iiiiiiiiiunniiiiiiiiiiini»w

fRibraqi

Prottm Prttiremtg

,'-■-*■**------■-****--- **.-*. ------*-**

wy

i i

■ OUND 3Y HAVBAV.

-

iiiinmjuiiiiiiiiiii»»»"»'>^

Ir^^-^.-^n^-Ztt*- *-*■*-■-----.-*- + ****** ^i

I O SEPHI

ACOSTA,

SOCIETATIS

IESV,

D£ NATVRA NOVI ORBIS

LIBRI DVO.

ET

DE PROMVLGATIONE

EVANGELII APVD

B A R B A R O S,

fiue,

DE TROCVRANDA IKDORVM
falute, Lthrifex*

/ ^,

\

COLOMIA£ AORIPPINAH,

In officinaBirckniannica, Sumpti-

bus Arnoldi Mylij.

cl3. 13. XCVL

CumgYMi$& iriuiiegiQ S. CafMakJi*

^■■■■■■«■■im»*»*jfc

1; w- ^. -^-- . -- .^. ^w^vv^^^i^v^g^iy n

Ttm

PHILIPPO

SECVNDO HI-

SPANIAIVM ATQVE

INDIARVMREGI
Catholieo

10SEPHFS A COSTA S A-

lutem & fm!kitatem'D.

:M Vldiuturnaperegnnatio-

M nelonse pofitas reeiones

'fl obierunt,folentij,-cumad

patriam redeunt , rara ali-

^ qua atq; inufitata deferre

fuis,quos vel ipfanouitate dekcient.

Qiiod II feiodla^etiam ae pretibfa vi-

deantuT,nonaiiasputantmelius.col-

Iocari poffe, quam oblata Priricipi-

bus.H6rump6tentiflime^Rex,inftitu-

itumqiiliiqupqueimitaridumexifti-

"mauirquiimaioribusad Noui orbis

BQuiim excolenduhi ChriftS agram-

iampridcnvmiflus, vniiiei

modurri Iri.diam Occ:

rim,imperijcertetuiamp

mediocrem rieq; par

• portionem. Itaqtic inde h

t 3

>nf*-

m obie-
mi neqi

enl
■arri

retioca-

^mWlBW^WWWFfTmMlillilMlll»lliiW^*>^ ^

EPISTOLA

reuocatuspoft annos in Peruano t&
gno exaftos quindecim, in Mcxicano
& Infularibus duos,nihil habui quod!
pro infigni in Socictatem noftram a
te collata gratia, tantx Maieftati fup-
piex offcrremjnifi fruges quafdam , vt
opinor,nouas,ex illa fane tam remo-
taterradeue&as,. atque induftriae la-
bori%noftritenuitatecoIic«aas:hoc
eft,libros dc Natura Noui orbis duos,
&dcprocurandalndorum falute,fex.
Quosego cum in illisadhuc regioni-
busagerem, elaboraram, complefti.
cupicns tum quod ad ftudium cogno-
fcendiattinet3quxvetiisphilofophia
xninuseftaffecuta, tum quod adcau-
fam Chrifti promouendam confert,
quaevocationeminnumerabiliu gen
tium ad Eiiangelium illuftranr. Qux
fi ftdeliter ac prudenter, vt Del difpen-
fatorcsdecet,&nobistra&entur,ma-
gnosfinevlia dubitationein Chrifti
cognitione& cultuprogreffus fa&u-
raeVunt. Scioequidem muntis maxi-
mo principe minimedignum:fed in-
opiamexcufatatq; elcuatipfum mu-
neris genus, quod ad ftudium fapien-

ti$ fpc-

TitT^ir '^'ifV^C^^^^vy^' *y vv ^^^v^TTTJTVVW^TfVir 'UrW"r

D E D I C A T O R I A.

tlx fpe&at. Sapientiae porro vel exi-
gua pars7 queniadmoduin beatus lob
cenfet, nonconferetur tindis Indix
coloribus, neclapidi^ardonyco pre-
tiofiffimo,velSaphyro, non adaequa-
bitur ei aurum . Neque enim ad diiii-
namillam atque altiffimam fap.ien-
tiam cognofcendam parum confer-
re putanda eft rerum admirabiliuni
contemplatio, quarum aut h or eft ip-
fa: nequevero ftudiumpietatis non
vehementer accendet afque inflam-
mabit falutis gentium bene explorata
ratio,cumconditoromniumidemq;
redemptorperfpicuedeciaretjVellefe
omnes faluoseffe, atque ad agnitio-
nemfuifan&inominis peruenire. A
quatanta diuinx bbnitatis fargitate,
minime aliena putanda eft gens.In-
dorum?hominum profe&o genus do-
eilef manfuetum.obfequens .Te vero,
Rex maxime,tot auitis regnis cumu-
Latum, etiam vtriufq; Indix Deus irn-
perio auxit5totiufque orbis tanquam
annuligemmameffecit, vt Catholi-
caetuae Maieftatis & fides fyncera, <5c
pietas inDeum ardens ad omnes mor-
t 3 taies

BggP

WB

^■■illiliHU

WS Sflslld

I

EFXSTOLA BEDIC
tales manet ac deriuetur. . Vtinam
tuurn iftum tani ptaeclarum zelum in
tuenda Dei Ecclefia, in propaganda
Chrifti gloria -in expugnandis , ac de-
bellandis Fidei 'hofti bus, Rex ille Re-
gumfccundet.atquexterna foelicita-
te profequatur. Vale Rex maxime ; &
Societatemnoftram,nofqueipfos,ac
noftra omiiia tuere tuo patrocinio,
Madriti decimoteftio Kalendas Ee-
bruarias. Anno falutis nofte 3 $8 8;

' Go Aegidius Gontalez. Dauila Proumcialis So^
_!i cietatis 1ESV inprouincia Toletana,pro data
mibi ad bocfacuitate a reuerendo admodum noftro
patreGeneralidaudio Aquauiua, poteslatem fa-

(io,vt typis excufi in lucem S&fntur Itbri ^uopatris
lofephi Acoflapresbyteritwfr z&Gcietatis, pe na*
turanoui orfa,&fex$et roimmda Indorumfa~
iute,quos diitgcntu ifermi, & approbarunt pa*
' tres BenediftusPereyrus , & CypriMus SuareZ*
rheologiehiQmSiiaetatis. Precorlfe-Deum Opt,
jlax.bonorun m-mumautborem, vtidredundetin
eruoloriato, & Indorum falutem9 actotius fancU
J zclefuVtilttMc:., - ^omtiutijnrioftro.Collep&.De*
\ moWtio ,!*$!/' das Tebruarij.Annp 1 5 8 #*/

' 'jhi .diusGonjalezProuincialis.,.

INDEX

»*'**'*'*

ilill

^M^^h^ikh^LKsa

INDE X

CAPITVM LI-

BRORVM DE NATVRA

NOVI ORBIS. /

Capita Libri Primi.

;

OElumnouiorbkquofdam dererum

naturaabfluliffe. Cap. I.pag.i.
Coslefie corpas omnl ex parte effe ro*
tundum, & infeipfum voluu Cap.
-ife II.pag.3.
2uodfacr& quofaliter&terram inmediomundieffb

attefientur.Cap.l i Lpag.6.
Rejbonfio ad ea, qtu contra Mi rotunditatem ex

ftcrisUterisafferunmr. Cap.llll.pag.y.
Defacie cceli Antarttici. Cap.V.pag.n. ■>
Ouod mundmxad vtrume^ Folum terras^jie ac

mariaobtineat.Cap.Vi.pag.j^ :- A -^
lattdntij opinio negantts effe Antipo&esxorifutytti*. <s
Cap.VILpag.i6. ^ , ?

Qm ratio impulerit BfAugufi'mum , vt negaretjth

tipod0.Cap.Vlll.pag.i$.
Anfioieiw fententia de habitatione alterius orbis^& -,.

quainreaberrauerit.Cap.lX.pag.-2h. ,\
QuodeademPlwj i& corrpluriumyettwmfenten?^ s
tiafuerit.Cap.X.pag.zs. : ■ - m

JZotitiamalteriusprbts apud veteres inucmri.Cap*

Xl.pag.zj-.
Tlatomsfententiadelndta Occidentali. Cap-.XIL

t 4- Quci

•^^ g ■

PPPPPPgppppwwwi i ■ ■ ■ ii i J.m ji Jto

IHDEI
g^?rf quidam Ophir infacris literis effe noftrum Ve*

ru 0pinatif1nt.Cap.XHI.pag.31.
Qmdnam Tharfis & Ophir infacris Uterisftgnificet.

Cap.X 1 1 II.pag.33.
Qutddehoc nouo orbe Abdias vaticinatus fit iuxt4

quofdam.Cap.XV.pag. 36.
Quomodoprimi homines adlndos veniretpotuerint:

& quod non venerint certd naulgaiione . Cap.

XVl.pag.39.
J)e Magnetis admirabili efficacia & vfu ad nauigan-

dumvetenbm ignoto.Cap.XVILpag. 4.3.
Rejponfio ad eos3 qui volunt olim nawgatum Ocea-

ntim ? vt hoc tempore nauigatur . Cap. XVIIL

pag.47>
Trobabdeejfeprimos huius orbis habitatores tem*

peftate pr&ier votum ad has regiones diettos.

Cap.XlX.pag.4S,
Longeprobabilkisejfeprimoshuimnoiti orbis habi*

tatores terrefiniiimrehucperiiemffe. Cap. XX,

pag.SQ.
QuomGdobefih & pecudesad hunc nouum orbem
,. ex4lteroperuenennt.Cap.XXLpag.s4. , 1
Qmdnonvemrit genus Indorum per Atlantidem,

vtquidam opinantur. Cap.XXII.pag.S7.
Quodfalfo multi Indos ex ludmwngenere defcen

dere affirment.Cap.XXlII.pag, sp.
Cur prima ongo Indorum fciri nonpofit. Cap.

XXIIlLpag.62.
Quid de origine fuarlndi tradant. Cap. XXV. pag.

63- , K

Capita

^liilHli

rT\r^rVMT^rirTu*v\>' '<>' ''>■ u v v v v vv~v ;v vv v* % *» \ ^ "» '■> j

TIT

1

INDEX.
Capita Libri Secundi.

DE aquinociialis natura dijferendum effe.Cap*
Lpag.66.
ur veteres Philofophi regionem Torridam effe in~
habitabilempro certo duxerint. Cap.II.pag. 66»
>uod regio Torrida humidifimafit contra veterum

opinionem.CapTII.pag. 68.
>uod extra Tropicos humoris copiafolis recejfu ma«

ximefiat, contra quam in regioneTorrida. Cap,
IIILpag.jo.
}uod intraTropicds imbres &fiiuifint3& deratio~

ne hjemis & afiatis.Cap.V.pag. ju
luod Torrida aquis3pabulify abundet3quicquid A*

rifioteles contradicat.Cap.VLpag. j$.
ledditur caufa , tur intra Tropicos folis prsfentia

humorem ejficiat, extra Tropicos ficcitatem.

Capyil.pag.76. ' {

Juatemts3qu<z deTorrida diUafunt3accipiendafint.

Cap.VHLpag.8o.
^uod Torrida regio non fit vehementer calida , fed

medwcriter calida.Cap. i X. pag. 8i.
Regionis Torrid&aflum temperari tummultitudine

imbriumjwn mfiiuormndierum bremtate. Cap.
: X.pag.83.
Alias quoc^effepeculiares caufas temperanda Tcr«

rida3 atque in ijs Oceani propinquitatem . Cap.

Xl.pag.86. .
Xerras qub altiores3eofrtgidiores ejfe, & qmfit hu~

iWcaufd.Cap.XLLpag.88.

t s Vento-

£5?^

!■■■■■■■■■!■* ■uii»fiWi»^»vmj

INDIl
Wentorum maxime beneficio regionem Torridam

tcmperari.Cdp.XlILpag.90.
Sub tegfwnemediafuauiftime vitam degi.CasXlllL

pag.p?.
Devanetateventorum&caufis.Cap.XV.pag.94<
ln Torrida Zona quofdam ejfe ventosperpetuos Q«

ceano.Cap.XVi.pag. 96,

INDEX

CAPITVM LI-

BRORVM DE PROCV-

RANDA INDORVM

S A L V T E.

LibripriiniCapita.

kfod nonfit defperanda falut Indorum.Cap. I.pag. W2.
'Curvideaturntultis difficilts, &r parumytilps pr<e~
dicatio apud tndos.Cap It pag.u6 .
Qupd difficultaspr<sdicationis non debeat terrere Chriflifer-

uos, &?* qua ratione funt animandi. Cap. II I. pdg, 122.
De eadem re. Cap . 1 1 II pag* \2T.]
Qnodgetites Indgrum, quantumuisBarbara , auxilio tamen

. gratiie adfalmern deftitut<e nonjint.C ap V '.pag.tii.
$mpd indos Dem iam vocet ad Euangelmm. Ca V^^g 1 3$.
guopjodo ladorum ingenia trailanda funt, yt Chrifio lucri-

fiant Cap . VI I . p ag i 4 4 .
&arbarorumineptitudmemnon tamk-natura, quamabedu.-
catione&t confuetudine proficifci Capyill.pag. 149» '
Quod lingude difficultas non deterhre debeat ab Euangelij

propagafione-Cap. IX pag. sc?.
Dehabitatione inter Indos.Caf.X.pag. 150.'
Quod Euangelif Miniftri curare debeant^ ne impedimentum
fitmgetio pQMfflt tap* Xl pag 1 5 8.

vi

p^r^*^»»yri^»yr^»»^^»y»^»»^»»y^^»y^^-^fT^»^^^-»j^r*MrTjj< \. --^. \A \"\ \ \ \

TT

inde »;

:aflitdte e^ Abdicatione necejfaria ab Eudngeli^dndumt

Cap.Xll.pag. i6z,

ntumoffciatFideiyiolentiaCdp.XliLpdgA6$.

dfs in religione Chrifiiana magna expartefit natio inda-

runt'.Cap,Xllii.p*g.\6>/.

iilominu<sver<e Fideiac fahtis dpud Indos fpem effe m<&-

■nam,aliemm^ ejje a Deifpiritu contrafentire.Cap. XV.

tdg.i6%*

bdetiaminpr<efentid labore winiftrorum frutlm animd-

rumfit longe maior.Cap.XV t.pag. lyi.

tieniid,&i labore efficitvt copiofi fmBm ex hocdgro Dfc

minico cottigantur.Cap XVll.pag. 176.

pd mnfolumfmmi frutlus fpesfit j fed pr<efentis etiam

fatis magni certa documeca teneamur.CaSV iil. pd. 184»

Librifecundi Capita.

iffic ile effe rationem tradere pradicandi barbdris Eudnge-

UumCap I pag. 1S8.

oner injidelitatem etiam pertinacemnon licere barbdros

deheilare.Cap.ii pag 191,

md quibufdam vifumfit propter crimina natur<e contrdri*

licere noftris barbaros debettare.Cap. I li.pag 194.
onfuwio fuperiorii fentemia. Cap. lIII.p^. 199.
efpmfio adohiecliones pro expugnatione Barbarorum Cdp.

Vpag. 204.
>e beHopropter defenfionem innocentium f qui k bdrbdrk

trucidanturCap,Vifpag. 209.
md Qmnia iam ditla de letto aduerfm indos non foliim
^diuinajed ttiam regia lege firmentur. Cap. V ' II . pag. z\z.
reterem &* Jpoflolicam Euangelqandi rationem nonpof-

fe exatle feruari inter barbaros.Cap.Vi ti.pag.zii.
ZurmiracuU in conuerfione gentium non fiant nunc , yt 0*

lim,a Chrifli pr<edicatoribus. Cap iX.pag.z\%.
2uod etiam exiguo merito pr<edicatorum ,figwrum pdrcitas

aliquaexparte attr&utndafn.CapX.jpdg.iz^.
®ePr<edkationeintereQS fti Fidem um leceperunt. Cap*

1

■ ■iiMiiiiuimwoiiJU

INDEl
,j)e expeditionibm neceffrijs ad pr<edicdndum barbam B*

uangelium.Cap.Xll.pag. 2,30.
§uo iure cbriftianiexpeditiones facere pofiint inregnabar-

barorumCap XIII.pag.zit.
Quid in terris barbarorum Chriftidnfc liceat. Cap. XI II Tm

pag 235*
^uando Ikeat barbam infidelibm heUum inferre . Cap% XV.

pag.2%%,
I>e cfficio prtdicatorpf Euangelici ergafocios itinerit . Cap.

XVhpag. 239.
QualemfeprceflaredebeatCbrifli ferum in conuerfi&ne infi-

delwm Cap XVII. pag. 2 42.
Detribm impedimenw? qu& conuerfioni gentium maximk

0bftant.Cap.XFl II. pag.24.6.
Mfilogus diclorum Cap.XIX.pag. 250.

LibritertijCapita.

Tfon effe qugftiones omnes tratlandas , acdeinceps de ciuili

ddminiftratione differendum. Cap.Ipag.252.
3>arbarQ$ Fidem fufcipientes ad curam> ditionem'que Princi *

pum Chrifrianorttm pertinere CapJI.pag.2$ 4.
^fonoporterefaljos titulos comminifci dominationis Inde-

rum.Cdp.HI.pag.2^9,
&ualesadminiftratores res Indiaepoftulent. Cap. III Ipag.

261.
£uam ob caufam difficile inueniantur idonei rebm Indick

prafetll Cap. V.pag. %6j.
Non efje imqiihm tnbuta indos pendere adminiftratoribm

fuis. Cup.VI pag. 27 1 .
Improbantur triageneratributa taxandi.C ap,V II pag. 274.
Vulgarii ratio tributa imperandi expenditur. Cap. Vl 11 pag.

2J%.

^npropterremcandosab otioharbaros tributa grauiora im*

perandafintXap.lX pag 2%o.
$ntis modm in trihutis taxandis tenendmXap.X.pagzZ^.
€aufetob quas Hijpams Indiwmnmd«ttifwt: Capt Xi.pag.

£UpS

u * *

*~» ■■kVVttVVWWV*1 *W* ****** g v

^l

I N D E X.

oddotlrinamfidei, & moribm jufficientem Vdtroni I#*

dis fufceptis prxbere teneantur Cap. Xn.pag. 293,

iderga nondum baptqatos Indos Patronisliceat. Cap*

Xlilpag 298.

temporaliprouidentia Patronorum infiuos. Cap. XIIIL

pag.302.

tm circtmfpeHe onerofe legetfortunis Indorum indicen-

itf.Cap.XV.pag.ioi.

din confefiionibm Patronorum audiendis facerdoti prQ~

tidendum.Cap XVI pag.30^.

feruitio perfonali Indorum, Cap XVllpag^og. (

metaUomm operatwne Cap XVlll.pag.39.

busmodis jalus Indorumper fieculares miniflros pwtfa

•aripofiit. CaptXlX.pag32^.

ebrietatitmaloRarbarisfamiliariCap.XX.pag.iiG,

emalaexebrietateoriantur.Cap.XXlPag.%30.

bus modis ab ebrietate hidi compefci queant.Cap.XXlI. •

p*g.1l6.

Pmoribus Indorum Cap.XXlllpag.^,

' es Indorum Chrijfo non repugnames permittendos effe$

y de concordia Pratoris cum facerd&te. Cap, XX 11X1.

Libri quarti Capita*

txcellcntia [acerdotalh officij.Cap. 1. pag.lso*

?r Indos maxime facerdotes prtflare opmere. Cap. II.

itra*os,qui Indorum tarditateni atcufant. CaXWpag^j.

ttraeossquiperuerfitatem morum Jndorum fdeinonre-

ept<e caufam ajferunt.Cap.llll. pag, %6 1.

Tem effe copiofam^modo operarij idonei non defmt . C*p»

rpag.i66.

^eritia Xndicalingutneceffaria.CapVI pag. 369.

°arocbis Indicifermonis ignaris. Cap. Vll.pagtyt.

d quidam non retle infcitU fermonh Indici confulanU

Zap.Vlll. pag.377.

i oporteat ad Indos venientes pr*dicatore$ Indicum i-

iQm4diligenterdifcerttCap.IX.pag.$u

1 N D E X.
pefcienthtfaceriotinecejfaria CapXpag. 387^
Oportere innouo orbe aliquosejfe pmftantes Theologos.cap

.-XIW9'- a '■...,,,

yiupobitas in miniflro Euangely > qitod &> <* Deo , ©?" d

hominibtttrequiramr.CapXlLpag.393.
Quodij,qui inter barbarosyerfantur, humanis adyirtttten

auxilijsfint deflhuti. CdpXlllpag, 39S.
Qttelibidinis &* auaritU.incemiuaoccurrant. Cap. XIIII

pg.400.
Cohtraahufuslndicmmfanchorum. CapXVpag. 402
Xte orationis prafidio Euangdqamineceffario . Cap. XVI

Pew^e^ewp/o.Op.Xril.prfg-^i0-

De heneficentia. CapXVl 1 1 , pag. 414..

De correptione ©^ difciplina CapXlX-pdg* 4T9»

g«f</ objeruandum incorreptione Indorum. Cap. XX pdg

424.
T>e catechifmo epcaiechiftjtedioleudndo Ca.JXLpa^it
Defrutlu ex casechi\andis Indisjperando.CaXXLLpa.43.
Quid reftetde catechifmo dicendum.Cap.XXlll.pag, 4.3$.

Libri quinti Capita.

Fims doBrinx, Ghtifli cognitio & diieHio.Cap.I.pag 4U
Chriftiannuntitmdi cMamprMipuam .eJJedebere. Cap. U

pag,4$$.
Gontraopinionemeorum^ quifine Chrifti notitia poffeal

quemfiluum ejje yolunt. Cap Ill.pag.44i-
Gomra errorem illim^ui Gkriftianos rudioresfinefideei

plicitaCbriftitaJJeruitpojJefaluari.- Ofp.IIII pug.4^1.
Quhd pracepto c<eteramyfieria,qu<econtinenturin fymbolx

fcireomnes Chriflianiconflringantur , Cap.V.pag.4yt
De myfterio Trinitatis amnibus ttadendo CapVl.pag.461
De myfterio Ecclefite tenendo. Cap. Vl Lpag.464.
SZuid in extremo mortis difcrimine Ipdi docendi jint,yt bc

ptiventur.Cap.VHhpag.466.
De praceptis Decatogi, c^ de idololairia barbaromm . Crfj

IX.pag 46S.
Coiitra idokUmm r.mdUCapX.pag^j^

H« i|j.»y^|j»Ty> »^» «^. »jp ^p^B^H^V (T *yr,%"^,yr^'»urnjr^T7WT»rr--wi "TfTfJ

tHH

INDEI
3D? eucrtendis idolorumfignis &> templis Cap .HQ.fig. ^dh
Oe refta diletJione fui.Cap.Xll pag.^.
)e diletlione proximi.Cap.Xlll.pag. 487.
~)e Calecbifmo vulgo Indorumnecejjario. Ca.Xllll.pa.490.
. n inftrutlione I ndorum diu ejfe perjeuerandum Ca.XV .p*g.

An expediat Parochias Indorum regularibus committi. Cap.

\alutem Indorum focietAiileju proyiribus ejje procurarh

datnCap.XVlLpagtyj.
Zur multis videat ur focietas Parochids Indorum deberefe-

Jcipere. Cap.XV i I Lpag. 499.
YUterationes b fujcipiendis Parochijs Indorum focietatem

dcterreant^Cap.XlX pag.^oi.
2#<e in fufcipiendis Parochijs moderatioadhibendafit. Cap9

XX.pag.^oi.
iifiionum yfm in Ecclefia antiquus &>frequens>Cap.XXh

pag.^06.
difiionumvtilitatesinterlndos, Cap.XXll.pag.5Q9.
luod Parochi Mifiiones ytiliter ©^ Uben4er accipiant, Cap.
.XXIll.pag.su.
\uid cauere oporteat in Mifiionibm. Cap,XXIIII.pjg.$i2*

Libri fexti Capita.

luatentot modb deSacramentis agendum Capj.pag,$iim
Aulta in hisregknibm contra Ecclefi<e confuetudinem gerL

Cap.ll.pag.^.
ye yoluntate iaptifmo neceffaria.Cap III pag.$2i.
~)eFide GrPosnitentM ad bapiifmi gratiamnecefiaria .Cdfm

llll.pag.$26.
)e ijsrfuife baptqatos yelnegat }vel metiunturXa.V.p 527,
Oe Sacramento Confirmationis ®* iliius materU Cap.VL

pag.$29.
De Euchariftia percipienda diuinum effe proeceptum s« Of.

VUpagsio.
}upd quamuis diuinumpr<£ceptufit de communkando^ pofiii

tamen Ecelefiapro MkhfuQ cwmmwmm neg&re.Cap9

VUl.pag.<m%

Quoi

\

fl. ,7 n /» it y " n I* . <*■ "

w

I N D ■ E X.
Quod omnino expediat priore confuetudineemendatdJndoS

fideles communicare. Cap IX.pag 539.
Confutatio opinionk contrarU. Cap. Xpag. 545.
De necefiitate ConfefiionkXap.Xl pag.tfo,
Confeponisyfum Indti infuafuperflitkne fuifje.Cap XII.

p*g>$$l-
De peritia lndic<e linguoe Cwfefiionibus audtendis necejfit*.

ria, Cap.XlIl.pag 555.
De prudentia Sacerdotum &* tolerantia.CapXllYLpdg.Sfy
Qupd Cofefiiones nonfyncerts fiant^potius facerdotum^uam

lndorum fieri culpa. Cap XV. pag.^9.
Cmtra errorem illim^ui fcripfit confefiones ab Indis ejfe

tollendas.Cap XV I.pag.$6o*
£uas fatisfatliones Indis iniungere oporteat. Cap xVll.p*g*

562.

De extremaVntlione. Cap XVlllpag.^.
■ De Sacerdotio.Cap,XIX.pag.$6$.
Deritibusmatrimoniorumapudlndos Cap,XX ptgSfy.
Quid agendumfit de coniugiis \^nfideliumtcum ad fidem C<*~

tholicam conuertuntur \ Cap XXl.pag. 571
Dematrimonijs explicandis, &* iuuenibm collocandis. Cap.

XXli.pag. ^75.
Qmbus ex rebus Indorumfalus maxime pendeat. Ca. XXllL

DE NA~

jfflSnBHESSS *'*'*'*'w^'*'^w'A'*'*^'^'i.^ ^v^ * **.

DE NATVRA

N O V I O R B I S,

L I B E R I.

COBLVM T^OVI ORBIS

quofdam de rerum natura abjtu-
Itffe. Cap. i.

^ O v I Jiutiis Orbis getires vfque
£| adeo ab opioione veterum abfu-
M iffevidentur,vtpleriq$ne terrarn
!f| quidem hac parte eife putarent, ,
bi •n6nulli(quodampliuseft)ipfum
hoccadurmfubquonunc agimus,etiam de re-
busauferrent.Etfienim p.lurimi atque optimi
philofophorumc*lum(vteft)totumTphaericfi
&terram vndiqueambiehstradiderurit,tamen
ex noltris au&or ibus nequc pauci,neque obfcu-
rjcontra fenfenint^muridurn hunc vniuer/urri
domuipotiusfiihilem fabricantes, cui teftuni
ex vnitantumparte non quaqua verfus immi-
neat.Neque^nimterrx molem grauem in-riie-
dio aere iufpendi rationem pati. Atq3alium elTe
caementiaaIiumcuiminislocum'.AcIoariesqui-
demChryfoftomusin commentarijs Epiftoljad
Hebra-os nonTemeleosprouocataclaceffit, t$i
cadum fpha?ricum ponunt,cum fcripturapotius
tabernaculum a Deo fixurii comhiemoret, quo

locomotum-quoque6mriemca?lbadirnit,folem
vcro&aftracaeteraferri, vtvolucres, cumper

aerem fefe mouent,non ficnt radij voluuntur ie
rota. B. Chryfoftomo etiam Theodoritus Cy-

A reofis

Chry0. h$-

m Ipift. $d
Hebr.
Nebr.S.'
ldtmhom.6.
6^13. inGe-

12. adp$p.

immmnnn'

SixtuiSe-
nen.lib.^
Bibiio. <M-

i t>t NATVRA KOVI ©RBIf

fUohrU. renfis in hac parte affentitur, vt Theophyiaclus'

e^T/)eopkl.7y^ue< Hisomnibus antiquior La&antius 111

Hcmm*^\i)yxis diufiiarum inftitutionum Philofophos

MehI'%' v Peripateticos, Sc Academicos decacii flgura H

rtfakiflit. ?nsbituirridetratione iarn di&a, magifque E-

tmn. j . . probat fententiam , qui terram adeha-

©s quoddam imrnane defmit 5 quoa attingere

v ^ quoquevideturHieronymus^vbifcribkjPhy-

^/TT T' **cus Per^cruta£or ocuJos trans £^um l£uat &

« ik 4- vltra Prorundum terrarum & abyffi quoddam

' '""" ' inane demergit, Porro Ariftotelis fententiam

de cadi & figura & rnotione circuJari facra? Scri

pturae contrariam ProcopiusinCornrnentarijs

Genefeos pro certo affirmare narratur . Nam

ego eiusfcriptanonJegi, Sed quicquid auclo-

veshi fcaferint, equldem non magnoperead-

miror, quos video grauioribus ftudijs inten-

tos,demonftrationes PhilQfophicas non admo^-

dum perfpexiffe. Biuum AugafKnum fortafse

quis miretury<juicum feeularis Jiteratura?pe-

ritiffimus fuerit, & Phyiicen atque Aftrono*.

micarn non mediocriter nouerit, tamen vtrum

juguft-.lik terracado vndique contineatur, vbique dubi-

zMGcnM usha?ret. Quidad rae pertinet,inquit, vtrum

ki.ca.9» cxlnm fieutfphaera vndique condudatterram

in media mundi mole libratam , an eam ex vna

parte deiuper velutdifcusoperiat? Quoinio-

co coniecturispotius,quam vJJa foJida demon-

ftratione teneri c*li figuram fpharricam vult*

quemadmodumdecaeJefti quoque circui-

tione, & ibi & alias tanquarn de

re dubia videtur

feribere*

CakMi

'jtuguffin

90m

'M»*»rr»urTU,T4 ^ ^ ' ^ ^ ,, ^ ^ <> U \» "U V \i V ~ii "t* li 1» 'i V '

-mn

tlBER I, |

t&le&e corptu omm ex pme ejfe rotundtim?
&infetpfumvoltih
CAP. II.
ITEt) facilecondonandumeft patribus,fi curti "
^cognofcendocolendoquecreatori toti vaca-
rent;decreaturaminusapt8aliquaexparteopi-
natifunt.S^culi verbfapientes3quitanturn va-
luerunt^vtpoiTent feculuni aefKmare, vt fcripui $aj>>fe
raloquitur^idefl vniuerh*huius6rdinem certa
rationedeprehendere^eoprofedb infeliciores
habendi funt3quod operibos attedentes, aut n'6
cognouerunt5quise[fetartifexhorum,autcerte
cognitum nonperinde atque oportiiit, glorifi- Rm ^
eauerunt3fedeuanuerut iii cogitationibtis fuis.
Certe Ariitoteles,§£c&'teri Peripatetici Stoicis pfat4r j-
hacparteconfeatienteseadec^liflgiira & cori FUatlsPhi»
uernonetradiderunt, qugmoshicterrarum po- Uflib.z.s.z%
fiti apertius oculis intuemur, qua Philofophica
vlla argumentatione didicinaus,Sph&>ricuni effc
cejum^& terrana vrsdcquaqucconcludcre^dubi-
taren6finimur3quiportionem illius veteribuS
nunquam vifam exobuerfa hac orbis partefpe-
<5tamus, qui vtrumque cardinem, id eft 3 polurri
Ar&icum & Auftraiem,de qu6 dubitat Augufti- j^ 2 j% j^
nus,nauig2tione vitra^quiiioclialem circulum Gen.adiit.r*
procedente^ubindenotamus^quigradus deni- ib^
quefexagintavltracitraqj mediamliheamcom. _
meauimus5vt omittam interim, qua» alij certius
explorarepotueruntvfq; ad feptuagefimumad
Antarclicum gradu.m immefa hauigatidne prb-
greffi. Vria nauis vidoria prorfus ihdy ta de to-
toterraruorbe,fimul de veterumimmefoinani
triumphauit.Oceani magnitudinem curfu fuo
cmenfa^minoremqjterrjquantamcunqi moieni

■

w

wwi

§wwwwuB*rm

4 D E NATVRA N © V I ®RBIS L(
velipfisveftigijshominisexemplo nouo decla
rans.Eft igitur caeli figura perfecla atq; rotunda.
Eft terra? vniuerfae atqj aq.ua? kk mutuo comple
dentis globus omni ex parte definitus.Quod fa-
rie & Fhilofophica & Aftronomica ratio non
fuadere t2ntum,verum abunde etiam demoftra-
repoteft. Nam vtomittamillafubtiliora, quo
perfe<5tifilmum corpusdeceat figura perfe&if-
fima,quod motus in orbem non poffit effe arqua*
lis & coftans,fi in angulos incidat, id quod prof
fus neceffe eft fiat3fi fol & reliqua aftra non vol-
uerentur omni ex parte/ed inflefterefltur alicu
bi^profeclo vel vna luna videtur mihieiTe teftis
in cselo fidelis3quse tunc tantummodo deficit3ec
ciypfimq;patitur,cumglobus terrae ex diame-
trofolisradiosintercipit,quodfierinon|>oftet,
nifiterra?moleseiTetin medio cadeftibusorbi-
bus vndique conclufa. Quaquam & illud ipfum
iildubiumfeuocantquidamy vtrumlunaa fole
luceatjverum id rnraium eft.No&em vero quid
efficitaliud3quarnfblis abfceffus ex terrae vm-
bra?Qupd ft fol terrara no fubit/ed idem eft oc-
cidere&adangulumcouerti, quodomninofe-
quitur3fica?liirninmodurndifci terramtantum
pperiat, ac no £cut pilacompleclatur, profecTo
longiores breuiorefq; no&es, alicubi femper a?-
quales efficere nullo modo poftet. Nam quod i-
jttg.lib.2Je ^€mg#&0gUftinus5omnes&conuerftones&op
Gmtdlit.c. pofiti011es&depreffiones&afpeclus & quaecu-
quefuntaliaefyderum _ affediones fcribit poffa
feruari,etiam fi c^loipfoimmotoaftratantum-
modo moueantur?p.lane mihi ad intelligendum
non eft difficile5 fi modo fingendi licetia fit.Et-
enim fi ab Angelo quopia putetur vniufcuiufq;

aftri

Jng. eftfl.
to9.c. 4.

1®.

.; w- ww- >— *.--•- ~w^~ --*** + * + **

tm

Iijir I, f\

ftri corpus ferrr,quis non videt omnes eiufmo-
li varietatesprodiuerfomouentisarbitriopof-
e contingere?Sed ratio non patitur., £ regio illa
adeftiselementarisfit&corruptioni obnoxia,
>er quam aftra feruntnr.neq; enirn per inane fe-
untur^quin&ipfaaftrafint natura corruptio-
liobnoxia&tempore ipfo tranfmutentur atq;
fficiantur,quod illorum seternitati^quse vt Ffal pfilt^t*
nus habet,ftatuit Dominus in seternum , & vni-
ierfihuiusordini& conferuationi contrarium
:ft.Sedrationi oculosquoqueteftes adhibere li
:et, cum cernamus no folurn manifefta aftra vol
ii, fed partes etiam integras cxli non folum lu-
:idas illas5qualis eft laclea via,vcrum etia quaf-
lam alias obfcuras atque atras. Sunt enim infig-
les prorfus maculae in cflo3quas3in Europa cum
jffemmufquam ita notaife me memini, ese lunae
aborantis atrorem prorfus referunt3quas perpe
:uo tenore cum ipfifmet aftris, quibus funt in-
uermixtacvoluimanifeftilfima experientia de-
prehendimus.Vndeautem illa veluti maculatio
ce^icontjngat,egoaliud cogitare non poflum,
quam vt denfiora ceji luce aceepta galaxiam efii
ciunt,ita contra rariora magifq; diaphana , quia
nihil lucis reddunt, atriora apparere. Quacunq;
autem eaex caufa fint3certe effe & cum itellis i-
pfisimmobiliterferri attentiffima fepe obfer-
uationeperfpeximus.Celeftesergo6rbes5&:teir
ram perfecle omni ex parte concludere, &
perpetuoinfeipfosreuolui non
oportet amplius con-
trouertere.

A £

gmi

lliMlMIlllHMliMIAJafe

in Epift. ad

£$>hft;,h

B E NATVRA NOVI ORBlf

QModfacr&quoque litera terram in medm
niundreffe atteflentur.
Cap. III.

DI v i n AE autern fcriptura? nullo mo.do ca
trariumeft/edomninbconfentaneu, quod
defituterra?& cxli ambitu oculata iides tefta-
tur.Nani vtprsEtcream^qubdorbis terrarum fe-.
peappelJatur,quqd quicquid cft corporum cadi
ambituconunerifigniflcantfacrae literse, illud
certeEcclefiaflsefatisperfpicuum eft: Oritur,
inquit,fol dc occidit, & ad locum fuum reuerti-
tuivbiquerenafcensgyratper meridiem3& flc-
ititur adaquilonemjuftrans vniuerfa in circui-
tu,pergitfpiritus&incirculpsfups reueititur»
Vbi Gregorij ftue Nazianzeni fiue Neocarfarie-
fisparaphrafis habetj Sol tpta terra decurfaad
eundem rurfus terminumjpun&umqs circuuol-
uitur5qubd fieri fane non poffet, fi terra caelo a-
liquaparte efiet exclufa, Itaque D. Hierony;. ia,
EpiftoJam ad Ephefios fcribens.Quoniam a ple-
rifque^inquitjiuxta Ecclefiaften cselum afflrma-
tur rotundum, & in iphaerae modum volui 3 nul-
-Jaautemrotunditas Jatitudinem & longitudi-
nem habctjaltitudinem quoque & profundum2
fed ex pmnibus partibus coaequaJis eft3&c. VuJt:
igitur Hierpnymus pieiofq; facros interpretcs
jmunduiBjVt eftjrotundum potiusiuxtafcriptu-
ramexifiimafle3quamid fcripturae efle contra-
rium.Nampafilius3&,huiusfereintcrpres Am-
brofius in Hexameron libris quanquam hxrent
aliquantum3in mundi tamen ro&unditatem ipfi
quoquepropendent3nifiquod Ariftotelis quin-
tam illamiubftantiam cado attributam Ambro-

'W' A W ^ ^ ^ % i

•^i^'^^'^^ ~& M ft A.

m

ui

IlHR t 7

!usinfeclatur,peterra?autem fitu>&firmitudi- Jtob.tikt.
iemirabiieeftquameleganter,quam iucunde Kexa.c.6.
iripturaeloquantur, vt ineffabiiem conditoris
sotentiam atq; fapientianoftr* & ad^iirationi
&voluptanexcellenterexponant.Iamenimco
lumnas feterr^confirmaffe Dominusnarrat3 vt ?A/.74«
:ant§ molis ponduf diuinae potentie; manibus fu
ftentari intelligatur9quemadmodum commode
exponit Ambrofius, Na&cclo&terre fcriptu- tib.uHex^
ra columnas quafdam fupponit,non illas Athla- c.6>
ricas poetarumjfed has verbi Dei omnia fua vir^ loko.&zG*
tuteportantis.Iamverovtterram elemento a- Heb.i.
qush^rere^&plurimaexparteabillo contine- Vfalm.ns.
ri,fapientiffirne infinuet.Frmauit, inquit, terra Pfal'<n> *h
fuper aquas,&rurfus orbem terrarum fuper ma
riafundauit.AclicetB.Auguftinus ne ex facris jugujfJn
literiscertumdogmareputeturterraaquis im- Pfdm.ifc
mixtam,inmediomundopendere,illudiupera-
quasaliter coneturexponere,tameplaniffinius
ifenfus eft,quem fonat Pfalmus, vt nulia alia ter-
xx fundamentacogitentiiir quim aquaipfa, flu-
$ns alioqui & facile cedens, qua? per fapientiam
fummi opificistam vaftamterraemachinamirn
mobiliter continet. Super aquas autem & maria
terrafundatadefcribitur,cumrevera potius f\t
fubter aquis,qubdmorecogitationis noftra^id
quodexalteraparteterrf a nobis habitatse r«-
ipondet, non nifi fuhtus terram efie videatur,
atqs ita aquas & mare immenfurn terrj oppofita
velutiinfraiacereomnin6imaginamur,cumu
men ipfum infra vbiqjnihil fitaliud quam or-
bismedium.Itaergoloquiturfcriptura, vtnos
vulgocogicare foleraiis. Quodfi vltra qua?ras,
euinam fundamentoinnitaturta vafta &terr$»
A 4 &a<juik

H

| DE NATVRA. NOFI ORBIS
&aquarummoles, vtcummaiori admiratiotns
copioims fatisfaciat3alio loco fcriptura refpon-

Jokz6. det:Extendit^quilonemfupervacuum,cVappe-
dit terram fuper nihilum.Elegater prorfus, fuf-
penfaenim videturin nihilo, cum terra aqua?
commixta in medio aere ftare perhibetur, vt rc
vera ftat.Quod mentis humanc miraculum ipfe

Jph^%, Dominusapud eundem Iob auget interrogans.
Quispofuit menfuras terra» ii nofti? aut fuper
quo bafes iilius folidatf funt?Deniq; vt huius-to
tiusopificijratiopaterieret, eximius diuinoru
operum -contemplator 3c cantor Dauid in eo
Pfalmo,quemdehis ipiis pufcherrim^ cecinit,

PJalm.ioi uVhabet. Qui fundafti terram fuper ftabilitate
fuam,non inclinabitur in fseculurn fcculi. Ha?c,
inquit,caufaeft,cumterratamgrauis in medio
aerelocatafit^nequetamen veicorruat vel nu-
tet,qubd fundamenta certe habeat firma natura-
lisftabilitatisfua?,quam illifapientiffimus coti
^ditor attribuit,vtin fe ipfa coniiileret,nequea-
lioindigejetfirmamento.Inquohumaoa cogi-
tatiq multum fallitur ex humanis operibus di-
uioa metiens.Nihilergo veredum eft, ncquam-
uis in medio fufpefa videatur, huc illucve ruat.
Noneniminclinabitur,inquit,in fajculum fae-
culi.Meritoprorfuspoftinfignem tantorum o-
perumcommemorationem, diuinam magni/i-

Tfal 103, cei^iafficeIebratcarmineDauid.Letabitur3in.

Ibidtm. quit,Dominusin operibusfuis,&quam magni-
ficata iunt opera tua Domine , omnia in fapien-
tia iecifti. Et qmdem quotiesperegrinatione v«
ria,vel immenfa illa Oceam fpatia, vel hanc ad-
eovaftamatqj diffiniilem terrarum machinam
intucricontigitj nonpotui,non magnamex ec

fpecla-

rr^rr^wwrr^rr^rr^r^yrr^ry^. .^. ^. - ^ \y ^ V > V V V \f \f V U-

L I B 1 R I. j

)e<5tacuIo iucundiffirno voluptatem capere, vt
rx diuina? fapienti^ & amplitudinis argumen-
is humana omnia quamuis regia , quamuis ex-
uifitavilefcerent.Saepedicerevenit in mente;
)eleclaftimeDomineinfa(fturatua,& inope- Pfalsi*
ibus manuum tuarum exultabo. Ac re vera ne-
cio3quid habent intus latentis & arcanse elegati
ie,artis diuinc- opera,vt ff pius fpeclata nouam
ernpervoluptatem pariant. Contrahumanao-
nnia quouis artificio compolita/acile ipcclan-
li affiduitate vilefcunt,& faftidio fu nt. Hortos
tmceniffimos^templa auguftiffima,arces fuper-
>e conftruclas^ftatuasingeniofiffimeefrldas^v-
)i bis aut ter conternplatus fum, vix poffum ocu
ospre^ereatenere,velutifaftidiumrefpuentes:
demmarequotiesintueor^ aut precelfam ali-
juamacprominentemrupc3autcamposbatura-
licopiafloribufqj virentes^aut fluuij rapidum
&inexorabilem vorticemcum faxis perpetuo
:oncertantem3atqj frementem, cseceraq; naturse m
rpeclacula3nouafemper reperio, nouamqs fine
failidiovoluptatemcapio: vt occulta? profecto
cuiufdam fapientie- atq; inexhaufte^ fplendidura
quoddam conuiuium efte videatur.

JReJpondo ad eaqua contra cdl rotundltatem
exfacrijliteris afferuntur.
C a p. IV,

CED redeoadmundifaciem5quemnon efleo-
*^mniexparterotundum5neqnnieipfum con-
uertinefcioexquibus fancxarum fcripturarum
verbisfufpicari nonnullipotuerint.Nam quod
Paulustabernaculum vocat cadurn,quod fixit Hehr-t.
Deus3& non homo^quid eo.pertineat^no video.
A $ Jtfeque

mmm

&$$i§&

Cbryfo.inca
20. Matth.

fftl ioj.
Jug, 2, dg

Bfai 66.

f» BE NATVRA NOVI ORBlf

Keque enim quia tabernaculum fixum a Deo
*udimus,moretentorij vnatantumex parte,at-
queineaimmotumjterramoperire putare de-
bemus.Sedcum veteristabernaculi fimilitudi-
nemApoftoluspertraaaret,nouiTeftamentita
bernaculum ceSum efle docuit,in quod fummu*?
facerdosIefus~Chriftus in iuo fanguine femel
introierit3quod tantum veteri prefiat,quanturn
inter huius au&orem Deum, & illi us hominem
intereft.Quanquarn ne illud quidem tabernacu
lum fine Dei fapictia,quae Befeleelum illum im
pleuit,peraaumeft.Nequever6fimilia,autpa-
rabolas,autallegoriasnecefseeftornni ex late-
re quadrare, vt B.Chryfoftomus vere & erudite
1 admonet.QuodpraetereaB.Auguftinusex quo-
rundamfententiaprofert contra caeii rotundi-
tatemteftimonium. Quiextendit caelum ficut
pellem.vnde non fphericum,fcd planum fuper-
ne volunt fignificari,facile ab eodem fan&o Da
clore refellitur,quod ijs verbis,non tam c§li ^
*gura,quamfacilitasfabric3iidi indicata fit, vt
tam facile Deo fuerit immenfum illud ccjum e£
ficere, quam facile nobis pellem complicatara
extendere: velcerte iniinuata eft diuinf habi-
tationismaieftas qujdarn, vtquodnobistaber-
naculum e pellibus eile folet, hoc Deo tit ceju,
vfque adeb pulchrum atque durabile,quod qui-
dam poeta eleganter fimul 3c breuiter dixit.Ni-
tiditentoriaceU.Illudetiam. Carium mihi fe-
'des eft,terra autem fcabellum pedum meorum,
. fi Anthropomorphitae eiTemus, npn leuem qua?-
ftionem afferret,quornodo cum omnia Deus im
j>leat,terramhabeatpro fcabello pedum, fi in
mcdiomundifiweft,opoiterct;enim cotrario*

fib.

-^s^^w^w^^-jp^w^w^w^^w^wa

LlBER I. «

>i effe Dei pedes,& caput nonvnum, fed plu-
Tiacogitare}qu2equoniamad nugas potius &
fum pertinet, quam ad feriam difputationem,
tis fit in fcripturis non occidentcni lheram 2,Qr.&
mcndam effe3fed fpiritum.

Defacie cdi Antar&ici. . <
Cap. V.
aVaih autem facies fit caeli huius Auftra-
■^lis > multi quaerunt in Europa , 'quod apud
eteres Aftrologos nihil legere poffint, qui & fi
ffe certo deprehender£t, cuiufmodi tamen ef-
:taaffequi mipime potuerunt.Quanquam &fy-
usOmopumingens& claruillicelebratapud p^m^
iqsj&fiquipcritioreshuc nauigarunt , magna 6mu
[uaedam de hoc caelo fcrrbere folent,quod aftris
plendeatcrebris^&grandibus. Solentenim re-
notafacileamplirlc4ri. Ego verq & maiora &
litidiora circum Polum alteru fpe&ari opinor,
leque feptcntrionibus atq; Vergilijs noftra ha?c
>raefereridaexiftimo. Illatamencft praeclariffi
:na fpecies in hoc caelo,quam Crucifcrum appel r
lamusshoc eft fydus quatuor clarioribus ftellis
g$ equo ferediftantibusCrucisformapuicheiv
rimeeffingens. Hunc Polum effe Antar&icum
imperiti reputare folent3quod videant Naucle-
rosadillumrationem nauigationis expendere,
ficut vltra sequinoftialem ad Polum Ar&icum
faciunt.Sedhocproptereafit,quod nulla ftella.
fixaPolushicAritarfticusdQmonftretur, atque
itacogunturnaturx proximam querere^quaro,
Cruciferipedem vocant.quf tamen, a vero Po-
lo, vt a viris peritis accepinius,,gradu trigefimo
4itot.ItaqsdifficiliQr eft rnenfure in hoc Heraif

pheriQ

1

i.

!■■■!

>mumii4'

I| DS NATYRA NOVI ORBl$

-pheno ratio>quod ftella illadirigere curfum ne?
.queat^nificuaifupcrnerediaiacet, quod femel
inno&econtingit>& varioannitemporevariu
fitumhabet3&quodeftmoIeftius,mulcamanni
partenocT:etotan6'pertingitad verticem. Qua
obrem peritiores nauium gubernatores ex me-
ridiano foleiuxtaAftrolabicum inftrumentum,
vt nautice dicamus3puncluni notant: cuius artis
peritia Lufitani fine vlla dubitatione cxteros
mortaleslongefuperant, quod &ingenio per-
acuti fint3& nauigationibus fupra omnes longif
fimisacdifficillimisafluefafti funt : alia etiam
quapdamfyderapraeclara&pulchra, qux Elrcae
& Cynofuraf poetarum quodammodo refpon-
derevideantur.Lacleazquoq, via* excurfus lon-
gefpiendidiffimus^atqjijsquasfupradiximacu
lisquadamexpartediftinclus.ciasteraalijaccu-
ratiusautobferuabunt,auttradent. Nobisfuffi-
cientha^cpauca demultis.

Quod mundus ad vtrumque Potum terras &*

que ac maria obtineat.

Cap. VI.

1)E n e habet,quod ofterifum eft cselum nor*

^EuropeTolumj&Afie, acq; Africa» diuinitus

eiTeconcsfllim, fednos quoq; vt omnia tegere.

Quod plane aduerfus eos^qui Hifpania hic fufpi

jkt de Bim railt»^ patriam fernper habent in ore,nofq; Illi—

fulymps%€tde us charitateparum tangi, vd mirantur,vel indi

Mritmiia <e- gnantur,opportune vf urpare foiemus.Propter-

qualiierpd ea nos de reditu in fiuropa nihil cogitare , quod

titada ede- aeque propinquum America? caelum atqs Europa:

fipi.Hkra.ad efk videamus. At quamuiscadurn vndiq; orbem

W&nlmnm. ciaudat, non continub terram eciam vndiqj ex-

tan

L I B E R L I|

reconfequitur.Nam cumexduobus elcmen-
sterra&aqua vnusefijciaturglobus, quod Sc
°terum do&iffimi cenfuerik3& apertis demon plut.Ub.^i
rationibasconftat3intelligiianepote£tad Po- pUckps Ph
im Antarclicummarequaquaverfum effe <i i f- lof.c.9.10.4
ifum,neqs vipiam terrarlocumreliquifTe^que- n.
Imodum B.AuguftinuscontraAntipodum af« JttguftUh
Ttoresargumc^nratur. Mon attendunt, inquit, i6.dcCmk
:iam d figura conglobata & rotunda muoclus ia&9
lecredatiir3fiuealiquaratione monfUctur,'ri6
:meneffeconfequens,vtetianiexiila parte ab
pansmcongerienudafitterra.Redle prorfus: 4 :'■>;.,

qu enim illud neceffano ex muridi rotunditate
sniequitur.Sed tsrnen neqjcontrarium demo-
ratur ratione, & hoc iam tandem experientia
>fapatcfeck. E^fienim multo maximam eius
lobi partenf aqua?obtinenc,tamen ita terne vi-
iffimcedunt,vtnontotahiiiuscongerieshinc,
ota illarum mde fe teneat,fed mutuis excurfio-
ibus Me per omnia comple&antur. Qna in re
airabiliscondltorisars obferuantibusappare-
efolet. Sacris^uidemlitcristradentibus didi-
imusaquas initiocongregataseffe in locuiii v- Gsn,u
ium,&terramprotinus apparuifTe: ea?dem ta-
nenaequenosdocent congregationes aquarum
rocata efie maria,qua? finedubio plurafunt.Ne-
[ue mediterranea foliim maria multa funt,vt Eu
[inum^Cafpium^Erythrseum^PerficumjHefpe-
ium, & reliqua tot penenominibus diftincla
juot fpatijs.Verum etiam Oceanusipfein diui-
lafcriptura Abyffi vocabuio appellari folitus,
juanuisreveravnusfit3multiplex tamen eft,vt
inhac America. Alter eft Oceanus Borealis,al-
ter Auftralis, alius etiam. in Oriete eft Indicus,

alius 1

14 t)E NATVRA NOVX,ORBI§
alius Sy nenfis.llludautem ego in rijs^qua? Hacle-
nuspartim nauigatione^partim aliorum narra-
tionehabeoexplorata,notare potui, quod vix
Vfquamterradiftatamariamplius qua viginti
quatuormilliaftadioru,ideft,leucasHifpanicas
mille,fed vbi vis maxima Oceani fpatia ea meri
jfuram haudquaquam fuperant.Noequidem ne-
golatiuslongeOceanumnauigari, cum probe
iciamLufitanicamclaflem quadruplo pliis iti^
neris maritimi folere conficere3quin potius O-
ceanum ipfum in orbem cingi pofle3 noftra a?tas
ipfis-rebusagnouit. Sed illud affirrao ha&enus
recla linea continentem a cptinenteaut infulis*
terramdeniqueaterra qua parte fcfe proxime
refpiciuntautnufquam,autvix amplius iquam
ijs-fpatijsdiftare eifecompertum. Nam ab ex-
tremaEuropa>& Africa Infularfortunata? ca?te-
xxqh innumere illo noq protenfae tercentum leu
cispropemodum abfunt: ab ijs ad OceidentalJ
Indiamvenientibus,poftn6gentas plus minus
occurruntInful3eilla?,quasDominicam,&Vir-
gines3& Beatam cseteraique vocamus^ has longo
ordineexcurrunt vfqucadeas^- quas Bariouenti
nautaeappellant. Abhiscontinens bis centum,-
autpauloampliusabeft.Vbi Floridaeregna vicp
adPatagonumregiones infinitis fpatijs vifun-
tur.Hocautem akero Oceano Auftrali a freto
Magallanicovfqj ad Promontorium Mendoci-
numeodemmodoterralongiffimetenditur3fed
nufquamlatiorquamhocipfo Peruaao loco,in
quonuncagimus,cui ex alreraparte refpondee
regio Brafiliar quater & viciesmille ftadijsa no
bis diffita, At in hoc Oceano Auftrali Sur vulgo
appellato^quamuis Occidentem verfus nullus

eertui

' '^« '^"^' *ly r\yy^'' '■}? ')£• 'itf TU 1»' V

t I B * R I.

>rtus finis habeatur : tamen non itapridem Ira-
il#qua?dam&mu!ta: & magnar3quas Salomo-
is vocant,noua nauigatione explorata funt, o-
ingentasleucasab America rernoes?. Et quo-
iam totius orbis obferuatione comperturn efr,-
afulastum frequentes, tum magnas nufquarn
)lereoccurrere,quincontinens in propinquo
t0&multisaliis& mihi ipfi perfuafum pror-
iseit,ab illis InlulfsSalomonijs nonproculab
feterramcoritinentem Iatiffimatn-3 quse huic
mericeex Occidenta-li parterefpondear,&ad
[agallanicum forraffis fretum conuertatur, Na
; nouam Guin^am terram effe continentem
■adunt,quam peritiores quidam In fulis illis af
nguntjtaqjmagnamorbispartem reftare ad-
uc nobisincognitam ratio ipfa perfuadet.Iartt
ero hoc ipfo mari Auftrali ad Synarurn celebef
mamlatiffimamqjregionem nauigant noftri^
^quemaioraeiusnauigationisfpatiarefarunta»
jam qua? ab Europa ad Indiam Occidenulem
tienfifumus.Vtriufq,autem Oceani conririuat
o, Borealis inquam illius & huins AoitraIis,inf ,
:rquosintereepraeftAraerica noflra^ ad Po-
im quidem ■ Antar&icum certo explorata eft
iiinquagefimogradu elata , vbi fretum infigne
[agallanicum redditur. Sed vtrum ad Polunt
noque Arelicum fimiliter vterque Oceanus
)mmittaturatqueconcurrat:>raultiqufrunt,&
jod equidem fciam3inuenit ha<5lenus nemo.
antum indiciaquaedam & coniecruras proba-
iles afferunt fupra Floridam effealterum quow
Liefretum Magallanicofimile. Nobis qux.hz*
:enus certa fide comperta funt,fatis effe dehet*
lorbis terrarum portionem^ vniuerfa Europa

at<ju@

H DS NATVRA ^OVI ORBIS

atque Afia?& Africa,non rninorem ex altera hae
parteiacere intelligamus, atq* vtrumq;mundi
Folumseque fibi & terras & maria vendicare,
quodantiquisautnegare,aut dubitare impune
licuit.Quanquam huius quoque rei accuratiore
tractationem rudes nos & vix mediocriter im-
buti peritioribus certe relinquimus.
Lattantij opinio negantu ejfe Antipodas confutatur*
C a P. VII.

SBD vtrumabhominibusincoleretureaquo-
que orbis pars,qu2e fpectat Antarcticum, ma-
m.inft.c 23. gna 0jjm quxftio fuit.La&antius quidem Fir
jtoguM-i6' mianus,& Aurelius Auguftinus Antipodum af
deCiHiuc>9 fertoresirrident.Sedquamuisfabulam2eque v
terquearbitretur3tamenvtingenijsplurimun
abfunt inter fejita rationibus prorfus diffimili
businducuntur. Lachntium triuialis quaedan
opiniofefsllit;quiirridensPhilofophos caelun
quaqua verfurh deuexum,terramq;in medio fic
ut pilam conclufam afferentes , ita fcribit . Qu
tffecontrarios veftigijs noftris Antipodas pu
tant,numaiiquidloquuntur? aut eft quifquar
tam ineptus3qu i credat efie homines , quoru vc
i ftigiafuntfuperiora,quamcapita, autibi, qu
apud nos iace.t,inuerfapendere?fruges&arbc
res deorfum verfus crefcere?pluuias3& niues^
grandinem furfum verfuS cadere in terratrH I
poft nonnulla5fic pendulos iflos Antipodas cx
rotunditasadinuenit.Quiddicarndeijsnefci*
qui cum femelaberrauerint, conftanter in ftu
titia p.erfeuerant,& vanis vanadefendunt. N<
verb qui contrariam Afia? incolimus orbis pa
tem^quiaAnudthonifumus^nequependere n

cernirru

L I B E R I. 17

Tnimus3neq;veftigianobiseffefuperiora,qu|
ipita.Neq; fruges noftras & arbores aliorium
•efcere,nequeniues,aut imbres aliter ca4ere
uaminEuropavidemus. Omninoeft admira-
ile diclu, rationem humanam ,& verum fine i-
taginatione percipere non pofle, '& tamen fi i*
iaginatioWobfequatur,n6erraren6pofle.Cag
im rotundum,vt eft,& terraniin medio pofita
ifiimaginemurmonpoffumus intelligere. Ae
indemimaginationemfimens fequatur,ac n6
otius caftiget,&corrigat,oninm6 falHmur , &
>erramus a vero.Ita m nobiseffe celefteiquod-
am lumen,quo ipfas etiam rerum fbrmasa^int
»lligedum oblatas, dijudicenius, & probemus,
:qj lmprobcmus, apertiiftrno viu deprehendi-
ms.Qjare & animuomni corporea natura fu-
eriorem ,'&a?ternu veritatis vigore in fumma
ominis fede praefidente, quiimmortale lumeii
uimex illoprimo>& fummolumineaccenfum
t>ntefte.tur,qiii ignorat,aut dubitat, is profecto
j fe etiam e.fle hormnem jgnorat, aut dubitat.I^
jqueforma omnisfenfu percepta, viique lpfa,
rnaginandt fi de.cseli rqtunditate interrogetur,
i-hii aliud didtura eft,quam quoddocuit Lacla-
ius.Sicaelumrotundumfit,foiem,&aftracade..
e ad occai um, furgere ad meridiem^terram efle
ufpenfam in aere3hom'ines, qui ex aitera^parte,
n.coiunt, veftigiafu periori. ferre quam capita,
iiuem& imbr.es illit rioh oadere deorium ? ied
nferne afcendei:e5&c^tef'aportenta etiam di-
iu ridicula; At fi;11jprema". rationis v\s confula^ .
u.r, nugai has omries faciie in idebit,atque ima-,
^najj.bnetanquam.amim delira-ntem refpuet.,
fuiiiillalua imzrime ineorrupta reip6debit,>

t§ t>t NArlVRA NOVl ORBIf

cos decipi, qui perinde mundum fabricantur,
domum quandam,cuius fundameto nil nifi te
ra,tec"to non nifi cadum fuperius fit. Quin poi
I3svtinanimantibus,quamuisalijs aliter fitu
iitcaput,alijsquidem fuperne, vt hominibi
alijs obuerfum, vt quadrupedibus s alijs med;
vtPolypo,&araneos in omnibus tamen cap
effefupremum3itaetiam caeluni vbicunque i
fupernum effe^ terram femper infernam . Ns
quia imaginatio noflra addida eft loco, & tei
jpori, tempusautem&locumnonpercipitvi
iierse, feddefinite, iccircoeum ad ea affurg
quae tcmpus exceduntj aut iocum fibi notu
protinus corruit, Bc nifi ratione erigatur,
jnomentoquidem ftarepoteft. Itaqueanterjm
dum conditum tempus quaerit3& I III quoquei
bricando locum parat, neque aliceriieri po
fatisvidet3cuiiiratiotamennequeante motu
fuiffetempus, neq> vniuerfo ipio iocum vllu
prioremfuiffeperfpicuc oftendat. Hane igit
ex vana irnaginatione conceptam contra ter
fitum argumentationem philofophus3& dilu<
derefellit, &breuiter eundem effe in rauni
locum & medium, & infimum vere omnii
pronuntians.

Qm ratio impulerit B.Augufiinumjtt nega*
ret ejfe Antifodas*
Cap. VIII;

TSI v v M ver6 Auguftinum acerrimo ing

-*^nio virum longe alia ratio* vt de medio a
jttignftJih. ferretAntipodas,c6puiit.NamiJlam deincef
Categwc. contrario ipfe diffoluit in libro Categoriarur
iq,wl $w$ Vesere$,inquit> vndequaque verfum afferent

terra

'sfift.tM
$*h»

Liber I; tg>

rram efle fubter, caelu fuper. Nam & Antipo-
snoftri,qui nobisdicuntur figereaduerfa ve-
gia,caelurn fuper fe habent. Hoc igitur cum
uloiophice prorfus intellexerit Auguftinus,
tid quaeib potuit hominem vfque adeb do-
umineamopiniortemperducere? Nempe ex
ediaTheologia fumpto argumento, quodo-
neshoniinesex vno Adae femjne propagatos AB.ifi
uinae literse tradunt, vt autem infinito Oceanb
aieclohominesadobuerfasterr&partes Tcbrn-
earent,nulla ratio pati poffe videbatur. Ac ht-
vCus ipfejerum oculata iide fecus efte often-
ftet,profecl:b hodie quoque inui&aratio illa
^ritaret.Qaam cum nullo modo effe veram,li-
nddconitet,quomodo tarhen foluendafit, id<
t,queraadmodum genus Indorum potueritad
tnc Americampenetrare,operi$&difficulta-
splurimumhahet. Incuius explicationediu-
usnobisentin confequenti difputatione la-
)randum.Nuncipfunrj/B. Patreni audiamus iri \z \
;>ris de Ciuiiate Dei difleretem . Quod verb & L*&.i6*c. &
ntipodaseflefabulantur,ideft,acontrariapar
1 terra?, vbi fol oritur qujado occidit nobis, ad-
grfapedibus noftriscalcare veftigia, nulla ra-
onecredendum eft.Neq; hocvlla hiftorisecp-
tiitionc didicifle fe sffirmant/ed quaft ratioci-
ando coniecl:ant,eo quod intra couexa cfli ter-
t fufpenfa fit, cundemq, locum raundus habeae
rinfimum,& medium.&poftpauca.NulIb mb
o icripturalacramentitur, quae narratis prae-
?ritisfidefacic,eoquodeiusprapdicT:acompleff
ir.Nimiiqjablbrdum eft vt dicatur,aliquos hb
Mnesexhacinillampartem Oceani immenfi-
ate traie&a nauigare& peruenire potuifle, ve
B t eiizud

rma

/

t®

NOVI ORBII

&d Fofthtt

Dfi NATVRA

ctiam illic ex vno illo primo homine genus i
ftituereturhumanum/rotaergoAuguftinid
ficultas Oceahiimmenfitas fuit. In qua etia fe
,, '•- tentiafukgraeiffimusau&or GregoriusJNa:
€re&?p*' an2enus pro certo confirmans vltra Gades ma
* effe homihibusimpermeabile, Nam in-quads
epiftola.Porro>inquit,vltraGadesmarehon
nibusnon efie permeabile Pindaro docenti ;
fentior.Etinfunebrioratione Bafilij. Neq; f
tra Gades tranfmeare cuiquam conceffum e
Quod quanqua prouerbi ) loco ex Pindaro fui
ptum eft3(Quod vltra Gades eft,ait ille,*quS
pientibus & ftultis inacceffum eft, ) tamen lt
prouerbijorigbfatiseadere veterum confta
tem fententiam indicatJtaqr Foetarum, Hift
ricofum.&Topographicoru literis Gades H
panica?,6rbisterrarum fines 'celebrantur, ilJ
Herculeascolumnaserigut,illos&-RomaniI
perij,&vniuerfiorbislimitesftatuunt* Neq
profanfe fol'um,fed facra? ctia literas ad eum m
dum faepe loquuntur; Accommbdant enim fc
}§ vulgari fententiae,vbi fcribunt. Exiffeedic"
a Cffare Augufto3vt defcriberetur yniuerfus
Sis,& de Alexandro" Macedone tradunt peru
liiifeadterrxfines^&terramvniueriam ccifi;
ifliiis imperio,ficut alias Euarigelium in vniu
fo mundo fru6tificaffe3 & creuiffe: vfitato eni
iRorevniuerfus6rbisaccipitur3portioilliusr
X)maadillavfquetemporacognita.Namneq
Oceanum illuro Indicum,neque hunc alteru
At.hlamicu liumanis viribus aut induftria trai
ei poffe vna omriium fententiafuit* ltaqueP.
nius tsnqua de re certa ait,Sic maria circurifu
vndic^uediuiduoglobo partem orbis auferu

nobi

<§hfU-

Plw, tib.Z

iWi -

rrrr*

L I B E R I. *f

bis,ncque ihde huc, heq5 hinc illo peruio tra-
t,id quod Cicero,Macrobius,Mela3caeten4ue
:riquefcripferunt.

iriftotelufententia de habitatione alterius or*
li$,&qua inre aberraueriu
Cap. IX.
'V i T quoquealteracaufa5cur veterum opi-
nione ad hunc alterum orbem mortalibus
n paterxt acceffus, quod praeter Ocean i vafti-
em5C3elum ipfum obftaret folaris Zona? im-
cabiliseftu5quoabeo itinere, velmari, ve!
ra conficiendo audaciffimum queraque com-
rceret.Namqueij5etiam5quiterram,vteft,fe-
-erotundam,& advtruque Polum habitabU
neffecenfuere,negarunt tamen incoli poffe
hominibus mediam hanceandemque maxi-
im & longiffimam Zonamduobusfolftitiali^
scirculiscomprehefam3prqpter^ftiuosper-
:uofq; ardores ex Solis pf opinquitate, dam o-
icrn regionem adur entes5& pabuli aquarum-
eimpoientemeffidentes.Huiiisfententia?au ,

>reftAriftoteles5magnusillequidem natur* ^QS*
plorator5fedinhacrelongeaberransa vero. y

udautem philofophatus rede fit de fitu or-
^quid fecus5breuiter expediam. Is de Auftro
putasanabipfomeridieexoriatur, an potius (
vltimo vertice Poli Antarcliciaad hunc modu
-ibit. Ratio docet terne5quse habitatur latitu-
3em quidemdeterminatam effe , eam tamen
ntinentiorbecoiungi non poffe propter- tem
rationem. Nohenimardorenimio, &frigo-
prernitur in longitudinem fuam5fed in latitu
neovta vt ficubi maris vaftitas mininie prb-
B 3 hiberet^

t% D E N A r V & A N O t I OKBT!
Jiiberet3tota quam longaeft pedibus peragrs
poffet.Huc vfqueprorfus bene . Non enim p
teft negari,quin terra in k>ngitudinem,hoc |
abortuad occafum magis habitationi homii
accommodata fjt9 quam in latitudinem, id eft
Septentrione in meridiemmon folum ob rati
nem ab AriftoteJe allatam de temperatione,qi
per iogitudinem eadem perpetuc* eft3 cum a?q
abfit afolis a?ltu3& Septentrionis rigore, veri
Ctiampropternocliumdierumqjfpatiaalterr
cum verfus iatitudinem in perpetuas Vmbras
femeftrem noclem incidere neceffe fit.Pergit
rem aduerius Geographos fui temporis id me
ihare Ariftoteles.Hocipfum^inquitjin qaui*
tionibusitinenbufq;pedibus conflciendis ai
snaduerti iicet.Logitudinis enim &, latitudir
magna eft diftinctio. Na quoda columnis He
culis vfque ad Indiam pertinet, eo quod ab Al
thiopiavfqueadMaeotin, & ad extrema Sch
thia* ioca maius eft,quam quinque ad tria fint
quisnauigationumatqi iunerumrationem l
beat,q.uafltum earum rerum certa explorataq
cognitiohauriripoteft. Atquivfqueadinc-u-ii
terra3 partes eam5qua?habitaturio latitodinc
cognitamhabemus. Hie Ariiioteii veniadan
eft?qui ex fuae aetatis hiftona nihii vltra citerj
xem AEthiopiamjAfncajatq; Arabiffubiedb
cxploratum habuerit3vkimam Aethiopia ign
rarit,cunecdum immerffa illa pretiofi loaru
regio cognita haberetur, muitoque minus qu
cjuid Aeqtiatorem, quicquidTropicum Cap
coinij excedit v%adbona?fpeipvoffiontorit
luiitanicanauigationenotiifimum. Quoex
co fi vKjueadvitimamScythiamatquc larta
■/ ' ■ latii

L

rtirji"»^! II H'l U'u r

itudo capiatur , non dubium eft , quin aequa-
ra fit totam a columnis Herculis vique ad In-
im longitudinem. Sed & Nili fontes, &infi-
tapropemodum interioris Aethiopia* fpatia
norauic antiquitas.Ob hanc rem lucanus Cae* L({cml^
rem ab eainquifitione coercet . Qu* tibi, m- p ' ^
it3nofcendiNiiumRomanecupido? & Nilu
fumaliasalioquensidem poeta. Et te terra-
mnefcit cui debeat orbis : Scriptura? autem
>ftr2e, id eft,facraau&oritas eam quoque ter- -

mhabitarifacileobtinet. Nequeenimin So~So£hw.$
lonialegercmus. Vitraflumina AEthiopia? fi-x
I difperforum meorum deferent munus mihi,;
imdeillarumgentium vocatione vaticinare-
ir,fed,vt dixi, venia oportet dare phiiofopha
lis hiftoricis & topographis fidem habenti. II-
id quod fequitlir,expendamus, Altera , 1 nquit,
ars,hoceft Septentrionalis, vltra inculta eft,
uod frigore rigeat5aitera,id eft.vitra Solftitiu,
uodvraturcaiore. Quae atitem vltra Indiam,
olumnafqs Herculis fit* funt, ea? propter mare
oniungi minime ita videntur^vt tota fit conti-
ens terra,quaThabitatur. Hoc veru eft prorfus
| indubitatum. Adiungit verb. Quonia neceffe
ftaiiquemlocum eandem habcre rationemad
lterumvertice5quamis,quem nos incolimus,
d cura,qui fupra nos eft, habet, non eft id qut-
lem dubium, quin ead^m ratione ca>teraalia,
umventorumfitusrefpondeat. Et interpofitis ,
mibuldam de Auftro & Aquiione . Neceffe eft )

5rofe&6 Auftrum effe ventum eum,qui flat a lo
:oquicaiorevritur.Isautem locus5quodfoiern
jroximum habet , aquis & pabulis caret . Haec
Ariftoteles.necpotuit f>taffis certms aliquicl
B 4 zfc^k

mm

wwmsm

14 Db natvra novi orbts
affequi humana fufpicio. Qua etia ex re ( vt hoc
xeligiose dicam ) foleo fsepe perpendere3 qua in
rebusdiuinisinfirmafitphilofophia fapietium
huius&culi, quandoinipfaterrena, & inflma
materia^vbi /ibivideturmaxime fapere,vfque
#deo defipit.Habitationem terra? ad hunc alteru
Polum Auftrinunvvt vocat Plinius 3 collocatae
fecundum longitudinern ab Occidente in Orie-
tem eiTe maximam5fecundum latitudinem "ve-
roavertice Auflralivfq; adsequinoclialem^aut
nullam3aut perexiguam Ariftoteles vult.Sed ad-
eb falfum eft,vt totius noui orbis tota propemo
dum^habitatio fit fecundum latitudinem5 id eft,
a P6lo in Polum: ab Orienteautem in Occafum
breuisadmodum menfura fit^tantumqoe latitu-
donoui orbislongitudihem fuperat, quantum
denanusternarium, &eo amplius. lam vero3
quod mediam regionem 3 qua torridam Zonam
vulgo appellamus, afferit prorfus inhabitabile3
qu6dcalore,exuraturpropterfoiisvicinitatem,
quodque pabulis, & aqua careat , omnino eft fe-
cus.Nam &nouihuiusorbisloge maximapars
ac frequentililrne habitata,intra vtrumque Tro
picum''continetur,eadem,6^ pabul s,&aqua fii-
pra omnes orbis terrarum regiones abundat,at-
qii^plurimaexparteteniperatiiiimaeft, vthic
• etiam Dev s iiultam huius mundifapientiam
feciffe videatur. Eft ergo habitabilis, habitatur-
4uecopiose,quicquidreclamet antiquitas, Zo-
na.tornda.Pprr.6 regio ilia inter hac torridam,
bcilhm Polarerrs poiitaaquamuis iitu ipfocom-
rnodifiimarithabitationihumanx, tamen raio
admodunihabiratur^ quodrmctenusfola regio
Chyienfisoccurrat, quae nonfit Oceanointer-
<-■■.■ -; cePta°

.«,•«,..

*mm

I r B E R I- *?

pta.Multi tamen,quorum me etiam in mime^
efle profiteor,terram huic Chylenfi oppofita
tra Tropicum Capricornij porrigi opman-
r,fed eandem nobis nondum effe exploratauu
equcdubiumeft,quinearegio, vt opfimum,
temperatiffimum fitum tenens,medium inter
>rridam,& Polarem , ita etiam omnibus rebus
•#ftet,vtpote Europ? optimae parti ?qua ratio-
»refpondens.Ethocfatis confentanee Arifto^
lesfufpicatuseft. Sed tamen, vtdixi, & : illa
jantumha&enus compertum eft, breuiifima
t,& ipfa torrida longe maxima.
Quod eadem Plinij & complurium veterum
■-■ fententiafuerit*
Cap. X.
h Riftotelis fententiam fecutus eft Plinius.
•* Lux,inquit,media terraruin,qua folis 6rbi-
ieft,exuftaflammis,&crematacominusvapo- '
\ torretur.Circa quam dua? tantum inter exufta
: rigentes temperantur , hxq> ipf? inter fe • non
eruise propter incendium fideris . Ha?c;eadem
lit vulgaris fententia veterun^quam etia Poe-
i fuo carmine celebrat.

Ouinque tenentcdum Zom.quarum vna corufco teYg.ln Ge*
Semper fole rubens, &prridafemper ab igne. orpc.
demqs alias, Et fi quern extenta plagarum Qaa- '& 7- ^&U
uor in medio dirimft plaga folis iniqui.Et alius
'oeta apertius,

Totidemfcpldgatellurepremuntur: a ouiluUs-

Quarum qtumedia e$~i,nonesl habitabilis aHu. tamor.
4 vero veterum fententia,perfpicua atque in- '
ic>a,vtipfisvidebatur,rationenitebatur.KTani
rt quaeq; regio ad meridiem propius accedit,ita
B s foiis

Vlin.lib.z,

I

niniiimn^

m Di NATVRA NOVI ORBIJ
felisardoribiis magis expofitam animaduerte-
rarct3idq;adebverue{t5vt ineadem Italiae pro-
uinciaApuliam3Liguria3&in noftra Hifpania
Baeticam Cantabria vfq; adeo feruentiorem no«
tare liceat3 vt per gradus vrxdum octo grade fri-
goris&raeiTusdifcnmenfit. Hinciam confequi
videbatur^vteaderatiooeferuataearegio^qua?
folisradijs fubiectaeilet, intolerabili prorfus
perpetuoqjardore vrgeretur.Praeterea inter ip-
lurn anni decurfum hyemis3 veris, seftatis/autu-
isi5viciffitudines nonalia ex re fleri videbant,
quamexfolarisglobiacceffionibus. Et cu aefti-
uoscaloreslongeadhucafolftitiali circulo po-
iiti vix fe ferre poffq cernerent, iarn fuo iure col
ligebant, fi tam propinquum haberent folem,
vt direclo illius radijs ferirentur, idque per tp-
tumpropemodumannum^futurum effe omni-
n6, vt fummis perpetuifq; ardoribus abfumere-
turgenus omnemortalium. Ha»c antiquorum,
quod regib media inculta effet, ratio fuit. Qua,
nifi nos fecus vfus ipfe docuiffet5non phyficam,
£q6. Mathematicam demonftrationem, hodie
quoque reputaremus3adeoadipfasetiam natu-
rseleges peruidendashumana ingenia imbecii-
la funtjverum illa duo natura* miracula immen
ii3inquam,Oceani certa traie<5Ho,& torrid^ Zo
xix fuauiffirriahabitatiojnoftr^aftatis felicitate
patuerunt. Et,quoniam de Torridae habitatione
& natura fuse dicendum eft libro fequenti , O-
ceanum pernauigandi ratio , quae ad inftitutum
magnoper^ confert, hoc ipfo explicanda eft , fi
pnus5qua»degenere Indorum veteres, recen^
tefque fcriptores tradidifie videntur , perfecuti
iiierimus,

KoUtlam

itwnnr^1 u -*

Prrw

L r a e r- I. %f

Notitiam alterius orbis apud veteres inuerim.
Cap. XI.
XG r t v R hominumgenus vltra Cancri cir-
^culum habitare veteres aut omnino negarut,
'tLa&antius& Auguftinus,autcerti, fiquief-
ent, intra mediae regionis terminos non poffe
:onfiflereaffirmarunt,vtAriitoteles8cPlinius,
^vtroqueantiquiorParmenides, vtrumqueau
emfecusefiefatisconftat, Sedytrumante no- Ftutliki
ham setatem eius rei notitia extiterit, accurate placitis Ph ,
?ermultiqua?runt. Apparetenim monftri fimi- lofc.u.
e,& alterumorbem effetantum,quantum hue
^ernimusa&antiquostoriseculalatmffe. Itaque
lonnullitanquameamglonamnoftro & faecu-
lo & generi inuideant,conantur huius quoq; or-
jis notitiam antiquitati tribuere. Atqi eife certe
nonnulia eius veftigia negare non poffurnus.
Scnbit Hieronymusin^piftolamadfcphejios: mertinez:
Ciuammusquoque quid fit. Inquibus aliquan- epi/iad^
dc^ambulaftisfecundum facculum mimdi huius. ^ji
Vtrurnriam & aliuii i^culum fit, quod non per-
tineatadmundurn iftunv, fedad mundos akos,
dequibus&Clemensinepiftolafua fcnbtf.O-
ceanus & mundi, qui tranfipfum funt. Quaenam
h^cfueritClementisepiftolaigivoro: iediilnd cta|
icnpfiffe Clementem Hierony mo fidern no ha~ m*nm ePM
berenonpoffum. PerfpicueveroOceanotraie- a Cmnt*
ctoalterueffemundum, impetiam mundosCle
mensdocet, atq^ita re veraeftilp.ngiffimeenim
vtei q; nouus orbis,id eft, America, ab india O-
rietalidiftat.Caiusquoq,Plinius5accuratiffim9
rerum mirabniu ind*gator,memoriac_prodidjt: **«»<«*. 2.
iiannoneuuceCaahaginefem a Oadib9ad ftne cd2-67\

vfque ' \ ; ~ ■

S& De natvra N O V I O ft fc T t

vfqueArahia?circumie&um, eamq; nauigatio*
nemliteriscommendafre.Quodfiverueft,quic
quid hodie Lufitani immenia fua nauigatione
bis aequinodtiali fuperata Oceani conficiunt,
Hannoilleemenfus fitnecefTeeft.Eandem naui
Jdem,\lidl gauouem contrario ordineconfeftam ab Euda-

* \ xotjuodam^quemWuLatyriim Regem fugeret,

Arabico finu egreffum Gades vfque perueclum,
idq; fua "a?tate,Corheljus Mepos auclor eftV Tra-
duntetiam auclos es non ignobiles nauem Car-
i thaginerifium vi yehtorum per Oceanum abre-
pram in. nouarn quandam regionem incurriffe,
moxcjad Juos i euerfanicognofceda? eius regio-
nis ihidi^m Carrbigineniibus excitafTe,veiurn
Ria 1 01 um decretoeami nuefligationem effe co-
h»b-t3m3nenouarumierum occafione Cartha-
gin^g!oria3&ceIebritasfu!caretur.Quibusex
rebasjntelJigerepoiTumusnonnullam nouior-
bisapudveteres notitiam extitiffe, tametfi de
OcciaentaJihac India,deq;hac America vixa-
liquid monumenns antiquorum confignatum
inuemre liceat. Nam de Orierrtali India^etiam
citenon,qu^ ant jquis erat vlter ior , eo quod ex
alteraparte orbem peragrarent, non rara nequ^e
©bfcura mentioeit.Nam de Aurea Cherfonefo,
deCori promontono,decelebrata illa Tapro-
bane,qua?a!ijs hodie vocabulis frequentaHtur,
quisignoratvecerum fcriptorumiiteras? Quid
devtfaqueA£thiopia,deBraclimanibus,degen
ceSynarum?Ncmne & multa 8c perfpicua horii
, commemoratio extat i n libris antiquorum ? Por
tb Occidemalis nauigationis,quatum etiam fa-
THnJih.6. maafIequiPiiniuspottur,tantum ad fortunatas
Mf. 3i. Xniulas curiuro protendit, earumqj praecipuam

* . -• amulci-

/nr^FT?^ 4»

«i"1

Libir L *9

multitqdlne canum Canariam vocatam refert.
tidepelagusilludampliffimum, quod merirb
Iagnumnauta*appellant,vixvllis..certisvefti-
ijsantiquitatis notatum reperimus. Sednpn-
ullos maximeillud Seneca? carmen mpuere fo~
;t,cum in fuis Anapetficis noui orbis res prae-
icere videatur.Xta enim illius Medaea habet*

Venientannisfitcutafirisi Senee&inUm

Quibm Qceanus vincula rerum> d<ea aEtu 2*

K Laxet, & ingens pateat tellus. inftw:*

Typhui^nouos detegat orbes»

^ecfitterru.vliimaThuk, ,

ta elTe faftum negare non poffumus.Namferos
nnos mille & quadringentos aTragico plufqua
is mille a Medaea meritbaecipimus. Oceanum
iioquererwmlaxafTevincula, cumalios terra-
um terminos oftend.it & patqifle ingentem tel-
urem, tota ..certe Afla atque Europa maiorem*
eniqsnouoseffedeteclosorbes, omnes cerni-
nus,vt Chorusillepraedixit. Sed vtrum diui-
taritSeneca, an fortuito ac temere cecinerit,
[uaeripoteft.Mihi verb diuinaffe videtur, fed (

:o genere diuinationis, quod prudentes vin fa-
niliare habent . Videbat namq; iam i llo >.fa?cuIo
iauigationibus mare inufitatis foJicirari , un a
pc alteram Antichthonam ex Phrloibphia di-
licerat. Potuk iure& meritb horoiniirr indu-
triam,& audaciam i eb aliquando progi effuram
;xiftimare,vtmagnoOceana etiauigato nouos
errarum orbesaperiretxum pfasfernm ea. a?ra-
:enaufi-agiailla,qua?Pliniusnarrat, longii/imi
Dceaninotaeffent.Nampoftveterum quietera
s;ollaudatam,adiungit deaudacia fuorum tem-

porum

m*

&*0i

JO DE NATTRA N,0,V I GRBIf
porum.NuncjamceffitPontus, &omnes pati-
tur legesr&moxQii^libetaltumcymbaperer.
rat.Terminusomnisnotus, &vrbesmuros ter-
rapofuerenouos. Nilqnajfuerat Cede reliquii
peruiusorbis. Indusgelidum potat Araxe, 4I-
bim Perfar,Rhenumq;bfbunt,HuiusitaqUeau-
daciaehominum quafiincrementasxtrernacon*
nedit^Venient annis fsecula iensi& C£tera,quai
recitatafunt.

Platonkfententia de India Occidentalu
Cap, XII.
thtomTh T)L A T o vero^in Timseoexpreffius hunc ho<
3 ■* uumorbemOccidentaiem, dVpropius atti-
<?lffe viden potelt I unc, inquit, pelagus rlluc
nauigabile erat? (loquitur aut de Oceano Athlati
tko)infulamenimante oftium habebat, quoc
voscolumnas Herculisappellatis. At Inlula rl«
la & Lybia,& Afia ftrnul maior erat, ex quaalcc
fus ad alias lnfulas tunc proficifcentibus contin
gebat^ex Infulis aurem in omnem ex aduerio co
tinentem circum verum iliurn Pontum fitam,
HaecapudPlatonemCritias. Q^a veroPiatone,
& hiftoriam tradere, c% vera narrare fibi periua
dent,i) hanc Jta exponunt,vt Iniula qusdem illa3
Athlantisdicl:a,tota Afia & Afrixa maior pluri-
marn Oceani Athlaritici partem,quemod6 Hif-
pani traijc2ut,occuparit;|nfulasautem adquas
ex Athlantide aicenfus c6dngebat,effe eas,quas
-hoftri nautf appellant BarlouentijCubam, Hil-
pantcam,S.Io3nnis Borrquen,lamaicam, oVreli
quaseoordine^ofitas. fcx his veroad continen-
temadiri,hoceft,adterram firmamanoilrisdi-
liam termino hoc Perueme regnum & -tosarr

Amerj.

^

ItllR I. ' p

mericam.Verum autem Potum, circum quem
ofitafitContinens, interpretantur hoc mare
uftrale3vulg6Surappeilatunvde6verbaPla-
>ne verum Pontum iiominatum, quod prse v^
itate illiusMediterraneum omneatq; Athlari
cum ipfum tanquam ficta & ludicra maria vo-
iripoffint.Acutequidem atque conqnne ex- ^mteinfki
Dgitata hee a viris ingeniofis -&antiquitatis ftu h'&%rm
io fis.Vtru m autem seque vere ac certe^ alio lo-
ainquiremus.

Qmd^uidamOphirinfacrisliteriseJfem*
v slrUmPeruopinatiJint.
Cap, XIIL
f N facris quoque literis , huius Occidentalis '
^ndixmetionemfierifubdphirnominequi-
iam volunt. Riipertus quidem Stephanus^vel
•ptiu$ Francilcus Vatablus vir Hebraiccdoftjf
imus, vt ego a Praeceptore difcipulo ilUus acce
>i in fcholijs ad caput nonurn libri terti j Regu,
3phir, vnde Salomon afportaffe dicituf qua- l*Mliji&4
[ringenta viginti5fiue qufnquaginta auri taien- bertiStegkfr
a,fcribit effe Infulam K[ifpaniolam a^Chrifto- w.
^horocolumboinueritam^vndeaurumoptimu,
kprobatiffimum ex monte Cibaico noftri em-
mt. Neque defuere viri perdocli, quiOphir iri
acrisiiteristantoperecelebratam exiftimarint
tffe hoc ipfum noftrum Peru , quod vocabuium Jnmarafa
pfumetiam Hebraiceextet5ficqueappellatum nblwRevid
tocregnumcredant,cumParalipornenon fcri- inthaUg.c,
>ereturhiftoria. PerMetatheftm vero Ophire^.eWwBr/
fiue Opirefit diftum Piru. Adduci etiam in eam hiijsRaberti
fentetiam videtur , qu6d fcriptura comemorct StepbanL
aurumoptimu& Iigna thyina pulcherrima 8i>?i<M«#

; pretipfijf-

i!»f^

$% De natyra novborbis

pretiofiffima,& geramas cx Ophir afFerri.Qi
bus omnibus regior Peru abundare auclorib
his videtur. Qu& fententia mihi probari nuJ
luodopoteft.Namauricopiam in hac Ameri
effe fcio,fed non adeo celebrem, vt Orietali I
d\z praeferatur.Gemas verq pretiofiffimas3qu
fcripturarefert^&lignaillaThyina^qualiani
quam vifa funt in Hierufalem>adhuc requiro:
imaragdos quidem prsecipui viroris^ligna qu
que & odorata & fort.ia fatis inuenio, fed fing
lare praeterea nihil.Nec mihi vero fimile efi,
reli&a Qrientali Indiaditiffima,ad hancextr
mam Occidentalem Salomon claiXem mitten
neq^fiitafrequentermifiiret^nullafuturafuii
tantse rei veltigia.Ety moJogia; autem ilJa c6gi
tio ex Ophir in Peru dedu6ta non admodum t
hi periuadet. Etenim nomen ipfumPeru in h
regionibusnequeantiquum eit, neq;general
fed quemadmodum in hisfere noui Oi bisexp
diuouibuscontigit,vrregiode nomineignot
pnmoquoquevocabuJo-appellaretur, atque
effet f#pefortiiitum;itaquoquein hocPeruar
Xegnofa&um eit.Exrluuioquodam,in que n
Itrates m.ciderut, eo nqrrjine diclojquemadrm
dum antiquiores nobis tradidere^tora hec reg
Pcru deinceps vocataer^vfqueadeoque id ve;
cir", vcindigen^e vocajnilum ipfum Peruhod
quoqutignoreot. Neq^abalijsquarn ab HHp
ni.s, \i qui i jlorum i ta nominant,nominare did
cenint.Cognatioquoqqe 8c fimiljtudo nomn
leoem iane comeciuram plerumque arfert :. n
Veftmusltomaribsin hisfegiombus quoqjve
ifaios alferere, qi odTitum <k Paulum mter pr;
dara ingaruin pnncipum nomina fiequsiK
\ mdi

ms$

l i b e r r, n

udiamus.Meverofiquisinterroget, quam re- iReg.j.
rionemautprouinciaarbitrerefTeOphir, quo iReg-it. ^
JaffisSalomonia Tyrijs & Sidonijs nautis in- tofifh.libri
trucla vehebatur auri exportandi gratia,& quo * *ntip lH'
:um eadem ex cauffa claffis lofaphu Regis per- ■**' *J ®*
reret,in Afiorigaber naufragium perptffaeft, ^wTri
jquidem FlauioIofephopqtiusaflentiorTndise 0/>fcir.
Drientalis fedem afferenti ,abOphir nTio Ie$a, gene l0t
:uius mGenefi mentioeft,coIIocatam,eandem- uontmmin
jueprimiauriditiifimam.ExquoinSacrisiite» alpha.
'isAurumOphir,fiueOpham, fiueetiam obri- Hkron.ad
jumquafiOphirizumceiebratur, quodcum a- Principi*.m
jud Hebrseostefte Hieronymoaurifeptem : vel3 tomQ*
»ener'a vel vocabulafint, Ophirprincipemlo-
rumteneat, fkutapudnos Valdiuise aut Cara-
>aiseauru'm celebratur.Curautem m Orientali
sotius India quam in hac Occidentali Ophir fu
.{Te exifHmem,illud caput eft, quod zd noftrum
Peru non nifi jnfinitocircuitutbta India Qrie-
tali & Sinarum regione enauigata Salomonia
:laffisperuenire poterat.Neque fit mihLverift-
milepertotfpatiorum milliaSidoniosnauigaf
fe auri qucrend i caufa , ad ea pr aefertim terram,
ruiusnullam haberenotitiam percontinentem
potuerint. Nam noftrse nauigationis artem, ■&
methodum veteribus ;fuifle ignotam argunien-
tis haudquaquam leuibus poiiea oftendemus.
Qmdnam Tharfis & Opbir mfacris Uieris
. §gmficint. ■
Cap; XI III.

QV o D fi fui • c i onihn.s & coniecluris tantu
concedu *go laneOphir&Tharfisin

toihisiiteris&piusnoncerturn aliquem defi-
C nitumqi

**

iiiinmwfcM^

|4 Dl NATVRA NOYI ORBIS

riitumquelocum fonare fufpicor, fed generak
potius effe vocabuluni , idemque efficere apud
Hebrafos, quodapud nosvulgolndiarum vo-
- cem.Nihilenimaliudvulgari tritoque vfu In-
diarum riomine accipiunt noftrates,quam remc
tam procui rtgionem, eamque opulentam , & a
confuetudirie noftrarum rerum mirifice diffe-
rentem. Ita Indiam seque vocant noftri Hifpani
& Americam,& Mexicum,&5inas,& Malacam3
& Brafiliam regionescerte & fttu & forma la-
f ifsirrse diffidentes. Qnanquam negare non pof-
fumusindeduclximnomenlndorum & deriua-
tum ad hunc nouum qrbem, quod India ipfa ve-
reIndica,opinioneantiquorum, omnium ter-
rarum haberetur extrema. Itaq> idem Indos in-
telligunt homines, quodfinesqrhis terrarum,
Ad hunc plane modum Thariis apud Hebraroa
videtur mihinon certum aliquern locum def-
gnarefrequentius,fedcommuniter regiones c-
mnesremotas, eafdemque opinione hominurr
mirabiles&opulentas. Namquod lofephus &
alij nonnulli proeodem Tharfis & Tarfum Ci-
liciasvrbem fumunt5non eft fatis probabile, vt
0fifrm.*d etiam Hieronymusdocet.Non folum quod icri-
Marceilatn ptioiti afpiratione per 0 & T prorfus di£
in$tom. crepat,fed quod pieraqjetiam in faeris literisdi
cladeTharfis inTarfum nullo modo congruere
queant.Quaquamfan&a fcriptura nonunquam
Tharfis in Ciliciacollocari infinuat,ita enim dc
lniu%. Holophernefcribitur iu libro ludith . Cumquc
pertranfiffetiinesAfryriorum, venitadmagnoa
montes, Ange,ideft,Taurum , qui funt a finiftro
Cilicic, afcenditq; omnia caftella eorurn,&obti
, nuki)mnemmuniuonem,effregitautemciuita-

tem

tllER I, 3?

tem nominatiffimani Melithi^pr^dauitqueom-
nes filiosTharfis & filios Ifmael, qui erant con-
itra facieni deferti &: ad Auftrum. terrae Cellon,
&tranfiuitEuphratem &c. Verum vtdixi.,rarii
eft, vtTarfoconueniant,qua*deTharfis legimus
alias.Iam veroTheodbretus&:quidamalij,ver-
fionem feptuagintainterpretum alicubi fecuti,
Tharfisin Africaeffe,eamquea noftris Cartha-
ginemdicH volunt. -Aiuntenini eocurfum inre-
diffeIonani,cumfcribiturfugerc voluiffe a fa-
cieDominiinTharfis. Quod prseterea ccrta In-
dia? regiolharfis vocetur in facns Jiteris , quod
D.Hieronymus vult,rionequidefnrepugno. At
vnameandemquedefinitoregionem femper fi-
gnificare,idcerte nego. Etenim reges Tharfis,
quosmunera Chrifto oblaturos Pialrnus canir,
Magos fuiffeab Qriente venientes , .eofdeincjye
Sabseos,&£phaa?os & Madianitas fatis facra? fcri
ptura ddcet,quos & Aethiopes,& Arabas, & Per
fas viri docti fiuffe tradunt,fed Tharfis vocabu-
lumhomonyniurneffeacplura variaque fignifi
care in facris literis Hierony mo aOeotior , ita-
que ihterdum Chryfolitus aut Hyacihtnus eft,
interdum Indiseregioquardam, quinetiam mare
ipfum quia ca?ruleum e(r,Er illorum lapidu.m co
loresradijspercuflijmimitatur, Sed benc* id^m
Beatus Pater in Efaiam fcribem negat Tharfisj
quoIonaspeteret,effea]iquam India? regionem,
Neq>enim,inquit iJIe,Ibnasde loppe naui^ahs
ad Indiam poterat peruenire, ad quam illo mari
nonpoteft nauigari. Nam maris mediterranei,
non rubri, vnde in Indiam nauigari poteft, olim
IoppenuncIaphapdrtuseft.Longeergoaliafu-
it Claffis Salomoniae nauigatio,fiue in Ophir,
C i £u§

i. ItflWi

drtas Mont4

dtphabeio $k
paraiHS,

H^eron.ad

MmelUm.

ffferptiMkn

in Efai

mm

lfl»WfcliJ

**&**.

Guido $odc.

rianutinepi,

ddPhikppu

Catbolicum

Regemin 5«

tomfacBib.

& TLum&rr*

£UinHif\)<i-

uitskiftoria,

1$ DE NATVRANOYI ORBH
fiuein Tharfis per mare rubrum. Namq; a Sioit-
gaber,vbi Regis lofaphat naues confracl? funt,
portum efle conftat vrbis Idumex ad finum Ela
miticum pofitaepropefretum ipfum, vbi En-
thrsummaremagnoOceanocommittitur.Salo
moni autem & aurum,& argentum3& ebur,& fi
iBias&pauosdelndicaillarcgionctricnalina-
uigatione5qu# non poterat,non efle longiffima,
afrerri folita lcgimus, cum & metallisjpretiofis,
&Elephantisr&c2eterisdelitijs India abundet
quemadmodumPlinius iocuples au&oreft, &
noftri teporis certa fama. Atqui ex noftra Ame.
rica ebur nullum exportari potuit3cum Elcpha-
tos prorfus ignoret,aurum alioqui & argcntum
&fimioselegantiffimosabundcpraberepoflet
Sed vt dixi hxc mea fententia cft»Tharfis nomi-
nc aut immenfum mare.aut regiones femotiffi-
rnas & valde peregrinas accipi iblere.Quamob-
rem.quse de Tharfis dicla funr,ea prophetico fp
rituadnouum ©rbem interdum accommodar
poffe non dubito.

Ouid de hoc nouo orbe AbdUs vaticinatmfit
mxta quofdam.

Cap. XV.

QV l d A M etiam nouum hunc orbem Chri
ftoexpugnandum,idq; 'Hifpanica vi long<
ante in facris & arcanis literis prophetatum vo
lunt.Nam extremum Abdisevaticinium ita in
terpretantur.Ettranfmigratio exercitus huiu
filiorumlfraelomnia Chananaeorum vfque ac
Sareptam3&.tranfmigratio Hierufalem 9 quxh
Bofphoro eft3poffidebit ciuitates Auftri,& afc<
dentSaluatoresinmontemSion iudicare mon

tcrj

rnr^-* v » » ■*

'!

IniR I. 3?

tem Efau,& erit Domino regnum . Sic nos Iegi-
tr\u$ iuxta vulgatam.Illi verb ex Hebneo, vt di-
cunt,hocmodo:Ettrafmigratioexercitushuius
filiorum Ifrael,qui Chananari funt vique Sar-
phat,(ideft,Galliam)&tranfmigratioHieru&-.
lem,quae eft in Sepharad(hoc eft Hifpania) h*re
ditatepoffidebitciuitates Auftri, & afcendene
falutem procurantes in montem Sion ad uidica-
dum montem Efau,& erit Domino regnum. Sed
cur Sepharad,quodHierony mus vertit Bofpho-
ru, feptuaginta verb Eu>hrata,defignet Hifpa-
mam,nullum ex antiquis proferunt teftimoniu,
nullamcertam rationem, ficut etiam Sarphat,
vbi vtraq;editio habet Sareptam, Galliam Gui-
do patri* fauens interpretatur.Nos verb,qui dc
linguarumperitiacertare non poffumus , illud
iurerequirimus,quidnam cogat ciuitates Au-
ftri fiue Nageb,vt habet feptuaginta noui orbis
gentes accipere?Quid etiam tranfmigrationem
HierufaleminSepharadgetem Hifpanicam m-
telligere?Nifi Hierufalem fpiritualem cogite-
mus,hoc eft, Ecclefiam,vt per traTmigrationern
Hierufalem, quar eft inSepharadSpintusfan-
ftus fignificet Ecclefi* fanclx filios, qui verfan-
tur in finibus terrara-ut portibus3idenim Sepha-
radSyriacenotat3atquein Hifpanias htis con-
gruit,vbi&finesorbisterraruma vetenbus po
Iti funt,& mari cindam regionem fere omnem
Hifpanicamconftat.Auftrum vero fiue Nageb
hunc orbem accipi poffe inde fortaffis oftendet,
quod totus pene hic mundus inuencus fub men-
die iaceat,& plurima ex parte Auftralem polum
ipeftet. Namquodfcquitur.Et afcendent falu-
teai procurantesinmontemSion ad iudicandu
C f. monteoa

mm

ww**m

3§ B E N A T V R A N O V I ORBIS
montem Elau, non difiicile eft exponere , quod
adEccleiia? fanfe doclrinam arcemque confu-
giant,qiuerroresprofanos gentium( hoc enim
Hiau notat)euerterecupiant.Actuncericnon ta
Hifpanis,a'ut Europad s quaniChrifto domino re-
■gnum.Adhuncfanemojdum, qui Abdix vatici-
t nium accipere velit,non valdeimprobanduseft.
JNamipiritumomnianodecertum eft, & tanta*
huiusrei,hoc eft noui orbis inuenti 8c Chrifto
fubacti-fatisprobabile eftin diuinis eloquijsno-
nulla extare veftigia . Efaias ait, Vx alis nauiura
ffdi.it iuxta trans AEthiopiam. TransAEthropiam profeclo
JeptuagJn* milhszlisis alatas, ide^ celerrimas naues intel-
lexiffe videri poteft,nifi clafTem Oceani Athlan-
tici,qui AEthiopia vlterior eft, regionem ludxa
incolentibus.Etquamuis nauibus tam fuperbis
Prophetaominetu'rinfaufta,tamen frudium et-
iam domino inde acceffurum alms Propheta prse
nuntiatrVkiaflumina AEthiopiae, inquit, indc
iupplices mei filij difperforum meorum defe-
rent munus mihi . Qjod rurfus ad Infulas Jonge
&Tharfis ituros effe,qui faluati ftierint de Ifraela
& congrcgaturos Domino vanas gentes Eiaias
loqoitur, vbi et Gra*ciam, & Italiam,& Hifpani-
am*,& Africam,&aliaspJurimas nationesnume^
rat,quid yetat, quominus ad harum etiam gen-
tiurn vocationem deriuemus? Nam &Tharfis,&
Infulselongepofita?, & fines terrarum hsec ex-
tremaorbis inftnuant. lamvero quod Saluator
tantQpondere verborum pra?dixit,pra:dicabitur
Euangelium in vniuerfo orbe , & tunc veniet
eonfumniatio, re vera quandiu finis mundi mor
ratur,gentesreftafeadhuc, quibusChriilusnon
Ikaiintaiciatus^perfpicuedemouftrat. Itaque 3c

veceri-

ferpretes.

&t>pb.3.

ffai 66,tUX-

Wtt>H>

«

I T B E K L $9

Yeteribus plurima orbis pars reftabat incogni-
ta,&nobis nonminima hodiequoquereitat.

Qupmodoprimi homines ad Indos venire potuerinft
& quod non venerint certa nauigatione.

Cap. XVI.

IAJVl verbiliisfatisfaciendumeft, qui negarit
effe Antipodas,aut hacquam nos modo incoii-
musregionempoffe habitari,D.Auguilinum ve-
hementerdeterruitOceaniimmenfitas,vtgenus
hominumadhuncalterum orbem t.raijcere po-
tuiffe exi(timaretur,Nos verb,qui .& homines o-
lim hic habitaffe fcimus,& diuinis iiteris contra
dicerenuliomodopoffumus,ex vno facltim effe^tf.jj.
omnehominumgenus,hucexAiia, aut Europa
veniffehomines^afftrmare certb peffumus, fed-
quomodo,aut qua via qubue ducc gens Indoruin
innumerabiiishucpenetrarit,meritbfanehodie
quoq; & admiramur & quaerimus.Nam ncque al-
teram Noearcam huc appuiiffe cogitare poflii-
mus,neq; Angelumquempiam, vt olim Abacuch Dmi£
ProphetamexPaiasiiina in Babylonem, fufpen-
fbsperaeratranfuexiflelndicae gentis progeni-
tores. Nonenimquid Deus potuerit, quaeritur,
fed quid humanarum rerum ratio atque ordo pa-
tiatar.Merkbigitur vtrumq; inter admirabiiia
Dei opera atque occuita confiiia referri debet, &
quod ta vafta pelagi ac tcrraru fpatia genus mor-
taliu penetrar it5& quod ionge iateq; diffufum ta
diu noftros latuerit. Quaefoenimte, quoconfi-
lio,quaratione, quavitantum pelagus gens In-
dorum pernauigauir? quo audlore ad infifwie
diifitas regiones peruafk? Equidem diu de hac

c 4 . 'C*ufa ;

I

I

4® D E N A T V R A NOVT O R B I $

eaufa&cogitauiipfemecum^&exalijsqu^fiui
neqjcertumargumentum reitanta?inuenirep<
'• tui.Dicam tamen,quod occurrit,& quoniam te
ftesnonhabeoidoneos,fequarcerterationisdi
^tum3quamuistenuiterdeprehenfum3vfq^dun
iJIiusveitigiaexoculiseuaneicant. Vno igitui
ex tribus modogenus Indorum ad hanc Ameri
camyeniffemanifeitumcft, autenim terreftr
itinere,autmaritimovetumeft, acmaritimurr
quidem velfortuitoperagi potuit,velcertoc6
filio&ratione,hoceit3autvi tempeftatis & O
ceanipraeter fpemad hunc alterum orbem ap
plicuerunrprimihabitatores. aut ftudio nou;
quaerendi nau«gationem huc direxerunt. Aliurai
praeterhos tres modosinuenirenon porTum, i
quid res humanae habeant,cogitemus,neq; pro-
digiofaqusfdamatquePoeticacomminiicamur
Nequeenim velGanirnedisaquilarn, vel Perfe
equurnalatum, nequeS)rrenas & Nicolaos ge-
nerelndorum accerlere oportet.Excutiamus er-
go fi placetatquelibremuseorumquosdixi fin
guIosmodos,quod&vtiliter & iucundefieri pc
teil.ErgoiilavideturpIaniffima & expeditiffi-
wavia,vt quemadmodum nunc noftrse Hifpa-
nienfesnaues,curfusaiirorum cadique conuer-
iionem notantibusmagiftris, vim ventorum a-
quarumq-.fcientibusad Indoscereumiterinter
dunt,ita olirn antiquitashorum omnium perit*
has fedQs inueitigauerit , inuentaique tenuerit,
Qnidenim folanoitraaetas, foli noftri homine.'
Oeeanicsenauigationis induitriam lunt conft-
cun? An non ficut non ita pridem Claifis noflr-5
Aluaro Mendanio'duceex hoc Limano porti
foluens5& per iinmenfum Oceanum, Occiden-
" • V ' ' tem

iiwv ,. ,

■«■■■"]

L I B E R I. 4*

mverfusdelata,ftudionouammundi plagam
licAmericseocciduseoppofitam perueftigan-
,poft trimeftre tandem tempus Infulas illas,&
ultas&maximasinuenit,quasSaIomoniasvo
relibuit,cafq;auttnagnae noua? Guin*£, aut
icui ingenticontinenti haercre conftans fama
^idqucvtliquidbexploreturhoctemporefe-
mdamRegij fenatus auftoritate expeditione
irari,eodem duce,& prapfefto cernimus:ilc er-
m potuit quondam antiquitas, vtterram An-
;hthonamqua?reret, quam certa ratione eiTe
(nftabat, naualem quapiam profeclionem in-
-uere, inftruftam hueufque dirigere?Profecl6
hilvetat,qubminusita olim effe fa&urn pu-
mus,vt fieri modb cernimus . Adde quod hi-
aria facra atteftatur a Tyri js & Sydoni js Salo-
onemaccepiifeviros nauticos & gnaros ma-
s,eundem trienalem nauigationem exercuif-
. Quorfum verb vel nautafum peritia celebre
ir,veltam diuturna nauigatio referatur, nifi
lagnumOceanumClaffis Salomoniatraie&u-
ifuerit?Mukiergoitaopinantur,putantqueB. sRe^ I0
uguftinu immeritb Oceani imtnenfitate de-
Jrritum,cum potuerit ex triennali illa nauiga-
oneOceanum tandem, quantuseft,permeari,
iciledeprehendere.Ego verb fecusfentio,neq;
dducor,vt Indorum primos au&ores certo cur
i,fixoq;con01ioexiftiinem in bunc alterum or
em commeaiTe^neque verb peritiam nauticam.
oftra? a?tatis,qua vna i ncredibili , & celeritate,
«rcertitudine Oceanum vndevisquouisenaui-
antnoftri,veteribus.c6cederepoiium,cumrei
iaxim^& praclariffimae ne tenuia quidem ve-
igiain antiquitatereperiat. Etenim vfum ma-
C 5 gnetis

z.Pdra.t,
10.

HHHlifci^

2§.ff.4.%fci
mdt&dema

Jj$tretiu*

Fff«.l& y.c.

4» De natvra novi orbis
gnetisfinemaritimaeaciiSjVtvocant nauta?, ne
apud prifcos inuenio,neque illis perfpe£tum f
iffe arbitror,quo vno nauigationis pra?fidio fu
latocertaOceani magnitraieclioprorfuseft i
poffibiiis,Noruntvelimperkiquiddicam.Ta
enirn fieri nequit,vt nauta dempto Magnetis v
inmedioOeeanodeprehenfus, quodirigat pr
ram nouerit,quam vt oculis captus quid in mo
te procul pofito emineat,quid iaceat digito oll
dat.Admirabileprofe&oeft eam magnetis vi
&yeteres tamdiu ignoraffe,& noftris demun» i
notuiffe.Veteresfaneignoraffe manifefto arg
roentoeft,quod Plinius curiofusnaturaliumi
rurn enarrator.cum fatis multa de Magnete co
memoret, hocvnum maximum & praeclarif
mum ingenium attritu fuo ferrum ad Septe
trionemconuertendinullomodoattingit, qu
admodum neque Ariftoteles3neqa heophraih
nequenaturalis quifpiam hiftoricusautPhilo
phus,SedneAuguftinusquidem,cuminlibris
CiuitateDei multa &magn-a ille quidem rei
rat,fed quse infime iacent pra? hoc vno natu
miraculo. Accedit ad haec,quod naualium reru
inuetoresille ipfe hiftoricusnaturaliscelebn
cum ca?tera nautica exponat, magnetem penit
tacet,tantum fiderum obferuationem in nauig
do Phamicibus acceptam rcfert. Ac r« vera qui
quidantiqui peritia; maritima? confequebanti
exfiderumqbferuatione, exterrarum promc
torijsJitorumajdifFerentijsconftabat.Inmed
rnari deprehenfi>bi cadum vndique,& vndiq
pontus, non aliam dirigendi proram ratione
nouerat.qiiain ex fideribus,Sole,Luna,li haecc
aia nubiiocempore obducerentur.ex venti qt
- litai

L I B E R I. 41

te, ex itineris peracli conie£hiris,denique ex
enijdexteritate& deftinatione, ficut etiam
idnoslndinauigantplurima maris fpatia ea
.uftriaconficientes. Quidquod Taprobanes
\i!*,quamSamatram hoc temporc appellari
ant, nautas nouam in nauigando induitriam
m Plinius fcribit.Septentrio,inquit,non cer- VlinlibA^
ur.fed volucres fecum vehunt emittentes far 22-
s,meatumque earum terras petentium comir
tur. Quodil Magnetisvfus illis innotuiffet,
lilauiumvolatuadterrae iitum cognofcendu
B effet . Deniq, velillud folum abunde indi-
nautisveteribus eam magnetis vim penitus
fleignotam,quodnautiei inftrumenti, quod
trio vocabulo dicimus&Agujadetnarear,'}
1$ apud Latinos, neq; apud Graecos 5 neq, vero
id Hebraeos nomen extet , quod fi effetnota,
ni me nomine res tam prseclara caruiifet. Itaqs
ligationisMagiftri, iicut modb folum fupra
ppim fedent,affiduefpedantes nauticum in-
Lunentum^vttenenticlauumviamedicant.ita
metiamfedebantadproram, vtobie&as ter-
marifqinotascircunfpicerent3quamobrema-
d Grsecos Proretse appellantur.
De niagnetis admirabili efficacia & vfu ad na~
uigandum veteribus ignoto.
Cap. XVII»

[Rgo Magneti accepta referenda eft Indica
-'nauigatiotam certa, tam breuis, vt complu,-
s hodie homines viderimus, qui Vlyilponfc
>am3Hifpali,MexicumautPanama, 8cm hoc-
fo Aufirali Oceano ad Si nas vfque & fretii Ma-
llanicurn nauigent^idqs facile & cre^ro, Nam

qui

%4

DE NAHRA NOH ORBlf

'.'! v ■

I ■

quiquindecies&ocliesfupra decies Oceani
cmenfi nauigatione fint, ipfi vidimus, nonnu
fupra viciesijffeac redijfle memorantur, ci
tameninmagndOceano riulla impreffa ve:
gia vi* extarent,nulli viatores occurrerenty
de via docerent.Nauis enim, vt fapiens ait, p
tranfit fluftuantem aquam, nequc eius cum pi
terierit,veftigium inuenire eft,nec femitam
rinac eius in fluftibus. Attamen magnetis vi
bus fit,vt Oceanus orbifque yniu.erfus morts
busperuiusfit,cuia fempiterno & fapienti
mo Conditore v-is ea attributa eft, vt ex folo
tritu illius ferrum qua partc atta&um eft perj
tuo quodam afpeftu motuq; conftanti Sept
trionemindicet vbiqjlocorum, Caufas huiu
ti prodigi) alij rimentur &qu*rant, & Sym
thiam neicioquam conenturinducere:cgo fu
mi Opifkis potentiam,prouidetiamqs . quoi
ad ha?c"in'tueor3& vejhementer admiror,&ii
diffimecelebro.HicenimveriffimeDeumc
Salomonealloquiopportunueft.TuaPaterp
uidentialignumgubernat, quoniam dediffii
mari viam,& inter feros fluftus femitain fi.rn
. fimam,oftendensquoniam potes es ex omnil
fanare,etiam fi ftne rate aliquis adeat mare . S
vt non effent vacua fapieti* tuae opera , prof
hoc&exiguolignocredut homines animas
as,&tranfeuntes mareperratem liberati^fi
Et illud quoqs ex Pfalmifta;Qui defcendunt i
re in nauibus facientes operatione in aquis u
tis,ipfividerunt'operaDomini, mirabiiia.<
inprofundo.NeqjminimumeftintcrDeiof
mirabilia, quod" exigui lapilli visin imtni
abyffodominetur^cogatqspelagi infinita fp

du

yHjy

"••M"!

L I B E R I. 4%

3uifuopromptiffimecedere. Hocquia fa?pe

&facillimefit, neq;diomines iam mirantur,

j, verb cui ant,ipfatji liberalitas apud impru-

itesquoeifufioreft,minorisducitur. At nos

xt& fapientiam Dei veneran,&proingen-

>eneficiogratias agcre. Cum enim gentes In-

rum tot facculis antea ignotas adiri3atque fre-

etari anoftriSjVtipfaequoqsiaJiitenvjuafefl:

Chrifto lefu adipifcerentur , diuino conlilio

cretum eflet,profpectum etiadiuinituseft^vc

nlongi.&inuficatiitinerisdux certus homi-

^us praeberetur.Itaq; Magnetem ducem & ma

Irum accepimus. Quoautem temporeprimui

is nauticus vfus innt tuerit, percrcbueritqud

re vixpoftumus.Equidem -non fuifle antiquu ^idelt^.

niecluris idoneis teneo5non folum ex ijs qu# iMiBujh.

periore capite retuli,fed quod in Horolcopis ri^;n'/t

toqs veterum nuliam magnetis mentionem 16 Plw-ub.2<c.

^cuius tamen eft praecipua immobilibus horo 7t ^7 '^

gijsrario.ScribuntiJluftreshiiTorici Lufitani „/7.'€'j *

g > , . .. ,. . n- Oonmde

jama pnmo Onentalis India? inueftigatore^^ a^

uentoseflebarbaros nautas citra Promonto- Emmjnite*

um bona? fpei, qui Magnetis vfum edocli ma- j^

aillacircumquaqjpercurrerent. Sedvnde ijs

5titia ea parta,non tradunt.Quinetiam nonuJ-

eorum lcrjptores vetenbusignotarn rem eam

cnoftraopinioncconfirroant.AddaaJiudeiuC.

*m Magnetismaiusmeafente-ntiamiracuJum,

iodincredibiJehaberetuj,nifi&aperitiffimis

:cepiflemus5 &explorata experrentia confir-

laffemus.SpeflatianeAcusmaricima, hoc eft,

*rri iiJa acies magnete attacTa , femperq; atquc

biq; gentium ArcTicumpoJum , verum non

biqj seque dirccTo.Sunt climata qu» dam^vbi re

cta

4$ E> I NATVRA NOtl O R B T 5
£ta refpicit Septentrionem , vltra vero Sc c
in latus aut finiftrum tantifper vergit,eoque
plius,quo magis ab iilo fuo climate recedit.
nautsenoftrifuisvocabulis dicere folent. I*
deftear,& Norueftear,quae funt contraria , i
enimeftadOrientemtantifper inclinare,hc
Occidentem.Quam planedeclinationem tei
probetantirefert,vtfigubernatoreiu$ reiii
ritusfit, exitum nauigationis longe diuerl
quam intedit3habiturus fit.Effeautem in vni
foorbequatuortantummodoeaclimata, vt
cus recta fertur i n Polum, narrabat mihi vir
dam Lufitanus eiufce artis peritiffimiis,ac r<
nes,&nomina proferebat, qtiae noti fatis tc
menioriter. Vnum horum notiffimum elTe
ma,vbiinfuJa,quamappellatdelcuerno,fita
Inde enim ad Septentrionem aCc^ndcmibm
cafum verfusincipitdeclinare, defeendent
ad a?quinoclialem contra, ortum verfus.
«quantum & quonfq, peritiores norunt . Hic
diuinorumoperum cefores appdlare cuper
quitantuiningeniofuotribuunt, vt nihilfe
fcirepatiatur,quascaufasreddituri finr, cur
cxiguumferrum ex cuiufdam lapidis copft
tione tahtam facukateconcipiat, vtSeptent
nem vbiq;"que;rat& notet,vt mundi regionc
climata tam accurate calleat,vt vbi fiftendu
dextroriuni nonihilinclinandu, vbilxuor.i
quouisPhilofopho &Cofmographo eertius
ftantiufquenorit. Quod fihorum, quaequot
cernimus,rationem excogitare non poffumij
effentprorfus incredibi jia,nifi viiis ipic fac
fidem,quideft3curca?Ieftia & fupermundan
difputationisnoftrascaJcUlos reuocareveJn

Q

LlBHR L 4?

!npotius,vtpraedare Gregorius Theologus
erit^Fideiconcedatratio, quaeiuisetiam ter-
iisanguftaimbecilii%eft. Verum hafitenus
lifper ad philofophandum diuertiffe fit htlsi
nftitutum reuerta,mur,Magrietifqj vfjlm nau
im antiquis ignotum probabiliter demoftra*
i teneamus,ex quo fit confequens, vt nauiga-
Oceam non fuerit olim ad Imnc nouum or*
i certo confilio & ratione fufcepta*

lejponfio ad eos,qni voltmt olim nauigatum O*
c eanum,vt hoc tempore nauigdtur*
Cap. XVMI.
T A M quod de Salomonis claite obijcieba-
' mus,parum me mouet,neqjenim facrat lite*
locent mtegrum trienniumineanauigatio*
sxpleri folitum/ed femel per tres annos9 hoc
quouistriennioclafTem mitti folitam. Qoed
:iam triennalem eam nayigationem fuiflepo*
nus,potuit certe, quod eft magis confen^taneii
ftimare,ad Indiam Orientalem fecuedum vat
sportus& regionesterrarurii inauigare, ficui
>do totus hic Oceanus Auftrinus a Chyle vfq;
Nouam Hifpania fere nauigatur3qubdgenus
ligationis^vtcertiuseft^quoniamterramfere
profpedu habet,ita longe prolixius3quod co-
ur multo circuitu ferri>& moras (xpe trahere
portubus.Equidem flauigatione altiffimo 0-
inocommin1am3neq,apudvetereslego3nequ£
illisaliterOceanum nauigatum puto3 quam
oftris hodie Mediterraneum. Quocirca docSi
•ifentiunt veteres fine remis nufquam naui-
refolitos^quodorasfereterrarum legerentrid
od diuina fcriptura infinuat in longa illa 3

loaa

HFW1

Tlin.lib.z.
ftt, 67.

48 DE NATVRA NOTI ORBIS

lonanauigatione fufcepta. Vbiad terrani na
tas ternpeftate conipulfos remigaffe narrat.

Frobabile ejfe frimos huius orbis habitatores U\
peftateprater votum ad ha$ regiones
eieclos.
Capyt XIX.
jT^VM exprofeffoinflitutanauigatione ha
^lndiam Occidentaiem a primis indigena
parentibus occupatam effe,haudquaquam vei
fimileoftenfumfit, fequitur, vtfimari venti
eft huc,foi tuito ac praeter opinioneni horaini
peruentum fit,id no effe incredibile^quitacur
Oceani immenfitas fefe obiecerit3non parii m
ta perfuadent.Nam vt nihil aliud,certe qua t<
peftatisvi&contentioneventorum prima r
ius noui orbis iitora nauta ille profpexit^quk
que isfuitXnamnomentanta reiau&ons fai
no prodit.vt Deo foli afcribatur3vt deeet) a q
primumorience veluti teftamento hofpes Ch
ftophorus Coloous tanta notitia remunerai
efteadempianevei non valde diOimili hon
numaliquotgreges perinfinitum Oceanum
Europa aut Africa abripi potuerut, & ad regi
nestunc ignotas etiam muiti compelii. Quis
nim nefciat pluriraas noui orbis regiones ma<
ventoruminiuria3 quam hommurn diiigen
patefa&as. Sed ne tanta Occmi permeatio r
ftrarumnauium&hominummagnitudinifo
modotribuatur, exPiinidveteribus non in:
riora contigiffe facije inteiligi potefr.is ita ic
bit, In finu Arabico resgerente C. Caefare Au
fti fiiio figna nauium ex Hilpanienfibiis nau£
gijsfcrunturagnib,&po'ftnonnuli^Nepos

Sef>t<

mnm

I I B E R I. 49

jptentrionali circuitu tradit^QJVletelloCeleri,
.Afranij inconfulatuCollega?, fedtum Galli*
roconfuli, Indosarege Sueuorum dono datos,
tii ex Iridia cornmerci j gratia nauigantes in Ger
laniameffent tempeftatibus abrepti. Profeclb
veraPliniusnarratmonamplius modo a Lufi-
tnispernauigatur, quamillo vtroq; haufragio
i Indorum vfqj ad Germaniam^cV Hifpanienfm
fqueadfinum Arabicum percurfum eft. Xdem p//wj^
ialio!ib.fcribit3AnnijPlocanij, quimaris ; ru~ §llz%
n vecligal a fifcd redemeraklibertus circa Ara-
iam nauigans Aquilonibus raptus praetcr Car-
laniam decimo quinto die Hippuros portuni
aprobanesinuecluseft&c. Referunt quoq; na-
em Africanam ex Mauritanico Oceano aquiio-
e raptam olim vfq; ad noui orbis confpe&u per-
enifle.Quantum enim feuiant in Oceano venti;
uamquepertinacesfmt, vt plurimis diebus nc
linimum quidem de vi reraittant 9 omnes noui-
ms.Ego certe intra decimum quintum diem no-
i orbis Infulas priiuas afpexi, afpeclurus fine
ubitatione longe citius, II plena vela Eufo A-
uilonibus panderentur. Adeb perpetuo&ani-
lofo flatu-vfifumus. Valde igitur mihi proba-
ile apparet olmi homines Oceanum napigan-
es pmer fententiam vi ventorum exillo ad
tuncorbetiieffecompulfos. Atque cekbris fa-
naeftinhacPeruenflregione, vbinunc Manta
kPortusvetusoppidumperexiguum ab Hifpa-
lisaedificatumeit^reperirioffahominumgigan-
seatantsmagnitudinis, vtdtiploautcerte femi-
luplo corpora proeeriora teftentur, quam fint co
nuniah^clndorum. Illos autem gigantes olim
riariadh^clitoraefledelatos,ibicum indigenis
D Sella

'$ O B S NATYRA NOVt 0 R B I I
bella geffifle , & quaede extruxiffe immania ope<
ra,cuius generis profundus puteus lapidibus im-
menfis «dificatus hodie vifitur, vt ferut-. tanden
horniiles iilos feuos & portentofos3quod nefari,
& impuriffima libidineabuterentur cseiituseffi
confumptos . Adinfdasquoqs.proculadmodun
pofitas, pluteiscorij%iriflatispro nauigijs ve
cl:osveteresipdigenasijffeacredijffe, qui Icam
&qui Aricamincoluntprocerto narrare ferua
tur.Itaqjante Hifpanos huc appulfos Oceanun
hunc Auftralem nauigatum quf dam indicia pro
dunt . Quamobrem exiftimarefacile poffumu*
naufragio aliquo aut Oceani iniuria & Aquiloni
contentione olim hune orbem effe inhabitatum
ficutnunctandemprodituseft.Nam &illud mi
rabileeft,in maximis clariffimifque natura mu
neribus,quod cafu atque fortuito reperta fmt,nt
induftria hominum conquifita.PJerafque herba
j-umvireshomihumvita^falutares&lapidum^
ftirpium vfum &foffilium,quae vocant, miriera
lia gemas quoq; & auri venas3propr ietates quoc
mapnetisjfucciniiadamantis^&caeterorumtaliL
cafuspotiusoftendit mertalibus, quam vllaar
autinduftria,vtinijs non bominum ingeniurc
fedDeiprouidentia commendetur. Quaeenir
fortuito apud nos fieri videntur,ea coniiiio diui
aoprorfus eueniunt.

Zmgfy%obabilmeffiprimos%uimnouiorbi$
" habitatores terreftri itinere huc
peruenijfe. C A P. XX.

IGitur vi tempeftatis eieclosprimos homine
has regix>nes incolere caepiffe probabile eft. Ve
rum illud me non bene habet ita opinatem, quo<

x% m

L I B E R I, jk

ritdemusviros& foeminas, vnde propagaretur
>enushominum,maridelatos, belluas profeclo
itque animantia niulta & magna & noua,quse nu-
rit hic orbis,no videoqueriiadmodum naui im-
>onere atque huc deferre poffirnus. Qood fi pro-
?ter fcripturarum fanftarum feruidam fidem o-
nnes huius orbis accolas ex altero huc veniffe co
iteri cogimur5ne homrres vllos.ex 'Aio quam ct
>rimo Adamopropagatos faciamus,profe£t6 ea-
lemdiuina audcoritate tradenre belluas omnes
ttqueanimantia terrena in magno mundi cata-
:lyfmo per vnam fan&i Noe arcam c6feruata,c#
eraomnia fine vlja exceptione interijffe, opor-
ebitnosiametiaqu2ererehorum animalium ex
llis montis Ararat reliquijs, v'bi arca goquieu it,
>ropagationemJtaqueficuthominibus, ita be-
hjsdebemusexveteriorbe innouum hunc via
[Userere.D.quidem Auguffcin hanc quseftio.inei- ^H ^- 1&
lenSjquomodoquaedaminfulae lupos habeant & deCw.cj»
>antheras cseterafq; feras , 'qua? non pe.rtinent ad
^rocurationem ftudiumq; frominum ( namde e-
ephantis,equis,.bobus,canibusreliquifque vita»
mmariae vtilibus hcile c(h intelligere induftria
lominum nauibusefledelatas3vti hodie quoque
ieri cerniaiuslongiffima nauigatione, ab Orien-
e in Europam , atq, ab Europa in hanc America)
llas igitur beilias , qux nulli vfui funt, ac potius r
jerniciemafferunt, qualeslupi funt, quomodo
[nfulaehabeant, fi vaiuerfumorbem inunchmiti
itqjdeleuit diluuium,qu2eres vir ille do&iffi.mus
Ix ijsanguftijs itac.onatur euadere, vt eas feras
/elnatandoperueniffeadinfulas,- velftudio ve-
tiationis ab hominibus effe delatas, vel diuina
procurationt ex ipfa terra effe generatas* vt oli m.
E> x, inicio

u

5» DENATYRANOVI 6RBH
ttnefu initio cum dixit Deus.Producat terra ariima vi-
uentem in genere fuo iumenta,& repnha, & be-
ftias terrs fecundum fpecies fuas. At certe rta iol-
uendo magis nodus nofter implican videtur. Na
vthocvltimumprimiimrefellamus, non habet
hocnaturarerum, non ordo diuin* adrmniltra-
ti'onis,vtperfectaanimalia3vtleones,tygndes,lu

pi fine coitu producantur ex terra, vt iolent mu-
res,ran*,vefpx, caeteraque irnperfe,3a. Demde
quorfum fcripturatam enucleatediceret.Exom-
etnef.?. nibusanimatibustolies,fed& de volatihbuscx-
li feptena & feptena,mafculum & foerainam , v(
falueturfemen fuperterram,fi finito diluuio a-
nimantia mundusexterrasnouaongineeiiet ns
biturus^Redibitquoqueilladubitatio, cur nor
omnes terrs & infuk omniaammanua habeant
fiquidem non naturahs propagauo, lcd Dci eftu-
fa hberalitas in procreandoipedanda fit. Studu
autem venationis aliqua eiufmodi genera elli
delata,no eft incredibile.Nam& leones,& vrlos
&nonnulla id genus magnificenti* oftentanda
caufa tn regijs caueis nutriri cermmus iacpe ex I<
ginquismaximeregiombustraniue£te.SeddeJi
pis^devulpibu^&fimilib.quinihilhabentegn
eium,nifinocerepecoribus,dariflimumeilven;
rionis ftudio trafuedas effe credererln nouum V
rb hunc orbem quis tandem fibi periuadeat infi
1 nitanauigationeabhominibuscuratumeue, v
Americahaberetvulpes (praefertimquas Anna
vocat,genusomnium,quasnouianimantiumroe
tidiffimum) vt haberent ty grides,v t leones ? Re
uera nimium eft,vt homines in tam prohxo nau
fragio feruari potuerint,ne dum de euehendis a
nutriendislupisA'vu]pibuscogitaret.Reftate

9

irin I. 5$

go vt hx beftise natando peruenerint. Ac plane dc
lonnullis infulis,quae vel ab alijs Infulis,vei a co
tinente jion longiffime abfunt.vt credibile fit?fa
citocuiataexperientia^quafcimus integros dies
& no&es eiufmodi feras aliqua neceffitate perur-
Tcnte natare,atqienatarepoftremb.Verum Ocea
nus hic nofter tales natatores rideret,cu volucres
quoqsdenciantalaeinimmenfaabyffo. Naadnul.
le & quinsata ftadia volare certu eft,cum m pro-
fundiffimo Oceanoad hanc Indiam nauigantes
turtures ex Africse litoribus in puppi fedentes fe-
penotauerimus.Sed volando aut natando fupe-
rari Oceanus totns certe nequit.Quid ergo facie-
dum?quam viam aperimus a4 haric noftram Ame
ricam volucnbus& feris? Non leuismihi hmc
conie&ura fit,v t hunc nouum orbem non effe pe-
nitus3ab iHo altero diuifum arbitrer5quin potius
aliqua in parte vel ha?rere5vel certe no longe dif-
iungi iamdiuopirtor.Neque verb ha&enus certo
documentopatuit cotrarium. Nam adPolum Ar
dicum rion eft omnis longitudo fatis explorata,
multiqrputant fupra Floridam latiffimam effe
terram Septentrionale3qux ad Germanicum.aut
Scythicum marepertingat. Quida etiamnauem
ea regionedelatam teftem proferunt3aiuntq; Ba-
callaosvfqueadEurops extrema porrigi . Vltra
promontotiumquoq;Mendocinumnon eft fatis
cognita terrae amplitudo,ifed effe oppidb mgente
omnes" referunt.Iam vero ex noftro Auftrah ver-
ticequoufqjprocurratcontinensvltraPatagones
pofitamemo hac1:enusexploranit.Termmuro nui
lum oculis occurriffc Caruajaiis Epifcopi Piaceri
tini nauis retulitvqux fupra Magaiianicurn fretu
aliquotmilliapernauigauit. Nihilergoneq; ra-
* D 3 tionis

■V 4 !>? NATVRA NOTI ORBH

tronis,nequeexperienti», huic me^ fufpicioni
de totius ter.rae continuatione, vel faltem vicini-
tate haftenus contradicit.Quod fi ita eft,yt effe fa
neapparet, faciie promptumque eft exiftimare
genushominumexveteri orbe ad hunc nouunv
paulatim terreftri itinere defluxifie,ac fedes fuh-
inde&nouasqusrrendo.&inuentas mutado pro.
varia regionum commodkate tot populos & na-
t iones effeciffe.

Quomodo befiia & pecudes ad bunc nouum

orbem ex alteroperuenerint.

Capvt XXI.

IVuant verb non mediocriter eam fententiam
argumenta, qux occurrut rationem habitatio-
nis Indorum perueftigantibus. Nam ficubi Infu-
laoccurritacoritinenteatqj.alijs circum Infulis
valde remota,qualw eft Berm'uda,ea omninb hp-
riiinum carere commercioreperimus. Quod na-
uigation.es non inftituerenturniii ad propinqua
ht3ra,&adterrs fere confpedhim exigerentur,
ueq; vexb maiora nauigia in vlla noui orbis parte
inuetafunt.SedautCanoas,autperaguas,autbal-
"fas,ideft,lintres,fcapbasa& cymbas Indi nauiga-
tioai affumebant.Quare neq>facile neqiie tutb fe
potera.ntimmenfop.elagodare. Deindevt nauij
firma fuppeteret,tamen Magnetis vfu & Aftrola-
hij & quadrantis peritiadeftituebantur.Si terra
afpeclu per duo de viginti dies carerent, non po-
tera.nt non toto cxlq errare.Itaq; Infulas refert^:
homiiirbiHiniienimus^cmarelTequetinimena-
uigatiniiriedvtdixinaujgatiofuiandorumqua
lis& pullllisnauigijs &fine Magneus adiumen.
to peraei potuit. btenimcum pnmuml^eruenfe
* r Ind

■•■■•M

I I B E R L «

ndi Tumben accola^noftras naues Hifpanienfes
elis expanfis intuiti funt, rei nouitate territi,
uodtam magnam molem nauem effe nullo mo-
ocogitarentjferunturftatuiffeinterfe, fcopu-
3S effe aut rupes mari euectas,quodq$ moueren-
ir neq; mergerentur,attoaiitosxliujftupuiffe,do-^
ec viros quofdam barbatos per nauim difcurre-
es notarunt,eofque.effe aliquos caeleftes Deos ar-
.itratifunt.Adebmaiorumnauiuvfus Indis in^
uditus erat.Maxime verb facit fidem, quod bel-
u# illae, quas minime eft probabile homines na-
libus impofitas aduexiffe^ reperiuntur quide per
otamcontinentem,inlnlulisverba contincnte
[uatridui itinere diffitis nequaquam reperiutur.
[d ego, quodmagnum huic opinioni cfconti-
matione vtriufqs orbis argumentum putarem,
liligenter inquifiui. Sunt in hac noftra America
riuimodi fera? non paucx:funt leones,tametfi,&
magnitudine& audacia & colore ipfo haud ita
:uluo Africanis illis longe inferioresffunt tygres
Seuiffim* ac plurim*,fed in genus Indoru, quod
nirum eftyprorfus truees: Hifpanis non ita infen
r*:funtvrfirariores,funtApri?-vulpesquoq;in-
rmmerabiles.Hecgenera & his fimilia fi apud Cu
bam Infulam,aut Hifpanicam,aut Jamaicam,aut
Margaritam,aut Dominica quaeras,ne vnum qui-
dem inuenias. Adde quod vtilium quoq; animan-
tium gregibus olim vacuae erat,nunc poft Hifpa-
nos habitatores,boum, equorunvcanum, fuu in-
numerabiles greges aluntyvfq$ adeb vt vaccarum
armenta nullos certos dorninos habeant, fed mo-
re venationisab indigenis capiantur fine difcri-
mine,tantum vt corijs detraclis & ficcatis merca
turam faciant. Canum verbbreuiffimo tempore
p 4 eainfi»

n

mWMWMMMMWim

!

$6 Dl NATVRA NOVI ORElS

eainfinitudopercrebuit,vtacerbiu$abijs.,quat
a lupis pecora omnia vaftentur,eaq; infula? cah
mitas maxima fit. Neqs folurn quadrupedibus \
cua?:ipfasvolucresraras habent, &pfitacos qu:
dem multos^quos effe volatus perniciffimi 8c gi
gatim volitare conftat, tum alios quofdam paffi
resrarosytdixnperdices verbqualesinhoc h
ru,nullas vidiiTc me memini,muitoqs minus pi
prioshuiusregionis Guanacos,aut Vicunnas, {
nus fylueftrium caprarum velociffimum,in qu
rum ventre lapides illi Beezartici, qui in magr
pretio plerifq; furit,inciufi inueniutur.tanta? m
gnitudiniSjVt interdum ouum gailinaceum dir
dio fuperent.Sed neq; pQCudes illas mirabiles 1
bent.quas Indi llama3noftri Indicdts Oues vod
quse praeter lanam & carnes^quas yeftiendo3 &
lendo generi Indorum p'raeberit,fiidt etiam iun
ta vehendis oneribus cornmodiifima.Nam dirr
dium oneris muli cuiufuis portant,funt aute n
nimi fumptus, quippe quibus neque ferro ad a
ces,neq; clitellaad dorfum,neq; verb ordeo ad
buJu opus fit: fed kec omma illis natura fine fur
ptu tribtieritjVt omnibus modis vfui effenr gei
ri Indorum pauperi.His igitur omnibuseatter.
que3qua? Jongum effet enumerare, continens. al
undatrlnfutecertecarent, nifia noftris aliqu
hpruminueaumfit.Tygrides in nonnullis fa
jnfulisfevidiffe qiudam nofter frater maxitr
naufragijs acius referebatried interrogatus qu
^umeae Ihfulaea continente abeffent, refpon<
non amplius quam fex aut o6to ad fummum H
panicas ieucas.quod plane fpatiu conficere po
tygrides natando peri picuum eft. Ex his igitui
lijfqsargumentu iritelligipoteft gcns Indori

«•^rrefl

terr

1

p—

L I B E R I. 5?

