Digitized by the Internet Archive in 2014

i

https://archive.org/details/latinworks04wycl

IOHANNIS WYCLIFFE

SVMMAE IN THEOLOGIA TRACTATVS TERTIVS

DE CIVILI DOMINIO

LIBER PRIMVS

a

PRINTED BY HORACE HART, PRINTER TO THE UNIVERSITY

IOHANNIS WYCLIFFE

TRACTATVS DE CIVILI DOMINIO LIBER PRIMVS

NOIV FIRST EDITED FROM THE UNIQUE MANUSCRIPT

AT VIENNA

BY

REGINALD LANE POOLE, M.A.

BALLIOL COLLEGE, OXFORD DOCTOR IN PIIILOSOPHY OF THE UNIVERSITY OF LEIPZIG FORMERLY OF THE DEPARTMENT OF MANUSCRIPTS BRITISH MUSEUM

LONDON

PUBLISHED FOR THE WYCLIF SOCIETY BY TRUBNER & CO. 57 AND 59 LUDGATE HlLL

MDCCCLXXXV

TO

THE REVEREND BENJAMIN JOWETT, M.A.,

MASTER OF BALLIOL COLLEGE,

REGIUS PROFESSOR OF GREEK, AND VICE-CHANCELLOR OF THE UNIVERSITY OF OXFORD,

HONORARY DOCTOR OF THEOLOGY IN THE UNIVERSITY OF LEYDEN, AND OF LAWS IN THE UNIVERSITY OF EDINBURGH, ETC., ETC., ETC,

1N GRATEFUL RECOGNITION OF HIS

SERVICES TO THE HISTORICAL STUDY OF THEOLOGY,

THIS WORK OF A FORMER MASTER OF HIS COLLEGE

IS RESPECTFULLY DEDICATED

BY ITS FIRST EDITOR.

PREFACE.

The three books De civili Dominio occupy theThemanu- third, fourth, and fifth places in the series of twelve scnp ' books that make up Wycliffe's Smnnia in TJieologia. They are believed to exist only in a single copy, con- tained in two volumes and preserved in the imperial library at Vienna. Books I. and II. are together in codex 1341, and Book III. in codex 1340. The former volume \ with which we are here exclusively concerned, is a quarto volume written on vellum and bound in the original wooden boards. It measures 21 x 13*5 centimetres. The page is divided into two columns (indicated in this edition by A, B, and C, D, for the recto and verso respectively) ; and each column measures about 15*5 x 4*2 centimetres, the interval between them being something less than 9 millemetres. The volume is composed of quires of twelve leaves, and every twelfth leaf is headed by the title of the book in red ink2.

The first book is contained in the first 152 leaves3. Hand-

writing.

The handwriting changes at the end of f. 96 B ; but there is no good reason to assume that more copyists than two were at work in preparing the text of the

1 The designation of the manuscript given by Michael Denis is Cod. Theol. ccclxxxii. : Codices MSS. Theol. Biblioth. palat. Vindobon., vol. i. par. ii. 1447 seq., Vienna 1794, folio.

2 This is only the case in Book I., to which the following description is limited.

3 The total is really 148, since the numbers 13, 145, 146, and 147, are accidentally omitted in the pagination.

VUl

PREFACE

manuscript. Thc latter part of the book was appa- rcntly written with greater haste than the former ; and this fact, together with the natural variations caused by difference of pen and ink, will perhaps sufficiently account for the diversity of complexion in certain parts of ff. 96 C-152, which might at first

Correc- sight lead one to distinguish several new hands. The corrections added either in the text or in the margin are various in origin. Those made by the scribe himself, beingalmost uniformly corrections of obvious clerical errors, I have usually received into the text without specifying the fact in a note. The corrections 011 the other hand which are not due to the scribe I have invariably noticed as ' 2da manu.' These latter, which proceed from more than one corrector, are bascd, I am persuaded, upon a collation with the archetype from which our manuscript was copied. I have therefore, in by farthe majority of cases, adopted these readings into the text, relegating those of the prima manus into a footnote.

The pre- With respect to the history of this presumed arche-

sumed ... ., . , _ .

original. type lt is lmpossible to arnve at any definite con- clusion until a comprehensive study is made of the entire series of Wycliffe manuscripts now collected at Vienna and Prague. I offer the following con- siderations with extreme reserve. Aeneas Sylvius tells us, in the thirty-fifth chapter of his Historia Bohcmica, that a certain Bohemian student, 'vir quidam genere nobilis, ex domo quam Putridi Piscis vocant,' — a person who is without doubt identified with Nicholas Faul- fisch, — brought home with him from Oxford a number of WycliftVs writings, ' de civili, de iure divino 4 ' (or,

' Opp. p. 103, ed. Basle, 1571, folio ; and in Orthuinus Gratius' Fascic. Rer. ixpetend. et fugiend., f. cxlviii n, s. 1 , 1 535.

i'Ri-;i- ac i ..

ix

according to another reading, ' de civili iure deque divino5J), etc. It so happens that the Vienna manu- script 1294, which contains the treatise De Dominio divino, as well as that De Veritate sacrae Scripturae, bears a note at the end of the latter work recording that it was ' corrected ' by Nicholas Faulfisch and George of Knyehnicz in 1407 G. The fact thus elicited, that Faulfisch had a literary interest in Wycliffe's writings, goes far towards inclining me to believe that Aeneas Sylvius' account has an authentic foundation ; while the argument by which it has been supposed to be invalidated (namely, that Faulfisch is known to have brought to Prague a document, almost certainly a forgery, containing a testimonial to WycliftVs ortho- doxy from the university of Oxford) appears to me irrelevant. Because Faulfisch and his companion had with them a spurious document, it does not follow that they had not also genuine works of Wycliffe : on the contrary it shevvs that they carried off" whatever of or relating to Wycliffe they could lay their hands on 7.

Ifthen the evidence of Aeneas Sylvius be admitted, we have the fact that a treatise of Wycliffe De civili \IureY\, which can hardly be other than our Dc civili Dominio, was imported into Bohemia in (or more probably before) 1407. Weknowfrom another source that a work bearing the title De Dominio civili was ordered to be burnt at Prague in 14108. Between these Date of two dates then, unless a second copy of the original had script" found its way into Bohemia, — a suppositicn which, con-

5 Hist. Bohem., p. 49, ed. Helmstaedt, 1699, quarto.

6 The words are given by Shirley, Fascic. Zizan., intr., p. lxxxii., n., London, 1858; and more accurately by Dr. J. Loserth in the English translation of his Wiclif and Hus, p. 101 n., 1884.

7 Dr. Loserth, pp. 71 seq., dismisses the whole statement of Aencas Sylvius on these (as they seem to me) insufficient grounds.

8 F. Palacky, Docum. Mag. Io. Hus, p. 380, Prague, 1869.

X

PREFACE.

sidering the size of the work and the fact that only one copy is now known to exist, is hardly probable, — our manuscript must have been transcribed ; that is to say, assuming that it was written in Bohemia : on palaeographical grounds I should place the hand- writing with little hesitation in the early years of the fifteenth century n. On the same hypothesis the manuscript must have been corrected before 1410, since with due deference to the authority of Shirley, whose acquaintance with the Vienna manuscripts was far wider-reaching and more minute than mine can pretend to be, I do not find any traces in the book which I now publish of the corrector being ' one who felt himself at liberty to correct the text on con- Nature of jecture 10.' On the contrary he, or rather they (for I rections. think I can discern two or three hands in the work) limited themselves to corrections of the sort that we expect to be found necessary in the performance of a careful but somewhat ignorant copyist. Often they add a series of words which is just long enough to fill a line of the text, shewing that the stichometry of the transcript was modelled upon that of its original. Scarcely in half-a-dozen cases do the corrections bear to me at least the look of conjectural emendations. Place of The question of the date of the manuscript will of wnting' course be affected by the view we may be inclined to take of its nationality. In claiming it as Bohemian I am influenced principally by the ignorance displayed in it with respect to English names and English tech- nical terms. A common word like ballivus (balliuus) is generally written ballinus; forisfactura is apt to

9 Dr. Herzberg-Fraenkel believes that it may date from the last quarter of the preceding century, but I do not think his arguments convincing.

10 Ubi supra, p. Ixxxii.

PREFACE.

become fortisfactura 11 ; Lincolniensis appears as Lin- colien\sis\ Lincolen\sis\ or Lincon\ensis\ 12 . On the other hand it does not follow, because the manuscript is Bohemian, that it was necessarily written in Bohemia. Czech students in England there were in plenty. Part of a manuscript of Wycliffe's treatise De Ecclesia was written at Kemerton in Gloucestershire, not far from Tewkesbury 13 ; and a manuscript of the Dc Dominio diviuo was written at Braybrook in Northampton- shire 14 : but both these transcripts are the work of Bohemian students, the notes from which we learn these particulars being written in Czechish. If then the manuscript of the De civili Dominio were written in England, our speculations as to its precise date must fall to the ground. On the other hand, if the evidence for a copy having been brought to Bohemia be admitted, and if it be conceded also that the cor- rections in our manuscript were made by strict biop- dcoTal with the help of the archetype from which it was transcribed, it seems to me more natural that the manuscript, as the work itself of a Bohemian scribe, should have been actually written in Bohemia.

The beginnings of chapters are indicated in the Chapter- manuscript by coloured initials, red and blue, for the divisions* most part alternately. These initials were probably added by the same scribe throughout the volume, but this is a point on which it is difficult to speak posi- tively, since the letters were not written but drawn. The numbers of the chapters are variously indicated,

11 See p. 29, n. 19, etc.

12 Where the manuscript has Linc or Lincol' simply, I have usually printed the word in its correct form.

13 See a note in Dr. Loserth's edition of the treatise, p. 47, of which I have been favoured with the proof-sheets.

14 Cod. Vindob. 1294, f. 250 C.

xii

PREFACE.

chapter i. alone being without any number. In the others we find the following methods adopted :

1. Number placed in the margin against the first

line of the chapter : ii.-iv., viii.-x., xxxv.

2. Number inserted in the vacant space at the end

of the last line of the preceding chapter : v., xv., xxi.-xxv., xxviii.-xxx., xxxvii., xli., xliii., xliv.

3. Number inserted between the columns : xxxix.,

xl.

In the remaining chapters the number is repeated :

4. As (1) twice : xix., xxvii.

5. As (2) twice : xxxiii., xxxiv.

6. As in (1) and (2) combined: vi., xii., xviii., xx.,

xxvi., xxxi., xxxii., xxxvi., xxxviii.

7. As in (1) and (3) combined: xlii.

8. As in (2) and (3) combined: vii., xi., xiii., xiv.,

xvi., xvii.

Sectional The capital letters in the margin of the manuscript, lvisions. jncijcatjng tne beginnings of sections, are all added by one hand, both in Book I. and Book II. They are however very irregularly inserted. They first make their appearance in chapter iii., but it is not until about the twelfth chapter that any approach to uniformity is attained. Nor do these sections at all correspond with the logical divisions of the subject : they seem to have been noted down wherever the eye of the scribe was caught by a word like ' patet,' ' item,' ' ex istis,' etc. ; or by a numeral, ' tercio,' etc, which might denote merely a subdivision, or a subdivision of a subdivision. Thus out of sixteen sections marked in ten consecutive chapters which I examined for the purpose of testing their value, only six agree with the logical divisions of thesubject ; four of these occur at the beginning of the chapter where the scribe could not go wrong, and the

PREFACE.

xiii

other two, marked respectively D and C (in different chapters), indicate not the second and third, but the third and fourth divisions of the chapter. As I have not printed any of the sectional letters in this cdition, I add as a specimen those relating to the last two chapters, which are also of interest, because of a certain confusion that has arisen with respect to the order of the several sections. I give first the marginal letter or number, secondly the folio in which it occurs (to indicate the intervals at which these signs appear), thirdly the words to which they refer in the text, and fourthly the page and line of my edition :

beginning of ch. p. 358 Secundo continet Nec moveat Item nisi ecclesia liem, ut alias ut si communitas Ostendi secundo Tercio vero Tercio principaliter Et paiet quomodo Ttem beatus Petrus Ideo nolum est Item supcriores Unde Ubro quinto Unde in premium Et sicul conlingit Ex quo patet Item Deus Unde pro dic/is Unde apos/olus Quod si obicitur In hoc autem Unde Lincolniensis Iste autem est tenor

A.

c £ I. I 10 A

T> ±> .

„ B

c.

>> D

D.

I 1 7 B

E.

„ D

F.

Il8 A

G.

„ c

H.

I 19 A

I.

„ B

K.

„ D

L.

I 20 B

M.

>> D

N.

121 B

0.

>, D

P.

I 22 A

Q.

c

R.

I 23 A

S.

„ B

T.

>> D

V.

I24 B

I2.15

,! C

13-

„ D

14.

125 A

15-

n C

359 361 362 363 364

365 366 368

369 37o 372 373 375 376 377 379 380

381

382

383 384 385 386

14. 20.

3-

9- 12. 1 2. 28. 29. 1 1. 18. 25-

9- 24

2

15- 25. 6. 10. 10. 24. 12.

15- 18. 28.

Ch. xliii.

15 To this number belongs the marginal note printed below, p. xv.

i6.

i7- 18. 19. 20. 2 1.

Ch. xliv. A.

B. C. X. Y. 2.

3- 4- 5- 6.

7- 8.

9- 10. 1 1. D. E. F. G. H. I. K. L. M. N. O. P.

Q-

R.

S. T. V. X.

PREFACE.

126 A

quomodo ergo

P- 387 I-

27.

„ B

ipsa enim

388

24-

„ D

Nec potest quis '

389

25-

127 A

////, inquam

391

5-

„ B

sic enim humilitate

392

1.

„ D

Nec timerel

393

J5-

I 28 B

beginning of ch.

394

24.

„ D

Pro diccndis

396

i7-

I 29 B

Tercio probalur

398

1 4-

„ D

sed secundum

399

3°-

I30 B

Item Legi/er

401

9-

„ c

Ex istis tercio '

402

7-

131 A

Unde audcnlcr

403

25.

„ c

Ex istis quitito

404

27.

132 A

El ita officium

406

7-

„ c

Ex istis sexto

407

23-

„ D

Ideo omnis

408

25-

133»

Unde privii

410

1.

„ D

In istis enim

411

5-

134 A

Pono ergo

412

21.

„ c

Unde Auguslinus

4M

2.

I35B

Debet tamen

415

29.

„ D

Econtra vero

417

10.

I36B

Quod si verbosus

418

25-

„ D

Quarto obicilur

419

33-

137 B

Tcrcio predicitur

42 1

6.

„ D

Quod si quinto

422

24-

I38A

Quantum ad partes

423

22.

„ D

Ex diclis sepiimo

425

4-

i39A

Item non licet

426

7-

„ c

Item quam sufficiens

427

24.

I 40 A

Item si duarum

428

34-

,, c

Et ista videtur

43°

I I ■

„ D

Et quero utrum

431

18.

141 B

Item lex Christi

432

20.

„ D

Ideo fucus

433

32-

I 42 B

Correpcio itaque

435

5-

„ D

Tercia vero

436

1 2.

143 B

Tercio colligitur

437

23-

PREFACE.

XV

Y. f. 143 c Quarto et ultimo p. 438 1. 30. Z. ,, d Quoniodo, queso 440 I.

From this table it appears that the alphabetical series in chapter xliii. is broken ofif after V, the follow- ing divisions being indicated bythe numerals from 12 to ai ; while the intervening signs are inserted in the middle of the complete alphabetical series of chapter xliv. after C, and in this intercalated series the num- ber 1 is wanting. The irregularity naturally did not escape the attention of readers, and we find inf. 124C, where the fifst numeral (12) occurs, the following question added in the upper margin : ' Quere istum numerum : X, Y, Z, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, capi- tulo sequenti post C litteram 1<!.' To this another anno- tator rejoined, 1 Sed nota quod textus bene stat, sed registravit secundum librum aliter transpositum.' A third note written above the first is almost rubbed out, and I have not been able to decipher the whole of it. The second note given above suggests at first sight that its writer answered the question on the authority of another copy of the book, as though he said to the writer of the first note, ' Your doubt would be justified by codex A, but the marginal number is correct according to codex B.' But I do not think this hypothesis necessary. It seems to me that the second annotator simply recorded what he thought an obvious explanation of the difficulty, without ex- amining the contents of the sections ; for it is perfectly clear that the order of sections indicated by the mar- ginal signs involves an absolutely impossible trans- position of the text. The only explanation that I can suggest of the way in which our manuscript came to be thus misnumbered, is that the quires of its

16 The omission of the numeral 2 is probably accidental.

xvi

PREFACE.

Catch- words.

original vvcre accidentally disarranged ; an crror of this sort could not have occurred in our manuscript itself, becausc the first deviation from the natural order appears in the middle of a folio.

The catchwords in the margin of the manuscript proceed from at lcast four different hands. The first hand appears alone as far as f. 7, where the second is found associated with him. After this a third hand comes in and works together with the second as far as f. 22, at which point a fourth writer appears. This last cooperates with his two next predecessors, the share taken by him gradually preponderating, until the end. Some of the catchvvords were added by the correctors of the manuscript. I have had no hesita- tion in omitting the whole series altogether from this edition n. The object of catchwords was to serve the purpose of a marginal analysis, and this object their authors believed they secured by jotting dovvn any word or phrase in the text that struck the attention of not too intelligent readers. To have printed them would have been merely to encumber the notes of this book without the smallest corresponding advan- tage. In no instance that I have examined do they help to emend or to elucidate the text. Relation of In the foregoing description I have specified the editiorfto11 only parts of the manuscript which I have omitted scripT"1"" fr°m my edition. My aim has been to print the manuscript as it stands and to make no single change without indicating it. To this rule there are the following exceptions :

(1) In order to save an unnecessary increase of the notes, I have altered the references to places in the

17 In the same class I include the headings of pages that appear at intervals through the book.

1'RKFACE.

xv ii

Biblc according to the usage customary in England ; that is to say, I have changed the figure into a Roman numeral, and added the number of the verse 1S. Cita- tions from other books I have left unaltered, except that I have commonly used Roman numerals.

(2) I have ignored the punctuation and the use of capitals of the manuscript, which for the most part observes no rule either of logic or of grammar in these respects. The division into paragraphs is also my own.

It will doubtless be objected by some that, although I have, to the best of my knowledge, invariably spe- cified in a footnote every case in which I have deviated from the reading of the manuscript, I have made these changes with unnecessary freedom. But it seems to me that an editor of a work that makes no pretensions, or at all events has no claim, to literary value is not bound by the same rigid laws which regulate the procedure of an editor of a work that has such a claim. Fidelity is m either case in- dispensable ; but in the former, I conceive, the editor has an ampler license of placing his conjectures in the text, provided always that he never consciously makes even the most trifiing change without saying so in a note. His first object should be to produce an in- telligible text. In the present edition I have been compelled to conjecture far more freely than would be necessary in regard to most books. The fact of my having but a single manuscript to go upon has deprived me of the ordinary means of emending

18 When I came to examine the manuscript itself, I found that some of the abbreviated titles of the books of the Bible had been somewhat irregularly transcribed. Perhaps the only one however to which excep- tion may be taken is ' Math.' for the ' M' ' of the original ; but ' Matlieu ' is the form found in \Vycliffe's English works (e. g. English Works hitherto unpublished, p. 8, ed. F. D. Matthew, 1880), and in Chaucer.

b

xviii

PREFACE.

my text. In the case of quotations, I have of course availed myself, wherever possible, of the help of their originals19; but in the rest of the book I have had nothing but my own judgement to rely upon. Passages which appear to be corrupt, but in which I have been unable to propose any satisfactory emendation, I have marked with an obelus. The spelling of the manu- script I have left unaltered, except in cases where it might possibly give rise to ambiguity.

Not a little of the difflculty attending the prepara- tion of the edition is due to the peculiar nature of Wycliffe's Latin. The immense interval that sepa- rates the style of his age from the comparatively pure Latinity of the twelfth century is well known. But Wycliffe's Latin is base even as compared with that of such of his predecessors as Ockham ; there is a gulf between it and that of Thomas Aquinas. Wy- cliffe in fact belongs to a time when scholars were ceasing to think in Latin. It is significant of his position that he is one of the founders of English prose-writing. To understand his Latin it is often necessary to translate it into English ; certainly in obscure passages this is often the readiest way of getting at his meaning. For instance, he frequently uses the active infinitive for the passive or the gerund : thus, 'rex posset exigere ' for ' exigi ' (p. 197, 11. 20, 21); compare the English idiom, ' hard to find,' ' far to seek.' In other cases he employs the active in- finitive for the corresponding abstract noun ; as

39 In these cases I am sometimes apt to think that I have too much assumed the fidelity of Wycliffe's quotations or the correctness of the copies from which he quotes. Thus the chapter in the Decretals, II. xxiv. 1, Audivimus, is regularly cited by Wycliffe as Audiamus, and I can hardly doubt that the error is due not to himself or his scribe, but to his original. Instances of this kind are frequent, and I have often preferred to put the reading of the author quoted in a note rather than to take for granted that Wycliffe must have quoted from a good text.

TREFACE.

xix

'propter nullius creature concedere' for ' concessionem ' (p. 244,11. 16, 17). Again, as in the older English, we find double negatives ; e.g. ' bonum nullum non inest homini ' (p. 56, 1. 9). Adjectives and adverbs are interchanged ; as ' pro nullis similiter ' for ' simili- bus' (p. 118, 11. 22, 23), and, vice versa, 'infinitum plus diligens' for ' infinite ' (p. 49,1. 24). Wycliffe constantly feels the want of a ' he,' ' she,' ' it,' in Latin ; and he regularly uses ' sui,' etc, for the oblique cases, and for the nominative 'is,' ' iste,' * ille,' or ' ipse.' This extinction of.thc reflexive sense of ' sui ' is a source of continual bewilderment to those un- familiar with the Latinity of the later middle ages.

The formation of the frequently recurring adjectives in -ivus and -biiis, about which lexicographers have not been precise enough, may also deserve notice here. Ducange, for example, makes 'dominativus' equivalent to 'dominans,' while he translates ' cogitativus ' as 'multum cogitans.' With Wycliffe however all adjec- tives in -tivus (-sivus) — at least all those of his own mintage — take their meaning directly from the related substantive in -iio (-sio), those in -tativus sometimes from substantives in -tas. Thus the 'vis cogitativa' (p. 1 15, 11. 3, 4), is simply thc faculty of thinking ; ' potencie volitive' (p. 96, 1. 13), of the power ofvolition. Similarly ' dispositive ' (p. 66, 1. 10) is by zvay of disposition ; 'generative' (p. 69, 1. 26), as pertaining to generation. Occasionally adjectives of this form are used as vir- tual equivalents of active participles ; thus 'divisivo' and 'frangitivo20' (p. 329, 11. 29, 30). Adjectives in -bilis are the strict correlatives of those in -ivus, and are thus found in immediate juxtaposition, as passive

20 For barbarous formations of this sort compare ' regitivus ' (p. 270, 1. 11), 'vicivus' (p. 234, 1. 26).

b 2

XX

PREFACE.

and active ; thus the combination, ' dominabile et do- minativum,' used as substantives (p. 6, 11. u, 12), means ' the relation of possessor and possessed.' These meagre notes may be of service in the absence of the glossary, which I have prepared so far as this book is concerncd, and which I propose to complete for the second book and to publish together with it.

This glossary, as well as a full introduction dis- cussing the various questions that arise with respect to the authorship and date of the work, and its rela- tion to previous producticns of a kindred nature, I have been reluctantly compelled to postpone until the second volume. Summaryof In the present preface I limit myself to a brief contems. statement of the contents of the first book. It might seem that this object would be best secured by means of a table of contents in the usual form, and indeed I had drawn up such a table for a good many chapters before I convinced myself of its practical inutility. The formal arrangement and division of each chapter are given in the Latin register at the end of the book (pp. 443-460) ; and the details of the different argu- ments are sufhciently indicated in the running summary printed in the margin throughout the work. But the truth is that an analysis of a scholastic work like the De civili Dominio does not carry home to the under- standing of the modern reader anything like a concep- tion of the real bearing of the treatise ; he is only confused by the multiplicity with which, for reasons of symmetry or school etiquette, the same points are proved and re-proved, distinctions are invented, ana- logies are forced, the true scope of the book is as it were industriously concealed from view. These cha- racteristics are what we expect in the age not only of

1'REFACE.

xxi

infima Latiuitas, but also of the extreme debasement of the scholastic method, when logic had ceased to act as a stimulus to the intellectual powers and had be- come a mere clog upon their exercise, and when men no longer framed syllogisms to develop their thoughts, but argued first and thought, if at all, afterwards. Consequently the detailed contents of a work of this kind give no clear indication of the real purport of that work. The course of the main argument is per- petually interrupted ; there are digressions, meander- ings, excursions, innumerable : we seem to be moving rapidly, but we soon discover that we are moving in a circle. Such are the limitations of the world of thought in which Wycliffe lived : his formal treatment is of the poorest and most wearisome description ; it is only when we reach the special points which he set himself to prove, and which he thought he proved by means of all this clumsy groping, that we at all realise the intel- lectual vigour which, in spite of his method, Wycliffe possessed in no contemptible degree, although it is no doubt vain to compare him with the greatest thinkers of the middle ages. The treatise retains its value by virtue of the interest attaching to the main principles which it was written to establish, and the occasional vestiges of independent reflexion that meet us in its course. The following sketch traces only the outline of the former ; it does not concern itself with any ulterior deductions or applications of these prin- ciples, far less with any discussion of their relation either to those of Wycliffe's predecessors or to the general scheme of his works.

The first division of the bookis in effect a commen- ch. i. tary on the old saying quoted by saint Augustin, Fidclis homiiiis totus mundus divitiaruvi cst, infidclis

xxii

PREFACE.

autcm nec obolus*. It opens with the announcement of ' two truths : ' one, that no one in mortal sin has a right to God's gift, in other words, he cannot hold dominium or lordship ; the other, that every one in a state of grace has real lordship over the whole universe. The former truth is developed in ch. L-vL, the latter m ch. vii.-xiv. Lordship, it is argued, implies usufruct, and as the unrighteous cannot use what he has to good ch. ii. purpose, he cannot be said properly to have it. A distinction is drawn between Gods ' gift ' (donum) and his 'grant' (donaiio) : his ' grant ' is only to the righteous, to the church, whereas 1 giving ' is a general term which includes that which all creatures receive. ch. iii. Conversely the verb ' to have ' is ambiguous : one may have a thing naturally, civilly, or according to the gospel; civil possession may be either righteous or unrighteous, evangelical possession is alone unequivo- cally righteous. The wicked can only ' have ' in the lowest manner, i.e. naturally : civil lordship, and much more evangelical lordship, require the foundation of righteousness. Civil lordship therefore can only be ascribed to the wicked by an abuse of language ; their ch. iv. lordship is usurpative falsum et pretensum. Another distinction is made in the fourth chapter, which treats of the limitations of human grants, namely, that between 'giving' and ' administering ; ' no creature can give without God's good pleasure, in other words he can only administer or communicate what God ch. v. gives. Wycliffe proceeds to shew that the doctrine that the unrighteous can hold lordship is contrary to the first principles of law, of lordship, and of service ; CH. vi. and finally that it is incompatible with the perfection which must belong to all gifts of God. Such lordship

21 See pp. 5 seq., and compare p. 20, n. 13.

PKEFACE.

xxiii

therefore can have no real existence : it but seems to exist for a time, to the ruin of the possessor.

The correlative principle that the righteous is lord ch. vii. of all things is expanded in the next section of the book. The arguments of the preceding chapters are inverted ; and the same reasons which shew that the unrighteous has not, are adduced with equal cogency to prove that the righteous has. If God grants him- self, — since in him is contained the essence of every creature, — with that grant he must necessarily grant all things. Examining the application of this doctrine to the different classes of 'goods22,' Wycliffe treats ch.viii. separately of fama or ' social character,' and shews that the opinion of the world is irrelevant to it. In the same way civil lordship exists not by virtue of any human opinion but by God's grant ; nor can it be lost except by a man's free will, i.e. by sinning23. If he ch. ix. renounce it for Christ's sake he obtains in exchange complete lordship of the universe, an ampler lordship ch. x. even than that possessed by man before the fall. Lordship is thus predicable of all classes of Christian ch. xi. men, clerical as well as lay24. As kings temporal rule conformably to civil laws, so do kings spiritual, i.e. prelates, in accordance with the law of the gospel: but the essence of the latter is that men should be lords over one another, since Christianity supersedes the relation of lord and servant by an universal reci- procity of service ; a man is lord, just so far as he is servant, of his brethren. Atthis point Wycliffe treats ch. xii. of the attitude that should be observed by the righ- teous towards earthly wealth, — that he who loves riches shall lose them, while he who hates them shall have them in abundance ; — and then digresses into the ch. xiii.

M See p. 44, n. 19. " See p. 58, n. 8. 34 See p. 96, n. 15.

xxiv

PREFACE.

general consideration of 1 goods,' shcwing how the higher classes of them are inseparably connected with grace in the possessor.

Returning to the discussion of the universal lord- ship of the righteous, Wycliffe now develops the other side of the question, namely, how it is possible that each man can individually be lord of all things. One answer alone is possible : goods must be held in common. Wycliffe has no doubt or hesitation about this doctrine of community : he avows it plainly as a Christian application of the ' Socratic,' that is, the Platonic doctrine, excluding only the view that wives should be held in common. It should seem however from certain qualifications that occur later on in the book25 that Wycliffe has no aim of suggesting a communistic reorganisation of the state, at least in the present conditions of society,— though he looks forward to it as a future ideal ;— the doctrine may be regarded on the one hand as a necessary logical deduction from the principle that the righteous has all things, and on the other, from the principle that the human arrangements of society are in their nature the consequence of sin, and ought to be exchanged for the simpler and more universally applicable law which Wycliffe read in the New Testament2". In this belief he expounds in the chapters immediately following the ' conditions of charity ' as laid down by saint Paul, and enforces their practical application.

The second main division of the book extends from ch. xvii. to ch. xxv. : it treats of the relations of divine and human law, with the object of eliciting the

25 See for instance pp. 127, 131 seq.

20 See p. 1, n. 9. I may be allowed to refer to my Illustrations of the History of medieval Thought, pp. 294-300 (1884), for a fuller discus- sion of the question.

PREFACE.

xxv

inference that the law of the gospel is by itself sufficient ch. xvii. for all the purposes of human life and government. Civil lavv and ' that called canonical ' are in this view unnecessary : this is obvious if they are actually im- plied in the law of Christ ; if they be contrary to it they must be wrong ; and if they stand out of relation to it they must also be wrong, since they would thus presuppose an imperfection in the divine law. The ch. xviii. real nature of these laws and of the different kinds of lordship based upon them is next analysed, with the result that civil ordinances, as originating in the fall of man, are found to be essentially tainted with sin and to have the elements of righteousness in them only in so far as they are controlled by the divine law. This ch. xix., conclusion Wycliffe applies in detail and defends x" against objections : he returns to the demonstration of the weakness of human sanctions, and combats the ' three diabolical laws ' that ' legal right per se involves free use,' that 1 the best title to possession is that of conquest,' and that ' any injury is lawful against enemies ; ' expanding his argument against the second ch. xxi. of these maxims in a separate chapter. The rest of this section of the book is an exposition of the results of the foregoing doctrines in the Christian man's practice. Starting with a statement of the burthen ch. xxii. and danger of riches, the discussion centres in the old antithesis between the life of action and the life of ch. xxin. contemplation. The superiority of the latter is in- sisted upon, and specially urged in the case of the ch. xxiv. officers of the church, but not to the exclusion of the life of action. The clergyman must be both Jacob striving and Israel beholding God ; but it is a grievous ch. xxv. corruption if he take his active functions as a pretext for secular employments.

xxvi

PREFACE.

The third division of the book, ch. xxvi.-xxxiv., is of a more political character : it seeks to answer

ch. xxvi., the question how the state is best governed. Wycliffe XXVn" enumerates separately the arguments in favour of monarchy and aristocracy, in his opinion the only ch.xxviii. two legitimate forms of polity. He then passes to the question as to whether obedience is due to tyrants, and answers in the affirmative sense, with the im- portant qualification that si essct verisimile homini per subtraccioiics tcmporalis iuvaminis destruere potcntatus tyrannidem vcl abusum, dcbct ca intencionc subtra/iere. Incidentally it is denied that the clergy have any right to refuse payment of taxes exacted by the civil power. In conclusion, balancing the merits of the two forms of government allowed by him, Wycliffe decides in favour of an aristocracy, which he considers to be identical with the rule of ' judges' in the history of Israel : but he concedes that monarchy has many advantages, considering the sinful nature of human society ; and that it is distinctly preferable if one man markedly preeminent in virtue can be found to take

ch. xxix. upon him the duties of king. If there is to be one ruler, the question next arises, whether his power should pass to his children or whether the monarch

ch. xxx. should be elected. The answer is that neither he- redity nor election by itself furnishes an adequate basis for the erection of sovereign power : kingship stands

ch. xxxi. in no human right but in grace. Objections to this solution having been met, WyclifTe turns to the cor-

ch. xxxii., relative of lordship, service, and indicates the limits

XXXII I

within which slavery is admissible : he concludes by ch. xxxiv. rejecting, except in very special cases, the position that slavery may be hereditary.

The fourth and last division of the book, beginning

PREFACE.

xxvii

at ch. xxxv., treats of the extent of human grants and by this means arrives at the discussion of the practical doctrine of the relation of the state to church-property, an exposition with a view to which the entire book was plainly written 27 . Wycliffe begins ch. xxxv. by questioning the lawfulness of grants in perpetuity ; arguing that it is beyond the competence of man, or even of the whole race of mankind, to ordain that any person shall hold civil lordship over any specified grant. The title to such grant must rest on the approval of God, without which the grant of the pope himself is of no account. Human lords are the mere stewards of the Lord-in-chief, and they can but ad- minister what he grants. It is by a figure of speech ch.xxxvi. that we say that the priest ' absolves the penitent,' ' makes the body of Christ/ or ' excommunicates sinners ; ' since all these acts do but shew forth that which is done alone by God : the priest has no autho- rity to make or carry into effect, he can but declare that which is already effectuated by the divine power. If then man's capacity is limited to administering God's grants, and if these grants are secured only to the righteous, it is plain that man has no power to determine that any one shall hold a possession irre- spectively of his personal merit.

H ence follows the important ' corollary/ introduced ch. by an impassioned exordium, that if an ecclesiastical XXXVI1, person or corporation habitually abuse his property, he must be deprived of it ; and that the duty of carrying out this deprivation lies with the secular power, as the body responsible for the good govern-

27 Almost all the conclusions of Wycliffe which were condemned by pope Gregory the Eleventh, in 1377, are found in this part of the book.

XXVlll

PREFACE.

ch. ment of the state. Two difficulties here arise : first, xxxix. » the temporal power were to seek to depnve the churchmen of their property, they would render them- selves liable to excommunication ; and secondly, the churchmen on their part ought to submit to martyr- dom rather than allow their goods to be taken from thcm. The former doubt Wycliffe resolves by the consideration that excommunication can only be rightly pronounced in the case of offcnces against God, that is, of strictly spiritual offences ; if pro- nounced in other cases, it is without effect. The argument leads Wyclifife to dispute the ' plenitude of power,' which was believed to be conferred with the keys upon the successors of saint Peter, and maintains that any vicar of Christ may err even in matters of

ch. faith. The nature of the church is then treated, in

XXXIX. ....

order to elicit a conclusion as to what are the essential elements of it making martyrdom in their defence

ch. xl. justifiable. Wycliffe now resumes the question of the lawfulness of excommunication, and carries his en-

ch. xli. quiry into detail, especially concerning tithes, which he holds to be rightly payable to the clergy as the ch. xlii. almoners of the poor. Tithes are, however, none the less a voluntary grant, and only to be paid with the object of attaining their original end. Thus, if the clergyman be notoriously wicked, it is open to the parishioners to pay their tithes to the poor directly, or to a committee of laymen who can be trusted to perform their duty on behalf of the poor. The main principle of this division of the book, — namely, that in a possibie state of things the church, that is, the whole Christian community, of England may righteously deprive the clergy of their possessions, — is now repeated and recnforced with new proofs, which are for the most

PREFACE.

xxix

part little more than a recital of ones which have been already set forth in the earlier parts of the treatise.

The last two chapters, each of which is equal to about five of their predecessors, — the two together forming nearly a fifth part of the whole book 28, — are of the nature of an appendix. The former treats of ch. xliii. the supreme authority in the church, and may be divided into three sections. In the first of these the A. universality and the unity of the church catholic are expounded in such a way as not to limit the term to any individual church, or to the church of any indi- vidual time or place. It is the entire body of the predestinate, past, present, and future ; whose head and eternal director is Christ. The second section is B. devoted to the question of the limitations on the papal authority. The pope, it is argued, may excommuni- cate unjustly, because as man he is peccable ; the pope and his whole college may sin. We must believe the church, in the proper connotation of the word ; but any particular church is only to be believed in so far as its judgement proceeds from Christ. No pope or college of cardinals is absolutely necessary to the government of the church. In the third section of C. the chapter Wycliffe elaborates his doctrine by a well- known reference to the history of Robert Grosseteste, who refused to induct a person recommended by papal letters of provision to a canonry at Lincoln. The letter and its answer are given at length and furnished with a commentary.

The concluding chapter is mainly recapitulary : it ch. xliv.

* The chapters in the first three divisions of the book, i.-xxxiv., have an average of less than seven and a-half pages each ; those in the fourth division gradually increase in length, so that the eight chapters, xxxv.- xlii., have an average of more than thirteen and a-half, while the last two chapters add by themselves eighty-four pages.

XXX

PREFACE.

§§ i, 2. deals with the sufficiency of the divine law revealed in holy Scripture, and the superfluity of human laws § 3- unless taught there ; hence follows the necessity of § 4- the study of theology. Next, it declares that the law of Christ is the only law that we ought to learn, teach, §§5.6. or practise; and then passes to the question as to the range within which belief is requisite. In this connexion Wycliffe compares the absolute authority of the holy Scriptures with the relative authority attaching to any ordinance of man, e. g. the Decretals of the church. Incidentally the primacy of the Roman § 7. see is again denied to be essential to the faith. In the last section Wycliffe once more insists upon the vanity of adding to the law of Christ, and expounds at large the sufficiency and necessity of the holy Scrip- tures, as the one complete and indispensable code for the government of the individual and of society. A few words may be added concerning the refer- Referencesin ences in the footnotes. Citations from the fathers

the notes.

are made, unless otherwise stated, from the editions published at Paris by the Benedictines of Saint Maur ; those from Aristotle refer to the edition of the royal academy of Berlin. The small capital letters added to the pages of the former mark the place in the page ; but the letters A, B, C, D, when referring to manuscripts, indicate respectively the two columns of recto and verso. If a manuscript is not divided into columns the two sides of the folio are cited as a and b. In cases where references in the text have no note appended to them, it is to be understood that after using all available means I have been unsuccess- ful in recovering the original passages.

In concluding the first instalment of a somewhat laborious undertaking, — though it has been less labo-

PREFACE.

xxxi

rious than such a work would have been, had it not been entirely a voluntary undertaking, — it is my grate- ful duty to record my obligations to my wife, who has read with me nearly every page of the proof-sheets, and to Mr. F. D. Matthew, who has kindly gone through the whole volume in sheets, and supplied me not only with many corrections, but also with a multiplicity of acute and ingenious conjectures, most of which I have thankfully adopted. Dr. S. Herzberg-Fraenkel, also, of Vienna, to whose skilful labour I owe the tran- script of the book, has assisted me in the course of its preparation by verifying doubtful points and suggest- ing explanations of difficult readings. All through the work, and not least when I was engaged in a personal examination of the manuscript, I have had abundant opportunities of judging, not only of Dr. Fraenkels conscientious accuracy as a transcriber, but also of his critical power and his minute acquaintance with the palaeography of the class of manuscripts with which he has been engaged. Finally, I must offer my thanks to the veteran Wycliffe scholar, my friend Professor Lechler of Leipzig, for placing at my dis- posal his manuscript collections relative to the De civili Dominio ; to Mr. Furnivall, for the unvarying courtesy and consideration with which he has con- ducted all the arrangements connected with the print- ing and publication of my work ; and to the master and fellows of Balliol College for the protracted loan of books from their library.

R. L. POOLE.

OxrORn, June 22, 1885.

ADDITIONS AND CORRECTIONS.

Alterations referring to the text, the textual notcs, and the footnotes, arc printed in the same respcctivc typcs as in the body of thc work.

A supplcmentary tablc will bc givcn in the sccoud volume.

Page 14, line 23, for argumentum septimum read bonum argumentum.

19, 1. 22, for eque read univoce.

21, 1. 17, for evangelicam read ewangelicam.

22, 1. 16, for monet read movet. 26, I. 1, for sequitur rcad sequatur.

34, 1. 29, for descriptione read descripcione. 70, 1. 14, for redemptoris read redemtoris.

Pag. 1. Adde n. 7. Primus in cod. cancellatum est, et 30 supra scriptum. P. 3. Dele n. 22 [Hbrarius enim ipse notis monuit verba esse transponenda]. P. 4. Adde n. 21. philosophoritm : cod., ut videtur, phisicorum. P. 5. Dele n. 22 priorem

[nam hic et p. 35, 1. 20 et p. 60, 1. 18 numerus in cod. recte invenitur ; modo p. 25, 1. 22 error exstat]. P. 19, n. 22. Pro eque lege univoce. P. 22. Dele n. 16.

P. 26. Dele n. 1. Ibid., n. 28. Pro suspexit lege suspicatus est. P. 27. Adde n. 2. ipsum ; cod. ipsam. P. 34. Adde n. 19 & 21. volicio; cod. volucio. P. 35. Dele n. 20. P. 49. Adde n. 24. dabit in margine additum 2da manu. Ibid., adde n. 28. graciam : cod., ut videtur, gracia. P. 54, n. 27. ita corrige : diffa-

mare : cod. diffamantur expunctum. P. 56, n. 16. ita corrige : de in cod. can.

cellatum. P. 60. Dele n. 18. P. 70. Dele n. 13 [dat enim in cod. exstat ; quod autem suspicor nihilominus omittendum esse, et sententiam ita interpungendam : Et patet, quoad inatcriaiu, snpcrhabitndaus opcracio itbique rcdemtoris]. P. 73,

n. 6. Pro, cod. 2am, lege, cod., ut videtur, sentencia; quod autem 2da manu in 2<"n immutatum est. P. 74, n. 4. Dele diversijicantur et sequentia verba. P. 76, n. 15 ita corrige : iu quantum 2da manu in margine superiori correctum : text. inquit.

Page 6, n. 11. For correlation read coexistence. 33. Add n. 31. Iacobi capitulo ii. For the argument compare Au- gustin, ep. clxviii. 5, § 16; vol. ii. 600 E-G.

35, Add n. 12. Quidquid, &c: quoted also in Wycliffe's tract De nova Praevaric. Mand. ii. p. 1 19, ed. Buddensieg (Polem. Works, vol. i ).

36, n. 26. For Bodl. 242 \the old mtmber] read Bodl. F. infr. 1. 2. 50. Addn. 15. De Dom. div. iii. 2; cod. Vind. 1339, f. 71 D. 63, n. 7. For f . 1 B read f. 1 D.

74. Add n. 26. Apparently August. de Conscnsu Evang. ii. 30, §§ 7 1—74 ; vol. iii. par. ii. 63 A, r, 64 D, e. See however below, p. 328.

c

XXXIV ADDITIONS AND CORRECTIONS.

Page 84, 1. 21, for tpene read Primo modo Deus odit pec- catum, cum non vult id habere ; et secundo modo iustus odit suam animam quando vult sibi malum pene.

86, 1. 2(),/or civilitas read civilis possessio.

132, 1. 4, for possessionibus read passionibus.

139, L. 23, /br proprius read primus.

1. 27, for aliquocies read aliquociens.

i57> 31' for caP'tul° vi- ultimo Moralium read ultimo Moralium capitulo vi.

P 81 n 26. Adde, cod. quo. P. 84. Adde n. 21. Verba Primo modo Deus odit ieccatum cum non vult id habere ; et secundo modo habet iustus odit suatn animav, quandovultsibi malum in superiori margine sunt addita 2da manu ; m quibus lutbet sine dubio omittendum est. P. 86. Dele n. 29. P. 92. Dele n. 8. P. 95. 28. Pro, inter columnas, lege, in margine. P. 107. Adde n. 2. suis 2da manu m mar- gine additum. P. 120, n. 13. Pro repugndns lege ref>ugnds. P. 132- Dele n. 4. P I33, n. ,9. Pro /a lege/J. P. 135, *5- Pro 3» lege 2". P. 137. Dele n. 23. P 139, 1. 23, ita corrige : primus : in margine notatur vel proprtus. Ibid., adde n. 31. quidem 2da manu in margine additum. P. 159- Adde n. 27.

irretitos : cod. irritetos. P. 169, n. 29. Pro et quartum (leg. quantum) lege 24'». P 2is \dde n. 5, tercium sive in margine additum 2da manu. Ibid., n. 5, ad L 6 pertinet. P. 246. Adde n. 20. Iv. : cod. 51. P. 308. Adde n. 22. sacrum bis : cod. sacramentum. P. 3*5- Adde n. 28. meridianum : cod. meredianum.

Page 84. Omit n. 21.

139. n. 23. The reference is to August. Serm. lxxxv. 3, § 3 ; vol. v. 454 A : ' Primus vermis divitiarum superbia.'

140, n. 8. Add: Wycliffe probably derived it fromthe dying speech of Grosseteste recorded by Matthew Paris, Chron. mai., a. 1253; vol. v. 401, ed. Luard. The speech is cited below, pp. 392 seq.

204, n. 29 bclongs lo \. 19.

Thefollowing corrections concern the analysis in the onter margtn :

P 20 The numeral 3 should be placed against 1. 20 of p. 19, where Istis premissis should open a new paragraph, the preceding sentence being united with the pre- ceding paragraph.

P. 90, 1. 13 of margin. For^roc* read nature.

P. 190. For iv. read d. .....

Pp. 216, 217. Correct the divisions 3.a, b,c, and 4 into c. ,., 11., nu, and 3

1A PRIMUS LIBER DE CIVILI DOMINIO DE SUMMA SUA IN THEOLOGIA TERCIUS IN ORDINE INCIPIT HIC.

5 Ius divinum presupponitur iuri civili

Dominium naturale presupponitur dominio civili.

DE CIVILI DOMINIO LIBER PRIMUS. I.

Tractando de civili dominio hominis superaddito naturali, The Unricht-

EOUS HAS NO

iooportet in primo videre si civile dominium presupponat ^HT T0 LoRD- dominium naturale fundatum in gracia, sicut ius civile presupponit ius divinum, tamquam causam essencialiter exemplantem. Intendo itaque pro dicendis ostendere duas veritates quibus utar tamquam principiis ad dicenda :

ic;prima, quod nemo ut est in peccato mortali habet iusticiam simpliciter ad donum Dei ; secunda, quod quilibet existens in gracia gratificante finaliter nedum habet ius, sed in re habet omnia bona Dei. Sed ne in primo impediatur sentencie explanacio ex equivocacione vel ignorancia ter-

20 minorum, suppono quod ille solum dicatur habere simpliciter ius ad bonum aliquod vel in illo, dum pure iuste, quod non

9. The two principles here stated, namely that the wicked have, properly speaking, no lordship, and that the righteous actually possess the whole universe, are elaborated in the first great division of the book. The former occupies ch. i-vi, the latter ch. vii-xiv. An epilogue on the rules of charity (ch. xv, xvi) concludes the section. With respect to the principles laid down it may be observed that the first is a logical deduction from the Augustinian doctrine of the negativity of evil, and inevitably leads to the second, upon which however is superimposed another doctrine, distinct in origin (since it starts from the notion that human laws are prima facie wrong), but the kemel of Wycliffe's theory, namely that of the community of goods. This, it needs not be said, is as ideal and spiritual as the other doctrine with which it is connected.

17. Gracia gratificante : for the expression compare Eph. i. 6.

B

2

2

DK CIVILI DOMINIO

[('AH. I.

tunc iniuste, ipsum possidet sive habet ; sic videlicet, si [1A aliquis pro aliquo tempore iniuste quidquam occupat, non habet illud simpliciter iuste pro eodem. Quo supposito, arguitur per raciones, primo per tres consequentes raciones cum suis ratificacionibus ad probandum questionem pro- 5 positam.

1. Man-s rdation Primo sic : Omne ius humanum presupponit causaliter mSbyhu"' ius divinum, ut patet de iure, ex supradictis, tractatu primo, relation,oGod; capitulo iii. ; ergo omne dominium iustum ad homines

presupponit iustum dominium quoad Deum. Sed quilibet 10 exislens in peccato mortali caret, ut sic, iusto dominio quoad Deum; ergo, et simpliciter iusto dominio. Sicut enim in relatis tenet consequencia * a quoad simpliciter, ita tenet si B aliquid sit iustum quoad Deum, tunc simpliciter erit tale, cum regula prima non potest arbitrando deficere. Setis peccator caret vero dominio quoad Deum, quod quihbet existens in peccato mortali caret, ut sic, vero dominio andifheisun- quoad Deum. Argumentatur sic : Omne bonum quod talis ha\hlse0unSrigaht.he possidet, iniuste possidet, ergo deficit a cuiuscunque do- eous' minabilis vero dominio. Antecedens probatur: Peccator 20

solum illo modo quo est possidet, sed qualitercunque est iniuste est, ergo qualitercunque possidet iniuste possidet ; maior patet ex hoc quod mortale peccatum cum inficit naturam, multo evidencius inficit omnem modum vel acci- dens eiusdem, ut si vita hominis sit iniusta, ita quod iniuste 25 vivit, tunc quelibet operacio eius est iniusta cum non aliter operatur quam vivit, et cum vivere viventibus sit esse (ex secundo de Anima) patet quod sicut iniuste est et vivit, ita iniuste est dominus et iniuste subiacet cuilibet signabili accidenti. Ista racio, etsi videatur multis sophistica, daret 30 tamen cuilibet methaphysico plenam fidem, cum sit con- clusio primi Philosophi: Math. vi. 22, 23, sic dicit: Si oculus iuus simplex fuerit, tolum corpus tuum lucidum eril ; et si

8. Tractatu primo: i. e. the first book of Wycliffes Summa, De Mandatis Dei ; just as ' tractatus secundus ' refers to the book De Statu Innocentiae.

27. Arist. de Anima ii. 4.

CAP. 1.]

LIBER PRIMUS.

3

1B] nequam fuerit, et corpns tuum tenebrosum est. Cum ergo secundum sanctos noscentes quomodo Veritas modo suo intelligit per organa operaciones elicitas ab eisdem, patet quod iste sit sensus : Si intencio sit recta, tota multitudo 5 operum consequencium erit iusta, et si intencio obliquet a iusticia, tota multitudo operum etiam bonorum de genere • est iniusta. Iusticia enim secundum Aristotelem, quinto C Ethicorum, est virtutum preclarissima, lucens inter * ceteras sicut hesperus inter astra; cui sensui videtur Christus allu- lodere quando vocat totam multitudinem operum iustorum lucidam et totam multitudinem iniustorum operum tene- brosam. Et si ex isto infertur quod peccator iniuste habet even things

good in them-

corpus et animam ac organa vel quodcunque bonum aliudseives. naturale, patet quod nimis bene concluditur. Nam si talis

i^iniuste vivit, patet quod iniuste habet animam et sic vitam. Et aliter non tam crebro diceret Veritas, que mentiri non poterit, quod Qui amat animam suam, volendo eam volup- tuose contra iusticiam amare, perdet eam (ut dicitur Ioh. xii. 25). Nemo autem perdit possessum vel habitum nisi

20 dum eius privatur iusticia, ergo etc. Et inter alia hoc movet Augustinus, super Iohannem omelia prima, quod Peccatum nihil est et nihil fiunt homines cum peccant. Nemo enim He neither has

.... . nor is anything,

peccans mortahter habet pro tunc corpus vel animam nec since he vioiates

the terms of his

ahquod bonum fortune nisi equivoce, quia cum habet esse being. 25 ex pura gracia, quo esse tenetur ex lege nature continuare in gracia, dum perdit regulam huius iuris non manet creatura vel quidquam possidens nisi equivoce.

Secundo principaliter sic argumentatur : Si contingit in- 2. The contrary

.... ...... . position would

mstum simphciter mste temporahbus dominan, per ldem admit an abiiity

in the unright-

30 contingeret iniustum pure iuste uti temporalibus quorum eous to use his

possessions right-

habet simpliciter iustum dominium. Consequencia patet ex eousiy,

for usufruct and

hoc quod nemo habet liberum et purum iustum dominium 'ordship g0 to-

n r gether.

cui iuste debet negari quilibet ususfructus ; cuilibet ergo iusto

16. que: cod. qna. 22. «//«V est et nihil: cod. nihil et nihil est.

7. Arist. Eth. Nic. v. 3. 21. August. in Ioh. Evang. tract. i. (ed. Bened. vol. iii, pt. 2. 294 c). 33. Compare, however, below, p. 25, n. 28.

