m D. H. HILL im,^ NOBTH C«OLirm St4TC C0LLC6E ..ClALCOLLECTlOtlS ENT0M0L06IC4L COLLECTION This book must not be taken from the Library building^. I T E P E R POSEGANAM SCLAVONIyE P R O V I N C I A M MENSIBUS yUNIO, ET JULIO A N a O MDCCLXXXII. SUSCEPTUM A M A T H II A P I L L E R Hilloiice Naturalis, E T LUDOVICO M3TTERPACHER Oeconomije Kufticae , in Regia Univerfitate Budenfi Prorcflbribus Presbyteris. B U D ^ , TYPIS REGI^ UNIVERSITATIS. AMNO MDCCLXXXItl, Frojfaf iljlim ^ Budce £ir' Cal[vvice , apiul -J. M. IV^ingand ^ If J. G. idpf: EXCELLENTISSIMO, A T Q U E ILLUSTRISSIMO D O M I N O C O M I T [ A K T O N I O 3 A H K O V I C H D E D A R U V A R , S/7cr. Cccf. Rcg. ^ yfpofl. Majiflatis Co'iftlim-io Statm Intimo , iticlyd Comitatus Pofcgani Siiprcmo Comiti , &" ad Excclfam Tahdam Siptcm- virahm Afjcffori , cr" Cojudici FELICITA TEM: J.TER majoribus fortaffe animis, quam fortuna fufceptum narrare Tibi conftituimus , Vir Excellentiflime ! Sit enim hoc noftrx erga Te obfervantiae perpetuum monimentum , quam veris Tuis virtutibus debitum , tam ab omni adfentationis fu- fpicione remotum j fciantque omnes, quum plurima in per- agrata a nobis Provincia egregie inftituta legerint, Tua fe deco- ra legere , eo ad fidem proniora , quo magis fimplex & negletSla fine cultu narratio a rebus in maius extollendis abhorret. Tertius jam labebatur annus ab co , quo primum Eminovaz , in Pofegana provincia fitus pagus, ignibus infe- A 2 ftari D. H. HILl LIBRARY North Carolina Slate College ^ ( 4 ) ^ ftari coepit , quorum , quum caufam ignorarent agreftes , Raturam fufpeclam habuere , immigrante in animos hominum opinione, eos aut a terra fponte editos, aut libera in aura- fubito ccortos fuifie. Etusque eo pertinuit terror, ut ruftici nulli jam teclo fatis fiderent , pafTimque defertis et evacuatis domibus in vicinis pomariis fternerentur , omni domeftica flipelleftili in propatulo pofitri , quoad alio loco , quo ti- mores non pervenere, novas fibi fedes collocanent. XVIII. Kalendas 06lobres anno 1779 primum res pavidte efle captae, & quod periculum foepe uno die iteratu-m eft , & quod unius femper ruftici te^lis incubuit. Mane fole nondum orto vifa primum flamma ab imo domus angulo in fummumlen- te glifcere, & te6lo fe adplicare. Inde cum ftramentis excuda difparuit. Extremo die , qua imum teilum ultra parietes domus exftabat , rurfumque poft folis occafum in ipfo januoe limine fubito flamma colluxit , fed ante , quam noxam dare poflet, reftincla eft. Quatuor poft horis vimineum modici ambitus granarium , et poftridie cubiculum , hoc fexdecim , illud duodecim paffibus a domo fejunSla , cum ardere coepif- fent, a vigilibus domui adpofitis flammis erepta funt. Nec deinceps domus periclitata eft , usque ad VI, Idus Januarii Anni 1780, quo ante lucem , tecto alte nivibus obruto, prius, quam-aliquis periculi fenfus ad dormientes perveniret, ignes jam co admifit, ut deindc pavore fomnoque torpidis homi- ^^ ( ? ; ^ hominibus , nullo auxilium fcrente , conflagi-aret. Anno de- inde hoc & potiore infequentis parte pacata omnia fuere. Et jam in nuUo difcriminc elle inftaurata poft incendium do- mus videbatur , cum Anno 178 1. pridie Nonas Septembrcs pleno die in ima tetiti parte , loco cafui, aut injurise minime opportuno, flammam repente fudit ; ea adfufjs illico aqiiae ceflit. Poftero die coortis improvifo in vicino te6lo, fub quo fcenum conditum erat , ignibus, et Hante ab Auftro vento vid vicina teila trajicientibus , cum tJrnis adhuc x- dibus alieno incendio deflagravit. Ab eo tempore ignes velut contagione in pago vulgari , & jam non te£la , non fepimen- ta tuta eflTe. Duoe praecipue res motis jam timore animis pene prodigio fimiles vifje. Primum quod ligneus alveus itj media chorte )acens , adfidentibus per otium , & , quoniam tranquilla circum omnia fuere , nihil metuentibus hominibus repente flammis involutus eft. Deinde , quod, cum jam res fuas fecum fub dio haberent, in arca veftiaria feris conclufa fumus index fuit, veftes ardere. Rupta arca apparuit linteum veftibus inftratum arfifle, mirantibus, neque intelligcntibus hominibus , qua igni inviolata arca eo iter factum fit. Ee- pentini hi ignes , quia quam caufl^m nullam , tam ne modum quidem habituri videbantur, trepidos, & fnfolita re attonitos colonos eo perpulere , ut in locum ab incendiis tutum , fe fuaque, et iplas etiam fuperftites adhuc aedes transferrent. A 3 De :^ ( 6 ) ^ De his cum Provincix Maglflratus ad Auguftum retuliflent , regiStori daturi fimus. Vultur percnopterus. Femina tota fufca , lanugine capitis , coUique alba. Vultur cinereuf au^orum. Mirum, cinereum adpella- tum, cum fit colore fufco - nigrefcente, fereque nigro pro- piore. Eum triquetra, nigraque, fafciis dilute fufcis margina- ta guloe macula ab aliis fecernit. Falco ojjifragus. Falco cera luteo- viridij cinereus; maeulis abdomina- libus longitudinalibus ferrugineis. Krammeri Elench. No. 12. pag. 329. Falco cinereuT. Caput , collum , pe6lus , & dorfum cinereo - caerulefcentia , immaculata. Remiges primores fex fupra atrae apicis limbo cinereo , infra a bafi ad tertiam longi- tudinis albae j reliquoe fupra cinereae, latere interiore albae , in- D z fra ^ ( 28 ) ^ fra fere totae albae. Re£lrices duse mediae totae cineresc apicis limbo fordide albo > fcapo fufco ; reiiquae latere cxteriore an- guftiore cinereoj interiore albido fafciis transverfis cinereis plerumque non integris; (capo vario, ad fafcias fufcefcente, alibi albo. Corpus inferne, abdomen, & cauda inferne, femo- raque alba immaculata. Cera luteo -viridis. Roftrum nigrum, pcdes lutei alti. An forte femina prajcedentis ? An accipiter fub - coeruleus Brijf. Ornith. I. pag. io6. Falco cera flava, cauda fubfurcata fafciata , corpore caftaneo - ferruginco , capite albidiore. Krammer Elench. No. 5-. pag. 326. Falco marginatus: Caput & dorfum fufco & ferrugi- neo varium, pennis fufcis ferrugineo marginatis. Te6^rices alarum & caud;» fufcas apicis limbo ferrugineo. Re i^iges omnes fufcae fafciis pluribus obfcurioribus apice albo - ferrugineo. Reftrices fufcae fafciis quatuor latis fufco - nigrefcentibus albo utrinque marginatis, apice albo. Corpus inferne totum ferru- gineum maculis iongitudinalibus, fubovatis, fufcis , pennis fmgulis ferrugineis , fcapo , & utrinque a fcapo fufcis. Cauda inferne albcfcens fafciis tranfparentibus. Cera c^rulefcens. Pe- des lutei. Magnitudo Gallinae. Falco Nifus. Falco aruginofus, Falco * ( 29 ) ^ Falco rubiginofuf. Caput totum albefcenti - luteutn genis utrinque rubiginofisi Corpus inferne totum albefcenti- luteum macula in peftore irregulari rubiginofa. Corpus fuper- ^e fu(cum , teclrices alarum fufc» apicibus albefcentibus. Re- miges fufcflf, latere cxteriore cano, interiore fufco fafciis al- bis pluribus. Redrices fufcae, fafciis quatuor teftaceis. Pedes lutei. Koftrum nigrum. Falco fuhbuteo. Falco cera lutea; pedibus , exceptis digitis , lanatis, corpore teftaceo maculis nigris, capite, & coUo albidioribus. Kramnwr Elench. No. lo. pag. 329. Nullum pene eft rei rufticae genus, cui ampliflimus duarum, triumve fibi adjacentium pofTellionum fundus, in aequam plerumque planitiem usque ad Danubium porreitus , inde in vineaticos colles leniter adfurgens, tali cultore non ultra fe praebeat. De ipfa autem colendi ratione, quoniam ni- hil a noftra diverfum habere nobis vifa eft , non attinet dice. re. Inter familiares plantas hic non minus, quam in vicina Hungariae regione holcus faccharatus locum habet, quod ejus panicula vice fcoparum fit in ufu. Scmina ejus aves cohorta- les optime implent, fed raro granarium fubeunt, quod prius quam maturefcunt , a pafferibus leguntur. Ab hac avium de- populatione immune eft aliud boki genus panicula nutante, D 3 racc- ^ ( 30 ) ^ racemofa, cujus tamen culturam hodie coloni abnuunt, quod foUiculi femen e)us adeo ar£te com.prehendur^t , ut pene ex- tricari nequeat. Praecipua, quoniam & quKftuofiflTima in hoc laxiflimx paftionis rure eft parandi , tuendique omnigeni pecoris cura, In ea nobis placuit, quod pecora equina seque, ac bubula , proeter equos nobilitate pretiofos , per fummos etiam hiemis rigores extra ftabula fervantur. Sed nequid forte contriften- tur, in vafta tempeftate in ipatiofam aguntur aream. In ea funt nubilarla ex una parte aperta, & id ab area, quo, cum libuerit, fuccedere poffint. Qua re & valetudini pecorum plu- rimum confulitur , & agris quoque profpicitur , cum iit , quod in eos ex area exportetur. Inter plantas fponte nafcentes fola pene memoratu digna fe obtulit Glycirrbiza echinata , eo etiam fmgularis , quod cum humilem , concavamque , nec quindenarum or- gyarum quadratarum menfura majorem impleret aream, ne- que in campeftri hac regione, neque deinde in montana, aut coUina , utcumque eam requireremus , usquam comparuit. Lo- cus hic fitus eft propter viam, qua e Tfepin in Tenye pro- currimus , ut fatisfaceremus amicillimae invitationi Periil. D. Antonii Adamovich , qui eo in pago villam habet , in qua , quandocumque a negotiis provinciae, cui a commentariis eft, otium ^ ( 31 ) ^ otium naitus eft, operibus rufticis vacat, nobilKrimique Pa- tris fui imitatione curas inter rem publicam, & familiarem partiri difcit. Glycirrhiza haec noftra, quoniam in quibus- dam , quamvis non maximi momenti , notis ab echinata no- bis cognita difcedit, breviter defcribi meretur. Eft igltur ejus radix fu/iformis unum b* dimidium , quin etiam duos pedes longa. Caules ex eadem radice plurimi , frondojtj fulcati , gla^ briy trium j quatuorve pedum altitudiney non , ut rtpuJ Pallas in aprico, &;* fub fole humi Jirati , fed ereCiiJfvni. Vetiohs fo- liorum coiumunis Jiriatus hrevijfmis , &* raris pilis adfperfus. Jlipula: parva haftata:. Foliorum lanceolatorum paria 5-6, im^ pari breviter petiolato. Flores purpurei , in fpicam conicam , denfjfimam ex alis foliorum longijfme pedunculatam coUciii. Le- gumen difpermum, ovatum , comprejfum , fpadiceum , haji Ixvi- gatum , extremo ecbinatum. Ceterum in campis eadem , quae ubivis , nota plan- tarum varietas , fereque fola in (iccillimis locis Centaurea cal- citrapa occurrit, quae rarius alibi reperitur. In viis pedibus pecorum, rotisque curruum quondam obtritis , cumprimum ab injuria requiefcunt , polygonum aviculare frequentilTime fubnafci , avidilTimeque a fuibus carpi obfervavimus. Incolis verbafcum blattaria , quod ambrojianam appellant , in pretio eft, quod cauiis minute concili, 'fpicaequc decoiSlo gutturis malo 2^ C 32 ) ^ malo medentur. Idem alveo vice aquse infufum , potumque fui- bus eodem gutturis malo laborantibus remedium eft. Sed hoc cfEcacius apud fues decoilum radicis ar^iii lappa effe dicitur. In agris obiter infpeftis has fere fatis |internafcentes plantas repe- umnsjnigellamfaUvam', dclphinium confolida, trifolium arvenfe, melampyrum arvenfe ^ ftachin ereUam , daucum carottam , hromum arvenfemy ^fecalinum, quo nuUa alia fegetibus magis infefta herba. In agris propter filvas pofitis arifiolochia clematitis^ in apricis /^rratu/a arvenfis abundabat , atque haec usqueadeo, ut a pappo feminis ejus arva candidarentur. In filvis nulla non arbor vulgaris, prseter acer tartari- cum frequentiifimam tota Sclavonia ftirpem , & quoddam fra- xini ab cxcelfwre diverfum genus , quod ornum effe autuma" mus. Nam fraxinum ornum , pofteaquam illam ipfi annis ab- hinc quinque in Voros- hereny florentem reperimus, Hunga- ri« quoque indigenam eiTe^ fatis conftat. Utrumque fraxini genus infedit meloe veftcatoria ea multitudine, ut congiorum menfura legi potuifTet. Inter frutices ligujirum vulgare rufti- cis praecipuum eft, quod aqua , quam cum e;)us foliis coxe- re , dentes pecoribus lavant , cum eos vaciilantes , & falivis fiuidum os habent, Non alia regio animalculorum feracior eft. Eorum prsecipua jam commemorabimus. ScarahcEUS facer. Linn. Scara- :? ( 33 ) ^ ScardbxuT rujjpes. Scopoli. Muticus , fcutellatus. Ca- pite, & thorace nigris piceis. Elytris rubro-nigrefcentibus, ftriatis, marginatis. Pedibus, antennisque rufis. 3. lin. long. Thorax nitens admodum , convexusque dimidium totius lon- gitudinis oequat. Scarahccus fpinipes, Scopoli. Muticus , fcutellatus fcu- tello exiguo. Caput viridi - aeneum : Thorax lateribus , & an- tice teftaceus, medio fubfufcus, & pro varia pofitione viri- di - aeneus , globofus , corpore latior , pun-Status punftis im- prefiis, in lateribus (quod in nullo hadlenus obfervavimus) poro magno aperto. Elytra lineata fubfufca, fafcia transverfa teftacea duplici, aut re£lius clytra teftacea , lineis longitudi- nalibus bis transverfim interruptis. Pedes 06I0 ex integro te- ftacei, femoribus, exceptis anticis fufco-nigris, valde craflfls. Tibise fpinofse. Long. 4. lin. Thorax longitu-dine elytrorum. Scarabccus puJicaris. Scopoli. Muticus , fcutellatus , capite & thorace nigris nitentibusj elytris fublincatis, anten- nisque rufis. Long. ^ lin. Thorax cum capite dimidium lon- gitudinis exiguo momento fuperat. Scarabceus hilmdus. Scopoli. Muticus, fcutellatus. Ca- put , thorax , elytraque colore profundc viridi aureo. In fin- gulis elytris abdomen non tegentibus maculae fex impreflae E pro- ^ ( 34 ) ^ profunde ferrugineae. Abdomenjjcdesque rubro-cuprei, vil- lofi. Long. 4. lin. Scarabccus ceneus. de Geer^ Scarahceus mus niger. Voet. Lucams Caraboides. Linn. Hijier nanus. Similis Pygma^o Linn. fed minorj totus ater , ely tris ftriis longicudinalibus nonnihil arcuatis tribus te- nuifllmis. Long. vix i lin. Tab. VIIL Fig. 10. 11. Curculio papillofus. Scopoli. An tuberculatus Aliilleri Zool. Dan. Corpus , caput , aiitennae atra?. Elytra , tiiorax:- que a terra firmiter adhcerente cinerea, tuberculis, leu pa- pillis politis atris , in elytris quidem in feries quatuor longi- tudinales difpofitis, papiliis in ferie extima, & media maxi- mis ; in thorace irregularibus. Figura corporis totius fubglo- bofa. Long. xl lin. Curculio hifpidus. Linn. Similis. Miill. Zool. dan. Suturalis. Fabricii. Icofandrice. Scopoli. Colva. Linn. palujiris. Scopoli. Syngenefice. Scopoli. ^punUatus. Scopoli. Silpha ^ C 55 ) ^ Sifpba atrata , thoracica , quairipun&ata , rugofa , fcrruginca , fcabra. Linn. ^'i/p/jiJ porcata. Gri(eo - teftacea , antennis nigrij. Tho rax linais elevatis craiKufculis tribus } totidem tenuioribus longitudinalibus omnibus in quovis elytro. Intra lineas has pars interrupta lineolis nigris notata. Long. i. Lin. Attelahus mollif , & ceramboidef. Linn. Attclahus fafciatuf. Scopolii Notoxuf. Caput , & tho- rax nigra modice villofa. Elytra nigra aliquantum villofa pun- flis longitudinalibus impreflis , fafciis flavis duabus , una 'm inedio, alia ad apicem , angulo ad bafim elytri externo rubro- flavefcentc Femora dimidio nigra, & teftacea, velut & tr- bix, & tarfi. Peclus nigrum, abdomen teftaceum. Long;. 3-4 lin. Ccrambyoe coriariusj alpinuf , trijiii, fcalaris, ocuJa- tuf , imhricornif. Linn. Cerambyx hifpiduhf. Hifpido Lmnsei panlo major, ce» tcruiji illr fimilis, nrfi quod fafcia ad bafim elytrorum lata huicnivea: item antennae non rufefcentes , fed nigros, tei^tio a bafi articulo ultra dimidium niveo , rcliquis atris , annulis niveis. Ceramlyx fafcicuktuf. Stenocoruf ScopoJi. Habitu&Z'' fpido Linnaei fimilis : fed thorax inermis } antennae pilofae , par- E 2 te te articulomm fuperiore nigra, inferiore cinereo flavefcente. Thorax & caput nigra. Elytra fafcia in medio alba iata , infra quam tubercula nodofa, in fingulis , duo, quge junguntur li- nea alba verfus apicem elytrorum nonnihil procurrente. Cerambyx hipun^atus-. Stenocorus Scopoli. Caput,an- tennae , elytra nigra. Thorax rubro - flavus puniSlis duobus nitentibus nigris. Pedes rubro - flavefcentes , tarfis nigris. Long 3I lin. Cera^nhyx rugofuf. Stenocorus Scopoli. Niger, tho- race fubplano , nitente , fere orbiculari , fubmarginato. Eiy- tris rugofis mollibus , fub medium coar6l-atis , verfus apicem latioribus , ad bafim cupreo viridibus , ad apicem cupreo ru- fefcentibus. Long. 5. lin. Idem Styriam etiam fuperiorem incolit. Leptura melanwa, & varietates ejusdem, fangidnO' lenta, detrita , arcuata , arietis , praujia, Linn. Bubia Sco- poli , aquatica fafciata. de Geer. Lcptura hilineata. Stenocorus Scop. Antennoe, tho- rax , pedesque nigra , fcutellum album. Ely tra nigra lineis cur- vis ad futuram verfus bafim elytrorum furfura coeuntibusj apice elytrorum albo. Long. i^ lin. Leptura rubens. Brionus rubcr. Scop. Antennis, ca- pite, thorace, elytris, pedibus, petlorc, abdomineque con- colo- * C 37 ) ^ coloribus rubris. Femoribus ex rubro fufcefcentibus Long. 2| lin. A leptura rubra auiTrorum diverfa. IjCptura bicolor. Cantharis hicoJor. Scop. Antennis , capitc, thorace , abdomine , pedibusque rubro - flavefcenti- bus. Oculis, pe6lore, & elytris nigro-cseruleis. Long. 44- fin. Nccydalis major , & ccvrulea. Linn. Necydalis viridis. Solo colore viridi excepto, quo & caput, &thorax, & elytra colorantur, caeruleae fimillima. Lampyris fanguinea. Linn. mgro-rubra. de Geer. Cantharis fanguinolenta. Elatcr rujicollis , cajianeus , lalteatus , tcjfelatus. Linn. Cicindclla germanica , campejiris , riparia. I-inn. Biiprejiis chryfojigma , & rujiica, Linn. rofacea , ne- bulofay bungarica. Scop. Cyanea. Fabric. Biiprcjiis dcgcner. Rlatcr. Scop. Mucro pe6loris defideratur. Tota nigra. Oculi rubro -.flavefcentes. Thorax minutiflTime punftatus maculis tribus aurantiis , una in medio ad apicem, duabus in margine laterum ad bafim. Elytra lon- gitudinaliter punilato - lineata pun^is imprefiis , maculis fub- rotundis aurantiis oclo in quovis elytro. Long. 3, lin. Buprejiis pannonica. Mordella. Scop. Magnitudine va- ria inter 3 & 4 lin. longitudinis. Variat etiam colore, jam vi- t 3 ridi- ^ ( 38 ) ^ ridi - aureo , jam cseruleo , jam etiam violaceo. Antenn» ni- grse. Caput, thorax, elytra concoloria, minutiflime puncla- ta punftis prominentibus. In elytrorum futura ad i longitu- dinis ab apice pundta duo alba, in quovis nempe elytrounum. In annulo abdominis primo macula alba fuperne, in 2^° & 9"" una inferior, altera fuperior} in ultimo infra. Elytra atte- nuata. Bupreftif 22 pun^ata. Convenit cum degenere. Dif- crimen cft in thorace huic magis convexo, & quod macula flava media defideretur} marginales quoque maculae admodum parvse. In quovis elytro maculoe, aut reftius punila aurantia undecima. Buprejtis jjavo - fafciata. Habitu proecedenti fimilis. Thorax absque macula cinereus a villis albis copiofifTimis , ad bafim tubere lineari. Elytra fafciata fafcia aurantia duplici , fupra, & infra quas punftum unum- aurantium. Abdominis fegmenta 3 ultima, ,& pedus a villis alba. Tah. VII. F/g. 12. Buprefiif dubia. Ex integro concolor, profunde fu- fco- rubefcens. Thorax minutifllme punflatus admodumcon- vexus poftice ad latera quafi dentatus. Tab. VII. Fig. 1 1. Buprejiis higuttata. Thorax niger, minutillime pun- «Satus. Elytra laevia, exiguo intervallo a bafi gutta magna fla- vo - rubefcente. Cetera nigra. Tah. VII. Fig, 13. TcnC' ^ ( 39 ) ^ Tenehrio mortifagus & gibbiis. Linn. tri^is , capreccj flaviLS. Scop. Tencbrio maxiUofus. Scop. Alatus. Maxlllse admodum magnae, craffoe, & porre£Va?. Totus niger. Thorax globofus minutillime punftatus. ElyCra punftata puniSlis profunde im- preiris, lineis duabus longitudinalibus. Long. 6l lin. Tenehrio fcarahoides. Antenn« , pedesque teftacea. Caput nigrum. Thorax & elytra a pilis albefcentibus cana. trlytra lineata corpore breviora. Abdomen a pilis albefcens. Long. :. lin. Tenchrio rufus. Per totum concolor , fufco - rubens. Thorax marginatus, fubplanus, nitens. Elytra lineata. Lati- tudo fere ubiqu€ eadem i. lin. Long. 2-|.lin. Tab.Wl.Fig-^. lAcloides adamovichiana. Toto habitu fimilis meloe velicatorio; fed antennae admodum breves extrorfum craflio- res , aut potius clavatse. Maxilla cornea magna. Caput porre- £tum. Antennx' , pedesque , & maxilia teftacea. Caput , tho- rax , elytraque flexilia viridia auro nitentia. Long. 4. lin. Tab. lX.Fig. 1. Cicada hemiptera. Caput flavum, in fronte utrinque lineis fubtililHmis fufcis parallelis novem verfus os decrefcen- tibus , nec non in parte capitis fuperiore maculis duabus ni- gris. Oculi pro diverfo fitu jam ex integro fufci, jam dimi- dio ^ ( 40 ) ^ dio flavi fufcique. Thorax niger macula media flava. Elytra, corpus dimidium pene non tegentia , flava macula duplici longitudinali fere triangulari nigra. Pedes , & abdomen flava. Long. i| lin. Tab. IX. Fig. 7. Cicada viridis. Caput flavefcens linea frontis longitu- dinali media intenfius flava. Inter oculos ftemmata duoatra, atque inter haec puniSlum atrum. Thoracis pars antica flave- fcens, poftica viridis fcutello flavo. Elytra viridia duabus li- neis longitudinalibus pallidis prope hyalinis. Pe6tus & abdomen intenfe flava. Long. 2^. lin. Tab. IX. Fig. 6. Cicada duhia. Habitu fpumarice limilis , fed dimidio minor. Caput flavefcens apice frontis nitente nigro . fufco. Thoracis pars anterior flava , pofterior fufja. Scutelli apex acuminatus albus. Peitus nitens nigrum. Pedes omnes pallidi. Tah. IX. Fig. 8. Tapilio Camilla, SyhiUa , Brifeif, Semele, & Eerinio- ne. Linn. Eiiropine. Efper. Tapilio Lucilla. Syftematifcbes Verzeicbnifs der Schmet- terlinge der Wienergegend. Alarum pagina fuperior nigra, fafcia communi alba, in fuperioribus e maculis 9, quarum duie medise maximaej in inferioribus 8? Proeter has in difco alarum macute albae fubrotundte 4 , & ad bafim linea alba. Alarum pagina inferior^fco - cinamomea , fafciis iisdem. Tah. V. Fig. 5. 