•reftrimaximeitinere,aut nauigatlone vicif-
nnondifrkiliautlonga^adhunc alternm orbe
rmeaffe,quodreliquo orbi continens fit terra
?c,hocefrautaliquibuslocishaerens, aut certe
mvaldedifiun&a. |

Ouod non venerif genus Indorum per Atlan-
tidem,vt quidam opinantur.
Cap, XXIL
rrONdefuntautem3quiiuxtaI?latonisfenten $\m-in
^ tiam iam fupra memoratam putenthas gen t\A<9*'m
sveniffeexEuropa3aut Africa per Atlantide m^Qm
[amtantoperedecantatamideindeinalias atqs
iasinfulas vfq; admagnamcontinente, inqua
incfumus.Namhorumomnium CritiasinTi-
aeomentionemfacit. Si enim Atlantis illa to-
Afia3& ^ibya fimul maior erat, vt ille vult non
fedubium, quin totumpene Atlanticu Ocea-
im vfq; ad Infulas noui orbis occuparit.Ingen-
autem diluuio Atlantidem fubuerfam olim
slagus illud caeno & fcopulis innauigabile reli-
aiffe^tale enim fuiffe fua setate Plato refert.Mox
ero tempore procedete illius magn^ Infulf rui-
aspenitusconfediffe, ac nauigabilem pontum
ra?buiffe.Ha?c homines ingeniofiferib differut,
uae vel mediocriter animaduerfa nuga? mer^ de-
rehenduntur, vtmagisOuidianas transforma-
lones , quam Philofophicam aliquam narra-
ionem habere videantur. Ac plerique fane Pla-
jnisinterpretesomniaillaa Critia narrata tam
nufitata tam mirabilia de Atlantidis illiusori-
ine^magnitudine^felicitate^deq; bello ab Atlan
iciscumEuropansgefto, cseteraqsomnia verani
ffe hiftoriam volunt;quod Critias praefatus fit ih
D S Timaecy

i

§

liiriiiifcm"

m Dl NATVRA KOVIORBH

Timaeo,fermonemfuturumefle mirabiiem3 f
omninbverum.ContraalijPlatonicorumrem
"feute potius quam hiftoriae iimilem cofiderant
allegorice ea omniaa fummo Philofopho d
volunc.in quibuseft Proclus, fcPorphyrius,
Origenes^itaenim horum nonnulli Platoni f
dedicifunt, vt Moyfes autEfdrse literas traft
videintur3atq; vbi verba a vero difcrepant, pi
tinus aliquem diuinum atqs rny ftiaim fenfum
ceffatib intelligendum effe contendunt.Mihn
rbPlato, vtcunqueillediuinus appelletiir, n
tanti e&, neque valde difficile eft credere -\
tam de Atlantide narrationem pro vera hif.
ria poffe tradi3& effe tamen poffe meram nihi
minus fabtilaiH,cuni prf fertim aCritia puero
ter cantilenas eam narrafionem auditam fat<
tur.Sed vteurnq; i$le fcripfcrit fiue hiftorice, |
allegoric£,re vera quf de Infuia ijla Atiantide
in Timeo inchoat5tum in Critia late perfequit
Bon niii ^ueris & anibus narrari ferib poffu
Quomodo enim non fabuiofum eft Neptunu i
tus amore captu quinquies gemellos ex ipfa fu:
pifleacollem verb inquinque orbes diuiiiffe t,
maris5 duos tecrae quafi torno defcriptos? Qi
templum illud ftadij longitudine trium iugeri
amplitudine,cuiusomnespartes externj arg<
to,fumma?auteauroeflent oppletar, intrinfe<
autem fornixeburnea,totaauro.&argento, &
richalcb variegata? Poftremb quid exitus ille
Tim*o,vnadie,inquit,ac no&e, grauiincumt
tediluuio, &apnd nos totum militaregenu:
ceruatim teir-a abforbuit,& Adantis Infula fii
literinmarifubuerfaeuanuit.Sicplanelnful
toimi fcenicam,& fabulofam,qua? vniuerfam

fia

L T B E ' R T. $9

n,{imul & Africam amplitudine fuperabat, v-

lo&eoporttiiteuanefcere. Ruinasautemilli-

ub vndis ab ijs tantummodo cerni, qui eo ac-

[erenuliomodopoffunt.Adiungitenimfcite.

apropter etiam ounc innauigabile & intenta-

n manet illudpelaguslutopaulatim impedi-

e,quod Infulafubmerfainuexit. Ategoliben

quxrerem , quodnam pelagus tantam terra?

lem Afia5& Africamaiorem,& quae vfque ad

.lumhuncorbempertingeret, abforbere po-

rit,itavtnullaextent veirigia., vtne bolidis ; ;|

demiaclu nautsein infinitum hodie fundum

[enianta!iquem?Sedimprudentereapergore-

Iere,qii2e aut ridicule fcripta funt, aut certe ne

lil Platonis grauitatem vereaniur, per pictu-

n&parabolamad ci-uitatis, & feiicitatem &

tium oflendendum philofophice introducTra

lt. Nam quod validum argumetum quidam pu

t fuiffe Atlantidem Infulam,Tquod rnare illud

iiequoq; Atlanticum nominetur, puerile eit.

inim&montemAtlantem in extrema Ma.uri-

iia effe fcimus,ex quo Atlanticum Oceanum di PlwJib. &?.

imPiiniusvult, & idem auclor eft.e jregionfi 5 ** #*$.£■**•-

►ntisfitam effe Atlantidem infulam, fedpar-

m&ignobilem.

Qupdfalfo multi Indos ex lud&orumgenere .
defcendere dfjirmant.

Cap. XXIII. \ \ '

i ilA ergo via Indis nofh~is,qiiamiila Atlwi
tidisad nouum orbem quserendaefl. H:mc
nnulli apud Eidram effe fuipicantur. In cuin$
ftoquarto ita fcriptum legi-mus. Et quoniam
difheum colligentem adie/aiiam multitudi-

rivill

mimi>ijia

^Q DE NATVRA NOVlORBIS

jiem pacificam,h* funt decem tribus , quae cap

uxfaftxfuntdeterrafuain diebus Ofeas Reg

quemcaptiuum duxit Salmanaffer Rex AlTyri

-^.Efiic.i?. rum> &tran(lulit eos trans flumen, & tranfl

funt in terram aliam.Ipfi autem fibi dederuRt

filium hoc,vt derelinquerent multitudinem g

tium,& proficifcerentur in vlteriorem regioi

vbi nunquam habitauit genus humanum, vel

©bferuarelegitimafua, quaenonfuerant feru;

, tesinregionefua.Per intr^oitus autem anguf

fluminisEuphratem introierunt . Fecit enim

t unc akiffimus figna,& ftatuijt venas fluminis,

quequotranfirent. Per eamenim regionem e

via multi itinerisanni vnius & dimidij, nam

gioillavocatur Arfareth. Tunc inhabitauen

ibi vfq; in nouiffimo tempore,& nunc iterum

eoeperint venire,iterum altiffimus fyatuet ve

fluminis,.vtpoffint tranfire, propter ha?c vid

multitudiacmcumpace.HanccrgoEfdr*fcr

turamconanturIndisaccommodare,eos.diui

tuseffededu&os, vbi nunquam habitauit gei

bumanum5rcgioncm4wquaminc6lunt,adeo<

remotam,v t -habeat iter anni vnius & dimidij

turalitsr quoq; gentem effe pacificam, Qupd

roex Iudaeorum progcnie fit genus Indoru, v

gbilludcertum'indicium'putant, quod meti

lofi,quodfra<ai,quodmirefuperftitiofi,quo<

euti mendacefque fint. Deinde veftes ipfas hi

tumqj Indorum manifefte Iudaica veftimeta

£erre,tunica enim 'fimplici & palliolo quadr

vtutur,pedesautemnudosgeftant,autfoleis

- 'tummodofupernecomprehenfiscalceat. Pc

huncfuifle habitum Hebrxorum tum hifto

prodLtum vetuftiffimispi&uris, vbi ad hanc

* x

wmsm

. L I B E R I. ;\ A*

e fpeciem vcftiti expri muncur, Atq; ha?c duo
is genera,quibus folis Indi vtuntur, Sarnpfo-
lolim depbpofciffe,tunica& fyndoneydeft* ludkjfr.
^ulgusnoftruappellat[^wi/^7^?ir4.]
um harc vniuerfa iufpicionis funt leuiffim^
entq; contra fe quam pro fe & plura & maio-
lebrarosliterisvfosnquimus: innatiorie In-
jmnullseliteraeulliopibus ftudebant, apud
mirusomniumcontemptus:Hebraeificirci%
s fe non "videi et,Hebraeos effe aut haberi pof-
egabat,apnd nbftros Indos pra-putia prorfus
:gra, neq, vt Aethiopes , aut Orientales eiuC
difuperftitionem vnquarn nouerunt. Quale
6 eft,vt cum Hebrei tantopere & genus &aa.
iitacem iaclaretfuam,& incafteris orbisfer-
im partibushodiequdqs ftudioseconfenient,
blo nouo orbe5il!is & genus,& ceremoni8»56>
ffias, & Itidaifmus denique omnis exciderft? -
odvcrbmeticulofifint,&fuperflitiofi.,&acii
k fallaces,primum neque omnes barbari funt
fmodi,fed plurimae gentes ipforum ab i js ma-
aeabhorrent,funtenim nationeslndorum m
:iffimae5funtinertiffim5,fu'perftitioniverbo-
lisgentilitasfemperdeditafuit. Veftium aute
>aratu$ ideo talis quia fimpliciffimus eft3nulla
e arte aut induftria conftans, neque magis He-
eisqu6dam,quamc2sterismortalium vfitatus.
indehiftoriaex£fdrafumpta5fiquidcur35 A- m
cryphamerentur3potiusoppugnat. quam ad-
latcaufamfufceptam.Ideoenim multitudine
ntiumfugiffe decemillae tribus dicuritur, vt
remoniasfuasexcolerent.hi verb idololatria*
inidediti funt. Euphratis autem aperta oftia
icrintquomodoadhunc nouumorbem perdu

cere

mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm

ii De NATVRA NOVI O R B I §
cerequeant, &aniterumeodem regredi Ihc
©porteat,vtibidemextat. Pacificaniautem mi
titudinem cur v-ocet, qua? immortalibus inter
bellisdilfidijfq; femper efferbuit . Itaqs non rr
gis Apocryphi EfdraeEuphrates, quam £abui<
Platoriis Atlantis ad nouum hunc orbem ger
xnortalium poteir. pcrducere.
Curpima origo Indorum certbfcvri nonpoftit.
Cap. xxiiil

AT facilius eft aiiena improbare de origi
Indorum,quam certi aliquidde fiso affer
Nam cumapud Indosnullaelicere-in vfu fint5r
la certa monumenta maiorumiapud noftros vc
fcriptoresvixhuiusorbis veftigia excent, ad
vt quidam non folurn homihes, fed etiam terr;
hanc & caelum ipfum hocde natura rerumabfl
lerint3certa & explorata de origine .prima Inc
ruj&primahabitationehuiusorbisjquifeprc
teatur allatururti j magnae isdemum temeri
tis notetur necefle e(i . Comunitcr autern & pi
babiiiter ex ijs,quae fupra djfputata funt>eolii|
repoflumus3adhuncnouumorbempaulatim i
poreprocedentecqmmeaflegenus -hominum3i
rarum magiscontinuationeadiuuante3&naui
tionefuccedentegradatim,quam vnovaliquo i
apparatuclaffico,autm3gno naufragio. Quc
quam&vtrumuishorum partim ccntlgifie n
eftabfurdum. Gumenim.fint infinitae region
innumerabiles gentes^alias alitei* inuentas & <
' cupatas efle3redteexiftimare pofiumus.Sed vt «
xi vicirritasautcontinuatioregionumorbis t
rarum,certii£maratioeftorigiriisatque habi
tiGnisIndorum.Quaetiamexremagisadduc

vtr

«!M!

I I B E R I . Ij

>utem hunc nouum orbern occidc.ntaIeft>- non:
ltisabhinc annorum mil]ibushabitatum,ma
jue ab hominibus fy lueftribus Sc palantibus,-
m ab aliqua republicapbiturn,ctim errore po:
;aut patriap angufti js nouasfedes paulatim ha*
ire ccepiflent,atque liis aflue^i nihil nifi natu-
slucisduftum, eumque obfcuratuna, ac pa-,
i fofraffis gentilitia? aliquas confuetudines
herent. Neque incredihile eft etia-m fi erx cul-
^bene morata republica profecli eifent ali-
ndo3tarnenipfadiuturnitate & dcfuetudine'
nana,pcneomniaobliuionedelefre,»cum ta-
sfleinipfa Hifpania 8c Italia hominum gfe-
praeter os & figuram hominis habentes pra?-
>anihil,notiusfit5quamvttefribus egeat. Itm
;ftumeft, vtimmenfus. quidam barbarifmu&
deret.

Ouiddemginefudlnditradanu

C A p. XXV.
kViD autem de prinaisexordijsgentisfua?,*
g ipfi Indi referant, no eft alicuius pretij nof-
:umfomniapotius fua, quarn hiftori&rn ali-
tm narrare videantur,Ac rnagni quidem dilu-
plurima in his regionibus mentio- eft & fama
:bris.Sed vtrum eommunc iliud totius orbis,,
)ddiuina?literaepraedicant, anproprium ali*
)d harum regionum & gentium haberi debe-
tion fatis conftat. Certe ingentis cuiufdam ex-
iationis non obfcura monumentaa peritis no*
tur. Egomagis in eorun\feritentiameo3 qui
iquiffimi illius Noetiei apud hos barbaros
lla veftigia efle con-firmant , peculiare ali^
od diluuium, quak Plato narrat, & Poetsi

$4 I> ' B NATVRA NOVI dRBlS
Dcucalionammfabulantur, fuiffenon dubitai
Igitur illo niagno diiuuio hauilos effe omr
mortalesiiticonfentiunt. Quidam ex niagno .
cu Inticaca emerfiffe Viracocham quedam, eu
demTiaguanacum^vbiantiquoram&admiral
lium sedificiorum ruih.ae vifuntur, fedem habu
fe5inde ad Cuzquenfem regionem veniffe & pi
pagaffe genus humanum.Namque in eodem h
infulamoitendunt.vbifolem conditum effe r
gantur, eamque ob caufam plurimo olim fs
guine3non ojrium inodo, fed etiam hominum
tatum effe perfpicuum eft. Alij ex fpecu quad;
perfeneftramfexaut nefcio quot homines pj
dijffeafole videlicet faclos, eofque generi m<
talium propagando operam dediffe,qua etiam
re locum nomen acceptum retinere,hodicque
caritambo vocari. Itaque Tarnbos antiquiffin
effe hominum vulgaris fententiaeft . Ex ijs M;

' gocapaille,quemprinaurn fua? gentis auctor
gens Ingarum agnofcit3ab hoc duas familia* ce
bres Hanan Cuzquenfium, & Brincuzquenfiu
FeruhtiirReges^hgge^ cum cseteras huius or
gentes debellai"ent3eam belli ciufam potiffim
pra?texerefolki3qubd oporteretomnes mort2
ipfis fubdi,a quorum geaere & patria orrtnes ]
pagatieffent,&quibusstiam vera religio di

.. nitusinnotuiffet.Quid dpus eft citera hjc r&
tere, qux veritatisinania3 vanitatis pleniffi
funt.Illudvirieruditi fcriptis mandarunt, c
nem iftoruni memoriam ad quadringentos m
me annos porrigVvltra id f tatis nihil aliuH qu
denfastenebras ignorationis occurrere. Ne<
mirandumeftfane,cumliteraruni imperitia
niam hiftoria? promereatur,pr;o quibus exaft

laC

1 r b s K t $

Quipocamaioriifupputatio admirationi ma~
s effe debet, quod ad id vfq; «tatis tenax fit.Mi-
diuinquirenti,snapudh&fce barbaros noti-
laliquaextaret, vndehuc commigrarent pri-
[ auftores ipforum,adeb nihil occurru e re, vc
»tius fefe in hoc orbe natos & conditos fere o-
nentur,nifi fide Catholica reuocentur, ex vno
nos mortalium omne fluxiile.Tenet vcrb con-
fturisnonmediocribusnobilesauclores, qua
utiffime hifce barbaris nullos fuiffe Reges, ^f.
llamcertamconftitutam Rempublicam, fed
omifcueturmatimhabitsffe, vtmodpFlorir/.
,vtBrafiJienfes,vtChi'riguani,ytpleraeq5geii
\ Indorum , qui nullos habent certos Reges,
i provtbelli pacifue fortuna tulerit, iiibitb
temereducescream,atq;eos mores probant,
oslibidofurorqueperfuaierit, Tempore ve-
I procedente homines viribus 8c induftria
seftantes per tyrannidem cocpiffe dominari,
olim Nemrot, paulatimque crefcentes earn
nftituiffe Remp.quam apud iPeruenfes,& Me-
:anos noftri inuenerunt, barbaram quoque
fam,fedaceterabarbane Indorum plurimum
horrentem. Quare genushoc hominum iyl-
ueftre ex bai-b'aris,profugifque hominibus
maximcpropagatumraltio ip-
faperfuadet.

E DE

NPP

•

D E NATVRi

NOVI ORBIS,

LIBER II.

Xfr aquinoStiatU natura dijferendumejfe.
Cap. L
Voni a m maxima noui ort
pars fub media cadi regione pofi
ig eft,quam veteres torridam atqi
>^ji^|) inhabitabilem opinati funt, n<
^g^g£ nediecriterrelert adnatura m
refque Irrdicap geotis cognoicendos, de natura
quoque eius regionis coititi^tione differere.N
queenimefteorumcontemnendafententia,q!
rerum Indicarum peritiam ex ^quinodialis n
xirne aiTerunt cognkione pendere. Nam qur
quiditthocnouoofbeabaIterodiueriiimeft,3
quinoclialis maxime ratione Mt . Ooinis ver
regioduobus folftkialibus circuliscomprehe
faadmediam Fineaniyjn qua fol vbiq; gentiui
paresno£bbusdies fack, tanquam ad normai
fuam icdigenda explorandaqseft, cuiusiane e
tam rouabilis&inopinata varietas, vt merit
ingenia excitet adcaufasex verapotiui & corr
perta ratione, quam ex do&rina veteris Philc
iophia? perquirendas."-
Cufveteresphllofiphi regionem torridam ejf§
inbabirabilemp.ro certo duxermt.

cap.it.

IGr T v Rvtaprimordijsdifpntatiodijcatur
tmm incaleiUx« ioli* acccftu, lecefTu fri

gelcer

***""

I r b e n I r. gji

fcereciim rn»teromncsconftat,tum vero hyc-
is atquc seftatis, nod.is a'c diei variatione afcuri
fmonftratur. Qu\ raagisetiam folappropin-
lat, quo direclms quoq; radijs terram fent, eo
:hementiusvrere,m ipfediemeridies, inan-
>jeftasperfpicuurn facfunt. Hinc fieri conf-
lensneceflariovidetur, vt quanto regioqua-
s a folis conuerfionibus /cfrrotidr eft, tanto
loque frigidiorfit.Icaquequrae zd Septentrio-
>s lacent, terras effe riwidiiBmzs experimur.
jrn ordine eodem , qux Z©d.iic6 vjciniores
nt,caIidiores. Ita AEthiopia Ar*>biam-atq; A-
icam3Africa Baeticam,BaccicaCaf cllarn& A-
goniam3atqueh^Cantabriani& Galliam ca~
ris copia certa prorfus ratione' fupera t**. .Qua
iam ratione feruata,ca?cerar regiones,qua? fbli^
•nuerfionibusexpofitaffernper funt3 atq, illiuf
dijsre6liu«petiintur, reliqus.s fuperare seftus
ruore neceflaria cohfecucione videntur . Aci-
fntnonnulliad foli^ radios etiam naoticnem
'li intraTropicos velociffirnam,quae propePd
stardiffirhafit. Quamobrem &radijs foiari-
is propinqui ffimis ae dire&iilirnk,& caeli cori'
rfionecdncitatiffima regionem-dmnem Zo-
aco fuppoiitam perpctuo ac vehementer exu-
; Hoc de calore & frigore & icpAusfi: ratio vi-"
nturconfentienterdbcere. Deliccitate vero
hurnorequid?Eademprofus. Nam ficcitaterri
lisacceffus videtur inducere,hum§rem recef-
s. Itaque tehipora ipfacbghata&amtca eifc
dentur,hurriida uigidis, calida ilccis. Nox vt
igidior die,ita etia humididn di^s & calidioiv
ficcior.hyems cum plurimum fdl abeft, &fri
diffima & plwuiofiffirna; acftas, cu ille propius-
£ t adefc

m B1NATVRA NOTI ORBl^
adeft,vt ealida,itaficca vehementer . fctenimfg
ni5,quo magis qmppiam coqu <*5eo fortius & c
lefacitfimul&ficcat. Huc crgorefpiciens Ari
Ilotele^c^teriqiPhilofopVncalons&ficcitati
cxceffumregionimediaeattnbuerunt^eamqjar
dentematqueari^amU*pra modum Jiteris tra
diderunt,& quod tnde necefTai 10 fit,aquis & pa
bulisdeftitutam,atcx.deade6 human* habitatic
niprorfusincorn^odam.

Quod regio T-orrida humulifmajit, contrd
peterum opinionem.

cap. iit.

CVM^tew ornnia,qua? fumpta funt, veraa
cer aac perfpicuaeife videantur, illudtim
qoodindec6ficitur,falfumeit.Etenimmediar
icgionem habitamus,& habitamus fane percor
, roode.Sed qiiiaex veris falfum effici nequit, rc
trocedendum eft nobis,& veftigijs repetttis, \
liinam a vero defleaat oratio, dilsgenter intue
dum.Quocircaprimum qliid veritas experiet
tia ipia illuftrata habeat,oftendemus:deinde ti
etfiarduumilludf]t& perobfcuru, cauiasquc
que ex vera Philofophia conabirour redden
Siccitateergo(hocerattnim vkimumcxfumf
tis)eb maiorem effici ca?litus?qub terris fol prc
pinquioreft,vtdebatur certum, & eft profefl
perfalfum.Nunquamemm copiofiores imbn
in Zona torrida, quam eo anni tempore, quo k
VJcinioreft.Atqueefthocfanemirabile,ledfi
neexceptioneveriifimum,invniueria reg/on
Tropicis claufa eam anni partem eiTe fereniifi
tnarn,cum fojmaximeindeabefijcontranuljar
inni parteniplus&nirnborum &iirjbrium, t

niuiun

-w^

Ll B | H II. #*

iuium(vbiiJI*funt)effundere, qtaam vbi fol
ropinquiffimuseit.Hocijs,quinouumorbern
onadierunc, incredibilefortaffisappareatujs
uoque qui adfunt,ied non attedunt,nouum ao-
det,fed vtriquc experimento notiffimo facile
jdent.AbhacPeruenfiprouincia, qua> Antar-
icum Polum fpeclat,tuc:remotiifimusiol eft,
imEuropa?propinquiffimus,hoceft,Maio,Iu*
io,Iulio,Auguit.o,in quibus, Tropico Cancri
icinuselbatpereofdemmenfes,, miracarli ie-
mitasapudnos,nulli imbres,nulixniues, flu-
ij oa.nes pertenues, inulti etiam exareicunt.
tox veioprocedente anno3& fole hucad Capri
Drni j circulum commeante, incipiunt niues &
luuia?,&fluuiorum magnaraccefliones, id eft,
d ineunteO&oori vfquead peeembrem. Tum
erb copiofiffimi imbres,& muum copia,& flu
iorumfurores, cum fupernt acdireuo iolca-
itanoftraferic,rediens ex Capricornio, Ifim
intetiamaeftusgrauiffimi,nepeaIanuarioviq;
d mediumMarcium. Hocnemoeftquiperpe-
uum huic regioni ignoret.In ijs verb partibus,
ua? vltraaequinoctialem Polum Arclicurn fpe-
tantjcontrariuomninbcuenitjfedrationepror
us eadem . Nam fiuc Panamam & eum omnem
raftum confideres,fiue nouam Hifpaniam , fiue
nfulas illas Cubam,Hifpanica,iamaicam, San-
U Ioannis,hquidb muemes, ab ineunte Noue-
>riviq;ad Aprilem fereniore, & clementiorc
;aeio vti,quod folad hunc Tropicum veniens ab
js locis maxime fe difiungat v contra tenibiles
nmbos,& imbres vberrimos ibi fieri ab ineun-
e iunio vfqj ad totum Septembrem , quod foiis
*dii per id teitiporisTminus oblique,& magis
g i pr#^

)

f® De natvra n © v i ©rbis
propinqueferianteaclimata. Hoc idemobfer-
uarc licet in India Orientali.quantuui ex literis
indeallatisegointelligerepotui. Itaque quam-
uispeculiari aliquaex eaufa alicubi fecus for-
tafsecontingat, tamenpro generali legetenen-
dumeit id,quoddixi.In mediaregione, hoceftg
"torrida Zona ficcitatem effe maiorem fole rece-
dente,eodem appropinquante humoris copiana
gigni^idqsadeb vtprorationeacceffusac recef-
fus illius^vnaquajq, rsgio aut arefcat, aut imbri-
busabundet.

Oiiod extra Tropcos humoris cofiafolh recejfu tM

xitnefiat, contraquam in ugiom

Torrida.

Cap II II.

XtraTropico vero Cqcus accidit: nam im*

Jbres &ingora 3 &tiu$ & ficcitas coniunc~b

func.DeEuropamanifeflumefcj & de toto ilk

iiiundo. In. hoe vero nouononfecushabet res,

Chilenl2stotaprouinciatefliseif,quequoiiiavJ

traSolftitium Capricornij pofita fere gradibui

cum Hifpaniapanbiisakaeil, eafdem etiam le-

geshvemis&asftatispatitur, hocvno demptOj

'quodxftiuum&hyemale tempus cotrarium ha

bet,quippe cura Polum contrarium fpectet. Ita-

que copiofiffima? pluuiae in illa prouincia fole

quampluri.m,umrecedente, fimul cum frigore

hyemem efrkiunf,fx Aprili ineunte vfq; adSc-

'ptembrem^ftui autem. & ficcitas pariter fpleil-

luccommeante redit.Prorfus vt in fiuropa. Qua

ex re fit, vt frugibus ingenijfq; hominum Euro-

px regioillaChilenfis carterisflmilior fit.Iderr

ac^idere tradunt im terrepomone3qua? vltra in-

timm

i

t r * i r II. n

lamAEthiopiamvrq^adcelebcrrimumbona?
ipromontoriumin formam cufpidis tendi-
.AtquehanceiTe veriifirnam Nili redundan-
intempeftiuecaufam, dequotam multa in-
[fita,tam pauca iprifcis inuehtafunc.fctenim
•egioa menfe Aprili3fole Arietem deferente,
ipit,vtpareft, hyemalibus imbribus flueie,
ipartimexniualibus,partim ex pluuiaiibus
i-is paludes ilias implentes, ex quibus veriffir
.Geographia Nili fontesderiuat, aiueumijp-
n paulatim turgefaciunt3& longiffimo tradij
ftmenfesaliquotAEgyptum asftiub maxjmi.
npore,vtpotead alterum Tropicum pofitat»
>pinatis.fluminisincrementisfoecundant:Si-
lisNiioexcurfioannuaeft ingentis fluuij ia
aericaParaguai dicli 3 cuius ex montanis im-
ibus tanucopia c6fluit5vt atnpliifimos capos
jndet, cogatq; homines terreftri habitationc
ferta in iintnbus per id temporis degere. j
Ouod intra Tropkos imbres. <zfliuijint3& di.
ratione hyemu & <zjt*tis.

Cap. V.
raque in duabusregionibus temperatts,ver ca
lore & gccitate,hyems fligore & humore cot*
•itiunt.AtintraZonamtorridam vtraque ill^
isident. Nam aeilum ponus irpbres, frigus (fi<5
imcaloris moderationem voco)ierenirasco-
itatur. Qaa ex re fit^vt cum in Europa hy em-v
terripus pluuijs fimul & frtgor e defi njaru r, *-
uum cpntracalore & ficdtate noftri hoajine^
hacregione difiunclailla videntes, hjr.cmem
agisex^pluuijs, ver exferenitate nuncupent*
quo re vera l"»Uuntur. Nam yer dicuat tife m

f% D I N A T V R A N O V I ORBIS

Montanis Peruenfibusab Aprili vfque ad Scf
tembrem,quod eo tempore aquae non redunde
fed fitaeris mira ferenitas: hyemem vero defir
iintaSeptembrivfquead Aprilem, quodex e
iam itnbres cadant.Quare apud nos & apud Hi
panoseodem tempore hyemem atque aeftatei
agiconfirmantj, atqjadeocumfolpropinquiff
musdireclocapitaferitjtuncmaxima hyemei
effe putant,quod imbres vberrimi fint. Hoc ve
ro ridiculum eft,atque vuIgare.Vt enim dies, <
noxacceffu,& receffufolis fecundurncouerfic
nem primi mobilis definitur , ita etiam hyem
&an1:asdefinirineceffari6 debet acceffu, & r<
ceffu fecundum conuerfionemannuam folis ij
fius propriam.Tunc igitur re vera hyems eft, c
maxnne diftat foi> xMs vero , cum maxime ar.
propinquat. Calor autem,:& frigus neceffario i
lis acceflum,& receiTum confecuuntur , humc
verQ,&ficcitas non neceffano. Hxquibus liqu
doficcontra vulgarcmfententiam, hyemem \
pud nos Americanoseffeferenam, «ftatemcor
tra pluuibfam,& non quod vulgus putat,hyem
quidem calidiorem,ver autem cffefrigidius.P*
ri quoq;erroi ehyernem Montanam aMaritim
inhacprouinciaPeruenfidifiungunt. Aiunt i
hac inferiori ac maritima ora hyemem effe,cur
eft in Montana ver,nempe perAprilem,Maiun
lirfiium, IuJium, & Auguftum, propterea quo
montana omnis illa regio per eos men*es ferem
folibusiliuftratur , quotempore haec maritim
plaga magisperpetuiiq^nebulis orTufcatur. At
qui hyerns, & ver ex foiis propinquitate & di
ftantiadefiniendafunt, quaecum eodemtempc
remtotahac promnaa fianc, noneft cur alit

hyemem

*ui|!|

l i b e r n. . n

■mem,alibi ver effe arbitrcntur.Sed.de voca-
[iscertandum noneft.Appellent,vt iibet: *-
ia & hyemalia tepora ferenitate potius quam
oredefiniat,dummod6dereiverU4tea(iuo4
rimus,conftet.

Quod tonida aquis pabulisfc abundet, quic*
quidArifioteles contradicat.

Cap. VI.
v Bundat ergo torrida regio humare, idq, ad-
*eo vt largitate perennitateq;aquarum cante-
jomnesfacile vincat, excepto fi qua in parte
>ulo arenifq; oneratur,aut folo nimium defer
vritur,quodinalijs quoq; mundi plagis fre--
enseft.Caeleftiumquidem aquarum copiam
:is oftendimus,imbres, niues, pruinas, quibus
ixime hsec Peruana prouincia frequentatur.
i terrenis quaies funt putei,fontes, fluui j, tor-
ntes,lacus,paludes,nihilhaaenusdixi:Veruni
m infern? aquae fuperms f qua fere ratione re*
ondeant,facile eft id quoqj intelligere.Eft au-
tn ea aquarum fcatentium muititudo , vt nuf-
jam terrarum neq; plures, neq; latiores. fluui j,
ifquam tantapaluftrium locoru molcftia.Plu-
ma luaius Americe^eademq; latiffima loca prae
imiaaquarucopia habitari nequeunt.Nam &
nminaaeftiuis imbribus in immenfumexcur-
mt,atqueomnia euertunt, &limofae paludes
lfinitisfpatijsfirma veftigiaexcludut. Quam-
brem immcnfi illius, cuius fupra meminimus,
araguay accola?,cum iam fluui j annua increrne-
i pra:fentiunt, longe lateque, vagantem fcaphis
nteuertunt,ibi larem fibi conftituunt,& fefua-
uepertrimeftrefere tempus lintribus natan-
£ 5 docQr^

:

f 4 Dl NATVRA NOVI ORBlS
doconferuant.FluuioadconfuetumaJueurwn
uocato3&ipfiloca priltina femiHcca repetun;
Huius flurninisea maieftas eft, vt NiJus, & Gar
ges5&Euphrates/iniulconiuntlilongeinfenc
res fint.Quid flumen illud MagdaJenae, iure Ma
gnum vocatum3 inter S. Marthar, & Carthagini
poruim inmareprorumpensPeuiusnoscurona
iiigarerousplusfradijscentum viginti alto euc
£H,flu.uiahum aquarum ab Oceano nondum vi
dtarumdifcrime perftadiaampliusquam iexa
ginta cum fumma admiratione notauimus. A
cum de fluuijs mentio eft, iure fuo caneros om
£e,s filere,&cedcrecogit inges ille Arnazonum
abalijs Maranoniusdidtus, abahjs Orellanaal
Orellana & Marannon Hifpanis hominibus in
uentus, & nauigatus, quem nefcio melius neflu
uium an mare nominem.Fluit quidem ille,& e:
Peruenfium montium imbribus,fluminibuiqu
ad fe vndique confluentibus per efFufiffimo
Paytiti, & Terra? aurea? atque Amazonum cam
posinOceanumtandeme regione fere Marga
rita? & Trinitatis illabrtur: fed tam late , prader
tim feftinans adexitum fpatiatur, vtin medi<
plurimasmaxima% infulasrelinquat, & quo<
incredibiieapparet^inmedioalueo oculi quo
cumqueconiefti nihiialiud oifi fluroen & ca?
lum Yidcnt, £tiam montes excelfi ripae impofit
lateredicuntursCuiusobadmirabilem longitu-
dinern.,atqueamplitudinem, vtprorfus fluuio-
xum omnium Dominus haberi poffit, hoc acce-
pimusex quodam nofira^Societansfratre^qui o-
limgrauibusillisnaufragijs & tumultibus Pe
triOrfua? ,&peruerft Didaci Aginij lnterfui
'|uers&diaiaaciemeHtia creptuseft, nobifqu<

fei:ua

L I B B R I 1« ' M

atus.Tales igitur fluuios habet torrida atque
a Zona^quam inopem aquarum & pabulorii
lotelesatqueomnis putauit antiquitas. Ec
niam adindiciumaquarum Maranonij men
efeci,iuuatdelacu Intiticaca, falfo vulgbr
caca diclo5aliquid etiam promere,qui in fu-
la prouincia Peruana Collaq medius iacet.
iuc flumina plus decem,eaque fatis ampla co
iit^exitumiiabetvnum, euroque non valde
m/ed3vtopinioeit,profundiifimum,quer»
ueponteiungereprofunditas& latitudo fi-
ft, neque tuto icaphis traijci rapidi infernc
tices patiuntur.Trai jcitur tamen,miro inge-
&Indorum proprio: ponte prorfus iunceo
aquse c6mirTo,nullis fulcris nixo3 fed in mo-
I fuberis ponte fupernatante>ac prae leuitatc
erix nunquam merfo:eft vero traieclio facil
a&tutiffima.Occupatlacus ipfe circuiturn
mille quadringenta ftadia: longus eft fere
igenta>latusvbimaximeducenta& vigintu
ulas habet olim habitatas & fertiles > nuc de-
:as,producit vberrimeiunci genus, quod Ifi-
enaeTotoram vocant>cuiusplurimusipfis v-
eft.Nam & cibus eft fuibus5 iumentis, ipflfqa
ninibusperiucundus, & domus, &focus,&
Hs,& nauigium,& omniapene vit^humanx
fidia vna Totora Vris pralht,hoc enim acco
um eft nomen.Ij adeo fe ab hominum cctero-
nconfortio&opinionealienarunt, vtinter-
>ati aliquando,qui fint,fcrio refpooderint,fe
n homines efTc,ied vros, c|? genus ab humano
lerfum eifefentirent.Vrorum reper^i funtpo
hintegriinmediolacu habnantium icaphis
ibuid^miunceis^quibus inequiuat^fimul c6-

lexis^

f$ DBNATVRANOTlORBIf

flexis,&exvnaaHquarupeaut ftipite religat
Vndeinterdum foluentes totus populus fubi
patriammutat.itaquealiquandoconquifitus]
pulus Vrorum hefternisfedibus commutatis,
ne veftigioquidem reliclo, facile veftiganpy
itudiumcuramqueirnfit. Exhoc lacupoft le
casquinquaginta alius Ionge minor efficitur,
riadaftus,fedipfequoq; tantus,vt Infulas.pl
resreddatjhuius vltrameatum nemo nouit. J
marc Auftrale mfluereperoccultosterr? can
les multiia&ant, arqjargumento proferunc,fl
mum quendain magnum in mare pene fubitb
runipentem,cuius fons nullus appareat, ego r
gis lacusaquas fplis radijsexhalarj puto. Veru
huc eifedigrcfllim fit iatjs,cum abunde hisdoi
mentis conftare poifir,falsb regionem hanc m
diamdeaquarumpenuna damnatam, curn &
cado tk e terra pra? cartens humecletur.
Reddttur caufajur intra Tropicosfolis pr&«
fentia humorem ejfiuat,cxtMTro])icos
fiaitatenu
* _ _ Caivt VI I^ _____

CAufaautem,cura?quinocliaiis contra vet
rum fententiarn humidtffimafit,diu mi
atqueacriter cogitanti, nulla alia certior occu
rk,nifi quod vis ipia lolis maxima , & amplif
fimecircunfuioQceanoplurimam vaporum*
piam exugat,eandemqycitiffime liquefacla ve
tatin pluuiaSi Nam qubd pra?potentis ardoi
caufalmbres proueniit in regione torrida,mi
ta,&peifpicuadocumentaiunt.tnprimiseft
lud,quod tatis fupra commemoraui,qubd eo a
m umpore^ub iblfuperne maximeae direcl

fu

tl B t R tt ff

Mncumblt,imbrcs fiantxiim verb!6giu$ re-
•rit, fieri definant.Soiis igitur yis valida plu
eiet. Deindeobferuatumcft inhac Ameri-
b ipfo mer idie,cum radi) iofis potentiffimi
r,imbres fdlcrc cadere,mane vero toto nihil
fnobisab imbribus timemus. Quamobrem
cum facimus, diuerforio egredi mature fe-
amus,& ad medium diem tuti iter carpimus.
c norunt Peruenfes omnes.Qknd quod viri fa
ntcsdcprchcndiflefepcrhibcntio.hisrcgio-
us poft fumm* luna? incrementa pluere ma*
iefolere>quodnosquoqueenam experti iu-
s.Itaqi&annus.&meniis, &dies hoc idem
rftari videntur ,intraTropicos fumma calo-
vi imbres generari . Poltremo in arrificijs
>que, vbiexherbisaquarin medicinse vfurn
lantuiydem accidcre cerni mus rignis namq*
lemens & exeftuans plurirnam humoris eiuf-
Kii copiam iurium efferr,e2ndemq$calore ip-
circuncluiam exuciantem in aquam vertir,
>m vbi argenti viuiadmirabili potentia aurft
:argentumpuriifimumredditur. Namfi de-
isignisfit,nihilferecxudat:ii validus^pluri-
im eliquatur, & m fumDmqusdem mareria
iprimum iefoluitur,deinde in priorem argc«
iriuiliquorem vertitur,aciupernedefiuit. I*
urvisipfaigneicaloriSjCu^m matenameft na
Lidoncam^fimulrapitfurfum,fimul vbi quip-
im obftat , ne extraclu vapoiem abiumat, fta*
n liquat in piuuiam.Iam veroquod in legio-
torrida iol caloi is copiageneret pluuias,quas
tra regionem torridam iolis potius abientia
caloris inopiafacit,& fi viden r prima fi onrc
ntrarium,fed re vera non eft.Plurnm natura-

1«#

rrm»

## Dl NATYRA Norr ORilS

les effedlus a cauifis contrari js proficifcuntur !

dodiuerfo* Humentem vefrem arqueexiccat

ventus frigidus5& calidus ignis,lateres & frij

reconcrefcunt3&fole.Somdummediocrisex

citatio prouocat. Si vel nulla fit,vel prorfus i

Mioderata difToluit. Ignis fi nulla materia adij

turjextinguiturjfi nimia,etiaextinguitur:fs n

derata^alitur&augetur.Quaeoculisadmouer

VeInimispropinqua}velnimisremotan6 cei

iaius3mediocria interualla vifum reddut.Solu

dius debilis nebulas no ciet ex fluuijs, fi maxii

ilt5etia fa&2$ difTpluit. Itaqjmediocris&rattol]

&feruat5quarenec no&e, rteq; meridienebu

furgunt,fedplerunq; fole aliquanto largius i

cumbente. Ad hunc fane modum plurima exei

planaturaorTert, vtintelligamusaliquid fie;

Vefnoniitri caufisfa?pe contrarijs. Qaomin

mirandebemuSjfipluuiasfolismagnasabfen?

£aciat3& nimis quoq> propinqua pra?fentia : e;

demmoderata potiusdiffipet. Sedauiditas di

cendipulfa£adhuc5quidf!tsquodextra torrii

folis maxima abfentia arTerat pluu ias 5 intra to

ridam eiufdena contra propinquitas maxim

Quantu equide aflequor 9 illud eft in caufa3quc

perhyememinregionibus extra tropicos po

tis no habet eas vires folis calor, vt leuatos e te

ravaporesabfumerepoffit^itanecefTarib in a<

rea regione coeunt magna copi\& frigore ip:

concrefcunt, denfatiq; paulatirn vertuntur :

pluuias.Nam & fol lojige abeft, &diesbreui<

res funt3nocles produ&iores . Sole verb appn

pinquante tanta eft caloris copia, vt fimul atto

]at,& dif fipet5& refoluat humores,cu prarferti;

adfolispropinquitateoi accedat dierum long

tude

Irnit II, 99

o. At Ver6 intra Tropicos, hoc eft,in Torricte
ia Colis quidem abfentia tanta eft, vt prseien-
n aliarum regionum s?quet. Vndeetiam tunc
em ratione ficcitas accidit . Maxime vei 6 ac
scliffimeincumbentefole, ideo nonrnagna
:itas,vtvidebaturconfequens, fed magni 8z
h-epentiniimbresfiunt^quiaimmoderatarl-
ja vifubitocopiam pluhmam humoriseter
fcOceanotrahi.t, qux chm non difpergitur
fipaturq; ventOjfacillirae coalefcit, ac veluti
naturaspluuiasfacit.Namvismaghacalon£
nonscbpiamfubitoattraherepoteft, eadeni
ri multaeftjfubito refoluere hon poteft.Itaq,
^tattraclapremultitudineipfaconcrefcatifl
uiatmQuodiane fubdito exemplo intelligi
eit.Etemm cum fuillar3aut vitulina^autalio-
pinguescarnesfubiecto igne torrentunfii-
s quidem exiguus fit5 ftillant, eb quod calor
norem attrahere potc(t,fed abfumere non po
prae inopia.Quod fi ignis corifra rhaximus &
pinquiifimus fn, ftillaht nihilominus^fed ra
nec6ntraria3quiavisipfa immodica caloris
tam iobito humoris copiam excitat,vt fimul
jata prorumpat.At vero H ignis moderatus
ijciatur,&interualloidoneodiftet,videmus
eelixari carnes,&r vix quicquam defluerehit
ris. Quare coquorum ars prae-cipit ignem,ne-
:nimium,neq$perexiguum, icd mcdiocreni
pbnLeumqs maxime vno tenore perfeueran-
uitaenim&humorpaulatim extrahitur, 8c
umi&ur. In cereis quoq; lucerhis idern eftcer-
e.fiemmflamhiamaximafit , reram prorfiis
jefacit,quiaexcitareliquorem poteft, abfu-
renonpotcftiFiararna veio pro ratipne ma-

teriar

raiar

1 1

§© Denatvra novi orbi!

teriae attemperata^nihil cera? defluit, quia qua
tumliquaturardore, tantundemabfumi pote
Patet igitur, cur in sequinoctiali caloris nim
vishumoremfaciat, quem alias caloris poti
inopia facere iblet.

Quatem$,qu£ deTorrida diffafunt,accipien«
dafint.

Cap. VIII.

QVemadmodumautemin plerifquephyfo
caufis non exigitur perpetuus, & mathem
ticus ille tenor,fed quod frequens eft,legem d
<flrinaeponit,itacum inter Tropicos regionc
eife humidiorem dicimus,& tunc prsecipue fa
imbres^cumfolmaximepropinquat^intellige
dum eft plurima ex parte,& quod obferuari c
tius poteft. Neq; protinus negare debemus,qu<
natura voluit exceptum,partes quafdam eife v
hementer aridas in regione media. Na & in A
thiopiaeffeaccepimus, &in hacPeruana pr
, uinciaiampridemintuemur, vbivniuerfa m
ritima ora Auftralis pluuiarum beneficio pro
fusdeftitutaeftjatqueexceptis nonnulhs val
bus^quas fluuiorum ex montanis aquis mana
tium irriguo ga&dent,cse tera i m menfos arena
cumulos,&fterile folum occupant, vbi font
perrari exiguiq; funt,putei aut nulli, aut altif
mi-Cur autemnunquarahicpluuisefiant, qu<
muki iure fBirantur,dicam poftea.quoad lice;
lliudmodoteneamus naturalium legum exc
jptiones nonnunquam neceifai io lnduci.Quo (
jamexemploalicubiaccidere fortaffis poter.
vtintraTropicosfolepotiusdiftatepluuia? fit
folcant^aut etia propinquante null* fiant.Qu*

il

iiber ix. 1«

•fi perpetuumeft,terrae ipfius atq; fubieftae
eriar qualitati peculiari aicribendum eft : M
im interdum iic,interdum fecuseuehiat , fa-
eftintelligere naturalescaufas aiijs contra
sclis fscpe impediri.Quamuis ehim fol plu-
jcieat^ventus tamen poteft bbfiftere, quod
bro videmus,&cdpiofiores etia pr^ter more
eftventusinducere.Sunt varias & brigines
itorum & vires3cjuae faepe annuum & ftatum
inem iiiterturbant. Quod cum vbique tefra-
icertum fit, ihcertos iride fieri anni curfus
ptervariantem faepe figniferi ftellarumque
mtium fitumatquecohfpeclumi nemo iure
pare nbs poterit,fi in noftris de ^quinoctiali
atudineobferuatibnib;us,fimilemquoquera
aemexcufemus.Illudcertequoddixi,multo
juentiffimumeftatqicertiffimum^intraTrb
os,& regionem efle humidibrem & humoris
cmaximam copiam zfiv, cumfol viciniffi-
seft.

Quod Torrida regio non jit vehemenier cd~
Udafed mcdiocriter calida.
Cap. IX.
4EiJccitate&humbre regionis media? dixi-
*mushaaenus.Decalore& frigore dicendu
nceps eft.Siccam & calidam definitam eife ab
:iquisinitib huius difputationis cbmmemo-
iimus3atque vtrumque extremb qubdam grd-
.Eft verb aequino&ialis Hurhida quidem & ca-
a,calbremautem maxima exfarte habet at-
nperatum3qiiodincredibilehaberetur,hifief-
nusexpertuEquidemexphiiofophicaillara-
>rie,cum ad Indos traijcerem, mihi perfuade-
F ba.nl

KJff!

%% DENAtVltA NOVI OKBli
bamfuturum,vtcumad lineam arquino&iai
perueniffem,vehementiilimum aeitum ferre
poffem,adeo id fccus euenit, vt eo ipfo tempo
ita fl igerem3vt folis radio^ apricandi caufa q
rerem,atque hoc cum fol mediani ipfam line
teneret,ideft,in Ariete verfiretur menicM
tio. Hic ego fateor totam Ariftotelis Philc
phkm,Meteorologieam vehementer irrifi,c
&loco &temporefentetia illius ardenttffii
nurifice me foeiofque omnes algere fentirc
Resitahabetprorfus. N-ullaeiimundi'regio
4j>eratior3nullafuauioratqjclementioraeq,o.i
cliali.Habettamen ipfaetiamdifferentias h
neqcevbiqueefltenoriseiuidem.Alicubire
ha?cmediamiretemperataeft?> vtapudnos:
cubimirefrigida, vt apqd Potqfienies, alic
etiam vehementer feruida, vt apud AEthioj
&Brafilienfes,&Maluchianos.Qua?fane©bi
watioco^if nosaliam pr&ter [®hi£s radiosc;
ris&frigoriscaufam qu*rere,cum pcrfpicu
fiteodem anni tempore, ijfae longitudinisg
^ibus locaalia exuri , alia mediocriter inc,
fce^e,aliavixdu frigusexuere. Piatoquide
lantidemillamfuamtantopere a Critia dec
tatam vltraTropicum porreeTamrefert,qui]
quamcertoanni tempore fub fole effe feril
lllamtarnen,&felicem,&temperatam, &c
nium rer~m feracem prajdrcat.Pliniusquoqs
'probanem/iib equinotliali pofitam,vteft vc
commemorat quam tamen non diuitem ioli
&opulentami>yerum etiamhominibus anin
tibufquerefertamfcribit.FxqiHbusapparet
etfivulgarfillaopinione, de intolerarido toi
Az Zonx «ftiw^eres tenerentur,tamen aut a

t r B E R 11/ $1

s aliquando diffenfiffe,aut habitationi homi
neamregionem non effe incommodam po-
Te ^ciledeprehedere.Earesclarifilmo Cof-
graphoPtoioma?o, atq; infighi Philofopho,
dedicoegregio Auicenna?aliquorertemodo
itin mentem, qui fub Aequatore habitatio-
o effeplacidifiiniam tradiderunt. ^

'tonuTorridd&ftumtemperari tum multitudim
imhnum^m dftiuwum dmmnhre-
uttate.
Cap. X.
EM itahabere nemoiam dubitat pofl no-
■ uumorbem iriuentum: fed riatura compa-
\m eff, vt quantro quippiarri incredibilius
jrapterhominumopinionemexperie.ntiapa-
icit, tanto caufas perqmrendi ardehtiof
►idicas excitetur. Itaque fcireauemus',cur,
t folem propius incumbentem regio pati-
, ea non folikn fa?pe temperata, verurn in-
durri etiam frigida fit.-Communiter Zonx
rida»riabitudocaufashabetduas, ob quas £-
silliusvehementiffimusmitigatur.Prioreil:
{, quamdiximus^ quod cadem pluuiofa ad-
»dum fitjimber autem omnisrefngerat,quip
cum aqua? natura Frigida fit, qu£ quamuis ac-
lenteextrinfecusvi ignea incaleicat, tamen
lemremittitfiriedubioimmenfumillum ar-
rem,quiexpurisradijs folaribus effkeretur.
>cumen.toeftregi6omnisarida, vr Arabia in-
■ior,que; eade ardentiffimofole torretur,qu6d
llis isnbribus vis illa ignea remittatur. Et nu-
s ergo vrentis folis furore intercipiunt, &ex
L$ inftillati imbres aere ipfum terramqs fi-mu'l
F % made-

§4 t>* KATVRA NOVI ORBIS

itiadefaciuttt atque refrigerant . Quantumuis
nim calidi fluant,bibuntur tamen^ fitim ard
remque reftinguunt,quod ndftri hominesexj
ti perfope funt iri graui aquae penuria . Itaque
ratid,& experientia fibi fatis corigruunt , vt
dandi caloris efficax pluuia fit. Et quoniam t<
ridam oftedimusomnium effe pluuidfiffima
£t profefto, vt inde non leuem temperandi c;
ris caufam opinemur. Iam alteram ratione fi
ijcio3atqueeameiufmodi,vtcmmadhanc,qu;
modo traftamus quseftionem, turri ad alias co
plures ndbis no mediocriter vfui futura fit.B
uiffimeergo,vtdicarn,xquirioclialis fdles ps
tur ardentiores quidem,fed tamen dmriind b
uiores.Exquofit, vt cum diurrii caldris fpa
minora fint, non ita veherrieriter' inflamme
Verum explicanda,& latius produceridafeni
tia eft.Tradunt fphaera? tra&atores prorfus ve
quando eft obliquior Zodiaci afcenfus,tanto
es noclefq; magis inaequales eiif e: contra, fpl
XX redx tempora effe sequalia, Itaq; tota Tro
cis claufa regid mindris diei ac no&is diffim:
tudincspatitur,tantoq; id certius9quantd xq
tori vicinior eft.Hoc nos hic abude expenm
Nam Quitenfes lirieaf proximi riullumdier
nodiumque totd anno difcrinien agriofcunt.
rrienfesduodecimopenegradu pofiti notat q
dem dies longidres per Detembf em,atq; Ian
rium,fed vniushorsevix fp2:tio exceffus om
abfoluitur. Forrb Cufquenfes, multoque ma
Potofienfes perfpicue hyemalium,& ^ftiudf
dierumlongitudinem breuitatemq; difcerr
Qui verb extra Tropicos pofiti funf,& maiu:
manifeftiusinteruallumdierum riotant, &c

P

k***

«Ullii

tlBER i r. 1$

imeridionaii ad cseli cardines abfunt, ^
udioribus per seftate diebus fruuntur. C^iia
m Germania& Anglialogiores dies quam
i,&Hifpaniaa?ftiuos Jiabent. Hsec cum &
nenta fp hacr* tradant,& res ipfa obferuan-
-acillimedeprehenfa confirmet, iam lllud
iperfpicuum addendumeft, piurimum ad
taomnianaturaliapoliere^au&efficientis
merantiam .Cumergoregio a?quino£halis
osdieshabeatbreuioresquacumq; aha,c£-
iox ipfa fuapte natura,& hurnida, & frigida
idemqjdieiaequaiis/iquseratur ex me, cur
orridaZonanontantiaeftus fiant, quantos
ca,exempli gratia,per Sextilem, & Quinti-
tolerat, equidem breuiter & probabiliter
>nfurus fum,quod Bstica foles habeat eo te
longiores,noaesbreuipres; noftra autem
enfis regio cpntra ipfa $ftate raedia, & dies
cis breuiores,& no&es noftibus longiores,
eadeb vt maxima dies vix tredecim horas
ashabeatapudnos, apudillosetia integras
idecim.Etfiergoadxftum,nos fplis vicuu-
pr*ftamus,tamennosilli folis diuturnita-
mgefuperant. Ac certe mediocris aliqui?
samplius vrit,fi longotempore perfeu^ret,
n alius maipr brcuiusadmotus,pra?fertim fi^
ida,& contraria vi diutius interppletur.Has
jr duas obferuationes veriffimas fiquis #-
iance c6penfet,hoc eft regionis torrida? plu-
itatem, & sftiuorum dierum breuitatem,
affisexiftimabit,reaitudini, & propinqui^
:atifolarium radiorum inrationecalons
ciendi, fcdandique non magno-
perccedere.

f 3 t **b"

1
1
1

<

1

!

1
1
\

1 1

c

U DE NATVRA NOVI ORBIS

4ltas qmque effe ppcuhares caufas temperam
tomdas atque in i}$ Ocearit propin-

quitatem.

C a p. X L

f\Y oniam ^vero ea5 qua? ciixi ad region
^X^^ mediam temperadam comrnuma ii
neque tamen omnis ea plaga folftitialibus i
culi$comprehenfaa?que^emperataeft,fed c
bufdaminJocisvehementiilinieex^ituatjq
bnfdametiamfriget,&qucKimiratipoffis5id
prorfus climaalibi calidum, alibi frigidurn,
bitempera&uiiieft, idque vno, eodemque ti
pore,omnin6 compellimur praeter alhtas c<
muniteraiiasquafdampecuiiares cauiasqua
re,cur Zona torrida tot viciffitudiries capiat
curruntautem accuratiuscogitanti tresnota
quarta quaedamalia ignota. Notas numero
ceanum, terrse litum, ventorum vim:praeter|
jatere fufpicor pccmkam aliquam terra? fu!
cla? qualitatem &ca?li fupernedominantis t
caciam. Namquiconteraplatus fuerit iub i
rida 2ona non iolum Manomotapam, & pre
fiioannis regna foie exun, & atri coloris^
indigenas omhes, verumetiam in infulis
dique maricircunlitis idem prorfus accicL
qualis.eftlnfula Sancli Thomae in medialii
Hklnfulx Caboverds :contra fob eadem li
&infulas, &continen.tem h.uius regni Peru
fisaGranatenfi,&Popaiana prouincia vfqu<
hanc Limenfem adeo eife teniperatas, vt in
dum fngidiores fint,homines autem prorfu
bi nafcantur .: tum vero Brafilienfem omt
prouinciam Oceano Borcali cixpofitam effe

L I B E R II. **

■fimam,hanc noftram Peruenfem eodem pe-
s climate Oceano Auftrali incumbentem
■emperatiffimam,atquehuiusgenensmira-
sdifferentias milie perfpexent, non potent
-ofedo generahbus iliis documentis efle
rentns, fed vltra inueftiget, neceffe eft, vt fi-
» tanta diuerfitate fatisfaciat. Mans igitur
,ra quamuis falfa fit, eadero tamcn fngida
nequealtius caufam petare oporttt, quain-
.■fiusaqu«natiuaqualitate,quae fine dubio
idaeft. Radijquoquefolares exaqua,quod
luit & facilior eft, minus vehementer quam
erra: materia repercutiuntur, quod ad aeftus
contentionem, velremiifionem plunmu»
■rt. Acceditadhoc, quodOceam immenia
tudoprohtbetaquamferuove fohs affici, vt
lialesaqu* ferefolent. Atque omnino ficw
ro quod falfumeft , aquafrigefcit , ita mari-
n aquam refrigerandi vim continere experi-
r. Quamobrem folcnt etiam delicati, vint
aqu^potabilis fcyphos marins aquae fnge-
iendos committere. Quibusex omnibus per-
cuum fit Oceani ad fedandum affti«n relri-
^andumque vimeffc permagnam. Itaque ma-
in terra quam in man seftuamus, fi cwera pa-
fint & resiones omnes maritimx Mediter-
leis 'tempe~ratiores fuauiorefque habentur .
loniam autem maxima noui orbis porno qua-

fiiib torridaZonaiaceat, tamen v«l Oceano
propinquaeft,veletiafnaUukur,aquarum
beneficio tempcran non ab-
, furde exiftimari
poteft.

y 4 rtrw

S§ CE NATVRA NOVI ORBIS

Tcrras quo dtiores/ofrigidwres ejfe,& qu&
fithuiuscaufa.

C a p, XII.

AY in ipfa ctiam terra,vej seque mari propii
qua,yel2equeetiamrcmpta,non eft eadei
rnenfura calpris, fed prprfus difpar.Cur ergp ii
acciderearbitremur, niiiquoddiuerfum fitui
tenet,&autdeprefiior eft & calori excipiend
aptior, aut elatior,8£ frigoribus potius pate
Quisenim ignorat montium culmina vallibi
cpncauis efle frigidiora? non ob id folum , quc
radij folares cocauis locis ampiius repercuffi n
iusincendium ciant.Verum etiam quod ipfa a<
risregiofinedubioeo frigidiprfit quo altius
terratollitur.Hocitaeife oftendunt campeftr.
prouinciae<Colla,&Pppaianenfia, qusefuntfar
perfrigida,& tamen & montibus vndiq; cingu
tur,& latiffimum folem excipiunt, Cur ergo ci
peftriamaritima inhac Peruenfi regione cal
diorafint,contra campeftria illa montana adc
frigida, fiquifquam caufam exquirat, prorfi
nefcio quam aliam inuenturus fit,niii quod mo
tanaillavaldeedka funt, haec infime deprefli
Aeremautem in media fua regione effe gel
diri!mum,cumqusee6pertinguntcel/ifiiniam
tium culmina oftendunt,qu9 perpetuis niuibu,
& geluriget;tum vero ratipipfa naturalis,qu6
per antipariftafim ex regionis ignese motioiie t
caloreadrnedium frigusomnedirfugiat. Ita &
re a Philofophis infima,& fuprema pq.rt.io aer:
calidior,media frigidior difrlniri folet . Quse
yerafunt,vteflefane videntur,habemus zdiu
siienturnnonexiguurn adtemperadarn region

corndam

•**

l i b e ^ n. *f

idam, montanaillaatque edita terrae fafti-
qua» in his locis frequentiffima funt, quae fa-
fenaturafuafrigida funt, &reliqua circun-
inamagnoperefrigefaciunt.Hicniuesperpe
,aquae gelu maximo cocreta?,pruin* crebrar,
ms denique tanta vis,vt ex niuali illo horro-
ampos late cernamus exuftos,herbamque o-
emdecoclam, ipfi homines atque equi prar
;ore fsepe corruant. Atque hoc,y t dixi,in me-
torridaregione accidit, & accidit maxime
^propinquiffime incedente. Cur autem frigi
ra fint montana citmpeftribus dixi atque ite-
i repeto,quod aeris regio media,ad quam po
imum pertinent,frigidiffima fit, Cur illa fic
>eat,dixi fupremum aeris orbem igneas exha-
onivicinum, vt Ariftoteles vult, quicquid ^ijtkb.m
frigorisafedepellcre,atquead medium per W*u*+
tipariftafim ferri. Hic fi pergat aliquis quar-
e,cumaer calidus atque humidus fit fuapte
ura,vnde nam frigus illud ipfius media regio
icipit?nufquarn enim apparet,nifi 3c aer cali-
j&igniproximus, itaque inrlmam aeris re-
>nem aquae & terrse cbntiguam,magis frigida
?oportebat.Equidem non mediocrker ha>re-
ne fateor,parumque abeft,vt in eorum fente\
meam,qui Ariftotelis iftas fymbolas ac dif-
nbolasqualiJtates contemnunt, magifq; arte
?i<aas,quamvliaexperientiaallatasaiunt. I-
pe aerem frigidum natura fua contendunt,
|uemultis,&magnis experimentis probant.
amvtalia praetermittam,certein «ftatis ma-
ma vi.folemus aerem flabello ciere , atque ita
fr igeramur.N ulli ergo eleme to qualitatem ca
iamnatiuame(fevoluntpra?rerignem, cuius
F 5 cornmi-

$® De natvra novi orbxs

(stoayf. €&!■$. commixtioneplenafunt omnia, vtaitmagmi

■ismkf.BU Biony fius. Sed fiue hoc ita fit^fiue non fit, ( neq

fm* enimfacile nifi in re certa Ariftotelicaeauclori.

tati refifto)i liud om nes confentiunt,& eft expe

limento ipfo abundecompertum, aeris regiotn

hac ima celfiorem effe perfrigidam, vnde & ni

raes3& grandines>&pruinas,& caetera omnia m,

gni frigoris argumeta depromimus. Igitur cpn

longe rnaxijna torrida? portio inde Oceano in

geatijhinc praecelfis montibus cin&a fit, fatis ea

du^caufae ad folis ardorem temperandum fc*r

taffe videri queant,

Ventorum maxime beneficio regionem Tor~
ridam temperari.

Cap. XIII,
ErumTorrid* regionis temperatio prarci
puoacpropemodumfingulariauradeniffi
Higebeneficioacceptareferendaeft, itafummu
Conditorhuictam magnae orbis portioni con
fuluit, vt vbi effet folis omnia fubiecta vaftanti
potenc iffimus ardor,ibi plerunq; fpirarent ven
ti frigidiores,qii©ru fuauitategrauior aeftus inii
ria depelleretur. Videri certe poterant aliquid i
dixiffoqui paradifum £d£ fub equinoctiali col
locarunt,nifi epscaufadefeciffet3iqui proptere
hanc regionern temperatiffimarn effe voluerut
qiioddierum&noclium aequalitas rainime pa
teretur calorem efteimmoderatum.Atprobabi
liusalij contradixerunt3poe'taq; in prim.is.
OuodZonac&rufco

V!

Vergil w
fkvrg...

Semperfile rubet9& tmnda fimper ab igne.

Neq; enim noclis tanta frigiditas eft,vt immen

fos 4ici gftus v%i 3'4cp rnoderaretar Jgitur aui

'■■■i

1 1 b e r ii. n

erpetubfpirantisproprioac peculiari benefi-
io fit. vt Zona veteribus torrida nobis ver quo-
ammodoperpetuumfit.Hocitahabere3certif~
madotumentademonftrant, Namq; ineodem
limate videmus vrbcs ac regiones alias alijs ca-
idiores3quod minoreventirefrigerantis copia
otiantur 3 quaedam etiam 3 vbi ventus flat nul-
lis, autterrenuscertieft, &aeftuofus3vultur-
o Hifpanico fimilis 3 vfque adeb exuri feimus,
t accenfas fornaces putes . Tales in magna
iEthiopia, in Brafiiia, inPaytiti3&Paraguaij
ampis efle notiffimum eft. Neque terr* fo-
um3 fed maria ipfa idem difcrimen fubeunt.
unt maria jeftu grauia, quale Mozambiquen-
£ perhibent, quale Ormuzianum3 apud Ori-
ritales; Panatrraenfe, & Brafilienfe, apudOc-
identales, quibiis fane refpondent eodem fi-
umaria alia miretemperata, vt hoc noftrum
>eruenfe3in quo nos algere, cum primum na-
iigaremus5meminimuSjidqueeotempore5quo
x)l reftiffime incumbebat3ideft, propeasquino-
aialemmenfeMartio.;' Nihil hic aliud cogita-
•e>pofTumus3vbi^c2dum&pontus eodemmo-
iorefpondent,nifi venti fpirantis naturam5quac
veirefrigeratjVelinfiammat. Atque vna hacdc
Venti rationedemonftrationecoprehenfamul-
tafoluuntur, qux in hifce regionibus folent
non lmmeritb mirabilia cenferi . Cur curn fol
ardentiffimus fit apud nos ac longe immitius fe-
riat3quam canicularis Hifpanise, ldern tamen
leuiffimo vmbraculo pellitur.adeo vt fub ftoria
iiit ftrameto tutiores fimus,quam in noftra Hif-
panialubteftudinelateritia? Cur apudnosno-
ctesgftiuf nequaquam calid^ funt? Cur in ipfis

nao.n-

i:i ■!■:

f% Dl NATVRA ffOyl ORBIS

puontium iugis inter medios niuium agger

fxpe intolerabiles seftuspatiamur? Cur in pr

uincia Collao fub vmbra etiam debili frigus f

in foleftatim prpximp intolerabilisardor } C

hascPeruenfisregiomaritima, cumfit totaar

iiofa &fabulo pjena , eadem mire temperata i

Cur Potofienfis & Platenfis vrbes cum interua

lo perbreui diftent,atque vtraque montana fit,

in epdem climate pofita , vfq$ adep frigore & c

lore pugnent, vt Platenfis fuauiffima ac tempe

tiffimafrugiqsadmodilrPotofienfiscontrapro

fus fqualida,pr#frigida,frugum pmnium Jteri.

fit.Ergo has omnes yarietates yenti maxime n

turafacit. Nam ybiauraejenioriscopia fubtr

hitur^Solisardorelltatus, vtintermecjiasnii;

vrat, vbi redditur, facile omnis aeftus excedit, '

bi autem famiiiaris eft & veluti inquilinus vei

tusiiic frigidus, nonfinit vllo mpdp terren*

halitus velut ex materia combufta cogi,quae vr

cauiain Europafacitno&es seftiuasipfisdiebi

penegrauiores, quod foiisvi terraexufta flati

reddat craiTos & fumidos, ac tanquam ex forn;

ceprodeuntes.Hic ver6illaaurarefrigeras,cui

primum folis radios quauis vmbra vitamus,re<

ditdiemfuauem. AtinEuropa fane fuauiffim

tempus per seftatem eft matutinum , grauiff

mumppmeridianum:in regione haccontrafer

euenit.Nam quiamarinus ventus nonnifi fol

iam incandefcenteipirarefolet,pra?cipuus jftu

fummo manefentkur yfqj ad horam nonam au

cfecimam:exinde mari afpirante diesreliquu

fgauitertranfigitur. Quodin infulis Barlouent

cum verfaremur,fatis obferuabamus,cum inter

dummatutinptempore fudaremus^ meridian

refrige

«■■■il

L i b e it il 9J

frigeraremur,quo tempdre famiiiarjs illis re-
onibusEuroaquiIoanoftrisBriiTa diftus, C0-^
ofiusfpirareiricipit.
Sub regione mediafuauifiimi vitam degu
Cap. XII IL
TOC igitur argumento, qui fub AEquirio^ vte\i\%.te
lftialiParadifumcolIdcaric, fi adduceretuii ciuiu.zu
edibile aliquxd afferrent,non quod iri hac me
a regidrie hortus llle voluptat% iaceat , nequ*
lim ldpro certo nifi temere affirrnare poffu-
us/edregiohsec, vbi temper ies eft maxima,
riquam voluptatis-hortus atque altera tempe
eritohaberipoffit. Nihilefteniriihumanajyi ;

?moleiliusaeriscaEliqjinclementia,nihiliiIi-
sbenignitateiucundius.Ex dmnibus elemen-
sriullumite^fepiusi neqjinterius accipimus
^reihic & cdnti nens eft humani corporis,& vi-
:era ipfa atque iritimum cdr quouis momento
maditj&profui qualitate afficit.Si corruptus
t,facilime perimitrfin falubris,vires cofirmat: %

enique hic vnus vita mortalium eft. kaq; quail
icuriquecopia fit rerum omriium, vi>i caeltmt
ft infalubre atque infuaue,humaria vita mifera:
:affli<ftafit,neceifeeft. Contra cadiclerrientia
erifquefuauitasomriiumrerum inoperri abuit
e locupletat & beat. Mihi in hanc tariquam ve-
isperpetui benigriitaterri intuenti, cum rieque
yemsprematfrigore,neque«fras caloribus co
(uat,adeb vtparuo ceipite iniuria? omries fatis
>ropulfentur,veftiumq> viciffitndine vix opus
it,profe<5tbfa?pevenit in mentefn, fi homines
:upiditatis prauarurrique dpinionum vinculis
:xpedirentur,facile hic iucundam ac beatam vi-

tam

tfalm. 134,
Imn, 3.

94 t>B NATVRA NOVI ORBll
tam fuiffe vicluros. Nam quod poeta? de Elj
^ijs, quod deTempe, quodPlatodefua illa A
lantide, vel fingit, vel narrat, id ce.rce in h
regionibus reperturi fuiffent, fi ingenua !>bei
tacedominaripotius, quam feruirepecuriise d(
creuiffenr.

De varietate ventomm & caufu.
Cap. XV.
X7 Nde in vento ea tanta \is fit ad refrigerar
* dum,vtfolisvehementiffimisfiammis no
cedat,fa?ptade6 fit fuperior,vt in media regic
•ncTorridaScythicumfrigusefficiat,alij natuf
valentioresindagatores facilius fortaffis inuc
nient.Ego in hac admirabili ventorum & origi
ne & efficacia illud cogitare fsepe foleo.Qui pr<
fert ventos de thefauns fuis. Et illud, Voce eiu
audis,&nefcis vndevenit^autquo vadit,itapro
fuseit,vt veritasdixit,effec*raientimus,primor
dia,finefq;nefcimus. Etquanquaapud AEoIun
fubfpecu ventoscohiberi nonopinamur: fcaria
in pnepotenti illa cfricientia3qua natura a fe co
ditam laft| moderatur & regit, non dubitamu
velutiquofdam thefaurosdelitefcere, originei
quevetorum,vnde'varietate mirabili prodeut
ali;frigidi,ali; calidi, alijnimbofi , fereniali;
falubres &morbidi, (leriles&fcecundi.Qukl*
etiam quibufdam regionibusdomiirantur, neq
riualerii patiuntur,quidam & contrarios ferunt
&cedunt,aut vincimt viciifim, interdum quoi
hk fijpe vidimus,regiones ita partiutur,vt aliuj
infernam, fupernamaliusfimulperflenr, nequc
inter fefe concurrat. Ac multa quidem cum aii;*
tum maxime Ariftoteles cdmentatur de naturj
▼iribufqs ventdrum^fed nefcio, an qux. occulti

iint,

Wk

niian.

L T 1 I R II. ff

t,dicendo obfcuriora fecerint.Ego vero iibe-
•qu£ramexiliis,Curintota hac maritima o-
pcrlongiffimafpatia vrmstantu ventusafpi-
:? Cur idem Aufter, qui apud nos fuauiffirnus
, tranfitaarquinoclialiprorfus grauis&eali-
nofusfic? Cur Aquilonubescongreget, & ia
uuiasexprimatinhis iocis. idemqs veterno-
shabe3tur,u1uialia$femper& frigidus& nu-
um diffipator eft.Cur Infula%quas Barioucnti
pellant3perpetuis Aquilonibus refrigeretur,
tamen pluuias habent copi6fas,& vix vllus i!
; Au [Iro aut Africo aditus patet? Cur Bjafilien
regio antepromontorium S.Auguftini perpe
os terrencs ventos obtineat3hsec noftraPei ue-
fubeodemciimate perpetuoscotramarino.*?
apcarq;huiusgencrismultadiffidlecft!etiavi
svalde rerumPhyficariiperifis adjperftfium
odignitate diflerere. Nenihil tamenftudijs
)minumdemus , illudeft promptum cernere
; locis editis atq; fublimibus, vtpote niualibus
pruinofis & afoie minusaffedHs, veotos gig-
frigidos&fubtilesxoncracvallibus&torre-
busjoci ique paluftribus craflbs, & inflamma-
>s,fiabundet calor. Adhocaccedit non minus
:rtum, e mari fiatum ipirare iolere fuauiorera
falubriorem; eterraafperiorem minufq; fa-
brem,quod marini vapores, finedubio fubti-
oresminufque concreti fint, ipfaque falfedo
)npermittat tantum fterilitatis dominari, ve
eriIefcar,it2que&fuaiiioicm&foetundiorem
omninb falubriorem efte auram eman ipiran
mperfpicuum eft. Cum ergoTorridaharc re-
o mbntibus altiffimis plena fit , cum "Gceano
loque maxima cx par te ambiatur, ccnicqitns

cft

— —

PfWffWA*

$i De natha novi 6rbi§
eftventosgigni j &frigidos>&fubtiles,& at
mantium generationi prorfus idoneos.Vnde i
cundiffima rri his eiTe regionibus ahimalia co
flat,quodcalida&humida fit, & aura quad<
foecundafoueatm\Nequeenimfinecaufapoe
Venerem Aphroditin ex marina fpuma ortam
bulantur.

In Torrida Zona quofdam ejfe vcntosperpe-
tuos Oceano.
Capvt XVt

IL L A quoque nauticse obferuationis narrat
mirabiliseft,qubdintotaregione folis itir
ribusfubie&a, qua? duobus Tropicis hinc in
concluditur, compertum efl iongo vfu Vent
eosdominari,quiaSeptentrione & ortu ma3
meperflant,abOccidente & Meridierari fm
aut propemodwm nulli. Quae fane obferuatio
torum diuerff nauigationis abEuropa ad Ind<
& ab Indis in Europara caufa efl. Neq; enim i
utThebis Athehasi& AtheriisThebas eademi
via,ficab Hifpahiaad Indos5&ab Indis ad H;
paniam.Sedaduentatioquidemprocliuis,atq
vtpoeticeludam,Facilis defcefusad Indos. S<
reuocare gradum,veteremq; euadere ad orbei
Non facilis labor eft. Veniunt quidem Hifpai
enfes clafTes longe facilius & citins, & tuti
quamredeunt,quodvento fecundo, perpeti
fereAuro Aquilonibusdelabantur, quo eodc
ventoobfiftentereditum inueniunt difficilei
Quamobrem remeandi in Europam illa eft cei
ratio, v t ad gradus altioris cxli enauiget ,> vbi
iam extra Tropicos euaferint, Auftrum offenc
copiofum^&reuerfioniopportunum, quo pj

!Velisferuturadfuosataq;abHifpa!iautGa-
jusfoluentibusoccurrft primum pehgus il-
i procellofum,varij fque ventis agitatu, quod
Aarum vocarit3vfq> ad Irifulasfortunatas. Efc-
vaftifiimoOceano fefe commktut5perpetuis
eSeptentridnibiisvfquead noui huiusorbis
afpedlurhdelati.Atia Hifpaniam reuertetes
noftra Carthagine ad Infulae Cuba? notiffimu
rtum Habanam contendunt, vdde vtraqs claf.
& Mexicana,& PeruerifTs coiun&a , paulatkrt
*ione Torricte eriauigaea extra Tropicos ad
mdx fere corifpecturh Auftrum puppi ca-
tnt^eumque na&i perualidunl, immenfuni
lagus & Bermudae infortuhia prseteruedi ad
rceraslnfulasadlabuntur.atq; inde ad facrii
Vincentij ^rorriontoriunl fatrise optatuo*
nfpe&um tenent. Ad huricetiam modum im
hoc altero immenfo Oceano cum ad Salorrio-
tsInfulasexnoftraXmericaiterfit liaud dif-
ile,reditus tamen rioii eft facil% fed aut vltra
uinodialem & Cancrum qisa?rendus eft £e-
yrus, & in nouas Hifpania? litora proeumberi
m^autcontra fuperato Capricornioad Chi-
iflsregni regionem comeandum.Eadem pror-
seftobferuationauigationisadSinasatquead
fulasPhilippinas Sirtispropinquas, adaquas
Mexicanis portubus njequediuturna^neq^ pe-
:ulofa nauigatio naxratur.At ex ijs Infulis re-
Cus prolixior propter chcmtu, atq; periculo-
>r propter ventoru viciiTttudines.Itaq; magna
:eani fpatia conteplati cef tii & velut l%ge Rxu
currit,intraTropicosSeptentrion€&Orturri
>minari5excluu*s fere Auftro & Occafu. Quodt
mequemadmodMCseecraphyfica pene onmia^

m**

$$ DENAT. NOVIORB. LlB. II.

non itaaccipiendumeft, tanquam ij venti m
«juam Torridam occupent. Nequeenim vfq,a
eo exulare funt iuffi.Qin n potius regiones vid
as nonnullas,quibusfarniliaris perpetuufq, A
flerfit. Sicutin hac vriiuerfa Auftralis Ocea
regione maritima coritingit, vbi riefcio qua le;
mirabili,nullusferetotoanno niiiab Auftrii
Poloventusflat,cum fimustameninipfaTon
daatq, Aequino&iali hinc,inde Capricornij c
culo circundemur.Sed has gerieralis illius regi
lae velutiexceptiones facit diuerfa natura lit
rum, prdrribritoriordrri, terrarum, cseterarun:
vanetatum,vnde ventorum & origo& vis leg
maximeaccipit. Nosqu«dcommurie eft /relgi
ni Torndae, & in alto Oceano plurimuni obfe
iiatum,idde ventdrum riatura tradidimus.Ai
feac~tenus de niedise huius regionis primis qu
iitatibus,de frigore, de calore, de humpr^
Sc ficcitate Tofrida?,necnon de
t temperatione di»
&um&tt

JD

■■■UJ|

D E

9§

ROCVRANDA

S A L VT E itf-

DORVM, ;

L I B R I S E X.

HOOEMlVM,

E pfocurdndd fkluie lndo~
fum, reife atque apte dtce~
fe^pefdifficile etf. trimum*
qubdBdrbarorum genies in-
m numerabtlesfint, vt c#lo, lo-
s, habttth tta wgenio, mofibus, injliiutis
itifitme dtfiidentes : quibm omnibm Eu-
ngelio conctliandu, infiituddk, fcgendtffc
ltquidcommunepr£ctpere,atme in tanfo
omihum ferum^ dtfcrtmweiaccombd&te
c certb qutd expedtat definiret magna cu-
ifddmfacultatis e&, qUdmprofetfb nos
unime confecutifumm. Detnde res Indi-
& vik firm&fiabtlef^ confittuni, & fiouu
uotidie.fm^ dtfitmilem habiium pf&fe
\runi,vtimpfobandum modbfit, quodno
tapridem valde probdhatur, & rebm mu
atisvtittaante confitia etiam pefniciofk
unt. £)uamobremvt firma acperpetud
>fdcepta ea de re traddntuf, vixfieri pfo-
< Q % fe^

feftbpotejt. Vt enim atiapueritite, alial

Hentutt veftis concinnanda e/t7ne % pcte

l iadem cmnis dtatis effe mefurar ita Rern^

\ indtcam inftitutis.rcligione, honnnumg

nere varias veluti ^tatesfuhinde commi

tante.non efl mirandumfdoctrm^ afti

€es alias at^altas dccendi ratioms adh

beantJta quamuis prioresfcriptores piet

$e &fapietia pr^ftttertnt, tamen eorn v<

difputationeStVelcommentarioSi quos c

rehtu Indicis ediderunt^noftra ta Mm no

magni facit , quodnon magnopere rehi

prxfentihus accommodentur . Ex quofi

vt eos quoque,quipro hocfiatu rerum ap\

congruenterjg dtfferuertnt, eodem locofi

turos non tonga ahhinc £tate yprofii&b d

mnarepofitmtu. Ac noscerte rerum/nd»

carumtmperitisfalfafortafik ^rinter j

fe pugndttafrtherefiepe videhtmur^ quo

de Indommnatura, morihmi fidei Chn

Jtian.eprogreffu , varie varijs in tocu k

quamur:contfaperiti retuni minm ampi

&pro dtgmtate eadem ttla dtcta cenft

but>at%plura ipfi& aptiorafie afferrepoj

fe confdent. ^Mthi verb qutdveldo&t dt

fiderent, vetindofti reprehenddnt, no n a&

moducuraeft. llludprudenttftimw quif

facile mtetttgit, eademde re non eoden

tnodc

******

101

!> R O OE l/l I V M.
odoomniexparte dicendum effe.fi *veri-
tt *c non libtdini cbjequendum eft.Bet^
Hn is^amin argumento multipltci p?&
bm diuerfis dwerfa pronmtiat . idem
orfm homofuifepe dtpmilUtlU eadem
'bs,&dommeadem varfs locis & Uu-
rt dr vituperan nonfalso poteft Licuit
rte ApoftoU Paulo tn eademepftoU O, r^
nthiosfummis ornare Uudtbmftpmtua<-
tfaptentes , quibmmhtldeejfet inomni
atta & dono dicerc.eofdem tta deprime-
Mcarnales ejfe , mfiatos ^trttudtbm^ *r'**
bm ineptes exprobraret. Ne^fibi cotra-
us eft^autjutimmemor :fedqu£perpar- chr^hovnl '
stmrant.potutt falua veritate,yt chry- 2M ixmm
(tomm commentatur, vniuerfis afcribe- ^ t.
\ifraelem, &iudamijde tropheUppe
xtuperant, Jemen nequaw, filios Jcelera-
^populum G®morrhd,&tdgenminfini-
\ conuttu iaciantes: quem tamen vel ea«
>minterdttpagtnafummis Uudtbmeuc-
witypopulutufiumfilios Dei , ktreditate ^ 6,m
Ueciam.gentem fanciam, at^aha multa
onoris caufa appellantes. Jmo vero eadem
crtodoPaulm, fecundu Euangeliumqui-
eanquitjnimici propter vosfecundu ele^ zomtit
Hone aute chartftmipropterpatres. Qhq^
tagisnobisfalua veritate hcere putandu

G 3 eft^en* ,

Jti/ff. |,

¥4« PROOEMIV M.

efigentes lndorum> quarum esi tanta 4
juerfitas, modo Euangetio apttfitmas pr<
dicare,vt verefunt maxtma ex parte.m
dbvalde alienas accufare , qubdhominu
ftelere, &peruerfa educatione contingi
Vulgaris error efi, res indtcas taquam rt
atiquod aut opptdum angulfe defintenti
&ficut vno verbo dicuntur, ita vnius ej
natur\erationif£ putanttum. Sedquih,
nofira legerityinuentet profeftbnos nu
partiumjtudio duffos cfrproba, & prai
depromere,& iucunda & trtjiia xque a
ferre. l^ihil entm tefie Domtnq 1 E5
atiud optamus, atque agimus, quam vt p
comperta nobts rerumfide^quicqutd efis
ejt,slijs tradamm^quippe quifctamus D
um nequaquam nojlro egere medacio. N
que verogentes has vana aut falfa conc
pta opifiiom recie adirt & qu&ri adfal
tem, Sedtum demumvntcuique consia,
animum, chm quale cy qukm macfnum
pm Domini aggrediatur, nqn inanirum
re dncimjhdfirmo dmin& vocationis co
Jitiq, nitensfecumprudenter expenderit
^uamuis autem Indorum nattones t
numerabtles fint,quarumfingulu fui ce
ti ritm & ?noresJunt, quas atio atque ai
modo mjtituere oporteat , tamen cum

e

«■■■■

P R O OE M I V M. 10?

oprdftare nonpojfem, cui plurim* gen-
stgnoufunt,& vt maxime ejfent cog-
<U , immenfum opm exitteret figilla -
mdeomnibm dtjputare, oper.t prettum
'4xi,vt barbaris omnibm accommodatim
rtberem,Peruenfium maxime haberes
itionem. Idqdefeci duabm ex caufts, vna.
uodhxPreumcUmthinotioresejfentyVt

liquidcertim ajferrem : altera, quedhoc
ndorumgenm vetutimediummiht inter
xterajemper est vifum, ex quofacthm
teluti extrema iudicari queant.Etfienim
ndivocanturbarbaripmnes,quos nojtra
•tatcj Hijjam & Lufitanijuis clajttbu^
owifitm* Oceano tratetfo muenerunt no
olum ab Euangelica luce alieni ,fedab hu
nanit quoque tnltitutis abhorrentes, ta-
■nen non emnes eiufdem ordinis funt,
fedindm Indo, vt Connce dtcam,mul-
tttm interesi,barbarmbarbaro longeprx-
ftat Barbaros autem probatt auffores D,rh<»».i*
eos effe definmnt, quthreBa ratwn^f^
& hominttm communi conjuetudme ab- lCori^
horrent. Vndebarbaricajlshditas, bar- ita.z.
baricaferttas , barbariu qttoque opes &
opera apud nobiltores fcriptores celebra-
rtfolent, qua&ab vfuhominum utero-
rumvalde recedunt, & fapientu ceru-
G * 4»*

1

»■■■■■»■;

- |©4 B R O OE M I V M.

fde rationk wm quicquam habent. Hos

iem omnes noui orbk barbaros, inde Im

appeliatos exifiimo,quodapudi'eteres \

motifimaregio,qu<zfwes orbis terraru

cLmdereputareturlndiaeJfet, quo ^M

xandrM%uvtaceionem& Traianum C

farem pemtraJpLJ , & fkcri & profa

fcriptores Janquamterminos terrd adi

rint, cum magna laude commemorant. I

quorum imitatione nohrinomen adnou

kfe inuentas gentes 'deriuajfe mihi vide

tur . ^uanquam imtio non lndiyfed 1

fulani autifsfntiliani, Occidentales ba

baridicebantur , Cum igitur horumpr

umcu , nationes^generaplurimafint i$ t

men mihi diu rem diligenter perueftigai

ti tres veluti clajfes ejfe barbarorum %

dentur, qujt magmpexc^ inter fe dtfcr

pent.ad qudsfere nationets h# Ipitm ??#

gipojsmt.

P.rima clafis eorum efi> quia, reffia rt
tione^ , & confuetudim generk humm
' ' nm itamuitumrecedunt. llifunt potif
mum , quibm & Rejpub(ica conHansr^,
gespublic<z, &cimtates munitd, &mag
Siratmtnfgnk, &eerta, atque opuiem
^ommercia funi, & quod omnium capt
^^raruceiebmzfi^, Xtufquamenh

PROOfiMIVM. »f

rarum,et ItbYGYum monumenta extat,
n eagentes humumores.&maximcfo
cxfmt . ln hoc genere frimi videntur
>Sinen/es, qudrumegochaYaSteres vu
SyYtacisfeY/imiles , qui UbYOYum cofia,
idemiaYum (flendoYe, legum , & Ma~
hatuum autloYitate^j » fublicoYum &-
um magnificentia flurtmum fioreres
untur. Secundumhes funt laffonen-
, tumfleY&que Indu OYtentalisfrouin-
\ , ad quas K^ifiatica , atque EuYofaa
VituU olim feYuenijfcJ ego non dubu .
.Hagentes, quamuis bavbaY^ Ye vcys
U & kYctfa &natwali lege flevifque
rebrn difcYefent^ tamenadfalutem Eu~
geltj nonahteYfeYe vocand<efunt9 quZ
mabi^ffashUs Gr<eci, &Romanhc&~
n^K^ifi^aique EuYofdfofuli. T^am
>fotentiafY*Bant , & nonnulla, huma^
I fafiemtia , atque kfua tffi Yatione fo^
fymuw, D E Qintm agentcs, vincendi
nU& Euangeliofubigendt, quosfifer
m &fotentiam Chrifio fubijceYe per*
u , mhilaliud agas.qukm vt a lege Chri
tana alienifiimos reddas . Infecundaeg^
a/fe eos barbaros numero , qui quamuu^
*que literarum vfum norint , neque le*
tsfcriftrfSi neque PhMofofhica, aut ci*

1 '1

F©r PROOEMIVM.

milia fludia habent^ tamen Magittrai
fuos certos , habent Rempublicam , /
bentfiequentes, &certasfedesr vhi ?j
litiamfaam feruant > habent militU
duces &ordinem,&religionisfu£ ce
hritatem quandam . Denique ratiom
quadam jhumana reguntur . In hoc gei
re erant CHexicani , & Peruenfes i
tfri , quorum imperia & Rejpublic .
leges, & mHituta merito admirari q,
utspofit . Etquodincredibilepenevid
tur , literarum inopiam, fanta ingenij <
xteritatefuppfeuerc~s,<vt & hiHorias,
njitasy & leges , & quod efi amptimyte
porum curfus y & rationes numeron
itateneant quibufdamhfe excogitatis
gnis , & monimentis , quos ipfi Jguij
njocanty vtnoHricumliterisfuis pleru*
que eorumperitU cedant . Nefcio eqi
dem 4n certiores ^Arithmeticos , ct
quiduis eft nuwerandum , aut partit
dum rliter& wttr&faciant h, qukm hos
gnailUfua . UUemorUmvero omnino <
admirabilc^j qukm fidelem etUm ren
minutifimarum per Jgutposfuos diut
jime conferuent . CMultumtamen etn
hi & k retla ratione^>,& kconfuetu*
ftzsgeneM humani abfunt , H^cauti

cUj

■ '

PROOEMIVM. m

fis laie patety& prtmumimperiaco^
>t , quale ittgarum fmt , detnde regm
nora & prtncipatus , quales Cactqui
rtque habent , tum XMagtsiratm pth
cosab ipfaRepublicacreatos, quale$A-
icani , Tucapclenfes, ctteriqtie chilen-
fere funt . His omntbm illud commu-
eH , vt oppidatimviuant , ac nonpa-
rtesmoreferarum, vtcertum mdieem
«feffuwque habeant , & iurafua cui~
eferuentur . Sed quiamorum& rittt-
i&legum monftra tot tantaque apud
fcefunt, & tanta infubditosfeuiendi li-
ma , vt mfi potentia fuperiore & au-
oritate regantur ,vix aut Euangelij lu-
m, aut homine ingenuqvitam dignam
cepturi videantur, aut fifemel accepe-
nU nonfacilein eaperfeueraturi intel-
rantur, meritq hu ;pr*fici ,quiinter ta>-
!* ad vitam Christtanam tranfierint*
'hnUianos Frincipes & <JM.agtstratus +
um res ipfa depofcit , tum Ecclefi* aucto*
ttas prdctptt:fed ita tamen vt faculta^
ibus fortunifque fuis & legibm non na-
urs aut Emngelio contrarijs vti libere
wmtttendi fint . lam ven tertia atque
xtrema clafiis barbarorum, quot homi^
xum nationeS) quot hutm nouiorbis re-

giones

V»l '9 RO OEKtl VM.

giones teneat,dicinon potefi , /^ haefii
homtnesfyluesiresfierisfimiles, vix qu
qpam humanifenfos habentes > fine le
fine Regc^,fineficedere,/ine certo CMa
firatu, dr Republma , fedes tdentidem
mutantes , aut itafixas habentes , vt n
gisfierarumjpeew, aut pecudum caula*
mttentur . Huc inprimutoertinent, q
tunqueanoftris Carybes dicuntur, ni
aliud quhm fianguinolentiam exercent
inhoffitesomnesfeui,qui humana car
<veficmtur,nulla vefie, vix ipfk virilia^

$. ntit. * tes Attigit, cumfierarummore capi, &p
vim domaripoffe ficripfit , quorum in no
erhe fiunt infimti greges . Tales Chu
chos,Chiriguana$, iJHoxos, ifiaycing
nobis vicinos nouimus, tales plerofqut
'Brafilienfies , tales Flonds propemodu
vniuerfikpopulos narrant. Pertmetetia
ad hanc claffem i) barbari , qui etfii atroc
nonfiunt,nequt*j tygrides aut panther
tamen k pecudibm parum difiant,mu
$* ipfih timidi,fiadifom& VeneH aut etia
K^idonidi , vulgb dediti . £>uales efife f
runt , quos noMrt LMoficas vocant, in n
uoregno, quale Carthaginis , ommfquc
gim ors promificuumvulgus , & qut p

magn

'«■■■"'

!> R O OE M I V M. ioi

Tms Taraguay fiuuij maximi campos i
?/*»/, ***» ettam plurim* gcntes, qu4 , -
'0/?#;k? utrmfque Qceam medium te* .
•t7nondumnebuJatis exploratafedfd
certa. In Orientalt quoque India infu-
•spermuttieiusgeneru ejfe videntun
•JMaluqutanh Huc etiamjpeciat aliud
barorumgenus manfuetum , fedfenfU
de exiguoy qui nonnthtlfuperiores ex*
ere videntur.quandam Reipubamagi*
fpra fe ferentesfednugarum perfimi*
&> leere s, & cultusgerentes : cuiufmodt
feruntur, qui apud InfuJtatSalomonias
ias innumerabiles habitat, & toaxim*
tiner/ti h&rerc dicuntur. HoS omnes h&
ves,autvtx homines.humana docere o~
ttt.vt homines ejfe difcantjumpuero*
nmore infiituere, (ffiqmdem blandi*
ffonte admeliora ducantutr , bene:fin
wu deferendi nonfunt yfedfi aduerfus
utem fuamproierutdnt.et w JMagffiroS
dicof£fuos mfaniant.perpotenttam &
yefiamvim quandamne s Euageliumim
iiant.coercendifunt, &in officio conti*
ndi> quos dejytuis transferri ad vrbes/t r
manam <vttam,& quodammodd inuitos iff&ng
regnum introire comfellere expedtet*
e% enim de ommbus Indorum gentibm

eodcffl

m Hooemivm.

eodem modo pronuntiare^ oportei ,
grauiter errare malimm . 7(eque v
jtutcupidifatem $> tyrannidem magtj
adhibere Euangeljj > aut quod &que nc
um efi, oiiofam , imperitorum quorm
Philofophiam certx & exploratd rer
ipfarum fidei & experientU anteferrt
KjMihicumin has valtifimi orbu ter
rum gentes tot fzculis anteigndtas o
los conuerto , nihitaliud magu dicere

tfd. n. yef ■ qukm illud : Secundum altitudin
tuam muliiplicaTii filios hominuni , V
enim dltifimi & nobis peinius infcru
bilis conjilij fuit , vt iot gentes multi^
carentur , quibm effet tamdiu fdutis
nota via. Jguas tafnen noBrdfecuid^qt
alijs genefationibm non efi agnitum
Euangelium vocare digndtuf Dcmim

MpyfX & concorporaiesfacerc^, dr comparit
pes mylterij C H R I S T I : idqueco br
ne & modojia aliud dgeniibus nofiris >
mmibusi vt altitudine?n dauini cor^
humana mens penitus reformidet . I
fum igitur omnium falutem procurA
dam &fentimm & dicimus ' ChriBo i
6(l>: acpro noBra inofia ahquid affe.
teniamus : quo minisiri Euangeiij iud
fiieant. Et resquidem ipfa difficilis, i

UAfl

PROOEMIVM. lif

varia exiFiit : vires autem nofir*
}mm exigu^ . Jjhti auiem docere di-
depotett, & qu*docuerit> animoper-
iere , ille certe eli * qui <vnus ejl CMa^ w«lf>
er vmmumMemfapteHtia dux, &/*- s*t 7*
itium emendator* in cuius manufu-
nus & nos cjr fermones nofiri , igfi
howr&gloria&nunc&
indum&ternitatisi
i^imem

Dl

$i2 13 £

PROCVRANDj

I N D O R V M

S A L VTE,
LIBBR PRIMVS.

Qupdnonfn dejperdndafalm Inderum
Capvt h

AlVT e M barfe&rorum, I
deiq;prepagaticnem, quilo
ge pofiri funt , ac rem voto 11
j metiuntur, facikm ac fpeci
famprouinciamarbitratur,
. cuintiumerabilcs populosh(
altero orbe difTufos breui tempore adChrifti 1
jnen tranfijfTe atidiunt, vberem copiofamq; m<
fem non multo negocio ex hoc agro fibi pcrfu
dent. Itafa?peaccidit5vtquiadopiis accedur
tune de manipulis & horreis cogitent,cum de
ratro&fementedeberent. eontraquipericu
fa<aopropiusremviderunt,atq;tradi:arufit, v
talefq; difficultates offendunt, vt pleriq; labo;
viclipene defperatione frangantur: &fudor
cuidemmagnos&diuturnoSj frugem verb r
nullam,velperexigtiaerTecontendunt.Mihiv
rbfiquidmeliu5& vtilitis fapere donatum fi
Vtraq^fentetiacorrigenda, acmoderanda vid
tur.Naquemadmodurnpra»clara omnia ncqu;
qua cuiuis peruia eiTe folent,iti profedb quae r
ceffariahomini Deus effe ftatuit,in ijs qui difl
ditjfumm? prouideritie- ficit iniuria.Neq; enii
genusaliquodhomiauexelufum eft in Euigel
■ fidei<

SALVTl. LIBER I. 11$

:i<J; communicatione, vbi a Chrifto Doroi-
\poftoli audiunt,Euntes in mundum vniuer
>,praedicate Euangelium omni creatur». Et
fus, Pr^dicariinnoniine eius poenitentiam
mnesgentesincipientibus ab Hietofolyma.
pertius* Eritis mihiteftesin Hierufalem&
>mni Iudsea,& Samaria,& vfque ad vltimum
tg, Et alibi.Docete omnes gentes.Quis igitur
i illuftris precepti toties commendati au&o-
tem contemriat ? Aut ^uam hominum natio-
ladebferam&abomni humanofenfuremo
t bcneficioPra?dicatipnis,Fidd, Pcenitentiar
iwinxdodrinardeititutamputet^cumaudiat
uinum de vniuerfo mundo obeundo,de om-
usdocendisdifcipulosconteftantem?Quod
^nomniumefreFidemPaulusdoceti tamen
lon conditioni hominum auttiatalibustri-
t,fed peruerfitati & importun^ cuidam obce-
oni.Certeenimvtnon folum prardicatione
ngelij in totoorbecogitaremus, verum etia
gnem vbique fru&ificationem, Ioannes in
Acalypfi in turba illa magna & beata Agnum
uente,omnem populum,omnem tribum, om
alingua,quarfubc2eloeil,comemorat. Quin
ius fi attetius diuinas fcripturas legamus,ap-
ebit f ortafiis non fine magna ratione,ac diui-
juodaiimyfterioextrerntfm & abie&iffimu
lUshominumjVelpraECipu^ad fortem Euan-
ij vocari. AEthiopia,inquit,prseuenietma-
; eiusDeo/Quae vero gens defpicatior his.qui
ipfotetrore& putore horrori pene haben-
? De his Spphonias quoqrPropheta: Attenua-
ornnesDeosterrse, &adorabunteum viri de
o fuOjOmncsinfulaegentiurn.Sed&vos AE-
H thiope*

^poc^

Sopb. 2*

Sogh h

tfalii6.

il4 t)E FROCVRANDA IND.0&V!
thiopesinterfecligladio meoeritis, illoniir
ilattfrio. rumgladio^quemDominusvenitmittereint
Bek^ ram^quod eft vcrbum Bei, pertingens vfque
diuifionemanimae&fpiritusjneodcmquoq
Piophetalegimus.QuiatunCieddampopulis
bium elecl ii3 vt inuocent omnes in nomine D
mini, &feruianteinumerovno:vItra flumi
Aethiopi,ap5indefupplicesmeifihjdifperiori
meorum deferent munus mihi,Q£Osnam difj
fosfuosDeus nofter intelhgat 5 nifi quos ali
ttefe yident vocatfiliosexcufforun Pquodcdefti virtutec
yrimuq»*- cuffi^vteledlaefagittas^crotaorbe difperfi f
fmt tamtn pul0sinnumerabilesialutariterfmantr& vi
hiqwque Se $OSjac fupplices Deo fuo fgolijs gloriofi poff
?**> >"*«- agant.Vltrafluroinaverb Aethio-piajfiquisgc
fumijifer* teSp0fita$cjUaerat, inuenietfaneprifcisfeript
ditnegur- -.^ lgnotos N jj^ fontes chriftianoru horai
ptectpes. perCgr -natjoc,-e fuperatos. Neqj verb illud ii
Zmnelcit' probabile eft,plenamqs Infularum nomine
tutdtLtor diuinisliteristerrashasomoes magno Ocea
U Lucan. circunfufas de%nari3tainetfi continerites ph
io Pbarfde roa ex parte fint,fortaffis, quod ea antiquoru l
{ Xlilo: tetia fuerk,v Jtra Afiaf,-EuTopa?q;,atq> Africe 1

jn oratione nota litora,vel nulla habitari regionerf^ vel<
Jmebri B* ft qua effet infularern effe tantummodo . Nam
JiU}% & ad a Pindaro poeta decantatum etr^vltra 0ac
VQfthiwm- m-y.geflg homihtbus impermeabile, g> proui
wmefifp. hf)]oco non femei fancius Nazianzenus ce
brat.-Itaq; cu -vel Sophonias omnes Irifulas ge
^ tifiadoraturasdicit, vel Efaias ad Infulas l«n
ituros,quifaluati fuerint,vltra Africam, & L
diam,& Itaiiam?&6raeciarir,& annunciatui
Dei gloriam gentibus,deq; ijsomnibusaddu<!
i os fratres fuos donuai D®mino:fiue etiam cu

hori

$fw<e 66s

SALVTl. LlBER I.

m

taturaddecantandamDomino Jaudem eos, Ef*i*4*»m.
inextremisterri habitantinfularum inco- ^^f
5<:ma'ris:non abfurde profe&o totius huius W £ ~-
remi orbis hominesad Chrilti nomen & glo 'clf^£sin
nagnofcendaconuocandos, conducendoiqs Ep^fa\f.
tificareirnelligunturXurenimcontemptos^^p^^^
empitern^obliuioni datos homines arbitre- nummundi
r apud pium Conditore,& benigniffimu k e- fmtdij. ^
nptorem? Nunquid no vniiscft Pater omniu? Loquitti>y$
ahofanguine Grae.ci & Rornani,aliobarbari yidemr.de^
ndiredempti funt? Ipfos certe lefu Chrifti Sf^f **-
oftolos fcimusad remotiffimas, ac ferocilfi- **«**•
snationespenetraffe, neqjearii beliuinis rao
us deterritos,neq; ienfus itupore pertfcfos &£
?dicaffeEuangeiium& baptizaffe, &nuiniis
ieDomino iuxtaprophencuni vaticiniu ob- Malacki.
iffe.Agnofcebant fe deburores crediti talen- R0mh
}reds pariter ac Barbaris/apientibus atq; in-
tentibus. Intelligebant inChriilo Iefunon
:iud*um &Grxcum,barbarufn&Scyth3m3 CoUfu
nouam creatura, qoi fecundum agnitiooem
i renouatur in imagme eius, qui creauk illa.
:nim quos paterfomijias licct debiles, licet i^,^,
,udos,licet pannofos & horridos ad -prarclaras
eftis conuiuij epulas pro fua magri jficentia
litariiubetjcuiusobfecro temeritaftis? cuiiis
pudetii erit,hos vt ferui conuiuas dedignen-
-,auerferitur,fafiidiant? Nifiputamusmelius
e perfpeclam miniilris vel conuiuarum ratio-
m,velconuiuij dignitatein,quamipfiomniil
nditori&largiton?Inilio certelinteo^ quod J^\^
troefurienticflitusoblatumeftjomne genus ' '* ;
>n folum volucrum & animantium; verum et-
m ferpentiuth ac reptiliu expofitu,ac prarpara

H * tuiai

mm

tli D H P R O C V B.A N D A I N » O R T 1

fcumdiuinanosdocuithiftoria, vt etiam ford
dos,& abieclos^atquejVt ita dicam,humi repei
tesaDominofan&ificatos inteliigamus. Quc
tutemDeusfandiHcauit, nobis vt immundu
faftidire^acrepellereminime licet. ^uamob;
definamus vel tarditate vel duritiam Indoru
tantisdiuinsechantatispromiffis opponere, •
cum qui promifit fidelem exiftimantes , a coti
rouni omnium falute nullum genus mortaliu
futemusexceptum,

Cur videatur tnuttis difficilis &parum vtilk
prddicatioapud mdos.

Cap. II.
pVM hasatquehis fimiles diuinae fcriptui
^-;vocesattendimus,fatis elucet,quemadm<
dum Pater mifericdrdiarum neminem veiitp
rire,fedomnes ad poenitentiam reuerti,omn
omninbfaluosfierLomriesadfuinominisag<n
tionentvenireratqueita gerieraliter cogitant
buserigiturfpesnon mediocriter* ftudiumqi
iiludacceriditaradfalutem animartim quaerei
dam,cum ipfedixentfuis;Egopofui vos , vte;
tis33z fru&umplurimumarTeratis; Sed cura V<
nituradrem>adeocontranahumanadmbecill:
tariapparetfa&apromiffisjitaomnesaditusm
feris hominibusinterclufiadfaluterrj, vtcalor
illorefrigefcente, fa?pcdiuinam potius cogitc
musfeueritatem , quse nbnamat multitudiner
Ecchf\$. fijiorum infideJium,& inutilium. Acpraeterit;
quideminridelitatisiuftum fupplicium infide
litatem efTe,vt qui Deum in naturadocentc co
tempferunt,in Euangelio prsedicantem; auribu
aggrauatis quodarniiiodo non finantur audin

Vi

i, Zim. z«

U<m. 15.

f

■■■■»!

I MjkJ^

SALVTI, IllIR I. H7

tnimarcanicuiufdamac diuini iudicij fuic
nnnumerabilespopulostotannorummilli-
; Dei notitia caruiffe,ita quoqs eidem tribuen
n effe5quod notitia qu*4am teriuis offeratur,
ita offeratur, vt facile repudietur, vel ita de-
mrecipiaturobkta,vtrnoxperniciofiusde-
itur. Quisenim cognouit fenfum Domini?
reiudiciailliusabyffusmulta. Itaq; videtur
>erientiaipfa4ocere infinitam hanc Indoru
baricm,fuisitaexigentibusmalis cuma lu-
suangelicaper milie quadringetosannosab-
affejcum vero diuina vltione acrius perurge
>oftqua,vtPfalmushabet,corufcaueruntor~ TfAn. 76.
errxfuIgurationeseius,atquehis locis illu-
veritatisradius,-occa?catas effe mentes infi-
ium,nefulgeat illis lumen Euangelij pacis.
m quod quidam Apoftoiicam tubarn et-
1 his regiombus olim infonuiffe arbitran-
,huc vocantes Prophetac teftimonium a Pau-
>ronuneiatum : Inomnemterram exiuit io-
j eorum,& in fines orbis terrae verba eorum,
imihividentur tantam rem fatis conficere,
n etiarri Auguftinus fua aet^te in Africac qui-
tdapartibus ignotumadhuc fuiffe Chrifti no
naffirmet, quone Romani quidem impenj
laperuaferat. M^vero Ytilludfecus intelii;
ldum putem,mouet maior aucioritas Chrifti
imini/qui perfpicue^dcuit tunc venturam
1 mundi coniummationem,cum Euangelium
tittocoorbe vuigatum. Quamobrem iliud,
pleraq; alia,ita de Apoflolis accipiendum efr,
Apoftolici viri fimul cogitentur: quorum 10-
sin ornnem quidem terram exit, led grada-
ijfuifqi temporibus fecundum a?cerni coniiiij
H 5 decre-

Rom.iQ.

Hejycbiunu

Matth.%4*

Augufl epifi

80, e*/S.

tl§ . DE P&OC VTt AN t> A iNDORt.l
decretum.Familiareeftpropheticisoraculis,
temporaetiam feiun&iffima, vnovelut afpe<
iubijciantociiIis,deqjijs vniuerfjs pronunci
quseper partes implenda funt. Qjam regula j
rumq; neceffariam effe iacris tcripturis intej
gendis,non ambiget vei tenuiter in ijs exerci
tus. Iam verb,quod veftigianonnulla repe
funt^aatiquam^vtapparetjFidem notantiaap
quofdam, vt crucis ere&a %na, '& alia quida
nonfatisapertum documentum eft. Extat k
infuperionbus huiusprouinciaeregiombus
die quoque fama percelebris Indorum vetu
traditionevulgata & conferuata, venifte ol
virum quendam infigriem noftrisftmilem , Cj
fuovocabuloTicfiuiracochaipfi appellant, <
multa vtiliterdocuerit3fed ni hilfermonepn
ciens,ftgmsae virtutibusclarusetiam marty
coronatusfit.Kuiuseffigiem muitum ab In<
rurn habitu abhon entem,f3nclorum porr® 1
ftrorurw nonabflmilem quidam fe vidifle c<
firmant. Sed vt vera haeciinr(curenim negen
eflepotuiflc?) quidfaciemus infinitis alijs g<
tibus, quarum etiam facies adhuc ignota t
quastameneflecertiflimarationedeprehenfi
eft? Illud magis perfuafum habeo & magn
©rbispartemadhucreftare intaclam, quodti
riautica?, turaCofmographia? pentiifimi afl
irsant, & enm quam modo tenemus, vfque ad
ftra temporaChriftianis hominibus incognit;
perftitifle. Igitur,vtredeamad inilitutum, ;
paret quibufdam hospopulos^hasgentes, h<
infinitam barbariem, vt ojim deftituti funt I
cfe Sna ngel ica, ita nuncquoque poftquam coj
fliius fa&a eft3ad percipienda dodrinamfalu

SAtVTE. I ibbr I. Hf

n,neceffaria intelligentia & capackatedefti-
.Vtrumqueenjmxque mfcrutabilis mdicij
e",quod vt penetrare non poffumus , ita neque
rufare debernus. Re vera, quod in libro Sapi-
ri* de antiquo Chananiporum populo legi-
isjdaptiffime in Indos quofdam conuenire
ile annuerit, qui eorum ingenium morefque
rfpexeric.Non ignorans,inquit, quoniarn ne- ^p. l^
am e{l natio eorum,& naturalis malitia ipfo-
m, cVquoniam non poterat mutari cogitatio
ruminperpetuum. Semen enimerat ab mi-
nnaledidium. Suntergoquidam ingen.itaac
luthxreditariamalitia imbuti,quorumadeo
rtinax & peruerlo Wens cogitatip eft, vt
neauelli no poffit.Sirnutare poteft Aethiops Hkre. i§
llem fuam , aut pardus varietatesfuas , & vo$
teritis bene facere,crim didiceritis male . Tam
©funde humana mens nequitia? gurgite ab-
rberi foietinterdum,vt pene miraculo trtbu*
beat,fiquiseaminde poffit eruere. N@ vero
.nditoremfuumaudeatvile figmennim accu-
re, diuinus fermo cantinuo prauertit dicens,
ruscnimtibidicet,quidfecifti?autquisfebitJfl^i%
mtra iudicium tuum&iut quis in conipeclutup
miet vindexiniquorum hominumPautquisti-
iimputabit,fi perierint nationes, quastufeci-
1? Haec ergo prima, ac praecipua caufafe orTert,
ur multo laborein his regionibusparumemo-
imeti fperandum fit,quod femen nialedic1:um,
cdiuinisauxilijs propemodum deftituturn itv
erditionem deft^inatumfit.Se^vt altiora con-
:iiainueftigaredefinamus3certedo(5lrinaChri-
ti fublimis eft, vita Euangelij plufquam huroa*-
ta. Hominesintegrosatque ingenuos poftubt
H 4 &mk :,

mmm

fwt+ma

Uwhu

ifytwf/ 4. m

110 D E PROCVRANDA INDORVN

fideiveibum,perlegem,inquit, perfecla? libc
tatisincipientesiudicari,Atnatio!ndorum(e
fi alij aJi js praeftant,) vniuerfa tamen cft ab oi
mingenuicatealienifftma,totafordida,totafe
uilis. Ingenio vtplurimumobtufo, iudicio p
quamimbecilli, inconftans prorfus &lubri(
Moribusinfidi,ingrati, metu folum cedere
vi,honorisvixfenfumhabere, pudoris prop
modumnullum. Hosdicaspihxifte Chryfoft

tumt

yt . . iiivmumiJUJiuiij, liUJUiWdJUJUAHJV V^UJ yJUii

tum '* mum,cum genusferuorum quodam loco exp
nit. Vbiq; terrarum, iftud pro coperto habctL
feruorum genus impudens fermeefte, format
quedifficile, lafciuum, lubricum,parumq$id
neumad virtutis do#rinam capeflendam,&
IMeq;feruiletantiimingenium eftjverumetia
quodam modo brutum : vt facilius putes fer
cicurare,quam iftorum velfrenarctemeritat
velexcitare torporem, adedad percipiendu
rudc^adcedendufuntduri&peruicaceSiDeni
vtirrationaliapecoranaturaliter in captione
& praedam apta ln corruptione perpetua degii
n'cqjmatrimoni;leges,neq,natur5reueriti:hb
dineprorationevtuntur. Quidergopergimi
margaritasmittercanteporcos, & cambus fai
clumdare, quifacitereuertuntur ad vomituri
&coeni volutabradeliciasducunt? Aninfant:
inienfatorum more viuer>tes, parentes anim;
ruminauxiliatarum, comeftorcs vifcerum hi
rnanorumiationeaclegeregencioscredimusji
nonpotiusloHs&ferrofubigendos? Iam vei
quoniam Fidesexauditueft, auditus autem p<
verbum Dei^linguaopuseftadEuangelizadur
Hicqui negotium barbaros imbuediaftumun
difiicultatespatiuntureas, vt malintpene cui

faxi

&>Pttz»

MAtth.y*

Saf>, IZ.
&om. 10»

SALVTE. LIBER I. I"

is, & marmonbus agere, quam de rebus i.n fe
demarduis&fublimibus,& ehngues dice-
& afurdis audiri. Fcrunt olim ieptuagmta
bus linguis confufum effe genus mortalium:
i fepti ngentis, & eo amplius i nter le diicre-
,t,vt vix vallishabiteturpaul61atior,diiae no
materna Jin^ua gaudeat, £t fi enim m vniuer
:ngaruimper\o,quqdab*qu.inodtialiQuito
sadlongiffimamqhilaprouinciampergra*
; fere quadraginta diftenditur,lingua genera-
iRege-Guainacapa introdufta viget, tamen
ndorumgentes innumerabiles lunt his ter-
lisexclute, &eseipfaenoita illafamiliariter
intur,vtapudvuJgus promifcuumin viu fit.
:edit quod myftcnjs Fidei prarcipuis vocabu
rpedefunt,vtlndica?linguar periti tradunt.
interpretemveroremtantamagere, & cu-
que plebeij ac vulgaris hominis fidei,& fer-
>ni comittere documenta falutis, tametfi ne-
fitate i mpellete faaitatur,tamen res ipfa do-
t,quam non folum incomrnodum fit s ied et-
a perniciofum interdum , du alia pro alijs in-
pretatur,autquianon affequitur, aut etiarri
iafequidocentempiget, Quid igitur faciet,
ilinguarumdoriumnonhabet, neque inter-
stationem fermonum,qui cum barbaris cogi-
■,& ipfa barbar us effe,vt cum loqui nefciat,ta
renonpoffit?Linguae difricultates, locorurri
nrmnoresfortafiisexcipiunt. Nam,vtomit-
d nauigationem iongiifimam, moleiti/s peri-
lifqueplcniffimam, ipfaehabitationes Indo-
m fere macceffx fpem falutis videntur exciu-
rc.VideaspJerofq;feraruminitar non vrbes,
oppida,fed rupes,atqueantra incolere,neque
H 5 grega-

Hl

BFWPP

\\T

||t 6t PROCVRANDA In.DOb/v
grcgatim vitam degere,fedfparfim5 fiepeim
^is vagari fedibus. itmera ceruis sut ibici
tantum peruia. Domus nulJar, non te&u.m , t
paries fundamento fnrgens. fcaulas pecon
autbiuariadicaspotius,quam hominumccei
Hos quarfo quis adeat?quis conueniat ? quis c
uocet?quisdoceat,8<:cohortetuOCumdprmi

|SfeB^ teioquitur,qui narratftulto fapientiam,ait
piens . Cum lint igitur inter dpmefticos fic
quibusdpclrinaEpaniserogari fru&uose poi

m«fc *$- cur fijijs toiiendus eft,&canibus dandus,vel
jius proijciendus ? Quid confihj eft, incei
certapoilponere^Sdaboresfubiremaximps1
litate nulla vel perexigua ? Atque ad' hunc 1
modumqui negotium lalutis Indica? vel di
cile reputant, vei etiam exofum habent, fent<
tix fuae caufas, fi ferio interrogentur , viden
niihiiionimprobabile^reddituri.

Qupd difficultas pr&dicatiotw non debeat terr
Chrifiiferuos : & qua ratiQmfunt
ammandi.

C A P. II I.

' A L E T fane commemoratio difficultatu

quse in diffeminando Verbo Dei occurrui

fiprudenteradhibeatur,nonparuin,vtquort

damiuueni]isquidamardortem-peretur,ac 1

jUSk Ethh frxneturaudacia, quam redliffime Anftote

dixit pcricula vr ignota citius aggredi,ita ten

taceieriusfugere.Fortesenimmiiitespoftuh

beiia Domini exercituum, non audaces & ten

&>m -_ rarios, qui more Ephraim inter fuos ociose i

*„r"'' tendentes,acmitteatesarcum,indiepra?iijcc

uerfifunt,Eft verd prudentis & fortis vin,pe

ci

V7

JALVTB.IIB.BRI. *X|

[a,difficultatesomnes,rerumqs incertosexi-
iecum ante nfteditari,non vt mag^itiidine la-
ris territus,Tpem abi jriat vi&ori*, fed quo &
•ati0r5inflrucliorq;3ccedatadvem,8cdubiatn
tem,fi fecusceaat,minusiniqueferat.Itacer- Bx^^
ndemusMofemfuasmerientemvires,detre~ "*
fle cum Pharaone congreffum, Hieremiam Menm.il
jphetandi proinnciamdeprecatumeffe,5au- lKffi'lQf
n cuadhiuc Deifpiritu regeretur , ob regnum
latum latitaffc.v quos tamen omnes cxterofq;
mines Dei & fi rei magnitudoprobe perfpe-
terrebatitamenDeiomnipotentisampliusre
:auit,& confirmauit autoritas.Illudenim ve-
simea quodam noftro fratre,diu multumqj in
cnegotio Indorum exercitato di&um etiam
feexperiri iam rnihi videorslnter omnes vir-
:esadfunctione eam neceffariascaputeffehu-
litatem.H^c neq; magna fapit,neq; fibi poili-
:ur illuftria, neqiielabore vnquam frangitur,
q; vero frudrusetiatntenuesdedignatur : fed
iduispereameffkiatDominus,idgratumpro ,

ignohabet.VerehumilibusdatgratiamDeus, *■***:$
jlhisadmlniftriXforuafacculr&prarclaraco- l*m&
ndit. Ac mihi quidem humilitatis maxime in-
>ia in caufa effe videtur , penuriam vt fruduu
deamus,&cum multum fortafsisfeminaueri-
us, metamus perparum , quia iuxta Prophe-
fermonem,Vnufquifqjin domum noftram fe- Agg<s>tj>
inamus, SrdomumDomininon curamus,id
t,auidius noftram quam Dei gloriam quaeri-
us.Sedvenioadrem.Indorumveramconuer-
:>nemad Fidem perdifficilemeffedicunt. Eil
ne. Atilludnonofcitanter cogitareoportet,
mjc; Fidei prsdicatioaem fuiffe difficilii-

r mara2§&

mmm

1*4 I>E PROCVRANDA INDORVJ

mam, & fru$ificationem Euangelij Jaboriofi

remJongeexiflimationenoitra. Vt enim om

tamdicerejquantaprapcefferin^quantacofeci]

funt,qua?femen Dei ne fufipipcretur , vrgerer

ne fuiceptum maturefceret,impedirent, prof

&o generalis ratiodo<5rri nx Chriitiane fatis p

feipfam vertieem formidabilem monitrat. I

£ege chryf enim rationeomnifuperioradocet,necprob<

kemy.int. moresabomni cupiditate, & gloriaalienos ii

EptffMCo- fHcuit,vitijsomnibusfunditus euerfis, quibi

*m' eit humana natura pleniffima , & diuturna coi

fuetudineoffirmatiffima. Prsemia pollicetu

qusenon videntursea, quae vidcntur, conten

nereiubet; fenfum hominis ad ea transfer

qua» fentiri nequeunt : vitam non hnmanam h<

rninesagerevult.Quisigiturfacileacfuauepi

tet, belluasinAngelostransforrnare,id4ue v

Ju ntate ipforum adnitente,quibus vis iftaarTej

tur? Vereopushocnon hominis, non alterii

cuiufquam, quarn Dei vnius. Ipfe fibi propriut

JF(M».d. vuit. Hoc eitopus DEX, inquit,vtcredatisi

«um* Et, Nemovenit ad me, nifi quem Pate

MpBefi. traxerit, Et,Dei donum eit,non ex vobis,ne qui

glorietur.Quod Ci inipfum Fidei noitre^ audtorc

&confummatorem X es v M, oculbs conuer

tamus, eii omnino aliquid, quod nos magnope

reconfolari, &erudirepoifit, vtobitruatur o

mncos, & fubditus fiat D E O omnis fpiritus

Quis enira ztcrnm fapientia? ceifitudinem co

^itans, miraculorum potentiam, benigmtati,

vifcera, cum ad hominesdocendos>& aliicien

dos fe inclinaret, no procerto fibi perfuaderet

veJ yna illius concione mortales omnes fuiiT<

le&endos , vt tantum Praedicatorem innumcra

bil

Salvts. Liber I. I2f

multitudine certatim orbis vniuerfus fe-
Tetur? Atvide,quamreseueneritfecus. Dju
:ngelizauit, fumrnocbnatu, magna diligen-
adhibitisfignisingcntibus, qusenemo alias
t,vita innocentiffima,conuerfatione fuauit
a,auc~roritatediuina,quidegit?quid confe-
useft?SiconfiIia£ternafufpicias, pJufquarn
»Jligi poffit . At fi hominum gratitudinem $te
equium coni1deres,horroreftdicere. In exi-
> popuJo, eoque per plus miJle annos inftru-
Jegis > & Prophetarum oracujis , vix pauco$
npulos habuit,eofque neque pra?cipuos, ne-
icoftftantes: pluVimosaduerfarios, innume-
ilesobtre<5htores,quide malis verterentur
>cffimos. Et indignetur homuncio non fibi
15 fegefes furgcre ad primum feminis ia-
m? fruftratumfe conqueratur, fl ad praedi-
lonem fuam non cernat bomioum miJlia da-
toanibusfterniMoaianes Baptifta ipfa homi-
tijqui Chriftum fequerentur , paucitate corn
tus, dixit ad fuos.Qui de cseJo venit fuper o- /^. $.
eseft:&quodvidit,§:audiuit, hocteftatur,
eftimoniumeiusnemoaccipit. Namprodo-
risdignitat-e, tam exiguusdifcipulorum nu-
rusquaf? nemo Ioanni meritd videbatur.Au- f
mus verb ipfum ducem &ApoftoIurn confef-
jis noftre pie cum Patre fuo arterho expoftu-
te.Et egodixi,In vacuum laboraui, finecau- Efiu 49»
^vanefortitudinem meamconfumpfi. Non
labores tot & tantos praedicandi , pernodan-
vicos &caftellacircumeundi,clamadi,naui-
idi,curadi a?grotos,diuina & rhirabilia patra-
vacuos & infru&uofos pcne dicas, fipaucita-
iChrifti difcipuloru fpectes,catcruas inimi-

corum*

P"P

■!';■: ;.-;

ii6 De procvranda Indor?
corura,&pcrincaciam?Nonnefrui]ratantupr,
bur,fruftraillamfortitudinem cofumptam j
tes, fi morientem videas, confixum in domo
rum,qmdiligebant eum^afuis partimdefei
partim proditum,ab alienis infatiabili crudi
tate vexatum,ca*fum,in cruce actuin? Sed<ju
lationem initfapiensM3giitci?qyomodofe<

&fi*'e 49» firmat,&cbnfolatur>Ergo,inquit,iudicium n
cum Domino, & opus meum cum Deo raeo .
eft^nonampliushomines cu.ro, non refpicic
relatam ab hominibus gratiamrfed Deum me
attendo,illius iudicij#quitatemfcio:opus n
illi impendo:fpem meam apud illum colloco
lius gratia cun&a libens & facio,& fubeo^difj
dia pro compendi js ducens: Hic ani mus erat J
mensfaluatoTisnoitriDei. Hucdeberemus ;
uertereanimum, quicumq> opus Domini f
mus,& operari j incbafufibiles haberi cupim
Non noftrum,fedDei negotiuniagitnus, cur;
ipfjomnela3teacpromptelaborantes, atque
exitum relinquamus. Qui hac humilitate vei
iima,hac fynceriffima charitate ©pusDei tracl
etfi videtur interdum fine fru&u laborare, ta;
auditftatimdiuinumrefponfuni. Etnunc di

iMkm. Dominus formans meex vtero fcruum fibi ,
reducam Iacob ad eum,& Ifrael no congrega
tur,& glorificatus eft in oculis Domini, & D(
meusfaelus eftfortitudomea. Etdixit, Pan
€it,vtfismihiferuusadfufcitadas tribus Iac(
&fbeces Ifrael cc*nuertendas: eccededi te in
cem gentium , vt fis falus mea vfq; ad extremi
terrse . Satis plane Chrifti Domini propof
exemplotaniperfpicuo&illuftri, quicquid
molefti£leuaniquicquidquerel2e dcponi qi

ai

■iiitii

■ »m»'

SAIVTI. LIBBR T, H?

fi cordis aliquid acfcontis fuperfit homini.
que cnim d jfcipulus fupraMagiftrum eft,ne- ****- %
feruusmaiorDoamno fuo.

Deeademte. C ap. III I.

rfflciebat quidem Chrifti feruatoris exem*
>lum:fed redar^uendaeft adhuc noftra deft-
,&compungehda percaeteraexempla Patru,
dflblbrum ianetropha?a cernimus, &totiiis
m viclores figna crucis vltra Romanas aqtii.-;
sxtuIiiTemiramur,magna? fejicitauscurfurrt
:irm?s, &fidarctur, tantamglojiam iuuarec
itari.Sed cohibeamus tantifper animum 5 8c
>rum fudores, pcricula, certamiha, temporis
Sculrates., boftium magnitudinecogitemus:
elligemus profeclo longe cariusillis ftetiife
briam,quaquifc}uamfaciIecred2t.Arma3in-
t^militi^ noftra* non carhaJia funt,fed^poten *£#■'-%
Deoaddefiru&ionem munitionum, confilia
huentes,6Vornnem akitudiiiem extollente
iduerfus icienuam Dei . Qaid igitur?Comme %W* *$>
iratfealibiab HiefofoJymis v% ad HJyricu
jpagafefcuangeliu Chrifti , & longe late per
cumpofitasregiones, quas, ftquis confideres
menfa terrarum fpatia, mirabitur potuifte v-
is hominis peregrinationecognofci, necfuhi'
ftrina Apoftoli^a impJeri :quoetiam inloco
Hnpaniam profeclionenifuam pr£dicit,eam-
e praediclionem poft priorem eins catena Ro
e re ipfa compIetam,non ^efunt,qui affirmet,
quibus efte videntur HierOny mus & Chryfo- Hter- **ft||
>mus. Sed quibus periculis&arumnis tanta ^mQL
regent,nemo roeliuspoffit narrare, quam ip-
inpofteriore ad Coiinthios Epiftola. PeJagus

*ygr»

uSDe proc v r and^ Inj&orv

tbryfoft.ho. illudlaborum, actempeftatemfiquisintuei

io.i»2. ad videtomninonullomodonifi pcr crucem<

Timoth. &* cispra>dicatoresvicifte,eorumquoque scmi

de Landibw tores non ajjter effe vi(fturos . verum cum C

Tauh ho. 7. noncjiffir»ilisfit ,qefcio tamen quomodo d

1 ur cultatespatimurmincomninocontranas, 1

quis attentius opnfideret, diuini coniilij alt

dinem admiretur. Nobis nihil eft perinde j

ue,acnimiusftupor& infipientia barbaron

contraApoftolosnihilicaexercuit,atq; inf

illa prsepotenfq; fapientia,tum Iudseorum, t

Graecorum,tum maxime Romanorumrvt fe

luti ridiculos exhibere viderentur fynagoj

Acaderaijs, curiae. Nos praedicamus, mqi

i.Cor.h chriftumcrucifixum,Iud«isquidemfcandi

gentibusautemftultitiam: it^vtinmagnal

xow.i. defuaPaulusponat, Noncnimerubefco Eu;

zTim.2. gelium,&adTimotheunifcribat, Noli erub

cereteftimonium Chrifti . Illos vrgebat po

ftas fxculi^cum irnminerent imperij fafces.I>

poteftatesquidemacMagiftratusGentiliHm

rumtimemus, cumfit iummapenes Chrift

nosrfed abeadernpoteftate nonparumfuftii

mus nonnunquam moleftie,&incommodi,ci

cernamusnonraioeuerti prauisexemplisai

ritiaque quorundam, quiequid ab alijs aedifi.

tur ad fldem . Illi ingenia hominum nacli fi

elata, &peruicacia, ipfaquc ffcculi pruden

fimplicitatem Fidei lnflexibiiiter reipuent

Nobis mobilitas contra imbecillitafque nai

ralislndorum ingenij moleliia? plunrnum<;

fertrvtillosquidem iaxis mandare Euangeli

ieminadiceres,no»arenf.Maioresnoftroslab

indcfefrus^nopia^gnommia, cruciatus neci

) <&Q

$ A U T B. LIJBER I. hf

itidianurn quodammododifcrimen: nosix-
m,fermonis inopia,ipfahoniinum ignobili-
folitudoqu#dam,acdefperatio rnaxime op-
mant.Itaq; Fidei pr&dicano iicuti res eft roa-
^acmaioromniexiftimatione hominum,ita
iquam/ineingentiiabore&confrantiapera- _ %
>otuit.Quis credid.it auditui rioftro; & bra- *)**•#•
um Domini cui reuelatum eft? SedinDeopo
lda fpes,qui dat verbuEuangelizantiBus vir- Pfal.fy.
emulta: vt quamuis eurites flearit mittentes Pfal.iz$.
iinafua3venientes certegaudeant portantes
nipulosfuos. Ipfedicit,£cceegdmitto vos: Matth.xo,
eeft3qui operatur Fidem^&datincrementUj Phil.z*
Buangelium crefcat3& fruclificet ih vhiuerfo CqMu
do. Veru nos tyrones terrent militis labdreSj
rangunt.Etdicimus^Quid putasquia prarte- Ecclej.j.
uemporameliorafoerunt? ftultaiine dubid
[itatio.Nam iiinillafuperiora incidiffemuS*
tam afperitatem nequaquam ferre poffemus.
Iquiapraeteritafunt,felicia3&fuauiaputan-
;Si igitur antiquorum temporum allicit nos^ v
uetenetmirabilis in Chriftianitateprouen-
,& ndftrae nos egeftatis ta?det,cogitemus la-
res iliorurh noftris iine vlla cdmparatione
fferiiaibresjcVDeifapieritiaeac bonitati gra-
s agamus, qu.aepro magnitudineoperisido-
isoperarios parat.At furit rnulti 3 qui tametil
imagnaatque Apoftolica abeffearquo animd
:iunturj'tame'nprdmoduld etiam diligentiae
>leiti3eque fuae nori refpdndeTe fru&us vehe-
nter dolent.Qua in re vt id quam maxime ve-
riiitjquddexiitimant^illacerteeitfirmifsima , - ^
ifolatio Apoiloli monentis. Vriufquifqjprd- uC(ff&
iarif rriefcedem accipiet fecuriduni fuum ia-
t fcorerii;

nu

48.24.

2offi,i$.
M&ttJu

i^BE PEOCIr-KANbA I N t) O R V
borem.Deienim fumus adiutores,Deia?dii
tioeflis, Dei agricukuraeftis. Non igitur
cxpendetfrnclus Vincse procuratorin mer<
reddenda5quam operam:&gratior erit Fosfi
Patrifamiiiaslaboriler!iis5(edrldelis,quam
lis & fecundus.Q^amobre etiam ipfos rna^
fideiprarconesvidemus frudus exiguitarej
probatos.Nam vt omittam 'Ezechielern3cui
minus tefdmonium fert:Si ad populos rau
profundifermonis&ignote; lingus? mitten
quorum nonpoffis audire fermon.es, ipfi^ai
rentterDomusautem Ifraelnoluntaudiretc
praeteream Hieremiam cotemptum & ludil
habitumpra? Hanania alijfque falfis proph
Amosquoque aduerfus Amafia,cateroi(|sf
phetas.illi ipfi apoltoli fa?pe magno laborc
niii iniuriasconfecuti funt.Paulus per bien
Caefareanenetur vincl:us3& cum pene quot
difputaret ad Felicem,nihil egit.loanesproj
teftimonium Chrifli relegatum fe ridet : h
bum illitis fratrem' vetus narrat hifloria in I
panijs pra?ter homines feptem aut nouem a<
ctern con-ciliafle neminem tamlonga peregri
tione abufque' Hierofb.ly niis fufcepta , tam c
turnapraedicatione. Vereenirn Dominus di
Non efl difcipulus fupra Magiitrumrfifen
nem meum feruauerunty& vefrrum feruabt
Qnotiesverbille exclamauit :Cui compars
musgeherationem h3nc?can.tauimus,inquit
jbis,&non faltaflisjlamentauimus, &nonpJ
xiilis.Quanquam nefcio quidiuitsequerela?
beat3ii vel pauciffimas animas5 vel vnam pot
totusnoiterlabor&incIufTrialucretur, pro<
JDeminus gloriae^fi fela fuiffet3 eafdcm paf fio

fubj

iiTTiiitti

■■■M

$ A L V T E. LlBEK 15 ijf

bircminimereaifaiTet, vtfan&usChryfofto- .
as qucdam Joco praedare docet . Cuius au-
Lim os audire Jibet tantifper de hac ipfa re5qua in £, fd* ^
imus.NihiJeftquodanimappof/ita?quiparari, GaUnilU
vniuerius quideni muridus. Itaq; & fiimmen verbaDti?
pecuniaspauperibuserogesjplus tamenerTe: xitmet&*
ns,fi vnam conuerterisanmia. Etpoil pauea: - tradirfitfe-
uod fihodienemjniperfuaferis, perfuadebis^#^
ftridie,etfi nunquam perfuaferis niercede ta- prppterme.
m integrarri habes ,Et il nori omnibus , p^ucis mm;*-%*
nen ex rrfii Jtis perfuadere potei i .Nam neque f e?T*
>oftoJi vniuerfo orbi perfuafet iint, licet curri 'omt*
lnibusdifputarinf ■&mercedemin omnibus
rcuti fint. Siquidem Deusnon fecundilm bo-
rum operum euetnm3fed iuxta fadorum prd-
fitunrcoronas eiargiri foJet , etiafi duos obd-
sconferas.&quod vidua feCit,idem in docen-
>us operabitiir . NoJi igitur 3cum orbem terrae
uum facere non poffis, etiara parua contemne
nequemaiorum/defiderio aparuiste abftri-
s.Si centum nequis^decern euram fufcipias : fi-
:em non poffis., rioli quinqideipfcere:fi quiii-
e vires tuas excedunt,vnum rie contemnas..
iod R ne hoc.quoque poffis, noli defperare,
liiabori cedere.Nam fiparua.nohcontempfe
nus5aifequemur& magna.Qu-se beati Patris ] X

bortatioad recreandos confirmahdofqueani-
>sChriftioperariorumaveJfoJaeftfatis,modo
raticniquiuisobfequentemj>raebeat. Deniqs
■pmunibus ndn vtamur^habet fane Indorfi
jfapropriaac peculiaria enioJumeta,eadem-
emagniapud Chriftum .pretij.Primum humx
atis, quod Jabor omnis iftis impehfus tantcrfe-
rior, quanto ab omni humana gloria remo- '

1 % tlQXl

T

tji De procvranda Indorv
tiorj Deinde charitatis Chrifti fldeliftimu te
monium,cum extremae indigentix, &peric
totmilliuanimanim pereuntium vitaipfao
cratur.Prseterea conftanti2er& patientiae qu
toam poffit inueniri certiusvelargumentu,
periculumhocipib3quodp]erifquemaxime
uat , tsedio pro Chrifti gloria deuorato , vt <
multum Jabores , parum promouere vide;
Pene dixerim effe in hocTvno Apoftolica? gl<
aemulamlaudem.Poftrembilludffiihivenfs
perfuafum habeo fruclus effe pro labore5&
ritolongemaximos^vehementeiqj eosdec
Veldefidia,vel ambitiotle corruptos,qui :
operasinhacChriftivineaparumfrudtuoic
catasconqueruntur.Quod,vthabet?monftj
crit fui temporis & loci . Illud modb manea
tiafipenuriaquam maxima exifteret, innc
tipanimarum,tamen Chrifti Iefu fidelibus
rarijs nora minus , vel gnauiter , vel aiacriter
fudandurn^lTe, vbi& illius- charitari amp
obfequunsur5& de propria mercede nihil dt
rit.

£ypdgentes Indomm^quantumuh harbar&ai
xilto tamengram adfalunm deftiiut&
nonfmt.

Cap. Y.

IAM verb refpondendum eft prioribus
lisrationibus,quibus IndonimcaufaJ& |
oppugnabatur,& reipondedu ed Deo adiuua
fobrie & vere. Quatuor igitur praecipue obi<
funt:Diuina? gratia? fubtra&io: Natura? mon
que abfurditas : difficultas fermonis : locor,

atg

fn^

Salvte. Lr ber I. '138

ie habitationis incommoda . Principio mul-
gffe homines fuis tenebris reli&os occulto Efbtfii
veroque iudicio , negafe non poffuraus,ne- >

hominesmodb,fed&familias, & vrbes,&
•gras fepe prouincias & gentes^ . Qui & olirn
e,& nunc vfque funt fine Chrifto, alienati a.
uerfatione Ifrael,& hofpites teftametorum,
mifsionisfpem non habentes,deniquefine
> in hoc mundo. Cur autem tamdiu eos diui-
;ratia atque ele&io praeterierit , tot animaru
libusinterim pereuntibus, humanarat-ione
asarcanum eft,quodtemerare velle impieta
it.HoclocoPauius Apoftolus eurfumcohi- zm.m |
,&inq.uifitiofiem fuam ad infcrutabilisfa-
itiaexcelfafufpendit. Cumenim narraffet
tes Ifraele obcaecato vocatas ad Euagelium,
neautem etiamipfum faluumfuturum,cu
aueritpienkudogentiurn,perpendens,qu£
funditasfefe obijceret perueftiganti vltra,
Deus incredulitatem Ifrael diuitias getitifi
voluerit , & cur eo vfque falutem earum di-
erit, eaque oblata repulfam tulerit Ifrael,
fivtrumque populum diuina gratia capere '
uiret,hsec& fimiliaex fua narratione con-
ui cernens, fiftit gradum.,& exclamatione ii~
lirabiii mauult hominem in ignorantias fua?
3 haerere, 'quam.per obftru&iisimae qu^ftio-
abruptapniecipitemdarimihiiornktens, vt
egiedixit Ambrofius,fiue quifquisis autor Uh.Uewc*
: de vocatione gentium(nam ftylus niagis re» gent.c^.
re videtur Proiperum^Aquitanicum ) deijs
enonoportet ignorari^nihilcoritredansde
qua? no licet fciri,Mukaknim fuot2inquk,ia '
penfatione operum diuinprum,quorum eau-
I l fe

,I|4BE PROCYRANDA T N D O R V 1
ftslatentibus folimonftrantur effe&iis, vtc
paeeat,quodj*enturmon pateat.curgeratur,
gotioin mediumdet1udo,&inoccukum rat
nefubduda; vtin eadem re & de lnfcrutab
b u s p r a? (u m p t i o co rn p r i m a tu r , & d e m a n i fe
XfJ* 2 <fe faliiras refutetur. Idemquerurfuslibrofequ
W "ent, te.Etquisinter hapc querulisautcuriofisnot
cap.u faciet, cur adhiic fol iuftitiae quibufdamgi

tibus non oriatur , &r a tenebrofis cordii
etiarnnuncradiosfuas veritasreuelandacoi
neat?Satius ergo eflet in re canta,tamque abii
fainflrmitatem noftra? fcientiar confueri,ti
negotium integrum Dei arquo .veroque iudi
Eccli committentes, quam dum nitimur , qua? funt

oculis noftris abfcqndita videre contra pra?c
tum,forcaffis immenfarlucisfulgorecaeca.ri. .'
quiacreberrima eft qua*ftio inter inddeles
cjua? acrius aniraos pulfare folet & pungere ,
: «'dendum eft aliquid, quod etfi elata.m ment
non fatis prematjftamen obedienteni arque fl
iectam non parum coniuletur.ld.vero nemo
4aj^e^.licet,quam bea.tus -Auguftinus, qn:
J^jacj^iasilionem di u. zc faepe a fe verfat a m i n
de ns t n_ep iftp 1 a,_a d O pt a r u m Epifcopum it.al
b|rJCura,uteraXxeeDturetiam iL]i5quos"Cre'i
praefciuitad.damnationem,non adgratiamp
XuiaxJiCatuAApoftolus .tanto fuccin&iore b
njjijrej qmnfo m^nrp autoritatecommemoi
3Dejif&^ni m ■ 4i xk volentem pftendere.iram
jemori^rrf potentiam fuam strulifje in mu
patj.gpti^ vafa-lcas^fluaf» perfeda fu nt i n perdit
gjrn^j frjKiL-noras farf-re.r diurtias gioria? fua
Y^il^ mifexJu^H^fer-ftt? mox:Meritb autem
cj^jpa«r4«i^*li^^ vafa ir% ad p

v\^-v - dit

tfiff^ST:

Rvtfag.

yyyt

m

■»flil'

SALVTE IIBEH I. 1«

i>nem , finon effetipfa vniuerfa in+£dmb ^
fa-damnata. Qabd ergo fiunt. M&sndo^
tira?, pertinet ad debitam poenam : j^M/
p fiunt renafcendo vafa mifericordi», per-*
tadindebitam^ratiam.Oitenditex§aX>^,
niuam, id eft iuftam fixamque vjjijdi&ajiu'
• de ftif pe inobedienti* ducitur prc$agBf£&
atque fupplici jroftendit & potentianxiuanju i
bene vtitur etiam maiis, rSultaillisntfltf*-
& temporalia bona largiens , edrumqu&QJ4- ~
im ad exercetidos,& comparatione airj*a-
dosbonos sccommodans, vt in eis <timm
re gratias Deo , quod ab eis non fuis ryrirjfr.
ineadem maffa pares fuerant, feiiilliatau- *
itione difcreti funt. Et infra . Notas etiam fe*
diuitias mifericordi* fuse in vafa mifencor-
:,itaenim quid prxftetur fibi difcit,gratis
:ificatus,dum non fuo merito, fed glorialar-
fim* Dei mifericordi® difcernitur adamna-
:um quo eadem iuftitia fuerat .& ipfedam-
idus.Tam multos autem nafei voluit,quos
ruamgratiam non perti«erepr$fciuit,vt mu!
idine incomparabili-piures fintillis, quos
[ui regni gloriam filios promiffionis prfdefts
•edignatuseftivt •t&ipfareie&oruin multi-
iin.eoftenderetur,quam nulius momentifo
jdDeurn iuftum quantalibet numero.ficasm-
Ifime damnatorum . Atq;vthinceciamintei-
;*nt,qui ex ipfa damnatione rediniantur, hoc
liTe- debitum maffx illi vniucrf*,quod tam.
ignareius parti redditum cemerent. Hacc Au-
.itinus , quibus generaliter quantum facrx U-
raeinfinuanf,rationes attingit, curtaminn-u-
cxabilis hominum ac populorum multituda
I 4 iu«L

53

ibjdem.