4

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. I.

inthecaseofthepossessori licet legitime uti suis. Sed contra consequens [lC rho^iveTaimsr datum sic argumentatur : et sit Petrus * iniustus occupans D temporalia de quibus faciat elemosinam egentibus, cum qui- buscunque circumstanciis volueris, ipso tamen stante iniusto continue ; et patet quod, si aliquis usus temporalium iniusti 5 non foret iniustus, potissime foret talis, maxime cum opus sit bonum de genere, quod nihil inficeret nisi iniusticia, quasi distribuens est iniustus ; quod si detur, per idem inficeret quodlibet aliud bonum opus, quia de quocunque dando, comitante iniusticia, eque bene procedit. Detur ergo quod 10 Petrus iniustus, non iniuste (sed, distribuens elemosinam in mortali peccato, iniuste distribuit, et sic quodcunque opus bonum de genere iniuste, ut sic, operatur) sed pure et iuste it is the motive distribuerit. Contra : Nullum opus extrinsecum est iustum

that detennines _ , . „

theact. simpliciter, nisi ut procedit a virtute msticie; sed distnbucioni iD

Petri defuit in Petro virtus iusticie, cum sit habituatus iniusticia The unrighteous- repugnante : ergo distribucio data non est iusta simphciter ; make°s eVen^ood ymmo, cum iusticia sit omnis virtus (ex quinto Ethicorum),

actsunrighteous; ' ..... . „„o

si iuste distribuit, tunc distnbuit virtuose ; et per consequens est virtuosus operans placenter et meritorie quoad Deum : 20 consequens contra philosophorum et theologorum omnem sentenciam, qui dicunt quod existens in peccato mortah operatur bonum opus de genere sed non bene. Simihter, Deus requirit ab isto, sicut a quolibet viatore, quod nihil operetur nisi in gracia. Iste autem operatur extra graciam, 25 cum sit * in peccato mortali (ut supponitur) : ergo operatur 2A aliter quam debet. Nec ista alietas operandi exigitur obligat Petrum ad aliter operandum sub pena qualibet, sed sub pena

2. sit: cod. sic. 15. pro distribucioni, distribncio 2da manu. 26. ergo—

debet in superiori margine 2da manu suppleta sunt. 27. exigitur pro exigit

emendatum 2da manu.

2. Peter and Paul are Wycliffe's analogues to the Caius and Balbus of grammarians. Cf. infra, p. 39, n. 1.

18. Arist. Eth. Nic. v. 3. Cf. Io. Chrysost. Hom. in Matth. xvi. § 4, "EvravOa 8iKatoovvi)V rrjv TratTav ap*TT)v Keyet : vol. vii. 209 A, ed. Mont- faucon, Paris. 172", folio.

24. Viator is a 'traveller on earth,' as in f. 31 A: cf. vians, f. 28 c. This use of via, especially in opposition to patria (ff. 12 D, 23 c, &c), is constant with Wycliffe.

CAP. I.]

LIliER 1'RIMUS.

5

2A] mortalis peccati. Ex quo palet quod, si Petrus sit iniustus, whatever he does

is a continual

quidquid fecerit, sive dormiendo sive comedendo sive quod- deadiy sin ; cunque opus bonum de genere faciendo, continue peccat mortaliter.

5 Nec hoc vertitur in dubium theologo qui noscit quo- modo interior homo infectus peccato inficit totum resi- duum nature corporee et singulos actus suos : quemcunque autem iniustum est vivere, iniustum et cuiquam dominari. Si queris testimonium Scripture quoad istam sentenciam,

ioecce conclusio conversionis apostoli (i Cor. xiii. 3): Si dis- tribuero in cibos pauperwn omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, caritatem aulcm non habuero, nihil mihi prodest. Et notum est cuicunque noscenti terminos quod iniusticia et caritas sunt duo immediate opposita, ita

i^quod oportet alterum inesse homini et, si unum inest, alterum

deesse, et econtra. Et iterum notum est, si non sit possibile his use of a

. . . thing is an

iniustum uti aliquo nisi eo ipso iniuste utatur vel pociusabuse; abutatur, per idem non est possibile iniustum alicui dominari his lordship a

, . . . tyranny.

nisi, ut sic, miuste dominetur vel potius tiranniset, cum miuste 10 extorquet et occupat aliena. Quod si queris sanctorum

doctorum testimonium, ecce magni Augustini sentencia :

Epist. xxxvii. ad Macedonium de tyranis, plane docet istam B * sentenciam : Ideo, inquit, si prudenter inlueamur quod scriptum

est, Fideli homini totus mundus diviliarum est, infideli aulem

2. primuni sive 2da manu. 10. pro conversionis suspicor xonversi legendum esse. 22. xxxvii.: cod. 3«, sicut et in ff. 8a, iib; cf. autem ff. 28C, 410 Namquid noster in 3« quam dicit epistola legerit, patet e tract. de Incarn. Verbi, i. p. 7 (ed. Harris.). tyranis v. not. infra.

22. August. ep. cliii. § 26 : Iam vero si prudenter, &c. : vol. ii. 534 E, F. The quotation is continued without break, infra, ff. 8 A, 28 c, D.

Tyranis. There is evidently a puzzle about this word, and I have adopted the reading which involved the slightest change. The text reads tyrancis or tyrantis : but the corrector (secunda manu) has written in the lower margin triantis, followed by a small erasure. I am of opinion that the foreign scribe found triallis or some similar English term in the manuscript before him and not understanding it presumed an error. As a matter of fact the epistle of Augustin is in answer to a question of Macedonius as to whether a bishop had a right to intervene in the interests of mercy between a judge and a prisoner.

24. Fideli, etc. The reference is to a verse inserted in the Septua- gint after Prov. xvii. 6 (after ver. 4 in cod. Alex.) : cf. infra p. 20, n. 13.

6

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. 1.

nec obultts ; nonne onmes qui sibi videntur gaudere licile con- [2B quesitis eisque uti nesciuni, aliena possidere convincimus ? Hoc enim ccrle alienum non esl, quod iure possidetur, hoc autem iure quod iuste, et hoc iuste quod bene. Omne ergo quod male possidetur, alienum est : male autem possidet, qui male utitur . 5 lusticiam. inquit, ?iemo male habei, et qui non dihxerit non habet. Peccunia vero el a malis male habetur, et a bonis tanlo melius habetur quanto minus amalur. Hec Augustinus. 3. Righteousnes* Iterum tercio arguitur ad idem : Multa sunt dominia oViordshfp^5'5 civilia hominum civiliter dominancium super temporalibus 10 (ut suppono), et ad tale dominium non sufncit ponere do- minativum et dominabile esse simul; ergo oportet aliquod fundamentum dominii ponere in altero extremorum : sed nullum est pertinens si non iusticia dominantis ; ergo ad- versum civile dominium presupponitur disposicio virtutisi5 iusticie in taliter dominante. Minor patet ex hoc quod tunc omnis homo, eo ipso quod est, dominaretur civiliter omnibus temporalibus huius mundi ; et patet quod dominium non est relacio t que essencialiter consequitur ad extrema, sicut equalitas et inequalitas per se consecuntur quantitates, 20 ut patet quinto Methaphysice ii. Cum ergo nulla creatura sit per se dominus cuiuscunque, quia tunc non posset sibi acquiri * accidentaliter dominium vel deperdi, palam sequitur c quod preter extrema oportet ponere in quocunque t dommo mediantem civiliter disposicionem dominio pertinentem. Sed 25

1 licitc ex Augustino sumpsi : cod. licitis. Eadem ratione 3. certe(co&. est vere); hoc autcm (cod. autem hoc); 6. nemo male habet (cod. ncmo haiet). 17. dotmna- retnr conieci : cod. dominatur. 24. domino mediantemcomeci : cod. divino mediante.

6. lusticiam, inqtiit : the quotation-mark is repeated because Wycliffe has dropped a sentence of the original before iusticiam.

Nemo male habet. I have inserted the male from the text of Augustin, which is indispensable from Wycliffe's point of view, as marking the distinction between virtues and natural goods, on which he dwells.infra f. 29C, d: Cum habicione naturalium propter eorum abusum stat perpetua dampnacio ; cum nullius virtutis habicione stat dampnacio, eo quod non contingit abuti virtutibus.

11. Dotninativum et dominabile esse simul, i. e. ' the correlation of possessor and possession.'

1 7. Tunc, • in that case ;' assuming the fact denied in the minor premise.

24. Cf. infra f. 11 D: Oportet . . extremis superaddere virtutem do-

CAV. I.]

LIBER PRIMUS.

7

2C] et hoc omnes rectiloqui confitentur, dicentes concorditer for possession

quod oportet omnem talem dominum habere ius ad rem cuiright to possess, civiliter dominatur, ut iure hereditario, emcione, vel donacione, et quod non sit aliquod ius creatum nisi a iure primo fuerit 5 extractum (ut patet de communi sermone de iure) ; palam and the originai

v r ' r tit e which con-

quam, nisi habuerit ad hoc beneplacitum Dei sui. Confir-God> matur: Omne iustum creatum ideo est iustum, quia placet Deo ; cum non potest esse tale iustum quod de Dei bene-

io placito non procedat. Similiter, sive iudex sentenciaverit sive lex propter aliquam trium causarum predictarum approbaverit cuiuscunque dominium, ideo sic facit, quia est iustum et racionabile ita esse ; et per consequens prius naturaliter iustum est hominem dominari quam lex creata

igvel iudex terrenus non errans hoc approbat ; et per conse- quens primus titulus iusticie cuiuscunque civilis dominii est a Deo.

Nec hoc licet catholicis dubitare, cum iste masjnus Do- the sovereign

lord ;

minus, racione sue omnipotencie et efficacia sue volencie, 20 habet in suo regno quidquid vult, et quidquid noluerit non habet ; et patet quod ad omnem iustam occupacionem civilem oportet quod iste dominus auctoriset, ratificet, et confirmet, cum omne quod ipse non approbat, non est iustum. Nec oportet circa hoc solicitari, cum Ioh. i. 3, 25Collocens. i. 16, et Iacobi i. 17, dicitur concorditer cum T> philosophis * quod omnia sunt per ipsum ; dominium ergo creature si est, est per Deum ipsum originaliter approbantem. Et ex ista maxima iuris nature regula extractum est ius monarchie terrene, quod non licet inferiori domino alienare, 30 specialiter ad manum mortuam, bonum immobile sine licencia domini capitalis; quod ideo est quia in omnibus illis habet iustum quod excidat. Et patet, quomodocunque

2. dominumi cod. dominii. 3. civiliter: cod. civitati. 12. approbaverii : cod. approbraverit.

minativi mediate qua serviat Deo. The place here is certainly corrupt, and I am far from satisfied with the emendation which I have ventured to make in it.

presupposes a

sequitur quod nemo habet ius vel dominium super quem

title which con- stitutes this right proceeds from God,

DE CIVILI DOMINIO

[cap. i.

homines conmutaverint inter se aliqua sine suo consensu, [2D non est iustum ; et patet, quomodocunque homines conmu- taverint bonum domini emendo, vendendo, donando, iudi- whose approvai cando, nisi ipse concesserit, conmutacio est iniusta. Hoc

the unrighteous

lacks, ergo habito probatur quod Deus non approbat quod iniustus5

aliquis dominetur, quia sit de Petro iniusto. Contra, si Deus approbat istud dominium, per idem approbat usum illius dominii et omnia alia que sibi pertinent ; et cum omnis talis abutatur bonis domini (ut patet ex secundo argumento), sequitur quod Deus approbat hunc abusum : 10 ymmo, cum quodlibet opus talis iniusti sit peccatum, se- quitur quod Deus sit auctor et approbator peccati, non solum quoad esse secundum sed quoad esse primum ; quia, si Deus vult quod iste dominetur et iste solum sic dominatur tyranisando, sequitur quod Deus vult quod ipse tyranniset, 15 et per consequens, ut sic, peccet : quod est blasphemum dicere. Confirmatur ex Scriptura : nam Osee viii. 4, Deus dicit prophetice de tyrannis, Ipsi regnaverunt et non ex me ;

and lacking this, tyrannides enim dicuntur equivoce regnaciones pretense (ut

Jacks strict lord- . . . ... ....

ship aitogether. dictum est> supenus, capitulo tercio de lure simphciter et2o pretenso) ; et patet cum iniusti non dominantur ex * Deo 3A quod nullius simpliciter dominantur.

II.

lordshipisof Licet autem raciones tres predicte dent fidem pluribus

GOD S GRANT. r

ad conclusionem propositam, tamen quia alii, secundum 25 variacionem suorum sensuum, et in aliis racionibus delec- tantur, ideo ut conclusio sit universalius et magis evidens, 1. Therefore no adiciam sex raciones alias ad eandem. Primo sic : Non est

one in deadly sin

can have it, possibile hominem iuste simpliciter habere aliquod bonum

sibi adiacens, nisi Deus donando id sibi prestiterit (ut patet 30 tractatu tercio de Dominio divino); sed Deus non prestat alicui, dum est in mortali peccato, aliquod donum suum : ergo nullus existens in mortali peccato habet pro tunc iuste

21. Deo conieci : cod. dicto. 28. adiciam: cod. addiciam.

20. Superius, presumably tractatu primo. Cf. supra, p. 2, n. 8.

CAP. II.]

LIBER PRIMUS.

9

3A] simpliciter aliquod bonum. Minor videtur ex hoc quod for he wouid

only abuse it.

non est prudentis prestare inimico, quem scit solum abuti prestito et ad sui damnum dissipare bona prestantis : Deus autem est summe prudens et providus; ergo non prestat 5 creature sue quidquam pro tempore quo peccat mortaliter.

Confirmatur ex hoc quod non est possibile Deum prestare a. He is un- alicui aliquod nisi digno : nullus talis est dignus esse Dei worthy of prestarius; ergo nulli tali, pro tempore quo est huiusmodi, prestat assumptum. Patet ex hoc quod Deus, cum non potest lonisi voluntarie et racionabiliter prestare, eo ipso quod prestat aliquid creature, dignificat ipsam ut sit Deo prestarius : et cum hoc sit magna gracia, videtur quod Deus prius vel simul gratificat creaturam racionalem, dum aliquid sibi donat. Secundo confirmatur ex hoc quod oportet omnems. Onecanoniy

. ... . . 1-n i • • have by asking,

iS lmpetrantem dominium, eo lpso lmpetrare a Deo dominium, oniy ask by de-

. . . z serving, only

ut sit capitahs dominus cuiuscunque (ut patet ex ultimadeservebygrace.

B racione capituli precedentis) ; ergo conclusio : et * minor patet ex hoc, quod impetrare, cum sit creaturam se digni- ficare, est mereri, quod non potest inesse nisi per graciam.

20 Tercio confirmatur ex hoc quod si quis impetret a Deo, c. God's grant,

being free, pre-

Deus consentit impetracioni, et per consequens iustum est supposes right-

eousness in the

quod habeat id ; et cum omnis iusticia accidentis presupponit recipient. iusticiam in subiecto (ut patet ex racione prima prioris capi- tuli), sequitur quod, prius quam iustum sit quod quis habeat

«5 donum Dei, oportet eum in sua substancia esse iustum. Et istud videtur Scripturam innuere (Iacobi primo capitulo, 5) quando dicit, Si quis enim veslrum indiget sapieniia, postulet a Deo qui dal omnibus affluenter et noti inproperat. Ecce, quod oportet impetrare a Deo quidquid homo habere volu-

3oerit; secundo, quod Deus non donat nisi grato, quia non inproperat in donando, sed post conveniendo ingratos et infideles servos ad iudicium, (ut patet Math. xxv. 14 de homine profecto peregre postquam tradidit famulis bona sua). Et potest istud confirmari per illud Psalm. xlix. 16,

35ubi inproperat peccatori quia enarrat iusticiam suam et

jq. /101110 in margine 2da manu addilum.

io

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. II.

assumit testamentum suum per os suum tam indignum. Si [3B ergo non licet peccatori sine gravi peccato predicare vel legis divine sentenciam pertractare, a maiori vel pari nec alicuius doni Dei usum vel pocius abusum percipere. 2. Butitisob- Sed obicitur contra illud per hoc quod ' Deus prestat 5

jected :

\a) 'Godgives ' hominibus post lapsum tam corpus quam animam, et tamen

sinners body and

soui, and 1 tunc sunt in originali peccato ; ergo stat Deum prestare ' iniustis misericorditer bona sua. Sic enim hortatur Veritas ' discipulos suos ad misericordiam * instar Dei qui pluit snper c

(*) ' the other ' /us/os et /niustos (Math. v. 45). Similiter, videmus, nedum 10

goods of nature

andfortune; 1 peccatoribus sed eciam infidelibus donantur bona naturalia ' et bona fortune, eque sicut iustis. Cum ergo omne domim ' perfecium esl descendens a Palrc luminum (Iac. primo, 17) ' videtur quod Deus sine personarum accepcione donat tam

(r) 'isit ofno ' iustis quam iniustis. Similiter, nisi peccator haberet meritum ik

profitforthe n > f 3

sinner to do good ' de bonis propriis, non expediret peccatori bonum facere,

' cum ut sic abutitur alienis.' TJu> Answers: Ad primum dicitur quod donare et prestare presupponunt

a. The soul and r n f f ff

body are in sub- existenciam prestarii, et per consequens Deus nulli homini

stance pre-

existent to man prestat substanciam anime ; et patet ad primum. Et per 20

and his sin. r 3 r r r

idem sequitur quod Deus non prestat originaliter peccanti aliquam partem corporis vel aliquod donum suum ; et per idem nos non deberemus prestare vel donare aliquid pec- catori dum cognoscimus ipsum esse talem, tum quia sic foveremus proditorem Domini nostri et non exemplaremus 25 donacionem nostram conformiter ad ipsum ; tum eciam quia non licet nps alienare bona nobis solum prestita sine appro- bante licentia Domini nostri (sed ipse non approbat aliquod bonum iniusti pro tempore quo vivit iniuste ; ergo nec nos) : debemus tamen communicare cum ipso, specialiter correp- 30

5. Compare the explanation of the difficulties raised here and at greater length, infra, pp. 16 sq., which is given by Augustin, Enarr. in Psalm. ciii. i. § 9 (vol. iii. 1135 G-1136 d).

12. Fortune in WycliftVs usage strictly follows the definition of Augustin, Retract. i. 1, as ' fortuitum rerum eventum, vel in corporis nostri vel in externis bonis aut malis : ' vol. i. 3 C The goods of nature are those which are intrinsic to the body. The classification of 'goods ' is the subject of ch. xiii of this book : cf. f. 15 A, not.

cap. n.]

LIBER PRIMUS.

I I

C] cione fraterna et aliis bonis, de quanto media sunt ad sui conversionem et non ultra. Et ad istum sensum precipimur diligere inimicos, id est, velle illis bonum ad Dei honorem et nostri comodum ; et sic Deus diligit inimicos, sed non 5 donat eis aliquid proprie dum sunt tales. Pro quo notandum, 'Grantmg' and

, ' giving' are not

D quod * donacio dicit gratuitam dacionem, et dacio est equi- equivaient, vocum ad tradicionem solum ad bonum nature aut esse primum, vel ad bonum gracie vel perfeccionem secundam : primo modo dat Deus omni inanimato vel iniusto quidquid

10 habet ; sed secundo modo dacionis, que est donacio, non the former aP-

plies only to the

dat aliquid nisi iustis. Unde signanter dicit Scnptura quod rfghteous. Deus solem suum facit oriri versus malos el pluil super iniustos, sed non dicit quod aliquid donat eis. In nomine Domini bona fortune accipimus, non ut laudem nobis aut voluptatem isindebite cumulemus.

Ad secundum nature argumentum : Cum nihil donatur t: in this strict

sense, the un-

proprie nisi Deus donaverit ; Deus autem non donat sic righteous re-

r r ceives no grant

iniustis; ergo nec aliqua creatura (licet multi prodigaliter, ^nt°mp^|al contra liberalitatem eciam Aristotelis, distribuant indignis s°ods :

2oque non donant sed proditorie usurpant dissipando bona

Dei) ; et per consequens ex mera gracia ipsa donat. Sed that granHs to ut sciatur quibus donantur, secundum sensum Scripture, notandum quod totum genus hominum salvandorum, a primo parente usque ad novissimum electum, est una ecclesia

25 sponsa Christi, que pro tempore milicie miscetur cum re- probis (ut patet in parabola Salvatoris de zizaniis, Math. xiii. 24); et illam eque diligit sponsus continue, dans sibi quid- quid communicatum est reprobis : unde quando prescitus peccans mortaliter habet bona fortune et nature, Deus com-

30 municando dat et vult ipsum habere talia ; sed solum sue ecclesie inter homines donat ista. Ideo universitatem malo- rum, ut prescitorum, quam Veritas vocat mundum, et diabolum 4Aeius principem, dividit cum suis ab * universitate predestina-

4. non 2da manu additum.

3. Compare the distinction made below, f. 27 C 28. Prescitus is Wycliffe's technical correlative to prcdestinatits. He is unwilling to think of thc reprobate as foredoomed.

I 2

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. IX.

torum quam sepe vocat regnum celorum, ut patet, Iob. xv. 19 : [4A Si, inquit, de mundo fuissel is, mundus quod suum erai dili- geret ; mundo itaque dat, et ecclesie donat, omnia que sunt mundi. Patet ista sentencia ex sentencia parabolica Salva- toris, Math. xxv. 28, 29, ubi post tradicionem bonorum hominis 5 Iesu Christi servis suis in gracia baptismali vel alias, dum sunt grati, in finali iudicio positurus racionem, revertitur, et condemnando servum pigrum, quia noluit bona Domini sibi data ad sui profectum et Dei servicium ad augendum dare spiritualiter ad usuram, sodales suos alloquitur per 10 bunc modum : Tollite ab eo talenlum, et date ei qui decem talenta habct ; et sequitur ad propositum, Omni habenli da- The wicked hath bitur et habundabit, ei autem qui non habet et quod videtur

not; only seem-

ethtohave: habcre aufftre/ur ab eo. Et idem dicit, Math. xiii. 12; et

patet ex sequela parabole, secundum concordem doctorum 15 i c. he possesses sentenciam, quod intendit hec duo dicere : quod peccator,

now unright- . . , . .

eousiy hcet videatur m facie ecclesie errantis habere dona Domini,

non tamen vere est dotarius, sed ex permissione divina iniuste occupat hec ad tempus. (Unde ad denotandum istam equivocacionem, in qua non est contradiccio, habet 20 textus, Marc. iv. 25, et Luc. xix. 26, Ab eo autem qui non

what he must habel, et quod habet aufferetur ab eo.) Et patet secundo quod

hereafter restore . _ . ,

to the righteous. habens universitatem bonorum Domini figuratam per de- narium talentorum, aufferret sibi ex donacione Domini ista bona, et sic a iusto active aufferentur hec bona, ab iniusto 25 materialiter et passive, cum iustus aufferret hoc ab illo. Et patet utraque consequencia in principio proposita ; et patet quod assumptum in secundo argumento et eius conclusio non * vera, limitando utrobique, ut suppono limitatum, quod B Deus non donat creature sue, pro tempore quo est iniusta, 30 bonum aliquod, sed dat ad esse nature et abusum permittit. Et hinc prelati ecclesie, sencientes humiliter de se ipsis, non dicunt quod ordinacione, donacione, gracia, aut voluntate

4. Cf. Gregor. Hom. in Evang. i. 9 : Ecce homo qui peregre proficis- citur, servos suos vocat, eisque ad negotium talenta partitur. Post multum vero temporis positurus rationem revertitur, &c. : Opp. vol. i. 1464 A.

CAP. II.] LIBER PRIMUS. 13

B] divina sunt taliter perfecti, sed permissione divina : quod sciunt ex sensu et noticia infallibili esse verum ; — sed utinam non ad sensum equivocum.

Ad tercium dicitur quod quilibet existens in peccato mor- c. The objection

is fallacious ;

5 tali debet mereri et uti continue bonis Domini, faciendo because good

works presuppose

bonum opus de genere : patet quod quilibet existens talis srace-

debet esse in gracia et facere consequenter que ad servum

fidelem pertinent ; quod debitum quia obmittit, ideo peccat faiiing which the

sinner cannot

continue sic in Deum. Sed difficultas conclusionis stat in choose but sin. ioisto: Utrum expedit peccatori pro tempore quo est inCanthenhis

good works

mortali peccato facere bonum opus de genere ? Et partemprofit? affirmativam huius difficultatis declarat Lincolensis, lxviii., view :

1 2. Lincoknsis or rather Lincolniensis with Wycliffe is regularly Robert Grosseteste, bishop of Lincoln. The scribe of this manuscript however, apparently not understanding the contraction of the name as it stood in his original, writes it indifferently Lijico/ensis and Linco/iensis.

Ixviii. Dict. lxviii. ; cod. Bodl. 830 ff. 56 d, 57 a. Wycliffe's quota- tion being inexact and corrupt beyond the possibility of emendation, I subjoin a transcript of the original : Opera bona extra caritatem facta, licet non mereantur celum, tamen hiis modis valent : bona male facere minus malum est quam bona male omittere, et hoc est [v. I. eciam, cod. reg. 6 E. v f. 32 C, Brit. ALus.~\ minus malum quam mala male facere. Qui itaque bona male faciens decedit minus dampnabitur quam qui bona male omittens decedit, et eciam is minus quam qui mala male faciens decedit. Preterea dum est in via minus profundus est in peccato qui bona male agit quam qui bona male omittit, et is minus quam qui mala male agit : sed quanto minus profundus est in peccato tanto minus longinquus est a Deo et ab [om., 6 E. v] eius gracia. Non parvum autem est dampnato minus dampnari, sicut non parvum est [v. I. erit, cod. reg. 7 E. II f. 157 a] incarcerato minus profunde in carcere [carcerem, id.] poni, minusque torqueri ; sicut non parvum est peccatori minus a gracia elongari, sicut non parvum est lapso minus profunde labi, minusque limo infigi, minusque a sublevacione [v. I. sublevante, 6 E. v] removeri. Adhuc [Ad hoc, id.~\ omne opus bonum, licet eciam extra caritatem factum, donum Dei est, quod autem male fit ab agente est non a Deo, ipsum tamen bonum opus est a Deo ; sed cum datur [datum, 6 E. v] sine gracia, parvum et leve donum est, cum gracia autem magnum et preciosum e=t. Cum [so 7 E. 11 : Omne, 6 E. v] itaque donum parvum et leve non tanquam vile [so 7 E. II : utile, 6 E. v] repellitur, congruum est ut donum magnum et preciosum cicius et facilius conferatur. Unde congruum est ut propriores sint gracie Dei qui dona eius bonorum operum, licet extra caritatem, viliter non repu- lerunt. Ceterum opera bona extra caritatem assuefaciunt hominem ad exercicium bonorum operum, ut data gracia faciliter faciat que inassue- factus faciet cum difficultate. Adhuc [so 7 E. 11 : ad hec, 6 E. v] cum

'4

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. II.

Good works dis- racione septemplici : Opera, inquit, bona exlra caritatem facta, [4B

pose the sinner

towards conver- Ucet 7ion 7/iereanlur celu/n, tamen aliis 7/iodis valenl et proswii :

sion.

isti a magno malo excusant, et prescilu/n se i/i illis exercenlem micius dampnant, minus iu peccato profundant, et per conse- quens 7/iinus a gracia divina elongant, aliis multipliciter 5 proficiunt, et ad pri77ia//i graciam disponunt. Nec sunt isla bona- pai'vipendcnda ; nam sicud prodesl incarcerato minus p>rofunde poni in carcere et torqueri, corres/jondenier de damnalo intelligilur. Et sicud prodesl lapso * minus profunde lacu infigi c mi/iusque a subhvante re/ziovcri, sic prodest iniquo minus pro- 10 funde viciis irretiri et subleva/iti ad graciam apropinquari. Quinto, bonin/i 7/iale faclu/zi valet i/i tanlum, quod pollitici, secundum facie/n iudicanles, rcspiciunl so/uzn subslanciam boni aclus, non cura/iies sive bene factus fueril sive 7/iale ; quod Deus scrutans corda appropriate rcspicit. Sexto, sicui exul vel 1 5 carceri adiectus non merctur protunc aput do/ninum, a cuius presencia elongalur, sed habentes libcrum accessum ad dominum quibus incarceratus ad partcm seorsum proficit ; sic peccator 7ion meretur sibi, ut sic, bcatiiudincy/i vel graciam, cum nemo scit si bona opera sua, que facit alii existenli i/i gracia, sunl 20 occasio, vel oracio grali rccipienlis elimosinam peccatoris mere- atur ipsi primam graciam, quod ipse non potcst in propria persona : cum illis paribus. Et argumentum septimum addit doctor, quod assuefaccio sensualis pcccatoris in operibus bonis de genere reddit ipsum post adeptam gracia7/i facilitaium 25 ad opera/idum virtuose, ubi alitcr et data gracia operaretur cum difiicultale. Oportet enim omnem virtuosum esse in caritate, licet Aristoteles et alii gentiles philosophi, ex quacunque operacione bona de genere tracta in consuetudinem delec- tabilem, convincunt hominem esse mortaliter virtuosum. 30

1. septemplici: cod. 6"; cf. autem 1. 23 infra, p. 23, 1. 11, et f. 144 D. 2. prosnnt conieci: cod. sunt. 4. midus 2da manu ; ima, ut suspicor, minus. 7. parvipendenda : cod. parvipendencia. n. apropinquari, a- deletum. 30. convincunt : cod. convinciunt.

extra caritatem fiant opera misericordie, hii qui per illa a miseriis suble- vantur (cum obnoxii sint orare pro suis benefactoribus) possunt per oraciones suas et alia bona [add. sua 6 E. v] promereri primam graciam eis quorum beneficia susceperunt, quia ipsi opera misericordie exhibentes sibi [/ correct from 6 E. v] promereri non possunt. 28. Arist. Eth. Nic. ii. 1.

CAP. II.]

LIBER PRIMUS.

15

4D * Et patet quod peccator, si non meretur pro tunc beatitu- 3- Conclusim:

a. For the time

dinem, nec meretur pro tunc, ut alius mereatur, sibi propriam thatthesinnerde-

serves not bles-

graciam nec bonum aliquod temporale. Nam, cum omne sedness, he de-

° 1 * serves nothing ;

mereri sit creaturam racionalem se dijrnificare ad premium, {°r^.e do,f/ot

0 r ' fit himself for a

5 patet si tunc meretur aliquid, facit se tunc dignum ad id ; reward- cum mereri dicit simul actum merendi et dignitatem ad premium. Patet quod si nunc meretur, nunc facit se esse dignum ad premium ; quia aliter peccator indubie mereretur pro tempore quo esset in peccato premium sempiternum ; 10 quia multi sunt, qui dum peccant faciunt se esse expost

dignos ad regnum Dei. Et ex istis videtur mihi quod nullus b. No one of the

, _ foreknown is

prescitus, m quantumcunque magna gracia iuent secundum worthy of the

eternal kingdom,

presentem iusticiam, meretur regnum vel graciam finalis perseverancie, sed aliquod bonum citra. Et racio est quia -5nemo meretur aliquid, nisi habuerit ius ad illud: sed nullus for he has no

■ /. 1 . righttoit

prescitus habet ms ad regnum, cum tunc (mxta conclusionem tercii capituli tractatus primi) haberet pro suo tempore ius in regno ; ergo nullus prescitus meretur regnum : non enim se dignificat ad habendum quod Deus vult ut non habeat; according to

God's will.

2ocum omne ius creatum sit a mre, quod est divina volicio,

extractum. Et ex eodem sequitur quod nullus predestinatus, c. The predesti-

nate,

quantumcunque graviter peccaverit secundum iniusticiam iam instantem, demeretur penam perpetuam ; quia dignum non est, cuius contradictum placet Deo. Unccio ergo gracie however sureiy

saved,

25 predestinacionis, a qua nemo potest excidere, salvat omnem

predestinatum, nec si peccat : sed omne meritum mercedis has his reward

. . by virtue of final

5A perpetue respicit * nnalem perseveranciam m bono vel absti- perseverance. nenciam in malo. Itaque nemo meretur mercedem per- petuam, nisi ut alterum istorum dat meriti conplementum.

3oUnde, sicut conductus pro denario ex opere diurno, bene faciens usque ad primam et post ociando continue, non meretur denarium, sed eius privacionem ; sic, secundum parabolam Salvatoris, est demerentibus mercedem propriam. Et omnia allegata in oppositum intelligunt quod gratus vel

35 peccans habet disposicionem qua continuata finaliter ita foret; ut sicut Petrus negando Christum habuit disposicio-

i6

DE ( IVILI DOMINIO

[CAP. II.

nem qua continuata finaliter damnaretur, sic Iudas, quando [5A receperat dona Christi, habuit disposicionem in qua, perse- verando finaliter, salvaretur. Et patet per hoc quomodo sit dicendum de descripcione peccati mortalis et gracie etc.

III. 5

i. Possible Ob- Sed argumentatur contra sentenciam ultime racionis per

JECTIONS.

a. The sinner is hoc, quod ' omnis peccator sit univoce homo cum iusto ;

a man and is a

nghtess°r by ' er£° urnvoce habet corpus et animam cum iusto, et per ' idem omnia bona fortune ; et per consequens est univoce « since it pieases ' dominus cum iusto. Confirmatur primo per hoc quod sicutio

God that he be r r 1

and have. < placet Deo quod iste homo sit, ita placet Deo quod habeat ' corpus et animam et omnia organa ac bona sibi accidentalia, ' et nihil placet nisi iustum ; ergo iustum est quod habeat ' ista bona, et per consequens iustissimo titulo iuris occupat

b. 'Godwiiis 1 bona illa. Similiter Deus vult quod iniustus, faciendo * bona B

that he do good

works; ' opera de genere, disponat se ad graciam ; ergo Deus vult,

' quod habeat instrumenta taliter operandi. Antecedens patet 'eise Daniei ' per Lincolensem, ubi supra, et per Scripturam, Daniel. iv. 24,

would not have

enjoined them to ' ubi consulit Nabugodonosori infideli ut peccata sua elemo-

Nebuchadnezzar.

' sinis redimeret et iniquitates misericordiis pauperum. Sed 20 ' constat quod tam sanctus propheta non ita consuleret, nec ' esset bonum aut placitum Deo sic fieri, nisi eciam foret ' iustum ; ergo stat quod pravissimus bene et iuste distribuat

c. 'Thesinner ' bona sua. Similiter, cum mortali peccato stat donum carac-

may have even

spirituai gifts : ' teris, potestas clavium, et donum prophecie, ut patet de 25 'Balaam (Num. xxiv.) : cum ergo potestas utendi temporali- ' bus videtur maxime elongata a donis Dei gratuitis, videtur ' quod ista stant cum peccato mortali : et cum ista sit ius ' (ex dictis superius), videtur esse possibile quod iniustus iuste

■ Therefore grace ' occupat bona Dei ; potissime cum comitancia gracie videtur^o

is but an acci-

dent of lordship, ' accidentalis dominio, et nullum accidentale variat speciem :

24. The three gifts here spoken of are (1) the tonsure, i. e. the re- ligious vocation, (2) the power of the keys, i. e. ecclesiastical authority, and (3) the power of prophecy, apparently as the highest of spiritual gifts.

CAP. III.]

LIBER PRIMUS.

17

B] ' non ergo sufficit dicere quod Deus permittit talia, ut peccata, <and g0<j not

, ....... . only permits but

' cum ex approbacione divina nabet miustus tam bona natu- approves the

possession of the

' raha quam fortune. unrighteous.' Hic oportet distingwere de habicione atque iusticia. 2. Necessary dis-

_ . tinctions:

5 Quamvis enim secundum Anstotelem et auctorem Sex The terms are

ambiguous.

Principiorum multiplices sunt modi, tres tamen sufficiunt a. One may

... .... , . . ... .. ' have ' in three

pro presenti : scihcet, nabicio naturalis, civihs, ac evangelica ; ways : et media habicio subdividitur ad sensus equivocos in habere civile verum et pretensum, ut dictum est tractatu primo, C capitulo iii., de iure. * Primo modo habendi habent peCCa- first, naturally; tores bona naturalia, et tamen non iuste simpliciter (ut patet superius) sed iniuste : secundo modo habendi, secundum secondiy, dviiiy; utrumque membrum equivocum, habent potentatus seculi bona fortune, aut fortuita. Sed tercio modo habendi, ex- thirdiy, accord-

ing to the gospel.

15 cellentissimo possibili, quoad genus, habent solum existentes in caritate vel gracia quidquid habent. Unde propter habi- cionem tam equivocam dicitur (Luc. xix. 26, ut supra) quod ab eo qui non habet, et quod habet auferetur per iustum ; ubi • plane patet distinccio modo dicta. Unde quam equivoce

20 diceretur Petrus, tyrannice occupans dominium, ipsum habere per hoc, in comparacione ad Paulum qui iure hereditario habet suum ; tam equivoce possident iustus et iniustus tem- poralia hic in via : et tamen necessitati sumus, post lapsum et multiplicitatem peccati, sic loqui ; cum Veritas (Math.

25 xix. 22) dicit de adolescente avaro, Erat enim multas habens divicias.

Sed propter responsionem absolutam ad proponenda, se-i. Righteousness

, , . . . j . . . 1 • • 1 • is of two sorts :

cunda distinccio de msticia est notanda ; aliquid enim est iustum active, et aliquid ab extrinseco vel passive. Primoactive, 50 modo solum est iustum quidquid habet in se virtutem iusticie

26. Post divicias in cod. additur possessitmes ; id quod, utpote glossam ex Evan- gelio, omisi.

5. Arist. Metaphys. v. 23.

Attctorem: Gilbert de la Porree. The treatise (Gilberti Porretani Peripatetici Sex Principiorum Liber) is commonly piinted in the early editions of Aristotle's works in Latin ; e.g. in the Venice folio of 1552 where the passage referred to (Dicitur autem habere multis modis) ap- pears in vol. i. fol. 34 recto.

[8

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. III.

formaliter : et hoc contingit dupliciter ; vel quod ista iusticia [5C ofGod sit essencia iusti, quomodo solus Deus potest esse iustus,

vel quod ista iusticia sit accidens de genere qualitatis, et

and of the ..... . .

righteous; tahter sunt creature racionabiles existentes m gracia solum and passive, iuste. Secundo modo est omnis cre*atura iusta, cum ens d

of all creatures, . . .... T . .

as the recipients mstum et bonum simpliciter convertuntur. Iusticia autem,

of righteousness : . . .

naturaliter et per se consequens creaturam, est bonitas qua creatura conformatur voluntati primi principii. Et fundari being, potest illud membrum distinccionis triplici racione : primo,

God^s°ovefs°f per hoc quod Deus nichil diligit nisi iustum, sed diligit 10 omnia que sunt (ut patet Sapient. xi. 25), ergo omne ens

ii. ordained by est iustum : secundo confirmatur per hoc quod omne ens

him to be,

ordinatum a Deo esse, est mstum esse (ut patet tractatu primo, capitulo primo), sed omnis creatura est ordinata a Deo esse, ergo omnem creaturam est iustum esse ; patet 1 5 consequencia ex hoc quod omnis creature esse est essencia,

iii. his creatures; et econtra : tercio confirmatur per hoc quod omne opus

procedens a creatura iusta simpliciter, secundum direccionem sue iusticie, est iustum, et eciam si fuerit malum de genere (ut patet philosophis qui concedunt opera hominum virtuosa), 20 ergo a maiori vel pari omne opus prime Iusticie, quod con- tinue facit ad exemplar sue volencie, erit iustum. Dicat, rogo, qui scit, ra^onem diversitatis ; quia revera ego nescio, for nothing can nec estimo Deum scire. Unde, secundum Augustinum,

becontraryto . , .. , .

God essentiaiiy; mchil potest quoad essenciam esse Deo contranum, cum 25 oportet omnia contraria habere esse contractum in genere secundum quod repugnant formaliter, ut album et nigrum sunt due forme que superaddunt essenciam; sed in Deo esse intrinsecum est purum esse, ergo nichil intrinsecum

27. repugnant : cod. repugnat.

6. Bonum. The minor premise is not stated : it should of course imply a reference to Gen. i. 31.

24. E. g. de Civit. Dei xii. 2 : Cum enim Deus summa essentia sit, hoc est, summe sit, et ideo immutabilis sit ; . . ei naturae, quae summe est, qua faciente sunt quaecumque sunt, contraria natura non est, nisi quae non est. Ei quippe quod est, non esse contrarium est. Et prop- terea Deo, id est, summae essentiae, et auctori omnium qualiumcumque essentiarum essentia nulla contraria est (vol. vii. 302 B, c).

CAP. III.]

LIBER PRIMUS.

19

D] Deo potest esse alicui contrarium : minor patet per Au- 3A gustinum * (septimo de Trinitate), quod in Deo esse iustum, bonum, sapientem, etc, non est unum formale superadditum essencie sed esse Deum vel divina essencia. Cum ergo for nothing, as

being, is opposed

5 nichil, in quantum est ens, repugnat alteri (quia sic quodlibet to any other

being.

repugnaret cuilibet), sequitur quod primo pure esse, quoad sua intrinseca, nichil poterit repugnare ; aliter enim non adhereret sibi universitas creata, tamquam accidens ad subiectum. Ideo quod dictum est tractatu primo, capitulo v.,

10 quod leges repugnant legi Dei ; hoc est, secundum mandata et ordinem quem creaturis instituit, quem ordinem creatura racionalis nititur dirrumpere vel ab ipso deficere ; et non quoad divinam essenciam. Et ex ista consideracione con- cludit philosophus (primo Phisicorum) quod materie prime

15 nichil potest esse contrarium, cum non sit quale nec quan- tum nec aliquid aliorum encium (ex septimo Metaphysice).

Ex istis patet quod nulla creatura potest esse iniusta nisi Therefore a man

can only be un-

per accidens ; et oportet illi iniusticie vel peccato subesse righteous by

r accident;

quandam essenciam, qua, ex conformitate divini beneplaciti, 20 sit iustum esse. Istis premissis concedo quod iustus et a" m essence

righteous.

iniustus, quantum ad essenciam vel naturam attinet, sunt eque homines et sic iusti. Unde sicut omnis natura mala est bona (ut patet Enchiridion 9), sic omnis natura in- iusta ; quia iniustum active est iustum passive, de quanto what is unright-

eous actively is

25 est opus prime Iusticie : et ita concedatur quod tam iustus righteous pas-

17. iuiusta : cod. iusta. 22. eque : cod. equivoce.

1. August. de Trin. vii. § 2 : Quia in illa simplicitate non est aliud sapere quam esse, eadem ibi sapientia est quae essentia (vol. viii. 855 li); and a little before : Hoc ergo est illi esse, quod sapere (854 g). The sentence is repeated four times substantially in the same section, and recurs in lib. xv. § 22: In illius naturae simplicitate mirabili non est aliud sapere, aliud esse ; sed quod est sapere, hoc est et esse (984 b).

14. Arist. Phys. i. 9.

16. Arist. Metaphys. vii. 6.

23. August. Enchir. xii. §4: Quia omnis natura, in quantum natura est, bonum est, nihil aliud dici videatur, cum vitiosa natura mala esse natura dicitur, nisi malum esse quod bonum est : nec malum esse, nisi quod bonum est ; quoniam omnis natura bonum est, neque res aliqua mala esset, si res ipsa quae mala est natura non esset. Non igitur potest esse malum, nisi aliquod bonum : Opp. vol. vi. 199 f et seq.

C 2

20

DE CIVILI DOMINIO [CAP. III.

siveiy; and as quam iniustus habet, secundum primam existenciam * creature, [6B

such the un-

Hghteous man univoce tam corpus quam animam, cum quolibet alio na-

has what he has

by nature : turali : verumtamen, quod iniusto deficit perfeccio secunda yet his possession in talibus, ideo, secundum perfeccionem secundam, non

is equivocal and , . , .....

improper, dicuntur mstus et imustus habere talia nisi equivoce ; cum, 5 iuxta dicta superius, omnia bona quoad perfeccionem se- cundam sunt perdita sic iniusto, et sic habicio caritativa vel evangelica, que est perfectissima, sibi deest. Unde, sicut iusto deest instrumentum vel ad bonum fortune (licet

since he lacks habeat in eo civilitatem), dum deficit quoad usum ; sic 10

the capacity of . . . . . .

using what he miusto deest quidquid nabuit, dum non tunc utitur sed

possesses.

abutitur quocunque quis occupat : hinc vere et philosophice dicit Ieronimus (capitulo ultimo, Epistola ad Paulinum) : Avaro, inquit, deest tam quod habet quam quod non habet. Therefore he has Et patet in principali argumento quod non sequitur, quod 1 5 lordship, iniustus sit univoce dominus cum iusto, licet univoce habeat for this expressiy bona naturalia cum illo ; set dominium dicit distincte per-

requires a foun-

dation on grace. feccionem secundam fundatam in gracia, que cum deest iniusto, et verum dominium sibi deest. Et sic quando- cunque ascribitur tali super extrinseco dominium sive reg- 20 nacio, subintelligendum est usurpative falsum et pretensum dominium.

3. Answersto Per hoc patet responsio ad primam confirmacionem, con-

the Objections : . ...

cedendo consequenciam quod omnis miustus de divmo bene- placito habet quidquid est iustum quod habeat (ut patet 25 tractatu primo; capitulo i.), et sic ipse cum omnibus bonis suis a. The sinner's est iustus passive vel iusticia naturali. Sed cum, loco per-

righteousness is

passive, feccionis secunde, habet iniusticiam, patet quod non * ' ius- c

' tissimo titulo ' sed debilissimo 1 occupat illa bona.' Et patet quod ille fucus sophisticus non inpugnat veritatem ascitam 30 in principio, cum idem limitatum est ad puram iusticiam sine permixta iniusticia a loco perfeccionis secunde. Cum enim quelibet creatura racionalis habet potestatem datam

13. Hieron. Ep. 1. : Antiquum dictum est : Avaro tam deest quod habet, quam quod non habet. Credenti totus mundus divitiarum est. Infidelis autem etiam obolo indiget. Sic vivamus tamquam nihil ha- bentes et omnia possidentes : Opp. vol. iv. par. ii. 575.

CAP. III.]

LIBER PRIMUS.

2 I

6C] sibi ad habendum, optimo modo habendi in genere, quid-

quid habet ; patet quod est multum culnandus si abutitur he has in the

^ r 1 lowest mode of

sua potestate, quiescendo in habicione pure naturali, uthavine- habent ligna vel lapides aut alie creature insensibiles bona 5 sua. Insuper si quiescit ^.ontentatus de habicione civili, non impetrando a Domino capitali bona gracie et glorie quibus hec bona adiacent, secundum cartham vel inscripcionem securissimam libro vite (ut loquitur Veritas, Luc. x. 20) indubie est damnandus. Unde pertinenter confirmando istam senten-

iociam dicit Veritas (Math. v. 20): Nisi, inquit, habundaverit iusticia vestra plus quam scribarum et Phariseorum, non intra- bilis regnum celorum. Ubi patet primo inplicacio quod Pharisei sunt iusti, nam (sicud notat Crisostomus) nichil habundat super iusticiam non exislenlem. Et patet secundo

15 contra mundanos, quod non sufficit ad beatitudinem hec naturalis iusticia, vel civilis; sed oportet superaddere, sub pena damnacionis perpetue, iusticiam evangelicam vel mora- lem. Unde Lincoliensis super isto textu dicit de triplici

D * iusticia, scilicet naturali que consequitur ad ens ; de iusticia

2opollitica, super tradicionibus hominum stabilita, cuiusmodi solum infuit Phariseis; et de tercia iusticia ewangelica vel morali, que simpliciter expellit omnem iniusticiam in sub- iecto.

Nota tamen quod nullum est civile dominium, nisi in But dvii i0rd-

ship requires

4. insensiiiles conieci : cod. invisibiles. 20. pollitica: cod. pollicita.

13. Io. Chrysost. Hom. in Matth. xvi. §4: Ov y&p d fir) KaTwpOovv [oi ypo.ptpia.TUs Kal oi Qapioaioi], tiprjotv aiiTovs i\fiv oiKaioovvqv , ovSi av Trapt@a\e Tr)v ovk ovoav Trj ovorj : vol. vii. 209 B.

18. Grosseteste, Dict. lxxiv., cod. Bodl. 830 f. 62 B: Est autem iusticia triplex. Prima est que consistit in doctrina moralium et obser- vacionum ab humana racione et sapiencia inventorum. . . . Est quoque iusticia secunda que consistit in observancia exteriomm mandatorum Dei. Hec est iusticia legis et factorum [et, add. Bodl. 798 f. 55 c] iusticia scribarum et Phariseorum, super quam iusticiam nisi nostra habundaverit, non intrabimus in regnum celorum. . . . Tercia iusticia est cum opus rectum et a sacra Scriptura regulatum a radice caritatis pro- cedit et finem sumum habet bonum. Hec itaque iusticia abundat a iusticia scribarum et Phariseorum in radice et fine, comunicat autem in opere.

22

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. III.

righteousness of thehighest order

and can only be obtained by the graut of God.

b. The sinner's good deeds have God's permis- sion,

not approval.

iusticia ewangelica sit fundatum ; ideo peccans mortaliter [6D non habet dominium pocius quam virgo perpetua habet paternitatem carnalem, quia deficit fundamentum in quo huiusmodi relacio fundaretur : t nam illud dominium quod non est, sunt tantum corpus et anima; ideo non est iustum. 5 Et patet quod iustum est quod iniustus habeat bona nature, que non possidet sed habet simplici dacione. tEt si aper de silva exhinc concluserit quod iuste sit dominus eorundem, patet cuicunque pastori ovium, quando propter ineptiam sit vulpecula capienda : nam habet iuste omnia que sunt sua ; 10 iniuste habet, iusto ex conductu, equum proximi; sicut dampnatus habet iuste penam perpetuam, quia utrobique ex beneplacito Dei sui ; et tamen nullus eorum est dominus dati sui, quia ad dominium requiritur Dei donacio.

Ad secundum conceditur conclusio prima, supposito facto; 15 nam Deus monet et iuvat peccatorem ad faciendum opera bona de genere, et placet sibi de omni actu vel habitudine positiva quam peccator habuerit, sicut omne tale, secundum Lincoliensem, est donum Dei. Sed eo ipso quod peccatum mortale * fuerit concomitans in quocunque quod peccans 7A fecerit, est abusus et deficere, quod Deus non approbat, sed permittit. Et sic concordande sunt Scripture (Osee viii. 4), Ipsi regnaverunt ei non ex me (suppone) secundum illud deficere vel abusum ; et Iob xxxiv. 30, dicitur quod Deus regnare facit ippocritam propter peccata populi, approbando 25 (scilicet) omne esse primum exterius positivi et omne esse secundum defectus cuiusmodi est iusta punicio vel profectus ; non autem approbat quod aliquis tyranniset. Et hec con- sidera, quod abutentes bonis domini per peccatum exercent actus bonos de genere sed malos moraliter circa illa, ut 30 comedendo, se tegendo, et distribuendo, cum sibi similibus : et substancias omnium iustorum actuum, cum bonis que inde proveniunt, vult et ordinat Deus ; sed non vult quod sapiendo abusum deficiatis a virtute conformiter, sicut dictum est tractatu primo, capitulo quinto de legibus iniquis. Sed 35

16. ntotiet, vel movet. 22. concordande , syllaba ultima 2da manu correcta.

CAP. III.]

LIBER PRIMUS.

*3

7A] deficit cuilibet vicioso dominium et habicio cuiuscunque distantis, circa quod non exercet actus huiusmodi positivos ; ita quod nichil habet de bonis fortune nisi quod est sibi presens in exercicio (licet false fingatur dominus terrarum 5 vel bonorum multum distancium), et in hoc differt ab amplo dominio ewangelico, quod propter sui spiritualitatem ter- minatur ad quemlibet punctum mundi.

De Nabugodonosore, quem doctores credunt verisimiliter J? a J>>«

D ' 1 Nebuchadnez-

B esse de tanto genere sal * vandorum, dicitur quod eius bonazar's> loopera causaverunt in eum penitenciam salutarem ; et in quo- cunque salvando vel damnando, aliquo septem dictorum modorum proficiunt : et sic Deus approbat substanciam the substance. of

r rr tne good act is

actus, quem homo peccando exercet circa bona aliena. Sed GP0pJroved by absit ex illo inferre quod sit dominus bonorum huiusmodi,

i.svel quod iuste moraliter exerceat illos actus; cum stat hominem facere bonum utile, cuius esse primum Deus acceptat, ut actum bestie, non merendo. Unde correspon- denter ad Ioicam moralium conceditur quod iniustus, exer- citans se in opere bono de genere, facit quod debet ; ymmo,

20 cum habet multas bonas circumstancias in genere, facit iuste

naturaliter sicut debet. Sed quia deficit sibi iusticia morum, but not the un-

1 nghtedus doer

ideo facit quidquid fecerit, ut non debet, quia iniuste moraliter. of Multis ergo modis facit iuste et iniuste, sed quia offendit in uno factus est omnium reus ; licet in casu multum proderit 25 sibi et aliis, sicut philosophi loquuntur de vicioso disponente se, per opera bona de genere, ad virtutem. Talis enim bene facit bonum, sed non virtuose, quousque habuerit habitum.

Ad tercium dicitur quod argumentum est verum, sicut e. A sinner may

BO doubt have

conclusio, scilicet quod ' donum caracteris, donum prophe- spirituai gifts, 3° ' tandi, et potestas utendi clavibus cum peccato mortali stat ' :

sed absit ex hiis concludere quod stat iiistum simul uti cum t>ut he cannot

use any gifts of

iniusticia bonis Dei, cum, eo ipso quod sit peccans, intro- God righteousiy. Cmittat se de aliquo * operando vel pausando; que racione

8. Nalugodonosore : cod. Nabug".

1 1 . Septem dictorum modorum. See the extract from jGrosseteste, supra, p. 14.

24

DE CIVILI DOMINIO [cAP. III.

but tlie sinful agent remains guilty.