6. Tapi' ^ ( 41 ) ^ Papilio Leucothoe. Linn. Tah. V. Fig. 3. 4. Vapilio Kolofvarcnjis. Magnitudo Pap. Prorfa. Alarum anticarum fuperne nigrarum maculae ali» fulvae, aliae pallide fulphure», cum fafcia fulva venis nigris diftin«3a} margo in- terior niger punftis minutillimis flavo-virefccntibus. Alis poft- icis fuperne fafcia triplex , fuprema e maculis 7 fiavis oblon- gis plerisque, media fulva punftis majoribus 6 nigris, infima nigra puniSlis 6 albis. Antennae fuperne nigro alboque annula- toe, inferne ex toto fulvae. Tah. IV. Fig. 5. 6. Papilio inatiirna. Linn. Tah^V. Fig. i. 2. Bomhyx illcifolia., hehcj viUica, plantaginis , furcula , curtuk, aulica, graminis &c. Linn. Pbalcena no^ua Batis , glyphica , leporina , fponfa, nupta, pa^a. Linn. Pbalcena no[lua variahilis, Criftata, fpirilinguis , pal- pis recurvatis. Thoracis pars antica pilis teftaceis , poftica jam canis , jam grifeis , jam grifeo- viridibus. In tergo fafcicu- li 2 pilorum plerumque teftaceorum , alias fufcorum. Atae an- ticae colore variant jam viridi, jam rubefcente, jam olivaceo, fafcia triplici, fuprema latiilima , in qua macula reniformis una integra , & una oblongo elliptica. Suprema hsec fafcia a fequente dividitur lineis tribus , quarum extremae pro vario fitu vel pallide alboe, vel rofacese, media ejusdem cum fafcia F fub- fubjecla coloris. In hac ad marginem interiorem macula flavo teftacea. Infima fafcia ubique linea alba cingitur, habetque albas maculas i , unam in medio , alteram minorem ad mar- ginem externum. Alse inferiores concolores. Tab. VI. Fig. 3. Singulare quoddam animalculi genus care6lis innafci ferunt , quod fi bubulum pecus cum herbis forte deglutiverit, certam mortem , inflato non multo pofl: ventre , in vifcera recepit. Quocirca ruftici, quoniam noxix hae beftiolae in fa- milias diftributae fecretis hinc inde inter careda fparfis fcdibus habitant , ab iis pecora fepibus abftinent. Nos , cum haec di- cerentur , intelleximus , & antiquatam jam veterum de bupre- fte, & nuperam de curculione paraple^lico agreftium in Sca^ nia querimoniam inftaurari , quae fitne jufto, an levi, vel nullo momento concepta , quoniam neque animalculum , ne- que herbam , cui fere foli immorari dicitur , videre nobis conceflum fuit, conftituere non valemus, nec, fi vidiflemus, fine aliquo rei ipfius experimento auderemus, eo minus, quod celebris Linnaus in fimili accufatione phellandrium aquaticum inter, & curculionem paraple£iicum ambiguus, utrum damna- ret , definire non eft adgrefllis. Ab erroris periculo magis nos abefle exiftimamus, fi mortem potius a venenata quavis plan- ta, manantibus ejusmodi locis crefcere adfueta, quam impru- 4ens forte pecus carpfit, quam a beftiolis , quarum aculei per- ^ ( 43 ) ^ perfxpe venenati , fed efus plcrumque innoxius eft , conferri putemus. Cum jam triduum in amoeniflima hac villa interqui- cviflemus, VIII. Kalendas Julias ab ea Pofegam unius, fed longse diei itinere venimus. Eo via primum plana , & velut in reglone perpetuis lilvis obfita, annofis quercubus obum- brata , deinde fuperatis , qui VerOtzenfi , Pofeganoeque pro- vinciis medii interveniunt , montibus , modicis clivis insequa- lis , fed plerumque aperta perducit. Quaecumque autem via filvis interjacet , ea non juftam folum laxitatem , fed etiam arborcs ab utroque latere difraratas , & defeftis fruticibus interlucatas habet , ut ad eam diftantiam , e qua latrocinan- tium atrocitas mortem ex infidiis ejaculari poflet , filva fit il- luftris. In hoc itinere, quod celeritas breve fecit, nihil legi- inus , praeter fparganium erc^lum ramofum , & ranunculum linguam hic pufillum , fed cujus altitudinis modus alibi longi- tudinem hominis multum excedebat, & Oenanthen Jijtulofam propter ftagnum in NafchitZy quod oppidum Illuftridimae Pc- jachevichiance genti obnoxium, montibus fubjacet, qua par- te ad Veratzenfem provinciam fpe<3-ant. In eo accepi-nus exi- guam fulphuris portionem in quodam horum montium re- ceflTu, qua aquse pluvise praecipiti lapfu foffam cavarunt, in- ventam. Singulare 'm ea nobis vifum , quodcum rubeo fatu- F 2 ro r^ C 44 ) ^ ro colore fit, nativum nihilomlnus , fine alienigenie alicujus naturse, praeterquam e)us, a qua colorem traxit, admixtio- ne, fiilphur, nec fandaracha fit. Non dubium, quin, fi, qua aquce indicium fecere, adverfo itinere iretur, ad fedem ejus materiae perveniri poflet, Ab eo oppido via per fummum montis non fane par- vi perdudla eft , quae cum jam propter montis arduitatemju- menta defatiget , eo etiam viatorem moratur, quod male ad- curatur , nec raro , crebris aquarum coeleftium cum impetu fe devolventium vi, foflis cavata, vehiculis, hominibusque periculum creat. Montis ima , fummaque pars argillofa , fili- ceaqi^e mediam quamdam materiam interjacentem habet, a qua , quoniam via nigrefcit , Conf. Taube fugaci oculo falfus eft , ut lithantracem efTe exifl;imaret , errore eo majore , quo minus ad eam fimilitudinem accedit, cum fit potius molyb- dena , nec inanis , fed argento penetrata. Cubat haec materia in ipfo fummo folo , viamque nigritudine inquinat j inde per ardtiflimam vallem , aut re6\ius per exefam aquis foflam per- petua vena in adverfam Pofeganam vallem continuatur. Cum primum ad fummum montis peryentum eft, fimul nova fe aperuit regio, extenfionis modo illa, quam reliquimus , inferior , amoenitatis autem laude vel pulcherri- mis fuperior i fimul via non tolerabilem fe modo , fed , quan- tum ^ ( 45 ) ^ tuni immodica montis dedivitas patitiir , commodam etiam fe praebuit , ut vel ex eo intelligi polTet , ab eo veliit tcrmi- no Pofeganam provinciam ingrefTos nos efTe. Pofegam non inexpeftati venimus. Jam enim ad in- clytum provincioe magiftratum ab Excelfo Regio Confilio mandatum perlatum fuerat , quo nobis confilio , reque adefTe jubebatur, & commendatitiae quoque literae ab Excellentifli- mo fupremo ejus provincioe Comite pervenerej quod grati recolimus. Quamquam autem is magidratus , atque in eo prKcipue is , qui vicaria poteftate provinciae praeeft , eo inci- tamento non egeret , gaudebat tamen id fibi potiilimum im- peratum efle, quo nihil provincitE optabilius evenire potuiP- fet, & jam per imperium licere, quod, fi occafio fe obtu- liflet, dudum voluntate feciflet. Intelligebant enim viri faga- ces, probique, quanti & univerforum, & cujusvis interfit , quae provida natura cuivis regioni dona contribuit , ea per- fpeda habere , ne turpi beneficii ignoratione pretiofifTimarum faepe rerum, quae forte fub pedum veftigiis imprudentibus fponte nafcuntur , fruftus ad nullum pertineat. Cumprimum igitur intelleiStum cft , velle nos , quantum in ea feftinatione liceret, oculos per provinciam circumferre, certatim omnes ad fe invitare , confilio , re , operaque ad juvare , quae noflent quisque, in medium conferre, paucis, nihil non agcre , ut F 5 bre- ^ ( 46 ) J^ brevis noftra commoratio nobis jucunda, regioni utilis eva- deret. Cui tantie tot nobilium virorum in nos humanitati cum teftimonium reddimus , ab ea jam nunc fraudatae eorum expe6Vationis veniam promittimus , tanto magis , quod eorum nonnuUos non folum negotii noftri fautores , fed laborum te- ftes , &: fere comites habuimus. Hofpitium , menlamque , dum ea in urbe morare- mur, AA. RR. PP. Oruinis S. Pauli primi Eremitae liberaliter obtulerei quae utraque eo libentius amplexi fumus , quod non ignoravimus in ejus regiminis domo , & certius nos fo- lum cubile habere, atque ea, quae interdiu coeperimus, nul- lo interveniente ad lucubrationem vefpertinam facilius confi- cere , & , fi forte animum relaxari oporteret , in optatilTimo doftorum virorum confortio refpirare nos pofle. Grammati- cam, & amoeniores literas hi Patres in ea urbe profitentur, niira & docentium cum contentione, & difcipulorum, profe- cluj cu}us rci experientiam cepimus, cum literariae adolefcen- tum exercitationi interefifemus. Gymnafio praeeft R. D. Geor- giuT Baria£lari, vir facris , profanisque virtutibus egregie po- litus , quem propitio Deo fibi conceflum provincia agnofcit. Ejus viri humanitati plurimum nos debere profitemur. Prae- terquam enim, quod propter noftram fermonis Illyrici igno* rationem interpretem fe nobis prsebuit , afliiduus etiam in iti- neri- ^ ( 47 ) ^ neribus comes , in laboribus adjutor , in dubiis confultor fuit. Pofegana provincia perpetuis, atque fere in ellipti- cum orbem flexis montium jugis a reliqua Sclavonia , finitima- que Croatia feparatur. Hoec illi ab occafu adjacet , a meridie confinia Brod^ & GradifcUy ab ortu& feptemtrionibus VerO- tzenfis Sclavoniae provincia. Longitudinis ejus modus ab ortu in occidentem duodenis pafTuum millibus abfolvitur, latitudi- nis a meridie in feptemtriones binis. Qua parte montes e vi- cina Croatia accipit, arftiores valles gramine iaetiffimc inlte- ftas , folum autem arabile collinum habet : deinde recedenti- bus paulatim a (e montibus latefcit, atque poftremo in am- plum fe campum explicat prxaltis undique montibus circum- ventum, quem campum Pofeganum adpellant. Eapropter ipfa natura velut indicium faclente in duas regiones provincia tri- buitur , quarum alteram montanam Procejfum fuperiorem , campeftrem aliam non exclufis, qui eam ampleftuntur, mon- tibus, Procejfum inferiorcm adpellant. Supcrior e quinis Dy- naftiis coalefcit, inferior e denis. Utraquefontium, & fluen- tium aquarum multitudine irrigua, atque idcirco nunquam hon herbis , graminibusque veftitiflima , pcrpetua juventa hi- larefcit. Montium ipforum non trux, horridusque afpeftus , fed laeta arduitas , filvis ab imo ad fummum continuatis , afpe- ram- ^ C 48 ) t^ ramque faxorum calvitiem occulentibus. In iis mirati fumus, plerorumque omnium altitudinem non molliter aflTurgere , fed fubito attolli, effequc praeruptAm : ut appareat, immenfam illam aquarum molem, quam quondam eos continuifle verifimile •eft, non leniter, pluribusque rivis defluxiile, fed praecipiti lapfu uno alveo efTufam fuiiTe. Montium foliditas, etfi nuC- piam nobis hiare vifa eft , non eft tamen absque (pecuum inanitatibus , de quibus nihil ad memoriam dignum ab incolis accepimus. In filvis conftans arborum fimilitudo, folis fageis faltibus cum quernis alternantibus , prseterquam in fummis paucorum montium apiclbus, quibus pinus innafcuntur. In monte Pappuk ilex aquifolium fat frequenter reperitur. Ru- ftici quercuum quatuor diftinguunt genera: quercum Cerris, quam Ccr adpellant. Ea nullum, prteterquam lapidofum, fo- lum refpuit. Utilis eft fruftu, fed noa materia, cujus ad ro lum fere lixivum faiem ufus cft } quercum robur fceminam , qmm campeJtrem{JMxnydk) vocant , quod plano, pinguique campo optlme convaiefcat. Giandes pcrfert ceteris majores , fed materiam creat parum durabilem , & ad continendos li- quores minime accommodatam ; quercum robur marem raro fc amaro fruftu fummis montium cacuminibus dele6lari foli- tam , quam Rdjl vocant ; quartam Kittnydk adpellant. Ea pronis montium lateribus innafcitur , eftque fruftu , quoniam dulce- ^ ( 49 ) 2^ «lulcedlnem , faporcmque caflaneae imitatur , prgecipua. Glan- des perfert plurimas in cumulo felliles calici mollibus & quafi icriceis fquammis obtedo inhaerentes j folio eft amplo , pin- natiBdo, laciniis non remotis, trilobatis, obtufis, Igevibus. Tantae cum fint filvae, ferarum tamen pecudum exi- guus cft numerus, varietas autem nulla, raris tantum da- mis, iisque fere folitariis timide hinc inde pafcentibusj quod in tanta five autumno fuum domefticorum ad fruges robur- neas legendas, five aeftate bubuli & caprini pecoris ad herbas carpendas frequentia nullam habet admirationem , quoniam faltus magis , quam feris ad quemvis fonum trepidantibus conveniat , vocales fint. Non defunt tamen lupi , vulpesque, quin & binas lyncesanteplures annos in montibusad Czernek pertinentibus occifas fuifle, vir quidam gravis teftis eft. Qui- cumque autem funt magis recondici faltus , eos bonajlce fre- quentant , ex univerfo volucrum genere in cpulis praecipuae. Ceterum negari non poteft, regionem omnibus pe« ue naturse donis cumulatam elfe j quod cum in univerfum eft veriflimum , multo maxime in eum, quem Pofeganum vo- cant, campum convenit. Pene cogitari nequit, quid in hoc non planae fcmper pofition's , (ed clivis inaequali , arvis, pra- tisque , & lucis vario , crebris pr^eterea amnibus intercifo cam- po aU aptiilimamrerum non folum varietatem, fed etiam diC- G tribu- ^ ( 50 ) ^ tributionem adjici poflit , ut fit amoeniflimus. Addunt ad r e- gionis decorem viae publicas inligniter ftratae , & qua omnis provincia fe porrigit , quaquaverfum produ6lK , nihil opti- mis quibusvis inferiores , nifi quod , velut in minore com- meantium frequentia, pauio fint anguftiores. Earum benefi- cium, ut alia plurima, domeftici aeque, ac exteri viatores de- bent Excellentiilimo Comiti Antonio Jankovich de Daruvdvy provincise fupremo Comiti, qui, cum anno 1759 provinciam vicaria folum poteftate regeret , id opus adgrefTus eft , & per- fecit, invita tum quidem, ut in re nova, plebe ruftica, quae tamen hodie ejus auclorem fauftis precationibus cumuhit , neque ad aliud forte opus publicum libenter adeo operam fuam commodat , quam ad fcmeftrem quamvis viarum inftau- rationem. Vofega provinciae urbs unica adjacct montibus, qua parte ad feptentriones fpeitant propter amnem Orlyavam , qui , quas c monte rjuny accipit , aquas properato ab occiden- te in otientem curfu primum cum Lonya ultra urbem mifcet, & dein in Savum infert. Is amnis modicis plerumque aquis defluit, in pluvia autem tempeftate , fi fubiti per montes volvantur imbres , aquas non continet , vaftasque terrarum moles a ripis avuKas praecipites agit , vicinoque adimit fun- do. Mirum , nondum alveum ad lineam reclum collatis in pu* blicum * ( 51 ) ^ bliciim fumtibus torrenti huic amni paratum fuifTe. De eo ve- tus, &: certa eft obfervatio , ejus aquas, (i fub veris exordium redundent, iterum circiter Pentccoften , ac tertio extremo Julio, aut ineunte Augufto velut definitis temporibus exubc- rarc (blere- Ultra eum urbs Pofegano, quem diximus, cam- po amoeniffima varietate oculis bhndienti , & grati afpe£l-us montibus terminato advertitur , eaquepropter ad omnes coeli plagas aperta eft , proeterquam ad meridianam , a qua praealtis a tergo imminentibus montibus obumbratur. li , qua parte urbi opponuntur, arboribus, adverfa probae, generofeque fluxurae vineis veftiuntur, intercipiuntque fub meridiano val- ies perpetua graminum luxuria, biandoque decurrentium ri- vorum murmure, i^ ipfa jam folitudine jucunditHmas. Harum cclebrior Vucfdk cum ipfis urbis pomariis continuatur, habet- que id fingularc , quod ab ea perpctua ad urbem aura adfpi- ret, interdiu calorem mitigans, noftibus autem etiam frigo- ra inducens , quge fole vix fablato poft aeftuofidimos dies fub dio pcne tolerare non potuimus, In ipfa urbe medius aflurgit collis vetufta arce coronatus , quam a Laurentio de Vjlak du- ce Bofniie , Nicolai dc Vjlak , quem Aiathias Corvinuf regem Bofnioe dederat, filio ftruflam ferunt. Ceterum, prsetcr ter- na bonae ftruilurae templa , & rara caementis , & calce forma» G 2 ta ^ ( 5^ ) 2^ ta oedificia nihil non materiatum eft} quge res in tanta lapidum e vicino copia juftam nobis reprchenfionem habere videtur. Cum diem unum neceffariis humanitatis officiis con- celHflemus , nihil morati fumus imperatum negotium adgre- di, quieque evincendae eventus maxime ambigui cauflae opus erant, tamquam fpes fubeflet, fedulo comparare. Atque in eo antiquiflima nobis cura fuit , ut omnem eventuum feriem, ordinemque non dubia fama , fed eorum , qui , quibus rebus ipfi interfuiflTent , easdem etiam cum fide referre vellent , non ambiguis teftimoniis ipfo in loco penitus perdifceremus , Per- ill. D. Petro Tucbicb ludice Nobilium fcifcitantibus , refpon- dentibusque interveniente , ut veriti magiftratum coloni in- telligerent , nos non vana fciendi libidine , fed Regis imperio e tam longinquo ad fe accediflie. Quae minutis etiam quaeftio- nibus tentati prodiderint , quamquam adverfariis noftris dili- genter inferta habeamus , non attinet referre , cum omnia in. idem competant , neque aliquid ab iis , quae in