'

z$6 ' De procvranda Indorv

fuodimittaturarbitrio,ideftperirefinatur.
rum cur illum, vel illum populum ante voa
ritadfalutem ; illumautem, &illumtandi
fua csecitace reliquerit,quis audeat inquiren
Ifigamm ApolrQlos aliquando parantes pr<
jSlOOgjminjyiaife, vtEuange!i2arent,proh
jkQ&gi&i Spiutuianfto. : & rurfus in Bythin:
J2^WJCanfpr nnn pffcjifirmiffiv' a Spiritu I»
Qui errjn nftmini grarinm drhrr 8 ille , quer
porteat, vocare,& quo tempore, & per querr
pientiafempiterna difponit. Etquanquararj
qu£deTententiaSancliAuguftini,imo Apof;
Pauli difputata funt ,' verifsima fint: fed il
tamen nihilominus intelligendum eft , nuIJ
vnqtramhominumgenus, itaa fuo effe aut
defertum,quinprofuoroodoDei teirimonii
auxiliunique fufRciens haberet: ita vt fint-in
cufabiles diuina? legisin fuis cordibus fcri]
corruptores, ingratibenenxijs coeleftibus,
tientk%&bonitatistanta?conteniptores. Qtu
uisenim , vt Paulus &' Barnabas Lyftris eg
gw prsedicarunt, Deus in prateritisgenqrai
jaibusdimiferitomnes gentesingredi viasfi
id quod huc vfq; etiam in non exigua orbis pc
oneaccidere videmus:tamenon fineteftimoi
r'eliquitTemetipfum,benefaciens de coelo, d;
pluuias & tempora frudtifera, implens cibo.
Ia?titiacordahominum, Ytipfius naturaeadn
niti operibus ex his,qux videntur bona poffi
intelligere eum , qui eft', & agnofcerent quis
fet artifex , fpeciei 'enim generator ha?c omi
conftituit5amagnitudineenim fpeciei & cr
turaecognofcibiliterpoterit horum creator
deri, Huins fapientis fententiam fecuwis A

t d''^ W M

SALVTE. LIBER I. 1$7

fius libr.i.de yocatione gcntium : ^jllihi^2- & ?'»
perefr,inquit,vniuerfis hominibus (^^g^m^
*rna? menfura do61rina?,qua? etfi parciqrjsjpx
iorifque gratia? fuit,fufficit tamen ficutDfw,
iu5 iuclicauit3quibufdamad remediura^am^
usadtdHmpnium . Non quod iine CiiuJli
falutem cuiquam,quod abfit,permiftat Jux*.
fius:fedqubdgratia in naturse dodrina-lu^
,&;equentem ,adfpiritum fldei Sc^ijauttw
ndueat. At dicet aliquis hoc loco. Quairipjio Rom. 10.
ierit,fi non audiunt?quomodo vero^audiaafc
pra?dicante?Pra?dicabitlanePhiijjp|ui5-£^ aB.%.
ho,& Petrus ad Centurionem mitWLUL*£UXr ^Aao.
lli pra?ftent,quod per fe poffunt . Neq^~£84#i >
per naturam inuitat, deeritper gxatiamr,,lfi
rum non reJucT:eturarbitrium.QgailipJjjua«-.
n autor in eodem opere.Quod fl forteetiam 2 je^oe
c in Gxtt emis mundi partibus funt aliqu^ na Jencapm$
ies,quibus nondum gratiaSaluatpris illuxit:
tmbigimus etiam circ^a illasocculto iudicio
tempus vocationis eife difpofttum, qup Eua
um quod nond^um viderant5audiant,atq; fuf
ant.Quibus tamen illa men.fura generalis au
j, qua? defuper omnibusfemper hominibus
>ra?bita,non negatur: quamuis tam acerbo
nere humana natura fauciata fit,vt ad cognr-
3emDeineminem contemplatio fpontanea
tie valeat erudire, ni fi obumbrationem cor-
lux vera difcufferit. Quibus profeelb verbis
uerfam Indorum caufam prseclare aclam ef-
b Ambrofio nemo non videat . Interim vero
itia&crimina omniaiftorum,quamuis ve-
m neqtie mereantur, nequeimpetrent apuci
imum Iudicem Deum, leuius tamen omnino^
I 5 puniun-

m

"r^^

!]ID! nOCVRANDA INDORV]

puniuntur.^e his quippe fcripturn eft,fed pa

bus indicansdabas locum paemtentt«,non 1

'• ransjqiiianequarn eft nado illorum, & ruri

WM Veniam dabasjpeccatiseorum , virtus enirn i

1 * ' v iufliric initium e^&r 6b lioc quod omnium

minusesjomnibuste parcere facis. Bcruqiu

quicunq; iine lege peccaucruntjme lege iudi

$m.z, buntur, ita &qui fineEuangelio peccauerunt

neEuangelioiudicabuntur. Hseceocommer

ratafunt,vtquerela multorum aduerfus dc

eompefcatur, firmiiiimeque teneamus iudi

£>ei ominia in tot & tantprum perditia nepc

lorum iuftificataefic ln femeupfis.

Quod Indos Deus iam vacet acl Euangellum
Cap. VI.

"\7Erum quodadinftiturum noflrum at-tir

y quanquam lunc , vtdixi , non folum hoi

ness iedpopuii&genteslongotemporepern

fae infidelitari fu^tame nullum eft hominum

nusadeb ineptum3adeo brutum,&faxeum,qi

adEuagelij do&rmam idoneum ftt.Omnier

afor.ii. creatura?,qua? fub cGeloefr,pracdicanEuange

®en.z2. praeceptumeib&iniemine Abrahaeomnesg

Tjd.zi. cesbenedicentur: & vniuerfae familiae terrae

ntentcoram Domino, vtadorent. Eife quid

slijsaliasnationeshominumaptioresfeiicic

que Euangelice fr-ugi,vtagrosfertiliores,ne

re" plane non pofiumus :fzd qui omnes vocat,

minem faftidiendumdocet.Sunt hebetes,fun

brici,fint fane . Sed cui minus donatum eft 1

nus requiretur ab ea. N~on inuoluat feruus pi

ukamm YJiunr&.vno negotiaripoteft. m

! ina

^,

■■■■""

SALV T *. IIBER I. W

rcaNoetriftegafiuerabuIata infimajJ&anex Gen.&
&nipre!7)^,omnegenusanimantium]jyaits
ii ir!duci>vtc9terispereuntibus?ipfai>jiie.n,
Non excluditureoruus prxaquiJa, nonJe-
uUis pra? leone. Petrus quoque occidereiu- ^ ^
irauda<5rer,&manducare de omnibus5nori
in voIucribus,fedctiam reptilibus, & ni-
.mmundum,&alienu.m ceniere,qiiod a Do-

0 ianclificaturrr fit. Habet cceleftis ciuitas nm.i^.
panesplurimas non minusgenere,&gra~

quarn ipfa "numerofitate. mirabiles. $}£$&£* EXodt2<*
im toJum & gemrna', led pili quoque ca-
rum tabei nacuJoDei oblati recipiuntur.De--
$e qui abiectos lfros acmiferos Euangelio '
>to$ putant, & patria? cceleftis beneficio ex-
iunt , qui contemnunt, atque peflundant,
rant tandem Dominum , & fuum,& ipfo-
tp3r.iter,ieueieadmonentem.Videte ne con ^im ^
natus vnumexhispufiJJis.-dicoenim vobis,

1 Angeli eotumin cxlis femper vidcrjt fa-
n Patns mei,qui inccelis eft.Opinor non in-
ios humano iuffragio,& patrocinio , quibus ,
ulatus exhibetur Angeltcus. Omnes enim e '*■
liniftratorij fpiritus funt propter eos3qui he_
itatemcapiuntfalutis. NpJlum firgft fja*™-
;ftiim,& belluinumgenus hominum a falute
ngeJicaaJienum cenferidum eft T cAm Deirs

.line vocet,cui non ad id confequendiimqub
arJinrpUigentiamJ8^gratiamidonea.m,conifi
&tfi enim vocanturmuiti , eliguntur pauci, j_%.{*
len nemo vocatus negJigitur,nifi qui vocan-
I curi liceret, andire contempfit, .'Nomm
culoeil Domino opus fuum: noftrum eft,
n'mn ad omnes ire iufii. fiimus , nemi-
/ . " ncm. .

$M<

Ef*.66.

140 DE PROCVRANDA Indorv
nem praeterire , onines vocare , omnes ^tllice
omnesconuenire.Qjinam exquibufue affun
di fint,ille nouit.cui eft aequaliter cura de om
bus, & tamen no omnes pra?deftinauit ad vit;
Sedex omnigenere,&nationeaffumi,&ofti
fum iameft,&pr£claroEfaiae teftimonio tar
confirmandum.In fine Prophetia? illius Doi
nns loquitur:Et ponam in eis fignum,& mitt
ex eis>qui faluati fuerint ad gences in mare .
Africam,& Lydiam tenentes fagittam, in tm
am,&Gra?ciam,ad Infulaslonge,ad eos,qui
audierunt,& non videruntgloriam meam. Ei
nuntiabunt gloriam meam gentibus, & ad<
centomnes fratres veftros de cunclis gentil
donum Domino , in equis,& in quadrigis , &
lecticis, &in mulis,&incarrucisadm6temr
um in Hierufalem 5dicit Dominus,quomod
inferantfilij Ifraelmunusin valemundoin<
mum Domini.Etaffumam ex eis Sacerdote.'
Leuitas,dicit Dominus. Hoctanto circuitu v
boru fatis Spiritus fan&us oftendit,quaeffet 3
confiliuniimmobile,nullumeffegenushom
tam remoturn,ad quodEuangeli j gratia non p
ueniret, & de quo pretioia Deo munera non
ferret.Signum enim faiutareCrucis ponit in f
tibus fuorum, qnod fub Thau oiim viderat 1
chiel, & fic armatos mittit ad gentes iti mare3
ue, vt Septuaginta legunt,& in Hebrseo eft,
Tharfis, quonomine Indiaeremotiffima loca
Hierony.in nificariinfcriptura Hieronymushic refert,
v/r c Theo- Theoioretus ia Ionam,aut immenfum mare.
dpmmin ahj malunt,ideft, Oceanum. Poitquamaut
\*cJona. Afiam, Afncam,Europamq; percurrerint, &
Infulas vfq; vltimas feprotulerinr, vt non fit

E\M.%

■■■"!

Salvte, Liber I. I4t '

la & fermo gentium adeo barbararu3vbi non
iantur5&refonentverba eorum,tuc munus
nino egregium afferent 3 id eft 5 fratres fupSi
;num & gJoriofum predae apparatum agetes
quis5incurribus5inquadrigis5inmulis58£
ucis5quod quid eft aliud quam pro diueriita
enientium ad Fidem diuerfa efle aptata vehi
?Alijequis vehi poflimt,vtp©te celeri & per
ingenio, ali j quadrigis gloriofi & curnbus
potentes.Sed qui tardiores fuerint & ignobi
es5 habebutetiamipfifua vehicula.Siequis
,us fu nt aptijat mulis infidere poterilt fi <jua-
;a? non erunt3ilt non decr.unt vel carruca?5qui
lmponantur.Vt non folu Grsrci & fapientes;
imetiam barbari & rudesin domum Domi
uaseftin Hierufale5ideft5in Ecclefiam Chri
Sgregentur. Atq; vt intelligant omnes3etiam>
tisbenepIacituraeffeDeo noftro, eligetde
pfis Sacerdotes fibi &Leuu£s,Diftribuet5in-
m,fpiritum fuum , & charifmata non folum
>ftolis5& Ifrael^verum etiam gentibus^vt
\ Petrus,qui eft cceli ianitor5viderit Dei do- ^I0«
idirTufumin easpariter5noprohibeataqua, A^>iu
lintroituseft Ecclefia?:fratres quoquefifor-
latius difceptet, ipfo exempjo ac teftimonio
inoedodi conticefcant. NihiJ enim magis
firraatanimos fidelium Chrifti prsedicato-
juam teftimonium Spiritus fancli per dona
& charifmata5qua? partitur 3 vt vult. Et qui-
lona Spintus5figna & miracuja, qua? in Fidei
dicatione innotuerunt, his etiam tempori-
5quado charitas vfqs adeo refrixit5enuniera-
ongu effet tum inOrientali illa India5tum in
; Occidentali. Res Iapponenfium nota? iam
) iun&

ti% D 1 PROCVRANDA INDOR^
funt.Synarum regio ingens diu tentara;ia
trimqjaperta nauigstione Lufitanoru, 6
ftrorurnexnoua Hifpania. DeMexicanisr
harrantur. De Infularibus ipfe quoqjaJiq
parte noonulla confpexi. Hiflonse lhueiiti
orbisJoquutur muJfa,&miranda,& vera,q
hodiequbque teftes faris-fide dignos habe
Duo,qua*recetia funtexempligratiano n
borappone.re.Eoeminain fuas infideJitaris<
re obftinata , & fuperftitioni cuida venefici
diftifsima,qua?ca?terisomnibusin iila far
baptizatis foJarepugnauerat: morboiavj
laborasixiifitadfacerdote, vtad .fefeftinarc
enim fe poffe exire de vita,nifi aqua prius f
ri perfiinderetur.Semel atq> ireruaccerfitus
devenit,inuenitanuminextremis ageote
baptiimu magno affectu po£centem:rogat
tadiu diftuJerit:refp.6detiJJa,fibi nihiJ rr.
fuiffe femperin ariimb, qua fieriChriftian
deratenim,veJ i'pfum nom£,fedtame mortj
propinquati aftitilfefibi iuuene cadidd,q'
teacla vita aeriter reprchcderit, & Chriiti
gione quatocy^fufcipere perfuaderet:cotr;
rb tetruquenda Aethiopealteraexparte p;
fuperftitionc diu inculcaffe: & cuanxia dii
reret, tande viciffe iuueneChrifti: ftatim t
iibi baptifmi defideriuaccefum, vt nihila
lametaretur,^ fe a prima etate no fuiffeChr
na.Quid multa? Interrogata de fide pro moi
poenitetia ante adl^vitaemagnodoJore fig
cas,baptizatur,&bapti2ataprotin9animaei
Ipfo facerdote cuceteris, cj, aderat, ad-mirat<
hementerjhuius egofactu narratione cogno
c riarn legitirao teftimomo probatu ad Epifc

fc

!

S A 1 V T E. L T I E R L 14$

n trafimttenclucurauit. Fuit virquoqjapud
ifiuihodieetia viuit.coniugatusin valle Hu
vocctJ,o!im bapti7atp,&teftimoniumhabes
L!i. iimplickatefua&fobrietate.Hicgraui
jrgrotam, cu moiTuusornninocredereturab
re>qua> k >lacadauer viri ieruabat ©pertum,-

d fepuItur2maIicuiusadiutonu(ei"at
u ioli in loeo latis reir.oto) triduum integrfi
ffovt putabatur^exanimKparind cocpertus:
i xcpcre niouerejecoepk5& vxoreniadnkra
m pau t ntem vocans,vera effe cfixit,quf aPa
fedicerentur de vkafutura.Na &fe perdu-
naqucdammulraacftupendavidiffe. -Curh
aeei doti innotuiiTet5qui ho-minisruditatem.
me noiiet,& miraretur tanta de rebus fpiri-
ibus,& occultisexordinereferentem, iani
bo kuatum ad Archiopifcopum examinan-
i tranimifit: cuim conftJio, & a noflrisfratri (
& a muJtis alijsdiJigetW interrogatus,apei?
:refponficnem ordine, &feniu,&ipfa vni-
onftantia>& Jacryrnis acprofundo qucdani
m deelarauit illa cmnia non aiiter f bi po-
e innotefcere quam facla fuper eu manuDni
nirabile extaitm.Idqupjdvitedemuinnoce
Jtispofiea'c6fiim2uit:atqj hcdiequoq, Do-
icu: (hoc hominis nomen eff) dickur muJta
aredefa?culofuturoijs,quosauditurosvti-
•iudicat.FereeiuidemexepJieftcuiJJoCur
:uriali,dequcAugu.fcribitin librodeCura 4*g. $e m
mortuis2genda,&cum iJIoalteroSteelfiOj ra pram$?~
uo narrat m hifloria Angelica Beda.Non du ****• *•_**•
aeftquin Deuscharam "habeat faJutem lii- B .^"
4m,atque ex his nurrjerofiifimis populis mul An™' Wh
n regnum Chrifti adoptarit, perducendos
atiiam co oidine, & mcdo & tcnifoxe^quod

&.Tfff».2.

■»■

Rom.iz.

*Xor.$*

€qU.

Bierem. 21.

misi

144 f>E PROCVRANDA INDOR^V

ipfe conftituit. Firmum enim fundamen
Dei ftat5habens fignaeulum hoc : Cognouit
minus,quifunteius.

Quomodo Indorum ingenia traUandafunt^vtC
ftolucrifiant.
C a P. VII.
CED ingenlum barbarorum,morefquebe]
^ninobis ftomachum mouent. Primum 1
demdebemusnonefTenobifmetipfis fapier
fedhumiiibus,vcrnonetApoftolus,conient
ces. Deinde repetendum eft fedulo Chril
pro omnibus eJGTe mortuum,vt qiii viuunt n<
bi viuat,fed ei,qui pro ipfismortuus eft?fed
non hoc,vt par eft^ftimamus 3 iccirco cha:
Chnfti non vrget nos . Quod (i pro barban
ScythamortuuseftChriftus3 profedoa fa
nonalienaturhomineSjfidicipoteft^enami
tionales3quod oportetetiamatq;etiam adu
re3&animoakiusinfculpere. Nonenim ex
ampliusaquoquana Deus^quaillius natura.
adiuuante prsilare queat. Barbards prse Gra
atquelndosnonnuilosprsenoftris ftquis di
ciat,nihilaliud ferecenfeat, quam pra? hom
busrationalibus irrationalia iumeta.At vt
Dei bonitaslocum parat,vtraqjaddomumf
congregat.Seminabo , ait in Hieremia 3 don
Iuda,&domumIfrael feminehominum, £
mine iumentorum. Vna eft Eeclefia , quae n<
lum propagatur humanofemine, fed etiam
luino.Cuiusmagnificentia? amplitudinead
ratus Propheta exclamat: Qiiemadmodu mi
plicafti mifericordia tuam DeusPQuid ita? I

m

■■■M

SALVTE. LlBERT. 14?

rmpe,Homines& iunientafaluabisDomi-
3yr verba edifferens fanclus Ambrofius, Amlroltn
[eft homines&iuments?Rationabilesvti- pfai^<,
£irrarionabiles.RationabiIibusiuftitia:ir-
nabilibus mifericordia. Alij reguntur, alij
luntur.Quam interpretadi rationem vtper
:nta diuina? literseintelligant hominesiu-
:is fimiles fenfu , etiam Hierony mns fequi- HteYm tn
tqucalijpatres5vtGregoriusinilla verba, HteYia? 3*-
laliatuahabitabuntinea. ReuerainEccIe- ^ ACn,-fa' **
hrifti etiam iumenta fa!uantur3 quia Dei , * '

ricordia multiplicataeft. Videshomrnem prj J^
iifenfus3 ingeniotardum,iudicij inopem,
►ntemnas3ne regno cxlbrumineptum > pu-
itnonpercipitqua?Deifunt3 &ftultitiaeft i-Cor.z.
uicquidfpiritua]iterdicitur,necpoteftin-
>ere. Adhucnolirepellere, &ifturnpoteft
iltfaiuare^qui nemincm vultperire.Myfte- f.Ptf^ J.
dei pronunciat3neqj intel]igit,im6 vix etia
unti2t:fa?pedicendo3faepeincLt]candonihii
inibtiitur, femper hebes,& truncus perin-
queiumentum canere doceas. Rurfusaio^
^fperes irrationaliseft , iumentum denique
liopsaut Indus. Audi Ambrofiunriftoseffe
ndosverbicapiftioadFidem. Neqjenim (1
ratione non poteftcapere,quedocetur5nori
npoteritquantumfufrlcitFideapprehend*
tfaluusfiat. Alioquifirion poteftcredere,
liim oportet, q-uomodoqu-i non crediderit,
Lemnabitur > Nifi prsedicatione Euangelij Marc.tf,
endasdamnari poffe,faluumefTenonpoffe8
dimpiumnefasauertatDeus a chriftiano.
iffime igitur retinendum eft nullam barba-
,fenfu carere ad F ide neceflario.Iridi porro
K ©mni«

T

3E^^

!^t)l ^aoCYRAKDA INDOR
©mnibusconfentientibus,nonvfq;adcoin
^cfenfusinopesfunt:qtfinpotius,ft velini
' mumappellere,acuti fatis. At rnoribus, in
Indus eft inuerecundis,ventri,&veneri,iis
Ju&atione obfequens,fuperftitionis mire I
uator, & tenax. Et ifti etsam faius eft3 fi rec

ffd n» Chamo, & fraeno conftringe maxillas,onej
gruenter, adhibe ft opus lit3 ftimulum . Qj_
caicitrarit,noli iratus giadium adigere^fed
gemoderate,&eohibepaulatirn,donecfea
catprsebereobedienteni. Nempefi equuS
impingatcalces^fiueequitemdorfo^feufra
clepulit ore,no ftatim ferro enecas^ut don:
ijcis,proptere3qubdremtuam5acpretiuni
nix tuae non vis tibi perire.Qimd fi homo c
jiam ftatim noaccipiat, neq; ie docenri ben
c6rr»odet,ftaura uitidkndus^ui extermir
erit?neq$ Chrifti pretiu, & fanguis cogita!
■Seruilem plane oaturam eife barbarorum <
rientia magna ex parte doeuit . Ac fere ni:
tus,& vis aliquaarTeratur,morepuerorum.
direcontemnut. Qiiid igitui?liberalitanti
virili ingenio falus fperanda efi? An etiam f
paedagogus in Chrifto adhibendus eftPEft p
clr difciplina quaedam cautior,&vigilantit
ercenda,& virga interdu vtendiirn,fed in i

tnc*i4. frojcompellendi funt in&raread ccenam 3 f
Domiho. Nonenimquteipforumfunt, fe

2>rouerh.z$ quaerendi.Scriptum eft,virga,atq; correpti
buit fapientiam: puerautem qtii dimittitu:

Vrmerb.29, ]untau fuae , confundit matrem fuam. Et ru
feruus verbis non poteft erudiri,quia quod

lbcd.fr intelligit,& refponderecontemnit.Er alib.

baria,&Yirga,&onus afino: panis3 &diic

~~ 1

^iiTiiiiiimiiniiiniiiiiii^

4 A-i. VTfe. Ll fi.fi K T. i47

'opusferuo, operaturindifciplina,&rqua?-
:quiefc:ere:laxamanusilli3 &qua?retliber-
vdeir,cumadhucpremitur opere^cogitat
iam5quid erit,fi fe folutum,&vacantem vi-
. Fugam' fanicogitabit, atqjideo adiungi-
ugun^&lorum curuarictollum durum, 3c
iminclinantoperatidnesaffiduse. Et mox, . .*. ,";
:illum in operationem, nevacet.-multam ^3"^9
imalitiamddcuitotiofitas. Aclicetpr^ce*
xcdc rnoribusdataa fapientibusde admi-
mdo 8c regendo conuenienter vniuerfo
ripiorum genere petfpicue loquantur, 8c
■quod experientia' qubtidiana (ms indicat
;rcgionibus,vbinul.ladomeiticadbfequi?i
[externa opera nifia feruis Aethiopibus
.quorum re vera mores difciplinam feue-
'in,&aiJiduos laboresexigunt: tamen deijs
i accipienda funr,qui a & li conditione fer-
n funt, ingenuos tamen mores non prse fe
it. Etenimijfdem teitimonijs feueritatem
iorem aduerfus conto maces homines adhi*
arn, etfiolimfecus {enfiffet, tamenaperta
rientia rei fe commotum Auguftinus pro- ;. , .
r fcnbens cdntra Bonatiftas & circumceJ- ' FPsf?'$9*:
sgenushominu improbiffimumac (miiU cd BQm^*
Ti. lllud autem ab eodem gloriofo Patre '&-
urpatum3-magnoperead rem pertinere ar-
r: quemadmodum olim fub veteri tefra-
:o fuiiXe nrultos, qni ad gratiam noui tefta-
i pertinerent, id eil, qui non fpiritu ferui-
intimore, fedfpiritu diie#iqnfs9 vc Dei '
lucerentur: itanuricquoque fub Euarige-
lEcclefiaplurimoseffe, quibus veteriste-
mi ftatus & inftitutio quodammodo c.oni-
K % .griKiQ

^^^

; ;

$§{i.i%

MccUlii

j4S DE PROCVRANDA iNDORi

gruat3homines magna ex parte animales,ff

vix habentes. Qui tamen a falutis via non p

nus excluduntur, ied pro fuo modo conuen

inftituendi funt . Docuh vero nos cceleftis

entiaantiquum illum populum ceruicoiut

busmaxime rebus frarnarum, labore, & t

quod vtrunqjferuorum eft proprium. Lab

quidem & inexhauftam quandam occuf

nem viderelicet irt mukitudine facrificic

lotionum5vn&ionum,rituum3obicruantk

ceremoniarumqueomnium, itahis vtd<

rentur,vt vix idoia fua &c commenta cogit;

nerentur.Metum verb quae legis pagina nc

cuteret?vttcrr6refuppliciorum,&ipfo f

iamfe&o pericuload prsccepta falutis apj

rentanimum^&contentiouedepofita, Du

fuisdifcerentobedire.Tale faneerat eon

genium,v t meiiora ac celfiora non caperct

obrem per Ezechielem Dominus ipie td

Eo quod iudicia mea non feciflent, & pra

mea reprobaflent, & fabbatha raea violaff

poftidoiapatrum.fuorumfuiflentoculie<

Ergo,inquir>& ego dedi eis prarcepta non

& iudicia,in quibus oon viueijt. Itaque H

atqjcarrialispopuli moremaxime regen<

fe nationesbarbaras has^rafertim.Aetm

& IndorumOccidentalium gentes3vti & p

cupationumaffiduarumfalutareonusabo

libidine reuocentur, & per timoris Jricufl

numinoffitiocoritineantiir, cum antiqu*

tisexempla^tumveroperitiffimicuiufqji

& quotidianaexperientia copiofiffime, ;

nifeftiffimedeclarauit. Hocenim eftlor

iugttm/juodSapienscdmmcndat: hsc vn

fiWii

JALVTE. I IBER L *4£

. Hoc modo ad falutem vel inuiti compel- r
jrintrare. Qusenoneocommemorata funt
ia,quo vim &faeuitiam aChrifti vifceribus
iffimam in Indorum nationes vllo moda
em, aut tanquam in feruos dorninandum
n,fed vtodendaetiam illiberali &difficili
lio non effe falutem defperandam, fi & pa- ,

erferatur, & fapienter regatur. Charitas *' ****
la fuffef t,omnia fuftinet,omnia fperat : pa-
eft^benigna eft. Seueritas ergo quaecunque
:endaeft3achantate aliena effe non debet.
itatisporrbnihileftitaproprium,quamvt
luaTrat.quac fua funt. Hanc fi & animo inti- «
:riiet3&reipfadeclaret,quiinrlrmorum3&
ientiummorbiscurandis aufteriorem fe fe
dum exhibet medicum3non eft timendum;
>minumanimosfubditorum , ita oftendat,
lafe, velab Euangelica fimplicitatealie-
-acileenim recuperatcharitas, quosdifci-
icommouerit. Irabverbper vtilem timo- $£

im ad libertatem filiorum paulatim homi^
iuinitus inducuntur*
barorum imptitudinemnon tam a naturs,
quam ab educationei& confuetudiw
poficifii.

Cap.vt VIII. ^
Ddam vero id3quod plurimum intereffe ar-
bitror, omninb ad iftam ineptitudinem ani
lorumque Indicorum feritatem non ita fa- ' (
natalium,ftirpifue,autae^isnatiui caufas,
nadmodumdiuturnam educationem,&co-
jdinem beftiarum vitae non -vajde diffimi-
Equidem&olim itamihiperfuaferam3&:
K 3 rebus

Komitu,

frouerb.i.

JfO DE P R O C V R A N D A I N D O R \

rebus ipfisiarn modo confirmatusabea feri
tiaauelli minimepoffum. Acge-nera.liter fa
quiscontepktur,in humanoinge.niolonge
effkit educatio3quam natiuitas. Ec/I enim
habet non paruam genus,& patria,cum Ap<
lus Paulus Epimenidi Poeta? fubfcribat de jj
renfibus5Cretenfes femper mendaces, mak
iria?,ventrespigri,tanquamadmorumperu
tatem patria multumxontulerit, notumq, i
iitalteriusPoeca?,

Bosoium in crajfo turares aere naxuni:
Tamcn infinitis partibus fuperat vitae inf
tio,& exeplaab ipfa infantia per fenfus in,
ptarudiadhuc, &teneroanimo. Sunthae |
forma?menrishumana?,qiiibusimbuta ada
tendum, adagendum, fugiendumvepropr
familiari propenfione feuur, quemadmo
natura quseuis iuxta formam flbi iniltam oj
tur. Quapropte.r illud Philofophi probant
nes.nonarlerre doloremcdniueta, fed voh
tem:&c6nfuetudinis vim,alteram effe nai
. & illud noftri fapientis, Adoleicens iuxta 1
fuarn,etiarn cum fenuerit^nonrecedetabe*
reveranuiJaefttanibarbaranano^nuilktai
pida,quae'fiab"sneunte astateaccurate, & g
roseeducetur, nondeponatbarbariem, in
humanitate,& morum elegantiam.Videnm
in ipla noftra Hifpa nia. hpmines in pagis qu.
damnatos, fiapudfuosperfeuerent^inepto
beri,acridicuIos: eofdem cradncros in fch<
autCuriam, ant celebres vrbes mira: fole
ingenio praeitare3nemini cedere. Ipfos Aet
puinliberos,quibusnihilapparetafc>furdiu
jaiacioenutritps^adeopromptosin.genio^ !
. - <jui<

"

SALVTH. IIBER I. W

lisparatosvideas, vtii colorcm detrahas,
os putes.Plurimu poteil confuetudo in om*
lere morum in vtramq; partem, & boni, &
Quamobrem D.Chryfoft.vbi mores perdi
ruoru expofuit^ parumq; idoneos dixit ad
tisdoftriBamcapeffendam , fapientiffime ffom.4 . »
ixit:Nonidquidemnatur*cauia,abfit:ve=. W- *"«!
jropter conuerfationis vitseq; negligentia, ""*■
tenimhaiufmodi in ijs,qua?morestangut,
giaDommis. Nihilenimfermealiudcu-
j,inquorumpoteftate funt,quam minifte-
fuum . Qjod fi mores illorum componere
andoftudeant,,&hocfuigr'atiatantumfa-/ ^ -
■,neiftisnegotiaexhibeant,molefhq$ &nu
B.Patris fententia noftrorum hominum va
atiomihi videtur. Accufantnaturam,mo-
barbarorum, ipfi nihil adhibent cura, nifi
uis vtantur adfuaspriuatascommoditates^
igitur ratione homines pecudu inftarenu-
5 ad fidei do&rinam ineptos effe caufaritfSi
ta effes informatus, inter iftos & te quid
0 difcriminis intereffet? Audi eunde Patre
ufaadhuc feruorum immorantem : Cum 1- ™ *««*<
•fic negligantiir *inquit, neminemqs habe^ «»»IS
ui componendi i!los,ac formandi ftudmrn
erito ad ipiaoequitiae praerupta ac prajcipi*
suoluuntur.Sien-im vbi Pater inftat; '& Ma-
^P^dagogus3&Nutritius5&Magifter,&e-
gSjipfaqjlibertatisopinio, &faliapjunm2,;
lifricile quifpiara raaloru contuberaia con*
.aqs deuitat,quid putas his omnibus deftitu-
[uiquotidieiceleftis commifcentur homi-
is,& cii quibus volunt lieenter congrediun-f
:um fit nemo, qui ipforum conuerlationeru
K 4. aqaicir

*S% T> E PHOCVRANDA INDORV

anncitiaiquedifquirat? quid arbitraris eiu]

modi hominesfort?Nonnead fupremos fc<

rum verticeseuafuroiMdcirco difricile eftp

fefibferuumfieribonum. Ha&enusille. 1

ergo naturam barbarorum deincepsaccuien

£td iocordiam potius noftram, & negligenti

ZtgeChryf Perdifficilenegotium eft dedifcere°natales

e0. i ad confuetudinem inueteratam,atq;indeadmo

Conm.bom. &inufitatos, &fenfuia'c libidini penitusir

?• cundostransfoimari. in omni antiquitfte

non mediocrislaborEuangelij Magiftrorur

transferendaad Fidei regulas, & conuerfati

veceri hominumconfuetudine.Teftiseft hi

riavniuerfa.'Multaiuda?islegiafluetis"Apo.

JicaEccleiiacondonauit,vfqjdumprorfuse3

Mofem3Chriftum induerent. Multa de Aetl

ciO.no tolerauit intiqaitas: in ipfis prima

Chriftianis magna aiioqui miracula edenti

yix vidunarum cruoreluipoterat, vtopori

rit Apoitolu fappius ea de re monere Corinth

SeribitGregorius Papaad Auguftinum An|

' rum primum Epifcopurn moresgentiiicos,8

tnospauJatim debereemendan,& patientei

Jeranaaeffe, qua? nonpoiTuntitafaciie corr

LectioomniunipenenationaJium concilioi

indicat peculiai em fandlorum Patrum curan

reJegandispaulatim ritibus quibuidam mai<

J'Agtf«?0 l n ■ Afr ica mu Jta yiq; ad iiia tepora Auguft.pe

6± i ■ * ' rarlecefUcur.Neigitardelperemuj/autturr

tuemur,fidejpriihnabarbarie,&iuperftitic

& animaJi vuain baptizatis Indorum pop

muituadhucpermanerevideamusjcupraffer

& ipiojuingeniarudiorafint.&noftradilig

tia nulJo modo cum veterum Jabore compar

J " <U.J

GregMh 9.

liTiiriii

SALVTI. LIBER I. Ift

oresfenfim mutatur in melius. Fides Chri-
i*rnamtotiushumanifenfus5&affeclus ha-
jne^ationem.Pro lucro non mediocri com-
idum eft, quicquid ex tam horrida, tamque
tabarbarie humanitatis, aut-etiam Chri-
itatiseluceat.Exemploacfolatio fitDomi-
mnium, quipopuli ceruiconTfimi mores
ingratos, & lnfuaues fuftinuit per annos
nbplufquamquadnngentos:quemtamenj ?
lerefaciiepoterat, &magnispotius bene-
inuitabar vt hominis miprobitate Dei pa-
iabenignitafque inperaret.
U Imgtte difficultas non deterrere deheat ab
Euangelij propagatione.
Cap. IX.
■raonis autem, 8c locorum difficultates noti
[iguxillaequidem funcrfed vtcharitateexer
it hominis Dei,non vt extinguant. Apofto-
uidemdatumfcimusdonum effe linguaru,
nereaquodpauci Chrifti Prarconestotoor-
falutis nuntium breui infonare debebant.
imobrem Paulus gratias agit Deo5quodom- iCor.O*
m Iingua loqueretur.Quamdiu vero genera-
llud munus fpiritus m £ccleiia perdurarit,
ueapud veterescompertum legomeque ego
ledixerim.Illud procoperto habemus pra?-
ationem Euangeli j pofterioribus %ulis pro-
{iffe, cum iinguarum dona ceffaffent/ed cha-
is omnium donorum maximum ftudio^e a-
■et5vtquoddeeratindono,augeretur ad me-
um.Profectoemm pofterioreshacin re, &fi
usalijs fortaffe videbitur , non ita infelicio-
i fueie maioribus.Etcnim vt Chriftus ad Tho-
K 5 mam

,;^

IZQ*

Xmc 10»

Iwnip.

% 4 Be p k d c T R" a n d a Indorv
mara dixit , Fid^tn ex oculis , & ta&n collig
tem,Beati qui non viderunt,& crediderunt
etiamdicerequifpiam queat,beatoseos, qu
aeceperuntfermonem,&tamenpra?dicauer
Hic enim vtrumque mercediseiiloco, & j.
rrare, & ipfa iibi arma expenfis proprijs par,
& praedicare , i nquam , & fermonem necefl
umpraedicationidiicere. Vt ergo in prima
rtim conditione,ita naturas inllituic iiimi
©pifex, vtvnumquodque perfccium eden
iuxtagenusfuum,nulloterrae labore,nnlIoi
Jicircuitu:atmox iufsit lemen proferre, v
terralaborata genus vnumquodque repara
itafane oportuitin regeneratione mundi
verbum idem omniporens primas (lirpesd;
eitusperfcclas furgere,deincfeps harum fem.
busaccedemehumaniitudijlaboregenus E
gelicum propagari,cu iam , & numeromultj
ient, &temporum non premerenturauguft
Beatiquidem oculi,qui viderurDominom:
beati quoque qui non viderunt, & credideri
Felices quibus Spintus ianclus dedit don
linguarum, intcrpretationem fermonum: at
infelices,qui per chantatem fpiritus de fuo ;
nunt inopere.Domini, quodnon acceperui
Qaanqaam,&hocipfuinpoiu|iie,accepiife(
latn iliud multum mouere nos debet , -qirod
demus ad gentes profundi 'iermonis ?& igi
taelinguaehominespenetrare lucri ipc3 nec <
terrert barbarie ixnmenfa, teavniuerfa mer
tjmgratia Juftrare,nonAethiopum innumera
lcs iinguas,non Sy narum,non Tai tarorum, n
Brafilienfi-um,nonextremi Oceatii lit'orare<
iare,&yiicquid inter Muiaocmurn prom<

toriu

Salvte. Ub er L i?f

im,& fretum Magallanicumfttum eftin-
isterr*,acmarisfpatijs,idque vtroqueex
e,& Boreali,& Auftrali, rnagno ftudip obi-
lenique,& fi quem tellus extrema refulo
nouetOceano, velft quem extenta plaga- yeYg^
Quatuor inmediodirimit plagafolisini- Am't&i
buncperfcrutantur,huiuslingqaryelbalbu
tesfeaccommodant,vtaurum,argentum,> • _ n
i pretiofa , mercefque exquifitas ad- fuos
lant ,quaeftum yndique augeant:tam lon-.
,& periculofam .peregrinationem auidif^
\ fufcipiunt , vt profedto admirabile fit om-
pene portus vtriufque Qceani , omnes fmus
isterrarumftationibusnauiiim Hifpanien.
i teneri, omneslndorum fatrapas cum no-
s mercatoribus,& nautis commercium habe
ttquipretiofiffimas merces quxrimus ani-
;Deiimagineinfignes,quilucran'on incer-
ut breuiasfed aeterna in coelis fperamus,lin-
? difficultatem , locorum afperitatem caufa-
r:vt appareat vere prudentiores effe Rlios hu
iaeculiin generatione f^afilijslucis.Etfer-L%J#
nisquidemdifficultasiri hocfpatipforegno,
u-magha ex par.te leiiata eft,cum generalis il-
ngarum lingua, quarn Quicham vocant,vbi-
ein vfu fit,& ea-ipla non arduafcitu ,praefer--
ladartemiam reda&a diligentia, & ftudio
•i de Indphini natione optime meriti . Quod
nfupenoribusprpuincijs ea potiffimumvi-
t,qi]3eappellaturAimara,nequeipfaeftyalde
[ficihs,neq; mukum abillaalteraabhorrens.
Mexicano Regnoaiunteffelinguamquoque
neralem,vt fadlior fit communicatio inter fe
m -multorumpopulorttm^&gentium. Quod g

«■■IUL1!

;

f.f$U3*

#F<S]>E FROCVRANDA INDORV
ChriftianusPrincepsidefFeciffetinChriftij
tiam,quod barbarusGuainacapa irnperio fu(
fecit,vt vna lingua omqes vteretur,aut vna
te vbiqs haberetur,profedo maximam pra?d
tioni Euangelij commoditatem fuiffet all
rus.Verum vbi id fieri minus poteit,fuperei
charitasardensinchriitum,induitria,&lat
periiciat,quod deeft natura? * Qua i n re P. JPj
cifciXauieriadmirabileextatexemplum,qi
perdifcenda Malauaricalingua tantum oper
fndoris pofuit,tantumdemq; ;n lapponen/i,
quealijslongeinter fe diuerfo, vt fi Apofto.
dono linguarum pre_ ditus eifet,non poffet ffl
regloriaChriftinomenintantoterrarum o
vuJgare.Certe enim charitas omniapoteft
cumJinguxceirarint^vnacriaritasproomni

De babitatione intcr Indos*
C a p. X.

TNterobie&iones fupra propofitas poftre
Apetebaturexincommoda habitatione bar
jrqrum.Huic modo refpondendum eft, hoc ex
ptoquodquadIioillagrauis,Vtrumexpediat
demrigere intexlndos, quod vulgo doctri
teneredicunt, anpotius difcurrendo inter |
verbum falutis diileminare* quodproprium
mifiionum,infuumlocum releruanda eit, 1
Deopropitioaccuratetradabitur, & quid 1
beatcommodijvelincommodi res vtraque,<
plicabitur, tum vero quibus incomodis mel
acfaciliusoccurriqueat.Illudtantumnunca;
tur,vt neque afperitates locorum, neqs impe<
aaeca itinerum^neqi vero habitationis ipfius J

■rtiiiftiiliil

■ — «HMLPJB

SALVTI. LIBER t 1 *f?

■ratio praepoftera Chriftiferuum ab mfti-
retardent. Etquidem labores aerumnaeque
mari terraquefacientium, & multar, & gra-
:Unt.Verumquisaliterfibfperfuaferit, nifi
ens fit,cum patria, atqueamicis, & charis
gbusreliftis velut altcr Abraham peregr -
iV,&exitnefciens,qu6eat?Ego,inquit,ero^lf^
cestuaroagnanimis. Hoc Apoftolicum o- -
^hscgloriapropria. Ettamenquimifittaos uJh/^
pera,&facculo, &argento,qua?ntabipfis,- Lu^ Ua
mquid aliquid defuit vobis? Nufqua^ diui-
»rouidentia,ncque certius, neque dulcius fui
erimentum pftrbet , quam cum illius ope
iisincertasfedes,&humanapra?fidia incer-
onftituitexperiri.PauIuS Apoftolusclamatj- Beh. fg„
: mores fine auaritia , contenti praefehtibus. D'«* 3«*
b enim dixit,Non tedeferam,neque derelin- jjf j*
tm, ita vtfidenterdicamus", Dominus mihi J »^
utor,non timeboquidfaciat mihi homo.Iam '■
oquodde Jiabitatione rara, & incommoda
barorum multi caufantur,Primum funtpla- o

frequentiffimae prouincise Indorum, &po-
I numerofiffimi , vbi commode & fru&uosd v

rifti doclrina tradi poffit . Id quoq; quod diu
lagitatum,& non ita dudum inftitutum eft de
luftionelndorumadcertospopulos/vfhon
trfim more feraru m , kd communiter oppida
babitent, dici nonpoteftquant* fit ytilitatis
turumadomnem vitaebarbarorum informa-
>nem.Deinde ficut Saluator fuos admonuit, fi Mttb. t*
►nreceperintvosinhacciuitate, fugite ina-
tm; Amen dico vobis non confummabitis om-
:s ciuitates Ifrael,donec veniat regnum Dei:i-
nobis quoqs diclum arbitf emur > v t difperfos

* fratret -..

F^^-

Phiiu

i?3De pkecyRANbA Tkcohv
fratres noftrosquserarnus: quod fialicunde
locorum ioiuria, aut ferroonis incornmod
depeljiraur^aut ipfa reru neceffitate vrger
tranfeamusadalios.Nequeenimtirheridun:
neauteleftos Deifermo pr&tereat,aut vb
boretvtiIiter3Chrifti operarius noninuei

•Pfal6%. DabitDominus,dabit verbum Euangeliza
bus virtute ftiulta, qui diuina autbritateprc

Zwn.i$. fit.Ego pbfui v&s,vt eatis,& fru<3um plurirr
afferatis.

Quod Euangelij miniSri curare deheant, neh

dimentum Euangelioponant.

C a p. X I.

fcVI vero Euangelizandi munus fufcipii

^rare magnopere debent3 ne Euangelic

fiimpedimento fint. Accidit efiim fepenui

f6,vtIndorumdefidiamac vecordiam i) m

rne accufent , qui minifterium fuum mini

implent:qui fi diligentius fe ipfos excutere

fynceriufqj iudicarent, profedlo inueniret i:

potius,quamIndis tribuendum effe,-quod int

dum mmusfeliciterres Chriftianaproceffe

Quidatn3inquk Paulus,non iyncere:Chrift

annuntiant,quidam autem exbona volunt;

. Qmnetiamaddit,omnesqu2efuafuht qua?re

non .'quaejefu chrifti. Quominus mirancum i

fidenobisetiamtalealiquiddiciqueat. Vtia

Mtiitzj. illudadnosminimepertineat, Vx vobisqui-

cuitis mare, &aridam,vt faciatis vnum profi

tum,&cum faclusfuerif, faeitisilium filium

Xib.de Fide henna? duplo,quam eitis vos.Quod vehemeni

m>fer.cap, Auguftinusexecratur io Iibtode Fide, & of

i& nbus5Nee fic,inquitjfaciamus Ghriftianos,q

mo

5 A L V f I. 1 1 B E R I. # Jf #

lo Tud^i profelytos,quibus Dominus ait,
/obis&ca-tera . 'Sarpeenim quos paflores
,benefi :entia,fide fcntire oportuit, hos po-
famos lupos miferi greges experiuntur.Co-
anturcerte diuina? literae nobis3 Qiii-vio-
er,ait Mrcheastollitis pHIeseorum defupcr ukh.%,
& carnem defurer offibus eoruth. Atque
squoquePropheta.Odio habuerunt corri- jma$i
ltem in porta, & loquei:em re&a fiue Der-
eabominati funt . iccirco proeoquoddiri--
>atis pauperem, & pra?dam eleftam tolleba-
beo,domos quadro lapide a?dificab~itis,&
habitabitis in eis; vineas 'pla-htabitis aman-
mas,& non t ibetis vinum earum.Qubd pro
bvat c niunivereor ne Iridica? opes fiimi-
experbntnr , eum in-ftar fomnij nimiiim
:>erata=fortuna?,&oriantur3& oceidant3& ,

de meretnobus congregata funt,ita Deo M*cb.v
iminante5viqHeadrneretncismercedemre-
:aiKur.Fcftinarac|uippe fubftantia minuc- Tr*pk.
deficiencefqueficutfumusde!kient5quoni- PJ "f6*
son prbiperabiturpofleffiofcelerata.Igitur *""•*
porales Domini Indorum , ne cupiditate &
lentia ialurem eorum impediarit,timendum
pnobisautem,id eftjjif .mi^iftTis FrHfli^ jJ>
cis fortaffisnon fit minor qiierela,atguejLtk ■/ "'
1 minime adnos pjjjntanrflly pr^phf>f?irflj
icipeseiusin medip f i m,q\ mjj kftUapje^- E^ck^
pra:dam,ad efFundendujm..,fangni,nfmJ &ad ^
dendas animas , & auare fe&anda lucra.
>pheta? autem eius liniebant eosabfc|ue tena-
amento,vide'ntes vana,diuinantes eis men-
ium, populi terr* cahimniabantur calum*
.m , & rapiebant vioknter egenum 9 & past-

pereif

991

mm

TdUhh

Soffan h

160DB procvranda Indor
perem affligebant,& aduenam epprimebai
lumniaabfque iudicio Sine temperamen
liniunt,qui peruerfls aufis colorem vndec
qu^runt.etiamfinullaverarationefubfifta
iliud & formidandum & dolendum,quod 2
gitfermodiuinus.Etqusrfiuide eis virum
interponeret f gepem , & ftaret oppofltus c<
meproterra3ne diff?paremeam,cVnon in
cVeffudi fuper eos indignationem meam.In
enimira?mea?confumpfIeos3viameorum |
put eorum reddidi.ait Domious Deus . Ne
fimilis Michsrasefl.Principeseiusin mune
iudicabantjcVfacerdoteseiusinmerceden
cebant,&fuper Dominum requiefccbant c
tes,NuniquidnoriDominusinmedio noft
Non venient fuper nos mala. Propter hoc <
veftriSion quafi ager arabitur, & Hieruf
quafi aceruus lapidum erit^ menstempli i
celfo fy luarum.Sophoniasquoqueinclamj
poft multa concludit: Defolata? funt ciui
eorum non remanente viro^ neque vIJo ha
tore. Qn^prolixerecitatafuntProphetics
cula,quodfimiliaquadamexparte hifce a
temporibusaccidiffecernamus. Noui equi
permultos effe & Ecclefiaftici^ farcularis <
nis viros,qui pie ac religiose neophytorum
famagant, atqueitacomrnodorurn fuorur
tionemhabeant,vtfalutem fortunafque I
rum non negligant. Verum apud alios re
habet, vt expreffit fermb Propheticus . Ne
mirari hommes debent.cum his certe in lo<
uaritia maxime vigeatjvbj illius plurima n
riaeft,auri,atqueargenticopiaplurima.Qi
nim alia eft remotif fima$ regione.s penetr

. ca

1 !■

SALVTE. LlBER f. I^g

a?Cur immenfos Oceani circuitus , & labo-
lominesfubeunt? Nempevt modeftifsime
m,proprijs fortunis confulere fe arbitran-
cumautfuarr^aut fuorum inopiam argen-
t India collefto fe depulfuros confidut.Ne-
id ego reprehendo modo, fed illud ago , vt
omnem in Indoscul^am reijciamus,fipro-
:us Euangeiici in hoc agro hon ita lapti atque
resextiterint. Exiftent profecloquales vo-
us,fi nos i) operarij fnuus y quos ager domi-
is poftulat, ft Chriftum nonhoftip qusera-
N?m quyfifH p^pffifiiojLfluf' m^";n.-
ltio fperandafit, fiiuxta proplieiam farexs Mhh.$is
?snon folu mercede HriceflnyiSj fed mx*~c_e- yi
i etiam potifsimu reqaij^xui4?Rej:er.a vere Pt? -
ieft,ne vasnale puterit barbarjLd!k£ia&rJg&-
n, venalia f^^^t^jnrqi^tv^n^hilD^
ffe,fed hummu. At digous eft dperarius mcr
tfua.Dignus plane.Sed nianducandueft , yt
ngeliz&s.» non Euangeli25dum,yt manduces,
vero Euangejizadumi vt direris? vt cogeras?
pibusplenus reuertaris inpatris?Iam vero
mfancl:e,quamihtegre,qu,am' ihnoceter vi-
msomnes qui Chnili ianctifsimam iegem
3arisprornuIgamus~ nos nos ipfos interroge
j. Certebarbafifidem noftram de moribus
icant. Procliuius quippe eft, quod videasy
iere quam qudd audias; Raro perfuadet fa-
fermocontrarius.Illud autem magnopere'
■uidendumeft ijsquiinter fidei tyrones ver-
tur,ne priuato fuo raalo publicam Chriftia-
familiaBexiftimatiohemJjdaht^atqiCorrum-
it^neve dum ex quibufdam cxtero'5 cohic-
% £tanh

i

mm

'fpi Be procHandaIndorv

<5tant5omnes criminentur. Vitium enim,vt fi

inOrdtiene dixit Gregorius Theologus fknilem caufan

(frjfritff.i. gens3adornnesfacile manat, atq; obmultor

vel etiam quorudam culpam 3 vniuerfus ord<

imiidiamcrimenque vertitur.Quodqjomni

ittifefcrimuhi cPt h^c criminatio non in nc

confillitacderlgituriverum vheriusfeporri

ac nlagnum & venerandu religionis fioihx i

•ileriumininuidiamtrahit.lioc illudeft,qi

BfaU 52. Deus vehementer queritur: Propter vos lug

£%etk 36 nomen meum blafphematur inter gentes . D

2tafc,2* namus igitur tantopere barbarorum infidel

tern,& morum peruerfitatem accufare,& n'6

aliquandoagnofcamusignauiam, qui non di

Euahgelio Chrifli conuerfemurjplufqueop

in colligendo argento .ponafiius,quam iriacc

rendopopuloDei.

De Cafiitate & Abdicatioiie nkefirftid ad EUt
geliVapSutn.

Capyt XII.
'TpRia verbfunt3quae fldei praedicationtf&i
•*■ tui vehementiifimeofficiunt, auafitiay
pudicitia,vi6lentia:quemadm.6dum numerc
tidem Euahgelium maxime promouent, V
■ c'ohtinentia3 Abdicatioomnjum, Manfuettt
Qua?, fiquis velit parumperaduertere, Apo
h:s&abomin6commendata, cum prardicai
Euangelio in£rituerentur,&ab ipfis diliger
feruatacomperiet. Atqueimpudicitiae quid
labes manifefte contemptu.m parit . Nihil er
perinde homini philoiopho ita ignominias
dedecorieft3aemorepecudislibidini proftei
£t quidem in omni do&omtn aftt magiftratu

SA LVTE. tfBtR j. lS$

u ita res habetrat in Euangclico viro,qui vi-
totam Uipra humanamacpenituscoeleftem
tuit,iddedeconsdid nonpoteft,quantum
)datoaiIos,quamieddatabiecium,&afperr
lem . Quam ob caula snavt ego fane opinor,
untalia grauiora crimina, nulJa tamen al>
juispatnbusgrauiusanimaduerfainhomi-
:clefiaftico, vtqui priicos canones legerit,
tomireturobfemeJadmiffum ftuprum,ir-
perabiliterdeomnffaeerdotaligradu&mi
rioEccIefiaftkodepelli cqnuidrum. Idcir-
poftolus Paulus & toties & tantppere Di-
iloSTimQtheum&Titum,inquibusEccle-
isgiftros informat, caftitatiscuiufdamper-
radmonet.In omnicaftitate, inquit, &rur- i.Tim.$,
reipfumcaftumcuftodi. EtaJibi,Teipfum
eexemplumbonorumoperum,indocrrinas ifoden&
tegritate,in grauitate. Vt enim mhilconte- ***■ *•
litaingeneratpraeceptoris vt turpitudo i-
cfordes, ita nihil eftquod magisadmirabi-
rcddat,atqj perfecta quardam &omnietia'rn . ■.,
cione libera pudicitia. Adniirantur,inquit, \rftt.4l
concurrennbus vobis m eandem luxuriae
iifionem. Virtutis cuiufdam coeleftis id efte
ines opinantur,quod noftn barbari, vbi for
tue-ntur,adeo lulpiciunt, vt vix credant. Cu
lam in vrbe in foro clericum concionantem
rcaeterosaudiffetCuraca quifpiam Indoru,
rmonis ardorem ac vim admiratuseftet,coii
usad Hifpanos,qu^fiuit,Qua?nam ratioho-
is,& quocl inftitutum effet? Cum refpondif-
uifpiam, Hominemeffelan<ftum3qui ialur
ipforum tantummodo quaereret. Perrexit
a qua?rere3vtrum delicijs^opibufue vacaret»
I* % cum

FWWW"

j*.

i.Tim.6i

Mtttth.xd,

muh.6*

iThtfa
hCor.g.

zXqyau
hCor§k

i.64 DE PROCVRANDA TNDORV
cum eiTet refponfum minime if^haecab illo q
ri,fubdiditbarbarus:Curergonon aJio vt;
habitu ac vefte,vt genus vitae declaret.vide
fecroquarnapud illulaboraritordo EcclefK
cus.Atq;vtin3mfoluseffet.Q^emadmodum

xh\mp^r\ti^^A'it0KA^r^h'^n^ reddit
■jjf^fArppijira auar itia? fordes faciunt odioi
^fq.han^frinjn quicquam aliud magisau
tiumanimosa verboDeiauertat,&alienet
pietatem quapfturri putant, & ficutfcnptiim
vitse conuerfationem eompofitam effe ad lu
Quam profeflionis Eiiangelicae peftem C
ftus Dominus a praedicaturis difcipulis dilij
tiffimeamolitur. Nolitepoffidereaurani,
argentum,neqjpecuniariiinZoriis veftris,
peramin via,neq; duastunicas,neqi calcian
ta,neq;virga\dignuseftoperarm$CibdiliO.<
tisaccepiftis,gracisdate.Quam exprefse, q*
diligenter, quam etiam minutim inculcat
Cibum folum(Euange.lifte_ fuo Dominus
mittit,&quidemvtpra?dicationisnonficca
fedfru&us, Qua?rite primumRegrium X>t\
iuftitiameius: &haecomnia adijcieritur. vc
Sed ne ipfum quidem cibum Paulus excellei
itms Praedicator admittit, fed laboratman
fuis,nequenigrauet3vtfinefuniptuponatEi
geiium, &gloriaf ducicquod nemini oner<
.fit, curnpoflitoneriefle, vtChrifti Apoftc
AnimaduertebatoptimusArchiteCiUS&fap
fabricam Eiiangelijmagrioperequauiscorn
difpecieedamiuftj,etiam rieceffarij, velin
diri, vel certe retardari,ob eam rem eligebat
tius mori,quam vt gloriam hac fuam,id eft,
ikmEuangelijcopiofumperderet.Qusmc

SALVTE. LlBER I. %€<i

omnibus Apoftolisnon folum ampliuslabp }.Coui£.
t,fed multo etiam vberius fru<5lificauit , In«
;ratre vera expoliatio hxc Euangelica anx-
hominum admirabileiB quandam vim amo-
vtquemtuiscommodisinludantemvideas,
tum fui,rem propriatn negligentem , hunc
; vifcenbus compledtaris, tanquam fyncere
tternetuacurantem,Quarecupiditatem om
,& turpe lucr u m principes Apoftolorum Pe 14***. %.
&PauIus, inEcclefia? miniftrisfsepe &gra- T*M*
me deteftantur ?Si qua ergb plaga dolenda eft
iccaufa, auaritiaeft. Q£id enim non agac
aun facra fames }

QuantumofficiatTideiviolentid. ' ^r , — -•• J

cap. xih. y >*^

I pra?ter haec incommoda5ipfa Fidei primor
aexmuka nocendi licentia non mediocre
num accepere. Atque vc ftirps primis initijs ,'

peruerse^&inrlexe nonfacilernox vitiuni
)nit3cum creuerit3 fed aut perfringi,aut na-
fuoerroripermittidebet, itaprorfus cum
>rumnadobelliciapparatus potius autho-
e, quam germana praedicatione magna ex
einitioChriftum acceperit", dubitare non
imus3quin animo conceptum metum, & fer
m conditionem non ingenue jn filios Dei
flata per regenerationetn, adhuc retineat3ac
isipfis3vbi(ibiimpuneiicere putat3 often- :\
NTiliil enim ita fidei ^k^nmL^i^K-i^^-t ^f^l^ — *
evr<nmni^3^vinlqntiaANnnejiLmeft-fidfi< ja^S^ ^^
^olentium , vtprouerbij lQ££LBx^llu&-AtL- * &^
inijC^terapoffehominem etiam nolenr&m3 *4ng mft.
!ere nori niii volentem . pn^ipniarern maq~ iQinloan*
L 3 Jnecudo^

jrlf. ?.

tacoh.u

tdcoh. i

%€6V>'& PpCVRANDA INDORY
luetudo,&: fuauitas vel prsecipue cornmenda
Euangelicis viris . Omnem, inquit,oftender
manfuetudinemadomneshomines. Etalibi,
modeftia corripientem eos, qui refiflunt ver
ti,oequando Deusdet i!hs poenitcntiam ,'&
fipifcant. Et facobus Apoftolus monet, inm
fuetudine fufci pere infitum verbuui, qubd
refrfaluareanimasnofiras. Quoniam ergo
luntariumcftacliberumcunjue obedireEu
geliocredendo, neque fidesper vim extort
liorum poteft eiTe,quani daemorium , fuauite
Beneuole ducendus eil , non protrudendus ai
for Hincdiuinus praeceptor mifFurusfuosai
Mdtthao. 2 uangelizandum exorditur, Eccecgo mitto
ficutagnosinrnedioluporum. Ac videDon
magniflcenuam,abagnislupi fuperatifunt
depofita feritare in eundem fe gregem adi
xerunt. Quandoobfecro ferocia potentium
i)iscederet?Q^andoorbis'dom3retur vi?Ta<
do,tolerando, benemerendodeinimicis, v
runtChrifti miiites,nGnaedendo, non terj
do non minitando. Quod ftnon receperin
uangelHJm,qu!dpia?cipisDomine?iubebun
ignem de coe-lo defcendere? ruinaetradent c
tatem>Nefcitis,inquit,cuius fpirituseltis.Fi
fiominisnon venit jperdere,fed faluare.Quh
go?fi non receperint vos in iila ciuitate, ltei
liam Q^aol benigrie?quam duleiter? Itaquc
fponteEuangdiocedunt,verecedunr, fide <
de conci piunt,& ore confirent'urs& fixi man
& toti Dti furit , non 'partim in Deo , partir
Baal claudicantes,fpeeie& voeeChriftianj
n i rao,& re i n fldeJes . Id eri i m cpn fequatiir
cfeffw eft a vbi coatra naturam fuaai , co
>V:* "■- > - ~ ■ Dor

tttca $.

S A t V T E. L T B E R I. tff

itnini voluntatem, Fides extorqueturinui-

htalis inreligione Chriftiana ttfagna exjtarte
fitnatiolndorum,

Capvt XI III.
v C mihiquidem videturreslndorumperfi-
*milisantiquaeSamaritanorumhiftoriae,qua
4.1ib.Regnorumlegimus,vbiterroreacme* ^

ferarumincuriantiuperculrihabitatores pe- 4,2tjg.ips
ni% Dei facerdotem, qui Dei legera doceret.
im veniffetigitnr^aitjvnusdelacerdotibushis
icaptiuidu&ifuerantde Samaria, habitauit
Bethel,&docebat eo$,quomodo colerent Do-
num. Etmoxpoftenumeratas fuperftitiones
riasillorumadiungii. Etcum Dominura co-
ent, Dijsquoq;fuisferuiebant,iuxtaconfue-
imem gentium, 4e quibus tranflati fueranc
nariam,vfque in praeientem diem morem fe-
unturantiquum,. Non timentDominum, ne-
e cuftodiunt ceremonias eius, atq.ue iudicia 8s
;cm,& mandatum &cftera.Poftrembconclu-
:: Fueruntigitur geatesifta* timentes Domi-
m, kd tiikilominus &idolisfuis/ feruientes..
am & filij eorum,& nepotes ficut fecerunt pa-
jsfui,itafaciuntvfq;inpr2efentemdiem.Noa
itototum noftrorum Indorum habitum,&re-
riofitatem defcribi potuiffe,vel plenius,vel e-
jantius.Et Chriftum colunt, & dijs fuis ferui-
it:&timent Dnm,&non timent:vtrumqj enira
.nfirmat fcriptura diuina.timent ore tenus,t.i-
entdu mftat Iudex,aut presbyter,timet deniq;
tnulatoriamChriftianitatisfpecieprfferentes:
o.a timentanirrio, n.oacolunt ferio, neq, cord^
L 4, creJunc-,

s6SCe procvranda indorV

credunt ad luftitiam. Quid plura?Filij, & n<
tes eorum, ftcutfecerunt patresfui,fic fac
vfque in praefentem diQtn,

NihilomitMsveraTidei,acfalt4tis apud Itidm
effe magnam , alienumque effe a Deiffiriu
, contrafentire.
Capyt XV.
T7 N noftrorum teniporum Samaria.- vbi C
-^ftus habitat cum Socot Benot Babylonio
4Reg 17. Nergel cutha?o, cuqAfima, cum NeMfha2
Thartac,& AdranVelecJi, & Anamelech ; &<
bufcunquealijsportentisDeorum.ybinon
colitur cum alijs,quam iniuriam fuam,& coi
meliamftrre quodammodocogituf , D*mc
bus confociatus, & eorum honores confo
luocumuiarcs. Sed non funt ideo Samaritani
ftriaueriandi,nonftatim defperandi. Et Sa
rixquoqjrecordabiturDominu^: &erit, (
accipiat verbum Dei, &SimonereIi&o Phi
pumaudiar, Petrumac Ioannempraedicat<
mereatur.Eritcunuficat, Etnoscr<?dimus,c
hiceftvere Saluator mundi. Omnino San:
pnih quoque hii jpfius copiam facit Chrif
&oftendit Cuis regiones iam albasad meft
& ■laborem fcplicem proquntiat, &fru&um
pioiumpoliiceturin vitam sternam . Cure
fpem abijciemus ? cur Iudaeorum fupercilio
rnaritanos prpcul abire iubebimus ?. ac non :
gisDominumilliufqjApoftolosimitantesEt
geliuniproferemusj&quodintotomundo i
cl:ificat,&crefcir,&hicinterra arida, &ir
aJiquando tandem fruclificaturum creden

^amqufcem fitiens, eritin fontes acjuan

*.. ,,, .. ^ ... , . ^

*A8orX

Joan 4.

Ihtii

em.

Colofu

$fai#3$.

wm

SALVTB. LIBER T. 1*9

ifciflifunt in deferto rupes, & influmina
>erunt. Veniet,venietprorfusternpus fuum ,

aria?:&quipriusinmandatisacceper3nt,In
ngentiumneabieritiSj&inciuitatesSaraa-
norumneintraueritis5audientpoileaDomi
lpraecipientem rAccipietis virtutem Spiri- ^^
fancti fuperuenientisin voss&eritis mihi te-
non folurn in ludxa , kd in omni etiam Sa-
■ia,&vfqsadvltimumterr«. 4c , qijhi j^jjL^
fuafum eft,neq;indepoffiim reuocare fentea^/
»,& fi .aliquanto ferius, & laboriqfius,& V*Ss~/f'
jfbrtaffeproinitijs,tamen-aliquando Spkis /
fandi benignitate,Indorum gentes fore-jUL^
uangeli j gratia multum locupletentur,SU£*. £
escoraDominoSabaothftudcusferant.Negj /
6aliasegodifficultatesperpendoauttinj£& Jr
moperariorum fidelium, & prudentiuniij^ ^ ^.
rifto magnaminopiamcummagna ..prg&^2-^* J-Jv? «
Mamercenariorunf, &eoruquifuaquj£rujiJU ;P#2?
iquaj Iefu Chrifti. Igitur fi Doiqinusj&Ba €
operanos miferit in raeffem fuam, oge^ f
ios inquam inconfufibiles,re<fte traftanjss. f
•bum veritatis3quos hxc natio hominum^nc^^
iqu*rere,fedfeperfpiciat, quilibenter fi]i^^
ifaurizent, infuper & feipfos impendeifc^utt- ^ J2
imarum. falute promptiifimi fint , qujjuias* ^ ' ' *
ocharifintfilijfpirituales,vt'iionfolun>£ui-/
lium Chrifti, fed ipfaquoque vifcerajxadfice-1 TfeA<
ient,quiprobatiaD'eoit^lpquantur,jttJia»-j
aeranthominibusplacere,fedpeo,quij»rjai)aXL-;
rda,quorum fermo non fit in fpecie ajiyiattfir l
s,neque in occafione auaritiae , deniqs qui m •
am,fed Dei gloriam fynceriffime qu^£ajapic rf
anemanipulipleniinareaChriJaicalli^^ /
L 5 tm(i

P*V

$$m.4»

jbm. iu

if® T)n FROCUAN^A Inbor

JElUJCconfumptafterilitate,Iartiffim3t'feget

^eju^&congregabunturin vitamanern.arxi

MsntisL jnterim opus eft , & fideli ad Beurr

jdo&e,vt mittat operarios fuos. Neq; lenite

j&lsmere pronuntiata quifquam putet: ip

^cx^erietia locupJes teftis eft.Sunt homines

JBxi-dli quidem,fedfunt certe,quiexemp.I

^ojnprobauerunt Indorum perniciem no.n

^Lfifle,quinacli Bddes, ftrenuos, ac prud

jfil£fi£slotesacduces,fentiuntplane doclrin

uin* vim,& vita ipfa refp.ondent,pauIatira

tfem vtfo.lentomnia/edtamenaccipiunt f

& vltro fruclificant p.rimum quidem herba

eftexternurn religionis cultum , deinde Cpi

inte)I;ge.ntiap,&affeausqualifcumq;,poftr

plenurn frumentum in fpica, hoceii Fidem

pleneper dileftionem operantem. digne :

Nequeenimfumma lncrementa exigenda

vno ftatim die. Qnod fi qu* a Catholico R

& illius fenatu(pro m.agnpChriftiane religi

ardore, cV ftudio fa.lutis Indorum)edicla m

runt,reifortuniiqueiftorum beneacfapie

profpicientiatamdiJigenter a.c fideliter exi

tionicomjnittantur, quafunt rieceffarib..pr<

rata ,non foiu facilis,&iucundajverum etia

ftuofaadmo.dumfuturaeffetbreui Indicx f

tisadminiftratio,tit.tamen vtcumqueres ha

nus ie habuerit, non tam. maje ,habet,quin mi

Indorum m.illia Chrifto iucrifiant: atq; vbi c

damHeli.af.ac mmij z-iatores omaes*tndoi

gestes polt Baal fuum abire conqueruntur , c

nesretinere Guacas fuas, &(uo Zupai fen

eiamat,ibireliquu fibi Dominusplufquam l

temmiJlia,quinoncuruantgenu anteBaal,

$ A t V T «. L I B E R I. m £&

^bdias interdum eft , etiam Propheti* dono
iu!atus.Nouit Dominus qui func eius,qmnes trim v
cesicruienrei.C^*curnitafint,n6eftChri ?fd.$>
iipeftoris,feda'Chriftifp.iritualieniffimi,
mnes inde auocare,& a negotio gerendo de-
tari:cu' difficultates omnes quantarcuq; fmr,
prarcepto ,& sratia fuperiqres cffenon pof-
, fruclufque anrmarum , vt parciffime iuc-
at in tam infinita multitudine non pqffitnon
i copiofus,& merces apud D.eum mukbmax-

)& etwn in p&ftniia Ubore miniftrorumfia-
iiusanimarumfttiongemaior..

Cap. XVI.
C fruftum Euangelica? pracdicationjs nos
^quidem animarum multitudinemetimur,
utfcriptumeft,Invnumcolligam reliquias (

■ae'l,pariter ponam illum quafi gregem in oui- MiCh'*<
quafipecusi'nme.diocauIaru,'tumultuabfitur
ntflti tudine hominum . Ipfe tamen Dominus Mrftt.a*
cit multos efTe vocatos , paucos verb eleclps,
ultos ad Euangelium,& nuptias inuitatos, pau Lw.ff»
»s dignos fe conuiuio pr^builTe. Quod fapieter
putans Paulus fibi qttoq; ipfi timet,& non con i£w&
ntus tam rarae vocationis iuap gratia, corpus ad
iccaftigat,& domat , ne praedicans alijs repro-
is ipfe efrkiatur,neq; nos hoc confilij vilo mo-
jignorarepatitur. Vtcum antiquos patrestot lCor>m
: tantis beneficijs cumulatos videamus, & bap-
.fmofiguratiuolotos,&menfaDomini-fpiritua
.communicatos,&tamenextotmillibushomi mb^>
um vix vnum , aut alterum bene placuiffe cora
>omino,quibusiratnsiur4uit,fiintroibutin re- Fjal^.
mL: - - *"; l • "' j - quiera

Luc. 13.

JfaUo.

Ofe.u

Momy.

*72- DE PRo^VR ANTDA INDOR

quiem mea: nos quoq; timeamus , neq; nob;
*is deaccepta lamgratiaplaceamus^&dua,
redionemnoitramfcnptaillaomniaintei
mus,qui nobis videmur ftare in gratia ifta '.E

geIij,omnibusmodiscaucamus,neindeex<

mus.Nam&femenrecipj3&exoririparum

deft,quandp vel folis iniuria, .ve! fpinarum

probitate cprrumpitur . Pauci fun t rewera \

wluantur:neqifempermuJti'plicatageBte,r

ruficatur ftatim laetitia .. Sed & fi fuent muli

do filiorum Ifrael, vt arena maris, reliquia?

u* fient. Tota enim eleflorum ciaius m^

quidem ipfa per fe, fed cum numerpfitate fi

*umfaxuhhuiuscomparata,exiguaeft:vtv

fime a fandis Prophetis, reliqui* falu* effe

cantur, veluti ex magno aliquo aceruo,aut dj

oioconuiuio.Ha?ce6pertinentomnia, vt i

msquorundamopiniorefellatur,quiiuftiti

r>ei ignorantes,& fuam volentes ftatuere, iu

tixDei nonfuntfubiefti. Hitum demum 01

iem vberem,&fru#um copiofum fibi cogita

cum ad votum fuccedunt omnia,atqj homini

myriades Jucro fuo vix fufricere putant: quo

vt eft laudanda voluntas, ita corrigenda feril

tja:ne fi glonam Apoftolicam semulentur,

pnmitjas Euangelij , quicquid inferius eft , a

minus amplum, fterilitatem-,&inopiam arl

trentur.Contentus certe effe debet operariu<

*nvmeaflabore&.fruflu,Dominiatqueh«re<

voluntati iatisfaftum ftt.Sed vtlucra Euange.

ca jpfa multitudine metiamur,e<juidem non i

telligo,cur Jabore,&opera mihiftrorum n<

Jonge ttiaior apparent fru&us f^lmis I ndorui

ffara vt eaafferam,quae omnes h orugt, quseqi

ipficai

S A t V T E. L I B B R t _ I7J

:aufa? Indorum infeftiffimi confitetur,pro«
.,&renafcentium,&ih Chriftomorienti-
arbanonpoteftnon effe plurima. Quote-
infahcidm.milliaquotidiedeihterituaeter-
ipiuntur falutari lauacro?qui empti ftatirri
rrsteneri Chrifti fahguinisfoetus Deoim-
ilati off eruntur.Etfi enim frequens eft vbi-
tnfantuios recentes ab vtero extihgui,©b ^UbM
n caufam Ariitoteles fcribit gentium fmffe "tft.Minp,
uetudinem,nonante nomenimpoherequa
ius dies veluti iam vi$urum puerum re-
:iaret,qubd primo dierum feptenario vix
nominedignushaberipoifif5propternatu-
iconftantiam: tamen,vt quorundam opinio
nefcioquocoeli , aerisve occulto taduin
prope regione duobus qirculis Tropicis
prehenia , multb frequentiffimum eft,
ns ortos pueros ahte paucos dies interire,vt
lufim dicere, vtra portio ik maior abeunti-
an permanentium . Quos omnes cuni iibl
iilus amator paruulorumfacro fuifangui-

ata caufa pronuhtiari: vtquemmorsiuftii
minueniat* huicnon admpfiumnhfir virag
"rionsimqujjus. Atque de Indorumgente
plurimorum fententiaeft^eorumque maxi-
qui diutius cum i js verfantur, vrgente metU
:tis,plerofque facerdotem protinusfibivo-
;3Patrem adeffe obnixepetere,peccata fua
enter,& ferib confiteri,magna fcidei,&poe-
mtia* indicia praebere, idque cum liceret il-

ii%

174-Dfi nocf r anb a rkboR

]is3 veifniefefleres fuas agere^&proarbi

compooere.Quemeorum animum cuma

iiuJiisaudifrem3&aJiquaexparteipfequo>

pertus efse,quarfiui tame di Jigetius ex alijs

experientiores iudicaba, & minus cauff In

affec"tos:fcquamuis non pauci efTent pra?(

ihterSatrapas,& Curacas ac vetuiliores I

rum,quietiamtunc infidelitatisfua? figna

forent3tamen pJerofque, vt dixi.ita fe com

reomnium telli rnoniocomprobaui. Qiia

resmagnamprofe&b falutis Indorumipei

citrpropterea quod certum effe videtur int<

ridei&reiigionisindicium5eo temporep(

tentiamEcclefiafticam exoptare, quo mn

veritatis & fenfus intimi ratio haberi folet

pote nuIJa iam ficlionis aut metus caufa rej

te. Quocircanarrabat tpifcopus Popaiane

ciirn ipfeiamoKmin ^artibus Mexicanisfi

cumalijs fui ordinis viris verfaretur ( er

riim Augufliniana? famiJia?) vehementerac

rari fe foJitum ilJorum Indorum ridem, qui

extremomorboJaborantes3cx: mbrti propir

a fuis fe portari pra?ciperent ita vt erant deci

bentes ieclulis autquasHamacasvocant5Io

itinere fex aut feptem interdum etiam pluri

milliarijs confedis vfque ad facerdotem

monachum.vt fieret flbi copia confitendi pe

ta,adeb vt in ipfa via iacentes horum non pa

patris pra? ientia pra?ftoJantes occurrerent,ir

dum in ipfo itinere extinguerentur. Acreu

credendumefthorum non mediocrem turb

profua pi etateac fide, faJutari po?nitentia

fnifiionem confequi apud benignum Deum,

^uead vitarri migrare perpecuarn. Primt

5ALVTE. IlBER I. . Iff

quibus minus naturalis talenti donatum Lucjzl
> ijs iuxta Saluatons fententiam,minus re-
ndum fit3exiguoquippeconceditur mife- ^^
dia . beinde lfiorum crimina vt plurimu,
iusgenerisfunt,vcinexorabilem fibired-
beurn , atque in ip(o inreritu vetef a vlcif-
fc,cuiufmodi icripturaeprsedicat maxim.e*
tainSpiritumfanctu>xcerhmaIitiaper- frwi
ta.Peccantenimplenq; vel ignorStia^ vel Ekr.y*
sinfirmitateincitati, q^ibus fi ebrietates, Efal%%
►rtationumflagitiaadirnasjvixquicqiiare-
m fit. Poflremo^neqireftitutionibusrei ali
neqiiriiuri;s5aut;inimicitijsimpediuntur,
>bftihatione quadamfcelera perpetrandi;
/ixauaritia^aut violentiseapud eds fenfus
libusomnibusrebusmeritoadducimurjVf
orumextremafalute noparum fperemus^
>rifertim intuentesclementiam,quipatf-
.atqjinopis oblationemlicetexigtiam nom
imnit. Mihi verb perfuadeo , vt de iftoruns
rorum confeffione, &poenitentia meliui
am , quamdemultorum fseculi huius po-
umacfapientium in extremo vitar fpiri«
*enti apparatu , & pompa , etiam fi facer-
11 longo ordine cingantur , & de maJi
sdiuinjs magna legata Ecclefijs relin^
t. Solusille, quinouifcmnes, fcit vnde
:sfaluifiant.Sepecj>altumefthominibus.,ab ,,

latioeiTanteDeum.Nem^igituriudicetali ^^
eruum ,neq; ftulta & ignobilia mundi coo-
.Itaq;vbi operariorum non cernimus vfq;
magnos fudores pro Chrifto^non poiTumuS
i ftenlitate-m accufare,fiquidem in tanta de
miriiftroruhoseertefm&us videmus, vt-

mn

MditM

M*ti 12.

Uan.4°

U4i49

?^DS PROC VR A ND A INBOR
furifinevlladubitatione longecumulatio
mododignitati Euangelijrefpondent di§
miniftrorum, Neque vero pro paruo ducei
eft3quod expulfo Diaboio Chriftus regn;
pronefarij*,& impurisidolorum cultibi
cleftailica facramenta celebrantunqucd1
ficioriim , flagitiorum , parricidiorum quc
decrefcat furor,neqj audeat fcelus impune
fari.Tremit Satanas fe pulfum, & quantisp
viribus,agit,vtliceatredireadpriftifiam c
iuxta Euangeli-um . Iccirco vacuam Clirift
niftrisoptat ,, &dolens fefpoliariantiqui
haereditate3in omne felatus vertit, cur no;
mille3miilenocendiartes3vtferuisChrift
fuadeat vanos3& inutilesfuos efte laborc
torpore acdefperationefuperatireliriqua;
fipatasChnfti oues,abimmaniiiimoiupo
tinus trucidandas.Sed ftat Dominus propc
fuo>& damat:Qui non cblligit mecum , di
pit, & qui non eit mecum^contra me eft. a
nionet3adhuch©rt2tur]eiiareoculcs,&v
regiones albasad meiTem: vtquife minatjf
gaudeat3&quimetitB

Fatientia, & laboreeffici, vtcopiofifruftus e
agro Dominico colligantur. K
Cap. XVIL
Lla verb Dnifententiacomprobantisir
efte vcrbum verum,quia alius eft,qui fem
& alius eft,qui metit,fatis rios confirmare. 3
folarideberet fipro diligentia feminandi;
tis verbum3n6 apparet illico fidei, & charii
fiu&us affurgere.Fieri enim poteft, vt fem<

m

l

S A L VTE. LlBER I. *77

nda?pra?fenstempusfit3futurumaliquando
meffiscolligenda?. Apoftoli in Propheta-
laboresintroiiTedicuntur^nequetamen^vel
:li\li fibi fru&ificarunt/ed Deo, qui nouit
>rtuna temporaiuxta fapientis fententiam
uiq; negotio.Hominisautem afflictio mul- Ecc^ ••
propterea quod futura fcire nqh poteft.Sed
n&quiarat,in fpedebetarare fruclus per- » Cor. 9.
hdi, &huic iWfpef, etiam fi dilata affli- frouerb.ii
debet nihilomiiius-patientiam &lohgani^ .
tem adhibere.Ecce agricolaj ait lacobus A- lacok j.
)lus,expe6t2t pretiofum fru&uni terrab, pa-
:erferens3 dQnecaccipiattemporaneum &
linunijpatientes igitur eftote & vos, & con-
uecorda veftra.Abrabam longanirniterfe- Heb.6.
adeptus eft repromifiidnem. Ac fere omnis
r'i2, ommsfermodiuinus eb maxime ten-
frper patientiam fcripturarum fpem &con- &cm' ty
ionem habeant, qui laborant quidem , fed
rumfuorumemolumerita hon videnr. Ni-
iagninii3nihi!g.loriadignum fine patientia
lam pera&ufn eft.Ipfos Rofnanos reriim do
>s patientia maxime & tolerantia, orbis pc-
Jnon folum profana?,veruni et\M-n facra* IU \%um\i. S»
commendarimt. Nequetarn faitadrhirabi-
fchtia in pr ofpera, quamih adueria fortu-
mftantia.Non videmus nos-modo nafcentis
fcKi-iffic ulta tes a Chriftianis 6rti,inter fo-
H§riftianos educati. Certe fides vbi nunc
ioresaltiorefqueradices€git,ib'i initia ha~
longe difficillima . Nori iglzur femetois E-
[elicae fruges ex praeferitiJbus tantirtiirnodo
en da* fu n t. I n 1 ege fa n e fcr i pt u m ieg i m u s:
ndoingreffifueritisterramj &piantaueri- Le«i7,ip;
M ' iisirf

RXjl

!

«

t^lDE PROCVRAND'A IND^ORI

iis in ea ligna poniifera,auferetis pifaeputia <

porna,qua?germinant , immunda erunt m

necedetisex eis.Quarroautem annoonmnu

ctuseorum fanftiticabitur laudabilis .Don

Quintoaotem annocomedetis fruclrus, cor

gantespoma5qusepr©ferunt. . Fortafrisin Ce

nuper mgreifi ex piantatis Jigftis nondum r.

matura atq> efui apta decerpimus ; fortaifis

Indorum nofldurn frudhis i^tis fame pra?di<

rum dignos edidit : zihuc prseputia aufcr

funt:adhuc mukuspriftina? infklelitatis g

eil.Sed quid agimus ? ita ne femper fururun

Imo veropofterorum ialtem generacione

dubitatfrucMsdiuino confpeciu dignos5c

vetuftatis ftpore abolito3exorituroi?"EruiK

parentibus feliciores,quod experientia iati

cet,eruntfidei magis idonei patereft fu-a (v

iritioneminusimbutj, religionidiligentit

nutriti'. Neqsvideocurquifquamcontra n

ominetur infauft&Natio nujla eft hominuu

fequenticr,nulla fubiedHbr . Ingeraio-nequ;

duro&obtuibjimitandi quicqmd viderint:

recupidi. Inqoibus potentiam & regendj

thoritatemconfpiciunt, nimium venerabu

diflo citiusobfecundantes . His tnoribus Ii

efte prseditosyquicunque vel exiliter expc

~~eft,no"n'igm>rat.-Si ergo magiftros- nacli finti

nuos,Chrifti charitateferuentes, qui bono-<

plo^acfaiiado^irina gregesiibi commifTosi

citepafeant,quid«on fperandum eii, diuin

primis,qua? non deeft fuis , gratia afpirante?

quoniamomniabicafpera, omniaaduerfa i

f antur,vel certe exiftimantur a multis,often<

Js&ore & patieniia mn&& fuperari, & de dei

$ a t v 1 1: t j i e k ?: . \%

atque an-unmofisinitijsin laetiffimos exi-
>lerecom2erti.Oftendam verbnon tam ra-
bus^quamexemploPatrumjquodefficaciutf
jadet. Ac placetpaulbfufiusreferre, qu&
,ncto Malachia Epifcopo cba?taneqfuo Be
ardiisicribat3cum.primurfacreatus"elr Pa- ^, *',
:onnereth, qua?chiiraseftihHiberhia.Cii [f^lf
iiTet,inqiiit5pro officiofuqagere, tuncin- ltuhUcg
m homo Dei3hon ad hornines ie, fed ad be»
Jeftihatum.Nufquarh tales cx.pertus erat iri
tacumquebarbarie^jiufqtiain r-epererat fic
Ifes ad mores, fic ferales ad ritus.fic ad Fi-
impids , ad leges*barbaros , cerurcofos ad
plinam/purcosad vitam.Chrifliahi nomi-
^pngani.nohciecimasdare, nonprimitias,
egitima fairecbniugia, non faceVeconfef-
s,poenitentias nec qui. peteret, nec qui da-
enitusihtfenirl|. Mihiftrialtaris panci i&
jm erant Jed quid opus pluritf, vbi ifxfapm
inter laicos propemodum oribfa vacaret*
erat qubd defuis fru&ificareht officijs iri
lone.quam.Neqi ehim iiYffccIefi js,aut pra^-
tisvox,autcantatisaud'iebatur.Hocftatuj
bribushembopinfcrcauTaelndicaf^arn ini-
(ir,qui nofqeliciorero,vel potiusminusin^
:em prouincia iftam hoftram agnofcat. Sed ,
imusaildire,quodoptimiChriIii miniftrx
jerditopopuloofricififuerit^C^idfacereti
it,athleta Domin:?-auc cedehdum turpiter,
ericulose' certandum . Scd qui fe paftorem,
nercenariumagnbfcebat3ejegitftarequarri
*e,paratus &animam dare prbombus, fi o~
Tet.Htquanquam omnes lupi, oueshulla^
intrepidnsinmediolupdrujbmhimbdisai
M % eiiitMt&

c,

TAdtth.j*

Luc<enQ

Ofe.i

jSoDe procvranda Indorv

gumentofiis,quomodofaceretouesdelupis:
nerecommuniter5iecretbarguere.,flereper
gulosmunc afpere,nune leniter conuenire,)
utcuiq^expedirevidebat.Inquibus minus
profeaffent, cor contritum, &humi]iatuu
ferebatpro eis. Quoties no&es totas perui^
duxit,extendens manus in orafione ? £t cum
nireadEcciefiani nollent, per vicos,&pla
©ccurrebat inuitis,& circumiens ciuitatem <
rebat anhelus3quecfi Chrifto acquifcret. $ed
rum conatuum exitum forfitan quis expecle
bi ergo Bernardusiniurias, & difficuk-ates
Chrifhrmultas aB.Mahlchia tolleratas narfa
adiungitiPerfeuerauit pulfans i & fecundu |
miffionem tandem aliquandopulfantiaper
eft. Ceffitduritia,quicuitba-rbarieSj,-& do:
exafperanspaulatini Jeniri cGepit,p;irilatim i
recnonemadmittere3reeiperedifciplinam<.
unt de mediobaibarice; leges, Rornaris intrc
cuntur,recipiuntuf vbiq; Ecclefiafhcae cdrt
tu d i ries^co n t r ar i a? r e i j ci u h t u r, r eaed i fi ca ntu
filica?,ordiriatur Clerus inillisy facramentoi
rite folemnia celebrantuf.Confeffiories fiun
Ecclefiam conueniunt plebesycpncjibinatus
neftat celebritas nuptiarum.Poflremo fic m
taih meliusomniajVthodieilligenti couen
quod DomiriuspefProphetam dicit,.Qui i
rion populus meus,nunc populus meus . Ha»
rius Bernardusde'S.Malachia3 cjua? tam fuser
tatafunt,vtincaufa fimili,imblonge deteri
induHria-m atqjpperam boni militis Chrifti
camus,&fideia£perfeueraritia? certiffimos ;
vberrimos frucr us contempiemur,ne noftra <
fimulata iriertia inculti ac fyiuofi foli fter

nat

SALVTE. LIBER I. l^

iraculpetur. Alterumquoq; exemplumeo-
ipertinensquamuisalia ratione ex hiftoria
■probataafferamus;Js lib.x.Anglicarum re- U^c^
"Wert Mellitum olima magno GregonO S* 0'
Auguftino miffum, propter fxuientis regis
rias & plebis exiguum numerurn pulium
>riafedeCantuam'venifTe, ytcum Lauren-
I Iufto coepifcopis fuis tra&aret,qtiid fafto
jeffet. Decretumquecommuni confilio iar
effe, vtomnesinpatriam redeuntes lif>era
nenteDomitiodeleruirent, q^am interre-
ss fidei barbaros fine fru&u refiderent. Itaqj
litus & luftus in partes Gallix receffere . Cu
>Laurentiuseosiafecuturus,ac Britanniam
fturuseffec, iuffit ipfafibino&e in Ecclef^a
poftoloriim Petri & Pauli ftratum parari: in
cumpoftmultaspreces,&lachrymasadDeu
ftatuEcclefiifufas, obdornifffet, apparuit
^atiffimus Apoftilorum pijinceps, & multo .
m tempore fecretas no&is fiagellis ar&iori-
cardens, fcifcitabatur Apoftolica diftri&io-
juare gregem,quem fibi ipfe crediderat, re-
[ueret?An mei,inquit,©blkus es exempli^qui
paruuHsChrifti,<juos mihi in indicium iux
rftionis commepd^uerat, yincula, verhera,
teres, affliftiones,' ipfam ■poftremp morteni
nprtem crucis ab infidelibus etiajn inirnicis
rifti ipfe cum Chrifto coronandus pertuli?
; B.Petriflagellisfimul, & cxhortationibus
matus, atq5erudltusLaurentius,manerede-
ni t,focios ex Gallia reuocat, . Regem fibi ha-
tius infeftum adit,6ftenfis vulrieribus flectit,
olucratu^gentistctiusfalutem ad finem viq;
Ita cum alacritate procurat,& perfeuerantiae
M 3 tandeni

i8*De phogvranda Indorv
v • , . *anclemmeritisimpetrat.Solanimirumeft,<
ffaj»*+*t ^coronatur perfeuerantia . Quibus profedo
£^*^»-^umcntJsfatis Chnfti milites admonentur (
;5^^^«^//^reviq;admortem,&inrebu$adi3erfi$diu
^*%r^ *c>»»**-auxiIiofreti,conftanterfperarevi<apriam.]
jJ^irtZf^^P^^^ Pei autem,

?*. q ~ fidLlMo«u^at,yincefe. Dei agricuitura eft, :

f.ff * 3» j ffdlfoaripfftrfr neq; qui plan tat eft aliquid ,
, 9H£#lixigaufedquiincrementumdatDeua
'*£!<«? aalkiUfaiitKt^undum labqrern fuum,n

yW- ^^?*?# ^^ nonfolhnfuturifiuansjpesfit ;fedpr4

hPJh

V ' '-—"v -

f tf etiamfatu magrii certa &ocumen~
tateneantur.

C a p v t XVIII,

A Tqueha?cfereita a medifputatafunt, t
T quamdelndorumgenteadEuangelij |
?atemperducenda,tenuieer,&anguftiipfeq
queiencH-em, neq;praecJari aiiciaus fru&ui
hishboribus coliigendifpem vllam certam
nere.Qupd quanquam his gentibus ^ quibus \
de me fauereproriteor , non foium parum ho
ilumsvefumetiam.vtquidamnoftrireclead
-iient,prorlus jniquum,& iniunofum eft, atta
hbenter facio,quod malim in caufa Indorum
fe en iamodeitt!sdftenibr,quamnimius iau
torexiirimari.Vtenimomnesnationesna:, c
magno Qceano ambiuntur , ita ef eat barba
abiurd*,inhumanj& ingratae, leues, obtufa,
uangeiio dcniqu_e,& omni fpintuaii negotio
fpt^quemadmodumpierique niercenarior
calummaatur, :mnm ipfy illorum ceftificat

m ei

'

SALVTfi. IXBER I. # m
eclum eft certe haftenus, vt tot gentium fa«
inullomodo defperare debeamus, neque
falua rerum fide poffimus. Itaque quamuis
neffet, quod fumuntfaiutis Indicxoppu-
►res^tamenquodmaximevolunt, minime
unt. Ego verb fi plane quod fentio dicturus
immentb prorfusin caufa Euangehj ha-
pmium ingenium naturamque accuian
'mododubito,atqueequidemcertusfum,
ngelij introitusinhas regiones is extitif-
juem fcuangeiij .conditor maxime docuit*
liosiiliusprogreffusfuturos fuiffe, quan*
I prtma, & Apoftolka Ecciefia Jegimus,
fipoft taiemnollrorum hominum corru-
em, Cliriftum tamen coiurit, & fi quan-
igiiirum prxfe&um ve paulo modeftioreni
funt,m'iri fice, & aufcukant , & colunt, &
>s quauis cera molliores prfcbeot , .& quic-
praeclari , atque honefti vident, lmitar*
•ndunt , quid oeus bone3futurum fuiffe ar-
mur,fiexipfis praedkationisexordijs ipe*
s-Euangelizantiumpacempedesconfpexil*
fiie iofos Chrifto,nonfoaqu;«ri,&verbis,
>usipfisdidiciffen.t? Noftraecerte minim*
tatis Patres,qui in his Peruenfibus rcgioni*
.nnos lam ocio verfantur, & harum gen-
mores ex{>erti funt,tummiffionesdiutur-
Hultaiqueobeundo,tumeorum Parochias
rie fufcipiendo,tum verb fineParochi mu-
continenter cum his agendo,omnibuspror
lodis fefe fruftus. opmionemaiores lmie*
tam ienbteftificantur,vtDeuminuoceiu?
limam fuam 5 fi ^on ita res feie habcat.
iam etiam in primis inter noftros graues,^

n

*

J$fDE procvranda Indor\
maturi viri fenufquam , neque faciliores:
quemeliores Euangelij fegetes vidiffe, fcr
Jiteris cofirmarunt3qui tamen.cum ex Hiff.
aduentarent,vulgari5ideil: contraria opin
tenebantur, quam faclo abunde fatis peri
penitusexuerunt. Nam & ingenioibs effi
Indos3&dociles3&manfuetos., &bonorut
Cerdotum amarores,& obedientes, &faflu,
pumque contemptores3& quod nlulti mini
dunt,fi femel fenb.atque ex animo3 religic
virtutemquefufceperint, infententia con
fes. Quodegovtfentiam,nondifiicileaddi
cum vrdeamus [ngarum fidcideditos, aut<
carumfuperrlitioneaifriclos.proaccultan
bicornmiffaidolorurn vaqitate,autgazar£
ditajibenri0]mepaifimoccumbere3citii
fortuna5vitamc|iie ipfamfuam, quim pat
iuperftnionisarcanaprodere. Qyisenimr
Indosflagris fxpiconcifos, fxp.e flammis
ilos.neqs verburntameninhis cruciatibus
trafuamfententiam protuliffe? Cur ergo
bblum Chriilo fdrtiorern in fe tuendo pute'
Autadfalfa.&perniciofa.quamadvera^
iutana conferuanda conlfantiores futuraj
gentes a Deo, & <?onditas,& redempt3s?Da
certeapudlndos/\pollolicosviros,reddar
fe viciffim ex Indis Apoftblicosfrudus. A«
ftros, quodnefcio quam vitae honeftioris
ciem, & cupiditatis abieftionem forte cot
xerint,ita Indi accurrunt,vtpaffim confeii
facienda* cauia remo tiffimi etia veniant, tr,
ta3auto#ogintaleuc3semenfi:concionesf
ifa fiequentaffevidimus,vtinfatiabiliDei
bifameferri viderentur,vnaexalut vfqsad
V tu<

Salvte. Liber I. . iS*
fequinqueebdemdieadeuntesjidqueom-
diebus D'ominicis,& feftis:poenitentia? fa*
entum perpeciua quadam frequentia ita , &
fcTeddi,qui cerneret,iubila?um,aut -"magnaS
amadsetempus omnino crederet ? .Dari fibi
I poenitentias poftulant,& fi minus pro vo
auesimpQnuntur5ipfiafripiuntr!achiymis
jrbo dolore fe coficientes. Inuitik alij alios
enitentiam tantoardore, vt noftri non pof-
inibusfatisfacere,~& illorum preeibus-im-
pjsfe opprirm conquerantur. In melioris
propofico ita conftantcs , vt npnnullas foe-
is^qui fexus fragilior efr3conilet3neq; preci-
neq;minis5neq;vero ilrido cpmrnusmu-
e,& iugulo oppofito peruinci potuiffe,vt
riliusamatoribusobfequerenturjfuaomnia
iter dant:Chrifti cprpus r.auidiffime efuriut,
iibus conceditur, nrundiffime accipiunt 3 &s
jioseconferuantjneque vltra fefemelcom-
licatoslocum-crimini-dare poiTe txftamur.
^dfecus cumerTet aliquando faftum ,tanta
ignatiorie aduerfus.fe ipfum lndum. corn-
:um fcimiis,vt a fe ftrangulandp tanquam im
,& facrilego Domini corporis proditore vix
itis temperare pot,uerit.Qiiofdam ea deuotio
liuinits,implericQnftat,vtderebusdiuinis;fa
ater prorfus3&" excelse fentiant 3 & nonnun<-
m dono ccelefti futura praeuideant.Iromodi-
a hax,& per ex aggeratione dicla plerique ex
mabunt,auteriam velotfiCra ridebunt.Ve-
n ego ccf ta*& explorata loquor. Ac quicquid
jui videntur fibi folieffe Chriftiani,contra
ceptsnt3in nationes quoque gfatia Dei ditf u-
:ft,&nihil Deusdifcernitinter iftos,&nos,
, M $ ..fide

"/ W Di PROCVRANDA I N D 0 R

■fide puriftcanscordaeorum.Et quidem fafj

fousipfisiam vicli fatenturfenihjl vnquan

sutyidiffe,autde Indorumgente fperaffe,a

ita,&admirantur,&:DeooptifnoPatriorp

rum gratiasagunn nonulli etiam noftros f(

&fefociosadiungereinhac Euangeh jfel

tecontendunt: plwrimi contraoppugnare

gune,quos oportebat de fratrum falttte laeta

coadiutoribus iuis beneuole gratulan. Qac

ro a noftns hadenus effeclumeft, tantur

quantum oper^riusquiuis Euaogelijnon in

lis, & imperitus efticere poffit . Et ij lpfiex

ftris hancoperam nauantes falutt Indorum j

ci adniodum numero funt , prannnumers

Indorum multitudine. Quibus ex rebusf

profeclo intelligi poreft , quam fint futuri j

clari, atque vberes fru&us, fi plurimi huic ;

excolendooperanj ijs viribus,& induftria,

decet,a Domino meifis mittantur. Qjamuu

tem,multas Indorum nanonesEuangelioit

feaptas exiftimemus,vtnunc fcribnnus,ac

ruenfes profecio tales experti firnus,tame

reliquo etiam opere rnodu-m. tenebimus, ne

itaample derebus Indorum dicemus, nea

Indorumnationes^qua* minus effeidoneasi

ignoramus^praftenjife videamur . JNam ^tfi

ftros Indos,quosnouiaius,pra?cipuefpe&an

cuperemus tamen fi fieri poffet, omntum fa.

prodeffe,quodfcribitur. Nam ex ijs quoq

quosinextremaclaffe pofuimus, barbaris,;

oiusEuangelijgratiam copioios,& illufrresi

siipulos ferre.Brafilienfes profecco coniiat, n

libarbarorum nationi ingenij fei itate, & m<

ifafurdjtate. cedere, quos taniea focietatis 1

i

$AIVT< I/IBER L itT

ne opera, ita effe domitos,& humanis diui
elegibusaffuefadlos^noftrbrumliterisacr
ius,v t & homines,& Chriftiani boni fimul
idicerint. Habctetiamnunc Fidesgenti*-
rimitias fuas. Habet Euangelium inter n$-
sfru&usomniopinionemaiores. Uludio-
jodo orandum eft,vt Chriftus; Dominusf
>s nos reddat noui teftamenti miniftros.
adhaec quistam idoneus? Atque haftenu^
icationem Euangelij apud barbaros, &fi
igna ex parte difhxilem,tamen,& necef-
iariam,&frudu plenam oftendimus*
Jam quibus modis aggredienda
|it;fequenti difputauone
explicandura

m

i

m

D E

PEOCVRANI

J N D O R V M

S A LVTE,

Mfhefu

Lmj4«

L I B E R SECYNDV.S.

pfficile ejfe rationem traderepradicandi b
Euangelium.

C A P V T PRIMVM.

\ V AE dua? res maxime inte
[ l dere videntur3annuntiati
'gciicae Pacis3&intentatio
igladij,eas nefcio quomodc
^hxc tetnporanon iblumco
Inmtjverum vt neceffaribcoh^rentescei
fanxerunt. Etrevera compluriurn barba
hunc nouum orbem incolentium inger
iufmodi ef^vt ni (i more ferarum>aliqua i
cogancur,vix vlla (pQS ilt^aut prorfusnul
?Ii<juando> vthumanitatem libertatemq
orum Dcjinduant. Porrbaltera ex.pam
ipfa vduti reclamat fe D$i effs dc
non opus homin-u m > & fuapte natura in
ram, vt qui-coadiam, velit, nullam pot
ficiat. Itaque hstc fibi adeb repugnantia c<
re>&certama]iquam'inireratipnem>vj:i
gentia? veraluceconiiilant>&fiudiofa ci
ns j nduft ria cofraereant, mams omninp oj
quam vt noftradihgentia, aut ingenio
poffit. Scd , q.ui fimui nuptias prac claras iri
gelioac vere regias apparauit>fimul coi

SALVTE. LTBER Tt. 1*9

ifi laceros & pannofos acbarbaros prorfus
lir.docebitprofuadiuinafapientiaferuos
m ratione neq; ad epuias admitcant indig
eq;quantumuistameniIiiberaIes&fordi-
,ncaDominiiiberalitatefriuli^ntur3etiarn
ie'fta quaedam visac voluntaria,vt jtadica,
Kfio affa ehda fit . Huius tam difficilis ne*
inconu^rfione Barbarorum dux &magi-
Entas di , qua? omma fuftinecomma fpe* i Car.ij,
|e non agit perperam , neque inflatur , ne-
Igitat maJum;&vt femel bmnia dicam*
juxrit qu* fua funt . Chari tatis verb vene-
(ingulareenpiditasei^pdfimafideipropa-
aeac nutriendf nduerca.patrona mendacij,-
ntatis magiftra.comes violentitfiqua? mam
Kferuos ipecie. pietatis iriterduminduir,
ptut^eiusfunditus abnegat atqueeuertit.
titusigitur exfirpanda eit.fi mouileCbri-
Toftiumcupimuiintroirecjuamplurimos,
qui contra fecerinr , Reli-giohis Chriftjan*
lificamiaeprerexcu Chriiti nominiinfeftif-
sk hoftes p^rebebunt.eruntquede eorunt
ero, de quibus perfpicue propheta predix-
eosqui tranfibantfimpliciter,c6nuertiftis Mhh ^
:llum,caufam paulo fuperiusattulerat.Quo
i contra Deum eft manus eorum . Et concu-
unt agros5& vioienter tulerunt & rapueruc
tos.&Tcalumniabantur virum &domume-
virum&haereditatemeius. Hosaliusquoq»
>heta mihi cornpellare videtur , cum ita v&-
tenterinuehitur: Vx qui congregat auari- UabM.z.
imalamdomui fua?,vtfit in excelfo nidus
:,& liberarifeputat de manu mali. Cogi-
i confufionem domui t uae , concidifti popu-

lo$

^*&i

B-

|oDE FtaCTRANDA INB6

Iosmultos,&peccauitainmatua=Quia

parieee clamabita& lignum > quod inter

ras aedificiorum eiVefpondebit, 8c relie

feqiiuntuiyvaticinium fane in lisultis •

tneliusoculicernunt3quam]eguntin Pi

codice.Auaritia quidem manifeftaeft or

& auaritia? caufa nidus exceffus amb

vnde magnus error confequitur homin u

Vt putant confukntium5 cum potius , &

fuisruinamparent;Mirab'iIediclueft5q'

tomultorumopes effugcrint,atq,- euan

Vt ad nepotes ex tan ta re vix aliquid pert

oecukoDeiconilliosfedmanifeftoade6<

vteasomnes copiaspraftigias putareh<

poffint. Viderint ergo hi , an ad ipfos pei

quod propheta loquitur , cohcidiffe p

mukos ae domui fua? conrufionem pot

gitaffe , quam fplendorem & gloriam.

hisalioloco dicendumeft. Illudfnodo

Bius , quod eft omnium maximunj ; 8t

puum fundamentum,In hacdifputation<

tione pra^dicandi BarbarisHuangelium3(

satem nullo modo effe audkndam, cuius

giopericlitetur Fides neceffe eft : Char:

Vero prudente pro Magiftra femper habc

<qua? ciim fideliter falutem proximorurn q

inter difrlciles caufas viarri inuenit,& on

rationibus agit , vt confequatur qudd

pir,&quamuisimpedimenta interdi

multa patiatur,foelices tamen Deo

beneiuuanteexifusfor-

tiri fofet;

1'U.UJl

5ALVTS. LlBER II; W

er Infidelitatem etiampertinacem non Itcere
barbaros dehellare.

CaP, H. J v

iftit verb hoc loco quseftio a multis qui- J\d
pj copiose grauitcrque tra#ata,fed nece£-
nobi$quoqrrepetendaaAncharitatisChri'
pfit baibarbsbeJlb domare, vtdebeJlati.
prsdicationem recipiant.lllud autem pri
p in caufa barbarorum,Non effe Fzcitndz Rfim*$
vt veniat bona,quodfentire blafpfeemia?
; interpretatur Apoftdlus.BeJla ergo fi iffi *
mt , fufcipienda non funt , eeiam fi certam
•rn5veldimjdioorbis aiJatura videantur.
lobremfinuJlam aJiam parereviampra?-
oni inter Indos conftarct , quam belliex-
lone non iuiia, cJaufam potiusiilis Euart-
ianaam oporteretexiftiroare^quam vt Je-
sjperfra&a ad eiufdem Jegis obferuand»
tcationemirrumperetur.Sienimeaprop"^ %

lseffione.vbi quifquam bapnzandusinpc-
efitimpiorum, atque infidelium conftr-
, ad quem pcrueniri non poffit , vt lauacn*
erationis abluatur, nifi deceptis mentien-
ftodibu$, Auguftinus Jhe dogi^^OLS^ffii?- i&
fpondendum exift imat , jvxxLanfiTirn nm- t«^m Mr^
reputandum fit, vbi ad fahutntenduln &&&*&&
a-ternarfaluti folnper mendacium adims , .

^nmsnon videat.quant-Q faciliusrefponde 'Q/fcurs**
oftium fidei fcrr^^nHift^Bpfrirndii^^^j^ X^
impotiusexiftimareop6rtere?SedJpani5, «Jl
rnentum hoc om ni dubi rari one yac^guap0^**^^*
ronfequentia videamusjr^grifur^ftffiqfti^or^^ft^^ifc^
caafa in harharos fit infidelitas ipfa , quod

gelium repudieata Sedbrcuiter & abfolu-

te^iufti

OTB-

iodn .3.

Matt. 10.

R<?m lo.

£/4.52.

^abttj.

Jiji De procvranda Indor
jte^iufta caufa non eft infidelitas, quse folut
■Jialaethidicemj&vJtorem. Qui inereduli
^Jjiguitjira Dei manet fuper eum.Et^Qiu n<
dit iam iudicatos eft.Et. Otri non credider
denabitur. Hoc ad illos fane. Ad nos vero
SinjQiixficeperint vos, exeuntes excutite t
tejiLp^diun veftroru in illos. Nion dixit,ft
te gladios veftros io illos,iacula euibfate .
jno£tfia*£*&-iaculaautgladium intentare f
peretjqm* e,rjj vifgam & haailmrt de mar
ftulerat: - n ioi n inermes ad pfaeaj
mifrif vpnim etiam feminudosj difcalciai
jl&pfiia»fineargento. Nequeeniniait, Ec
tai.rtovx)sluposinter oues, fed oues poti
tfilJiipo^.Quanifpeciofi pedes Euangeli:
pacfija^annuntiatiumbona. Afiquamterr
pedejuninantiurri ^! - lium3 effundenfitli
gujnem.I 1 n armandiiiint militc : Chi ift
bella Domini exercituum praeliantur, ihi
ajjjsjxiliis 5 quapPaulus magnus Dux oft<
irate fiicciiifli lumbos mentis veftra? in v
aricara juftitia?,& calceati pc

j^y^**i^z £t**v* ferx pa ratioa^m Euangelij pzcis^ & reliqur

^+&4$wyt* ^f""m>raf" Dicet aliquis, Quid fi verba no

c)/^t-^^^H f funt,&profu'nt'verbera?j(i paceVn oblatam

'^Jj^diuntjbellumintentatumtiment? An nor

/useritvelpervinifaluos face.rea quam p<
miarq indulgentiam perire permittere?
1^.0 iftaquidem?ftinfubditosproferantur.In^
verb quod nobis ius fubiecerk, qua?re : &
niesPaulum,qui dedatafibiaChrifto' pot
%Cor.lo. &* gloriatur,fe inde colligentem^Quid mihi 1
23. ; quiforisfunt, iudicare? N6nneeos,qu

i.w.5. funt,Dominusiudicabk? Legamus farict

; ' ■" ~ 1

\***p

JAl'VTB. LlBER II. I9J

im commentarios,certam fententiam Apo-
confentienter docentium, Ecclefix ius &
>n effe in infideles, kd in eos tantju, qui per
im baptifmi ingreffifunt in ouileChrifti.
nobrem Auguftinus in quodam fermone
uens quofdam Chriftianos,qui ethnicorum
Irificijs contaminauerantrDe ijs,inquit,qui
funt,no5non iudicamusjillisblandiendum
rtcredant, in vobisputredo haec refecanda
tmox, N6 tollo,inquit,idola-illorum,quia
habeo in illos poteftatem, habebo autem
fuenntfacli Chrifiiani. DiuinequoqsBer-
usEugenium admonet libro de confidera-
j fecundo , Vicario Chrifti non dominarum
bem,fedapoftolatum.conuenire.Namprin-
sgentium dominantureorum :at non itae-
itervos. Nequeante paratum fePaulus di-'
lcifci inobedientiam fuorum, quam illo-
prior fuerit cornpleta ohedientia, id efr, (
ibi Auguftinusinterpretatur, non ante in
iquam agere legefaseft Ecclefiaftico viro,.
per Fidei obedientiam(fe ipfe 'Eccle£c ipon-
bmittat.Siue ergo infideles fint,&Chriituni
►rent,fiue3nnuntiapumetiamre'ijcia.nt3 no-
niilos belli decernendi ius nullum eft , hul-
>ncflacaufa. Quam iententiam fatis autho-
:efuaconrlrmauitD. Thomas, cum ptr<pi-
docuit,adEcclefiam nonpertjnereinfidtii-
m in illis punire , qui nunquam Fjden; rece-
jnt.Etquoniam magna copia cit eorum,qut
accurateexpoiuerunt,iliud iolum admonen
^arbicror, veniamijs dareoportere, fi qui
,qui zelo forraffis potius,.quam fcietia duct iE
UummiPontifku nunquamiacis commen-
h datam

Jllgufl. T O,

tQm.ferm.6,

Bern %. Ub,
de confid*

l.Corint ip

$o.#d Ba-
mfacium*

*94 DEPROCVR A-N T> A i N D 6 1
datam authoritatem amplificarc pergunt
extfafeptaEcclefiapgladium illius,&leg
ferH vplunt, quod tam eft abfurdum,vt a
,nemeliusconfutetin\quamabipfisfufnh
tificibus,& Ecclefia Catholica? perpetuo
atque vfu3quae hunquam in Paganos3aut 1
quodChnfti Fidern reipuerint3 animad
nequereligionisdiuerfitatem caufam bel
Cttic. Trid. interpretata eil . Quando laamque vel mir
Jef.i+.caf2> iurifdidioUisadurn Ecclefiaexercuitin
lcsper millequingentos annos? quando
tuIit?quando bonis ipoliauit?quando den
fubi jci noleotes coegit,vel etiamlattentai
fiforte teniporalem dbmrteatum gentim
fcbtinentes, etiam temporales leges infil
ieclos infideles, Chriftiani Principes tu
Quod quia fine contrpuerfiadmnesTentiu
modo aliquid-fentnintjfion eft, quod mor
fputationereuocetur indubium.

Quod quihufdam vifumft.prcfter crimln
^ Mr& coniraria,licere nojiris bdrhatos
- debellare.
C a p. III:

QVoniam veroinfidelitatisetiarr) perti
& pofitiuar, vt loquuntur Theologi, c
fibs3viuorum,&r mortudrumludici, puni
x Chriftus referuar i voluit3 neq; vlla Ecclef
legein rebelles ariimaduetti faseft, iJIm
gentiusdifcutiehdurrieft, quod poteft fe
quaeftionem vocari, An fepofita caufa Fid
id-poifintBarbaridt'bellari3quodcrimina
cademque atrocia perpetrantcontra ius n;
Itaqj vtrum poffidt necne cogi, vtab idolc

abftru

SALVTI. IlBgR 11, ¥ff

neant,anefarijsfacris, Sc collocutionibus*
cum ipfo Diaboloper quam frequentes ha~
,a concubitu mafculorurn,ab -ihceftuofa poj
nefororum ac matrum,& reliquis id genus
:iJ5?Nam facinora longum effet commemo-
quomodo alijalios i.ndicla caufa enecent,
>otatioResactemulentias fuas cruore mii-
t,humaiiis multi carnibus pro fummi$ddiT
rcfcantur, alij puerosinnoxiosfimulachris
cnt,alij .fuoruminferiasaliorum fanguin^
gant5pleriq; pbtentiam ad nihil aiiud,quani
>cendum,& faeuiendum,fibi datatn arbitren
>erinde, atq; irnmanes fera?,quas naturaliter
uinferioresacviribusimbecillespecudes,
sefuse vendicant: vt idero fitapud iflosdo-
iri5 &pr3edari: nihiialiud fubdituni effe3
npotentiorislibiaimobnoxium efte.Quari
,& quam late patens hec feritas barbarorurn
icvaftiffimo,orbe,qiurkusportentofi, qwac
macdominorumtyrannis, referre exa<5c£,
yoluminisopuscffet.Hiftor.iar In.dicc quan
imultanarrantiexigua tame ri e-ft portio prae
qua? res ipfa haber-yerum quod ad rem per-
:, certum.eftmoreslndorum plurimorum
:erinos? vtquodfabulse canunt d.e. quibuG».
faciequidem hornines. effe-, corpore vero
•ifces^autfues, aut lupos, idverumeffeno-
>arbari -fuismoribus probenr. Fremitergp
rorum hominu.m turba actumultuatur , cu
iudiunt,autetiamintuentur:horum fefce-
m vltoresajquiffi mos,milites putant : quic-
I contra nefarios naturse violatores feri o3
?,incendi js fa?uierint,f loria? ducunt, ac tuni
urn excurfiones fuas in barbaros laude a£
N i pri-.

lXm $»

196 De procvranda Indor
praemio,& apud Deum,& apud homines d

fimas iaclant. Neque verb huic vulgari opi
patroni defuere. Nam vtomittam eorur
tentiam^ qui penes Ecclefiam &Ecclefiae
Rom.Pont.ius effeadhaec Ethnicorum cr
p!e#endaftatuerunt,qui non tam noftra
.Apoftolicavoceiamdudum exploft fum
de inceftuofo flagitio Corinthij illius(qu<
tra naturae leges pugnare quis nefciat ? ) ft
eft^Chriftianos aci iter obiurgans,eorum <
risfunt,nempePaganorumfimiliacrimin
nihilpertinereteftatuseft.. Illiporro pr<
liusaliquidafferrefibi videntur,quihuiu
iusad vindicandanaturaecontrariafceler;
Ecclefiafticum^fed naturaleeffe volunt pe
timum quemque principem, qtfi poffit (
beat in Remp.perditis legibus ac moribui
tutam3fi verboaudiensnonfueritjfeirode
re,& belli iurefubie<5iisiuftas1eges imp
Qjod fiabijsqua?ras3cum multi principe.
entes3& probi,veI fint,vel fibi effe videati
potiffimum hoc opus dclcgRndum £z3 r<
dent,inhacrevtinca?terisnaturacommu
primooccupanti locumccdeAe . Ipioerg
natura? barbaros iftos pofle ab Hifpams dc
ri>quibusperRom!.Pont.prouinciahaecdi
data fit5quiq, viclricia Ggm primi vlcra 1
lis columnasextulerintj&ad immenfa ter:
fpatiaomniantiquitatihaclenus ignota p
xerint. Neq; mirii effe fi fortunis fuis exci<
Indi^cum potuerint propter fua mala mer
iam vitafpoliari iuftifiime. Etquoniam qi
dam dicereaiiquid videntur, & magnoper
popuiari fententia iftorum confentit orati

SALVTI. LTBER IL *9f

aufaargumentaafferant,recitemusneceffe
■iftotelis,inquiunt,fententiaeft,qui inli- Primumi
oliticisitafcripfitiQliodpoteftmetepro- Jrifto.i.
:e,naturaimperat,&dominatur: quodau- M<^M-
oteft corpore hoc facere , paret natura , &
:.Et mox, Barbari quod natura dominetur,
labent : quamobrem aitint Poet* Gra?cos
irisdominarioportere,quodidein natura
rbarus,&feruus. Cum ergobarbari ifti ;no-
lpramodumbarbari acferinirepertifint,
e mentem habeant ad ie,& fua regenda ido1
i,naturaip'facomparatueft, vtillis fubfint
reant,. qui dominari recte poflunt , atq; eos
tdu nacure; leges conuenienter regere.-Quod
■jiierit, debellaripoiTe iuite idem autaor
nat.B*liica,inquit,vivtioportetcontrabe- iVoti.caf
&contraeoshomines,quiadparendumna-
it,nec voluntparere.-quianatura id bellum
mexiftat. Alibi quoque Philofophus-fuatn
fententiamdeiultobelfe in barbaros am-
;-explicatitafcribens,Neq; exercitatiore- xS7.Prf.ft
beilicarumobidefJ:meditanda,vtinferui- -i*-
Kdigantimmerentes. Sedprimamneipfi
ferairecompellantur.DeindevMmperium
rantgrafia vtilitarisfubieciorum, nonante.
iadominationem.Terrio vteisdominetur, ■' .
*eruirefuntdigni.H#cille.Atq;hucpertine
ideturaliquaex parte-Romanorum hiffioria,
jxqui,&boniobleruantesforerit,omn.ium
ti exiftimantur,dtuino it.a decernente co.nfi-
piorum imperiumaiandlii patnaus laudai-
fcgimi*s,*&qu6deftarnpliii5in ipns.dmsais
is. Atinftnitis partibus prxfta it Chriiharii
>aris,quarci olim Kom-J

Cm.cap iz.
S.Thom. de

SecunduMt

N l

Mi^lr

• ' 1

• £m

tf | B I P R O C f R A N D A INDOR-
tit,Filij Iirael ob idolatriam atq; alia fcele
bellaruncAmorrharos^&r.reliquasgentes,'
icripturameminit,vtlibriIofue5&Sapien
piose docent.Cur ergo no liceat Chriitiani
Dei cultoribus iniuriasillius vJcifci, &ac
fyprian.Ub. vnius Creatoris cultum idololatras reu<
i'e Exhort. Quam rationem Cypriani cbnfirmat auth<
*<■/ Mdrryr. (i anteadue.tum Chrifti, inquit ille, circa 1
eap-s.zyq. j, colenduni>& idola (pernendaj h^c prxcepi
tSifitdiem, uatafunt^Cjuantomagis p.oftacjuentum C
TcrMm. &c*tera?Prsterea,ii in lege naturar viuen
fnines,quando nulla erant regna diuifa,no
Rcip. col.Iocata , liceret hpienti , & prob
fmprobum a malefadHscopefcere^vel vert
vijiceietdepertinace poenasfumere; niii
nius naturam adeo fui qblrtam, v t nullum c
(ucrit naturaliter fuarum legum iudicuim
potentiam ad dominaridum detulerit. Igi
eundem modum Reip. bene inttitutge barl
& illeges £&$ erit ad rauonis iui a compelh
iioquiimmaniffima fcelera naturaliter,&
&inemendata,im6ne,emendab.iliaquider
ftianeatneceffee/i,quonihilvidetur.abfu
Adde quod ft pueri,vel'homines ftupidi &
mcnte&Kemp.aliquamgubernarentjidqjC
gnidetrirnentofubdito.rum,liceretprofe<:
cinisPrincipibuslegec.haritatis,&iuren«
ii non poffent aliter perdita illoru m admir
tionememeudare^armis&vi^magiftratus
£ulumcogere,vtautijbiPrincipem creai
doneu,aut & n.e id quidenf efrici poifit, Re.
iius adminiftratione fufcipere pcr fcipAos.
rum licet reclamantibus ilhs. Atqui natio
ium minushahet, veixqujtatisjvelprud*

JAIVT!. ITBBR IL I?JI

!icij,quam pueri,& femiinfani. Qnld ergo
urfivelab inuitisproipforumiaiute, & mimf%
ripitur principatus?Poftremb mnocentem **
uria,&cxdedefenderequiuispoteft, atq>
ifitjaggreiforem mtildare fortunis,& vita
danifeftum vero eftinter iflps Umumera-
nnocentium cardes perpetrari, cum & ob-
uofq; capiunt,& trucidant,& in fuos quoqs
niter f£uiuqt3pueros,fceminas,& mifera-
enusnecidantes, -adeo vt cruere hurnano
li cuiufdam inftar permulta loca redunda-
iperta finf,quorurn teftis ktcuples effe po-
exicana prouincia.Quamqbrem non iice-
i,led etiam quam maxime expedire barba-
i infanientcs bello domare,rario.ni eonfen-
mapparet. ''Harc potiffimum funt, qua?pro
ElIilndiciarTerrianonnuliisfolent. ^_

nfutatiofuperiorisfentenm. Cap. IV.

rum fipzrtiumftudi js fepofitis, quae tan-

uam nebula? quaedam craffe veritatis iu-

ibfcondere folent,lex ipfaaeterna coofula-

ondubiumefr,quin puriffimis radijso.rn-

lanc caliginem, vjuae nobis offimditur, de-

ra fit,diiucideoftendens,asque cffe^niquu,

non iufta rlant,vel quawufta (unt3non iuftc. -_ ,

Iufte quod iuftum eir. exeque>is,ait diuiaus ***'• ««?

ator: quamrcmprarclare expiicat Diony- .J^jgJ-

lagnus,&diuin*,&human«iapienti*po- ..^ -

or.Infideles iane, idololatras,mafculorum *Kmt]

iibitores,inceftuofos,finefo2derc,|iue.miCe

dia, parentibusnonbbedientesi ingratos,

ftos, & quibufuis ali js noniinibus vere na-

!Coerceri,mul^:arifbrtunis,atq;ipfocapi- *

efti,iuftitia,&cquita;ep!enumeft,<iuishoc

r 4 »e§ctV

100 De prgcvranda Indori
neget? Verum a quo, & quaauEhoritate,id
qua?ritur. Nequeenimquiatupeccafti , id<
mihiftatim dete poenas fumere fas eft, n
iusegointehabeam, &caufamtuam Jegi
tranfigam. Neque vero fi Refp. aliqua 1
leges condendo rlagitiofas,& turpes,aut fi t
busperditisprincepsacMagiftratusIabefa
tur,continu6iusentReipub.vicina?3autpr
pi Jegesferremeliores^nuitoscopellere/
cipiant,& feruent, non obfeqnentes ferro a
di,repugnantes bonis, & vita exuere . Eten
tantumlicentia? Reip.in.Remp. tribuas,
aliudagas, quam vt breui vniuerfum terr
orbeperturbes3&difcordia3acca?dibusim]
Melius,meliusomninodiuina,incommuta
atq,a?ternalexianxit,nulliusvr)quamemi
da iapientia3aut temeritate violanda, vt id
pnncipi in principem, Reip. in Remp.fit,
atti net ad Jeges ferendas,& icelera proflig;
quod eft ciui in ciuern , priuato viro in pri
Vbiilludfoiumfncereiievoluntclarifiima
nia,qu2etotamhancremcopiofiiiime,&dj
dii fime pnoiecuta funt, v t non modo fas fit
fedefenderecontraaggredientisiniuria?,
etiapriuatoiicer,vtvim repellatvi, veru<
ia acceptas propna authoritate vindicare*]
quodpriuato nequaquam licet, id ita do
ratione clarifiima,quod ciuis ac priuatus h
spud quem expoftiilet, vbi repetat , a quo
riaerecompenfationem meritoexpec-iet, £
curn Magiftratum : at Refp. contraRemp
ramnuJJumhaber,quod.ade.at, communet
naljacnifiipfapropriaautoritate vlafcati
iurias/utururnfit, vtrebusomnibus laefa

■■■■■■

Salvte. Liber II. 2ot

lullo modo queat.Qjae cum ita fe habere tu
fa natura? luce veluti in apertalegenotaf-
tum perpetuoab ipfo mudi exordiodecur-
omnibus mortalibus feruata , quotquot iu- ,
i qualemcunque praetextumbello gerendo
errent, animaduerterent, fapienres omnes
>ftri,& externi eam folam caufam belloag-
iendoa?quam3&iuftam.ftatuerunt,ad.refar^
dadana,&iniuriasvindicanda5,veJfuas,veI
um, ideftciuium ,aut fociorum,aut eorurri
n,qui iniquelaeflipforum-opemJimploraf-
Praeter hac caufam accepta? iniuriae ,aut vio~
iurisgentium,nullam nofrrimaioresiuftani
)uerunt, neq; glorisequxrendae, neqscumu-
arumopum.neq; ampltficandi dominatus,
iie vero religionis propagandae . Qnotquot
> non Ixfi arma fumpfcrut,eos pncdones po-
,quamilitesvocitandoscenfuerunt.D.quide
ruftinusfuo ipfe ingenio;acerrirnus quasftio
i obfcurarum indagator , in hac verb etiam
lichaeorum calumnijs^& Ethnicorum contra
jmChriftianam opprobr i js excitatus,fa?pe ac
genter totum hocdebello gerendo negotiu
jtans,illudvblqtieconftituit,caufarn iuftam
liiblameffeiniuriaedepelledae necefsitatenii
quodam]locorbelh,inquit,iuftadefinniio. ^g-llb&>
t,quaevlcifcuntur lniunas.AmbroIius quoq; ^H^ £ ^
ie fortitudine in lib. oflic. difpntaret, fta icri ^ui.i.*
,Non fe ipfam com.mittitfibia alioqui foHi- 0ffaca«2>
lo.iine iuftitia iniquitatis materiaeirvquoe- "_
n validior eft, eo pr6ptiorefr_.vt infeuorem
>|imat,cum inipfisrebus bellicis _ iuftabella .(

iniufta fint^ipeclandum putetur. Nunquam
< N' 5 Dauid

i

:

$£§ B 1 P:R0C?RANDA INDORl

Dauid nifi laceffitusbellum intulit.Videsq

bellum Ambrofiusiuftum definiat . Illud p

quo exeplo Dauid non nifi laceffitus prince

mainduit. HosXfidorusfecutus bellumiu)

definit,quod ex edicto geritur de rebus repe

dis,autpropulfandoru hominum caufa. De

beilum gerere neceffitatis eft.Qaod etia Tu

vidit,cu iri tertio de Rep. lib. vt idem Augu

fert(nam ad nos non per uenit opus illud pra

'Jtuvufl Ub ml denniuit nullum ao optnna ciuitate bel

zz.de c'm. * ^cipifolereinifiautproFide^autprofalut

dem intelligens inttumcutn focijs foedus3fa

ipfumReip.contraoppugnantesftatum.Et

nequotquotindiuinisliterisa fanftis viris

la fufcepta referikur,qui ob id laudantur , q

fuerint fortes in bello,quod caftra verterim

teroru^aprimoilloqubdmagnus Patriarch

brahamprofratris falute geffit vfq; adextr

Machabaeoruni gefta pro patria, lege, &libe.

te,femper mencio eftacceptac pnus iqiuriaE

magis non recufata cu effet opus, qua quxQt

iion eiTet,appareat,excepto quod diuina aut

tate quapdam interdum peradb funt^quap noi

ma n is au fpici js, fed coe le 11 i prarcep to ad fcr i t

dafunt.Sed vt vetera omittamus, Ecdefiae ca

licaf^quae firmamentum eft ventatis, fenfun

que vsutenemusaperte, que per m.ille quad

gentos ann.Qs nunqua in barbaros , aut paga

nihil nos alids Igdentes , arma , vel ipfa furn}

vel fuis confulait, cu effent poten.tiffimi ac r

giofiffimi Pi incipes,atq; coqftaret externos <

nifceiereobftriclos. Scitenim fidelis popi

Dd Chriftu ihterpellatum a quodam,refpor

fe, Qhomoquis qpe eonftituit iudice inter \

* S

$0d§rJih.
it.etym.
e. GmU.
€axfzi,

dugufl ad
Sanifaiium,

G &!>.$,

KU.

114,

HMC. 12«

SALVTE. LIBER IT. 20?

rati nacionis Indorum rebus fuis compo-
isvltroaccerferentnoftros,haberetfortak
iquid rationis eiufmodi introdu&apote-
egesferendi,emedandi,puniendi. At nu-nc
:ftiffimeferutcaufae fu*no voeatosiudices,
meos diiceptatores3 qui no folu leges,& ius
lt inuitis, verum iam olim admiffa feroci-
indicent. An fapimus nos plus quam maio-
oftri? An Fideizelo vehementiusardemus? &eg- lel.
lino verum eft,quod .fan&iffimusGregorir u Regilf*
j hac re fcripftt, Qui Fidem afpentatibus ca.isJilt^
•aeare volunt , fuas magis quam Dd caufas 4%,cap^4
»antur attendere.Interim quis illud non vi- J^enijde
,quam implacabiie ifto modo Chriftiani Wm-W-4*
inisodiumapud barbaros excitetur^quam
e,& immedicabiie fcandalum? Tota ifta res
k in obftmatam quandam inuidiam,& odi-
«ideii& certam perniciem hominum . Neqj
► fcandalura iftud feparabile eft vllomodo
ac caufa,aut in i js numerandum3qua? non da
idacceptadicuntur. Chriftusquod nonck-
tributum foluit , ne fcandalizet snos nuilo Umh* »
lo debitas terras, fi fpoliemus^ vexe.mus,pra?-
ur,nuliumneiuftum timebimus fcandalu?
ipfafatisclarnatperfe. Neque enim eaex-
>la hadenus vidimus2qua* licentia?, & furori
itari frama laxanda perfuadeant. Et qnod ca-
eft,Catholicorum hoftrorum Principum k-
longe aliter faciendum effe edicunc 3 quibus
dire par eft . Quamobrc preclari.ffima & fui-
inis & noftri temporis lurriina , quas in caufa
orum proprie inciderunt5eiufmodi belli fuf €ajet lt%%
iendi confilium, idq; iuris grauiffime cum ^ 66> ar'%a
putationi.bus fuis ?tum etiam fcriptis de jndu vlBorm '

' ftria

'■■■AJJII

i

IRel de Ttt

dii. & De

'hello rnt.

MW&

40

Sotoin^.

d$.q.i.ar

tic 10 Z9>

foh 4 de iaf

1 c** iu^. q. 2.

«r.2* -

Jlnton Cot

duba Min$~

ma t pa,

qtt.tffion*

yij q 57.

i COMAf 2.

! f. relec R?

1 gnl Pecca.

1 §. ro.

i A& primxm

| QbiecJ.

104 !>? PROCVRANDA INDOR

ftrialibrisimprobarunt.Quorumfententia
dudum apud omnes obtinuit, Salmantino c1
plutenfi illuftnbus gymnafijs damnatibu<
audio, atqtie explodentibus fcriptum cuiuf
librucontracaufam Indorum,atqueipfoC
lici R.egis fenatu longe aliam rationem in e
ditionibus Iniicis pra?cipiente, cuiusaequ
opportune exponemus, ii prius obie&ion
fupra propofitis refpon Jenmus.

Rejponjlvad obiettiones pro exfugnatione &
rorum.
C a p v r V.
A Cprlmumquid fibi voluerit Philofo]
*£**barbaros naturaferuosafferens, nonefl
fcurumeernere, fi paul6altiusillius difpu
repetatur.Sentit 8c quidem fapienter, in Rc
ne conftkuta, natura ipfa docente , alios de
dominari,aIios parere, fapiences Bc viros ir
rare,imperitos&fbeminasobedire,quodp
c~to veri-flimum eft.HinccolIigit Grsecos m
comparatos effe ad imperandum , quod effc
pientiores3barbaros,vtpoterudes Sc impe
adferuiendum.Q^idobfecroveriusquam]
3c maturos prseeiie natura , adolefcentes ob
perare , fcemuias virorum , pueros maioru
bitrio natitraliter regt? iam qui velit colli
exhis5abarbarisimperiuquodiam habent
pere licere,eade rauone conlieiet,a foemin;
adolefceate, vbi regoat,poffeper vim exto
ri dominacum , item q;a rege imperito regr
Sc a prxfule rndoCto pontiiicatum : quod o
bu%&diuinis,& humanis legibus,quam re
oet3nemo non videac . Aliud eft enirn quid

ei

■■■■■i

Salvte. Liber II. irr

mfitex ratione ac fecundum naturam:a-
quid fi fiat,infedrnm fieri nequeat, Iure er-
picntiores,& elegantiores regnant:fedre
mperitus,& barbarus fi reg.net, non ius,fed
iaeft,deregnohucpellere.Alioquirapinae
•di resnjortafmomnes expofttasefleopor-
;. Quod ex eodem Philofopho adiun&um
2 iufto beJlo i n barbaros , qui feruifle recu-
jobfcuriusprofedo eft, &quod fufpicio-
non exiguam parit ,. illa non tam ex phiJo-
ica ratione quam ex popuJari quadam opi-
ieprofcda efle.Intelligi tamen poteft,fi in
juoquere AriftoteJis autoritasmsgnoperfi
eruandaeft,irieos barbaros feruirenolen-
ellumiuftumdecernere,qui Remp.nuJJam
■C propria,neqj Magiftratns neqj Jeges,fed
feraru incer tis,& fedibus ,& Jegibus vagan
juales & fuifle olim,& efle hodie qua pluri- (

notiffimumeft.Bellum auteinhosnonom
llacaedis,&feruitutisIimia.cogitaridebert
noderata quarclam vis,quatenushumane,&
beftiaJ-iter prorfus vfuere perfuadeantur.
>d fi Alexandri, vt quidamferunt, poten-
iele&atus,fignaMacedonicain orbem vni-
iim proferri voluit,nobis nou admodum cu
lumeft , quid iJJe adulatorie magis quam
lofophicefcripferit.Quanquam non diuerik
iftnsfapiens, in Rhetoricaad Alexandrum, jr\aot \n
ipiendumbellum efle conftituit meosqui Rhetad
np.&eius fiue amicos, fiue focios iniuria aUx.q^Iu
laremoliuntur. De Roman is parumadrem
tinent,quae afferuntur. Etftenim Jaudarifo-
t, nequefortafftsimmerito quod Jegibus ae-
oribus fubdicos gubernarint , foedera, & fo-

cietatcs

T

flgrmm

w$$.

jdfnmdl
obittf.

Juguff. Ub.
S.Qttffq.
*o. in lofus

44 q toeft.

Efjer 105.
4e uwfcre.
Cafiianm
tolldi.$,

jWflMj PlOGtRAlfDA iNDblt1
cietates fideliffime cuflodierintj tamen r
viiirpaiTetyrannice neipii quidem diffite
itanon nemodixit,

Non m arjma dedlt-.potlus ius arma deden
aS.Auguftinoillorumimperiavocanturli
rificaIatrocinia.Ncquetamen,fi me non
memoria, eorum hilforicicelebrioresbel
fta narrare folent,niii qua? aut pro falute,au
Fide,vteorurndixitegregiusautor,fufcej:
deri velint. Nam quodde expugnatis Cl
narisper Ifraelitas arfertur 5 multo robuftit
ftrani confirmat fententiam. Nam cum fan<
fcripturanim tra&atoi esin eam qu&ftionc
cidiintjdiligentercaufasiufiibeliiexponu
vnam quidem potiflimam Auguftinusredd
ludgenusbelli iuftiim afTerens,qt!od Deuj
perat,qui nouit , quid cuiqs fieri debeat, ir
bello dux ipfe,aut populus non tam autor,<]
minifter iudicanduseft. Vtergopraecipieti
necem filrj innocentis,religioseparuit Abi
vtpote vitseomnium Dornino, itaquoqj ve
fue filius Naue, velquicunqj alius fenten
Dei in populos re;os exequi debuit , & iudi
dominatori omnium manus adminiftras pr
ferneqs tamen ob id liceat vel patri in filium
principi in externum populum quantumuu
pium,gladiuna ftringerc. Adde quod ijdem i
fcriptores humanas rationes adiunguht , qu
ex iuregentium bella Hebra*orum contra A
rhajos&canerosPakftinosnon iniquegeft;
elarent . £asmodo perfequi longum effet, $
ilitutononneceffariurn.lliudmodbagimui
fiatpcrfpicuumfanclos Patres nullomodo
ftimaffe vel fddlolatriam, vel quaeuis alia co
» ■ . " *'? '. &

S&fittifittHiiHiHHH

' I

Salvtk. libbr II. nftr

iram piacuJa caufarn jdoneam extitiiTe,vt
KofuopellerentiirilkgenteSjVaOarehtiir-
ab Hebraeis, fiquidemtam folicitecaufasa-
exquirunt.-Ec reuera eadem funi vel minus
lia noftrorum barbarorum crimina,quarii
illorumfcriptura commemorat. Ita enirn
isloquiturliberSapientia?. Illos.enimanti- Caf.m
s inhabitatores terra? fandfoe tuat, quos e&- Saj^
•uifti,quia odibilia nbi opera faciebant3per
icamina & facrificia iniufta,& filidrum ilto
necatsores fine mifericor d ia , & eomeftores
erum hominum,& deisoratores fanguinis &
iofacramentotuo, &auteres parentesanl*
um inauxiliatarum pcrdere voluifti per ma
paretumnollcorum>&reliqua.Non opinor
■ibilioraobijciIridis,ijsquoque,quosCarjr
irocaht,q'uifun'tomnium truculctiffimi.Ob
Jte paulo infcrius diuinam autoritatem exi-
llarumgentiuminterponens, fubditperin-
agationem:Quisenimimputabittibi3fipe- sap.d>
int nationes quastu fecifti ? Non cnim aliiis
)eusquamtu,cui cura eft de omnibus, Vt
ndas, quianon iniuftc iudicas indiciu. Hoc
lon inuadis aliena,neq$ vfurpas inique iudi-
i,figentesimpiascogis commeritaspbeiias"
um fceleru dare.Cypriani veioineptepro- Cyprh.e. &
urautofitasjcuitislonge aliusfenfuseft.Se- ieExhw*
iensenim illcoperecaufaniMartyrijagere, d&Mm*
orum cultum vulradeo Chriftiarip viro exe
idum , vt quiduis potius perpetiatur , qui id
ietaeis -admittat . Quod vtconfirmet,admo-
qua fuerit quoda infeftus Deiis Idololatri j3
b id*ca?degraiTari in exteros fuisiuiTerit,quir
gotemporegratise reuelat» amflius amare

!

20fvDE PROCVR ANDA IN DORV

debet fidelis ob fugiendum idojoru cultum i

.guinem quoque proprium fundere ? Ita er

concludit, ' fiante Chrifti aduentum circa ]

coledum & idoJa fpernenda harcprarceptafe

ta funt,quanto magis poft aduentum Chrifti

uanda funt,cum ille veniens non verbis tani

noshortatusfit,fcd& fa£tis,poftomnes inii

as & contumelias paffus quoque & crucifi:

vtnospati'& mori exemplo iuo doceret.I

Cy prianus. At vero quod de lege natura? affi

. . batur,militat potius pro caufa Indorum. Nc

y q * enim mre Natura- pnuatusdepnuato poens

merepoflet,neqs vim aliquam coercendihs

ret,cumfintbmne_shominesnaturapares.Q

mam verb mores inft itui recie non poterani

queSocietasinoffici^ contineri,placuiton

buspublicam poteftatemcreare, inquaius

quifque traniferret, qua? proinde & kges cc

re,& iuppiicio affkere peccarites autoritan

tius muititudinis in fe tranifufa.poflet . Qu<

Magiftratus, aut p.efp. barbaroi um f uo mu

nonfacit faris,habet iudicemDeum,non Re

autprincipemaliquemexternum. Ahoqui<

grauiifimapeccentinterdumPrincipes,au

giftratusnoitri,licebit9vei-Gailo,v.elItalo.

