ivi^ "•

/C7'

70,-^5.3

q

R{

ip uuuuafb lausiuui [>y iju4t'U5dsi(j uuuois lap aqi

Ri

8S'P -'W s

06'0 vzzayBunj ■

.0^«.f nzzdjjY • • • (

KI

sigHaagHSBsgrosigSHsgg^ssapsgsspsaHSH^^t^gsgggsafflgigsH^sgaffiffiH^^SHsgsgsgK^

€-0-

OL.\

lw^<

no.^x^

JANi DVBRAVII
E p i s c 0 p 1 Olomfcensis

D E P I S C I, N I S

Accedunt cjufdem arguitienti

cx vetcrum jrecentiorumque fcriptorum

Jibris excerpta.

Omma He hm.Conring 1 1 cura iterum editd^t

iS ab innumeris mendis purgatcu >

cum priefationibus»

H E L M E STAD I 1

Typis & fumptibus Henni ngi M u l l e r i

AcademiaeTuliae Typographi.

Cl 0 10 C LXK L

Cum ^riviUgiis pr^€tuis%

SVMUA ^RjrJLnClORVM^

CAiitum cftinterregni temporc Privilcgiis Sereniffimorunl Va'^
tentisfimorumque S.R. J.Vicariorum, ne quis unquam libros-
Hermanni Gonringij cura fcriptos vel cditos, cira tjus hercdum-
quc coRfcnAim, intra limites Vicariatuum ;npriniat, aut alibi im-'
preflos divcndat: pan^ delinquencibus di(5ta amisfionis omnium^
cjufmodi librorum ik folutionis deccm marcarum aun. J-rout la-
siu» definitur ipfis PriYikgiorum tabulis.

ILLFST^ISSIMO COMlTl
JC DOMino

DN. FRIDERICO

COMITI IN ALEFELD ET RIXINGEN
U BARONI IN MAERSBVRG -^.,,

HEREDITARIO DOMINO GR A^^ENSTEiNH
VTRIVSQYE SEHEGARDI^- ET WlLTNVSStl

E XT ^ ^ ^
S.R.M. DANI^ ET NO%WEClJB'-^

SVMMJE FIDVCIJE SANCTISSIMO *i T REGIMINI^
ET REGiONVM OMNIVM CONSILIARIO, 'i

VICARIO REG^WI DVCATVVM SLES^^ICI

ET HOLSATl^E nmrftmml

OyBERNATORI ET PR^FECTO STEINBVRQI;! ;k
AVSRALIS DITHMARSI^
£T JLANGEIANPI^

ncf

uM.

felieia quaequc precatuf
Herman. Con r in cjy s'/' ''■''^^

v/ "Li; y;\Ci..

Wz

pLirabilcm cmdlitionem iftud, quod xn illa Biblio-

checa quam pnmus Aiinius Pollio publicavit, unius

illius Marci viventis imago fuerit collocata. Quum

idem porroCn. Pompeius m fecundo Confulatu Hi-

ipanias fibidccerni voluiilct, eafque per triennium

abfens ipfe ac prasiidens Vrbi per Legatos admini-

flraret , tertium Legatoruni Marcum hunc Varro-

nem conftituit, & Pro-quasftoria adhoc dignitate or-

navit. Superant hodieque denarii , poteftate ifta

Pro-quaeft6ria, cujus pr^ter alia argenti fignandi in

provinciis curafuit,aVarrone illa tcmpeftate cu(i:

quorum imaginem cgregie inter Terentianos Ful-

vius Uriinus V.C. exhibuit, filso tamen quantum

Videtur Jovis Terminalis caput eile arbitratus quod

cftQuirini iive Romuli. Quos honoresgeflerit,

quove in republica officio fuerit fundtus L. lunius

ModeratusCoIumeila,cquidem diccre non habeo,

Romanum tamen fuiile civem nec infimi ordinis,

certum eft. Ipfe M. Columellam patruum fuum

lllttftru agricoU 5c llluftribu^ diftiplinis eruditi . ihiu

lo dignari aufus, fatis utique oftendit , etiam fefc

fupra vulgus multum eminuiile. Quantus autem

bello paceque fuit C.Plinius! Militavit ille juvenis

in Germania; caftrenfi contubcrnio Titi poft Au-

gufti

gulli ufus, &c pr^efcdus olx, procufa vit In Hifpa-
nia, Romasofficiis maximis fundus ell, floruitquc
amicitia Vcipafiani & Titi Csefarum , familianter
adeOjUtante lucem ad Vefpafianum Impcratorem
inde ad demandatum fibi officiumire fucritfolitus.
Conftantinus pra^terea Porphyrogencta univerfum
Orientale Imperium, non paeis duntaxat artibus fecf
armis etiam, annos ipfos novcm ac quadraginta , ra-
ra felicitate gubernavit, Non ad illud quidem fa-
ftigium pervenit Petrus Crefcentienfis: nobili tamen
natusdomo,Bononiae,quo tcmpore nondumPon^
tificiis urbs illa ampliffima habenis agebatur, Sc-
natoria funcfluseft dignitate, civilibuspoft coortis
diftidiis^indc quidem cum urbis primoribus nonnul-
lis difccffit, ahbi tamen per Italiam obivit legationes
quammultas reipublica? caufsa, & gravia negocia
geffit:^ feptuagenario demum major quietem m a-
gro fuo excolendo inveniens. De fuo illo exilia
vcrba faciens eximius f.nex ait : annis irfgmtd di-
^erfAS per provinci/its cnm earurn reSlonbm ctrcui^vi i
fubjeSts Ubenter jufitciam trtbuens^re&ortbmjideld
fonjilium, ^ ci^vttates in fuo jure ac flatu pro poff^
tonfervans. Conradus poftrcmoHcresbachiuseum
h\ avito caftro Hcresbachio fit natus,fanguin€ uti-

CJUC

qac fuk noblKs. Rcxit vcro Sc juventutcm Ducis
fuliaci Cliviae &Montium,ac quamvisruridegcns
aconiiliis tamenreipublicaeDuci fuo iiiit, idq^inar-
duis quibufvis imo & forenfibus nego ti js , iimulq3 il-
luftribus legationibus fxpenumero eft perfuncftus.
Saltimitaque tantorum virorum icripta nonnulla,
tuo , Illuftrilfime Comes ^ nomini ofFerens, non pec-
co in illam qua cmines Comitivam dignitatem ,
nec quidquam committo indecens. Fuerunt vero
n^agna^in republica audloritatis etiam alij in uni-
verfLimomnes, qui ex veteri i^vo iive de Oecono-
mica five feorfim de Ruftica difciplina nobis monu-
menta fiia tranfiniferunt. Qui enim omnium illo-
rum aetate eft primus Xenophon, praecipua utique
fuit nobilitate Athenienfis,& non in patria duntaxat
urbe pacis bellique negotiis maximis fuit admo-
tus , fed foris etiam in Perfia tanta virtute & pru-
dentia militari Graecum exercitum duxic, ut expe-
ditionis illius hiftoriam etiamnum rerum illarurn
intelligentes magnalegant cum admiratione. II-
lum porro Xenophontis Oeconomicum nondubi-
tavitLatine vertere M.TuIliusCicero-.queminRo-
mana republicaadhuc Iibera, h.e. non ferviente Cx-
faribus,ConfuIari fundlum cfle dignitate & Sena-

torem

forem cgliTc prlmi or dinis,nemo IgnoiiZt Ariflo-

telcs cujus Oeconomica itidem fuperant, a rcpub-

lica quidem abftinuit manus , gerenda^ tamen fuit

utiquc fi quis alius Jonge peritiliimus : natus fami-

lia nobiliffima, & amicitia cummagnorumRegum

Philippi atque Alexaiidri , tum Antipatri variorum-

que magnatumMacedonum pariter &aliorumho-

noiatus. Sinc exemplo prseterea fuit in pacis pa-

citer ac belli negotiis expediendis , is qui omnium

primus RemRullicam eloqui Latine inftituit , fu-

perftite etiamnum quamvisperquamlacero libel-

lo, M. Cato Ccnfbiius. Quoniam denique Palladi-

us Rutilius Taurus i^milianus jam tum fua aetatc

iVirIIIuftrisaudivit,nonpotuit illc nonfuiifevelPa-

tricius vel Conful Romanus, vel Pra'fe<5lus Pr^to-

lio,velMagifter militum aut officiorum,veIQuae-

ftor,vclPrcepofitus cubiculiCsefarij, velComes aut

largitionum aut rerum privatarum, aut domeftico-

rum : quippc qui foli ex more illius temporis Viri

Uluftres funt cognominati. Quod fi is fuerit qui Ru-

tilius Claudius Numatianus vulgo , fide tamcn unius

duntaxat mendoft manufcripti libri Itinerarii,nun-

cupatur,quod veronon eft abfimiIe:floruerirCon-

fulari dignitatc, Pr^fe<5lus fuerit Vrbis Tribunus

)•( K ^^

militum&Pr^fedus Pmorio: omnibus cnimillij
Itinerarij auftor dignitatibus fuit Illudris. Qui car.
mine Latino Georgica princeps expolivit Virgilius
Maro , ipfemet quidem nullo in publico honore vi-
xit5 debetur tamen illudopus aufpiciis Ma^cenatis,
qui utique atavis fuit Regibus editus, primarius jux-
ta Agrippam conliliorum Augufti Cseiaris omnium
moderator, qualem noftra aetas primum mini-
ftrum ftatus diceret. Poflum & alios quammul-
tos laudare Ruftic^ & Occonomica^: rei fcripto-
res fama duntaxatfui nominis iupcrftites, fumm^e
autem olim in republica exiftimationis &: optmic
meritos. Plinius diierte : De€ulti4ra.agriprAcipe'
re Principale fuit ^ apud exteros. Stc^mdem Qf
Rezes fecerej Htero Philometor Attaltui Archelau^:
(ffduces Xenofhon Gf Pcenm etiam C^JjfT^go. Hic
cftiIIeMago,quiprincipe ifthac Carthaginis domo
liatus eft , quae Hannones Amilcares Aidrubales &
Annibales dedit, ac proinde etiam ipiemet inter
Poenos {lios magnis floruit honoribus. Ea vero ille
induftria & prudcntia artem oninem agricolandi
hbrisduodetrigintaPunicedocuit, ut capiaCartha-
^mcmemoraMia illa 'volumina (ita loquitur Co-
lumella^Magonem rujlicationk ^arcntem appel-

iaiis)

lans) iK SenatmconfuUo in Ldtinuyn feYmonem con-
^erfajint, poltmemerintaDionyfio VticenfeGra-
ce Ycm viginti libris & SextilioPr^tori mitti:(qu2e
perperani a nonnullis credunrur ea efle cp.x Con-
ftanrinus Porphyrogeneta Imperatoredidit) ut hu-
jus operisEpitome infex libros a Diophane Bithy-
no in Dejotari Regis gratiam contrahi. Quod fi
porro ad illos qui reipfa cxercuerint univerfam hanc
artem,&: tamen inomni rcrumpublicarum genere
maximis fuerint funcfli dignitatibus attendamus3
utique longe plurimi exomni a^vo, cumprimis pri-
fco^poiTunt adduci^qui fua vivendiratione pridem
demonftraverunt, neutiquam illas curas Politico
homine autrempublicam gerente effe indignas.
Nondiffiteorequidem,Germanicas gentes olima-
gro colendo non multum,rapto latrociniis & bel-
lopotiflimum fuiffe deditas: pigrum fcil. ^ iners
vijumfudore acquirere quod poj^is fanguineparare,
cumquoticns bella non inirent ipfi fomno cibo-
quehebefcerent:(utinamin quammultis non idem
ctiamnum effet animus!)apudRomanos autem u-
niverfos,quotemporc moribusac viris antiquisres
illomm fibi conftabant,&: antccellebant ipfiomni-
tjusctiamhucufque ab orbe condito fortiffimis at-

):( ):( 2 q^C

que prudentiffimis populLs, iHque fu^rum remm 11-
bcre & non ex aliquo dominantium arbitno lata-
gentes, longe diverfa & prudentior fuit vivendi ra-
tio. Quemenim illitum bonum n^irum autcivem,
illum laudabunt bonum agricolam bonumque colo^
num , amplifiimc ita illum landari exiftimantcs^ ip-
fbmet Catohc Cenforio tefte. Non jinc caujfa, ait
M. Varro, ynajorcs noflri cx urbc inagros rcdigebant
■ci^ves fuos:quod ^ tn pace a ruflicps Romanps alc-
bantur^ gf in bello ab his tuebantur. Ejufdem verba
fant: l/iri magni noflri majores,pr^onebant rufli"
cosRomanos urbanis* ^mmn ita diviferunt^ ut no*
nii modo dicbu^ mbanm res ufurparcnt, reliquis f&m
ftemut rura colerent: Sancillis temporibmab arai
irisQf rafhis Sendtores Confules ©^ T>iBatores Ro-
'Tnani accerfiti funt : quod Cicero loquitur. Nota
funt Romanarum rerum peritis magna illa nomina]
Manlii Curij Dentati, Attilij Calatini, L. Quinti Cin-
cinnati , Marci Attilij Reguli , Serrani aliorumque.
/ Jufto longior hic efTem fi , (\nx de ruftica i!la \ct^-
rumRomanorum vita Pliniusetiam libri duodevi-
cefimi tertio rantum capitedifferuit, adferrem ia
medium. Non diffimulabo tamen,cofdem i?ow^-
ms patresfamiliasy (Varroni5 iterum verbis utar)

. poftca

poft^a inira mimsfere cdrrepfffe, retiBUfatcd ^
dratro,^ manmmovere malutlfeintheatroacctrco
quam infegetiI?HS ©' mnetk: eftautempariternon
ignotum villos iftliac nova mere iirbana & defide
vita dominatui fac5los oportunos, tandemque in fae-
vumillud Ca^farum imperium re^^idifte. Inftitue-
runt autem &: aliae fortiflimse prudentiflim^que
gentes olim ad prifcum illum Romanum morem
civitates fuas, & pace belloque juxtim iSoruerunt.^
Quinimonec hodie talesomninodefunt,quamvis
fint pauciores5 magno fuo malo. Quod autem omni
libertatem amanti reipublicaeprolit,civiumquam-
plurimos agro colendo operam impendere , quan-
doquidem fapientilllmis quibufque legislatori-
bus,quodque maximum, IpfimetHebrseorum rei-
ipublicse fummo coriditoriOptimo Maximo Deo*
nec non civilis difciplinas potiflimis eft magiftris
iprobatum? indecens forte fuerit^praeter Romanos
populum alium in teftimonium hic adducere, illi
liakem rei quam nunc ago dcfendenda^ : ncutiquai:pi
fc. iofra Tuam Illuftriflime Comcs dignitateni y
multominusmeum citra officitim eftceorum cir--
Ca qux libelli abs ipccditi verfantur curationerii.
-Ett vj?rQ;r)Qn equidcm hoc volo^r ipfmsmetK-rum puf

bllcarumfcdricis fcientia:*, aut fcmpublrcam regen*
tium muneris propii] eiii, vel agrum vcl li quid eft
cjus reial/ud colcre,aut rem domefticam probe ex-
^rcere^tantUiiihocpeiilui^m cpto,ne quidemta-
lcquid r<eaf4c aof^rc hominem dedccercreipublicae
gerendi^e velfluciio&ni vcl do(5lorem, miilto minus
In e/Uihiodi arj^umenti fcriptis nonnihil occupari.
Eft autcm non iliud duntaxat ventati conftntane-
um , fed zdhoc longe eft veriflimuirj : haud poffc
omnia rcipublicie alicujus recire adminiftrari e-
jufmodi negodis ignoratis , adeoque h^dcnus fal-
timTeJlluftri*lImeComes,qui&Regiis & propri-
is fubditis pluiimis impeias , omnino deccre hujus
fimiliiquc argumcnti libellos habere in prctio^ ut
& Philoibphnm civilcm profcfti eos commendare.
Qualecunque (cil. fuerit rcipublicac genus, live ad
communem populi fiveadimperantiumutilitatem
primo atq; |>er fcfc compolitum, hoc in univerfum
omnibus convenit, nihil negligere,undc aut vita^ aut
magnarum quoque rcrum gerendarum aliquod
fublidium poffit comparari. Ea fane propterno-
ftra ctiam hac tempeftate prudentiflimi quique re-
rumpublicarum nonnuUarum re(5tores, in talibus
liibdes diefque verfantur, hoc indefelfQ ^gunt ftu-

diq.

dio : nc fcilicct cfcfit Cux cuiquc rcipublicac civiljs
fcliciratisfciJrini oivTcipKaa yimo u: fuperet quoque-
in niagnorum expcdiundorum nervum abundan-
tia. Quod non idcm & reliquiagant , impcritiae
aut focordi^ (h quod res eft licet profari) argu-
mentum ert : quantumvis celfo loco pofiti iUi cre-
dant 6c ab aiijs credi velint kCc fapientiflimos In*
ter a! ias autem tol; xFI^^'^'^^^^ '^"^ facultatum quae-
rendarum artcs maximc necc/Iaria vits:, etfi non
femper qu.Tftuo{ij(Iima , eft ruftica difciplinas fivc
qua terra coIitur,five qua aluntur pecora,five dc-
niqueiila quas villaticis paftionibus vacat. Idcoque
prudentiseft reij^ublica^r redoris, bonis lcgibus prae-
miis item & p(xnis id Ibenuo agere^uti illa quam uti-
liflime exerceatur : utque in idcivibus in promptu
fint commodatalium praxepta.Qua in re exemplo
pr^ivit SenatusRomanuscwmconditis pra^claris le-
gibus & Cenforia fcvcritatc etiam liuc flcxa (nam
sgrum male colere Cenforium p^obrmn^ ait Plini-
us ) tum Magonis opere ruftico ex Punica in La-
tinam Linguam vcrti juftb. Paulo ante id verbis
Columdloe indicavimus : pretium videtur autem
opcrae futurum,idem nunc & verbis Plinii referrc»
^j^agoni qm(iem,mqait ille, Untum honorem Jtf-

hMmmJierhahuHCanhagirte capta^ ui cumregulis
^AfrtcA bibliothccas donarct, untm ejm duotriginta
^olmnina cenfcrct in Latinam liguam tramferen*
da , fcritkque lingu^ PunicA dandum negocium^,
Coeterum ruris colendi euram non alienam cfTe
oportere a reipublicseredtoribusjadmiferitquisdc'
nique etiam imperitior fortaffis5 reiautem pifcina-
riae & pifcationum diverfam admodum cfle ratio-
ficm,e6que nec illa quae hadlcnus attulimus excu-
fendo,hoslibeIIos edendi TibiquellluftriflimeCo'
mes ofFcrendi, inftituto meo,quidquam facere,
idem dixerit. Nec enim ullam eile neceftitateiri
quae pifcinarun:! pifcationumque civilem curam
cxigat,nec illum hincqualis cxruftica re accipitur,
euaeftum pofle exQ^e6feari fivc privatim five publi-
ce. Vcrum ita qui io^wiwxnt nx illi graviterfallun-
tur3& mirabor equidem,nifi Tu JllufliiflimeComes,
qua polles prudentia, illos ridcas. Qupd fane cau^
fantur de necqfl[itatc,nihiIieft.Neccnim,quidnam
dnKm ad vitamhominis, fed quid \d civiliter feli^
Gcm vitam fit ncceflarium , eft attendendum. Felix
autem civilis hominum focietas multa exigit,non ex
vcroduntaxat fedopinione &c confiietudine etiam
faltimpkrorijmcjueieorum pr^fettim,quiin fama

funt

fiint melioris cultus. jfam vcfo vix pccuariae,qu^
citra controverfiam rufticae pars , major ad civi-
lemfelicitatem nece/fitas cft quam pifi:ium: fifane
& horum vel fiippetat vel queat parari jufta abun-
dantia. Fruftumautcm five qua^ftumfi fpedemus,
anteomnia ratum cflTe oportet,pretia rerum ex in-
digcntia quidem vim accipere , ipfam autcm indi-
gentiam fepenumero hominumfalfisetiam&ini-
quis cupiditatibus aeftimaii ]am vero cx agri
& pccuari^ rei cukura folct quidem plerum-
que lautus accipi fru(5tus : interdum tamen ea eft
vilitas terra nafccntium pccudumque, uti nullum
fermcopera^fit velimpeniarum praemium. id quod
illaqua^ hodie paftiiii inGermania eftruris proven-
tuum ratio, nimium quantum atteftatur. Quid ?
quod jam tumM.Varronis aevOjinRoma^Urbi vi-
cinis agris , vill^ nonnulk paftionum fuarum lu-
cro longe iupaarint fundos integros centenorum
aliquotjugerum: excandcfacicntenimirum macel-
li annonam immenfe & opulentiftim^ Urbis ma-
gna luxuria. Non quidem fortaflis hodie idem ex
villaticis paftionibus(ut qu^ nunc haud inftituun-
tur ufpiam Pvomano vctere more, nec emptores
multos adeo invenerintj exfpedari poteft^ quan-

nim tamen ^t^ ipfis funclis jfmdum ferrefint icfo«
licae.fi inproximo lint populofa & divitiarum ple-
na oppida,qualiaHolfati2e veftr^, Illuftnliime Co«
mcs^Hamburgum funt & Lybeca, minime omni-
umTe pr^eterit. Ut ad pifces noftros veniamus 8c
pifcinas: ejufdem quem fepcjan? memoravi Var-
ronis tempeftate, erant quidem dulcium aquarum
pifcina: ■plebeJA duntaxat bcfine fruBu , mantimA
mtem Nobilium^ quibm Neptmm ut aquam {tc Gf
p[ces mimjirabat, magis adoculospcrtinebant quam
wficam^ Qf potius marfupium domini exaniebant
^ quam replebant^^c proinde rcapfc, ut dicebantur,
amar^ erant. Veri^im illud quidem pifcinarum fa-
tum uni tum Romanae luxuriae acceptum fuit fe*
rendum, non juftse seftimationiaut refto ufui.Et ve«
rofaltim antiquiftimiRomanifblas pifcinas dulccs
habuerunt in ufti, marinas ignoraveruntifuitqucil*
lud indubic cumeorum frudu conjundumjCtii illi
iniis duntaxat fqualos ac mugilcs (qui pifccs funt
proprie marini) aluerint , & Varronis aevo nullus
rhyntonautnebulonon duxerit, utrum hispifcibm
fiagnum haberetplenum an ranhfua nihilinterejfc^^
Quantumvisetiam illo tempore dulces pifcinas fu-
crintplcbej^nec magni fiudtus^non potuerunt ta-

men

mcn m^ tum ctlam {kltlm plcbi non fuliTe commo-
do. Quod autem vili tum fuerint seftimatx, foli
luxurisedebeturrquandoquidem nempc folimarini
pifces,eorumque non nifi rari, habiti tunc fint in
dclitiis, Necenim velin medicispra^ceptis illiusae-
vi.eorum pifcium qui in folis aquis dulcibus degunt,
uUa inter cibos reperitur mentio. Fuit enim qui-
demRomxin pretio inter duos pontes inTiberi
amne captus lupus^fed illoetiamnomine pelagius
quidam dm^fo^©^ pifcis fuit appellatus, non luci-
us nofter: qualis nimirum ille eft,quicircaHilIige-
landiam & Albisoftium capitur, Wolf vulgo nmv
cupatus , atque ab Schonefeldio depi6lus. Lucius
enim nofterAufonii quoque tempore,ideft fubfiv
nem quarti Chriftiani fecuh, quan^vis Mofella il-
lum genuiflet,

nuUos menfaYum lcBm ad ufui*
Solam Percam fluviatilcm (eft enim & marinaj
etiam ipfim tamen olim illaudatam, idem Aufo-
nius liifce verfibus commendavit:

l^ec te delicm menfarum Percaftlcbo^
SolMpuniceis facilis contendere mullisy
Amnigenos inter pfces dignande marinis>

)i{ );( )t( z Ni;;»

Nam ne<j^ gujim inersifolidotj^ in corporepartes
SegmcntPS coetint,fed difjocimtur drijlk.
Scd & (al fas pifcinas non cquidem arbitror olim,
ad cxemplum Luculli Horccnfii & Hirrii , ab o-
mnibusaliis fuifle habitas.CatoutiquetutorLu*
culli,qua erat fevera virtute, pifcinas tantoperc
Lucullo adamatas tantifque cultas impenfis,
pupilli in ufum grandi aere feftertium millium
quadringcntorum venditavit: & Hirrii villam in-
tra quam modicam quadragics pifcinae vendi-
dcrunt. Cafliodorus certc,cum in monachorum
fuorum commoda marinaeaquas condiditpifci-
namjnonLuculli Horcenfii autHirriiluxuriam
fed vi tae ufu m eft lcdtatus.Non etiam cauflae quid-
quam eft,cur de pifclnisjdulcibus aut falfis,ca-
rumque ufu, Romanorum illorum yeterum ju-
dicio nitamurrquum hodie rcsipfaillorumfen-
tentias tantum non dcmcntixconvincat,pcr u-
niverfum terrarum orbem. Vbivis cnim non
pelagii foli pifces fed dulcium quoquc alumni
aquarum in vidu funt, nonnulli &: in deliciis.
\ His etiam plaeraeque ftipantur pifcin^, non in
mediterraneis duntaxat locisfedmaritimis. Ad-
hoc ipfi maris accoLx quamplurimicyprinum,

auc

aut lucjum,autpercam,aut tro(fV3m,aut cobi-

tidem, cx dulci petitum aqua, non dubitant cum

maiinorum optimiscontendere^quidam&pra:*

ferrc. Nec falubriumpcritiflimiquique exMe-

dicorum familia asftimatores, non idem fenti*

unt. Cum porro quidam pifces in falfis nati

aquisetiam dukes ferantjmo in iisglifcant^li-.

cct utique, ficubi commoditas fcrat loci, etiam id

generis pifcibus ftagna & pifcinas dulcium a-

quarum inftruere. Id quod a Romanis in Italia)

quam utrinque Tyrrhenum & Adriaticumma-

re alluit, olim quoquc effc fa<5lum, prius quani

lautitia^locupletum ipfa maria in pifcium rece>

ptacula feciffentclaudi,exCoIumeIIa novimus*

Namque non pifcinas tantum fuas mugilibus

ac fcaris, fed quos natura ctiam fecerat lacus con<

vcdtis marinis feminibus rcpIeviiTe: indc Vcli-

num, indc Sabarinum,indeVulfmenfem&Ci-

minum, lupos auratafque procreaffe, ac fi qua

fintaliapifcium gcneradulcis undse tolerantiat

praeclarc ab illoeft proditum* Non eft, fatcor,

ctiamnum illud multo in ufu,nequc commo-

de in mediterrancis ubi mare cft remotum poteft

ficri; alicubi tamen lacus & pifcinae aquarum

jOiyCs dulci-

dulciumlnidfuntapti/fim^. Quantumvis pofro
Lucullianse pifcinse nulli fru(5tui ftd oncri fuc-
rint5 nihil vctattamcn,falfas pararc pifcinasuti-
litatc dulciffimas. Ncg cnim ncceffum cft in
id alta iittora aut montes pcrfodere, quod fa*
fl:um atogatoXcrxcrhoc cninifucrit cuminvi-
ta lu(5tari natura^ fed claudiqueuntin illosufus
modicc flcxuofi maris finus> nifi prohibeat vcl
aquarum profunditas, vel cxcurrentium laterum
nimiadiftantia. Jam vero quantus jam tura>in
hac noftra praefertim Germania , (ha:c cnim fortc
prse aliis quaramultis regionibus ca partc eft di-
vcsj capitur quaeftus cx dulcium aquarum pifci»
niscarumque propriis alumnis,qualcs cumpri-
mis funt cyprini & lucij ! Quin multis in locis
cx iislongc plus provcntuumaccipifoleatquam
cx fundis quamvis ampliflimis , citra arbitror
controverfiam cffe. Quid autcm cx(pc6landum,
filacus autftagna omnia^ftcrilioraalioquinapta
tamen pifccs alcrc> varij generis icminibus foe-
cundcntur ? Quid fi in dulces cjufmodi aquas
transferantur marina? Quidfiveloftrcarumho-
dic inftituantur vivaria? ad cxemplum fcilicct
Scrgii Oiat^, qucm ex tali ingenio magna pcr-

ccpiftc

cepliic ve(5l:igalia tcftis cftPIinlus. Quid fi pelagii
pifces infra marium clauftra recipiantur? Qiiamin
rem, Illuftriffime Comes, Cimbrica Chcrfbnefus vc-
ftra,fi qua regio alia, longe eft aptiflima.Haccfane
liquidum faciunt, ex pifcinis uberrimum pofTe quae-
ftum accipi & publice pariter & privatim. Simul
vero inde eft manifeftum, curam pifcinarum non
tantum non dcdecere reipublicse adminiftratorem,
fedetiamefle in ejUsofficio,nonminusatquererum
aliarum omniumcivili vitce commodarum. Inuni»
verfum autem pifcationes in fluminibus,lacubus, &
mari, ubicunque ipfiulinet mtuix benignitate uti-
liun^ eft pifcium abundantia, magno fblent efle
commodo,& iis quomm in aquas iftas ac littora
cmincnseft dominium, & pifcantium vuIgo,&
captorum aquatilium emptoribus. Ac poftre-
mum quidem: quandoquidcm opulcnta talium pei
longe diflitas regiones commercia crebro inftitu-
untur,ncc cedunt pifces in vi(5lum fblis vicinis aqua-
ru accolis. Quod Scptentrionalis Oceani cumprimis
cft beneficium, inharengis, afellis & cetaceis.Quan-
ta autem fimul populi multitudo alicubi unice infcr-
vit pifcatoriae rci.atq? inde fibi vicfhim parat! Autor
libeUi Batavice confcripti De jEo Quod Intereft Hol-

lan*

landomm rclpublicse, vir magnac profecftopmdert-
tiae, non dubitavit profiteri , quadringenta & quin-
quaginta millia unius Hollandise incolarum ex fo-
lo marinas pifcationis negotio vitam fuam libera-
liter toIerare.Quamutilis autem ifti reipublica^ eft
popuIi,pr^fertim ejus qui per varia maris difcrimi-
na & aeris injurias compoiituseftad clasfem belli-
cam, cujufmodi funt nauta^' & pifcatores, ingens
copia ! Ut taceam nuncqusehinc ut & expifcium
Gommerciis accipit illa civitas vcdligalia. Ipfi Or-
dines HoIIandiae editis rabulis ultro profitentur,
harengorum pifcaturam &c negotiationes unam elfc
columnarum fuae reipublica^. Ad exemplum illud
quemIibrum,Daniae &Norvvegi3e regnorum bo-
no^S.R.Majeftatiexfacramenti fide egoobtulerim,
vidiftiComesIIIuftriffime& calculo prudentiftimo
mo approbafti. Nec enim vel hk diftimuIo,ilIa
pifcatoria ipfismetlndicanis,autaliis etiam longin-
quis, quse populum minus formant ad rem belli-
cam aut illum procul apatria removent, mcrcatu-
ris me longe praeferre. Quandoquidem autem uf
que adco multum inrereft civilis Ibcietatis , pifcati-
oncs&rcm omnem piicatoriam^ubi commodum
^ft,cxerccre5urique itidpm liquet, etiam horumcu-

ratio-

xationcm hon tantum hon Infra officlum cflc

Politici viri , fed iiJam operam ipfi rationc

munerisquofungitur omnino incumberc. Tan-

tum abcft itaque, horum de re pifcinaria libelJo-

rumin nomen tuum,IIJuftriffimeComes,cditi-

one quidquam indecens abs me cflc commi^-

ium, ut potius laudem fortaifis merear, fi magno^

ftudio fatagentem commodorumS.Regia^Ma-

jcftatis,adpi{cinarias curas molliter flexcrim.Et

vcro non temcrc ulia 'Eurnp^e regio cadem eft

cu Norvvcgia & Cimbrica Cherfonefo nonnul-

lifqsDanisE infiilis ad pifcinas&pifcationcs opor-

jtunitatc. Nulla majoremhinc utilitatem pol-

Jiceri fibi potcft. Indubie igitur monitore Ti-

bi quidem , Illuftriifime Comcs,opusnon fiait

ad taliacuranda:fedqua induftria Regiis inuni'

-verfum omnibus pacis bellique rebus invigilas,

-hsecetiam tuoptcinftinduagis. Acceditquod a

pifcinis Iautiflimis,<:umalibitum in tuonovitcr

parto Comitatu Rixingcnfi,privatim fis inftru-

£bxs prx quamplurimis aliis,&: illa fit Nobilitatis

Skfvvico-HolfaticsElaus communis,fimuI pri-

fco obftagii vinculo fidem contraduumfervare,

^iDgoci XXXK &in

&:in fplchdida qiiamvis vlta ut rcm damcfticam
rcliquam ita & pifcinariam,ccu gnavos decet pa-
tresfamiIias,eo quopar eft ftudio exerccre. Ea-
propter fanc arbitror equidem Tibi, Comes lUu*
lli*iflime,libelIoshofce etiam gratosfuturosrin»
terquc eosDubraviumprsecipuc &Heresbachi-
^um,quandQquidem de Cy prinis Luciis & Tro-
€tis prsecepta illorum funt noftris moribus magis
confcntanea. Etiam reliqui tamcn , praefertim
Varro Plinius ac Columella , placebunt fcio; qua
partciIladocent,qu2e haftcnus quidem non ita
iiint in noftrae setatis u{u,cum eximij tamcn
commodi cxfpccStationc qucunt rccipi. Non
tamcn,quo Tu, Illuftriffime Comes, quidquam
horum nunc demum docearis, mitto pifcinari-
os hofcelibelIos:fcd,nequiddifKtcar>citra ani-
mi primam quidem intentionem id nunc acci-
dit. Jampridem fcilicct amavi & in prctio ha-
bui Dubravium,quia faltim qux Cyprinorum &
Luciorum attinent pifcinas,ncmoomnicxaeva
ca clegantia &c prolixitate pcrfecutus cft: pr^
iaritate tamcn ( ncc cnim mihi quidem nifi
bina:cditionc5 nota^, Vratidavienfis & Norim-
: bcrgeu:

bcrgenfis,caequc jamduclum' manibns e xcuffx) ,
nullum in pofleffionem meani^exemplum potu*
it venirc. Ab amico igitur mutuo aliquod na-?^
(ftus, haud absre fore judicavi,fiillud amerc-
ccnfitum denuo inluccm revocaremr. Adjicerc
autem vetera ac reccntiora ejufHem argumcn-
tialia viiiimfuit: quia illaDubraviana angufto*
intra limites conclufa illuftrationc in majorem
ufum indigeban t. Vt Tuo autcn^ lUuftriffimo
nominiomnia confecrarem, ideo cepi confili-
um:quo &libeIIosaconterntu indodli vulgi li-
berarem, & fimul mihimetipfi compararcm ali-f
quid exiftimationis. Quis enim pofthac fpre-
vcrit,quodTu Illuflriffime Comes ierena accc-
peris fironte ? Quis etiam non vcl ideo quanti^
vismecenfebitpretijjfiautbenevolentia vel eti-
am honoredignum me cxiftimaveris? Et vero ad
illud adfi:endifti fafligium,& illis fulges mune-^
ribusjfide in Regemac patriam virtute itemac
prudentia partis,uti ad tuum judicium quotquot
Tenovere componant fuum. Adhoc primo
Tibi contigit fingulari fclicitate , recuperare ali-
quot feculis ab Illuftri familia Alefeldia neglc-
):( ):( ):( ):( z ftum

<Jbm Comitlvamdignitatcni* Quod nimiiUm
hujus tcnx certa tradunt monumenra , circa
Chrifti nollri annum poft millefimum fexagefi-
jnum fcxmm , a Theodorico Winzenburgenfi.
Comite ex Suevia huc dedudVus eft Hunoldus
dc Svvabach didluSjipfeauratus eques,fedCo-
<nitiva domo de Balthaufen natus : quae dignitas
ad fratrem natu majorem Svvigerum, cx more
illius temporis , de vcni t. Hic il!e eft Hunoldus?
qui cumincaftro AlfeHquodhodicoppidi for-
ma confpicuum eft , fcudali beneficio fedcm-
fimulqucinvicino agro amplalatifundiafuiilct
naftus, nomen Suabachi cum Alcfeldiaprinccp^
commutavit5 cujusquc pofteri,quod male ipfo
cum Hildesheimenfibus Xpifcopis,Winzenbur-
genfis Comitatus novis pofTefloribus, conveni-
rct>rcIi(5loipfbAlfeIdio, circaannu ccntefimum
qumquagefimum fecundum poft miUefimum,
Friderico I Imperanterfeptcmtrionaliorcs terras
incolere c^perunt, in aliquotlUuftresftirpcs pofl
di vifi.Etfi auteAIcfcIdiorum ncmo non hadlenus
cximio fuerit loco&Iautainrc,Tu tamen cum
aiiis mulcis parcibus cmines, tum recuperata m-

tiqua

tiqua illaComlnva dignitate!quam utco i*edti-
us tuercns,non dubitafti Rixingcnfem quoquc
ComkarumTuoTibi serc compararc. Qusepro-
^£to rara cftfelicitasjnificflct infraillaquscRc-
giacpatriarpraeftitiftimerita. Liccbit fbrtaffis
aliasiSc illa&dotcsTuas praecipuas ad poflcri-
tatcm laudare : hactamcnviccnihil pofTum ali-.
ud quam rogarc, uti & hos quos adfcro libcl-
los &mc ipftmgratiaillaTua, qua mc hadc.
nusaftcciilijporro profcquaris. Dcfino autcrn
in voto> quo hanc cpiftolam fui cxorfus,
nempe fauftaacfclicia qua:queomni ftudioTi-
bi jUufliiilime Comes, comprccor.

E Tuylpftediaao
28 Apxil.A.i^7i.

INDl-

IKDICVLVS EOKVM/QV^ HOC

LIBRO CONTINJBNTVR.

lani Dubravii de Tifcinls librt r*

Marci Terentii Farronis de !% ^ftica libri Tertii fi»

Cucii lun. Moderati ColumelU de l^ ^ftica libri OB^*

'vicaputXFi(s*xFi/.
CTliriiiSecundi Naturalis Hiftorice Libri Noni caput

Liv LV isr LVi. CumFrancifciMajfariiFc"

?ieti in eadem capita Commentario,
ConftantiniTorphjro^erietce Imperatoris Operis Geoponi*

ci liber xx lano Cornario interprete^.
^etri Crefcentienfis !De ji^ricultura libri noni ca^ut

XXXI. Libri iDecimi caput xxxvii xxxiix <^

XXXIX.

€onradi Heresb^chii Libri quarti de ^ ^ftica Tars
qui€ a^itde^Pifeiniser Tifcium "vivanis. Eju4m
iem 1tl?ereutices Tars de Tifcatione^.

lANI DVBRAVII

E P I S C O P I

Olomucenfis

DE P IS C INI S

LI!B 7^1 V.

jI D I L L y S T R. r.

ANTONIVM FVGGERVM
Baronem Kircheimij gcc»

lOANNES DVBRAVIVS

Dei Gratia Epifcopus Olomucenlis , Francifco
Thurzoni , eadem gratia Epifcopo Kitri-
cnli in Vngaria ,
S.
Ibellum hunc de Pirdnis, qucm inftindu
hortatuque memorandi Stanislai Thur-
zonis, tuiquidempatrui mei autem pa-
trismagis quampatroni, ab hinc annos
'benemultos^privatus adhuc, ad Anio-
nium Fuggerum famihie veftr.^ affinitate annexum
fcripferam, atque ejufdem Pontificis mei fententia
itaabfolveramjUtauthormihi non femelfuerit iUius
quam primum edendi^ Sed dum ego, meo morc j ne-
do moras, meq; , juxta vetus verbunijfuftineo^ut len-
tefeftinem: feceditintereaex hac vita in meh*orcm
locum, Deo hominibufquc probatiflimusPontifex,
mihiqueunacumdifcelfufuoomnem abripit publi-
candiHbelh cupiditatem» Definimusenimcuperc,a-
milfis iis qiiibus exanimobenecupiebamus. lacebat
igiturpraffens hbellus^eodem funere, quo Pontifcx
meus 5 fcpultus. Pr^fertim ciim indemortui locum
mihicontigeritfucccfllio^utaHam vitam itaaliamdi^-
lam poftulans,atque id inprimis vetans ne a facris >
quibus initiatus eifem, delabcrcr ad prophana ftudia.

A 2 (Vox

E P 7 S r 0 L 4.'

(Voxenim Domlni tikxlSlemo qui manu fua admota ara"
tro rejpexit d tergo aptm eU re^no Dei.) Si non oppor-
tuni importunique flagitatores nie fupprimendo li-
belloindormientem,vidc oro mi Francifce quo cx-
cmplo quave rationc^ad edendum cxcitaflenr.Exem-
plummihiPetri6i Thom^cumfiliis Zebed^iobtru-
debant: quos omnes ad femel omiffum pifcatum^nihil
ad apoftolicam fundionem pertinentem, reverfos ef-
fediccbant. Mox rationemfuper hacre a divo Gre-
gorio redditam adjecerunr^verba ipfius ifta recitan-
tes : Ne^octum quod ante converfionem fine peccato exti-
tit, hoc etiam poH conuerfionem repetere culpa; non efl.
Quo ego audito ultra pugnare contra deftiti. Eo pro*
clivius,qu6d hanc vidoriam ad defundimemoriam
renovandamfpedare videbam. QLi,-»m memoriam
quandononminustu atque ego fande colas,moni-
inentumejuspr^{entemhunclibellumaccipe,quite,
pr^ter ea qu^ dixi^dulcis quoquc contubernii , quod
cum eodem Pontifice noftro a^terna laude dignillima
compluresannos tranfeg!mus,fubmoneat,fimulque
ambosnos invitetadrei familiaris curam, fine qua
hofpitalesjUtdecet^adverfus hofpites eflc non pof-
fumus. Vive&Vale. Datuminarcenoftra Cremfi-
lienfi , Anno cia i^ xlvt*

um

J> ^ra ^^ «a s5» ^» ^» ^* ^» "ii» ^^ • *i» QP^ '?J» 4i> Cx^ <•"

lANI DVBRAVII

AD ANTONIVM FUGGERUM
de Pifcinis Praefatiuncula.

^' f^A/! fitperiorihu^ diehui^ AntQyn *vir

^lnlujlrk, tups literisy alteris ad Pnw
^cipem^ AJec^natem meum Stanis*
laum illum T hur-x^nem , alterps ad
rne [crtptii.invitatus amice ^ hofpitalitcr ejfem,
titmein Pannoniam ad arcem tuam^quam tihi ^-
re tuoihidem parafii iConferrem ,Jitum tllius ©*
ftatum confpe&urus'^ atque ita ego > ut deJiderahaSf
cum meafpontCitum Pnncipe fubmonente fecis-
fem^ multafiatim mihi in ipfo arcis aditu ultro OC"
currehant , ac mo% complura aliaper quatridui o-
cium a Pr^feBo arci funt indicata , adeo fdvitia
cormn atque avantia qui eandem arcem antepos-
federunt wxata Gf afp8a , ut recreari finguU
infiaurarique pojfe ■> mjicurd magnd ^najoreque
Aris impendio 72on viderentur. Sed uhi ad extre-
mum cognoviyneque pecuniam infumptmn.neque

^ 3 dtli'

T R JEFATIO.

diligentiatn ato^ue indujlriam Prafe&o ad inflau*
randum qM pro/irata tbiaut negle&a jacent de»
ejfe^nihtlerat quodamplim duhitarem^ quin ita ut
oporteret illic accurarentur omnia. Non ideo ta-
menfum ^eritus , nefierem intempeflivusflmc^
frAterea in aliquam curarum partem immifce»
rem. Ejm prAfertim arcis, quam fcieaam ejfe ab
initio conditam ^pojfeffam a Conflantid Bohe-
miA Reginay qu^ Otagaro Regi, cujtps complura in
PontificesOloynucenfes extant beneficia^nupferat.
^Delegique eam curam potUpmum qus, adpifci-
naspertinet ^ quoniam illas curatione maxtmein*
digere ^videbam.

De pifcinii autem prifcis authoribus-tametfi
res non cB omijfa , primoribus tamen 'vix labris
eH delibata : quia adpalatum non faciebant^ tum
dulces quodfine fru&u ejfenti tumfalfc quod pro^
pter fumptum amarx. ^uemadmodum Ai-f^ar»
ro facete iUtinterdum facerefotet^ commemora"
'vit, At contra fe habent noflrafes pifcinAy ut
quibm non efl tamfru&uofum in tatifundiis atiudy
quod pojjet facere opes Aquabites : idque facite ti-
cebit ei extimare qui pifcinas inter atta cotuertt^

§luare

^RABFMTIO.

^uare nonfolum importmtim vidcri nondehct,

fcd "valde ctiam opportuntim , ut tandcm portio

ffindi opulcntifiima ex latcbrps-^ in qmlnps haBe-

nm fine honore literarum delttuit) tn apertuni^

proferaturi tuoque primum, mi ^ntoni-i confpe^

{lui exhibeatur , qui primtf^ mihi author fueris

iliuftrandi ptfcinas. Etenim antea quam tu me

ei deltberationii qux de re familtari •> ad arccui^

tuam ampltficandam -^faSa erat , intcreffe ^volui-

fliyne per infomnium quidcm mthi tn mcntcni^

'uencrati utego rem pifcmariam memori^ per li-

teras mandandam fufcipcrem. Sed pofteaquam

a dcUberatione ita negocium^ idque tuo juffu^a^

cognofcebam , ut omnes rationes confiltj noftri ad

te perfcriierentur^ in eaque re, quanquam notam

fatis haberem pr^dentiam atque diltgcntiam tu-

aminihilo tamen minm admtrabar^ intanta do^

rniforisque cura, tamque ^varia ©^ multiplici re^

rum adminiftratione , tantum tibi fupercffe ftu-

dium pernofcendi ea quorum procuratwnem^

aliis dclcgafii. ^tque ibifimul cum hac admi'

ratione cupido incef^it , accuratius deltbcrata per-

tradandi , utfiudtO ijii tuo de meliore nota a me

fatis

^BAErATtO.

fatlsfieret. Nec defmt domiad hancvem cete-
nus conficiendam hortator Princeps f^ Ponttfex
mctps , ttii amantij?imm, utcuitecum^cum tuli
nectj^ittido intercedat* Hortator autem ? immb
"veroiqusiejm esl comitai ,etiam adjutor. Q^dm
77iulta tUe pro ufu ^ experientia , qu^m memo*
riter , quam copiose de ptfcinis dtjferuit » ut tanto
mihi uberiorem materiam fcribendi Juppedita'
ret ! SedquidopuseHProcsmio longiore P fam
ipfe fuimet ttbicen erit libeUu^ : utinamque ejus-
modtinfiet tibias .cujmmodi libenter mdtunt ai^"
res tuA a Alufisnon alien^.

