. Feeer.ian 6 n Kr ann ET en N m ee Le nn Dot. 20 - v nt ae En a ee Er oe re En er > 4 e Y L . ( [ \ > a . PPANNALES ACADEMIAE LUGDUNG-BATAVAE, 1831-1832. ANNALES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, a. d. ıx Februarü mocccxxzı. ad. d, vıı Februari moccexxsit, RECTORE MAGNIFICO WESSELIO ALBERTO van HENGEL, ACADEMIAE ACTUARIO "JOANNE GAROLO BROERS. $) ar mie? LUGDUNI BATAVORUM, APUD S er J. LUCHTMANS, ACADEMIAE TYPOGRAPBROS, MDCCCKXKXIIL INDEX EORUM, QUAE DECIMO SEPTIMO ANNALIUM LER DENSIUM VOLUMINE CONTINENTUR. Nomina Professorum, Lectoris et Magistri Academici. Series Lectionum in Academia Lugduno-Batava. Acta et Gesta in Senatu Academiae Lugduno-Batavae; Series Dissertationum Inauguralium publice defensarum: Judicia Facultatum de Commentationibus ad quaestiones anni superioris ad se perlatis. Programma noyarım Quaestionum, die vııı Febr. anni upcocxxxır proposi- tarum. Oratio W. A. van HENGEL; Commentationes P. L. Rijke; E. A. Forsten: C. M. Giltay. ———— Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelaedamensis; Series Lectionum in Athenaeo habitarun.. Acta et Gesta in Senatu Professorum Athenaei Amstelaedamensis. Oratio G. VROLIR. Orationes Saeculares D. J. van LENNEP, (G. J. ROOYENS. Series Lectionum in Seminario Euangelico-Lutherano Amstelaedamensi tarum, habis NOMINA PROFESSORUM, Qaur inde a. d. ıx Februarü moccexxxı, ad d. yıı Februarii MDccoxxxit. INACADEMIA LUGDUNO-BATAVA DOCENDI MUNUS OBIERUNDT RECTOR MAGNIFICUS, WESSELIUS ALBERTUS van HENGEL 'SENATUS ACADEMICI ACTUARIUS, JOANNES CAROLUS BROERS; PROFESSORES IN FACULTATE THEOLOGICA. W. A. van HENGEL: J. van VOORST, propter aetatem septuagenariam rude donatus; J. CLARISSE. L. SURINGAR. N. €. KIST. IN FACULTATE DISCIPLINARUM MATHEMATICA- RUM zr PHYSICARUM. Ss. SPEYERT van over EYK. G:; WTTEWAALL. ©. G. C. REINWARDT. J. oe GELDER. P. . UYLENBROEK, Prof, Extraord. J. @ 85. van BREDA. J. van ver HOEVEN. . v ( . A. H, van pen BOON MESCH. i Proff. ‚Extraord 8 NOMINA PROFESSORUM IN FACULTATE PHILOSOPHIAE THEORETICAE er LITERARUM HUMANIORUM. J. H. van per PALM M. SIEGENBEERK. S.J. vanoe WYNPERSSE, propter infirmam valetudinem rude donatus. J. BAKE. J. NIEUWENHUIS. H. A HAMAKER, Legati Warneriani Interpres. P: HOFMAN PEERLKAMEP. €. J. C. REUVENS. G. L. MAHNE,. J. M. SCHRANT, IN FACULTATE MEDICA4. M. S. ou PUI, propter aetatem septuagenariam rude donatus G. SANDIFORT. J. C. B. BERNARD, rei medico-militaris in Regno Belgico Inspector. M. J. MACQURLYN. J. C. BROERS. C. PRUYS vanper HOEVEN. PROFESSORES IN FACULTATE JURIDICA. N. SMALLENBURG, propter aetatem septuagenariam rude donatıs; H. G. TYDEMAN. C.J. van ASSEN H. COCK. J. R. THORBECKE. ZIELCHITOTR! D.P. G. HUMBERT pe SUPERVILLE, Literarum Ttalicarum et Gallicarum. MAGISTER ACADEMICUS, G. KNIPPENBERG, Artis Gladiatoriae. SERIES SERIES LECTIONUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA habendarum & die 6 Septembris 1830. RECGTORE MAGNIFICO WESSELIO ALBERTO van HENGEL W. A. van HENGEL Posteriorem pauLı Epistolam ad Corinthios interpreta= bitur , diebus Martis , Mercurii et Veneris, hora VIII. Hermeneuticen Veteris Novique Testamenti tradet, diebus Lunae et Jovis, hora YIII. Theologiae studiosos provectiores ad munus Antistitis sacrorum bene obeun- dum collocutione familiari instituet, die Veneris, hora V et VI; Oratoriae Sacrae exercitationibus praeärit, die Jovis, hora I. J. van VOORST, quantum per aetatem et valetudinem licebit, studiis com- militonum inservire conabitur. J. CLARISSE Theologiam Dogmaticam et Apologeticen docebit, diebus Lu- nae, Martis et Mercurii hora IX. f Theologiam Moralem , diebus Jovis; Veneris et Saturni, hora IX. Theologiam Naturalem, diebus Lunae et Martis, hora X. Encyelopaediam Theologicam, die Saturni, hora VIII. ; B Exer- 10 SIIENHRUDIEN.S Exereitia Oratoriae Sacrae moderabitur, die Lunae, hora T. L. SURINGAR Theologiam Dogmaticam docebit,, diebus Ki Jovis eb Veneris, hora X. Theologiam Symbolicam tradet, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XI. Ad quaestiones e locis Theologicis respondendi exercitationem instituet, die Veneris , hora 1. Ui 4 1 Oratoriae Sacrae exercitiis praeörit, die Mercurii, horal. N. C. KIST Historiam Eeclesiasticam docebit recentiorem , diebus Martis, Mer- curii et Jovis, hora XII, et Veneris, hora XI. In tradenda Doctrinae Christianae historia perget, diebus Lunae et Vene- ris, hora XII, zouycanpı Epistolam et Martyrium, apud Luchtmansios At, explicabit,, die Jovis, hora I; Exereitia disputandi, de quaestionibus argumenti potissimum Historicos Theologiei , moderabitur,, die Saturni,, hora I; Orationibus Sacris praeerit, die Martis, hora I. FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM- ET PHYSICARUM. S. SPEYERT van ver EYK Mathesin Sublimiorem docebit, diebus Lunae et Mercurii, hora I. Physicam experimentis illustratam tradet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. &G WTTEWAALL Colturam et Usum. Plantarum tradet, diebus Lunae , Martis, Mercurii et Jovis, hora IX. De Cura Summi Imperantis ad promovendam Agriculturam, Artes et Mercaturam aget, diebus Veneris et Saturni, hora IX et X. Lectionibus de Agricultura et Re pecuaria,vacabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XII. Historiam quoad. Agrieulturam , Artes et Mercaturam explicabit, diebus Lu- nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora I, lis, qui Theologiae operamtribuunt , Oeconomiam ruralem exponet.horis de- inceps indicandis.. €. LECTIONUM IL C. G. C. REINWARDT Chemiam universam exponet, diebus Lunae , Martis, Mercurii et Joyis,. hora XI; h Rei Herbariae fundamenta tradet, diebus Lunae, Martis et Mercurii , hora I. Plantarum: Historiam illustrabit verno et aestivo tempore matutino, hora VII. J. oe GELDER tradet Elementa Geometriae, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Joyis, hora VII. \ Trigonometriam rectilineam et sphaericam , ejusque usum in Astronomiä et Arte nayigandi aliisque Disciplinis, provectioribus discipulis explica- bit , diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora IX. Calculum Differentialem et Integralem, diebus Lunae et Mercurii, hora XII. Mechanicam Analyticam, diebus Martis et Jovis, hora XII. Theoriam 'probabilitatis, quam vocant, et insignem ejus usum in yita civili tradet , quarum lectionum horas in commodum Auditorum constituet. Philosophiae Theoreticae et Literarum humaniorum Candidatis Geometriam , et Arithmeticam universalem initiis repetitis explicabit , diebus. Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. Partem Theoreticam et Practicam Paedagogices ad disciplinas Mathematicas relatae, futuros Gymnasiorum Praeceptores docebit, horis deinceps indi- candis. P. J. UYLENBROEK, Prof. Extraord., Physicam docebit, secundum compen- dium a Cl. sıor editum, diebus Lunae, Martis, Mercuri et Jovis, hora VI. Physicam et Astronomiam Mathematicam tradet iisdem diebus, hora XI, Astronomiae Elementa exponet, diebus iisdem, hora X. Arithmeticam Universalem sive Algebram explicabit, diebus Mercurü et Jovis, hora I, et die Veneris, hora VII. J. G. S. van BREDA Anatomen et Physiologiam comparatam animalium , prae- sertim verlebratorum , docebit, diebus Jovis et Veneris, hora XII. Geologiam et Historiam Plantarum et Animalium fossilium tradet, diebus Lunae et Mercurii,, hora 1. I. van over HOEVEN, Prof. Extraord., Elementa Historiae Naturalis et Anatomen comparatam tum invertebratorum , tum etiam vertebratorum ani- malium exponet, diebus Lurae , Martis et Mercurii, hora XII. Anthropologiam docebit,, diebus Martis et Jovis, hora I. Ba A. 12 SHE "RIIIENS A. H. van over BOON MESCH, Prof. Extraord.,, Chymiae doetrinam ejusque in artibus usum exponet, diebus Martis et Jovis, hora X. Analysin rerum fossilium, plantarım, et animalium, et aptam instrumen- torum omnisque Chymicae suppellectilis tractationem docebit, diebus Mer- curii et Veneris, hora IV. Explicabit uumpuryı pavyt libellum de Chymiae in Agricultura usw horis deinceps indicandis. FAGULTAS PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM. 3. H. van ver PALM Selecta Hebraeorum Carmina e Psalmorum libro Phi- lologice et Critice explicabit, diebus Lunae et Mercurii, hora 1. Secundum samuruıs librum cursoria lectione tractabit, die Veneris , hora I. Coranicis lectionibus vacabit, die Martis, hora V et VL M. SIEGENBEEK Historiam Belgii Foederati enarrabit, duce Cl. c. saxıo, in libro, cui nomen est: Monogrammata Historiae Batavae, diebus Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Stili bene Belgici praerepta tradat, Aiehns Tunae, Martis et Mercuri ; hora XI. Eloquentiam Belgicam docebit, iisdem diebus, hora T. voxpeELir Tragoediam, cui Gysberti Amstelü nomen est, et selecta quaedam. poetarum seculi XVII carmina, bis per hebdomadem, explicare paratus est hora auditoribus commoda. J. BAKE interpretabitur pLaronwıs Symposium , et Odysseae Homericae libros IV postremos, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora X. Tradet Antiquitates Graecas, diebus Martis et Jovis, hora I. Exercitationes Paedagogicas moderabitur , diebus Martis, hora V— VII. J. NIEUWENHUIS Metaphysicam docebit, diebus Lunae, Martis, Mer- curii et Jovis, hora VIII, Psychologiae et Logices elementa explicabit, secundum Institutiones suas Logicas, die Jovis, hora XII, et Veneris, hora X, ‚Scholas paedagogicas habebit, die Mereurii, hora XII, et Veneris, hora XI. Historiam Philosophiae explicabit diebus et horis posthac constituendis. H. LECTIONUM. 13 H. A. HAMAKER elementa linguae Hebraicae docebit, secundum illius ser- monis Grammaticam a V. Cl. 7. roorpAa nuper editam, diebus Martis h Mercurii, Jovis et Veneris, hora VIII. Arabicam linguam , item Syriacam et Chaldaicam , tradet ex rosenmuLL£rr Arabicis et OBERLEITNERI Aramaeis Institutionibus, diebus Lunae, Martis, Mercurü et Jovis, hora I. HAMASAE carmina cum scholiis T£EzBRIZIı et KosecArTtenı Chresto- mathiam Arabicam alternis interpretabitur diebus Martis et Jovis, horaIV. Selectos Bar-Hebraei locos ex Chrestomathia OBERLEITNERI explicabit, die Lunae, hora IV. P. HOFMAN PEERLKAMP explicabit Historiam Universalem , diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XI. Interpretabitur c. crıspı saLLusrıı bellum Jugurthinum, et Tr. LUCRETIT cArı loca selecta, iisdem diebus, hora IX. De rerenriı fabula aliqua, futuris Philologis diem et horam dicet. C. J. C. REUVENS Antiquitatem Romanam explicabit, diebus Lunae, Mar= tis, Mercurii, hora XII, et die Veneris, hora XI et XII. G. L. MAHNE tradet Historiam Literarum , tum Graecarum, tum Latinarum , die Mercurii, hora I, et diehus Venarie et Saturni, hora X. J. M. SCHRANT Eloquentiae Historiam criticam tradet, diebus Jovis, Ve- neris et Saturni „ hora I. racırı Germaniam interpretabitur diebus et horis postea indicandis. J. BAKE et P. HOFMAN PEERLKAMP praeörunt disputandi exerci= tiis, die Martis, hora III. FACULTAS MEDICA. M.S. nu PUI Selectiora Theoretico-Practica Chirurgiae, Artis Obstetriciae , Medicinae Legalis etc.; hiberno tempore, Anatomiae Chirurgicae capita dabit, Disputationibus publicis Academicis, Medicinae ambitum spectantibus, lu- benter vacabit. Horae his Lectionibus statuendae (quantum per aetatem licebit) dein notabuntur. G, SANDIFORT Anatomiam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii , Jo- vis et Veneris, hora X. B3 Phy- 71 - 18 YE KR WE ıS Physiologiam , Anatome comparata illustratam, iisdem diebus, hora IX, Meihodum secandi cadavera, quotidie, ‚hiberno tempore, hora III — V. M. J. MACQUELYN Supellectilem Pharmaceuticam duce Pharmacopaeä Belgicä explicabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII, Doctrinam Indicationum Therapeuticarum docebit; sive Materiem Medicam practicam ad Methodologiam Therapeuticam applicabit, diebus Lunae, Martis , Mercurü et. Jovis, hora IX. Exercitationibus Clinieis in Nosocomio Academico habendis , singulis diebus vacabit eadem horä. Disputationibus item publieis de variis Medicinae partibus habendis praeö- rit, diebus et horis Auditoribus commodis. J. C. BROERS Theoriam disciplinae Chirurgicae exponet singulis diebus, hora XI, Exereitationibus Clinicis, in Nosocomio Academico habendis, vacabit quo- tidie, hora VIII. Operationes Chirurgicas hiberno tempore, horis dein indicandis. Artem Obstetriciam 'Theoreticam et Practicam, diebus Lunae, Martis, Mer- curii et Jovis, hora X. Medieinam Forensem , die Veneris, hora Is C. PRUYS van per HOEVEN Pathologram docebit, diebus Lunae, Mer- eurii et Veneris, hora I, et die Veneris, hora VIII. Medicinam Practicam cum exercitatione in Nosocomio Academico, quotidie, hora XI. Historiam Medicinae tradet, diebus Lunae et Mercurii, hora IV, Disputandi exercitiis praeörit, diebus et horis Auditoribus commodis. FACULTAS JURIDICA. N. SMALLENBURG Pandectas, secundum WESTENBERGIUM, tractabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora X. Institutiones, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XT. Primas Lineas Juris Civilis Belgiei, a se editas, explicabit, iisdem diebus, hora XII. H. G. TYDEMAN Engyclopaediam Juris (sive introductionem ad studium - Ju- Tr BGE in KO. Ne Um M: ı5 Jurisprudentiae universae et"singularum ejus partium) tradet, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora XII. Oeconomiae Politicae principia, ad patriam nostram applicata, docebit, diebus Martis, Jovis et Veneris, hora XI. ae Statisticam Patriae describit, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora I. Juris Mercatorii Belgici Institutiones tradet, die Veneris, hora XII et I. €. J. van ASSEN illustrabit historiam Jurisprudentiae Romanae, duce 5. a. BAcHıo, diebus Lunae, Martis et Mercuri, hora IX. Docebit sustınıanı Institutiones Juris Civilis, diebus Lunae, Martis et Mercurii, hora X. Explanabit;6Ası Institutionum commentarios, die Jovis,, hora IX et X. Interpretabitur Digestorum Libros .duce WESTENBERGIO, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis,, hora VIII. Tradet Juris Civilis Attici elementa, diebus et horis deinde indicandis. H. COCK Jus Naturale tradet, diebus Lunae , Martis et Mercurii, hora I. Jus Criminale , diebus Lunae , Martis, Mercurii ,,Jovis et Veneris, hora IX, Jus Publicum et Gentium , diebus Lunae , Martis, Mereurii et Jovis,, horaX. J. R. THORBECKE explicabit Historiam Politicam a regno vunovıcı XIV, usque ad Congressum Viennensem, diebus Lunae et Mercurü,hora'XI, et die Veneris, hora X. Diplomatiam, id est, diseiplinam prineipiorum 'et formarum, quibus ratio» nes Regnorum externae reguntur „ diebus Martis et Joyis, hora XII, et die Joyis,, hora I. — G. KNIPPENBERG, Academicus Artis Gladiatoriae Magister, aptum: et elegantem gladii usum quotidie docebit.. ACT! ACTA zer GESTÄA ıx SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE. 1851; Die ıg Martii: Recitatae sunt literae Curatorum una cum Decreto Regio ad Senatum datae, ex quo decreto constat, Viros Clar« J. G. S. VAN BREDA, G. L. MAHNE, I. M. SCHRANT EL „Rs THORBECKE, Professores in Academia Gandavensi, in tempus adjunctos esse Ordini Professorum hujus Academiae, eodem loco et honore usuros; et placuit in sua quemque Facultate eum locum tenere, qui novissimo destineri solet, Die ı4 Junii. Recitantur literae Curatorum,; quibus cum Se natu communicant, Virum Doct, c.x. zLumz, Med. Doctorem, quondam rei medicae civili in insula Java praefecto, mandata ipsi Herbarii Regü cura, simul tributum esse titulum Profes- soris Academici; quibusque, herbario isto jam in hac Acade- mia collocato, Senatum de titulo isto personali certiorem faci= unt, ut data opportunitate dignitas ac titulus Professoris ag noscanturs Die 8 Sept. Rector ad Senatum refert, Virum Cl. sanum van DER HOEVEN, Professorem Extraordinarium in hac Academia, creatum esse Medicinae Professorem Ordinarium in Academia Groningana. Senatus egregia V. Cl. merita suspiciens, mule tumque sollicitus, ne praeclara ejus institutione nostra Aca- demia orbetur , Rectori mandat negotium eum_ olliciosissi- nie rogandi, ut in statione Leidensi permaneat. Post- ACTA zer GESTA ın SENATU: 17 Postea. -gratus - Senatui ‚ aceidit nuntius, ‚Cl, van DER Hor- VEN condıtionem renuntiasse, 1851: Die ı7 Septembris: Recitantur literae Curatorum una cum Decreto Regio de Studiosorum in Academiam reditu deque temporaria a militia vacatione iis concessa. Die 23 Septembris. Rector Magnificus et Senatus Amplissimus so- lemni pompa cum civibus Academicis ad militiam non profectis se contulit in locum Ruinarum nomine dictum. Aderant ibi stre- nuissimi Juvenes © castris reduces. Hanc Juventutis Academicae coronam. Vir Ampl. v’zscury allocutus est. Hinc ducti sunt velites in aedem St, Petri, ubi Rector Magnificus ex calhedra ad eos verba fecit, quibus eorum fortitudinem fidemque lauda- vit eosque cum gratulatione ad, studia nunc diligenter recipienda et ad omnia bona excitavit, Inter concentum musicum et can- tum jis virtutis praemia tributa sunt; eodemque die Senatus epu- ‚is interfuit veliibus a Magistratibus urbanis datis, omnibusque finem imponunt spectacnla et Indi pnbliei. Die auteın 3 Octobris, huic urbi Leidensi sacrä, in Ecclesia St. Petri solemnem orationem Belgico sermone habujt Vir Cl. xısr, qua cum velitibus caeterisqgue auditoribus providentiae divinae, quae Juventutem Academicam conservasset, nobisque incolumem restituisset, celebraret laudes, eamque et Academiam et patriam Ipsius curae benignissimae precibus commendaret. Hujus diei vespera communi Curatorum, Professorum civiumque Academi- corum, qui ad Militiam non profecti erant, sumtu velitibus data coena est, quae et virorum multorum in civitate honoratorum 'praesentia illustrabatur , et lucernarum splendore cantuque mu- sico exhilarabatur. Die 22 Novembris. Recitatae sunt literae Curatorum, quibus Sena- tum cerliorem faciunt, Professoribus extraordinarüs Viris Clar. c ı8 ACTA ee EERSTAT JANO VAN DER HOERVEN et A, m. VAN DER BOON MEscH in Senatu et in Facultate Discipl. Mathemat, et Physie. locum in- ter Professores ordinarios esse concessum. Die 3 Decembris. : Leguntür literae Curatorum Tlustris Athenaei Amstelaedamensis, quibus ad .altera ‚hujus Athenaei : Saecularia. concelebranda tres invitantur hujus Academiae Senatores, Die ı7 Decembris. Candidati, e quibus Rector Magnificus in pro ximum annum Regio Decreto constituatur, designati sunt Viri Clarissimi c. c. c. REINwARDT,; % NIEUWENHUIS, I. C. BROERS, H. COCK; Candidati, e quibus Actuarius in proximum annum constitua- tur, designantur “ Viri Clarissimi w: & van wencer, ©.» C. C. REINWARDT, J. NIEUWENHUIS, GG %, VAN ASSEN. 1832. Die 4 Februarii. Lectum est Augustissimi Regis decretum diei 51 Januarii h. a., quo Rector Magnificus in sequentem annum crea- tur Vir Cl. c. c. c. reınwaror. Placuit ejus rei certiores red- dere Curatores, idque mandatum Actuario; Rectori Magnifico in sequentem annum ex ordine Assessores eonstituti sunt Viri Clarissimi 5. BARE, G. SANDIFORT,. H, COCK, Ns C, KIST. Die 8 Februarii., Rector Magnificus nuntiat, in conventu Curatorum cum Rectore et Assessoribus e Candidatis designatis creatum esse Ac- in SENATU; 19 Actuarium in proximum annum V. Cl, w. A. van HENGEL, in Facult. Theol._Prof. ordinarium. ee Introducti sunt in Senaculum. Curatores , quibus solemne jus- jurandum praestant primum Cl. REINWwARDT, creatus Rector Magnifieus, ‚dein. Cl. van MENGEr „ cLeatus Actuarius. t Rector Magnificus, cum ’Senatu religtisque - Professoribus, in Auditorium Majus_progressus, adscensa calhedra, dixit Oratio- nem: de Religionis Christianae efficacitate in bellum, cum plane ‚singuları, tum maxime salutari. Tum memorata re- rum Academicarum per annum präeteritum historia, per Actua- rium recitayıt Judicia Facultatum de commentationibus ad certa- men literarium oblatis, renunciatisque victorum 'nominibus, ptae- ‚mia tribuit his adolescentibus : In Fac. Discipl. Math. et Phys. rETRO LEONARDO RUKE, Math. ac Philos. Naturalis Cand. in hac Acad. ELTIO ALLEGONDO FORSTEN, Med. Stud. in hac Acad, . CAROLO MARCO GILTAY, Med. in hac Acad. Stud. Honorifica testimonia aceeperunt: ° RR In Fac: Discipl. Math. et Phys. s. A: BireRrone, Math. et Philos. Nat. Cand. et Med. Stud. in Acad: Groningana. sanomo LUDOVICUS'MANSON, Med. in hac Acad. Stud. In Fac. Med. ADRIANUS VAN DER EOON,: Med. in hac Acad. Stud: | Rome In Fac. Jurid. coRNELIUS’SOANNES VAN VLEUTEN, Juris in Illustri Athenaeo Amstel. Stud. Rector Magnificus solemnibus verbis deposite Magistrat, e cathedra descendit et in subsellia redit. Actuarius recitat pro concione literas Regias de Rectore Magnifico in se- guentem annum creato Viro Ch. ReıinwARrDpT, memoratque, qui Assessores et quis Actuarius constitutus sit Dein Actuarius nomine Rectoris et Senatus edieit‘ certameh' Literarium , recitalis quaestionibus, quas sipguli Ordines posuissent. C2 SERIES 5: .BiuoBeuud u uBann: DISSERTATIONUM INAUGURALIUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA. DEFENSARUM, &. die ix Februarii mpccoexxzı ad diem vıı Februarii mDcccxxrin. — 1851. d; 5 Marti Dissertatio Juridica, de nomine.quo Societates Mer=- catorige insigniuntur,. quod vulgo Firma sive Societatis Ratio, appellatur, publive defeusa a Carolo Frederico Gülcher, Amstelaedamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Ho- dierni, cum_laude. d. 22 Martii.. Dissertatio Juridica,_ de Rei Yindıcatione secundum Jus Novum Mercaiorium. Belgicum, defensa a Coınelio Adria-- no Vriesendorp, Dordraco-Batavo, pro Doctoratu Juris Ro- mani et. Hodierni , cum: laude,. d. 25 Marti. Dissertatio: Juridica, exhibens. quaedam_ circa Portionem Legitimam.descendentium, defensa ab Isaäco Cornelio van. de Watering, Amstelaedamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni „cum: Zaude. Codem die. Dissertatio Juridica, de origine atque incrementis Li- ber— SERIES DISSERTATIONUM 2Y 2851. bertatis Anglorum, publice defensa a Georgio Guilielmo Vreede, Tilburgensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni ; magna cum laude. ‘d. ı2 Aprilis. Specimen Juridicum, de Jure Zitonum in Tubantia , de= fensum a Guilielmo Boudewino Donker Cürtio, Dor- draco-Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cu laude.. d: 23 Aprilis: Specimen Medicum; contınens nonnullas Odservatıones practicas circa Pneumoniam veram inflammatoriam et Pleurodynen, defensum ab Antonio Dominico Penn, Dor- draco-Batavo, pro Doctoratu Medicinae, cum laude: d..ı0 Maji. Dissertatio Medica, de Hydrothorace, defensa a Nicolao Joanne Broere, Amstelaedamensi, pro Doctoratu Medicinae, magna cum laude. d. ı6 Maji. Dissertatio Juridica , de Emtione Venditione, defensa a Jo= anne Rudolpho Eselino Uytermark Rietveld, Bredäno,, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum Zaude: d. 25 Maji. Dissertatio Literaria, de Humanitatis’et Philosophiae Graecae primordis, publice defensa a Roelando van Wyk, Amstelaedamensi, pro Philosophiae 'Theoreticae Magiste= rio, Literarum Humaniorum Doctoratu, miagna cum laude. d. 3 Junii. Dissertatio Jüridica, cortinens duas Quaestiones, defensa a’ Selimo Richardo Saimt-Olair Massiah, Anglo,- pro Doctoratu Juris Romani. d: 8 Junii; Dissertatio Juridica,;, de Publio Alfeno Faro,:JCio Ro=- G3. Mar 29 at ds STE R-I- E-9 1851 mano, defensa a Jano Adriano van Eyk, Amstelaedamensi, pro. Doctoratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude. g Junii. Dissertatio Medica, de Faccinä ejusque virtute prophylae- tıca ,.defensa a Cornelio Henricg Smeets, ex ‚Ooster- hout „pro, Doctoratu Medicinae, cum laude. ıı Junii. Dissertatio Medica, de Scrofulosi, defensa a Thoma Gior- dani Wright, Anglo-Britanno, pro Doctoratu Medicinae, cum laudes 2o Junii- Dissertatio Juridica, de notione Societatis, defensa a Ca- rolo Antonio yan Kerckhof, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude. 2ı Junii. Dissertaio Medica, de Diagnosi Vermium intestinorum, defensa a Joanne Joachimo Numan, Amstelodamensi, pro Doctoratu Medicinae, cum laude. 223 Junii, Specimen Juridicum , continens Quaestiones uliquot ex Jure Romano et Hodierno, defensum a Joanne Leonardo Steenlack, Zutphaniä-Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude 34 Junii. Dissertatio Juridica, de Fidejussoribus, defensa ab Adriano Serrurier, Gorinchemensi, pro Doctoratu Juris -Romani et Hodierni, cum laude. 50 Junii. Dissertatio Juridica, de Foeminarum conditione penes ve- teres Romanos et secundum Jus Romanum, defensa ab Ed wardo Bishop, Demerariensi, pro Doctoratu Juris Romani. DISSERTATIONUM. 25 1957. Eodem die. Dissertatio Juridica, de Obligationibus secundum Jus Ro- manum, defensa a Doedensio Roberts, Demerariensi, pro- Doctoratu Juris Romanı. d. ı Juli. Dissertatio Juridica, de Juris prıncipio: Pater est, quem nuptiae demonstrant, defensa aCarolo Frederico Regne- ro'Braams, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani, cum laude. d.. 2 Juli. Dissertatio Medica, de Manducatione hominis ceterorumgue mammalium, defensa a Petro Henrico Onderdewyn- gaart Canzio, Delphensi, pro Doctoratu Medicinae, cum Zaude. Eodem die. Dissertatio Juridica; de Delictis Omissionis, defensa ab Hieronymo de Vries, Amstelaedamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude. d. ı0 Septembris. Dissertatio Juridica, de Matrimonii impedimentis e Jure Romano, Hodierno atque Novissimo, defensa a Fran- cisco Carolo ‘Guilielmo Bosse, Leidensi, pro Doctoralu Juris Romaui et Hodierni, cum Jaude; 2ı Septembris.: Dissertatio Medica, de Partu anomalo, ceteroquin naturali, defensa a Gualthero Johanne van Doeveren, Gorinchemensi, pro Doctoratu Medicinae, cum laude. du d. 5 Octobri.: Dissertatio Juridica, de Mutuo, secundum ‚principia Ju- ris Romanı et Hodierni, defensa a Justino Henrico Ki- vits, Sylva-Ducis-Brabanto,.'pro Doctoratu Juris Romani ei Ho-- dierni, cum laude. d. 8 Octobris. Specimen Juridicum, de Pairia Potestate et statw Familige, principiorum Juris Romani fonte praecıpuo, P\- bii- a4 :d. d. 2 sERIES 1851: blice defensum ab Henrico Jano Koenen, Amstelaeda- mensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, magna cum . laude. ı5 Octobris. Dissertatio Juridica, de vi Religionis in Jus Ro= manorum civile, usque ad Constantini Magnı tempora, PU- blice defensa a Jano de Bas, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude, ı9 Novembris. Dissertatio Juridica5; de Decimandi Juris historia recentiori, defensa a Joanne Dyckmeester, Tiela-Gelro ; pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude. aı Novembris. Dissertatio Juridica, de praestanda evietione Rei Venditae, defensa a Jacobo Diderico Carolo van Heec- keren tot Kell, Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Ho- dierni, cum laude, 26 Novembris. Dissertatio Juridica, de jure Reipublicae cum defi- cientibus ab alia Republica Provincüs, velut cum Civitate sui juris agendi, defensa a Theodoro Marino Roest van Limburg, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Ho- dierni, zmagna cum laude, to Decembriss. Dissertatio Juridica, de Necessitudine Juris Gentium, quae Europaeis ‚Gentibus intercedit cum Septem- Zrionalis Africae orae Civitatibus, puklice defensa a C. E. Vaillant, Silvaducensi, pro Doctoratu Juris Romani et Ho- dierni, magna cum laude. Eodem dies Dissertatio Juridica, de Domaniis, publice defensa ab DISSERTATIONUM 2 1831. | ab Hermano Henrico Ro&ll, Hagano , pro Docteratu Ju- ris Romani et Hodierni, magna cum laude. d. ı4 Decembris; Specimen Anatomicum, de /ulneratione Capi- tis admodum notabili, feliciter sanata, publice defensum ab Henrico Rapmund, Roterodamensi, pro Doctoratu Me- dieinae, cum laude. d. 17 Decembris. Dissertatio Juridica; de Requisitis Succedendi, secundum Jus Francicum et novum Jus Belgicum, publice defensa a Jano Jacobo Verwoert, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, magna cum laude. d. ı9 Decembris. Dissertatio Juridica, de Fluminibus, secundum prin- .cipia Juris Romani et Hodierni, defensa ab Henrico Fer- dinando de Grez, Bredano, pro Doctoraiu Juris Romani et Hodierni, cum laude. d. at Deeembris: Dissertatio Juridica, de Pauperum curä in Patria nostra, publice defensa a Ludovico van Sty- rum, Harlemensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude. A. 24 Decembris. Dissertatio Juridica, de causis frequentis Allodiorum in Feuda mutationis, defensa a Rudolpho Guilielmo van Lynden, Gelro, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude. 1832. d. ı4 Januarii. Dissertatio Juridica, de consensu Parentum in nuptias liberorum, defensa a Daniele Bernardo Bol, Amboina- Indo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, cum laude. d. ı8 Januarüi, Dissertatio Juridica, de Falso nummario, defensa a D Gui- 26 SERIES DISSERTATIONUM 1852. Guilielmo Arnoldo Alting von Geusau, Mosä-Trajecti- no, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierpi , cum, laude. - Eodem die. Dissertatio Juridica; de Falso ım. seriptura publica , defen- saa Petro Gerardo Christiano von Geusau, Mosä-Tra- jectino, pro Doctoratu. Juris Romani et; Hodierni, cum. /aude. d. 3ı Januarii. Dissertatio Juridica,; de Bun Feudalis origine Asiatica,, defensa ab Alexandro Henrico: Augusto Joanne, de St, George, Helyeto, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni ;. magna cum laude. JU= JUDICIA FAGULTATUM, DE COMMENTATIONIBUS, CERTAMINIS INEUN- DI CAUSA HOC ANNO AD SE PERLATIS, AB ACTUARIO RECITATA; D. VIII FEBRUARII MDCCCXXXI. em nnnEug @ ——mmmmen D Ainmmme— u mm I. JUDICIUM ORDINIS THEOLOGORUM. Una ad Facultatem Theologicam allata est commentatio, verbis insignila: Aka ı Basısiz nu, qua respondetur ad Quaestionem superiori anno proposi- tam: » Cum inter se disceptent Theologi, utrum formula Diei vel Judici »_altimi ‘de ‚teipore guodam certo et ad sortem omnium hominum- diri- ». mendam ‚constituto; an aliter accipienda sit; Facultas quaerit commenla- »-tionem, qua vera hujus argumenti doctrina ex Literis Sacris eruatur, » cum aliis Religionis Christianae doctrinis, ab ea pendentibus, in concor- » diam redigatur, et adversus contradictiones defendatur.” Hujus autem scriptionis auctor id, quod quaestio postulayerat, non rite cepisse, Facultati visus est. Nam, dum in eo versetur unice, ut singula N: T loca,'quae Diem 'vel’Jüdicium ültimum ‚memorare ipsi quidem videban- tur, deinceps 'recenseat et ,nullam secutus certam, explicandi normam , in- terpretetur; in‘ Religionis; Christianae adversariis inepte satis referendis multus est, at. varias recentissimoram 'Theologorum_ de die ultimo sen- tenfias, ut oportebat, examinare et aestimare neglexit prorsus. Da De- 28 IHUNEDIT NG IRA Desiderantur porro in hac scriptione cum judicii bonitas tum doctrinae probabilitas, quae ad laudandum juyenis laborem requiruntur. Displicu- erunt denique oratio sordida et stili Latini barbaries. Quare non dubita- vit Facultas, quin praemio indignam esse hanc commentalionein censeret, Il. JUDICIUM ORDINIS DISCIPLINA4RUM MA- THEMATICARUM zr PHYSICARUM. Ordo Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum ad Quaestionem a se: propositam: de Projectione Stereographica ejusque usu in Geogra- phia etc., unicam accepit commentationem, his verbis » vade, sed in- » cultus ,” distinetam ; cujus responsionis auctor singulis Quaestionis parti- bus ita satisfecit, eamque dexteritatem et eximium analyseos usum osten= dit, ut Cl. Ordo hanc commentationem auro ornandam esse judicaverit. Hu= jus responsionis, aperta schedul& et examine deinceps instituto,, Auctor apparuit ornatissimus Juvenis PETRUS LEONARDUS RYKE, in Acad. Lugd, Batava Mathes. et Philos, Natur. Studiosus. Ad Quaestionem Astronomicam: de Phaenomeno quod vocant Praez- cessionem Aequinoctiorum, duae Facultati oblatae sunt commentationes 5 his lemmatibus insignitae: 1°, verbis narL acer » Le systeme du monde: cet. 2°, verbis vırsınLır » Me yero primum, dulces ante omnie@ Musae, cet. Hae commentationes Quaestionis consilio‘ probabiliter satisfecerunt; Süunf tamen‘, quae in utraque reprehendenda videantur. Prior enim nimia bre- vitate, altera nimia prolixitate (in iis praesertim: partibus, quae minus ad quaestionem faeiunt) nec non sermone Eatino admodum impuro laborat. U- FA £ UOLITCAUTU M 29 Utraque naturae leges, quibus Phaenomenon obtemperat, unice ex obser-. vationibus petendas , accurate exponere neglexit, neque etiam formularum, quibus Geometrae ad Phaenomeni causas explicandas utuntur, vim et si- gnificationem declarare studuit. Quibus causis commota Facultas, etsi plurima in utroque specimine agnoverit doctrinae et progressuum documen- Ta, praemium neutri eorum auctorum decernere potuit ; alterius vero, vIıR- eıLır sc. verbis ornatae, quippe rerum ubertate excellentis, scriptorem evocandum esse censuit, eui publicum laudis testimonium, quod' diligentia ‘sua meruit, porrigerelur. Huic evocationi satisfaciens istius commentatio- nis auctorem se professus est Ornatissimus s. A. BLEEKRODE, Malh. et Phil. Nat. Cand. et Med. 'Stud. in Academia. Groningana. Ad Quaestionem Physicam: de diversa Electricitatis specie , Ordini una tantum oblata est commentatio, pro nomine suo utens his verbis avınrınıanı » Naia est ars ab experimento ,” cujus commentationis auctor cum propositum Quaestionis minime concepisse videtur, et praeterea nonnullis argumentis operam dedit, quae non sunt rogata, aliaque penitus | neglexit, quae ad Quaestionem imprimis faciebant, propterea nullo prae- mio hanc ornandam esse commentationem, censuit Cl. Ordo. — Ad Quaestionem Chemicam: de dethere et Naphihis, vesponsum est tribus commentationibus; Prima inscripta erat his quınrıLıanı verbis: Nata est ars ab experimento. Secunda Symboli loco habebat haec nerussränzıı verba: der Zweck der Chemie etc, Tertia munita erat hac inscriptione: Ir magnis voluisse sat est lau= danda voluntas. Harum commentationum prima: prae ceteris ita Facultati satisfecit, ut ei D3 prae- 3o SEUADTI CU 2 praemium adjudicandum esse censeat Cl. Ordo: Apertä schedulä, primae commentationis auctor repertus eSt ELTIO ALEGONDUS FORSTEN, Med. Studiosus in Acad. Lugd, Bat. Ordine terlia commentatio, cum pariter auctoris sui diligentiam et peri= liam in quaestionis argumento pertractando declaret; huic laudis testimo- nium publicum non negandum «esse yisum est. Evocatus igitur est auctor, ut nomen suum profiteatur, et praemii accessionem ferat. Facultatis votis salisfecit, et auctor tertiae commentationis reperlus est sALOMO LUDOVICUs manson, Mcd, Stud. in Acad. Lugd. Batav. Ordine secunda, duabus illis cum rerum expositione tum latino sermone inferior, certamen inire non potuit. 3 Ad Quaestionem Zoologieam, qua quaerebatur: descriptio neurologica Esocis Lucii, una Facultati allata est commentatio, quae inscripta erat his verbis: Qui nihil, nisi hominem norit, hominem numquam recte noverit. Haec commentatio, etsi latine scribendi usu minus commenda- bilis, quaesitam tamen et satis accuratam continet nervorum in Esoce Lu= cio descriptionem, ex ipsius auctoris observatione traditam fignrisque arti- ficiose delineatis illustratam , nec non ad reliquorum animalium neurologiam exaclam. Quae cum auctoris in Zoölogia el in Anatomia comparata peritiam declarent, praemium ei decrevit Cl. Ordo. Itaque reserata est schedula, et aucior innoluit CAROLUS mARcUs GILTAY, Mcd. Stud. in Acad. Luzd. Bat. In. JUDICIUM ORDINIS PHILOSOPHIAE THEORE- TICAE zer LITTERARUM HUMANIORUM. Duas posuerat Ordo Quaestiones , I® »Libri ARısToTeLIS rip duyh; crilice et philologice explisentur.” De FACULTATUM 623 De hac nulld commentatio adlata est, Ian '» Quale fuit Corinthiacae civitatis momentum in Graecorum tum ‘» rebus publicis, tum literis doctrinisque, inde a Persicis temporibus, usque » Ad/ALEXANDRI MACEDONIS mortem ??. De hac duae sunt adlatae commentationes. Harum prima; cui lemmatis loco inscripta erant haec verba ovınıı Epistol. e Ponto (III. 9.) » Da veniam seriptis, quorum non gloria nobis) » Caussa, sed utilitas oficiumque fuit?? satis amplae erat tractationis; eruditionis etiam non spernendae, verum' sermone Latino non satis aut puro, aut firmo constantique absoluta. Prae- eipuum tamen quod in hac commentatione desiderabat Ordo, hoc erat, quod neque argumentum ex ipsis veterum auctoritatibus petitum erat, sed maximam partem e recentiorum scriptorum testimoniis- judiciogque adumbra- tum , neque explicabatur id, cujus caussa quaestio erat posita, ut adpare- ret, quam yim auctoritatemque habuisset Corinthus- in’ magnis- illis vel ex- ternis. bellis, vel internis discordiis, quae illo spatio in Graecia agitatae fue- rant. Eam ob caussam , collaudata quamvis sceriptoris industria, qui multa' etiam commemoravit a consilio et a tempore quaestionis aliena, praemium huie commentationi destinari non posse visum est.. Altera commentatio,. munita his verbis poetae gyront, » Many a vanisl’d year and age, » And tempest’s breath, and batile’s rage: » Have swept o’er Corinih;: yet she stands: » 4A fortress form’d to Freedom’s hands.” et melius Latine scripta est, et breviori’ambitu continetur, et' ex ipsis’magis veteribus scriptoribus adornata.. Verum ea. ipsa: brevitas ejusimodi erat, ut f non 39 JYUADTIICEU X non nisi primas lineas descripsisse auctor videatur, aut mera quaedam col- lectanea collegisse: quae si elaborare voluisset, ita ut conferret ad illud pro- positum quod proprium erat quaestionis, non dubium yidebatur, quin ope- rae pretium facturus fuisset. Quapropter neque hujus commentationis scrip- torem praemio ornandum censuit Ordo, sed cohortandum, ut eadem situ; dia diligentius intentiusque colat, Lv. 4 JUDICIUM ORDINIS MEDICORUM. Ordo Medicorum ad Quaestionem a se propositam unicam accepit com= mentationem, hoc lemmate insignitam '» Z’eiendue de la respiration don- » ne non seulement la mesure. de la chaleur., dont les divers anımaux » sont penelres, mais Pactivite des autres fonctions lui est encore ge- » neralement proportionnee” (RıCHERAND). Facultas in hac commentatione non tantam industriae et doctrinae co- piam oflendit, neque tam accuratam in illa judicium agnovit, ut permo- veri potuerit, auctorem praemio aureo condecorare : attamen omni indu- siria ac doctrina non adeo orbatam judicavit, ut plane seponi mereretur. — Quare Facultas auctorem evocandum esse censuit, cui honorificum laudis testimonium porrigeretur. Huic evocationi satisfaciens, auctorem se profes- SUS est ADRIANUS VAN DER BOON, Nordvicensis, Med. in hac Acade- miae Studiosus. Ne JUDICIUM ORDINIS JURISCONSULTORUM. Ordo Jurisconsultorum duas accepit commentationes: quarum alterius, lemmate inscriptae: » Comparando sapimus”, Auctor leviore opera defun- gitur et de multis rebus, a quaestione alienis, ita sententiam dicit, ut osten- dat, se ipsam quaestionem minus recte cepisse. Al- FACULTATUM m Altera , praefixo lemmate: zn magnis voluisse sat est, in variorum phi- losophorum placitis perspicue et concinne recensendis versatur. Sed nec satis distincta ratio habita est Civitatis et Imperii, nec rem scriptor per- tractavit adeo, ut argumenta, quibus proposita opinio impugnatur vel de- fenditur, sub uno adspectu collocanda, in certum ordinem redigeret , at- que hoc pacto inter se committeret: Diligentiam tamen ab auctore proba- tam , publice laudandam esse, eumque invitandum, ut nomen suum pro- fiteretur, Ordo judicavit! Cognitus vero est auctor: CorNELIUS JoAnN- NE$ VAN VLEUTEN, Juris in Illustri Athenaeo Amstelaedamensi Stud. E PRO- PROGRAMM A CERTAMINIS LITERARII, A RECTORE zer SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE B D. VIIL MENSIS FEBRUARII A. MmDcccxxKı1ı. ENDI CTE 2 i B ; Rector et Senatus Academiae Lugduno-Batayae,ex Regio Edicto d. 2 Men! sis Augusti A. upccexy. N’, ı4, omnes Academiarum Belgicarum Cives et Athenaeorum alumnos in annum sequentem ad certamen Literarium invi= tant et evocant, et Quaestiones, e singulis Ordinibus Academicis, promul« gant has: ; Ex ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICA-=- RUM £r PHYSICARUM. E PHYSICA: Praecipuae exponantur Naturae leges, quae in Luminis diffractione ob= seryantur,, earumque nexus cum alıis optices phaenomenis. E MATHESKE Fiat comparatio, inter Methodum analyticam veterum geometrarum apud Graecos et inter Analysin recentiorem, qua hodieque utuntur; tum etiam utriusque methodi commoda, exquisitioribus quibusdam exemplis illustrentur. Ex PROGRAMMAX 36 Ex ASTRONOMIA. - Exponantur observandi et computandi rationes, quibus Astronomi stella- rum’ fixarum parallaxin annuam definire conati sint. E BOTANICA Organorum in Vegetabilibus exponatur ortus’, explicatio et successio,, tum aliorum ex aliis et in alia mutatio, quam metamorphosin sive prolepsin plantarum dicunt Botanici. Respondeatur huic quaestioni ita, ut rerum expositio' plantarum exemplis illustretur, dein ut Virorum Cll. Lınsü, GoETHE, DecanndoLıe, AGcarpn, Rozrer, F. G. Gmeuın et aliorum de. eodem argumento sententiae et observationes haud negligantur. E CHEMIA Quaeritur Cyanogenii historia naturalis et chemica, ita ut hujus materiae parandae: ratio, natura et affectiones accurate exponantur, ipsumque aucto« rem experiundo in hoc argumento versatum esse, patescat. Ex ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE er LITERARUM HUMANIORUM, E PHILOSOPHIA. Quid interest inter Dialecticam Platonicam et Aristoteleam?. Quaenam est utriusque praestantia? E LITERIS. M. Terentir VArRoNıSs fragmenta historica colliganftur eorumque sen- tentia cum in verbis, tum in rebus explicetur. Ex ORDINE MEDICORUM. Quaeritur, quid contulerint recentiorum labores ad Oyi genesin illustrandam, Es Ex 56 PROGRAMMA. Ex ORDINE JURISCONSULTORUM. Explicatio rogatur Pactorum Pacis Lunevillianae, d. g Febr. 1801 et Am- bianensis, d. 25 Mart. 1802; ita ut inprimis, quaenam ab iis profecta sit ralionum publicarum Europae conditio, declaretur. Ex ORDINE THEOLOGORUM, Cum antiquissima illa veteris Ecclesiae scripta, quae Patrum nomine Apostolicorum hodie supersunt: CLementis Romanı Epistolae duae; Icnırır Epistolae septem, e breviore' recensione, Porycarrı Epistola, Barnasrae Epistola, et Hzrmae liber, Pastor inscriptus, argumenti sint maxime moralis et practici, expositio quaeritur et censura principiorum praeceptorumque moralium, quae scriptis hisce continentur. Commentationes, non nisi Latina oratione conficiendae, aliaque, praeter auctoris, manu describendae, ante diem ı Novembris hujus anni mittantur ad V.Cl. W. A. van Henser, Senatus Academici Actuarium, fiatque hoc praeter Academiae expensas. Singulae Lemmate inscribuntor, ad- junguntorque schedulae obsignatae, auclorum nomina et pronomina integre continentes, eodemque extrinsecus Lemmate distinctae. Universa concertationis ineundae ratio cognoscatur ex Regio Edicto supra memorato, artı 205— 213. WESSELII ALBERTI van HENGEL, BBeRent : 1.d RELIGIONIS CHRISTIANAE EFFICACITATE IN BELLUM, CUM PLANE SINGULARI, TUM MAXIME SALUTARI. HABITA DIE VIII FEBRUARII ANNI MDCCCXXXIL QUUM®MAGISTRATUM ACADEMICUM SOLENNI RITU DEPONERET. EaLLJAREN IE | DALE SRE NE LEN N Hd Ran PRNRT, ” JR VEN ÄRLUNL N EEE BENDER 7% Bon Van. a mr iu. LSFEL, i \ Y A 7 4 FEN Ton m i ER f EN 3 Rad, j IR “Ri Dec 4 fi Pr PER Aal AL, " VEHRN I’ But f 17 A 4 A % 2 Ar % 27 j ar BR: 2 + Pr Eu + “a ua tee ih MN ai" Anand El! aa h x . j Bi in ' Ü, BT Wird, >>, ar > Yen = Ausriarn kn rree een en SH Er Beth Ä x Re ir ’ | ar kl Bm hide vu ae KIRITERTENN rang raten on RER Taganoaag uni PERILLUSTRES ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE CURA- TORES, QUIQUE HUIC COLLEGIO AB ACTIS ES, VIR SPECTATISSIME! QUI VEL HACG IN REGIONE JURI DICUNDO, VEL HACIN UR- BE GIVIUM NEGOTIIS PUBLICE CURANDIS PRAEESTIS, QUIQUE UTRIQUE COLLEGIO AB AGTIS ESTIS, VIRI AMPLISSIMI! QUARUMVIS DOCTRINARUM PROFESSORES, VIRI CLARIS- SIMI! ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES, VIRIPLURIMUM VENERANDI! ARTIUM AC DISCIPLINARUM QUARUMVIS DOCTORES PER» ITISSIMI! GIVES ACADEMICI, ADOLESCENTES LAUDATISSIMI! QUOTOUOT DENIQUE ADESTIS, CUJUSVIS LOCI ET OR- DINIS, AUDITORES HUMANISSIMI! Kr Eti- Etiamsi nec more majorum institutum, nec legis auetoritate sancitum es- set, ut quotannis oratione habenda Academiae magistratus deponeretur ; me tamen hodie, priusqguam Rectoris munus successori meo traderem, vehe- menter animus ad dicendum impelleret. Quo quidem nemo vestrum erit, qui rerum Academicarum mutationes significari putet: siquidem probe sciunt omnes, me paucis complecti posse, quae hoc nomine commemoranda videan- tur. Nec me facile quis ita intellexerit, ac si ecorum, quae a civibus nostris in bello gesta sunt, narrator vobis esse cupiam: ni forte idem ille mihi auctor sit, ut repetendis,, quae cum alii, tum collegae duo honöratissimi jam bene et copiose exposuerint, huic doctissimorum hominum coronae audiendi creem fastidium. Sed hujus tamen belli negotia, cum quotidie ante oculos mihi obver= sarentur, ecce! certam quandam, quä totus deinceps occuparer, mihi cogita- tionem pepererunt. Cujus argumentum cum haud plane novum quidem, sed gravissimum tamen; et vero tam temporis conditioni, guam muneris mei rationi consentaneum esse viderem; hunc diem solennem ejus tractationi destinare nul- lus dubitavi. Atque nunc illud lubenter aggrediar , sispem vobis fecero fore, ut vos in locum ducere velim, non abstrusum et Theologorum proprium, sed con- spicuum omnigne homini cultiori et expolitiori patentem. Dicam igitur de Re- Tigionis Christianae eficacitate in bellum, cum plane singulari, tum maxime salutari Probare autem conabor , Religionem illam belli, et amo- rem arcere, et atrocitatem lenire, et-lammam denique exstinguere. Qtae tria si vobis revera probavero,, jucundissimum mihi erit conscientiae testimonium, A me P) W A van HENGEL, Me causae CHRISTI, cujus tuendae provinciam mihi demandatam honori duco, lucem aliquam et nitorem attulisse. Sin propositum minus ex voto assecutus ero, voS, A.A! de rei ipsius gravitate nihil detrahentes, in me, qui onus susceperim viribus superius, in me, rogo et obsecro, culpam con- vertatis ! Si cui vestrum fortasse, A.A! de Religionis Christianae efhicacitate in bel- lum dieturus , atque hanc belli amorem arcere ostensurus, lubricum in lo- cum me conjecisse videar ; hoc certe mihi comparavi, ne definiendi negotio impeditus, ipso jam in orationis ingressu et tanquam vestibulo hacream. Belli enim, quotusquisque est, qui definitionem quaerat, modo nomen ejus fando audiverit? Nos vero illud , pars, ipsi vidimus oculis, ceteri tantum a spectatoribus accepimus, ut ad horridam ejus imaginem nobis proponendam nulla indigeamus contemplatione. Nos, juvenes an senes, omnes perinde mworsirum noyitnus durum, saevum, cexsecrabile, Siygio velut ex gurgite emersum, atque hanc in terram ejectum , ut miseris mortalibus cladem exi- tialem afferret. Nimirum nullum inter homines bellum, ut roLysıus ait, sine malitia oritur, sed nunc libidinum, nunc auri, nunc gloriae vel domi- nalionis vana et insana cupiditate contrahitur. Itaque certo certius est ,le- ges, humanas dixerim an divinas? ubi in arma ruant populi, ab alterutra saltem parte jam violatas esse. Quid memorem campi, ubi suum in genus erudelior , quam leones trigidesque , homo est, indignissimum spectaculum ? Quid Martis rabiem, onmnia caedibus, incendiis , rapinis vastantem ? Quid fletus denique et lamentationes insontium , senum, mulierum, puerorum , quibus una cum eo, quod sibi hac in terra carissimum erat, ipsius vitae fere lux erepta est? O quam penitus naturam excussisse oportet, qui primus bel- lum finitimis conflavit! Quae quidem judicandi severitas nostra non est, sed omnibus communis omnium populorum hominibus , quotquot sensu quo- dam humanitatis ducuntur. Neque aliud quid sibi voluit vetusta , cum au- rcam aetatem interüsse, gentemque pacis et concordiae inimicam atque a stir- pis suae virtute degeneratam exstitisse doleret. Sed eadem illa velustas, quae meliora probabat, deteriora secuta est. Nam ONRHJA Ti Oo 3 Nam si tempora nobis proponimus, quae curıstr adventum praecesserunt, tam, assidui homines in armis fuere, ut sidera coeli facilius numeraveris quam bella. Deinde vero tantum aberat, ut populorum legibus,, moribus, insti- tutis arcerentur bella, ut iis summopere commoyerentur, aut, si confecta erant, renovarentur et alerentur. Zssyrios mitto, Babylonios, Persas, alios quoslibet Orientales, qui ad nationes exteras adoriendas et durissimo jugo sub- igendas feroci domino ac tyranno serviebant. Mitto quos agitabat inveterata barbaries, ut ferarum instar vagi per agros, silvas et solitudines palarentur, usquequaque praedantes, donec alicubi certam sibi sedem figerent: Gallos , Cimbros, Teutones , similemque ex Asia erumpentem colluvionem. Graecos dico et Romanos, quorum civitales tanqguam exempla, in quae omnis intu - eatur posteritas, insigniter laudare solemus. Ad hos igitur vix oculos conver- timus,, quum statim acerbo offendimur odio, quo et in extraneos qualescun - que feruntur et ad gentes vicinas et remotiores hostiliter tractandas impellun- tur. Quod ut animo a teneris inde imbibunt unguiculis ; ita educatio femi- nis quidem exigua vel nulla est: quae maribus datur , id unum maximopere agit, ut viri fiant robusti, validi, ad certamen et proelium exereitati. Neque hoc tantum in usu esse videmus Spartae, ubi scelesta Zelotum interfectio- ne juventus ad caedem instituitur , Jitterisque bonis ac diseiplinis aditus occlu- ditur; sed doctis Athenis, sed Romae urbanitate sua superbae, sed in locis quibuslibet , huic utrique eivitati dominatriei subjectis. Quid? quod ludis et spectaculis animi, supra quam dici polest, ad saevitiam inflammantur. Philo- sophi, praeter quos fere nemo est, qui ingenia ad humanitatem erudiat, et pauciores sunt, et in scholis sibi condendis intenliores , quam ut eorum ex di- sciplina multum emolumenti in cominune redundare possit. Et quotquot eorum fortitudinem in quatuor illis virtutibus ponunt , quarum obseryatione quis per- fectionis culmen attingat, animadvertite, A. A! quantopere hoc suo placito vitae militari facem praeferant! Accedit antiqua superstitio, Martem aliosque Deos, et secum mutuo, et cum hominibus belligerantes, ad imitationem inducens. 'Tum porro ea civitatis, praesertim Romanae, natura et indoles, ut slare nequeat, .nisi continua bellorum serie tanquam sustentaculo confir- metur. Et ne quid momenti ad animos efferandos desit, ipsa quoque vpirzutis appellatio, tam in Graeco quam in Latino sermone, illud maxime bonum Aa ap= 4 W.:. A&;:van HENGEL; appetere jubet, quo quis, fortitudine sua in armis praestanda, praesidio suis, alienis terrori esse reperiatur. Atque ita luculentur patet, quae apud veteres.cumprimis in honore et ve- neratione essent, bello mirilice favisse. Quid vero curısrus ejusque Apo- stoli, cum Judaeos et gentes exteras docebant ? Equidem me nullum, ubi populos secum mutuo pugnantes diserte reprehenderint, in Litteris Sacris lo- cum invenire memini. Quod ne quis miretur , animadvertendum est, disci- plinam eorum omnino fuisse moralem , quae officia sua hominibus proponeret privatis, a rebus publicis judicandis sibi studiose caveret. Sed hinc tamen non segnitur, eos hostili illi ardori, quo civitates flagrarent, indulsisse. Mul- to minus probanda videtur sedulitas crorıı aliorumque virorum eximio- rum, qui ex Novi Testament: seriptis locorum , unde Religionem Chri- stianam bello non repugnare eflicerent, magnam congessere copiam,. Immo ejusmodi ingenii haec Religio est, ut ipsum bellum ne verbo quidem tangat , sed belli tamen amori se vehementer opponat. Nimirum auclor ejus, ut ostendit nobis reınuirnus, nihil magis guam omnes homines in pacem et concordiam religere et arctissimo caritatis tanguam vinculo conjungere voluit. Quod institutinm , ut nemini mortalium antea in mentem venerat, ita huc omnia spectant monita et praecepta, quae aut ipse edidit aut cum sectato- ribus suis communicavit per 4p0si0olos. Haec igitur doctrina, cum eandem generis humani originem ab uno eodemque Deo et Patre potentissimo atqe benignissimo repetat, iniquo ılli partium oceurrit studio, seu, ut vulgo dici- tur , Particularismo, cui omnes veterum religiones servierunt, singulae gentibus sibi addictis fastum et superbiam inspirantes. Deinde neminem ye- re Christianum esse posse asseyerat, nisi caritatem Dei, quo in uno omnium olficiorum caput cernatur , caritate hominum tam inimicorum quam amico- rum patefaciat. Quibus duobus, ad belli studia ex animis evellenda jam egre- gie comparatis, accedit tertium , hanc unam pietatem et virtutem Christiani nominis esse, quae ex mente integra scelerisque pura proficiscatur. Quem- admodum autem doctrina illa hoc sibi proprium habet, ut ad odium, invi- diam, vindictae cupiditatem aliasque pravas affectiones animis exstirpandas divina auctoritate utatur;, sic misericordiam, clementiam, lenitatem erga pec- cantes, injuriarum oblivionem ‚ ipsius Dei exemplo, ubique commendat. Non- dum ORA TIO 5 dum dixi de spe beatitatis post mortem aeternae, quam cum divinitus omni- bus faciat bonis et animo moderari assuetis, vehementer eos avertit a quibus- vis audendis, ut hac brevi in vita famam, gloriam, prosperitatem, qualicun- que tandem modo, assequantur. Sed cur vobiscum loca percurro notissima ? Acquiescamus in arworır dicto: si omnes homines huic doctrinae au- rem commodare vellent, jam diu fore, ut orbis terrarum mollissima in tranquillitate degeret! s At occurrere video, qui hanc Relisionis Christianae praestantiam lubenter mihi concedant, ejus vero efficacitatem ad belli amorem arcendum non item. Et mirandum profecto non est, si gentes ferae, quae, postquam sacramento fidem sıam curısto obstrinxerant, Occidentem ferro invaserunt et ditioni suae subjecerunt, Yandali, Suevi, Gothi, Franci nobis excitantur. Ne- que injuste memoria renoyabitur audaciae, qua haud raro imperatores, re- ges, sacrorum antistites, ad gloriam Dei, ut jactabant, amplifiecandam, pacis foedera ruperunt. Quis enim haec et similia insignem turpitudinis labem sus- tinere negaverit ? Quis adeo ignorat, ad gentes in regaum curısrtı veluti pecu- des in stabulum cogendas, et, quae cogi nollent, sedibus expellendas vel pror- sus delendas, ingentia conflata bella esse ? Ne exercitus dicam comparatos es- se, ut, unius ejusdemque curıstı sectatoribus, Pontificis Romani causa, necandis et trucidandis , sua quasi viscera discerperent. Sedqui talia urgent, absit, ut rei honestissimae defensori labyrinthum struant, unde sine quodam ARIADNES filo nequeat evadere! Nonne per: longam seculorum seriem gentes , quae Christianae vocabantur, pro luce divinilus allata tenuem habuerunt et ina- nem umbram ? Nonne rudis et agreslis vitae consuetudo tantum callım obduxe- rat animis , ut ne doctrinae melioris vis quidem in eos penetrare spiritusque fe- roces domare posset? Et vetus erat opinio, quae LUTHERo etiam, CALYINO aliisque sacrorum emendatoribus fraudem fecit, homines, Zaereticorum cri- mine notatos, vel capitis supplicio plectendos esse. Ceterum Religionem Christianam ne sic quidem omni ad arcendum belli amorem caruisse efica- citate, persuasum nobis erit, si animadverterimus, quantum feritatis illa gentibus, quae imperii Romani provincias sibi expugnassent, paulatim excus- serit. Feritate enim excussa animos, et paci studere noyimus, et revera stu- duisse intelligimus ex is, quae de Burgondionibus, Alemannis , quin et Go- A535 tus 6 W. Arivau HENGEL, this aliisque veri nobis testantur auctores. Sed plura et salnbriora haec Re- ligio efficere incepit ab eo inde tempore, quo Providentiae Divinae cura con- tigit, ut tenebris, quibus diu involuta jacuisset, dispersis, lucem suum et vigorem recuperaret. Fateor, A. A! novissimos docere dies, quam facile adhuc populi curısro dicali se a pacis studio averti patiantur. At qui avertunt eos, bene consi- derandum est, utrum homines sint doctrinae vere divinae initiati atque devo- ti, an praestigiatores , qui, ut ipsi per licentiam aut superstitionem in ci- vitatibus regnare conantur, ita falso quodam libertatis vel pietatis simulacro oculis ostentando multitudinem eredulam decipiunt. Ab altera vero parte docelrinae illi ad regum prineipumque aulas nondum satis patet aditus, ut omnes, gravissimis ejus praeceptis instructi, se populorum tanquam pastores gerant sibique diligenter caveant, ne irritabili vulgo causa rebellionis praebe- alur. Utique Religionem Christianam, si justum ei ubique pretium statuere- tur, facliones et seditiones horum temporum, quae bellorum semina sunt, cohibituram esse, ex eventu jam perspicue apparet. Nam pristino Zuropae statu cum praesenti comparato, nemo fluctuabit in quaestione , uter tempe- ratior et pacatior sit. Ubinam, quaeso, his in regionibus exstat populus, veterum Romanorum similis, qui intra septingentos et quod superat annos tam raro stabilem habuere pacem,, ut sanı templum haud saepius quam ter et breyissime quidem clauderetur ? Ubinam nunc, ut olim in bello Zelve- lico, apud Catelaunum et alibi, committitur proelium „ quo in uno haud infra ducenta et quingnaginta hominum millia oceidantur et vel gentes inte- grae prope ad internecionem deleantur? Ubinam denique superstitio, suum illud compelle intrare impudenter in ore ferens, civilates ad arma vocat, ut regnantis fraudis et vitiositatis reprehensores ad saevum illud Znguisitionis trahantur trıbunal, cujus atrocitas ne post medii aevi exitum sanguini inno- centi pepercerit? Haec autem beneficia et hujusmodi plura , quorum recorda- tione, hoc turbulento tempore, tristiliam animi temperamus, Religioni vere Christianae debentur. Atque hinc intelligi potest, quam longe ca Muham- medanorum aliorumque populorum praestet religionibus, et vero sacris Indorum legibus, mollissimis pecori, homini iniquissimis ! Jam si Religio Christiana arcendo belli amore efficacitatem ostendit, et : pla- OoHRık T.LO. : plane singularem , et maxime salutarem; multo magis haec se conspicuanı facit atrocitate belli lenienda. Quod ut in oculos incurrat, commemorare nolo dira'illa et nefanda, quae antiquiore-tempore CAMBYSES ei xERXES, recentiUS GENGIS-KAN ei TAMERLAN similesque populorum. oppressores militari manu patrasse feruntur. Neque epulis gentium, omnis humanitatis expertium, quae, 'sicut Novo-Zelandi, caplivorum carnem sibi parant et dentibus devorant, hunc in locum inducendis vobis molestus esse volo. Sed breviter tantum recensere lubet, quae olim in Europae regionibus, cum ce- teris, tum litterarum luce maxime excultis , quoties bella gerebantur,, frequen- tata vel vulgo is usitata fuerunt. Verum enim vero haec, A. A! quis est in vobis , qui sine indignatione sibi repraesentare possit? Praedatorum more sibi arma induere, alienas in terras invadere, tum in possessiones publicas et privatas pro lubitu grassari, do- mos, urbes, fana depeculari! Victoria reportata, hostium caesorum cadave- ra fraudare humo, canibusque et vulturibus objicere! Dedititiorum sangui- ne et caede se contaminare! Captivos duriter traciare, ceu pecora inter se dividere, in servitulem redigere, vinclis manibus ante currum ducere trium- phalem, tum vero occidere! Haud exiguam partem in custodias includere us- que ad ludorum diem, quo ad populum delectandum a se mutuo truciden : tur, aut bestiarum dentibus dilanientur! Neque viros tantum armis subactos validamve pubem malorum cumulo affligere, sed imbellem et imbecillam tur- bam , senes,, mulieres ,pueros, infantes! Vias atque aedes, limina atque cubi- cula cruore et strage polluere! Universam gentem sub hasta vendere , sedibus expellere , funditus delere! Verbo hacc singula, ul pro vobis, judieibus rerum scientissimis, attigisse sufficiet. Sed ne quis putet, quaeso , me ZZunnos solum , aut Zerulos, aut simile notare genus! Immo et Graecosvolo, et 2omanos, et Romanorum duces et imperatores, humanitatis laude cumprimis celebra- to. Paurzum volo Armırıum, PusLıum Scırıonsm Africanum, Tırum, generis humanı amorem et delicias. _Quos cum nominatim appellem , ecce! urkium Zpiri, Carthaginis, Hıerosolymorum ruinae in lucem denuo prodire, ipsorumque civium miserorum manes umbrarum ex domibus exsurgere mihi videntur, ut suo quisque funesto in casu victoris atrocitatem commonsirent, Sed recipite vos, o Manes! recipite quielem, quam post 8 W.. AM EIE/NEGIEL, post fatalem diem adepti estis! Nobis posteris auctores, qui vitae muneribus fungebantur, de vestris aliarumque civitatum calamitatibus et aerumnis tradidere tantum, ut plane nesciamus, utrum satius sit, antiquitatis sortem lugere, an his temporibus meliorem suam fortunam gratulari. Sed his temporibus gratulans non is sum, A.A! qui omnem bello atrocita= tem exemtam esse contendam. Quod neutiqguam certe ad istos Zuropae po= pulos, qui in magna rerum humanarum et divinarum ignorantia versantur, Italos, Hispanos, Portugalos aliosque pertinet. Quin tantum abest, ut hac culpa vacent, qui regiones incolunt litteris et doctrinis magis illustratas, ut haud pauei eorum grande, ut augustınus ait, latrocinium yariique ge- neris piacula committant. Referre pudet sermones a longo jam tempore de nostratibus maxime habitos et exteras per oras dispersos et disseminatos. 'Sed vestram , Juvenes Generosi'! qui cum iis in bello fuistis et multa nefaria vidistis, vestram testor fidem, quae nobis declaret, haecne omnia talia fue- rint, ut cum veterum atrocitate comparari possint. Quod cum a vobis negari sciam; vox illa vestra cum voce quorumvis bonorum, graviora et diuturniora bella expertorum , notabile est, quam amice ad hujus aetatis laudationem ‚conspiret. Sit ea hominis ad vitia proclivitas, ut in rebus tumuliuariis se ipsa mens non semper possideat seque ad aequabilitatem et mansuetudincm regat. Huic proclivitati doctrinarum divinarum accedat inscitia, in regionibus etiam curıstı luce conspicuis multitudini usque adhaerescens animosque le- ves molibus suis et cupiditatibus rel'nquens. Et male audiant nostrates, quon- iam, militia hie in contemtionem adducta, nulli fere apud nos stipendia meruere, nisi mercenarii aliunde conducti, aut vel infimae plebis, vel vitae dissolutae, et, ut usurpem, quod cıesar de Gallis dieit vırıpovicem secutis, perditi homines, quos spes praedandi studiumque bellandi ad agricultura et quotidiano labore revocabat. Sed in noyissima rerum pu- blicarum dificultate caritas palriae viros eliam et juvenes ‚armavit, quos maculae susceptae partem jam eluisse constat; partem , si voluerint fata, ut iterum in aciem descendatur, eluturos esse confidimus, 'Tum ex eo quo- que, quod nostra memoria vastationes et caedes promiscuae per Zuropam multo rariores fuerunt quam antea, haud dubie sequitur, mitiöra nos atti- gisse tempora. Sumamus vero, militi praesertim gregario nondum ita luce- re —— D RIM DT 1vO. 9 re 'honestatem', üt atrocitäte’se inquinare desinat;'vel sic tamen , populos hestiles crudeliter tractandos esse, non amplius hominum fere communis est'opinio , cui ille urendo et secando serviat, sed omnes, dummodo ne plane bruti aut scelesti sint, illud una voce detestantur. Duces autem et praefecti, ut licentiam ‘constanter imperü severitate coercent, sic gravius quodque maleficium plerumque insectantur poena. Aut si quibus animus ad humanitatis sensum durior est, tale tantumque innocentiae tuendae studium in aliis cernunt, ut ipsi in militum flagitiis connivere erubescant, Quae cum ita sint, bellum hodie, quamvis plus uno nomine calamitosum est, non amplius tamen gentibus idem illud exitium affert insuperabile, ac pri- stinis temporibus , quibus moderatus victoriae’usus, miraculi instar, ‘o- mnium in ore et sermone erat, populosque devictos adeo suspensos tenebat , ut 'vel, virgine Celtibera gratuito manumissa, sCIPIONEM, beneficii au- ctorem, Deos immortales aequiparare judicarent. Fallor igitur, A. A! aut satis eyidenter demonstravi, atrocitatem belli le- nitam esse. ' At scrupulum, vereor, ne vestrum non neminiinjiciam, si ile lud singulari et salutari Religionis Christianae efficacitati tribuo. Tune adeo, ingquit, medii istiüs aevi ignarus es, quo quam nefanda ab is, qui se CHRISTI causa' in armis esse ajebant, impune patrata sint, vel com- memorare piget? CaroLum illum magnum innumerabiles Saxones, evel- so eolo, cum "uxoribus et’ liberis confecisse, donec manus viresque ad li- bertatem defendendam non amplius suppeterent, Simili fere modo ab or- roxz in Danos, ab equitibus Teutonicis in Borussos saevitum esse. Milites cruce signatos, quorum agmina incomposita magnam Europae et Asiae partem pervagabantur, omnia vastasse et desolasse, imperii 3y- zantini caput, Constantinopolin, cruore, stupro, Tapina, incendiis mi- senisse, nominique suo tam parum saepe consuluisse, ut, Tlurcarum in- star, hostibus oculos effoderent, vel aures et nasum abscinderent. Prae= terea injuriis, contumeliis, cruciatibus intolerabiles fuisse, qui Yaldenses et Albigenses ferro peterent, aut cum Aussitis bella gererent, aut Mau- ros impetu facto expellerent Zispania, aut vili praeäunte subulco , trajecto mari, Peruvianas in opes hiarent, aut hoc in solo patrio, postquam si- multas ducentorum fere annorum tandem deposita erat, majores nostros B glam 2. w. A. van HENGEL, gladiis et tormentis adorirentur, 4/bani ducis, et vestigiis insistentes , et erude- litati servientes. Quid vero, medii jam aevi spatium transgressus , malo- rum seriem ulterius persequar? Satis superque vobis explicui menihil quid=- quam callide oceultare velle. Ceterum disputandi gratia mihi facta est, si de eo, quod supra mihi probasse videor, vos mecum consentientes habeo: Re- ligionem nempe , quam homines atroces Christianam dicerent, tam fuisse: de=' pravatam, ut eflicacitatem suam, prout oportebat, praestare non posset': humanitati vero deinceps sua jura restituta esse, quo magis Religio illa a sordibus, quas fraus et superstitio ei adjeeissent, purgaretur et illustraretar,. Atqui hoc ipsum , videte A. A! quanli ad causam carısrn tuendam vyaleat! Nam si curısrı virtute factum esse negaveris', ut belli atrocitas‘ leniretur ; unde tandem beneficium illud repetendum videbitur? Ex Philosophia , ais‘, ex Philosophia et Litteris. Audio, et si haec tibi mens est, eas Religioni, ut emendarentur mores, praeivisse, tum ad negotium illud in paucis molestum opem haud spernendam attulisse, sententiam tuam valde probo. Profecto laudibus meis ampliora sunt, quae,. ut.aliis in rebus, sic hacin parte, de genere humano meruerunt Philosophia et Litterae. Sed grati animi non est plura iis adscribere, quam! sibi reapse postulant. Quid ? illaene jam olim ante Romae portas durum ALARıcı pectus ab evertenda urbe cohibuerunt ; aut Leonı Pontijici ad Hunnorum intractabile genus placandum vim et vocem dederunt; an vero lucis: divinioris seintilla, ex tenebris emicans atque in animos penetrans? Illaene postea cultores nominis sui a sanguine homi- aum, qui communes errores rejecerant, avendo et sitiendo deterruerunt, an insano suo furori adeo reliquerunt, ut stragem cruentissimam, quae BAR- TuoLomarı nocte Parisiis edita est, cum oratore eloquentissimo, mu- RETO, magnificis praeconiis eflerre possent? Vel an illae denique se unguam populo vitae praestitere duces, quae in locis, tam abditis et obscuris, quam conspieuis , domos intrarent , ibi habitarent, atque hinc militibus comitaren- tur in castra, ut animis, flagrante bello , cum ratiocinationi vacar non pos- set, sine voce divina, ad atrocitatem leniendam flecterent ? Itaque nihil aliud nobis ‚restat, quam ut hoc beneficium , vel'maximam ejus partem ex Religione Christiana, utpote foecundissimo. derivemus fonte, qui cu- jusyis loci, ordinis, et conditionis. ciyibus pateat. Quolquot hunc ad fontem ac- OR’A'T I © 2a ‚accedunt, et multo plures indoctos quam doctos esse novimus, cum omnis veri, recti et honesti studio, reyerentiam imbibunt honiinis et vero iniquita- tis pudorem. Huc pueri a parentibus adducti, priusquam prima Philoso- phiae et Literarum rudimenta attigerunt, mansuetudinis et clementiae sensi- bus jam imbuuntur. Hinc ipsi, quo magis procedunt aetate, eo largius, aliis propinantibus, hauriunt, haustibusque illis adsuescunt ita, ut, adole- 'scentes facti, ultro et lubenter petant quod ad vitae, cum civiis, tum milita- ris probitatem conducibile est. Vel si juvenilis ingenii levitas, horum hau- stuum fastidio , se surripiens, vitiorum in gurgitem ruit ibique cupiditates suas ad satietatem explet, post multos tamen annos superest in anime, quo illi, nunc desiderium sui renovent, nunc immemori ad gravioris peccati fugam tectas et occultas impulsiones adhibeant. Sed ita comparatus hie divinae doctri- nae fons est ut pluvialis aqua, cujus humore madefactae plantae assidue qui- "dem crescunt, at quomodo incrementa capiant, nemo ullus digito monstra- verit. Ita comparatus est ut salubres Medicorum liquores, quorum'vim 0- ptatam aegroti, etiamsi praesentia eorum aullo corporis sensu deprehendatur , ex continua tamen sanitatis Testitutione intelligunt. Pariter nempe ille efficaci- tate sua, haud secus in bello, quam in pace, ad humanitatem alendam con- ‚ducit. In venas quidem et viscera non penetrat, sed in arcanos animorum re- cessus. Meliorem corpori non praebet succum et sanguinem , sed hominis integri emendat indolem et vitam. Recti honestique consilia, desideria, stu- dia, etiamsi mens ipsa ijud ignoret, mirum in modum corröborat et con- firmat. In pacata non solum civitate, ut ArcurraE Tarentini ratio, a :CHCERONE nobilitata, sed medio in bello irae et vindictae furori medicinam affert. Et si quis miles vere Christianus fervoris sui fraude ad atrocitatem incitatur, hunc in officio nutantem non deserit, sed velocitcr ei ubertate sua succurrit: succurrit, inquam, vel ille ipso cnrısrr, quo jam Romanus homo, ALEXANDER Severts,‘nihil divinius ex ore emanasse censuit, in mentem ejus reducendo: guodtibi vis ut fiat, facias et alteri! Niunc vero nemo vestrum, A.A1 mirabitur,, si Religienis Christianae efhi- «acitatem in belli etiam flamma exsünguenda singularem et salutarem esse ‚dixero. Sed ne causa inchoata relinquatur, aut quid praetermittatur, quod Ba All 12 W. A. van HENGEL, ante dietis tanquam stabilimento sit, videa:nus, quomodo Religio illa hoc in difficili negotio verseiur! Nimirum Philosophos fuisse noyimus, eosdemque yiros. gravissimos , qui pacis aeternae et cogitationem conciperent animo, et rationem .atque viam exponerent: GROTIUM, LEIBNITSIUM, KANTIUM, BERNHARDINUM etiam de sancto Petro, alios. Num, curısrtus ejusque Apostoli aequalibus suis praedixerint fore, utlandem aliquando advenirent tempora, quibus mu- tua omnium populorum concordia non aınplius in votis haberetur, magnae litis et disceptationis est. Sed ita certe se nunc habet rerum facies, ut ae- gre ac dil’cnlter ‚crediderim , beatissima haec tempora prope instare. At vero si rogor, an Religio Christiana ad pacem generi humano quanlocyus afferendam tendat,. praesto mihi est, quod ad laudem ejus respondeam. Nam ut ejus doctrina injustis belli causis et principiis obstat; sic in vilia, quae ad bellum ultra necessitatem trahendum incitant, acerrime invehitur. Caecam dico et insatiabilem aviditatemn gloriae; minuti, ut ille ait, infr- mique et exigui animi voluptaten , quae ex injuriarum ultione capitur; avaritiam, quo sibi plura praeter jus et fas corraserit, eo cupidius in alia ruentem ;. appetitionem porro imperii sul, si minus ab Zsiro ad fretum Gaditanum , at latius tamen idenlidem extendendi; metuentem deni- :que, ne forte milites maturius redeuntes conspirent jugumque odiosum excutiant, tyrannidis conscientiam. Quae cuncta quidem an damnayerit di- sciplina veterum illorum, qui bellum, modo civitati utile esset, cum AGE- sıLAo. probarent, vobis, A, A! judicibus relinguo: curıstı disciplinam , quae nil nisi honestum ferat, nullam eorum partem non damnare, jam pue- ri edocti sumus, Nec pacis tantum pactioni operatur his vitiis occurrendo, sed. etiam bonorum, quae sine pace jacere aut sordere solent, desiderio ‚sectatoribus. suis inculcando. Religio enim Christiana, ut inertiam illam, in ‚qua ‚haud paucae gentes vitam degunt, omnino improbat; ita hominem unumguemque ad. laborem. quotidianum exhortatur. Laborem autem sin- gulos in eo ponere jubet, quo societati prosint universae. Huic igitur jusso ut obediat quisque, prout natura factus et formatus est; alii in severiori= bus habitant disciplinis, alii in artibus liberalibus, alii se dedunt agri= eulturae , mercaturae , operibus fabrilibus , textilibus et quae plura ‚sunt. At- oO, RIYA Tıl O. 15 „Atque.haec nusquam tam bene :ac. diligenter tractantur) -quam! ubi: Religio Christiana- floret vigetque.... At: vero,quot ‚quantisque. difhieultatibus;; pleraque „hujus..vitae munera ‚implicantur bello !- ,Et: quo longius :bellum ducitur ‚ eo „latius; serpunt incommoda ‚,quae res humanae ab..eo ‚patiunturt.,Neminem _autem paulo,intelligentiorem morabitur‘,quod vulgo, dicunt, 'terrarum, orbi, si;omnes, ‚ejus ‚populi, perpetua; in. pace .essent , hominum multitudinem .‚bra- „Vi„onerosam ‚fore..;,Nam. rem eo, nondum.. recidisse-..opinor; ut ‚‚simul ‚ac ‚genus . humanum, se, ipsum extenuare. nolit,;.divinae desit .‚Proyidentiae, ‚unde sedem, siagulis. victumqne, praebeat. Ceterum;mimia illa,y. qua offendi- .mur , sobolis, propagatio ‚in ‚nonnullis tantum..cernitur Europae: partibus: „sed, hie facile ‚allevabitur onus,-si: in,regiones adhuc' incultas ‚mittuntur ‚co- ‚loniae,; quae;. quam ‚multa, secula ibi locum \inventurae sint, quis nostrum ‚praesagire ‚ausit?, Recte igitur; ‚et: sapienter, Religio,Christiana, ut, aucföri» ‚tate.sua hominges adı sedulitatem ‚et -solertiam impellit „«ita. universis populis . mentem. injieit;, quae.sibi 'pacem.avide |exoptet,.., Atque, ‚hans, si pacem universus populus.sibi, ayide exoptat , tentabit,omnia. ad; belli flammam quam _Pprimum. exstinguendam.«....u00.. > i \ 9e ‚sbaati 1,,,.!Verum: haec tamen; seeundumcurısrı doctrinam, „non alio tentabun- tur. consilio,. "quam. ut.pax constituatun| honesta ,- firma; -eivitatis saluti accommodata.. Vel an populum Christianum‚putatis, ne, diutius in. ar- mis sit, .dura et indigna, quaevis toleranter ferre (debere ? An’ belli exstin- „.guendi . causa, oppressorum. jugo ‚collum .‚submittere et; veluti humi repere „.oportet,..donec. pedibus: conculcetur?: An: et sentiendi ‚et loquendi. liberta- tem, artium..et disciplinarum florem,, omnem humanitatis;,progressum , ‚res ipsas: Sacras.et Divinas , quo;dulce scilicet audiatur-pacis nomen, susque de- que. habere?' Ut..plausum tandem. mereatur maledictum, BArLLLz cipita- tem. hominum,, qui, vere, Christiani, sint ‚ stare non. posse! O levita-» tem Philosophorum ‚-.qui. privata.,offieia cum. publicis. temere eonfundunt! Iterum , si. necesse ‚est, 'Religionem, Christianam belli. adversariam.,. pacis vero ‚quasi, matrem. ‚et, nutricem esse dieimus... Sed' si. quis populus, alteri: sine causa,manus-intentare aut perniciem. parare pergit, examinemus, age, quomodo .ad.leges ejus pacificationi consulendum sit! Injurias: humiliter, fe-- rendo an. yiriliter. is resistendo ?,. Minarum ferocium. timore ‚an; contemtio- B>3 ne? 14 W. As v AN ‘H B N G LE L, ne? 'Hostibus cedendo , 'quidquid: pravi moliantır, an’ omncs vires inten- dendo,, ne malitia eorum civitatis- salatem ‘prorsus evertät ? 'Fingamus'nd- bis ipsam hanc Religionem ad quaestiones illas respondentem populo, offi- ciorum suorum' immemorit Quid est illud, ait, O Viri meliore mente 'di- vinitus imbuti! quid est illud, quod patriam, quod prolem, quod omne'bo- num 'commune hostium laseiviae relinquatis? Siccine vos pacem colere opinamini, cum ignavia 'vestra- servitutem vobis‘ contrahatis haud''seeus animo quam corpori nocituram ? An officio caritatis adversariorum , causa, quae 'vobis multo carior esse debet, negligenda satisfacere vobis videmini? Immo quod honestum, justum et aequum est, dum per vires licet, firmiter tueri‘; hostes, qui illud invadunt, strenue repellere; in ar- mis 'manere , quamdiu illud Respublica -suadet, 'hoc demum rebus in afllictis populi vere Christiani est. Vos igitur, quotquot vitam vobis quietam optatis et tranquillam , et omnis pietatis et honestatis plenam,, vos, ingquam, ni'vanis precibus et supplicationibus Deum adire velitis, dextris succurrite ad arcendos, qui civitatem perturbare cupiant! Belli flammam exstinguite retinenda scelesta manu, quae ignem ei identidem subjieit! Summis qui- busvis in periculis estote fortes, nec hominum timentes, qui nihil aliud occidere possunt quam corpus hocce fragile et mortale! Fortes estote, fi- ducia collocata in Deo, Patre vobis benignissimo , qui ne vel capillum ca- pitis vobis frustra auferri patietur, et vero spe posita in vitae beatae prae- miis, omni bono destinätis, qui meo nomine fortiter occubuerit! CurisTtum denigue, ut cerueis suppliciuin ad generis humani salutem susceperit, curI- stuM infuemini, neque vos unguam, ad incomparabile illud exemplum, pro vero, recto et honesto , quae ipsius causa est, devovere veremini! Religionem ipsam induxi, A. A! quae nobis fortitudinis ab ejus sectato- ribus in bello praestandae et incitamenta et .adjumenta exponeret. Quan- tum autem doctrina ejus ad animos correborandos valeat, testem nobis habemus historiam : nisi quibusdam forte nugatoribus credendum sit, qui cam et universae civitati languorem indidisse, et singuloerum hominum ingenia ad mollitiem adeo convertisse eontendunt, ut bello saepe praeferrent servitutem turpissimam. Nugatores dico: quid enim est illud, quo accusationem suam adornent? Bellicosas non amplius in Zuropa cerni gentes, quales Roma- 20- O R!A TI. 15 norum' imperium .attrivisse et fregisse accepimus? 