Besides

comitancie peccati, sua abutitur potestate ad modum loquendi [7C God maytumhisapostoli, i Cor. ix. 18. Sed est notandum quod, licet exer-

gifts to good ... ....... ..

account, so that cens potestatem ordinis vel lunsdiccionis peccet mortahter,

thewickednessof , , ,

the minister does tamen Deus, m cuius nomine ministrat, supplet quod capaci-

not affect the ' rr -l r

vaiidity of his bus proficiat, ac si iustus uteretur debite potestate ; excepto 5

mimstration ; 1 .

quod in abutente meritum personale subtrahitur. Et patet quod iniustus non debet exequi officium in mortali sed confitendo in gracia ; quod si in culpa facit bonum opus de genere, contingit (ut supra dictum est) quod sibi proderit et alii mereantur, licet minus benefaciendo quam iustus in- 10 iuriatur cuilibet fratri suo, quem iniuste iudicat, licet sen- tencia sit iusta.

Sed, redeundo ad propositum, conceditur esse possibile quod iniustus habeat cum hoc eternam Dei voluntatem, que est ius efficacissimum, ad regnandum beatifice, quam volun- 15 tatem non potest amittere ; sicut nec graciam predestina- cionis, que exinde sequitur : et patet quod non sequitur : ' Nunc habeo ius ad regnum sive dominium, ergo iustum est ' quod nunc dominer sive regnem ' ; sed satis est quod suo tempore habeam dominium tale. Quilibet enim homo habet 20 naturaliter potestatem creatam (que est liberum arbitrium) secundum quam dominari poterit toti mundo ; nec ex ista potestate sequitur ius regnandi. Ideo, preter istam potes- tatem, oportet superaddere aliam, que sit ius crea*tum a iure D eterno extractum : et sic est inpossibile quod, simul cum 25 mortali, et per consequens cum iniusticia, habeam ius ad dandum ; unde, per adventum peccati mortalis, donum Dei desinit esse peccanti donum, eo quod ut sic perdit datum. Sicut habens iure humano ius perpetuum pro se et suis, post forefacturam perdit illud dominium, licet ad tempus habeat 30 eius usum ; multo magis existens in gracia, secundum quam potest in persona propria gaudere perpetuo hereditate regni et cuiuslibet partis mundi, et decidens in peccatum, cui

16. amittere: cod. ammittere. 19. satis: cod. sacis. 20. tale in margine additum 2da manu. 25. inpossibile dubitanter converti : cod. possibile.

power is not necessarily right,

nor can the gift of God consist with sin,

which deprives the sinner of all

7. In moriali sc. peccato. infra, 1. 26, ff. 23 d, 33 a.

The ellipse is frequent in Wycliffe. Cf.

CAP. IV.]

LIBER PRIMUS.

25

7D]repugnat usus cuiuslibet usibilis, perdit quodcunque quod P°"eof°rMUp!enrfect prius habuerit ; licet habicione naturali inperfecta habeat possession. equivoce multa bona : et sic gracia non est inpertinens sed Grace, therefore,

^ is not an acci-

fundamentum dominii. Sicut naturalis potencia et actus dent, but the

basis.of lordship.

5 procreandi preter extrema principiant paternitatem ; sic, inquam, gracia requiritur ad usum, et per consequens ad omne verum dominium.

IV.

Sed quia pauci mundani consenciunt huic sentencie, Human Grant

^ r CONFERS

10 contentati de iure humano vulgariter accepto ; unde se habet nothing. probare quod nec testium deposicio nec iudicis sentenciacio nec corporalis possessio, sicut nec descensus hereditarius nec commutacio sive humana donacio, confert homini sine gracia dominium vel ius ad aliquid, nec omnia ista simul. Quoad «■ As to wit-

^ nesses :

igprimum palam sequitur quod officium testium est testificari

veritatem iusticie delitentis, que si non prefuerit constat quod , 8A deposicio testium * erit falsa ; et cum nullum falsum probat verum, nec illud quod non habet existenciam quidquam causat, palam sequitur quod testium deposicio non confert

20 ius, sed ius prius latens dilucidat, supposito per possibile «• They oniy ^ veritatis deposicione. Et illa est conclusio Augustini (Epistola a^eady existing. xxxvii.) sub hiis verbis : Hec tolleralur iniquilas male haben- cium, et quedam inter eos iura consiituuntur que appellanlur civilia ; non quod hinc fiat, ut bene utenles sint, sed ut male

25 utentes minus molesti sint : donec fideles et pii, quorum vere sunt omnia, perveniant ad illam civilalem ubi hereditas et eternitas est. Ecce quod non sequitur : ' Iura humana adiudicant ' Petro b. usibile, ergo non iniuste ' ; cum non ex iure hu-

22. xxxvii. : cod. 3a ; cf. supra p. 5, I. 22 et not. crit.

2 1 . August. ep. cliii. § 26 : Sed inter haec toleratur, &c. : vol. ii. 534 F.

26. The Bened. ed. of Paris reads hereditas aetcrnitatis ; the older one of Louvain, hereditas aeternitas, which latter is followed by Wycliffe in a fuller citation of the end of this passage, infra f. 28 C.

28. b. usibile, like A usibile (infra, f. 12 B), refers to a quantity which it is not necessary to define ; as we should say, x.

Cum non ex iure humano sit usus licitus. Cf. infra f. 28 c :

26

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. IV.

Else opposing witnesses would create contradic- tory rights in the same thing.

The deposition requires an anterior right,

i.e. the approval of God ;

For

b. his action necessarily pre- cedes his creature's,

mano sit usus licitus. Item quero a politico si sequitur : [8A 'Testes deponunt pro iure Petri ad b. usibile, ergo Petrus ' habet ius ad illud usibile'; quod si sequitur, ergo oportet per idem concedere quod idem vel alii alias deponentes oppositum, sine variacione pertinenti ex parte rei, extinguunt 5 illud ius et suscitent ius novum : quod est inpossibile, cum origo iuris sit voluntas divina, que non variando consequilur tam inconstantem testificacionem creature peccabilis ; ymmo, cum tunc sequeretur contradictorio quod Petrus habet ius et non habet ius. Patet quod nemo non blasfemans ad tantum 10 extollit testes creatos, quod 1 si quidquam, tunc ergo verum ' ; cum hoc asserere * esset diffinire creaturam inpeccabilem, et B contra Scripturam sacram (Math. xxvi. 6o) dicentem quod venerunt duo falsi testes in Christum et quod non fuit con~ veniens eorum testimonium. Et idem patet de sacerdotibus 15 accusantibus Susannam (Dan. xiii.). Cum ergo omnis crea- tura racionalis citra Christum poterit deflecti a veritate, dicendum videtur quod de nulla tali sequitur : ' Ista deposicio ' sic asserit, ergo verum/ Quo habito, patet quod ante depo- sicionem requiritur iusticia ad hoc, quod iuste deponatur vel 20 teneatur pro depositorio : quia tamen ista deposicio non sufficit pro iure fundando (ut ostensum est), patet quod oportet causam completam superaddere alteram ; que non est fingibilis, nisi ponatur approbacio ac iudicium capitalis domini, qui est Deus. 25

Confirmatur : Deus non potest in aliquo tali actu deposi- cionis sive iudicii esse neuter ; cum necessario in omni accione creata Creator prevenit quamlibet creaturam : ergo, si testes vel iudex deponit aut sentenciat iuridice, Deus prius testatur et sentenciat illud idem. Si ergo ex testimonio vel 3° iudicio creature acquiritur ius homini, multo magis ergo ex

1. sequitur conieci : cod. seguenter. 3. si: cod. sicut. 12. asserere: cod. assere. inpeccabileni conieci : cod. peccabilenz. Dubito vero an potius dijffinire sit corri- gendum. 28. creataCreator: verba codicis, creator creata, transposui. Errorem iam dudum suspexit corrector, delens creator atque perperam in margine creature addens. 31. creature 2da manu additum in margine.

Usus et dominium distinguuntur. Human lordship requires the condition of grace to justify use (compare end of preceding chapter, above, 1. 6). 14. Marc. xiv. 50.

CAP. IV.]

LIBER PRIMUS.

27

8B] necessario iudicio et testimonio Creatoris. Cum ergo in Deo ^ ^sntn°f oportet ipsum precedere, nec licet fingere quod non sufficiat confirma- ius, nisi homo suppleverit : patet quod, ante omnem iusticiam decisam per homines, habet quicunque pro quo iuste iudi- C catur, plenam iusticiam quo*ad Deum. Et patet quod in placitis, ubicunque fertur iustum iudicium, non sunt terreni judges are but

r ^ the mstruments

iudices nisi organa Dei ad promulgandum eius sentenciam ; of God. nec propter eorum dicere est quoad placitantis iusticiam plus vel minus : cum ergo non sit possibile Deum testificari vel 10 sentenciare pro iure cuiusquam, nisi sit iustum quod illud

habeat; patet primo quod deposicione testium non acquiritur Consequentiy by

the deposition of

ius homini, nisi iusto. Stat autem in hoc racio : per huma- witnesses nght is

only acquired by

nam probacionem non acquiritur, nisi Deus prius iustificet ; ^^1^"^ sed Deus non iustificat pro iniusto, ergo nec creatura iuste DUmbn gro0d°|.' 15 iudicat pro iniusto. justifkation. Iterum, nemo dat quod non habet, sed nec testes nec Again,

• ,• • ■, • j • j. witnesses and

mdices civiles nabent ms civihtatis ad bonum quod mdicant, judges have no

right to the thing

ergo non dant ius illi pro quo iudicant. Argumentum patet they adjudge ;

therefore they

per hoc quod Deus non posset dare formas ad existenciam can^give no 20 creature nisi penes se haberet exemplaria, que alii nominant ydeas, alii esse intelligibile creature quod est idem essencia- liter cum producto ; ergo multo magis creatura non potest quidquam dare alteri nisi ipsum prius habuerit. Illud est planum de quocunque fortune bono quod adiacet et non 25 inheret datorio, et de quocunque bono inherente : nichil dat alteri talem formam, nisi consimilem habeat vel ex- cellencius in virtute ; ut nichil dat alteri esse calidum, nisi fuerit calidum * formaliter vel virtualiter ; ut noscunt philo- sophi et theologi concedentes quod minister Christi non dat we must distin-

guish between

30 alteri graciam donum spiritus, licet per suum ministerium giying and

^ r adrrunistering :

habeat illud donum. Sed solum Deus dat huiusmodi illud donum spirituale : et minor argumenti patet ex hoc quod civilitas domini repugnat, ut ex equo convincetur multis. Ideo indubie testes, adducti ad testificandum de iure alterius, 35 non testarentur contra se ipsos, si eis prius ius incumberet

11 et 13. acquiritur : cod. aquiritur. 23. alteri: cod. alitcr. 34. adducti : cod. aducti.

28

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. IV.

God gives ; non ergo dant ius, licet faciant quod aliis fiat notum. Istud [8D confirmatur ex sentencia sepe dicta, quod non est possibile creaturam iuste conferre quidquam, nisi prius naturaliter sit iustum quod habeat (quia, deficiente recta causa, collacio creature non est iusta) ; et per consequens Deus prius plene 5

man administers, donat : quoniam non sine causa utitur Scriptura verbo minis- trandi vel commnnicandi in dacione huiusmodi ministeriali (ut patet, 2 Cor. iii. 8, 9, Gal. vi. 6, et alibi in multis locis) :

and his power to potest autem istud specialiter confirmari per hoc quod omnis

admimster comes 1 1 r ^

from God. potestas est libera nature racionalis potencia ad perficiendum 10 ordinem universi ; cum ergo a solo Deo potest natura ra- cionalis habere talem potenciam, patet quod solum a Deo potest habere huiusmodi potestatem : quis ergo posset tribuere homini interiori libertatem arbitrii? * Indubie solus Deus, 9A qui potest illabi anime. Et ista est conclusio sancti Pauli 15 (Rom. xiii. 1) sic dicentis : Non est, inquit, polestas nisi a Deo. Et patet quod iudex terrenus non plus t revocat qui mittit vel dat alteri potestatem, quam episcopus dat sacerdoti clavium graciam vel cetera dona Deo appropriata, quomodocunque emuli Scripture locuti fuerint. 20

Right, therefore, Ex isto patet quod ius sive iusticia vendi non poterit : nam

cannot bebought. _ _ . . ,

omne ms iundatur m vohcione divina supra potenciam creature ; nullum tale est peccunia emibile ; ergo conclusio : unde tantum videntur peccare, qui peccunia mercantur ius- ticias vel aput iudices seu testes, sicut Simon qui voluit 25 emere Spiritum sanctum peccunia ; quia utrobique supponitur divinam volicionem trahi consequenter ad contractus eciam illicitos ; quod tamen sequeretur, si homines darent dominia ; ideo patet quod dominium est speciale donum Dei fundatum in gracia. Unde signanter dicit Scriptura (Gen. xxv. 3 1 ) 30 quod Iacob dixit Esau quod non venderet ius primogeniture sed primogenita.

2. As to succes- Ex istis colligitur, cum omnis potestas a solo Deo tribuitur,

6. quoniam ; in margine stat unde, quod fortasse non reiiciendum est. 10. po- tencia, in margine suppletum 2da manu. 17. qui mittit : lectio valde dubia.

19. quontodocunque : cod. quocunque. 22. volicione : cod. voiucione. 27. voli- cioneni : cod. volucionem.

25. Act. viii. 18, 19.

CAP. IV.]

LIBER PRIMUS.

29

9A] et ius, quod est proxima racio utendi donario, cum precedit sion, conveyance, omnem usum (ut patet ex dictis), a solo Deo donatur ; sequitur quod ministerialis donacio creature presupponit donacionem Dei secundum illa iura que solum convenit 5 Deo dare ; et cum Deus non donat nisi grato, palam se- B quitur quod dominium * presupponit dominium esse gratum ; et cum iudex sentencians presupponit sentenciam ferendam esse probatam per testimonium Trinitatis, patet quod ipse non dat sed declarat decisum dominium : et multo magis righteous posses-

, . sion depends on

iopossessio iusta presupponit rem, de qua capitur possessio, esse thereaiity possidentis, quia aliter indubie esset intrusio usurpata : unde not on the cere- ridiculum est credere quod pedum posicio vel alii ritus in persona occupantis vel sui procuratoris, facti in facie ecclesie, iustificet sine prima gracia usum suum ; et per idem nullum >'■ e. use depends

on grace.

i5trium sequencium.

Si enim successio hereditaria, sine precedente gracia, daret Thus, in the case

... , , . . r , ofhereditary

verum dominium, tunc tale dominium foret pure naturale, succession, lord.

ship is lost by

forisfactura non inpedibile : consequens contra racionem forfeiture ; civilis' dominii. Si enim forisfactura contra terrenum do- andjf by offence

against an

20 minium sine emenda precludit civile dominium, multo masris earthiy 'ord,

* 0 much more by

gravior forisfactura erga Dominum capitalem, cuiusmodi "Lord machiefthe forisfactura consequitur ad omne mortale peccatum ; et per consequens omnis peccans mortaliter est indispositus ad civiliter dominandum. Istud patet ex dictis tractatu primo, For the deadiy

sinner is a con-

25capitulo v., ubi ostenditur quod omnis peccans mortaliter spirator against

r God.

est in Deum suum falsissimus conspirator ; quia facit servos Dei sui, cui iuravit fidelitatem, insurgere contra illum.

Et potest aliter confirmari tripliciter : primo per hoc quod «• He ciaims for

himself

quilibet usurpans sibi quod regi suo est proprium, ut sic, est C traditor regis * sui ; ergo multo magis quilibet usurpans sibi that which be-

longs to God

quod soli Deo potest competere, est, ut sic, traditor regis suial°n«; vel Dei sui : hoc facit quilibet superbus et per consequens quilibet peccans mortaliter; ergo omnis peccans mortaliter est traditor Dei sui. Minor patet ex hoc quod omnis su- 35 perbus negat obedienciam Deo suo. Cum ergo soli Deo

5. post Dcus addidi non. 19. forisfactura : cod. fortisfactura; quod vero et

in sententia exstitit praecedenti, littera t autem deleta est.

3°

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. IV.

potest competere dominium, sine hoc quod sit superiori [9C subiectus, sequitur quod omnis superbus, quantum in se est, usurpat regalia que soli Deo possunt competere.

b. He makes sin Similiter omnis superbus habet peccatum sibi dominans,

his king,

ut dicit apostolus (Rom. v. 17, ubi dicit peccatum regnare) ;5 sed nullum peccatum est servus subordinatus Deo; ergo omnis superbus, diffidendo domino, subicit se domino directe opposito : et per consequens non est iustum protunc quod and counts Ood quidquam possideat iure Dei : ymmo, quantum in se est,

the servant of

sin; supponit Deum servituti peccati; cum indubie Deus serviret 10

peccato in qualibet diffidencia qua peccator, recedendo a Deo, coniungitur peccato iusticie Dei opposito, nisi omni- potencia Dei eo ipso ipsum puniret, faciendo eum debite pati penam. Aliter enim Deus sustentaret servum inimici et non suum, sine iusta vindicacione, quod si esset, Deus 15 indubie serviret; et patet quod omnis superbus est traditor domini sui : nec tollit, quod Deus non potest servire peccato vel dimittere peccatum aliquod inpunitum (ut patet tractatu primo, capitulo secundo) ; quia, quomodocunque culpabiliter facit aliquid unde dominus traderetur, nisi dominus prudenti 20 potencia obviaret, est plenus traditor, * cum non stat perp eum, quominus illa malicia non sequatur.

and Similiter quilibet iniuste occidens servum domini portantem

c. he slays God's . . , . . .

vassai, i. e. him- ems simihtatem et representantem personam domini m fun-

self, and thus m

incurs forfeiture. gendo officio sic credito, forisfacit : sic est de quolibet 25 peccante post graciam; ergo secundum legem Dei perdit dominium, si quod habuit existens in gracia. Minor patet ex hoc, quod nimis realiter occidit se ipsum, eo quod pec- catum separat Deum ab anima, qui prius per graciam fuerat eius vita (et tunc fuit ad similitudinem Dei sui, adherendo 30 sibi per graciam et serviendo sibi ministerio dignissimo quoad genus) ; ergo, etc.

21. traditor 2da manu in margine adiectum.

7. Dijjidendo domino. I suspect the termination : diffidando (which the contraction in the manuscript will equally allow) dominum, ' by defying his lord,' would give a better sense.

CAP. IV.]

LIBER PRIMUS.

31

9D] Unde notet homo causas in iure humano, quando quis o-imes ;n the

eye of the taw

forisfacit vel sit puniendus ultimo supplicio : videbit quod are more «aiiy

crimes against

peccator incidit in illas causas realius quoad Deum ; ut God> comittendo, quantum in se est, crimen lese regie magestatis, 5 conspiracionem in mortem, degradacionem principis regum terre, in regalie usurpacione, iniustissima occisione, enormis- sima fornicacione, et tocius rei publice iniuriacione ; et sic de aliis causis polliticis in lege Dei originaliter exemplatis. Unde nimis e.xorbitant theologi, dicentes quia tales sentencie 10 non sunt vere de virtute sermonis ; quia indubie quicunque concedit dominium Dei super qualibet creatura et servicium creature ad Deum, habet concedere consequenter quod recitata delicta tanto realius insunt peccanti in Deum quam f°r God is more

truly lord than

peccant in terrenum dominum, quanto Deus est verior do- any earth'y lord- 15 minus.

10A Unde po*litici, propter nutricionem sensus tenebrati in 3- Hence it is an

error to exclude

sensibilibus, non considerant divinum dominium nec eius 35 inaPP.u9able

' a. the divine

servicium, sed statim auditis hiis verbis applicant dominium et lordshlP> servicium factum homini ; idem enim tamquam bestiales solum 20 considerant.

Alii dicunt quod misericordia et gracia Dei exigunt quodor*. judgement; remittat iniurias, et quod non ita rigide puniat adversarios ut homo. Revera verum capitur quoad primum : cum aliter Deus anichilaret omnem peccantem eo ipso quod peccaret ;

25 quod indubie non potest facere, ideo non potest nisi miseri- corditer punire : sicut nec potest restituere peccatorem ad prius dominium a quo iuste decidit per peccatum, nisi faciendo sibi magnam graciam ; et per consequens requiritur ad condonacionem delicti vel restitucionem dominii magna

3ogracia in forisfaciente taliter restituto. Et hoc est quod intenditur. Sed quoad secundam partem, indubie Deus punit gravissime prevaricantes tam pena dampni quam pena sensus, ut patet tractatu primo, capitulo ii. Ideo dicit apostolus contra taliter fabulantes, Rom. xi. 22 : Vide, inquit, bonilatem

2. videbit e margine assumpsi : in textu quidem legitur vidit. margine adiectum 2da manu. polliticis ." cod. pollicitis. policici. 34. Rom. xi. : cod. 20.

8. cansis in 16. politici: cod.

^2 DE CIVILI DOMINIO [cAP. IV.

et severitatem : indubie non potest Deus dimittere aliquam [lOA prevaricacionem in regno suo que non ad regulam sit punita. or Nec valet tercia ficcio in illa materia, quod iustum esset

byhJranproof; peccatores privari dominiis, sed oportet prius illos convinci probato delicto. Sic autem loquentes non considerant quod 5 Oculi Domini plus suni lucidiores sole, circumspicienles omnes vias hominum, sicut Ecclesiastici xxiii. 28, dicitur contra tales. * Non est enim sibi necessaria probacio testium, cum eterna- b liter scit quidquid est in homine, et adintra iudicat penam cuiuscunque delinquentis eterno iudicio quod non potest 10 infringi vel revocari ab aliquo : sed eo ipso quo terrenus dominus forisfacit, privatur dominio quoad Deum ; licet ex gracia sua permittat eum abuti donatis, si forte voluerit converti : verumtamen multo misericordius agit cum multis a quibus subtrahit abusum temporalium et infligit penas 15 sensibiles; quia hoc est signum dileccionis divine, quod apponit curam castigandi, et non permittit desperatum in viciorum voragine profundari, iuxta vocem Apocal. iii. 19: Ego quos amo arguo et castigo.

Ergo istis refellitur quarta cecitas mundanorum putancium 20 tlieXrch-swar-quod^sufficit habere pretensa dominia in facie ecclesie mili- ^tA tantis ; in tantum quidem quod politici asserunt nimis heretice nghteous; ^ ^ &dhld[c2Lt cuiquam aliquod bonum ecclesias-

ticum vel aliquod temporale, tunc est iustum quod habeat illud bonum ; quod indubie, si esset verum, destrueret ex 25 whereasthegrantintegro fidem catholicam : cum certum sit quod stat cum StKbyUs iudicio ecclesie iniquitas ex parte persone pro qua iudicatur, ex parte testium vel iudicis, et utrobique propter discordiam iuri primo, quod non foret maius ius quam in quantum- cunque tyrannice occupante ; ut, si testes * false deponunt,c vel iudex corporeus per cautelam Deo odibilem sentenciat, vel tercio si sentenciat pro aliquo tamquam digno quem Deus non approbat, non licet catholico dubitare quin nullo tali iudicio legitime, sed damnande, quicunque fuerit iniustus occupat bona Dei. Et patet quam periculosum est secularibus 35

xxiiui cod. 21. 19. "mo arguo : cod. arguo amo. 22. folitici: cod. policiti.

agents.

CAP. V.]

LIBER PRIMUS.

33

10C1 negociis implicari ; et utinam ecclesiastici nostri temporis in aii cases there

is required a

purgarent oculos mentis ad videndum errorem illius argucie : further right, in

r ° ° relation to God.

' Iudex secularis vel ecclesiasticus adiudicat mihi hoc bonum ' vel beneficium ; ergo iustum est quod illud possideam.' 5 Sine dubio oportet requirere ius ulterius quoad Deum, quod non sit nisi avariciam declinando, etc.

V.

Consequenter faciam alias tres raciones que quietant ali- The possession

OFTHE UNRIGHT-

quos ad probandum conclusionem primo propositam ; primo eous is con-

■* r 1 1 1 1 TRARY TO THE

io sic : Eo ipso quo quis est in mortali peccato, habet primam pR"«:i- legem sibi contrariam ; et eo ipso quod sic, non occupat of uw : nisi iniuste ; ergo eo ipso quo quis est in mortali peccato, orarif hte°p snejs> non habet protunc iustum dominium alicuius. Maior patet t0 him: he there-

r r fore can have

ex dicto Salvatoris (Math. v. 25) : Esto consendens adversarion°^^t**^\ 15 tuo cito dum es in via cum ipso (ut exponitur tractatu primo,

capitulo v.) : patet ergo quod omnis peccator habet legem, since the law

cannot be at once

que est prima iusticia, adversantem ; et cum illa non potest f°r and against

him,

esse in uno consenciens homini, in alio contra illum (cum sit sapiencia odiens duplicitatem, et nihil amans vel odiens 2onisi ex integro), sequitur quod iniustus, in omni quod oc- D cupat, * habet legem sibi contrariam ; et cum illa sit lex simpliciter, penes cuius dampnacionem vel approbacionem debet attendi quodcunque aliud illegitimum vel legale, videtur quod omnis peccator, habens illam legem utrobique sibi ad- 25 versarium, facit illegaliter quidquid facit.

Istud patet noscenti quomodo Deus non potest con- ?nd one sin

involves all sins,

cordare cum homine pro uno peccato, cum hoc quod aliud remaneat irremissum ; quia non concordat vel remittit nisi ex integro, eo quod gracia repugnat cuicunque peccato mor- 30 tali : et exhinc dicunt dovvores quod sicut virtutes, sic et vicia stant connexa. Unde Iacobi capitulo ii. 10 dicitur, Qui offendit in uno faclus est omnium reus : quia, da quippe,

10. quo 2da manu in margine additum ; sicut et 15. primo. 16. patet, eodem

modo correctum (pro peccator) ; sicut et 18. in uno (pro cum uno). 27. cum homine bi» scriptum.

D

34

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. V.

conveniat mandato de dileccione Dei, cum hoc tamen quod [iod non conveniat mandato de dileccione proximi, vel econtra ; si Petrus offendat in altero istorum mandatorum, peccat mortaliter, et per consequens iniuriatur Deo et cuilibet proximo, et per consequens nullum diligit sicut debet illud 5 diligere (declaratum est tractatu primo, capitulo secundo) :

however remote. ymmo descendendo specialiter patet, si quis offendat in aliquo mandatorum, peccat, iniuste ac furtive auferendo bona proximi, que tamen connexio videtur maxime elongata. Nam eo ipso quod quis iniuste, invito vel ignorante domino, capit 10

The possession bona aliena, furtum committit vel latrocinium : cum ergo

of the unright-

eous is a theft omnis iniustus iniuste capit bona corporis sui ac bona for-

from the right-

eous: tuita, que omnia sunt cuiuscunque iusti * (ut post osten-UA

ditur) ; et constat quod ipso non consenciente, cum tunc pec- caret, et eciam ignorante : ergo rapit quecunque bona huius- 15

his use an abuse. modi vel furatur : et per idem cupiendo, cum comitancia illius peccati, quod omnia bona mundi sint sicut non esse debent, abutitur cuiuslibet proximi ; cum omnis conplacencia inordinata de natura corporea est abusus, dicta volicio est conplacencia inordinata de omni natura corporea, ergo 20 dicta volicio est abusus. Debet enim habere conplacenciam serviendo Deo in caritate ; sed modo placet sibi, serviendo peccato contra Deum, ergo conplacencia inordinata : et patet quod quilibet vocatus usus iniustus realiter est abusus ; sed de isto postmodum. 25

2. of lordship, Item, de racione domini, ut huius, est quod suo preficiatur

which the sinner ...

reverses, serving servienti : sed iniustus ut sic non preficitur temporalibus,

thatwhich should

servehim; sed eius servienti subicitur, ergo non est dominus eorundem.

Maior patet ex descriptione dominii, cum aliter quelibet creatura indifferenter dominaretur cuilibet. Et minor patet 30 ex hoc quod omnis peccator voluntarie prefert, in suo amore, bono eterno bonum aliquod temporale, et, eo ipso quod sic,

17. «0« addidi. 29. Maior: cod. Minor. 30. minor: cod. maior.

27. Cf. August. de Moribus Ecclesiae catholicae, i. § 42 : . . . ista quae, cum volunt homines per dominationem tenere, ab his ipsis potius per cupiditatem tenentur et rerum mortalium servi fiunt, dum imperite domini esse desiderant : vol. i. 703 a.

CAP. V.]

LIBER PRIMUS.

35

ia] servit huiusmodi temporali, quia subicit se secundum su- premam potenciam, scilicet volitivam ; ergo etc. Argu- mentum declaratum est superius, tractatu primo, capitulo quinto, de modo temptacionis et superacionis hominis ad 5 peccandum, quomodo est propter adherenciam ad bonum conmutabile et declinanciam ab inflexibili veritate. Ex quo plane patet (cum bonum temporale ad tantum damnificat B abutentem et trahit ipsum, * secundum supremam potenciam, ad gradum infimum) quod non pocius servit tunc homini io quam servus qui dominum suum prosterneret et in lacum traheret per capillos.

Et hinc vere dicunt doctores quod quidquid homo magis f°r h<= makes his

" earthly goods his

dilexerit, illud constituit deum suum et bonum ad cuiuss°d- cultum principaliter intuetur ; et hoc dissonat in uno ser-

i5mone. Et patet quam philosophice dicit ille divinus Philo- sophus, veritas in abstracto (Luc. xvi. 13), Nemo potesi uni- voce Deo servire et mammone. Et suus discipulus conqueritur (Rom. i. 25) quod philosophi perversi a Deo ad mundum servierunt pocius crealure quam Crealori. Et sic intelli-

2ogendus est Augustinus, epistola xxxvii. superius allegata, quod Peccunia tanto verius habelur a bonis quanto minus amatur ab eisdem. Patet eciam quomodo intelligendi sunt and is an idola-

ter

doctores, dicentes quod ydolatria consequitur ad omne peccatum ; quia, eo ipso quod quis peccat peccato mundi,

25 carnis, sive dyaboli, prefert in sua affeccione bonum tem- porale, cuius habet simulacrum vel fantasiam, bono in- commutabili, supra omnem fantasiam intelligibili, ut os- tendit Augustinus in De vera Religione xiv. et Confessio- nibus similiter, unde, propter dictam connexionem pecca-

30 torum adinvicem et servitutem qua peccator superatus servit pocius creature quam Deo, dicit beatus ewangelista

8. ipsum in margine 2da manu adiectum. 14. uno : cod. una. 16. Luc. xvi. : cod. 15. 20. xxxvii. : cod. 3«. 21. habeturm margine 2da manu : cod. habet.

20. August. ep. cliii. § 26 (vol. ii. 534 f) : v. supra, pp. 5 seq.

28. August. de vera Religione, §§ 18 (vol. i. 754 B, c), 41 (761 D, e), 67-69 (771 E-772 F), et passim: Confession. vii. 1 et seqq. (ibid. 131 et seqq.).

D 2

3«

DE CIVILI DOMINIO

pro finali conclusione, concludente sufficienter totam regu- [iib lam Christianam, Filioli mei cuslodile vos a simulacris (prima Ioh. ultimo). Nec dubium alicui philosopho de ista sen- tencia, qui admittit Scripturam sacram vel racionem philo- sophicam sine * protervia. Omnis enim peccator constituit C creaturam, quam plus Deo vero diligit, deum suum, quod est ydolatrare. Nec refert ad hoc, sive sit argentum sive aurum que sunt simulacra avarorum, sive corpus proprium quod est simulacrum carnalium, cum gracia illius voluptuose fovendi : offendunt divinum mandatum, quod est signum 10 infallibile prestancioris amoris sine fantasia honoris mun- dani que omnia sunt connexa et indubie inficiunt fidem e quodlibet preceptorum. Patet ergo quod omnis iniustus caret vero dominio cuiuscunque creature : nam potissime dominaretur suo proprio corpori ; sed illi subicitur serviliter 15 superatus ; ergo etc.

Confirmatur universaliter per hoc quod Omnis qui facil

peccaium servus est peccaii iuxta vocem Veritatis, Ioh. viii. 34 ; sed omne peccatum est in servis, quia minus ens quam aliqua creatura, ergo omnis peccator degradat se ad ser- 20 viendum inferiori quam aliqua creatura : et cum dominus, in quantum huiusmodi, prefeccionem significat, sequitur quod peccator, ut huiusmodi, nulli creature proprie dominatur; sed virtuosus, dominans omni generi peccatorum, multo magis dominatur omni peccatori, cui peccata singula domi- 25 nantur. Unde dominus Armachanus, qui tractavit istam materiam usque ad fundamentum, in capitulo quarto, libro quarto de Pauperie Salvatoris, sic ait : Cum, inquit, dominus a domo, cui debet preesse, dicitur, patet, cum peccator non sic pre- sit sed subsit domui, et aliis rebus ab eo iuste detentis, vere 30

2. 1 Jo. v. 21.

26. Richard fitzRalph, archbishop of Armagh, de Pauper. Salv. iv. 4: Cum dominus a domo dicatur eo quod presit aut preesse debet domui, nec peccans mortaliter domui potest preesse, quia verius subesse per cupiditatem domui est censendus, et aliis rebus ab eo detentis, non est verus dominus appellandus sed servus : cod. Bodl. 242 f. 39 D.

4. qui: cod. que. modi: cod. /luius.

6. quam 2da manu correctum : cod. quod. 28. quarto addidi.

23. huius-

CAP. V.]

LILEK 1'KIMUS.

37

11C] scrvus el non dominus est censendus. Et patet responsio ad whereas lordship

cannot exist

D questionem politicam, qua queritur, quid requiritur ad * hoc without the lords

^ ^ 1 * recognition of

quod quis sit dominus alicuius, cum existencia extrinsecorum £°^°pv.er" non sufficit, et (ut probatum est capitulo proximo) iudicia 5 et ritus vel opiniones hominum non pertinent ; ideo oportet et sufficit extremis superaddere virtutem dominativi mediate qua serviat Deo, et tunc indubie serviunt sibi inferiora creata singula.

. . and

Iterum, iuxta sentenciam sepe tactam, omne dominium 3. of Ser.

vice, from the

10 hominis naturale vel civile est principaliter a Deo collatum dependence of

human lordship

homini pro reddendo Deo continue servicio debito, eterno uPon God bythis

condition,

consilio suo stabilito ; sed eo ipso quo quis omittendo vel in defauit where-

. . of, i.e. through

committendo peccat mortaliter, subtrahit a capitali domino sin, the lordship

is forfeited :

dictum servicium et per consequens forisfacit; ergo eo ipso isquo quis peccat mortaliter, est de iure privandus quocunque dominio : sed cum in Deo non sit probacio vel conviccio expectanda (iuxta dicta proximo capitulo), sequitur quod omnis peccator statim privatur vero dominio. Si enim finis, for the terms of

. . . , tne contract are

gracia cuius confertur dominium, qui mensurat media, sit sub- vioiated. so tractus, tunc et media ab isto essencialiter dependencia ; ut si do tibi decem marcas ad finem ut servias mihi, tamquam per se causam, patet quod si subtrahis servicium et ego plene sciam atque sufficiam, racionabiliter subtraham collatum do- minium. Et super isto fundantur multa iura regni Anglie And this is the

, , . r , .... . principle both of

25 de ioristactura, de preexigita licencia capitalis domini, et law de excepto servicio capitalibus dominis debite consueto. Nec dubitat theologus de asserto secundum quamlibet eius and of theoiogy; 12A particulam. Deus enim naturali * instinctu mandavit ho- mini ut sibi serviret correspondenter ad suum dominium :

3° nec potest cum debito illius servicii dispensare, cum fundatur for God cannot

. dispense with

in Scnptura et lege lncommutabih ; quia aliter homo posset man's servke. esse exutus ne teneretur Deum diligere vel facere sicut debet.

Confirmatur per hoc quod nullum civile dominium est iustum Now no sinner

has strictly right-

simpliciter, nisi in naturali dominio sit fundatum ; sed nemo eous civil lor<i-

ship,

35 habet naturale dominium pro tempore quo peccat mortaliter ;

25' forisfactnra : cod. forisfacture. 4. V. supra, ff. 7 n— 9 B. 17. V. supra, f. 10 B.

3«

DE CIVILI DOMINIO [CAP. V.

becau<ehehaS ergo nec civile dominium iustum simpliciter. Minor patet[l2A

notpnaturallord. ^ ^ ^ qui expulit primum hominem

de paradiso post peccatum (Gen. iii. 23, 24): et cum perante dominatus fuit paradiso (ut patet tractatu primo, capitulo secundo), patet quod iniuste sic fecisset, nisi homo 5 naturale dominium perdidisset ; eo quod non potest punire nisi racione peccati : ergo, cum eadem sit racio de quolibet peccante mortaliter, sequitur quod naturale dominium sit in- andciviiiordshipcompossibile cum peccato mortali. Et maior argumenti ranords0hniPnru' potest suaderi tripliciter, primo ex facto summi iudicis ex- 10 i°rAdam wouid pellentis Adam occupantem paradisum racione peccati, quod EveTienrightiynon iuste fecisset si tunc habuisset dominium civile in eodem ; expdied para- ergo> cum eadem sit racio de qUOiibet peccante mortaliter,

sequitur probandum : si enim conquestus vel sola occupacio rei que prius non est proprium alicui, facit civilem iusticiam, 15 subiecta gracia, non est fingendum quin Adam post peccatum b. when Adam habuit verum dominium de paradiso. Similiter Adam vel «pat™eTo"rd- aliquis de filiis suis post expulsionem habuit verum dominium ship upon eanh, ^ miserie ; ergo aliqua fuit causa incepcionis veri

itcouid oniybe dominii : et cum nuda * occupacio non sufficit, relinquitur B ffiS quod restitucio naturalis dominii post datam graciam peni- Shettinciai tenti (ut tangitur tractatu primo, secundo capitulo). Sicut presupposesthe ^ [()rma artificialis presupponit naturalem, sicut et

ars creature presupponit artem Dei ; sic omne artificiale dominium presupponit naturale dominium, tamquam neces- 25 sarium fundamentum. Aliter enim non potest iustificari, quomodo civilia dominia forent iusta originaliter ; ut, capto primo civili dominio, cum ipsum non fuit iustum ex sola ordinacione hominum (cum homines ideo ordinant, quia iustum), relinquitur quod Deus prius iustificet ; quod tamen 30 non potest facere, nisi dando graciam et dominium naturale : c. to separate relinquitur ergo eius necessitas ad humanum. Tercio con- ?oardUshtawouW ' firmatur per deducciones ad inconveniens ; ponendo quod fSfon°of rights petrus in gracia habeat solum naturale dominium ad a usi-

bile, et Paulus iniustus habeat solum civile dominium in 35 eodem ; et conveniat utrique simul necessitas utendi a usibili

CAP. VI.]

LIBER PRIMUS.

39

12B] usibus inconpossibilibus : tunc queritur utrum Linus politicus oniy to be re-

solved by the

iuste iudicaret pro Petro vel pro Paulo quoad datus usus, recognition of

the former.

post plenam noticiam iuris utriusque. Et videtur multipli- citer quod pro Petro; primo quia Petrus habet ius auctori-

5 satum a Deo et Paulus solum ab homine ; ergo ius Petri est longe uberius : similiter manifesta foret blasphemia dicere quod Iudex iustissimus subtraheret a suo pio servitore posito in ultimata necessitate, auctoritatem sive licenciam utendi

C bonis domini cui servit tam sedule, * et dare suo publico

io contemtori. Et iterum palam est quod pro quocunque istorum qui habet prestanciorem licenciam quoad Deum debet Linus hoc noscens iudicare, eo quod omnis iudex adversans divino iudicio et scienter iniuste iudicat : ergo secundum legem civilem Petrus haberet ius in illo casu ad a, et Paulus

isnullum simpliciter. Ex quo patet quod ius civile sit ius civii nghtthere-

, . fore either is

nature vel gracie, aut ipsum necessano supponens ; nam naturai right, or

. . rests upon it.

Linus in casu posito sentencians pro Paulo facit sentenciam iniuste contra legem Dei et eius iudicium : et patet con- clusio quod civile dominium presupponit graciam, quia domi- 20 nium naturale ; ideo etc.

VI.

Ultimo in ista materia argumentatur, per modum univer- Unrighteous

LORDSHIP IS IN-

salis epilogi, isto modo : Nulla creatura potest esse dominus compatible

r WITH THE PER-

alicuius nisi Deus ipsum donaverit, ut patet ex sepe dictis ; 0^1°^°^. 25 sed Deus non potest quidquid donare nisi optimo modo For

1. he can only

capacitati donaturi possibili ; ergo si creatura sit dominus, g've in 'he

manner possible,

hoc erit titulo huius dacionis. Minor patet racione naturali et sanctorum testimoniis. Sicut enim Deus est, quo maius cogitari non potest ; sic est, cui non potest competere melior

10. palam conieci : cod. malum. 12. ante nosceiis, verba audieus sive iudicare deleta : deinde iudicare 2da manu in margine suppletum.

1 . Linus is the judge in the imaginary case of Peter v. Paul, or as we should say of John Doe and Richard Roe. The name is no doubt chosen, as Dr. Herzberg-Fraenkel suggests, because it stands in the list of the bishops of Rome immediately after that of Peter. Cf. supra, p. 4. n. 2.

28. Deus est, &c. The reference to S. Anselm's Proslogium, cap. ii., is obvious. Augustin's definition, quo nullus est supcrior, rests upon a differ- ent couise of argument : de lib. Arbitr. ii. §§ 14, 39 (vol. i. 591 c, 602 e).

40 DE CIVILI DOMINIO [cAP. VI.

modus dandi : cum enim oportet magnificum servando vir- [12C tutem dare proporcionaliter ad sui magnificenciam, patet quod oportet Deum donare optimo modo possibili capacitati sui dominii ; aliter enim redundaret defectus modi dacionis in parcitatem donantis, quod non potest Deo competere : 5 oportet ergo quod * si Deus donaverit aliquid creature, quod D det liberalissime, securissime, et utilissime, quoad eius capa- i.e. citatem. Quo habito patet secundum Lincoliensem (Dicto

rorthefreestuse,xxvi.), quod OpHmus modus dottandi usibilis creature est quo

donum bonum in se sub hac condicione donatur el recipitur quod 10 with the securest donalorius polesl eo uti liberius et sic melius : secundo, quod datum nemo auferre possit, quamdiu donatorius eo uli voluerit ; quia aliter non esset securissimus, si aufferri possit domino but terminabie inculpato : et tercio quam cito ipse donatorius ipso dono abuti

voluerit, eo ipso ipsum perdat ; aliter enim non esset modusis donandi utilissimus, cum semper datum, quo quis abutitur, ipsum dampnificat: Deus ergo istum modum donacionis usibilium secundum legem infringibilem observabit. evenasthe gifts Sic enim Filius dalus esl nobis quoad incarnacionem (ut

dicitur Ysaie ix. 6), et Spiritus sanctus cottidie modo optimo 26 creature possibili, et quoad modum donantis, et quoad precium rei date : datur enim nobis ad fruicionem per- petuam, «sic quod nemo potest eos amittere nisi gratis voluerit delinquendo ; et indubie eo ipso quo peccaverit perdit illos. Et eciam in istis donis dat homini virtutes in via 25 et gloriam consumatam in patria, et indubie solum ad fruicionem, sic quod nemo potest abuti istis bonis nec per- dere nisi velit ; cum corpora lacerata a tortoribus, servata

g. xxvi. : cod. 36.

8. Grosseteste, Dict. xxvi , cod. Bodl. 830 f. 26 b, c : Optimus modus dandi est cum res data sub hac condicione committitur et recipitur, ut (scilicet) recipiens habeat in plena proprietate bene et recte uti re data quantumcumque libuerit ; nec sic quod datum auferri possit quamdiu is \I correct from Bodl. 798 f. 23 A : cod. hiis] qui recipit non aliter quam bene et recte eo uti voluerit; quam cito vero dato abuti voluerit, is qui recipit datum amittat. The whole Dictum is worth reading in con- nexion with the text ; for Wycliffe, as is usual, has derived a good deal more from his authority than he actually quotes.

of the Spirit are given,

CAP. VI.]

LIBER PRIMUS.

14A *caritate,deponuntur eo gloriosius et securius ad beatitudinem, iuxta illud apostoli, 2 Thimoth. i. 12, Scio cui credidi, ei cerius sum quod poiens esl deposilum meum servare in kunc diem. Cum enim sit demonstrabile quod iustus, consumans hanc 5 vitam, beatificabitur in anima et corpore, et iterum quod eadem essencia humani corporis servatur in materia prima non anichilabili, quomodocunque fuerit in minimis micis fracta vel formis variata ; quilibet Christianus cum apostolo debet esse certus quod deponendo corpus pro Christo in gracia,

10 non perditur interiori homini, sed securissime conservatur.

Et quoad bona fortune, patet quod Deus non potest dare so are gifts illa ad abusum solum ; cum non potest intendere vel velle quod homo abutatur aliquo bono suo, eo quod non est possibile hominem abuti aliquo usibili secundum virtutem

15 nisi peccando ; ergo, si Deus velit quod quis abutatur aliquo, vult quod peccet.

Ex istis patet primo quod si iniustus recipit bona fortune ?■ «. whatthere-

r r 1 1 fore the unright-

vel alia bona Dei, hoc erit, racione peccati, longe inperfeccius fmpsrhastls-0t00 quam convenit Deo donare ; et per consequens habicio non God t0 glve> 2oesset sufficiens ad fundandum in sic habente dominium : ecclesie autem donat quidquid iniustus modo naturali et simplici habet. Ex istis secundo patet quod Adam fuit The!.eas' u -

r r « b. Adam, being

creatus in gracia, cum Deus donavit sibi dominium universi- created m a st3te

0 ' of grace, was lord

tatis sensibilis, ut patet tractatu secundo, capitulo — . Nichil of alI; 25 enim obesset quod Deus daret sibi optimo modo dandi, cum

peccatum precedens non ponat obicem. Et patet tercio the unHght-

eous has no

B quod omnis iniustus * caret dominio ; primo ex hoc quod •<^h{jIjjsh; modus donacionis divine sit sibi inconpossibilis ; secundo per ^nB-^<QII1Uti" hoc quod perdit per iniusticiam graciam Dei, et per conse- ruhsbf^mth-

3oquens dominium consequens ad graciam. Si enim rite °^;f "fTordship : vocatus in lege humana perdit, propter defectum conpari- cionis per se vel procuratorem, terras et tenimenta; quanto

1. marg.l Incipit in cod. fol. 14, numero 13 ex errore praetermisso. 7. minimis micis conieci : cod. inimiciciis. 14. abnti correxi : cod.uti. 21. autem: cod. aut.

21. Ecclesie, &c. Compare above, p. 11, 11. 21-31.

24. Capitulo — . The references to the chapters in the preceding books of the Summa are frequently wanting in our manuscript. These omissions I indicate by a dash.

DE CIVILI DOMINIO [cAP. VI.

4.4

magis rite vocatus secundum legem Dei ad respondendum [i4B pro suo dominio, et illegitime se absentans, perderet suum dominium? revera tanto racionabilius, quanto Deus verior dominus et preco vocans dignior ; cum sit Trinitas cum suis sanctis nichil potens exigere nisi iustum. Et certum est5 quod vocat sub pena amissionis omnium bonorum, quoad titulum gracie ad servicium continuum ; et alius modus habendi non plus sufficit fundare dominium in homine quam and in bestia. Tercio patet ex hoc quod nullus paterfamilias

^ingconfary Sciens, potens, et prudens, committeret preposituram bonorum I0 of^prSbrd. SUorum servo proditori, dissipatori, et inobedientissimo domi- num contempnenti ; specialiter dum ipsum noverit esse talem, et habuerit ex uno latere sufficienciam degradandi, sine expectacione probacionis testium vel ferende sentencie, ex alioque latere habuerit copiam servorum fidelium et pru- 15 dencium, qui dominum suum diligunt viscerose : nulli dubium quin sic facere foret suprema fatuitas ; non ergo potest competere iudici iustissimo, omniscienti, omnipotenti, habenti omnia bona mundi distribuenda et ad manus istas duas maneries famulorum. 20 3. The riches of Quod si obicis * factum, cum tyrranni habundant diviciis, c tyrantS iuxta illud Iob xii. 6, Habundani tabernacula predonum, et

Ierem. xii. 1, Iustus quidem es, Domine, si disputem tecum ; verumiamen iusla loquar ad te : Quare via impiorum prospe- ratur; bene est omnibus qui prevaricaniur, et inique aguntr2B Gcdpermas, patet solucio ex predictis; nam iniustos Deus permittit habundare diviciis, quas habent ad sensum equivocum, non ad sui utilitatem sed dampnacionem. Et patet quod questio Ieremie implicat duo falsa : nam Osee viii. 4 dicitur, propter talem defectum usus tyrrannorum, Ipsi regnaverunt, et non ex 30 me; suppone, non habenl auctoriialem taliter abulendi : iustis autem dat illa bona que promittit iniustis cedere ad abusum, iuxta illud Math. xxv. 28 superius allegatum, Tolliie ab eo talenium et date illi qui decem lalenia habel. Ita equivoce

10. et 2da manu : cod. qtte. 10. Prudens, &c. Cf. supra, f. 3 A.

CAP. VI.] LIBER PRIMUS. 43

14C]abutens eis ad sui incommodum, licet non habeat aliquam buttotheirown pruriginem sensualem, sed miro modo crescit anxietatedestructi°n: insaciabili circa illa, quousque cum dolore magno in articulo mortis illa perdiderit, et dehinc, propter abusum et delecta- 5cionem sophisticam, in perpetuum crucietur imo : contra, iustus vere dives habens in omnibus temporalibus delecta- cionem et per consequens usum statui innocencie con- petentem, crescit continue, modo motus naturalis, in usu delectabili possessorum, quousque intrans in gaudium Domini 10 sui regnet beatifice super omnia bona sua. Et patet quod

iste habiciones sunt condiciones opposite. D Sed quia nondum solvitur questio Ieremie, quare * Deus permittit huiusmodi abusus, approbando in eis omnia positiva ; ideo dicitur quod triplex est causa in genere quare sic and for three i5divites ordinantur: primo ad puniendum peccata sic abu- Tbr^ punish- tencium bonis Dei, et populi subiecti, qui multiplicis prevari- ment of sins; cacionibus meruit se puniri, iuxta illud Iob xxxiv. 30: Deus regnarefacil ippocritam propier peccata populi. Unde, secundi Regum ultimo, peccatum Davidi numerantis populum in ipso 2opopuIo et non in ipso David pestilencialiter est punitum. Dignum namque est ut communitas inficiens aerem verbis pompaticis de gestis regiis ac magnatum, et sic adulatorius provocans eos ad superbiam, puniatur pestilenter infeccione aeris, et proporcionabiliter ad delictum : unde non legitur in 25 Scriptura pestem inflictam, nisi ut notetur peccatum lingue

venenantis aerem hoc fecisse. Secunda causa est ad exer-*. forthedisci- cendum iustos in paciencia contra persequentes, et post&uf beatos cum usuris premiandos; ut patet tractatu primo, capitulo secundo. Ex quibus indubie sequitur decor uni- 3°versitatis creati, omni genere encium decorate, scilicet, pena

et premio, carcere et regno; ut sic innotescat nobis divina to prepare them severitas, iusticia, et bonitas, que hec ordinant ad iusta, in S^T™ "* penam pravorum, ad gloriam sanctorum, et universitaris ambitum ampliandum ; (de istis patet tractatu primo, capitulo

5. /'«oconieci : cod. u>w. 25. Ungtte: cod. ligne.

18. 2 Sam. xxiv. 17.

44

DE CIVILI DOMINIO [CAP. VI.

quinto, et infra, capitulo decimo:) unde longe melius est, [l*T> universitatem istam esse ex bonis et malis oppositis sic ample compositam, quam esset quod solum ex bonis arcius integretur. Et patet solucio ad * questionem que rotatur communiter inl5A ore plebeorum disputancium quare Deus sic potens et pre- 5 scius permittit tot mala fieri : nam ex iustis penis prevarica- torum et gaudiis beatorum, ac bonis exinde sequentibus, intendit Deus perficere pulchritudinem universi ; sed absit c. toteachthem ex istis concludere, quod cuiquam sit peccandum. Tercia ^?04"eCeoPfScausa est, ut innotescat viris ewangelicis quod non propor- ,o affiSLT cionaliter ad civile dominium, nec eciam ad iustum tempora- lium ministerium, est persone accepcio quoad Deum (ut patet Luc. xii. 15 et xxi. 3) : per hoc enim non speraremus butbytheHfeof inccrlo diviciarum, nec fuco faciendi elemosinam cumu- theg°Spel" laremus nobis divicias, dimittendo vitam ewangelicam. Stat 15 enim, quoad mundum, ditissimos esse quantumlibet cruciatos corpore, animo viciosissimos, et utrumque eternaliter puni- endos ; et sic non preponeremus bona fortune bonis gracie, cum sint infima inter quinque. Unde secundum Augustinum (primo de Civitate Dei, capitulo ix.), si solum iustis commu- 20

1. V. infra, f. 22 A.

14. 1 Tim. vi. 17. ••• •

10 Quinaue. The five orders of goods are given below, ch. xm m a two-fold classification, either as (1) uncreated good, and those of g ory, grace, nature, and fortune ; or (2), omitting the first, as goods of glory grace reputation, nature, and fortune. The three lowest are further tubdivided into seven, below, pp. 51 seq. The different meamngs gtven to the middle good, fama, converge in the notion of ' social character, whether shewn in one's bearing towards others (thus explamed as tustuia, below, p. 47) or in its result, one's good repute, the good cp.mon others have of one (thus laus or amicicia, p. 53).