JANI

Jani Duhravii
DE PISCINIS

LlBER TrIMFSp

C 4 P, h

©o T-fcinis earumg, ^enerihm

:^^Tquc ut inde narrApdnnitiunifuniamnsjUncfc
' libclli vocabuliim proiiciftituri nenipe al^ilci-
rjs; !ane non aliashicpifcinas vocamus, quam
eas,quas licdcfinirevideturM. Varro cum ait:
\l'ifcina5 dic$ fas^ qu^inatjua dulcf attt fais^inch.
^jos hai/gfffpifcgs, Nihil iiaque neooci) nobis crit
cum quovib alio genere pikinaruiu, Sive eo, jn quo homi-
pcs lavantnatantque, de quo Cicero: ^^//^r^w^inquir,///^/.
pamvolHtjjem, nh ja^af4 brachia m» offendcrisntut^ ^ive cum
jllis alijs, in quibu'^ jumenta & pccudes adaquari, anfercs ^
anates unn^rijlupinum & canabim roaccrari ipedamus.Sed
parum folum pifcinarum rationcm in pr^efens habebimus
qus vivos pifccs cocrcent & nutriunr, atque inde d Grrxcis
J>:M^o^««appsnantur. Quarumdao^enera idern M.Vairo
numerat, dulvium & Glfarum. Pulces eas e0ie dicit, qu^ tn
d*tlct aqua claufospijct;, continent, quabs fterHmque ac mugties^ uf.
que c6 a veteiibuj» faltiditoSjUt in contemptum eorum ad-
fcriberc hic ipfe Varro ifta audeat: ^is nunc Hehuk ac rhynton
non dtcit^ fud nihtl tnterejje, HtYHm hts ptfcthwjiagmm habeat pie-
fnum an ranfd > Qiun & ipfasdcnique pifcinas duices omncf a-
i^co parvi hcit, tanquam fmdu &dignationecarentcs,uiiI-

las a meliorlbus ordimbui ad plebem inconditam tcfeges.
Salfas porro nominat cas, quse in aqua marina pclagios pif-
cium greges habent :in hac quondam cxiftjmatione tanto-
quc in honore habitas,ut carum ftudiofi, tum Orata?, tutri
MuriEnae, ab inclufis ejus gencris adamatisque pifcibus,non
aliter atque Numantini &lfauriciadevi^ivgentibus, magno
cum ambitu cognominarentur.Nondum videlicet illorum,
ita ut noftris feculis, nota ocplorataque fuit dujcium pifci-
narum tam nobilitas quam utiliras. At primum de nobilita-
te illarum difTeramus.

C A P. lU

S)e Nol?ilitate Tifcinarumy quas in regionibiU
.^ nojiriscacolmm»

POteftne majus aliud certiusque nobilitatis pifcinarum da-
ri fpecimen, quam id fane eft,quodnonfoIum ipfos pof«
fefTores amplis cenfibus & reditibus nobiliores faciat, icd
menforcs ctiam curatoresquc ipfaruro cx fervitute autigno-
bilitatc in libertatem atque ingenuitatern alferat ^Quam mul-
toslicct apud nos viderc, nupervcrnas aut agafones, hodie
nna vcrtigine, ut eft apud Pcrfiuma fa^os Marcos Damas^
NuUam aliam magis ob caufam, quam quod in pifcinarum
ncgocijsprocurandisdimeticndifqueinfignemoperaninavl-
runt. Imo domini ipfi mediarum facultatum, procurati-
oncm pifcinarum? tanquam rem fplendidam, ultro arripiunt i
gaudentque laudari ab auditoribus, quoties narrant fc rem
fuam praeclare ad pifcinas geffiffc. Juvat & ditiores hono-
ratioresque operi pifcinario intcrvcnifle. Incidiadeononita
pridem in Silcfia in quendam ciufdcm regionis Principem,
more pifcatorum cruribusocrcatum,cumcafuiter per agge--
rem pifcinae facerem; audivique habitumhunc pifcatoris fi-
niulquepilcatum talibus propemodum vcrbis cxcufantem.-

Si

Z)^ PrSC/1?{JS LTB. h ^ 5

S\ Pnncipivcnatio lcpufculi noneftinhonefta, ncfcioqliam-
obiem piicaiio Cyprinorum &' Lucioruni vidcri dcbcat pu-
denda pa?nitcndac|ue. Quid, quod nec Matthiam Panno-
nia? Regem puduit ad diverticula pifcinaruai [i^pius divertif.
it) Sc curn omnes fere ante fe RcgcSjquiin Pannoniarcgna-
runt, gloria rcrum geftarum vicilkt^ cundcm in hacquoquc
pifcinaria magnificentid rationcm rcpcrilTc, qua vel glorio-
iiHimosin Bohcmia vinccret pifcin3rios»Earatiofuit.ui Ma-
rioncs, porculo marino fimilcs, in pifcinam.quam fibiadar-
ccm Tattam cxtruxerat, ex Danubio dcducijuberetignarus,
iii Bohcmia gcnus hoc pifcium non inveniri, nec Bohemog
ad cam gloriam afpirare poflTc, ut vivum Marioncm in pifci-
cis fuis oftendcrc poffent. At ipfe Beatrici Keginie, Lcga-
toqucRomani Pontifi(.is, qui cognatus Regina? crat, atquc
BHiltiscx Bohcmije proceribusjpaulo minus fexaginta fpc-
^andosiDpifcina>quamdixi,propofuit. Admiiationi intcr
cxxcta fuit, quod captivitaiis impaticntiifiroij carcerem ta-
mcB incolumcs aliquandiu pertulcrint.

Ccterum fada mentionc pifcis Marionis, alienum non
fuCrit iodicare Plinij locum, unde cjufmodi vocabuJutn dc-
fiimpfimus, ut una fimul opera,eundemIocumfcede mutila-
tiJm inintegrum reflituamus. Apud Plinium igitur /d. IX.
£ap. xr, ubi dc pifcibus amnicis prxcipua magnitudinc infi-
gnibws, netnpc de Siluro Nilotico, Efoce Rnenano, Attilo
Paduano, agit, iic in omnibus ferc, qui editicxtant, codici-
fcus legiiur : £/ ia Danubto mart extrabttur forculo martno fimi'
Itmaiy (^ tn Boryftene memoratur pracipua magnttud$i nullts ofihtu
(pintfve tnterfitis ytarnepr^dulci. Ha^enus Plinius. Quis ifta, tam
malc vidclicet fibicoha?rentiatamqiabfurda,pauI6 acrioribus
intentioribufque oculislcgens .nonvidcjtinjuriam infigncm
ta6ain tfie autori?quafi ille ita fcribcns {jd- tn Bambto mari
tmjthttur) ipfiim marccum Danubio,resutiquepalam disjun»

A % ^as>

4 DVB^AriV^

£lcis, conjungerc volucrit. Ac mox {\xh)\c\^m{porcuU Jimiii*
»«^; poreulum cum pifcc, cujus nomen ignoraret, con^pa-
raverit.-denique adjiciens (&in Boryfihene memorafur prdcipua
ffi^gm/udo) \victnVin\ reliqueriticujulnam pifcisiftamagnitu-
do inter alios a fe nominatos pr^ecipua efler. Sed apagefis
hanc tantam negligcntiam d viro omnium diligcntilTimo &
do^f^iiTimo, Nos potius negligentiifimi^quitraditumnobis
ab illo vocabulum incorruptum corrumpere, qudm retinere
illud incolume, maluimus. Quod mihi tamen inpra^fenii*
arum, pofteaquam res fc ita obtulit, reftituendum, atquc in
fuum locum, quem vox mari trqnca & mutila hic intempe*
ftive occupavit j reponendum videiur. Sic igiturfincera ve-
raque apud Plinium ledlio fefc habet* JE^ w Dauuhid ^aria
fxtrahiiur porcula marino /imilmm^ & in Boryfibene me»
mora/ur pracipua magfshudo ^ (^nmmvim ejufdem Marionis)
quandoquidem magaitudo iUiui & pinguitudo , JimiUter ui
in rado i^ttili^ ad mille aliquando libras ingra^ve/cit. Atquc
in hunc ufquediem in Danubio duntaxat & in Boryfihene
amnibuscapitur talis quaIemdefcribitPlinius,nuIIisoiribus
fpinisquc intcrfitis carneque pr^duki.

c A p. nu
!De^ Vtilitate fPifcinarum.

I ITiLlTATis pifcinarum tametfi multa ubique locorum
"cxempla occurrunt j (nemo enim apud nos iine magna u-
tilitareillascolifOomniumtamenmaximememorabileexem-
plum videtur Jani a Berenftcino> Bohemiie atque Moravias
Procerum ditiflimi. Hunc igitur ego ccrtum habeo, ex re-
ditibus tantummodo pifcinarum, quas in Bohemia &Mora«
via atque Slefia pofTidct, anno fuperiore amplius duodecies
icftercium accepifTc. Hoc eft, pecunia? fummam majorem,
quara erat;, quaSenatorcs&PatricijRomani, vd abipfo Au*

2)£ PlSCI^tS LtB. l J

gufto Citfiareiquicenforoauxeiatjccniifucrunt.Cofirernunc
cum Jani pifcibus L. I.uculJi pifces, quosM. Cato, dumtu-
toreni pupiili ejufdem Luculli agit,. ^nam ipfe Lucullus non
in precium fecl in deliciaspifces nutriebatj^quatiringcntisfc-
ftcrcijs, id eft cenfu equeliri, vendens, adeo luculenter e-
jiiftimatus eft rem geflilie, utillam fummam M. Varro, poft
Columelldideinde Plinius, intcf exempla rcfcrendam cen-
fcrent : cum apud nos longe majorem in fingulos fere annos
idem Janus in arcdm rcponat* Llnde fatis fuperque poteft li-
querCj qUam utilitcr pifcinae in nodris regionibus excolantur*
Adjiciemus praetctea tamen & ^ilhelmi d BemftcinOi
ejufdcm Jani Parcntisjfententi^m fupcrpifcinis. Rogatus ^
erat, ut diceret quodnam pr^edium judicarctcffe maxime fru-
6uofum \ Id quod pifciDisfcateret, refpondit. Acfortctunc
coram duo ex Equeftri Ordine aderant, quorum alter pra?-^
dium pifcinisvacuumquadringcntisfeftercijs^alterfuumcum
pifcinis dimidio minus cmerafi atque uterque compari sere
alicno prscgravabatur* Ibi ^^ilhelmustrf»ifftf«?,inquit3p</f/-
fct tum qtiovii 't/<f/?r/y^j (circumftabant autem complurcs; ^<f-
fofiu etiam infignus non Viii pignore, qkodcerte minme faceretn
f penitus mtfjtnotds expl$ratase[ue non haherempijcinas-^fore^^uthtc
ex ptfcibtds venalii?Uit qukm ifle ei( fctne hordei (^ oierthu^i muito
celerim omne £j aiienum cumfcenore diiuat* Adeopifctum quam aii*
arumrerum veitigai mfijus hahetur, tSlunc adalite{{r)c^uit)quodfi'^
fctn^ neque cpera muCta neque impenfa coluntur^ quemadmodum
cetera in funai» quodque mtntme omntum lempeflattiius caiamitofA
fepertuntur, Denique mihij ttd eas, quas me habere videtii opes^
Adttum inprimis pifctnafecerunti hodteque trtbutum qum uberri*
mum mihi pen^ent. Cum non mod6 verba tanti viri, fed res
quoque ipfa, & divitie^cx pifciniscomparataejfidemorationi
facercnt; alfcnferunt omnesjUtilitatcroquepifcinaruoi cctc-
ris cxfundo commodis pr^etulcrunt.

A 3 Sed

^zA poft expli:atam pilvinarum tum nobilitatcm, tum
«tilitatemj congruens cftj ut originem infuper carum dc-
monftrcQius.

C A P. IV,

3)e Vetujlate ^ origine ^ifclnarum,

CAflTius Heminaveiuftifrimusannaliumauthor.pircesma-
rinos in mari captos in ufutuifleprotinus aconditaRo-
ma, prodidit j nulla pifcinarum mentione fada, cuni nullas
adhuc Romani frugaiiores noverant. Longo dcin temporis
intcrvailo Sergias Orata, quemCicero magiftrum afotorum
vocat, poft muita fecula, ne gulam Neftuni drhitrio, ut Val.
Maximus knhhyhaherei/uhje^am» prin^^us pcculiaria fibima-
ria excogitavit, asftuarijs intercipiendoflu^us,pifciumquedi-
verfos greges leparatis molibus intcrciudcndo, ut nulla tam
fa^va tempeftas inciderct, qua non oncratse menfa? varictatc
pifciculorum abundarent. Idem primus oftreis Lucrinis
optimumfaporemadjudicavit. Primusitem vivariaoftrcorum
in Bajana regione invenit, ietatc L. Crasfi oratoris, ante bel-
lut^i Marfiijum» Qua quidem ^etate prior Licinius Mursena
reiiquorum pifcium vivaria reperiti ut legcre cft apud Plini-
um. Horum deinde excmplum fecutaNobilitas, maxima pe^
cunia sedificatas habebat pifcinas. Hortenfius fuasad Bau*
I0S5 Lucullas ad Ncapolim,ubimonte etiam excilo, majori
impendio quam viilam afdifi-avcratjCuripum & maria rcfri-
gerandispifcinisadmifit. Llnde aPompejoMagnoXerxesto-
gatus efl: confalutatus IpfeporroCicero omnesco?» qui ni-
mium pifcinis deditj crant, uno vocabulo pifcinarioscogno»
minat, ita ad Atticumfuum fcribens: 'Tum autem beatos homi^
nesy hos fifctnartos dico^ amtcoi tuos , nort obfiHre mbis invtdere,
Et alibi ; Noftri autem princifes dtgito fe ccrlum putant attingere^
Ji MHllt barbatt iKftJcinisftnt, jui ad manum accedantf, Cuius-

ruodi

t>^ PISCINIS LIB. 1. 7

ttfiodi pifces Hortenliushabcbat. Dequo Vjrro: Celerim^ in-
quit, vHuntate Hortenfif ex eqkili educercs rhedartos nttihi hahe*
res tmlos^ quhn^e pjctna barbutHm Mulkm, Idem Horttniius
Murjcnau) adco dilcxit, ut cxanimatam defleliecredaiur. Di*
ccrcm, ob tam intempeftivani animi n(oll:ciem>dipnuni pla«
ne eflc ccnfura, nifi antc eum L. Cralius Cenfor, nriura^Dara
itcm mortuam, non lecus ac unicam fiiiolam,atratusluxerit.
Vt facile apparcatj hos pifces cum ipfispifdnisadoculosma-
gis c|uam ad veficam pertinuifTc, & potiusmarfupium domi-
ni cxinanifle quam rcplefic. Prtmiim quodadtficabamur ma^
gnOi fecundo quod tmplebantur magno-^ tertio quodalebantur magno\
qucmadmodum beliifTime fcriptum reliquit Varro.

Ceterum quod ad noflrates attinet, ut non efi promptum
affirmarCj a quo primum inflituta? & quo tcmporc cffc coe-
pcrint, ita fatis confiat, antiquiffimum illarum ufumin Bo-
hemia & Moravi^fuilfc j atqucindevelutefontibus,difcipli-
nam illarum ad vicinos Slefitasj Folonos, Ungaros manaf-
fe. la nof^ratibusautempifcinispalmamCyprinus & Lucius
pifces obcincnt.

tlAP, F,

5)o Qprin&i,

Hitfitavi aliqliandiu, fateor, numcurhpifcem,qtiem vlil^
gus Carponcm vocat, Cyprini vocabulo appellarcro. H^e.
fitandi caufa mihi fuit, quod Cyprinum Plinius pifccm vult
cffe marinum. Scd nec Oppianus de illofecu.satquedcma.
rinojfuo larmine cccinitj addiditquc, quinquieseumfoeium
Uno anno edere; I^linius vero fexies. Cumde Carpone opi-
nio fit, lemel eum in fingulos annos autadfummum bispa-
rcrc, fiagna praeterea& amncs paffim frcqucntarc» Scd hanc
tneam bafitationcm, huncquc fcrupulum animo meo inje-
jftum, libri tandera Ariftotehs de Natura Animalium infcripti,

mJhi

S DVBRAy IVS

inihi exemerunti in quibus Ariftoteles, ipfum quoque Cy».
prinum aiiquoties non inter marinos fblum pi(ce&,rederiaiii
inter fluviatiies&hcuftresnuaieraxj&prjeteredavi taoi pror-
fus imaginemi ad quam faiftus eft Carpo, eundem Cyprinum
depingit, cum quaternis in capitc utrinque branchijs , cum
palato carnofo, cum hngua quoque carnea & adh^sa > cum
ventre plcno ovis milijmagnitudine',deinadeumetian= mo*
dum, ad quem Carpo rolct, Cyprinum juxta littorartabula-
ri> & cum parturiat vada petere, canifque exortu fyders-iri,
oftcndit. Qux pariter omnia Carpo iuftinet ; quia non fo*
lumpar, fcd unus atqueidemcumCyprinOjioloquidcm vo-
cabulo non autem natuia difcrctus. Et quopiam voxCar-
ponis barbara habetui, merito pb eam rent videtur cde cx-
plodenda, 5e in locum ejus Gyprini fubftituenda, quje tum 4
Grajcis tum a Latinispromiicue ulurpatur. Nec eft^ quod
partusquenquam moveat, (i eo l^pius in mari quam in pif-
cinisreiolvatur. Nam cur id ufu illi veniat, fuo poft tem»
peftiyjus dicam Jpco,.

^Juujp nfiagis juvat morcs Cyprini& dotes conteo^plaii,
quod ita a natura fadus 5c moratus hr, ut line ujIo makficiQ
verretur inter pifccs c5eteroSinuhiqueprorfusaquar,lfum no-
ceat. Nec cnim os illi refciflhm, aut dcnribus armatum,fe(}
comprefJum & blandum* atque in annuii modum quoties
hiatrotundum coloratumqueineft. Infunt&deniesin orc
gcmini duntaxat i)demqueobtufi. Sed&Ipin,Tdorfihebetcs,
& pinn^ie fupina parte molles, ac toto corporeloricaexcon*
tinuato fquamarum contextu lcvi : talis & caiida. quam bi:-
fulcam geftac, eademque vtlut 1 ctTfigio pifcina< placidc pervc-
hitur; idemque in pifcinis fuo fucco vivit, abfque domini
fumptu: quin ipfi infuper domino hanc dotem affert, quod
de fuo fagiqatus illum delicatc pafcit, dulci & fuavi cocpo-
risfuipaftu, fiveiileeumfibialfumfallumvc fivc patinarium
condiverit. CAPp

2)B PlSCmJS LIB, h 'f

CAP. VU

SDt^ Lucio.

LU c 1 1 quoque pifcis nomcn antiquinis non vidctur admo-
dumfuiik cclcbrc. Vix enim Aulonio antiquiorem da*
bi:> audorcm alium, qui ita illum nominavcnt. Sed & Au-
fonius cafu quodam ridicule potius, quam aliqua rationCj a
Luci) cujufdam pr^nomine dedu^^um efl'e,infuoMorcmhi-
fcc vcrlibuscanit.

^/«f fnam Laih rlfkt frAnominecuUof

StagnoYum» querulis vis tnfcjiipmaranfs%

Lucius» ibfcuras ulvd coeno^ lacunas

Objidei. Htc nulloi menfarum lecim ad ufnSt

ferveifumofisolido ntdore cultnis,
Sicolim forfitan: at nuncLuciusinfocisfaneilluftrXbusfcr-
vcfcit, lcgiturquc in ufus mcnfarum quantumvis nobiiium»
Kon tamen is, qui ranis (it paftus, aut coenofis lacunfsmer-
fus, fcd qui in pifcina flurainibus pcrvia, ideoque gravi odo-
rc vacuai fsetu Cyprinorum alitur faginaturque. Nam, uti a-
pudMartialemcfi,

2^« omnis laudem preciumque Auraia meretur^

Sed cuifolus ertt concha Lucrtna ctbus,
Sic Iaudati{fimus habctur fapidilfimusquc Lucius,cuiCypri-
ni foboles efi-a in pifcinis fuerit: celcrrime enim cx ilh fi-
mulquc tenerrime perglifcit. Nec dubium>quin fi ita pa-
ftum Aufonius deguftaflet, moderaturus fibi fuerit atam in-
tcmpcranti convitio.

Naturaautem & ingenio Lucius paritcrferme moraius
cfl ut lupus quadrupcs. Nam fimilitcr vioJentus & r3pax&
iraleficus habcrur,atquc adco immanis,utciuriens,nonrar6
in fuum quoquc deiaeviat genusj ncci nifi ctiam in cxtrema
fMine, icrreno pabulo vcfciiur. HincLuptiropljeriquclibcn-

C tiusi

tius,quam Luclam cognominant: quando Intcr plfccs quo-
que lupos non unum (ed diverfa gencra luporum reperian-
tur, vel Columelldtcflci-qui lupospifccsjquiiincmaculdlunt
inagisquam varios includi pifcinisfuadet. . ^. ,;. . *

At rogaveritforfanaliquis, quidcaufajfitjcnr Lucium»
quem praedonem atque fobolis Cyprinorum peftemefle fci-
amus, nihilominusinpifcinamillum inducimus? Nimirumj
ut candem pifcinam fartu pifcium fupervacaneo inutiliter ex-
uberantem illo iramiiro levemussquo cseteri jquiincremen-.
to& fagin3E deftinati funt, Cyprinijdumliberaiiusper infre-
quentiam pafcuntur, ccleriusetiamnobisgrandefcant«5ccraf-
fefcant, atque ita deinde cum ipfis pariter exfaginaobefiori-
bus Lucijs vendantur carius. Quod (i pifcina examinibus
pifcium nuper editis liberafucrit, necopusnec utile eft ut
oves Cquoddicitur) lupocommitas.

Non mihi tempcro ^ quin fpedaculum , quod ad viva-
ria arci Crcmfirienfi fubjcf^la, dum SranislaumThurzonem
Pontificem meum aflci^lor^diTieoculistuncfpedatum, nunc
verbis quoque hoc loco fpcdandum repra?fcntcm. Delite^
icebat in latebris ripa? vivarij difcors Lucio Rana j cum fortc
Lucius ociofo fimilis ]evi cauda? motu fummas vivarij aquas
ultro citroquefulcarct, quoad tandem ad locum,quem infi-
diis faciundisRana ca-pitjpropiusappelleret. Nonomifit be-
nc gerendse rei occafionem Rana, fedfimulatque facultatem
affilicndi hoflis fibi oblatam vidit, ita ut erat finibus bucca-
rum inflatis, oculisquc prse iraf1agrantibus,repentein caput
iliiusinfiIit,latequedivaricatispedibus,frontem circumplexa
Cvide folcrtiam animalculi!) in ipfos prsccipue oculos Lucij
invadit, mollifTimasque & chariffimaslancinatpartes» Atille
dolore exagitatus, modocitato per undascurlu ferri flu<fluf-
que circum fe concitare, modo vertigine rotari, raodo fru-
ticuro & harundinuro, quae invivariofubnat;^ emicabamjat-

tricum.

DE PISCIKIS LIB. 7. ft

tritum quflererc, fiquopadiomaleconciliatum, nullarumquc
prje (e virium, inleiiorcm, tronteexcutcret. Ceterum o nnes
Cjus conatus incairum cadcbantjtam moidiciis candemfron-
iCiii Rana obtmebat, tamque pcrtinaatcr poenas abavidilfi-
nao corporis fui vexatorc exigebat ; doncc torpcfcentibus ex
multa luda viribus, ipfe Lucius vi^tus fuccubuit, fequc Ra-
namque una m imagurgitis dcmcriit. Aduuc nobis omniJ
bu, qui aderamus, codem ioci fubriftentibus.luttatorcsqje,
qui jucundum nobis fpedaculum de fe exhibuerant, oculis
rcquirentibus, cccetibi,RanafubitoinaItumexiIit, morequc
vidtorum ovans, coaxans, vitulansque, rurfus fe in palatia lua
reccpit, Imperat cxtcmplo Pontifcx acciripiftatores,quiLu-
cio retibus invento, in lucemque prolatojcognofcendi po-
tertatcm facerent, quidnam cum iilo demerio adum ellcr^
Aique mifer iiie uiroquc luminc orbus cxtrahitur, non finc
omnium noftrum admiratione. Ac pifcatores vetant cafum
niirariife tnim crebro talibus ccrtaminibus intcrvenirc, fx-
penumcroquc a Ranis Lucios txca^catos, atquc eofdem e-
maciatos, pifcar», quoniam amiffis oculis venari fibi pifccs
nequcunt, fed (lerih tantiim arena vcntreslaburranc.

C A P, VIL
S)e nomtnihus almum pifciumy qul in pU

Jcinat HltroiiUhuniur^

NOn eftfinerationctadumjquoddcCyprfno&Luciore-
paratimcomrticmoraverimus^llierqucenimcoruni^n^a-
gifqucadhuc Cyprinus,exillonumciopilcium habttur,rujus
inprinnis graiia pifcinas aedjficamus. Partim igirur honnris
a-.i borum caufa, quando ambo tanquam legitimi coloni in
coionias pifcinarias deducunturrpartim eiiam ut futuripi-
r<;inanjt nuturam & mofes utriufque pifcis co^nofcenccb, fi-

C 2 mul

mul notumhaberent.quonamvnodoutrumcjuepro fftoribus
iuistradarent, de utroquefeorrim egimus.

Nunc in univerlum retlat dicendum de advcnis & per-
cgrinis pilcibus, qui nullo dedu<Store,fed fua fponte, curo ipfis
£uminibus in piicinas iilabuntur> lilapfique ficut nuroerurn
piicium in pifcinis ita pifcinariuro quoqueindetributuro ad-
augent» Horum dcgregefunt, ut AufonijvejcficuloscxMo-^
icUa vel truncatim perfequar:

•— — virides vulgifoiatia Tincd:

cJHi?x etiam Alburni fr^dx f uertlihm hamm

Strideiite((^U€ fecis ohjonia ylebis Alauf^ :

Et Perca menfarum dehcia j —

PropePiique jubas irrjitatm GsbioBarbt,
Quin ipfc adeo Barbus cum Labro pifce (quem Plinius a cauda
placere fcribit) interdumque & Anguillacumfluvijspifcinas
lubit. Cum rivulis autcm Haleculae rivales, Mienulaequc &
Cammari,ac ca?teri ejufmodi minoris incrementi pifciculi;
Nam pifcis, quem Bohemi Pitruifam vocant, in pifcinis fre»
^uens, non alius efle quam Cyprinus creditur, fcd^degener»
& velut abortivusjquanquam in cibo haudingratusjpraefcr-
tim, fi in craticula torrcatur. NecCharaxformaf^aturaquc
muitum a faetu Cypriniabfimilisjnifiquodpaulo latiore cor-
pore diflcndaturj &dorfum babeat afperioribus fpinisvalla-
tum, (unde ei nomen)qu6dque justa caudam fquamisinau-
ratis magis impalkfcat. Sed &marinusCharaxtergocauda«
que auri fimilitudinem gerit, ac prseterca purpureis cingufis,
purpureisqueoculiSjUtitlianusproditjilluf^ratur. Quoiuna
neutrum in noftrate invenias, fed nequedentium exftantium
feriem» Hunc vernaculum Characem pifcinarij, qui farturac
Cyprinoium conlulunt, nc unquam in eadem pifcina cum
Cyprinis commifceant, diligcnter cavent: quod vel tantillus
Chaux audc^t & valcat tanium pr« fc Cyprinumpafcuisdc^

peilcrcj

DE PlSCJlilS Lllt, ir. 13

pellcrc, ncc tanri ipfc ramcn diftrahi, quanti Cyprinus
poteft.

Ad hunc igitur modum principia dc pircinisfehabent:
nunc reiiqua deinceps fuo ordineconlidcrabimus.

L I B E R SEcrNDrs.

fOQcaquam fatis abunde libello priore, ut oplnori
|ea prolecutus fum,proptcr quse pifcinashabcreat-
:quc «dificareutilelittipfanarrationisfcrics sxigit,
|ur in hoc fubfequenti hbello, a?dificandi illarum ra-
tio dcnionftretur. Ne fi omifsa ratione eventum , qui flul-
torummagiftcrelTcperhibetur, fecutifuerimus, maleob flul-
titiam mul^ftcmur; pofl acccptum videliLCttandeaidamnum
crratacorrigcntcsjcum antca prudentcs cavere convcniat,
quam opus inflituant, nc quid eorum per crrorcm commit-
tant. quajnilicumnovaimpenfarumjaduracorrigi nequeant,
Nihil igitur poenitendum committemus, fi regulas aquarias,
qux perlibrandis aquis inferviunt,fiproportiones& fymme-
trias, quaf excitandis in pifcinis aggcribus necelfaria: funt,
inconfilium adhibuerimus. Nam ijs adhibitis, nec mi-
nuslociad asdificiura pifcinarum quamrespofIuIat,necplus
quan» opus fit, [cd id quod oportet, occupabimus.

Ignotas vcro aliquando has fymmetrias rationes iHis,
qui primi authores pifcinarum apud nos extiterunc, fuiiie.
argumcnto fuerit, quod hodie quoque multa in antiquispi
fcinis reprehcnduntur & defideranrur, ac fublndc in mehus,
rcnnvantur.& ad legitimum commenfum redigunrur, magi-
fliaquamdiximus, fymmctria.

Std cam, quife nunc in pifcinis dimeticndis excrcenr»
non fcius atquequondrra Jurifcon(ultiFartosdies> occultam
& tacitam habcce cupiunt :nimirum, ut ad eos, tanquaip ^

C 3 oracuU

14 r>rsR Avirs

cractjla, vufgus pifcinariorum confultum confugiat. Igno.
fccnt lamcn ejufmodi nobi5,(iad Gn, Flavi) imicationcm hic
nos comporuerirr.u.s;& qucmadmodum illc lingulis diebus
cdifccndoiFaftospopuIa piopofuit. itanosquoque rationcs
coruii),qui ad commenrumpifcinasarchiteiaantur, omnibus
in medium proponcmus, cornicumque hic oiulos, fimiliicr
iit Flavius in Faftis (C iccronc prodentc) configemus. Inpri-
inis tamen fitu pifcinarumcxphcato.

C A P. l.

3)c^fitu ^ pofitione ac ^edifica'

ttom Ptfcinarum,

COIumella pifcinarum mentioncm faciens: Hujm autem^
inquitjr^f/ quaftfrimordiumefi^na/uramhctcontemviart^ qH9
pijana^ facere cor^fttiuerts , RcdifiTimc hsec Columeila.- quippc
eademam piicina bcnc fada podiaque&conftiiuta entjquse
iocinaiuramlitumque ci congruentcm na(^a fuerit.

Natura loci pinguiorquam matriorjfucculcntiorquani
aridior, radorquam dcnfiorjir.agis habilis pifcinisCyprino-
lum, qui terreno maxime aluntur paftu, habetur, Non mi-
nus probabili-s efl» glareofa* calculofa, fabulofajfi tamcn hxc
fingula pingui glcba pcrmixta fuerint. Nam cadem nuda
jcjunaquc valde reprobantur, proptcrea quod alendoCypri-
no minime funt accoinmodata. Repudiandu- eft hniiliter
locus fcaturiginofus, & in quofemperuligoc^nofaconliftit,
«t in lujus fuggillationcm paflim, vicc provcrbij, jaciam:
qut tn tuto feminat iHtum metet»

Ipfc vero fitus ad pilcinas erit aptiffimus, quircplanicie
a?quiiiima, aut cxigue prona & devexa, fpaciofillime in cam-
po, vel prato, vel ncmorc, explicaverit. Ncc eft, quodte ja-
^ura hordei, toeni, lignorum, apropofito deterreant. Nain
fi ad utilitatem rationes tuas dirigis, capor €ft metreta Cy-

prino-

2)E PISCINIS LI^. 77. ^ ij

prlnoruirij quam mcta roeni, aut manipulus hor(!ei& ligno-
rum. Modo vidc, ut adconftiiutam pircinamfluviusproxi-
roeadfluat. Quod fi ille aberit :

At liquidifentes^&Jlagna virentiarnufco

K^dfmti veltenuisfugiens per gramtnarivm:

quoniam fine humorevita pifciuro plane caduca. Proin au»
dacis eft in ficcaneis locis pifcinas poncre, folasquc decoe-
lo aquasexpedare: quum faepius pluvia?, ac prsefertim in a?*
f!ate, ceffare, pifcefque interim aquaium dcfedu interirc
folcant»

Quocirca non improvidc veteres agcbant, qui plerum»

que in locis littori vicinis fuas conftituebantpifcinas, neun-

quam copia aquarura deftituerentur^ Sed ncque tanto lo-

corum dclecStu illi, neque co quo nos modo pifcinas sedifi-

cabant, Illi cnim petras&faxa,autloc3fterilia5&cxquibus,:

propter exilitatem foli, nullos alios frudus percipiebant.ex-

cavandis pifcinis dcligcbant ; quia de fuo alimentum fuppedi-

tabant pifcibusinclufis. Noscontranullummagis,quamftc-

rilem & calamitofum locum rcfugimus: quia talis maxime

Cyprino adverfus; cum fucco terreno carcat, undeaUtur &

pinguefcit Cyprinus, llli rurfus pifcinis fuis alte perfoflis ri*

pas quoquoverlum circumdabant, nec fecus aquas claufasin

cisj atque in putcis fieri fclet.paricircumundiquclibramen-

to tenebanr. At nobis nihil minus expedit , quam habcrc

pifcinas nulla parte vadolas. Vadacnim amat nofter Cypri-

nus; & in vadofis pafciiur locis, ibidemque foetrficat. Id-

circo ut huic pifci rcfpondcant pifcinx, modus carum forma-

que ita conftituitur; ut extra aggerem, qucma fronte Luna^-

inodo in cornua curvatum, intcrdum ctiam d laterefecundum

fiuiiien re^um>adverfis apponimus aquis, nihil prxtcrea ha-

beani:

beantdaufum,rcdrineulloi>bice &fine ullls riplspatcanto*
mnia, libereque pcr planum & apertum folum aquasdif-
fundantur, ufqiie ad cxtremas oras a Iibratore in pifcinis
praefcriptas.

CAP. lU

S)e Lihrnndis aquU in pifcinls, iM^ in/lrumentis aJ

hHnc ufum affofttu^

Llbratoris officium efi^ut is locum poncndis pifcinis ap-
tum crebra itione infpedtionec)uerevifat;&poftcaquarn
ille faepius infpe^tus fatis placuerit, tum deindejlibellisaqua-
rijs advocatis,futurumutiniIloaquarumfa(ligium perlibret:
ac mox judicct, quaro alte, pro faftigio aquarum reftagnaa-
lium, agger in pifcina attoUi debeat. Libranturautemaquae,
Vitruvio authorcDioptris, aut Libris aquarijs, aut Choro-
bate. Sed diligentius id effici idem VitruviusperChoroba-
tem ait, quod Dioptras Libr;3eque fallant. Ejus Chorobatis
cxemplarlib.viii. benc roultisverbis,& ipfoinfuper fchcma-
te, depingit^ Habemus nos quoque illuni in ulu quafi pro-
mifcuoj licutlibras etiam,ficut item Dioptras,abeodemdc-
fcriptas. Scd quifnam eft, qui Chorobatem longum circitcr
pedum viginti, facilc fecumper vias circumtcrat^ Igiturnos
Dioptrsemachinulamjhaud majorcm palroisduobus, qualera
vclinipfacrumenulaquifqifecumjquoquoiibitumfueritjgc-
itare,acftatimpifcinammetiripotcrit5inmedium producemus.
Ealicconficitur.Lamellaex3Pre,autc fcrro,Ionga digitos fe-
ptcm veiodtOjlatadigitumannularcmjSequifirimolievoreduci-
turjeiqjanconesinexrremiscapitibusjsequaiiitem modol^vi-
gati atqueinmcdiopertercbrati.iitvifum tranimittant, appo.
giunturtpoftinlaiteiemediovir^uiakricaproaiincijatqueor.

bicu-

biculumlnapiccj&pauloinferiiis fufpcnfum filo perpcndicu.
lumfuftinct.Adcum,adquem, t:euvidcs,cffinxinius modum,
Dioptraautcm pifcinarij ut fundamcnto artis fu« utuntur:
haud ignari, falfa judicia habere oculorum afpcc^us 0 tcgula
4cftituantur.

Schema S)ioptr<e.
Tertica^

Stylui

H

)

P

A LmeUd^^
B ^ncones,
C Vir^ul^*
D Orbiculus.
E Ter^endiculum,

Slquaii-

Sj quando Fgrtur Dioptia ifta uti inpcrlitr^n^ispifcinisv^
liieris} fac ut primum perticarn, Gertaeubitorummenfura dii-
menfain.admanumhabeasvtum dcinde useandcm ptrticanJ
CG loci foliqiie conftituas, unde cGmmenfu^Ti aurpicaberis j
wbi idperegcrisjffyrum ferrcum in illam ipfam pcrticam ad
certam rurfus cubitorum mcnfuraTn defiges. Exquo ftylo*
Dioptratibiorbiculo (uo fufpenfa pendeat,l€d adptrpendi-
culum. Nequc cnin^ alitercertam llgnificationcm facietyni-
fi rc6le atqucjrquabiliter fuerit appcnfa, &mox ad oculumj
qua parte anconcsfcneftratifunt,admora. Debetetiamtunc
dies placidus& ventis tsanquillus eligi. Q«6 minus enio*
ventorum flatils rcgulam intcrpcUaverint^eocelerius ac me-
Jius Hbratam habebis ptfcinam. Inquafi pufilla tibi metientf
arca occurrerit, wno protinus intuituperlibratumaquas fafti-
gium videbis: Sin major arca obviafueritjquamutfcmel to*
ta fub confpecium venire poffit, aut candem fortafse fyivas'
quo^que inumbravcrint&impedivcrint, tuma primo 'gradif
_ tantum fpacij pcrlibrabi^, quantum ocuius videndo allequl
valebit, Atque ita deincepsinfecundogradu^poft in tcrtio'
facias, doncc fufceptura opus aWolveris. Scmpcr in finc cu^
jufque fpacij alt!tudincm,quain Dioptra fingulis iniervali-
lis oftenderit., fingulari numcri notaadnotansi uttantoccrti»
orem tibique notiorem a primo graduufqueadultimumto.
tius aresecommcnrumhabcas^fciasquejquam altum aggcrcn?^
juxraejufdem commcnfum* in pifcinate cxtoliere oporteat*
Kam ut exccffiiTe ita non implclfe officij parresj minime of-
ficiofumj fi officium arationc & modo^ unde oport^t^de-
ducimus,

C A P. II U

5)Cj fymmetnis ad qucts d^er

AttoUitur.

POftaqiras pcitibratas,,fequitui curacxcitandi aggcris, qtfi
cafdcm

tar<5em aquaj irolc oppofira cociccar, & contlnear. Catc-
rum non temcre, kd ad fymmetriam cxahari agger dcbet.
Symmctria aurero cjus facilc ex modo & iorma colligitur.
Modus altirvdinis in aggcrced, ut jicminusunocubirUjne-
ve inuiro plus duobus, fupra faftigium aquae fublitr.er.ur. Ad
formam vcro cjus^quam perpetuoficobtiuerjUr/4«/<i?//w/r<r-
k*it anguftifafltgia coni^ (qucmadmoduua cecinit Lucrciius)
In hunc modum proporrio infiituituf. Ut quanra altitudo
aggcrisfucritstaTitaejufclem latitudo fiar, eo loci quo aggcr
iiiconum fuperjic contrahitur j & terrant.a craflitudo ubi i-
dem aggcr in fundamcntodilatatur. Atquc ut iftarcs exena-
plo magis liqueat, faciamus utaggcrin ikitudincra trium
cubitorum cxahetur. Hicut fuam ictincat fymmctriam, tres
itcm cubitos in fupcriorc fuperficic, & novcm in iBfcriore
fundamcntiplanicichabercdebcbit. PerpctuovidcHcct ra«
tio fymmetriarum in aggcrccrigendo id poftubt, ui quera
numcrum cubitorum altitudo cjus complexa fueriT.cundcm
iatitudOi quae in culmiue dilatatur, ut comprehendat, ac tcr
tantum fpatij fundamento fempcr attribuitur. Vidctur aw-
vtem & ipfa natura hanc rationcm comprobarc. Qu^e , ut Vi-
truvius meminit, hunc ftatuni omnibus ferc arboribus attri-
buir, utcralTcfcant a ratiicibus, & paularim in ahirudinemfc
crigcntes coarfientur? propterca quod oneri fcrewdo quae
inferiora funr firmioradcbent cffc quim fupcriora.

Caeteium dc longitudinc aggcris dara opcra diccrc fuper-
jfedimus. Quia quam longum illum efle oportear, id modus
vidclicer ac laxiras pifcinardcfinier. Laxiorenimpifcinalon-
giorem aggcrcm» conrra^ior breviorcm, defid<frat. Aiqucu-
tiumquc fparium, quando fymmetria non indiget, quivis
Vnus e populo mctiri fibi illiid facilc decempcda vcl funi-
£ulo poteft,

D 2 CAP,

C A Pn jk

S^t^fuyidamento ag^f^ris ^

QUum primum cxcitandi aggcris cxordiumj ficut aliorums
quoquc ajdificiorumj in fundamcntis confiftattvidetur
cfle confcntaneumiUtab initio ctiam ponendorum in pifci»
nis fundamentorumraiiorradatur. Nara inveniuntur non-
nulli, qui fundanaentorum cura omiffa aggercm in fummo-
fiarim arcjje cefpite erigcrc incipiunt. Scdpcrpcram 5 quoni»
am (ine fundamento pofitus aggcr , nunquamnon vel aquis>
pcrftillat, velpcrfluitj intcrdum ctiamcxnimio&aflriduo hu.
more pr«eveps ruit profterniturquc. Sunt rurfus alij, qut
iundamenta moliri catenusfatis habcnt. quaienus in terrami
dudus aratro vomcr deprimitur. Acfateri ncccfTccftjtaic o»
pus non malc fctpius fucccderc, fi pinguis rcnaxque humus ex-
arata fucrit» ^f:6i quiimpenfas haud rcformidantjfirmitati-
que aggcris in poftcrum confulunt, ad has rationcs confugi-
unr. Antc omnia fpacium fundamcnti cubitis mctantur.
Mox locum in pifcinas proniorcm canalibus attribuunt» ut
tanto facilius aqua per illos, quoties opus fuerit, cx pifcina
delabatur. Poftca limitcm introrfus aggcrcm juxta perpetu-
um ducunttin quo pifcatores pcr tcmpus pifcandi ftare am-
bularcquc & rctiacoliigcre commodequcant. Actumde-
mum fundamenta in mcdioarcje dimcnfse profcinduntcffo-
diuntqucj latam tribusautpauloampliuscubitis, profundan*
tem tribus, fi raacrura folum arcnofumque obvium fucrit.
Sin mcdiocrc fc obtulcrit, dimidio minus infodiunt , mo-
tamquc & cgcftam humum rurfus in foftam rcgerunt, can»
demquc crebra fiftucaiione confolidant, qud valentiusrobu-
ftiufquc pcrcolationibus aquarum rcfiftat. Rcfiduum terrat
auda?;» iaarea fundamenti rcli^a?> bipalioinvcrtunt; utcumi

tciiaj»

PE PISCINIS ZIS. TI. at

tcrra>qwa!li optraeadcxarrandum aggercm carruculisconvc-
hunt>promptiuscoeat&conglotinciur. Paulatim autcm ag-
gcr cxaliariatquc fuperftrui, & ubiquc locorum pcr juftai
iymmctriarum rationes componi dcbct, doncc juflam alti-
tudinis menfuram adimplear.

Qua in rcncfupinis fortafse nobis& ncgligcntibus o--
perjecondudse imponant, exa(5lor pcritus & circumfpcijius
crit adhibendus: qui fubindcnovum opus circumfpiciat, ut
a?qualiter pro fuaubique proportione fuccrefcat, ncinullam
partem promineat ruina^ obnoxi3m> ne in rimas abcat, nevc
iacunis defidat& dchifcar, fed ur potius crebris carrucarum
ved^ionibus» pedumque imprefnonibusy aggcr conculcetur
& conlolidetur. Faciunt enim hoe fa^pius opcrse, ubi cuOos
abeft, quocclerius vidclicet minorcque laborc aggcr illis af*
lurgat, ut nunc in cavo loco ftipitcm truncumquc arboris
grandiorem adobruant, nune in-initatemhujufmodi fumroo^
tantummodo ccfpite contegantj prxfcrtim ubi redcroptum!
ininore precio opus moliuntur.

QuemadmoJufn a^geris areas metiriy ^

fx ifide locare cpm debeas..