'Atqui hoc ipsum coe- leste mobis' beneficium est, quod his terris summopere gratulamur. Aut vitam militarem ‚Monachorum inertia. in vituperationem 'ineurrisse ? 'At- qui ut,hanc culpam non ipsa divina fert Religio ‚sed coeca superslitio ; ita sanequam. praeclare actum 'esset cum Zuropae populis;, si, defensione 'pa- triae' unis eivibas mandata, nulli vel ‚perpauci forent homines, 'qui «yitain in, armis consumerent, «Nam cum alii populi.aliis multum praevaleant , 'pot- estatis, quam Yulgo, urgent, aequilibritas sustentandis’ armatorum copiis potius labefactatur, quam conservatur. . Quod autem'vetustissimis curısTı objieitur sectatoribus , 'eos; a .belli muncre prorsus abhorruisse, prima fron- te, nobis difficilius est. ‚Sed, quamvis haud:inficior, plurimos’inter' eos futs- se, qui, ad militiam. vocati, nomen ‘proäteri' nollent ; plerique' tamen illud recusarünf,, ne ad jusjurandum sibi detestabjle adigerentur, pauciores, ne bello gerendo: fidem frangerent. Et‘tanta multitudo hoc civis offieio functa est,./ut;suo ; tempore: Romanis, dicere possct TERTULLIANUS: pobiscum militamur: ‘Quam'egregia: autem,‚Christiani illi homines in carceribus; spe- etaculis, rogis ‚et ‘quorumeumque malorum cumulo premebantur , firmi in- trepidique animi documenta dederunt! Quantam constantiam e£ perseye- rantiam postea: et per multas aetates ostenderunt, qui bonis exui, tormentis cruciari, capite plecti malebant, quam committere,’\quod oneraret conscien- tiam! Cujusmodi viros magnanimos, 'si 'regiones exterae ad ubertatem pro- tulerunt, haec patria nostra suum quoque habuit pıstorıum, et meru- LAM, €l VeYO BEILINGIUM, €ei HAKBROEKIUM, et alios, nulli'neguLo Decıovz cedentes...,Sed quid in his moror ? Lucent et aeternum Jucebunt GUSTAYI ADOLPHI, MICHAELIS RUTER!, GEORGII WASHINGTONI, qui ad belli fammam , non alendam,, sed. extinguendam , exercitus classes- ve sine metu et macula duxerunt,, magna et immortalia nomina. Lucebunt posteris, quamdiu honestati pudor est, populorum ‚qui causam justissimam armis tuiti sunt, Bohemorum , Helvetiorum, Germanorum:,'virtutes et laudes,; Et Vos, ab antiqua Batavorum stirpe oriundi, ©. Majores nostrif Vos, qui illius patriae Patre, evınıeumı prömi, auspicio, carissima qıae- que periculis objeetare deque tortuna et capite dimicare ‚ quam'rHıLıprı, jura civilia et sacra. proniscue violantis, tyrannidem cum liberis ‘ei nepo- fi= ı6 W. A.Oväni MHENGEL, tibus ferre maluistis, hac ipsa in urbe, hac ipsa in Aca!femia Lugduno- Batava, quae sanguinis vestri pretio'condita est, magnanimilatis et fortitudinis vestrae : monimentum habetis aere perennius. A vobis exemplum ceperunt, qui, se haud ita pridem Europae populis adjungebant, ut communi hoste, NAPOLEONTE, debellando, libertatem sibi recuperarent. Vestra vestligia nos quoque, novissimis in rerum angustiis, cum hominium foedifragorum agmi- na, ut silvarum feras, in fugam pelleremus, religiose secuti sumus, et, quo cariorem nobis curısrus patriae causam fecerit, eo religiosius ad ho- nestam pacem nobis comparandam sequemur. Atque haec ne gloriosius praedicata videantur, ecce! :mihi praesto sunt, quos appellare possim, ut orationi fidem faciant. Vos inprimis appello, Generosi Juvenes Academici! qui in rebus turbatis ultro et libenter ad ar- ma concurristis. Ergo studiis , parentibus, caritatibus omnibus valediceba- tis, ut ancipitem belli fortunam periclitaremini. Rerum necessariarım ino- piam , frigora aestusque solis, labores atque aerumnas militares potiora ha- bebatis, quam vitam jucundam, securam, Minervae donis et Musarum voluptatibus illustratam. Una vobis acies in oculis erat,, ut si. vobis, quod' BRuTo apud Philippos accidisse ferunt, fatalem instare diem portentum esset, vos ne 8ic quidem moraturos vel tergiversaturos fuisse opiner. Quam laudabiliter vos adversus hostem gesseritis et quam bene ceteram meriti si- is, nunc. praeterire convenit.: Sed quid est illud, quid est, quod vos ita fecerit animatos ?: Ad vos loquor, vos interrogo,, Juvenes praeclari! quot- quot miliiam , non levitate juvenili moti, neque aviditate gloriae impulsi ca- pessivistis,, sed laboranti patriae, tanquam commnni matri,, pietate vestra succurrere voluistis. Quid hanc pietatem vobis indidit metumque adeo re-' movit, ut, ad Martis opera insueli, pars corpore haud ita validi, fidenter in castra progrederemini? Quis prudens vobis genius adstitit, qui, serpente mali contagione, vos ab atrocitate absterreret vestrosque 'mores ad omnem honcstatem regeret?: Quomodo tum, cum vestro in BEEKMANNO jacente videbatis, quantum vobis immineret periculi, quomodo tum ad velitum pugnam in fronte exercitus renovandam promti propensique mänsistis? Cur postea, unanimi consensu, a rege petiistis, ne vestrum aliqui, cum omncs | se pares praeslitissent, laudis insignibus decorarentur? Unde tandem dolo- ris n Or AR HEA WI: 1 ©. 17 ris solatium vobis quaesivistis, cum, hostibus ad incitas prope redactis, dııra vobis imponebatur recedendi necessitas, priusquam, victoria consummata 5 belli flamma exstingueretur? Nimirum haec Religionis Christianae erat efficacitas, ut in animis vestris, nunc patriae liberandae ardorem accende- Tet; nunc mansuetudinis et misericordiae sensus excitaret; nunc servandae concordiae et amicitiae studia aleret; nunc Dei injuriarum vindieis atque innocentiae adjutoris foveret fiduciam; nunc vitae melioris, si bene vobis conscii in proelio concideretis, spem et exspectationem faceret. Macti, O Ju- venes! hac Religionis Christianae, tanquam ducis fidelissimae, tütela este, quotquot, cum praesentissimum deflectendi et labendi periculum erat, praesi- dio ejusin virtute et pietate perstitistis! Nunc vero, per studiorum curriculum eandem ducem sequentes, sicut in bello vituperationes effugere scivistis, ita domi ostendite, quantum inter mores civium Academicorum vere Christia- norum et mores intersit eorum, qui, sive coecae superstitioni emancipati, seu omnia divina aspernati, ut racırı verbis utar, ad imperium ever- tendum. libertaiem praeferunt, si perverterint, liberlatem ipsam aggrediuntur. Ex belli tumultibus, A. A! nos oratio deduxit in hanc placidam Minerpae sedem. Nunc igitur, quaenam hic facta sint, dum cives nostri magna ex parte in armis erant, breviter narrare oportet. Scholis quidem sua deörat discipulorum frequentia, sed habebantur tamen. Examinandi item alque ad doctoris gralum promovendi negotia, si qui in paneis alterutrum petebant, ordinatim et rite peragebantur, Studiis domesticis quominus vacaremus et senes, el viri, et juvenes, et vacaremus cum utilitatis fructu, non omnino impediebat temporis difficultas. Quamquam locis et institutis, ad doctrinas amplificandas conditis, non accedebant nova; vetera tamen Viri Clarissi- mi, quorum curae demandata sunt, ita conservabant,, ut juventuti officia sua egregie praestare possent. Et vero indentidem ea locupletari videba- mus, Bibliothecam libris, Hortum Academicum plantis, Musea appara= tu rerum varlis doctrinis utilium. Ita ad supellectilem museı AntıquaArtr, cui praefectus est Cl. reuvens, et alia apportabantur, et monnmenta haud pauca, in harum regionum finibus nuper reperta et ad: historiam patriae nostrae illustrandam imprimis apposita. Descriptionis Musei Anatomici, 6 cu- < 18 W. Au van. HENGEL, cujus in possessione haec Academia est, Cl. sannırorrıus quarlum, para= bat volumen, quod brevi in lucem exibit et. lectoribns praestantiam denuo commonstrabit eorum, quae hoc in genere a sruGmAnsıo et Bonnıo V.V. C.C. collecta sunt. Nosocomium eadem rei pecuniariae indigentia quidem laborabat, quam decessores mei jam questi suntz; sed quid. civitati de eo sperandum sit, quando plura acceperit subsidia, perspicuum faciunt fructus, quos hac in minus lauta conditione Medicorum V.V. €.C. opera et diligentia proferebat. Verbo dicam: hac in Academia, quidquid alibi novissimis. Por pulorum motibus et bellis pervertebatur, nihil boni jacuit ad hunc usque diem. Quod alii quibusnam ex causis explicent, mihi perinde est; 'equidem illud efficacitati doctrinae Christianae, eujus luce his maxime in regionibus gaudemus, pro insigni parte tribuendum censeo. Quemadmodum autem studiis praecedenti anno non omnia laeta et pro= spera defuerunt, sic, Viri Clarissimi! nostro in ordine sunt, quibus insuper grata obtigerint. SmaLLEengurgIo V.C. cum septuagesimum aetatis annum feliciter attigisset, post egregia, quibus Jurisprudentiam sibi devinxit, merita, honesta otiandi facultas data est, quam si diu et ipsi gratam et Rei Publicae utilem faciet ille, quo adhuc fruitur , corporis animique vigor, nos quidem ha- bebimus, quod nunc ex animo ei exoptamus. Viris Clarissimis van ASSEN ei VAN DER MOEVEN, alteri absenti munus Actuarii apud Neerlandiae Principem, FREDERICUM, alteri praesenti vocationem ad Professoris ordi= narii provinciam apud Groninganos ornandam gratulamur; ita tamen, ut multo magis huic Academiae gratulemur Lugduno-Batayae,, quod utrumque eorum sibi servavit. Cum autem V.V. C.C. van DER HOEVEN ei VAN DER BOON MEScH Senatorum in ordinem lecti sint, valde laetamur, honorem jis pro meritis allatum esse, qui et huic blandam futuri spem, et illi tan- quam omen faciat fore, ut ejus hanc in Academiam nunc publice testata propensio majore aliquando ex remuneratione agnoscatur. Pervenio ad V.V.C.C. BREDANUM, MAHNIUM, nunc morbi causa absentem, scHRAN- Tıun, viginti fere jam annos mihi amicissimum , quarlum THORBECKIUM, quos, cum peregrina terra, urbs GawnoAvensıs, doctrinis et scholis eorum illustrata , ingrate ejecisset, haec patria nostra gremio suo recepit, Regis- que nostri munificentia huic Professorum ordini adjunxit: quod refugium si Vi- . DOVYRA T:n O0. 19 yiris hisce indies exstiterit jucundius , et veri rectique et honesti propagatio- nem magis magisque adjuyerit, omnium bonorum votum. explebitur. Quod ipsum sLumıo dictum sit, Viro Cl. cui ex Oriente in Europam reduci, Herbarii Javanensis colligendi munus cum honorifico Professoris titulo ob- latum est: unde et novum capimus argumentum dicendi , rerum bellicarum negotia, quantamcunque ubique sollicitudinem pepererint, ne vel Regis cu- ram et providentiam a disciplinis avertisse et consumsisse. Quamqguam vero in vita humana est, sieut in mari, ubi recessum brevi accessus sequitur; nos tamen Professores illa rerum vieissitudo praecedenti anno non affecit. Jacturam hac in patria accepimus nonnullorum virorum doctrinae laude conspicuorum. Tristem lugemus vel patris, vel socrus, vel nurus, vel filioli mortem, vel funus fratris, qualem tu amisisti Cl. VAN DER BOON MESCH, in juventulis flore hujus Academiae Lugdu- no-Batavae alumnum, et Aihenaeo Amstelaedamensi clarum sidus, donec oceideret, ut meliore in orbe fulgeret. Sed huic nostro ordini deces- sit nemo. Nemo yirorum perillustrium , qui hujus Academiae curam susti- nent, nobis ablätus est. Sunt, quod acerbe dolemus, qui hoc in loco de= siderentur per valetudinem , sed pauciores tamen , nec grayis morbi causa. Ceterum vivimus omnes, vivunt nobiscum senes annis meritisque graves, V.V. C.C. vAn voorsT et pu rur, quorum ab aetate Deus incommolda quaevis averlat, supplieiter precamur. Quae eum ita sint, haud scio, an mortis quaedam nobis pepercerit misericordia, ne, discipulorum jactura jam fracti et concussi, dolori plane succumberemus. Haud pauciores enim Aca= demiae erepti eives quam octo sunt, qui omnes luetum nobis afferunt ; in- primis vero tres illi, quorum intrepidum abitum in bellam celeriter secutus est lacrymabilis exitus ex vita! SCHULTZIUS VAN HAEGEN, improviso la- pide in castris petitus lenteque deinceps consumtus; HUETIUS, ab hoste vulneratus, tum sanatus suisque redditus, ut mox exitiabili morbo iis aufer- retur; BEECKmANnNUs denique prima in acie confossus et caesus fanquam hostia, quae sanguine suo innocenti mortem placaret et ab omni cive Aca- demico averruncaret. -Sed veterem dolorem renovare hujus diei vetat felicitas, et vetat vero me- moria solati, ab eo maxime tempore nobis allati, ‚quo juvenum illorum ) 68 com» 20 w. Aüvu# BEINE EL, commilitones salvi et incolumes hanc in rbem redirent. Meministis laeta et festiva, quae Zertio et vigesimo Septembris, et Lertio Octobris Vie dimus, et audivimus, et quorum fuimns partieipes. Gaudio gaudii accessit cumulus ex laudabili illa aemulatione, qua haud pauci civium nostrorum eX bello reducum alteros, quos dura quaedam necessitas hoc in studiorum cur- riculo remanere jussisset, ad metam optatam deinceps et sine remissione persequerentur. Et nuperrime, quotquot altera illustris Athenaei Amstelae- damensis, cum hac Academia tanguam affinitate conjuncti, secularia celebra- bamus , novis jucunditatis sensibns exhilarati sumus, ut, nunc ab oratorum gravissimorum, LENNEPII el ROOYENSII, quasi ore pendentes, nunc lu-= dorum et conyiviorum festivitate oculos animumque pascentes, seposita omni’ rerum bellicarum cogitatione, pacatissima in tempora nobis transpo- siti esse videremur. Verumtamen ne laetitia, praeter quam par erat, exsultaremus., identi- dem nobis occurrerunt, quae rerum bellicarum memoriam reyocarent. Quod et hoc temporis puncto A. A! mihi aceidit, cum in eo-sim, ut in cives Aca- demicos, qui ex certamine litterario victores exierunt; honores decretos conferam: Nam pauciores hoc anno fuisse, qui et certamen illud inirent, et inceptum bene peragerent, uti vulsa jam cognitum est, ita communis patriae laboribus sine dubio tribuendum. Sed belli negotiis, quod. modo praedicavimus, non omnium studia exhausta aut interrupta esse, Vos ve- stro quoque docetis exemplo, Praestantissimi juvenes! quorum aliis mino- ra, aliis majora diligentiae praemia constituta sunt, et qui huc ad me ex ordine adscendatis velim, si Vir Clarissimus, qui senatui ab actis est, lectis Facultatis cujusque, ut ab Actuariis conscripta sunt, judiciis, vos nominatim excitaverit. Tu hunc ovantium chorum ducis, Ornatissime ryeke! et jure ducis me- ritoque, quippe cujus in certatione Judices prudentissimi nihil invenerint, quod reprehendi mereretur. Praemium nunc accipe laboris in studiorum eurriculo laudabiliter peracti, cum, sodalibus tuis in bellum profectis, ma- tri conjlge carissimo recenter orbatae solatio remansisses. Hanc autem ut fortunam tibi vultu et oculis gratulaniur omnes; sic tu laetus et alacer ho= noris atque virtutis viam, quamı ingressus es, persequere et vires animi ita eXel- OuRı A T: LO, a1 exercitare enitere, ut et si alii tecum in arenam descenderint, victor abeas , et huic tuae quoque patriae, quo ex ingratis Bruxellis confugisti, doctus ali= quando existas et praeclarus civis! Vultu quidem et ore Ornatissimus BLEEKRODE nobis incognitus est, sed cognitus doctissimorum judicum sententia, qua dignus habeatur,, cui hoc indu- striae testimonium porrigatur. Ei autem, si huic celebritati adesset, dicerem : ‘In, hoc honore auctus et Groningam reyersus, cum amplificanda tua doctrina- rıım seientia, tum sermonis elegantia accuranda, sodalibus tuo ostende exemplo, giıanti -generoso juveni sit, a viris intelligentioribus cum reprehensione aliqua landari! Quod si recte egeris, persuasum tibi habeto, te et Academiam, cujus alumnus es, egregie ornaturum , et communi patriae insigniter profuturum esse! Hoc tua sibi habet scriptio, Ornatissime Forsten! ut, duabus aliorum scriptionibus cum ea de principatu contendentibus, utramque quodam post se religuerit interyallo. Tibi igitur hoc aureum, quod virorum Clarissimorum judicio meritus es, trado proemium, quo quidem nihil tibi jucundins acci- dere possit. 'Tu vero nuncid sedulo agas, ut, quemadmodum virtute pluri- mem. crescunt, qui rerum bellicarum causa insiguibus decorantur, sic tu, hoc victoriae insigni ornatus , Chemiae parles, prout oportel, magis magis- que tuearis! Tu quidem scriptione tua; Ornatissime mAnson! illud laudis fastigtum non attigisti; sed in altero tamen illo perseguendo tam strenuum te gessisti, ut ’ub eo assequendo prope abesses. ’V’estimonium, quod tibi trado, ut pre- tium ejus mirifice augetur laboris Marie tuo exantlati conscientia, ita tibi in- citamento sit appetendae et uberioris doctrinae et laudis amplioris! Hoc cer- tum esse credilo, qui sua diligentia ad secundas pervenerit, aditum sibi ad primas jam facilimum fecisse. Quamvis tuae quoque commentationi, Ornatissime cıLrar! intelligentis- - simi judices inesse repererint, cur laudationi modunm ponerent, lantum ta- men ingenil et artis in ea explieuisti, ut nulli dubitarent hoc proemium aureum tibi constituere. Macte hoc honore bene merito esto, juvenis ! Sed scito quoque et teneto, quali quantaque religione nunc ad mentem rerum bonarum copia assidue excolendam obstringaris ! Quod si, ut speramus et confidimus , usque memineris, fieri non aliter poterit, quin perpeiua incre- Cc5 men» 83 W, A, YAN HWHENGEL, menia capias in cognitione doctrinae , cnjus in amplitudine singulari quo quis majores fecerit progressus, eo modestius infantiam suam et imbecillitatem confitebitur, Et tu sodalem alia in disciplina praecedentem sequeris, Ornatissime VAN DER BOON! non eadem quidem prospera fortuna, sed sequeris tamen, et itfa sanequam, ut inceptum et faclum tibi gratulari possim, Accipe hoc industriae et sedulitatis tuae testimonium , et cum hoc testimonio accipe sti- mulum a principiis hisce in Medicina ad ulteriora progrediendi, quo tibi non solum majorem acquiras doctrinae laudem, sed hanc eliam mentis prae- clarae conscientiam, te miseris mortalibus succurrendo de genere humano optime mereri! Postremus hoc in ordine ad me accedis, Ornalissime vau vLEUTEN! neque aurco praemio condecorandus es; sed argumentum disputandi habe- bas, quamquam juvenili ingenio haud superius, ita tamen comparatum , ut dificilis esset victoria. Ergo satis tibi superque sit, Jureconsultos V. V. C,C. hoc documento diligentiae testimonium praebere tibi, alteri, qui tecum con= tenderet, non item. Mihi autem inprimis gratum est, te publice laudare, meum quondam discipulum, de quo haud exigua sperabantur. 'Tu vero, pro ingenii, quae tibi inest, bonitate, hanc spem nuncita explere conare, uf te sibi, et acquisivisse Jurisprudentiae gaudio sit, et amisisse Theologiae do- lori guam maximo, Jam unum mihi restat, ut Academiae magistratum tibi tradam, Cl. REINWARDTE, Vir doctrinis, virtutibus meritisgue conspicue! tibique an- num exoptem Academicum, omnis boni foecundum, et cujus ante exi- tum diei possit, quod ego dicere non possum, pacem Europae certam, huie patriae nostrae honestam restitatam esse. O utinam hoc in orbis terrarum amplitudine locus aliquis esset, ubi congressum haberent, non regum aut imperatorum legati, quid agere oporteat solliciti et incerli, sed reges et impe- ratores ipsi, et civitatum principes, et vero seditionum illi et belloram, qui in populis dominantur,, concitatores, locus, inqguam, quo nobis veterum Ba- tavorum nepotibus aditus quoque pateret; hunc profecto, Rege praeäunte et comitante universo populo, adiremus omnes, una voce declararemus, ni- hil aliud nos poscere quam pacem; pacem peteremus, aut si opus esset, Hla- ORA TIO. unaz llagitaremus et, quae duriora essent, pectora preeibus nostris quasi tundere- mrs,. donec tandem emollirentur et flecterentur. Aut si qui prorsus flecti nollent, oculos converteremus in coelos atque Omnipoltentem hujus mundi Rectorem fatigaremus, ut , quod nobis negarent mortales, ab illo nobis da- retur. Sed quorsum me hominem Christianum rapit animi fervor? Tu quip- pe votis et supplicationibus nostris non fatigandus es, Deus O. M! Immo benignior nobis per curısrtum Pater es, quam qui nostrum se ipse maxime amat! Tu hunc annum Zuropae turbatae, et afflictae patriae, et Regi curis oppresso, et Academiae ciyibus in bellum profectis, et ipsi Academiae, et mihi Rectori, supra quam dici potest, ope tıa adfuisti. Itaque tibi, gra- tiis de tantorum benificiorum copia ex animo actis, omnia, quae nobis curae sunt, pie et fidenter commendamus. Ceterum nos molesta quae- vis, et vel belli, si evitari nequeat, mala et incommoda patienter fe- remus, hac spe et solatio erecti, quo efficaciorem Tua Proyidentia Religio- nem Christianam reddiderit, eo meliora deinceps et pacatiora tempora liberis nostris et nepotibus adventura esse. DIXLT INCREMENTA MUSEI ANTIQUARIT, W. A. van HENGEL, v. c. recrore, anno 1851 — 1852. Qauım tempora prohibuerint, quo minus ulla majoris momenti accessio museo ob- veniret, aliquot tamen minoris molis monumenta, sed non spernendae utilitatis, quae eidem illata sunt, memoranda videntur. I.) E classe Indica signunculum dei sive sancti e secta Dsjainorum, quae Buddistarum pars est, non valde quidem antiquum, praestans tamen propter multa emblemata et inscriptionem sanscriticam; emtum, ut traditur, in urbe hodie dietä Bassord, haud procul a sinu Persico, II.) Ad classem Romanam et ad supellectilem accesserunt missa a praefectis rei hydrotechnicae et praefectis castrorum metationis, multa monumenta, in re- gni nostri finibus, aliquot annis abhine inventa, adeoque ad patriae nostrae historiam aetatis Romanae illustrandam inprimis eonducentia. Inter haec emi- nent yas argenteum, pedale, prope Trajectum ad Mosam, dum eflodiebatur canalis Guilielmeus Meridionalis, inventum, et dearum Mirervae et Abun- dantiae signa duo lapidea, alterum semipedalis , alterum sesquipedalis altitu- dinis, reperta ad occidentem urbis Neomagis; quae debemus viri excellentis- simi et viri nobilissimi KRAYENHOFFIORUM, patris et filii, providae cu- rae, et VAN VELPII, mercatoris Neomagensis, viri ornalissimi, inexspecla- tae liberalitati. C. JG REUVENS PETRI LEONARDI RUKE, BEMMENSIS, MATHESEOS AC PHILOSOPHIAE NATURALIS IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI, RESPONSIO AD QUAESTIONEM MATHEMATICAM, A NOBILISSIMO ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, A. moccexxxı PROPOSITAM: Qua requiritur: ‚, Commentatio de Projectione Stereographica ejus- „ que usu in Geographia et Phasibus defectus solaris delineandis.”. QUAE PRAEMIUM REPORTAVITD. vıı MENSIS FEBRUARII A, mpccoxxxın ern 24, 1A RDTTAR ne | ed 1% Ars oemaam er u u H a ao ” Penn NS | TON IREROE ra H ha eh we \ eikab Lit: are ve if j RAR Pi PINI, „ar EM Yan Wi Fu h ‚ rain N und rk ES)P 0-N-$S-1- © QUAESTIONEM MATHEMATICAM. DE PROJECTIONUM STEREOGRAPHICARUM PROPRIETATIBUS GEOMETRICIS. 2.1. Si suppönamus in quödam spherae superficiei puncto oculum positum esse, atque per centrum planum perpendiculare radio per oculum transeunti; nec non intelligamus ex Oculo, rectas (raisons visuels) ad varia puncta spatii ductas esse; tune inter- sectiones harum rectarum cum plano interposito, erunt projectiones stereographi- -cae omnium illorum punctorum. Antequam projectionum stereographicarum proprietatis aggredimur , non inutile erit sequens demonstrare Theorema. 22 Si e variis cujusdam plani punctis conos sphaeram quemdam tangentee ir- telligamus, quisque conus sphaeram secundum plannm tanget , atque omnia illa plana per idem punctum transibunt. Sit 3 a +byez=d ‚aequalio plani, et a’, y', 25 x", y”,2”; 2”, y”, 2”, coordinatae tılum puncto- A2 ZUM 4 PETRI - LEONARDI RUKE, rum ad illud planum pertinentium; atque 2+ryprzmR aequalio sphaerae. Coni quorum apicium eoordinatae sunt x’, y’, ty spheram secundum circulos tangent, qui siti sunt in planis quorum aequamenta sunt (1) ey rel i8 kay ++ == Bean. (6) ya —Rt ....(y) quaeramus coordinatas puncti in quo illa tria plana se secant; aequatione (=) in- venitur BR ee AuEn en SE ER (3) Habebimus si loco x hune valorem in aequationem- (@) transponamus 2 2 ‚ in, Anz) BER F x’ R? — yy' — 22/8" + yaıy" wo else le — 2") + 3(2%” — 2”x') — ge et ehe. le UA I BEE atque in aequationem (Y)! 2 a En npe BZ (- 2 52 "x ‚m )+w+e=® "Rz yyx u zu” =r yy'x’ + zz'x’ = R?x’ Toco y in hanc aequationem ejus valor ponendus est , atque ergo Ra Rey’a’’(#’— x )hay (82x RB R2y”’x'(x’ — ray" (8 —e%) nn Se neige WR 7? | SEX 10 — y'x a, + FE R?x’ Rey” x "—y'x ")—R?’y I (z —x") vu zy’x "(x "__z" ee: 22’ (y"x Ü) — y’x") = Ray'’a’ (x — a) + 3y'x x (z2’% "_—_ zZ’) +2 za’”'x 2 x (ya — war Mir) — = R?x’ (Y'x "—yx') R? (xy — a'y It gen SIEH ne y'x'2+ xx’) ı— Mg ’ [PR 77 = z’’'x ’ 2 HI ’ Hz x ’ &D EEE FH FE DR) Nondum autem analytice expressimus En puncta ad planum pertinere, cujus aequatio est a+ly+s=d atque nos hang ob causam habere ax (z) Vid M,F, Le Roy, Analyse appliquee & la geometrie des trois. dimensions $. aar, ne) RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM ax by Le —=d Vi- ax’ + by" had ES b: Te cv’ — d x d — by‘ — cz quo fit a — Y. a ee d— by" — cz” a gen ar d Be by’ RE cz" Q Sup) loco x’, x”, x” illarum valöres in aequationem transferentes öbtinemus << X, q f } ’ d—by —ca , , . d—by’" — cz" d— by" — cz" d— by" — cz” d= by" — cz” nel = (y ey 2) es y' Y y" y +y ) 5 + y u [4 [7 „ d—-by'"—cz"" Be d-Iy"—cz'” yırz! d—by eat } (Ve zu ar — 62’) + Pa —by ei: a" [7 [7 G multiplicationibus et reductionibus eflectis obtinemus as R:c ey nn Li en rd u 2 y" + EL _ 2m) 2; R% d(y'z — z’y + y”s —_ y"2" +2”y" —:”'y) hoc valore in aequationem (e) posita obtinemus 5 r d Er dy’ 2. 62’ ns d nn by" — cz" R? z’ (d pen by” a cz’) 2”(d a by! = cg’)N S | ren en a ad Rt d by’ f d — by” W7z yr =e.0Y Z=i6z _y eu Yi, —e 1% a Q 7 D ER 2 b [ZI er ION) Heer) + ce) + ey —Ey")] ae IT — = a" —Y)— ey" —.'y) et nunc tandem habemus, loco z et y illorum yaloribus in aequatiouem (d ) transpositis ma _ R%öy' _ Röoz’ d d Ra d a d— by — cz’ | @ 6 PETRI LEONARDI RUKE, Videmus valores coordinatarum puncti intersectionis tantummodo pendere a con- stantibus @, 5, c et d, unde sequitur coordinatas semper easdem mansuras.esse quae- cunque sint puncta plani quae ut apices conorum sumantur, Forsitan non inutile est animadvertere hoc punetum intersectionis, esse apicem coni recti qui sphaeram tangit secundum eirculum e sphaerae sectione provenientem quod sequenti modo demonstrari potest, Supra vidimus aequationem plani cireuli, secundum quod conus, cujus apicis coordinatae sunt %’, y’, 2’, sphaeram tangit, esse yy + an +2’ —=R? ‚sed aequatio ax bytes =d eadem esse dehet ac superior ; illae vero aequationes in sequentes mulari possunts, i ax z2' Betreten “X by CEy\s re unde sequitur, a iu Ze DIE 74 RTa Bm »d, „Rab ‚_ Ra = | Bie rrz TE “rd Hoc punctum vecabimus puncium polare circuli. $. 5. Circulorum 'stereographicae projectliones sunt eirculi, quorum cenlra sunt 'ste= reographicae projectiones punctorum polarium ästorum cireulorums Sit ++ z2=le aequatiosphaerae, nec non ary+za=mdasr.. (CB) equatio plani quod sphaeram secundum circulum secat. Supponamus oculum positum esse in loco, cujus coordinatae sunt = 0, y=oet z=— R, unde sequitur planum projectionis esse planım xy. Si nunc ex oculo ad omnia istius circuli punc- ta vectas ducamus, obtinebimus eonum cujus apex oculus et cujus basis ipse circu- lus est. Monge probavit projectiones ‚generatricis cOni., cujus ajicis coordinatae = a, we {53 y —.b.et 2 c sunt., esse [81 ir} E sl RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 7 wood —Db = a 22? zu c Z=cC =f(e) quae squationes, um = 0,5b=oetc =—R in sequentes mutantur zZ ET a Se) = =fle) Se (N Haec quatuor aequationes eodem tempore existant necesse est, igitur aequatione (A) habetur km —————e .,... 0. 0(e) quo aequationes (y) et (%) fiunt xc Ler; Ye R- nr © Seren eur See se=ald-ar-by+eR) y=fa@ld-ar-by+eR) a(d—by -+-cR) _SdlE— ar + cR) cR) er ee IR Fee az «[ldle+öfla))—-bfla) (d-ax+ch)+cRh(c+bf (e) )] all (ce +ax) (e+bf(e)) #(e+a2) (6 +bf(@)) =ald(e +) bl) (d—asteR) + eRlc+3fta))] 2 _e(d+Re) Te+bf(le) Has = hune valorum x in aequationem (y) ponamus, habebimus _ Fe) [dle +bfla)+as) -antd+Re)HoRlo+bfle)+ a] _ Sie) (d+eR) ız= ce+bfle)(e Hbf) rar) —e+bdfl(e) +am .. bf(2)+ax) — au(d+Re)— bfl)(d+cR) d— R (au +b/la)) 1% c(e +bf(a) + ae) — e+bfla)+ am Siloco.x, y et z illorum välores in aequationem (&) substituimus;, habebimus; 0 (d+Re)? + (f(e))(d-+oR)? +(d—R) (aa Hbf)” —=R:(c+bf(e) Han). In hanc aequationem loco & et f(«.) ponentes. valores quae nobis aequationes.(y) at: (3) praebent, inveniemus: ea 2 Erna +Re’%+ 2 Sr quae est u coni. Si in hac aequatione z= 0 supponamus, habebimus aequationem ouxyae, secun- dum, quam conica superficies plane, projectionis secatur. ara nett) E53 [e>} PETREULEONARDTRUKE, x\d+ Rey +y?(d+Re' +Re(d— ax — by) = R’leR by + ax)? x(d+Re) +y(d+Rep +R: er + a?x? + by? — 2adx — 2bdy + 2abxy) — R?(e?R2 + b?y2 Haar +a +2R (by + ax) + 2abyx) . d+Re d-+Re R2 (c2R2 — de) 2 Et Te Er wi € Sm aRb GER? I Cord) (2) (7 en _ Re(eaR2—d?-HR?(a?-+b:) _ Rz{R?(a2+b°-++c?)—d:) Tune N Ex nz (d-+ Re) 2 (d + Re) 2 IRB quae est aeqnatio circnli cujus vadius = DC Plas Beh en) et cujus centr d-+-Rec Eur Rea R:b } soordinatae sunt x = daRe ey IHRe quae coördinatae eaedem sunt ac coor- dinatae stereographicae projectionis puncti polaris. Novimus enim (1) puneti pola=; Rea Rd R2c vis coordinatas esse el RR aequationeg projectionum rectae per oculum et polum ductae sunt R’a Rea ei = ne a ( “ d ) R?b ıW u = ee Konaba mai ( le z Ut habeamus .coördinatas puncti quo illa recta a projectionis secat , in'his duobus aequationibus z = 0 supponenda est, quod nobis praebet Rad Bee d(Rd-+R:c) d+R? N REBE CR IT ItRar+Ree) drRe x= 2. 4 Rectae stereographica projectio etiam est recta: Non puto hoc theorema demonstratione egere, nam pötius est axioma, en g. 5. Stereographica projectio rectae quae spherae circulum tangit etiam stereo=, graphicae projectionis circuli tangens erit. Sint in fig. 1. AB circulus et GD ejus tangens, atque eorum stereographicae pro= jec- (rt) Vid, 8. % RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 9 jecliones circulus ab et recta cd’; si nunc ab et ed duo puncta communia haberent, CD non amplius tangens circuli AB maneret; nam tunc etiam circulum CD iu duo» bus punctis secaret quod fieri nequit; atque igitur recta cd circulum tantummodo in uno puncto secat atque igitur jpsi est tangens. 8 6. Stereographicae projectiones duorum spherae circulorum se sub eodem angulo secant ac in spherae superjficie. In omni superficie curya angulus quem duae curvae planae inter se faciunt men- suratur angulo duarum tangentium , quae per punetum intersectionis iis curvis ductae sunt. Si ponamus (7) et (B) duas tangentes esse per punctum intersectionis duobus eir- eulis ductas, atque per ipsas et centrum spherae plana ducamus; tunc ista plana spheram secundum duos circulos secabunt, quibus rectae (A) et (B) tangentes erunt in puncto communi; atque hoc in casu angulus quem duae tangentes inter se faciunt aequalis est angulo quem duo plana eirculorum intea se faciunt. Sit, ut supra, oculi coordinatae = 0,y=o.etz=—R, planum xy planum projeetionis, atque transeat praeterea planum xz per punctum intersectionis ; aequa- menta planorum quae per centra et duas tangentes transeunt erunt formae zs=ay+bz . 2x... le) s=ay+lbz .... 0.0. CR) Duo" plana Sphaeram secundum duos magnos eirculos secabunt, quorum stereo« graphicae projectiones sunt (1). R R +2 +4 yeR .e.e.dXp) 2R b Si in sphaerae superficie duo circuli se secant in puncto ad planam xz perti- nentiz tunc stereographica projectio hujus puncti intersectionis eliam in hoc plano erit posita; unde sequitur duos circulos (Y) et (2) se secare in puncto cujus coordinatae sunt, Rn 4% 70) R AIEYNUT R Rz yz1dı=—-7+ v(@+®) vel pisy=moettr=— 5 "ya +2) Per (1) Vid.g 35 B 10 PETRI LEONARDI RUKE, Per hoc punctum duobus eireulis tangentes ducamus; illarum aequamenta eruns ay FuR(bel 13) a’y Ach R(& + ir tt Yan wer) INATWwer) vel potius £ \ + 2 R(b? + ı) > „Gz er 23 „. R@° +1) MET a'b Si A vocamus angulum quem illae rectae inter se faciunt, habeamus necesse es« wu? Vkhisku?) zn Wltnse Bi) a a’ _a@—a)vt+b) En ı + aa + b2 Dan. sAı Vidimus supra angulum quem duae tangentes inter se faciunt aequalem esse an- gulo sub quo plana (=) et (8) se secanı; si autem hunc angulum T appellamus y habebimus Cos möpii um dh aelnihnnon ih "U Tyvla+a+ 5) (1 + a: + 62)) Sed RER! 1 — Tang?y + ı unde sequitur Con (1 + aa’ + be? I @ -ao®ı FE) +(i+aa + Bi multiplicationibus et divisionibus eflectis invenitur ’+b ma een ne en IS yaFR+a)U ++ 5) unde sequitur Ang, A=An.T. $. 7. Sint Says ylrbrer alien: (2) puneti eujusdam coordinatae, atque quaeramus puncti stereographicae projectionis evordinatas, Rectae per oculum et punctum (=) transeuntes aequamenta erunt xle RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 12 x(e+R)=az+af....X(Pp) yl(e + R) = bz + DR . eo 0» (r) U: stereographicam habeamus projectionem 2 = 0 ponemus, unde sequitur pi aR = SB EB et 00% (3) Ay BR F y = c+R oo. 029 0 (e) quae aequamenta puncti projectionis coordinatas praebet. Se. Si punctum in sphaerae superficie positum est, habemus ! j +22 + 02 —=R: e=yM—b— co) tunde sequitur hoc in cası wer RvR— 2? — ce) Eu c+R dum aequatio (e) eadem manet & 9. Six=a,y=betz=—R, aequamenta (3) et (e) in sequentia mutantur aR __ BR er © et y= eg =o quod indicat omnes rectas quae per oculum et punctum cujus una coordinata- z=— R transit, quoscungve praeterea habeant valores x et y, planum projectio- nis numquam secaturas esse vel potius ipsi parallelas esse quod etiam a priori potuisset demonstrari, $. 10. Siver x=0,y=o et z=—R, habetur = 2 et y=2 o nam tunc recta non est determinata. $ IE 12 PETRIT LEONARDI RIKE, &. 1. Rectas concurrentes (ı) vocamus illas rectas quae vel in planö vel in spatio se in eodem puncto secant; unde- sequitur, parallelas etiam concurreutes esse, quoniam punetum intersectionis existit sed tantummodo infinite remotum est. OD sm. ‚Rectarum coueurrentium stereographicae projecliones eliam suni reclae con= ‚currenlese Ponamus (4) punctum intersectionis esse, ejus stereographica projectioaliud pun= ctum (a) erit quod necessario ad singulas' rectarum projectiones pertinebit, igitur istae projeetiones se in eodem puncto secabunt; atque igitur concurrentes eruntz manifestum est projectiones reclarum concurrentium parallelas esse, cum pro coor- dinata puncti iutersectionis habeamus z—= — R, vel aliüs verbis perlinet ad planum quod per oculum transiens plano projectionis parallelum est, Tunc enim (2) pro- jeetio puncti injersectiones infinite remota erit. Ss. 13. Fascem rectarum vocamus plurium rgctarum concurrentium congregationem &£ verticem fascis punctuur intersectionis. $. 14. Cum plurium fascium vertices ad eamdem rectam (4) pertinent, horum verticum stereographiae projectliones etiam in recta (@) positae erunt. Sed si recta (4) pertinet ad planum quod per oculum transiens plano projectionis parallelum est, omnium verticum stereographica projectio infinite remota erit (5), et stereographi- cae projectiones rectarum quae fascem componunt parallelae erunt, Plurium parallelarım fasces cönsiderari possunt tamquam stereographicae pro- je- (1) Vid, P,G. Dandelin, Memoire sur Temploi des Projections stercographiques en Geometrie , p- ı5. (2) Vi. 9 (3) Vid. gs RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 15 jeetiones plurium fascium quorum vertices ad eamdem rectam pertinent, Supponamus enim y=zaxw-+b yz=cz+c yz=zin+d y=ax+lb %..(ı) „Seren y= is. do. (5). y= ax + " y=zes +c” yz=zixs + d” esse aequamenta trium fascium parallelarum quae ad planum projectionis perüi- nent; et sit zs=hy+gs+he..:. (4) aequatio plani continentis fasces quorum (1), (2) et (3) stereographicas projec- tiones indicant; aequationes planorum quae per -oculum et singulas transiunt rectas erunt Ra R Re R 1 DERpRE MIR 3=—-Tr+7zymR..B) = - Zar Y TR.) 3m T7r+gy Reel). Ra R R R R Ri 3=—- Grtgy—R..(6) = — Zt zy—Rß). = Z7itzy—Relı2) Ra R Re R RR =— Zur +74 —Re.(7). = rt zymR-.(10). = Z7At+zy TR). ila singula plana secabunt planum (4) secundum ractas quarum aequationes sunt: be(y+gxe+h)=Ry—Rax—Rb..... le) K-_ (14) sbf—R)=— (Re + Rfa) —R(h + Df). (B) \ ; bKfy+get+h)=Ry—Raxs— Rob... 0. le) z(£’f —R) = — x(Rg + Rfa) — R(h+bf). (P) b’(/y+gx+h)=Ry—Rax— RR” .„... le) 5:06), U f—-R)=— xlRg + Rfe) — R(h+b"f). (£) . . . (15) ey+gr+Ah)=Ry— Re — Re oe) s(f—-R)=— xlRg + Rfe)—Rch+ef). (B) e(y+gx+h)=Ry—Re— Re’. ..:.. (z) 3 tea 8). er En ss real + cf)--lB) "(Sys Hh)=Ry—Rex—RBe’ .„... le) hy gzeg; s@f-R)= —zlhy + RfE)—R(u+ ef). (8) dy+gs+h)=Ry—Rir-rRa..... (z) 4. Aldo): s(f -—R)=— x(Ry + Ri) -Ria+df).(p) | ° P B3 d’ ı4 -PETIRI:LEONARDI:RUKE, d’(fy + EX -- h) Pe} Ry — Rix Rd’ Arten Bent (z) ui (21). zdf —R)=— a Ry+ RM) —R(h+df). (P) d(y+rgs +h)=Ry — Rus — Rat se 0.» (8) zs(dY—-R)=—x(y+Rfi)=Ro+df). (ß) . 0. (22). Quaeramus nunc an reyera rectae (1%), (15) et (16), rectae (17), (18) et (19), rectae (20), (21) et (22) sint concurrentes, Primo inveniamus coordinatas puncli quo rectae (14) et (15) se secant. Aequa- tione (x) (14) habemus j _ Rax +Rb + ber + bh nie Kieeag Sg je run si hunc valorem in aequationem (2) (15) transponimus, habemus a ee Rax +Rb +bgx + bh —Rar— Ry vb [f —— gen ° +ge+h] =R R—/f reductione facta _ ARG—W)A+Rlbeb) _ RARhvad PR DT BE)" far. SE Rö+bg — — — +bl Aa: ee FE TCjatg) _ nafR+h) Ser Ri bf Sats R+ R Rfa) —R(h+b 8 Ei g+Rfa) (R+2f) R(R+A—R(H+EF) ReR—ıN_ : : Vor er le, Pro coordinatis puncti intersectionis vectoe (15) cum recta (15) etiam inveniemus. R+h a(R+r) a — ee ——— z =—R. "Icfrs.,.? Sarg Ex quo inferre possumus has tres rectag concurrentes esse et coordinates puncti communis esse 2 R+h =. CR A) - AH» Pr RIyEREIG Eodem.modo possimus demonstrare rectas 16) (17) et (138) puuctum habere commune cujus coordinatae sunt ' . z=—R:;::,; (55) RR h „= = I = z=z—R.:» (2%) Recz —€—-ee en — RESPONSIO an QUAESTIONEM MATHEMATICAM, 15 Rectae (19), (20) et (21) in punctum eoneurrunt eujus’coordinatae sunt „o_Rri _. e(k+%) RL), Br 77; Amer ee Aequationes rectae per puncta (25) et (2%) transeuntis erunt R+h__ b R+ 2) IR T Zi “farg z=z—R i Si in has aequationes transponamus valores coördinatarum puneti intersectionis ter- tii fascis aequationibus satisfacitur , ex quo concludere, possumus hoc punctum eliam ad rectam pertinere, Hoc'etiam locum haberet si quartum, quintum etc. , fascem con- siderayissimus. 8.16. Nonnung"am in quaestionum geömetricarum resolülione magni est momenti pla- num projectionis ita posse disponere ut duarum reciarum stereographicae por= jectiones sibi perpendiculae fiant. Hoc sequenti modo fieri potest. Sint (M)et(N)duae rectae atque ponamus aliam rectam (P°) quae' cum prioribus trian- gulum eflicit; ex uno intersectionis puneto (r) , planum intelligamus lateri opposito (M) ex. gr. perpendiculum si nunc, oculo in hoc planum posito, per (M)), planum rectae per oculum et punctum (7) transeunti parallelum supponamus ; hoc planum necessarıo planum projectiones erit,. Nam projectionis reclarum (P) et (N) quae se in (z) secant parallelae fiunt plano quod rectae (M) perpendiculum est, igitur huic rectae (M) per- pendiculae erant. $. 17. Si'per cujusdam pleni pünctum polare varia plana intelligamus, punela po® laria omnium horum planorum in priori plano sita erunt. Sit nempe \t+bytezmdı.... (8) prioris plani aequatio, atque et+ypt2=R 2... (®) sphaerae aequatio, Plani (z) punetum polare pro coordinatis habebit (1): (1) Vid.$ 14 PETRI LEONARDIRUKE, R:?z R?b R?e a em NER ser +... Acquatio cujusdam plani per hoc punctum transeuntis erit R:(ao +fb + go a a arEl arten De), Hujus plani puncti polaris coordinatae erunt d Di fd Bi gd Fort rgn TTarltg Tatfprg Si hoc punctum ad planum (=) pertinet ejus coordinatae aequationi (=) satis- faciant necesse est; quod revera fit nam siin ipsam loco x, y, z illorum valores transponamus habetur ad bfd arf+gitarfrE da +bf+ 8) _ a+j +g dd. Quod, indicat quosque habeant valores /f et g vel potius "quaeque sint plana quae per punctum y transeunt, eorum puncta polaria ad planum (=) pertinere unde fa- eile sequentia inferre possumus. igd ner IE MET wel 5.18. Duorum planorum(_A) et (B) intersectio est recta quae puncia polaria con- linet omnium planorum quae transeunt per reclam qua puncta polaria (a) et (6b) priorum planorum jungitur. Nam quoniam ista plana per punctum (a) transeunteorum puncta polaria in plano (4) sita sint necesse est sed etiam per punc- tum (5) transeunt igitur eorum puncta polaria ad planum B pertineut igitur puncta polaria ‚sita erunt in planorum (2) et (B) communi intersectione. Recta quae per puncta polaria planorum (4) et (.B) transit vocatur recta polaris rectae communis intersectionis. Non opus est demonstrare hujus theorematis inyersum positionis id est, has rectas sibi polares ‚esse. Ss. 19. Trium planorum intersectio est punctum polare plani quod per puncta pola- ria priorum planorum transit, Nam punctum polare plani quod per puncta pola- sis RESPONSIO AD/QUAESTIONEM 'MATIEMATICAM. 17 zia trium Plansrun transit simul in ipsisstribus planis sit necesse est. igitur in eo rum communi intersectione erit, $. 20, i Si ex omnibus cujusdam. rectae punctis duas rectas circulo tangentes ducamus et:puncta. quübus reciae circulum. tangunt recia jungamus ; omnes istae rectae sese in eodem ‚puncto; secabunt. : Sit enim Fig. 2:EF recta et ABCD_ circulus de quibus agitur. Ex centro duas rectas ducamus quibus tamquam axibus coordinatarum uti possumus, Una OY rectae EF jur apendienla est altera OX isti parallela est. Sit i yzadı. sen. :le) aequatio rectae EF et ' rasche Zu ı sy mR2..50(ß) aequatio eirculi ‘Ex puncto I'rectae' EF “cujus coordinatae sunt vd, BEE NT, 2,9%) ducamus tangentes eirculo atque reclam per puncta Be eirculus tangitur, Hujus aequatio erit yd R> sb = RB: coordinatae puncti quo haec recta axem Ay secat erunt R2 = Q et = — nz Videmus illos valores tantummodo ab R et d pendere unde inferre possumus toordinatas puncti,I non, mutari. quaeque sint puncta rectae EF e quibus eirculo täugentes.ducantur, „‚Hoc Ppunctum quo,omnes istae chordae se secant punctum polare zectae vocatur., ‚Cum d—=R, hoc.est, cum recıa circulum tangit habemus y=R quod indicat punctum pofare tangentis esse punctum quo circulus tangitur, Si per cujusdam plani punctum polare planum (4) ducamus ita ut sphaeram secun- dum.cirenlum et planum secundum reetam secat, hoc punctum ipsius rectae, si eam cum eirculo separatim consideramus, punctum polare erit. Si per rectam quamdam planum ducitur. quod' ejus rectam polarem in puncto et sphaeram seeundum eirculum secat, hoc punctum erit-punctum polare rectae cum eirculö separatim/consideratae, G ; $. 21% 18 PETRILEONARDI RIKE, g. 21. Manifestum est szereographicam projeclionem puncti polaris cujusdam revtae B punclum polare esse stereographicae projectionis rectae. Nam si ex omnibus cujusdam rectae (D) punctis tangentes ad circulum (4) ducamus, rectae per puncta contactus ductae puncto quodam conturrentes' erunt, illarum rectarum stereographieae projectiones eliam transibüunt per puncta Contactus'stereo= graphicarum projectionum tangentium et ceirculi, igitur etiam’ erunt'eoncurrentes in puncto quodam quod prioris puncti polares projectio sit necesse est, $. 22. Quamvis mihi non proposuerim ‚stereographicarum projectionum exponere pro“ prietates trigonometricas, quae materies a Clarissimis Kaestner;)Klugel et alii, scriptoribus jam exhausta est, et praeterea earum uulitas mihi non appareat, tamen sequentia nolo praeterire. Projectiones omnium magnorum'‘ ctrculorum qui per oculum transeunt aunt reciae. Nam tunc pro aequatione plani habemus ax +by=o et aequatio projectionis stereographicae circuli erit (1). x:(d+Re)+y2(d+Rc)—2R:(ax +by) =R®?(cR—d) sdd=oetc= o igitur illa aequatio mutatur in scquentem b —-—axs—by=o 4 quae rectae aequatio est, Sint Fig. 5. OZPN et PAGO duo magni circuli qui per oculum O transeunt, KBAI alius magnus eirculus attamen per punctum O non transiens, atque planum ZBGN planum projectionis. Si ex oculo ad puncta I et K rectas ducamus nec non Pl ar« cum p vocamus, manifestum est Ang. POI = !p atque Ang. KOM = (180° — p) = 90° —!p. Si deinde supponamus radium hujus sphaerae aequalem esse unitati, habebimus MR = Tang. }p ML = Tang. (90°. — }p) etiam animadyertere possumus puncta R et L pertinere ad pröjectionem. eirculi KBAL. USUS (Yviagz RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 19 USUS.STEREOGRAPHICARUM PROJECTIONUM IN “ MULTIS THEOREMATIBUS GEOMETRICIS DEMONSTRANDIS, $. 23. Si ex puncto quodam P Fig. & tres rectas PA, PB ei PC in eodem plano ducamus et.veriices A, Bet.C et«, ß, y duorum Triangulorum in illas rertas ponamus, tum latera opposita si ipsa prolongamus se in trıbus punctis D,E et F secabunt quae in eadem recta posila erunt. Sint puncta A, P et Bin cujusdam sphaerae superficie posita, per puncta E et D planum’ducamus quod' sphaeram in ‘puncto quodam Q tangit, Ponamus oculum in hoc punctum ; planum projectionis radio per puncetum:Q) eunti perpendiculum huic plano parallelum erit, wund Fig. 4 in Fig. 5 mutabitur in qua C’B’ parallela erit pectae y’ß” et A’B’ parallela- reotae @’ß’; si nnnc probare' possum A’C’ parallelam esse rectae «’y’ theorema demostratum erit. Habemus P’B’ ; PR = P'C! : P’y’ P'A’; Pa’ = P’B : P'g’ unde PC’. Pre PA: Pia’ unde sequitur triangula A’P’C’ et «'P’y" similia esse; nune angulus A’P’C’ duobus friangulis communis est atque igitur A’C’ parallela est rectae #'y. 4. Si ex cujusdam trianguli ABC Fig, 6. verticibus rectas AA’, BB’ et CO’ duca= mus quae se in puncto P secant, istae rectae latera opposita secabunt in tribus Punctis A’, B’, C’ quae alius trianguli A’B’C’ vertices erunt, cujus latera ipsa his rectis in punctis A”, B”, C” recantur e. s P-5 nune dico. 1%. Recias AB..et A’B’,BC; et B’C/, AG er A’C’ se secare in tribus punctis @, bet c quae ad eumdem rectam pertinent.) G2 3% 20 I PvEIT RAU LYEIO DIA BIDNU CR Ak KOES Y 0°, Omnes rectus AB, A/B’, A”B” ete. AC, A’C’, A''C” esc. BC, B’C’, B”’C” etc. formare tres fasces reclarum. Planum projectionis ita disponere’possumus (1) üt in hujus figurae stereographica projectione AB et BC perpendicula fiant rectae AG Fig. 7; siex puncto C quo se reetae C’A’ er CA prolongatae secant, rectas ad punetn a et b ducamus et demon- strari possimius triaugulum B’Aa aequalem esse Itriangaud B’AC’ et triangulum/B’CA’ aequalem esse triangulo B’Cb, manifestum est, ‚puncta 0, wel b, ad. eamdem rectam pertinere. Habemus enim lu! ATEYOMAG AC:AC= PB: BC et AG:AG= AB’ :u54b> Si prior aequatio posteriori dividamus habemus AC" :,A'C = AB’ B’C quod indicat duos triangulos AB’C’ et A’B’C similes esse , unde sequitur f Ang. AB’ = Ang, ABC, sed . Ang. AB’C’ = Ang. CB’b igitur. duo trianguli C’AB’ et B’Aa aequales sunt, Be dan diei potest de trian- gulis GB’A’ et,B’CD’ ; quo prima,pars.theorematis ‚demonstrata -est, » Nunc yero Fig, 6. ut,in $..23. ita projicere possumus|ut, Fig.,3.:Q’A’. et Che AB.et A'B’, BG et B’C’ parallelae fiant,, si'munc per puncta..A”, B” ,.Q” rectas ducamus habebimus F muiszt CB” . AB’ = B’A’ R BC CA”: AB =.B’A“ :-A’C unde sequitur C’B” _ AB’. xıB”’Arıx -A’C.ı BYA’ GA” mer B’C X BA’ x B’A” Tl A”B' quod indicat A’'B’ parallelam esse rectis A/B’ et AB. Simili,modo demonstrari pos= set AG, A’Q’ er A”C”, BC, B’C’ et B’C” parallela fieri. Si porro hanc demon- strationem ad rectas sequentes A’”B”’’, AG’, B’’C”’ etc. extendamus, videbimus iu üigura primitiva rectas AB, A’B’, A”B” etc. AC, A’C’, A”C” etc. BC, B’C’, B’C” dasces formare rectarum qnorum vertices.ad eamdem rectam pertinent. $ 25. Si per tria puneta Fig. 9: A, B et C cujusdam cireuli triangulum ABC cireulo in- (1) Vide $ 16, RESPONSIOH AD QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 21 inseribamus et alterum. A’B'C!circumscribamusıslatera‘ oppösit® AG et A’C’, BC et B’C’, AB ei A’B’ se secabunt in tribus punctis quae in eadem recta‘ sita erunt. Si per, vertices, oppositos,reclas ducamus, illae se in uno puncto secabunt quod erit punctum polare rectae mn. „Sit; eirculus ABC cujusdam ‚sphaerae » eirculus ::per puncta m et 2 ducamus pla- num sphaeram ‚in .quodam puncto 'tangens... Ponamus 'oculum in hoc punctum tune projectio stereographica figurae 9 mutabitur-in fig.“105 nam tunc' planum pro- jeeuionis parallelum est plano. per puncta 2, ‘n.etioeulum transeunti. In hac figura in, qua xectae A’B’, B’C’ ‚et A’C’. semper tangentes, manent .rectae AC et A’C’, BC eı B’C’ parallelae erunt; nunc.dico AB .etiam ‚parallelam fore rectae A’B’, nam Ang. ACB — Ang. CBA’ unde arc. AB = are. BC Ang. ACB ='Ang. CAP’ unde arc. AB —=arc. AG Ang. C’A/B’ nam unusquisque pro mensura habet teriam partem orbitus circuli, igitur reeta AB est parallela rectae A’B’, igitur in Fig. 9 puncta m, rn et pad eamdem rectam pertinent. Facile demonstrare possumus omnes rectas AA’, BB’ et CC’ per centrum transire, Nam AA’ ex gr. diagonalis est rhombi ABA’C igitur Ang. BA’A = Ang. AA’C igitur Arc. AB — Arc. BF = Arc, AG — Arc. CF unde Arc. BF = Arc. CF 2 Arc. AB + 2 Arc. BF = circ. Arc. ABF = Ecirc. igitur AA’ diametrum est, quod ‚etiam; diei potest, de rectis BB’,et CC’; unde in Fig. 9. rectae AA’, BB’, CC’ se secabunt in uno puncto I. In Fig. ı0., centrum etiam est punctum polare rectae 27» Figurae g. nam cum infinite-remota sit omnes tangentes parallelae erunt et igitur rectae per puncta contactus transeuntes diametra erunt, Igitur etiam in Fig, g. punctum I quo rectae AA’, BB’ er CC’ se secant erit punctum polare rectae mp. Igitur Ang. C’BA $. 26. Cum Fig. 11 quadrilaterum irregulare ABCD, nrulla latera parallela habens , C53 cir- 22 PETRI LEONARDI RTUKE, circulo inseribimus et alterum quadrilaterum EFGH ipsi circumsceribimus ha- bemus figuram quae sequentibus gaudet proprietatibus, ı°. Puncla K, L, M ei N quibus latera opposita quadrilateri circumscripti et inscripti se secant in eadem recia NK posita erunt. 0°. Puncta O,F et Hirn eadem recta erunt nec non puncta G,O eE in altera, quod demonstrat recias AG et BD, EGet FH se in eodem puncto secare quod punctum polare rectae NK erit. 5°. Rectae DA, GE et CB nec non rectae DC, HF et AB concurrentes erunt. 4% Siex puncto L recias ad puncta aetc et ex puncio K rectas ad puncta b et d-ducamus illae lineae circulo tangentes erunt. Sit circulus de quo agitur cujusdam sphaerae circulus;5 per punctum O, quo vectae AC et BD se secant, et polum ducamus rectam,. Illa,sphaeram in duobus punctis secabite In uno horum punetorum ponamus oculum et figuram stereogra- phice projiciamus. Sit Fig. ı2 illa projectio, punctum O’ in centrum incidet et.A’B’C’D* erit rectan- gulum (1) nec non quadrilaterum circumseriptum parallelogrammus; nam angulus E'F’G mensuratur dimidio circuli minus dimidio arcus B’L’, angulus E’Il’G’ pro niensura habet dimidium circuli minus dimidium arcus A’D’ Sed B’C’ = A’D’ igitur Arc. B’C’ = Arc, A’B igitur Ang. E’F’G’ = E’H’C” Simili modo demonstrari potest angulum FEW aequalem esse angulo F’G’H’; igitur prima pars demonstrata est. Si deinde e punctis E’, F’, G’et H’ rectas ad circuli centrum O’ ducamus, habebimus triangulum O’B’F’ aequalem triangulo O’F’C’, triangulum A’O’H’ aequalem triangulo D’O’H’, triangulum A’E’O’ aequalem triangulo E’B’O’ et triangulum O’C’G’ aequalem triangulo O’D’G’ Igitur Ang. B'FO —= Ang. OF’C’ = Ang. A’B’0’ = Anz. D’HO’, Ang. A’E’O’ = Ang. B’E’O’ = Ang. 0°G’C’ = Ang. 0’G’D’ ex quo efheitur Ang. E’O’F’ = Ang. F’O’G’ == Ang. G’O’H’ = Ang. H’O’E’ = angulo recto igitar F’H’ et E’G’ sunt rectae; quo secunda pars demonstrata est. Si figuram intente intuemur facile videbimus rectas B’G’ et A’) parallelas esse rec- (x) Vid, Clar. J. de Gelder, Beginselen der Meetkunst, B. V. St. XX. RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 23 zectae E’G’ et rectam' F’H’ parallelam esse rectis A’B’ eı D’C’; quo pars tertia de- monstrala est. Facile videtur rectas ductas per puncta D’ et d’ eı intersectionem rectarum AD’ et B’C’, quae infinite rcmota est iparallelas fieri rectis A’D’ et B’C’, quo fit istas per- pendiculas esse diametro 5’d’ ewigitur tangentes esse; simili modo demonstrari potest a’L’ et c’L’ tangentes esse: quo pars quarta theorematis demonstrata est. Si puncta a’ etb’, D’ etc, det d’, d’ et a’ jungamus obtinebimus quadratum eujus latera parallela erunt lateribus parallelogrammi. eircumseripti E’F’G’H’ igitur in Fig. ı1. rectae ab et cd prolongatae se secabunt in. eodem puncto ac rectae MF et GM, rectae cd et adin eodem puncto ac rectae EH et GF. Si tangentes per puncta «’, b’, ce’ et.d’ ductas prolongamus obtinebimus rectan- gulum cujus latera parallela erunt lateribus prioris rectanguli inseripti A’B’C’D’ igi- tur in Fig. ı1. rectae fg et Ae prolongatae se in eodem puncto secabunt ac rectae DC et AB, rectae g% et fe in eodem puncto ac rectae BA et CB. Omnia ista Puncta intersectionis in eadem recta KN erunt posita. In pentagono irregulari _cireulo inscripto Fig. 15. vertices F et K duorum fascium laterum oppositorum AB et DC „ED 28. BC e pnncetum intersectionis quinti lateris AB cum tangenti CH Der punctum angulare oppositum ducta, sunt in eadem recta. Sit nempe circulus ABCDE circulus eujusdam sphaerae; per rectam FG ducamus f - . planum,, sphaeram in puncto Q tangens. Ponamus oculum in hoc puactum; ste- reographica projectio figurae erit figura 14 in qua recta A’B’ parallela est rectae C’D’ recta B’C’ parallela rectae E’D/, Nunc recta C’H’ parallela erit lateri' A’E/; Nam Ang. A’B’C’ — Ang. D’C’G’ Ang. D’C’G’ = Ang. E’D’C’ igitur Ang. A’B’C’ = Ang. E'D’C’ ex quö sequitur arc. A’E’D’C’ = arc. E’A’B’C* Si de unoquoque aequationis membro arcum A’E/ deducimus habebimus arc. E’D’C’ = arc. A’B’C’, Dimidium arcus.E’D’C’ est mensara anguli E’A’C’, dimidium arcus A’B’C est men= sura anguli A’C’M’ igitur duo anguli sunt aequales, igitur rectae A’E’ et C’H’ sunt pa- 24 PETRIVLIEONARDU‘/RTIKE, parallelae igitur in Fig. 15. rectae CH et AE se secabunt in puncto H in recta I? GEF prolongata posito, In hexagono ABCDEF Fig. ı5. circulo inscrıpto, puncta m,n et p quibus latera opposita prolongata se secant ad eamdem rectam pertinent. Sit eirculus cujusdam sphaerae circulus ; per puncta m et 2 ducamus planum sphaeram in puncto quodam tangens; ponamus oculum in hoc punctum, atque fi- gurauı stereographice projieiamus. 'Tunc obtinebimus Figuram ı6 in qua AB paral- lela erit rectae DE, et CD parallela rectae AF; dico BC etiam parallelam fore tectae EF. Nam quoniam rectae AB et DE parallelae sunt habemus arc. AEF = arc. BCD et rectae parallelae AF et ED praebent arc. ABC = arc. FED. [gitur are. ABC +arc. AFE = arc. BCD + arc. FED. Si vero de duobus membris aequationis arc. FE + are, BC deducimus habetur arc. BAF = arcı 'CDE. "Unde sequitur Ang. BCE = Ang. BEF quo eflicitur BC parallelam esse rectae FE, igitur in Fig, 15. Baneıa myn et pad SE EnE pertinent rectam. 8.129. In hexagono ceircumscripto ABC’ D’E’F' Fig. 15. eugonales quae | verlices 0p- positos Jungunt sunt concurrentes, Si puncta contactus rectis jungimus, hexagonum inscriptum ABCDEF obtinebi- mus, quem ut supra vidimus ita.‚stereographice possumus projicere ut ejus latera parallela fiant ut in Fig. 16. apparet. Si nunc in Fig. 16. per punctum A’ et cen- trum circuli rectam ducamus, ipsa erit perpendicula rectae AF et igitur etiam rectae CD et igitur per punctum D transibit; simili modo demonstrari posset lineas B’O’E’ et C/O’F’ rectas esse, igitur rectae A’D’, B’E’ et C’FÜ se in eodem puncto secanı; quod etiam fiat necesse est in Fig. 15. $. 50. ——m—— RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 25 8. 50. - Cum pentagonus eirculo circumscriptus considerari possit tamquam hexagonus eircumscriptus, in quo unu: angulorum, aequalis duobis angulis rectis, verticem habet in puncto contactus unius laterum pentagoni; facile sequens theorema inferre possumus: In pentagono cireulo circumscripto, diagonales, quae per vertices op- positos transeunt, et recia, quae quintum verlicem et punctum contactus lateris oppositi jungit, sunt concurrentes. 8. 31. Clarissimi Dandelin et Quetelet in variis commentationibus in Actis Aca- demiae Bruxellensis insertis alio modo usi sunt stereographicis projectionibus; sic, Dandelin stereographieis projectionibus resolvit problema celeberrimum: tribus circulis eirculum tangentem ducere, Uno exemplo ostendäm quomodo stereographieae projectiones etiam ad polygono- zum sphaericorum theoriam applicari possint. ‚Si intra sphaerae parvi circuli or- bem Fig. 17. duo arcus AB et CD magnorum circulorum se in puncto E secant ei circuli orbe terminantur, habemus (1) Tang. ZAE : Tang. CE —= Tang. !EB : Tang. !DE. Plana arcuum AB ct CD se secundum diametro sphaerae EO secabunt, Si autem oculum in punctum O ponamus, tunc planum FGH perpendieulum radio MO, exit planum projectionis. Stereographica projectio cireuli ACBD erit eirculus acdd et rectae ab etcd (2) erunt projectiones arcuam AB et CD; habemus autem (3) aM :eM =Mb:Md sed aM = Tang. 2ZAE, cM — Tang. ICE, Mb= Tang. ZEB, Md = Tang. 2DE unde sequitur Tang. ZAE : Tang. ZCR = Tang, !EB : Tang. ZED, re i (1) Vid. Cl. De Gelder, Beg. der Meetk., XIII B. St. A bladz. 347. (2) Vid. &. ı2. (3) Vid. Cl, De Gelder, Beg, der Meetk., V B. XXI St. D 26 PETRI LEONARDI RIIKE, Si autem haberemus planum ACBD perpendiculum plano OFEH atque plına ar» cuum AEB et CED sıbi perpendicula ab esset perpendieulum rectae cd (ı) et haberemus cM? = aM x MB nam tune ab diametrum fit cireuli aebd igitur Tang.® CE = Tang. ZAE x Tang. ZEB vel Tang.: 30B = Tang. ZAE x Tang. ZEB, ACER URL Um EL mn La er er er er ar ran DE STEREOGRAPHICARUM PROJECTIONUM USU IN MAPPIS GEOGRAPUICIS DELINEANDIS. KM. Mappam Geographicam vocamus efligiem in plana superficie totius vel tantum- modo parlis terrae, quam, cum mappas geographicas delineare velimus, sphaeram perfectam esse supponimus, quamyis notam sit tantummodo sphaeroideam eflormare, U: mappa exactam praebeat efligiem multum requiritur. 1°. Utregionum forma non nimis sit deformata. 2°. ÜUt earum superficies reclis tradatur proportionibus, 5% ÜUt eadem sit ratio inter distantias locorum in mappa ac in sphaerae superficie. 4° Utid quod in terrae superficie in eadem recta est, ut vulgo dicitur, id est in magno eirculo positum, in mappa in eadem recta inveniatur. 5° Denique ut longitudines et latitudines locorum facili negotio inveniri possint. Quamvis geographici multis methodis usi sint adhuc nullam invenire potuerunt solutionem, quae omnibus his conditionibus satisfaciat. Inter has solutiones etiam refertur projectio stereographica quae eo eminet quod longitudines et latitudines fa- eile inveniri possint, atque meridiani et paralleli etiam sint circuli, qui ut in terra superficie se sub angulo recto secant. Stereographicae projectiones in tria genera dividuntur; in projecliones stereographicas polares , aequatoriales ei horizontaless (1) Vid. 8. 6 DE RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 27 um DE PROJECTIONIBUS STEREOGRAPHICIS POLARIBUS. 8. 55, In his projectionibus oculus supponitur in polo quodam, ita ut fplanum Projectio= nis ipsum fiat planum aequatoriale. Aequationes planorum meridianorum , quae per centrum et polum transeunt 'erunt formae i a—by=o 911] i i ‚Sed aequatio stereographicae projectionis sphaerae_circuli quam supra inyeni- mus (1 }etiam sequentem potest aceipere formam »(d+- Be) Ey (d + Rec) — aRaar — aR2by = R?(cR — d) Sed cumce=o0,d=o nec non 5 negativam habeat volorem , haec aequa- üo fit a—by=o “Quae est aequatio rectae‘: manifestum est ipsam eamdem esse quam praebet inter- ' sectio plani meridiani cum plano intersectionis; si igitur e puncto P Fig. 18. rectas ducamus, quae se sub angulo quodam secant, ipsae erunt meridianorum stereo- graphicae Projectiones. $. 56. Aequationes planorum parallelorum , quae ut novimus aequatori parallela sunt ! erunt formae cz =d. “ Aequationes stereographicarum projectionum parallelorum erunt formae , cum eo eba Baier — a) _ eat BT RER x“ + “= vel (1) Vid. &. 3. aequatio «. 58 OS PETRICLEONARDURUKE, Ioan vel potius (1) x + y2 = R Tang.? # (90° — lat.) x” + y: = Tang.? £ compl. latitudiuis, S$SiR= ı supponamus, Haec aequatio indicat centra omnium parallelorum in puncto P-Fig. 18. esse posita et eorum radios aequales esse tangentibus dimidii com- plementi latitudinis. "Si ergo mappam secundum hane projectionem "construere voli= mus, rectam quamdam, ex. gr. AP Fig. 18 tamquam unitatem sumenus, quam in centum vel mille partes aequales dividere possumus (2). Ad parallelos delineandos quorum differentia in latitudine est 10°; e puncto p ut centro describemus eirculos quorum radios aequales sunt tangentibus 5°, 10°, 15°, 20°, 25°, 50°, 35°, 40° et 45% Ut e precedenti novimus ad meridianos delineandos quorum differentia longitu- dinis eliam est 10°, rectae per punctum P duceudae sunt quae se sub eodem angulo secant. Hac methodo igitur facile locum quemdam in mappa indicare possumus, yuum ejus longitudinem et latitudinem novimus; nam sit ejus latitudo 46° et latitu- do 15°, si supponamus primum meridianum Parisios transire et ejus stereographicam projectionem in mappa esse Fig. 18. rectam AP recta PH ex puncto P ducta atque faciens cum linea AP angulum = 15° erit stereographica projectio meridiani hujus locie Si deinde est puncto P quasi centro et cum radio aequali Tangenti (90° — 46°) circulum desceribamus, tunce punctum I intersectio hujus cireuli cum radio. PH erit stereographica projectio locis Si vero rogatur longitudo et latitudo loci cujusdam puncti K in mappa dati inve= nire sequenti modo procedendum est; per puncta Pret K rectam ducimus; angu- lum APK metimur quem supponimus aequalem esse 150°; longitudinem, rectae PK in scala in mille partes diyisa quaeramus;. sit aequalis 753 logarithmus, numeri 0,755 est 9,8767949 — log. Tang. 56° 58° igitur latitudo. hujus loci est = 16°4', In his projectionibus cum fruetu polaribus uti possumus coordinatis. : Nam si lati- tudinem repraesentamus littera graeca % et longitudinem littera ®, habebimus pro coordinates rectangularibus puncti in sphaerae superficie positi (5) z= r’ Sin. V y=r' Sin y Sin. 9 x» = r Cos Y Cos. 4 "Cum aequatio sphaerae sit 72 = R> r‘ in praecedentibus aequationibus aequalis est R si puncetum ad sphaeram perti- net, (1) Vid, $. 32. - (3) Vid.Cl. De Gelder, Beg. der Meetkunde, IV B, UI Stelling. (3) Vid, Cl. De Gelder, Hoogere Mectk,, Ss 238, RESPONSIO.AD QUAESTIONEM.MATHEMATICAM. 29 net. Coordinätae projectionis stereographicae 'eujusdam püuneti terrae eränt in coor- dinatis centralibus si appellamus R radium terrae ’ complementum katitudinis er @’ longitudinem puncli, et r et Yejus-coordinataein.mappa.(}) | _ R Cos W’ Cos. 9 ED TR ERST r'Cos. & =. Got. A’, CGos, '®', (2) B „BR Gos. w’, Sin. D’ r Sin. (0) —— BER Sn. R Sin. v r Sin. & = Cot. 34 Sin. & unde . r = Cot, Z4° et o=gM "Quod jam a priori notum erat. 8. 57. “Forsitan non inutile erit quaerere aegquationem stereographicae projectionis = neae loxodromicae. “ Linea loxodromica, ut novimus, est linea quae omnes meridianos, sub eodem ob- liquo secat angulo. Vir Doctissimus G. J. Verdam in sua commentatione de hag linea nos docuit aequationem ejus projeclionis horizontalis esse = Tang. « log. Nep. eines un el au (iz) in qua & est angulus quem linea loxodromica cum meridianis facit, & longitudo et z projectio horizontalis radii vectoris puneti cujusdam. Sit M Fig. 19. punetum lineae loxodromicae tune AP=u AP= AM Co. MAP=R Cosy #750 aequatio (=) fiet, si supponamus R = ı zER En ; Cos. Y ® = Tang. « log. Nep. ee & = Tang. # log. Nep« Tang. zyp vel & = Tang. «log. Nep. Cat. (90° — ZY)- Si Cı) Vid. 87% (2) Vid, Cl, De Gelder , Beg: der Meetk., B. XL. form. (tr). D5 50 PETRI.LEONARDI RUKE, Si vero supponamus; 9 esse radim vectorem,curyae, quae formatur stereographica projectione lineae loxodromicae, habemus y = Cot. Ivy = Tang. (90° — ip) KU 1 Cot. (gt = il) = —— ———— u . 2) Tang. (90°. 37) 7 Cum & in horizontali et stereographica projectione non mutatur aequatio stereo graphicae projectionis lineae loxodromicae erit’si une t = Tang. # & = t log..Nep. — Br 1 in le ) quae est aequatio Spiralis logarithmicae (1), in qua omnes radii veetores se sub eo- dem argulo secant, quod jam a priori potuerat demonstrari. Possumus enim sup- ponere lineam loxodromicam formatam esse intersectionibus infiniti numeri magno= zum eirculorum qui meridianos sub eodem augulo secant, itaque etiam stereogra- pbica projectio curvae potest. supponi formatam esse stereographieis Pprojectionibus harum punctorum intersectionis, et cumin stereographica projectione circuli se sub eodem angulo secant ac in superficie sphaerae , stereographica projeetio lineae loxo- dromicae talis sit curva necesse est -ut Omnes meridianos , qui. in projectione polari teclae sunt, sub eodem angulo secet, quae curva vocatur spiralis loxodromica, DE PROJECTIONE AEQUATORIALI STE- REOGRAPHICA. In projectione aequatoriali, ut nomen satis indieat öculus in puncto quodam ae- quatoris supponitur, quod 180° longitudinis distat a loco qui in medio mappae vequiritur ; tunc planum projectionis est planum meridiani quod go° ab hoc loco distat. In (1!) De Gelder, Hoogere Meetkunst , S. 34r. RESPONSIO an QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 51 ' In mundi mappis oculus censetur distare vel 90° vel 270 gradibus a meridiano in- salis Ferroae. Primo casu obtinemus stereographicam projeetionem partis orientalis mundi, secundo vero _partis occidentalis. In projectione stereographica planum xy supponitur esse planum primi meridiani a quo longitudinis numeramus et planum zy planum aequatoriale, Non opus est demonstrare aequationes planorum meridianorum'esse formae b iy+-cz=o Narr RE in qua — aequalis est tangenti longitudinis meridiani. Igitur aequationes stereo c graphicarım projectionum meridianorum erunt formae IN? _ +5 3 2 — la x” +-|y- -) — Pr x2 + (y— Tang. Long.) = ı + Tang.? Long. = Sec Long... » (2) Aequationes planorum parallelorum erunt forma d ax =d ee a in qua - — Sin. Lat. Aequatio stereographicae projectionis paralleli erit igitur aN? A a ne (x — Cosec, Lat.) + y: = Cot.? Lats quibus aequationibus (#) et (ß) Omnes meridianorum et parallelorum projectiönes delinearc possumus, 8. 3. Mathematici autem breviorem methodum invenerunt quam paueis verbis tradam. Sit CBDE Fig. 20. planum projectionis atque ergo ipsa projeetio primi meridiani, tune recta CD erit projectio aequatoris; aequatio (ß) enim sub sequenti forma poni potest x + Cosec.2% — 2Cose. yx x +y = Cowy = +1 — 2x Cosec.y+yP?=0 sed si v=o° m Cosec. = — o ergo 34 PETRI LEONARDI RUKE, m ergo eh = 21m —o0 vel x=o quae est aequatio rectae CD. BE est projectio meridiani cujus longitudo = 90°, nam aequatio (#) in sequentem mutari potest x: + y2 + Taug.?6 — 2y Tang. ® = Sec.” ® „2 +y2— 23 Tag. o=ı et ergo si &==190° yzo quae est aequatio rectae BE. Si velimus habere stereographicam projectionem me- vidiani cujus latitudo aequalis est 2° per punetum A ducemus rectam quae cum CA angulum-= n° facit. Haec recta secabit eirculum in dnobus punctis F et G et si deinde ex puncto E rectas ad haee puncta ducamus tunc HI erit aequalis diametro eirculi rogati; nam manifestum est HA = Tang. (45° — in) AI = Tang. (45° + #n) „Si duo membra aequationum addamus habebimus HI = Tang. #(90°—n) + Tang. 3(90°+r) ı— Sinn Cos. ı +Sin.z Cos. n. sed (ı) Tang. I(ge—n)= Tang. 2(90 +z) = = 23 Sec, z 2 Cos. z Videbimus etiam coordinatas puncti V in medio rectae HI positi etiam coordinatas centri esse, nam AV =:1HI — HA = Sec. 2 — Tang. !(90°—n) ı ı — Sin. z Sin. n AY=-—_- m Cos. z Cos. z Cos, n ergo Hr= —= Tang. z = Tang. Long, Si ergo in mappa ex. gr. m meridianos velimus, delineare arcum CB in 7 partes aequales dividemus et procedemus ut supra indicavimus, Facile videtur coordinatam centri negativum evadere cum z 90° superatji quod in- dicat centrum non amplius in recta ADsed in recta AC inveniri. Quo (1) De Gelder, Beginselen der Mectk,, XI B. form, (107\ en (103). ' RESPONSIO An QUAESTIONEM MATHEMATICAM, 3 Quo magis inereseit 2 (inter o® et 90°) eo major fit radius cireuli, ita ut mok eircini vulgares non amplius sufficiänt; tunc circino utimur quodam,, belgiee Stang- Passer appellato vel etiam instrumento de quo loquitur Celeberrimus Puissant in opere suo cui titulus Traite de Topographie, L,IL, $.53, sed quod mihi minus . aptum videtur, $. 20. Ad parallelorum ‚projectiones delineandas simili modo pröcedendum &st; sit ex, gr. delineanda projectio paralleli cujus latitudo est z, per 'extremitates K e: L Fig, 20 duorum arcuum BK et BL, quorum unusquisque aequalis est (g0° — n), et punctum D ducamus duas rectas LD et KD quae axem AX in duobus punctis N et M secabunt; nunc dico NM diametrum circuli Frogati, atque igitur Q, in medio po- situm, centrum esse. Nam AM = Cot, !z AN = Tang. Zn AM—-AN=-NM= 2 Col "= 2Cot rn Sin. z AO = Cor. in — Cot. z A0—= er au Cor = = Cosec, A in. zz Sin. z Sin nz Quod de constructione meridianorum valet, id etiam animadvertendum est in pa- rallelis delineandis. Ergo nihil facilius est quam cujusdam puncti R in mappa positi longitudinem et latitudinem invenire; nam si per hoc punctum et punctum B rectam ducimus tunc puneium quo recia OS, rectae RB in medio perpendicularis, axem AY secat, eritcentrum meridiani et AS erit tangens longitudinis. Quod attinet ad latitudinem inveniendam, animadvertamus meridianos et parallelos se sub angulo recto in sphaerae superficie secare atque igitur etiam in stereographica projectione. Itaque centrum paralleli positum erit in recta RT, quae rectae RSin puncto R per pendicularis est, atque etiam in axe AX; est igitur rectarum AX et RT communis intersectio T centrum stereographicae projectionis paralleli et Cosecans latitudinis loei aequalis rectae AT, : Datis longitudine et latitudine loci cujusdam in terrae superficie ejus locus in .mappa facile inveniri potest, nam tantummodo delineandi sunt meridianus hujas longitudinis et parallelus hujus latitudinis , intersectio erit projeetio loci. ©ı EN PETRI LEONARDIRUKE, DE PROJECTIONE HORIZONTALIL $. 4. In Projectione Stereögraphica Horizontali loci cujusdam horizon ut planum pro- jectionis sumitur, nec non verticalis loci ut axis projectionis in quo z numeratur; oculus vero supponitur in puncto opposito quo verticalis sphaeram secat. Planum quod per hanc verticalem et polum terrae transit meridianus principalis vocatur atque ut planum zy sumitur. Ejus stereographica projectio erit recta OY Fig. 21 quae quoque continet stereögraphicam projectionem loci O polorum ter= rae atque etiam centra stereographicarum projectionum parallelorum. SIuAg. f Sit Fig. 22. YAP’ hie meridianus; nihil_facilius est quam invenire” stereographicas projectiones P er P’ duorum polorum atque Q puncti quo meridianus aequatorem secat; nam si ;, vocamus latitudinem loci habebimus PA = Tang. 1(90° — %) P’A = Tang. £(90° + %) AQ = Tang. !y Sit delineanda Siereographica Projectio paralleli cujus latitudo aequalis est q: manifestum est centra omnium parallelorum in recta AY inveniri, unde segquitur problema resolutum esse si determinare possumus duo. puncta: stereographicae pro- jeetionis paralleli; sint ista puncta, puncta C’ et B’ quibus parallelus meridianum secat; tunc habebimus CA = Tang. 3(g — %) BA — Tang. (180° —(%+9)) = Tang. [90° — H{y+9)l BA = Cor. Zw +g). Novimus igitur diametrum circuli = Z(B’A — C’A) itaque ipsum describere pote-, rimus. Si nune sumimus cz "BZ I—-Y 160° — (+9) et RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM, 35 et e puncto M rectas ducamus ad puncta B et G tune ÄIntersectionis puncta Bet C’ erunt duo puncta stereographicae projectionis paralleli et B’C’ ejns diameter, Nihil etiam facilius constructione projectionis meridiani (A) eujus longitudo aequalis est n: nam si m est longitudo loci ceujus horizon: est planum projectionis, angulus quem meridianus hujus loei cum mevidiano (A) faeit aequalis erit (m —n). Sit nunc PRP’ stereographica projectio hujus meridiani; si per punctum P tangentem isto eircalo ducimus angulus FPP’ aequalis erit (m — n)°; atque igitur radius per punctum P ductus facit cum recta PP’ angulum aequalem go — (m — n); si igitur meridianum delineare velimus , e puncto P recta P/ ducenda est quae cum PP’ angu- ium facit aequalem g —(m—n)°; ista reeta centrum continebit, sed circulus etiam per puncta P et P” transiit: igitur etiam erit in recta Nz quae per medium rectae PP’ ipsi perpendicularis est. Sed PA = Tang. Z(g —y) = —— (ı) s +Sin. PA = Tang. 4(g® +y)= - Cos. 24 igitur PP’ = 2 Sec, % ıPP’ = Sec, u unde ex triangulo rectangulari habebimus Sec. ı Sin. (m — n)e* zu Cognitis igitur methodis quibus parallelorum et meridianorum possunt delineari projectiones, haud difhicile erit cujusdam loci posiionem in mappa indieare si ejus latitudinem et longitudinem noverimus. 8. 28 Si vero problema invertas,, id est, si e loci poösitione in mappa ejus longitudinem et latitudinem inferre velis, sequenti modo procedendum erit. Per z punctum.da- tum et polorum projectiones ducemus circulum, Angulus quem radius P/' per punctum P ductum, facit cum perpendiculari ex puncto P rectae PP’ erecto ae- qualis erit (m — n)° sed m° novimus igitur eliam z cognitum erit. Animadverta- mus parallelos et meridianos se sub angulo recto secare; si iitur per punctum z rectam ug ducimus radio meridiani perpendicularem, ipsa continebit centrum pa- rale (1) De Gelder, Beg. der Meetk., XI Bock, form. (107) en (109). E2 56 PETRI LEONARDI RUDKE, ralleli; sed centrum etiam ad rectam AP pertinet; igitur earum erit communis inter- sectio g5 si igitur ex puncto g cum radio aequali vg circulum construamus quae vectam AP in puncto r secat Ar = Tan i(g—v) sed % cognitum est: unde facili negotio valorem quem g habet inferre poterimus, — m 3 a m——— DE STEREOGRAPHICARUM PROJECTIONUM USU IN PHASIBUS DEFECTUS SOLARIS DELINEANDIS. 8. #2. Aggredior nunc meae commentationis tertiam et certe-dificillimam partem. Ante- quam vero incipiam ipsum usum stereographicarum projectionum indicare, nonnulla praemittam generalia de defectibus solaribus. Sint T (ı) Fig. 22. centrum terrae S centrum solis, nec non Z’VrL orbita lunae « lunae parallaxis ‚horizontalis, d ipsius vadius, ar solis parallaxis horizontalis 3 ipsius, radius. Novimus (2) radium sectionis coni luminosi in regione Junae mensurari ab oculo in centro terrae posito, angu- lo = 7 — 7 -+ } atque eo temporis puncto quo margo lunae incipit tangere margi- nem solis , angulum geocentricum:inter centrum solis et centrum lunae aequalem esse ("—_-)r( + a) Si ponamus centrum lunae jam pervenisse in punctum V, atque Vz’ ipsius esse vadium habebimus L’ = a—r -+3-+ ds Tunc obseryator collocatus in puncto E terrae superficiei videt marginem solis et marginem lunae in eadem recta EO; igitur observator ille videt eclipsem incipientem, sole.in. horizonte posito. Alius vero obr servator in E’ collocatus videbit centrum solis in plano projectionis in puncto r et. marginem in.o.igitur nullanı adhuc poterit observare eclipsem. $. 45, Affirmare possimus pro quoque terrae loco differre punctum: ubi centrum solis in: pla>» (1) Vi. Delambre, Astronomie Theorique et Pralique, Tome II Chapitre XXVI. $. 43. (2) \il, Delambre, Astronomie Theurique et Pratique , Tome II. Chapitre XXVL $: ı«. RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 57 plano projectionis observatur, igitur in defectibus solaribus supputandis nihil aliud faciendum est quam indicare punctum in plano projectionis quo observator videt centrum solis: etiam notandum est punctum plani projectionis quo centrum solis e loco quodam terrae videtur idem esse quo. de centro solis locus ille observatur, $. 