Anglo3HifpanienfisKeip.peccatacaftigar<

iusdicere, vtvicilfim intcriePrincipesh.a*

toritate fuogantur. Hoc neque incptius , I

> rebushumanisexitialiusdjciquicquam p«

Neque vero vbi iuhditorumconientit vo

tas,pr2efidentium iioiidiras , atque mupa

poteftper v.iro compelcilraquefi Prjnaffi

baroruminiq^es.ci:Yruini:etrac:ar£:tiuos3

/ ientinnocencespcrvim(iiitcusDoeiktlo

imiiiniinmi

■■■Hil

JALVTJ. LllBR II. «0$

>rum fcelere, &iniuria eripi.Sin autecor-
5morumeaeft,quamipfi quoque fubditi
:er fequuntur,non pofllint ab extraneis co-
idvirtutem. Nequeeft eadem ratioinpue ^iquartmn
amentibusRemp.adminiftrantibus.Natu- obieft.
(lenim,vtpuerinonaominenturin virosj
>uer etiam fifitomnium fK*res,nihi!afer-
ferat,tefte Paulo,acrnuk©minus infanis Gal^.
ntiscompotesiurisaliquideffepoteft^que
dum,nequebellua? in hominem . Atbar-
[ri,& imperante5,&ferinentesa?quevelfa
Htclinfipiehtesliiht. Quarefilignafyl- ndic*.
a, vteft inantiquaparabola,Rhamnumfi-
ptermilTa oliua,ficu,& vite Regem creant,
mirum fi illius incendio concrementur?
tniu) in fumma intereft, quod barbarus
atura3fed ftudio, & moribus talis efhpuer,
ensnon ftudio, (td natura. Quamobrem
arbari peccant, nonefl cuiufuis ammad-

bello propter defenfionem mnocentium,
qm a barbarts trucidantur. )
Cap. VI.

inehuiusde bello difputationisnonpr^ AdqHintm
bo lententiam llJuurium Tneologorum, 0yie^t
fenfionem innocentium , iuftum titulum
IndicopoiTepra?tendifignificant.Aiunt,it
ifintadeotyrannici legef^3\ vcinnocentes
nrucidentur,quodCarybesfaciunt,vteis
nur,dijJc]jfuisimmolent,tufjcfanetepo-
ere noltris, & cuiuis Principi eiufmodi in
shominesa cxdc tyrannicaeripere , acfi
it,ferro decerriere, & barbaroi ab ea imma
d iiitate

w

«VM

ST» De procvranda Ind-oi
nitatereuocare. Cuius documenti mani
efferationem quodfasfit hominipriuar<
centem dealterius nece, eciam cuni inuaf
de,fi op* fit,eripere3mult6--crgo melius ic

Mcclfy. licebit inRemp.alteram. Vnicuiqjeriim r
'Wrwzfa feDeumdeproxiffiofuo.Et rurfus,Erue<
ducunturad mortem,&qui trahuntur ad
tum,liberareneceIes.Adduntpra£terear
itarerationiiam dietae, fi ipfi , qui occid
fpontepatiantur , 8c (eipios offerant nec
gtiarna noftris liberari iridequam max:

fcs . nuant . Nequeenim cffe dominosvitae

plariequamuis libens patris irati mucron
iupponeret i-ugulum , liceret nihilomi.
inuitum kckde enpere. Hxc ilii differun
bus equidem nullo modo contradixero,ei
am prp n'de iuftefufcipi bellunvfidem ve
uandam ei qui laefus a potentiore, ad noft
lia confugit.Innocetis vero defenfionem
te praefertim, etiam fi ipfe taceat,natura i
iriante, cuiuis valentiopem ferre, comm
effeetiam atque etiam omnes quantum p\
fentient.Itaqs cfficitur,iufti beili caufam
barbaroshomicidas y deferrfionem inno*
effe.Veriim hsec qtfamuis difputata fubtil
tamen conferanturadrem parum accorn
ia inueriiuntur.Cumenim defenfio ifta ci
wimolcdentis damno adhibendaeft,vnc
.■deminia fpoliari barbari poffurit aut vit;
funt terroreaut fubieclione aliqua con
tirm vero nullius eft rationis eos vzlle de
xe,q,uorum grauiorem perpetres csedem.C
ver6copiofifiime5bello Indicopluresifl
partibus abfumi quam vlla barbarorum

UUUN

'■■■■I

&ALVTE. ITJBBR il. llt

^uare fi moraliter loquendum eft,vix po-
relpotius nunquamomninopoterit fufce
lli aduerfus Indos caufa iufta indefenfto-
ocentium collocari . Etenim quod & fu-
[monui, &fa?perepetendum eft,vaftatio-
ananseorum &terra? Palaeftinaeoccupatas
hanccommemorantfancliPatrescaufam,
•rofecfco facra? litera? manifcfte doceanc
ics ilhs omni fcelere contaminatas,neque
a plurimo innocehtium fahguine tern-
s . In libro Sapsentia? iegimus ad hiine
mrAutenim fiiiosfuos facrificantes, aut SaU^
rafacrificia facientes,autinfaniae plenas
is habentes,neque vitani,neque nuptias
isiamcuftodiunt, fedaliiisaliumperinui
>ccidit,aut'adulceranscontrifta't,&bmnia
ixta lunt, fanguis, hornicidium , furtum,
o,corfuptio,&iriWeiitas,turbatio,&per
i,tumultusbonorum,Deiimmemoratio,
rum coinquinatio,riatiuitatisiramutatio,
natidmoechia?, &impudicitia?. Ihfando-
lim idolorum cultura,omnis mali caufa
nitium , & finis. Atque hxc quidem funt
eragenriitmaqua? Deipopulum didicifTe
im corifortio Propheta dolehter fnemi-
>mmixti,inquit>fiint intergehtes,&<Hdi- Pfil.i9&
:op'era eorurh,&feruierunt fculptilibus
i,& faclum eft ds in fcandalum. Et immo-
nt filios fuos,& filias fuas darrnoni js,& ef-
mt fanguinem inno'cehtem5fahguinem fi-
ifuorum,&fiIiarurafuariim,qua'sfacrifi-
intfcuJptilibusChanaan.Quxeofufiusco
rata iunt , quo minus noftrorubarbaroru
foedos, &fanguinarios miremur ,cuni
O i ' tchtbM

ili Dl PROCVRANDA INDOI

fciamus familiare id fuiffe perpetuo r
idolorum culturaf3que,vtSapiens disit3oi
malorum cauiaeft,& mitium, & finis.lt;
intelligemuseasornnes^qusea nonnullis
fusIndoscaufarpra?texuntur.,nondefuifI
quis iuftis fub kge aut etiam fub Euangel
tibuSjCdntrafilitemporisinfideles, & b;
nationes:fedriequaquam tameneasfatise
ftimaffe^vtbelioinfeftahdasarbitrarenn

Quodommaiamdittade bello aduerfus Im
folum diuinafed etiam regia legefirmen

C A P V T V IL

HAud parum perfe&um eft3qtibd omn<
caufasaduerfus barbai os,qua? noftrur
losingreffumantecedunt,remoiiirnus, ;
gari errore profligato putantiu beneficij 1
neridu m effe3quod barbaris pro agr is,& 1
tepratreptajFidcmlefuCferiftij&vi.tam
nibusdignam reddamusjquorundam etia
{apereyolenuum^quamparfit/ententiaj
cuerefellatnr,qui noftrisadillorum kch
compefcenda, vel etiam ple&ehda ius fi
quodfummaepotiusiniurietribuendum(
unde,v£opirior.>apparuit. HinciamconJ
eife videbatur, vt exponeremuSjquid ill|
dum fit,quieiufmodiexpeditiones in In«
cutijfortunispotiti, &opera acferuitme
rdrum iure belliabufifuht, quorumfupe
funt hodie quoq; nori pauci. Ari potuennt
fari ignorantia?an fint reftitutioni obn6x
hibusmodis'turn ipfijtum res ipforum,ac
cunq; tandem deuoluta? fint? Et quid reme
dero in tanta perturbatione afferri queat.

Saivte. Liber II. *rj

iquam eft difficiliSj&periculofa cenfura,
liio loco,fi Deus annuerit,dicetur oppor-
unc vniuerse,ius, & iniuriara indicendi
a<5tamus:atq; illud tanqua totius a<5be cau-
amentumadijcimus, quod cum inomni-
nis indiarum tam multa prxlia comiifa
:ot nationes fuba&*;nullum tamen genus
im feruituti fubiecit regia lex,quin poti-
,s omnes5& liberos eiTe,& fuis rebus libe-
eclarauit,grauiffimis poenis propofitis
veiuti iure belli' captos , fibi manciparet,
:rb in omnibus expeditionibus, qux fiut,
laeve funt,fiue ad nouas gentes que- rendas,
iamquxfitasperueiligandas, inuiolabili
icitum eft,vt neq, noifcri miiitesaggredi-
lon iacefiiti ad vexandos,csedend6iue bar
ieq,illosvndecumquecaptasferuire co-
>ua vna lege pleniffime dernoftratur, nul-
|i ius noftrisexquantauislndorum bar-
k inhumanitate concedi.Supereft vt quo-
diuims,& humanis legibus beilo laceiTen
>s omnis caufa fublata eft,hac exclufa via
:andi Huangeiium i )$ ,, quos armorum vis
ifet,perfequamur, anaiiusaiiquis aditus
ad annuntiandum gentibus Chriftum,

m & Apoftolicm Euangeli^andi rationem
tonpoffe exatteferuari inter harbaros.
Capvt VIII.

bus igitur modis, quantum mihi diligen-
r cogitanti occurrit,ad prxdicationem Fi-
udb°arbarosinfiftipoteft:qubrum nos tu
item,tumprudenciam- expendere neceffo

%fii Z6.

%UC2.2.

%\4 D E M0CVHANDA INDOR
elt.Prirrmseft,vt more,&inftituto Apoft
gratia Dei freci eant prsedicatores aci geni
j>raedicent Euangelium , omni militan r<
apparatu. Alter , vt gentes nouac non ade,
fed quse iam fuerint principibus Chriftiai
ieftaefiueperius,fiue per iniuriam, ijsd
pperam fuam impendant verbiDei minift
tius,vtadeantquidem ,&praedicent Chr
vbi nominatus non eRyfed tamen humani
dijs,& copi js adiuti,quibus feruentur illa
bent autem hx fingulx via?, proprias & cc
ditatesa&difn*cultatesfuas,nequeparumi
Jucis expetendum eft, vt intelligatur , pr
an quaeuis jftarum probanda,jmproband;
tum quae debeat cmeris anteponi, fi om.ne
non vacet , poftremo quid in vnaquaque
dendumfitChriftiferuo..PrimaigituriI
dubium eft,quin fic non folii Qfficij^&aq
plena, verum etiam omni laude fuperior
foduce, & Apqftojo conuerfionis noftr
Chrifto primurn dedicata , deinde in
eius A poftolis illuftrata,qui puitnth "fua
rnia paupertate potentiam mundi vicer
quibusfcfaiaspraccinit. Conculcabit ciu
fublimepedes pauperis,grefTus egenon
quo genere Euangelizandi prorfus Euan
(neque enini dici ^liquid maius poteft)pi
confoiationiseft plurimunvpfisDci mii
quod vitam cceleftern inftituant , ab omn
ditatis, & violentia? fpecie remotam, k
iucuridam, &liberam . Ipfeenim dixit, I
deferam,neque derelinquam . fct , cum rr
iinc iaceulo, &finepera, numqtiid aliqi
iuit y obis?Teitis hiuus rei locuplex eft M

liin

■ ■■■Illll

JALTTL LlBER II. »1*

nofter,qui tanquam de alio loquatur,tan-
uinae voluptatis , &confolationis flumert
fua vere bcata peregrinatione in animum
e folere affirmat,v t cogeretur a Dco pete
utirnbecillitatiiu3eparceret,autliitade
et,iuberetfevitamcommutare,qu6dtan
m coeleftis dulcedinis ferre non polTet.
affe minus facile credet homines: ied ex-
:iunt,quid accipiant,& nemo fck,nifi qui jipc^
t. Demde fru&usipfe Euangelij merkb
\x vberior,vbi verbis facta nbn diffident,
emplo fuo, manfuetudi-ne , paupertate,
litate , Chrifti prsdicator.vehementiiM
animos,quam aures quibufuis vocibus.
Paulus audebat loquieorum, quaeperil- *«"M*
inefficeret Chriftus. Admirabiliseft vi-
agelica, & oculos ad fe omnium animofq*.
auitate conuertensjcumqj intelligunt ho-
non fua,fed fe qua?ri,tunc nefcio quomo-
fe& fua libenter impertiunt. Foftrem^
uid moleftise accidit , quicquid dif ficulta-
>ericuli,mors deniq; ipfa & quiuis crucia-
:andem defignetur in Chrifti militem, vi-
ad illius-gloriam cumulandam pertinere*
im in fugam ver-tere,quam palmam offer-
:ertarninum onmium fru&umpretiofiffi-
Triumphum Crucis . Qnse cum ita fe ha-
,pleriqueeorum,quiadmunus dilatandi
fclij.excitantur,eam fortem fbelicioreny
t,vbi poceft,vt dixi,Euangelium Euange-
raedicari. Atqj in ea re no dubium eft, quia
are cum' noftris magnacx partein India
ltali actum fit, in qua vere more Apoftolir
uiti&tcr totgentes Chriftum annuntiare'.
O 4 Xndis^

WP

%\6 De procvranda indor
indis,Perfi$, Arabibus, Aethiopibus, Mala
bus5Iapponenfibus,Sinenfibus,gdnflnms
C^uam tamen Euangelizandi rationem fi h
riique huius 6ccidentalis orbis gentibi
amuffimtenere quis pergat , nihilaliud i
anientiaeextremaedamnandusfic, neqjimi
to.Experietiaipfaomniexceptionefuperi
ftis rem abunde monftrauit. Nam vtdc ali
cea,fola terra illa Florida femej,atqs iterii,
tib paci ficc ad fe venientes pnedicatores, ii
tos indi&acaufatrucidauic, quod& Domi
niprobarunt, &noftri plusfatis experti
Itaqueinftitutum illud Apoflolicum vbi
ri commode poteft , nihil prius , neque m<
Vbiautern non poteft, vtfere in omni b
riereshabet, noneftprudentiar, CpQtie
tiae fanclioris committere, vt falutem ipfe
cias5&alienamnihiloampliifscompares.
yeroattentius intucmi inhoc inftituti p
duaroccurrerecauii folent, oi? quas Xpoft
illa Reguia,& forma inter has nationcs
riexacle non pofle videatur. Vnaeft fati
ta , quod hx gentes ficut beftiarum mo
vtuntur,kahumanitatisparumpermittai
ne foedere,fine mifericordia,prout quidui
Jibitum eft,ita temereagentes.In -hofpites,
ternbs nuJJum gentium ius obferuantes,ci
inter fe quidem natura? Jeges fciant . Qoan
qui horum ferationi,&arbitriocommiiei
tentiscuapris&crocodilisamicinainin
que verolab iiHs Martyrium expedtandui
qux fortafiis fpes tantum difcrimen lei
aion enim pro Fide,proChrifto, pro Relij
morieodura ef bfed tt vel fuauiores epulas

^^' — .-;-■- ^ pj

iSS^ukmmmmmmmmmammm

■■■■■I

SALVT!. LlBER II. il?

as,quod Brafilienfibus,& toti Septentrio-
x huius orbis vulgare eft,vel fpolium prc-
arbaris elegans, vel denique quia vifus es
am,& quid i.n te fibi liceat,experiri iuuat.
^liprxdicabantChriftumludaeisquidern iCw.u
Jum,gentibusautem ftultitiam,alijs fa-
am, aiijs figna qua?rentibus : fed vtriqjta^
atione agebant.-oderant vero illos propter
i Chrifti, atque ita beatos potius faciebat
utio; per quam etiam miro modo Dei gra-
plius dilatabatur. At barbari,excepto hoc
lominesfimus, nihilcogitant, imo illud
diuaddubitaiTe nonpaucicomperti funt.
icaufainnobiseft, cur Apoftolica prxdi-
inftitui omnino Apoftolice non poifit,
miraculorumnullafacultasftt, qusc Apo-
lurima perpetrabant: quorumlpiendorc
entia freti,authoritate dicendi apud quof-
icquidpiacebat,faciievendicabant.Habe- J&io. &*
r homines Dijs fimiles,atque ita csetera eo- !^ 2*.
>aupertas,abiecl:io,ignobilitas , inerudftio
aris, ornamentopotiuserant, quam con-
tui & faftidio , diuinam eorum vim admi-
>us, &: prudenter iam inde coliigentibus
bus, quameflenthominesafTe<5tibus fupe-
s,&totipenecoeleftes.QuoddeSergioPau d®1*
xonfulc viro prudente diuinse litera? com-
landum memoriae putartint. At noftri,nunc
oris,cum talium operum maieftate M'c bar
admirandos, 8c timendos non praebeant,
reftat,nifivtreliquavitae inopia& impo-
apenitus contemnatur, neque a generofo
celfo animo,fedamiiera &adueria fortu-
ofccta intelligatur,atque adeo cum fordidi
O % iliibe-

fwmm

Mmk?.

fMnr.itf.

yil DE f R 0 C V K A N D A I N D O R 1
iliiberalefqs i$i maximaexpartefint, omr
irerumpenurianoftros coniequatur neceff
Etfienimobcihum Euangehzare non exp
fed fine cibo tamen Euangelizari non poteil
acceditjquodperipecla noftrorum homini
iiaritia & ferocia ita ha? nationes perculfac
yt.fibi confulendum putent, noitris vbicur
concedieur, fine vll-o difcrimine intererr
Non folum ergo fignorum vis noftris tem]
busdeeft, verum proijs etiam fceiera vb
feruent.Qiiograuilfirno incommodo inter
ferevideturviaad primam lllam penitus I
frolicam Euangelizandi rationem : vt ma
focietatisnoitrcefapienteredixerinti fpcc
uangelica? perfe&ionis non effe temere arb
barbarorum, praedicatores Euangeiij com
tendos.Quandiu cnim porcorum , &canui
cordiam3atque impudentiam agnofcimus,r
quoque a Chriito Domino praeceptum exift
re debemus3ne pretiofas margaritasfruitra
tamus ante eos3 qui&eas conculcent pee
fuisa& conuerfi dilrumpant nos.

CUr miraculam c&nuerfione gentium non fi
nunc , vt olim s a Cbriftipradka*
toribus.
C a p v T IX,

MVlto(sverb inter hxc illud quarrere &
mirari no temere folere animaduerti3 <
fit,quod noftra a>tate in prsedicaticne Euang
apud nouas gentes miracwlorum lila vis uoj
natur3quam Chriftus iuis promifit., qua:qu
confirmanda iuperhumana dogniata fingu
cerefficaxeft. Nam & natkmes innumeraj

SAL VTE. LTBEH IL m

quarum falutem Deo efle chanm dubitare Bdrhari
>oifumus:&ha?, fiquaevnquamalia?,exter- ^ff atyrifljf
>nis&operibusfrodigiofisfidemcommo- p*w|*»fc«4
^luibuam dici queat,facile folent. Argu- mutd*™>
ofcftmirabihsilla, & lnauditanoitrprum '^i€ey t
numperegrinatiointerra Florida, vbiex ~uyniyg
:nfo naufragio quatuor illi homines tan- /^^ $
(uperilites Cabe^adeyaca, Dorantes,Ca- yima,
,&quidamalius,diuinitusgratia curatio-
donati,&opera Apoftolica perpetrates,ho-
s alioqui militares & profani, inter imma-
nos barbaros per totum decennium nqn fo-
llsefi feruati funt, verum infinitas populo-
:ateruas poft fe agentes , itinera ad id tem-
;inaudita confecereab Oceano Arclico v£-
d Antarclicum marepenetranres. Qua in
grinatione,quemadmodum eorum fidedi-
ommentarrj habent, propterfanitatum o-
tiones vitseqsinnocentiam tantum admira-
s,& gloriae apud barbaros funt confecuti,vt
'emodum adorarentur pro di js, & quicquid
frarent,non aliter quam de ccelp profectum
peretur. Qua? res abunde monftrauit, vt eo«
etiam quidam literisp rodidit,quam effetfa
>ac certa via ad conuer fionem gentium ha-
,vit# innocentia,praefertirn fignorum fplen
: decora ta. Qviid ergo > Cur putam us Excelfx
eram fe connnere, neq; quod facillime po-
gratiamiraculorum totpoplilosad Fidem
ereMuuat interdum illa Prophetica oratio-
xclamareadDominu, Mifererenoftri Deus Ecckfify
iium,&refpicenos, &oftendenobis lucem
"rationum tuarum,&immittetimorem tuu
;r gentesAquae no excjuifierunt $e3 vt cognoi-

cint3

mmmm

»*oDfi PROCVRANDA lN$ORV

cant,quianoneftDeusnin"tu, vt enarrent n
naliatua.Aiieua manum tuam fupergentesa
nas, vtvideantpotentiamtuam. Sicut enin
confpectu eorum fan&ificatus esin nobis, fi
confpe&unoftro magmficaberis ineis: vt(
nofcantte, ficut & nbs cognouimus,quon
non eft Deus praeter te Domine. Innoua fign
immuta. mirabiiia, gioririca manum, & bra<
dextrum,&reliqua.Atquehaecfane oratio I
tempori , &c negotio non aliena videtur . Vei
cur tanta fignorum parcitas fit, cum vide
tam «ffe effufa neceifitas, meritb cruciat
mum. Etfienim Apoftolica tempora vber
SpiritusSanclidonoditatafunt, & fpiritus
mitias habueruntstamen non ftatim cum fae<
illopnrnoeuanuit poteftas fignorum. £ccl<
ftictf hiftoriae narrant tempore Conftantini
gnitotamlberiamProuinciam, quaeeft Ar
«i£proxima,Ciuiftiana?muiieriscaptiuaec
ra,&fignis, ad ChriftumefTeconucriam . L
mus id hiftonjs Anglorum quot 3c quam ma
per Auguftinurn,& Iuftum, '& Meiiitum , a
rofque monachos miracuia Chriftus edids
& magni Gregorij in hac caufa teftimoniun
nemus,quod gencium faiuti Deus tanta mdu.
rec.Cur ergo noftra tempora deferta funt, c
fcmstantaorbisportio innotuit, vt cumea *
glia vniueria fi conferatur,vix domusexigu;
lngencem vrbemfucuraiic?Mukosergo,vcd
ad hunc modum fecum cogitantes, pia harc r
jyguft.U%i. indoe~ta quseftio tenet.Mihi yerb lliud Augui
fj. 08. opportune oceumt, qux cum commemora
pauio ante, diuinarn vocationem mterdum
nis exter nis, aliquando interno potius impu

fii

IftU

fmmmmmmmmmm

■■■■■■II

SALVTI. LIBIR II. m

,moxadiungit,Hapcautemvocatioqua?fiue
igulis hominibus, fiue iri populis, atque in
generehumanopcr temporum opportuni-
;operaturalt2e&profund?ordinationisefl:* . -..
semm cognouit fenfum Domini,aut cum *V<"*4««
inijtconfiliurri Populum Ifraelfibicharuj ,
odeferuituteAegyptiPharaonetotiesprb- E**™4>
to ingentibus prodigijs eripuit: eundem
ulumlonge poftde Babylonica captiuitate
tae reftituit,non ita magnis operibus perpe-
s:illic quidemperMoyfem,&Aaron, hic
£orobabel££ iefum:nequetamen minusfe J&Z'v**i*
tbilem praedicari vult fecundoifto reditu, ^ach i
npnmoiild ingrefTu iri terram promiffio- ^fi^
'roindeHieremias loquitur, £cce dies ve- Hm\^
it,dicit Dornihus,& non dketuf vltra,Viuit
iinus,qui eduxit filios ifrael de terra Aegy-
ed Viuit Dominus.qui eduxit filios Ifrael de
i Aquilcnis5 & de vniuerfis tef ris^ad quas e-
rarn eos.Cui rei non diffimile mihi videtur,
iEcclefiam fuamolim ihipfisEuangelijcu-
dis, mukorum fignoriim Sc variorurncha-
atumcopia congregauerit, eandem modo
*ntibus non minus mirabiliter mirabilium
itate colligit, diuerfa tempora fecundum
fimas fapientij fuf leges diuerfis rationibus
iniftranS.Attameniri reobfcura, quantum
redatur, nonnihiletiamrationis inuenire
jfthuinariacogitatio, modofobrie quaerat,
baritate primum radicata & fundata, vt pof-
bmprehendere. Ac mihiquidemaliquoties Ephefh
animo repetenti tam perf picua? diuerfitatis
oteftate fignorum,illa occurrere caufa folet,
d prileis temporibus omnino neceflaria fue-

rint^no-*

. t

mvm

tjfcir. x.

fieh.t.

U.

ili D B PROCVRANDA I N D O R
rint,noftris non item.Etenim fides myfteri
ftyblimium omnem humanam rationem fu
tiumaftruendatunceratapud homines ma
rationefuacunclametientes, & ad folito
culos reuocantes , Gra?cos inquam atque R
nos,c&terofq; illa maxime fctate fapientia J
faeculi florentes.His quomodo per hominei
cos,ignobiies, impentos perfuaderi pofle
ftrina omnibus humani ingenij viribus va
fime obfiftens,quam proinde ftultitiam Dei
ftolusvocat,nifidiuinaquaedam,atqueineJ
bilis euiciflet authoritaSjConteftanteDeo fi
&prodigijs,& vafijscharifroatibus? Quo
iam Paulus Apoftolusfarpecorrsmendat. Si
rneu$,inquit, &pra?dicatiomeanonin pe
fibilibus humansc fapientia? verbis, fed in o
fione fpiritus &virtutis,vt fides veftra non
fapientia hominum,fed in virtute x>ei,&aj
loco,Qui predeftinatus eft Filins Dei in vii
fecundum fpiritumfandlificationis ex refi
«5rione mortuorum lefu chrifti Domini nc
perquemaccepimusgratiam&apoftolatui
obediendumfideiinomnibus geridbus. It
ligioChriftiana, vbi huiriana praifidia prc
aberant,diuinis eft fundata miraculis* At no
rum temporum longe alia ratio eft. Na & ij,
busfidesannuntiatur,omnibusrebusiiiferi
funt,ratione,cu!tu,authqritate:&ij3quiani
tiarit antiquitate religionis fua», multitu<
fuorum,ingenio,eIegantia,caeterifqiie copi
ferfuadendumfuperioresiunt,&abundant!
que barbarorum ingenia ea funt,quas fidci d
cultatibus terreantur,cum a maioribus fuis
fertfentipfi longe incredibiliora . Ac reue

" ■''"'" "" , cto

U&SttiHHai

I'

SAiVTE. 1,1'BBR II. jtff

Iftusannuntietur, vtopuseftjobfequentes*
credendum hcilts fele exhibent. Deniqtie
magnorum fignorum conflrmatione opus
bi potiusdefideratur aaitior inteiligentia*
iltitudinem do&rin-xnoftrar aliqua curio-
:difquireret?VnumiJlud hisgemibus huic
• orbi potentiffinium.&r ad Fidem effkacif-
macpeneiki^ulare miraculum necefiarifi |

lorescur/i Fjdei:ongruentes Hoc &abund@
:it,&omnibus/onceffumci%mod6velint,
>c argumento explicando de iignorum rari-
nirirke verfatur S. loannes Chryfoftomus
iirolapnoriadConnthiostraclansillaver t n
>oiroH* vtFides veflra no*i iit in fapientia,*c*ri*^
Inum , fed m virtute Dei» Ac primum qui-
monfrrat %na Euangelica? praedicationis i-
patrata Fidem non iili folutn fa?culo,fed Sc
ispeperiffe. Sienimillatunc perafta cre-
ur3certumeft,doclrinam5cuiconfirmanda£
Deban£ur5diiiinitiis,efre profeQam &r infpi-
n, fin autem hifloria? , ac vei itati flgnorum
isgentiliscredat , atlonge omnibus fignis1
isert,hominespauccs,ignobiles3illiteratos3
ibus mortalibus exofos toti orbi perfuafiffe
jionetn adeo intelf ecl:u arduam,&omnibus
tibusoppofitam, quanequeratione firma-
rieqjpotentiadefenderent, neqjviflbili af*_
> praemio perfuaderent.Non ergo Fidesiam
fundata mrraculis,nouis indigetcorirmaria
potius vtiiius effe afferit fignis niic car@rea
liam maioris meriti fit.Poflremo id,cp de vi
tegritatead Edem conciliandam Euangelio chtyjo.fat^
onui,adeo confirmat, vt dicat, Quod etfl in & in i *4
entiafigna videreter^ctuistamenperfuade- cmmh

mfcjuis

n

fc1»""

zXorii.

iMeff.i.

%%4'Dt ?ROCVRANDA INDOB
ret? quisexternorumaures nobis accom
ret,cum tantopere increbrefcat malitia? E
probata Chriftianorum vita maiorem api
tosauthof itatem fibWehdicabit,quam fi%
quidemhaecapud impudentes,& malos
nes malam concitant opinionem.Vita aut<
ra,etiarn ipfum Diaboli os maibrem in m
obftruere poterit.Hasc ille. Quibus egoa<
rim inter Apoflolica fignaad fubiugandi
bem in obfequium Chrifti hoc maximurr
tifTe.Signa,inquitPaulusa Apoftolatus no
&a funt fuper vosrin omni patientia3in fig
prodigi js,& virtutibus. Vide bbfecro te qi
quatur,vbi inter figna Apoftolatus priniu
tribuitPatientiaejfecundummiracuIis^&i
gijs.AtqueadThefTalonicenfesJpfifcitisi
introitum noflrum ad vos, quia nori inani
fed arite paffi^&contumelijsarTecliJ&caet
bi qualis fuerit vita,qui mores, quam ab
tia.abadulatione, afaftu omniremoti, i<
procerto, 3c irifuperabili veritatis annu
teftimonioprofert.Sitvitapura, &ihhoc
Chrifti praedicatore: cVhfc fignorum on
vimobtinebit.

Quodetiam exiguomerito Prddicatorum K

rumparcttas aliqua ex parte attri-

huendafit.

C A p v t X.

/^\ Vod fi quis prseter aliati rationem,arr

V<Mhuc requirat,accipiat etiam alteran

racuia quidem etiam per homines a cha

Dei alienos efHci poffe, notior res eft, qu;

Iongaprobatione indigeat. Habes Paulu

ce

\k

■■!■■■■'

SAiVTE. LTBER IT. 22?

?m, fi habuero omnem fidem, ita vt montes itcohi$.
Teram ? charitatem autem non habuero,ni-
jm.Habes ipfum Dominum perfpicuedo-
em:Multidicentmihiinil]adie3Nonnein
inetuo prophetauimus, & virtutesmultas
nus?quibus ipfe refporidebit.Amen dico vo jugJi^x.
lefciovos: Difcediteameoperarijiniquita q.q.yyfust*
)up in loco Bafilius Magnus, & autor de Ec- ^

iFticisdogmatibus feno moneVvitkpodus, f^0+t.-f%&r+^<
ldumefiequam/ignis.quodhisinrprdiimf' Sl **J^ \^2
peccatoresabundent. Nain &ilJein £uarl-Ci>* ,/*
)da:monesexpellebat,quiChriftuhi non fe- Lm.%1**^**'
>atur . Hxc quanquam ita fe habent , tamen
dubium eft,quin frequentifflmum fit5& ve-
[egefixum3vtqiioquisfide&fanditatema- ,

minuent,eoaptius 'inftrurhentumfit^ per
ISpiritusfanctus tamprarclaraoperaperpc
Vix enim inter multos vnus occurret,qui ve
>norum gloria claruerit , qui non ideme-
[ia fide opus Domini operatus fit. Cume-
rA§0ftoli etiam femicinelia ac fudana mag-
loppreffisperagerentjSca^u^cuiufdam filij
busrjiaioracohantes,etiam!i Chriftum inuo
nt,& Paulum commemdrar£nt,tamen iufte
erinitfibiamalignisfpiritibusrefponderi,
mnouimus,&PaulunUcimus: vos veroqui aB.\%
;?Qlio fadro nos admonitos fcriptura voluit,
mfiChrifti nomen ad profligandas hoftesex
wribus humahis fatis potens effet, fed ta-
imalorum meritis impediri fxpc remtan-
.Quid ergo mirum,fi rara illa,& adrairanda
imonia aufugerint, ft fignanoftra5vteft in • „.,
lmo,non videamus,neque litpropheta in ter */** 7&
rbi Fides exigua eft5 vbi charitas refrigefcit,
P t&miqi

3

w*

I

^Bephgcvranba Ind^or
rarufque omnino eft, qui parem animi ci
pore cufam gerat, & celebrettir iile pro f
qui paulo ftudiofiuspuerilis carnisillec
& fa?culi vanitaces ab fe abdicarit?Equide
dubito ft illa priorum prifca fi des, fi pieca
ritufque feruor ille rediret 3 quin prifca
©perafpeclaturieffemus. Conuertamus<
in noftrifaeculihominem B.Magiftrum Fj
cum3virum Apoftolica? vitse,cuiustot,
magna figna referuntur per plurimos^eof
neos teftes3vt vix de alio exceptis Apofto
ra,aut maiora legantur.Quid M.Gafpar, a
foci j non pauci m India Orientali ,-quant;
tiina? magnificentia? laudem nouis eonu
dispopulis openbusadmirabilibus pepe
Quodinalijsfacrorum Ordinum virisp
£tum etiam eft, & in noftra quoqne Occid
India non omnino inufitatum. Vere hum
hFeif datgratiam Deus.Atq, vt eos canales infu
doliquorifapiensartifexeligit5quioequ£
minuti5neque vitiati aliqua ex p-arte finty
morem infufum^vel non tranfmittant qu<
tet , vel propria affeftione corrumpannit
fedoSpiritusfaridusad fua potentiam,?
riam declarandam3eius puritatis viros y at
militatisaffumit.quinihilfibifumerites,!
peo,cuiuseftomnedorium perfectum,&
proxirnoru fy ncere refundant. Quod qui<
m m,& rarura eft3ita (cilicet , Deo efle fid
vt neq; in magno,neqjin paruo Dei gloria
quisfurTuretur5iccircoraraetiamfunttai
na. Si enim in iniquo mammona infideles
ait veritas,quod veftrum eft , quis credet '
JHoc profunde fignifieansP quod qui eti;

1

fti&4»

lue.ie*

^^rr- ------- ---****--*<

-«■■■JIJii

Saivte. Liber II. iif

Jlibus , & faecularibus fuperbimus, de opi-
| de genei e , de elegantia , quod vocac ini-
11 mammona, &aiienum , quia vere\neque
rum eft,neque iufto dignum3 quomodo non
is intumefcemus, fi fpiritus dona illa mag-
£pra?claranoftr3efidei comrnittantur? Atq;
rgo duas praecipuas effe caufasreputarefo-
n raritate fignorum:&akeramdiuina? effe
itia? , alteram fapientia? 5 quihus fuprema il-
fcinexhaufta potentia quodammodocohi-
iTjatquelibratur3ne fe fecundum diuidas
efFundat. In omnibus vero bonitatemfu-
ixcedetem confiderare iicet, quaretia-mhce
m quod minus pr&ftare., atque indulgere vi-
ir/adhominumcertam falutem accommc^
atqj con uertit. Ipfi gloria i n f* cula5 Amen.

>wdicatione inter eos qui Fide iam receperunt*
Cap. XL

itur morem illum Apoftolicum Euangeli-
ndi vbi nominatus Chriftus non ePc^vt om~
rn beatiffimum,vbicumq; iice"t,retinenduiri
(vbiidverominus conceditur propterma-
tm,vel regionum, veJ hominu,faitem fufpi-
lu3& quoad eius fieri poteuymitandum , fa.
n reor > rnonftratu eft.Sequitur vt de eo pre-
mdi genere differamus,in quo auditores iam
JmqjChriftianosorTendimus^&legibusno^
ifubiectos.Id quod eft modo viitatiuSjprdp*
'a quod non tam nouis regionibus inuefti-
is, quam olim repertis excoIendis,magis iiu
ilare hominum ftudia coepere.Qua in re duo
cipiendavidentur.Vnum, vtPnncipumci-^
iurifdidioni miaiuae refiftatur.Aiteni vt ioi

www

%i$ De PROCVRANDA INDOK1
Bcclefiaftica cura religiose , & magno ai
perfeueretur. Nihilperindeinirru&ioni^
luti Indorum nocere compertuni eft3 atquc
uerfam quandam,& malignam poteilatum
poralis,& fpirituahs concertationeni,aut i
mitionem,autquoquomodooffeniionern.£
vt de caeteris modo magiilratibus faeculai
taceamus, certe grauiter errant quidam ij
fortaffepietatis3iusregium,&3dminiftrat
vocantesindubiuai,quaerentesinterdum,q
tuio,& iure Hifpani dominetur lhdis?Nun
reditario iure ad no's deuoluti fint5an bello
fubiefti? Qus fane difputatio eb pertinet,v
miniftrationis Indica?5vel tol!atur,vel cert
bilitetur autoricas,quo femel I grad9fiat 5 c
iit futura pernicies3qua? perturbatio reru oi
umconfequatur3dici vixpoteft.Neqjverb,
gomodbfufc!piam3vtbella,belloruc]5geftc
rationes defendara,atq$ omnes illos fuperic
temporumturbines. •lllud religiose & vti
moneonon oportereinhaccaufaampliusc
ptare,fed veluti praeferiptum iam iiz, optin
de agere debere Chrifti ieruu my Necp alia fi
lior petenda efl caufse euiclio,qnam qubd,v
musquam maxiBrepeccatum effeinvfurp;
nedominatus Indici 3tamen neque reftitui
poteft(cuienim, aut quifeus mqdis?)-neq
maxime poffet , Ficiei Chriftiana» femel fuf<
ta?euidensiniuria, &periculum ,idiliorr
pateretur.NametfiiniidelesadFidemprofi
damcogi violenterabalienispraefertimpri
pibus,difcip!inaChriftiana grauiffimedet<
tur,& prohibetreadem tame ipfa religioner
mel^iiue iui e3 fiue iniuria fufceptam , nullo

do

iiiiiiii

■■■■Mll

Salvte. Liber II. ^if f

ferendam efTe5& defertores coercendos ef-
ere decernit.Qua de re extant Patrum anti
ecretainConcilio Toletano,Oportet3in- conc.Tol.
it5vt Fidem etiam5quam vi5 vel neceffitate ^c.$s ^.
perunt5tenerecogantur5nenomenDomi- ^.De lu*
fphemetur5&: Fides,quam fufceperunt5c6 d<e.
tibilis habeatur. PIus enim habet iuris , vt
ftinuscenfet, quod in eis Dominicuscha- Epi/>.<aJ
ragnofcitur, Adde5quodfubditorum non ionifa.
aexaminare5fedhonorem potiusomnem
re principibus.Certe Ofarum dominatus
^eminuedus^fiquisexadiiusdifcutiat^Ti^x
xpartetyrannicusfuit5neq;tamenPaulusa Rom.13.
tros eorum potentia? refiifendum docue- TlU^
quinpotiushonorem9 obedietiam actribu l-Pet*z*
dendadiIigenterpra?cipiunt,idq;nonfo-
>ropterirarn5fedetiam propter confcien-
Ac licet alijs gentibus iure aliquo impera-
tomani3at in Iuda?os iniuriose profe&o
rant:tamenChrifl:usDominus3neq;censu5 Mtff.22.
I tributa reprehendit, fed foluit ipfe quoq; Matt>l7*
atefuanon vtens,cumeffet filius fummi
j-Etcum multain Herode loannes Bapti luc^
riterobiurgaret5potentiamtamennunqua
puit5 imo verb milites ftipendia Romana,
seftin Aclis Apoflolorum 5 ille Centurio, A$^m
mereri fanxit.Deniq; & magnarufn opurn
gnorummaxime iura5cumfaepeperiniu~
introdudla fint3tamen videmus in facris li-
principibus fua imperia conftare5& fubdi-
)edientiamdoceri.Igituriiueiniuriavfur-
; fit dominatus Indicus , fiuequod magis
imandum3& pr§ dicandum efl5quantum ac-
ad Regurn adminiftrationeai3iure & ordi-
P 3 ne9ne~

■ ■■■

%$o De procvXanda Indorv
ne,nequaquam expedit Indorum adminifti
f*em,quae iiiis vtilifsima eft ad faiutem acten
Chriftianis prineipibusderogare.Hoc fibi
perfuaferitEuangelicus operarius, poterit
vilaoffenfione,&fcrupuloin hanc latifsii
fegetemfalcemmittcrer&tamde falute I
rurn,quam iiiosadminiftrantium in Chrifh
girare,atq$operamfuam omnem impendc.
^ieiiter, ingreflurus fmc dubio vaftifsimam
dam fyiuam ,muitis quidem afperitatib5 h<
bilem,fed tamen fertiiitati Euangelicap cor
difsimam,modo zelus Dei vigeat \ 8c toien
non defit cumfiduciaconiun($a. Et quon
quodadcaput aiterurn attinet deEccieiiaf
&religioiadifciplina coferuada tam. in no
tes,quam in ipfos Indos, vbi iam Fides Cfj
fufceptaeft,prolixiorern oratio.nerri defid<
zra&adz reseft vb.erius cqfequetihuslibris.
<io iiiud maneat,vt in militari difcipiina rc
bet,nonrecteprouinciaaliquam expugnar
in ditionem redigi,nifi deducla eolonia, &
iidio impofito,gradus figatur,ita profeclo i
rum infidelium conuerfione, nih.il fperan,
$ffelucri,nifipbfirmatpanimo,ijs corripi
inftruendis,atque adperfeftum vfque prc
uendis cqnfilia,cura», conatufque ornnes ac
ueantur.Nequeenim repente quicquam lcj
ma incrementa fufcipit.

De expeditionibm necejfarijs ad prddican
dum barbaris Euangelium.

C a p v t XII.

Voniam conftatantiquo,& Ap©ftoiico
reno.n poffeplerofque infideles obi

SALVTt LlBER II. *J1

iri barbaros prius, vt mox domiti religi®
hriftianam recipiant, multis,&magnis
ibusperuerfum efTe monftrauimus , nor*
r occurrere videntur anguftia?,quona mo-
ria verbu Deiad nouasnationes perueni-
it.Sed quia omnibus gentibus prardicari
iliumoportetfecundum Saluatoris pra?~
n,& praedi<5tionem,& nulla eft hominutn
^quamincurabilereliquerit fummuseo-
:olIigitur,nouo aliquo Euangclizandi ge-
:endum efie,nouoquoq; hominugeneri
odato.Vtenim barbari,veluti mixtahu-
k ferina natura conftant,vt moribus rsoa
mines,quam hominum moftra videatur,
■ cum illis inftituenda eft cofuetudo, par-
mana &liberalis, partimfubhorrida,&:
rt,neceireeft,vfq;dunatiuaillafuafenta
)fita,paulatim mafuefcere incipiat , & ad
linam humanitatemqj traduci. Noigitur
eda eft accuratior de expeditionibus tra-
quibus,vel incognitae nationesexploran-
1 iam exploratx adeuntur3idq; faepius na-
one prolixa, interdum terreftri itinere.
i vtroq;generein hoc Occidentali orbe,
ceano Antar&ico nouae quotidie gentes,
vfque inauditaf occurrut,quarfi falus nul-
io contemni poteft.Simul ergo proficifci
I viros militares,neceftaria human* vit<|
lia i n tam ionga,tamq; per iculofa. peregri-
le fer£tes,fimul vita? aecernx pra?cones,ca-
:hrifti militates,vt diabolica tyranide ca-
nimas Deoexpugnent.Id ita coiun&oof-
jportere fi«ri,non folu ratio docuit,veruin
unlongo vfucomparataexperietia, Qua^
p 4 refi

m

2f& D E PROCVRANDA I N D O R V

re fi qua fpes eft falutis barbarorum, in his <

expeditionibuspofita efr.De quib^primu*

ad militiadeges fpe&zt fecudum omnium i

mam Deilegem^dicendum erit:deindequ<

pramicationern conuerlionemq; gentium

1 °* ^: *inere arbitrabitur . Prius enim quod ani

erl, deinde quod fpirituale. Tria igitur <j

poffe videntur , Primum quoiure , quav

tione nouaeexpeditionesin barbarorum t

fufcipiantuntum quid in i)shs fitagere no

poftremb quibus iniurijs lacefsiti Chrii

pofsintiibi barbarosfubijcere,velbello v

Quoiure Chriftiani exfeclitiones facere /

fint in regna barbarorum.

" C a pv t XIII.
"TJ Egna igitur barbaroru quo iure Chr
Jj^niadierintjadireve pofsint, flquis*
qua*rat/acilerefponfurusfum, noal

pus

eife quam ipfo communinatura^quo

minesfint.Peregrinaricuiuis quocumqsfi

nefas verb hofpuem pacatum,neque lsede.r

neqjfufpe&umcomuni foloexcludere. Q

obrem legesilise Chjnenfium ,quecapiu;

v plicium in hofpites iniuifu llegis venientt

tuunt^iniqua? profe&b funt,& ab omni hu.

tatealienae.Nam vtnihilaliud, certe inna

mor nouadifcendi,atqueexperiendi,iusci

facitjVt remotifsima qnseq^fi libeat, oculu

animoluftret, quod ad rerum humanaru, |

Homertts. etiam phyficarum prudentiam non parum

initiQ odifi ferre cenfuit Poeta, qui fagacifsimi viri 1

je<e ,wver-. exordiens3Qm rnores hominu, inquit, mi

iitHoww. vidit3&vrbe$Jtaq$hoilibustanquapoeiiac

■■■■■MJI

SALVTE. LlBBR II. 2}$

jm ad nos pra?cludimus,c;eteris non ite, nifi
itoinfufpicionem veniant. Iam vero mer-
ra:artishocpropriumeit,vt quaeapud fuos
idant, dcferantad externos, &quibusvi-
m illi circunfluunt,reportent fuis. Ita enim
munisnoitri generisauthor mortales orn-
nteriefociandos, &quadam communione
iticio retinendos exiitimauit^ ii fibi effent
ffimopportuni,&commodi. Atq;vt inho-
umingenijs aliosaliacurare cernimus3 vt
:alceosparet,illecontradomum aedificet, i-
fasorbisterrarum regioncsfuo quoq, quo-
fcedere coniunxit,dum rerum aliarum alijs
i6 alijs feracitatem attribuit, nec foelicitatis
iana? e& cenfuit,quod ille cecinit^
mmferef omnia tellus. Virgil,

i atque argenti haud fcio an ditior vlla regio
itconcurrere hoc ipfo Piru, aliarum pene
lium rerum olim fummopere indigente. A-
metalla,alibigemmseabundant, alibiligna,
x,herba?medicinales,lana,ferica,artificia,&
enus fexcenta. Qui ergo commoditates fuas,
igantes aut peregrinantesapudexterosqua?-
:,illis vicifiim vtiles futuri, opersepretium
:re quis non videat ? At in iifcis, dicet aliquis,
iditaspotiusregnat, & immoderata rapaci-
Gcut& inillisalijspernicioia fa:pe curiofi-
iutoitentatiopotius,quam vtile aliquiddif-
dicommunicandiueftudium. Nequehuma-
itis eit officium,fed auaritia? fitis, qua ferun-
•Quis hoc neget?At modo non quid vitiofitas
ninum habeat,fed quid ipfa communis vtili-
concedat,expendimus. Licetergo,licet fine
i dubitacionc barbarorum fines penetrarc,
^ P 5 idque fi

jijji MJ

5j

' $54 B S P K. O C V R A N D A I N E> 0 R \

idq; firenuantnulhvel acceptavelmeritc

pe&atainiuria, iniquifunt. Verura hisfepo

rationibus, qnas habet ipfa natura com;

nes,eftomnin6 flngularis <jua?c!am caufa C

ftianisj&abipfoomnium conditore iuscoi

tuni^vt qua? a Deo didicerunt, doceant ipfi 1

ros mortales, quorum faiutem optare & quj

$P**.itf. redebent.Qui ergodixit, Iteinmundum i

uerium3& prxdicate Euangelium omni cre;

ise, is certe aditum liberum quocumquete

rum aperuit3quem qui nobis praecludere vel

&fummi Dei prjeconesac legatos inauditos

reIegant,non foliim contra falutem fuam fa<

putandi funt, veruni etiam iniignem ChriiH

Reipub.contumeliam irrogare.Quod ii barl

prardicationeEuangelicacommonendiexcit

dique funt,neque id fieri vnius3& alterius iat

dotisperegrinationepermittit, ve! ipforum

genium ferox, vel regionum immeefa idiftan

tieceiTario praefidio deilituta \ perfpicuum

complurium hominum ca?tu5 & rerum oppoi

Barum apparatu opus effe: qux fane duo in £x

ditionisratione continentur. Nouas ergo i

Expedkiones,fiue profectiones, fiue alio mel

Vocabulo appelles,ad Indorumterras, con

clumqueexplorandum3eiTea?quitatiSj &offi

plenas^ figenus ipfumperfefpecletur, fatis

hisperfuafum puto.Ariflotelesquidem inPc

^riffot. 5. ticis fuis,Peregrinis non admodum fauere vi<

f$l wp.j. tur*Seditiones,inquit3concitat peregrimtas, c

nec in eandem firriul confpirationem deuenei

Quapropterquicumqs adhuc inquilinosfuii

peruntjveladiienasjomnesfere fedi tionibus

^aufiint^cuiusdocuriientiexemplaplunma;

. . cumui

JiiMiiiiiiiii

'■■■■U!i

Saivte, Iiber IT. %%%

[at.Csterum & fi recte ac perfe&e inftitu-
litatibus peregrinoru turba meritb fufpe-
? debeat, ac proinde purgatio aliqua iufta
lenbarbaroru alialongeratioeft\,qui vel
:ipfumextcrnis indigent, vteorum Re-
ecle conftituatur, imb verb vt poffint eo>
le dignam habere Remp. quippe ciim fe-
magis ritu vitam agant, quos ad focietate
ue natura? accommodatas attrahere, & re-
tesquodammodocornpellere,feclufa ta-
eruitute/&caede,potiusofficioaffignan-
ft.Quodvlqueadebcertumhabuit philo- Jnp$-4
s , vt barbaros homines parere nolentes, ° *****
etiam domare, iuftum hatura decernat,
lositatemperamus, vtcapi quidem, aut
aut profligari barbaros nequaquam fina-
>roptereaqubdnaturalem feruitutem nul-
*nofcimus?fedtamen melioribus, 8c fapi-
•ibus pro fua falu te docendos ac regendos3
liberaliter committamus.

idinterrisbarbawum ChrifiianisliceaU

C a p. XIIII.

JDE fk confequens ea omnia, quae huie
inihoneftepraefcripto necefTariafunE., ip>-
e n?tur*,& Chrifti, noftris apud illos lice-
tb verb etiam expedire,modb id quod vbi-
uidern, (ed in hac maxime caufa feruan-
eft,modus adhibeatur: Vtne quid nimis.
liam ergo natura barbarorum eft maxime
iftans3atque infida , opus eft,vt qui apud il-
:rfantur3 fecuritati fuaeconfulant, & neque
:c cupiarit, neque tarnea fe fruftra la?di

permk-

»•■

$$6 DE PR OCVRAN D A INDOR^

permittant. Quarequa?defenfionisfuntprc

8c tute%ea nemo culpare debet3fiChri ftian

agant. Inquogenerefuntportus naualibu;

uonibus occupati,arces erecla?3ac munitse,

fidia militariacseterajjquo cofugere violati

anr3&barbaro5quantumfatiserit3terrorei

inofiiciocontinere. HocaLufitanis h£tiu

inplerifque Orientis maritimis vrbibus,

fineegregia ipforum gloria, &magna Chri

rcaeReipub.commoditate3nemoeft3 quino

det. Quodfi morofior quifquam id interpi

tur iniuriam3propterea quod in fuo regno m

tionesy3c pr#fidia extruiab externis, quiui*

ftrorum principum grauiter indignaretur

quantispofTetviribusobfifleret, inteiJigati

portet3 barbarorum ingenium eiufmodi efl

nullam patiatur iniuriam3fi eontra ipforum

iuriasfequifquamuniat, quodinnoftrishii

ne&pro dignitatefefegerentibus fecus ha

quieniminterfuos non nifiarmatus incedc

iniurius eflet3 idem fi inter externos \ & me

fufpe&os armatur3cautus & prouidus potiui

cetur. Adde quod ipforum barbarorum intei

vtnoftricum illisconfuetudinemhabeant,

fieripqffit^tutiffimam^&diuturnan^vtrelii

nisverse3acfalutis fua?3 documenta percipi;

Atque hxc quidem militaris apparatus3& di

plina? caufa eft3quam dixi.Iam quod ad comi

tationes rerum pertinet3 & mercimonia, n

eft quod hoc loco peculiariter precipiendum

praeterquam vt pretia rerum iudicio boni |

atqueprudentis conftituantur. Qua in re i

mediocrem habetqua*ftione3 vtruin quantifc

barirnercesnoftras&ftimant, tantitranfigi f

' i

Timimi

IWUIJJ

JALVTl LlBER II. *}j

am brafteolas5& cakulos. & g!adiolos3&
kvitrea,&idgenusnugasacfcrupca.>tan-
retio apud ijtos haberi compertum eft , vt
Kargentinonparuamvim3interdumexi-
tiamfmaragdoscum his comutare perli-
•ament. Verum iftadifcutereenucleatej
riusnegotijefh Illudexploratum tenea-
mne genus mercimonij cum iftis exercere
jjbretium vero neque lege, neque certara-
;onftare,fed iudicio fapientis, qui perfpi-
iantumabundentijs3qua?ipfireddunt, &
[ faciant,vel ad vita? praefidia, vel ad orna-
uendarri ipfis charumea3 quar accipianc
ris,& quanta horum copia inopiaue ilt: vt
>us probe perfpeclis atque libratis qua? re-
ilimatio iuftacenfendaiit,ftatuerepofftt.
risvero colendis, & fruclibus faciendis,
lodo fundi ijs neceffanj aut culti non oc-
tur, nondubium eftquin benerlcij etiara
onendum fita fidefertos cVinfoecundosa-
oftri exerceant,& fementem faciant , atq;
3E frugibusaffuefaciant. Idem in gregibus
s iudicium eft.vbi pafcua vberrima nuliis
vacant,quod plerique barbarorum armen
ecoris negligentes fint, venationibus de-
tur. Denique quicquid vtilitatis noftris
rum folo accedere poteft, fine vilo eortim -
nento,imbcum nonexiguoemolumento*
* natura? conceiTum eiTe dubitare non pof-
;. Qtiamobrem quod ad auri & argeti fodi-
ercendas fpeclat,quod prarcipue noftrates
t, pro conceffo reputandum eft , quicquid
ripronegle&ohabent.Itametallafodien-
cipere,autaurigranaex fluuiorum obici-

busco*

H"

i^SDE PROCVRANDA INDOR'
t>uscogere,aut argenti fundendi induitria
«]ui3aut gemmas ex fundo expifcari , aut pi
fos vniones eruere, aut quicquid denique r
eft,& indigenis,vel ignotum,vei defpe&m
eftcontra sequitatem, £ harum rerum Iti]
iuadiligentia& induitriaperfequantur.Se
feruandumtamen, vtneque iamab incoli
cupata,& habita in pretio.ihiuriose dolo, i
pneripiantur, nequeipfimet noftris ad n(
non ipforum comrnoditates feriiire coga
quod vtrumque periculi plenum eft.

Quando liceat barbaris infulelibus beUut
inferre.

C a p v t XV.

QVod fi barbari,vt faepe folent,nullis in
l2efi,fedhuntaneacbenefice arTe&i, nc
federe pergant, aut Me violata csedem r
tentur,pr^fidiaaggrediantureuertere,agr
pulentur3frugescorrumpant,nauesihiec1
necremareiludeanti doloalimenta furrif
aut denegentjCaeteraiq^ iniurias adoriantur
fblum noilris kk defendere,ac tueri licebj
rum etiam damiaa illata reparare, tk acce
contumeliam vlcifci, acfiresexigat, feric
re,&:belloprofeqiureni. Narnbellieam ii
derinkiimus caufam, vbi iniuria laceffitus
cepsarmainduit. Verum illud fummopei
uerteradurn* noneodernrriodo barbarorur
iurias ac caeterorum hominum perfequi (
tere. Cumenimfintimbecilii,acpuerili |
nioIndi,niagis puerorum acfocminarun
potius pecudum more traclandi funt,^t
iar&eos ferio vkifcivelis, quarn aeceiTari

fti;

i;^----------i»»,.

SALVTI. LlRIR IL *J?

*e,&rerrere, nequetamgladiusin ifros a-
ius eft,quam intentandum flagellum,vt vel
ulclati difeant timere & parere. Non enim
afeuaftatimveniendumeit,ada?desincen-
onflagrantes,viros ferro trueidandos, fer-
emperpetuam, &reliquas bellorum cala-
\qs.Sq6. quatenus progrediendum fit^ & vbi
idu^, Ducis chriftiani charitas cum falu-
>rudentiaconiun&3, &meliusdid:abit, &
us,modo meminerit fe Chrifti religioncm
teri, &verbo & exemplo debere, vt non
bascuret,velincommoditates,veliniurias^
jvtpretiofa animarum l.ucra Domino ac~
it.

e officio pr&dicatoris Mangelici erga fo*
cios itineru. •
C a P v t XVI.
sita explicatis,iaquod fitEuangeliciprafi
licatoris officium in nouarum vocatione
turn,intuedumeft.Atq;illudiDprimisprae*.
ndum3nequoniam nouomodo&immuta-
:ioneChriItum barbarisannunciaturusfitj
ismilitariprsefidio&multiplici apparatu,
cofe Apoirolicoofiicio fninus fungiarbi-
tr, animumqs demittat, quafiEuangeliurr!
juangelice annuntiet : Oportet Dei feruum
oaeperomniavoluntati promptifilme fub-
: fe «eterna illius fapietia regi, generose per-
ere.Nonorhnium^adem tempora, fed cun-
:citDeusbonain tempore fuo. Nouogene- gul&
)minum , nouam Euangelizandi rationem
ingrate fufcipiet, quifquis non fuam, fed
gloriammeditatur,Sa?peaureailla& depi-

^aaa*

JAatth. 20.
2. Tlm. 4.

ra 3.

Jfbnij.

aflor.zS.

^— ^—

I40 DE PROCVRANDA iNDOTt
cla ante oculos antiquitatis laus, li ad nos ri
tur, nihilaliud, quam vmbram quandam
cluni & nominis appetentiam immoderat*
pit.Etenim quid magis Apoftolicum quarr
que,&inomnibus inftitutum effe, vtfcia
feruus,in quibus eft, fuffkiens effe, & abu
& penuriam pati. Aliquando Chrifti difcip
nefacculo,fineduplicitunicaEuangelizan
quando verb etiam penulam poftulant,& f
te prxmitti iubentur,vt nequid illis defit. <
fi militum & fecularium profana turba e
Chrifti feruum, memineritPaulum apud
nauigantem cumcohortc Italica,eaquefup
tionis Gentilicx, eundem doclorem Ger
recolat Romam caput mundi primiim ad
gredientemfpec1:aifevinc1um,&militari<
dia circundatum. Quis verb ita.crederet? 1
mi praxlicatoris in maximam vrbem ingn
quam alienum,quam incommodum putes,
manas rationes confulas?at fi diuinas ,Quse
me funt,inqiut,magis ad profeclum venen
uan<*elij. Verbumenim Dei non eft iig;
Quamcbrem glorioseprorfus nos hortatui
nuus militix coeleftis dux , Vt in omnibus
beamus nosficutDeirniniftros, non foli
vigilijs,in ieiunijs,in caftitate,iri fcientia,
ganimitate,in fuauitate,in Spiritu Sanc"to,i
ritatenonfida, in verbo veritatis, "quaet
commemorat,verum etiam in ijs, qux pri
iri,onendaputauit,inmultapatientia,in tri
tionibus,in neceffitatibus, in anguftijs, i
gis3incarceribus,infeditionibus,in laboi
Denique,invirtuteDei,perarmaiuftitia?i
tris,& a fuiifti is,per glonam^ & ignobiiit

S A L VTE. LlBEK. XT. 2$

famia3 &bonamfamam, vtfeduclores, &
;$,ficut ignoti & cogniti, quafi morientes,
; viuimus, vt caftigati, & non mortificati,
:riftes,femperautemgaudentes,ficutegen
Liltosautem Jocupletantes, tanquam nihil
ites^&omniapoffidentes.Hiscoeleftistu- e p,
cibusgeneroseanimatusChrifti miles, cu
i induxerit animum, &fe totum diuino
iopermiferit, iamquid fibi praeftandum
a ca?teros,animaduemt oportet. Atqs hic
rusfociositineris,velmaritimi,velterre-
artes fuas diligenter intelligat, vt eos qua-
eripoffit,indifciplinaChnltianaconlerr
rimumbeneuolentia iri omnes, omnibus h(,Qr ^
ifactus,vt omnes Chrifto lucrifaciat,arfa-
fuauis/ermonemhabensfemper irigratia Coi j
)nditum3 vt fciatquomodo vnicuiq;eum E/>fce/V.
catrefpondere3acnihilominustempusre- Rem.i$,
j vt fibi mterdum vacet & Deo, Infirmita-
orum portare, & non fibi placere , & pra?-
atuminaliquodeliclofi fpiritualis clr,iri Galat^
jlenitatisinllruere5omriemhominem iux
^ftolum^corripere^&docere^conari, vt Coloftt.
eatperfecrum in Chrifto Iefu,Hoc vteffi-
requenter Verbum Dei proponet irifpiri- Bkr.2i9
/irtuteconterenspetras. Nequevalde lo-
:temporibusimpedietur?fciensPau]uni in jfl0f,2i*
oraffe, &pra?dicaffcin plateis, intento-
inauigio, omnern locum Dei verbo non
lmodumiudicabit. Ad pcenitentiam.ma.
hortabituromnes * confeffiones irKiefeise
let^ iceierum,neqj muJtitudme,neqj ma-
dineperterrebitur, fciensChriilifsngui-
>ropitiatione efle pro peccatis totius muri- iUa», £
<4 di.Itf

H4*X>E PR0CVRANI5A I ft £> fj B

di.Infummaduomagnopere prouidere
Ynum, vtfalutifuorumconfulat verbo,
quantum licebitralterunvdque pra?cipue
fidelium ac neophytorum illis curam f(
fa?pe commendetme noftrorum5vel iniui
£, vel malefactis orTenfi Chriftiana? reli
aomen blafphement . Quid \\Yis fas fit, qi
fas,tum quid deceat 5 3c expediat, fecund
quarfuprafuntdifputatajdocebit^atqjeos
uisinmilitariclaffe, tamen Apoftolorui
dammodoofficiofatisfaceredebereadmc
J>eniquefatagetChriftiferuusomnibus j
vt Chriftiani Chrifio.ii non militent.vt |
ne faltem bellum implacabile indicantj f
ffeti* queus^vtfcriptumeft^fpeculadoni^&r
panfura in Thabor.

Qualemfe pfdjlare debeat Ckrifii ferum i\
v uerfione infulelium.
C a p v t XVI I;

/*^Vm noftris cura erit, quam diximus,

^'infideJibus vcrb ad Chriftumyconiieri

cuius rei caufa omnis ifte labor fufceptus <

nes charitatis vires exeret operarius Dc

mernorfeopusDomini operaxi, repeter

T$dn.6. animo&akiusexpendeaSjNeminem ven

Mpbef.2. Ghriftum nifl quem Pater traxerit, Fidem

Jromhtih donum efTe^&corda homiriam iri manu d<

vt qub voluerit vertat,' voluntatemquea 3

110 pra5parari,& multa talia^quibus Spiriti

cluscertiffimos noseffe voluir, nullius e

duftria2> nuliiusdiiigentia? noftra? vocatJ

gentiumadEuangeliu., ftd folius mife-ren

pf*iieniea*i« Peij ad orau©nes> & precc

i A 1 V T E. L I B E R 1 1. *4 J

itque feruentes totum feconferat, fperrf
)incoeIeftigratiacollocans,&diuinaemi
dia? foresdiutiffimepulfaris.Et quamuiS
li negotjo orationis prsefidio fidendum
ihac vnare nihil oratione magis necet-
,nihilofnninopotennus: haecvna impe-
uiam,cui acceptam oportet referre Fide*.
Ai quidemctimcxterabeneficentia? offi-
eablegafi^ent, Nos,inquiunt>Orationi9& <*»<>*&
erio Verbi inftantes erimus, adeo inter
illa cohaerere intelligebant. Nunquam
,&Ioannes,nunquam Paulusance precem
im fufam, de Chriftoad populum verba
nt. Et re&e Dion yfius monet ante omnem Diovyf <£k
jTheologi^pr^fertimjOrationempraeire &&• ^om.
:re. Auguftinus quoque cum Ecclefiafti- f* 3
)ratorem informat, initio fermonis fe^ ;f*£'£;. *
>mnia,&fru&umatqueexitum orationis e, .»*ruu
ommittere ingenue adrnoaet : In cuius c ™ ' ' i5°
•fumus, & nos,&fermones noftri. Ipfe
torDei, &hominum Chriftus lefus.non
i prsedicandum Apoftolos mittit, quani
cioneperuigilpernoclarit. Neque enim i«f<*4.
;rmoBis,& diligentia? fu«efructum3 quani
rium expeflare debet fidelis Dei/minifter:
sfuis tanciim facri ficijs,& precibus quam-
Iduis, quamuisfcruentibus, contentus ei-
•ebit, ied aliorum etiam Chrifti feruo-
uxiliaftudiofiffimeeffIagicare,vt exmul-
•perfonis facierum gratiae agantur pro eo, j cQr. i.
fenfus fratrum fuper omni re,quam pecie- Mattk i&
innomineChrifti, obtineatapud Patrem
icordiarum.Paulus tantorumapud Deum z*Th*jf$
druni vir per omnes epiftolas pro fe orari
<4^ < ©bnixe

1

fm

$44 DI ?ROCVRANDA INDOR
obnixe contendit,vt fernio Dei currat , 8i
ficetur,vt liberetur ab importunis, & ma
?.fhe[& rninibus5vt deturilli fiducia in apertior
Colcjfq» fui,vt loquatur Dei verbum ita5 vf oporte
Ioqui.Atqueha?c3& aliahuius generis co
Chriiliferuus^maximamatqueoptirnam
ilerij fui fpem3in efficacibus & frequentil
fuis &fuorum orationibus collocabit. I
exe^lofuo3acvitxintegritati,&irinoceri
tundas partes attribuet^patiens^benignusj
lis^benefieuSjContineriSjmanfuetus/uper
vero ChriMi^&fratrumcharitate ardes.S
xiesnoftros minus fortalle barbari intelj
at virtutis officia,vbique&clareloquun
perfede intelliguntur > & potentiffime p
dent. Scd in hocgenere peculiariter fides,
cerabeneuolentiainbarbarosacvelutip
qusedam prouidentia exhibenda eft. Nihi
animorum fldem conciliat ac benertcentij
eofadisoptimemereriftudeas3querndicl
audientem velis. Quamobrem prardicatu
poirolosiubet Chriihis infirmoS curare,.
los mundare j, darrnoneseijcere., gratisa<
gratis dare, quod expeditiffirria ad concili
Euangelio homines via fit beriignitatis ac
ficencia^Sentiantinfideles^fendantcatec]
nijfentiant rieophiti pat"fem,& aduocatUr
i)sfa?peinterpellet apud Ducem* & maj
tum3hos a roilitum iniurijs tueaturj horur
ilati confuhts vel propria mendicitate. |
acerbiusdefignandiimeritirialiquem3hui
feadminiiter non fit „ Thefaurizet potiua
MM2* parensy acnonfolumfua. feddcfe libentc
peadat^ & fujkr. irnpendat pro animabi

%ltC4$»

'■'—"- ""'

liM

W1

lALVTB. 1 1 B E R H. M?

licetplus diligens minus ipfe diligatur.
idatum rcquirat,fedfruc"tum.Dici non po
umfitadperfuadendum efficax charitas,
era digna Apoftolo.Vbi tamen (ne & hoc fhillf^
eamus)ficdilecl:ionem impendere norit,
tamennonimprouidecommittataiienis:
>dquibufdam contigit noftris , dum plus
ndulget infidis , temeritatis fux poenas
rihilmutabiliusbarbaroruingenio.Pau- ,

>ftolonaufragantiexhibentnonmodieam ^ctor\1 '
litatem pyra accenfa^eundem a vipera ap-
m, homicidam reputant, mox nihil a be-
[um^pronuntiantDeum. Huiufmodibar-
|p ingenium eft .Qai heri jhabebaris pro
fumrno, hodic indicia caufa interire iu-
ijucm pauloante homicidam & extremo
cio dignum ducebant, mox, fi ita res tule-
arabuntproDco. Itaqueprudensac fide-
feruus,&illisconfuletquantum poterit,
lihilominusnoneritnegligens, lam ter-
rtcsinminiftroEuangeiij, Verbum Dei
ndicabit.qua vna in re vehementery& in-
elaborandumerit, Primuai, vtfermonii
copia fit , vel per interpretem fidum, vel
ipfum,fi confequi potuerit. Quocirca noa
nequeardua,fedpauca eademque ikpius
:ndo eiementa fermonum Dei tanquam
sedocebit: 3c M. Francifci induftriam fe-
> fermone vernaculo atque ipfis familia-
'fteria fidei prarcipua 8c vitx Chriftianae
isrepetet : illorum fabulasac nugas faci-
futabit : exemplis vtetur atque fimilibus,
fieri poffit, ipfis accommodacis: interro- /
libus vrgebit non infuauiter. Si-depre-
Q^ | liendaf

I

H

WW-*«

Mt)S PROCVRANDA I N D Q R
hehdatin quopiam ingenij aliquid atqu<
cij, difputationes non admodutn Philo:
cas,fedpopulares potius inftituet. Signa
bebit externa, & ceremonias cultumqu
nem ecdefiafticum plurimi faciet, vt v
modo homines fenfu obtufos commodi
Rrun.^njL^m^m^ publicis ftatis |
Jibuj^get^jajn priuatiscolloquijs. Dem
v^rbi^innu^eprsemijs, ministerrere,p
dcrcrYrmphV, fed in Chrifti virtute , 1
bojnjgil^ fa&igntia~-Deus> pater miferic
rum aderit feruo fuo in omnibus, vt v<
Euangelij recipiatur,non vt verbum hom
fed ficut eft vere, vt verbum Dei . Se<
niam cum de ordine,& modo catechiz;
getur,latius ifta explicabuntur , fatis fit v
Jiter adumbrafte Euangelici prardicator:
cium.

Ve tnhm impedimentu, qm conuerftonige,
maxime obftant.

C A P V T XVIII.

**7Erum in conuerfione gentium ad fide

y ftisnoftrigenerisdiabolus, cum ace

ma torqueatur inuidia, quibus poteft viril

queartibusagit, neopusDomini profpe

Itaqueinnumeraimpedimentamolituv
«ftumfementis diuina? de cordibusaudie
rapiat. Ad ha?c paratum atque conftantem
tet militem Chrifti ftare,ne afperitatibus
fus,ab incepto pedem referre incipiat,tun
vx contrarijs vndique perfpe<5tis,remedi«
jjcrcopportunaconetur. Oftiurn fortaffe

P

SAtVTE. IllBH-H. Hf

m & euidens, fedtamen aduerfarij mul- uC§t.v$
quanquam funt impedimenta verbi Dei
ia,triatamen prarcipua funt: quorum v-
noftris,alterum abexternis,tertium ab
et j quibus Fides annuntiatur , proficifci-
noftrisquidem, folent plurimum Indo-
eram conuerfionem retardare peffimi ex-
mores.Vnusautemaedificans,& alterde-
s, quid proficit eis nifi labor ? Nuliam re gffj ^
gograuiorem difiicukatern fencio inhac
: propterea quod cum barbari religionis
i ignari fint,omnes nos fimiles ac veluti v-
oloris reputant. Ita crimen huius atque iU -

1 omnium redundatinfamiam, &quodeft
is ipfum Chriftianum nomen apud infi-
inodium venit.Hqicmalo quidpoteftaf-
emedij,nifi vt noftrorum hominum licen-
ibusmodispoffit, fraenetur, neq; vfquead
asinfideliumanimasf£uirefinatur?Dein- -
ud multum a B, Auguftino commendaturri
echizandisrudibusdacumentumaccurate
ur,vtadnioneantur ij,quiFidem fufcipere *Mm *
t, ne reiigionem noftram ex noftris homi-
metiantur, fedexipims potius a*quitate> *
ftitate. In noftrisfiquem viderint mode-
&probum,eumfecundumlegem,&Fiden*
erere,quosver6arrogantcs,auar6s,obfcse- .
tnmites notarint, hos nobis quoq; odio efla
adeant, ac iuxta iegem noftram multogra-
nas fuorum fcelerum pcenas daturos.In ona
nere hominum banos efCe 8c malos : neque
ftumcogere quemquam vi, fedin futur#
vei prannia, vd fupplicia cuiq; pro mentis
uare, Adhaec quantum licebit, vtataiium
C^ 4 coniu^

FWPi

0

j I48DE PROCVRANDA INDOR

confuetudine&familiaritateabftineant,c
dum, & boni viri frequentius barbaris 0
endi^& mutuo conneclendi. Ad qua? omni
fidis, fiue ducis voluntas religiose ac be
lenterafFe&a3mukum momenti afferet,
hibeatatque caftiget nimiam fuorum in
tiam.Verum a fuis quoque fidei candidati
ftiam patiuntur non mediocrem , tum a I
nis,& proceribus, qui fuos ad alienas lege:
regrauiterferunt> turn maxime a venefi
praeftigiatoribus, 8c idololatria? magiftri
auaritia cV ambitione corrupti lucri& [
iaduram facere fe vident Chriftiana: rclij
*.Timoth.i> augmento . m vt quondam lamnes &
**#«•* 13. brc Moy fi, Ely mas Paulo & Earnaba* , ot
te refiftunt veritati. Q^emadmodum i|
Brachmanes, in lapponia Bonzos, apud
rcgni incoJas Piaches/in noftro Piru |
cernimus. Et quidem Dominorum ac P
pum fuauiter, ac diligenter tentanda vp
eft,&expugnanda in Chrifto3&fuorum
quia, iuxta noftram legem promptiora f
&glorise'plurimum acceffurum^ cum his
crebrius&liberaliusagendum.Multumq
invtramquepartem horum ftudiaprpm<
Quainrcgrauiteranpftns peccatumeffe
taDalipa? ingarumpnncipisnece, ipfi qi
eius iucceffores cpnquerebantur3 quod af
rent,firegisvoIuntasdelinitaobtineretui
iiiadmodum futurum, vtvniuerfum Ir^
imperiumridemlibentiffimeacciperet.M
nim modobarbari omnesRegibus fuisac
bus acjdi&i funt. Aduerfus Magos acrius p\
4um er it: eorum fuci ac fraudes detegend

/.*=-=* ----«.---^^-^

SALV TE. tlBER II. M*

cendainfipiencia,&ridendadeliramenca, v

»fucanda?verfutia?.Q2odfirelipifcei*enul-
>dovelinc,& faculcasnon defic>ac£teris
andi,& grauicer interdum muldtandijmo-
ebem rcliquam maior turbatio non fequa-
edhisambobus maiusac difficilius Fidei
dimencum ex ipfa inueterata confuetudi-
pficifcitur. Vbique fane confuecudo mag-
ires habet, fed in barbaris longe maximas,
pe vbi rationis eft rninimum,ibi confuetu-
dices profundiffimasagit. In omninatu-
ocio eo diucurnior ac vehementior , qud
s eft ad vnum determinaca. Ica lapidem fur
ierri3impoffibile:deindebrutaanimantia
cere3difricile r mox hominem parum men-
gentemaconfuetis retrahere,graue. Pro-
in hac vna palseftraomnes fuos fudores,
as,conatus exercebic copioseChrifti difci-
is.Proderitautem quam plurimum,ricus,
;na,& omnem externumcultum diligen-
urare. His quippe , & dele&antur s & deti-
ur hbmines animales,doriec paulatim ab-
turmemoria,&guftuspr£teritorum . Qua»
afuitMoyfi,vtpopulum Aegyptijsritibus
:tu, multitudine facrificiorum, &ceremor
um diftineret . Neque enim prius quod ipi- i.Comj.
aleei\fed quodanimale. Poftea fuperftitio-
mciqux monumenca caute,&gradatimex-
;uenda curabit, vt idola fua Guacas adoratio-
|ue omnes penitus dedifcant,ac pro ijs pias
s,at^ue Chriftianas frequentent. Deinde
sriores animos puerorum nondum iila fu-
ftitioneimbutosChriftiana confuetudo3&
:iplina iuauiter occupet,& paternas nugas

Tr

ifoBi ip.ltdct!tAW»A Indor

fidere,ac contemnere iubeat,quod M. 1
cifcus fapienter faciebat . Prsemijs, & lau<
paruulos inuitet , atque animet3maiores pi
rum exemplo pudefaciat , & terreat . Poft;
quod omnium eft , & praeripue confideran
& diligentiffime obferuandum 5 non facili
det verbis,& quibufuis fignificationibus
barorum5etiam fi Fidem tenere , & baptif
appetere fe proclament. Cum enim fint
corde,facilecredunt,non Fidem concipi
cxDeo3faciie quoque id re^ra&ant incon
tes,&leues. Diu & multum tenendi, vt
profiteantur^intelligant, vt veterem confi
dinemidolorumdeponat, vtmores aliosi
ant . Denique confuetudinis peruerfae \
num alterius confuetudinis antidoto ci
dum eft 5 vt vere Chriftum induant, ac nori
tim in Chrifto,partim in Baal claudicante;
grauioremacquirant damnationem 3 & iz
iiominigrauemfaciantiniuriam.Nonmul
dine/ed veritate9animarumlucra compi
da funt. Ita& religio ChrifHana pluris
& qui illi dant nomina, gloriae atque ho
crunt.

Epilogus dittorum.
Cap. XIX.

QV O N I AM vero de vniuerfa cat<
zandi ratione vberiusin quartolibri
cetur,nihil prseterea addendum arbij
Bifi vt fummam eorum omnium, qu^ediiTe
ad hoc vnum conferamjVt per iniuria fides
lomodo propaganda exiftimetur, tum ver
aouogeneri hominum nouaea Euangeliz;

1

liiliil

»■■■"!'

Salvte. Liber II. ifi

lem nonfaftidiat Chrifti feruus :&quan-
er rerum & temporum opportunitates lir
inftitutum vetusatque Apoftoiicumcon-
::vbi minus Id exa&efieri patitur con-
hominunvntelligat,neque de merito,ne-
»Jaude3nequever6de fru&u aiiquidfibi
:,fifideliter Dci gloriam qu^rens atque
imarum falutem3labores fuos,&curas
omnes in Euangelij dilatandi
fhidioad finem vfque
confumat.

INIS SECVNDI LIBRI,

DE

'iLiPw

Sthie.

PROCVRAND

I N D O R V M

SALVTE,
LIBBR TERTIVS.

Nonejfe qu#ftiones omnestraUandaSydcdei
de ciuili /tdminiftratione dijfe-
rendum.

CAP VT PR.IMTM,

Cio equidem,in ijs^quse d<
belliy deque promulgandi
baris Euangelij ratione h
nus difputata funt, multa ]
quaeri, multa tradlari , qua*
parum explicata,vel ecian
t ermiflavideantur^Nequeverodubitoquii
«diofiac literati nonnulli diligentiorem,a
vberioremharumrerumj^qusefuntperfeq
grauiffim£>.& premunc cjuotidie yehem^
animosreligiofos^traiaationedefideraturi
quibusinretanta communiter haecyatque
iiersedi$:a non faciunt fatis, fed priuatas,a
piiliarescjuxftiones fuas minute ac iigill
foluj mallent/C^uibusprofeclo ita obfequi
inuSjVt quamuis peculjares de moribus fer
neseffe vr.il iores peryideamus,tamen inftj
noftri rationeni de totacaufa indorum fuf
tam3 varijs , implicatifque quxftionibusob
xandam5 ac velati extenuandam no arbitret
Etenira neque do&rinae , neque experientia

fltHMllllMil

»111

SAIVTI. LlBER III. 11$

antiitnbuimus3vtexplorare liquido om-
•certodefinire poffimus,que_ praeclariffi-
tia ingenijs negotiu faceffunt : neqs fiid
ocriter praeftare poffemus^ad propofitum
finemaccommodatum effetjquibus illud
ineanimo efl^eaafferrequa^ & intelliga-

► omnibus^&quantumfieripoterit^nerni-
n probentur. Nam in tanta fyluaveaq; \t&
fa,ac denfa,illud potius optanduffi effe vi-»
,vt via aliqua ad barbaroruni Mute certa,
amiiniatunomnesvero Jatebras exquire^
miaabftrufa luftrandi5omnia deniq^ im-
a5atqi implicat2 perpurgandi oiius tantft

► nobissequusimponet. Qtiamobrem &irt
ix de rebus Indicis adminiftraildis di&a
ia£tenusa& iri ijs3qua? deitieeps plura di-
r^pra^cipuas quidemreS3ac veluti capita*
:um Chrifti Iefu dono licet,explicare3&
rriiare fatis putamus: tenuiora vero cf tera^
[larum veluti radicum, vel fibras, velger-
,vaide illa quidem alioqui neceffaria, per-
hoclocominimefufcipimus. Igitur Eua-
ad barbaros profeclione, & ingreffu fupe-
E)us libris declarato3quid illis prejftanduro
u diuinitus tacli verbo veritatis manus
&inouiIeChnftiintrarevolunt3deinceps
a&andum reftat.Hi verotanquam in Chri
jniti infantes multa cura^diligetiaqiegenr»
emadmodum Regij pueri tum paedagogo
idi traduntur3tum magiftro erudiendijita

ciuilium magiftratuum adminiftratione
ti regedi sut,vt in officio difciplinaqj tene*
r3& pr^ceptorUmipiritualiu,ideftiacer-
mdo&rina accuratiimbuendi, Itaque d<&

cura

mrm

- \

&*"•&

UAn.it.

fcdjua

k^4DB noCVRANDA T N D © R
cura,&Politica3&Ecckfiafticafaluti Inc
aieceflaria differendum eft . Cum vero id
animaleeft^prarireApoftolusdefinierit^t
to fequi quod fpirituale eft, hanc partem c
adminiftrationisn* ante perfequamur,es
ne certe faciemus. Qua ver6 ratione barba
nes,qui Chriftinomenpror7tentur/ad P
pum Chriftianorum curam,ditionemqu
tineant, anteexponendum eft , quam de ij
tur,quae vellndorum populis illi prsefta
bent,vel ab ipfis viciffim percipere poffuf

tarharos Tidemfufcipientes adcuram3diti
que Principum Chnftianorum
pertinere.
Capvt II.

-|-^ RINCIPIO nemo eft, qui neget ,
I-^catholice fapiat , Euangelij promulj
nem per totum terrarum orbem ad £
fiifummique Pontifkis autoritatem pert
Isenimproprieeft,cui inPetro ouile do
ctim commiffum eft,cui grex omnis Chrif
ditus eft , cuius proinde intereft non i
oues iam cogregatas pafcere, verti etiarn d
fas, ac diffipatas5quin potius nondum oue;
rere,vt©ues fiant, atquevt intra fepta.J
gelij cum reliquogregepafcantur «/euocaj
Ijuibus fane Chriftus dixit, Aliasfeoues
re3quas oporteret adduci, vtfieret vnurn
&vnuspaftor.Hancfuamcuram, &agnot
&pr#ftiterunt Romani Pontifkes. Nam<
trus ApoftolusinAegyptumMarcummif
tele'men'5 Dionyfiuai Areopagst^minGal

ie».

■ ■■■M

5Alvt1 tiiiK Iir. i#

gorius Auguftinunifociofq;eiusih Angli
jregorius item fecundus Bonifacium ia
ani^m , Hifpaniamquoque, & Africam
:erdotes a Romaria fede deftinatosChri-
■ecepifle liiftbriae veteres tradunt^atquee*
idi Euangelicis expeditionibusadexpug-
m Chnftdque fubijciendum terrarum
ifa&isper fummosReip. Chriftianaeim-
>res,id eft ApoftolicaefcdisantiftiteSjple-
amnisantiquitatishiftona.Etnomenipsfi
olicum valde confentit. Neque enim ob id

Apoftolicam Romanam fedem vocari
quod Apoftdlorum fuerit , nam fuit 8$
!na, & Hierofoly mitana 3 & alia? non pau- •
erum etiam quia Apoftolorum rnunus
:hrifto legatione fungendi , Sc vfque ad
nos terra?3illiuS Fidem immobili firmita-*
ificandi proprie ac prsecipuein Romano
ficeperfeueratHoc cumita fit5quisdubi-
lin fanftiffimi Patres3 cum ipfis per fe or-
»bire non liceat3eam curam alijs demanda
>offint,&debeant ?neque vt eant folumj
deitxnentipftacmittant,quosidoncosiii-
nt. Id ergo negotij in noui orbisgeritibus
idis, &infinitisa& diffkillimis Romani
ficesCatholicis Hifpaniarum Regibus de
% vt tanquam proprium^ ac peculiare mu-
;nofceret,& curarent. Cum enim claffibu&
: adeb crebris,& fnagnis ,• apparatu quoque
nptu ingentiopus fit propter immenfam
rii~nauigationem>& terrarum regionesple
ue incommodas^& egentes, non potuit vl^
>donifi Regia? potentia?rcstatacommitti
rcro Hifpaai^ Regibus pouusautfolis, fi

njod®

wm

ijf^DE PROCVR&NDA INDOR
modb abfk inuidia , no efl ab arquitate aii
cum & lilorum aufpicijs5atque ope primi
uentavtraquelndiafit, &nauigationi C
opportunif ilma Hifpania flt.Denique pri
eamprouinciam., &petiuerunt>&ftudi<
rarunt * Nequeeflcur de fumriiorumPo;
luntate cohqiieratur quifpiarn3fl onus , vt
ra eft,idque grauifrime premeris^ cogiteti
modipraedicationemconfequiturjVtqui
iidelibus barbaris, Chriftianam Religion
fiteri velint,adcuram Principurri Chrif
runvutelamcj; pertineant . Id cum litcrae
andri Sexti copiose doceant^quarum con
nemadhuncmodumrecleviridocliffimi
ligunt5nonefl3curinhaccaufa diutius I
mus. Nequeenim poffet aliterFidesin t
pulisre-cens>&tenera permanereaccrefo
fiChriftianorurn Principum patrocinio
potentiaaduerfusinirnicoru Chrifti defe
tur iniurias. Barbari natura efferati & inf<
foedera3atq; amicitias parum curare foliti3
nemfacilecoratemnentes,quonam modoi
ri5tenerique poffint, nifi noftrorii vim pei
fcant?Quafatione Chrifti chara&er imp
innouis Euangelij tyronibus non fumm
probrio fit,fi femel baptizati Iridi fuorum
re,& parricidio Fidem ftatirii fint proditu
niqueiri tatrri remotaorbisregione3&a c
Chriitianitate feiunCia , in medio nationi
ux 8c perueria?,quid ipQi fupereffe poteft,!
nesvtinnTrni,mdkijinopes, moribusper
naturainrtabilesperieuerent, nifinoftror
gumflnufbueantur,atq; vinisinfantium
geftentui?Cuiusrei cumalia: pler^qjnati

inimni

^^w^^p

SALVT8. LlBER III. \$J

iaximeAethiopicar,Angol3*,&Manicon-
imonium abunde dant, in quibus lauacrii
\\ fufceptum maiorum perlidia & temeri-
mominiose foedatum eft, curfus Euange-
uptus,faluti hominum aditusomnisoc-
jjqui fi vim noftrorum fentirent, nonin
bnem lefu Ghrifti tam perniciose faeuircr.
ffime omnino fentkmt fummi Jheologi 2*l\..
enes Ecclefiam integram , abTolutamque lJ>ar-° -f***
tatem Fidemab hoftium iniurijs,&con- £m m*m
[iJ5tuendi,eaquenifi grauioraexindema- ' ''
ilequantur, aduerfus confilia & vim peffi- z.Vitl.ReM
m effc vtendum . Itaque fi expedire eenfe- /f#.</f /„.
)teftfinevlladubitatione Ecdefia infide- dis.Sotus
»ges,autDominosdeFideliumdominatu, +Mft.$q%
lone deijcere,eamquead Fidei defenfio- ?»; ar.io, '
:ommittereChriftianis.Acnenouialiquid
e videamur, praeter concordem, vt dixi,
iitiam , vctus fane eft Apoftolj Fauli pra»- h Cor 7#
m, incaufa matrimonij fi inficielisconiux hmo^.cd.
^fraudi&impedirnetoelfecoeperitjliberu Qjtanto &*
delem ab eiufmodi feruitute. £t certe con- c Gaude^
rcliusacmagisnaturalevinculum efteco- musJeDi*
,quamcuiufuisfubiectionis,&feruituris9 uortijs.
fipericulo Fidei etiam diifolut oconiuga- C&£-T^4*
culoprodatafibia Dominopoteftate,oc~ ca6)-^
:ndum puta^Ecclefia, quidmirumcftjfi in 7% e'er"
nFideicaufafubditum,feruumueFide]em . , . ^* c'
fidelis Domini ieruitute liberet ? Aclde ^ ^»
idemgentium Doclorcaufas, difceptatio- rlim.
Fidelium non vukad ethnicos magiftra- iCor.6.
eferri , [cd ipfos fibi legere , qui ius dicant, Gelafd. 54.
tereaquod Fidciininriamabimpijsperci- c.Gewr*-
ebac . t^irietiamre ipfa ludaeosomnesac Us.D.Qrt»
& Sarace-

j2g |i*^"

~4?8Dl PROCVRANI5A lNt)6R

tadem. d.c> Saracenos hominum C.hriftianorum fer

Fraterni- iam pfidera fpoliauit Eeclefia 9 cum primi

Wfj» exli. iiifidelibus feruis fieri illi Chriftiani libc:

$.Regi(l. lint.Qua de re etiam legern Iuftinianus Ir

fcisi. torruiit^vtfiuePaganorum^fiue Hseretic

Mtutidde feru^ f]ue itidaeorum , ad Chriftiariam rei

J^toi.CP* nem tranf]re velint,dominorum poteftati <

*ar cem . antur5nuj]oetjam datopretio.Quominu^i

!l!r r™ dum eft.fi tvrannide in receos eifeftos Chr

Matifcon. nos inndeles Domini abtitetit-es,onini in 1 1.

i.cdp.ic. tioneaciiire3Ecclefif autoritateinterpofit

jpttdGra. cidere poffint.Quod fi Euangelio predican

d.%4,c.M<m propagandonullomodoobfiftantj neqs ftri

tipia. pedimento fi nt, quominras Chrifto. qui ve

"L.Deonobk volunt, fidemdent,velquam femeidederu

$. ffis it* uiolatam feruent, etiamfi ipfi alioqui i-ri er

difpofiti$. ftii cecitate perftent, rion iccirco fuorum gi

C.de Epif natione fpoliaedi funt: fcd eft n ihi lomini

toph t mus veluti Imperator ab €cclefia confti

Chriftianus Princeps/vt caufam Fidei j ac \

lium prouidentiam^quotiefcunq; respofl

diligeterugdit. Qtioniam vero rariffihibrq I

pene impoi$bile,vtbarbar,i Doniini in fu<

noauitam religiouem coritemnijeuertiq, , ;

gesplerafq; mutari rionsegre ferants&qt

poffint modisnouam "religionem auertari

monibus praefertim fureritibus,ac muftM

fuos eade re tumuknantibus3commuhe ac1

ii canoriicum debet haberi , vt hoc tempor

dorum populi,qukutiiqueCliriftum fequi <

narunt,fub noftrorum regum cura,atq; adr

frratione fint.Ea tamen rnoderatione fe noft

rahtoporter , fi Chriftiariam Remp.faluan

Vdifit i & religioriis dignicatepro virilifua

tet

1

!■■■■!

SALVTl IlBER III. t 2fy

eri, vt neq,ferro, nifi cxtremum difcrimeri
•at,agatur m barbaros, nequedecommodi-
ius ac dbminatu fuo peilantur,nifi quatenus
rijFidei3&fuisperniciolideprehendantur3
grauius quicquam defignetur 3 quo Chrifti
igelium ia*di3 perturbanue poifit. Denique
^nofcat religiofus Princepspoteftaterrrfibi
rifload^diricationem^nonitemaddcilru- c r
lem datam . Et quamuis Chrifliani prin- '
5 Dbmini fint3 pareiites fe tamen prarbeanr,
tam quse Indbrum funt fibi,quam lodos ip-
rnnium Domihoquatrere videahtur.

n oporterefalfos tltuloscommlnifcl domina-
iwms Indorum:

Cap. III.

DC igitur ius adrniniftrationis3 acfubie-
ftionis Indorum ex propria ac certaEccIe-
ommiifione generale eft 3 & commune tum
ui ha&enus explorati funt, tum ijs.qui pro~
ntetemporeoccurrent. Quod quidem nifi
ide pertui betur iniuna 3 aequum ac falutare
ronftat. Alios vero tituIos3quosarFerre qui-
nkuntnr,Ilegia?potentiap, vtmihiquidem
ntur, aiTertores non neceffarijjie affentato»
icam,qui nimirumextyranoidelngaruin
regno, atq; vfurpato per vim imperio,iteq^
olycratia gentium plurimarum degitimo
e carentium(has Hiipani Behetrias vocant)
endunt chriitianoPrincipi regnandi iusfa-
jequidemnequefatisintelligere^neq^certe
>are pofTum.Etenim fi a praedone alterius
depra^arij & tibi vedicare nbn potes3qua?«
R % roquid

i€o DE F R © C V H A N D A I N D O R t

ro quid a?quitatis 3 quid rationis haBeat , qi
tyrannis(vt ita effe faciamus)Indorum don
tum eripias, tibiq, ipfe adfcribas? An iccirc
ftior Sy lla3 quod Rernp. Marij feruituti eru
addixerit fua?>An verb alienumfcelus3n<
ius facit?Hoc vero perridiculurn eft3 & Aei
cx fabellx perflmiJe . Adde quod illorum u
ria3pervim Jicet vfurpata5 tamen annos
fexcentos confirmatafunt : quam aetatem $
lijs-plenfq; imperijs neges prsefcriptiohi e;
tiSjprofecto res humanae omnes mifceantur
ceffe eft . Quod enim regnum eft3quod non
lentia magna ex parte initio quaefkurn fit ? \
inepteapud veteres^&Reges5&Tyranni(
nomine cenfeantur . In Polycratijs verc
communitatibus.» prseter ciuiumipforum
fenfum, imbcontraomnemomnium fent(
am,externum principem inducere,fl tyran
vacat,nefcio piane quis vnquam tyrannus h
ridebeat. Neqne verb abnuo muitislndia
locisex belloiuito ac legitimo,quod(pro
iniurias hominum,aut fidei ofrenfasexiften
fanpotuit, ius peculiare Chriftiano Prin
dominandi fieri , nam eiufmodi Lufitanicae
ftoriaenonnulia referrevidentur . Verumi
de comnuT.ni,ac certo titulo difputatur,EccJ
autoritatem,Fidei periculum,ipforum barb
rum faJutem, Remp.Indicanam admioiftrai
8c aequiffimum ius praebere Priocipibus C
ftianis,& iJJud per fe abundare,certb nobisj
fuadetcumratione valde experientiaipfac
fentiens.Quamobrem fiuc aJij tituli etiam i
fiuenon fint, conftatad Regum cathoJicoi
curam maximepertinere falutem Indorum,

prc

llliiin

^^^^■^•3^

SA tVTI. Ll BER IIT. , .*??
urand*,& religionis praeceptore5,& difci-
• ciuilisadminiftros le&iffimqs mittant,
tet, vt Deo atque Ecclefoe iniun&o fibi mu-
perfungentes, vt & ipfos decet,& caufa tan-
igit,fatisfaciant.

ualesadmmiftratores res Indicdpoftulent.
Capvt IIII.

tur quam refert vniuerfitatis Indorum prc.-
5tos,acmagiftratusoptimosapudchriftia-
Ineifci, quantumue ponderis in vtramquc
m vel falutis,velexiti) ciuilis adminiftra-
abeat,quouis etia tacente,res per fe ipfa de- ■

t.Namciiinomni-Repub.Magiftrafusper-1^ W- «*
fit,atquepsdagogusquidam',vteftab Am- Z**hLh

0 praeclare diftum,atque iufti &a?qui cu-
immortalis , facile quiuis intelliget , ita ad
sfiafticam , ac fpiritualem inftitutionem
paratam effe ciuilem & humanam,quemad-
umadChriftiEuangelicamlegem,natiira-
irisdifciplinaneceffariacft,quippenifih«^w«»«
itobferuata3vtaitbeatusille3iiiacuftodiri *»w«-
poffit. Quamobrem Paulus docet non effe
ftatem nifia Deo,eafquequotquotfunt,a
ordtnatas,effeadminiftrasboni,maliyltri-
Quibus:confentaneum eft illud Petri,qui & tPet.z.
ibus,&Regumducibusobedicdum monetj
Ibonislaudi,improbistcrrorieorumoffi-
afit.Ergofifunt ha?c capita populorum, fi jmosS.
ores,fiduces,gubernatores,auriga?, turae- Hme.%%.

1 lpmina,fpecula, leges viua?,& quibufcum- i.Reg 9.
alijs nominibus tuirf diuin» tum philofo- ^eckzj.
cselitera? brnandosducunt,quisfatisdicere ^i/r.
at,quantum in horum integritate3& fide pre-

R l w>i

B»"«W

Scd io.

QMtio.

i6% De procvranda Indo^/
fidijacfalutis Reip.fitum fit? Qualis eni
clor eft ciuitatiss- tales inhabitantes in ea,&
dum iudicem populi,fic & miniflri eius. Q
totum locum ab omnibus pene Reip. iegur
tra&atoribus externiscopiosegrauiterquc
fatum,a noftris Ecciefiafticis, facris,&e:
plis , & documentis difertiffime illuftra
quanquamdiutius proferrenonopuseft,ta
iuuatinfignem Bafilij eadere accumulare
tentiam.Neceffeeft,inquit, huiufcemodi
mandare magiftratus, ac eosaliorum conft:
re duces,qui carteros om-nes prudentia,con
tia,ac vita? fan&imonia longeanteeant, vt j
tes,quibus praediti funt , communes fiant ec
pmnium,quieosimitatur. Namadmores(
qui gubernacula tenent, cpmponere ferot
qui parent,folent,ita vt quales duces fuerir
lesefTe neceffefiteos omnes, quifequuntu
quaiesfuerintin-Republica principes, tal
plurimum exiftere iplent reliqui ciues. Atc;
quidem Magiftratum, atquepotentiam op
atqjaptiffimocuiquedemandandi curainc
Rcpub.inomniPrincipedebetefTevelmax
at in noui huius orbis adminiftrauone, in fc
rorurn nationibus, &fubigendis&contitK
in Fide,quifquis rerum Indicarum vel teni
experiens fit, nullo modo dubitabit eam, n
primam,nequemaximamefTedebere,fedai
noac penitus fingularem . Etenim apraefefi
ducibus, aiudicibus,aRegia? deniqj maie:
adminiftris,perinde, atquea fontefluuiun:
resomnesIndicas,ve^pernicie\velfaluten
fi quid alkid terturm eft,deriuari, 2c perma
perfpicuum eft . Neque dici poteft, eo font

SALVTE. LIBER III. %$%

,quam late lues influat , quamque omne re-
um refpuat. Acne cui forte videar mfu-
a caufaamplificida iludio magis, quam ra-
feuci, afferam nonnifi certa,&explorata
menta,qu* vtinam quantum habeant pon-
; & ipfe exponere pofsim,& ij , quorum in-
t,velintattendere.Primu in alijs Rebufp.
jitatibus exmulta antiquitate fundatis,&
titutis,habentmodcratoresadiumentaplu
eadcmqsmaxima.quibusetiavolentesnon
itur errare.Sunt leges publiea? v tiles,eft pa-
confuetudo,funt exempla maiorum, eft de-
e quidam rerum veluti curfus ipfa antiqui-
firmatus, quo in otio & negotio facileaG
quille ciuitatis ftatus perfe peneconfiftit,
erte fi deflefiat paululum, rnodica reclons
ionedirigitur,ficutintraquilloactutoma-
auum tenenti vfu venk. At in Indicanagu-
latibne, cumprxiertirnnoua regnaadeufi-
itque habitantur a noftris,omnind eftfecus.
nianoua,nullx confoetudines certx,leges
que omnia,naturali excepto, nihil prope-
lumfirmarautoritas exemplaque fuperibrfi
porum velnulla,vel'non imitanda,euentus
cidie inopinati,repentina? pkrirnque zc pc-
]of*mutationes,municipalia iura turnig-
fta,tum non fatis firrna ad,iud'icandu,Hifpa-
ifes,Romanarquelcges magnaexparte cum
jarorura diu retentis moribus repugnantes,
us ipfe Reip.adeo inconftans & varius,fuiq>
jfeilis, vtquxheri commodiffima re£Hlfi-
I habebantur , hoclie rebus commutatis ini-
lfima,acperniciofiffima exiftant. Hicquis
videat qualem moderatbrem eiufmodi Ref-
R 4 F**

ymmm

«64 De procvranda indor
pub.efflagitet, quam fapientem,quam cor
quatn prouidum, qtiam integrum , atqjcoi
tem,quippecuiusconfilio5&prudentia?co
fa fint omnia, in quo pra?fidia omnia belli ]
que conftituta5co31ocataq3 fint ? Si enim p;
ciuitatum conditores optimos, ac fapiei
moseffe antiquitas ypluitadprima funds
ta iacienda. , profecto^perfpicuum eft, no
pra?ftantiffimos, le&iffimofque virosorb
dagatores,ac nouarum gentium duces effc
re.Ha?c plane, vel vna ratio ad obtinendan
fam fatis erat. Adiungam tamen alteran
minusefficacem,atquerobuftam.Namcii
jnotiffimarregioneshaefint,caputquehuiu
uerfa? Reip.fiue Regiam,fiue Pontificiam I
ftatem fpedtesjongiffime diffitum,Iicenti
libidini Pra?fe<5brumcampusJatepatensc
ditur, vt quicquid collibeat, Jicere fibi etii
pinentur.Quod enim Iongediftat3quafi ni.
fepertineat5fadle tementashumana cor
nit. Hinc feditiofa confilia.tumukus etiam
adeo totius Reip. perturbatio : remedium
pppido ferum,atq; incertum.Quarum reru
Jocuples eit hoc ipfum regnum Peru toties
ftinis armis cbncuffum , atq,- inftar proc
maris contrarijs ventis agitatum. Itaque v
dici pulmonum,fi #grotarecoeperint5cun
rum perdifficilem effe rationem docent,".
ad traducendum eb yfqj medicamentum 1
&yald'e claufaviafit per ftomachum, vtj
maci vis valde iam debilitata perueniae, a
perueniat quidem , ita plane Jonginqum
preraa?Potentia?,atqueautoritatis^huiusl
rgritudini leuanda? remedia opportuna vh
*&-"" ~*;rr- — - r

MilMHHHI

SALVTE. IIBER III. *ft

jc fperare permittit. Qnamobrem quic-
in rebus Indicis a, Prafeftis peccabitur,
modum dixerim fine emendationepecca-
Quod equidem perfpexiffe Romanos mi-
fuadeo,cum adremotiffimasquafque pro»
as non nifikaiffimos,atqueintegerrimos
mittendos cenferent,aliquando quoque,fi
ftulare videretur , ipfi Confules Reip. lu-
non cun&anter proricifcerentur, quippe
rfegie noffent 5 quos animos faceret teme-
{dilatavindida, vtq,foleata reliquogre-
un&us vel ipfe bos efferari.Poftremb fi hjc
tion effent, illud non paruum exiftimari
;,quod vel leuia peccata gubernatorum,&
rum in rebus Indorumingentia crimina
i debent, propterea quod teneros adhuc
im animos vehementer fauciant5& a Chri-
i religione perniciofiffimeauocat . Etenim
blicorum Magiftratuum culp* abfcondi
ioffunt,quiavtTragicusdixit,
>Uucet omne Regu vitium domm #***«* i>

irmi adhuc,& rudes Indorum fenfus nullo *W**
)deChriftianagente3dequeChriftoipfoa-
iudicarenorunt5quamexhis, quae perfpi-
: in noftris fublimibus prayfertim,atque au-
tateeminentibus. Qua?resquanti fiatapud
ffimum hominum conditorem, atquepa-
?m,inde facile ihtelliges,quod cum lachry-
icdolori intimo fan&i Regis Dauid ffogi-
admiffum condonaffetlibenter, illud ta-
feueriffime vindicauit,& queftus eft , quod
licos Domininomenblafphemare feciffet,
inter fe reputarent, Deum eius regis ami- 2. Re& ia
habitum,qui tantaperpetraffet,quod ad di-
* & 5 *"'. uinas

liL""'

gWt Dl ?ROCVRANDA INDO

uina? exiftimationis contumeliam quan<

tinere videbatur. Propheta fane Ezechi<

de fuo Xfraele narrare videtur , verius^

de noftri seui horriinibus vaticinari cre«

eft,cumilla,diuinidoloris&querimonis

XptSj*. pronuntiat:Etingrefsi.funt ad gentes,2

introierunt,&poiluerunt nomen fan&u?

cum diceretur de eis, Popuius Dei ifte efl

■terraeius egrefsifunt.Quasfane ironica.

faftidi;,&defpicientia* teftes,cum inter J

tes de nobis firpifsime vfurpant^tum vei

acrius obiurgantur etiam in os nobis iacla

verentur , eadem quippe ipfi agimus, qua

i lismaximereprehendimus. Si quis igiti

maduertat rerum Indicarum varium , ac

bilem ftatum3tum fuprema? poteftatis tarr

pofitam fedem , mox animorum in fide |

tium teneritudinem,fateatur neceffeeft, i

. • lamaliamprouinciamregendam,adnulla

eia gerenda ampliorem defiderari fapiei

integritatem, pietatem, vtmihiquideni

numero occurrat ? quoda Probo didun

fi&^Jtedm- dusPaulinusnarrat Ambrofio5cumres N

*Wh lanenfes id temporis difSciks & prsetume

retadminiftraturus. Nontam fe iudicem

• r Epifcopumvtputaretabenignitate,selo,]

.. nacuraergaomnes. Quadere Valeqtinis

lius nfaiorisnoneratparuaglo.riatio, quc

ipfc iudices daret , quos Ecclefia fibi leger

cerdotes. Atq; vtinamnunc, vel Ambrofio

Ne<5tarios,vel fi qua funt prsefedorum cdt

ranominahaberemusrprofe&o noui orb

miniftratio tal.es femaxime decere ipfis

pftenderet^uibus^quod Leo magnusf hec

Al

^AjkMMMMmmm

SALVTE. IlBER XI J. *$f

:ogratulabatur,non foiumregiusanimus, £[ifl^
im facerdocalis ineffet.
% ob caufam difficile inueniantur idonei u~
bu$ Indicis pr&fe&i.
C a P. V.

I igitur duces , hos magiflratus res Indica?
ftulant^nequevllaargumenta^quanquam
: illa quide fatis3tanti facienda funt,quan-
[ongitemporis experientia. Qaam cau-
mdiferteageret vir quidam clariffimus,
r regios niiniftros princeps , colligebat
im fidem3prudentiam, animi raagnitudi-
agisrequiri, tum verbadiungebat aptiC-
tcumtalesminiftros effiagitent res, qui
ies ad ha?c venimus? v t potius exonerandx
liar caufa quam huius reipublice capeffen-
f(i effe videamur. Quotum enim quemque
ies,cui ii in Hifpania magiitratu potiri, fi
turalicuiffet, Oceanumtraiedurus fuif-
que haecinextremoorbe qua?fiturus? Ita*
ribus rehus exclufi ad ha?c veluti extrema
rtimur. Mihi vero hsecprudentiffimi vi-
tiomon tam effe iniuriofa videtur in mul-
iqs prouincise hx, & habuerunt , & haben(?
intiffimos, Chriftianxqueac fapientisad-
trationis laude florentes, quam commo-
potius,& conqueri Indicarum rerum na-
ipfa co.mparatarn difficultatem . Etenim
penetrandi adlndos plerifque, vt mode-
camus , familiaris rei anguftia? in caufa
icrelidhm patriam, liberos^ chards om-
iboresquoqueimrnenfo^ &pericuja'naui-
aum3 ickierum, noui coeli 3 ea vna cogita-

tione

imi

Ulli»

l^DBPROCVRANDA INBOE
tionecompenfent,qu6d aliquando tanci
India redituri fint diuites,ac beati, vt quo
quum eftaetatis,in otio fplendideagant,f
iamft>rtunisiuuent( quisenim fi cpgitat
confiliaqjfuainfpiciat, itafeanimatumr
quisobfecronon videtcupiditati, atque
tm ianuam effe patefaftam ampliffimam?
imilanda? pecunia? eura fit prima, caetera'
liuic vni pofthabeat, quippe cuius caufa fi
fufcepiffe3tantaperpeirumerTe fecum re
dedecorique fibi,& ignominiap vertendui
India non optime nummatus reuertaturai
Sic vfus3atque hominum exiftimatio habe
legequis iam magiftratus, vel fupremus,i
fimusnon cupit familiarisreifuaecommo
gere?quod non poteftnon vehementer r
LW Reipublkaf.Ariftotelesquidem magnopc
r thc.%. tereffeReip.cenfet, neegentes ad magift
vocentur3qu6d pauperes in magiftratu va
fieri ob egeftatem afferat. Moy fi quoqjdec
disiudicibus lethro focer fapienter coni
dedit,quodiilelibenteraccepit.Prouide,ii
deqmni plebeviros fapientes, & timentes
in quibus fit veritas,& qui oderint auaritiz
quamuislndicismagiftratibus ftipendia <
conftituta fint, quibus viri boni contenti
faepe tamen fitis ilJa opulente i n patriam r
tendi iufto nefcit expleri , vt hic quoque v
Wrmerk t9. fit illud Salomonis,Rex iuftus exigit terrai
auarusdeftruet eam . Atque inde quoque :
Indicis altera non leuior serumna proficifi
quddcum gubernatoresomnes, ac iudicc
fpaniam cogitent,ftudia fua omnia,& cura
collocent^Indicum folum veluti alienunv

Mx&lito

■^■■■■■■■1

■■■■••I

SALVTE. LlBER III. *4f

jum habent^ita parum curant,quodnihil
quodquantum flatui, atque incrementis
>.obfiftat,dici non poteit. Inter laudes
,qniciuitatem aliquarnadmimftrant,&
rias dotes,illam pnmam Philofophus nd
vtftatum praefentein Reipub.ament. . At * .Fulxgu
ib. hanc ita plerique ab animo fuo alie-
texilij loco habere videantur : aut certe
recumrebuslndicis agatur, fi quemad-
nmilitarespraefeclivbicafkapbnunt,in l

joris, quodebinloco fe aclurbs intelli-
ommeatum ,C2eteraq; oppbrtunacurant:
>euntesdiffipataorania, atqueexufta re-
nt^tanoftrihominesadidfaltem aetatis,
uc exaduri funt, vtcumque res Indicas
revelint.Haefuntadminiflranonis Indi-
jesdifflcultates, Adquasaccedit quoque
ige quidem maior , verum non ita com-
I fed propriaeorum, qui nouas Indorum
ideunt5 fedibus rbi collocandis intenti,
umad barbaroseant , non nifiarmorum
ijs fulti rebus fe incertis committant, vbi
:uerioportebit, vel ferro etiam aperire
Itaque totus ifte primus ingreffus milita-
Quamobrem ei demandari prouiricia fo-
i peritia militari excellit,neque ad copias
idastamDucisprobitas, quam militaris
ifpectari folet.Hicquidoccurrat incom-
Jacilequiuis cogitare poteft. Cumenim
s ingreffus fidei.prima exordia Euangeli j,
Chrifliannuntiatiovproclucl:uac volun-
>minis,vt parciffime dica,militaris tranfi-
fit,illiusfententia in omnibus princeps
tnjue dux ipfe profanus fit,manus vero fa-

cclKciiapi

pp

Ifi DE PROCVRAkBA tNJDO

tellitum terneraria3 qualem expectared

adminirtrationem3quam rebus Chriiliai

uidentiam? Quarnobrem illud etiam atq

Catholici principes;horumque proreges

iufcumquedemum interiit, cogitare de

cum ad eiufmodi expeditiooes bellica*

prsefeclofque legunt , vt pi j, Chrifriani3i

±>eum timentes,fa!titemq;hominutn plui

cientes qu§ rantur.deniqj ij.qui fe Epifcoj

imo vero Apoilolorummunusfuftinerei:

ciant. Quanquamenimadarmatraclan*

tam viri probitas3qtjam militari$peritia3

ftotelesvoluit, fpe&anda fit3 tamenvbi <

initijsagitur5de faiute tot barbarorum3dc

ipfo ChrifH honore3atqj exifiimatione3 u

partibusplurisfaciendaeft. vita? integrita

conflantia.NequeefjimtamdilatandcRej

faresgeritur, quam Fidei amplificarida?

verb cluci & moderatori probo etiam adit

oportebit cohorterri non hominum perdit

ac profligatorum3fed fi non optimam ac re

fam3tamennonpeffiniarn3& infamem. Q

quisnimiaifta cenfebit3 ridens fortaffis

gendis militaribuscopijs eiiifmbdi deipi

da probitate prsecepta3is fic habeat, longe

cffe rifu dignum , ad Euangelij prirhum h

tumeos reputari commodiores3qui ad n

dum procliuiores fmt .-At neo; vir ea prol

acmodeftiafacilereperietur^inquiunt, i

deleclusillehominum adexpedieionesbe

vllo modo haberi potefl. Primu fifieri ne<]

expeditiones ne fiant. Neqs enim amat Ch

aiinuntiaricu infigniChriftiana? religion

<deeore.Deinde non vfque sdeo dura res eft

d<

*iiiiiiiiii

'■■■■■'

SalvtI Liber III. ifi

unras ne deiit, vt pr&feclus quifpiam quat-
>on ibliim militari laude clarus, verum
ianapietatecommendatus: vtqj adillius
tum fi non deligantur pi j homines,tameri
mittantur nefarij. Si enim homines infa-
: fordidos Imperatonbus milkareRoma-
>s non miuria vetuerut,quid eft cur ehri-
primo illius ad infldeies ingreffu perdi- >
requifquenomen dare fit permittendus?
obrem cum in omni Magiftratu Indico,
:rbmaxime in prima ad barbaros profe-
viros idoneos fapientia,& pietate praefta-
tficere oportet, magnaadhibita diligen-
lalesomninoquserantur, inuentiqueprse-
:qj honor ibusad rem prodignitategeren-
srmoueantur. Quanquam magna apud
gloria copiofaqjpromeritisreitanta? re-
ationenihil poteftampiius, acpra?ftan-
gitari. Affidua? autem nofrrum omnium-
ninum preces effe deberent , ft niodo tot
um miiiia amamus, aut alicuius facimus^ °fi* Jl*
ue det reges in ira fua, neque propter pec- Iof'tt
>puli regnare faciat hypocritas,fed'mittat ****** *
paftores iuxta cor fuum.

tjfeiniqtiumtributalndos penden adtni-
wftratoribusfuis.
C a p -v.t V L
oni am adminiftrationemnouseChri^
ianitatis penes noftros principeseffeiam
us, &his ex Dei, Ecciefiseque praicept®
tbere , vt faluti Indorum miniftros ido-
um ad fpiritualia,tumadciuilia prsebe-
indedieendum eft3 vtrum ad horum ip^

foruoi

:

!.

i
i

i

i

i

■ 1 !

i

t

r

K i i

r
r

}

LMJmmt

472 Be procvranda indok
ibrutn neceffarios vfus, poffit ab Xndis exi
quid, quidve illud fit: mox , quid viciffim
rependidebeat.Tributaergoneceffariaad
tualem, politicamque gubernationem cei
tione moderata, acdefinita non inique
rurngenspendereexiftimandaefiNamvt
tam Philofophorum Refpub.fuas conftitu
de publicis tributis fententiam, qui fempe
deratoribus publicis ; negotijfquc comi
bus de publico , & communi cenfu tribue
docent, certe in diuinis noui teitamenti li
vfque adeo expreffa res eft, vt nihil amplii;
lusfaneApoftoIus hunc totumlocum fcr
J**»1!- adRomanos excellenter illuftrat. Nece;
fubditi eftote, inquit, non folum propter
fed etiam propter confcientiam . Miniftri
Dei funtin hocipfum feruientes. Redditc
omnibusdebita5cuitributum3tributumiCi
#igal, ve&igal; cui timorem, timoremjci
norem,honorem. Quoloconon ofcitanti
tari debet,quos alloquatur Paulus , 8c de qi
Scribebat fane ad Romanos ia Chriftiano
ditos vero Carfanbus , qui in liberam ciuii
per vimirruperantadpotentiam. E.t tami
necefTarib parcndum monet,non folum pr
iram, fedetiam propter confcientiam, i
non timore hominum folum , fed etiam D
vrgente. Deinde tributorum penfiones p
piens,atque commendans, caufam reddita
iimam, quodpublici magiftratus minifti
fintincommunebonum feruientes, acpn
eos, ali atque honorari a fubditis iuftum fii
ex re colligit reddendum effe quicquid defc
fiuetributu fit, fiue vcftigal, fiue quiduisa

M

SALVTE. LIBER III. lj\ },

ihoc loco commentetur Chryfoftomus, Hcmihify
?tiamaicribere. Innumera bona,aiti lle,
ibusper magiftratus obueniunt,quae fi fu*
s,omnia fimul pelTum ibunt , ita vt neque
neque agri, neque dbmus , neque forum,
Hiidaliudeonfifterequcat, fedomnia fi-
suertantur, potentioribus imbeciJIiores
e deuorantibus. Propterea ab antiquis
ribuscommuni omnium fcntentiaprin-
hobisfuftentarideberevifumeft, ob id
ua ipforum ncgligentes, communes res
, Et mox, Quod fi Paulus tunc cum genti-
uceilentPrincipeSjiflapr^cepit^muItb
)porteteafide!ibus exhibere. Eam Apo- *
i do&rinam Chriftus Dominus non fo-,
£ceptoanteconftituit,verurnetiam ex-
commendauitfuo. Namde Csefari red-
cenfu rogatus, Csefari, quse Caefaris fu nt, Matthzz.
daeiTerefpondit,m3gifterioobedienuae,
mdtusAmbrbfiuSj&nosinhgremuSjdum fn0mhne
us,,qua?funtCa?faris, C3efari,&qua?funt comraAi*.
o,tributum C3efariseft,non negamus.Ip.- xenthm.
recensnatusSaluatorin Bethleem etiam Luc<e 2.
useft,ac defcriptus, & Augufto Carfari
n tunc cum cseterdorbe obtinenti cen-
rfoluit, quemadmodum vuk D. Nazisn- Tf1o™tfone
Quam rem cum & diuinoruiii Iibrorum///e *fittoU
itas,& ratio i pfa fatis mu niat, atquecon- ff Iult*«"-
..nequenoftrorum IhcoiOgoruroeorum , * ';,
!,quicaufieIndica?iludionoresIunt, ali- c
ab ijs tributa exigi poffe quifquam ne-
iileilcurinlocopIano3&expeditoam- e

amoremun

■ ■■■•i.n

~*

■74 &74 &B FkOCTRANDA INDOB

improbantur triagenera tributa taxam
Capvt VII.
*TpAmetfi ab Indistributa exig.ere.nof
-*- cere manifeftum fit3at quanta illa tam
^ualia quaue ratione3& iorte3& quoufqiK
neperobfcurumeil,&adexpIicandym i
sedifficile. Nequeenirri ftatimimmodic;
fiiones probaturi fumus3neque auaritia? ,
pacitati multorum conniuere debemus^qi
res totius regni euerfio fit,atque Indici fu
comicedicarn3calamitas. Nam quodhos
reoportet3iliaintercipit. Acfnhcez ma
i facultate noftra certum aliquid in re vfqu
incerta&dubiadefinire: tamera opera?pj
fa<Surusfum, vtmihi videor , fi diligent
«iones aliquas tributa taxandi excuffero.
igitur documentum fit, Indis mulftae n
tributa imponimioimepofTe.Nam vbiiu
quaciuitas,autgesdebeJIataeft,folet,idq;
to3pecuniaria redditio pro vidoris arbitr
perari^vt temeritatis fuae poenas luat . Ha
4rdt.ad Iii- potiffimam tnbutorum originem extitiff
goriu$Theol®g.usvult,itafcribens, Ex p
penurianataeft3 perniciofecupiditatis j
qu^ bella peperit,a quibus orta funt tribu
busindiuina condemnationeoihil graui
&acerbius. HaecGregorius. Adhuncir
profligato ac 'vin&o loachaz Rege Iuda
raone,- centum talentis- argenti & talent
terram effe mulftatam diuinse litera? tradu
genus tributorum tum profanis, tum facri
risfrequentiffimum eft . Sic Moab a Dauid
cufTumiubmbutoferuiffe^ item^ vni

4*&£#

2. teg. fk

^miiiiii

kftM

'^W "J

SALVTE. LlBER III. %7f

um, ficChananammtributarium faftum Ufue\Q.&
mauthorelofue, nec non reliquas illas l7*
is lebufarorum, Amorrhaeorum > atquea- *'&&' 9*
Salomonis opera perpetuo tributo fol-
iddiclas efTe populo Ifrael facra hiftoria
imorat. Quodfanenullo modo iniurio-
e, non folum fanclorum virorum exem-
ionftrant,fed etiam aperta ratio, quae iu-
viclosvi&oribusfiibdit5neqjfortunisfo
i libertate quoq; vitaq > ipfa reddit obno-
:Indorumpopuli3vtfuprafatisdifputatu
lriftianisdebellari non poifunt^ac proin*
libertate3neq$ argenti penfione mulc-ta-
denimnoftroslaeierunt, quorurnne no-
idi audierat?Dei ver6 ofFenfas,- naturaeq;
s vlcifciifioftra nihil interefTe , opinor a-
sefTemonftratum.Itaqjgrauiterprofedd
?nt,qui eo iure debellatos barbaros inftar
hseorum,& Chananseorum, vel potius,ve
tiaIoquamur,Maurorum,atqsTurcarumg
te,atq;multapenfioneonerarent5exifti~
etiam beneiicium fe coJJocare3quod non
>le6):eret.Neq.> enim tam iloliddi ratio nifl
:ritia5& infolentia militari proficifci po
lod fi id genus quippiam haclenus pcipc--
eft>confulant certe confcienn js fuis3 qui
>rf,pararunt. Atq; hoc fane documentum
mu eftrfequens vero multo certius^Nefatf
jxigendo cenfu rationem habere Euange»
comunicati, quafi retributio expe&etur^
Fide5& Baptifmo,Chriftiqi notitia irripcr ^
iffimrepetaturargentu. Haectota fordi-
i cogitatio hominum tum imprudentium»
iproborum Buangelium veluti licitantiu'
$ i (naoi

■wi

fwm

rA#*r.t

Matth.io-
7>e h@c tfi-

$7$ De proc vr an d a Indor
(nam&hocaquibufdanida<5tarialiquand(
tuaudio)nihilprofe&6aSimoneilloabef
quod ille nefarius pecuniam potius dare p
tia,iftigratiampro pecuniacupiunt com
re. Nulloergomodofeiendumeft, vtin '<
nando tributo, quid per Chriftianifmui
confecuti barbari, cogitetur * Qu a? enim
accepimus.gratisquoq; dareiubemur. Te:
documentumefto, Barbaroscaufafoli, te
hmi genere aD ipfis cultse3& habitatae nihil debere Prir
loquiturZa- busChriftianis. Quod vtintelligatur,met
tharidsPapa feoportet tuncdemum ratione foli penfi
tneptjt.ad perf0jui Principibus, aut Reipub. ab hc
jBontfactttm. r . ' > ~ • • . , . 0 •

', ., priuato3cumPrincipisautnontate3&iun

thriftiam ce^ltur< Qequp geriere tributorum Amb]
mm &c. videtur loqui in fua illa contra Arrianos d
Mxtatlihr$. fionemirabili.Sitributqm jinquit, Impe
tpift u. q.i. petit,fio^negamus.AgriEcclefiaefoluuntt
Sitrihutttm. tum.Si agros defiderat Imperator, potell
»4. q. s. c habet vendicandorum, & csetera qua? perf
Janenum. tur. Hoc igiturita habet, cufn agerregio
poffidetur. Qnarevidemus tum fubditos;
minis,tum externosaciuibusagros eapac'
accipere, vtcertos femper cenfusinde pe
uant. Iftofaneexemplofancluslofeph vn
fam Aegypti terram fubdidit Pharaoni , qi
portionefrumetaria Regi js vfihusperpetu
di&a, quodquibusagros ipfostribtiiiTet, ;
Sc iure poffet cum his de reddeda ea femper
tionepacifci. Athaecratio intribotislndc
iniri nequaquampoteft.Nequeenimfolui
ftrum ipfi occoparunt,fed nos illorum , ne<
nos ipfi,fed ad illos nos certe peruafimus.lt;
barbarorumterra fubditur quidemChrifti

pri

Genef^j,

9ty

rwwrw

SAIVTS. IlBER IIT. %7f

>ibus, cum primu populi ipfi fubduntur,
il,illiusratione bajrbari debent, quam a
mtuati non funt,fed nobifcum potius co-
runt.Plurimum vero intereft,vtrum ho«
ationeloci fubdantur, anpotius homi-
jfa locus ipfe. Hic eriim res nullo modo
itur,fed integrum ius penes dominos ma
amobrem Indis ( huc enitri noftra iam
tenditoratio)promodoacmagnitudirie
onum3agrorum3gregum,pafcuorum,tri-
amexaggerare,& cumulare, vtprotan-
im certa ratione perfoluant.iniquiffimu
[uidem rebus nihil per fe debentibus ce^ti
oneretur.Quod fahe3qeq;fa£Htatum ha-
iffe fcio,fed eft fortaffe improborum cu-
itentatum. Nequetameniiludraodo &i-
mRexyquemadmodiim Ingarum impe-
:eflit apud nos,& Motecumae apud Mexi-
taquoqueinomniaillorumiuraconcef-
agros,greges,pafcua,mineralia/caetera-~
ncipum,fuo ipfe iure adeat. Namft re&e
le ab illis ifta obtinebantui; , '& legitimo

noftri illis fucceififle eenfentur, re&e
taomnia retinericonfequens eft. Vtrum
t illud ita habeat aut illud, examinare ac
are5noftrumnoneft, Habent Catholici
>nfilia,fenatufquefuos,habentconfcien-
Iftros, Subditis,dum iniurianoneft e-
'proiurefuprumprincipumfentiendum,
itiandumque eft,vt Apoftali Petri pr^ce-
negre conferuetur, regem honoriftcarei i.Pet.z^
oclocofolumagimus, quod& fatetitur
,& eft per fe fatis certum, etiam fi barbari
tantur ad Chnftum, non tamen rerum
S j fuarum

JTilMiiill

»7* DE PROCVRAN D A IN DOR
fuarum iure excidere,neque vero noftris,c
uis fubdantur ad fidei fufceptae tutclatn , v<
uitutevelfortunis fuisobnoxips effe, id
faulusquoque Pont.max.aperte decreuit.

Vulgaru ratio tributaimperandi expendit

C a p v t VIII.

TDLcrifqueautemillaratio tribuea impc
videturaequiffima^vtperfpiciaturpri
quibus rebus vnaquaeque prouincia abund
trumfrugibus,vefte3gregibus3mineralib
gento: tumvero numero Indorum oppi
tributimqjinito^ea fummaquotannis irr
tur^quse poffit commode conferri > ita vt fi
certa portione tantum attribuant, quantu
ex hifce rebus> vel ex opcris fuis locandis f
tata fami]ioJa,pra?bere queant.Qua» fanec<
tudoobtinuitjvtviritimtnbutapendanti
tantregiaedi<fia grauitercauentia, neab
ea exigantur,quae & ad fe fuftentandos, at<
«gravaletudine3fiacciderit, rej:reandos:
liberoseducandos^ac matrimonio colloc
heceftaria habent. QuamChriftiano pectc
gnam legem laudare par eft. Q^a in re tot;
que illam prouincias luftrandi diligentian
uentusjaccommoditatesperfpiciendijtun
iniungantur^quafcommodiffimepolTuntp
re Indi, vt nihil fupra vires^nimis graue fu
ant 5cseterafqueinftruc~tiones eodem pert
tes, comprobareprofe&bdecet: quin ne
quideminiprobandumeft3vtrTngijli,qui i
Yela»tatisimbecillitate,velcorponsarTed
Jetudine, velofociopublico non impediu
aliquid in commune conferat3vnde tributi
■■ ' * * "* ' K I

.'-*'" ■ - "' '<' .-''-'-r-',-^ .':'-"^«'.*-:* --'': :■ -■, ,-v : , ■

...... ■ -;_ . _ . . .7;'^^1r-f" '

SAIVTS: tlBBR III. , m
Benehiscfaneomnia. Atquodvirosm

,'doaosnon bene habet,quo etiam tae mo
ehementerfateor,illudeft,qubdfolumco

rquidlndifoluerepoffmt,quidverofol-
ebeant,non item . Qu* fane corifideratio,
, exigantur,qu*nonpoffuntreddere, ne-
ia eft -fed nullo modo fufficien s,nifi praste-
ldatu"r,vt neq; ipfi ab Indiscapiamus , qu*
i non funt.iuftitie fempiterna lex docet,ad
ndumabaliquoquippiam,tamct(inecel-
,t poffit ille pr*bere,tamen nullo modo ld
■ffe nifi & poffit foluere,& infuper debeat,
fiue non poffit foluere, fiue non debeat , s-
ft iniqua exaaio. Et fi enim fupra fatis mort
uneftlndosnoftris aliquiddebere redde-
aoruminadminiftratione funtinontamen
inUb efficitur,vt quantum poffint , tantumv
ant.etiam fi rera temperes verbo leniore, vc
,m tribuant, quantum commode queant.
ae ratiohsc peruulgata ad tnbutatorba-
r,Peranda,quafolumfpeaatur, quid quan-
je v nufquifq; foluere queat,hcet plenlque,
xi,fanaaaclegitimaappareat,tamenpeni-
nfpeaa , non fatis idonea,imo vero exitiof*
•ehendatur neceffe eft.Qmero enim,cur Hi-
is & GalliscsterifqueperEuropam, luit»
iitioofferatur, vtfmguli tantum pendant,
itum poffunt commode,iniquiffima, & »1-
ofiffima fit.lndis vero iufta & zqua? An ifto»
imperitia,irabecillitas,tenuita$ fecit pbno-
,>Deinde quid hoc a feruorum conditione
ft,aquibusiufte exigiturquicquid reddere
funt, quiaquicquid feruus acquint, Donu-
icquint?Pmerea fibello iuftodomiti^ mulp

$ 4 a««. 9,

180 De procvranda Indor

&x nomine tributa pendere cogerentur,
poffetgrauiusimponi^quamidvnufquifq
det3quod poteft?.Nam quod non poteft3ne i
nusquidem exigendumputat.

Anpropter reuocandos ~ab otio barbaros, trii
grauioraimperandafint.

C A P. IX.

h T dicunt qui res Indorum5 atq; ingeni;

■■^ximecallent, hocmagnopere barbari

pedire, vttributisgrauentur, propterea <

natiohominumignaua, & otiofa, nifi co£

Jaborare,& induftriam, atque operam in qi

tandocenfu ponere, focors morepecudis I

tranftgit,turpiter belluinisrebus vacat : qu;

quineqj remfamiliaremaugent,nequefibi<

fuluntinpofterum, kd hodierno tantum <

contenti, genioindulgenr. Adhahcquiden

tiocinationem, qua? peritilftmo cuique m

mefamiliariseiTefolet, nosfane ita refppr

rnusyvt barbaros Iaborare5negot jari,occupa

ne &cura diftineri , per quam ipftsfahitare

fateam.ur,imo vero illoi um Reipub. vtcum

confhtuendagnece/f^riuomnino.Quadere.

garum prpceresingenio finedubio peracri,

dicioqipraeftantefs, ineovel maxime reclar

ftorum ac diururnam a.dminiftratio.nem eife

fqerunt, vtquarn maxime exercerenrur, mi

meque vacare finerentur . Itaque vbi necelTa

autvtiliadeerantjetiamrebusfuperuacaneis

ftinebantur, vtquieorum difctplinamcogi

uerit,me>ito miretur,quod veteres narrant,

%ffi Xe™iculOrum colligendorum certam r

fur

1VWW*

SALVTE. LTBER TtL ftftg

quibufdam imperatam , alios faxis vltrQ
ue voluendis ferib occupatos. Neque ve-
faautobfcuraeft,aut loge pofita,cur In-
gotio vrgeri maxime expediat . Ete-
ubariomnes ingeniofunt feruili,feruis
ullu otium effe debere^etiam in prouerbi
jffe Ariftote]esdieit,qu6dotiu petulan- 7-*oUM
at,idquodnoftejSapiensprcdaremonu~
te,inquit, feruum in operatione , ne va~ ■•"'•#•
lultam enim malitiam docuir otiofitas. ,
exerceri Indi debent,non negamus,fed
ifsimeampleclimur.At cui exerceri,cui
ari,cuius inferuire comodis debeant,hoc
uaeritur.Cum enim illud a tyrannico do-
uregalis abfit,quod hic in fubditis mo- ^

lisnon fuam,fedipforum magis vtilita;e
:,profec~tb non eft obfcurum iy ncere cer-
>us,operas atque negotia Indoruminip-
met emolumenta debere conuerti.Non e-
iftarapiarij id tantum mellisinalueari-
linquendumeft,quantum apibus alendis
t,neintereat, reliquumomneauferendii:
tgregesdetondedisut,quibusvellera ita
mus, vtradicesfolum denuo procreSdas
iluas eife flnamus. Excepto igitur eo,quod
itualibus & ciuilibus prsepofitis neceflari
eprudenscharitas fanxerit,quicquid vl«
utis Indorum praetextu nobis vfurpamus,
pinaducendum eft. Atqueequidem vere-
vbi fe quidam Catones Mutibfue profiten
orefque barbarorii cenfiira fua feuera no-
tq; emendare pergunt,Fharaones potius £xod.u.
nt,depofitaq; cenforia ]arua,qua tam rigi-
;repitant;Vacatisotio,3iteros fe Na|>ucho Him.$z.,
$ 5 • donofo-

:

1

«Si&fi >ROCV!tANDA INDoi'
donoforesexhibeant,omniaexpilantes,<
ferosduram feruitutem feruirc cogentes
mnt ergoiamtandem hominesauari, &
jmani falutifefe Indorum iac~tare,fortui
confulere. Agnofcat potius , ac fateantur
tis fe comodis feruire, nulla publica? difc.
cura teneri , nullogentium harumadiuua
defideriotangi. Omnino fucus ipfefe p
nequefuftinet diu cupiditas prouidenti
fallo nomen impoiitum. Quod fi duri effe
mus in miferos , neque noftrae cupiditatis
remeorum lachryma? extinguant, profe
mendum eft , ne multus ac creber clamor
rumcoelosomnespenetrans ad ipfuma?<
mi iudicis tribunal irrumpat.Regnum , x
ritus fan&us, tranffertur de gente in g<
propter iniurias, & contumelias , & iniuf
fediuerfos dolos. Auaroquoq; dicit nih
fceleftius.Et qui calumniatur pauperem,
geatdiuitiasfuas,dabitipfeditiori, & e
Et in fanfto lob terribilius . Ha?c eft pars J
nis impij apud Deum , & haereditas violer
quam ab omnipotente fufcipient.Si multi
ti fuerint filij eius , in gladio erunt , Sc ne
eius non faturabuntur pane:Qui reliqui fi
ex eo fepelientur in interitu,& vidux illit
plbrabunt.Si comportauerit quafi terram
tum , & ficut lutum pra?parauerit veftirr
pra?parabitquidem,fediiiMusveftieturiI]
argentum innocens diuidet i aedificauit fi<
neademum fuam, &ficut cuftosfecit vr
^uIum.Diues cum dormierit , nihil fecum
ret,aperiet oculos fuos,& hihil inueniet, a
jtendet eum quafi aqua inopia, no&e opp

5ALVTB. LIBER III. i»|

»mpeftas.Quas fane diuinar feueritatis mi-
pauperumoppreffores3violentofquealie
oris exa&ores , videant qui volunt , an dp
xllis huiusfeculi hominibus res ipfaco-
declarauerit. Filioscaefos, nepotesauita
litatedeieclos^vixpanefaturatos.pofteri-
lomnemextinclam3viduasetiamvirorum
lsttas,& voticompotes, argentum terrae
jmodum cosequatumad pauperesdcuolu-
"acrasdomos pretiofis illorum fpolijs,&
coornatas,ac reliqua, quae de violentorutn '
nediuinalobloquitur3promptumeftcer-
in plerifque noftrae aetatis hominibus , quaj
lmque meminerit.fateatur neceffe eft, etii
#Reipub.& gentis referre plurimum, vt
js teneatur diuin^ autoritatis lege prafcri-
quem fi exa&iones excefferint, non folum
;runtadiumento,verumetiam Deoiuftif-
vindicante,certi exiti j, & ruina? caufa ple-
mae.Extatfane epiftola grauiffimaGrego-
lagni ad Conftantiam Auguftam , in qua
:a feuere iocutus adiungit , Idcirco fortafle SM- ^i
rexpenfsein hacterraminus ad vtilitatem W;3I-
iciunt, quia cum peccati aliqua admixtione
iguntur.Praecipiant ergo fereniffimi Domi- y
ihil cum peccato colligi.Nam fcio quia&
irura" Reip. attribuitur vtilitatibus,exeo
mltum Refpub.adiuuatur.Qiia fapientif-
fimi Patris fancliffima fententia cau-
ix totius Indicanse millum pro-
ferri potuit,vel plenius^
velcertiusora-
culum»

■■

I p4 DE F R O C V R A N D A I N D €> R }

Ouis modus in tributis taxandis tenendm
Capvt X.

CI quaeratur ex me5 Ad quam igitur Regi
*^refpieeredebent,qui tributa neophytis
baris ex bono ■& a?quo taxare cupiunt3egc
%%m o& ^ nu^am nou* aliam prseter eam , quam D
4r.4.Syfa. Thomas affert de lege humana eleganter
@ahel$a.3» ferens, quamqueThe*?]ogireliqui iummo
q0z~ probant . Vt in lege ferenda onerofa prsefer

^mdih.u Rnisi tpfe peoitus infpiciatur3 atque penfi
de£i»ft.q. 6, tantum imponatur,quantum fini propofito
m^Xakt. gruit,tum vero in diitribuendiseiufmodi c
°Mfh.kxt m^us proportionis xqualitas conferuetur. J
quoties exeeiTerit, pro iniqua legem compi
bportere.Haec illuitrium Theologorum,rat
prorfusconfentanea , de tnbutorum impof
ntefententia eft. Duoergo accurate proui
dafuntei* qui in legede tributisferendar
errare.Vnum ex parte Indorum, vt non gra
turnimium,fedeaexigantur;quxpolfinto]
tune praebere & commode: alterum ex part(
ftrorum , vtquodab Indisaccipitur, proofi
ijs ac neceffaria prouidentia impertienda a?<
congruenfque iit . Huc enim Theologi,& Tl
jogorum decus Thomas refpiciunt * cum di(
tributa ratione flnis necelfarialicere inipon
eaverbeoufque debere progredi,quoufqu
nisipfe efrlagitat. Itaque quod fupraiamd
repeten-dum eit. diligenterxvehementer eos <
re*qui Iqdorum gentes perinde atq; pra?dia c
dam3ailtgreges reputant, vnde quicquid em
gi poteu:3dummodo ne intereat funditus,fec
turisvfibus referuetur, fiue ager fit,fiuepe<
id totum honeilo ac Iiberali luci o afilgnant.

lab

SALVT*. LlBER III. *%

• profe&o grauifsime, quicunque itafe
irant. Neq; enim Indos tuos numerare po
quafidetuoindequiduisaccipere.Quia
; fi quid accipis,ob id accipis, vc tuvicif-
quidaliudrependas,quodfi non dederis
uicquid abftu]eriSjiniquu>ft,&iniurio-
t Medicusaba?gfoto-,Aduocatusa cliente
•retium capit,pro impenfa opera , &offi-
Fatronusablndofiquidaccipit3proof-
ccipit.Icaq; quemadmodu militib*Reip.
n fufcipientibus de publico,& annona, &
dia pr2ebentur5qua> fane a caneris pro col-
i fe beneflcio Reip.tqenda? iure exigfitur,
tamen militix praetextu quantumuisex-
>re,&corradere fas eft,fed hacTenus tantfi,
iusmiiiti,prsefidijfq5c6parandisactene-
us eft: ita prorss quae Chriftiani a barbaris
:a capiut , eo v fq; folum progredi ©portet,
q, fini propofito necefTariu eft.Eft vero il-
s ratione pra?feriptus,vt miniftri faluti,&
liftrationi IndorunecefTarij no defrnt,ho
turq, cpngruenter. Hi vero in duplici ge-
ftnt.PrimiacpraecipuinumeranturPafto-
imarum,Miniftr i falutis a? tetnse , quos-eo-
irgitionibus,& prouentibus ali,quosipfi
o verbi,& facramenti pane nutriunt , no»
lifpofitionis humana?,quam diuini effe iu-
itifsimum eft.Id omni lege definiri Paulus-
um docTor diferte oftendit. Nam delege
u hoc argumentu verfans,Qtns militat,in- i.Car^,
fuis ftipendijs vnquarn?quis plantat vinea,
fruclu eius non edit?quis pafcit gregem, &
Jeeius nonmanducat?Nevero fecundum
humanas tantura agere videatur, producit

ftatim

.

Pekt2$.

Betit.iS.

*$Lue 10.
Mattkto.