principio hu* jus operis narravimus , diverfum habent. Nihil autem magis rufticis non fraudem, non malitiam, non cafum fufpicantibus perfuafum efl^ animadvertimus , quam incendiarios ignes aut fub Iblo, aut libero in acre Iponte coortos fuiffe, habuifleque aliquid prodigio fimile. Sed nos prsedamnata fpe aliquid cxpe- diendi , quae tempori , locoque apta efle exiftimavimus , fedu- lo J^ ( 53 ) ^ lo agere coeplmus, ne feu imperio, feu rei ipfi deefle voluiP- fe videremur. Quoniam itaque naturales quosvis ignes tribus potiflimum generibus , fubterraneo , electrico , & aereo con- tineri novimus, inveftigandum erat, in quod eorum potifli- mum ea eventa convenire poflent? Et in principio quidem difquifitionis , loci fitum exa- minandum eflc duximus. Sefquihorae difl:antia ab urbe Pofega in eo , quem diximus , campo medius aflurgit tumulus quin- denas, autvicenas orgyasaltus, latitudine autem inxqualis, in fimilitudinem lirae in longitudinem orientem inter & fe- ptemtriones' ad duarum pene horarum dift:antiam difpofitus , & qua parte definit , montibus Pofegoe adverfis acclivis , her- bis , lucis , frumentorum fegetibus veft:itus , imo autem late* re orienti objedlo frequentibus manans fontibus , quorum aqute, quoniam delapfum non ubique facilem habent, raris & modicis folum fpatiis folum uliginofum reddunt. Ceterum paludes, aut flragna fub colle nulla, praeterquam illud, quod Slatinam adpellant, quingentis & amplius pedibus a tumulo fejunftum, quod hac anni tempefl:ate cruft:am, preflu pedum trepidantem , duxifi^ reperimus. Solum ipfum efl: argilla fla- vefcens , & fertilis , nufpiam fibi difllmilis , & nulla in re ab ca diverfa , qua vicina omnis regio infl:rata efl: , nullis fifli ri- mis, nufpiam dehifcens, nihil ambuft;um , nihil horridum G ? often- 2^ ( 54 ) ^ oftentans. Sub tumuli exordium Pofegge obverfum fitus erat pagus Emjnovaz , cujus locum hodie nicotianae fegetes occu- pant , folis prunorum arbuftis vetere in ftatione reliilis. Non longe inde abeft, media inter utrumque filva, pagus Alugin- cii ante tredecim annos ftrudlus , quem nullus unquam ejus naturce ignis terruit. Tale cum effet folum, illico apparuit, id numquam arfifle , eaquepropter ignes te£lis , fepibusque rufticorum in- feftos in terrse vifceribus conceptos non fuifTe. Sive enim in aliqua fub fummo folo altitudine fortuito inimicarum natura- rum concurfu, atque aliquo fermento coorti fuilTent, fine fragore, & evidenti contremifcentis, atque diverfimode hian- tis terrsB fenfu exitum reperire non poterant : five fub fum- mo folo accenfi fuiflTent, aliquo fumi, odorisque indicio fe prodere, atque carbonum, cinerumque, & quse funt pluri- ma alia, aduftarum rerum veftigia reliquifTe debebant. Depref- fa autem deinde fcrobe patuit , locum ignibus nec idoneum efi^e , quod nihil fit ejus ad avdorem concipiendum ap- pofitum. De igne eleclrico , quoniam, nifi in fulmen coeat , frigida plerumque fine viribus flamma lucefcit, ne fufpicari quidem nobis in mentem venit, Nam qui ad eum potifilimum locum ita ad$uat, ut per vices redundet? aut qui fereniffi- mo * ( 55 ) ^ mo cceto in auras fe intrudat fine aliquo incumbentis nube- culae vehiculo? aut qui filens dilabatur? Supererat igitur, ut experiremur, pofTitnc folum ae- rem exhalare , qui , quod aeri commuui infpiratus levillimo momento accendatur , inflammabilis adpellatur. Etfi autem exploratum nobis effet , id flammei aeris genus naturaliter e ccenofo ftagnorum fundo eruitari, nihilominus tamen folum ipfum curam noftram expofcere videbatur , quod conftet etiam metalla acidis in fervorem concitata non diifimilis na- turae halitu vaporare. Ac primum quidcm in aqua e vetufto juxta locum incendii reperto, quinas orgyas alto puteo hau- fta falem lixivum , quem alcaii vegetabile fixum vocant , non inodica copia inefle deprehendimus , manifefto argumento , aut plantas forte illapfas in ea contabuifie, aut aquas in pu- teum regurgitantes in venis , per quas glifcebant, eam ma- teriam ad fe traxifle. Sed de eo non multum laboravimus. Quamquam enim non dubitaremus , fundum ejus putei ali- quid igniferi aeris reddere pofie , quod aqua , quae jam ab anno hauriri defiit, ftagnanti non effet difiimilis, non tamen etiam ignoravimus , quemcumqu» aqua exhalavit fpiritum, cum fuit in ufu , eum neque malignae naturse fuiffe , nec , fi fuiffet , noxam dare potuifle. Quam- Quamquam autem )am e putei hujus parietibus fa- tis conftaret , terram usque ad quinarum orgyarum altitudi- nem argillofam, fereque fibi fimilem efle, maluimus tamen novo fub terram depreffo lcrobe , ad quem facilior eflet adi- tus , ftrata terrae propius intueri. Ea talia lunt : fub fummo folo , qucd eft argilla flavefcens humo permifta , jacet ar- gilia e cinereo flavefcens binorum fere pedum altitudine : huic fubfternitur ftratum e terra cinereo- flavefcente , & ar- gilla flavefcf nte non aeque compofita , fed e plurimis inxqua- lis fsu magnitudinis , feu figurae molibus , leviflime fibi ad- haerentibus , coacervatum , metallico quodam nigro - fufce- fcente halitu partibus interveniente j quod, cum ftrato ar- gillise flava; intercideretur , illi deinde usque ad quaternarum orgyarum altitudinem continuaturj neque enim, quod pa- rietes fcrobis ruinam , & mortem operis minarentur , ultra procedi oportere exiftimavimus. Quod unicum operae pre- tium e foflione hac retulimus , funt globuli mixto illi ftrato frequentiflime infperfi , magnitudine inaequaies , fed fere nuce avellana non majores , quorum extimus cortex niger, fufcusque, medulla vero plumbi nitore eft. Eos, ne ferrum palujire fatifcenf efl!e arbitremur , eo potiflimum inducimur , quod tabefcens quodvis metallum colore eft obfcuro abs- que aliquo fplendore metalli indice , cum quali numquam fcrrum ^ ( 57 ) ^ ferrum paluftre aut ipli vidimus , aut a quoquam virum in* telleximus. Non efle tamen hos globulos absque omni ferro e caeruleo Berolinenll , quod alcali phlogifticatum Bergmanni e liquore nitrofo, foluta ejram materia faturo, in fundum detraxit , exillimare poteramus , nili fufpicio fuiflet , cauru- leum non e materia fo'uta , (ed potius e lixivio decidifl!e. Ea- dem enim folutio inftilLto lixivio fanguinis vulgata ratione prajparato pulverem non caeruleum , fed candidum dimifit , fufpivionemque ferri a globulis removifl[et , nifi cum fluore tninerali igne tra6iati copiofum, cum fluxu autem nigro optimoe etiam qualitatis ferrum reddidiflent. Ceterum ma- gnefiam mineralem via , ut ajunt , humida, ficca vero exi- guam argenti portionem c globulis elicuimus. Quum nihil ad flammam exhalandam adcommodatum reperiflemus , terram e fumma fuperficie fublatam , & prob« ante ficcatam, in vafe vitreo, quod retortam vocant, fub- JeiSlo leni igne urgere inftituimus , ut humorem redderet. E pondo tribus cum femifle unum pondo & novem femiunciae liquoris empyreumatice ftjetentis defluxit, qui ratione Sche- eliana tra>Slatus nonnihil aeris inflammabilis continere inven- tus eft. Is liquor fea aura, feu igne ita totus vaporatur, ut nihil in fundo vafis relinquat. Ab acido nitri odore privatur, quem cum acido murise in illum aquse forti modice dilut» H fimi- ^ ( 58 ) 2^ {imilem vertit. A fale autem tartari praeter modicum fervo- rem nihil pafllis eft. Cum alcalinis liquoribus mjxtus odorem dimittit, atque volaticus evadit eo, ut poft bina )am minu- ta nares, atque ipfos etiam oculos offendat. Adfufa hepatis fulphuris folutione fulphur illico in fundum egit. Sed haec ad rem noftram nihil magnopere confere- bant, Curavimus igitur aerem, fi quem terra exhalarct, ipfo in loco intercipere. Eapropter fcrobem ad altitudinem bino- rum pedum eo potiflimum loco, quo flamma emicuifl"e fere- batur , deprimi, atque aqua compleri juffimus. Cum eam duos pene dies quietam pafll fuiflemus , commoto leniter fundo aerem per aquam emergentem collegimus , modicum, &, qualem jam ante animo prseceperamus , nihil inflamma- bilem. Sed hsEc dixifl^e fufficiat, ut appareat, nihil nos re- periflTe, quod naturalem cum iis, qui ferebantur, eventibus nexum habere videretur, remque nos, quam opinionibus, fermonibusque hominum tradlatam accepimus, ita, ut erat, obfcuram reliquifle. His velut gravioribus curis , ne omne tempus in fpem irritam tereremus , leviores alias interferere non negleximus, e quibus eas potiores habuimus , quas ad perveftigandam vi- cinse regionis naturam , quandocumque otiofis eife licuit , con- tuli- ^ ( 59 ) ^ tulimus. Ac primum quidem fub ipfum commorationis no- ftroe exordium IV. Kalcndas Julias horis pomeridianis Czerne- kinum conceffimus, ut SpeSt. D. Stepbani Markovich Provin- ciae Pro - Comitis invirationi /htisfaceremus j quod eo liben- tiui fecimus , quod propter dierum feftorum religionem a iblitis in Eninovacz laboribus vacandum erat, & fpes fuit, hanc nortram procudioncm non inutilem fore. Situm eft op- pidum Czernek in adverfa eorum montium parte , ad quos Vofega adjacet , eo loco, quo angufta , fed amoena inter mon- tes a feptemtrione in meridiem diftenta vallis in ampliffimum, atque ultra Savum porreilum campum explicatur, abcftque Pofega ternarum horarum itinere. Primum mons fuperandus erat , quem alhum adpellant , quod , fublato )am magnam par- tem tenuilfimo humi integumento a fubftrata terra candide- tur. Ea eft marga argillofa indurata plerumque amorpha , fepe etiam fchiftofa partibus tafl^u facilibus ; quae fi diu au- ram fenferit, in fumma folum fuperficie, nec facile ultra &- miilcfD lineae friari fe patitur, nuniquam , quod experiri no- bis licuit, ex toto fatifcens. Ejus ufus rufticis, militibusque in inficlendis lancis veftibus vice cretoe fat frequens , in fter- corandis autem agris nutlus eft; Cwe quod in pulverem aut numquam, aut ferodilabatur, fiveetiam, qaod potior in ea fit argilla , quam agris ingerere, quorum gleba argilla eft , per- H 2 iculo ^ ( 60 ) ^ iculo non careret. Foecunditatis tamen laudem ei adimere non po(rumus , pofteaquam in arvis monti fubjedis paulo minus , quam mons ipfe , candentibus laetas frumentorum fegetes vidimus. E monte deve^Sli vallem ingredl fumus , e qua non ante exitus invenitur , quam Czcrnekinum perveniatur. Ea , cum per fele jam fit jucundiflima, ex eo novam habet gra- tiam , quod via pomiferis arboribus fepta eft , quas Dominus fundi ante quindenos fere annos depangi curavitj nec ceflat emortuas novis, recentibusque fupplere , quarum aliquas re- ccns infitas, atque adverfus pecorum injuriam caveis circum- munitaS vidimus. Quaecumque per omnem vallis modum de- politae funt , nobilillimi funt generis arbores , velut , pruni , cerafi, pomi, pyri, forbi, juglandes, & cratsegi torminales, quae, fi frudu fe impleant , non magis delicias iter facienti- bus , quam inemptum , jucundumque cibum rufticae plebi prsebent. Eam pomarii formam primus in Sclavonia agris in- duxit Excell. Com. Jankovkh y in cujus poffeflionibus , quo- niam arbores a plurimis )am annis depofitas habct , vise fimi- Utudinem hortenfium ambulacrorum habent. Qua parte vallis magis latefcit , fitus eft pagus Ba- cjindol , cujus ordinatio ad reliquam hu)us vise amo?nitatem non parum addit, providentiamquc conditoris commendat. Eum ^ ( 6i ) 2^ Eum ille, cum coloni ante per varia montium diverfi habi- tarent , ante annos non multos condidit , junftis inter fe , fed non cohasrentibus domibus, atque aequa utrinquc a via diftantia ad lineam difpofitis , ut communiter habitantes colo- ni fjepius fub oculis domini eflent, eflentque in cafibus fubi- tis fibi mutuo auxilio. Viam inter , & domos media eft me- diocris jam incrementi mororum feries non folum decoris, fed etiam quoeftus caulla. In extremo vico viam adverfus fecat amnis cum pe- troleo defluens , quod non longe a pomanis e prasrupta , & argillofa ripa ftiliatitium accipit. Id aquae fupernatans primum illuftre eft , atque e flavo virefcit j .poftea ipfa iu aere mora offufcatur, coloresque iridis, prseprimis flavum, aureumque, & viridem remittit. Hauftum , atque in va(e conditum cum aterrimo colore opacaturj claufum, ni fit, qua refpiret, vas difft-ingitj cum recens hauftum eft, inflammari vel e vicino facile cum flamma e viridi flavefcente , odore autem eledrici fuccini deflagrat, nulla re poft fe relifta} fed cum invetera- vit, flammam, fubje6tis etiam ignibus in fervorem concita- tum, difficulter concipit, nec retineti carbonibus autem ab igne candentibus adfufum , poftquam deflagravit , fcoriam re- linquit. Idem largius ftillare dicitur ad pagum Paklenicia in confinio Gradifcano fitum, ad quem non acceflimus. Utrobi- H 3 que ^ ( 62 ) ^ que inutiliter cum aqua defluit , nullo id quaeftui , aut ufi- bus condentc , pofl:eaquam ad axes rotarum pro axungia adhibitum expeftationi non refpondit. Mirum autem , nullo adhuc experimento tentatum efle , qua potiflimum ratione mira ejus fubtilitas, qua fe in ipfos rotarum radios penetrat, alienae cu)usvis pinguitudinis admixtione temperari queat T quod fi fiat , petroleum nil minus Sclavonibus quaefl:uofum evadere poteft, quam quod in Occitania Galliee provincia non longe a Gahian hauftum , & fecretis quibusdam materiis con- ditiim per omnem Galliam pro axungia venditur. Perfis du- plex petrolei genus in peninfula Abfcheron prope urbem Baku fluit: alterum candidum, liquidumque ad exteros plerumquc exportatur , annisque fingulis goooo florenos provinciae Ba- ku Principi valetj alterum, quod nigrum adpellant, huic no- ftro fimilius ad lucernas adhibetur, nec raro in foco, furnis- que defeiStui lignorum fupplet, quacumque terrae gleba in fornacem inje^Va, adfufoque bitumine, &, cum id combi- berit, accenfa. Czernek in ipfo PofegansE provinciae , & Gradifcani militaris traStus confinio pofitum oppidum , & culta ruftica- rum aedium fimplicitafe , & populi frequentia , & vel maxi- me amoeniflima pofitione commendatur, tcrgo , atque utro- que latere montibus prote»^o , fronte autem ad patentidi- mos mos fub iTJeridiano fole campos , interluentemque eos Sa- vum objefta ; a qua parte etiam novam Gradifcam , quoe eft prascipua militaris ftatio, non plus quam fefquihorae itinere diftantem fub oculis habet. Decor loco accedit tum ab aede , temploque Patrum S. Francifci inftituto viventium, qui fa* cra loci curant, tum a caftello, quod quadrata forma aedlfi* catum , foffaque circumventum , uno abhinc anno inftaura- tum eft, mafculo nitore, qui talem ftru6luram deceat, non negleflo. Ab eo oppido nomen accipit ampla , fed fere mon- tana poffelTio , cujus praecipuus proventus e filvis , & inailis in eas fuum gregibus eft , fecundus a pomariis , poftremus e frumentis , vineisque. Quodcumque autem triticum in inae- quali hac regione nafcitur , id probum , atque ad piftrinarum opera laudatillimum eft , fereque emtorem reperit prius , quam demedum, aut tectis illatum fit. Propter quod non ceflat fundi dominus , quodcumque fpatium ad colendum op- porrunum efle exiftimaverit , id dejedis arboribus aperire ,' ut frumentorum fegetibus ferviat. De pomariis , aut reftius , de prunorum arbuftis non dubium , quin ma)or ex iis tota hac provincia fit reditus , quam e vineis optime cultis , quod populo prae illo e prunis igne exaltato liquore , ac velut fpi- ritu , quem Slivovicza adpellant , nullum vinum probatur,- Non mirum idcirco, prunorum fationem potiorem illis efTe, quam ^ ( 64 ) ^ quam vitium , faepiusque arbufta , quam vineta plantari. Eo- rum aliqua hic primum vidimus, extenfionis modo paucis, decore vero nulli fecunda , quod in difponendis arboribus quincuncialis ordinum ratio fervata eft ; non perflatu modo utilis , verum & afpedtu grata, quocumque modo intueare, in ordinem fe porrigente verfu. Quoniam officii potius, quam rei cujusvis gerendce caufla ad Pro - comitem convenimus , biduo non exa6lo Pofe- gam reverfi fumus, fponfione data, redituros nos, cum pri- mum vacui fuerimus , regionemque, quoe magnee rerum va- rietati opportuna nobis vila eft, luftraturos. Interea vicini circum urbem campi intentos nos habuere. In plantis fpe mi- nor varietas fe obtulit, five quod nulla terreni portio vacet, five etiam quod immodicus anni aeftus plantarum aut maturi- tatem acceleravit , aut flores decoxit ante , quam has terras fubiremus, Paucas commemorabimus , quae frequentius fub oculis fuere, & funt fequentes: digitalis amhigua ad margi- nes filvarum ubiquej genijia tin[loria omnium pene frequen-' tiflima, fed a communi tinftoria eo diverfa, quod caulem, foliaque pilofa habet , & eft etiam foliis lanceolatis acutis , nec obtufis i ad tin6^uras a rufticis adhibetur ; cytifus , cui cap' tati Jaquinii, an avftriaci nomen conveniat ? dubii fumus , quod nondum legumen feceritj Lavatera thuringica, Tan- acetutn ^ ( 65 ) ^ acctum vulgare j Buphtalmum falicifolium j Althosa officinalis £, coniiim maculatum , artcmifia vulgaris , cujus foliis , poftquam (iccitate aruerunt , vice fomitis utunturj Inula falicina , hir- ta , dyfenterica , & helenium , quae poftrema locis humedlis in immodicam altitudinem exilit j ejus radicibus oves per hie- mem alcre , & vinum quoque vice abfinthii medicare folent j Lycopus europaiuT in ficcitlimis, quod mirum, viarum mar- ginibus ubivis obvius , e qualitate foli id ad fe traxifle vide- tur, quod foliis fit multo magis incifis , atque in plures, longioresque , & acutiores lacinias diireiSlus , quam loco fuo aflueto effe foleat; Spircca aruncuf, & ulmaria in umbrofis copiofde. TbaliBrum flavum ad foflas , & margines viarum paP- fim crefcens , incolis , a quibus Valeriana vocatur , in pretio habitum, quod ejus radice ifterum curari multis, nec dubiis experimentis compertum habent. Ejus haec eft curatio: ra- dices modice obtritas in aqua calido in loco, aut in fole fer- vata fjiatio duodenarum horarum macerant , quoad luteolo colore fiat j cam deinde Kgro bibendam prgebent } fed curant tamen , ut , qui ea uti volet , pridie alvum purget. Hoc remedii genus imitatione horum hominum a nobis , Cl. D. Nob. a Trnka Patholog. apud nos Profefl'. id probante , segrse perfonae Budae adhibitum , ifterum poft alia fruftra tentata feliciter depulit. In pratis potiora gramina funt; cynofurus I crifta- ^ ( 66 ) 2^ crijiatus, holcus lanatus ^ phkum pratenfe , nonnulla agrojlU dum genera, ^ bromus pinnatuSj quem in foeno plurimum commendant} in locis humeilis, aut umbrofis airam cefpito^ fam , utilillimum pecoribus gramen , foiiis , culmisque lietif- fime exuberare vidimus j huic foepe adnafcebatur poce quod- dam genus , panicula coarfil-ata, magna, fpiculis bifloris, glu- mis calycinis fere aequalibus, trinerviis, acutisj petalis acu- tis , giabris } caule eretSlo, ftriato, geniculis quatuor nigris albo marginatis', folils latiufculis, glabris, deorfum fcabris. Si qua parte vero pratum quodque humorem diutius reti» nuit, ea totum trifolio agrario obteclum comparuitj quam plantam, velut bubulo pecori jucundidlmam, ruftici in pre- tio habent, De animalibus e toto five quadrupedum , (\ve volu- crum , aut amphibiorum genere nihil memoratu dignum ac- cepimus} in confedandis autem animalculis mira fuit noftra felicitas. Horum prsecipua funt : Scarahccus alho punUatus. Toto habitu fimilis (cara- baeo Eremitoe Linn. fed fere dimidio minor. In elytris fingulis puniSta 4 alba. Tah. VII. ¥ig. i . Scarahccus ovatus. Caput , thorax , & fcutellum pun- itata. Antennoe , tentacula , & maxilla; rufo - fpadicea , elytra viri- ^ ( 67 ) ^ viridia obfcurc ftriata , ftria media prope bafim elytrorum in tuberculum terminata. 