46. Nihil facilius quam indicare locum eujusdam terrae puncti E” in plano projectionis ; si novimus distantiam hujus puncti ad punctum o quod solem in zenitho habet et angulum quem facit planum per centra solis et terrae necnon punctum E” ductum cum merıdiano prineipali. Vocamus zmeridianum principale meridianum loci o. Ducamus enim planum per punctum E” et centra solis et lunae; tunc obtinebimus seclionem quae Fig. 25, representatur atque ponamus E’a =D”, Habebimus I Br Ben, 1 au a ” Br (= 5) Tang. EST Sed in triangulo E”’ST invenitur TS : Sin. E” = TE”. Sin. S ’ Sin. (T+5)TE” " Sin, = IT ET sim. T 95.5 + Sin, 5 Cor, TJ TS TE’ B \ Tang S= TS [Sin. T+ Cos, T. Tang. S.} FEi.d 4 TS. Sin. T Tang. S= FR 1 TS Cos. T ÜUnde Sin. x Sin, © ı — Sin. r Cos T L$ — Sin. = — Sin, 3; Sin. z Sin. T 7 ‚ _ Sin. m— Sin... . \ 5 b A LSs:= Sn [Sin.r Sin. D-+ 1Sin.27 Sin. 2D + Sin.®r Sin.3D + etc.] _ Sin. ©. — Sin. Sin. ©. 7 (Sin. D’+ #Sin, # Sin. 2D + 1Sin.?7r Cos. 5D’-+ etc.] J Perminus tertius fere semper aequalis est 0, secundus nunquam valorem 0”,ı at- tingit, igitur negligi possunt. Unde. E 5 LS 58 PETRI LEONARDI RUKE, 15. An © — Sm, De II Si. D= 0 7 Sta, D, Sin, # Sin. ® Si distantiam lunae ad terram taımquam wnitatem aceipimus, Quod vero pertinet ad angulum quem facit planum meridiani prineipalis cum plano ducto per centra solis et terrae necnon punctum E”, manifestum est ipsum mensura- vi angulo quem obtinemus si ista plana secamus plano projectionis. dr 8. 47. His igitar praemissis facili negotio poterimus indicare usum stereographicarum projeclionum in defectibus solaribus delineandis (1). ’ Sit exempli gratia supputanda vel potius delineanda miagna illa eclipsis solaris quam observarunt anno 1764. Primo supputandum est momentum quo fit conjunctio in longitudine. Ipsa aceidit 10h 54’ 22” quo temporis puncto OD = 4 48’ 57" u — a = 56’ Gauf=%3090327 - oa = 57" Cd= 14 47” motus hor, rel, = 26° His omnibus pro meridiano Lutetiae Parisiorum supputatis: Deinde sequenti modo procedendum est : erectis perpendiculis OL et OR Fig. 2%. facimus OR = 56, quam quantitatem tamquam unitatem accipere possimus, OL = @ lat. = 39. ‘Tune ceirculus e puncto O cum radio aequali OR descriptus erit terra et e centro solis cernitur dum punctum O locus erit qui conjunctionis momento solem in zenitho habebit atque L locus quo isto temporis puncto centrum umbrae Lunae incidit; si porro per punctum L rectam ducimus quae cum LO facit angulum: aequalem 5° aLd erit (1) Celeberrimus J. H. Lambert primus fuit qui nos docuit usum stereographicarum projectio= num in defectibus solaribus delineandis. Tradidit methodum suam , nulla vero adhibita demonstra- tione, in egregio opusculo, cui titulus Beschreibung und Gebrauch einer neuen und allgemeinen eclip- tischen Tafel etc. durch J. H, Lambert, Berlin 1765. RESPONSIO an QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 59 erit projectio orbitae centri' Junae ut e solis centro cernitur, In ipsam transferatur motus horarius relativus, ita ut habeamus ıob 54° cum luna in punctum L incidit. Nune vero oculum ponamus in altera extremitate diametri quod per punctum O transit atque rectam OR ut radium terrae sumamus, Si deinde per punctum O rectam POP’ ducamus quae cum recta OL facit angulum aequale angulo quem facit planum orbitae lunae cum aequatore tunc illa recta erit stereographica projectio meridiani praecipui; loci Olatitudo aequalis est 4°48° 37”, unde poterimus positionem polorum ‚Pet P’, indicare et alios delineare meridianos et parallelos (1). g. 48. Si velimus determinare phaenomena defectus solaris pro Lutetia Parisiorum, se- quenti modo procedendum est. Ejus latitudo aequalis est 48° 50° igitur delineabimus parallelum eujus latitudo aequalisest ‘48° 50°, cum Parisiis gb est, meridianus distat 5h vel 45° a meridiano praecipali igitur erit in meridiano numero 9 notato igitur in puncto #5; si ducamus rectam OT ipsa erit aequalis tang, #2, si 2 vocamus distan- tiam Lutetiae ad punctum O (2). ' Si deinde in recta o£ sumamus distantiam o/” = Sin. (3) punctum ?” erit punctum e quo hora nona e Parisiis centrum solis in plano projectionis observatur, centrum lunae posito in puncto rectae aL» notato numero g (4), sed cum tantummodo agen- “dum est de distantia centri lunae ad centrum solis aeque bene centrum solis in puncto o supponere possum si e puncto » ducamus rectam pf’ = Sin. n parallelanı rectae of et centrum lunae in puncto 2’ ponamus. Si simili modo centrum lunae pro unaquaque quaerimus hora obtinebimus lineam /m ; quam intervallis dividere pos- simus /quorum unumquodque horam indicat, Ut eclipsis. fieri possit manifestum est necesse esse distantiam duorum centrorum superare summam radiorum lunae et solis; siigitur e puncto O ut centro describimus eireulum cujus radius aequalis est huic quantitati, puncta f et m, qwibus eirculus lineam fm. secabit, indicabunt temporis puncta quibus eclipsis pro Parisiis incipit ac desinit, Etiam eclipsis quantitatem li» gura facillime pro unaquaque hora potest indicare, g. 49. Si vero rogatur eclipsem pro alio loco exemph gratia pro Lugduno Batavorum de= terminare, simili modo procedendum est; nempe delineandus parallelus, eujus lati- tu= (1) Vid. 5. 4a et 48. (2) Vid, $. aa (3) Vid. 8. 46, (A) Vid. $. 42 4o Aue PETRU LEONARDIIRUKE, tudo aequalis est latitudini Lugduniz sed differentia longitudinis,/cum ‚Parisis. baud negligenda est quae aequälis vest 8'356”; ita ut dum Lugduni'sit Sb Juna exit im puncto rectse aLb quod 'notatum est numero 86 — 8’ 56” ; caeteroquin simili. modo ac pro Parisiis procedendum est. $. 50. Si velimus determinare loca terrae ubi initium vel finis eclipsis observabitur, e puncto O cum radio= (®"—r) + (d+ 5) (ı) describendus est circulus” qui rectam aLb in punclis a et 5 secat,. Cum luna in his punctis invenitur est Pari- sis 7u 8’ et 1b 44° Si deinde e punclis a et 5 rectas ducimus ad punctum O istae rectae circulum AGFB in duobus punctis secabunt quorum unum & primo initium et punctum & ultimo finem eclipseos observabit. In puncto « horologium monstrabit fere 5b 50’ cum Parisiis sit 76 8° igitur ıh 38’ vel’25° ad oceidentem ‘Lutetiae Parisiorum est; quod vero pertinet ad ejus latitudinem ipsa facillime posset inveniri secundum methodum ezpositam in ea parte commentationis in qua projectionem horizontalem tractavi. $. 31. Eodem modo possemus determinare puncta F et G quo centrum umbrae, quam luna projicit, incipit vel desinit terram tangere, vel potius terrae loca quae prime vel ultimo eclipsem centralem observant. 8. 52. Si autem nosse velimus centrum umbrae lunaris pro unaquaque hora, vel aliis ver- bis, puncta terrae quae singulis horis eclipsem centralem observant, invenienda est stereographica projectio eirculi secundum quem planum, quod per rectam ab transit ei in quo luna movetur sphaeram secat. Illud planum considerari potest tamquam perpendiculare plano horizeontis, igitur circulus GIF eirculum AGFB sub angulo recto secabit, et cum etiam per puncta G.et F transeat necesse est, ejus centrum erit communis intersectio rectarum quae per puncta G et F perpendiculariter rectis FO et GO ductae sunt. Rectae e divisionibus lineae FG ad punetum O ductae circulum GIF secabunt, et puneta intersectionis indicabunt puncta, quae centrum umbrae pro qualibet hora oc- cupats Si (1) Delambre, Traitd d’Astronomie Theorique et pratique , Tom. U, Chapitre XXVI, $ 44 RESPONSIO ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 41 Si deinde rogatur locus terrae qui eclipsem centralem observabit cum Lutetiae Pari- siorum estgb , quaerendum est punctum ceirculi GIF numero 9 notatum videmus il= lud esse punctum s, ubi tunc horologium monstrat 74 20°; ergo ıh 40’ ad occidentem Lutetiae positum est; quod vero pertinet ad ejus longitudinem methodo supra expo- sita facile ipsa inveniri potest, $. 53. Si determinanda est orbita finis penumbrae in terrae superficie ad distantiam =(3+d) a recta ab delineanda est recta DC quae est orbita ut e centra solis observatur; atque tunc eadem quae in $ precedenti exposuimus etiam in hoc casu diei possunt; sed bene notandum est primo recta DL in intervalla temporis divi- denda esse, et ex his divisionis punctis rectas ad punctum O ducendas esse, Nune finiendum est: tempus jam instat quo responsiones vestro judieio, Viri Cla- rissimi, submitti debeant, Multa quidem addenda, accuratius exponenda, sed in primis omnia perpolienda fuisse satis scio. Vereor igitur , ne vitia quibus opus juve- nile laborat atque praesertim oratio neque elegans neque pura efficiant ut seriptorem reprehendatis qui talem scriptionem vobis dijudicandam offerre audeat, Itaque mi- nime credo, me victorem ex hoc certamine egredi sed admodum eontentus ero, si non nimis severe judicetis commentatlionem, quam ex justa causa notavi symbolo: Vade, sed incultus. TAN. UM. R UADTTAMERTRAUM MER NETDEDAU Ge Earl mondaa an gas re: ii derer se a DR TWINCRR) wine EN PEN SR ein any wa girpan N ee sing der meitsgen „horn Imihrle se atnshrae IPRRRr ds ag Proneeime ER sie Acheter ar -ou8H wirgee (6 lasktesı: sesherlgnol: ana: ba Sakitasıy Apr Lony +80) wurtiaeg nina N Boy rien zug alien = a . End HE 4 - nur [4 2 W fi u 1 4 a. ri & i & | N IE ueä rositunsiab, bon. siäirernne NEE Sala je AL sa den is 1 ahstneimusgb; a: “ Haas ade 3 ig nzicdto Sea apı p 5a apart sa6 abneunılal ün ammr « (h ige an ET a er 19 zeminsuee FIusl sog ni. menp mabes ‚ar aa. srpla En... | -iih ‚ehrbgmat llavasız! si JO Krayz ‚ginite, 200, sun guniag, und... aangebi AR "ueEn are ho gab tauc Ht 4,48: aan ziraitag sanoheiyib Alm An). wa ‚alu « - 1 Fü 5 end agıroia KLORTe Ei ap 3 3320 msi But? } lan. 184 j brpait id K" ji has”, shusntage & ulmiada nahe slhn suahisty sıluld are dab, RB ph "eine u ee din ai 5a „radagt os ode eine Serln) whmsil loraog winnn abe nisösyimäe is Igaladde au Span Fuer surnen ollmın alasnenn Arpia erden E20 IV. ‚ni ByLTEE 91} ir supaıi ‚iM bara srsallo. wabrraibu ih dor ssanöitgieae ai ler Iopı Schuscdasgnn ie pm EA FIEISEITE aber ing aa here on irren ol na ahnen Bam’ A lodomen, ivstont ‚naugo sie 20 sag rer ee ;r [ b „Inn era Das „ah ie 3 j £ N { i E N sh \ EEE 7 7 ” EM RER" t % . TE, wo ye ‚ rar goal Tees i TABULA | ö 0.10 Lg 17 a j U er / / Ä N n / s’ 2 Semi van L:erunger Leyen. TABL LA | | PU Anke del‘ u Sand an Jarengr Leyden in ———n ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, MEDIOBURGENSIS, MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI, 5.2.0 .N.S LO QUAESTIONEM CHEMICAM, AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, A. moccexxxı PROPOSITAM: >, Exponantur Aetheris et Naphiharum, tum reliquarum ex actione „, acidorum in alcoholem productarum materierum, historia che- „ mica, ratio, natura et usus. ” QUAE PRAEMIUM REPORTAVITD. vırıı MENSIS FEBRUARII A. mpcccxxxın j { na ve ie 04 an Ö RE... 1 EN RN nananıo ara En A f Re “7 " 2 2 1 A u { H y N: f 5 Be „enge Ay. ons j r | “rn Be 2 Nulsn! Bau, AH A ii in Braune er a | Bi IRRE) run Hs: er j& I - Ru 3 1 Hai ir f ” . NH ie m Ian 1 a eianan IR FIVar nonan Ma: a8: and u Nr Mac! RRARENDNM. “b N TER AREN | { Di IT ES EEE ES 00 ENTE TEE ER ER ER ER nn Responsurus ad quaestionem a Nobilissimo Ordine Disciplinarum Mathematicarum et Physicarum in Academia Leidensi, de aetheris et naphtharum, tum reliquarum ex actione acidorum in alcoholem productarum materierum, historia chemica, ratio- ne, natura et usu, propositam, optimum duxi ejus ordinem quam proxime sequi; atque adeo primum aetheris, naphtharum , reliquarumque materierum historiam , praeparandi modos, eorumque theorias explicare, et dein de eorum proprietatibus,, miscela chemica et usu agere. Tali modo enim eorum historia chemica, ratio et natura optime exponi posse videbantur, et ita mihi videbatur optime satisfieri posse voluntati Clarissimi Ordinis, cui paruisse eo magis gaudeo, quoniam ipsa rerum in- dagatio cuique manifestum facit, ejusmodi ratione omnem de aethere ac naphthis disputationem et comprehendi et absolvi posse. Tantum vero abest, ut absolutum quoddam et consummatum opus Vobis, Viri Clarissimi , offerre mihi videar, ut virium tenuitatis optime conscius, benignitatem et benevolentiam Vestram potius enixe rogem, quam optanti et speranti fateri mihi liceat, me studuisse non rivulos consectari, sed ipsis fontibus uti, cumque proba- tissimorum auctorum lectione conjunzisse proprium obseryationum et experimento- Zum usum. IRA NN ERNEST N Hr ET rec IRTTEMRANB AN NIIN LRIRBRNN A u } N / N | vi i ul Ai Ph, \ Ei AN \ _ au t KRRCHRHNN KIN \ \ 4 } 1 A j 16 = { ‚ EN L ' ur N fi 4 oh M Y | Andale Bar h' R R | ‘ } a ap aT ce Ru N „ r j N. ie.) 2 % 5 re ARE, 4 CHR wer iM; ' u iR IK u es Pa NHL AN Bi . K Mar? la urn air iii & meisong un: ya npnsrpilen u emeaisillgen. 43 wanıoe eb. imdbind hund sul sa “Öl „adden: siroreitl „utoknahacn weegonbeng anal a a BRIAN hopar | binizoiry smapp mithilfe‘ irab wunsisge yuarirngorg „do 18° >, gnieirogahıl! uhr spinnen „nursedidgun eährsilisn aunain A ie audklsinianarg too ‚sb alah 39 ‚auanilgzo anizosuls anpanarob. ‚anhoie booraga 2% ol! asimmıla eirodaik nTos mind obom ar ea Das 9 a Han an nsieihten-oumingo nchadopin. Ialiam ati 33, uinsdobir. vu | Si keiten | 'argk eirotp ‚oshney aigam os seeiurag im „da | eidiäine 94 aaaılise ah’ mono ongitaT ihomaulo Br mn sep W, } "9, Atsdı Wlan 30 ibundergmes » una a : u? ailav ade, zutkumuieauen | ss. scabbaun' \ansölada ‚3a wtenla ont ; PERRDETBAR PEN « anigaaen singe Erärienagg wuhrir an mahiv 1° 717.7 INmuan 3» one nur „ur ‚xls uolog, & ment m RE F „elorg) aupimso ‚in zudiindt int bin „ii on suplubım g.38R veimyauay u u 1% munoilammeio ob RTREAAOR oe: mervosos 5 Bu, Bu u O0: N QUAESTIONEM CHEMICAM. IN TRODUCTLTO. Inter corpöra, quorum natura et mixtio ab acidis, praecipue iis, quae acida' inor- ganica dicuntur, valde mutantur, praecipuum locum obtinet spiritus vini sen alcohol, Inprimis bie mutatur acido sulphurico concentrato, quod alcoholis prineipiorum co- pulam destruit, aliaque corpora ex iis facit. Ea autem destructio et mutalio alcoho- lis ope aeidi sulphurici varia est, pro varia utriusque quantitate,. qua miscentur. Cum enim ı pars acidi sulphurici cum Z parte vel 2 vel 5 partibus alcoholis mis- centur, hic maxima pro parte in acidum sulpho-vinicum mutatur;. si vero ı pars alcoholis commisceatur cum ı vel 2 partibus acidi sulphurici, et haec miscela cale- fiat, prorsus alia corpora nascuntur,, aether nimirum et aqua. Si denique ı pars alcoholis cum 3 vel 4 partibus acidi sulphurici mixta calori exponatur, principio- zum nova copulatioadhuc major observatur,, quippe qua nascuntur aether quidem, verum etiam oleum vini, gaz hydrogenium deuto-carbonicum, acidum sulphurosum, aqua, et secundum nonnullos Chemicos etiam acidum carbonicum et aceticum, Eadem fere mutatio alcoholis observatur, si cum acido sulphurico et acido chro- mico aut superoxydo manganii calefiat, nunc enim aether, naphtha acetica et aci- dum aceticum nascuntur. Idem fere dicendum est de acido phosphorico, arsenicico, selenico , et gaz fluorico borii, quae licet minori vi et lentius, tamen etiam alcoho- lem in aetherem aliaque jam dicta corpora mutant. Acidum nitricum vero alcoho- lem maxima vi dissolvit, adeo ut corpora binaria, quae dieuntur, nascantur, inpri- mis vero vapores naphthae nitricae oriantur. Acidum aceticum autem, oxalioum et formicicum et difhicilius et multo lentius alcoholem in naphthas mutat; haec vero aliaque acida organica eam mutationem multo facilius provocant, si cum acido sul= phurico aut hydrochlorico mixta sunt. Quando enim miscelae alcoholis, et acidi A3 sul- 6 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, sulphuriei addantur acidum aceticum, oxalicum,.tartaricum, eitricum, benzoicum , forınicicum, tung ea acida connubium ineunt cum aethere, vi acidi sulphurici aut solius aut utriusque facto ; hydro-acida etiam atque eorum radicalia quae vocantnr, se jungunt naphthis, a se factis. . Acidorum actione igitur in alcoholem varia eaque valde dissimilia eorpora nascun- tur, quorum tamen quaedam certas habent notas, quibus ad varia genera referri possunt, 'quae tria statuuntun, Ad primum genus‘ referuntur aether sulphuricus, aether phosphoricus , aether arsenicicus, aether fluo-boracicus, qui licet a variis acidis facti, unum eundemque aetherem tamen faciunt, et qui nullum principium acidi continet, cujus ope factus fuit. Secundum genus continet aetheris varias spe- cies, seu naphthas cum oxy-acidis, quae'sunt naphthanitrica, acetica, benzoica, for- mieica, oxalica, eitrica, malica, tartarica. Ad tertium genus denique referuntur naphthae, eum hydro-acidis eorumque radicalibus , quae dieuntur, paratae, quae« que sunt naphthae chloricae, hydrochloricae, bromicae, hydrobromicae , jodicae hydrojodicae et forsitan etiam fluoricae. Aether print generis’ vel’ tantummodo aether vocatur‘, vel ei postponitur nomen acidi , 'saltem si’ Latine scribuntur, quo eum‘paratus fuit, sic scribitur aether sul- phurieus’, phosphorieus. ‘Aether secundi et tertii generis non: ab’ omnibus chemieis ita vocatur , sed’a quibusdam naphthae v» c, naphtha acetica,, naphtha hydrochlori= ca ete. In multis linguarunv recentiorum nomen. acidi praeponitur; sed‘ 'haec uni- verse dieta ’sufhieiant, De singulo genere in singulo etiam capite agam, atqtei.in yuarto 'eapite' alias materies tractabo, quae acidorum in aleoholem actionis‘ elimam piolueta’sunt, { CAPUT RESPONSIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. CAPUT PRIMUM DE AETHERE Actheris , qui etiam aether sulphuricus dicitur, licet primum aceuratius a Vale- rio Gordo (1), Medico Norimbergensi, a® 1544 sit descriptus, sub nomine olei vitrioli duleis, mentionem jam invenimus in seriptis Lullii (2) seculi 13 etin iis Basilii Valentini(5) in initio seculi 15. ‘Anno 1608 Oswaldus Crollius (4), medio seculo 17 Bohnius (5) et anno 1664 Boyleus (6) varios quidem ejus praeparandi modos descripserunt, sed optima praeparandi ratio inventa fuit eodem tempore a Frobenio (7) chemico ‚Germano, qui eam tamen ipse non communi- cavit, spe lucri, sed quam postea e relictis Frobenii in, lucem edidit Crom- wellus Mortimerus (8) a° 1341. Illis temporibus aether nuncupabatur Ziquor 5. aether Frrobenii et a varlis eorum temporum chemicis indagabatur, quorum primo nominandi sunt Stahlius (9), Hoffmannus,(10), Ludolphus (11), Man- goldus(ı2) et Bernhardtus (15), qui praeparandi modum et meliorem et fa- (1) V. Cordus, Dispensatorium pharmacorum omnium, ı536. 8ro. C. Gessner, de artifieüs » extractionibus , de destillatione oleorum, P. III. Cap. XI. (2) Lull, Testamentum novissimum, Lull epist. accurat. , P- 327. (3) B. Valentinus, Wiederholung des grossen Steenes letztes testament , P. V. p- 867. (4) O. Crollii, Basilic. Chymic. , 1608. p. 267. (5) Bohn, de digestione , $. 29. (6) Boyle, Origin of formes and qualities, Oxford 1667. et versio Latina, de origine formarum , 1669. p. 285. (7) Frobenius, Commentation of a spiritus aethereus: Philos. Transact., B. XXXVL Ns, 433. p. 283. B. XXX VII. N®. 458. p. 55. (8) C. Mortimer, Extr. of the original Papers of A. S. Frobenius, concerning his spiritus vini aethereus : Phil. Transact. XLI. Vol. II. N®, 461. p- 864. (9) Stahl, Observ. et animadv. CCC Numera chymica et phys., Berl. 1731, $. 75. (10) Fred. Hoffmann, Diatribe de acido vitrioli vinoso , Halae 1732, (11) H. Ludolph’s Mediein siegende Chemie, IV. St. 1747. 8 5. et VL. St. 1748. $. a2. (12) Mangold, Chymische Erfahrungen und Vortheile, p. 1..u. 5. W- , 1748. (135) Nonne und Bernhardt, Chymische Versuche und Erfahrungen‘, p.73 und 75.'Leipz. 1755, 8vo. 8 ELTIONISALEGONDIL FORSTEN, faciliorem reddere conati sunt. Primus vero fuit Baumeus, qui peculiarem dispu- tationem de aethere scripsit, in qua non solum de aethere, sed etiam de aliis eorporibus egit, quae ex actione acidi sulphurici in aleoholem producuntur (1). Cujus exemplum Lauragaiseus (2), Morrisius(3), Nonneus (4) et Cade- tus (5) secuti, hanc materiem magis magisque illustrarunt. Aetherem vero, anti- quiori praeparandi modo paratum non purum esse , ostendit egregius Chemicus Lowitzius (6) qui viam monstravit, qua aether ab admixto alcohole purgari pos- sit. Ab eo inde tempore ejus natura magis magisque explorata fuit, praecipue a Fourcroyo et Vauquelino (7), qui fine seculi praecedentis ipsius aetheris for- mationem et phaenomena, quae eam concomitari solent explicare,, conati sunt. Bou- layus (8) denique ostendit, quomodo aether ope acidi phosphorici et arsenici (9) et Desfossius (10) quomodo ope gaz fluorieo-boraeici, parari possit. Dumasius et Boulayus inprimis ejus miscelam accuratius explorarunt. Variis modis aether parari potest: ı°. paratur miscendo in retorta tubulata, quae in aqua frigida posita est, 2 partes alcoholis, cujus pondus specificum est 0,850 ealoris gradu + 20° et 5 partes acidi sulphuriei, cujus pondus specificum est 1,85, nune retorta ponitur in balneo arenae, atqne retortae apponitur exeipulum, cujus fissurae elauduntur apto luto. In retortae tubulo ponitur pes longior et in orifieium quam maxime paryum desinens tubi vitrei, cujus pes alter positus est in lagena al- eohole repleta, ita ut alcohol eadem quantitate in retortam fluat qua in ea ab acido sulphurieo decomponitur : ejusmodi apparatus delineatus est in fgura I additae tabulae. Exeipulum in aqua frigida positum est, et curandum est liquorem in retorta semper ebullire.e Quamdiu in exeipulum defluit , liquor oleosi habitus et siviae oleosae in retortae collo observantur , tamdiu destillatio peragitur. Aether, in excipulo receptus, commiscetur cum 2 partibus aquae, in qua soluta est. parva potassae causlicae quanlitas, el cum ea conquassatur, quo facto aeıher supra ayıam na= (1) Baum&, Dissertation sur Pether, a Paris 1757. (2) Memoires, de l’Academie des Sciences, & Paris 1753. N%, 4. p. 2% (3) Medical Observ. and ing., Vol. U. London 1762. p. 163. (4) Programma de‘ naphtha vitrioli et nitri, Exford. 1765. (5) Memoires de PAcademie royale, a Paris 1774. p. 524 ad 533. (6) Erell’s Chemische Annalen, r5g6. I. B. p- 429g — 442. (7) Annal. de Chemie, Vol. XXIII. p.63. August, 1797. p. 203 a15, et hujus versio in Trom seo dorff’s Journal der Pharm., VI. p. 189 — 202. et. Scherer’s allgemeines Journal der Chemie , VL. 34H p 467473» (8) Annal. de Chemie, Vol. LXII. p. ıgr, (9) Annal. de Chemie, Vel. LXXVII, „ 287. (10) Annäl. de Chemie, et: de Physique, Tom, XVI, p. 72: MRESPONSIO kp QUAESTIONEM-CHEMICAM.! g "nafans separatur ope infundibili separätionis'quod dicitur, et commisceturirin»retorta wminori, cum chlorureto caleii depurato et siccissimo', ‚et‘ rursüs destillatur, ‚adeo ut.2 pars tantum in ‘excipulum "transeat. Sic. paratus aether, absolutus dictusy/in vitro.bene clauso 'et, ad-impleto'servandus 'est. .. 2% Partes aequales alcoholis»et acidi sulphurici commiscentur in retorto in;aqua frigida posita, ne. humor nimis calefiat ; acidum autem parva quantitate alcoholi lente.admiscendum.est. : Retorta deinceps ponitüur in. balneo ‚arenae , et excipulo ap- posito fissurae ‚clauduntur vesica humida. Liquor qui primo loco in ezeipulum.trahi- sit et fere totus alcohol,est, rursus in’ retortam..effandi debet, et.destillatio pera- gitur, quamdiu striae oleosae in retortae collo, observantur. Paratus aether ‚com- miscelur cum aqua caleis, et ‚post quoddam itempus aether supernatans separalur, Quando aether adhuc multa cum aqua mixtus est, vel acilum sulphurosum conti- net, et propterea -chartam coeruleam rubram facit, rursus ‚cum subcarbonate. calcis et superoxydo manganii commiscendus et:destillandus est. 5°. Partes aequales alcoholis et acidi sulphurici jam descripto modo; destillantur. Liquori residuo in retorta dimidia pars alcoholis rursus admiscetur „et hoc tamdiu repetendum est, quamdiu aether formetur , qui deinceps ab admixtis aqua et acido purgatur. . t 4°. Decem partes alcoholis vum 10 partibus acidi sulphurici destillantur, et si 2 partes in excipulum transierunt infundibili peculiaris in Agwra IL delineati ‚ope, humori ebullienti in retorta adhuc ı0 partes alcoholis admiscentur,, et destillatio.fit, usque dum 15 partes in excipulum receptae sunt, quae secundum testimonium Bou- layi, aquo hie parandi modus valde laudatus est, 8 partes aeıkeris purissimi vulgo praebent. 5°. Aequales partes alcoholis et acidi sulphuriei, in lagena, in aqua frigida posita, caute miscentur et in locum frigidum per aliquot dies seponuntur. Miseela dein- ceps indicato modo destillatur, liquori destillato additur chlorureti calcii siceissimi parva copia, et de novo fit destillatio. Si aether odores acidi sulphurosi spargat, ei adjiciuntur superoxydi manganii et magnesiae ustae aequales partes ad saturitatem usque et destillatio rursus instituitur, 6°. Acidi sulphurici et alcoholis singulorum librae 3, caute commiscentur, adap- tato excipulo et juncturis clausis instituitur destillatio, usque ad libra ı ad libras 2 in exeipulum transierunt. Residuo demptis unciis 4 ad 6 affınduntur spiritus vini libra ı2 quibus antea acidi sulphurici unciae 4— 6 additae sunt, nunc fit destillatio donec destillatum spiritus affusi quantitatem aequet, quae operatio cum simili spiri- tus vini et acidi sulphurici quantitate, bis vel ter potest repeti. Liquorum aethereo- zum his.destillationibus obtentorum partibus ı2 addantur aquae communis partes 5, potassae causticae pars £ et conquassantur in vase 'clauso. Aether supernatars a B tui- 10 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, fluido separatur et cum carbonum pulvere et magnesia usta miscetur et rursus destil= latur , ita ut $ aut # pars remaneat, Cum hi varii aetheris parandi modi, secum invicem eomparantur, videmus prae- cipue duas easque valde dissimiles esse rationes, quibus aether sulphurieus obtine- tur , nimirum aut acidum cum alcohole miscendi et destillandi, aut novam alcoho- lis quantitatem guttatim infundendi in calefactam miscelam acidi sulphuriei et alco- holis. Haec secunda parandi methodus a Boulayo inventa est et descripta est loco jam laudato , eaque aGeigero et Buchnero aliquo modo mutata, et ampli= ficata est (1); atque ille parandi modus, primo loco a me expositus, parlim Gei- geri est, partim a me mutatus; bis enim eum secutus sum, et sic aetherem optimae: notae mihi comparavi, adeo ut non dubitem declarare, primam praeparandi me- thodum esse optimam et majorem aetheris quantitatem praebere, quam reliquae, licet communi usui et pharmaciae satis aptae, In his experimentis vero attenden- dum est, alcoholi , quantum fieri possit, frigido acidum admiscendum esse dum ille: agitatur, statim exeipulum esse admovendum, et statim retortam esse ponendam in, balneo arenae jam calefactae, adeo ut destillatio statim ineipere possit. Cum enim aether certo ac definito caloris gradu formatur, minus recte agitur,, quando miscela alcoholis et acidi ante destillationem per quoddam tempus seponitur, eaque deinceps lente calefit,. Nune enim initio multum alcoholis in exeipulum transit, antequam miscela eum caloris gradum obtinuerit, quo aether formetur. Ignis ita debet in- strui, ut liquor in retorta protinus et semper ebulliat, et praecipue attendendum est, ad strias illas oleosas, quae in retortae collo observantur, ita ut destillationi statim finis inponatur, si illae non amplius eonspieiuntur. Si enim destillando per- gamus, videmus nebulas albas protinus totum apparatum occupantes, ac guttas olei in exeipulum transeuntes et infra aetherem fluentes. Nebulae autem illae maximam partem ex acido solphuroso factae sunt, atque guttae illae oleosae sunt oleum vini, a quibus aether non sine multo labore ac detrimento deinceps purgari potest, Destillatione finita in retorta invenitur humor acidus flavescentis vel brunei colo- zis, qui, si secuti sumus parandi modum 2° et 5° modo a me expositum , cum alco- hole de novo commisceri potest et destillari, ita ut novam aetheris quantitatem com- paremus, utiin parandi modo 3° exposui. Aliquando humor ille acidus odores aci- di sulphurosi ita spargit, ut prius ab eo purgandus sit, antequam noya alcoholis copia ea, datur, et quod facile peragitur eiaddendo pauxillum nitratis potassae, quo acidum. sulphurosum ratione eadem, qua acidum sulphuricum Anglicum ex acido sulphuroso et nitroso fiat, in acidum sulphuricum mutatur. Ceterum hic humor, eum (‚v).Repertors Bd. VILs. 122, et Bd. XXL s. 466; RESPONSIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. m cum aqua mixtus, adhiberi potest, ad praeeipitandum lac |sulphuris, sulphuretum antimonii , alia ‚cum vero destillatio aetheris caute instituitur, et humor ille acidus assidue nova quantitäte alcoholis commiscetur et destillatur. e 4 ponderibus acidi sulphuriei concenträtissimi 9 —ıo pondere aetheris parari possunt, ut Troms- dorffius primus ostendit, Praeparandi modus denique quem ı° loco exposui, etiam hanc ob causam laudandus est, quandoquidem non solum eo maxima aetheris quan- titas paratur, sed quod etiam neque acidum sulphurosum, neque oleum vini, neque acidum sulpho-vinicum hoc modo aetheri admista inveniuntur, „Plerumque vero, etsi destillatio caute fiat, aether primae. destillationis inpurus est, quippe cui admixti sunt alcohol, aqua, acidum sulphurosum , et oleum vini. Hic-‘inpurus aether, communis a quibusdam Chemieis dictus, igitur purgandus estz quem finem partim jam attingimus admiscendo aquam, cui addita fuit calx usta, aetheri; aqua enim alcoholem solvit, et calx se jungit acido sulphurosoz; possumus etiam ad hune finem. uti solutione potassae causticae, et utrumque liquorem tamdiu conquassare,, usque dum aether non amplius mutat coeruleos plantarum colores, Aether nunc depurandus est ab aqua, in qua et alcohol: et, sulphis potassae: et cal- eis soluta sunt, et denovo destillandus est , quo facto obtinuimus aetherem commu-= nem purgatum, qui tamen adhuc alcoholem et aquam continet, ad: medicum vero usum jam aptum, Sin vero ille aezher communis ita purgandus sit, ut eum absoluzum vocare PoS- simus et quem parare debeamus, si ejus proprietates et notas investigare debeamus, aliam viam sequamur necesse est, et quidem’eam, quam in primo'modo parandi jam indicavi, quo modo aether absoluins ut me experientia docuit paratur. Ad com- munem aetherem in absolutum mutandum. varias operandi methodos excogitarunt Lowitzius et Bucholzius, Saussuriusy' Thenardus et Gay Lussacius. Secundum praecepta Lowitzii aether communis ab aqua purgandus est ei ad- miscendo' potassam causticam exsiccatam, et tunc aeiherem destillando, quo facto aether miscendus cum chlorureto .calcii, quod sal in alcohole ‚aetheri admixto sol- vitur, ab ea solutione separandus et rursus ‚caute destillandus est. Saussurius et Thenardus admonent aetherem communem cum aqua commiscendum esse, quae alcoholem solvat , etseparatum aetherem cum chlorureto caleii -destillare ‚ ita ut tan- tum Z pars in excipulum. transeas Gay-Lussacius denigque monet aetherem communem msscendum esse'cum ‘2: partibus aquae , postea ewzi per'ı2 dies sepo- nendum esse cum calce ‘viva et ejus Z partem: destillaudam. ' Chloruretum ealcis, quo ad hube finem utimur debet esse igni fusum; et sic a maxima aquae parte li= beratum, et destillatio fiat. in) retorta minutissima et cum excipulo: ampliori in aqua frigidissima aut nive posito. Haec operatio quae hyeme praesertim optime suceedit änstitui potest optime ope lampadis chemicae in fügura 1. delineatae, quandoquidem B2 ca- 12 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, calor tali modo melius diminui aut augeri’potest.. Si aether- cum acido sulphuroso» valde mixtus est, tum purgandi methodus cum superoxydo. manganii-et: magnesia usta non spernenda est; possumus eliam uti' superoxydo plumbi. Oxygenium äutem: superoxydorum se jungit cum acido sulphuroso adeout acidum-sulphuricum fiat '(quod» se jungit cum oxydulo-manganii et magnesia- aut: cum:oxydo.' plumbi ,..quiisales in re- torta remanent. Sunt denique chemici qui aetherem, cum:magaesia 'eticarbone ve- getabili .miscent, et hanc miscelam destillant. . Ipsius aetheris puritas autem cognoscitur ex: ejus’ odore, sapore’ et: limpiditate.: Plantarum colores coeruleos- non mutare debet in-rubros. Una: ejus' pars solvi debet in ı0 partibus aquae, et aether solito a@ris ‚calore: in-vapores totus abire debet, ne-- que eamlaetecam , neque nebulosam reddere, neque humorem: zelinguere, ullum, cum; aequali quantitate aquae commixtus, neque in ea.solvi debet. Sed quando nunc aether formatur ?' Quomodo acidum sulphuricum: aleoholem in aetherem mutat, et qua ralione alcoholis principia se jungunt, ut ipsum aethe-- rem forment? De his quaestionibus: multa‘ est inter- Chemicos- controyersia, atque Fourcroyus,, Vauquelinus, Gay-Lussacius, Thenardus, Geigerus, Serturnerus, Duflosius, Fechnerus, Berselius, quisque fere suas hac de: re: habet opiniones. Fourcroyns autem et‘ Vauquelinus statuere; acidum sulphuricum. sua vi se cum. aqua jungendi , alcoholem ita dissolvere ,..ut :pars, ejus:oxygenü et hydrogenii se jungat et aquam formet;,; atque acidum- sulphuricum se cum hac aqua conjungere, ' Carbonieum igitur tali ratione in alcohole praevalere inciperet; illudque cum reliquis alcoholis: prineipiis: ipsum- aetherem, componeret. Ipsnm acidum sulphuricum in aetheris formatione. dissolvi non. credebant;, si saltem destillatio non nimis prolongeretur (1). Gay-Lussacius primo eandem opinio- nem secutus. est et-secundum ejus sententiam 2:partes alcoholis (= 4 atomis carbo- nii +6 hydrogenii -+ 2 oxygenii ), vi: acidi'sulphurici mutarentur in ı partem ae- theris (=, 4 carbonii + 5 hydrogenii -+ voxygenü) et'ı partemaquae (= ı hy- drogenii -- ı oxygenii). Porro' statuebat: Gay-Lussacius, si acidum sulphuri- cum.majori quantitate in alcoholem ageret hoc duplum-aquae. quantitatem e prin- cipüs alcoholis formare ; adeo-ut: non nisi- hydrogenium et carbonium restarent, quae se jungerent ‘et formarent hydrogenium deuto-carbonicum sive gaz oleificum,. Oleum vini porro: cvedebat. Chemicus ille Celeberrimus‘, esse’ connubium, positum ‘inter aetherem et:gaz oleifieum. . Has. vero: suas opiniones :postea aliquomodo mutayit. ipse Gay-Lussacius et quidem eo, tempore quo,Serturnerus formationem acidi sulpho - viniei demonstraverat ; post eujus; scripta de hoc: acido statuebat. Chemicus Parisiensis acidum sulphuricum ipsum dissolvi, et: praebere partem sui oxygenü al- ’ cu»- (3): Journal. von Scher;, j.6. 'p. 436). RESPONSIO An; QUAESTIONEM CHEMICAM. 13 eoholiy adeo ut ipsum in acidum; subsulphuricum mutaretur; quod acidum se nunc jungeret cum quodam corpore, e dissolutione alcoholis facto et oleo vini simili, et . sic formaretur acidum sulpho-yinicum. Reliqua alcoholis pars nune in aetherem et aquam mutaretur et acidum sulpho-vinicum. deinceps, calore miscelae aucto- in oleum vini et'acidum sulphurosum mutaretur (1) Alia autem Geigeri opinio. est, qui statuit 2 partes acidi sulphurici 2° partibus: alcoholis dedisse ı partem oxygenii et sic formari acidum subsulphuricum ,. quod' cum alcohole oxydato formaret‘ acidum sulpho-vinicum ;: hoc: vero’ acidum: calore' miscelae aucto rursus- decomponeretur in acidum sulphuricum et. alcoholem: quorum hie caloris actu in aetherem et aqguam mutaretur (2). } Contrariam. opinionem defendit Thenardus, qui putat partem’ alcoholis amis- sione hydrogenii et oxygeni: in aetherem» mutari. Hydrogenium autem se jungeret oxygenio:acidi sulphurici et hoceam ob causam in’ acidum- subsulphuricum mutare- tur; oxygenium vero cum altera: parte alcoholis, formaret alcoholem oxydatum, qui se jungeret acido. subsulphurico,, adeo, ut formaretur acidum: sulpho-vinicum (5). Eadem ratione: Heerenius aetheris et acidi- sulpho-viniei formationem- explicat, quam vero explicationem Leopoldus Gmelinus refutavit, et re vera ei opponi potest ipsi-acidi sulpho-viniei compositio.. Serturnerus eliam suo modo aetheris formationemiexplicat:; Hier statuit alcoholem se jungere eum acido sulphurico anhy- dro, quod:est in. acido sulphurico- concentrato; et sie formare acidum salpho-vini= cum; aquam.vero acidi sulphurici concentrati se jungere cum 'altera parte hydratis ‚acidi sulphurici nondum decomposita. . Nunc: aucto' calore alcohol, cum acido sul- phurico junctus, ab eo disjungeretur et sic decomponeretur ut aether formetur, Hanc autem Seriurneri theoriam acute refutavit Fechnerus, qui merito dieit Serturnerum.antea probare debuisse, acidum sulpho-vinicum revera ex alcohole et acido sulphurico anhydroresse compositum , quique deinceps etiam theorias admo- dum quisitas et obscuras Monsiiret- Duflosii refutavit,. quae refutationes cum in Fechneri:satis cognito libro, qui Repertorium chemtae’ organicae inscribitur (%) inveniuntur; cumque nemo:neque Monsius er-Duflosius ipsi suas theorias de- jenserunt, hoc:loco praeterito: Haec diversitas autem opinionem chymicorum de aetheris formatiore- jam'probat,. hac de materie’nil certi et absoluti adhuedum proferri posse qiod praecipue etiam ex eo profluere.mihi videtur, quod caremus experimentis er. observationibus, quibus mise (1) Annal: de Chemie es Phys., Tom. XII. p. 78: 62) Geiger, Handbuch der Pharmacie, Bd. I, s. 842," (3) Thenard, Traite de :Chemie,; Tom. IV. p. 145. segg« * (4) Schweiger, Journal, Bd. XLIX, s, 7% - PN 14 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, miscela et compositio materierum ab actione acidi sulphurici in alcoholem producta= zum , adeo certe probatur ut certam et definitam comparationem instituere possi= mus, inter pondera volumina et mistionem cum eorum corporum, quae ad aetheris formationem usurpantur, tum eorum quae actionis acidi sulphuriei in alcoholem producta sunt, Quo magis de hac materia et chemicorum controversia cogitavi eo magis mihi persuavi theoriam aetheris formationis tam diu incertam fore quamdiu compositionem acidi sulpho-viniei non accurate cognoscamus, neque recte distingue- ve possimus, utrum hoc acidum miscela sit acidi sulphurici et aetheris, an vero niscela sive aleoholis et gaz oleifici, sive acidi subsulphurici cum alcohole, aut gaz oleilico, aut aethere. Simplicissima et optima autem ea aetheris formationis explicatio, mihi videtur, gna statuitur, formationem aetheris nisi magna illa et satis nota aflinitate acidi sul- phurici se cum aqua jungendi, adeoque aetherem formari, quod acidum sulphuri= cum sua aquae aflinitate ita in alcoholem agit, ut Z pars oxygenii alcoholis secum hydrogenio jungat et aquam formet, quae aqua nunc se jungit cum acido sulphurico, dein gaz oleilieum alcoholis se cum Z quantitate aquae alcoholis jungens, aetherem format. Et revera opinio aetherem formari ex alcohole quandoquidem hie £ partem aquae amittit aut quod quantitas gaz oleifici in alcohole dupla augetur probari mihi vide- tur ipsius aetheris et alcoholis compositione, quam, accuratam eorum analysin co= gitantes, »ie nobis proponere possumus, ut statuamus, alcoholem factum esse ex 4 atomis gaz oleifici et 2 atomis aquae, aetherem vero ex 4 atomis gaz oleifici et ı atomen aquae. Ejusmodi fere aetheris formationis theoriam jam Fourcroyus et Vauquelinus excogitarunt, illaque amplificata est et magis magisque probata aGay-Lussacio, Berselio et Fechnero, Negari tamen non potest contra hanc etiam theoriam argumenta produci posse, quippe quae nullam comprehendit explicationem forma- tionis aliorum productorum, quae aliquando simul cum aethere nascuntur, et quod si aether revera formaretur, quia aleohol actione acidi sulphuriei partem suae aquae perdit, etiam alia corpora, quae magnam aquae aflinitatem ostendunt veluti chloru- retum calcii, alcoholem in aetherem mutare debuisse, Haec autem duo argumenta contra theoriam, quae mihi probabilis videtur, sic re- futanda esse existimo. Negari non potest hacce theoriä quidem aetheris non vero acidi sulpho-vinici formationem explicari ; sed variorum chemicorum experimenta ultimis temporibus probare mihi videntur, hujus acidi, in quo multi omnes dificul- tates hac in re quaesiverunt, formationem et eam aetheris non eodem vinculo conti- neri; id est aetherem posse formari licet acidum sulpho-vinicum non antea natum sit; atque reliquae materies 'quae post destillationem in retorta reperiuntur, pro- duc- RESPONSIO ap QUAESTIONEM CHEMICÄM. 15 dueta sunt aetheris, qui dissolutus est antequam in exceipulum transiit. Et revera haec opinio non hypothesi nititur, sed nititur iis phaenomenis, quae observantur, si aether, sesundum parandi modum Geigeri, et secundum eum quem ı° loco ex- posui paratur. Hoc enim non nisi: aether et aqua formantur, quos ipse aflırmat Geigerus, et quo probatur aetherem formari posse, quamvis acidum sulphuricum antea non formatum sit, adeoque aetherem non ex acido snlpho-vinico nasci, sed hoc acidum aliquando tantum simul cum aethere formari. Et quod ad alterum argumentum attinet, nempe quod etiam alia corpora, quae magnam cum aqua aflinitatem ostendunt, veluti chloruretum calcii, alcoholem in aetherem mutare deberent, si revera aetheris formatio aflinitate aeidi sulphuriei se- cum aqua jungendi nitebatur, dicere mihi liceat nullum experimentum adhucdum esse cognitum, quo probatur, chloruretum ealcii eandem habere vim quam acidum sulphuricum, nimirum oxygenium et hydrogenium e materiis organieis separandi et ex iis aqguam formandi, ut cum ea se jungere posset. Secundum Berselium ma- teries quae alcoholem in aetherem mutabit, debet esse negative electrica et propterea fortitan sales iis, qui oxyda continent alcoholem pro parte in aetherem mutare pos- sunt. Hoc denique non negari potest, Geigeri methodo parandi talem quantitatem aetheris ex aleohole formari qualem secundum nostram theoriam exspectaremus, si nimirum computamus etiam eam quantitatem alcoholis quae non mutata in excipu- lum transiite. Geigerus tandem etiam afirmat, quod meam opinionem conlirmare mihi videtur, acidum sulphuricum saxoniense, quod ut notum est ab acido sulphu- sico Anglico differt praesentia acidi sulphurieci anhydri, majorem quantitatem alco= holis in aetherem mutare, quam Anglieum acidum. Cum autem in theoria formationis aetheris etiam formationem acidi sulpho-vinici eomprehendere eamque simul explicare velimus, sententia Hennelii mihi optima videtur, qui e suis experimentis concludit hoc acidum factum esse € 4 alomis gaz oleifici et = atomis acidi sulphuriei, quam sententiam cum sequimur aetlıer for» matio sequenti ralione explicanda est. Actione acidi sulphuriei 2 partes alcoholis dissolvuntur in 4 partibus gaz oleifici et 2 partibus aquae;: gaz oleifieum nmune se jungit cum 2" partibus- acidi sulphurici et sie format acıdum sulpho-vinieum dum aqua se jungit cum acido sulphurico et hoe diluit. Pars igitur alcoholis in dissoluta et integra adhuc adest, quae calore cuncta in vapores abit, sed antea se junxit cum 2 partibus gaz oleifici ex acido sulpho-vinico, (sie’enim calore® acidum sulpho-vini- cum dissolvi a variis experimentis: novimus),. atque ejusmodi ratione aether factus est. Si nuue miscelae coquenti rursus. nova alcoholis quantitas addatur,. hie‘ rursus se jungit cum gaz oleifico acidi sulpho-vinici, et sie nova aetheris- copia: nascitur, qua ratione etiam explicari potest Geigeri observatio, in. miscela in retorta super— Sti= 16 E’/L. TIWO!IN I Si XL E"G /O/N/D Ic AF (O0) BISOT EIN, stite, si ejus.operandi modum ‚sequimur,, nullum adesse ‚acidum sulpho-vinieum, 1. Si vero miscelae coquenli major alcoholis copia non addatur, tune acidum 'sulpho-vini= cum sie.dissolvitur, ur formet oleum vini, gaz oleificum, et. gaz acidum sulphuro- sum. 'Haec sufleiant de aetheris-formatione, quae ob 'varias causas, jam a me expo-= sitas adhucdum non ita explicari potest, ut nullum ärgumentum contra ‚eam ‚explica- tionem proferri possit. 'Nunc autem aetheris naturam.et usum'exponam, Aether liquor est limpidus,, odoris ‚peeuliaris „ pungentis et saporis dulcescentis, refrigerantis, pungentis, electricitatem non ‚condueit, neque plantarum .colores coe- zuleos vel colorem curcunae mutat. Lumen ‚valde, frangit. Aetheris.pond. spec. a variis Chemicis varie definitum est; secundum Saussurium pond..spec. quod ad aquam maxime densitatis est ad gradum + 20 .therm. Cent. =,0,7155 seccundum Gay-Lussacium + 35,66 —=.0,69739 -+- 24,77 = 0,71192 + 20, = 0,7154 + 12,5 = 0,7257 Aetheris pond. spec, comparatum cum aqua ejusdem temperaturae est secundum Gay-Lussacium ad cal. grad. + 20° == 0,71654 4512,50 =10,7240 seeundum Dumasium et Boulayum + 20° =.0,713 Sic eliam caloris gradus, quo aether ebullit a variis Chemicis varie definitus est, plerumque vero inter -+ 35° et 56° ıherm. Cent., quae diversitas adscribenda videtur aut variae aetheris puritati aut instrumentis minus accuralis, diversitati eiam vaso- rum in quibus aether coquebatur ; sic aether secundum Desprezium ebullit ad al- titudinem barometri 0,76° + 35° th. Cent., secundum Daltonem ad grad. + 559%,55, secundum Gay-Lussacium ad grad. + 55°,66; secundum Brandesium in aöre libero ad cal. grad. + 56° et in vacuo ad — 29°. Bostockius autem animadvertit, grad. cal. quo aether ebullit quam maxime differre, cum corpora heterogenea in ae- there adsint, sic cal. grad. aetheris, qui in vase puro ad 65°,55 ebulliebat, ad cal. grad. 44,44 C. aliquando etiam ad grad. 56,66 diminuebatur (1). Ad cal. grad. — 5ı aether in cristallos lamellares, albas, et splendentes conereseit et ad — 44° tanquam in glaciem mutatur. Aether absolutus secundum Thenardum in cristallos non concreseit ad — 50°, Gay-Lussacius autem inquisiyit,, quomodo condensatio aetheris mutetur inde a gra- (1) Journ. de Pharmacie, Tom, XI. p. 512, RESPONSIÖ And QUAESTIONEM CHEMICAM. 17 gradu quo ebullit usque ad gradus minores., Ejus experimentis nititur haec tabula Cal. grad, Condens. Cal. grad. Condens, 0,0 0,00 28,8 44,69 1,3 2,08 30,3 45,7% 2,6 4,0% 31,0 W781 [#7 7,18 -3l,1 47,88 6,1 9,88 34,0 50,72 | 12,46 37,3 55,25 9,1 14,74 39,9 58,54 10,7 17,33 40,5 59,56 12,2 19,76 48,2 69,67 14,0 22,65 51,6 74,9% 16,9 27,06 53,1 75,37 20,3 32,27 54,3 77,45 21,1 33,46 54,7 77,90 25,9 40,37 55,4 77,34 E quibus obseryationibus Gay-Lussacius sequentem tabulam confecit. Grad. infra gr. + 35,66 ‚Condensatio Differentia 0,0 0,00 8,15 5 8,15 8,02 10 16,17 7,99 15 24,16 7,67 20 31,83 7,31 Pr je 39,14 : 7.28 30 46,42 5,54 35 52,06 6,71 #0 58.77 6,71 15 65,48 6,35 50 72,01 0,37 (1) 55 73,38 Aether admodum inflammabilis est, et comburitur flamma non colorata, si autem aöris aditus impeditus est, cum flamma nebulosa, nil vero incombusti relinguit. Aetheris vapores cum aöre commizti in contactu platini et quorundam aliorum me- tallorum comburuntur, et sic formant aquam , acidum carbonicum, et acidum ace- ticum peculiari materiae conjunctum, quod inpurum acidum aceticum, primo a Davyo observatum, chemici cogitarunt esse acidum quoddam peculiare et quod aci= dum aetheris, aut acidum lampicum dixerunt. Daniellus vero et Phillipsius hoc acidum aetheris indicato modo natum, acidum aceticum inpurum esse putant, Ejus- (x) Annal. de Chimie et de Physique, Tom, I, p. 130. ge C 18 ELTLONIS ALEGON.DI,F 0;BR.S.TLE.N, Ejusmodi vaporum_ aetheris combustio egregie observatur in Zampade sine flamma: ut vocatur,, et in quo s. platini spongia s. hujus metalli laminis aut filis utimur. Servandus est aether in lagenis bene clausis loco frigido, nam Aa@re mutatur magis magisque in aquam et acidum aceticum, cui compositioni inprimis fayet calor, quare si aether coquitur in vasis aperlis, acidum acelicum relinquit, de qua aetlıeris mu=- tatione praecipue Gay-Lussacius accurata instituit experimenta (1). Plancheus etiam observavit aetherem, qui ab omni admizto acido liberatus fuit, aöre et lumine et aucto caloris gradu acidum acelicum cOntinere incipere, ila ut diu-- tus cum oleis pinguibus commisceri nequeat. Planchei experimenta confirmayit Henryus, quiseliam observabit acidum ace= ticum formari quando aether cum aliis organieis corporibus coquitur‘(2). Magna est vaporis aetheris elasticitas, de qua multi instituere experimenta, nimi- zum Zieglerus, Gay-Lussacius, Daltonus, Saussurius, Despretzius, Mayerus, Ureus, Schmittius, Munckeus, Sunt Chemici, qui judicent ob- seryationes Daltoni non accuratas esse, quippe qui usus fuit instrumentis inaceu- yalis, et aetherem, quocum experimenta institut Daltonus Mayerus et Ureus,. minime purum fuisse. In tabula sequenti elasticitas definita est secundum varios calo- »is gradus, in columna prima cal. grad. therm. Reaum. designati sunt, in secunda e elasticitas computata est secundum formulas Mayeri, in tertia e’ reperiuntur ex- perimenta Munckei et in quarta e’” ea Schmittii in pollieibus Parisianis cal. grad, e e’ e”. cal. grad. e e’ e" — 30 0,619 7 8,373 9,81 25 0,932 8 8,861 10,2 8,95 20 1,376 9 9,418 10,9 9,50 15 1,992 10 9,978 11,5 9,78 10 2,836 a1 10,56 12,0 10,4. 5 3,970 12 11,18 12,6 10,5 7 4,238 13 11,82 13,% 11,5 3 4,522 14 12,50 14,0 12,4 2 4,822 15 13,21 14,6 12,6 1 5,133 16 13,96 13,3 0 5,473 17 14,7% 13,9 +1 5,326 18 15,56 14,7 2 6,198 19 16,41 15,4 3 8,500 8,00 20 17,31 16,3 [3 7,002 8,10 21 18,24 17,1 5 7,439 8,70. 22 19,22 20,4 17,8 6 7,897 9,37: 23 20,2% 21,0 18,7 cal.. (1) Annal. de Chimie et de Physique, Tom. II. p, 178, # (2) Journ. de Chem. Medical., Aout 1826. p. 372. ber , [ÜLLrr N 'COMMENTATIO AD QUAESTIONEM ZOOLOGIEAN. 19 :cal. grad. e e” e” cal. grad. e e' e" 24 21,31 218.195 [A 48,06 49,3 25 2. 20 | 20,% 12 50,6 50,3 26 2355 29 21% 43 52,53 .53,5 27 24,79 23,8 22,4 u 54,89 55,38 28 2606 242 234 45 57,3% 57,48 29 27,38 29 245 50 70,91 70,65 30 275269 25,7 55 85,20 84,45 31 30,18 318 26,7 60 106,3 104,5 32 31,67 33,2 65 123,8 33 3,2 351 70 155,0 34 31,83 - 37,2 75 185,4 35 36,51 38% 80 220,5 36 39,26 39,8 85 260,8 37 40,070 41,8 90 306,8 38 41,96 42,5 95 367,6 39 392 44,6 100 418,6 40 w,95 46,2 200 n23,2 Multa corpore in aethere solvuntur, sie solvit aether sulphur , cujus solatio est inco- lorata et spirat odorem et saporem hydrogenii sulphurati. Haec solutio ab aqua dis- solvitur ef-praecipitatur sulphur „ si evaporatur sulphuris relinquuntur erystallu!i aci- eularess, Secundum Berselium haec solutio continet sulphuris, 0,029 secundum Fechnerum 0,0% Phosphorus etiam in.‚aethere; solvitur. Secundum Henrynz, 100 part, aethe- ris solvunt 2,67 part; phosphori, solutio incolorata est, spirat odores phosphori, coeruleos plantarum colores in rubros vertit,, et in obscuro loco phosphorescit. Ab alcohole et aqua ex hac solutione phosphorus praeeipitatur sive in forma floccorurm alborum s. in ea pulveris albescentis. Quam haec solutio per longum tempus serya- tur aliquando phosphorus in crystallos splendidissimas mutatur. Si gaz chloriei'commiscetur eum gaz aetheris et haec miscela accenditur, parva ‚detonnatio observatur et fundum vitri parva carbonis quantitate tegitur. Quando in lagena ,.quae gaz chlorici continet infunditur 2— ı drachm. aetheris et lagenae ori- ficium charta tegitur; protinus vapores albescentes in lagena conspiciunzur, post quorum formationem combustio et detonnatio et carbonis praeripitatio observantur. Quando aether cum sulphate caleis commixtus et in »öre accensus portatur quasi in lagenam 'quae gaz chloricum continet, flamına minori comburi pergit, aether atque carbo praeeipitatur. Aether cum jodio commiztus facit acidum hydriodicum, » Ab acido nitrico concentrato aether ‚dissolvitur, saltem si miscelae calor augetur et tunc formantur, gaz osydi azoti, acidum nitrosum, carbonicum , acelicum et oxali- ; G2 eem. 20 EL,T.IO.NLS ALEG.ONDI E.ORSTEN, cem, Sicum acido’sulphurico et nitroso miscetur calor miscelae augetur ejus color, dum oxydum azoti eflugit, müutatur in violaceo-coeruleum ; tandem miscela fit bru- nea et syrupi consistentiam acquirit. Quando’ miscela cx “squwalibus partibus acidi sulphurici concentrati et aetheris eommiscetur et calori 55° exponitur, ebullit, fit niger et oleum vini, acidum aceticum , carbonicum, gaz. oleilıcum, aqua et materies resinosa nascuntur. Si tantum miscentur nec calori exponuntar tantum acidum sul- pho-vinicum nascitur. Quando destillatur aether, qui cum gaz: acidi hydro-chlorici commixtus est, nascitur, secundum experimenta. Suersenii humor, naphthae hy- drochloricae similis. Aether solyit etiam multa acida, quae örganica dicuntur veluti. acidum .aceticum , oxalicum , gallicum , benzoicum, margaricum, oleicum caet. Metalla ea, quae facile se cum oxygenio jungunt, ut'metalla, quae alcalia formant ab aethere oxydantur, ita ut formentur sales acetici: sic potassium et sodium ab ae- there absoluto oxydantur lentissime dum gaz hydrogeniüi expellitur. Etiam sales in aeıhere solvuntur , ut: v. c. chlorureta, jodureta, bromureta, et sulphureta. metallo- zum, quae solutiones facile ita dissolvuntur ut hydro-acida nascantur, sic‘ solvit ae- ther chloruretum ferri, solvit etiam chloridum hydrargyri, quae solutio in lumine ita mutatur, ut deponat chloruretum hydrargyri; solutio chlorureti-anri in asthere vi lueis deponit aurum aliquando egregie cristallisatum. Quando aether cum aqua miscetur, mox duo strata fiunt, quorum superius aether- est, cum admadum parva aquae copia commixtum: etinferius aqua est, quae „; partem- aetheris solvit. Secundum Saussurium aether solvit 2,17 vol. gaz- acidi carbonici, solvit etiam gaz- acidi hydrochlorici , oxydum azoti, ammoniam', gaz cyanogenü, gaz acidi hydrocyanici et connubium jodii cum eyanogenio, uti [ttnerus docuit. Aether et alcohol in omni quantitate commisceri possunt, Cujus miscelae pond.. spec. definitum in sequenti tabulaa Daltone(ı). Aether Alcohol Pond. spec. cujus pond. spec est 0,72 cujus pond. spec. &st 0,85. ad.temper. + 20° 100 5 0,720 90 10. 0,732 80 20 0,744 70 Be 30° SE 0,750 60 ; 40- 0,768: 50 50; 0,780 #0, 60 0,792: 30 70 0,80%. 20 80 0,816 10 90: . 0,828 0: } 100: 0,83) (1)Schweiger, Journ. , Bd, XXVIII, s.. 363. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM CHEMICAM. >21 "E’miscela aetheris et alcoholis aqua 'partem aetheris separat, de miscela ı partis aetheris et 2's. 3 partium aleoholis, quae Ziquor anodynus ‚mineralis Hoffmanni dicitur , mox eum de aetheris usu agam:, dicam. “ Quod ad compositionem aetheris attinet, Saussurius. (1) primus.hac.de re con- stituit experimenta, nimirum vapores aetheris ducebat per tubum: porsellaneum in- candescentem , quo facto £ pCt. carbonis in tubo seponebatur , dum in excipulo re- eipiebantur 12 pCt. materiae fuscae cristallisabilis et in alcohole solubilis, et prae- terea parya quantitas olei empyreumatiei et oxydum carbonii et ı pCt. 'acidis carbo- nic. E 47 gramm. aetheris tali ratione accepit 42,36 gramm. gaz,: 0,12 gr. carbonis , 0,4 gr. olei' et lamellarum fuscarum , 4,12 gr. deperditae erant. | Secundum Dumasium et Boulayum (2) aether factus est ex 21,24 p- oxygenü, 15,85 hydrogenii, et 65,05 carboniis. Secundum Gay-Lusacium ex 21,58 oxyge- nii, 15,41 hydrogenii, 65,01 carbonii. Secundum Saussurium ex 17,62 ox. 14,40' hydr. 67,18 carb. Secundum Daltonum denique ex 55,7 ox. 4,4 hydr. et 51,9 carb. Gay-Lussacius e pondere gaz aetheris 'coneludit aetherem factum esse ex 2 vol. gaz oleifici et ı vol. aquae, quae volumina ad ı volumen condensata sunt, quae Gay-Lussacii opinio confirmata est, Saussurii et inprimis Dumasii et Boulayi analysi, ev quam oequitur item Berselius. Secundum Gay-Lussacii sententiam aether igitur compositus est ex OG*H'° quod etiam exprimi potest ı at. aquae et 4 at. gaz oleifici = H + 4CH quod etiam- significat aetherem eandem co- piam aquae, sed duplam gaz oleifici continere quam alcohol. _Quod ad usum aetheris attinet,, hic liquor praecipue ulterioribus temporibus maxi- me usurpari incepit in analysi plantarum et quidem ad separsndas ejusmodi mate- ries, quae a materie mucosa et extractiva adeo obtectae sunt, ut neque separari, neque in cristallos concrescere possint,; Sic ope aetheris- chininum a cinchonino distingui potest, quandoquidem illud in aethere facile, hoc vero difäcile solvitur. Sie in analysi plantarum utemur aethere ad separandas: materies alealoideas e swis solutionibus v. c. chininum, digitalinum, albumen,. stearinum ‚ cetinum etc. Sic‘ etiam aethere utimur ad separandum bromum. In medicina ycro aether adhibetur ‘ut remedium incitans, et ob ejus’evaporationem’ celerem tanquam remedium refrigerans, inprimis autam: adhibetur. aether quando' cum alcohole commixtus est, uti aether sulphuricus: alcoholicus, etiam spirzeus vi=: triolis dulcis er liquor anodynus Hoffmanni dictus. "Paratur kie liquor- miscen«lo; ı part; aetheris cum 3 part, aleoholis;: aut: miscendo » part. acidi:sulphuriei cum, 4: paxt.. @1) Ann. de Chim., Tom. LXXXIX. p. 288: (2) Journ. de Pharm,, Tom. XIY.p 6 22 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, 4 port. aleoholis, et destillando hanc miscelam, liquoremque quem obtinuimus ab acido admixto purgando, Praeseripta ad hunc liquorem parandum quam maxime eiflernnt, quod ad quantitatem alcoholis et aetheris atlinetz; cujus rei causa posita mihi videtur, in diversa densitate et Puritate utriusque Jiquoris, quo utebantur .che- mici. Secundum experientiam et experimenta Doct. Buchholzii primus parandi modus ab Hermbstadtio jam tanquam optimus laudatus Prae omnibus praeferendus est. Pond, spec. aetheris debet esse 0,752 — 0,748 et alcoholis 0,850 — 0,855. Ex- perientia docuit odorem atque saporum hujus Jiquoris ‚esse meliores, quando miscela artheris et aleoholis per quoddam tempus in loco frigido deposita est, antequam ad- hibetur. Hujus liquoris notae hae sunt, neque odores alcoholis neque acidi sulphu- rosi spirare debet, neque chartam coeruleam mutare. Si cum aequali quanlitate auae miscetur aether separatur; quod non observatur, si cum majori aquae copia commixtus sit. Additione aquae neque nebulosus fieri debet, neque partes oleosas separare. Haec de aethere sulphurico alcoholico dicenda putavi, quippe qui inter medicamenta usitatissima pertinet, Solutio deniqgne phosphori in aethere etiam in medicina adhibetur et praeeipue in febribus catarrhalibus nervosis. Hic liquor ad usum medicum parandus est, mis- cendo ı unc. aetheris cum 8 gr. phosphori, et miscelam eonquassando. Stent in vase clauso per 4 dies et saepe agitentur. Tum liquor a phosphoro residuo decante- tur et in vasis duarum drachmarum capacibus bene obturatis, loco obscuro. non ni- mis frigori axposito nec nimis diu servetur. Liquor debet esse limpidus et phos= phorum redolens, . Si aether phosphoratus nimis diu servatus est, non ad medicum "sum aptus est; nunc enim liquor acidorum notas habet, quippe qui jam continet acidum phosphoricum. Solutio..denique ı partis jodii et 10 part. aetheris, et solutio ı part. jodureti hy= drargyri in 12 part, aetheris etiam in medieina ulterioribus temporibus adhibentur. Sed.non solum acidum sulphuricum alcoholem in aetherem mutat, verum eliam hoc eflicere possunt, acidum: phosphoricum, arseniecicum et fluorborium ut Bou- layus et Desfossius primi docuerunt. Existimabant antea chemici aetheres, ab his acidis,factos ‚esse , ‚peculiares aetheris species, sed postea varia expeimenta proba- runt hujusmodi aetheris minime differre ab aethere, vi acidi sulphurici facto, quip- pe qui. ce ‚easdem „proprietates ostendunt ‚et ex iüisdem: principiis facti sunt, ita ut non nisi parandi! medo: differant. Aether ope acidi phosphorici sic paratur secundum Boulayi praecepta (1). Cum retorta tubulata in balneo arenae posita jungitur excipulum tubulatum, quod Sp® (1) Annal. de Chimie, Tom, LXIL, P. 192 RESPONSIO- An QUAESTIONEM CHEMICAM 23 ope itubi Welteri jungitur cum lagena aqua calcis repleta; ex hac lagena tubns alter positus est infra campanam in vase pneumatico. In retorta 500 gramm. acidi phosphori puri, quod. paratum fuit ope acidi nitrici at in aqua solutum erat ad sy- rupi consisteniiam, usque ad 119° calefiunt, quo facto his adduntur 500 gramm. al- echolis 40°, ope peculiaris infundibili (1) quod in 1ubo retortae. positum erat; sie alcohol , guttatim influit. Mox color miscelae mutatur et fit niger et multae striae oleosae-totam retortam implent. Destillatio Pperagitur,, usque. dum miscela in. retorta Sicca est, in qua acidum phosphoricum yitrificatum et carbo manet. In exeipulo reperitur liquor constans ex aethere ,. alcohole , aqua, oleo vini- flavescentis coloris et forsitan etiam ex acido acetico. Ex hoc liquore destillatio cum chlorureto calecii parari potest 5 pars aetheris, quem aetherem Boulayus vocavit aetlıerem phospho- zicum, licet ipsum non fugisset eum admodum similem esse aetheri sulphurico. Ope acidi arsenicici aeıher parari potest eodem modo. Nunc enim in eodem appa- zatu loco acidi phosphoriei udhibentur 500 gramm. pulveris acidi arsenicici et 250 gramm. aquae destillatae.. Quando ope calorici acidum- arsenicicum solutum est gut« tatim etliam huic adduntur 500 gramm. alcoholis. Magna vi ebullit miscela, ita ut % pars alcoholis immutata in excipulum transeat ; nunc humor in retorta magis ma- gisque nigrescit, et tandem restat acidum arsenicicum yitrificatum cum parva copia acidi arsenicosi et carbonis. Liquor aethereus in excipulo cum chlorureto calcii de- stillandus et ita ab aqua et alcohole purgandus est. Acutus Boulayus statim ob- servavit hunc aetherem-omnino ejusdem'esse näturae quam‘aether sulphüricus (2). Aether denique ope gaz fluoborii, Secundum Praecepta ejus inveacoris Des-- fossii (5), sie paratur: 35 gramm; acidi boraciei vitrificati in apto apparatu miscentur cum 64 gramm. fluor calcii et 384 gramm» acidi sulphurlei. Gaz quod ex- pellitur et fluor borium est dueitur in 6% gramm. alcoholis 33°, in eylindro vitreo gui in aqua positus est.. Nunc liquor obtinetur acidus et fumans, cui tantum po- tassae additur, quantum ad acidi saturationem requiritur. Quo facto liquor destil- Jatur solus et deiuceps cum chlorureto caleii, Hic asther etiam omnino similis est aetheri sulphurico, Aether, ut hoc etiam'addam, item formatur, quando, alcohol cum acido sulphu- vico et chromico aut cum acido-sulphurico er superesydö manganii calori exponitur. Hac de re experimenta instituerunt $ cheelius, Foureroyus et Vauquelinus Gay-Lussacius, Döbereinerus et Duflosius (#4). Hac operatione tamen nom: 61) Vide fig. IV. additae tabulae; (2) Ann. de Chim-, Tom. -EXXVIN.-p. 237 (3) Ann. de Chim. et de Phys., Tom. XVI. p. 7a: j (4) Berlin. Jahrb., Tom, XXVH, ı. P: 84: Schweiger, Journ, BU XXXH. p. 269:- Bib. AXXIV. pe 124. et Bd, AXAVIIT, .p. 327. Bl, XXXI. P»-448. . Ann. de Chims-st de Phys, Tom. XYEt P: 102... E% ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, non tantum aether, sed etiam acidum aceticum, aether acelicus et aether oxygenatus qui dieitur formantur. In retorta restant inter alia etiam sulphas oxyduli manganii aut oxyduli chromii, Secundum theoriam Dumasii et Boulayi superoxydum manganii aut acidum chromicum tradunt ı part. ox. ı p. hydr. gaz oleifici alcoholis , ‚et sic formant oleum vini quod cum aethere sulphurico transit, quando quidem ab acido sulphurico cum basi salifiabili quae est oxydulum chromii aut oxydum manga- nii juncto non retineri potest; et propterea existimant acuti illi chemici additionem superoxydi manganii formationem aetheris impediri. Haec de aethere sulphurico suflieiant, jam de naphthis in altero capite agam. um CAPUT SECUNDUM. DE AETHERIBUS & NAPHTHIS, QUAE ADJUNCTUM O&RY-ACIDUM HARENT. Acraım nitrosum , aceticum, formicicum,, benzoicum, oxalicum, tartaricum, eitri= cum et Malieum singulares ‚aetheres vel naphthas confeiunt. Et nitrosum quidem per se, aceticum , formicicum et oxalicum aegrius, facilius: admixto acide sulphurico 5 reliqua solum acido sulphurico aut hydrochlorico admizto. Itaque probabile est per acidum sulphuricum aetherem fieri et hic dum fit, se adjungere acido admixto et tali ratione naphthas cum oxyacidis formare. Hae uaphthae autem, uti Thenardus primus docuit, si cum potassa caustica commiscentur, adeo ut potassa sejungat acido, dum in liquore alcohol liber sit, e quibus observationibus nonnulli concluderunt has naphthas factas esse ex ı parte aetheris et ı parte acidi aqua dilui, cujus aqua, dum ab acido vi basis salifiabilis separatur , se jungit aetheri et sic format alcoholem. Ipse vero Thenardus has nanhthas dicebat esse connubia aleoholis cum acidis anhydris; cujus opinio confir- mabatur Planiavae experimentis, quibus: probavit‘, sales aceticos, si cum acido sulphurico et aleohole destillantur,, talem copiam naphthae aceticae praebere, qua- lem exspectaremus, si ponamus ı partem acidi acetici anhydri cum 2 partibus alco- holis naphtham aceticam formare aut quod idem significat ı partem acidi aquam eontinentis cum ı parte aetheris naphtham aceticam producere. Planiavae de- nique experimenta confirmabantur üs, quae Döbereinerus instituit cum naphtha for- RESPONSIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM: 25 formicica. Recentiora vero experimenta Dumasii et Boulayi (ı) probare mih; videntur in his naphthis non acida agnam continentia , sed acida anhydra cum ae- there conjuncta esse; et si haec sententia vera sit, tunc statuendum est, propterea alcoholem separatum, quando hae naphthae ope alicujus alcali dissolvuntur, quan- doquidem aether e solutione alcali ı part. aquae arripit, et tali modo in alcohole mutatur. Hae naphthae porro secundum eosdem Chemicos factae sunt e 4 atomis. carb. 5hydr. ı oxyg. et ı oxy-acidi, et si oxy-acidum inter acida organica perlinet, existimant acidum in hoc connubio omnino anhydrum esse. De harum naphtharum compositione igitur etiam multa est inter chemicos controversia; alii enim putant naphthas has esse connubia prineipiorum aetheris et acidi ita ut ipsum acidum totum non in iis adsit, quandoquidem acidi notae in his naphthis non agnoscuntur, alüi vero putant eas esse connubia aetheris et acidorum ; alii denique, qui Dumasii et Boulayi auctoritatem sequnntur, putant naphthas cum oxy-acidis esse miscelas e 4 atomis gaz oleifici ı a. acidi et a a. aquag factas. Nunc autem de varüis harım aaphtharum speciebus agam. SA De Naphtha nitrica s. aethere nitrico s, aethere hypo-nitroso. Haec naphtha, quae jam antea inventa videtur primo a Kunkelio (2) A®. 2681 descripta, quae naphtha usque ad annum ı742 in oblivionem cecidit, quem parandi modam Navierus (5) communicavit et quam naphtham paravit miscendo 3 p. al- coholis et 2 p. acidi nitriei eoncentratis. - Quem parandi molum meliorem et faci- liorum reddiderunt Baumeus (4), Henkelius (5), Woulfius (6), Boque- sius (7), Laplancheus (8). Hanc naphtham paravit destillando miscelam nitri, alcoholis et acidi sulphurici Blackeus (9), a” ı769 eam parare docuit mis- (1) Haec experimenta reperiuntur in Boulayi et Dumasii scriptis de naphtha nitrica , benzoica, “oxalica et acelica nimirum Joyrr. de Pharm., Tom, XIV, p. 113 seqq. (2) Epist. contra spirit. vini sine acid. ‘a Joh, Voigt, Berol. 168:. (3) Mem. de PAcad. Royale des Sciences, 1742. p. 381. (4) Baum&, Diss. sur P’äther, p: 262. (5) G.M. G. Henkel, Diss. de naphtha nitrica etiam per isuem elator., Erfurd, 176r, (6) Philos. Transact., Tom. LVIT. pag. a. p. 5ın. A®. «1681. (7). Rosier,Odserv. et mem; , Tom, T. 1773. Juin p.- 478: ' (8) Fourcroy, Systeme des Connaiss. de Chemie, (9) Crell, Chemischen Journ. , 1778. p. 30. D 26 ELTIONIS ALEGONDT FORSTEN, miscendo. acidum nitricum concentratum, alcoholem et aquam qui parandi moduz exploratus est deinceps a Gottlingio, Hempelio, Hahnemanno, Hagenio, Doll£fussio, Leonhardio et Westrumbio etmaximelandatus. Parandi modus contra quem Tielebeinus (1) a° 1782 communicayit tanguam magno cum peri- eulo conjunctus a multis chemieis vituperatus es, Hoffmannus (2) a°® 1786 pro- bavit hancce naphtham etiam parari posse miscendo acidum nitricum et spiritum vini communem; quae parandi methodus a Westrumbio (3) a® 1788 et ab Hermbstadtio (4) a” ı795 aliquo modo mutatus et melior factus- est. A? 1795 autem Desyeuxius (5) reperit, colorem illum flavum qui adhucdum semper in hac naphtha observatus fuit, non napthae purae esse proprium. Exemplo Brugna- tellii (6) et Bucholzii (7) acidum nitricum et acidum nitroso-nitricum magis magisqgue in naphtha nitrica parauda usurpari incepit. Ferrarius ($) denique a° 1828 docuit egregiam naphtham nitricam parari posse miscendo et destillando aetherem cum acido nitrico. Cum igitur naphtha nitrica vario modo parari possit, in his parandi modis ex=- ponendis sequentem ordinem sequendum duxi. A Destillatio Aetheris cum acido nitrico. Secundum hunc parandi modum, qui ut jam dixi a Ferrario inventus &st et quem miror me non invenisse in compendiis. chemicis post a® 1823 editis ı pars acidi nitrici concentrati et 3 p. aetheris in retorta commiscentur et in balneo are- nae, ealori exponuntar , usque dum liquor ebullire ineipiat, Nunc ignis aufertur, liquor, in excipulo vefrigefacto receptus, purgatur eum conquassando cum calce viva aut superoxydo manganü et dein destillando. (1) Crell, Neueste Entdeckungen der Chemie, VII. p. 65: (2) Goettling, Almanach für Scheidek. , 1786. p. 15. (3) Kleine Physicalische Chem. Abhandlunger, Bd. II. Ht. 2. p. 365: (4) Grundriss der Experim. Pharmacie, U, 1793. p. 527s (5) Ann. de Chemie, XXI, p. 144. (6) Annali di Chimia, Tom, XIX. 1802. p. 99. vel Tromsdorff, Journ, der Pharmacie, A, ı« p- 283: x (7) Tromsdorff, Journal, Tom. XIV , 2. p, 130. (8) Giornale di Tasmaria, Chimica, Milano , 1838, X, pı 214..et Dingler Polyt. Jourr., Tom; SAN p. 334. RESPONSIO AD QUAESTIONEM CHEMICAM: 27 B Distillatio Alcoholis et acidi nitrici diluti, Partes aequales acidi nitriei cujus pond, spec. est 1,284 et alcohelis eujus pond. spec. est 0,845 miscentur in retorta quae jungitur cum apparatu Woulfiano e 5 lagenis facto. Prima lagena vacua est, dum caeterae implentur selutione saturata salis culinaris; omnes autem lagenae in aqua frigida sunt positae, et retorta calelieıi potest sive carbonibus ardentibus s. quod melius repeii, calore vaporis aquae. Post operationem, quae caute instituenda est, in lagena prima reperitur humor flaye- scentis coloris, quique factus est e naphtha nitrica, alcohole, acido nitrizo er für- sitan eliam ex oleo vini. In secunda lagena supra solationem salis eulinaris reperitür stratum naphthac nitricae cum alcohole et acidis mixtae, quae miscela etianı, sed minori-copia reperitur in lagena tertia. In retorta humor est maximam partem ex acido.nitrico et aleohole factus. Hoc parandi modo Thenardus qui eum inyenite 5 part. alcoholis et 5p, acidi obtinuit ı p- naphthae nitricae purissimae. Hie parandi modus secundum Proustium hac ratione instituenlus est. Iı re- torta cum 5 lagenis Woulfianis et # parte alcohole repletis conjunceta miscentur 4 pP» alcoholis 550B et 3 p- acidi nitriei 55°B. Hujus miscelae calor augetur ita ııt ebulliat et lagenae in aqua frigida positae esse Achent.. Maxima pars naphthae ni- tricae primam lagenam transiit, qua alcohol colorem flavescentem accipit, dam mi- nor naphthae copia in lagenam secundam transüt. Si omnis naphtha e retorta tran- siltea purgatur etin.eanoya indicatae miscelae aleoholis et acidi nitriei quantitas commiscetur,, quod ter vel quinquies repeli potest ad alcoholem in lagenis magis magisque cum naphtha saturandum. Miscela aleoholis et naphthae nitricae ıniscetur cum potassa, et naphtha deinceps caute ab alcohole destillatur. Possumus etiam ut Duflosius primus docuit in retorta tubulata, eui adjunetum est excipulum in miscela refrigerante e 3 P- sulphatis sodae et ı p. acidi nitrici diluti' facta positum est, Humor, qui in exeipulum transüt, deinceps purgatur et zursus destillatur. GC. .Destillatio acidi sulphurici, alcoholis et nitris Commiscentur 5 p. acidi sulphuriei concentrati, cujus pond. spec. est 2,842 er 26 p. alcoholis eujus pond. sp, est 0,850 in retorta tubulata cum apparatu Woul- fiano copjuncta, et huic-humori adduntur 8 P- fusi et in pulverem redacti nitratis POtassae., Humor post destillationem in lagenas receptus commiscetur cum aqua, in „qua parva potassae causlicae copia soluta est, et deinceps rursus caute destillatur, Hic parandi modus a Bucholzio valde laudatur. Secundum Winklerum &p. acidi sulphuriei Anglicani et 48 p. alcoholis et 7 p. Da ni- 23 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, nitri fusi et in pulverem redacti in retorta commiscentur et destillantur , usque dum 40 p» in excipulum transierunt. Humor in lagenis Woulfianis receptus maxima pro parte constat e naphtha nitrica et alcohole, e quo causa destillatione naphtha: nitrica purissima parari potest, dum reliqua ejus pars rursus cum nitro et acido sul= phurico miscetur et denuo destillatur. D Destillatio acidi nitrici, sulphurici et alcoholis. Commiscentur 48: p. alcoholis, cujus pond. sp. est 0,845 et 24 p. acidi nitrici ponderis sp. 1,284 in retorta tubulata, cui miscelJae sequenti die adduntur ı2 p: acidi sulphuriei concentratis Humoris in retorta calor post 5 minuta sic augetur, ut destillatio fieri possit sine igne adhibito, In excipulo refrigerato vulgo 25 p. tran- seunt, quae apto modo purgatae praetent 10 p. naphthae nitricae purissimae (1). E Mistio acidi nitrici et alcoholis sine destillatione. Secundum praecepta Blackii in cylindro vitreo, positö in loco ubi caloris grad. est circiter 50°C. infunduntur 9 p« alenhalie anjne pond. sp. est 0,850, nunc ope tubi, qui desinit in fundo cylindri infanduntur 4 p. aquae et tandem 8 p. ac. nitro- so-nitrici. Hoc experimentum ita fieri debet ut liquores non misceantur, sed di= versa sitvata forment, quorum infimum ex acido, medium ex aqua, et supremum ex aleohole factum est, iisque eylindrum fere 4 inpletum sit, Cylindrus inpletus clau- ditur cum tubulo zubereo (kurk) in quo parvus tubus vitreus positus: est, qui de- sinit in lagenam juxta positam et alcohole repletam. Actio acidi in alcoholem lente procedit, quandoquidem aqua alcoholem et acidum suscipit, qnae in se invicem nunc agunt, Acidum magis magisque suum colorem amittit et e flavo viride et dein= ceps coeruleum fit, et bullulae per aquam adscendunt: alcohol flavescit et tandem duo sunt strata. Stratum aquae magis magisque descendit et in- fine esperimenti duo: strata observantur, quorum inferius incoloratum et acidum est, superius fla- vescentis coloris et e naphitha nitrica factum, quae dein eam conquassando cum so- lutione potassae causticae in aqua purgatur ab alcohole et acido, et quae naphtha tandem denuo destillatur, cum chlorureto calcii et parvo superoxydi manganii copia. Lagena s. cylindrus quo ad hoc experimentum utimur, debet esse altius et minus latum ; secundum figursm enim lagenae aut major aut minor aquae copia adhiberi debet, Quando cal grad. minor esı, adeo ut acidi actio in alcoholem tardins pro- ce>- (1).Magasin de Pharm., 1823. p. 62.. RESPONSIO An QUAESTIONEM CHEMICAM 29 eedit optimum est lagenam prudenter movere. Hic parandi modus et facillimus et optimus est, quippe qui maximam naphthae nitricae copiam praebet. Necesse est lagenam s. cylindru mnon hermetice claudere quandoquidem hac operatione nascun= tur inprimis initio ac. carbonicum et oxydum azoti etin fine Operationis etiam ex- pellitur gaz oxyduli azotie Hi aeres ezpelluntur simul cum certa copia naphthae ni- tricae et propterea ducuntur per alcoholem qui naphtham solvit et deinceps ad no- vam hujus naphthae praeparationem potest adhiberi. Secundum Trautweinum naphtha nitrica paranda est miscendo,, quando aerie temperatura est 5° R. in retorta tubulata nive aut glacie tecta et in qua positus est tubus securitatis, qui in lagena alcohole repleta desinit,. 