Aug de Civit. Dei i. 8 § 1 : Ista vero temporalia bona et mala utns- que voluit [Deus] esse communia, ut nec bona cupidius appetantur quae mali quoque habere cernuntur, nec mala turpiter evttentur qu.bus et boni plerumque afficiuntur . . . § 2: Nam st nunc omne peccatum manifesta plecteret poena, nihil ultimo iudtcio servan putaretur . rursus si nullum peccatum nunc puniret aperte Divinitas, nulla esse prov.denUa divina crederetur. Similiter in rebus secundis, si non eas Deus qutbusdam petentibus evidentissima largitate concederet, non ad eum ista pertmere diceremus: itemque si omnibus eas petentibus daret, non mst propter talia praemia serviendum illi esse arbitraremur ; necpiosnos faceret talts servitus, sed potius cupidos et avaros : vol. vii. 8 a c.

CAP. VI.]

LIBER PRIMUS.

45

A] nicarentur divicie, nec iusti forent tam liberi ad merendum, nec Deus tam misericorditer ageret cum iustis. Si solum iniusti haberent divicias, reputaretur Deus non esse eorum dominus, ymmo deficeret servis suis fidelibus in mediis 5 necessariis ad servicium quod requirit : et patet ex modo habendi solucio questionis prophetice.

Ex istis colligitur quod si Deus homini det bonum quod-4- Thetitieof

the divine gift

cunque, statim dum ipse abutitur, deficit iusta vendicacio ex ^eing lost by B titulo donacionis divine * ; et revera si titulus iste deficit, io nescio quis valebit. Probatur sic : Deus solum concedit hec bona ad usum, et nullatenus ad abusum ; sed omnis peccans abutitur bonis Dei ; ideo deficit sibi verum dominium, quia titulus donacionis divine : ut si acomodem tibi equum meum sub certis condicionibus ad tantum limitem, et illicenciatus i5excedis pactum et limites utrobique, nonne iniuste occupas equum meum ? Correspondenter Deus limitans cum famulo suo continuum servicium, constituit utrobique limites usus, abusum penitus interdicens ; ideo non dubium, eo ipso quo abutitur potestatem, iniuste occupat bona Dei, quia sine 20 licencia ad hoc data : et per consequens Omnipotens eo ipso spoliat ipsum iure suo; quia aliter indubie oporteret quod Deus autorizet et abusum quem iniustus continuat, quidquid facit. Quod si obicitur melius esse Deum aufferre corpora- why does God

not take it bodily

hter sive simphciter bona sua a peccante ; sicut acomodansaway? 25 gladium compoti mentis, decidenti postmodum in furiam, deberet, si sufficeret, repetere gladium quo furiosus abutitur : patet quod ille modus propter ineptitudinem non potest Deo competere ; primo, quia sic Deus necessitaret, sed non «. Because this

...... , , . would destroy

liberaret, hominem ad merendum ; secundo, quia tunc m-freewiii; 30 urbane, eo ipso quod quis mente peccaverit, foret omni bono w'0bfd be craei,

sensibili spoliatus, et per consequens omni conversanti de- C tectus, quod esset Deo infaceta crudelitas ; ymmo, si * bene

consideretur, tunc oporteret anichilacionem consequi, et sic v"lv"fhe annihi.

non proficeret bonorum ablacio sive pena. Cum enim stnne" f 'he

3. haberent: cod. haiettt. 11. primum ad in margine 2da manu adiectum.

13. acomodem: cod. acomedem. 24. a pcccante e correctione 2dae manus in

margine adicctum : cod. perperam acceptantc.

46

DE CIVILI DOMIXIO

[CAP. VI.

peccatum primo ingruit secundum potenciam volitivam, patet [15C quod oportet dictam legem illam primo subtrahere, cum quocunque alio subtracto ; et illa servata inesset nedum peccabilitas sed, occasione crudelitatis exercite, occasio blasfemandi : et quod Deus minus peccans vel accionem 5 prebens subtrahat, et servat peccans gravius, non videtur esse indifferens nec consonum racioni : patet ergo, cum essenciale non potest esse sine accidentali, iuxta illam legem, c. Because God ad omnem iniusticiam anichilacio sequitur. Tercio, quia

i. is merciful, ,

Deus, universitatis sue providus gubernator, debet, ex con- 10 dicione sua intrinseca, pariter peccatoribus (et secundum condicionem summe iusticie) misereri, aufferendo ius atque dominium, et servando naturam, atque permittendo abusum and thus sine scandalo sensibili proximi quem hoc latet. Unde nobis,

ii. shews forth

hismightand quibus non patescit experiencia de creacione, manifestatur 15

goodness,

maxime ex divina parcencia et misericordia eius omni- potencia et bonitas infinita ; non enim posset servare pecca- tum tantum elongans a virtute, cum pena tam subiecta et decenti, nisi esset bonitatis et potencie infinite, ex cuius and infinitate, occasione peccati perficit mundum suum. Et 20

iii. gives us an

exampie of pity. tercio exemplificat nobis quomodo debemus inimicis nostris proporcionaliter misereri, non contencione tumultuosa * scandalisando, sed causam nostram, servando caritatem D fraternam, in manu Iudicis comittendo (ut est doctum tractatu primo, capitulo secundo) : et patet quomodo lex 25 et modus dandi manent undique inculpato. Sed considera diligenter et distingue subtiliter quod in racionali creatura auffert Deus, occasione peccati, graciam et activam iusticiam, servando iusticiam naturalem ; et sic de omni genere positivo habenti existenciam in peccante. Sed loquendo de habitu- 30 dine, que foret dominium, quia non existit (licet deceptis appareat ipsum esse), concedendum est simpliciter quod iniustus non habet dominium, licet habeat bona naturalia modo inproprio, ut est dictum : et patet conclusio de carencia dominii peccatoris. 35

1. volitivam conieci : cod. volitam. 24. est ■zia. manu suppletum. 29. et sic conieci : cod. etc. ; sicut et 30. habenti: cod. habuit.

CAP. VII.]

LIBER PRIMUS.

47

15D]

VII.

Consequenter ad dicta restat ostendere quod quilibet iustus The Righteous dominatur toti mundo sensibili : primo per hoc quod sufficit thinc" °F ALL ad verum et naturale dominium coexistencia extremorum, reqtuVed^cond'-"6 5 naturalis prefeccio dominative potencie et caritas in eadem; padty ofniHng. sed hec omnia insunt cuilibet iusto, quoad totum mundum and charlty' sensibilem et verum dominium in eodem. Et hinc dicit Veritas (Matth. vi. 33) post phisicam solicitacionem : Queri/e, inquit, primo regmtm Dei ei iusticiam eius, et hec omnia adi- 10 cienlur vobis ; intendens quod principium quinque bonorum recitatorum superius principalissime debet queri ex hoc per medium bonum, quod est iusticia, et tunc ad illa consequitur, 16A si habetur universitas * bonorum inferiorum : nec turbetur iustus quod non habet civile dominium in hiis bonis, quia 15 revera non proficeret sed noceret. Et hinc dicit Ieronimus capitulo ultimo epistole ad Paulinum : Credenli, inquit, toius mundus diviciarum est ; infidelis eciam obulo indigei, etc. Iterum, omnis existens in caritate predestinacionis est, quan- b. He is the son

_ , , , , . of God by adop-

docunque habet graciam Dei, fihus adoptivus ; sed, eo lpso tion 20 quod sic, habet ius ad regnum integrum, et per consequens ad quamlibet eius partem; ergo omnis sic iustus dominatur toti mundo sensibili : maior supponitur ex fide et racione filii adoptivi; et minor patet ex hoc quod, quantumcunqueandsohasaright fuerit iuvenis filius regis, si non forisfecerit nec habuerit 0rUe' 25 superiorem, cuius regnacio est incompossibilis regno suo, eo ipso est verus dominus dati regni. Cum ergo quilibet sic iustus est filius Regis eterni, non forisfaciens nec habens regnacionem contrariam sibi, quilibet talis est vere dati regni dominus. (Nam propter spiritualitatem regnandi ewangelice

19. sed e correctione 2dae manus in margine appositum. 28. quilibet : cod. qnelibet.

8. Post phisicam solicitacionem, ' after speaking about anxiety on account of natural goods' (ver. 25-31). This is quite in Wycliffe's manner ; but the reading phlcam soliciem may equally be resolved as ' philosophicam solicionem,' taking solicio as equivalent to solitudo, ' wont.'

16. Hieron. ep. 1. : v. supra, p. 20, n. 13.

48

DE CIVILI DOMINIO [CAP. VII.

sunt quotlibet regnaciones compossibiles, ut patet ex fide et [16A exemplo. Species enim quotlibet qualitatum moralium in eodem medio sunt compossibiles, ubi ille qualitates propter sui moralem grossiciem repugnarent). Unde istam senten- ciam philosophice inculcat apostolus, Rom. viii. 15: Acce-i pislis, inquit, spiriium adopcio?iis in quo clamamus, Abba,Paler; et sequitur quod sumus filii et heredes. Et hinc vere dicit Salvator (Math. v. 3, 10), Beati pauperes spiritu, et perseculi propter iusticiam, quoniam ipsorum est regnum celorum. Si, inquam, sint beati, * habent quidquid boni voluerint : sed B constat quod dominari toti mundo est bonum ab eis volibile, cum foret de perfeccione bonorum; ergo realiter habent illud.

c. He has the Item, omnis iustus utitur toto mundo sensibili ; sed nullo use of aii thmgs, ^ dominium (cum sit iustus), ergo omnis 15

iustus dominatur toti mundo sensibili. Argumentum patet ex dictis de usu et dominio innocentis : nam, eo ipso quo res natura inferior proficit alicui, de tanto ipsa utitur usu dominativo ; sed totus mundus prodest cuicunque iusto multi- pliciter ; ergo, etc. : prodest enim sibi de quanto terminat 20 actum meritorium copulandi, de quanto integrat universi- tatem a qua iustus preficitur, et ipsum iuvat tanquam in natura; aliter enim non diceret apostolus, 1 Thimoth. vi. 17, quod Dominus presiat nobis omnia habunde adfruendum. Si enim iusto serviat iniustus, adversans et crucians cum pena 25 et ceteris que videntur a servicio iusti maxime elongari, multo magis et alia que videntur minus contraria: et ista videtur esse sentencia apostoli (Rom. viii. 28), Scimus enim quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, hiis qui secundum propositum vocati sunt sancii. Si ergo omni 30 predestinato, secundum eternum Dei propositum, omnia in- feriora proficiunt, quomodo non foret illorum dominus? ut si iustus habuerit usumfructus de bonis avari, merendo ex illis beatitudinem, ubi avaro non serviunt sed dominando obfiunt, quomodo diceretur avarus istorum dominus et non 35

11. volibile: cod. vohibile. 19. dominativo conieci : cod. dOminacio.

25. iusto: cod. iuste.

even when we least think it.

CAP. VII.]

LIBER PRIMUS.

49

16C iustus, cum quomodocunque et -quandocunque voluerit * po- test recipere eorum usum ?

Iterum Deus nichil dat capaci, nisi optimo modo dandi d. God gives

1 only m the best

(ut patet superius, capitulo vi.) ; sed omnis iustus est capax way; 5 optimi modi donacionis in genere ; ergo Deus non dat, pro tempore quo quis est iustus, nisi solum modo illo : nec hoc and the righteous

. . has his gift,

potest verti in dubium ; cum, eo ipso quo dat existenti in

caritate aliquid, dat sibi caritatis originem, que est Deus : chamy, which is

God,

i Ioh. iv. 16 scribitur, Deus cariias esi ; et qui manel in cari- io iate, in Deo ?nanet, et Deus in eo. Nec aliter esset possibile, and grace, which

is the holy Spirit.

Spiritum sanctum esse datum homini, nisi, eo ipso quo datur gracia, detur ipse : unde, sicut repugnat magnificencie regis Anglie dare maxime indigenti precise atomum, vel inimico, sic repugnat liberalitati magnifice Regis regum donare famulo

15 suo tam egeno temporalia que Scriptura vocat stercora et pul- verem, nisi accessorie ad donum complecius; tunc enim parte et incomplete remuneraret suum assiduum servitorem : et ista videtur mihi Veritatis sentencia, Math. vii. 11: Si, inquit, cum sitis mali, noslis bona dare filiis vestris, quanto

20 magis Pater vester celestis dabii Spiritum bonum pelenlibus se ; quasi diceret, Si oporteat donum proporcionari magnificencie donatoris, et vos, patres incompleti nichil habentes nisi ex prestito, scitis illis dare bona naturalia et fortune, quantum magis Pater celestis, infinitum plus diligens et sufficiens, dabit

25non solum bonum creatum sed Spiritum increatum : unde

D Deus non potest dare creature aliquod bonum * creatum, nisi prius dederit increatum. Patet sic : Deus non potest Having this gift, donare aliquid creature, nisi det graciam (ut patet supra capi- tulo secundo), et non potest dare graciam, nisi dederit Spiri-

30 tum sanctum (ut patet ex dictis), ergo conclusio : nec est

possibile hominem recipere illud donum, nisi eo ipso totum he has the whoie mundum secum habuerit ; quia, cum sapiencia vincit mali-

1. quomodocunque ; cod. quocunque. 13. inimicos cod. inimicum. 21. diceret in margine 2da manu suppletum. 26. creature aliquod: cod. aliquod creature.

4. V. supra, f. 1 2 c, D.

20. Spiritum bonum, ackled from the parallel place, Lnke xi. 13. 28. V. supra, f. 3 A, B.

E

5°

DE CIVILI DOMINIO [cAP. VII.

ciam (ut patet tractatu primo, capitulo quinto), patet ex parte [16D cuiuscunque ipsa fuerit, tota universitas eciam usque ad pec- cata tenebit: et hinc, Rom. viii. 31, per condonacionem Spiritus filiis adoptivis, et miseracionem conclusionum pul- cherrime contextarum, subdit : Si Deus Pro nolis, quis conlra 5 ^dhasittothe nos? et constat quod meliorem usum de dominabili nemo bestuse' posset recipere, quam quod idem iuvaret hominem ad m- pugnandum hostes nitentes perdere animam et corpus, et acquirere beatitudinem ; ad quod, cum ministrat omnis natura corporea cuicunque predestinato in gracia, sequitur quod 10 omnis talis istis dominabilibus, secundum usum summefructi- ferum, dominatur.

. a-hegrantof Item, eo ipso quo donat principale, donatur et quodhbet essenciahter consequens ex eodem. Sed Deus non donat ^al^Srtquidquam homini, nisi principaliter det se ipsum (ut pateti5 GPo°dVUtof Rom. viii. 32, et declaratum est De divino Dominio, tractatu SSSSffir tercio, capitulo secundo) ; ergo Deus donat quodlibet acces- sorium consequens ex se ipso. Minor patet ex eo quod ridiculosa esset donacio dare equum vel quodvis ahud sub- iectum, non donando partem vel accidens consequens ex 20 becauseinhim eodem ; et habito consequente palam sequitur : cum esse iscomainedthe cuiuslibet creature absolute necessano mest Deo,

sed Deus donatur homini, igitur et esse * intelligibile cuius-17A andtherefore libet creature ; et cum supremum esse possibile creature, et aStta^cSfper consequens multo magis esse existere cuiuslibet creature, 25 cS5eeanuee?fhlS cum id adheret esse intelligibili essencialius, si fien potest, quam accidens ad subiectum. Et ista racio dat plenam fidem nutritis in materia de ydeis, et patet ex testimomo apostoli, Rom. viii. 32 : Si Deus, inquit, proprio Fiho non pepercii, sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo nonl°

6. dominalili: cod. damnabili. 9- acguirere: ccA aguirere. «. in cod. post istis inepte legitur dona, quod verbum omittere non dub.tav,.

21 The scholastic distinction between the esst inteUigibile and the esse existere is given by Wycliffe in his Determinatio contra Kyhngham: Ideo instruxerunt nos sancti doctores quomodo creaturae habeant triplex esse, scilicet esse intelligibile in Deo, esse possibde m causis, et esse existere in proprio genere : Fascic. Zizan., append. pp. 463 seq.

CAP. VII.]

LIBER PRIMUS.

5J

17 A] eciam cum illo omnia nobis donabit ? patet plane, si quis habet sapienciam increatam tamquam suum donum, habet et in- tellectivitatem cuiuslibet intelligibilis, et per consequens in- telligibilitatem cuiuslibet intelligibilis, donum suum ; et per 5 consequens existere intelligibilis, quod est accessorium. Et sic intelligendum est illud Sapient. vii. 7, 8 : Invocavi, et venit in me spiritus sapiencie ; et preposui illam regibus et sedibus, el divicias nichil esse duxi in coTtiparaciotie illius : et sequitur, Venerunt auiem mihi omnia bona pariter cum illa. 10 Nec dubium quin ista sit conclusio Veritatis, quod omnis2. Coroiiary.

• ,. . . By surrendering

rehnquens universitatem temporahum, propter Chnstum ln aii eanhiy things

for Christ, the

affeccione debita debite preponendum, habet ex adieccione righteous obtains

a more real pos-

consequenti omnia illa melius quam esset possibile habere illa ^'°sn of a" amoreprepostero; unde Marc. x. 29, 30 sic testatur: Amendico

15 vobis, nemo est qui dimisit domum, aut fraires, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut filios, aul agros, propter me et propter ewangelium, qui non accipiet cencies tantum, nunc in tempore hoc, domos, et fratres, et sorores, et matres, et filios, et agros, cum persecucionibus ; et in seculo futuro vitam eternatn : quod

B dictum non licet catholico * ad sanum sensum vertere in dubium de virtute sermonis. Sunt autem hec alia bonawhether fortune, mundialis amicicie, vel nature ; bona autem fortune a. goods of inanimata sunt, alte domus, iocalia, et alia artificialia minime necessaria ; ideo preponitur eorum reliccio tamquam facilima.

25 Per fratres intelliguntur amicicie ex carnali cognacione con- £rfrieridsnipi. of tracte ; per sorores, amicicie ex connubio contracte, corres-affinityT °f pondenter ad sexum, sunt magis debiles. Bona autem 0r goods of

., ... . .... nature, whether

nature consistunt m tnbus : scilicet, in potencns anime sig-d. ofmind,

. ... or

natis per patrem, m bonis corpons signatis per malrem ; quia e. of body, 30 nono de Naturalibus dicit Aristoteles quod in prooreacione carnali vir dat formam et mulier dat materiam; unde cor- respondenter ad bonitates sexuum valent et ista bona :

or

tercium bonum nature est bonum prolis, vel ex nutricione/ ofincrease;

t. donabit : cod. donavit. 8. dnxi: cod. dixi. 12. habet conieci : cod. licet. adieccione: cod. adiccione. 20. vertere in dubiitm : cod. verum indubie.

30. in 2da manu in margine suppletum.

30. Arist. de Gener. Anim. i. 21.

E 2

52

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. VII.

g. bodily sustinence :

for he obtains a new title of possession, that of grace;

and thus has all natural and social goods

spiritually,

and all goods of fortune

incrementum corporis signatum per filios. Septimum bonum [17B magis necessarium vite nostre est bonum temporale unum quo alimur et vestimur, et id signatur per agrum in quo mittuntur terre nascencia, ut granum, vites, et bestie. In affeccione itaque inordinata ad istum septenarium consistit 5 universitas peccatorum. Unde, per hoc quod Math. xix. 29, superaddit, per uxorem signatur voluptas, que, cum sit in om- nibus istis communis, non ponitur in numerum cum eisdem.

Non ergo est aliquis secularis abutens bonis Dei quin habeat quandam falsam pretensam iusticiam ad omnia ista 10 vel aliquod eorundem. Sed quicunque reliquerit istum titu- lum, capiendo a capitali Domino titulum gracie, ob amorem Christi et iuris ewangelici * accipiet centuplum bonorum etC in hac vita; et per centuplum intelligite universitatem bono- rum, cum sit denarius in se ductus. Patet sic : Si quis habet 15 titulum gracie vel ius ewangelicum ad aliquod, tunc habet totum mundum et omnia ista bona, cum Deus non potest donare partem nisi totum donaverit ; possessio autem ex humano titulo est satis stricta, et patet valore comercii ex conmutacione humani tituli ad dominium : unde Luc. xviii. 20 30, dicitur quod nemo est sic conmutans, qui non recipiat multo plura in hoc tempore, el preter hoc in seculo venturo vitam eternam, sicut dicunt alii duo ewangeliste concorditer. Unde quod spiritualiter debet textus Marci intelligi, patet ex hoc quod nemo ambigit quin non consequatur virum 25 ewangelicum ex tali conmutacione, sequendo Christum, cencies tantum de fratribus, sororibus, matribus, et filiis carnalibus; sed tota universalis ecclesia erit sibi tunc frater prestancior quam carnalis ; secundum naturam corpoream erit soror ; gignendo eum in filium ecclesie erit mater ; et 3° reciproce iuvando, ut Christus formetur in illis, habebit omnes filios adoptivos. Et istum sensum docet Veritas (Math. xii. 50), quando dicit, Quicunque fecerit voluntatem Patris mei qui in celis est, ipse meus frater, soror, et mater est. Et quantum ad bona fortune cum suis appendiciis, certum 35

4. mittuntnr : cod. mittunt.

8. ponitur: coA.ponit.

1 /

CAP. VIII.]

LIBER PRIMUS.

53

17C] est quod omnia illa, quoad dominium ewangelicum, conse- quuntur ; unde videtur mihi quod verbum Marci, cum perse- cucionibus, non sonat in Iribulacionem, sed in perfectam se- in their due and

perfect course :

D quelam cuiuslibet positivi * fundati in illis, quorum possessio 5 ewangelica est quesita ; ut non oportet, si hec omnia sint bona iusti, quod defectus qui illis insunt sint eciam iusti; quia non est perfecta secucio peccati ex homine : et patet veritas cuiuslibet particule dicti Christi ; et indubie ad hec goo^of^gface' bona antecedunt in predestinato bona gracie et glorie, etp"edfstmate^he

. .. . . has already as-

io per consequens universitas bonorum adiacet omni msto, etc. sured to him.

VIII.

Ex istis patet quod bonum fame vel amicicie presupponit Reputation is

FOUNDED ON

caritatem vel graciam in habente. Nam si crebrescat fama crace ;

. , . . else it is false :

viciosi mter homines tamquam msti, cum subsit falsitaSj non 15 est vera ; ymmo, secundum Augustinum, cum mundus laudat hominem tamquam talem et non est talis, non illum laudat sed alium qui est talis. Sicut ergo dominium creature dona- for the praise of

. man presupposes

cionem Dei et per consequens existenciam creature in graciathepraiseofGod. presupponit, sic fama vel vera laus hominis presupponit

20 laudacionem Dei et per consequens graciam in laudato ; et hec est conclusio apostoli (2 Cor. x. 18) inquientis, Non enim qui se ipsum commendat, iste probatus est, sed quem Deus commendat. Nec hoc verti debet in dubium apud philosophum qui recte sapit de Dei sciencia atque infringibili et universali

25 iudicio.

Ex istis patet primo quod omnis iniustus pretense do- Hence

... ... the unright-

minans sit mfamis lppocrita : mfamis, quia pretendit se eous in pretend-

ing to lordship is

dominari iuste, et per consequens esse iustum, dum tamen disrepmabie, actualiter sit iniustus ; unde signanter dicit Scriptura nostra 18A (Iob xxiv. 30) * quod Deus regnare facil ippocritam propter peccata populi. Et patet secundo quod omnis iniustus estand

. 2. an hypocrite,

lppocnta, et econtra : omnis enim iniustus pretendit se non iniuste occupare bona Domini ; quod cum sit falsum, patet quod pretendit se esse sanctum sine veritate substrata, quod

54

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. VIIT.

est proprium ippocrite. Sicut enim virtutes, sic et vicia [18A sunt connexa ; unde signanter reprobavit Salvator Phariseos, secundum tradiciones hominum temporalibus abutentes, de peccato ippocrisis, ut patet Math. xxiii.

3. Agoodname Patet tercio quod bonum fame est melius quam civilis 5

is more excellent

than civii lord- dominio alicui pcrsonalis. Nam si fama vera inest homini,

ship,

hoc est propter virtutem qua commendatur aput Deum, iuxta illud apostoli, 2 Cor. x . 1 3 : Nos aulem non im?nensum gloriabitnur, sed secundum mensuram glorie quam nobis mensus esl Deus : cum ergo illa commendacio sit prestancior quam 10

for it is etemai ; aliquod dominium temporale, sequitur conclusio : illa enim manet perpetue cum beatis, sed omne civile dominium oportet excidere, iuxta apostolum 1 Cor. v. Unde Proverb. xxii. 1 dicitur, Melius est nomen bonum quam divicie mulie ; et, innuendo quod illud nomen fundatur in gracia, subdit, 15 Super argentum enim et atirum gracia bona.

and Quarto patet quod non est possibile diffamare iustum nisi

4. it cannot be

taken away by peccando excidat a virtute. Patet sic : Omnis fama creature

slander,

servatur aput Deum proporcionaliter ad virtutem ; sed non est possibile creaturam famam istam a Deo tollere, stante 20 dignitate ; ergo conclusio. Unde falsum est quod mencientes denigrant famam constantis, cum inscripta sit libro vite, qui est speculum sine macula (Sapiencie vii. 26) ; sed, ad proprium * modum loquendi Verbi veritatis, Math. v. 1 1, mencientes b scandalizati sunt in iusto, et secundum Aristotelem f sicut 25 tetragous sive vitupero. Quod si dicatur ipsos famam proximi diffamare aput graves personas que male opinantur de diffamato, dicitur quod a nullis talibus personis dependet fama iusti, sed tam illi quam mencientes sunt diffamati, sed, nimis creduli, falsum fuerunt suspicati ; et iusti, cuius nomen 30 for it rests upon eiectum est, equanimiter sustinentis, sit fama serenior, quia

adivine sanction, ... „ . .

racione paciencie aput tres Personas gravissimas accepcior. Unde Math. xv. 12, 13, postquam Veritas reprobavit doc-

27. diffamare addidi e coniectura.

1. Cf. supra, f. 10 d.

13. 1 Cor.v. Perhaps ch. xv. 24.

26. Tetragous. Can Wyclifle mean Kaurjyopos ?

CAP. VIII.]

LIBER PRIMUS.

55

18B] trinam Phariseorum vocando ipsos ippocritas, discipuli qua- dam ceca comparacione dixerunt : Scis quia Pharisei audiio hoc verbo scandalizati sunt? JEt ille respondens ait, Omnis plantacio quam non plantavit Pater meus celestis erradicabilur ; 5 quod dicit : Omnis laus vel fama yppocrite inserta mentibus deceptorum, ex hoc quod non inscribitur libro vite, non crescet, sed punito peccato ippocrisis peribit funditus ; quia Iob xx. 5 dicitur, Gaudium ippocrile ad instar puncti. Ex quibus capitur quod utilis veritas non est tacenda propter

io scandalum reprobati, quia qui verum dicit taliter non diffa- mat ; et nunc utinam placitantes pro infamiis accenderent ad istam sentenciam, instar Christi (Ioh. viii. 50) dicentis, Ego gloriam meam non quero : esl qui querat et iudicet. Quod si obicis per hoc quod quicunque menciendo depravat fra-

iStrem, iniuriatur sibi, faciendo alios amicos, odiendo, falsum

C * de ipso opinari ; concedo consequenciam : ymmo concedi- tur (ut patet tractatu primo, capitulo secundo) quod non est possibile hominem peccare convivendo cum aliquo, nisi in- iurietur cuilibet fratri suo; et, cum pro minoribus iniuriis and if attacked,

20 non prosequimur contra fratres, verissimum est quod pocius pro fama notificata in facie ecclesie, instar ippocrite, quam pro fraterna correpcione, tam acute prosequimur contra illos ; quia indubie, quantum ad nos attinet, fama nostra foret sincerior committendo causam supremo Iudici, orando its vindication

may be safely

25 caritatem pro iniuriante, quam zellando pro propria vindi- left to God. cacione, ut patet capitulo tercio tractatus primi : cum qui- bus autem circumstanciis talia possunt fieri, bene patet inferius, tractando si licet contendere sive pugnare pro bonis fortune.

30 Ex isto patet quinto quod nullius est hominis fama lauda- 5. Reputation,

... . . . r • toholdgood,

bihs nisi ubique fuent promulgata. Patet sic : De racione must be univer-

sal,

fame, in quantum huiusmodi, est quod sit bonum nomen, et specialiter virtutis, pluribus publicatum ; sed nemo diffamari potest, nisi per totum mundum Trinitas increata ostenderit

16. conceditur, i. e. gr : cod. qr, i. e. queritur. 26. tractatus : cod. tractatu.

28. licet : cod. habet; loco cuius licet, quod inter cohimnas scriptum est 2da manu, videtur legendum esse. Illud tamen non est dtletum.

5<5 UE CIVILI DOMINIO [cAP. VIII.

notrestingon HOmen suum ; ergo conclusio: non enim est fama hominis[l8C th-pinion of ^^.^ vd fdsa quam fratres de ipso COncipiunt; tum

quia ista opinio non est proprium bonum diffamati sed bonum opinancium multum alienum a famato, nec fama habet se proporcionaliter ad opiniones huius modi, ut patet 5 combinantibus ; tum eciam quia nullum bonum inest nomi- nato secundum virtutem, que est una pars nominis, quod est proprietatum vel accidencium coleccio in subiecto ; et sic vere bonum nullum non inest homini, nisi communiter fuerit cognitum utrobique. Sicut * enim Deus non potest creature D sue donare dominium, nisi ipsum se extenderit ad quamlibet partem mundi ; sic nec potest dare bonum nullum homini, whichisiocaily nisi Trinitas ipsum cognoverit utrobique. Et patet quam restricted, ^ ^ fama sophistica que non fundatur in iusticia, sicut et

tale pretensum dominium. Pro cuius declaracione notandum 15 secundum Boetium,primo de Consolacione, prosa xii., quod tota sphera terre est quasi punctus contoralis in comparacione ad magnitudinem universi : a qua sphera si primo notaveris se- paratam superficiem terre sub zona torrida divisam in septem climata ; et secundo notaveris situs climatum per loca non 20 limitata, ut deserta, maria, atque campestra ; tercioque, quod loca habitacionis humane non sunt hominibus occupata ; et quarto, quantumcunque celebre fuerit nomen hominis aput

1. est, quod ima manu post hominh legebatur, huc 2da translatum est. 16. de addidi.

16 BoethiusdeConsolationePhilosophiae,lib.ii.pros.7. Wycliffe is plainly quoting from memory; the original runs as follows : Omnem terrae ambitum . . . ad coeli spatium puncti constat obtinere rationern: id est ut si ad coelestis globi magnitudinem conteratur, mhil spatn prorsus habere iudicetur. Huius igitur tam exiguae in mundo regioms quarta fere portio est . . . quae a nobis cognitis animantibus mcolatur. Huic quartae, si quantum maria paludesque premunt, quantumque siti vasta regio distenditur, cogitatione subtraxeris, vix angustissima in- habitandi hominibus area relinquetur. In hoc mimmo igitur puncti ouodam puncto circumsepti atque conclusi de promulganda fama, de proferendo nomine cogitatis? . . . Videsne igitur quam sit angusta, quam compressa gloria, quam dilatare et propagare laboratis? (P. 997> ed. Basle, 1570 folio.) It may be added that Wycliffe s reading receives no light from the text of older editions, such as the Strassburg quarto of ,401 norfrom the commentary attributed to S. Thomas Aquinas, therein printed, from which our author might be supposed to have drawn.

CAP. VIII.]

LIBER PRIMUS.

57

18D] mundum, non ex hoc integre est cognitum uni provincie vel opido; ymmo, posito quod sit, modicum vel nichil valet fame efflacio, et eciam in momento oblivioni committitur; pateret, quam arta et vana sit laus humana. Patet sen- 5 tencia ista, Sapiencie v. Econtra de iusto finaliter : unde but on God. Christus, docens nos famam mundi aufugere et curare de bono nomine (Luc. x. 18-20), sic alloquitur septuaginta duos discipulos, reversos cum inordinato gaudio de hoc quod illis demonia sunt subiecta : Vidi, inquit, Sathanam sicut

10 fulgur de celo cadentem. Ecce dedi vobis poiestalem calcandi supra serpentes : verumtamen in hoc nolile gaudere, quia spiriius vobis subiciuntur ; gaudete autem quoniam nomina vestra scripta sunt in celis. In quo dicto patet primo, per- 19A tinenter * ad inordinatum gaudium, discipulorum doctrinale

15 exemplum ab inani gloria revocatum, cum supremus angelus, in hoc abutens potestate sua, statim decidit ab originali do- minio ; et sic in fulgure notantur fetor peccati, intollerabilis cum celesti dominio, et inflammacio tumida alios ad super- biam provocandi : ideo non de opibus magnifkis in vestram

20 famam et laudem mundanam procurantibus, debent Christi discipuli inaniter gloriari, sed securi de vera et ampla et perpetua fama, qua in racionibus exemplaribus et naturis an- gelicis inscribuntur. Et patet quod est fama simpliciter sive laudabilis, quia solum illa que est aput Deum accepta et ubi-

2 5 que : licet enim quelibet creatura secundum esse intelligibile sit ubique famata, tamen secundum esse existere est reputa- tive et terminative in Deo, et sic in qualibet parte mundi ; sicut dominium est terminative ubicunque est serviens, licet utrum- que sit subiective solum in dominante substancia vel famata.

3° Sexto patet quod nihil potest privare hominem fama sua 6. Reputation

... . can only be lost

nisi ipse gratis consenciat. Probatur : Eo ipso quo homo by a man's free perseverat in gracia aut virtute, manet fama sua integra et for «t stands with illesa (iuxta conclusionem quartam) ; sed nemo potest vir- tutem perdere nisi velit; ergo neque famam. Minor patet

1. cognitum: cod. cognitum. 6. aufugere: cod. affugere. 7. alloquitur:

cod. loquitur. 14. inordinatum : cod. ordinatum. 20. famam : cod famem. 26. famata: cod. faina.

58

DE CIVILI DOMINIO

[CA1>. VIII.

which, as God's g'ft,

a. must be safe against injury ;

and thus

only destruc- tible by sin, i.€. by free will ;

besides,

c. it is blasphe-

mous to say that

God can deprive

a man of virtue

unjustly.

Conchisioti : What is true of reputation

is true also of lordship, which can only be lost by a man's free will, i. c. by sin ;

but if he re- nounce it for Christ's sake

tripliciter ex modo donacionis divine que est liberalissima [19A (ut patet supra, capitulo sexto ) ; donacio autem que est abso- luta sine repugnacione que no*ceret donacioni, est liberalior b quam donacio post quam fit spoliacio sine demerito donatorii ; ergo sola ista potest Deo competere. Similiter, nemo potest 5 privari virtute nisi peccaverit ; sed nemo potest peccare nisi consenciendo peccaverit ; ergo etc. Nam secundum Augus- tinum (primo Retractacionum, xiii.) omne peccatum est adeo voluntarium, quod si non est voluntarium, non est peccatum. Similiter, si Deus posset servum suum spoliare fidelem vir- 10 tute sine suo demerito, per idem posset quantumlibet damp- nificare et peiorare hominem ipsum sincerius continue dili- gentem, consequens contra fidem. Ideo dicit Crisostomus quod Nemo leditur nisi lcdaiur principaliler a se ipso (ut patet tractatu secundo, capitulo primo). 15

Cum ergo Deus non potest aufferre famam de suo fideli ministro sine eius demerito, nec quidquam potest creatura rapere de manu Dei (ut dicit Veritas, Ioh. x. 28); sequitur conclusio : nec quidem creatura potest quidquam facere nisi Deus approbaverit, utendo creatura pro organo; quia loh. xv. 5 20 dicitur, Sine me nihil poleslis facere : et cum eodem sic con- siderato, de quolibet dono Dei sequitur quod nemo potest per- dere dominium nisi gratis peccaverit; quicunque enim gratis perdit tam utile donum Dei, peccat indubie, factus stultus : renunciacio autem civilitatis propter Christum, etsi videatur 25 multis stulticia, est tamen magna negociandi prudencia;

3. donacioni : cod. donacio.

25. renunciacio : cod. renuncciacio.

2. V. supra, f. 12 c, D.

8. Usque adeo peccatum voluntarium malum est, ut nullo modo sit peccatum si non sit voluntarium : Opp. vol. i. 19 F, 20 C. The place is itself a citation from the De vera Kelig. § 27 (ibid. 756 e). Sin in Augustin's view is the direct correlative of free will : see the De lib. Arbitr., passim, especially i. § 21 ; ii. § 1 ; iii. §§ 47, 48 (vol. i. 578 D, e, 583 F, 629 F seqq.).

14. The nearest place I can find is in Chrysostom's homilies on the Romans, xxii. § 4: 'O ptlv ydp tcanuis Ttdaxuiv ovk ex(t povtp.ov oXkoi ro kolkov. Ov ydp avrus avro 'IrtKtv dAA.' irtpa>9tv avro o~i£ay.tvos inot- rjatv dyaObv otd rr)s xmoixovfjs. 'O 8e ■nocqoas kokws otKOt rtjv irkrjyfiv e'xe< rijs KaKtas: vol. ix. 685 li. The quotation is a favourite one with Wycliffe : cf. De Diab. et Membr., i. (Polem. Works, vol. i. 362, ed. Buddensieg).

CAP. VIII.]

LIBER PRIMUS.

59

19C cum, propter * dominium sophisticum non existens, ac- he acquires true

, ~ and universal

quiritur verum dominium universi, secundum quod i Cor. lordship,

ii. 14 scribitur : Animalis homo non percipit ea que Spirilus a truth to which

, the lower intelli-

Dci sunt ; stulticia enim esi illi, ei non polest intelligere, quia gence is biinded, 5 spirilualitcr examinatur. Oportet enim examinare volunta- tem legem Dei cum veritatibus stultis in ea absconditis, exuere vim cognitivam a corporalibus fantasmatibus, et non quiescere being ied astray

... .. . ,. ..... bysophisms.

in lsto fuco sophistico : ' Nemo est dominus ahcuius usibihs 'quoad mundum nisi sit notum mundo et capiat de illo 10 ' occupacionem, secundum exigenciam seculi abusivam ; er-

'go aliter non est simpliciter et vere dominus.' Fumus iste Of such sophisms

should preachers

cum libidine temporahum excecat plurimos in tantum quod be ware. quidem professores Scripture nostre dicunt quod talia devota sunt predicabilia sed non vera : sed revera praedicabilia debent

1 5 exquisitissime examinari ne secundum aliquid sapiant falsi- tatem ; primo ne tam publice predicans comittat men- dacium; secundo ne auditorium deprehendens falsitatem exortantis in aliquo, habeat totum sermonem suspectum tamquam ludicrum ; tercio, cum voces praedicantis signa

20 sint ad nihil vel modicum efficacia ad hortandum, nisi de quanto veritas, subtracta veritate, docet et excitat, patet quod si deest veritas, deest doctrix, quia quod non est, non edocet. Et hinc dicit Augustinus quod, si aliqua pars Scripture sacre foret falsa, ipse haberet totam suspectam ;

25 ymmo, auditorium nesciret quomodo predicatori admodum concionatoris fingentis fabulas loqueretur et quomodo pre- dicaret sensum catholicum : et hinc dicitur quod parabole

D * Salvatoris erant narracio veridica rei geste ; cum Dominus veritatis non indiguit mendicare fabulas vel iocose mentiri ad

30 populum edocendum : in exhortacionibus quidem debet burdacio, sicut et falsitas, precipue semoveri. Et revera si scirem aliquam partem Scripture sacre, et specialiter dictum Domini, non esse verum de virtute sermonis, ego non forem amplius Christianus : sed scio quod cicius celum et terra

5. examinatur ; cod. examinantur, 14. predicabilia . . . praedicabilia : diver- sitatem scripturae hic et inferius (1. 19), sicut et alibi, non iudicavi mutandam esse. 27. dicitur: ita correctum ; fuerat dicit Gregorius : neque potui quidem in Gregorii scriptis verba invenire.

6o DE CIVILI DOMINIO [CAP. VIII.

deficerent; ideo firma fide adhereo dictis Christi de amicicia; [19D patet, primo, capitulo iii., etc.

IX.

The Lordship Ex istis patet ulterius, si non fallor, quod Deus non potest

OF THE RlGHT-

eous is equal donare homini quodvis donum quod, sine suo defectu 5

TOTHATBEFORE

theFall. dampnificando, quis aufferat; vel quod iustus perseverans privetur dono aliquo, nisi Deus secundum valencius re- i. a. What God compenset. Prima pars patet ex proximo dictis, quod Deus

givesa man, can- , ... , ,

not be taken non potest dampnincando velle aufferre a servo grato do-

away except by

hisownfauit: narium ; et cum potest impedire quamlibet creaturam adver- 10

for God cannot

wiii to take it santem legi sue, ne in substancia dissolvatur, patet conclusio.

away himself ;

and what man Cum enim ablacio dicit remanentem existenciam ablati, patet

takes away from

the righteous, quod si quis aufferret a iusto membrum vel tunicam, ser-

ieaves cnarity * * '

thuTgrarX' and vando caritatem, habet ipsum excellencius in maiori gracia ex thebasis of lord- virtu(;e paciencia cumulata ; et quanto maior est gracia sive 1 5 dileccio fundans dominium, tanto est dominium verius sive firmius, quia divino dominio similius : et ideo vere dicit Augustinus, epistola xxxvii., quod temporalia tanto verius habentur quanto minus amantur ; * quia, cum amor eorum 20A subtrahit ab amore Dei, et econtra, patet quod de quanto 20 •which grace is minus amantur, amor Dei de tanto intenditur: illi enim

increased

amores mutuo se augmentant et minuunt ex adverso; et by such robbery. patet quod raptores auferendo temporalia iustorum fundant in eis titulum ampliorem ; et ideo signanter, commendans pru- denciam Hebreorum, dicit apostolus (Hebr. x. 34), quod 25 rapinam bonorum cum gaudio susceperunt, non intelligendo quin liceat habere temporalia et displicere de iniusticia ra- pientis, sed nemo affectaret illa nisi de quanto sunt sibi necessaria ad ministerium Dei sui, nec excidet a fraterna caritate propter aliquam iniuriacionem possibilem fratris sui ; 30 que si assit, patet quod iniurians non dampnificat, sed lege

2. primo, capitulo iii. : cod. 1°, capitulo 30. 18. xxxvii.: cod. 3". Cf. supra, p. 5, 1. 22, not. crit. 24. prudenciam : cod. prudencia. 30. iniuriaciouem

e corr. marginis (pro iniuriani).

8. V. supra, f. 19 B.

18. August. ep. cliii. § 26 (vol. ii. 534). cf. supra, pp. 5, 35.

CAP. IX.]

LIBER PRIMUS.

6l

20A] invincibili cooperatur in comodum servi Dei ; et patet prima pars conclusionis.

Secunda vero pars superaddit, cum stat hominem privari i>- The nghteous

cannot be de-

viribus corporis, ut visu et aliis donis Dei, cum hoc quod ista pnved of any-

*■ 1 thing, except

5 postmodum non existant, et isto modo contingit Deum p.od recompense

*> 1 0 him with some-

privare electos suos bonis que prius donaverat, ut patet de thing better : Iob et Thobia et multis similibus. Sed da, tamquam falsi- graphus, quod Petrus iustus finaliter peyoretur privacione doni Dei, vel quod sine suo defectu Deus non retribuat iosibi valencius; et quero utrum Petrus servat caritativam for if the loss in-

volve the loss of

pacienciam vel excidat ab eadem. Si excidit ab ea, peccat chaHty, he is a

r sinner and no

Bmortaliter; et cum nemo peccat * in aliquo, nisi in illo quod longernghteous; potest declinare (cum lex Dei non potest obligare hominem facere quod non potest), sequitur quod Petrus notabiliter de-

15 ficit : cuius oppositum erat datum. Si detur altera pars, quod and if it does

not, he retains a

Petrus perseverat in paciencia caritativa, patet quod notabiliter vhtue more ex-

cellent than any

meretur, et per consequens Deus noviter donat sibi graciam earthiy goods. et virtutem : cum omne donum gracie sit melius quam uni- versitas bonorum naturalium, corporis, vel fortune, sequitur 20 quod Deus recompensat sibi loco privati longe valencius ; et per consequens melioratur et non simpliciter peyoratur.

Ex isto argumento legis Christi capiunt sancti quod non His reward

, , . . . ... . . justifies all

potest esse tnbulacio vel passio hominis nisi msta; quia si present suffering. perseveret in gracia paciencie, tunc passio est meritoria et sic

25 iusta. Si excidat pusillanimiter a gracia, tunc, racione peccati, est iustum quod taliter puniatur. Et istam conclusionem clarius demonstrabilem credo quam ego esse, fidem in qua sancti vicerunt regna, etc. (Hebr. xi. 33); et eadem fides est novum testamentum in quo altilia Christi pasta et condelectata sunt,

30 sustinendo pro ewangelio Christi contumelias et omnes penas inferibiles congaudenter. Et ista videtur sentencia apostoli (2 Cor. iv. 16), ubi postquam declaravit tribulaciones, aporiaci- ones, et persecuciones redere sanctis ad gloriam, subdit finaliter verbum spei : Propter quod, inquit, non deficimus; et quia posset

7. Thobia: cod. Hobia, 27. credoqnam: cod. qitam credo. 28. xi.l

cod. 15.

7. Job i. 21 ; Tobit i. 20 (ver. 22, Vulg.)

62

DE CIVILI DOMINIO [CAP. IX.

obici contra ipsum de defkiencia corporis, subdit, Sed licet is [20B qui deforis est homo nostcr corumpalur, iamen is * qui inlus estc renovalur de die in dicm ; cum enim tota personalitas hominis servatur in spiritu, patet quod deponens corpus pro fideli Domino qui non potest deficere, est securus de retribucione, 5 ut tangitur supra, capitulo sexto. Nec video quomodo Chris- tianus posset aliter in Deum suum secure credere. 9 xheuniversa! Ex istis formetur racio ad probandum conclusionem prin- cipaliter propositam : homo in statu innocencie habuit do- fa" minium cuiuslibet partis mundi sensibilis (ut patet tractatu 10

U restored to secundo, capitulo -), et virtute passionis Christi est iustis plena S&ffSU peccatorum remissio ac dominium restitutum; ergo lam tem- pore gracie habet iustus plenum universitatis dommium. Et cum idem sit iudicium de quolibet predestinato, sequitur conclusio: minori autem quoad primam partem nullus 15 fidelis dissenciet; sed quia in secunda parte posset fingi quod 'lapsus non dominatur suo corpori, cum peccatis ' dimissis, secundum apostolum et certissimum experimentum, «remanet rebellio,' ideo argumentando propositum tollam primo hanc evidenciam : nam nemo est iustus simpliciter 20 nisi sit immunis a peccato mortali ; sed eo ipso quod sic, anima dominatur corpori, igitur etc. Nam corpus non do- minatur anime, nisi ipsam adduxerit per peccatum servituti. Ideo dicit apostolus (1 Cor. ix. 27), Castigo corpus mcum et in scrviiutem redigo, ne cum aliis predicaverim, ipse reprobus 25 efficiar. Et patet quod repugnat aliquem esse iustum mora- liter nisi anima corpori dominetur; nec oppositum umquam expertum est, vel apostolum affirmasse, cum rebeUio * penalis D difficultans ad meritum non tollit. sincegracein- Hoc ergo habito, probatur quod iustificato restituitur do- 30 vo.vesiordshiP) ^ et nam e0 ipso quod alicm restrtuitur

principale,restituitur complete iusticia, ergo et dominium con- sequens ad iusticiam sicut passio ad subiectum. Unde ven- tate asserti pro maxima parte dicunt mundani philosophi quod irregularitas tollitur in homicida iniusto, virtute baptis- 35

xx. ***** e corr. marg. (loco/^W4 * restitut.m : cod. restitum. 6. V.5upra,rf.i3D,i4A. Rom. vii., &c.

CAP. IX. J

LIBER PRIMUS.

63

20D] matis, non autem in legaliter ac meritorie occidente ; quia, ut dicunt, irregularitas, licet non sit peccatum, fundatur tamen in peccato priori quod deletur cum suis sequentibus per baptismum, et in secundo, cum non sit ad peccatum 5 consequens, non deletur. Nec debet principalis conclusio verti in dubium, cum descriptive dominium hominis sit habiiudo qua dominus denominatur suo prefici servienti ; sed iusto servit totus mundus sensibilis eciam post lapsum (ut patet ex dictis septimo capitulo), ergo conclusio ; nam aliter

ioabuteretur mundo, recipiendo usum tam utilem alieni; ergo etc. Unde apostolus (1 Cor. iii. 19), sciens quod ista sa- piencia videtur dubia et fatua apud mundi sapientes, sic scribit : Sapiencia huius mundi siullicia est aput Deum ; et sic verbum directum Corintiis observantibus caritatem : Omnia,

i5inquit, vestra sunl, sive Paulus, sive Apollo, sive Cephas, sive mundus, sive vita, sive mors, sive presencia, sive futura ; omnia enim vestra sunt : et revera nescio quomodo ista sentencia 2iAplanius posset dici. Si autem Corinthii habebant * caritatis titulo omnia ista, a pari quilibet iustus quamlibet partem

2omundi. Si enim tres precipue columpne ecclesie asserunt, quod quecunque, sive vita, sive mors, amici vel inimici, et omnia futura, de quibus minime videtur, cedunt in sanctis ad bonum utile, quomodo non totum residuum huius mundi ? Confirmatur tripliciter : primo ex hoc quod Deus non for

a. God cannot

25potest donare posterius nisi prius donet quodlibet essen- grant the subse-

quent without

cialiter ipso prius, cum sit prima natura donans ordinatissime, its essentiai ante- non potens donare aliquid nisi prius naturaliter det se ipsum, i.e. himseif, iuxta illud apostoli, Rom. viii. 9 : Si quis spiritum Iesu non habet, non est eius : cum ergo transcendens sit primum om- 30 nium creaturarum, videtur quod non posset dare homini

30. Pro creatitrarttm stat in margine crealomm, id quod minus accipiendum est quia scriptor illud ep. ad Coloss. i. 15 recte videtur spectare.

7. The words are cited from the De Dominio divino i. I : Dominium est habitudo nature racionalis secundum quam denominatur suo prefici servienti : cod. Vindob. 1339 f. 1 B.

9. V. supra, pp. 47-51.

20. Tres precipue columpnc, apparently Paul, Apollos, and Cephas : cf. Gal, ii. 9.

64

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. IX.

and therewith his full lordship

b. nor does he grant the lower without the higher, which is its cause,

any more than the accident without the substance.

c. In restoring mankind after the fall, God restored it com pletely,

with universal lordship

and ampler use than previously

quidquam inferius nisi prius naturaliter daret ipsum, et per[21A consequens sicut communicat suo donatorio se ipsum, sic et totum amplum suum dominium, iuxta illud Math. xxiv. 47 : Amen dico vobis, super omnia bona sua consiituii eum. Simi- liter cum omne inferius requirit causanciam sui superioris, 5 videtur quod si Deus donat inferius, donat quodlibet essen- cialiter vel accidentaliter ipsum causans; huiusmodi est omne superius ; ergo etc. Aliter indubie donacio foret inutilis, ac si quis donaret mihi accidens et non substanciam ; undc iure ilhus donacionis que omni iusto ex Deo competit, dedit 10 Achimelek David et pueris suis, dum tamen mundi fuerint, panem sanctum Deo specialiter consecratum, docens in hoc plane quod omni iusto licet in tempore necessitatis uti ex natura*li dominio bonis Dei. Aliter enim Deus deficeretB servis sui in sibi necessariis. Nec est fingendum quod Deus 15 primo in hora necessitatis daret dominium, quia omnia fun- damenta dominii sunt equaliter post et ante. Similiter Deus non restituit vel reparat aliquid nisi complete et perfecte restituat, quia Dei perfecta sunt opera; sed restituit genus humanum ad dominium perditum, ergo plene et perfecte 20 ipsum restituit. In cuius signum, Gen. ix. 1-3, alloquitur iustos lapsos sic : Crescite et multiplicamini et replete terram : et lerror vester ac tremor sit super cuncta animancia terre et super omnes volucres celi, cum universis que movenlur in terra ; omnes pisces maris manui vestrae iradite sunt : et omnequod^s moveiur et vivit, erit vobis in cibum ; quasi olera virencia tra- didi vobis omnia. Et tam amplum et explicitum usum non legitur Deum innocentibus concessisse ; et in idem sonant quotlibet dicta scripturarum tam Novi quam Veteris Testa- menti. Unde Gen. iv. 3, 4, scribitur : Factum est ul poslio multos dies offerret Caym de /ruclibus terre munera Domino ; Abelquoque oblulit de primogenitis gregis sui : in quo verbo sic notamus subtiliter digitum Spiritus scribentis tam varie, quod Abel iustus de suis obtulit et Caym impius extranee de

23. ac addidi e Bibliis. 25- tradite : sic. 27- «nnia : cod. semina. 11. 1 Sam. xxi. 1-6.

CAP. IX.]

LIBER PRIMUS.

65

B] terre fructibus ; patenter i nnuitur quod omnis iustus sim- pliciter dominatur iuste omnibus quibus preest, iniustus C * autem iniuste occupat aliena ; sicut notat et declarat do- minus Armakanus (libro secundo de Pauperie Salvatoris, 5 tercio capitulo) utilis testis istius sentencie : et idem dicit Augustinus, Ieronimus, Hugo de Sancto Victore, Lincoli- ensis, et alii doctores, quibus concesse sunt primicie sensuum Scripturarum. Sed et doctor gencium, Hebreorum ii. 8, probat quod Christus habet dominium universitatis humanitus,

10 per illud Psahni, Omnia subiecisli sub pedibus eius : in hoc, inquit, quod omnia ei subiecit, nihil dimisit non subiectum ei. Sed cum nos simus fratres Christi, filii adoptivi, coheredes sui, sequitur per idem quod omnia sunt nobis subiecta, eciam ipsemet Christus.