4§£DE ^ROCUANDA INDOR
ftatim diuinam veteristeftamenti.Numqij
cundumhominem ha?cdico? An&lex hse
di cit?Scriptum eft enim in lege Moyfi, N
ligabisosbouitrituranti.Si nos fpirituah
bis feminauimus3magnum eft,fi carnalia ^
metamui?Nefcitis quoniam qui in facrari<
rantur3quae de facrario funt edunt , & qui ;
deferuiunt,cum altari particjpant? Atqu
quidem iuxta legem veterem3qu id vero no
Buangelica ? Nequaquam ab hisdifcrepa
monftrat, Ita &Dominus 6rdinauitijs,c
uangeiiumannuntiantjdeEuangelio & vi
Dixerat quippe Dominus, Dignus eft oper
mercedefua.Nihilergoopuseft teflimon
lijs^qusefuntplurima^eademquegrauifsin"
nus Paulus , vel potius Spiritus fancftus in e
quens nobis abundet . Verum pra?ter facer<
Domini non eftdubium,quin politica?,;
hurnana? adminirlrationi Reip.barbarorun
qua necefTarij fint fecularespraepofiti . Hi
diftributi videntur apud nosin duasfpecie
&iudices M3giftratufq;funt,dequibus di<
cft fupra, &fi quid reftat,dicetur poft:&
propriefufceptores Indorum^fiue Patron
enimappellare malo^qiios vulgus noftrun
fermoneEncommederos vocat)quibuspr
ra^acprouidentia, quam gerere debent h<
iwm fua? fidei3ac tutelg commifforum,licet
tributa quaedam vicifsim capefe. Quoin
accurateintuendumeft Regiam maieitatei
illudomne3quodhabetadexigeda tributa;
pulis neophy toru fibi ab Ecclefia in fidem c
in eiufmodi Patronos transfundere,eofqj p
&0liocare,cert« ^uibufdapa&ionibus inte

5ALVTE. LlBER llfc *%t

quibus mox opportune dicemus. His er-
>sfefe exhibeant,quo5 fideiurata profi-
tributa rede folui non eft.cur reuoceCur
ium, cum manifeftum fitlicere Principi
tribuere,qua> percepturus ipfe erTet. Qua
i noftrorum Theologorum, iurifque pru-
m cocors fententia eft, & accedit B. Gre-
mllo modo contenenda autoritar, qui ad
•squofdam viros Sardini* fcribcns^cof-
■quiddebeantpraeftarefubdi.tis fibicom-
,& quidem infidclibiis adhuc,& quid eam
i percipere ab illis pofsint, commode ad-
-,Ad hoc quippe,inquit,illi vobis corri- ul m
,unt,quatenus&ipfi veftravtihtati vale- . '
tcrrenadeferuirc , & per veftram proui- *J °* *
im,eorumanimabus ea,qu* furit abterna,
icere. Vndeapparet reclepofle nobilium
num,ac bene de Rcp. meritorum fidei cii-
:comitti,vt faluti barbarorum coofulant,
x caufa ab his fua ipfi emolumeta percipi-
tonia vero cum eft conuentio aliqua, vt ob
lud detur,.certa quseda ratio ac proportio
m neceffe eft,nc aut hinc excedat , aut in-
[feiat,omninoperfpideridumeftadquar8i
iPatroni Indorum obligentur,vtinde vc-
sc cognofcamus quando & quoufque iu- .

fit talibus tributa perfolui. Sed ante confir
idum erit,An n/expcdierit Indorump©-
; in Fide rudes eiufmodi patronis commit-
quibufue €*caufis-id excogitaturn,erTe*

1

midittf.

Intteftitia
gnma co#-

a88DE FROCVRANDA fNDOR

Caufz.ob quas Hijpanis Inii commendatij
Cap. XI.

CAufas igitur cogitati mihi , cur in hoc
otbelndi Hifpanis hominibuscommi
ti funt?vnde& vulgare illorum vocabuJur
xitoriginem,trespra»cipu£veniuntinmei
Prima3Quodcum fuis expenfis,&]aborib
nouas regiones penetrarent, fummis & dif
tatibus & periculisfefe obijcientes, excc
tum^atqjinuentumeit^quodmercedisJoc
bueretura Principeipfisitaflagitantihus,
Indorumpopulisfuopatrocinio eomiffis
lumenta annua perpetuo reportai ent.Que
modum Imperatores Romani emeritism
busagrumaljquem impertiebantur3v ndei
tandas reliqua? vitae certi prouentus relinqi
tur.Noftrorum autemhominum primaci
gepacHo fuit, vt Indoruma fe expugnat<
adminiilratiotum iibi, tum primo iucce
aut harredi firma rataque elTet:exinde Regi
ret,cuicumque placuiffet , adfcribere . Ita<]
militia? ftipendio, pio vi&oria» pia?mio
Hifpanis dati funt. Alteraquoque fuit c
caque maioris momentirqubd nouus orbis
'Viqjadeb ]ongepofltofuba&:us3in illiusdit
retineri nuIJomodopoterat^nifia quibus
qu3ffitus,ab ljldem cuilodiretur, vtlicen
barbarorumframarent,&afinitimistuerei
■& nqftf isdemum Itrgihus affuefacerent. N
enim rmouseft,vtquidampoetadixit?qua'
rere3parta tuen, ib>q vei b,vt Nazianzenus
be aflerir, ionge maius ac di ffkilius . Vt er<
peregrinaterra homines aiioqui patrix ar

tii

liTiiiiiii

SALVTE. LlBER II L %$f

tenerentur , fierentque noua? Reip. cul-
atqueamplificatoresiiuciioii, fixasibi fe-
locantes,, attribuea funt certa oppida In-
i,quorum 3 &dominatu & commodis po-
ir.Perinde atq; vmbraqu^dam Hifpania?
um reprarfentata fit,cum fubditis, fiue,vt
vocant^bafallisimperitent. Tertiaeade-
ixima,ac relicjuar.um fundamentumcau-
rit,vt noui Fidei tyrones , teneraeque ftir-
trocinio curaq; vetcrum prbtegerentur,
erentur3religionis difciplina regerentur»
ue falutisviam, vtomninomunirent,at- ,, <
firmos ih Fide, vt m6nctPauliis,affume- ^Gm-l4^
Arbitror me omnes lhlritutiohis huius
effecomplexum.Iam iequitur,vtdevna-
jquidhabeata?quitans,quiddifficultatis^
fficij,differamus. Acprimail la.de, rcmu-
iislaboribusfumpribufq.imilitacium-ho-.
n , ex neceffitate quadam potius quarn ex
:ate,aut religione profedta fuiffe videtur.
jenim poterat Princeps, zut per qnam x-
Kratjtantpstothominumilulores^irno ve
tfi cru6resdixerim,pr#mio pan afficere,
nouoorbeillorum virtute pano, peten-
uaeftumqipartiretur.Nam neque iiii alio-
ntenti eilen: , & cxtens fimilia audencii,
liendiqj cupiditas omnis exnngueretur^
(ttahica India, quod Regum Lufitanbui.rri
jps,cVauropartafit,pouiit penes Regem
.Uc dominatus fine iufla fuorum querela
ri. Noftrorum vero honiinum, quohiarri^
*du6u& re,tanta peregerunt , longealii
jft.Itaq; neceifitatis, vtdixi,cuiufdSfuit,
quodam iure, vt olim Ifraeliticac tribui
■ t diftirt

i

i^© DE PKOCVRAN DA XNDOR

diftributore Iofue,terram fortirentur,p
nentetame, quodminimeobfcurum eft,l
moomnium penesRegcmimperio. Qifti
fatendum eft, hac noftris mereede propof
ftribuendi leges quodammodo, &fuiiTe.
fe feruandas.Vt piane3nili alioqui quippi
pediat.de hac Rep.benemeritis, ipfiufme
lumentareddafltur,&pro ratione merii
maior minorue portio vnicuiq; defigneti
que enim inanis prorfus3& fuperuacanea ^
hominum,fuo fudore,& fanguihe partis i
&: nihi! in Rep.gerentesprasclari frui ver
ter expoftulantium, idque non leuis inim
co exprobrantium.Etenimcum caereram
funt,debet profefto laborum,meritorurr
tiohaberi,idqnod& Regia ftatutapnde
& gubernatores a fe obferuari contendun
reanfalso,non ftatuo,fStispropofito efl
iiium vna confenfio.Sed ecce ingens malu
de minus timebatur , exortum 3 ex aequita
cjuitas.ex commoditate damnum,exiur
fiaturiniuria. Quis enim cum fibi Ind
rnercede propoiitos,acredditos intuetui
ftatim labores, expenfas , pericula, quib
fun£tuseft,c6gitat3parumqueeffequicqu
piat,& fcntit^ iadtat ? Itaqueprouentus
xnodaquefua 3qua?ei Indorum, veloper
rributispercipit;nonprofuturoiniIIoso:

& a fe impendenda opera , kd pro iam exh
labonbus m etienda putat.Cui malo quid
dij poffit affcrri , non fatis video . Verurr
ferrb moneo, atque conteftor y quamuis a?
£t ifi .eiufmodi commendationibus Ind<

i

^Md

Salvtb.Libek. III. 2gt

nantea prseclare geftarumrationemhabe-
rcinime tamen tributa operasque iftorum
ius augeri poffe , quarh conferendi inillos
ficijratiopoftulet.Quemadmodum&prae-
rae in Rep. & iacerdotia in Ecclefiabene-
tis quidem conferenda funt, & digniori-
oppido ampliorarat cenfus, velpublicus*
icclefiafticus pro futurolabore, atque of-
datur . Itaque huicpercipiendo veteres la-
s prartexere rninime licet.Sed f, profecTo
ofiicio, atque impofko munere nonper-
aris,quantumcunque olim emeritus fis,pro
us tuto non percipis. Secunda vero caufa
miandse, ac tuendse ReipubJniius,non du-
ieft,quinaequitatisvtilitatiiqueplurimum.
at, quinpotiusin eofalus Regnitum temr
listum fpiritualis fitalit, finon defint his
tidedu&iscolonijscolonifui.Nam id quo-
iomana? Reipub. fapientiiflma? moris fuii-
inftat, vt nouos colcnos,quo firmaret,de-
eretque coloniam fuam, domiciliodona-
ari js priuilegijs, commoditadbuique pro-
eretur . Regis , regnique imcrcCi maxime,
int qtu tanquam. proprium domicilium
ntur, & quoad Iicet,araplirlcent . Quamob-*
propriaqtiadam nuncupatione,eaqueapud
lonorifica. hi preprie vicini,ciueiue nomi-
r.ltaq; Sc vxorati effeiubentur,& certam vr
incolere, vnde niii anniiente prorege,abefl
ifqualiceat:n*abfuerit,abfentisexpefisaliu^
citur,quodfidiutius morastraxent,ab In^
lm moderationereniouetur,almfque fucce
>erinde,atq; demortuo .Quin etiani Princi
liomnesfeudatarij habentur5fiderniiiam ia>*
T i er®

_^_^_

Micr.c.Zi

89&DE FRCCVRANDA INDORVI
cro iureiurando Reip. Regifque iuffis aftr
gentes.Itaque bella (i qua exoriahtur4n proi
cia, proprijs fumptibus klire , & belligerari
guntur,quod nuper in bello Ingarum Cuz.qb
fesj&in Chiriguaoenlijjm3Charquenfes3i^
ieiquefecerunttproisde^equos^armaeaetera
in repentinutn quemque tumuJtum parata
bere,inotio,&negotioReip.adeiTeprompt:
rue. Qusequidem omnia,&prudehter,& ft
tariter inftituta funr> neque parum corifcien
eiufmbdi ho.minum leuant.qui proimpofiti
bi onere honorem quoque,, hoceft ,prouer
referant.Neque eriim, quod multi faifo opir
tur,fola eft caufa redditus Indicbs pef cipiei
propria ac peculiaris Inddrumfaluti adhil
curajrcet ea praecipua fit, verurri aliae quoq; <
fa? funt, funtalia etiam ■publicarvtilitatis c
cia,quibus cum addicuntur nobiles hominea
reremunerandi funt . BasoBresquod regetn
Indis capere oportf bat,id in eiufmodi feudi
rios omne tranimittit.Tertia quoqi acpbtifl
caufafupraallata decura,prou'identiaque Sf
phytorum 5 fi niida ipfa per fe fpecletur3fpe<
fa plane, & honefta, atq;officij'plena videai
Quidenim rmgis falutare dici poteft,quah
noui Chriftiani veterum diligentise comrri
dentur?quodetiam inpririiaeuaEcclefia inm
fuiffeDionyfius Areopagita.fatisiiidicat3c
fideicandidatiprobat* vitae fufceptoribusi
derentur,pieacfalubriterimbuendi,atqueo
cioseadiuuandi/Har c vt dixi , pcfpujchra, p.<
honefta C2ufa eft, fi nuda ipfa cernatur . At v
ccgitatione venimu'sadre,Iefubone,qua?p
tuibatioaquantafoeditas.Verumviti©homi
.' ■ x n

5A1VT?. L I B E R III. *£J

•aufie hoc fic.Neque veib prauorum per-
asbonisdetraheredebet,iedDcioptimi,
igniffimi ope fiet , vt Patroni officium
eferant,fed nomini fuoipfi refpondeant.
-umiameft qu* fint horum partes in in-
fefufceptosexponere.
dotlrinamfidei , & moribus fufficientem P4-

troni indisfufceptisprdere te-
neantur. ' „

C A P V T XII.

timum ac maximum onus fuftinent, Indos

am Chriftianoseffeaosin.fidei, morumq;

loftrina, cseterifq; ad falutem oppoi tums,
tum opuseft, adiuuandi. Reemm veraPa-

,P*dagogi, Nutricijque in chrifto tenens
c&paruuiisdatifunc. Hoc omnesfineex-
one confentiunt, & do&i & indoai , & ex-
& imoeriti.Hac lege, hac conditione Indi
isaPrmcipe commendantur,receptovii-
I raore fe fie penes ipfos confcientiam iuam
erare teftante . Quod fane onusj ipfi.qui iu-
nt,rarb intelligunc. Exhoc primo preci-
lidocumento efficitur in primis, vrquicu-
niundo fibi muneri non faciunt fatis , non
ngrauecrimenadmittantmalediaionise.- »

ie rei,qubd opus Domini fraudulenter faci- Wi*>
verureftitutioni etiam obnoxij fint,quod
imeofficiofunai,obc|.tributainftitutaSut,
lominusillapercepennt.Neqjemmchanta
ntum Chriftian* infenfi funt, fed etiam pu-
am mftitiam fcedunt . Efficitur deinde , vt it
ligentes admodum fegnefq; fe praefticerint
sPatroni, neq;emendare& refarcxre lactn-
T 3 M».

-

$ft-fi'B PROCVRANDA INDORV
ra pergant,poffint omnino,imb verb debear
Indoru comniendatione remoueri,alijs eori
co furTedlis.Quae neduriora ^quifpia arbitrc
autquoniaconfuetudocontraobtinuit^tat
houa refpuat,extat hodiequoq; Regij dec
publicafldeexemplum , quod ipfe quoq; 1
Vtrumq;i]lud,& dereftitutionefaciendaj
remouendis negligentibus Indorum patro
feuere grauiterq;ftatuentis , feruariq; omi
in pofterurft praecipientis. Ego vero adijcias
quoq;,quod perparum aduerti video,cum fii
maximam.j quodin Indorumcommendati
buslongepIusfpec:tareoporteat,vtrumis,c
fidei commendantur,ea exifti matione fit,vt
pofito muneri non defuturusmeritb creda
quam meritorum rerumq; geftarum qua,
fpJendorextiterit.Atq;omnibusmodisaffi;
id, quod vel tenuiter do&us facilc concedet
troni3indignusfifit,confcientiamquidem
eiTetutam,atrnukbminus Principiseamcu
Committentis in.digno. Indignum autem. «
dico,quem viriboni, ac fapientes nequaqi
idoneum reputant eiufmodi negotio procu;
do,nimirumquip.r3e vita? impuritate,praeir
terata auaritia, prse focordia ingenita mifi
fufceptos vexando , expoliando, diuina om
ac falutaria pronihilo ducendo, perTundati
appa ret.Profe c~tb mirari lihet, quod cum in
ennali,autetiamannuo Pra>torecreando, ^
integritasaccuratequa?ratur,inperpetuoIn
rum Domino,cuiuslit velleuepeccatum pe;
iiofius futurum,vix mor um ratio habeatunl
vel ipfius 3 vel maiorum merita attendan
yinmiam pecuniaedanda?,non aaimarum ne
' * ti

IrtHllli I

SALVTE. LTBER III.' W*

traftaretur. Qu*retex me aliquis, quam,
SftitationemTqnam doftr.n« racionenx
•ere intelliget Patronus , vt confciencia: ia-
L fu* ? Refpondebo breuiter ac vere.mic
ionsmagnaexparteeacura^&moeftiali-
•osefle pacronos:fiqu.dem Epifcop. fib. su-
£ neque iniuria, vt facerdote. ipfi . def.g-
,acdeftinent:quibusPatroniit.Pendiuma

Iribus prafcripcum optima fide perfoluant.

d f. hos , vel remiflbs , & negligences noca-

velimprobos, &impuros,velcup.<ios) ac

:es, deniquegregem Domin. lzdi grau.ter

lentia paftorum animaduertennt pro fide,

| fuis debent, oportet ad ip.fcopos dete- .^^

& quantu in ipf.s fitum eric,ardencer agant, ^ ^^

ifceptis fuis quam opcme coniulturn ™- docetii r„,

im fedulb prxftiterint,fitamennihilpro-Bi)(.eW#3-

rint, fidem fuam hac in parte liberarunt:

quzrecur demanibus illorum ianguis el- B?fffc h

s.cuiusantiftites Principi paftorum,cum lPet_y

,ruerit,rationem reddent. Quoc vero facer-

•s in Indorum oppidis habere oporteat3bre- , ,

r quidem dici poteft , quot erunt neceflanj

i inft.cutioni, facramentorum adm.n.itra-

i cxrerorumque ecclefiafticorum fun6t.o-rs CmtlJUk

Prouincialium vero fynodorum, vbidepa- LimeHfc

iis agitur, canombus definitum eft, quotQ mftim

,ero Indorum vnus facerdos fufficere exiftl-

idus fit . Sequatur pacronus Ep.fcopi iui m-

tum,f. fynodi decretaferuari vfqueqiiaque

ipoifunt. Qdcquid verb parocho tribuenr

nerat, fi abefie contingat, fiue negl.gent^

roniidfiacfiue periur.a min.ftrorum, hu<?

t 4 *?% .

■■

L'ui"»

Cdg.th

^DeHOCVKANDA I N D O R

fpifcopidefidia,nihUWereft:prorfusta

denidebet Indis reiHtueread rainirnum

oboium,. Nequepoteft illa fumma cuiuf

dicioinaliosvfusconuerti,autquouispra

aho defle&i. Quaderefruftrafanenonnul

bitaru'nt.-Nampraeteredicla ?egiaiddifei

uentia,ratio eft aperta , quod pecunia illa ;

disran quarn ex conditione perfoluitur a

niftros Ecclefiafticos fibi ncceffarios ft

tandosrhi curo defuerint,quacunqueex eJ

fuerint,debet profedto horum iHpendiu

largitoresrecjireex integro. Quemadmo

pronegotio tuocurando homini pecuniai

fers,fi nihil ille curauerit, fiueculpateid

inculpace,certepecuniam tuamiurerepet<

que te inuito ea pecunia auerti in alias caui

teft.Igitur ha?c certa, & funt,& habentur .

non item , vtrum qui negligentiafua, crafl

culpa indos fibi commiffos, ftne facerdote

■legitimado&rinatenuit,teneaturreftituer

butaorania per id temporis percepta,an

htis fit5tantum reddere,quantum parocho

dum erac, Qua de re alios audire mallem , q

ipfedicere.Verum non teneriomnia tribut

fHtuere,magis mihi perfuadeo, proptereac

tametft doSrina Indorum,prouentuum ani

rum colligendorum prsecipua caufa fitj noi

men fola 3 vt fupra explicatum eft. Sed funt

quoque patronorum onerareip. vtilia,qu

cumdefuerint,noiniuft'etributisaIiquaex

te fruantur. Iam fi quis vrgeat,quantum erg

quoufque reftituendumeft? Nihil equiden

tius afferre poiTuni , quam vt vifttatorum, a<

dicumregioruinfententijsacquiefcat, <jui<

liiiimn

Salvte. Liber III. |$?

bleantprffterdoclrinxdefeftus, &damna
ui Indisdata, aliudprxterea iubere refti-
dque mos habeat doclorumacproborum
num, aliquidinfuperimperare, quamdiu
npliusexplorata noneft,minime oportet.
Ifi Indorum tampopulofaac feequenstur-
vt funt plera?que in prouincijs fuperiori-
lanifeftum vt fitvnum facerdotem tot ho-
mcurx&doctrina? nullo modo effe fatis:
>tamenantiftesadmonitus plures mittat,
lia non habct in promptu, vel quia fortaffe
iulat,ita vt Patronus non fit in culpa, quar-
mentb.an oporteat reddere Indisid,, quod
facerdoti>fi adeffet5erat attribuedum. Hic
,ie varia res eft. Sed cum iuxta retentum
m3veliuxta fynodale decretum obferua-
dures effentfacerdotesadhibendi3non du-
quinredditurusfit Indis Patronusrquic-
leduorumftipendio^velplurium fubtra-
fit3fiue vitio id fuoacciderit.fiue fecus.Na
;i3pactionisealexeft. Vbivero neq,- con-
do,neq> fy nodi decrqtum5neq; prarfulis vr-
■a?ceptum3etiam fiplures miniftrospopuli
rofitaspoftulet,poteftEpifcopi fui iudicifi
,fivnumfatiseffeillerefponderit. Deniq;
j dum ille ftatuat pluribus effe opus , poteft
fibi miniftro effe contentus. Namque ve
admonui hac parte folicitudo pra?cir)ua ad
opos recidit, qui de Indorum rebus edocli
mos moleftia antiqtia idoneos miniftros
itandi liberarunt. Hsec de prsecipua cura
>nprum5hoc eft de fpirituali miniftcno er-
nChriftiaaos Indos,attigiflefit fatis.

r s omd

Ai
c

'ftptDE PROCVRANDA INDOR

Quid exga nondum bapti&atos Indos Pat
nis liceat.
Capvt XIII,
Ntea veroquamad politicaofficia pi

kdiar,diluendaeft dubitatio de ca?teri
delibusIndis,quifortecum Chriftianis c
coniuncti funt, quorumtanta eft copia ir
uincijs nonnullis,vtintraannum,aut non :
ampliusin vnaaddecem,&feptem millia
risaetatisbaptizatireferantur. Albi vero
mendati Indi omnes,vel pene omnes idolc
adhuc funt,vt in Prouincia fan&ae Crucis .
naergomihiquaeftio elTe videtur, Anat;
tributaquoqueChriftiani exigere queant
ptereaquodnoadumfunt Ecclefix fubied
cuius commiffione ius omne noftris in b
roseiTedixirnus. Deindequamnamob ren
fiones eas noftri digae percipiunt, fiquide
laijsfacranienta, nulla diuinaofficia coi
mcant?C£terurn confuetudonihil videtui
lideles,inridelefque Indos difcernere,quo;
buta reddenda. Omnesijfdem aftringitle.}
Id igitur an liceat,& fi olim dubitabam, in
rb improbabam , tamen re magis animad
non adeo mihiperfuadeo iniquum.Etenin
cipi fubditi hi quoque funt, pofteaquam
hxcin iliiusdinonem venit, fiquidem iili
minus ius dicit,quam ca*teris: ac proinde <j
admodumoiimPaganis Chriftiani trib.ut;
<iebant,cum il-li renimpotircntur,itanun<
porisChriftianis Pagani noiniuriaperfoi
Neque enim modo de iure dominatus I
iifceptacur^fedpro confeifo fumimus imp<

■Tiiinii

■■■■■•■

IALVTI. IlBlR IIT. 199

i ftare,qui imperat. Accedit ad hoc, qubd
es Indi nullo modo Chrifti baptifmum
itur, quin&cupiunt, & petunt : verurci
icin numero catechumenorum,fiue ip-
vitio, fiue noftrorum negligentia tenen-
:um ergo in catechifmi cura, hi quoque
tteriscommunicent, non immeritb cum
? quoque miniftris neceffaria tribuunt. ?

em Apoftoli Pauli pra?ceptum eft , cora- Ga™*^ l
etautem is, quicatechizaturei,qui feca-
atinomnibusbonis. Minimeverb feren-
[fet, vtChriftianiChriftianis,paganispa-
mperarent , cumque vnum eundemqu$
Limhi,&iiliconftituant, nonpoffet non
(iifimum effe difcrimen eiufmodi. Quam
1 pmerquam qubd his quoque ius dicere,
los tueri perinde ac caeteros principis in-
, proprieac peculiariter patronorum, pa-
rumquepartes funt, curniftisquoque de
aeternaferib agere, ad Euangelij gratiam
j fedulb, de fide inftruere , inftru&os mo-
informare, yolentes &dignos vkrb ad-
read Ecclefiaegremium, figrauiori peri-
frgeantur , falutari lauacro fuccurrere,
clorumPatrumdecretahabent. Denique &*&»&.&
pme.rmittere, quodadillos Chrifto iu- 4 cf u^u
iendos pertineat,quodnon charitatis tan- ®* rim
fedofficij fuipropriam obligationem ag-
nt neceffe eft. Quod vfque adeb D. Gre- Llh* en*
sfentit,vtad lanuanumEpifcopum fcri- a *
s verbis.Hufticos, quos habet Ecclefia tua^
vfque in infidelitate remanere negligentia
rnitatisveftra? permifit.Etquid vos adrno-
vtextraneos ad Deum adducatis» qui ve-

ftros

VML*mm

II r

§toDn PROCVIANDA Indoi

, ftrosabinadeiicatecorrigere negligitis

neceffeeft vps per omnia in eorum con

nem yigilare. Nalm fi cuiuflibet .Epifcopi

dioia Infula Paganum rufticum inuenire

%%q.6Jdm rq5in eundem Epifcopum fortiter vindk

*wrk yero fi rufticus tantae fuerit perfidise5ck o

tionis inuentus, vt ad Deum venire minii

fentiat>tamo penfipnis onere grauandus

ipfaexadtionisfuaepoenacornpellaturad

/ tudinem £eftmare.Ex quafane tanti Patri

ritate,& diligentiam difcimus conuerfioi

deliumadhibendam., &modum3 fi fe di

prxbuerintrufticltate magisanimi, qua

clionerationis^cuiufmodibarbari pene

funt,iudicij vix fententiam fequentes3fec

tu3aut confuetudine impulfi , yt hi certe 3

tace quadam falutari compellantur intrar

fionibus vero grauandos cefet beatus Pat*

fineiniuriapoteftasimponat.Namfi ini(

fentjiiullo modoexaggerandas ijle cenfei

que hxc quidem ad fe di&a facerdotes ac

X&iXqpf debent.fatroni veroilla^quaead nobiles

fitjt.21. niatidemPontifexfcribitin huncmodui

gnoui pene omnes vos rufticos in veftris j

fionibusidololatrisededitos habere>& v*

hac re contriftatus fum,& poft pauca : Vn<

gnifici rtlij exhortor3vtomni cura^omniq

licitudine anirnarum veftrarum 2elum J

debeatis., & quas rationes omnipotenti I

) ■ fubiedis veftris reddituri eftis.afpicite. 1

quippeilli vobiscommiffifunt,quatenus,

fi veftrae vtilitati valeant ad terrena defen

yqs per veftram prouidentiam eorum ani

ca/juae funt seterna,profpicere. Siigitur i

>

il

SALVTI. ITBER II T. |ot

li quoddebent, voseiscur non fohntis ctm EUltt.
ebetis?ideft, vt affidue illos magnitudo can^x.iubt*
:ommoneat ,abidololatria? errore com- tur chrifli**
quatenuseisad Fidem duftisomnipoteh- minMtlium ,
)minum erga feplacabikmfaciat. Hxcf ruorumi-
rius: quibus &quid liceat accipere, & dolacemmh
teeat reddereinfidciibusliidis fibi comi ^^1"
Patroni fatis,quantum arbitror , edocen- ^jT^^'
ud obiter aduerti deber, quamuis rion li- 1^ ^
rvimadbaptifmum Chriftianamq, pro- tmim^\
em compellere barbaros fubditos , licere De p^^
i imo expedire abidblis colehdis etiam ^ tmfli$
&reuocafe,hoceft illorum fimulachra,&f0WWf#/ii.i;
imoliri, fuperftitionesdiabblicas extru- &>l.Nmo.
iia? nori folum Euangelij gratiam impedir NUiph. UK
rum etiam haturaelegeminfeftarit, quam 7.^.46.
ent, compelli ihfideles fubditi fine vlla %^r. ,
tione poffunt , id quod abunde declararit "k* eP ?f •
:onttantini,Vakntiniani,Theodofij,caf. .

mque Principum Chnftianorum , quas^. ^ -
:efan&i Patres collaudarunt : neque lau- Uk f \mf^
s modo, fed impuifores autorefqs fe pra?- ^' p<Jjm
nt. Et re vera quamuis officij minus ex- ^p,7,t^tpU
urinfidelibusindis, tatneh noil videtur 4&f ^^.
mfuli faluti eorum , fi tribtitorum minus
it,quam Chriftiani,vel hac enim de caufa
fmo percipiendo deterrebuntur , fi gra-
:uncfibitributa imminere cognouerint,
)tiusimminuiJanftusGregoPiusvult, vt
Chriftifarcinam5& iugumfuaue liben-
beant.

Detem^

$[d*u

p.3«.

Joa Bfi PROCVRANDA INDO

D* temporalifrouidentia Fatronorun
fuos.

C A P V T XIIII.

"17 Adem quoq; Indorum comrnendatio
"*^genterpradcnbitur Patronis, vtnoi
in Fidei3ac falutisaeternexruditione poj:
commiffl curam gerant5verurn temporal
dioin vitsehuiusserumnis quotiefcumq;
rum indigeant,benigne adiint^intelligar
Neophy tis datos efTe parentum loco. Hor
tiirrempoliticamiuuaredebent., &abii
vel hominum, vel temporum pro fua vir
ri. Itaqj vt Hifpania? proceres fui munici
rninibusdefenn*onem3acproiiidentiamr
lure debent>quo nomine ab illis tributa r.
tintjfic in his locis populis Indorum fibi 2
tisPatroni fingulariscuiufdam inotioa?<
iiegotio patrocinij tenentur obnoxij, 2
maiiis3quernadmodumfamilia?fuaepater
mihasconfuleredebet. Serioergoillnd
6ium cbgltent de clientibus fuis^Difcite 1
cere^qufrite iudicium,fhhuenite cfpprefi
cate pupilIo5defendite viduam. Abdiam
disfamelicis^&epericuloeripiendisinu
repraefentent:autegregium bonorum lib
nitus affluentium di llributorem fan&un
mitentur3 qui fua illa fortunata tempora 1
riarepetens,ait,Si negaui quod vokbant
ribus, & oculos viduae cxpeftarc feci , fi c
buccellam meam folus3& non com&dit p
ex ea3fi defpexi pereimtern,eo qubd no 9
indumentu m,&r abfq; opcrirrierito paupc
keseficencia & fide fi fufceptis fuis noftri

niiiiilii

Salvte. tTBER IIL |0J

t,vere&nomini, &officiorefponderent
Rtqs non voce tantum, fed re ipfa horum
nio^nouisEuangeli j cultoribus conferuan-
promouendisquammaximeaccomodatai

m circumftetteonercfdlegesfortwiulnfo-
rumindkemU.
C a p. XV.
umerauihaftenusomnes, vfreor,Patnfc
>rum fun&iones5imlitutionifq; nujus cau~
uasintuentesijs, quas cernimus, legibus
ipes hanc Indorum Rcmp.condiderunt.Ia
irbis regicnibus , apud Orientales prarfer-
liasefferationes neophytorum inftituen-
nnonignoro:neq$verbdifputo,annoftra-
c longe illis inferiora fint5minufquead fa~
i,quam quaerimus, accommodata. FuiiTes
fisaliaReip.formacommodior, &adlefu
trnotiriamconfequendam noaisgentibus
>iucundior. Quanquam,vtdixi fupra,quae
jsbarbarisincomraodaacciderunt,fromi-
lagis nequitiap,quafn adminiftrationis yi-
Ferendafunt.Quamuisenim re&e & fapie-
nftituta Refp.quamuis aequis legibus tem-
i,facile improborum temeritate violatuf»
itnihil, quod non hurnana peruerfitas, fi
juatur fibi,couertat in peius. Viderint alij,
;ui pneferendufit.Nos eaomni collationc
rmifi%pr*fentia,& nobis nota tra<Samuss
fuperioribusadijcientes, caufaseas, quas
i3noftris vt Indi comiffi fint, oportere om-
; vtriufq; fori3externi inquam , atq; interni
ibus effe notiffimas.Quibus ex omnibus re-
pieterqoanimaduerfispoterutprofeclb le-

giflatoref

«

1] 1

',

wrmmm

1©4 Be procvranda Indor
giflatores ftatuere, quid tributi gens quseqi
dorum Patronis fuis foluere debeat. Idque
ne vitio5& errore decernant, perfpicknt j:
quantum,&quibuserebusprouetuum coi
deomninopoffitafFerre., tum verbcum ra
meticntur3impofito oneri3ac funclioni ex<
dx fuae,quantum patronis affignare par erii
ex #quitate,& pruderitia moderabuntur, v
aliorum remiffio & indulgentia, aliorum,

ki orX poftolus ait,fit tribuJatio.Et facultatem erj
dorum>& praepofitorum operam, atque ol
tiones intuebitur fapiens Reip. moderatc
tributataxet,atqueconftituat.Qnam fane
cultatum3&gubernationis rationem fimi
eundam in cenfii imponendo, & vel aug<

j.Polx 8. vel relaxando Ariftoteles quoque ad Reip,
feruandam incolumitatem valdecommeri(
quidem excedat3 inquit,populu$ populiqu
bernandi di fficul tas,(vt ego interpretor)ai
tur cenfusfecundum mukiplicationem: fi
ro deficiat,relaxetur ; ac minor fiat cenfus
tio. Qoo fane fpeflaffe videntur nonnullij
hatores noftri . lam ver 6 v lter ius progrec
quantum ex vnbquoque viritim exigi opoi
&vtrum homiriestantum cenferi debeac
etiamfortuna?,vtditioresplustribuant,&
trfque hoftriconfiderationisjfines egrediti
«nimprudentiae potiusid vniuerfum relin*
dum.Nobis^qusB caufa fit iufta tributorum
corurri,&ad quam regularn debeant tempc
cxpofuiffefotis-eft; 'lllnd tantummodo I
nendunr arbitror , tam grauem effe hanc u
iiQdi tributaprouincia, vt nifi multaaccui
tbflfultationevirorumprudentiu.mj & r

itll

Salytb, Iiber Iir. 30 %
rum,atque, quod caput eft, ab omni cupi-
fpecie alienorum res primiim agitetur5a-
juemanifefteconfret,quicquamdecerne-
?ge fancire valde temerarium fit . Si enim
uatas de fundo,de domo3de legato contro-
sfiniendasj folenthomines non contenti
ribus, Regios etiam fenatus adire 5 & e fa- ^ [

ffimorum iudicum fuffragijs iententiam
are,quanto obfecro ampjius,ac maius eft,
:totius gentisperpetuocenfu agitur, vbi
liffimaiufti, & aftjui ignoratio damnum
fortunis innurnerabilium horainum fem-
um?Quamobrem feueriffimefimulatque r»4, O*/*
ffimekomaniPotificesinter atrociffirrios M^*»^
fedi ApoftoiicarrefcruatGs illum femper Dommi
■andumputaruntjCumdominrChrifhani ^8' ' ^
orumfibifubditorumceruicts, velnouis ^/' *™'
.numoneribus premunt, vel auclionbus 7C,nl\ /l
ant.Qux vel vnica res negotij magnitucjli*
opioseperfpicuequedecJarat. Neqs enim
iteii ProregiSjPraefidiive 3 ieue 3 aut venia
m erratum,vbi veJ iludio partium,vel rei
icenda? negligentia,velpn>prij icnfusfi-
in tanto negotio lafiitur,
lin confefwnibus Patronorum audiendisfa*
cerdoti promdenduw,
C a p. XV l,

ver&de Principu legibiismagiftratuuttv-
ue fententijs cenfere rion incereft 'caetercK
pjibuspotius p^ceptum eft, necontra iu- EccX 8.
ludicem^ vt pareant fiue Regi 'quafi prx- s, Vet t.
tti, fiueducibusabeomiiTis. CerteGhrp Matt^
ominus^neqiCjrfarisceniunj^ rjeq;facer~ ^4^17,
Y dotutm

Ntuta c 17»
raim }8.

||

V'!;:l.';l:-i..'i)l]

\"t'<:' 'ii

«S»»1

&OM.K.

Vidracnwm
Cjefm jolui
yult Hieron.
in Matthau.
At Ambrof.
}ib.*.epift. i.
a^-Hilarim^
&*£hryfgft.
j^r* Theop. in
Mattk Sa~
€erdotibu$
JolMcen-
jeffl.

Promrb.^o.

lne*i.

jjfgff De procvranda Indor
dotuni didracina reprehendendum,-immii
dumve putauit.-fedtum hocfoluir, tumilli
dendem docuit.Neque illius Apoftolus tri
rum veftigaliumveexame, ied redditione
tegram imperaoit . Quare vbi non eft man
impofiti tributi iniquitas,& Prspofitus tu
fcientia petit,& fubditus no tuta fuhtrahit
Sacerdotes dum vel Patronorum res conc
.bus verfant, vel horum .confeffiones au<
non debent nimi; eife cenfores, ne nihil aj
pacata perturbent, & fine vlio fru&u quie
&oracxtimulent:nequeverbdecet,quae ]
ca lege firmata funt, priuata authontate
conuellere.Hocvtdixi , vbilexnon ape
fetiniqua. Inquofortaffis quidam zeio I
cundumfcientiam vtentes,dum nimiumc
gunt>iuxta vetus prouerbium, eliciunt fi
nem.Habet hic locum illud antiqui iapien
nequid nimis. Quin potius fic a facerd<
Ghrifti eiufmodi homines excipiendi fum
admodumman-ipuiaresolima loanne Baj
qmbusdefuaialute quxrentibus bfeuite.
magnamoderationerefpondit, Neminer
cutiatis,nequecalu'mniamfaciatis., & co
eftote ftipendijs veiiris.Sed notanda iun|
confcientijs fftorum traclandis praecepta
nulla, iriquibus quantumad rem,tie qu;
agimus,pertinet, frequentiores eifeiniur
knt.Primum quamuisintaxatioiribus tri
rumpublicalege confcriptis,authoritati
cipis acquiefcere poffit Patronus, nifi I
fraus, autihiuria, aufcvisintercedat, nec
hacrenimium haerere, aut folicitari deb<
cerdos,-cui eiufmodi eura minime incumb.

9*

nTilillii

IW

Salvte, Libbr TU.j 10%
en,& huc & illum oportet, fi Indus aliqua
fapeculiari non fit nifi magno fuo detri-
i foluendo* noh poOe tributua) ab eo tutp
Exemplisresfietperfpicua.Forteaccidir,
iinclementiaagricolafiuges.vel vitiatas,
rexiguaseollegeritraccidif, vt argrotaret, ; r
tugurium igms depaftus fk, velbuicuiae InCcmT^
iriterierrnt.Hic fi Patronusrigidetributu rm'€*t 4&'
,& infelicemlndum3cuiustenuif£ma>&
ntantumresen\conijci£tin vinc&la, aut
iul£iatum dimittat, magnam facere iniu-
Utanduseft. Nam etiamfiex mutuo,aut
tatjone ifta ilie deberer,tamen cCLcito iuo
>ibluerenemoaequus cogeret,cum Fro-
euere increpet eiufmodi rigidos exaflo- -, . **
:em:^ercuti|Mspugnoimpie3&omnesde- J
syeftrosrepetitis.Prspterea verb,vteft fu-r
Snitiim, tributum.nuliomodo debetnifi
|ua? habet^commodeveliaberepotertycoii
iiibi famiiiaeq, fuftetationeferuara/Qiiae
aliqupfubtrahantur, nequepremi moie-
er,nequein(eqyentesannospra?ienti ex--
\ onerari.in qua re nonnulji noftri Lbera-
aben volunc, quod ea.remutanc, quaere-
.renon poiiunt.AJij inhumaria atrociqufc (
tionc ieruitutis genus edicunt,vt camdiu
recogancur, quoad ipforum arbitno jit
6um ,llli quidem non admodum admira-
i id faeianc,quod necefTe eft , fla t: hi ve> 6
letiam dereftand.i, quod ius iuum iruuria
Wputeht. Atquehoc eit, quodoiirh lan-
paGregorius valde cum Aiigufta expo Uh.+.efl,ifr
jporfkae exa&iorxes tam dure fieri,vc filios
nfularesvenderecogerentur^ vt tributa
¥ £ perib^

4mt$i>

JOS DE PROCYRANDA Indoi

perfoluerent. ipfe verb Dominus Ifraeli

probitatemexecratur, proeo qubd vend]

pro argento iuftum,& pauperem pro calcc

to.Qui conterunt, inquit,fuper puluerem

C3pitapauperum,&viam humilium deeli

Taliaa noftris agitata(cum Indisnon ign

regionisAmericaeexpertw Idergototiu

quum eft,& extremae rapinx non abfimile.

potiusquotiesgrauiegeftate & da.mno pi

annonaecaritatem, autmorbum quemuu

iantem,aut rei familiaris infortunia Indc

mipatronus videt,debetomnino nonill

ritatis tantiim lege communi,fed propria

ptionis fuae ratione, iubuenire, ac de i\xo t

re.Hocigituritahabet.Alterumverbdoc

tum eft, permutationes patromi facere ne

tur5a quibus lege prohibentur. Solent prc

exemplicaufa,argentum,profrumentov

pro radicibus aliud aiiquid,fa?pe etiam ij

operas qu^rere, quod totum periniquum

nentia'mfcnftrauit,lex interdixit.Etfi ent

uu apqualevidentur&peterc&capere,

reuera & fibilvtiliora.& Indisgrauiora n

tur. Hicergo etiam vigilet Sacerdos D

Ternum idemqi valdeadjern pertinens i

in exbendis tributis, tum in perfoluend

risferuitijfquelndorumoporterefraudi

impofturas vitareeorum, quiinter Indc

excellunt3C3Eteri(queprxfunt?quosCurs

Caziquesnominamus. Horumqpippefn

. violentiarniferi plerumq, fuo fudore fr

tur,&pemukbp!uraconferre coguntur

■ lexVatioveprsEcipiatrcum-fitfubditorui

imbcalUta^tanta pkbismualidae trepid

■Tiiiimii

3ALVTE. ITBER III. 3©^

utirequidemaudeantcoritra fuos ilros ia-
i$,fedviuiacvidentespereant potius, qua
jmimperijsminimumobloquantur. Hanc
»r*potcntcmtam4uc diuexpmarn tyran-
11 noftri fufceptores compcfcere certe de-
it,atqueeripereinopemdeinanufortioru,
reshabet: vtrique compotiro fabulant a-
tiftis illi fponte conniuent.illos if i patien-
runt:vtfimilequippiamparaemi«lupi,at-
nlpisagivideatur.Qjod malumquam la-
:eat, nemo non fentit qui res Indicas vel
nis digitis attigit . 'Remedium yero quale
ire liceat , ignoro , cum inde pernicies pro- "
atur,vndeialusmaximepetehatur. Sedpu-
lege,vt eiufmodi fceleri , & dolo occurra-
aueriiam dicitur, ha&entis certe cautum
'idemusnihil. Vtcumque id habeat, perue-
tfpiritualismedicus, -an hocquoque loco,
letvirusinfideat,aperiatquediligenter, as
.refecet,necparcatigni,fiopusfit, quippe
lethaii profundoq; vlcere/euenora medi-
ftatutiorafint^Acnefcioanhoclocodema-
itibus,facerdotibufque vfurpem illud fan-
eonis, -inferiorumwdinumculpasad nul-
lagiseffe refefendas,qyam ad defides negii- J-^^r
eiquereftores, qui multam faepe nutnunt^ h^{*
lentiam,dum aufteriorcm diffimulant ad- _rmm J
remedicinam.

.Veferuitioperfonalilndormn. ■,.

C a P. XVII.

[uitur, vtde feruitio perfonali Indorum

rTeramus,feruitium perfonale iolemus in-

gere quicquid vciiitatis ex ipfo hqmsnina

y, $ 4abore,

mn

(?**

wmmm

IroDs noC\'RANDA Indor^
' Iabore5oper£quepercipitur. Quoinloco,
niam inipeditior,afpenorqueeft5& fi quis
maximenexeflarius,confifterealiquantulu
portebit . Atqueinprimislndos nonefte f
tuce mul&atos, ied liberos prorfus, &fui
exijs, quarinlibrofecundo difpuratafunt
mimus.Etenini, &publica?kgesitaitatuur
confuetudo diiiturna,& ratio conflans, ac c
qubdquinullainiurialacelfunr^nonpofrln
di belli iure captiui. Nempe fermo nobisef

X$. i Toh degenerali quadam fubieciione, quam Ai
teles non admodum proprie vocat ieruit

Lih.i.ep 7. naturalem, quamque D. Ambrofius non n
introdudtam,' neque venditione compan

Genef% fed infipientias redditam dicit, ad N.oe in C
filium irreligiofijm , maledi&ionem allu
fedioquimur de ciuililegitimaac propri;
uitute,'qua? iuregentjuni vi<Sos viftoribm
dit,quornodofoIent definire philofophi f
quicquid eft,domi.riiefie. Liberi ergoiftc
do Indi Turn fmt, operas illorum aclabore
mercede fruftrari iniquiffimum eft. Nan
agri%n tuum excolat,ftue gregerri pafcst,fiu
rriunia»dificet,fiue pabulum ac li^m con
tet, fiueonuftuseat , fiueliterascurfor de]
fiuedomirui defidensoftia obferuet, dei
quicquidoperis agat,cuicunque vfui ftt,dj
eftoperarjus mercede fua,quam qui negat
guin.is reus arguitur. Sic enim monet S

Mcdi 34. tus Sanftus i n Sapiente^Qui aufeft inTudoi
nem, quafiqui occiditproximum fuum, q1
fundit iangumern, & fraudem ficit meia
rio, fratres ih nt.Et iu lege pom i n i diferte

.jjfitti. 1$. niroj |sf on morabitur opu§ msrccnari j tui |
" : * ^ • n

ilTt ■■■■■■■

■■■■•il

!AtVTB. L IBER III. $U

r. Per Malachiam quoque fe Dominus mi- MaUch.&
-teftem veloccm in eos , qui calumniantur
edem mercenariorum fuorum. Neque mi- ?

Iacobus Apoftolus, Ecce,inquit,merceso- **•** j
iorum veftrorum, qui mefTuerunt regio- -
eftras, quae fraudata eft a vobis , clamat: 3c
e>reorum in aures Domini fabbaoth introi-
rerribilis fane clamor , qui pro fubdu&a
ede aures Dei aduerfus potentes,& diuites
pellat. Quodfiinalieno iumento oneran-
'el equo ferendo pretium domino iufte re-
itur, curnon iniquum valde exiilimetur
nisliberi corpus qneri laboriue addice-
eque quicquam tamen foluere pro opera
cata>Illudquoque vigilanteraudiendum, ^
fermo diuinus non eos cujpat, qui merce-
penitus abnuunt: immane enim id atque
atumrelinquendum putauit, fed eos no-
tim perftrmgit, qui vel morantur vel im-
unt, vel quouis modo defraudant pretium
•isalieni.Ne mihi igitur obfoletum a te ci-
porredum comemores, ne veftern annua,
;elli portiunculam illius- v/ibus reli&am
m Adeft iuftusarbiter Deus , qui feetiana
n pro paupere &' quidem velocem poliice- MaUck.p
Juaeres, quamam xftimatio iufta fit, vt fcru-
;omnis tibi eximatur., Si kgQ prsefcriptum
•etium,vtinrebusplerifque eft,ne alium
as interprctem,quicquid de legiti mo detra ,
jpinaeft.Sinullale3ceft,commu.nis$ftimar
jnorum, atque prudentium ponet modum»
:iam vtriufque locantis -inquam Sc condu-
smutuapactio,dummododolusomnis, $£
biit.Quototpgeu2remultum.ac fepe pec>
V 4 cant,c%

1

miwiuu

|!l "D S PROCYRANDA I N D O R
cant,& patroni Indoriim,& prxtores,& ip
fimparochi,dum fubditisprorerumocca
bus multa imperant,nullaaut pauca perfol
qui neqj a culpa exiroi,neque a fatrsfa&ioi
cufari vllomodopoiTunt.Neq;verpobfeq
facilitas, &prornpta opera Indorum pra
'debet,eumgenushorninum timidumob i
©friciofum,atq;obfequens fefepra?beat,qu
meatflbi,atqueconfulat, dumquepcenal
tur,pretium non audet repetere,id enim ft
ingenij eft.Alioqui cum fepoiTunt fubduc
ocuIis,neq;pIagastiment, egregiefugitan
ramque detre&ant. Igiturcuiuis operx
labori Indorurn mercedem fuam eile red
perfpicuumeft. Sed quoniam lege interdu
icriptum eft,vt certus Indorum numerus
nodeturadhociiludvenegotium,vtad p
da pecora,autagrumexcoiendum, femen
faciendam, quod oiim viitatius erat > &
temporisin nonnullislocisfit, quserunt
an id iniquum quoque iit> quod videatur
tiurn perfonaleintroduci contra modo <
tamquafftionem. Verum id fane iniquui
cft per fe > cum tributi loco accipitur .
quam eifent alias penfionem reddituri , |
genti,vei veftis , vel ca?ter6rum ,'tantam
rem ltta tur Xn dis,pro opera? mercede red
;inteiIigitUr.VbiperuerfitasilIacauenda i
'eiufrnodi 6nerains:qua]iter In&os prema
;per fbirtes, Viceique fuas,tum Mt hmc detr,
de iliius tributo,qu6d ipfe feruiuit,ac nor.
fudoribus alius lucrum faciat. Itemq; iliu
tiidendurn^ne ob c^s fefuiendi vices iibi
*qtte fuisin ■neceffarijs'defint.Qug quidem

*m

SAtVTE. 1 I B E R III. $t%

re facile eft , perficere vero , aut infefta C-
lare per quam difficile. Libero homini
edem reddi oportere pro qperaoftenfum
:rum vero liberam quoque efte oporteat il-
>peram , ac nullo modo cogi , a mukis me-
[useritur. Mouetenimn6parjmhinc,quod
homo fi cogi tur , liber-non eft , atque adde
d opusinuitum trahit, non leuem facere
:ur iniuriam, feruile en im eft pati vim. In-
rononparumquoq; vrget,quod fi barba-
m ingenio,& voluntati fndulgenduin eft,
operis vnquam fiet, mhil negocij con fi-
r , quippe qui otio defideant , ac fibi enam
vix neceffaria Iaboretralios vero nift vi aut
iperculfl,nihili faciant.Atq;hocIoconon
ltamus deea coa&ione, qua? affertur cum;
•um intereft, vtcumfibi oppidumaedefue
care iubentur , aut templa extruere, aut
oscoIere5cereraque rei,vei publica*,velfa-
arisofficia,eftenim in aperco res,cum etia
nuiomnesadifta compelIanrur,cum mili-
•acifuenegdnaita fieri etfigunt. Magiftra-
:um ifta & indicit, & vrget pro offirij fui
erefacerenondubitatur.AtRefpub]ic.haec
canacum partim Europseis,' partim Indicis
linibusconfret coagin.entataque fit,cumque
tnulta,qua? nullo modo Hifpaniip hislocis
fe faciant,propterea quod vei lahoriofa, vel
idaducunt,& vtquam maximc velint, non
unttarnentanta'perficere,qualeeft,humurn
dere, rudera egerere , lateres cogere , onefa
ilare, iumentaagere,ca£ternq;fenulia, quSe
:fint, breuiomnisciuitasdeleatur ,. necefle
idtalia igitur filpontefuabarbari minime
V % j ^ducaip

■

ff5"

jjt-f DE FXtoilTRANDA INDOR

ducantur}anlieeatfafque fitpervim,me

compellere, id.prorfusin quaeftionem ve

De qua re funt, qui Indis vfqueadeo patn

tur,ferio vt affirment grauem ferre iniuri

ad iftacoguntunHifpanofque velfibi feri

in Hifpania fit , vel fi ingenui omnwcffe p

eos nequevefci,nequebibereiubent, fiq

qui nonlaborat, ne manducarequideme

poftolus vult . At fi dura ifta omnia vident

ferant,inquiunt,deferantquam cupiditai

vtilitateterram occuparunt, &adpatrias

ftias reuertantur.Qnorum ctfidi&u appar

ralis, atq;honeftafententia,tamenfadi:u t

&difficilis,&abfurda,vtnihilpra?terea.JV

denausexHifpanisnonpaucospoffeferuf

tracxare, proptereaqubd natalis,educatio<

admodum abhorrent , & lucri fpes poteft j

fo excitare:tamen quota iftapoi tioeft hon

pra? multitudine neceffaria l lubere aute

iftaceflare, velnoftratesadfuarcmeare3q

videt>quamfttfidei& religionis lumen

guere^Quamobrem non eft improbandum

ciuitates omnesinftitutum tenent,& feru;

1 ndoru m ad ifta neceffaria multitudo depu

parereque,fi nolit , cqgatur3dumrnodo & c

aiens,yt dixi fupra,rnerces labori retribua

cumminimofaluus fortunarumque fuaru

cornmodoab Indis/ ifta exigantur,tueuam

ipfos iuiia onefis viciflltudo feruetur, ne ;

rerniffio,alioruni fit tribulatio,fedex ^qua

vtdixit.Apo.fto.Ius. Si tria hseccuitodiantur

hic ineffe iniuriae.nihil querele,primum p

rum ac fapientium hominum confeniiispe

iQii qni .& nunc^ «x : ipfo initio ita Hemp.

SAtVTE. LTBER III. fff

iftrandam intellexerunt.Deindeipforum
oruconfuetudoperantiquaab ipfis Inga-
egurncxordijsante Chnftianum nomeri
ra multis faeculis cpnferuata. Poftremo
urarhochabet, vtad totius corporis,fa-
, ciuitatifue conferuationem neceifar(ia?
Jaborare iubeantur. Nequeenimoculus
s terram iubendus eft , vel culi nariam pa-
liliasexercere. Vniuerfaporrp Indorum,
Hifpanbrum muititudo vna eademque
b. habenda iam eft , non dnx qua?dam in-
hfittfrtfe: fiquidem,& Rege, & kge vtun-
dem vtriqtie , & vtrifque tribunal , & ius
iud, atque aliud,fedidemcerte. Quare

> Indisnoftris hominibus opera? impen-
r, non exteris & alieniscollocari puta.n-
it, qiiodfprtaffisfallitnonnullosjfedfuis
| ciuibus : quoniam & fitefta ferro niaie
et,iuxtaPropheticum vaticinium , tamen
11 ftatua? hurus pedes ambo cornponunt.
jmirandum non eft , fi tefta ferro prcma-
:erdum, illud potius optandum,nepeni-
minuatur,ac diffipetur.Deniqj Ariftoteles
jsciuitatis inftrucl:or,totofuoprimoPo,-
:,aut nihil agit,aut hoc certe obtinet^vt fe-
im naturam in Rep. quidam feruiant, qui

idonei funt, quidam imperet, qui ratione

> prseftant , dummodo alijs alij adiumentq
culofqjalterad videndum ,pedesalterad[
landummutuet. Quxfi verafunt,manife-
?ftnoneireaba?quitatealienum,qu6dpu-
diuerforia per vicesfuas , quas niitasip-
mt, Indi & incolere , & viatoribus ne-
ia prsbcre pretio dato -iubentur , quod

cx ve:-

&■ \

L»tmm

ii ^,' ■; <i

Jl

|rel)S PtOCVRANDA Tndor
ex veteri Ingarum difciplina noftri accep
alia pleraque pJena prudentia?. Neque ve;
probandum, quod mercenarij conduftitij
die,& loco adefle Magiftratuum decreto i
quodq; publicis openbus, vt pontibus rei
dis,vifsexpediendis,alijsqueidgenusdif
tur. Neque lllud vituperadumquod pecu
tobcaufas addomeftica minifteriaquibui
cisattribuuntur,vtinxenodochijs3inrel]
<domibus,tum etiam publicorum nohili
iiominum,autcontragrauiterafTec1;orum
digentium feruitijsfuoordine, &r%tior
gnantur. Abufio tamen illa amputada eft,
iniqua duceda5cu in eiufmodi mitaios ( iic
vocitant ) iiue mercenarios iuftum pn
imminutum eft,vel maiora , quam vires f
imperatur,*veldiutius"retinenturquam[
tione pryefcripta ^quae iniuriofa funt omi
cximprobJtatehominupotiusquaexvJI*
iure prdfe&a.Neque bona vnquam fide ift
pata funt, fed magna, vel teirtporis, vel h<
corruptiotie. At perfonalia feruitia qua? d
publicaautoritateinduclafunt.Priuatavi
fas fit aliquandobarbarosnolentes ad ope
portunacompellere, non tam dubitare vj
multi , quam ipfo fuo fa£lo dubitandum a
Deprehefus, vt tritiffimo Vtar exemplo , i
dia via Hifpanus,cibi indiget fibi,pabuli
to,autetiam farcinulis ve&andis iument
que.Orat Indum vt fibi fubueniat, explia
lam, pretium offert , nihil ille mouetur ,
prece,neque pretio , neque vero flocci fa<
tru viam Uleconficiat necne5.imb nefiin
<3mdem.H1c.faai nuilaefle folct quapftio.

4

■■■■■•■II

JALVTE, IIBER III. ^ W

cicius Indus capillis trahitur,calcib* tudi-
jdulo ftatim, atqjcopiose cdcla ^dmini-
adeo vt pleriq; iaftent noftratiu, perfuau
effe a fuo Zupaio , id eft diabolo, nihil vt
lianis fponte impertiant, fed per vim oni-
& iniuriam . Qu.ae quanquam militum li-
*, & rapinsefabula opportune indufiaeft,
i res ipfa non admodum abhorrere vide-
vero.Etenim qui barbarorum confeffiones
eteri fuperftitione idolorum facrificihc-
uoqueaudiunt, ferunturgrauiffimas poe-
i miiigere, qui fe fe aliquid chnftiano prc~
confeffus fit., Neque mirumeileb vfque
rcdihoftisanuquiin Chriftianosodiu, in
^uibus poteft modis transfufum. Scd redeo
m. Cum eiufmodi anguftiadncidunt aut
niles,quod inhis regionsbus percrebrum
didDeumtimentiviroagedumfit,dicam,
ntio. Primum fi poteft pa&ionetranfigi, id
b prius ac melius . Vbi non poteft, fi com-
econueniripoteftmagiftratusaliquis, qui
icaautoritate cogat,adeundus eft. Hic qud-
Sdefit,vt deeft perfaepe, ac negotij grauitas
^nihilaliudjpr^cipipoteftjnequebreuius*
ieplanius,quam'vtlegesneceifitatisobfer-
^uxtibi neceffaria funt quserens cum quani
imo proximi detrimento. Honefta certe ali
vis,^tque compulfio afferri poteft, & terro-
uardam fignifieatio, tanquam pueroalicui
a,&commodacontemnenti.Quainremul<-
plerumque iufti,& aequi limues tranfiliun-
Quorfum enim verbera, fi verba funt fatis?
rfum plaga?, fi vel metus incuffushominem
igit? lam moanonerabaiulandalndis im-

ponei®

<#

UIPPi

$H DB PitOCVRANDA iNDdR
ponere crimenfit, mulci quarrunt. Nar
kia illa tempcftate- Hiipaborum has re£
|>eragrandum3 magnam effe horoinumf
ia&uram propter eius generis duras moi
rion dubium eft.Quamobrem & olim ftepe
per demum lege iata Indionufti iter ca
prohibentur . Tamen confuetudb omniun
pemodum fecus habet,tum harum regiom
credibilisincommoditas, & penuha id I
fuoiure depofcit.Sanc Indosonerari^onti
incedere per fe quide, neq> ir;iquu eft , ne^
niciofum5cumabantiquiiiimis annis,ita;
Facti fint 3 fueritque folenne toto tempore
rurrymo vero hodie quoqjfeiuisfarcinul
bnerent 3 quseiipenonleuius pondusha
quamquoda noftris imponitur. Neq; hal
resplusmiraculi,aut violentia^quainqu
Europabaiuli onera etiam grandia dato p
«|Uouis vnde vis,portant.Quamobrern fitk
inoderatum eft, tk via non longior sequo^
tiumnoniuftominus, nihilresipfa peruei
bet. Vtrum verb expediat necne Reip. ifi
prohibere, vel finere>non noftri arbitrij e
.cernere.Lex v er 6 quatenus obliget eoniuc
nec6traobtinente3nihilhabethicproprii
fic.uItatis,fedcommuhe eftcum alijspleri
Certevteftculpanda,vel deteftandapotiu
teranorum quorundam immanitas, foedi]
barbarorum ceruicibus abutentiura ,> ita e
quorundani delicaca nimis hoc tempcret.
datioeftimprobanda, quirron vident^nor
'conructum vnicuique non effe moleftum
rum etiam iucundum , putantque ornnium
ius5 &'ani£aosexliiis qIJq mcticndos. inte§

±

■ rtiiiiiii

nwm

SALVTt!. LIBER ll^ 3*#

imdiem metendis frugibiis infudabitru-
us,autaratro duCendo, qui ii quartam ho-
laein vtrumque genu humi figer.e iubea-
ecem fibipragfagietcertam . Efifuus vai-
riucunduslabor . Itaquegentes Indorum
nos baiukndis oneribus peraffuetae^fiaf-
usnon vrgeantur,neqiie iniuria?5neque
imodi quicquam iubeunt,ca?tera, vtdixj.*
:ata fint,pondere,Iabore,pretioa

De metallorum operatkne.
Gap. XVIII.

ilIudduriffimumvideturimperiiim,cMi
etalliseffodiendis mancipantur, quod vf-
!e6a?iunofum&graueaprifciseiiiudica-
vt quemadmodum nunc ad triremes dam-
rpropterinfoletiacnmioa honiines faci-
i, itaolimad fodieiidarrjetalladaninareo-
lod capitali fupplicio proximum erat . Ad
;o homines liberos nihil mali cdmmeri-
igere , inhumanum , atque iniquum valdc'
jr . Deinde compertom efl eo in labore
>sabfumi , vel fatigationefraclos, veldik
neextincios. Horror efldicere,qua?mi-
ium intra fpfa abditiffimae telluris vifcera
fccntium facies fit, quaevorago, vtver^
usipfepaterevideatur,nequeineptePoe-
m gazas apud Pluto^emreeonditas fabu-
nt. Chryfoftomus fui temporis kborera
num in extrahendo metallo miratur,
tque eloquenter , veriim illa omnia prae
is fumu5,& vmbrafunt. Perpetua atque
?da nox, aer crajpts & fub^rrancus^defcen

H""

JZO D E PROCVR^NDA T N D 0 ft
iusprolixus&perdifficilis3cumduriffjm
iiua contentio,ftatio pericuJofa3fiveft
iiutet, adlum eft 5 humeris ve&atio perm<
pergradusobliquos,&maJehaerentesaf(
caeteraq;etiamcogitatugrauia.Adhaecci
genti venae in prarruptis pJerumq; , & ina
rupibus fitae fint, terraqj inhabitabili, vti
tur,apatriaextorresveniunt,foiuaerem
tanres,faeiJiime valetudine affkiuntur.
verovbiargenti viui erTodiendilaboreft
veltenuiffimus halitus, cum igne circu
fum exhalatur , prxfentem necem affert ?
degemmis expJicandls dicam? In oppi<
de la hacha, vocato cum effem , comperi i
Indorum feruituteni extrahendis conc
fummo mane in ratem imponebantur , ii
gus defcendebant magna? fa?pe profunc
vbiintegrumpenehora^dirnidiumhaJiti
ptxffovrinatorummore,conchilia,oftre
€juirerentimmenfola(bore,fummoperic
busfemper parciffimus:commerciumon
terdi&um: cuftodia omnibus noaurna cc
nis:vita» ratio moiefta , ac liberis hom
prorfusaduerfa. Hascdiua&kata, feiot*
jnimaduerfione digna emendatafunt, fe
tandemRegecatholicoidfem£l}acbis.,ac
inquirente,ck:agente.ItaqueIndiomne5
decJarapifunt,&abeolabore ceflareiufl
cunque fuper(Ktes |am diuturno labori
ti iunt. Adeundem ergo modum,& metaJ
«effodiendoiumnonadmodumdiffimiles
n^flilideberenon paucis videntur. Hal
rmiicummiuriam contralibertatemlnc
^u^dieruire cogantur atoo lucro cuin

HHIIIII

iffl

JAlVTi IlBER III. }*£

:om modojpatriafaepeliberifquedeferr isi
r6 exitiale periculum , cum caeli rnutati-
>orismoleftia, rei ipfius difcrimineim-
e videatur interitus . At fi metalla curari
tit 3 fi argentumevenis noneruatur fub-
uadicibus montibus, vteiiapudS* Iob^:'/^2fc.
tn ex rluuiorum obicibus non coga.rur^
iliaque caetera negligantur>acl:um eft3ln» v
negotium & Refp.i nterijt^Neqj alios ftu
ifpani tanto Oceani cireuitu quaerunt5 ne
aexcaufa , vel mercatores rregbriantiir^
[icespnEfident/velipfiquoq; facerdotes
jqj Euangelizant. Argentu-m aurumq; fl
rfefubducatexoculis^omnisfrequentiaj
commeatio>omnisciuilis&facerdocali$
•fusbreuieuanefcet. Xnfula? Hifpanica Sc
& fancli loannis^oiim quidem frequentif
umaurimateriacircumfluerent3^uncpe*
rrtse & horrida^poftquam indigenaruro
a pretiofiifima metalla,quse iliic abun-
:laborarinonpolTurit. Inomnihocnouo
as prouincias doclrina maxime florerc
ius,quas opibus qu^oque prseftare cooiiat,
i6c conimurie ernpoi lum omnesvndique
ere videantur.Equidem neicio vtrum po-
ciam.querarne nofrrorum temporum ca-
item^Srchantatem refri'gefcen-tem,fidem*. .
roin quoquam inuentam luxta Domini Im.if^
m,totanimarummilliavt Chrifro lucri-
nonfntis mercesvideri dignas,qtr«rno-
m anirrjosexcitent, auriargentiqueciipi- ^
m longe plus valere apud nbs3 vt i rra fi d$-
nimarum ialus pro nihiio fiat>An ver&
;miutemafurumaniquc prouidcntjam ad-
^ 2 fiuref

t

Rmii*

■fLi t)S PIOCTRANDA iNDdS
rnircr^ qui pro noftrcrum homimum inge
getesadebremotas^&barbarasEuangeln
geret3aurum argentumque his terris tam
sedohauitjhifqueveluti illexk noftror
piditatem, vtfi charkas non inuitaretan
auri faitem cupidkas inefcarcti Etquem
dum olim incredulitas Ifraelisfajus ■ fu
tiurn5ka nunc Chr iftianorum auaritia In
tocatiofadae\rKQtiidenim?iiueperveri
fiue per occafionem Chriftus annuntie

thihu inhocgauded,fed&gaudebo,akmagnu
ftolus.Occafiones hamcjue benefaciend

■ a « £>eus captat . Prima 'Euangeiij diffufio e)

datione.,& fuga difcipularum ob Hierafi

tanam tempeftatem nata eft , Apoftolis fc

"" pene folis Hierofolfm is per fifteiitibus.P

T>eut. 2$. ifraeiiticus ob iram Dei fibi commeritat
*?e9' gentesdifiip2tuseft3)quibus magna ex p;
^# lutifuit.ltaque&populofuo iram3&ali
fericordiam eodem fado Deus impendic
io Paulus cOmpeilatjCum ad ifta venk,al
nem diuitiarurrs fapientiae3 & fcientise Dc
quisndndiuini confilij arcanum.fufpicji
admiretur , qui aurum argentumque 6r
mortaliumperniciem falutem yoluerke
dorum ? Quamobrem qua? fihe Dei offer
fratruminiuriaadhibericonfiliapoffurit
neque mtercidant , neque imminuantur,
pieftte& religidfo Reipub adminiftratdi
ligenda non funt . Et qudniam graui mati
Theologorum^urifqbeprudentiumconl"
dnenonitipridem totum Aoc de mifier
£>er Indoselabdrandis negonumtraclatu
cxtantqs leges prduincialesfcripwe, quc

n<

Kmn»

TV

iALVTl LlBEft, IIT/ |X|

uaue moderatione metalia erua.ntur , vt fa«
ommodique Indorum profpeclum fit, nori
videor tantorum virorum feriten.tiana im-
are,multoqueminuslegesaliasdeberepre-
erc,quibustarn afpera Indorum conditio
>erctur.Tantum capka repetenda funt,bre-
4ue ponenda, quibus eius rei facultas con-
gatur . Primum igitur doe~cnnse fpir itualis
ftriinhis,qui metallaoperantur5ne deiint,
tqui miiTasceiebrent,qui in fldei rudimeri
udiant , qui morituros confeffione excipi-
setera^ue neceffaria admihiftrent . Deinde
letudiniconfutetur>ne autcontrarioyalde
i vtentes traducantur,aut e longo vMe tra*
nocentur > aut labbnbus immodids oppri-
:ur.Mox , v t fortunis quoque fuis non peffi-
anfuli fentiant, fed pretioiuftotammole-
Jdru labor copenfetur , finantui q> lucella
nterim quasrere . Adhaec vt & valeubos op-
inaalimetita fup'peditcntur,& Jtgrotanti- y
olatianeceffarianon definr,Ad yltimurn vt
ripfedifiribuatur comrriod&per vices fuas,
utiuscontra voluntatetn fuam-apatriaab^
ogantur , neue vna prouincia fcmpcr orie-
•>aliafen}perinotiodegat. Qiiascoodino-
i>vt par eft,legitime feruauennt noftri,qu«
oduma vii is ispientibus enueleate propo-
unt, videnturtolerandi,necommercioii-
jCuraquoqueEuangelij concidat at fi neg-
itur hxc , & acerbius cum Indis taoquam
rnancipijsagatur?viderint ipfi,quas Patri---. •■.
>erumcV iudici orphanorum . ratifcncs red- '*■' ^*
iifint. ^

tm

i.uwmmM

f.Mtke. t.
&/Magmo

res minifirosprocurarifofit.
Cap. XIX.

QVoiriam humanam ac ciuilem admin
tionem Indorum hoc iibro exphcai
fufcepimus , & quibus ex caufo^ qualibus
ditionibustum Patroni, tum Magiftratti
irriBganturjVtcunqueiicuit.exfoIuimus,!
(tft , vt dicamus quae maxime ad eum fine
cere videbuntur.Nequenunc tamenexp*
<dumeft,vtde optima Republ.differamu:
gumueferendaramrationera,caneraqu@r
cis artis perfequamur,qux neque facultati
ssoftra?,neque fi maximeforent,adpr£fens
tutum peruneret , Tantum qax propofito i
tio,id eft, vt Euangelicam falutem barban
foquantur , propiusinferuiunr , ea attmj
funt. Quorum caput cft omnium , quod m
terum lndicarum egregiusarftimatordtx
fcarbaris prius effe curand.um.,vthominc
difcant,deinde vt Chriftiani,quod tanti p<
ris eft, vt inde vel faluscerta,vel certa pen
expefiandafit.Etenimferitateminternat
barbaras plurimum reperiri Ariftoteles
monuit , quam non minus refte defimutt .
uaiefleadebexuberans, vt hominemferai
tiusefficiat.Tales vero habitus,etfhlk*
num extremo vel «ftuivel frigonnpnfi
lictibi afcripfit,tamen & frequentius, 3ca
€ft,confuetudirie maxime fieri,q»od & alu
cnit,& fatis nos admonet huius Indici cee
«tefrtperies . Hos igitur. fylueftres , ferin.
fomtne* ad humai&tt«a ttiaducwe, vji

^ itniiiiii

SAIVTS. tTBER m. , £f
nftitutis accommodare prima debet eiie
noderatoris.Fruftradiuina&cceleftiado-
quemnehumanaquidemcapere.autcu-
.erfpicias . Prodeft in ea re plun mum no-
unhominum confuetudo, prodeft cultua
sexternus , atque obferuantia maiorum.
mtconuentus certis,& diebus,& locis,pee-
e&contumelixirrogatajneghgentjaejho-
I p^mia rede fadis propofita:ex ipfis,qus ■
ntiores funt, cxterorum magiftros , ceuio-
econftituere. Ordo vero quidamtumop-

um,tum domiciliorum , vt non veluti cu-
i fortuitas fedes eligant , tiim vero vt ta
,e<ftu eorum omnisa<aio fit,nequelatebras
efinatur. Ad harcpermixta illaacfine vllo
tufpurcahabitatio,vbifimul&maritus, .

or,& filius,& filia,& frater,& hofpes & cs
,fe atque fus cubat , accurate auertenda eit, .
tum licebit , qua: caufa eft nullius pudons,
| paternx reuerentix , generis quoque,
ic fexus contempti equin* cuiufdam hbi-
in obuia quzque fine vllo pudoregiaflan-
Qjixtamen neque breui omnia exigenda
nwue defperanda vel fero . Videmus^certe /

parum eite perfaaum,vbi nonnulla cura
eratoris etfulfit,quaj fi confirmata, vigilanl
fuerit,non dubium , quin ahum hoffiinua» jj^j^
mefficiat.VnusM.FrancifcusXabier5ilque ulgm^
i ciuili poteftate muhitus , Infulam Mon
irex immaniffima feritate ad mtram man-
idinem traduxiiTe , nequeadeo longotem-
:. Qiix vero antiquorum inueterata ceniue-.
ne occalluifle videntur,vt in meli orera tor- ,
mtaaffeainequeant, maionbusluaanian-
X | tiauv

pww

3%&-® I HOCnANDA I N B o. R D
tjbus, peregrina penitus refpuentibus,ea
inorum, id «ft,puerilis3iuuenilifqueaetati
cqrata inftitutione emendanda funt. Cui
reiomniffudio incumbere oportet reclor
niodores Indorum aliqua expartecurant,
uentutis,qu.ar ieceris fundamentaj,eam tu p
tiio ftrucTrttram reliqu^setatisexiftima . Qi
obrem non eft qupr undam contemnenda Jj
tia,qui fchqls s ? Ecclefi> rudimenta , domi
quoqs & tempore procedente collegia nobil
maximelndorum Hifpanosvirosmaxlme
gros,&probatos curare debere cenfent,\
iuorum confuetudine, quoadlice.at,remoti,
resnoftros,fermpnemqj perdifcant.quipo
mox fuis effe idonei praeceptores. Quse fane
tentia quamquam difficultate.s non paucas
bet,tame, n mi-nus profpere cedat, tnon poi
profefto no & plures,& maiores vtilitates a
re. Iamilhidmaximifacjendueft, vtabln<
populis deiidia , stque otium diligentiusan
tesur,cui & naturaliter dediti funr , & vita
fuq.ueomni torpefcunt, vitijsquqque imp
nonpanim capti, De qua re quoniamqua?
effe puto, fupia infinuata funt/aciemusadj
quagradum.

Dtehrmatis tndoharbmsfamllmu
C a p v t X X.
TNter omnes ver6 barbarorum morbos, .
~bus leuandisatque tollendis inuigi-lare d(
Chnftiani reaoris prouidentia,nullus aut c
munior , autpermciofior,aut etiam ad cui
dumdiTficilior ebriofitate. Qui resnouio
optimealknr, negant po|Te promoueri q

^— — ■

5ALVTE. HBEH III. !**

n religione,ac ne in quahcunquc quidei»
tionepolitica, nifi raaium hoc latiffime
sab Indorum ftnibusexterminetur . Ac
lb mirabileeft in tottam vaftiorbisna-
us repertis,ciim nullus vini vfus, nuiia pe
lotitia extiterit , temulenti* tamen vfquc
itiurn omnibus effe commune, vt pro ra-
aculo fit, fi qui fobrictatem .non-odio , Sc
linia profequatur, idquoddeTucumams,
bufdamalijs fanepaucis^ccepimus,nei-
falso . Quanquamvnumilludebrietaa*-
n incredibrle eft.diftu,quot artibus.quam
,quam exquifitis procuretur. ex oryza Ae-
is,& Sinas expreffo quodam ac decocto
reebriofas fibi temperare po.tiones vulga
, Noftrj indigefiae pleriquc ex fruge fua
anfa fermentum aquar immcrgunt atq*ex-
int,ali j putrefa&a potius vtuntur, vndc So.
pfis di&a cfficitur , quouis falerno poten-
Quidam ex ramulis quibufdam arboruni
ptisfuavinaconficiunt.AiibiexpaimuUs
ffuslrquor ebrietatismirc efficax , quem ...
eribusinvfufuiflefcribit Chryfoftomus. "»-*
ani nonnuiii fcrui faccareum fuccumqui- » *
tm medicamentis ita infieiuoW vehemeri
lapotio euadat,quam illi Guarapum no-
nt. Verumquid attinetinnumerabileste-
ti* fpecies rcferre, vt quod in vna vite na-
latere roluit,idperueriaarsadta multatra
nt ? Sed neque iiouum hoc eft , neq* noftro- u \ .
barbaroruproprium;.Scribitpliniusgraiiis- T
r fuiffe Qccidetis pop.ulis.fua ebrietatl fru-
adida,Pluritufq; modis.inquit^perGaihas, ,
paniaf<fc nominibusalijs J&rationc eade.
X 4 HifPa?

■■■■li

:

Ulll"

tn eptfl.ad

f^f.

ffcl De procvrakda Indok
Hif panise iaro &r vetu$ate ferre ea genera d
runr(ideft,inftar vinidiuin cellarijs affer
-Aegyptus quoque fibi potus firoiles excogit
Nullaque in parre mudi ceffat ebrietas.H*
liius.Q^oroinus noftris barbaris irafcend
<juod vitis inopiam fi uge copenfant, fuaq:
vinaconficiunt5cum & veterum ifta fueri
hodie quoque non dilsimilia Cantabri in I
tjiaexpomisfaclttenr3&BeJga?exhordeoe
mant. Qjaeomnia pofiomrm genera Sicer
mineapudHebra?oscomprehendiHierom
docet.Cu vero cibis vtatur Indi fere vilifsi
& parciffimis3atqj ingluuie maxi ma ex par
noret.perpotandaame nulluseft finis.nulli
ninomodus.Ac mihi ta prodigiof* bibac
caufam aliquando requirenti ea occurrit in
mis3quamPJiniuseodeloco infinuauit. N
& hxc necefsitas vitiumcomitatur^ vtbib
coniuetudoaugeatauiditatem5fcitum4;eft
tharumJegati Qa^ntopJus bibermt^tanto
iitireP^rthos.Penndeeftenim vinolentiar
bendovelleiedare3arqueignem materiaap
tapergere extinguere.-Nam quod naturx 2
£itiomdatursmoderatumeftsatviuofa3&pi
naturam libidonulio expletur,vtpra?clare
ftotdesdepecunia?auiditatedixit.IdetiaC
foftomusbene admonuitebrietati vaeates
quam iatiarirfeiiquantum ingurgitant, tar
ftifiagrare^tavtinflammatio quaedameis
ni vfus.Aeftuat enira vinoebrij, vt nos leg:
in fcfaia,fiue vinucomburiteo^vtalij figni
tius legunt. JMihi vero praeterea non folum (
ftatio ipfa potandi ab ebrijs quaeri videtui
ilia^uo^ionge wcradiftiiw eff$,.gu*eftJ

-fc

ffiiiiii

'■■■■iill

JAIVTI. llBER III. &9

Felicitas, mentis emotio.Senfus illam ca li-
,& noclem ofFufam cerebro , dulcem fibi
effeipfibarbari iac~tant,&rebus iprisco-
>robanc,cum potionibus interdum vtan-
rquam acerbis, interdum ne potione qui-
llam adhibeant/ed lucco pigmentifue na-
efumptis, in quo nulJa effe potetl faporij .
tas3ebrietatemaccerfant. Naminquadarri
cum nauigationis commoditatern expe-
i,didici ex Tabaco contufo (geniis f cj her-
ad permouendum cercbrum mire efficax)
AEthiopicos naribus exorbere vim loli-
auemquefibiacdiuturnamindetemulen-
xcitantes, pro magnis delicijs ducere,vi
inis plagifque ab ea confuetudine auelli
t. Verum prsecipuacaufa tam effufarurnv
otationum^tamqjardentis ftudij, Diaboli
jsarseft,quinefcioquibuspr^iiigijsinia-
>minesrio<3es diefque bibendo coniume-
fumma felicitare* promaxima religione
ifit. De his^plane loquitur Sapiens cu ido-
arfi mor^ explicat,Tot&cam magna ma-
smappellant.Aut enimfilios fuos facrifi- Sa^iM
s,aut obfcura facrificia facientes, aut lnfa-
lenasvigilias habentes,neque vitam,neqj
asmundasiamconftituunt,& caetera. Q^i
ofiabarbarorum,&bibendi canendiqfvi-
udines , turbulentaiq; 1 jlas pernoctationes
>exent,non potuiffe melius fignificari di^
uampervigiliasinfaniseplenas.Eam quoqj
uori m fuiffe fuperftitionem,vt Deos iuos
1 perpotandi licentia celebrarent , no&ur-
cantiones,acfaltationeslibidinisfuroniqi
tf muko B$XQ dedicarer3Philonis libri at-

• :

*****

3|6 D i p¥h CUAKM Indor1

Pi*nte coh telHtur,Graecis pariter,atq; Barbaris mira

$mplm. tentionecertantibus,vtrispotiusebrietati

ma concederet.Hinc Poeanes,hinc Orgia,

raque impudentia omnis Deorum cukibuj

&**.*. buta. Quoetiam exemplo Balthafariscor

temuienti fimul bibebant vinum , fimul

liios laudabant aureos,argenteos,«reos, fei

ligneos,atq;lapideos,vt fcriptura comerr

Quare cbrietatis malum non fimplcx quo<

hominis3atium,fed vniuerfae Reip. peften

ftimare debemus,quae Sc numero, & diutui

te vires fibi maximas compararit.

Qu<& tnala ex ebrietate oriantur.
C-A P. XXI.

CAtisquidem ad fugiendam, deteftandai
^ebrietatem effe dehebat , quod inter ea (
ab Apoftolo numeretur,quar qui agunt , re§
Dei non poffidebimt , qui etiam tanquam \
natam ebrioforum menfam vitandam d
Quanquam ebrietatis verbociim copiofam
damfaturkatem fcriptura fignificat,non ne
eft crimen accipere , quemadmodum adho
etiam Sanc~tus Chryfoftomus , vt cum 16
cumfratribusinebriatum legimus, &apu
lomonem^Q^i benedicit, impinguab.itur,*
ebrians , ipte quoq, inebriabieur , quod in I
accipiendumeffe,noneftdubiurn. At vbi
temulentia 3c ebrietas eft , ibi crimen eife d
tare non licetChriftiano.Satisergo mala eft
etasipfaperfe, quae excludita regno Dei.
funt longe grauiora , quae ab ea mala proi
§hryf§f te cuntur. Vcre enim.a fanclis Patribus innurr
€4*£jm<e hilium malorurn fons perhibetur. Qua dej
* . - tatl

n.Cor. s.
%€w.$.

&enefq$.

Tn

wn

JAIVTE. LlBSR IIT. J$f

ni Bafilij elegans fane,& copiofa oratio,
ntetias exicribere, vt fsepe folet,videtur Con Tartf$
(ius in libro de ieiunio, & Hdia . Tri- c 4g.
OjVtcornpendipdicamjnocet vehemen- Scoi i pr$
etaSjCorpori^Moribus, Fidei . Ariftote- He.$:W>.
lorbos 3 &caufas perfequitur in Proble- *4 cA**
linius in naturali hiftoria . Ex noftris os Homi*4

loannes ad fuos Antiochenos,Non pau Ptp***!*
"edmultq plures,& difficiliorei-animi,
oris morbos immoderata vini parit\po*
affionum bellum , abfurdarum hyemem
ionum menti introducens, & corporis
tlliofem, & folubiliorem efficiens . Non
:a tertae natura vexata aquarum fuper-
ntia continue diffoluitur , vt cqrporis
lefcit,&diFflpit, &exilisredditur, vini ;- " '.,.
►ntinup ingurgitata.Cui Ambrofius con- Pe&e"*&
Hinc phrenefis periculofa, hinc calculi iemt0£'u
?oena,hincexkjaJiscruditas? &reliqua.
icuit ifta Sapiens,Sed quan/fufficiens eft, &**'**
.hornini erudito-vinum exiguum,& in
:ndo nonlaborabis ab illo,& non fenties
,Vigilia,& cholera,& tortura viro infru-
•mnus fanitatis in hqmine parco,&c.Quae
rfint, veriffimaeorum mihi fententia vi-
ui immaturos plurimorum obitus in hac
e nimia? ebrietati trihuunc . Suntetiam
Tgraues , qui hanc inferiorem , ac ma«
m oram olim Indorum populis refer-
,m, & numerofiffimam , nunc adeo im-
im, obid inter.alia fentiunt, & pradi-
juodpoft Hifpanos ingreffos effraenate
:era?, & quidem exitiaii maxime indui-

argumento effej quod montanos,quia

:

m

rwm*

9tm%l

Bc parcius bibunt,& tiatura frigidiore fun
titudine etiam auclos effe viaeamus.Id fa
gno Chriftianis opprobrio eft Ingam H
barbarum , & idolis deditum ab ebrietai
ditos fibi populos cohibuiffemoftros ver<
oportebat naores quoque perditos emend;
fnulentiaeincrementatanta feciffe. Omi
etrimtumuitusquotidianoSsplagaSjHec*
iuimodicompotationibusnatas,quod&
&ierui$. Aethiopibusfamiliare eft. Vi<
ex taberna duos femicaptos vino egreff
oboii caufa,fe mutuo vno eodemque glad
ieciffcySc quidem extra&o bis e percuffoc
tc prae alterum ferie&di furore . Itaque m<
toternporis exanimesambocorruerunt. I
enim fruftra Salorncm dicit, Cui va^cuiu
V£ s cui rixa» , cui fouea? ? cui fine caufa vu
cui fuffoffiooculoram * Nonne his,qui co
rahtur in vino, & itudent calicibiis epot
Adde quodfenfum hominisebrietas,eti;
geftareddit ftupidum, &mentis aciem j
ter obtundit^tqj hebetae, obliuiohem rer
eium affert,& vt Pliniusdixit , mortem n
riar.Quidveroattinetdicereorisillumfc
geftusimprobitatem^inceffustitubationi,
uis ioquenditemeritatenvmportunasxoi
ford^s, c^teramq; iiluuie, vt homo breui i;
luam tranfiffe videatur.Quar quamquam i
nigenereebrieratisdamna reperies, nufq
nie cumulatius,quam in iftis harbarorum I
gitationibus adeo portentofis , vt corpus
vtris,aut canalis potius perenhis,potu flua
fane peftis vaietudinis,vit^qj humanartam
vt i a§ila Da pr&cepw cogiurenwr» null

QtU

k*M

SAlTTl. LTBBR ITT. . 5»

intentata fiipplicia, tame ob Rei pub.io-
idiligentiffime cuiuis Jegiflaton,& rna-
[i cauenda , relegandaq; fit. Cor pora igi-
:ftat ebrietas,animos vero quid ? Nempe
imorucorruptelamaior. Audi,fi vacat,
m in pra-clarade ifta ipia pefteconcione,
linquit, Dsmoneft vofuntanusexvo- ™^
animabus noftris i nditus, ebrietas ™h-%Z£*
■er eit, virtutis inimica,fortem viram <^ ;***•»■
gnauum,ex temperato facit lafciuum,iu
ignorat,pruden«am extinguit. Etpoft
la , Q£i^ °pus eft reliquam perturbatit>-
teruamenumerare,morum peruerfitate*
citudinem illam ad iracundiam,ad quere
jrem ac repentinam animiad omnia mu-
m,ftrepitum multum,ac tumulttim,fa<i-
dolbsdeduftionem , ad omnes ir* motu*
;derantiam?Voluptatis verb incontinen-
lis ex vini fonte originem,vimqs habens,
.sadomnem impuritatem,atque intem-
iam ruit.Animalium omnium libidnurn
tem fuperat ,cum bruta naturac legesin
nere nofcant , atq; obferuent : ebri) tanra
efceminam,infteminamarcmquan:untr *
Lnt. H*c Bafilius, aliaqs complura , qux
igendae orationis ftudio, fed quof.dian*
entia obieruatione prolara funt. Obfider
onftrum,atqjinfefiat vniueriumterrartt
i,verum nufquaro grauius f*uit,quam in-
fce barbaros,apud quoseaeftrerumom-
pef turbatio, vt extremaf,6bfcwiitatcs, &
aflagitiacompotatipnjsfuroreadmiffaiii
ilaudeponantur. Canituriroreiclenm,
niuat fine vllo diferimine omnis a^tas, fe-

xu&

•

m

Ik lihr. &m
Thilofop Nh
iufit inlfer
focala.
Sm. 19.

Jrif! in
JLthic.

Zib.22>tQM.

fauftum. c.

44-

In lihr, dt

^hrabap.
e.6.
Jriflot 4.

Bthu.

il^bs noCVRANDA fND(
fcus5necefsitudo:bibitur ad contentione
i.ntcgra pene vnb fpiritu exhauriuntur: <
chorea? per quarn elegantes, faltitaturv
Bacchus vidos fternat: vigiliae infania,a
lanti libidine plenx eiiguntur : quiduis
quemuis, inuiojata lege compotationis.:
dedecora humani generis piidet referr
parciturvirgini,non defertur vel matr
inter coniuges intereft, furit etiam libid
ros,mafculi in mafculos turpitudinem<
tur.Perfascompotationibus fii is fcorta
adhibere folitos Plutai chus refert, vxor<
modo,quoddicerent, temulentiam fraen.
re.Ipfe Loth vnus in vniuerfa Sodoma iu
uentus.ebrietate tamen vi&us filiarum
libidine rion ab£tinuit,quid facient fc
quid niera? pecudes?Eqoidem affentior'
dupliCGs poenas inebrietatepeccantesd*
ti. Nam quaniuis (ciani Diuum Auguffini
inceftum inLoth5fed ebriecatem culpar
broliurn quoque mitius in ebriorum c
■animaducrterejtamen Philofophi fenten
mo rcpugnabitjqiii per ignorantiam e.
peccatum negat, cura ignorantia ipfa, &
caufapeccati,& mhilomihus non caueti
dumcum vel ©b hoc ipfurn placet,vt pecc
ceptius.Itaprorfusres habet,conIulto t
temulentiam amanrr, tanquam Jibidinis
magiftram.Sunt vero Bacchanalia ha?c, ai
gia,aut Cibeliia,aut Lupercalia, aut quoi
niioe appellari malis,no annua,vt apud v
kd menftru-ayve! qiiotidiana potius . Nul
menfTs,qui eacelebritate vacet, nullusca?
jgimr3 iMl^ic'$Smimmt 9 nonnufeit fili

liftllil

■M

SALVT I. LlBER IIT. IJ9

ecus,non foditur agcr,non Deo facri fica-
i ebrietate optima duce preeunte. Vna illa
as,priuatafq; res ornat,& magnificentiar,
jionis aigumetum.Mifei a pi orfus ftiilto-
>minumicruitus,qui cum ipfi natalibus
abrutisabfintvftudio5atqjOperabmnic6
n,vt brutis quoq; deteriores flant . Mores
n talesebtietaseffkit: Fidei veroianuarn
iudit,ell4;rel!gionisChriitian»interIn-
ftisfatuiifima.Prasclare Seatus Ambrofius DeHetU
ebrieutem efTeperfidiar matrcrnjConti- &>mu.€.im
m Fidei, quod perfpicuedocetfefmodi-
.Sedit, inquit, populusmanducare^cxbi- EW.J&
'c furrexerunt ludere.Qucm Iudum intcl-
quis ignorat? Vituli aurei adorationem
antPatres, &~'Paulusipfe> Neque idbftf- lC^A^
fficiamini,ficut quidar» cx ipfis,ficut fcri
»ft,Sedit populus manducare,&biberc,
exerunt ludere. Certiffimumcftebrietas-
facrilegium plerumqueconiunclum.No
'►althalar facra vafa popofcit, ac profanp
i eft , quarn temulehtia imperauit, tum
fuos cuique laudandi ccrtamtn exortum
uefavinum,& muiiercsapoftatarcfaciut &&*&
fapicntes . Incredibili vprfuti^ Biabo-
hocorbe omnem fuum cultum ebrietatc -
uit , omni viciffim ebrietati aliquid de
Itu adhibe^ndum docuit . Expcrientiffimi
m Indicorum pro certo confirniant nul«
(Te paulo celebr iore compotatiohem, nul-
jilias ftatas,quin pecisIiarifuperftitioni%
rilegij genere imbuantur : Huiufque fce-
>bferuata eft tanta calliditas , vt non aliter
mtiquum fuum errorern §c idololatriam

.'tb^a- r

I>M.jfi

fl$ $f PROCTRAKBA INBORV
tueantiir, quam per occafionem folennium
yvotat u>num,atq; cantionutn » £Juc maxime
£tatomniseorum Taqui, ficenim vocant
forescantilenasinter potan;dum potiffimur
fiiberi folitas . ipfofacri Para.fceues magnc
qiio Domini Iefu Chrifti mortem Chr:
m pie colimus , Satana? artificio flagitic
mi ludi abebnjs barbaris aguntur more fi
iri: qiiod tantum noftra? fan&x Religionis
brium etiama baptizatis iam rnultis Indi
nob is viri fidedigni narrarunt^occulte q
JjceufrequentatUr.Atqueinhocgenerefi
liaplunma veteranis magis comperta.Q
obrem fan&iffime eft in Prouiriciali con
in hac vrbe celebrato decretum , vt eiufi
compotationes tanquam idololatria? fon
fumma diligentia excludantur, ac peniti
terminentur : eitque cei ta ac conftans plur
rum . fententia,fruftra IndosChriftianam j
gionem doceri,quandiu peftifera ifthxc co
cudoinertinoftrorum diifimulatione reti

Qujbus modis ab ebrietate indi compefci que

C a p. XXII.

VErum huic tam perniciofo malo & i
dubiunt omnes pi j,& prudentes occu
dum eiTe3 tamen quomodo dccurratur, n
otmuum vnaiententia.Sunt,qui noaliter(
tatem tollendam putent, quarn via omni fi
ideft Indica potionis excluib. Id vt fiatgr
nias cfle proponendas3& exigendas pcer
quisvelefruge^eavina conficiat, velcon
Vtatui . Nifienirr^rnatena omnis fjbtrar
»uilamodo uattuucendiue&ttngui poflc.

»1

Salvte. L t b e r III. jjf

ox nihil propemodum ab eorum fenten-
n abeffe videtur, qui non ita pridem cum
noPontificeferibagendumexiftimarunt,
erali Ecclefiae decreto vinese omnes ab or-
•iftianoextirparentur,reliclis tantum in
vfus neceffarijs^qubd per vini irnmodera-
m incredibilia mala dicerent euenire, id^
SeptentrionaJibus prsefertim Europa? po-
hultismagnifquedocumentisdemoniira-
ed facile hdrum eft explofa fententia *Ne>;
im,vt fcite dixit Chryfoftomui, vino, fed Chryf. fom<
rntiaeframaadhiberjdafunt. Eadem cferte iy-im.ad
& pecuhiasnuliaseffeiubebupt, vtauari- Cqt*
riirrant, &pretiofosparinos, vtfaftus re~
:ur,& fceminas ipfas kptlhe bportebit^
tdineconcitehturviri,quinpotiusbculo£
:,&linguamadiment,nctanta peccemus*
no ni nil eft adeo fan&um, adeb bene p rof»
diuinitus, quo non in perniciem fua abu-
it hiimana malitia. Et re vera ficut vinurn
:er,& fobrie vfurpatuni , & valetudirii, &
i^lsetitiseconfertjqu^quidetrahitjiniu^
Ifci prbuidentiarfacit infignem, emendard'
sqilaeillefapiepterfecit, itaplane ficerac
i potiones vtilitates habent non contem-
s,quasquiprorfusadimit, non mediocti-
ferbs premit.Nam &robuft^m,&falubre,"
efaclis nori iniucuridam effe ficeracn ( fie
ram dudum voco iftam vulgarem Indor (

>otionem,fiue Maicio,fiue Cacao,fiue quo-
iogeriereconftet)nuHo modonegare pof-
juicumque ifta experti funt,genus verb h®
m inops, & tenue nullas alias delicias ag-
mjipc Tno adiunientbpriuare velle,inhu-
t manitatis

|53 BE PKOCVRANDA IND0R

manitatis eft . Ergo non res in culpa eft, fc

dus quserendus eft. Atq; in primis quam&is

omnis non prorfus interdicenda videatur3i

recleadmodum &fapienter Regio edi&<

tum eft5ne fucatae illa?; & prsepotentes pot

oppidoq5darnnofaec6ficiantur,qualiseaei

noftriforamdicunt. Nam vbinon tam p

quarri ebrietatem quaeri conftat3 iure optii

tiofum potionis gehus prohibetur. Hoc ei

cepto3non placet omnem potandi iucundi

bJrbarisadimere. Sed fi recle conceffa in

tatem conuertant, iam feueriore pharmai

tredo haec refecanda eft. D. quidem /A#B

valde in Af ricanas fuse xtms compotatior

machans.cofilium dat Aurelio Carthagid

pifcopo,vt placide,fuauiterq; ifta;emend

neturrNon ergoafpere, inqiiir, quanturn

nio3nonduriter3 non imperiofo modo ii

luntur,magis docendo,qoa iubendos ma|

nendo,quam minando: ficenimagendun

hiultitudinepeccantiurn, feueritasauter

cenda eft in peccata paucorum.Sic plane<

beris, atqs bene morigeratis hominibus d

Deifacerd6temingenueagere,&ratione

quam legejdoclrina potius,quam potefta

Nam& no.bilesLacedaemonij ebrietatis

dium effe ducebant,ebriorum heminu fp^

lum fcediffimum conuiuis fuis proponen

fe difceret ea cauere, quae in ali }$ tantope

miharentur. At noftrorum harbaroriim e

longe alia via exter minanda eft.quoi u ali

rnores funt,& ingeniu natura ipfa feruile.

Tromh.29. vero,vt!dixit Sapiens,non poteft verbiser

* ri,$enimdicisaiatelligit,fedofbedire'coi

*$/?.&.

Tlm&rchus
inyitaDe-
wetrij.

tei

BBH

SALVTE. IIBER III., 0f

& fi exempla proponenda funt,& fifacerdo
commonitiones3atqi comminationes ceiTa-
indebentjtamen vtin vetuftisvlceribusfie,
iorc medicamine faniesifta radenda eft>
seftpoteftateciuili, opuseftferiaanimad-
one in temuletos,ac nifi lege agatur,fruftra
syerba fient.Verurn fi putredo ha?crefecaa
!,&tamenmateria nondemitur, quidnami
drj effe poteft ?dicet qui fpja: Audiui ex viro
:iffimo,eodemqrtotiusrei Iihjdica? perit-ifff-
plerifq; videri difficile, & permoleftam ea
)endi barbaros/ab ebrietate proiuncia: fibi
perfacile,& iucundam.C& me tata» rei pol-
tione no mediocriter erexirTet,fy biccit prg ,
onem&mihi,&vtopinor,euiuisprudenti
?probati. Vituperabatilleeos,quibib.endi
letudinem^aiitadcertoscalices definirent3 "
riuatis mefis magnopere interdiceret.Ceii-
:q, potius quadiu intra priuatps parietes prt
3 ipli biberent,etiamii fortaffis excederent,
iffimujadum effe, vel B proderentur,n5 ad-
im rigideexcipiendum. At compotationes
icas,ftatas,accelebres,eas fummis virib^cf-'
rurbadas,ac profligadasiidqs & expedire orri -.
,& fa# u no eile d i f fi ci k. V tr i u fq$ fua? a ffe r-
scauiasafferebategregias. Napriuatirn v-
:uiufqs perpotationem infefte perfequi tum
cile eiLquod latebras domefiic2$,atq; hqras
>rtunas,&inufitat'asvariet'atespe'rueftigare ' '
o poifititu vero mmis lioc ardum,&afperu
: merito verendum eft3ne,qui nimiurri emii- Pmterh. ?#.'
liciat enam fanguinemX^jamobrem B. Au- Epift. cy
.quanquam cbrierati infeitiffimus,cenfebat <&&Awdi%,
Jalicjuaexparteconniiiendum, fedferamus
T i harcv

.

J4oDl hoCVl^NDA INDORI
h3ec,inquit.jn luxu, & labc domeftica , & ec
conuiuiorum,quae priuatis parietibus conti
tur.Atquehaecquidemantiquis eam & rot
Chriftianis condonabat, barbaris & a patr
perftitione recentibus, quiqs iudicio parur
iierfusconfuetudinemobfifterequeant^noi
nora certe condonaturus. Et fi enim ebriet;
ie quidem crimen eft, tamen ob ea maximc
peratur, qua> parit mala: qux tamen in pr
menfa, neq3itamulta3neq, adeb immania
Nam tota illa inceftuofa libido,illa f exiis f(
fima pcrmutatio>mox caedes,truculentia5&
eft omninm caputf fcelerata idololatrif obf
tio,in priuata menfa ignorantur,vbi pr&ter
iugcs,vixeftalius: quscerteomniain.cel
bus,& publicis compotationibus effufif finr.
uiunt. Imo verohorumcaufa licentius pa
doruminftitutafuntfolenni,morec6uiuiaa
bus non folum licere fibi quiduis omnes irii
gunt,verum improbiffima quxq, audere (]
didum^ &gloriofum putent . Ifta ergo pu
tollerc penitus oportere dicebat , tum ob i
mera,&graiuiffimadamnaindevtaprim6i
manantia,tumobpeOimi exempli fcanda
quo Refp. tota labefaftatur. Neque vei 6i<
arduum, &difficile,norienim itaiftharcl
poffe,vkitemulentia, &mulmudine ipla
ditur, & temporurn certa obferuatione d<
henditur.Qu* non differentis verba luntc
Mr^ip^kczpcitum. Contoba
illc ex ipfifmet Indis iudices , atqs obferuat
iulbusUotiur,d^
tempore conucntus omnes Indorum peru

UtVTl. LIBER IIT. Ht

cnt,ad fefe continu6deferrent,fin vel ne-
ter indagarent, vel inuentum fcelusdiffi-
»nt, poenas minabatur acerbas non temu-
kd obferuatori,qui non qtia?fiffet,autin-
:t,negiigentia?,aut roalitix conuidtum ob-
)renrpro concione femcl, atque iterum
jtei iubebat,tertioopusnon erat,tantoont
:errore commotis, vt deinceps in detegert
■ijsfolertiffimiefTent. Iam vero cumob-
wumcuiufquam induftria delata effet e-
5,eoconuolabat,recenti, ac flagranti de-
bnoxios capiebatrprimum leuiorealiquo
cio contentus , fecundo, ac tertio augebat
;,aliquot ex primonbus verberat.is,aut et-
inedetonfis,quodIridisacerbiffimxiniu^
:o eft. Affirmabatjcum Praetoris Cuzquen-
nere fungeretur, qux vrbs omnium ca-
quealteranoftrislndis Romafuit,breui
ibuseffeciffe, vt neveftigium quiderae-
tisrelinqueretur,in remotiffiroasquoque
ticias temperantJl exempla a maibribui
anfmifia Indicateri fequerentur. Sed ne-
itia,&focordiafuccefforum rem tznum
h> &adpriftina temulentia?ftudia redi-
fe. [dem,cum Chucjuifac* effem, fufcepit
Ttante, peffimum illum morem abolere.
viciffim a me,vt in concipne ea de re ver-
erem,reique foeditatern exprobrarem: ip-
lum, quovtebarlirigux Indicae bene do-
onuocataad fe Indorum concione legem
blicis compotationibus abolendis promul
perfuadereque iubet: obferuatores deinde
I quibus oppidi regiones diftribuic, fefe
>rem,nifi grauitcr vapulare malint,mature
Y 3 , ftcerf

§42- BE PROCyRANDA INDGRV
facere imperat . Qmd rnulta ? femel deprehn
temulentia, vix iecunda animaduerfione c
Fuit.Verumomnesifticonatus, niilmagiftr
ornnes c6fpirent,facile corruunt. Re vera fi
decetconrlantia,&ze]o3 pra?fe&i,atq, ij , pi
quos fuinmaeft, negotium perfequerentur,
teratbreuipeftishsecproculexterminari.p]
gue rei difflcukates caufantur, focordiam ij
uiamq, fuam cum accufare potiusac dolere
berent. Qiiidveroignauiamdico? Deindu
perniciestantaconceditur, imo vero appet
propter priuatas nefcio quas commoditates,
Indorum operas larga ebrietate concefTa ,
conciliant.Alij non foJum bibere finunt,vd
ipfi quoqueternulentiam propinant,CompJ
ofricmarn ficerarapudfehabent, pubiiceqw
quunt,atque diuendunt, & apud fe cornpot;
commoditatem orTerunt . Neq.; tam turpis,i
nnCqjqtiasftus pudet^neq; llceram qualemct
fed furiofam ilJam foram Jege cqntempta *
dunt^gladium vltroporrigentesinfano.Atq
noftriHiipanifadHtantjlucrumq; eiufmoc
ammarum interitu etia elegantiores rcligi<
f efq; captant. Qna? fpes vltra reftat infqeJit
horumfaJutis,quadoabijsvenenaporrigur
a quibuseratanudouim expeclandurn > Vti
ternbilem iiati Dei 'gemitum non audiar
■Jm&sz. quem propheta qu.idam fcribit,Propinabati
cjuit, Nazaraeis vinurn, &' prophetis mandal
- --diceteSjNe prophetetis.Ecce ego ftridebo 1
vos,fictit ftridet pkuftrum onuftiinjibeno . '
nino Chriftus D.eus nofter fuoru fceiere, &
i cormh.% ricidiopremi videtur,fic enirn peccantesir
|L'oms." t%- tres^ih Chrift um peccamus. Paulus neq, ma

5 AL VTE. 1.1'BER III. |4?

rnes,neq> vinum bibcrc libenter fufcipit,
fratrumfaluti confulat: nos vino etiam
fito fratrum animas enecare pergimus,vt
i vndecunque radamus . I-tec tota populi
ianiignominia/iueeo,quodiximus,mo-
nduftria,fiue alijs artibus quae ab ali js pi^
tuosecxcogitat*funt,pmninoreleganda
public* poteftatis miniftros,& diligerif-
inda eft opera, vt publicae faltem , atq; fa-
*barbarorum temulenti*, terrore,minisf
acerbitatem.odisomnibus_prppulientur.
m fibi perfuadere debent , nihil neq; reli-
nequedifciplihf inlndorum animosin-
>offe, nifiomnium malorumfons ebrie-
ftruatur,
Prdtoribus Indorum. Cap. XXIIL

has igitur difciplinat Indica? feueriore*
ges exequendas , quoniam & neceffaria?
10 funt,& nifi ferib in pramarieatores ani-
:rtatur, fuperuacaneus erit labor omnis,
facerdotum eft itafeuerepleftere, vt fuo
icemus,videtur multis5mihiq; ipfi peruti-
prgefeaos,iudicefuepecuiiaresdare.Cuni
icuriafrequentiaqs noftrorutirMagiftra-
longius abfint3pleraqsoppida,mfi fiios lp-
roreshabeant, quostimeant, quosobier-
'acile aut deii&a latebunt,aut impunita re~
*ntur, crcfcctque impunitate ipfaquidms
trandi temeritas. Nam neque faccrdotahs
j eft ifta vlcifci,cum pratfertim erit aliquid
ius vindicandum,nequePatronorum cur*
:ommitti poffunt,a quorum potentia,& m-
fcVJt dcfendantur,i ndigent fa?pe publica au-
Y 4 thontate;

•

MlH

}i

\\[m

ii

mawmi

Jms 5»

544 t)E PROCVRANDA lNDOR\

thoritate. Itaqs quod non ita pride faSitari
ptumefl, vtcertislndorum prouincijsiui
toresdefignentur, rnihinondifplicet, mod
fint pietatis ChrifHana? ftudio praediti , eaai
niocieratione, vt meritbreligionemomni
cioadiuturi videantur.Quorurh tamen tani
paucitas,vt vix eluceat, vtrum melius flt ni
Indiseifereeiores^antaleseiTe, quales peri
tos cernimus, de quibus dictum videri qi
Quiacpgnoui multa fcelera veftra,& fortia
cataveftra, hoftesiufti, accipientes munu
pauperesdeprimentesinporta. Verumhon
ifta fic culpa, non officij. Eft enim perquan
ceflarium,primum ad legum cuftodia, mori
corredionem,vbi vel befliali flagitio prse t(
lentiapeccatumeft, velfratera fratre vio
iniuria, vel iple fummus Deus facrilega fu
ftitione offenfus. Deinde vt imbecillos a pc
tioribus tueantur , Satrapas , Curacafque
hibeant , Patronos infoJentius fdc gerere i
nant, iniufta, &duraferuitia nonferant.
vtdifciplina?ciuilihumanoq; conuiciui a
faciant, vt perditorum Hifpanorum Indo;
pra?dantium foecem auertant. Poftrema, vt
erunt publieamilitatis ofriciaab ijs curand
praetermittantur. Atqueeo munere funger
rernunerari par eft, idq; ipforum Indorum
fu perfolui non eft iniquum. At illudperfpic
dum,an,quaePatrbnistributapendantur,ac
quoquefufiiciant. Obeam enimcaufami
diximus,quod Rex tueri iubditos, & iuiiiti
geredebet. Viderintergoqui nouisadiila
torianaofrlciapeniionibuslndosgrauando:
mnt 3 anfads m tuto Pacronorum rcs ilnt,

iiin

Salvte. LIBBR III. J|4f

tanta emungant, parum ipfi, aut nihil ciut-
miniftrationisclientibus praeftant. HunC
aefe&uris Indicislocum antequam praeter-
r, admonendi funt praefe&i ipfi, ne tam fe
:es,quam parentesexhibeant, neq; prorfus
i in ca? teros feueritate vtantur.Pueris fe po-
udi magiftros.quam forenfes iudices cogi-
Nequeiurisilla ftriftanorma vbique fer-
a,fed ftrepitu omni remoto, ex aequo & bo-
lerumq;iudicandum,idquQdetiamfaluta- ^
edicunt Regiar leges,qua? fcripta, & refcri- •
?re adimunt,& pretium, fi quo horum opus
cipere vetant. Caufas more patris familias
ponere,& pro arbitratu agere, faepetutius,
j commodius,nifi atrox aliquod facinus ac-
,quod rarum eu\cum pleraque nugarum,&
ilium concertationum fimilioiafint. Qua
illudvirisgrauibus vehementer difplice-
iraaduerti , quod ab Indis teftimonium iu-
andoexigitur, cum conftet eos facillime
•are,vtpote qui ^ncqjipfiusiuramenti vim
ant,neq,Yentatisftudiotangantur, fedte-
onium eomododicant , quocreduntiudici
ffimumfore,autaprimo quoqjfuae faclio-
omineedo&i funt. Hosigituriurarecom-
:re,& ipfis exitiofum eft propter infinita,&
idianaperiuria,&caufaeipfi valde incom-
um,cum firmitudo veritatisnullafperetur. •
torum ergofententia eft in Concilio Pro- ** Coh.T*-
ialiedicioportere,neablndis iurifiurandi ro».f*H-
;io flagitetur , idque lcgc lata caueri debere. ^mmo^te
im fi pueri &infamesa teftimonio dicedo, ^mHm,
ramento interponendo iure arcentur pro- l'
iudicij iafirmitatem^falfitatifquefufpicioT
Y 5 nem?

(.HIIH

I46DE procvranda Indorv
nem, curobfecrolndinonlongius amanda
ftmt^quorum perfpe&aeftplufquampuerilij
conftantia, &veri omnino contemptus? Qi
cum experti fatis effentApoitolici Inquifitoi
ftatuerunt, vtnobis aliquando dixerunt, I
cuiufuisteftimoniumnonefTeprointegroa<
piendum , imo ne iuramentoquidem vt tefl
vrgendum5fedindicij locohabendum3 fiq
detulerint, perinde atque a puero quopiam,
homine fem Wnfano res diceretur,quodad ir
ftigandum quidera moueat, fed ad credcnd
rainime perfuadeat. Prouidenter fane & maj
sequitatedecretum5 vtomnia facri illius tri
nalis. Quodfiplerafquecontrouerfias nifiii
Mth.6. mentointerpofitoiuxtaPaulum Apoftolurr
poflefiniri contenderis, equidem caufas it
rum inter feordinarias dixi fupra velut a 1
magiftro potius quama forenfi prastoretra
gendas, Extraordinarium verb, &atrociu$c
quippiam emerferit.legcdeccrnitur, quop]
ne agendum fit. Nequeenim pmnem peder
dem coturnus decet 5 neque verb leges Korna
& facra? in orani caufa aeque teftimqnia omni
veirepudiant, veladmittunt.

Mores Indorum chrijl® non refuonantesperm
undos ejje , & de concordia Fr<zteri$
cum facerdote.

Capvt XXIIII.

^^Hnftianismoribus3difciplinaq;noftrai
V^quidembarbaripaulatimimbuendi^orr
verblacrilegae fuperftitionis, autbarbaric*
ti&xis rims fenfiai .amputandi : atcarnen fi

i

ludiy

IMI

Salvte. Liber XII. ht

illorummoresareligione , S<:iuftitianon
»pant3non exiftimo facile immutandos,fed
\s , ac gentilitias confuetudines ab sequo
tbhorrentes retinendas efTe, & fecundiim
sdicendum,quemadmodtim Indici fena-
.egia decreta continent. Qua in re valde
ituramultis velpropter ignorantiam mu-
alium obferuationem, velobnimium,&
laturum communicandi noftra feruorem.
non morabor Plutarchi philofophi illu- In TqIUIu
r&ceptumdegubernandaRepub.appone- ad TramB
srtere fe ad mores ckiium cognofcendos o-
tt3atqueeorumpenitus exploranda, atque .
tndaingenia. Etenim ftatim mores,& inge-
)nari mutare populi , nouifque ea legibus
(rari extemplb.velle, non modb non £d.ci\Q3
mnctutuiiiquidemomninoeft^vtres quae
otempore, &ingentibus viribiis indiget.
leducitex vino perpulchre3 quod initio,
itisarbitrio regitur 5 mox fenfirn calefaci-
ominem commutat,& ve.rtit ad fe . Quarn-
mmultadiffimulandafunt5nonnullaetiam
inda : quartenacius h3erent3 & pernicioflus
nt, eadexteritatequadam in bona iimilia
mutanda. Cuiusrei authorem luculentum
[orium magnum profero, qui rogatu^ ab
tiftino Anglorum Archiepifcopo in iirnili uh. i©. Tt^
a,ita fcribit Mellito,Dicite Auguftino Epif- gifeftfi 71.
r, qucd diu mecum d.e caufa Anglorum co^
istradaui^videlicetquia fana idolorumdq-
iineademgenteminimedebeant5 fedipf^j,
ineisfunt idola, deftruanturj vtdum gens
eadem fana fua non videt deftrui , de corde
rem deponat, & Deum verum cognofcensj

&adoJ

1 \

f4$ &E PROCVRANDA INDOR^
& adorans ad loca,quae confueuit familiariu
currat.Etqui bouesfolent muitos in facrii
«datmonum occidere,debet hisetiam de hac
Isquafolemnitasimmutari, vtdiededicatic
vei natalitijs Martyrum tabernacula fibi c
eafdem Ecclefias.quse ex ftnis commutats f
deramisarborum faciant,&religiofis conu
folennitatemcelebrcnt. NecDiabolo iam
f&alia immolent3fed ad laudem Dei in efuft
nimalia occidant,& donatori omnium de £
tate fua gratias agant: vt dum eis aliqua exte
gaudia referuantur,ad interiora gaudia con
tire facilius yaleant. Nam duris mentibus fi
©mniaabfcindereimpoffibileefTe non dub
eft:quiais,quilocumfummum afcendere i
tur,gradibus vel paffibus, nonautem fakibi
leuatur.Cuius etiam documenti exemplum
fertin Ifraeliticopopulo Aegyptiorum fac
cijs affuefa<f£o,quem Dominus abidolorum
tu reuocans,facrificiavni Deo de pecudibu;
ferri imperauit.Qua? eo funt fufius repetitaj
perfpicua magis res fiat non folti praeceptcM
gorij,verum etiam exemplo de bobuscqnu
niadtandis,quos idolis fuis facrificare confui
fent.Quo plane modo conuiuia, & compot;
ces ahquando pubiicse permitti barbarir
funt,itaduntaxatvtinforo,quemadmodun
garum leges habebant,edant & bibat,vbi el
tatis iiia effufio non ita timenda efl , cum |
habeat: ac vindicesoculosnofirorumomn]
Pcnique qua? concedenda^qu^ toleranda,
contracommutanda,autnuil#etiam mod<
renda fint,diclabit abunde charitas Chrifti
prudentix moderatioae coniun&a.Superefl

i

salvti. Ltber IIL 34$

,vt ciuilem omnem poteftate admonearnus,
nadminiftranda Repub. Indorum cumEc-
afticagermaneeoniungatur, fitquePraetor
:doti3quod Saraueli Dauid3 quod Hieremi*
is3quod Efaise Ezechias, quod Sylueftro C6-
tinus, quod Theodofius Ambrofio. Facile
lvisperficietur3figladiusvterqueconfenie-
cvagmam eandeminduerit. Contra3nihil
erturba^labefaclat.euertitquereligionemi
umquedoctrinam,acmutiia inter facrumjj
anumquecontentio.Scriptum eft, Vnusar- Ecdu*
:ans,& alter deftruens, quid proficiteis nifi
»r?Ecrurfus, NoneftdiffenfionisDeus, fed1.ror.r4,
s.Etalibi,Siquisvidcturcontcntiofus eiTe, i.Cor.iu
:alemconfuetudinemnonhabemus, neque
efi^ Dei. Et vx certe eft illi3 qui vnum fcari- Mattk.ii»
eauerit ex his pufiJlis, qui credunt in Chri-
i.Omniaergoincharitaterlant, omnia fe- i,c«r.il
dumordinem3omniainvinciilopacis.Ni- Ep^/4.
ercontentioncm3neqiperinanemgIonam.
iqua?fuafunt3finguli confiderantes, fedea, fhili^
aliorum.Et fi funt igitur officia diftinc~ia3&
ic facerdotem decet arma tra&are, neq,- iu- <

m facrificia offerre, tamen idem animus,
seadem3idem perducendi omnes ad Chri-
iftudium. Itaqucfibimutuoadiumcntovt
omnibus rnodis curandum eftratq, alter qui.
in ijs3quae ad Deum, alter in ijs3 qua? ad ho-
cs magis occupatus3vterq3Dei oues pafcant,
:falutem fuorum qpxrant3non quaerente* udr.gfc
quod fibi vtile cft, fed quod mul-
tis3vtfaluifiantw

UBRI TMRTII IINIS.

DI

L-H""

iSo

D E

PROCViANE

I N D O R V M

SALVTE,
L.I BER QV AR T V S0

Excellentia Sacerdotalis offitij.

C a p. I;
^SJ Vamquam omnis fermo d

|%%|^|| tioneplenuseft, tamen nu;
^^0^1 veicopiofius, vei breuius
^^i^T^ g^lici doftoris magnitudin
b^^m^ docemur,quam vbi ipfum fi
ti3e fontemDominum lefum Chriftum
mus nouos iuos difcipulos alloquentem ,
in his numerofam horum pofteritaterh ii
Mdtth 5. ..cntetti.Vos,inquitifalterr*, voseftislux
di,ita omnem ad virtutem capeffendam, 1
numcseiefte obtihendum vim admirabii
aitatecomplexusr Quse enim duo, bono
tendo,ac perfequendo neceffaria funt, 6
ru vtrumuis fi abfit,di .fficultate vincamur
pe vt bonum ipfum non lateat,tum verb y
De Nuptijs &et,quemadmoduni Auguftinus optime
& concupif quorum vtrumque Dei ipfiuseft pr.opriur
Uan.h &luxeftverailiuminansomnem homim
omnem fuauitatis fontem in fe vno contir
in fuos miniftros deriuat , raagni ficeq; co
Bicatrvttumfplendoredoftrinaeilluftran.
tninum mentes a fe intelligant , tum vitae
rumdue condimento auerfa 3 ac vduti i

d

irtii

mma

mm

hiyn liber nir. fn

ntia mortalium ftudia non folurn virtutis
idio leuent, veruraetiam propenfius exci-
B Itaquequod veteri prouerbio tritum eft,
:,& iale nihileffe vtilius hominibu55idin E-
i^elico facerdotibveritatis fuauitate pcrce-
,atque guftata, fitum elfenemo non fentit.
am fui muneris excellentiam tanti facit Apo-
lusPaulus, vtdstam fibi gratiam ad illumi- Epkefa
dasgentes5&pra?dicandasinueftigabiles di-
lasChrifti^totooibeioIeclarioremoiiendat,
ebras noclemque omnem procul depellens,
i fe fkk mara, atq^ exemplar publico fpectacu- l or lh
)ioponat3itaaliosfui imitatoreseiTecupiens^
pfefic Dei . Salis nimirum copiose fun$us Pbilj.
cio laboribusjfudoribufqi cofumptu.s, vt di -
urn fapore alijsimpertiiir. Nifienirn liqueC-
& a fe deficiat quodammodo, ca?tera condire
nequir-. An verb quifquam aliud quam faleni
;itet3 cum audit illa dieentem? Puto quod
lis nos Apoftolos nouiffimos oHendit tan-
immortideftinatos, quiafpeftaculum facti l>C&r* 4»
uisniundo, & Angelis, &horninibus. Nos
tipropter Chriftum,vosauteniprudentesin
rifto^nos infirmi,vo5au^emfortes,vosnobi-
,nosautem ignobiles, vfq;in hanc horanv, &
rimus,&fitimus,& nudifunius,&colaphis
limurj&ihftabilesfumus, &Iaboramusope-
tes manibus noflrisjmaledicimur3& benedi-
nusj perfecutionem patimur, &fuftinemuss
fphemamur,& obfecramus, tanquam purga-
nta huius mundi facli funius,omnium perip-
lavfqueadhuc. Annonhic liquefcit, &t«-
afedeficitPaulus,vt iefuChriftiguftuaudi-
esfe^atorefqjfuosimbuat? ^uidillud? Etfi Philif/

imm&-

i uii"1

Nt

Rew*.

eregor. Na-
^ian indpd
Ugetico.
Chryjoft in
lib.de com-
tun. cordis
Cr Bom.i,
de Lattdi-
hm Patdi&*

Bienm.i.

Malasb.i.

Hmh $i

immolor fupra facrificium fidei yeftra?, ga
& congratulator omnibus vobisyidipfum a
&voscongratulaminimihi. An&illudn<
menteproperaodumexcidentiSjCupiebar
ipfe anathema effe pro fratribus meis? fratr
locum fuum apud Chriftum fubrogari pra
ritatis magnitudine exoptans , vt nobiji
Grsccorum volunt. Ac certe quandiu hae luj
incandelabro Ecclefiarilluxere, copiofai
mum Domini confluentium turba introiti
tefaaum,<txpeditumqi habuit,quaridiu hae
tates munita? a Domino in monte pofit* ^
runt,bell€ntiumaduerfus Chriftum raacl
tormenta,vifq;omniseuanuit,aciuxtaPr<
tam,nullo modo prsualuit, fed refugiur
tius pnefidiumque hominibus imbecilhsc
omnes hoftiles iniurias confpicuum vndic
tutiffimum reddiderunt,quandiu denique
mordendis,amputandifqueputoribus,&i
diendis probati animi moribus falis nat
exhibucrunt,& fanati mortales , a morteq
Yindicati,&ChriftumtantagratiiUpicbfi
pro eo extrema perpeti gioria: ducerent
mar.Tum fancilla Dominusdefuo facerdc
bentercommcmorabat, Paflum raeum,i
ens,fuitcumeovitat&pacis, fcdcdici tir
& timuit me,& a facie nominis mei paueb;
veritatis fuit in ore eius, & iniqtiitas ncn <
uenta in labi js eius.In pace & in jquitate a
lauit mecu,& multos auertit ab iniquitatc.
cnimfacerdotis, iriquit.cuftbdiunt fcicn
&lcgem requircnt de ore ems, quia An
Domini exercituuni eft.Talis dum fiut iac
Domini,tantafan*3 actaliapr*ftitit; lu»

m

ii*«i

SALVTE. LIBER 1 1 1 1. $$ •

li3fal terra:. At fi fal euanuerit, quid fequi-
iquofalietur?Adnihil valetvltra, nifi vt
ttlir foras,&conculcetur ab hominibus. Si
os iseiTe definat,qui iubetur, caeteros quide
ate fuapriuat,cxternm ita fe ipfe perdit,
ecuperabilisfit habedaquodammodo eius
&defperandacuratio.Nequein fterquili-
tantumproijcitur, fed horniriurn quoque
jdibusproculcatiir. Quamapte propheti-
lefermoftatini Euangelica ifta fubtexuit, .
utem,ait, ■ receffiftisdevia, fcandalizaftis M*l*ch>*»
mosirilege,irricum feciftis padium Leui,
Dominus^xercituum.Propterquod&egfo
/os contemptibiles, & humiles omnibus
lis,ficut non feruaftis vias mcas, &accepi-
ciem in lege . rniinitLini.elTet csetera perfe-
|j&contrahosfatuosPnncipesTanaos,c6- Efaiaig.
sftores ftultos, velpotius idola paftorum, Zach.n.
a m ip ios potius paicentes, contra v^fanos Szech. 34.
ietas,contralace-rdotescontemptores, atq$ Sopk 3.
jmtes,contraftercusfolennibtiim,- contra ¥al*ch.i.
farisplaufuscaptatores,contra: inexpkbi- ^**
ixxmx gurgites, caeterafquc peftes Prophe- Hifr 5*
ferniodeelamat.Vixalias fancjti Patresple- Mkh^'
iusvelis ferunturinpefagus,quamcumde
iotali coxitumelia or'atio eft . Gregorius
vterque,& ltomarius,& Nazianzenus3 ranl
:e,&cop?ose3vt riihilfupra. HuiusApolo-
am, Paftoralem iliius nemo eft, qui fmi
la trepidatione legere queat, m.odo .fenfutf
id habeat. Auguftirii iam presby-teYi plenos Efiji* 14!«
■egcmitus ad Vajerium Epifcopum fuum
ine pudore' vfurpati-a fe riominis, facerdos*
tfCunctacicHem recufactoriemqi facerdo-
^ tij apud

^l,

i-;;i. ;.;■■ ■■: '

'^f4rD E PROCVRANDA I N DOtl

inlib. de jd~ tijapud loannem Chryfoftomuni quis fiv

terdotio. infpiciat, non miretur? fm orationis vim

jneftfttd quatuorlibris attendat, non aiTentiatur?

Jbatme Hie- Hieronymi nimiapene niodeftia5atquel>u

lofoljmtra tas Epiphanij literisconteftata^qui diu a tr

^"^^^yodoaltarismyfteriocelebrandoabftinuitji

Mmo^mo. CHm jn nionafterjo verfaretur,in quo rnult

fratrum nullum aliumpresbyterum haberi

ceptoVincentio5qui eadem verecundianc-

quide facra faciebat?Verum,< nifi fallor^ho,

nes ficutantiquitads anthoritate.> itaorat

fublimitate,&grandiioquentiaquadamfu

revidetur Dionyfius magni Pra&ceptoris-

"Bpifl &dd nus ipfe difcipulus.Is in epiftola quadarn 1

JDemephilu rnophilum indignos munere fuo facerdote

Mmacham. verbisobiurgatjSiigiturquaeilluminat^ f

) dotumeftfancta diftindio, proculdubio.

facerdotaliordine3&virtutebmnino prol;

eft,quiilluminans non-eft? multoque fane

gis,qui neque illuminatus eft. . Atque vt

quidem videtur3audax nimium huiufmodi.

facerdotalia munia iibl afliimit : neque m<

nequevereturea^ quaefuntdiainapraeter r

tum perfequi, putatque ea latere Deum,.

. rum nbi ipie confcius fit, & fe Deutn falkn

ftimat,quem falfo nomineappellat patrem

detquefceleftas blafphemias ftias (neque e

preces di xerim) facris aris inferre, eafque fi

iignailladiuinaadChrifti iimilitLidinem c

re. Noneilifteficerdos3noneft3fedinfeilu,

trox,dolofus,iilu for fui,& lupus in pomini

gregemouinapelkajrmatus. Hisplnra aut

ioradeEuangeliciminifterij,&culmine,&

. cipitio qui expc#at* cui^ue ad refipifcen

SALVTE. IlBER III I. jflj

!hfufficiunt,.irifatuatumfei-uxca Domini
itiam3&nullo vnquamfalefaiiripofFede- M * i"

ter Indos maximefaccrdotes fr<eftare o*
forteu.
C a p v t II.
vulgaris eft, inquiunt, lilhxc facerdotalis
Ffiaj cqmemoratio, vetusiftaqiierelaeft,
decjarnas. Eftitafaoe3nondiiTeneior. Ve^
ufquani seque neceilana commooefaclio^
ine magis excellenria illa fiagitarkia3quaai
juianimas verbo Dei lucrifaciendasChri*
mpit, &animasinfideliurn , idque apud
,hocen\vbi adiumentahabiturus fitpau-
>edimentaquamplurima.VbiquopraccJa-
pusaggreditur 3 tanto in fflaiore peri.culo
fejnedumquasrit alios,ipfepereat_, irnb
le&fe, &alipsperdat3qupdvtinam non
!re3&crebrbvfurparetferrnpdaiinus,La-
ruins populi prophetar.. ytinam vx illud 0fie9. '
ventatis non audiremus., V> vobis qui tu- umh.zy
lauem fcientia^ipfi non intratis, & (ntro-
'nonfinitisintrare..Etenim vbinam gen-
«veriusZaeharias proferrepoife igno-
pecoribusoccifionis5quf quipoliederantj, Zath.ui
|ant, &non dolebant. £t- vendebant ea
es.Benedi&us Dominus, diuit.es facii jfu-
irpaftores eorum non parcebant eis . Quts '
on fanclas iflorum voxes audic , curn Deo "
saigunt, quod defacerdono, ekdodrina
um dr#ti ad patriara argento onufti re-
?Et dicentes,Benedi&us Deus, diuites fa-
3us,nontamenparcuntgregi3vtaitfermo
Z i diuinusa'

*«

ffflfwm

.

Zach tu

i.Ktf-4-

$^ech.2i.

Bier.io*

$S6T>1 PROCVRANDA TNDOR
diuinns.Sed voment aliquando^quaemale
tierunt5& gement, quinunc triumf hant.
vlulatLspaf orum(ita^nimf3quitur)quiai
taeftmagniricentiaeorumjvoxrugkusleo
Etegonon parcam5akDominus3 fuperhab
testerram. Totaergodeiblatio terrae inde
fectb venit. Propter nefariaadmiffa Opn
Phinees, ipftquidem intereunt, populus a
fancius turpiter terga vertit, & quodeft d
dum, arcaDeiab hoftibuscapitur,'&Iud
habetur.Quaerit Dominus virum3qui iiet c
fttus pro domo lfraeI3nefcioan inueniat .1
res3inquit,ftulteegerunt.& Dorninum noi
fierunt,proptereanon intellcxcrunt, & o
eorum .grex difperfuseft. Nullaergo aiia
quaerenda eft, cur Domini greges in his fai
difperfi Crrent, quim verovum paftorum n
penuriaintantamercenariorum minime]
arcentiumcopia-. Nequefruftra-Pauluscu
pra?dicando Euangelio praecepta dat^Timc
dile&ummonet/olicitecurateipfunrprol
lem exhibere Deo^ operarium inconfufibj
re&etracianteni verbum ventatis.Sunrem
perarij mali , fubdoli, qui noo tam Chriftc
uiunt^quam fuo.ventri. Hi multi &rnultij:
nominepairof$s3revefaverfipelleslupi d<
z.corinth 4. litifunt vineam Domini Sabbaoth^ caupo
2.CV.2. tes verbum Dei fecundum Apoftolum 3
magnitudmem Eua-ngelici praedicatoris a
rans^&pondusApoftoliciofficijexpenden.
hementerexclamat:ntad'ha?cquistamidor
L VeTeenim Apoftolicbs-homines poftulat 1
ftoiicum munus,Cnjcem IefirChrifli & ve.
''& factis annuntiandi, & in illiusobfequiun

bem1

2.TfJ0>2*

Thilip.5.
2 Cor. 1 1,
Rcm. 16.
JHierem 12

^iltn

mmm

Salvte. irBHR IIII. V7
vniuerfum redigendi. At nos aliter eenfere
nus,Etadha?cquisnonidoneus<> Ad.Indcs
ndosquisnofuffkit.etiamfiliterisvacuus,
i jfi moribus non ornatus? Qub minus mi-
um eft 3 fi vbi fementis facienda? cura con-
iitur5nullus ibi3 aut rarus fruchis appareat.
faneiam dudum certa,& rlxa fententiaeft,
;aeMeffisinopiamoperariorum vitio, noa
'is (Terilitate contingere. <

wf ra w , qul Indorum tarditatem accu-
fant
C a p. III.
Equeeosaudiendosputo,quiquaminfede*
berentagnoicere,acdolerecirlpam3inln-
jijciunCillorummgenia nufquam nonvi-
■antes, nofqsdum contra afferimus, rudes
n,imperitos3tyrones3infantes clamant,qui
aquadapietatis fpecie facile decipiamur:
eranos, expertos, fcientes , fado periculo,
,&explorataproferre. Qui mihi Sibaeil- 2.&g.i6*
quemRcgumhiftorianarrat, calliditatem
g^videntur, quiclaudum Miphibofet he-
■uum, cfum pro fe non poteft occurrere , &
commentadiluere3accufans,proditionem
inilliuscriminationemvertit, atq3hoca-
imdeomnifundodepellerepergit.SedDo- PfrlM^
iserigi.teIifos,& foiuitcompedkos,& il-
riatcsecos, pupillam &aduenam ipjefufci-
fcqifant [gitur Indorum tarditatemadca-
i Fidei myfteria,bbtufbs effe,hebetes3trun- •
ui nihil praeter fua farra,cibofq; craflos co-
equeant3adcoeleftia,&fpiritualiacognof-
aiiupidia-brutiquefiiit. F.ruftrainij?edo~-

Z 3

cendi

*—

J J 3 P^ |KO C V RANDA INDOI
cendis tenipus teri,denique poftannos ia
dragintaabEuangelij ingreffuin tam im
turSa vix quemquam reperiri, qui fymbc
capitaintel'IigatiquidChriftusfif;-quid *
terna,quidEuchariftia, velcrafseagnofc
cudespotiushabendos, quamhoraines,1'
quiiftaia<fhnt,refpondeantmihi velimy
.■,ligen'tia,qu'ainduftria, quaconftantia i|
erudierint,autabalijs eruditosnorint. |
tur bisterue in hebdomada fvmbplum.,
Hifpanico idiomate, caeteraeque pratior
ckm modo.-iubenturdeinde Hilpanica ift
difcere, ac mcmbriter recitare, quorum
Iabamquideminteliigunt,&pronuntian
cule. Vulgaris, actritusdocTrins tradem
eft modns. Huc vique Euangelici Catechi.
rafcporrigrt.-Vbi eiegantius exquifitiufc
agitur,procedit eatenus, vt fe.rmone Indf
pofita quasdam in catechifmi formulam
recitenr, quxipfe facerdos ne attingit qu
plerumqjquiahsudintelligit3quippe"ciin
rer paueas voculas ad feruitia imperanda,
ne petendos, hnguxlndkz: prorfus fit i
Qupd fi.peritus fit, quod rarum eft5 myftj
dci,8c rcgubs neque explanat , neque ver
"jiouit3ineptaqua:dam&friuoJa"conciona
mentam belli tempore dicas, fi.qua forte
git,!taaliene,ita parunrauditorumfenfi^
commodate,vt hihilo rnagis inteliigantur
verb vnquam Catechifta- rationem audii
'cxegit? Quis interrogandoex ignbtisnota
Quando Xndpaudiuit a facerdote fuo, H
facmeminerisa me di&orum, penfum 1
induvm tibi tribuitur, vt Cfariftum >: que

salv tb. l-tbe^ hil ni

Iftiani adoramus,quemque iilic imagine ex-
iimvides, &Deumeffefciasregnantem m
^exomniceternitate, & hominem fa&um
rrispropterdonandum nobisregnum cce-
m.Si recle refponderis,laude, & prsemio af-
ris,finperperam,publicelues? Quid fimile
lam fadlitatum? Denique peri nde Indis do-
ta traditur,atque cum a mendicis ftipis col-
ldae caufa precationes,aut verfus aiiqui can~
ntur,quiilludtanjumfpeclant, vt dicendo*
id finem vfque perueniant carminis, vtrunji
-auditores, vel attendant, vei deleclentur,
nia ianraccepta,non admodum curant. To-
jocatechizandiratiovmbratiliseft, & lu-
e fimilis. Ego verafi homines ingenio acer-
), &difcendi percupidi tales. praeceptore*
:effent, nihil aliud quam vt duplo ignoran-
fseuaderent, doceri illo modo arbitrarer.
a'in fymboioaddifcendo,&inteliigendo,
^erijfqj Fidei agnofcendis viri ingenio prae-
:es, & literatura celebres diu in catechume-
imordinetenebantur,cumEcclefiaftica di-
:inavigeret5neq^antead Fidei Sacrametum)
ittebantur , qua multas ab Epifcopo de fym-
.concionesaudiflent,diu & multum cum cp
iftacontuliffent, poftcjuasomnescuras, M
itationes, magnumerat, fi reclafentirent,
entanea refponderent,quodreligionis no-
myfteria alriffima,vt re verafunt,acdifficil
iintellecluhaberentur: &nos vaidefupirri,
ofcitaritesgrauker Indos vituperamus," tar-
acftupidoscri.miriamur, q> eanon teneant,
neqj t radidimus ipfi,neqjib ali js illi accipe-
ttuerut,(ublimia pr#fertim,j& ab eoru fenfu-

mib

iJHMEWWmm

L

Tolut in
TroL

P\\

jIoDe procvra^da Indor

& confuet udine longe remota > Alioquin i
ta iftorum efr hebetudo ■ tam obtufum ing
quid caufae efl, quod Fidem a nobis cum nc
chcerint , didicerunt tamen alia tam multa
difficilia, ipfis, omnino antea inaudita, i
tam probe, vtcurn noftris.certare queant
non muficos modds" &numerostum voce
tibijs,& pledtro paffim per quam coneinn*
dentes.Indos audimus? quidametiam coi
nentes perites cantus Magiftros videmus
nqnEcclefiaftica ofiicia peragere rite folet;
bendi, pingendi, &quiduisfingendi alios
artificesquis ignorat?Quid quodlites ipfi,.
tendere,&depeileremire iamhorunt,cur
■risvtfuisfaepecontenderejinterdumetiai
perare videamus > Qusefb vndeartes iftas h
runt?a quibus didicerunt? An ad ifta omnia
niofi, & prompti,ad fola faluti fuse neceffari
cumenta inepti, & tardi? An potius fi quarr.
ftis humanis magna etiam ex parte non ne<
rijscuram vigilantiamquepra?ftiterunt ]
paremindo&rma Fidei tradenda pradtitif
nonrca tardos difcipulos offendiffent, no
ignarosreliquiffent^Equidem ficopinor,n
abeaopinioue auelli vnquampotero$quin
fimopr.a?cepton, omnes effeauditores hel
credam . Certe hoiiis Pvegni Piru multo n
mam partem diligencer luftraui,& vtde cx
.Indorum nanombus nihifmedo pronunt
hos ingenij expertesnujlo modoperfpexi,
k magnaex partefubti!es3acutos, quiduisj
iii ula n d i , ac d i ffi m u I a nd i n on i m-
peruos arcifices.

Q

S ALTTE. LIBHR,' IIII. , I*?

\tra eos, quiperuerfitatem morum Indorum
Videmon recepu caufam afe-
runt.

Capvt III I.
:a habere cum pleriq; fateantur , tamen ab
lorum accufatiohe non receciunt:fed alia ex ,
eosadoriuntur, vt ignorantiam non fuo,
torum vitio tribuendam probent. Aiunt a-
iquidem effe,neqne ingenij expertes: ve-
laturaprauos, admalum procliues, borii
shoftes, fapientes, ytfaciant malum , bo- Hkr^.
autem facere nefcire:tantaperuerfitate fa-
ia fibi faftidke, vt non foium ad intelligen.-
&difcendum nihillaborent,fedetiam fta-
?fpuant3atque auerfentur,itanihil illishse-
nemoria?, nihil intelligentia percipi , pro-
a quod voluntate ad Chrilhana omnia alie-
nafunt. Argumento effe manifefto, quod
ftianorum confortiadiligenter euitent, ad
:fias non nifi inuiti coeant, patres fpiritua-
ios,fi pauloaccuratiuseorum mores emen-
pergant, confpiracione fada per falfas cri-
itionesab fe depellant, nihiipium, cVialu-
aifi per vim agant, praefente tantum, Sacer-
Chriftianosfefimulent:cIanculum vbida-
acultas , auitas fuperftitiones ftudiofiffi-
beant. Deniqueipfoscultiores, &elegan-
rsinternoftrosnutritos, quos Ladinos ap-
trefolemus, quos oportebat magis Chri-
is moribus pollere,decup!o cxicns effe pe-
1 cuiufuis fceleris egregios fabricatores.
os3quiadfpeciempij, probiqiie fint inter
toSj vbiprimiim fead fuosreceperint, ne
Z 5 g^iHuii

f^y^^^WW^WP^^^

."