20 unc. alcoholis et 14 unc. ac, nitroso-nitrici cujus pond. sp. est 1,545. E Naphthae nitricae parandi modus ope ac. nitrosi. Gay-Lussacius docuit egregiam naphtham nitricam formari, quando- vapores acidi nitrosi, qui expelluntur destillatione nitratis osxydi plumbi, ducuntur in alco- holem purum, Brugnatellius(ı) autem ostendit hans uaphtham etiam parari posse, quando 2 p- sacchari, 2 p. alcoholis et 3 p. ac. nitroso-nitrici concentrati in retorta frigida commiscentur. Facile intelligitur saccharum acidum nitricum ita dissolvere ut fat ac. nitrosum; miscela sponte ebullire ineipit, et in excipulo reperitur naphtha ni- trica, quae fere nullo cum acido commixta est ; si saltem operationi finis inponitur quando in retorta vapores rubri:conspiciuntur.. G Naphihae nitricae parandi modus vi acidi »:&rici aut nitrösi, quae ex aliis materiis depelluntur. Secundum La Planchium vapores acidi nitroso-nitrici qui expelluntur e mis= cela 2 p. nitriei et ı p. ac, sulphurici concentrati, ducendi sunt in lagenam, quae alcoholem contineat. Haec lagena cum altera lagena debet esse conjuncta; in se* cundam enim transit naphtha nitrica, quae deinceps purganda est, Secundum Bucholzium destillantur ı6 p. alcoholis, 8 p, nitri et’ 5 p: ac. sul- phurici, ita ut 12 p. naphthae acquirantur , quae 'tamen licet purgata semper aethe- rem admixtum habet. Seeundum praecepta Proustii mitrum- quod diu’ fusum est, et sic in subnitris po* (x). Journ, de Pharm., Tum, XI, p. 191. D3: Sa ELTIONIS ALEGONDI FORSTER, potassae mutatum commisceri debet cum miscela acidi sulphurici concentrati et al- ‚coholis. Secundum Bouillonem deniqne oxydum azoti quod expellitur e misecla ac. ni- triei et cupri dueitur in miscelam factam e partibus aequalibus alcoholis et ac. ni- trici cujus pond. sp. est 1,551. Naphtha nitrica, licet caute parata, semper tamen commixta est cum alcohole, ‚ac. acetico et nitroso; ita ut ab. iis purgari debeat s. ei admiscenda solntione po“ “wssae ‚Causticae s. ea conquassanda cum calce usque dum naphtha non dintius char- tam coeruleam mutet. Naphtha a reliquo humore separata jam destillanda est cau- Ussime cum admodum »parva: copia magnesiae ustae et chlorureti caleis. De origine naphthae nitricae id est de ratione qua formetur et qua acidum 'alco- holem in naphtham mutet, varias opiniones protulerunt Chemici ; quorum multi putant partem "oxygenii nitrieis se jungere seum parte hydrogeniüi alcoholis et sic aquam formarez; sic natum acidum nitrosum aut oxydum azoli se jungere cum al- eohole mutato et naptham nitrieum mutare, Duflosiws putat ac, nitricum alcoho- lem ab omni hydxogenio privare et partem oxygenü alcoholis natum ac, nitrosum denuo in ac. nitricum mutare ; quod cum gaz oleilico alcoholis naphtham \nitrieam eonstitueret, Actione ac. nitriei vero in aleoholem non solum naphtha nitrica for- matur, sed etiam ac, nitricum sie dissolvitur ut formentur ac. nitrosum et ac, carbo- nieum. Formantur hac ratione item ‚ac. aceticum, 'malicum et oxalicum. Quando humor in retorta superstes post naplıthae separationem alterius destillatur major copia ac. carbonici et oxydi azoti naseitur, et copia ac. oxalici valde augetur; quod non mirari possumus, si tantum in memoriam revocemus, quid fiat, quande saccharum aliaque corpora organica cum ac. nitrico tractantur, Purgata naphtha nitriea pallide flavet et actherem et poma spirat; saporem habet dulcem, pungentem,, ei quorundam pomorum similem, secundam Dumasium et Boulayum ejus pond. sp. est 0,886 ad cal, grad. + 4° cent. Fervet secundum Thenardum ad + 21°; facile in vapores abit, quo magnum frigus oritur. Per tubum candentem ducta obtinetur ut Thenardus docuit ex 41,5 gramm. 'naphthae 0,5 gramm. carbonis, 0,5 gram. olei, quae in tubo reperiuntur, 6,48 gramm. misce- lae ex aqua, ac. hydrocyanico, carbonate ammoniae et oleo factae , et praeterea 0,7 gramm. ac, carbonici, et ad 18° C. 29,9 gram. gaz constans e gaz azoto, oxydo azo- ti, hydrogenii carbonati et oxydi carbonii. Facile haec naphtha comburitur et qui- dem clara et alba flamma, veluti aether, ope platini incendi potest, et tunc oriun- tur vapores inflammabiles etiam ur Daniellus docuit ex ac. acetico factos (1). Spon- (1) Gilbert’s Annalen, Bd, LXXYV. s. 10% ‚RESPONSIO An QUAESTIONEM CHEMICAM. 31 Spönte dissolvitur, eructans: oxydum: azoti et acescit maxime supra aquam' et in primis supra alealinam. _ Haec: dissolutio naphthae aceticae qua acidorum notas osten- dere incipie a’ nonnullis chemieis ita explicatur, ut dicant ac. nitrosum sive sub- nitrosum „ quod in ae »phtha est, aöris oxygenio in ac. nitricum liberum mutariz alii contra exemplum: Monhymii seeuti statuunt oXydum azoti hujus naphthae se jungere cum: oxygenio aeris et sic nasci ac. aceticum, Quo minus naphtha nitrica hoc’ modo dissolyatur seryanda est in parvis lagenis bene clausi. Quando haec »aphtha aceseit Ope superoxydi manganii et magnesiae purganda est. Quando haec naphtha commiscetur cum ac, sulphurico concentrato, humor efler- vescit et guando cum potassa miseetur lente: nascitur nitras et acetis potassae, dum oxydum azoti expellitur. Quando cum lacte- caleis miscetur oxydum azoti expellitur, et oritur ut Berzelius primo.docuit nitras et :malas caleis. Si cum sulphate oxy- duli ferri miscetur humor niger evadit et nascitur malas oxydi ferri. In lagena clausa etsi tota impleta mixta cum limatura ferri post quoddam tempus naphtha nitrica sa- porem atramenti aceipit et format nitratem et forsitan eliam acetatem ferri. Solvitur in 43 p. aquae et mox mutatur in ac. nitricum , aceticum „malicum et alco= holem. Solyit haec naphtha 0,05 sui ponderis sulphuris, quae solutio odores spira, hydrogenii sulphurati et per breve tempus ac, sulphuricum continere incipit et depo- nere parvos sulphuris cevystallos. Solvit item phosphorum , quae solutio mox acescit » dum ac. phosphoricum 'continet. Commisceri potest cum aethere aliisque naphthis et cum ac. acelico; cum alcohole etiam, quo cum format spiritum nitri dulcem ve} nitrico-aethereum. Secundum Henryum haee naplıtha vim: habet: reducendi oxydi bydrargyri, ita ut fiat metallum' et simul nascatnr' nitras oxyduli hydrargyvi. Naphtha nitrica facta est ; seeund. Thenardum, sec: Dumasium et Boulayum, sec, Berzelium: exper. exper. computs, in atom, oxyg. 48,32 41,46 42,32 Saut4 “ byde, 8,5% 6,85 6,60° 5— 10 carb. 28,65 $2;69 52,55. ; 2—4 azot. 14,49 19,00 18,73 2 — 2 100,00 100,00 100,00: Secundam eam computationem Berzelii, naphtha nitrica jgiwur facta’est ex 1 at;- ac. nitrosi et ı at. aetheris quod etiam sic seribi potest NO®-+ OC#H!°. rat. naph- thae nitrieae pondus est 945,12 et continet 50,47 p. ac. nitrosi et 49,53 P:- aetheris:- Quam compositionem firmat pondus vaporis aetheris, quod est 2,627 ad 0,276 quale: conyenit cum ı vol.. aetheris et.ı vol, ac. nitrosi, eoncreti in 2:vol, naphthaenitricas;- Naph- 53 ELTIONIS ALEGONDT:FORSTENR, Naphtha nitriea cum alcohole commixta facit aetherem nitr.cum alcoholicum ss spiritum nitri dulceem, qui in medicina ad varios usus adhibeiur; paratur miscendo et destillando 5 pond. alcoholis 50° et ı pond. ac. nitroso-uitrici, s. miscendo et destillando ı p. ac. nitreso-nitrici et 6 p. alcoholis aut dest‘ ‘=Ao ı p. ac. nitroso- nitriei et 12 p. alcoholis vel miscendo ı p. naphthae nitricae cum 3 p. alcoholis depurati. Obtentus spiritus nitri duleis destillatione paratus semper ac. nitricum liberum et aceticum continet quare ad medicum usum primo purgandus sit ope cal- cis, magnesiae aut potassae. Veluti naphtha nitrica etiam hie spiritus in aöre mox dissolvitur et acescit, quae dissolutio eodem modo explicanda est quo ea ipsius naph- thae nitricae. Semper hie spiritus acidi notas plus vel minus ostendit et eam ab omni acido purgere impossibile est; medico usui aptus est si modo non multnm aeidi liberi contineat etsi cum aqua commixtus non materiem deponat oleosi habitus (1). Spirit. nitri duleis in medicina in guttis et mixturis ut dieitur adhibetur; in eo praescri- bendo attendendum est; eum multorum decoctorum et infusorum materierum orga- nicarum colorem mutare; sic colorat decoctionem chinae aliquando vixidem et Gua- jacium coeruleum. 52: De Naphtha acetica s. aeihere acetica. Haec naphtha a® 1759 a Nobil. Lauraguaisio (2) inventa est, quam inventio- nem suis.experimentis confirmarunt Schiffelius (3) a° 1759, Spielmannus (4) a® 1766, et Westendorffius (5) a 1772, Bucholzius (6) vero et Schee- lius (7) a® 1782, Schultzeus (8) a° 1806, Lichtenbergius et Geble= aius (1) De dissolutione spiritusnitri duleis et de ratione qua eum praeyenire possunmus legenda meren- tur quaescripta sunt aMonheymio, in Repert., Bd. XI. s, 56. a Flashoffio. in Brandes Ar- chiv, Bd. I. s. 213. Bd. IV, 5, 353. Bd. XIL, ». 61. et a Stolzeo et Duflosio, in Berlin, Jahrb., Bd. XXIV. 2. s. 337. Bd. XXVII, 1. s. 87. (2) Journ. des Savans, ı75g. Juin p. 408. (3) Schiffel, Dissert. de acidis eonc. et duleibus, specialim de weget. fumante et dulcificatoz Halae 1759. {4) Spielmann, institur. chem. ‚ed. II. 1766. p. 193. (5) Diss. de optima acetum concenir. ojusdem naphtham ‚conficiendi ratione, Gollingen 1772 (6) Act. ph.med. acad, nat. curios., Tom. VI, Obs. 47. (7) Opuscul. chemic. et phys., Vol, 1I, p. ı3n. (8) Gehlen’s neues allgem. Journal der Chem,, Bd. V. p. 692 —88, 5 RESPONSIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. 33 nius (1) aliique negabant,, naphtham aceticam oriri sola actione ac. acetici in alco- holem, eamque non formari posse putabant, nisi'in alcoholem simul cum Ac. acetich “ageret acidum quoddam inorganicum v. c. sulphuricum aut hydrochloricum aut nitricum; quam opinionem concepisse videntur illi chemici, quod destillationem al= eoholis cum ac, acetico non plus semel repetiverant, cum hoc atidum ex alcohole naphtham facere non possit, nisi iterata destillatione; statim vero et 'quidem etiam sine calore, si alcoholis et ac. acetici miscela commiscetur cum ac. nitrico aut sul- phurico aut hydrochlorico. Naphtha acetica etiam inventa.est in quibusdam vinis eta variis Chemicis destillatione ex iis parata. “ Haec naphtha vario modo parari potest. Lauraguaisius eam parabat plus semel destillando aequales partes ac. acetici et alcoholis, et humorem obtentum purgando potassae solutione, aut aqua calcis, et zuova destillatione eam purgando.ab alcohole. Dumasius et Boulayus (2) modum parandi Lauraguaisii secuti sunt, de- stillationem tantum 12— 15 repetiverunt et humorem cum aqua conquassando ab alco- hole admixto purgabant, quo vero parandi modo multum naphthae perditur. Thenardus monet ı00 partes aleoholis, cujus pond, spec. 0,83 est, 63 p- ac. aceliei concentrati et 17 p. ac. sulphurici cujus pond. sp. 1,85 est ita esse destillan- das, nt in excipulum transeant 125 P» Humor obtentus conquassatur ‚cum potassa caustica in aqua soluta, quo alcohol et aqua cum potassa mixta fundum lagenae pe- tunt, dum huic supernatat naphtha acetica depurata. Possunt etiam destillari 5 p. acetatis potassae, 5 p..alcoholis et 2 p, ac. sulphaurici donec miscela in retorta. sicca sit, Hnmor obtentus miscendus est cum # ac. sul- phurici et denuo destillandus. Naphtha acetica etiam parari potest ope aliorum salium aceticorum et quidem mis- cendo et destillando v. c. 2 p. acetatis plumbi cum ı p. alcoholis et ı2 p. ac sulphurici. Sic Bucholzius praescribit. ı6 p. acetatis plumbi 9 alcohol 6 ac. sulphuricum concentr. aut 40 « « « 20. « 23«. « «. Friedlerus 16 « « «' 6 « 4« « «| Dinglerus 16 « « « 16 «€ 10 « « « Voigtius 2 p.acet. pot. velsodae 2 «u Li «| e) aut ı6 p. acet. sodae 10 « 6« « «) Henryus 100% « potassae 100 « 100c«i « « * e- 4ı) Gehlen’s neues allgem. Journal der Chem, , Bd. V. p. 689 — 92. (2) Journ. de Pharm., 1828. p. ıı17, E 3% ELTEONIS; ALEGONDL;,FORSYTEN, Seeundum Duflosium (ı) haec, naphtha parari potest destillando r p. chloridi arsenici et ı p- ac. acetici et 2 p. alcoholis. E 16 unc. acetatis plumbi et 4,34 un« ac. sulphuriei. concentrati, ı2 unc, aleoholis et 2 unc, aquae paravit Planavia, 8,755. unc, naphthae aceticae purae (2)» Ejusmodi parandi modus, quo haec naphtha paratur, ope salis cwjusdam acetici mihi ceteris praeferendus videtur et quidem optime mihi succedit parandi modus secundum Bucholzii praescripta. Semper autem: naphtha acetica commixta est cum. ac. libero. et: alcohole, a quibus purgari 'necesse est eam miscendo et conquas- sando cum solutione potassae et denuo caute destillando, Hujus naphthae purgatio- vero ab. omni alcohole et aqua admodum. difhicilis est; neque fieri potest sine multae naphthae perditione ; optimum est naphtham aceticam aut cum potassa caustica fusa 5. aut cum chlorureto caleii fuso commiscere et ab his cautissime destillare. Ac.)aceticum diflicile alcoholem in naphtham mutat ‚nee nisi saepius iterata destil- latione, quare etiam multi Chemici negaverunt hoc modo naphtham aceticam pa- rari posse. Quando vero hoc acidum mixtum est cum ae. sulphurico, naphtha ace= tica multo facilius naseitum, Multi igitur existimant ac. sulphuricum alcoholem in aetherem mutare, mo eum. deincens ac. aceticum se jungit et naphtham aceticam format. Alii putant ac, sulphurieum ita in alcoholem agere, ut nascatur ac. sulpho- vinicum , quod calore et actione ac. acetici sie dissolvitur , ut denna aloohol uascatur et hic’in aquam et gaz oleifieum dissolvatur, quod gaz se cum ac. acetico jungeret: et naphtham aceticam formaret. Naphtha acetica limpidus liquor est, odoris aetherei peculiaris, saporis pungeutis, pond. sp. hujus seeundum Gehlenium est ad + 18° = 0,882 secundum Thenar- dum autem ad + 7°= 0, 886. Colorem coeruleum plantarum non mutat et per longum tempus immutata servari potest. Secundum Dumasium et Boulayum ebullit' ad 8@,74 caloris grad. + 74. Pond. sp. hujus naphthae vaporis definitum est inter 2,5 ad 5,06 cujus diflerentiae causa videtur esse inpuritas ipsius naphthae. Admodum inflammabilis est et comburitur flamma flavescente, dum vapores ac, acetici. eruptat et hoe acidum relinguit. Cum a@re commixta facile dissolvitur et aceseits, Ab.ac. nitrico dissolvitur quorum destillata nascitur naphtha nitrica, ac, acelicum et oxalicum. Cum ac. sulphurico concentrato, destillata nascitur aether, ac. aceticum. A potassa caustica eliam dissolvitur, ita ut fiant acetas potassae et alcohol, eodem modo a calce viva decomponitur ut eliam a magnesia, oxydulo ev (1) Tromsdorff, N: J., Bd. VI. Ht. 2, p. ı4r.. (2). Berzelius, Jahresber. , Jahrg, VII. p. 275% RESPONSIO an QUAESTIONEM CHEMICAM. 55 ‚oxydo hydrargyri, oxydo ferri, zinco, et ferro, quo sales acetici oriuntur., Ab antimonio autem, stanno, bismutho et cupro non dissolvitur. Secundum Thenardum in 7 p. aquae solvitur, ipsa solvit phosphorum et sul- phur. Commisceri potest cum ac. acetico concentrato, cum oleis pinguibus et ae- thereis et cum alcohole, Hujus naphthae accuratam analysin instituere Dumasius et Boulayus et com- posita est Secund. exper. Secund. cumputat, Atomi OXyg» 36,425 36,00 ı aut 4 hydr, 8,795 8,98 4— 16 earb. 54,820 55,02 2-58 100,000 100,00 quae compositio secundum Berzelii computationem aequalis est ı at.,ac, acetici et ı at. aetheris =.0°C*H° + OC*H?° ı at, naphthae ‚aceticae pondus est — 1111,52 et factus est ex 57,88 p. ac, acetici et 42,12 aetheris quae compositio probatur, se- cundum magni viri sententiam pondere vaporis hujus naphthae, Quando ı p. naphthae aceticae purissimae cum 4 p. aleoholis miscantur, naseitur humor ille qui in medicina vocatur spiritus acetico-aethereus s. liguor anodynus s. spiritus aceti duleis. Hic spiritus in medicina interne et externe adhibetur. Aliquando si nimirum ope acetatis plumbi paratus fuit continet pauxillum acetatis osydi plumbi, quod in spiritu detegitur ope hydrog, sulphurati solutione in aqua. S. 35. De Naphtha formicica s. aethere formicico, Haec naphtha a° 1777 a Joh. Afzelio s. Arvidsono inventa est, modus autem hanc parandi melior redditus est a® 1781 aBucholzio et Gehlenio. Paratur miscendo et digerendo per aliquot dies partes aequales alcoholis et ac, formicici concentrati parati ex formiciate potassae ope ac. sulphurici (1). Humoris 5 p. in ex- cipulum recipitur et cum aqua miscetur, qua naphtha formieica ab aqua separatur et huic supernatat, Secundum Gehlenium (2) paratur destillando aequales partes alccholis et ac. for (x) Hic’est parandi modus Bucholzii. rdt, Crell’s neue Entdeck. , Bd. VL. s. 55, (2) Schweiger, Journ., Bd, IV, s, 1%, E 2 35 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, formiciei concentrati; humor in excipulum receptus denuo destillatur, et miscetur deinceps cum potassae causticae solutione in aqua; separata naphtha denuo destillatur et 2 ejus pars in excipulo recipitur, Döbereinerus (1}) monet naphtham purgandam. esse destillaudo veluti aliae naphthae cum chlorureto calcii ; forsitan hujus naphthae formatio faeilior fit quando miscelae alcoholis etJac. formiciei pauxillum ac. sulphuricum addatur. Forsitan etiam haec naphtha parari potest destillando miscelam alcoholis ac, sul- phurici et formiciatis potassae. Naphtha föormieica est incolorata, pellucida, habet peculiarem odorem et sapo= rem, sapor non dissimilis est ei acidi formicici». Ejus pond, sp. est ad cal. grad.. + 18 =: 059157-et secundum Döbereinerum ad altitudinem. barometri 27,7 poll. Par. ebullit ad + 65°. Comburitur flamma coerulea cujus margines ex albo fla- vescunt, Ad -+ 18° solyitur in 9 p. aquae, quae solutio magis. magisque in alcoho- lem et ac. formieicum dissolvitur. Quando miscetur haec naphtha cum solutione carbonatis potassae dissolvitur et nascitur formicias potassae et alcohol ; tum miscela acidum carbonicum eruptat. Cum alcohole omni quantitate misceri potest. Secundum Döbereinerum facta estex ı at. ac. formicici et 2 at. alcoholis, secundum vero Dumasium et Boulaynm or » sat ac. fürmiciei anhydri et ı at. aetheris. Ber- zelius censit Dumasii et Boulayi auctoritatem hac in re esse sequendam. . $ % De Naphtha benzoica s. aethere benzoico: Haec naphtha (2) a Scheelio inventa est et praecipue a Thenardo, Duma= sio et Boulayo explorata. Secundum Scheelium paratur destillando ı p. ac. benzoici £ p. ac, hydrochlo=' riei diluti et 3 p. alcoholis. Primum in exeipulum transit alcohol et mox naphtha benzoica , quae in altero excipulo.recipienda est et solita mado ab aqua et alcohole purgatur. Egregia naphtha benzoica etiam obninetur, qnando 50. gramm. ac; benzoici, 60 zram. alcoholis et. 15 gr. ac. hydrochloriei concentr, ita destillantur, ut 2 p. in exci- pulum transeat. Etiam in.hac operatione primum alcohol in excipulum,, mox vero naphtha benzoica transit, quae ab alcohole et admixto acido purgatur, eam lavando cum aqua calida, et deinceps miscendo cum potassae caust. solutione. Hunc (1) Schweiger, Journ., Bd. XXX VIII. s. 362. (3) Schelii, Opuse., Tom. IL. p. 141. Memoires. de la Soc. d’Arcueil, Tom. II: p. 8 Journeı. de. Pharm., Tom, XIV. p. 18, | » RESPONSIO-Ap QUAESTIONEM CHEMICAM. 37 Hunc parandi modum etiam secuti sunt Dumasium et Boula yus, qui tamen eam plus semel destillabant et cam oxydo plumbi purgabant. Haec naphtha non parari potest.destillando alcoholem cum ac. benzoico.. Oleosi haec naphtha est habitus et saporem habet.ardentem. Ejus Pond. sp, est ad -+ 10°,5 = 10559, ebullit ad + 209°. Comburitur cum flamma rubra; non nisi in aqua calida solvitur ; cum alcohole facile commiscetur et aqua ex-eo expellitur. Solvit ac, benzoicum et cum potassae causticae solutione commixta dissolyitur et nascun= tur ac. benzoicum et alcohol. Secundum Dumasii et.Boulayi experimenta constat e 19,10 a oxygeni, 7,87 hydr, et 73,52 carb., quae analysis secundum Berzelium probat naphtham ben=- zoicam factam esse ex ı at, ac. benzoici et ı at. aetheris aut OSC!5sH!2 ++ OC#H!>, Pondus ı at. aetheris benzoici sit 1989,57 et hic factus est ex 76,48 p, ac, benzoici et:25,52. aetheris, x $. 3 De: Naphtha oxalica s» aethere oxalico; Haec naphtha a Bergmanweo (ı) inventa est et = Thenardo, Bauhoffio, Dumasio et Boulayo, deinceps accuratius explorata, Secundum Thenardum paratur destillando 50 gramm. ac, oxalici, 56 gramm. alcoholis et 10 gram. ac. sulphurici tamdiu, .donec aether in excipulum transeat. In eo autem alcohol et pauxillum aetheris reperitur, in retorta vero superest humor aci-- ‚dus nigrescentis coloris, e quo addita aqua 'naphtha oxalicä separatur, quae dein aqua frigida et solutione potassae causticae ab admixto acido purgatur. Bauhoffii parandi modus hic est: ı pars ac, oxalici, 8 p. alcoholis destillantur et humor in excipulum receptus denuo in retorta funditur et sexies destillatur , do« nec in retorta non diutius crystalli ac. oxaliei formantur. In retorta saperest humor oleosus, qui: destillat et ope caleis ab acido libero purgatur. - Dumasius et Boulayus destillabant ı p. alcoholis, 1'p. superoxalitis potassae et 2 p. ac. sulphurici donec non amplius alcohol in excipulum transibat. Prias al- cohol-, deinde vero.etiam naphtha. oxalica in excipulum -transibat, quae ab aleohole ° separata rursus in retorta fundebatur et destillabatur, qua finita in excipulo repe- ziuntur naphtha ozalica et alcohol. Ex humore, nova additione alcoholis et iterata : destillatione-adhuc major naphthae .oxalicae copia parari potest, Naphtlıa hac ratio- ne’ (i) Bergmanni: Opusc,, Tom, I, p. 256; - D & De 55 ELTTONIS’"ALEGONDI FORSTEN, ne parata conquassabatur cum aqua ut ab acido libero et alcohole purgaretur, co- quebatur denique naphtha cum oxydo plumbi donec thermometrum in ea positum ostenderet — 185°C, qui gradus est ebullitionis hujus naphthae, naphtham denique ab oxalate plumbi separatam denuo caute destillabant. Secundum Berzelium parandi modus Bauhoffii melior est quippe quo non ad- hibetur ac sulphuricum ; cujus opinio confirmatur experimentisSerullae, qui osten- dit naphiham oxalicam secundum Dumasii et Boulayi parandi modum mistam ‚esse cum oleo vini a quo oxydo plumbi non purgari potest (1). Naphtha oxalica pura humor est oleosus, limpidus, aliquando flavescentis coloris. Ejus pond. spec. est ad 7%,5 = 1,0929. Ad ı85° ebullire incipit. Saporem habet eonsiringentem et amarum: ab aqua pauxillum solvitur; a potassa caustica et calce dissolvitur, ita ut fiant oxalas potassae et calcis et alcohol: a chlorureto calcii sic dissolvitur , ut fiant oxalas calcis et naphtha hydrochlorica : ab alcohole facile solvitur e qua solutione aqua depellitur: ab ammonia ita dissolvitur ut nascatur oxalas am- moniae „ cui admixta est singularis materies acida et alcohol snlpho-vinico similis. Secundum experimenta Dumasii et Boulayi facta est e 43,77 a. oxygenii, 6,62 pP: hydr. 49,61 p. carb. s. 2 aut 4 at. oxyg. 5 at. 10 hydr, et 5 at. 6 carb.: ita ut secundum proportionis doctrinam Berzelii facta sit ex ı at. ac. oxalici et ı at. aetheris, quod exprimitur CO? + OC*H?!°, et 100 ejus partes continent 49,17 P. ac. oxalici et 50,83 aetheris. 5 6. De Naphtha eitrica s. aethere citrico, Haec naphtha a Thenardo inventa est et ab eo paratur eodem modo, quo naph- tha oxalica obtinetur. Humor est flavescentis coloris et saporis amari. Ab aqua fere non solvitur: in al- eohole facile suscipitur atque a potassa et calce dissolvitur, ita ut citras potassae et 1275: pP’ 553. (4) Erell, Chem. Ann 1984. Bd. I, 5.336 — 318. (5) Ann. de Chemie , Tom, LXL P- 291. (6) Anm, de Chemie, Tom. LXIIT, P- 9% (7) Gehlen, Neues allg, Journ., Bd. V: 5.694: (#). Gehlen, N. allg. Journ... Bd, IY. s, 37% 48 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, Gehleuus eam parare solebat ex 5p. alcohölis, 5p. ac. sulphurici saxoniensis et 12 p- fusi et in pulverem redacti chlorureti sodii: hanc miscelam solito modo destillabat ' er naphtham obtentam ‚purgabat eam destüllando cum solutione tartvatis potassae. Phaffius Gehleni parando modum sequi solebat, alio vero modo naphtham purgabat nimirum .destillando cum magnesia usta, 5° Parari etiam potest tractando alcoholem cum quibusdam chloruretis metallo- rum, quando utriusque aequalis quantitas destillatur, et ad quem usum chloruretum- antimonii, zinei, bismuthi, arsenici, chloridum ferri et stanni adhibita sunt, In retorta post ejusmodi destillaionem reperiuntur metallorum oxyda, chlorureta ad huedum indissoluta et chlorureta ea in quibus metallum praevalet. Secundum experimenta Thomsoni (ı) naphtha hxdrochlorica simul cum ac, sulphuroso formatur, si chloruretum sulphuris cum alcohole tractatur. Duflosius denique docuit hanc naphtham etiam formari quando partes aequales ac. hydrochloriei et naphthae aceticae destillantur. Inprimis haec operatio succedit hyeme tum aestate haec naphtha a@ris forma parari possit; ea autem adeo magnam in vapores abire vim habet, ut seryari nequeat, nisi in lagenis vitreis crassis et ad- modum valido modo clausis. Haec naphtha formari videtur, quod ac, hydrochloricum sua aquae aflinitate alco- holem ita dissolvit, ut partem ejus hydrogenii et oxygenii jungantur et aquam for- ment, qua cum acidum se jungit, dum gaz oleifieum alcoholis se jungit cum ac. hydrochlorico et sie naphtham hydrochloricam format. Haec naphtha humor est limpidus, cujus p. sp. est auctore Gehleno 0,805 — 0,845, secundum Thenardum 0,875 et sec Pfaffium 0,869. Ebullit ad + 12° — 16°, odorem habet valde aethereum , saporem dulcem; facile in vapores abit, quo magnum frigus oritur. Comburitur lamma viridescente, etiam aliquando coerulescen- te et flavescente: per tubum candescentem ducta dissolvitur, ita ut oriantur gaz ac. bydrochlorici et gaz oleifici. Quando 5 p. gaz oxygenii et ı p. vaporis hujus naphthae commiscentur et per hanc miscelam seintillae electricae ducuntur, in- flammat miscela et combüretur, adeo gravi explosione ut eudiometra frangantur. Ac. nitrico aucto calore ita dissolvitur, ut nascantur ac. hydrochloricum et naphtha nitzica. Chlorico etiam dissolvitur, calor miscelae augetur et nascitur ac. hydro- chloricum, Vapores hujus naphthae ducti per ac. sulphuricum conc. ebulliens dis- solvuntur et formantur gaz oleilicum , gaz ac. sulphurosum et hydrochloricum: ejus pars solvitur in 50 aut 60 p. aquae, ommi quantitate solvitur ab alcohole et misceri potest cum aethere, Ber- (1) Magazin der Pharm. 1828, s. 63. | RESPONSIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. 49 Berzeliüus censet hanc naphtham factam ex ı vol. ac. bydrochlorici et 2 vol. gaz oleifici, hujusque 100 p. continere 16,15 ac, hydrochlorici et 43,87 gaz oleifici (1). S. 9. De Naphtha sulpho-cyanica s. aethere sulpho-cyanico, Liebigius hoc nomen dedit humori aethereo, qui formatur quando ı p- sul- pho-eyanureti potassii, 2 p. ac. sulphurici et 3 p. alcoholis miscentur et destillan- tur; ex humore destillato aqua separat humorem eleosum qui alcohole purgatus & est salis adhibiti. Humor est oleosi habitus, qui odorem habet asae foetidae ad + 66° usque ad 72° ebullit: comburitur flamma coerulescente et rubra. Sulphur et phosphorum solyit : a chlorico dissolvitur; jodium in ea solvi potest. “ Liebigius hanc naphtham factam esse existimat e gaz oleifico et sulpho-cyano» genio et eam non continere ac. sulpho-hydrocyanicum (2). CAPUT Q0UARTUM. DE RELIQUIS MATERIIS, QUAE ACTIONE ACIDORUM IN + "ALCOHOLEM PRODUCUNTUR. Cum ad actionem in alcoholem et varia chemicorum hac de re experimenta atten- damus;, videmus hac actione alcoholis principiorum mistionem dissolvi et varia cor- pora ex iis fieri , .guorum natura et quantitas:diversa est, prout et diversa acida et variae eorum quantitates: in alcoholem agunt. Praecipue ac.. sulphuricum , arsenici- cum, nitricnm,.hydrochloricum, bydrojodieum, phosphoricum , aceticum, 'formi- cicum et oxalicum alcoholis principiorum copulam mutant, tum alia acida ea vi ca- rent, (x) Omaino legi merentur quae seripserunt Robiquetus et Colinus in Ann, de Chem, et de Phys. , Tom. I. p. 337. (2) Poggendorff’s Ann, Bd. XV. 3. 5ög. G 50 ELTIONIS ALEGONDI FORSTEN, rent, et in alcoholem non agunty nisi ipsa mixta sint eum acidis fortioribus veluti ac. sulphurico, nitrico et bydrochlorico. Hujus actionis acidorum in alcoholem producta sunt aether, et variae naphthae, praeterea oleum vini, acidum snlpho= vinicum , gaz oleificum , aether oxygenatus, ac. carbonicum, oxalicum , aceticum, malicum , aqua et diversi a@ıes, qui e dissolutione acidorum in alcoholem agentium producta sunt, veluti ac. sulphurosum, quod formatur quando ac. sulphuricum in alcoholem agit et gaz azoti, osydulum azoti, oxydum azoti, et ac. nitrosum quando alcohol ab ac. nitrico dissolvitur. Hujus actionis acidorum in alcoholem , aether. et naphthae praecipua produeta sunt, de quibus jam in praecedentibus capitibus egi, adeo ut in hoe capite mihi agendum sit de oleo vini, ac. sulpho-vinico , aethere oxygenato etgaz oleifico, quippe quae aetheris et naphtharum formationem, comitan- tur, dum reliqua dieta producta non formantur, nisi ad ultimum finem actio acido- ruminalcoholem producta sit, et dum nullo vinculo continentur cum aetheris et naph- tharum formatione; quare existimem me satisfacere voluntati Glarissimi ordinis quando in hoc capite tantum de oleo vini, ac, sulpho-vinico, aethere oxygenato et gaz oleifico agam, metuebam etiam meam commentationem, si etiam in ea de re- liquis dietis valde cognitis et ad aetheris et naphtharum formationem non pertinenZ tibus corporibus agerem , nimis longam fore. S. 1. De ..oleo vinis Hoc oleum , quod cognoverunt Chemici, qui aeiherem parare ‚potuerunt, ab Ehrhardtio (1), Dumasio et Boulayo, Serturnero et Hennelio explo- Yatum est. Formatur hoc oleum cum destillatio miscelae ac. sulphuriei et alcoholis postquam aeıher in exeipulum transiit, adhucdum peragitur: nunc enim ac. sulpho- vinicum dissolvitur et formatur gaz ac. sulphurosi, dum reliqua alcoholis prineipia quae cum ac, sulphuroso in ac. sulpho-vinico: inerant , oleum vini faciunt,. -Oleum vini itaqgue parari potest, quando aether cum hoc oleo commixtus miscetur cum lacte caleis et destillatur, nuwc enim oleum vini in retorta 'supra religuum humorem natans recipitur, quod ab humore illo separatur et cum alcohole lavatur‘, qui dein- ceps evaporalione ab oleo separari potest. Paratur etiam diu alcoholem cum ac, sulphurico destillando, et humorem in exci- pulo receptum denuo destillando cum calce aut magnesia aut superoxydo manganii, In (1) Scherer, Journ. , Bd. X, s. 212. Journ. de Pharm., Bd, XIV, p:& RESPONSIO ap QUAESTIONEM CHEMICAM. 51 In retorta reperitur oleum vini quod cum aqua lavatur et deinceps decantatur per .gössypium (katoen ). Hoc oleum humor est flavescentis coloris et oleo amygdalarum admodum similis, calore et radiis solaribus limpidus fit et saporem habet dulcem, aqua levius est, alcohole: gravius et are mutatur in materiem therebinthinae similem, in alcohole solubilem et saporis amari. Comburit flamma rubra et carbonem relinquit: ah %aethere solvitur, quae solutio post combustionem humorem acidum relinquit : ab alcohole et aqua nou solvitur, cum # p. ac. nitrici commixtum inflammat et relinquit materiem mosscho artificiali similem: cum chlorico format’ materiem resinosam, ex albo flavescentem: cum ammonia et potassa se jungit et materies saponaceas format, ;, Secundum Dumasium et Boulayum factum est ex 88,58 p. carb, et 11,42 pP» hydrog. aut 4 at. carbonii et3 at, hydrog, Hennelius (1) vero hujus olei denuo analysin instituit et e suis experimentis concladit oleum vini factum esse ex acido sulphurico et hydrogenio deuto-carbonico., Berzelius vero accurate ostendit Hen- nelii analysin non ita esse factam, ut veram olei vini compositionem ostendit (2). 12 gu ‚De Acido sulpho-vinico. sat :5Hoc.acidum ‚a Chemico Dabito jam‘ observatum est qui ostendit’illud formari aclione ac. sulphurici in 'aleoholem et qui hujus acidi cum calce connubium reperit 5 multi deinceps hujus naturam explorarunt, (quorum praecipui sunt Vogelius, Ser- ‚turnerus, Dumasius, Boulayus, Hennelius et Serullasius (3). Formatur hoc acidum , quando alcohol ac. sulphurico concentr. dissolvitur, adeo ut formetur in ipsius aetheris parandi modo. Producetur etiam, quando aether cum ac. sulphurico tractatur, et ut Farradayus etiHennelius docuerunt, quan- do ac. sulphuricum cum gaz oleifico saturatur et haec miscela per longum tempus seponitur. in ride AN ‚Paratur etiam miscendo ı p. alcoholis cum ı — 2. p. ac. ‚sulphurici;. hic humor cum aqua deinceps commiscetur et saturatur subcarbonate plumbi aut subearbonate barytae, quod a reliquo humore eum decantando separatur, Religuus humor eva- P9*. (1). Pkilos. Magaz; , Novi 1826. ps 354. (2) Berzelius,.Jahrber. 1838. Jahrg. VIL p. 27& \ { 1 T (3) ‚Ann. de Chemie, Tom. XXXLY. p. 300. ; Tom.) XL, »p.>ıor. 'Gilbert’s Aun, Bd. LX s. 53. Bd. LXIV. s. 67. Ann. de Chem. et de Phys., Toın. XIIL p. 76. Tom. AXXIX. p.153. 'Poge gendorff’s Annalen, Bd, XIV, s. 273 und Bd. XV, 5. 20. Journ. de Pharm., Tom. XIV ;p. 7. Tan Gz 52 E L T:1 0: N,I,S« Arb EiGIO N 'D Iı WO’RS TIEIN, poratur adeo ut commixtus alcohol expellatur quo facto sulpho-vinas barytae ope ac, sulphuriei aut sulpho-vinas oxydi plumbi ope hydrogenii sulphurati ‘dissolvitur’ Ak. sulpbo-vinicum nunc liberum ‚fit et decantatar et lente evaporatur in loco sicco aut celerius in campana ope ac. sulphurici et anthliae pneumaticae, | Hoc acidum humor est oleosus, et saporem acidum , ejus. pond. sp. est 1,519: in aöre facile dissolvitur et formatur ac, sulphuricum: actioni calori expositum nigrum ät et produeit ac. sulphurosum et oleum vini: cum. ac. nitrico mixtum et calori expositum dissolvitur; eructatur oxydum azoti et ac. sulphuricum'restat: cam oxydis se jungit et sales fiat, qui saporem habent dulcem et swlpho-vinates dicuntur. Hoc acidum ab omni aqua liberatum adhucdum non cognitum est; de ejus com= positione multa est inter chemicos controversia, ‚secundum 'Dwmasiuwm enim et Boulayum factum est ex ı vol. olei vini et ı vol. ac, subsulphürici ; secundum Hennelium e4 vol. gaz oleilici et 2 vol, ac. sulphurici « et secundum Serullasium ex ı vol. aetheris et 2 vol. acidi sulphurici. Cum alcohole commixtum in mediciua adhibetur ‚et: vocatur 'mixtura sulphurich acida aut alcohol sulphuricus acidus aut aether sulphuricus acidus aut elixer acidum Halleri: quae miscela acidi sulpho-viniei et alcoholis medico usui paratur, miscendo in phiala in aqua frigida posita aequales partes ac. sulphuriei concentr. et alcoholis, et haec miscela primitiva Halleri praescripiio est, dum ad elixirium acidum Dippelii et quam Rabbelianam adhibetur ı p. ac. sulphuriei et 5 aut 5 p- alcoholis. In hoc elixirio, acido .Halleri reperitur] acı'sulphuricam alcohol’ et ac. sulpho-vinicum: secundum jexperimenta, Buchueriil-cum hoc elixirio, eo‘plus acıdi ‚sulpho-viniei formatur quo major ‚quanlitas ac. sulphuzici eu minor alcoholis adhibentar. \ ’ | 1192 Ss De Aetliere Oxygenato. Aether oxygenatus inventus est a Döbereinero cum alcoholem cum ac. sul- phurico et superoxydo manganü tractabat. Secundum eum paratur caute destillando in apparatu fig. III delineato , 46 p. alcoholis, 125 p. ac. sulphurici et 155 pP superoxydi manganii. Actio miscelae magna est et post breve tempus in excipulum transiit aether oxygenatus ille simul cum aqua, ac. acetico et alcohole: aether oxygenatus a religuo humore separatur et denuo caute destillatur ut sie ab acido admixto purgaretur. Döbereinerus. etiam docuit, hunc aetherem parari posse destillando’alcoholem cum ac. sulphurico et chromico, et eum etiam formari quando alcobol cum ac, nitrico et'superoxydo manganiüi tractatur. Duflosius denique hunc a6- “ RESPONSIO a» QUAESTIONEM CHEMICAM. 53 aetlıerem parari posse ostendit, quando 4 p. naphthae aceticae cum 5 p. ac. sulphu- siei et chronici destillantur. Humor est limpidus, qui ad -+ 75° ebullit et secundum Döbereinerum faectus est e 37,50 carbonii , 6,95 hydrog. et 55,55 oxygenii (ı). Meisnerus denique et:Unverdorbenus (2) docuerunt similem materiem fieri quando alcohol cum ac. chromico destillatur. Multi vero hujus aetheris existentiam negant et dicunt hunc similem esse aetheri communi; contra quos vero Döberei- nerus se opposuit. Praeeipue Leop. Gmelinus, Döbereineri opinionem refutayit, qui negat 5 commentationes de hoc aethere Döbereineri unum ar- gumentum conlinere, quo ‚hujus aetheris existentia probari possi. Gmelinus eoncludit e suis experimentis destillatione aleoholis cum superoxydo manganiü, et ac. sulphurico tantum formari aetherem sulphuricum, naphtham aceticam, ac. aceticum, et materiem peculiarem quae a potassa causlica in resinosam materiem mutalur. S. 4. De gaz hydrogenio deutocarbonato s. gaz olei/ico, Hoc gaz a® 1794 a Bondtio, Deimanno et reliquis chemicis Hollandiae reper- tum est et ab Henryo, Daltono, Bertholeto et Thomsono exploratum. Formatur quando miscela ac. sulphurici et alcoholis post aetheris formationem adhuc destillatur; magna ejus quantitas paratur destillando ı p. alcoholis et 4 p. ac. sul= phurici, gaz supra aquam recipitur, sed sive aqua calcis s. potassae caust. solutione purgandum est a simul expulso et admixto ac. sulphuroso et carbonico. Secundum Lampadium etiam formatur, quando vapores alcoholis per tubum cupreum can- descentem et limatura cupri inpletum ducuntur , praeterea formatur, quando multa corpora organica igni dissolvuntur v. c. destillatione lithantracum , resinae,, variorum generum pinguedinis etc. Gaz est incoloratum , odoris empyreumatici et maxime inflammabile, ejus pond. sp. est 0,9804: ab aqua solvitur et quidem # ejus pars in aere accensus comburitur flamma splendida,, alba, et formantur aqua et dupla ejus quantitas ac. carbonicum: dissolvitur scintillis electricis et carbo deponitur: dissolvitur etiam si ducitur per tubum candescentem: cum 5 vol. oxygenii mixtum format miscelam quae facile in- cenditur et comburitur explosione gravissima: ı p. hujus gaz et 2 P- gaz chlorici com- (1) Schweiger, Journ., Bd. XXXII. s. 269. Bi. XXXIV. s. 124. und Bd. XXXVIIL s. 337. Berl. Jahrb. , Bd. XXVIL Ht I. s. 84. (2) Gilbert’s Annalen, Bd. LX. s. 372, G3 54 E. A. FORSTEN, RESPONSIO an QUAESTIONEM CHEMICAM. eomburuntur flamma viridi: ı p. vero hujus gaz cum ı p. chlorici commixta jun« guntur et formant aetherem chloricum: cum jodio etiam jungitur et format tunc materiem crystallinam et humorem flavescentis coloriss. Continet 85,84 p. carbonii et 14,16 p. hydrogenii. Hoc gaz cum aqua junctum format alcoholem, et praecipua materies est aetheris et reliquarum naphtharum et formationi atque combustioni hujus gaz lumen debemus eomburentium corporum. Praecipuum etiam principium est illius miscelae, quae comburens lumen gazosum (gaslicht) praebet. Et ad quem usum hoc gaz sive e lithantracibus , sive e resina, sive ex oleis depuratis, sive ex aliis pinguibus materiis igni paratur, qui usus hujus gaz technicus a Bechero, Claytono, Mardo= chio, le Bono, Winsoro, Philipsio, Lampadio, Tayloro et Jalaberto naxime exploratus et auctus est, t Nata est ars ab experimento. QUINTILIANUS TA- Pag. 7. lin. 10. d. 9 10 1le 48. id. CTOTERT GEN .D.% relictis Frobenii lege relictis scriptis Frobenii « arsenicici retorta reliquo fluido separatur « pondera « miscendum « praeteribo, « qnod «.. 45, 47 « 6,37 corpora acidi « utimur « ‚saporem «et a sius (7). Laplancheus (3) hanc; « sulphurici. « 15°C, « Dumasius « p. oxygenii, « p. oxygenii, « 5autıo at. hydr.et 5 aut 6at. carb.: « Serullasius lineae 32, 55, 54 errore bis inveniuntur nam pag. 46 iterum sed correctae « 11. arsenici « 5. retorto - « 1. fluido separatur « 4. pondere « 35. msscendum « 50. praeterito, « %4«. quos « 4. in columna quarta 45, 74 in columna Differentiae ul- timus numerus 0,37 lin. 1. corpore « 8. acidis « 27. utemur « &. saporum « 5 at « 24. sius(7), Laplancheus (3). Hanc «© 25. sulphurici «. 14 50°C. i « ı. Dumasium . « 9. a. oxygeniiy « 16. a oxygenii, «19. Sat. 1ohydr, et 3.at. 6 carb.: « 12.-serullasius . .. Jeguntur. Gnmzmrrelläcti 4 mn « ıı. hxdrochlorica reducti « hydrochlorica Ceteris 'minoris momenti ignoscat benevolus Lector. TABULAE EXPLICATIO ATEM. ER En mn nn m as ar 2 er rm F I G. I. Apparatus , ad aetherem sulphuricum parandi secundum ı"m modum pag. 8 expositums FIG. Il Apparatus ad eundem aetherem parandum, sed secundum 4m modum pag. 9 expositum a. lagena alcohole repleta; d. filum ferreum infimae tubi parti c. junctum, quo tubus aperiri potest; c est tubus yitreus cujus pes longior minimam aperturam habet et in retorta e. posita est; /. excipulum ad aetherem condensandum, qui deinde per g. in lagenam 7. transit. FIG. IIL Apparatus ad aetherem oxygenatum pag. 52 expositum, parandum. a. retorta tubulata vitrea, d. tubus vitreus, cujus pes in cylindro vitreo c. positus est, ita ut aör intervenire nequeat ope tubuli zuberei d. d.: e est: tubus secu- ritatis Weltheri; ff. est vas vitreum aqua frigida repletum. FIG. IV. Haec figura tradit duas in fundibulorum species, a Boulayo inventas, ad aethe- rem ope ac. phosphorici vel arseniciei parandum. Cfr. pagina 22 et 23. a. b. est infundibulum. cum excipulo d, f. conjunetum, qui epistomiis d. et f. claudi potest; e. est tubulus qui inservitad aörem expellendum, si alcohol per infundibilum a. b. in excipulum d. f fundatur: c. g. est tubus vitreus prolon- gatorius. m. n. est excipulum vitreum, A. z. et &. Z. sunt annuli cuprei cum hoe exci- pulo ope caleis conjuncti p. g. est infundibulum cupreum epistomio o adnexum r. est tubulus ad aörem expellendum,, s. est tubus yitreus cum epistomio u con- junctus; 2. est tubus prolongatorius. Steend. var I- Jornger te le eyden x ar Eu . % i Zee pe = a — nn u GAROLI MARINI GILTA ROTERODAMENSIS, os 12 3 MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI, COMMENTATIO QUAESTIONEM ZOOLOGICAM, AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM IN ACADEMIAE LUG- DUNO.BATAVA, EX HISTORIA NATURALI A, mocccxxxi PROPOSITAM: »» Quaeritur descriptio neurologica Esocis Lucii, figuris illustrata et ,„ cum reliquis vertebratis animalibus,, praesertim quod ad cerebrum „, el nervos encephali attinet, comparata.”. QUAE PRAEMIUM REPORTAVITD. vın MENSIS FEBRUARII A, mpcccxxxım -. y WR} | PER Gin “ı ar tT Mui Y MAL ‚adıy ORDINI DISCIPEINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARUM S. Nemo dubitat, quin Physiologia incrementum suum maximum Anatomiae com- paratae debeat; hac enim scientia, et unica quidem , oflicium cognoscere possumus, unicuique organo impositum, et organorum dignitatem in hominis oeconomia : nititur enim, ut uniyersa humana cognitio, ita. praesertim disciplina physiologica , diversarum rerum comparatione. Hac veritate imbutus, adii Scholas Zoologicas et Anatomiae Comparatae,, confirmatusque in prima sententia, ‚pro viribus , et tempore ab als studiis relicto, operam in ‚äs: navavi... Pauci erant elapsi menses, quum Quaestiones Academiae Lugduno-Batavae: editae'essent ‚inter ‘quas ’Zoolegica plane me trahebat. Sed tristi mihi, sollieitoque breve tempus in mentem venit, quo tantummodo Anatomiam comparatam indagabam , et facile perspexi, hane quaestio- nem longe meas superare vires: diu in dubio eram ; sed tandem maximam utilita- tem et voluptatem in hacce materie pertractanda mihi pollieitus ‚ opus aggressus sum, ei pro maxima parte in feriis hisce confecis Mitto opus imperfectissimum et offero V. V. ©. C. qualecumque sit; scopum jam adeptus sum ; horae mihi in hoc opere erant utiles, erant jucundae, Az RATIO m U TE RATIO OPERIS Opus divisi in tres partes praecipuas, facile ex ipsa quaestione petitas: Prima pars descriptionem neurologicam ipsam continet. Secunda pars continet cum reli- quis vertebratis comparationem. Tertia cum homine speciatim. Quarum ‚prima duas continet sectiones: ı° Locum in animalium Regno ab Esoee Lucio occupatum. 2° Descriptionem ipsam Esocis neurologicam. Secunda continet tres Sectiones: ı° Comparationem cum Amphibiis. 2° cum Avibus. 3° cum Mammalibus, quae Omnia non fuse pertractanda erunt. Tertia comparationem cum Encephalo nervisque Encephali continebit humanis. COMMENTATIO AD QUAESTIONEM ZOOLOGICAM PARS PRIMA. SECTIO PRIMA. DB LOCO, QUEM IN ANIMALIUM REGNO TENET ESOX LUCITS& Ordo Malacopterygii; Branchiae pectinatae; pinnae molles. Sect. III. Pinnae ventrales post pinnas pectorales sitae. Fam. Esoces, Corpus plerumque squamis tectum. Pinna dorsalis anali fere semper opposita, caudae propior ; adiposa nulla. Maxillae superioris margo ex osse intermaxillari totus aut parte factus, ossibus mazillaribus superiori- bus edentulis. Vesica natatoria in omnibus. ‘Gen. Esox. Corpus elongatum , squamosum aut nudum. Maxilla inferior ultra superiorem plerumque producta, Os dentibus in utraque maxilla armatum et saepe in palato, osse vwomeris et lingua. Membrana branchiostega radiis 5— 14, apertura branchialis magna. Opercula saepe tenuissima, fere mem- branacea. Pinnae pectorales mediocres, Subgenus, Esox (Cuy.) Rostrum oblongum, obtutum, depressum. Ossa interma- sillaria parya, dentibus parvis, acutis armata. Dentes conici inaequales, elongati in maxilla inferiori. Denies conferti, acuti, in osse vomeris et in osse palati, Pinna analis er caudalis sibi oppositae, versus caudam positae. Membrana branchiostega radis 14» ‘Species. Esox Lucius, D. 2, P.ı5. V.au A.ı8. ©. 19 (1) SECTIO (1) Vid, Linnaei, System, Naturae , Tom. I; rs 516. Edit, ra. 1766,' A5 ; CAROLI MARINI GILTAY, nn nr nr ur NT En Te SECTIO SECUNDA. DESCRIPTIO IPSA NEUROLOGICA. Ü. in omnibus vextebratis, hic etiam facile systema nervosum dividi potest, in ce= rebrum, medullam spinalem (1), et nervos ; dispositio enim partium solidarum sceleti, ansam huic divisioni praebet,. Sie in ommibus massa neryea in cayitate cranii eontenta, cerebrum vocatur; massa in vertebrarum canali, medulla spinalis; et tandem reliquae partes nerveae, ex organis quibuscunque ad cerebrum et me- dullam spinalem tendentes, nervi vocantur. Secuti hacin re vulgarem describendi normam:, ordiamur a cerebro et quidem ab involueris, CEREBRUM. 1. Involucra. Involuera cerebri ın Esoce Lucio etiam tribus constant membranis; dura Matre, pia Matre et tunicä intermediä, cellulosä quadam, arachnoideä. Dura Mater est tunica admodum robusta, et crassa: anteriora versus cranüi, fibrosa, arcte conjuncta ossibus cayitatem cerebri eficientibus, ita ut non facile a se invicem separari valeant; color est albus; superficies interna glabra; sinus non adsunt, De wervis, quos dura Mater investit, postea, cum de ipsis sermo erit, videbimus, Pia Mater arcte investit cerebrum, et sese ab eo secerni non patitur; est alba, vasculosa; vasa facile conspieiuntur, tunica intus non penelrat, quia gyri et sulei non adsunt. Inter has duas tunicas adest arachnoidea , quae constat e telä cellulosä; fulget in nonnullis individuis coloribus aureis (ut mica), et repleta est humore spisso, oleo- so (2), quo humore tota cavitas inter piam Matrem et duram Matrem repletur ; si excipiatur locus quem organa auditus in utroque Jatere cerebri tenent. $. 2. Sie disposui facilitatis causa; quamvis recte Carus in genere dicat, medullam spinalem quod massam praeyalere, eliam adhuc forına gangliosa in piscibus adest, quae in superioribus nor ınvenitur, (2) Weber dieit in Esoce Lucio Auidum esse aquosum, De Aure Animalium aquatilium , Lipsiae 1620, 4° pag. ar. en COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 8. 2. Ossibus frontalibus majoribus ablatis, et dura Matre rescissa, cerebrum apparet, Urt jam diximus, totam non replet cavitatem (Tab. ı. fig. 5.) cranii; locus, quem non oc- cupat cerebrum, in indiyiduis adultioribus major est, quam in junioribus: quod pro- bat, cerebrum non eadem ratione evolvi qua corpus religuum: quod universe Cu- vierius (1) jam adnotayit, Figura cerebri (2) refert duplicem seriem tuberculo- rum, et cerebrum dividi potest in tres massas praecipuas; quatuor (Tab. 1. f. 1, a.) prima tubercula primam constituunt massam ; duo (Tab, 1 f. 1. .) sequentia, se- cundam; denique tertium unicum (Tab. ı. f. 1. c.) tuberculum constituit tertiam. Tubercula intermedia reliqua superant magnitudine; omnia referunt formam ova- lem, prima complanaissisunt posterius, ultimum tuberculum complanatum anterius, Superficies superior in omnibus est convexa. 8.5. Ordiamur a prima massa (3). Constat e duobus paribus gangliorum. Formam referunt ganglia globulorum imperfectorum; et in duobus anterioribus desinunt nervi olfactorii. Sunt omnia solida, e substantia cinerea constantia. Prima ganglia referunt formam paululum triqueram; non fibris medullaribus, sed tantum tunica arachnoideä inter se conjuncta sunt, Ganglia sequentia etiam sunt solida, nec inviceem tonjuncta sunt fibris medullari- bus, quamquam Carus (4) afiirmat ea commissurä esse conjuncta: sed quodvis ganglion conjunctum est cum ganglio praecedenti, filamentorum ope (Tab. ı. Fig. 5.) in recta linea adscendentium, ita ut primum gangliorum par tantum ut pars debeat conspici,paris sequentis. In multis, quos dissecui individuis, vidi gyrorum 'spe- ciem, certe quasdam eminentias. SA. Massa secunda, constans e duobus ganglüis (5), est maxima quo ad volumen: e gan- (1) Cuvier et Valenciennes, hist. nat. des poissons, 1828. tom. I. pag. &18, (2) Cerebri volumen cOomparatum cum totius corporis volumine rationem habet — re) Carus Zootomie, Leipz. 1818. 8°. Pag. 205. (3) Non hoc loco de diversarum partium significatione et desominatione dicam; fantum partes tales describam , quales eas vidi, ‘quoad formam, positienem, et structuram: ut dein de -diversis auctorum opinionibus videam. (4) Versuch einer Darstellung des Nervensystems und ins besondere.des Gehirns nach ihrer Bedet:- tung etc. von‘Carl Gustay Carus, Leipzig 1814. p. 136. (5) Diameter secundum Serres est 0,00575. Anatomie compar&e du Ceryeau , par E.RLA,.Serres, Paris 1834. & CAROLI MARINI GILTAY, ganglion utrumque figuram refert ovalem ; superficies superior, glabra; nulli gyri adsunt; tantum in utroque parva reperitur impressio (Tab. ı. f. 1. &)., Cum perseindimus in medio loco ubi apposita sunt et conjuneta ganglıa, et eliam su- perius et inferius ineisionem facimus, ita ut lamella (1) superior tolli'et removeri possit, ganglia interius conspicua fiunt. Superficies interna est glabra et cavitas humore quodam repleta: statim obvia fiunt quatuor corpora ( Tab. 1. f. 5 2.8.) globosa, sita ad inferiorem partem eavitatis, id’ est, adjacentia ad massam tertiaın ; oflerunt quasi duo paria; ganglia superioris paris minus habent volumen quam gan- glia inferiovis sive posterioris paris. 'Ganglia ejusdem paris non sunt conjuncla; sed diversi paris5 in eodem latere sita, sunt eonjuncta filamentis , quorum decursus postea. demonstrandus. Hase ganglia eircumdatla sunt quasi ciyal 39 (Tab, ı. f. 5. ß.) dimidio e substantia medullari constantes ta. Cum nune iterum longitudinaliter in medio totam quasi massam perseindimus, quo modo formentur haee ganglia et decursus fibrarum, quam illustrissime apparet; fa- cile describi potest, si ordiamur a basi, quae superiora versus a filamentis nervi optici, inferiora versus a columna (Tab. ı. £. 3. &,) prolongata medullae oblonzatae, efheitur : cujus columnae interna filamenta facile ad massam primam persequi pos- sumus; tunc. etiam apparet quomodo lamella superior ex hacce columnä, sed pro mazima parte a filamentis opticis proveniat, Ganglia semicircularia etiam suum con- ferre conspicuum est. Quod attinet ganglia quorum adspectum et situm jam descripsimus, etiam hac in seclione apparet ex filamentis tertiae massae oriri, nempe : superior lamella (Tab. ı. £. 3. y.) Inassae tertiae adscendit ad basin internae superficiei massae secundae, hic sese superiora versus inverlit, et sic primum efheit ganglion: tunc duplicaturam facit, et rursus-sese inverlit, sic secundum. facit ganglion; sed omittere non debemus etiam lamellam ( Tab. 1. f. 5. o.) superiorem massae secundae contribuere ad secun- dum ganglion. Lamella, quae haec ganglia producit, substantiae est griseae. a Tertia (Tab. 1. Fig. ı. ce.) massa ex uno tantum cönstat ganglio: etiam refert for=- mam ovalem, sed anteriora versus complanatam ; superficies externa est glabra, nulli gonspiciuntur gyri. Superficies inferior est plana, superior convexa, paulum posterius descendens. Cum sursum tollitur massa haecce, statim apparet, eam quasi e duobus wabibus (Yabı 1. Fig. 1. p:) formari quae trabes post lobulos opticos e fine fasci- eu=- {1} Lamella exterior‘e duabus laminis eonstat, altera grisea, alba altera, secundum Cuvieriumy Pag: 4a3, et secundum Serres, e tribus, ima alba, grisea, alba, COMMENTATIO AD QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. Ex eulerum intermediorum superiorum medullae oblongatae proveniunt: hae trabes su- periora versus sese tantum extendunt, et laminam superiorem efheiunt: haec lamina superior sese reflectit et inferiorem laminam constituit, ubi sese conjungunt. Cavi- tatem ( Tab. ı. Fig. 5. ©.) igitur formant longitudinalem. Conjunctionem cum gan- glüs secundae massae jam demonstravimus. An lamina hane tertiam massam con- stituens duobus planis constet, non tam perspicuum est, sed videtur ad apicem massam esse griseae substantiae, et ad basin e medullari substantia constare, Ca- vitas inter angulum fasciculorum medullae oblongatae hac massä tegitur, sed non plane, 8.,,6; Massä tertiä rescissä, apparet initium medullae spinalis sive medulla oblongata. Certi huic parti fines auttermini dificulter constituuntur, Hallerus, qui primus no- men dedit, primus etiam partem limitavit, nempe, a foramine magno oceipitali ad parteın anteriorem ossis basilaris; et ita a pari octavo (nervo acustico) usque ad tue bercula quadrigemina et insertionem tertii paris, qui fines hie non omnino servari possunt, sed limites erunt a pari tertio usque ad locum, ubi medulla canalem verte- brarum intrat. Constat medulla oblongata ex octo fasciculis, qui facile dividi pos- sunt in superiores exteriores, superiores intermedios , inferiores exteriores ‚et infe- riores intermedios. Intermedü (Tab. ı. Fig. 2. e.) inferiores, qui sine dubio corpo- ra pyramidalia vocari debent, maximam habent diametrum et Procurrunt juxta sese usque ad corpora tria, in basi posita. Exteriores (Tab. ı. Fig. 2, w.) inferiores, corpora olivaria, eamdem habent longitudinem, sed minoris sunt diametri. Interme- dii superiores (Tab. ı. Fig. 3. /.) minimam habent diametrum, non admodum sunt ‚ convexi, et a se invicem distantes angulum formant calamo scriptorio analogon ; juxta eos positi sunt exteriores superiores (Tab. ı. Fig. 5. v.), eorporibus retiformi- bus convenientes, qui cursum antecedentium sequuntur. Secundum Serresium diameter medullae oblongatae est 0,009. Secundum Carum inter angulum formatum ab intermediis superioribus sita sunt ganglia quatuor, quae secundum ejusdem auctoris Opinionem, ganglia quarti et vagi paris exprimunt, Cuvierius contra, dicit ea, eorpora striata sive lineamenta esse, tanquam originem nervorum quinli, septimi et octavi paris. 8. 7. Haec omnia obvia sunt quod ad superficiem superiorem cerebri. Nobis autem cere- brum invertentibus,, tria apparent ganglia (Tab, ı. Fig. 2. or.) sive corpora substan- tiae griseae, in triangulum sunt disposita; ganglion, quod apicem format, in angnlo a neryis opticis facto situm, paululum supra duo alia basin formantia ineumbit. Ha- B bent 10 CARRIOETDIMARTNAI GC TER bent formam globulorum imperfectorum ; ganglion in apice minoris est magnitudi- nis quam duo inferiora : sunt omnia cava; hoc est, si in medio perscindimus, punc- turam quasi videmus in superficie interna, Sunt invicem conjuncta arachnoideä, sed an fibris medullaribus sint conjuncta, nescio; certum est, im prolongatione corporum pyramidalium sive in pedunculis cerebri , filamenta, a tribus gangliis conjuncta intrare. Nullo modo vidi eonjunctionem (1) cum neryis optieis,, de qua Cuvierius. Sub his in cavitate propria cranii adest corpus (2) (Tab. ı. Fig. 2. k.) glandulosum , constans e griseä materie, et oculo armato striae albae in eo conspi- ciuntur, non cavum est et cum gangliis tribus prioribus conjunctum non solum telä cellulosä , sed fibris eiam medullaribus. Medulla Spinalis. Ita vocatur massa canali vertebrali inelusa. Fignram oflert cylindricam ; inferiora versus sensim sensimque decrescit et demum in filum desinit. Intus adest canalis, qui a quarto ventriculo initium habet; si perscindatur medulla transversali sectio- ne, hie canalis puncta radiata videtur (Tab. V. f. 5. G.):: ubique ejusdem est dia- metri, in filo quo medulla desinit non procurrit. Massa laxa est et pulposa quae piä Matre ineluditur et relinetun ? Sulei adsunt duo (Tab. V. f. 5. Aa. Bb.), unus anterior, unus posterior; ante- sior major est. His suleis medulla spinalis in partes duas laterales dividitur ; sed eliam in anteriorem et posteriorem dividitur partem; ex quatuor ergo fasciculis con- stat medulla, quorum posteriores duo desinunt ubi filam incipit, quod solis posterio- sibus formalur, Exinde sequitur canalem non in hoc se extendere filo. ER Antequam nune transeamus ad nervorum desceriptionem, eredo hunc aptissimum esse locum, de parlium expressione nonnulla adnotandis Certe auctores non eidem opinioni favent et diversitas quidem inter viros eruditissimos maxima est. Anatomi- ci, qui polissimum de hac re inquisiverunt, sunt Guvierius, Carus et Serres; nee non, qui ultimo loco non memorandus esset, Doct. Arsaky, cujus tamen Dis- sertationem ipsam videre mihi haud contigit. De tribus-prioribus igitur tantam loqui p0s- (3) Nullis seeundum Carum pracbent originem siye filamenta neryis,. et hic auctor ea ganglia credit esse hypophysin cerebri (2) Hane cerebri hypophysin, de qua Cuvierius tacet, plerumque Carus sese inyenisse testa- tur im cavitate propria e substantia duplici constantem, grisea et alba et stylo quodam cum massis tribus subjacentibus conjunclam. Carus, Vers. einer Darst, des Nervensystems, pag. 142, COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM., 11 possum, In partibus determinandis, diversam valde rationem secuti sunt, Cuvie- rius unam partem determinayit, cujus natura haud dubia est; et hine, ut e puncto fixo exiens , secundum situm , nexum el relationem cum hac parte nota reliquas deier- minavit. Sic massam secundam yocat hemisphaeria, quia partes sunt maxime evolıtae, quia sunt cayae et continent corpora glandulosa, quae magnam convenientiam habent cum corporibus striatis et quadrigeminis. Massam primam dicit esse ganglion olfacto- rium: argumenta sententiae suae praecipue adfert texturam, tunc quod mammalia q,ımdam formam gangliorum olfactus oflerunt, dum pars anterior hemisphaeriorum piscium instar separata est. Nullius momenti apud eum comparatio cerebri piscium cum embryone mammalium et ayium; dicit enim « corpora quadrigemina non sunt «cava ut in piscibus, sed solida, et hemisphaeria non sunt solida ut in piscibus, sed « cava;”’ porro etiam animadyerlit cerebrum reptilium eamdem formam habere quam piscium. Conyenit, siadhaerendum sit neryorum opticorum origini, massam inter- mediam cum nulla alia conyenire parte nisi cum lobulis opticis avium, secundum Gal- lium;corporibus quadrigeminis. Serres contra observavit et multis exemplis pro- bat piscium cerebrum cum reliquorum vertebratorum embryone (ı) conyenire et hoc ut axiomate posito et accepto, ut pars determinaretur , partem quaerit cum .ea con- venientem in embryone y. c. mammalium: evolutionern sequitur tunc hujus partis conyenientis, et ‚sic facile apparet quamnam partem exprimat in cerebro perfecto ‚animalis adulti, et tunc certe statuit, eodem nomine, quod pars in mammalibus gerit, in piseibus,partem insigniendam esse (2). Sic duos anteriores lobulos, partes ‚dieit-hemisphaeriis analogas: duos intermedios corporibus quadrigeminis sive lobulis opticis similes; denique ultimum lobulum cerebelli speeiem referre. Jam aliud dedit argumentum, ut probaret massam secundam exprimere corpora quadrigemina, pe- titum ab insertione eonstante quarti nervorum paris: hoc par enim semper inser- tionem habet inter corpora quadrigemina et cerebellum; in piscibus quoque inter massam secundam et tertiam inseritur. Desmoulins (5) et Magendie opus ediderunt, in quo cum Serresio et Ar- saky partes denominaverunt. Ca- (1) Vide Serres, Anat. comp. du Gerveau, tom. I, pag. 188. (2) Objectionem. refutat Cuvierii, nempe corpora quadrigemina esse solida et non cava; ita quidem esse in animali adulto, sed minime hoc locum habere in embryone. {Serres, tom. I. Pag. 197. 1 Quod reptilia eamdem haberent cerebri formam dicit exinde sequi quod quo magis descendimu in animalium serie, eo diutius formam embryonis referre animalia; quod per se patet, Serres, tom. I, pag. 199. (3) Guvier, Hist, Nat, des Poissons , tom, I. pag. 419. B2 12 GEAURLORLIT NEATRILUNTI GC I LIIERTY, Carus massam primam etiam statuit exprimere hemisphaeria : massam secandam non nominat corpara quadrigemina , sed tantum ganglia nervorum opticorum: cor- pora gangliosa ortum praebentia et respondentia illis nervis, et revera jam vidimus, nervos opticos ex hisce corporibus pro maxima parte provenire, vel ut melius lo» quamur, nervos opticos expansione pro maxima parte haec ganglia produci. Argumen- ta sunt pbilosophica; conatur enim probare organa lucis in vertebratis animalibus maxime esse evoluta. Porro Carus, ganglia quae interius reperiuntur, vocat, prima formam semicircularem habentia corpora interna gangliosa anteriora, secunda [a mam quatuor globulorum habentia, corpora interna gangliosa posteriora: nec significationem designat nec partes convenientes in cerebro aliorum, Camper, qui etiam determinavit partes jam anno 1761, massam secundam vocat hemisphaeria; quatuor tubercula, corpora quadrigemina. Arsaky (1) ut Guvierius refert partes, denominavit eodem modo quo Serres. Hae sunt diversorum auctorum opiniones, et quamquam non temere judicium ferre audeam, tamen necesse erit unum sequi: et igitur Serres mihi videtar validissima praebuisse argumenta; basis qua nititur, mihi videtur esse firma et erroribus expers. Secundum eum igitur massa prima constans e duobus paribus gangliorum exprimit hemisphaeria; primum par, ganglia olfactoria, secundum par, ipsa hemispheria, Massam secundam dicamus lobulos opticos, corpora quadrigemina: ganglia quae in cayilate reperiuntur, secundum Carum ganglia interna vocemus. Secundum omnes tertia massa cerebellum significat: de ea nempe parte haud dubitandum est; jacet enim pontis adinstar supra finem medullae spinalis sive medullam oblongatam: recte a Caro (2) ganglion dieitur medullae oblongatae , dum minus recte animadvertit propter magnitudinem massam tertiam fere non cerebellum vocari posse:: secundum illud argumentum enim massa prima nunquam hemispheria exprimere posset ; alias partes jam denominavi, cum de hisce lis esse non possit. De Nervis, Hic rursus rite divisio institui potest in nervos cerebri, nervös medullae spinalis, et systema gangliorum sive nervum sympathicum. \ Primo igitur loquemur de nervis cerebri sive de iis, qui in massam neryosam in- sertionem habent, ante foramen oceipital. Hi nervi dividuntur secundum paria; quia autem symmetrico modo ex utroque latere oriuntur, et eumdem decursum ha- bent, sufhiciet unius lateris descriptio, PARS (1) Cuvier, Hist. Nat, des Poiss. I, pag. 419. (2) Carus, Versuch einer Darstellung des Nervensystems, pag. 135. COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 15 os I. De Nervis Gerebri. Secundum Cuvierium (ı) in piscibus universe adsunt paria octo (2), et plures auctores hac de re convenerunt; et hic etiam videbimus in Esoce octo adesse, Par primum. Nervi olfactorii, Par secundum. Neryi optici. Par tertium. Nervi oculomotorii. Par quartum. Nervi pathetici. Par quintum. Nervi trigemini. Par sextum. Nervi adducentes. Par septimum. Nervi glossopharyngei. “ Par octavum. Nervi vagi. i Nervus glossopharyngeus proprie hoc nomen haud meretur, quia non ad linguam et ad pharyngem tendit in Esoce, sed ad primam'branchiam. Sineryus acuslicus, ut par spectetur, adsunt novem parias sed ut postea videbi- mus, neryus acusticus tantum est ramus quinli paris. y 811. Par primum. Nervus olfactorius. “ Nervi oifactorii ( Tab. ı. Fig. 5. 1.) e gangliis primae massae anterioribus viden- tar oriri , et ipsa ganglia, extenuatione,.,nervos producere. Constant e substantiä eorticali, ut ipsa ganglia. Diameter (5), quam Serres determinavit, fere dimi- dium videtur esse gangliorum. ‚ Tendunt ad membranam pituitosam olfactui inser- vientem , modo sequenti. Dum adhuc in cerebri cavitate sunt, juxta se invicem po- siti supra duram Matrem jacent, qua dura Matre et aliis membranis cavitas cranii elauditur anteriora versus has membranas perforant, et a se invicem separati in duobus sulcis ossis ethmoidei sunt collocati ‚ quos relinguunt prope musculos obli- quos (1) Cuvierius, in Anat. comp., adnotat in: piscibus novem paria,, quoniam in chondropterygiis septimus facialis adest, qui nervus in osseis non conspicitur, (2) Camperus, in Dissertatione de Auditü piscium , novem eliam adnotat paria, quia neryum acustiecum dieit esse par proprium et eum non speclat ut ramum quinti paris. , Porro de glosso- pharyngeo non egit,, sed nervos spinales, qui ad pinnas pectorales tendunt,, pro pari nono habet, (3) Diameler nervi olfactorii secundum Serresium est 0,00133. B5 1$ MIOWIRLOOF TAMARENID A IHM AG quos superiores: illi musculi sustinent nervos inter os ethmoidei et ossa frontalia ; anteriora procurrunt, paulum erassiores fiunt, et tandem in qaimor vel qninqne fila- menta majora sese dividunt, et;im membrana_ pituitosa divisione evanescunt. Non durä& NMatre extra cavilatem eranii sunt tecti, sed eam perforant: facile situs con« spieitur ossibus) frontalibus majoribus sublatis, 8.2, Par secundum. Neryus optitns, Ut jam supra diximus, neryi optici e massa Intermedia ;gytum ducant; quädam sectione (Tab, ı. Fig. d.) mihi contigit, ut hoc ‚bene; ‚demonstrarem, ubi videtur massa nervorum (1) opticorum esse oblongatio. ‚massag],seenndae sive lobulorum opticorum , quamquam proprie non ita sit’ .a toLo..gangliv .lilamenta a posteriore anteriora versus (Tab. ı. Fig. 7. 2.) conveniunt et nenyos ‚constituunt ; ‚qui nervi ad- modutm sunt ‘erässi et statim commissura ‚forti,.cöujunguntur. (Tab, 1. Fig. 2.) Post eommissuram incipiunt supra ‚se.invicem decurrere, quae.Superpositio (Tab. 1. Fig. 2, Tab. 2, Fig. 64) ütafit „ it neryus,sinister, superponatur,dextro:. usque ad angulum a dura Matre formatum procurrunt, ita ut. exituri.e cavitale,, nervus.dexter tendat ad oculum sinistrum, nervus sinister ad oculum dextrum; perforant tunc cavitatem cra- nii, hie tantum a dura Matre et aliis membranis clausam et statim investiuntur a dura Matre usque sceleroticam: in ipsa cavitate habent formam lintei sive eylindri (Tab. ı. Fig. 9.) depressi, quam formam 'amittunt in orbita. Oblique anteriora versus ad oculum tendunt et perforant sceleroticam, non in medio bulbi, sed magis pösteriora et inferiora versus. Nervus perforatä scelerolici non statim expanditur in retinam,,"sed adhuc nervus integer maneteet a marginibus et extremitate 'hujus quasi interni nervi,, retina (2) oritur: me non invenisse lubens conliteor illas la-, minas (5) diversas, de quibus Cuvierius et Serreslocuti sunt, (ı) Diameter secundum Serresium, tom, 2. pag. 360. est 0,0022, (2) Carus, Zootomie, $. 382. pag. 274. dieit esse lineam , finem nervi,optici, et etiam Cuvie- rius, qui pag. 417. Anat. comp. tom, 2. de retina piscam dieit «in pluribus piscibus eamdem esse reti=- nae conformationem quam in ayibus” et in avibus hanc conformationem lineam esse scripsit : sel ceıte testari possum hanc lineam, de qua. Cuvierius agit, esse, productionem neryi optieci et quidem pro - ductionem liberam in camera oculi. (3) Serres, pag. 314. dicit neryos oplicos e quatuor laminis componi, prima alba, secunda grisca, tertia alba, quarta grisea, et has laminas esse continuationes laminarum lobulorum opticorum. Sed dubito an vera dicat, quia aliunde lobulos opticos e tribus constare laminis dieit Serres, Anat. comp. du Ceryeau, tom, 1, COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 13 80.3. Par tertium. Nervus oculomotorius. _ Nervus oculomotorius (Tab. ı. Fig. 7. p.) insertionem (r) habet in cerebro, post tubereula tria quae in inferiore superficie cerebri inveniuntur (secundum Carum ganglia hypophysis) in pedunculis cerebri. Pro parte juxta et pro parte. infra par quartum procurrit obligque antrorsum et’ per foramen alae magnae ossis sphaenoidei exit; sive polius inter marginem alae et'membranae elaudentis porro cavitatem oculi. Nervus est salis erassus (2) et citö in’cavitate ipsa oeuli sese dividitin duos (Tab. 4 Fig. ı. m. n.) ramos praecipuos. Ramus primus (Tab. 4. Fig. ı. n.): juxta muscu= lum rectum inferiorem oculi positus , surculos ‘dat illi musculo et tunicae scelero- ticae. Alter ramus (Tab. 4, Fig. 1.7.) sub hune 'musculum rectum inferiorem an- teriora versus in fundo orbitae tendit ad musculum obliquum inferiorem et in hoc musculo plerumque tribus ramis evanescit. gu 1% Par quartum. Nervus patheticus. Neryus (3) pathelicus insertionem (Tab. 1, Fig. 7. x.) habet, post lobulos opticos et ante cerebellum „in Jaminä has duas partes conjungente; descendit juxta pedun- cula cerebri usque ad basin, tune anterius tendit ad angulum cranii et per foramen durae Matris et aliarum membranarum hoc loco cavitatem claudentium exit etin ca- vitate oculi (Tab. ı. Fig. 5. 4.) venit, Tendit rectä fere ad partem anteriorem eävitatis. Cum ramo nervi quinti paris, qui ad olfactus organon tendit, tela cellu- losd est conjunetus et sese dividit in sureulos, qui desinunt in musculum obliguum superiorem et quidem in media fere parte. 8.5. Par quintum. Nervus trigemin us, In medullä oblongatä insertionem habet nervus trigeminus (Tab, 1: Fig. 7.5.) , ad latera quarti ventriculi et quidem duplici filo, qui duo rami sese non conjungunt ad q q P »q Jung in- (1) Secundum Carum in gangliis posterioribus 'internis lobulorum opticorum, (2) Diameter secundum Serresium est 0,00100. (3) Diameter secundum Serresium neryi pathetici est 0,00075+ ı6 GA RO LT .MARINT GILTAY, insertionem,. Antequam neryus trigeminus e cavitale cranii exeat, nervos (1) d: pertinentes ad organa auditus. Hi nerviegregie apparent, si osseum latus cranii ab- seindatur et quum canales, semicirculares cerebro apprimuntur, Nervi, ad hosce canales pertinentes, ex uno puncto (Tab 2. Fig. 3. a.) neryi quinti paris oriri vi= deutur; etiam inferiora versus nervi, qui ad saccum pertinent, ex hoc puncto pro- deunt. 1 Nerxus ‚sad: canales'semieirculares pertinens, primo in duos (Tab. 2, Fig. 5. a, 2.) dividitur ramoss; qui rami ad utrumque latus; adscendunt;. anterior, circa extremi- tatem vestibuli circumflexus, ad ampullam canalis 'semicircularis anterioris pervenit: posterior ramus'sub vestibulo ad, ampullam canalis horizontalis sive externi transit, Nervus (Tab: 2. Fig. 3..d.), qui ad saccum pertinet et qui, ut jam diximus, ex eo- dem puncto provenit, quasi statim in multas. fibras vadiatim dividitur, quae fibrae ad superficiemi inferiorem tendunt et in membrana sacei evaneseunt, Primus nervus, ipse auditorius nervus, secundus ad saccum pertinens, auditorius accessorius vocari licet, secundum Weber. Postquam his ramis originem praebuit, per foramen-alae magnae ossis sphenoidei e eranıo exit, Antequam tamen omnino e foramine egressus sit, ramum (Tab. 2. Fig. 4. z.) dat fortem , opercularem, ut Cuvierius generaliter dieit :'qui ramus e duabus ra- dieibus oritur; unus (Tab. 2. Fig. 4. y.) adhuc in cavitate cranii ortum habet et exit per foramen alae magnae, alter ( Tab. 2. Fig. 4. n.) fere ortum habet in ipso alae foramine.: qui secundus ramus per osseum canalem alae ad primum ramum ten- (1) Diversae sunt auctorum sententiae de nervo acuslico et auditorio accessorio. Neryum acusti« cum a trigemino oriri, dicunt Scarpa et Cuvierius; et quidem Scarpa hoc aflirmat in Esoce Lucio, Treviranmus neryum acuslicum pro neryo a cerebro ortum habet,, neryum diversum a trigemino, Weber ipse cum Trevirauo dicit, radicem nervi acustici prope radicem neryi trigumini esse, sed m:nıme conjuuclam, De neryo auditorio accessorio diet Weber: «in Muraena anguilla, in Esoce Lucio et Gado Lota, in quibus nullam cum vago habet communicationem , tam prope neryum auditorium a cerebro editur, ut eodem jure pro ramo hujus neryi quam veryus anditorius pro ramo trigemini haberi possit” et, quia neryum acuslicum par proprium vocat, eliam acusticum accessorium pro pari proprio habet, Weber, de Auditu animalium aquatilium. Cuvierius .dicit esse ramum trigemini, in Anat, comp. lec. ıo., dum in opere de Piscibus pro pari proprio habet,. | Camper, in Dissert, de auditu Gadus Morrhuae , dieit hunc nerrum esse par septimum. Confiteor hoc non intelligi, quia in Fig 2. Tab. ı. neryum certe ut ramum quinti paris delineavit, Carus etiam statuit nihil prorsus esse in Esoce Lucio, quam ramum quinti paris. Zoot. $. 3]. Nervum facialem censeo cum trigemino confluere; nulla vidi ejus vestigia. COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 17 tendit et cum eo sese conjungit: dein perpendiculariter descendit et per canalem (Tab. 2. Fig. 5. 2.) ossis squamosi decurrit, tunc juxta marginem posteriorem operculi descendit et in duos (Tab. 2. Fig. 5. m. n.) magnos sese dividit Tamos ; unus fissuram intrat inter operculum et praeoperculum et in superficie exteriori rursus in duos ramulos (Tab. 2. Fig. 1. 0, p.) sese dividit, quorum unus sub- stantiam intrat osseam, alter in musculos sese dividit. Ramus alter juxta mar ginem '«('Tab. 2. Fig. 5. z. q.) operculi tendit et petit marginem inferiorem sterni et in'membranis hoc :05 tegentibus evanescit. Conjunctionem. cum ramo submaxil- lari, de qua Cuvierius, non vidi. Postquam neryus trigeminus e cranio exüt, in tres (Tab. 2. Fig. 1. g.c. f.) ramos praeeipuos dividitur. Ramus primus (Tab. 2. Fig. ı. g.) vocatur ophthalmicus , qui a ramo principali secedit et tunc truncus in duos ramos dividitur, unum pro maxilla superiore, alterum pro maxilla inferiori. Qe Ramus ophthalmicus, qui jam in angulum superiorem posteriorem cavitatis oculi a nervo trigemino secedit, in duos (Tab. 2. Fig. ı. a. 5.) dividitur: quorum unus in superiore parte cavitatis oculi, juxta quartum par procurrit et per sulcum ossis frontalis anterioris transit et sese distribuit in membranam pituitosam nasi. Alter ramus, juxta et supra rami partem pro maxilla superiore , descendit ad marginem exteriorem et posteriorem cayitatis oculi: procurrit juxta marginem inferio- rem; usque ad anteriorem sese extendit; hoc loco neryus orbitam relinquit et supe- ziora versus adscendit, sub frontalibus majoribus tendit ad partem anteriorem maxil- lae superioris et in partis istius integumentis sese distribuit. b. Ramus (Tab, 2. Fig. ı. c.) pro maxilla superiore in medio marginis posterioris exterioris nervi secedit, juxta ramum secundum rami ophthalmici anteriora versus procurrit et eliam in maxillae integumentis sese dividit. C Ramus (Tab. 2. Fig. ı. J-) pro maxillä inferiori est quasi (continuatio trun- ei majoris, neryi scilicet trigemini, cujus priores nervi sunt veluti rami. Hic ra- mus, inter musculos operculum tegentes, inferiora et anteriora versus descendit ad angulum superiorem et posteriorem ‚ossis maxillae inferioris : hoc loco in mus- G cus 18 CAROLI MARINI GILTAY, culis internis maxillae descendit et sat. eito in ramos duos ( Tab. 2. Fig. 2. gr.) sese dividit; unus ramus procurrit in margine superiori, ad anteriorem partem maxillae, et os ipsum intrat ad dentem anteriorem sextum; alter ramus descendit, juxta marginem inferiorem, sed antequam ibi perveniat, sub ossieulum formae tra- beculae transgreditur,. ut funis eircum trochleam; qui decurrendi modus in nervo ita mirus est, ut nesciam an alibi simile quid hucusque: repertum sit. Hic truncus major plures ramos (1) edit, qui in musculis operculum tegentibus sese distribuunt: unus, qui sub osse frontali posteriore tendit ad angulum supe- riorem ossis opercularis et massam ipsam osseam intrat. 8. 6. Par sextum, Nervus abducens, Nervi abducentes insertionem habent in superficie inferiore medullae oblongatae et quidem in corporibus pyramidalibus (Tab. ı. Fig. 2. d.): in basi cranii jacent et sic in fere rectam lineam anteriora versus tendunt; e cavitate cranii exeunt per alam parvam sphaenoidei et in cavitate oculi , in musculo abductore sese distribuit quisque, 2 Par septimum. Nervus Glossopharyngeus., Ita vocat Guvierius, par nervorum ante vagum; ortüs nempe similitudo hujus paris cum pari glossopharyngeo in Mammalibus, ante vagum et post acusticum im medulla oblongata, illi nervo hoe nomen dedit: aliunde nullo modo decursus nervi glossopharyngei in Esoce cum decursu glossopharyngei in Mammalibus conyenit. Ut jam diximus, in medulla oblongata insertionem habet, oblique posteriora versus (Tab. ı. Fig. 7. 7.) in cavitate cranii currit ad os occipitale laterale, per cujus fora- men esit, foramen supra et ante foramen per quod vagus, e cavitate exit. Nullos edit, prout vidi, ramos (2), et statim ad primam ( Tab. 5. Fig. ı. 7.) tendit bran- chiam ; canalem anteriorem branchiae intrat (Tab. 4. Fig. 2. 7.) etin duos ('Tab.4, Fig. 2. a. b.) sese dividit ramos , qui rami usque ad finem branchiae procedunt et ad linguam desinunt, : $. & (1) Cuvierius adhuc mentionem facit rami qui sese conjungit cum ramo paris vagi; sed in Esoce inven're mihi non licuit. (2) Conjunctionem Glossopharyngei cum neryo acustico non yidi nisi ad insertionem, COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. Be (.) FR: Par octavum. Neryus vagus. Insertionem habet in medulla oblongata (Tab. 2. Fig. 5. 