15 Iusti ergo sunt omnia, non tamen peccata, quia non pro- 3. The Hghteous

therefore has all

sequuntur ex creaturis : ut mors et vita, virtus enim et pec- things, except

sin, which is in-

catum, que sunt fines universitatis create, nulli possunt ser- compatibie. vire, licet sint iusti ad tempus qui statim excidunt a iusticia ut presciti, et quidam iusti predestinati qui finaliter perse- 2overant; et hii solum sunt heredes regni habentes ius per- He is an heir ; petuum pro se et suis. Primi autem, tamquam liberi tenentes, whiie those who

fall away are but

habent ad tempus pro quo serviunt sine forisfactura, omnia tenants.at.wiii, bona Domini secum tunc existencia : verumtamen non habent simpliciter titulum hereditarium pro suo perpetuo ad

25 hec bona, quod non stat per defectum domini, cum limitat illis sub pena forisfacture quod omnia sua in caritate fiant

D * (ut patet 1 Cor. xvi. 1 4) ; quod servicium debitum dum sub-

trahunt, a suo dominio excidunt ; ideo non conceditur de and have incom-

plete possession :

ilhs quod habent omnia, sed, quantum merentur de congruo 30 de bonis gracie et nature, omnia tunc secum existencia : sed

3. autem: cod. 16. virtus: cod. potius veritas. 27. xvi. : cod. 14.

4. Rich. filzRalph de Paup. Salv. ii. 3 : Secundum purum sensum huius verbi doniinus, ut supra probabimus, dominus rerum non est ali- quis nisi gracia iustificante sit iustus, quales non sunt in sua concepcione filii Eve, sed omncs nascuntur filii ire, secundum apostolum, Eph. ii. ; cod. Bodl., auctar. f. infr, 1. 2, f. 39 u.

10. Psalm viii. 6 (Vulg. 8).

12. Matth. xii. 50, Rom. viii. 15-17.

F

66

DE CIVILI DOMINIO [CAP. IX.

non habent suam beatitudinem, cum ipsam non merentur [21D (ut patet supra, capitulo secundo), nec bona futura post sui hehasanthings,dampnacionem; predestinatis autem promittit apostolus sig- presentorfuture,nanter, i Cor. iii. 22, quod omnia sunt illorum, sive presenaa sive futura ; de preteritis autem non meminit, quia, cum 5 dominium requirit existenciam extremorum, videtur quod preterita corrupta ante illorum existenciam non sunt sicut bytheetemai futura omnia, cum manent in gracia predestmacionis per- finaat1o°nfpredeS" petua ; verumtamen, cum omnia preterita, que iam non

existunt, perficiunt dispositive ordinem seculi iam instantem, io potest probabiliter dici quod omnis predestinatus habet omnia preterita vel futura, et correspondenter habet esse sempiter- num in causis secundis, et iam non habet Ma in propria existencia sed in effectu vel fruitu, modo quo opera bonorum sequuntur illos, ut dicitur Apokal. xiv. 13, et alibi sepe in *5 Scriptura patet consimile ; ideo etc.

X.

Four general Ex istis possunt elici quatuor veritates : prima, quod hu- rSTorcL manum dominium racione lapsus hominis est extensius et ^r^ffgraciosius quam fuisset toto humano genere statum * inno- 22 A cenceT °finn°"cencie conservante. Patet primo ex hoc quod regnum uni- SonWefoi versitatis occasione peccati est per dampnatos, cum appen- t%.%%2t* diciis suis, extensius quam foret subducto omni peccato ; et r^Sin super omnibus illis dominatur quiUbet beatus, ergo extensius ontStf 10 quam dominaretur subducto peccato. Pro asserto suppono 25 pronunc quod tanta multitudo precise sit celestium civium, quanta fuisset subducto peccato. Ex quo patet quod, quot sunt homines vel angeli damnati, tot erunt homines, et plures quam fuissent statu innocentie ex integro conservato; et cum mors et vita omnium istorum cedunt sanctis ad gloriam et 30 ministerium, secundum Paulum, patet quod occasione pec- cati est dominium beatorum extensius et gloriosius. ' Secundo confirmatur idem per hoc quod humanum genus

2S. tetcato : cod. feccati. 28. damnati marg. : cod., ut videtur, dominati. 2. V. supra, f. 4 d.

b. by the minis-

CAP- x0 LIBER PRIMUS. 6?

22A]recipit multa ministeria a Christo, qui est magni consilii^ ofChnstand Angelus, et a ceteris angelis, que non recepisset stante statu ^T&nAe innocencie ex integro; ergo conclusio. Argumentum patet ex fa": hoc quod Christus fuit minister Hebreorum (secundum apo- S stolum, Rom. xv. 8) et omnes alii sunt adminisiralorii Spiritus (ut dicit apostolus, Hebr. primo capitulo) ; et quod nec Christus fuisset incarnatus nec angeli taliter administrantes si nullum peccatum precesserit. E* hoc videtur quod utrumque foret superfluum; ymmo, posito quod sic, Christus non fuisset icsic passus et mortuus, nec angeli ex pugna cum dyabolo me- rerentur; que omnia cum serviunt beatis ad gloriam, sequitur quod tale dominium illorum est modo amplius quam fuisset. B Tercio con*firmatur ex hoc quod predestinati pugnando, byvirtueof

cum hostibus, in virtute ducis exercitus Iesu Christi super- ^Stii x5addunt unum genus meriti, quod pro statu innocencie non fuisset, et aliunde est equivalens vel superhabundans quan- tum ad graciam; ergo simpliciter est dominium hominis graciosius et premium gloriosius quam fuisset: patet con- and his finai sequencia, cum quia nullum triumphum laudabilem preter- **°n' ^omittit Deus irremuneratum, eciam ultra condignum, tum eciam quia, racione lapsus, est talis gracia sincerior quam fuisset si filius adoptivus staret innocens, immunis simpliciter a peccato ; gaudium ergo de triumpho superadditur beatis occasione peccati, cum constat quod, subducto omni peccato, 25non fuisset rebellio: unde non legi angelos astitisse homini- bus ministraliter ante lapsum, cum instructi fuissent suffi- cienter per dominium; nec oportuisset opposuisse angelum bonum contra malum, ubi nulla adversancia astitisset : unde in signum huius dominii legitur Apok. ultimo, postquam 3oIohannes cecidit ad pedes angeli ut adoraret eum dulia, qui ostendit sibi ministeria: Vide, inquit, ne feceris ; conservus enim luus sum et fratrum tuonun ; ubi non est putandum angelum propter urbanitatem falsum fingere.

I. ,Magni comiM Angelus. The title is quoted from an antiphon for the Natm y: see S. Gregory's Antiphonary, Opp. vol. iii. par. i. 658 b Its origmal ,s the LXX. version of Isa. ix. 6, Meya^s PovKijs AyytL.

0. Hebr. i. 14. _ .

^ 31. Kevel. xxu. 9.

68

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. X.

niustrations. Et hinc credo beatum Gregorium in cantico ecclesie con- [22B firmasse quod necessarium fuit Ade peccatum et nostrum, et felix culpa que talem ac tantum meruit habere redemp- torem: felix, dico, a signo remissibilitatis, sicut urina est sana. Et huic sentencie videtur apostolus * alludere (Rom. C v. 20) quando dicit, Ubi hahundavil delicium, superhabun- davit et gracia. Sed absit ex isto concludere quod pec- candum est ut bona eveniant (ut supra dictum est, capitulo sexto) ; quia quod bonum evenit, non est ex occasione data delicti, sed ex gracia Salvatoris. Ex quo patet quod propter 10 istam sentenciam Christianus speraret in nomine Christi, potens victorialiter insurgere ad pugnandum viriliter pro corona, et yperduliam devocius sibi refunderet in cuius vir- tute fiunt hec omnia. Et sic patet illud, Luc. xv. 7, salvari ad litteram quod Gaudium erit in celo super uno peccatore^ penitenciam agente, quam super nonaginta novem iustis qui non indigent penitencia. Pro cuius declaracione suppono quod Salvator intelligat in sua parabola per centenarium univer- sitatem creature salvandam, per ovem perditam humanum genus per Christum redemptum, et per nonaginta novem 20 universitatem novem ordinum angelorum stancium : cum ergo Christus sit unum suppositum illius generis, qui, licet non peccavit, egit tamen penitenciam principalem pro om- nibus ; patet quod plus gaudendum est de illo genere quod, secundum plurem partem, est peccator, quam super univer- 25 sitate ordinum angelorum; ymmo super quolibet illorum peccatorum racione redempcionis et Christi conversacionis est materia plus gaudendi. a. The restora- Secunda veritas est ista, quod totum genus humanum com- mZ°comapiete piecius per mediatorem Dei et hominum est redemptum quam 30 Fo"dividfng fujt perditum: pro cuius declaracione suppono quod tota

mankind into " . .

twogenerations muititudo predestinatomm sit una generacio sive genus. that of the second * cuius principium sit secundus Adam celestis ; et totum D

, alludere : cod. aludere. 12. fugnandum : cod. piignand: 25. sujer e corr. marg. (pro sit Per): cui correctioni formam accommodavi proximae vocis, quae in codice universitatem legitur.

8. V. supra, f. 14 D. 12. Cf. 1 Cor. ix. 25, 26.

CAP. X.]

LIBER PRIMUS.

69

22D]genus prescitorum sit generacio pessima, cuius pater seu *nd that of the

devil,

pnncipium sit dyabolus. Patet ista supposicio ex modo loquendi Salvatoris : creberrime de prima dicitur, i Ioh. v. 18, Generacio Dei cofiserval predestinatum ; de secundo, Math. xvi. 5 4, Generacio mala el adulkra signum querit : et de illa loquitur Math. xxiii. 34-36, Ecce ego mitlo ad vos sapientes, etc, ut veniat super vos omnis sangwis iusius. Amen dico vobis, venienl hec omnia super generacionem istam; ubi nec dubium intelligit totam multitudinem prescitorum, cum Math. xxiv. 34 dicit, loAmen dico vobis quia non preteribit generacio hec donec omnia fiant. Unde Crisostomus super illo Math. xxiii. scribit : Omnium, inquit, iniquorum persecutorum homicidarum genera- cio una est, et si non sint omnes in tempore uno omnes sunt filii persecutorunl, ipsius Caym; et declarat diffuse continuacionem 15 illius generacionis a gente in gentem. Istis suppositis patet it ispiain that conclusio de generacione predestinatorum que ex integro oflhelwHs est redempta. Et cum redimitur ad maius et melius domi- in all respects nium, ad gloriosius premium, et secundum tantam multitu- dinem electorum quanta fuisset servata in innocencia, patet compieter than zoquod complecius est redemptum quam fuit perditum per sin!°ss through peccatum : utrum autem precise idem homines qui fuissent in statu innocencie iam salvantur, vel mixtim utriusque genera- cionis homines tunc fuissent, non audeo temere diffinire ; sed probabiliter assero quod manet idem genus salvatum quod 23A fuit perditum per peccatum, intelligendo * modo priori per genus generative, excluso principio qui est Christus. Nam non est qui ex integro faciat bonum, usque ad illud unum exclusive ; cum ipse nunquam illegaliter declinavit.

Et patet quod de toto genere humano, aliqui sunt non Of the whoie 30 redempti, ut presciti qui nunquam gustaverunt carismata Cari- are not re- tatis; aliqui sunt redempti set non ad hereditatem vel gloriam,somefaiiaway;

13. uno oinnes : cod. omnes uno.

11. Io. Chrys. in Matth. Hom. lxxiv. (vol. vii. 715 seq.), who however furnishes only the general sense of what Wycliffe gives as a quotation.

26. Nam non est, &c. The meaning I take to be: 'For there is no one who can do good ex integro, every one needs to be redeemed ex integro (above, 1. 16), up to that principiwn, Christ, and excluding him, because he never needed redemption.'

7o

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. X.

and some per.«- ut presciti qui a gracia exciderunt ; et aliqui sunt redempti de [23A

vere : _ . ...

captivitate ad glonam, ut generacio mstorum qui m gracia finaliter perseverant : utrum autem plures sunt dampnati quam salvati, sicut videtur multis Scripturam sapere, non est nostrum discutere. Non enim sequitur : ' Multi sunl vocaii, 5 ' pauci vero elccti, ergo plures sunt dampnandi quam sal- ' vandi ; ' cum tota generacio salvandorum et maior pars adultere sit vocata, et minor numerus est paucus respectu and even sup- minoris : unde, licet perdicio sit universalior quam redempcio,

posing the two . ... -

former to be the ipsa tamen est prestancior ex perdicione finali prescitorum, cum 10

more numerous, , . _ _ .

the latter have ultra genus salvandorum in statu mnocencie exinde perncitur,

the advantage in . ^

the universai suf- et precium sufficiens pro quotlibet mundis salvandis, si fuennt,

ficiency of their " r

saivation. egt soiutum. Et patet quod materiam superhabundans dat operacio ubique redemptoris, quia maius genUs hominum redemit ad gloriam vel graciam, quam in statu innocencie 15 salvaretur, et preter hoc creavit unum aliud genus, quod licet ex proprio peccato sit perditum, tamen cedit salvandis ad gaudium, et precium redempcionis illorum sufficiens, si non rennuerint, est inpensum : unde quod Adam habet plures filios modo licet indebite * procreatos quam habuisset subducto B peccato, est bonum sibi et ordinatum eternaliter ad per- feccionem perpetuam universi. 3. As the sinner, Tercia veritas sequens ex dictis est ista: Sicut peccans he^TeSved, post maiorem graciam peccat gravius, sic resurgens post henasvii1y,m0re lapsum a gracia redit ad tantam graciam vel maiorem. 25

a. the fauit Prima pars ex hoc videtur evidens, quod peccatum dictum greafereIativdy formaliter est defectus amplior et per consequens maius

b. the act being peccatum : igitur confirmatur ex hoc quod ingratitudo prius vaeedfin|Sai- grati, peccantis post maiora carismata, est eo maior ; et

omnis ingratitudo est peccatum vel sese inseparabiliter conse- 30 and quitur; ergo et peccatum est adeo magis grave. Et tercio

confirmatur ex hoc quod omnis Deo gracior est de tanto

6. qitam : cod. quod. 13. dat addidi e coniectura. 25- redU: cod. reddit. 5. Matth. xxii. 14.

8. Adultcre, scil. generacionis : cf. Matth. xvi. 4. Minor numerus, &c. : i. e. the righteous are few, as the part is small in relation to its whole, not as part to part.

32. Omnis Deo gracior, &c. : i. e. apparently, the more grace a man

c. disobedience ;

CAP. X.]

LIBER PRIMUS.

23B] sibi obligacior, et per consequens solvendo obligacionem est inobediencior, et obliganti plus debitor, et t hec ac peccata sibi invicem in gravedine commendent. Sicut ergo cadens fbr the graviry of

j i • • . , . . a sin is deter-

a gradu alcion ad situm eque bassum patitur ruinam cum mined by the

., . . .... depth of the

5 panbus graviorem, sic cadens spintuahter a maiori gradu ad sinner's faii, non gradum simpliciter magis peccat. Et hinc dicunt doctores quod primus parens post statum innocencie non potuit primo venialiter peccavisse, quia tanto dotato virtutibus non affuisset excusacio peccandi, quantumcunque levi peccato de genere ;

io et cum venialitas et excusabilitas a dampnacione, sicut et eorum opposita, corespondent, videtur patere sentencia : ideo (ut patet tractatu primo, de ordinacione temptacionis, capitulo quinto) primum peccatum fuit defectus submissionis, ad quod sequebatur superbia peccatum proximum actuale. c * Sed pro solucione obiectuum dicitur communiter quod not Dy any con- 'gravedo peccati potest attendi tripliciter: primo intensive, fntention? ^ "s ' et sic defectus gracie Petri, a qua cecidit negando Dominum, ' fuit maius peccatum quam peccatum traditoris, posito quod ' nunquam fuerat ita grave ; secundo dicitur peccatum reliquo its extent,

2o'gravius extensive, et sic quodlibet peccatum finalis inpeni- 'tencie est infinitum gravius quam peccatum aliquod quod ' doletur ; et tercio dicitur peccatum gravius effective, in hoc or its effect : ' quod magis nocet rei publice quoad sensum, et sic occidens ' plures homines vel meliores iniuste plus peccat quam gracior

«5 ' ad hoc consulens vel consenciens.' Et istam gravedinem attendunt iudices, secundum faciem solum iudicantes ; et in opinione gravedinis talis peccati sensibilis, sicut et sue pene, errant plurimi putantes quod pena sensus propter eius sensi- bilitatem equiparari poterit pene dampni.

30 Secunda vero pars conclusionis patet ex largitate et per- so man after feccione divini operis, quod non potest quidquam reparare vel hresforeTtf facere nisi augendo ipsum perficiat; cum sit Ioseph acre-m°reamply'

13. snhnissionis : cod. obmissionis.

has received of God, the more he is bound to him ; and thus by sin. in other words, by breaking the bond, is the more disobedient, and conse- quently a greater debtor than before. 32. Gen. xxxix. 1-6, xli. 40-45.

y2 DE ClVILl DOMINIO [cAP. X.

forifhebere- scai* et non decrescens in aliquo vel peyorans. Probatur [23C degreVofgrace" per deducens ad impossibile, capiendo a falsigrapho quod than before, ^etms cadens a gracia, ut 2, peccando mortaliter restituatur tantum ad gradum gracie, ut 6 ; in qua decidat, proporciona- biliter ad istam graciam premiatus : et patet, cum gracie vie 5 et glorie patrie correspondent, quod Petrus est parcius pre- he wiii be here- miatus quam foret si in prima gracia decessisset. * Ex quo D savX-tiy patet quod manebit perpetuo privatus gloria correspondente damned: gracie) ut secunda, ad quam ante lapsum habuit iusticiam;

quod, stante ista dampnacione perpetua, peccatum non est 10 plene dimissum; sed, cum manet perpetua pena peccati dampni, gravior quam aliqua pena sensus, relinquitur quod which is impossi.manet peccatum in beato : consequens inpossibile, cum Deus ble- non potest remittere partem peccati et dimittere reliquam

irremissam, eo quod non potest remittere culpam nisi in-15 fundat graciam que non stat in aliquo cum mortali. Et lsta est sentencia Linconiensis, Armakani et aliorum doctorum concorditer.

«. Baptismre- Ex qua quarto patet quod, si sine superaddicione meriti S^!h£ peccans originaliter baptisetur, restituitur ex equo ad mini- 20 Ksloresto mum gradum gracie, que per minimum peccatum, scilicet grace?"eSt originale, sibi defuerat; quod si attricione vel contricione rmpkragraceddS meruerit sibi secundam graciam, tunc de lege divine miseri- and by conse- cordie restituitur ad graciam ampliorem. Ex quo patet quod, r:„re usefuf sicut Deus restituit naturam lapsam penitentem ad graciam 25 lordship. uberiorem quam fuit aia a qua ceciderat, sic restituit ad utilius dominium, tollendo omnia mala culpe. Et ex ista radice eliciunt doctores quod Christus non sanavit aliquem corporaliter nisi quem prius mentaliter sanaverat; quia si corporaliter sanavit, tunc donavit sanitatem huiusmodi 3° corporalem, et per consequens graciam et alia queque se-

3. «t 2. Numerum in cod. vix legibilem ex ij corruptum esse suspicor. o. secunda : cod. secundo.

5. Gracie vic et glorie fatric. Cf. supra, p. 40 : virtutes in via et gloriam consumatam in patria.

31. Corporalem. Perhaps we should read mcntalem.

CAP. XI.]

LIRER RRIMUS.

73

23D] quuntur : quis ergo non delectaretur cum apostolo (Rom. vii. 22) in huiusmodi lege Dei, etc. ?

XI.

24A * Ulterius pro istis duabus claris veritatibus, quantum First Objf.c-

tion to our

5 pronunc expedit, argumentatur contra istas tripliciter. Vide- assertion tur primo contra sentenciam quod omnis prelatus, alteri tkat a preiate

has lordship, yea

ex vocacione Dei prepositus, sit cuilibet sue iurisdiccioni kingship, over

1 r his subjects :

subiecto vere dominus ; et sic, rex constitutus super gentes et regna (ut dicitur Ieremie i. 10), nedum foret dominus, sed loeciam rex eorum: quod tripliciter videtur esse falsum;

' primo ex doctrina sacri canonis, quo inhibetur prelatis sub- 1. a. -thatthe

tprelate is not

' ditis dominari. Nam 1 Petri v. 2 prelatis dicitur, Pascite qui lord tmt minister

of his flock ;

' in vobis esl gregem Dei ; et sequitur, ?wn dorninantes in

' clero. Secundo confirmatur ex testimonio Originis super 6. ' that his office

is to preach, not

15'idem Ieremie iam allegato, dicentis, Hic (inquit) commiiiitur ruie;

' prophete officium tredicandi, non do?nittium possidendi : tercio c. 1 that he can-

r r JJ r _ notbelordand

' ex hoc quod homines essent sibi reciproce domini et servi ; servant at once.' ' consequens inpossibile, cum tunc eadem persona esset ' simul inferior et superior se ipsa.' 20 Hic oportet notare distinccionem in principio tractatus de Preiiminary

* 1 L Distmciion :

Divino Dominio, capitulo tercio, declaratam, quod aliud est haTayio"rdshipan

dominium divinum, aliud angelicum, et aliud humanum :

ipsum autem subdividitur, cum aliud civiliter coactivum, et not civii but

evangelical ;

aliud evvangelice regimentum ; primo modo non debet eccle- 25 siasticus dominari, sed secundo modo debet quilibet Chris-

tianus modo suo dominari cuilibet ; et sic prophete crant and such had the

prophets,

reges eorum quibus a Deo preficiebantur, et prelati tempore such have chris-

tian prelates.

legis gracie sunt reges eorum quibus spiritualiter sunt pre- fecti, et tanto verius quam reges seculi, quo officium regendi 30 exercent in animam. Alii vero ad regimen corporale primo

6. sentenciam conieci : cod. 2am. 8. subiectoi co&.subiecte.

15. Orig. in Ierem. Hom. i. § 7 (vol. iii. 128 et seq., ed. C. Delarue, Paris, 174°. folio). The quotation gives the sense of Origen's argu- ment, but does not answer exactly to any sentence of it.

10. De Doin. div. i. 3: cod. Vindob. 1339, f. 5 A, B.

74

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XI.

As kings tem- respiciunt ; scio tamen quod mundani cum vulgo, solum [24A

poral ruie ,

acceptans sibi * famosius, vocant solum regem, potentem b seculi communitatis, principaliter ac corporaliter humanitus regitivum ; et diversificantur plurimum (ut in Hibernia qui- libet capitaneus generacionis alicuius dicitur rex eorum ; in 5 Anglia vero et alibi solum dicitur rex ille qui capitaliter et politice regit provinciam sive regnum) : et correspondenter ad reges vel regulos quoad corpus, oportet esse reges confbrmabiy to animorum secundum ordinem se habentes; et sicut reges

civil laws,

so kings spirituai gencium utuntur iuribus civilibus pro suo regimine, ita debent 10

to the Iaw of the .... ... ...

gospei. reges spintuales uti pro suo regimine lege ewangelica mper-

mixte. Et sic intelligenda est Scriptura quandocunque attri- buit Christo titulum regnandi vel nomen regis, ut patet inferius capitulo xvi. Verumtamen notandum quod in isto genere regnandi Christus Dei filius naturalis dicitur auto- 15 nomatice et equivoce in comparacione ad alios filios adoptivos, quia ipse capitaliter, cum sit caput ecclesie, et alii ministraliter ut ballivi ; in cuius signum tam crebro vocati sunt ministri Christi in Scriptura canonica, et precipiuntur, Marc. vi. 8, non baculum sed virgam ferre in exercendo 20 predicacionis officium, ad denotandum quod sunt balivi Domini, habentes potestatem regendi subiacentes et sumendi stricte quantum alimenta et tegumenta exigunt de subiectis, et non ad regnum civile onuste et superflue pompando cum baculis. Unde Math. x. ro et Luc. ix. 3, prohibentur huius- 25 modi grosse virge, ut exponit Augustinus xx. de Concordia. Ex istis colligitur quod Scriptura sacra, Origenes, Augustinus, et quotquot alii negaverunt dominium vel regnacionem a viris ecclesiasticis, intelligendi * sunt de dominio civili coactivo, C quod in penam peccati introductum est et viris ewangelicis 30 propter eius inperfeccionem interdictum est.

3. Answerto the Sed ne videar ex propriis fingere istam sentenciam, de-

Objection: . .

a. Preiates are claro istam tripliciter : primo ex hoc quod non est racio

indeed kings, ..... . r

quare prefectus communitatis regimmi quoad corpus toret exinde rex eiusdem, quin a maiori vel pari prefectus sibi in 35

2. vocant: cod. vocat. 4. regithntm : cod. regitivam. diversificantur

e. coni. d. Herzberg-Fraenkeli : cod. dnisificanUtr.

CAP. XI.]

LIBER PRIMUS.

75

24C1 spiritualibus foret proporcionaliter rex eiusdem ; sic enim but jn things

J r r r spiritual ;

vocatur Christus rex, et consequenter eius vicarii : aliter enim

non foret sacerdos in cternu?n secundum ordinem Melchisedcch, k™ss because

pnests,

qui simul fuit rex et sacerdos, ut diffuse prosequitur apostolus, 5 Hebr. v. et infra. Huic sentencie alludit beatus Petrus (i Petri ii. 9), sic inquiens : Vos eslis genus electum, regale sacerdocium ; ubi patet attendenti quod prelati, ymmo omnes as aii Christians

are.

Christiani, debent simul esse episcopi atque reges, quia ad minimum superintendendo sensibus se ipsos regere : ymmo, 10 cum prius debent naturaliter ministrare sacram doctrinam ac eciam sacramenta, quam cohercendo regem, ideo signanter est in dicto Petri saccrdocium substantive suppositum et regale mobiliter adiectum.

Secundo confirmatur ex hoc quod minister vel servus, in b. Christianity

■ ..... supersedes the

i5quantum huiusmodi, respicit dominum relative ; sed quuibet reiation of iord

and servant by

Christianus debet reciproce alteri ministrare, ergo et esse an universai

reciprocity of

reciproce servus et dominus. Minor patet ex doctrina service>

_ . . according to

Christi (Luc. xxii. 24-27) sedantis contencionem mter dis- Christ's precept cipulos, quis eorum viderctur esse maior, per istam sentenciam

20 quod Christianus, in quantum humilior atque in officio mini- strandi diligencior, sic est maior. Unde, distinguendo domi-

D nium civile et ewangelicum (ut tactum est * superius) atque secludendo ab eis civile dominium, ita dicit, Reges gencium dominanfur eorum, et qui polestatem habent supcr cos bencfici

2$vocan/ur : vos aulem non sic. Ecce primo quod civile domi- nium est ricu gencium introductum, et potestas coactiva ex consuetudine et consensu acceptata est a populo raciona- biliter commendata, quia Rom. xiii. 4, quod non sine causa portant gladium : sed quia oportet discipulos Christi, si

3ovoluerint ipsum sequi, excellenciorem modum dominandi addiscere, adicit negativam, que generaliter obligat et pro- semper, dum dicit, Vos autem non sic : et tercio tradens regulam dominandi, subdit expressius, Marc. x. 43, 44, Qui- cunque voluerit fieri maior, erit minister vesier, ei qui primus

l^volucrit esse in vobis, eril omnium servus ; et subdit racionem

31. addiscere : cod. adiscer*. 22. V. supra, f. 24 a.

76

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XI.

huius, nam filius hominis non venit ministrari sed ministrare, [24D ut dicitur Math. xx. 8. Ex quo patet quod volens sequi doctrinam Christi in opere et sermone, obligatur ad facien- and the exampie dum similiter. Et hinc sumpsit beatus Grerorius et alii sancti

of the popes. 4. °

pape evidenciam vocandi se non patres sanctissimos sed 5 servos servorum Dei, non fingendo mendacia sed verba minis- terio conpensando. Et patet quod dominus et servus ewan- gelicus non repugnant sed pocius se invicem consequuntur. tha't ^temporary Unde ad pauca respiciunt qui dicunt quod ' domini tem- oniy^prope/one, ' Pora'es et non viri ecclesiastici proprie dominantur, pro eo ' io onefoarcee'restins 1uoc* ^S111^ ' ^110^ dominium, ut huiusmodi, sapit violenciam for, in compari- ' coactivam.' Idein videtur enim sic dicere et inponere

son with Christ's ,

institution, Christo vel nature quod institucio sua sit solum inpropria

imman tradition et tradicio hominum propria atque vera; sed quid insanius ?

cum, notata racione positiva dominandi, * in quantum per- 25A feccionem sapit, habet verius et proprie esse ex opere crea- cionis et recreacionis quam ex ficticia vel deputacione pec- cancium cecatorum. Ideo econtra debet Christianus asserere quod divites trahentes iniuste Christicolas ad iudicia, sicut et

js^improper and quicunque solum civiliter dominantes, false vel inproprie 20 dominantur; econtra presbiteri, imitatores Christi, tamquam filii carissimi : cum primi solum ex titulo humane iusticie, alii

and as to force, dominantur ex titulo Salvatoris. Et quod additur racioni pro-

or sin, not it

prii dominii, ' sapere violenciam vel peccatum,' falsum assu- but God deter- mitur ; cum Deus propriissime dominatur universitati create, 25

mines lordship ;

quilibet innocens vel iustus dominatur toti mundo sensibili et beati regnant tamquam veri reges super omnia bona Dei. the civii sanction Et correspondenter de servicio vel ministerio est censendum

is accidental.

sic : quod civilitas sive penalitas per accidens, racione pec- cati, advenit servicio et facit ipsum recedere a vera et propria 30 racione ; angeli enim serviunt Deo et homini, sicut corpus et totus mundus sensibilis spiritui creato existenti in gracia, sine violencia vel racione huiusmodi coactiva. Sed scio quod mundani temporalibus inviscati, audito de servo vel domino, statim ex infirmitate puerili applicant ad illos qui sunt consti- 35

15. post in quantum, inquit Iegitur, id quod (utpote glossam pro iu quautum) omittere non dubitavi. 29. civiUtas : cod. civitis.

CAP. XI.]

LIBER PRIMUS.

77

25A] tuti humanitus, et locucionem de dominio vel ministerio ewan- gelico abiciunt tamquam vanam ; non sic autem Christi disci- pulus vel sacre Scripture professor qui vel salutem anime vel universaliter in racionibus exemplaribus naturas considerant. 5 Tercio confirmatur catholice ex regula indispensabili c. The Christian

is bound to use

B Christiane religi*onis qua scimus quemcunque Christianum, his gtfts to the

service or minis-

in quantum est donis Dei fertilior, in tantum debet esse aliis °f °thers ; membris Christi servitute subieccior et per consequens magis servus. Argumentum patet per hoc quod quilibet servus ioDei ad hoc recipit hec dona, ut aliis membris corporis Christi mistici subministret, in tantum quod aliter abutitur datis Dei; sed cuicunque aliquis subministrat, eius servus efficitur et alius eius dominus; ergo omnes Christiani debent sothat(asbefore)

all Christians are

ex regula sue professionis adinvicem esse domini atque servi. reciprocaiiy lords

x A and servants.

15 Confirmatur ex hoc quod de quanto quis magis obligatur ut serviat, de tanto efficitur magis servus. Nec abhorreat Christianus naturam servi, eciam quoad fratres ; cum Christus (Math. x. 24 et Marc. x. 43, 44) ex ministerio concludit quod ministrans, in quantum huiusmodi, sit servus homini

20 ministrato ; et angelus, Apoc. xxii. 9, confessus est se esse conservum discipulorum Christi; et peccator dicitur servus peccati (ut patet Rom. viii. 21 et vi. 17); et sic corpus servit anime ; et omne ministrans alteri, vel natura inferius iuvans sive proficiens, servit sibi. Ista ergo est regula Christiane

25 religionis, qua observata non esset necesse aliam super- addere, scilicet quod serviant sibi reciproce : et id docet vicarius Christi, 1 Petri ii. 13, Subiecti (inquit) estote omni crealure propter Deum; et apostolus, Ephes. v. 21, Subiecti estote invicem in timore Christi ; et ad Rom. xii. 10, precipi-

3° untur viri apostolici quod sint honore invicem prevenientes, quod fit quandocunque quis meritorie iuvat fratrem ad portandum

C * onus ecclesie, redendo sponso amorem debitum : unde et precipit apostolus, Alter alterius onera por tate (ad Galat. vi. 2).

Sed adhuc non deprehenditur fucus sophisticus supra 4. This generai

, . . principle of

35 tactus, quod homines, reciproce se maiores et minores, sint reciprocity

10. hoc: cod. hec. 15. quodm cod. bis legitur. 20. xxii. : cod. 9.

service bnng with it riority.

78 DE CIVILI DOMINIO [cAP. XI.

dbuMe^luu- S'bi invicem servi et domini- SolUGio vero stat in hoc quod [25C Jh°enmu,uai;ernd omnis homo cum sit duarum naturarum, utraque (sciHoet roui;0sobtdItand corPus et anima) servit sibi >Psi et cuilibet iusto, si sit in bfirior^K &racia; et sic secundura naturam corpoream est inferior dsespwSSfy: quam ipse vel alius frater suus est secundum spiritum, et sic 5 est servus ac dominus sui ipsius. Et sic diceret logicus quod non oportet, si servus, in quantum talis, sit secundum aliquam naturam inferior quocunque domino suo, quod simpliciter sit ipso inferior; sed satis est quod secundum racionem qua

sel^ebrirS ^™'* Verumtamen lo&™ Scripture est concedere quod 10 *up» Christicole invicem servientes sunt sese maiores; et exinde non sequitur quod sint maiores quam sunt secundum aliquam racionem, sed sufficit quod sint reciproce alique raciones pre- ronrltUpaf/d1eUra.ICeIIencie- Unde mai°ritas et minoritas ewangelica propter ,1a!i"reepugnmaut.suam sPiritualitatem, sicut dominium et servitus ewangelica, 15 non repugnant: unde Veritas, Luc. xxii. 27, dicit quod Maior esl qui recumbit, et tamen se ipsum dicit in medio stare ministrantem ; et sic ille qui se ipsum exinanivit inferioravit se suis discipulis. Unde apostolus, ad Philip. ii. 2, 3, docet hanc regulam ecclesiasticam sub hiis verbis, Implete gaudium 20 meum, ut idem * sapiatis, eandem caritatem habentes, unanimes, D id ipsum sencientes, nichil per contencionem neque per inanem gloriam sed in humililate superiores sibimet arbitrantes. inonesensein- Et revera ista sola regula sufficeret ad fundare religionem

deed God alone o u 1WM

is Lord congruam toti mundo ; sed in hoc gravatur Christicolla quod 25

quilibet sit dominus, cum ecclesia canit de Deo, Tu solus Dominus, hoc dicitur quod dominus dicitur equivoce de Deo

and master : et aliis (ut patet, de Divino Dominio, capitulo ii.). Unde si hoc moveret, nec concedendum esset quod aliquis preter Deum sit magister, quia Math. xxiii. 10, dicitur, Nec voceminiio

buttheother magistri, unus est enim Magistcr vester : et tamen sanctum

acceptation rs ° "

warranted by the vas eleccionis, 2 ad Thim. i. ii, dicit se magistrum gencium :

t. invicem: cod. idem. 20. ecclesiasticam : cod. ecclesiam. 25. grav.it „r: cod. graviier.

26. Tu solus Dominus, from the Gloria in Excelsis in the Missal.

28. De Dom. div. i. 3 : cod. Vindob. i33c>, f. 5 a, b. Most of the ex- position of the present chapter is closely modelled upon the principles laid down in the early part of the De Dominio divino.

CAP. XI.]

LIBER PRIMUS.

25D] possunt eciam viri ecclesiastici et bene et male vocare se of dominos; male blasphemando quod ex se sint domini vel usurpando sibi civile dominium, et bene effecruantur do- mando rebelles regule Christiane : unde quod licet Chris- 5 tianis reciproce vocare se dominos.

Ex hoc evidet quod sancti doctores, ut Autnistinus, Iero- and of the

fathers.

nimus, et ceteri, in epistolis vocant se dominos ; et cum omne mendacium in tam perfectis viris cum tanta deliberacione conscriptum foret mortale peccatum, verisimile est quod sint

iosibi invicem domini sicut scribunt. Unde Augustinus in epistola xcii. ad Maximianum hereticum, qui solebat rebap- tisare baptisatos, ita scribit : Domino dilectissimo et ho?iora- bili fratri Maximiatio Augusti?ms presbyler ecclesie catholice i?i Do??iino salu!e?n ; et quia stilus talis directus incredulo 26A posset ad scribentis * vicium imputari, sic subinfert : Prius quam (inquit) ad rem veniam de qua lue benivolencie scribere volui, tituli huius epislole, ne vel le vel alium que?npiam movea?n, racionem breviter redda?n, de eo quod scripsi, quia (ad Galat. v. 13) scriptum esi, Vos in libertate vocati estis, fratres, tan-

20 tum ne libertatem in occasionem carnis detis, sed per cari- tatem servite invicem : cum ergo hoc officio lilterarum per caritale?n tibi servia?n, ?ion absurde dominum voco propter wium et vere Do?ni?iu??i qui ?iobis ista precipil. Dilectissimo eciam scripsi, cum novit Do?ninus quod no?i solum te diiigo sed eciam

25 ut ?ne ipsu?n ; honorabili vero addidi, non ut honorare??i tuum episcopatum, cum mihi ?ion sis episcopus, ?icc cconlra, ?ieque hoc in conlumelia dictum acceperis, sed ex animo quo in ore nostro debel esse, est et non. Honorabilem ergo te ex ilia regula libenier appello, qua novi te esse hominem el novi ho??iinem ad

Z°ymaginem et similitudinem Dei faclum, et per consequens ipso iure nalure in honore positum ; iuxta illud Psalmi xlviii. 13,

17. vel te addidi ex August. 25. vero: cod. viro. addidi non correxi : in

cod. noti deest. Aug. quod addidi non ad hoc adduii. 27. ore : Aug. honora.

29. appeilo: cod. apello. 31. xlviii. : cod. 98.

10. August. ep. xxiii. ad Maximinum (vol. ii. 30 E — 31 b).

18. De eo quod scripsi. I leave the text as it stands, because Wycliffe had probably a bad manuscript of Augustin before him. The editions have ' Dotnino scripsi,' beginning a new sentence, like 'Diteciissimo,' &c, below.

8o DE CIVILI DOMINIO [cAP. XI.

Homo cum in honore esset, non intellexil. Ecce primo testi- [26A monium Augustini fundatum in Scriptura de reciproco do- minio. Et nota secundo quod non licet fingere sermones floridos ut quod scribens sit t creature persone ad quam scri- bitur sancta ex eius pura gracia : * et sic de ceteris infunda- B bilibus que ignari inferunt blasphemando ; ideo etc.

XII.

Second Objec- Secundario principaliter argumentatur contra predictam

tion zo our as- ■*

w^>^;Sentenciam Der hoc l(luod videtur omnes iustos esse eque righuous. 'divites, et per consequens tam Scriptura quam vulgaris 10

answ^^saT ' opinio de divitibus foret falsa-' Hic dicitur quod dupliciter ambifrnayberm:dicitur dives satis equivoce, ut dives in mundum et dives in umhoUtne°worfdOT Deum : dives in Deum est cui Deus donat divicias ; dives in mundum est qui solum ex titulo mundi habet divicias, cuiusmodi sunt omnes avari. Patet hec distinccio Luc. xii. 15 20, 21, ubi post parabolam de divite avaro volente ampliare horrea ad proprietarie congregandum, subditur divina sen- tencia, Stulte, hac nocle repetent animam tuam a te ; que autem parasti, cuius erunt ? et sequitur Veritatis distinccio, Sic (inquit) est qui sibi thezaurizat et non est in Deum dives. Et 20 sic loquitur Salomon, Prov. xiii. 7, 8, Est quasi dives cum nihil habeat, et est quasi pauper cum in multis diviciis sil ; et declarando quod virtutes, non estimacio mundi faciunt vere divitem, ita subdit : Redempcio anime viri divicie sunt ; qui autem pauper est, increpacionem non suslinet ; ubi patet 25 ipsum intendere quod vere dives et pauper virtutes primo respiciunt, illos autem qui iniuste occupant bona Dei vocat quasi divites : et ista distinccio de divite multum confert ad

8. contra predictam sentenciam ex emendatione 2dae manus in margine additum : cod. per dictam sentenciam. 24. sunt : Bibl. suae.

4. For persone the text will admit per se : but I do not think that this makes the sentence, which must be corrupt, any the more intelli- gible.

9. ' Quod videtur,' scil. 'according to Wycliffe's argument/ an at- tempted reductio ad absurdum.

CAP. XII.]

LIBER PRIMUS.

8l

26B] intelligendum Scripturas, quando quotlibet Scripture sint in- C telligentes divitem utut * in malum, et alique ut sonant in bonum.

Patet autem ex dictis istorum diversitas, cum omnis dives a. The former is 5in Deum sit vere, large, et utiliter sibi dives; econtra autem dives in mundum sit false vel reputative dives, stricte et dampnabiliter sibi. Primum patet ex hoc quod solum divesfor

_ », ., , . . .... . _ . i. he has the

in Deum habet verum titulum possidendi ; cum, denciente divine titie to

possession ;

titulo illius principalis Domini, est omnis dissimiliter occu-

iopacio usurpata. Unde Apocal. iii. 17, 18, angelo Laodicie ecclesie dicit Testis fidelis et verus, Dicis quod Dives sum et locupleius, ct nullius egeo ; et nescis quia tu es miser, el miserabilis, et pauper, et cecus, et nudus. Swadeo tibi emere aurum ignitum el probalum, ut locuples fias et vestimentis albis

1 5 induaris, ut non appareat confusio nudiiatis tue ; ei collirio inunge oculos tuos ui videas. Ecce, primo, error opinionis mundane quoad suas divicias ; et ecce, secundo, medicina faciendi vere divitem, emendo sapienciam caritate formatam (ut supra, capitulo vii.) : quia sine caritate, que est vestis nup-

20 cialis, non habet aliquis tantum iuste, cum quanto possit carenciam divine donacionis contegere; et consequenter magna confusio est racionali creature nichil habere nisi habicione naturali ut bestie : et tunc cognosceret prius cecatus diviciis quomodo dives in mundum non est vere dives, sed

25 solum dives in Deum quoad largitatem et strictitudinem.

Patet ex dictis viii. et ix. capitulis quod omnis dives in Deum ii. (as has ap-

D est vere dominus uni*versi : ideo dicit apostolus sic divitibus, pp. nlb^S^.)

he is lord of the

1 Cor. i. 5, In omnibus divites facti eslis in illo. Et quoad universe ; alium in mundum divitem, dicunt Augustinus et Ieronimus 30 quod Infideiis eciam obulo indiget, cum nullius usum habet.

Quoad tercium : Cum omnis predestinatus dives in Deum iii. he deserves

. .. . . eternal life :

meretur sibi vitam eternam, omnis autem prescitus, quantum-

10. Laodicie: cod. Loadicie. II. quod: co&.que. 26. quod 2da manu

additum.

9. Dissimiliter. For the construction, compare ' nullis similiter/ infra, p. 118, 1. 25. 19. V. supra, f. 15 D. 30. Cf. supra, pp. 5 seq., 20, n. 13.

G

82 DE CIVILI DOMINIO [cap. XII.

cunque dives in mundum, meretur dampnacionem ; patet[26D quam utiles sunt ille divicie et quam inutiles divicie mundi- aliter usurpate.

f&isno, Et ide° dicit Veritas' Math- xvL 26 > QuM Prodesl homini, getnTgain"' *' universum mundum lucrelur, anime aulem sue delrimenlum 5 but loss pacialur ? Indubie dampnificacio vel deterioracio est homini

quamlibet sic ditari, quia omnis renitencia contra Deum mcutit dampnum, eo gravius renitenti, quo plus innititur : sicut nitens inpingere in murum inmobilem, de quanto in- petuosius innititur, de tanto violencius prosternitur ; sic nitens 10 ditari contra insuperabilem veritatem fit de tanto pauperior. byresisting his Oportet enim secundum legem Dei invincibilem, si quis sibi lucrifaciat, quod comodum ex Deo veniat propter observan- ciam legis sue; ideo, a contrario antecedentis convertibilis consequenti, cum hoc non ex Deo sibi eveniat, se ipsum 15 peccando dampnificat ; quia argumentatur : Deus degradatus et in lege sua superatus desineret esse Deus, cum adversarius suus factus Deo potencior reportaret comodum rebellando, et bonum utile contingeret non ex Deo.

?wo7idTyeopinion Non erS° debemus attendere iudicio vel opinioni * mun- 27 A ofrfchesisfoiiy. dialium reputancium solum suos vere divites, cum Scriptura sacra et vivax racio sentenciant quod quantumcunque gloriosi censeantur divites quoad mundum, si non ex observancia mandatorum ipsas possideant, se ipsos dampnificant, incidant in miserimam paupertatem. Ideo signanter vocat Veritas, 25 Luc. xii. 20, mundi divitem stultum; et subditur racio, quia, nocte peccati, et per consequens ignorancia, precipitanter decidens, spoliabitur anima quam prius perdidit. Nam vitam suam, pro qua stulte sollicitus fuit, diaboli, quos Deus for- mavit ad illudendum ei false, repetent tamquam suam ; et3o insuper relinquent abusum temporalium ex quibus dampnum percipiet, et iustus comodum omniquaque. Et revera non est maior stulticia quam inniti ad finem aliquem, ut esse divitem, per medium quod patenter inducit oppositum ; et ideo mundi prudencia vocatur a beato Iacobo, tercio capitulo, 35

29. stulte: cod. stulce. 31. relhiquent: cod. relinquct,

35. Actually, 1 Cor. iii. 19.

CAP. XII.]

LIBER PRIMUS.

83

27A] stulticia aput Deum, et per consequens est pure stulticia. Patet totum ex duabus preclaris veritatibus supradictis.

Ex istis colligitur quod predicata a sanctis doctoribus non sunt ficta sed verissime demonstrabilia : primo quod divicie 2- <*■ R>ches are

' * * as shadows ;

5 in persecucione vel fuga ut umbre fugiunt vel sequuntur. Sicut enim umbra aufugit proporcionaliter se sequentem ettheflier- insequitur fugientem, sic temporales divicie aufugiunt sine conprehensione possibili affectum, a luce vera prepostere declinantem et istis temporalibus secundum faciem animi 10 innitentem ; econtra autem consequuntur ad affectum, ipsas B postponen*tem et faciem ad solem iusticie dirigentem. Istam sentenciam insensati in inferno unanimiter confitentur, sed sensus cecatus voluptatibus et simulacris temporalium nunc non sentit. Patet idem in terminis Sap. v. 8, 9, ubi inter 15 alia sic dicitur : Quid profuit nobis superbia, aul diviciarum iactancia quid contulit nobis ? Transierunt omnia ista tam- quam umbra.

Unde signanter comparat Lincoliensis, Dicto i., amatorem b. He who seeks

the shadow loses

mundialium famelico, qui intral orlum fructiferum, in quo the substance. 20 sunt arbores fructus suavissimos in sumitale ferentes, quorum frucluum umbras proiciunt super spinas, tribulos, et urticas. Ingressus autem dec/inans ad umbras, manus apprehensione, oris morsu, el lingue gustacione umbram nititur apprehendere, deglutire, et virtutem famelicam saturare, sed reperit in appre- 25 hensione punccionem, in morsione laceracionem, el in gustacione inanicionem. Sic, inquit, homo esuriens cibum anime, mundum ingrediens, dum non ista exemplaria virtutum que sursum sunt respicit, sed temporalia super terram, in istis diviciis puncciones sentit spinosas, que sensum mentis consequente dolore ledunt, ut 2flSpine, iuxta similitudinem Veritatis, Luc. viii. 14, de semine quod cecidit inter spinas. Quod si mordendo abutitur hiis temporalibus ad suam iactanciam ostendendam, invenit la- ceracionem affectus, tamquam ad tribulos, que affeccio debet

16. iactancia in cod. deest : supplevi e Sap. Salom. 19. inlrat ; correxi e

Lincoln. : cod. intrans.

18. Grosseteste, Dict. i. : cod. Bodl. 830 f. 1 c. The passage is ex- tremely loosely quoted, and the concluding sentence introduced by ' inquit ' has no precise parallel in the original.

G 2

84

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XII.

esse continua ad Deum amandum. Quod si tercio degusta- [27B verimus voluptates carnalium, * manebit affectus finaliterc frustratus et urticatus, quia novissima voluptatis huius amara sicut absintium. Si ergo aliquid racionis in nobis vigeret, deberemus per umbras huiusmodi transeuntes reminisci veri 5 boni permanentis, quod umbram talem proicit et sibi inniti subnixius, cum ibi solum sit solida suavitas finaliter quietata ; et illa est fructus virtutum anime fundatus in Deo, quam solum iusti violentantes se ipsos per penitenciam rapiunt ascendendo. Et ista est sentencia Veritatis, quod oportetio tollendo crucem regnum celorum rapere violenter, ut patet Luc. xiv. et Math. xi. 12. c. TheScripturai Sed notandum pro acceptacione logice, quod amare dupli- b^ltaccord-" citer capitur in Scriptura, scilicet pro desiderare, habere voliium, !ngasitmeansto vel pro velle sibi bonum, et utrumque membrum dupliciter, 15 tSJii!Z&ish vel principaliter vel secundarie; unde amare accipitur sepe

ii. as it is taken , - 7 . ■, • ■ . 7

as a principai or jn Scriptura autonomatice, pro finaliter vel principaiiter

secondary ob- * . . ,. • •

iect: diligere, et qui sic amat vitam suam vel aliqua transitona

andsimiiariyof perdit illa, ut dicitur Ioh. xii. 25. Odire eciam accipitur its contrary, to correspondenter opposite, scilicet pro notte, habcre 20

stbi odiium, vel pro veile sibi malum t pene ut sibi serviat ; et odit temporalia, cum vult ipsa habere civiliter ut Deo placeat. Et istas significaciones oportet notare pro intellectu Scripture. 3. Thus, Ex quibus Lincoliensis elicit triplicem veritatem, primo

richtsdes0"5 quod omnis inordinate amans transitoria, odit ea; et omnis *5 ordinate vel inordinate odiens temporalia, amat ea. Prima pars patet capiendo amorem primo modo: et quicunque

1. tercio in margine suppletum 2da manu : sicut et 3. urticatus. 23. signifi- caciones : cod. sighes.

12. Luc. xiv. Perhaps ch. xvi. 16.

13. The sense of this paragraph as well as of the following (as far as p. 86, 1. 7) is taken from Grosseteste, /. c. (f. 1 A, b) ; but although the latter part is substantially a quotation, Wycliffe has entirely rearranged the sentences. omitted a good deal, and added glosses of his own. The original will be found in the Introduction, ch. ii. § 1 .

31. After malum the manuscript has a sign of insertion, and a corre- sponding mark in the margin ; but the words to be added are accidentally there also omitted. There seems to be a somewhat large lacuna : but, as I despair of supplying a plausible conjecture, I have punctuated the sentence as it stands.

CAP. XII.]

LIBER PRIMUS.

«5

27D * inordinate vult habere divicias, vult eas servire sue libidini ; since he desires

to misapply, i. e.

et cum create sint ut serviant ordinate voluntati hominis Deo t0 inJure them; subservientis, quod est illarum bene esse, patet quod qui- cunque sic amat hec temporalia, implicite odit illa ; quia, ut 5 sic, vult istorum malum esse. Secunda vero pars ex hoc and hewho hates

them loves them,

liquet quod moderate contempnens hec transitoria nihil de since he desires

M M ' r themtofulfil

eis cupit nisi ut ministrent Deo obedientibus, quantum ad their true Pur-

1 pose.

hoc expedit, vel hominibus Deo inobedientibus, quantum ad eorum conversionem, iustam punicionem, vel aliorum utili-

io tatem proficeret : cum ergo in hoc consistit eorum secunda perfeccio, sequitur quod omnis sic odiens, contempnens, vel abiciens hec temporalia, amat ea, quia vult illa esse in fine debito quo Deus ordinat illa esse. Et sic condescendendo modo vulgari, loquitur Veritas in ewangelio de amore et odio

i5que sese consequenter respiciunt: dicitur enim vulgariter quod affectus tantum alicui temporalium ut offendat in aliquo mandatorum, multum amat ipsum, cum tamen realiter odit ipsum ; et postponens temporale propter observanciam man- dati, odit ipsum, cum vult ipsum deficere a bonitate veritatis

20 quam elegit.

Secunda conclusio doctoris, quod ordinate odiens que- i- He whq hates

earthly things is

cunque temporalia est dominus eorundem, probatur: Omnis lord, pfthem;

1 1 1 for his desire ls

sic odiens hec temporalia vult plene de illis conformiter, ™ nformed to

r r God s will,

quoad predicta quatuor, ut vult Deus ; sed oportet volun- which cannot be

incomplete

25 tatem Dei generaliter esse adimpletam, ergo et cuilibet

moderate odienti hec temporalia modo dicto ; et cum hoc and requires that

earthly things

28A sit servire voluntati humane, * in omnibus se conformari et sub- shouid serve the

will of man.

ici ad gaudium et profectum, patet conclusio : et iste sensus Scripture, Omni habenli dabitur et habundabit, Math. xxv. 29, 30 et Prov. xii. 2 1 , Iustum non contristabit, quidquid ei acciderit.