$f, f&

%UUh. 9»

!*C@r>&

p% De brocv.randa Indor

guftumquidem probitatis vlliuspnefern

c^ceris grauiora audendf duces effe , & j

frros.vtiniftosomnes vetus condemnati<

manere videatur,Quoniam pequam eft nat

nmi,&naturalismalitiaipforum, &nonj

fnutari cogitatio eorum in perpetuum. Atc

fane differunt non ij folum, qui uegligenti

fomno fuo prseferre 'excufationem vndecui

velle videntur, verumetiam hominespij,

giofi, nonindiligentes,&quipro loogon

vfu eximie ifta callere exiftimantur. At nif

vehemcnter falior,horum quoque pratio m

cx parte aberrat a vero. Noh cnim ideo Eua

liumab Indis receptum non eft3 quia illc

moresprauifunt, fedideopotius moribus

uis funt,quia Euangelium non rcceperunt .

denter, &vere quidam noftrum fcripfitP

uonvideri fibiad Indorum horutn anlmoj

netraffcEuangelium, fedadfpeciemtantuc

ceptumrneque enim fieri poffe, ft in intimis

fibus radices egiffet.quin copiofos, manifefl

fruftus cerneremus.Quid enim potentius y<

Dei?quid ad immutandos homines efficaciw

cft vlla tanta peruerfitas morum , quam nc

mendet fpiritbs Chrifti } An eft vlla tam ci

barbaries,tamhornbilisferitas5 quam non

mec, acmanfuefaciatkx gratia?, fipenitus,

moadmittatur? Certe Dominus vocare |

peccatores, non iifftos ad pcenitentiam. Opi

Paulum ijs praedicaffe, qbibus dicebat, Et

quidem fuiftisjfed abluti eiiis^cd fandtificat

ffis,fediuftificatierlisinnomineDominino

lefuChrifti, &in fpiritu Dei noftri. Obfe<

f uxnam intelligit,cum dicit, Haec quide fuii

* " P

iftii

■■■■■■■

JALVTE. LTBER IIIL 3&|

folum egiftis , ver^m etiam confuetudine
[aveluti veriieratis.Qua?illa?Relege fupe-
I Nolite errare, neque fornicarij , neque i-
► feruientes, neque adultm , neque molles,
le mafculorum concubitores^neq, fures, ne*
luarijneque ebriofi,neqj maledici,neque ra-
sregnum Dei poffidebuqt. Et haec, inquit,
is. Non videoqusehishorribiliora noftris
aris obijci poffint.Et tamen ex illis fsecibus,
ntafentinamundauit Dominus. fibi popu- TUM j
acceptabilem, fectatorem bonorum ope-
In ouili Dominico Leonem,& pardum , &
m fimul cum oue, vitulo,&agno futuros , &
i feritate depofitaeodem pabulo pafcendos Efd<$l^
lus Propheta defcribit.Quin etiam veneno-
nnesbeiliaslufui potius.quarn horrori fu-
:,cum primum paruuli manum fenferint. Et
ftabitur infansab vbere fuperforamine a-
is,&in cauernareguli,qui abla£ktus fuerit,
umfuarn rnittet. Non nocebunt, &nonoc-
ntin vniuerfo monte fandto nieo , quia r&-
leftterrafcientiaDomini^iicutaquas maris
ientes.Huic igkur falutari aquse diuini fer-
is3huiclauacropurifilmo,&Fcecundifiimo
left tam peftilens plaga^quasnon cedat»mo-
im illius admittat. Et qui ftat in fignum po-
»rum, iplfum 'gentes deprecabuntur . Et mox
pauca, Et leuabit fignura in nationes, & lK<fef%
LigosIfraelcongregabit.Tantaferarum, & '
jnatorumcommempratione quidaliud fig-
:at Spiritus Sandhis 5 quam nullius natio-
aut gentis quamuis noxios, quamuis ma-
os mores Euangelica? gratiaeobfiftere pof-
"ed cedere^ cum primum Hlkis Paruull de

radice '

***9mmm

$H DE noCVRANDA I N D O R

radice lefTe %num acceperint, vimque pe

ferint?Hoc tam illuftrc & Apoftolicurn, &

pheticum teftimonium credo nemoconter

Sedcurin ihius temporisgentibusiftaJoci

tiffime impJeta legamus, in noftri feculi g

buspotius defideremus, qoid putas caufse

Profectofi merita infpicias hominum, nc

rantilJi meJioresjfi naturam , vtrique hom

vtriqueeademmaffa infe&a propagati. Ai

ingenio & quodam vigore naturae longe f

wC$r.u riores.Prorfus lta eft. Verum quid hoc? An j

temriemus Paulum contraadmonentem, Vi

yocationem veflram,fratres, quoniam non r

ti potentes,nori multi nobi!es,non muki fap

tes fecundum car nem,fed quse ftuka funt mi

clegitDeus,vtconfundatfapientes,.&infi

mundi elegit Deus, vt confundat fortia,& ig

biliamundi, &contemptibiIiaeIegit Deus

ea,qua?nonfunt,vtea,qii2efuntdeftrueret?(

copiose, quam fortiter iftos natura? obferw

res,& venditores refellit diuinus Apoftolus

deoquenaturaenoftr* imbeciliitarem, &at

.dionemnonrepugnare gratjse oftendit, vt

iam com modiorem aflirmare videatur , proj

reaquodhumilitarempJurimum iuuat, qua

gratiam confequendam , & pradicandam ma

rnifit . Hosergo cum ■naturavfque adeo hur

les,vfqueadeo manfuetos* & patientes cen

mus5qui polTumus inde Euangeli j introitum (

cufare, vnde.niaxime inuitatur? Sed nequej

vfque'adedineptifunt,nequeitaftupidi,neq

yer6aba?quo,&honeftota'm auerfi, quin,fi i

quodammoreducantur,nonfaciIeconfentia;

nmetfi cum aritiquis ilhs ingenij cultu &.<i

ftri

_

_

5ALVTE. LlBER ITIT. tff

lapexei ciratione nuiio modo fint comparan-
ur ergo iiJorum tanta meifis, horum tam te-
(&inops>£xpendeomniaiubtiiiter, & ad
rem reuoca inteliigentiam, inuenies potif-
m caufamincoeiTe3quoddiuinis5& occul-
lidem, fediuflisconfiiijs, antiquis genti-
>ra?dicatores fuerintpradicatione fuadig-
im noliristam fine p!eriq;indigni3vtJonge
euertant, acdiifipent,quam a?dificent,at-
jjantent. Itaq$pra?cipua caufa ad miniitros
m idoneosredit. Quaenamque eftpra?dica-
ofiraPquse fiduci2?v^igna certenon edimus,
fan&itate non eminemus5benericentia non
amus,verbiac fpiritus efficacia non per-
imusjachrymis.acpredbusa Deo nonirn-
tmus3imbnemagnoperequidem curamus.
ergonoiiraquerelaen?qua?tantaIndorum
atio? Puder® nospotiusdeberet vita? no-
horrori effe tantus Dei contemptus, odio
unfupinafratrum nofirorum pereuntium
io. Etcumad Apoflolicum hoccemunus
bus Chriftum Buangeiizandi deberemus
r6tiffimi,fapientia, & fandritate mirabiies,
nusfordidiffimi quique&omnibus rebus
mijvbiiiludeftrParati omni po fcc n ti vos tPet.$m
lem redderc de r a,qua? in vobis efr,fpe?vbi
id. Difcitea me,quia mitis fum & humiiis Matthiu
?oVFiiiushominisnon venit animasper- Luc<e$»
fedfaluare> Atque iiludfixum, ratumque
at fine vlJa dubitatione, quod Indi nori in-
nt Chriftum maxima ex parte miniftro- ,
um negligenria^, tum improbitau effc tri-
lum.

i

i

nijjiimnip

1

'j/& D 1 FlUiC V fc A H B A IND0R1

Mejfem ejfe copofam , modo oferarij idonei \
defint*
C a p v t Y.

QVamobremre&eprudenterque fcripfii
h**rerum Indicaruni&indagatorcurk
Ikarltimatorprudens, tribusex caufisvide.
bi^tamraultotempore., tam modicum pro
iii/Te Euangelium apud Indos .Primum quoc
tfmplapraua noftrorum hominum fidens pn
cationi EuangeJicae derogarint . Deinde qub
cognofcendis5extirpandiiq ue erroribus 3 fuj
ftitiofiique opinionibus nullam prardicaton
peram collocarint.Poftremb5qubd vtijitatil
politicseque adminiftrationi Indorum vix 1
confulicoeperit.-quibus exomnibus fubtiJ
i JJexolligi tjfalsb Indorum nationem^ aut tai
tatis,aut pertinacia? accufari, cum neq> recte
uendo^neq; apte docendo a noftris iint conuc
cnter Jegi Euangelic^inftitutL Nequedubit
dum efTe.ii illa, v.t par eft5adhibeantur , quin
turusfitfruduslonge copiolior opinionem
torum. Nouimusipfiquipro vulgari exiftir
tibnedeirigenio,faJutequeIndorum delper
fentirentj&abijscdocendisvehementerabh
rerent^qui mox obedlentia perurgenteanimi
appellentesadrem, fideliterqae minifcerio 1
fundH, ante non longum tempus tanta deinfj
ratofrudu fpeac voluptate perfunderentur,
iiihiJfibiacerbiuscogitarent, quam vtablnc
rum dodrina auellerentur, qui nobis paiam ,
rioqueconflrmant^ fefe facto periculo abun
^idiciffe non mediocresfrudus fperari debei
iMdbfecerdotesdiligentiaa &toierantiaop<

fafcep

__^___—

Saivtb, . IIBER IIII; $if

ptonondefint. Neque verbita nihilefta-
haclenus,nequeIabor omnis £nte adius a-
affus&irritus,quin fi& tenipora tumuj-
piena cogitentur, & curx miniftrorumj
rciffimtf dicarn, fua m_a^is,q.uam Chriftl
:ntium,nonampJiuserTechim fit,quameC-
sritbexpeclandum. Nequetamfunt Indt
I infideJes,neque vfqueadeo a Chriftoali-
rauerfi,vtpIeriqueiaclant.Ncuit Domi-
u funt eius . Prpfeero lanaconar rioftn , i3
idi nphis familiares , fi quemadmodum &•
>(h-aeailuefiunt, itaetiam moresChriftia».
ectarent,non dubitandurn eiTet,quin ficm
:'notitiareIigionis CJiriftian*capter©s la-
tunlunasJonge excellunt,fi<:etiam moru
■itate fuperarent; Sed quac vident,difcuric
credentes vident,credunt & ipfi re#e:im
agenzQSvidemydifcum8c ipfiimprobea-
Ego certe opinor non fojum aetate noftra,
>erioribus quoque patres noftros io geri-
rridiores, & magis a vero auerfas incidiC-
Ifficaffe tanien copiose,,quod diligentia»
fcpatientiaq, fim difficulratesomnescui-
. Leguqui voletantiquoa Anglprum mo- BehmWs*
rioresnoftrisIndislnueniet.-atAugufti- jh.A^ ■■
iurentius,Iuftus,MelIitus,castenqueaSafti
egorio miffi quanta effecerunt3quam gJo-
rtlnfuJsiJJiusconuerfione?Turihgbs,&
zs, aliafq, nbnriuJlas Germania? nationes
leb barbaras cxzitiffQ oJim, vt nihi J magis
rumPontificum Greg©rijfecundi,&ter~ inimwi^
;mq,- Zachari* refponfa ApoftoJicafatis moOomMm
nt. Abvnotamen Bonifacioafede Apo- rumprv^ J
praedicationis caufa miilo quata multitu- intiism

dofub

fww

36§DE PR0CTRANDA INDOR

Gre? tertim do fub iene Chrifti iugum ceruicesdedi

inepiftyhi- centum milliahominum non longotemp

jmaadBoni- dem Pontifex fcrjbitfacro^baptifmateab

facium. Quid noftri Hifpanienfes Aftures ? quid C

bri olim? An non per viros X>ei rrianfuefad

feritate exuta, humanitati quodammodc

diti funt ? Quidde Malachia , quem libro f

2>.$ernar. in commemoraui?quid de c^teris dieam3qui i

Vjf . iliim ixwn Gra?cis,& fapientibus, fed barbaris qi

&infipientibusEuarigelium falutis^tern;

pertiti funt?Qubdfi magis recentia, & n<

proximadefkierantur^noobfcurefam^eft

quidin Prouincia Vera? P^cis Domimcan

milisepatres egerunt,cum Indos filiorum

• haberent, ab ipfis vere parentes agnofcere

illeque in priinis Frater Ioanries, nifi falloj

mine3virSanc~tus, & Prophetiaefpiritu cl

Eodem modo3& Minoritaf,& Heremitae,ca

que,vel moriachi,vel clerici zelo Fidei, &

tisanimarumfuccenfi, non exiguam apuc

laudem, apud Chriftum etiam cumulatum

miumlaboris fuiconfecuti funt. Noftros

quid attinetdicere in Jndia Orientali , quc

fudores pro Chrifto fceiiciffimi extiterunt

ad fines vfqueterraebonum Chrifti odorem

fundentesjvelipfacommemorationererun

ftarum animos Dei amantes exhilarant, z

imitandi ftudio vehemeriter inflammant.C

rum Dux Sanclus Magifter Xauier Apoft<

jJter* P* tem poris fplendorem, & claritate fignorurr

trumfocieta rerum magnitudine , & laborum toleranti;

tisexindia nouafle videri poteft . Quid huius fe<5tat

Qrimtali. Magifter Gafpar in Inolacitenori^CofmasJ

i resin Iapponia,loannes Nobrega in nobisc

tin

2.ih%de Vi
ta Ignatij,
eap,

S A L V T E. t * B B R Ilf I. $£?

Braiilea, reliquiq; patres fpiritu feruetes, Rom.ji»
profratribus animasponere,&fe ipfos »•'»***
idere,ac fuperimpedere Euagelio Chri itj? * Cer.ja.
^cerenonpauci.Omninofitales Indorum
isdiuinodonoMiniitricontingerenr}mef
rentinuenturila?tifiimam. Verum PauJus
slus illoiamtemporejquo primuia? Spi-
inc1:i effufae funt,doIet, ac deplorat omnes x>£i/ g4
*e,qua? fuafunt * non quse lefu Chriiti , 3c
ynum Timotheum vnanirnem,&fynce'-
■jradiutorem habere , quid nos dkemus,
fa?ces mundi incidimus , quando & chari-
ltorumrefrixitj&veniens Films homi- Mai.ii*
;iidem in terra inuenturuseft? Attamen Ll*c* i*.
lendum eil diuinopraecepto, & affiduis,
ibufque precibus roganduseitDominus Mat.io.
.vtmittacoperariosin meffemiuam5qui
rboj&linguatantumdiiigant^ feddpere* idornu
tate ie rplosidoneos noui teftamenti m;- i.Cor.$.
;prsebeant.AtqueidquidemrvtPater mi-
■diarurn, 3c Deustotrus coniolation is In-
Eccleiia** largiatur , plena riducia ipcrzn^
Lquiaiineilionihilpoffuniusfacere, qui LhmJ^s

i •' v\ o r a ' i lQdtt.1%.

ult,ponit, vteant,&rructumplurimum
nentemquearTeranc .Sedquod noiirain-
jualeseileoporteatta^iqpensminiitros,
• rei bene gerendse ipcs .omnes fitas^effe
rauimus, iplo Deo-noftroadiuuante, ac-
d e i n ce ps per feq u e m ui\

Deperitia indiu tingua necejfarid.

Cap. VI.

A in omni Chrifti miniirro,qui Tn^o*

11 faktem iit curaturus, quserenda funr,

Aa vita

rs^^RIIHPI^W

^*

&m.iot

PfaLtQ,

€$$,42,

%f6 De puocvkakda Indor
Vitaintegra, do&rina idonea,Copia fer^rc
quorum ildefit aliquid5& alijs profaturu
«il^&pericujum aqima? fuaenon leueipfe
iieat.Dehismodbfigillatim prorepraefe
cendumeft.Atq;vtabextremoordiar,]ocj
facultatem ei,qui docedi partes fufcipiat,
oportcre nemo dubitat. Qnamobrem A
los fuos non ante ad docendas1 gentes Cl
rnifit,quarngentium linguis (pivitus do
querentur.Fidesenim, finequafaiuus-effe
potefl, ex auditu ell, auditus autem per ix
Dei.Hicefgofitaeilfalusgentiumin verb
quod fane ad homines peruenire non pote
vocibushomitsum deferatur, quasqui no
cipit,verbi Dei vim fcntiet qunquam . CJi
inre velmaximefudareoportebitferuum
Ri , fi hominum amat falutem . Quanquam
duri, acpermoleili JaboresfuritaJien? Jin{
fcenda?, barbaricas prxfertim , tamen &g|
vicloriae'ft3& dulciffimi fru&us, 8c Dei ch
tisilluftre teftimonm. Occurrereanimo
fanclus lofeph, qui inter alias a?rumnas {&
Jeuem illam expertus eil, vt linguam, qtiar
nouerat, audire.t . Idem procedente tepore
regione,euiusperegrinarn Jinguam didich
tispfinceps,&autorfingulari5, quiadeofa
arem fibi effecerat Aegyptium fermonem.
-tCrni quafi effet obIitus,cum fratiibus Beb
per interpretem colloqueretur. Igitur fi qi
lutis indicaeftudioimfiamm-atuseft^ fibiis
pqrfoadeat, nihil prarclarum fperare opor
iiififermoniscoJendiprima,iridefeffaqiCU]
$i enim iss qui fupplet idiota? locum ad tuar,
fiediclionemjCjuam non intelligit,non pote

_

5ALVTK. LlBER 1111, pl

Amen .-quamuisenimtubenegratiasagas, %Cor.i^,
lenihila?dificatur, quonam modoconcro-
tibiquamuis mirabiliter,quaniuis diuin@
rifto, populus ignotse Jingua?, &,profundi
misrefpondebitincordeiuoAmeyhoceir,
prarbebitafienfumrQaornodoquamusstu
loquaris, asdiflcabiturad Fidem&diledio
rater,cum vocestantunrfpargunturin ve-
c more Babylonica? con&fionis qui fer mo-
dii 'ident,nequaquam lenfu ariimifque co-
it?Mihiattentefa?pediu(]j deiaiute Indo- ^
rocurandacbgitanti nihil commociius,ni-
tius venire folec in mentem , qiram vt ho~
probati, a-tque integri, frrmonis Indici
i fufciperent,familiariffi.marn confuetii-
lhaherent > cbpiamquead dicendumfibi
:nt cum arte,tum exercitatione diuturna.
enimmihi perfuadeoita futurum breui,
[gelium chrifti adan-imosiftorum pene-
>6c vires fuas expromeret,quod in hodier
iem plurimaexpartetantumauribireln-
nfonuiffe, nbn ctiam intimacordis pene-
pulfaiTe videtur . Neqj en ini alia via orbis
nmreliquusadgratiami Cliriftiperuenir, J
verbi Dei fortiinftantiqjpraedicatjone,
1 AclisApQftolorumfa?pe]egimus,&-Ec- v
tic*omnes hiftorisetradunt. Neque.ve.ro
tditus, aur alia via nationi Indorum a<£
;umaperiendaeft,quam affiduasefficacis -
^accommodata?praedicationis verbiDei.
^cus opinatur, etiam atque etiam errat;
prater documenta diuina plurima ea-
grauiffima, atteftatur nobis coploiiffime
i Aa % rdi

tmrm*

8kfA&

pt De procvhanda indorv
reiexperientia.Videmus lndos,ii quern n
fuerintlinguae fuar peritum concionantem
tentifilmeaiidire^magnopere dele&ari fai
dia3impetuipfodicentisrapi5atqueorehia
©culisimmotisha?rere fufpenfos, Q^pd eg
fociorurn concionibus cum notarem 5ade<
piebarnoualndorumattentione.&volup
vtpra?gaudiopenege(tirem5fpeconcepta
tis iilorum pergrandi, fi modo aliquot n(
velPauli5vel Apollineseloquentesadeffeni
quei!lifanedifsimuIabant5quomodoaffice
tur,cumadaljosali;conuerfidicerent5Nui
fe Chrifti legem talem cogitaffe,autaudilS
ab illo fibi patre cor ipfum fcmdi.dum verl
Deo faceret5affirmarent. Quod li qui popul
quid vel intejligentiae, vel /prebitatis prae
runtpra?ca?reris3inueniunturfine vllaexc
oneij efTe maxime, qui fscerdotes3autha
runt,aut habent veteranos fermonis fui pei
Perditiflimi ver6omnium5qui nouos& i
ritos miniftros ab Hifpania recentes fortit
quorum infantiaaiegregierident^elingue
contemnu m*

De Parocbis Indkifermonisignarit*
C a P. VII.

QVitalesigiturad doccndos Xndos aco
nonfolumparum alijs profuntmuti ij
elmgues, fed irbi etiam ofrkiunt non medi-
terdamnationis periculum fubeuntes, qu
oneri fibi imponunt5quod portare non pof
quorum vel auaritia, vel arrogantia tanta fi
-vkraquam poffint5conentur facere, qui m<
fiarijcum finr,non paftores,oflenduntab

!

oa^

SALVTE. II B ER IIII. $71

ladfe pertinere de ouibus,proptcrpugil- mmml
ordei ,& fragrnen panis animas yiuifican- ijtduj,
juznon viuunt. Sunthuiusgenens hodie
|uammulti,qui iniundcomuneridoclrina:
>rum copiose fe fatrffacere exiftimanr, Ora
m)dominicam,&Symbolum,acfalutatio-
Angelicam,tum prccepta Decalogi Hifpa-
jdiomate identidem Indisrecitantes,eo-
infantes baptuanres , mortubs fepelientes,
imonio iuuenes collbcantes,& rem facram
sdiebus facientes . Haec fumma doclrin*
tk parochi ofricio fungi fatis fuperqjopi-
ur,neque interim confcientia , quam vtina
iriatam non habeant, mordentur,quod dif-
c (int oues Domini , eo quod non fit paftor, *V™*4>
jqucfintin deuorationem omniumbeftia-
agri,errentque in cuncfis montibus,in om-
»lfe excelfo,neque fit, qui requirat quod pe-
lecquireducatabieftum, Nam quomodo
ofideireducent,qui linguam nonhabent>
us vocibus luposarcebunt , oucfque nomi-
n vocabuntyqui nullo niodo, quid loquan-
ntelliguntui '? Oues , inquit,voi.em eius au- Iom.i9.
t.Atvocemaudirenon po(Funt,quampa-
proferre non nouit . Atque accipiat licet
is, vc volet , quod dicam:ngidurn & moro-
appeliet,nihil mbroregoeum facerdbtem,
inguae indorum ignarus cft non nifi cum a-
t h,x ia&ura Parochi officium fufciperc
; iam pridem,& opinor , & affero,quod etia
ifeftarationedemonilro.Duofuntdenecef
?falutis,Fides,& Poenkenna.Fidem doccre
sdicare non poceft fermonis experS: poeni-
t* Sacramencum admimftrare non potcft,

i

§74 t)E PROGVRANDA X N D O R V

qui neque quae confitetur Indus intelligic , n

qua? prsecipit ipfe,intelligitur:Eum ver6,qu

queinitruereinFide,neq;inPcenitentiaiui

poteft iibi co.mmiffas oues , pafloris nomen

grandicriminevfurparenemore&e fibipe

ie^it.Aiuntfeper interpretemfuosinftruer

N docere,quid credant , quidagant , quid fugi

Atqui interprete vtuntur plerumqjvel inl

velimperito, qui vixintelligatipfe,quseai

vix etiam exponere norit,qua? intelligit, vt

Indus ipfe quoq;,vel ab I ndis pro£natus,qu

queres, nequeiermones noftrosiatis pleri

callet. Vt omittam , quam segre3quamque fi

deperalienam linguam Ccnins tranfmiffu;

r)iat,atq;inipfavia anfraclibus debilitatu

pecorruat, vigore omnf , quieft velutiani

fermonis,extinel:o . Szd demus Indos do-cei

terprete vtcunque . Nam integre perfe&eq

ceri non poffecertum efr . Quidde Poenit<

facient? An adhibebunt interpretem conft

ni hominis ? Omnino medicin^. maximem

iaria careant neceffe eft miferi Indi, & cuni

.giles fmc ac fa^pe labamur, prsecipuaque

rum fpes in fupremo fpiritu pofita fit,cum

feifionemferio expetunt, falutisaeternae i;

ram facient propter facerdoeis imperitiam.

currenthicquoqj fe non vfq;ade6omni Ii

fermbnis intelligentia deftitui., quin vnui

akerum verburn incelligant, vnovero ai

criminei in mortis ex.tremo perieulojvhi

plius fiert nequit,abiolutionis facramentui

g leQepiC pendi debere morituris. Cui fane rationi d

sj>i. adrheo Iblutione eitis -temporis ego nullo mododi

dm&f&e .tipr, cum fit noftrorum Theoiogorum , ac !

yyy

SALVTE. IIBBR IIII.. |7<

moque pacrumcertafentcntia. Attamen r^itx.
£ameoindiicrimineexcufant,nullomo. *T,£Mf"
Uem licentiam,vbimhil talevrget fa- H£ ,}ttm
:iconcedunt. Cumergoomnes poitbap- \ridm
m lapfi exdiuino. prascepto etiam cttra Sef6xa^
sarticulum ad confeffionem teneantur, l4^a9.
iaftico vero quotannis,quomodo poceft jifaca?.
husaudireiconfeffionesfuorum,cutn qui- ?.w».6.
cutioniscommerciumnulluhabet?Quod De P*»ta-
E id,quod mihi ex hifce quidam aliquan- tijs c.om-
pondit.firnilia inquirenti exeo, fecon- »^;c^
nesfuorumaudire,cum nonnullapercipx- Xrtd.jejj.
.q5idfibifatiseffe,vtabfoluant.Egofane ^"M-
aaffinno,ciim confeffionis integritas ex * J^ *
Jiuinofit,e"umnoneffeidoncumPoeniten- 5
iniftrum,quem propter imperitiam dimi-
,&eoampliusneceffariblatet,perindce-
'ft,ac fi tantundem non audiret, quam effe
ram , & idoneam confeffionem praete.r
is periculum nemo vtcunque doftus exi^.
1 . Denique vbi Parochus non ea facultat*
t vt fubftantiam . faitem , quasque iudiciuni
irequirunt,poffiyfitegreaffequi,nequefa^
Poenitentis pro rWone perfonx , & crimi-
' neceffaria documcnta adhibere ,^iu11q
o eft ad audiendas coufeffiones reputan- '
doneus. Qui vero Poenjtentia facramen-
cpmmunirer adminiftrare npn poteft,hun<s
Parochi officio tuta confcientia fungi ne-
Damnas igitur , dicet quifpiam , omnes 8$ .
>chos,& Epifeopos , & Patro.nos indomm,
illis nullo aiio confulunt modo , quafn bo^
i facerdotum prefidio , qui noui,rudei(fc In-
, idiomatis cx Hifpania aliuudeue aduen»

fpmm

IH^

mkfy

j^Dbprocvranda Indorv
tant ? Ego verb non omnes vitupero , & darr
Fieri poteft, ac fit non faro , vti miniflroru
penuna iit, vt ii facerdos ijs omnibus dot
cxornatusexpe&andus fit,longo tempore
fine vllo Chriftianse religionis ofricio fi
fint. Cum ergo alij peritiores , meliorefque
fuppetunt,licet fane , imo vero expedit hoi
care,qukumque funt,illifque iniungere,i
crificio, Baptifmo , Matnmonio iuuent i
Pcenitentia etiam animam iam agentes vt <
vitia publica amputent , exemplo ac benefi
tia efficere adnitantur,quod minus fermon
funt.Sane tunc temporis neque Fra?ful pi
piendo,neq; Parochus parendo reus eft, 1$6
de dignus vterq;. Vt fi fcuta aurea in domo
giaafrigi non poffunt,a?reafaltem fufpenfa
nantur.Porrb lnterdum accidit, vt eiufmo<
cerdoteselinguesquidem,fedmanualioqu
pti,plusin indorumconuerfioneefFecerini
alij vfqueadloquacitatemdiferti.Quod f
ca paucitas fn miniflrorum, Epifcopus t<
tuus te eam prouinciam fiibire iubeat, deb<
monis imperitiam omni|p tuam opponere
ineptuexcufare, fin adhuc pergat iuifa vq
tuto Pradato obedis,tutp oues,qua potes,fa
tepafcis. Debestamencopia? interim ferrr
parand«£nonindiligentem operamdare. ^
rit vero Epiicopus,quam Pafiori magno, <;
duxit oues in fanguine teftamenti aeterni, r.
nereddicurusiit,quinifi maximeidoneos
prarficiat, fanguinis fine dubio apud xm
iudicem reus eric. At hi,qui iubente nemini
mine vocanpe, ipfife intrudunt,ipfi Indc
farociu^ rtahdau^luc;ro |>rarfu^iiuenci ,

1

SALVTE. LXBER 1 1 1 1, $77

!,quam quseftum exiftimantes piecatem , cu itimt60
lioqui ineptiffimi,muti,elingues5qua rati-
& lege excufentur,quod fpeculatores fe co~ E^zch.$*
jrinDqui clamare non norunt3alij iudicent.
:ertetantam temeritatem , tantum Dei ani-
tmque contemptum excufare nec volo , nec
tm,cum iiceat videre paruulos deficere vul
:os in plateis ciukatis , atque exhalare ani-
iiasin linumatrnm fuarum3cuplane quos^
umarTec~tum5& curam praefe ferreopor-
:,ftruthiones potiusvoraces,atquecrude- Thren.u
[periantur,atque ita fiatvt laelentium in
ftohngua palatoadhsereat^quoddoctrinse iyre.
avel ciaufa,velanda inueniant, &gran- 0re%~ *
:uli panem petant > ciim fic tamen nemo^
rangat.

od quidam non refte infcitmfermonis }ndici
confulant,
Capvt y 1 1 u

Tque haec de neceiTaria notitia fermonisei,
quianimze fuaeinteritum auerterecupit,di
untrquse tamen eam,quam optamus, & quc-
tSjidonei Dei miniftri menfuram minime
lent . Nifi ergo lingua? vulgaris egregie pe-
'iri^doclrinaeatque inftru£iioni totpopu- ,
m operam denc,meaquidem fententiapa-
admodum promouebit opus Domini. Vnus,
nodi,cuiDominuslingua eruditam dede-
B fciat lalTum fuftentare verbo , & inflrmu
de aiTumere, centum iftis triuialibuscate-
tisanteponenduscft3cumfolusvnicaconci-
plus efriciat,quani illi muki toto fa?culo.
.Ycinamuksdono verbi aflluuices^ ftnon

£fai.$Qt

:

«wi

i. !!■■■■■

|;8 DB FROC?RA!TDA tNBOKV
quotquotopusefiet,-at pro numero faltemj
ninciarum haberemus, qui liducia plenilo»
rentur ad plebem de Domino lefu, non dut
quirc Apoftoiicaexemplaredirent.Sedqm
& linguarum dona ceffarunt,& ftudio,atqu<
ligentia rarus eft,qui eos in fermone progn
faciat , merito a multis quid huicmalo rem
adhiberi queat, difputari folet . Sunt qui Ii
M noftrum idioma dikmdum feueris leg
cogendos cenfeant,in alieno nimium liber;
de iuojparci . Hi Platonic* Reip. fimiles 3
verbis,quodfaciieeft,nudis effingunt,qi
conferantur ad rem, mera fabula. Si enim p
Hifpani in aliena patria,fermonem tamen i
non poffunt dedifcere,& peregrino imbui,i
riio alioqui prsftantes,& intclligendi necei
te;obitri(fti,quid cerebri-eft innumerabiles
tespatriumiermonem inipfapatria obliu
externofolumvti, queraro acvalde illibc
audiunt ? Inqp.parietes porro domefticos £
liamcumtrac&MU, materna lingua loquc
quisdeprehedec?quisdeferet?quomodoHif
ce loqui adiget? Mij magis rationi cofentan
lent optare, vt fi non peregrinam lingua dij
& frequentare cogantur barbari , tamen ea
generalisdicitur,vt ignorare no finantur , c
Boiivfq;adeofaaudiTiicileexiftimant,cun
£ueritIngarumconiIiltiffimalegeperfici,v
eesampiiffimi huius regniprouincie Cuz<
fero-illana,fiue Qaichuam fcirent,adeo vt
tfia tnille miiliaria,& eo amplius hodie quo
vfu fit.Potuerunt ergo,iiiquiunt , barbari r
propter conferuandam imperij fui concord
&comrEunio5e.Qi,quam vojuerunt tot & t;

f

5,
lltll

Salvti. Libir II II. 393

lis linguam dare, non poterunt verb Chri-
principes propter religionis vfqueadeo
rariacaufam,efricere3vteademillalingua
rcrebrefcat,vtomnibus vfuifit?Etfienira
ores Indorumilla ferecallent, vulgusta-
mulierum5puerorum3eorumq;,quosipfi
runasvocitant,genushominuagrefte, vix
[uam fatis illius norunt. Qua ex re, &pra>
do verbo Dei, &ccmfeffionibus audiendis
dimenta fiuntfanegrauia , cum idiomatii
lulti plex fylua fit, vt in his locis , qua? ipfe
fus fum,exi(timem plufquam triginta lin-
i.unaerari,eafq, valde&interfeabhorren-
addifcendudifficiles.Cui ta magnoinco-
>ff quo pacfo poffit occurrere noflrorurn
iratorum vigilantiajOptimede Indicana ft
neritos pofteritas omnislaudecelebraret.
uha;c vel fieri nequeunt,vel certe non fiut,
Indorum informatione,noitruipfi non de
ms informare fermonem , quoniam chari-
!ege,illosa nobis potius quarri, quaab illis
ecet. Sunt igitur(in quoru me nuraeroali-
dofiiiffeconfiteor)qui falutiXndoruedu-
3s,pr2efieiendofq$ ex Indigenis Hifpanorfi
magifhos arbitrentur. Hanc effc compedir
i viam , propterea quod hi fer monis abude
l funt,cui ab incunabulis affuefacli funt,
dquiduis explicandum famiiiari vtiqtfe-
sfu vero & religione Chrifliani integri &
i,cuab Hifpanis progenitoribus fideEccle
camq; confuetudine hereditariofereiure
!.eant,idq; prosumagloriaducant. Acpla-
iicuq;ex hisprobat^ diuq, fpedtate virtutis
:u fu^int^do&ina? «juoqs no.n exp ertes, i#

mini-

1 j

mmt

ffVVHHP

J®it,

§m^

|SoDE procvranda Indor

miniftrosfermonis affumi percommodun
neq;dubitandum quin horum ftiidio & or
ne,qui non folurn fermones,verum res etis
forum&norunt,&amant,fi fidelem acdili
tem operam nauent, Indi mulrum adiuu;
promouendiqs fint . Qja? fi honeftas morui
tiseluceat, &diuturnisdocumetispateat,c
uisaliudlndorum faluti polihabendumelt
que valde fcrupulose natates eorum rcpudi
ibnt. atqjodio & i niuria ( quod a multis no
<ftern)profequendi , qui p tre Hrlpano,n
Ind^ prognati funt. Fieri enim poreft, vt:
iftosquoq»rmxtogencre,Tiniotheus quiij
i5tpatregeptili,matre Iud3eaortus,&tann
te^imomum bonum habeat a fratribus,aiTi
tufaPauio,vtiliiqjEuagelicooperireperi
qui caneros quoque meritis & laude praecc
Qjid vetar akerumquoq; Hiram fimihbu
talibns ortum aSalomone Kegc euocan^ &
clariifitnis difficihmifqjtempli operibus
ficuquod pienus iapientia > c^ confljiofit ? J
coimperiooarumacceptoreftDeusfAtquai
h*cicahibeant,tamen certiifima magiftra*
rientiacopiosp monftrac non poffe nos, ne<
bereiolicitudinem omnemnoitram fiudii
deponere.Xndigcna.rum prxfidio fretos,ncq
loopottere rem tantam apto iermonihon
comnnxtere , quor uro moi es non arque apti
Ferecnim indoru mgenia , & mores rcdol
quoru & lattc,& confuetudine tducati funt
gna pror fuseft prim* confuctudmis vis.,rm
pninicalonsimpreifio.Neqjfruitratamre
use Abrahamfamulumadiiirauit de nond;
iiixo, iuo Ihaz vxore Qiuirmxz : neq; aiulie

-

m

JALVTE. LlBER IIIT. &t

:non potiusfapienter San&a R.ebectfaHe* Genefzf*
foeminjconiungi Iacob fuumadeoexhor-
rtvitam malletamittere. Sunt proprijeu-
eregionis morcs, quemadmodum &nati-
iciusnon ijdem vbique, ied varij.Cieten-
mper mendaces , malaebernae, ventres pi-
'eftimonium Poeta? vereri fert Apoftolus,
vera fcripieric. Itaque lolerter mgenia in-
mda funt hominum,moreique diu proban-
Patriac mimistt?m'perata^&rconftantis, vel
is lafciua?, &T leujs opintonem quis eluat.
ulo certae compertum eft ex iftis plerolque
sbefle forruptis mof jbu$,quam verboiano
:ere.Quamobrem lta iftorum loquendi op-
nitas contemnenda ncn eli,vttamen inge-
i moribus nift picniifime probatis 3 nois
esrahta,tamqucpericuJofacredatur.

)d oporteat ad Indos venlentes pradicatorcf
Indicum idwma dtligaifer
diflere..

Cap. II

\uc laborandum noois eft , &' qnod vrrm '
tat exoronibus,fiudio& toIerantia,ie.imo
cultas paranda.ld quamuisd<fficiJe;&'ne-
tfum fit* nont«*men fieri rtequk. Vidt-mus'
inesin Hiipanianatos,atq;educatos, qeof-
ttiamdenofirisTheoJogos nonobfcun vo
f>qui obedientia duce ad has regiones ve-
nt,charitate ijluftrjum conattuautoreiA-
nte,tanta fedifcendoidiomati indicocura
!iffe,vtnon minusfacunde&rropios'e Inga-
ermone concionentui jquam ciacerno poi-

ient.

mwmmm

®$ift.p.

liBJ ^ROCTRAHDA INDOR1
fent. Deus enim quorum incitat mentes3i
leo Papa,adiuuat etiam acliotles. Nonr
etiam haudquaquam vna linguacontentus
riumcognitionemadhibuit3que nullo pra
tore vfum intra tres, quatuorve tnenfes in
gua Aymarayca3quae poft Cuzquenfem fe
dum locum tenet3tam fceliciter concionai
audiui mus 3 v.t ipfi Indi Collani magnopei
mirareritur. Hunc ego tam gloriofum labo
&rcontentionemomni Theoiogici ftudij j
antepono. Acreverafi qiiisferioadiecerii
mum;n6itamagno ac diuturnofudoreom
eam diffku]tatemquantacunq3fit3 fuperat
eft. Nequeenim-Hebraici chaldaiciquefe
nisdifficultate Indicusxquatfexcetis part
Grarciverbac LatiniproIixit3tcm3& mul
cem fcituq* arduam copiam , multo minus3
longe fimplicior, inflex-iones pauciffima:
bet,breuibufq;admodudocumeptiscomp
di poteft-.In quo f interpofiriones poftpoi
neiq33 quibus maximeaGrafc©3&Latino3a
Hifpanico abhorret 3 &cum nebraicis ai
plurimum conuenit3ferriel deuoraueris3nih
re-arduireliquumfiat. Pronuntiatibnem
barbaricam habetquidem plurimaexparte
cum Hiipanica omnium quodego fciam I
matumynaximecongruenteni3vtnonirnrn<
$» fYeloga Frater Dominus Epifcopus fcripferit, videi
^rammati- bi Hifpanorum nationi has gentesdiuinitu;
€&Indie<*. paratas. lam veroinillafua velutiinculta
barieadeepulchros, adeo-elegantesidiotii
habet3 formulafque dicendi mirabili brei
te multa complexas, vtdeleclet Ytheme;

- >'• ' <luc

MMULt

SAltTI. L I B B K Illf. jSf

rum vnius vocis vim fi Latinus, Hifpanufue
imere Velir, pluribusipfe vixpoifit. Sed
itualium&philofophicarumrerum, frcmi
tia^plurimum carcbanr, vtpote barbaririta
>ofum Indicorum pcnuriamaximaeiK Ac
Hilpanicas voces Indicas Fccit . V.tenim e-
n,bouem,vinum, uhicum3 oleum, multa-
M genus quia non aouerant,ab Hifpanis
foliim res, fcd vocabula quoq; acceperunt,
quibus nos quoque alia Europa? ve! ani*
tium vel frugnra genera ignota mutuati fu-
r ita equidem cenfuerim non magnoperg
randum-, fi Fides, fi Crux, F\ AngeJus,fi vijk_
tas , (i coniugium , ft pleraque aJ ia non fatis
ceacpropriereddi poifit . Licebit enim ex
>amco mutuari, 8l propria facere, vfuque
linguam locupletare, quod& omnesfece-
;tiones,Hiipanicamaximc, vtalienacopia-
ditefceret, quod prudentiifimus quifquis
yachac,id eft, Indici fermonis Magifter
aentareiamfolet. -Pronuntiandi vero diif-
tas vbi veluti infartis affuriique ■nwltis
bis pkrarq; diflionesin Jongum crefcunfe,
poteft non effe moJefta paterna? pra?fertjni
itatiaffuetis, multoque iIIaalteragrauior3
lligendi Indos ftridentes.iipe ore potius,
n Joquentes, feddeuoranda eft tandem v-
■eipfdatque exercitatione vincenda . Car-
quippe facilia valde . Eft autem ad certa.
:eptaneque'tnulta,hequediffiei]iareda.cla
imnislndica?linguae:quainreprimisfcrip-
3us,etfi multa falsb,muJta improprie tk ab-
epra?ceperint, tamengratia? habendaefunt
imsr3multumenim adiuuatars5methcdu%

trade^-

im

i

MM

py

(&&. ^

£ >--.'.

§l4 jf E PROCVRANDA INDORI
tradendi prima rudimenra . Sunt etiam iam
muita fcripta copiose& ornate, quorum le
ne proficere ftudiofus auditor queat,& ei
gentquotidieplura&cultiora. Inhis&le
dis. & edifcendis memoriter > itemq; freqi
icriptione imitandis multum crefcet fertr
cognirio.Qjamobrem le&iones publicc i
tute lingue mdicc peruriles..funt,ac nullo n
contemnende- . Verum heconinia inftar vir
tilis pugne,& paleftra potius,quam acies. 1
ergoVeniendum eft,& frequenti collocut
cum lndis ferib fam agendum ;, vbi audienc
loquendo familiaris fermo fi.at . Inde ad cor
nes progrediendum , & pudore metuque de
to/ejpe&auda&ererrandumjvtaliquando
erretur. Initio quidem memoriter & res &
badicenda^moxetiam fequentur verba n
fas.Iila {juidern, dket opinor aliquis praec
re in promptu eft , exequi verb pcrquam r<
tum,ita fane frabet. Attamen & labor omni;
cit,&laborem hcit iucuridum propenfic
mi.Mihi nullain hac caufaterribilior difif
tas occurrit , quam auerfae voluntates hon
Adeb enim ifta non amant, adeb non curan
enam contemnant , ac loco ignominia? hab
cvlva Tndis verfari & loqui Xndice . Chrifti
amatores -atque animarum ftudiof os eb am;
■moitareatfueaccendere debenr,quod mi
ifta faftidio funt,Paulo Apoftolo nos prouc
te.Mihimundus crucifixuseft, & egomu
XXaiiide quoque exdamante, Viuit Dom:
quia ludam , & vilior fiam . Omnino nihil
tiofius hac Crucis Chrifti i nuentione,& ex
■ tionc&triu»ipho.Nouitillequiaccipit.C

ot

W1

Salvte. Ltber IIIIL s$j

n fi iacerdoteSjminiftrique Euangelij mul-
pud Indosproficere cupiunt,il]ud modis
t>uscurent,vt recentes ab Hifpania ante-
feruorille, &fitisanimarum inrepefcatj
aliare occupentur3acdi(tineantur, quam
atiifimoitudio difcenda? Indica?]ingu3rj,&
uam didicerint exercenda?. Hoc nifi fiet,
iquid fiet,quod experimento compertum
nus.Sapienter ergo & religiose Dominica-
Tiili;r patres in Guatimala prouincia, vt
(ide dignus vir folebat narrare,inuiolabili
6 venientibusab Hifpania totum primum
nnihilaliud quam ftudiiim fermonis in- .'
nt. Aniio ihtegroexaclo ad frudtifican-
nittunt,quod vtinam omnes iequeremur
plum,fieretpaucisannis finedubio pluf-
erTe&umeftplurimis. Neque enim iocie- par.4.Conf.
loftraeBeatusFundator Ignatiuslndicselin ca* 12# ^
$ionespublicasfruftraprecepit,vbi vti- Dtrclar. lir.
jerentur, neque vfquam neceffariurn ma- B.
iodRegulsehabent,vt Regionis,inquade-
fermone loquantur omnes,funtenim per
neceiTaria omnia ifla prarfidia , vt FacullS!
j.rverbidiuinigentibussnnuntiandi.Atfi
vel per occupationes vigentes $ vel per
s foeiicem irigenij fortem trinta con-
necueat, non contfr >c debet fibi ab hoc
)perc vacandcm -i I ;ire, fijentioque
pgere.Poteft rnuli facultatis iua»

fcatem adiuuaie P n m n fi do&us ipfe
k&probata virt iris cjo vtatur fermo-
Bto,quen . airi feorfurri doC^-

juid,» oue r, * di ndumfit, iflfiHrat^
KfYt iVioyfes Aaron 'terpretenj habeat,
Bb vtpef

mm

ii !!■■■■

$6 1)E PROCVRANDA INDOR
Vt per illurn potius ipfe loquatur. Non qr
vt alter akeriusverbis verba reddendo j
tur inrerpretis more(quod frigidum eft,t
ne id quidem contemnendum3) fed fumrr.
tius edo&us ante concioriem oratorispai
pleat3quodnosperutilefumusexpefti3fi
contingat idoneus ac fidelis . Pmerea' rto
vcilitatis exiguae , fi aliquot ipfe cpncic
breuem aliquam catechifmi expoiitione
moriter difceret , atq, ea identidern repet
pud Indos.Neqj'enim verendueftjne illo.
ti tione orfendat^neq; ta ifti indigerit maj
exquifitisrationibus3quamcjuibufdam£
ribusjaccommbdatisjijfqueisepiusrepeti
&gloriofiffimus Dei Praeco Francifcus ed
Inftituiftefratres fuos fimpliciores pra?di
Heperhibetur:&Magifter,Fraci(cusn6fte
Malauaricosea induftria 'multurri in cont
ne gentium profecit. Ac mihkumrniff
qua-ndam obirem , venit in menteni i"|
tion diilicile3Indis vero valde commodql
fe futurum3quod in miffionibus loca i'u
commutentur5doclrinaver6eadem vbic
petendaftt,vtparuulislacEuangelij prsb
Adhxc poifent virorum grauiurri ,&elo
tiumfcriptse orationesde rebus Chriftia
ligionis publice legi,& cum aliqua emph*
iiuntiari3quibus Indorum populi non iolu
ftruerehtur>verum etiam excitareritur. Q
rieconfuetudo olim iri Ecclefia diureten
&afancli5 Patribus magnopere commer
&untvero noftrorum fcripta Iridice vald
portuna3qua? fi relegantur3non dubito.quii
de excipienda finc. Ec fpero equidern^ moc

yyy

SALVTBi L I B E H. IIIL $tf

on defit fpirirus Chriftum ^&Chrifti par-
; compleCteiitis , his alijfque rationibusa
dem fpiritus commodefuggeret, magnos
ialatisque Xndica? prouencus aliquando
iros. ^

Defcientiafacerdoti necejfma*
C a P. Xi

XV I T V R fcientia,quae tam propria

?rdotis.eft,.vt.pedrori infculptarri. Doclri-
jeftare lex iuflerit , fignificansDei feruum
rem elTe oportere caeterprum , quorum
>it curam,ne, ft fcientiam a ie repulerit,re~
:uripfe viciffim aDpmino, pefacerdotio
tur,atque ita pariter9'& propheca,& popu-
rruat. In plebeiohominehabetignoran-
am fortaffis excufationem , atin iacerdb-
Leo Papa fcnbit,vix ferendaeft excufatici
rstendat infcitiam,imb verb, vt in alia e-
!a icribit3in ijs?qui pra?AUtainf€itia necex-
;onedigna eft5neevema.Quatenus autem
jm effeToporteat facerdotem , fatisPatrum
lies indicant.Sipraidicandi quidem verbi
lngitur officib , cum fn hoc proprium Pa-
n,atqiDodlorum.eumeffcoportebita que .
\s defcribit, Amplec^entem.faneeum , qui
durn Doclribatn , eft fidele fermonem,vt
is fit exhortari in dodtrinalaoa, & eos,qui
adi.cunt,arguere:qui ha?cpra?ftare non po~
^m.ere Docloris in Ecclefia v-furpat locum,
ffibiiuxta lacobum Apoftolum,iudicium
is , Quod cum tantae magnitudinis tanti
periculi fic ^ nemo, fatis prafftarepoteft»

■n

Exelif0

ofiii:

lk&l&

E'pi/!\+.ad

EftjCQpQS

Sicili.

tpi(l.iz:

'! ::i!,ri!'":'.:i, !■;

in lahis. <

LfoepZfa

fit.u

' 1

< uiiuii.-

Joan 7.

>..Cor&

$it De procvranda indorh

nifi mifTus a Domino . Quomodo enim , in
proedicabunt nifi mittantur? Et,~quiloquj
femetipfo,gloriam propriam quaerit. Et , ip
quebanturinnomine meo^ cum egonon
dareraeis, & csetera id genus multa , quae te
funt,vtnifi autex officio incumbat,aut r
rum authoritate imponatur3 autipfa cllai
aperte perurgente & extimulante, vitari
queat3 nemofuimembr3 oriusmagriisquo
ris formidabile fubire audeat . Sed vt dixi .
ritas Chrifti vrget aeftimantes hoc^quia <
ftus pro omnibus mortuus eft3v£ qui viuum
non fibi viuanC3led ei, qui pro ipfis mortuu
In Indorum autem prxdicatione $ & labor
plurimum , & vanitatis perparum , vbi la.
applaufusque populares non expe&antur
neque guftus nimium delicatus exquifitis
cebris excitandus eft3 verum eius panis , qu
bisabundat3&pra?copia penevilefcit5qi
cumqueerogatioadmirabilesefurientibus
las praebet. 1 taque quo alias magis periculo
&anceps Magiftri munus^eb inter barbaras
tes &fru&uofius5&tutius>cbm non homi
fauoremaucupetur3fedDeiproparuUlisfiii
tam mercedem fperet.Parochi vero Indort1
quis munus obeat, catechifmo Concilij Tti
tini,quid fciendum iit/atis dicetur.Vt prin
fy mbolu, myfteriaque Fidei prf cipua nori
ponere pro captu audientium,mox pra^cept
uina qui aut feruentur , aut violentur , tum
ad facramentorum intelligentiam,vfumqu(
tineant . Ac modb probatse ille vitae laude &
ret,atq; locutionis Indica? facultate non can
cum Yiros haberet^quos tuto in grauioribus

fisc

Salvte. Li b er ITII- |%

nfuleret,non magnopere ego fcholarum ap
um,reconditamq>illamdocl:rinamiqeiuf-
Indorum Parocho defiderareni, quippe
munus magis prudentia quadam,atque in-
l morumque Indicorum peritia conftet,
fubtiliori literatura4Vt enim Magiftri no-
•um in religiofis domibus eliguntur,virtu-
dentiaque prseftantes, ipfoque vfu rerum
ualiu,propterea quodeaars artiumcufit,
im pagin is euoluendis , quam internis fpi-
notionibus difcernendis paratur (tametfi
iindamentum iftud iacitur vitas purioris
lfus exercitati ad difctetionem boni, &
anaorum patrum lectio vt Gregorij , Ba-
krnardi , ac caeterorum , Diuinxque fcri-
prcferum meditatioplurimum adiuuet:)
ineinmoderatione Indorum,qui nouiti;
tn funt reli^ionis Chriftiana^ & quidero
s omnia diuina , & Ecclefiaftica valde no-
ele inufitata occurrant,exoptanda effet ex-
[U3edamvit2efancl;itasinminiftro(Deicum
rudentiae ac dexteritatislaudeconiuhcla:
ise vei b is modus eaque menfura,qu# cem
:eropportunaeft, vtfciatqufforma cate-
i feruanda,quis ordo facramentoru tenen-
jantum fibi liceat in abfolutione, quae finc
atacrimina, quae pramilegia Neophito-
fummis Pontificibus data,c^teraque talia,
m notitiam ex Concilio Prouinciali Li-
peterepoteft. Rjtusverb Xndorum,aui-
afuetudines, & fuperftitiones, modum-
im his agendi,& verfaiidi^no nifi longo v-
iim difcere poteft, hinc cum pendeat vtilis
liftratiofacerdocij Indorum,valdedoJen-
Bb i dum.

mmp

%i'0H,Z7.

lcan.io.

Conftit 4.

|90 DE HOCtRANDA X N B O R\
<dumeft,vfqueadeb rarum effeParoehum
tnenniumintegrumexigatinfibicommift
ra?cia:fed fcarim eum taedeat fuorum , aut li
ambitioque aliorum huc illuc cjrcufiferac,
que curfantes , nufquam confiftentes , atqu
fruftus exiguos afferentes: Deberent illuc
minifle, &Epifcopi , & Parochi : Diligent<
tende vultum pecoris tui, tuofquegregesc
dera,non eqim habebis iugiter poteftater
corpna tribuetur -tibi, multoque magis illui
m paftoris debono.paftore documentum,
priasoues vocat nominatim,&ciimeas er
rk, ante eas vadit . In Conciiio quidem im
magno pondere verborum decretum eft, 5
rochi Indorum ante fexennium do<ftrinam
Paraeciam mutare permitterentur, nifiine
biles caufa? accideren t . Naiuc temporis proi
bkum eft , quia ampliores prouentusaiibi
rat,a'ut cum patrohpinterceffit iurgij quj
am , aut vrbica frequentia magis iuuat , firys
cunclatione. grex commifius deferi.tur , ig
traditunquidumfubindepailoresmutat.n
iiemagnpl"cens,a nemine agnitus n.ec nuir
tus facile difpergitur , & luporum infidijst
ditur.IpfiEpifcopi/quorum i.ntererat fuq
Parochorum leuitatem inconrtantiamquec
pefcere, vellenire, &m'itigare faftidia,m
inagis ad ifta conniucnt, commutantes
quauis de caufa Praepofitos. Ha?c tanta clade
animarum ,' vt fatisdeplorari nonpoffit . JS
ergo facerdos Chr i fti prsclari perficiet in 1
teindorum ftne familiari,& hominum &
rum notitia: nunquam hanc confcquetur,
pederri fixerit . Talem igitur fcientiam in

Xi

Salvts. Uber Ilir, 39X
> Indorum plurimi facimus, illam verb e*
atam Theologis cognitionem nullomo-
ntemnimus,

wterein nouo orbe aliquos ejfepr<cflantes
Theologos.

C A P V - T XI.

in potius tametfi in plerifque riiediocris
u^dam do&rina fit fatis5tamen eos5ad quos
runt c#ten5a quibufq; veJut a fonte hauri-
im effeoportetabfolutaTheologi* facul-
iftructos in nouo orbej vt nufqua gentium
us.Id ita effe5qui re accuratius animaduer-
certis indicijs deprehendet .Primuenim,
ides Chrifti recens fundata eft 5 tamo^ im-
s fpati js longe lateq; propagata,ibi fane &
;eres pellendos errores 5 8c adsoua tuenda
onem Theologia? do&rina magnopere ne-
ia eft5cuius partes ^uguft.eife docuit, vt Fi 12.de Trl
aluberrima gignat, nutriat, atqjdefendat.
cuaudiffentApoftoli,quia recepiffet Sa-^tf.g,
verbu Dei 5 miferunt ad eos5 non quofuis,
trfi & loannem Apoftplorfi facileprimos.
iobcausapuramus?iiifi gpreligionisChri-
rexordia 5 pnecipuaquadam lapientiain-
t5induftria5diligentia5quemadmoduinno
erumqiftirpibusvidemusaccidere.Dein-
nouo hoc Orbe noua effe negotia oportet,
s mores,leges,contradus,rationes denique
niuerfaslongealias: niilitix, mercatura?,
cf ,totius Indicaeadroiniftrationis difflcul
jccurrut quotidie nouf & magnar,quib*ni-
;5doarin5luxadfit,ea45Copiofa,itimagiii^
atise tenebr is,ac certo periculo falutis tuae
gb 4 hotau

39*I>E PROCVRANDA I N p O R ^

Jiomines verfentur neceffe eft. Quod fi nuL
cundum Deum lege ac rationecontineant
framentur5auaritia?3atquelibidini cun<5fo
miffabreuifine vllo modo mifceri, actu
certum effyd quod perfpicue fermo diuinu

Mfaih E^iar» minatur:Auferam,inquit3c6nfiliar

&fapientemde archite<5tis,&prudentem
quijmyftici, (quidfequatur attende) &ri
populus virad virum, tumultuabirfr puer
tra fenem, cV ignobilis contra nobilem , &
qua,qu2eprofequitur„Salomonquoqi brei

?W.i%. && abunde3Cudefecerit Prqphetia, hocefl
yerbum^diffipabiturpopulus.Atquevtinar
periorum calamitatum,quasRefp.ha?cdiu
peffaeft3non eacaufa^vel prarcipua extit
quodvbifuit potentia? &armoruro plurin
ibi do<5trinar,&: ChrifHani confilij perpa
fuit. Vixdicipoteft, quamad continendo
minesinofficfodiuingdodlrinf pra?fidian
faria fint.Poflrem6remotiffima,/&ab Hifp;
Europaeqjtotiusfjnibuslongiffime diffitar
eft^quamtenemus.xaufa? vtdixi occurrun
ria? , vrgent plerumqj vehementer : habent
irienta magna &animarum&corporum .<
ergoconfctenrie- rcmediumcoafiJiumqjab
pania vique expe&ari a?quo anirno ferat | <]
velferum, veiiniitilefortaffisfuturum fit,
terdum etiam pene dixerim nqxium ? Diffi

fyhi* eft abfentium caufas certo diiudjcare, & vt
Magnusfciteait,inter longiriquasregione
nimias dilationes tendunt veritatis exam
Tumetiam qua?relatione tantum notitia c
. ftat > cum pro i hgenio 8c fhidio hominum v;
V4ri*,?* eflc & lncerw folet, penculose defi

SALVTB. LlBERlIII. 39 J

^hriftianaefalutisnegotijs adhibet cenfu-
iiam.Fuenitcrebrb, vtquemadmodum me
tiampetitiffimi abfente aegroto confulti,
neq; morborum caufas, neq; hominis con
ionem fatis perfpe&am habent, grauiter
itur,& fallant.-ita etiam noltri Theologi
inienfes, vtcumqjilli celebres,& illuftres
uifint,tamenderebus Indicisnonmedio-
rerrent. Qj.i vero coininus ifta confiderat,
s luftrant , ac veluti manu tenent , etiamfi
speritiilli fintatamenlQngecertius,&foe
iphilofophentur. Paulus certe Apoftolirs x c -
^uam multa Corinthijs prsefcribit abfens,
ma tamen tunc fe difpofiturum promittit,
fuerit apudeos. Multum omnino conferc
ta experientia, &magnasfapientia?occa-
spraeftat.Qnamobrem nifiquicaeterosfo-
:, atq;illuftrentfplendoredo&rinae,abid-
liqui , & prseftantes Theologi fint, dubiii
ft, quin magnam religionis totius cauia m
bus Indias iadluram faftura flt.

wbitasin miniflro Euangelijquhd&a Deo
& ab hommibus requiratur, ■
C a p. XIL

tx vero fanctitate i n facerdote ( quod erat
x tribus primum ) etiam nomen ipfum ad-
iteximiam efTedebere,quod non iolum ia-
iterasvbiqjfonare, fed etiam prophanas.
iiendarefcribitB.Ambrofius,quiPythagQ- » - -
(lilludadfacerdotesproprieaccommodat. ^-
munem, atq; vfitatampopuloviam nonef-
endam^quodab Hebrans,quorum &genus
revult3accepiileaiferit. Nihileniminfa- :
$b i cerdQ^

§94 DE PROGVlANBA INDORV
cerdotibus plebeium requiri,nihil populare,
liil commune cum ftudio , acque vfu & moril
incondka? multitudinis.Sobriam a turbisgra
tatem,feriam vitam , fingulare pondus dign:
fibi vendicatfacerdotalis. Quomodo enim ]
teflobferuariapopulo>qui nihilhabet fecret
apopulo3di(par a mulritudine?Haec ille. De <
retammukafuntin diuinis literistradita,t
roulta afanftisPatribus explicata, vtfirecit
pergam,Homiliasdeclamarevidear. Illudfe
dicam,quod etiam, atque etiam animaduerti
ijsqui nouis gentibus pra?ficiuntur,vt non
luro mores , fed Fidem ipfam sedificent , tam
cellenti opus effe fan&itate , vt Apoftolica V

;jggg £ debeat optari . Ipfos Apoftolos Dominus noi
quantaprimumattentione mifit, vtfe prac.c
rerent,ac veluti velitarent?Orationem profi
daai peruigil ante produxit,cum Patre rsm t
tarruomrriunicans, vocatos praetereaadieq
bus verbis,quam grauibus officij admo.net> |
«iifciplina mittit?quibus praeceptis imbuit?q
ta integritatis,quanta mortificationis, qua
patientrse commendatio ? Quid obfecro hoci
apparatu tantus MagifteragcbataliudaquaH
informaret Bccleliae do&ores, & paflores,
cui manuscitb imponerent,ne Euangelicaep
dicationismunusriififele&iffimis & probat
miscommittendumputarent?Idemmoxam

.fMf.24. ^.^ refurgens n5 patitut fups illos quauis m
uentes& accenfos amore ip-fius, quamuis 1
pturarum fenfu donatos ad Euangelizand
prodire,feddomife potius continereiubet
-magna meditatione expe<aare,donecinduafl

\**M>lh vimite ex alto.Qain etiam Pau.lus.iam ad tei

' ' " ' C* 1

[ALVTE. ITBER IIII. JM

raptus5&miraoperatu$,non prius cum
adeftinaturadgentes^quanifan&isfrar
ieiunantibus , & miniftrantibus Sprritus

eos fibi ad opus hoc fegregari iubet.
nam profe£rb vita? immaeulata* proba-
i Apoftolicum hocce munus effiagitat.
ipfe grauiffime de eligendis fideliu pra?-
admonet Titum, vt conftituas per ciui- ^it.ji
resbyteros, ficut& ego difpofui tibi, fi
lecrimineeft. Oportetenim epifcopum
[mine elTe,ficut Dei difpenfatorem,non
ium,non iracundum, non vinolentura,
rcuiTorem5non turpis lucricupidum , fed
alem , benignum , fobrium , iuftum 3 fan-
:ontinentem.Miniftrosquoqueprafcipit j.t«w.&
robari prius,& fic miniftrare^nullum cri-
abentes. Qii2eris,cur tanta exigantur in
elij miniftro. Dicamequidem breuiter,
leque Deo,nequehominibus,neque ve-

ipft fatisfacere vllq modoqueat,nifita-
ituiquc fit. Etenim Der gratiam etfi cer-
(t nullis proprijs meritis pra?ueniri3tamen
quoque iudubiumeft3iuftorum fandritate
cibus^praepofitorum pra?fertim,effici fok
fubditus populus Dei Jargam in fe benedi-
sm3&gratiamexp,eriatur. Idq>multoma-
in initijs fidei,vbi nulla poffunt eoru 3 qui,
nur,merita inuitare, ckmulta poffunt cri-
obftare.Scioequidem Dei gratix prorfus A$ml^j>
, vt tot millia Iuda?orum Petri exhortatio-
enitentiam agerent, & in Chriftum crede- AftorA<$,
vt tot millia gentium -Pauli praedicatione ^ Xjm
>rum vanitate rciefla Deum viuum, & ve-

tum

;

$&mp,

E%Qd.32.

G*nef 20.

*AB &..

Tktl 7.

DEcctef

M^ech.zz*

$g6 Deprocvranda Ijmdorv
rum colerent. Et hoc neque currentis eiTe ne
volentis,fed Dei miferentis. Ad eandem Dd
fericordiam hoc pra?parare,vt precibus mer
quefuofum tanta donaret,qui negat autdi
tat,ipfi diuina? gratif iniurius eft.Vult enim j
dammodapatiVim,'&bocfumm^<f,ftbenefi
tiar, vt ad bene faciendum fe pulfari folicita
veiit.Qb id populo duro virum mitiffimum
bique amiciffimum pr3eficit,a quo fefe eti
tenericlaniitat,nein impiosfurorem effun
Ob id prp Abimelech,& populo Aegyptior
Abraham,pro Rebecca Ifaac, pro amicoru i{
rantijs fan&um Ioh,pro Ifraelis populo,tun
jnuelem, tum Dautf, tum Ezechiam,& pro i
Esechia ifaiam ,pro Saraantanorum plebe
trum, & loanpem , prp Epaphrodito aegrota
Paulum,icemqueproconnauigantibus,tum
aiijsaliospacresUmicoiqsiuosDeusorareyi
& preces/acriftciaqueofferre, vt perfpicue<
ceat fe ie,vt mmorum miiereatur , in quibu!
fuppetunt ea merita,maiorum ftudio prouo(
velle.Habetenimhocdiuinseprouidentiaeo
mirabilis.Hi nc Dionyfms , fi quis per feipfu
itiquit >ad Deum accedat , fandtqique ddpic:
hicdjuinanunquamfamiliantatepotietur..
que, hoceft,quodper Prophetam expoftu
Qpa?i?ui virum,qui fe medium interponeret
noninueni . Hocqiioquealiiispropheta dep
rat:Non eihqui confurgat,& teneat te.Quin j
tius improborum praepofitorum peccatis eo
que prouocatur ira diuina^vt non iolum bem
ciaconferreceflet, verum etiam vindiftam
celeret.Quare feuerequidem,fed vere Grej
pus deterrec indignospraepofitos, cum ait.C

nu

WM

-—

Salvte. Ltbbr IITI. 0f

teapudDeuminterceffionislocumpropo- £fwrtf.
,arripit, quifamiliarem feeius gratiaecflc *¥<*-»'
vitae merita nefcit?aut ab eo quomodo ali j*
am poftulat , qui vtrum fit fibiplacatus , ig-
,t? Qua in re eft etiam fofmidahdum , ne qui
ire iram poffe creditur,hanc ipfe ex proprio
imereatuf.Cun&i enim.liquidb nouimus,
cum is,qui difplicet,ad intercedendtim rnit
•^iratianimus addeterioraprouocatur.Quc
ita fint verendum profe&b , ne lndorum
Je exigui progf effus , in multis etiam initia
fafta noftris maiis meritis coram Deo a?qua
e refpondeant. Qub enim hi magis a Deo
ii,&acaelefti ltfce ieiuncli, eb faeerdotis,
atris merita illuftriora efle oportet , vr quoci
liliis3apudoptimum patrem Deum ipfe '
ciat * Dixi priterea hominibus fine vitae in-
itate prodeffe vix poffe,quia r e vera regnuni
noneft in fermonesfedihvirtute,plufquei «.ror.4.
imouetvitapura^quaoratioculta . Cohtra,
•es corrupti doftrina fana faciie euertuht,&
lem reddunt. Sergius qtiidehi Paulus pro- mBo.ih
ful vir prudens tunc credidit admirans (u-
idodrina Domini, cum verbis vidit fafta
:edere.N6sverbprddigiajquibus£uahgeli-
vocesconfirmemus,nulIa produarous, ne-
verb eft opus:vita vna reftat ad pleha confir-
:ionem , vt ait Chryfoft. qu* fi defit,c*tera #•» 3j.f*
nt,neceffeeft< Jndorumverbihgehiumefle lX*r-
iffe me memini , vt ihcredibil j attentione de
tis maiorum pendeant , ilJa obferuent vigi- '

tiffime, inde hos iudicant, _& aut contem-
lt \ aut fufpiciunt , & pro Deo habent . Cuius
bvita defpicitursneceffe cft, vt etiam prfc-

dicatio

mmm

LC9r. 9.

iahf^

§98 DE 4>ROCVkANrJA INDbR
dicatio contemnatur. Non ergoalijs pro
iine vitx puritate, & fplenciore f acerdos,fit
tem nocebit plurimum , quod eft diligentc
tuendum.

Quod ij , qui inter harharos verfantur , human
virtutem atmlijsfint defiitutL
Cap. XIII.
/CVnt inter gentes Indorum verfantibu,
^mana advirtutem adiumenta perpauca
pedimentapermuka.Quominusoportete
Jutis fuae negligentes eife , kd 8c integritat
dicesaltasegifTe^&ingruentiumcontravi
rumtempeftatifortiterrepugnare., renou
dedieindiem interiorem hominem, Ap(
Pauliiemper meniores3 qui talis, tantufq;
eifet.caftigabat tamen,&inferuitutem re<
bat corpus fuum 5 ne eum ali js praedicaifet .
reprobus efficeretur . Quam curam nifi qu:
fui diligentem gerat3cu in Indorum comor;
oppidis parochi, neminem funt habituri a<
rem.Magnum virtuti prsefidium focietati
noru.Sociusexemploexcitat,fermonerec
confilio in'ftruir,oratioTi }bus adiuuat5autoi
Continet,qua: omnia folitudini defunt . Saj
ter admonet Salomon^Melius eft duos effe j
quam vnum . Habentenim emolumentuni
etatis fuae . Si vnus ceciderit,ab alte-ro falci
Vae foli,quia curn ceciderit, non habet fubl
tem fe. Horrori periculoque immenfo eft
in parochi js Indorum folitudd . Atque vt
quidem videtur, quaritu fieri poifet , danda
opera5 nemincsquaduodegerent^cumpr;
tim multa oppida reductione ia £a$a fieq

SuS*.

SALfTE LI&ER IIII. 199

(quibusvnusminimefufficiartErenim Chri Mdtth.tfk
Pominusdifcipulosadpr*dicandumbinos
c,cum poffent camen finguli plures populos
e.Sed praeceptor nofter tiim confoiationi,
cautioni fuorum ipfafocietate confulen-
putauit, tumetiamacdificationiiecuritatir
pernorum . Quarn formam te.nuere poftea J^ ^
ftoii, cum Petrum & Idarinem mitterenr, jBt^
Barnabam&Paulum,cum ludam&Sylam, ^ ^*
irfus Barnabam &Marcum, Paulum &Sy~
, atque ita peneperpetub. Apud noftros yerb
jelij miniftros mirafolitudo. £x quaprimil
liapauianmoriturrdeinde licentia,cum fi-
jfte peccetur, reprehenfio nulla timeatur,
remo iam lapfi fera , & difficilis refipifc«n-
:um medicocateat. Hincin malo confuetu-
^olii praeterea omnis obiiuio , deniquc vit*
iorisdefperatio.Oquotitamiferecorruere, ,
feritb vlulare debeat abiesrcum viaeritai»
mas ac nobiliffimas cedros Libani cecidiffe.
l ioquor antiqua, non repeto Herones, Ter-
ianos,o'rigenes,Nicolaos,Salomones,caete-
le docnmenta veterum . Recentia & quoti-
la intueor.Et quid obfecro prodeft homini,fi w<w£rfL
idum vniuerJum. lucretur,animaeverb fuae
■imenttim patiatur? Imb Verb qui fibi he-
meft, cuibonuseritvnquam? Omniaergo
iinenta&pra?fidiahuman'a,qua? ex aliorum
i,moribus,docl:rina,authoritateproficifcun-
, defunt propemodum parocho Indorum.
onam igitur modo nifi multum in yirtute
fecerit, fue^que ipfe difciplinoe cuftos integer
ius ac vigifantiffimus fit,fufcepto muneri fi~
ngenti fuo damno fatiffacere queat?

BulLn*

y

466 t>E PROCVRANDA INDOR

Qua libidinis & auarifu incenfma occurra
Cap. XI III.

ATqui folitudo etfi omnibus iftisauxili
ret,tamcolimexpetebaturamultis3pr
rea quodetiam occafionibus laqueifq; va<
vbi h&dinis,&cupiditatismateria omnis
fet.Atbarbarorumcommoratioitaeftomr
manitate deftituta ad bonurti $ vt tamen in
nihilillamagis pertrahat &irritet; Impi
tie_ omiiis vorago ingens^ vbi hominu timc
lus,foeminarumiralafciuia&procacitas,j:
penitusomnisignotus^occafio frequentil
non ta quaefita ad libidine,quam libidiner
qufrens. Timorquide Dei poteritiffimus
refiftendu peccato: At vbi pudore pariter a
tuhumanodeftituitur,tuvero vrgeturipi
litatepeccadi5facillime,qua?noftraeft mi
abijcitur. Vbi enim & tentat procliuitas, £
det impunitas, quid no obtineat iilecebra?
Verb carlus & pudicus, nifi fugiendo mate:
bidinis?Nameafemeladmota,quidfequat
frpuerk 6 lom6n 3 & prarcepto monet, (Qiiis a mbula
igrie,& plantf eius no coburentui ?) & exe
docet,qui & diledus aDeo infigmter5& fa]
tantaditatus,& feriex lam fuccubuit viclu:
nemq;illa ceiebritatern fuameius maculs
foedauit.Scn pfit q uidam beatus Pater, pud
diuiriitusdatumeffernulieri5ne,fideeiTet.
ret Jalua omriis caro. Apud barbaras fcemii
dor tam deeft, vt mhilhac parte a pccudec
imb vei 6 cum pecudes pudore non iupere
bidme iuperat^iis *gitur ex tatoincendi
pesexibit, nifi cjuegradadiuinaprotexei

loannes
Cljmacus.

iuy

SAtVTt ITBER IIIL >4®l

dianacarnis mortificatio vaUauerit?Efta-'
oquetentatiograndis,cui fine magna ani-
| (iantia refiiti non poteft, dominatum ex-
di in Indos,quorum naturalis atque vfita-
ie&io, &nullaadreu*ftendumaudacia, a-
s facile tollit reciori,vt quicquid collibcar,
unctationead rem conferendu putet. Sunt
qui dominantur fidei fuorum,qoi cum au-
ateimperant, &fasomneac nefaspro (up
ratu ftatuunt , vere ab Apoftolo defcripti
trij, quideuorant,quiaccipiunt,cjui extol- zXtr.iu
ir,quiin faciem caedunt,quiDeo non fer- &om.i$.
:, fed fuo- ventri . Qui ita tenereprimaturri
t, vtnonrecipiantquofuisalios, quamuis
probata? , &dodrinae fana?,& in opere Dei
:itatos.lndefaftusquidaminfolens: QJuod
I frater verbum exhortationis habeat ad
im , ingrate prorfus accipere , iriuidiam
itare,nihiliurisalijsfacerei Nequeignoro
ornplures, qui coadiutores in Dti opere -
olum accipiant, fed vehementer -etiarn ef-
:ent. Inde quoque cupiditatisliabena? la-
nae cumcampus late patens occurrat, vbi
jtiid quaeftus exerceri velit, oemo fitcon»
c-turus, operaprompta Indorum adquid-
Siiceleramaiorum difflmularepergat,ar-
iquiduis corradet, fi mulclare pecunia, fi
itia imperare obfequia omnium parata.De-
abfoluticuiuidam imperij &.auaritia? tam
eflfufia materia , vt nifi quis remperatiffijno
inimo iit, virtute iarn confirmata, in
tranfuerfum breui agi

poffit.

Ce

€mtrs

$ap i.

pcdl 4:

Jmerdixif.

Ccnc. jSquif
prait. c. 39.
Jjicim pepa
in epifi ad e-
tifcapci G*l

0$ &* Jiifj).

r#lDE PROCYRANDA IND0RV

Contra dbufus Induorum Varcchorutn.

C A P V T XV.

"TDRxclarc vei 6 ageretur cum rebus Indor

-* fifacerdotumea faltem modeftiaefler, vi

tiorumoccafionibushumaneoppugnaiemu

nonquaueientetiamipfideinduftria vita?f<

tioris licentiam, accerkntes vMb fuadan

poncntesfponfionemcum morte3 &tot&

magna maia pacem exiftimantes. Neque ei

laqueos diaboli effugiunt, foeminas conio:

fuo &vita? vfibus adhibentes.Quod fi a veftir

fotinea3&i muiieie iniquitas viri procedit,

potcft eiTe caft itatis tanta cuftodia , quse hofl

perpetuoinf diantem3 domo3 Jare3& indiui

confuetudineaccipiat? Aiunt fibineceibos

quere3neccateraferuitiaparare debere, m

vfusfoeminasneccfraribadhibendasefle.Qj

- verb3& vif i-ifta prartlare non poff nt 3 lndi I

fertimadcmniaobfequiaprcmptiffimi. Ai

foeminarum omnino munditias cnpiunt, 1

poffintanus,qua? neg; ignem neq,fumi;m,vt

citi>r3pariant3reperire. Nelcioan alia in.rec

iore cura laboratum fit ab antiquis patribujj

pjures aut feueriores canones legas,quam vbr

agituivne cum fceminis habitent ■cJerici.In C

ciiio magno Nice-no quam grauiter de lubint:

du&is mulieribus clerico. vitandis cautum ;

nemo non nouit. Omnes prouinciaies fync

plenaffunt.PatiumdecretavehcmentercJam'

friufq^Hieronjmus fatis efife pcteft viq,ad i

nidiamhocloco decertans. Hofpitiolumtutu

inciut. fcribenssdNcpotianum clencum, a

laio^aut-nunqLiam mulierumpedesterant., qi

sic

tilk

Sal?te. Iibir IIII. 4Q$

poteflcumDeohabitare, qui foeminanim ConcTtth

ffibuscopuiacur.FGemina confcienciam fe- roncap. 7.

pariter habitantisexurit, nunquam de mu- in 3. life &«

im fornnsdifputes, foeminae nomentuum cnuit.de

iant, &c*tera. Nulla profe&o excufatio ■cohabitatio^

admitti pbteft,vbi f minus confcientia?,fa- nsc^ruer^

altem ftiae confuleredebet parochus.Neeo- cs* mUmisr*m-

*■■ r- 1 ■ ,- Hieron, &d

onemveroiacerdotesexercere, atque viu- "^'y. j

]fuperqu3erere,omniumconcjliorum>acas 7> V ,

incum, Leonispradertim vocibus lnterdi- pdU\mum

leii^&PauliipiiuSjVelpotiusDomini^quod &*adocea~

ntomnium malorum radicein effe cupidi- nu.Gratim,

n5&faecularianegotiamiIitiam Dd plart- fab vnotex-

1 impedire.Hic ego quid commemoi em ex~ tu conimgk

itas mammonasarces,empciones.diftractio- d.szc.Ha-

ue rerum, pafta & conuenta fecreto. inita^/f^^W

ntum ad negotiandum inftitoribus datum, l4<tM^ft* 4^

im foenoreredeat5qiiod pkrumque meritb &&num

nn redk,& iortequoqueexcIufi,& aelione, **' ,„. .

efe eorum fidei dedunc3qui impofturam fa-, ;/° ^£l l*

felerico indulgentiam p

pertotam,et

em,cum Pacronis rnutua luo certa lege , & //£. 3. <fe«:*-
ealids auaritiae fraudes recenfere Jongiffi- ta.t$t,»lti~
left. ItsqreiliT potifiimum Parseciae ln~,^«
imappetuntur, & magno fepe-ambitu, &
io ohtinentur, qua? iicet prouehtus hahe-
Krtaffe minores , negociandi tanien. com-
itates 'vberiores praebent. A facerdotevt
idProphetam omnes auaritise" ftuderit, aic Bkrem^.
iodiuinus. En Indici facerdorij Charib-
& tfyrtes, adhos fcopulos miferanda, &

Cc i. «jiioti- • N

MU

£fw* c^

404 DE PROCUANDA INDORV!

Jn6. Syn. quondiananaufragia.Quidverodcjaleatorib
generca 50. Ec hos grauiiflme damnant Canones,fed frufl
dift.i$. c. E- qiiantum video,ad nos. Ponitur menfa fortu
ftfco[w. ^ies nodtefqj alea iacitur,coIJufores > vt ad ca
uer yultures,vndiqueaccurrunt,fi morantur
iamaccerfuntur. Populareeft infacerdotis
moludendum.Integria-nni ftipendiavno 1
iadu raduntur. Faftidia pleriqs folitudinis fi
tij obtendunt,qui ejgroti confeffioncm,aut rv
catechumeni inftructionem ± & quartira 1
partemexcedat, molefla,&prolixamaccul;
InfomnesnQdre,multoiam diefacra peragi
idquecurfim, vtmirum fiteos pidlas charti
profacrispagtnisnon referre. Non inueho
quidem ; neq; maledicendi aniriioifta depro
Sed cogor vicem noftram dolere , qui fabula
ludibrium fadi fumus vicinis noftris. Ali j v
venationes3autaucupiaexerccrehoneftiffift)
<3ucunt3plusfa?peinYenaticiscanibiisinfum
tes,quampauperibus"ferrogatesprarfepiaadc
quitandumplena, adcipitresmagno ftudio
re.gregcs Indorum poft fe trahere3montjum
gafrequentiustererequamEccIefiaelimina..
uerfus has iheptias multa quoque;fanci ta in (
ciHisPatnmi, GaHicainispnclercim. Sedco
faf£",Sr pfaeft iampndem ditciplina Ecclcfiaftica c
Jfef nis,idem, & lacerdotes, & praef ules, & mona
^FeroiC aditamus. Reprehendi iam illa non poilunt,
Iknjcai^ communiafuntomnihus. Itaqueiscui pait<
De clevko lis Indorum ciira committitur , non iolum c
Knatore.c. traDiaholi machinas, & natura» lncentiua
fyijtopum gnare debet, fediam etiam confirmataehom
excwc.ju confuetudini&tempore3&turbaprappotenti
relwwnfi. fe 0bi icere,& ad excipienda inuidorum , ac 1

leuolor

Jn Synodo

bl

SALVTE. LIBER IIII. #ejf

>Iorutelafortcpeftusopponere, quifiquid
ofano fuo inftituto abhdrrentem vidennt,
ditorem,hypocritam,hbftem clamant . Ha?c
D,quaebreuiterattigi,&inali)scurare,-cum
um forte eonfeffiones audierit,& in fe caue-
onus Chrifti minifter debet,quod vt pro di-
tate pra?ftet,quanta opus fit gratia Dei, quan-
itseobferuantia, ipfeperpendat. Adijciam
iqueadcalcem fandi Ifidori fententiam de ■'
irdotij fanftitate , vt hunc totum locum am-
is de Parochi yitae integritate cocludam. Sed
dpIura-fubijciam'us?inquit.Sienim is,quiin
sbyterio,velepifcopatu pofitus mortale alf-
idpeccatum admiferit , retrahitur : quanto
gisanteordinationem, fipeccator inuentus
cauedum eft/ne ordinetur. Quapropter quia Etymo. Uk
peccatores a facerdotio remouet , confideret 7 ^6-
■nufquifque,&fciens,quiapotenteipotenter
menta patientur , retrahat fe ab hoc non tam
iore,quam onere. Qui enim erudiendis , atq;
truendisde virtute populispraeerit, neceffe
.vtinomnibusfan&usfit, & innullo reprc-
ifibilis habeatur.

DeOratiom prafedio tuangeli&anti necef
fario*
Cap vt XVI.
Ivalemoporteat effe miniftrum falutis In-
C;iorum,diduineft haaenus, dicendum de-
:eps,quibus praefidi js hanc,quam expetit, In-
rum ialutem conlequetur . Mihiad tahtam re
iciendamquinque omninoneceflaria videri
lentj vt vir Euangelicus oratione Deum fibi
nciliet,Exemplo homjnes moueat,beneficen-
Cc 3 tia^I--

^l'l

p? diuln

49&DB IROCHANBA INDOR!
t.iaalIiciat3Catechirmoinftruat?racrametis
cl:irlcet,qua? fanefigillatim Parochos , paftc
quelndorum, quoties res incidit mihi ho
confcientiastra&anu, rogare foleo, quan
mernini, & commcndare diligenter . De qu
etiam vberiusmododifferendum puto. Ig
vniuerfsefacerdotalis cura»,negotijqueger<
caputorationemeffe nondiibito, modoea
flens,affiduaque fit . Etfi enim omni.negotio
rituali inchoando, & profequendo orati
pra?fidia prima prarcipuaqj funt authore Dk
fio,vel potiusChrifto,quifemperorare mo
neqjvnquamdeficere, tamen vbide conuei
neanimarum agitur multqmaxime, quod
tiarrestotafit, quae impetrari precibus po
meritis praeueniri no poteft.Qnod ft non de <
uisconuerfionereseft,feddeprima,demaxi
dedifueillima, quando vocatur infideiisad
dem, quandq non affedtum folurn, fed ip.
quqqj fenfum iubeturexuere,&fefe penitus
negare, vtinobfequium Chrifti captiuo i.c
leclueat, tam eft profe&b orationjs fingu
pra?fidium,'vtquic«teraomniaadhibeat,lj
iiomj'ttat,nihilaf5iturusfit,inhafta&clypep
niens,non w Domino fiduciam habens . Ne
enim in gladio fuo poffederunt terram , & l
chiumeorumndnfaluauiteos," fed dextera
pomine,& illumioatio vultus tui,quia corrtj
tuifti in eis. Plus longe , fine vila dubitatio
?aulusorationibusegit,quamconcionibus,|
jachrymisj&gemitibusjquamexhortationil
Jcidemque Petrus,& loannesxseterique mili
Ser.dg bom{ Chriftianarduces.OrationiStephaniSaulum
f f ff' «atum. vulc Martyr Cyprianus ? ficut Mon

Tfal 4 3*

SALVTI. iTBER 1 1 1 L 4^f

i$ lachrymis regenerationem fuam magis
feamfert Auguftinus,quam Ambrofij con- LtbXonp
ibus.Qjamobrem ante omnem diuini ver-
Kftationemorandumardenter monet idem ^*" £?t
bPater, deoque dicendum ex animo, In D* ^;^
atuaDQ.mtnei'umus&nos,&.fcrmonesno. c IS' *m*
Idcirco pro infidelibus tam diligenter fan- r 7*
tater orat Ecclefia3vt ijdem Cyprianus, Au-
nufqj notarunt, quodeostenebrisfuispro-
iflime immerfos lucem diuinam afpicere
me liceat, nifi foi iuftiti* fedentibus in re-
e vmbrae mortis clementer Uluxerit.Ego B„
cifcumXabier, tot miilia hominumChri-
eperiffe facundia non puto, qui etiam in
rnofuo fermone non admodum eloquens
libetur a noftris, nedum in aHena lingua
arica verba vixfrangenspotiusquam pro-
lsjfed feruentiffimis certepreabus,arden-
5lachrymis,gemitibus,fufpirijfqueeximo
K?ri quibus totus erat nocles integras per-
^quibus multofortius,&continentiusDei|
ibat,quam homines vlladicendi vi. Atqj iti
ipfoRegnonouimus, qui fimplici quiderr*
lone &imperito,fed fpiritu Dei ferues plus
muerfioneindorumeffecerit, quam mnlti
ilari locutores. Immenfum eflet antiquae 'ae-
exeplanarrare. VnusPaulus Apoftoluspro
tibus effe.poteft,cuius in orando iricredibile
ium pro verbi vicloria nullus hominum fl-
ignumputaret,nifiSpiritufanclo tefteeum
itninon pofTecognofceret.Euoiueex ordi-
.liusomnesepirtolas:inuenies,adRomahos
m fibi teftem aduocantem , quod fine inter- Kom. U
Kone femper in orationibu.s fuis memoriara
gg ^ > coruai ,

40S DE PROCVRANDA INDOR^

uCw.i. eorumfaceret:proCorinthijs fempergrati,

tyhef 3- gentem Deo: pro Ephefijs genua fieclenterr

Chriilus habitaret per fidem in cordibus h

Ththp.L proPhilippenlibusornnibus femperin cui

oraripnibuscum gaudio deprecantem: Cc

Coloffu fenfibus non ceflantem poftuJare,&orare,v

i-ThejJ.i. nitioneDei impleantur:Thefalonicenfium

moriam facientem in orationibus fine ir

z.Tim. u miifione.Timothei difcipuli memorem,&l

VkiU, 1. defiderantem nocte & die:Philaemonis quo

&domefticaeeius Etciefiarin orationibus 1

per memorem3quod de Tito quanquam tace

rnen debermis accipere, qui maior dignioi

apudPauJumerat. Nam Hebraeorun^quibi

hzc re nihil videtur fignifkare epiftoia? exo

pauiulum commutato , & propter Mgutr,

.magnitudinem,&fubJimitaternftyJo pene

tonomagisquam epiftpJari vius^ ad Rom,

fcribens, an memoria cxcidiiiht fibi , fatis i

cat,cum triftitiam fibi magnam doJQremq$<

tinuumrefert, adeo vtfeparari a Chrifto'<

dammodo prp ilJis cuperet, pro quibus <

quamuisobftinatis&durisohfecrationemt

aiefierifaJutiscaufa. Galatas, vt-ne hosqui

pmermittamus; quanquam acriore oratior

tendum ratus pro iuceftariaqbiurgadone,

uitatem iliam orarionum premendam exiftj

ntjtamenquantumorationibusadiuuaret,'

bus lachryuns proiequeretur' non fpj um i

dJfcimus,quodioJicitudinemfuamaIibion

zX9y.1t Ecclefiarum perhibet, verum 'etiamquod

■ * '" ; ternbquod.m arTe<5cuflebiliterconuenitha

lioJi mez,quos lteriim parturi , donec form

Chriftus m vobis 0 Omnino ftupore dignur

' , - * *.' — yi yy,- ^^

Kom.io*
Kom 10.

Salvte. liber IIII. A°%
^ueomnem propemodum fuperans, tot Ec-
irum, tot domorum , tot hominum memo-
perpetemin vnoPaulohaerere, quos fem- Gal.4$
[uos fine intermiffione,quos in cunclis ora-
busetiam iurifiurandireligioneinterpofi-
tifcribiteflepraefentes. EgoPauli charita-
iChriftoderiuatam,quiomnes,cumorarer,
inatim recordaretur eleclos, eo modo in-
go,quoimmenfumpelagus infinumaliquc
cium influit, atque-hac orandi diligentia,
Itanta peregerit, definopene mirari, qui
linerimorationinihileffedifficile. Itaq,vt
mtarum feptuagintafexanimaru vitamor-
donataeftPauloprecanti,itainnumerabi- 4&or.ip
vita animi aeterna . Quid Petr us, cuius tan- z. Pet. i*
rdor extiut, vt etiam poft obit.um iuum fre-
iter fuos apud fe habifurum polliceatur? Ac
* verum effe mihi perfuadeo,quodD. Chry-
>musfcripfit paitores E^cJefia? folere prius
eftudiofius fuorum in oratione meminifle,
n fui.De Polycarpo loannis difcipulo Euie- EcclhiftJih
marrat,cum a li&oribus qu2ereretur,marty* 4^- *b
ique fuum adefle cerneret, impetrato oran-
>atio duas horas in commemorandis Chrifti
libusnominatim fibi comrniffisexegiffe,fui
affementionevixhabita. Tantaerat iniuos
ritas prifcorum illorumPatrum, tantus ar-
orandi.Et eft prorfus verum,quod ad Augu-
um beatus Innocentius fcripfit>plus nos pro Efift* ^
re alternis , &: communibus orationibus,
rn fingularibus,& priuatis,- Poftremo qufih
:ationegentium Jaborat, memineritfe Apo-
lorum fungi officio , qui alia aJijs omnia
aandantes,duotantumfibifumpferunt,vt o-
Cc f rationi

4t*> D lI ? K d c v K a ' *r b a Inbor^
r40w.4. rationi&minifterioverbiinftanteseffent
duabus funCvionibus orationead Beum)&
tione ad homines Apoftolica cura definit;
quasfiquis feiungat,acdiftrahat, fam fier
t§uit5vtoptatamfratrumfalutemacquirat,<]
£ longum pelagus enauigare contendens
ntilla vela fufpendat5vel plcnis velis nauirr
tionenonfoiuat. Qui velit igitur in Indi
viheaTru&uose operari, orandi ftudium i
^uarn fibi intermittendum perfuadeat, fe ir.
vero iuge facrificium orfereos, lachrymis, j
bus,ieiunijs, vigilijfq; crebris , atque omni
pufculi maceratione Deum fibi propitium
dat,vt Euangelium crefcat,atque fruclificet

^ niuerfomundo, Opinorfaneinillogenere
moniorum multa verfari inter Indos, qua?
Wn % nifi ieiuni js,&orationibus eijciantur. Inter
nia vero venerabilis illa agni immaculati v
mz principem locum tenet,quam Patri quot
immolettotomentisaffedu, plenaque fidu
fidentiffimepqftulans, vteos5adquoslegati

J fuogitur5rilij fui cohf redes,& concorporaie
fedignetur,pro quibusillefanguis effufil
Fieri non poteft, vt tali oblatione tam bene i
fghfz. nkarprecesabeo, qui diues eftin mifericoj
Sc propter nimiam charitatem fuam5xum &
effemus niortui,conuiuificauit nos Chrifto,
pulfam ferant.

Devit&exemplo.

Capvt XVII.

THX frequent;
-^quoque diu

&£*r,$* ^muis fobrij al

cum Deo confuetudine, v
inx guftus quidam efficitur.
■ijs effepergaat,qui alioqui m

s al rv$. LTBSR IIII. 41*

cedunt Deo, & illius cellarijs faepe inter-
nonpoiTunttamennonebrietatisiliiuSjat- Cdnt.fi
ulcedinisabundantiamerndare, Deurnq, p/^144*
ere.Vt quicquid Moy fes cap ut obuelet 5 ne Exod. 3#
ris magnitudine plebis oculos perilringat,
n ex confortio Dei ita eumimmutatum re-
leceffe eft,vt neipfe quidem fe agnofcatjg-
;q? faciem fibi alteri, poftquam diuino cpl-
©potituseft. Itaq3orationispraeiidio noa
nalijs Deigratia impetratur3proquibusq-
kd ipfe quoq, nouq igne fuccendkur, vt vi-
celeftern,Deoq> dignam inftituat. Vitae ve-
nfpicuam puritatem in.Fidei pra?ceptore
Indosfummopere neceflariam eife vt do-
)profkiat>&aiiasfa?peiamdiximus,&en:
sadhucrepetendum,cum nullaalia maior,
rtior fpes iit falutis Indorum incorrupto
paftoris exemplo3contra nulla validior pe-
u!ti paftorispeffimoexemplo, quem pul-
fermopropheticus idolum potiuspaftoris Z*d>.i#
llat.Agatergofcdulb minifter Chriiti, vt;
ftum vita ipfa teftetur , vt cognofcant om-
liusdifcipulum^cuius dodrinagloriatur.
itaChriftoraanfuetudinem.difcathumili-
i,difcat perfectam illam3& maxim.am cha-
»m, vt vitam etiam proouibus pro.mpte ex-
at.Memineritoperibusbonis izi lucereco-
lominibus ,vt videntes glorificent Patrem
ticoeliseft.HocerTeomniumadperfuaden-
potentiffimum miraculfi certb fciat 3 quod
extottandfq,illiusprima?ua?Ecclefiaereii-
kfit3indefeiTo ftudio conferuare debemus.
xs quidem a Domino paftor Ecclefia? vni- iFet.%
e cdnftitu^us paftores admonetj obfecratqs,

vtie

•'- ■ hii

4*fcl>E PROCVRANDA INDOR

vtfeformamgregiexanimoexhibeant,qii

maiorum exempia intueri fubditi foleant,;

iride informare naturaliter mores . Quare.i

l.Cor.!i, terPauIus pronocabatfuosadfeintueodui

niitatores mei eftote,ficut&egoChrifti; l

f*M j. bi, Obferuateeos,quiitaanibulant,ficut J

tis formam nollram. At quibus in rebus for

fepraebere vit* miniftri Chrifti maxime d

j.Frt.S. Petrusfanefaftum, &importunam domii

arroganciam, tum cupiditatis omnis fufj:

nefti vehementer exagitat $ Neque domina

inquit,incIero,nequeturpisIucrigratia.P

LXbeJfz. vero talem feipfecommemorat apud Th&

nicehfes; Neque aliquandofuimusin fen

adulationisficutfcitis, nequein occafione

ritise, Deus teftis eft, neque quaerentes ab h

nibusgIoriam,nequea vobisjoequeabalijs

poflemus vobis oneri efle vt Chrifti Apo

tedf2.£li fumus paruuli in medio veftrum ,

quamfinutrix foueatfiliosfuos, ita defid<

tes vos cupide vqlebamus vobistraderenc

' IumEuangelium,fedetiamanimasnoftral

niamchariffijmi nobisfa&ieftis. Qiiid noi

animo Paulus efriceret?cuius vel ferreum p

hac tanca dulcedine non molliret ? Quem f

etiam fapientem, etiam rerum mortalium

torem non vinceret, fleclerecque tanta illa

gritate, tam mirabili rerum omnium con

, - ptu? Verum praecer hunc, & fui & rerum 01

contemptiimy&inflammatam in fratres cha

tem,caftitatis exemplum peculiariter Timc

%Tim,t. prxfcribie, Exempkim, inquit, eftofideliu

yerbo,in conuerfatione,in charitate, in fid

cafticate.Titum quoijue eodeai modo adm<

, T ' ii

Salvte. Liber IIII. 4n ... •
nibus ce ipfum prarbe exemplum bono- Tk.u
perum,indo&rina, inintegritate, in-gra-
,Non folum caftitarem omnibus notam e A
et,fedintegritatemquoqs, &grauitatem*
illeuitatisin.eonotari queat, non oculus
or,non vuhus fra&ior, non verbum petu-
s, nihillafciuum,nihilimpudici cordis
imredolensextet,fedafpec1usipfe,ince£-
lloquiaomniaplenaiucundaccuiufdagra-; ^ "j

I llludienisHieronymi obferuttrQuic- JJ^
leteprobabiliterfnpipoteltjnehngatur, r
ieuita.Denique in his duobus, continentia
m, &pecuni*contemptu etiam opinio-
Lominucapte<,Multaquidemalia Apofto-^
minaohie&a abaduerfarijsfidei Chryfo- • . !
isdicit,caBterumcupiditatis,autimpudici .«*•*«*.
iamabinimkis,&mendacibusnunqiiaei ^lo"
incufatos,quodinhis omnesvellent nol-
jftimonium veritatidare cogereritur. Id
inChriftoRege noftroaduertereeft,cuni ,
li-nuidiofiffime, & iniqujffime oppugna-
iacprofciridereturabimpijs. Mihiadhos
i proficifceti fapienter quidaminofter fug-
frater in Orienfali India diutiffime ipfe
tus,nbn folum veritatem in hacparte, (ed
opinionem ftudiose efte quacrendam,vt te
lirn me ille alloquebatur)hypocritam age-
erctum minimepoeniteat . Vt enim virgi-
fama, ficTacerdotale .decus finiftra Mpi~*
j facile violatur.Ita ergo fefe comparet mi-
rEuangelij, vt omni momento fpedfacii-
eefleDeo, &Angeiis,&hominibuscog£- uCm ■&

|

Bl

i

4H ® E Pfc©CVRANi>A INlO^

De Beneficentia.
Capvt XVIII.

> Enefketiani tertio loco numerabamus. (

uisautem ipfa verbiDei impartitio be

centiae fit pra»clariffimae5neqj tam ftulti iimi

panemquo venter efunentis impletur in<

mofynae genere pneferamus Dei verbo3quo

itt Cat.rud, difcemis inftruitur, vt Auguftinus admo

*J4» tameneam hiodobeneficentiampropriem

no3qiiafratrum faluti fortunifque confulii

Hac in omni Recloreaduerfus iubditos jnaj

%lib.?aft, c. pert neceilariameJeganter Gregorius oftei

£♦ Egentis5inquit5mentem doclrina? fermo noi

netrat3fihunc2pudeius animummanusmi

cordixnoncommendat. Tunc autem verb

men facife germinat;quando hoc "m audk

pedorepietaspredicantisrigat.Namquafii

\tdiximus3a pcrcipienda praedicatione gr

•* animusfrangitur.ficuraexteriorisfubfidiji

florenegligatur. Dehac externorumbono:

communicatione,&' proaidentia Petri Apoi

vocem illam accipiendam di-cit : Pafcite, qu

vobiseft gregem prouidentes non coa&e,

fpontaneefecundum Dtum. Hucquoq;iIluc

iungit, fi quis fuorurn maxime domefticO!

curamnonhabet, fidemnegauit, &eftinfi.

deterior.Etcertehuncfuifteab Apoftolistr;

lum morem Ionga3ftateretentum,.vt£ccL

paftores deEcclefiaebonis, deq;fuisipforur

geritibus onmibus opportuna fuppeditarent

tms eft,quam vtConciliorum decreta innui

rabilizjk Ecclefiaftica gefta referre opus fit.I

©b caufaia Diacones inter alia creatos abA

ft<

i fef. 5.
l.Tm. 5.

C &M%

SAtVfE. LIBER 1111; 4l§'

conftat,vt menfis pauperum minifirarent,
| A gape i 1 Ja cuka eft tu nc, quae poftea pau-
elanguit,&^afiveftigijstantum conier-
ft, vtnuliusintereosegenseffe fineretur.
rouidennaEceJefiaftica5parernaquemife-_
lia in pauperes, plena? iunt liteiae fanclo-
kmbrefij praferdm, atque Chryfoftomiy
eo proceififfefcimus, vt nonnuJJi pontifi-
a bmnia diftraherent, qtiidam fudoribus
luperesalerent.PauIinus Nolanus Epifco- WJ
tmagni fcriptores fideq> digni rdferunt, DJal£f^'
m quoq* vendendum tradidit, ieruitutifq$ ^" €€m
;euo inufitata rnifericordia aJteriusc-aJa-
i fuccurrit. Longum eft,& minime necef-
lantiquorum pat.ru velfa c-fa narrare,- vel
a reJegere,qui eofdem voJaerunt,& verbi
I pafcendas animas effe miniftros,& bono-
dferuandacorpora diftributores. Quare
Aecono.mosChrifti vocandos cenfuerut.
em vera fi nihil in hac parte nos adiuuaret
itas3 tamen ipfaeres morefq; Indorum fa-
tempore ftudiofos Dei miniftros admo-
?excitarentq;,vt fi frudtum fpirituaJe ver-
iant, beneficetiam.nuJJo modo fibi perire
tur.Nam d lucra animarum f timus, nulJa
compendiaria viabeneficentia.Beneficen
mos facileexpugnat, atq-;deui-ncit,quic-
uJt copiose perorat,atq> perfuadet. Nam
iperioribus Jihris dixiffe me opinor^ideo
i ApoftoJorumcjuefigna, tamad Fidenva-
mVfuerepotentia3cj)omnia penevtjJitati
uimpenderentur.IndefaciJe, aclibenter
.atianimi Jiominu faJutisconfiJiaabopti
emeritis faauriebat.MortuoSjinqnit, fu-£ iU€^ ^

CU'atea

I

%\6 De prccvkanda Indor?
citate,leprofosmundate,infirnjoscur2'te,d^
nes eijcite,&adcurnuluniomnium,gratisa
piftis,gratisdate. Hocextremum ii iynceri
Euangelio digna in Dei praeconibus gentes
nerent, quamuisbarbara?, quamuisfera?,b
profe&o manfuefcerent, omnique illa fer
depofitaleniffimoChriftiiugo vida collai
mitterent.Etcanes&pifces,&ipfiimmane$
nesbeneficia fentiunf,&eagratitudinis fu;
gumentahifloricisconfcribendadederuntj
horninesnififleclant, faxeos monftrent. I
prorfus,& improba fententia multorum efl
dosnihilbeneficiafentire,humanitatenon
gi,gratitudinisne veftigiumquidemoftenc
quo in cos clementior beneficentiorq; fis, e<
terioresreddi . Sed quamuis nonnulla exj:
debarbarorumferuiliingenio,&minimei
nuojitaexiftimareproclmeeft, tamen quo
cohibendahumanitatis, &benefkentia? in
©fficiaattinet,nonfatisvigilanteriftadicur
Namqueapud eos,quibusfe nonfatis Indic
mittunt,quorum fidem fufpedam habent,t
fanevulgarisiftaopiniolocum. Libenterc
beneficium accipiunt,breui obliuiicuntur a
ptum,raro,autnunqu€mgratianVreferunt.<
• iaeft naturasipforum imbecillitas, oVtimid
VcenimcanisalienusnecmeniWtua?affuefa
obiectamofTam,autfruftumrapit,atqueita;
fi pluranon videtrat menfse herili affuetw
eftaliteriherumqueiamfibinotumfequitu
profe&o barban naturaaheni a confortio
humanitatenon fecredunttibi etiam benei
entijtimentqueadhucpotiusquamamant.
longo vfu didicerint te fibi beneuolum v

prof

■n

SAtVTE, 1 1 B B R IIII. 4*f

:to & grati funt , & fe ipfos etiam dedimt.
t fane Hifpani , qui Ianaconas experti tJndosJtt-
ti fit genus hominum obfequentius ^ hero- weflicos,fi-
odeuotius.Dicant Patroni Indorum 5an *ef4Mtiid+
rdotem iibi benericum , & commoduiri w*
ifunt, nonexcedentem depl6rent,acre-
it,apud patronos prcefuleiq; etiam conte-
reoPatrenuIJum fibieife chanorern. Di-
erdotes ipfl , qui in eos fuere Jibei aliores,
ifentiantad quseuis ohfequiapromptos,
t Dci verbum videant eos Jibentiusfufci-
Sfeanimum ad noftragermane accommo-
^oscerteipfiexiguum quiddam benehcij
titi,tamen excedentes, & lachrymas illb-
idebamus , & clamores exaudieb^mus , Sc
im Jongoitinere nps confectantesveJ in-
tmebamus . Quod fi iliam noiirorum ho-
n v.rbanitatem, verborumq'3eJegaritiams
animi grati fignificationem ofncioiam,
nindis minus inueniunt jlapud jngratos'-
t benericiacoJJo^ari ia&an^faJsMa^ein
■ica : eonfuetudine mores cultioies euse- ,A

iios ne a pud ruiti cos q u i dem luol Hifpa-
ft*iunt.Quod ft cooftanrem aeftimatichem
ieritorurn jibrantem omnia iiilUffiina
rant. i ir ium iiiud e|t in ijs praefer- -
linosJ fefiores,qu»mHii.mani-

..." li p &sbeher?c:|«.
ipudlr, q . .'•; ^deeft,iai-

fcommod : co^itanteseQsliben^

iafot,q i>e :nej .'■ >s videnr.Benie

/ rum ad i r -;il!2rsdas aures
»^ei:cl>ioficit,ii Quod/i nihila,-
■te CttnitiaMnon(uni.< ;>o;iOMiosniaxi-

I : l1

..Ua

ma

'jptfeE PROCTRANDA |MDOR

jne mouere deberet, vt lntelligant Ind
gentesnonomnesChriftianosefife auaros>
ftuarios,alienorum expilatores, quodinp
que videruntrfed efte etiam humanos,bene
Jiberaks,qui fe,non fua quserant, IllosaGl
cfleajieniliimos, hos Chrifti , & verba^&e
pla feclari , vere enim glor jficant Deum , <
ftumcjue magni faciunt, cum tales eius i
ftros vident . Nsm illa , qua? de regno coel
commemorantur a nobis, deque praefentiu
rum contemptu, vel non capiuRt , vel non
le fibi perfuadent, cu fermo factis euertitu:

4&tg$. gens Helifaei laus quod externum Naam;
lepra mundarts argentum aurumque refp
graue Giezi facinus, quipropheteDomii
fui puritatem , &i"plcndorcro-,argento m
mincfalfopoiiulatoorFufcauerit. itaquep
tua lepramuJClatusetiam pofteros nequiti
teftes reliquit* Idnunc fit apknfque5qu^
fti fe feruos profitent-ur , & quam eorum E
nuspecuniam repudiauit3benefkio liber;
mecollocato jhanc iftirepetuntillius noi
fed lepraimpkti infidelitatis fuaepoenasi
fimasdant, Infidclitatem qui inalijscurao
fideles ipfi,eoruroque tota pofteritas . Erg<

$*?.#• rcmurbonumad-omnesy maxirne autem 2

mefticos fideij neque pigeat Euamgelicuu
niftrum a?grotum yifitarc , xenioaliquo re
re , famelicum cibario faltem pa-ne paicere

MuUy. dum operire,,pauperenx3 cui non eftadiui
diuitum calumnijs,& potentia eripere5prG
6k\s principem magiftratumuc conuenire
libes matrimonio honefte qiuefito coll<
xcm familiarem confilio augercynorientib

fAlVTB. LlEER 1111. W -

benigneaftare, fepulturam cisrare, eos3
runturadmorte,eripere,lites 6c dii/idia
iere: omni deniq; officij generecumula-
qui, fiquidem certiffime fciat Chnfta
mxqireligioni honore maximu,ad fpirt
trum falute viamapertam , fibi prarmm
m parari,fi verum illud eft,qnod veritas
uodminimisiftisfeciftjs, nnhifeciftis. Mmkih
De correptione & difciplina* .._

C A P. XIX,
vei o Chriftiana? diledtionls fit tiori mo-
onfolari pufillanimes , fed etiam corri» hThejffa
uietos, hancquoq; beneflcent i^parte2
peram admiifiscdrrigendisinflfri^mi-
i prartermittenda parochus exiftimare
cficubidifciplinadeuerioriscuraadhj.
fr^eaprofedtoopuseftinaximeinnatic-
rum5 quod & natura feruiii , & moribus
jue puerilibus fint,quifefeita compa-
nifi timoris ftimulis excitentur3facilc
iefleclant 3aut pigri coniiftant. Recle
Salomon fcripfit, Virga & dilciplina , >
tfapientiam. &ahbi.:ftultitiacol']igara p vmer^2^
rd.e pueri,fcdvirga difciplinae fugabit '^2,
•urfus , Non emendabitur verbis feruus :
Jeruus non pdteft verbiserudiri. PauJiS; m4fr^%
Apoftolus non foliim manfuetudinis fpi L cr "^*
?d virgam quoq; prf fert interdum . Sed
Jo& quatenuscailigatione vtendum €i v
ti Deijid certe quseritur.PIerique perfug
hr vim & metum nihil fe apud Indos
*e,vfque ad plagasdefaeuiunt', neque ve*
Deofacratasmanus,incohphesfuorurrt
.Rem pror fus inhoneitam5& facerdotali

I

I

4*®De procvranda Indor

autoritate maxime indignam eum, qui

nomen vfurpet, qui Chrifli teneat locurr

vilem carnificinam exercere./\poflo!us qt

inter csetera , quse in eo qui Ecclefiaflicse fa

prseficiendus fits requirit, hoc etiam mei

T/Mr Ne fitpercuffar3fiue3vtlegit Ambrofius^

rator. Acnequisinterpreteturin fubditc

exercere licere peccantes correptionis £

jSymL id quoque Canon Apoitolorum^cuius a T;

tft.i, Patriarchainfeptima fynodonientiofit3

Vift 45.r. te prohibet.Cuius verba3vt a Gratiano in

fyifcopum, tis referuntur/unt hsec : Epifcopum aut Pj

ferum ,aut Diaconum percutientem fideJ

Iinquentes3 autinfidelesiniqueagentes>

huiufmodi volentem timeri5deijci ab <

fuoprsecipimus^quia nunquam nos docu

Dominus^ied econtrarip ipfe cum percute

non repercutiebat j cum pateretur3non cc

nabatur. Quod fl vniuerse Apoftoli mii

Dei ab eiuimodi violentijsabitmere volty

profe&onoftrorum facerdotum percutie

feuiehdi licentiam grauiffime acceptur

fcntyCum 3z feinfeftos,&pr#dicationetr

odiofam reddant 3 quod admagnam perti

uangelij ia&uram» Fereenim Dominosi

quam3Patres3 & vltionem potius quaeren

am^quam ipforum emendationem Indi

trantur.Adde qubd a caeteris Hifpanis v

nifi facerdotum benignitate reuoeeminvC

anum nomen exhorrefcuntJpfi quoque p;

praeter infigne dedecus, quo ordinem fuui

T>ift>4$* ciunt^vt in Concilio Bracharenfi legimu!

De ckru& ium apparitores erTecli3 etiam iracundia

Yemf ca» mas escitant 3 vt & animo perturbati > &

Salvte. Liber Ilir^ mt
idecori paffim tumaltuentur.Quibusex'^^, ?#
>mnibus prouidenter in Concilio Limen- Conc Ag<i«
nnicaede, verberibus,detonfione coma?, thenf.
que in Indco defignari folitis abiHnere CapAiti,
I iufli funt, muldtandi , fi fecus faciant,
a prxfulum arbitrio . Hiciam vociferan-
rimi iibi omnem docendi, & emendandi
cultatem eripi , Indos nifi facerdotem ti-
t pro nihilo illius monitahabere, faciie
mtemnere , fi impunefe abiturosintelli-
ihilbonifpontefacluros: qubliberalius ,
► agitur , eb deteriores reddi . Pueros effe
js,&ingenio, puerorura more tractan-
li nifi praeceptoris flagellum prae oculjs
it, neque difcQve, neque parere fciant.
itnum Indusintelligatnihilfibi a paro-
) timendum, neque ad miffam venire die-
:is,neque ad doclrinam conuenire, neque
ionescurare^ChrifHanaeomnia religio- %

cia flocci facere, ebrietatem inuerecunde
, infanire in fceminas, fuperftidoneni
ique antiquum repetere,ariolos fuos con-
fimulacra adorare , omnem «iifciplinam,
leniqueipfamfunditusperire .H%c fe&
cpertos, & quotidie experiricertiffime.
facerdotum manus qui a fupplicio Indo-
ihibent,nihilaliudquam Indorum manus
s omnediffoluere. Quorurrs profecto non
:ontemni oratio, aut omnino conficta re-
Quamuis enim illi pulfando ca?dendoq>
nt , tamen hi curn dignz fepe vindicla ad-
it, tum nifi vindicetur , facile verba con-
nt. Indigent ergo feuerioreinterdum dif-
t, indigentprorfus . Horum vero crimina

Dd |

aut

i

4UBE ?ROC¥RANOA TNDOR'

aut negl igentiam fpirituali gladio ( quod e

clefla?propriym) vlcifciminimeexpedit,

interdict.a EcclefiafHca,£XCommunicatic

cenfuras ilpro vindi&a iubeantur,excip<:

cile paruipendent, quia harum vim nec

cient neque agnofcunt,& ad fuperfHtion

tenebras5facilefuntredituriEcclefiaeluce

dicSti. Vt ergo beiluas caftigare folemus

infligendo, quannukumfenfusacdolorij

rnitYpericuliminimumjeffetq;reprehenfi<

gniffimus, fi quis phrenetico aut infano

prionis gratia gladium iugulo admouer<

mucronem pedori opponeret, ac non

verberibus tuto fsuiret ih furas aut fa

quod illic mer&is inops,necem citius,

corre&ionem admitteret: hic contra falut

fa dolor ipfe rleret: ita fane in nouos E

paruulos mimme oportet cenfuris sger<

rum difcrimen fine emendatione adircr

gilquecorporea?ac fenfibiles poenaeinfli

iunt,quibus & Igduntur nihi j,& multum

noadiuuantur. Eam ob caufarn fan&iffi*:

mani PontiMces cum Hifpanos interdi

excommiinicatiohis caufa teneret obit

peculiari priuileg-io neophitos hos rr

comprehendi voluerunt . Confequens er

vtcorporalibuspoenisin v>fficio barbari

nendi finr, Eas vero a facerdoteirrogari

fum eft iupra.Qmid igitur?N®n parua?

runt angufti.ae, cum hiric facerdoxalis di

& paterna beneuolcntia neceffano. coni

dav!ndedifciplinaeneceffltas5ingeniumcj

pileconcertent.Primumigitur3quotJfup

Ijjbrq di|ferebvam^praEtoreac iudxce &ct

SALVTS.1 LIBBft IIIL 4&|

fe addifciplinam Indorum,hic profe&o
, verum fit,dilucide patet. Horum enim
P intercft ifta vindicare & pleclere . Hos
radminiftroseffe facerdomxquiffimtieft,
icquid durius defignandum erit in noxios,
ari potius manu intentari . Deinde quonia
Etoresomnibus popuiis adeffb non pofsut,
currunt quotidie peccata leuiora, quae cor-
one quidem indiget, fed non ilia afperiori
liciaria , vt cum ad rem facrani non venit,
itechifmo abfuit:tum etiamfuntquaedam,
ifaecularibus vindicari-nullomodo debet,
lilorum forurecufent,vtcum Quadrage-
;em confeffionem Indus neglexit, cum im-
rneta matrimonij nondixitfciens/cumre-
nis Chriftiana? i itum contempfit,curn aru-
s & veneficoscofuluit,& multa talia,tuc fa*
Lcclefiaftico iudicio in tales animaduerti
rtebit . Ac meaquidem fementia taxatasii
ifirtitas poenas decreto publicoefle oporte-
ilibus criminibus,quae fciret lndusfefe cer
,bituru,cum illud aut illud admitteret. Fie-
ocmodo vt plustimorispceoa iapropofi-
cuteret , tu minus odij cotraheret parochu*
utioni mandans, quodeffet lege 3ccretum»
i enim tam ipfe tanc vindicare,quam lex vi-
:tur,atq; ita & terrori effet fupplieij irroga-
k minus infeftus,quiimperaret.Quamob
am in fynodaProuinciali poenas eifetaxa-
;ertis criminibuscredo>tametfi parumc*
ihtur,fed fuura potius parochus quilibct m-
um fequitur,aut etiam iracuadiae legem.Po-
mofiue publicocanone fintpcense decreta?,
priuataiententia decernantur, illud modis

4t4^E PROCVRANDA INDORV
omnibus obferuandum eft , vt nihil paroc
manu propria vindicet.Id enim & odiofum
& indignum,& valde periculofum.Iubeat ^
ipfe quid faelo opnsfit: Apparitor autem
fifcalis,aut Lictor,aut Guatacamaius iuffa
ceffat.

Qmd obferuandum in correptione Indorun

C A P. XX.

^ VA ln re tria precipienda funt.Vnum vi
>fas vi ndidx exponat,&intelligant ipil
cornpiuntuf, mitius fecum agi quam prorr
to.Et ne tam iracundiam,quam difciplmam
terpi etentur, non irafcatur & faeuiat in fuis
in Dei ofrenfis . Turpe enim eil valde, vt,fi i
atque Indum mula? fuse fcnum ferre celTari
viderit.autnon prompte imperatoscibosa
rentem, nimis famiat: eundem mox &adi
rum,&idololatrafciensvix contingat.Hir
diaexardeicunt in parochos, hincomnisd
plina contemnitur . Magnopere ergo curan<
eft,ytcaftigatio difciplinaecaufaadhibita,
vItionis,autiracundiseimpetumpra?feferat
cundapra?ceptioeft, vtconfeftionis S.icran
to3& exiftimationi diligentiffime confula
Ea enim funt ignorantia ifti,vt facilefibi]
fuaderepoffint,cumad confeffiones facier
accedunt.jPatrem,qua?exil.Iisaudiuerit,acr
poftea . vindicaturum , ac propalatnrum, lta
hoc ti m ore corr epti £ m u 1 co n fc i en t i x i\\x '
r^era non admodum curantes , faeiie ficla
mendoia* confelftones fictent,rare verita
integreaperient facerdbti.Qni etfi multum
pandiin rantofaeriiegioforent,camen quod
7 : ' . I

SALVTE. LlEER II IT. 4*?

non porTumus,ex duritia & imprudentia
chorum occafionem non exiguam tam ma-
Lii exitij haberent . Hoc ergo quod eft om-
igrauifftmuni,infacerdotali feueritatein-
ncdummodisomnibuscauendum eft. Ac
tatomninodifciplin^neruumtantifperde- ^
ari,& infringi , quam tam falutaris^tamque
fifarij facrameti exiftimationem prodi.Sed
(t vtriqs rei confulere prudens charitas, fi
effionis forum longediuerfum effe&ver-
l re fsepe perfuaferit 3 £1 nihil in confeffione
tum,etiam alioqui cognit;um pleclat,vt ma
fylum quam proditionem corifeffionem ef- '

gnofcant.fiblandeillic^&paternefegerat,
tante cqnfeffionu tempore a feueritate ab-
at, fife grauiffimas poenas daturumdoce-
tenuiffimam auditae culpa? reuelationera.
•embperfpiciendum eft, vt fupplicij mo-
s fit5qui femper paternam & Ecclefiaftica m
entiarn redoleat . Argenti modica quaedam
|a, conieclio diurna in .compedem , plagae
ipt interdum infiidx, f^uiflimiim omnium
;um detonfio, que-.extrenia? ignominiae a- ,
Ehdos loco eft . -Neque mirandu^aut ab Ec-
iftico inftituto alienu exiftimandum, fi id
ipoenseadhiDeantur^cumfacris&atuiquis r>*7?.4<-«>
nibus non rarb verberum mentio fiat. Ni- Cnmheam*
fiim quodadcontinedosinofriciohoffiines '">
repoteftjEcciefiafticacuraafealienumpu-
ed quicquid in hac tam -magna quasftione
ipitur5imbecille eft3& ieiunum3nifi vndio
tusaccedat , qua? doceat de omnibus . Mig-
mim eft do&or Charitas, vt fanclus-Chry- Jjfom^.in
musait, Haeccumfyncere&germanefalu-'1^^ ,
Dd j tem

D!

vftft ©« * & O C V R A V 5D A 1 N B @ R V
tem fuorum affe elat, docet plenius & certiu
quando indulgendum,& quando vindicand
&quomodQ,&quatenus.Huicvnire&eea
jnis cura eommktitur , vc lucrifacere frat
«nm minimo ipfius difpenfio ftudeat.

DeCatechifmo & Catechijld udio leuand\
G A P. X X I.

^Binceps de catechizandi cura dicendun
*quoc*tera,quxdi£ta funt,omniapen
feruntur Eft autem ea pars , vt neceffaria n
me,ita moiefta &kboriofa fummopere, f
©puseftdiiigentia tracletur . Multaenim
qu* faftidium faciant , multa quae quamuis
ptum > &alacrem catechifta? animum tetar
atque debilitent.Et re quidcm vera detrad
queftus fpecie,quae plerofque ad id oner is \
nendum mouet,ac muitolongius reiegata c
lute flagitiofeque viuendi licentia,que nor
cosallicit^fimodeftetemperanterg; viuen
feft, vt Euangeli j miniftrum decet , magnui
& perdifficiie inter Indos velle verfari, &
jhftituendis perdurare,pr6pterea qnod g
Titartum iniucundum, tum humile , tum
inoleftijsplenum apparet. Sed huie morbo
omnia bccurrendum eft, & remedia quzr
fecundum Deum, quibus ea peftis depeliat
animo . Solet autem taedium , & triftitia pa
ex opere ipfo catechizandi nafci , partim e
dorumingenio.&natura. Opusquidemij
nidesimbuendi moieftum eft,quodeader
piusac propemodum femperinculcanda
«ritaquciila valdc, & elemeiitafermonum

m

SAIVTB. IIBER IIII. 4%f

juchis omiffls ad perfecliora ferriconcedi-
,fed lac femper paruulisin Chriflooportet
e. Huius autem a?gritudinis leuanda? reme-
exnulloalio melius.peterepofTumus,quara
Beato Auguflinoineoopere,quoddehocip-
irgumento, ideit,decatechizandis rudi.bus
ipfir, vbiinteraliaficait. lam verofi vfitata CdPt2jt$
paruuliscongruentiafipe repetere faftidi- At'
s,congruamus eis perfraternum , paternum,
ternumque amorem,&c:opulatis cordieo-
netiamnobis,noua videbuntur.Taatume-
nvaletanimi compatientis affeclus, vtcum
africiuntur nobis loquentibus,& nos illis
centibus , habitemus in inuiceni , atqtfe ita,
illiquiaudiunt,quafiloquanturin nobfs>&
sin illis difcamus quodammodo quoddoce-
is. JNonne accidere hocfoletcumlocaqua?r
m ampla & pulchra vel vrbium , vel agro-
m,quagiamnos faepe videndofinealiquavo-
?tate praeteriebamus , oftendimus eis, qui an-
inunqua vidcrant,vtnoftradele<ftatioineo-
m deleclationis nouitaterenouetur, & tanto
igis,quanto funt amiciorcs ? Quanto ergo ma~
jdeledari noSoportet,cum ipium Dominum
n difcere homines accedunt, propter quem
fcendafunt,quaecunquedifcendafunt3&ineo
mnouitateinnouan?Hucacceditadc6paran-
m Isetitiam quod cogitamus & confideramus,
quaerrorismort;e in vitam fideitranfeatho-
o.Idemin eodemopere,Cogitemusquidno- Cat.10^
s praeregatum fit ab ilio , qui demonftrauit
>bis exemplum , vt fequamur veftigia eius,
li cum in forma Dei eflet, femetipfum exi-
iniuit formam accipiens dc c«etera,vfque ad

ponessQ

; , .1

:

'*£&;$•

fMefcz.

MM 1\.

42$ BE PROCTR A N DA TNDORVft

mortem Crucis.Quam obcaufam?Nifiquia j
cluseft infirmus infirmis,vt infirmos Iucrifa<
ret? Audi eius imitatorem alibi etiam dicente
Jiueenim menteexceffimus,Deo:fiuetemper2
tesfumus?vobis. Charitasenim Chrifti compi
litnos iudicantes hoc, quia^nus proomnib
mortuus eft. Quomodo enimparatus effet i\
pendi pro animabus eorum, fieumpigereti
-clinari ad aures eorum?Hinc ergo facrus eft p<
uulus in medio noftnim tanquam nutrix i
tiensfiliosfuos. Nuenimdelecrat, nifi amori
nitet, decurtata Zc mutilata verba immurmui
re> £c tameri optant homines habere infanti
quibusidexhibeant. Etfuauiseftmatri minc
manfa infpuereparuulo filio3quam fpfamma
dere ac deuorare grandiora. ^Non etiam re<
4a£ de pe&ore cogitatio gailinae illius, qux Ja
guidulisplumisteneros fetus pperit^ fufu
rantes pullos confracra voce~ aduocat, cui
Blandasalas refugientes fuperbi prseda fiunt i,
tibus. Si eniiu intelle&us deleclat in penetra
biis iynceriffimis , hoc etia intelligere delecfo
.quornodo charitas quanto officiofius defcenc
ad infima, tanto robuftius recurrit in intimap
bonam confcientiam , nihil quserendo ab eis,
quos defcendit, prxcereomm fempkernaml
lutem. Hxc fapientiffimus, & Bei arnantiffim
Pater,qua?fitranquilloanimI vultunonobit
infpiciantur,vel fola fufficiunt,omnenima?r
rem ,£aftidiurnque depellere^ &ad tnutriend
parutilos Chniti magna fuaukate inuitare.N
^ue alienaab hisaureum illud Chryfoftomifl
inemNoneft^inqui^c^antasfaftidiofa^ficeni

leg

SALVTE. LTBER IIIL 429?

k illein Paulo, quod nos:N6 eftarobitiofa) ffomil$fr
ioresnatu videmusfapientiavpra?celletesvi~ im.Cor*
culiberis fuisiepe balbutire:&idcufaciik5 i.for.13»
:reprehenditeos quifquaVneq; ipios rei illius
let , fed digna laude adeo ■ videtur?vtquan-
,m improbi fuht,qui inftituuntur3p-erdurent
len ipfi hortando, turpia caftigando,. horum
I nihil pudet „Non eft en-im faftidiofa chari-
ffed,ahs aureisomriiumquos compleclitur^
ategit.Ita Chryfoftomus charitatisJngeni-
expriniit . Qiiare nequd infantilia -dedigea-
, neq; afftdua repetitione ta?dio afficitur.Ea-
1 enim repeter.e mihi quidem nonpigrumv pfoiip.%»
uit, vobis autemneceilarium.Nonnevide-
^ artifices eadem ipfa cumfaeiantj&raodo
emrepetant^nihiltametifaftidire, fed lucro
iusintentos vehementer deIectari>Nam&
harsedus, & cantor, & grammaticus,& Judi-
jifterrudimenta eadera inculcare rion mo-
eferuntj quod eadocendoqua?ftum arnplio-
jfaciunt.EtprorfusihdocT:rinaClirifti,quat -
ceifenteiarnautdeferTo dicuntur>q.ua2q>ip-
ict Janguida putat,ea farpe vehementius Deo
agente^auditorumaniniospermouent. <5po- -
;■ nobis accidit,cum xonfeffiones- peccatorii-
tiinus, &/feifi lamalios atquealios excipi- ' ,-'
s,ta nobis frigide loqui vicieri , & faftidiose, ' '■
ipfi nobis diiplicearrius, & tamen illa ipfa ,"* f
guens y vt nobis videtur,& toties fingulis re-
ltaexhortatio, pra?ter fpern noftram,Iacry-
sacfinguItus,intimosexcitat,decIaratquere
1 poenitens,noua ilJa iibi & mirabilii videri>
hi quidem faepe itaeuenit,& tamen fa?pe con-
, cum mihi ardenter agere viderer^& ad ftdu

clea^

M.om.u

~0mm

4%0 t> I P ft "6 C V K A N B A IN©IR?j
ctendum quoque lapidem efficaciter loqui , t
tuens vukumauditorissdeprehendi olcitani
vt fatis mihi perfuaderem, neq, qui rigat e
aliquid,neq;quiplantat,fedeuquiadminifti
femenfer.ninanti,& datfru<5rum,cum vult.I
fum ergo repetendi, & inculcandi eadem tsed
magna? mercedis eft, &fru<5rum habet copi
fum. Quodfiabiedrum&indignum nobispu
rilia ifta trathndi munus recuiamus,pra?terq
<quod & charitatis vacui , & fuperbia? pleni, n
bisfufpedh efTe debemus, & ftultiproriusq
certalucranonamcmus,incerta magis&pei
culis plena fedtemur ,hoc igitur vt omitta,qu
fohonor & dignitas,apudquem tandem a»f
siatorem collocanda eft ? Deumne , an homir
iudices intuebimur?Siquidemhominum iuc
cium refpiciamus , nihil abieclius Pauliof
cio,quippe cum pro magno diceret,Nanei
befcoEuangeluim,&, Nolierubefcereteftim
iaium IefuChrifti,neq;me vincTum eius.Talia
ratapud homincs exiftimado praedicationis
uangehj. At apud Deum ? Nihil Apoftolatu rc
iusin terris. Principesconftitueseosfuperoi
Bemterram.ParuuIos igitur Chrifti Euange
lacfte nutrire,vile : Indos3 gentemdefpedam
fordidam erudire , viro graui indignurn.Ita :
Be mudus exiftimat . At apud Deum nihil f ub
Hiius, nihil gloriofiuSj&reuerainEccleiial
nihil Apoftolicum magis. Hocenim proprit
Apoftolorum eft.Neque enim Paulus tanti
fuum effe putabat fapientiam loqui,fedpat
idquide& rarcynec nifi lnterperfedos.Ca?
risveroquid?NihiI, inquit, rnearbitratus fi
feirg inter v#$ aifi lefum Ghriftu&i5& hunc c

cii

JAtTTl. II bir TIIL 4ii
um . Neergo vik habeatur officium3quo4 /
Angelis modb commifit,fed & Chriftusip-
fcepit . <^antoq;quismaioreft,tantoeurn
\s decet ad lfta defccndere exempIoChnfti,
upuftinus optimeadmonuit.Quodfapien-
|m fecum reputaret parens nofter Ignati-
cietatis iefu iniritutor firmiffimaacperpe-
onftitutionefanxit , vtquicunqueprofe£-
Ejpj facerent, qui gradus eft m noftra focie-
fublimior , caeteris votis fuis conceptis 3c T&t$.
-xprefseadijceret.Etpromitto peculiarem Ctufts
m circa puerorum eruditionem . Vt noririt
-i omnes rudimenta Chriftiana* doitrinx
folum viros^quibusdifcereopusfit/edetia
os docere tam effe fuum,vt nifi fide Deo vi- f
i3huic muneri deefte rion.poffint.Itaque no*
on iam de iaude, & palma cogitandum eft,
ad rudes catechizandos accsdimtis,fedd©
potius liberanda. Euangehzandi enimpar-
s neceffitas nobisincubit, & vae nobis §1%
neuangelizemus. ^

yefruclu ex catechit^ndis Indk Jp.tr mdv*

Cap, XXII.
Ihiltamen aequelaborem catechizandiaii-
get & taedium , ac ea cogitatio , quod operae
iumnon fuccedat. Hoc etiam Auguftinus
!rtit,Fadt,inquit -Joquenti uedium auditor p^^n
lobilis, non quia humanse laudis nos auidosf rH^€ l9it
decet , fed quia Deifunt,qua? miniftramusa
uanto magis diligJmus eos, quibus loqui-
', tantomagiscupimus,vteisp]aceant,quag
omm porriguntur faiutem:quod fl non fuc-
t,contriftamur , & frangimur, quafi fruftra
ram contcramus. Huic rrioleftiffima? cogita»

lioni ~

. •: .

■

%Xim.z.

.431 DE PROCVRANDA I N D O R /V

tioni ita occurrit.Confoletur nos3inquit, D
mcuirnlludexemplu3quiofFenfishominibi
Yerbo fuo, & tanquam dui um refugientibu:
tiam hisj qui remanferant 3 ait3 Nunquid &
vultisabire?Satis enim fixumatqueimmo
debet corderetineri Hierufalem captiuar
huius fsecuii Babylonia deciirfis temporibu
berarijnullumqs exeaeffeperiturum,quia
perierat3 non ex illa erat . Firmum enim fui
mentum Dei ftat habens fignaculum hoc:N<
Dominus, qui funt eius,& recedat ab iniqui
omnis,quiinuocat'nomenDomini . Iftacog
tes & inuocantes Dominum in cor noftrum
nustimebimus incertos exitusfermonisnc
propter incei tos motusauditorum , delecSla
que nos ipfa etiam perpeifio molefbarum
mifericordi opere, fi nqn in eo noftram glor
requiramus.Tunc enim eft vere opus bonun
acharitateiaailaturagentisintentio, &tan
adlocum iuum rediens,rurfus in charitate
quiefcit. Ha?c Augufbnus.Itaque periuadei
primisfibi 'Deiferuus debet Jaborem iuun
quidemDeopiacet,nunquarneffeinutilemj
fe:fru&um veroinelecbseffe certum, proj
quosomhia libencer iuibneredebet vt Pau
in caeterisftnon confequacunquod cupic,
effe mirandurii > curn & Apoftoiis id cre
conbo-erit , & Angelis, qui videntfaciem
tris in ceelis , qui cum impijs etiam ad tute
dati fufit.nihiIpra?term'ittunt3quodadilloi
falutem pertinet,iuxtapra?lcriptum Dei, <
tarncn tam mnltSs penre videant . Qiiin
quoque 'Angelorum " Dominus idem toltfr
in ie! qui abo folum diuma fua concione de
'■ '.'■;"■■ ; ne

SALVTE. ITB IR tll I. 43|

ritserionflexitanimos hominum3fedetiam,
eorumprauitaseftjrcagisaJienauitafCiCon
tem vei 6 Dei prafdicatorem doccns , & non

iinumgIoriamqua?rentem3conueriusadre-.
osdixitjNunquid&vosvultisabire? Vtin- i^-&
gamus ardorem quidem proximosJucrandi
imumefiedebere^iedtamencumpertenon
rit3quominus votaiuccedant3 fummequie-
atquetranquiJlum.Non ennT^vtdixi-jperi-
Dteftcharitatisopus. Hic igitur humiiiter
mm cogitanda iunt.beinde quoniam debet,
irat, arare in ipe fructus percipiendi , certo i« C$r,&*
?erfiiadeatcatechifta,fru£rusfuturos maxi-
^atquemirabilesiaborisfui.Namfi opinio-
vcifegnitie, veiairibiticnecrtarum caiigo
ttur, iercniique oculisres Indica? iudicen-
^oneildubitandum, quinJab©re5 cV moJe-
onge maior appareat qustflus animarii. Hoe
folum viri religioftores5&rexperiuntur,&:
licant, verumetiam prudentiiinrius quiiq;
iarii}m3quidiuturniorem vium horu.m ha-
potuerunt, Et furgit quidem pauJatim,fed
idiemaiorcopiofiorquemeffis^ ac pro i»«
o^ cV natura iftorum ctiam gratia ipfa Jentt
fpeniaquodammodo videtur3 retamen ve-
>n cefTat . Toile auaritiarr^adhibe vitar intc-
£xemplum5 procaptu Incorum opiiiones
mvanasrefeJie3 viahi veritatis demonfira, (
ehisdiligenter inrjfte minifter EuangeJij,
gotefruar Dcmineldu Chrifte, ^tcopio-
meffem,& Jatam futuram intelligo. Secl nos
operandoceffamus5&propcratas3acplena$
esftatini vclumus. Noneiiautem ta]eRegr !
i)ei,pr©rlus ncn eft taJe,fed quaic Chriflui
.■>»•'■' «xpofiut;

I

4H BE ?R0 C#:ft ANtrA INBORV

%I4T.4*- expofuit,Sic cfUnquit , Regnum Dei3 quen

modum B homo iaciat iernentem in terra3&

rniat3cVexurgat nodte & die,&femen germi

&increfcat, cum nefeitiile. Vkroenimt

fruclificat primuni herbam , deinde fpicam.

indeplenumfrumentuminfpica. Aduerta

obfecro noftrurn effe fementem iacere in t<

Mccl ti idque iu-xta Ecclefiaften mane , & veipere,

faciendum5 quia nefcimus quidmagisoria

hoc an illud5& fi vtrumq3 fimui3n>e]ius erit

queetfidormiendum eft aliquando, & va

dumDeo, fedtamen nullo niodo abopere

fandum,fed furgendum nocte, 6e die. Et lia

rnen "fepukum lateat,neqj nos iaboris noftri

ceffum vidcamus,fuftineridum tameq; eft,

nobis etiam nefcientibus femen germinat^

crefcit.At neque properandum eft nimium.

flatim plen* maturacqi frugesexpe&anda-

primum herbam quandam emafda externae

riei,&fignificata^Chriftianitatis grateacci

fnus, mox calamum vifuri robuftiorts fidel

"ftremb pienos gratiav&charitatis fruciusd*

temus.Hoc non in vno quouis Homine tanti

uator nofter vokiit intelligi,fed multo mag

ipfa hominti multitudine,qua Euangelici i

msiaftusattingit.Senfimenim vocatio Dt

Tes fuas ex-erit, & euulfis tnhulis , & cardu;

rorum prseparatur terra futura? ftmenti |

fenfimque coelitusaffiuentecliuini fauoria

bre, nouumgermenin ChrifidoHtur., er<

niaturefcitinfrugem.Ergocoeleftisoraculi

fpicua promiffiondconfi.rmatusEuangelici

perariuscertiffimeintelligat laborem fuui

. fffeinanem, fedmagnaemolumentafaluti

i . «i;

8 A ' t V T 1. t T B S Ri 1 1 1 T, %|

urnallaturum, quiaqui promific, fidelisefti
?gare ie ipluin noo potefr,raifi etfi iucceflltii
rclum sple non yideatquam vtJlet citOjin-
um ne tarde qujdem fonai (is,- quia fieri pd~
quodEuangeliumhabeta.vfaliusfi^qui fe- U*»..
it^aliusqui metit. Sed qui mecit,me)cedenv
pt,j& congregat fr uclum in vitam etex nanf.
tamenfibifoli metit,merccdemqi* accipit,
otiusvt&qui ieminat, fimulgaudeat \ 8c
nctit. Siquidem omnes in Chrifto .vnum
» Addo etiarii in pr*ieiu'i fruciurn iabons
ri, &cu magna iuauitatedececpi 2bijs,qui~
■n iuam iacbnt in Domino, &commiffoof-
non defunt,fi quadecetpatientia,' & longa-
tate, quos Deus expeftat, ipfi quoque expe- ,
non'dedignentur. Nequeenimfrii&usafi luu'\
rnifiirjpatierma.

Qmdrefletde Catednfnw dkmdum

Cap. XXI II.

)canimo inftrufiusquiad trogahdumdi-
.ini tritici menfurarriaccedic alacer,- fiqui-
bilarem datorem diligit Deus, qut traditu- t.c$r.
t,tum qua raethodo, & ratiqne cogi tare d^»
tinalterofideIis,inalteropruderisfit.Qu"aB
nouasgentes, rudesFidei populos dqceri
teac, &. quibus ea rationibiis , vr animo hx^ -
int,ef(jcrqueat, quoniam prsecipuuseil
lcopus catechizantis,- noua diipu- ■
. tationeexplicandum

cfia t .

Witiis LlBRi.QV.ARTt. ■

Ee 4 i>i

j
I

i

HcmX
iJim. i.

^ugufl. fe
catecki. rud.

ht 04913.

Uoatt 4..

JSanh. 22,

4& ■ DE

PROCVRANDi

I N D O R V M

S A L V T g£
LIBER QJINTVS.