8.), sed mihi non con- tigit, sic ut Caro, fibras prosequi usque ad corpora gangliosa in ventriculo quarto jacentia. Exit per foramen ossis occipitalis lateralis ‚in quo foramine gan- glion format. Edit primo ramos tres (Tab. 3. Fig. ı. a. 2. c.), qui ad tres branchias tendunt: sed antequam ad branchias peryeniant, quisque sese dividit in duos (Tab. 3. Fig. 1. d. g—e. h—f. i.) ramos, quorum posteriores (Tab. 3. Fig. ı. d. e. f.) et breviores ad musculos branchias moventes tendunt; anteriores (Tab. 3. Fig. 1. g. hei.) longiores rami, canales anteriores branchiarum intrant; quisque denique horum ra- morum sese dividit in daos (Tab. 4 Fig: 2. d. c.) ramos, qui usque ad finem branchiae procurrunt. Truncus (Tab. 3. Fig. ı. c.) ipse nervi vagi cum diaphrag- mate tela cellulosa conjunctus, intrat cavitatem abdominis, postquam ramum (Tab. 3. Fig. 1, 4.) edidit, qui sese in diaphragmate ipso distribuit: truncus ipse in parte anteriore abdominis supra vesicam (Tab. 5. Fig. 2. Z.) natatoriam jacet et ramum edit, qui in hoc organo multis ramulis desinit. Porro truncus ad oesophagum de- scendit et multis ramis in parte anteriori ventriculi desinit. Etiam edit unum ramum (Tab. 5. Fig. ı. z.) validum et animadversione dignum: hie ramus statim a ganglio oritur et posteriora versus decursum habet ; supra mus- culos manet superficialis usque ad os scapulae et hoc loco intrat massam musculorum lateralium et sic in lineam fere rectam usque ad caudam procurrit, sub linea in latere conspicua, cui nomen datum est lineae lateralis. Cuvierius dieit in pleris- “que piscibus conjungi cum neryis spinalibus; sed in Esoce nullas vidi conjunctiones. Nec eliam invenire licuit ramum quinti paris, quem etiam ad hunc neryum conferre et ei conjunctum esse dicit. $. 9 De Nervis Spinalibus. Post nervum vagum, in cavitate cranii nulli prorsus emittuntur nervi. Hypoglos- sus (1) et accessorius Willisii non adsunt; tamen Weber, in libro de Audiıu ani- malium aquatilium, afirmat, non solum in Cyprinis adesse, sed etiam oriri a quinto pari et a medulla oblongata hypoglossus; dieit enim: « Hunc enim nervum ad mem- branae branchialis radios ossi Hyoidis adnexos tendentem pro Hypoglossö habendum ese (1) Quorum' primus in'piscibus secundum plures auctores nunquam adesset. G2 DD . CAROLI MARINI GILTAY, esse non dubitari potest. Quod eo magis attentione dignum, quod neryım membra- nae branchialis aliis in piseibus, in Esoce Lucio et Siluro Glani, a solo nervo tri- gemino venire vidi.”” Non hunc nervum, in ullis individuis quos dissecui, inveni: quidquid sit, redeamus ad nostram materiem,. Postquam medulla oblongata in me- dullam spinalem transiüt , rursus ramos mittit, quos ramos rite nervi spinales (1) vo- care licet et quorum prima paria ad extremitates anteriores tendunt, quae paria nunc sunt describenda. 8. 10. Nervi Spinales ad Extremitates anleriores tendentes, Nervi spinales duabus oriuntur radieibus, sie, ut superior radix, quae insertio- nem habet inlatere, semper etiam anterior sit radice inferiori, qui in superficie infe- riori medullae spinalis insertionem habet: antequam de canali vertebrarum exeant, hae duae radices confluunt; ganglia (2) non vidi: statiim cum in externa superficie corporum vertebrarum pervenerunt, in duos sese dividunt ramos, quorum unus in- ter apophyses spinales sese extendit, alter inter costas, (Tab. ı. Fig. 6.) Nervi, ad extremitates anteriores tendentes, sunt tria ( Tab, 4. Fig. 5. a. b. c. ) prima paria spinalia; ortum et decursum primum habent eum, quem jam generaliter descripsimus. Humero sublato facile decursus ulterior apparet: duo prima paria (3) invicem accedunt et sese filamentis eonjungunt, supra peritonaeum , ante musculos laterales; tune quasi unicum efhieiunt ramum, qui procurrit usque ad os cubiti, es edit ramos quatuor; duos (Tab. 4. Fig. 5. e. f«) penetrantes in ossa cubiti et hu- “meri, duos ( Tab. 4. Fig. 5. g. d.) in musculos, quorum ramus unus anteriora ver- sus in musculos procurrit usque ad apicem ossis, Par tertium nervorum spinalium, in musculis lateralibus juxta prima paria decurrit; ramo, quem ad ea prima paria mittit, desinit: hoc ergo pro plexu brachiali haberi potest; eliam teriium par ramos ad musculos mittit. Pa= (1) Non opus est hic nervos spinales dividere in nervos cervicales , dorsales , lumbales et sa» crales; haec enim distinctio a vertebris petita locum habere non polest in piseibus: vertebrae cer= vieales non adsunt, quia cervix in piscibus non deimonstrari valet, nec etiam lumbales et sacrales proprie adsunt; si tamen distinetione necesse esset, rite in dorsales et caudales, secundum J, v. dı Hoeven dividi possunt. Wide Dissert. pag, 24 et sqq. J. van der Hoeven, Professoris Lugduno. Batavi. (2) Arsaky etiam negavit adesse ganglia spinalia. Nam Weber in Anat, Comp. nervi sym« pathiei dieit: «Si nonnulli anatomici et in his Arsaky negaverunt ‚pisces gangliis spinalibus instructas esse, id dupliei causa accidisse arbitror.” (3) Cuvierius loquitur de neryo diaphragmatico , qui ramus esset primi paris spinaliumg COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 21 Paria 'sequentia'neryorum spinalium, vel nervorum dorsalium, ut hac distinctione utamur ,' tamos:dant/musculis lateralibus, et constituunt nervos dorsales et interver- tebrales sive intercostales; ortum et decursum jam generaliter descripsimus. g 1. Nervi ad Extremitates posteriores tendentes, Sunt neryi intercostales ( Tab. 5. Fig. 2. a. 5.) duo, qui ad extremitates posterio- res tendunt; ad finem apophysium sese conjungunt et unum constitnunt ramum, qui supra peritonaeum decurrit, usque ad musculos ipsius extremitalis: rursus hic sese disjungit in duos ramos, qui evanescunt in musculis , extremitatum radios tegentibus. Nervi Caudales, Nervi caudales eodem modo ac dorsales oriuntur et etiam inter apophyses siti sunt: parva differentia sese manifestat in decursu nervorum ad primas duas, dor- salem et analem nempe; apophysibus relietis nervi anteriora versus curvaturam se- milunarem faciunt, tune rursus inferiora versus curvatura semilunari sese inflectunt et in musculis sese dividunt, in iisque eyanescunt. Inter decimum octavum et decimum monum (si a cauda incipiamus) vertebrarum nervus primus (Tab. 5. Fig, ı. a.) analis et dorsalis oritur : ultimus nervus (Tab, 5. Fig. ı. z.) dorsalis et analis, inter nonum et decimum: ita ut novem adsint neryi spinales ad hasce primas pertinentes, De Nervo Sympathico. Neryus sympathicus , systema gangliorum eliam vocatum,, quia in mammalibus prae- eipue quasi est series gangliorum, filis nerveis conjuncta, In piscibus non magnopere est investigatum hoc systema et eliam in iis animalibus neryum hunc inyenire et per- sequi non facile possumus; hinc forsan diversae opiniones auctorum, qui de eo ner- vo aliquid seripserunt. Cuvierius (1) in opere de Piscibus, quamquam confitetur tenuissimum esse nervum, tamen aflırmat multos eflicere plexus et ganglia plura, cum sese ad viscera vertit: et dieit nervum sympathicum se persecutum esse usque ad par quintum, et diversas radices habere e nervis spinalibus. Carus (2) dicit fere nulla esse ganglia in piscibus et prorsus conjunctionem cum (1) CGuvier, sur les Poissons , tom, ], pag. 438, (2) Anat, comp. $. 213. 03 22 CAROLI MARINI GILTAY, cum pari vago et nervo trigemino difhcillime esse explorandam; praeterquam in Gado Lota, in quo vidit conjunctionem, quam junctionem et decursum describit in opere suo Versuch einer Darstellung des Nervensystems. Cuvierius, in Anat. comp., adesse nervos commanicantes cum nervis interverte- bralibus et nervos arterias splanchnicas concomitantes aflirmat ; sed tamen ganglia non agnoscit: haec omnia Weber, in Anat. comp., de nervo sympathico dicit se vidisse et specialiter in Esoce Lucio, quem dissecuisse afirmat. Quidquid verum harum animadversionum sit, quae vidi dicam, nec plura: pauca dicere malo, quam a veri» tate aliena. Ad utrumque latus corporum vertebrarum , in cavitate curvalur& apophysium facta, adest filum nerveum tenuissimum quod in abdomine adhuc facile possumus persequi: inferiora versus fit tenuior et in duo sese conjungens fila, ad anum ten- dentia, desinit: ad primas vertebras, prope caput difhicile est ad persequendum, et nervus sympathicus in diversis individuis , sese superiora versus, diversus mihi ma- nifestayit; ita ut in uno confirmatam viderim opinionem Guvierii; etenim per foramen primae vertebrae intravit: in altero conjunctum inveni nervum sympathicum, cum quinto et vago pari, et etiam ganglia hic conspexisse mihi visus sum, attamen non satis manifeste sese offerebat hoc, ut illud depingere possem: semel tantum inveni; in reliquis individuis, mihi non contigit ut nervum sympathieum in capite perseque- rer. Quod attinet ad ganglia et filamenta sese in viscera distribuentia, neque oculo armato conspexi; lubens haec cultro minus exerecitato attribuo, Sic peracta descriptione neurologica Esocis Lucii, ad comparationem festinamus cum reliquis superioribus vertebratis. Ei non quidem opus est, ut statim confir- matum videamus gradum, quem Esox Lucius in animalium rete occupat, et ut aliquid dicere possimus de vitae oeconomia, sensationibus et. Cum enim cere- brum paryum sit, ratione medullae spinalis , corporis et nervorum nonnullorum, certum est animalia esse stupida, ingenium,, instinctum et artes fere nulla esse: cum medulla spinalis tantum praevaleat, quod ad massam, motus in hoc animale erit evolutus. Nervi praevalentes sunt olfactus, visus , quinti paris et octayi paris, omnes ad organa pertinentes quae inseryiunt ad vitam individui sustinendam, Ut praedam capere possint, habent nervos opticos magnos, qui eliam minimam sensa- tionem lucis percipiunt; vitam enim degunt in obscuro fundo aquarum: etiam nervi olfactus huic scopo inserviunt. ÜUt escam capiant, nihilo possent uti nisi ope maxil- larum; quintum par motui ipsarum praesidet, et praedä deglutitä ad digestionem, sanguinis motum et mutationes par vagım, maxime evolutum , inservit. Auditus exiguus, minime evolutus, nullus gustus, nullus fere tactus; eum etiam neryi hisce organis dati, in Esoce sint vel tenuissimi, vel prorsus desiderantur: sed non diutius aberremus et’ad ipsam transeamus comparationem. PARS COMMENTATIO A» QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 23 PARS SECUNDA. SECTIO PRIMA. COMPARATIO CUM AMPHIBIIS I. amphibiis ‚uti jam in prima parte vidimus, adhue adesse statum embryonis mam- malium, quamquam cerebrum in. universo: magis eyolutum, tamen medulla spinalis quod. ad massam praeyalere manet; ut hoc in Esoce Lucio et reliquis, piseibus locum habet. Cum diversae formae ad quatuor ordines referri. possint, comparatio hine etiam in quatuor partes opportune dividi potest« A. Cum Batrachiis. Et ex illo.ordine cum Ranis et Salamandris. In hisce partes diversae cerebri, ut in Esoce, una post alteram sunt positae'; et medulla oblongata, medulla spinalis et cerebrum in una. recta..linea jacent: nulla adest curvaturas Porro etiam in tres massas potest dividi; 'ganglia olfactus, etiam hie haemisphaeria ,„ ‚lobuli optici,‚et.:cerebellum. In Esoce Lueio vidimus, lobulos optieos esse. maxima corporum cerebrum componentium ‚et haemisphaeria minima ; jam in Ranis cerebrum denotare cepit majorem evolutionem. Massa prima'in Ranis praevalet: constat e duobus gangliis longis, e substantia ‚rubro cineria ; distantia a se invicem pösteriora versus, sed anteriora versus conjuncta sunt ganglia. In anteriore parte nervi olfactorii oriuntur ; posterius commissura adest, Prima massa igitur for- mam unius ganglü refert, dum in Esoce duo erant; sed in classe Chonderopterygio- zum, in squalis et rajis, haec forma invenitur, Ganglia haee. sunt cava in Ranis, dum in Esoce solida erant et in fundo cavitatis duo adsunt ganglia, corporibus stria- tis analoga. Antequam ad massam secundam, ad lobulos opticos: transeamus, monendum est de corpore ganglioso parvo, quod inter primam jacet et secundam massam, et in omnibus adest ordinibus hujus classi. Garus(ı) dieit, haec. ganglia analoga esse tha- (1) Zootomie $. 311; 24 CAROLI MARINI GILTAY, thalamis nervorum opticorum, dum, in opere speciali (1) de nervis et cerebro, dicit esse ganglia haemisphaeriorum: supra hanc massam aliud jacet gangliosum corpus, quod non Esoce Lucio invenitur et quod Carus cum glandula pineali (2) (Zirbel) comparavit, Massa secunda. Cum in Esoce Lucio lobuli optici maximi essent, massa haec in Nanis dimidium fere habet magnitudinem primae massae, sive haemisphaeriorum; et dum in Esoce e duobus, hie in Ranis ex uno constat ganglio; cayum est et intüs adest corpus glandulosum, eminentia quaedam, e qua radiatim exeuntfibrae ad con- stituendam lamellam ventriculum claudentem: quatuor corpora gangliosa in Ranis non adsunt. Massa tertia. Etiam minus est evoluta quam in Esoce Lucio; formatur marginibus ventrieuli quarti sese conjungentibus , et igitur fere nihil, nisi lamella substantiae medullaris vocari licet, quam margines eonjuncti statim post lobulos opticos cere- bellum constituunt; ad posteriorem partem adest corpus, de quö Carus dieit dii- cillime judieium ferri posse, an’ sit massa cerebri, an plexus chorioidei species; quartus ventriculus hoc corpore clauditur et leviter tantum cum cerebello con- junctum est, Quod ad partem inferiorem cerebri: Hypophysis hie e duabus partibus constat et adhuc magna est, ratione habita cerebri. Medulla Spinalis, In Ranis et Salamandris, ut fere in omnibus Amphibiis, me- dulla spinalis, quod ad massam, eerebrum superat; non reyera adest tantus numerns vertebrarum, sed diameter tantopere adaucta est, ut non multum a diametro cerebri differat. Ut in Esoce Lucio, in caudam protendit medulla spinalis Ranarum, Habet formam cylindri applanati, cujus diameter inferius diminuitur ut in Esoce , et demum in fila desinit; ‘In loco ubi fortes nervi lumbales insertionem habent, diameter est admodum adaucta. Sulcus etiam adest superior et inferior; et in tota medulla canalis sese extendit, utin Esoce Lucio, sed in Ranis magis superiora versus propre ventriculum quartum est dilatatus. De Nervis. Quod ad nervos olfacterios, nihil animadversione dignum habeo: ex anteriori parte massae primae oriuntur; conjunguntur antequam os etihmoideum transeunt, guae conjunctio non in Esoce Lucio invenitur. Nervi optiei e massa secunda 'oriunturz; convergunt, et in eodem loco sese de- cussant et commissuram habent, quod in Esoce Lucio non ita vidimus,; dum sese primo commiscent et tunc cruciant, 3öox| Ner- (1) Versuch einer Darstellung etö, Pag: 176, (a) Camperus, in Dissert, de auditu Gadi Morrhuae, jam dixit‘, £ in piscibus nullam esse glandu- Jam pinealem. COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 25 Nervi adjutorii visüs par quartum et sextum, ut in piscibus, et ut in Esoce Lueio sese habent, Nervus quinti paris eodem modo in Ranis sese distribuit , et rami ad eadem organa tendunt, praeter filamenta rami maxillaris in lingua desinentia, quod in Esoce Lucio locum non habet, Acustici (1) adsunt nervi proprii, non rami quinti paris. Nervi glossopharyngei decursus et scopus totus quantus mutatus est; tendit enim ad linguam et musculos teımporales: in Esoce ad branchiam primam. | Nervus vagus quod ad scopum non mutatus est; pulmonibus, cordi, oesophago et ventriculo praebet ramos; sed non reperitur ramus vagi, qui analogus censeri potest ramo illi vagi paris in Esoce Lucio, decursum habenti in musculis lateralibus. Hypoglessus, quem non in Esoce reperi, hic in ramis adest; post vagum oritur et in lingua sese distribuit. Nervus diaphragmaticus non adest. Decem sunt nervorum intervertebralium paria, quae respondent minori numero vertebrarum. Tandem nonnulla addenda de sympathico ; etiam adest filum nerveum ad utrumque latus ecolumnae vertebralis: sed conjunctio cum nervis cerebri hic facilius detegi potest. Cavitatem cranii intrat per foramen, quo vagus exit, postquam sese cum accessorio Willisii junxerit: juxta cerebrum, supra nervos acusticos procurrit, et, post conjunctionem cum pari sexto, ad par quintum pervenit et in ganglio hujus nervi desinit, e quo ganglio diversi rami oriuntur in parte qua cranium exiret, Ganglia, in thoracis cavitate, facile distinguuntur; adsunt duodecim; primum est ganglion trigemini, ultimum cum nervis Ischiadicis conjunctum, B. Cum Cheloniis. Et ex illo ordine cum Testudinibus. Cerebrum (2) hie ratione habita medullae spinalis maxime diametro adaugetur ; prima proprietas, qua testatur evolutionem majorem esse: sed hoc ab altera parte Pro (ı) Portionem duram dieit Carus esse ramum quinti paris. Versuch etc. pag. 179. (2) Ratio inter volumina cerebri et corporis tesiudinum, reperitur in Anat, Comp. Cuvierii, tom. 2. pag. 152. Tortue de Terre 5245 , Testudo (Brongn.) Tortue de Mer 3755, Chelonia (Brongn.) 26 CAROLI MARINI GILTAY, probatur, quia cerebrum et medulla spinalis in Testudinibus non amplius in, una linea recta sitae sunt; nam medulla spinalis descendit ut fiat medulla oblongata ‚‚et medulla oblongata rursus adscendit ut ortum praebeat pedunculis cerebri, quae pe- duncula etiam hie in lobulis antieis ‚evaneseunt. Massa prima. Constat e duobus gangliis, commissurä conjunctis , quorum utrum- que sulco supra et infra conspieuo in duas partes diyiditur ; pars anterior minor est quam pars posterior (1), et hac in re cum Esoce Lucio conveniunt.. Tota massa hie etiam , ut in primo ordine, maxima est; quod typum magis perfectum denotat: forma etiam ovalis est. In utroque, ganglio adest ventriculus, ut in ordine prae- cedente, sed tantum in parte illa posteriori; forma ut in Ranis; corpus etiam re- peritur in fuando , analogon corpori striato, e quo fibrae radiatim eseunt. Adest quoddam speciale, nempe lamella medullaris, orta e margine interna corporis striali , superius tendens et libere desinens in superiori parte (2) ventrieuli, ..Haec, lamella fere totum ventrieulum adimplet. Massa secunda. Ut in Ranis, e duobus partibus constans; prima (3). pars exprimit thalamos nervorum opticorum sive ganglia haemisphaeriorum ; sunt. solida utin Ranis. Secunda, lobulos opticos exprimens, in, Testudinibus ex, uno ganglio constat; sulco in duas partes ganglion divisum est, intus cayum: sed in cayitate non adsunt alia ganglia ut in praecedenti ordine ;. forma igitur ‚cum Rajis ‚ex ordine Chon-, deropterygiorum convenit. Massa tertia. Quamyuam jam vidimus, typum perfectiorem ‚esse in Testudini- bus quod ad massam primam, clarius hoc, apparet massä tertiä, Revera cerebellum adhuc est lJamella medullaris, sed majori magnitudine habet formam sigmoideam (2); äta ut ventriculus quartus in curyatura, secunda cerebelli desinat (4). Hy- (1) Hanc partem posteriorem dieit Cu vierius, in Anat. Comp., esse haemisphaerlis analogam. Ver- ba enim auctoris sunt: «Dans la tortue les Remispheres forment un ovale. Leur partie anterieure est separee de la posterieure par un sillon et repr&sente une esp&ce de bulbe, qui sert comme de ra= eine aux nerfs olfactifs. Ce bulbe est trois fois moindre que Ü’hemisphere.” sam secundam dicit- esse haemispheria, non tanlum in opere speciali de Piscibus, sed eliam in Anat, Comp. tom.:2. pag. ı66. Ergo in duabus paginis miaxima adest contradictio hujus viri sagacissimil Nam certe non ei in mentem venit, primam hanc massam in Amphibiis cum massa secunda piscium compa. zare et easdem dicere partes, quamquam incipit dieendo, «les couches optiques sont plac&es derriere les hemispheres et n’en sont point recowvertes,” Ubi tunc adest massa prima piscium in Cheloniis? An forsan non adesset ? an pars est adjuncla, propria, in cerebro piscium ? (2) Carus, Versuch etc, Pag: 182. (3) Hic etiam adest ganglion a Caro Zirbel vocatum ; posilum est in punelo, ubi Iinea transrersa» tis inter massam primam et secundam, lineam secat longitudinalem, quae massam in duas partes dividit, (4) Cuvierius eliam hoc animadvertit, sed dieit: « Le quatrieme ventricule pendtre assez dans son &paisseur.” Quod mibi minus recte videtur, Dum in piscibus mas- COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 2 Hypophysis cerebri, et ganglia ejus,, ut in primo ordine sese habent, Ganglia in latere ventriculi quarti, sunt parva, formae oyalis et lateribus ventri- euli cum cterebello conjuncta (1); quamquam hoc non recte conveniat cum loco ejusdem auctoris Cari (2), ubi dieit: nulla prorsus in ordinibus majoribus inve- nienda sunt ganglia pro nervis quinti paris et vagi et acustici. Nervi ut in ordine praecendenti sese habent : praeter nervös Opticos; sunt magis evoluti et hac in parte cum Esoce Lucio conveniunt, Nervi Acustiei etiam efhiciunt par proprium suntque in Testudinibus admodum fortes. Nervum sympathieum Cuvierius (3) investigavit in Testudine Lutaria; tant in regione tertia, ganglia et filamenta neryea sunt conspicua. A margine interna cu- jüsque ganglii, nervus intestinalis abit, qui circa Aortae ramos plexus facit, Usque ad latera ossis Coxygis vestigäri potest. Quod ad medullam spinalem , um jam diximus, in plurimis cum Esoce Lucio conveni- re; quia minor diameter compensatur majori numero vertebrarum. Sed dum in Batrachiis tantum una adest expansio, in Testudinibus adsunt duae, in iis locis ubi neryi pro extremitatibus oriuntur, Porro ut in Primo ordine sese habet. Haec tantum a Caro de specie unica , nempe de Testudine Myda, dicuntur. c. Cum Ophidiis. Et ex illo ordine cum Colubris. Cum jam in prioribus ordinibus viderimus, cerebrum perfectiorem typum adeptum esse, quam in Esoce, quod ad massam haemisphaeriis analogam; in iis ordinibus hoc non magno detrimento sequentium massarum fiebat et hanc ob causam magis adhuc cum Esoce Lucio conyenientes erant, In Ophidis’ hoc non amplius locum habet; massa prima magis magisque fit evoluta, sed magno detrimento massarum posteriorum. In hoc igitur a typo Esocis recedunt, dum ipsi perfectiorem typum offerunt, Haec ut demonstraret Carus, exemplum sumsit Colubrum Natricem, quod hie breviter transferemus. Massa prima. Haemisphaeria hie rursus e duobus gangliis diversis constant et com- (2) Carus, Versuch etc, pag. 183, (2) Versuch etc. pag. 179. «Ohne weitere besondere Anschwellungen treten aus den Seitenwanden der vierten Hirnhöhle der Kiefernery und der Vagus (für welche wir überhaupt nun in keiner der folgenden Hirnbildungen eigene Ganglien mehr vorfinden werden) , so wie der Hörnery hervor, ” (3) Lecons d’Anat, Comp., tom, 3, Pag. 296, Da 28 GCAROLI MARINI GILTAY, commissurä (ut in Esoce , secundum auctorem) conjuncta. Diameter major est diametro reliquarum partium cerebri; ambo ganglia habent ventrieulum, in quo magna adest incrassatio corporibus striatis analoga (ganglion exprimit, pro radiatis fibris laminae superioris haemisphaeriorum ) et ex hisce corporibus exit lamina, quae sese reflectit, ad posteriorem partem decurrit et aperturam sive introitum ven- ticuli liberum linquit, H Massa secunda. Etiam e duobus constat gangliis: primum gang ı a Caro gan- glion haemisphaeriorum vocatum sive thalami nervorum opticorum; secundum gan- glion, sulco divisum, et itaduo quasi constituens, ipsos lobulos opticos exprimit. Lo- bulorum opticorum cavitates sese anteriora versus inter ganglia haemisphaeriorum aperiunt; qnae apertura, a Caro nomine Aquaeductus designatur. Glandula pi- nealis (Zirbel) hie magis jam formam ganglii adepta est et duobus cruribus cum thalamis nervorum opticorum conjuncta est. Lobuli optici constant ex una massa xotunda, sulco divisa in duas partes laterales : ventriculus in ea adest glaber sine pro- tuberantiis. E margine eorum exteriori, oriuntur nervi oplici, qui neryi etiam fila- menta accipiunt a gangliis haemisphaeriorum ; sub haemisphaeriis sese conjungunt sub angulo acuto hi nervi, et etiam rursus angulo acuto a se invicem recedunt, Post chiasma neryorum opticorum, adest massa corticalis, rotunda, unica, quam Carus infundibilum vocat et ut ganglion hypophysis cerebri animadvertit. Hypophysis ipsa in cavitate propria jacet cranii. Semel Caro (1) contigit, ut conjunctionem praepararet rami sexti paris, cum hypophyse cerebri. Massa tertia. Nihil in ea dignum animadversione; sese habet ut in Ranie. Quar- tus ventriculus paryus est. Protuberantia adest in inferiori et anteriori parte medullae oblongatae. Quod ad nervos pauca addam. Nervi olfactorii sunt breves et in bulbo desinunt. Nervi extremitatum non adsunt, quia extremitates ipsae desiderantur. Neryus sympathicus in Ophidiis tam paryus ut fere non valeat persequi (2). D. (1) Auctor in annotat. dieit , perdificillimum esse hunc ramum praeparare, quia in massa ipsa ossea ad bypophysin tendit, et quicunque in manipulationibus anatomicis non hospes adest, hoc facile sentiet. (2) Weber, Anat, Comp, nervri sympathici , pag. 50, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 2 D. Cum Sauriis, Et ex illo ordine cum Lacertis, Cerebrum in hoc ordine dum {ypum perfectiorem exhibet, magis a cerebro Esocis Lucii distat. Lacerta Iguana et Lacerta Crocodilus, quas species dissecuit Carus, ei exemplum hujus ordinis praebuerunt; quo etiam nos ut typo comparationis utemur. Massa prima. In ambobus animalibus permagna est et duobus constat gangliis, quae posteriora versus commissurä sunt conjuncta: in utroque adest ventriculus ma- gnus cum posteriori aperlura, et in iis ventriculis magnum adest ganglion corpori striato analogum, Massa secunda. Constat e duabus partibus, e ganglio haemisphaeriorum et lobu- lis optieis: quae partes cum iisdem in Colubris et Testudinibus conveniunt. In hoc ordine tamen ganglion haemisphaeriorum magis sub ipsis haemisphaeriis jacet et in Crocodilo etiam lobuli optiei partim a cerebello sunt tecti. In Crocodilo ganglion haemisphaeriorum minus habet volumen, quam lobuli optiei, quod Carus causam habere dieit in nervis opticis, magis in ea specie evolutis. Glandula pinealis (Zirbel) in Crocodilo communem habet formam ; in Iguana formam pluribus avibus propriam exhibet, nempe simplex massa est substantiae nerveae, quod certe in minori evolu- tione ganglü haemisphaeriorum causam habet; ita ut ganglion , quasi commissuram efliciens, non se evolvere possit, Infundibulum et hypophysis cerebri nihil animad- versionis dignum habent, Massa tertia. In Iguana tantum est lamina medullaris, solida, exterius massä ci- nereä tecta; in Crocodilo est ganglion sphaericum, cavum, exrerius constans e massä cinereä. Adest etiam diameter , qua magis appropinquat cerebrum avium ; etiam massae laterales cerebelli in avibus, quae etiam in Esoce Lucio vidimus, in Croco- dilo adsunt. Quod ad Nervos. Nervi optici plerumque sunt mirae fortitudinis et in chiasmate videre possumus jam strias, quibus imperfectam (1) decussationem ostendunt: nec mirum etiam , quum in Iguana videamus lobulorum Opticorum adauctionem, quae nobis Esocem Lucium in memoriam reyocat, Prorsus nihil de nervis horum ani- malium notum scio. Medulla oblongata etiam in iis habet pro@minentiam in parte inferiori et anteriori. Diameter medullae spinalis longe minor est quam diameter cerebri; et quamquam longior ob majorem numerum vertebrarum, videtur tamen magis magisque cerebrum praeyalere. 3 Sic (1) In Testitudinibus etiam quaedam adsunt striae , secundum Carum, D5 50 CAROLI MARINI GILTAY, Sie typum cerebri in Lacertis superpositione partium et perfectiori evolutione primorum gangliorum magis ab Esoce Lucio remotum et ad Aves appropinquantem vidimus, Den SECTIO SECUNDA. CUM AVIRBUS, en in cerebro Amphibiorum, quae conveniebant cum maxima forinae va- rietate in Piscibus, non locum habent in hac animalium elasse; qua propter noh öpus erit in Avibus comparationem per ordines prosequi: in omnibus ordinibus typus fere idem, si quaedam species excipiantur; et igitur sufliciet si pro omnibus in gehere de una vel duabus loquamur speciebus. Carus rursus hic fons erit praeeipuus, qui, omnium auctorum de cerebro avium agentium opiniones, in opere suo collegit, In hac classe ergo animalium vertebratorum, videbimus convenientiam magnam cum Amphibiis, nempe cum ordine superiori; quae conyenientia mira est, si attendi- mus maximam differentiam in vivendi modo animalium , in oeconomia et sensibus. Ratio mihi videtur non facile reddi posse. Secundum ordinem a cerebro initium faciamus. Cerebrum. Pauca primo de membranis cerebri massam tegentibus, ex Hallero desumta prae- mittam. Dura Mater edit brevissimam falcem, in qua sinus est longitudinem se- quens usque cerebellum,. Ibi ramum alium rectum trans cerebellum mittit in super- fieiem medullae spinalis. Alii duo rami dextrorsum et sinistrorsum conversi , in’ ve- nis jugularibus continuantur. Pia Mater haemisphaeria unit, nec non tela cellulosa (Arachnoidea). In universo cerebrum (ı) typum perfectiorem adeptum est, formä globosä, qua se- (1) Rationem inter volumina cerebri et corporis in nonnullis individuis reperimus in GCuyierio pro parte ex Hallero desumtam, Aigle (Falco fulyus) rs. Faucon (Falco communis) iz. Moineau (Fringilla) Serin (Fringilla canaria) 75. Tarin (Fringiila spinus) 4. Pincon (Fringilla coelebs) 55. Rouge Gorge (Motacilla Rubecula) 35. Merle (Turdus Merula) 53 Coq (Phasianus Gallus) „5. Canard (Anas) 57. Oie (Anas Anser) „4%, Cuvier, Anat, Comp. ‚tom. 2, pag. ı5r, Columba domestica 35. Carus, Zootomie, .3ı6. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 31 sese melius a medulla spinali distinguit, et etiam praevalentit suä quod ad massam respectu medullae spinalis. Carus in compendio suo Zootomico exemplum dat co- lumbae domesticae, in qua cerebrum ad medullam spinalem ratione 37:11 adest. Curyaturam; peduneulorum ceyebri, qua partes non in. una linea recta sitae sunt, hic etiam magis expressam vid „as. Massa prima (1). In.avibus semper non tantum alias massas superat, sed eliam massam secundam tegit, in Aquatilibus et nonnullis aliis speciebus. Constat e duo- bus gangliüis, quae sine ullis eircumvolutionibus(2), facile a se invicem separari pos- sunt; conjuncta sunt tantum simplici commissurä, quam jam in omnibus anterio- ribus vidimns. Tamen accedit secundum Meckelium (5) commissura alia parya supra primam,, quam. auctor dicit corporis callosi exprimere rudimentum. Nervi olfactorii non ‚hie oriuntur ut. in Esoce Lucio, e fibris pedunculorum et gau- gliorum fibrarum cursu concentrali; sed adest ganglion, sive corpus parvum, soli- dum, proprium, a quo nervus oritur. In inferiori superficie duae adsunt striae, ar- eum. desceribentes,, (quae secundum Carum commissuram exhibent, inter haemi- sphaeria et parva ganglia nervorum olfactoriorum, Cavitates adsunt magnae, ut in Amphibiis, in quibns corpora adsunt, corporibus striatis analoga; sed hie majora sunt quamin Mammalibus, quod Carus esse putat necessariam consequentiam sub- slanliae, cinereae , quae fayet quam maxime. formationi gangliorum ; etenim tota fere ganglia e substantia cinerea; sunt composita. WVentriculorum intreitus, ut in Amphibiis , posteriora versus adest: forma non multum in diversis speciebus differt 5; in genere forma est cordis, cujus apex anteriora versus est positus. In Rapacibus non ‚haemisphaeria tegunt lobulos opticos: in iis sunt ampliora. Massa secunda. In Avibus, ut in Amphibiis, e duabus constat partibus; prima pars etiam, bie a.Caro ganglia. haemisphaeriorum vocatur, secunda pars exprimit lobulos optieos: de hisce partibus singulis, eo quo sequuntur ordine, dicetur. Pars prima: ganglia haemisphaeriorum. Diversae sunt auctorum opiniones de hisce partibus. Cuvierius (4) dieit in Strutbione € qualuor constare-gangliis partem pri- mam, et nullas analogas in cerebro hominis existere, In piscibus credit quatuor tubercula in lobulis opticis posita, easdem esse partes. Tiedemann eas comparat cum (1) Quamquam propter magnam evolutionem haemisphaeriorum non stalim haec divisio natura» lis apparet, sicerebrum avium in latere et in inferiori superficie conspiciatur, clare hanc divisionem institui posse intelligitur, (2) Jam hoc animadvertit Hallerus: vide Opera minora, tom. 3. pag. ıg2. In Anate adsunt Parvae impressiones , quas origines gyrorum vocare licet, (3) Vide Carus, Zootomie $. 319. (4) Lecons d’Anat.. Comp. ‚.pag, 163 et 167; 32 GSADRYORLIT HM ZATRITENDI. AGEIETIETZABYE, cum corporibus stiiatis; Franke tantum partem pedunenlorum cerebri vocat, quamquam Rei! iu homine nomen dat cristae (der Haube, de kuif). Hisce omnibus annotalis, Carus probat, has partes revera pro gangllis haemisphaeriorum haben- das esse; argumenta sumsit ex avium embryone, quod'exprimit Amphibiornm cere- brum : in eo nempe situs et forma docet easdem esse -Artes (1). Forma non eadem est in omnibus ordinibus : in Rapacibus et Gallinaceis e duabus congregatis partibus constat, totis e substantia gangliosa formatis, quarum superficies superior striata (2) est; filamenta medullae oblongatae transeunt interiorem partem. Striae adsunt qua- tnor, quarum exteriores sunt radices columnae laminarum striatarum (5) in interna superficie haemisphaeriorum. Pars secunda. Lobuli ipsi optici (Sehhügel).e Conveniunt cum lobnlis optieis Amphibiorum ; si tantum in iis animalibus eos a sese distantes cogitemus, et con- junctos lamellä, tectum efhciente, quaein Amphibiis inferius sese inflectit, ut sep- tum oviatur. E tribus constat laminis; lamina exterior e substantia alba medullaäe oblongatae , media gangliosa et interior alba. Ventrieuli sunt glabri, sine internis protuberantis; quae nee in Amphibiis reperiuntur. Bic locus est loquendi de glandula pineali, quam Hallerus(4) Avibus denegat. Tiedemann in Zoologid suä describit partem, habentem formam coni, cım ex- tremitate erassa durae Matri insidentem, et cum tenui extremitate, in sulco inter haemisphaeriorum ganglia positam. Caras animadvertit in Gallinaceis, Anatibus et Columbis , et praecipue in animalibus junioribus, adesse plures glandulas pineales , quae videntur in aetatibus provectioribus concrescere. Hypophysis cerebri nulla offert peculiaria : si excipiatur parvam esse, ratione ha- bita gangliorum cerebri. In cavitate propria cranii posita est, ut in Esoce Lucio. Massa tertia. Quartum ventriculum celaudit ut in antecedentibus : massa hie’ jure cerebellum vocata, ratione habita haemisphaeriorum sive massae primae, Cavitas adest in anteriori parte cerebelli, quae cum quarto ventrieulo, ut in Amphibiis, communi- cat; hoc apparet, si transversaliter perscinditur massa , nec non species arboris vitae , quae oboritur multis plicis in lamina dupliei, constante e cinereä et albA substantiä. Numerus (5) harum plicarum differt a minimo XIll ad maximum XVII. Appendi- ces (1) Carus, Versuch etc. pag. 199. (2) Propter eas strias Tiedemann haec corpora vocat corpora striata. (3) Latus internum haemisphaeriorum exprimitur lamina, cui nomen septi radiali (strahliger Scheidewand) a Caro datum est; clare hoc septum in Meleagride Gallopayone (Truthahn) conspici= tur. Carus, Versuch etc. p. 197. (4) Halleri, Opera minora,, tom, 3. pag. 193. (5) In Compendio Zootomiae Carus dicit a minimo XVI ad maximum XXX, COM\IENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 35 ces laterales cerebelli, e quibus, quasi columnis medullae oblongatae, in Esoce Lueio diximus oriri cerebellum, etiam in Avibus reperiuntur et quidem impressiones in eranio secundum Carum pro iis reperiuntur. Forma in diversis speciebus diversa ; in aliis oblonga, in aliis magis globosa et alta : universe forma satis convenit cum for- mä cerebelli in Esoce I}. sp, nisi in superficie anteriori adessent sulci transversales pliecarum. Quam vidimus in Esoce Lucio, cerebelli conjunctionem cum lobulis op- tieis sive gangliis posterioribus lobulorum , hie in Avibus rursum invenimus; cum pars anterior , inferior cerebelli, lamellä medullari tenuissimä conjungatur cum la- mellä intermedid lobulorum optieorum. Si ventriculus quartus totus quantus ape= ritur, apparent, ut in nonnullis Amphibiis, duo corpora globosa, secundum Garum ganglia nervorum acusticorum, Medulla oblongata. In avibus etiam offertt magnam protuberantiam in inferiori et anteriori parte: latitudo‘ medullae 'tertia pars est haemisphaeriorum seeundum Carum; corpora pyramidalia facile conspiciuntur,, quamquam minus sunt convexa; porro sese ut in anterioribus habet. Nervi. Nervi olfactorii originem jam deseripsimus: per canalem osseum ad nares ten- dunt, comitem habent vas venosum ut in Esoce Lucio, sed minorem habent longi- tudinem quam in classibus praeeedentibus ; etiam sunt minus crassi (1). Nervi optiei. E lobulis optieis ut lamina lata exeunt. Nervus se ipse flectit eircum ganglia haemisphaeriorum et crura cerebri; ambo coeunt in uno loco ad chiasma formandum. Chiasmate perscisso, multae striae conspiciuntur in internä perscissä superficie, quae striae jam in nonnullis Amphibiis adsunt; patet illas formari lami- nis sese cruciantibus ; in Avibus adsunt laminae octo. Post chiasma rursus sese con- 'jungunt laminae, ut fortes, sed breves nervos constituant opticos. Sceleroticam in- trant et in canali hujus membranae oblique procurrunt; lamina interna hujus cana- lis fissa (2) est, ita ut substantia nervea transpareat et lineam internam efhciat; eujus lineae nerveae duo latera praebent expansione retinam , quae usque ad lentem cristallinam sese extendit. Nervus oculomotorius (3). Insertionem habet sub neryis optieis in cruribus eerebri. Nervus patheticus in conjunctione cerebelli cum lobulis opticis insertionem habet; eönvenientem igitur cum Esoce Lucio. Ner- (1) Cuvier, Lecons d’Anat. comp, IH. pag: 196: (2) Cuvier , Lecons d’Anat. comp. II. pag. 414.. (3) Carus, Zootom. $. 331. in annotatione diet Meckelium invenisse conjunctionem hujus paris tertii, cum hypophyse cerebri; quod argumentum validum dicit, pro ea opinione, qua hypo- physin exprimeret systema gangliosum in cavitate cranii; E 34 CAROLI MARINI GILTAY, Nervus trigeminus tres ramos , ophthalmicum,, maxillarem superiorem, maxillarem inferiorem edit; qui rami decursum ut in Esoce et Amphibüs habent, Nervus abducens. Decursus ut in omnibus vertebratis; in Mammalibus describen- dus erit, Nervus septimi paris, communicans faciei. Ut in Ampks 07 „nervum adesse Gu- vierius aflırmat, sed etiam tenuem esse et ramos difieulter posse distingui; ob labiorum defectum, pro maxima parte rami non exsistunt; truncus semper adest. Nervus acusticus. Est erassus et mollis: in eanali profundo internae faciei cranüi recipitur : et sic per plura foramina intrat labyrinthum, Nervus glossopharyngeus. Ut in Amphibiis, hic eliam nervum mutatum vidimus: finem habet in apice liuguae, postquam musculis.motoriis ramos dedit. Cuvierius decursüs exemplum dat in Ciconia, E cranio exit per foramen analogum foramini lacero posteriori et sub auribus ‚positum. Factus ibi e duobus filis sese conjwigenti- bus, statim ganglion quadrangulare format; quod ganzlion filum tenue internum ad musculos colli mittit, nec non filum ad octayum par et ramum crassum in anteriori colli superficie. Ultimus ramus, a ganglio editus, oblongatio est ipsius nervi : jüuxta oesophagum descendit, et in duos sese dividit ramos, quorum unus rursus adscendens et sese distribuens in ossis hyoidei musculos, alter descendens in latere oesophagi, ramum dat linguali, cum quo anastomosin facit. Reliqua portio in superficie ‘0es0- phagi manet, Neryus vagus. Ut in Mammalibus postea describendus, sese habet; non ex uno trunco, per unicum foramen, nascitur : sed duobus vel tribus filis sese conjungenti- bus cum ramo glossopharyngei et lingualis. In ıhoracem descendit et in pulmonibus sese distribuit, nec non in corde, oesöphago et ventrieulo: plexus format circa haec organa, ut sympathicus circa ramos arteria- rum in Mammalibus. Qui mutatus situs et decursus nervi, hie in Avibus, ut antea in Amphibiis, e mutato partium situ explicatur. Nervus hypoglossus. E cranio, per foramen post vagum; exit: foramen analogum est condyloideo. Gracilis in origine vagum decussat et sese partim conjungit cum eo; porro tendit anterius, et sub cornu ossis hyoidei decussat Glossopharyngeum, Ad laryngem superiorem tendit, ubi, postquam divisus est in duos ramos, desinit 5 in ferior anteriora versus, sub lingua, superior supra etin lingua finem habet. Talis neryus in avibus adest, cujus nullum vestigium in Esoce reperitür. Nervus sympathieus (1). Quam exactissime descriptus invenitur in Anat. Comp. nervisympathici Weberi, cujus descriptio hoc loco a lectoribus nostris conferenda est, Aves, quasdissecuit, sunt Anas, Gallus gallinaceus, Columba, Picus viridis , Cor- (x) Con Weber, Anat, Comp, Nervi sympathici, Lust a N COMMENTATIO sn QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 35 Goryus Monedula; sed non afirmat in-.omnibus avibus ita adesse , ut in hisce nervum invenit. Etiam non :observavit iconjunctionem cum pari sexto,, quam Guvierius .dieit se invenisse. Medulla spinalis. Qusmquam vidimus cerebrum in. ayibus ad typum perfeetiorem evectum esse, non exinde sequitur medullam spinalem etiam eodem statu perfectiore gaudere; et revera, quo mägis cerebrum praevalet structurd sud, ut hic in avibus, eo magis medulla spinalis imperfectam sive simplicem fabricam debet offerre, Quum ergo videbimus, medullam spinalem ayium universe cum medulla spinali Esocis Lucii esse comparandam, hoc ut necessariam consequentiam agnoscemus. Non multi au- ctores hanc partem inquisiverunt; Nicolai dissertationem scripsit de medulla spi- nali ayium, recusam in Reilii Diario physiologico, XI. B. 2. Hft: quas observatio- nes, Garus, suis observationibus adauctas , in opere suo Versuch etc. edidit, maxi= ‘ mam partem sequentium ex ejus opere desumpsi. NMedullae spinalis avium diameter, tantum sexta pars est diametri cerebri; sed massa adhuc augetur magno vertebra- zum numero : in quarum canali usque ad ultimam vertebram caudalem procur- rit (1) medulla. In duas partes laterales divisionem hic etiam invenimus; sulco su=- periori ac inferiori. Canalis etiam adest medullaris, et substantia gangliosa tegitur medullari ; tantum posteriora versus. duae lineae apparent substantiae gangliosae. Utin -Esoce nervi intervertebrales duabus oriuntur radieibus, quae sese in ganglio conjungunt, ubi,exeunt canales vertebrarum, Animadversione dignae sunt extuberantiae, (An- schwellungen ) quae in Avibus multo majores sunt, quam in aliis animalibus. Altera eo loco adest, ubi nervisalares in medulla insertionem habent: structura massae non hacce .extuberantiä mutatur; tantum est massae adauctio et canalis dilatatio. Altera expansio adest in vertebris ossis sacri; latior est quam prima, et peculiarem ‚habet fissuram in media medullae parte: quae fissura nomen gerit sinüs rhomboidalis. Se- cundum Carum hie sinus inde oritur, quod canalis medullaris latior fiat, ‚Utin toto camali, ita in sinu rhomboidali adest humor quidam, sed copiosior, Acidis et aere conglutinatur; SECTIO TERTIA. CUM MAMMALIBUS, Qaum vidimus medullam.spinalem' in Amphibiis comparandam esse cum cerebro quod)ad massam adauctam: diametrö; nec etiam Aves typum perfectiorem adeptos 1 hal es- (1) Carus animadvertit hanc longitudinem medullae: spinalis. |respondere propriaeoAyium oecono- miae , quae systenaa locomotionis maxime habet evolutum, Ea 56 CAROLI MARINI GILTAY, esse propter magnum vertebrarum numerum: in Mammalibus contra , medullam spi- ‚ıalem totam distinctam reperimus majori et perfectiori evolutione cerebri, Ad ho- .inem accedere et a typo Piscium et ab Esoce Lucio removeri, facillime in deserip- tione intelligemus. Ordiamur a cerebro. Gerebrum. Quod ad involucra attinet, dura mater universe ut in homine sese habet, tamen in plerisque individuis processus faleiformis non reperitur. Tentorium cerebelli osseum est in Feli Cato. In genere Delphinorum processus falciformis osseus est. Tabula inspecta diversarum rationum inter corpus et cerebrum, in diversis Ayium individuis , facile observamus, cerebrum esse maximum in iis Avibus, qui infe- \iorem gradum in animalium rete occupant, Sic etiam in Mammalibus (ı) ob- (1) Orang. Gibbon (Hylobates) . » * z5 Sapajous, Saimiri (Simia sciurea) « « 5% Si 2 ehe nee Ouistici (Hapale) . » » » Coaita (Simia Paniscus) » » Guenons. Mabbrouc jeune(SimiaFaunus) Callitriche (Simia Saboea) . Patas (Simia rubra) » .. £ More „2er. Mangabey (Simia fuliginosa) Magots et Macaques, Macaque (Simia Cynomolgus) Magot (Inuus) . „2. . 75 Papion (Simia Sphynx) . 154 Makis. Macoco jeune (Lemur Catta) . £ Wari (Lemur Macaco) , . 3 Cheiropteres, Noetule (Noctilio) . . s » % Plantigrades, Carnivores. Chien (Canis familiaris) 5 35 37 + 154° 107° 508 Renard (Canis Vulpes) « 35 Loup (Canis Lupus) . » „5 Chat (Felis Catus) u v4 5 137 Panthere (Felis Pardus) . „47 Marte (Mustela Martes) . z Furet (Must, Furo) . » » -2 138 Rongeurs, Castor (Castor) . 0. 725 Lieyre (Lepus) . o. . + 24 Lapin (Lepus cuniculus) Io T?z Ondatia (Castor zibeticus) Rat (Mus Rattus) . . . Souris (Mus Musculus) , » Mulot (Mus sylvaticus) . . Pachydermes, Elephant {Elephas) . #5 SseT- Sanglier (Sus Scrofa)ztz Cachon Vera a ; de, Siam ;.. wuie Per Ruminans, Cerf (Cervus) . . . - Cheyreuil jeune (Ceryus capreo- Tu : ä 54 Brebis (Ovis) . . » are Boeuf (Bos taurus) . . . 72; Veau (Bos Taurus fem.) . zE, Solipedes,. (Solidungula) Cheyal (Equus Caballus) , 23 Ane (Equus Asinus) . „ x Cetaces. Dauphin (Delphinus Delphis ) I ı I ı 25'356 ‘86 + To= Marsouin (Phocaena), . . & 55 Haec tabula rationum inter 'massam cerebri cum reliquo cor- pore invenitur in Cuvierii, Lecons d’Anat. comp,, tom. II, Pag. s49. COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 37 servatum esta Caro, imperfecta animalia maxima habere cerebra: sie (1) in Mure Musculo est ;,, in Mure Ratto 74, dum in Equo 52, etin Elephante „I, repekiatur. Idem auctor animadvertit, quod ad Mammalia in ordinibus hominem appropinquan- tibus rursus massam cerebri adaugeri. Ratio inter cerebrum et medullam spinalem, etiam exprimitur retione cerebelli (2) et reliquae cerebri massae; quum enim cere- bellum, ganglion ı ve liceat medullae spinalis, semper in eadem ratione cum me: dulla spinali stare debet:: sie in inferioribus speciebus ratio parva est v. c, in Mure Musculo, ut 1:2 et Mure Ratto,ut 1:53. In perfectioribus ratio est major y. c.in Homine 1:9, in Simiis 1:6 usque 1:0. Massa cerebri in Mammalibus etiam in tres massas praecipuas dividi potest: a pri- ma ordiamur. Massa prima. In Gliribus, cum Avibus conyenientem invenimus hanc massam primam, Nulli adsunt gyri. E duobus ganglis, constans parva, euique adjuncta est pars sive ganglion, e quibus ambo neryi olfactorii oriuntur: haee ganglia, ut in Avibus, cum haemisphaeriis sunt conjuncta. Haemisphaeria cerebellam non .tegunt nec etiam in genere massam secundam. Quum ita massa prima Glirium, cum massa Prima avium extus conveniat, internä structurä hae duae partes analogae longe dis- erepant. In Gliribus, et in Mammalibus universe, noya pars, commissura maxima , corpus callosum., apparet. Praesentia hujus corporis convenire ‚videtur cum prae- valentia substantiae medullaris; etenim, quo magis descendimus in animalium 'se- rie, eo. magis praevalet massa cinerea, In Mammalibus vero, postquam erura cere- bri sive medullae oblongatae prolongationes, thalamos nervorum opticorum transgressa sunt, radialim sese crura extendunt et sic ventriculorum quasi basin efhciunt: fila- inenta anteriora percurrunt corpus gangliosum, corpus striatum vocatum, et in ra- "dis illius corporis evanescunt, e quibus corporibus striatis novae fibrae, sive novi radii oriuntur, qui sese vertunt ad mediam partem amborum haemisphaeriorum et maximam commissuram sive corpus callosum exprimunt; in hacce commissura per- fecte conjunguntur. Ut in Avibus, pars posterior haemisphaeriorum sese inflectit ad “.(r1); Carus, Versuch etc. ‚ pag, 220, ‚Nimirum auetor ille putat Equum et Elephantem perfectiores esse quam Mures; non vulgarem esse opinionem censeo, (2) .Saimiri (Simia sciurea). . oe. . 2214 Castor (Cast) „22 0 me on. E23 a ee Rat (Mus Battus) ©...» 20.0.8: 32 Magot (Inuus). . » oe. .00. 13:7 Souris (Mus Musculus) . » . ... 7:2 Papion (Simia Sphyn) . .. . 1:7 Lieyre (bepus).. . 2.0.0... 1:6 Money witsosd. nal. Budeluusiset: 8 Sanglier (Sus Scrofa) » . . 2... 1:7 Chien (Canis famil) ..... 1:8 Boeuf (Bos Taurus) . . Tv... r:g Chat (Felis Catus) ©. 2. 2 .2.21:6 Mouton (Ovis). . ce 2a. .00. 155 Taupe (Talpa europaea). : a . z:4% Cheyal (Equus Caballus). .o . a 2:7 E35 58 U GAROLI MARINI GILTAY, ad columnas formandas laterum radiatorum, sie in Mammalibus pars posterior sese inflectens, transit in 'columnas fornicis. Inter fornicem et commissuram maximam septum adest , e duabus lamellis constans, quod analogum videtur Caro, septo radia- to’Avium : in Mammalibus septum pellucidum format. Sie generaliter in Mammalibus massa prima sese habet et sic 'seiatim in Gliri- bus reperitur; pauca excipiantur peculiaria in quibusdam gencu0Ca , propter gra- dum inferiorem , quem animalia occeupant, Sie lobulus posterior fere proprie non exsistit'; massa cinerea adhuc praevalet in pluribus ; corpus striatum admodum est magnum. Corpus callosum in Gliribus brevins est quam in reliquis Mammalibus, ratione habita brevitatis cerebri; finem habet anterius margine obtuso, libero, qui non ut in hominibus inflexus est; posterius statim transit in fornicem. Fornixipse in Gliribus latissimus est omnium Mammalium, cum etiam filamenta aceipiat posteriorum lobulorum ; quae in aliis plerumque,, in commissuram maximam eunt. ‚Septum pellucidum, formatum e multis fibris a linea media fornicis orienti- bus, quae fibrae ad mediam lineam corporis callosi sese extendunt, inter fornicem et corpus callosum igitur positum est. Cum vidimus in Amphibiis et Avibus ventriculos haemisphaeriorum non sese extendere in gangliis nervorum olfactoriorum, in Mammalibus contra ventriculi sese in gangliis extendunt‘: quod etiam'in nonnullis piscibus, Rajis et Squalis locum habet, Deseriptio haemisphaeriorum in duabus 'speciebus, in Mure Musculo et Mure Ratto , universe omnibus Gliribus applicari potest. In majoribus tantum animalibus hujus ordinis v. c. in Leporibus conspiciuntur gyri. Fornix et corpns striatum eliam in iis non tam magna sunt; cerebrum Leporis hoc demonstrat (1). ‘Forma modo descripta haemisphaeriorum etiam convenit ar (Erinaceis et Talpis) et Vespertilionibus. In Talpa tantuın haemisphaeria sunt majora et massam tegunt mediam. Büulbi olfactorii sive ganglia nervorum olfactoriorum sunt in iis per- imagni. Fornix'in’Insectivoris est latus. In Vespertilionibus ( Vespertilio murinus, Pipistrellus, Ferrum Equinum) contra, haemisphaeria habita ratione cerebelli parva sunt s)non.tegunt 'corpora.quadrigemina; parvum est’corpus -callosum; fornix tamen magnus est et eliam corpora striata magna sunt, Vidimus igitur in 'his Mammalibus, quamquam proprietatibus perfectioris typi gau- dent, 'tamen in üniverso imperfectiorem fabricam, magis Avibus appropinquantem, et etiam quod ad vationem inter haemisphaeria .et cerebellum , cum ‚piscibus dompa- randam. An hoc cum peculiari forapg aliunde bs non .propria et modo vi- vendi eonveniret?. D Re« (1)'Carus', Versuch etc., pag. 247. COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 39 Reliqui ordines distinguuntur gyrorum praesentia, quos tamen in Gliribus jam paulisper percepimns, Praecipue in Carnivoris, Ruminantibus er: Solidungulis adsunt numerosi et profundi: in Simiis tamen numerosiores sunt quam in.aliis ordinibus, et in iis animalibüs etiam lobuli posteriores, qui tegunt cerebellum, Primo evoluti sunt, qua proprietate ad hominem accedunt. In Cetaceis fortes et numerosi gyri Conspiciuntur, Forma haemisphaeriorum exterior,, universe massam oblongatam, rotnndam, ex- primit. In Felibus lata sunt haemisphaeria et in Solidungulis et Ruminantibus prae» eipue ad extremitatem sunt latiora. Simiis et Delphinis exceptis, e lobulis anticis et posticis constant, Forma interior, in ordinibus modo nominatis, fere semper Convenit cum descripta forma Glirium. Varietates Praecipuae sunt: corpus striatum in nonnullis speciebus ut in Delphinis decreseit, corpus callosum majus fit cum majoribus haemisphaeriis; in iis speeiebus, ubi lobulus posterior non adest, etiam cornu posterius desideratur. _ Tandem de bulbo olfactorio quaedam dicamus. Bulbus cavus est et parli anteriori haemisphaeriorum conjunctus; situs est supra laminam cribrosam. Cavitates bulbo- rum cum ventriculis haemisphaeriorum communicant. In superficie inferiori adest conjunctio fibris medullaribus ‚„ utin Avibus. In Simiis tantum omnium Mammalium adsunı nervi olfactorii liberi, In Cetaceis plane desunt, vel ut in Delphino (1), nervi sunt tenues et molles. Massa secunda. Haec massa, quam in Esoce Lucio vidimus Superantem ceteras, non solum magnitudine, sed etiam perfectiori evolutione et diversis partibus eam componentibus, magis magisque jam in prioribus sectionibus descendere intellexi- mus, el respectu massae primae et respectu ipsius fabricae: quo magis ganglia hae- misphaeriorum, quae jam in Amphibiis reperimus, perfecta fiebant, eo magis ipsi lobuli optici simplices sese obtulerunt, In hac classe ganglia propria nervorum Opticorum etiam magis videbimus decrescere , dum ganglia haemisphaeriorum , tha- lami neryorum oplicorum, magis evoluta apparebunt. Massa secuuda in Mammali- bus constat e gangliis haemisphaeriorum , vulgo thalamis nervorum oplicorum voca- is, porro e corporibus quatuor, cui nomen corporum quadrigeminorum : quorum duo anteriora referunt lobulos opticos, et quorum posteriora oriuntur e fasci- culo fibrarum medullae oblongatae ; quae filamenta sese parim supra, partim infra aquaeductum conjungunt, Porro in basi massae secundae adest massa cinerea 'simplex; in generibus superioribus eminentiae caudicantes reperiuntur. Glandula Pi- (1) Cuvierius negat nervos olfactorios adesse, sed Carus auctoritate nitens amici sui » Doctoris „Jasgobson, aflirmat eorum Praesentiam, Vide Garus,; Versuch etc,, Pag. 23ı, 40 CAROLI MARINI GILTAY, pinealis demum (Zirbel ) gangliis haemisphaeriorum incumbens et hypophysis cere- bri, cum gangliis suis in hac massa locum habent. Massa simplex cinerea, infun- dibulum dieitur, De Gangliis haemisphaeriorum. In inferioribus generibus Glirium conyeniunt cum iisdem partibus in Avibus; ut in iis animalibus superficie posteriori haemisphaerio- rum sunt tecta , sie in Mammalibus fornice. . Anterius adjacent corporibus striatis, a quibus separata sunt striä, Taenia cornea vocatä. Filamenta partim intrant corpora striata, partim statim transeunt in latera ventriculi magni cerebri. Ex iis gangliis oriuntur columnae fornieis dupliei radice. Ut in omnibus animalibus inperfeetiori- bus, sub gangliis haemisphaeriorum, in basi cerebri adest massa substantiae cine- reae, quam Carus etiam in Mammalibus ganglia hypophysis cerebri vocat, Ab hac massa brevis canalis ad hypophysin tendit; Hypophysis in cavitate propria jacet cranii, formam habet rotundam, globosam , et e substantia rubra, cinerea et medul- lari constat. Inter haemisphaeria et corpora quadrigemina adest Glandula pinealis (Zirbel): et cum haemisphaeria corpora quadrigemina haud plane et omnino tegant, statim sub dura matre jacet Glandula, quae membranä cum ea firme conjuneta est. Glandula pinealis cum duobus albis cruribus medullaribus, quae in fornice evanescunt, cum gangliis haemisphaeriorum conjungitur. 4 De corporibus quadrigeminis. Fere nullae reperiuntur partes, de quibus tam ab- surdae prolatae sunt opiniones. Gall (1) certe primus statuit gangliorum primum par analogum esse lobulis optieis: quae opinio, postquam Wenzel detexit quamdam speciem cavitatis in Avibus, eximie comprobata est. Initium faciamus a primo pari gangliorum, lobulos opticos referente. In Gliribus admodum magni esse solent lo- buli optiei; et praecipue in iis speciebus, ubi totum organon sensüs Visüs magnum est, ut in Leporibus. Sunt tamen lobuli optici magni quoque in nonnullis speciebus v. c.in Mure Ratto, ubi debiles nervi optiei inveniuntur. Forma horum corporum est globosa pro maxima parte et constant e substantia cinerea rubra. Sulco magno divisa sunt in duas partes v. c. in Leporibus, qunae divisio in memoriam revocat formam primitivam in Esoce Lucio et Amphibiis: in Muribus minores sunt quam in Leporibus. Pervenimus ad par posterius. Haec ganglia majorem habent diametrun transver- salem quam longitudinalem ; universe quod ad volumen minora sunt quam ganglia prima, Tota formata e substantia medullari. Quod ad structuram, secundum Garum in utroque latere fascicula filamentorum medullae oblongatae adscendunt, quae sese in apicem gangliorum sui lateris infleeiunt, dein recurrunt et sic sese inyicem con- jun- (1) Gallet Spurzheim, An.t, des Neme:isyst, und Gehirns, I Bd, von den Sehnerren, $. 221. COMMENTATIO ıp QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 41 jungunt. _Quo perfectior organisatio cerebri, eo intrieatior fabrica et struetura : sic, in Rattis et Leporibus pars filamentorum ganglia posteriora quadrigemina re- ferentium, secedit a reliquis et ganglion format in latere, corpus geniculatum ex- ternum vocatum ( posterius secundum Carum), Sie massa secunda sese in Gliribus habet. Vespertiliones et genera imperfectiora Carnivororum satis cum Gliribus conveniunt. In Vespertilionibus haee massa re- speetu primae, mira gaudet magnitudine : quae proprietas, cum ea, qua non cor- pora quadrigemina haemisphaeriis teguntur, iterum in memoriam revocat imperfectio- zum etiam respectu primae massae in Vespertilionibus majus habent volumen. In ordinibus perfectioribus forma massae seeundae magis magisque ad formam hominis appropinquat. Ganglia haemisphaeriorum majora et magis globosa fiunt: et quo for- tiores nervi optiei, eo clarius corpus geniculatum externum. Massa tertia. Primo in Gliribus, ut cum massis anterioribus fecimus , investige- mus. In generibus imperfeetioribus Glirium, fabrica simplex cerebelli nobis cere- bellum avium in memoriam revocat, Etiam in ea classe constat e massa latiori,, quam longiori: in qua profundi sulei partes laterales nondum a parte media, (pro- cessu vermiculari) separant. Partes (ı) laterales in Avibus descriptae, quas in Esoce Lucio jam vidimus, etiam hic adsunt. Si longitudinaliter perscinditur cere- bellum , apparent quaedam plicae, nec non cavitas quaedam,, ia Gliribus quam in perfectioribus animalibus hujus classis distinctior. Margo-anterior cum corporibus quadrigeminis conjuncta est, ut in Avibus cum lobulis optieis: quod etiam fir» mum dici potest argumentum pro opinione, par primum ‚gangliorum lobulos opticos referre. Sicnt in massa prima novam vidimus accedere partem, nempe- commissu+ ram maximam sive corpus callosım, etiam hie in cerebello novam partem agnoscir mus comitem: perfectioris fabricae, nempe commissıram,, quam Gall statuit pon- tem Varolii esse; in iis animalibus revera, ubi imperfectissimum adest cerebellum, etliam minima est commissura, v. c. in Gliribus. Dezussatio fibrarum pontis cum fibris medullae oblongatae, in Gliribus et universe in Mammalibus clare apparet, dum in iis e diversis constat stratis. In Gliribus perfectioribus,. ubi latiores adsunt lobuli laterales, etiam latior adest pons. In Vespertilionibus cerebellum quam maxime est adauctum »,quod non lobulis la= te- (x) Reil, Gall, Tiedemann, Franke: dixerunt- partes hasce laterales origines esse lobu- lorum lateralium cerebelli in animalibus' perfectioribus. ‚Ali, ut Hallerus (de cerebro Avium , Oper, . minor., tom. 3. pag. 167.) denegarunt cerebello Avium processum vermicularem , et dieunt e solis lo- bulis lateralibus constare. Cari, opinio est, cerebellum Avium, et itaque etiam Glirium, tres partes seferre, sed in iis animalibus tantum non satis sunt, distantes et distinctae, quod proprium est serebro perfectiori. F . 42 CAROLI MARINI GILTAY, teralibus, sed processui vermiculari secundum Carum adtribuendum est; et praeci- pve in Vespertilione (Ferro Equino) conspicuae fiunt fibrae medullares albae, pro- vessum vermicularem referentes. Pons Varolii, commissura inferior cerebelli, etiam contribuit huic adauctioni massae, Etiam in Talpa nullae adsunt diversitates, structura simplex est ut in Gliribus. Carus in Talpa tantum octo inyenit plicas, et facile expromsit cavitatem, in quam quartus ventriculus sese extendit. Appendices laterales etiam hie facile perspieiuntur distinctisgue impressionibus cranii incumbunt, quae in perfectioribus animalibus minores finnt et demum in homine plane disparent: in foeta tamen adhuc percipiuntur. Appendices laterales etiam in homine adsımt et a Reilio focei vocantur., Quae proprietas argumentum est contra opinionem Hal- leri, statuentis has appendices lobulos laterales magnos cerebelli referre. In Erinaceis Carus cerebellum ut in Talpa invenit; contra ir Carnivoris et Her- bivoris sese elevat, magis expressis lobulis lateralibus et evolutiori ponte Varolii, sive commissura inferiori cerebelli , nec non majori numero gyrorum. In nonnullis spe- ciebus,, Feli Cato, Cane familiari, Ove, Cervo et Equo cerebellum non amplius for- ma sua symmetrica gaudet, quod processu vermiculari oritur, qui plicas format figu- ram sirmoideam habentes et quae sese etiam in substantia ossea imprimunt. Porro Felibus, Ursis, Mustelis, Canibus, Equis et Phocis cerebellum a cerebro septo o5s5eo est separatım., Antequam ad medullam oblongatam transeamus, pauca de forma cerebri in Em- bryone Manmalium addemus. Carus exemplum praebet ex embryone Muris peti- tum. Massa cerebri hie constare videtur e duabus partibus, quarum prima pro haemisphaeriis, secunda pro cerebello primo adspectu habenda esse videtur; sed cu- ratius inspicienti apparet, massam secundam constare ex una massa, corpora qua- drigemina exprimente, et ex altera, e cerebello ei adjacente ut lamina tenui. Quod ad haemisphaeria, parva sunt respectu aliarum partium ; corpus callosum fere non evolutum. Bulbi pro nervis olfactoriis adsunt, Forma igitur cum typo Amphibiorum plane conveniens.. Medulla oblongata fortis admodum est, ejus fi- lamenta magnam faciunt curvaturam sub corporibus quadrigeminis, ad corpora quadrigemina adscendunt, in gangliis haemisphaeriorum transeunt „ descendunt in corporibus striatis, ut tandem sua expansione tectum haemisphaeriorum eii- cıant. Medulla oblongata. Semper in Muribus Rattis et Erinaceis incrassatio conspäcitur , ‚qua diameter medullae ad duplicem augetur. ‘Üt in 'medullse spinalis inferiori su- ‚perficie duos conspicere possumus fasciculos, protuberantia filamentorum,, 'sic etiam in medulla oblongata discernuntur, et COFDOEN pyramidalia exprimunt, ‚In is Be- ‘neribus tamen non tam sunt convexi quam in homine et alüs Mammalibus ; ‚dum fasciculi laterales in homine a pyramidalibus secedunt, et locum praebeut corporibus oli- COMNMENTATIO An QUAESTIONEU ZOOLOGICAM. 45. oliyariis, hie tantum in eo loco adest massa cinerea rubra, Fasciculi laterales reti- formes partim sese vertunt ad cerebellum, partim ad par qnintum nervorum: Dilfert itagae mulıis in rebus medulla oblongata Mammalium a medulla oblongata Avium, in quibus animalibus tantum est massa simplex, uniformis. Nulla peculiaria in zeliquis ordinibus adsunt, nisi quod substantia einerea inter corpora pyramidalia et olivaria paulisper evanescat: corpora oliyaria tantum in Simis et Delphinis conspieiuntur, in his vero maxima. Quod.ad ventrieulum quartum: in eodem stata ac in homine adest , tantum latior est respectu aliorum, cum etiam ipsa medulla oblongata ma- jor sit. Quod ad ganglia in ventrieulo quarto, Carus animadyertit non amplius ad me- diam posita esse lineam , sedad latera, et in fasciculis cerebello adscendentibus locum. habere: Wenzel (ı) haeec ganglia tantum strias vocat, et inter viginti novem bruta quae exploravit, in nonnullis tantum eas invenit, ideoque statuit partes esse nervis: auditoriis haud necessarias. Medulla spinalis. Quum in Amphibiis jam et Avibus vidimus, medullam spina- lem nulla peculiaria offerre: in Mammalibus etiam typo perfectiori gaudentem non reperiemus. ÜUt in superioribus seetionibus , medulla spinalis in Mammalibus est eylindrus nerveus, totum canalem vertebrarum percurrens, Ad foramina in- tervertebralia nervi oriuntur, et tenui filamento desinit in fine canalis vertebralis. Tantum in Mammalibus, homini proximis, finem habet in regioni lumbali, quae: finis, cum cauda equina, homini propria est. In foetn, ut postea videbimus, totum percurrit canalem medulla spinalis. Canalis medullaris, ut in Amphibiis et Avıbus „ etiam hie reperitur. Duo canales laterales , quos Gall sese eredidit invenisse, non adsunt secundum Carum: in individuis adultioribus canalis minorem habet ampli- tudinem, quam in junioribus. Substantia cinerea medullae in duas partes, ad latera positas, divisa est, quarum in perscissa superficie ramum adscendentem et descen- dentem agnoscere possumus. In Gliribus, ei in aliis ordinibus inferioribus, duae striae cinereae exteriusin superfieie conspici possunt, Incrassationes pro nervis ex- tremitatum etiam adsunt , sed non adeo protuberantes. In Gliribus et in foetu Man- malium incrassatio inferior medullae spinalis solet major esse superiori, quo:l eonvenit cum evolatione majori posteriorum extremitatum; quod ad foetum attinet, eum forma Amphibiorum, ubi unica in plerisque speciebus adest incrassatio , con- venit. Suleus adest superior ae inferior (2), quorum ultimus in Gliribus et Vespertilio- ni- (1) Wenzel, de penitiori structura Cerebri, pag. 182. (2) Recentioris memoriae anatomicus G, G. Th. Keuffel, de Medulla Spinali,. Halle ı810, ne- ‚gatsulcum inferiorem et etliam canalem medullarem adesse. Carus, Versuch eic.. pag. 217. Fa 44 CAROLI MARINI GILTAY, nibus maxime est expressus et profundus; contra in ordinibus perfectioribus totus quantus evaneseit. Quod attinet formationem medullae spinalis in Mammalium foe- ta, praecipua peeuliaria sunt: canalis latior medullaris; copia eo major massae cine- reae, quo altius in vertebrarum canali descendit; major incerassatio posterior; suleus profundior inferior ; quae omnia nobis typum imperfeetiorem Avium, Amphibiorum et etiam ipsius Esoeis Luci in memoriam revocant. Nervti. £ Nervi olfactorii. E bulbis oriuntur jam descriptis; ut in homine fere decursum habent: in Simiis tantım proprii adsunt nervi, qui bulbo einereo desinunt, in Phoca vitulina nervi olfactorii sunt admodum fortes et secundum Jacobson, Vir. Doct., ut jam vidimus, in Delphinis adsunt tenuissimi, quibus Guvierius aliique eos haud wribunnt. Nervi optiei. E pari anteriori corporum quadrigeminorum oriuntur et decursum ‘ad marginem superiorem gahgliorum haemisphaeriorum, ut in Avibus, locum habent; chiasma formant et, quemadmodum in homine, ad oculum sese vertunt. In nounullis speciebus, in Leporibus v. c. , etiaın fibrae accedunt nervis opticis, quae a gangliis hae- misphaeriorum emittuntur; et etiamin nonnullis, ita ut in Amphibiorum classe, fila- mentis ab ipsis haemisphaeriis ortis adaugentur. In Muribns, Rattis, Erinaceis, Ves- pertilionibus, nervi sunt tenmuissimi ; in Leporibus, Cunieulis, Sciuris, magni sunt et evoluti. Animadversione dignum est, nervos oplicos in Talpa non amplius e margine anteriorilobulorum opticorum oriri, sed in eo loco ubi fasciculi pyramidalesad ganglia haemisphaeriorum accedunt; ex iis fasciculus fibrarum exit, qui sese supra infundibu- Jum, cum altero cenjungit, et igitur proprii nervi optici e lobulis opticis orientes non adsunt. Loeum proprü nervi occupatur filo tenui, quod Carus (ı) invenit ortum liabere in infundibulo, et sese cum ramo ophthalmico quinti paris conjungentem, Nervus oculomotorius. Ortus et decursus fere in omnibus vertebratis idem est. Oyitur nempe in crure cerebri paulum ante pontem Varolii et tendit ad musculos abductorem , rectum inferiorem et magnum obliquum. In Talpa a Caro non re- pestus ‚est, Nervus patheticus. Etiam ut in omnibus jam descriptis sese habet; oritur e parte laterali pontis Varolii, vel inter cerebellum et corpora quadrigemina. A Caro nee etiam detectus in Talpa, Nervus trigeminus. In tres partes sive ramos etiam in Mammalibus dividitur; Ramus primus, ophthalmicus in ipsa cavitate cranii a trigemino datur et per foramen sphaeno-orbitali intrat orbitam, plures edit ramos, praesertim primum nasali analo- gum, cujus alia filamenta penetrant in sinu frontali , alia in cavitate nasali 5; unuın filamentum ad musculum levatorem palpebrae; unum in musculum obliquum supe- rior (1) Carus, Versuch etc, pag. 241, COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 45 riorem , quod jam in Esoce vidimus. Praesertim omnes hi rami in Ruminantibus attentione digni sunt. Ramus medius ophthalmici in duas sese dividit Partes, una. eyanescit in museulis palpebrarum, altera in musculo recto interno. Ramus tertius filamenta dat glandulae lacrymali. Nervus maxillaris superior, qui secundus ramus est nervi trigemini, per foramen ante processum ossis petrosi e cranio exit. Horizontaliter anterius tendit maxillaris superior ad fossam temporalem, etin eo loco in magnum ramorum numerum’ dividitur. Pars nares intrat, pars massam osseam maxillae superioris et dentibus omnibus ra- mos praebet. Sed praeter hos, maxillaris superior adhue edit ramum pro museulo temporali, nec non alium, qui a ramo sphenopalatino secedit, cujus prolongatio in palato sese distribuit. Nervus maxillaris inferior, qui tertia pars est nervi trigemini, statim post exitum rames dat glandulae parotidi, et glandulis maxillaribus; porro ramos edit duos alios, quorum unus in musculis linguae, alter musculis pterygoideis, musculis bucealibus et musculis labiorum: filum maximum, prolongatio ipsa nervi masillaris, intrat mas- sam osseam maxillae inferioris et dentibus ramos praebet. Neryus abducens. Nervus oritur in margine posteriori pontis Varolii, nonnullis flamentis, ortis in sulco, qui pontem ab eminentiis pyramidalibus separat. In Talpa Carus eum non invenit: hic ut in omnibus, in musculo abduetore desinit. Nervus facialis. In Mammalibus ut in homine sese habet, praeter parvas diversi- tates a variis formis dependentes. Cuvierius eum praecipue investigavit in vitulo, et ex hacce monographia quaedam hie transferamus peculiaria : in sulco, qui pontem Varolii a medulla oblongata separat, oritur,,’e cranio exit per foramen ad basin apophysis mastoidei; supra glandulam parotidem, cui multos ramos dat, decurrit ; in eo loco ubi parotidem transgressus est, unum praecipuum edit ramum, qui anastomosin facit cum alio rami maxillaris inferioris. Porro sese in qua- tuor ramos dividit; duo ante aurem adscendunt et ad partes superiores laterales posteriores tendunt faciei, dum alii in partibus anterioribus finem habent, Inferior ramorum sese dividit in ramis, qui cum filamentis nervi mentalis anasto- mösin faciunt. Nervus facialis hoc peculiare offert, quod e fkabus oritur radieibus, una portione dura neryi acustici, altera videtur e ganglio LE vagi oriri. Neryus acusticus., In homine et in Mammalibus idem fere habet ortum et decur- sum; nervus enim, ut jam diximus, oriri videtur e gangliis sive strüs (1) in ven- tri- (1) Prochaska huic opinionı non favet, quod nempe hae striae necessariae essent ad nervos acuslieos formandos ; dieit enim: « ego postquam multoties in lineas illas medullares in quarto ventrieulo inquisi- vissem , dicere possum non semper illas in originem nervi acustici mollis terminari; nonnunquam enim paulo supra‘, nonnunquamı paulo infra desinunt,, ita ut ex his obseryationibus mihi persuadeam, il- F3 las 46 GAROLI MARINI GILTAT, eulo quarto eonspieuis; filamenta ex hisce orta coeunt et juxta latera descendunt ınedullae oblongatae. Intrat canalem acusticum internum ossis temporalis et laby- rinthum per plura foranina, quorum numerus et magnitudo variare possunt, subit. In canali acustico interno contortus videtur et filamenta spiralem obliquum descri= bunt; eito in quatuor sese dividit fascieulos, primus respondet canali semicirculari superiori et exteruo, alter posteriori canali, tertius medio vestibuli, quartus, trunci continualio, ramos dat omnibus foraminibus, quae orificia sunt tuborum in labyrin- thum desinentium; tandem desiuit multis plexibus ad superficiem cochleae. Quod ad ires alios fascieulos, primum in duas sese dividit partes et in ampullas, quibus pro- prius est, canalis semicircularis desinit ; secundus in ampulla canalis posterioris finem habet; tertius inter duos praecedeutes ad vestibulum membranaceum tendit, Magni sunt nervi in Phocis. Nervus vagus. Ut in homine sese habet et nulla offert memoratu digna seeundum Cuvierium, praeter communicationem jam descriptam in Vitulo; in Carnivoris te- nuior est quam in Simiis; in Ruminantibus et Gliribus magis eyolutus quam in Si- müs ; in Insectivoris minus evolutus ; in Phocis et Cetaceis universe omnes dimensio- nes quod ad volumen superat (1). Nervus Glossopharyngeus. Mutatum decursum jam in Avibus et in Amphibiis vi- dimus, et etiam in Mammalibus, quibus eadem mutata forma parlium propria est, mutatum reperiemus neryum. Ut in homine oritur et decurrit. Originem habet, ut etiam vagus (2), in sulco (3), quo corpora olivaria definiuntur, et quidem tribus, sive quatuor filis. E cranio exit per foramen, distinctum duva matre, ganglion format petrosum et in quinque sese dividit ramos, quorum quatuor minores pharyngi sunt destinati, unus cum vago anastomosin facit, sextus, jpsa prolongatio, cum hypo= glosso sese conjungit, Postquam ad linguam pervenerit nervus, sese in duos ramos dividit: unus ramus superficialis sese disiribuit in papillas petiolatas, alter in ipsa massa musculosa finem habet. Nervus accessorius Willisii, quem neryum Cuvierius dicit spinalem, et in nullis Amphibiis et Piseibus, tantum in nonnullis Ayibus (4), secundum paucos au= las medullares quarti ventriculi strias ad originem portionis mollis nervi acustici minime essentiales- esse.” Haec eliam sententia est Wenzelii: vid. Wenzel, de penitiori structura Cerebri , Pag 182% (1) Serres, Anat. comp., tom. ı. png 495, 406. (2) Secundum Serresium hoc tantum locum habet in homine,, non in Mammalibus; in iis ze+ vera. dieit e eorpore retiformı originem habere. Serres, tom. ı. pag. 491. (3) Cuvier, Lec. d’Anat. comp., tom. 2, pag. 146. (4) Collins, Malacarn, Vicq d’Azyr, Tiedemann negant in Avibus adesse ; Serres afinmat se em invenisse in Casuario, Struthivae et Ciconia. Serres, tom. s. pag. 501. | k COMMENTATIO An QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 47 auctores, reperitar , originem habet multis radieibus a medulla oblongata et spinali. Per foramen occipitale intrat cranium et rursus per foramen lacerum erit; tunc in duos sese divjdit ramos, quorum internus evanescit in superiori musculo laryngis, ramus externus juxta arteriam carotidem descendit, musculum sternocleidomastoideum perforat, eui musculo in decursu ramos praebet, accipit etiam ramos tertü cervicalis et finem habet in musculis cucullaribus et inferioribus, Nervus hypoglossus. Hic nervus e pluribus oritur punctis medullae oblongatae, inter corpora olivaria et pyramidalia; plerumque adsunt tres fasciculi majores, qui postquam conjuncti sint, e foramine condyloidei exeunt. Usque ad vertebram ter- tiam descendit, et in eo loco, cum nervo glossopharyngeo, vago, et sympathico et accessorio Willisii conjungitur ; in arcum procurrit post musculum stylohyoidenm et sub maxillari glandula, sie juxta hyoglossum ad linguam pervenit. Ex arcu manlti oıiuntur rami , qui ad musculos pharyngis tendunt; demum sese in multos ramos dividit, qui in musculis linguam movenubus, finem habent: demum evanescit in ipsius linguae massı. Nervi spinales. Ut in omnibus vertebratis ita in Mammalibus dupliei oriuntur filo: "posteriores radices sunt numerosiores et fortiores. Incrassationes, in iis loecis ubi neryi oriuntur, sibi risus est observasse Gallius; sed Carus eas non agnoscit. Vertebrarum distinctio in Mammalibus, divisioni neryorum diversorum spinalium ansam praebet. Nervi cervicales sese ut in homine habent; adsunt septem paria, cum in omnibus animalibus hujus classis septem adsint vertebrae cervicales , excepto Bradypode tridactylo, ubi novem paria adsunt, quia etiam in hac specie novem numerantur vertebrae cervicales. Omnes communicant cum sympathico, primum et secundum par etiam cum hypoglosso, quatuor ultima paria plexum brachialem efhciunt. _ Nervus diaphragmaticus. E tertio et quarto pari praecipue oritur; tamen cum zamo sexti et ramo arcus hypoglossi conjungitur hic nervus, cujus nulla reperiuntur vestigia in Piscibus, Amphibiis et Avibus, secundum Cuvierium. In anteriori su- perficie colli cum sympathico anastomosin format, thoracis cavitatem intrat, conjun- ctus cum mediis plicis pleurae ad diaphragma descendit et radiatim sese in crassitie ‚hujus musculi distribuit. - "Nervi dorsales et lumbales. Ut in homine sese habent; numerus tantum eorum "differt, propter diversum numerum vertebrarum. Nervi sacrales etiam ut in homine adsunt; accedunt neryi caudales qui in homine "non adsunt (1) a Nep» ’ “ f $) Casienius nervos,sacrales in Lepore describit, in Anat, comp,, tom, 2, pag. 256 48 CAROLI MARINI GILTAY, Nervus sympathicus, ' Descriptio exactissima hujus nervi in Anat. comp. nervi sym- pathiei Weberi invenitur, quo in opere eliam auctor, observationes Cuvierii re- tulit : ideoque schema tantum descriptionis aWebero datae hic transferemus. Pars cephalica nervisympathici. Ganglion cervicale sıpremum in Vitulo subrotun= dum, in Ove, Sue, multisque aliis Mammalibus, oblongum, eundem, quem in homi- ne, locum tenet. Ab extremitate superiori hujus ganglii, continuatio neryi superior prodit, quae pluribus faScieulis latis in cranium intrat; numerus 'horum faseiculo- rum, in iisdem animalibus , saepe diversum est. In Vitulis plerumque quatuor majo= res, quatuor minores, singuli fasciculi in superficie inferiori ossis tympani adscen- dentes, in massam cartilagineam se insinuant, quae spatium inter os temporum et os oceipitis replet. In Vitulis in ramos sequentes dividitur superior continuatio nervi: 1°. ramus primus, cum nervo vidiano comparandus; 2°. ramus secundus, cum caro- tide in cayitatem cranii intrat; 5°. ramus terlius cum ganglio trigemini conjungitur ; 4°, ramuli nonnulli spatium inter ganglion trigemini, os petrosum et cellam turcicam replentes (1); 5°. nonnulli ramuli sese conjungentes cum ramis vagi. Ramus se cundus ganglii cervicalis supremi truncus est mollium nervorum. Alii rami ad ner- vos spinales tendunt, In Lepore ex inferiori extremitate ganglii nervus cardiacus originem trahit. Pars cervicalis nervi sympathici. Continuatio nervi sympathici inferior in multis Mammalibus diversa est. Emmertus inyenit truncum nervi sympatbici cum nervo vago in vagina includi. In Cercopitheco eamdem invenit Weberus conjunctionem. Ganglion cervicale medium non invenit Weber in Mammalibus. Haud raro cum ganglio thoracico primo conjunctum est quodam crassiore fasciculo, ut in Lepore, Pars tboraeica nervi sympathici. Minus arcte cum nervis,spinalibus cohaeret, quam in Ayibus; numerus gangliorum thoracicorum pro diversitate costarum diversus est ja nonnullis Mammalibus, in quibus musculus psoas ad pectus adscendit: in eo mus- eulo sympathicus positus est. Brevitalis causa nil porro addemus et transeamus ad partem lumbalem. Continuatio neryi sympathici, quae magis ad lineam mediam corporis convertitur, in corporibus vertebrarum lumbalium descendit. Ganglia lumbaria plerumque ob=- longa sunt, et numerus varius est in variis speciebus; simpliei. conjunguntur ramo communicante. A singulis gangliis spinalibus, unus aut aliquot rami emittuntur, qui via transversali ad ganglia lumbaria convertuntur,. e quibus alii rami majores ad plexus mesentericos, renales transeunt. Pars sacralis. De ea parte nil memoratu dignum habemus, praeter fila quae jam autea sese conjungunt, quam in ganglio coxygeo. SE«- (1) Nec Weberus, Cuvierius insererunt conjunctionem cum sexto, de quo Carus COMMENTÄTIO ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 49 SECTIO QUARTA. COMPARATIO CUN HOMINE Mo ER in anterioribus sectionibus viderimus , medullam spinalem, et quod ad mas=- sam et quod ad fabricam ipsam, formatam esse ad typum imperfectiorem: hoe nota- bilius factum est propria perfectiori evolutione cerebri; paulisper enim in animalium serie adscendentes , agnovimus plura accedere organa; et tamen inter illa maxima harmonia et unitas obseryatur. In ipso homine, perfectissimo animali, majorem prae medulla spinali evolutione , etiam perfectiorem typum, quod ad fabricam et har- moniam partium cerebri videbimus, quum omnia subordinata haemisphaeriis sive massae primae reperiemus: has igitur proprietates adnotare, quibus cerebrum homi- nis magis praevalet, scopus hujus sectionis erit, Ordiamur a cerebro et quidem a gangliis olfactoriis. Cerebrum (1). Ganglia Olfactorias In piscibus , ipsa haemisphaeria ganglia olfactoria refere- ‘bant; in Amphibiis, continuationes erant haemisphaeriorum; et quamquam in Avi- bus sejuncta ac propria primum sese ostendebant, in Mammalibus tantum protube- zantiae pro nervis olfactoriis aderant; in homine tandem, ac non nisi in homine, adsunt nervi olfactorii ex haemisphaeriis orti separati, in reliquorum nervorum classe hic locum occupant; quae praevalenıiia haemisphaeriorum eo magis obvia fit, cum ganglia quidem adsint, sed separata et igitur cum systemate ganglioso comparanda. Quod ad ganglia nervorum opticorum. Jam in tota classe Mammalium minus erant evoluta: cavitates non amplius aderant et etiam secundum par gangliorum , quod nullum alium scopum. quam commissurae offerebant, aequali gaudebat volumine in nonnullis, in una specie quidem, in Delphino, ab iis superantur. In homine demum ımassa haec respectu aliarum minima est etin toto comparanda cum pari sequenti gan- eliorum, et etiam substantia cinerea fere in iis non reperitur: lobuli ergo optiei qui in (x) Ratio inter massam cerebri et religuum eorpus in homine est ut 5, u, 4, 34 , secum- dum ejus aetatem: Cuvierius, Anat, comp,, tom, ı. pag. 249. Inter cerebellum et religuum ce- zebrum ratio adest ut 1:9 G 50 CAROLI MARINI GILTAY, in Esoce Lucio et in Piscibus maximam obtulerunt evolutionem, in homine non aliam, relationem ad haemisphaeria habent, quam ganglia nervorum acusticorum ad cerebellum. Ganglia nervorum acusticorum eamdem habent rationem in homine, quamin Mam- malibus, de quibus jam egimus, commissura excepta, de qua Carus loquitur; se- cundum eum,, fasciculo medullaris substantiae in fundo quarti ventriculi jacente ex- primeretur. j ! Pars alia minus est evoluta, scilicet Hypophysis cerebriv. Jam in Mammalibus non dubitandum est, quin haec pars minus sit evoluta quam in prioribus, v. c. in pisci- bus, ubi maxima reperitur; in homine etiam magis quod ad massam deerescit; sie Wenzel, in cerebro granorum 22200, invenit hypophysin longitudinem habentem quatuor linearum et latitudinem sex linearum ; dum in equo v. c. cerebrum grano- zum 9340, hypophysin. habebat, cujus longitudo erat linearum decem, latitudo etiam deceın. Quod ad corpus hypophysi analogum , etiam negari nequit glandulam Pinealem diminutam esse quod ad massamz; equus adultus enim majorem habet glandulam, quam homo, Non hac proprietate tantum suam degenerationem ostendit, sed etiam massa concreta terrea, sive calculis-quiin ea, eliamin homine sano , inveniturinde ab anno septimo suae aetatis. Sie ad cerebellum ipsum properamus. Hanc massam in homine non depauperatam veperiemus, quamquam non adaucta est ipsius massa ; fabrica et eyolutio typum per- fectiorem ostendebit. Ut jam in anterioribus animadvertimus , cerebelli semper certam ralionem esse ad medullam spinalem quod ad massam, etiam in homine massa cerebelli minima est omnium Mammalium, ratione habita cerebri, Sie Soemmer- ringius jam ostendit hominibus cerebellum minimum proprium esse, Tamen quod ad medullam, homo magnum habet cerebellum , quod respondet sua majori eyolutio- ne. Vidimus jam in Mammalibus cum majori copia substantiae gangliosae novam partenı, commissuram, pontem Varolii accedere; sie etiam adauctionem lobulis lateralibusz; quod omne rursus in homine nobis obvium fit; et quo magis sunt eyo=- luti lobuli laterales, eo minus processus vermicularis: corpus ciliare in lobulis latera- libus etiam 'confert'ad perfectissimum typum exprimendum: appendices laterales, a Reilio focci vocatae, volumine imminuuntur, dum pons major estin homine. Sie systemati medullae et nervorum spinalium praeyalet cerebellum, quod contra minori massa et cavitatum absentia ostendit haemisphaeriis subordinatum esse. Sie’ partibus hisce descriptis maximam agnovimus unitatem; dum in hominis cere= bro omnes partes haemisphaeriis sunt subordinatae: in iis vero, praevalentibus massa. et evolutione partlium, apparet hominem jure primum locum tenere in: animalium. serie. ’ Queod attinet ad massam 'Haemisphaeriorum , magna est xespectu reliqui ‘cerebri et ME ER PEN y COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 51 et etliam respectu reliqui corporis ; forma gaudet perfectissima , globosa, et medullare stratum in gyribus quos jam in Mammalibus vidimus, altiorem ostendit organisatio- nem ; divisione sua in tres lobulos , typum animalium imperfectorum in’ se con- centrat. Evolutae cavitates ventriculi magni non minime contribuunt ad majorem evolutionem : harum enim cavitatum in Esoce Lucio ne quidem vestigium invenimus : in iis etiam sibi videntur concentrare cavitates, quae in reliquis massis (lobulis opti- cis et cerebello) non amplius adsunt. ‘Descriptionem cavitatum et reliquarıım partium haemisphaeria componentium hie non dabimus; inutile foret, dum nulla fere oflerunt peculiaria; universe ut in Mammalibus sese habent. Ganglia haemisphaeriorum. In eodem gradu ac ipsa haemisphaeria, sunt evoluta: forma globosa est et magnitudine se a reliquis partibus distinguunt. Abiisdem organis in reliquis Mammalibus, hac evolutione discrepant. Radices nervorum opticorum in homine etiam supra ea procurrunt et quidem filamenta a gangliis accipiunt, tan- tum respectu massae nervorum et lobulorum opticorum praevalentibus, Organa sic in piscibus non praesentia, in Amphibiis et Avibus subordinata et non comparanda ullo modo cum lobulis optieis in homine , iisdem partibus praevalent, quae in prio- zibus maxime evolutae erant. Medulla spinalis. Jam ostendimus cerebrum praevalere medullae spinali, quod ad perfectiorem evolutionem, sed aliis proprietatibus ipsius medullae spinalis idem de- imonstratum videbimus. Primo, massa parya exigua respectu cerebri. Soemerringius jam dixit ho- minem tenuissimos habere nervos, nec non tenuissimam medullam spinalem; et revera, si comparemus massam cerebri cum massa medullae spinalis, certum est rationem inter has partes vel majorem esse, quam rationem inter nervos eliam crassissimos et massam cerebri (1) nonnullorum animalium. Secundo, breyitate medullae respectu columnae yertebrarum. In anterioribus ani- malibus semper vidimus totum percurrere canalem: in homine jam in primo vel se- cundo vertebro lumbali desinit; quo fit ut nervi inferiores, in ipso canali inferius descendant, antequam per sua foramina possint exire: hine cauda equina. Hanc proprietatem probe notemus, qua probatur massam nerveam sese magis magisque in cerebro concentrare, 5°, Ga- (1) Sic Diameter nervi trigemini Esoeis Lucii secundum Serresium est 0,00267 Cerebri Diameter anteroposterior Esocis Lucii est . © 2 = . . 