Ex istis tercio concludit doctor quod inmoderate amans <■■ Converseiy,

he who loves

hec temporalia non est istorum dominus, quamcunque dives earth|y. thinss to

1 11 excess ls not lord

fuerit aput mundum. Probatur ex hoc quod illa non obe-ofthem;

r for they cannot

diunt sue voluntati, cum vult in eis habere quietem et quod d;™{;e,^™n* to 's

35 serviant sibi inobedienti Deo : quod est impossibile. Cum

13. condcsccndendo : cod. condescendo. 21. doctoris: cod. potius doctorulri.

26. odienti : cod. odientis.

God.

86

DE CIVILI DOMINIO

[cap. xn.

Therefore in at- ergo vult sic ordinem nature pervertere ut temporalia servi- [28A

tempting to over-

throw the order ant sue libidini, eo ipso quod Deus convertat ipsa ad op-

of nature. his r r

uaterj8 are fms POSItum> ut cedant homini ad flagellum : quod si desint, torquet eum anxietas et desiderii sollicitudo; si habentur a talibus, torquet timor amittendi et solicitudo conservandi. 5

The righteous Habenda igitur sunt temporalia ut vere amentur et plene possi-

on the contrary r

h.as fu}> p°sses- deantur et in omnibus gaudium inveniatur. Hec doctor. Iusti

sion of true °

nches, eque divites, cum predestinati sint prescitis diciores (ut patet

aibeit with diffe- supra, capitulo ix.). Et de predestinatis est quedam differ-

rences on earth, 1

encia anotanda. Nam licet eque sint divites in via et 10 patria, quia eandem universitatem habentes in usibus, tamen in modo habendi et in partibus dominii variantur, ut in via sunt filii Dei multis penalibus convoluti, ut patet Hebr. xi. 37, Circuierunt in meloiis etc. Hii ergo sunt abiecti mundo, et gemendo adopcionem filiorum secundum plenam fruicionem 15 desiderant, cuius dulcedinem nunc, ad modum pignorum, parum gustant. Patet ista sentencia Rom. viii. 23 * et B 1 Ioh. iii. 2, Carissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum ap- to be redressed paruit quid erimus. In patria vero regnabimus plene, fruentes

hereafter. T^ .

Deo et utentes sine rebelhone vel misena qualibet creatura, 20 ut patet Apoc. xxii. 5 (de beatis dicitur, Regnabunt in secula seculorum, et sequitur, Scribe hec verba; fidelissima sunt) : et patet quod in patria habemus beatitudinem et multa bona, a quibus modo defficimus; sed et modo habemus multa bona que tunc non habebimus sed fructum eorum. 25 4. The reward is Quod si argumentatur Deum iniuste tardare dando pre-

delayed for our

own sakes, mium servis suis, dicitur quod non, sed utrobique nobis utiliter. Nam hic dat dominium nobis universitatis parti- biliter succedentis, quod valet plus quam civilitas possibilis, et apertat nobis pronunc usum dominabilis competentem 30 ad tractatum servilem utilem, iuxta illud apostoli Gal. iv. 1,

7. doctor addidi e coni. d. Herzberg-Fraenkeli. 18. Carissimi : cod. carissini. 23. patet 2da manu inter columnas additum. 29. civilitas : cod. civilis.

9. V. supra, f. 21 D.

28. Partibiliter succedentis, ' by way of instalment of that to come,' according to Wycliffe's loose use of adverbs, as though cases of the related noun. But 1 should not be surprised if he took partibilis not (with Ducange) as itt partes dividuus but simply as ' partial.'

CAP. XII.]

LIBER PRIMUS.

«7

28B] Quanlo le?npore heres parvulus est, nihil differl a servo, cum sil dominus omnium; habemus enim modo patrie sive gaudii, cum solicitudine sub temporalibus huius mundi et super vescibilibus, usum parcum, qui de quanto fuerit moderacior, 5 de tanto est usui patrie proporcionalior ; unde tediosum to keep us in the

way

esset nobis, a felicitate distrahens, ac ad perdendum ius occasionem prebens, quod gloria mundi, modo primogeniti regis temporalis vel principis, floremus. Coronacio ergo, qua intrando in gaudium Domini frueremur, est adhuc in iodeposito aput Deum; cum nec adhuc ipsam plene merui- and to fit us for

, final fruition.

mus nec sumus eius capaces, sed dominium nunc habemus C * cum fructu congruo : oportet enim, secundum processum Cantici Canticorum, quod fidelis anima sit primo adoles- centula currens in montibus post dilectum ; secundo con-

i5cubina in lectulum floridum contemplacionis, tamquam dormiens, absente tamen dilecto graciosius introducta ; tercio est sponsa in morte et purgatorio, de securitate beatitudinis, spe felici, fruendo sponso, omni ambiguitate postposita, affidata (et ista sponsalia erant in apostolo et

20 multis aliis sanctis viantibus celebrata) ; sed quarto est regina in lecto Salomonis accepta, perpetuis ac indissolu- bilibus fruens sponsi amplexibus, iam plene beata. Et cum Present iordship

. , 7 , , x , does not neces-

omnia tempus habent, patet quod non sequitur : lste coheres sariiy mean

■ . . , . . . present use :

Cnnsti lam est dominus regni, ergo lam.est beatus et habens 25 quemlibet usum eius ; quia usus et dominium distinguuntur.

Unde signanter promittit Veritas (Marc. x. 29, 30 et Luc. xviii. but if we are

. ii- • •!• • satisfied with the

29, 30) quod rehnquens civihtatem propter lpsum, contentus titie of our lord-

... ......... . . , , • • sniP> we sha"

de titulo sui dominn, habebit universitatem bonorum hic rn not taii of enjoy-

ment of it here-

via, sed vitam eternam ac plenam possessionem primo in after. 3opatria. Et istam sentenciam compendiose tractat Augus- tinus epistola xxxvii., ut dixi superius : Fideles, inquit, el pii, quorum vere sunt omnia, qui nichil ex iniustis fiunl, sed intcr illos tanium viventes malis eorum non obstringunlur sed

3. solicitudine : cod. solitudine. 7. mundi in margine 2da manu adiectum.

10. deposito: cod., ut videtur, deposite. 19. postposita: cod. preposita. 32. vereV August. iure. nichil ex iniustis _fiunt, sed : Aug. vel ex illisjfiunt vel.

23. Eccl. iii. 1.

31. August. ep. cliii. § 26; vol. ii. 534 F, g. See on p. 25, supra.

88

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XII.

exercenlur, pervenicnl ad illam civilatem ubi kereditas elernitas [28C esl ; ubi non habet nisi iusius locum, nisi sapiens principatum : ibi possidebunl, quicunque ibi erunt * vere sua. Hic autem D vita nostra abscondita est in Christo etc. .

XIII. 5

Digression on Cum, secundum apostolum, 2 Cor. iv. 7, Habemus thesau-

the different

ciasses ofgoods, rum istum in vasis fictilibus, expedit pro eius custodia, ne perdatur, gradus bonorum cognoscere, ne obmittendo bonum preponderans ex eleccione culpabili pereamus. Quamvis autem secundum Augustinum, primo Retractacionum ix., I0

nameiy, nn- omne bonum sit fortune, nature, vel gracie, tamen sine

created good and

goods ofgiory, huiusmodi repugnancia Lincoliensis distimnrit quintuplex

grace, nature, r

and/ortune; genus boni, quod et potest dupliciter intelligi: primo com- putando bcmum increatum et consequenter bonum glorie, gracie, nature, et fortune (de quibus supra tactum est se- 1

1. in practice we cundo capitulo) ; vel obmittendo bonum increatum, propter

may omit the _ ' r 1

highest good and eius equivocam excellenciam, in calculacione et inserendo

add tnat ot

friend"h?p.°r bonum fame> bonorum laudis, vel amicicie, medium inter

bonum gracie et nature. Friendship, Sed notandum quod amicicia potest intelligi quoad mun- 2

founded not dum carnaliter vel quoad Deum spiritualiter : et in hoc

upon goods 01 ( r

natureorfonune, differunt, quia prima precise fundatur in bonis nature vel

but of grace,

fortune, secunda vero fundatur in bonis gracie. Dimittendo mutu^JreUtion erg° Primam Pr0Pter «us ineptitudinem, secunda potest the virtuouT0"8 duP'iciter intelligd, vel quod sit relacio equiparancie virtuo- 2 or the generai sorum se mutuo diligencium pro virtute, vel quod sit com-

relation towards . n

themofaiithings, munis relacio cuilibet nature racionalis iuvantis iustum sibi

from which they

derivebenefit. similem in natura: et correspondenter distinguendum est 4. Col. iii. 3.

10. Augustin's classification is less definite. With him the highest goods are the ■ virtutes quibus recte vivitur,' the principles of life : below these stand its indispensable and dispensable conditions, the ' potentiae animi sine quibus recte vivi non potest,* and the 'species quorumlibet cor- porum sine quibus recte vivi potest:' Retractt. i. 9. § 4 (vol. i. 13 f). The place is cited from the De lib. Arbitr. ii. 19. § 50 (p. 607 c). 12. Cf. supra, p. 44, n. 19.

15. V. supra, f. 3 B-4 B.

CAP. XIII.]

LIBER PRIMUS.

89

28D] de inimicicia. Unde secundo modo necesse est quod iusto In the second

quilibet proximus sit amicus : et cum caritas tollit inimici- eous has eyery

m 1 n hic 11*1*1 11 rl

29A ciam, * et cum inimicicia, sicut et amicicia, sit relacio equi- parancie, patet quod iusto non sit possibile aliquem esse 5 taliter inimicum ; nam ad talem amiciciam sufficit mutuum adiutorium similium in natura, set iustum iuvat quilibet in- iustus vel active vel passive (ad modum loquendi 1 Cor. iii. 9, Dei adiutores sumus), ergo conclusio. Quilibet enim actus salvati vel dampnati cedit iusto ad bonum utile, et sic Veritas iovocat Iudam amicum (Math. xxvi. 50) et prescitum in finali

iudicio carentem veste nupciali (Math. xxii. 1 2). Sed primo ;n the first the

, . ,. . . .... . . . . unngnieous nas

mocio loquendi est miusto quuibet proximus et lpsemet mi- every man, and

t> 1 e r\ • »•»■ • ?• • himself too, his

micus, quia rsalmo x. 6 : Qui dihgii iniquilalcm odil animam enemy. suam. Et ex hoc colligitur apparencia repugnancie Scrip-

1 5 turarum : cum enim amicicia sit benivolencia (in contra passis viii. Ethic. capitulo iv.) et non est simpliciter iusta volencia nisi in moraliter virtuoso, patet quod non sit propria amicicia in iniusto. Unde propter defectum talis noticie benivolencie reciproce et disparitatem vicii ad virtutem, vi-

-odetur Salvator dicere, Ioh. xv. 13, 14, Vos amici mei eslis, si feceritis que precipio vobis ; iam non dicam vos servos, quia servus nescit quid faciat dominus eius: ubi patet quod ad amiciciam requiritur mutua benivolencia, cognita inter per- sonas consimiles in virtute. Ex quo patet quod si aliqua

25 pars ecclesie sit sic amicus Dei, tunc amicus Christi, et

B econtra ; eo quod amicicia consequitur ad virtutem.* Patet eciam quod generalis amicicia, que est mutua iuvancia, re- quirit graciam in altero extremorum, ut dampnati non iuvant se mutuo sed impediunt. Unde quandocunque Scriptura

3ovocat peccatorem inimicum iusti, intelligit per inimiciciam malivolenciam non impeditivam quia observantibus caritatem cuncta proficiunt, sed peccatum perturbat relacionem equi- parancie.

sense the right-

man his friend ;

15. I» contra passis. As Wycliffe is here adopting the sentence of Aristotle, I suppose we should emend ' in consequencia passus,' or the like.

9°

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XIII.

The degrees Patet ergo quod ista quinque bona fortune, nature, amicicie, [29B thiforde*!0:"0" gracie, et glorie se habent, in ordine superhabundancie boni-

fortune, nature, . .... . .. r,

friendship. grace, tatis, sic quod quodhbet posterius melius sit pnon. £A sup- consfdered in pono quod intelligimus bonum utile sive habitudinem habendi,

Teference, not to r n

•essence, but use. et non bonum essencie absolutum; et probatur tunc quod5 tune-riches- melius est esse perfectum in naturalibus quam habere civiliter

rank below goods . , ,

ofgrace, quotlibet divicias temporales. Probatur pnmo ex hoc quod

i. because they

■can be lost with ablacio bonorum fortune, cum sit homini extrinseca, non

Jess detriment,

tantum inperficeret hominem, sicud ablacio bonorum nature ; et cum generaliter principale tam bonum est quodlibet quam 10 mala foret eius privacio, sequitur quod habicio naturalium sit melior quam quantumlibet magnum pretensum dominium. 5i. as instinct Secundo ex hoc quod homo instinctu naturali doctus per- itseifproves, omne bonum fortune de possibili adiacens sibi civiliter.

propter penam corporis aufferendam; sed natura nondocetis commutare bonum prestancius pro minori, ergo melius est and habere bona nature quam bona fortune civiliter. Tercio ex

natubreCsur^asses hoc quod natura, prestancior opere quam ars * humana, plus c uman pohcy, Derficit hominem dando sibi naturalia, quam policia adiciens which gives civii temporalia ; ergo naturalia sunt fortuitis meliora. Antecedens 20 posuion ^tet ex ^uod civi]itas est tantum inpertinens perfeccioni

but not naturai hominis quod stat cum eius carencia esse quantumlibet per-

or moral goods. . , .

fectum in naturalibus atque moralibus, et cum eius nabicione esse quantumlibet miserum quoad naturalia et ad mores ; ergo naturalia sunt perfeccioni hominis propinquiora : sed et 25 illud determinat Boecius primo de Consolacione diffuse. Adiacencia enim civilis temporalium facit precipue divitem esse magnum in reputacione hominum deceptorum, naturalia vero in reputacione Dei, et iuvant propinquis ad virtutes: ymmo si bona fortune proficiunt, hoc est in quantum sunt 30 media ad sustentacionem naturalium, et per consequens naturalia, ut finis illorum, sunt mediis meliora. b. Natural goods Secundo principaliter patet quod genus moralium sit melius are mferior to quam naturalium accidentaliter in existencia, sic quod

melius esset habere minimam virtutem moralem quam totam 35

3. qiwdlibet in margine adiectum ada manu. 16. commutare : cod. commnni- care. 19. adiciens in margine additum 2da manu.

CAP. XIII.] LIBER PRIMUS. 91

29C] multitudinem naturalium : primo ex hoc quod ablacio cuius- i. because the

lack of the latter

cunque moralis induceret peccatum mortale, quod faceret invoives deadiy

sin, which is

hominem magis odiosum Deo quam cuiuscunque naturalis worse than the

0 x A loss of any

ablacio ; cum ergo reputacioni vel iudicio divino sit standum naturai good ; 5 quoad valorem appreciabilis, sequitur quod habere virtutem, quod est Deo carius, sit melius quam habere quecunque naturalia. Similiter cum habicione naturalium propter eorum ii. because

„...,,. natural goods

D ab usum stat perpetua dampnacio : cum nulhus virtutis habi- can be abused, cione stat dampnacio, eo quod non contingit abuti virtutibus ; whereas virtues

, t . /~* cannot.

10 ergo melius est habere virtutes quam bona nature. Conse- quencia patet ex hoc quod plus proficit illud bonum cum quo non stat miseria, quo non contingit abuti vel ipsum invite perdere, quam bonum condicionis opposite. Similiter, Deusi ii. Because the

form superadded

nunquam appropnate dat formam absolutam superadditam, must be better

than that upon

15 nisi sit gracia ; ergo quelibet virtus (si Deo est proprium dare whir-h it is tm- quamlibet virtutem moralem) est melior quam forma sup- posita naturalis. Argumentum patet ex hoc quod natura creata non potest induere formam superadditam, cum sit melior quam forma ex qua materialiter resultat; ergo multo

20 magis Deus, qui non potest nisi meliorando procedere.

Ex istis tercio colligitur, quod melius est esse in amiciciar. Friendship

therefore, found-

proximi fundata in caritate quam habere naturalia ; quia hoc ed on charity,

1 is better than

presupponit habere bona naturalia, et superaddit bonum naturai goods,

111 1 since lt presup-

communicacionis meritorie : sed omne meritum proximi, Doses them ,and

r ' superadds the

25 quoad vitam eternam, est melius quam bonum nature ; ergo rommunion'31 melius est habere hominem taliter amicum quam bonum continens naturale. Patet deduccio ex hoc : cum tali bono amicicie repugnat divinum odium sive dampnacio (cum omni bono nature stat odium Dei et eterna dampnacio) ;

3oergo melius est habere amiciciam huiusmodi spiritualem. Unde, propter prestanciam amicicie supra bona fortune, videtur sapiens, Ecclesiastici xxix. 13, perdere peccuniam 30A proptcr fratrem * et amicum ; et propter bonum perpetuum spiritualis amicicie, Prov. xvii. 17, omni tempore diligil qui

35 amicus est.

28. re/>ugna( : cod. repiignat.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XIII.

y-

4 The good of Quarto patet quod bonum virtutis est melius quam bonum [80A. tTJl^: amicicie humane ; quia bonum virtutis, cum sit subiectum ^itdmheaP;5the passionis, que est amicicia divina, est melius vel eque bonum UriUvrf am.dcia divina. sed mdius est esse amicum Dei quam

esse amicum proximi; ergo melius est esse virtuosum quam5 andofitseifsuf- amicum proximi. Hoc enim est bonum per se sufficiens ad fices tobiessed- Ucet reliquum non ponatur, sed pnmum est

of such goods necessarium ad salutem. Hic tamen opportet attendere quod £5^"*" in bono virtutis sunt quinque maneries bonorum fundate. thatofvinuous Primum est bonum operis virtuosi, quod procedens a vir- 10 ac"°n tutibus intellectualibus et moralibus philosophi vocant fehci-

tatem vie; et id dicitur ab Aristotele, primo Ethicorum, esse melius virtute, cum sit quasi fructus vel finis, gracia cuius anditsissues, virtutes sunt donate. Et ex operibus huiusmodi virtutis Stnt, procedit bonum laudis, honoris, et fame, et consequenter 15 fr?eS°p;and bonum amicicie. Et hec omnia quinque sunt bona gracie; Se&ce quia omnis virtus moralis, cum denominat subiectum formahter gratum Deo, est donum gracie, et per idem quodlibet aliorum fundatum in gracia. Nemo enim habet amiciciam proximi nisi dominus papa ipsam sibi donaverit, et per consequens 20 nisi prius fuerit carus Deo; et de fama dictum est supra, octavo capitulo, quod oportet ipsam fundari in gracia et andaumutuaiiy terminari ad primum Iudicem arbitrantem. Unde de istis connected. modis bonorum) quod sit reliquo melms, est difli-

cultas. cum sint contexta * adinvicem : certum tamen videturB quod actus caritatis sit melior virtute mediante ad ipsum; honor autem differt a laude,cum laudamus lapidem ex virtute, honor autem est solum merces iusticie ; virtus autem videtur esse melior, quia per se sufficiencior, quam aliqua istarum quatuor habitudinum, honor, laus, fama, vel amicicia : omnia 30 autem hec quinque, ut sonant in bonum, pullulant ex virtute, tamquam ex per se causa ad quam consequuntur insepara- biliter, sicut passio ad subiectum ; non sic autem bonum

8. tamen vel inde, lect. incert.

12. Arist. Eth. Nic. i. 10. .

10 Ntmo, &c: apparently because the social relation is broken by

y' ■ \- ->2 V supra. f. 17 D et seqq.

excommunication. 2l- v • =UF • '

CAP. XIII. ]

LIBER 1'RIMUS.

93

30B] virtutis ad bonum nature, nec actus ad habitum, vel merces ad meritum. Ideoque oportet efficientem secundum graciam superadditam in istis meliorando procedere; et cum multe sunt raciones boni, nil obest unum istorum habere plus de 5 una racione boni et reliquum de reliqua. Nam virtus habet plus racionem permanencie et sufficiencie, cum caritas non excidit sed sufficit ad salutem : operacio virtuosa habet enim plus racionem delectabilis et utilis quam virtus; fama, de quanto est utilis, sicut laus et honor, consequitur ad virtutem,

10 et amicicia consequitur ad posicionem extremorum obser- vancium caritatem : unde cum hec quinque bona superaddunt virtutem, quam presupponunt in subiecto, videtur quod com- putando virtutem habent racionem excellencie bonitatis. Unde, quia hec bona videntur esse permixta, alii dicunt quod

1 5 bona gracie, bona nature, bona sciencie, bona potestatis sive

C potencie, * et bona fortune sunt quinque genera bonorum que Deus servis suis distribuit hic in via; et cum sciencia inflat aut potestate contingit abuti, patet quod virtus sit melior quam hec duo, que videntur esse bona nature, sicut alia accidencia acqui-

20 sita. Sed ista consideracio plus habet curiositatis quam utili- tatis, ideo ista dimissa ad propositum redeundo manifestum est.

Quintoque omnibus istis bonis est melius bonum glorie, e. Better than the

, four preceding

cum hec omnia media sint ad ld. Et lterum manifestum goods is the end

to which they

est quod omne bonum glorie subiectum, cum sit clarivisio, are the

viz. the good of

25 sive fruicio, sive caritas consumata, vel aggregatum ex omni-g'orv; , „ .

0 ' 00 o and best of all is

bus istis et dotibus utriusque nature, est infinitum minus the ?ood un'

* create,

bonum quam bonum increatum, quod est primum obiectum.

Unde satis est ad divisionem boni quod aliquod est bonum which may be

classed by itself.

inconmutabile increatum, et aliquod bonum conmutabile et 3ocreatum; et super descripcione et adherencia istorum bono- rum stat tota religio Christiana: cum nemo observat reli- gionem Christi nisi dum bonum prestancius, scilicet insensi- bilius, preficit in amore; nec evanescit a religione Christi, nisi dum bonum conmutabile prefert bono inconmutabili, vel

19. acquisita: cod, ai/uisita. 33. ?tec evanescit : cod. ne evanescat.

5. 1 Cor. xiii. S.

94

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XIII.

bonum sensibile bono insensibili meliori. Sicut enim sensibilia [30C sunt minus encia et bestialibus plus cognita, sic sunt regulari- ter minus bona.

■3. Illnstration Unde Veritas, Math. xxv. 14, 15, comparat se ipsum homini

from the Parable , ,

ofthe Taients: cuidam qui peregre proficiscens vocavit servos suos et distribuitS illis secundum gradus * triplices bona sua. Christus enim, D secundum Gregorium, peregre profectus est quando, relin- quens patriam nativitatis sue, ascendendo in celestem Ieru- salem, visitat limina beatorum ; et cum perante fundavit ecclesiam, vocavit tempore peregrinacionis sue servos triplices, 10 ad mercandum, ad laborandum, ad edificandum ecclesiam

Of the predestin- usque ad eius adventum ad finale iudicium. De bonis vero

ate some are . .

contempiative, predestinatis vocavit alios contemplativos et alios activos, ex

some active.

illis constituendo ecclesiam, tamquam ex anima et corpore. Unde contemplativis dedit quinque talenta, activis duo, et 15 The taient is generacioni reprobe dedit unum. Per talentum enim, quod

wisdom. . 1 j tt

est maximum m mensuns ponderum, secundum Hugonem de Sancto Victore ponderans centum libras, intelligitur donum sapiencie, discernendi bonum, ad regulam Prov. xvi. 16, Posside sapienciam, quia auro melior est. Ista quidem sa- 20 piencia est cunctis aliis scienciis humanis preponderans. The contempia- Contemplativis vero dat Deus, secundum elaboracionem taientsT five quinque sensuum, discrecionem intellectualiter discernendi, secundum quinque gradus, de quinque dictis bonis et malis

a. to discem eis oppositis : primo discernendo inter bonum et malum, 25 ancTe^vii ;S°od secundo discernendo de bonis meliora et de melioribus

b. to discern the , ... j j i- j

degrees of good optima, tercio discernendo de malis peyora et de peyonbus

c. evii; pessima, quarto distinguendo sagaciter et universaliter omne

d. to distinguish

aiigood bonum (unde Rom. xiv. 5, Alius iudicat inter diem el diem,

alius iudicat onmem diem : et tale talentum creditur Moysen, 30 and apostolum, et alios celestes * theologos habuisse), et quinto3lA

e. all evil. ... .... ,

discernendo estimacione sagaci umversaliter omne malum: qui autem secundum hos quinque gradus discrecionis iugi

22. elaboracionem : cod. eleboracionem.

7. Greg. Hom. in Evang. i. 9 (Opp. vol. i. 1464 seqq.), from whom in the main Wvcliffe also borrows the interpretation of the different numbers of talents. He has however much enlarged on his original.

CAP. XIII.]

LIBER PRIMUS.

95

31A] meditacione informat affectum superlucratur quinque maneries actuum meritoriorum in voluntate, condelectando legi Dei de omnibus istis quinque, quodlibet quinque bonorum dili- gendo in suo ordine, sed bonum preponderans magis care 5 et omnia in mensura et pondere primi boni. Oportet autem The active have

. . two talents :

activos ecclesie inter bonum et malum scire et discutere sive to discem be-

tween good and

discernere ac deliberacione consultiva cognoscere, quomodo ev\l and to app'y

this knowledge

bonum complendum sit in opere. Unde duplex talentum to Practice- activi geminatur, quando sciencia et consilium sanum in

10 opere conpletur : et signanter attribuuntur activo duo talenta, tum propter scienciam et consilium, tum quia satis est sibi scire et discernere inter utile et inutile et quid utilium sit magis utile : cum constat quod discutere de gradibus malorum vel universaliter de omnibus malis foret activo inpertinens,

15 et cognoscere utiliter quidquid foret nobis utilius esset statm activi viatoris inconpossibilis. Ideo de istis quinque com- binacionibus, activis solum pertinent duo membra ; unde apostolus Rom. viii. 26, Quid, inquit, oremus sicui oportet nescimus : unde de bonis mediis et operibus circa illa, quod

20 foret expedicius, solum noverunt illi qui supernaturaliter Spiritu Domini ducti, ut patet de bonis fortune et nature ; cum apostolus ter rogavit Deum propter amocionem stimuli

B carnis et * non obtinuit, 2 Cor. xii. 8, 9. Sic et Moises slullo labore consumtus est, ut patet Exod. xviii. 18. Et multo

25 magis nos ignoramus de multis agibilibus, quid foret nobis plus utile in bona expedicione nostra : bene ergo est sibi qui habet alteram istarum multitudinem talentorum et apponit diligenciam ad corrigendum cum Deo meritorie talentum creditum geminando, quia indubie intrabit in gaudium Domini

3opro labore, emendo pro talento fructum centesimum; ubi habens secundum sui capacitatem bona naturalia vel donum intellectus, et nec utitur eis speculative nec practice, sed contra mandatum Domini involvit se terrenis negociis, spolia- bitur perpetuo cunctis bonis.

35 In noticia ergo istorum bonorum completa in actu vel ofthe aforelaid'

12. quid: cod. quod. 26. nostra: bene: cod. nostri nnde. 28. corri-

genduin e.\ emendatione 2dae manus inter columnas addita : cod. colligtndum.

96

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XIII.

goods is lordship opere stat conservacio predicti dominii, et in eorum defectu [31B eius perdicio. Nec obest istam Scripturam sensum habere alterum plus splendentem, quia campus Scripture propter eius fertilitatem in floribus est longe copiosior quam est sufficiencia ecclesie ad carpendum ; ymmo in qualibet eius 5 parte potest, cui Deus donaverit, varios flores colligere et medicinas salubres conficere, alius sic et alius sic, sine re- pugnancia cum summo Medico, opus proprium bonum de genere secundum donaria ad hoc data. Thesaurus ergo qui est sapiencia increata, et consequenter eius carismata, 10 ut omnia dona gracie ac dona nature vel fortune, quantum ad eorum dominium, conservantur in homine per amorem ordinatum potencie volitive, etc.

XIV.

Third Objec- * Tercio principaliter argumentatur contra predicta per hoc C

TION to oiir r r

assertion o/ tke 1 qUOd, si omnia debent esse communia, tunc non contingeret

commumty of * ' °

g°ods- 'rapere aliena, cum quicunque qui usus fuerit bonis Dei,

Answer. ' iuste ipsa occupat tamquam sua.' Hic dicitur quod prima

consequencia non valet, cum formaliter sequitur oppositum. i. Thiscommu- Pro cuius intellectu sunt tria dicenda per ordinem : primo 20

nity is proved by , ..

mans obiigation quod omma bona Dei debent esse communia. rrobatur sic:

of being in grace,

for as such he is Omnis homo debet esse in gracia, et si est in gracia est

lord of all things,

dominus mundi cum suis contentis ; ergo omnis homo debet which therefore esse dominus universitatis : quod non staret cum multitudine

men,beingmany, , . . . .

must hoid in hommum, nisi omnes ilii deberent nabere omnia m communi ; 25

common. ,

ergo omnia debent esse communia. Et ista racio notatis predictis daret cuilibet catholico plenam fidem. In cuius confirmacionem Veritas cum suis discipulis aufugit proprie- tatem sed habuit temporalia in communi (ut patet posterius),

25. hominum : cod. hominem.

15. The previous two objections, to which Wycliffe's answer is con- tained in chaps. xi. and xii., oppose (1) his doctrine of lordship by that .of the Christian ministry, and (2) his doctrine of possession by the Scrip. tural language concerning riches. The present objection attacks his doctrine of the community of goods by arguing that on his shewing robbery can have no existence, in other words, that the universal posses- sion claimed for the righteous can be itself nothing but mere robbery.

CAP. XIV.]

LIBER FRIMUS.

97

3lC]et post eius ascensionem erant eius discipulis omnia com- munia; dividebatur enim singtdis prout cuicunque opus erat, Act. iv. 35.

Secundo restat tollere obiectus sophisticos qui volant com-2. ifitbesaid

* that such a

5 muniter contra id. Primo videtur 'quod perirent pollicie, theory destroys

government, be-

' cum nullus curat de rebus communibus.' Sed declarabitur cause " every

one s business,

posterius quod, observata ista lege, foret policia optime ^s°"fs busi" conservata ; et quod plurimi minus curant de bonis commu- r0e^kre_ nibus, est peccatum; et per consequens non infirmat quod ^d °£ loomnia debent esse communia, quia indubie quilibet maxime " less a duty' curaret de bonis communibus. Probatur : Proporcionabiliter Goods in com-

mon are most to

D sunt bona diligenda ut sunt meliora ; * bona comunia sunt be cared for. be-

cause the univer-

optima; enro sunt maxime dili<renda. Maior supponitur ex sai isbynature

r 0 0 rr better than the

proximo declaratis : et minor patet de prima veritate que est particuiar :

15 communissimum ; et cetere veritates, ut universaliores, sunt prius intente a natura et per consequens meliores; ymmo, considerando racionem utilitatis et profectus, patet quod universaliora magis proficiunt, quia instar Dei magis causant et sunt ad plura maxime requisita; ymmo, cum generaliter

2otam bonum sit aliquid quam mala foret eius privacio, et generaliter minus mala foret privacio particularioris quam universalioris, patet quod generaliter minus bonum est par- ticulare suo universaliori. Minor patet per deducens ad im- possibile, capiendo a falsigrapho quod non sit magis malum

25 non esse animal quam non esse hominem : contra, primum tolleret omne bonum hominis et insuper omnia alia bona omnium aliorum animalium, ergo ablacio generis animalis, cum magis bonum tolleret, foret simpliciter magis mala. Et idem est argumentum de quocunque communiori, respectu

^osui minus communis. Unde (ut alias declaravi) non est possibile Christianam religionem infringere, nisi ex inordinata affeccione, preponendo veritates particulares veritatibus com-

5. This, like the following objection, is taken from Arist. Polit. ii. 1. See especially the sentence (in the old version) : Quod enim multorum commune est, in eo minima adhibetur diligentia, nam de propriis max- ime curant homines, de communibus autem minus quam quantum sin- gulis competit: vol. iii. f. 120 verso (ed. Venet. 1550).

98

UE CIVILI DOMINIO [cap. XIV.

munibus. Econtra Christus plus dilexit speciem humanam [31D quam humanitatem propriam, et generaliter veritatem com- munem plus quam veritatem privatam : nec potuit fecisse oppositum, cum sua dileccio correspondet, ad secundam, bo- nitati rei dilecte ; sed communia sunt privatis generaliter 5 * meliora, ergo etc. 32A sothat Ymmo, plus accedendo ad sensus philosophorum sensi-

b. possession in

comm6n is more bilium, simpliciter melius esset quod datum usibile foret com-

beneficial than

possession in municatum cuilibet individuo humani generis, quam quod

severalty: L

esset proprium soli Petro ; et idem est argumentum de quo- 10 for cunque consimili. Probatur primo ex hoc quod, omni ho-

i. as lordship

rests on charity, mine observante caritatem, omnis homo foret dominus dati

the more lords,

the morecharity; usibiiis • e{ soj0 petro observante caritatem, solus Petrus foret eius dominus (ut patet ex dictis) : sed melius esset quod omnis homo foret in caritate quam quod solus Petrus sic 15 foret ; ergo melius esset quod datum usibile esset commune

ii. numbers add Omni homini quam quod esset proprium soli Petro. Secundo

confirmatur ex hoc quod communicacio multorum domi- norum . super eodem usibili meliorat et roborat eorum do- minium ; sed quanto dominium est forcius est melius ; ergo 20 melius est quod multi communicent dominando in eodem quam foret dominacio propria uni soli. Argumentum patet ex hoc quod multorum communicacio in caritate roborat car^atem, et cum illa sit fundamentum dominii mensurans

iii. the end of the domimi passionem, sequitur intentum. Tercio patet idem 25

thing used is to , .

minister to the ex parte usiDilis : nam de perfeccione secunda cuiuscunque

right use of men, . .... ...

usibilis est quod serviat ordinate hominibus ordinate ser- vientibus Deo, et de inperfeccione sua est quod deficiat ab isto ordine (ut patet supra ex testimonio Lincoliensis, and this is the capitulo xii.) ; sed de quanto plures homines sibi dominantur, 30 the more nume- de tanto ordinacius et copio*sius servit ut debet ; ergo melius b

rous the users, .... .... .....

est simphciter quod domimum usibilis communicetur plu- ribus, quam in paucioribus sit restrictum. Et confirmacio

26. nam: cod. non. 30. xii. : cod. 9". dominantur : cod. donantur.

4. Ad secundam, sc, essentiatn.

7. Compare the extract from Grosseteste in the Introd., ch. ii. § 1. 30. V. supra, f. 27 D.

CAP. XIV.]

LIBER PRIMUS.

99

32B] illius est quod dominium vie sic communicatum foret similius such lordship

being thus,

dominio status innocencie et dominio patrie : cum ergo ista °> morehkethat

r ° of a perfect state,

sint mensure inperfecti dominii viatoris, sequitur quod do- minium vie, racione sue communicacionis, sapit perfec- 5 cionem. Secunda confirmacio est quod dominium, ut com- and,

fi, more natural

municabile, est naturale et spirituale; dominium autem, ut and spirituai. repugnat communicacioni, est artificiale et corruptibile ; ergo melior est condicio communicacionis in dominio quam condicio proprietatis. Et iste raciones darent cuicunque 10 philosopho nutrito in rectis principiis plenam fidem.

Secundo obicitur ex hoc quod ' Aristoteles, secundo Po- 3- "The authorfty

of Aristotle is

' liticorum, capitulo primo, diffuse per multas raciones vivaces precise against

r 1 r the Socratic

'reprobat policiam Socratis opinantis quod omnia debent theory about

r r r -i commumty of

' esse communia : ymmo Nicolaus dyaconus de quo Act. vi. 5 s°ods-' 15'legitur contaminatus ex ista heresi; unde Apoc. ii. 6 dicit 'Deus episcopo ecclesie Ephesine, Hoc habes bonum, quod ' odisli /acta Nicholailorwn que et ego odi.' Ad illud dicitur Answer:

, Aristotle attacks

quod sentencie philosophorum contra quos arguit Aristoteles an ambjguity in

a doctrine which

sunt, ut plurimum, catholice et per consequens philosophice, is otherwise cor- 20 licet raciones sue ex equivoca vel sinistra intelleccione vi- deantur secundum corticem verborum, procedere contra istos. Capit ergo Aristoteles de Socrate quod omne bonum for he assumes in

it the conse-

hominis debet esse commune cuilibet, ad quemlibet usum quencethatwives

must be held in

dandum; et sic uxores forent communiter cuilibet suppo- common- C nende, * et sic periret bonum coniugii vel educacio, cogna- cionis distinccio, parentum discrecio aut veneracio; et con- fusio feminarum pluris discordie, quia vinculi pacis dirrupcio contra legem nature. Unde non credo Socratem sic sen- sisse, sed iustum sensum solum catholicum habuisse, quod 3ocuilibet licet habere aliquem usum utilem de quibuscunque bonis fratris ; quod est catholicum, eo quod non aliter diligit proximum sicut debet, nisi complaceat sibi de bonis proximi.

7. refugnat e corr. 2dae manus in margine appositum : cod., ut videtur, respectat. Similiter 9. darcnt : cod. docent. 17. Nicholaitorum : cod. Nicholaicorum.

11. This is the second of the objections announced above, p. 97, but opens the third tlivision of the chapter. See the register, sub fin., f 149 ts. Arist. Polit. ii. 1.

H 2

IOO

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XIV.

Et revera illa meritoria complacencia in bonis alterius, et[32C displicencia in nocivis, est usus prestancior quam procreacio prolis, quia actus meritorius, quo communicans comitat in bonis anime que sunt utiliora quam bona corporis : unde istum usum fructiferum docet apostolus, Rom. xii. 15, volens5 nos gaudere cum gaudenlibus et flere cum flentibus. The conciusion Et revera Aristoteles decidet istum fucum sophisticum :

Aristotle attacks

isafaiiacy. ' Quilibet debet habere uxorem proximi commune bonum, ' cciam quoad usum ; ergo debet ipsam carnaliter cognos- 'cere:' cum turpissime argumentatur a superiori ad suum 10 inferius sine aliquo rectificante consequenciam. Et forte fuit in isto errore Nicolaus diaconus : ' Si cibaria erant apostolis ' communia ad vescendum et sic de quibuscunque aliis quo ad ' usum debitum, ergo per idem uxor debet esse communis ad ' actum venericum :' sed procul a fideli logico ista deduccio. 15 Sive autem Socrates sic intellexerit, sive non, non * con- d tendo; sed scio quod quilibet Christianus ex lege caritatis debet habere talem usum de quibuscunque bonis proximi, eciam malis pene (iuxta illud apostoli 2 Cor. xi. 29 : Quis in- firrnatur ei ego non infirmor ? quis scandalisabitur et ego non 20 uror ?), et per consequens omnia positiva proximi ; eciam mors et pena debent esse sua, ut dicit apostolus, 1 Cor. iii. 22.

4. Noargument Ex istis patet quarto solucio sophismatum quibus argu- from a reiatiye mentatur a disiunctis in relativis ad coniuncta ; ut ' Si caput 25

terra like ' wife. *

' vel pars Petri sit meum, tunc est caput vel pars mea ; si hec ' uxor sit mea, tunc est uxor mea ; ' et sic de similibus inaniter conglobatis. In absolutis tamen et stantibus ad relacionem pertinentem tenet consequencia a disiuncto ad coniunctum ; ut, Si ista res vel hoc bonum sit meum, tunc est bonum meum, 30 et si iste servus sit meus, tunc est servus meus ; cum servus generaliter dicit ministerium vel inferioris in natura iuvamen, quia aliter angeli non dicerentur servi, Iohannes xvi. papa

15. deduccio: cod. deduco. 17. quilibet in cod. bis legitur.

33. I am at a loss to know why Wycliffe selects as his example the unfortunate ally of Crescentius, the anti-pope, John of Placentia. I note

CAP. XIV.]

LIBER PRIMUS.

IOI

32D] servus servorum, nec Christus formam servi accepisse. Quia tamen nomen servi, rotatum in ore politici, signat subiec- cionem politicam et condicionem peccati (quod tamen facit regularius in Scriptura), ideo mirantur politici quod rex sit 5 servus plebis, vel papa servus Christianitatis, ymmo quilibet iustus servus sibi ipsi : sed dicunt quod sit servitor vel mini- strator, sed non servus. Theologus autem, utens terminis 33Ain sua significacione * propria, debet concedere quomodo- libet talem, ad sensum expositum, servum esse. Et de sub-

io stancialibus per se in genere potest probabiliter concedi dis- iunctim et non divisim quod Iste homo est meus, hoc corpus est meum, hoc accidens est meum ; et ceteris per se in genere, que coniuncta cum possessivis sapiunt relacionem, extra racionem suam absolutam. Sed secus est de tran-

15 scendentibus et divinis nominibus, ut conceditur quod Trinitas est Deus meus, et quod iste Deus est meus, quia donum mihi datum, si quidquam possideo; Spiritus tamen sanctus est meus, sed non est spiritus meus. Suffkit enim ad hoc quod aliquid sit meum, quod habeam illud aliquo modo habendi.

20 Redeundo ergo ad propositum, conceditur quod omnis 5. we maimain

. . therefore that not

miustus occupans quodcunque bonum Dei capit rapina, furtu, our theory of the

community of

vel latrocinio aliena, ut dixi superius capitulo quinto. Ideo g°°ds, but the

possession of the

dixi ex ista sentencia catholica quod contingit faciliter ho- «nnghteous, in-

^ 0 volves theft.

minem esse furem, cum in quantum incidit in mortale, 25 abutendo bonis Dei, perdit dominium, et per consequens, iniuste, latente aut invito domino, usurpat capere aliena : ideo oportet sic arguentem sic fundare quod manet do- minium cum iniusticia ; quod non potest. Unde cum videns mulierem ad concupiscendum eam iam mechatus est in corde opsuo, et per consequens deest sibi eius dominium; multo magis procedens ad abusum grossiorem illicitum abutitur

22. quinto : cod. 30.

this because one might else naturally understand the text as referring to John xvi., where however no appropriate passage occurs. 1. Phil. ii. 7.

20. The paragraph refers back to the original terms of the objection stated in p. 96.

22. V. supra, ff. 10 D, 11 a. 28. Matth. v. 2

102

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XIV.

alienis : et sic de quibuscunque bonis, eo ipso quod viciose [33A * presumpserit ipsa occupare, deest sibi illorum dominium;B et t quibuscunque bonis usus fuerit, quomodocunque et qui- cunque voluerit satis licet. Such thieves are Tdeo concedatur conclusio adiecta in fine argumenti, et sic 5 «nHghteouspre- .^.^ ^ ^ Scripture> Ioh. x. 8> Omnes quolquot

venerunt in officium prelacie, et non per ostium qui est Christus, fures sunt et latrones ; quia indubie, et latenter et publice,'sub nomine pastoris rapiunt aliena. Et patet ex testimonio Salomonis, Prov. xi. 24, AUi dividunt propria el^ diciores fiunt, alii rapiunl non sua et semper in egestate sunt : prima pars patet ex hoc quod communicando caritative bona fortune non abdicatur eorum dominium naturale ; et secunda pars patet ex hoc quod predones non sunt domini alicuius. andtheuuright. Et patet quomodo intelligendi sunt sancti predicantes catho- >5 lice quod divites abutentes temporalibus iniuriantur paupen- bus, cum illorum sint bona que superbi dissipant. Unde Bernhardus in quodam sermone (et recitat Lincoliensis de Gradibus Humilitatis) alloquitur ecclesiasticos in hec verba : Clamant nudi, clamant/amelici, conquerunlur el dicunl, Infreno quid aurum? Numquid frigus repellil aut sedat esuriem ? Nolis fame et frigore miserabiliter cruciatis, quid conferunl lot mutatoria vestium vel extensa in perticis vel plicata in manlicis? Noslrum est quod ad oculos pascendos effunditur ; nobis iniuste atque * crudeliter, inaniter expensum sublrahitur. C Nec dubium de ista sentencia, intelligendo egenos cum pau-

7. ostium : cod. hostium. 25- exfensum : cod. susjiensnm.

18 Bemard. ep. xlii. al. Tract. de Officio Episcoporum ii. § 7 (Opp. vol i col. 464 B, ed. Jo. Mabillon, Paris 1690 folio). Part of the quo- tation is corrupt: it reads in the edition, 'dicunt, Dicite, ponhfices, m freno quid facit aurum? [The words are a corrupt quotation from Persius, Sat. ii. 69.] Numquid aurum a freno repelht fngus? Nobis . . laborantibus, quid conferunt,' &c. The rest is, as usual, far from 'literal. Its intermediate stage in Grosseteste I have not been able to trace His i42d Dictum (printed in Edw. Brown, FascicRer. expetend. et fugiend. ii. 290 seqq., London, 1690 folio) discusses the ' gradus hum.l- itatis' and twice quotes S. Bernard ; but it does not contam the passage in the text.

23. Extensa in perticis. Cf. Ducange s.v. Mutatoria.

CAP. XV.]

LIBER PRIMU.S.

33C] pertate spiritus, cum illorum sint omnia. Unde beatus Augustinus, epistola xxxiii. ad Bonifacium : Aifendant, inquit, Donatiste ipsos, quondam suos, iam nostros socios el fralerna nobis dileccione coniunctos, quemadmodum sua teneant, non solum 5 que habebant, sed eciam nostra que non habebant : que tamen, si pauperum conparticipes sumus, et nostrum sunt et illorum; si autem privalim quid nobis sufficiat possideamus, non sunt illa nostra sed pauperum quorum procuracionem gerimus, non pro- prietalem nobis usurpacione dampnabili vendicamus. Et post loprobat multipliciter quod corpus Christi misticum habet omnia bona mundi : primo per illud apostoli, i Cor. iii. 22, 23, Omnia veslra sutit ; vos aulem Chrisii, Chrisius autem Dei ; secundo per illud Sapient. x. 19, Iusii lulerunt spolia impiorum ; et tercio per illud Prov. xiii. 22, Thezauri- it>zantur iustis divicie impiorum, Ecce ydoneus testis sen- tencie supradicte ; et indubie iste tres Scripture possunt per- tinenter demonstrari, etc.

XV.

Ut autem discamus acquirere et servare dictum dominium CoMMENTARY

... ... , . ON I COR. XIII.

20 necessana est nobis observancia cantatis, cum ad ipsam con- 4-8.

sequitur sicut passio ad subiectum : licet omnes ore fatemur S olf charify, nos observare in dileccione Dei et proximi caritatem ; verum- the ^ltu^lT™

D tamen * discussis eius sedecim condicionibus de quibus 1 Cor. C a"ty' xiii. pateret quod nos mundialibus dediti sumus, a perfecta

25 caritate plurimum elongati.

Est autem prima condicio caritatis in abstracto vel, quod 1. Charitas idem est Christiani, in quantum carus Deo, quod sit paciens Probatur sic: nullus amor ordinatus capit minus bonum, dimisso magis bono eque possibili, sed magis bonum; et

3. suos(ex August.): cod. quod suos. 6. conparticipes : Aug. compauperes.

14. xiii. : cod. 18.

1. Matth. v. 3.

2. Aug. ep. clxxxv. (otherwise known as Liber ad Bonifacium de Cor- rectione Donatistarum) cap. ix. § 35 : Ipsos certe adtendant quondam suos, &c: vol. ii. 657 F, G.

10. Ibid. §§ 36, 37 (658 A, c) : cf. § 40 (659 D). 14. Prov. xiii. 22, according to the Septuagint.

104 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XV.

facilius esset pati propter iusticiam quam iniuriam propriam [33D vindicare, ergo ordinata caritas exigit hoc fieri. Sic enim reservatur Deo vindicta et attribuitur sibi cultus quem nemo tribueret ante lapsum : ideo de condicione perfecte dileccionis Dei est, quod homo sit paciens in adversis. Sed et hoc dif- 5 fuse ostensum est tractatu primo, capitulo iii., per hoc quod nemo posset sic paciendo perdere mercedem, sed ampliorem reciperet quam posset causam propriam vindicando : oportet ergo quod quicunque voluerit acquirere mundi dominium, quod sit paciens in adversis, quia presupposicione opposita fuerit 10 dominium mundi perditum. Ideo dicit Salvator, Luc. xxi. 19, In paciencia vesira possidelis animas vesiras. Si ergo nemo potest possidere animam propriam sine paciencia, multo magis nec bona extrinseca vel accidentalia. 2. benigna est, Secunda condicio est quod caritas esi benigna. Non enim 15 having no enemy sufficit pati adversa, cum fures hoc faciunt; sed oportet dili- gere inimicos, ut docet Veritas, Math. v. 44. Probatur: Qui- libet debet diligere confratrem accumulantem bonum utile sibi, et specialiter si ex * eius opposito fuerit peyorandus; sed34A quilibet inimicus iusto cooperatur in bonum, multipliciter sibi 20 proficiens (ut supra, capitulo xiii.) et ex eius odio incurritur magnum dampnum ; ergo conclusio. Et hinc dicit Hugo de Sancto Victore, de Laudibus Caritatis, quod Carilas modo and obiiging God viirabili non sinit aliquem inimicum, sed Deum quodammodo ioverec'procal obligat et necessitai ad amandum: et intelligendo inimicum 25 solum istum qui dampnificat vel peyorat, indubie sequitur demonstrative, cum iusto totus mundus proficiat, quem pro- (forGod isbound fectum dileccionis obmissio privat; et quoad secundum patet

by his own laws, , ,. _ . . , . .

quod licet Deus sit lmperator supra leges, habens omnes leges in scrinio cordis sui, vult tamen propriis legibus conformari. 3° Inter alias autem hec est una, quod si creatura racionalis Deum diligit, Deus eam prevenit reamando ; debet ergo Deus

9. acquirere : cod. aquirere. 10. fuerit : cod. fuit. 18. accumulantem :

cod. acumulantem.

21. V. supra ff. 28 n, 29 a.

22. The general sense, but nothing approaching the exactwords, is to be found in the tract cited, Migne clxxvi. 974 B-975 d.

CAP. XV.]

LIBER PRIMUS.

34A] implere hanc legem, ut innuit Ysaie quinto capitulo : Quid enim debui ulira facere vinee mee et non feci? Inpertinens enim fuisset Deitatem asserere istam negativam de debito, nisi poterit obligatorie debuisse. Ideo dicunt aliqui doctores 5 quod aliqua est debicio ex gracia promittentis et aliqua de subieccione indigentis : prima convenit Deo cum summa aibdt entireiy

free,

libertate; unde Augustinus super Psalmos dicit quod Deus avarum alloquitur sic de facto: Da mihi de eo quod dedi tibi ; habuisii me largitorem, habe me debiiorem et feneratorem. B Talia * ergo sunt plus predicabilia quo magis vera et de virtute sermonis minus inpugnabilia. Unde sicut liberius or rather because

he is entirely

servit religiosus Deo post votum, si sit in maiori gracia, quam free, secularis qui faciens actum consimilem non sic vovit, sic Deus promissioni addens iusiurandum, que apostolus, Hebr.

15 vi. 18, vocat duas res inmobiles, obligatus fuit Abrahe et suo semini adimplere de necessitate promissum ; et tamen summe libere pertinenter ad utrumlibet illud fecit. Sed indubie negasset se ipsum (ut dicit apostolus, 2 Thim. ii. 13), si promissionis ordinem distulisset.

20 Unde istam obligacionem innuit Deus, Exod. xxxii. 1 o, as we !eam from

. . the history of

JJtmitte me ul irascatur ftiror meus contra eos el deleam eos. Moses). Non enim Spiritus sanctus, duplicem falsitatem et superflui- tatem effugiens, locutus est tamquam pompator violente detentus, volens in fratrem iniuste irruere ; sed sancto Moisi

25 ligatus fuit vinculo caritatis : et hoc innuitur digito Dei nichil scribente superfluum, quando dicit, Dimitte me. Nec mirum quia Moises fuit in oracione et caritate tam fervidus quod oravit pro populo (ut patet eodem capitulo) sub hac forma, Ne, queso, dicant Egipcii, Calide eduxit eos, ut interficeret in

30 montibus : ecce zelus precipuus pro honore divino. Et se- quitur eodem capitulo, Obsecro, Domine, peccavit populus iste

17. pertinenter: cod. continentcr, 18. ut : cod. Unde. 31. peccavit :

cod., ut videtur, peccatavit.

I. Isa. v. 4.

7. The reference appears to be to the Enarr. iii. in Psalm. xxxvi. § 6 : Eia, avare foenerator, vide quid dedisti, vide quid accepturus es, &c. : vol. iii. 286 d, comparcd with the preceding passage from col. 285 G.

28. Ex. xxx. 12. 31. Ver. 31, 32.

io6

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XV.

peccaium tnaximum ; aut dimitk hanc * noxam, aut si nonMC /acis, dele me de libro luo quem scripsisti : ecce quomodo sanctus iste non solum ad tempus voluit esse anathema pro fratribus, nec solum non deputari ad illud ducatus officium, sed, ut ego credo, preeligeret dampnari perpetuo, antequam 5 eligeret tantam multitudinem sic dampnari, cum fuit inbutus in maxima eligendi et scivit quod melius fuit tantam mul- titudinem salvari quam se solum ; cum bonum publicum prestancius sit privato.