NE qufs pcr inprudeniiam noftramajnconducendonovor
in pifcinis opcrc, nos capiat fraudctquc: cxpcdit nofte
ratiocinium, adareasin pifcinis diuictiendas excogitatumy
pcrquodlocatorumcondu£torumquefrau>omniscxcludftur.
Id vcr6duplexinufuhabetur> eorumque alicrum funi-
culis, alterumarcolisinnititur. Funiculus duos &quadragia-
ta cubitos in longum comple^itur: Arcola quariaparte m»»
nus, id eft, cubitosdcccm & fcmiflem, compraehendir, Vo*
cant autem pifcinarij arcoiam, locun) juxta liniitem aggeris
undiquc quadraturo, & d foiloribns in altitudincro uniuscu-^

D 3 bitii

biti infofruro/ca longhudine quoquo vcrfus, qulm flatifS
dixi, hoc cft, dcccm cubitis & femiirc. Atquc iaancarcolam,
quia frcquentiusquam ad funiculum opus locatur&condu-
citur, priorc ctiam ioco fubjicicrous , quo quamquc prccio
locabimus. Juftum igitur prccium in fingulas arcolas limiti
aggeris conjun-dtas habentur quatuor argentcinummij ejus
generis, cujus triginta numero unum noftratem aurcum nura-
inum ad^equant. Uno amplius argentco nummo proximus
areolarum ordo accipittrurfusurio plus tcrtius ordo.- ac (ic
deinccps CTteri quoque ordines fubfequentes, unius femper
xiummi accefTionc intcnduntur ^quifiTima ratione. Quid c-
tiim sequius, quam ut cum labore au(5lofimul ctiam iiicrce^
adaugeatur^ Certum eft autem, operas condu^ftitias, quanto
longius a limitcprogrediuntur, opufquecondudum fuo or-
dine pecfequuntur> tanto majorem exlongiorefpacio capere
illas laborem. Sed ne hic quoque fraus & impoftura ioter-
>veniat, rur(us exa^or advocabiiur jquicubitum unaquc re-.
gulam fabrilem, qua csementarij paflim in pavimentis laterc
llernendis utuntur, in promptu tiabeat. Et ipfc quidcm cu-
bitusjintracavum are.^ demiftus continuo oftendet, an fatis
ad fuam menfuram area fit deprefta; regula vero, anscqua*
liter ab omni parte fir humus exareola cmotacvciaaque.

Tantum dc prima locandi rationc. Ataltera;quaEexfu-
liiculo ducitur^ut priore eftfubtilior, ita non nifi peritiori-
bus in hoc artificio cognita. Seme! enim unaquc fummara
dctoto opcrc deciditiquiaquantum tcrrsEextollendoaggeri
©pus (it antc exploratum habet, quam aggcr extolli incipit.
Scd 5e in ifta ratione dcmonftranda faciiimum nos vcl im-
pcritisad comprsehcndendum fequcmur cxperimentura. Id
hujufccmodi eft. tlt numerum duarum latitudinum in ipfo
aggcrc:inEnc vidcHcct fiindamenti, cum fuprema faftigij
componas. Exemplicaufa; fi faftisiura in aggerc cubiiosha-

buerit

t>n P2sci^i$ irs. 11. ^ ^

buCrit latitndiriis quinquc, ipfum fundafnentum cx rafione^
quara antca oftendimus, cubitos haberequindecim dcbcbir^
ficnr ex uiraquc fumma (imul compofitacubitiviginti.Ho-
rum dimidia pars eft dccem, qua? cum altitudinc aggcris, id
cfta quinquc cubitismultipHcatajcfficietcubitos quinquagin-,
ta. Eaque rurfus longitudine funiculi, id cftjduobus&qua-
draginta cubitis multiplicata> efticiet bis mille & centum
cubitos^

Ha^cnus Bduhiplicatio fuum habet progreiTum : hanc
fubdu^io Gonfcquituri quae bic £t pcr cenienarium nume-
rumj qualcm unaquaelibet areola pcr cubitos dimcnfa obti-
ncr, extrafemilfcs qui hoc loco non caduntinaeftimationcm
h€i\ operis, Ccntum igiiur toties, quoties haberi in tota
fumma (uperiorc pofTunr, dctra^i ex rcfiduonumcrojunum
& viginti fiipcrabunt.Totidemigitur dicemus aggcrem lorj-
gitudjnis unius funiculi, altumquc quinque cubitis, arcolai
pofcercutaddi^am pervcniatalti?udinismcnfuram. Nunc
ii pofito ad ipfas areolas.(ordinc quo diximlisj calc ulo, rati-
ones fingularuro fupputavcrisj dcin omnium precium in u-
rum numerum coaccrvaveris: fiet in funiculum hunc con-
fu.rjn atum operarprecium, aurei quatuor&argcnteinummi
Dovem. Atque eo pieciolocari dcbetprsefcns funiculus,de-
xnde alius qujfquc pro fuo ratiocinio jam indicato, Nifi
iorte acciderer, ut caritas 2rnonj&, aut difificultas opcris fa-
ciundi, qucm faepcloca paiuftria & lylvisimpeditaobjiJunt,
intcrvenicns, mutarc nos legitimum preciumcoegcrit.Tunc
iniquum non fueritcorollarij nomine aliquid adjicerci mux
ctiam cogitaie utnovus agger ftatimcircumfcpiatur.

C A f. VI,
S)l^ ^^f^f"^ circum^vatlando»

Qncmadmodum caftrenfis agger advcrlius hoftitimlnful-
tQm/iupifcinanusadve(iui» impetum aquatumcircunY*

vaUaii

54 Dp-BRArirt

•vallari dcfidcrat. Ac ncfcio, an co ctiam accuratlus prm«-
niri dcbcat, qu6 crcbrius. & {inc ullis ilatis inducijs , ab in-
iCurfu flu(5luum viquc tcmpcftatum affilitur ^ oppugnatur.
£jus igitur circumvallandi ratio rurfus duplcx oc<:urnt,
cx duobus ftruduriE^cncribus conftituta» Utriufqucgcncris
vocabula i Vitruvio niutuabimur, unumque eorum reticula-
tum> altcrumincertum, appellabimus. RettculatHm id erit»
•quod modo quodam fcpis^palosinpifcinaconftitutos arbo-
rum truncisilipitibusqueirretit atqucimpHcat. Incertum vc-
ro, in quo nullo diligentiorc contcxtu fed accrvatimtumul-
tuarioquc opere ali^e fuper alias arborcs ponepalos abjedae
conftipantur. Jdque g«nus nunc a pluribusufurpatur, non
tam celeritatis quam etiara firmitaiis caufa. Sedutrumho-
rum gcnerum tibiclcgeris/ita palos dcponas conftituafquc,
Ut modico inter fe diftcnt intervallo.Vt proin in aggerem
(proiitu videlicet & formaipfius;procumbant,utqucinter-
ram fiftucis adi^antur , & tanta firmitudine dcfigantur, nc
quati locoque movcri qucant, Kon cnim vis aquarum fola
afliduo appulfu palos labefadat.-fedfuoquoquetemporegla-
cics oborta, & cum ipfis palis per gelua, quafi quibuldatn
vinculis, connexa, fubcuntc fubito Juminc cxtumefa(fta5&
ipfa in altum tolliturj&una fecura vallum & fepta attollit,
ac totum non raro opusdiflblvit diflipatquc.

Quocirca magis probandum eft confilium corum, qui
pcrcnnrtati confulcntesc faxo potius quam e ligno vallum
conficiunt.QuantumviscnimlignariumconfoIidcsopus, non
longo tamen tcmpore illud percnnabit, vela flu(5tibus laxa-
tum, vcl a humorc corruptum, vcl, fi alia cakmitas defucrit,
ipfa vctuftatc putrcfa^flum. Atfaxa maximc firmas ad xtcr-
nitatcm habcnt virtutcs, Scd cum nonubiquc locorumad-
fit faxorum copia; atquc ubi etiam illa adcft, muhos tamen
magnicudoimpcnlarumabjedificandolapideovallodeterret.-

aT^fur.

tS PISCIN7S 17S. 77, 2j

abfurdum non fuerir, ijs, qui aut fponte aut ncccfidtatc ad
fylvas confugiunt, dclc<flum arborum demonftrarc, qua? ad
vctuftatcm magis aut minus habilcs praefcrtim in huraorc
habcntur.

Dum prius moniti mihi fint pifcinarij, ut loca inpifci-
nis apcrta omnia, ad quas pifces fugammeditantur,dcnfiori-
bus fepibus obfcpianf, vinciantquecanalesconfibuhslignc
is« ne loco ccdanc aut dchifcant.

c A p. vn^

Qji<enam materies adfepta pifcinarum

magis tdonca,

IN pifcinis Quercus ufu optima ad cundta prorfus opcraJ
c6 quod (ine vicijsdiutiflime pcrcnnat, (iveaquis immerfa
(ivc terra adobruta fuerit.

Proximum> ad perfcrcndam in humorc aetatcm. locum
'Abies obtinetieaqucrationeadcanalcs,quos inpifcinisaggc-
ri lubftcrnimus,cxtrucndos, poftquercum maxime legitur.
Similiter ad embolum erigcndum, (vulgo Statilinum appel-
lamus, ) columellam videli^ct illam canaU fuperftantcm, o-
riquc ejufdem injcdam, nc aquas canalis, nifinobis volcn-
. tibus pcrmittcntibusquc, vel haurint vcl evoir.at. Coram
^deram, cum agger abimo folo viciarus in pifcina mea Bla-
nenfi inftaurarecur. Ibime infpedante canalis abicgnus tcr*
ra erutus fuit, libro & ligno ita virens, ut exiftimarem, non
pridcm fcpultum fuifte. Eccetibieproxima moktrinafencx
fupervenii, intuitufque canalem : Hunc ego^ inquit, anteannos
ctrciler quinquaginta obruendum hec Uct meu mambtd^ adjuvu
Cum ad \\2£c lubridercm : haudnugory inquitj^fri-: ftatimquc
indc abiens in vicuroac paulo poft revertcns, adduxit tres prae-
tereum fecum compari aetatctc(ics,eademdefenc(5la canalis
commeroorantes. Vcnit tandem roihiinmentemjme nefcio

£ quid

quid- fupcr hac rc in Pllnianis libris legiffc^Kcc ttjeworiafcw
fellit. quippc ledioncm iepetendo,iftaapud Pliniumlib.xvru
verba dc Abictc fcripta rcpcrl: tradurjt (^ Abutem circA gefi'
ntinafionei, decorticatam , qua diximm Inna^ aquis mn cerrumpi*.
Scd. vidcrint,.qui Plinioauthorcsfueruntjcurabictcmdccor-
ticandam tradidcrint; a pifcjnarijs noftratibus ftat cxpcrij-
xancntum, Abjctcm cum fuo cortice aquis demcrfam, longL-
its quam delibratam pcrdurarc

Durat & Alnus in humorCyduratPinus, Fagus, Juglanff,,

Junipcrus. Ipfum autcm robur magis intcrraquam in aqujt
cfolfum firmum habctur. Edivcrfo Ulmus in pcrflatu diii
iincolurais pcrmanccj ideoquc ad incilia, & fcpta, &aliaia
pifcinis ncccflfaria, qucrcu dcficicntc, admovctur. At iEfcu-
lljs,SaIix, & Bctula, nec in afflatu nec in humorc idonca?ii
quia utrobique locorum cclcriter marccfcunt. Bctulam Pli-
Ijjus Gallicam arborem vocat > mirabili candore atque /enui^
tate y terrihilem. magiftratuum virgis*. quadin Germania Bo*
hcmiaqucvclut indigcna & vicinis ciicum rcgionibus noa
arborcfcatu.

C: A: K rjm.
tDt^ Inaliy Septiiy EmiJJarh.,

|Uid:fintr/»^///Aquidy?/'/*i., ncmo mclius quam JurifpCfa-
^riti doccbunt. Sic igitur Ulpianus in WhQWoderivisL li,.
lltrunquc vocabulum dcfinit : Inciletin<\\x\tn%Joc(tseIf depref-
/iHi ad latHifluminumyeKeediBus quod incidatur, Quippc inci-
diturvel lapis vcl, tcrra unde primum aqua cjl fluminc im
pifcinas agi poflfit, Septa func ca, qua? ad incilc opponuntur>,
aquajdcrivandaffCoropeilcndiEveexfluminccaufajfivcIapidca
fivc cx alia qualibct roatcria, ad: contincndam tranfmitten-
damquc aquam cxcogitata.. Et quia non raro contingit, ut.
rctdundantibus fluminibus ipfaEaqua?flumini^feptaiupcrgrc^

2)j? Piiscims 179. m. 57

Tx aggcreffi qtioque in pifcina fupcrvcniant, fi htillumpro-
pe Em$ffarium adfucriti non cft committcndum utdcfiat, fcd
pcr tempus curandum, ut paratum illud cxtru(5tumque ha«
beamus. Vel intcrius, patcfacSlo in cxtrema parte aggcrc;
eodemque palis tignls tabulis robuftis adverfus impctus a«
tjuarum pra?munitoj vcl cxtcrius, juxtalatus aggcris pcrpe-
tud foHa duifta, pcr quam locus c fluvio parefcat, Quipp^
iion aliud cft EmifTarium /quam locus patulus, pcr quem a-
iqua fupcrvacaneaepifcina aut lacu ftagnovecmittitur. Hinc
Suetonius dc Claudio Ca?farc: Fech ^ inquit, & tmijfarium
I^ftcinilacmypmumqtte Oftienfem,

Ha?cde ^dificijs & fubftrudionibus pifcinarum dida
fufficiunt»

■^mmi^mmm^ ———■**— —^——*—' '*■ 1 iiT 1 ' 1 r 1 r ■ 1 1 1 r 1 1 1 11 in 11 ■■htifcliAM»

L l B K l T E R T 1 I

[E folo nomine pifcinas (quod utique ficret fi folo
midoquc aedificio illarum conrcnti eftemus^fedrc
Iquoque ipsa illas poirideamus, opus eft aqu^e du-

^ldUi opus 8c pifcibusdcducendisjUtnovavelutco-

lonia novis fuisque colonis impleatur.* alioquin, fi altero
horum, magis etiam fi utroquc deftituta fuerit, merito irri-
debitur. Quis cnim fic agelaftuscft, utnon rideat pifcinam
aquis juxtaacpifcibuscarentcm?QuaIisnupcr Equesquidam
Bohemus, ad caufas agendas quam ad pifcinas fbcicndas a-
ptior, <3um beatam hoc novo fibiofficiocaptatvctulara:qua-
ii videlicet praeter adtiones belliffimc quoqucnoflctrationes
«dificandi pifcinas:c6 locipifcinam novam conftituit, quo
nullus prorfus manantis aqua?humor ne afpirare quidcm ad
cam potucrit. Jam hoc fadofatisridiculus,nifiinfuper ver-
bis ipfc raagis adhucridcndum fc propinaifci,- dum, de {c^*

£ a turigi-

£8 ^ DFS RAVirS

turiglnc aquarlim non aquilegutn fcd Mofaicd legc <^i{rei-ii»
AccefTit deniquc ad rifum hic cumulusj quod \d^m EqueSa
velutlupus fruftra hians, iine praedadiajifiuscftsdkcvkiuas
ibidem enim bolusei ubi viduse impcnia pciJ€|-ac, Quox»'
fum ifta/* ut fub hoc excmplo admoneamur, quid nrjbis fit
fugiendum in conflituendis pifcinis , quiovc fequtnduiri.
Nimirum hoC5Utnonfolumaggere& vallo fcdaquisetiam&
pifcibus abfohitam habcamuspifcinam.

A duto igitur aqucB initium fequcntis ^narrationis fu-
mamus»

c A p. h

S)e^ j^(jii(€ duBu in pifcin^iii

DUcuntur aquse in pifcinas e propinquis fluminibus, vcl
rivis, fontibusque, & lacubus, tum per foflas, tum pcr
canalcs ad ripas fluminis in loco fupcriore ad incilc depofi-
tos, ut per prona aqusefua vi delabentes nulio cxtcrno in-
digcant impulfu. Nam fl flumen pari cum pifcina libramcn-
to adiequatum fucrit, prsefidio obicis egcbit. Qui obcx mo-
lcfuaiadutramqueripam qua altius eminet oppofita, undara
fupcrvcnicntcm pariter fuftincat attollatque, ac mox illam
cogat prono fimihter lapfuinpifcinam decurrcrc. Cajterum
fi fluvius infrahbram humihus dcprcffus jacucrit, quam uc
uUo cujufvis rci objedu cxtolh qucat, rotam fublimiorcm
cum fitulis aut modiolisaquam hauiicntibus in alvco fluvij
conftituemus, qua? impulfu fluduum vcrfata pra?ftabitnobis
quod opus erit ad ufum. Sin nihil horumfieriiniquapifci-
nae & fiticulofa pofitio pcrmiferit, de ccelo aqu« pctendae
cxpc^andseque eruuti &ubi iila? pcrtempeftatcscum imbri*
bus vel alias curn pluvijs fupcrvcnerint, tum largius diifufas
quaclicibusquafulcis in pifcinasdcrivabimus. Refertautem
jDon parum^cGekftefnc^anmontanaSjan^ampcftresaquasin»

ducatpus-^

D£ PfSClNfS LfB, Ilf: i^'

ifiticatttUS.Nain ctelum, ut incertas,{ic etiam pifcibusfterilcs,
fundcrc folct. Stcriles iicm pl^runquc montes, dc prieterca
impctu prffcipitcs, atque gelidiorcs qUv-imamatin aeftate Cy-
prinus. At cx planiscanipis undaproflucns,qu6dlsEtolap-
fu piorepir, quod folis calore tcpet, quod vario pifcium ge-
nercrcdundat, idcircdomniumutiliflimaadpifcinashabctur»
Jamdudum vicinumdiligomcum inpifciniscolcndisval-
dccxercitum» quodcummcvideret novam inftituere pifci-
I3am,idqueagere,ut proximum rivum fua fponte e montibus in
pifcinam deflucntcm inpifcinaconcludcrem, amice & fami-
liaritcr appcllans : Quin tUj inquitjflumcnpotiusjquod pau-
16 longius prseterfluit, in novam tibidcducis pifcinam. Ref-
pcndco, me obvio paratoque humore uti malle, qudm eo>
quem &laborc & prccio rcdimcndum mihi clTe video. Sub-
ridcns ille; Tu ergo faxo & glarca pifcinam quam pifcibus
implcrc mavis: nam quid aliudpraecepsdcarduapetracadcns
rivus,quamfaxa &filices fterilesquc arenasfccum inimapcr-
vehat > Contrafluvius, inquit, cum fit diverforum pifcium a-
lumnus, divcrfis quoque & varijs opibus pifcinam tibifaciet
opimiorem. Morem gcffi beneconfulentivicinoacbenemi-
hi vericconfilium»

C A P. IL

Quatenus^ iSt ^uomvdo^ aquce tn pifcimm no^vam
funt imroductndA.

DUm crudus & adhuc fufpcnfus ac rimofus aggercft,non
amat ncque fubitis nequc multis ncque continentibus
aquis adobrui. Et fl fiat, ut a principio ftatim vis aquarum
in cum invadat; fimul fict, ut agger proptcr tenuitatem &
raritatem fuam violcnti^ aquarumrcfiftcre nequeat, fed cri-
bri modo diffluat aquas fubinde pcrcolando^vcl ut oneriob
flimiumhuraorem ccdens pra^ceps prolabatui» Qui igitur

E % dm

^m itycolutncm illum fervare voiunt^ paulailfli & pcr intcr»
vallutDj atquc adcertum modum, initio aquas jntromittanf,
Paulatim ide6,quiaaqua renfim&Ienitcr{erpenslongeab«ft
abinjuriafacienda. intervallaporrohanchabentutilitatetn»
'quodaggernovusalternatimiiccushumeiaufquefubfiditcom-
preflius & corroboratur firmius, Modo ne nimijsundiscom*
pleaiur.Satis cftaddimidiumaggeris a principio ftagnarc a-
<]uam, Illud prasterea utilifllmede eademaqua jam reftagnan-
tc prajcipitur, ut illam crebra mutatione rcnovemus novis
admilfis fluvijs, qui meatu fuo veterem aquam fubmovcanr,
ncc patiatituri ut partim cx rudi &inculto pifcinjefolo,par-
tim cx (itu &cruditate arborum, quibus vallamus & lorica-
mus aggercm, vicium araaritudinemque & malum odorcm
contrahant. Quippehis rebus quafi vencnis imbuti pifccs
pla?runquc moriuntur» Rcm itauti mihi contigit narro. Ex^
truxeram in prafdio mco,cx rcccns delcdtis roboribus& ad-
hucvirus cx cruditate rcdolentibus Vivarium in quo pifccs
vclut in penore longx ufionis gratia rcconderem -, ac tuni
(latim inhibucram, uc villicus uUos pifces vivario nifi benc
antc pcrraadefa^o, concrcdcrct, Impatiens ille mora?, noii
parvura Cyprinorum numcrumcrudovivario crcdcrc audet j
poftridiequc ad me rcvertens Cyprinos ad unum omncs cx
aqua corrupta mortuos clfe rcnunciat j culpam agnofcit jvc-
niam crrati & rranfgreiriimpcrijorat^atqucimpetrathaclegc,
magis pofthac fobriefapiat,magifqiobedienterju(fi5 aufcultet.
Hutuf^uc de aquarum procTudtionibus.

CAP. III,

!De fcttu Cjiprinorum in pifcina^ fuo
tempore iransferendo,

AQuls Jam quantum fatis cft in novapifcina reftagnanti-
bus,fequitur>utf(£tus Cyprinorum^ cujus in primis causa

aquat

DB P^rSCINlS LTS. TlT. ^

a«jiraf rolliguntur, in UlascxfeiDinarijsfuis transfcrarnr. Duo>
awtem tctDpora cjus transfcrcndi habenturtempcftiva,Vcris.
Ic Autunani. Ac Vcrnale quidenueropus adco efttcmpcili-
vuraj ut quamlibct tunc Cyprini setarcm , iivc anniculara
fivcbimam five trimam,citra ullam noxaro contrcdtarc, &
de fcminario in pifcinam transferrc queas. At in Autumno,
proptcr inftantcra hycmem & undas affiduo fluduantcs, pc-
Eiculosc fcccris, fi tencnorcro roinorcmquc biennio aut xxw
caniotcanftukris..

Nihilomiinus rcperiuntur^qui Autumnum vcri antcpo*
tiant, hac indu^i pcrfuafionc: quod Cyprini, quo maturius
ferainaria dcferunt&adipfas pifcinas tcropcftivius dcducun*
tur, c6 cclcrius pabula ubcriora pr^cipiunt» Fortafse non
improbanda ratio h^cvidercturift Cyprini pcrhyemcm paf-
ccrcnturj kd cum illo tcmporein cubilibusfuisjaccantcon-
diti, ncc inde ad folennem paftum in vada pifcinarum antc
vcris initium progrcdiantur, qui ficri potcft, ut in pafccndo
antecedanrvcrnalcs Cyprinos, cum utriquc eodcrotcmporc
(nempe initio veris) dcftinata inpifcinis coromunia^uc pat^
cuaalfciStentur?

Proindc mihi magis probatUTj cos^ quibus Auruiiinuy
placer, cx ncccfliratcporiusquarocK uririrarcadeundcro Au*
tumnum confugcrcj quoniamaliotemporctanram cogenda:
colligcnda-que aquae in pifcinas, prsefcrrim majorcs, potefta-
tem non habeanr. Csetcrum ubi copiahumoris inVerchai-
bcri poreft, ibi mea fentcntia prieftitcrit, poft pera^aro in.
Auturono pifcationcm,pcr rcliquum inftantis& pcrfcvcran-
tis hyemis tempus vacuas aquis pifcinas relinquerc ut hy«
bcrnispruinispluvijsgclicidijsfcrmentefcanr;quamcommit-
tcre, ur affiduis inundationibus collutcfcant, quandoquidein
non lutumcftjfed ubcr potiusterr«rquod Cyprinos opimi-

Foetui

Foetui aiitcm transferendo, hora ftiatutina, dicsque a
vento& tcmpeftatibus quietus^deligitur-.nc a calore incri-
diano, flatuque vcntorani ac prsecipue auftri , corpus Cy-
prinorum imbecillum valctudinetcntetur. Curandumprae-
terca nc dolia, in qmbusfoetustranfvchiturjplussEquo rcfer-
ciantur. Nam fiid fadtum fucrit, Cyprini mutuo comprcf-
fu attrituquc dcfquamantur, vitseque indepcriculum adeunt.
Ufu pcritiorcs hunc modum in tali re adhibcnt, ut a^quis
partibus dolium dividant, dimidiumquc cjus aqua, altcrum
dimidium Cyprinis implcant, ac quo voluntfinculla injuria
dcvehunt.

Non minor rurfus cura in dolijs cxinaniendis erit ad-
vocanda: nam tum quoque Cyprini nobis pcriclitantur,(i
tcraere ex dolijs velut abjcdi, in tcrram vel in lutum effun-
duntur. Saluti fuerir, linteum vel rcticulum ob os dolij
praetcndcrCjfcnfim^ucindepifccsdccidentesexciperc, atque
cxccptos in aquam pifcinje paulo ahiorcm purioremque de-
portarCi ibidcmque rcticulo cxplicato, poteftatem eisfaccrc,
fua fponte aut natandi aut dcmergcndi.

Scd cum in rem noftram maxime intcrfit, ut probatif-
(imUm gcnus ftirpis in pifcinis claufum habeamus, ne in hac
quoque rc per infcitiamlabamur,cle(flionemprQbatioris foc-
tusindicabimus,

c A p, m

QuaJ])eHcinda infoctuad pifciuoi transferendo,
^ uude fii tramferendw,

Dlligcntcrcftadvertenduaiinlegcndofoetu Cyprinorum*
ne exolctus pro tcnero ncvc degener pro nobih fubrcpat,
frU(5tuque nos, quem incremento Cjus fperamusjdcfraudct.
Ergo figna generofi & bonse indolis Cyprini, ha?c ha-
beto, Sicaput exiguum incrit ; fioculi emiifitij; fivqntcrca-

patior

DS PISCIUIS II B. ni ^ %i

pltior dlftcntiorqucj (i pinn« & fquatnx non Iut^« aut lu-
ridae, Tcd nitidx & fubcandida?: totum deniquc corpus (i
quadratHm magis quam longum apparucrit. Nam qui vaftum
caput circumtulerit>tenucmquc inglorius alvumtraxcrir, auc
qui candcm intcmpeflivoovorumfcminecoraplctamiiabuc-
lit, fqnamasque pallorc infeccrit, hic vctus cft & dcgcncr»
stquelongea pifcinis fummovcndus . quia ncc ad faginam
fiec ad incrcmcntum appofitus» Nonrarotamcnctiampro-
batus in fiio loco Cyprinorum foetus, (i cx mcliorc ftatu dc-
tcriorcm fortitur iocum.dcgcncrat,fuccumoblitus priorem,
Idcirco quotics foris ille noftro aerc paratur, nunquam cft ab
oraculo pifcinariorum dcccdcndum. Qup moncmur j uc
fccundo fluminc foetum Cyprinorum a nobis cmptum m
pifcinas dcvehamus, id cft^ dc cditiorc iocoinplaniorem,dc
frigidiorcin tcpidiorem,dcfteriliorcin ubcriorem. Ita forc,
ut hanc curam noftram ubcrrimus atquclautilfimuspingui-
umCyprinorum pifcatus confcquatur>dumraodo adfitinpi-
fcinis adimplcndis raodus»

CAP. r.

^anW cuique ptfcin^ Qprincrum nu-
mcrusfit cotttribuendtti,
iRoxima a dclcdu Cyprinorura debctcffe curadc nufficro^
__ qucm cuiquc pifcina? pro modulo fuo attribucrc convc-
niati nc fi numcro Cyprinorum majorcillasquam qucmale.
rc valeant oncraveris, tc qisoquc difpendio oncrcs ; gracilcs
vidclicct cx famc & tcnucs pifces gracili ctiam & tcnui prc-
cio diftrahcndo. Sin jufto minorcmillis numerum affigna-
vcris, nc exdcfc^u pifcium rurfus praefcnti fcriarc damno^i
Cum Ikcat utrumque incommodum vitarcj adhibitovideli-
cct Cqucm oportct) unicuiquc pifcina? Icgitimo numcro.

Quid eftautcm,cur pifcinarij vel in hac artc agricolifi
ki vimtoribus conc^dcrc debeant, utnonfimiliter atque illi

F coraprc-

p

14 ' hrB^Ai^trs

compfthenfam feminum fummam, quam pifeinis creditafi
funt^habeant? quando pariter atquc il\i per jugcra fcmen-
tcm inpifcinis faciant? Eft vero iiiuho longius iariusqucpi-
kinarium quam agrefte jugerum. Nam hoc, quemadmo-
^um nos in agris metimur, duodccim in longum funiculosy
&duos tantum in iaiumj complediitur:At illud ahcrum in
pircinis, viginti quoquovcrfus funiculos (quorum quidcm
longitudinem anrea dimenfi furous) cfificit» Quum igitur
«inius jugerihac longioredimcnfionemagnitudinem pifcina
implevcrit, Cyprinos ad alcndum adolefccndumque deftina-
tos (ii modo pingue folum in fundo fubfiderit) quinquagies
fcKagenos, hoc eft, tcrmillcCyprinosalcrc non incommodc
poterit. Hic dcnique numecus pingui jugero, tanquam le»
gitimus femper attribuitur: minor aHquantomcdiocri,mini-
mus maero. Sic deinceps in minoribus ctiam pifcinis, cut-
\M parti jugeri, prorata rocnfur«ecjusportionc,majoremmi»^
(loremque numerums uti loci condicio poftulaverit, dX' k
tribues.

Non autem temere fit, ccr pifcinarij fcxagcnarium no-
Encriim,inrcceniendis adpifcinasCyprinisLucijsquc, prajter
€a?teros fibi alTumant; fcd certa fubcft ratio, quamobrcmid
faciant* Nempe ifta; quod fcxagenarius alijs numcris com-
xnodius Arithmetica ntionc in plurcs diftribuitur partcs.
Qux rcsquantam «pportunitatemin cmcndis vendendifque
vcl furomatim vcl pcr partcs pifcibus habeat , fuo quifque
fenfu facilc pcrciperepotcft. Primuro igitur fi fcxagcnarium
in duas aequaspartesdividaSjEenttrigintaj pars tcrtia fient
viginti, pars quarta quindecim, qKinta duodecim, fexta dc-
cem. Atquc hoc modo uhcrius progredicndcp^rsdccima
lientfcxjduodecimaficnt quinquc,quindecim3quatuor,vigc-
ifima tria, trigcfima duo,donccparsuhimafcxagcnarijinmo-
iwdcm defmens^iincmaropliusfccandinumerumfaciat^ Sive

igitlirfummatiin, ut dixi, five particulatim di/lrnherc pifccs

' volucris; numcrum fexagenario adcam rcm commodiorcai

nullum aliam dabis. Interim tamen & illa commoditas

inaxim^ complc<5lcnda, quam fcminaria domi compaMta in-

' firu^aquefoicntpifcinarijs pra^ftarc.

CAV, VU

^onns paterfamiliiUi feminarh Cyprin^rum
domi conjiituta dcbet babtre^

VErbaCato nisfu nt: Pattem ^amiUa^vendacemiMn emacem^ejjt
opcrtet, Jam fi nulla alia propagandse foboliscaufanobis
adefTct, ha:c fola fatis magnavidcri dcbetjUt ncfoetum Cypri-
norum fori» emcre cogamur, quem domi gratuit^ pcr indu-
ftriam noflram habercpoirumus.

Sed multa praetcrca alia funt, qua? adhortari atque pcr-
fuadcre debcnt pifcinarijSjUtfibiinfundofuofeminaria com*
parcnt. Nam ubi procopia domcftica faccrcdclc^umfoetus
licct, ibi nihil obflat quo minusilium maximcprobatumno-
bis dcligamus. Dcinde in manu noflra fitum cfl, quo tcm-
porc fcetum pifcari, & quando cundcmcx vivaiijsin pifcinas
lempcfliviifime tranbfcrre voluerimus: quorum neutrum fa-
cile nobis continget, fi ilium inalicno lolo parabimus, fed
is cujus fundus erit, fuo fibi tempore, non noftroj foetum
pifcabitur, fibiquc a piicatu probatiorcm dcligetj nubis ob-
trudet rejiculum : Hcus^inquicnSjproxiiiiUs fumcgometmi-
bi. Tum non raro ufu venit,ut nulla prorfus fcmina apud
vicinum quovis prccio commutanda rcpcriamus: intcrdum
wt repevtaquoque non tam emilfe quam amifilfe fucrit vti-
lius, proptcr miCcellaneam turbam cx novo vcterique ac rc-
- torrido foeiu pcrmixtam. Quidve^uratandem?Qnid fump-
tUi & impenfir ? Quid caetera incommoda, qu^ pcregrc am-
Wantem comitari affoknU Nonne roalum ooalo accumuia-

p j buntf

|5 BrsRjyirs

buntl Mquc noHra prorfus culpa, pcr qiios ftat qno minss
domiconflituta feminaiia habeamusi unde liceatnon modd
levatos omni oneremoleftiaque vivere, [cd ctiam quotannis
aliquid ex vcndito fupcrvacaneo foetu lucri facerc. SagaciCs-
mt Vcrgilius de pofteritate ftirpis nobisconfolitjnquicns s
Sfmferemm refice: ac^ ne fQfiamfjfarequiraSi
Anttvenit & (Qbolemarmento fortire qttftannM^

c A p. riu

S)e Tofitionef^mimriorum»

LOciis Vivarijs fcmcnti faciundas dcftinatiSj non ita mo-
rofe, uti majoribus pifcinis, in quibus jam adultus nutri*
jur Cyprinus, quaritur. Scd talia vivariainquovis fundi vc5
augufliore rcccffu, modo riguo, inflitui re^e poffunt. Nec
enim amplum tcrrje fpatium, ncc apricum valdc Otum, ncc
folum pingue I^tumquc denderant,* cum in hoc dumtaxae
hujufmodi vivaria parantur ut fcmina contincant, mox ali^
ad ubcriora pafcua transfcrcnda. Animadvcrte tamen dili-
gcntcrj utlocum fcminarij arenofum, non coenofum, dcligass
Quoniam ova Cyprinorum, quje cxmutuoattrituinccenusB
dccidunt, animari> vclut a luto pr^focata, ncqueuntj acfoh
llia facilc animantur qu£ invadofisdcponunturarcnis.Con*
Aituuntur autem vivaria codcm plane modo, quo grandio»
rcs pifcina?; nimitum aggcrc, vailoj Ioricula,canaIij cmifTa-
x\Oi & feptis. Nifi quod pro modulo vivariorum , modos
quoquc fubflru^ionum& fumptuum contrahitur. Quovc-
ro majorcm tibiillorum copiam paraveris, c6 longiorcmha-
bebis facultatcm deligcndi cx Cyprinis fcmina, qua? tum ad
incrcmentum, tum ad faginam, videbuntur cffc magis idonca»
Kam alio in vivarionafci,alio adolefcere, alio perglifcere, Cy-
prinus folet. Eamque ob caufam fcparata$ ciiam aiijs atquc
alijsiocis dcfidcrat pifcioaf»

CAF*

DB PISCI^IS LIB. IJh 1/

C A P. IJX,
!De^ trifaria Tifcinarum per claffs

QUemadmodum Paufias, & ca^icri pi^oies ejufdcm gc-
ncris, authoie Varrone, locuhuas magnas haberc folc-
bant arculas, ubi divcrfi illis ineiTentcolorcsjiia nos quoquc
in latifundijs noftris loculatas habcrepifcinasconvcnicns eft^
wbi difparcs annis & viribus pifces , locis ciiam difparibus
difcjufosjhabcamus. Idcniminprimis cftpifcinarijsutilcha-
bcre fcetum Cyprinorum ita pcr pifcinas divifum , ut ftatim
fcianr, undc primi, undc altcriusjundd tcrtij anni, fceiuoi
dcpromant, & quo qucmquc corum pro aetatc fua transfe-
ranr. Pifcibus dcinvaldeconducet, ut parcsvita&annis cum
paribus congrcgcntur; quo facilius pcrveniant ad parcmin-
crementi maturitatcm.

Satis autem eft in trcs claftcs diftributas nos habcre pi-
fcinas. llt prima fit, in qua primam Cyprinorum puUicicm
cnutrimus, eaquc minimam poftuJat pifcinam,quiaminimos
contincrc folet Cyprinos, In roajorem fecundae claffis, id
cft, fccundi anni transfcrri dcbent Cyprini. IntcrtiaraoCan-
dcmqucmaximam, non aJius quam fagin.^e deftinatus fatus
cfttraduccndus',numeroccrto,&promodo pifcina? diftin<^o«
Nam in iJIam minims fortis pifcinuJam foJas matriccs con-
cludimus: non pJures intcrdumquamtrcs,intcrdumnovcm
aut quindccira. Valde cnimferaxgcnus Cyprinorwm cft, ac
tanta ceieritate attcritur^ ut vifum pcne fallat.

' CAP. JX

!De^ attrituQyprinorumLuciorum^.

ADmiirarios Cyprinos vulgus pifcatorum Tcrdelloncs
cognominat j quod morc compluriumpifcium tcrendo,
SQUtUQque cgntrsK^u vcAtrcs confricando, folcfincm Hymc-

F 3 {IXUBl

rspom perflgtint, Idque faciiint vel Aprili vel Majo tncnfe,
prout priui aut pofterius ex tcmpore aquarum cupido fe«
ininiutn illorum elicitur. Quainftantc 6c titillante mafculus
adeo plenos humoris ladei perviosquc mcatus exhibet, utfi
vcl lcviffime alvumejusraanu comprimas,indetibicontinuo
femcn effluat. Oftendit & femella fub idem tcmpus mut^jas
cupiditatis & voluptatis (igna^ dum foliio magis alvum ovi$
Inturgercentemprjefcrt^&quantumpoteftmarem confe^fians
fricaii, alvumque ovisrcfolvcreaccelerat. Scribit Ariftoteles
lih.n» naturalis hiftoridy trcdecim f^epenumero & qiiatuordc-
cim Cyprinos (ingulas foeminas affedarijac (i quando tardi-
tis mares occurrant, ultro illas, defiderio naturali accenfas,
obviam prodire, uc ventres marium roltris pctant, femenquc
^enitalc animandi foetus graria eliciant. Nam nifi vitaii ma-
ris femineovaafpcrfa fucrint haudanimantur. Konomnibu$
id contingit ovis in tanta multitudine, alioqui repkrentur
snaria & ftagna, (ut prodit Piinius) cum finguli uteri innu-
merabilia concipiant. Author eft idem Ariftotelcs, ova Cy-
prinorum foetifico femine contadia eadem dic ad magnitu^
dincm milij excrefcere. A trimatu Cyprini edere vitaiem
fcetum incipiunt, eduntque ultra annumtrigefimum.

Caeterum hic prsecauto opus eft, ne partustempore, vel
perca pifcis vel luciusjintcrveniatjquodilia inova recensex-
clufaftatim invadat,rurfus iucius in partum jara animatum
hoftiliter graftetur.

Hujus adcoLucijfatusnonalitcratqaeCyprini) attrltu
fcilicet fimiliter ventrium (nifji quod paulomaturiuSjDempe
Citcitcri^quino^iumvernum)peragitur.

CAP, X.

^emelne Qprinusin pifiinis, dnfepiui

{uti irt maript) pariat^

ACcumBebant meHfsBPi-jncipismeiStaniiiaiprocercs nofi-
nuUi

^Dl^ PJ^ClTitS LIS. Tf/. ^

intill! pircinarij, qualcs Ciccro Tritones appellat. In co Con-
Vivio cumnullus fernfefermocrcbrior^quanidc pifcinis per-
crcbuillcr,- rogat fandcm unus c^rcros de partu Cyprino-»
rum,utrum fimplex i)le in annos fingulos an muhipkx fo-
rer. Qui proxime aflidebat, viderifibisaitjCyprinum fen el
tantum in fingulos annos, perinde utLucium &complures
alios pifces, parerc. Qui fit i^ituvi inquit rogatoijiit in uno
Cyprinorum feminario, non duplici modo, t^d etiaratripli^
ci vsrictate magnitudinequc foetus diftin^us repcriatur.<*
Kefpondet alter ille, ncquaquam varietatem cjufmodi illinG
provenire, quod ijdcm Cyprini faepius quam ferael fcetifica-
rent, kd quod cx cifdcm, alij tempcftiviiiS;, alij ferius , ova
cxciuderent. Nucantc fcntentia^atqueeomagis, quod ego
tunc etiam una accumbensjad eonfirmandan» hanc opinio-
nem, iimile quiddam de Tbynnis in mcdium adduccbam,
Ariftotelem (inquiens) tradcrc, foetam Thynnam fcmel dum-
taxat intra annuro «tcrufn geftarefedquoniam partem foetus
prarmaitire partew tardius producat , cxifiimari eodem an-
no bis pra?gnantem fieri bisque parerc. Ibinonncnio tali*
um rerum valde ctiriofus interpellat, inquicns : fi femel tan-
lum Cyprini quotannisprogenerant: fcire aveo, unde acci-
dar, ut in vivario, in quo non multi Cypiinij ut dehispoffit
dici quod alij antevcrterint alijs, fcd in quo folus maritus
•cum fola conjugeattincturconclufus^ine^tamenaut duplcjc
aut triplex foetusj tcmporc divcrfo atque diftanti cditus in-
vcniatur. Nihil habentibusconvivis,quod ad hxc refpon-
derent: addit idem,fenon folum perfuarumhaberCjtcrin 3e-
flate Cyprinum parerej fed nec cum co Gontendere yelle, fi
quis dicat, eundem vel in autumno etiam foetum edere ,
quando illo quoque temporc alvum ovis gravcm geflaredc-
praehendatur jfed certum fe habere, quod hujwfmodi fcetus
«^dui abotdvus fine vita tunc effunditur»

Cm

4^ SFS JtArif^

Cm igitur in raari, ut vulc Oppianusquinqmes, Plinius
ic Ariftotcles fcxics, Cyprini citra noxam pariunt? an quia
Vcnus corum roinus habetatur, qui libcri in mari$ quam qui
captivi in pifcinis vivunt^ an loci ipfius natura huic quoque
focsznditati aiiqua ex partc fubfervit /* Id quod Ariftoteles ,crc-
derc v\^\ji%^^Jiiroquifirc de fsatHraanimalium^itA fupcr hac rc fcri-
hti^sxDiverfum regionis Jiiumt locorumque difcrimifta» non folum
ad b^c valere conferreque plHrimumy utpifces in uno loco^ ^uam in
ahero^ excrefcant felicius^nou fecm a/que ariores & ftirpes\ fsd
ijdem eiiamy ui altbifdipiit$ cceant pariAntque althirantts»

Scd nimis longura loquor d^c Cyprinis, tanto dcinceps
fercviusdc Lucijs,

CAP* XT.

Lucli quo tcmpore in pifcin4i tempejli-
viftme ^educuntur,

FAciunt hoc cultorcs hortorum ut non prius in arcas rc-
cens confitas runcatorcm irc patiantur, quam viderint illas
fupcrvacancis & inutilibus herbis jam occupatasj alioquira
intempeftivus runcator utilia infupcr femina proculcabir*
ncdum ut eruncct noxia. Quanto magisnos facerecongru-
ens cft nc Lucium ftirpis Cyprinse cladematqueexitium, ni«
ficum fucrit tempeftivum, in pifcinam deducamus? Non in
quaslibets fed in eas duntaxat, quas in tertiam daifem, nera-
pc illam maxiroamj rcpofuimus. In qua f«epcnumer6 ufu vc-
nit, ut interveniente attritu Cyprinorumja^tatc jam majorumj
tot novis tamque multis cxundcntpifcinaefo5tibus,utparcua
tantae multitudini fubminiftrarc non valcant. Ac tunc igi-
tur maximc per tempusdcducitur Luciui, qui orc & dente
fuo niroiara fobolis nova^ luxuriem depafcatUi*. Pro magni-
tudinc autem pifcinar & fcxtus multitudine plures pauciorcsvc
Lucij in ili^m admittuntur. Nec caret admiifioiftacompcn-

dio;

DE PISCJ^IS IIB. Ilh ^ ^.

dio, proptcrea quod Lucij fuperfluo foetu Cyprinorlim fa-
tiati, non modo majus fcd etiani celerius corporis fui incrc-
menturp capiunt, atque inde majore quoque preciograndi-
ores divenduntur. Me.mini in fexaginta Lucios, iioc modo
quo jrsm ftatim dixi in pifcinis faginatos, preciuminMoravia
quaterdcnos aurcos nurnmos fuitfc: turo cum Sigi(n>undus
Polonix Rex cultu piorfus & comitatu rcgio (nam ad tria
millia equitum eum comitabantur) Gracovia Viennam fead
Ca^faremMaximilianum^tScadUladislaum fratrem gcrmanum
Pannonia? atqueBohemisERegemjConferenSjhofpitioCrera-
firii a Principe mco Stanislao exceptuscdet.