0,00700 Cerebri Diameter transversalis Esocis Lucii est - » » - - . . 0,00550 Ergo ratio inter nervum trigeminum et maximum cerebri Diametrum est, ut 379 quod fere est ut z : a2, cum in homine ratio inter medullam spinalem et cerebrum sit uli n:9. E G 2 52 CAROELL MARINI GILTAY, 3°, Canalis medullaris non amplius adest. Multum de hocce canali disputatum est, sed demum probatum (I) in homine adulto non adesse; hinc plurimi dicunt prorsus, abesse, sed facile etiam in foetu demonstrari potest contrarium, Obliterato canali, parietibus ipsius ad se invicem accedenubus , oriuntur plicae longitudinales, quas Carus (2) adesse demonstrat. Quarto. Praevalentiä incrassationis mediae prae inferior. Quum tres agnovimus incrassationes medullae, primam ad cerebrum, duas alias, mediam in thorace infi- mam versus. pelvim; semper inferiorem esse maximam videbimus in caeteris; hic contra media praevalet, quod cum minori evolutione inferioris partis medullae spi- nalis convenit. Hae omnes. proprietates, quibus perfecta medulla spinalis hominis notatur, docent quantum subordinata sit cerebro. Quod. ad nervos: inutile foret hoc loco.eos describere, quum jam in terlia sectione dedimus descriptionem neryorum Mammalium , omni modo cum homine convenientem, Eadem paria observamus, eamdem distributionem in partibus;- non igitur attentio- nem fatigemus describendo quemdam ramusculum, qui non in Mammalibus invenitur ; sed potius breviter in memoriam reyocemus praecipuas differentias, quibus Esox Lu- cius a Mammalibus discrepat. Si organisationem Esoeis Lucii comparemus et opponamus Organisationi Mamma-- lium, quanta nobis obvia fit differentia; dum in illo sensus minime exculti, absen - tes etiam, in his exquisite expressi sunt; corporis pars, ubi sensus reconditi sunt 5. in illo fere non ab aliis partibus separata est, in his distincta, pro@minens, ab aliis organis remota:; in homine erecto omnes illi sunt subordinatae. Nec mirum est nervos, qui his sensibus praesunt et qui organa ad sensationem apta reddunt, etiam in Mammalibus longe perfectiorem gradum oceupare quam in Esoce. In hoc enim animali nulli fere inveniuntur nervi pro gustu, auditus etiam proprium non habet nervum, sed. ramus paris quinti oflicium acustici praestat; quum si parvam hujus sensus dignitatem adhuc opus esset demonstrare, certe defectum auriculae- externae argumentum validissimum existimo. Contra.in Mammalibus, quot nervi non occupant organon gustus? In intima cavitate oris reconditum et. quum etiam aliud‘ oflicium praestare debet Mammalibus, vocis. nempe förmationi, et in homimibus lo- quendi facultati, nervos. aceipit: sequentes:: ranrum maxillaris inferioris quinti paris eLramum nervi facialis; dum neryus glossopharyngeus, quirin Esoce pro-parte possit: haberi nervi respiratorji, paris vagi, fere totns sese in lingua et musculis adjacen- tibus distribuit, novum par accedit, nempe Hypoglossus, qui: sese in organo gustus- distribuit, nullum vestigium hujus nersi in Esoce invenimus.. Quod: (1.), Carus, Versuch..ete,., pag: 260. (3') Yersuch etc., pag. 261= & COMMENTATIO ap QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 53 Quod ad organa Auditus, non tantum par proprium illi destinatum est, sed etiam aeryus noyus (in osseis certe non adest piscibus), nervus facialis quasi adjutor audi- torii se partim ad hoc organon vertit: hic etiam nervus, non parum confert ad per- fectiorem structuram demonstrandam. Jam diximus partem corporis Esocis Lucii , sensus continentem , non distinetam esse; sed quum in toto non moveri potest, etiam in minoribus partibus nullus fit motus, nisi inter ossa maxillaria. et opercularia. Ex- pressionem faciei musculis illis, qui in animalibus rudarum sensationum ministri, in homine internos ostendunt dolores animi, ne minimam quidem invenimus, et revera nervus facialis, qui ob multas anastomoses sympathicus parvus Winslowi vocatur, non adest; organa enim, quae in animalibus superioribus petit, pro maxima parte mon adsunt. Antequam pergamus, hie locus est de organis Vocis dicere, quae etiam in Esoce desiderantur et quibus nervi quinti paris, septimi paris, par nonum , rami vagi, accessorii Willisii et hypoglossi praesident. Quod ad systema Chylificationis et Circulationis,, fere non opus est notare ingehtem differentiam nervorum vagi et sympathiei in Esoce et in Mammalibus et homine: revera magnos edit ramos vagus in. Esoce, sed ubi in eo invenitur complicata illa textura, quae ramos ad tot organa praebet et quibus ramis organa respiratoria cum tantis organis. relationem habent ? Ubi plexus Cardiacus superior ac inferior, ubi communicationes inveniuntur cum ‘ plezu solari, Hepatico et Splanchnico? Sed neque hi: a nervo sympathico for- mantur; in hoc nervo, cujus veram nondum satis cognovimus dignitatem, apparet quanto intervallo ab homine Esox Lucius distet. Ex horum duorum deseriptione haec omnia lueida fiunt. Neque debemus omittere neryum diaphragmaticum , qui dum in Amphibiis abest, in Esoce nulla certitudine repertus est,. non minimum aflert momentum ad organa respiratoria, et ergo vocis etiam, elevanda. Sic pervenimus ad nervos spinales, qui quod ad ortum, in Esoce et in Mammalibus et praecipue in homine adeo conferunt ad eorum perfectionem , in quibus praesertim tactus praesidet, sensus ille, quem Roussavius dixit sensum esse vitae,. tantum schema in Esoce invenimus. In eo. nempe nullius functionis oficium praebet, nisi corporis motus, et quamquam in- Mammalibus et homine etiam huic scopo inserviunt, jam in primis alia praebent oflicia, v. c. in praeda capienda et artibus nonnullis:. quibus vero in homine, duce ingenio, jam inserviant, enumerare non conabor; quisque melius hoc faciet. Exinde non mirum videtur, quatuor paria inferiora cervicalia cum ramo primi paris dorsalis in homine, et tria cervicalia inferiora cum uno" su- periori pari dorsali in Mammalibus. plexum constituere, e quo. oriuntur rami illi erassissimi, qui in superioribus extremitatibus sese distribuunt: Rami praecipui Lumbalium coeunt, ut Femoralem anteriorem sive cruralem, Obtu- zatorium , et Ischiaticum constituant pro extremitatibus’inferioribus, G3 Sic 5% CAROLI MARINI GILTAY; —— Sie ad finem pervenimus scopi quem nobis propösuimus et quem absolutum sensimus pro viribus et tempore, peracta evolutione foetus: ad hanc ultimam ergo festinemus partem, in qua videbimus omnes percurrere periodos vertebratorum foetum, et con- firmatam primam ex qua exordium sumsimus sententiam, qua etiam in totius compa- rationis cursu tamquam norma usi sumus, nempe cerebrum Piscium comparaudum esse cum cerebro foetus Mammalium. Primum oculos vertamus ad nervos olfactorios, eorumque ganglia haemisphaeria exprimentia. In hac enim parte maxime a se invicem distant cerebrum piscium et cerebrum hominis. In libris de illo argumento seriptis invenimus nervos olfactorios in foetu quasi oblongationes (1) esse haemisphaeriorum et ventriculi, sese in ipsos nervos extendere. Haemisphaeria quidem magna sunt respectu aliarum partium, sed etiam nervi olfactorüi in infante adeo evoluti sunt, ut opticos superent. Quod ad sub- Stantiam : erubra grisea corticali constant, ita ut cum haemisphaeriis in totum conve- niant. Conjunctio nervorum cum haemisphaeriis memoratu digna est; in mense enim tertio vel quarto nervi olfacterii prope fossam Sylvii evanescunt: sed haec dis- Positio jam in neonato mutata est; tum truncus nervorum distincte invenitur et ad fi- nem eorum ganglion tenuius fit: canalis disparet, plieis formandis ut in medulla spinali , et etiam aliquid substantiae griseae superest secundum Soemmerringium. Haec iterum ut moneamus, firma diei possunt argumenta, quibus probatur haemi- sphaeria cito in homine non amplius a nervis olfactoriis dependere. Ganglia nervorum opticorum. Sie ut in inferioribus vidimus typis, secundam massam exprimi hisce gangliis; et ganglia haemisphaeriorum cum pari secundo corpo= rum quadrigeminorum in perfectioribus animalibus deinde nasci, sie in foetu eum=- dem cursum tenet evolutio cerebri. In foetu trium mensium corpora quadrigemina non teguntur haemisphaeriis , constant e globulo quodam uniformi; intus est ventri- eulus, qui satis convenit cum cavitate , quae in lobulis, opticis nonnullorum piscium adest et quam in Esoce Lucio invenimus. Marginem posteriorem observamus ortum ducere a plica sursum adscendente quae inferiora versus transit ad pontem Varolii: et hac in re convenientia quaedam conspicitur cum conjunctione inter cerebellum et quatuor corpora lobulorum) opticorum. Quod ad volumen sive massam, fere adaequat sanglia haemisphaeriorum, et Caro videtur, in minus evoluto. foetu eamdem esse ra- tionem inter corpora quadrigemina et haemisphaeria, quam in Amphibiis. Hypophysis cerebri etiam majori gaudet volumine, in foetu quam in homine, Ra- tio (s) Non omnes auctores in eo consentiunt, nervos opticos’ab haemisphaeriis oriri in-foetu ; Gall ducit eos a corporibus quadrigeminis et Gurierius, ut Chaussier, a corporibus striatis ducit, COMMENTATIO up ‚QUAESTIONEM -ZOOLOGICAM. 55 rio longitudinis hypophysis , ad longitudinem totius cerebri,.in foetu trium mensium est ut 1:93, secundum Carum; in,foetu sex mensium’ut 1:16, secundum :Wen- zel; cum in foetu ‚evoluto sit ut. 1:18. Substantia etiam conyveniebat cum substantia eerebri. Neque minus animadversione dignum est, Carum hypophysin cerebri inve- nisse in individuis .cerebro. carentibus, Glandula ‚Pinealis, quam tantum in perfectioribus vertebratis invenimus, etiam in evoluto tantum conspieitur foetu; quamquam nonnulli dicant, in juniori majorem esse quam in perfectiori. - Lapilli ita.vocati (Hirnsand a Germanis) in foetu non inveniuntur. Ad tertiam pervenimus massam, et primo loco de. Cerebello dicamus. ;Haee pars etiam minus offert volumen; secundum Wenzel, in foetu trium mensium, ratio in- ter cerebellum et reliquam cerebri massam est ut ı: 1832; in foetu octo mensium 1:155%5 in neonato ut 1:123; dum in adulto ratio est ut 1:3. Quod ad formam, Carus describit cerebellum foetus trium mensium ‚ (quod longitudinem habet trium linearum (in medio duarum), latitudinem octo linearum ; 'superficies glabra erat ; appendices sive: flocei Reillii aderant; nulla divisio in lobulos laterales et processum vermicularem. In parte lateris perscissa, ubi corpus ciliare adult hominis: inveni- tur, cavitas aQCaro reperta est, undigue clausa. ‘In foetu sex: mensium non mul- tum mutatum est cerebellum: massa adaucta est, divisio im lobulos laterales et pro- cessum vermicularem distinguitur ; perseisso cerebello arbor vitae' apparet. : Pons Varolii eumdem tenet eursum quam’lobuli laterales. Medulla oblongata in foetu latior est quam in adulto : sic‘Garus änvenit ‚'rationem inter.cerebrum et medullam oblongatam , esse ut 2%:1, cum in 'homine ratio sit ut 52:1, Medulla spinalis, Magis appropinquat ad ordines inferiores animaliam vertebratorum. In foetu mediae gravitatis totum percurrit canalem et filo desinit in osse coxygis; cauda equina proprie non adest; filum, in quo desinit medulla, ab inferioribus faseiculis formatur, dum superiores sive posteriores hoc loco finem habent. Canalis medullaris adest,, ut Garus testatur, et quidem initium habet a quarto ventrieulo; nullo modo a canali in piscibus discrepat. Quod ad extuberantias, monendum est, inferiorem in regione lumbali tantum praevalere superiori in regione dorsali, quantum in adulto- homine haec inferiorem superatz quod convenit cum majori evolutione inferiorum: extremitatum. Caeterum incrassatio superior quasi cum medulla oblongata confluit, propter colli brevitatem, ita ut tantum una adesse videatur; quam conformationem jam in Amphibiis. vidimus. Non praetereundum est, corpora olivaria maxime esse evoluta; haec corpora, quae nec in Amphibiis, nec in Avibus, nec in Mammalibus: plerisque adsunt, majorem efieiunt convenientiam inter cerebrum foetus et piscium , quibus ultimis non denegari possunt. Quod ad massam medullae spinalis, eamdem. habet rationem ad cerebrum, quam in adulto homine jam vidimus. Quod primo d 56 CAROLI MARINI GILTAY, obtutu thesi nostrae contrarium videri potest, cerebrum nempe foetus Mammalium cum piscium cerebro cenvenire , sed minus recte: non enim sanae rationi eonyenit, foetum primo Molluscum , tunc Piscem , porro Amphibium, denique Mammale ani- mal exprimere ; semper in ortu et evolutione typum servare debet, et, ut ita dicam, foetum hominis esse, monstrare. Cum nunc character praecipuus cerebri hominis, in praevalentia consistat cerebri medullae spinalis, et haemisphaeriorum reliquis par- tibus, hic character typum suum servare debet in omni evolutionis stadio. Nec .mi- rum ergo in foetu haemisphaeria eitissime praevalere, et circonvolutionibus exceptis, quae tantum in quinto mense perfecte apparent, jam in individuo trium mensium, cum haemisphaeriis adulti, in praeeipuis convenire. Et sic quartae sectioni, totius nempe comparationis parti, finem impono, Non copiosam descriptionem conficere mihi proposueram, sed tantum praecipua peculiaria cujuscunque ordinis, quibus cum aliis conveniunt et ab aliis distant, notare. Ab im- perfecto cerebro Esocis omnes gradus et typos animalium vertebratorum usque ad hominem persecuti sumus. Vidimus in Esoce Lucio ganglia unius sensus praevalere, quae jam in Amphibiis ab kaemisphaeriis superata, in Avibus et Mammalibus tota quanta iis subordinata,. Adhominem demum pervenimus, cujusomnes sensus eorum- que ganglia ab Haemisphaeriis dominantur, et ubi ganglia sensus his videntur ad- juncta, ut sensus ipsi animo. Quae unitas nunquam alibi observanda cum summo gradu inter animalia ab homine occupato convenit, Juste ergo sceptrum a Deo ac- ceptum in animali regno ducit. Qui nil nisi hominem noscit, hominem nunquam recte nverit. = TA- Fig. 1 Fig. 2 Fig. 5. Fig. 4. Fig. 5 Fig. 6. ig. 7- COMMENTATIO an QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. TABULARUM EXPLICATIO; IuAıB.. Cerebrum Esoeis Lucii integrum, a.superiori superficie conspicuum. }« Ganglia olfactoria, a. Haemisphaeria, d. Lobuli optici. P- Appendices laterales. « Cerebellum. Cerebrum Esoeis Lucii integrum , ab inferiori superficie conspicuum. A a. db. c. ÜUt in prima figura. 1. 2. 5. 4. 5. 6. 8. Paria Nervorum. 0: m. Ganglia Hypophysis, k. Hypophysis ipsa. e. w. Medulla spinalis. Cerebrum, in quo lobuli optiei.et cerebellum perseissa sunt. 4. a. b. c. Utin prima figura. ß Y. 3. Ganglia interna lobulorum opticorum. 6. Cavitas cerebelli. %. Lamina exterior. *. d. Corpora gangliosa in quarto ventriculo jacentia. l. Medulla spinalis. Ganglion olfactorium et Haemisphaerium longitudinaliter perscissa. Cerebrum et nervi olfactorii, nec non par quartum, 5. Ramus ophthalmicus quinti paris, Nervi Intercostales. a. b. c. Nervi Intercostales, d. e. f. Nervi Interspinales. Cerebrum Esocis Lucii a latere conspicuum. {>} Numeri paria nervorum significant. H Fig. 57 3. 53 Fig. 8. Fig. 9. Fig. 1. Fig. 2 Fig. 3. Fig. %“ Fig. 5. Fig. % Fig. 2.. Fig. CAROLI MARINI GILTAY, Gerebrum horizontaliter perscissum, quo ortus neryorum opticorum perspi-- cue ostenditur. Neryus opticus perforata scelerotica, et ortus retinae.- TAB. II Caput: Esocis- Lucii, et: decursus nervi trigemini.. 8. Ramus ophthalmicus. c. Ramus mazillaris superior... f. Ramus maxillaris inferior. Maxilla inferior et decursus-rami mazillaris:quinti paris.. Cerebrum a latere conspicuum &t organa- auditus- et cerebrum appressas. a. b. c. Nervi acustici, Numeri paria: nervorum.notant; Gerebrum a latere conspicuum.. z. Ramus opercularis (Guvier.).. %. % Radices duae-hujus rami opercularis« Operculum et sternum Esocis Lucii et decursus- rami opercularis juzta has- partes, &.. Ramus opereularis:- TAB. II Caput Esocis- Lucü et pars lateris dissecta , ut decussus‘ramorum vagi ap- pareat... J. Glossopharyngeus, a. b. c.. Rami:ad branchias-tendentes, k. Ramus.-in diaphragmate sese distribuenss- l. Ramus oesophageus, m. Ramus.lateralis.. Abdominis cavitas-Esocis-Lucii et ramus-oesophageus- vagis 4, 4, Ramus oesophageus.. TAB. IV. Bulbus oculi in superficie inferiori conspicuus et: decarsus: uervi tertii pariss 3..5.-8.. Paria nervorum indicanı.. Dı Fig. Fig. 5. COMMENTATIO Ad QUAESTIONEM ZOOLOGICAM. 59 m. n. Rami duo tertii paris. z. Ramus opercularis. Canalis anterior branchiae apertus: a. Ramus-branchialis vagi. Nervi pro extremitatibus anterioribus.- a. b. c. Tria prima paria spinalia. r. Nervus diaphragmaticus, forsan, Cuvierii. d. g. Duo rami in musculis desinentes. J- ce Duo rami in ossa penetrantes. TAB. V. . Vertebrae caudales nudae, et nervi pro piuna-anali conspicaı. Nervi ad extremitates posteriores tendentes., a. bs Duo paria spinalia ad posteriorem extremitatem tendentia, Medulla spinalis. A. Inferior superficies medullae-spinalis. B. Superior superficies medullae spinalis. €. Medulla spinalis perscissa transversali sectione, ut canalis conspicuus esset.. PT} 68 ‚MADOOLOON MANOITEAAUY au OITATMAUMOD ‚leg lm oub,iusfl, um N are “tıslosssgo aumefl .n i rags aulılauaıd zoizosns silson) ‚u „gl „igev aileidoueıdenus Hl .n: udiroinsgas andiserimıtze org ivaafl .2 ‚gi ilsuige Bits aıinqg an T 8.5 ° izsinul) „naszol „enaliamsaulgeib auvıe im ‚siusuieah eilusanm mi immer onll u .b Merusl90aT aER0 ni mar ol N nz + Va i 2 Juviqanos Hess eatie 01 braau to, ee Be buas snudaliaT. .r Er „asluhhnat arıoitateog asintimsires ba rl € girl unsbae missimmmre msıortanog bs ailanige arınq out! ı5 ‚silanige allnbaM . „2 „geil ssilsnic j2 »sila baut esiadrte que notsstal A ? : j ellanige sellubos asivilusgue nolnqu& ‚A tans'qunoı allansn iu „an04908 Ieneranaıl sariorıng stlanigs sllubsM .D ‚ara “ul bahn! u Kersali NR HRSE " Üeendruch van. L: Springer te Laden. RN = SI a} lu 2 u Zi an RER BE 2 EEE ERDE TRETEN E hs . „ by P Rn £ wa EEE Were rT h f B: RÄT TEEN WTz RR ans EEE NETTE TAT ri £ - amplog 4 obınıdp I) dd fa D) h PIERRE" VO ir Di Be En Eu a U EG N RIRITE naner N Denn / u Tabula, IV. EEE ED ZU ET TEN: N Bi EP WE NR a le nt ae u - Tabula V el An Ba - | karl LI u Lie N UN Ss = N a \ k & y mr f { N B ! “ “ v | Bo! \ WS Un RT ' 5. Mer we) - { R SHE 5 SZ i aa ms“ j | Z x { i 2 Pa) . s Er. . | Zee N \ I u Bu | öl I. ' N 1 . EN EN 2 I NOMINA PROFESSORUM, a UI IN ILLUSTRI ATHENAEO AMSTELAEDAMENSI a die ıx Februarii mvcocxxxı ad diem vın Februarii moccoxxxit .docendi munus obierunt;s mg CLARISSIMI ORDINIS PRAESES, N @ VAN KAMPEN ACTUARIUS, GUIL VROLIR PROFESSORES PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARUM HUMANIORUM. N. G. van KAMPEN. D. I. van LENNEPB), I. WILLMET. T. ROORDA, Prof. Extraordinarius; THEOLOGIAE: G. LROOYENS. JURIDICNI I. A. van REENEN, Professor Honorarias. O. A. ven TEX, l. van HALL. d MH E- laksich PROFESSORUM MEDICI GER; VROLIK: ! ii F. van per BREGGEN, corn FILE GUIEL. VROLIK ;inde a d. 5 Dee, 1854: $ E Cc. B. TILANUS; Professor Honorarius. G. C. B. SURINGAR, Prof, Honorarius; DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM er PHYSICARUM, I. P. 5. VOU FE H. C. van per BOON MESOH; obit d. 19 Junü 1851. LECTO Rı H. oe HARTOG 5 F- SERIES LECTIONUM ET INSTITUTIONUM, RUAE HÄBENTUR A PROFESSORIBUS ILLUSTRIS ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS, inde a feriis aestipis anni mooocxxzı ad ferias aestivas mDocexxxun. un Sn an m nn NICOLAUS GOTHOFREDUS van KAMPEN, publice, partes quasdam historiae literariae Belgicae tractabit, privatim,, Stili bene Belgici praecepta tradet, Historiam Patriae enarrabit, ‚ Historiam Linguae Belgicae exponet ; Exercitationes oratorias moderabitur. GERARDUS VROLIK, ‚public, in Zorto Botanico, tradet elementa Botanica; privatim , docebit Obstetriciam 1heoreticam et practicam ; Physicam plantarum. DAVID ITACOBUS vıv LENNEP, publice, praecipua quaedam Historiae et Literarum capita tractat, vel ipsi juventuti, exercitationis causä , disceptanda proponit ; privatim, tradit ! Literas Latinas, interpretandis, erczsonıs Verrina sexta, vır- cınır Aeneidos libro quarto, explicandis Antiquitatibus Romanis ; Lileras Graecas, interpretandis locis quibusdam meronorr et Ad 2 PO- 4 sERTtTE—ESsßs ronverı in selectis principum Historicorum, a WYTInNs BAcHIO editis, momerı Odysseae Rhapsodiä E, Idyllüs rn zo- erırı selectis ; Historiam Doctrinarum ab initio ad instauratas in Italia literas, JOANNES WILLMET, publice, nonnulla Historiae Arabum. Literariae capita tractat, aut praecipua Philologiae momenta ad disceptationem- proponit; privatim, aurauzeıss Carmen Moällakah cum Scholiis. Mss. zouzenıı interpretatur ;: Lectiones vero Grammaticas atque Exegeticas, hoc iterum. anno, habebit Vir Cl. r. RoorDA, illi honorifice adjunctus, FRANCISCUS van per BREGGEN, corn. FILM privatim, exponet: Pathologiam generalem;, Materiem Medicam ,. Medicinam Forensem., JOANNES PETRUS STEPHANUS VOUTE; pzivatim , exponit Mathesin ;, Physicam; Elementa Psychologiae et Logicae tradit; EeORNELIUS ANNE Doen TEX, publice, varia loca ex Jure Naturae Publico et Gentium tractat, vel ipsi: juventuti disceptanda proponit. privatim, tradit Jus publicum, cum universum tum Belgieum ;, Jus criminale, et universum et Belgicum,, Jus naturae, Historiam Juris Romani. Quarum, et forte aliarum etiam, Tectionum habendarum rationem- al=- LECTIONUM 5 accuralius indicabit , post speratum studiosorum ex caslris re- ditum. JACOBUS vıs HALL, publice, selecta quaedam Juris Priyati capita javentuti disceptanda pro- ponit; privatim, tradit Jus Romanum, explicandis susrınianr Imp: et sası Jeti In, stitutionibus, enarrandis Digestorum libris XX — L;' Jus Civile Belgıcum, exponendis Juris eivilis Belgici principüs ;. tractandis praeeipuis de ratione procedendi in eausis civilibus capitibus ;, Jus cambıale ; Caeterum de harum lectionum habendarum modo deinde statuel ; quum ex exereitu feliciter reduces futuri erunt studiosi, GISBERTUS JOANNES ROOYENS, publice, Quaestiones aliquot 'Theologicas juventuti disceptandas proponit; privatim, tradit Theologiae Christianae partem Theoreticam;; Partem Practicam ; Historiam Societatis et Religionis Christianae ab initio. ad caro- Lum M.; Eandem historiam,, lectionibus extraordinariis, a Sacris instaura=- tis ad nostra tempora ; Exegesin Noyi Testamenti, interprelandä paurı ad Galatas Epi- stolä.. GUILIELMUS VROLIRK, privatim, docebit Historiam Naturalem ;. Physiologiam , Anatomiam. A: 5: T Au- 6 SER TITES TACOSERDOR DA, privatim, Grammaticam Hebraeam docebit; Antiquitatem Hebraeam illustrabit, duce rarıvıo, V, Cl Cursoriä, ut aiunt, lectione alterum Samuälis lhörum interpre tabitur ; Exegesin veteris Foederis, explicandis mıcuae eb nanuns vaticinlis; et Linguam Arabicam, duce ROSENMULLERO, tradet, Proveetioribus denique explicabit capita quaedam Chrestomathiae Arabicae, a KOsEGARTENIDO editae. CHRISTIANUS BERNHARDUS TILANUS, priyalin, tradit Chirurgiam' et' Artem obstetriciam theoreticam et practicam, Exerchationibus clinicis in nosocomio urbano praeest. GERARDUS CONRADUS BERNARDUS SURINGAR, privatlim, docebit Universam Medieinae rationem illiusqgue discendae methodum (Encyclopaediam et Methodologiam' Medicam. ) Aget de cognoscendis et curandis hominum morbis, cum in Scho- lis privalis, tum ad acgrotantium lectos. HENDRIK vr HARTOG, Zul Dingsdags, Woensdags en Donderdags, des namiddags om zwaalf ure, in het klein Zuditorzum van het Athenaeum Illustre, publieke Lessen, in het: Nederduitsch, over de Fiskunde, Zeevaart - eu Sterrekunde geven; en dat wel in afloop van de volgende orde: Eerstelijk over de Rekenkunde, Decimale Breuken en Logarith- men-Getallen ; vervolgens over de Meetkunde en Alsebra, en het maken der Sinus- en Logarıthmen-Tafelen ; voorts over de Platte en Klootsche Driehoeks-meting en eenige- Hoofd-Eı- : geu- u Zu InB,iC Th 0,.8,.0M 7 genschappen der Kegelsneden; waarin over de beginselen der " Sterre- en Aardrijkskunde, en laatstelijk over de Theorie der Zee- vaartkunde ,. en wel inzonderheid over de berekening der Zengte op Zee, zal gehandeld worden: het een of ander Stuk echter meer of minder uitgebreid, of wel met bijvoeging van eenige ver- klaring der Zeevaartkundige Instrumenten, naar mate het getal en de lust der Toehoorders zulks zal schijnen te vorderen. ACTA ACTAETGESTA ın SENATU PROFESSORUM ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIS, a die ıx m. Febr. moccexxxı usque ad diem vıı m, Febr. moccexxxit, w m — Te Die ı m. Junii moecexxxı: Wir Clarissimus 6. €. 8. SURINGAR Munus Die Die Die Die Die Die Professoris Medicinae in Schola Medico-Clinica Amstelodamensi au- spicatus est solenni Oratione habitä linguä vernaculä, de nexu inter historıam Medicinae et Cultüs (over het verband tusschen de ge- schiedenis der Geneeskunde en die der Beschaving); simulque in eum titulus Professoris Honorarii in Athenaeao Illustri collatus est. xıx m. Junii. Delphis in domo paternä obiit Vir Clarissimus venrı= CUS OAROLUS VAN DER BOON MEscH, Medicinae Doctor, et Ma- theseos Magister, Phil. Naturalis Doctor, Professor Chemiae et Hi- storiae Naturalis in Athenaeo Illustri. xxıır Juni. Munus praesidis delatum est in Virum Clar. x. ©. van KAMPEN. xy Novembris. Vir Clarissimus evır. vroLık, designatus Profes- sor Anatomiae et Physiologiae, Medicinae Theoreticae et Historiae Naturalis, a Curatoribus Concilio Professorum Athenaei propositus est. v Decembris. Idem munus Protessoris auspicatus est Vir Clar. GvıL. vrRouık, habitä Oratione: de vinculo disciplinae physiolo- gicae cum Historia Naturali ; simulque munus Actuarii in se sus- cepit. x Januarii moecexxxit. Occasione festi Saecularis alterius inde a con- dito Athenaeo Illustri Amstelodamensi, Vir Clarissimus ». ». van LEnNnep Orationem solennem habuit linguä Latini, in Templo Luthe- ranorum Veteri. xı Januarii. Eadem occasione Vir Clarissimus 6. 5. ROOYENS SO- lennem Orationem habuit linguä vernaculä, in Templo Reformatorum novo, Ss. Bealae Virginis et S. Catharinae, dr ee A 2 FINCULO DISCIPLINAE PHYSIOLOGICAE CUM HISTORIA NATURALI, HABITA AD DIEM V DECEMBRIS MDCCCXxxIu, 2 QOUUM, INILLUSTRI ATHENAEO AMSTELAEDAMENSIUM, ANATOMIAE, PHYSIOLOGIAE, CHIRURGIAE THEO- RETICAE ET HISTORIAE NATURALIS PROFESSIONEM AUSPICARETUR. N “u 2 (A nun uuhE TP - menu EB PErDEen— > men OUI CIVITATI REGUNDAE ET ATHENAEO PROCURANDO PRAEESTIS! VIRI AMPLISSIMI! NOBILISSIMI JUDICES ET SENATORES! VIRI INTEGERRIMI! GRAVISSIMI! ARTIUM ET DOCTRINARUM PROFESSORES CLARISSIMI! CGELEBERRIMI! VERBI DIVINI INTERPRETES PLURIMUM VENERANDI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM DOCTORES CONSULTISSI- MI! ERUDITISSIMI! Aa QUOT- (eo) QUOTQUOT PRAETEREA ADESTIS, CIVES, HOSPITES,. CUJUSQUE LOCI ET ORDINIS! VIRI HONESTISSIMI! vVOS QUOQUE, BONARUM: ARTIUM STUDIOSI! JUVENES LECTISSIMI!. Am- A mplissimum eircumspicientes disciplinarum campum , cognatione naturali. eas inter se contineri, amicas sibi manus tendere et ad communem finem eoncurrere animadvertimur:. Quemadmodum in bene constituta civitate , eives omnes communi quasi consilio, consortionis civilis finem promoyere student, ita ‘in disciplinarum republica, inter artes doctrinasque humanas , ‚sororiae vigent'necessitudo et conspiratio. Sic sibi opem ferunt, ad dignita- tem suam atgendam, ad ingenii humani progressus incitandos, ad viam cul- toribus aperiendam , qua inveniant, quid verum falsumve sit. Attamen non aeque arctum inter omnes vinculum conspicitur. Aliae indissolubili nexu conjunctae,.distrahi ac divelli, sine summo suo damno nequeunt; aliae laxiori necessitudinis vinculo comprehensae, mutuum auxilium non ita de- siderant, quin nexu dissoluto subsistere pergant, vix ullo sui detrimento. Has mitto; illas respicio. Quid enim, cum illis capiar et detinear, am- plam mihi materiem tractationis offerentibus, harum mentione aut con- templatione, .nec utili, nec jucunda me fatigem? Quid vos difficili oratione morer? — Arctissima illa necessitudine, ut exempla addam, tenentur disciplinae geo- graphica et historica, quin historicus vix cogitari potest, nisi qui simul sit geographus; tenentur eadem, chemica et physica, de qua omnes ita con- sentiunt, ut neminem chemicum efferant, nisi qui doctrina physica rite sit in;butds ; tenentur denique vel imprimis anatome, et physiologia; nam phy- Y Si-- 6 NV UVER, ONBUL IK, | Gehirn siologus partium finctiones et actiones vitales neguaquam intelliget , nisi'studiis analonıicis ipsarum fabricam bene perspexerit. Sed, quid pluribus opus est, A, A,, cum splendidissimum afiinitatis exemplum offendamus in ipsis istis disciplinis, quarum docendarum provincia, in Illustri hoc Athenaeo, mihi ab amplissimis hujus urbis magistratibus, suffragantibus nobilissimis Athenaei Curatoribus, perquam honorilice est oblata. Historiam significo naturalem et physiologiam, ita sibi cognatas, ea necessitudine conjunctas, ut nemo huic se tradere, nisi qui illi operam dederit, posse videatur. Nec mirum. — His- toria naturalis, disciplina physiologica antiquior, hanc progenuit, natamque locupletavit et ornavit. Neque putetis, A. A., me, causam quam sustineo, practer veritalem augere atque amplificare. Cogitate, quaeso, prima illa et infausta disciplinae physiologicae tempora, quibus ob insana superstitionis praescripta, brutorum tantum corpora cultro anatomico subjicere licebat. Hacc sedulo.obseryata, tam eirca fabricam., quam eirca actiones vitales di= versorum organorum, primas, nobis praebuerunt notiones, quae dein, me- lioribus. temporibus, corpori humano accomodatae,. fundamenta fuerunt, quibus totum disciplinae physivlogicae aedificium ‚supersirueretur; Quae ita ab historiae naturalis sindio ortum duxit disciplina physiologica ; ab codem dein praecipua.sua ornamenta acquisiviu Hisce perpensis, mi- rum videri nequit, germanos physiologos, sancto quasi cultu, Historiam naturalem prosequentes, illius studium cum Physiologia assidue conjungere: Et sane, ut ambarıum studium jungatur, non tantum jucundum, sed utile est habendum. Jucundum, quod utrique disciplinae majorem amplitudinem iribuens, universam magis rerum naturam nobis aperit, in cujus mysteria adeo nos introducit. Uiile, quod ex animalium brutorum fabrica, quum sit humana simplicior, sponte quasi ad illam hominis ducimur, quodque simul, ex horum actionibus vitalibus, quum sint humanis minus complicatae, hae facilius intelliguntur. De hisce cum cogitarem, simulque muneris, quod mihi explendum est, rationem perpenderem, operae pretium me facturum duxi, si in solemni hoc concessu verba facerem, de vinculo disciplinae physiologicae cum Historia naturali. Vos autem, A.A. H.H., ut faven- tes et indulgentes me hocce argumentum explicantem audire velilis, etiam atque etiam Togo. Historia naturalis quae sit, ex ipso vocabulo intelligimus. Disciplinam inr ORATIO 7 indicat, de rebus agentem, quas natura nostrae contemplationi objicit. Im- miensus illi patet campus. Omnia, quae sensibus sese olferunt corpora, in- dicanda , ordinanda et describenda sibi proponit. Namque mens humana quo sese verteret, quid primum horum apprehenderet, nescia, naturae stu- dium vix inchoare auderet, nisi disciplinam adeo late patentem in distin- etas partes ordinassent viri docti, quarum unaquaeque, corpora ea, quae analogiam quandam invicem referunt et hinc in unum quasi regnum conjun- genda videntur, contineret. Prima, quae Mineralogiae nomine vulgo ve- nit , lapidum formas, proprietates et situm designat; altera, Botanice audiens,, plantarum characteres et vitam exhibet; tertia, Zoologza dieta , omnia , quae in rerum natura exstant, animalia complectitur, justo ordine dispo- nit, eorem vim vitalem explicat, mores, vitae genus victumque enarrat. Verum enim vera trium harum disciplinarum non eadem ratio physiologo est habenda, Mineralogiam, quae nulla vitae phaenomena ostendit, facilius negliget: Botanices studium, praeserlim ejus Fartem, quae ‚sub Physiologiae plantarum nomine, vegetabilium fabricam et vitam explorat, magno cum fructw adhibebit: omnibus vero viribus Zoologiae incumbat. Quid enim physiologo jucundius,, quid utilias esse aut cogitari potest, quam disciplina= rum pertractatio, quae a vegetabilibus ad animalia simplieis fabricae et ab Bis ad composita procedentes, naturam nobis demonstrant non saltuatim , sed gradatim procedentem et in corporis humani fabrica absolutionem ac - quasi perfectionem attingentem, Egregium sane hoc speclaculum; quod si rite contemplemur, animum ad divinum mundi creatorem erigit, maximum- que hujus majestatis sensum agud nos excitat. Nihil enim, AA. H.H,, nos magis allicere, nihil animum nostrum magis extollere potest, quam si naturam videamus, tam in animalium fabrica, quam in horum vitae gene- re, victu, moribus et patria, mirum in modum invicemn conspirantibus, egregia non minus, quam certa divinae sapientiae documenta exhibentem; qua omnia ita ordinata reperiuntur, ut omne animal suum occupet locum; ad partes, quas agere debet, quam aptissime sit compositum et ad reli= qua’ ita sese habeat, ut cum his ad communem finem, ad conseryationem totius universi concurrat. Ita, ut rem exemplis confirmem, lapides a mo- lecularum congerie, ex definitis legibus formatos, quum nulla praediti sint vita, neque organa possident, quibus in res externas agere vel has ad nutri= i tin-- 8 Ww VRODIK,E; tionem aut incrementum adhibere possint. Vegetabilia contra, quae prima jam vitae ostendunt phaenomena, fabricam referunt longe magis composi- tam, cujus ope res externas assumunt, ut corpus suum nutriant ejusque incrementum promoyeant. Animalia denique, vitae gradu adeo a se invi- cem discrepantia, similes structurae referunt differentias. Imperfecta, quo- rum vita parvam tantum eflicacitatem refert, ex simplici formantur ma- terie, nulo organorum apparatu notata. Perfectiora, in quibus partium compages magis evoluta apparet, vitam agunt magis compositam. Perfe- etissima denigue, quae ad ipsum hominem nos ducunt, quum structura sua omnibus numeris sint absoluta, summum attingunt gradum, actionesque vi- tales exercent plures et praestantiores. Atque haec quidem suflicere arbitror, A.A. H.H., ut sententiae, quam ex- posui, veritatem probasse widear. Naturam nil absque causa facere , illam- que semper certum finem sibi proponere saepius animadyersum est. Jam vero, Historia naturalis illud respieit, ut accurato phaenomenorum examine, causas cum eflectibus comparet, ex his ad illas conjecturam capiat atque ita naturae propositum , nobis quatenus illud datum est, patefaciat. Itaque non tantum corpora, quae ubique terrarum adsint, enumerat, describit e£ a se invicem distinguit, sed eorum fabricae rationem explicat, actiones, quas subire debent, praevidet, noxas, quibus laedi possunt, enumerat: verbo in intima naturae penetralia viam monstrat, facemque accendit, nobis per ejus tenebras vacillantibus, vel incerto passı progredientibus, praelucentem. Pulcram illam et venustam Historiae naturalis imaginem nobis effingentes , facile illos refutamus, qui eam inanem et sensu vacuam metallorum , vege- tabilium et animalium catalogım dicunt, vituperantes, quod non intelligunt. » Quid prodest, inquiunt, ut omnium horum corporum adeo magno numero » exsistentium nomina cognoscamus; ut classem, ordinem, genus et spe- » ciem designemus, in quibus singula sunt collocanda; ut patriam indice- » mus, quam inhabitant; quid lucrum exinde republica, quid commodum » ars salutaris capiel”. Profecto non deest, quod respondeam. Nimirum, qui talem circa Historiam naturalem foyent sententiam, veram ejus rationem ac quasi significationem nequaguam capiunt. Non in corporum naturalium eatalogo,, in anxia erystallorum goniometria ; in accurata pistillorum e£ slaminum annumeratione; in minutissima dentium, macularım vel squam- ma- DO ‚BI TAL'D AO. 9 imarum descriptione, verum .Historiae naturalis studium ‚ponimus; philoso= phi magis ratione procedimus. Non formam tantum et Systematis ordinem, sel fabricam internam, vimvitalem , mores , vitae genus, caetera respicimus. Alia igitur longeque .diversa disciplinae ratio nobis apparet ; et quaın conte- mnunt ignari, .eam, laudant, colunt. et amplexantur peritiores. ‚ In majorem 'etiam ‚admirationem rapiemur, si insignia consideremus emo- lumenta, quae omnes res humanae et praesertim ars. salutaris ex Historiae naturalis studio, petunt. , Undenam, quaeso,, redundavit insignis illa omnium remediorum .cognitio,quibus corporis humani morbi vel sanantur vel, si insa- nabiles sint, saltem subleyantur, nisi ex sedula .naturae obseryatione et di- ligenti Historiae naturalis, studio? . Exempla sunt eximia illa remedia, ex animalium regno petita, ad quae in ychementissimis istis confugimus morbis, in quibus frustra omnia alia mitiora remedia tentata fucrunt, Zytiam. volo vesicatorlam,, Hirudinem _medicinalem, castoreum, .mosschum, et alia multa, quae ex animalibus eliciuntur, pharmaca. _ Taceo de non minus salutiferis, quae vegetäbilium ‚yel mineralium regnum nobis praehent. Ve- reor enim, ‚ne dicendi ardore incensus laudatoris partes agam , dum disci- plinam tantum rite definiendam suscepi. Huic proposito gquum jam. satisfe- eisse mihi videar, ad similem disciplinae physiologicae expositionem transeos Haec corporis humani fabricam investigat; phaenomena yitalia explorat ; sti- mulos, quibus incitantur, designat, verbo corpus animale, tamquam machi- nam viventem , nobis ob oculos ponit. Quale quantumgue auxilium, hac in re, ab arte anatomico petat, dicere vix opus est. Ipsi enim intelligilis, A.A. H.H., alicujus partis munus inyestigari ac cognosci adeo non posse, nisi ejus forma, magnitudo, fabrica, sedes et nexus cum reliquis sint nota. Itaque hujus necessitudinis mentionem facile mittimus, ut potius in yerum disciplinae physiologicae sensum ac significationem inguiramus. Diximus, illam corpus animale, tamquam machinam viyentem, nobis referre, Et sa- ne, nisi vitae, in ea definienda, rationem habeamus, in infinitos labimur errores. Extant rei testimonia. Iatro-mathematici, qui vulgo dicuntur, vitae fere nullam rationem habentes, ex legibus mechanicis omnes actiones vitales explicare, earumque a secundum formulas algebraicas, prae- finire tentaverunt. Sed vide quam, absurdae theoriae exinde originem . du- xzerint. BAcuıvrum audiamus; dentes forficibus; vasa sanguifera canalibus B hy- 10 W, VROLIK, G Fıy hydraulicis; viscera eribris; thoracem follibus; musculos vectibus compa- rantem. Keırıvum, secretiones, ex duplici' attractione, generali sive hete- rogenea, ac speciali sive homogenea, explicantem. RoBInsonuM, nervos tamquam chordas solidas , ab objectorum impressionibus im oscillationes de- ducendas, considerantem. GEOoRGIUM MARTINEUM denique, summi new- ronı philosophiae addietum, caloris animalis ortum, attritui globulorum sanguinis in vasorum parietes adscribentem. Neque minus errant, qui arti chemicae dediti, ex hac omnia, quae in corpore humano fiunt, explicare cupiunt; sed adeo quae hinc natae sunt theoriae , absurdiores fuerunt, quod illis temporibus fuerunt prolatae, quibus alchemistarum et cabbalistarum erroribus circumfusa erat disciplina chemica. HrrLmonrrus, in universa rerum natura, principium spirituale sive ar- ehaeum eminere statuit, quod omnium corporum origini, vitae et actioni- bus praesidens, corpus etiam humanum in conditione sua, tam sana quam acgrota, gubernet. Archaeum illud, Principis instar, sceptrum gerere, om- niaque ex voluntate sua administrare , affırmat. Ita, si illum audias, hujus jussu, sex in corpore vivo fiunt digestiones; prima, in ventriculo; secunda, in intestino duodeno; tertia in mesenterii vasis et sic porro; ad septimum vero numerum, natura, ut olim fecit divinus mundi creator,, quiescit et sab- batum suum celebrat. Neque minus perversam cARTESsIUs fovet opinionem,, qui omnes actiones vitales, fermenti quasi impetu fieri contendit. Secun- dum hanc, sanguis in corde effervescit, ebullitione sua calorem animalem progignit et ipsa illa perpessione ad motum impellitur ; similiter in digestione, acidum in ventriculo natum cibos in illum ingestos fermentat et solvit, ıdemque dein nervos irritans, famem excitat. Similes hypotheses admiserunt sYLvIuUs (DE LE BOE) variique Italiae medici, quorum sententias silentio praetereo, ne, nugis et ineptiis enumerandis, taedium vobis moyeam. Et vero aut fallor, aut satis jam constat, non mechanicae vel chemicae tantum: efficaciae actionis vitales esse tribuendas, quippe quae a sola pendeant yıla. Haec unicam continet vim, cui corpora viva obtemperant, cujusque praesidio existere actionesque suas edere possunt. Per eam materies ipsa aaturam suam penitus mutat, ita ut affinitates chemicae legesque mechanicae fere omnem potestatem amittant, quam recuperaturae non sunt, nisi vil® ip- ORA TIO, r 11 ipsa extineta; Atque haec causa est, cur nemini contigerit, materiem or- ganicam componere, licet omnia, ex quibus consistit, elementa bene cogno- visset recteque ea sibi apposuisset. Sic omnia, ex quibus sanguis constat, principia novimus, aquam, albumen, fibrosam partem et. varia salia ; sci- mus quanam proportione haec invicem conjungantur, quaenam eorum sint affinitates et proprietates: attamen nemini licuit, ex his, prudentissima ra- tione invicem mixtis, humorem creare, sangıini similem. Idem circa chy- lum , lympham,, aliaque corporis humani fluida, valet. Verum enimvero, non solum in tali materiei mutatione virium vitalıum consistit eficacia. Undenam,, quaeso, vis stimulo externo se opponendi: undenam altera hunc ‚percipiendi: nisi a vitae praesidio et moderamine? A quonam stimulo, cor impellitur, nisi a vitali, quem sanguis in illud exercel? Undenam est re- petenda mira illa nervorum potestas, perceptiones ad cerebrum conducendi , motus et sensus facultatenn omnibus partibus tribuendi, nisi a vi, quam di- cimus vitalem? Vita igitur, in corpore humano imperium quasi tenens, partium formationi praesidet harumque actiones ita gubernat, ut quaevis, justum in modum eyoluta, debitisque viribus instructa, sua ofücia expleat et adınirabili consensu cum reliquis ita conspiret, ut omnium concursu immi- nentia mala avertantur,, praesentia devincantur, totius corporis salus propu- gnetur. Mechanicis igitur et chemicis legibus tantum obtemperat corpus hu- ımanum, quatenus physicis suis proprietatibus, reliquis corporibus vita non praeditis est analogum,, vel quatenus ejus elementa , ex compositione sua che- mica,in res externas agere possunt. Itaque hae non prorsus zegligantur, sed omnino in variarum actionum vitalium explicatione respiciantur. In vi mus= culari, in fluidorum metu, vis mechanicae omnino ratio est habenda; et ex legibus chemicis, ciborum subactio pro parte. est explicanda et definienda. Sed caveat physiologus, ne hisce legibus tribuenda censeat, quaecungue in corpore vivo fieri videt. Ex hydrostatices legibus solis, fluidorum motum; ex solis chemicis, ciborum digestionem minime deducat; sed ad sedulam potius vitae observationem sese conyertat, hancque censulat. _ Quod si’ ea, quae disputavimus, vera sunt, ut mihi videntur indubitata, sponte jam patet, quamnam opem, Historiae naturalis studium hac in re physiologo sit allaturum. Vitam enim, quae illi est exploranda, ubinam Ba me=- 13 WER OLD Um; melius obseryet, quam in ingenti, quae nostris sensibus sese offert, anima- lium serie, Hanc sub variis horum formis variam inveniet, In his simplex, pauca tantum edit phaenomena, eaque parum perspicua ; in illis valde com- posita, omnem suum vigorem et efficacitätem ostendit. In aliis tenax , post diuturnos cruciatus, imo post ablatas jam nobiles partes, subsistere et cor- pori quasi inhaerere pergit, in aliis facile extinguenda, ne levissimam quidem laesionem perfert. Est, ubi certis semper redeuntibus temporibus latens, mortlis quasi speciem induit; at alibi semper conspicua, praeter somnum, nullam intermissionem patitur. Varios istos vitae quasi gradus qui contem- pletur, eam ab animaleulis inde infusoriis, ad hominem usque distinctiori- bus phaenomenis sese manifestare et ad majorem perfectionem venire, non sine magna admiratione videbit,. Simplicioris fabricae animalia actiones vi- lales exercent simplices organicas. Quorum vero fabrica ad majorem acce- dit absolutionem, illa etiam vitae magis compositae phaenomena ostendunt. Etenim facultati, res externas ad nutrimentum adhibendi, partesque amissas reparandi , quae in illis sola occurrit, in his vis adjungitur peculiaris, cujus praesidio a stimulis externis affieiuntur, et contra hos sua vice agere nitun- tur. Quibus, in perfectioribus animalibus, alia vis jaccedit, qua non tan- tum stimulo externo afliciuntur, sed hunc etiam pereipiunt. Haec, sen- sibilitatis nomine vulgo veniens, per totum corpus aequaliter dispersa, ge= neralem tantum exserit actionem. In perfectissimis vero animalibus, haec sentiendi faeultas etiam alia, magis speciali ratione, sensuum nempe actione, sese ellicacem praestat, quamobrem in his vita summum attingit fastigium. Egregiam illam vitae notionem si dein corpori humano applicet physiologus; in illo eandem hujus diversitatem offendet. Alize enim partes sensu tam acuto sunt praeditae, utlevissimus tactus acrem provocet dolorem; aliae sen- süs adeo sunt obtusi, ut absque "ullo doloris signo, irritari, imo: discindi, se patiantur. Aliae ita vitae sunt tenaces, ut post reliquarum mortem vi- vere et crescere pergant; aliae ipso morlis momento extinguuntur. Aliis vi- ta ita cum totius corporis vita cohaeret et connexa est, ut, illis sublatis, haec momento citius exhaurialur. Alis vita adeo parvam occupat dignitatem , ut 'ejus abolitio vix ullım in oeconomia humana producat' eflectum. Exempla alia als addere et eorum enuimerationem in infinitum protrahere fa © BrAa.TFIR O0: 13 facile possim ; sed ne abuti vestra patientia videar, ex lis, qiae dixi, con- cludam,, animalium examen quam maxime conferre, ut tum varios istos vitae gradus rite intelligamus, tum vero rationem perspiciamus, quae inter hos et parlium fabricam intercedit. Etenim, quemadmodum antea de änimalibus diximus, ita etiam in corpore humano, vitae modus cum par- tium structura mirifice conspirat. In simplicibus, simplex: in compositis, compositus apparet: neque igitur dubitari potest, quin ab animalium accu- rata observatione veram vitae acguiramus cognitionem, Sed alia ex Hi- Storiae naturalis et physiologiae connubio accedunt emolumenta , de quibus egisse opcrae pretium esse videtur. Ad haec imprimis refero, quod anima- hum hominisque fabricam uno quasi conspectu complectens, hujus prae- stantiam , non longis verborum ambagibus descriptam, sed nostris subjec- tam oculis ac sensibus patefaciat. Historiae enim naturalis studium nos pedetentim ab animalibus simplieis fabricae ad magis composita, et ab his ad omnium maxime compositum, hominem, ducit. Hanc viam ineuntes, naturam tamquam optimum ducem sequimur, etita organa, quae in infimis tantum inchoata apparent, in perfectioribus magis evoluta, in perfectissimis consummata cernimus. Natura enim continenter et gradatim proccdens , sic, uno quasi tramite vix interrupto, a simplicissimo infusorio ad hominem progreditur, ita ut organa, guorum, in imperfectissimis animalibus, non nisi primordia existunt, in perfectioribus gradatim magis magisque evol- vantur, et tandem, in homine, ad maximam pertectionem accedant. Ita, ut rem exemp!o illustrem, osseae compagis locum, in infimi ordinis anima- libus, tantum fragmenta tenent cartilaginea, invicem non cohaerentia, sed per corpus inaequaliter dispersa. Haec, in perfectioribus, in sceleton con- junguntur, quod primo 'molle , cartilagineum, vix solidam basin offert, qua corpus sustineatur et musculis debita fulcra praebeantur; dein vero durius et in osseam substantiam conversum, firmum non tantum est corporis sus- tenlaculnm,, : sed intensioris simul motüs facultatem illi tribuit. Verum enim vero, in hac animalium consideratione,' non tantum parlium con- structionem‘, sed vitäm respiciat Physiologus. Hujus phaenomena, cum ilius conditione pari ambulant passu. Ubicunque novus organorum eXsur- sit apparatus, ibi eliam noya actionum yitalium prodit series. Cum primis ; MuB cor- 14 W VROLIK, «r; cordis vestigiis, celiam prima veri sanguinis meatus incipiunt indicia. Cum nervis, sentiendi facultatem acquirunt animantia. Cum sensuum organis, perceptionis commodo muniuntur. Effectus etenim causam certe adeo se- quitur, ut indubitata inde colligere corollaria liceat. Qui hac ratione Historiae naturalis studium pertractat, non tantum Zoo- logus, sed simul physiologus existit , et evidentissime comprobat, quales fructus ex suo connubio hae disciplinae capiant. Ex animalium cnim examine non tanlum variarım partium structura elucet, sed ex hujus relatione ad vitae pbaenomena, functiones, quas exercent, simul quasi sponte sua deducun= tur. Inde est, quod Historia naturalis prima ponit fandamenta, quibus integra physiologiae disciplina nititur. Merito igitur illam tamquam ducem colimus, numguam ex oculis mittendam, qua deficiente haesitamus et quasi in tenebris errare videmur, qua vero praesente, firmo pede, doctrinae cam= pum laeti peragramus et cursu feliciter absoluto, melam nisi altingimus, at ei tamen in dies magis appropinquamus. Summum illud Historiae naturalis beneficium, in nullis magis, quam in dubiis et obscuris disciplinae physiologicae partibus pate. Undenam, quaeso, in bis lux affulsit, nisi a sedulo et prudenti Historiae naturalis stu- dio? Qui hac de re dubitat, de insignibus cogitet progressibus, quos ex anatomes comparatae studio fecit Physiologia; quosque, si omnes enumera- re velim, vestra, A.A. H.H., abuterer patientia. Unum alterumye attu- lisse satis erit. Novimus omnes, quanlum TIEDEMANNI et MECKELIT, VIrorum sum- morum, observationes, in Zoologia factae, valuerint, ad explicandas du- bias nonnullorum viscerum functiones. Nonne his, meliorem illam, de hepatis munere debemus notionem, qua docemur, illud non tantum ad probam ciborum subactionem, sed vel imprimis, ad legitimam sanguinis compositionem conferre? Nonne per has porro, decisa quaestione super istis glandulis, quae Zhıymi et suprarenalium nomine veniunt, didicimus, ‚eas ad respirationis organa esse referendas ? Haec nostro proposito suflici- ant. Nam plane liquet quales Historia naturalis /physiologiae contribuerit fructus. Quid, si hanc disciplinam simul ornatiorem reddidit? Nuda et minus grata foret Physiologia, si Historiae naturalis laeti ei adimerentur flores. Soli homini dicata, in minutissima tantum cujusque fibrillae de- Scrip- ORA 1TI-O. 15 scriptione, in accuratissima actionum vitalium enumeratione tota foret occu- pata. Cum Historia naturali conjuncta, altiora spectat et non in corporis humani structura sola subsistit, sed integrum regnum animale studiis suis complectens, omne illud explorandum sibi proponit. Egregium sane hoc et philosopho dignissimum propositum! Animalium enim examern: ita institutum non modo horum structuram nobis explicat, sed, si simul vitae generis, victus et morum rationem habeamus, haec cum illa ita conspirare demon« strat, ut ab se invicem regi et defimiri videantur. Qua in re, summam sa- pientiam Optimus rerum opifex ita manifestat, ut, bac in admirationem rapti, verba frustra quaeramus, quibus grati animi sensum exprimamus. Ita, rei testimonia ut afferam, in piscibus omnia concurrere videmus, ut ad aquam inhabitandam fiant apti. Corpus fere omnibus conicum, aquae parvam tan- tum praebet superficiem; cauda munitum est robusta, cujus undante motu per aquam propellitur, pinnisque instructum remorum instar ejus motum di- rigentibus et moderantibus. In Ayibus contra, quae aöreas occupant regiones, corpus alia ratione compositum, huic vitae generi egregie accommodatum est. Suis nempe aöris receptaculis fit levissimum, ita ut extremilatibus anticis, in alas evolutis, facile sustineri et in varias coeli partes moyeri possit. In Quadrupedibus denique, quae terrae solum incolunt, omnia faciunt, ut huic insistere et in hoc viclum quaerere valeant. Itaque firmes habent pedes, quibus corpus sustinetur et moyetur. Hi pro vario vitae genere vel in digitos fissi sunt, ut his simul praeda capi et dılacerari possit, vel ungulis inclusi, ut vis, ad corpus sustinendum augeatur, vel in membranam latam expansi, ut, quae duplici utuntur elemente, tam in aquarum profunditate , quam supra terrae superficiem sese movere possint. Neque tamen ex hac, quam verbe jam tetigimus, animalium diversitate concludendum est, eorum formas ita in infinitum variare, ut nullam inter se referant analogiam. Nam ipsa animalium contemplatio viam nobis: ostendit, quam in eorum “ forn:atione Natura tenere videtur. Accuratius enim eorum fabricam inspi- eientes, animalium formas, quamyis prime: intuitu valle diversas, omnes ad unum typum faeile reducimus. Quam ingens, e. gr., videtur differentia , inter piscis pinnam, avis alam et brachium humanum. Attentius tamen exp/oranti, similia haec organa, saltem ad unum quasi typum formata , ap Pr ı6 W. V R (6) L I K, G F.9 parent. Eienim in pinna alaque, ossa humeri, brachii et anlibrachii, von sceus alque in hominis brachio adsunt; d’giti vero, qui in homine scparati, mobilissimi, ad omnia artificia apti ceraunter, Avibıs, in Lria, conerescunt ossicnla, Piscibus, in latam radiorum seriem expanduntur, Alia aflırre possim exempla. Sed quid rem amplius urgeam? De Historiae enim naturalis dignitate, ad Physiologiae studium tam rite instituendum, quam feliciter promovendum, vix amplius dubitari potest. De ejus praestan- tia consentiunt omnes, qui physio!ogiam cordi habent. Pervolvamus modo ilustrissima illa opera, quae splendidis nmaLLeRI, TIEDEMANNI, MECKE- LiI, BECLARDI, aliorumgue nominibus inseripta nitent. In omnibus, regni animalis expositio templi aditum aperit et ornat, in omnibus sedula. animalium obseryatio, cultro anatomico instructa, obscuras doctrinae par- tes illusirat et hypotheses firmat. Itaque taceant et erubescant illi, qui inanes emittunt querelas, de arduo Historiae naturalis studio, de immensa rerum discendarum copia, deque parva ejus ad medieum rite informandum utilitate. Ex horum opinione, medicus maximam doctrinae laudem mere- tur, si aegrum rite examinare sciat, morborumg'e diversitatem, carandi meihodum et remediorum vim medicam bene cognoscat. Non is sum, A. A. H. H., qui harum rerum scientiam parvi fuciam. Illas optima esse praesidia, quibus aeger a medico in vitam et sanitatem reyocari possit, lubenter aguosco. An vero solae huic sufficiant, si, non dicam in docto- rum hominum republica,, sed in societate civili, suum locum occupare, sua- que persona dignum se praestare velit, vehementer dubito. Etenim, qrü hanc de medicina practica fovent sententiam, eam ad empiricam quandam abjieiunt artem, quam veri nominis medici solis circulatoribus relinguunt. Scd ipsae quaerelae injustae sunt. Ardua sana est disciplina, quae omnium corporum, in rerum natura existentium, cognitionem complectens, ex hac, »ationem, quam in singulorum formatione natura est secuta; propositum , guod in horum creatione habuit, deducere, sapientiamque, quae in hisce omnibus cernitur, in evidentem lucem ponere tentat. Sed metam attingen- ti quam splendidum est laboris praemium! Illud semper ob oculos habe- amus, neque a difficultatibus nos absterreri patiamur, quae stimulum po- tius aflerant, ad Historiae naturalis studium nos incitantem. Docet expe- Ti= DR A TO, 17 rientia quotidiana, homines honestos ista negligere; quae, extra Iaborem 5 sponte quasi illis se) offerunt; haec vero magni pretii habere, quae, non sine insigni animi constantia et forlitudine, summaque omnium virium intensione atlinguntur. Idem valet de altera accusätione: Disciplinae immensum esse ambitum, eaque res pene infinitas contineri facile concedo, Sed propterea eam objurgan- dam non puto; imo potius majoris pretii habenda, majeribus laudibus effe- renda videtur, quo magis nostram scientiam se aucturam et ingenium nos- trum se ornafurum promittats Atque id eliam, querelae ili‘, quam tertio loco altulimus, responsum esto. Quid? An inutilem disciplinam vocare au- dent, quae praeter magna jam allata 'emolumenta, memoriam ornat, mores mitigat, ingenium acuit. Non vident ignari et ignavi homines, ut insigni prorsus ratione , illius studium, futuri medici ingenium, ad praxeos medicae exercitium feliciter instituendum, praeparet ac disponat. De observandi facultate non cogitant, medico practico adeo :necessaria » quaeque certo cer- us nulla re melius quam naturae studio -acquiri potest. Sensum criticum praetermittunt, quo ad morborum diagnosin prorsus indiget medicus, cujus- que facultatem ab Historiae naturalis studio sponte quasi acquirit. Sed hos mittamus. Vix enim opus est, ut horum refutatione vos diutius morer, A.A. H.H. Adalios ‚adversarios me verto, 'gravius nostram disciplinam oppugnantes, qui, licet illamı laudibus efferant, tamen medico futuro ab illa abstinendum esse statuunt, metuentes ne jacunditate sus hunc a severiori Physiologiae integraeque medicinae studio distrahat. Injustum illum metum arbitror. Adomnia enim, quae ad ’rem medicam faciunt, quotidie revoca- tur medieinae studiosus, et ipsa illa necessitado, quam inter Physiologiam et Historiam naturalem adesse vidimus, impedit, quo minus illam negligat, dam huic se tradit. Ita nempe Historiam naturalem illi pertractandam esse puto; ut illam Physiologiae assidue applicet illamque tamquam adminiculum ad- hibeat, ad hujus studium illustrandam et ornandum. Itaque ingentem ani- malium numerum, non memoriae suae inculcare, vel, macularım forma et numero , anxie speciem a varielate discernere tentet, sed potius in organo- rum fabricam inquirat, differentias quas haec, pro victus, morum, vitae generis et climatis varietate subit, definiat , omnesque, quas ita acquirit motiones, omni studio ad Physiologiam referat, Qui hoc’ modo Histeriae © na- 8 W.VROLIRK,.»,; naturalis studium cum Physiologia ‚conjungit, disciplinam, tam insignes fruc=- tus promittentem , profecto neque ingratam ,.neque inutilem.vocabit. Haec etiam vestra fuit sententia, Viri Nobilissimi , illustris hujus Alkenaei Cu- ralores, quum, utramque provinciam in unam .contrahendam esse censuistis. Sane, Si ex intimo,felicique illo connubio non magnos fructus capiant cele- berrimae hujus, scholae Amstelodamensis alumni , illud non, vestrae pruden- tiae, sed meae tantum tenuitati,erit imputandum, cujus equidem cogitatione et conscientia ita perturbor , ut;verba vix inveniam, quibus vestram indul= genliam et: benevolentiam. implorem, Quo vero.magis illis me indignum sentio, eo magis eliam incitor, ut omnibus, quae in me sunt, viribus, tam vestra, quam. Amplissimi Senatus exspectatione perhonorifice semel .atque ite- rum mihi ‚declarata, me in posterumdigniorem praestem. ‚Sentio enim , me, hac sola. ratione, grati animi sensum, fam vobis, quam Amplissimis hujus civi- talis Magistratibus digne exprimere posse. Gratias vero quas, :pro honori- lico vestro.suffragio ,ıvobis ago, viri illustrissimi; benevole quaeso accipiatis, Vaxit autem Deus Optimus Maximus, ut florente urbe, florente patria, diu vigeatis.incolumes. Ad vestrum jam me converto amplissimum:coeium, Clarissimi hujus Athe-= naei. Professores. '‚: Quum vos , ‚eruditionis copia tam insigues, Collegas jam salutare liceat, vestri nominis observantia simul jubet, ut indulgentiae vestrae me quam maxime.commendem. , Vestram enim celebritatem si cum mea exilitate comparem,. hujus sensu adeo gravor, ut sola vestrae beneyolentiae persuasio.animum nmeum. pudore aflectum sustinere possit. Ad hanc ıcon-- fugiens, me me vestra amicitlia prorsus- indignum censealis, eliam 'atque eiiam TOgO... Hoc tibi praesertim dietum sit, 'Vir Clarissime van LENNEP, quem, in ipsa. hac schola, praeceptorem me habuisse summa. reyerentia semper co- lendum ,‚ gratus recordor. Te quum compello, nescio quid magis me mo- veat, num tui nominis: celebrata apud exteros non minus quam apud po- pulares fama, an grati animi sensus, tum pro omnibus, olim in me colla= üs beneficiis, tum pro insigni illa humanitate, qua me. quondam tuum dis«- Ci<- BE (0) R A T I Oo, r 2 9 eipulum, nunc vero collegam, excepisti Luaeque amicitiae tesiimoniis ornasti. D. O. M. tibi corpus sanum ‚animumque alacrem conservet, ut illustri huie Athenaco, cujus celebritatem tueris el auges, decus.esse et ornamen- tum pergas, k ‘ Eadem fere tibi, dieenda habeo, carissime Pater, quem, in insigni hac eorona, collegam compello. Gaudio exsultat animus,, ‚quum te, a quo nimis diu, Eheu, fui separatus, sanum vegetumgque adspieiam; Vetat tua mo- destia, vel ipsa, quam pectori infixam-habeo , tui reverentia , ne in solemni hac concione tuas efferam laudes. Tacere tamen nequeo, me tui nominis celebritate ita commoyeri, ut licet similem numquam me adepturum esse sentiam, illa tamen tamquam vehementissimo stimulo impellar, ad omnes animi, omnes ingenii vires impendendum,.ut talis patris haud prorsus in- dignum flium me referam. n Ad vos jam sese vertit mea Oratio, Collegae aestumatissimi, van DER BREGGEN, TILANE ei surıysar. Disciplinarum, quas pertractamus , necessitudo, quae nos conjunctos esse jam jubet, simul quaeso , ad com- munem amicitiam nos alliciat. Si verum est, concordiae beneficio omnes res crescere et amplificari,, illud certo certius de nulla re melius, quam de artium doctrinarumgque republica affırmari poterit. Sed quid hisce vos am- plius detineam? Amicitiae enim vestrae jam plures cepi frucius mihi adeo gratos, nihil ut magis optem, quam ut eadem yesira consuctudine in pos- terum me frui patiamini. Una nobis sit voluntas, unum studium, ut alum- norum scholae nostrae commoda promoyeantur, hujusque ipsius splendor augeaturs, Neque minus grata mihi est opportunitas te salutandi, Vir amicissime van mau. Dilectae, sed Proh dolor! defunctae sororis maritum quum te adspiciam, hujus memoria ita commoyeor , ut tristissimum animj sensum eo tantum me lenire posse sentiam, si in te omnem illum confero amorem, quo antea erga sororem tenebar. Pares certo scio tibi esse afleclus. Ita- que sancta nobis servetur haec necessitudo, quae communem dolorem: communi solatio sublevet. Ca: Tre=- 20 W. VROLIK, or, ORATIO Restat ut vos alloguar, Juvenes ornatissimi, egregii hujus scholae diseipuli , praesertim vos, qui medicinae operam dotis. Vos non incitabo, ut omni opere et studio iis incumbatis disciplinis, quarum mihi oblata est provincia. Jam satis enim superque vidi, qualis sit vester ardor, quantaque vestra assi= duitas. Vos autem monitos volo, ute adem hac pergatis via. Non parvam , profecto,, nostrae pafriae juventus, calamitosis hisce temporibus, per totam Europam, sibi acquisivit celebritatem. Ipsa vero hujus rei conscientia vos incitet, ut, concesso ad Musarum cultum reditu, non minorem hic quoque famam vobis comparetis. Huic autem proposito dum satisfactwi estis, me, Commilitones optimi, vestrorum laborum socium et qualemcumyzue ducem aceipiatis, DIXKL DAVIDIS IACOBI VAN LENNEP I3 ALTERA ILLVSTRIS AMSTELODAMENSIVM ATHENAEI SABCOVLARIA,. HABITA IN AEDE LVTHERANORVM VETERI, D.X IANVARII MDCCCAXXIL KIT am MALMAV 1a OHAT ar N are | : a OÖ I 1 # ı A & Ri Mı ItiMaHTA MVISNIMAAOIITTEMA AATaYa 2 KA WeENTEAD © FR a Pu Al BR ; Nas HaTaYy MIAG HTW 12a VE ATI 2 y 1 } v AG # CIVITATIS AMSTELODAMENSIS GONSVL,CETERIQVEMA- GISTRATVS, VIRI AMPLISSIMI, HONORATISSIMI! QOVI CVM CONSVLE ATHENAEI NOSTRI CVRAM GERITIS; vVIRISPECGTATISSIMI! QVIPRAETER HOS ALICVIVSIVEL ACADEMIAE, VELATHE- NAEI, VEL SEMINARII CVRAM HABENTES, AD SOLE- MNEM HVNCACTVM DECORANDVM CONVENISTIS, VIRI SPLENDIDISSIMI! QVARVMVIS DISCIPLINARVM PROFESSORES, SIVE COL- LEGAE MIHI AVT ALIQVA AMSTELODAMENSIS VITAE NECESSITUDINE CONIVNCGTI ESTIS, SIVE ALIVNDE AD CELEBRANDAM NOBISCUM HVIVS DIEI LAETITIAM VE- NISTIS, VIRIGLARISSIMI, AESTVMATISSIMI! A'2: SEVS {o) STVDIOSAEIVVENTYVTIS CORONA, PRAESTANTISSIMI TyM HVIVS MAXIME ATHENAEI, TVM ALIARVM EIVSDEM AYT ALTIORIS ORDINIS SCHOLARVM ALVMNI, PATRIAE AT- | QVE HVMÄANITATIS SPES, PRAECEPTORVM DECVS AG DELICIAE! QVOTQVOT PRAETEREA ADESTIS, CIVES, HOSPITES, CV- IVSCVMQVE LOCLATQVE ORDINIS AVDITORES ACGCER- TISSIMI,;,EXOPTATISSIMEL! Qıan- Quandoquidem ea rerum humanarıım est conditio , ut temporis decursu per agantur, haud sane miror equidem, si apud homines ab omni aevo dili- gens.semper .observatio fuit temporis, per certas dierum, mensium, anno- rum vices decurrentis: quae obseryatio primum quidem maxime ad ipsius humanae_ vitae- spatinm, in his brevius, in aliis longius signandum valuit, hinc vero etiam paullatim ad alias res, eas potissimum, quae essent ortae ab hominibus, ‚extendi coepta est, superstitum diuturnitatem ut notaret, ali- arum autem memoriam ut servaret. Cum enim homo se brevioris aevi anim- advertisset, voluit duntaxat rerum factorumque suorum quam diutissime post se vivere memoriam. Itagque non tantum ex perennj materia sui reliu- quere monumenta studuit, verum etiam tum illud egit, ut cuiusque rei, praeclarius ab se gestae, posita temporis nota in annalibus facilem redderet posteris memoriam: tum saepe hoc quoque , ut laudabiliter ab se instituta iisdem tuenda et in.omne aeyum servanda commendaret, rediens stato tem- pore post annum aut certum annorum aliquot curriculum, festi ludi aut conventus celebritas. Hoc spectarunt illi, qui Graecis stalos ac solemnes ludos fecerunt; hoc Romanorum Rex servıus rULLıus in quinquennali lustro. -Sed et posterorum officiosa mens cum vellet memorabili viro extfin- cto debitum honorem tribuere, vel suum erga urbem patriam aut aliguam partem rei publicae , insigniter a maioribus fundatam, pium gratumque stu- dium ostendere, saepenumero natalem eius diem festa cel britate transigen- A353 dumm 6; D. EL wıs LENNEP, dum duxit. Sic Romae quotannis magni mar onıs Idus celebrarunt posteri po&<- tae. Sic Palis pastorum Deae festum apud omnes Quirites in honore mansit 5. quod olim condita esset urbs Parilibus: fuitque huic item urbi proprium, ut‘ exacto semper saeculari orbe eidem rei celebrandae maiores et apparatiores‘ Indi fierent. In quibus memorabile etiam hoc fuit,, quod, cum peragendi in-- starent, praeconis voce invitabantur homines ad ludos, qguos nec. spectas-- set quisguam, neque.speclaturus- esset,. quod. ipsum nescio an indicare videatur, Romanos hanc maxime ob causam iis celebrandis solemnibus exactum annorum centum vel amplius etiam spatium temporis’ praefinivisse, ut, excedente illo vel longissimum vitae humanae terminum magis cives de perennitate urbis suae admonerentur, vehementiusque eos cogitatio feriret , post tot hominum, qui deinceps sibi successissent, obitus, stare perpetu- - am urbem Romam. Certe ipsa hoc ferre mihi res videtur, A. A. ut sae- cularia aliquis celebrans solemnia, simul duplici cogitatione feriatur perenni- - tatis, et interitus, constantiae et mutationis. Vrbs, civitas, aliave res insig- nior. ab hominibus instituta diutissime manet, viget, floret; homines, qui rei condendae vel deinceps tuendae operam navarunt, alii post alios decedunt; neque exacto saeculari orbe quisguam adhuc superest eorum, qui quondam exoriens saeculum festa acclamatione salutarunt, Nu» Lulic Aıısteludamen= sis:Athenaei altera celebrantes Saecularia, tertia votis prosequimur, spe conci-- pimus,, oculis visuri non sumus. Est omnino, ut haec reputantes aliquan- ium. animo commoyeamur; est, ut in media laetitia, quam praesens dies adfert , aliquantum ad seriam componamur gravitatem, attamen cam, ni fallor , quae festum diem haud dedeceat. Namque recordatio priorum ho- minum. bene quondam de re, qua manente nunc gaudemus, meritorum, et honesta alque pia et plena est gratissimi sensus. Nec vero admonitio illa de breviore futuro nostrae vitae, quam exorti nunc saeculi termino,, quicquam habet,.quod ad pereipiendam plenam ex his solemnibus laetitiam minus red- dat nos idoneos, cum haud noya:haec de breyitate cogitatio iam adsuetam ei mentem haud tam valide percellat, quin continuo illam recreet ac reficiat pri- - mum spes, quam ipsa haec solemnia excitant, fore, ut bona studia atque instituta , quibus colendis tuendisve operam dedimus et cum maxime da- mus, eliam. apud posteros incorrupta. durent, cumque his nostra quoque me- Fit ORATIO SAECVLARIS: % riforum memoria servetur ; tum:vero,.et multo magis etiam, firmiter haec con- ‚eepta mente persuasio, esse utique, esse in nobis sanctius aliquid ac divi- :Alus,quod post mertem corpori superstes ipsa saecula durando vincat , quod- ‚que excultum per hanc :yitam benis artibus,, fructus inde per aeternam illam ‚ac. beatam percepturum sit immortales ac perpetuos. Equidem, A.A., cum benignior in me, tum-Curatorum huius Athenaei, Virorum Amplissimorum, tam horum, ques amantissimos collegas habeo , Virorum ‘Clarissimorum wvoluntas mihi partes honorificas detulerit altera haec Illustris Scholae nostrae Saecularia oratione Latina auspicandi, sta- tim hic ab-orationis limine profiteor., eas, quas dixi, cogitationes plurimun meae obversatas esse menti., meque ita huc-affectum animo venisse-, ut et ‚gravitate rei peragendae nonnihil commotum me sentirem, et laetitiae , guam dies hodiernus postulat, alios quoque admixtos sensus apud me per- ciperem haud contrarios ei quidem , sed tamen et graves et varios; caelerum ‚ita venisse, ut, quamyvis tenuitatis meae probe mihi conscius haud equidem unquam: hasce oratoris partes 'expetiturus mihi fuissem, tamen hoc benevolo ‚aliorum iudicio in me delatas perlubente animo sim peracturus. Nam, si ‚quenquam, me certefiuvat, superiorum, quae fuere Athenaco, temporum :memoriam retractare , multarumque -ego rerum eius hodie testis vobis ero, si disertus parum,, attamen idoneus. Fuit enim, A. A; mihi quadraginta :annorum cum Allustri Amstelodamensi Schola necessitudo. Quippe adole- scentulo primum longe celeberrimos in illa audire mihi contigit magistros, quorum plures postea faventissimos habui collegas: tum, ut ego dia hos ‚maiores colui , ‘sic et me deinceps iuniores, de discipulis meis collegae facti, quos utinam omnes vivos interesse his solemnibus viderem! Sed neque priora illis quadraginta annis Athenaei tempora ‚mihi prorsus sunt aliena aut inco- gnita, de quibus me puero audiente crebra in paterna demo facta mentio est, tum ab ipso patre, ‘optimo ‘et bonarum literarum studiosissimo viro, tum ab amicis 'eius, praestantissimis illis Burmannianae scholae alumnis , HIERONYMO BOSCHIO ei'DANIELE HOOFTIO. Itaque BURMANNI quam- vis nunquam ame, quod meminerim, oculis conspecti (quippe qui me qua- .driennium nato decessit) tamen et docentis et sua PRO. concione carmina re- ut maltum mex praedicatione: indigeant. ; Atınescio.an non pro meritis pervalgata exstet sıegenır memoria, quippe- qui minus libris editis’ inclaruit, tametsi tum ex Oratione ila, quam laudayimus, tum ex aliis, quas habuit, doctus et elegans fuisse vir' cognoseitur. Nam quotan- nis ille publicas lectiones habens saepe iis praefatus est iusta: oratione , ex quo genere fuit' una pro iustitia contra Carneadem,. neque doctrina , ne- que 'sensibus inferior censenda ea, qua postea'crAassvs dietum cıczronıs firmavit', mon opinione sed natura ius constitutum esse. 