Nec credat quis quod aliquis debet preeligere suam damp- 10 nacionem, licet positus in adopcione debet esse in tam fervida caritate quod pocius eligeret hoc quam illud, sicut pocius eligeret t angelis accionem propriam quam peccare : con- dicionalis enim huiusmodi non ponit eleccionem possibilem de inesse. Nec moveat quod Scriptura petit sepe delecionem 15 hominnm de libro vivencium, quia, sicut eternaliter iusti in- scribuntur sic quod non possunt incipere vel desinere sic inscribi, sic eternaliter iniusti delentur sic quod non possunt incipere vel desinere sic deleri. Non enim inscripcio vel delecio sunt actus temporales sed ordinaciones eterne; sic 20 quod delecio sit ordinacio ut persona que salvari poterit non salvetur: et de omnibus dampnandis est huiusmodi eterna delecio de libro vite et inscripcio in libro mortis vel terra, ut loquitur propheta, Ierem. xvii. 13.* Potest autem huius-D modi eternum contingentissime non esse ; sic subest oracioni, 25 ut voluntas Dei ; ut patet alibi. ru v r„„„ Tercia condicio caritatis est quod non emulaiur. Patet emniatnr faciliter : Caritas et invidia directe opponuntur ; sed omnia huiusmodi opposita mutuo se expellunt ; ergo non stat quod caritas invideat alicui, quamvis enim carus potest esse invidus, 30 non tamen tamquam Deo : et ad istum sensum ponitur caritas in abstracto. Sicut ergo volens dominari toti mundo nedum pacienter sufferret rapinam bonorum suorum sed et diligeret

32. nedum addidi.

6 The meaning seems to be that Moses had so thoroughly leamed the maxim or principle of choosing that he knew how to prefer that which was truly the more desirable.

CAP. XV.]

LIBER TRIMUS.

107

34D] persequentem, cum tantum bonum spirituale sibi accumulat ; sic eodem modo non invideret abutenti bonis suis, cum talis abusus cedat iustis ad comodum. Unde benignitas dicitur quasi bona igneitas, quia est fervor caritatis de quo Luc. 5 xii. 49, post abdicacionem temporalium, Veritas ita dicit, Jgnern (inquit) veni mittere in terram, et quid volo nisi ui ac- cendatur? Dicit ergo caritas, cum apostolo, Gall. iv. 12, cuilibet raptori abutenti bonis suis, Nichil me lesisti, sed facio tibi grates cum occasionaliter profuisti. 10 Quarta condicio caritatis est, quod non agit perperam: sicut4- nonagitper.

peram

enim non sufficit pati iniurias sed oportet iniuriantem diligere, sic nec sufficit a malivolencia animi sed oportet a vindicativo actu extrinseco continere. Patet illud ex dictis tractatu primo, capitulo ii. Nam inde substancia fidei est quod Deus ne-

iscessario vindicat iniuriatum observantem caritatem plenius, utilius, et securius, quam ipsemet vindicaret. Ideo dicit 35A Petrus, * Non reddentes malum pro malo nec maledictum pro maledicto, sed e contrario benedicentes. Non sufficit cognoscere modum paciendi malum (ut docet primum iugum proprie-

20 tatum) aut continere a malo inferendo proximo (ut docet

secundum iugum), sed oportet Christianum cavendo malum 5- «"« inflatur, in se ipsum non inflari superbia, sed senciendo humiliter de se ipso oportet quod non presumat ex dignitate propria uti aliquibus bonis Dei nisi pure ad regulam, quantum expedit,

25 ut reccius serviat Deo suo. Patet ex hoc quod caritas con- 6. >wn est ambi.

tiosa,

trana omm peccato erat. Intcium omnis peccali est superbia, Eccli. x. 15 dicitur : quia ambicio, que est appetitus inordi- natus honoris proprii, est filia superbie, patet quod caritas est sibi contraria. Sicut enim Deum nemo perfecte diligit qui

30 ex cecitate de suis naturalibus inturgescit, sic nec aliquis dum supra legem aut ordinacionem divinam excellenciam inutilem in ecclesia Dei querit ; que duo si assint homini, non caperet de temporalibus ad victum vel ornatum, nisi quantum esset ad Dei honorem et utilitatem ecclesie, et tunc statim caperet hic

35 a posteriori vulpeculam : ' Mundus exigit ut persone graves in

12. a vindicativo l cod. ab iudicativo. 35. aposteriori: cod. apcf.

17. 1 Eet. iii. 9.

io8

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XV.

' victu et ornatu bona ecclesie sic expendant ; ergo sic est [35A 'faciendum:' tolle ambicionem et nega argumentum : 'In- 'imicus, ut dyabolus, caro, vel mundus, hoc exigit; ergo 'dandum:' indubie ipse non observat caritatem qui prefert Deo suo creaturam in dando sibi a Deo vetitum quod requirit. 5 7. Honquaerit Ex istis patet septima condicio caritatis, scilicet quod non

quae sua sunt,

querit esse proprieiarius sed habere * omnia in communi. B Sicut enim evitat scandalum fratris, sic prefert bonum pub- licum; cum sit ipsum esse melius et per consequens eligibilius, eo quod dominium foret sic extensius, famosius, et clarius, ut 10 patet ex dictis x. et xiv. capitulo. Et patet quod faciendo op- positum mala eleccio repugnans caritatis regulis est in culpa. £. non irritatur, Ex istis patet octava caritatis condicio, scilicet quod tanta inest sibi mentis tranquilitas quod non irritaiur, licet fuerit persecuta vel postposita in usu temporalium vel honore. Patet 15 ex hoc quod habet artem plus amandi prestancius, sed scit quod melius est bonum meriti et virtutis quam bonum nature, fortune, vel mundani honoris; ideo pacificat mentem, ne prosiliat sic in iram : scit enim, quod omnia tam bona quam mala sibi ministrant. 20

9. non cogitat Ex quibus nona caritatis condicio, quod non cogitat malum,

machinando vel solicitando quomodo vindicando adversantibus obviaret. Patet ex hoc quod commisit causam suam in manu scrutantis corda: et eo ipso quod sic faceret, inaniter et anxie la- borando causam propriam inficeret. Studeat ergo quomodo 25 placeret Domino qui pro iusticia sua vindicaret, et non diffidendo de isto, tamquam aliter Deus iniuriam propriam non vindicaret.

10. nongaudet Sed quia posset ex dictis credi quod caritas provocaret

super miquitate,

ad malum culpe, cum sit sibi tam utile, ideo obviat decima caritatis condicio, quod non congaudei super iniquilatem, id est, 30 non gaudet ex deesse peccati, quod secundum Augustinum

15. postposita : cod. proposita. 27. noti addidi e coniectura. 11. V. supra ff. 21 d, 22 A, 32 A.

31. E. g. Tract. i. in Ioh. ev. : Peccatum quidem non per ipsum factum est : vol. iii. pt. 2. 294 c : et passim.

Decsse peccati : ' the non-existence of sin,' an awkward expression which the context shews to mean ' sin which has no real existence.'

CAP. XV.]

LIBER PRIMUS.

35B] non habet causam efficientem sed deficientem. Cum tamen C foret * ceca vel stulta iniquitas gaudens ex hoc quod proximus suus peccat, verumtamen cum omnia tam bona quam Peccata^;J^'f,^f^,-. cooperantur sibi ad bonum, et per consequens de omni 5 peccato habet gaudium ; patet quod gaudet cum suo ludice, cui se commisit, cum omni veritate peccati, scilicet pene, vel profectu qui inde evenit : nisi enim ista consequerentur pec- catum, non esset veritas ipsum esse, ut patet supra capitulo iii. Et sic de eodem gaudet et tristatur secundum dispares ra- Jociones; ut gaudet cum Deo quod peccatum est punitum, et tristatur vel dolet in via quod quis peccat, quia iam in patria non erit amplius luctus vel dolor. Ideo maluit apos- tolus in condicione decima caritatis dicere negativam, cum caritas ista manebit in patria. 15 Ex istis duodecimo colligitur fortitudo mirabilis caritatis, 1 2. 0 »mia su/.

fert,

scilicet quod omnia sufferl : considerat enim quod Deo et cuilibet creature per peccatum iniuriatum est (ut ostenditur superius, capitulo v.) ; et cum adherendo Deo uno Spiritus sanctus conportat, ymmo supportat, cum qualibet creatura,

2opatet quod difficilius suffert quam sustinens quodlibet pon-

derosum. Et racio istius est terciadecima condicio caritatis 13. ojnnia credit, scilicet quod omnia credit divine ordinancie subiacere. Aliter enim non esset iustus tollens spolia impiorum, laudans vic- tricem manum Domini, hoc est, sapienciam vincentem maliciam

25 (ut exponitur tractatu primo, capitulo vi., et tractatu secundo,

D capitulo xiv.); et tunc indubie * caritas in fide deficeret. Quod inde sit possibile quod virtutes theologice sunt connexe, patet 14. omnia sperat, quod omnia sperat sanctis cedere ad gloriam (ut probatum est superius, capitulo x.). Et cum virtus tante fulcita diuturnitate

30 expectacionis non frangitur, patet quintodecimo quod Omma 15. omnia sus- longanimiter sustinei, quodlibet pro suo tempore, secundum quod Dominus cui utiliter ordinavit.

Ex istis ultimo colligitur quod, cum perfecta caritas lam nunauam exci-

dit.

18. uno: cod. iinus, nisi potius vems sit corrigendum. 25. secundo conieci :

cod. 3».

8. V. supra, f. 7 B. 17. V. supra, ff. 10 D, 11 A.

29. V. supra, f. 23 A.

I IO

DE CIVILI DOMINIO

[caP. XV.

descripta habet virtutem perseverancie tam connexam, quod [35D ipsa nunquam excidit, sed, aliis virtutibus deficientibus secun- dum illud inperfeccionis quod dicunt formaliter, caritas vigoratur. Induat ergo quicunque politicus istam vestem nupcialem et fruatur ea in via, cenando cum Domino quan- 5 tumcunque voluerit omnibus bonis eius. Et ista est declaracio Lincoliensis, quomodo licet iusto uti utiliter, quandocunque et quocunque voluerit, bonis Dei. Cum ergo sine induicione tunice quicunque abutitur bonis Dei, patet cum quanta dili- gencia debet Christianus eius consuicioni insistere. Et patet 10 quam philosophice Hugo, de Laude Caritatis, asserit quod fortis ut mors, ymmo supra mortem, dileccio, quia non morte intercedente dissolvitur sed pocius vigoratur, que neminem spoliando vel a quoquam auferendo aliquid, omnia facit sua. Nam eo ipso quod in aliquo quidquam diligit, suum facit;is unde sue fortitudini nichil potest resistere cum omnia sibi subicit, eciam inimicos sibi * servire cogit : et iste est alius 36A testis ydoneus pro sentencia sepe dicta, etc.

XVI.

Application of Quicunque ergo voluerit uti hiis temporalibus iure dominii 20

THE RULES OF '

Charity : naturalis, videat si hec signa caritatis sibi conveniant ; ymmo,

1. The sign of ... r . . , . ,

our having it is cum multitudo confusionem panat, videat si, secundum

the preference of

the eternai good quinque talenta declarata supenus, pro querendo bono

above the tem-

porai, incommutabili supra bonum commutabile laborat obnixius :

a. by seeking it,

b. by thinking secundo si habita sint illa caritatis (cum ibi sit amor ubi 25

upon it, v

mentis oculus), videat utrum bonum incommutabile supra

c. by feeiing its bono commutabili meditatur frequencius : tercio, cum dolor

loss heavier than

that of anything perditi et amor habiti correspondet, videat si plus dolet

temporal.

propter sentitam carenciam caritatis quam propter amis- sionem boni utilis temporalis : que signa si assint satis secure, 30 potest uti, iure naturalis dominii, bonis Dei. Et sic intelli- gendum est illud Apok. iii. 18, Swadeo iibi enure aurum igni-

22. pariat : cod. potius pareat.

II. Hugh of S. Victor, ubi supra, col. 971 D. 23. V. supra ff. 30 D, 31 A.

CAP. XVI.]

LIBER PRIMUS.

1 1 1

36&.]tum ut locuples fias : aurum ignitum est talentum quintuplex supradictum, rutilans caritate, etc. Licet autem me ipsum senciam a predictis caritatis regulis plurimum elongatum, velle tamen utriusque adiacet; et predictas regulas scio £ infalibiliter esse veras; nec ullum divitem esse sine titulo caritatis, de qua nemo digne loquitur, nisi ipsam habuerit et sine duplicitate, secundum quod dictat cor interius, ex- B terius verba componit : scio * in quantum secundum doc- trinam ewangelicam, que prohibent, — aut caro, mundus, atque io dyabolus. Nam solum tria genera hominum excusarunt se a cena Christi, ut patet Luc. xiv. 18-20 : scilicet, peccato diaboli irretiti qui, aspirantes dominia civilia, villam emunt ; citra mundialia negociantes, qui emerant iuga boum ; et carnalibus dediti qui uxores duxerant : omnes enim isti, 15 propter defectum affectus quo in Domino tenderent, sunt caritatis expertes, et per consequens veri dominii atque dul- cedinis veri boni.

Pro cuius declaracione oportet primo supponere (ex dictis 2- The ma!n hin-

1 1 11 x drance to charity

tractatu de Divino Dominio, capitulo xxiii.) quod universitas is the sensu°.us

1 r ' ^ umverse, which

20 creata sit medium opacum inter racionalem creaturam et 1S

C a. as a screen

Deum suum, qui supra dictam universitatem lucem habitat in- n^nv_een God and accessibilem. Secundo supponitur quod racionalis creatura ^th^reason is habet potenciam penetrandi totam universitatem creatam in able t0 penetrate> cognoscendo clare divinam essenciam. Quibus duobus tam- 25 quam fide suppositis intellectum pro stabili fundamento,

suppono quod spes eri°-atur movens affectum ad deside- <"• heing stimu-

rr _ r 0 lated by hope of

randum videre clare dictam lucem propter gaudium ineffabile fruiti°n consequens, exclusa omni molestia; aliter enim non nego- ciatur, dans talentum creditum ad usuram. Sed quia 3osecundum vocem Veritatis, Math. vii. 21, Non omnis qui

dicit sihi, Domine, Domine, intrabit in resrnum celorum, sed tending to right-

eous works.

necesse est superaddere tercium Domine, pro adipiscendo C dicto * gaudio per opera meritoria secundum regulas cari-

8. secundum in margine superiori 2da manu suppletum. 21. supra dictam :

cod. predictam.

18. The MSS. of the De Dom. div. break off at the 19A ch. of bk. i. and follow directly with bk. ii.

112

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XVI.

tatis- quibus tribus habitis inventus est thesaurus tn agro [36C Scripturarum abscondilus, pro quo tenendo ac possidendo homo calcaret totam universitatem creatam in affectu, parvi- pendens eam, tamquam ad quietandum inhabilem : et subiret omnem letus penam possibilem, que foret utile medium ad 5 dictum gaudium possidendum; nec aliter habet artem vel habitum milicie spiritalis ad regnum dictum debite rapiendum. Et revera si, per inpossibile, deficeret veritas istis subtracta sermonibus, adhuc ego letus audirem istam sentenciam ad excludendum mundi solicitudines et mortis terrores. Si 10 enim mundiales libenter auscultant tragedias ad excuc.endum solicitudines et mentis mesticias, quanto magis cathohcus amplecteretur gratanter istam veritatem stabiliss.mam, salu- berrimam, et desiderabilissimam. 3 Thepercep- Unde ffla arma induti sunt omnes milites Christi, eius 15 rh^limitacioxietamquamducis exercitus pugnantes et recipientes rch"°f eadem eruginamenta pro premio sive regno, ut Christus docmt instinctu, opere, et sermone ; sicut testatur Augustinus et ceten ewangelici methaphysici, docti tam experiencia quam testi- monio Scripturarum : unde Hugo, ubi supra, 0 insuperabzhs 20 virtus caritalis, que ipsum invincibilem superasti et cui omma subiecta sunt ct omnibus quodammodo * subiecisti, dum intusv amoreDeus se humiliavit formam servi accipiens, factus non solum homo sed obprobrium hominum el abieccio plebis. Nam propter nimiam caritatem qua dilexit nos, conlinere ulira non 25 potuit in ira sua minas suas, quominus dilectam animam tni- micis exponeret pro amicis, ut mortis terrorem pariter vigorem tollat ab amicis. Si ergo caritas conira Deum fortis fuit, quanto magis conlra homines prevalebit. Hinc sancti sup- plicia contempnentes, ut mortem calcantes, per med.as cor-30 poris fauces ad patriam revertentur, dum morientes exultant, mortique insultant, cum apostolo, 1 Cor. xv. 55, ^bi esi, mors, victoria tua? ubi, mors, stimulus tuus ? Iam non

,6. imitacione : cod. imUacimem. 17. erugi,tame,:ta : cod. erugl*.

7. Matth. xi. 12.

^o. HuJhXof S4Victor; ubi supra, col. 974 -975 A. But the text is hardly close enough to be called a quotation.

CAP. XVI.]

LIBER PRIMUS.

36D] solum fortis ut mors dileccio ut dicitur Cantic. viii. 6, sed mors mortis facta est Vita prima, ut dicitur Osee xiii. 14.

Et istam sentenciam teneret catholicus infringibilem de a truth alike

. . supported by

virtute sermonis, si diceret quod Deus est cantas obiectiva et theoiogy 5 fructus spei, utens creatura sua ut organo ad taliter mili- tandum. Illa autem superinduicio qua creatura ipsum in- duitur est fides, spes, et caritas subiectiva ; et omnia ista sunt Deus secundum esse essenciale. Et si secundo dixerit cum isto doctore quod Christus sit duarum naturarum utraque, 10 et tercio quod anima hominis sit eadem persona cum ho- mine, tunc consentiret logice illius sentencie. 37A Unde et ista est sentencia * Aristotelis, in De Pomo et and phiiosophy : comentariis, et xii. Metaphysice, consideracione xviii., di- centis, quod ultima prosperitas est intelleclum humanum con- ^hiungi forme prime : et consideracione xxxix., dicit quod in- telleccio Dei eterna qua comprehendit se est maxime voluptuosa, sicut intelleccio nos/ra, quando intellectualissime et pure com- prehendimus nos ab illo dependere, licet in nobis maneat parvo tempore. Si ergo philosophi infideles racione et experimento 20 convicerant quod optima opera hominis in optimo intelli- gibili consistant, quanto magis tempore gracie, quibus virlus Altissimi obumbravit in quantum incarnata mediavit inter nos et Deum, docens nos terrena despicere et colligendo omnes vires, intellectum, et affectum, in Deum proicere. Ipse enim est 25 umbrosum oculo mentis circumdatum, ut, exclusis solicitudi- nibus temporalium, sequuntur ipsam in vita et moribus.

Ex istis formetur racio sic : Quelibet intencio et affeccio whereas, temporalibus in fide, quanto requiruntur ut media ad dilec- sensuou° isa

barrier against

cionem Dei fulciendam, distrahit ab amore Dei, et per con- the love of God ;

13. xii. : cod. 20. 13 & 15. considercuione conieci : cod. con"> vel con'o,

17. quando in margine additum 2da manu.

1 2. The reference to the spurious book De Pomo (printed m the older Latin editions of Aristotle, e. g. that of Gregorius de Gregoriis, Venice 1496 folio, ff. 370-373) appears to concern no more than the general principle announced in the following sentence, the quotations in which are discoverable in the Metaph. xii. 18 and 39, read in the light of Averroes' commentaries ad loc. 21. Luke i. 35.

I

being of three sorts,

of the devil, of the flesh,

DE CIVILI DOMINIO [CAr- XVI-

sequens destruit vd minui. cari.a.em : huiusmoch es. tripleK (»*. diTcio supradic.a; ergo i.la es. a quolibe. ca.hohco preca- tnda- E. hinc dici. loh. pnma, ii. .6, 0m.**« - 2 es, ccncupuccncia camh quoad gulam a.que luxunam, «U ZZpilJ oc«„r«m quoad affeccionem indebi.am munda-5 ZZ aui supcriia viic > quoad peccamm dyabol.cum : cu, B crnT diter beatus lacobus adop.a. sapienciam .nmembrem X. quod es. tcrrcna, e.c. Unde hi, .res doc.ores, schce C ti^lohanues, e. lacohus de ,,is .ribus P-~ „ qUoad aliquam exceUenciam an.eponun., schce Chns.u Lcatum dyaboli, Iohannes peccatum carms, et Iacobus P; :^ -icie sive mundi. Nam P~^££« nrimum e. primum spiritualitate, geueracone, et tempore, r^cJprimo, capitulo ii. ; peccatum carnis es, pnmum quoad hostis applicacionem atque nocencam, cum

icaainrprincpaiiicracc ipsc ; - «^TS- - habe. quandam priori.a.em qoau.um ad ^™ Zi tatem, cum in eadem universita.e omnes peccan.es velud sompniferi sunt sopid. , Unde Lincoliensis, Dicto », declara. quod <W etema

SfiSr ' .emporahbns pos.ponen.es dormiun. sompno g— Com enim sompnus secundum philosophos s,. pnvaco sencend,

n C/iristus :cod. Crisostomus (Crtso*\ 4et5. "ZSP*,: Z.preponentes.

P' mflWte V. supra, p. III, 11. 8 seqq.

I5' ? Dkt1 xv - Sompnus namque fit cum vapor resolutus a

2o.Grosseteste Dictxv^ b P redit et QCupat

nutrimento ascendit ad cerebrum Scriptura vero

primum instrumentum senciendi ut non po^t age ^ Pomedere dicimur omne quod ^Z^o ^ — amata in tamur. Cibus itaque P^^J^n£ ffiPnorum amatorum usque quibussummedelectamur. FantasmaU aut resoluti ad

racionem Pertin^^^^^i ama„dum ea quorum nSoSr^ent of Beauvais, Spee. natur. xxvii. 1-5 I especiallv

CAP. XVI.]

LIBER PRIMUS.

"5

37B]ex fumositatibus, resolutis a stomacho, obturantibus poros spirituum intrinsecus repressorum, patet quod in homine interiori mundialibus debito sit consimile. Nam vis cogita- tiva revolvit bonorum genera, quibus hominem interiorem 5 pasceret, abiectis bonis infimis (ad modum loquendi apostoli, Phil. iii. 8) tamquam stercoribus, a quibus suggendus est grossus cibus epatis per venas miseraicas corde, capite, et C ceteris membris subtilibus, spiritibus educatis. Sed heu * (ut dicitur Tren. iv. 5), prelati qui olim nuiriebantur croceis iam io amplexati sunl stercoribus : omnes enim avaricie student, et, bonum terrenum infimum tractando, degenerant, et fumos opacos obfuscantes intellectum et affectum resolvunt, infrigi- dant, et obturant meatus per quos dona spiritus radiarent ; et tunc mirum frigescit exterior homo quoad opera caritatis x5 (quia, Math. xxiv. 12, Refrigescii caritas mullorum) et cales- cit pars interior, cum quilibet peccans contra caritatis regulas mutat apparenti commodo personali (quia, 2 Thim. iii. 2 : Erunt homines se ipsos amantes); et tunc sensus quo eterna discernerent suis actibus sunt privati, et specialiter ac primo 20 omnium visus quo Deum aspicerent ; ipse enim non penetrat sed ad temporalia est retromissus.

Et revera tota estimacio quam sic cecati habent circa their Kfe is but

dream,

temporalia est quasi sompnium ymaginarium simulacrum,

II. infimum e corr. 2dae manus in margine adiectum.

ch. 1 2 : Dicimus ergo secundum Arestotilem quod prima somni causa est calor intrinsecus circa locum digestionis : qui pervenit a stomacho : et epate : et corde : et naturaliter reciprocatur ,i. repercutitur a frigiditate cerebri : ad quod elevatur : et sic descendit humidum frigidum. Et propter hoc sunt multi motus dormientis scilicet quia est evaporatio ascendens et humidum descendens, &c. I quote from vol. ii. of the undated folio known to bibliographers as Mentelin's edition, Strassburg, 1473.

10. Stercoribns. Cf. infra, f. 51 C: Cum ergo mundi divicie sint ster- cora corporis Christi mistici.

11. Fumos, &c. Cf. Vincent, ubi supra, lib. xxix. 71 : Haec intes- tina circumdant vene nervi et arterie : liganturque cum panniculis : et glandosa in carne sua concavitate. horum iuvamentum est : ut a sto- macho digesta accipiant : et inde succum ad epar mandent : fecesque foras expellant : a superiori namque vena que vocatur porta : multe vene subtiles proruunt ad intestina: et ab intestinis ad epar. et he vocantur miseraice : per quas cibi succus ab intestinis ad epar tendit.

I 2

6 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XVI.

fantasticum illusum, cum putant se esse divites quoad mun- [37C dum, et illud quod apparenter possident non est suum Hmc Psalmo lxxv. 6 dicitur, Dormierunl sompnum suum et mchtl invenerunt omnes viri diviciarum in manibus suis. Mundiales enim sompnio dormiunt in hac vita, sed spoliacione corponss expergiscunt, sencientes se vacuos tam ab occupa cione D quam iure bcnorum huiusmodi ; cum tunc (iuxta dedarata «Juperius, xii. et xiv. capitulis) dantur iustis. Et hinc <to- tur Ysaie xxix. 8, Sicut sompniat esuriens et comedtt, cum autemfuerit expergiscens vacua est anima erus, sic ent mulU- ,o tudo zencium: et illud Ecclesiasticus explanat expressms, dicens, xxxiv. capitulo, Sompnia extollunt imprudentes ; quast nui apprekendit umlram et froseauitur ventum, sic qm attendtt ad visa mendaaa : secundum hoc visio sompniorum. In mferno autem causa sompnu est soluta, ut patet supra capitulo m .«,

• i -h,v Tnh xxvii iq Dives cum dormierit et conformiter loquitur Iob. xxvu. 19,

nichil secum aufert ; apperret oculos suos et mcM mvemet.

Mundiales ergo sompniant hic in via fecibus et opaatate

terrestrium cum suis sapienciis debriati. Tales ergo somp-

niantes propter defectum iudioii currunt preaptes, mmten es2o

, h h 71 matibus tamquam bonis stabihbus. Et hinc apostolus

S-^lo hortatur nos de sompno surgere, et Salvator pre-

c pue curatos instancius viguare. Unde causam huius somp-

J et incitatum vigilie post prenarrata conpendiosissm* > «

uulissime tangit Ventas, Luc. xxi. capitulo, sub hns verbis 25

Attendite vobl, ne forte graventur corda vestra tn cra^a *

ebrietate et curis huius vite. Ecce, comessacio gulosa et v m

!ebr al in auo est luxuria, et negociorum seculanum m- 38.

h , ptal in qua est accidia, gravat caput intenons hommis

! terrena sapiat, et per consequens ad spiritualem sompnum 30

iS^ JU et Lsequenter caritatem suffocat, ut patet ex se-

decim condicionibus caritatis supradicus.

• 0 ■ cod viso post ^ et inseri docet codex, cuius error facile t^W, 2da manu in margine supp.etum.

x *a R „r 12. Ecclus. xxxiv. 1-3-

8.V.supra,ff .^Wjc. ^

15. V.supra f.27A-C. S V. supra, caP. xv.

2S. Eph. v. 18. a

CAP. XVI.]

LIBER PRIMUS.

II7

38A] Et si obicitur quod nemo in via observat tam stricte re- 6. Our faiiure to

1 . ,. ., 1 i- • observe the law

gulas cantatis, dicitur quod rephcacio aggravat, non excusat. of charity is no

defence

Nam Christus, apostoli, et multi sancti utriusque Testamenti smce its' observ. dictam legem caritatis ad regulam observarunt: sic et nobis possible"0' °n'y 5 est observancia ista possibilis, cum sub pena peccati ad ipsam astringimur. Et hoc audenter assero quod nemo in- but indispensa- trabit in gaudium Domini sui antequam istum caritatis gradum compleverit ; cum sit trabea milicie sponsi quam vult ad sui similitudinem superindui omnem militem cenam novissimam

10 gustaturum, ut patet Math. xxii. 11-13. Patet sic : Non est possibile aliquem esse beatum nisi habuerit caritatem inde- fectivam ; eo ipso quod aliqua istarum sedecim condicionum defuerit, est caritas defectiva ; ergo etc.

Vult ergo Deus quod caritas nostra magis ac magis ha- 7. we must press

isbundet (ut loquitur apostolus, Phil. i. 9); quod si fuerit pro fection, whether

. we attain to it

statu vie completa, mortui statim sine pena purgatorii ad- on earth volabunt ; et si diminuta, oportet quod in purgatorio per- 0r not .- ficiatur secundum tres gradus quos apostolus commemorat, prima Cor. iii. 12, de Iigno, feno, et stipula, ut Augustinus

20 exponit, Enchiridion xv. ; de istis est autem alibi longus

sermo. Nunc autem sufficit dicere quod oportet salvandum at ieast we must decedere in aliquo gradu caritatis, sic quod in fine vite pre- measure of

B ponat in amore Deum quolibet temporali, et quod * ex ^ we iove integro remittat cuilibet iniurianti offensam, iuxta illud poraAwngs'61™"

25 Math. vi. 14, Si vos non dimiseritis, nec Paler vesier qui est in * utmjuXesforS1Ve celis dimiitet vobis : et oportet tercio quod pure transcendat and

. « . ,, ~. c. thatwefixour

universitatem creatam, et mngatur mtellectus ac anectus hean and mind

. .. inseparably on

mseparabihter m Deo, suspensa sohcitudine cuiuslibet tem- God. poralis : et tunc pedem ponit in gaudium. 30 Sicut enim punctus circumferencialis non subiacet inter- pretacioni diametrorum, sed centrum maxime ; et alii, ut plus vel minus ab illo distincti, intersecciones proporcionales recipiunt : sic et affectus racionalis creature, qui est plus in

2- aggravat : cod. agravat. 7. Domini : cod. dominii. 11. iudefectivam(\.e.in- de/cla-^): cod. inde scienciam (inde Jcia-z). 33. sic et : cod. sicut. qui: cod. que.

19. Aug. Enchir. Ixviii. § 18: Ligna quippe et foenum et stipula non absurde accipi possunt rerum saecularium, quamvis concessarum, tales cnpidilates ut amitti sine animi dolore non possunt : vol. vi. 222 a.

n8

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XVI.

temporalibus profundatus, plures intricaciones ac perplexiones [38B sustinet, ubi spiritualis homo, soli Deo innitens, qui est cir- culus intelligibilis complectens omnia, a talibus intricacionibus est immunis. Et utinam ego ac mei similes, infesti tam per muncli miserias, sciremus aliquid circumferenciam istam tran- 5 scendere et, subducta dormitacione ac sompno, locum Domino, hospiti salutifero, invenire ; quia secundum Lincoliensem tam monstruosum esset prelatos ecclesie pro temporalibus pertur- bari, quam mirabile foret astrum celi pro ventis, fluminibus, auris gelidis,vel turbacionibus sublunaribus dislocari : sed talem 10 oportet esse erroicum, abstractum a mundi solicitudinibus ; et expedit Christicolas saltem speculative cognoscere istum gradum caritatis esse a Deo exigitum, a sanctis servatum, et a quolibet salvando ante beatitudinem possidendum : sic enim cogitabimus quantum de caritate nobis deest etc. 15

XVII.

TheLawof *Pro ulteriori declaracione illius materie sunt tria dubiaC

THE GoSPEL IS . - . . j

sufficient for lacius disserenda : pnmo videtur, cum omnia debent esse

all the purposes .....

ofhumaniife communia, quod omnia mra humana superfluunt ; secundo

without the addi-

tion of anyother videtux quod nemo secundum legem ewangelicam debet ha- 2o bere quidquam civiliter ; ymmo posito quod habeat, non debet pro bonis nature vel fortune, et per consequens pro nullis similiter, in iudicio contendere vel pugnare ; et tercio videtur quod contra delinquentes quomodolibet in ecclesia militante, sit aliquis habens architectoriam potestatem co- 25 hercendi divinis legibus rebellantes.

,. For Ad primum suppono ex fide quod Christus instituit unam

legem, que est Vetus et Novum Testamentum ad ecclesiam catholicam regulandum : patet supposicio ex dictis tractatu primo, capitulo vii. Suppono secundo id quod in primo 30

12. cognoscere .* cod. cdgnoscere. 30. secnndo addidi.

7. Lincoliensem : perhaps in the sermon on Gen. i. 1 7, printed by Brown, Fascic. Rer. expet. et fug., ii. 269 sq.

17. The second main division of the book extends from this chapter to the twenty -fifth, inclusively, and treats of the relations of divine and human law.

25. Architcctoriam : perhaps a clerical error for autocralicam.

CAP. XVII.]

LIBER PRIMUS.

II9

38C] argumento supponitur, scilicet quod omnia debent esse com- munia : patet ex dictis superius, capitulo xiv. Ex istis ar- gumentatur sic : Summe potens, sciens, et benivolus non a, it must be

perfect, as the

ordinat inperfecte aliquid (cum eque perfecta sunt opera w°rk °fa perfect

lawgiver.

5 recreacionis, sicut creacionis, ut patet supra capitulo x.) ; sed Christus cepit constituere novam legem (ut patet ex prima supposicione) ; ergo sequitur quod ipsam consumavit. Con- firmatur ex dicto Salvatoris, Math. v. 17, Non veni legem solvere sed implere (ut exponitur tractatu primo, capitulo vi.) : 10 si ergo ad hoc venit, indubie hoc fecit.

Item Christus est summus medicus anime humane (ut ex t. Being suffi-

cient for the soul

fide supponitur), sed non perfecte mederetur animam, tam- it must aiso be

rr " r . . . sufficient for the

quam sponsam carissimam quam relinqueret in terris pecca- body. D bilem, nisi * relinqueret sibi unam legem sufhcientem pro i5regimine debite sanitatis; ergo talem legem reliquit anime :

sed ex eo ipso quod anima perfecte regitur, tunc et corpus et since the weli-

being of the one

quidquam bonorum fortune sibi contigerit, ergo reliquit legem j£vol^s that of sufficientem ad regendum tam corpus quam animam, quam et quecunque bona fortune acciderint. Minor patet ex hoc 2oquod regimen corporis et bonorum adiacencium consequitur ad regimen anime, sicut dominium bonorum nature et for- tune consequitur ad dominium bonorum gracie.

Et potest demonstrari per deducens ad impossibile, ca-ifthebody

• needed another

piendo a falsigrapho quod oportet aliam legem superaddere law, 25 pro corporis regimine, et simus in tempore antequam illa lex sit edita, pro quo tempore lex ewangelica sufficiens pro regimine anime est donata, et in defectum legis corporis ipsum indebite paciatur ; tunc oportet consequenter dicere it wouid not be

that servant of

quod corpus non servit anime, sicut debet, et per consequens the s°»' w"ich

we postulate.

30 illa lex non est sufficiens ad corpus debite regulandum ; et cum corpus sit servus necessarius, ad ministerium anime manci- pandus, sequitur quod lex anime sit in sibi necessariis defec- tiva, ut pollicia illa signanter deficeret que constitueret legem

9. ut exponitur : cod. ut paiet exponitur. 12. tamquam in cod. bis legitur.

21. et addidi. 33. pollicia: cod. potlicia.

2. V. supra, f. 31 c.

5. V. supra, f. 23 c.

120

DE CIVILI D0MINI0 [CAP. XVII.

domino, si lex non quemque subditum necessarium mancipa- [38D ret : et idem est argumentum de regimine bonorum fortune. c . That mari jtem sj ]en;em Christi posset homo supplendo perficere,

t.hould supple- r

menttheiawof cum tai;s supplecio se haberet per modum formalis com-

Chnst is as ct r

givelt its perfec- plementi, sequitur quod perfectissimum legis Christi posset eius 5 imposTib'ieh 's vicarius ordinare : consequens inpossibile, cum possibilius

esset celum et terram dis*solvi, quam iota vel apicem a lege 39A Christi dissolvi (ut exponit capitulum sextum tractatus primi Theaddition dictum Christi, Math. v. 18). Confirmatur: Vel esset lex

must be

superaddita in lege ewangelica inplicata vel inpertinens vel 10

either

i. impiied in the repugnans. Si inplicata, tunc hoc declarans non superadderet

evangelical law,

and therefore not novam legem, sed modo doctorum postillancium legem ewan-

n new law ;

or gelicam declararet. Si lex superaddita sit repugnans, in-

ii. opposed to it,

and^therefore dubie est iniqua, iuxta modum loquendi propheticum Ysaie or x. 1, Ve qui condunt leges iniquas. Si sit inpertinens, supplet 15

iii. unrelated to _ .

jt, in which case legem ewangelicam mcompletam, et cum moderm appre-

it must suppose

the imperfection ciantur non errando, ut asserunt, appreciando adeo istam

ot Christ's law

legem, videtur quod homines consumantes legem Christi perfecciorem quam fuit lex Christi instituunt. Et ne fiat equivocacio ex amplo ambitu signi legis, suppono quod lex 20 ewangelica sit lex a Christo pro tempore sue viacionis exposita and thus be ad regimen militantis ecclesie requisita. Quo supposito, biasphemous, vjrjetur blasphemium dicere quod illa lex Christi sine nova humanitus superaddita non sit sufficiens ; tum quia quodlibet eius particulare observare sufficeret, tum eciam quia doctrina 25 humana et eius ordinacio foret doctrina et ordinacione Christi perfeccior, tum tercio quia ante edicionem illius legis addite, non foret ecclesia debite regulata, quod dictum quilibet and moreover catholicus pius abhorreret. Tercio confirmatur per deducens

stand out of rela- , . . .. . . , . .

tion to moraiity. ad lmpossibile, signando per a legem humanitus mventam, 3° perfecciorem lege Christi sed sibi inpertinentem : * ex quo B patet sequi quod est inpertinens dileccioni Dei aut proximi, ut observancie mandatorum, et per consequens cuicunque quod homo debet facere ; et indubie lex huiusmodi non valeret, quia neminem ligaret ad debite se habendum. 35

13. rcpugnans: cod. repugndns. 16. appreciantur ^da manu in margine suppletum. 34. lex : cod. se .

CAP. XVII.]

LIBER PRIMUS.

39B] Ex istis patet quod lex que ligat efficacius hominem ad se 2. The taw which

.1T binds men to-

habendum erga Deum, ut debet, est efficacissima, quia rlla wards God is

more effective

exhinc docet quomodo homo se haberet erga quamlibet than, since it

carnes in lt, one

creaturam. Et ex istis videtur mihi quod lex ewangelica whichdetermines

^ merely men s re-

5 per se sufficeret sine lege civili vel vocata canonica ad com- !fn"on^rto onj pletum regimen ecclesie militantis. Probatur ex hoc quod ^e™f°™e^«^ ad regimen, scilicet anime, sufficit lex caritatis, ergo ad regi- gJJ1, or canon men cuiuscunque accessorii, cuiusmodi sunt bona cor- cUncyU proved

r . t» r i t ■ by reason and

pons et fortune. Argumentum patet Matn. xxn. 40, ubi authority.

ioVeritas affirmat doctori legis quod in mandatis de dilec- cione Dei et proximi universa lex pendel et prophete ; et Luc. x. 28, innuendo ista sufficere ad salutem, subdit que- renti, Hoc fac et vives. Et apostolus, resolvens istum bina- rium in unitatem, Rom. xiii. 10, sic dicit, Plenitudo legis

i$esi dileccio ; et prima Thim. i. 5, Finis precepti est caritas. Et credo quod claret ex dictis xv. et xvi. capitulis quod lex caritatis non est in lege aliqua expressius explanata quam in Scriptura sacra. Cum itaque lex caritatis sufficit, ergo lex Scripturarum. Confirmatur ex facto : nam, quando Thus t0° the

r 7 ^ nistory of the

soecclesia crescebat ab uno supposito usque ad gradum eius Church teaches 5 maximum inter tot adversantes, sine regimine iuris civilis sive canonici, regulata fuit lege simplici caritatis ; et expost, quando

cistas duas * inmiscuit, ut asserunt considerantes status ec- clesie, continue decrescebat. Secundo probatur racione : />. Christ de-

.... . . , . . . mands nothing

25 nam Chnstus nichil requirit ab homine nisi cantatem et more from us ; media ad eandem; sed omnia docentur efficacissime lege Christi, ergo quidquid Christus requirit ab homine : et per consequens, cum Christus sit magister optimus et iudex supremus, quidquid homo debet facere docetur efficacissime

30 lege Christi. Tercio confirmatur ex testimonio Scripture : c. alteration, of

, whatever sort,

nam apostolus, Gal. i. 8, Licet nos vel angelus de celo eivan- has a curse

attached to it.

gelizei vobis preler quam quod ewangelizamus vobis, anathema sit ; ubi constat tam contrarium quam impertinens inter- dictum : et Apoc. ultimo, Si quis apposuerit ad hec, apponat

19. Scriptitrarum : cod. scripturis.

34. Rev. xxii. 18.

1 22

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XVII.

ei Deus plagas scripias in libro vile, et sic diminucione, ex quo [39C patet sufficiencia legis Christi. 3. The suflkiency Tercio principaliter probatur conclusio ex testimonio Au-

01 Christ's law is

proved gustini in De vera Religione capitulo xxix., ubi post declara-

a. by his exam- r r

Ple cionem efficacissime ablacionis peccati et revocacionis in 5

statum filii per incarnacionem Christi, ita subdit : Salellites voluptatum divicias semper perniciose appetebant : pauper esse voluit. Honoribus et imperiis inhiabant: rex fieri noluit. Caros filios bonum magnum pulabant : tale coniugium prolemque contempsit. Contumelias superbissime horrebant : 10 omne genus contunuliarum suslinuit. Iniurias inlollerabiles esse arbitraniur : que maior iniuria quam iustum innocentemque dampnarir Dolores corporis execrabant : * flagellatus aiqueD cruciatus esl. Mori meluebant : morle multatus esl. Ignomini- osissimum genus moriis crucem puiabanl : crucifixus esi. 1 5 Omnia que habere cupientes non recie vivebamus, carendo vile- fecit : omnia que vitare cupienles a virlule difecimus, perpeciendo deiecit. Et sequitur : Non enim ullum peccatum potest commilti nisi dum appetimus illa que ipse contempsit, aut fugimus ea que ipse sustinuit. Tola itaque vita eius in lerris per hominem 20 quem suscipere dignatus est, discipiina morum fuit.

and Cum ergo Christus omnia que fecit in opere docuit in

b. precept , sermone (ut patet ex serie evvangelii et econtra), ac omne

peccatum quod prohibet docuit evitare, sicut omnem veri- tatem quam exigit adimplere ; sequitur quod efficacissime 25 et completissime docuit in lege sua iniusticias aufugere et virtutes perficere. Cum ergo lex non plus potest facere, sequitur quod nulla complecior potest esse : cum quanta ergo diligencia describeret Christicola legem Christi, cuius essencia est premium obiectum, cuius conversacio est plenum 3° exemplar morum, cuius verba sunt omnis legis sufficientissi- mum complementum, ideo nimirum apostolus nichil iudicavit se scire, nisi dominum Iesum Christum.

8. Ante voluit in cod. legitur volebat sivc ; quae verba, ut glossarn, omittenda iudicavi. 9. Caros : August. carnales. 14. prius est addidi ex Aug.

17. perpeciendo correxi ex Aug. : cod. propiciando. 33. dominum : cod. deum.

3. August. de ver. Relig. xvi. §§ 31, 32, vol. i. 758 A, B. 32. 1 Cor. ii. 2.

CAP. XVII.] LIBER PRIMUS. 123

39D] Tercio confirmatur conclusio testimonio Lincoliensis inand

c. by the com-

sermone quodam coram papa, in quo declarat multipliciterpjeteness^with istam sentenciam ; unde post multa subtilia ita subdit : Non adapted to the

r first business of

recte, inquit, navigamur per artem edificatoriam, nec edificamur hk> 40A per navalem. Sed nec per arles subalternalas aut sub*minis- tranles principali dirigilur aul iudicalur opus artis principalis ; ut opus mililare non dirigalur per frenefactivam aut factivam selle, lorice, aut clipei, sed econtra (ut patet primo Ethicorum) ; nam per artem propriam militarem oporlet miliciam regulari. 10 Cum ergo maximum, principalissimum, et dignissimum opus

sit animas salvare, sequitur quod ars ad hoc opus dirigens et the saving of

■ souls,

ipsum diiudicans sil arcium principalissima et dignissima, cui which aii other

businesses sub-

omnes alie subministranl. Hec autem cst, quam morum docirina serve. et operis exemplo tradidit animarum Salvator, Dominus lesus

1 5 Christus, beatissimum (scilicei) ewangelium ; per quod, compre- hendens utrumque Testamentum, tamquam per artem principalem, el non per sciencias sibi subministrantes, oporlel prepositos animarum dirigere operaciones earum, et per hanc iudicare an recte processerint in opere salvacionis anime, an oblique : (quia

20 secundum Ieronimum, Epistola ad Paulinum, Quod medicorum est promittunt medici, iractant fabrilia fabri.) Alioquin, in- quit Lincoliensis, erunl animarum curatores ducibus exer- cituum similes, quorum acies cum oppugnaloribus congressiones et alie operaciones confliclui militari convenientes non per arlem

25 militarem diiudicantur sed per frenefaclivam aut aliam militari subministrantem : sed constal quod exercitus talibus inertibus in conflicto bellico regulalus sta/im confundcrelur, et dispersus propter defectum regiminis vinceretur, specialiter assistente tnulti- tudine hostium gravi ad expugnandum animose, et unanimi ad

B invadendum, et * forti et experta artis bellice ex congressus frequencia et diulurnitale. Sic, inquit doctor, est de ecclesia

1 . factivam : coA.factiva. 17. sibi subministrantes : cod. sibi ministrantcs.

28. assistente : cod. asistente. 29. expugnandum : cod. expugnddH.

3. Grosseteste, Serm. ap. Brown., Fascic. Rer. expet. et fug. ii. 256. 8. Arist. Eth. Nicom. i. 1.

20. Hieron. ep. 1., vol. iv. par. 2. 571. Wycliffe does not appear to suspect the original : Hor. 2 epist. i. 115, 116.

124 t)E CIVILI DOMINIO [cAP. XVIt.

miUtante cuius dux foret papa et milites prelati ceteri, exer- [40B citus autem oppositus est multitudo demonum, cui cognos- cimus ex Scriptura multitudinem, fortitudinem, animositatem concordem, et artis bellandi subtilitatem nimium convenire. Ars autem expugnandi istum exercftum in Scriptura sacras solummodo est edocta. 4 condusion Ex ista sentencia doctorum que collata est ex infringibili Theoiogyuthe Scriptura) patet primo quod sola theologia sit ars ecclesie et in spiritualibus directiva; secundo patet quod ipsa sit sufficiens ad hoc, cum auctor illius sit Deus, qui solus scit 10 instituere et magistraliter instruere in hanc artem ; et tercio patet quod execucio huius artis ex commixto regimine arcium subalternarum confunditur. Ex istis patet quod prima consequencia non valet: ' Si omnia debent esse com- wh „ 'munia, tunc iura humana superfluunt;' cum artes, tam 15

Upon which all um"™l . r>r~\a

other arts hang. mechanice quam Uberales, secundum theologiam ut sentencie regulate sibi debeant subservire, mechanice necessaria cor- poris preparantes, et liberalium alique, ut septem artes, ad Scripture sacre intelligenciam preparantes, alique, ut mra civilia, adversarios ecclesie compescentes, et alie, ut mra 20 canonica, sicud decretum ecclesie ex Scriptura sacra ela- boratum, secundum modum et ordinem debitum exequentes. A pope therefore Ex quo patet ulterius quod necesse est papam esse theologum ; Teoiogian nam sibi ut huiusmodi committitur vicanum regimen inc spiritualibus tocius ecclesie militantis, quod non potest co- 25 gnoscere si non sit theologus; ergo conclusio. Nam temporaha bona civihter regere, regna conquirere, et tributa exigere, pertinet ad terrenum dominum, non ad papam: quod si, dimisso vel omisso officio spiritualis regiminis, misceat se cum istis, practica artis qua utitur est nedum superflua sed 30 Scripture sacre contraria etc.

XVIII.

DisTiNCTioNs Ut autem ista materia sit clarior oportet ex dictis de iure 3ffii£ trimembrem divisionem excerpere, scilicet quod ahquod

IO, auctor: «» in codice. oua forma vulgo ^ praemissa solet exprimi, coniicio pro au« fortmto scnptum esse. cod. dominium. 34- «< >n cod. bis legitur.

CAP. XVIII.] LIBER PRIMUS. 125

40C] ius divinum, aliquod est ius canonicum, et aliquod ius

civile. Ius divinum est ius a solo Deo institutum, per Chris- 1. OfLAws

a. The divine

tum verbo et opere explanatum, ut lex ewangelica. Ius law ;s that of the

° Gospel.

canonicum vocatur ius a prelatis ecclesie institutum et pro- *. Canon law is 5 mulgatum ad rebelles sacris regulis cohercendum : et potest intelligi ut incommunicans iuri ewangelico, ut sunt tradi- either a tradition

of man s mven-

ciones humanitus invente : vel ut communicans iuri ewan- V.0" or a truth

discoverable ln

gelico, ut sunt articuli fidei in sanctis synodis sive consiliis the dlvine Iavv- explanati. Sicut enim idem est homo in vestibus aut ac- iotibus noticiam inducentibus variatus, sic eadem est lex vel veritas ewangelica in ewangelio inplicita vel detecta, et per ecclesiam postmodum aliter sed non contrarie explanata, ut patet de fide quam credimus: nec capit lex canonica in- pugnacionem a lege Dei quoad istam partem, et quoad 15 aliam partem communicat plurimum cum civili, ideo ag- D gregat in se parcialiter * duas leges. Ius autem civile estf- Civiiiawwas

invented to meet

ius occasione peccati humanitus adinventum ad iustificandum the.consea.uences

1 of sin,

rempublicam coactive quoad bona corporis et fortune, sicut

ius ewangelicum rectificat quoad bona gracie: sed post do- but now ;t bears

the same relation

aotacionem ecclesie adinventa est una differencia inter ius to the J^ty/s

canon law does

canonicum et civile, quod ius canonicum rectificat bonum t0 the clergy : fortune et nature parti ecclesie clericali, ius vero civile rec- tificat predicta bona parti ecclesie laycali. Et de commix- tione usus istorum disseminatum est seminarium magnum 25 discordie in ecclesia sancta Dei, sic quod in toto sufficit adthetwomay

therefore be com-

propositum bimembris, iuris divini scilicet et humani. Ius bined as ' hurnan divinum creatum est ius divinitus inspiratum : ius humanum est ius occasione peccati humanitus adinventum. Nec sunt ista membra in sua analogia ex opposito condicionata ; cum omne

3° verum ius sit eternum aput Deum, sed inspiracionis et promul- gacionis et execucionis modus facit aput nos differenciam.

Ex istis incidenter patet divisio inter dominium naturalez. ofLoRDsmr, vel ewangelicum, et civile. Dominium quidem naturale est dominium divinitus institutum, in primo titulo iusticie fun-

35 datum, quotlibet divites ex equo compaciens, sed aliena-

io. variatus : cod. potius, ut videtur, variatiis.

DE CiVILI DOMINIO [cAP. XVIII.

cionem dominantis, servata iusticia, non permittens : domi- [40D nium autem civile est dominium occasione peccati humanitus institutum, incommunicabile singulis et ex equo multis do- minis, sed abdicabile servata iusticia. a. Naturai or Prima descripcio patet ex dictis : nam ex condicione 5

evangelical lord-

slliPls status innocencie * requiritur quod Deus ordinet creature4lA

i. divinely insti- ... .... .

tuted, racionali naturale dominium, ut patet tractatu capitulo - ;

ii. founded on et quod sit sufficienter fundatum in iusticia eciam post lap-

righteousness,

sum (patet ex dictis isto tractatu, capitulo vii., ubi osten- ditur consequenter ad graciam dominium ex integro re- 10

iii. uniimited as stitutum) : et quoad terciam particulam patet ex condicione

to the number of

lords, legis et dominii naturalis, capitulo xiv. declarata, quod stat

quotlibet ex equo super eodem dominabili dominare ; do- minium enim naturale propter sui spiritualitatem aliud non

?nd. ,. ,, excludit : et ultima particula patet ex hoc quod surncit ad 15

iv. lnalienable x x *

save by unright- existenciam naturalis dominii coexistencia iusti dominativi et

eousness.

dominabilis, ergo non stat cum posicione horum trium ab- dicacio naturalis. Consequencia patet ex hoc quod aliter ista extrema cum iusticia nature dominative non sufficerent. Ex quo patet quod nemo potest, servando iusticiam, ab- 20 dicare, alienare, vel extraneare a se vendendo vel aliter com- mutando dominium naturale; cum enim proprium insit ex natura et non potest extraneari a re cuius est proprium. Ita dominium naturale inest ex pura gracia : sicut non potest vendere graciam vel extraneare aliter commutando, sic non 25 potest dominium naturale, eo quod ipsum per se consequitur ad graciam et coexistenciam extremorum. Et sic intelli- gendus est beatus Gregorius cum ceteris sanctis vere et inpugnabiliter vere de virtute sermonis dicentibus quod om- nia terrena amare servando, amittimus ; sed misericorditer 30 distiibuendo pauperibus, nobis dominium cumulamus, quod nec furtu nec * tinea consummi vel diminui potest dominium B naturale. Nam in quorumcunque manus devenerit, quo- modocunque essencia transmutata fuerit, semper servatur

3. institutum : cod. instiium. 16. dominativi : cod. dominati.

12. V. supra, f. 32 B. 32. Luke xii. 33.

CAP. XVIII.] LIBER PRIMUS.

127

41B] Christo dominium, quod non potest manendo Christi dis- cipulus abdicare. Nec moveat quod ' dominium naturale ' exinde sit inperfeccius quam civile,' quia dominium est perfectissimum possibile : et tamen patet ex dictis de 5 Divino Dominio tractatu primo capitulo -, quod Deus non potest donando a se abdicare dominium ; ideo perfectissimus in donando est, cum donans permanet sine alienacione, con- servans donabile, auferens ipsum ad quemlibet abusum do- natorii (ut patet supra capitulo vi.) : ymmo donatorius liberius iohabet isto modo donando quam haberet commissa cura civili super dominabili, dominativo alienante a se eius domi- nium.