Tink Chrifiiam doSrina ChriSii cognttio&

dileffio»

C A P V T Io

j^SQ^S I nis legis Chrifttis ad falutem 01
' nicredenti, &fihis pr^ceptich
HgJ ritasdecordepuro, &confcient
, bona,&.fidenonfidta. Hicvniue
i^U&S c fa doftrihaeChriftianae fummae
'qtachihilaliud commendat qiia
Chrifti fidem per chkaionem operantem. Pr
clareD. AuguftihusiJIaduo hisverbis ccllig
Omnisfcriptura diuina,qua?antc fcripta eft
pranuntiandumaduentumDomiai,&quicqji
poftea msndatum eft iitcns,& diuina authorji
tefirmarum,Chrifturn narrat, & dilefl:i<jB
monet. Haecvero duovnumeffe qucdamrho<
Ioanhes aperte docet: Hoc eft,inquit,mahdj|
tms vt credamus in nomihe fili/ civs Iefu Chi
fti,&diligamusalterutrum, ficutdedit;mand
tum nobis.Eteniminhccapparuit chantas E
in nobis, quohiaDeus filium fuum vnigemtu
mifit inmundum,vtviu2musperetim.Vei-e<
so&fincmChrifium,&finemcharitatemjci

ptura dicit: vere in illo verbo legem pendei
Diliges,&pIenitudinemeffedilcftiorem:&v

re mhilominus in Chrifto euacuari Jegcm,

impler

3ALVT8. LlBIR T- W

)leriomnia,fiquidemnulluseftaliusdiuinae
itunonisfcopus,quamChriiluscognitus $*
:clus, Etenim vita aeterna eft cognitio Chri- lTm.%*
•era&perfecta. Naniquidicit fe noifeeum,
landata eius non cuftodit,mendax eft . Q30-
| igitur dua? funt rationalis natura? paiies:
m>io,&appetitio,du£humana! vit* ratio-
,contemplatip&aftiQ,duo<juoque funtdo-
na? Chriftianar lumina, eognitiq Chrifti , &
ftio, necefleeft duasetiam effe do&oris E-
jelici fun<5tiones,docere,& exhortari,atque
:rin^omnis,&cognitionisriniseftChriitus,
lisexhortationis, &a&ionisfinis eftchari-
Porroco^nitioChrifti, quam Fidemdici- ~
,fymbolo traditur , charitatis omnis a&io \ %
alogocontinetur.Ergo pnedicatoris Chri-
li eft,& Fidem docere,& mores iriftruere. A
Jveroinchoandumeft,finequa impoffibile Heh \u
>lacereDeo,cuiusauthor, & confummator mki*m
:hriftus.Qjiamobrem iilaprima, ac pr$ci-
cura eife debet miniftri Euangeliei, vt gen-
s Chriftum annuntiet,cum fit nullu<aiiud
enfubcoelo datum hominibus ad falutem a% 4*
requendam.Nequeverdpoteftquifquam a- i ^.5.
fundamentumponere, neque eft aiiud o« ^m.\o€
n,neque via aliaad vitam xternam.chriftus
>aruulis, cibus grandibus. Chriftus Alpha, Jfoci.
I & principium fapientia? totius & fmis.
tiatChriftiminifterqu^rerequidalfuddo-
quam Chr iftum,qui fa&us eft nobis fapien- 1. Cm v
&iuftincatio, &redemptio. Abfintprocul
stico.rum calumnig .Chriftum nobis elfe om-
:um di(cimus,&nihilprafter hunc fapereo-
:crc,non tam fumus ft ulti, vt iccirco minen- '.

Ilp1

».#•

v4&'l$*

#^DE PROCVRANfJA iNBORf
dum m peccatisientiamus,quod Pauiusexe<
tur5aJioqui quomodoChniiusvitaerit, fi n
dutti peccato mortui fumu&?Itaque'& dixt3&
am Chriftiariae pra?dicationi_s.hnem effe Fic
Chri(li,nbn tamen onofaro &moi tuam,&qi
P4iulusnihijifacit5iedviuami!Iam3&efh'cac
& fruduofam, qux: per diiec-fionem opera
C^TamobremquidFidesChriiliana habeat,
indequosmoresexigat, diiTerenduniefr.

Cbrijli annuntiandi 'curam pracipuamejps
deberc.
C a p v T I I.
ILflhi veromonirri fimilefempef eil viil
^Tj*- inter tot millia Indorum Chriftiano no
ne donatoru tam effe fariim,qui Chriilum ag
icat, vcquoi Bpheli; oli>n Paulode Spintu i
cio refponderunt , poffint hi deChriitoi
Jius vfufpare • Neque an fit Chnltusyaud:
nius. Cum vero iint hzc pnina elernehta ierr
numU)ei3ciimq, nihiiahudihibnet ommsh
pturadiuina5quid ciuia?puterhu>dffe, quod
in hor Iqcoconfirfunt aiiquando catechifrae
Chrilfum oftendant , atqne imprimant fm
Neophj^torum? Narn -fipaulb cunpfius. inter
ges, vixplenioremdeChriftanotitiam in {:
jfifque reperias quam de Petro5aut Paulo,aur
nide,aut aiio qiiouis hbmioe,interdum itan<
iccidk his ChriiH comembf ati'o,ac n de Aen
mt Rorhulo mentiofieret. Qjod rantum Eq.
gelij dedecusjtahtarh Chriilianinominiscon
tnelurn nefcio quo fuimine (ktis vindicari p
*fe exiftimern, vt homo Chriftiahus, & an
Um viginjiiaut crighica ceren* Eccieiiain, ro

m

Salvte. Liber ¥. ; 4*f
[eChrifto,nequequisfit> neque verb anfit,
rfusrntelligat. Acdocentmulti nefcio quae
ola,quidam prappoftera omnino, pleriqu*
iftum quidem annuntiant, fed itacurfim, 6$
:ure, vt nihil hic magis Indus confiftat ani-
quamincaetcrisomnibus. Hxcergo prima
laxima-Euangelicicatechiftae pratceptio fit,
[eophyti^s Ghriftum tcneat, & memoria , zc
lligentia menteque tota,quantum capax m*
at.&t quamuis res notiffima fit3 qua loqufcry
jfqueteftibmegeat, tamendigrium eftpri-
lEuangelijprardicatorescontemplari, quidl
nerint, &qub omnis eorum Tpedlarit ora-
Achriftoinftrucli, ,&redemptimhilaliud
mChriftum Magiftrum,& Redemptorem
petuo loquebantur.Sxueenim Apoftblorum Agef2-.j}
icipem Petrum cum plebe, cum principibus jo;
Korum,cumgenti-busdiflerentem,iiueSte- A^1%%
nunf,fiuePhilippum,fiu^Paulum,& Barna- ^.l?.I(ft
ladgentes, fiueiblum PaulumadgentesTae-- ,7.
erba faeientem,fsepe -adpopulum Hebrxo- a^.z^z^
i,fiuec*terosomties parentes,'&praeceptq-_.
loftros fpeclesme vnam quidem concioneni
enie$,inquaIefuChriftiDei noftri annuq-
io non vel totum argumentum pratjonis fit3
certipracipuusfcopus, -quqcaetera tandeni
rrantur. DeEpiftolis fupefuacaneum eftdi-
j, cum qusuisillarum pagina Chriftum lo-
tur.GurhocPNospraedicamusChriftumcru* h€&*
jtum,Iudaeisquldemfcandalum,gentib;u'sau-
iftultitiam,ipfisautem vocatis iudatis^atque
ecis Chriftum Dei virtutem , & Dei fapiea-
n. Haec eft , inquit, virtus Dei ad f aluandui% ^an, $ ,
Jeifapicncia ad docendum,fiquidcm, & fra-
, Ee 4 '«a»&

I

44® E>E PROGTRANDA INDORV

tia5& veritasper lefum Chriftum fadaeft.']

hilergoaliudoportdtfcire, neqs aliundevii

&falutem fperare.Merita Pauius gloriatur:

id diuinitus daturn, vt myfterium Chriili exc

£|^/"3' lenteroftenderee.Mihijinquitille^omniiimf

clorumminimodataeftgratia hxc ingentil

^uangelizareJnue{tigabilesdiuitiasChrirti3

ilIuminareomnesqua?fitdifpenfadofacram

ti abfconditi a faeculisin Deo. Itaqueglorian

addit,proutlegentespoteftisintelIigerepruc

tiammeaminmyfterioChrifti. Wequevero

uangelici tantummodo & Apoftolici ftudij i

Chriftum mundq indicare, verum etiam P.

phetica?,&Legalisxtatis,quandovelut paru

tenebamur fubpafdagogoconclufi ineam fi<

qua?reuelandaerat:Nam&tunc, & longe ai

cumprimum hominiDeus innotuit, omnia

gefta,& fcripta Chriftum prarnuntiabant, Ch

ftum fignificabant, quemadmodum Apofto

Petrus qftendk: Huic omries Prophetae teftin

nium perhibent. Et Paulus ApofWlus velam

veteris teftamenti in Chrifto euacuari . Et i\

Dominus praedicaturqs difcipulos inftituei

Omnia qua? fcriptafunt in lege,&Prophetis,

Pfalmis de me . Qjamobrem cum omni homi

in Chrifti cqgnitione falus pofita fit , cuius en

nentem fcientiam tanti fzcit Apoftolus, vt p

i Jla castera ftercus putet , hxc prima,h*c porif

« ma,a;c propemodum finguhris Chnftiani ma<

ftricurafit,&infat'igabilisardor Cnnftum/a

nuntiandi, chriftumdocendi, vtcnriftumot

nesagnofcantaminimo vfquead maximum,

lamque propriam fui muneris exiftimet vocei

K*Kl*« cognofce Dqminuflae

®dlp

g» Cor 3.

l mU 24.

fhil^

5ALVTE. IIBER V. 44E

tra opimomm eorum, quifineChriWi notih
tiapojfe aliquemfaluum ejfe v&-
! lunto

C A P V T III.

Vaecum ita habeant, vix fatis mirari pof-
fum^quidpr^ceptoribusqaibufdamfchola-,
5,viris certe grauibus noftri fxculi in men-
venerit,vt nunc quoque temporis poft tan-(
euelatumChriftum fineChrifti notitia fa-
ncuiquam aeternam contingere pofle con-
ent.Q^brumopiaiotam mihi femper vifa
c modo quoqj videtur abfurda,vt nnllo mo-
ubitem antiquos patres Auguftinum pra?-
m inhomineChriftiano nedum Theologo
;fteid accepturos Fuiffe^ac nefcio fanean et-
i feueriore cenfura tempgrare potuiffent 3 a
tamenpropterauthorum&eruditionem^&
icemabftinendumnobis eft, quorum vefti-
otiusfolemusfequi, $ed illud &,libere &
dicendum eft3non dignam Theojogo efla
:ntiam, qua? nihilin facrisliteris, nihil irt
:is Patribus firmitudinis habeac,tant'um ,hu-
iquadam fufpicione introducla propter eo-
infinitam multitudin&ro , qui in hoc nouo
ta longa setate Euangelij luce caruere, qui-
ditusineoelumomnispnecludi v.idetur, fi
lutem fderit Chrifti notitia neceflaria, qua
s humanis ita labentibus confequi nullo
o potuerunt , ciim haberent nullos Fidei
ones . Qn,fd igitur?inquiunt . An hisomni-
mpoffibilem effe falutis viam fentiendum
lquorumpoteAatenon fuitOceapo traie-
b Buropa prgdicatores accerfere?ipfos vero>
' ; Ee .% fpontit

I

l^iBE FROCfRANDA INDORV
fponte yenientcs fero tandem poft mille-c
dringentos annos viderunt ? Q^iin potius co
fremianuam illis aperimus, & notitia fibi c
ceffa faluos effe poffe cenferpus ? Rigidum ef
nim,& a Dei>qui omnes homineiyult faluos
ri,charitate alienum3 vt ea exigat, quse neque
fedat, &homines per fe praeftare non poffi
Ha?cilI6rumratiocir!atioeft,qiiaeoquoque
pulfi funt quidamyv£ fine Fjcle per naturalerr
tum cognitionem falutem confequi lftos f
4e conridant,quorum iententia,tametfi Cath
ci ipfi ftnt,tam eft aperte hsererica,vt nihil m;
repugnet Fidei, quam fine Fide faluum eiTe
minumquemqu^m. Porroalij inde pedem
'ferentes,neex tam lubrico, & periculofo 1
in prarceps fefe darent, tutius illi quidem,
quam confentanee ipfi viderint,afferuerunt :
Fide quidemneminem efTe faluum, fed tar
Fideiiihilaliud deneceffitate falutis opus i
cognofcere , quam quod naturali duclu inte
gi poteft. Qjafi vero Fides ab Apoftpiis nece
ria.definiaturadilla percipienda, quaracres

$em>t. ramundi perea, quae facla funtvifibilia,c
nofci poffunt, ac non «potius ad eaqua? in

&Mmi* hominis hon afceaderunt, hobis yero reu<
\iii DeusperSpiritum fuum. Nam ad natu
'lia^ieceffario cognofcenda natura ipfanoii

jfriMi. queadeb deficit, Fides vero eft fperandar

• fubftantia rerum , argumentum noa appar

tium..Qnae-ergo nonappar.ent, ideft, fupra

pcum,& rationem hominum' funt,de quibus i

frc!.{« bitur, Piurima fupra [Qnlum hominiim oft
fafunttibi,ea per fe ad Fidem pertinent, <
cera vero peraccfdens.- Igicur ytrem prop

SALVTI. ITBIR VT* 443

ngam , poft nouum hunc eundemque va-
imum orbem inuentum noflri T heologi ta-
:cepcre&docere,& fcribere,cum per-mil-
ladnrigentosannos, nequein iacris', neque
:holafticis Do&oribus veftigium eius ien-
ix extet, quod equidern fciam , qum orri-
corlientienter affirment /ine expliata Fi-
)hrifti rieminem eflTe faluum. Hanc autern
n^ 'fenteritiam ex quadam Sancti Thomse c^ In$.d,2g.
one confirmandi occaiionerrf libenter ar-
terunt , de primum venientead vfum ratio-
quem ad Deum conuerti , ~§c pofle y &debe-
ult, atquee vefngio (i faciat, gratiam iu-
cationis accipere. Ex quo coliigunt nihil
modipuero opuseflealia cognitione quarn
i honefti , quod pro illa aetate poteft agnof-
. Horum , pro lodorum falute patrocinium ^
tbentius ample&erer, quo mehuius caula?
ioiiorem profiteor , ni(i valde reuocaret,
dadPatrerh nemo venitriiil per Chriftum, lom.fa .
d nulJaaliaeft via, quaeatur, .nullumaliud ia*n> 14«
um, quo intretur ad vitarn. Acrequidetn 1*mm^»-
i,(ipoteft fine Chrifti notitia falus effe'au't
itia, ergo gratis CJferiftus praedicatur . Fru-
Apoiioii mittuntur in 01 bem , fruftraprx-
,tur : Qji erediderit, & baptizatus fue-rit, Mm,i$
usent. Non fruftra,inquiunt, Chriftusan-
tiaeur. Nam & plures& facilius, & vbe-
■ faiutem confequuntur. Ego vero exiftima-
iChnfti arjnuntiationem, hoc eft Euarige-
n,non vtplures, & rneliusfalui fserent, ne-
ariamefle, fed vtomeino poflent homineas
tem-confequi.lta ianeexiftimabam,imo ve-
iOae^^^^o'Jl£dtamcer£@J„& aperte mihi

perftu*

TWPPW^

$4$ De procvranda Inborv

perfiradeoPauli hane efTefententiam , vt n^

Bemputemrepugnaturum,quifyncere,&at

tiilliusverba expendat ineo loco epiftol;

Romanos, vbiexprefsehoc yerfat. Finis k

inquit,Chriitus ad falutem omni credenti. (

fementiampoitquam confirmauit, &a?que

cuk ludads, &gentibus Chrifti lidem nece

riam effe, omittens Hebrsos , de qulbus i

multa dixerat iuperiore capitulo,tran fit ad g

Jlw»» i«. tes,& illa propofitione prolata, Qoicumque

uocaueritnomeDomini^faiuusent^affertq

ftionem & vrget vehementer, Qaomodo e

* inuocabunt,inquemnon crediderunt?autq

modo credent ei , quem non audierunt ? q

modoautem audient fine pra?dicante? quor

do Verb prsedicabunt, nifi mktantur? Et m

Ergo Fides ex auditu, auditus autem per v

bum Chrifti. Seddico,Nunqmd non audieri

& quidem in omnem terram exiuit fonus i

rum ,3cia fines orbis terrae verba eorum . E

Apoftolica refponfio eft, & difficillima? qi

flionis abfolutio . Quomodo inuocabunt,

quk,inquern noncrediderunt? confentiunt j

nobifcum Fideopus efleadfalutera.Atquorr

docredentei,quemnonaudierunt^ Profe&c

iftorumopinioveraeft, hcillimQ refpondei

Paulo,& veriffime3 neque prxdicante, neq

inktenteopuseiTe, neque vero audiente, fiqi

dernpoteft homo concipereFidem RtiQ aliq

reuelatione aut prsedicatione; poteft fibi fuffk

readfalucemfinenotkiaEuangelij,poteftiou

care Deum,quera per ea, qua? fada funt , confj

cit. Nonneka nobis refpondent, cum Chri

aotkiam dicimus neceflariam ad falutem? Fal

er

SALYT*. LlBERV. 44f

Faulusdocet neminem iufficienter inuo-
&credereadfalutem , qui nonaudierit E~
eWam prardicatione3fi vera ifta funt. Quodi
iluifalli.nonpbreft^profedtdifta veranon
Si pergasPaulum interrcgare,Quidde ijs»
unquamaudieruntEuangeliumPreiporidet
tnomnem terram exiuit fonus eorum, &
les orbis terra? verba eorum , nimiruni
icationem eorum faluti ', qui falui futuri
ex gentibus, toto orbe terrarum non defu-
n ,qui vero ex ijs perierint, fuorutn fcele-
rioriignorati Euangelij pccnasdatures.i)i-
irum hoc-effe, &afperum, at memiriensat? .
lolo eos reprehendiyqui iuilitiam fnatn vo» ***»m*
sifatuere, iuftitiae Dei nonfunt fubiecli,
enim hlt agitur,durum ne hoc, & feiierum
tenignum, &liberale,fed vtrum verum
e. Alioqui eadempietatis fpecie cogentur
1 paruiilis eorum, quiEuarigeliuiri audire
)otuerunt,finebaptiimo falutem dare per
icumqwe Fideiproteftationem parerittim,
mfiebstin JegenaturarPGureniniparuuK
luahgelico focramento falui cffe non pof~
&taroen grandiores fme Euangelka lege
nt? Quodfifatcntur Euangeiica lege iam
lulgatanufquam gentium ad iuftificandos
ilosantiquafacramentafatiseftey&proijs
bus vnum duntaxat valerebaptifmum(ne-
himhocfine aperto errore ne^ari poteft)
quaeforationishabet, maioribus notitiam
naturse ad falutem pbffe fufficere ? Etenim
juidcontranitantur,fateanturpariterne-
eft, modo fine Euangelica lege homines
falnari^quod qui non putac abfurdum;cum

€o eg#

^w

%\$ D H ?R0G?RAH9A IlfDOR?

eo ego amplius minime difputem . Paulum j

fec~to aperti usloquentem nemodefideret:ci

omnes lan&i expofftores fenfum cffe , queni

xi,probant,maxime Beatus Thomas, cuius c<

mentationem afferre non moror,cuius fe hi i

ihmleBi. ptoresinprimisauthoritatetuentur. Poftei

inc.io.ad ratum ergo Jdcum Apoftoli , itadubitat. N

Hw** quid illi, ad quos non peruenit pradicatk

uangelij, vtpote.fi fueruntnutriti in fyluis,

cuiationemnonhabcntdepeccatoinfidelita

Adhoc dicendum eft, quod fecundum fent

tiarn Donaini, quaehaberur loannis 16. HJi

loquentem Boniiftuni,veIperfe, vel perdii

puios fuos nonatidierunt,excufationem..hab-

depeccatoinfidelitatis, non tamen benefici

conlequentur, vt lcilicet, iuftificentur aba

peccatis, quae vel nafcendo contraxerunt,j

niale viuendoaddiderunt,&prohisdamnabi

tur.Si qui tamen eorum feciffent,quod eft in

Dominus fecundumfuam mifericordiarn pj

uidiffet mutendo eis«pra?dicatorem Fidei ,

tidtfo.iOiQp tuc Vezrum Cornelio, & Paulum Macedoi

**• bus.^Ha&erius Thomas. Auguftini autem de \

re ta m eft aperta ien tentia , vt n ullo rnodo |

terfugfqueat. Adeoenim Chrifti nontiam ad

lutem neceffarianrvult, v.t i)S etiam, qui exgc

tibusantet'empusEuagelitumferuatifunt,n

jiimeid contigiffe dicat abfque reuelarione

niusmediatorisDei & honiinum lefu Chrii

Namvtcaeteramiflafaciam, ita fcnbiriniibi

jug- lib. iS. de ciuitate Dei, Diuinitusautem prouifum fu

deCimtJ&p. fe mn dubito,vtex hoc.vnp fciremus (loquefc

47* turautemdefandtolob) etiamper.aliasgem

#|fepotuiffe5qui fecunduie I>eu'm vixeiunt,e

; v' quepl

1 Salvtb. I T B E R V. 44^

placrerunr,pertinenfesadfpiriuiaIeftiHie~
lem.Quod nemini conceiTum fuiife creden-
ieft,nificuidiuinitusvreuelatuseft vnusme-
orDei, &homihum homoChriftus Iefus.
j.cundo quoque libro de gratia Chrifti id-
mmukis confirmat. Neque tarnen difpli-
niiii illaqiiorundam tcmperatio> vt impli-
|uidem ficks lefu Chrifti*explicita vero v-
i mediatorisfatisfuer.it zd falutem, confe*.
adam ante JEuangelicum tempus,- Tunc e-
>vtait Paulus, tanquam paruuli cdftodie-
ur inclufi in eam fidem, quar reuelanda e-
At poft reueJatamfidcm3paterealicui .vi-
anuam nifi .per reuelatam , & exprefTam
ifticognitionemnuliomodoaiTentipr,6m-
}s 8c antiquis , & no&ss fcriptoribus hac
eftautibus prseter paucosquofdam fchela-
>s3 qui nequeratione aliqua firma , nequb
Tiim authoritate 3 fed fua potius fpfpicio-
ucuntur . Neque vero, exrremam falutem
um, fed iuftitiam etiam primam ftne Euan*
jcognitione poft promulgatum qrJbiEuan-
iim cuiquam contingere exiftiino^ iri qmm
minus molefte, fed tamenjalso contradi-
J . Neque Auguftini alium fuifle fenfum
:qu.id hi contenderint demonftrabunt. Non
I Cornelij (quoniara hot ioco vrgent ) ea-
icaufaeft^ &infideliumhujustemp'oris. E-
m quemadmodu-m luc&is fid.es vniusmc-
oris tunc temporisfufficiebat adiuftifiou
em,.antequamIefusChriftuscuan.geii2are-
ita quocjue Cornelio Iuda?orum,. & libri^
mfuetudine inftrufto fufficere potuit, vfl
dumaPctrodifccrefCfcriftuaf. Nunc ve-

de gratia
Chrijlixaf*
24.25. ©•
t«.
Gat.h

Pr<edfan.
Bor.e. 7»

1

HiiSti

(mmm^

ffldfenttt 4-
ferte\D.Gre
g&t.homjn

|4§Dl PROCVRANDA INDOR1
rbpoftquamtotoorbeterrarum Iudaica5&
& facr^menta prorfus aboJita fnnt, vt non r
tua foJiim3 (td etiam mortifera fint, omnir
uangelica menfura quaerenda eft fidei., fine
nenio,quod fatis eft,credit5cu Jex fidei foJai
fket,id eft,nuJ]um ^liud faJutis initium fit]
ter fidem lefu Chrifti . Quod fi qu Is pergat q
rere. Ex quonsm tempore exphcifa fidesC
fti cceperit effe neceflaria ad iuftitiam,equi<
refpondebo ex illo ipfo 3 cum primum pror
gatumeft orbi Euangelium. At Indisnon
hadrenuspromuJgatiifn, inquisJtaegofam
bitror, verum nihiJadrem. Nequeenimc
promuigatione ferrr.o eftSquae cuiuis ignora
nislocum nuJJum relinquit, fcd de ea poi
qua?cumfclennis fit ,&prolegiflatorisvoi
tate conueniens, cmnes contrarias Jegesat
gatjContraflufqsdifToluit. Scimusigiturfa
inenta om nia,& Jegis;& natura» abolita effe3
mus EuangeJicarniegem3qu^eftfideslefuC
fti, omnes mortales aliquandoccepiiTeobJ
re:quo vero primum ternporefuffici-ehterj
mulgata fuerit,alijsaliterftatuentibus,nosj
cimus. Comelij certe tcrripcrenondumpJ
propalatumfuirTeEuangeliumGentibus^vc
fe Petrusteftiseft5cuiea dere erudiendoco
ftivifioneopus fuerit.&uncergo ctimseque
notum ,vel ignotum fit Centium popuiis
efTe aliquem mediatcrem diuinitus prouifi
ftuehuncefte folumlefum Chriftum5non
curftneEuangelij notitiaremiffio peccafoi
alicuitribuatur. AlijfentiuntCornelinm i
vere iuftiflcatu m t& coram Deo ante Petn
dicationern, cum &anjmalumsiundo com

ret

HMl

Bedai*

JALTTl LlBHR V. 44*

cVauditaremiffionepeccatorumperChri
feciderit Spiritus ia*}£lus3 rieque ab ea fen-
valde abhorret Chryfoftomus : verum
[ifficile eft, que fcriptura reiigiofum5& ti-
;m Deum 5 & acceptum Deo & operantem (
iamdicit,noeundem vereiufuncaturn in- ,' *
»re3 commodiusexplicaturaccerfendiPe- yHitcorngS
:effitas,non vt abfolutegratiam confeque- /^
icd vt Eiiangelicam gritiam ea plmkudi-
irmitate 3 qua per IeftrChrifti fidem cpfe- \_
tr . Moclo verb poft late pra?dicatum feuan-
n eiufdem neceffitatis putamiis credere,
rhriftumcredere,finecuius myfterij Bdt
earineminem& olim beatus Thomas,& rho. hz.a.
faiicla iynodus Tridentina decreuit.Sed 115.0.4.. «4
agemus de infinitis hominum millibuSj z.zy 3.
que audierunt Euangelium3neque vero m Cw^rifejf*
otuerunt? An eorum neminemialuum eiTe <*•*'*•
:enfebinrus?Miniine vero. At ifne miracu-
m doceri non porlunt . Primum miraculu
lon debet Deipeculiaris prouidentia vel
um, vel hominem Ideftinantis , vt Euange-
i3quiquodpoteit,pr^ftitit.Nam vtrarum
i,& rarifsimum vt in natura iarn obfcura-
grauiffime faucia ad tani pnseclaros quif-
conatus aiTurgatjidquefirfie pra?uenjente
uxiliofacerenequit, itaprouidentia fingn
ondeftituendum ipfaratioconrlrmat5cui , _
ngularecontigerit ftudiuro boni.Quodfi
: miraculum vocandum perftant5quidde
ne digladiandum eft? Certe fii tanquarri
lodi opera Deograuia autangufta '.& inufi-
fcerit, ita parce & arclecohibendaputant.
>n ad ipfurri iilum Cf rneliuni, & ^n?e-
Fif lum*

H :

Tho.14.de
Verit.a. 10
etdi.Gr in
K€.io,Rom,

Mehj%

40 D.B PStOC VR AND A INbOR

lumy8c Petrurn uiiffos legunt?An no adEuni

Candacis ReginsePhilippum Diaco'num?A

■ adMacedones,&ad LydiiimPaulum.? Qjj

noua quaerimus, praeffoeff Paulus ille Xa

rienfis,qiiuantotempore crjmiriurrifnorur

delam exoptans3 & FrancifcumXauienim :

p renstam longo niaris circiiitu, eoque noi

uento abiens Malacam tempeftete reuocati

exipfoSinenfum afpechi ^ vfque dum in 1

rediens incideret, &Chrifti Euarigelio au

per fldem nonfoium ipfe feruatus fi t, v.emt:

pliffima?genti fua? Chrifrum arinuntiandi']?

cifco fiierit, & homtor& dnx. Ad liuric

modnm de cseteris, fi qui tales exuteridt, fc

endum effe non tam egoquamThooiasipf

fpondet : a quo ciim obiectionem fuam dilu

deantmefcio quomodo in eam fententiam v

t repoffint, quam refellit.Sedde puero verii

ad vfum rationis ncgotium nobis^ex fanclo

_ raafaceffunt. In quo fi'nuJJa;rieque ab An|

rieque ab homine do*<5trina expecTandaeft,c

neque.Chrifrii nequeEfei notkiam proilla;

te firmam habere poteft:. Itaque iuftificabiiu

qui Deurhadhucnonnouit,&falfum erifl

Apoilolus c!e fide. neceffaria, vtplaceatur-i:

fcripfit3Credereopprt«t accedentem ad Dc

qui£-tft3& q.uia"inquireritibus fe remunen

elt. Quodil & hoc ipfum impUcitQ credi fim

fe dicunt, profeclo rti.hil dhit Apoftolus . N

implicke non illa folum credereoportetae

deritemad Deurn, yeriira &iJla,Adamextra

radifum'forrriatumeffe,&Gclo animas inz

Koeferuatas?cv Tobia? filium fiuff® cognoi

&e5 & quicquld diuina? liter* tradurit/Qt

fice

SAIVTH. LIBER V. 45"?

ialiquafideimenfuradefignandaeft3&fir
temde Deimaieftate&prouidentiacon-
|profec*ro a quohancfontepucrulushau-
fceft nujia docirina imbutus^nullaexperi-
Iuc2us,ab eoderp facile hanriet, & Chrifti
rium,CLim vtnimque veldiuinitus 3 vcl
litiisedocendus fit. Itaque velopinioilla
omac non vftjj a3eb tenaciterefttuenda,
etiam illiusplerique ■difcipuli non fatis
rfuadent 5 vel fi retinenda eil.adeum mo-
iplicandaeft^quem anciquioresilliusdif-
fequuntur , vt etiam pueri juftificatio-
^uelatio Chrifti antecedat . Neque enim
| iricertas opiniones dogmata debem us
leferere. Crira ergo ficles infufa neceftaria
i vt credat homo.fed vt aliquid credar, id
m tam propter adum quam propter obie-
^u^r&nti quodflarn fit illud3aihil stliud
it , quam qtibd Patres .tradunt 3 vt creda- CetXriAl
rra eile5que diliiriims rtuchtittk promiffi Jif®*^*
:o^illudinprimisapeoiuftifii:ari iihpiu -

■,ij.

m eius per redemptionem 3, qua? eii i n

o lefu

m ac pc

rientiaa
id arbit

O

obrem myfieriumChriili v

m docere dehemu$5ii il~
equi voliioiiis, qui dicebat, Ni- uۤrS
tus fum me fcire-in £cr ^vos^niil

Chriftum, & hunccrliciiixiiiii. '•

i errorem iUith , qui cbnfiiafcos rudiorcs
ine Fide expliciia Cbrifii ajjermpojje
faluart.

Capvt II IX.

n antena'

ti quod-ncEQO faiptQ»

4f* 4fH PROC t R AWB A 'IN fc @R

rum Chnfti notkiam neceffariam negatijs;

busfidts praedicata eft,quin potius difert

monentprseceptum dc Chrifti myfterioe;

cite cnt-dendo, $T diuinum effe, &omnibu

minibuis neceflanb propofitum,tum verl

qui fidexn audierunt fine illius niyfterij cc

tionefaluoscile non poffe . Aiunt verbmfi<

( J>arbaro«,quibus Euangelium non eft nui

tum,prc^>ter jgnorantiam excufari a peo

^uod no.1 quoque Iibenter damusrfed eofdei

fecerint quod in ipfis eft 3 fme fide Qxpl

Chrifti fiilutem confequi poffe cenferit3<]

nobis netjuicquam placet, fed interim te

kius illud }3 quod nemocatholicus poteftabi

tfe,Demyilerio Cbnfti exprefse fciendoC

ftianis orunibus fine exceptione diuinum

prfceptuni, neq^ verb quemquam eoi u , qu

Euangeliu m pra?dicatur3adfalutern iuftitia;

coram De b per uen i re pofte, n i fi per fideir

plicitam Ctirifti.Q^a-de re nonitapridet

hoc nouo 01 *be vir quidam diu 3 & infigniter

£rus,& vakk religiofus habitus., iam verb n

nus, \elfa£\usy vel patefaelus Hsereticus n

dogma,vt ll fequidem ia&abk , pium &fali

re^Iedreuer.^valdeimpium^&perniciofum

ducere cona tus eft , idque rnultis prolixif

eommenta-tionibus egit,vt perfua'deret5Ner

Indorumpopiilis caetenlquehominibusruc

nbus non efle /rieceffarium ad falutem, vt m?

jrium Trinitat h , i]ieque verb rnyfterium Chr

explicitecret ifrent: fed fatisefle/vt fciren

fiiifTi effe Deut47,eumque bonis praemia, m;

fupplicia dign i reddentem\,inca?teris verb

gem noftram3i bc eft Cferiftiariam, diuinam |

pjWIW^

$AlTTfi. llIER VV 4f*

to tencndam - Dcnique prseter illa du® ni-
iudquamvt crederentcommuniter&im-
e,quaetenet Ecclefia.Qnamobrem ha?c£p-
lis pra:dicanda effe, caetera non ita magno-
:uranda . Caufamhuius, fui dogmatis iile
bat,quod Deusad impoffibiie riemineoi
etrefle vero tam obtufo & abfurdo ingfcnia* ,
fque,vt neque myfterium Trinitatis , neq^
:rium Chrifti percipere poffintsquos fi co-
tec explicite credere,nihil alirud agasjqu^
li ingrefsu miferis occludas. Addebat por-
n diu de hac re feaim ipfe deliberaffet, at-
a fentiret, vt dixi,diuina fe reuelatione pc
conHrmatum vfq;adeo, vt Paujiim ipfuui
olumper reuektione^fixiffe affirmarei,
Kibus non effe neceffarium ad faluterh crc
^hriftum effe hominum faluatorem . Quis
jfeudopaulus ilie, & pefiimus daemon ftre-
igelus lucis haberi voles, fatis iam acpfus
quim veliemus, innotuit.Sedautore rajC-
pini dogma traftemus, eoque accumtius,
iugulum ipfum Euangelijferirecontea-
)mnispenepraedicationisXndica? labor&
ollatur neceite eft , fi vera illa ffnc . Paucis
aon folum irnpiam 3 fed ftultam quoque
ionem perfpicue deraonftrabo. Quide-
impium niagis,quam & aper&ge <Db mini
ntiae,& gentium faiuti per Chriftum obti-
econtradicereate3inquit,inttiundumvni ,

m,& praedicate Euangelium omni creatu- ***
i credider it & baptiza f fuerit, faluus erit %
*ro nocredideritjCondenabitur.Euangeliu
!ufcipere& credere omnecreaturamopor
faiuaelfc veUc.Atqui Euangelife& Chrifti

«WHP^

u

ff4_BE PROCyRANDAlNDOR

noticia nominequidem funt duo', re ipfa' |
tusidem^Quornodo enim Euangelium nc
gui Chriftum nqn nouit ? ex quo-pJane app;
quam ftufti illud dicatur , vt is,qui -fidem C
ftianam habet,Chrifturntamen ignorare. pc
Nam fiquis Aeneidaap Odyffeam tenere
diceret,neq; tamen ACneam aur VJyffem vt
ia'udiffe,quis obfecro rilum tenere pbffetPPr
reaqui nouit fefieri aiiteffe Chriftianum, £
ludsum aut pagamim , qui Chriftum non
^uitPQuomodo eamJegem profiteri poteft,
qnid Jexhabeat,ignorat? Omnis Chriftia
quatenusChriftianus eft, Chriftumprofitc
ltaquedocerequemquam Chriftianum effi
bere,ft faJuus effe veiit , neque tamen opusc
vtChnftumagnofcai;,nihiJ'aIiudeftquami
rationeinfanire.. AdJiaiC-^uiiaejMe &fatm

fihnflumjgnonu^permittitur ? Omr
■jquignar yrru'mqpf> Etehim Ecclefiam nifi \
gregatipnern te?Y\\\r*. Chriftum vere tenei
jntelligayjon tmgis -Eccjefige ca:dk quantt
gOS£Tin1aBniamyaut fchola? Athenjenfiuni
p Cka&a^4^^ nequeeffe, neq;- imel

; pasdUSiueergoEcclefiam voces,fiueChrh
namml^em-Jluenddium ca?tuni, eift Ci
ftuaUiidusagnofcat, Ecclefismyfterium fi
qopoinft.Vfriilud pra?teream,quanta? infanii
gfffteunrn^clcfiar myfterioKJhrifti pr^po

rs,i,n nereffoaDeJi^ef expl.icita» . Ioannes «

■^oftfllMff 1 La ralligiLJt h6c eft mandatufj

vmflfcm^ig nowiqcfilsj eius Xefu Chrflfi

Jaasce&,air, vifteH^ua vlncitmundum,fi

-^ofca^uarautem fic fides noftira, ftatim adn

S AI V T B. L I B E K V. 4<yf

hiiseftqui v«incit mundum?nifi qui credit,
iam Iefuseft filiusDei.lgitureiufdem pr^-
,eiufdem neceffitat iseft Chriftianocrede-
in Chriftum credere3eadem ftdcs Chriftia-
fides Chriffi . Docendi ergo iunt Indi , &
s omnes myfterium Chrifti3& qui geous a-
dhominumindeexcipit,grauitererrat;nc
:icum aperte dicam, quodtamen npnnulli
1 autores intrepide affirmant.Sed.homo Domimcuj
duseft^inquit^rudis.hebesj fenexeftiam ■^<w*>4«
pitus , aethiops eft trunco fimilis , Vrus eft *•*•***•■
uicquam a pecude diftans. Hofne atque ho
limiles Tnnitatis myfteriu difcere coges, v

eft vfque adeb difficiie magnis etiam &
ptis ingenijs? Myfterkimne Chrifli 3 quod
imfuperat mentis humanaeextarn ftolido
exiges?Ego vero myfterium Chrifti ( narn t
teris dicam pofteaQintelligere neminem'
, quod eft paucorurn, credere verbomnes
redicp, quod nemo noo poteft . Neffio e-'
:am eft ab.furdus,qui nequeat vtcunque cox
e Deum & hominem . Doceri ergo potcft*
•fac~tus homojhiceft Chnftus Iefus, addat,
i fit fa&um, vt nos prorfus a peccatis eripe-
I , & vitam confequeremur 3 «ttqu.e ita-dif-
le vnicum faluatorem noftrum. Mox ordi-
quoque doceatur,quodconceptus fit Spiri-
mclioperaex virgine,'& natusr& cruci-
a& poft mortem refurgens in vitam immor
£, Haec profe&o.cogitationepercipere non
npoifibile 3 quin potiu's fi-PaukrApoftor ™
edimusj prope eft valde verbum in-ore n'o-
, & in corde noftro 2 hoc eft verbum 'Fidei,
1 pra?dicamus 9 quia fi confitearis i.n. ore

\

i

i

i

!

WfWP

UfilG>

4^ Di PROCTRANDA INDOR]
fuo Dominum lefiim , &in cortletuocredic
quod Peus illum fufcitauit a mortuis, fa
cris.cum ergo qua?ritur, quid in myfterio C
fki gentes docendae flnt3refpondetur , Dei fij
fachim hominem propter nos crucifixum I
rexiffe, quam ftimmam effe Euangelij redl
tne dixit Chryfoftomus. Itaque tria quse
breuiter infinuantur. Primum^Chriftum
Deum&hominem; deinde,mortuum effej
pter peccata noftra,tertium., vitam immc
Jem , & beatam poffidere , quam nobis com
nieare vult. Ha?c qui nulio modo perciperej
iit^neminem elfe arbitror^congruenterdo
tur.Nani& corporali imaginatione cogi
poiTunt, quodeft hominibus facillimum, £
trumque depingi ,'& verbis cxprimifytis qu
SViemoriter vero tenere,& acute intelligett
apce explicare fcio non omnes poiTe,& D<
bonum nihil exigere ab homine, quod pra?f
non poffit . Quod fi quifquam tam obtufusS
xeus vel fing'atur,Y-elreperiatur,qui nullom
cogrtare & percipere poffit Chriitum effe ho
num faIuatorem5& Dominum.huncego vel;
lus humaniexpertemexiftimabo; vel prof
fua crimina diumoiudicio retardari^nevc
derndoceatur cbngruenrer, vel beneuole cap
Neque enim dubiramusefle non paucos.qui i
habentaures audiendi, quibuslicet foris k
net Euangelij mbas intus tamen furdiffimi £
Vt mxta verbumpropheticum audientes r
audiant. Nam & confentire verbo fidei perce]
^iuin*gratiareft,'&ipfum'quoquequantum
tfseft,menteconcipere,& cogitare no,nnul]
f ,ft gr atia?,ita yei iAiud^vei hoc ficui iiegatu|

$ A I V T I. I X B E R V. 4?*

iudicij eft , cuius effeftus ciim faepe cern*-
caufas tamen plane ignoramus.peniqjqui-
[uediuinitusad fidemChriftianam idoneus
:atur, finequa falus &inftitiaeffe nonpo-
idemad myfterij Chriftiagnitionem^quan
fatis eft3idoneus exiftimandus eft , quam fi f
ieglexerit,velaffecutus non fuerit, oftiurn
aeternae nondum inueniffe fine vlla dubita-
eexiftimanduseft.

ipstcepo c&tera myfieria , qu& continentur in
fjmbqU}fcire omnes Cbrijliani conjirin?
gmtur.

C a ? v t V.

/

Yfteriumvero Chrifti nemopoteftperfe-
c~te,& vt par eft3 cognofcere ., nifi myfterifi
jue & Trinitatis3& Ecclefe doceatur. Nam
s Chriftus t)ei iiliusdeSpiritufandto con-
useft^mortuuseftautem, vtfuo fanguine
daret fibi populumacceptabilem^feclato- *#.*
bonorum operum,in quo effet remiftfo pec
rum5 & falus seternaper fidem,& facramen-
hrifti. Itaque tribus hifce myflerijs , Chri-
rinitatis, Ecclefe3 Chriftianae fidei fumma
lita eft.Quaniobrem ab Apoftolis tribns ve-
partibus fy mbolum diftributum eft . Et quae
lemadnaturamdiuinitatispertinent,inpri
ocopatri attributafunt5quse vero ad difpo-
nem redemptionis npilra? , fccundo locp
filio lefu Chrifto :porroqu# ad fidelium
iam 3c fandtificationem , ea tertioIocoSpi-
ifancto afcripta funt . Nequeverdillorum
nodo error refellendus, qui plebeio 3c ru-
>bomini faciseffeputant^vtfe te$ereprofi-
fi i jeatur^

^'■:.:,'lii

;

tl-1' ■■*■*■

M.%»

4T8 D E naCVR 4>I DA X N D O m
-teatur,qu*tenetS~ccle%qui-ab ipfa iampr
Ecclefia damnati funt. Quin potius audiai
Auguftinum eorum fententiam data opera
fellentem,quifentiebantfufficereadpercipi
dumbaptifmirm confeffionem lefuChrifHj
Dei.Xta enim fcribit m lib. de Fide &operib
Spado(inquiunt) ille, quem Philippus bapti
■Jtug Uk de uitmihil plus dixit , quam credo Dei Filium «
fde^^e. IefumChriftuai.Etin hacprofeffione contir
baptizatus eil: . Nurn #rgo phctt y vt hoc fol
homines refpondeant, & continuo baptizent
nihil de Spiritufan&x>,nihildefancla£ecle
nihil de remiffione peccatorum , nihil deref
rcciione mortuorum? poftremo de ipfo I
Chriftanihil,nifiquia films Bd eft?nonde
carnatione cius ex virgine, de pafsione , de m
tecrucis,defepultura,dctertij diei refurrec]
ne5de afcefione,ac kdc ad dextera patris aliqi
dicendu eftcatechizanti,& profitendu creden
quarnecefTehabemusetiam cum ad baptifmi
teporis vrget anguftia, exprimere interrogac
vtbaptizandusad cuqilz refpohdeat,etiamfi
inemoria? mandare non valuit . En quid exi;
Auguftinus,idque ex recepta cofuetudine toti
Ecciefia? . Et nos dubitabimus teneri quemi
Chriftianorum fy mb.oli myfteria norTe,&exj
catecredere,queamorituris quoq; exigebant
ante baptifmu? CerteLeo Pap.a nulla cxccptio
h&zf^iod continetur,inquit,in fy mbolo M
minus nofter inEcclcih neminem vtriufqj fex
voluitignorare.Concilij Laodicenfis decretu
extat,fymbo!um difci oportere & reddi Epifc
po,aut Presbyteroantebaptifmu. InBrachan
cacechumeni totum fy mbolura Apoftolorud

c<

%e§eft.i%
<s$4 Pukhe-
riam Ait-

iTew. L&od c.

46.

■z.€oncll9

$ A t V T %. 1 1 B S R V. 4$^

ubencur.Sednotiorrescfl:5qiiam vttdilinio
quse funt plurirna, indigeat. Igitur omnes
ftianinemineexcepto fidei capita.quaeco- '
ur in fymbolo, quantum illoru captusfert,
catetenerediuinaautoritate ecgutLir,qua
fcript^resquidamdodi no do&e profedo
:ant, quoru dc hoc diuino pra?cepto refelle
tcohibendo-fententia3vixinopiniohunu-
i referri poteft,cum notlri & multitudine,'-
:pritate multis partib' fuperiores iint. Quo Tho 2.2 'i

veroea,qux comuniterprxcipiunturjpro- 2.4^.7 e>*
irrgetesaliquascaufas excafari nonunquam %.Mag.in^m
nt,noneftdubitandum3 quiq temporis an- & i*xpftho~
ae,autfenfushebetudo,aut minus idoneido **/?*« iHc*
s facultas,faepe imbecillioresexcufet , g no i»l-tift>H?
equaqs omniailla fidei myireriano.rint. Si

baptifmj percipjendi,itemq;Bucharifti2e
ndae, & cofefsionis peccatbru Chriftianq
nda?,cum iuris diuini pra?cepta fint^tamen
ftnonnunqua homo excufan,vel minil^ro
i$e,vel ipfa. matcria,velfua ipfius impote-
iloquendum, velalijsetiam ex czufis.mqs
n ft voto & animo praeftet quod poteir,cum

corde Deum qWrat , excludetur a regno,'
[profeftoefr,curquamuisdiuinumdefidei \ -
ipuis myilerijsab 'Apoftolis traditjs cogno
iis,&exprefse profitendis prseceptum ilt,
'-excufari&abibluinonpofsintmuJti,quo-
fcnfustam. eftexiguus, vt non vfquequaq;
:iat3aut aetasgrauis,autpraceptoris inopia,
liudextrinfecusobieciuibimpedinientuni.
ueenimcontemnet hos,quifecitiJJos,'quo- Saf.fy
ipufiJlum&magnum ipie feci t ^ & ^quali-.
fl illi cura de omnibVs, neque deerit Domi-

mm

■H':

LUUIIIU

tos fi dei &bona? volutati homims, qui quoc
eeil^bona fide pra^ftat.Itaq; funt iila quidem i
$iia fy mbolicapita docejrtda,difcendaqued
genier&omni ftudioincumbendum, vtha
ant, idquenulla negligendadetreclari pot
Bulk oceupatione pra?pediri 3 nullius neg<
niagnitudine c6temni,ciim fit ipfa animarfa
Mes Ecclefia?:fed tamea ybi neceffitas & imj
eentiaobftant, nondebemusputare defutun
Deum, fi modo ea meniura non defit, quam i
ceffanam diximusomnibus , neque valdedi
eilem, finequafalus neminipatuit.Ea verei
¥tcredat in vnum Beum per Iefum Chrifti
vnicum faluatorem peccata hominibus rerc
tentemf & fibiobedientibus seterna bonapi
feentemy fioe qua fidei menfura neminem Ch
liianorum fuiffejneminem forefaluum tnih-i
eeperfuadeo,

pe mjjlerk Trmkaiis mriibustradenda.
C A ¥ v /t V L

TP|E Tfrinitatis ergo arcano an omnes eti;
^-^yaldeimperiti &rude$ necefrariodocei]
Hnt, partim rededubitatur,parcim non reC
Nam aliqua ex parte omnes illuddebere cogn
lcere prarter patrum autoritatem^ea vrra rauo
pertedeclarat,quod nemo Chriftiaous fiat,p€
ndmmfc l'b c^piat4ue baptiifmum ( quodfidei facramentii
^Jeide * antiqui vocant) nifiin nomine^rinitatis. Q
ergo Chriftianunijfe efie npuit , non poteft I
ign^rare myfterium,in qxio vnico Chnftiani
dieclus fit . Adde quod ek Apoftolica & vete
tradifione nemo baptaatur in EcclefiaChrift
«i^MfMsrogatuSjaa^jdatin Deum P^crenv

f.i%,

rU. z. a, 4

SalvtI If BBR V. 4^m

?fnm Chriftum DeiFilium,& inSpintiim
ium, refpondcrit firmiter fefe credere. Qu5
uisergo hebes fit3ii iudkij aliquidhabet,$g
ogatur, & ita refpondet > proriusque ita ex~
secredef-e iubetur.Narnque implicite & in-
itenonifthaecfolnm/edqua?cunquediuins£
a?produnt,credit3de qui;bus tarnen nonom^
s interrogatur, quodea exprefsefcire oni-

ilii minrme opusfit. Praterea cum nemo1
imperitusChriftiana?difcipIinaefit,quin &:

reseeteras fignare iahltanter doclusfitia'
ine Patris, & Filij, & Spiritus fan&i , quo-
modo ei ignorare fas erit,quod quotidie
ientat?Nihileigo€ft?curpropterAethyopa
•rumuebarbariem nouurn dogmaxudatur,
rimtatenon neceffariodoceflda,quodplu-
rauioresque Theologi3&Bccleliaipfa3ni- ^
lor ,in Athanafij fymbolo(fatis redarguit. f/f ? T ■
ubeiJeeft3inquiunt,myftcriuiria&Ya'idef^* / ' ^*
humanutn cxccllens: iftorum verb {cnfus
sft obtulus , vt ne cogitare quidem Trinita--
jueat. Primum qui ita di.fferunr,velim an fe
iffiscogitare poffe refpondeant, Anprseter
vsacdelinitosloquedi modosexEcclefia?,&'
>logia» regulisiumptos^quicquaampiiusiri
fubiimi arcario Theologi nbrupt>& ihil opii
Nam de mecertusium equidem.Quidenim
endum,& qubmodo enunciandum fit,rufti-
tcratus prasftat:quid porrb id fif, & quomc*-
>gitandu,mhil propemedurp inter vtrum
intereft. Non ergointelligentia,quae Valde
orueft,tanti myftenj,qua non tam lectione -
>rum,quam diuinitus luce perfufa mensca- ^^Uh.i^
^Auguftinusoptimeddcuitjftdfimplicem difrw»

fy nce*

• f f i D B i • R O C k % A N . * A I N B O R i

L^ag.ii f4. fynceramque Frdcm poftulat fandta matcf E(
&Tri». fia, aqua cor alienafequgfuis homines det
imisomninononvideo. Quemadmodumer
: faerificia olim offerebantur Deo piapopuli r
gk>ne,quorumtam"en vini , & fighification
pauci admbdiim fatisperciperent, & nihiloi
nus a fuis Deus ifta e.xigebac,quod in ijs , quse
debant^a3quc oon videbant,protefrabantur:
plane.in nouo teftamento , vbi cruentar abol
funt vi&ioiiv&vuuli aceeptiffimi sut labia.t
fitentium Domino, vuItprofcftbDeusfidc
fuos ofFerre , & cordis , & ofis confeffionem
cuhdum fpiritum Fidei,vt Patrero3& Filium
Spiritumfan&um adorent, &eolant3quam
qaid ore proferant,quid mente credant, vix p
riquepercipiant:Nam&ipfa Fideseitargun
tumhon appareiitium 9 quametiam facnfici
. quodamloco vocatApoitoius. Sed premunt;
huc nonnulli hec ipfaamplius. Trinitatis my
iiurn in hoceffe aiuht, vt tresdiuinseperfonac
yni eademque eiTehtia credantur. A-tqui inue
csquampIurimos,qui neque quid Iit difiin£
perfonarum, neq;qui_d eflemic-vnitasxpgiti
queant.Ego fane taks cfk no in India & Aeth;
piafo!um,fedih ipfa Hifpanie;,& Itaiij-cui
plurimosarbitror.HosergoexcIudemusexn<
defideciZ' -fjaT"nit3t^?Mir]ime vero. Quihpotiusdocl
iiniiCardinalis Hoftj,&.de Catholica Eccle
.optimemeriti'fentetia,valdepr6bo.I>iftinfti
rse, inquic, pSrfonarum & vnitatem fub#ira|
fiquiiuntrudiores^qua vtxomprehehderepc
■fintj non elt adeo neceflarium ad faluterri orm
bus explrcace crcdere, vt il quisminus h£c flie
aflecutiiSj de cius falute dubitandumfit.Re^

pror

thila*

fUftu lib.

wmm

m

SaivtI Liber V. 4$f

•fus ac pi e. Namq; vt rudiores niyfteriu Tri-
tis, quantum fatiseft3 credanr,fatisomnino
llis,fi verecredat in vnura Deum Patrem,.&
um , & Spiritum fanclurri. Ne.qj opus eft ifta
osepremereapud tales, quse fi fubtiliusex-
Kfoir, de illoruexiguo ihniii elabuntur.Te-
lt ergo vnurh effe Deum omnipotetem, om-
n rerum creatofem, teneant hunc effePaT
i,&Filium.,&Spirittiri^ricTum. Qiiod fi
:erea facultas fuppetat,doceri poffunt ha$
effe diftinctas perfonas,& aqualesperom-
cd Deum omnino vnum 3 propter vnanrea-
que omnino fubftantiahi . Qjncquidenirri
oc myfteri.o feritiendurh e-ft, Ecclefia breui-
•oiiiit, Vt i n perfonis prbprietas, in effentia
nssin maieftate^adorehir^qualitas^adqua?
Auguftinuscbnfert omnia a fe 'difputata ^f&tfifi
juindecim libros in ea cpiftola .,; quam fcri- i@2a
|£u.odib,fed ficut religiofa dilighiz ifta ple~
[ponentium Iaudanda eft,ita improbanda
•undam importuria. morofitas de diftinctio-
erfonarum5de vnitate tfkntix a rudiffimis
inibus-rahbnerh extbrquentiuin , quae ncqi s
prehendere fatis poifunt, .& cum vtcurnque
j>rehendunt,penitus explicare non poffunt*
*orte verbis coiiceptis inembri* tnadarint,
1 vt in puerili aetatenoneft iriutile, ita iiori
umeftiritimi fenfus indicium . Opus ergo
tt>rnnesdoceanturcrederein vnum Deum
ern3& Filiiinr, & Spiritum fandlum , quem-
bdumreligio Chriftiana veneraturYidqu*
idibusfatiseft, &pro eoruiu tenuitate non
Dffibile, ( - - ' -' ,

1 li

ffWVUP

Mmenf

tpifr.i^

Cyfti&.in

pmkexf*

jagferm
j%vde Temp>
Gpferm.ns.
Thoin.Dir.
Inqui p uia
Decre defit-
m&.Trw.
Th.%2, q,v.

4£4Di f rocvr a^da Tndort

, $>e myfierio Eccleji& tenendo.
Cap. VII.

D& E fan&a vero Ecclefia ardculus a vulgari
catechiflis fere omittitur , caufam eam <
iior,quod in myfterijs Fidei explicandisy
tam fymboli Apoftoiici feriemfequantur3qi
vfitatam iftam diftributionem articuloi
Fidei in feptem ad diuinitatem pertinentes
totidem ad humanitatem > quse fane diftribi
vt non eft contemnenda,ita nullo modo,aut
ferenda aut comparanda fy mbolo,quod ab A
ftoliseffecompofituXypriani,Clemetis,tot
que Ecclefe cofenfu accepimus (Sc quide ce
ab vnoquoque fententi js collatisin mediun
Leorii , & Auguftino clariffimis dodioribus <
dimus) & eft omnino non minoris autorit
apud fideles,quam Euangelium loannis. At \
garisillearticulorumordo,qui in puerorum
bella apud nos circunfertur, in comment;
quodam S.Thomse Aquinatis inuenitur, (ai
rem antiquiorem certi nominismelegiffe i
metrnni . ) At in hocipfo Ecclefi^ myfterio
plicando valde defkit . Nihil illic de Ecck
nrhil de communione fanclorum5nihil de rei
fione peccatorum per facramenta, quae tar
noffefummopere refert. NamquodThoma
arriculum Saluatoris reijcit Ecdefom,comi
aionem fancloruro, & peccatorum remiific
noneft quidem falfum,ieditaobfcurum, vt
verbo nihil tale populus fuipicari queat , n
itociorecommonefiat . Hanc igitur ob cau
©pinorhucartkuluvulgbnonitanotum.Ei
ihptt <mkm neceflauus,ab Auguftino,cii de

£echa&

wwm

nn

SALVn. LlBU V. 46$

liiandis rudibusagit,acf£pe ahas, vfquea- ^uff.fepi
commendatus,vtdicatf;£pjus &rplaniiis in comraDa,
ptuns facris de fanfta Ecclefia, quam de ipfd natiflat.
iftoprophetaturn.Adde,quodabhocvno,fi
4iffentiat Chriftianus, quamuis in oeteris
elabatur,ChriiHanuseffenondefinet: huic *
fifefefubtrahat,Fideliseffenon poteft.Efl: .
11 EccJef i DomusDei viui, columna, & ftx-uTmt h
nentum ventatis, Doceantur ergo Indi de
!efiatriaprxcipue\Pnmimi3quidiIlaiit,con
^atio ccrte hom irium Chriftum, dodf rinarr-
Chrifti profitentium,non Mifpanorum, auc
>arorum,autnationis,&gentiscuiufdamnu«
o,&fortcderinita,oninia terrarum fpati^
ies.te,rnporum fucceffionescopledens. H( c
i eft aliud quam ipfe popuius Chnftianc-
0fingulienim,vtpra?ciare Augiiftiniisdixit, ^gqH^.\
fumus,&partesEcclefia?,omnesverofirrm!, &»<mg.likh
met mater Ecclefia. Huius verd caput eife cy. i&.
nana? vrbis Ponrificem Petri fuccefforem,
iftivicarium,pleniffima ipfiusin terrisau-
itate pojlentem, cui carteri omhes Chriftia*
:iamReges3&Principespareant.HoceitEc-
am Catholicam credere,& vniuerfalem.Se-
ium,hanceandem Ap'oftolicam,&fanclani
Niffiirumhurus Ecclefia»doclrinam a Deo
profe&am",nequevnquamerrafle, errareue
bjquicumqne vero ab ea rec ?fferint,fine vlia
itarionegrauiffimeerrare: praeterea in hac
effefalutem, vtnemo,quiabea alienus fit,
useffepoffi^quocumqueillereligionis no-
eglorietur,itaque folipopulo Chrifliano-
patere ccelorurn aditum.In ea quoque licec
•imireperiantur^peruerfii moribus, effeta-

■!■;;

m

(mnp

Wjhefa.

$btd.

€ol U

iMt.tj.

r4^BE ?iOCTRANDA IH^ORv
men alios puros & fan£tos3illofque ipfcs pr;
jpfiusEcclefia? prarceptis non obtemperai;e
pi oinde grauesimprobitati s f u^ poenas dati
Foftremum ftt3iritroituminhancEcckfiam
per Baptifmi facrameritiifn5 cjlio peccatoru
iiiumremiifiodonatur^ijs vero5qui in ea
funt abluti falutari lauacro2alia effe facram
diuinitus data velutpharmaca3&donacoeli
tum 2d remittenda peccata, ft denuo comni
tur^turnad vberiorem grattam promerenc
praefertim Pceniteritia?j& Euchariftiar, in qi
Chriftus pro nobis oblatus, faftus, & hdftia
nobis3Deo placando,& noftris animis refic
discibusTuauiifimus.Hocenimmagnumeft
iatisfacramentum,ideft,EcdefiaChrifti3q
manifeftatum eii m carnc^cum fic Ecclefia i
lis,iuftificatum eft in fpiritu pro interridrur
norumagnitudine,apparuit Angelisper Ec
fiam muItiformisgratiaDeijpraEdicatu eflj
tibuseas effe concorporales, & compartic.
ChrifiijCreditumeftinmuhdoEuangeliov
erefcente,& fruftificance3'affumptum eftiri:
ria3quaridoni6rtalehocabforbeatura vita
tantoergodiuihaEfapientia?myfterio3ideft3
c!efiaefahc^a?articul6nouisFideityronibus
jrsendando3&expdnerido riullomododecet
yochorurii diligentiamftudiumque ceffare
Qmdinextremomorwdifcrimmelndi docet
fint,vtbaptiz~entur.
C a p v t yillo

Qvocl ficuirepentinus morbus incicfaf,
fpevitseexclufus Chriftianum fefieri ;
jefignificct, quodfepe yidimii*,is vero&ri

^ul.

mam

'Saivti, Itber V. 4$f

l temporum impediatuf ariguftijs, ne Chri*
laedoclrioaerudunentafati^acaperepoftit^
icbquaeritur,quidoarn fatis effeexiftiman-
fit^vtfalutarilauacroperfundi poffit. Au- — F^:^
in. quidem eciam in tanta temporis coarcla- °Per'c*9*
e,de omnibusiVmboliarticulisinterrogari
hominem,&ficbaptizan,quod fane ineo ^

:humeno, quialiquandiu res noftrasaudi» '
lon eft difficile , vt rogatus, & ore , & cordc
ondeat Atfirudijf/Itoiiniium,&adimbiien-
moraficbreuis^uidiitageodil adhuc qua>
•,neauthomioi falutisaditus pracludatur,
aptifmus deturindigno.Dequare in fy no- Sy**d. Li-
rouinciali Limenfidecretiimeft, vtquam w^f,i
1 breuifiime prarcipua tanfurn doceatur.
rumprimumeir, vtcredat invnumi Dmrii
sm,& l^iiium, & Spirizum fanclum : fecun-
?hunceffeomriiumcreatorem, & eundcm
iam bonisaDternarn pra?ftahtem in caolis, 8c
s fupplicia fempiternartertium , a pcccms
inemliberaririifiperlefum Chriftum Dei
m hominem h&am , paflurri , & mortuum
»ter.nos,hunceireDoniininn&redemptd-
noftrum,& fpem vnicam,qui regnatglorio*
1 CGeIis:quamim,Huius leiii Chrifti homi-
fieri feruum per baptifrhum , in quo omnia.
atarcmittuntur,&-vitadonatura:terna.Hfc.
poteft & credat,& confiteatur,rogandus;eu\
^re praeteritae vitajcriminum p6enireat,praf
eidololatria?, & an in pofteruni velit redrl
refecundum Dei,&Chriftiani populi kge$
e prarcepta.Si fe & prxterita dolere refpqn-
:,&futuraadimplerecupereexanimo, non
.fferedus^fed Chrifto ex aqua & Spiritu fari«

te hjf. ii

46% DB PROCVRANDA TNDORl
doregenerandus. UJudautem finevJJadu
tione confirmojin taJibus5fi voluntas fit bo
diuinituspraeparataj quavere velinteiTe (
fliani, nunquam inteJJeclui Jumen deefife
quantumoportet necerTaria faJuti fuae per
ant,Deo pJerumqs iJluftrantemirifice ten<
mentis humanapo Nobis cum in Prouincijs i
rioribusverfaremur^euenit^vtiriVrumin
remus extreme a-grotantem , coi poris tant;
formitate,vtvixhominis fimuJachrum re
ret.mentis vero vtpoteVrustanta hebenn
vttruncusmagis exiftimaretur. Hic petij
ftanter,vtfieretChriftianus5breuideFidei
cipuismyfterijs edoeius tanta aJacritateci
percepit5vteffetadmirationi.Itaquebapti
afocio,cumraagnoanimigaudio Chriftu
loquebatur, Domine fiquidem me Cliriftia
clfe voJuiftijtransfer iri cceJum3 atque in hi
cibusDeogratameffiauitanmiam3cumque
abiedriffimae etiarriinterfuosc6dkionis5ni
quo impell.ente , pra?cipuo quodam honor
mulatusefti&nobiSj & ipfis diuinae bon;
gratiamcelebrantibus. Itaquerieque Deu^
mimdeeft,neqjhomoDeo, quamuisbreui
poris interuaJlo 5 fi quem Deus efricaciter a
lutemvocat.
De pr<zcepti$ Decahgi, & de idolclatritba
barorum*

C A P" V t IX.

ALtera doftrinaeChriftianaf facultasin
ribus forfnadis yerfatur,vt ambuJemu*
ta ApoftoJum digne Deo, qui nos vocauit \
tionefuafanaa, &detenebrutranftuJit ii

mirs

SALVTE. LlBEBL V. 4<*9

ibfle luenen fuum. Omnis autem vita? Chri-
x ratio ex charitate dependet , qua Deu m a-
ius&proximum,illumcolentes3huncadiu-
s vt pofTum us. Huc ergo fpe&are debet bm-
atechifhenoftrilabor, vtDei vnius verum
im,hominis quoque in hominem officiaop-
unaperfuadeat.Inprimisnihileft a?que la-
ndum, nihil tanti faciendum, quam vtex
o3autiamfa(SoChriitunoomnis idotola-
unor & fenfus penitus euellatur, Na & om-
i ea peftis perniciofiffima exiftitxum fit,vt Saf. 14«
msdixit, omnium malorum initium &fi-
eraereligioniomnibusmodisobfiftens, &
[ eft in humana conditione rniierabile, nul-
irirusitaintimisvifceribusharret, cum eft
lebibitu, nulliusturpiteramantisin fcor-
fuumtaminfanusamor3quam eft idolola-
n idolum defixus animus.Quamobrem for- Hierem. %0
ionis meretricijque cuiufdamamoris no- B^$ck.\6.
ifcripturafacraidololatriafrequenter no~ o/e.4. 0
:uius csecum quemdam furorem, pertina- Pfoioj.
[ue contentionem multarum rerum com-
orationedemonftrat. Id quam vere fit in
iisliteriscommendatum,noftribarbari fa-
fedeclarant. Nefcioequidemquibus ver-
gnificem non tam imbutqs, quam in idolo-
im penitustransfonnatosiftorum animos,
que in otio.neque in negotio, neque in pu-
re, neque in priuata quicquam peragant,
dolorumfuorumprius fuperftitione adhi-
Nonlsetariin nuptijs, non lugere funus,
jpulum pra?bere aut acciperex non denique,
edem efferre domo, aut operi manumad-
erefinefacrilegiogentilL vfqueadeb Dia-
Gg 3 boiu$

IUH1UU

' 47$ ^S P°CVR A N DA I N D © IUf

.feplusoppreffos eoru fenfus tenetferuitute

ferrima.Quanto verb artlflcio ifta fua .omnia

lent,atquediffirnulent, cum public^ agere fii

liberum fibieffe perfpiciunt,quaritarurfus'

pudentia,cum licere fibi putant, infaniant ,

Bdmafc, m rari potiuspoffum,quam fatisdicere.Scripfii

hiJt.BarlaZ ns Idannespamafcenusidblolatriaetriaeffe

(friojafbdt. nera.PrimumChaldxis attribuit, qui-coelc

globos,&figna, atqueelementa colerent: q

p diuina fcripturacumreprehenfionecdmme:

$*l; h& mt. Nequeoperibusattendentes,inquit, ag

uerunt,qu!seffetartifex,fedaut ignem , aur.

ritum,autcitatumaerem,autgjrumftellan

autnimiamaquam,autSolem, & Lunam rei

res orbis terrarum Deos putauerunt.' Hoi

errorem prscclare confutat adiurigeris, Quoi

fiijpeciedeleftatiDeosputauerunt,fciaritqu

tohis Dominatoreorum fpeciofioreft, fpei

cnim generator harc omnia conftituit. Aut fi <

tutem, &operaeorum miratifunt, intellig

■ab illis , quoniam qui ha?c fecit fortior efl

YtSy a magnitudine enim fpQcki , & creati

cognofcibiliter poterit creator horum vidt

Secundum genus 'jdololatria? refertad Grarc

quo/horrnnes mprtuicoluritur pro dijs^ita

genere luppitcr eft, & luno, & Saturnus.

Ceres, & caetera poetarum fcena. Huius

rb exordia , & infeelices progrcffus grapfi

%:?4* fcriptura defcr ibit . Acerbo ludtu , inquit , I

Jens pater citb fibi rapti filij fecit imaginc

Hwon. inc, (Belurn tameri patrem a Nino filio inter D

£.0/e*. ■ relatum,a qubfimulachraprimutnbrtafint,g

uesauthores volunt, exeoque omne pene 1

lum ajpud Hebr*os Bd dicifolitum,)itaque

9 A L V T E. L I B E R V. 4fi

;it,EtilIum, quitunc quafihomo mortuus
at, nunc tanquam Deum colere ccepit,§2
itituit inter feruosfuosfacra, & facrificia.
ide interueniente tempore conualefcente
uaconfuetudinchic errortanquam iexcu-
itus eft , & tyrannorum imperio cqleban- ,

igmenta. Et poft pauca, multitudo autcm *f l '1%m
.inumabducl'aperfpeciempperis,eum,qui aunu* '
tempus tanquam homo honoratus fucrat, Nazianio~
: Deum xftimauerunt. Ethxcfuit vitachu- rat% 2 ^f
x deceptio , quoniam , aut afFedtui aut Re- rhsQlogi^
s deferuientes homines incommunicabi-
►meqIapidibus,&lignisimpofuerunt.Ter-
igenusaddit DamaicenusAegyptixidolo-
*,qua wni folum fidera,aut homines ha-
ur pro Dijs,fed animantia quoque fordi-
rvilia&ifaxa ipfa, &iigna feafus experti$
lohonoreafrlciuntur. Nam &bouem, &
um,&canem ipfum,atque muftellam, &
cos,&iapides interDeosretulerunt, Ofy«
& Typhonem,& Oriim,& mille alia com-
ta fabulantes. Hoc totum idololatrise genus
iftime infe&atur Sapiens, Nam ybi men- S*f-i$
*m illorum fecit,qui folem,& fidera co.liie-
, fed adhuc, inquit', in lus minor.eft que-
Infelices verb fuot, & -inter mortuos fpcs
umeft, quiappellaueruntDeos opera raa*
nhomioumaurum, &argentum, artisiji-
ionem,& fimilitudinem animalium,aut la-
minutilemopus manus antiquse. Hos vc-
a refellit: Non erubefcit loqui cum ilIo,qui
animaeft, &profanitate inSrmum depre- ilii^
r,& pro vita rbgat mortuum,in adiutorium
ilem ipuocat, & j>ro itinere petic ab eo , qui '
Gg 4 ^mbu- -

<

imiMJ"

%mt i.

&§m. i.

Tht§ inTi

ffti€0

47* T>E PROCflANDA I NB O.R V 1
ambularenonpoteft,&deacquirendo,& de
perando, &de omnirerumeuentu petit abi
quiin omnibusinutilis eft. Equidem cum r
ipfa lego, &vniuerfum pene terrarum ori>
ante oculos pono tam copiose infanientem, n
ims conftituo, vtrum dolere magisan indigi
xi oporteat,quod qui putantur fapietes,ftulti
di func, mutantesgloriam incorruptibilisl
inimaginemcorruptibilishominis.autquad
pedis,aut ferpentis,aut cseteroru m, qua: Apof
lusdicit.Neque vulgarem fuifle hunc errore
fedexcellentiffimosquofqj non Poetarum n
«id & Rhetorum, fcd Philofophorum eiufnn
nugas,&fa&o,&orationeeffeadmiratos.An
diuinusPlatode Dijsmaionbus, & minorit
TrimegiSlM multa'differit,vcl deiirat potiusPQuidter ma
in A[cUfi9, mus ille Mercurius^qui tanta de Tnnitatis,tai
De qu0 aU- deincarnati verbi myfteriofcribit,idem tam
gufl.lfr.%de ftmulachrorumpotentiam,&maieftatem pi
mit. cap.z3. dicat,& quad ridicule didum videri poterat,
ifi tam feriq commendaret, miratur artem D^
faciendi mirabiliter horhinibus effe collata
PlanejVtnorlerdixitApoiloluSjObfcuratum
in fipien^s cor eqrum,& dicentes fe effe fapiet
ftulti facli funt. R^3eo ad caufam Indorum,fi i
fuperftitionum genera a Gra»cis , & fapientib
inuenta rctentaque fuuc longo tempore, imrc
rito fane&indodteprorfusquidam barbaro
noftrorum ritusindignatur3quosoporteretp
fiusmiferari3 proeoquod vanifunt fenfus h
ifiinis.quibus non fbbeft fciQnth Dei. Illud rr
giscogitandum. eft hapreditarium effe impiet
tisrnorbimi, quiabipfismatrum vifcenbusi
genitus,ipfo vberum ladenutrkus^ paterno

dom

$4M3.

Salvte. Liber V. 47|

neftico exemplo confirmatus, tum diuturna
tfuetudine & legum publica authoritate mu-
us, nulJomodonifi copiofo Chriftiana? gra-
munere & magna dodoris Euangelici, atquc
efeffacurafanariqueat. Quidigituraccufa-
sbarbaroruminidololatna deferendatardi-
rm3&cun<ftationem, cumdebeamus potius
irac defidi^ irafci,qui pauca quaedarn , & fri-
a, contraGuacarum,&HQrnqrum fuperfti-
tiem fufurrantes , viclqriam ftatjm canimus,
>rorfus infecla. Hic hic ergo opoitet catechi-
■n prudentem pederrriigere, & zd idololatriat
imasilbraseuellendasexlndoruanimisom-
n cogitationem,induftriam,operamque con-
re. Namomniaanobis eius genera comme-
rata apud barbaros vigent roaxime. Solem
dem noftri Peruenfes in honore primo ha-
it,fecundurn eum Tonitru, illum Punchaum,
ic Illapam vocitantes. Quillam quoq;, id eft,
iam,Cuillor,ideft, fiderajterram quoquePa-
imamam,&mare MamacochamChald^orum
>re venerantur. Porrb Regesfuos homines
ecipui nominis diuinitate donatos colunt*
Kum etiam corpora admiranda arte integra,
viuidaadhuc vfqueconfekiant, itaprimum
tngocapam,& Viracocham, Sc Ingayupangu,
Suaynacapam , & cseteros fuosprogenitores
igiofiffrme ftatis feftis, & facrifkijs profe-
=bantur,cum eis iftalicerent, vtcum omni
a?ciaingenio certare poffent inconferuanda.
iorum iuorum memoria. iam vero quod ad
gyptioru fuperftitionem attinet,ta late p^tct
id noftros barbaros,vtprorfusenumerari ne-
santfacrikgiorurngenera, atqueGuacarimv
C2 1 fiue"

m^

gwmm^

4sf 4 ^ E PROCTRANfA INDORVJ
fiuemontes,fiue cliui,fiuefaxapromine,tia, fi]
aqu£ commode fcaturientes^fiue fiuuij celerit
iiuentes, fiueeditaculmina rupium,fiuearer
immenfa congeries, fiue fcraininis obfcura v
rago, fiuearboris proceritas, &annofitas,fu
snetalli index vena,fiue hpilli cuiufuis minus
£tata,aut paulo elegantior fpecies,quicquid d<
«iqj vt femei orania dicamus3ca?tens fui genei
infigniter prsftare deprehendunt,illic prqtln
fiiumeagoofcunt,&finevllacuncl;ationebarb
ri adorant. Hac idololatria? infeftiffima iue ple
fiint motes,plense valles,oppida,domus,itiner
nullaqi eft Perucnfis agri portio,quae fit ab eo f
crilegio libera.Qupt autem vi&imaru,quot lil
minum, quanto cseremoniarum ordine iftorui
cmmiurn cultum perfequerentur Ingarum pr<
ceres,inflnitumeftdicere,legatqui voletacci
ratam ea de re hiftoriam a Polo viro prudentH
graui confcripta. Inueniet intra vnius Cu^quei
£s vrbisterminos plus 360. Guacas numerata.
<quibus omnibus diuinus honor haberetur , qu:
feufdam quidem fruges, quibufdam etiam prt
tiofavellera&argentum aurumq; offerebatuj
nomtuljis-nQ-n fuiQ multo innocentium infan
tium cruore li tabatur. Ac re ipfa,cer toq> vfu ob
ieruacumefteasindorumnationespluresacgr
uioresfuperftitionisdiabolicx fpecies teau,ifft
inquibusiiegLimacIleip. maxime potentia £
peritiaexcelluit. Contra quitenuiorem fortu
aam,minufq; Reip.accommod.atamTortiti funi
in his multoidololatriaparcior eft, viqjadeo v
lonoullas Indorum gentesbmni idol.orum.reli
gione vacare quidam pro cerco confirment, eaf
ikm a fsk efle inuetas atcjj exploratas 9 tefrentui

• Gititr

f A L V T I. IIBER, VS

ContrA idololatriamremedia.
C a p. X.

47$

rviusverbcurandimorbi illaplerifque no-
Lftrorumexpedita ratio vifa eft, vt fimula-
,&Guacse, cseteraque fuperftitionis Indioe
•numentainuentaquidemextorquerenturiri-
is, atque ferro & igne abolereatiir , vt inue-
enturvero, fi fateri verbis Indi rdcufaren.t,
rberibus certe, vtproderent, efle agendum,
m hoc militarismodoturbseinftitutum, fed
ftiffimi,atque optimi cuiufqtie facerdotisre-
iofumconfiliumfuit. Quodplane, fi in no-
os, ideft5iambaptifmodonatostantumdefi-
mim effet,poterat certe ferr i,tarnetfi ita ea ita
pecceturquotidie, vtqui religionena Chri-
mam commendatam &confirmatam volunt*
lilaliud maxime agant, quamvteam ©dio-
nreddant, proptereaquod qua? de manibus
dorumidoIaeripiunturinuitis,ea inanimis
orum amplius inliguntur , verixm id in Chri-
anisnoneft alienum a rationev.t iiat. In. ijs
roqui Fidem lefu Chrifti, neqjprofeffifunt,
q; fatis perceperunt,neq, vero edocli funt,co-
ri per vim ante idololatriam auferre,qua fpon
Euangeliumfufcipiant, rnihicerte cum gra-
ffimis ac priidenti ffimis viris nihil aiiud vid^
r,quam aditum Fidei Chriftianaepraecludere,
em maxime aperire cotendunt. Ssepc enim eft
ftum,& eftctiam faepe dicendum Fidem efle
Jentium,neq;quemquam Chriftianum fieri - v
berepervim. Quamobrem prsclare Auguft. j^" /^n*
ifmodifaclureprehendit,&grauiffimedocet . . ' '
iuseiieiaolaaecoraibuspaganoru aufereda, 10<
"^ ' quarn

'

fWR

476 Db procvr anda Indorvm

quamdealtaribus, quodetiamin hoc Peruen

Regnovirquidamgrauis, &prudens multun

acfa?peaccufabat,cum facillime fieripoffe ai

firmaretjvtidololatriaomnisfundituseuerten

tur,fifapiencer, & placide IndorumProcere;

deorum fuorum vanitatem edocerentur , atqu

cos vt contemnerent, atque abolendos curaren

cumratione&authoritate3tum modeftia &be

neuolentia3atqj omni officio adducerentur. Hc

ice nullo negotio reliquo vulgo quicquid fenti

antperfuaderejquicquidvelint, efficere. Nar

quod mirari quifpiam iurepoffit,tantaregurn i;

fubditospopulosauthoritasextitit, vt eostan

tum Deos vrbes.prouinciarque fufciperent,quo

rex lngatribuiffet,ncquelicereteuiquam aliu<

numencolete3quamquodiIleftatuiffet. Itaqu<

deos ipfi>& G uacas toco hoc orbe diftribuerunt

&inhacquidemprouinciaIllapa?numini3inil

laPuncho, inaliaGuanacauro aiijs atque aliji

snodis iitari imperatum, vfque adeo imperit;

plebs de maiorum fuorurn authoritate pende-

bat. AdhibebatPolushuius fuse fententia? illu-

ftrefanedocumentum5qu6dpoftquam ipfe pri-

moribus Ingarum Cuzquideidolistollendisle-

gem perfuafiffet, horum ipforumopera brcui

plufquam trecebtaidolaex vicinis oppidisne-

rninecogenteadfefeeffentdelata. Quo inftitu-

to,fi ca?tera proceffiffent,hodie in hoc regno vix

idololatrias veftigium fupereffet, quam conftat

paffim perinde atqueanteannoscentum vigere.

Hoc jgi tur idololatria? tollenda* prirnum prarce-

ptum fit, vtprius deanimisauferatur prsecipue

regum,Praefec1:orum,Curacarum,quorumautho

jritati caeceri facillime, &libentiffime cedunt.

Ifff

SALVTE. LIBIR V. 477

tautcm id nofter Catechifta perficiat,& fimu-
crorum non folum contemnendam vanita-
m, fedetiame^xecrandam peftemperfuadeat,
meritilliopusapudhofcebarbarosexquifitis
modumphilofophidfqueratipnibus, nequc
ementisAlexandrini ftromata, neque Theo-
>ritiCyrenfis morborum Grarcanicorum cu«<
tionespIurimifaciet.Sedbreues,faciles,&"ar-
oculosomniumpofkasobiecliones proferet,
fquerepetendo,exaggerando> auditorum ip~
rum experientiam interrogando , in animis
idoruminfcuIpet.Argumentahuic reiidonea
ifquammelius&pleniusquamindiuinislitf-
s3in (apientiaprsefercimSalomonistoto capi-
decimotertio3&decimoquartQ3 & inlfaia
•opheta capit.44.cV 46. & in Hieremia cap. de-
mo. Pulcherrim^autem, &ad vulgaremfen-
m accomfnodatiffime in Propheta Baruch ido
rum vanitas confutatur.Notum^inquit^it vo- Baruch. ma,
s,quia non funt dij,ne ergo veneremini eos,fi« $.
\t enim vas hominis confraclum inutile effki-
ir,taIesfuntdijeorum.ConftitutisiIIisin do-
o3ocu!ieorum pleni funt puluere a pedibus
itroeuntium. Lucernasautem accendunt illis,
KquibusnulIamviderepoiTuntjfuntautemfi- ' (

ittrabeiindomo, nigraefiunt facies eorum 3
imo,quiindomofit. Supracorpuseorum^ &
jper caputeorum volant noctua?, &hirundi-
es3& aues etiam fimiliter & cattse. Vnde fciatis
uianonfuntdij. Siceciderint in terram a fe-
ietipfisnonconfurgunt,ficutmertuis munera
lorumapponuntur illis. Hoflias eorum ven-
untfacerdotes&abutuntur. Vnde ergovocan-
ir dij.ln domibus eoru facerdotes fedenr. Neqj

fiquid

i?l'H*l*

^DS PR0CVRANDA INDX5R?$
£ quid mali patiuntur ah aliquo, neq; fi quid b
ai poterunt retribuere. Neq; regern conftitue
poffunt5neq;auferre,fimiliter neqj dare.diuici
poffunt,neq; retribuere . Si quis iliis votum v
tierit,6c non reddiderit3neq;hocrequirent, H<
minema mortenonliberant, neq> infirmum
potentiori eripiunt.Lapidibus de monte fimil
funt.Quornodo ergo sftimandil eft eos eife dec
AfabriscVaiirifkibusfadtafuntjnihilaliuderi
flifi idrquod volunteiTefacerdotes. Nunquide
go poffunt ca^quse ab ipfis fabricata funt.>eiTe d]
Quomodo ergo fentiri debeat quod funt di j,qi
x\ec de bello fe eripiunt,neq; de malis fe libera
Si inciderit ignis in domum deor um^facerdoti
<|uidem ipforumfugient,& liberabuntur, ip
veroficuttrabesinmedio comburentur. Qu<
inodo ergo seilimandum^aut recipiendum quo
funt di j?Non a furibus fe liberabunt5quibus in
guifortioresfunt3&reliqua. Triaergo hincai
gumentaad idololatriam confutandam caper
poteft minifter Chrifti. Primii ex natura & fut
itantia Deoruni.SiquidernIigna,autlapides,au
metalla funt^qiiibus artis humanatacceffit indu
itria facerdotum auara predicatione rrmnita33i
jegum violento iraperio.Deos autem facere ho
niinesnequeuntjCumfintipfismeliores rebus
fe fabricatis.M idololatria circacoeleftia,aut na
turaliacorporaverfetur, fubftantiaillorumfa
fe, Sc motibus varijs fubieclaoftendi facilepp
teft,quoda Dei naturaalieaum eft.Quod fi regc
prifcosadorant homines barbari5eorum corpo
ranihilfentire, & tabeiam confumpta docer
poiTunt^neqsa caetens quicquam differrc ., Altc
ru argumentura eft ex impotentia 8c ignorantia

Simtf

Lfl

^ALvf^. tlB15R ^. ^

nulachraquippefeipfadefenderenequeilt a]b
iis3aut Iatronis3aut ruinae iniuria, neque verb
vident, autfentiunt,aut rnouere fe omnin&
ffunt. NaturaliaautemCorporanuIIofuo ar-
ratu mouentur, fed legesilbi ab authoreprx-
ssfempertenentTertiumeftabhumanaruni
um prouic!enti3,qucdpra?cipuurn eft. Vbi ip*
>arbarotum experientia compungenda, 3c fh
dium producendaeft.Vtrumnein morbd,aut
tlo, autfamedeorumfuorum vtilkatem 4lt-
rni fenferint? Vtrum religiose iilos colentes,
pro nihilofacientesmeliushabuer-int? Quot
]uanta mala perpeff?3neqs tamen a dijsd.diuti9
euatiqueiint. Ad ha?c autem omnia plenius
iflrmanda,' quoniam farpealiqua figna fenfbs
'vocisin fimulachrisapparent,interdumet-
i mina?, & prsrcepta exafudita, docendi funt
:bariscum res ita tuIerif,diaboIi ea omnia effe
nmenta,tum ver6 quis diabolus fif5 qui iliiu*
ellitesdzsmones, quid agant, qua?iIIorumin
minesiriimidtiae, & fraudes,_&neqiiit.ia, f £
lorern in .h-orum potiusodium conuert$ntw
c enim commnneapudomnespenebarb^ros
, vt Deum quidem omnium rer.um fupr&-
im,ac fummebonum fateantur, fpiritum ve«
quorundamperuerforurn non obfcura opi-
>fit,qui anoftris barbaris Zupay vdcari fd~
it. Igitur&quisille fummus idemque ferri-
ernus rerumomnium opifex5quem ipfi ec«*
n ignorantes colunt, &quem nos annuntia*
iS , per omnia doceri debent , mox quan-
m abilloilliufquefidelibus miniftris Ange-
abfint gens peffima cacodarmonum , ho-
Lftum generi infeftifiloaa, accurate & dilu-

cidi

L Ul

4$oDE PROCVHANDA INDORV
cideoportetexponere, vtidolaomniafua I
vclcontemnant, vtvana & inutilia, veleti
cxecrenturj&oderintj^ufdsemonumaftueti
perniciofadidicerint.Nequefadseffedebet:
diofo catechitlse, vtcommuniter idolorum
nitatem refellat, addatetiam oportet peculi
deorumGuacarum5&fuperftitionumfua?pl
familiarium confiitationem, in quibusinue
gandis&perdifcendis vtiliffimumquin pot
fummopere necefTarium ftudiumexiftit. Qu
pleriq; grauiter peccant incuria & focordia,
morbos^quosnondidicerint, recle curare r.
pofimt Neque vero idolorum tantum forn
varias, fedinfinitas etiam fuperftitionum f:
cies inde manantes perfequi debeat. Exem
caufa,cum Indusfolem Orientemafpicit,&
lutat3cum tranandum fluuium verbis concef
conciliat, cumgarritus autgemitus auium i
€turnarum, autcseterorumanirnantium obf
uat,cum fortes de rebus agendis init,cum fem
tisautfrugumlibaqusedam offert telluri, ci
fufceptosliberosiidenconfecrat, cum nupt
certiscantibus dedicat, cum compotationit
cantillando identidem ftudet , cum mortuos!
gubri carmine effert, & fepulchrum comme<
inftruit,cuma»grotusvatesfuosaccerfit &cc
fulit,cumdeniq; ca?terafacitfuperftltionisa
tiqua?,cuiustamefl:omnisiftorum vitaplena,
nulla ab ea pefteac~Ho libera iit. Sed vt nufqua
grauiuslndilaborant, ita nequefacilius cur;
poffunt,fi non defit induftna, & fludium falu
ipforum.Eiufmodienimomnesnuga? fimulal
detecl:seiunt,perfefefaciJi negotio euanefcui
ac veluti deprehenfae erubefcunt, fi modb ba

baroru

SAtVTB. LIB8R V. 4§*

orumprxfeclorum, maiorumq, fuorumau-
ritas compefcatur. In confeffionibus vero
iendisomnicuraincunibendumeft, vt ha?c
tiia minut> ac figiliatim3vbi opuseft , facer-
interroget poenitentcm, & confeffum do-
atquedeterreat.Ferequia negliguntur, oc-
mt:eademadhibitae curationi non difficil®
int.

De euertendis idolorumfignw & templis.
C a p. XI.

Vamuis autem prirna effe cura debeat fa-
cerdotis,vtidoladeauditorumcQrdibusau-
ntur,idquedocendo&exhortandomaxirne
tamen vtdeoculis qtioqueatque vfu remo-
itur,nullornodoneg!igendum eft.Q^a irire Deut.7.&
n«hiftori*illuftria&documenta, .& fa<3a i?„ ' '
Jonunt.Aras, inquit,eorum deftruite iucof- *Reg.j$.
fnccidite. in quogenere rninfice Afa& i<> ^pgih
celebratfacrahiftoria,quinetiam ab E2e lPw 14.&
rege Moyfrs ferpentem illum a?neum con- 34*
^um cum non parualaudeconimemorat •,!!•. +'Re&f**
frgo,&facerdotes,&principe5 iludiosecu-
debent,vtidololatria?omnisetiami'nfpicio
!eatur . Quod duoous modis recie & ordine , -
^fecundum Chnftiana? Mgis ^dikiplimm.
Yuminipfisiam Chrilrianis, qui baptifmo
ufiiuntjin qupus gentihtiae fuperftitionis (
lumentumaliquodferriminimedebet, fed '
ofatria?fpeciesomnistum acriterinfe&an- -
deprehendatu/-admifta3 tum praecauendadt
nreromnibusiiliusfenisiublatis.HocAii- nOVM/t jj ,
mus,&alefad:uni commdnorat^fieride-.^ Dom^
dernonftrat.Koccuiufdam Coricili; Canon ni^
li h diferte

iiu*wm

4HT>1 PKOCTRAMDA IndoRT

tmniw&n- difertc pr^cipic illisverbis, fummodecert,
netenje sa. debent ftudioEpifcopi &eorum 'miniftri, vt
*o* boresda?monibiisvconfecrata?,quasvuIgusco

&in tanta veneratione habet,vtnecramum,i
furculurn indeaudeatamputare, radicitiisex
dantur arq; comburantur.Lapides quoque,qi
inruinofislocisatqj fylueftribusf darmonnm
«Hficationibusdecepti venerantur, vbi & v
vouent,& deferuht,funditus effodiantur,atq
tali Joco proijciantur^ vbi nunquam a culto
bes fuis venerari poiTinc /Et omnibus adnunt
tur,quantum fcelus fit ido!oIatria,& qtii baec
neratur,& coIit,quafi Deum fuu negat, & Ch
ftianitari abrenuntiat , & talern poenitenti;
debet fufei pere,quafi idola adoraffet,omn-ibu
interdicatur, vtnul-lus votum 'faciat, autcanc
lam, vel aiiquod munus pro falute fua rogattu
alibi deferat^nifi ad Ecclefiam Dotriino Deo fi
& caetera. Quem canonemlibeter recitaui,qu
videam in eiusgenensntibus,&jpukum Ind
iam baptizatasiabi,&parum k facercjotihiisai
maduerti . Non iblitm ergo fimnlacbra ipfa,
infignesidolelatria?notaVverumetiamvefti|
qua?uisfuperftitionis veteriseradenda funt. A
que eam ad reni imperio , & authoritate- , n op
fit,vtendumerit.EthascadChriftiano's Eccldj
filios. Ad infideles vero quid?Prorfus diihngu
dacaufaeft.Si enim itafuosritus^&carremoni
agunt,- vt fidelibus fcandalo non iint, fed vnu
quifqs lege fm viuere hcilg nmvar , perm ittei
' di funtca?citatifuae vfque dumafraltiffimoilli
minentur. Hucenimpertinet illud.Eosquifi
;risfunt3Deusiudicabit.QuodfiEccIe.fia?princ
pibus fiiMiint, & GhnfUanis homlaibus fcar

dal

tC0t$.

vm

* Afc VTfe LTBER V. 4$i

>funt, profe&otoferandinonfunt. Quo in
fre B. Auguftinus laudat Conftantini magni
s3quitjus Psganorum tempJa daufir,&idoJa
ixir,[itemqueAmbrofiusaduerfusSymma-
n vrbis pra^feclum , Fbrtiina? aram a Curia
iana eiecfarh magnis viribus eJpquencia? de-
it.Conciliuniquoque .EJiberjnutri, vtdo-
| feruorum idoJa commi'nuant,edicir.Atque
iiodoin fubdkis infideJibus,cum prafer-
louis fideJibus nodgnt paganici rhus, atque
>latriaperpofeftatem auierri &poteft, &
t,nifi maiora indc incbmmoda, & tumuJtus
?qui fapiens admiiiiftrator iudicarit. Sed

iummopere curandum eft, vt pro noxijs
usfalutares intYoducantur,& carremonijs
rionia?obliterentur. Itaque&aqus bene-
>vfum,&imaginum,&rofariorum,&gra:-"
ro,& cereoruro, & palmarum, &csetero-

qus? EccJefia fan&a pi;obat ac freqiientat,'
hytis perquam opportunumeffe iihi per-
iant facerdotes,atque ea omnia m concionR
opularibns multis iaudibusprofequantur,
:>yeteri fuperftitione nduisreligiofifqj fi£
mbutosaiIuefaciant.Itafier,vtmcJioribu5

elegantioribusoccupati obfoJetamfefta
lperftitionemde manibusac demcntedft-
it.

Dsreftadileftio^iefui:
Cap, XII. * .
ft T>d veri cultu traditum, fupereft,vtpra-
mi diJedioexplicetur.Efr vero vnicuique
mus diJigedus, ficut ipfe fibi. Seautem ip-
iemoi vt oportet, diligit, qui aninii corpo-'
Hh & rif<ju<

A&g. epi/f.
4$.ad Vin-
cent

A;mb. hh 5.,

VdentinU.

numAMguft.
Cone.Elih.t
41.

4^4 t)H FROCVRANDA INDORV

xifque falutem atque conftantiam abijcit. Id

goniagnoperelndi prsefertimbarbari doce

iunt^vtprimum vitam valetudinemcjjfuatu

tur,neq; vel defperatione, velobirinatione j

cIigar)t3quodfa?pefaciunt.Etfienimnaturale

non homini folum3fed cuiuis animanti vitai

roare/ui perniciem, quoadpoteft3auerterej

men irrationali quodam impetu <k iege aj

pjerofq; barbarosnecis ilbi arTerenda>coniiJi

iamdiu obtinuit, vt veJimpendentiamaJad<

tarent3 veJfortiter remgeffiffe viderentur ,

dijs fuis aut regibus aiioquf gratificarent

Quanquam in hoc Peruenfi regnopra? alijs i

nus id vfitatum fuit.quod Jegibus>& moriDUJ

fetexcuItiuS.Neque mirandaefteabarbaries

CorteriscumGrsca?,Romana?quehifloriae Ti

miftocJes iJJos3& Mitridates,tum Mutios^&^

tones36jBrutos3aliofqueinnumeros5 vt vii

fortes non parum ambitiose ceJebrent 5 at^

ipfietiam,qui Chrifliani haberi voJebant,C

cumceJlionesin Afrkacreberrime ita inter

rint. Er.enim vej Jaudis amor quidaminfan

veJ ca?cum vitandi mali confiJium compJuj

ingenioetiam atque dodtrinaprseflantes vii

viquead faruam fui necem fa?pecompuJit.Qii

cumexempJismaionmi apud barbarosprorr

gno ducitur3, naturaJi fenfu propemodum e

tin&o efiam iucundum mortis genus habeti

Veninet etiam ad rectam fui diJecftionem ,

mentis vfus per temuJentiam ne intercipiari

stqueexhominepecusfiat, vel p.otius maxin

noxia3&feroxbeJlua. Seddeebrietate vitand

quodeftprae carteris vitium maxime famiJia

barbaris^fatis in tertio iibro dictum eft. Huc e

lai

hff

'SjlVTB. LlBER V. 4«f

pertinet y humanarum carnium efus^ in quo

tam defunctohomini , qui nihil aut fenfus; ,

loloriscapit, quam ipfi humanae natura? in-

ifit. Idenim naturali legiita repugnat, vc

a,quantum ego fentio,fernis inopiseuecaufaT^or/^ re*

epoffit.AfTentiorenimdocT:iffimoTheolo- lscl tietem*

a fentientijquanquam alij aliter fapiant.Gcf- Perami<t «.

tutem hoc vitij apud Indos Ca^besdictos, \ ^6fe^

*s funt Brafilienfes^ & Chunchi 3 & Chiri- J*et.' ^*

enfes,& alii plerique in vfu & pretio habi- . JUr en.a *m
r r A !• n • r terjenttunt*

iacrolanCEae litenegrauiter aueriantur3q.aje $a

:es illos idolorum adoratores inter csetera

umaccufant, tanquam humanorum vifce-

comeftores. Philofophia quoque ferinum

c docet apud Ariftoteleniyqin eiufmodi fa- ^riflot. 7.

iiuter extremaopprobria adtionum huma- Etbicc, j.

m numerandum putat . Quare vt feminis

ini-fundendi honefla cauiaeiTenon poteu:

iocorporis^ nifl alioqui matrimonio legi-

1, etiamfie-x eiufmodi.hu more coacloin-

isconfequatur, itaprofedio neque ex hn-

>cadauereepulas quantacunque famis de-

nda? neceffitas iuilas effe permittet. Ad

nunis quoque naturse diledioneni fpedat,

fundoruni cor.pora non violentur a atque

ne fepulchra quidem effodiantur ? in quod

tix3fk inhu manitatis ■genus^eges impera-

a 8c Pontificise acerbe '.animaduertunt , '& C0nc.T0l.4J

>c regno Concilio Lirnenfi feuere admo- c. 45.

noftrorum hominum licentia/coercetur. ConMdden.

m in quo redtara fui diJecTtionem barbari c 73-

dunt maxime, minimeque id putant , illiid^0^ L*m%

lodab ApoftoIoPaulo vno verbo lucuTen- ca?~ II5*

idi&umP quod contumelijsafficiuat,cor- &ow.&

Hh 1

$ttpj4>

%%6 DE PRpCVRANDA INDQR^

parafua.Itaenimomncsimpudicitix&-libid

nispraepoftera?fordesexpofun. Atque eftilii

quoque ab eodem veriffime oftenfum idoloi

triajfcelusomniafiagitia ftatim confequi, ta

quam riuulosprimum.fontem,quodeft aSapi

tefapienteretiamanimaduerfum-.In-hocgene

funt,concub.ituscum-maribusac^m beftijs, cu

ipfislignis,inceftuofi ampiexuscum fororibi

'cum matribus, cum rllijsapud quofdam barb

ros non conceffi folum, fed interdum legefanc

ti.Noftros Ingas non nifi fororem legitimo fi

coniugiocppularefolitosconftat^exquibusdi

ad fidem conuerfi & baptizati in antiquo matj

monio permariere a prsefulc quodam perrni

feruntur3fadumqj Paulum^uartum Ponr. ma

grauitfimetuliffe,verbifquefcueriffimisobiu

gaffe fama efc Vere a Sapiente fcrjptum eft , Ic

tium fornicationis eft exquifitio idolorum,

adinuentioillorum cortuptio vitse eft. Et pc

nonnulla.-Neq, vitanvneqj"nuptia$ rrmndas iai

cuftodiunt, fedaliusaliumper inuidiam occi

dit,^tadulteranscontriftat:&omniacommn

tafunt3fanguis,homicidium,furtu cVficlio, co

rup.tip & infidelitas,&ca?tera, inter qua? natiu

tatisimmutatio, nuptiarum incqhftaritia, inoi

dinatiomoechiae,&impudicitia.Infandorurne

nim idoiorumcultura omnis mali caufaeft, l

initium,& finis.HaecSapiens.Qua? pmniacarn

flagitiaacatechiftaaffidue & grauiter inieclar

^afunt,&feueriuscum violatoribuslegisnati

ralisagendum. Inteiea vero fornicationem, qi

feregenteslicereputant, multis modislegiD*

& naturae ipfi contrariam docere debent, atq3 \

perfuadeant, non iolurn facrae autftdritates. prc

ferendi

Salvte. Liber V. 4ir

jndar, verum etiam humana argumenta,qua£
eruntrilludque pra?cipue ab opmione ifto-
i rensouendum, vt foerninas non ante matiri-
niofibihmgendas arbitrentur, quamin fo-
spericulum fecerint, qua-ex caufa concubi-
pri us penes fe retinent, quam eafdem ducanfi
eres.Quin etiam adeo virginitas vilis eft foe-
iis,vtopprobriopropemodum detur, iiqua
luptias nondum corrupta . pcrueniat , tan-
m fui amatorem antea inuenirenequiuerie.
: atque id genus alia barbarica5 ftultitif mon-
diligenter ab hominum fenfu, & vitsevfu
ad liceatrelegandafunt, & docendionini-
>arbari, vt fe ipfos,fenfurn, corpufque fuum,
jere&conferuare congrucnter naturse cfjf*

De dileffiione proximi,

. cap. xnr.

loximurrfeft, vt qui fereclediligit, fratrem
[uoq; vt fe ipfum diligat. Qaod iane fit duo-
modis. Vno, vt necui omnino noceat, fiue yi
eorpufq, lxdmdo,fiu£ vxoreni vioiando,fi-
>rtunascontre<5tando, fiueexiftimationem
iionemqi]eimminuendo,qinbt*s proximus ~-

e aut verbo laeditur ."Et vt fit perfecla iufti- . >
. quibus perpetrandis abtiiner, ab ijfdem-et-
perlibidmem arfechndis fefecohibeat.-Ho-
quippeomnium lex ■naturaliter hominum
rtaatqsimprefTaariimiseit. Vtquod tibi ab U4tth.fi
fieri noIis,id in akerum ipic ne facias. Alte- ?°b* 4" -
uoquemododiligimusproximum,cuinnon
\b non laedirnus, verum etiam opportunead-
tmus atque adfuuius. A tque hic plane pninia
JIhi_4 Chriitif.

488 DE PROCVRANDA iNDORVJf
Chriftiinarcharitatisofficia verfajnur: & qus
dam quidem falua charitateprsetermitti no po
funt, vt fi debitus honor parentibus, /1 extren
aut gra,uiter indigenti res familiaris , fi perici
tantinecelfariavit^fubfidiafubtrahantur.Qu
dam veroetfi non omnino charitatem vitian
grauiter tamen debilitant,vt fi non doceas^qm
commode potes,fi hofpitiononexcipias, fi nc
pafcas,cum ipfc abundes, & reliqua id genu
<^i^cumdicT;avniuersefint5&omniummort
liumgentibuscommunia habeantur, tameni
ludeftpropriumIndorummoribus,quantunr
gonotarepotui , accommodandum, vt mutu
inter fe officijs honeftecercent,_idque & hum;
nitacis & Chrrftianae difciplinx maximum I
propemodum fingularedecusfibi peffuadean
Etenim cum plerifque in rebus Europaros hom
nesnaturalesIndorummoreslong(eantecellan
«juodisfacile concedet, qtiihorum modeftian
lenitacem , auaritiae faftuique contemptum , 1;
borum tolerantiam contemplatur,camen hac\
navaidehQrumingenio-ofFendor,quod parut
omnino benignicatem atque humanitatem ir
terfefeobferuent. Namin noftros homines i
ueferuitutequadam oppreffi, fme adriiiration
commoti, fiue ne in fefaeuientes experiantui
timorecorrepti?Iibe.ralescerte firnt,& pro.fu
tenuitace-copiofi. Atinter ipfos vixeiVquifti
pem vilem, autpugillumfrumenti vitro altei
pratbeat.Inaegrotosparum mifericordes, in f<=
ries & egeotes ill.iberales, in labore > & a?rumn
oppreffos inhuniani . Vix filij parentibus defe
runthonorem.Senecfusipfa vtalijseft venera
bilisprorerum vfu^ '& confilij authoritate, it

S A L V T E.' 1 1 B E R V. 48frT

>arbaris vulgofaftidio, & opprobrio habe-
Uaqueplerique fenesatque anus, qiioniam
>ntandae vitse rationem inueniunt nullam,
bus deftituti, & ab ali js cootempti , eam po-
mum ineaint , vt fortibus , augurijs, diuina-
iibus, venefici js ftipem colligant,& fuam a-
cseterosopiriionemtueantur. Obferuatum %-

, viris valde prudentibus nnllos efle in na-
le Indorum lftarum fuperftitionum artifi-
i &architec1:os, nifi hominesabiectos, in-
s,decrepitos, qui oranibus alijs rebus exclu-
leas feartes vulgbconuertunt. Q.bferuatum
m parentes filijs in nullo effa pretio fi mdi-
nt,segrotis nihllfere opisadferri : defun&is
Ita prodigi,qu# 'fi viuis concederencur , diu-
;eflentinvitaretinendi. Innoftris verbni-
perindebarbari fufpiciunt, &admirantur,
ilsequeapud fe commemorant, & laudibus
unt , atque mutuam beneficentiam ,• & hbe-
tatem , cum prafertirn eam ad fefe redunda- ,
►erfpexerint. Verum eft enim Saluatoriselo-
m:Inhoc cognofcenthomines, quod liifci- TodJM^
i mei eftis, fi dilectionem habueritis adinui-
i. Hanc ergoChriftianae chafitatis partem,
einbeneficentia fita eft, excolendam atque
iftrandam, &verbis, &fa<5Hs fibi praecipue ■
utare debet minifter Chrifti . £t certe diC
itbarbarihumanitatem,difcunt moresfua-
>res,difcunterTufam etiam in fuos liberalita-
m, fi diligenter&crebro eade re commo-j
nefiant, & exhortationibus facerdo-
tum paria exempla non

defint. ,

Hh s De

%^X>B PSGGVRANDA Ind@RV!

I># GateMfmo vulgo Indorum necejfario.;
Cap. xii ri.

V I Vlta qufdem funt injChriftiane doftrii
A explicatione fnfws & vberius Indisrec
tenda. Verum ea a me commemorata funt, qi
pecujiaiem videmw habere difficultatem. N
vero ex vaftiffimi orbis 'innumeris gentibi

5uantumefthoc,quodexpertifumus?4Itaqja]

alia notare , & commendare potius curabui

311* nouis EuangeJij ftirpibas magis opportui

ammaduerterint. Ego quodPeruefibusniaxin

conferreexiftimo^vrpotui.expofuihaftenus^

deinceps exponam. Hxc autempmnia vtcom

modids, &catechifta?doceant , & Indi oercip

ant,opus in primiscft duplici quodam catechi']

ino:vnocompendiario&breui,quemmemorj

ter etiam fi fieri poteft, addifcant, vbi fumrna £

corum omnium,qiia ad fidem, & mores homin

Chnftiano neceffaria fun't,altero vberiore, vb

eadem amplius dilucidiuf^ dicantur, & cooic

tfusconfirmentur. Vtille prior difcipulispo

tius,hic pofterior ipfis prarceptoribus vfui fii

Opus eft etiam breui, & abfoluto afiquo confl

ltonali, vt facerdotes rudioresconfcientiasln

dorumexaminare,&purgarefciant, vbiea ma

xime peccatprum genera explicentur , qu* ifti.

familiariafunt. Atque adeundem modum qua

in matnmonijs Indorum, cxt&ifque facramen

tis confa-endis interrogare opus fu. Hoc vtrura-

queopus fi quis vtraquelingua^& hidic^Sc Hf

pamcafimulfcriberct , ac Theologorum illu-

Itnumatque egregie linguarlndicarperitorurr

auu>rkace munituin. diuuigandum curaret,falu;

tipl

^ALVTE. LlBER V. 4f*

rofeclb vniuerfa? Reip. Indicas immortak
leficium conferrer.

ln ivjlruclwne Indorum diu ejfeperfem*

randum.

C a p v t XV.

^M verb de refidentia Parochorum5deque
niffionum auxilio, vthanc decatechizandis
Jispartem abfoluamus,djcendum deineeps .
.Neque magnopere modblncumbendum eft9
paftoris praefentiam omni quidegregi in pri-
s neceffariani, etiam IndorumpopulisdeeiTe
lio modo debere monftrcmus. Nam vt paftor \
endat vssjtum pecoris fui,fuofquegregescon Pwi 27.
eretjVt requirat abiedrum ,' & infirmum con- E^nh.w
,&umq.;alliget3&fortecui!odiat, vtproprias U&n.i©*
esnomioatim vocet^ & vadatanteeas, &lu-
s arceat 3 & feipfuni, fi opus fit, pro ouibus
irifti exemplo oferat difcrimini 3 cseteradi fi-
.liajquorum nosdiuinaeliter2eadrnonent3 hic
aecipue defidcrari res per fe ipfa quouis etiam
:enteloquitur. Qyix verb ex abfentiapaftorfi
mnaiiant3nonmiousexperiniur nos yquaii-
i Canonesprsedicant^atq; illeprxfertim Con-
[ij Parifieufisjinter cstera^inquit.qu^religio c%c.Fmu,
Chriftianxaduerfa funt,hoc nihilominus co g^jx?i*
irium , & periculofum extat . quod quorunda
adatoruni temerarioaufu Ecekfia* fuisad tem
isviduanturfacerdotibus:&poftpauca., Mon
tendentes quod eorum abfentia, &loca Deo
cata fibi cultu debito pf iuentur,& homines fi-
:c6feffione,&infantes-fine baptifrnatis rege-
jratione plerumque moriantur.Quamobrem
iParochosfedesiubindecommutantes^&praf-
- ^ iules

'

f

#f s I> 1 P R O C V R A N D A INDOR VM

feleseosalio eaocantes his ftatim verbis dece

mum. Quantiautejm fit difcriminis & perfon

mittentis3&eius,qui mittitur,animarum peric

fa»quaffubindeinh-uiu»retcaufafiant, liquid

frodunLProindeomnibuspr^latiscauenduef

oeillicitafibi Presbvvterorum tnrnfnjiffione ;

Bimarumfijarum habeantdamnationem . Pre;

%teriporro qui non fui Pradati imperio coa$

fedpotius voluptatum fuarum delecTatione,im

auaritij sftuatione fuccenfi id facere prsefumui

perpendantneceffeeftquamlu&uofam, & qu;

iequuntur.Qua? ad verbum repetendaduxi,vtt

fernicipfa hcentia commutandi fubinde Pa

Tochk&IndQru^&deijsveIutinejgotiandi,'fi

iiGitandialiqua ex partereprimatur , Sed mi&

▼r faciam Jharc de refidentia Parochorum com

muniadocumenta:funt .yalde pecuIiares,&pro

fr.mcmifx quxprorfusperfuadent, nihildefa

lute neophytorum fperandum effeynifi firma, a<

<&mmm fuerit do&oris in catechizando dili

geotia. ytenimteneraarbuftanifi aifidueinui-

iarituj,xoj-entur,foMeanturqi, facillime vitian-

€UfafdifficJleiam-vitiataemendantur: itatenera

-liie.ophytorum.xnentes> curo, infirmas adhuc in

Ciiniti .Fideradices egerint,velerrore eorrum-

puntur, y-eifleftunturlibidinei omnefqueDia-

i>oliatqiiehominumperuerforumimpreffiones

exGipiu::Co Itaenjm natura comparatum eftin

®mm nouadifciplina vfquedum" confuetudine

confirmata fity vt parua negligentia induftna

Qmais, &labor cito euanefcat.. Hucaccedit !ha-

*unigentium minusperfpicax ingenium, quod

«eqj.multade rcbusdiuinisbreui percipere,ne-

^ue jpercepta' fatis retinere poteft , #am mijj|

quideo*.

5ALVTE. llBER V. Qff

lidem Indi faepe videri folent ijs perfimiles,
li veJ a?tate,vel morbo ftomachum habent de-
litatum,a?grecocjuentem cibosingeftosrqu©-
m fi aut craffitudine,aut copia obruantur,illi-
acefcit, &vitio cruditatisvires potiusFran-
r,quam confirmat. Opus ergo eft,quod medi- v
rum ars habet infirmo ftomaeho parum,& f«-,
alimentuHi inftillare.ltaenim & vinciv^Szsd
endum excitatur. Haud ergo promittat fibi
iiiquam exigui ouiufdam tempcfris labore rna-
losex Indorum populis fruclus, neque exifti-
emus bis aut ter de tota Fidei caufa edo&os n&
nplius indigere do&ore. Quin potius &a(fi-
(ediiferendum eft &£ modice, vt qua^audie-
atjpercipiantatqjconferuent. SicenimChri-
\s ipfos fuos difdpulosinftriiebat, pra?cepto-
sorbis terrarum^ muka habeo vobis di^cere, Um.i&.
ix non potcftis portare modo . Frseter has aute
mmunes fere infirmifatis humanae rationes,
rillamaxima, & certiffima natiuaecuiufdam
ornmleuitatis, quicum primum libi relin-
ru<ntur,mire lubtici omnia accepra deponunt,
aut veteres fequuntur errores, autfin obuium
todque, prout fors tulerit, femntur,ficut par-
ili ftu&uantes, & circunferuntur omni vento
><ftrinae.Quamobrem,ne in his Fruilra labore-
us,&neexcidantin fimplicitate Fideicorru-
is ferpentis aftu fenfibus,neue ab i js, qui con-
adicuntveritati, confentiuntvero iniquitati
anfuerfiagantur, iniinitis modisneceffarium
t, vt in ijs docendis, arguendis, exhortandis,
>nfirmandis,tuendis,&gremio deniqueipfo 2* &'z'
?ftandis,nutricis diligentianemomentoqui-
im abfit^hoc eft ipirituajes magiftri , & patres

apud

Ephef^»

2.Cm ii.

m

xm

tk ippeml
§e ddjyno-
dum Late-

ran. fub

4#4 Bi noCVRANDA INDoRtl
apudeos immobiles perfeuerent: Itafiet vte
paruisinitijs incrementa magnafuccedant, ;
xion contra.quod farpe & videmus , & gemimu

litiffimaffpes&foeJiciaprimordiaineptaquj
dam focordia corrumpantur.

An expedidt Farochias Indorum rpgularibus

commtttu

C a p v t XVI,

T) Arochias vero Indorum vtrum tenereregt
4*" lares deceat, & vtri accommodatiores fir
neophytorum adminiftrationi Ecclefiaftica? m
cipienda?,hiue3anpresbyterifa?culares,inuidi
se,ac molefte quidani. folent contendere. Se
quamuis inter antiquos Canones legamus,N
religioft in Ecelefijs Parochialibus ponaitui
vituperari tamen non debet, neque verqpgtefi
quod Apoflolicae fedis autoritate & Regiode
creto fit . Conftat verb fummos Pontificeshan
_mendicantiumin Indisadminiftrandisoperan
honfolum probare, verumetiam multis mag
-nifqs priuilegijs^ & conceffionibus infignite;
prouocare.Neq;alienumabinftitutoreJigiof<
cenfendu effe, fi Chrifti amori , fratrumqj ialuf:
cedat imerdu accurara.illa communis vita?,& r(
gulf difcipli naaChriiK pra?fertim Vicario ita &
publicas,&priuatas.legesinterpretante.'Nerm
vero fit adeo abfurdus , & a ftudio Regulariun.
auerfus, quin aperte fateatur religjoforu opera
& labori deberi.potiffimu huius Indicana? Ecclt
fieprimordia.Regiosautefumptus&diligentia
in tranfmittendis nouo orbi religioforugregj-
bus^vt nulla ab Hifpania claffis his foelicibw
- merci

L#W

rcibusvacuafoluat,qiu5taerit ineptus^qui
>rfum interpretetur^qua vt curam Indoru hi 1
iffimu fufcipiant}regiamq: confcientia.quo-
ticet,exonerent?Pretereaneilludquidem ne
ipoteftareligiofis, religiofius accutatiufq;
>phytos inftjtui , fereq; vite cxemplo magis,
irhafarcularibusadiiiuari. Navtnihilaliuds
a habitus profef/io cohibet , vt caltius vitani
Htuant.<^£Cumitaflnt,n5eftcuraboffkia
Fare monachos^jk foiii fa?cuJaribus parochias
nes Indorumquifquam concedere velit. At
erhasomnes tot & taiitas comoditates dud
hi videnturincomoda.Vnum efl: illud ipfum
>d regularibus, cum priuilegijs fuis exemptl
t, no ratis.bene.cum Epifcopis conuenit in ad
niftrandis parochi/s Indorum . Hinc quantaf
la profedta /int5ciici no poteft. Primum enim
ioffidoiimtnegligeut£s,Epifcopi,quorum .
: munuseft proprium/uisoccurrere non pof
it parocho,aut caftigato , aut comrrfutato, fi-
dem neqjvifitare,neqj ple&ere,neque amo-
cmalemeritos poffunt.Prjarfecli vero Pro-
iciales iubiedos fibi Regulares carrigere qul
n pofTutit/ed cum oues aJiena? fint, vix ad il-
ferbtandem quereiaperuenit. Etomninoha I

nefcioquid perturbationis Parochum Epif-
>o fuono fubelTe, ac duplici veluti capite re-
Hincporrbdiffidiaacerba?queconteatione$
er Epifcopos,& Regularescum Indorum cer
nagnomalo.HincquereJaEpifcoporu^quod
ss fibi commifTasfatis pafcere nequeant. De-
[, veftem ex Jana Iinoq;contextam , cVaream
ide variofemineaTperfam,videreeft fimpli- *fe*f.a£
atiEuangejic^&fumminiftradonripintus, U*k.i%

qiiam

4^ De frocvranda Indor\

Bt>hfe> 4. quani Paulus tanti facit5f<£penumer6 non par
incommodafTe. Hoc igitur detrimentum ex
dorum rationeconfidero.Alteruni veromeo
dieionon iftdinferius in ipfofmetregulares
ctirrere fentio ego3imb vero fentiunt &gemi
ipfijquorum prudentiffimus,, atq; optimus qi
cjue copiose deploret propter fufceptas Pa
chias Indorum religioforum ordines effe co]
pfos,atq; inde& difcipli nam extenuatam, qi
certe dolendum eft. Siquid^m hi auxiliare

Trouerh,$: ChriftoDominodati fuht^vrfidemiuxta Sa
entem,pro amico fpondentes,ex officio habe
quod fequitur,feftinare,difcurrere, arnicum
fcitare,vtdebitofatisfaciat. Ac nefcioquon
roodoinhocorbe commutataeft ratio inftit
regularium.Nequeenim,vtinEuropa,cum*j:
dicantverbum Dei, confeffiones populiau
unt,ca?teraq; faciunt , Parochis adi umento fu
&.profeffion'e fua retenta^greges Chrifti} quc
licet,curant. Quinpotius fingujaria hicomr
diuifaqsfunt,vnufquifq;Parochiam fuam ten
&neq;fuosabaIijsiuuaripatitur, neq* ipfes
duatur,vtaliosiuuee. Itafinibusquiiqjfuis ;
ptus eft,ac fi deagro partiendo res effet,alien;
ditipnem nifi fuam faciat,nequeadire ipie, m
adjrifuamaequo animo fert. Scnpfitad me
noua Hifpania o^uid^m de nbftns mirari I
ie tain ahfurdam, & ab Indorum iaiute aji
namconiuetudineminuedtam effelndiseOa

; , dentali - Qiiamobrem ii Jacerdotes frculan

tk merito& nurnero pares Indorum Paroch
inuenirenfiur , fortaffis effet magis e re Ind
riim, vtreligiofl nefiro muneri nondeeftemi
ied Parochis lpfis, atqsHpifcopisauxiliares it

nus pi

liiWll

Salvte. Liber V. 497

prseberemus,& cum fumma eorum beneuo-
ia verbumDei iriter Indos differn inaremus,
eosaudiendis confeffionibus,caeteroq; om-
fficioprofequeremur.Quod ft hoc vniuerse
, nequit^vtcertenequit, profeclo qui ex reli
ishocinflitutigeneremilitarepoflunt,om-
)plurimumcaufaeIndorum conferreputan
mt*

item Indorum focietati Iefu pro viribus ejfe
procurandam.
C a p v t XVII,
>cietatis autem lefu eo potiffirpum inftitu-
?,vtin miifionibusobeundjs pervariosor-
errarum tra&us EccleftV Deiferuiat, hoc
efl proprium munus,vt nihil magis. Atqj id
lemquanquara vbiq; gentiura praeftarede-
pro-fua virili 3 tamen nufquam xqueatq; in^
lationes Indorum,adquas Deo coociiian-
DrarcipuOjVtegdfaneopinoi^fiudiodiuini-
nftitutaeft. Acdabunt mihi a?quj omnesli-
ter veniam3fi quandiu fum Indorum feritus,
orificem minifterium meum . Itaqj fi in hac
evelceffetdifrkultajibus vicla,veldefidia
>eatfocietas,non mihi dubium eft,quin gra-
ipra? ca?teris & t)ei,& hominuni incurrat
nfam.Eteniinquoaliopertinetfamiliarei!-
in profeifionibus folennibus votum, quod
quartum folernusvocare,deparendo Pon-
:i circa miffionesr Quorfum toties facla men
nfacris Bullis inihtuti profeclionisadln-
Quid in beati Patris noftri Ignatij conftitu-
iibus,tantopere repetitum , & commenda-
^quam vtprompt;oalacri4ue animoprsefto
Ii vnuf-

'49$ £>E PROCVRA.NDA lN3)©Ry
triufquifquefit, fiu^adfideles^nuead infide.
Ire iubeatur, etiam ii remotiffirna orbis re
luftranda fit? Viderefaneeftexipfispriinon
fuis huius focietatis authores Indicanaspn
^tiones potiffimum fpirantes^eafqueliterii
£tifque fuis3 & tdtb vitaegenere velutexculp
tes. Pauci nuniero & vixdurn profeffione
confirmata cum effent.tamen duos ex IpHs ad
rientalep Indiam deitinaiidos pucarunt. Q
fttm vnus Francifcus Xabier, quanta Detf t
gnifice adiuuante peregerit , & quale fuis exc
plumreliquerit3 incer abrupciffimas diffici
mafque Barbarorum rupes iter oitendens ]
vcrbo plariiffimum 5 alij melius loqui pofefu
& tacentibus nobis res ipfa? Dei bcmgnh
non tacent . Hunc cseteri foci j fecuti quarit
Chrifti lefu in fe propenfionem experci f
quantam in promerenda falutehominum v.
iiimisdnrus ingratusque eft innobis, qui pM
agnofcit , & coelefti benefkio gratias inniioj
lesagtt. Neque egofarie dubito^ quindulci
^juadamac famihan cura Dominus lefus
prof equatur, qui fe totos (\udizQj iua ..liuic 6p
confecrantj quod eo charius iucundiufquel
noftro eft , quo & per fe infuauius,& ab fiomi
bus magis riegleftum.De veris operarijs loqu
nam mercenarioru3& lua quseretium plena i\
©mnia. Etfi veraad Kanc Occidentalem Iridi
ferius.aliquanto,&parciusfdcietas lefti euo
taeft3tamendebenigniifima Dominiprouu
tia certb mihi perfuasu habeo3no inferius fu
fum opere pretium3'neque vllo vnquam temj
ye focietatis huc mifli operam ceffaturam.N;
. iMmtottantifque rationibus rei Indorum p

cnrail

bM

SALVtfi. L I B fe R V. jfy$

id#c6ftri&iteneamur3militia?defertdreSa
etiam proditores habeamur neceffe eft 3 fi
>mnes neruos in Hoc opus Domini,velpra>
iifis cseteris contendatnus,

multis Videatur focietk Parochias Indorutn
faberefufcipere.

CaP. XVIIL

rotiiam vero in hoc drbe niilla alia Euange~
izandi ratio hacte,nlis fufcepta eft praeter
quam Parochi fuis adliibere iolent , viden-
lultishiiius focietatis homjnes hifi Paro-
; Indorum ipfi vfitato more fufcipiant , nir
[ falutem neophy tortim conferre poffe3vni
imqjeorumaduentum exEuropa effepro-
>dum fuperuacaneum putant.Itaq; cenienz
aniniho oneri ceruicesfubijciendas3curarn
ndorumiproprie fubeundam. Cumqueiri
arte cunftationefti -noftram viden^ indul-
am nobis deiitiafque obijciuntjquodde-
ito labore& vitaagreftiori, vrbanam fre-
:iam amemus . Quidani timori trepidatio-
ioitrsEfubilomachantur3amicoilIiquidem
o^fed voce libera obiurgantes, fi Patres f®-
:is lefu parochias Indorum fibi vitandas
it,de Ihdorum deiperanda fahice ferre ien-
im . Qnis eriim , inquiunt, difcrimini huic
iet ki$ pro isihiw fratrum>ft vos Patres de-
|is,& tergiuerianiini^qupi um altoqui ani-
m ftudium, & ihflammata in Deum pietas
ecta eft ?Quorfufti -veromiffionem tantara'
Mtis', tancum terrae pelagique emenfi ad ig-
terras traijckis,fi Indorum caufam deferi-
iit qua ratloae profeffioni, nominique ve-
li $ : ' &w

<

f.Tfefi <£

500 Be proctranda xndorv
firoconfulitis^fi quodalijomnes religiofn
amplexati funt,vos perhorrefcitis3non infei
mnaliasanimarum zelumpra? vobisfereni
Qtiodfi Hifpanorum noftrorumqihominun
liitem appetitis, nonhe fatius erat m media I
pitiia Europaque coniiftere y vbi & numer<
gradu fupenores funt infinitis partibus iftse 1
ce$? Alijquidemaurumargentumqueapud
dosqii^runt,quod apudfuos, fi a?que occui
ret, haudquaquam patria defertatam fong;
tam moleiiam , tam pericuiis omnibus pler
peregnnationem fbfciperent. VosveroPai
quidauri5quidargenti huc qua?fituri aduer
fiis?fiquidem Hifpanorum animas^certi &
yosaumm iftudabundabatcopiose. Quod fi
dos Chrifto lefu Iucrifacere in votis erat^
ffuni maximum , vt eft plane^exiftnnskibus]
mcm 5 Euangelij gloria5 & propagatiocord
jrat,quo tandem confilio vix ^ggreffi rem> te
vertitis?TIii ipfiprofani3auariqiie homines5i
in hune orbemrei augendascaufapenetran
tame» oihillabons, nihilpericulirecufan
modocopiaexoptata potirentur: vosvero<
mapriustuta5omnia vndiq;quadraca circi
fpicitis, ac velut in vmbra res gerendz fit y n:
pericnlorum rdeundum putatis. Atqui veftr
cij 1] y qui in Xndia Orientali,in Malabarica
Malaca ,in Ormucio,in Malueis, in Aechioj
irj 1 lapponia^in Sina,.ca?terifcjue Orientisreg
nlbiis- tantapraefiiteruiK, & tanta cum gloria
bosab rjsgeflisper ipforuro epillolascogn
in omoium ore verfarrmr^non fine magnisfi
ribus^firseingeritipericuloeamfuntlaudem
fecuti.Quod fx vrbes tantum Hifpanorumin

len

S A L V T E. 1 1 B E R V. ? 01

lasvobisexiftimatis^fiMexicum , Limam,
cum, acnon in medijs Indorum populisfe-
I figitis,fi Caragas., Collas,Sacacas,Yauydv
Talque prouinciasbarbarorum vitatis , vfn-
ilis tantum ac ludiera veftra omnis de Indis
;uratio fit neceffe eft . Quomodo enim eam
:em chrifto expugnare poteritis, apud qua
imfigitisnullam, nulla certaprsefidiacon-
iitis,nullas moras ducitis?cum nulla alia-
*rindeopusfitad falutem Indorurn procu-
lam , atque perfeuerantia & improbo quo-
i labore . Sic enim habetotePatres,quanturn
veteranos , 8c mores horum barbarorum
urno vfuedoftoscaufaadmonet, nifi per-
i6,acconftanter verbum vitse, &curamfa-
s harum gentium meditemini,vanos omnes
ros couatus&telx Penelopes fimilespror-
futuros.

'arationesafufeipendis Parochijs Indorum
focietatem detmeant.
Cap XIX.
Aec atque horum fimiliaexpoftulare nobit
cum folent5quicaufe Indorum ftudiofi, fe^-
ores nosin fufcipiendis Parochijs accufant,
m me oratione itafxpenumero perculfura
or,vt propemoduna viclus cederer%omnia-
j alia ialuti neophytorum pofthabendaexi-
larem , atque equidem pene contemnerem.
contemni profeclo non pofTur^5cum occur^
t nobis tot viri religiofi & pij 3 qui 06 minus
ico^&fynceroanimo trepidatir-nemnoftra
ufcipiendisParochijs vehernenterprobent,
ifirmentq, felongaexperietiadidiciffe reli-
li S £ioiui

MmhiG.

Mccl

■*«?.

iTim 4,

$p% BE FEOC y R ANDA T N D ORT H

gw>nifuaeplurimumeiufmodiParochiasincG
inodafle. Itaquepermultigraues,&pij viri
fuisCapitujaribuscopuetibusagitarunt de [
dorum parochijs deferendis, nc 8i regularib
fms nocere pergerenf,^ maximas ab Epife^
aPatfpnis,aPrapfeflis Regjjsmoleftiasfuftin
rent.Quod & ii effe&um non eft,Rege regijfq
miniftriscontranitencibus,tum verofentent
aliorum, vel charitate, vej quauis alia caufa o
tinente3tamenilludomnes>autpeneqmnese
perti nobis gratulantur,qupdeos fcppulosn
pra?terue&i fimus. Neq; enim in npup or.be ar
quam pomjni fenteqtiam objiqifci debemi
Qnid prodefl liomini fi mundum vniuerfum ]
cretur,anima? yero fuar detrimentum patiati
aut quam dabit horno commutationem pro at
mafua?Etillud Sapientis: Secundiim virtute
tuam recupera proximum tuum , &attede in
lis,nefoVteinadas. Pmerea illudanteocul
pohere oportet: Qui fipi nequam eft , cui bon
erit v.nquam?& illud Pauli, Attende tibi.quib
itafalutem fratrum iubemur 'quaerere,vt nen
ligamusnoftram, imb verqnullam eiTeabal
fperznd$m,{iin nobis prima defecerit.Atque
omittam reliqya, qua? non leuia funr,duo m^r.
feftehabent pirochia? Indorumgraitiffimai
commoda. Vnum eft contioentiae pericului
propterParochorummiramfolitudinem,ac;
bertatem quiduis pcr^etrandi , cum perpeti
quadamiefca iihidinis ex ■feminarum afpecl
colloquijs^reifomiliansvfu.Adqna^accedit,
^umujum faciat mira ipfarum fceminarum fac
]itas, raruspudor,refifte.ndi vis propemodu
fculb, ffcpeeciamfponte oblatacopia. Hocig

mm

g.ALTTE. LIBEEL V, fO|

•vnumefttalterumverb non leuius iudicia
3,quodexlucrifpecie nafcitur, &cupidita-
>pinione fiue vera illa,fiue falia fit,omnia P*
hi ftudia refpergit, propemodumque corru-
Na & viclus fuppcditari folet ab In4is,quocJ
Camaricum dicunt,& a Patronis Dorninifq;
lorum falarium pencfitur. Hic ciim Indis itn-
ando,exigendo, cornmodiffimum quodquc
[endo,minuscopiofum Camaricum recufaa
quantaturbatio inter ipforum fraudes,& Pa-
hi. cupiditatem. Itaqueomnemad Parochi
•ftum vel fallendum fi poffunt, vel fi no pof-
t,explenduni , falutis fuce curam , cogitatio-
nqueconuertunt. CumPatronis ruirfus Indo^
i, cum Prxtorihus, qux tragoedix quotidie*
>t iurgia,& lites, quibus R.egia fubiellia af fi-
crepant.Hinc fimultates, hincpdiaacerba,
c cajumnia? graues. Coniurat cum Curaca
ronusaduerfusParochum , & quiduis vtob-
at,teftes habet ad votum. H#c qui non vidit
jxaggeratipnem fortaffis cumulata putabkl
interfuit , &rem totamoculis perjiiftrauit,'
am fide inferiora teftabitur.Igitur vel conzi-
itiae naufragium , vel fasua certe tempeftas
£undaeft,tum verb au^ritix gurges ipfe fie-
J^ur,fpec,iesprpfeclpauaritix,&exiftimatitr
siafturaeuadi n.ullomodo poffe videtur.

)m infufcipendis Barbchijs rnoderatio adhU
bendafit.

C a p v T XX.

JTER has verb tantas difficujtates, illa ha&s

iiisfententia mihi magis probata eft5 vfque

li f| &}xm

,

?04 I>E PROCVRANDA iNDORVl

dummelius,& certius aliquid eluceat, Par
chias Indorum, neqj effefocieta.ti noftnetem
recompIeclendas,neque vfquequaq, tamem
pudiandas.Sed fiqiiidem duobusillisincomm
dis incontinetiie5& auaritia? fatisoccurri que;
tum verb Epifcoporum pace, & amicitia retei
cxteraomniaofficioaduerfus IndoseiTe po;
habenda. Sinverb vitari nulla rationequcai
procerto effe intelligendumaliameiTeadiuu
di hasgentesquaerendam viam , neque dubita
dumhancvulgarem diuinitus ndftris elfe pr
clufam. Nampraetercommunes Euarigelizan
leges eft illa focietati noftra?,veI prima, vel m
ima, vt minifterij fui impenfi in proximos ni
lam omnino patiatur mercedem , mercedif
fpeciem ad fe redundare . Itaque quod ali js v;
de,& licet^ fan&um eft, eleemofynas pro m
fadiceda,profunere,proconcione,&acciper
&petere,noftrisetiamvltrooblatasadmitte
nullo modo fas eft , idque & conftitutionum
Jitcrarum Apoftolicarumprarceptisdiferte,
■faepe cautum eft. Quare nihil eftquod tantope
quidam mirentur, "iiParochias Indorum Gam
rico,& falario inftru&as minus cum noftra pr
feifionecongruereexiftimemus.Veriimea,qi
dixi,incbmmoda vitari fatis poife videntujufti
hi in ijs pnsecipue Parochijs , qua? vel in vrbWi
Hifpanorum fitaefunt, veiab ijs non admodu
remoti^qualis h^c Limenfis eft S Jacobi ,vqua
floftri terient . Nam & fubeiTe poffent Re&o
collegij,quilndormndoarin2cdantoperam,.
queiUorum re!fgi/dni& modeftiaefatisconfu
boteftjcum vitaomnisilIorum,fuperiorumon
\i$ fabkfa fit,qui vt, & fibi & officio fatisfaci;

nrmp

SALVTE. tlBER V. fO?

» , facile curant. Vita» ergo liberioris licentia
eriorumcurapropeinuigilantiumin homi*
us alioqui probat^ integritatis , fatis fublata
eri poteft. Etenim & magnum Indorum fru-
m ita experimur, & incommoda omnia^faci-
nteuertimus.Sed quoniam facerdotes dodlri-
>& adminiftrationi Indorutn ncceflarij fine
nptu& quideni copioso vbi frequentes illi
tt,ali non poflunt , non eft recufandus mode-
us^&congruens victus,dummodoillud inui-
,bilefit,vtablndisipfisnihilexigatur,nequ2
m praefe&is ipforum fordidse contentioues de
aeftu aut mercede concitentur . Id vt fiat,cen-
ltpleriqjmagno adiumento foreeamconfti-
:ionem,quam noua lege iam videmus editam,
de publico xrario facerdotibus annui proueri
5tribuantur,quodfi fyncere,&candide ob-
•uetur,non dubiurn eft , quin honeftis,& reli-
ofis hominibus percommodufn ,& iucundum
:ipfiverbaxiificationi,&falutineophytorutn
agnopere conducat.Hoc genus ergo Parochia
m colIegijsSocietatis vicinariimihi ijs,quas
xi,conditionibus fufcipi minime difplicet.
;d quoniam maius aliquid homines in focieta- \
requirunt, neque eo modo fatis vel expedati-
ude ieconcept3e,velharumgentiumextrem9 |

keffitati noftri faciuntjneilludquidem omit-
ndumeft,quodnosadmonueruntopportune -jU

iri priniarij. Effe quafdam prouincias Indorii 1 j

equentes,vbi collegia focietatis erigi poffent,
:que inde facerdotes prodire ad parochias pro-
xrandas,qui tamen fuperioris , & curse , & ocu-
ispenefubeffent, &religioseiuiiari,&inuifi,
^ commutari cum effet opus,facile poffent , Ita
li 5 cnim

fit-u

JB.2@*

i* ff l $•

$p$ p S. PROCVR.ANDA iNDORlTi
enim fieret,yt Indorum rationibusconfulen
tur ordinaria noftrorura prsefentia, & ipiis rel
giofiinftitutinihil deperiret . Atque hocgeni
aoclxinarum^vt vocant , plerique regulares m;
ximeprobant, quodeftin nouaHifpaniavfit;
tum, vbimonafteria,vtaudio,inoppidisInd<
rum paffim xdifkatafunt.Etinhoc ipforegn
Peru funt non pauca huiusexempli . Quanquai
^diaboli inueterat^inuidi^, &hominumfrao
litati nihil eil vnquam Cztis tutum . Verurn in r
ardua atque vndique difricultatibus plena,qu£
periculo iongius abfuntjea pro tutis confilia re
putaridebent.

Mifionum vfus in Ecclefia antiqum &ftequem.
Cap. XXI.
Clquidinparochijs tenendisminus Indorun
^falutipra?ftamus,certe Miffionum commodi
tate copiose rependi poteft . Miffiones vero m
t®liigo ez$ excurfiones,&peregrinatione5,qu3
oppidatim verbi diuini eaufa fuicipiuntur3qua
rum&vfus&autoritas logemaiqr eft.EtJatiu.
patet, quam honiinesopinantur . Etenim in pri-
mailla fforentiiiima Ecclefia viderecfthocdu
plexgenus Euangelizantium . Alij certasplebe;
inoderandas ioftituendasque cura propria a<
perpetua fufcipiebant^dequibusPaulus Apq.fto
lus loquitur. Htiius rei caufa reliqui te Creta?,vi
eonftituas per ciuitates presbyceros, quos etiarn
Hierofolymam adiensex Ephefo euocauitMi-
letum.Attedite,inquit,vobis,& vniuerfogregij
in quo vos pofuit Spiritus lanclusregere Eccle-
iiam fuam , quam acquiiiuit fanguine fuo . Ho$
quoquePetrus alloquiturrScniorespafcite, qui
ia vobiseft,gregem Dei,non turpis lucri gratia,

nequi

SAIVTH. LlBER V. W,

jue dominantes in clero . Hos loannes in fua
ocalypfi Angelosfalutat, Smyrnf,Ephefi,Phi ^,2,^p
elphise, & caeterarum vrbium . De quorum
•petua refidentia apudplebes fibi commiffaaj
i multa fancli Canones edicunt,vt facra 8c an
ua concilia relegentibus tedio pene fit eadem
ifatotiesactantbpererepetita. Huncergolo-
n in Ecclefia Dei parochi tenet Indoru certe
jis foeribus pernecelTariurn & falutarcin . At
t alterum genus in EcclefiafanclaDeimint-
orum,qui non firmas fedestenerent,fed prout
nperisopportunitas,& fratrurnneceffitas pc*
laret,varias Ecclefias obirent,in ijs pro rc
)rastraherent,proprios paftores iuuarent,in-
mos confirmarent,fort€s perficerent, omni xz
>ne Chrifti rcm promouerent . Nam vt in ex-
:itu fapienterinftruftopreter miiitarescopi-
certa lede ,difpofitas, quibus nihil magis cura*
, quam vt locum fuum nedeferant, curn in eo
ftoria fity vt caput potius ponant, quam femel
:um pedcm referant, funtetiam auxiliares
pi# leuisquearmatur§ equites ,, quorum fic
ntra munus huc illuc difcurrere,ybi difcri-
*n fit,prompteadeffe3 labantem iam militem,
nfirmare , hoftem irrumpentem excipere,
nninegotioadeiTe,quorum fidei &diligen-
e plerumque viftoria accepta referenda fit:
i pTofecro in hac militif Chriftiani velut^ca-
*orum terribili 3c ordinatiffima acie , duo
nt ordines, vnus eorum,qui certo loco de-
Ttant, alter eorum,qui per omnia difcurrunt?
: omnibus opemferant. Quodmilitia?genus
nti in Ecchfm fa&um eft, vtduces noftros *
mmos 3 id eft2 Apoftolos fibi furnpfiffe v&

deamus >

mm

«f&i*.

^Sk^h

1.1

JL8.1S-
I&idem.

T<sm.2h

fdS Db procvranda Indorti
deamus.Quid enim aliudagebant Paulus & Ba

nabascuminterfedicerent,Reuei*entesvifit-

mus omnes Ecclefias , in quibus pr^dicauimus

Quid Petrus dum tranfiret vniuerfos,& deueni

retad fan<5ios,qui habitabant Lyddx?Hocpror

fus Timotheus , quem mittebat Paulus , vt coa

firmaretthefTalonicenfes. HocTitusapudCo

rinthiosegit.Hoc ludas ScSihs Antiochiam al

Apoftolis miffi . Hoc Paulus ipfc cum Sila per

amhiilans Syriam,& Ciliciam confirmans Ec

defias,&pneeipiens cuftodire pra?cepta Apo

ilolorum. Et quamuis hoc Epifcoporum,qui ha<

parte Apoftolos fivccefferunt,munusfit, tarner

neque E^ifcopi omnia prseftare poffunt , & ipfi

fuarum Dioeeefeon limitibus conclufi funt.

C^iamobrem ad eumcui vniuerfalis eft Ecclefia

commiffaa Cbrifto , Romanum inquam Ponti-

ficem in Petro oues om nes Chrifti pafeendas fui

cipientgm fingulari quadam ratione pertinet

quiaper fe ipfe non poteft, vt a fe deftinet, qui

ipfius .autoritate hoc tantum munus obeant. Ita-

■quecernimus in Eccleffia multorum patrum re-

ligiofosordinesfucceffifle, qui Apoftolica au-

toritate freti totum terrarum orbem dodlrina

luceilluftrarint, vitsepietate& ardoreinflam-

marint.Qiioingenere focietash^c minimani-

hii fibi aut nou,um,aut nimium furnit, fi vocati-

onem fuam agnofcit, vt in Chrifto omnibus fer

uiat,&cum nuUi fepe,aut Ioco,aut perfona? ad-

diclafityomnestamen officioprofequatur fuo.