Oterum non ita di<ftu promptum eft, qui fiat accidar-
quc, ut in pifcinis, qua^ de nullo fluminc aut rivo undeLu-
cius una influcrequeat, led qu,3E de ccelo tantum & nubibus
humorcm accipiunt,Lucius tamen inillis reperiatur,

CAP. XII,

Qu^ /ttopinio de Luciis^ cur fticij^ontein
pifcinM fuperveniant,

AN fi rarionem a Philofophis proditam, undenam Lo-
cij fua fponte pifcinas introeant, non habeo quam vd-
lcm: ipfam interim opinionem quoque tacitus fupprimam,
quam pifcmarij in vuigum fpargunt? Ego vero libcntius hic
opinionevelidiotaium utar,quamutcum Athenieo& Philar-
choPhilofophi«^ftudiofisaffirnDare audeam ,pifces aliquundo
dccoelo in tcrram cum pluvia pluifle. Ad nos fcilicet eju : gene-
ris pluvise nunquampervcniunt. At nonraroanaticuhT ad pi-
fonas noQras advolant, ut ingluvicm fuam velfoetuvclovis
tam Luciorum quam Cyprinoriini expleant. Propiorcjn
itaque veri habet fpccicra id quod pifcinarij autumant; ana-
ticulas, dum femine luciorumvcntremplenum &adhuc cru-
|. dum vomitu ad pifcinas exonerant, fimul eafderapiicinasfe-

G minc

4» , iri?^ Arirs

mtne lllo egcdoetiam conferere, LuGiosquecxeoratua^ni'
mari. Mirentur h^c illi, qui apucl Pliniam de Ariftotcle
iTiutuantem ifta de pcrdicibus, non^ legerantjfi contramarcs
fleterint foeminff, aura ab his flante prsegnantes fieri : hiantes
mtitem exerta lingua^ inquit^/^^r id tempm afluant ^ conctpiuntque
/upervolantium afflatu,f^pe "joce tantum audita mafculi. Haec Pli-
iiiu«. Jam quid de equis M. Varro narrat, (i vacat audi. In
fatura (ait) res incredibtUs esi in HtJfania^Jed eU vera, ^vd i»
Lujitania ad Oceanum^ in ea regione^ uhi elf e^ptdum\oljjjp^o^qu^-'
^am e vento conciptunt equ^^ut bicgallin^quoquefokntjqua-
rum ova hyponcmia appellant. Ut nunc taccam gentcs ad
Boryflhenem fluvium ha^bitantcs, qnje finc ulla varictatc fcr-
monis; quotics ad nos veniunt, otnncsafleverant.-pifcinasin
fua rcgione a pifcatu rariflime denuo feminarr, fcd luapte
fponte pifcibus illgs, five ex terreno humore feu ex CGclefli
influxu coortis, rcdundare.

Scd necuifaltidio fim, dum novam 8c iniifiratam opi--
nioncmcxccdentia refcro.finemdiccndi faciam, & adinf^itu-
tam narrandi de pifcinis rationem, in fequentihoc hbcllo
nic transferam.

L / B E L L J dj' A K T l

^ro<£miolunu

On mncreil virttti^ quam quj^rere , parra tueri, Cuin
I^Jigitur in qucerendis atquc parandis pifcinis, hadt^-
Snus curam,quadiligentiafieripotuir,contriviniUS/
l^:parcft,ut jam deinceps vidcsmus, ne bene parta
niale nobis dilabantur, fi forte ratio nos & folertia defiitue-
rit qujbus res pifcinaria confervatur. Inprimis itaque ratio e.
iii advocanda, qua nofcamuSj quid & quomodo, inpifcinis.
tijendis agendum : nobis fit deindc foJer tia efficiet^ ut ftdu.-

Jo, &

«Ksr

Z>£ PISCJNIS LIB, ir. ^ 43

!o & fcitc bonoque exitu agcnda peragamu*. Colligitur
aatcm racio , quam quifquc cudodiendis pifcinisprae^oruus
(equidebet, ex quibufdam pilcinariorum pri]eceptiuncuii>,
quus nos in hoc libello quarto, per quatuor teorpoium in
tcrvalla ciigeftas, explicabimus, Llt futuruspilcinarumtutor-
feparatimfJat,quidcifit pcrvernumtcmpu^fiCiendum, quid
aftate fequcndum, quid autumno & hyeme curandum. Ec
undc melius^ quam aboflicioiutoris, aufpicabimur >

c A r. /.

5)f offiito tutoris pifcinarum,

C"\Uicurrpifcin;irumpr:epofuusfucrit5trijfibipotifllmum
^^curanda efiefciat. Prttnum ea qux ad aqtias pertinenr,
detnde ca quje ad pifccs,/^/"//'^ pollrcmd tura totam complc»
^itur pifcinam.

Circum aquas ifta funt obfcrvanda, tit ne tinquam illaf
necefrario humorc pifcinas dcftituant; nen repente ex cotlo
proccllofo adaudse inundationibu* aggeri officiant v neve,
li diutius ftagnavennt, putorem &fituni noxiuincontrahant,

At circumpifces ifla procurabiti ut matrices in fuis fc-
fninarijsfuo tcmporc foetificcnt: ut ipfe fcetus tempeflivc
quo oportet rransferatur^ cautequc inierim dum transferiur
& tra^tetur & devchaiur: ut numerus pifcium apud domi-
uum fubfcribatur: utdcnique pifces bono uiodo in pifcinis
nutriantur. Kcc cnim natura quod vult femper idpci feincc
tflficcre potcft, fed aliquoties ab induftria operaquc noftia
adjuvari defiderat. Hinc agrorum& vincarum culium, hinc
arborum infuionem, hinc pecorum educaticnem, nv>n lua
fponte fcd magis ab humana folertia provcniic videmus.
Cui adeo folcrtiae Cyprinorum qucquc in pifcinis faLina
jionnihil dcbcc.

Eas pifcinas (nam hoc tcrtio loco diccndum fupt-^cfl)

G 2 cursi*

44 DFB RArifs

curatorcm fopiflTime obiie oportet5& quid quoque loco far-
ciendum vel inflaurandum fit, providcie. Semper autem fa-
tis fupcrque in pifcinis adeft quo larto opus fit: ut quod vel
a ventis vel a tempeftatibus vel a violentijs aqUarum fuerit
interruptum; & fubinde provifo, ne quiddamniibidemvo-
lucres pecudes homines faciant. Nam ubicuftos abeftjmo-
do Mergi (quorum non unum genus) advoiantesjmodoLu-
trae pifcinas fubeuntes, libere pifces deprsedantur. Aggerem
vero proruunt&procukantfuesboves cqui paftum ad pifci-
nas appulIi.Tum improbi paftores confcptaaquibusfugapif-
cium arceiur, intervellunt,acperiocaintcrvulfapifces fugam
fldornantes excipiunt. Idcirco cura, qul fe pifcinaium tu-
torcm idoneum prseftarc cupit, ambularc ftrenuc oportet, &
diligcnter circumfpicerc, nculljead pifcinas infidise eum la-
tcantidumne ita ambulct, ut cum opcram oftcntarc vult
fuaro» vagetur potius*.ama^nitatcsque & frivolacaptet,quam
pifcinas utiliterobeat.

Sed jam poft communia idem tuior ad partcsmihi eft
evocandus»

CAF. 71. ^

Quii in vere tutorem curare convemat.

VEr fane plufculum negocij circum pifcinas cxhibet, at--
quc in multas variasque curas animum tutorisdiftrahit.-
quas ille tamen ita difpcnfare debet, ut ea qua? differri nifi
cum incommodo ncqucunt in primis conficiat, ac deinde
fuotcmporec*etcra. Minime autcm omniumdiffcrri volunt
afdificia, & munimcnta> qua? ad vallum & fcpcs & ad alia fc-
pta veniunt inftauranda. Quocirca primo quoque tempo-
rc, cum fc in vcrc facultasopcrisfaciundiobtulerit* tutor id
curct, ut qu^ vel a fludibus convulfa, aut vctuftate viciata
fuerint, ca rcfarciat r mox ut operanv propurgandis elicibu^
' ^ ' fulcis

T>t PJSCIKIS LtB. ir. ^ 45r

fiilcis aquarijsjfoflis, pcr quas nivalis pluvialisquc humor
in pifcinasdcrivatur, impendat; poft aquas derivatas, utfos-
tum pcr clalicspifcinarum diftribuati quoniam, ut ante di-
dura eft, translatio cujufvis foetus in vcre tempeftivifTima
•habctur. At tunc non die folum,fedetiamno<StuCquiano-
ais magis quam diei rcmpore Cyprini per voluptatcm atte-
runtur) ad pifcinas recurfet, videatque nequistunc illis infi-
dietur. Quippe non alias exceptu faciliores Cyprini yiden-
tur, quam cum velutcoeci inaroorem ruuntmuiuumJncau-
tique&peragmina circum vadapcrerranc.Hoc eodem veris
temporc curatori maxime prsecipitur, ut quotiescunque ruit
imbriferum vcr, toties fepta pifcinarum, in quibusCyprinus
adultus perglifcit, ut recludat, imbremque una cum flumini'
bus, limum fecum & ftercora ex uberioribusagrispertrahen-
tibus, admittat. Nullum cnim hoc Cyprinisgratius pabu-
lum leperitur, ncc unde cralkfcant ocyus. Accedit (imulex
turbidis aquis iftaquoque pifcinis utilitas^quod advenis pi-
fcibus, cum fluvio tunc affluentibus, fine opera noftra &ira-
penfa pifcinie adaugcntur. Nam puris & defcecatis aquis
durantibus, rarus in pifcinas hofpitum pifcium adfluxus
contingitr

CAF. UT,
^id fit in cejlate procurandum.

COntra in seftate facert curatoremdecet, atque intcr prr"
maaccurare: utclauftra circura pifcinas claufa habeat
omnia, ne qua aditus in pifcinas profluo flumini pateat^Ma-
xiroe videlicettranquillo tunc & quietoftatuopuscft Cypri-
no; quia jeftate maxiroe, propter Istiirima & fibi; gratifliraa
pafcua, iilo adolefcit & pinguefcit. Si modoociosepafcitur.
Nec enim ab exercitio fed cx ocio corpus opimatur. Ideo-
que interclufis illo tempore opus cft fepiis, ne xinda recens

G i pifcinas

4^ DVBRAVir^

'pifcinas influat: ad cujus meatum oberrct magisquamparca-
rurCyprinus. Ac ne putes folos Cyprinos eKincrtia adipes
ailumere : prodit Plinius, ad Cadaram ruhrim^ru if^fuUmfpr^cp-
fua ejiM loct qaieu» heluAs ad immohtlcmmugnttadtnem adoUJctre 9
7hy?iirj^s n^ero ih tantum ^tnguefcere ut dehtfcant. Quantum au-
ttm undajugitcr manans Cyprinis a^ftateeftadvetfa, tantum
plnvia lenirer afflucns grata & amica. Qua de rc Plinius
rurfus fcitc & confiderarc; i'i(ces (inquit) modicis imbnhui
gaudem aluaturqHe. ^ffpe & harundmes qvamvis inpalude pro-
gnatx^ nsn tamen fitie tmbre adoUfcMnt ; & alios uhtcunque ptfces
fa eadem aqud ^fidut fufis.^^ ntji appUai cxaatmantur, Hjec Pli-

Sed cum in hoc codcm caplte mentio fada fuerit pa-
ftionis & harundinum: prius de alimentisCyprinorumjpofl
c€ harundine extirpanda commemorabimus.

C A P, /r.
©e.^ alimentis Cyprinorum,

IAm etfi pifcibus commune fit omnibus , prsecipuam ali-
mcntorura fuorum partemi ex aquis capere: funt praetcrca
tamcn ali) quoque cibi fuo cuiquc pifcium gencri fecundum
naturamfuam veiut propiij. NamjUt AriftotelcstraditjCon-
gri Mur;]enae Lupi carnc tanium vcfcuntur: Mulli carnc &
algi: Scarus alga tantummodo; Salpa alga & ftercore; Ca-
pitoncs limo; ac ne perfequar alios quos nunc perfequinon
cft neccfte, ipfc adeo nofter Cyprinus limo pafcitur &arcni
glcbae pcrmixta. Et quanquam idcmacarncabftinct, lumbri-
cos tauien terra crumpentes culicefquc & mufcas aquis iu-
pervolitantcslibentilliii^e dapis gratia confedatur, adeo uc
fi prope ociofus ambules, auremquctacitamjduminfeda vc-
natur, adhibeas, clare exaudias, orc illum fuo quafi poppyf^
mataaedcre. Qui diftini^ius depaftionibus Cyprinorum lo-

quuntur^

LE PJSCrNlS L7S. 7P. ^

qnuntur, hanc cx infed^is paftionemj modo aftlvam modo
rupcrnatantem cognominant: quonjam furfum vcrlus in
fumma vel tellurc vel aqua hujuimodi infeifka per arftaKm
lerpant volitentque. lllam vcro altcram, quam in tundo
piicin«rimus& arena Cyprinisfubminiftratjappellant infcr-
ratem, quia inferius fita eft. A(^ciuntquei priore ilia quam
hac pofteriorc, non folum melius Cyprinos faginanJedcti-
amcarne ficri teneriores.Nec id (inc ratione,quod ea, quas
jucundius fuaviusque fumuntur 5 melius etiam tencriusque
RUtriant. Noneft auiera dubitandum,quinliycmequoqucia
latcbris altioris aquae conditi terreno paftualantur: quando-
quidem illorum cubiliahaud aliter tunc excavata depreben-
duntur, quam fues volutabra fua excavare aflolcnr..

Vulgus infuper frumento aqua macerato, eique potui»
quem a Cerere vocamus cerevifiam, deftinato, claufos in
ligneis vivarijs Cyprinos pafci dectevit. Pra^terea figubri
creta modico ignis calore adufta fracibufque oiei fubadta i
quippe cx hoc pabulopinguiusetiamquamex frumento Cy-
prinus faginara induit. Itaque mirari interdum latis non eft
miram Plinij diligsntiam, ut quam nc hoc quidem olei con«
dimentum, quo pifcium obfoniaintetdumcondiuntur, effu-
gcre potucrir. Sic enimj fcd valdc ftrictim,//^r«>»^»«?5&9ua*
li per tranfennam hanc rem afpiciens: Gujlu (inc^uit) olet ma^
>iimey dein modicis imbrtbHsgaudent ahifuufque*

C A F. F*
T)t^ exttrpandci in pifcinis harundine,

SOlct harundo poftfrcquentespluvias, ficrafTum Ir^ttlmque
folum fubeft, 6c modiLC pifcinis innatant aqua?, celeritcr
fuboriri, & pofteaquam fuborta convaluerh, meliora Cypri-
norum pafcua, qua? ad vada & oras in pifcinis reperiuntur,:
infeftiuc^aliquoties totas pifcinas in quibus exiguus humor

4S DrsnAFIFS

ineft occupare, Nam vis aquarum major ilhm fruticari non
finir. Noverunr hoc folertiorcs pifclnarum curatores: quarc
eriam fedulocurant, ut veluno ftatimfluxupifcinas aquis ad
juftum modum impkant, vel poftfuBdudasa^uasutnequid
humoris in illisfpraefertimgerrainationiscannarumtemporc)
relinquant. Oifficileautem malumhoc, ubi prajvaluitin pifci.
nis, extirpatur. Nam fi ferro fuccidas la?tiorharundo, fifacc
incendas dcnfior refurgit; tiim fi folas admoveas manus,
frangas citius qiiam evcllas. Sed nec vomeri facile cedit;
quia altius radices in terramagir, dcnfiorequc illas inter fc
complcxu innodat,quaai utenodari exararique pofTint, Sed
hac tandcm ratione in cxitium Cjus non h-uftra incumbes;ii
seftivo Ibiftitio per plenamaquis pifcinammonoxylo vedus ,
harundincm tiim fake invadas , ita eandem fai:em in de-
metendaharundinemoderansjUtinternodiaipfiusduntaxatea,
quie fubter aquam racrfa funtjdemetas. Fict cnim, ut haiun-
do per cavam calami plagam exhaufta aqua, quse vapore fo-
lis tunc ed percalefadta, non lecus intabefcat, acfi tabificum
biberit venenum. Admonet Piihius cx occuhiiliraa illa re«
rum inter fe fympathia, ut faki apponamus filicem. Verba
PHnij ex L^L naiuralis hifiorj^ XVHl ifla func; i^junt fili'
ces circa folftitium avulfas mn renafci , nec harundtne fe^as^
aut exaratas vomeri harundine tmfofita^ Similiter Cf ha»
Yundinem e>iarart filice vomeri impofita frscipunt, III ud
ctiam , quod de extirpandis fylvis apud eundem Pli-
nium lcgi , adrcribere non pigebit , quando frcqucn*
ter accidat , ut pifcinas in nemoribus excitcmus, Di-
citigitur Plinius Democritum fctutus: extirpari fylvas luft^
Htflore tn fucco cicuta uno dte macerato-^ffarfisqueradtctbm.

Satis erat didtum de refiivis operibus, nifi ineademsena-
tcCyprini malainterdum valctudiHetenrarentur.

CAP^

DE PlSCims LIB. IK H

CAP. Fh
©d-j ^norbis Cyprinorunu

AUtor idem Plinius //^ mrjo, morbos univerfa genera
pifcium non lentire, veruriKegrotare fingulos manife-
ftum facerealiquorum maciem, cum in eodem gencre prae-
pingues alij capiantur. Etde Siluro:i'//«r/^ (inquit) camcu» ■
U exorfu fyderaenn (^ alih falgore confopttur, Hoc & in
mari acciderc Cyprino putant. Imo hauddubieconftar,Cy-
prinos in meditcrrancis quoqucpifcinisjviejusfyderisafflari
& marcefcere, ac nonnunquam fme ullo remedioconfopiri,
Pri^fertim fi fulgur illud clarum incidit, quod dolia exhauric
inra.5tis operimentis, & quo matres gravida? partu exanima-
to vivunt citra ulhim ahud incommodum., Ccetcrum quotics
Cyprini non cx fydere, fcd ex vitiata corruptaque in pifcinis
aqua, infeftantur, aut fi quando ob exiguum humorem ma-
le valercincipiunt, advcrlus utrunqueincommodum largior
novarum recentiumqucaquarum fubmifliovalde commodar»
Interire autcm pifccs, fi in exigua nimis aqua diutiiis ftabu.
lentur, non ahter quam csetera animantia ft in exiguo aere
claudantur, eximiusanimahum naturse indagator Arinotcles
teftis eft. Quin fi accidat, ut vel aliunde pifcibus immincat pcr-
nicies , aut d verbafco in pifcinas projedo , aut a cyclamini
radiccquam ideoi;^5uo75g^vcognofninant, autaladctithymali
herb:e, quam ahqui caprinam laducam Cornehus marinam
appellat: tuncitem nihil magis expediet,quamaquas mutare
rcnovarcque. Hoc eodem iadc tithymaU, fi corpus ali^u-
jus infcriptum, & poftcaquam* inaruit infcriptio, cinerecon-
fperfura fuerit :narrant,ira apparere litcras, ut ilhis vel adul-
tera qucat legcre. Super hscc exitium pifcibusariflolochia
moiitur.Siquidem rcfcrt PHnius, fe coram a pifcaroribusCam-
panise contufam immixta calce in mari fparfam fuifle,mira-

H qUC

5® T>FB R y4 rir^

quc capiditare pifces advolalTe, ac ftatim csanimatos ffaitaffcv
Eft&cannabisfuccas an^arus pifcibusmortifer. Propter quo4
nos, qui in regionibus noftristum cannabitum pifcinis abun-
damus, lege atquc mulda vetamuss ne cui liceat cannabim
juxta pifcinasmacerarc. Contra apium omnibus pifcibus
morbo laborantibus maxime cft falutare. Hoc ipfo Plinio
lib. XX in htcc verba prodente; Pifces quoqtie /i i(grorsnf
in pfctnlsi apio viridi recreautur.

Kunc ad Auiumnwra properemus^.

C A F, VIU

Quid in autumriQ curatori a^endum.

S\ pifcatus in autumno ceflaverit,fHeriTque in tempus ver*
numdilatus, cura autumnalisad pifcinas plus pene folatij;
quam negocij prae fe fert. Nempe aucupium: quod feri de
Ce anferes & anates, ad pifcinas in autumno convolantes,
non fine voluptate pr^bent. Quanto ego fsepenumeroatSci
gaudio» quanta leEtitia efferri, aui.upes d pifcinis revertentes
fpedavil cum IiGro coram captos anferum vel anatum mani-
pulos recenferent, cumque vicifTim hcrus eorum aucupium,
quafi rem plauftbilem, non vocc fola k6 nonnullo prcEterca
audario additoappiobaret,utefcataIivelatinefcati libentius
aucupium repcterent,penumque domini fubindc inftruerenr.
Habct tamen & ipfe autumnus curam ad pifcinas a»
quis & Cyprinis completas peculiarem.-quamquipcf tempus
curatores obierint, plurimum futuro incremento Cyprino*
rum confcrunt. Eaeft, ut antchyemis adventum aqu^ cx-
pifcinis marginumtcnus fubducantur, «t ilH ipfi margincs
aquisdenudati ficcatiquc pruinis & gelicidijs hybernis fer-
mententur. Sed caveto, nc cum fupcrvacaneis aquis ncccf-
iarias quoque cx pifcinis fubducas. Multo enim /atius eft^
fcrjnento carere, q^uam dc falute pifcium ob inopiam aqua«

rum;

iUff» periclitarl, pra^fertim (i hyetns icnmineat , de glacic &
nivibus altioribus iufpeda. Eodem autumnofrpe/w/»tf«/«««
^ah venit agmen aquarum-. fac igitur, ut feptis & canalibus
cmiirarijsquc reclulis cuivis per tempus occurras tempeftati,
antequam illa fuperveniens calamitatcflialiquam fecum pifci-
fiis affcrac»

C A P. TIX.
3ye hyemcili fifcimrum procuratione^

NOn funt, quanquam efTe videantur^ ne hyenye quidem
circa pifcinas halcyonia. Nam glacics ipfa, c^use tran«
Cjuillitatemtunc & fecuritatem tutoribuspifcinarumpolliceri
purarur, quia circum undic]ue te6os & claufos teneat atquc
cuflodiat pifces, atagnum cxfepericulimetum minitatur jnc
mole videlicet fua & craflfrtudine pifces inpifcinaftrangulcr,
dum facultatem hauriendi hbere reddendique fpiriium illis
adimit. Non raro enim duobus pedibus, S^ eo an:^plius, alta
glacies pifcinis incumbir. Ad eandemque altitudinem nix
ibidem fa?pius adaucia animam pifcibus pr^^ludit; fi cura-
tor non intervcncrit, qui&nivemcompluiibusexlocis pifci-
nse fubiTJOveat, & fcrobes in ijfdemlocis,perfc(5ta fecuii glai-
cie, adapcriat, per quos fe vegetabilisaurapifcinisJrjlinuaie,
debilitato^que pilces rurfus valeat recreare» Signum evidens
imbecillitatii Cyprinorum habctur, (i velut anbeliintes ofci-
tsntefque ad fcrobem apertum conglobantur. Nani inicgri
TU vegeti, aut nufquam tunc comparent, aut fi quando app a-
rent lubito indc cJilabuntur. Nihil in tali cafii mag^s pro-
fuerit, quam novas ex flumine admittcrc aquas, qu^e veiercs
cxpellant. Spc^avi ego non femel) cum deficientc fiuaine
non cffet unde vctus expulfa c pifcina aqua renovaretur>
Cyprinos languidiores circum fcrobcm obcrrantes reti-
culo cxcipi, atquc inoe ad vicinum flumcn rcfiticndi caufa
tarnsfcrri. H 2 6cd

52 DFB R AriVS

Sed hanc provinciam obiie in magnls pifcinis, in mag-
naquepifcium multitudinej quis facilequeat?Forfitan meli-
us Petrus Rorcnfis, Procerum in ^oiicmianobiliffimuSsbo-
nisque literiselegantercxcultusjuisconfukbat pifcibusj ex-
cogitata machinula 6c rotis, quarum crebra ad pifunas ver-
fatione vitium aquarum , quod ex longa quiete contraxc-
rant, belle perpurgabat, viresque ita piicium putorc affedas
recreabat.

Super h3ec cuftos hybcrno tempore invigilet, utvedu-
ras operarias, quas coloninodri ex more obeunt , in dcve-
hunda niaterie ad pifcinas farciendas neceifaria, conii-
ciat 5 tunc cum nives adhuc luperfunt, cumque trahis
adhuc ipfi coloni utuntur, quibus multo expeditius quam
plauftris robora fubvchunt. Nam vernotemporemagnacum
moieftia ab agro & aratro avclluntur.

Quid igitur fieri quoquo temporis intervallo adpifcinas
conveniatj jam, utopinor, dictum cft fitisfuperque,

L I B R I ^V I N T I

Tritfattunctiln^

|Uintus & ultimus reftar hujuke fabuj^pircinaria*.i(flus,
cseteris fquemadmodum in concedijs Ectnfoki; }v',.uor,
quia exitujucundilfur^opikinarijexoptatilf moque claudiiur.
Nempe qUceftu & lucro, quod cs pifcatu & piiciumdillra^i-
one provenit ubcrrimum. Ut enim non moeret agricola ex
meflc, nec vinitor ex vindemia, fed potius ambo Ic^tantur,
cum frudum (qualem iiiaxime convenit cx Jabore capere)
pcrcipiant ; itapifcinarius, refertam nummis ex pif\atu ihc-
cam nummariam refeicns, l^etum canit plaudite.

Igitur primo de pifcatu & dc his c[\\x ad pifcatum perti-
nent, dicemus: mox quo pifccs modo adpiicinas venunden-
|;ur: dein quemadmodum vcteranc;e piicina^ rcftituantur:

poftrC'»

TtE riSC]NlS LIB. V. 5J

ponretno (pro coronide) adjicicmus vivaria Sal.irijnn, quo-
niaoi fluvij, qui circum arcem rubram manant, felliv^imcjus
generis pifcium nobis copiamfuppeditarunr.

C A P. I,

!De temporibiis pifcaudii^ qUiC antepifcatum

tnftYumenta funt prxparan^itt

Plfcandi in pifcinis duo tempora cfTe teriipeftivaj vcrnum
nimirum & autumnale j jam antea indicavimus, cum de
translatione feminum Cyprinorum loqueremur j (imulqik
oftendimus> utrum eorum tempus alteri pra^ftaret.

S^<^ five in autumno five in verepifcatuscontingatj fac
ut inftrumenta, quas in pifcatum opus funt, ante parata ha-
beas quam pifcari intipias, ne poft in ncgocio ncgligentei:
inci^pto line exitu turpiter hiereas. Intcr pr^ecipua autem
opus eft verricuiis miniffium duobus, uno maiufculo altero
n^inufculo. lilud laxioribus maculis debet effe contextum,
ut tenuiores pifces tranfmittat ac folos grandiores everrat
detineatque; hoc contra& raaculis & nodls contrahitur, ut
foetum Cyprinorum in pifcinis aHosque minoris incremcnti
pifces, & quos Ariftoteles x^°^^ vocatjCquaiitufancos dicas,
quia fulira retibus capianturj irretiat. Deindepoft irretitos
intercepto5que pifces, opus cft fohjs & vafis minimumbifa-
riam divifis; ut in alteris capti Lucij in akeris Cyprini fcpo.
nantur, tantifper dura vel ibi ftatim diftrahunturj vel dilati
ad vivaria & fecluforia plauftris &do]ijs,qua?fimiHterut foha
adclledebentjpervehantur. Nam minorespifciculosin nalfis
& quaUis, aqua defa?catiore demerfis, re6e incluferis. Ita-
quc quaHos ctiam & naflas comparatas habcre oportet; &
pr^Eterea cribia& incernicula foraminibus crebris pertufa,
ut aquam continuo percolcnt, ac pifces, quos depromere ex
foli^s volumusjcontineant, nefiipfismanibusiHifa:piiis con-

H 3 tingantur

f4 ._ brnRAvrrs

tingantur contrcdcnturque, injuriam cx freqtientl conta<^«i(
accipianr, veneantque ob eandem vilius. Er quoniam in pi-
fcium minutorum vejiditionemenfuranoa numero utimur:
vafcula quoquc ad certam menfuram dimenfa(qualia funt, ur-
ceoii, urnul^, corbulje)ut ad manum habeamus curabimus,
Cuftodemque interea, dum pifcatus durat, pifcinis admovc-
bimus,qui in tu^urioio, ex ftipulisvelharundinibustcmere
congeftis in aggere excirato, agat excubias, adverfus infidia-
tores & fures. In eodcmque aggerc palos fuo ordine confli-
tucmus, in quibus uvidaapifcaturetiadeficcanda fufpendan-
tur:ne illa nobis, ex afliduo in pifcinis cienofoquc humore,
ante temnus corrumpantur.

CAP, 7/.
©e ptfcatu Cyprinorumi^ Luciormn»

INftru<iliscomparatisqueijS;qu2ediximus,&fiquafupcifunt
aiia, qua: noflram memoriam refugerunt, tum aquis quo-
quc de pidina, ad quem res poftulat moduiTj, lubdudtis: ma-
turum hinc eft aufpicari pifc^tum. Hora utique inatutina.
Siquidemmancala ri magis animo pifcatores opus aggredu
unturi & pifces non modo tunc capiunrur faciliusjfedetiani
tradantur fecurius, die videlicet nondumafole pcrcalefaclo.
Intereffe captura?, (i iteretur pifcina^plurcsquefccundotradu
quam primo trahi, exploratififime prodit Plinius. Ejufquc
rci hsec fortafse ratio erit^ quod altcro tradtu magis quam
primo aqua in pifcinis perturbatur: majoremquc indc ctiam
oculispifcium caliginem objicit, quam ut facilevitarcilii in-
iidiofos bqtieos valeanr.

jadis de more plagis primi plaerunquc Lucij,Ijdcmquc
maximi, in maculas incurrunt Quoniam aviditatedepritdan-
di fummis femper feruntur aquis, atquc idco injuriaemagisc-
tiam opportuni, quando retia item fummis maiore cx parto

aquis

Z>E rJSCJ^lS LIB, K SJ!

tquis innatant > qujc ad cxcipiendos Lucios intcnduntur.
Contra Cyprini, qui fundiim pifcinse amant, initioniinoresj
pofterius grandiores, iilaqueantur. Quocirca pifcinarij ad
quarrtum caUidi, qHemadmodum Luciorum indicaturam ad
primum flatim ja^um pr^ecipitant, ita Cyprinorum de in-
duftria procraftinant; cxpedantes, dum pera«5lo fere pifcatu
corpulentiifimi eorum extrahantur, quos emptori oboculos
diifimulatis vilioribus obtrudant.

SolertisB Cyprinorum argumentum fueritj quod ubi
metus ex intcntisretibusingiuit, caput repente cceno mer-
gunt, ut tanto proclivius cauda lubrica & reiia & pifcato-
lesfruftrentur» Sane ipll pifcatores, cum & a fubtrahendis
pifcibus aegre manus abftineant, & fi diutius in pifcina mo-
rantur parum diligenter caventiUtnon proculcentCyprinos
in hito delitefcentesiidentidemfuntadmonendi urgendique
m pifcatum maturc conficianr.

Nihil autera maturitati fic confuHt j ut fccluforia juxta
pifcinas conftitutajad qux vel ipfo dorfo vel humcris bajuli
captos atque exrra(5ios pifccs transferre facile polfunt. Nam
Jabra & foh'a nec muhos exipiunt pifces> ncc diu incolumes
fcrvant, jnterifDque, ^uod fane damnofum cHj pifcatum ia
longum diflferunt.

CAI^. Ilt
Sie Secluformjuxtapifdnas conflituendis,

SI loci fitus ita compctatj ut m proximofecundum pifcinas^
fcduforia Cyprinorum collocari qucant, noncftdubitan-
dum, quin ralis fitus^, proptcr rationem de facilr & celeri pi-
fcium translatione jara ftatimdi^aamjComraodifTimus habea-
tur. Sin minus id fiat, ne fie quidcmabinftitutoeritccfran-
dum,fed ahbi locus ad hanc rem aptus, ac potilfimum ad
^tximiQy^ fub ocuhs doQiipj,veftigabitur>&poftquam in-

5^ Dp^B RArirs

ventus iUe fucrlt, fofflonibus in duos aut co afiipliuscubltos
deprimetur. extendeturquc in cubitos duodeviginti,ultraci-
traque, prout commoditas & pifcium frequentia exegerit»
Quippead eandem frequentiam nuraerusquoquereccptacu-
lorum definietur j iinguhque rcceptacula (ic fabricanda crunr»
utripis circumundique & aggere concludantur.

Atque hac una re pifcinis diflfimilia habentur, quod in
reccpcacuiis per omne in quadrum fpacium i^qualiter folum
infoditurjripisquequoquoverfuscIauditur:cumpifcin£emag-
na ex parte pateant,vado{isquc marginibus reflagnent. At
cstera pene (imilia. Nam & fiftulas3& canales , & fepta qui-
buspifciurn fuga impeditur, adcumprorfusmodumadquem
pifcinse recipiunt-f,tum perennem quoquc in propinquoun-
dam.defideranti-fedqucecontincnterinfecluforialnfluat, alio-
qui finc perpetuo undie reccntis influxu Cyprini multaj ut
fieri folet, frcquentia in fecluforijs ftipati non perennant.

Eifdem fecluforijs fepcs circumfiruimus, utprsedonibus
aditum prsecludamus.' Nimirum, ut vendamus, nonutper-
damus, inclufos rctinemus Cyprinos. Intcrdumque tantif-
per retinemus , dum annonse pifcium caritasintendatur. Id
quod & rei?5 & virtuti, & glorise elTc, prccdicat Cato in ora-
culis fuis^qu^dcre ruflicacdidit. Nosnunc rationem vclfub
glaciepifcandi edemus.

CAP. IK

Quemadmodum in pifcinls con^laciatis
fit pjcandum,

EVcnlt fa?penumcro dicbus quadragcfim^, qui teropora
fua, exbrcviorelongioreque dierumadipaliumintervallo,
in fingulos annos variant,utpifcinasapudnosglacie adflri<ftiB
reperiantur.

Ne igitureo potifTimum tempore,quomaxime opus efl

obfonarc

otfonarc pifclum obfonium.glacieobftantcpifcandioccafio
vc! diffcratur vel amittatur: arripienda cft ratio a vctuftis quon-
dam pifcatoribus, autborc ^tliano, ufwrpata. Nara, ubi dc
Eridano atquc Iflro fluminibus iElianus agit: in hiscongla-
ciatiSjdicitj pifcatorcs finuofum aiiquem locumfibidcligere,
cujus glacicm pcracutis fccuribus pcrfcccnt, indequc glacic
amota, locum cundcm lacui (imilcm cfficcre, jadoque in la-
cum araplo vcrriculoj ac fuo morc cxplicatOjpifccs venari.
Sicitcm in pifcinisnoftriquoqucpifcatorcsCyprinosvcnan-
tur> priinum glaciem ad excipula, Cyprinis cxcipiendis pro-
pe canalcm inftru«^a, dire^tis in quadrum liroitibus circum-
fccantes, dein eandcm glaciem aut corominucntcs, aut fi
amoliri licetaraolientcs. Sin horum neutrum ficri potcfl:
proptcr glacici magnitudincm, immotam illara rclinqucntcs,
ac nihilominus plagis per apertoslimitesfubter glacicm cx-
plicatis deftinatum pifcatum peragentes.

Haud vercor nc fim ineptus, fiindicavcro potius quatti^
jadavero rationcs, quas in hujufccmodi pifcatufuerira fecu-
tus ca quadragefimaj qua invi^tiftimusPrinceps noftcr Ferdi-
nandusBohemorum Pannonumquc & Roroanoruro Rcxjin
Moraviam vcnicns de furomisrebusdcIiberaturusjZnoyroam
omncs Ordines contraxerat. llt igitur tumj cum piiccs in-
ccndebant annonam, vicinos in pifcando antcirem meos,'
multas fimul operas ad pcrfecandam in pifcina glacicm, alti-
tudinc cubiti crairamjfccuribuscxtruferam. Fcrvebat opus>
limitesquc inoperasdiftributiftvenuecxcavari coeptabaniur;
doncc alijcolonialiosinopercantcvcnientesjglacicm parum
adhuc tempeftive locis quibufdamperrumpcrent,indu6taquc
in limites aquarum fcaturigincjopus ab alijs continuari pro-
pter afpcrgincm prohiberent. Adcrant qui breviora fccurium
manubria longioribusmutanda elTc fuadercntj alijdolabram
jnoUndiDariam, gUcici perftingend» compantac)? adhibcn-

l dami

^ DVB RA V ly B

dam. Utrumquea mefaautneftjediniitroqucctiattimolcfta
afpcrgo & mora odiofafuit. Venit tandem ferrsein mentem, (i
£orte illa operi pr2efcntiadhibita5Coramodiui.munercruo de-
fungcrctur. Bene res ifta cccidit.SimulaGcnim fcnse aiiquot
allarae,opcriqucadmotae fucrunt, continuo opus finc ulla
afpcrginis injuria proccdcrc, glacicfque fertis facile ccderc
propcrabat 5 ita ut jam nihil rcftarct aliud nifi pifcatus. Ad
qucm obcundum fua fponte alacrcs pifcatorcs accingeban-
tur. Jada funt non femcl fubrcr glacicm retia,cafrofen^per
& iriito conatu« Hic pifcatorum nonnulli aquas infuiiUla»
bant, partim ut nimis adhuc in pifcinaexundantcs ,partim ut
valde liquidas & dcfoecatas, idcoquc pifcibusfacultatcm de*
clinandi rctia.prsebentes. Alij ictium epidromesaccufabantj.
quafi pondcrc leviorcs, quam ut imum pifcinaifolum ; ubi Cy«
prini latitarcnt, fatis everrcrc polfent, Additse funt ad epi?
dromes catenas. ferrcsei & fcneftra? aliquot proximc limites
in glaciccrant apcrta?j ad conturbandam& infufcandamcon-
tis atquc fudibus aquam. Nam ultra fubdud illa, quam crat
fubduda^citra incommodumj quod ex pondcrc glacici im-
ininebat,nonpotuit. Placuitpofthffcrcdintegrarc pifcatum>;
Uii nc tum quidcm illcfuccedebat, proptcjca quod in tanta
craflitudincglacieiconti libeic agitari. Uuumquc utrcspo-
fcebatconcire, haud potcrant,. Jubeo indc cgo j quatuor fi-
roul plauftra ad pilcinam advehcnda figulari luto onerari. Qusc
pofteaquam advcda funt, eoque loci exonerata ubi retia a
pifcatoribus trahebanturr.cxclamant repentc pifcatorcs, aut
argillam fc aut Cyprinos pertrahcrcappropinquantcsqucri»
pa?, amplius ccntum Cyprinos mirifico applaufu cxcuiiunr,
magnasque agunt gratias aqu^eluto adveclofoedat^e. Juvat
mox itcrarc jadtum, itcrumquc ille latis profpere ceflit. Poft
ubi tcrtio eundem rcpctunt , rurfus nihil pifcium capiunt:
quia rurfus illi dilapfi fe in vadisiubtcrglacicmfinuofis.occul-

tabant,.

T>B PISC1NIS Zld. r. 55

tabant. Forte in ipforcditu, dum aurig^ plauftra inania rc-
vehunt domumquc redire fcftinant, pifcatorcs dcnuo plagas
cxplicant, acpluresCyprinos quamanteautroque ja(5lu cotn-
prchendunt. Stupentcs admiratione aurigasrcvocantjplau-
flraquc & cquos pcr glaciem pifcina:cxagitari jubentjipfiin-
tcrim ad pifcandum intenti. Quid opus vcrbis ? Quod nulla
rationc allequcbamur> id cafu tandem fumus afl"ecuti,utfceli-
ci deinceps pifcatu pcrfrueremur» Nam pifces qui antca (i-
nc uHo metu fugam adornabant, tunc vcroj & ad ftrepitum
folearum quibus equorum ungulse, & ad ftridorem cantho-
rum quibus rotarum orbesin plauftrisdevinciuntur, conftcr-
natijomiflis fuga & latibulis,ad infidias plagarum gregatiro pr3&-
cipitabantur, a pifcatonbuiqucnobisextrahcbantur.

C A A F.
Vnde acctdcit, ut in aliis pifcinis crajliores in aliis
'tenutores , interdHm etiamin eademftfcina^ca.
piaritur Cyfrini.

DUbitare non opoTtet, quincaufamhujufcevarietatis pra?-
tcr alias pr^cipuam natura locorum fuftineat. Nam ii
illa alias tantum pollet,ut corpora juxta atque ingenia hu-
mana valeat evariare; quid mirumj ft cadem vim illam fuam
multiformem in brutaquoquecorporaexpromat^Sicautcm
de ea re C iccro in libro quem de hio \v\ku^(\t\ Imer locorum»
inquit, naturas quantum interjit » videmwt altos ejje faiul?rej>ah(rs
peftilentei \ in alits ejfe pituitofos & quaji redundantcsy tn aliis exic-
catos atque aridos. Multaquefunt alta c^ua tnter locum & locumplU"
fimum differunt. i^thents tenue ccelum^ ex quo etiam acutiores pu»
tantur Attici : crajfum 'Jhehis^ itaque pingues Thehanic^ valentes,
Hsec Cicero. At {imili nos quoque ratione in Cyprinis ni«-
timur, ut cos alio loco magis quam alioprobatiores inveniri
contcndamus. Bohcmi primam loci palmam Cyprinis in
Bohemia vcndicant, proximam Moraviatcrtiam Skrit^*

1 a Rtferi

ReFcrt dcindc quali aqua alantur: quippedulcl^uarfi a-
mara, tepida quam frigida, roclius nutrit Cyprinos; ficut
terra quoquc glebofa & fucculenta quam cxucca & arcnofa^
Mox aer item crafTus intcrduro atque imbrifer, quam perpe-
tuo fudus & ficcus. Deniquc apricus vadofus 5c a ventis tran-
quillus loci fitus redundantiores ac valcntiorcsefficitCypri-
iios,quam opacus tempeftuofus & aquis profunduSjUt in qucm
fol a?gre penetrarc foleat. Sol, inquam; qui non ca raodo
t{wx extant & fupra tcrram cminent, fed etiam ca qu£e infe-
rius latent & aquisoccultantur,fuo calore fovct, melioraque
& vegetiora fscit, ut author e(l Tlieophraftus.

Nam quodinunaeademquepifcinaalijCyprini alijsfuc»
culentiores reperiuntur, id partim ex iraparibus Cyprino-
rum feminibus ex diverfis fcminarijs in unam pifcinam trans-
latis; partim cx folo in quo pafcuntur> alibi ineadem pifcina
pinguiorc aIibiaridiore;ufuvenirepl^rumqucfolet. Quan-
quam non raro etiamexafFe(5lioneCyprinorumquadam pe-
culiari, cx ignota nobis caufaoborta,habitudoipforum com-
jnutatur- Simile quiddam idcm Thcophraftus commemo-
rat de bis quae monogcna funt, unamqiie fortiuntur appcUa-
tionemi quod aliatamcn eorum foecunda effe alia infcecun-
da vidcantur.-utilicem quandam cfle frudiferara quandara
flerilcmj & alnumpariter,cumamb«e nihilominus florefcant.
Id vcro nerao fere ignorat, pifcinam quamlibet, quse rarius
quam qua? fpiffiusfucritfcminibusconfitacompletaquCjtum
fpccic corporis tum fuavitatc faporiSjmulto commendatiQ-
rcs Cyprinos alere.

CAP. VL

Alternk ne^ ^ninfingulosanmsy adjingiil,xs

fifcinas^fifcarimagu exfediaA

MOs hic ad pifcinas quafi folcnnis retinetur, ut in fingii-
lis piftifiis; qujg fimri^udis Cyprinis dcftijRai» fuerlnt,

gltero

dltcrodcmum anno pifcatio cclebieiur. Ncc enm^unaa?ft2-
tc biniusfoetus pifcina? crcditus, nccitcmfcmpertrimusratis
pcrglifcerepoteft, fed minimum opus babct biennij fpacio>
ad iaginam & kgitinnum incremcntum accipiendum* Idquc
ita, ut ftatim dixijfolcnniter a pifcinarijs obfcrvatur.

PraeterhunctamcnufurpatummoicmPrinccpsmeusSta-
nislaus, diu primus in Moravia ac folus, irdificata fibi advi-.
cum Mcdricium non poenitcnda pifcina, velut ex novali fa-
ccre illam fibi icftibilcm aggrcffus eft, ciuotanniseandcmob-
lercns ac demetcns* Hac fane ratione. Complures ci ali;^
pifcinit viliorcs ad arccm & oppidum > cui Vuifchcovo no-
iLcnjaderanti non in aliam rem magis fruduof^, quam ut
foetum Cyprinorum fcminarent fovcrentquc. Easporropi-
fcinas fic habct divifas, ut 3Equa]cmciinringulosannos liceat
cx illis foetum dch*gere. Dehgiturque foetus trimo nuDquani
minof; nec major quadrimo; fcd utcrquc cxconumero, qui
i^iam indolcm & ad faginam appofitam pra^feferat^quome-
lius celcriufquc laginctur, inftruatque opimis epuHs nienfas
lautiores-, ad quas proptcr tcmpcftivam xratem quadricnnis
aut quinquennis inprimis vocatur» Nam citra annosquatu-'
©r fluxa adhuc carnc, ulrra quinque tenaciore infulfiorcque
cfTc incipit. Nec tamcn idcm Stanislaus folo foetus delc-
du cft contentus-, fedcuratprsetcrea.utinfingulosautumnos
pifcatus pcragatur, ut ipfa pifcina a fubdu(5iisaquistotam in»
fequcntem hycmcm ad rccuperandas vires, quas ex humorc
aftivoamifir, na£ta»vernali rurfus tcmporc fucculentum ver-
xiadum & alcndis Cyprinis idoncum, praebeat.

Scd nifi copi^ foetus Cyprinorum abundaveris, ha?c pi-
fcandi ratio parum tibi profucrit. Quocircafipluresquamu-
nam poffidcasfru^uarias in fundo pffcinas, ita facile aftequi
potcrisjUtquotannisafqualitcr illas divifashabucris,akeriia*
tiraquc ex diroitoo pifcatwm annumuinftitu^ris^

4i w^jtAviys

CAP. viu
HDe^ Cyprinii adpfcind^ dijlrahendis»

CYprini, qui adpifcinasjftatimutextra^i retibus fuerlnt,
venalesproponuntur,aliquantofuntvcndibilioresi)S,qui
ex pifcinis in vivaria translati diurius afTervantur. Dtenimil-
lis habitus adhuc corporis integer gratiam apud emptores
conciliat;itaiftispcrcaptivitatemdiminutuspreciumquoquc
imminuit. Nitiil aurem facilius eft quam pifces diftrahere,
ii adftt eroptor qui iilos emere veh't. Nequeenimin venden-
dis ilUs novo aliquo jurc utimuri aut quidquam de fanitate
vel probirate eoruminvicemfpondemusftipulamurque.-cum
pilces mriirirre langucant,8cguftuapprobaTeillos vel impro-
barecuivisliceat.