3. lin. long. Tab. VII. Fig. 2. Dermejtes ajfmilis. Habitu proximus feneftrali , tho- race , elytris , corporeque ipfo «qualiter teftaceis , capite «onnihil obfcurius colorato , oculis nigris. Elytra longitudi- nalicer ftriata. Tab. IX. Fig, -^. Ttinus unicolor. Abdomine, capite, thorace, elytris- que fufco- teftaceis. Elytra longitudinaliter & ftriata, & pun- •ftata. Variat magnitudine i. lin. — il lin. Ccramhyx pofeganus. Thorax inermis, niger, tuber- culo fub medium rubro prominente. Elytra fafca pundlataj pedes fubrubefcentes , ad juui^luras nigro maculatij antenne nigras. Long. 2\ lin. Tab. VIII. Fig. 7. Cerambyx fubpHofus. Antennse nigrefcentes j thorax inermis cylindricus colore grifeo cTnerefcente , uti & elytra, «quibus fafcia una fubaibida in medio , altera ad apicem. Long. 3ilin. Tab. VIIl. Fig.\6~' Tencbrio fylphoides. Antennae ^noniliformes , 'fufcse j corpus fufco - nigrum , pedes ferruginei ; thorax in medio fufcus, ad latera rubefjens. Elytra ad bafim apicemque ru- .befcentia, in medio nigra ; omnia politifTima. Lattra thora- cis poftica marginem elevatum etfbrmant. Long. 2. Lin. Tab. yil. F,g. 7, I 2 Tene- ^ ( 68 ) ^ Tenehrio dermejloides. Antennae moniliformes extror- fum cralTiores, 4 articulis ad bafim ferrugineis, reliquis ni- gro cserulefcentibus, ultimis autem 4 articulis ad apicem com- preflis. Caput , thoraxque pilis , licet brevibus , confita , pri« mo obtutu tamen glabra apparent. Elytra obfcure lineato- puni^^ata. Color capiti , thoraci , cly tris , & abdomini argen- teo - caeruleus. Long. 3. lin. Tah. VII. Fig. 8. Buprejiis ig guttata. Tota nigra. Thorax minutidi- me punftatus , & a pilis brevidimis all efcentibus villofus. Elytra pro diverfo fitu jam nigra , jam profunde caerulea , maculis in quovis elytro novem fiavis , longitudinaliter & ftriata, & punftata. Long. 5. lin. Jab. VII. Fig. lO. Curculio fericeuf. Caput , thorax , elytraque tomen- to viridi- flavefcente fic tei^a, ut nirore ferici pro diverfo fi- tu refplendeatj ad futuram tomentum hoc copiofius confer- tum eam intenfius coloratam efficit. Rcftrum , & abdomen nigra. Pedes fubcaftanei. Long. |- lin. Tah. VIII. F'g. i. quge naturalem , & z. quae microfcopio auftam infeiVi magnitudi- nem exhibet; quod hic femel monuifie fufficiat. Curculio lythri. Antennoe apice ovato clavatae rube- fcentes, quo colore & pedes. Roftrum, thoraxque nigra , nitentia. Elytra nigra, ftriata, pun6lis ad bafim cujusvis ely- tri duobus albo - flavefcentibus , ftriisque quinque etiam albo flave- ^ ( 69 ) ^ flavefcentibus , tribus fcilicet in medio elytrorum , & dua- bus ad apicem. Long. vix i. lin. In lythro faiicaria. Tab. IX. Fig. 10 & II. CurcuUo falicaria. Antennae , roftrum , & caput ni- gra y thorax fubcaftaneus , quem colorem fundo thoracis ni- gro pili breviflimi inducunt. Elytra ftriata teftacea nigro pun- 6lata, pun6lis libero oculo vix confpicuis , prseterquam ad bafim elytrorum. Long. i. lin. In lythro falicaria. Tab. IX. Fig. 12 & 13. Cicada Thlafpi. Capitis fronte pallide flavefcente , pat^ te vero inferiore e plurimis lineis fubtilidimis parallelis fubni- gra. Thorax parte antica flavefcens maculis 4 fufcis , mediis duabus minoribus, lateralibus majoribus, poftica fufcus. Ely- tra fufca a bafi usque ad apicem albo marginata. Peflus csaeru- leo- nigrefcens. Pedes & abdomen flava. Long. 2. lin. Tab. IX. Fig. 5. Papilio tremulce; e genere Nymphalium Linn. perti- netque ad variegatos auftorum eruditiflimi , & numquam pro merito fatis laudandi operis Syliematifches Verzeicbnifz der Schmetterlingc dcr Hlenergegend. Magnitudine Jurtince. Alae anticse fulvae fafciis duabus finuatis, quas maculae nigrae eflbr- mant; externus alarum margo limbo fuo extimo lunulis albis terminatur } in inferiore pagina ala antica flavo rubens macu- I 3 lis ^ i 70 ) ^ lis (ex nigfls majoribus , totidemque pallide flavis ; In alis poft- icis pagina inferior fafciam flavam unam maculas duas albas in fe continentem habet, alteram aliquantum pallidiorem fla- vamque ex areolis femiellipticis , in quarum fingularum me- dio macula rotunda fulva ; praeter has funt etiam binse fafciae albefcentes. Tab. IV. Fig. i & 2. Papillo Cyntbice. Zmatrotber , unten llasgelb .gejtreif- ter Falter. Syji- Verzeich. der Schmetterl. der Wiener gegend. pag. 179. Et Naturforfcher 12. Theil ubi & icon eft. Tab. IV. Fig. 3 & 4. No^ua hymanea. Schwarzdorn Eule. Syft. Verzeichn. etc. pag. 91. Alis fuperioribus fubcinereis, lineis undulatis ni- gris: inferioribus flavis, fafcia nigra duplici. Tab.W. Ifig. i. 'No^na purpureo - fafciata. Pertinet ad Venofaf au- <€loram Syj^G^- Verzeichn. Criftata. Alae anticae fufco - rube- fcentes fafcia rubro - purpurea linea tenui alba terminata , ma- culaque uniformi candido limbo circum-venta. Ad angulum txteriorem lineolae irregulares congeftse, ipfe vero angulus pallide rofeus. Pofticee aloe cinereo fufcae polite nitentes. Ma- gnitudo Doftuse oleraceee. Tab. VI. Fig. 2. JVo£?Ma variabilis. Hoc nomen merito ufurpat , quod in pluribus fpeciminibus colorem prsecipuum jam viridem , jam rubefcentem, j^m olivaceum , jam rubro - fufcefcentem efle ^ ( 71 ) 2^ efle deprehenderimus. Charafter conftans funt fafciae trintE: fuprema latiflima in medio alarum pofita tres maculas habet , fupremam fere ellipticam, mediam fubdimidiatam , infimam reniformemi fafcia media ^ priore anguftior ad angulum ia- teriorem alae maculam profunde aurantiam habet j infima pau- lo anguftior media eft cum 2 maculis aurantiis una in medio, altera minima ad angulum externum. Fafcia fuprema difcer- nitur a fub)e6la tribus lineis, quarum media fafciae majori con- color , utraque vero extrema pallide rofea eft. Alse inferiores fufcae pro vario fitu nitentes. Tab. VI. Fig. 3. Thal. Geometra trifafciata, Alis integerrimis. Afse an- ticae fafciis tribus in totidem partes fere oequales divifjEj fa- fcia fuprema ad bafim pallide lutea pun6tis innumeris fufcis confperfa , & ad marginem exteriorem fufco - rubefcens ; me- dia parte fua infima finuata , utroque extremo profunde ru- bens , medio flavefcens , itidem puniSbis fufcis corifperfa j infi- ma ipfam alam terminans colore cinnamomeo, punctis fufcis referta ; pagina inferiore flavae punftis rubefcentibus plurimis, cum binis fafciis rubris. Alarum pofticarum pagina fuperior ia duas fere aequales partes dividitur, quarum fuperior rubro- flavefcente , inferior rubro - teftaceo colore eft , linea inter- media transverfa rubra e pun^Vis confluentibus orta. Pundla fafcise fuperioris rubefcentia , inferioris rubro - flavefceHtia numc- ^ ( 72 ) ^ numerofifnma, Magnitudo Geometne bilineatge. Linn. Tah. VI. Fig. 2. Pyralis harhalis. Linn. Conveniant charafteres prseci- pui omnes j fed palpi breviores dici non poffunt. Tah. VI. Montium ad urbem adfitorum fere calcarea eft natu- ra , quorumdam etiam ferrata , lapidibus martio rubore tin- Stis. Ad pagum Vidovacz fefquihoroe itinere ab urbe diftan- tem mons eft marga argillofa conftans, inter binas a feptem- trionibus in meridiem vergentes anguftiffimas valles medius. Harum altera fparfa eft lapidibus e monte delatis , quorum eadem eft cum lapidibus ab igne fubterraneo creatis fimilitu- do, quosque idcirco Ferher, & nonnulli alii ad lavas confe- runt. MafTa funt argillola in lapidem durata fufca, rubeaque plerumque particulis calcareis )am rotundis , )am cubicis can- didilTimis, alias autem /conV/iJ' frequentillime infperfa, quam non raro ftratum qiiarzi granulati nitidifllmo virore tindi unum digitum, aut unum cum femifle craflTum medium per- vadit. Saxo illifi, aut malleo pulfiti in partes difllliunt, qua- rum planus fuit conta£lus , tenuiflima , candidaque calcarea lamella inter utrasque intercepta, quse, fitne ab aqua fortui- tis lapidum rimis illata, an potius e calcareis , quas diximus, particulis quovis cafu folutis ipfa in maffa coorta, conftitue- re 2^ ( 73 ) ^ re non fuit difEcile , poftquam plures his intermixtos lapi- des reperimus nullis calcareis particulis varios , quorum par- tlbus eaedem lamellae intcrvenere. Quaecumque autem horum lapidum natura fit, quam non fatis exploratam nos habere cxiftimamus , id certum , nullum eo in loco ignis indicium fuperefle , nedum quamdam crateris fimilitudinem j & effc pra^terea mons ipfc neque altus , neque etiam utroque latere fibi fimilis, cum potius in adverfa parte e praegrandibus cal- carei fufco - caerulefcentis lapidis molibus conftct, Ex eodem montium jugo in orientem continuato are- narius lapis plurimis concharum in calcem verfarum generi- bus fparfus, & mica ruthenica quarzo amorpho ochra ferri luteola tinfto connata , & terra fulionum anglicae non mul- tum didimilis , gypfum prteterea fibrofum allata funt. Hoc , quoniam e pago urbi vicino , Seoze adpellato accepimus , di- gnum nobis vifum eft, quod in natali folo infpiciamus. Eo iter eft per vallem Vucfak via primum plana , deinde leniter aflurgente, poftremo etiam ardua , quoad ad fummum mon- tis perveniatur , a quo pagus non multum abeft , adverfo montis lateri, qua meridiem refpicit, acclinis. Ab eo angufta valle fejungitur coUis fub humo marga argillofa cinerafcente inftratus , intra quam in altitudine paucorum digitorum fub fummo folo haerent informia lithomargse frufta ea copia, ut K in ^ ( 74 ) 2^ in tempeftate pluvia , colliquefcente in aquis ejus pinguitu- dine omne circum folum candefcere , & fpumare videatur. In latere ejusdem collis, qua imbres alveum excavarunt, terram argillofam plurimis ejus naturae globulis, quales in Eminovacz ,fe argillae mifcuere , fparfam reperimus. Ad pagum reduces , cum in chorte ruftici paulifper confedifTemus , & jam redi- tum in urbem pararemus , amice nobifcum ruflicus expoftu- lare, quod pro teilo, pabuloque equis concefTo ne eam qui- dem gratiam redderemus , ut fe proprio in cubili falutaremus. i£qua nobis vifa reprehenfio : furgimus , ingredimur: cum ecce menfam flratam , fedilia difpofita , cibos jam illatos re- perimus. Quamquam manducare non libuit , fingulari tamen, & inexpeiSlatse viri humanitati tribuere debuimus, ut accum- beremus. Erat dies Sabbathi , lautitiis nullibi , nedum in cafa ruftica aptus j &: crant tamen tres cibi appofiti j cucumeres in lamellas fe6ti, atque pipere, & aceto conditij pifcis fumo fuffitus modico cam jurej & quoddam pulmenti genus genti proprium, quod Cziczvara adpellant. Hoc poftremum, vel- ut novum , experiri placuit : cumque deguftare folum con- flituiffemus , jam etiam pene totum e patina exterfimus ; adeo guftu jucundum vifum eft. Ejus haec efl confe61-io: quar- tae parti canthari optimi e la^te cremoris tra£^am farinije e Zea mays extritise unam admifcent , fervantque leni fuper igne j cum ^ ( 75 ) ^ CUTH deindc fatis in fe concocla videntur» recentem, trium cochlearium menfura, cafeum , 6z bina ova addunt, nec mul- to poft mixturam ad cibum paratam habent. Cum inter eden* dum (ermones mifcentur, profert rufticus lapidem in vicino repertum: gypfum, quod glacicm Maruv vocant, erat. Quae- rimus, longene abefret locus , quo repertus eft? pene juxta pomaria adiitum efle reponit. Surgimus illico, ad locum ad- currimus , fodi curamus } cum eccc in ipfo propemodum fummo folo non pauca folitarii gypfi , nequaquam rudis , fed glaciati , illuftris , plurimisque locis minutis cryftallis adfperfi frufta rhombi , cubiv'e figura, poft quemvis fere i6lum moli- entis f-.rrum cum terra fequuntur j quam rem operis, cufn vineae foHlonibus frequcntantur , perpetuo evenire ruftici re- ferebanti manifefto argumento , in majore fub humo altitu- dine e)us gypfi majores , & forte nobiliores etiam maflas de- pofitas efle. Solum eft argilla plaftica pinguis , & glifcens adeo, ut paucis ante annis fummum ejus ftratum, quo ver- tex collis tegebatur , poft imbres in imam vallem defluxerit ,, plantis , quae in eo hofpitabantur, inviolatis. Plantse in hac regione non alioe, quam quoe maxime vulgares. E ceteris La- vatera officinalif £, & Xcranthemum annuum eminebant, & propemodum luxuriabant. K. 2 Sed t^ { 76 ) ^ Sed )am quotidianarum in ipfo pene urbis confpe^^u procurfionum tsedebat, quod nulla novitas alliceret. Eapro- pter V. Idus Jul. Velikam ex adverfo Pofegae fitum oppidum concefllmus. Eo via eft per Mltrovicz , ubi diem meridie di- vilimus , in aede dominica a fupremo amplae huic pofTeflioni proefeao liberaliter accepti. Vir hic non rufticarum folum , fed liberalium quarumvis artium curiofus paucas quasdam monetas apud fe fervat, quae, cum novitate fc noncom- mendent , eo pretiofoe funt , quod in Terjijanovczi poflTeflio- nis Velicenlis vico fint repertae. Eoe funt Antonini , Gordiani, Maximiani , Diocletiani, & Valentini aenesej Luciilge vero Au- cruft*, & Nervae argentei. In horto ad villam adfito, cui di- uturna domini abfentia praeter denfam arborum in ordinem confitarum umbram omnem cultum abfterfit, apes operan- tur mella alveis rudi opere ftru6tis inferentes. Eft etiam ibi aedicula ficcandis pomis aptata, in fimilitudinem fcrinii com- pofita {Tah. X. Fig. i.) atque in longitudinem potius, quam latitudinem procedens. Ima ejus pars e lapide, & caementis formata furnum continet camerae depreflTae forma , cujus alti- tudo exigua eft, longitudo vero latitudini aedis pene aequalis} fuperior materiata, in plures velut contignationes cratibus vimine textis difcriminatur , fed ita, ut tabulata fingula, cum libuerit, exire , & rurfum intrare pofllnt. In his poftquam poma ^ ( 77 ) ^ poma expanfa fuerint , atque ignis in furno concitatus , frons aedis valvis obmunitur. Cum deinde incaluerunt fruStus , ta- bulata frequenter permutantur, fitque imum fummum , ut wquabilius omnis humor excoquatur. Furni , quem in Czer- nek vidimus , ftru^SVura in eo folum diverfa efl: , quod fingu- lis contignationibus finguloe valvae contributoe funt , ut ad quodvis tabulatum perveniri podit , quin cetera retegantur j quae res ad id maxime valet, ne calor intra conclave receptus dilabatur. In utroque hoc genere peccari manifeftum efl: , quod, cum lignis non mukum parcitur, calor non per omnem aedis modum aequaliter diftribuitur , fereque contingat , ut cum infimum pomorum fl:ratum torrefit , fupremum pene jQondum calorem fenferit. Mitrovkzium inter, & Velikam via interefl: plana per- petuos inter agros media , probeque adcurata. Plantarum utrique ejus lateri innafcentium eadem ubique fimilitudo erat: frequentiores obfervavimus faponariam officinalem , fenecio' nem jacohcsam , dipfacum laciniatum , ^fiiUonum, quas genera promifcue fibi adnafci non uno loco comperimus , & echium akijimum. Sed his copiofius trifolium melilotus alba in altitu- dinem , denfitatcmque eam excrevit , ut poflet quibusdam locis ia fepem tonderi. K 5 Velika ^ ( 7S ) ^ Velika oppidum eft montibus ad meridiem fpeStanti- bus fubje£lum , atque in faucibus binarum anguftillimarum vallium pofitum, e quarum altera torrentem Vdifchanka cum impetu accipit. Frontem advertit Pofegoe, & communi am- bobus campo , tergum vero acclinat monti inter illas , quas dixi, valles intercepto , cujus vertici arx quondam impofita fuerat, Ejus moles e faxo calcareo confurgit , cui per vices jam ochra ferri plerumque flavo - rubefcens , nonnumquam fufco - cserulefccns candidis venis exarata , atque in lapidem durata , jam minera ferri alba {Vjlinz) folitaria intervenit,. Qusecumque coerulefcit, ea eft duritia, ut poliri fe patiatiir, nec longe a montis vertice hiatum non minimum implet 5 quo loco homines quondam faxum moliri coepille apparet. Infra hunc montem Velifchanka verfus oppidum fluere pro- perat, in quo plurimus ad molas feu frumentarias , feu fullo- nias ejus ufus efl:. Quotiefcumque tamen imbribus increvit , cum fubitis ejus aquis colluilandum eftj periculo eo majore, quod in pluvia tempeft:ate validi aquarum coeleftium torren- tes e montibus devoluti amni adverli occurrunt , eique ipfo in oppido fe mifcent. Id ne fiat, ruftici alveos coaffant, trans- verfosque amni pontis in morem infternunt, ut per eos alie- nse hae aquae in vacuum folum innoxiae decurrant. Domibus rufticorum, quod alibi quoque obfervavimus , frequentes ad^ ftant ^ C 79 ) ^ ftant popu/i italiccs {turcicas adpelhnt) turrium celiitate, qu« fpontaneaeeo faspe propagantur, ut exftirpari debeant. Agrc- ftibus alburnum e)us arboris pro fubere eft. Quoniam Vclikam circiter horam quartam perveni» mus, fatis adhuc diei fupererat , ut vicinam regionem pedi- bus obire poffemus. Primis igitur falutationis officiis apud RR. PP. S. Francifci afleclas , quorum hofpifio, convidluque ufi fumus , defuntfti ad vifendas thermas centum forte paffibus ab oppido fejunilas properavimus, lis fcaturit lacus pedes non amplius decem latus , longufue , fub monte calcareo ab ipfa natura formatus, cujus ori in fubje6tam profunditatem patenti providentia incolarum catara6lam praetendit, per quam redundans aqua modico, fed perpetuo rivo defluit, vicinoque cum amne fe confundit. Nulla proeterea falubri fonti cura ad- hibita eft, nec te61-um impofitum. Aqua fupra 84 gradum Fahrenheitiani thermometri non calet: odore eft prope nullo: liquida praeterea, atque in ar(3:a adeo cum alienis naturis unio- ne, ut five leni igne , five folo naturali calore vaporetur, nullum in fundo vafis craflamen deponat. Commemoratu di- gnum eft , aquam hanc in lagena calido in cubili ipfos 1 3 dics fervatam puram adeo, atque integram perdurafle, ut errore aliquo in os accepta non magis guftum offenderit , quam quae eft probilHma. Atque hcec eo adhuc die. Poftri- ^ C 80 ) ^ Poftridie montps luftravimus. In ipfb vallis , per quam Velifcbanka decurrit , aditu fe ofFerunt mica fiffilis , talcum lunw, t^ aureum, & bina prseterea talci genera, quae auiSlo- ribus ignota efle videntur j faxum fornacum, faxum corneo- micaceum , & ferreum, fchiftus fragiiis , & coticula, fteati- tes argiilofa lapidea ftratofa , & argilla lapidea glandulofa, nec non fchiftus talcofo-argillaceus, in quo id mirum , quod in igne adeo non induretur, ut mollefcat etiam, &, colore ni- hil immutato in tenuidimas fibras difcedat, quoe tritu digito- rum in minutilTimum pulverem abeunt. Hoec tanta iapidum varietas in interiore vallis recefTa , praeter talcum aureum quarzo pingui admixtum , difparet , locumquc concedit quarzo, cujus inanitates jam ochra flava, rubeaque, jam quoddam talci genus fufco - cinereo colore impiet , quodque e centenis pondo quaternas , quinasque fe- mi-uncias argenti in igne reddidit. De ochra rubefcente, quo- niam acido nitri foluta inftillato iixivio fanguinis cseruleum Be- rolinenfe in fundum dimifit, dubium non eft, quin ferrum fit. In tanta quarzi frequentia unum fragmentum cum mi- nera antimonii ftriata fJal. , bina cum minera cupri fkva MaL feu pyrite cupreo Brunnicbii reperimus. Nec defunt fili- ces , & petroIiHces W^ij/. & ia his prseprimis pctrofilex la- meilarisu Hsec ^ ( 81 ) t^ Hxc inter fine ceflatione femper fcandendo in eam altitudinem pervenimus, in qua Velifcbanka nafcitur , atque illico per lenidime declivia (axorum ftrata diiTurus , frequen- tesque cefpitum, & faxorum infulas amplexus, blando cum murmure devolvitur. Amoeuiflimo hoc in loco in cefpite ar- boribus obumbrato ftrati requievimus , quoad ad extempo- ralem focum alimenta laffis pararentur, inter quje ( nam Ve- neris dies erat ) primatum Salmoni Farioni dedimus & merito fuo, & quod torrenti , ad quem adfedimus , fit indigena , cui cyprinus quoque gohbio , & cottus gohio innatant. Ad deiicias loci non parum addidit , quod forte boves a paftu ad aquam aftoe eo nobifcum convenere , nobisque pene intermix- tae in umbra procubuere. Aderant cum pecoribus bini adolc- lcentes, quos, dam cibum caperemus, editiore in loco adli- dentes, atque manibus quidpiam molientes faepe intuiti fu- mus. Quid faciant ? quaerimus. Cum propius acceHiiTent , alterum tibialibus, alterum laneis vinculis , quibus linearum fafciculos in cingulum more gentis compofitos frequenterad- ftringunt , texendis occupari vidimus. Incerti , laboriofum juvcnum ingenium, an dexteritatem magis miraremur, in- telligimus, nuUis unquam paftoribus in hac regione diem a manuario aliquo opere vacuum abire. Quae res ingenium gen- tis mire commendat. 