'Tum vero idem in'sıegentoalque in crasso fuit veterum literarum amor , idem docendi ar- dor, idem vehemens bonas artes promovendi studium‘, quod eum: saepe ad impellendos etiam. alios ferebat. Itaque illo incitante factum est, ut noyus SIEBENIO D’ORVILLIOqUE collega datus voonkıvs, item lectionibus -publicis elegantem orationem praemitteret.. Cum enim«Professoribus in: Athenaeo constitutis duobus, quos' dixi, Clarissimis 'Viris satis jam provisum videre- tur ad iuris studia se paranti iuventuti, illamque praestitam a Consulibus Athenaeo curam bonorum omnium favor, auditorumque in scholis frequen- tia comprobassent , triennio ‘post: peracta' saecularia placuit Guratoribus at- iribuere etiam Athenaeo virum, qui literis Orientalibus tradendis' futuros Theologiae studiosos instrueret. Delatum-est hoc munusicorneLio uviconi vonkıo ,Theologiae Doctori, quem virum item-nunc forte minus, quam ime- reatur,. notum, minime indigaum prius constitutis: collegam- fuisse,, ‚pariter relictae ab illo Orationes ac Disputationes arguunt, omnes »doctrinam ıpro= dentes etiam Graecis Latinisque literis haud vulgariter: excultam. Multum, A. A.. in 'hac coniunctissima' Professorum triga' momenti fuit ad collapsas Athenaei res restituendas; : Itaque :illud iam tlorebat‘ denuo, cum Dorvırzıvs publici Doctoris munere/; quo per duodecim annos fun= stus.erat, sponte se abdicavit , hoc secutus, ut.liberior sui temporis arbiter B>. sic 14 D. IE vVAaAN IE ENNIEP; sic facilius per otium'posset‘inchoata sibi scripta absolvere, caeterum net ip- se se sab iuventutis in Athenaeo;literas colentis vel. hominum ‚eruditorum stuz> diis et convictu 'secludens,, neque |Athenaeo quicquam ex suo discessu detri= menii metuens, cui successor in munere publico daretur, quem-ipse maxime optasset, PETRVYSBVRMANNVS, {UNC, TVNTOR postea SECYNDYS,dielus, quo scilicet a patruo distingueretur. ‘Gravius autem Illustris Schola damnum passa est’: morte mox. secuta stEnENTA. Quamvis'enim-et,huic. continue successor datus' sit minime indoctus: vir 'HVRERTYS GREGORIVS VAN VRi- HOFF, nescio tamen , an decessoris ille jacturam 'haud omnino ‚pensaverit, eerte eum non aequaverit excitandi Iuvenum studia jardore, quem fervidio- rem adhuc ea tempora requirebant. Qui vexıovıo, post decennium in illo munere transactum vita. fumcto, successit BARTHOLOMAEVS,SIEBENIYS, cornzkrıı Filius, huius patris sui Jaudes minus etiam: aequavit. Neque in GVYLIELMO KOOLHASTO,.quUi VONKıvM excepit, eodem fere tempore, quo VRYHOYIVM Minor sIEBENIVs, fuisse videtur, quanta voxkıo, aut alacritas aut ‘elegantia: docendi. Horum virorum omnium tempore gesti muneris aequalis, KooLnmasıo eti- am ac sIEBENIO minori superstes fuit syvRmAnnvs, qui triginti Sex annos stationem suam in Athenaeo tenuit, atque ita tenuit, ut unus Ilustris Scho- lae decori tuendo sufficeret. Profectus hic 'e disciplina patrui, ardentem ab co veteris elegantiae, po&tarumque praesertim Latinorum amorem hauserat, sed et ipse erat totus ingenio ad poösin factus. Itaque, cum hic munus in Athenaeo suum auspicatus est recitando Carmen de enthusiasmo po&lico, ‘statim intelligere potuerunt auditores, dicentem ipsum hoc. enthusiasmo fervere. Reddita sibi senioris rrancıı tempora putabant; iuniores etiam mirifice animo commovebantur. Nam et versuum eleganter factorum] musica modulatio grata eorum accidebat 'auribus et videbant recitantem eos. totum ardere; nec fere quisquam erat, tam aut frigida aut a Musis aliena mente, quin carmen id audiens una cum recitante incalesceret; audito, velut in- eantatus discederet. Si qui hic adsunt, qui svnmannvm audiverint (et esse puto aliquos), sciunt hi vera me narrare. Meminerint illi plenam ac sono- ram eius vocem, vividumque dicentis gestum et tangıuam igne scintillantes oculos. Itaque et po&tas Latinos explicans in scholis eos ita legebat, ut no- vo quodam et insolito lenocinio iuventuti commendarentur, utque sic pri- mum nr ne oO oRATLIOISSAEGVLARUIS; 15 mum in mulforum amimis-languens pulcri sensus excitaretur ; et bonas lite ras amare iidem illi discerent, ‘qui illas antea ‚ut: inutiles sibi nec gratas neglexerant. Nam tenendum, est, fere omne tempus illud, quo literas in Athenaeo doeuitsvrmannvs, similiei fuisse, quod instaurationem Athenaei proxime praecesserat et,continua ferme pacis bona habuisse, sed etiam illa eoniuncta cum jis sa&peincommoda,. e'divitüs lJuxum fastumque, ex tran- quillitate publica allabentem civium animis languorem et quasi torporem. Non latuit hoe zvamanym. Itaque acriter iis se’ vitiis opposuit, idque eius tum universa instituendi' ratio spectavit, tum 'eximie Carmen [illud, quo de luxu et eruditionis neglectu ut rei publicae valde perniciosisgraviter apud eoncionem in Athenaeo congregatam questus est; Incredibilem eius vim car- minis fuisse saepe mihi retulere maiores natu, qui bene multos etiam versus inde memoria tenebant, praesertim illos, quibus, enarrata multorum sui temporis iuvenum mollitie, quaerebat: Quid , si mollitos et luxu (deside fractos' Publica res humeris induere arma petat ?’ Quid si semiviros, Paphiis vix lusibus aptos ;. Bellipotens Mavors in ' sua castra vocet?‘ His et sequentibus auditis haud minus sui' quosdam, puditum esse adoles scentes referebant, quam olim Athenis sibi luxuriosus iuyenis poremo displi- euisset, audito xEnocrAre, Libentissime autem svamannvs patriae men- tionem inliciebat, si posset hac quoque cura pungere torpentes animos, vel commemoratis grandibus maiorum exemplis eos ad horum imitationem om- nemque virtutem excitäre, Sed praesertim erat'ei frequens in ore nveo GROTIVS, quem virum ut de literis, sic de patria praeclare fuisse meritum censebat, indignissimamque factis reiulisse mercedem, unde haec eius- dem in memorato carmine expostulatio fuit, quam item memoriter mihi re= ferre solebat'soscnıvs: Anne ideo tantum peperisti Patria civem, Vi fieres 'nato dira noverca tuo;. Es- 6 D. L vas LENNEP, Esset ut indignis tanquam rea stricla catenis;z ‚Carceris in tenebris iussa latere manus; Ila manus, Iucem cui debet docta vetustas; Aeternum scriptis nobilitata suis, la manus devota tibi, rebusque 'probata,, Quaegae tuum'toties adserere ausa decus? Omnium , qui adessent, plausu fremituque‘'haec excepta fuisse idem alii- que mihi. referebant, -Neque 'minori postea favore exeeptum est BvRmMmAn- xı carmen Brederodius, quo Libertatis Batavae ab illo conditae saecularia altera celebravits . be Estne, utmiremur, A, Ar, "haec si valuerint ad’ commendandas celebrandas- que privatas eiusdem'super Historia patriae lectiones, ita ut frequentes eo ven- titarent non modo ex Amstelodamensi iuventute optimus quisque , sed’etiam viri eivitatis principes , Senatorii , Consulares, ipsique Consules. Quod si quis dicat, has lectiones, ipsamque illam auditorum frequentiam a partium-studio haud prorsus immunes fuisse, ei quidem'haud valde repugnabo, cum satis constet , EVRMANNYM unice addietum fuisse causae optimatium et per-hoc quoque gra= tum optimatibus. Sed idem tenebo svamAannvm eflecisse, ut mallent Amstelo- dami iuvenes Historiam patriae tractare, memorabiles patriae res ac viros ver- sibus Latinis celebrare, omnino Patriae et Musis, instituto ad hoc ipsum sodali- to, coniunctim operam dare, quam porro aut desides torpere aut bonas ho- ras luxu et nugis perdere. Quid, si dicam vobis, ex sodalitio illo ad haec nosira tempora seryato, iunioribus semper veteranos digressos excipienti- bus, in nuperrimo rerum discrimine, strenuos sodales, Athenaei alumnos ; vocanti se ad arma patriae promtas statim aures praebuisse, castrorumque inde et militiae labores forti animo tulisse, nihilne » vrmannı scholis et car- minibus effectum dicetis? Caeterum, excitato semel acrius bonarum. arti- um studio, alia tum quoque colendis iis in hac urbe sodalitıa instituta sunt, gquae in primis Burmannianae scholis alumni frequentarunt. Fecit item illa crorır frequens mentio et laudatio, ut scripta quoque magni illius viri magis ipsi cognoscere et Iustrare studiosi. iuvenes vellent, unde cnassvs postea erorı de Inre Belli et Pacis libros explicans pronum eorum exper- “tus est favorem. Nec difficile porro eidem et wyrreneacnıo füit, ad er- ch \ ORAThOn SAEGVLARIS. 7 crnonıs ct philosophorum veterum' tractationem ‚perducere eos, quos iam veterum elegantiarum ‚et .Musarum amore,.tactos, pariter omnis puleri „et honesti studio syamannvs vel ab .eo formati imbuissent. Quantum in hoc genere WYTTENDBACHLVS,.debuerit ‚uni.praestantissimo zvrmAnnı discipulo AIERONYMO-DOSCHTO, ipsius, clarissimi, viri insigniore testimonio constat. Interim inerementa.', Athenaeum ceperat ..aucto Professorum.. numero. Primum enim ‚placuit magistratibus, ut in Ilustri- Schola denuo esset. The- „ologiae Professor , qui triginta annis,a morte‘cererAnDı VAN LEEVWEN ‚nullus fuerat. „Is autem, ad finem_ vergente ‚priore Athenaei saeculo deces- ‚serat, unus illo professione, ea. functus; . Scilicet et ante hunc et postea mul- iorum sententia,fuit, cuiuspatronum „ quod mireris , ipse DPorvınLıvs egit in Oratione Saeculari , Theologiae disciplinam non.esse huius Athenaei! Sed recte prioris saeculi guamyis unicum exemplum sequente imitandum sibi Con- sules duxere, statuentes haud praeparatione sola iuvenum .ad severiora. stu- ‚dia censeri ‚institutum ‚hoc, neque tam anguslo, illud orbe claudi, ut non item ipsa haec seyeriora studia compleeteretur, praesertim cum per publi- cam lectionum atque orationum ‚celebritatem prodesse Ilustris ‚Schola _etiam adultis posset ac secundum institulionem -suam. deberet: et vero, cum eo ‚tempore multi indocti temere in Theologiam involando turbas cierent, expe- dire magistratibus, visum, ut esset in hac urbe aliquis doctior et honore atque auctoritate praesignis Theologus, qui disciplinam hanc rite .et caste tueretur. Ilaque creatus est "Theologiae Professor ‚perrvs CVYRTENIYS, cuius Oratio jnauguralis fuit” de Sacro Codice unico verae sapientiae fonte, maxime gravis illa.et temporibus accommodata. Tenuit cam cvarenxıvs stationem din, quem meminerim a me puero visum venerabilem meritis et annis senem. Neque post mortem cvrrenır unguam illa vacua mansit cathedra, sed ‚semper invenit,-qui.cum laude cam tuerentur Doctores , Primo KLINKEN- BERGIVM, POSLHENGELIYM, virum clarissimum, cuius Leidam vocati de- siderium lenius nobis reddidit roovensıys, Vix de novo munere gratulati erant cvrrenro collegae, cum perinde laeti suo allributos collegio binos excepere veteranos.. Quippe ‚praeter Athenaei Pro- fessores pridem fuerant in hac urbe eodem honoris titulo ornati, sed tamen ab Athenaeo seiuncti Viri Clarissimi , qui vel Anatomiam vel Botanicen docerent. Atque in illa quidem disciplina, saeculo decimo septimo medio et extremo C ma- 18 D. L van LENNEP, magram meritis sibi famam pepererant Professores rvuervs et n vyschtvs,, quorum hic'etiam senior Botanicen docuit, At vero huic arti tradendae post rvyscenıvm praefeetus fuerat cAspAR COMMELINYS, CUi Successerat BoERHA- vırdiscipulus 10Anues svrmannvs. Et erat, quo tempore prima huius Athe- naei Saecularia celebrata sunt, hic Professor in hac urbe Botanices, ut GVLIELMYs ro@ızys Anatomes et Chirurgiae, qui duo, tribus et triginta an- nis post adhue superstites, tum ex Senatus consulto sunt in Athenaei Pro=- fessorum ordinem adsciti. ‘Nec deinceps amplius harum , quas dixi, disci- plinarum Professores ab illo seiuncti ordine fuerunt, Itaque inter Athenaei nostri decora censendus mihi venit eiiam PETRYS CAMPERYS, qli Roer- uva in professione excepit, mox idem etiam Medieinae docendae munere ornatus; quamguam huic admirabili viro non diuturna fuit apud nos statio, cui post sexennium praeferendam sedem in Frisia duxit, unde oriunda jlli uxor era. CAMPERO FOLKERTYS SNIppıys Successit, huic ANDREAS BOoNNıYs, de quo post accuratius dicam. Cadit enim hic n crassı et aequalium tempus, cui suppar fuit eiiam NıcoLAYS LAYRENTIVS BVR- MANNVS, IOANNtSs fillus, eiusdemque in Botanico munere- successor. Memoravi, A. A. crassı et aequalium tempus. Namque hic mihi plures: simul animo obversantur viri, praeclare de nostro Athenaeo- meriti, quos vidi et novi et partim praeceptores, partim deinde etiam collegas habui , guorumque ego recordatione ac desiderio sic aflicior et confundor, ut vere- ar, ne hoc ipsum impedimento sit, quominus debitum laudis praeconium iis digne tribuam. Sed tamen, ut potero, me colligam, et, quantum ab. illis Athenaeo, patriae, literis, doctrinisque profectum sit emolumenti, sic exponere atque ostendere conabor vobis, ut eius species meo pridem infor- mata haesit animo. Non quidem est, A.A. ut eorum, quae prius laude efferens svrmAn- va dixi, quicquam nunc revocare velim: 'cui potius, ea, quae dixi, re- petens, iterum hic tribuo testimonium,, insigniter utilem eius omnem dicen- di, docendique rationem fuisse ad exculiendum animis torporem, excitan- dos iis. abditos virtutis igniculos,, imbuendas mentes patriae amore, puleri studio, honesti cura; planeque talem eum doctorem fuisse, qualem requi- rebant illa, quibus viguit,, tempora. Sed idem dico, opus fuisse, ut porro alerentur illa studia, et quasi ad virilem magis habitum ürmarentur, si ta- lem ORATLO,SAECWLARIS. 19 Iem forte posteriora tempora requirerent,, ut. reguisiverunt.:. dico. opus fuisse, ut ad elegantiores disciplinas robur accederet philosophiae et mascula. Iuris tum. Romani:tum Gentium.et Naturalis scientia ,. quibus iuvenes. instructi .bo- nis.prudentiorem ‚dehinc patriae.operam nayarent, ac per varia eius tempora semper aequae „mentis gravitatem et.constantiam ‚servarent. Nam. neque in- ficias,e0, BYRMAnNe eb;Tecitante et docente ,.sic rei poäticae venustate cap- tos fuisse homines, ut-huic saepe nimium, tribuerent, in hacı sola- acquie- scerent;, vel.certe nullam. diseiplinam ‚ab hae' semotam; intelligerent. Itaque BARTHOLOMAEVS SIEBENIVS, luris Antecessor- in. Athenaeo creatus,, non solum- Orationem- inauguralem ‚habuit de. studio. Poetices cum. Zurispru- dentia, coniungendo, sed in ea adeo dixit, solem, a mundo separare vi- deri, qui poösin ab iurisprudentia separent, At. vero coniuncta illa cum poäsi iurisprudentia' sıesexır minus idonea reperta. est; ad, celebrandum in Athenaeo nostro Iuris studium, quod totum iacebat, cum, anno: ferme quadragesimo ab eius. primis saeeularibus,,, sız »E.n.1.o, honesta missione da- ta, in huius locum vocatus est cRAssYs, Cuius'initia in svamwannı incide- runt senectutem, extrema nullus fere. hic auditorum, est,. quin meminerit. Nam per quinquaginta ferme annos suam ille in. Athenaeo stationem. tenuit, pari semper et laude doeentis et successu» Quippe inerat ei non. minor, quam zvrmanwo alacritas; inerat ingens: diseiplinae, cui: praeerat, com- mendandae, latiusque. promovendae studium.. -Itaque, si quem naetus erat aptae sibi visum indolis- iuvenem, eum non mittebat, sed‘ quasi manu pre- hensum ducebat ad insigniorem: aliguem iuris loecum; de hoc ut scriberet, impellebat, idque scriptum ut se praeside in Athenaeo. defenderet. Hoc et ipse expertussum et esse-hic scio, qui.pariter experti sint, complures, in his venerandos nunc aetate‘ viros. Morem enim hunc crassvs, ad extrema sibi tempora retentum, primis statim muneris sui annis fre- quenter exhibuit, cui: quoties respondisset eventus, parta adolescentis- lau- de magis etiam ipso triumphabat ac fere illam porro relatione sua in di- ariis publieis amantissime celebrabat. Ita sibi iuvenumm devinciebat ani- mos, vehementiusque eos laudis et doctrinae studio velut incendebat. Sed et virorum circulis comi affabilitate se immiscens saepe. iis periucundi alicuius, de re gravi tamen et: ad literas vel: mores. pertinente, sermonis auclor erat: commovebat omnes, doctrinaeque cupidos reddebat, quam Ca item 20) DF vr" BEENNEPS item scriptis suis proferebat varii generis, exterorum illis pariter ac ciyium ia&- dicio probatis. Parem ingenii alacritatem habuit, qui erasso prioribus muneris annis col-' lega obtigit, HENRICYS ALBERTVS SCHVLTENSIVS, in’KooLAsıı defuncti locum Orientalium literarum hic Professor factus‘, cuius ut’ auguralis Ora- tio fuit de finibus earum literarum proferendis, it& stadia quoque hic ip- sarum protulit, prius Athenaei finibus content neque’ ibi admodum vigen- ta, SCHVLTENst autem referlis 'elegantia. sermonibus atque lectionibus’ excitata et in-publicum magis favorem adducta, Atque his deinde suus honos mansit, succedente in schvrrensıı Leidam vocati leeum wALRAvENo, item elegantis industriae viro, cuius mortui vices excipiens -Vir Cl. wırı- METTVS, per complures annos bene de his literis et Athenaco mereri now desiit, inque vegeta”senectute adhuc, quod gaudemus, scholae nostrae or='- namento est... Qui commwunis cRAsso, SCHYLTENsSIoque, quamyvis diversam disci-- plinam tuentibus, fuit ardor promovendi literas, cum amabili doctrinae’ morumque elegantia- coniunctus, illum prorsus 'habuit etiam aAnpreas“ BONNIVS, eodem, (duo-crAssvs, anno Professorum ordini adscriptus et- per-annos fere totidem atque ille funetus publico 'in-Athenaeo docendi mu-: nere:- qui vir-ut institutione et scriptis ad rem'medicam pertinentibus, arti, quam profitebatur, illustrandae- valde profuit,' ac‘ praecipuam nominis sibi’ famam etiam apud exteros paravit, ita 'omni vita sensum haud vulgarem® prodidit elegantiarum, tum veterum, quem’e svamannı scholis hauserat, tum recentiorum, quo per annuam studiorum causa apud Parisios moram imbutus fuerat, inque sensu hoc cum aliis communicando, bonas artles uni-- verse commendando, recti et honesti studium alendo, fortem se erasso’ ad-- iutorem praebuit. Neque‘ non idem secutus est aut extremo muneris sui tempore BYRMAN- nvs, aut qui illum proxime excepit uermAnNvs ToLLıvs, ab Harderovi-- cena: Academia huc vocatus. Namque decessoris sui vestigia legens sedulo- hie quoque iuyenum studia aluit, eos saepe declamationibus exercens vel‘ soluta oratione vel ligata. Eodem autem, quo. ToLLIYs anno ,; adscitus est in Atlenaeum nostrum“ WIT- ORATTO"SAECVLARTS. er WYTTensacHıvs, ibi Philosophiam ut traderet, quam per aliquod tem- pus iam in Remonstrantium, quod Amstelodami habent, Seminario maxima cum laude docuerat. Condito Athenaeo’ maiores nostri, cum essent duae modo Professorum cathedrae, harum alteram esse Philosophiae voluerant, fueratque hinc con- inva eius disciplinae Professorum successio a BARLAEO ad HEMSTERHVSIYM, Sed ab huius discessü, ut languere tum omnia ferme bona studia coeperant, ita inprimis Philosophiae studium elanguit, quippe severius ac difheilius visum pro molliore illius aevi segnitie, fuitque inde annis quinquaginta nulla in Athenaeo Philosophiae cathedra, nullum etiam, ut videtur‘, eius desi- derium , proceribus satis sibi visis civium institutioni consulere, si esset Le- ctor Matheseos et Artis Nauticae. Sed paullätim segnitie discussa, magisque evigilantibus in dies civium , erectisque per BYRMANNT, CRASSı, BONN, aliorumque alacritatem animis, ita Philosophiae quoque cura esse coepit, mu- nusque datum est wYrressacnıo partes eius disciplinae Moralem, Logicam et Metaphysicam tradendi, qui quantum ipse’arti ab se docendae pretium stätueret, confestim ostendit Oratione habita de Philosophia, auctore Ci- cerone, laudatarum artium procreatrice et quasi parente. Sexennio autem post, TorLıo ad institutionem principum Auriacorum jiuvenum di- giesso, WYTTENBACHIYs Telictam ab eo Literarum professionem obtinens döcendae Philosophiae munere se abdicavit, quod tum delatum est roannr HENRICO SWINDENIo, e Franequerana Academia in Athenaeum vocato hac lege, ut cum tractatis a wrrrensacuro partibus, etiam Matheseos, Phy- sices, Astronomiae tradendae munus ei incumberet. Itaque ad finem vergente”saeculo decimo octavo fuit haec rara Athenaei nostri felicitas, ut per annos fere quindecim collegii munere coniunctos ha- beret excellentissimos viros, cRAssvm, WYTTENBACHIVM, SWINDENIS VM, quorum egregie conspiränte virtute atque industria factum est, ut non modo summus Illustri Scholae splendor accederet, verum etiam in commu- ne tum patriae tum literatae civitatis bonum fructus longe optimi redunda- darent. Namque ut wyrrensachrt, literarium suum munus capessenlis Oratio fuit de vi et eficacia historiae ad studium’ virtutis, ita omnis trium horum virorum institutio hoc maxime spectavit, ut per literas ac dis-' eiplinas ad virtulis studium iuyenes formarentur. In wyTrEengackir qi- C5 dem: 22 D.:L wann. LEN.N.E.P, dem lectionibus diligens linguae proprietatum observatio, verborumque for- ınationis notatio mentes statim eorum acuebat, facilioremque iis linguae, euius instrucbantur scientia, intellectum reddebat, Graecae maxime, cuius in »vamannı scholis negligentior institutio fuerat, Sic amare Graecas literas discebant, sensuque iam venustatis Atticae imbuti, illam in dies ap- petebant magis, praesertim cum ipsius magistri sui .exemplo singularem eius vim intelligerent ad conciliandum festivissimum dictis pariter ac sententiis le= porem. Neque minus cıcerone capiebantur, eiusque imitationem. sibi pro- ponebant, item hoc praeceptoris exemplo docti; sed versandis cıceroxıs scriptis simul ut ad omnem honestatem, sic exiemie ad veteris amorem philosophiae exercebantur, qui fructus item illis Graecae linguae studiorum erant, patefacto semel ad Socraticos et rLaroxem aditu. Sic informatos discipulos cum postea cnassvs accipiebat, facilis illis iuris ac iustitiae praecepta inculcabat, quae libenter ipse a cıcrrone et anli- quis philosophis petebat, vel eorum certe auctoritate confirmabat. Itagne erassı scholis, quibus Ius Naturae tradebat, frequenter aderant eliam de WYTTENBACHIT discipulis: illi, qui non ad forense iuris studium exerceban- tur. Neque frequentia haec cessavit postea, digresso Leidam wYTTEnta- cnro, quem hic excipiens ipsius et crAssı discipulus magnorum virorum vestigia quamvis e longinqguo, tamen sequi studuit, ipse quoque hoc potissi- mum in literis spectandum arbitratus, ut per eas homines ducantur ad stu- dium aequi, recti, honesti. Omnino, ex quo iuvenes Batavos wYTrTEensgachıvs institait, cuius fait diuturnior maximeque vigentis institulio Amstelodami, magis haec in.nostris Academiis ac Lyceis apud literarum dectores vulgo senientia invaluit, pro- fitentibus hanc passim admirabilis viri discipulis, esse studia literarum ad virtutem dirigenda omnia, quod ut fiat, hos potissimum adolescentiae com- mendandos esse libros, quorum maxime lepor alliciat , honestas capiat, ve- ritas detineat; quibus dotibus cum. Graeca scripta vel e Graeco fonte deri- vata praesertim abundent, horum etiam praecipuam in scholis habendam esse ralionem: quam sententiam proütentibus et cum laude tuentbus, ut dixi, scholae Wyttenbachianae discipulis compluribus, unus tamen prae- ter caeteros eximie de magistri mente expressam sceriptis prodidit,. scholis re- ORATIO SAECVLARIS 23 ‘retulit, 'n-t!luticn:s fructu comprobavit, quem virum omni laude dignissi= mum, Athenaei nostri quondam alumnum, crassı et WYTTEnpacHıt discipulum, quominus pluribus hie laudem, quamvis me ‚animus impellat, praesentis modestia atque pudor vetante Omnes, quem designem, intelli- gunt, Ex eadem crAsst, wYrrensgacHhırque schola profectus, quem mor- tuum desideramus omnes, KEMPERVS quantus vir extitit! Quantum ille en olumenti primum Athenaeo nostro, cum petenti erAsso datus esset adiu- ‘tor seni, quantum postea Leidensi Academiae, quantum: denique attulit palriae, euius in libertatem restituendae unus excellentissimus auctor et ad- sertor fuit! Et sunt nunc quoque vivorum complures optime de re publica vel tum et alias meriti vel adhuc merentes viri, quorum in rebus turbidis constantia, in difficilibus prudentia, in omnibus moderatio enituit, quorum est gravitati condimentum lepor et sapientiae ministra facundia, quique pa- riter omnes huic Athenaco maxime illa accepta se referre bona fateantur, cum essent in eo, quos dixi, iuris et bonarum artium magistri. Notos vo- biscum ipsi reputate, A. A., cum et hic, nomina. quominus: excitem,, prae= sentium aliquot pudore prohibear.. Ex coniuncta autem wYTTensacHrt, swinpenırque disciplina prodüt NIEYWLANDIYS, pariter ille ab elegantioribus literis, et siderali scientia commendatus, quem Astronomiae Lectorem aliquamdiu hoc Athenaeum, ‘post eiusdem disciplinae Professorem Leida habuit, sed hactenus monstra- tum, ut ingens sui desiderium praemalura morte obiens relinqueret. Erat wyrrengicnıvs, ut ipse fassus est, paucorum hominum, qui mallet sro se continens Museo literatae rei publicae et iuventuti scribendo et scholas habendo prodesse, quam ipse in’ publicum prodire sermones con- serendi vel lectiones aut disputationes celebrandi causa. Quare ab.eo non nisi raro pnblicae in Athenaeo habitae sunt lectiones, raro item ad discep- tationis publicae exercitia iuvenes producti, quos polius ad meditate scri- bendum aliquid atque hinc edendum hortabatur, ipse interim scholis eos atque monitis erudiens. At lectiones quidem Athenaei publicas omittendi causam habere potuit etiam aliorum neglectum, cuius exorti sensim, aucti- que eo magis nunc aperienda ratio est, cum pridem forte mirati sint bene multi, frequenlissin as olim in Athenaeo fuisse. publicas lectiones, nic ra- Tis- .24 2 D. T: vVAN LEN NE 137 rissimas a Professoribus haberi, qui proinle quaerant, neque ut, videatur, iniuria, cur, si quondam utiles ac 'necessariae fuerint hae lectiones ‚ut fu- isse probabile est, nunc haberi ‚pene desierint. ' Statim,dabo iis, conditi „primum Athenaei et proxime insecutis,temporibus , illas ‚sic utiles ac ne- cessarias fuisse, ut iis magna pars sperandi ab hac schola condita emolu- menti censeretur, :simulque. occurram ‚hic eorum vel ignorantiae vel erro- ri, qui putant solam hanc causam condendi Athenaei fuisse, ut trivialium scholarum spatia emensi iuvenes, ibi studiorum ulteriore quasi praepara- tione ad Academici curriculi-spatia formarentur, ita tutius.eo transmittendi. Fuit una haec de.causis condendi Athenaei, sola, A. A. non fuit, Prodita est altera aeque gravis, ul essel eliam maıoribus nalu civibus occasıo pristina suwa studia recolendi ac de rerum natura, vel imperüs, aliısque rebus praeclarissimis. alios disserentes audiendi. Namque .expedire censcbant civitatis proceres, ut cives sul non unice Semper quac= stui intentum animum haberent, sed subinde eum reficerent atque erigerent erudilionis et sapientiae studiis. Haque pArrLAer Oratio inaugularis fuit de mercalore sapientie, ut postea D’orvırrıı fuit de felıcı Mercurii cum Musis contubernio: BARLAEIque et vossıı lectiones publicae ut ma- xime istiusmodi eivium causa institutae, ita maxima eorundem fregaentia celebratae fuerunt, diuque similis frequentia in eiusdem generis lectionibus esse perstitit. Quippe eo tempore nullus erat civis honestior, qui non puer cum .aliis bonarum artium elementis duntaxat Latinas literas percepisset. Haec enim tum politiorum hominum communis per totam Europanı lingua erat: Gallicae nondum tantus honos habebatur. Itaque nec literarum in ‚hac urbe ludi erant Franco-galliei, sed duo ‚erant triyiales Latini, quorum uterque aliquando ultra sexcentos habuit discipulos. Postea, ut omnes scimus, harum rerum ratio mutalta est, ifa ut in puerorum educatione La- tinarum literarum disciplina tantum iis adhibenda videretur, qui per eam ad doctius praeparentur vitae genus. Sic et rarior esse coepit apud maiores aatı literarum earım usus et facultas, neque esse amplius eadem potuit in lectionibus Professorum publicis Latino sermone habitis frequentia. Ac- .cessit, quod patria lingua magis vulgo coepta est excoli; quodque variis ce- lebrandis arlibus doctrinisve institui sodalitia coepere, in quibus patr'o ser- mone intelligentissimus quisque de aliguo ad illas pertinente argumento dis- se- =) nr nern ur ’ # N u ORATIO/”SAECVLARTS. 25 sereret; commodiore saepe ettempore et'loco,'quam''erat Professorum ha- bendis publicis lectionibus.: Itaque paullatimilluc"translata est 'audıtorum frequentia, publicaeque 'Athenaei (lectiones frigere coeptae. sunt, quarum inde minor etiam esse coepit Professoribus cura. ' Sed'horum ut erat quis- que: maxime industrius et boni publici amans, ita, ‘qua poterat item lingua eivibus suis et-commendandis artibus‘ prodesse,. dieendum | sibi putavit apud intelligentes et cupidos. Itaque saepenumero in taliısodalium consessu verba fecerunt SCHVYLTENSIVS, BONNIYS, TOLLIVS, aliv»sed:ifrequentissime om- nium cRasısvs et swınDenıvs. Duo sunt er assitrdisputationum huius- modi -volumina ,quae post morfem eius kemp£ervsoedidit; swınpenıvs plus'/centies de rebus ad suas 'artes pertinentibus in’ sodalium "auditorio ad id facto disseruit et: sic, incredibile quantum! artium‘earum studia apıd ‚omniüm ordinum;cives promoyit. 'Valde autem delectabantur sodales, aui viderent viros, in sua) quemque'disciplina prineipes,tam civiliter secum in studiorum partern venire.'. Itaque, si qui 'novi Professores 'advenirent, aliive probatissimi 'priorum: discipuli, illos "ultro' honorifice'in 'sodalitium: suum invitabant, quibus religio erat' ibi coram magistris'ineptire‘vel haud satis digna eorum auribus proferre:' quare'et‘hi omnem»industriam ad'bene com- anodeque dicendum:intendebant,:hosque 'proxime 'sequi, »certe non nimis Jlongo intervallo: distare, ceteri studebant sodales, ‘Sic’ summa 'erat hones- üssimae laudis aemulatio, neque‘fervidioribus ingeniis ‘et‘ novae semper alicuius doctrinae: studiosis‘deerat, quod: fervoris impetum regeret, ardo- Temque nimium icompesceret ac praecipuam'his, ut‘ omnibus, curam ini- ceret veri, iustique. et decori:: qui sensus cum’ ab'altioribus hic civium or- dinibus paullatim 'ad inferiores propagati fuerint, neseio an'sic maxime ef- fectum sit, ut; in. hac: populosissima ac primarial patriae 'nostrae urbe vel exortis: turbis civilibus, variisque‘ hinc secutis' rerüm conyersionibus, non nisi ‚rara -fuerint popularis licentiae exempla;, 'nee'nisi raro ab lege descitum sit modestiae::.'cui, contraria ‘factio.cum aliquando ‚sed in breve tempus praevaluissef, suaque 'potestate ‚tum 'abusa 'esset etiam ad privandum mu- neris-honore crAassvm, tanta sunt'in eamrcivium odia’ob id coorta, ut in hoc ‚non: leve..momentum fuerit-ad- imporlünorum.-hominum' imperium tol- lendum „ quo, facto; restituitur mox' honos’ suus cr&sso. Neque. civibus: tantum, \sed et exteris> venerabilis 'erat eminens horum vi- D T0- 26 D. L. vıv LENNEP, rorum (dignitas. Itaque in illa tristissima rerum conversione, qnuae Batavos in triennium 'Gallorum servire domino coegit, in’cr Asso, SWINDENTOqUe maxime praesidium periclitanti Athenaeo fuit, quod cum sublatum 'vel im- minutum aliqui cuperent malevoli, causam Illustris Scholae apud invisentem Amstelodamum longe potentissimum tunc Imperatorem egit swinDeEnıvs, "ac SswınDenıo pro Schola ‚ cuius jpse pars esset, apud se dicenti aliquid negare veritus est NAPOLEON. Hos tales viros mecollegas habuisse ‚haud sine quadam exsultatione men tis recolo: 'quibus senibus extinctis de fatorum me acerbitate queri minus convenit, quamvis me illud Aabuisse mordeat.!; Scio autem et laetor, me non unum ac solum: ita mente nunc affectum, qui ad nostrum ordinem respiciens jisdem sensibus agitatum te videam, GenArDı vroLıKı, vir clas rissime, quem collegam mihi coniunctissimum , amicum veterem lubentissi- me omnium bic praesentem intueor et compello, ‘Coepta haec inter nos iuvenes Leidae studiorum occasione familiaritas, Amstelodami inter collegas factos triginta annorum 'usu confirmata est. Par fuit semper utriusque nos- trum erga alterum voluntas: Quantum meum fuerat, tum privati adhuc, gaudium te Botanices creato ‚Professore in locum nwıcoLaAL BonDTIr, qui BVYRMANNO (NICOLAYM LAVRENTIvm dico) successor: datus magnam de se spem conceptam celeri morte destituerat, tantum 'paulo post tuum gau- dium emicuit me veniente: in locum |'wyrrengacHın Fuit hine omne gesti muneris tempus mihi tecum ; neque tempore illo quicquam Athenaei in rebus memorabile evenit, quod non pariter nos afficeret. Nam quod diver- sum uterque disciplinae genus sequebamur, nunquam nos diversos habuit. Semper et tu-candide meis: favisti literis ‚atque artibus et inyicem ego tuisz Itaque mecum tu pariter laetatus es ob constitutam aliquando in Athenaeo,; quae pridem requiri iu hac urbe videbatur, Patriae Linguae, Literarumque et Historiae docendae cathedram , nec minus ob datam eam cAPrPELLIOo, viro optimo, nostrum communi amico, quem ante biennium praematura morte raptum item ambo pariter desideramus. Sed et ego tibi in partem laetitiac veni, ob novum additum in Athenaeo scholae Chemicae honorem, cum est ruynto, qui primus ibi professionem eius artis obtinuerat, seniori jam collega additus azınwarprvs: fuitque postea par amborum: affectus in discessu viri huius clarissimi; rei publicae et bonarum artium causa In- di ORATIO SAECVLARIS 27 diam petentis, unde reversus quidem est feliciter, sed non, quod indolui- mus, Athenaeo nobisque redditus: et vero tibi ut olim gratulatus sum, quod suas Anatomen et Physiologiam, artemque Obstetriciam docendi parles ultro detulisset senex BoNnnevs, ita nuper tecum impense gavisus sum, addito tibi collega, qui Anatomen item et Physiologiam cum Chirurgia et Naturali Historia doceret, gwLıeLMmo filio, eodem et meo quondam dilectissimo discipuo. 'Tum nostrum est'amborum, quibus, ut par est, Athenaei sunt et doctrinarum res cordi, commune hoc solidumque gaudium, quod ab aliquo tempore civitatis huius.Magistratibus et Illustris Scholae Curatoribus summa coepit esse rev medicae omnisque salutiferae artis cura, unde fac- tum est, ut et Chirurgica ars Professores habuerit suos deinceps, primo GIRALDYM, MOX MANENVM, solerlissimos viros, sed hos suscepto munere se post breve tempus abdicantes, inde per aliquot annos nenrıcvar Bos- SCHAM, HERMANNI fillum, et suo illum nobis commendatum nomine et patris, quem optimum ac literatissimum virum item nobis amicissimum collegam habuimus, Historiae tum Medii aeyi ac Recentioris, tum Patriae Doctorem. Nec Medicinae vacua cathedra relicta est, quam etiam nunc tenet collega aestumatissimus, quondam »onxır laudatione praeclare de memoria defuncti meritus. Sed et satisfactum tandem est multorum 'yo- tis, constituta recens in hac urbe schola Clinica, datisque ei Professori- bus geminis, altero Medicinae, altero Chirurgiae, iisdem nostri ordinis honorariis. Atque utinam in tam laetae rei mentione non tot tristia"men- ti se obiicerent! Tu quidem, rıranr, vir clarissime! intra breve tem- pus duo luxisti collegas, Medicinae' deinceps Professores, probatae indus- triae VIFOS, THYSSENVM et LANDTIVYM, qliorum, precamur, ut duntaxat successori vitam, cui tuendae apud alios invigilat, non tam brevem esse fata velint. Piget referre ante biennium etiam Athenaeo ereptum senrı- CVM BOSSCHAM, Superiore aestate VAN DER BOON'MESCHIVM plane exi- mium virum,. qui non redeuntis aeınwAarorr nobis desiderium leniverat. Piget funera funeribus cumulata memorare hoc tam festo die. Sed neque fas fuit indictos praetermittere meritissimos viros et recurrit hic, ‘quod dice- bam orationis initio, intercidentibus hominibus neque ipsorum adeo deplo- randam esse sortem , quorum tamen melior pars exstet, altius his terrenis sedibus eyecta, et manere ac durare hic post virorum funera in longum ' Da Sae- 28 2 Da MIWON LENNER,! saepe tempus superstites,.tum:bene ab’ jis gestarum rerum memoriam ‚tum res ipsas, quibus illi operam ‘condendis primum, tuendisye aut excolendis dederint, Manet quidem etiam nunc'nobis illustre hoc Athenaei institutum, iam in tertinm saeculum, durans, et cum maxime vigens, neque decessit ei flos; quamvis fatorum legi concedentibus deinceps crasso, sSwINDENIO, aliis, qui illud praestantia. sua tuebantur ‚atque ornabant. Successere in horum locum minores,; strenui.atque industrii virl et, si.umam recentissimo'funcre vacantem Chemicae arlis cathedram' exceperis, nulla in Athenaeo disciplina; suum vindicem, Jdesiderat, .geminis disciplina Iuris sese effert. Discipulorum: autem tantus est in scholis numerus, ut mea memoria maior in Athenaeo nunquam fuerit.. ‚Neque. hic silentio. praetermittendum illud,‘ cuius si pos- sem oblivisci, locus me. hie ipse; admoneret , consueti nostri auditorii an- gustiis merito in hodiernum diem praelatus, esse iam.laudatissimo Regis optimi, decreto. quatuordecim; ‚ante annos constitutum in hac urbe Semina- rium Lutheranae formulae., Theologis ,' ne iuvenes is 'studiis' erudiendi ne= cesse porro haberent eius rei causa in Germaniam profieisci. Per os igitur Theologiae studiosos maior ‚etiam Athenaei Professorum: (nam et hos: audi= unt) addita scholis est freguentia,. neque parvum accessit' eorundem ordini decus aequa conventionis lege, additisiei tribus clarissimis viris, ‚quos habet Seminarium illud "Theologiae Professores; Attamen, hoc quidem levius du= cerem,, nisi, et conyictus suayitas,accederet. . Sed iam, hic praedicanda venit summa nostrorum ‚temporum et,Athenaei felicitas: hic proferenda est festa et hodiernum diem, maxime decens vox:. ‚Sunt,'As A., hic quos coniunctos sedis ordine videtis,,.Athenaei adnexique ad illud Seminarii Professores om- nes etiam convictus et amicitiae necessitudine inter se iuneti. Neque am- plius sunt tempora , cum DAYIDI BLONDELLO viro digno habito ‚ qui vos- sıo successor darelur, inyidiae et calumniarum causa- extitit, - quod cum STEPHANO CYRCELLAEO, Remonstrantium formulae Theologe, vetere amico familiaritatem colere, hic ‚perstitisset. _Nunc.scio gratam me omnibus, qui hic adsunt, rem dicturum , si dixero, eandem, nobis coli amicitiam cum Remonstrantium, etiam, et, Teleobaptistarum 'Theologis, clarissimis atque op- timis yiris, quorum item Seminaria Amstelodami sunt, per alumnos certe cum Athenaeo nostro connexa,. At- ORATAOaSAECVLARIS äg ‚. Atque‘ut noster hic.bene iunctorum inter nos conyictus dulcis est, ita haud minorem nobis delectationem affert constans erga nos optimi cuiusgqne civi- um favor,'quo. tum. liberos suos nostrae institutioni committunt, tum in suam ipsos familiaritatem nos recipiunt,, suis. bonarum. rerum studiis inter- esse. saepe, Saepe adeo praeesse volunt, cupide hinc in ‚sua, rebus iis insti- tuta, seu collegia seu sodalitia invitantes, omnique illic honore constantis- sime, ornantes, quem non raro etiam defunctis tribuunt, laudationis: hos ce- lebritate prosequentes , unde colligi sane potest illum erga Athenaeum eius- que. Professores ciyium esse animum, ut statuant ab illo instituto,. iisque viris multa in se commoda redundare, cui consequens est, ut nihil Athe- naeo' detractum et frequentiam in eo Professorum servari cupiant. Nam, quaemadmodum universe dominatur in. hac urbe cognitionis et scientiae cu-: piditas, ita, ut sunt varia hominum studia, alius aliam magis artem sequi- tur, atque hinc se ad illum maxime applicat virum doclum , ex cuius ser- mone et conyictu se maxime profecturum. ad artis, cui studet, incrementa sperat. Itaque ali ad crAassvm, alii ad swınpenıvm, alii ad sonsıym sese adiunxerunt, e& sic iam priore Athenaei saeculo suum noorrıys ha- buit BARLAEVM; VonDELIO profuit amicitia vossır; suas cum FRANcIO Musas communicabat sroEkuvsıys; Professorem Leida KAıvm. eyocavit huc uvppenvs. Consul, ut cum. illo amico vetere per otium abstrusa philosophiae tractaret. Neque nunc aliter se res habet, Vident etiam cives multis huius urbis ornamentis, qualia in urbe nobili magnagıe et regni pri- maria omnino. requiri videantur, ut sınt hortus. ac bibliotheca ‚publica, va- rii generis musea, theatra, artium et doctrinarum instituta, non posse digne suum pretium.constare, nisi doctrina excellentes viri illis servandis, ditan- dis et omnino eclebrandis.praesint. Vident etiam opus esse, ut in urbe, quae ob mercaturam,, ipsamque praestantiam ‚ac nobilitatem suam frequen- tissime ab exteris invisitur, tales inveniantur viri, qni possint eorum poli- tioribus ‚gratiorem hic commorationem facere, vel. petentibus doctrinae sub- sidia indicando aut suppeditando adesse , vel honestius ad laudem enitenti- bus manum aut.commendationis oficium praebere , ut quondam ab 1oave BVRMANNO commendatus LINNAEYVS €St CLIFFORTIO, ab roAnnıs |ilio THVYNBERGLYSs Socictatis Indicae moderatoribus. D5 Ne>- 30 D. HT Syn SLDENNENKERDE Neque vero hanc propitiam in nos et Athenaeum nostrum voluntatem contineri dicam huius urbis finibus, cım et de reliquis patriae nostrae ci- vibus multos hac ipsa hora nobis certa videam favoris sui indicia praesen- tcs dare; tum vero his ac ceteris omnibus certas etiam esse videam favendi causas. Namgqıe, ut Athenaeum ipsum solis ferme institatum Amsteloda- mensibus putetur, hoc certum est, in adiuncta ei Seminaria studiorum causa iuvenes ab omnibus patriae nostrae partibus venire. Sunt autem nunc quidem tam arcte illa cum Athenaeo nostro connexa, ut nisi florente eo vix vigorem suum retinere ipsa possint. Si qui ergo Seminariis illis bene cupi- unt, iidem certe etiam Athenaeo nostro favent. Videt quisque etiam inter Scholam Clinicam et Athenaeum necessario nexum intercedere, ut huius subsidiis illa saepe adiuvanda et collustranda sit. Atqui Scholae Clinicae utilitas haud dubie ad omnes Batavae terrae partes pertinet. Sed quid exi- lius hic disputo, A.A.? Quin potius ita omnes rem putale mecum. Si vis est Amstelodamensis Athenaei aligua (ut est haud dubie) in huius urbis cives ad imbuendum eos bonarum artium, omnisque virtutis studio, ni= hilne hoc ad reliquos patriae nostrae cives pertinebit? Cogitate, quaeso, huius urbis amplitudinem , dignitatem, praecipuum in reliquas et omnem rem publicam momentum. Cogitate, in alis regionibus, et antea saepe et nuperrime, ab urbe cuiusque primaria factum initium esse licentiae, turba= rumque et seditionum,, leve vulgus et imberbes iuvenes concitantibus deli- rantis sapientiae magistris: et, ni fallor, mecum censebitis, expedire no- bis omnibus in publicum, ut manente hic bonarum artium amore, manente sinceraeque et sobriae doctrinae cultu, pergat urbs haec ceteris regni op- pidis exemplum praebere modestiae, disciplinae, concordiae, pacis. Re- gem quidem nostrum benignissime de Athenaeo sentire hoc ipso die decla- ratum esse audio, allato ad Curatores decreto eius, quo Thesauri Rie- meriani ad rem Anatomicam illastrandam pretiosissimi facta est nostrae Scholae copia, simulque’significatum, hoc se donum Regem ei nunc cum maxime contulisse, ut esset, quo iucundiorem etiam ipse nobis huius festae diei faceret laetitiam: qua testificatione non minus quam ipso dono sibi nos devinxit. Itaque, conspirantibus omnium votis, maneat, precamur, institutum hoc; quod maiorum prudentia fundatum, posterorum curis ac virtute am- pli- ORATIO SAECVLARIS. 31 plificatum , maximo bono publico ad haec nostra tempora servatum est: idque ut maneat, sedulo instemus porro nos quoque vestigiis priorum, dum sit vestra haec inprimis, Viri Clarissimi, collegae amicissimi, dum haec maxime etiam mea cura sit, ut per.nos, nisi melior et auctior, certe integra Athenaei laus excipi- entibus nos iunioribus tradatur: quodsi fiat, nosque deinceps imitati posteri bene de 1llustri Schola mereri pergant, erit sic nostrae quoque optime consultum fa- mae, habebitque ille post saeculum futurus, etiam de nobis quod referat, Orator. Sed et vos, Ornatissimi Fuvenes, quorum tam frequenti multitudine nunc cum maxime Scholae huius flos censetur, tangere acrius hane curam par est. Vestra equidem summa esse scio in Athenaeum studia ; nee vos latet, quanta sint eorum, qui discipuli in illo tuerunt ante vos: quorum etiam, qui id longo ante tempore fuerunt, minime dubia nobis per hos dies animi sui indicia dederunt. Atque horum quidem hic videtis adsidere multos , summo doctrinae honore insignitos , alios aliarıum Academiarum Professo- res, huius etiam Athenaei nonnullos. Erit, erit fortasse tempus, cum et vestrum aliqui simili honore decorati gloriam porro huius Scholae tueantur : sed iam nunc vobis datum est, ut eam tueamini virtutibus,, quae vobis ad- sunt, hamanitate, probitate, modestia ; tueamini studiorum laude et profec- tibus; quae res non minus quam discipulorum frequentia scholae decus atque florem conciliant. Gestit iamdudum mihbi animus studio vos compellandi, Viri Amplissimi et Gravissimi, huius Athenaei ‚Curatores: quorum te, PouLı, Consulis etiam munere praesignem, primum alloquens et rite agere sic videar et maxime meo obsequor animo, ita libi a teneris devincto, ut, si doctorum hoc ser- mone utens fratrem te dicam, neque ab huius consuetudine, neque a meis sensibus alienam usurpaturus sim vocem. Quippe coepta haec in pa- rentum et communis materni nobis avi acdıbus necessitudo, sic postea inter adultos esse perstitit, ut, germano fratre, quem unicum habebam, defuncto, tu, quantum in te fuit, vicem eius mihi suppleveris. Itaque et in aliis ferme rebus omnibus pene gemelli voluntate sumuüs et maxime q1o- que in iss, quae ad tuendum Athenaeum pertinent: in cuius cura dignum tu quidem tuis te exhibes maiorikus, Namque est hoc in tua gente veluti proprium ac domesticum decus. Quippe, ut conderetur Athenaeum,, stu= dio maxime operaque factum est HERMANNI PoLLIT, qui fuit avo illi 'nostro ala, 52 MEI) van LENNEP, atayus: itaque illi maxime conditam Illustrem Scholam festo carmine gra= tulatıs est vonnELıvs: cumque exacto ferme saeculari orbe Schola haec per socordiam quorumdam e florentissima pene ad nihilum redacta esset, operam unus maxime ad restitaendum illam dedit HERMANNT pronepos 10ANNES poLL!vs ac per biennium -consulatu functus coeptum illud tenuit, vir ab iuventute literarum amans, sponsus quondam rranweır lätino earmine celebratus, semperque hince Musarum et eruditionis fautor, de cuius ayi sui multiplice rusticantis lectione et studiis saepe communem nobis ayum mihi narrare memini. Sed in hoc quidem tu felicior, quod tibi non collapsae res restituendae , sed vigentes florentesque tuendae obvenere, quas tibi porro tuendas ut commendem, nihil sane opus est. Sed ut possis: diu ac feliciter tueri, id a Deo precibus ac votis peto, certum habens, ıta fo- re, ut, quam laudem a maioribus hereditariam bene de Schola promerendi nostra accepisti, iHam tu non modo incorruptam seryes, sed etiam auctio- rem posteris relinquas. Proximum est, ut me ad te convertam, maLrı, vir aecstumatissimey quem compellandi item causas habeo gravissimas. Ecguem enim 'multis prius a me dictis testem potius ac patronum inyocem, quam te, euius om- nem viri ac patris vitam cum huius Athenaei commodis video connexam? Non discipulus tu scholis adfuisti erassı, swınDEntı, Bosscmar: sed horum virorum tibi dulcis fuit et utilis convictus; tibi ad suavitatem et incrementa studiorum profuit; mentem tibi publieis ac forensibus negotiis exercitam recreavit saepe ac refecit: suntque nostri etiam nunc collegii com- plures, quorum maxime familiaritate delectaris ; neque mea tibi sordet ami- citia. Tum tu tres deinceps filios Athenaeco erudiendos commisisti, quo- rum nemo tuam spem fefellit, unus etiam Professorum ordini adscriptus gratum tibı Iuris studium parı industria cum collega promovet. Huius Athe- naei tu iam ipse demandatam tibi quoque curam habes. Idne ut tuearis te rogem, cui tot nominibus commendatum esse debet? Non faciam, Vir optime! Sed potius nobis et Athenaeo gratulabor, quibus talis vir Curator obtigerit, idque ipsum inter praecipua festi huius temporis bona numerabo : guae cum ceteris, precor, diuturna nobis servet Deus. Te, REnANE, Vir Amplissime, quondam ego dilectissimum habui disci- pulum , postea dulcissimum collegam, cum petenti erAsso datu“ adiutor es- ses ORATTOSAECVLARIS, 55 85 in KEMPER! löcum, ipsoque mottuo illam. Iuris. docendi proviaciam ali- guamdiu sic teneres, ut ‚cum ‘illam .abdicare tibi visum esset, eliam ipse ‚succedenten 'magistro'tibi' discipulum haberes. , Nunc collegam te, viris, quorum alter amicitiae , alter etiam affinitatis Yinculo tibi junctus est, CU- ram ilins gerere läetor Athenaei, in quo tot /annos discipulus, ‚plures etiam ‚doctor fuisti, quodgue sic longo varioque'usu habes 'cognitum, ut ınon du- ‚bitem, quin sit bi qaoque id'Commendatissimum; sed hoc: votis ‚expeto, üt rei publicae; ‚cuius item cura altiore löco: te. exercet; faciliora hine tem- pora plus tibi’felingwant otii, ao Äißerior pessis-Athenaeo; ‚studiis, amicis 'tuis vacare; Sub horum igitur fidelissima virorum cura certa spes est fere, A. A, ut por- ro floreat Athenaeum nostrum, ceeteris quoque honoratissimis huius urbis Magistratibus -ei se benignos praestantibus , quo, sic re ferente, possit etiam ‚aliquid ei vel ad incrementum vel ad’ornamentum accedere; Schola eius Che- mica, novum doctorem in demortui locum adepta necessariis etiam subsidiis instrui; publica librorum supellex in alium aliquando locum transferri, ap- tiorem invisentium illam usibus, minus hieme incommodum, ‚amplitudine urbis digniorem, i Sed scio., quae’res una possit-, quamyis propitio in Illustrem Scholam 'Cu= Tatorum, Magistratuum, reliquorum civium favore, eius tamen »obstare vel äincrementis vel eommodis, flerique et splendori continuo. Scio ad augenda atque adeo tuenda haec opus esse, ut tota res Amstelodamensis loreat, ne= ‚que posse hanc florere nisi salyva nobis ac florente item universa patria: ‘quae res:cum non a nostrum alicuius, non ab optimi Regis -et eonsentiente cum co Senatus ac civium 'omnium voluntate pendeat, sed in Eius manu sit, cuius cura, nutuque gubernantur omnia, quid ultra nobis faciendum Testat, A. A. quam ut .pia mente ad preces -ätque vota recurramus tan- quam ad sacram spei ac salutis anchoram., qua defixa nostrae quegue :ora= tionis cursus fausto decentigue maxime fine sistatur. Itaque Te, Deus ©.M. in hac tuo cultui dicata aede-, Testo hoc ätgıre in- primis solemmi die, supplex .devenerans ‚precor, nostram nobis ut conser= ves porro atque tuearis rem publicam. Regis nostri animesis pro salute patriae consiliis exoptatum, Deus! obyenire da successum. Pacem, “jtaeso, aobis redde, sed honestam. Pacis denuo nobis commoda indulge, sed ho- E 'DCS- A D. I. vun LENNEP, ORATIO SAECYVLARIS. 5 esta ünde Auant omnia: ' Pacem petimus, qualemıa Te, bonorum fonte petere nos’ convenit;'non eam, quae fortes. frangat, agiles;eneryet , acribus languorem 'inducat, non, quae fastum pariat ac superbiam, non, quae ci- vibus ingeneret luxum , mollitiem, ignaviam, sed cam, quae illis: vigilantiam acuat, Hnidstrjäste ‚exerceat',' pietatem alat, virtutem. excitet, omniumque sit bonarum artium mater eadem et altrix. Hanc Tu pacem, Deus! indulge Regi regnoque :-haec Tu commoda Amstelodamensibus tribue et nostro tem- pore etin posterum frequentia, utflorente civitate, florente Athenaeo, locus sit-etiam sequentium ; etiam plurium. deinceps ‚Saecularium laelitiae ! DBIXL GODSDIENSTIGE REDE, GEHOUDEN DOOR GIJSBERTUS JOHANNES ROOIJENS, TWEEDE EEUWFEEST DOORLUCHTIGE SCHOOL VAN AMSTERDAM, BEN 12DEN JANUARIJ 1832, IN DE NIEUWE KERK, ALDAAR, & ı NZGY 2 11 N - A| wırr? ETE .%W rf! Y p Wr. j y j) LIU /I/ZJ2 CalFıfZä3i u Ka IL IE EZ r2 r T4®# U3 a. = DET N ET EUR N Bu Ri NE N Y " Fr f\ a de M Ser BESEZIEEE Hr) Bid rei “% vera ng a vor -r «Mil url TeEeNKATH AN EA, ‚AR IWra MI .Supr RIAAISAS NIdSI Mai HOOG-GEACHTE STADGENOOTEN; EN ALLEN VOORTS, DIEDEZEPLEGTIGE ZAMENKOMST MET UWE TEGENWOORDIGHEID VEREERT! ZEER AANZIENLIJKE TOEHOORDERSs! Niets had ik minder kunnen denken, dan dat ik bij het Eeuwfeest, het- welk Amsterdams Doorluchtige School dezer dagen viert, als spreker zou zijn opgetreden. Doch onder de overleggingen, hoe de feestviering te rege- len, was aan de hoogaanzienlijke Bezorgers der School voor de aandacht, om hunnpe stadgenooten op zoo belangrijke instelling, als onder .hen ge- vestigd is, ook in wijder’ kring opmerkzaam te maken, en .teyens het heu- gelijk feest godsdienstig te besluiten. Zulks schiep dan de tegenwoordige zamenkomst. En bestemde reeds vroeger aller verlangen voor de eigenlijke Beuwrede, te houden in de taal, welke daaraan voegt, den man, die ge- heel in dezelve leeft; tot mij kwam daarna op het onverwachtst de uit- noodiging, om in onze moederspraak de andere, reeds genoemde, taak te veryullen. — Nooit — ik ontyeinze het niet — nooit kon de vereerende uit- noodiging mij ongereeder ter toestemming hebben aangetroffen, en eene zamenvloeijing van redenen vertoonde mij terstond de onmogelijkheid om daaraan te voldoen. Ik oordeelde ‚dus te moeten weigeren; ik sireed, kampte , worstelde tegen , nieuwen,, beleefden , goedwilligen aandrang. Maar — hoe zal ik het, noemen ? — bij volgehouden? weigering vreesde ik te zullen halstarrig schijnen; en — ik wankelde, bezweek. Dat ik echter aan Aa die A e. KB TEENS, die vrecs te vcel heb ingeruimd, besef ik levendiger dan ooit, nu ik dem redenaar heb gehoord, te groot voor mijnen lof; nu ik dit spreekgestoelte beklommen heb, en van hoorders mij zie omringd, wier tegenwoordigheid niet weinig mij Bezwaart; nu ik, daarenboven, onder hen de zoodanige aanschouw, voor welke ik op mijne wijze het een en ander zal moeten herhalen,, hetgeen in deftig schoone taal derzelver keurig oor reeds heeft gestreelde — Doch in het vertrouwen op vele toegeefljkheid mag ik door het gevoel, hetwelk mij prangt, mij niet laten overweldigen. Misschien. zelfs. moest ik dat gevoel niet uitgesproken, maar liever, bij den aanhef mijner Rede, een’ toon hebben. aangeslagen „ die meer voor zoo blijle ge- lcgenheid paste. En mcent ook niet, M. H.! dat, hetgeen U tot feestelijke vreugde stemt, mij geene hooge belangstelling inboezemt. Wel ben ik niet in Amsterdam geboren en opgevoed; nieuwer is ook mijne betrekking tot hare Doorlugtige School. Maar zoude toch de wereldstad, door meer dan haren handel vermaard, gedurende den tijd, dien ik in dezelve sleet, mij niet op allerlei wijze aan zich verbonden, bijzonder voor de beroemdste harer let= terkundige Instellingen mij niet al sterker en sterker hebben ingenomen ? — Meent even weinig, dat het onderwerp onzer fcestviering minder geschikt zij voor eene godsdienstige Slotrede.e. Wanneer wij toch de grondvesting van Amsterdams Doorluchtige School, twee eeuwen nu verleden, ons her- inneren; wanncer wij hare trapswijze uitbreidmg in den loop der tijden volgen; wanneer wij, alzoo ziende, wat zii was, op hare menigvuldige heilrijke uitwerkselen acht geven; — dan, voorzeker, moeten de gewaar- wordingen, wenschen en voornemens, daardoor in ons verwekt, zich van zelf als oplossen in’het vurige dankgebed, opgedragen aan dien weldadigen Albestuurder, aan wien, als opperste oorzaak, de Stichting onzer vaderen haar ontstaan , hare instandhouding en al het goede, hetwelk van haar uitging, -verschuldigd was; gelijk zij hare voortduring en haren bloei van deszelß hooge 'beseherming en onontbeerljken zegen verwachten blijf. — Aan U, God onzes lofs en onzer hope! wijden wij dan dit plegtig uur. U zij onze tcgenwoordige zamenkomst welgevallig! Sta, Vader der liefde! den spreker bij. Op ons. allen zijj uw gunstrjk ong, en U verheerlijkend zij de uit- kommst van. dit feest, dat voor het nageslacht oyer ons stof nog blijler zich. vernieuwen moge. Kon- GODSDIENSTIGE REDE; ö Konde het, M.H.! aan iemand toeschijnen, dat handel en letteren on-= derling nooder zieh. verdroegen „ Amsterdam alleen zoude voldoende zijn. om dezen waan te wederlesgen, en de Stad, die haren toenemenden bloei aan den handel te danken had, toonde zich gelijktijdig de ijverige kweekster en milde beschermster der wetenschap. Ik spreke thans niet van geleerde Instellingen , welke: men: reeds vroeger in haar midden aantrof, noch weide in de verdiensten uit, welke in eene donkere ecuw, gelijjk. bij) ons ten min- ste de vijftiende was, het aanzienlijk geslacht der Egcerren tezulken opzigte zich verwierf. 1k gewage ook niet van groote letterkundige namen, waarop: aan het slot' der zestiende eeuw, en bij, den aanvang der zeventiende, onze Stad kon boogen. Liever kome ik terstond tot hare Doorluchtige. School, die, als eene nieuwe Instelling, vcor tweehonderd jaren- verreess, — Te midden dan des heeten strijds, dien onze vaders, tachtig jaren lang, voor vrijbeid en Godsdienst streden, nam het voormalige Visschersdorp in rijk- dom en. welvaart grootelijks toe; en, stak alzoo, te dezen aanzien in den da- geraad der zevenliende eeuw Amsterdam reeds boven alle andere vader- landsche steden uit, de parel: cener geleerde Stichting, gelijk sedert kort Deventer versierde, schcen er nog te ontbreken aan deszelts kroon. Geens- zins echter was het ijdele roemzucht, welke de achtbare Regering alhier rceds ten jare 1629 op zoodanige Stichting bedacht maakte. Liefde tot de letteren ontgloeide niet weinige van derzelver leden. Liefde tot de leiteren deelde zich toen,, zells in menig opzigt verre. boven onze hooggeroemde eeuw, geljjk cene gelukkige besmetting, — durf ik haar zoo noemen? — aan alle rangen en standen mede; en geen koopman was er ligt, die voor zijne zonen., sehoon ook tot den handel bestemd, den toegang tot Rome’s cn. Grickenland’s beschaving niet openstelde. Wat wonder dus, dat de dubhele- Latijnsche School te dezer Stede dikwijls meer dan twaalfhonderd kwecke- ligen telle, en jaar op-jaar honderdtallen haar verlieten, die voor de zucht tot wetenschap, iu derzelver borst ontstoken., elders verdere voldoening zoch-- ten. Rceds verhief zich in al den glans der jongelingsjaren. Leidens nabu- rige lIorgeschool, en derzelver uits'ekende vernnften boden der bloem on- zer, jeugdial den rijjkdom hunner geleerdheid aan, Nıet alle ouders echter wa- AS rom 6 G. EL RIOOBEBNS, ren 200 gezeten, dat zij hımne kinderen derwaarts zonden konden. Of, in- dien al onbekrompener omstandigheden dit veroorloofden, werd alzoo echter voor den vertrekkenden aanstaanden koopman de’handel van de studie af- gescheiden ; terwijl integendeel, bij het aanwezen eener hoogere letterkundige Instelling in de handeldrijvende Stad , de alhier voortgezelte studie gepast aan den handel kon ter. zijde gaan. Nog iets was er daarenboven, dat de Regering onzer stad, zoo wel op de zedelijkheid als de verstandsontwik- keling van het aankomend geslacht prijs stellende, met het hoogste regt voor de aandacht was. Meestal in zeer jongen leeftijd had de knaap zijne voorbe- reidende oefeningen geöindigd. Alle noodige zeifstandigheid missende 5; kwam hij nu van onder het ouderlijk toezigt op eens in het hoogst gevaar- lijjk bezit eener bijna onbeperkte vrijheid. Zoo konde het niet anders, of menigeen, aan allerlei ongeken.le verzockingen blootgesteld „ mısbruikte zijne vrijheid tot losbandigheid; en aan de kweekschool der wetenschap verloor hij niet zeldzaam die reine en brave zeden, op welker wortel alleen de we- tenschap tieren, welker ongeschonden bewaring ver boven alle wetenschap te waarderen is. 'WVij verceren dan den edelen zin van mannen, die im hnn plan vereenigden, hetgeen niet minder aan hunne wijsheid en hart, dan aan hunne letterliefde tot onvergankelijke eere strekte. ‘Wij danken de Voorzienigheid Gods, die derzelver bescheidene standvastigheid ter berei- king van het voorgestelde doel met den begeerden uitslag kroonde; en nog te dezer ure zegenen wij de gedenkwaardige dagen, die den 8“ en g'" Ja- nuarij des Jaars 1652 onder de gelukkigste voorteekenen aanlichtten. Toen was het, dat het beroemde tweetal, ongaarne — is het vreemd? — door Leiden ons afgestaan,, dat de in alle menschelijke en goddelijke wetenschap doorkneedde vossıus, na hem de beschaafde en scherpzinnige BARLAEUSy de eerste als Hoogleeraar in de Letteren, de andere in de Wijsbegeerte, door hunne openljke Redeyoeringen het geboortefeest eener Stichting vereeuwig- den, welke te gelijk — had minder ongiunst der tijden het gedoogd — den hier toen schuilenden grooten balling, den eenigen uvıG DE GRoOT, ligt haar hoogste sieraad had genoemd. Daar stond dan onze Doorluchtige School , door de onsterfelijke zangen — zoo drıkt een later pronkjuweel van dezelve zich uit — door de onsterfeljke zangen van smoorT en voxDEL voor GODSDIENSTIGE REDE. 5 voor altijd tot een’ tempel der Musen gewijd. Maar van toen af vertoonden zich ook de vruchten dezer Instelling, door hare Grondvesters beoogd. UVit liefde tot de letteren geboren, kweekte zij wederkeerig die liefde bij steeds meerderen aan. Ouders zagen zich nu voor de verdere wetenschappelijke vorming hunner kinderen op de meest wenschelijke wijze den gereeden weg gebaand. Knapen, bij wie anders het eerste onderwijs ligtelijk verylogen was, konden zich nu aan de nabijziinde bronnen laven, waaruit zij) den edelsten dorst voor hun gansche leven als indronken. Ouders hielden nu hunne ontluikende lievelingen digt onder het oog, dagelijks bereikbaar door het woord der teregtwijzing. Knapen ontwikkelden zich nu onder de scha- duw der huiseljjkheid, tot dat zij in meer zelfstandigen leeftijd de gladder baan met vaster’ gang betreden konden. Zoo leverde dan de schoone Instel- ling, van haren oorsprong af, de naast bedoelde, hoog te schatten voordee- len op; voordeelen, welke ouders, die kinderen hebben, door aanleg en keuze voor de studien bestemd,, welke jonge lieden,, die de ouderlijke woning niet hoe eerder zoo liever ontylugten willen, welke allen eindelijjk, aan wie be- schaving en letteren waard zijn, tot aan dezen dag met geheel hun hart er- kennen zullen, “ De bloeijjende Koopstad bezat dus de geleerde Stichting, welke zij verlangd had en behoefde. Doch gelijk een milde stroom, aan heilrjjke bron ont- sprongen, van lieverlede zich verbreedt en in hoofdarmen en zijtakken uit- spreidt, zoo ook onze School. — In oude Letteren sen Wijsbegeerte stortte zij dan hare eerste weldaden rondom zich henen. :Maar naauwelijks trokken de lessen van vossıvs en BARLAEUS vecl talrijker scharen van leergierigen , dan Deventers nieuwe Stichting en Leidens Hoogeschool in hare eerste da- gen tellen konden ‚of in eene Stad.,, welker vloten alle havens en Stranden äandeden, oordeelde men, dat het onderwijs im Wis- en Zeevaartkunde niet ontbreken mogt. Van den geoefenden marrınus HORTENSIUS, die in Frankrijk en Italie de schoolen der grootste Wiskundigen had bezocht, en bijna een? zijner leermeesters, den wijdberoemden GALILAEO ALL. LAEI, tot ambtgenoot ontvangen had, ging derhalve dat onderwijs op het spoedigst uit. — Niet meer dan zes jaren waren er sedert de oprigting: onzer School verloopen, toen de Regtsgeleerde Fuculteit door de benoemin- - gen 8 EMO ONEING; \ gen van PETRUS CABELJAAUW EN ALBERTUS RUSIUS gevestigl werd. Had de Geneeskunte met de vakken aan dezelve verwant reeds yroeger bier ter Stede de gelukkigste beoefenaars, waaronder in den eersten rang de Burgemeester ruLr, bijzonder ook als stichter van een Geneeskundig Genootschap, verdient genoemd te worden ; binnen het vierde eener eeuw. stond naast den Regtsgeieerden de ‚Geneeskundige Leerstoel, door GERAR- pus sLAsıus niet zonder goedkeuring ingewijd. Voorts verkreeg de Godge- leerdheid ten jare 1636 haren cersten Hoogleeraar in den welsprekenden GERBRAND VAN LEEUWEN: en kunnen de Godgeleerde studien het geleide der Oostersche Letteren volstrekt niet missen, de oordeelkundige sterna- wus morınus ying hierin, als waarborg van derzelyer duurzamen bloei, bijna gelijktijdig zijne lessen aan. Dus besloot dan onze School reeds. voor het einde der zeventiende eeuw alle hoofdvakken van geleerde kennis im zich; en nog streelt ons hare vermaardheid, welke, ook na vossıus en sArLAEUSs, hoogsiverdienstelijke mannen van elders tot zich aantrekken bleef, — Maar zal ik nu den stroom in al zijne kleiner wendingen en kron- kelingen met U vervolgen, of U doen zien, hoe hij hier eene wijl zich verengde, om straks te majestueuser zich uit te breiden? Genoeg, M. H.! moge het zijn, te berinneren, dat, vooral sedert de laatste helft der naast- vorige eeuw, de groote en telkens toenemende ontwikkelingen der 'weten- schap nieuwe vakken van onderwijs bij onze verschillende Faculteiten deden geboren worden. Bepaaldelijk werden, nevens meer, Ontleed-, Heel-, Kruid- en Scheikunde, welker Inrigtingen, meestal van vroeger tijd, af« zonderlijk hadden bestaan , aan de Geneeskundige toegevoegd; eene nieuwe ‚Verloskundige School werd, daarenboven, door onzen vroLık geschapen ; en — hetgeen onze diep betreurde, vroeg gestorven’ HENRICUS BOSSCHA bij het aanvaarden van zijn Hoogleeraar-ambt vurig wenschte — het Kli- nisch Onderrigt kwam niet alleen onlangs hier tot stand, maar werd ook welhaast met onze Stichting op het naauwst in verband gebragt. Voegen wij bij dit alles nog den nieuwen Leerstoel voor Nederduitsche 'Taal- en Letterkunde, na het afschudden van het vreemde juk als leuze onzer her- boren’ nationaliteit opgerigt, noemen wij als eersten Hoogleeraar in dit vak den edelen, met meer dan &&ne onderscheidene wetenschap vertrouw- den, VAN CAPPELLE; Wi) zien dan den stroom al breeder cn breeder Vioei=- ee ee GODSDIENSTIGE REDE. 9 wloeijen, ‘en kunnen zeggen, dat Amsterdams Doorluchtige School zoo wel in hare iweede als eerste eeuw telkens met nieuwen luister is omstraald geworden. | En zal ik thans, Mijne Hoorders! na de Hoogleeraars, van welke ik recds sprak, ook de overige vermelden, die, in langen en breeden rij, als lichten aan onze School hebben uitgeblonken; naauwelijks kan ik meer dan bloote namen noemen. Echter mag ik sommige namen, waaraan zich zoo groote of dierbare herinneringen hechten, te dezer ure niet verzwijgen! — Regts- geleerden! gij waardeert — om van geene vroegere te gewagen — gij waardeert in uwen cras den geleerde, die met zijne veelzijdige kennis echte practische wijsheid parende, voor de beoefening der Regtsgeleerdheid onder ' ons een nieuw, allerbloeijendst tjjdperk opende: en gij plaatst hem ter zijde zijn’ leerling en lijkredenaar, den grooten staatsman KEmPer, wiens licht, eene korte poos alhier schijnende, voor Leidens Hoogeschool, voor de gelet- terde wereld, niet het minst voor de staatkundige wetenschappen, helaas ! 200 spoedig onderging. — 'Geneeskundigen! te regt draagt gij roem op uwen PETRUS CAMPER, die diepe en tegelijk alles omvattende geest. Nevens hem: blijft de scherpzinnige. bespieder der eenvoudige natuur, ANDREAS BONN, in moejjelijke gevallen zoo gaarne ter hulpe ingeroepen, met den koenen reiziger en uitstekenden natuuronderzoeker, REINWARDT, van wiens rijke kundigheden Leiden thans de naaste yruchten plukt, bij U in onvergetelijk aandenken. Ach, waarom moesten in de jongste tijiden uwe Afdeeling aan onze School zulke zware slagen treffen? Een viertal, dat . haar tot hooge eer strekte, bij digte opvolging,, in de kracht des levens, U en. ons ontrukt! De laatste van hetzelve waart gij, waardig leerling van den eenigen srucmans, beminneliijke van DER BOON mescn! Wij be= seffen , wat in u en uwe kunstbroeders wetenschap en menschheid verloren, maar berusten tevens, zijj het ook met de traan der smarte in ons o0g, in het altoos wijs en aanbiddeljjk Godsbestuur. — Ik hervatte mij, en moet voortgaan tot de mij nadere Wetenschap. Ontbrak dan na van LEEUWENs dood aan de Godgeleerdheid te dezer Stede ruim dertig jaren een vertegenwoordiger ; zij ontving dien weder in currEnxıus, aan wien, even min als aan deszelfs opvolger, van NUYS KLINKENBERG, door Lei- den reeds vooraf begeerd, en die het vak, daarop alhier hem toevertrouwd, B niet 10 G.