Aliter autem Bohemiatque Moravi Cyprinos ad pifci-
nasdivendunt. llli enim fuas emptoribus vafe propemodum
urnali admetiuntur, conftituto prius in fingulas urnas certo
precio. Ifti per faxaginta nunrerant quofcunque extrudunt
venales: contenduntque certiorem atquc etiam jequiorcm
videri fuam rationem quam Eohemorum j propterca quod
numcrus femper (ibi in fumma conftetj non ircm menfura^
quae pro impari Cyprinorum magnitudinefa?piusillam ipfam
lummamdivariat. Precium in fexaginta Cyprinos fummum
o^to aureos minimum fefquiatJrexim Moravi conftituunr.
Pro fitu videlicct regionis auftavel diminutalicitatione. Si-
quidcm in ca parte Moravise, quje ad fuperiorem Panno-
niam pertinet, ubi nunc Auftriacftjbisterquetantoliccntur
Cyprinos, quam in ea, quse pertinet ad Slclitas quiinlocum
Quadorum fuccefterunt. Non tamen mihi valde difpiicet
Slefiranim ratio, qua in auclioncCypritiorumutuntur, fcor«
fum maximosjeoffum medioxumos,& minimos, audionan*
tes» Vetus cnim eft: aqualitatem haudpareYehellum'. at in^qua*
iitatcm difcerdtaYHmnon paYvttm 'cjje fomiiem. Stillim cm pt or.

i>n riscrNis lis\ v. 65;

& fine lite cum venditorc tranfigir, ubi pares Hatura Cypri-
ni vcnundantur: contra multura litigat, fi inarqualcs &: in
unam velut turbam minores ctim majoribus conlufos fibi a
venditore videt obtrufos.Licitatorenim tunc ,qui minimos
CyprinorumdigitoindicateosquedilTimulatismajoribuspre-
cio minimo ut liceatur apponit: vcnditorc divcrfo qui ma-
ximo, propter eos qui maximi intcr csetcros apparcnt. In
hoc fane concordant Bohemi Moravi SlefitiP, ut I.ucios vc-
nales non ad menfuram kdi ad numcrum fexagenarium ve»
num exponanr. Similiterquc aliam pifcium in pifcinis tur-
bam mifcellaneam omnes paritervakulis admctiuntur poti-
us, quarE ullo numerant numero: haud cnim facile cft nu-
mero comprchendere turbam..

Scd cum nonnihil adriiirationis plcerifque afferat, accre-
fccntibus pifcinis ac pifcibus fimul quoqueaccrefcere anno-
naepifcium caritatemv explicanda: obiter rcddendaquc caufa.
cjus rci efic videtur..

c ap: rnn.

Cnr fMy ut duElis pifcinii precium quoque-

Cy^rinoYumaugeatur ?

CAufaeiusreiduple.xcfle.putant3unadominataaltcra'pcrc-
gre allata,- atq; utraqjCutvcrum fatcamur)produ(5la ex gulcB
rntcroperantia, qu2E Gcutnullum cfcaria? voluptatijita nec fum-
tibus, quibus talis voluptas emitur, modum terminat. In dcli*
cijsauteaiepularumCyprinumpalfim haberi,adc6jamlippis,
quod dicitur, & tonforibus notum eft,utneipfiquidem lippi
& tonfores apud nos finc Cyprino lautiora ineanr convivia.
Ut primores populi taccam ; qui eandem in jentacula pran.
dia coenas&commeffationesdiftribuunt: firoili intempcran-
tia ipfe populus utitutj mcnlasque fuas Cyprino, quotics ha-
beri potcftj libcntilTime onerat. Populum urbanum ruftici
fequuntur atque imitantur; co potifTimum tcmporc, quo nun-

dinandi.

i?4 ibrnRArifs

dinandl gratil oppida & vicos fubeunt, non antea rus indc
repetcntes quamCyprinocoquecarius rcdcmpto ingluviem
cxplevcrint iuam, Quafi nuUus s^que fapcrct, atquc illcqui
magnoemptuscft, Ita enimapud Martialcm rufticaquoquc
avis canit :

Rufticafum P^rdix, quid refert»fifapor idem |
Carior e^ Verdtx ific fapt illa magis.
Domi igitur poftcaquara tanta aviditatcCyprinus ab omni-
busOrdinibusappetitur: quid mirum, ft quantumfamcs cjus
crcfcit, tantumquotidJeincrcfcatprccium,ccrtatim omnibus
ad cmendum eundem concurrentibus.<*

Quid dcindc foris? nonnc omnia fcre pcr Gcrmaniani
fuperiorcm diverticula Cyprinuro apud nos emptum, non
folum occupare, fed ctiampifcesfenobilioresantcire dcprc*
hendirausr Diverti jamprideminoppidumA]pinum,cui Oc«
niponti vocabulum, adhofpitcm: abcodcmcxigcns,utmihi
falarcs pifccs ad coenam apponcrct.lbihofpcsrfi pifciumjin-
quit, defiderio tencris, aliquanto fuaviores quamfalaresfint
tibi ftatimexhibuero. Ncc cundatusaffertCyprinos, paulo
antc cx Bohemia advc^os, plcnoquc ore laudcscorum ccle-
brat,- nunc cura Carpionibus Benacinis nunc cumSalmoni*
bus Rhcnaniscomparans, Menihilplanc adverfantcquoddc
gloria mcorum popularium agi vidcbam; intcrimtamcnpo-
fcente, ut dilatis in craftinura Cyprinis, pr^fentcmmihicoe-
nam additis falaribus accumularct. Paret hofpes; coenam-
que falaribus jentaculum Cyprinisinftruit: initaquerationc
carius Cyprinosquam falaresffftimat. Quoegopcrfpedtoad
comitcs ajo ; Dcfinamus pofthac roirari, cur preciaCyprinis
intendantur^quando pluris eos apud peregrinos. quam faU»
res aeftimari videmus.

Nosque inde nonmodo ad novas pifcinas amplifican-.
daSj ftd ctiam ad vctcres rcnovandas/ convc^tainw§.

2>E PISCINIS LIS. r. ^^

C A P. IX,

Quemadmodum "veterane^pifcina
refiituaniur,

HUmorpcrpctuoin pifcinis reflagnans facit, iit illa? antc
rcmpus fcncfcant. Tunc autem fcncfccre intcUiguntur
pifcina?, cum uberc ipfo tcrraj fuccoquc & viribus pcrcon-
tinuam aquarum rcdundantiam cxhauftis, ad alcndos pifces
minus habcntur habilcs. Idque mali noftra pl^runquc culpa
eis accelcraturj dum avidi ad rem niroisfumus j perpctuifquc
frudibus inhiantes, perpctuoctiam pifcinas, iinc ulla rcmif-
lione, aquis oneramus. Obliti quid prffcipiat agricolis Vir^i-
lius, cumdicit;

x^lternis idem t$nfas xejfarenovalesy

£t fegnem fatiire fitu durefcere campum.
Conducit autem hocpraec^ptumnon roinuspifcinariis quam
agricolis; ut pifcin^e videlicctlimiliter atquc agri rcftibilcs
ccfTaniibus novalibus rccrcentur &inftaurentur. Ficri vero
talis ccffatio atque intcrmiifioin pifcinis folet, poft annum
o^avura aut dccimum, idcft, poft quartum autquintum Ic-
gitimum pifcatum, quibicnnioquolibctcelebrari confuevit,
Ncc diutius quicsdurat, qiiam dum unusinfcrcvolvitur an-
tius, haud ipfe quoque tunc fterilis.Siquidem licct pifcinas hu-
morc vacuas feminibus frugumconfercre, melTcqucinterim
pcrfrui ; licct item poftunam ftatim seftate pifcari> fi foetu Cy-
prinorumtrimodeficcatamTCcrcatamquepifcinamrcpIcvcris.

Cajtcrura (i illa? ipfae pifcina? multis annis multa-
quc astatc adco inveteravcrint , ut viribus plane dcfici-
antur, cffsetaequ^ reddanturj nequaquam tunc fatis fucrit,
uno duntaxat anno requietas illas fcriatasquc relinquere,fcd
addcnduscritalter&tcrtius annus adubertatcmrcparandaro.
Itaut primus pifcinas male affcdas lcvi vomerc profcindat,
largo ftcrcore faturet, atque co illas fcroine confcrat quod

K ia

66 Dr^AAFirS

in cffajto etiatn folo facilc provcnirefolet. Cujus gcncrls fc-
STiina funt tum Milij, tum Panici , tum Lupini, aliasSftercoris
ctiam viccm prsebcntis, quotiefve iimul cum fuo farculo in-
aratur. Anno altcro pabulajam robuftiorafulcisinpifcina
cxaratis mandarc : Tertio frumentaria fcmina quantumvis
prsevalidafpargerefimulquemctcre potcris. ltafiet,utnullus
fine frudu annus tibi prsetcricrit, donec pifcina penfionem
folennem cx pifcatu folvereincipat. Authorcm habco Eque.
(Iris ordinis virum longo ufu & cxperientia probatum; fe-
^men nullum cflc, quod fatum roclius pifcinas pariter atquc
pifccs opimct, quam femen papavcris, fi a maturitate fua in
pifcina ipfa relinquatur papaver,utibidcmfemencxcalicibus
ciFundatfuum.

Scd diutius fortaffc Salarcs, quam dignatio eorum fcrt>
^iflfcruntur.

CAP.X,
(Dc^ 'vlruarm Sdlarum,

Olim jam cgo Aufonio aircntiens Salarcm cum pifccm
appello, qucm vulgo Truttam cognominant. Sic vero
AufoniusSalarcmfuo fibicolorc in Mofella fuadepingit .♦

TurpureiieiHe Salar flellatm tergQraguttis,
Quoniam alter prseterea Salar cft & ipfc ftellulas velut nobi-
litatis infigneintcrgorcpr^fcrens,fcdnigricantes:qucm vos
Germani Ocfchentim nominatis. Utcrquc porroSalardidus
a faltatu cffe videtur, quia in prsecipitibus torrentibus fubli-
mitcr faltitat, ac prsefcrtim purpuratusillcjquibcnealtafcpta
facilc iranfilit. Scd idem clauftra perbellc patitur 5 cum illc
altcr nigricantibus ftellulis ftellatus clauftrorum iropaticntif-
(imus habcatur, protinusquc uc cx aquis fuis in aercm eft
cxtra(5lus raoritur,

Priori igitur apud nos a pifcinarijs elcgantioribus viva-
li^ nupcr infticui coeptafunt^oon fanc in qutsftuKP oliqucm»

fed

ftd In kutitiam epularumquc magnificentiaftt. tnnitiicndi
autcm eorum ratio, quod ad longitudinem & latitudinem
formaroque attinet, confimilitcr fere icfchabet, atqucfcclu-
forioruroj dc quibus paulo anic diximus, nifiquodvivariafa-
larum altius dcorfum pcrfodiuntur. Quanto cnim altius rc-
ftjgnant aqu2e,tant6diutiusrigoremfuuminfundo rctinent,
quod cft gratiflTiroum falaribus. Nam ut liquidasdcfcecataf-
quc ita frigidas fempcr aquas dcfidcrant, & folum in fundo
arenofumglareofumquci qualc,fi non ad manum adcft, ali-
undc arena & glarca adve<5ta conftcrni debct. Tuni ripce vi-
varij filicc pcr circuitum prxmuniridcbent, noneofolumut
ne terra fubfidat nullo fulta parictcfcd ctiamut falares ha-
beant fuas latebrasjinquasfcpcrxftum&tcmpcftatcs abdcrc
qucant. Idcoquc parictcs rimofos, ac mufco duntaxat viridi
intcrjedo coagmcniatos,facimus, uc per foraminura rarita-
tcs, & pcr mufci viriditatcm cadero fere copia divencndi in
latcbras falaribus fiat, quar ficn folct in alvcis & ripis flumi-
num , in quibus, ubi liber cft , libcntiflime diverfatur. Dc-
bct autem fluminis unda affiduo vivaria fabrum pcrmcarc,
quoniam plus obeft illisunda ftagnans quamprodeft mufcus
& glarea. Obeft infupcr cifdem aeftus fervida ieftatc conci-
tatus. Eum alij objeeiu arborum & umbra arccnt; quidam
glacicm, quam infiigidandis poculis pcr totam «ftatcm ia
putcis aflervant, vivarijs immetgunti finrfUlqucfamiper tem-
pus eorum occurrunt, nccxilla alitcr in alterius bnicnam
cfferarctur. Efcaappofitiffimahabctur foboksCyprinorum,
vclalburni, vel rivaleshaleculx. Naro qui jecufcuhs minu-
tim concifis vd alia carnefaginantur, parum gratura habcnt
faporcm.

Vixconcinnior inftituicommodiorquehujufccroodi vi-
variorum oceonomia potcft,quaro cfthaud magnofpatio ab
arcc PardubiciaaProccribusBemftcynisinftituta. Trifariam

K 2 funt

6g BVBRAriyS

funt vivarla dlvifa, rriplicique varictatc f3l.ires p^t- finguhre-
parati. In primo vivario grandiores, vupotehcril nunfade-
ftinati, adnatant ; in altero mtdiocrcs : in teriio nunimi. C^ia
utrique in fupplcmentumdercripti.uiribiccrtas nuarerus in
fuo quoquevivario femperconikt, peccontinuamin defide-
ratorum locum fubilituiionem.

E^ IL 0 G F S.

H^c fercfuntjmi Antoni.qu5ede pifciniscommenioranda
inmentem mihl venerunt. Nunc nihil ah*ud admonen-
dum fupereft, quam ut non iolum boni fed etiam jufti patris fa-
roilias officiodefungamunquoticnsinftiiuendisaugendisque
pifcinis curamintendimus. Ncquaquam nosad imitationeni
quorundamcomponentesyqul contcmpta omni aequitate &
preeterea in colonos fuoshumanirate, quidam corum illos a-
grisjalij pratis, alij pafcuis, nonnuHi totis pagis, fubmovent cx-
turbantque. Ut ipfiin loca violenter occupatafucccdant, pi-
fcinasquc fibiin ahcno pro hbidine conftituant: quafi non
Jiccat finc infuria & incommododitioninoftrsefubjccSioriim
utihtati qucmque fuse confulcre. Qucmadmodum vidchcct
libi confulunt juris sequitatisquc&humanuatiscultorcsi pa-
rianimirttmjfinonampliora^ubiquelocorumcumcolonisfuis
facicntes, hoc cft, agrosrcftibiles rcftibilibusjnovalcsnovali-
bus3pafcuaIocapafcuis,pratariguariguis,pcnfantes. Quod fi
facultas parparirefcrcndo non adcft, tcrtiam ampHusquam ac-
ccpcrintpartcm in rcrum pcrmutationc colonoadjicientcs.
SimcliorahisnobisdbmijUndeh^ecdcpromi omnia opor»
tuir,nata fuifTcnt, mcUora tibi libcntiffimc, mi Antoni, dc-
prompfiffcmus. Nunc/>r^^/>/^«j(ut dicitur)»;^»/^ condtdi^
w«/5 fi nullaforfitan rcalia,atipsa intcrint
novitate>placitura.

MARCI

M A R C I T E R E N T I I
V A R R O N I S

DE

RE RFSTIC A

CKVr XV 11.

Ki

€m

Ad Lcdorcra
a GONRINGIVS.

^^&J^m duo Itntfcribendigenera^ alterum dvlo7f^6(roi)-

! itoVjalterum SLaAoyiKoy, in utrog multum 'Valuijfe

M. Terentium Varronem^ vel pauci illi qui ex

qmmplurimisfuperfuntydeLatinaling^ua tsf ^^^

fiicalihriluculenteoftendunt. ^c SioAoyiKOV quidemtum

demumprobefefe habet^jtdramatis in meremJitconfeBum^eo^

rari exhocfcribendt^enere laudem confecuti funt^etiamveteri

inievo. C^eterum Varronemuere fuiffeartificem in dialogi-

co illo ordincy non mintM at^ apud Gr^cos quotidam Tlatonem

O" ^manos inter Tullium, dubio proculfaltim tot Sat^r<t Me-

fiippeie nos docerent nifiperiijfent^ etiamnum autem loquun^

tur plane tresde ^ ^ftica Itbri. Et yero in eorum fingulti

nolpum drama infiituit lepidus nr perurbanus , licet jam oSlo-

9enariusfenex* Extertio lihro, quide zuUaticis eU pafHoni"

bws ad Q^inniumyUt primus de ^griculturaad uxorem Fun*

daniani) alter de Tecuaria ad Turannium Nigrum , excerpfi^

mu4 qu<t fequuntur depifcinis, Vhi fahulde argumentum cum

hoc tfft ifefe Varronem ir Axiumfenatorem^ftmtdacfuffra-

giwn tuhffent comitik ^dilttiis candidato fuo , inque 'villam

publicam^ tnterim dum diriherenturfu^ragiayfole afiuantt^,

concffiiffent^ in^venijfe ihi Appium Claudium au^urem ei^ in

fubfelliisafiidentesy d finifira Cornelium Merulam Confulari

/amilta ortum, <^ EifcelliHm Tavqnem Q^atinum , ad

dcxtr^m

. . . ^'

aextram Minutium Ttcam (jr M.^ntonium TaJJerenhhofqne
inter de Ftllaticii ^ajlionibtishabitosjermones ejji: quteiiam
ad ulttmujn depifcinii illidijjeruerinti hic adferturin niediunu
Fuit autem^ /icuti

Vir doifliflimus undecunqueVarro
(qtiem Terentiani elegantem de iUo 'verfictdum S» quoque
^tigufiinu4 approbautt) ^ Q{tjltc<t etiam Q^i omnis lon-
^eperitijiimus, itareapfe opulentmpariter prudens acjflen-
didus a^ricola. Ipfemet fane pr^fatione libri fecundi , qui de
re pecuaria eU^ grandes fc pecuariashabercjin Appu-
lia oviarias inReatino C(]uarias,/7ro^rer«r. Imo^ero^
fibi ovium gregesin Appulia hybernarCjqui inRca-
tinis ieftivabant , prodit eju^dem libri fecundo capitt^»
Mmorat ipfe ir fundum fuum inTufculano^ emptum a, M.
Tifone.^c tum qutdemin ejiuleporario nonfuijfemultos apros^
ceu ait tcrtio capite Itbri tertii:ad quantas delitias tamen
ijfvarium illiu^ fundi d Farrone poHfuerit pro^vefiumyUt
appareat y merentur hic quoque legi qu^e fcribuntur ejusdem
libricapite tertiodecimo, Apvosquidem habcripolfc inle-
porariojnecmagnonegotio ibi (itafcribo) & capti-
vos 6c cicures qui ibi nati funt pingucs folcrc fieri, fcis
inquamAxi» Namquem fundum in Tufculano emic
hicVarro a M.Pupio Pifone, vidifti ad buccinam in-
flatam ccrto tempore apros Sc caprcas convenire ad
pabulum : cum e fuperiore loco c pal^ftra apris ef-
funderetur glans, capreis vicia aut quid aliud. f^ar-
ronem denique fub CafinQ ojfido^ vgluptatis Jolm capiend^e

cauffa^^

€aujja, artificlojmn conjlruxljje Ornithona , liquetex cap, 4.
<ir 5. ejusdem tertii Itbri, Nam capite quidetn quarto ita^
hgttur: Duo funtOrnithonis gencra: Vnum dcleda-
tionis caufsa, ut Varro hic nofter fccit fub Cafino ,
quod amatores invcnit multos. Sequente capite cum
Jppius Farronem in hoec *verha futjfet allocutus: Tu dic
illud altcrum genus Ornithonis, qui animi <;au{fa con-
ftitutus a te fub Cafino fcrtur : in quo diccris longc
vicifle non modo ct^;)^irU7rov inventoris noftri d^v/-
6or^o(pi^wv M.L^enii Strabonis, qui Brundifii hofpes
nofter primus inperiftylo habuit exhedra conclufas
aves, quas pafceret objcd:o rete , fed ctiam in Tufcu-
lano magno ^edificii LucuIIi* Tum Varro ipfe OrnithO'
nem iUum prolixa dijjertatione Itaob oculos quafiponit ^ut
non temere ufquam hodie illi Jupparem reperiri dixeris^five
filendore five artificiofajirufiurd. Qu<e ideo hetc adden^
da duxi^ut F^rroni nofiro fua^ quam mereturyapud LeEiO'
rem quantumvlselatiorisetiam animiconfiet auBoritas^ di
pifcinii ^vi fui fermonemfacienti.

M.TER.

DE

M. TER. V/^RROMIS

L r s ji r
RE RUSTICA TERTII

CAPUT ULTlMllM.

J Ntcrca redit ad nos Pavo , &, fi vult!$,inquit>
panchoras tollcrejatb tjbulis fortitio fit tiibu-
^ um, ac coepti funt a prajcone renuntiari quem
'flqu^que iiibusiccerintsEdilcm. Appiu^confc-
|ft!m lur^ir, ut ibidcmcandtdato fuo gratularc-
^•ur, ac delccndcret in hoitos» Mcrula,! crti-
um jctum de paliionibus villaticis poftea, intjuit, tibi rtd-
dam Aki.

Confurgcntihnsillis, Axius mihi (^rcfpe^antibus nobis,
quod & candidatum noftrum vcnturum fciebarnus) non la-
boro,inquit,hoc loco difccirilTe Merulami rcliqua cnimfe-
re mihi iunt nota. Quod cum pifcinarum genera fint duo,
dulcium & ialfarum j Alterumapud plcbem & Iinefrudu,ubi
lymphae aquam pifcinis noftri^ villatici> miniiirant; iilie autem
maritimae pifcina* nobiIium,quibus Ncptunus ut aquam fic
& pifces mmiftrat, magis ad oculos pcrtinent quam ad vcfi-
cam,&potiUs marfupium domini cxinaniunt quam implent,
Priii uiii cnimsrdificanturmagnojc. undoimplcntur magno,
terno aluntur ma^no. Hirriuscircum pilcina fuas, cx ardfi-
ci)sduodenamiiIiafeftertiacapieb3ti eamomntm mercedem
cfcis, quas dabat pifcibus, confumebat. Nonmrrum:uno
tcipporctrnim memjni hunc Ca?fari (ex millia mura^naruni
irutua dcdiile in pondus, & proptcr pifcium multitudincm
quadragics fcxtcrtio villam vcniffe. Quarc noftra pifcina ac
mcditerranea plcbcia redle dicitur dulcis,&illaaniara. Quis
cnim noftrum non una cuntcntus efthacpifcina.-^Quiscon-

L ua

74
tra maruimas non cx plfcinis fingulis plures coniund^ashabct ?

Kam lu Paufias & coetcri pidores cjusdem gcncris loculatas

n^agnas liabent arculas, ubi difcolores fintceroe* fichilocula-

tsshabcnt pifcinas,ubi difpai esdifclufos habeant pirces.Qups,

pcrindc ut facri fint, ac fantftiorcs quara ilUin Lydiaj quos

facrificaniitibiVarro ad tibicinem Griecum gregatim vcniile

dicebas ad extremum littus atque aram» quod cos capere au-

deret nemo, cum eodemtcmporeinfulasLudinorumibi cor-

rofas vidifTcs: fic hos pifccs nemo cocus in jus vocare au«

det. Qf^Hortenfius familiaris nofterj cum pifcinas habcrec

magna pecunia aedificatas adBaulos. ita faepe cum eo ad vil-

lam fui, ut iHumkiamfcmperincoenam pifccsPuteolosmit-

tere emptumfoh*tum. Neque fatiscrat eum non pafci pifci-

nisj nifi cos ipfc pafceret ultr6:acmajoremcuram fibi habe-

leta ne ejus efurirent mulli, quam ego habeo, nc mci in Ro-

fea efuriant afini. Et quidem utraq; re ,&cibo& potione:

cum nonpaulo fumptuofiusquamegohisminiftrarctvidura.

Ego enim uno fervulo, hordeonon multo, aqua domeftica,

meosmult!numosaloafinos.Hortenfi9,pi:i|nuni,quiminiftra-

rent , pifcatores habebat complures: &ij pifciculos minutos

aggercbant frequentcr. ut a majoribus abfumcrentur. Prie-

terea falfamentain eas pifcinasemptitiaconjiciebatcum ma-

rc lurbarctur-.uti per tempcftatem fuispifcibusemacello cc-

tariorum, uti c marij obfonium prxberet, cum neque everri-

culo illi in litus educere pofient vivam faginam plebei;rcoe.

n^ pifces. Celci ius voluntatc Hortcnfii cx cquili educercs

rhedarias, ut tibi haberes, mulas, quam e pifcina barbatum

tnullum, At inquit ille, non minor cura cjus crat de sgro-

tis pifcibus qudm de minusvalcntibus fcrvis. Itaque minus

laborabat, ne fervus ^ger quam aquam frigidam bibercnc

fui pifces. Etcnim hac incuria laborare ajebatM. Lucullura,

& pifcinasejusdefpiciebati quod ceftivaria idonea non ha.

berec

TS

beret, ac refidcm aquam & in [ocis pcftilcntibus habitarcnt
pilccs ejus. Contra ad Ncapolim L. Lucullus, pofteaquam
pcrfodiiictiDonicmsacmaritima flumina immifiiliet in pifci-
nas quae reciproca; fiucrent, ipfe Ncptuno non cedcret dc pif-
catu; fa«5tuiii cft enim^ut amatos pifces fuos vidcatur pro-
pter seflus cduxidie in loca frigidiora .• ut Appuli folcnt pec uarij
facere > quod proptcr calores in montts Sabinos pccus
ducunt. In Bajano autcm tanta ardcbat cura, ut archiie-
^to permifcrit utfuam pccuniam confumcrctidummodo pcr-
duceret fpe^us e pifcinis in marc^ objec^aculo quo afius bis
quotidic abcxorta luna ad proximam novam introirc ac le-
direrurfus in marc polTct ac rcfrigcrare pifcinas.

Nos haec: At flrepitus a dcxtra. Etcccum rcda candida»
tus noricrdefignatus ledilis. Cui nosoccurrimus,6c gratulati
in Capitolium profequimur : illc indc cundo fuamidomum,
nos noftram^

Opinionis noftrse fcrmoncm de paHtonc villatica fum-
inatim hunCiquem cxpofuij habcto.

L 2 I.IV'^.

L. lUN, MODERATI
GOLUMELLjE

DE

RE RFStlC A

Li^Bi^i ocrjvi

CAPVT XVI & XVII.

"71
kA. Lcdtorelil
R CONRINGIVS
W^nctps citra controverftam ^veterum }{ei^u/ii^
\cie Jcriptorum eH Columella : ftl;>e plendm accura-'
^^^tanlque omni^ent^ hujus difciplince tra&ationem >
'^ ' jvve diflionis elegantiam fpeciemii^, 'Longo cer^
te interl[>allo€tiam p^arronem ipfum dntectdit^peritide nt Cct^
tonem P^arro. Ordinem autem in docendo yarronianumfe*
quuti^ eU. j^ce enim fre confumant ruris exercendi cokndi^
fcientiam libris priorihu4 quinqueyfexto ^ feptimo qu^e pe-
cuariic ne^ociationis exigit ratio, njillaticamtjero pajiionem
oEiauoiSrnonoeHperfecutHS. Hifce decimum adjecit de hor"
torum cultut C7 cafmine quidem teximiunife/e prohans Ma-
ronis iemulatorem^ ^uodargumentum haHemis ttdfuerat ag-
grejfiis nemo. Et 'vero etiam Virgilius hceC

rpacijs difclurus iniquis
Pra^tericnsalijspoftlcmemorandareliquit:
tiec qui exfequeretur in^enit atium quam Columellam^ N/*
Ji praJlitumidaGargiHo etiam Martiale^credere quis^elitSer*
')pio» Quem tamen ego memoria lapjum arhitror, cum MartiaUs
itliHS liber quidem de hortis memoreturfedprofafcriptus ora^
tione, Quodliquet ex iis quoe frequenter inde promit Talla-
dius t ut isr exhifce CaJ^iodori quahabentur /. r* Injtitution.
cap.i^, De hortis fcripfitpulcherrima GargiliusMar-
tiaiis,quiad nutrimeiita olerurti &: virtutes eorum
diligenter expofuit. FortaJIis vero t?odieque latetaticubi

Mortlalfs ille : cnm Tetro Vi6lorio fuerit coiex MSS opti'-
viiznot^ f^arronis i adiito Martialis nomineyfid mutili^^
quod tejlatur pmfatione Lafligationum juarum /^arroniana^
runu Coeterum quid intra 'vdlam agi denique dcbeat ab
homine quidemvilltcationi pr^efeBo y libro undecimo, quid a
'ViSica autem duodecimoj Columella docuit. Qui de Jr*
horibws agit libery ir tertium in nonnuUls codictbm
locum occupavit p non equidem ne^avenm ejji ColumelU:
tion efl tamen mAgni illtu4 operisparsj fed alteriu^ qno in
epitomenyidetur alterum iUud contra^iunr^ adeoque reSU
jam tum iudicio yirorum dociorumfemottis eHJicet bonani
partem verbis iisdem conjlet^qu^ inlibris magni cpcrls tct^-
tioquarto^quinto reperiuntur. Et vero memorat Cajit^
odorm Uudatojam loco fxdecim hbrosColumelU: quorum
quatuorulttmis videtur illa quam dixi Rpltome ^yjnd-oris 0-
pertsconliitiJJeX^fiodoriverbafunt: Columelia fexdecim
libris per diverras agricultur^ fpecies eloquens ac
facundus illabitur^ difcrtispotiusquam imperitis ac-
commodusjUt pperis ejus ftudiofi non foium communi
fru6lu fedetiam gratiffimis epulis expleantur. Natus
autemfuit quidem Columella in HiJJ^amaGadibiis : fcriptum
tamen infigne hoc yolumen mejudice in Italia eft, Htnc Q^ma
ipfi audit ci vitas noftra : indtcantque idipfumluculenter h^c
priffationis in Itbrum primumverba. Itaque inhocLatio
gi Saturnia terra, ubi dij cultus agrorum progeni-
cm fuam docucrant, ibinuncad haftara locamus, ut
nobis ex transmarinis provincijs advehatur fru-

mentum

79 . .

mentum ne famc !aboremus:& vindemias conclimus

cx infulis Cycladibusac regionibus BxticisGallicis-

que. Fineas quoque in agro Albano Corfeolano <sr Ardeathio

fibi culta^imemorat ipfe cap.g» ciuas Italicas ejje haui dubitOy

non Hijpanas ceu 1i>tfum Thilippo 'Beroaldo^ Bt Ipero jam

in Hifpania degens jiis habuit civitatis ^man^^7iatusfci*

licet in municipio : qualium opidorum qudm ampla tum condi-

tio/uerit, notum ejl eruditls,

Exhibemus autem hic inpr^efens, pro ratione inflituti,
tantumeaquce Columelia inter ytllaticas pajliones dere pifci^
naria docutt. ^auh quidem pluribus qudm d Farronefa&unn
'vitio tamen luxurite ^man^e^ neutiquam rem illam 6mmm ex
dignitate perfequens, aut cum IDubravio hoc in argumento
comparandus.

Quoniam veri paulo anteexCaJSiodori libro ^ivinarum
leFiionum ndduEla qui^damfuntyfortaj^is haud abs re fuerit
fubjungere hoc loco, quoe in Advcrfariis, datd occajione hac
inJpeHis^ ante complures annos juvenis admodum de illoCaf-
Jiodori opere annotavi„ EH autem hoc. (Dum CaJSioioru^t
auU feculique curis fepofitis^ in monajlerium propriis fum-
ptibus conditum fefe abdidijfet ^ in vionachorumfuorum,hO'
minum rudium^gratiam libros duos conjcripfit Diyinarnni
humanarumque Injtitutiontim ; qui hodie quidem fuperfnnt
fed ita disjeSiis <s corruptis partibus , ut haElenti^ nemo ju^
Jtnm iliius voluminis rationemfuerit ajfecutws, Cieterum duos
ejje libros fcriptosy «tir quodnam utritisque fuerit argumenttimy^
accipi poteji ex Trcefatione libri quihodie injcribitur Divi-

naruni

7tarUm leRionum tttulo. Qui^legenda runtjd/V^his duo-
bus libris aptiflime fuis locisSc breviter indicantur
Item Quod ego arbicrorduobuslibrisqui fequuntur,
eft breviter intimatum./ffw; HabetisinPrimo volu-
niineantiqui fecuHmagiftros pr^fentesfemperq5pa-
ratiflimos iyc^ In Secundo verolibrodeartibusacdi-
fciplinis pauca libanda funt. Hanc feEitonem^voluminis
nlit qmque ohjtruaverunt ; fed dum Itbrum fecundum a caf^
t^ exorfi funt ^ra^nter erraverunt, 'N.ec e/amin jequen^
tibiii capitthu4de artibu^ ac difcipitnls qutdquameH Ithatum r
i!r diferte cap. 2jprofttetur,/eque?ite lihro artesac difci-
plinas cum fuis divifionibuspaucisattingere fe vellc.
7f^m^/>:Sit ergoantiquioruIiberopusnoftrum,ut quse
illilatiuspluribus codicibus ediderunt nosbrcviflime
fecundo voIuminepandamus.Gi/'. etiam 2$ menttonem
facit libri fequentis. Cum vero necin reliquii capitihusde
artihws ac difciflinis qutdquam haheatur , etiam tila ad librum
frtmum referenda funt, Quia fecundo autcm "volumtne artes
ac dtfcipltnH^ Cafiiodorus ej} perfeqtiuttis ifiiperfuntque bre-^
-^- *Ves tlltu6 mtroduEttones tn Grammaticam^ l^yetortcam y
S!)ialefticam, <^ Matheniatica^dijctpiina^j per Jit z^eroftmi"
lcy hctc oltm conflituiffe Itbrum tiiumfecundum. Sunt tamen
O* ilia laceramtfere (jr corrtiptapCumprimis autem Diaie^
flica iahorant. Ta^ina enim edttionts iiiius Geneven/is qu^e
fecuit imjtM anno i^ prodiit^ cum dixtffett Ariftoteles
quando librum %e^\ i^fxsvsiac fcribebat, calamum
inmentc un^QbsLt^perperamfuhjun^itHriDcfinitionum

primii

8i

prlma eft fubftantialis &c, Qu^ autem vere fequi
debehant habentur demum pag, 1045. hoc initio : la
libro de Incerprctatione prscdicftus philofophus de
his tradat &c. Quj fermo contimm ftuit ad h<€C us*
que fequentis pagin^fverbai Sunt hse definitiones, Sub-
jmigenda autem proxime funt quit habentur paj^. 1400 koc
initio: Modi formula; prirnic funt novcm: 6?* qu^ fe-
quuntur ufque ad pctg, 1045 /;^c 'verbai In libro dc In*
terpretatione./^i/ recurrendum eH adpag. 1038. 'verba illa :
Dcfinitionum prima. Qu^ continuantur ad pag, 1400
h^ec ufque : Modi formul^e Scc. SubneElendum enim tum
dtmum eft illud quod pao, lo^^ legitur: Sunt hse defini-
tiones. Jn eundem porro librum irrepfit integrum fere
Opufculum 'Boetii de Topicis differentiis : quod facile iterum d
CaJ?iodorianis feparari poteji, EUautem abhocfecundo 'vo-
lumine plane diverfum illud de Orthographia 'volumen: imo
hoc fcriptum ejfe dudum po/l illas hijiitutiones <T quidem
anno tetatis ^3 diferte legitur in eius prafatione : infecun^
do enim libro non nifi pauca perjlinxerat its^t d^%y^cir
<t)/a^. Mterum tamen ijlud orthographicum opus jam proir
mijit pr^efatione In/litutionum hifceverbis :Vavayi quoque
quantum potui prifcos Orthographos invenire &c. vSVi/
de hifce plu4 quam fatis. Et uero fateor ab argtmentq infii-
tuto efjehaec alieniJSima..Spero tamen Ipeniam nie inloe^iturut^:
quoniam etji non hic alibi tamen queant prodeffe, ^ niji
forti fortunahaec in Jdverfariis nuncoccurriffent^nunquam

M dme

82

kmt fuiffent montta, Sed Hr cum reti non pljces fohsfed,
aligam O* lutum quoque pifcari foleamm , altquid etiam^
inutilii limi eU fortapis non magnum ?iefaspifctnario noftr^-
ncgotio admifceri^ Apprime tamen utileeH CaJJiodori hoc opu^y
cum ad alia tum notitiam Itbrorum pr^efertim Ecclejjajlico-
rum^qui illa tempeflate fuerunt inmanibu^*

L. IVN. MODERATI COLYMELLiE

LlBRl OCTAVJ

DE RE RVSTICA

CAPVT XVL

JDe pifcinis <j* pifcibus alendls.

^Eruro opporiune,duiTjrocininimus aquatillum
lanimalium , ad curam pcrvcnicmus pifcium.
Quorum rcditum quamvis alieniflimum agri-
^cultoribus putcm (quid enim tdm contrarium
fcxcogitarc qucam, quam terrcnum flujdo.^ ta«
men non omittam. Nam &harum ftudia rc-
rura roajbres noftri cclebravcrunt,- adco quidem,ut etiam
tJulcibus aquis marinos claudercnt pifccs, atquc cadcm curi
mugilcm fcarumque nutrirent, qua Bunc mura^na & lupus
cducantur. Magni cnim a?ftimabat vctus illa Romuli & Nu-
roje ruftica progcnies, (i urbanse vitaf comparetur villatica,
nulla partecopiarurodcficif Quamobrcm non folum pifcinas,
«juas ipfi conftruxerantjfrcquentabant,fedetiam quosrerum
fiatura lacus fcccrat, convcdtis matinis feminibus repkbant*
Indc Velinus, indcctlam Sabatinus,&itcm Vuirmcn{]s& ci^
minus lupos auratasquc procreaverunt,acriqua/intaliapifci-
iimgcncu dulcis und»cto]craotia^ Mo^iAdQ^<^ur<imfequens

«mabolcvit,&Iaiuiti«Iocupletum tfJaria ipfa Ncptunumqj
claufcrunt, & jam cum avorum mcmoria circumfcrtur M»
Philippi (vclut urbaniflimum, quod crat iuxuriofiiTimumjfa*
.^um atque diftum. Nam isfortc Calfini, cum apud hofpi-
tcmccenarct,appo(itumquc e vicinofluminelupum dcguftaU
fet, atquc cxpuilfct, improbum fadum dido profccutus, Pc-
rcam, inquit, nifi pifccra putavi. Hocigiturpcrjuriummul-
torum fubtiliorcm fccit gulam , do<5taquc & crudita pa-
lata faftidire docuit fluvialcm lupum, nifi qucm Tybcris
advcrfo torrcntc dcfatigaffet. Itaquc Tcrcntius Varro.
Nulius cft, inquit, hoc fcculo ncbulo ac rhynthon,qui
non jara ducat , nihil fua intcrclfc , utrum cjufmodi pi-
fcibus an ranis frcqucns habcat vivarium. Attamen
ijsdem tcraporibus, quibus hancmcmorabatVarroluxuricm,
maxime laudabatur fevcritas Catonis. Qui nihilominus &
ipfe rutor Luculli, grandisercfestcrtiummillium quadringen-
torum pifcinas pupillifui venditabat. lam cnim cclcbres c-
rant dciitise popinales.cum abmaridefcrrcntur vivaria. Quo-
rum ftudiofiffimi vclutantedevidarumgcntiumNumantinus
^ Ifauricus, ita Sergius Orata,&Licinius Murcena captorum
pifcium l3Etabantur vocabulis. Scd quondam fic morcsob-
calucrc, nonuthaec ufitata, vcrum ut maxime laudabilia &
honcfta judicarcntur: nosquoqucncvideamurtotjamfccu-
iorum fcri caftigatores, hunc ctiam quseftum villaticum pa-
tris faniilias dcraonftrabimus. Qu^i fivc infulas, five mariti*
mos agros rocrcatus, propter cxilitatcm foli,qu3E plcrumquc
littori vicina cft, frudtus tcrr« praecipcrc non potcrit, cx taz\
li rcditura conftituar,

Hujus autcm rci quafiprimordiumcftnaturafiilocicon-
tcmplari, quo pifcinas facere conftitueris; non enim omni-
bus littoribus orone genus pifciurahaberipotcft. Limofarc-
gio planum e^utat pifccmi vclut folcam, yhomburo, paffc-

^t^ rcff.

rcm.Eadcm quoquc maxitne idonca cft concbylljs, murici-
bus5& oftreis,purpurarumquc tum concharum pc^unculis»
balanisveirphondilis. Atarcnofigurgitcsplanosquidem non
pcflime, fed pclagios mdius pafcunti.ui auratas ac dcnticcs,
Punicasquc& indigcnas Vaibrarvc- vcrum conchylijs mi-
nus apti, Rurfus optimeSaxofum marc nominisfuipifccsjfiu-
trit, quifcilicct, quod in pctris flabuknturj faxatilcs difti
funt, ut mcrula? turdique ncc minus melanuri.

Atque ut littorum, fic & freiorum diffcrcntias nofle o-
^portet, ne nos alicnigcni pifces decipiant. Non cnim omni
'mari potcft omnis cfie j ut hclops, qui Pamphyiio profundo
nec alio pafcitur: ut Atlantico faber, qui & in noflro Gadi-
um municipio generofiirimis pifcibus adnumcratur,cumquc
prifcaconfuctudine Zcum appcilair.us: ut fcaurus, qui toti-
us AfiaeGr«cia:que littoribus Sicilia tcnus frequcntiffimus
cxit, nunquam in Ligufticumj ncc pcr Ganias cnavit adlbe*
ricura mare. Itaque ne fi captiquidem perfcranturin noftra
vivaria, diuturni queant poffideri. Sola cx prctiofis pifci-
bus mura?na> quamvis Tarfcnfis Carpathijque pclagi, quod
cft ultimumj vcrnacula, quovis hofpcs freto pcrcgrinum ma-
rcfuftinct. Scd jam de fuu pifcinarum dicendum cft.

CAPVT XVII.

5)c-^ pojitione ptfcinte.

STagnum ccnfcmus eximie optimumjquodficpofitumeft,
ut infcquens maris unda priorcm fubmovcat j ncc intra
confcptum flnat rcmancre vctercm. Namquc id fimillimura
eft pclagoj quod agitatum vcnrisaffiducrcnovaturfnec con-
calcfccrc potcft, quoniam gclidum ab imo fludum rcvolvit
in partcm fupcriorem. Id autcm ftagnutnyelexciditurinpe-
tra, cujus rariflima cft occafio, vcl in littorc conftruitur opc-
rc fignino. Scd utcunquc fabricatum cft, fi fcroper infHicmc

gurgi-

^urgitc rigct, & habcrc debet fpccusjuxtafolumjcorumqu^

alios fimpliccs & rcdos,quo fec cdantfquamofi grcgcs, alios

in cochlcam retortos, ncc niaiisfpatiofos, in quibus mura?-

t)3e ckhtefcant. Qwanquam nonnullis commifccri cas cum

alrerius notse pifcibus non placet rquiafi rabie vexantur, (quod

huicgeneri vclutcaninofoletaccidcrcjfseviflimepcrfequuntur

fquamofos,plurimosqucmandcndo confumunt. Itincraquc,

ii loci natura pcrmittit.oninilatcri pifcinic dari convcnit.Fa-

cilius cnim vctus fubmovctur unda; cum quacunque parrc

flui^us urget pcr advcrfam patet cxitus. Hos autem mcatus

£ericcnfemus perimam confcpti partcmsfilocifirusitacom-

pctit, ut in folo pifcinje pofita libella fcptcm pcdibus fublt-

tuius clfe maris sequor oficndat; nam pifcibus ftagni h^ec in

altitudincm gurgitismcnrura abundccft. Ncc dubium, quin

quanto magis imo mari vcnit unda, tanto fit frigidior, quod

cft aptiffimum nantibus. Sin autcmlocus,ubivivarium con-

flituere ccnfcmus, pari libra cum a?quorc maris cft, in pcdcs

novcm dcfodiatur pifcinai & infra duos afumma partecuni-

culus rivi pcrducaturi turandumquc cft, ut quam largiflimc

vcniant, quoniam modus illc aqua? jaccntisinfra libram ma«

lis non aliter cxprimitur,quamfimajor rcccntis fieti vis in-

ccffcrit. Multi putant in cjufmodi ftagnis longos pifcibus

recclfus & flcxuofos in latcribusrpccuseire fabricandos, quo

'iint opaciores a?ftuantibus latcbrsB. Scd fi reccns mare non

"fcfmper ftagnum pcrmcat, idfaccrccontrarium cft. Nam ejuf-

modi rcceptacula ncc facilc novas admittunt aquas, nec nifi

dlfficultcr vctcrcs emittunt; plusqucnocctputrisunda,quam

prodcft opacitas. Dcbcnt tamen fimilcs velut celkparieti-

'burcxcavarisutfint, qua? protegant refugicntcs ardotcm f<i'

"lis/& nihilominus facile quam cOnceperint aquaro vcmit-

'tant/ Vcrum meminftlt^portcbit, ut rivis pcr qiioS cxun-

dat/pifcinaj praefiga;ntur jB^nti cxiguis foraminibu^ cancclli,

M 3 quibus

^fuibusitfipediitiir fugapifcium. Sivcr6 laxitai permittit ?
littorc fcopulos, qui prsecipuc hcrbis algse veftiuntur > non
crit alicnum pcr ftagni fpatia difponerCj & quantumcorami-'
nifci vaicc liominis ingenium,rcpraslcntarcfaci€mvcrimaris»
lit clauii quam minimc cudodiam fcntlant.