1» Quiete , ^ ( 82 ) ^ Quiete, & cibo recreati ad montes, quos Malishe vocant, deflexitnus. Eadem in his quoque lapidum generaj fed praeprimis quarzum caerulefcens maculis flavefcentibus , rubeisque frequenter , mica autem rarius fparfum , e cujus quaternis femiunciis tres minerae metallicae fcrupulos lotura evolvimus. Plurimum nobis piacuit faxum , quod 111. a Born metaUiferum adpellat. Ex eo in minutum pulverem obtrito tres minimas nativi auri micas lotura evolvimus. Idem, cum igne urgeretur, granum argenti flavefcens dedit, quod in acido nitri folutum nigrum pulverem dimifit, fed adeo modicum, ut ejus pondus aeflimari non polTet. Inde in alteram vallem degrefli , fub vefperum Veliliam non raodice defatigati pervenimus , eo minus contenti , quod nullam nobifcum plantam retulimus , quos fe novitate com- mendaret. E paucis foloe fere nominari merentur: Veronica montana , Vrenantbes purpurea , tormentilla cre[ia , campanula trachelium, fcuteJlaria peregrina , inula jalidna, chryfofplenium alternifolium , epiloMum montanum , hryumfcopariumjmwhringia vtufcofa^ acrojiichum ilvenfe, aira alpina, & flexuofa , carex panicea , & remota. Saxis , quin & truncis arborum frequens innafcebatur polypodium vulgare , cujus radice vice glycirrhi- zae utuntur ; humeclis locis afplenium fcolopendrium , apertis autem , & dccaivatis Fteris aquilina eo luxurians , ut /patium imple- ^ ( 8J ) ^ impleret , aliis quibusvis plantis loco depulfis prsjeter lilhm martagon , quod ftationem fuam contuitum caput in fiiiwto extulit. Hos montes fi*equens incolit lacerta Jlellio ^ maximum fuibus gulae irritamentum , veteranis quidem innoxium, fed novellis faepe pericul jfidimum } ni enim , quod iili faciunt , beftiolam ante aut pedibus obterant , aut dentibus dilacerent, mortem cum ea plerumque in os recipiunt , five illa , quod alteri ruftici dicebant, unguiculatis pedibus fe tenaciter lin- guje adneclendo , five , quod alteri fe vidiffe prodidere , cau- da in os plicata in orbem intra fauces fe curvando, os gulae, glutire volenti obftruat , fpiritu interclufo. Animalculorum haec captura fuit. Tenebrio Velikenjls. Apterus; totus niger demtis ti- biae extremis , ac tarfis inferne flavefcentibus. Thorax lineo- lis imprefiis minimis fic ftViatus, ut primo obtutu pilofus vi- deatur. Elytra admodum convexa , ftriata lineis o6lo , ad apicem in cufpidem terminata. Femora pedum anticorum uni- dentata. Long. 2. lin. Habitat intra corticem & lignum fagi. Tab, VII. Fig. 3. Tenehrio tejiudineuf. Thorace polito nigro. Elytris in bafi & apice rubro - teftudineis , macula ovata utrique elytro L 2, com- ^ C 84 ) ^ communi nigra in medio. Long. li, iin. Habitat intra corti- cem, & lignum fagi. Tab. VII. Fig. 6. Oirculio nodulofuf. Totus fufco - niger , breviroflris. In thorace punila minuta impreffa , irregulariter fparfa. In elytris pund^la elevata , vel potius tubercula longitudinaliter pofita. Long. il. lin. Tab. Vfl. Fig. i6 & 17. Ciirculio planirojiris. Ad anthrybos Geoffr. pertinet. Antennae fere moniliformes clava folida terminatse, roftro de- preflb lato infidentes. Roftrum , uti & caput nigra : oculi par- te inferiore linea alba cin6ii. Thoraci nigro punclula minutiili- ma imprefla. Elytra abdomen non ex integto tegentia punftis imprefiis minutis lineariter pun6lata , fafcia in medio alba , lineisque longitudinalibus in quovis elytro notabilicer eleva- tis duabus. Pe6lus & abdomen pilis breviflimis albis confita. Femora, tibiae, tarfique nigro, alboque alternatim annulata : in tarfis tamen triarticulatis articuli extremi cum unguibus nigri. Tab. VII. Fig. 14 & 15. Buprejiis biguttata. Atra, nitens , maculis ad bafim elytrorum rubro - flavefcentibus. Long. 2. lin. Tab. VII. Bg. 13. Buprejiis flavo -fafciata. Frons fubteftacea , oculi fu- fci. Thorax e pilis brevibus tomentofus, albidus. Elytra ftria- ta nigra, pundataque j e fingulis pun6lis pilus brevis albus. In ^ C 85 ) ^ In medlo elytrorum , & prope apicem fafciiB flavos, ad api- cem item pun6lum unum flavum. Abdomen villofum album. Long. if. lin. Tah. VII. Fig. 12. Cucujus anceps. Genus Fabricii. In chara5leribus prae- cipuis convenit cum Cucujo planato Cl. Fuefsly , aut cum Cerambyce planato Linnceiy at in antennis nonnifi 10 articuli funt , pedes huic noftro rubefcentes funt , antennae nigrae , labium nigrum ; atque pcr hsec a Cucujo planato differt. In medio thoracis cavitates fubrotundse minores duae , & in quo- vis latere una ovaliter elongata. Habitat intra corticem & li- gnum fagi. Tab. VIII. Fig. 5. Vhryganea lu&uofa. Alis fufco - nigrefcentibus fub- pellucidis. In antica pagina fuperiore ftriae e pilis albidis 06I0 longitudinaliter decurrentes. Striarum tertiae , & quartae a margine exteriore computando alia horizontalis fic occurrit , ut figuram Zifrae 4 eflbrmet. In eadem pagina, parte inter angulum externum & internum intercepta ftriulae item lon- pitudinales novem. Nervi per alam decurrentes fufco - rubri. Antennae nigroe apice fufco • rubefcentes longitudine alarum anticarum. Palpi , pedesque rubro - teftacei , poft mortem pallidiores. Femora nudiflima , tibiae , tarfique nigro ciliati. Tab. VI. Fig. 6. L 5 Quae ^ ( 8S ) ^ Qux fequuntur infeda , nomen etiam ge nericum d nobis accepere, quod ea ad genera haiSlenus con- ftituta referri non pofle nobis videantur. TenttcoRis hicolor. Habitu medium animalculum inter elaterem , & cantharidem , aut aliorum pyrochroas eft. An- tennae longit. I . corporis, nigrae rerrato - fetaceae , ferra parte interiore antennarum. Thorax rubens in parte poftica arma- tus utrinque dente ad angulum prominente, in lateribus mar- ginatus , fcutellum magnum nigrum punfto exiguo medio im- prefTo. Elytra teftacea puntStata pun6^is impreflis lineariter , mediocriter marginata. Pectus , abdomen , femora nigra , ti- biae, tarfique teftacea. Variat tarfis etiam nigris. In femori- bus pedum pofticorum lamella ad bafim , uti carabis efle folet. Vivens caput fub thorace occultat more Cantharidum. Long. 4^. lin. Habitat intra corticem , & lignum fagi , & quercus. Tab, VIII. Fig. 17- BenticoUis riilens. Antennis longitudine dimidii cor- poris , aterrimis, ferrato-fetaceis; capiteatro, thorace pro- funde rubro fulco uno medio, & duabus cavitatibus impref- {is, dentibus ad latera thoracis poftice folidioribus , item li- neolis duabus impreffis obliquis. Elytra rubefcentia, margi- nata , e pun6lis confertis , elevatisque fcabriufcula , lineis tri- bus longitudinalibus elevatis. Scutellum atrum , in quo fulcus exi- ^ ( 87 ) ^ exiguus medius. Pe^us , abdomen , pedesque nigra. Lamella quoque in femoribus pedum pofticorum. Long. fere 5. lin. Habitat inter corticem, & lignum fagi , quercusque. Hanc & fuperiorem fpeciem eti.im cx alpibus Styriw allatam vidi- mus. Tab. VIIL Fig. 16. Corticcuf unicolor, genus forte medium inter ligni- perdas Vallqfii, & Apate, atque Boftrichios Fabricii. Anten- nx moniliformes , dimidia longitudine thoracis. Thorax ob- longus undique marginatus. Elytra linearia obfcure margina- ta. Caput exertum } omnia polita , & coloris fufco - caftanei. Long. prope 3. lin. Habitu medius inter elateres, & bupre- ftes minoris fpeciei. Habitat inter corticem, & lignum fagi. Tab. IX. Fig. 3- Tenebroidcs complanatuf. Antennos moniliformes. Ca- put, thoraxque polita nigra, lineoia e pilis breviffimis au- reo flavis in thorace , qua caput excipit. Elytra quoque ni- gra ftriata. Habitu fere lucani interrupti , at multo minor , fcilicet lineis 2|. Habitat inter corticem , & lignum fagi. Tab. IX. Fig. 9. In extrcmo oppido pifcina eft, cui, quum c fparfis circa e)us oram concharum domiciliis Myam pi[iorum , & MytiUum cigneum immorari intelligeremus , meminiflemusque in mytilio hoc margaritas prope Bebreczinum in Hungaria reper- 2^ ( 88 ) -^ repertas fuifle , au6tores incolis fuimus , viderent , fafturine eflent operx pretium, il has conchas confeaarentur? Ter- nas hadtenus margaritas inde accepimus , nitore indicis nihil inferiores , fed minimi moduli , nec rotundos. III. Idus Jul. infpetla pila fullonia ruftico opere, & niira fimplicitate ftruaa, cujus iconem Tah. X. Fig. 2. ex- hibemus , adisque pro conceflb teilo , viiluque fupra , quam optare potuimus, liberali gratiis Pofegam redivimus. Ea in urbe, quoniam perfeftis, quoe in Eminovacz experiri nos pof- fe arbitrabamur , omnibus nihil agendum fupererat , non plus biduo morati , Idibus Julii iter in fuperiorem , ut vocant, provincioe procefTum fufcepimus. In fecunda ftatione ad vicum Bucs vel celeri oculo per regionem circumlato diverfa fe obtulerunt corpora , quoe tempus in lapidcm duravit, atque in his ecbimis marinus me- diocri mole. Memoratu dignum eft , quod , quaecumque ad animalium genus pertinent, ea in calcaream , quae ex ligno mutata funt, in corneoe, aut jafpidi fimilem naturam tranfi- erint. Inde via per vallem inter calcareos , aut fchiftofos mon- tes perdut^a eft., quoad Pakraczinum deveniatur. Dum felli novis, recentibusque equis permutarentur, ne tempus otiofis laberetur, viam prsecepimus , juflb curru nos infequi. In pe- deftri hoc itinere primum Cnicum erifytakn vidimus, locis hume- ^ ( 89 ) ^ hunie6tis ea altltudine crefcentem , ut longitudin^m hominis multum fuperaret. De eo non erit Tupervacaneum adnotare: hunc noftrum caule efle non unifloro , nequs floribus nutan- tibus , cum eos potius plurimos habeat breviflimis pediculis in fummo caule adgregatos , & pluribus foliolis fubnatis arfte involutos. Qualem, cum femper hanc plantam reperifl^emus (reperimus autem deinde variis locis frequcnter) ad Cnicura Linnai haec adnotari oportere arbitramur. No5te in Pakracz exafta properavimus Kutinam per- venire, inter quae loca regio filvis, agrisque varia interjacet. Agros plerumque panico tniliacco confitos vidimus , quod ru- • ftica paupertas pane miliaceo vefcatur, quoniam melius im- pleat, quam triticeus. Is guftiu hebes, & propemodum ari- dus non facile in ftomachum demitti poteft , nifi fi paupertas condiat. Hic etiam ufum cylindri lignei ad glebas obterendas, ■& agrum oequandum rufticis eSh vidimus. Kutina oppidum eft in confinio fuperioris Sclavoniae, quam jam Croatiam adpeilamus , pofitum , illuftri comitum ab Erdbd genti obnoxium , neque alia re magis celebre , quam quod colles Goilo vicinos habet , in quibus vinum non guftu minus jucundum j quam generofum exprimitur. Vites in iis «ducantur neque humiles , nec contra arbuftivae , fed quae Croatica confuetudine pedaminibus adquiefcentes ad hominis M ftatu- ^ ( 9« ) ^ ftaturam coercentur. Ab hoc etiam oppido hibernis mend- bus per omnem provinciam venales deferuntur ferae anates , quse in campo Lonya pr^tenfis ftagno per fumma frigora aperto plagulis maximo numero fe implicant. In oppido nihil fpedabile praeter templum , quo nuUum aliud nitidius , pi- dtiusque in hac provincia vidimus , curam in id exornandum conferente viro probidlrno , cujus eft adminiftratio facrorum. In ejus chorte forte vidimus vaftum , fed materiatum , SEdificium folis vicenis circiter operis non magni molimenti adminiculis fede fua moveri, atque in alium locum protrudi , itinere per inftratos terrae afleres fa6to, fubjeftisque moli phalangis, ut facilius glifceret. Quoniam non alia caufla in hoc oppidum concelli^ mus , quam ut locum infpiceremus , in quo folum arfifle conftabat , non procraftinavimus eo adcurrere. Abeft Kutina fere horae itinere , fitusque eft in prsealta , & filvofa monti Zbeg fubjedla valle. Solum , quod ignem fenfit , extenfione eft modica , rotundo ambitu , in ftmilitudinem crateris con- cavum , atqueherbis, dumisque filvefcens. Id ipfos 14 men- fes arfit cum flamma, proeterquam noilu, non confpicua, ar- dore tanto , ut baculus folo intrufus illico flammam conci- peret. Foflione ftrata terrae reperimus , quse jam commemo- rabimus : Summum folum eft puUa humus , in quam folia ar- borum ^ C 91 ) ^ borum cadiva femper dilabuntur, alcitudine fere unius pe- dis i huic fubjacet argilla in lateres fchiftofos , rubeosque ab igne ufta, altitu.iine inter unum & ternos pedes variai poft hanc terra admodum huinida , atra , taftu facilis , fed manum inquinans , e partibus figura , & magnitudine diverfis coa- cervata , cujus altitudo plerumque pedem unum , raro unum, & femiflem aequat; huic aperta al'a in vicino fofla exigua 11- thantracis frufta inmixta deprehendimus : infima cft terra pla- ftica caerulefcens probidima, cujus altitudinis modum defini- re nihil a^-tinebat. Idem in vicino ftratorum ordoj fed argil- la humo fubjacens flavefcens eft , & friabilis , partibus unio- nem non facientibus ; nonnumquam etiam indurata. Non longe ab hoc cratere aquae pluvioe profundum cavarunt al- veum, in cujus lateribus fub humo lithantracem fchiftofum cubare deprehendimus. Indubium idcirco, diuturno illi igni pabulum lithantracem fuifle , qui , poftquam lento incendio confumptus eft , in atram illam , quam argillae igne duratae fub- je^am efle diximus , atque aliqua pinguitudine inquinatam ma- teriam , non novoexemplo verfus eft. Qua autem ratione ignis terrK illatus fit , ignotum. Verifimile eft , a fubulcis absque aliqua eorum confcientia fuccenfum efl^ , quod non fit in- credibile, aliquam candentis ligni particulam per rimas in tam vicinum lithantracum ftratum illapfam efiTe, a qua conceptus M 2 ignis ^ ( 92 ) ^ ignis in orbem fe propagavit. In omni filva Carpcfmm cer- nuum fola planta fuit , quas carpi mereretur. XVI. Kalendas Augufli iisdem , quibus venimus , ve- ftigiis , redivimus usque in Gay , quo meridiatum venimus , nulla re obfervata , prgeter lytbrum byJfopifoUa , quod udo fe- cus viam loco frequens innafcebatur. InJe via in duas difce- dit , quarum illam nos fequuti fumus , quae ad Daruvdr perduiSla eft. Tempeftate fulminea , validoquc imbre fub te- £tum compulfi , in pago Kajiel no£turna caftra ponere coa6li fumus. Ab eo abeft modico intervallo vicus Krijiallovacz , in quo folum fonte fcaturit , cujus aquas morbis mederi vul- gus autumat , quantumvis medicatus in iis fapor mullus intelligatur» Hanc in pluvia, ut tum erat, tempeftate hau- ftam, atque illico ad nos adlatam nulla re , praeterquam mo- dica dulcedine , a proba quavis aqua difcrevimus. Quod vero liquida, nuUoque ab imbre coeno inquinata eflet, conje6lura aflequuti fumus, eam e longinquo fub terra adfluere , eoque magis , quod certa fide conftaret , eam perfaepe folia , ftro- bilosque pinuum deferre , q\ix arbores nonnifi in montibus , quorum eft duarum horarum, & femiilis diftantia, reperiun- tur. In eodem Krijiallovacz tumba forte rete6la eft, in qua nihil reliquum erat, prseter cingulum fericeum auro piilura- tum. Sepulcro incumbebat lapis, cui infculptum eft fcutum cordis ^ ( 93 ) ^ cordis figura, gerens rotam rare dentatam cum binis fe de- cuflantibus radiis , in eaque leonem currenti fimilem , gen- tilitium fignum. Lapidem marginat fcriptura characlere mo» nadico : Hic jacet egregius Ladislaus jilius Hermanni dc Ge- reben. (•) Anno D. 1489. Peradta nofte , cum jam nubes coelo depulfe eflent , brevi itincre ad Bariivdrj egregia forma oppidum , perveni- mus , cui , cum ab eo Excell. Comes Antonius Jankovich de Bariivdr nuncupationem accepiilet , eam reddidit gratiam, ut ex inglorio pago , qualis cum vocabulo Podborje , quod paffim ufurpabat, paucos ante annos fu^rat, in nitidum con- deretur oppidum, oedium, vicorumque munditie, artificum frequentia , baineorum fama , adfiti ruris cultura , & inaedifi- cato fumtuofae flrruiSluroe palatio omnibus toto regno fupe- rius. Situm eft oppidum in fpatiofo montibus interclufo cam- (*) Nobilis olim inter Hungaros familia, & cum ea, qus de Ge- reb audit , ac MathisE Corvino fanguinis nexu junSa fuit, neutiquam con- fundenda. Illa enim agnomen habuit Binhovec\ , ex qua Joannes litteris MathijE Corvini regis an. 1462. Banus SclavonicB fubfcriptus legitur. Ex hujus genere Ladislaum hunc fuifTe , vcri eft (imillimum. Ita enim in laa- datis litteris legitur : Magnificorum , Martini de Frangepanihus , Segnia, VeglicB , & ModruJficB Comitis , & Joannis Bittkoveci de Gereben regni nojiri SclavonicB Bani &c. Vide RR. D. BalthafE Adami Kerchelich Noti- tias Prsliminares. pag. a86. M 3 po, ^ ( 94- ) ^ po , adjacetque ad montem filvis virentem , per cujus imam clivofam partem lenilfime aflurgit , vicis ad lineam re^tis , terminaturque palatio , cujus eft pulcherrimus per omnem eam regionem profpeftus. Hoc inter & oppidum medium eft templum rotunda forma ftruftum , triplici aditu , quorum cuivis advertitur angulus altaris triquetra forma in medio fa- crae aedis ere6li , impofita ei mole columnis eleganter mar- moratis, ad fingulos angulos binis, fuftentata, additis etiam principum in Chriftiana profenTione Virtutum fimulacris. Cir- cum aedificium fundi vacant , exfpe6lantes , ut in hortos , lu- cosque deliciis aptos efTormentur. Non poftrema huic oppi- do laus