« Ju R 00:1, EN Sy niet weinig uitbreidde, niemand. den: lofreener veelomvattende kennis-ont# 208. KLINKENBERG vervingt en eerdet.gij.,in. schrift, treflelijke va HENGEL! wiens voelstappen uw opvolger, zoo veel hij vermag ,. immer) wenscht te.drukken, wiens ongemeene. verdiensten ten aanzien: der Godge- leerde studien onder ons ‚en aan. Leidens Hoogeschool. nog ‚de ‚nakomeling=. schap dankbaar erkennen zal. — Ter zijde der Godgeleerdheid had de Oos=. tersche 'Taal- en Letterkunde hare ijverige voorstanders; en trad na morI- nus de doorgeleerde surenuuis op, wij willen. hem. noch. zijne opvolgers tegen elkander wegen, maar mogen, ook na, het nieuwst verspreide licht; VONK, KOOLHAAS, HENDRIK ALBERT SCHULTENS EN) WALRAVEN, dem voorganger van onzen veteraan WILLMET, niet onvermeld laten. — In die; Kımsten en Wetenschappen eindelijk, door welker algemeenen tempel een ieder tot het bijzonder heiligdom, dat. hem. als waardig priester ‘ontvangen zal, zich den toegang baant, in Letteren, Wijsbegeerte en’hetgeen daaraanisı verknocht, kummen wij op eene, schier onafgebroken’ reeks van voortreffe= lijke mannen boogen, ’Toehoorders! groote, ten deele wereldberoemde;, namen spreke ik uit, wanneer ik, na vossıus en sARLAEUS, U wijze op BLONDEL, TIBERIUS HEMSTERHUIS, FRANCIUS, D'ORVILLE, BURMAN den! jongere, TOLLIUS, WYTTENBACH, VAN SWINDEN, HERMAN BOSSCHA; EN: op dat verwonderlijik genie, onzen nıruwıAsn. Zijne. diepe wiskundige berekeningen en zijn Orion! . Te, groot, te:groot scheen zulk. een geest voor een langer verblijf op aarde, en. spoedde zich in /snelle vaartı naar die hoo- ger sfeeren, welke hij hier reeds mat. en bezong» Wij hebben den roem yan een tweetal eeuwen ons herinnerd : en eene Stichting, welke zoodanige sieraden bezat, eene Stichting, van welker te= genwoordige parels, de vroegere waardig, kieschheid mij verbiedt te spre=» ken, Stadgenooten! zij kan onmogelijk nalaten het levendigst belang U im te boezemen. Mannen van zeldzamer talenten onder zijne medeburgers te tellen, werd door allen, die niet. geheel vreemdwaren aan beschaving, van eeuwen her ep hoogen ‚prijs. gesteld. Van hier, dat verschillende steden der oudheid, waaraan zulks in bijna onheugelijke tijden was te beurt ge= vallen, nog in later dagen met, betamelijk geachten hoogmoed daarop zich verhieven. Van hier, dat anderen, ‚met ‚scherpen najjver zich onderling Ü den GODSDIENSTIGE REDE 11 den Geleerde, ‘den Redenaar, den'Dichter , het Genie betwistten , die'ginds ‚of'elders mögten hebben gebloeid;; 'en "het was, als of zelfs op de'spade tiakomelingschäp iets afdaalde van den onverdoofbaren glans, in welks stra- len zich de'tijdgenoot'had gebaad. — Maar Amsterdam zoude dan omtrent den zetel onverschillig zijn, die 200’ vele uitinuntende mannen opleverde ? ‚Ofiindien het'schijnen'kon, dat de bloöte roem op’ derzelver bezit aan ijdel- heid grensde; Amsterdam zoude 'niet'met'vurige deelneming aan het goede herdenken', door' zulke mannen ‚daargesteld, ‚aan het licht en den zegen, op allerlei wijzen van hen‘ uitgegaan ? it hol, Togo 0. Wertegenwoordigen we ons 'Ue'tälrijke söhriften) waardoor' de sieraden ohzer: Stichting het heil’van:hun' weldadig leven vereeuwigd hebben! Door die schriften verbreidden ‘zij’ de edelste en bruikbaärste kundigheden. Door die schriften, vanden'tijdgenoot met‘ graagte ontvangen, van'de nakome- lingschap hoog gewaardeerd), ‘ja’verre buiten ons Vaderland 'gekend en ge- roemd ,‚arbeidden zijin!wijden omtrek ter verstandelijke en zedelijke 'vor- ıming öok van volgende’ geslachten. ' »Meer' dan enkele’zijn er’ onder dezelve, welkeihet eenparig oordeel. dei ‘meest beyoegde Regters reeds voor lang der onsterfelijklieid :heeft toegewijd.. ' Nog’ verfraaijen zij met latere van’ geene geringer waarde niet slechts de’boekerij,''maar vöoeden ook den geest van iederen Geletterde,, die uit de köstbare nalatenschap niet weinig ontleent, waardoor hij. den rijkdom van vroeger eeuw, vermeerderd met eigen ver- kregen schatten, ‘als eene nieuwe erfenis, aan zifne tijdgenooten en de na- wereld övermaakt. En, 'Toehoorders! wanneer wij in het algemeen , zelfs bij vlugtige herinnering,, ons voor de aandacht roepen, wat zoo vele Leer- aafs onzer School in hunne diepdoordachte werken 'der 'geleerde wereld aanboden, of’ ook in losser gewaad wijd 'en zijd onder het beschaafd Pu-. . bliek deden uitgäan ; ''wie ‘onzer oontzegt hun dan een roemrijk'aandeel aan den hooger opgetrokken?' of breeder vontsloten’ tempel’van Kunst en We- tenschap? - Doch 'meer bijzonder stellen ‘we ‘ons thans diegenen Yoor, waarop deze nainen 'vooral door hun: ‘mondelijk onderwijs den naästen 'invloed hadden, derzelver Zeerlingen. — Reeds kan geene soortgelijke Stichting onzes Va- derlands zoo vele kweekelingen aanwijzen, als onze Stad uit eigen boezem aan:de hare :opleverde, ‘of: die herwaarts ook' van elders werden uitgelokt. - Ba Hier, 12 "13%: :ıROOHENS, Hier, ‚hier, legden ‚dan duizende., jongelingen de grondslagen , dier 'kennis‘; waardoor zij in rijper? ‚leeflijjd de, gewigtigste diensten der maatschappij,be= wezen. _Onder hen vereert het Vaderland de'zoodanige; die in de eerste Staatsbetrekkingen vroeger en. later, deszelfs glorie waren, of 00k .nog des+ zelfs luister zijn. In derzelver kring onderscheidt de geleerde wereld hare leiterhelden , waarvan er ook nog niet slechts aan onze ‘Hoogescholen: uit= blinken of. op hunne beurt de moederschool versieren, maar welker namen ievens door Europa henen zijn vermaard. Moge: aan anderen de schitte- rende eerepost, de hooger titel niet zijn te beurt gevallen, waren: of zija zij; deswege niet nuttig en groot?. Hoe vele Regtsgeleerden,, die hier hunne vorming ontvangen hebben,, worden ook.nog algemeen geöerbiedigd als de vraagbaken des Lands of onzer Stad! Hoe vele Geneesknndigen. hebben zich hier voorbereid, welker ervarenheid ook: nog..de begeerde toevlugt der kranken is! Hoe vele Evangeliedienaars begonnen hier hunne stndien, of voltooiden er grootendeels, zoo niet geheel, het begonnene, die de zegen ziju der Gemeenten,, voor welke zij;leven, wier bezit en de onze en de aan- zienlijkste des Vaderlands weten op prijs te'stellen, die door geheel de Neder= landsche Hervormde Kerk, als hare, waardigste voorstanders, die ook bui= ten. haren omtrek,, met welverdienden lof worden geroemd! Doch niet en» kel bepalen zich de verdiensten, onzer' Stichting tot den: Evangeliedienaar yan. het Kerkgenootschap, ‚welks Leerstoel regtstreeks tot dezelve behoort; Ook de Remonstrantsche Kweekschool , in: het vrijzinniger Amsterdam nog geene drie jaren na de onze aan derzelver zijde roemrijk opgetrokken, en welke in: later? tjjd., buiten hare schade, ons: haren grooten' wYrTEnsAcH afstond; ook de Doopsgezinde en Luthersche: Seminariön, van welke het laatste, voor omitrent vijftien jaren ontstaan, ten zelfden: tijde met onze Stichting. werd: in verband gebragt;; ook het Genootschap der Lutherschen ; die-zich in. het laatst der vorige eeuw van. het oude — zal.ik zeggen we- gens- nieuwheid ?' — scheidden;, die allen genoten en genieten de’ vruchtem cener Instelling, welke alzoo- het hare toebragt tot de wijding dier uit- Stekende vernuften,, waarmede andere. Afdeelingen der Protestantsche Kerk prijken. Groot ,, Mijne Hoorders!: was dus de oogst' van kweekelingen‘, waarmede Amsterdams. Doorluchtige School. zoo. wel Vaderland en.Kerk in het! gemeem als; Zee u Ste je Mein rnit tee ee GODSDIENSTIGE REDE 13 als bijzonder hare eigene Stad begiftigde. Maar ook andere, wel eens min- ‚der opgemerkte, voordeelen vloeiden hiernevens bepaaldelijk aan Amster- dam van dien zetel der’ wetenschappen toe, waardoor het beschaafder deel ‚der bevolking met de verdiensielijke mannen, die denzelven vervulden , op verschillende wijze in aanraking kwam. Het kan reeds niet anders, of de man van letteren: werkt weldadig op de kringen, waarin hij, ook buiten zij- 'nen naaste, zich beweegt. Schoon er ver van verwijderd om met zijne 'schatten te willen pralen, is hij even weinig te karig om in het dagelijksch verkeer, wanneer hjj vatbaarheid voor ontvangen bespeurt, daarvan iets te willen mededeelen: en zoude het gesprek, dat hij ongedwongen weet in te leiden en te rigten, zoude de toon van echte beschaving, die in deszelfs gezelligen omgang heerscht, zoude de ware, de groote en vruchtbare ge- dachte, welke hij uitdrukt en in omloop brengt, geen uitgebreider nut te weeg brengen, dan menigeen zich verbeeldt? Is er, daarenboven, eene stad, dan is het zeker Amsterdam, welke den Geleerde lokt en noopt' en dringt om het uitgespaarde uur tot allerlei nuttige einden aan te wenden. Scholen,, maatschappijen , genootschappen, vereenigingen van allerlei aard zijn geves- tigd in deszelfs midden. Wie kan het dus onverschillig achten, dat mannen van kunde, ervaring en kieschen smaak daarvan bestuurders of leden ziju? Hoe' veel kunnen deze toch door gepasten raad’, door veel omyattenden blik, door 'ijverige medewerking, door het gewigtig onderwerp, dat derzel- ver Rede voor'eene talrijker schaar behandelt, er’ niet aan toebrengen om het doel zulker Inrigtingen te bevorderen „ of ook in kleiner, uitgelezen‘ kring tot verbreiding van beschaafde kennis bijdragen. Maar verre, verre was het er dan ook van’ af, dat geene Leeraars onzer School zich te zulken aanzien zouden hebben verdiend gemaakt. Toehoorders! Ik zal U ten bewijze hier- van, terwijl ik van levenden zwijg, evenmin-te diep in de verledenheid terug, leiden, noch ophalen, hetgeen, van vosstus aan, deze en’ die voor het ver- beterd onderwijs der Batijusche Scholen verrigt, of door hunne openlijke Zatijnsche lessen, gegeven' aan het grooter Publiek‘, dat toen: cıcero’s taal verstond, of op andere wijzen, ter bevordering van’ al wat gocd en heilrijk was, in: vroeger’ tijd’ beoogd en gewerkt hebben. Doch’ ik zie mij van’ hoor-- ders omringd,, tot welker jeugd: of jongelingsjaren reeds: de Nederduitsche‘ B5 voor 14 cG. RO OD ENS; voorlezingen behooren, onder hooge toejuiching ‚en. niet zonder rijke vrucht door SCHULTENS en ToLLıus ‚voor het Nederduitsch ‚gchoor gehouden, dat allengs. het Latijnsche vervangen had», ‚En, nog, had. de laatste. onze School en Stad en de keure der bevolking, ‚welke aan; zijne lippen 'hing, niet vaarwel gezegd, ware het niet geweest om zich toe.te wijlen' aan de vorming van hem, in wien thans de liefde. en hoop der ‚ganscheinatie zich vereenigen, onzen Koning. AanscHuLTEns en Touutus sluiten zich een drietal namen, welke bij de meesten .onzer nog ‚versch. in ‚het; geheugen zijn, en waarmede zich, zonder uitdrukkelijke yermelding, ‚weder andere verbinden. CRAS, BONN en vANSWINDEN! wat. waart.en!deedt gs niet voor Amsterdam! Als heldere starren flonkerdet gij eene.halve eeuw aan deszelfs School; ook de vreemdeling ‚waardeerde' uwe 'wetenschap. 'Maar voor de Stad, welke u boeide,, leefdet gij, niet‘minder dan voor uwe overige betrekkingen. Hare Letterkundige , hare‘.Menschlievende, hare Godsdiens stige, hare andere Instellingen blijven),u, met, eerbied ‚'en:dankbaarheid noe- men. In hare onderscheiden Maatschappijön,, ‚vooral in: die, waarin twee uitstekende leerlingen de nagedachtenis hunner; groote, Onderwijzers eerden , spreidden uwe keurige ‚Redevoeringen 'en doorwrochte Verhandelingen 'het licht, dat. in uw brein ontstoken was , in de weldadigste stralen rondom u henen. En wanneer ik den Geleerde mij, voorstel, die den roem van nog uitgebreider wereldvermaardheid ten offer brengt aan'het nut, in nabij ‚gele- gen’ kring te stichten; dan moge ik uwen naam hier andermaal noemen, edele van swinnen! Geene Inrigting, Mijne Hoorders! waarvoor. de braye man iets goeds meende te kunnen doen, .bestaat er in ‘ons’ midden ,: welke deszelfs aandenken niet zegent; gelijk er geletterde noch ongeletterde was, dien hij in het gezellige verkeer door zijn’ aangenamen ,:leerrijken omgang niet aan zich verbond. Eenmaal slechts, digt aan den avond van deszelt leven , zag, genoot ik hem: en toen kort daaraan, nadat de schoone avond in schooner morgen was opgegaan , hoogachting en liefde aan ’s mans ver- diensten de waardigste hulde toebragten , verstond ik des te beter de uit het hart gevloeide Rede ‚,welke ons den verheerlijkte in zijinen werkkring op aar- de als een on lumeel der menschheid, als een zegen voor öß Amsterdam, kennen en verceren deed. Te ne | A # e GODSDIENSTIGE REDE. 15 Te; regt stelt. dan Amsterdam. onder zoo vele belangrijke Instellingen , welke het bezitten mag, een? bijzonderen prijs op zijne, Doorluchtige School, Zedig is, het ‚uiterljk kenteeken yan haar aanwezen,,en de vreemdeling, over de paleizen ‚.die‘op, onze pleinen en hoofdgrachten. zich verheffen , in bewonde- ring,opgetogen, gaat het op,.de zijgracht, langs welke hem het toeval leidt, onopgemerkt. voorbjj. Maar gelijjk achter een geringer uiterlijk niet zeldzaam zich verbergt, hetgeen in zijne werkingen zich als allerheilrijkst openbaart , zoo ook onze Doorluchtige School: en wie onzer, die aan hare verdiensten weet regt te doen, deelt in de feesteljjke blijjdschap niet, waarmede zij haar ander Teuwgetijde viert?. ‚Er,is ‚echter een hooger gevoel, tot. hetwelk onze vreugde zich verheffen moet, het is, dat der dankbaarheid. — Of zoude ons dat geyoel niet reeds betamen omtrent de Grondvesters onzer Stichting, omtrent die Voorstanders der wetenschap onder dezelve, welker naam. en faam ook in de waardigste afstammelingen ‚tot heden ten dage.onder ons voortduurt? — Zoude datzelfde gevoel ons niet betamen ten aanzien van hen, die, als Beschermers en Be- zorgers , de Instelling, welke hun dierbaar was, meer en ıueer trachtten op te luisteren,, die zelf door de bekoorlijkheden der letteren krachtig aange- trokken ‚op aanleg en uitbreiding, van Boekerij, op hetgeen onderscheiden Ben en, Wetenschappen ter gelukkige beoefening noodig hebben, van tjd tot tjjd waren bedacht, en geene pogingen spaarden om beroemde gelecr- den, ook uit verre Er herwaarts te trekken en te verbinden aan onze School? — En aan hen eindelijk,, die, als Onderwijzers , voor het doel hunner gewigtige roeping alles over hadden, aan de .achtbare vereeniging, dier man- nen, welker eerbiedwekkend gelaat ons 00g nog meent te .zien, welker geest ons als onzweeft,. welker asch ook. dit. ‚heiliglom .bevat, aan hen en hun weldadig, leven zoude ‚onze erkentelijke herinnering in. ‚dit feestaur niet zijn toegewijd ? Maar inzonderheid , Mijne Hoorders! inzonderheid- moet, ons harte gloeijen van dankbaarheid jegens God, aan wien wij het boven alles moeten toe- kennen , dat onze School tot. dit.oogenblik staat, dat zij zoo zeer als immer bloeit, en wij in onzen felbewogen’ tijd haar tweede Eeuwfeest gerust en ver= heugd 16 G. . ROODENS, heugd mogen vieren. Wat is er sedert hare oprigting gesloopt, hetgeen de ecuwen scheen te zullen verduren! Niets, niets werd gespaard om het te Schoren; en evenwel — in weerwil van alle menschelijke wijsheid en kracht — het wankelde, het verviel, het bezweek: — Welke omkeeringen hebben ook wij,, in onzen leeftijjd, bij onze versche geheugenis, aanschouwd en ondervonden! Niet slechts zagen wij in de staatkundige wereld aloude Rij- ken in hunne grondvesten geschud , andere beurtelings geschapen en vernie- tigd,, eene wereldheerschappjj , die alles nederwierp , ijlings zich verheffende, en dezen nieuwen Colossus zelf, hoe vast hij scheen te staan, als door een? tooverslag verbrijzeld ; maar ook de veranderingszucht der eeuw liet naau- welijks iets onaangeroerd, en het was, alsof voor de luchtkasteelen van nieuwe scheppingen het goede, lang beproefde oude oyeral zou hebben moe- ten zwichten, Maar al die omkeeringen en verwoestingen overleefde onze School, en zij staat daar voor ons 00g als gedenkteeken van Gods bewaren= de liefde. — Of zou iemand meenen, dat de eigen aard eener letterkundige Instelling haar minder aan lotwisselingen blootstelde, waardoor andere Inrig- tingen getroffen werden? Doch ook zij had tijden,, dat hare vroegere glorie taande, of er zelfs voor haar eigendommelijk bestaan het ergste te duchten was. Toen de liefde voor klassieke geleerdheid en dieper onderzoek , welke de zeventiende Feuw zoo schoon onder ons deed aanbreken,, in hare later dagen bij het stijjgen der weelde zonk, toen konde geen soANNEs HUDDE, geen NICOLAAS wırsen het verval onzer School verhinderen. Hare Leer- aren stierven weg; geene andere vervulden derzelver plaats, en na 'den dood van den welsprekenden rrancıus scheen ook haar sterfdag genaderd. Maar neen! Zij herrees. Het edel geslacht der van pe roLr’s, zoo verdiend ten aanzien harer stichting, bragt niet minder toe aan hare herstelling. Een ecnparig besluit der Regering herriep haar tot het nieuwe leven: en schoon het vorige Eeuwfeest aan het tegenwoordige verre weg im luister achterston!, schoon de toenmalige Eeuwredenaar p’orvırıe alleen den Regtsgeleerde CORNELIUS SIEBEN als werkelijk ambtgenoot vermelden kon; toch lichtte in beiden, en vooral in den beroemden spreker, een tweede morgenstond aan. Straks boorde de zon door de verdwijnende nevelen al glansrijker en glansrijker henen; al hooger en hooger rees zij ter kimme ui‘, en toren onze Eeuw zich aankondıgde, voorspelde zij aan het feest, dat haur beidde, den heu« GODSDIENSTIGE REDE. 17 hengelijksten dag. Doch hoe ligt 'had'ook deze voorspelling kınnen feilen,, indien ‚de. Voorzienigheid Gods niet had gewaakt? Ach! terwij! wij onder NARoNEON’s Schepter ons Vaderland, onzen naam, onze nationaliteit, onze zeden;, alles verloren, scheen het ‚doorgedreven’ eenheidstelsel, hetwelk Utrecht en Deventer! in Fransche, dus genaamde Ecoles-Secondaires herschiep, ook onze Nederlandsche Doorluchtige School, onder'denzelfden vernederen = den: titel, ‚tot een” langzamen, dood, of het jammerlijkst aanzijn’ te doemen: en geen! Keizerlijk woord — wie vertrouwde het? — geen Keizerlijik woord ONZCNn VAN SWINDEN gegeven, konde tegen de al te gegronde vrees cen? voldoenden waarborg opleveren. . Maar het verlossingsuur ‚dat voor Europa slocg, deed onze onzekerheid eind'gen. Neg. wachtten wij; de nadere beslis- singen .des geweldigen Drijvers, toen oraxse, aan zijn Nederland als door een 'wonder der Almagt hergeven,, in‘ons midden verscheen. Geene bange zorgen omirent het lot onzer eigene Instelling behoefden ons nu’ meer te kwel- len. Wij zagon,.nu haar bestaan en: haren bloei verzekerd. onder het mild bestuur van eenen Vorst, wien niet bloot het krijgsrumoer bekoorde , maar die, zelf tot, wetenschap gevormd., derzelver edelmoeligen: beschermheer van stonde aan en bestendig zich betoonde; en gewenschter noch vereerender konde onze Koning het tegenwoordige feest onzer School verheerlijkt hebben , dan door de rijke gift van pe rır mer’s kostbare en voor de Ontleedkunde hoogstbelangrijke nalatenschap,, welke hij. haar juist dezer dagen schonk. — Indien dan dit alles oyervlocdige stof tot danken geeft, indien, daarenboyen ,. #ij, die spreekt: Tot hierioe en niet verder! ontfermend heeft verhoed,, dat ter eene zijde het voorthollend monster van het onzinnigst oproer, van een’ anderen kant de digt naderende schrik eener schrikkelijke ziekte de vreugde van ons-fcest: verstoorde; waarin , Mijne Hoorders! moet dan des- zelfs viering eindigen , zoo niet in erkentelijken lof, den Vader in. den hemel met het diepst gevoel- onzer harten opgedragen. In dezen lof stemt gij, gewisseljk zamen, vroegere kweekelingen onzer School, die van heinde en verre en uit ons midden tot: hare feestv.ering u vereenigd hebt! Voor u, voor u zijn deze dagen dagen van waarachtige blijd= schap. Nog draagt gij de moeder, die u koesterde, in het hart, Nog her- denkt gi — wat.ook tusschen beide ligge, — met streelende gewaarwording Ni j C dem: 13 'G. WIROODENS; den zorgcvrijjen tijjd, ton gij aan hare horsten liefde tot het ware, schoone en goede indronkt. Neg ceit en zegent gij de Onderwijzers, aan wier lei- ding en lessen gij geen gering 'aandeel toekent van hetgeen gij daarna ge- worden zijt, Schare, rijjk in‘mannen, waarop wetenschap en leiteren , waarop Vaderland en Kerk trotsch zijn! u noemen wij met uwe jonger broeders de kroone van ons feest. Uwe hooge ingenomenhe’d met hetzelve prijst, ver boven mijne zwakke Rede, de Stichting der vaderen ; zij is de ondubbelzinn'ge uitdrukking van hetgeen aan en voor dezelve het dankbaar nakroost zich verpligt rekent. — O edel, o aangenaam gevoel der dank- baarheid! En is het niet te dezer zelfde .ure, dat dankbaarheid jegens menschen en jegens God zamensmeit tot de schoonste harmonie ? Doch vervult ons zoo, Mijne Hoorders! de betamelijkste en vurigste dank ; dan sluiten zich te gelijk aan aller wenschen voor Amsterdams Doorluchtige School de ijverige pogingen van ieder aan, die tot haar voortdurend heil iets kan bijdragen. Voorzeker is er niemand hier, die niet van goeder harte wenscht, dat de Stichting, door Gods zorge bewaard, in onverminderden luister blijve bestaan. En zwecft deze wensch thans op de lippen van elk, die ook buiten naauwer verbindtenis met onze School en Stad, tot deelne- ming aan beider feest zich voelde uitgelokt; vereenigt zich in denzeiven de hoogvereerende zamenvloejjing van mannen, die den roem onzer Vaderland- sche Hoogescholen en geleerde Stichtingen zoo treffelijk handhaven en onder wie ik, ter zijde van een’ ouden Akademieyriend, zijnen en mijnen onverge= teljjken Leermeester, wYTrengacn’s grooten Discipel, Utrechts parel, aanschouwen mag; — zoude er dan, ik zeg niet een kweekeling onzer School, maar een inwoner zijn van Amsterdam, die denzelfden wensch niet met dubbelen aandrang ontboezemde? Inderdaad, het ware schier cene on- gerijmdheid te onderstellen, dat een enkele zelfs, niet gcheel yreemd aan de beschaving zijner Stad, den zetel, die deze beschaving zoo zeer bevor- derde , ligt ontbeerlijk achten kon. Verre, verre dan van zulk eene gedach- te , zie ik, daarentegen, de keure onzer beyolking door de loffelijkste zucht bezield om dien zetel te schragen. En wat mogen wij te dezen aanzien van nen niet wachten , die tot denze!ven in nadere verhouding staan? Wij ver- heugen ons, in onzen Burgemeester , in onze Wethouders en den Achtba- ren GODSTDIENSTIGE REDE 19 ren Raad .dezer Stad de zoodan:.gen te bezitten,, die het niet behoeyen, dat wij de; eere eener Stichting, door Amsterdams beroemdste Regenten van ouds- her als. oogappel beinind , derzelver onderscheidende behart ging aanbevelen. \Wjj dragen roem op. Bezorgers, ‘in wier aloude naam, in wier vroegere en. tegenwoord.ge ‚betrekking , in: w.er bekende liefde tot de’ letteren, het Voorwerp van derzelver hooge belangstelling de onderpanden der beste ver- pleging heeft, En kon het niet anders‘, kring van mannen,, die ik met eer- bied mijne Ambtgenooten noem!:.kon het niet anders , of de vertegenwoordi- ging van 200; groote Voorgangers moest ons, die derzelver plaats bekleeden en,op wie'zij: uit»hooger 'gewesten als blijjven staren, ter waardige beheering' der heiligste nalatenschap een nieuwe spoorslag zijn; — op u, talrijjke schaar van: Jongelingen ; die onze leiding zijt toevertrouwd! op u is wederkeerig het 00g,.onzer.hoop gevestigd. Nooit vergeet gij de.toespraak der Redenaars, in wien uwer aller. .hoögachting en liefde met de onze zich vereenigt: en wat goeds en groots kan! er van u 'worden, wanneer gij het slechts ernstig wilt! Gij zjt in het schoonste tijjdperk uwes levens. Aan den welbesteedden dag van hetzelve, aan het onschendbaar verbond, dat gij daarin sluit met weten-' schap, wijsheid en deugl, hangen uw roem, uwe vreugle, het bereiken uwer gewigtige bestemming, hangt hetg’en Vaderland en Kerk, hetgsen menschheid en Christenheid van zulke bloesems: wachten. Neen, cedele Jongelingen! de regtmatigste verwachting’stelt gij niet te leur. Terwijjl uw oog ten hemel is’ geslagen, poogt gijj met al den moed en al de kracht -uwer jaren,haar te vervullen, haar te overtrelfen. Zoo toont gij te ge- voelen, wat de naam van Student beteekent en omvat; z00 zijt gij de eere Gods, de blijjdschap uwer onderwijzers, en ook onder u noemt er de nakomelingschap als uitstekende sieraden van Amsterdams Doorluchtige School. ö ‚© gezegende feestviering , wanneer aldus verhoogde trouw aan roeping en pligt onder hure duurzame vruchten is! Dan, Mijne Hoorlers! mogen wii van deze gedenkdagen 'het goede hopen ; dan verheft z.ch ons hart in vroijk vertrouwen opwaarts naar boven, en onze wenschen worden een vurig ge- bed. Te vergeefs, ja, trachien wij tot de wijseijk verborgene toekonist dvor te dringen, en wij kunnen niet berekenen, niet gissen zelfs, wat onzet School in hare nieuwe eeuw verkeid. Maar gnds, ginds koven zon en C2 slüt- 30 G. LROOWENS, starren, wankt en’ zorgt de hooge Alregeerder, die hetgoede, dat onze zwa%= heid pcogt daar te stellen, wil:bevestigen door zijne kracht: en staan niet Instellingen, ‘waardoor heilrijk lichtonder het menschdom zich verspreidt , als onder .de bijzondere voogdijschap van Hein, dien het beste der boeken den Vader der lichten noemt? Van zulken: Beschermheer, die tot dus ver’ onze School bewaakte en bloeijen decd, wacht zij dan ook voortduring en wasdom; en wanneer zijn oog’op haar is, wanneer zijn Geest derzelver te= genwoordige 'en, volgende. onderwijzers en kweekelingen bezielt, dan opent zich voor de toekomst het blijdste verschiet. Ja, dan zie ik. de Stichting, van den roem der vaderen omstraald, door (derzelver kinderen met nieuwen roem verrijken. Ook van uit haar middelpunt: verbreiden zich al verder en verder beschaving en wetenschap. De fakkel van waarachtige verlichting,; aan de Godsdienst ontstoken, reikt het eene geslacht in helderder en zui=’ verder ylam aan het andere over, en met den luisterrijksten glans kondigt‘ zich het derde, eeuwgetijde aan. — Zoo zij het, zoo zij het! Jubele — dus roepen onze opgeheyen wenschen uit — jubele het nakroost, 'geljk geen voorgeslacht deed! — Neen, niemand onzer zal wel dien dag aanschou- wen, en — roerende gedachte, welke bij het verdwijnen van tijden en geu-' wen zich aan ons opdringt — ook van de tegenwoordige pronkjuweelen des menschdoms en dezer vergadering zal alsdan worden gezegd: Zij zija ges weest! Maar, Mijne Hoorders! de hoogernstige gedachte, die ons roerty verstore de betamelijke vreugde onzer feestviering niet! Dat vrij toch de stroom der vergankelijkheid den een’ na den ander’ schijue' te 'verzwelgen 3 een hooger beginsel, dat geen tijd vernietigt , is in ons, die van Gods ge- slachte; en. indien wij, gedurende het langer of korter leven, hier ons: ver- gund , ieder op onzen post trachten nuttig te zijn, dan leven we ook na ons sterven voort in het aandenken, in de achting en liefde van hen, voor wie wij hier het goede wilden, in de vruchten, die ons streven en trachten, wie zegt tot in hoe verre tockomst? draagt. Eene andere aardsche onsterfe= ljjkheid begeert de wijze, de Christen niet. En wanneer zoo onze aardsche loopbaan haren eindpaal nadert, dan: geven wij. ons werk ter voortzetting blijimoedig aan onze plaatsbekleeders over, en in het ootmoedig geloof aan Gods genade sluimeren wij den ongevreesden doodslaap in, om te ontwäaken tot aanyaardıng der taak, naar de mate onzer vatbaarheid in zaliger maat- schap- Fre er ee "un u a u a — GODSDIENSTIGE REDE 91 schappij ons toegedacht. Z00 'zij het, 200 zij het —\spreekt onze eenparige bede. Staande in dat geloof en in die hope, sluit aan onze tegenwoordige feestviering zich het uilzigt op de hoogere aan; de hemel wordt voor ons als ‚&en met de aarde, de aarde met den hemel, en in de wäardigste stemming ‚ des gemoeds rijst tot’ dien’ hemel uit onbeklemde borst: het dankgebed, dat nu, Broeders en Zusters! in &nen' geest en zin door ons allen ontboezemd worde. » * 7 2 } X ” v T \ " ” ı Met lof en aanbidding buigen we voor U, o God, in wien onze ji feestviering eindist! en in hoosen dank stort zich ons karte wit voor hetgeen dezer gedenkdagen met U gewijde vreugde ons vervult: Door U! door U stond en staat onze Doorluchtige School. Onder alle wis- selingen der tijden hebt Gij haar bewaard, en hiervoor en voor al den zegen, die een tweetal eeuwen,van haar is uitgegaan, komt U de hulde onzer erkentenis toe. Wij brengen, wij brengen U dezelve. Ontvang haar, Algoede! en U behage het feestoffer , dat uwe verheug- de kinderen U opdragen. — Door U, door U stond en staat onze Doorluchtige School: en wat mogen wi niet hopen voor hare toekomst, wanneer zij, God der Eeuwen! U ten Beschermer heeftl. Op U, op U boven alles, blijven hare Voorstanders en Bezorgers, op U Onder- wüzers en Kweekelingen zien. Uwe rijke en blijde gunst zii over hen en over ons allen. Door U bevestigd, groejje en bloeije, onder het mild bestuur onzes Konings; de Stichting der Vaderen, en voor de bloem onzer Jongelingschap blijve zij tot in late geslachten eene kweeh- school van wüsheid, godsprucht en deugd. Alle wetenschappelijke Instellingen bevelen wj, o Albestuurder! uwer liefderijke zorge aan. Dat onze Yaderlandsche Hoogescholen en geleerde Stichtingen, dat iedere Maatschappij en Vereeniging, welker doel het Uwe is, in uwe hoede zich verheugen mogen. Geheel Europa, de gansche we- reld over, breide zich echte beschaving wüjder en wider uit, en de Godsdienst, de beste Godsdienst, worde alomme het middelpunt van waarachiige verlichting. — Vader der lichten! op U is ons aller 009. Doe Gij uit de velerlei duisternis van het tegenwoordige overvloediger licht voor de toekomst opgaan. Geef vrede voor het menschdom. Geef . C5 Pre- 22 G. J. ROOWENS, GODSDIENSTIGE,REDE. vrede, een’ yurig, gewenschten, -eerlijjken ‚vrede voor‘ ons, W aderland. Dat het onder de schaduw. diens vredes aan ons en.alle onze broeders op aarde welea; en wanneer ‚ons stof tot vroeger stof verzameld is ‚en onze vrije geest in hooger’ kring moge leven, dat het, dan voor mensch- dom en V.aderland,: voor onze; Stad en. hare Doorluchtige School, dat, het dan voor wetenschap en. letieren , een thans nog ongekende heil-, dag zj. Wij smeeken, wii smeeken het U, o God van ons verirou- wen! Vervul Gij naar uwe wüsheid onze betamelijke wenschen. Fer- hoor naar uwe liefde onze U welgevallıge gebeden. Van U verwacht hei de Christen door dien. Heer, welke hij het licht der wereld, de hoop der toekomst, en, met.een vuur van dankbaarheid in.hel harte, zyn licht, en zijne hope noemt. AMEN. Ye nd hr KORTE. AANTEEKENINGEN. Biadz. 5, reg. 6, en volgg.e noch weide — zich verwierf. — Het ge- slacht der EGGERTEN werd hier te lande bekend en beroemd door WILLEM EG- GERT, voornaam Koopman te Amsterdam en Stichter van het Slot van Purmer- ende. Hij stond in blakende gunst bij wıLem VI, Graaf van Holland, die ten jare 1410 hem tot Ambachtsheer van Purmer en Purmerland aanstelde, niet lange daarna tot zijnen Thesaurier benoemde, en ten jare 1413 de hooge heerlijkheid van Purmerende aan hem opdroeg. Zie 7. WAGENAAR Amsterdam in zjne op- komst, aanwas, enz., Stuk II, bladz. 108. Gaarne nam ook Graaf WILLEM deszelfs raad bij gewigtige Lands-aangelegenheden in, en als bekwaam onder- handelaar van ’s Graven zijde leeren wij hem kennen, toen ten jare 1414, een ten einde loopend bestand met de Vriezen moest vernieuwd worden. WAGE- NAAR, Amsterdam enz., Stuk I, bladz. ı4ı, 2. Tot den opbouw der Nieuwe Kerk alhier, waarvan in 1408 de grondslagen schijnen gelegd te zijn, doch die eerst van 1414 af allengs werd opgetrokken, besteedde hij, als een van derzelver Stichters, een deel van zijn aanzienlijk vermogen. Deze Kerk ontving in Julij 1417 zijn stoffelijk overschot. WAGENAAR, Amsterdam enzı, Stuk II, bladz. 103, g. Andere bijzonderheden nopens hem, en waarvan sommige door onder- scheiden Sehrijvers verschillend worden opgegeven, gaan wij hier met stilzwijgen voorbij. — Doch wat bepaaldelijk de verdiensten van het geslacht der EGGERTEN ten aanzien van geleerde Instellingen binnen Amsterdam betreft: zoo meenen met anderen WAGENAAR, Amsterdam enz., Stuk II. bladz, 369, en JAC. Kok, Fa- derlandsch Woordenboek, Deel XIII, bladz. 164, dat reeds de genoeinde wıL- LEM EGGERT en deszelfs Zoon san in de Oude of Nieuwe Kerk een Collegie, ö be- 2% G. J. ROOWENS, AANTEEKENINGEN bestaande uit een’ Opperpriester of Rector en yier of meer Priesters met eenige- andere Klerken of Geestelijken, tot het lezen der Getijden naar de wijze der Kanunniken, in het begin der vijfiende eeuw zouden gesticht hebben: welk Col- legie dan, zoo als WAGENAAR denkt, omstreeks het midden dier eeuw zoude- zijn bevestigd geworden en eene meer wetenschappelijke uitbreiding verkregen hebben , ten gevolge der verordeningen van JAN EGGERT HARTGERSZOON en deszelfs huisyvrouw WENDELMOET, vervat in een paar authentieke stukken van ı4 Februarij 1450 en te vinden bij CASP. COMMELIN, Beschrijving van Am- sterdam, Boek IV, bladz. 427, 8. Ik twijfel echter, of het vroeger aanwezen van het bedoelde Collegie kan bewezen worden; en uit de gemelde stukken schijnt veelmeer te blijken, dat er voor 1450 niets van dien aard bestond. Wel kun- nen wij daaruit opmaken, dat JAN EGGERT WILLEMSZOON (nopens WILLEM zelf hebben die stukken niets) op eene soortgelijke Stichting was bedacht ge- weest, en ook zijn verlangen deswege aan zijnen Neef JAN EGGERT HARTGERS- ZOON en WENDELMOET, die beiden bij hem inwoonden, had te kennen gege- ven. Doch, overeenkomstig dat verlangen ,. maakten deze daaromtrent de eerste- wetteljjke beschikkingen, de noodige fondsen aanwijzende tot stichting van een Collegie, dat uit het bovengemeld personeel ‚bestaan en welks Opperpriester of Rector de overige. Priesters en Geestelijken zieh tot ondergeschikte Ambtgenooten. kiezen zou.. Verder, droegen zij aan hunnen zoon, Meester JAN EGGERT, in- dien deze Priester worden wilde,. het Rectoraat over. gezegd Collegie op, die- alzoo. dan „ gelijk zij uitdrukkelijk zeggen, de eerste Opperpriester zoude wezen.. Bij den dood des Opperpriesters moest, voorts,. de oudste Priester de plaats des overledenen veryullen, mits hij de bepaalde vereischten daartoe bezat; tot welke onder anderen de graad van Baccalaureus in de Theologie behoorde.. In. dit Collegie nu, eenigermate naar het voorbeeld der beroemde School te Parijs. en andere soortgelijke Stichtingen van dien tijd in te rigten, moesten niet slechts de Getijden gelezen, maar ook onderwijs in de Wijsbegeerte en Godgeleerdheid: gegeven worden; gelijk zulks, nevens meer, in het: cerste der gezegde stukken gebijzonderd wordt. — Langzamerhand schijnt ook de bedoelde Instelling tot stand te zijn. gekomen, en Meester JAN EGGERT het opperbestuur daarover te- hebben aanvaard; die dezelve, daarenboven, bepaaldelijk aan de Sint Nikolaas. of Oude Kerk verbond, en door nieuwe verordeningen te meer aan hare be- doeling poogde te doen beantwoorden. Zie het Renversael van 1478 en de Schepenenkennis van 1474, bij COMMELIN, bl. 428, g. Van deze Instelling heb- len sommigen gemeend, dat, eenigermate ten minste, de oorsprong van Am- sterdams Doorluchtige School zij,af te leiden, Dit gevoelen is echter van allen. grond. ‘OP ZUINE GODSDIENSTIGE REDE: 225 10] -erond onthloot; alles bewijst, dat onze School eene geheel nieuwe Instelling was, «en EGGERTS Collegie, zoo als het pleeg genoemd te worden, schijnt ook reeds “in het vroeger gedeelte der zestiende eeuw te zijn te niet geloopen. Evenwel ontbrak het, van het ’midden dier eeuw, aan alle geleerd onderrigt hier ter Stede niet; hoedanig onderrigt in een en ander vak boven de Waag gegeven werd. Zoo hield daar, omstreeks dien tijd, de geleerde Amsterdammer, 'TOHANNES SARTORIUS, Onderwijzer aan de Latijnsche School (door den beroemden sunxıus "hoogelijk geprezen), openlijk lessen over het Hebreeuwsch, “Zie WAGENAAR, "Amsterdam enz., Stuk’II, bladz. 569, 70, en nog bijzonder over sARTORIUS, die, reeds vroeg der Hervorming genegen, daarna Predikant bij de Hervormden, eerst te Delft, vervolgens te Naaldwijk, geworden is, Stuk III, bladz. 108,°9. Bladz. 5, reg. 9, verv. Ik gewage — kon boogen. — Eene karakteristick der uilstekende vernuften, welke aan het slot der zestiende, ‘en nog meer in het be- gin der zeventiende eeuw, de eeuw van HOOFT en VONDEL, ons Vaderland op- leverde, en waarvan zeker niet de minsten aan Amsterdam behoorden, geeft het ‘fraai geschreven werkje: Essal sur l’hisioire de la Litterature Neerlandaise "par J. DE’S GRAVENWEERT, Amst. 1850, pag. 58, suivv. — Men zie niet minder over de Letterkundigen en ‘Geleerden in 'hetzelfde tijdyak mijn? hoozgeschatten Ambtgenoot N. G.'vAN KAMPEN, Beknopte Geschiedenis der Letieren-en We- 'tenschappen in de Nederlanden, DeelI, bladz, ı11, verv., en, wat bepaaldelijk Amsterdam betreft, WAGENAAR, Amsterdam enz., Stuk III, bladz. 200, verv. Bladz. 5, reg. ı7. Gelijk sedert kort Deventer versierde. — Deventers Door- “luchtige School ‘werd den ı6 Februarij 1650 door de plegtige Redevoeringen van DAVID SCANDERUS en MENRICUS GUTBERLETHUS, beiden Hoogleeraars in de "Wijsbegeerte , ingewijd. Haar tweede Eeuwfeest werd dien .zelfden dag 1850 door den oudsten Hoogleeraar, 'CORNELIS FRANSEN VAN 'ECK, in eene -eenvoudig ‘schoone Redevoering, en door den Hoogleeraar PETRUS BOSSCHA, in een bezicld Dichtstuk , waardiglijk gevierd. Ach! nog geene maand na de blijde feestviering ‘betreurden Deventer en de geletterde wereld den plotselijken dood van den hoogstverdienstelijken Redenaar. Bladz. ‘6, reg. ı9, verv. ij danken der V'oorzienigheid Gods, die derzelver "standvastigheid enz. — Onder hevigen tegenstand werd Amsterdams Doorluchtige "School 'gesticht. Vooral, nadat het plan harer stichting, tegen het 'einde van 1630, tot rijpheid gekomen ‘was, stelde Leiden, thans van ganscher harte ‘ons genegen, alles tewerk, om de wolvoering van dat.plan te verijdelen-, bedwcht., dat aan zijne Hoogeschool, welke nog He ‘wonden gevoelde, ten gevolge der Re- “nonstrantsche geschillen haar geslagen, deor de nieuyre Instelling -nieuyre schade D zou 26 .Gr Je ROOWENS, AANTEEKENINGEN zou worden toegebragt; eene schade, welke van wege de vermaardheid en de verdiensten der beide beroepenen, VOSsIUs en BARLAEUS, te ‚meer te yree- zen scheen, De Regering aldaar wendde zich dan, den 8sten April 1631, met hare klagten tot de Staten van Holland, op de regten zich beroepen- de, aan Leidens Hoogeschool bij derzelver grondvesting in 1575 toegestaan, en zelfs de betalivng van den hondersten en tweehondersten penning en van andere belastingen weigerende, indien Amsterdam zijnen wensch verkreeg, Ter zijde van Amsterdam beweerde men daarentegen, volkomene bevoegdheid te bezitten om eene Stichting daar te stellen, welke, van eene Academie onderscheiden y ale stedelijk Onderwijzings-Instituut op de regten en vrijdlommen van Leidens lloogeschool niet den minsten inbreuk maakte, en, door verschillende redenen dringend aangeprezen, voor Leiden zelf, als van nu af uit Amsterdam beter voorbereide Jongelingen zullende ontvangen, voordeelig moest geacht worden. Het gelukte aan de Staten niet, dit hooggedreven geschil te vereflenen; en zoo kwam het ter beoordeeling der tiwee Geregtshoven, welke beiden, den 22sten De- cember 1651, ten voordeele van Amsterdam uitspraak deden: waarna Leiden zich nogmaals, doch te vergeefs, op de Algemeene Staten beriep. Amsterdams Doorluchtige School werd nu welhaast gevestigd, reeds den östen en gden Ja=. auarij 1652 door de Redevoeringen van VossIUs en BARLAEUS ingewijd. — Vrij uitvoerig is die twist, met de redenen, welke Amsterdam tot het stichten zijner Doorluchtige School bewogen, voorgesteld geworden door JAC, PHIL., D’ORVILLE in zijne Latijnsche Redevoering ter viering van het honderdjarig bestaan van Amsterdams Doorluchtige School ( Oratio in centesimum Natialem Illustris Amstelaedamensium Athenaei, pag. 9 segq.): van welke Redevoering eene Ne- derduitsche vertaling, doch die zeldzamer voorkomt, door P. VLAMING is bezorgd geworden. Zie over den vermelden twist ook I. WAGENAAR , Vaderlandsche Historie, Deel XI, bladz. 89, go, en Dezelfde, Amsterdam enz., StukI, bladz, 522, 5. — Doch niet slechts Leiden, maar ook de Zwitzersche Akademien en Kerken, aan welke het voornemen van Amsterdam spocdig ter ooren kwamy kantten er zich tegen, reeds in eenen brief, 2 Julij 1650 herwaarts gezonden, en spoedig openbaar gemaakt, hare bekommering aan den dag leggende, dat de nieuwe Instelling het gevaarlijkst broednest, eerst van Armianerij, daarna van Socianerij, eindelijk van nog ongehoorde ketterijen worden zou. Zie, nevens WAGENAAR, ter laatst a, Pı, Le VAN AITZEMA, Saken van Siaet en Oorlogh in ende omtrent de Vereenighde Nederlanden, Foliodruk, Deel I, bladz. 1025. Misschien werd deze bekommering wel aangezet door de vrees, dat door onze School aan de Zwitzersche Academien , welke ook de Amsterdamsche Jongelingschap te OP ZIINE GODSDIENSTIGE REDE. a7 te dien tijde pleeg te bezoeken, eenige Studenten zouden onttrokken worden. Bladz. 6, reg. 25, ver. Toen was het — den eenigen HVUIG DE GROOT ligt haar hoogste sieraad had genoemd. — Droevige Kerktwisten bragten, gelijk bekend is, te weeg, dat DE GROOT in 1618 in hechtenis genomen, en, het vol- gende jaar, tot levenslange gevangenis veroordeeld, op het slot Loevestein werd opgesloten. Aan dezen kerker in 1621 door het beleid zijner onvergelijkelijke echtgenoot ontsnapt, vlugtte hij naar Frankrijk. Ruim tien jaren vertoefde hij däär; en onderscheidene pogingen, intusschen gedaan,, ten einde de vergunning voor hem te verwerven, om herwaarts terug te keeren, liepen vruchteloos af. Doch de meerdere vrijheid, welke, onder het Stadhouderschap van den gematig- den FREDERIK HENDRIK, aan de Remonstranten, tot welker partij DE GROOT geacht werd te behooren, langzamerhand,, hier en daar, vergund werd, de ge- negenheid,, welke hij wist, dat die Prins hem toedroeg, en nog nader misschien de weinige nasporingen, welke men deed ten opzigte der zeven Remonstrantsche Predikanten, den ıgden Julij 1631 aan hunne Loevesteinsche gevangenis ontko- men, schijinen hem eindelijk te hebben doen besluiten, om in persoon eene proef te nemen, of in het Vaderland, dat hij altoos in het harte droeg, ook bui- ten voorafgegane vergunning, het ongestoord verblijf hem zou worden toegestaan. Alıhans, tegen het einde van October des laatstgenoemden jaars kwam hij te Rot- terdam, hetwelk boven de meeste Steden in verdraagzaamheid. uitstak. Maar welhaast er zich niet veilig achtende, vertrok hij den gden December in stilte naar Amsterdam, waar de Remonstranten reeds het vorige jaar het zoo ver gebragt hadden , dat zij er een openbaar Kerkgebouw hadden gesticht. Zoo bevond zich ‚dan DE GRooT binnen deze Stad, toen den dsten en gden Januarij 1632 hare Doorluchtige School werd ingewijd. Evenwel hield hij het nog niet raadzaam , zich openlijk te vertoonen , en konde dus aan de plegtigheden van het Inwij- dings-feest geen deel nemen. Treffend waren intusschen de blijken van ongemee- ne belangstelling, wolle hij van niet weinigen genoot. Ook Burgemeesteren waren. den balling niet ongenegen, die hier als zijne laatste toevlugt had gezocht; en men zag hem, hierdoor meerderen moed scheppende, welhaast in het openbaar verschijnen. — Vooral behoorde tot de bijzondere hoogschatters van den wereld- vermaarden man Muidens Drossaard, de doorluchtige PIETER CORNZ, HOOFT, die den eenling zijner eeuw zoo gaarne voor het Vaderland behouden en aan Amsterdam verbonden had. In zijn voortreffelijk gedicht op Amsterdams nieuwe Stichting ontboezemde hij dan niet alleen den wensch , dat aan het beroemde twee- tal, vossıUs en BARLAEUS, de overgroofe HUIGH DE GROOT mogt worden toe- gevoegd, maar, in overcenstemming met vele van de aanzienlijksten der Stad, D2 be- 28 ’ G.% ROOIJENS, AANTEEKENINGEN beijverde hij zich tevens om de Regering voor zoodanig beslait, te gewirmen. Zi&, WAGENAAR, Amsterdam .enz., Stuk I, bladz. 525, en D’ORVILLE,. Oratio etc», . pag- 23.. Niet.ouwaarschijnlijk ook: waren deze pogiugen van. gevolg geweest, zoox niet de oude. vete tegen. DE; GROOT: hem van.den Vaderlandsehen grond verwijderd; had. Naauwelijks toch was deszelfs konıst hier te Lande. bekend geworden, ef_men hoorde van vele zijden de stem tegen hem opgaan. , Spoedig had, op het dringen van eenige Steden, de. Vergadering: der Staten van Holland een besluit genomen. (waar tegen echter Amsterdam. met andere -Steden zich verklaarde) om van de. GROOT’S, persoon zieh te, verzekeren. Bij nieuwe besluiten dierzelfde Vergadering, van ı0 Maart en 7 April 1632 was er ann den gene, die.hem in handen leverde,. een prijs van twee duizend Guldens uitgeloofd, en eene boete van vijfhonderd Guldens vastgesteld , door ieder te betalen, die hem, huisvesting of schuilplaats verleende. Dringend baden hem.toen zijne vrienden, om een, smeekschrift, ter intrekking van genoemde besluiten, bij de Staten van Holland in te dienen. Maar was het toen reeds misschien niet al’te groote fierheid, welke hem deed weigeren. hierin toe te stemmen ? (Zie over de Vereeniging der Protestanien in de Neder-, fanden, bladz. ı51, 2.). Ten einde dus het dreigend onweder te ontwijken , verkoos hij liever andermaal het Land te ruimen. Reeds den ıyden April des genoemden, jaars begaf. hij zich te scheep naar Hamburg; en welhaast trok de Regering van Zweden van deszelfs bekwaamheden partij. Zie WAGENAAR, Faderl, flistorie, Deel XI, bladz. 149, verv., en A. YrEy en I, J. DErmoUT, Geschie=, denis der Nederlandsche Hervormde Kerk‘, Dzel IT, bladz, #55, verv. Möest dan alzoo het Vaderland voor altoos de regtstreeksche diensten van dem uitnemend grooten Staatsman missen, voor Amsterdams Doorluchtige School vervloog te gelijk de hoop, om.onder hare sieraden het pronkjuweel te tellen van Europa’s Geleer- den. — Maar dezelfde Kerkgeschillen , welker nasleep onze School van zoodanige eer moge beroofd ‚hebben,, bragten misschien het hunne toe, dat zij in het bezit van VOSSIUS.en BARLAEUS zich beroemen kon. Beiden toch hadden van de wer- king dier geschillen, in hunne ambtsbetrekkingen te Leiden, de grievende onder- vinding gehnd. Vossıus, ook uit hoofde zijner Geschiedenis van het Pelagianis-- me, welke hij in 1618, op .aansporing van DE. GROOT, in het licht gaf, voor Re- monstrants-gezind gehouden, was, spoedig na. den afloop der Dordrechtsche Syn- ode, van zijn Hoogleeraarambt en zijn. Opperregentschap van het Staten-Collegie - ontzet geworden. Gelijktijdig trof als.Onderregent van het genoemde Collegie, . en .iets.later als, Hoogleeraar in. de Logica, hetzelfde lot BARLAEUS, die reeds als.- Predikant in. de. Nieuwe Tonge de bekende Remonstrantie van 1610 onderteekend.: had, ook.daarna de zaak der. Remonstranten openlijk bleef voorstaan , en op wien» meB. OP ZIUINE GODSDIENSTIGE REDE.. 23: men deswege te: meer verbitterd was. Zie Ypry en DERMOUT,. Geschiedenis: enz., Deel II, bladz. 261, 2, en Aanteekeningen , bladz. 185, 6, Jant. 507. — Wel was vossıus in 1621 weder tot Hoogleeraar in de Welsprekendheid. benoemd. geworden,.en zoo aan Leiden verbonden,, dat.hij.in.ı62% de herhaalde. beroeping naar Engelands beroemde Hoogeschool te Cambridge afsloeg., Doch BARLAEUS ,. na zijue uitlandigheid te Leiden, wedergekeerd , herkreeg "er zijn Hoogleeraarambz niet, en moest.zich.vergenoegen met afzonderlijk onderwijs te geven in de Wijs-- hegeerte. Ook de herstelling. van vossıus was slechts ten. deele.. Was het dus: vrecmd, indien dit een en ander op. beider keuze,, en gewis op die van BARLAEUS,. invloed had?. Zoowel dezen echter, als den doorgeleerden vossıus, stond al. | wat te Leiden op Letteren prijs stelde, ons noode af: waaromtrent PETRUS BUR-- MAN in zijn Latijnsch Gedicht op den honderd vijfiigsten verjaardag, van Lei>- dens Akademie , zingt: Amstela, Leidensi quos indignante Minervd ,- Jussit dthenaeum condecorare novum. Met een woord zij hier nog gezegd, dat ik in den tekst vossıus bepaalderr Hoogleeraar in de Geschiedenis konde genoemd hebben. . Dewijl echter niet. minder het onderwijs in de Grieksche en. Latijnsche Litteratuur.hem alhier beyo-- len was, en hij van de behandeling, der Klassiekers in. beide talen bijzonder zijn. werk maakte, heb ik den algemeener titel van Hoogleeraar in'de Letteren van. hem gebezigd. Zie voorts over hem NıcErRon, Memoires_pour. servir d.. !’ Hi- stoire des Hommes Illustres, T. XIII, pag. 89, suivv. T. XX, pag. 61,.suivv.;: en over BARLAEUS, WAGENAAR, Amsterdam enz.,.Sıuk UI, bladz. 226., verv,- Bladz. 6, veg. 2, van-onder, verv. door de onsterfelijke zangen enz.. Het ziju de: woorden van Mr, J, M. KEMPER in zijne uitmuntende Lijkrede, geplaatst aan het: hoofd’der door hem- uiigegeven Nagelatene Verhandelingen.en: Redeoeringen: van Mr. H. C. Cras, Deell, bl. 15.. Bladz. 7,.reg. 25, verv.. dan . Deventers-nieuwe Stichting enz. — Te Deventer: was-in het eerste jaar het getal der ingeschrevene Studenten 28, in het volgende 25; te-Leiden in het eerste slechts 2, in het volgende.ı4. Zie C. FransEn Yan; Ecz, Feestrede enz., bl. 12, 5..en Aanteekeningen op. dezelve door. P. Bos-- scHA, bl. 32, 3, AJant. ı2. Verbazend, daarentegen, was te Amsterdam ,.. vanıı den beginne af, de toevloed van eigeulijk gezegde Studenten en van andere:let- - terlievende. Jongelingen. en Mannen, die de.lessen van. VOSsIUS en. BARLARUSS> bijwoonden. Waarvan zoo in. het overgroot. getal kweekelingen.-aan de. dubbele-: Eatijnsche School der. wereldstad als-in de algemeen.hier ontwaakte.letterliefde ,, zelijik_ook.in. de. beroemdheid van de eerste Hoogleeraren.. der.. nieuwe- Stich- - DS. Ungs.» 30 G. J. ROOIJENS, AANTEEKENINGEN ting, een ieder ligtelijk de redenen ontdekt, Gebrek, intusschen , aan schrifte= lijke aanteekening stelt ons buiten staat, om het aantal der Studenten in de eer- ste jaren op te geven. Bladz.7, reg. 4, van onder, verv. en bijna — denwijdberoemden GALILAEO GALI- LAEI enz. — GALILAEO GALILAEI, in 1564 te Pisa geboren , en een der beroemdste Wis- en Natuurkundigen van zijnen tijd, was met de Nederlanders,, wegens der- zelver bedrevenheid in de zeevaart, ingenomen,, en had beloofd de ware wijze van het bepalen der lengte op zee hun te zullen aantoonen. In Itali& was het hem lastig. Zelfs konde de gunst des Groothertogs van Toskane, welke hij ruim- schoots genoot, tegen de vervolgingen der Inkwisitie hem niet beveiligen: en in 1654 van Florence naar Rome opontboden, dewijl hij het gevoelen van CoPER- NICUS nopens het draaijen der aarde om de zon verdedigd en met nieuwe bewij- zen had gestaafd, moest hij aldaar, wegens deze ketterij,, in zijnen zeventigjari- gen ouderdom geene geringe mishandelingen ondergaan. Zie J. M. Scuröckn, Christl. Kirchengeschichte seit der Reformation, Dritter Theil, s. 184,5. — Dit een en ander dus deed hier bij sommigen het denkbeeld ontstaan , dat de ver- maarde Geleerde, hoe hoog ook bejaard,, eene beroeping herwaarts listelijk zou- de aannemen, Men wendde reeds in 1655 van de zijde der Regering ernstige pogingen aan, om hem voor onze School te verkrijgen. GALILAEO scheen niet ongenegen. Deszelfs leerling HORTENSIUS, vOssIUs, ook GrROTIUS, die, schoon andermaal balling, deze Vaderlandsche zaak niet weinig ter harte nam, koester- den, meer en meer, alle hoop op den gelukkigsten nitslag,. Evenwel de gespannen verwachting feilde.e Want bij rijper nadenken besloot GALILAEO ten slotte in Italiö te blijven: hetgeen den een en zeventigjarigen Grijsaard zeker niet zoo kwalijk te duiden was. Zie D’ORVILLE, Oratio, etc., pag. 27, 8. — Hij over- leed te Florence in 1658. Bladz. 8, reg. 2, verv. waaronder de Burgemeester TULP enz. — Zie over het Geneeskundig Genootschap, door Burgemeester NIC. TULP vooral tot stand gebragt, als mede over vroegere Inrigtingen voor Ontleed- en Kruidkunde hier ter Sıede, WAGENAAR, Amsterdam enz., Stuk II, bladz. 380, verv. Bladz. 8, reg. ı4, verv. welke, ook na vossıus, en.» — Zoo verwisselden de Hoozleeraren JOHANNES KLENKIUS en JOUANNES RAJUS de Leidsche Hooge- school met ons Athenaeum, en gaven aan hetzelve, in vereeniging met BARLAEUS en HORTENSIUS, onderwijs in de Wijsbegeerte en aanverwante Wetenschappen. Van Utrecht, welks Doorluchtige School, den ı7den Junij 1654 gesticht, den 27sten Maart 1656 tot eene Akademie werd ingewijd, kwam tot ons in 1648 de seleerde ARNOLDUS SENGUERDUS, om in zijne geboortestad de plaats te vermul- len OP ZIJNE GODSDIENSTIGE REDE, 31 len van BARLAEUS, Insgelijks verkregen wij van daar in 1670 den welsprekenden LUDOVICUS WOLZOGEN: als Hoogleeraar in de Geschiedenisz; wien echter welligt ook de verdenking van onregtzinnigheid , wegens een in 1668 uitgegeven Geschrift op hem hechtende, (schoon daartegen glansıijk gehandhaafl en verdedigd, Zie YprEY en DERMOoUT, Geschiedenis enz., Deel II, Aantt. bl. 371, 2, Aantt. y5ı) tot zoodanige verandering niet ongeneigd maakte. Vroeger en later stonden de Geldersche en Vriesche Akademien in verschillende vakken ons onderscheiden Hoogieeraren af, die onze School hare uitstekende sieraden heten mogt of waarop zij ook nog roem draagt. Ook uit Groningen ontyingen wij onlangs den waardi- gen zoon van onzen GERARDUS YROLIK. — Wat Geleerden betreft, weike wij van buitenlands verkregen, onder die, welke ons Frankrijk opleverde, noem ik al- leen den beroemden, in zijn Vaderland te regt op prijs gestelden, en bijzonder ten aanzien der Kerkelijke Geschiedenis hoogverdienden, DAVID BLONDEL, niet zonder reden waardig geacht om de opvolger te zijn van vossıus, die in 1650 overleed. Jammer, dat onze School de yruchten van BLONDELS onderwijs niet langer genieten mogt. Hij stierf reeds in 1655; en gedurende dit korte tijdsbe- stek,, waarvan hij de laatste jaren meest ziekelijk doorbragt, trof hem nog de ver- denking van Remonstrantsgezindheid , uit hoofde van zijn’ gemeenzamen omgang alhier mel zijnen ouden, insgelijks uit Frankrijk herwaarts gekomenen, Vriend, STEPHANUS CURCELLAEUS,, (ETIENNE DE COURCELLES) Hoogleeraar aan de Re- monstrantsche Kweekschool , te dezer Stede in October 1634 gesticht: terwijl daarna CURCELLAEUS zelf, wegens het een en ander in zijne kritische uitgave van het Nieuwe Testament in 1658, beschuldigd werd tot de gevoelens der Socinianen over te hellen. Bladz. 8, reg. 22, verv. Bepaaldelijk werden, nevensmeer, Ontleed-, Ieel-, Kruid- en Scheikunde enz. De Ontleedkunde was reeds sedert 1650 openlijk te dezer Stede uitgeoefend geworden. Den hoogsten roem verwierf zich daarin de bekende FREDERIK RuyscH, van 1666 Hoogleeraar in de Ontleed- en Heelkunde alhier: met welk Hoogleeraarambt hij van 1635 dat in de Kruidkunde vereenigde. Onze School kan echter RUYScH zich niet toe&igenen, dewijl toen ten tijde het Ontleed-, Heel- en Kruidkundig Onderwijs nog niet tot dezelve behoorde, maar afzonderlijk bestond. Eerst bij besluit der Regering van den zösten Januarjj 1755 werd het daarmede verbonden, en de toenmalige Stedelijke Hoogleeraren in die vakken, namelijk, WILLEM ROELL in de Ontleedkunde en JOHANNES BURMAN in de Kruidkunde, ten gevolge van dat besluit tot gewone Hoogleera- ren aan onze Doorluchtige School benoemd, verkregen, den ıoden April des- zelven jaars, zitiing in den Senaat. Doch de terstond hierop opengevallen plaats ; van 52 “G. I. ROOUJENS, AANTEERENINGEN -yan ROÖLL werd reeds den 28sten April vervuld door de benoeming van PETRUS CAMPER. Deze kan dus als de eerste :Hoogleeraar in de Ontleed-en Heelkunde aan onze School beschouwd ‚worden: bij welke, den ıoden Januarij 1768, hem insgelijks de post van Hoogleeraar in de Geneeskunde werd opgedragen. Niet lange echter 'bezaten wij dezen grooten Anatomicus en zoo zeldzaam vernuft. ‚In 1761 verzocht- CAMPER ‚zijn ontslag: ‘waarna hij van 1763 tot 1775 de luister was der Groningsche Akademie. — Vervolgens werd, den ı2den Mei 1785, als eerste Hoogleeraar:in de Schei- en Artsenijmengkunde aan onze School beroemd de kundige VAN RuyN: aan wien, den ıöden .Julij 1810, de beroemde:c. GC. % REINWARDT, als buitengewoon Hoogleeraar in de genoemde vakken, werd toe- gevoegd, te gelijk tot gewoon Hoogleeraar .in.de Natuurlijke Geschiedenis aange- steld. In 1815 ging deze ziju” wetenschappelijken togt naar .de Indien aan: en ik kan te dezer gelegenheid niet nalaten, de verpligting te vermelden, welke, na REINWARDT’S vertrek, de Geneeskundige Faculteit aan den 'hier algemeen ge- achten Geneesheer H. W. VAN ROSSEM had, die het alzoo openstaande Hoog- leeraarambt.meer dan 7 jaren met welverdienden lof waarnam. — Was, einde-= lijjk, onze GERARDUS VROLIK, ten jare 1797, in de plaats van den, helaas’! vroeg gestorvenen NICOLAUS BONDT (die ten voorganger had gehad xICoLAUS LAURENTIUS BURMAN, gelijk deze opvolger was geweest van den boven ver- melden JOHANNES BURMAN) tot Hoogleeraar in de Kruidkunde benoemd ge- worden ; het volgend jaar :stond ANDREAS BONN, die FOLKERT SNIP (in 1761 de plaatsyervanger geworden ‘van CAMPER) in 1771 verving, en bijna eene halve ‚eeuw onze School versierde, een gedeelte zijner werkzaamheden aan VROLIK vrijwillig afe Deze dan nu ook in de Anatomie, Physiologie en Verloskunde het openbaar Onderwijs op zich nemende, mogt in betrekking tot dit laatste vak de Stichter heeten eener nieuwe‘School. — -Bijzondere wijzigingen en verwisselingen. «der genoemde vakken gaan wij voorbjj. Bladz. 8, reg, 26, verv. hetgeen onze diepbetreurde enz. 'De Hoogleeraar HF. -B05scHA drukte zijn verlangen ten aanzien van de oprigting eener Klinische School hier ter ‘Stede uit in zijne Inwijdings-rede, gehouden den gden April 1821, en ten titel hebbende: Oratio de condenda in Urbe Amstelaedamensi Schola Clinica in commodum Chirurgorum, eorum praesertim, qui ruri artem Jacturi sint. Meer en meer ‘werd men van toen af bedacht om zoodanige School ‚hier te vestigen. In het voorjaar van 1828 werd tot haren eersten Hoogleeraar aangesteld H. F. THYSsEN, doorkundig Geneesheer alhier, en die den 5den $ep- tember des genoemden: jaars door eene plegtige Redevoering dezelve inwijdde, Welhaast werd aan THYssEN tot waardig Ambgenoot :C. B, TILANUS toegevoegd, die ‘OP ZIINE GODSDIENSTIGE REDE. 33 die: den 4den September 1829. zijnen post openlijk aanvaardde: terwijl reeds in Augustus, bij besluiten van Burgemeester en Raden dezer Stad, de Hoog- leeraaren aan de Klinische School tot Honoraire Hoogleeraren aan onze Door- luchtige School waren benoemd geworden. — Doch zware slagen troffen eerlang de nieuwe, met. onze ‚School vereenigde, Instelling, Reeds den zden Januarij 1830 verloor zij door een’ onverwachten .dood haren eersten Hoogleeraar THyssEv, Welk oyergroot verlies hetzelfde jaar gevolgd werd door dat van ruvssen’s be- noemden opvolger, 5. LANDT, van wiens bekwaamheden en uitstekende ge- schiktheid voor het Klinisch Onderwijs men zich alles .goeds beloven mogt, maar die den Sosten October, daags voor dat hij gemeend ‚had zijne Inwijdings-rede te zullen houden, overleed. — Ook BosscHA overleefde niet lange de grondves- ting der Inrigting, welke hij z00 zeer had verlangd. Reeds den ı3den Septem- ber betreurden onze' School en ‚Stad deszelfs vroegen deod. Bladz. 8, reg. 6, van onder, very. Voegen wı bij dit alles nogenz, Tor op=- zigting van een’ Leerstoel voor de Nederlandsche Letterkunde werd hier in 1815 het besluit' genomen, en ’'den'37sten December diens jaars voor denzelven benoemd de Heer 7. P. VAN CAPPELLE, die vroeger den post van Lector in de Wis-, Bonw-en Zeevaartkunde:bij een Instituut, te Groningen :voer die Wetenschappen opgerigt, daarna dien van Praeceptor aan de Latijusche Scholen te dezer Stede, met roem bekleed , en ‘door 'onderscheidene uitgegeven schriften zich gunstig had bekend gemaakt. ‘Met den vermelden Leerstoel ‘werd in 1819 verbonden het Hoogleeraar- ambt in de“ Vaderlandsche Geschiedenis, welke reeds door PETRUS BURMAN den jongere‘, ‚in '1767 tot Hoogleeraar in dezelve benoemd, voor een talrijk gehoor vit alle standen’ met‘ ‘groote toejniching in afzonderlijke lessen voorgedragen, en van.1771 door:HERM. TOLLIUS, BURMAN’S opvolger, met geen’ minderen lof, ook in Nederduitsche voorlezingen, behandeld was." Door het vertrek van TOL- LIUS, in: ı784 ‚tot Onderwijzer van 'onzen Koning geroepen, kwam dit vak op WYTTENBACH, en bleef ook vervolgens met het Hoogleeraarambt in de algemeene Geschiedenis, Grieksulu'cır Latijnsche Letieren en Welsprekendheid vereenigd ; tot‘dat’het in 1807 aan HERMAN BOSSCHA, te gelijk als Hoogleeraar in de mid- deleeuwsche en. nieuwe. Geschiedenis aangesteld, werd opgedragen: na wiens overlijden’in 1819 het op VAN CAPPELLE overging. — Alhoewel Wis- en Natuur- kunde, gelukkig vereenigd met de studie der Ouden, den scherpzinnigen en be- schaaflen VAN CAPPELLE vroeger meest‘ hadden aangetrokken, bleek hij echter niet minder berekend te zijn''voor ‘de nieuwe vakken van onderwijs ,' welke hij aanvaard had.» Inzonderheid: .beoefende';hij..met .ongemeenen ijver en het beste gevolg de Vaderlandsche Geschiedenis, waarvan hij ook duistere gedeelten voor- zreflelijk ophelderde ;,»terwijl ‚hiji'door: zijne: vroeger in het licht verschenen en E la» 34 G. J. ROONJENS, AANTEERENINGEN later uitkomende schriften met der daad: bewees, welk een naauw verbaud'er be= staat tusschen de. meest onderscheidene wetenschappen. Een treffend‘ verlies moest het zoo wel voor Geleerdheid en Letteren in het gemeen,, als bijzonder voor onze School geacht worden, toen de tot zijne laatste levensdagen werkzame man, den 26sten Augustus 1829, in eenen pas zes en veertigjarigen ouderdom overleed. — Wie VAN CAPPELLE nader wil leeren kennen, leze de ongekunstelde Gedachtenisrede, door onzen VAN LENNEP in de Maatschappij: Felix Meritis ,. den ı6den December 1829, op hem uitgesproken. Bladz. 9 , zeg. 8, verv. Regisgeleerden ! gj mwaardeert — om van geene- uroegere le gewagen enz, — De voorgangers van HENRIK CONSTANTIIN CRAS vermeldt KEMPER in zijne boven genoemde Lijkrede, bladz. ı5 en 16. Onder- deze wordt ook GORN. SIEBEN, van 1750 tot 1743 het Regt hier onderwijzende, niet zeer hoog door hem geroemd; die echter, volgens anderen, wegens kunde en smaak gunstiger onderscheiding verdient. Doch hoe dit zij, zeker is het, dat onder crAs de Regtsgeleerde studie, welk&e van 175% tot 1761 onder deszelfs. naasten voorganger, den. dichterlijken Regtsgeleerde, BARTHOLOMAEUS SIEBEN, zoon van CORNELIUS, in het treurigst verval was geraakt;, een’ tot dus ver on- gekenden trap van bloei bereikte: gelijk in het geheel, van toen af, door de vereeniging der uitstekendste mannen , als CRASs, BONN, WYTTENBACH, VAN SWINDEN, NIEUWLAND, en wie ik meer en verder zou kunnen noemen, zich een schitterend tijdperk voor onze School ontsloot. — Hoe zeer cRAs den lust tot de beoefening der Regtsgeleerdheid en. derzelver wijsgeerige behandeling wist aan te wakkeren, en welke schoone vruchten deszelfs onderwijs droeg, daarvan mogen, nevens. meer, tot bewijs strekken de vele en belangrijke Dissertatien, onder deszelfs voorzitterschap verdedigd. Zie bij KEMPER, Lijkrede, bladz. 57 very., (*) derzelver Lijst: waarop de namen van niet weinigen gevonden worden, die- naderhand in de hoogste staatsposten en andere betrekkingen, ook als Hoog- leeraren aan onze Vaderlandsche Akademien en deze School, uitblonken of nog met hoogen roem bekend staan. En dat niet slechts under de leiding van CRAS, en toen van 1806 tot ı8og zijn leerling KEMPER, gelijk daarna diens plaatsvervan- ger I» H. VAN. REENEN, als. ambtgenooten, hem ter zijde stonden , maar tot heden toe de. Regtsgeleerde studie alhier zich voortreffeliijk handhaafde, behoeft naau- welijks gezegd te worden. Bladz. 8, reg. 25, verv. Ben viertal = VAN: DER BOON MESCH! — REIN- WARDT, uit de Indien in het Vaderland teruggekeerd , werd aan onze School niet hergeven,. doch aanvaardde den ruimer’ werkkring, tot welken men hem te- Lei-- (4), Item Annal, Leid, Vol, VI post zenserit Parentalia in cRAssUm, OP ZIINE GODSDIENSTIGE REDE, 35 Leiden riep. Voor het alzoo opengevallen Hoogleeraarambt was toen het 00g ge- westigd op VAN ROSSEM. Om redenen echter, welke deszelfs hart tot eere strek-- ten, sloeg deze de hem gedane aanbieding af. Dus werd den 2den April 1823, in REINWARDT’S plaats, HENR. CAR. VAN DER BOON MESCH benoemd , doch van wiens uitgebreide kundigheden onze School nog geene acht jaren de vruchten plukken mogt. Openlijk aanvaardde hij zijnen post den 25sten October des ge- noemden jaars, en stierf reeds den ıgden Junij 1851. Zie deszelfs korte Le- vensschets in den Letierbode, ı852, No. ı8, overgenomen uit de aanspraak van den Hoogleeraar |. SIEGENBEEK, als Voorzitter van de Maatschappij der Neder- landsche Letterkunde te Leiden, ter opening der Algemeene Vergadering van 1851, uitgesproken. — De drie anderen, door mij bedoeld, de Hoogleeraren BOSSCHA , THYSSEN en LANDT, zijn in eene vorige aanteekening reeds vermeld geworden, Bladz.g, reg. 5, van onder, verv. Onzbrak dan na VAN LEEUWEN’s dood, enz. — VAN LEEUWEN stierf den ııden Mei ı721, en eerst den ıoden Julij 175% werd PETRUS CURTENIUS tot deszelfs opvolger benoemd. De reden, waarom, na van LEEUWEN’S overlijden, de Godgeleerde Leerstoel open bleef, lag in het diepe verval, waarin toen — gelijk zulks mijne Rede, bladz. ı6, voordraagt — onze School was geraakt. Reeds in 1679 werd besloten, om het getal der Hoogleera- ren op drie te laten uitsterven. Zie WAGENAAR, Amsterdam enz., Sıuk II, bladz. 572. Dit besluit — vreemd genoeg — in een’ tijd genomen, dat twee ijverige voorstanders en beoefenaars der Wetenschappen, JOHANNES HUDDE en NIKOLAAS WITSEN, in de Regering waren, kwam echter, welligt door beider toenemenden invloed, niet ten uitvoer. Integendeel werd in 1686 de nieuwe Leerstoel der Godgeleerdheid, bijna gelijkijdig met dien der Oostersche Lette- ren, opgerigt (zie bladz. 8); en omstreeks den tijd, dat de geleerde en wel= sprekende PETRUS FRANCIUS, in 1674 hier beroepen , het Hoogleeraarschap te Leiden, in 1692 hu aaugeboden, weigerde, waren er in allerlei vakken niet minder dan acht of negen Hoogleeraren aan onze School. (Zie D’ORYILLE, Oratio, pag. 57.) Doch tegen het einde der zeventiende eeuw begoun haar ach- teruitgang. Bijzonder scheen de dood van FRANcIUS, welke den ıgden Augustus 170% voorviel, terwijl weinige maanden vroeger HUDDE gestorven was, de voorbode harer naderende sloping. In ı7ı7 overleed ook wITsen. Aan de ver- valling der opengevallen en openvallende Hoogleeraarsplaatsen werd niet ge- ‚dacht; en toen eindelijk onze School, een paar jaren voor haar eerste Eeuwfeest, den Oosterling SURENHUIS verloor, was zij zoo goed als 1e niet gegaan. Maar gelijk onder hare Stichters vooral de Schepen HARMEN GYSBERTZ. VAN DE POLL E2 wnoet 36 G..J. ROOUJENS, AANTEEKENINGEN moet genoemd- worden ,'/wendde weder inzonderheid‘diens achterkleinzoon , de» Burgemeester Mr. JOAN VAN DE POLL, alle pogingen aan', om haren ondergatig’ 1e verhoeden , en bragt/.niet weinig toe aan het besluit, hetwelk, in 1750 de Re=' gering tot hare.herstelling nam, Ten gevolge dus van dit besluit, werd, inplaats yan FRANCIUS, hetzelfde jaar nog. beroepen de. Amsterdammer zFac. PHIL, D’ORVILLE, door zijne geleerdheid. en wetenschappelijke reizen toem reeds ver-' maard, En herleefden. de Letteren. onder. zoodanigen voorganger , ®« BURMÄN de: jongere , die.in. 1742; aan D’ORVILLE opvolgde, beyorderde niet:minder derzelver- bloes, — Den zes en. tachtigjarigen Grijsaard JOHANNES VAN DEN‘ BROECK, Emeritus. Hoogleeraar in de Regten „ verving insgelijks in 17350 de reeds vermelde: GORN. SIEBEN , die de Geldersche Academie met onze School verwisselde. —: In: CORN. HUGO. VONK ontving in 1755 de Oostersche Letterkunde weder een’ wak-: keren voorstander. Openyallende plaatsen werden terstond vervuld. Verschillende: vakken , bijzonder dat der Geneeskunde, (zie Aantt. bladz. 51, 52) breidden zich van lieverlede.uit: en het was. vooral aan sommiger bijzondere meening toe te sehrijven,,. dat met de herstelling van den Godgeleerden Leersioel tot, den 'reeds genoemden jare 1754 werd gedraald. CURTENIUS veryulde dien van toen af tot 1785, wanneer ligchaams-zwakheid hem noodzaakte om zijnen post neder te leggen. Waarop aan IACORUS VAN NUIJS KLINKENBERG, alhier Predikant sedert 1778, en die, in: November 1785 tot. Hoogleeraar. in de Godgeleerdheid te Leiden 'beroepen, voor. deze beroeping bedankt had, het Hoogleeraarschap in de Godgeleerdheid te dezer Stede, met hetwelk nu dat in de Kerkelijke Geschiedenis vereenigd. werd, den: ısten December daaraanvolgende werd opgedragen. De. ongemeen belezene, in duidelijkheid. van voordragt uitstekende Geleerde, door: zijne talrijke schriften , bijzonder door zijne populaire Bijbelverklaring, algemeen bekend , en gewis voor- treflelijk verdediger der Godsdienst, overleed in 1817. Tot deszelfs ‚plaatsvervan- ger ontving onze School uit Franeker het volgende jaar den Hoogleeraar WESSEL ALBERT VAN HENGEL, toen reeds, ook door meer dan een bekrooud en uilge- geven schrift, ten aanzien der Godgeleerde Wetenschappen: zoo zeer verdiend. Negen jaren kweekte hij hier de lust ter beoefening der Godgeleerdheid in al hare deelen met den besten uitslag aan, wanneer hij, na, eene beroeping aan Utrechıs. Hoogeschool te hebben afgeslagen, naar zijn Leiden vertrok. Door de Gedachte- nis aan de verdiensten van wijlen den Heere J. VAN NUIJS KLINKENBERG, in, het Christeljk Maandschrift voor den beschaafden stand, DeelI, bladz. 89 verv., sehoon zonder zijnen naam, geplaatst, deed hij aan het Nederduitsch Publiek zijnen voorganger kennen : van wien, kort te voren, ook het geachte Fran- sche. tijdschrift: Aerue Enceyclopedique , eene hoogst vereerende melding had, Ber- OP ZWINE GODSDIENSTIGE REDE, 37 gemaakt. — De verdiensten van CURTENIUS, die in 178g overleed , waren door KLINKENBERG in eene Latijnsche Lijkrede , gehouden den ı2den November diens jaars, vermeld geworden.. Bladz. ı0, reg. 20, vervs-en op‘ dat verwonderlijk Genie , onzen NIEUWLAND. Zijne enz. — Reeds op. zijn. drie en twintigste jaar werd aan onzen PETRUS‘ NIEUWEAND, uit de School’ vanı WYTTENBACH en TAN SWINDEN voortgekomen, een Leerstoel in de: Wijsbegeerte, Wis-en Sterrekunde aan Utrechts Hoogeschook in 1787 aangeboden: welken echter staatkundige omstandigheden hem beletteden te‘ veryullen. Amsterdam trachtte zulks te vergoeden, twee jaren later‘, in de plaats van den kundigen PIBO-STEENSTRA , NIEUWLAND tob Liector in de Wis- en Ster- rekunde aanstellende. In 1795 vertrok hij naar Leiden, om er in dezeltde vakkei het Hoogleeraarambt te aanvaarden. Maar door smartelijke verliezen gegriefd , stierf hij in dertigjarigen leeftijd reeds het volgende jaar. Den’ ısten December diens jaars’ hield alhier in Z’elix Meritis VAN SWINDEN eene Lijkrede op zijnen bewonderder: leerling. — De Poesie was alleen NIEUWLAND’s uitspanning:'en’toch, welk eene hoogte bereikte hij in dezelve! Zijn enkele Orion verzekert hem in het Lierdicht eene zeer uitstekende plaats. Bladz. 12, reg. 24, verv. en welke in later tijd enzı — Eenigen tijd had DAn.- WYTTENBACH, ook als Hoogleeraar in de Wijsbegeerte, onderwijs gegeven aan de Remonstrantsche Kweekschool alhier ; van welke hij in 1779 tot ons Athenaeum, als Hoogleeraar in het genoemde vak, overging. . Doch geheel bewoog de wereld- vermaarde Letterkundige zieh in zijne sfeer, nadat aan hetzelve, in 1784, ter vervanging van TOLLIUS, het Hoogleeraarambt in de Algemeene en Vaderland- sche Geschiedenis, de Grieksche en Latijnsche talen en de Welsprekendheid hem was opgedragen. In 1799 vertrok hij naar Leiden: waaraan onze Stich- ting het zoo lang bezeten sieraad te minder benijdde, toen zij ten zelfden jıre, haren kweekeling, _DAV. JAC. VAN LENNEP,, tot opvolger-zijns Leermeesters ont- ving. Bladz. 14, reg. 16,- verv. pooral in die, waarin-twee enk. — Terwijl onze’ CORN. ANNE DEN TEX, als opvolger van cRAS, den gden October ı8>0, zijnem post met eene uitmuntende Redevoering (de insigni honore , guo habiti fwerunt‘ cum Philosophi'apud Graecos , tum Romae Jurisconsulit), pleglig had aanvaard , hield KEMPER in Felix Meritis, twee dagen later, de reeds vermelde Lijkrede’ op zijnen onvergetelijken Leermeester;s De andere. leerling van, cRAs, de Hoogleeraar VAN LENNEP, vereerde deszelfs nagedachtenis in een keurig Latijusch' Lijkdicht (Parentalia in honorem ac memoriam HENRICI CONSTANTINI CRAS),- den ııden November daaraanvolgende in de Groote Gehoorzaal.onzer School! E35 oni=- 38 G., J. ROOWENS, AANTEEKENINGEN ontboezemd. Dezelfde sprak in Felix Meritis, den zden November 1325 zijne Lo'rede uit op JEAN HENRI VAN SWINDEN, in welke de leerling, ambtgenoot en vıiend des ontslapenen ons als voor het oog den voortreflelijken man deed aan- schouwen,, dien onze School, als plaatsvervanger van WYTTENBACH in de Wijs- begeerte, en te gelijk als Hoogleeraar in de Wis-, Natuur- en Sterrekunde, van 1785 tot 1825 bezitten mogt, — Aan BONN, die in 1819 gestorven was, had, den 26sten April daaraanvolgende, deszelfs ambtgenoot, onze VAN DER BREGGEN, in eene Latijnsche Lijkrede, gehouden inde Groote Gehoorzaal onzer School, eene waardige hulde toebragt. Bladz. ı7, reg. 8, verv. en geen Keizerlijk woord enz. — Toen NAPOLEON in ıdıı onze, met zijn Keizerrijk onlangs vereenigde, Gewesten bezocht, en ook Amsterdam met de eer zijner tegenwoordigheid verwaardigde, gaf hij hier z00- genaamde Audiöntie. Allen schier, welke bij die gelegenheid hem werden voor- gesteld, behandelde hij norsch of met blijkbare minachting. Doch VAN SWINDEN’S naam wordt genoemd. Op dit hooren van dien naam, in Frankrijk, en ook den Keizer,, niet onbekend , neemt deze eene geheel andere houding aan, Hij beschouwt den Nederlandschen Geleerde, die in 1798 te Parijs een’ buitengewoon diepen en gunstigen indruk van zich had achtergelaten , met bijzondere oplettendheid, en vraagt hem op minzamen toon: Wat verlangt gijj? VAN sSWINDEN verzoekt om de instandhouding der Doorluchtige School en van het [nstituut. En nAPoLEoN’s ‚antwoord is: Dit alles lijdt geene zwarigheid. (Zie VAN LENNEP, Lofrede op 3. H. VAN SWINDEN, bladz. 40—42). Hoogst welkom was zoodanige verzekering in een’ tijjd , toen het eigendommelijk bestaan ook van onze School bedreigd werd ; en het woord des Keizers scheen haar onveranderd aanwezen te waarborgen. Men grondde zich dan ook op hetzelve, ten einde hare herschepping in eene Ecole Secondaire, welke de beruchtie DE CELLES met andere kwaadwilligen dreef, ta verhoeden. Hierin bewees inzonderheid VAN SWINDEN weder alle mogelijke dien- sten, en aan deszelfs onvermoeide pogingen was het vooral te danken, dat het onweder niet werkelijk trof. Waarschijnlijk echter zoude, niettegenstaande de Keizerlijke verzekering, onze School het lot van Utrecht en Deventer, dadelijk tot Ecoles Secondaires vernederd , (terwijl de Hoogescholen van Franeker en Har- derwijk vernietigd werden) niet ontgaan hebben, zoo niet de heugelijke ommekeer van zaken in 1815 ons deswege alle vrees benomen had. Bladz. ı9, reg. 4, ver. Wij dragen roem op Bezorgers, wier, enz, — Wanneerik hier de namen vermeld der Heeren, F. VAN DE POLL, J. H. VAN REE- NEN en M. ©. VAN HALL, als de hoogaanzienlijke Bezorgers van Amsterdams Doorluchtige School, dan noem ik in den eerste, te gelijk het hoofd der Regering al OP ZIINE GODSDIENSTIGE REDE, 39 alhier, den gene, aan wiens geslacht onze School haar eerste en tweede leven verschuldigd was, en op wien de liefde zijner voorvaders tot dezelve, als iets aan= geborens, geheel is overgegaan ; in den andere, hem, die eerst als kweekeling, vervolgens, aan KEMPER opgevolgd, veertien jaren lang. als Hoogleeraar haar sie- zaad was, en in zijn’ tegenwoordigen hoogen staatspost haar nog in het harte draagt; in den laatste eindelijk, den ervaren’ Regtsgeleerde, van wiens drie wak- kere,, met roem bekende zonen, die aan onze School hunne vorming ontvingen, de een de plaats zijns leermeesters en voorgangers VAN REENEN thans aan dezelve waardiglijk vervult, — Het kan niet anders dan aangenaam wezen, de zorg voor onze Stichting aan een drietal mannen te zien toevertrouwd, dat op dezelve zoo bijzondere betrekking heeft, gelijk wederkeerig die Stichting aan hetzelve zich ten hoogste moet verpligt achten, NA- NASCHRIFT. Tost ‚de’Godsdieiistige Rede, tot besluit van het Tweede Eeuwfeest onzer School door mij uitgesproken, ter perse — hetgeen dan toch zoo moest — zoude gelegd worden, stond ik in twijfel, of ik bij dezelve ook eenige Aanteekeningen voegen zou. Aan de Annotatiön denkende, waarmede mijn hooggeschatte Ambtgenoot, Prof. VAN LENNEP, z00 wel D’ORVILLE’s als zijne eigene Eeuwrede uitgeven zal, en welke de geletterde wereld met groot verlangen te gemoet ziet, besloot ik eerst, om het bij den tekst te laten. Doch mij lezers voorstellende, de Latijnsche taal niet allen magtig, meende ik weder, dat hier en daar, eenige opheldering van hetgeen in mijne Rede zelf slechts met een woord kon worden aangeduid, of ook het wijzen op een en ander werk of geschrift, waarin de begeerde ophelde- zing te vinden was, hun welligt niet ongevallig zijn zoude. Zoo ontstonden deze Aanteekeningen, die onder het schrijven, breeder zijn uitgeloopen, dan ik bij het opvatten der pen mij had voorgesteld. Ligtelijk konden zij met vele andere zijn vermeerderd geworden. Doch ik moest mij beperken; of ook lag hetgeen deze of die misschien zoude verlangd hebben, buiten mijn plan. — De titel of aanhaling van een enkel Latijnsch geschrift en een enkel Latijnsch woordje zul- len den niet Latijnschen lezer, vertrouwe ik, niet hinderen. — Voor het gegevene konde ik weinig tijds afzonderen. Men neme dit, gelijk het is, en ontyange heizelve nevens de Rede, welke ik niet zonder grooten schroom , ter zijde van die mijns Ambtgenoots, in het licht doe uitgaan, met verschoonende goedwil- ligheid. r 7 Ei 2 R GET KIEH Lı.m Gut "LONN. ES EN SEMLNARIO, EYANGELICO-LUTHERANO AMSTELAEDANENSET HABITAL, inde a feruis aestiyis Anni mocecxxxı usque ad ferias aestipas ‚Anni MDCCoXXXIUr D. IO, THEOPHILUS PLÜSCHKE, Prof. Ord. In lectionibus exegeticis interpretationem soB.1 persecutus est ab. initio Cap. XV usque ad finem Cap. XXI. Evangelii marruaEı partem maiorem explicavit; Theologiam. dogmaticam. tradidit Colloquıa: de rebus theologicis habuit cum: provectioribus; CHRIST. HENR. EBERSBACH, Prof. Extri Theologiam naturalem docuit. Morum doctrinam Christianam proposuit, GEORG. FREDER: SARTORILUS, Prof. Extr.: Ziterae Sacrae quomodo pro- concione- explicari et ad usum popularem- conferri debeant, exemplo docuit aliquot pericoparum Evangelicarıum. MATTHAEI, MARCI el LUCAE, Praecepta: homiletica et catechetica tradidit et his adiunctas commilitor nım exercilationes moderari perrexit.. — gi ie En De j P} 2 Tee Er nanauns aaTena AUT ROT. U NORDRUL olsanınaa wı wi De 4 RER ke” y ur KRBTLLE WEL N ETN, y SUyEM I22XD090 Sinn daten RE) AuNe “. n 2 7 < ‚urzzoaH in R ze a rin 0 iR I) nr: 19 n s > in Felt HR Omi HAMOLÜTT SUITHIOFHT- ;O1 2 er ‚ED oe eo Eee Iwor monoitKtorgtohRi eioitogozo © eucdinoint ad = BR © 4 Be mod be, onpan vz Bong „ivnoilgzs moroistu morıng Narren its" Aibiben suohinansnh: we IR “erdi noitoovon easo Yirnden eisigoloadt andaı R am und” Pu” Nr ya on ‚HD naar aa „AIMAH ‚Tel AHDO Hi Be um | nerken ng beige: innob molomien moiielonhe | JisrBogong unnpiend sunsientaoh wunuh 17 wur ea ara BUINOTALR Aagane DRoadr. ie ale « . a alle kein ologö men be 30 Meoilgx> Hnolnnod og ohomsonp son ook € | me orognevt muaRgosizog sonpis Jinpaob olqmsza. ‚Swodob la Ay PD 19H VlAARTTAM ı = E . Di a , 3 uno snpanibs el In ihlbens sofislaniny 39 msushimon Digsannnf . „Nizeriag Iembom wsnoyinYorsys ina » h = Ä > x ee NETT TE un x en - je = < es gr - s ae > - - ei sau E ? k z rs Er en we en - Be ee - 2 = R ea nr, . LEHRE er u EEE - er ER ERE - E