Hac rationc ftabulisordinatisaquatilepccus inducemus,
fitquc nobis antiquiftimum raeminiftc ctiam in fluviabili nc»
gotio quod in terrcnopraecipitur,& quidquasquc fcratrcgio.
Neque enim (i veiimus^ut in mari nonnunquam confpexi-
mus, in vivario multitudincm raulloium pafccrc qucamus>
cum fit moliifiTimum gcnus & fcrvitutis indignantiflimum.
Raro itaquc unus aUt altcrdc multismillibusclauftra patitur.
At contra frequentcr animadvcrtimus intra fepta pclagicos
grcges incrtis mugiiis & rapacis lupi. Quare, ut propofuc-
ram, qualitatcm iittoris noftri contempleraur,(ivitemusfco-
pulos, an probemus. Turdi complura gcnera, mcrulafquc &
avidas muflellas, tum ctiamfinemacula(nam funt&varii)lu-
pos includcmus. Item flutas, qusemaximeprobaniurjmurx-
nas; & fi quas funt aliae faxatilis not«e, quarum pretiavigetit.
Nara vilc ne captarcquidcra, nedum alcrc conducit» Poffunt
iftacadcm gcncraetiam littorisarenofiftagniscontincritnata
€\ux limocoenoquc lutcfcunt, utantcjamdixi,concbilijsiiia*
gis & jacentibus apta funt animalibus»

Ncque cft cadera lacus pofitio, quae recipit cubantcs .r
aiquc cadcm pr«ebcntur cibaria & proftratis pifcibus & erc-
^is*. Namquc fokis acrhombis5& fimillimisaniraalibus,hu-
milis in duos pcdes pifcinadcprimitur/incapartclittoris qua:
profluo receflu nunquam dcftituitur. Spifli dcindc clathri
marginibus infiguntur, qui fupcr aquam fcrapcr cmineanr,
ctiam ciim raaris aeftus inturaucrit. Mox pra?jaciuntur in gy-
rum raolcsj ita ut coraplc^antur finu fuo, ncc tamen excc-
4^at ftag^tii mo^uai.. $ic cniip ^ o^aris ati:ocitasobjc(5lucre<«

pidipig

87
pidinls frangituri & in tranquilloconfiftcnspifcisrcdibus fu*
is non cxturbaturjnequc ipfum vivarium repletur algarum con»
gcrie, quam tempcftatibus cru^at pclagi violentia. Oportc-
bit auttm nonnullis locis molcs intcrcidi morc Ma?arc^ri,
parvis fcd anguftis itlncribus, qu» quantalibct hycmis raevi-
tia mare fine Hu^u transmittat.

Hinc efca jaccntium molliorcfrcdcbct quam faxatilium»
Namquiadentibuscarcnt,autlambuntcibos,autintcgrosbau-
riunfj mandcre quidcm non poflunt, Ifaque pra?berc conve-
nit tabcntcishalc<:ulas,& falibus excfam chalcic!em,putremquc
fardiniam, ncc minus fcaurorum branchias, vcl quicquid in-
tcftini pclamis aut lacertus gerit : tum fcombri, charchariquc,
& clacata? ventrkulosj & nc pcr (ingula enumcrcm, (alfa»
mcntorum omnium purgamcntaj quap cctariorum officinis
cvcrruntur. Nos autem plura norainavimus gcneraa noa
quia ctin6a cun^is littoribus cxcunt, fcd ut ex his aliqua,
quorum erit facultas, praebcamus. Facit ctiam cx pomis viru
dibus adapcrta ficus. Et nuccs digitis infradta? funt danda?;
ncc minus clixura molle forbum, quique luntcibiforbilibus
proximi. ut muldra, rctcns cafeus.fi loci conditio vcl ladlis
annona pcrmittit. NuUa tamen «quc quam pracdiftse falfuiae
pabulacommode dantuf, quoniam odorata funtj omnis c*
nim jaccns pifcis magis naribus efcam quam oculis vcftigat.
Namdumlupinus fempcr cubat fublimiusafpe^at, at caqua?
in plano funt dcxtra la?vaque non facile pcrvidct. Itaque
ciim falfamcnta objedla funt, corum fcqucns odorcm pcrvc-
nit ad cibos. Ccetcri autcm faxatilcs aut pelagici fatis cx his,
fed cx rcccntibus melius pafcuntur. Nam & halccula modo
capta, & cammarus exiguusquc gobio, & quifquis deniquc
cfl incr^mcnti minuti pifcis roajorem alit» Si quandotamen
hi^pis fi^^vitia nop faciturejusgencii&cfcam ddiiAclfoididi

pani<

S8
panis olFa, vel fiqua funt temporis poma concirapra^bentur.

Ficus quidem acida femper objicitur» eximien (it(utBoetic2e

Numidiaeque regionum) larga. Coeterum illud commicti non

debet» quod multi faciunt, uc nihil pr£^beant:quia femet ip-

fosetiam diu cljaufi tolerarc poflint. Nam nifi pifcis domini

cibarijs faginatur» cum ad pifcatorium forum perlatus e(l>

macies^indicat eum non liberoroarieirecaptum^fcdde cufto*

dia elatum» propter quod plurimum pretiodetrahitur.

Atque hd?c vHIatica paftio finem pra^fenti difputationi

&ciat, ne immodicojvoiuoiine lc^or fatigetur.

C.PLI.

G. PLINII SECVNDI

NATFRJLIS HISTORI^

LW^I noNt

CAPVT LIV. LV. LVI.
Cum

FRANCISCI MASSARII VENETI

ineademcapita

Commentam.

N AD

90

Ad Ledtorcm

a CONRINGIVS.

N vajlo opere TSlaturdis HiJlorU inte^rl h& nee
^ernendt libri funt C 'Plinii Secundi de aquatili"
bu6 : jiUer ISlonm de natura aquatilium 5 alter
Trice/inm Secundu^ de medicinis qu<€ ex aquati-
hus accipi folent, TSlos tamenexiis nibil duximus nunc ex-
xerpendum pr^eter pauca admodum^ qutbus vi^varia ojlrearum
murienarum ir cocbkarum fui 4tvi ^liniws eH perfecutus:
quod boc argumentum unici nunc iUuJlrandum fufceperinm»
Sunt tamen iSPiUa momenti non magniyfed potifiimum dfii-^
manda fua "vetujlateiquodque hodienum cumfruEiu pofiint
[me quidem judice'} locis commodis vivaria ijiiu/modi in^
Jlitui y etji nti/quam amplim in ufu fortajfe fint.

QuoreBius ctutem^liniana illa intelligantur^ex doSiis*
Jtmis Francifci Maffartj Cajli^ationibu^ C^ ^nnotationihus
in nonum Itbrum Plinii tjun^i fecimus eaduntaxat quibus
ijlhfiec de 'vivariis capita ftmt illuftrat^. Et 'vero cum
omnem aquatilium naturam MaJfariu^iUeyipfa mariafcru"
tando experiundoque<ipernoVtt ^tum antiquamonumentahtt^
jus generis familiarij^ima ftbi reddidit, (^ pr^ aliisin hifce
^linianis exornandis pr^ibuit fe excellentem.Secuti attterYtfu^
7nus editionem dMichaeleVaJcofano annofuperiorlsfecnliChri'
fiianifecundo quadra^e/imoLuteti<ecurata^ cum quinquennio
mte^Beatu^^oenanusuireximiu^aliam exFrobeniana offtcina
frotulijfct) qtiarnmutraque in panciJ^imGrumdtmanibus.

C. PLINII NATVRALIS HISTORI.E

L l B R I NO N I

CAPVT LIV.

S)e vlvariis OJlrearum, (C^quis eaprimus
invenerit,
|ftrearum vivaria primus omnium Scrgius Oratain-
^vcnit in Bajano, artatcL.CraffiOratoris, antcMar-
^ficura bcDum; ncc gula; caufa fcd avaritijejmagni
^;^vedigalia tali exingcnio fuopcrcipicns,utquipri-
mus penfilcsinvcnitbaiineasjita mangonizatasvillasiubindc
vcndenJo. IsprimusoptimumfaporcmOftreisLucrinis adju-
dicavit. Quando eadem aquatiliagcnera aliubi atq^ aliubi meli-
ora : ficut Lupi pifces inTiberi amnc intcrduos pontes,Rhom«
bus Ravennae, Murxniein Sicilia^EIopsRhodi; & alia gcneri
fimiliter, nc culinarum cenfura peragatur. Nondum Britan-
nica ferviebant littora, cum Orata Lucrina nobilitabat: poftea
vifum tanti, in extrcma Italia petcrc Brundufium Oftrcas : ac
nc lii cHiet inter duos faporcs, nupcr excogitatum, famem
Iong3e adve(5tioni» a Brundulio compafccre in Lucrino. Ea-
dcm;etate prior LiciniusMura?na,reIiquorum pifcium viva-
ria invcnit: cujus deindc cxcmplum nobilitasfccuta cftjPhi-
lippus,Hortenfius. Lueullusjcxcifoetiam monte juxtaNca»
polim majorc iropendio quam villam aedificaverat, curipum
&maria admifit: quadccauffaMagnusPompeius Xerxem to-
gatum eum appellabat. Quadraginta feftertijs e pifcina de*
fu nifto illo veni^rc pifces.

CAP. LV.

Quis primus Muritnarum 'vivaria/ecerit,

MUr^narum vivarium privatim cxcogitavit C. Hirrius antc
alios, quicoenis triumphalibus Caefaris Didatoiis fcx

N 2 milli^

millia nuftcro Mura?narum mutua appendit. Nam ffrmu*
tare quidcm precio noluit aliave mcrce. Hujus villam intra
Cjuam modicamquadragicspifcinae vendiderunt. Invafit dc-
inde (ingulorum pifciuin amor. Apud Baulos in partc Baja-
na pifcinam habuit HortcnfiusoratorjinquaMursenam adeo
dilexit, ut exanimatam flclTe credatur. In cadem villa^ An-
toflia Drufi Mursena? quam diligebat inaures addidit, cuju?
propter famam nonnulii.Baulos videre concupiverunt»

CAP. LVL

S)e^ Cochlearum 'VtvmU,<^ quis prU
mm injlituit^

COchlcarum vivaria inftituit Fulvius Hirpinus in Tarqui-
nienfi, paulo ante ciyile bellum quodcum Pompeio Ma-
gno geftum eft. Diftindis quidem generibus earum-, fcpara-
tim ut eiTent alba?> quic in Reatino agro nafcuntur ; fcpara-
tim Illyricse, quibns magnitudo prsecipua: Africana?, quibus
foecunditasrSoIitana^iquibus nobilitas, Quin &faginamea*
rum commentus eft fapa & farrc,alijsqueoeneribus,utCo-
chlese quoque altiles ganeam implcrent, Cujus artis gloriain
eam magnitudinem pcrdudls^ funt, ut 0(5loginta quadrantes
capcrcnt fingularum caliccs. Audor cftM. Varro.

nFBj\NcTsCI MASSARII^i^ENETI

Commentarius ad Caput LIV^

O. ftrearum vivaria frimui cmnium Sergtm Orara invenitin Ba-
janOj iZtate Lt Crajit oratorisyanU Marjtcum bellum--^ nec guU
caufa fed avaritid, magna ve'^iga(ia teli ex ingemofuoperciptens :
ut qui primm penftles tnventt balineas ; ita mangomT^tas vti/asfub'
in^e vendendojsprimus opttmumfaporemOftreuLucrlnis adjudicavit^
Hffc fumpta elle videntur a M. Varronc, ut Macrobius

tertio

tcrtio Saturnalioruin tc^situr libio: E^dfMeKm mpala ^ inqult
Varro, Ltcinios appellatos MHrana^^ quo SergiwOraUcsgnominatus
eBt qnod cipi/ces qui aurat£ vocantur carijsimi fuertm» Eienini
auratam pifccm & oratam dici apud Feftum rcperimus, aco-
lorc aurij quod ruftici orum vocabanr. De his ctiam idem
Varro tcrtio dcre ruftica & Columclla libro odavo memi-
nerunr. Hic cftSergius Orata, qui, ut Valeriu$ Maximus
Plinius& Macrobius teftantur, primus balincas pcnfiles ha-
buit, primus oftrcariain Bajano locavit, primus optimumfa-
porem oftrcis Lucrinis adjudicavit. Fuit autcmajtatcL.Craf*
fi, illiusdifcrtij qui quam gravis & fcrius habitus fit ctiam
Ciccro doccr* Eft autcm Lucrinus lacus Campani^ein finu
Bajano, contra Putcolos, propinquus Avcrno lacui, didus a
lucro propter multitudincm pifciom qui ibi capiebantur, In
qucm oftrea aliunde adve^a, depaftaquc ibidem, mcliora (1"
unt* Gaudent enim, ut inquit Plinias librotrigcfimo fecundo,
& peregrinatione, iransferriqite in ignotas aquad» Sic Brundufina in
Averno com^afla^ &fuum retinere fuccum df k Lucrins adoptare
creduntur, Bicemui & de nationibtti:, nefiaudentur gloriafualtttora:
Jed dicemus aliena linguat quaque ferittftma/jujpts cenfur^x. in uoftro
£vo fuit, Sunt ergo cMutiani verba^ qudfubjiciam, Cy\icena ma^
jora Lucrinis^dulcioraBritanmciSifuaviora Getulicistacrtora Lepti*
cisipieniora Lucenfbus,Jtcciora CoryphantcniSitenHiora iJIricis-iCan'»
didiora Circetenfebui, Sed his neque dulciora neque teneriora efe
uUa^ compertum elt, In Indicfi mari Alexandri rertim authres pe"
dalia inveniri prodidere, Nee non inter nos Nepotis cujusdam nO'
menclator tridacna appellaviti tant£ amplitudinis intelltgi cupiens^
* ut ter mordenda ejfent. Oftrca alvum movent authore Celfo;
in qua fententia & GaIenumfiiilfevideo,qui&omniumalio-
rum teftatorum nobiliftimam carnemhabcretcftatuscft.

Sicut lupi pifces in Ttberiamneinter duospontes) DcIupoTy-
berino intcr duos pontcs captoM. Varro, C. Titius, & Lu-

N 3 cilius,

94

cihm, tit author cft Macrobius, mcntioncm fcecrunt. Qui-

bus & Horatium&luvcnalcm addiiDu?.

Rhomhm Ravenn*) Vcrum dicic Plinius: funt cnim ibi-
dcm optimi, magni, & pulchcrrimi. Et eft Rhombus, ut in-
quit Arhcn^us,quiGra?ce pfitra dicitur, quarc Lynceus Sa-
mius cum in epiftoIisinquitprittascircaEleufina Atticacpul-
chcrrimas cfTc, Rhombos intcHigit.

Murdn£ tnSiciliay Elops Rbodi) Marcus Varro fecundodc
Rc Ruftica, Non enimy inquit,fi MMrena optim£flutdifunt in Sici-
iia, c^ Elops in Rhodo, cBntinuQ bi^tfces omHimartfimtUs nafcuntur,
Macrobius itcmlibroSaturnaliorum tcrtio,£/y^, inquit, enu-
werare veltm t^mm niultt magntque autheres mur^nds efreto StcU'
lo nobilitartnt^ iongumftet, Sed dicam qutd M* VarrOitnltbroquiin^
fcribitur Vallm de admirandts di^erit his verbis, In Sicilia manti
capi murenasflutasy quod hjt infumma aqua prx pinguedtne flf^tttent :
& prAter hos Lictnttis Macer^ T^canderi drcheiattSii.olumeiia, Mar"
Siaiis dr luvtnaiis r/teminere,

Nonduf»Brttan»icaferviebantiittora») OftrCa Britannica
poft Lucnna invema funt ; qu^e & Rutupina ab oppido lit-
torali luvcnalis appcllavit.

Eadem atateprior Licintui Mur^na reiiquorum pifcium vi"

varia inventt^ cu^tudeinde exempiumnobtiitas fecutaelf^^Phtiipptts,

Hortenfttts) M. Varrotertiodc Re Kuilicz,Stcfjoflra^taS)tnquam

luxuria propagavit ieporaria^ ac pifcinas protuiit ad mare^ &tneas

peiagios greges pifctum revocavit^ Nam propter hos appellati Sergi'

tis Orata, Lictmus {JHurena. ^uis entm propter nohtittatem igmrat

pifctnas Phtiippi^ Hortenfli^ ^- Lucullorum ? Et inf ra eodem libro :

^tntm Hortenfim famtitaris nofler^ ckm pifctnas haberet magnape»

cunia ^dtficatas ad Bauios^ itafa:p} cum eo ad villam fuiy ut tllum

fctamfemper tn ca^nam pifces Puteoios mittere emptum foittum : ne-

qaefatis erat eum nonpafci ptfinis mfl eos tpfe pafceretuitro^ac ma-

jorem curamflbi haberet^ ne ejm efunrent mullt> quam cgo habeo ne

mei

9S

fHei in Kfjfa eftirUnt ajthit & qmdem utraqve re^ & cihff (}> potitf*

ffCf cum Kon paMlo [Hmptuojim qnam ego hts mintjlret vi£ium. Egoe'
nim unojervulot ordco non multo , a^ua domc/iica meos alo ajinos^
Hortenfitis pnmum qui mintjirarentptfcatoreshabebat complures^ qui
fifctculos minutos aggerehant Jrequenter » ut } ma]ortbus abfumcren"
tur, Pratercajalfamenta in easptfcinas emptitia conjtctebat cum ma-
re turbaretur-iUti per tempejiaiemfuis pifcibm e mace/Io cetariorur»,
. uti € mari obfonium^ prdberet, cum neque verriculo tllt in littm edu-
cere pojjent vivam fagtnam^^plebeia caena ptfces. Celerins voluntate
Hortenfi ex equtlt educeres rhedari^ ,ut ttbi haberes ^mulas^ quam
e pifcina barbatum mullum, At^ inqiiit illc, nonminor cura ejme^
rat de dgrotis ^ifcibus, quam dcminus valentibusfervis, Itaquemi^
nus laborabat ne Jervtu ager quam aquamjrigidam btberentfui pi-^
fces, Etenim hac incuria laborare ajebat M. Lucutlum & pifcindse*
jut dejjiciebat^ quod afu4ria idonea non haberet , ac in refidem rf*
quam & locii pefltlenttbus habitarentpifces ejtts, Itemquc Macro*
bius} Pijcinas autem quam refertas habueruntpreciofftmis pifctbua
IRemani ilit nobtltftmi principeSyLuciusrhilippus& Hortenftw^ quos
Cicer0 pi/cinarios appeUat^

Luculius^ exctfo ettam montejusta Heapolim majore impendio
quam vti/am adfcaverat^ euripum ^ maria admifit') M. Varro
eodcm terfo de re ruftica : Contra adT^apolim L, Lucullus po»
Jieaquam perfodijjet montem^ ac marttima Jiumina immifijfet in pi*
fcinaSi qua reciprocafluerent^ ipfe Neptuno non eederet de pifcatu^
Faciumefjeenim ut amatospifces fuos videatuf propter ^flus cduxifje
in locajrtgidtora^ut Appulifolentpecuariifacere-^qutprepter calores i»
montes Sabinospecus ducunt.In Bajanoautem tanta ardebat cura^ut ar-
chite6iopermtferit ut fitam pecuniam coKfumeret,dummodv perduce»
ret ffecui e ptfcinis in mare^ objeiiaculo quo aflus bis quottdte ab ^at-
crta luna adproximam nonam introire acredtrerurjus inmare poffet,
ac refrigerare pifcinas,

^adragtnta HS* pifcin^ a defun^oiiifivenierepifces^Lcgcn'

dMffl

9S
^om vidctur quadringentis,non quadraginta: exCoImftcIIa
lib. g.de reruftica. Attamen^ inquit, //i^(?w temportbus^ qntbus
hanc memorabat Varro iHXuriem, maxme laudabatur feverttas Cat»-
nuy qui mhlomtnm &ipferutor Lucullt grandt /ere fepertium mtlU^
urnquadrtn^enurumptjcina^puptllt Jui vendttabat, Macrobius etir
amquadringcntis millibus vcndidilTefcribit.

AdCAPVT LV.

MVr^narum vivarium privattm excogitavit C, Hirrim anie.
altosy qui cosnts trtumphaUbus Cdjaris Dtdfatorts fexmtl/ianU'
tnero murjinarummutuaapfendit, Nam permutare quidem precio »0'
luit aliaye merce, Hujus villam tntra qu^m modtcam quadragies
pifctnA vendtdefunt, Inyafit detnde /ingulorum ptjctum amor) M.
yarro tertio de rc ruftica* C. Hirrtu^ circa ^tfcinas (uas ex <«-
dtfiais duodena millta fefiertia capiebat, Bam omncm mer-
cedem ejcis , ^^^ dabat ptjcibtss , conjumebat» Non mtfum .-
uno tempore enim memini hunc Cdfari fex millta mur^narum
mutua dedtjfe tn poNdus , ,& propter pijctum mHltitudtnem
quadragtes /efiertto vtllam ventffe. idcm quoque rctuiit Ma-
crobius ex authoritatc ipfius Plipii.

Apud Bakhs tn farte Bajanaptfcinam habuit HortenfimOrator f
in qua mur^nam adeff dtlextt»ut exanimatamfiejfe credatur,) Macr O-
bius hoc non Hortcnfio, fed L. Craflo tribucre yidctur, his
verbis : Futt autem Sergius Orata diate L. Crajtt tUtm dijcrti , qui
auam gravis & ferius habtttufitpetiamGtcerodocet. Is tamen Craf-
jHt vtr Cenfortm (namcum Cn, pomittoCenforfutt) cumjupracoete-
ros dijertm haberetur^eljetqueinterclartjtmosctvesprinceps^ tamett
mur<enamtn pfctna domm fttd mortuam atratmtanquamfiliamluxit,
Neque id obfcurum fuit^ <\^if^f f^^^fg^^ Domttimin Sen^tuhoceiqua'
fi deforme crtmenebjecit •, neque id confiteri Crajfus erubuit ^Jedultro
etiam {fi diis placet) glortatus eli Cenjor-^ptan? ajfe^uofamque rem
fecijfefe jaSians, Coetcrum Valcrius Maximus libro nono, &
JPJinius iibro dccimo fcptimo , qui L. Craffura Cenforem

cum

.97
cutn Cn. Dornltio fuiffc confirmant, fcribenteSjCum intcr fc

dc luxuria atquc libidinc dcccrtarcnt, fibiqiic nonnulla invi-

ccm objcciffcnt; nullara dc murcna?aCraflbdcfletae objedio-

ne mentionem faciunti forfitan quia non nifidc objc^ioni-

bus ad Juxuciam& cxquifitiorera cultumpcrtinentibus alter-

catio fuerat. Et hoc ciiara flBftimandum rclinquo.

IH eadem vi/U Anionia Vrujt murenA quam diligebai tnauret
aAdidit,^ Inaurcs funt ornamenta quic ab aurc pendent,utan«
nuJi aurci, ut nunc quoque in Italiageflarcincipiunt. Plini-
Bsxxsiilibro mc\vi\x\ Hem in Lahedfj l0Vfs fofitf AuguillaSi &€4
tHMrei sidditas gernnt,

AdCAPVT LVI.

COchlearum vivaria inflifuif tulvitu Hirpintts^d' catera,) HiC
fuit FulviusHirpinus, qui ut meminit Plinius libro o<aa-
vo, primus togati gcncris fuum ccetcrorumquc fylveftrium
animalium vivariaa&uthicrcfcrtjcochlearia in Tarquinienfi
agro inftituit, gencraque earum qua? plurima funt, feparatira
fuis qua^que locis collocabat.

Separatim ut ejfent alb^ qu4 in Eeatino agronafcuntur: fepara^

tim I/lyric^, quibta magnitudopracipua : Ajricanayqutbmfaicunditas :

Sclitans» quibm nobilttas, ^in ^ faginam earum commentatusesi

fapa (jrfarre, altisque genertbut^ ut coc/jlets quoque alti/es ganeam

implerent \cujtts artis g/oria in eam magnitudinem pcrdu5ta elf , ut

t^oginta quadrantes caperent flngu/arum ca/ices.) Hxc orania a

M. Varrone tcrtio de Rc Ruflica fumptafunt. Vbidocet,quo

padto fieri debcanteochlearia. hh^mm •^Gcnera coc/j/earum

funt plura, ut mtnutA albu/a qu£ ajferuntur ^ Reatino, c^ maximx

qu^ de U/jrico apportantur, & medtocres^ qua ex Ajrtca ajferuntur,

Non quod in hii regionibus quibusaam /ocis e£ magnitudmtbtis non

ftnt dtj}ari/es, ?^m & va/de amf/a funt quadam ePiAjrtca^quavo-

O c^niMr

9g

fantuf SoUtan£y ita uf earum calicfs quadranta o^i^ginta caperepof'
Jtnt, Etjic in aliis rcgionibw cxdem tnterfc coUaiiQ & minores/um &
majores. H& infoetura pariunt innumerabilia. Earumfemen minu^
ium ac tefta moUi dtuturmtate obdurefcit.Uagnis infulis tnarea^s fa-
ciis magnum bolum deferunt ^nris. Has ^uoqHe faginate folent ita^ tif
cUam cumforamintbus tucruftent fafa & farre^ ubi pafcantur : qua
fornmina habeat^ ut intrare aerfoj^tt* Vivaxenim hac natura. Quae
& alvutn movent, authorC Ceiro. Cceterum durse runt^utin-
quit Paulus AcginGtfU

CON-

CONSTANTINI PORPHyRO^feNETiE
IMPERATORIS

OPERIS GEOPONICI

JANO CORNARIO

intetfrete^

loo
H. CONRINGIVS

Lcdoti S^ P.

|S45§*0^y^ ^lifitn^ p^'i^M omntum y qui in pifcihus capl'
^ B^l^w^ juvarc qmm poj^ty ejl Oppianvs. Eximiwi
^&Ji^^y^;/^ poeta : <(y cuJHs carmtna 'vere regio quidem

"^ at<^^ imtjitato prtemio ajfecit Imperator ^ntoninuj
Caracalld) nonfuprameritum tamen fcd infra^ Cumprimis
n)ero Halieutica quantumjudico fummamtrerentur palmdm:
perinde atque fortmiata inte^ritate prajlant Cynegeticis*
Hostamen opm illud pr<eclarum hoc loco non damus : idque
quoniam a ptfcinario negotio^ quodexcolere nojlri eH infitu^
ti, i/}hi€C Halieutica Jint alieniora : opm porro illud eiu6 fit
magnitudinis ut infupplementum (Duhra^viani^volumifiis 'Ve*
nire nequeat i adhoc perquamfua^viter quidem hoec Halieu*
tica fonentToeticls auribus tmirius aptatamen fintufui civi'
lis vitieyqnem nos potijiimum hiihemus propofttiim : quia deni^
pUra^ eorum funt hodie perohfcura 5 i^ noJiriC tempejlati
exigua ex parte commodaJisdem fere de caiij^is nec Halieu*
tica TSlASONisfragmenta htc iungere 'volmmus: quantum'
rols nimirumetiam ilU idonta aliis rebusejje ^ laude di(^na,
neutiquam negaverimus,

i^ofl Oppianumporro nihil five Grdecum five Latinum
ex omm d^vo vetere uf^adTorphj/ro^enet^Confiantim Geopo^
nica fuperaty quodaltquo modo nojlri poj^it ar^umenti vide*
riJ^eUquienimnobisquidemfunt TallAdii de ^ ^l^ujiica
ek^aates libelli : verim in iis de Tifcinis^ quales hic d nohis

tra&gn'

lol

tra&anturyJp.e,' Jeaquatilium "vivanis y ne Tjcrhulo quidem
iigitur. Etenim libri primi tituht^primm trtcefimns de pi-
fcinis quideminfcrihitur^ totusroero non nifiita Jonat. Pi-
rcin^duiEvelfoIoimprcfsit velccefo lapide circa vil-
lain efle debent, qiiasfacileeftaut fonte aut imbre
fuppleri: utuna ex his ufui fit pecoribus vel avibus
aquaticis^ alia madcfaciat virgas , & coria> &: lupi-
nos, &. fi qu^ rufticitas confuevit infundere. Mihi
totoin operede pifcium cultura aut pifcatione uixverbulum
reperia4, Id quod igofaBmn arbitror^ quia uni Italite vidcn^
tur pifciumviljaria, Farroniqmdem ts ColumelU memora"
ta<ifuijje tum atiquo in ufuifuam autem illam de ^ T{uftica do-^
Eirinam Talladium in Gallia ut homiiiem Gallum confcrippf'
fe ^per eU verofimilt^* Nec vero aquatilium talia clauflra
qui€ in Galliis fuerint > quifquam iUm cevi fcriptorum law
davit, Cumfane circa Mofellam tale quid vtdijfet ^ufo^
niiiSydixit:

Huic proprium edychuCos conCcpto gurgitepifces
Apricas fcopulorum inter captare novales:
quiafcilicet alihi in Galliis id tgnotum ejfet. Fnteor tamen ,
^alladio fundos fuijfe etiam extra Galitamy in Sardinia imo
<jr interritorto Neapolitano : quorum memtnit tit.x de citreo
agens inter Martii menfis lahores^ jin egitfortafips Taila*
dtiis de noflris quoque ptfcinis y fed parte operis quitperiitf
Enimvero quatuordecim integros lihros rujltci argu^
wenti a fefe fcrtptos difrte ip/emet ajjirmat^ iilo ad Tafi-
phikm verfu : 0 i Bis

Bis feptem parvos,opus agricolare > Hbcllos
Quos manushaecfcripfit.
Hodie autem non nijl tredecim Ithelli fuperant, Quartus de^
cimus enim quidem nunc audit ille qui carmine agit de Infii-
tione: ^verum illudperperamfieri^liquidopatet ex^verfibwi
fequentihHS^ quihm hisfeptem de % ^fiica lihros profa ora '
tionefcriptos affirmat y <^ quidem ante tllum de hifitione^p
Vt ipfe loquitur :

Parte filcntc pedum

Nec ftridlos numcris nec Apollinis amne flucntes*

^eritjfe autem Ithrtm aliquemTalladianioperU^non efl mirumt
cum CaJ^iodoro nonni/i duodecim lihri fuerint in manihus. Ita
enim iile loquitur r. 2S-/* diyinar, leclion, ^mllianus(^c
appeilatfuo cognomento Palladium') exphnsitos duodecim
libros dehortis vel pccoribus aliifquc rebus planifll-
ma lucidatione differuit^ Quicquidfiticertum cH^de Pi.
fcinii nofirisinfuperflite TaUadtano operealtum ejfe filentium^
Etiiam tum tamen^ imo fequiore aihuc ne^vo^pifcinas aqu^ma-
rina: in Italia C9nflrui Jolitas, e^ ipfo HIq Cafiiodoro Itquidtm
e^, Jta.enmilkfequenteca.pite 29 fuos monachos alloqul'
tnr, Maria quoque vobisitafubjacent, utpifcationi-
^)us variis patcant, &: aptus pifcis cum Jibuerit viva*
riis (pceniendo pro variis) poflit includi. Fccimus cnim
yhc, juvante D.ominoj gratarcccptaculaj ubi fubclau-
ftro fidcli vagetur pifcium mukitudo : ita confcnta-
lica montium fpeluqcisj ut nuUatcnus fe fenriat ca-

ptum,

ptiinijcui libertasefi: cfcas fumcrc,&cpet{oiitasfecji«*
vcrnas abfcondcre-

VeriJ^imum tamen eH id ^mJante diximn^inihilex omni
iHo te^vo antiquo^prdter pauca qune memoravlnm^ depifdnarib
ne^oei^ reliquum ejje , donec CoNSTANTJNl /PorphjirO'
^enetiC hnperatorls Nov^ ^m<e literatiJSimi aujpiciis) intelr
GeoponicM eclo^a^yde pifcinis quoque is" pifcattonejingularis
liber confeHu^efU llhd Gcoponicum opu6 non ejfe db ipfomet
Imperatore colteBum, nemo quidem etiamnon mOnitMjacile^
exijiimahit, Qtn enim id confecerit^hnperii negotiii d prima^
fijcj. pueritiayLeone patremnturi mOrtuo^ admotm ? SediT
quie prcemittitur ofen ^r<efdtiOyCreditur tllud hnpertitort con"
Jecrare, eo^ non obfcureojtendere aufiorem altum»^ubitntum
tamen haBenuseBab eruditls,num hutC ^orphyrogenetceCon-
Jlantino nn Togonato opus fit confecratum 5 qtiisnam porroi
ftt tandem ille operis colkftor ,aliis alittd aljerentihus^ Coete-
rum To^onato hac in re quidquam deberi^ duhito nuni quis-
quam priCterlanum Cornarium affirmauerit.Fuit autemCof'
narius ijir Grcece Latineque longe docliJSimius ^ dequeTheolo-^
^iaj Thilofophia^ MedicDia ycompltirthtis optmisScriptoribus
Griecis Latine ijerfisypr(eclare ^^aeternum jmnttis^ Sin^u-
lati7n qtiog^rattce illt debentur tmmortaleS,quod cUm operis
Geoponici Jton niji tmiau Grc^cus codex manufcnptus ex Mat^
thtfii Auro^alli ^ohemi dofiifimi Medici (Bibliotheca ipjiobti'
giffeti illum Jtatim Latine loqui fecerit i jamque anno fuperf'
^ris JecHli trtgefimo fe^tmo edidijpt^ ntfiknt^ oper<e typo-

^raphi-^

104

£raphtc£ viri ftudium fuijfent remeraU. Nec enim alid^
de cauffa operis Grt^ci edttio anno uno Latinam anticipi^va'
^it. iieutiquam tamen pojfum 'viro itli infi^ni de Togonato
Conjlantirio ajfentiri. Non enim de illo qutdquam tale me^
pjorari folet^ quod de hec Conjtantino in pr^fatione legitur»
jSlempe quodfhilojophiamac ^hetoricam jam dtjferditas re-
traxerit in lucem : quod alias omnes fcientias atg.artesreno»
'vaverit; quod denique militiam facerdotium <tsr a^ricultU'
ram exornare fufceperit. Seddeillonihil pene non improbum
J^urcum (CT inhumanum iiarrant hijlori^^ Porphjro^efietitau^
tem Conftantino ijlam omnem laudem tribuunt fide di^na vete-
rum monumenta^, Citra etiam controverfiam illins aujficits
<r curce dcbentur qui etiamnumfuperant ex ColkBaneorum
htJloricorumTttulis quinquaginta tribus^aut Librisjexfuprd
centum^ Tituli duo, alter de Legationibus y alter de Vtrtute (T
Vitio ; quorum illum Fulvius Vrflnm i5P Dnvid Hijpfcheliusy
hunc 'HicolaoTeirefcio curante flenricus ValeJiiHy in lucem
ex/itu t^ tenebris protraxerunt, Id quod ftmulac innotuit,
fajitm ab eruditis ^Porphyrogenetce illi Imperatori unanimi
confenfu opns etiam hoc acceptumefi relatunu Videtur aU'
tem ad hoc Torphyro^enetce cognomentum alludere illud in
Teix)itovLy,a)v ^romnto ro r^g nro^C^u^cig ditdv^^KTfJiay
utin ar^umento Tttuli deVirtuteac Vitio^ r^s TCop^Pv^ag
ditoyov^f. Quin imo non dubitavit do&ijlimus Valeftiis
\iC7noil (JLKUdV Itbros illos^exSimone JCenophonte Mfyrtoisp
fjieroclex^lUcios^ quorum Ldtinam verjionem dedit loanties

a^iieltius i etdem defanadfcrtbcre: qud in re me habet adjlipti-
tatorem. P^riride atg^ ego ftijptcor^ illa antiquorum ^hetO'
rum Crammciticortim aUorumque artificum Gracorum in
un tim di^efta opufcula qUiefiiperantihuJM Imperatoris jujfu fic
coaliitjfe : cum id ah Conflanttno effe praftitum , diferte tefia-
tusftt ysojTrcvizwv prccfator, Et hoc quidem fortciJJU jam
vacat dtihitatione^,

Multomajor autem motd eU a "virk doBis controverfia
de illoy cujiis opera in Geoponicis colligendis Imperator /it tfus»
Et 'vero Cornarim quidem ab ipfomet Imperatore pr^fiitam
illam opjram profeffm eU. Qui tamen pbji 'vixerunt philolo^t
ceUherrimi quammulti in alia^ fententias dijajfertint, Vnus
enim alterq, yindanium udnatolium 'Berj/tium,plures CaJ^ia-»
num T^ajfim^ qui hachimo LF, Camerario in Catalogo '^i
Hlufticce /crtptorum "BaJIiantM auditjautoremaffirma^verunt.
hegt hic merentur quct^Thilipptii lacohiu Mouffacus ^vir do"
Bus 5 libro quo ludicium tulit defcriptis Tlutarchi pag. 125
fcripftt. Libri Geoponicorum fupcrftitcscxfragmen-
tis^creliquiis vetcrum au(5lorum,qui Gcorgica fcri-
pferunt^compadi funt. Nec adhuc conftitutum efl,
quis corum verus au(5i:or, Nam dc Cafliano Baffo
quod dicuntnoncft vcrum , licct HicroclcsMcdicus
veterinarius ad eum fcripfcrit. Multo minus qux dc
VindanioAnatolioBcrytio;cum referentc Photio in
Bibliotheca 5 fcripfcrit hic tantum duodccim de rc
Gcorgica libros, viginti autcm Geoponicorum le-

s:untur

10(5'
gunturvalgo. Deindcita infcribituropus Vindamii:

Ouv<^avii^ AyaroAi^ BYj^vri^TsuogyLKcZv sTriTViSBVfxd-
roov 8V rofJ.OLC t?. Pr.tterquam qiiod certum lit in
Ceoponicorum libris Anatolii , Beryti, &: Vindanii
obfervationes Georgicas inTertas legi. Lcgitimum
illius colle(5lionis Geoponic^r parentem ncmomorta-
lium qui hodie vivunt patefaccre poteft, nifi unicus
illeClaudius Salmafius:quem opus iftud longe melius &:
audlius dare pofle^tam conftat nobis qua omnibus rem-
publicam literariam ci multum debere, ac magis im-
pofterum,nifi quid finiftri acciderit, debituram. H^c
Moujfacii^. SedScilmafium de re literariapr^eclare meritum ne-
tno eruditior tequior^ nega^verit: illum "vero deauBon- Ceopo-
iiicioperis unice ejje attdiendum^fortenec Mouffacm ipfe ajfir'
maffet^ iis leBis qu^ein Solinianis Exercitationibtis hahentuY
pa^,tyi6: Caflianus in Eclogis yswTtovLKwv» Ta^, item 126^
fibi adduBa ejfent nonnullaex Geoponicis Excerptis : Qusc
ipfiusCafl!ianifunt earum eclogarum collcdoris, qui
eas alicui Conftantino Porphyrogcnctae dedicavit.
Vltima certe ^erba bquido ojiendunt , quo momento ijih^c
Jcriberent ur iSalmafio fuijf io^notum ipfumConfiantinum Tor^
phyro^enetam imperatoremnjon tuto tgttur foU ipftus au&o^
ritatipoffe nosfidere dum Cajlianum auBorem facit, Non du^
hito tamenyi/lii/i Imperatorem Salmafio rwTrctvv alids fu^
ijfe notif^imum : jed ifihc^c exctdijfe pr<ecipitantii€ culpa in
codice ijlboc admirmd^e C(€t^roqutn indujlriayut infinitaalia*

Et

fc^7

Et vero pnj^im alihi dvpovVfAODg Geoponicorum auSlores a

Sdmajio inemoranturi ufvideatur dubitajje Jaltim de "ver^
auEiore. CajJianum porro ^ajjum T c(xi7rovLK'£v aucloreyn «e-
quaquam cJJc-^reEle proha^vit Moijfacm. Hieroclcsenim 've-
terinarim tlk medicivs ut Cnjiiano co^evwfy ita roetujlior
muUb eU quam Torphj/ro^eneta: quod nos vcl illud unum
doceatyquia ex fiieroclis lihellis ex parte confutee Junt Eclo^it
hippiatric^ imo <CT Geoponic^ ejmdem Torphjrc^enetitjujfu,
Q{t'c}e etiam idem MoulJacu^yaUud ejfe Gtoponicum hoc opus
dbillo Vmdanit J^hotiani ^demonjlravit, Jdmeretnr autem
aliquam conjiderationem ^ qtiod m Geoponicis t^indaniu^ (vel
uttbtlcnbitur^ yindanionius) Jnatoim i^ (Bcrj/titis ceu
tres dfverjifcriptores fuerint habiti , C7 excerpta ex Jin^U"
ils eorum feorjim vxhtbeantur Lbro ficundo,quintO) fepttmo,
decimOj duodecimOy decimo tertio <tS' decino oiiauo, In hypo-
tkji etiam primi Jiatim librlita legitur : crv.k^syiraLh^
\k tSiv ^hb^cvriv^ WJ^ 0\JivhaviaviH ^ Kgji Ta^avriv^,
P(gjl A'varoXii^i ^B^^^vri^* Contra autem Thotii^ in
tBtbtiotheca ita loquttury qtia/i trtbus illis ytndanii Anatolii
4S Btrytii Jiominibus auBor tinus /i^ntjicetur. Ne quid
dijiimulem vero, mihi probabile 'videtur^ errajfe Thotitm:
nec enim potuijfe adeo fiCpe in Geoponicis excerptis dbcrrari*
Vt autetn de ^vero Geopotiicorum colleSiore tneam qtwquejen-
tentiam promam j equidem arbitror illum ignoravt perinde
at^ Hijioricorum i^ Htppiatricorum dliorumque : merito
autem hoc opm Conjtantino ipfttrihuenduvi^ qtio iure Jcilicet

P 2 lujli^

io8
lujllnkni Imperatom nomine feruntur lihri Corporis ^ma-
narum Legum , etfi lis ille in iis con^erendis aliorum opera
fuerit ufiis, Sed^ ip/lmet Conjlantino ab initio flatim lon-
diti operis fuijp Geo[)onica adjcripta j ipfa pruefatio ojlen-
dit, ybiauSlory qui laudatorem non autem nuncupatorem quod
alii^volunt operisa^itjfcribitt multa pariter ac magna
in unum colligens,opus communis utilitatis publice
omnibus propofuifti. Etenim mox ubi quis hos tuos
commentarios contigerit» &c. Item x Omni ftudio quse
utilia funt coacervas. Idem autem plani faSlumeUin
encomio ColIeBionis Hijioric^» HaBenus ita^ omnino af
fentiendum Cornario exiflimo : quanrvls illius Imperatoris no»
men ipje primws pr^efixerit y <s dvol)v\JfJL@t fuerit uterque
Gr(€CU5 manu/criptus codex , quem fcilicet in vertendo adhi"
huit Cornarius CT ex quo 'BrajfJicani cura exhibita eU Gr^eca
editio.

Coeterum de hifce fortaffe plusquam fatis, Ab eruditis
autem quibusque talium oefiimatoribu^ fi non^ratia^ ^veniam
tamen excurfioni noflree quamvis longiori certb poUicemur.
Vt autem adpr^fens noflrum inflitutum propius a^gredia»
mur : exhibebimus proxime integrum librum 'vice/jmum Geo^
ponici ^oluminis, Etfienimdepifcinispauca ^ rudia dun-
taxat capite primo doceantur^ reliqua autem omnia ad ulti»
mum ufque caputfint dAlsvrifidO' a pifcinario noflro infli-
tuto diverfa 5 operiH tamen duximm pretium dare Itbrum in»
te^rum, quiafaltim aliquatenus hucfacit^ ^ mole eH par^vm^

inventu

in^ventuautem longe rarij^imus y tionfcilicet mjt femel Graci
femel Latine tjpis excuftis, id^ante annos plu^quam centum
triginta, Sunt autem, quantum ipf<€ capitum infcriptiones
docenty huju4 Itbri priora ex FlorentinOy(Didjfmo, (s itsquit
tum Detnocriti nomine ferebantur Cfalso tamen , utin Her-^
meticis demonjlravimus) reliqua exTarentinOy omnibus /?-
qtiiorum temporum Gr^cts fcriptoribus^defumpta, !De qui-
bu^s^vere afftrnwveris quod de f^indanii ^natolti^Berytii libris
jtidica^vit Photitis y fionntdla iis contineriutilia^ fimtd auteni
quicdam ihi reperiri rsgarotiS^vj f(aJj catiga^gjj rijg iAAyj-
viKJ^g 7r?\ci*jvi<;: vicoirTKsa, J^lane Ma^ica fane fu?it, qu<t k'
^tintur cap. i8^ (quam capitum tatnen ntimerationem Gr^ca
editio non agnofcit) de vfu vocum lao Sahaeth, Quiabu»
fus facrofan^i nominis rsr^ay^afJifJiclr^ etiam in AlexaH'
dri Tralliani libru Medicis reperitur; ab impiis Magis^ quos
in nomine Dei ^braham Ifaac ^ lacob 77\iranda pri^flitiffe^
etiam Origenes in Itbris contra Celfum memoravtty ex £/<e-
monum fuogeflione inflitutus, S)amus porro hunc librum
non Gr^ce quiamdliws idforet nunc ufus y fed Latine: <T
quidem qualem vertit Cornarius, Etenim ut integros oBo
ultimoslibros Geo^onici operis ita hunc etiamverttt Latine
Andreas Lacuna Segohienfis Hijpantis y utraque lingua ex-
cellens: idem quoque acriter animadvertit cum in dlias tum in
hanc Corjinrti interpretationem^nec interdum abs reJn quihus
tamen hic d Cornario abiit non 'vijajunt tanti, quare Cornaria'
nm verfionem defereremus. Sed ijr in univerfum Lacuna Cor-

iP 3 nari^

110

nano imquum fefe pr^ehuit. Quo nomine jam ollm Conra^
dus Gtfnerusy "vir talium peritij^mus y it^ candidus ju*
dex ^ cum in Sihlietheca tum alids Lacunam graulter per-
Jinnxit.

Vnum addo ^ de/ino. Hempe Conjlantini Geoponicum
opus omne^ut i^ Columellamyinnojiram quoque Germanicam
hn^uam 'verfum eJfedMichaele fdero,Hippiatric^ itemEclo-
gas d Gregorio ^tchendorfio Aigrano medtco : verjiones^
illa^ fttperiore feculo prodtijfe^.