eft a thermis , quas temporum injuria cceno obrutas, & herbis , fentibusque filvefcentes , ac pene ignoratas Excell. Dominus de Daruvar reftituit, advenarumque commcditati aptavit. Salubribus aquis terra pluribus locis fcaturit , quas prifcis negleftas non fuiflTe , repertse fub folo thermse e fe6tis lapidibus formatoe, refofiaque cum iis antiquitatis monumen- ta fatis comprobant. Ex iis nos folum lapidem vidimus , cu- jus haec eft infcriptio : DIVO COMMO D O R E S P V B L I C A I A S 0 R V. Conf ^ ( 9? ) * Conf. Tauhc aliam adhuc infcriptionem legit, quce ubi fervetur, ignoramus. Utraque teftis cft , thermas has & Romanis frequentatas , & eas fub ditione reipublicae laforu fuiffe , quam fuis juribus , legibusque regi Romani volentes permiferint, non novo utique exemplo, cum liberas ejusmo- di refpublicas Romanis terris & alibi medias interpofitas fuifle fatis conftet , & aliquas earum in Pannonia Savia exftitifle do- ftilTimus Blaskovich nuper docuerit. Hoc vero loco amplam etiam urbem ftetifle , non dubitamus , quam a Romanorum aevo fejungere fuperftites adhuc fub folo muri prifca folidi- tate compofiti, & refodae politorum lapidum ftupendae mo- les, & plurima laterum )am fola coftura a noftris diverforum fragmenta, & nummi quoque Commodi Augujii titulis infcri- pti non finunt. E pluribus , quae fibi vicin» e terra exeunt , falubrium aquarum venis una hadtenus in plures lacus colleaa eft , qui parietibus in conclavia fecreti & folos , fi libeat , & multitu- dinem quoque admittant. Hsec ipfa tamen vena pluribus ad- fluere rivis videtur, quod diverfis in conclavibus , nuUa in- terveniente frigida , diverfum caloris temperamentum habeat, eademque in illo , quod a domina nuncupationem accipit , balneo fere tantum tepeat , qujE in vicino immodico eft ca- iore. Eum nos folo fenfu aeftimavimus , quod thermometrum noftrum ^ ( 96 ) ^ noftrum vltium accepit , cui mederi deinceps non potuimus. Aqua ipfa pura , liquidaque , odore efl: fulphuris modico, fapore autem nullo , poteftque, pofteaquam defrixit, fine ortenfione guftus bibi. Leni fuper igne coila , .quoad nihil ejus remanfit, calcaream exigua quantitate terram dedit, quoe neque falem refipuit , neque humores, fub dio pofita, ad fe traxit. Eadem ad folam auram vaporata poft binos tandem menfes falem alcalinum depofuit , e quo non nifi creato ca!o- re humor depelli potuit, quo tamen poftea, cumpnmum li- beram. fenfit auram , large iterum in le recepto contabuit. So- lutio hepatis fulphuris huic aquse adfula leviiTlmo momento fulphur ex ea in fundum egit. A tin>5lura gallarum coiorem aureura , a fyrupo violarum e fufco - nigrefcentem peragitata traxit. Cum folutione lunoe alcalina halitu metalii velut plum- beo parietes vitri adflavit, fimilisque coloris lamellam, liquo- re confumpto, in fundo reiiquit, cui creberrimse minimi mo- duli cryftalli fubjacebant. Ceterum metalii indicium in iis nullum. Nec diHimilis naturse funt ^quae, quse in adfito po- mario large e terra exeunt , nulloque eas curante in lacunas diffunduntur , e quibus deinde perpetuo rivo exundantes cum iis fe mifcent, qujE e balneo emittuntur, fadloque iti- nere ad mokm per fumma frigora numquam celTantem ad- fluunt. • ^ ( 97 ) ^ fluunt. Eas curationibus liominum claudcre inutile vifum , quod , qu« jam ufibus aptatae funt , in advenas quosvis tEgros fufficiant. Non eft autem quidquam praetcrmiflum , quo advenarum non folum necefllitatibus , fed etiam commo- ditatibus confuleretur. Praeterquam enim , quod taberna di- verforia juxta balneum aedificata eft , fpatiofus etiam campus duplici arborum , ramos in fe imple6lentium , ordine circum- feptus eft , ut, five apricari cui libuerit, id molii in ce/pite ftratus poflit , live umbra placuerit, fub viridi arborum te6lo nullo unquam folis radio contingatur, Quicumque oppido viciniores funt montes, e calca- reis lapidibus coaluere, quorum alii nulla alienigenae materiae admixtione adulterati in probiflimam calcem uri fe patiuntur, alii fifliles , argilla partibus interveniente in laminas nec tex- tura, nec colore iis diflimiles, quas Kalkhamerianas vujgo ad- pellant , pavimentandis templis , oediumque veftibulis adcom- modatas , diflilire ex facili pofle videntur. Sed id in molibus ex aliqua fub folo altitudine erutis experiundum reftat. Animalcula hoc itinere capta funt perpauca. Praeci- pua funt : ScarahauT trangulum. Muticus, niger, fcutellatus, fcutello admodum magno triangulari fere regulari. Thorax punilatus punftis raris. Elytra ftriata. Tab. IX. Fig. 15. N Curcu- ^ { 9^ ) ^ Curculio Salicis. Longiroftris , totus ater , elytris ftriis longitudinalibus fubcrenatis; pedibus pofticis faltatoriis. Long. \. lin. In falice. Tah. IX. Fig. 12 & 13. Carahus flavefcens. Caput , thorax , elytra , abdo- men, & pedes flavefcentia. Thorax politus valde, & latus. Ely tra ftriata , etiam nitentia. Oculi plumbei. Jun5lurae fe- morum , ac tibiarum nigro - fufcefcentia. Long. 3 i . lin. In- tra lignum putrefcens. Tah. VIII. Fig. 14. Xlll. Kalendas Augufti via admodum inasquali , & difEcili , montibus intercepta , profe£ti nihil magnopere at- tentione noftra dignum reperimus , prjEter vetufti cujusdam templi rudera, quas in Biela fuperfunt, parietibus propemo- dum adhuc integris, &, qua parte te6lorium vetuftas non- dum fuftulit , pi(ftura exornatis , cui tam diuturni temporis edacitas de colorum feu varietate , feu fplendore parum ad- emit. Qua in re non poflumus non prifcorum artem demira- ri, operibus fuis aliquam quafi immortalitatem tribuentium , coloribus natura fua fugacibus in parietes ita migrantibus , ut non ante ab iis difcedant, quam una fit amborum ruina. Pi£lura refert fenem duos inter genios medium , regio more paludatum , genibus nixum , atque brachia inftar aliquid offe- rentis porrigentem, e quibus injuria temporum manus cum dono deterfit. Sed neque, qui munus accipiat , fupereft. y Eum ^ ( 99 ) ^ Eum fublimem nubibus fubnixum fuifle oportuit , quod fpa* tium inter fenem , & extremum parietis latus eo ariium eft, ut veftigia hominis non admittat. Poll tergum fenis adftant linteati pauci facrorum miniftri, quorum eft fub lineis tala- ris tunica nigra , quorumdam nigra , albaque i & poft hos confufa plurimorum turba. Nobis dubium non videtur, ea pidlura S. Stephanum Hungariae regein fceptrum , & coro- nam Beatillim^ Virgini Mariae Hungariae Patronse ofFercntera repraefentatum fuilTc. Qua per montem Terkos via fuit , eam filicibus ple- rumque rubeo colore tinftis fparfam vidimus , quibus etiam folitaria quarzi, & candidi cornei lapidis e ftratis fere fchifto- fis compoliti frufta interjacebant , quae utraque in metalii fu- fpicione fuere. Quarzum hoc examini fub)e£tum e centenis pondo feptenas fere femi - UHcias argenti colore in aureum vergente tinfti reddidit , quod acido nitri folutum nigrum dimifit pulverem unius fere femi - unciae cum femiffe ponde- re. Ceterum montes calcaream oftentant naturam , extimis eorum parietibus calcareo ftaladitio faxo coagmentatis. Qua tamen a Biek in Sirdcf procurrunt , calcarea moles diverfis alio- rum lapidum generibus impofita videtur, quod plurima eo- rum fragmenta cum aquis devehantur. In Biela faxum in mo- iarem lapidem formari vidimus , quod e monte Bnjiafi eo dc- N 2 latum S^ ( 100 ) ^ latum eft j atque in granitls naturam e quarzo , fpato fcintil- lante rubro , & mica coaluit. In Sirdcs, a quo ioco altera Excell. Comitis Janko- vich de Daruvar polTeflio nomen accepit, quantam prandium habet, mora interpofita, properavimus ad Pakracz perveni- re prius, quam obtenebrefcat. PofTeflio Sirdcs tota monta- na eft , atque idcirco ad rem pecuariam magis , quam ad agriculturam adcommodata , nec tam bubulis , aut ovillis , quam fuillis gregibus apta , denfiflTima filvarum opacitate her- bas enecante. E pago Grahovlanje terram accepimus candidifli- mam , & friabilem , cui acida , quorum conta>3^^u effervefcit , vix quintam partem detrahunt. Ex igne cum nativo fuo co- lore exit, paululum indurataj ab eo fi in aquam calida adhuc veniat , frequentes aeris bullas cum ftridore in fummum re- Jicit cum aliquo hepatis fulphuris odore, nullo fui detrimen- to. Aliam etiam huic non difiimilem margam indidem habe- mus cinereo - albefcentem , quae cum minus friari fe patiatur, minusque acidis cedat , in aqua tamen tota colliquefcit. E monte Boljani ochram ferri induratam colore in nigrum , & cceruleum vergente accepimus , quae non eft fine magnefia minerali. Quoniam in Tairacz tempeftivus nofter adventus fuit , & multiim adhuc diei fupererat , non diftulimus debito falu- ^ ( loi ) ^ falutationis officio apud IlluftrifT Groeci ritus non unitorum Epifcopum Jofephum Joannovkh dc Shakabend^ virum ut no- bili genere natum, ita egregiis moribus politiflimum , cujus eo in oppido fedes efl: , defungi , pro quo is eam reddidit gratiam , ut nos menfae fuoe convivas poftridie efle juberet. Inde in hortum, quem Excell. Gomes Jankovich de Baruvdr jam anno 1760 defcribi , atque topiario opere ftrui judit , transgreni , plurimum & loci egregie culti deliciis , & vefper- tina , repercuITu a citreis , aureisque malis fuavilHme olente , aura recreati fumus. Earum arborum , cum mira fit multitu- do , ampliffima iis cuftodiendis pofita eft tedes , in quam fub fpecularium munimenta hibernatum reducuntur. Per extre- mum hortum modicus decurrit rivus , qui in duo ftagna col- ligitur, quorum alterum alendis, faginandisque pifcibus, al- terum teftudinibus paratum eft , laudabili fagacitate confocia- tis cum horto vivariis, fru6tuque non folum e terra , fed etiam ex aqua conftituto, Secus rivum , pifcinaeque oras in- ter quotidianas humoribus amicas plantas Cnkus erifitbales rurfus comparuit , cum eoque quoddam chccropbyM genus foliis, ramisque eluxuriatum , & vix adhuc in flores explica- tum, quod aromaticum fuifle fufpicamur. XII. Kalendas Augufti therm» in Lippik , qui pagus fefquihQrae itinere a Fakracz abeft, vifitatae. Aquse falubres N 3 in ^ ( loz ) ^ in tria confepta fecretse totldem rivis adfluere videntur , tem- peramento caloris a fe diverfis, quod in primo noftro per hunc locum tranfitu , prius quam inftrumentum vitium ac- ciperet , thermometro Fahrenheitiano ita geftimavimus : bal- neum plebejum ad gradum 1251 j id, quod Comitis ufibus claufum eft , atque a ceteris ladleo colore , odoreque molefti- ore differt, ad 107 j quod a Domina nuncupatur, ad loi cradum j quod denique a graeco Epifcopo nomen habet , ad 113 gradum calet. Ceterum aquarum eadem puritas, cdor idem , faporque, nec natura ab aquis Daruvarienfibus diver- ia , folo calore excepto , cujus in Barirjdr major erat fenfus. Vakracz oppidum eft amcjeniffimae in longitudinem porreftae valli ad Pakram amnem inredificatum , aedium , inco- larumque frequentia, & prsecipue mercimoniis tota Provin- ciaprimum, raris fine taberna aedibus. E ceteris aedificiis emi- fiet ingens , & nobilis ftruclurge granarium , in quo non utili- tatis folum , fed decoris etiam ratio fervata eft. Sub eo cella vinaria eft, audaci opere ftrudla, camera latitudini impofita, cujus pene patiens effe non videatur. Quicumque circum montes oppidum ambiunt, eorum fumma pars arboribus fe- ds, ima prunis , & vineis filvefcit , jucundifiimo in omnem plagam obtutu. Ex iis allatum vidimus lignum in corneum la- pidem ^ ( lo? ) ^ pidem duratum illi non dilfimile , quod in Bucf nos invenifle fupra meminimus. XI. Kal. Augufti, etfl Jam Pofegam refpeclaremus , non piguit tamen meridie in Kamensko interpofito iter mo- rari , quod lalfae cujusdam aquae indicium nobis faclum eft , nuUa, velut animo praeceperamus , rei veritate. In hac velut fubita procurfione fe obtulit Bigitalis- fcrruginea pulchri in- crementi planta , quam dcindc in Czernek quoque , & fre- quentiflime in Cfcpin vidimus. Montes , qui Pakracz inter & Kamensko interfunt, plerumque calcarei ; quldam e fchifto, nonnulli e crudo fornacum (axo Wal. compofiti funt. Tor- rentium tamen e montibus decurrentium alveos fragmcntis quarzi , & corneorum fiflllium fibroforum nigrorum lapidum , & granitis quoque bafaltici Wal. conftratos reperimus, ma- nifefto nobilioris in iis naturoe argumento. E Katnensko profedis, cum jam Pofega in confpe6lu eflTet , forte obvius fa6tus fpe6l:. D. Steph. Markovich Provin- cioe Pro-Comes, amicam, blandamque non invitis vim ad- hibet , facileque evincit , ut ad Czernek proficifcentem fe- queremur. In ea, velut adfueta jam via , folas moras mons ad Banicfevacz injecit, e quo lapidem tritorium ad molas de- fcrri intelleximus. Eum nos ad hos ufus minime adcommoda- tum efle deprehendimus , quod fit informis , rudisque pluri- morum ^ ( i°4 ) ^ morum varix naturae lapillorum , concharumque in calcem verfarum congeries , calcareo glutine adeo parum tenaci uni- torum , ut preflTu pene fub digicis cedant. Eft in polTeirione Czernek mons Brvganovacz, in quo terra ante annos fexdecim arfit. Eo nos poftridie procurri- mus. Montis neque faxofi, neque ardui lenifllma, ad meri- diem fpe^Slans, acclivitas in pratum difpofita eft, e quo opti- m'je notse faenifiwia tedlis inferri intelleximus j quod ita nobis verum efle videtur , fi de bonitate fo^ni , non de mukitudine fit judicium. Summum enim argillofum folum & tiaturafua, & humorum inopia, quoniam declivitas terreni aquam coele- ftem ei immorari non patitur , eo femper arefcit , ut immo- dicis findatur rimis, quarum eft plerumque binorum pedum altitudo , apertura vero totidem digitorum. Qua pratum ad orientem folem curvatur , inter fummam montis repente prae- ruptam partem , & adverfum illi collem arilatur, difficiiem- que prgebet defcenfum. In prserupta illa, quam dixi, iSc labe terrae nudata montis parte manifefta funt ignis indicia. Omnis autem ejus parietis altitudo ex his ftratis coaluit. Poft fum- mum argiliofum, parce humo temperatum, atque duos fere pedes altum folum , prima eft argilla plaftica tenax, & dura cum crebris limacum teftis , altitudine a fefqui pede ad unum &: femifl^em varia j huic fubfternitur argilla pedis unius , & femiffis ^ ( 105 ) ^ ftmiffis craflliitudine in lateres eleganter rubeos coftac, intra quam cochlearum domunculae in calcis naturam ab igne abi- erunt 3 feqifitur ftratum argilloe a pedis altitudine una quarta deficiens, absque cochlearum mixtura, inaequaliter excoilasj huic demum fubjacet ftratum nigrum inter pedem unum cum femiffe & dimidium pedem craflTum illi fimillimum , quod in Kutina vidimus , ftd absque omni litanthracis alicujus indicio, quem igne confumptum fuiflfe , verifimile eftj poftremum eft ftratum argilte mixtae cinereae , & flavefcentis. Bina hoc loco capta animalcula commemorari me- rentur ; Carabuf paraUelepipedus: Caput , thorax , elytra , pedesque picea. Antennarum articuli a quinto poft bafim omnes tcftaceo rufefcentes. Thorax margine laterali fubrecur- vo , fulco medio per totam longitudinem , duobus vero pro- fundioribus verfus alaS dimidiatis } elytra lineata. Lamelloe in femoribus fere ultra dimidium femorum produflae* Long. 7. Un. Tab. VIIL Fig. 15. Sylpha Markovichiana. Habrtu cum fylpha fabulofa convenit. Antennee moniliformes extrorfum crafl[iores fufcaBj thorax fufco - cinereus in medio in gibbum fat altum ita ele-^ vatur , ut fummum ejus fex tubercula ovaliter pofita in me- dio concavum faciant. Margo thoracis latiffimus albefcens & O ferra- ^ ( 105 ) ^ ferratus j elytra quoque margine albefcente ferrato e tribus feriebus fpinarum longitudinaliter decurrentium fcabra , et pryeterea piiis brevibus nigris confita: margo elytrorum in- ferne complanatus ipfum corpus undique concludens. Abdo- men, pedesque fufci. Tab. IX. Fig. 2. Eodem in monte prseter aliqua minerx ferri retraBo' ricc fragmenta etiam mineram ferri fchiftofam phhgijiicam re- perimus colore jam fufco - rufefcente , jam nigro , fra£tura arida quidem , fed tamen tadtu lubrica. Haec igne magis du- ratur, candefaftaque , & rurfum refrigerata fubgrifeum in- duit colorem , trituque in particulas dillilit, quarum nulla magneti non obtemperat. In acido nitri Ibluta, addito fangui- nis lixivio, cseruleum berolinenfe in fundum vafis dimittit j cum fluore vero minerali fufa e centenis pondo unam & f femiunciam ferri fat fragilis dedit. E Bruganovacz in vicinum montibus interjacentem pagum , quem Sagohina adpellant , transgrefli fub frondium umbraculo lauto accubuimus prandio, quod fundi dominus, ledtilTimaque e)us conjux , expeditionis hujus noftrae comi- tes, praemiflb culinae, menfaeque infl:rumento adparari juife- runt. Miifo convivio properavimus interiores montium re- ceflus infpicere, ad quorum naturam intelligendam fparfa per vallem lapidum fragmenta torrentibus eo delata , in ea , quae noftira ^ ( 107 ) I^ noftra fuit, feftinatione fufficere fere nobis debebant. In prir mo ftatim vallis aditu crebra, nec parva jacebant quarzi amor- phi jam illuflris , )am rurfus opaci , fed candidilTimi frulla, quorum quibusdam cupreus pyrites infidet. Altius intramon- tes ingreflis rurfum quarzum amorphum occurrit, fed e mi* noribus fruftis ita compolitum, ut quae opaca funt, fradlura Ipatum calcareum fere mentiantur j hxc & talcum admixtum habent , & halitu etiam metallico adflantur , qui , eum fit argento rubro fi nilis, tritu nigrefcit. Frequentillimus eft cor- neus folidus & fpatofus Wall. e quo praeter cuprum, cujus mineram flavam admixtam habet , argentum etiam elicuimus. E pondo centum fenas, feptenasque argenti femiuncias red- didit. Lapidis hujus quaternas reperimus difllmilitudines: qua- rum prima eft nigrefcens iis, quae e Suecia adferuntur, fimil- limaj fecunda nigrefcens granis minimisj tertia e nigro cine- reoque varia : quarta fubviridis & albefcens. Profundius fub montibus fparfum jacet quarzum nihil ab 'eo diverfum , quod in Velika paflim occurrit , igneque docimaftico traclatum exiguam argenti portionem dedit, IX. Kalendas Augufti placuit ad eos quoque montes accedere, quorum prsecipua eft laus a calce, quam probifll" mam prsebent. lis interjacet pagus Bresnik , ad quem diflicil- limus & prseceps eft defcenfus , aditu quaquav,erfus montibus O a impe- S^ ( 108 ) ^ impedito, x4.b eo in plagam feptemtriones inter, & orien- tem mediam bina excurrunt montium juga , quorum alterum calcareae eft naturae, alterum quarzo amorpho abundat. Id, quod calcareum eft, praeter terram calcaream induratam amor- pham , copiofum etiam fpatum five informe , (ivc in criftal- los formatum habet , nec non fpatum ferrum fovens illi fi- millimum , quod in fodinis Styriae rflinz adpellant. NonnuUa etiam marmorum non inelegantium fragmenta invenimus , atque in his praeprimis bina , quoriim alterum eft carneo co- lore fufcis maculis rare fparfumj alterum rubro, viridi, fla- voque eleganter varium. Vlll. Kal. Augufti , etfi non deefTent , quae nos in Czernek lubcntes morarentur, Pofegam redivimus , ut poftri- die brevior nobis foret ad Straxeman tranfitus. Neque enim alius dies ad reddendam fpeft. D. Joanni de Jankovich S. C. M. a Confiliis, loci poflefl"ori , viro militari seque, ac civili Magiftratu gefto claro, tot erga nos benevolentiae , humani- tatisque demonftrationibus quamcumque vicem opportunior videbatur, quam quo frequentiflimae provinciai nobilitates ad eum convenerant , ut 111. ornatifllmxque ejas Conjugi a Diva Anna , cui dies facer erat , nomen habenti gratulationis offl- cium impendercnt. Non comiter folum , fed cum gaudio etiam excepti pene triduum , nec prorfus inutiliter , reftiti- mus. ^ ( 109 ) ^ mus. Pofitum eft Straxeman in oblongo modicae altitudinls clivo ad montes Pofegae adverfos acclinato , non magno a Ve- lika intervallo. Quo minus mirum , camdem utrobique lapi- dum fimiiitudinem a nobis repertam fuilTe. Colli fubjacet vi- cus BiskupovacZy in quo novum domino furrexit aedificium , fpatiofum, & commodum, nec tam fuperfluo ornatu, quam cubilium & numero , & apta diftributione commendandum. PoflTelTio ipfa fere monfiana efl:j terminaturque feptemtriones inter, & occidentem monte Papuk^ totius provinciae celfifli- mo , in cu)us apicem eniti jam dudum animus nobis fuit. VI. igitur Kalend. Augufti per cavas valles curru in- ve6li , cum jam ad imum montis perveniflemus , in pedes nos dedimus, diem fcandendo, rurfumque defcendendo trans- acluri. Sed ne folus mons Papuk intentos nos haberet, lon- giorem , difficilioremque per varias vallium anguftias viam ele- gi mus , curas inter minores quoque illi adftantes , & velut pediflequos montes partituri. Eos fub integumento calcarei lapidis alios nobiliores fovere nuHus dubitandi locus relidtus eft , pofteaquam omnem pene vallium modum quarzo con- ftratum vidimus } quod lapidis genus in ipfo etiam Papuk cal- careis fragmentis , fed rarius intermixtum reperimus, Non erit inutile, hic femel dixifl^, quoscumque mon- tes in Proviucia adivimus , eos ita comparatos eflJe , ut , qui O 3 primi ^ ( iio .) 