NequeYllomododubitandumeft, quin vocati-

OBiiifu^ipfanon defit,eius,quiadrem tantam

■vocaredignatus eftjgratiam & largitatem vber-

aiateexperturafit.

«u.

Saivti, Lxber V.
Miftonum vtilitatesinter Indos*
Cap. XXII.

w

M Iffionumautem vtilitatesinter XndosmulL
^taemagnaequefunt.Primaquodomnicopi-
tatis occafione procul remota3 cum neqiie mi-
fterijfui mercedem exigant, nequefruduei
ium^expe6lent,quamfalutemIndorum,nequc,
poftulando Camarico molefti iint,deinde co-
ientiae,& integritatis lumen prae ;feferant,ad-
irabiledi<auefl>quaminfui docirinaequefu*.' w
[mirationem & ftudium Xndos r^piant.MeqtL& ^\,f
rim, quod faepe dicere foleo > , illuftrl^ajftira^
ila ad Euangelij commendationeinUjadiLad&i.
#i pefTunt,quam vt neque au^iroccafiaag»
;que libidinis finiftro rumore, dskkxn2J22i&&T
ri euangelici decolprejm*.. Secunda^quodcum
ueriusobiurgare & malefa&a vindicaread pa
>chos proprie pertineat.,miffionum vero ratio
tfityVtpotiusconfoIandi^intercedendi^acbe-
^deomnibus merendi partes fibi fumaty.valde
i noftros ftudia Indorum excitantur, 3c fit ani-
K>rum magna coniuncl:io:exqua 8c Sdcmdi^
;is facile coir modan t , & fe fuaqjomnialiben-
lfimeimpertiynt3atquecommunicant.Tertia
inc quoqs manat , & eft copiose vfu comperta*
uod ad eonfeffiones noftris facieridas^etiam ge
erales, etiamingentium fcelerum3acdiutiifi-
ie contedorum, vltro ipfi non inuitati veniut,
ui tamen parocliorum omnium vnafententia*
aroverumin confeffione facramentaliipfisa-
eriunt,quippequiparochospertimefcant*Ea
mni metu odioque fablato ad noftros, quos fi-
i experiuntur beneuolosjnihilqueMuroscer-

tofciunt*

\ i

ff -&6u.Yrid.
fcj.25 cap.

io.

fJ0l)H PIOCVRANDA iNllORyi

to fciunt , certatim acciirrunt,crimina omnia 2

jpenunt,Vita?confiJialibenteraccipiunt:,fumm
tfeuotione lmperata exequuntur . Hxc vna com
inoditas nuffionum, quam in prouincijs fupe
rionbus cum verfaremur, abunde fumus exper
n, tanti eit apud me;vt fi nuljus alius miffionun
irudusexpeaaretur/olafufficeret.Acquemad
niodum in facro Tridentind Concilio proptei
tragilem muliebrem fexum fan&imonialiun
pudon& metui patres ita confulendum puta-

r»nt>vtpr2terdrdinariumvelucrintaIiquotiei
extraordinarium illis confeffarium dari : J
equidem indis etia confulendum arb*itrdr,quo-
rumeft fides infirmior ,&duriores infeparo-
chos experiuntur. Itaque eo miffionum auxilio
nurificccorum irifirrriitasfecreatur. Qtiartara
demum vtilitatem exipfa diuini vcrbi trafta-
tionc riumero: qua? triplex eft in miffionibus;
Vna,qua piteri & r udiores fimpliciter,& memo
riter catechifmo' imbuuntuf , idqyftatis diebus
&honspartimcanendo,pammrecitandofru-
£iuoseadmodumfit.Altera,quadoCentur3&iri-
ftruuntur fanjili.ariter pro fuo quifqp captu tam
in myfteri js Md percipiendis/quariiinmori-
bushonefteiniti£ueridis.Poftremaeftea:)qua?adf
exhortatio»em: fpe&at , qua pro coricioneexci-
tantur ad falu'tariaoinnia,ac vi iphdiccndi dit
centifqueautoritate fle&untur. Hic mirifice Sr
capiuntur, & cecjunt , fi concionatorem liogu^
hme pcritum , & appofite dicentem r_nadci funt;
Quod curn rarum in par ochijs fit, y nus eiufmo-
di indicc bene do&us, miffionum excurfione
iriultisparochijs prodeffe poteft. Atqueadhas'
^iamor exempli^BeneficentiarySacramenta ad-
7 aiiat-

Salv te. Liber V- $ii

iniftraniiijpbenitehtiam praefertim , & verEi
niq; diuinr dilTeminandi redigi [c#tera? pof-
it vtilitat£s,qua?ad Xndosperunent.

pd Parochi Mtfiones vtiliter & lihenter ~m~
cipiant*

C A P. XXIII.

STaliaquoq, his noninferior vtilitas mi£
'fionum , cum adparochos ipfosbeneiicium
iuatur .Tauius quidem dicebat , Deoautem
tias^qui femper triumphat nos in Chriito le 2* c®Yt%*:
, &odorem notitiae fuaemanifeftat per nos ia
ni loco5quia Chrifti bonusodor fumus^quod
> quoque modo vfurpare poffunt 3 fi qui funr
curius Apoltolici fedatores.Noftri certeex-
•ti funt farpenumeroparochos ipfos vitaecon
tudine colioquijfque captos ad Chrifturn
iraffe? nequeparuinad virtutisofficiacom-
<toseiie, Nihil enim vita? exeniplopotetiusj
efertim in morum quadam fuauitate,ctim ip-
:amiliariscoliocutio ftudia fimilia pant.Cu-
5 fok adiuuari a noftris fedulb nulla interim
rcedeexpectata vidlt^atqsonereipfono pa-
[euari horu opera,benefieio allecli de fe be~
meritos amant . lam v-erb cum ad cpnicien-
m fuam frudum huncderiuant,adfuoslon-
dirfundunt exemplo iriftru&i, aemulatione
:itau5frucluprouocati. Adhajcomnia illud
edit, quod c-um &pe binx ac tefnaeatiteo
ires parochia? valdeinterfe ctiam difiundfoe
iusparocnicurag commifla?fint,atque adeo
jue baptizare, neqi confeffionesaudire3neqa
ioclrinainftruere omnes fuos commodepo-
^fit, vtmaximam ajini paiTemoucs paftore

prorfm

D'

gMW

512 DE PROCVKANDA INDORVJ
pi orfus careant,qua ex re quot millia periclit
tur,imo vero manifefte fntereant, dici nonp
teft. Poffunt ergo qui Miffionibus vacant 5 bo
temporis partem inea parochia confumere
quaparochus abeft,&omni bonipaftorisof
cio perfungi, quse res no folum eft ipiis Indis i
lutaris, verum etiamEpifcopis,parochis>patr
nifq;gratiffima,quibusomnibuseiufmodifu
plementa magnam confcientise quietem afferi
Quamobrem a multis iam agitaturn eft, vt cc
legia Societatis, aut refidentia? in frequent
maxima Indorum collocarentur,vndetanqua
ex munita arce fubfldiarij milites regionem 01
nemopportune excurrerent.* Adhsec, vt filii
nobilium Indorumapueritia inftruendosedi
candofque fufciperent,inquavnaretotiusgc
tis falus vniuerfa pofita eft . Neque ego fanedi
fido futurum breui, vt his omnibus modis atqi
rationibusfocietas noftrafaiuti Indorumpr<
curanda?,quod tantoperecupit , feliciterop<
rara nau£t. v

Qmd cauerc oporteat in Mifwnibus.
Cap. XX II II.

AC miffionum commoditates ea? fere fun
quas expofui. Vt vero in omni prseclaro n<
gotio euenire folet, non carent fuis quoque no
Jeuibus difficuJtatibus . Primumenim inuid]
paftorum , Sc plebis contemptuseorum prx ri(
ftris diligenti (fime cauendus eft ea vna ration<
\t omni, 3t verborum, & rerum fignifkation
teftetur fe nullo modo effe parocho fuperiore;
fed hunc verum iegitimurncjipaftorem, fe ver
tantilm iflius admtores ,■ & adminiftr os , Icaqt

omne

S A I V T E. t J $ E R V. f !|

inemhonorisiniJIum%nificatione neprc-
mittant, vt&ipfeinteJJigat nihiiabijs am-
ioseagt,&p6puJusfaclionem nuJlo modo
ditetur,fedfubditus fitper oniniaparocho
I . Vix diei poteft,quatopere mrer Indosob-
jetur is,qui c'*teris imperat,& pra?eft, vt fta-
loculosinipfum Apo,vtiJ!i vocanr,animu-
Jconuertant.QuaexrenifihumilitaFemno-
in/Inuent, &circumfpecT:e^>arochorum au-
jtatemtueantuf,atquecommehdent,certuiin
inuidia,&calumnia-t)mnia fratim bonaftu-
cofrumpi.Prsterea&illudomnibusmodis
artdum, ne odiofi parochis fimuSjdum vel
liam integritatem oftentamus, veJ refonna-
im acceniorum partes importurie afftimi-
^Meminiffepotiusillud oportet a Spiritu
rtodiaum5NoJieffeiuftusmultum, nequc - » r
fiapiasquam neceffeeft.,neobftupefcasiitl- EcdeJ7'
llliid ApoftoliiOmnibusomniafacl-usium- , Cor o
mnesfacereiaJuos.Etillud Dominidicite: "y
huic domui , & ibi maftete camedentes, & Um
*n5es,qua»apudiliosfunt.De.niquevnuiquif-) *

proximofuo placeatinbonoad ^dificatio- R
LEtenimChnftusnon^biplacuit.HisaJijf X%%

diuifixScnptura?fententijsdocemur,itare-
Dnis diiciphnam conferuare , vt charitati ' '

rum muitum demns . Muita toleranda ilmt '
ominepraefertim %cuJari,fipeetia'm pro-'
►monnulla interduirn coricedeoda faiuacon-
nna,&itaagendum, vtconluetudinisiuaui i

alliciatur potius.quam a?perirarte ofTenfus
iat ftatim .-Itaque neque vifitatores , neqjus
,ores , aut Mornos aJiquos vel Sycophantas
imare nos debec,fed irlbi amiciffimos, & hu
K & manif-

? ^

\ \

t ]

Greg.tib.2.
exfpfi.inu
Reg.c.3.

^ecb.13.

IZeHth

fi4l)EPR0CVR.ANDA X N D 0 R V ftf
maniffimeafFe&os. Nouimus ex prudenti difl
mulatione non^paucos egregie captos tande
Dei verbomanusdediffe: quosii nimia feuej
tateoffenderis,milleconcionibusreuocaren<
poteris . Verum italiumanitatis leges feruani
funt,vt neq; religionis exiirimatio la?datur , r
queconfcientiaecoram Deo puritasolfufcen
Nam & virum rciigiofum 3c Apoftblicu.ra m
rius obeuntern nihil,aut leuitatem,aut faftui
autlafciuiam redolensdecet. Quoniam vero
adaperiendas eonfcientias fuasin confefiio
parochi aceurrunt, imploranda inipense eft <
iiina gratia, vt & officio non defis tuo , & frat:
animam grauiffime interdum fauciam amoi
reuoccs.Ego fane iri confeflioriibui audienc
nihil aeque formidare foleo,quod facerdotu
OjUotidie coeleftia facramenta traclantium v
medicina vlla morbi curari porTunt3 cum ferr
coeperint peruenire ad cor durum , atque iljj
Gregorij plerunque/cum eiufmocii duritie
contemplor , venit in mentem . Pleriq; eorun
Domino in impoenitentiscordis caliginemp
ijciuntur^&nullahoininisadhortationerefif
fcunt.Ergo in primis illud tenendum eft,vtp]
cendi voluntas , & humanus afrecf us riullo m
do dominetur, ne pulmllos fub ornni cubito,
ceruicaliafub omni capiteftatuamus3iuxtapi
|>heticam comminationem, quin potius verit
in omnibus dominetur . , &pf$fit; propterqi
fi homines aliquarido' fcandajiiantur 3 nori m
gnoperecurandum eft . Dei enim iudicium e
aitfcriptura. Itaque fiis,qui parochusnoui
natur,concubinari us fit5iialeator,fi fcenerato
fifimoniacus5 fiJitigator3 fi turjpisiucri fe&

toi

S A L VTE. Ll BE& V. <M

•,fiofficij fuinegligens,fi fermonis Indici
peritus , & contemptor , veritatis falce refe-
ida funt vitia,ac nifi tibi ipfi in Domirio fatis
:eris peruideridum, ne alieriis peccatis ipfe
nmunices, mariuspoenitentia^citoimpones. i.Tim^
;terum ha?c ipfa etiam letalia,& vetufta vice-
oleo fimul foueri poffunt, atq; ita vinoper-
idi,vtpariter3&mordeantura& ferarit.Attiri ^ ^
,inquit,a ftne vfque ad finem forticer, & dif-
nitomnia fuauiter diuina Sapientia . Opiis " _
te3modum fuauem effe oporret : Multufn iri- ,

eft,quamanu,quadexteritatevulnuschiruf-
nnfligat.Non irnperiose3nonduriter3 magis Jug.epift.
mendojqu^mminando^magisiuuarido.quam <H- ad^dtti
>endo, vtait Auguftinus5iftat6lluntur. Vi- velmm»
nus fa?pe iacerdotum confcieritias deplora-
jdequibus egoplane diffiderameo quodad
r durum perueniffe mihi viderentur3&iuxta
eremiam propter rriultitudinem iniquitatis Hkre.$o:
ra facla dfe peccafa, minifterijs tamen ne-
is^el potius diuina?gratise ita ce/fiffe , ita re-
jiffe3ita ad cor redijffe, vt magnificas Dei bo-
:ati gratias ageremus ? & ipem nori vulgarern
nciperemusjfocietatisnoftrf homines^quoru ..
it parochi pen£ omnes^valdeftudiofijpr^cla
fi m os fr u dt us i n 1 u cr i fa c i e n d is D o m i n 6 ei u£
idihominibusallaturos.He.ciriparochosob^-
'uanda.Porro Indi ■', ipfi quqqj' cofam quanda
Niiocri-tarisefflagicant. Vt enim eos oderunc,
i nimij in exigendo furit, ita etiam afeauer-
»putant5quiabipfisobIatarepudian't;Accipi-
da ergo funt humane munufcuia eoru , & be-
gne veleadeni,vel plurafiliceat,pauperibu$ 1

mmunjcanda.Quod fi ipforumoperairiterda
Ek £ ojm^

Zttca io.

tttC. 12.

JBeda Uh» 6,
in £uang.
Lucc.zz*

fT^DE PROCVRANDAINDORVM

opus iit.dum ea moderatione,qua decet , vtari

nihil offenduntuiynia vero fi te alioqui fibi t

neuojum experiuntur , amplius diligunt . Illu

quoqueobferuatum autoritatem quaridam ret

nendam effe aduerfus eos , paterna? grauitati c

iun&am: neque tam fummiffionis3quam Jib

rahscuiufdam imperij fpeciem prarferendan

Amant enim hoc modo, qua? iftorum eft natur

traftari . Sed neque neceftario noftrorum app;

ratu offenduntur,nequepaupertatem magnopi

readmirantur,magifque prxclariora noftrc

non poffe afferre, quam non veJle iriterpretar

tur. Quamobremqua? ad yitac neceffitatem ai

ctiam commoditatem pertinent, pra?termitter

da nonfunt, nam &Jocorum, & rerum magn;

difficultatis id exigunt in hac prouinciarurnk

dicarum tanta afperitate & inopia , & Indorun

ingenia diuinitus ita comparata fun t,v t «difica

tionis ifto neceffario vfu nihil amittarit . llhw

enim non extremo Joco cogitandum eft , &pe

nitusprouidendum,nedumApoftoJicseabdica-

tioni quidam "inhaerent, vita? commoditatibu

deftituantur,atqueitavelIaborevidti,velvirii

busdeftituti bene inftitutum curfurn rquocent,

Nam qui aliquandofuis dixerat, Noliteporta^

re facculum neque peram, idem alio temporc

ljfdemdixit, fed nuncqui habet facculum tol-

lat,fimiliter&peram.C^oinlocoBedamvene-

rabilemaudirelicet3Nobisquoque,inquit5da-

turexemplum,iuftanonnunquamcaufainftan-

tequa?damdenoftri propofiti rigore poffe fine

culpaintermitti5verbigratiacumperinhofpi-1

talesporroregiones iter agimus,plura viatici

caufa,<juam domi habebamus^ licere portare.

Indi-

JW

SALVTE. LlBER V. flf

(icas fane peregrinationes notaffe videri po-
• AtquehaecaddifficuJcatesIndicarummiC.
mm confiderandas haccenus dixiffe fitfatis.
id poftremo adijciendum puto, Indicas &
imoditates, & difficultates non ex aiiarum
ionum Jegeaut confuetudine , fed ex fua ip-
im effe metiendas, & Dei zelo prseeunte tum
*6experientiaduce,iJJud in omnibus in-
tuendum, vt non quaeramus quod
nobis vtiJe eft, fed quo^
muitis,vt falui
iiant.

TINIS LIBRI QVlNTt,

'Kk s DI

2.C0M£a

§t$ DE

PROCVRANDi

I N D 0 R V M

SALVTE,
LlBIR S E X T Y S.

Quatenus modo de Sacrmentls dgendntnfit»

C A P V T I.

E diuinis Sacramentis admi}
flrand is , quod vnumex i js, qi
propofuirhus, re(tat,fi proarg
menti dignitatedifTerendum <
fet, magnum opus exifteret,
quod in alterius parte numera
cum ipium per fe tantum fit, meritb quodai
modo indignaretur. At nos rem tantam nul
inodoaggredimur5qui de Sacramentis com
impudentes Nouatorum calumnias, &abif
fecclefiainmagno&oecurneqico ConcilioTi
dentinocqpiose grauiterq; definitum, & l\\
frresnoitrae^tatis fcriptores nufqeani autvl
rius,aut felicius quam in illis afferendis, exp
candis^ commendandifq; elaboraffe ,~non ign
remus. Igiturcum H^reticis res nobis mo<
noneft,fednecatholicos quidem antiquos,
in relsgionecon(lantesadrnonendos,cohorta
dofue exifHrnarnus/quoruni illudinflgneme
ditionem3hocdicendi facukatemnon vulga
requint.Tantumbreuiter,acpenecurfimea
Sacram^ntis atdngemus^qu^ rudibus Indon

JOT1

Salvte. LXBER VI. IJtf
3uJisneceiTaria videbuntur,atq; inijs max-
e^nfiftemus,qua?perimperitiam,autincuria
:>rundam contra veterem 3c Ecclefiafticam
ciplinaminter hofce neophytos obrepfiffe,
percrebuiffe notauimus.

ilt a in his regiombus contra Ecclefm confuetudi-4
nemgeru
C a p v x II.

TAM exquo tempore obedientia duce ad
^hasregiones Indicas venirnus,non pauca
Sacramentorum funclione minus conueni-
ter Ecclefiafticis inftitutis , nonnulla pertur-
te prorfus atque inepte geri, tk diu mirati fu-
js,&dolenter fsepe commemorauimus.Cau-
mihi cogitanti nulla certior occurrit,qi]am
odEuangelium non tam pra?dicatoruni,qu&
ilitum manu in has nouas orbis nationes inue
jm fit:quonim focordiacum imperitra con- '
nc"ta multa abfurde peperif, qua? accedente cq
etudineconfirmata tanqua legitimahabetur»
apriores pofterioribuserrandi viam rnunie-
nt,vt vix liceat doctis & pijs hominibus vete
mtotius Ecclefise confuetudinem reftituere,
ibeanturqj rerum Indicarum imperiti,qui re-
gionem &facramenta Ecdefo integre3acpro
ignitateIndistraderecupiant.Quidp!ura?Cu
iProuinciali Conciiio Limenfi ab omnibus
eruenfibusEpifcopis^cgeterifqsgrauibus viris
iea vitiaemendanda multum operse & ftndij
o\ latum fit, atq; edita extent egregia decreta de
eformatione permulta, -nihil tamen amplius
-erfeclii eft,quam £ ab otiofis nautis de repul §.

1
t

§;

gk 4

glOtie*

-**m

flODEPROCVRANDA INDORVM

moderanda confultatum eflet. Quis vero-non d<
leat Baptifmo pjerofque adultosinitio raffirn
& i noftro tempore non raro ante per'fundi,quan
CJinftianam catecKefin vel mediocriter teneat

Mqueanvitapflagitioii,&.fuperftitiofopoeni

tentia tangantur. neque vero id ipfum,quod ac

cipiunt,an velint atcipere, fatisconftet ? Quic

»i"d,quodconfeffionesfaepeitafiuni:,vtnequ(

IndusinteJIigatfacerdbtem, neque intellioatui

jpie,quid dicat3tamfupine parochis norTnun-

quamdqrmientibus, vt neque peccatorum ra

tionem ex igant , neqsdoloris fenfum requirat,

niftilque magis curent, quam vt a fe quam citif

iimecpnfitentes abJegent.Porro Euchanitiarc

qua iege contra omne & diui num,& Ecclefiafti-

cummsnon folurn quptannis aduJti Indi,ve-

rurn etiam monentes rite confeffi prohiben-

turaccipere?quarn fi quifpiam noftrum porrige

re velit,& viatico munire migrantem,nouitat«

accufatur,&facrilegijpropcmodum reus agi-

tur.Qj.qd fi hoc venerationi Euchariftisr praete-

ntur, cur faltem quano extrema vnclio fubtra-

hitur > Neque in fylms tantum aut remotis op-

pidis , fe4 in ipia qoftra vrbe , in ipfo facro Xe-

nodochiomontun tanto bonopnuantur. Ho-

rumfimiiiafuntplurima. Etenim matrimoniq-

rumerratavelfQcordia5veJimperitiaminiftro

rumadmiffalongum eflet enumerare. Qjales

fint infidehum nupti*, "qiiibus gradibus apud

Indos contratt* valeant , qax iifcpedimenta A-

poiiohcis Jiteris his neophytis fublata fint, quz

-etiam dum iqregra jeftent, pauci fcire Jaboranr.

Hanc igitur tam vaftam fyJuam ingreffi iJlos

umm ^rrores refdkre cupinius , qui & per-

iliCiQ-

SALVTE. IIBER VI, pf

iofiores,& magis vuJgares funt,

De voluntate Bapttfmo necejfaria.
Capvt IIL

Jitur in Baptifmo,barbaris praefertim^confe-
endo,triafpe&arc debet fidelis,& prudens
penfatormyfteriorum Dei , Voluntatem,Fi-
n,Po?nitentiam . Volunrasfaneomninocog-
cendaelteorum, quiad Fidei 'facramentum
irant,nec nifi petat,& inrtent5Chriftianse vi-
jrofeffione donandi funt.Ecclefia? confuetu-
cenet, vtpriufquam catechumenus baptize-
,ter interrogetur,& temo refpondeat, bapti
i fe velle,quod inteJJigerent iancli patres ma
imeffeChriitianseReligionispondus, mag-
EuangeJicseturrisexpenfas,necnifireadmo
ndeJiberata, & peripe&a hominu imbecil-
iti temere rem tantam debere committi.
od profeclo non nuda ca?remonia obferuan-
n eft, fed muko magis fpi ritu & veritate. Vc
ifoJuminfideies Indi diJigenter exploren-
-, verum cognita lam , & peripedla voluntate
t in catechumenorum ordine teneantur , quo
nftrucTiores veniant & piuris faciant my fte
m iaiutisfue^QuamEcclefieveteremdiici-
namitain hoc nouoorbe negle&m intue-
ir , vt nufquam contra Euangeli; dignitate.ru
gisirreiigiose,&contra hominurn falutern
gisperniciose peccatum efle inteJiigamus.
menimquoquornodopcfrfas,&nefas,perdo
n,&vim geritesbarbaras Chriilianasefrice-
5roperanthominesimperiti,autimprobi,ni-
aliud agunc,^uam vt Euangeliurnluojbrio
Kk 5 expo-

i;i;

g*m

*i* DS fROCUANDA iNDORyjl

exponarit,&Fidei temere fufcepta? defertore

certiffimp exitio afficiat . Non enim tales, vt ef

in DecretisPatrum,inuiti'faIuaadi funt/ed vq

ftow.Trf. ^ntes, vtintegrafitformaiuftitis.Equidecen.

. 4xa.$^d. ferem Prouinciali Concilio nihil grauius dece:

45.De /«- nedum fuiffe,ac fore deinceps,nihil etiam feue

'im. rius vindicandum,quam vt Indi adulti ante baj

tifmum per annum, aut etiam amplius, nifi dif

crimen mortis vrgeret , in Fidei my fterijs per

difcendis,& voluntate bonaconfirmanda difti

nerentunita fteret vt ferius impetratam baptif

mi gratiam pro magno haberent,&diligente:

conferuarcnt, quemadmodum in concedend;

Euchariftia vfu veniffecernimus, Sed quidagi-

mus de ijs,qui contra falutare hoc Ecclefta? infti

tutum bapti^ati funt? Certefi mriiam habuifti

voluntatern perfpicerentur,atque omnino in

uiti&repugnantes,&contradicentes'baptizat

m haptif funt, nullo modo Chriftianum characterem ac

WQtrem cepiffeexiftimandifunt,quemadmodumeftal

efecc.ua- Innocentio tertio definkum, neque enim ftn<

ioresbitem Mcificntis voluntate (acramentum conftari

#**• poteft,quod accipere non poteft,qui non prxbe

vtcumqueconfenfum. Verum ft voluntasnon

nulla nonde£iit,tametfi vel vi,vel minisextor

ta,qniareverachara<ftereChrifti infignituseft

cogenduseftFidem femelfufceptam conferaf

iHdem. rc ' ne Ckrifti facramento magna fiat iniuria, ()

profanum per licentiam reddatur , quod eft etii

ab eodem Pontifice fecundumToletaniConci-

j i j decreta declaratum. Illud aute habet quseftio

ne non facilem,vtrum ciim barbarus baptifmun

prorfusignorat,& tamen non contradicensbap

«izatur, vere Chriftianum charailerem accipia

necm

Salvte. LxberV. $1%

>cne . Namreiignorataevoiuntaseffenonpo-
u\cum nihil ametur nifi cognitu aliquo modq.
:aq;qui interrogatus,an velit in fe fieri,cp lit iti
ijs,aut etiam nihil interrogatus,baptifmo per-
indrtur,nihilinterbaptifmu,&profa'namaqua
ifcernens,nihil ibi religionis agnofcens, is pro
jftb quomodo velit , quod nunquam cogitauit,
on ftcile poteft dtci . Cumverb facri canones
ihil aliud tradant obftare baptifmo , quam vo-
mtatem baptifmo renitentem , & contradicen-
mi,cumqjhoclocohomioem nlhil diffentire,
ihil reclamare ponamus, iterare poileabaptif-
lum, fi ille faluus effe velit , diffieilis exempll
pparet. Qjani quseftionem nequifquamotio-
im putet , iciat apud nos effe frequentem ife ijs
raefertim Aethfopibus feruis,qui cxCabouerde
f£ortantur.Hosenimficonuenias,anChriftia-
liSam fint , audies non rarb,,fefe ciim effent im-
mberesfimulcum alijs plurimis in naui, aut
ittore deprehenfos baptmtbs effe, cum certe
[uidfecuageretur, ignorarent,nifi quod muki
imulac!ericQ,autmilitequopiaaqfeiaafperge- i

>antur,& exinde Chriftianps fe fieri audjebant,
:um neque hoc etiam ipfum quid effet edocere-
ur,nequeremipfam penitus intelligerent,&
lomines barbari , iumetis fimiles,minime quid c^ef ,
illud effetfcirecurarent.Digladianturquidam, 68'^7' '
/trum fi neutra voluntas detur,baptifmus fit ra $oL fn 4 jt
rus.Diuus quoque Auguftinus non paruni haeret ^art.y..
in finelibronnndebaptifmo, vtrumbaptifmus D.AugMk
per iocum & non fenb collatUs habendus fncer y:de Bap-
tus ac conftans . Vbi ita fcribit, Solet quseri , v- tlfmomntra
trumnihilinterfit quo animo accipiat illecui^»^*5
^iatur,cum i|mulatione,an fine fimulationVfi cu caH 53*

fimii^ .

V*

-rrvm

feiud.ciumexpeaareeadereproficeturadim

b1s?uaretCUm9f'qUlbufcUm^ve1
ne & cmff 1CISC°"fecrat"'" ^e fuafimulatio

/ defii Fr m 2" * CathoJlc* «fercrentur Ec
' laitacr^OX'VblaUtem'ne^uefocie«seireevl

Z<S r 1 im aPPro^nduS effetbaptif-

n -5<|uificdareeur5diuinum iudiciumpera -

^"usreudationisoraculum^cocordiorSne
&impe„fis fuppJid 4euod;Re gemiXsTml

plora„dumeireceferemJnhace?godubUtaS:
«ecumdevoluntatelndi, aut Aethiopfs teme-
reb3pn,aa qu*Heur,>iIhla mihicertuTeft 1

fatismemmitfennefimuJaeion^&cumaJqua
fide, vt Auguftinus dirif, fufcepiffe b?S

«ulm ?r^'in:e!l8Xlire ^^eLrituTalt
^emChnftianorum , atqueitainfefieriper-
n»«ffe, quamuis cztera Chriftian* religiLis

nonfitedoaus^pprobandumeffebaptSm
~eque repetendum. Re enim ve£" o2

fdeb4 n ^ "*§*!«» P«i»*e vtcurnq;
S non c°nMdiXit.Quodfi nuJIo modo
quid effec baptifmus,agaouit , neq; illum a pro-

eus chrifti ,UEccMlx Fidem ignoransTnon
»ag.s voluiffe inteUigendus eft, quamfi dor- ■
«autamcnsbaptizarctur^umnuJIaamea.

SALVT^ ttBER Vf. jlf

is figni rjcatio extitiffer.Quem fane nullo mo-
baptizatumeffeegonondubito,quemadmo-
m ne lllum quidem,de quo Auguftinus valde
bitat,qui per iocum prorfus, ac noferio bap
aretur. Nam & diffentire , atq; abnuere puta-
seft,quicotra vetusinftitutumfuumaliquid
ui prorfus ignarus zccipit: & fatis eft eu nul-
n baptifmi voluntatem habere,neque!expre£-
njne^ueinterpretatiuam^quaminadukispd
>ftantiam facramenti requin fanior/,& cei-
»r Doftorum fentemia habet.Aclatis iddo-
ifleinnocentius.III.videtur,eumdebaptiil
^dormienrisautinianiimprobado.liahtece-
ntis voluntatis figna non extent , fententiam
lt.At verocum neque barbarus ipfe fatisex-
>ratam habet praterijam voluntatem fuam,
juenotitiam iliius temporis, ncque vero in-
i)s manifeftis percipi res poieft, quodVre-
*.ns eft in hac fuperiorum temporum pertur-
ione,&barbarie,fafutareconfilium Alexan-.
III.fequendumeft,&conditioneadhibita
>tj-fmus iterum conferendus. Porro volutate
entum in baptifmo paruulorum fuorumad
■ftantiam facramentinecefiariam effe , quam-
afferantquidam., reftetamen afferi non po-
. Sed tamenparentibtis inuins, fiinfideles
,eorum paftmlos non effe baptizandos,quan-
im non ftne patrocinio nobiJium autorum
inq;inichoIisresagitatur,t3menThomefen
tia & Ecclefia? confuetudine & Concilij pro-
cialis autoritatelbnge prcfererida eft,dunv
do in mortis periculo conftitutum paruulu
la expeciata parentum voluntate bapti^are
re & decere quo$ concedamus.quod autores

qui-

De haptijmo.
c. Matoir. §-
item qtueri*
tur* ,

ihideffl.

De haptijmo
cap. Dequi*
bus,

Dm.in 4.
di(l. 4. q. 6.
PaLc.4..
Contrafen-
thmtCd.z*p.
q.(*% ar.io.
e?* Sot. in 4.
d.$.ar. 10.
D.Th.i.2.n
q.io ar izr
Con, Lim» , ,
Conft. 27. ,
Sot.in 4 d,
5 w.io.in
fine idem co-
firmat Conc.
Lim. Cmfi.
*7- '

m

<W*W

.fi6 DS ?ROC?RAN;DA I N D O R V

Couc*i>ol4. quidam pij &do£H pro illorum faluredefej

cd1.28.fl. dunt3&anoftrisaIiquando eum laudefadu

tlHdmqui. meminimus. Cum vero ex duobus parentim

alter filium paruulum chriftianum fieri vuk ;

' tero.repugnante&contranitente, iuxtaConc

lijToletani, & Limenfisdecreta, baptifmofi

uendueft,& iliius ius preferendum, qui de fil

falutemeliuscogjtat.AtqjhaecdevoIuntateba

tifmum -fufcipiciitium obiterattigifTe fitfati

De Fide & Pcenitentia ad baptifmi giatiam m

cejfaria:

C A P V T IIII.

TJIdem verb in Dominum IcTum Chriftum,*!
-*- Pcenitentiamin Deum,quam Pauluspra?di
cabat in gentib-us, Petrus ab Hebrseis exigebai
neceirariaefle,vtbaptifrniisnonfolum Chrif
militemfaciat,fedgratiaeetiam &falutisdona
tiuo afficiat,nemo eft tarci ineptus, qui dubitei
Verum quae Videi nienfura exigenda fit in cate
chumeno,& quibus rnodis agendum, vt fatis in
frrudtus, &firmus" veniatad Jauacrum Chrifti
fatis eftin libro fuperiore explicatum . Pcenl
tentiam autem,hoc eft antea&ae witdt veram d6
teftation'enl,atquein' pofterum firmurn corri
gendseconfilium, rarus eft certe iri Parochis
qui pro digmtate requirat . Nam & prifiinx fu
perftitioni vulgo haerent, &c6cubitusnefario;
retinent,& ebriofitate fuam non deponunrple-
riqs honoris caufa baptifmumambiunt, ne at
Ecclelia arceantnr5nonnulli vt Hifpams Domi
riis ea in re gratificentur,atque eiufoiodi ficrio-
riibusapudbarbaros plena funt omnia, noftr*
certe rriaxima ignauia^qui fupini, atq$ bfcitita
eade re cogitamus,digni certe>qui tanti facrik

gi>p<*

SALVTE. LlBHR VI. pf

) pberias luamus.De hac vita? emendatione cu-
nda & exploranda in competentibusmulta
tiqui Canones, multa noua fynodalia decreta.
geclare pr^cipiunt.-iedfaciJeomniacontem-
mtu'rabijs,qui quaeftum amant3falutemho-
inum, &Chriftidigmtatem nonamant.Itaqs
;antiqua Ecclefiaeconiuetudineperqyamco-
odurn mihi videretur, v.t catechumeni ali-
iotdies5fimenfeslongumeffet,ieiunijs&pre.
busalijfqjpijs operibusprofacultatefuaex-
■ceretur a'n'tebaptifr«urn,tum vero vtteftimd'
iumferrenttemperaffe iea Hsgitiofo concu-
tu,ab omni fuperftitfonegentilica5praecipue'-
ueabebrietate, Ecclefiam qu6q;frequentaffes
. omni ofriciovitaefuperioris emendationem
?claraffe,lta fiere£3 vt-paratiores venirent.,&
ja/tandiuprobatigratia adipifcerentur, nori
a faciio reuerfi ad vomitum corrupturi effentl
e qua re iegi Grariahus poteft in quarta diftiii
ione de confecratione 3 & cseteri, qui de cate-
iefi 3 & pra>paratioiie baptifmo neceffariaco-
ioseferipiere.

H ijs.quife btpti&atos. vel negmit vel mentkntw;
c a pj y.

~%E Ijs vero.qui baptifmum vel datum fibi ef-
^fe mentiuntur3velacceptum iarn afenegac,
um fit vtrumq; paris facrilegi j &periculi,me-
itofynodalia decreta cautosefie parochosiu-
ent.Suntenimquireuera baptkatinonfunf,
umtamenChriftianisnominibusappellenturs-
: Eccleflaftica myfteria conuentulq,frequen-
;nt.Hoc extemporum fuperiorum perturba-

tione

mwm*

Zeoeftff^
€ t De conf.
d.^.cumita-
que.

Idem in epL
$)Ocai6
De Canfd.
4.c.Sinul-
I*

#*3 DE PROCVRANDA^TNDORyj

tioneaccidiffeconftat. Atqueinhorumaliqul

nos incidimus,qui cum diu Chriftiani haberei

tur,& Ioannes5aut Francifci, autPetri vocarei

tur,tandem concionibus noftrorum permo

fimulatione depofita baptisari fe poftularun

& re diligenterdifcuffa,inuentum efteos no

fuiffere vera Chriftianos/edaparentibus Indi

fubtraclos per HiTpanicos Dominos eiufmod

nonMnibusfuiffedonatos.NonnuIIiquoqueAe

thiopes cufa?peeonfeffionesanhuas pQregifsei

rogati aliquando ea de re fe nunqua effe baptiza

tos aperte confeffi func, Erit igitur adhibend

nonexigua 'diJigentia pra?fertim erga aduena

& ignota? regionis homines.Contra alij ea occjl

fione fe baptizatos fa?pe diffimulant, baptif

mumq, iupplicfcspetunt, quemre veraiamao

ceperunt,eofaneconfiJio, vtvxoresnouasdu-

cereliceat,cum veteres difplicent. Eum fucurc

prudentiores Parochi deprehendere folent . Ne

igitur , veJ grandi facrilegio iterato facramento

contaminenrur, veJ a neceffario excJudantur^

vigilarefacerdotesoportet. Etcum resJiquido

conftarenonpoteft,atqueis qui baptifmumpe-

tit,afioquiteftimoniumhabetintegritatisfua%

prQbabiJiquevtrinqu'erationedubia,prudenti

virocaufafit, Beati Leonis, decreturo faJutare

feruandum eftdeijs, qui in captiuitate pofitis

parentibusnati funt,&baptiz3tine-fint,cerruni

effe non poteft,quorum potius (^luti con-' -

iuleridurn docet lauacro regeneratio

, nis adhibsto.Qj.iia qupd non

oftediturgeitu,ratio'non

finit,vt videatur

iteratum.

': • i)t

«15

S A L V T H. L T B E R VI. 52^

t>e Sacramento Confirmationis & illiusma-
terid.

C A P V T V I. i

* Aec pauca de baptifmo Indorummeque ve-

-ropJuradefacri Chrifmatisfacramentodi-

dafunt. Acbenehabetfane\quodConfirma->

lisfacramento neophyti noftri priuati non

fc:tametfi partimpenuria Epifcoporum,par«

fortaffisnegjigentia, raroeam gratiam In-

onfequantur. Illudhoc Joco, proinilituto

:ro dicendum eft, materiam huius facramen-

DocloribuSj& Florentino Concilio tradi,

ifmaex oleo,& balfamoab Epifcopocon-

atum.Dubitant verb multi5 an balfamum re

ladeffentiamfacramenti pertineat: & pje- .

ueaffentientibus,Sotus,&Caietanusgraues. mH% f'J'

72. ar. 2. Ie-

)6res negant, qui fi de vero balfamo Jocfuun
omnino tenendi funt, cum eorum fenten-
1 fatis ApofroJica fedes confirmaffe videa-
Extat enim indudum a Pio Quinto Pon-
e maximo Epifcopo ,'Tucumanenfi datum,
dnos ipfi in autographo vidimus,vtin hac
identali India , Jiceat in confe&ione Chri d
is proverobalfamofuccumquendamaJium
ibere5 natiuum his regionibus^ qui bajfami
rem, &fuauitatem maxime refert. Noni-
r -'verum balfamum deeffentiaefffacramen*
^nifi malis materiam iacramentorum Ec-
clefix fubdi,quod omnes viri do-
cli repudiant.

twin^d.y*

ar.z*

Ll

DeEu*.

tV
i:'::V.

pwp

'j*yff*p

fl& !>! PRdCfRANDA INDOR?:

Be Eucharijliapercipienda diuinum ejfe prfc
ceptum.

Capvt VII.

C£quituf vt de Eucharifliae pcrceptiowe dic

^mus5aquagenusIndorumlatilfimeexclufui

adhuchominesdo&i^cVpij fruftra conqueru

tur. Qiiem totum locum vtcommodius exp

cemusjdicendum erit de ipfo iure diumo3 & E

clefiafticopercipiendiEuchariftiam: tum qu

deconfuetudinehucvfque feruata fentiendu

iit^&defaluteeorum^quifineviaticocttleltf

vitadeceduntrpoftremoquid deincepsfieri e

pediat,admittendine iint an excluden.di a faci

myfterijs Indi. Acpriraurn non parua quseft

eftinter Theologos, Vtrum re ipfafumereE

idnd.tti4d. chariftiamiurisdiuini prseceptum fit. Qaida

xz.art.ylt.q. enim non aliam,quam Ecclefiaftica? conihtuti

iJthmnL nisvim agnofcunt, quorum poteft yideri tk

Males^.p.q improbabilisfententia, quod videamus Eccl

51. memb. 4. fam quibufdam dare^quibufdam negare Euch

€mta $.p>q< riftiam^etiam cum fupremus agitur fpiritusM

8 art. il&* quare & antiqui Canones complures funt^

quarundam hodie quoqs-prouinciarum meseJ

vtij 3 quiper publicos magiftratusad fupplic

dnamrurjnftn-rrtrnm"m*rprtfllr • AiffliiufijAii

^hu jgum Ecclefia toriere^ujLJniiPutarp rtoti-pnrd

Nonergo iurisdiuinieft, vthomines etiarni

vitae flne Euchariftiam accipiant. Adde quc

verba Chrifti, quibus maxime apud loannei

iieceffariaad vitamaeternamcarnis & fanguitl

€hriftiperceptioperhibetur3aequedeomnib)

Jdquuntur3adultis5inquam, &-paruulis, vt^

guftinus fepiffime aduerfus Pelagianos contei

dit,pri

aa>

SA tVTi; LlBBR VI. 5#

praecipuelibroprimode peccatorum meri- ^^K;^-1^
«rremiffione, quodetiam Irinoceritius pri- pec€at'me:
in epiftoJa ad Concilium Mileuicanuni aper YUU c^ *|v
iiedocet.Atveroparimlosiacramehtoalta- ^ L W-
mbui, quicquid Gra?ci, & Boemi Ha?retici fcripi0 a(i
xadicant, vique adeo nori eft neceffe, vt con~ CJ* t ^j,
ia pocius conluetudo teneatur ih Ecclefia
&o{imfiquiPatresparimI6scbriimun'icari*
DUtarunt5nulIa id falutis neceffitacc feciffe,
controuerfiacredendum eft,vt SyriodusTri- Cfmc'Jri^
:inacommonuit. Haecigi^urcogitanti mi-^21'^4°
mi veroadhuiusoeciduiorbis fccclefias 6- _

scoHuertenti,nihiimri diuirio repugnare^/^itfsflQ^^c*
m baptizati adulti Eucliariftiam nunquara ***«**$ ths> i~ J
ipiant, peneperfuafumeflet, nifi me inde/***?** %J*^C
caret ncn modo D. Thoma? illiufque iecla- IxTbif/i ty '
mauthontas.queapud me valecplurimum, f.So.ajt. n.
tiam perfpicua acque efficax , quaritum ego nomin* Sojf
o,rauo.Si enim facraxnenci cuiufque necef- *n±d' l2* H?
exipfiusfigriiffcationeiritfJIigendaeft, vt '^11^*- .
=fia?c6rifenliisdbccc,&baptiimum idcirco '^y-ri
tam neceffarium omriinofatemur,quod fp£ 9fpJ jV
Jisgenerariofir^riemoautem viuerequeat, 4*9 a.,.?4,
iafcatur:Poenitenti*quoquef3cranentum- §

ffariutriagnofcimuslapfispoft baptiimunV
I in eo pcr "claues Ecclefia? ianua apentur
i ceeieilis, qua occlufa riemo iritrdire po£-
regrium.-cum fiuchariitiacibiis fitanima%
e ex ipfa materia, & inftitutiorie Domint
tiffime confter, quaobfeeroratiorie cxiili^
poffumus, riifiirifanimusi tam prctiofum,'
falutareni cibuma Sajuatore rioftro infti-
n,&commendatum fidelibus, quibus ta« >

iiberur® fit vel nunquam illinn ore con«

11 i , ' singer#~ !-

ywfw

$1% E>E PROCVRANBA INDORVH
tingere? Aneftminus neceffarius vitartuenc
cibus, quam medicina letali languori cura
do?Nam qui vt hinceuadant, Chnftum mand
cari fpiritualiter a fidelibus poffe aiunt 3 etian
facramentaliternonmanducent^atque eo cil
viraroanimaeali, verailliquidem afterunt, f
nihiideargumentationisroboreimminuunt.
tenim fpintualisChriftimanducatio etiamv
t eribus Patribus communis fuit3vt Apoftolus

f.foMO* neConfirmat,Omnes3inquit,inmari& in nul
baptizati funt,& omnes eandem efcam fpiritu
Jem manducauerunt* Attamenpopulus Chi
ftianusin nouo teftamento ficut ad vita? gen
rationem accepit baptifmum3 ita etiam ad vit
iamacceptae alimentum accepit Euchariftiai
Ipfum ergo Chriftum facramentaliter fume
debet ad vitam fpiritualem conferuandam,fic
in ipfo Chrifloper baptifmum neceffaribnafc
tur.Nequemihiplacet, vtre ipfaatquea&ua
ciperehunc panem ad vitam animx fuftentai
dam opus fit> htis effe non dubito 3 vt votoacc
piaturabeo* quinoneftidoneus acluacciper
dummodoreipfa^ atque aclu aliquando fufc
piatjquemadmodum debaptifmo, & Confeffi*
nefacramentaliFidescathoJicafentit* Etenii
Jkut de baptifmo diclum eft a Domino* Ni
quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu fando,nq
poteif introiremRegnumcoelorum, ita etiai
abeodemde Euehanftiadidhimeft^ Nifi mar
ducauei itis carnem filij hominis., non habebit

X£jg!&2& vitarriin vobis.Etficutiiliciegimus, ite,docet
omnes gentes.>baptmntes eos j n nomine Patri,

|.Ccf . ii- cxvFilij^SpiritusfancliificetiamhiCjHocfac:
te in; meam cotnmemorationem. Nam qubd ilJ

Dofll

f04tt.fr

nm, 6.

SAtVTE. L I B E R VI, 5J|

rnini verba,de Fidei manducatione tanturn-
iointelligendaquidamvolunt, grauiter 8c
iculoselabuntur. De vtraque enim mandu-
one&Fidei, &facramentiChriftum loqui
i ipfecontextus aperte docet, tum Ecclefia?
holica? confenfusconftantiffime confirmat,
1 teftimonijs illis exfanclo Capite Ioannis
oclrinam Euchariftiseconfirmandam perpe-
inConcilijs&decretis vfa eft.Vereergolo-
:ur chriftus de facramentali manducatione,
tantum Fidelibusbaptrzatis inhacvita po-
conuenire poteft:beatis-&«ntiqu<e Jegis pa»
us conuenire nonpoteft3 qui tamen Chri-
i fpiritualitermanducauerunt.Qubd fi h^c
lluftria icripturae verba nulla effent, fi nulia
m cibi figniflcati ratio haberetiir,illud tame
nde effe deberct , quod Ecciefia* prseceptum
ommunicandoex Concilij Lateranenfiste-
^legimus, vfum verb& perpetuum& vni-
alem exipfoSpiritus Sandliaduenmcerni-
jj fentire verb fidelibus Jiberum faiffe tunc *

itusacommunioneabftinere, veladidhu-
10 non diuino inftituto vocatos efle , magna»
fectb imperitiseeft.ISfequeenim Eeclefiade
amentispercipiendis fo^et ferre le^es, fed
5UstemporibusnecerTaribfuEiantur3 &qua
one definire5id ad fe pertinere proprie agno-
,Eftergo,eft iurisdiuini pr^ceptum, vtom-
adulti iam baptizati aliquando communi-
t.Temporaautem percipienda? Euchariftia? C&neil Nic*
prsecipue fandla mater Ecciefia definiuit : v- can' *$ z6;
icumquismortisanguftijs,autpericulopre %' 6*®ehf*
ur, tunc viatico neceifario iunandum facri *ler' ^ m *
ioncs itacuunt:alterum quotanais in Domi- f.- '
J-l % aic@

77«

■ri4 Dfi. ?IO C T'R AKBA INBOHTM

pmXdie.e. mcoPafchate5dequopra?ceptun]extat Latera.

?■<■' nenfisConcilij, & Tridentinus Canon in ha

C9nc.Trj.jcf. verba,Si quis negauerit qmnes3& fingulosChr:

]*■*'$' ftiFideks vtriuique fexus, cum adannosdffi

creti.qnif peruencrintjteneri fingulisannis fa

tem inFafchateadcommunicandumiuxtapra

ceptum iancta?Iv|atrisEcclefe3anathemaiit,

Qu?d qudmuis diuinumpraceptum fit de com?
municmdo^pofit tamen Ecclefia pro iu~
p * . I diciofuo communiomm

hn hec caP „ negare.

C a p. VIIL

1*

0**4t* Mj-//^VM igitur & diuinum ius fecundum I

y t m+t nlore^^ceftioremdoarinam,&Ecclefi;

?*^*l+Z focum prjeceptum fecundum Fidem Cathol
yvrii^b+l^ cam,habeat, vt omnes adulti iudicij compot<
'#(I4^*A^r- ^^^^^'"^^"ac^piantjmagnaiTiihiqa
4*,Jl ^io3&antehac,&mod6maximevifaeft,quid(

TT^ ierua to huc vfque morein hac noua Decident;
~~*C **? r}^cclefu fendendum fit, vf>i indi adulti iai
| «^ovii^ CAftJpzpuzm, ijdenjque Iegitime peccata confefl
K$* [UJ**J*^ ^^^^^^^golisannis^nequevemmortisv.

fllf C&vC/£ r£ce^tume^vt^con?ran^ricontingat,nonli
f'jjj*/ /*~ uefcandalumhomioesputent.Andebetconfu(

\Y^jfa*«*rutmcfr. pienter "pro varietatelocorum variasefieinEi

bC^/wI^L«,de^S feruan^s docet? At ille in ijs tantum 'eai

^ ^»J^^faCOl^tenitnbuit' ^U2erionl«^contra Fidei

^ Xy-V • Patholicam > & Conciliorum GeneraIium"o\

Cj^^fje^i^ c^e,dul>itare non poflunms, An vero harum r<

SA L VTE. LIBER VI. ?J*

vnumhominestandiu abfurde contra Eccle-
(ticamdifciplinam^&Euangelicamlegemer,.
fe arbitrabimur? At mufti Praefules, & do^
►res fapientia, & religione praeftantes eiuf-
>dimorem5velprobarunt, vel certe diffimu-
unt. A n potius quod ha&enus fa&itatum eft,
nonpenitusimprobaredebemus, vt corrigi
nen & in meliorem vfum transferri oporteat.
hifaneitavidetur;vt& modefte de hac Ec-
fia noua fentiamus, Sc tamen veritatem E-
igelij,faluti praefertim Indorum tantoper®
-effariam afferamus. Quod vt facil ius intelli-
:ur3 oportet illud diligenter aduertere , quod
imuisdiuini&Euangelici iurisfit, vtChri-
tnusaliquando communicet, poteft nihilo-
nusillum Ecclefiaa communiohe fufpende-
non folum ad definiturn tempus, fed etiara
rtotamvitam^cVquodmirabileeftjipfomor-
vrgente periculo poteft priuare viatico, neq;
nen vlla exparteiusdiuinumviolamr. Id ita
b complures antiquorum Conciliorum Cano-
sapertiffimemonftrant, quibus propter va-
scaufas etiam verepcenitentibus cumde vi-
sxeunt, noneffe concedendam Euchariftiani
*imus. Invno Elyberino Concilio omnium CmcMyUl
opemodumProuinciaiiumantiquiffimo^pluf- rinum i»u
amfeptemautoclecanonesobvariacommif- tom^
neq; in fine communionem accipiendam effe
cernunt . Ac nequis-vel Prouincialis Concili j
thoritatem5non magni faeiat3vel peculiarem
cuiusregionis&Ecciefixeamfeueritatempu -

:, legat beati Innocentij Papae epiftolam ad Iwocen.*,
aclurn sxuperium Epiicopum Toloffanum,'f?,,*f*%
iusverba recitare pJacct: Quasrficum-eft, in-
Ll 4 «juitj

l

w

#6- De frocvranda i^dorvm
quit,quid de his obferuari oporteat, qui poift ba
ptifmum omni tempore incontinentia? & volu-
ptatibusdediti5iqextremofinevit3?fua?, poeni-
tentiam fimuly & reconciliationem communio-
nis expofcunt. De his obferuatio prior , durior
pofterior interueniente mtfericordia inclina
tior eft. Narn confuetudo prior tenuit3vt conec
deretureispcenitentia, fedcommunio negare-
tur. Nam cum illis temporibuscrebra? perfecu
tioneseffent, necommunionis conceiTa facill
tashominesdereconciliatione fecurosnon re
uocaretalapfu, negata meritd communio eft.
conceffapoenitentia, netotum penitus negare
tur,&duriorem remiffionemfecit temporisra
tio.Sed poftquam Dominus nofter pacem Eccle
fijsfuisreddidit,iam depulfoterrore, commu
nionem dari abeuntibuspJacuit.&propter Do
mini mifericordiam quafi 'viaticum profe&u
ris.Qjem morem pontifex ipfe Innocentius de
Incepa iecinendumdecernit,magnaeNicena? fy-
nodiauthoritatem fecutus, cuiusdecimus ter
t6.q.6.cM tius canon habet. De ijs qui excedunt,antiq ua &
ftfrym* canonicalex nuncquoqueferuabitur, vtfiquii
vita excedit,vltimo & maxime1 necelTario viati
co ne priuetur. Quamuisergo hocdecretum Ni
cenum toto orbe terrarum perpetub obtinuerit,
tamennegare.non pofliimus antiquiores patres
etiam in extremo vitae fine quibufdam pceniten
tibus viaticum detraxiflerneque ea in re fanclif-
fimosviros,atque-do<ftiffimo«diuinopr*ceptc
refttiffefentirefineimpudentiapoffumus^currj
prefcrtimlnnQcentiusprimusmeritoidfaclum
^aperte fatcatur. At, tuipfe,dicet aliquis,diui-
Hum Bc JBuangclicum de Euchariftia fumenda

prarcep-

S AL VTE. IlBER VI. ?$7

eceptum ftatuis: ftatuo fane\fed ita tamen vt
riftus Dominus Ecclefoe fu* commiferit,
tndo3& quomo Joj & a quibus Euchariftia fu-
retur. Itaquepoteftilla legitimaexcaufa5&
ipus prorogare, 6c omnino fufpendere ali-
;m acommunione.*ficut potuit eade aliquan-
infantescommunicareprobabiliex caufa,8s
►x id prohibere ex caufa:potuit plebem vtraq,
ciecommunicare, &moxidipfumlege ve-
e. Namvbiquequidem iliain difpenfatione
ramentorum poteftatem maximam habet di-
litusdatam, fednufquam itaijiuftrem atque
rfpicuam, atque inhocomnium diuiniffimo
ramento,quod profectb prseclar e docent Tri- frfiiuc. ;
ntini patres, illis verbis: Pmerea declarat
nc poteftatem, perpetub in Eeclefia fuiife , vt
facramentorum diipenfatione falua iliorum
jftantiaeaftatueret, velmutaret, quaefufci-
^ntiumvtiiitati feu ipforum facramentorum
nerationi pro rerum, temporum, Sc locoruna
rietate magis expedire iudicaret. Si quis ergo
meprefse3&fcholalHcequaerat5qualenam iit
Euchariftia percipienda diuinum praecep-
mjilludiinedubiorefponfurusfum^vtomnes
lrifticorpusabEccleiiadatumaccipiant, Ne-
e enim iubentur arripere ipfi, fed de manu
iniftrorum fumere:a quibus 3c petere debent,
cumillitribuunt, nonpoiTunt perpetub re-
iere,nifidiuinoiureviolato. Nequeverb, m
loquaeftioniseftnoduSjpropterearmniftriEC-
eiia^&difpenfatores facramentorum Dei cd-
umir3aut omnibus3aut omni tempore porrige*-
Euchariiliam, fed fuo iudicio Ecciefia, v ti ai-
nitusfiniturPYtdet velfubtrahat intempore
itil $ critici

4

.&t*Z*

SP Dbprocvranda indorvm
iritici coeleftis menfuram, prout in Spiritu fan-
6to expedire iudicauerit. Nam ad hunc fere mo
dum fcholaftici fcriptoresquidamdiuinum de
fetisfa&ione prseceptum Interpretantur, vt fa-
tisfaeerequiuisdebeatpro modofibi abeo qui
liabetEcclefiajclauesimpofito. Itaq, potuitEc-
clefia hec Indicana neophy tis fuis Euchariftiam
£ubducere,nullovioIato nequediuino, nequc
Ecelefiaftkopra?cepto. Diuinumfane, vtdixi^
b6 cogit miniftros Eccleftae iudicio fuo non vti,
EcdefiafticumverolicetmagisexprefTum defi-
nitum^uc fit,tamen cum facerdoti audita poeni?
tentis confeffione faeultas tribuatur in magna
Lateranenfi fynodo,vt fi ita expedire cenfuerit.
differat a communione etiam in Pafchate pceni-
tentem,quod olim frequentiffimum erat , facilc
interpretari poffumus, non effe fublatam Epif-
copis,& maioribus Ecclefiar poteftatem dirTere-
di per vitam totam hominetn,aut hominum ali-
quod genus,cum ita expedire magnis rationibua
iudicauerint.Atquehseceoamedicltapertinent
^uodhuiusEcclefise prsefulibus, & do&oribua
eam notam inuri minime velim, vtcontradiui-
num,&Eccleftafticum prseceptum tamdiu, &e-
giffe,&agereexiftimentur.Pequa totareCom
$mmlt*~ cilij Limenfis fententiam fubijciam:Quamuis
mm €##' pmnesChriftiani adulti vtriuiquefexusprxce-
fr pto teaeantui* fandiffimum Euchariftia? facra-

rncntum accipere fingulis annis faltera in Pa-
ichate,tamenhuiusprouincix Antiftites, cum
aduerterentgentem hanc Indorum,& recentem
cfTe,&infantilem in fide, atqueitaipforum fa-
Ittti expedire iudicarent,ftatuerunt,vt vfq; dum
idem perfe&e tcaerent, hocdiuioo facramen-

to^qui

SALVTE. LlBBR VI. W

O,quieftperfeclorumcibus,non communica-
entur5exceptofiquisei percipiendo fatis ido-
leusvideretur.

Quod omnino ixpediat priori confuetudine emen~ ' ^

data, Indosfideles commum- ^j^y^MJ^

care. ^**»* <-*}**,

*j.

C A P V T IX.

JLcc

Erikn ha?c haclenus di fputata funt, vt licerc *i>* '

aliqua ratione neophytos a communione^IuTa^</i4/

V

liffe

perp

modo^

prorfus confuetudo ifta, & tam antiftitum autho c***** /-<*»

ritate, quam virorum Jiteratorum do&rina ab ^paqo &l

hocnouoorbe exterminanda. Quamobrem in ^^

illoeodemConciJijProuinciaJisdecreto, poft- ^j 4

quampriorconiuetudoaJiqua ex parte excufa- ¥ ?f\

tur,in pofterum tamen ita mutatur atque corri-^n^

gitur : Qnoniam verocomplures iam Indorum saim tim^)J

fideiChnitiana? doclrinam meJius percipiunt, ftit.tf*

atq;hocdiuinumfacramentumnonfoJumdeuo- & vpsC *X_>

tecupiuntiufcipere, verum etiam petunt, &vt &$^<rlf*h

:quos

fcffione perfpexerint hunc coeleflem cibum a
reJiquo corporali diicernere3atqj eundem deuo-
te cupere & pofcere, quoniam iine caufa nemi-
nemdiuinoalimetopriuarepoffumus^quotern-
pore casteris Chnftianis folent,lndis etiam om-
nibusadminiftrcnt. Qua?piafane, &fatis con-
fultaconftitutio nihilo magis, exquo edita eft
annos iarn nouern obferuatur, <jua reliquo retro

gjifW

;

MWDB PROCVRANDA lNDOR?f|

temporervt hincfatis appareat, non veneratio*

iiifacramenticoeleftis aut neophytorum faJuti

plerofque facerdotes confu leie, fed otio & igna-

«i«induIgere3cumreIigionem, & prudentiam

x in neganda Euchariftia perquam ambitiose pra?-

texant. Quamergomagnopereexpediat nouqj

ChriftimiIitescommunicareillopane,qui cor

feominisvereconfirmat, etiamfirudesillifinr,

& tyrones, oftendit in primis totius Ecclefiaj

Catholicseab ipfisprimis exordijs confuetudo,

qua Spiritu fan£to duce omnes Chrifiiani ex ip-

fo fonte Baptifmi ad facrofan&a myfteria perci-

pienda perducebantur. Adeo in Ecclefia Dei cer

rtim fuit, quibusefletlauacrum regenerationis

legitimedatum.eiscoeleftealimentumconcedi

debere.Teftesmulti produci poflent, fedvnus

$>mnyfde nobis Dio^yfms Apoftolici,& temporis, &Spi-

EcdMterx* ritus fotis erit, isfacros ritusbaptifmi enarrans,

ita fcribit, faeerdotes illum veftem baptizati

munditia?congruam induunt, ficque indutum

rurfusadPontificernducunt, illediuinoacdei-

ficoprorius vnguento virum fignans facratiffi-

rnaecommunionis participem facit.Et mox tra-

#ata inteiligentia baptifmi myftica,ita rem ab-

foluit: InfineautemomniumPontifex itaper-

feclumad facratiffimam Euchariftiam vocat,at-

cjue confummantiumilli facramentorum com-

mumonedeificarntradit.Ha?cDionyfius.Quod

vfqueadeoin BcclQfvd feruatum eft3vteosetiam

qubs minus confiderate baptifnio ablutos efle

conftaret, camen acommunione non prohibe-

rent,tanquam fuo iure id Qxigcntes. Cpnftat hoc

C@m::T®l^ exConcilioToletano, vt aliapmittamus. Qui

fjfcffi autem iampridem ad Chriftianitatem venire

coa&i

Zf. L

m&pk 5»

SALVTE. LIBER VL f«C

jacKfunt(fkut fa&urn eft temporibus religio-
ifimiprincipisSifibuti) quia iani conftat eos
cramentisdiuinisaffociatos, & baptifmi gra-
am fufcepiffe,& Chri fmate v n dlos efle,& cor-
orisDomini,&fanguinis extitifie participes,
:ca?tera. Hsecfane Eccleilse conltietudoinuio-
,tafuit,quod nimirumfancli Patres cenferent
ne Euchariftia neminem efle perfeclum Chri-
ianum atque conftantem. Adeoque id verum
r fententia lilorum, vt beatus Auguftinus eos*
ai non communicant nojn plenos Chrrftian.as,
d femichriftianos s aut nondum ehriftianos
efinire videattir : Ita enim fcribit in Ioannems Jup m&~
l dixerimus Catechumeno , Credis in Chri- ¥^/cm
um,refpondet,Credo,&fignatfe cruceChri-
i, portatinfronte>& non erubefcit .de cruce
>omini fui.Ecce credit m n.omine eius interro-
emus eum, inanducas carnem filij hominis » &
ibisfanguinemfilijhominisPneicitjquiddici-
ius,quia tefus non fe credid.it ei. Et poft patica:
cceifitadillQsIefus,fadtinillisfaIutem,qui3
^fedixitjNifiquismaoducauentcarnem mea, Ioan,6,
:biberitfanguinem meum, non habebit in fe
itam. & mox, Qubtraijcitper baptifmum Xe-
is,cuius figuram gerebat Moyfes 5 qui per ma- i

nraijciebat? qubtlraijciebat?ad Manna,quid
ftManna? Egofum,inquit,panis viuus, qui.de
oelodefcendK Mannaaccipiuntfidelesiam tra-
i6li per mare rubrum . Significabat mare lilud
ubrum baptifmum Chrifti, qub ergo perdu-
itcredenres & baptifatos? Ad Manna. £t ne-
:iunt Catechumeni, quid accipiant Chriftiani*
rubefcant ergo, quia nefciunt , tranf eant mare
abrum^raanducent Manna^ Yt quomodo cre-

diderunt

frw

r<4$or. z.

Chryfhom
mi.^dpp»

Ovpr. libr.i.

.qifi.z.

H&lmyf* ie '

fyi DE ?ROCV ft ANB A- IftbbRVM
dideruntinnominelefu, flcfe ipfis credat Ig-
fus. Ha&enus Auguftinus. In eorum ergo nu-
meroreponendi funt,qui nonaccipiurit coelefte
manna^quibus lefus fe ipfum non credit, hoc eft
inter femichriftianos, & qui Catechumenorum
•rdinem rion exceffere.Quantopefeautem refe-
ratad fidem confirmandan^ad fpem augendam,,
adcharitatemdiJataridam, ad omnem deniqud
Chriftianarvita? rationem promouendam5c0eJe-
itisilliuspanisfrequentatio, nemo eft prorfui
qui dicendo fatisconfequi poffit . Vnde obiecrtf
tantusfidei ardor initio nafcentis EccJefia?, E-
rant3inquit,perfeuerantes in do&rinaApoftoJo-
ru m3& orationibus,& fraclione panis . v nde acf
calcandum mundi faftum, vnde ad fuftinenda
martyriainui&ayirtus? vndead gJorirkanduni
Chriftum inter gladios & ignes tanta illa aJacri-
tasanimorumPExilla^aitChryfoftdmus, menfa;
tanquam Leones igriem fpirantes ipfi diabolo
formidabites difcedamus.Quid Cyprianus?Ido-
neusefTenonpoteft3inquit3 admarf^rium,qui
ab Ecclefia non armatur ad prsdium:& mens de-
ficit,qtiam norirecepta Euchariftiaerigit, &ac-
cendit.Multum pJane, &fupraquam dici poteft
baptifmus hominiconfert, multum Ca?tera fa~
cramenta : fed fine hoc omnium facramento-
rum fummojimperfeclacaeterafunt, neque vi-
tam Chriftianam, quam inchoant aut promo-
nent^perficereporTant.AnnoDionyfiiisidoneus
authoreftjCuifidemhabeamus? Aiille fic fcri-
bit3Dicimusergoca?terafacraruriirerum figna,
quorumnobisfocietasindulgetur^huiusdiuinis
profe&o confummantibufqs munenbus perfi-
£i.N'c<j5 enim%me fa$ eft faccrdotalis muneri^

JALVTS. IlBER VI. %$%

yfteriumaliquodperagi, nifi diuinum Iftud
ichariftiaeauguftiifimumq;facramentum com
eat.Vfqsadeo fan&i Patres nolunt Chriftianos
cramentiscaetcris effe contentos. Quid ergo
>stam ftolide,velquerimur, velmiramur In- -
>rum ^entem nondum fn masin fide , & reli-
oneChriftianaegiffe radices? Baculuni panis S^S
iferimuf3vt propheta Joqui£ur58£ imbeciJJita-
m miramur? Fameikis alimenta diuina fub-
ihimus,&maciemgreffufquetkubante$accu-
mus?Prophetafe percuffum, vt fceniim & a- ?fd*ic£-
iffe cor fuum dolet,quod oblitnsific comedere
nem fuumrquid agent,qui nunquam illum et-
ji deg.ufl arunt?Nos tamen nihil tot in Chrifto
ruulorum ieruitutem interitumqs dolemus.
umdcFiciat paruulus,& k£tensin plateis op- Tkre&M
di,hoceft, cum recensin Chrifto nati nobls
eclantibus3& tacentibus in media Eccltfm in-
reant pra? fame3& quidem cum inftent £pfi3at-
le auide diuina facramenta pofcaat, non eft
ti porrigatjomnesdedignantur, omnes auer-
ntur miferos5vt vere videamtis impleri,- quod
rmo diuinus ftatim adiungit, Matribus fuis d^
:runt. Vbi eft triticum & vinum * cum defice-
nt quafi vulnerati in plateis ciuitatis^cum ex-
ilarentanimas fuas in finu matrum fuarun*.
uod fi panis hic coeleftis proprie cor homi- Pf$<w&
sconfirmat3fi fenfum mentis illuftrat > fi ad-
^rfus pericuJa & lioiHJts impctus munit, fide-*
quevnusvitam fpiritualemconferuat&per-
:it, quid aJiud quaerimus, curdeficiente pa-
scorruantifti vnufquifq,adproximum fuum, £?*$•#'
:contabefcant in iniquitatibils fuis? Ke vera
sficiunt inviaPomini, qma contra Domini M#cji

prace*

1

fljf!

w

!

Ifr

f 44 I>H PROCVRANDA I N D 0 R V II
prseceptum finunturabire ieiuni. Contra qui

ffal.4.' cunque hoc cibo reficiuntur , a facie frument
mukiplicantur , 8t vires quotidie nouas fu
munt.Docuit hoc vfus ipfe copiose* Nam quot
^uot ex Indorum generc a noftris ( qui con
tradicentibus c^teris id aufi aggreffique funt
commnnicanturha&enus eapuritate,eoanim
robore,eorideifenfu3 ijsdenique vitsevniuer
fse ftudijs,c&teris pra?ftant,vt merito facerdote
ipfi mirentur 3 atque ingenue confiteantur am
pliores, Scilluftrioreshuius fupercceleftis pa
nis frudtus in neophytis cerni ) quam in cseteris
neque immerito. Nam&fide&dcuotioneno;
vincunt:quod nos ipfi abunde fumus experti.Fe
recommuneprouerbium Indiseft3eum,qui fe-
mel Euchariftiam acceperit , nullum amplim
crimendebcrecommittere.-quodfiquando hu?
mana fragiiitateadmiffum fit3 tanto animi do-
lore tanta in feipfum indignatione cpmmoturc
ad poenitentiam venire Indum confpeximuSj &
tamdurasdefuo fcelerepoenas exigere, vt ar-
dorern fidei admirati fimus.Neque-enim tantans
inuenimusin IfraehScimusaliquotperfimula-
tionem diuino obrepfiffe conuiuio non indutoJ
vefre Muptiali3fed abeant fiinulatoresrnos de ve.
re AbrahceflIijsloquimur,quosnon dubitamu!

MMth.S. ab extrernoiioc Gccidente m menfa Domini
cum Abraham, & ifaac , 8c iacob pra?clare re-
cumbere.CerteEuchanftia ipfapro fua benig«
nitate,&ma^gnificentja nouos menfa? fua? con-
uiuaslargiuslocupletiufque videtur excipere,
Quarecum perpetua totius populi Chriftiani
confuetudine5cummaiorum noltrorum acian-
ctorum Patrum authoritate, cum ratione ipfa

perfpi

Salvte. Iiber VI. *4#

Tfpicua, cum teftatiffima experientia docea- -
ur nouis Indorum gentibus fuperfubflantiaJe
nem communicare, quis deinceps tam eric
elefh beneficioingratus,tam negligensfalu-
; fratrum, tam ipfius Chrifti Iefu gloria? inui*
s,qmnon ineptohocmore JongiffimereJe*
to,facranj Euchariftiamauide pwrfertim
tentibus fratribus arbitretur effe tribuen-
m?

Confuiatio opnloms contrarU.
C a p. X.

L T perfe<florum3inquiunt,panis eft ille coc-
Aleftis,cibusgrandium, vt Auguftintisau- Uu^lih-7*
jit,crefcant,&manducabunt.Imo vero man- Confef
cet,vtcrefcant.Neq;enim ego Angelorupa- %

m , & fuperfubftantiaJem) viroru atq, perfe-
)rumcibumefTe negorverum idemcibuseft
ruulorum , idem infirmorum aJirnentum.
i non diuina fapientia poftquam asdificauit Prjiwr.9.
idomum,&exciditcoIumnasfeptem,&im-
slauit v i&imas , & mifcuit vinum, & propo-
itdeniquemenfam ftara,itaaIJoquit.urcon-
uas fuos. Si quis eft paruu his veriiat ad me , 8c
Gpientibus Jocuta eft, Vcnlte cornedite pa-
m'meum,&bibite vinum,quodmifcuivo- *
s,relinquiteinfantiam,&viuite&ambulate-.
r viasprudentiae? Paruulosergo alloquitur,
ruulosinuitatadcoeleftismenfaeconuiuinm.
amcumdiuites illi ac praepptentes varijsex £«r. 14.
ufis venire vocati recufaffent , Rex qui lautas
fplendidasepulas apparafat,feruos*fuos, vt mm.2%.
Mm debiles

i

(TVH

fhom. $ p.

€6nc. Cdr-
tag.4.. c 76.
26.q.6.IS
qui in injir-
mitate.

§4# D E P R O C V R A N D A INDOR?!
debiles & claudos , 8c pauperes accerfereht5m
fiiy vfque dum conuiuis domusregiairnpleri
tur:atque illud folum in conuiuis expoftulaui
quodquidam veftem nuptijsdignam oonatti
jiffet. An non vero quos Dominus liBenter v<
cat^&gratoshabe^liosmiiyilriiurefailidian
Certefaneti Fatfes3quipanem huncperfect<
rum^&virorumin Chriftocibumefte volun
ijdem debiliuro3&paruulbrurii viribusaugci
dis,& con firmandis, & medicftiam , & alimei
tumeffeaptifrimum copiosetefrantur.None;
goquoniamminusperfecliiniide5&charitai
neophyti funt.repelleridi iurit,fed multo mag
inuitandi,&aliiciendi3vtyfuipfbpanishuiui
quicorhojninisconfirmat, perfedirlant. Al
ftoliditatem &irrrpentiam barbaromm noh
obijciunt, indignum effe dicentes ^ fi caiiibus <
porcis margaritas proijciamus . Sed qtii Chrif
lauacro purificati legitime funt, canes certe 1
fues illi nofunt . Quod fi fenfus horum exigm
eft,netalesquidemaferepeliit benigniffimt
BQminus. Diuus fane Thomas tan tx autoritat
virijs3quidebilem habent vfum ratioriis, n0
effe deriegandum hoc facramentum^aperte fcr
bit.Vt enim fcnfuSt ratione parum valean
multum tamen pr^ftabuntamentibus, &phr<
neticis,qubru.m fi anterior deuotib teftatafl
iriftillandam iliis atqs infundendam Euchari
ftiam3fanclorumPatrum Carrcnesiubent. Vfi
adeo plurisfuit fru&us,quem ex hoc facramef.
to hominespercir>iunt,quam fpecies qua?daf
rdigionis , quam rnulti hoc tempore pia? fe ft
rurit . Acrevera non efttam Iridorum fenfu
cxiguus ad percipiendam £uchariftiam.,quai
, Pare

SAtVTiS. LlBER Vt ?47

rochorum magna defidia ad porrigendam;
m vt curam laboremque docendi , 8c pra?pa-
idi plebem a fe reijciant ,rudnatem & impe-
iamiftorum obtendunt. Nonfatisdifcernic
lusintercibun\facrum&profarium,inquis.
quipqteftilledifcernere, fi cu nunquam hoc
:uifti > Noneath deuotionem affern, quam
>rtet. Quomodo vero afFeret, fi tu ad coelefte
ramentum nunquam inuitas? fi neque digni-
jmcommendas.nequeirnfnenfam vtiiit3teni
:es?Omninoexperti fumusipfi,qudm vehe-
nter excitentur Ihdi,cum hsecillis comme-
rantur,quamomnia&polIiceantur,&pra?-
ic,vtllceateisdeiIlop2needere.Quahtave*
iriuidia, qub ddlore puifentur cum intuen-

Hifpanbs communicantes : quod fi.queni
>rumhacrrtenfadighatum conf'piciuht,om-
m ftudiaardent,atq$adfefediffundi earn li-
alitatemvehementerefHagitant.Itaq^addo
dam fidei catechefin.&adrurpiaqu^dam vi
:>rofligarida,ebrietatem praefertim, huIJum
ledium pnefentius expe-rti fuinus, quam vt
ra communio praemiurn proponeretur ijr^
&fideidogmataoptimetenerentatqueex-
lerent, &rnores Chriftianosatquehonefti/l
ospra? feferrent. Certant inter fe,cumifta
!iiint5&grat-iffimumhabenr,cijimadmittun-
, refe&ique femel cibo coelefti puritateni
ntis, &corpbrism'uIt6ftudiofiusquam Hi£
li cbiiferuahc , vt redire liceat ad menfam
m i ardenter exoptant . Hoc parochi com-
res minus creduht. At nos non longe pc-

loquimur, faciarit ipfi periculurh ] fi ze-
1 Dei habcnc , ac non negligentia: pnete*

;

r^

i.r^.j.

t.multif.

$4! D £ PROCVRANeA INDORVM
tum quaerant . Sed qui grauius & probabilii
videntur morem iftum fuum defendere, iiiu
©bijciunt , quod non tutb pr&beatur Euch;
j-iftia neophytis , quippe qui veterem fupe
ilitionemnonfatis exuerint, fierique poffity
indignum aliquid in Chrifti corpusdefignen
cu no conftet fatis animo an fint fldeies.Iftoru
flagitia vfitata commernorant,fordes praeferti
carnis,&temuJentiae. Taiibusporrigere facr
mentum nihil elTe aliud qua in cloacam aut fe
tinam proijcere. Quibus equidemrefpondel
nonabfq>probatione,& exarnine panem illu
prxbendum eiTe neqs nouis,neq; veteribus Ch
ftianis. Quod fi quis eft fbrnicator,aut ebriofi
aut idolis ieruiens , cii eiufmodi etiam comm
nem cibum capere Apoftolus vetat,nedu coele
menfa communicare . Verum hoc ncq; omniu
neophytorum eft,neqjfi iiiorutaiesfunt aliqu
do morbi aliter in iilis curandi funt, qua in ca:
ris fideiibus,quorum nouimuscorruptos mon
&vitamadmodii flagitiofam legitima poenit
tia & confefsione detergi,atque ita falubri fat
fa&ione purgatos, vt ait Leo Fapa,ad commun
nemadmittiCur igkurnoidem apud Indosi
duigentise erit,quibus eo magis cum labiitur v
niadanda eft,quod ignoratia potius, & imbec
litatequadam,quam animi peruerfitate labor;
Itaqjveiadipfaiftomm vitia amputanda&fr
lenda fingularis remedij eft,diuina comunio
ijs,quiabebrietate& cseteris fordibusdiligei
cauent,prxmiumponere. Nequeenim vbi p<
fpe&a eft fuperftitionis antiqua? aut ebriofitat
aut fcedse confuetudinis macuia, ad altare Ind

deb

jnm

SAIT.TB. llBBk VI. 149

ebetadmitti, nifi contraria opera illammani-
?fte&diligentereluerit.Nametfi veniam Ab-
ilonifilio, loabo interpellantefapientifsimus
)auidnegarenonpotuit,ingreffunitamen Hie- * •*
ufalem a fuo confpeclu per biennium abftine-
2 iufsit. Intelligant Indi quod communione
riuantur non effe nationis,fed criminiss & vni-
erfum Chriftianisconcedatur, fed non Chri-
iano dignis moribus fubtrahatur . Neque ego
imiam modbfrequentiam Euchariftia» in In-
is probo , fortafsis enimfacilitas contemptum
ariet. Sed iilud cotendo,vt quotanis nifi ex cer-
icaufa communicentur , vt Ecclefia pra?cipit9
ampra?cipue3vtcumdevita exeuntf cVritifa-
erdoti confefsi funt, viaticoneceffarionepri-
entur,quemadmodum habet Nicenus Canon.
^uinam autem indigni, ineptiue fint,quibiis
ingelorum panis praebeatur, facerdotum ipfo-
um audita eonfefsibne cxterifque perfpectis,
udicium efto.Sacrilegiorum verb,qua? quidara
ut metuunt,aut infimulat, profedlb periculum
.ullu eft,aut|>erqua rarum. Neqs enim Indi lu-
iaeorum more auerfi iunt a my ilerio Chrifti,ne-
|ueefttimendum,necontumeIiaafriciant futn-
»tam Euchariftiam , quamreuera venerantur,
leque eius generis exempla hadenus certa vidi
nus,quinpotiusquod ad extemum cultumat-
inet, multb qua veteres Chriftiani ad religione
>ropenfiores funt . Quod fi pueris olim,&phre-
leticis Euehariftia dabatur , vt Ecolefiafticae hi-
toriaecopioseteftantur,nequeidcontrareligio
lem cenfebantfancti Patres,cur illifacramento
iatiniuria,fipauperes&egetes iuxta Pfalmum
^daac, 3f fatureiitur, qui fi iudicio autdoclrina Pfd.zf*
v #» M m | , «liaus

ll UHPI

j*p4.r.2

^B.zo,

f?0 DE PROCVRANDA iNpORVIf.
rninusioterdum vigent5idfatrsanimipietate
&fideineceffltatecompenf2m;>Paruuliian©pa-
nem petunt5& ad facramentum deiiderio,& Fi-
de anhelant 5fed qui frangat docendoj&comi-
nuendoeorumcaptui comuenienter5rarusom-
nino eft . Pra?parare ergo debemus Indorum
nientein &Fidem5atque itaprobatis5 &pra?pa-
ratis panem cpeleftem dare: ied (quod plerique
faci mus)quia pra?pararepiget5 adaccipiendum
indignos accufare rnagis placet.

Ve necefitate Cdnfefwnis.
Cap. XI,

A DPcenitentia?facramentum venio,quodi*
•^^patribus quartum numeratur , quamuis
vulgb Euchariitiampraeire foleat . Bft autem
Confeffio peccatorum poft baptifmum JapnY
non minus neceflaria, vt eft aSpiritu fanclo
in CondlioTridentinodefinitum', quam non-
dum regeneratis ipfe baptifmus. Qiiod fi vbi-
quegentiumfingularish^cmedicinaimbecil-
litatis humanse cognofcenda praedicandaque
eft, nouiscerte Indorum popu 1 \s poft fldem
Chrifti^nihileft&crebrius&accuratiusrepe-'
tendurrf,quod vna haecfahnis illorumfpesfu-
perfit.Pauius praedicabat Fidern in lefumChri-
ftum,& pcenltenrJam in peum.ChrifH illequl-
dem tantam volebat apud homines autorita-
terri exiftere5vt non tam crebrb w D.eum cre-
dereeos admoneret, quod facilefenfushuma-
niisadmittit5quamin lefum Chriftum, vteius
4iuiaitas effet teftata , eoquefidesperfe&ior,

*WJUQ.

/ffffff

SALVTE. LIBER V. 5TC

ofenfuhumanofuperior. Contra5Poeniteu-
im in Deum maluit dicere quam inChriftum,
CLim criminum quifque fuorum meminiflet,
:ura ipfum , non hominem folum a ftbi offen-
n, &iratuni cogitans, vehementiusdoleret,
joniam verb poenitentiam etiam ante bap-
mumitaneceftariameireconftatjVttamenfi^.
baptifmovelrevelvotofufcepto non fuffi-
:t>confequens eftprorfus, vtquiprimamre-
lerationisftolam maculauit5& poenitentia
ligeat>& per clauesEcclefise gratise reftitui ds
at, fine quibus falutis aditus nemini poft bap-
mum lapfopatere poteft. Barbarisaute5quo-
neftfenfus natura imbeciilior , Fidesvero
n admodum excitata5rarum eft valde3vt per-
lusilledolor5quem contrkionemdicimus*
criminibuscommiffishaereat, quomagisdi- c
ise medicina? auxilio excipiendi adiuuandiqi
it5vtquod hominis operideeft5coeleftisfa-
menti visfuppleat . Nam quod Abfolutionis *

leficiodolor ille non vfquequaq5 perfeclus,
i a plerifqs attri tio5 a nonullis im perfecla co-
tio vocatur , valeat ad falutem& primam iu-
ficationis gratiam confequendapri 5 tam mihi
tu eft5 vt inter catholica dogmata propemo-
m numerandum pute. Neq5obicureTridenti Ci)nCtrri9
Patres id docuiffe videntur5ciim eam attritio fefi^c^
n5 qua? per fe non iuflilicat^ad iuftifkationis
itiamin facramento Poenitesitia? impetran-
11 valere declararit. Mihi vero & ratio aper-
perfuadet 5 cum per claues EcIIefoe detur
ra abfolutio culpse, idque perfe & ex pro-
ia inftitutione5cum ficeti.am morbi letalis nt£
;ina prdensjit lepreoftefg purificatio opera-
Mm 4 toria^

¥

u

■'»■■■■

Mdtttt.

' JQM.2Q,

EJailt.

fftpj PROCVRANDA IndORV^

toria,fitdeniq$ mortua? anima?amorte peccat

*xcitatio,quemadmodum fanctorum Tatruri

litenrproduntrtum maxime meconfirmatqua

tidiana diuina? operationis experientia, fita

menoccuhse operationis experientia dici de

bet,fiducia qua?dam de mukorum hominum fa

lutecertiffima. Cernirnusplane innumerabile

snimas minus perfedo dolore pro fcelerun

magnitudine commotas ad hoc facramentun

sccedere, quibuspoftquam quod in nobis fitun

eft,pr*ftamus,& de Pei immenfttate confifi fa

cramentum abfolutionis impendimus , ade<

cceleftium donorum,quantum nomini conijce

re datur , teftimonia non obfcura Cuccedunt,y

mhilaliudcogitarepoffimus,quamquod veri

fftma bomtas di xit: Qua? folueritis in terris , ir

coelis foiuta erunt . Quamobremnon eft cui

quifquam de Indorum "falute defperet,nequ<

eorum tepues conatus, & examinationes con-

fcienti#,&minus accurataspeccatorum enu-

rnerationes , & doloris non vfque adeo expreffi

%na , & cartera pro eorum captu non magn;

contemnat:fed quantum poteft,ipfeadiuuet°fn

trem,&infirmum,vtaitPaulus,infideaffumat

agatdeniquequddpoteft, idveroomne, quoc

reftat,diuina?clementi^committatfecurus,qu;

exiguofacileconcedit mifericordiam,&labo.

rantem aclaffum reflcit,&hochabet ipferefri-

gerium , ft reficiamusaegrotum, &fciamusanf

mam laffam fuftentare ferrnone, & de tenui o£

ferentem Domino,quod habet, non afperne-

mur. Equidemhorum miferorum confeffioncs

impentas fecurius audio,qua hominum pra-po-

rei]t^mexpolitas^iijagni4plorisfignificatio-

neprg.-

$AL V TE. LIBER VL m

e profufas.Cum ergo in hoc facramento vn^ca
itfpesfalutis Indorum,prae omnibus & dili-
;entius&crebrius meditandum prsedicandu-
[ueerit.

:onfefionispeccatorum vfum Indis infuafuper*
fiitionefuijfe.

Catvt XII.

TLlud autem 'meritb mirari quifpiam poflit,
*• Confeffionem peccatorum etiam occulto-
*um , & grauium celebri vfu apud hofce barba-
:os longe ante Chrifti Euangelium auditum,
:requentatam.Erant facerdotes non pauci huic
ipfi muneri affignati , qui plebis audiendis con-
feffionibus vacarent. Atque ad fingula deprom-
pta peccata ex manipulo quodam foeniculum
frangens facerdos,ab eo videlicetcriminelibe-
rum pronunciabat. Vndeapud fuperioresPro-
uincias Ychufyres eiufmodi facerdotes voca-
bantur. Ac vt mihi quidem narrabant Chucuiti
Parochiarum prsepofiti , non ornnes omnium
criminum abfoluendorum parem poteftatem
habebant rfedgrauioraquaedam facinoraapud
primarios veluti Pontifices deponere vfus erat.
Hanc ergo confuetudinem inter idololatras
barbarosreligiose obferuatam tnirari,vtdixi,
merito poffis.Atilludnon admirationem, fed
ftuporem mihi propemodum arfert , valuiflc
rantum Diaboli hominumque meiidacium a-
pud homines, vt non folum occulta crimina
proderent/ed ff uas etiam poenas fibi pro ijs in-
lungiasquo animo paterentur. Iubebanturfae-
Mffl 5 peex-

■fU D-S FtOCnANDA t NDORV Bf

peexpiandiadulterijautaiterius fceleris caufa*
duriffimo faxoadfcapulas tundi fortiter, inter-
d\im a iuuembusdiu virgis ca?di3 non raro fi fce
lerismagnitudo acerbius aliquidpoftulare vi-
deretur , Lp excelfam atque omni foJatij genere
deftitutamrupem fecedere, & Jorieum lbi xu%
ferarum more traducere. Complura iam eius
generis narrant, quaefabulisfimilia videripof-
feat,nifi nobis fuperftitesadhuc fenes,quofdam
decrepitoseo munere olimapud fuos fundos
vlrifidedignioftendiffent . Caufamegohuius
confuetudinis barbarorum illam potiffimura
probo,<p Diabolusper omnia in Dei fimiiitudi-
fpe etiam qunc infan jens,ficut fe Deu adorari &
falutari mortalibusiIlufisperfuafit,itaDei ve-
rtfacramenta religiofaqueinftituta transferre
adfe falfa quadam imitatione contendit . Nani
quoalio fpe&at, quod in Cuzquenfi vrbe Inga-
rum imperio celebri ,Euchariftia? noftrse vm-
l>ram quandam & fimulachrum adhibendum
curauit?cum ex maffa facrificij nefcio cuius fan-
guineafperfabuccellas quafdam folennes ftngu
li accipere.nt,atque .epmederent, quibus Princi-
pislngsc fidern , & focietatem fibi cordi efte vf-
queadfundendumpro ipfpfanguinemteftaren
tur. Atque ad eum modum feftpquodam diepe-
rcgrini praefertim atque aduenae communica-
f>ant.Pra?tereo Trinitatis imagineminTanga-
tangaapud Sacacas veteri morecultam5omitto
atiacompIura,qu3ecuriose'huc accerfere pof-
fernrquibuicumfidemolim barbari haberent,
minus difrlciles ad credenddm,cu noftra narra-
nius, kfc prarbent.Seddiffimulariprofeclonoa
po; teft3qua -m nqfais erubefcr eduiii fit.quod a Sa-

5 &m

„

iffl

Salvte. Liber VI. tt%
an* miniftris fuperemur,cum ad falutares &:
liuinitus inftitutas confeffiones perfuadendas
>igriores fimus, quam illi ad faeuas illas fuas
arnificinas.Gratulandum vero eft in tanta me-
ishumanxcxcitate^efTealiquemfcelerumfen-
um,nonnullumconfcienti3eaculeum3quotran
(uillitatem fuam occulto venenoexpofitoque-
ere^uocjammodocogitur., Etquiaverareme-
lia minus occurrunt, falfis fe fakern , vt ppteft,
ecreat5atque fuftentat.Tanta eft culpae intus la-
entis v is . Quo magis fidere debet Chrifti fer-
ius,& veram peccatorum omnium medicinam
^jenitentiam per falutarem confeffionem often
lere.Facile fibi perfuadent IndiConfeffionis
acramentalis vfum & vim,neque recufant cer-
emedicum(etfipleriq; contra calumniantur)
nodo eum effe perfpiciant5qui vere medicus
it,noninfeftuscarnifex3autauarusprasdoani-
narum.

)e peritia Indica lingut \ Confe$ionibu$ mdiendu
necejjaria.

C A P V T XIII. '

r%V ALEM vero eife oporteat jnedicum,
^<quo falutis animarum zelo feruere , qua
•eritia aperiendis curandifque vulneribus prg-
[itum^fatisvtarbitror^fupradixi.Attamenfer-
nonis lndici peritia quantopere defideretur,
locmaximelocoapparet. Cum neque pceni-
entiu crimina agnofcere neq; falutanter proui-
lere nifi linguse minifterio poffit.Cuius qui ex-
>ersftt,turnm Bafaelicam^non Euangelicam is

aedifi-

&&

pvm

£zj.

Cmsc. Zim,

£j# T>n proctrAnda Indorvm

Etk&re *dificet,neceffeeft.Etquaraui$inter viro$Theo

tojmm+ logo$fati$con«eniat3confef$ioneetiaper intcr

prete reddi, atq; zccipi poffe, ijdem tamen arque

confentiurit,nullaaut diuina,aut Ecclefiaftica

legehominesadeumconfefsionismpdumcom-

pellhqmppe cum lex Dei fuauis & iquitatis ple

nanohtcum tanta fuamoleftiaad confitendum

peccatoremcogere,cumprafertim pudore me-

tuquehumano,qui vbi tertiusadeft teftis autar-

biter , maxime vrget,ne confefsiones integra?

fy ncer^que fierent^merito verendiim effet.Qiia-

obrem confultefati$ in Limenfifynodo Patre$

ne Indorum confefsionespcr interpretem Paro-

chi exciperent,graui propofita muldra vetuerdfc.

Qiiod tamen decretum non eo pertinet , vt non

liceatfpontefua voletesIndo$ per interpretem

confiterimorbo praefertim periculofo oppref-

fo$audire,vbi facerdptis Indice dofti copia de-

eft,atque eo faltem modo horum faluti confule-

re,quodaquibufdamreIigiosefacT:umnouimus,

&: ratio ipfa monet, vbi pqenitens ipfe ia&uram

eamomnemprapfaluti$fuardefideriocotemnit,

non oportere fpiritualem medicum labori, vel

fuo,veliiliu$.parcere . Neque vero hoc Sancli

Leonis antiquo Canoni contrarium eft,quifo-

■lum reprehedit,& vetat.Ne populi auribus pro-

feffio publice recitetur, cum reatu$ confcien-

tiarum fufficiat (olis facerdotibus indicari con-

feffione.fecreta. Nam &nonnulla$confeffione$

cum alij plures intereffent ab antiquis Chri-

ftiani$facT:as effe hiftona? produnt , 8c hi ipfi

barbari fcelerum fuorura notitfam falth facer-

dotibus reddere frequente 'corona non vere-

bantur . Veram qnia hoc & rarum eft, ytpoeni-

Jk$ef. f&

$AI vtE- IIBER VT. itf

tenslibenteraccipiat,&qua? neceffitate fiunt,
praeter legem funt , nullo modo poteft falua
confcientia Parochi munus vfurpare, qui per
feipfum Confeffionespopuli fibi commiffi3hoe
eft flne interprete audire nonpoffit. Quod £i
bona Mc prafecluram non tam a fe quaefitam
quam ab Antiftite fuo fibi impofitam-2gat,&
quamuis non omnia optime intelligat qua? ppe-
nitens loquitur3plunma tamen&communio-
ra & grauiora non ignoret j atque ipfe viciffiot
opportuna confilia adhibere mediocriter pof-
fit , non erit deterrendus ab eo offkio facerdcs,
cum peritiores praefertim defunt,& zelo ipfe
fpiritusfermonis inopiam abundecornpenfat- mmafm
Tutiffimares obedientia'eu\&fola3vt Damafce Hifim
nusaitjcitrapericulum.

1

Deprudentia Sacerdotum &toUrantia*
CAP. XIIIL

SErmonis ergo Indici peritum oportet qKc fa-
cerdotemrverum nonminusmorum &inge-
ni) Indiciperitum. Idololatriasgenera&fegi-
tiorum &' caeterorum , in quibusfrequentiores
funt, vel experientia ipfa difcet, vel aliorum
commemoratione cognofcet.Sunt etiamnon-
nulla commode literis commendata. Ex quibus
omnibusipfe fibi Indicem conficiet^ad que cosi
feffionesexaminet3quatenusopus efife pruden-
tia perfuaferit . Neque enim omnes eodem mo*-
do examinandi erunt . In eum vfum tum ab
alijs, tiim a noftris nuper Confeffionalia quae-
dam perfcriptafunt 3 vtraq; lingua faisregioni-

1 bus

fp DE PROCVRANpA lNDOR?f,
buscommuni Quichua, & Aymara,qu3?rudi-
% bus, & tyronibus magno adiumentoeffepot
funt. Quamuis aute & peritia fermonis,& indu
ftria opus fit, tamen ad confeffiones audiend^s
neophytorum facerdos Jonge flbi ampliorem
patientiam, & animi tranquillitatem compara-
re debet Harc enim prsecipua fupellex eft,cuius
rnaxime inopia fit, vt nihil propemodum in cii-
randis confcientijs Indorum plerique profi-
ciant,pIurimietiamdeterioresreddant. Atque
iunoftrisfanefacerdotibusilludmiraculi Joco
interfefelndi vulgo&fufpiciunt&cefebrarit,
<quod Patresijfint^quiconfitentem audiantli-
benter, quantumcunque iJJe in fuis explicandis
criminibus immbrecur-, & poftquarri quse in
taentemvenerint,finen} dkendifecerit, tum
praeclaris quibufdarn interrogationibus,qus*-
cumque memoriam erlugerunt > meminiffe co-
gant,atq; ipfas vifcerum fibrasvejutiaperiant;
Cuiusreinoiia?fcilicet,atqueinufitata?adebce-
lebris fama plerofque commouit, v t longifflmii
itinenbus ad no.ftros venientes videriinus, ni-
hii aliud prxfeferentes, quam vtcontingerec
peccataapud hofce Dei miniftrbs (itaenim ilii
Ioquuntur)deponere3qui libenter audiant, quse
quifque confiteri cnpiat , & kfe accufantem
peccatorem benigno fermohe recreent,atque
€rigant5&quodomnium maximumprodigimri
putant, audita confeffione riihil fibi neque pre-
ti j,neque eleemafyria? Joco dari patiantur,quin
potius fi qua re Indus indigeat, operh ipfi Iiberi
terferant.Quaopinione incredibije eftquan-
tum IndiprofecerintjVtnuJJo mododubitare
poffimus poeniteniiamhisgcntibusa Domino

Deb '

nwm

Salvte. Liber V I. f0

beo datam , miniftrorum culpa fuiffe minus
haclenus fru&uofam , eandem futuram fru-
ftuofiffimam , fi vel mediocrem animi alacrita-
tem inexcipiendisinrirrrus mediei fpirituaJes
praefeferant . Sunt ergo Indi audiendi toleran-
ter3funtiniutandibenigne,erigendifapienter, ,.

funtdeniqueinomnibus a?quo animoferendi. * . &
CharitasenimomniafuftinetjOmniafurfert,^
in fpiritu lenitatis prcoecupatum aliquodeli-
fioiniirueredocet.

Quod confefoones nonfyncer&fiant, potiusfacerd^

tum , quam Indorumfieri

culpa.

'Cafvt Xtf.
S~\ Vibus ex rebus hcilb intelllgere poffumuj,
V^quod plurimi Indorum maligne iacrarnesi-
to pcenitentia? abutantur,non iy nceras}neq> in-
tegraspeccatorum confeffiones facientes, fed
fucatas ad ipecien%8c murilas, non rain ad ipfo-
rum refereridum effe m.alitiam , quam ad Paro-
chorum farnos mores3& impefiofam quandam i
aufteritatem,quainfirmum .& fcabiofum pecus g *
faftidiut3&caiceabijciut5quierratesouesfun- *
da potius & baculo terret,qua fibyio leni coHi-
gut, immemores prorfusillrus magni paftoris,
qui dixit: Sibilabo eisyfk congregabo iJJos, quia Z4c£a#<
redemi eos . Profe&o fi fidelesH ifpani cofeffa-
r iu na&i efset tale, f#uiente,& rhagis finire pro
perantem,quaaudireomniacurante3raruseilet
omnino,qui integras cofeffiones faceret. Metus
ergo Parochoru,& quod ex metu oritur bdium,
cogit Indos nihil vQri &fyneeri apud iJlosdics

5^0DE PROCVRANDA I N £> O R t^

re . Cuitis rei nullo alio teftimonioopus efl
quam quod facerdotera nadi benignum patier
teraudientem,&commiferantempotius,quan
fuperbe indignantem certatim ad Confeffione:
faciendasnullo vrgente accurrunt illiipflln
di , qui Parochis fuis vix vi poft annum, vt cor
fiteantur,adducipoffunt. Incredibile eft quoi
rniilia confeffiones generales fecerint apud
eosreJigiofos,quos fibi yere patres arbitran-
tur,quamfponte,quamaperte3quoanimidoIo-
re.quafuideteflatione infandiffima etiamfce-
Jera toti us anteacta? vita? detegant,quibus la-
chry mis , quo gemitu, 3c fingultu corpus fuum
acerbe tundentes ac vellicantes, &fefe totos
intimo mcerore conficientes, quod iam tandem
Parochi nopauci3&agnofcere,&admirari coe-
perunt . Qu id oro eft , Cur Indus cum ita a?gro-
tat, vt mortem fibi impendere exiftimet, vltro
accerfit Parochum , 8c intimas confcientiae pla-
gasexponat?Profecro Fidemfuamfatis Indus^
cum fingere nihil eft opus5oftendit.Itaque mo-
riturus Iibenter crimina omnia etiam immania
prodit,quod tamen fofpesfepe facere rQcufat.
Hic quis non videat metum hominis mecu mor
tis fuperari?quod fx fanus 3 & faluus hominisaf-
peritatem & minus fibi aequum animum mini-
me offenderet 3 facilius ac libentius res ipfas vt
funt3proditurus efiet.

Contra errorem tttius, quifcripfit Confefwnes ab
lndis ejfe tottendas.

r Cap. xvi.

Vo magis ridendaeft ( f\ mod6 rifu ac non
potius acri dolore tam abfurda blafph emia

exci-

Q

SAtVTE. lr B ER VI. $ii

Kcipi debet) Theologi illius fententia5qui opti
leconfultuiri Indis&dixit,&fcripfit3ficon-
:ffionumobIigatiotoIJeretur:Netot5inquit,&
tm grauia facrilegia perpetrare cogantur, 6
ultam hominis vocem > qui cum fibi fapienter
ndorum faluti confukre videatur , n ihil 2iliud
'at^quam vt illos interire vnico fublato reme-
io cogat i Si peruerfis remedio quouis abuten-
busiflaeftratio medeudi ,toIIe matrimonia^
eadukeria fiant3 aufer Ecclefias & facra ora-
ia5riefacrilegi fint, denique nullum fit huma-
ae imbecillitatis remedium , ne malitia couer-
,t in virus. Quin potius apud refle ac fapienter
ftimantem omnia, pluris eft quod pauci elecTi
^r medicinam fanantur^ quamqubd plurimi
probi per illius abufum deteriores fiunt ] At-
ie hxc quidem ita dicuntur^ t]uafi confultatid
is humanse efTet de Poenitentia? Sacramento
mferercum verb 3 vt facrofahda Concilia tra- Cmc.Trl
jntjtotiufqu^confenfusEcciefi^/diuiniJuris/e/i^^wtf.
lud fit,diuinse autoritatis, neq> aliud pofl bap~
fmum lapfisremediumfupereffeChriftusDo
iinusfanxerit3quam infane, imo vero quam
jsretice prorfus dicitur, vt confeffionis faci-
ida? obligatio abrogetur ijs , quibus nulla cft
iafalutis reli<5ta fpes ? Quin rios ipfospotius
:cufamus3atq;emendamus.>& animarumme-
ici effici mur, &patres nos,non fatellites efTe
rneminimus? Hsccenirn expedita3&cer-
ta ratio eii ad euitanda facri^legia, .
qua? in confeffionibus In-
dorumperpe-

trantur. -

Nn * Quas

(i um

DfWep. 5,

Cmc.Yri.

Matt.2%,

?^DEPROC?RANDA I NDORVM

^msfatisfaMdnes lndisiritungere opoiteai. '
Capvt XVII.

QVas autem fatisfa&ionesiniungereconue-
niat,prudentia docebit.Cum intimoipfi
fceJerum fuorum dolore pulfantur, vltro per-
grauesfibiimponi flagitant:&fifacerdosindul
gentiusfortefegeierit5ipfieasarripiiint. Adeb
^ieruorfpiritus, vbifemelaccenfuseft, magnos
conatus excitat. At plerique imbecilliores funt^
neque.eaanimifirmitudine, vttamgrauespoe-
ms de fe exigant. Qnid ergo?abi jcieiidine erul
ahexpeclandum vique dum fpiritusitaincaJe-
fcat, yt pares dQliciis ptenasiexoJuere veJint?
idquidemeil, & Dejpotiusdono,quamhomi-
nis induftria fperandum. Ergo quod Chriftaf
oui erranti prseftitit , vt vix dum ab errore con-
uerfam , vt Dionyiimdhit;, in humeros facros
attalkretl id ipium Chrifti imitatpri faciendii
eft,fi.faJutem hominumamat,vtnon piusim-
pcnat oneris, quara ferre iJJum pofte viderir$
atque in fe , quod fratri deeft , iuppksLi & pera-
gatjadiinplenseajquaedefuntpaffionnmChrifTi-
promembroipfius, Narn ficut alienorum pec-
qatorumparticipes efficiuntur,qui.leuiffimas
fatisfa&iories pro grauiffimis delicl:'is iniun-
gunt3vtfan&iPatrestradidernnt:ita Pharifaeo-
rum eft,aJJigareo«eragrauia, & importabilia.
Chrifii fanguinem non itffideliter.difpenfare
is credehduseft-, qui i"ek virihus pcenitentium
aecdmmodat , cuni prxfertim non tam animi
prauitateyjuam infirmitatequadam maioranori
audent 3 ftiitiora libenter' iubeunt . Salutarei

igitwf

SALtTE. LlBER VL #$

jltur fatisfa&iones Indis iniungere oportebir,
Kijspraefertim,qu*autconfuetucliiie,'autcom..
ioditatefreti non mendaciter fefe pera&uros
ollicen videantur: ita prorfus vt excitentur
otiusquamterreantur,ne odio in facramen-
im conceptOjCum opus deinceps fuerit,redire
i medicum perhorrefcant,

mm

'V

1

De Extrema vnftione*

Cap. XVIII.

f Nfirmaturquisin vobis,inducatpresbyteros |

! £cclefix,&orentfupereumvngenteseumin j . |

omineDomirii,&oratio fidelfaluabjt infir- ExQonci
ium,&alleuiabic eum Dominus, &fiin4>ec- Tn\^^
atis fuerit,dimittenturei. Hoc facramentum CA^CtU
xtremae vnctionis a Patribus Sacramentum deExtre.
xeuntium vocatum eft?& totius vkx Chriftia- . v»#.
aeconfummatiuum exiftimatum, quoDomi- jj

usclenientifiimusrinem vitaetanquam flrmif»
:mo pnefidip muniuit. Nam etfi aduerfarius. . , 1

lofteroccafiones peromnem vitamquserat&
aptet,vtdeuorare animas noftras, quoquomo-
,o poffit, nullu m tamen tempus eft , quo ve.he-
nentiusille omnes verfutiaefua? neruosinten- 1

lat,adperdendosnospenitus,&a fiducia etia, I

i poflit , dininqe mifericordiae .deturbaridqs,
[uamcumimpendere'nobis eijtum vitaeper-
picit . Vnctio ergohgecfacra delifta , p qua' , . |

unc adhuc expianda , ac peccati reliquias ab- *

tergit., & aegroti ammam alleuiat 8c con-
irmat , magnam in eo diuime mifericordia*
iduciamexcitando, qua infirmus fubleuatusjj
fcraaliincQmmoda,ac labores leuiusfert , & J

Nri, i ferita- - ' I

i;

Mxccncil.
Zim, venjt.

1t>4 I>E PROCVRANDA iNDORvM
tentationibos Daemonis calcaneo infidiantis fa-
ciliusrefiftit,& fanitatem corporis interdum*
vbi faluti anisoa? expedierit, confequitur . Haec
funt qux Fidelibus omnibus ex tam faiutari fa-
cramento pie fufcepto bona conferri fancla Sy-
nodus Tridentina docet: a quorum confortio &
fruclu cur obfecro excludantur nouse ftirpes In-
doruni3cum baptizati fint ficut & nos3& Fidem
eandem proflteantur,& in mortis difcrimine
iibi ab Ecclefiaauxilium praeberi vehementer
cupiant ? Magnse hoc inhumanitatis in fratres
genus eit,cum prsefertim fiqui omnium morta-
Iium> hi maxime cum extremi temporis tenen-
turanguftijs, praefidioEcclefiaftico indigeant.
Btenim idolorum pontifices & venefici,quo-
riimhodie quoque magna copia fupereft,qui
fummopereChriitiana?religioniobfiitunt,ca>
terof que decipiunt , ij omni opera & ratione se-
grotis periclitantibus perfuadent, vt iuxta prif-
cam fuam fuperflitionem apud ipfofmet confi-
teantur3atque idoli^fibi placandis & concilian-
disfacrificiaofferant:multaqiiealiainipie&fa-
crilege praecipiunt miferis., quivtfuntnatura
timidi, minufq; ad Diaboli fraudes cognofcen-
das inftru&i , tum antiqua confeetudinc allici-
ente5&mortispericul© territi faeileeiufmodi
fallacibuspromiffisanimumadhibent.Quam-
obrem aduerfus hosfilios BeliaJ,veritatisini-
rrncos , qui vias Domini redas non ceffant per-
uertere, & allicjunt animasinitabilesinaeter-
namdamnationem^opusefl ChrifH tyronibus
iirmiffimo aliquo praefidio : nullum vero exco-
gitaripotefldiuino Extremse vnclionis Sacra-
mentoprseftantius.QuibusrebusadduclaSyno-

dus

S A L V T E. L I B E R VI. W

LisProuincialisdecernic^&prxcipit^ytfacer- Conft.ji.
otes nullo modo Indos fideles iam rite confef-
>s5aut fl minus id licuit, contritionis figna prac
j ferentes fine hoc tam falutari remedio de vi-
texirepatiantur. Et decretum quidem totius
cclefiaeadomnesfidelesin generali Conciho
;aimus,peculiare verp ad Indos fideles in Pro-
inciali fy nodo repetitum, & magnopere com-
lendatumcernimus: vtrumq^ vero reipfavi-
ueadeb negleclum,vtpene facrilegij locofit,
i quis de Indo infirmo vngendo cogitet.Nequc
go fane intelligo quoufque tam ftoiida noftro-
um confuetudo ferenda fit.

Defacerdotio.

Cap. XIX.

D

E Sacerdotiointer Indospaucafanepratfi-
- piendafunt.Namquodadipfosattinet,fat
ciunt ordinem effe miniftrorum a Domino in-
titutum, vt & Deo feruiant, & populo pracfint,
lliad altaris facrofan&a myfteria,huic adre-
nittenda peccata,& verbum Dei proponendu,
autoritate diu initus data. Atque vtinam vt hi fa
:erdotium venerantur , & tanquam munus cce-
iefte fufpiciunt, ita nos vitae fan&itate tanto .
muneri pares effemus . lllud autem prudenter
eft a maioribus conftitutum i vt nemo ex Indo-
rumgenere,facerdotioaut gradualiquo Eccle- Conc.lim
fiafticodonetur,nequefacrasveftesin minifte- ro«/r.74*
rioinduat: tantum vtliceat Indisfidelibusin-
feruire alcaribus acolythorum more in choro
pfallere , 'aedituorum officio fungi , fuperpelli-
^eisinter haec tantummodo indui. Nam mfe-
riora h*c ad eos co/iortandos, & in religione
JNn 3 $hnr

Nllll

UU

Jirian. z.
§nepiftKdd

z-Niaena

&4r.e£l%

$66 De pr oc v r a n r> a indor?h
Chriflianaconfirmandos plurimum valent.Mi-
rifice hisdeledatur^priniores ipfi libentiffi-
me^IiosfuosEcdefiafticisrninifterijs,&Iiteris
i mbuendos tradunt, idque pro gloria non parua
ducunt. Quod vero ad fupcriores gradus facros
pra?fertim Xndoseuehere minimeoporteathac
setate Ecclefe antiquiffima inftituta fatis do-
cent Paulus Apoftolus vetatneophytum Eccle-
ftse prsefici, nein fuperbiam elatus, inftarDia-
bpli corruat ex alto. Sacra Concilia vehementer
deteftantur ordinationes eorum , qui in fide ty-
rones funt. Nam cum ipfis tum populo dam-
num fit, tum vero minifterioipfi non leuis in-
iuria. Quocircaadniirabileeft, quam feuerefa-
cxx literae reprehendant facerdptes fa&os de fc^
cepopuli,idque ctim agatur non defacerdoti-
bus veri &fummi Dei,iedfaIforum potiusrquia.
tamen Deorum nomen etfi non numen habe--
bant,ijsattributoseffeminiftrosplebeios,&vi-
le.s,pro roagnofcelereponunt, quemadmodum.
iurifiurandi religionem ctiam dijs mendacibus.
non feruatam easdem diuinae litera? damnant,
Sic enira fcriptum in Jibro Regum legimus:.'
Non eft reuerfus Hieroboam de via fua peffima,
kd e contrario fecit de nouiffimis populi facer-
dotesexcelforum, quicunque volebatjimplebat
manum.fuam,&.fiebat facerdos excelforum \ Iri
quarto quoque librd de Samaritanis loquens.
Scriptura , Fecerunt autern fibi de nouiffimis fa-
cerdotes extel forfi,& pooebant eos infanis ivtb-
^limibus, & cum Dominum colerent 5~Dijs qtioqj
feruiebant iuxta confuetudinem Gentium, de
■cjuibus tranflati erantSamariam. Quod planedo
£umencum tioaadliQciblum valet, vt indi nol
--— ■ '/- -■■■'■ : * iniuen-

WWW^^^^H

F^^^»™™^^ H

SALVTE. 1 1 B E R V T. <$6f

tmientur,cum flnt & in fide noui,& generi ob-
:uri, verum etiam qui ex harum fceminis 8c
lifpanis viris concubitu pr^fertira ftagitiofo
ignuntur, quoadfieripoteita facrismyflenjs
ontreclandis abilineant , ne facerdotium vife
abeatur,nin*cumvit£diuprobata?grauitate,&
lorum fplendore natalium obfcuritatem fupe-
ant.Taleseffe nonnulJos negarenon poffumus,
ui&vit3ehoneftate,noftrisparessu%&fermo-
is Indici comoditate fuperiores.Veru rari hoc
xempli eftjQo^amobrem antiqui Canones &
i ouinciaHa decreta feruanda funt , vt facerdoS
mni ex parte populo fpeclabiiis & hpnore di-
nusexiflat.

De ritibus Matrimoniorum apud Indos*
C A P. XX.

KN matrimonio traclando latior campns oc-
'currit, in quo parocho muka neceffario co-
nofcenda erunt •, noii ioluai quod fit Eccteiix
fcramentumexcipienda?,&fananda?multorutn
nfirrnitati neceffarium, fedquodinfidelesquo-
uefua cpniugia habeant,quorum vfum &ri-
Lim,abufum quoque & errores cognofcereo-
iQrteat, nequod non rarocontingit, aut vera
natrimonia dirimantur, aut pro matrimonijs
lagitia teneantur. In omnibus docen.di funt , vt &*b.i%
:uft'odiant immaculatum torum .& honorabiles
uiptias.Vfum autem &.vim-can.nubiorum apud
n fideles, fi p.mnia dicenda iunt , orationecom-
>2ecti,moleftiffimi negoti j eft,cum in tanta ban-
^roruni iiluuie non ppffint non inSniti efle
l^n 4 &ne5

-rrrm

$*8I>E PROCVRANDA ItfDORVW
& ritus,&legesmatrimoniorum valde inter "£$
difcrepantes.Sed tamen illa ego predpueattin-
gam pauca de multis , qua? huic Peruenfi regno,
ex IngarumcjifcipIinacommuniorasut.Alii de
fuis regionibus & barbaris>aut etiam de alijs la-
ti us prq eruditione fua dicere poterunt . Igitur
vera coniugia apud barbaros noftros eran t , ta-
metfi,quod fa?pe niiratus fum, nomen non effet
adeo,vt Hifpanico&noftri,&ipfi vtantur.Erat
tamen fua cuique vxor, & Socraticam rempubli
cam barbari naturali du&u oderaat , & damna-
bant . Sicut vxori fas non erat akeri nubere, ita
neque viro vxorem femel du&am repudiare.
Adultena fi quadeprehcderentur, acerbiffimo
fupphcio vindicabantur.Nam quanquam coeli-
burn i apud iftos maior lieentia eft,fornicationif-
que labes impune habetur , tame coniugatorum
adulteria feuerius quam apud nos vindicantur.
Stuprum quoque virginibus vel Soli, vel Pacha-
yachachi, vel inga? ipfi confecratis, quas Mama-
conas vulgo vocaqt, veftalibus profeffione per-
fimiles,fi quandoconitaretillatum , tam imma-
ne iacnlegium habebatur, vt viui vterque defo-
derentunnterram.EcvuIgofanavnamvnitari-
tum habere licebat vxorem, cum qua vitam om-
riem degeret .• Atq; h*c quidem naturali kgi co-
uenienter barban hitenebant . Sedhis paucis
plurima iam mifcebantur abfurda, &a naturali
lege valde abhorrentia . In primis fummus ipfe
pnnceps Ingarum, plurimis ftipabatur vxori-
bus,quam.,uis vna effetprecipua,quamipfiCo-
yam vocant,rtginam nosdicere poffumus. At
tecipfa Coya Aj%mcratparentibu*genita> vt

S A l V T E. L I B E R VI. %6$

ftar Iouis Iunoni , regis eadem effet, & foror,
coniux.Ade6fan&umerat,vtprsecipuavxor,
dem effet fanguine coniun&iffima.Cejreri ve-
>proceres,&ipfipluresfibi coniugiocopula- (
mt, prsecipuamque eandem £ non fororem,at
>nfanguinitate maxime propinquam habebat.
•atenimidregium.Vulgusreliquum vnam,vt
xi,nifi priuilegio Ingj ob aliquid fortiter,aut
renuegeftum,pluresliceret accipere, vxorem >

ibebat. At illam non pro fuo quifque arbitratu
igebatrfed aut Principis,aut Ducum illiu.s,au$
?puli ipfius volutate capiebat fibi affignatam.
Iqj intra fuam femper tribum & familia,quod
yllovulgodricitur.Exquaprirtinaconfuetudi'
iinfidelium, duoapud fideies abfurd^mana-
mt:vnumvt Curacae fiue primores Indorum,
roarbitratufuofuis vxoresdent,neq;liberam
liseligendi facultatem permittant: alcerum vt
ix de alia tribu aut gente vxorem audeant Indi
:cipere,eamque ob caufam fape confanguineas
lt etiam forores , & nouercas violent pro vxo-
bus . Quae fane incommoda tfiligentium par6-
lorum itudio magna exparte abolitafunt: &
oncilij animaduerfionepierique vigilare coe-
erunt.Fuitmiferrimaferuitus Peruenfium fub Conc.Um^
ip-arumtyrannide, vt neque vxorem ducere3 Conjt.Gfy.
eque ficeram bibere, neque cocam mandere,
eqicarnibusvefcifineilliusvoiiintatefasefTet.
funcvero quiin libertatem Euangelij vocati
mt, gratias agunt, & durifiimo iugoexcuflb,
:uem Chrifti farcinam alacriter portant.Efi
:iam peffimusquidainerror, & ex errore m^-
imusabufus coniugiorum, (monftrumdicere

Nn 5'

poffis)

"!■■■

$#ucb.6.

WL.DJ! frocvranda Indorvm
poiiis)tam robufte in apimis Karbarorum infaa> I
rens, vt inter Chriftiianos eciarn rams fit, quem
Jion teneat . Virginitas, qu* apod omnes morta-
es i n pretio & honore eft,apud faos barbaros vi-
Iis&indecorahabetur.Exceptisenimijs,qu2s
vel folt, vel Ingae confecratas fepta facra cufto-

cliiint,cxter^quandiuvirginesfunt5contemp-
tas { e arbitrantur ,atque ita cum pri roum vacat,
pbuium quemq,- corrumpendar virginitati fux
vkro accerfunt . Mariti quoque cum violatas
oftendunt,adeo non molefte feruqt, vt virgini-
bus.fi qu^tales ad coniugia peruenerint,pro-
bro vertant,quod a nemine adamat^ fint, quale
m Baruch foeminarum ppprobrium legimus.
Itaque quae vbique gentium maximo ac diuino
propemodum honore affichur* inter has bel-
luas hominum,virgihitasdedecori , & ignomi-
niaeeft. Qno exerroreabufus quoqueille foe-
diffimus exortus eft,vt nemo prorfus vxorem
fibiducendam putet,cuius percomplures dies
aut rnenfes no ante periculum. fecerit. Ita,quod
diceretjuoque pudet,nulla eft idonea vxor,qu*.
nonprius fuerit concubina. Hxc tantamatri-
moniorumlabesadeo obtinuit, vtanoftrispa-
tribuspromagnoreferatur,quod Indiiam vxo
res virgines ducunt. Etre vera diuini verbi
falce vitioia hxc omnia amputanda quotidie
iunt.Et matrimoniorum iura diczndz, & virgi-
n.itatis decus ornandtfm atque illuftrandum,
quod-iam tum conciorribus,tu.m exempIoChri-
ftiarii populi admonita? barbar#quoquefoemi-
nx colere &fernare cceperunr. Ulud poftremo
, dicendcm eft , priuilegia ac facultates a fedQ .
ilpollolica cqnceffasin, peophy.torum gratiarai

Pecu"

Salvte. Liber VI. %n
>eculiari ftudio debere cognofci , ne cum alias
spe, tuminmacrimonijs iungendis Indorum
abi contingat. Neue per impericiam_prspb.fi.*- s
orum imbecilles Indi ea cogantur feruare,qux
ortes&antiqui Chriftianivix fcruanc. Nam
iim multa ijs fimilia quae diximus , barbari
n fuafuperftitione feruarent3nereligionis no-
traemoribus contrarijs prorfus deterrerentur
ifide, liomani Pontificesj-nonnihilde Ecclefi-
tfticarum legum rigore imminuendumexifti-
narunt,imitati profeclo Gregorium illum mag Greg.lik 1%.
num .cuiuserga recens conuerfos Anglospa- K€0*eti\
srnaindulgentia literis ad Auguftinumdatis3''
jxprefla tenetur.

2ujd agendumfit de coniugijs infideU.um,cum ai

fidem catbolicam conmr* :

tuntur.

C A P VT XXI. (

SEDhabet -frequentem apud nos3&dignam
. fcitu qua^ftionem s curn infidelis coniugatus
fidenoftrafufcepta baptizatur 3 quidde iilius
matrimonio fentiendum fit . Acprimum, eum
qui Chriftianuseffeduseft5non poffevxorem
denuoducereinfidelem;neq; ftdde infideli nu-
bere,fine vlla dubitatione ex Ecdefia? viu3 & co ,
fenfucertiffimumeft.Nam&fcelusingenscom ^ , ^ ^
mittitur, & matrimonium nullumeftiuxtano- ltCtC&i
ftrorumdodorumconcordem fe.n.tentiam , ta- jug.eadem
metfi3quanliirecitant3Ambrofij& Auguftini3 qux.Sic
caeteraq; decreta, non id fatis efficiant . Sed con- enlm Con.
ieafus,v t dixi,Ecclefi* fatis eii • De eo vero qui Ckak. c. 14*
- ante »»

"■■■

&C$r.j.

^iug^ Ub.
faitf. Con.
"&£***. co-nft*

eo-ntva Pol ■
fcntium , &>
defer Domi
mim monte.

lmocen,'c.
gxmto, de
pwortijs,

? €-fi infide

m

:pi De procvranda Indorvm
antebaptifmum vxorem habuit (funtenim in-
terinfideles vera coniugia,fi fecundum Jeges
fuas naturah kgi non repugnantes peragantur,
tametfifacramenti vim nullam habeantmifiin
EcclefiaCatholica rata fiant)quid afturus fit,in-
telligendum eft Pauli Apoftoli prajceptum.Pri-
mumenimperbaptifmum nonfpluitur matri-
monium cum infideli,quin potius { & poteft 1 8c
debet cohabitare cumillo, fi coniux infidelis
v!troconfentiat,& fpesfit Jucrandiillum Chri
m Ita cnim docet Apoftolus, Si quis frater vx-
prem habet infidelem , & hxc confentit habita-
re cum 1II0, non dimittat iIJam,& fi qua mulier
habetvirum infidelem, &hicconfentithabi-
eare cum ilh,non dimittat virum,& mox.Vnde
emm fcis mulier, fi virum faluum facies> aut
vndefcisvir,fi mulierem faJuam facies?Hoc
modo Monica Patriciurn Auguftini patrem fal-
uum fecit.Quamobrem fynodus Limenfis iuxta
eiufdem Auguftinicontra Pollentium fenten-
tiam,pr*cipitfidelem coniugatu cum intideU
legitima coniuge cohabitare,neqs alias nuptias
?nirepermitti?quoufqjiilaChriftianareligione
penitus repudiare intelligatur.Secudu docume-
tu fit. Si coniux infidelis fidelem deferat,aut ita
cohabitare yelit, vt illi veJ Rdem , vel charita-
temrebus , aut verbis deferere fuadeat , tunc
temponsnon cogitur fideiis cum infideli vita
ducere, quinpotiusJicebit,fi itaplacuerit, ^
delem aliam coni ugem fibi copulare,dirempto
lampnonconiugio.rtaftatuitlnnocentiuster-
tius, &ad hunc modum intelligendum dicit, &
Pauli Apoftoli verbum, & Grcgorij decretum.

Quod

iMiyniiiiiniiiiiiiiini

CHE!

SAIVTE. LlBER Vf. f?3

Juod fi infidelis difcedit , difcedat , ait Paulus:
on enim feruituti fubiedus eft frater aut foror
leiufmodrtn paceautem vocauitnos Domi-
us.Tertium quoque finCum dubium eft,an co*
lxidfidelisfideliimpedimento futurusfit, 3c
n potius illu peruerfurus a vera religione fit,
uamabipfo lucrifaciendus, quidnamagendu
il?Nam neque contumelia creatoris mamfefte
pparet,nequefpesetiamfatiselucet illumfal-
umfaciendi. HuicdubitatJoni,occurrendum i

xiftimarunt Patres hoc modo : vt coniux infi-
elis admoneatur,quantum fatis eft , vt religio-
em Chrifti fufcipiat, quod E conuenienter ad-
ionitus,omnino renuerit, intelligatur obftina
leffevoluntate, & fidelemconfortiofuopo-
!usl&derequamabilloadiuuari. Itaque fep3-
indum eife. Ad hunc modum Toletanum Con* Conc.Tot
iliudecernit, Iudaeiqui Chriftianasraulieres 4C*6L2&
1 coniugio habent , admoneantur ab Epifcopo ^ lca^H(*£t
iuitatis illius,vt fi cum eis permaherecupianti 1UU
)hriftiani efficiantur.Qyod ft admoniti nolue-
lnt,feparentur.Huius Concilij autoritatern fe~
utiPatresin fynodoLimenfi,itapra?cipiunt, Cofjf -£*"*•
alterconiugum baptizari renuerit,Sacerdos €on^ ^6*
dhibito notario,&teftibus illum admoneat, '
t intra fex menfes Chriftiaiius fiat, & bapti^e-
jrjatqueeandemadmonitionemrepetat faepc
itraillud temporis fpatiumfakemfemelftn-
ulismtnfibus.Quodfitranfadoiam femeftri
^mpore,adhuc baptizari renuerit , exinde iam
ifuafe&aobftinatusreputandus eft . Quam-
brem Antiftitem fuu Parochus certiorem fa-
iet, vt ipfe ftatuat , quid faclo opus fit , Separa-
ionem autem illam Concilij Toletani ego non

fblurrt

dr&.q ar.

^ug.ztq.
i.c.yxQr.
Jmo.c-gaH-
dtmus tie
diuortijs.

Mat.19.

I*HC.l6.

Mdacb. 2.

QoncJJm.

mm de di-
uortijs.

€0tffl.l7.

Qanc.Lim.

if|-;DE PIOCVRANDA INDORVM

folum quoad torum intelligo3fed etiam quoad

' vinculum.Itaquelicebit,vt graues quoque au-

tores conft-mant, fideli iamtunc alias nuptias

conciliarefibi.Contumelia enim creatoris5&

periculum fxdeijhtelligitur,cum animuscon-

iugis inBdelis adebeftin fuafuperftitione ob-

ftinatus. Prarterea illud ex eodem Innocentio

animaduertendumeft', nuptias infidelium non

teneri Canonicislegibus, quareilla folum ma-

trimonia irrita erunt3qose cum lege naturali pu-

.gnant, quemadmodum aperte repugnat plurali-

tas vxorum3atque etiam repudium primae^vt

Euangelium & Propheta? docent.Quamuisin-

eptus quidam Theologus,vtmultaalia,etiam

hochseretice&ftulte afleruerit, Indisplurali-

tem vxorum efle concedendam in Eccleiia. Re-

pugnat etia-m naturaliter matrimonio primus

gradus originis, vt cum forore,cum nouerca5ac

multo magiscum matre,aut filia,n.epteautauia. ,

Quamobremin Concilio Prouincialiex-fenteri

tia Pauli quarti Pbntificis omnia-ifthaecmatri-

monia infidelium3cum Chriftiani fiunt,irrita

rleri decreturn eft-At vero quaelegefolumEc-

cleiiaftica prohibita funt, vtfecundoauttertio

gradu contracta,ea ratafieri^cum vterqueba- •

ptizatur , Canones facri iubent . Cum vero plu-

res habuit vxores5fi vere vtvxores habtf it,adhi*.

bitiscaeremonijs,&rkupatrionuptijsadhiberi

folito, illam tantummodoretinebit, quam pri-

mam effe meminerit, zut £ ignprat, quamam

fueritj prima , accipiet ex Indulto Pauli.certij

quam ex omnibus-.ipfedelegerit . Qood fi etiam

primaillaabeft., &baptizari differt,licebitex

alij-s^qua velit*fumere>itac6cedente Pio quinto

Poatr-

;.i

fR^&Wf^^^WWfl

SAIVTE, tlBER VI. %i%

5ontirlceMaximo, qoi nullb modb Innocentio EolmzL
ertiocontrariuseft.Quandocunq; auternvxor Gaudemm*
nfidelisad fidem conuertitur,fi nondum aliam
"hriftianam accepit, tenetur illam fideliszcci-
>ere. Harc pro rcgionum n&riim difficukatibus
ix iancioruni Pan nm deci etis perftnnxiffe fuf-
iciatrpJura & dariora autores tradenc^

De impedimentis Mafrimorij explicandis$
& wuembus coHocandis.
CAP. XXI I.
t AM vero «n matrimonijs celebrandis fummo
1 pereParochi curaredebent, vtimpedimenta ;
iCclefiafticaia?pe&proponantur,&expiicetur
jequodcrebrofit, per ignorantiam illegitimas
Indimiptiasiungant.Quodfi quandodeindu-
iria& m^ltffcse impedimentum diffimulatu,
lut te<ftum efted_eprehenderint3vtProuincia3ia
lecreta habet , grauiter in reos animaduertant, ■ '
>raefertim"Cur^scarterof(5ueprimores3quo^ r f.
■umnequitiafokntinceftuofae nuptiaefrequen a6^
erconciliari: ■vtreliquiexemploafperioredo- ' . '
Iti diicam in foiennibus monitibnibusaut Ban~
sisexplorata impedimeta manifeftafacere. Sut
-utemmonitionesinfacroConciljoTridentino
>ra?cepta?3interIndospotiffimum'obferuanda?,
n nuptiae publicetur eoruqui coniugari volut,
ntereos,quibusmaximenotifunt. Impedime-
a vero apud hos figillatim exponeda funt.qiii-
?us & ignom efl ius,& pro vetuila cofuetudine
requens eft-prohibita coniugia appetere. Itaq$
sxplicabit Parochus,quod faciutperitiores3qui
>usgradibus confangiiimtatis, quibusetiaaffL

nitatis^

S.Angelus
SylKej}. dif
pnfq9.
Nattarr. c.

HlS t)E PROCVR ANB A IN DORVM

nitatis5quibusfpiritualis cognationis neftsfle
coniugiainire.Maxime>eroinfiftetindeclara%
do,impedimento ex fornicatione primo,aut fe-
cundograduadmiffa. Vulgare quippeeft Indis
earuforores3aut neptes3aut materteras3autcon
fobrinasducere,quasf]agitiosepolluerut. Atq;
equidemperquam optarem, vtinijsgradibus,
ficut duo reliqui3 a Tridentino Concilio fublati
funt3effet penes Epifcopos Indicanos difpenfau
difacultascum neophytis,prsefertim cueffenc
iamatrimoniacotraclaj&autvterqscoiuxim-
pedimentum nefciuit3quod fieri poteft, autfal-
tem vnus eorum. Hos enim iubere prorfus fe co
tinere,autRomam vfq; petendsedifpenfationis
caufa proficifci nimium profec~toeft. Atq; in ie-
cundofaltem gradu ex fornicationeoccultaE-
pifcoposnoftrosdifpenfare3quiafedes Apofto-
licacommodeadirinonpoteftj&periculumefl:
inmora3autoresnon ignobiles ientiunt,quo-
rumnosiudiciumfecuti Archiepifcopo Lime
fi3vt nonnunquam difpenfaret3 perfuafimus.il-
ludquoqjexperieotiadocetlndosaprimaado-
lefcentiaesetate collocarepercomodum effe3 ac
multo magis adolefcentulas Indas3 quod re lpfa
compertum fit3niaritatasfc©niinasomniumef-
fe caftiffimas3qu^ fi cceperint ante nuptias libi-
dini frsena laxare,per reliquam ^tate prexipites
ferantur neceffe eft. Erit ergo non mediocf is of
fkiuvt Parochus honeftasnuptiasfuadeatatq,
conciliet3parentes de liberis collocandis admo
neat3metum omnem Curacarum adimat : iuue-
ries ipfos conueniat, & Chriftian i coniugij fah-
6titatemdoceat3fidei & catechefis Chriftiana*
ratione expofcat , peccata rite cofueri moneatf

ftatim

illlll"

mm^nmmP

WWWWFE.

Salvte. Iiber VI. V7

im vt mutuo confenfu contraxerint matri-
lium, inEcclefiafoIennesbenediftionesim-
dat, vt fimul, quemadmodum eft a noftris Cma^ ;
fulibusordinatum^&htiptiasfiant^&abEc-
iabenedicantur.Moxvtnuptialiaonmiale-
me perada fuerint, omni ijla fuperfHtiofa
ulentia & compctatione amputata,in qua
^oioperfuos Areitos, aut Taqnies initian-
, honefta tantum religiofi conuiuij Iaetitia
cefrapaternegrauiterquemonere, qusefir-t
•iftiani matrimonij lej*e$,qu*difcipiihadd-
rica,quomodoEcclefia frequehtanda, mane
efperiquotidieorandum, filij eciucarsdi in
, &timoreDomini, vtquamuis pauperera
im degant \ multa bona habeant, fi timueriht .
xm ,&illius-mandataferuauerint. Hocefte» ^ ^
lomnis homo.reliqua omnia vanitas vahi-^1*12*'
im. Ha&enus defacrSmentis Indisadmini-
tndis, pro inftituto hoftro paucademultis:
c certe pro explorata harum regiohurn ccn-
ionemagisopportunaexiftimanimus.

)uibus ex rebm Indorum fdus maxime fen* _
deaty feroratio. .

&AFVT XXIII.

iVM de procuranda Indorum falute fatis
^multa, vtpotui, dixcrim,tameh ilja omoia
nmagni pohderis futura fcio, nifi tria quse-
,m veluticapitavniuerfi huius iniHtuu, pro
Ldignitateferuentur. Primum, yt ChrHtisni
incipe?&Pr»fe<3;i,&M2gift]atusChriftiiu-
un fuaue 9 & onus Jeue 1 udis ad fidem fe reci-
6& < pientibu%

mm-

threiu.

%*Par, i2#

>

J78 DE P lt O CV R A N XXA I N B 0 R V itf

) pieritibuSjVteft^efTepermittant^ideftjVttribu

torum, exa&ionum, laboiumque onera valc

moderentur, fciantqueBarbari fe ipfos potii

quam fua qoasri, & quod habentCaroIi Carfar

jfegiaedicla,rebusipfis intelligant, Chrifiian

dominatu fe potius leuari, quam premi. L<

ges quoque-non prorfus duras, & infuetas ba

baris ferant : kd quoad per Chriftianam, & n;

turaJemlegemJiceat, finanturinftitutisfuisv.

tiere,atque inijs ipfis,&dirigantur,&perfic

antur . Etenim perdifficile eft omnes Jeges, l

confuetudines patrias, &gentilitiasmutare:l

fatis profecfo eft, v t illa abrogare cogantur, qu

funt Euangelio & Ecclefiae Chriftiana?. contr^

ria, quaeintam corrupris nionbus, i'n tantisig

norantias tenebris fatis muJta fuht.. Caetera

protinus auferre contendas, ac non tempori ij

£ optimo roagiftro v?emendeteommittas, rec

des Chriftianifmum odiofum &grauem.Omii

fo quod prudentiffimus quifque ■&rernm In

dicarum peritilfimuseiufmodi nodas Ieges,c!

mutationes cenfet ipfi Reipub. temporaJi; 8

" Indorum-j &Hifpanorum admodumpernicio

fas,qu6d barbari heque ncftra tenent, neque if

finunturagere:exquorerumomniumperturba"

tioconfequaturnecefTeeft.Sed vthocomittaJ

Certefides3 & «'morChriftr cum dura tributo

rum3&operarum,&iegum feruitute Chriftia

nitatis praetestu non b'ene ccnftat, Migrauit lu-

das^id eft, fidei confeffio, vtfandi patres inter-

pretantur, prGpterafflidtionena, &mixltitudi-

nem fef uftutis.Sefaci Aegyptio regitraditi funt

1 ditiinkus Iudaei > vt fciant, ait Deus/ diftantiam

SALVTE. LlBER VL S79

litutis meae, & feruitutis regni terrarum.Ni-
^oChriftianis principibus Sc magiftracibus
na cura fit falutis Indorum , ac non prouen-
mcenfufquercgalis ( nanihonefte iftaquo-
quxripoffunt/edfecundoloco) parum ad-
lum apud Indos religio Chriitiana prori-
. Hoc igitur prjmumeft. Deindeillud, vt
fules Eccleliae Indicanse ij praerkiantur , qui
im Dei habeant,& filijspotius thefaurizent, 2. M\ iu
on foium fua libenter impendant, fed fe ip-
etians. fuperimpendant pro animabus fuo-
1, licet plus diligentes minus diligantur a r
. Deniqs quorum effet inligne verbis rebuf-
: expreffurn, Non veftra,fed vos. Quodfl
is, vt apud Prophetam loqui tur, daret pafto- Hierm. ?.
iuxtacor fuumrEpifcopos inquam&: Paro- i.Tiw.j_.
SjqualesdefcribitApoitolus^piurimosack- **'•*•
:mos greges ex hoc ■agro Indicano pafcua
ieftia quotidie exciperent. Vteffent autern
:oreseiufmodi, (nufquam enim tantopereo-
tet effe le<5tiffimos)examinan da effet dodtri-
explorandimoresfine auaritia, perfpiciea-
;animarumzelus,&laborumpro Chrifto.to-
mtia.Vere enim in his nouisEcclefiae populis
iqui temporis & Apoftolici paftores effe de-
•ent. Poftremb, religiofi qui ad has regiones
>regiiliberalitace & fide5 copiose cranimit-
iusmonfortuit6,autprolibidine, aut eciani
iricia cuiufq;,fed coelefti vocatione ducli ve-
imus,quancumreferat,vixdicipoteit. Nihil ^
rindenocechuicEcciefce atque mercenario-
m,& fua quasrentium turba.Quid verb in cau* Xui.h
Dei aganthomines animaies.fpintum vix ha-
Oo 2 bentes?

^fjO De procv k anda Indorv m
beor.es? Pauci numero , virtute prseftantes opus
Domini pociuspromouent. Quamdiu ergo re-
ligiofi, auxiliareshisregionibus dati,non fnit-
tenturdiuinitus, nequepraedicarejnequeaudi-

Komi®9 ri fru&uose fatis poterunt, fi Paulo Apoftolo
credimus. Qni verbinprimis humiles, anima-
rumamances', Chriftumfibi imitandum exifti-
mauteSjiilius crucem & mortificationem in cor
porefuocircunferenteshucvenerint^codeftes
thefauros. delitiafqueomni opinione rnaiores
certifdmeinuenturiiunt.Sedquando hoc fiet?
Quandohornineseffe hominesdeftnent, &hu-
rrilna fapere,humana qua?rere,humanis inhiare?

M*tt. 19. Apudhominesplane hocimpoffibileeft, apud
Deum autem omnia pofflbilia. Nunquid quia
hocdjfticileeft moculis popuIihmus,ideodif-

Zackio* ficiIeeritinocuIismeis?dicitDominus. Indo-
rumcerte c/>pib'fiifimamj& paratifiimam fege-
temcernimus, nequealiud quam falcem Euan-
gdica.m expectantem , & ii haclenus fortafle
«Juibujfdam minus Dominico horreo idoneani
^eocifti matam, fediam rcbusipfis, fide,conftan-
tia, ardoreanimi,aiacritate admirabili lefe coe*
lorum Regaoaptiffiniamprociarnanteni, inui-
dQpnmSc fegn:urncalumniasfacile propulfan-
tem,operarios ipibs lsetiifime aliicientem, $j
multitu^ine& vbertate oculosomnium ad fefe
atque animosconuertentem.Qind ergofuper-
e ft? a i fi v t 1 m p e n fi f fi m e o r e m u s Do m i n u m m ef-
iis, vt.mittat ipie dmimtus operanos in me£
fem fuam.Plus preces Jacjiry mafque noftrorum,
ybicumque illifunt,apud Deumefficere, quam
noftros omnes conatus <k operas, certum elt.Fe-

Mmh 5

:>

Ki^i^imtW^^migil

m

SAtVTE. LIBBR VT. ,?8t

\nt igitur opem quicutnque Dei amantes, &

tlutis hominum ftudiofi apud benignum Re-

emptorem haberi vohint,& quibus pof fint mo

is,facrificijs}precibus3lachrymisjtumconfilio,

opera5fudoribus, &fanguineipfo,(iopu$ fit, d

chariffimam Chrifto Iefu , tot gen-

tium falutem profequan-

i tur. , V!

F l 2^1 S*

:.i

—

*!**?,?;TOft!SriiwiTOFirailijj