CONSTANTINI PORPHYRO-
G E N E T /E.

DE AGRICVLTVRA,

LWE^ XX.

Hiccinfuntinhoclibro, qui vigefimus eft fclcdarum dc a-
gricultura prajccptionum, & continet pifcium nutritio-
nem,&cxdiverlislocisinunum congregationem j&de vena-
ticncipforum, & dc compofitione omnis generi^. inefcatio-
numjquaeadcapturam pifcium divcrforumjtumHuviatilium,
tum marinoturn cfficaccs cxiflunt.

CAP. I.
!De pifcinapifciumqne altura, Florentini,

Pifcinse in mcditcrraneo loco faciendse lunt,in quantum
quisvult& poteH. Pifccsvcroinferendi,qui aqua pota^
bilipafcifolent,auta mari induicc^m aquam fubire» Qui vc-
rd propc marcad ftngnum habitant , quodcumquc gcnus pi.
fcium maris pars maxime nutrit ,hoc ipfum in pifcinam ma-
nufabricatam injiciunt. Scd & locorum natura refpicicnda

tll.

cflj^ fiquidcm fuerit paloflris locus, paluftrcs pifccs,/! vero
arpcr,petrofi appellati immittantur. Pabulum irifuper in)i-
cirur tcneirinu hcrba,&: nnnucifiimiquique pifciculij&quo-
nindam pinnjc ac inrcdina, ficus etiam molliorcs concifa*,
& cafcus tcner , niarinis pr^ffertim & petrofis, fquillique ac
gobij,3Ut qui.quid cjufmodi fuerit in promptu , panii quo-
que furfuraceus , & ficus ficcse concifa?. Paluftrcs porro pi-
fcesubiqueeruntjfi polyfpcron herbam quae polygono fiini-
liscft, concifam aquis pifces dentibus injeceriSf

CAP. II.
Ft pifces in unum locum conoyegentur,

PVlegij , thymbra?, origani , famfuchi , fingulorum drach.
iii; corticis thuris, myrrha:, finopidis , flngulorum drach.
viii; polenta? vinoodorato diiioIuta:minamdimidiam,hepa-
tisporciafiatidrach.xxiviadipii caprini tantundem:aliij tan-
tundem; fingulafeorfim tundito,deindc arenam tenuem ad-
mifceto,&horam unam autalteram in locum aniea immitti-
to , retiaquc circumdato. Alij dcIphiDium hcrbam mafcu-
lam contufam & cribratam immittcntes , provocant pifces,
«t manibus prchendant. Quidam allij minam dimidiam , &
lcfami torrcfa^ae tantundcra , pulcgij, origani , thymi, fam-
fuchisthyrobracftaphidisfylvcftrisjfingulorum drach- xxxii,
polcntae minam,alica? tantundem,corticis thuris drach. \\h
cum terra& furfuribus commifccnt ac injiciunt.

CAP. III.
Vtjlwviales pifces capiat, IDidjmh

ADipis ovilli,fcfamitorrcfadi,allii, vini odorati,origani,
rhymijfamfuchi aridi^fingulorum moderjitas portioncs
tundito> <& pane cxeptas injicito.

CAP.

112.

CAP. IV.

yt plfies omnigeni in unum locum congre-

geniur, Dem^criti,

BOum, caprarum, ovium,(uum , fanguinem & tenuium
intcftinorumftercora.thymijorigani, pulegij, thymbra?,
famfuchijallij.vini odorati fecisjfingulorum pares portiones,
adipis aut medullse eorundem animalium quantum fatis vi-
debitur: omnia fingulatim & fimulconturolitOjSc in nialfas
rcdigito , easquc in locos ante horam injicito , retibusquc
cofdcm cingito.

CAP. V.

^d omncs pifces*

SAnguinemcaprarnigrse^vini odorati fecem , polentic maf-
fam,fimulmifceto,& pulmonem caprae tenuilfime conci-
fumfimulfubigitoacutitor. Si verocircumfuniculumpifca-
torium falcm adfpcrferis, ncmo pifccm vcnabitur.

CAP. VL
!De capiendis pifcibus, Tarentini^

VOlcbam tibi vir cokndiirime certius dc ipfis cxplicarc:
naturam , ut ita dicam , & viiam & initium , & nuiritio-
nem,&totius vit$ ipforum longitudinem, & qu;:e fpecies i-
pforummarin3e,&qu2efluviales,& quj:e paluftrcsfint. Dein-
defingulatim quse fquamo[;:e,& qua^fpinofa?, quiElevcs,qux
mollistcfl2e,quse animal pariant^quas ov2, quje folitariie exi-
flant,qux intcr fe amic2e,qua?fc mutuo vorent,& qua? into-
tum mutuo fe non contingant. In tantum enim vento ita
fcrentc volcbara procedere, ut nihil eorum qu^e in mari dc-
gunt me clam cllet. Vcrum de his alias tempeflive trade-
mus. Nunc vcro quum videam quofdam ad fingulorum
venationem cupide ferri, raagnanimitcritaquc huc dclatis,
tiim communibus^tumpropiijs fingulorum vcnationibus o«

ftenfis.

ftcnri§,omnem cxfpc£tationemlibcraliter expIebo,&re ita po-
ftulante, infuper omnia cognofcenda cxhibebo, quac itfcult-
pius 5c Menechus^Sc I?axamus,6c Ocmoeritusdebis prodiderunt*

C A p, Yll.

Inefcationes pifcmn^

INefcatio mugilum, paftinacae, fcoipiorura,acipcnfcrum , pi-
grorum, chalceorum .fcarorum ,giaucorum, mullorum,hami-
arum , raphidum , pulchrorum , thynnorum , trachurorum ,fa»
cutorum, melanurorum , cerrorum , capitonum, polypodum,
vulpecularum ,vocarum , murium , mormyrorum , fmylorum,
fepiarum, pholidum, locufl:arum,torpcdmis, julidum,aiabeto-
rum,fargorum,fqillorum , characiorum, folcarum ,auratarum,
alcantridum , siofarum , illorum, facrorum pifcium , cordyU-
rum,gob!orum , ad lepten gryrcn marinam , genaridum,da'
cls,porcorum,muftelarum, lcpidoti,_orph}, lcucopidis, mure-
narum.coracinorum, anguillarum , locuftarum, buccinorum,
lamiarum,purpurarum ,luporum & ad omnia omni temporc,
6t adgryten tenuem. Primum omnium autem illicit magnos
pifculosvelutillos,lacos,pagros,&omnes magnos pifccs fimi-
liter. HsEC enim inefcatio fimul ut ad hamum pervenit, aquam-
flue contingit, parvi pifciculi magnorum pifcium incurfum ca-
ventes decedunr. Naturali autem voluptate inefcationum,
©arvi pifcicuhex proprijs latebris cxeunt , ctiam fi ftadijs duo-
- bus abfmr,luduntque ac incer fc pugnant, naturaliterque du-
cuntur,&cum voluptate attrahuntur,utnequc reludcntur, hc-
quc funiculum pifcatorium avcllant aut rumpant.

Cap. IIX.
Compofitio inefcationis.

Slluri virofi drach. iix, papilionum fulvorum voIatiIium,ani-
fi , cafei caprini , Cngulorum drach. iv. of opanacis drach
U. faiiguinisporcimdrach^iv, galbani drach. ly. OmBia dili-

gentcr terito,&fimul mixtisvinum fincerum auflerum affundi-
to , 3c collyria inftar fuffimentorum formato , atque in um-
bra ficcato.

C A p, IX,
Mia compo/ttio adfolos coracinos in^entes^ pro-
pter illecchr<e excellentiam.

LEntis torrefadas fcrupulos iix,cumini torrefa6i:i drach. i,
umbilicorum mugjlum crudorum dracli. iv, coronopodij
herbae drach. iv, nauihyaliorumamarorum hoc cft crudorum
drach. i, palma pafladrach, iv, caftorij drach, i. Omnia trita
anethi fuccoammixcoincollyria redigito ac utitor,

C A p. X.

Ad flwviales pifciculos^quo Anm ufm efl.

SAnguinem vituli & vitulinas carnes valdeconcifas in vas h-
£lile mittito , ac fmito per dies decem, poftca pro inefcatione
«titor.

C A p. XI.
Inefcatio qua pifcesinpromptuhahentur*

POIenrani fubige, & maHasinde fadasipfis objice.
C A P. X II.

Ad grytem flwviatilem.

FVrfuris ordeacei minasduas,lentis integrse chsniccmunam,
mifce & garo fmcero fulHcienti maceia, & fcfami choenicem
adde , indeque paululum difperge , & ciicum circa objicc»
Simul enim utdifperferis, omnis tenuisgryte adveniet , imo , et-
iamfi ftadijj quinque abfit, inunum convenient omnes. Cce-
terum magni pifcesab odore difTugienr. Sic igitur utaris,&
fucceder.

' CAP.

c A P. X 1 1 r.

SEfamidrach iv,capitum aliiorum drnch. ir, coturnicis falfas
carnis drach. ii, opopanacts drach. i. excipe parictumgy-
mnadorum flrigmentis, & cojlyrijs inde formatis utitor.

C A p. X I V.
Ai anguilla4.

SCoIopendras marince drach. iix, fquillorum fluviatiliMW
drach. iix, fefami drach. i. excipc & utece.

Cap. XV.
Ai mu^iles marinos inefcatio^

FOJij malabathripijujam unam,pipcrisgranndecem,melanthij
grana iii. floris junci odorati, aliij inrcrnae partis pacum
quid. Omniacritamifcero , dejndc meduilam panispuri in vini
Mareotici hemina una madefacito, aridaque co cxcipito,uni-
tifque inefcato.

Cap. XVI.
Alia efca mugilum marinorum,

ARictismembrum inollamcrudammitte,&aiia ollaimpofi-
ta obcura, ut nulhbi tranfpirationi fit locus, & in caminum
vitreariam mittejUt.ilTetur a matutino in vcfperum, & rcperies
ipfum molle redditum velut cafeum , exeo icaquc inefcabis.

C AP. XVII.

Aliud prole faciens, <sr nihil aliudnifi

perfeSios mugiles "venans^

HEpatisthynnidrach. iv, fquiUorummarinorumdrach iix,
fefamidrach. iv, fabse frefs drach. iix, hamiarum cru-
darum drach, ii. Trita h^c fapa adftillata excipc, & coliyrijs
inde formacis inefcationis loco utere.

Q^i CAP.

Cap. XI IX.

TtoUta4 nominey ohfonij pr^paratio, quo in «-
nHm convimuniptfca in mtiri.

ACcipe teftas five patellas marinas iii. quje ciica pctras
nafcuntur .ScexpreiTa ipforum carne,rn teftam ipforum m.
fcribe fubfcripta, & e vefligio videbis pifces in uoum congre*
gatos ut admireris. Sunt autemaoraina:IaOjfabaotli»Hoc no»
mine Ichthyophagi utuntur.

Cap. XIX.

jid mullos irfcarosmd^nosy nt aquM accedant. Hoc pYO-

pur ceUritaiem illecebrjt nullui parvm pi/cu acccdit\

compojitio ipfa ftaturaiiter ^uctt,

PHIoeni fluviatilis carnis drach. iix, lentis integras torrefa-
^x drach. iix, fquillorum fluyiajium drach. iv, malaba-
ihri drach. i. tritahxc albumine ovi gallinacei cxcipe, & colly-
rijs utere.

Cap. XX.

jid magnos ptfces y omniaque marina yVelut ^Uucos y orphos
C^ tluecHwque funt hujufmodi.

GAlJi tcfticuh cumnucibus pineis torrefa£^isac tritis com-
mittuntur, ita ut fint tefticulorum drach. iix, nucum
pinearum drach. xvr. teruntur autem in farinae fpcciem,fiunt-
que collyria, quorum efca pifces illedantur.

Cap. XXI.

Ad muren46,
Cllurifluviatilisdrach. xvi. feminisrutajfylveftris drachiix,
'^adipjs vituli drach. iix, fcfami drach, xvi, ex tritis collj-
rla facito ac ucicor.

CAP.

117
Cap. XXIL

Jd polypos iy fep't44,

SAlisammoniacidrach.xvi. butyri caprini drach. iix. teritd
& collyria liquida faciro, caque fcminibus auc lintcis non
fimbriatis illinito. Sic circumdepafcent &nondjfcedcnt. Tu
vero celeriter attrahe, &Iocuftas ac inurices& quxcunquc ha-
ht^ in fcapham mitte,

Cap. XXIII.
Te/luJines (^ teftaceafic inefcabis.

SAlisammoniacidrach, iix. cepscdr^ch. i. adipisvituh'drach.
VI. ferramentaforma fabarum facito, eaque pharmaco iliita
admoveto , & fponte ad odorcm progredicntur fcquc ipfa
tradent.

Cap. XXIV.
Inefcatio ad omnetn pifcem in omni tentpore,

NArdi ceiticae folia iv. cyperi unum fmyrnij magnitudi-
nem faba: i£gyptiae.cumini quantum tribus digitis prehen-
dipotefl,feminisanethipugillum,tufaac cribratain harundinem
inde. Vfu vero expetente, lumbricum C ve inteftina terrae ablue,
&invafculum mitte,& foleam deloco humidam inmanumcx-
prime,& ex pharmaco quodfatiseft ammifcc&adjcftislumr
bricis ad maflam tcre,& inefca.

Cap. XXV.
^d tenuem gryten^qu<e barundinlhus capitur,
Cquillorum fluviatilium chcenix una,maceratur garo lincero
^coracinorum falfarum,&fic condita manet biduo,tertia inde
inefcabis. Opcrare autem duobuscalamis.fln^uloquatuorla-
ITJOS habcnte , h beafque :tecum auxiliaiium unum, & tantum
pifcium capies, ucnemo alius neque hypocha^ncquc aho retis
^enete operans , ce fupeieCi

0^3 CAF

lll

Cap. XX VL

Inefcationes um^ver/aks,

LEntc cum amylo ficco tfita & admixta utitor»
Cap. XXViL
yld ornnem pifckulum.

COchlearum carnem cirra caudas accipe , 6c cum ipfa in-
efcato j neque magnitudme cochlese abutaris»
Cap. XXUX.
S)e nafiis.

REtrimentum ,quod ab exprefTa myrobglano reliquum efl:,
ftercushumanum,panempurum,r)ngula fcorfim rerito,in-
deque Ivxc ccia flmul mifceto , & in naffammittito, utitor 8c
fuccedec.

Cap. XXIX.
Aliuddenaf^is.

INefcatio velutfcriptum reperi,lchiyophagorum qua pifcari-
tur. Cape opercula five teftas & carunculas in petris nafcen-
tes,& cum his venare.

Cap. XXX.
EJca mugUum marinorumifcarorum^mullorum,

SEpiarum teftacum fifymbrio vindi , quod eft mulcus, & a-
qua& poUine & cafeobubulo mixta ureie.
C A p. XXXI.

Scorpiorum folum.

SCobemligni mori &caunocinaras, & fandarachse drach, iix.
cum crucis brafficaB quinque, ac frumento committe :ita ut
frumcntum renuiter contundatur, & affufa aqua cum rehquis
mifccatur. fiantque maflk quibus inefcabis»

CAP.

Cap. XXXII.
Td^rorum martnorum,

MElanthiideco6lumcumJocuftis& lumbricis tere, addito-
quepollinefrumenti & affufa aqua admellis fpiflitudinem
redige&utere.

Cap, XXXIII.
^phidum folum, ?

Vltulifelcum polenra oleoque&aquainma(Tasredigc & in»*
efca,exeodemetiamcommanfoinaquam infpue, & accc-
dent ad te,

Cap. XXXIV.
Thynnorum folum,

NUces glandes ad cinerem exurito, & cum famfucho teri.
ro,&cumpane puro aqua madefadto ac cafeo caprino in
maflas cogito, ac utitor.

Cap. XXXV.
(^errorum,

ALliinn tritum cum pane, & cafeo vitulino ac caprino,& pol-
linetritis fimulquemixtis,inma(rasredigc,&locuminefca.

Cap. XXXVI,
Vnfitnacce marln<e.

Hlrundinisfimum cum fimilagine madefadum fubigito. A-
liud: laaucaefemencoquito, affufoquebutyro&fimilagi-

ne fimul terito.

C A p. X X X V II.

Salparum.

MUfcum viricemexpctra in oleo coquito, eoqueinefcato.
Cap. XXXIIX.

::,.: a:. y,:: Glaucoruni,

AMiaV& Pulchros itemque Alofasaflato , ipfofquc cxofTato,
&adjeao mufco,&ordeifurina craaiore, maflas facito,eif-
que in^fcato. ' ^^^'

tio
Cap, XXXIX.

Trachurcrum Melanuroruml

ASininum ftercusin coriandrifucco malefacito,&cum fimila-
gine maffas inefcatrices facito.

Ca p. XL.
Mtigilum, Capitonum,
"DAnem ex polline,6ccafeumcaprinum,&ca]cemvivam mifce
^ fimuljtundeq;, ac marinam aquam aff unde,collyriifq> inde fot-
matis inefca. C a p. X L I.

^oljpodum,

VOcarim, mormyros, aradas, circumligato, & inefcato.
Cap. XLll.
Sepiarum folum,

FEcem vini fine aqua cum oleo terito, & ad locum pro^^refTus
in mare mittiro, ubi videbiturfrpia atramentum dimjiilTe: &
progredientur in locum in quo apparuic oleum , 6c fic ipias pre*
hende. C a p. XLIIL

JLocuJtarum,

MOrmyrumadrobuftum quiddam alligaro , etiam purpu-
rasnumerodecem cerito, modicoque mufcoammixto,in
petram exponito , 5c fic prehendes.

Cap. XLIV.
Melanurorum.

HEpar caprinum accipc , eoque hamos tuos inefca. S\ vero
aliam quandam prsedam in mari reperimus, itemquead mul-
tosalios pifces,ungula caprinaautafminaproefca uteris.

Cap. XLV.

Garorum confeEiio.

GArum liculmcn appellatum fic fit. Inteftina pifcium inji-
ciuntur in vas & fahuntur. Parvi iteni pifciculi, maximc

II I
atherinaf,aut exiguimulli,autmj2nul2e,aut Iycoflomi,aut qui-
cunque tandem parvi vid fuerinr.omncs fimiliter faliuntur, & in
fole inveteraniur frcqucncerque verfantur. Poftquam vero
per caJorem fuerunt invccerati,garum ex ipas hoc modo tollitur.
Cophinus longus imponiturin vas plenum prsdidtorum pifci-
um, influitquegarumincophinum,arque (ic pcrcophinumper-
coiatum,liculmcn appelhtumgarumfu(cipiunt. Reliquumve»
rorctrimentumalex eificitur. Bithyniporroficprseparant. Ac-
cipis moenas,quae quidemprasftantiihaberi polTuncparvajaut
magnas, fmminus,lycoftomos,aut lacertos, aut fcombros,aut
etiamalecem,6f omnium mixturam.-immittifque hrEC ipfa in al-
veolum panarium, inquo farinafubigi foIet,& additis ad modi-
umpifcium falisfexiarijsduobus Icalici3,permifces ut cum falc
temperentur, fmifque per nodem unani,ac transfers in fiCtile,
quoddeopcrtum ad folemexponis ad nienfcsduos aut tres, &
perintervalla virgisagitas, deinde ab]atum& coopertum repo-
nis. Qiiidametiam vinum vetusadjiciunt,admodium pifcium
fcxtarios duos Deindcfi veiis flatim uti garo.hoc efl nonin-
folare ipfum fed coquere,ric ficies. Muriam fiillatitiam & cx-
colatam accipisficapprobatam, utconjedlum inipfamovum in-
natet:fiv€r6mergatur,nondumfufiicientem folemhabet. De-
indeinmuriumpilcem mittis inoIIanova,adicdoque origanoad
ignem fuflicientemponisdoncc coquatur,hocefl:doncc incepc-
cit pauiatini abforberi. Quidametiam fapam addunt. ioflea
refngeratum iterum atque itcrum percolum transmitritur,do-
nec purum evadat, quod operio vafe reponcs. Praftantius por-
ro garum Hxmation appellatuai fic fir. Inteftinaihynni cuni
branchiiscruorequcac fanguine accipiunrur,afpergiturque falis
quodfatiseft,&in vafefinuntur. Poftrnenfesduosferme vas
jpfum peiforaco,efflaetqueg\rum hsemation
appeihtum.

K PETRI

' PETRI CRESCENTIENSIS

DE ^GRICULTURJ

WB^l noNi
CAPVT Lxxxr.

,m L/S!^7 IDECIMI

CAP. xxxvn xxxiix & xxxix.

LEcroRi S. ?♦ ©•

H. C O N R I N G I V S.

fj)nflantinu4 Torphjro^eneta ^rafuit Imperio ^"
manoOrtentdi per annosquadra^inta novemy m^
in annum ^ionyfianoi tera poU nongentejiynum jex^
tum quinquagejtmum^ co^iJu^ Henrico noftro qul
/iuceps cognominatus iy Ottoni Magno. Ex eo tempore de
^i ^ftic^ aut pifcinarice fcientia Cr^ce quidqmm efft^
confcriptum^non "videtur.lSlon fane efi memori^ proditum^
Etfietiam Arahica lingua y\)er Afiae /^gypti jifricc^ imo tT
Htjfanite incela^, ^hilofophia is Medica ars ut <s alia dociri^
n<£ genera^non infeliciter jatn d Muhametis T/eudopro-
phetarum maximi ^ <jr cumprimis Chaltphee Maimonis ^vo^
fuerint excultajeorumque lihrorum "vis magna Latine jam fit
"Verfay non tamen\ei ruftidealiquod opus Arabicum ijel me^
tnorari Jolet: tantum aheB Latina interpretatione cum aliis
ad nosperveniffe, Omnium quoque qui ^fticam difcipli'
nam Latine funt profecuti ultimus 'videtur effe jEmilianws
fwe ^alladm, ^icie?iim,memoratquidem loachinm L F,
Camerariu^, Cafiiodori de ^e ^ftica lihros fedecim inCallia
haheri ; fedfalso iddiBum non eq uidem duhito. Memcravit
enimilludCamerantisjam tum Juperioris fecnli Chriftiani an-
no feptua^eftmo feptimo t ncctamenhaFienus quisquain Gal-
lice eruditorum (quorum utique numerusthi fcmper fuit fto-
rentifiinm) C^J^iodoriani ejimiodi operis memintt. Cum

n4

^ Caj^iQdon^ fms momchis utiles ^uos^ llhrosjmsdtligenter
cmnmendaret y jEmilimum tamen ultmum •%/ rufthiejlu'
dio laudazfityfui operls nihii Torrojam tum circiter nQnagena"
rius fenex (s divints unice intcntws indubie %uflicamdifci''
plinam tot Ithris non excolnit. Jbs re etiam in hujus do'
Hrinit difciplinam folet a nonnuUU Ifidoru^ HtJJalenfts pr^di-
cari. Nec enim ille vetverbulo tale quidquam docuit^ in fu-
perjlitibtis certe 'voluminibtts. Niji referre huc velisyquie
habenturlibrofeptimodecimo^atitlibridecimi noni captu F
de T^etibusyVel etiam integrum librum duodecimum qui eH
de ammalibttSy operls Etjimologici. Immerito autem huc re^
ferresj quid omnia illa mere funt Grammatica : quodipfemet
IfdoruSyquafuit morum fanclitate y ingenue eH co?ifeJJtiS
ipfo voluminls cognomento. Scdi^ qudm parum vir detero»
quin maj^n^ indujlriie isr fupra tevi Jui indolem do&ttSf in
^i ^fticit fcriptoribti4 fuerituerjatus , 'velhtec quce legun-
tur l. ]6. cap.i indicant. Apud Romanos de agricultura
primus Cato inftituit: quam dcinde Marcus Tercn-
tius cxpolivit,* mox Virgilius laude carminum ex-
tulir, Nec minus ftudium habucrunt poftmoduni
Cornelius Celfus &: lulius Adicus i^milianus five Co-
lumella , infignisorator, qui totum corpus cjufdem
difciplinas complexus z{{.Longe autem reBiora nosdocet
Columella /.i.c^/?.!. Vtagricolationem Romanatandem
civitate donemus^jam nunc M.Catonem Cenforium
illum mcmoremus;quieam Latinc loqui primus in-

ftituit.

125

ftitint. Vod hunc duos Safcrnas, patrem & filiam, qui
camdiligcntius crudierunt;ac deindc ScrofamTre-
millium^qui cam cloquenrcm reddidit :&M.Tcren-
tiumqui expolivit: mox Virgilium qui carminequo-
quepotentem fccit. Necpoflremoquafipxdagogi
ejus meminifTe dedignetur, Julii Higinii. Non mi-
norem tamen laudem meruerunt noftrorum tempo-
rum viri Cornelius Celfus 6i]ulius Atticus. Qiiippe
Cornelius totum corpus difciplina^ quinquc libris
complexuseft: hicdeuna fpecic cultura?, pertinen-
tis ad vitesjfingularem hbrum edidit. Cujus vehit
difcipulus duo volumina fimilium pr^ceptorum dc
vineis Tuh*us Gra^cinus compofitajfacetius S^ erudi-
tius pofteritati tradenda curavit. H^c omnia Colu'
mella. ^ofl Catonem itaque nonprimus M. Terentim rujli*
cam difciplinam docuit : mc lulim Jtticm idem eU cum
Columella. Aimtliani autep^ nomen Taliadio cowvenire^qui
nltquot deinum pojl jeculls "vixit^jam tum memorauimus^

Quemadmodum autemlftdorHS neutiquam mereturinter
^tjlicde rei doBores pr^dicari: ita nec alius quisquam ad
Tetrum usqj Crefcentienfenu Nec enim velJlbertm Ma^nm,
qui 'Vaftum ingeniitm pene adomnes fcientias circumtultt, rcm
hanc tetigit , etfi de ^nimalibus etiam adeoq, er pifcibm non
contemnenda primm docuerit,

Cieterum ^etrm hic Crcfcentia haliit oppido natus^inde^
co^nomentum de Crefce?itiis Jive Crejcentienfs inuvptm y

(J^ ^ floruic

floruit ctrcddnnum oBogefmum fecuU qudrtldeclmL Palli
£mmy qui in quintidecimijeculi annum decimum operU ^Jli-'
O fcnptionem coniiciunt ^ltquetvel uno illo y quod Caroli Si"
ciliit^j^isjuffujamfeptuagenariomajorfcripjerit opust ^x
(tutemille decefferit amto i^^i^^ceu quident bahet Sonfiniu^*
Vir 'Verhfuit Crefcentienjis ut dignitate lllujlns^ ica eruditiO"
ne fic Jatif eximim. Etenini , ut ipfe fcrtbit , tempus
adolefcentise in Logiea Medicina Sc Scicntia Natu^.
rali totum confumpfii:, &: demum nobili Legum Sci-
cnti^ infudavit* In/ignem fane cruditionem viri lu^
Culenter demonftrat ^volumen quodduodecim libris conJidit de
p/i^riculturd, cd ubertatc^, ed peritid omnis illius difcipli^
n^fimo t^ quod ifi^vi illm captum rejpiciens meritd mireris,
ta fermonis Latini non 'vul^ari promptitudine^ j ut cum
antiquitate non comparari tantum , feduno minor Columelld
lejiiftimarimereatur. 3)eifthoc opere in hcecverbafcripfit
inJutorum ^ei ruftic^ Catalogo Camerarim; Petri Cre^
fcentiiBononienfisde Agricultura librixii fepius im^i
prelli. A.utographum dedicatum ab autore Matthi^
iRegi, audio penes fe habere in fija inftrudifTima Bibli.
ptheca clariffimui?! yirum Joaimem Sambucum. In
eodem opufculo agens de ^f / ruftic^e fcriptorihus Latinis
nondum imprej^is : Petri , inquit, Crefcentii Senatoris
SBononienfis de Commodis ruralibus repcritur m
Bibliothcca Ducis Vrbini, (Duhito autm an nonfam^
incnta Camerarium deceperit. fofteriorisfane operis nullani

^etrus

n1

fPetrusfpfe fectt mentionemyetft primjayn ptmqmm feptu^^c
narhis confcripferit.tiecverofvntle tflea cetate novum quidd^
^kralibi0 commoda J fene elahorattwu Imo 'Videtur ejfe Jiott
aliud a priore : quippe cuiin antiquiJJima editione tittdiis cHz
Petride GrefGcntiiscivisBononienfis incommoduni
ruralium libri duodccim. Opus porrode y^o^riculturanoH
Matthi^ Vngari^ fed Carolo Sicilia five Neapolitano ^c^i
ejfe dedicatum^ imo hujn^ ro^atu confcriptum 5 dtferte tefta*
tur eptjtola dedicatoria 'Baftitenfi cditioni anni 7538 pr^e-
fixai quam alitt quitdam edUiones non exhihent^ Nec tanmt
negaverimiu^autographumperTeniffi in Matthite ^egis^quem
objiudium condendceBihliothedejure dixeris i€vi fut ^bila*
delphum , poJfeJJwnem : quia Carolus ( ille enim non poteH
ejfe alius quamisquem Dj/rrachinum nonnuUt Tarvum cogno^
minant) paucis annis rerum potitus^in yngariacrudeli ma'
nu trucidatus eU y haredibus impuberibu^s reliilis^ infumma
C^mi i^ Neapolitani {Sf f^ngaria; rerttm perturbatione,denec
tandem MatthiM Hunniades vel Corvtmu diBus Vngdriit
^gno prcefeBti^ eji* Cui proinde facile fuityUt ltbr3s alios
nndique ex Italta cumprimis conquirere , ita ifr hoc opu^
/ibi comparare, Terindeatque per Turcam direpta incluta
illa is* dttiJHmJi 'Bibliotheca,cum altishic qvo^ codex facHe po^
tuit Sambuco rti librarieecupidijlimo obtingere^i Erravii
autem Camerariws <ir in ipfo virt nomlne t non enim Crefcen-^
ttuSy fed deCfefcenttis aut Crefcentienfis d natali opido ap-
peUc^tus eH* Tanto mtm inpretio habitwn fttit hoc opus$

fit^

n8

fit ir in Cemanicam (s* in Italicam rm^uam Jit verfum*
Jliquamdiu tamen cum alm %iiftic<t rei fcriptorihiis optimi4
avulgo eruditorumfuit ne^li^Etum^^S' jam pridem noua edi-
tione nulla repetttummambws pene excidit. Kos nihilejus
nunc preduiimmyprceter pauca capita^ex libro nono ac de-
ci^b excerptay qutbtis agitur de pijcinis ^ pifcationihta:
quontam illa fola nofiro tnflituto nonnihtl inferviunt, Eifi
autem lon^ejintomnia infra Dubra^vii operam^ indubie ta»
tnen velh^ec leEla excitabuntin ^i rufltcafiudto/is defide^
rtum totiui opcrls^

PETRI CRESCENTIENSIS

DE AGRICVLTVRA

LWT^lKOTSLl

CAPVT Lxxxr.

© d-^ pifcinis ir pifcibus includendis^

QVi pifcinas habcrc defideracprimum eligere oporrct lo-
cum convenicntem , qui nuUo tempore aqua carcat, non c-
nimaliispofroncdurare locis. Scdpifcinarum quxdam funcpar*
vae , qua:dam magnar , quardam mcdiocres.'& iterum qua^dam
funt fontanea?,qua?daniftagne2e, qusedam marinac, & qua^dam
ctiam fluvi?les. Si parvs lunt munianturfeptis,ex Ijgnis vel
viminbus autlapidibusconftru6tis:ne lodria velaliudanimal no-
ccnsintrare pofTit.Etvimina autvitcs fuper eamtcndantur, qui-
bus avesccrreantur rapacesJneisquc ponancur pifces illiaquas
convenicntcs.exbis qui invcniunrur in partibus iilis.Nam qui-
damlibenciusilantinionciumvelfluviorumaquis, aliiinflagnis

&iacu*

129

8clacubus,nortnullideIe(^anturmarina. Sit autcmparvapifcina,
profundainquantumafoflbribusprofuniaripoffit^fedinmagnis
pifcmis commode ftare poflunt. Quod fi marina fuerit aqua dc
mari€du£ba,omniageneramarinorumpifciumnaturaparvorum
poduntincafervari. Si pifcinam magnamvolucrishaberc>opor-
tet ipfam fieri ex magno lacu vcl ftagno,in quo funt aque plurimac
congrcgaras.ex nive ac pluvijsaut fontibus,vci in eam flumen flu-
entCi vcl etiam ex aqua marina » quod in pluribus evenir locis.
Quod fi ex ipfo lacu vel ftagno aqua per aliquam partem cxeat, ibi
cUudaturtaliter,quod impcdiantur pifciumexitus&non aquae.
Qupdfiexaquadulciconfiflat,poteruntin ca poni acfcrvario-
mnia genera pifcium, tam magnorum qukm parvorum , in tahbus
aquis viventium. Sunt 6c aliqui marini pifcesqui ad aquam dul*
cemaccedcntesdclcdanturin ea : & tales fimilitcr poterunt in
dulci pifcina fervari» Sijvero fuerinc ex aqua marina,ineapo-
nanturomniagenera pifcium marinorum,fi fit valde profunda}
nififit pifcis maximus, utbalenaquznullo loconifi maris pela-
goclaudipoteft. Siveromcdiocris magnitudinis fir pifcina,ex
hisqujEdi£bafuntfaciIepotefthaberidottrina,quaIcs pifccs pof-
fint in ea includi. Pifcinac utilitas magna^ quia ex paucis pifci-
businciufisbrcvi tempore habentur pluresjcx quibuspluces ven-
dipoflrunt,8cplurcs ad efcam habcri.

L I B R I !D E C I M I.

Cap. XXXVII.

!De captendls ptfcibus y is primo qualiter reti-

^ffs captumup^,

IN marijuxta planura littus capiuntur pra^cipue multi pifces
cum reti, quod multi fcorticariam vocant. Hoc rete eft valdc
longum&fatisamplum &fpiflum,cordamunius laterisplumba
tam& aiteramlibratam habens;utinaquis reftum & extenfum
permancat. Hocretecumnavicula in mare defenur: uno capi-
tcintcrra relido,uc aliquaparticula ejuscontinuo defcendatin

S aquam

»30
aquam cum nautsfuerint Intra mare quantum rcte cxtcnJituf
arcu. Alitercum illocapite rcvertunturad Iittus:& quibufdam ex
eiscumiilocapiteinterram dcfcendentibus,unusin navicula re-
vertiturextrarete ad medium ejus , ad hoc ut pilces intra retc
comprehenfi videntes fcad terram trahi non profiliant extra re-
te. Duo autem pifcatores ab utroque capite in terra exiftentes
trahunrcumpifcibustorum rete ad littus. Qui fafpe muitos rra»
bunt parvos&magnos,pIerunquepaucos,acetiam nullos, qui»*
ineolocononerant. Itemcapiuntur in mari cum quodam rete
fubtilinonmultiimmagnoduabusperticis8iligato:quodquidam
innaviculaexiftentesapertum inaquamdemergunt, Scpoftpau-'
lulumcumpifcibuselevant. Item capiunturinfluminibus&cse»
terisfpaciofisIociscumrete,quod transverfarium multivocant:
quodeflextribuscompontum^feilicetunomediofpifTo, &duo-
busextrinfecis raris, babensinuno latere plumbum, in alio le»
nas,&(l valdelongum fitquafdam cucurbitasf5ccas,ut€xtenfuni
in aqua permanear. Hocrete fitlongum vel breve, fecundum
quod loci aqua^ latitudo requirir.Hoc in aquam per magnam oram:
dimittirur, utin illudrete natantcs incidant pifces qui rara rctiai
tranfeunr, & involvuntur in fpillo; ut aviculas in aranea,fupra-
di^ta cum de capiendis avibus dicebatur. Item capiuntur inri»
valibus parvii. aquis.Efl autem rivale rete parvum & fpiflum, du-
obus annexum baculisquos pifcatormanibustenei ap€rtum,&
peraquamducit,acquc properipam cum pifcibus claudit. Iteni
capiuntur Zaclo,Eftautem fubtile fpifTum^habens tentorij for-
mam in circuitu piumbatum & revolutum, habens in cacuminc
longumfunem.Hocretepifcacorfuperfiniftrum brachium clau-
fua)tenec,atqueinaquamapertum ejicir.Hoc apertum fubitoad
fundum defcendit,&onines pifccsinrrafe inventosconcIudit,€-
osquecum trahirur fecum trahir, Item capiunturcum negofTa.
Qusc eft rete admodum rivalis formatura , ad unam perticam
cum duobus baculJs adminiculantibus a parte annexum. Hoc

rcte

*i» - . . .

fctepifcatftrextfaa^am «xiftcnsln e:im,pr«cipuc ubl qu^efciti
inimmitLit,&cumpifcibuselevac,pIerumque etiam (Ine pifcibus,
Etquandoquecircaherbas & frutices prope terram immittit, &
cum pertica percuticns herbam pifccs occuhatos in rere cx-
f^c.lii.t. Jjem capiuntur plurimiinlocis angudis valhumquejqun^
tete quod gogolaciam vocant ; quod eft rete magnum fortc ac
fpillum&longunivhabensintroitum rotundum &latum,5s paur
latim anguftatur ufquead caudam,quac longa eil: habens mulra
receptacula,inquaf facileintrant pifces & nufquam redire que-
unt. Hocreteponitur cumduabusperticisgroflisindidtoloco
anguftOjCircaquod eft undique ligatum ufque ad ripam foiti
claufura.-cuidecem perticaeanneduntur. Hocrcte fempcr die
no£l:uqucteneturibidem,introitu ad partem fuperiorem verfo.
Per hunclocumnullusomninopifcis defurfum veniens tranfire
potcftjcumnullusfitlocusibi aptus.Defcendunt enim pifces ia
apertprcris ore,deinde in caudam ftridl^am. Pifcator vero ali-
quantij diebus interpofitisad locumaccedens,caudam retis \n
naviculamtrahit&aperit. Evenirque aliquando totpifces capi,
jprsEcipue anguillas quseconglobatSEfunrcumamore fervefcunr,
relfcordinias quasgregaciminccdunt,quodnavicula tenere non
poteft' Cactera etiam genera pifcium in tahbus aquis moranti'
umcapiuntur ineo, fed non in fimili quantitate. Irem capiun-
tur in vallibus multipifcesinlocisapercis & profundis.in qui^
busprascipucmai^ni morantur pifccs, cum reti quod degagum
yocanr; quodmagnum & latum in profundum ejicitur,& perc-
umtrahitur&cum pifcibus elevatur. Itcmcapiunturinvallibus
nonprofuncis fed latitudinem magnam habentibusmultipifces
generum diverforum,qui in talibus aquis morantur , hoc modo.
Habent pifcatoresgradellasfereinfinitas de paludofis cannisin-
ftru£tas,maxima vallium non profundarum fpatia palorum auxi-
lioclaudentes,reli6l:isparvuiisaperturJsinpluribuslocis,adquas
ponunt retia parva rotunda, in capite ampla 6c cauda cum rcce-

S i ptacu-

ptaculisfuis augufta , &: quar poflunt pifccs intrare,fcd non cxirc
posfunt. Hasc r€tiafemperdienoduqueibireHnquunt,&qua(i
omni die fcremaneelevant cumpifcibus, quiperlocafpaciofa
natantes tranfircpofleperdidavacua fpcrabant. Fiuntetiam ex
his craticulis aliquac talitcrinvolutac,quod pifcesintrantes exire
nefciant^fedinde cxtrahunturcum quodam parvulo reti pofito
in capite unius pertics bifurcatas.

Cap, XXXIIX.
Qmliter pifces capiuntur ciftis isf" ancijs ex vi^
minihm faliU,

Plfces capiunturciftis ex viminibusfa6lis, qux in capite funt
amplaEmcdiocriter &incauda ftridxrquae a pifcatoribus in
aqua ftantibus in profundum ducuntur ad modum ripalium retio-
lum.Etquandoque talesciftaefed leviores ponunturin capitibus
perticarum , &peraquam turbidamducunturapifcatoreintcr-
raftante, utfuprade negofHsnarratumcft* Itemex juncis fiunt
fafcasrotunda?&latae,cum introitu interius ftrido & cxtra am-
plo: quae die no6buque cum pondere unius lapidis dimittuntur iti
fundo aquaejhsbentquevitem aliquam in cauda ligatam quaex-
trahuntur. Sed duarum formarum fiunt. Vnaformaeft,quod
fit interiusmultum amplarotunda, in cujus fundo ponitur cre-
tamolhs&grana ciannexa: atqueintrant quaedam genera pifci»
um caufa cibi, & exinde cxire nefciunt. Alia forma eft rota ftri-
£l"a &longa,fed inintroitu nnediocriteraperta,6cin medio vaide
ftri6la»deinde lata,&in cauda ftri£liflima : inquam intrant non
caufa cibi,fed utibi occultemorentur:ncc de ipfa ficut ncc dc
prima exire fciunt.

Cap. XXXIX.

Qualiter pifces capiuntur hamOiJ^cidernis^ cal^

ce ^& fofinis,

HAmocapiuntur pifcestribus modis Vno modo,cumineo
ponitur pifciculusvivus,cumquo pifces capiuntur rapaccs

dcglu*

dcgluticntcs hamum cum pifciculo vivo.Hic hamus requintur cx

are magnus & fortis, cum forti cordula filo involuta propc ipfum.

NcrodipoflTitcordulacuidamparvo paneriatum fafciculo annc-

a:itur,6cinaquam ftantem cum hamo & pifciculo vivo cjicitur,

ibiquc totanoaerelinquitur. Pifcis captus longefugere veifc

occultarcfafciculo impediturificquemancapifcaconbus inveni»

tur. Secundomodohamuscuidamfuniculoexpilisalbisequinae

caudas anne£titur , & circa ipfum cibus qui ^ pifcibus magis appc-

titur involvitur,ut non videatur hamus: deinde in aquam projici*

tur , ut notum eft omnibus, Sed in hoc adhibenda cft quaedam

cautela: videlicetquodpifcatorfciat qualcmefcam quodhbctge-

nus pifris avidiits appetit,quohbcttemporeanni.Nam idciiige-

nus pifcium fecundum varietatem tcmporum anni diverfacibaria

quaerit. Scd hoc fcirc potcft qui captorum vifcera fcindit , & inipi*

cit qualcm cfcam communiter alTequuntur. Vel fi diverfas eicas,

modo unam modo alteram in anno ponit. item valct contra pi*

fcc3caucos,qui efcamappenfamfuniculoaccipetc nolunt.nili na-

bctvirgam6cfu«i^ni,it«ohraup ho-o. Cum .j.i-.pWumque eS'

cam in aquam emittat,ad quam ahqui mimis cauti acccdunr,cam-

que fincpericuloexportabiit;quodcumpluriesfeccrint hamum

ejiciat, ad quem omnesctiam cauti &: fecure accedenr. Tertius

modusfervaiurinaquisprofundis; nam pifcatoris manu ejici-

tur hamusalligatuslongofuniculohabenti modicum plumbum

per unum brachium prope hamum, ut defcendat ad fundum.ibiq;

teneatur pracipue incurrentibusaquis.Talis funiculus manu ce-
neatur,digitoindicc appodiatusab eo qui fit in navi vel pontc.
Cumfcntiet pifcemcaperc hamum fortiter trahat, primo ut m
ejus infigatur orcjdeindepaulatim trahatur,donecipfumpifcem
manucapiat:quirariflime parvus erit, cum foU magnimorentur
in fundo.licet aliquando difcurrant per partem mediam vel lu-

P'^^"^^"'- S 3 Cum

Cumfpaderniscapiuntur pr^cIpuJ iene^* Suni iutetn
rres acus ex acre rcrortae ac fimul ligata? , qux quibufdam
forcvibusfuniculis amieduntur, ac ipfi omnes non mukum di-
li:antcs,cuidam funiculolongo: hisapponicur caudarum' cancro-
rum vcllumbricorum groffonim cCca, & in aqua fero extenfo
j3aantur,& mane captas tine^etoJluntur.

Calce viya capiuncurpifces,fiipfaponatur infacco 5 &in
aqua, maximc ftante, inparvoloco inclufa , hic faccus a duo-
bus percotam aquam fortiter agitetur. Exhoc pmnes pifccs
quafi coeci venient in fuperficicm aquae , ac manibus facile ca-
pientur,

Item capiuntur grofli pifcesfoflinis, in aquis dyaphanis*

Eft autem foflina ferreum inflrumentum habens multas acui-

tatesi quarum quatlibet habec barbuJamad tenendum , 6c func

aliquantulum diftantes abinvicem^ Quodpifcator habec in ca-

pice haft^ IanceaE,vaditquecum eo quierc in navi pcr aquas ; &

cum pifccm videt, cum fortiter fent,&infixum tenet. Idcm

facerct exiftcns in terra & in aquaturhida,

lipifgcm videret»

CON-

CONRADI HERESBACilit
LiBRi Qfarti

DE RE RFSriCA

Pars quse agit

DE PISCINIS ET PP

^CIVM VlVA%llSy

EjufHem

THEREVTICES

9ars Tertia

DE PISCjriONR

I 3^

HERM. CONRINGIVS-

Lectori S.T.