2^ prlmi e plano affurgunt , (ubito in altitudinem exaltentur , 5n recefTu deinde magis magisque inclinentur, & poftremo facil- limi etiam adfcenfus evadant , qualem vel ipfe Papiik ceteris altior fe praebuit , proeterquam in apice , quem fatis prseru- ptum impofitum habet. Quae obfervatio addita ad eam nobi- lioris texturoe lapidum frequentiam, & non dubia metallorum indicia pene certos nos reddidit , naturam huic provinciae non minores divitias fub folo condidifle , quam in fummo fpar- ferit. (*) E monte Papuk , quoniam foium prsefervido coeli fta- tu aruerat, & jam annus declinabat , fpe minorem plantarum meflem retulimus. In paucis nominari merentur, Sanicula eu- (*) CamerjE monetaria? ultra Dravam jam mentionem facit Bela IV. in diplomate anni 1156. XVII. Kalend. Januarias. FuifTe hanc in pro- vincia Sirmienfi, videtur effici ex literis Caroli RobenJ, qui anno 1341, Cameram monetariam Sirmienfem, una cum Q^uinque -Ecchjienji, Magi- flro Chenpelini curandam dedit: item ex Diplomate Ludovici I. qui anno 1346. Camerx monetaria: Sirmienfis adminiflrationem Magiflro dido de S\atmdr commifit. In hac forte cufi funt nummi, Banales diSi, quorum jn Colledione Decimi Pontificije, quam RR. D. Jof. Koller Tomo II. Hi- florias Epifcopatus Quinque- EccleQenfis vulgavit, creberrima mentio oc- currit, & quibus utplurimum in Sclavonia utebantur. Hxc indicio efle pof- funt, inter Dravum & Savum , haud longe ab Sirmienfi agro, fodinas argenti olim exflitifle fatis feraces. - - - Adnotationes has nobifcum com- municavit Clar. & Celeb; Georg. Pray, cui eapropter nos grates habere profitemur. ropcea. ^ ( III ) t^ ropm , fenccio ncmorcnjls , qui jam flore fe exuerat , Ajiran' tia major , Veratrum nigrum , & Aconitum lycoBonum. In fum- mo autem montis apice nil minus , quam reliqua fui parte , arboribus obumbrato Geranium lucidum , bupleurum longifo- lium , felinum aujiriacum Jaquin. & Achilleam macrophyllam le- gimus , cujus iconem Tab. XI. damus. In hoc itinere 4iSta , in quoe folHonibus inquirere juvaret , eo magis , quod lapides in molarum ufus e longinquo , & ple- rumque Quinquc - Ecclefiis in omnem provinciam advehere oporteat. Kalendis Augufti tranfcenfis montibus e provincia Pofegana exceffimus, properavimusque eodem adhuc die Cfe- pinum pervenire. Prius tamen, quam ultra progredimur, ju- vabit, qusecumque brevicommorationis noftrae tempore five ipfi animadvertimus, five a peritis didicimus, hic fimul omnia brevi narratione compledli. Qua in re praemonemus , de fola Pofrgana provincia, non de univerfa Sclavonia nobis fermo- nem effe. Provinciam incolunt Illyrii Sclavones , five Slavones hodie adpellati , quam nuncupationem eos ab Illyrico voca- P 2 bulo ^ ( Ii6 ) 2^ bulo Slavaj cujus eft glorix fignificatio, traxifle quidam exi- ftimant, perpetua, & quafi propria genti armorum gloria. Sed de gentis , neque originibus , neque nominibus difcepta" tio nobis eft. lilud tamen prsetcrire non poffumus , eos , qui fuperiorem provinciae tradtum a Takracz usque ad fluvium lllovam inhabitant , Valachdf adpellari , propter quod eos Confil. Taube e Valachia eo immigrafle autumat. Sed id no- bis non placet j quod non fit credibile adeo omnia primae ori- ginis five decora , five vitia vel longifilmi temporis tvaStu. obliterari potuifle, ut nihil eorum fuperfit, nullo, ne in lin- gua quidem , cuius tardiffima femper eft oblivio , veftigia fuperftite. RetSlius idcirco nobis opinari videntur , qui eos e Bofnii Morlachiae maritimae , feu ad mare Adriaticum adlita accerfunt , fuflfragante iis & popukri opinione , & quibusdam veteris moris, ac praecipue veftitus muliebris in populo re- liquiis, nec diflentiente nominej cum verifimile fit, eos, qui ab oris maris in h^s terras immigrarunt, e vetcri Morlacho- rum compeUatione , quod e morc^ & Vlah, quorum hoc for- tem illud mare fignificat, coalefcit , qmd nwritmum fortem , vel mari fortem diceres , reje^la prima compofitionis parte more poftremam retinuifle, voluiflleque deinceps fortes y feu Vlab compellari , erroreque c voc^bulorum fimilitudine orto eos ^ ( 117 ) r^ eos ab impcritis Valachos vocitari cospifle. Sed haec , & his fimilia hiftorici inquirunt. Quicumque provinciae funt indigenae j ii proceri ple» rumque funt incremeuti , corpore nec obefo , nec rurfus macerrimo , fed tamen macro viciniore. Veftitus viris ab illo Hungarorum parum diverfus, aeftate plerumque lineus, in- dufio fere ad genua pertinente , atque ad lumbos 2ona ad- ftrifto , cui laneam brevem , raro candidam , faepillime fufcam, & quafi adufti coloris tunicam , rubeo , aut coeruleo margi- natam fuperinduunt , quotie(cumque decentius veftiuntur. Barbam nullus, myftiaces plurimi alunt. Capillum retro reli- gant, neque unquam ncgleSkum habent. Caput integunt pan- neo quodam operimenti genere coni truncati , aut femi - elli- ptoidis cavai figura rubei , vel coerulei coloris. Nec minus foe- minarum lineus eft veftitus , praeter lanea varii coloris , ple- rumque virgata femicinitia , quae bina femper deferunt ante & retro inteilae , quafi fi togae fupplere velint. Caput linteo non integunt folum , fed obvolvunt , fola facie confpicua. Cum ornatius induuntur, corpori nigram fine manicis tuni- cam , pedibus lanea diverfis coloribus varia tibialia aptant. Sed capitis praecipuus eft ornatus , praeprimis puellis , quibus ru- beum rotundaj formae capitis ornamentum potius , quam in- tegumentum pro velo eft. Infigne illis eft, crinem dentibus P 3 anima- ^ ( ii8 ) 2^ animalium, & plurimis diverfie figuroe, colorisque lamellis e taenia pendulis difcriminare , r^beamque , quam dixi , vittam, & collum , atque aures ornare. Hieme viri aeque , ac mulie- res pelliti funt. Quorum regio montana eft, ii quondam raras inter fe junSVas fedes habebant , habitationibus diverli , difcretique. Sed hodie vicos noftrum in morem locant connexis acdificiis , curantibus id pofleffionum dominis, ut publicae non minus, quam privatae colonorum fecuritati confultum fit, cui quo magis profpedum efiet , in praecipuo cujusvis pagi foro aedi- cula pofita efl:, in quam in vafta tempeftate correpere pofiint, qui no6le excubias agunt , quas coloni inter fe partiuntur , pluribus in fingulas no6les deputacis , ut numerum faciant. Domos a folo attoliunt , ftruuntque e perquadratis , & dola- tis tignis, integuntque plerumque aflulis, raro ad te61a ftra- mentorum ufu. Fumarium ipfum materiatum faciunt, exal- tantque in formam turris, & exornant. Intus omnia terra oblinunt, poliuntque, & poftremo calce percurrunt, ut can- didentur. Calcem non a calcariis emunt , fed ipfi in ufus co- quunt , obvia ad eam ubique materia. Eft autem fornacis haec conftru6tio : Sepem erigunt rotundo ambitu ita , ut lo- eum claudat i hanc alio rurfum fepimento , relitSto intervallo, circumveniunt : inter daas fepes , quod intervacat , argilla explent. ^ ( "9 ) ^ explent. In cavum machlnae lapides ingerunt, fed ita, ut eos a fundo in formam camerae difponant , fub qua ignem accen- dunt , aditu per folum folTione patefa6lo. Tab. X. Fig. 3. Domus forma longa eft, front&media retradta, ubi porticus cft. In eum ternoe portoe patent , una a medio , qua in culi- nam , atque ex ea hinc in promptuarium , inde in conclave patris- familias intraturj duae aliae ab utroque prominente la- tere, quorum alterum recipiendo cuicumque advenge hofpiti aptatum eft , alterum coenaculo , quod & univcrfse familiae commune eft , convenientibus in id domefticis viris , mulie- ribusque ad conficienda opera , qusecumque domi five inter- diu , five ad lucubrationes vefpertinas fieri pofTunt. Id etiam folum eft , in quod hibernis menfibus , igne in fornace crea- to, calorem inferri patiuntur; nam nodes in frigido tolerant. Si paterfamilias five fratres , five filios conjugatos habeat, fecreto, intra eadem tamen fepta, loco fingulis conjugiis fin- gula cubicula aedificat, in quae res fuas conferre, & fibi folis habere queant. Interiora conclavium fola mundities ornat, cu- jus gens omnis eft ftudiofifllima. Fundos fibi adtributos intcr filiosfamilias numquam partiuntur, neque hi mortuo patrc a fe difcedunt ; propter quod vicena fjepe conjugia eadem in domo cohabitantia in unam famiiiam coalefcunt , & plerumque fine querela convi- vunt. ^ ( 120 ) r^ VLint. Familije communibus fuffragiis praeficiunt , quem re- gendi fcientia ceteris praecellere exiftimant , & Seniorem {Jia' rcfhina) adpellant, qua in ele6tione judicio, commendationi- que mortui deceflbris plurimum tribuunt ; nec raro evcnit, ut , qui aetate ceteris inferior eft , au£?-oritate fuperior evadat. Eum omnes velut patrem obfervant , & velut fuperiorem ve- rentur j eumdem tamen , fi aut rem familiarem fegniter cu- ret , aut pacem inter domefticos tueri nefciat , aut vitia con- trahat , non raro deftituunt , & reludtantem etiam , interpel- lato fundi domino, in ordinem redigunt. Scnioris eft opera five domeftica , five ruftica fubjedlis imperare, quid in agro, prato, vinca, pomarioque faciundum , conftituerej qui fru- ftus in ufus reponi , qui ad emtorem transferri debeant , dif- ccrnere i qu3e quisque in commune eontulerit , cuftodire , apteque , cum ufus fuerit , rurfum depromere i aes alienum , fi quod neceflitate contra(9:um fit, expungerej quae regi, do- mino, militii debentur, tempeftive praeftare; efcam familix, & lanam in veftimenta providere ; fegnes admonere , opera facientibus faepe intervenire , peccantes plefilere , & vel ma- xime , ne quid peccetur , cavere. In ea tot curarum turba , ne quid minus re6le adminiftretur , aliquos e familiaribus , nonnumquam etiam omnes in confilio habet , cum quid con- iulere vultj quod Dominicis plerumquc diebus fublata menfe fit} ^ ( 121 ) ^ fit } quo etiam tempore fuum cuique opus in feptenos fere dies imperatur. Non dKTimilis eft ordinatio inter mulieres. Quoecum- que domus gubernatrix , ac matcrfamilias efle jubetur , ea labores inter mulieres partitur , e quibuB per vices ad paran- dos cibos , coquendum panem , mulgendas boves &c. fibi ad- icifcit, cujus etiam eft curare, ne quid prolibus domi, foris pecorum paftoribus defit. Sed prascipua mulierum cura eft veftitum fibi , marito , prolibusque , & fiqui in familia vidua- ti fint , parare. Nam in veftitum nihil e communi peculio confertur, excepta lana, quam plerumque ab exteris mer- cari coguntur. De lino autem curare , ad foeminas non com- muniter omnes, fed fingulas pertinet, propter quod etiam fingulis pars agri in lini fementem conceditur, quanta pri- vatis cujusvis necefHtatibus congruere videtur. Menfa omnes communi utuntur, fed alii poft alios. Primi accumbunt viri ; his fatiatis fuccedunt mulieres ; poft- remis prolibus cibi infet^untur. Si quis aut hofpes invitatus, aut peregre adveniens in domum receptus fit , ei hofpitali in conclavi convivium adparatur , plerumque nullo , prstter femiliae feniorem , aflidente. Ad fomnum fe comparanti ho- fpiti , priusquam exuitur , una mulierum pedes calida lavat , linteoque abftergit. Quicumque adolefcentiam cxceflere, fere Q in 2^ ( 122 ) 2^ in le6lo non fine plumeis culcitis , ftragulisque cubant } )U- ventus dura in humo , fubje^Sto five linteo , five vefte , fter- nitur , ut corpus a teneris duretur. Eft autem omnis gens hofpitalitatis laude praecipua, fereque in eam convenit , quod Tacitus de Germanis tradi- dit: Convi[libufy ^ hofpitiis non alia gens effufms indulgct. Qucmcumque mortalium arcere te[io , nefas hahetur , pro for- tuna quisque apparatis epiilis excipit. Cum defecere , quK adparentur , penuriam patienter tolerant , quoad mefiis hor- reis, & vindemia cellis iilata eft, rurfumque epuias redin- tegrant. Ciborum non magna varietas. yEftate plurimum hor- tenfibus , & diverfis e farina cibis fuftinentur j hieme carni- bus , praecipue fuillis j quamquam , fi eft multicudo hrajficce capitatce , non minimam partem cibariorum per hiemem ru- ftici vindicant, foliis ejus tenuiter fe6lis, fuoque in jure fer- mentatis. Nec minus cucurbitae eorum cibaria ad)uvant. Eas derafo cortice cum aqua coquunt , & cum emoUitae funt , cre- more la^lis condiunt. Earumdem pulpamen in longas lamellas feftum, atque vel fermentatum, vel fole ficcatum, in feros ufus reponunt. Quaecumque e farina five e tritico , five e Zea Mays extrita conficiunt , ea fere cum lade concoqui pa- tiuntur j f«pe autem folo lardo liquato perfundunt. In con- dimen- ^ ( 123 ) ^ dimentis frequens nucis juglandis minutim obtritoe ufus eft, Die Nativitati Domini facro nullus eft , qui non fuem five aniculum, five nefrendem, non in partes feftum, fed inte- grum, igni affum, menfae fu3B inferri curet} neque negligunt partem aliquam ex eo recifam vel fundi domino , fi in vicino habitet, vel facrorum adminiftro mittere. Ad potum vinum, magis autem exaltatum e prunis liquorem adprobant j quo- rum , fi defint , defeiSlui fola aqua fupplet. Labores virorum a perafla bruma in ferum autu'- mnum agrarii funt. Hieme, praeter quotidianam, pecorum cu- rationem, in eo fere occupantur, ut sedificia, fepesque, & inftrumenta , five qux in opere laboraverint , refe^ta , five quae caries, vetuftasque inutiJia fecerit, novis, recentibus- que fuppleta habeant. Neque enim rufticorum quifpiam eft, qui currus , vehicula , aratra , & quxcumque funt lignea in- ftrumenta, a lignariis potius emere , quam ipfe fibi facere velit. Nec indecorum exiftimant tibialia , digitaliaque e laneis^ filis contexere, quandocumque ab alio opere vacui funt. lu- ventus aeftate pccora ad paftum exeuntia fequitur manibus numquam ab opere vacuis , cum eas potius aut fila ducendo-, aut textum quodcumque faciendo diftentas habeat. Non alibi negotiofiores efle mulieres arbitramur , quam in Sclavonia. Praeterquam enim , quod in operum rufticorum; Q z paE' ^ ( IM ) ^ partem a viris advocentur, domumque, & familiam admini- ftrandam habeant , totius prseterea lanei, lineique veftitus il- larum eft procuratio. Idcirco quibusvis gravioribus operibus netrinam interponunt, & fubfeciva qugevis tempora ftudiofe confeS^antur, ut fuum filorum penfum abfolvant, raro vel in plateas publicas fine colo lateri adhaerente prodeuntes , ne- que, fi forte a puteo reduces laeva urceum portent, dextram a fufo abftinentes. Neque contentae fila ducere , etiam tex- trinam ipfae faciunt , textilia quaevis e lino , lanaque opera rudi in machina non rudi manu perficientes. Tindtoriam etiam fibi vindicant, exercentque felici fucceflTu , fed nulla five ma- teriarum tiniluris idonearum , five colorum varietate , folis fere , quos primos dicere fblemus , contentae. Ad rubeum utuntur radicibus rubiie in pulverem contufis , atque cum aqua coflis , fed ita, ut numquam infervefcat, addito ple- rumque modico ligni brafili deco6lo , ut color inclarefcat. Cum lanam inficere volunt , eam in aquam ab igne calentem pariter cum rubia indunt , componuntque ita, ut jus lanae fuperveniat, et tres dies, no£tesque fuper leni femper igne efle patiuntur , faepius eam rudicula verfantes, atque a fun- do commoventes. Cum colorem combibit , exemtam ebalneo lanam intorquent , componuntque per fafces in ficco , & mundo lintre, quoad jus, e quo exivit, fubjeilis lignis infer- vcat. ^ ( 125 ) ^ veat. In id deinde fingulos fafciculos , fed retortos , modice immergunt, rurfumque exemtos in lintre fternunt, atque iliico cinere e crematis vitium farmentis refiduo confpergunt, ut penetrentur , obruuntque fervente rubise jure , in quo , foliis juglandis obtedlos aliquot adhuc horis fervant. Poftea liquida in aqua lavant, ficcantque, & habent ad ufus para- tos. Priusautem, quamtingunt, lanam praeparant , ut colo- rem adprehendat } eapropter eam in calida , ad quam fecali- num fermentum ( Qnafs id adpellant) (Jt alumen minute ob- trituni addunt , per oilonos dies macerant , quoad luteum ex ea colorem trahat. Rubiam tindloriam coloni plerumque ipfi colunt. Non multum difHmilis eft ratio, qua lanam flavo tin- gunt , nifi quod in ea tin£luroe paranda fermento abftinent, balneo ex alumine , & fale communi parato. Ad flavum colo- rem praecipua iilis eft genijia tin[ioria , non florum folum pa- nicula, fed etiam foliis, & caudice ad tingendum utilis. Eam in minutas particulas conclfam , pofteaquam no6lem unam in aqua maceraverint , fubdito igne coquunt, quoad candi- detur, quod eft ejus maturitatis fignum. Dum infervet ad- huc , lanam eo immergunt , tenentque non diutius , quam fat fit , ut ovum percoquatur , illicoque exemtam in lixivium c quocumque cjnere paratum , fed purum liquidumque con- Q 3 ferunt. ^ ( 126 ) ^ ferunt, nec diutius, quam in colorato jure fervant. Tura intorquent , ut humorem dimittat , ficcantque fine lotura. Eft illis etiam non infrequens corticis pyri filveftris , foliorum- que betulge alba;, & amygdali perficae ad luteum colorem ufus. Viridem e flavo , c^ruleoque