Ojl Tetrum Crefcentienfem nemo y qmd equidem
/ciamf Italorum ^ujiicamfcientiam Latine eftper"
ifecuttpfypneter L^aptifl, Tortam^ Bfverbutfuit
iieapolitanus ille ad alia^ vita civttt utiles artes excolendas
doccndM^infigni induftria^ ita iniHo open cui Vill<t 'VQca-
hulnm indidit pUrai^ agricolationis negociaproli:?ce pertraBa*
'vit. yeterum tamenpr<eceptisy quantum apparetyinftruBui
tnagls quam jiovis vel propriis experimentis. Ad noftrum
porro inftitutumnihiladjumenti attulitXe§queiUiiu liherjam
quidemeftfepoiiendus. N^ HiJ^anorumprdterea,nec 'Bri^
tannorum^ nec Septentrionalium genttum aliarum quisquam,
tanto in eruditorum numero ^reBam rufticandi artem Latine
fecit loquiy poH renatas lin^uoe jWm literas. Gallos inter
unicus Carolus Stephanus cum dliis libellis aliquot tum eo cui
Tnedii ^ftici titulum dedit argumentum hoc attt^it. At
Jiudiummagisvirilaudem meretur qudm docendi Jelicitas :
utpote qui non nifipauca^ necproprio inftruElws ufu, exfecutus
Jit. Etfi opus quod ilHus <^ loannis Libautii nomine de^
Q{uftica reGalltce confcriptumefly dignumfit quod in primis
collocetur. Habentur autem in illo volumine de re quoque
pifcinaria<s*piftationeeximia; quce proinde omnino d mbis
etiamhuc adferrentur, nifiintraLatijios fcriptorcs continere
hunclibellum ejfet conftitutum.

Cermanianoftra non unum dedit quidem agricolationis

verna"

'Verndculum doBorem^ inter^ eos magnttudhte operis i^'v^rie''

tate in uni^verfum omnihus forte palmampr^eripuit Colerns^at-

tamen haSlenus unicum protnlit Conradum Hereshachium (?^«-

Jlicce rei omnis Latinum magiftrum» Is 'Vero etiam talis eH^

cuifecundtis poH Columellam locu4 jure merito in hoc doElo-

rum fubfellio eUtrtbuendus* Vtq^ adeo haud injuria poJJit

Cermania tanto Jcriptorefuperbire^: pr^^efertim cumdoceat

qtiammtdta veteribus indiSia^ <jr noftr^ tetati noflrifq, terris

longe aptijltmo-j, Eiujmodi fane funt quee htc nunc exhtbe-

tnu^sdepi/ciumcum 'vi^variis tumuenationez nec enim in ve"

teriimjcriptorum quoquam inventuntur. Qutimprater tlltmi

autem nemo alius Latine hoc argumentum pertraBaverit ,

coglmuriUis excerptis agmen hoc pifcinarium claudire. Qui"

hu4 tamen princeps hiftoricorum noftri tevi IlkftrisTbuct'

nusyin htftoriaannt fectili JuperiorispoHpptuageftmum Jexti^

lihro fexageftmo Jecundo^ memoriam defunHi Hireshachii

nojlri cckbravtt^Juhjungemus, Conradus Hercsbachi-

us, virdignitate ^idodrina praeftans,in majorum fii-

orum Heresbachiano caftro in Clivcnfi ditionc na-

tus, hoc anno in fuo Lorinfulano prid. Id. Odobris ad

Deum migravit, cumfexagefimum fepiimumannum

exec^iifer» Commentariumin Pfah-noseruditiflinnim

edidit.&deRcRuftica in illo otiopoft ahos fcripfit,

nonm inus morum fuavitatc de fuis, quam eruditione

dc republlcabenemcritus. Qjuercliqtiade vita ejn^loan^

nes Sturmit^j Melchior Adamiu^ aliique tiarravcrtintyuon ad^

do,quonim ah inftituto funt aliena (^ facile poJJtmt acctpu

^ T CON

1 18

CONRADVS HERESBACHIVS

DE RE RVSTICA

Ll BROQjARr 0*

OPortuncdumaquatiliummentiofa(3:aanimalium,adpifcina'
rumpifciumqueeducandorumcuram perveninius. Etfie-
iiimdepiicibusalendis capiendifque alioin hoc dertinato loco,
nempeinhalieuticis difTerendum erit: tamen cum villae plerun.
que propter aquarum neceffitatem animalibufque adaquandis la-
cus pifcinasautftagnapoftulant.&fjtusaliquoties loci an^ufti-
aque feminarium agrum non concedit , licebit e pifcinis , ftagnis,
vivarijsque villaticum quaeftum homini ruftico non afpernari?
dum facere. Romani procerespifcinas in villis magnis impen-
fi$,& nonnunquam voluptatem magno facultatum difpendio
inftituerunt:utde Hortenlij Hircij ac Luculli pifcinisfumptuo-
fis fcribit Varro. M. Cato cum Luculii tutelam fufcepifTeC
grandi a^re feftertium millium quadringentorum pifcinas pupil*
\i fui vendidifle traditur. Commemoratidem Varro pifcina-*
rumduogenera,dulcium & falfarum : alterum apud plebem 6c
finefru^lu^ubilymph^ pifcinis villaticis aquas miniftrant: alte-
rum maritimarum ,ubi Neptunusfimul&aquam & pifcesfup*
peditar, Exempia decIarant;Hortenfijpifcinasmagnofumptu
inflrudlas adBauIos oculos magis quam marfupium aluiffe.

Optimum autem pifcinarum vivariorumque fitum cenfent,
quiVelemari,utLuculIi,qui utmaritimamaquain reciproceflu-
cntem inimittcret inpifcinas montcm pcrfodit, eaque opera
Neptunoin pifcatu noncederefeexiftimabaj:: Vel qui e fluvio
rivulovealiquo fubinde &:aqu3m &:pifces recipero poflir, qui-
que vel inundcUione vel catara^f^is emiflam veterem undamnoti
t\n^z HUra confepturn fempcr contputrefcere aut incalefcere>
fed identidcm 6caquas renoYet,& pifcium nova feminaria ad-

ducac

I5f

ducar. Proximrc bonltatls func , qure venls latentibus Implen*
tur atque effluunt,vel dedu£tiselicibusacryphonjbus lapideis
aut iigneis alveis aquam exonerant . In hoc enim & tubi aquarij
aggenbus inclufi parantur, uc aquam quotics licct rccinere at-
que franfmictere , ac per incilia parata quoque irrigarc hceat.
Qualesapud Vfipetcs, Tenchccros,Bruderos, &aliis piuribus
locis magno frudu fieri videmus. Idcirco vivaria , ut vocant,
adaquam retinendamdifpenfandamque, aggcribus, molibus,ac
chomatisincluduntur j ut objedu crepidinum aquaium exun-
dantium atrocitas invalefcens reprimarur. Poftremus pifcina-
rum ufusefi:,paludumvelftagnorum,&earum, quse ex pluvia
collediciaque ftagnac aqua. Hx pifcina: etfi dereriores pro-
pter peipecuim turbidim acque pucridam pl^runque aquam:
tamen ubi non dacur aliarura ufus , hic minime negligcndus.
NamecfihsepifcinseaiendispifcibusBon icafuncidonexjpoflunc
tamen adhancremquoquealicubi ucilicacem aliquam prxbere*
Imprimis aucem necelTarias ad vilte commodicates , nimirum
jumencis pecoribufquc aquandis , anferibus anacibufque &
aquatilibus alendis,ad lavandum, aliofque neccdarios ufus.Quod
fi occafio decur, juxcamarcauc flumcn , fempcr influence fmu,
fic fiantruc elaudi,vel cacaradis vel alijs obicibus aqua,fi opus
ficemitti ,& pifces inclufi rccincri poflfinc, ut dc alijs pifcinis di-
ximusi&fiquandocacaradx auccubiemittcndis aquis apcriun-
tur,utad os cubi cancelli finc fupra aquam eminentes, qui fu^
gam pifcium impedianr. Aditum fi loci natura patitur , omni
lateri pifcinae dari convenitrfaciliusenim vctus fubmovetur un-
da , cum quacumque parte urgec fludlus per adverfam pateat
exicus. Hos autem meatus fieri oportec per imam confepti
partem,fi]oci fituspatiatur,utinfoIo pifcina: pofitalibclla fep-
tem pedibus fublimius effe maris sequor aut flumen oflendat.
Nam pifcibasftagni ha:c in altitudinem gurgitis menfura abun-
de fatis effe exiftimat Columella. Attamen dubium non ef^,

T z quin

T40

quin quanto magis imo mari vcnic unda, tanto {it frigldior, quod
edaptiiTjmumpifcibus. Sin autem locus,ubi vivarium confti-
tucre volumus, pari iibra cum maris asquore aut fluvio fit , in
pedcsnovem defodiendapifcina, & infra duosa fumma partecu-
niculis rivideducantur, curandumque ut quam largidime veni-
ant. Quoniam modus ille aquse jacentis infra iibram maris non
aliter exprimitur , quam fi major reccnris fadi vis inceflerit. Pi-
fcina autem in ea parte littoris , quse profluo recelTu nunquam
deftituitur.fatiseftfiinduospedes deprimatur.Pifcinarum viva-
riorumqi crepidines,fi fic ferar locus,confitas dumetis tUrpibuf-
que effe convenit 5 aut fpecus latebrasque fabricandx,-aut ripae ex-
cavandsE fuerint, ut fint rcceptacula refugientium folis ardo-
rem. Pra:bent ctiam excavatarum arborum trunci & radices
terrge exefse gratilTima pifcibus latibula, Silaxitas permittat,
c littorefcopulos,qui iierbis & alga veftiantur , non eflet alie-
numper ftagnifpatiadifponercj & quafi faciem quandam ma«
risrepr2Efentare,ut pifces ckufi quam minime cuftodiam [cti'
tiant. In Morinis , ficut & alijs pluribus iocis , e ftagnantibus
aquis&piuvia colleftisyin folitudinibus & myricarum campis
vivaria pifcium reperiunturampliftima» Plurimis locisin Ger-
mania inferiore vivaria pifcium , qux influentes rivos habent,
quorumaquasexciuderepofliint, fic conftituunt ; ut vel cinfta
vel intcrfedla flnt foflis profundioribus,quibus pifces asftivo tcm^
porecontineantur,&folum celiquum quodeftinterfoflas,obiu-
rato rivi aditu,& aquainfiuente cataradtisauttubis exclufa,fru-
mentis2eftivisconferatur,quodfoIumamcfle ruifum cataradis
apertis aqua repleatur. Hac ratione folum inundationis limo
lastificatum fertile redditur,iiordeoarftivisq;frunientisferendis,
Porro uti in terreno pn^ecipit Poeta, fic & in aquatili ne-
gotio , ISl^nomnii firt ommate/lu^', {^(^ confiderandum ac-
curate, quid qusque feratregio, quidque recufcr. Romani
invivarijsmurenas,oftrea,Iupos, mugiles, auratas,fluas, & fa»

xatiies.

Jtatiles , atquc id gcnus pifcium , qui dulcibus aquis gaudcrtCj
alereconfueverunt. Namquifalfis marinisqueafTncverunr non
ira pifcinarum clauftris conllringi fe pariuncur: pofTunr tameti
ea gcnera vivarijs ftagnifque arenofi littoriscontfneri. Oftrca-
rum vivariaScrgium OrataminvcnifTc in Bajano, aetateL. Cra-
fci Oratoris antc Marficum bcllum,nec ram gulce caufa quara
quarftus , ut magna vedigalia tali ex ingenio fuo perciperer$
cochleas vivarijs aluifTe Fulvius Hirpinus proditur.

Porro aliialijs locis pifces gaudent.Lupi pifces in Tibcri amne
inter duosponres meliores,rombosRavenn2e,murenas in Sici-
iia,eIopenRhodi,fetunt;itaflu\rij,paludes, ftagna& maria diver-
fis locis alios melius alunt pifces. Quare , ut ad vivaria >
unde digrefTi , revertamur .• & his non omnibus locis omnes pi-
fccs convcnire , rerum experientia docemur. Siquidem lunt
Saxatiles , qui faxofis arenofiSque locis deledantur: quales funt
apud nos funduli,capitoneSrvarij qu«s in Italia Carpiones ap-
pcllant, gobij.percae ,muflellx, cancrt ^ barbati , mugiles. Ali|
melius proveniunt coenofis paludinofifque , limo lutcfcere
gaudcntesrquales funt anguillx , tinejE , meruli , fic^^o^i quos
noftri carposvocanr,prafini:ptimada& dafquiIJus,coenofeab-
dunt ficut anguillx. Alij utrifque , ut funt lucius , lupus ,perca,
carpi^prefTus vel prafius, &blechus, item monavel mullus.rby-
malus. Putanturfaxatiles , maximc funduli , procreari fimo
ovillo cratibus tedlo,inque rivum profluentcm milTo , maxime
loco petricofo aut falebrofo. Lupus quem brofchctum vo-
canr, Grxcilabracem , cito adolefcit: {lcut & carpus inira tri-
enniuminjuf^am magnitudmemexcrefcit, Quare in vivarijs,
quasneque mari neque fluvio replentur, triennio aut quadrien-
nio , veteribus capris fifcibus feminaria fufficcre confuetum.
Seminariamaximchifceregionibuscnrporum ufurpamus.

Haberc convenir loculatas pifcinasjioc eft parvas,vel etiam
ai:eulatas,quibuspifces quotidiano ufui accommodacos lerva-

T 3 mus,

musjundcquotieslibetcxtempore&inpromptudefumcreliceat»
Haec habui qusedemea profeflione vobis proferrem.

THEREVTICES

Pars Tertia

DE PISCATIONE.

HALIEVS. DE pifcinis villaticis &privatis fuperiiis Pifci-;
narius copiofe dilTeruit : Nos tertiam venationis fpeciem,
nempe Pifcationem& capiendorum pifcium ratlonem , hoc eft
•tA/dCmHa) excquemur. Nam cum humana folertia nihil inta-
6fcumrehnquat, fjvein terrafive inaete atque aqua, & omnia
hominis imperio prseter fuperos fubdita fint, ut fupra diflum,
quantumvisimmanes beliuas, tam aeieas & marinas quam ter-
teftres,homofibi fubjicere fuoque ufui fervire ftuduit, Siqui-
dem non elephanti modo & leones parere coguntur homini &
avium examina , verum etiara quae Pontus gignit formidolofa
atque afpe£lu horrenda, cete, teftudines,phoc3e,hyenae,canes
marini,Iamn3e,zygenae, ipfisterreftribus horribiliora monftra,
& quse nationibus metuenda , tamen ab imbeciUi pifcatorum
generecapiuntur.

Depifcatu pauci ( quod equidem fciam) &apudLatinos&
apudGraecos fcripfcruntprjeterOppianumi qui contia£i-ius, at-
quc id folum decapiendis pifcibus marinis fcripfic. Ariftote-
les Athenseas& Phniusdepifcium naturaquxdam tradiderunr:
de pifcibus autem capiendis vel parum admodum,vei nihil.
Columellade pifcinis&pifcibus alendis fcriptarehquit,&yEha-
nusfparfim nonnuUa.

Pifcium ufushumano generi ficut 8caha animaha concefTus
finguIariDeibeneficio : cibum enim piasbet utilifiimum & lau-
tiftimum. Muitasgentes folis pifcibusviditaredicitur. Nam O-
fitas&ArbiasgentesIchtiophagos efiTe^quidomiciha quoquec,

pifci-

'4?

pjTdum ofTibusfaciuntjportas e cortis, & e vcftebris mottitk^f

tcfte Strabone. Jtcm panem e pifcibus ad folem toftis atque

contu/is addito pauxillo fermenti.

Principio pifcatorcm Oppianus,ficut res ipfa docet, non

minus quam venatorem , vigilanrem laboriofum fngoris &
^ftils patientem efle vulr , irem fagacem , ut pifcjum fraudes

eluderc queat. Inftrumentis huic arti idoneis inftrudlus (lc
pifcatoroportet:nemperetibus,tridentibus,fufcinis,hamis,na(Ijs,
atque idgenus ad pifcationem neoeilaiijs , ut mcx dicetur.

Porro tunc pifcatio inftituenda, cum pifces defiderio fce-
turas loca tepida adeunt , tum enimmaxime capiuntur,ut Ari-
iloteles tradit , maxime fub folem orientem , vel paulo poft-
quam occidcrit , tum enim maxime vifus pifcium fallitur.
Hyeme vada petunt,alij inlimumaut arenam,aIijinfcopuiosfe
abdentes. Ad vernum tempus&xflate in fubhmcredeunt,ciimi
herbas virefcere incipiunt httoribus appropinquanr, Pifcesqui
in mati degere folent, prope fluvium ahquem autlacum , cum
partui funt vicini,emariin lacus autfluvios prodeunt,cumquod
aquam ^ventis tempcftatibufque liberam amplexentur in pac-
tu,tumnebeiuismarinisfoetusexponant. Atqueideoin Pon-
tum Euxinum fecedunt ,qui obidpiurimis pifcibusabundat,&
quod beluis marinis rapacibus non fir obnoxius. Vernotem-
pore , germinante terra , pifces quoque ficut alia ad coi-
tum incitantur : & ali/ ova arenis petrifqj atterunt^aiij natando ex-
peliunt. Et cum omnes reliquifemel,lupum bis, mujlum ter pa*
rere tradunt. Mares procedcntes femen fpargere , foeminas fe-
quentcs exorbendo excipere, neque aliter coire , eifi ex Hero»
doto tradat ^lianus;reprehenfum tamen idab alijs, nam coirc
omnino , fed alios aliter , idque tanta celerirate ,ut obferv.-iri
certi vixaliquid pofTit. Pjfcis fosmina coitus tempore marem
fequitur , ventrem ejus rofiro pulfans, fub partu marcs ftcmi-
namfimihter. De quare, qui voiet,legatMaflarium in Plinium.

Tem»

t44
Tcmpora pifcatiomaCcommodaautumno probanturpofl: (q*
|is occafum, maximc prima no6le: nam tum pifces dormitant, &
facibus lucentibuscapiunturquiefcentfs: bruma vero meridie:
verc totodicquod lum ad foecum evagenrur , & in Venerem
concitentur. Alij aeftate capiuntur,alij hyeme. Nam hyppu-
rum&coracinum hycme non cdpi, fed tantum seftivis diebus:
atque tunccancri fluviatiles &ti:odiE comendabiliorcs.

Pifccsalij alijslocis delcaantur.-aJij intcrfaxa,ahj inarenis,aljj
inulvishetbidifqi locisverfantur^Ejfplorandusventus ut fu tran-
quillus,alienusacempefl;ate. Ec ficutinterredri venatione,ficin
pifcatu Noiofpirante retia adverfus Boream , 8f contra Borca
flanteinNotum trahenda. Eurofpirante adverfusZephyrum
dirigenda retia , &contra.

Pifcandivariimodi. Traditur cyclamini pharmaci fuba£l:i
odore pifcesvclutiebrios&infirmosreddi.adeout manucapian-
tur,atquc ideo ichthiotherondici. Idem de hyofcyamo pro-
ditum. i^lianus quatuor memorat pifcandi genera: ncmpe
reti,na(ra,hamo atque conto. Retium cxiftimat uberiorcm,
fed fupelledlilem rcquirere variam. De his fuperius diftum
in veriatione. Confervantur autem retiapifcatoriadiutius.ut
invenatione fcrarumdi.dum, NalTarum ufum , quia infidio-
fus fit, ingenuumhominem minime decere quidam opinantur.
Haroo aucem pifeari liber<y4iomini magis decorum exiftimanr.
At quas: conto fit » eam efle (Irenuiflimam > & hominem requi-
rere robufVum.Ad eam requiri perticam redam oleaginam , &
funesefparto contextos,& tedasatque faces pineas ac refino-
fas: navem parvam , & remiges validis brachijs. Proditumeft,
tcmporc hyberno cum Ifter glacic conftri£tus eft , pifeatores
glaciem in orbem perfodereinftar putci:huc cum lucis defide-
rio pifces conveniunr, facile capi,ut i£lianus cradit. Itemgla-
cie iciSta fccuribus,verriculis pifces capi vulgare eft.Alij calamis
longisadnedunc fetas cquinas,alij hamos incuivos:annexa cfca.

alij Iina &■ fumculos contcxtose navibus jaclunt,alij mulnplices
hamos cxpcdiunt. Sunt qui nalTis, atquc his diverfis utantur ;
nam quaedam ex faligineis virgis contextx , nonnullae e 1 nls
conflant» Ali) plumatis tunibuspifcantur, quemadmodum le-
pores infegetibus fupcrius diximus venari. Qujdam expcdi-
to utuntur pifcandi modo : perticce alligant rcte , facci in mo-
reminferiusclaufum&anguftum,fuperius patulnm,idqi impofita
efca in aquam dimiffum fubindereducunt, captolque pifcescxi-
munf. Item moduscapiendicorbe, fifcellis, inftagnisrivifque
herbidis atque ulva obnoxijs » viminco cophino fuperius infc-
riufqucpatentceoquefubito dimiflbin vadum: qui hoc modo
cinguntur cophino pifces capiuntur. Alicubi in rivulis ad fa-
ces nodu pifces fufcinis conficiunt, Crebnorpifcandi,maximc
in mari & fluminibus» modus verriculis expeditur vel fagenis.
Retia funt h^c oblonga 6c mcdiocriter lara , altrinfecus funi-
bus alligata,cx una parte plumbei globuU ab ahera fuber an«
nc£litur, Atque hoc quidem lignum propter levitatem in fub.
limi aquam fuftmetcam partcm retis , altcram cogit plumbum
(ubficJere . Pas una verricuii fcaphas imponitur , altera parte iti
rjpa relidla naviculaque in alrum pcr gyrum du6ba ; ad ripam
tandemrevcrfitotumrete ad littus retrahunt inclufis pifcibus.
Plinius ait, intereffe capturae fi iterctur gurgcs. Et Ariftoteles
teftatur, fi gurgitum ima fjepius terantur , plures capi fecundo
jadu quam prirao. Eft & retis genus quod gcminis pcrticis
in mare mittitur , fubitoque pifccs com.prehcndit. Aiiud iti
modum papiiionis aut tentorij contextum rete infcriusplura-
batum,infubHroi nodofum.Ejus caudam iiniftra tenet pifcator,
dextra in altum jacit rete ; idque fubfidcns , pifces qui eo loci
funt cingit,& cvim retrahitur claudir.

Eademaquatiliagcneraalicubi atquealicubi meliora.Littora-
lespelagicis mcliorescontendit Ariftotelesrquippe quiciboco-
piofioremelioreq;potiantur. Lupi pifces in Tyberi amne inter

Y duos

146
duos pontcs rhombus Ravcnnse , muraena in Sicilia , Rhodi ,
oftrejsfaporemoptimumLucrinisadjudicancquidam.Stuno ad
oftiaRhen!,Siluri in Danubio & Moeno,Salmones Rhenenfes,
Varijinmontanis rivuli$,Haleces,ricut6c pifcis qui mduratur,ex
Oceano Germanico, commendabiliores,

Coeteriim ut funt pifces varij , varijquc pifcandi modi,
non omnesetiam efca capiuntur. Nonnuiii priufquam appe-
lant, odorantur. Ineflcenim & auditum & oifadum cxperi-
entiacompertumcft. Quofdam& fpeluncis latentes falfamen-
to illitis faucibus fcopulis pifcator expellit , velut fui ca iaveris
agnitionem fugicares. Conveniuntque ex alto ad quofdam o-
dores,ut fepiam uftam & polypum , & ob id coguntur in nas-
fas. Sentinas navium fugiunt, maxime pifcium fanguinem.Non
poteft petris avclli polypus, (ed cunila admota ab odore pro^
tinus refilit , ut ait Plinjus. Aliqui pane inefcantur & vocaii
adfuntjficafTueti pafci. Purpuras & aiiquot alij aquatici fceti*
dis deledantur. Minoreshamis minoribus, diftentis ctiam ca-
prinis pellibus fcepe capiuntur,

Cete grandis bclua. (Nc^rchus vicenum & ternum pafTuuni
referc) ipfisnavibus metuenda, in Hefperio mari plurimiim vi*
fitur& Oceano, & tarda incedit. Eft mufculus pifcis exiguus
afpediUjfedcauda longiufculaj hic monftrumducit , illud vero
fequiiur. Quare mufculo vivo cete raro capitur , verum duce
capto non difticilc capitur belua,& viae&confilij expers,utpote
no6lu caligans oculis. Cuftode igitur capto , apparet mon*
ftrum cmincntibus extra aquam pinnis. Pifcarores rudentes
bene compa^tis nodis extendunt } qui ne abrodantur , catcnis
intexuntur pcr multos orbes. Ad hsec utres fpiritu diftenros
alligant, cofque in pelagus demittum^ In hamo inditur efca,
jecur aur armus taurinus , quem uno i£^u deglutire quear.
Mox pr.-eparatisfecuribus & ingentibusgladiis adoriuntur mon.
ftruni,fcdtaclti,nerumoremfentiens in profundum defcendat.

Efcam

»47
Efcamrapicns&devoransojpitur, funibufquctrahitur. Et niu.
trcsfunibusannexos habeantpifcatores, una cum navibus facile
mergerctimmanisbclua. Sed duminutrescedcntesfa^vir, inte-
rim pjfcatorisi£tu confoditur, & in terram trahicur.

Ejufdem ferc magnitudinis Phyfcteres, qui efflationibus
fliidum maximum & caliginem navigantibus excitant,ut Stra-
bo fcribit.

BalaensE fubmerfurse navcs, dolijs ejcdbis vel effufo caQa-
rco terrentur.

Balena , Orca , C«tc,communiter vocantur QS^lftTcfe. Or-
cam tradunt balains infcftam beluam :capi invitatione praedje,
dumfciginam profequitur:in littus flu6i:ibus propuira,eminentc
doifomultum fuper aquascarinasinmodum inverfse^multiplici-
bus plagis confodicur, & oaergi faepe pifcatores rcflacu beluac
oppletos unda;& quia oshabet infronte, ideoquc fummaun-
da innatantesin fubhmc nimbos etflant. A Claudio Principe
oppugnarum orram in portu Oflienfnquo profe6lusipfe cum
praetonanis populo Romano fpe£iaculum pr«buifle proditum,
lanceas congerente reilire enavigijsafluItantibus,Plinius tradit.

Canes quia voraces, & pifcantes pcrturbant, hamis occulta-
tis in pifcibus capiuntur.

Lamnse in rcmos fasviunt , dentibus circulo injedlo capt
untur.

Phoc3E non hamis neque tridente aut fufcina ciim duriorc
fintcute,fed retibus capiuntur.

Teftudincm eriam inter cete numcratam,immenf£E magnitudi-
nisbeluamlndico marimitti:quarumfuperficiehabitabilescafas
integant:atque Rubro mari his navigant cymbis: & pifcatoribus
ob/iam infauftamOppianusputat. Capitur fi invertatur,&fu-
pinaferatur,ficfacile configitur. Inprimis eliciuntur antemeri-
diano tepore blandicnte cveda , emincntes laco dorfo , per
tranquilla fluentes» Qua» voluptas libere fpirandi in tantum

V 2 fallit

14^
falfitoBfitasfui/ucrolisvaporeficcato cortice non queant mer-
gi ,invit2Equefluitent, opportunas venantium prxdce. ^lianus
fcribitjcaput ejus abcifTum diu vivere ,& fi manum ocuiis ad-
nioveas,oculosclaudere,Sc fipropiusadmoveas mordere,

Delphinos capere religio €ft,fiquidem hi pifcatoribus auxilio
funt. Nam ad nomen Simonisvocati adede folent, pifces ex
imo fundo pellentes. Vnde ei partem prasd^ dare confueve^
lunt pifcatores : quam fi negent, in poftcrum eifdem non ad-
funt in pifcando. ThracesadByzantium Delphinisnonparcunt;
&quia ab hominibus non nietuunt , facilecapiuntur , maxime
frimum nati. Equibusunocapto mater facile capitur , utfe*
quatur; natofque veluti adludum literarium liberos cducente
parente, ut inquit Oppianus, ipfa pene ShaiLomi fequitur. ArU
ftoreles tradit retibus apprehenfum brevi tempore ftrangula-
rijcumfpirandifacultasquam habet adimatur, DeDelphino-
rum (p<A6M'&^(a7r;a multa paflim Ieguntur,utdeArione apud He*
lodotum, & pueris adamatis : dorfoque exceptosm marc vexifTe
afquerevcxifre,uteft apudutrumquePIinium,5f Athenxum,&
Oppianum. Notum eft de C^erano Milefio , qui captum del-
f)hinuro,&necandum i pifcatoribus redemit , poftea navi in
qua Cseranus erat merra,ab eodem confcrvatus j ac deindc
mortuoinpatria,atque in littus elato agmen Delphinorum ap-
paruit non procul, tanquam funeripri^fens&opemlaturum.

Purpurxcapiunturpoftcanisortum.aut antevernumtem»
pus r quoniam quando fcetificavere fluxos habent fuccos, 6c
fLecidis de!e(3:ari Plinius teftatur. Oppianus tradit capi mifljs
flrombispifcibus aut oftreis in denfos calathos c vimine aut
junco compJexGs: qubius purpura,ljngua inferens ad efcam ,mox
rntuiucfcentem detiahere ncquit,atque fic capi* Ahj purpu-
ras cipi parvulis rarifque veluti naflis in alto ja6lis,efca indita
clufilibus & mordacibus conchis : has fcmineces fed redditas
man avido iiiatu revivifcentesappetunt purpur^ porre^isque

linguis

149
litiguls infeftant. At illa: aculco extimulatce , claudunt kfe
comprimuntque mordcntia,itapcndentesaviditatcfuaPurputa;
toiluntur. Aquadulcinccantur*

Scarus, inquit i£lianus, omnium pifcium fagaciffimus A cu-
pidiratcimpotcnsinfceminam» Quod cum pjfcatorcs non igno-
rentjComprehcnfiefceminaE fummum os ad tenuem funiculum
ex fparro confedlum alligant , eamque vivam per mareadcu-
bilja jubicongregari confueverunt , trahunt , naffajqueinpjfca'
toria naviculaos Jatcdidudumpaulatimdemittiturinmarc. Ma-
res ad confpe£bum foeminae libidinis furorc certatim in eandeni
feruntur. Interim quifoeminam deducit reda ad naffam ten-
dens,cumfoeminainnafIam trahitur : mares gregatim cum foe*
mina capiuntur.

Cephalus^pifciscasnofus^amnium quam turbidorum a-
manSyUtPaufaniasinMcfleniis teftatur , retibus capitur , nam
fummis natat undis.

Orcinus,cecaceuspircismirefagax.Cum€nimhamum,quo
capifolec deglutierit, mox inprofundum fedimittit ad petram
aut folum aUidens, hamum cxpcllere cupiensjquod fi minus licer,
vulnusdilatat,atque exilicndo expuit. Sasperamen id non fucce-
dens capitur,

Apuae verriculis tenui filo contextis capiuntur , inutiles alio'-
qui pifces ob exihtatem , ad aliorum pifcium capturam folum
ufurpati.

Oftrca, Conchse & Carabi (locuftas Theodorus Vertit) capi-
unturvcl vetriculis vel marisreciprocationc in littora provedl^a^

Thunni & porci marini , quos Strabonem pelamidesap^
pellire volunr, eofque inMaotide gigni, unde gregacim erura-
pentes per anguftos marisfinus, adByzantium plurima corun-
dem vcnatioj adeo ut manibus intercipiancur. Capiuntur rcci-
bus. Eft aucem eorum captura a Vcrgiliarum exortu ad Ar<flurj
occafum, Celcas Ligutes i^ Maftllienfes ingencibus hamisca*

V 3 perc

1^0

pcrecosprodit itlianus.Rcliquo tempore hybcrnolatentingur^
guibus.lhunnos juxraHifpaniamglande faginari fcrjbuStrabo,

Haieces , alij aregans vocant , lovius exiftimat vete-
ribus apuas dici Sunt qui e menarum genere eiTetradanr,
menidium per diminurioncm di£tum. Capiuntur circa Au-
guftum menfem in mari Septcntrionah fupra Angham ac
Scotiam. Pifcatorci e Batavis & Morinis maritimiscivitatibus
folvunt-,navibusin boc paratis , quas bufas vocant : commca-
tum menftruum viginti aut triginta hominibus fufficientem u-
nacum retibus & inftrumentis ncceflarijs aflumunt. Retibus
utuntur denis aut duodenis ulnis longis & quatuor hcis , iofc-
tiori fune grandi& robufto munito; iiorumque rctiumj)iura
ilmul nedunt, inferiore parte proptcr funis pondus defidente,
& fuperiore propter annexum fubei natantc. Vcfperi fub cie-
pufculum ejedis linis,haleces ultroinretra feconjiciunt,brant.
chafque inferunt. Pifcarores ad lladia aliquot provchuntur t
ubi femiunt pondus , mox trochleis retia expnmunt propter
ingentem copiam tantumque pondus , quod citra hxc admi-
nicula educerenonqueant .* nam aliquorics ultra centenas tinas
capiunt. Cavent ut opus coniiciant noStu , nam ftatim ad au-
roram elabuntur haleces. Periculofa eft pifcatio , nam raro
diu fuperfunt pifcatores. Aiuntaliquoties unam mulierem
quinqueaut fex maritos uno annofuccedentes amittere.

Pifcis induratusmari feptentrionali circa infulamThulen
caplturin maximisngoribus.-qui cxiccatus fuftibus malleifque
rurfum mollitur. E genere Afellorumcreditur. Aliimerlucam
efle volunt. Capitur (ut ajunt) retibus.

Spongiam animal efle docent Plinius & Oppianus , quod
cruorem habeat inhajrentem, Aliqui narrant etiam auditu vc-
hi eas,contrahiqueadfonum,exprimentes abundantiam humo.
rjs , nec avelii petris poflfe nifi refcindantur. Captura aurem
eorum periculofa. Naro pifcator edodlus fpiritum continere,

afo-

i focijs ilia cin<^iiS , atque finiftra plurr.bum gerens .dcxtcra
falccm,ore oleum, atque ita ad maris vadum demiflis funibus,
olcum oie diffundir , unde aqua lucet perinde atque flaipma
noctu. Spongixarfixs virentibus petiis falce rekcantur> mcx
faniesefflu!t,oriturquefo?tor hominemfepeenccans.& refedis
fpongijsfubitoemergit, fspelaceratus finon totusdcvoraiur ^
beluis marinis , Oppiano tefte, Quare obfervanr.fpongiato.
res , anthi3E pifces ubifint. illic nulias efrebeluasmarinas,oftcn-
dic Ariftoteles

> Anthiaspifciseftapud Chelidonias infulas & Afiae fcopu*
Jos frequens ; celeriter capitur , uno generc. Parvo navigio dc
concolori vefte,eademque hora peraliquot dies continuos pii-
cator enavigat certo fpatio, efcamque projicit. Primum timc»
tur fraus,poftconfuetudineinvitatus unus Anthiascfcam appc?
tit. Is aliquot dies incfcatus veJut conciliator innumeros addu-
cit,&priores illi pifcatorem agnofcentes efcam e manibus fu«
munt. Tum pifcator paulum ultra digitos in cfca mittit ha*
mum, & fingulos involat verius quam capic : inrerim parccns
cibnciiiatori , cavenfqu« iic palpatio aut fonus coeteros abigac,
Sunt qui tradant Anthias captos miferabilem mortemiugere,
non aliter quam homines qui in latrones incidunr,

Sargus, quia caprarum amator, ad earum umbram vel ea-
rum pellibus faciie capitur. Quare extremis littorum margi-
nibus& fcopulis collocant capras vel fimulacra earum ad captu-
ram. Qiianquam etiam naftls capiuntur myrto lauroque an-
nexis,ut Oppianusteftatur.Noruntartes,quibusfocios captose-
ripianr. Captusliamolina arrodit. Nafladaufo focioincapuc
natanscaudamprffbet.qua prehenfaorcfecxtraJiit.

Capitones^Cephaii, ec^cr/trc^/ItalisCapitelH.Gailis Egert
finappeliaiuur.-aliiemugilum genercefleaibitrantur. Capiun-
turmaxmiehyeme.&reciprocatione maris Jittore ficcato fodi-
untur fovese , in quibus plerumque remanent recedente mari.

^ Aiiud

Aliudtamengenusarbitrorcujus i^Ilanu^ memmii',in Achalcd
linu frequcns ,quos ille perinde atque fcaros ob libidinis inconti-
ncnciam fosmina captiva pccmarcrfafbacapi tradit» ScribitAri-
ftotclescapitonem algore oculis defic€re,offapanisquoque ca-
pi & terrae inteftinis maritimis hamis affixis.

Mugilcs celeritatis funt acerrimae , itaut retia tranfiliant:
quare cautione opus in captando.

' Sepia tridente capicur, f&d pcrculTae (csminx auxiliantur;
attamen fosmina capta mare fugit. Vbi ambo fe fentiunt appre-
hendi.eflufo attramento , quod pro fanguinc ipfis eft, abfcon-
duntur.

Torpedodexrraiti pifcatorls torpore afficit, ut hamumex-
cidere manucogat,conta6l:uviresadimit,atqueea fraudepifces
languentes devorat. Quodfi quis liquorem Cycenaicumtene-
at, nihil torporisfentire »traditur ab ^liano,

Amhieorum captura juxta Corycium, ubi gregatimad pa-
ftum accurrunc , itcratoque paftu cicures ac famihatiores red-
duntur , deje£bo autem lapillo defugiunc in profundu»nac va*
dum. Interimunumcapicnspifcator ficdeinceps alium capit,
efca e labraceyci vivovelmortuoparata:Oppianoauthore»

CaIIichus,Orcymus, Cancharus, Carabus,Polypus, naflis
capiuntut^efca igne tofta injedaque naflk, cujus nidore capi-
untur.

ChalGides,Trachuri,capiuntur pifcibus impofitis naiTa^
Trigl^ illuvic deleflancur, maxime humano corpore.fu-
wm inftaridequibus pluraOppianus»

Pafter,pifcisplanus, pedlen. Capitur reciprocante mari in
altumnaviculis evedis,retibufque emiflis: idque plurimumclt-
ca mareBritannicumJin Morinis capti infoie& ventis exiccantur
fufpenfi.

Polypus olivas rami amore capitur.

Hip.

t!ippuru9gauckt laceratarum navjumtabulis, Horum loccf
fafciculis arundineis fubligaro ]apidc,<5c pofthamo miflocapiun*
tur,canis vifccrjbus & inteflinis immirfis hamis.

AphisE gregatim procedunt,ade6 ut navis in cas tanquai»
in rupem impingens/iftere coguur: fed fecuri ciEduntur.

Inter lluviatifes generofirtimus iupusi qui&lucius atque
labrax a Gra^cisdicitur,Iicetnon ignoremalios alium appellarc
pifcem. Rheno ac propinquis fiuvijs & hamo & retibus capi-
tur. Hamo captus,nifi propeteadfis,dolore vulneriscontera-
pto , laxat hamum ac refugrt.

Salar qui Aufonio Jleilatiu tergoraguttis , aliis Varlus. JE-
lianoTrodam dici quidamputarunr,Iicet ejus defcriptio non vi-
deatur convenire SalarivelTrutJEharumregionum & fluviatili'.*
ciim ipfe inter marinasreferat, & hamo captunn folum e pifci*
bus fe abflraherc ex hamo , quod cum pifcatores intelliganr,
longiores anfas machinentur. Carpo Italisexiftimaturefre qui
in Bcnaco capitur , tro^larum faporem refercns , nifi quod hic
rubris ille nigris maculis diftinguatur> ut loviusfcribit.Tamctfi
SalarvelTrura inamnibuscircaRhenum &Mofam,ccererJfquc
GermanijE rivulis, alij nigris alij rubris diftinguantur pun.Hiis.
Theodorus juniorem falmonem exiftimat itd falfo : nam etfi
hi quoque punfbis maculentur, inRhcnoalijfque fluvijstamcn
rcperiuntur,maxime infuperiore Germania eirca Brifarum 6c
alia loca pleraque , non autem in rivuiis. Truta in lUieno & ma-
gnis fluminibus non capitur;fed faxatiiibus rivis gaudet hicpif.
cis,licet vivarijs etiam contineatur aliquoties. Capiuntur vcl
manibusin cavernas rivorum compulfi: nam latibula quacritfu-
berofis ripis arborum radicibus veftitis. Alicubi naflis reti-
bufque.*nonnunquam fufcina ad nodurnas faces figitur. Eft 5c
Trudla vel Troda marina. Veneti nomen fervant.

Funduli,pifcicuh faxatiles ,partim manibuslubpetris lati*
tantcsc3piuntur,partim minutis retibus.

X Capi-

1^4
Capitones quoque rivulorum faxatilium piiciculi,quibus

boithidc coiti a[ljmilestradunt:quidamad eundem modumfub

lapidibusoccultantur,mambufque lapidecindoleniterque fub'

lato comprehenduntur.

Alburni &iprifluviatiles bamo capiuntur: maxime verno
tempore, bamo alligata efca lumbricorum, qui arore nomea
habent.

Gobij,nonfolumin fluvijs,ut Athefi & plerifque regionis
Tridencinae fluvijs,vetum etiam mari capiuntur& lacubus: nam
tc in LarioSc Verbano aluntur, laudatimaxime propter jecino-
lis gratiam. Itali vocant Capitoni,Grxce xajSio* Arifloteli.Non
multumfundulisdiflimiles: qui Rheno capiuntur & vicinisa-
mnibus, nempe hamo & verriculo.

Carpio & ^uvialis & marinus. Sunt qui cyprinum aut Cy.
prianum vocitent. Deledatur iimofls vadis,capitur reti &hamo
atque naflTa. Scd rete fallit,caput limo condens, ut rete appre»
hendere non queat. £fl & Carpio Benaci, qui alias Varius, ni-
gris maculis,dequo ante di£bum.

Perca, fpinis armatus, ut Athen^us teflatur. Capitur reti
&nafl!a» Efl:& marinus ejufdem generis pifcis.

Cancri fluviatiles vcl fubpetrisvelincavernislatitantesc^-
piuntur. Obfervare auiem oportet, aqua in cavernis tcpida-
ne fit ancalida.Sicalida/facilius bufonemquam cancrumrepe-
ries, frigidls autemaquarum cavernis canccr latitar. Apprehen»
ditur dorfoj nechelis comprehendat ftringatque capientem.

Anguillscapiunturna(I]S>impofiti$ inteflinis autalijsefcis.
Nonnunquam 6c fufcinis,qu2e in limo demerf^ figuntur. i^iianus
traditanguillasinPado capi, inteflinis ovillis trium aut quatuor
cubitorum longitudine, Atque altcrara extremitatem inteflini
pifcatoremin fluviumdejicere, quae verticibus vo]utatur,aite-
lam manu tenere atque huic parti arundinis ftuflum ad digiti

aut

*5T

autamplius longitudmcm inferere. Moxcum anguilla efcam

rapuit deglutiicqucjpifcatorarundinem inflat; undeinteftinum
intumefcensanguillsE faucesopplct, anliclitumque obftruit , ut
nequefpirare nequeinfixos dcntesdetrahereanguilla queat.At-
que ftc fufTocatam capi.

Muraence fluviatiles naffis capiuntur, & nonnunquam
retibus.

Eodemmodo& Lamperra*,mufleIlsE vcteribusdi^nr^e.

Mona ,mullum aliqui vocant , & ipfe rivis gaudens , Rhcno^
que frequens. Retibus capitur & hamis atque nafTis. In rivulis
& fufcina ad faces nodurnas.

Tmca ltalis,aliqui merulam , alij turdum,alii colyphum cxi-
ftimantdidam. Capitur retibus &na[I]s atque hamormaxime
verno xftivoque tempore magis quam hyberno. Paludibus &
ftagnis piloque gaudet» Eft&marini generis Prafinus,quem
Preffum vocanr. Capitur reribus & hamo toto fereanni tempore,
autumno commendatior.

Mugil.quem barbatum appellant, capitur fluminibus Gcr*
jnaniae,&reti & hamo atque naflTis. ^

Thymallus , Efcjiium vocant , contemptus pifcis & vilis,
ad eundem modum capitun Alium referunt in Ticmo Itali^
degere ,miii odorisfragranti^, ut iEIianus fcribir,.

Salmo nobilifTimus & caroofus pifcis , Germanise flumini*
bus pcculiaris: naflis plurimum ampjis in flumen millis, alliga»
tifque praelongis vimineis funibus, capitur, idque frequentius
decrefcente fiumine Favonijs flantibus , a bruma ufque in sfta-
tem. Inde LafTus vocatur. Cum incipit parere fcandit,pc-
tricofa & fcabrofa loca petens»

Sturio,runt qui Silurum putant, alij delphinum fluviati-
lem. At ncutrumhorum efl verifimile: nam filurodentes afli-
gnai Arifloteles & dclphino,fturio dentibus caret, tantum fo-

X z ramea

ramen habet totundum non amplum oris loco. Maximus flui
viorura pifcis eft,mari Oceano aberrans. Rheno plurimum ad
c>ft.iacjusfluvij,ahquandoaIcius,arcendit. ProcJitumeft, Silu-
-rumaMyj[isinIftrocapi,admorisad ripam bobus aut equis, il-
lifquc jugatis aliigari hamum validum, aflb tauri 'pulmone ip-
ftrudum , eumque cum efca in flumen dejici» Silurus gratifli-
mam efcam appetens hamum incaute devorat , & dum infi-
xum eliderenon poteft,pifcator fenticns funem exagitari,bo-
Ves equofque inftigat tanquam arator, atque fic prxdam extra-
«ir. Silurum Phnius in Moeno & Danubio fluvijs leperiri,
teftaturlibro ix cap. v. eumque effe putant,qucm vulgus vocat
Germanica Jingua ^m S^ufc : quanquam Marionera
hunc vocent alij.

P I K I S.

Emendanda»

. l^^g. 79. lin.ij. fcribcndum : Quomamnere. Pag.12dJ.rf. fcribc:
Mtmr ColHmelUinter ItAlos [hos e^mdtmexift. Pag.l5 2.1.8.& 9. viilctur
Hcresbachius ita fcripfifle :foemina mas apti^atHr, attamenf^^mma ma^
re captofHgit. in cditis tamcnhaacnuslibrisaliurfefe h«chabcnt:
mluntpr^fcrtiminThercuticispIurimamcndofa. ReliquaminU'
ta cruditior quifque nullo monitore correxerit.

XJK

► viiwaaa oiovd s •iiiaixj avi |

>H vnaa viaoiiiA iiaixj avx g

moa la oiiVHiiu iaixj avx ^

^nOIWVJ VHDVS VI AIXD avx

ffi

^«H

. -o-S

■■V"'- b

.^:- V

V