contemperant , quem poftre- mum ex ifatide non fua , fed emta habent. Atro inficiunt cortice fraxini cxcelfioris cum fcobe ferri , & vitriolo con* codo. Linum crebro aqua confperfum in fole candidant , neque coloribus tingunt. Si qua tamen veftis varia placeat , eam acu pingunt, golTypinis filis omnem colorum varieta- tem prsebentibus. Hxc cum certa fide teneamus , rmmerito otium , la^ borisque t^dium in gente Sclavonum univerfe reprehendi exi- ftimamus, in qua mulieres quidem fere magis , quam vires ferant , occupari indubium eft , viros autem , fi quando ab opere vacantes reperiantur , laboris non fuga , fed inopia va^ care fatis certo conftat j quod tenuis cuivis familiae adtribu- tns agellus plurimorum , in ejus cultum manus conferentium, virorum operam non expofcat , quin abnuat etiam. Quid fa- ciant confumtis in agro , & vinea laboribus in regione, in qua occupationes hominibus magis optare , quam reperire liceat, fereque rebus , quas difficili labore pepererint, em- tor ^ C 127 ) r^ tor quaerendus fit ? artes maxime neceflTarias coloni ipfi exer- cent, voluptarias ignorant, nuUo leu privato, feu publico detrimentoj mercaturam, qui faciant, pauci funt , nec du- bium, quin ea quaeftuofa eile non poflit apud gentem, in qua necedltates paucae funt , commoditates non curantur , nec alterius cujufpiam rei , quam aeris , major efl: inopi.i. Commercium cum externis exiguum, fereque pro folis tan- tum nicotianoe foliis , & pro ferico aliqua pecunia redit. Nam frumenta ad exterum emtorem non alias facile transferre poP funt, quam cum homines in Italia fames inceffit. Nobis in hac feliciflimae pofitionis provincia in eo peccari videtur , quod non ceflTent coloni folas tantum frumentorum fegetes in agris* procreare, qu^ & emtorem raro inveniant, & venditae etiam agricolam non admodum locupletent , & magnam ho- minum partem ab opere vacuam relinquant. Quanto rectius agros a frumentis refl:ibiles iis feminum generibus obfererent , quae vicinis in regionibus aut numquam, aut raro coluntur, quaeque , cum afllduam, juftiamque culturam foris accepe- rint , teilis illata novam domi curam , novamque adminiftra- tionem expofcant , quoad in id formentur , ut merx vendibi- lis fiant ? Atque id in hac provincia ex partc jam facere oc- cuparunt , cultu nicotians fcliciter coepto , promotoque } in quo tamen maximopere damnamus , quod , cum Pofegana ni- cotia- ^ ( 128 ) 2^ cotiana ubique celebri fama fit, eam nihil procuratam, ne- que ad diverfos ejus ufus formatam vendant, malintque lu- crum, quod e forma, adhibitaqite ei conditurae ratione ma- jus redit , quam e materia , alienis potius concedere , quam fibi parare. Nil minus quasftuofa provinciae elle poflet plan- tarum tin6luris idonearum cultura , in iisque praecipue rubige, & ifatidis. Sed nobis prae illa lini , nuUa & naturse foli , & gen- tis textrinam tam copiofe, fciteque facientis indoli, & facili mercatui magis adcommodata cultura videturj quoniam five occupatio hominibus quaeritur , illa lini adminiftratio a prima ejus femente usque dum e machina textoria exeat , plurimo- rum manus diftenditj five quxftus proritat, is e linofitate expe£laia poteft maximus , quod fpes fit vicinas regiones omnem lineoe rei ufuram depenfuras. Omni autem ea in re autiquiffima efle debet cura de femine , quod Sclavones pro- bum non habent , tum dc omni lini five foris in agro, five domi fub tefto procuratione , poftea de netrina , textrina- que , ac poftremo de probiffima ejus candidandi ratione. Quae r-es tam diverf* non tam prseceptis docentium , quam imita- tione praeeuntium magiftrorum condifcuntur , quos idcirco e regionibu^, quarum linese veftes plurimum laudantur , ac- cerfere oportebit. In t^ ( 129 ) 2^ In prolium educatione nihil magnopere di6ludignuin habent. Eas matres , ni quid obftct , bimas etiam , trimasque ad ubera admittunt j non tamen negligunt eas aliis praeterea alimentis fovere, quorum praecipuum eft farina, aut mollis cucurbitae meduUa cum lacle conco(ita. De farinofo pulmenti genere, quoniam apud nos quoque eft in ufu, tacendum non arbitramur , id KeJJelmayero perniciofum , & pluribus forte mortibus, quarum cauflae ignorantur, damnatum vide- ri , quod tenellus infantium ftomachus glutinofum , neque fermento edomitum farinae lentorem conficere nequeat. Opufc. fccti. 11. pag. 315. Celebris tamen Bergii diverfa eft ab hac fententia. Cum enim fumat partes nutrimento aptas fermento in fpiritum extenuari, atque in auras dilabi, quos- cumque melius pulmento , quam pane nutriri exiftimat. Schwed. Abhandl. XXXV. pag. 26. Noftrum non eft hanc 11- tem dirimere. Infantes fafciis cJrcumveniunt , componuntque in cunis. Cum jam quadrimeftres funt, eos fecum ad agrum deferunt, atque,ni cunas quoque deportaverunt, in linteo ex arbore fufpendunt. Ad quemvis vagitum accurrit mater, clamoremque deprompto e cucurbita, cujus genus quod- dam {lagenariaLinn.) in liquorum continendorum ufum ve- nit urceorum vice , modico e prunis fpiritu ( Slivovicza ) , orique infantis infufo compefcit. Scholae juventuti rufticae R pri- ^ ( 130 ) ^ prlmum anno 1758 Kutjevcc aperiri coepere, nec multo poft aliis in locis , & Tunt jam non pauci , qui fcribere non minus, quam legere noverint, eaque condidicerint , quae fimplicitati rufticae conveniant. Lufus genti proprii pauci funt. Juvenes aut foli tror chum fiageliis ante fe agunt , aut plures in duas adverfas vel- ut acies diftributi orbem ligneum baculis in diverfa propel- lunt. Quaecumque acies orbem , & cum eo adverfam partem ante fe agit , vi6loriam retulit. Viris lolenne eft lapidem ad metam Jacerej quo in exercitationis genere eo vires confir- mantur , ut qui a lapide coeperit , in laxo definat. Inftrumenta mufica fere non alia , quam hafc duo: utriculus folo fub brachiis prefTu tibiam animans, & lyra qua- ternis , vel fenis chordis vocalis. Modulatio triftis potius pla- cet , quam Iseta } choreae graves , & placidje , quas non raro absqueillo inftrumentorum illicio ad folos prseeuntis cujufpiam cantus inftituunt. Res vcterum fuorum regum, ducumque prseclare geftas canere amant, easque carminis, & rhytmi legibus implicatas habent. Morborum in plebe non magna varie^^as. Adulta sefta- te febribus, menfibus Augufto »5: Januario dyfentcria, De- cembri & Januario pleuritide , Februario deniquc & Martio n.alignis febribus tentantur. Eorum morborum cauflas, quam- quam iSt C 131 ) ^ quam fatis in aperto efTe videantur , noftrse difquifitioni con- cedere non audemus. Medicamenta , quorum apud plebem ufus efl: , haec ferc refcire potuimus. In febribus pracipua ii- lis e(h gentiana centaurea^ cu)us flores, foiiaque, quanta tri- bus digitis compIe£ti pofllint , modice obtrita lenifllmo fuper igne cum aqua coquunt. ta , (i a jejuno bibatur , & ftoma- chum confirmare, & febres depellere fertur. Sed his curan- dis etiam radicem plantaginis aqua coftam adhibent. Ejusdem plantaginis femen dyfenteriam curat, cui etiam medentur fe- minibus verbafci hlattaria: ovis cum butyro incodtis. Adver- fus hydropem remedium eft aqua , cum qua baccas juniperi concoqui patiuntur. Eam ad ufus fervant. Quandocumque dein aeger fitim levare deliderat , ex aqua hac ad poculum transfundunt , & prius , quam porrigunt , fuccum e radice hryonice recente radula comminutoe exprimunt, eumque po- tui inftillant. Cum hac alteram etiam curationem adhibere non negligunt : faponem Venetum in fpiritu vini colliquefce- re finunt , eoque , quafi unguento , plantas pedum aegri fae- pe perlinunt. Adverfus fplenis tumores potus la6lis , cui fal- viam incoquunt, falubris habetur. Vulnera fanant foliis plantaginif anguJiifoHa fuperim- pofitis , curantque , ut vetera, & ficca folia novis recentibus- que permutentur eousque , dum plaga cicatricem ducat. Si R 2r vulnus ^ C i3i ) ^ vulnus jufto plus manans arteriam laefam efle indicet , primum obtritis achilleoe miUefolii , tum plantaginis foliis obtegunt , quoad coalefcat. Si quod membrum fervefafto quocumque liquore perfufum fit , bulbum allii cepcs in lamellas fecant , easque , qua noxa pertinet , adplicant, & linteo obligant. Alii ova co- quunt , ut indurentur. Ea deinde , detrailo putamine , mi- dutim concifa , & in igne frixa linteolo obvolvunt , compri- muntque, ut liquorem , quem oleum ovi adpellant , red- dant i qui recenti butyro temperatus pro unguento eft , quod laefis partibus , detra£l-a prius cuticula , fub qua inanitas fafta eft , adhibent. Si qua parte mcmbrum quodvis aduftum eft, eo primum lineam fpiritu vini madentem laciniam adpli- cant , quoad cutis inflata rumpaturj tum butyro e bubulo la6le coadto ungunt, confperguntque pulvere, in quem car- bones tiliae obtriverunt. Cancri curandi haec a quibusdam tenetur ratio : prl- mum erinaceum , deinde talpam quoque in ignem injiciunt , ut vivi crementur. Extrafta e rogo cadavera in pulverem conterunt , amborumque cineres in unum commifcent , ut pariter fint in ufu. Cumprimum cancri indicia adparent, vul- nus bubulo felle mane & vefpere perfunditur , & dein repofi- to in id animalium cinere confpergitur, impofitoque quocum- que ^ ( 133 ) 2^ que folio obligatur. Si pertinax malum medicinam hanc re- ipuat, beccabungam cum aqua ebullire finunt ; tum vas ab igne remotum cancerato membro fubjiciunt ita , ut vulnus vapore aquoe inhaletur. Cum deinde aqua jam intepefcit, ea vulnus lavatur. Curatio haec eousque iteratur , quoad nuUum ferpentis mali veftigium fuperiit. Poftea emplaftro vulnus illi- nunt. Id confit ex aequis veteris lardi, & recentis febi parti- bus leni igne liquatis , addita modica cerse flavae , & minore adhuc thuris , & colophoniae quantitate. Jam de rei agrariae adminiftratione pauca dicemus. Agros non finguli fingulos , fed univerfos claudunt , atque feu a pagis , feu a viis publicis , feu a pafcuis , filvisque , & a vicina quavis pofTefiione fepibus difcriminant , ne poflit pecus in eos evagari. Sepes non alias habent , quam ftrufli- les in tanta filvarum multitudine materia ad eas ubivis obvia. Ufitatifiima in agris feges , in fuperiore quidem provincioe tra- 6tu panici miliacei , in inferiore Zecs mayr eft. Agrum Zea confitum plerumque feminibus holci forghi marginant , ut , quoniam bubulum pecusejus folia prseillis Zeae faftidit, a fatis abftineatur. Ceterum holcum in pabulum equorum educant. Frumenta ruftici fere lautitiis tantum , pofleflionum domini quseftui ferunt. Eorum non alia genera funt in cultura, quam quae noftris etiam arvis funt indigena , praeter aeftiva R 3 gene- ^ ( 134 ) ^ genera, quorum in Sclavonia frequentior, quam apud nos , eft fatio. Solum arabile in univerfum eft argiila humo tempe- rata plerumque cinereo , nonnumquam flavefcente colore , non tenax , & dura , fed foluta , atque ad colendum maxime idonea, cujus apud peritos agricolas laus foecunditatis maxi- ma efle folet. Sed hic famse fuae non refpondet. Neque enim triticum, nifi cum quinto, aut fexto, Zea vero mays non nifi cum fexagefimo redit j five quod femina fpifle ja6ta in inanes exfiliunt fpicas, five quod inutiles fatis internat^ her- hse , quas vellere cura non eft , fuccos terrse ad fe evocent , ,five , quod confenefcens , & perpetuo conta6la vomere terra ftercoratione non adjuvetur. Indubium eft, in ea, quam te- neri vidimus , rei ruftic^ adminiftratione graviter peccari , quod pro modo arvorum pauca libi parant , & tuentur ar- menta , nihilque ex iis in chorte habent , quod iade in agros exportetur. Stercorationi fuppleri exiftimant five ceflatione terrie in binos etiam annos produilae, five paleis a tritura re- fiduis, eoque quod a jumentis in mefi^m inadtis deciditj propter quod eam ipfo in agro exterunt. Qui oves tuen- tur,cratibus in agro cohortes faciunt, ut pecudum ftercus intraeas remaneat. Non diffitemur, in ea, quae nunc eft, agricolationis ordinatione majorem pecorum numerum fufti- .neri non.pofle, quod extenfio pratorum modo agrorum non refpon- ^ ( ^3? ) ^ refpondeat, peneque locus non fuperfit, qul graminibus uti- liter difponi polTit. Sed hoec dcfidis plerumque, aut ignari coloni incufatio potius, quam excufatio effe (blet, qui malit pecori potius (ponte nata pabula e prato petere , quam ea in agro parare. Agros , quantumvis ficcifilmos , in anguftas liras dif^ ponunt , non alia ratione , quam quod eam agri formam ubertati frugum plurimum conducere arbitrantur. In femen- te facienda eum fcrvant ordinem, ut triticum hibernum in verva6to , in rcftibili agro primum Zeam mays ferant , & , fi vires agri ferant , tertiam adhuc aeftivi cujusdam frumenti fegetem eidem agro imperent j fin minus , poft binas meflTes requietum patiuntur. Zeae mays duo funt genera , folo gra- norum colore albo , & flavo diverla ; melius , quod flavum eft. Utrique fungi quoddam genus , ad lycoperdon pertinens, tnfeftum eft, tenellae ejus fpicce innafcendo, eamque penitus enecando , quem frequentiflime fubnafci ajunt , fi idem ager repetita Zeae femente frequentetur. Semina Zeae in fuperio- re provmciae tradlu manibus plerumque sequa diftantia depb- nunt } in inferiore frumentorum inftar jaciunt , cumque de- inde jam aliquot foliorum fuerint , quascumque fpifTe fibi ad- natas vident plantas, intervellunt , ut, quae reliclas funt, ju- ftam laxitatem habcantj quo etiam tempore farculis humum movent. ^ { 136 ) ^ movent, motamque ad culmum exaltant. Herbarum inuti- lium fatis internafcentium eadem, quje ubivis, varietasj in quibus & ervum tetrafpermum , & viciam pijtformem , & lathy- rum hirjutum reperimus. Sed non alia majorem dat noxam, quam hromus fecalinus , quem inter fegetes culmis , fpicis- que ita eluxuriatum vidimus , quafi fi agricola ejus femina pariter cum tritico fparfiflet. Infeftum id gramen a latis ar- ceri pofle exiftimamus, fi primum cura fit, ut purum, atque ab alienis granis emundatum femen terrae mandetur j deinde reftibilis poft frumentorum mefl^em ager ejus naturae plantis conferatur, quoe aflidua runcatione, & frequente terrae inter femina commotione opus habent , ne quae fubnatae funt ini- micae herbse, poflint tempore convalefcere. In metendo fecula utuntur. MeflTem cum primum opportunis folibus perufta inaruit , in area iplb in agro per- mundata inaftis jumentis exterunt , nullo baculorum ad tri- turam ufu , praeterquam in fecalina fegete ftramentorum gra- tia , quoe mapalibus tegendis cuftodiunt, Soli tantum 2eae mays mefll , velut uberiori , teftum parant. Ei condendse granaria Hgnea plerumque viminibus texta columnis fufpen- dunt, ut perflari undique atque etiam a fundo poflint. Fru- mentorum grana in arcis ligneis a terra exaltatis recondunt. Molituram ruftici ipfi adminiftrant , plurimis ad eam molis excita- ^ C 137 ) i^ excltatis , qmrum eft fimplicidima ftruSlura , fimilitudo vero eade.m cum iila , quam Belidor Archit. Hydr. §. 666. defcripfit , & nuper Cel. PaUas apud Bafchkiros reperit. Itin. 11. p. 45. Rei pecuariae nulla (eu fcientia, feu cura. Boves, nifi operarios, non habentj faginariis pabulum providcre nefciunt. Vaccas tuentur fere foiius la£tis gratia } nam id neque in bu- tyrum cogunt , neque in cafeum premunt. Ovilli pecoris propter opacum , & filvofum regionis ingenium tutela pene nuUa , proeterquam in fuperiore provinciae tra6lu pluribus lo- cis aperto, in quem Exceli D. Comes Jankavich a Daruvdr ovium greges traduxit. Idem armentorum quoque tutelam primus adgredi inftituit , amplo ad eam faginario «dificato. Caprlnum pecus, cui rupes & filvae ad pabulandum cordi, majore numero fequuntur. Sola fere paftio eft fiiilli generis , glandariis filvis ad eam maxime opportunis, quae, fi fruclum perferant , autumno , hiemeque numerofifiimos fuum greges commode alunt. Nec glandibus folum , fed refoflls etiam pte- ridis aquilina radicibus fiies pinguitudine crefcunt, l\ modo perpetua iis aqu* fit poteftas ; nam fi fitiant , in maxima etiam pabuli ubertate non proficiunt. Glans fagea, prius quam illi adfuefcitur, fues temulentos , iardum autem minus fir- mum facitj fed id , fi fui a paftu reduci grana Zeae mays prae- beantur , brevi poft tempore coagulatur. Equorum Sclavoni- S corum ^ ( 138 ) r^ corum cum hungaris cognatum efle genus videtur, aequa in utrisque curfus celeritate , tolerantiaque } fed ingenio difpari , quod , cum noftri facile manfuefcunt , cum illorum feritate perpetuo collu6landum fit. Vehiculorum forma a noftris in eo diverfa eft, quod rotas adeo vicinas adneftunt, ut pofterio- res a primis fere nuUo intervallo abfint } quse res & capacitati vehiculi multura detrahit , & machinam in motu minus fide- lem reddit. Yillaticae paftionis proventus pene nullus eft. In fupe- rlore tamen provinciae traiStu meleagridum gallopavonum gre- ges pafcunt , quos in vicinam Croatiam ante fe agunt. Exa- mina apum in alvearibus plerumque vimine textis non infre- quenter coUecla habent, Mirum autem eos apum domicilialn filvis non perveftigare , neque cavatis de induftria arboribus fedes examinibus parare , ut uberrima fine labore mellis vin- demia obveniat. Id ferae culturae genus in Ruflia , & Polonia, Germaniaeque quibusdam locis ufurpatum filvofiflimae huic re- gioni maxime convenire videtur , nec dubium , quin e fpon- taneo hoc mellificio plurimum nummorum contrahi poflet. Bombycum educatio, etfi huic regioni pene adhuc novitia, eo proceflit, ut hoc anno 2367 floreni pro folliculis non ficcatis in Pofeganam provinciam redierint. Earum curam ruftici a prima feminum animatione usque ad animalculorum ematu- ^ C 139 ) ^ ematurationem fuis in mapalibus profequuntur j cum dein- de folliculos jam fecerint , fatisque conftiterit , maturos jam efle , eos protinus carpunt , inviolatosque ad rei fericese admi- niftratores deferunt , atque aere commutant. Ab expertae fidei viro didlcimus, plurimum ad fplendorem ferici adjici, C\j cum fila folliculis detrahuntur, quoties nova iis aqua adfunditur, toties quanta volam implere poIRmt , lini femina in calidam injiciantur. Sed id in iis, quorum capiilamentum candidum , minime faciendum eft, ne color ofFufcetur. Nec minus ad ri- gorem filorum confert , feptem , o6love guttas aquaj fanda- racha gummatas lebeti inftillare , quoties vetus balneum novo permutatur. In nicotianae cultu nihil a more peritiflimorum culto- rum difcedunt j fed is paucorum eft, & fere eorum folum , quibus campeftris provinciae plaga obtigit. Plurium , imo uni- verforum per omnem Sclavoniam colonorum cura verlatur in educanda, multiplicandaque pruno domeftica, quoniam ex ea etfi non uberior, gratior tamen illis vindemia, quam e vi- tibus, provenit. IUi folum argillofum orienti, aut meridiano foli fubjeilum aptidimum habetur. In novis pomariis, in or- dinem arbufculis pofitis , primis annis ante , quam radices longius procedere poffint , Zeam mays interftrunt , ut , quo- niam terra inter plantas foflionibus frequentari debet, ftirpes S z melius ^ C uo ) ^ meliu