Secunda vero descripcio quoad eius primam particulam s. Civii lordsMp exhinc patet quod, subducto peccato, sufficeret dominium ofmans insti-

r ^ r tution after the

15 naturale : ideo indubie quod amplius est de divino quamfall> primo sit divinitus institutum, a malo culpe est; ideo satis signanter dicitur quod dominium civile est dominium oc- casione peccati humanitus institutum. Patet idem ex dictis tractatu secundo, capitulo -, de dominio quod homo in statu

20 innocencie habuisset. Secunda vero particula est famosa, "• not communi-

cable to every

cum omnis dominans, in quantum huiusmodi, vendicat esseon_e> butofsever- proprietarius rei possesse ; proprietarius enim, in quantum huiusmodi, vendicat incommunicabiliter ex equo dominabile esse suum. Ideo Augustinus, Epistola xxxiii., ad Bonifa-

C cium, distinguendo inter civile dominium et divinum * secun- dum differenciam communicabilitatis et incommunicabilitatis, postquam declaravit communicabilitatem ex condicione per- feccionis inesse divino dominio, subdit de humano dominio ut civili, Quis (inquit) avarus querit conpossessorem aut quis, domi-

30 nandi cupiditate inflammalus, vel fastu dominacionis elatus,desi- derat habere consorlem ? et racione illius addidi ex equo, sciens quod tam in naturali quam civili dominio stat multos dispariter et unum capitaliter dominari, ut in latitudine civilis dominii

20. innocencie : cod. nocencie. 9. V. supra, f. 1 2 D.

29. August. ep. clxxxv. 9, § 35 : vol. ii. 657 F.

128

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XVIII.

stat regem et principem, baronem et militem, super eodem [4ic fundo dominari; sed hoc erit gradatim in gradu dispari. and Ultima vero particula est famosa, cum acceptum sit regu-

iii. alienable at ... ... , . ...

pieasure. lanter mter politicos quod dominus civnis potest donando, vendendo, vel aliter commutando, abdicare a se civile domi- 5 nium: nec exinde sequitur quod iniuste. Et patet utraque descripcio.

3. a. Naturai Sed ex dictis posset capi evidencia credendi quod civile

and civil lordship . .

dominium, in quantum huiusmodi, sapit nequiciam, po- tissime cum Augustinus (ubi supra) annectit avariciam et 10 fastum civiliter dominanti, et in Epistola xxxvii. dicit quod non ex iure civili fit ut bene nlenles sini, sed ut male utentes minus molesti sinl : et indubie si iura illa sint iniusta, et dominia in eis fundata. Quoad illud persepe revolvi, si de-

arebothmodes cimum praedicamentum, quod Aristoteles vocat habere, sit 15 tantum ab humana invencione fundatum vel ex perpetua ordinacione nature, sicut cetera genera, stabilitum : et videtur mihi quod, sicut cetera praedicamenta constant ex opere nature * subducta arte humana, sic et eo ordinacio decima ; d cum nec logicus nec methaphysicus eget ex arte humana men- 20 dicare principia. In dominio ergo naturali fundatur habicio, que est decimum genus praedicamentorum, etsi Aristoteles non consideravit pertinenter statum innocencie atque lapsus :

but the latter, as ulterius autem dicendum est quod iura civilia, in quantum

arising from the

faii, needs to be iura vel leges nommant, forent msta ; unde, supposito lapsu 25

guarded by the

human sanctions humani generis et cecitate proclivi bonis sensibilibus precipue

ofcivillaw, ° v Y r

innitendi, necesse fuit leges vel ordinaciones humanas sta- tuere, ne quilibet lapsus de bonis fortune caperet quantum- cunque voluntas indebite inclinaret. Et indubie si totum genus humanum perfecte observaverit regulam caritatis, su- 30 perflue foret inniti dictis legibus : unde de quanto genus humanum elongatur a iure nature vel lege ewangelica, de tanto necesse est quod dictis legibus diligencius innitatur;

10. annectit: cod. anectit. 14. revolvi: coi.resolvi.

22. praedicamentorum conieci cod., ut videtur, primum (vel principium).

11. August. ep. cliii. § 26: vol. ii. 534 F. 15. Arist. Categ. xv.

CAP. XVIII.]

LIBER 1'RIMUS.

129

4lD] in tantum quod posset contingere, sicut nutritus veneno, quod solum istas tradiciones hominum acceptet populus tamquam iustas, abiciendo leges nature vel ewangelicas tam- quam inutiles. Sequitur ergo quod ius civile vel humanum, 5 ut sapit iusticiam, est ius ordinans ydoneum ad custodiam to keep, temporalium pro utilitate reipublice, ad refrenandum volun- protect, tates ipsam iniuste dirrumpere, et ad sagaciter ministrandum and administer,

temporal goods :

illa in necessitatis tempore. 42A Et ad ista tria faciendum debet civiliter dominans * habere i- and this state

of things requires

10 a communitate proprietatem custodie : quod si multe persone that each man

r should have a

sint sibi coniuncte in isto officio, tunc communitas illorum separate interest

in his property

dominatur proprietarie super bonis subiectis, et nulla pars illius communitatis, ut contingit de collegiis. Et ad istum sensum dicunt pollitici quod civiliter dominantes vere dicunt, 15 Hoc esse meum proprium ; sed collegialiter dominantes dicunt, Hoc est noslrum, vel mcum in comtnuni : sed pure naturaliter vel ewangelice dominantes perfectissime dicunt, atque veris- sime cum Scriptura, quod Omnia bona mundi suni singulorum noslri ordinis, et iamen nichil habemus civiliter in proprio vel 20 communi ; et sic intelligo locuciones venerabilis ordinis fra- trum minorum, qui sunt quasi nichil habentes secundum civilem solicitudinem, et tamen omnia possidentes.

Ex istis patet dictum superius, quod cum civilitas non sit and be at liberty

to dispose of it

nisi officium onerosum, potest dimitti caritate servata ; unde without sin. 25 Augustinus in De Disciplina Christiana : Quid est quod dicis, Ego dives, ille pauper, nisi Ego oneralus, ille levis? et si non fallor, ultra hos tres limites custodiendi, defendendi, et dis- tribuendi conformiter racioni, non habet mundanus ex iure civili super temporalibus potestatem. Custodia autem civilis 3° non foret sine proprietate possibilis ; et exhinc potest civi- liter dominans commutare sua, donando in nomine Do- mini, vendendo, prestando, disponendo, et sic de actibus

. .... . . . t, * •■ . c. Eut to prevent

B simihbus consoms raciom. rotest * eciam m usus propnos, abuse

18. singuiorum e corr. 2dae manus in niargine appositum (pro famnlorttm}. 32. disponcndo : cod., ut videtur, deponendo.

25. August. tlc Disc. Christ. viii. : vol. vi. 586 n. K

i3o

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XVIII.

inconsulto terreno domino, bona sua consumere et cuicun- [42B que alteri usum impeditum usus proprii racionabiliter negare ; et sub pallio illius iusticie surrepserant fastus seculi, libido and tyranny dominandi, et multiplex exigencia tyrannica de subiectis : et sic intelligit Augustinus iura civilia, quod sunt plurimum per- 5 mixta nequicia.

we must postu- Nam non sequitur, ' Totus populus vult Petrum dominari

late not only , ,fi . . _

humanagree- ' civihter ; ergo mste : ymmo pnmus consensus populi ad

ment

aliquem civiliter dominandum, qui tamen fuit a peccato but aiso the con- purior, non fuit iustus nisi presupposita racione, scilicet quod 10 divine persona dominans sit a Deo accepta ad illud officium ; et

per idem nulla principia iuris civilis de successione here- or naturai law : ditaria vel commutacione mutua terrenorum est iusta vel without which vera, nisi de quanto est legis nature particula. Ita quod

intelligendo principia iuris civilis condicionaliter non abso- 15 lute, si taliter aut taliter in probacionibus humanis proces- sum fuerit, tunc pro iure talis aut talis persone est civiliter iudicandum ; et sic de consimilibus regulis iuris humani sunt omnes absolute inpossibiles ; quia oportet personam pro qua adiudicaretur iuris complecio, esse aput divinam accepta- 20 cionem ydoneam, quod non fit nisi per graciam requisitam civii iawbecomes ad hoc quod diarne recipiat iusticie complementum : quod

license and n o r r ~1

«"■ong. cum iudices non attendunt, procedunt ex minori errore in

maiorem precipites. Et hinc * miscentur in humanis legi- C bus tot iniusticie, cuius signum sunt multe cause vel conten- 25 ciones iudiciarie, et appreciaciones iurium humanorum ultra iura ewangelica vel nature.

to the destruction Quando enim hec accidunt, significant placitancium ava-

of the nation ;

ricias et iudicum corruptelas, et per consequens comitatum destrucciones ; quia Ecclesiastici x. 8 scribitur, Regnum trans- 3° feretur de gente in gentem propter iniusticias, iniurias, contume- as is shewn by Has, et diversos dolos : quod de facto patuit de reeno Israel,

the Babylonian ^ f . 6 >

quod nunquam captivatum vel conquestum fuit nisi propter iniusticias ex pretensis humanis legibus pululantes. Quando enim Iudei captivati sunt per Nabochadnosor, regnaverunt 35

26. humanorum : cod. humanarum.

CAP. XIX.l

J

LIBER PRIMUS.

2C] in eis iniusticie ex humanis tradicionibus pululantes, ut patet Ierem. ii. 13: Me, inquit, dereliquerunt, /onletn aque vive, et foderunt sibi cislernas dissipatas, que conlinere aquas non valent ; et sequitur post captivitatem prophetatam, Numquid 5 non illud factum est tibi quia dereliquisti Dominum ? Et illud patet frequenter in Ysaia; ut xxiv. 5, datur causa dissi- pacionis et predicacionis populi, sub hiis verbis : Dissipa- bitur terra quia transgressi sunt leges, mutaverunl ius, dissi- paverunt fedus sempiiemum. 10 Unde et tempore ante captivitatem magnam per Tytum and the Roman

.... subjugations of

et Vespesianum, superhabundabant iniusticie ex tradicionibus israei. phariseicis adinvente, ut patet Math. xv. 3 : Quare vos trans- gredimini mandata Dei propter tradiciones vestras ? Quando ergo communitas secundum tradiciones humanas ad tantum

D habun*dat nequicia quod ulterior eius continuacio per- turbaret decursum et statum ecclesie, quem Deus eterno consilio ordinavit, necesse foret, per pestilencias, hostiles invasiones, vel legis vive exhortaciones, humanum propositum interrumpi ; quia Prov. xxi. 30 dicitur, Non est sapiencia, non

20 est prudencia, non est consilium contra Dominum, et Psalmo cxviii. 126, Tempus faciendi, Domine : dissipaverunt legem tuam, elc.

XIX.

Et contra dicta de iure et dominio civili obicitur : videtur Objections

drawn from the

25enim primo quod ' omnis homo habet civile dominium, quiai nature ofduii ' custodiam propriam temporalium pro utilitate reipublice r. ■ Every man

holds civil lord-

' et cetera que dicuntur ; nam nemo est qui non habet sMP, tmt not in

common with

' proprietatem appropriate, et vescibilia et corporis tegu- others.1 ' menta.' Hic dicitur quod necesse est omnem hominem Answer: 3oaliquid habere bonorum in propriis, vel bonum sibi proprium, quod cum debet esse multis commune et proprium non repugnat. Argumentum patet de bonis nature, que singule a man has the

goods of nature

persone habent propria : nam caput Petri est sic sibi pro- and s^ce as a

r privute posses-

prium, quod non est caput alterius nisi sui, et sic de ceteris sion

2. ii. : cod. 10. 33. sic inter columnas suppletum 2da manu.

132

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XIX.

membris accidentibus que quicunque homo appropriata [42D habet. Unde ad talem proprium modum habendi sufficit aliquem habere, quali modo habendi nullum aliud suppo- situm communicat in eodem, ut contingit de possessionibus vel yet they beiong propriis, et ceteris bonis nature et gracie ; et tamen omne 5

also to every

righteous man, as tale est bonum cuiuscunque persone existentis in gracia,

ministering to

his advamage : sed alio modo habendi, ut omne quod iustus vel iniustus habet, ut accidens sive partem, habet iustus predestinatus ut bonum utile subministrans, et per consequens tamquam eius verus dominus, licet non sit eius civili dominio vel rela- 10 cione * propria informatus. 43A

so aiso the goods Correspondenter dicitur quod quilibet habet super bonis

ot fortune ; r 11

fortune usum proprium, ut cibis vescendi, vestes atterendi, etc, qualem usum non habet alius, sed usum ministerii gaudiosi qui usus sufficit ad fundacionem dominii in ob- 15 servantibus caritatem : et sic omnia bona sunt communia secundum aliquem modum habendi vel possidendi, propria subiectis eis informatis vel speciali modo ipsa possidentibus. for civii posses- Et patet quod civilitas non distingwitur ab habicione naturali

sion is distin

guished from per talem proprium modum habendi, sed penes titulum, 20

natural not by

yirtueofitsbemg penes officium, et penes vinculum: penes titulum, quia

in severalty, r ' r r ^

«utby its titie civiliter dominans innititur principaliter humanis iuribus, ubi «nsteado?ght dominans naturaliter innititur solummodo titulo caritatis; 1 itsfunction penes officium, quia officium civiliter dominantis est custodia

possessorum a capitali terreno domino vel communitate 25 of first serving secundum formam adinvencionis humane, recipere res pos-

the state

sessas ad utilitatem rei publice, custodire, et secundum regulas civilis iusticie, ut communitati expedit, distribuere. Nec ponat capciosus vim in hoc quod omne ius civile est divinitus ordinatum, quia satis est quod sit humanitus 30 adinventum, sic quod non primo divinitus revelatum et post in nomine Domini solummodo promulgatum, sicut lex utriusque Testamenti : promulgans autem ius humanum dicit quod talis communitas ex elaborata racione, non ex divina (instead of God) revelacione, taliter ordinavit. Officium autem ewangelice do-35

1. guicunqutl cod. guiscunque. 4. possessionibus : cod. passionibus. 32. sicut conieci : cod. Si enim. 33. autcm : cod. aut.

CAP. XIX.]

LIBER PRIMUS.

'33

43A] minantis est temporalium civilem custodiam abdicare, totam solicitudinem in Deum proicere, et contemplative conversando B de * alimentis et tegumentis ad vitam necessariis contentari. Tercio quoad vinculum variantur ; oportet enim civiliter and

c . by its obliga-

5 dominantem affeccione solicita secundum exigenciam vite tion to civii law active temporalibus colligari. Unde oportet ipsum in iudicio contenciose in casu secundum iura civilia ipsa repetere, quibus legibus oportet se submittere vendendo, emendo, vel aliter commutando: unde vinculum quod habet civiliter 10 dominans ad divicias, potest ex commutacione dissolvi stante

gracia. Econtra autem est de vinculo ewangelice domi- Qnstead of re-

signing earthly

nantis ; nam ille pure pre omnibus diligit Deum, et tempo- cares)- ralia accessorie (ut supra capitulo xii. declaratur ) : unde non pro terrenis diviciis laboriose prosequitur, nec repetit ipsas

15 in iudicio contenciose secundum iura civilia ; sed sciens quod non exhinc hoc possidet, ymmo ex titulo caritatis, rapinam bonorum suorum, si evenit, gaudenter suscipit, dum noscit alienacionem non esse observanti caritatem possi- bilem. Unde de puro naturali dominio contentatus, omnem

20 mercacionem civilem, ut emcionem, vendicionem, et con- similes commutaciones abicit; cum nullis negociis secu- laribus se involvit, sed habet per ea vite necessaria ex labore manuum vel ex gracia Dei, populum ad subveniendum sibi in corporis necessariis instigantis; et taliter vixerunt pro-

25 phete quidem et appostoli : et sic auctor, usus, et lex variant ista dominia. Alii autem sunt mixtim dominantes civiliter et ewangelice, sicut sunt maior pars ecclesie, qui omnes

C sunt dominantes civiliter : nam sicut * forma artificialis non Civii lordship,

however, so far

potest esse nisi presupposita naturah, nec civue dominium as it is Hghteous,

depends on natu-

30 nisi presupposito naturali (ut patet supra capitulo v.), nec rai iordship. credat aliquis quod lex civilis, que occasione peccati est humanitus instituta, non sit a Deo principaliter ordinata; quia aliter non poterit esse iusta nisi civiliter ordinantes et

12, Dcum inter columnas suppletum 2da manu. 73. xii. : cod. 13, sed inferiori formae 3 membro oblito. 19. pnro (i. e./y) : cod. potcncia (i. e. pa). 25. auctor- conieci : cod. adr.

13. V. supra, f. 27 D. 30. V. supra, f . r 2 u .

»34

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XIX.

adinvenientes legem huiusmodi forent organa Dei principa- [43C liter ordinantis.

2. ' Oar theory Sed secundo obicitur per hoc quod 'videtur omnem

endows every

administrator of ' custodem temporalium esse dominum eorundem, et sic

earthly things

with lordship.' < 0mne dominium foret utile et dominium gubernacionis sive 5 Answer: ' custodie.' Hic dicitur quod omnis iustus custos tcmpora- minCfratlonSin.d" lium est ewangelice sed non civiliter dominus eorundem.

volves lordship, ....... ....

though not civii Nec est possibue quemquam dominan civihter, nisi fuent

lordship; while , . .

civii lordship custos, balivus, vel vilhcus super bonis Domini dominorum ;

does not exist

withoutadminis- quia oportet omnem dominantem civiliter habere custodiam io

tration, n r

of which an ac- vel officium huiusmodi sibi deputatum ab illo capitali Domino,

count is to be . . .

rendered : reddendo sibi racionem de novissimo quadrante quomodo sit custoditum vel expensum, ut patet in parabola Salvatoris, Luc. xvi. 2, de villico diffamato, et ex fide patenter con- vincitur; cum omnia sint bona Domini et quilibet terrenus'5 dominus debet in die iudicii reddere de factis propriis racio- nem, que si fuerint sibi qui est prima racio conforma, sunt laudanda, et si a racione discrepant sunt dampnanda. Ideo philosophice dicitur Sap. vi. 6, Durissunum iudicium hiis qui prcsunl fiel. Et patet quod omne humanum domi- 2° nium est utile, stcut et divinum non est sibi utile, * ymmo D nobis: omne eciam civile dominium est gubernacionis, direccionis, sive custodie (quomodocunque legiste locuti sunt in ista materia) ; quia si creatura habet dominium, tunc iuste dominatur, et per consequens tam sibi quam communi- 25 tati est prefeccio utilis sive expediens : nec dominatur aliquis civiliter alicui quod non custodit, gubernat, vel dirigit, ut rex gubernat quamlibet partem regni sui, cum ex sui pru- dencia, si iuste regnaverit, quelibet talis pars dirigitur sicut debet ; nec mirentur si rex terrenus custodit oves et peccora 30 regni sui, vel quod sit pastor pecorum sicut et custos et pastor hominum, quia in hoc consequitur Deum suum. Nec miretur philosophus quod rex terrenus gubernat et custodit eciam civiliter dominabile, quantumcunque distans ab eo localiter sed sibi assistens virtualiter ; quia homo 35

26. prc/eccio : cod. perfeccio. 12. Matth. v. 16.

CAP. XIX.]

LIBER PRIMUS.

1

43D] potest quantumcunque distanter facere opus virtutis per media ; ut, sicut Adam facit nos omnes et singulos, mediate quoad tempus et parentes, sic rex providus, faciens servos suos ordinatim regere, quantumcunque distans dominabile regit 5 ipsum, quia Prov. xx. 8 scribitur, Rex qui sedet in solio iudicii, dissipal omne malum. Ex quo patet quod oportet ad esse regis quod primo omnium regat se ipsum, quia aliter tyrannizat.

Unde rex, dives, dominus, lex, ius, et cetera consimilia Expianation

ofajnbignous

nunc sumuntur in Scriptura vere et simpliciter, et nunc

io reputative seu nuncupative ; et hinc concordantur Scripture, 44A que videntur * in sentenciis repugnare : ut i Reg. xiii. i dicitur • reign; quod Saul duobus annis regnavil (supple) vere et simpliciter ; postea vero circiter octodecim annis tyrannisavit et fuit rex nuncupative solum. Sicut eciam loquitur Scriptura de ■ use;

i5usu, nunc de usu simpliciter sive vero, qui est accepcio creature in facultatem nature racionalis conformiter racioni, qualiter solum existens in caritate utitur creatura ; nunc autem vocat Scriptura abusum rei nuncupative sive inproprie usum eius. Unde dicitur Rom. i. 26, Femine eorum mutave-

20 runl naturalem usum in eum quiest contra naturam ; et tamen Iudic. xix. 22, vocarunt et Sodomite talem actum abusum, sicut 1 Cor. ix. 18, vocatur opera dissipans racione abusus potestatis : et sic peccans abutitur quocunque quod ha- buerit cum peccato. Et sic de habere vero vel nuncupativo, 7«w.'

25ut patet Luc. xix. 26 et exponitur supra, capitulo iii. Ex quibus patet quod non infirmatur sentencia de perdicione dominii per peccatum ex hoc quod Scriptura vocat discipulos dominos, 1 Petri ii. 18 ; et Veritas, Luc. xxii. 25, dicit infideles reges gencium dominari, et Math. xxii. 21 hortatur que sunt

loCesaris reddenda Cesari : et sic de multis nuncupative vel reputative intellectis equivoce.

Redeundo ergo ad propositum dicitur quod solum con- God's grant is ductus vel deputatus a Deo ad civilem custodiam temporalium, for civil tenure quamdiu non forisfecerit, a nemine violente legitime amo-

11. sentenciis repugnare : cod. scienciis repugnare. 22. post abusus in cod.

et Ie^itur. 25. iii. : cod. 30.

25. V. supra, f. 5 B, c.

136 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XIX.

mere human vendus est civilis dominus eorum. Unde nec conductus ab [44A

grant is revoca-

bie. homine pro tempore ad laborandum circa custodiam tem-

poralium, * nec conducens ea solum ad usum, nec habensB arte vite necessaria, est exhinc civiliter dominans eorundem ; quia uterque potest priorum sine suo debito amoveri a suo 5 officio sive usu, et quoad tercium, cum civilitas sit sensibilis, philosophus solum curat de dominio usibilium, ultra necessi- tatem vite dominantis, legitime possessorum, unde servos vocant dominos.

3. 'iftheposses. Sed tercio videtur 'quod non liceret civiliter dominanti 1°

sor has nol Iree

use, there is no < expendere bona propria quomodocunque voluerit, sed

more a motive

forciviiiordship.' ' haberet; eorum solicitam custodiam sine fructu, et per ' consequens deficeret racio animans ad civiliter dominan- Answer: ' dum.' Hinc dicitur quod non licet civili domino consumere

a. He is certainly , , .... . . ,

bound to use his vel expendere eciam in minnno bona sua nisi secundum 15

possessions ac- .... . . .. . , , <-

cordingtothe hmitacionem legis ewangehce, sic quod, excedendo eius uande°rfpafngo°f P ' limites, forisfaceret perdendo dominium et obligando se

forfeiture and ex-

communication : perpetuo carceri, cum eo ipso excommunicatus et exulans hemaydono- omni dominio prius habito privaretur. Probatur sic: Non the honour of licet homini quidquam facere nisi ad honorem Dei et utilitatem 10

God and the ........ ,

serviceofthe ecclesie mihtantis ; ergo non licet civih domino expendere

church,

vel consumere bona sua nisi ad honorem Dei et utilitatem ecclesie militantis ; negato enim superiori negatur et inferius. Cum ergo hoc docetur expressius et limitatur omnibus fideli- for aii acts uniess bus in lege ewangelica, patet prima pars conclusionis. Et 25

done in charity

aresin; argumentum patet ex hoc quod lex ewangehca requint,

sub pena peccati mortalis quod omnia opera vel gesta viatoris in caritate fiant, et per consequens in ordinata dileccione Dei et proximi ; quod non potest fieri (iuxta dicta de * legibus caritatis) nisi honor Dei precipue et, con- c sequenter, edificacio proximi intenta perficiantur : ergo, etc. Aliter enim dives ageret perperam, quod non potest compe- tere caritati. Nec dubium fideli quod, eo ipso quod extra caritatem vivitur, Deus inhonoratur et respublica dampni-

6. civilitas : cod. civilis.

29. V. supra. cap xv.

32. Perperam : I Cor. xiii. 4.

CAP. XIX.]

LIBER PRIMUS.

137

44C] ficatur ; et certum est cuicunque catholico quod omnis talis conservacio est perperam sive perversa : et patet cuilibet non blasphemo, quod non licet diviti seculi expendere vel consumere bona sua quomodocunque voluerit, sed oportet 5 quod collum subiciat legi ewangelice et voluntatem suam conformet regulis caritatis. Scio tamen quod hec fides necessaria est homine parvipensa, cuius causa, si non fallor, est avaricia, adinvencio humana magnificata, et lex inmaculata parvipensa infideliter: quando enim loquimur mundialibus 10 istas preclaras et necessarias veritates ewangelicas, videmur eis quasi ludentes loqui et sic propter defectum fidei mundi- alium derideri.

Quoad forisfacturam, patet quod, cum Deus sit summus and disobedience

to the Lord-in-

dominus, eo ipso subtrahens dominium, quo quis peccatchief invoives

r ' -1 -1 x- forfeiture

15 mortaliter contraveniendo cuiquam mandatorum (ut patet ex predictis, quinto capitulo), plane sequitur penultima pars dicte sentencie. Et quoad excommunicacionem, patet quod and (as spirituai)

excommunica-

non est possibile privari caritate nisi privatus, ut sic, sittion: extra communicacionem fidelium, in nullo participans pro- 20 tunc merito ecclesie, cum existens in mortali peccato est, ut sic, indignus ad meritum et ad vivendum (ut patet supra, secundo capitulo) : et cum sit prescitus obligatus perpetuo D carceri et proscriptus extra regnum celorum * vel ecclesiam predestinatorum, ymmo tantum elongatus a Deo, qui est 25 essencialiter ipsum regnum, patet quod perdet legitime terras et tenimenta, cum anima et alio quidquam.

Verumtamen non ex hoc sequitur quod omnis civiliter^. tut it does not

_ .... . . follow that a man

dominans perdit fructum, cum servando msticiam acquint must lose the

fruits of lordship;

meritum et gaudium de premio pro labore : et ista foret because the re-

ward of righte-

3°racio ad civiliter dominandum, et nec libido dominandi vel °usness is a ,

better reason for

excellencia quoad mundum, ut habere macrnam familiam, c,ivil lordship

' o ' than any worldly

ornamenta splendida, vel alia adiacencia secundum fastum ™c1hs^ie&ctlons of seculi sumptuosa, nec honores seculi vel lauta cibaria ; que whicharefraug :u omnia, vel eorum aliqua, cum insunt communiter divitibus w"h danger-

16. quinio: cod. 6°. 23. carceri : cod. careri. 26. tenimenta'. cod., ut

videtur, terri/uenta.

16. V. supra, f. 11 u. 21. V. supra, f 4 i>.

138 DE CIVILI DOMINIO [CAP- XIX-

huius mundi, patet quam periculosum sit esse sic divitem : [44D Hmuhardiy et ideo Veritas (Math. xix. 23, 24, et Marc. x. 24, 2K, et

shall he tliat v °' T' " °'

i"totAekLegJom ^UC- xv'n- 2i" 2& f-ffirmavit quod est tanta difficultas quod o/iuaven. est inp0Ssibile aput homines divitem intrare in regnum celo- rum ; quod et edocet per exemplum, dum facilius sil inirare 5 camelum per /oramen acus guam divilcm in regnum celorum. Sicut enim camelus est bestia fortis et velox, disposita ad portandum, cum anteriorem poplicem inclinat ut pondus super gibbum dorsi recipiat; sic et mundi divites sunt seculo potentes, ad precipitanter currendum circa mundi divicias 10 proniores, et aversis oculis a sarcina mundanorum supe- riorem partem affcctus inclinant diviciis : et sive per acum intelligatur porta in Iherusalem per quam cameli deonusti * sarcina solebant intrare, sive evidencius instiumentum fer- 45A reum quo vestis consuitur, patet utrobique amplior difficultas. 15 Sicut enim essencia cameli non posset intrare foramen huius- modi instrumenti, nisi prius comminuta et gracilata fuerit modo fili; sic essencia mundani divitis, nisi prius contrita fuerit humilitate atque subtiliata, et gracia finalis perseve- rancie conciliata, non posset intrare artam viam que ducit 20 ad celum : cum sit media caritas acuta et dura pro statu vie, qua vestis nupcialis consuitur (de qua supra, sextodecimo capitulo). Primum autem subiacet potencie nature create, et in secundum non potest nisi potencia increata, cum in- terior homo non potest esse contritus nisi per graciam : et 25 hinc dicit Iacobus ii. 6, 7, Divites per potenciam opprimunt vos, el ipsi trahunl vos ad iudicia. Nonne ipsi blasphemant bonum nomen quod invocatum est super vos ? Et utinam nostri divites crederent istam sentenciam ewangelicam ; quia indubie negans ipsam corde et opere est infideli de- 30 terior, etc.

22. sextodecimo : cod. 18.

22. V. supra, f. 38 A.

CAP. XX.]

LIKER PRIMUS.

139

45A] XX-

Ex istis patet quod totum corpus iuris humani debet inniti The law of thk

r ^ GOSPEL IS THE

lecri ewangelice tamquam regule essencialiter directive. Nam exemplar of

00 10 HUMAN LAW.

eo ipso quo quis secundum iura humana preterit utendo 5 diviciis terminos in lege Domini limitatos, peccat in Domi-

num, et per consequens se habet illicite ac illegitime quoad B divicias. Argumentum patet ex dictis : et confirmatur * quod

iure humano non potest acquiri dominium nisi precedente

dominio ex titulo caritatis ; et per idem nemo potest servare iodominium, uti diviciis, vel debite exequi ius humanum, sine

ewangelica lege regulante.

Ex quo patet quod theologus, qui et legista ewangelicus, 1. Therefore it

becomes the

debet omnem legem humanam et eius execucionem princi- theoiogian paliter regulare, tum quia debet esse in caritate et per con- 15 sequens habere in omnibus temporalibus interesse, tum eciam

quia debet practicam sue sciencie exercere. Ad hoc enim to expound the

duties of the rich

est talentum sibi creditum ut legem Christi doceat arguendo instanter malos secundum legem correpcionis fraterne et consolando bonos secundum regulas sapiencie lenitive. Unde in accordance

0 r with S. Paul's

20 1 Thim. vi. 1 7, Divitibus (inquit) huius seculi precipe : ecce precept : auctoritativa potestas. Et sequitur septuplex doctrina divi- namely, tum : prima quod non ex diviciis infientur superbia. Nam «. tkat they be

not high-

secundum Augustinum superbia esl proprius vermis diviciarum ; minded; et patet de Nabochodonozor erigente blasphemam statuam,

25 Daniel iii., et generaliter de quolibet potentatu seculi de quo Scriptura meminit: cuius cor est racione temporalium aliquocies elevatum. Ideo dicit vir ewangelicus, Eis precipe, non sublime sapere, cum sint tantum ballivi Domini com- potum strictissimum redituri.

30 Secundo debent precipi non sperare in incerto diviciarum : b. nortrmtin

, . . . , uncertain riches,

divicie quidem nunc ab intrinseco, ut putrefaccione, et nunc which perish

5. Dominum: cod. Dominium. 8. acqniri: cod. aquiri. 16. debetm

margine 2da manu suppletum. 23. proprius : cod. primus ; at in margine notatur, vel proprius. 24. blasphemam : cod., ut videtur, blaspliemicam, sed scriptura

ambigua.

23. August. Serm. Ixii. 10 : Vermis divitiarum superbia : vol. v. 355 B.

140

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XX.

i. of themseives ab extrinseco consumuntur, ut patet * de eventibus ab in-45C

or

ji. througfa ceies- fluencia celesti causatis, cuiusmodi sunt pestilencie et ?X , , sterilitas terre, vel ab agente sublunari, ut igne, fulmine, vel

111. sublunary ' ° o ' '

whichS' quovis consimili. Quarto contingit diviciarum alienacio

robbery,ubject '° ^urto ve* rapina predonum, et occasione eorum clades 5 hominum vel dampnificacio in bonis corporis : unde apo- stolo deferenti collectas Ierusalem apposite sunt insidie; alias autem securus incessit, quia Caniabat vacuus coram

v. forfeiture latrone vialor. Quinto forisfactura dominantis, sicut cir- and .„...., . ...

vi. dispossession; cumvencio palliative mris numani, contmgentissime evemt 10

mundi divitibus : divicie enim sunt bona fortune que volubilis est : Prov. xi. 28, Qui confidit in diviciis suis cor- ruet ; Iob xxxi. 24, Si putavi aurum robur meum, et obriso dixi, Fiducia mea. Non sic ille dives qui dicebat (Luc. xii. and finally, iy) Anima mea, mu//a habes bona, etc. Et septimo moveret 15

vii. which flee

like shadows quod divicie modo umbre aufugiunt eis soilicite innitentes

from him who

seeksthem: et consequuntur ad viros ewangelicos, omnem solicitudijiem in Deum proicientes (ut patet supra capitulo xii.) : quo- modo ergo poneret theologus spem in illis ?

c. thattheyhope Tercio precipiendi sunt sperare in Deo vivo (non mortuo, 20

in the livitig

God: sicud pecunia : Psalm lxi. 9 Spera/e in eo, omnis congregacio

i. for populi), qui prcs/at nobis habunde omnia ad fruendum. In quo

dicto patet quod spes solum proicienda est in Deum, ha- bentem penes se eternas raciones vitales omnium vivencium. * Omnia enim temporalia possunt homini sine defectu sui D whereas riches deficere : nam divicie deficiunt ex causa argumenti supra- and friends fail, dicta ; amici eciam, nunc morte intercedente, nunc in po- tencia, et nunc in gratitudinc, deficiunt homine inculpato. Omnia eciam corpora non possunt necessario ubique ex- istere ; unde necesse est omnia citra Deum in maxima 30 necessitate, quia in mortis articulo (scilicet) homini, in mun- dano, deficere: Deus autem est ubique et semper, sic quod non potest quemquam deficiendo deserere ; sed si deserit, hoc

12. xi. : cod. 10. 21. Ixi. in cod. deest. 31. 7nund0.no 2da manu in margine suppletum.

8. Iuven. Sat. x. 22 : no doubt a proverb. ' 18. V. supra, f. 27 A, B.

CAP. XX.]

LIBER PRIMUS.

141

45D] est culpa hominis primitus Deum deserentis. Ipse ergo est God remains, ubique et semper securum refugium ; cum, spe in ipso posita, non est compossibile quidquam ad deterioracionem sperantis deficere : nec solum ex parte securitatis, sed ex 5 parte delectabilitatis, est in Deo solo spes ponenda. In ipso being the princi-

r ple 01 all hfe ;

enim est vitalis racio sine inmixto fastidio cuiuscunque desi- derabilis saciantis, ut ostendit Augustinus, nono Confessio- num, et Anshelmus in De Similitudinibus : et demonstrari potest ex hoc principio : Deus esl quidquid melius est esse 10 quam non esse ; ipse enim est esse, quod est perfeccionis simpliciter. Signanter ergo propter raciones vitales spe- randum est in Deo vivo, quia solum in illis racionibus est spes nostra. Patet secundo quod omnis homo est solum because love

should bind us

prestarius Dei sui, et per consequens amor, qui est vinculum J?'herth° thte the 15 colligans divicias homini, foret secundum suas raciones &lft ;

predictas moderatus; patet tercio modus donandi Dei qui "j- because God's

gift brings with

43 A donando aliquid predestinato donat omnia * (ut patet supra " *u things. capitulo vii.), et non ad quamlibet facultatem sed ad fruendum Domino in donis suis. 20 Et quoad occupacionem vel exercicium circa divicias, d. Thattheydo

good,

oportet ewangelicum precipere mundi divitibus bene agere, iuste querendo divicias, non postponendo Deo debitum propter mundum ; quia non est possibile quod sint vere divites sine operibus caritatis (ut patet supra capitulo ii.) : 25 ideo signanter dicit apostolus, Gal. vi. 10, Dum iempus

habemus operemur bonum : — bene agere, divites fieri in bonis that they be rich

., . .... . -. in good works,

operibus ; ahter emm quidquid exercent circa divicias, eciam distribuendo pauperibus, vel quecunque alia bona opera, in genere est abusus; cum sic faciendo peccant mortaliter 30 (ut patet supra capitulo i.).

4. sed cx partc delcctabilitatis in superiori margine 2da manu addita. 30. capi- tulo i.: cod. capituto 2.

7. The place does not occur in the De Similitudinibus (printed among Anselm's works in the editions anterior to 1 744), nor is it easily discoverable in the Confessions, unless possibly in lib. i. 6, § 9 : Opp., vol. i. 72 D.

9. Anselm. Proslog. v., title. 18. V. supra, f. 16 C, D.

24. V. supra, ff. 3 D, 4 B, c. 30. V. supra, f. 1 D.

142

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XX.

e. ready to dis- Quinto, dita forma querendi temporalia, debent de suis [46A

tribnte,

non de iniuste detentis, tamquam ministri Christi, ballivi vel thezaurarii,ya«7£ Iribuere indigenti. Ad hoc enim mani- festum, Luc. xvi. 9, a Domino : Faciie vobis amicos de mamona iniquitatis ut cum defeceritis recipiant vos in eterna thaberna- 5 cula. Et apostSlus, 2 Cor. ix. 7, Hilarem dalorem diligit Deus.

y. -"iiiingto Sexto, debent communicare, id est, secundum gloriam com-

communicate ;

munia putare dicta bona cuilibet servo Dei, et sic humiliter in nomine Domini ministrare : quia aliter indubie non com- 10 municabunt cum datariis in omnibus bonis, recipiendo pro ministerio bonum gracie, ut dicitur Gal. vi. 6 ; nam ad bonum gracie consequitur quodlibet bonum mundi. Oportet enim mundi divitem prescindere cervicem superbie, rcputando, sicut se habet veritas, quia ex se non habet divicias; sed utis abiectus minister * Domini cui gracie principaliter sunt re- B ferende, habet hoc ministerium mandatum a Domino. g. laying np in Et tunc, septimo, sequitur servum Domini sic fidelem

store /or tketn- , _

seivesagood tkczaurizare sibi, non n\us,fundamentum bonum in fulurum et

/oundaiion

a^ainst the time non presens, ut apprehcndal veram vilam, scilicet eternam : 20

to come, that

thevmayiay thezaurizat (inquam) sibi, non inimicis vel heredibus hic in

hold on eternal v 1 '

lif'- via; tum quia elemosine bonorum distributorum recepte in

manus pauperum ut gazophilacium servantur inspoliabiliter distributoribus observantibus caritatem (cum, ex dictis quinto- decimo capitulo, forciori titulo quam prius habeant distri- 25 buta) ; tum eciam quia merces exinde fenerata in eternis racionibus usque ad vitam perpetuam reservatur. Et hinc Math. vi. 20 dicitur, Thezaurizate vobis thezaurum in celo, ubi nec erugo nec tynea demolitar, nec fures effodiunt aut furanlur. 3°

2. Especiaiiy Istam sentenciam demonstrabilem debet ewangelicus loqui

because

divitibus exhortando, quia res sua agitur in distribucione temporalium ; cum habet in illis verum dominium et per consequens interesse: et ista preceptoria potestas ac directiva human Uws usus tempoialium est soli theologo reservata. Unde quia iura 35

24. V. supra, f. 35 d.

CAP. XX.]

LIBER PRIMUS.

143

46B]humana non curant quomodo divicie expendantur, dum tamen in facie ecclesie habeat ius secundum sua principia paliatum, et legis divine professores torpescunt corripere, eo and professors of

... divinity

quod sunt in eadem dampnacione, lnnitendo secundum cor- conspire to suP-

press the divine

5 rupta principia avaricie eciam plus quam domini seculares ; iaw, nam t sepum spericum, id est, universitas mundialium, est adeo inglutitum quod vix tradamus aliquid in cogitacione, opere, vel

Csermone; * et hinc hii deficiunt exhortari, inviscati lubrici- tate carnali atque reumate laxante organa vocis, causando 10 raucedinem ; et hii, peste avaricie paralitica sive spasmatica, contrahendo ac constringendo organa, et sic causando sim- pliciter mutitatem : Ysai. lvi. 10 scribitur, Canes muli, non valenles latrare ; et hec causa quare hodie suspenditur lex divina.

is Corruptum quidem principium est, 'Si lex humanitus assertins ^ ^ ~l r r that legal

' adinventa sentenciat pro iure meo ad data temporalia possi- "sj11 g>ves free ' dendum, ergo licet mihi alienare vel expendere ea quomodo- ' cunque affectus mihi dictaverit:' et sic de multis inpossibi- libus corrumpentibus politicis ; ut inter homines armorum

2oest nimis ius vulgatum principium quod 'Titulus conquestus (?) 'thaththe hest ' est optimus inter omnes, quod probatur ex hoc quod non cona.uest. 'superest quod legaliter impugnaret, potissime toto iure ' civili vigente aput populum conquestorem. Confirmatur ex ' dictis de iure, tractatu primo, capitulo -, quod est constans

25 'et perpetua voluntas tribuens unicuique quod suum est. ' Populus ergo invasus habet quilibet quod est suum, sic- 'ut et Deus vult iuvando predones quod iste populus sit 'predatus.' Tercium vero mundanorum principium veneno- (<•) ' that any

injury is lawful

sum est quod 'licet nocere inimico quocunque medio ma- to enemies;' 30'chinandi, ut insidiando, spoliando, occidendo, diffamando, ' vel quomodocunque suffragium subtrahendo :' et ista tra- dicio Phariseica habet secum plures discipulos quam lex whereas Christ

teaches us to

proximi qua, Math. v. 44, precipit diligere inimicos ; etiovethem: D * Petrus, non reddentes malum pro malo, nec malediclum pro 35 maledicto, sed conirario benedicentes, 1 Petr. iii. 9 ; et Rom.

6, sepuiu spericum : cod. sepii spicii. id est : cod. et.

144

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XX.

xii. 20, Si esurierit inimicus tuus, ciba illum. Lex ergo Christi [46D est huic directe opposita, scilicet quod omnis homo debet omni modo quo sufficit proficere inimico. Patet ex hoc quod sic, Christum imitando, sibi ipsi multipliciter bene facit. Et quoad argumentum Phariseicum a contrario antecedentis, 5 ' Amici sunt diligendi, ergo inimici odiendi,' patet ex princi- piis fidei sequi oppositum ; cum regnat iudicio divino quin sic faciens se ipsum dampnificet, etc. and as to the two Iste ergo tres leges diabolice dissipant legem Christi.

former principles

itisevident Quantum ad duo priora, patet quod utrumque illorum, sicut 10

et multa eis similia, est inpossibile et ius nimis hereticum. a. that human Primum quidem tripliciter est inpossibile, cum stat iudicem

grants are in-

vaiidated deficere racione et affeccione ; racione, cum non sit Deus,

i. by the falh-

biiity of judges p0test ignorancia legis deficere, ut arguendo per locum ab

insufficienti similitudine ; affeccione, deflectendo a iure pro 15 and munere vel personarum accepcione : secundo, in testium

u. ofwitnesses

corruptorum probacione, quia (ut supra dictum est, quarto capitulo) falsa testium deposicio nichil probat : tercio, persone Tii^by their im Pro ciua uuncat:ur inydoneitate, nisi enim sit in gracia, non theToCndhion0of est dionus ahquid possidere (ut patet supra, sexto et primo 20 a state of grace : capitulis) ; et patet quod non potest esse, si lex humana sentenciat pro iure cuiusquam ad temporalia quod iustum est quod ita possideat ; patet insuper quod non potest esse ut eo ipso liceat occupanti expendere bona huiusmodi quocunque libuerit, eo quod oportet in utroque superaddi rectifica- 25 cionem autenticam * secundum ius ewangelicum, sine cuius47A rectificacione nullum creatum poterit esse iustum. T that the Hght ^ conformiter dicitur ad titulum conquestus : oportet te^rmmed^bythe6' ennr1' st uuuus cuiusquam sit validus, quod et in caritate tn^conqueror.°f occupantis et in rectificacione Domini sit fundatus ; que si 30 assint, iustificatur titulus, quotcunque media varientur ; et si alterum istorum defuerit, deest iusticia occupantis. Et cum

i. xii. : cod. ^3. 27. nitllum (i. e. «•») : cod. nomen («"). 29. etin: cod. ut videtur, in in.

17. V. supra, f. 8 a, b. 20. V. supra, ff. 14 B, 1 c.

28. The argument is expanded in the following chapler.

CAP. XX.]

LIBER PRIMUS.

H5

47A] utrumque istorum in conquestibus pro maiori parte defuerit, patet quod inpossibile est, ' Si populus ex conquestu quid- ' quam occupat, tunc illud occupat non iniuste.' Et patet quod in probacione legis secunde falsum assumitur : cum necesse 5 sit sapienciam vincentem maliciam omnem iniuriam vel iniusticiam legaliter inpugnare ; ideo deficiente iure civili lex Dei vel iudicium eius non potest deficere ; et sic spoliatus habet quidquid debet habere, quia si observat veritatem ewangelicam, tunc habet ewangelice bona rapta. 10 Ex istis colligitur quod nedum licet sed necesse est a.3- Aiihuman

judgements

quocunque terreno iudice iniuriante ad Iudicem summum thereforearesub-

ject to an appeal

appellare. Patet sic : Omnis creatura dicit se cum omnibus t0 God> circumstanciis Deo suo ; omnis iniuriatus est aliqua creatura ; ergo omnis homo dicit se cum omnibus suis iniuriis Deo 15 suo, et per consequens summo Iudici. In cuius evidenciam tria genera peccatorum leguntur nedum appellasse sed ad Deum clamasse, scilicet homicidium Abel (Gen. iv. 10), vicium Sodomiticum (Gen. xviii. 20, 21), et iniusta detencio bonorum pauperum (Iacobi v. 4). Et omnia ista sunt contra who Protects tne

rights of nature

B naturam, duo prima in bonis nature sal*vantibus indivi- duum atque genus, et tercium in bonis fortune que in statu innocencie debent esse communia : et indubie, sicut est contra naturam quod aliquis occidat temere fratrem suum, cum omne animal naturaliter diligit sibi simile (Eccli. xiii. 19), 25 sic est contra naturam quod vis generativa abducatur ab actu salvante speciem, sicut vis augmentativa salvat individuum (ex secundo de Anima) : et eque tercio est contra naturam and enforces the

.... ..... . . reciprocity of

quod divites secuh miurientur paupenbus, ducentes eos ad obiigations. mendicitatem, cum in statu innocencie omnia debuerunt 30 naturaliter esse communia; unde, Gen. iv. 9, post homici- dium sic scribitur: Ubi esi Abel, frater tuus ? At ille : Nescio : numquid cuslos fratris mei sum P ubi patet innuitive quod false negavit custodiam quam debuit fratri suo. Deus enim et quilibet creatus dominus debet custodire subserviens

3. iniuste conieci : cod. iuste. 12. afificllare addidi.

27. Possibly Arist. de Anim. ii. 4. L

146

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XX.

(ex proximo capitulo); cum cuiuslibet proximi corporis [47B debet cuilibet existenti in gracia subservire ; ideo quilibet debet corpus proximi custodire, nedum iuvando spirituali suffragio sed adminiculo corporali : talis enim est armonia existencium in gracia quod quilibet modus vel accio corpo- 5 ralis iuvat quemlibet, quantumcunque distiterit; ut quilibet motus astri in celo, sicut quelibet quies partis terre iuvat existentem in gracia, cum ipsis, ut sic, utitur ad bonum utile (ut secundo tractatu ostenditur). Unde sequitur divina sentencia : Ecce, vox sangninis fratris tui clamat ad me de 10 lerra. * Gen. xviii. 20, 21, scribitur : Clamor Sodomorum etC Gomorarum multiplicatus est ; descendam et videbo utrum cla- morem opere compleverint an non est iia, ut sciam. wherefore In quibus duobus dictis patet, primo, doctrina necessaria

a. judges must

use aii diiigence, terrenis iudicibus, examinando cum dili^encia partem ream, 15

in the example

ofGod: cum Omnisciens dicit, Cayn, quid fccisli? et nedum partem

sed testes, quod notatur in descensu Domini per angelum Sodomitis ; quam scienciam experimentalem, proposita utraque parte contradiccionis ad notandum diligenciam, angelus non haberet, si non sic descenderet ; nec Deus 20

b. God'sknow- eterna sciencia aliter hoc scivisset. Secundo, notatur eterna

ledge supplies all

defects in human J)e[ sciencia, eo ipso quod aliquid tempore suo fiat, quia

judgements. r ^ ^ r 1

aliter non diceret, quod vox sangwinis iusti et clamor con- fusus populi iniqui venit ad eum : unde de tanto est appel- lacio ad summum Iudicem verior et proprior quam appellacio 25 humanitus instituta, de quanto ars summi Iudicis extollit artem hominis. Illa quidem nunquam est frivola interpo- sita: solum quando iudex iniuriatur appellanti, per superi- orem Iudicem compescendus, sic quod non licet sibi facta appellacione ulterius procedere, vel amplius facta peticione 30 instantissime denegare; cum Iudex supremus in defectu inferioris iudicis illud facit, supplens notarii instrumentum et evidenciam testium, cum omne verum sit sibi per se notum, dicens inter se ipsum. Unde, Iacobi v. 3, 4, dicitur:

4. talis : cod. causalis (cd/is). 20. prius non : cod. enim.

I. V. supra, f. 43 c, n. 10. Gen. iv. 10.

CAP. XX.]

LIBER PRIMUS.

H7

47 D Aurum el * argenlum vestrum eruginavit, et erugo eorum in tcstimonium vobis erit : et sequitur, Merces operariorum veslro- rum qui messucrunt regiones vestras, quefraudaia est a vobis, cla- ?nal ; et ciamor eorum inlroivit in aures Domini Sabaoth. Unde 5 Apok. vi. 10, 11, sancti sub altari Dei clamantes voce magna, Vindica sanguinem noslrum, receperunt responsum dilatorios apostolos antecellens : Dictum est (inquit) ut requiescerent tempus adhuc modicum, doncc compleantur conservi eorum qui interficiendi sunt sicut illi.

!° Nec timendum est de defectu instrumenti vel testium, de citacione persone, de iudicis examinacione, vel huiusmodi cerimoniis humanitus adinventis, quia omnia illa in die iudicii supplet Iudex. Nam Ieremie xxix. 23, scribitur, Ego sum iudex et teslis, dicit Dominus ; et patet posterius, vir ewange-

^licus, modo celestis Spiritus innitens isti appellacioni, per- manserat quietus : quia indubie omnibus pensatis hec pars est securior atque suavior, cum non sit possibile invenire aliquam circumstanciam in appellacione humana quin pro- porcionalis circumstancia atque remedium sit excellencius in

20 appellacione ewangelica ; cum Deus non potest deficere iuridice appellanti : dimissa tamen ista appellacione veris- sima, tradicionibus humanis dediti ad tantum appreciantur attestaciones, provocaciones, et appellaciones frivolas huma- 48A nitus adinventas, quod debriati veneno pesti*fero putant

25verba secundum ritus hominum prolata operari tamquam sacramentalia ; et ex talibus appellacionibus frivolis foventur trutanni in suis maliciis, manibus iudicis, quantumcunque caritative corrigere innitentis, non divinitus sed humanitus sequestratis, cum innaturalibus malis exhinc gravantibus,

3oecclesiam Christi, postposita lege ewangelica, inficientibus, ut patet posterius. Scio tamen quod appellacio ordinata est ut non sit iniquitatis vinculum sed oppressorum suffragium, etc.

1. eruginavit: cod.erugae.te. 10. Nec: cod. Nunc.

L 2

i4«

DE CIVILl DOMINIO [CAP. XXI.

XXI.

On the right Sed ut clarius extirpetur secundum mundanorum princi- [48A

OF CONQUEST.

As for the his- pium, solvenda est duplex argucia que communiter fit pro

torical argu- __ t %

ments aiieged in ipso. Videtur primo ' quod titulus conquestus sit validus, eo

the support of

this right, ' quod filii Israel primo titulo terram promissionis occu- 5 'pantes, septem naciones expulerant, ut patet Iosue primo ' et infra de utro argumento ; et illud ius violente perditum, ' vi armorum sepius renovarunt, ut patet in libris Iudicum, ' Regum, et Machabeorum : quod non esset, nisi conquestus ' daret iustum titulum ; ergo verum. Iterum, omnes quatuor 10 ' monarchie, de quibus Dan. ii. : titulo conquestus adopcio ' dominii fuit iusta ; quia ius quod in principio est nullum, ' non potest posterius convalescere fundando iustum domi- ' nium. Et confirmacio illius est de regno Anglie conquesto 1 per Britones, Saxones, Normannos, quos conquestus non 15 ' licet iustos ambigere, cum in illo iure multi * gloriosi sancti b ' et canonizati reges processerant : et simile contingit de regnis

we repiy pre- 1 aliis.' Hic dicitur, ut supra, quod dictum principium foret

liminarily,

i.thataiirobbery hominibus armorum nidus hereticus, fovens quemcunque in

and spoliation ls » -» »

forbidden: fratrem inbecilliorem, rapiendo vel predando, irruere : et cum 2o Ysaie xxxiii. i, dicitur, Ve qui prcdaris ; nonne et ipse pre- daberis P et Prov. xxi. 7, Rapine impiorum detrahunt eos ; et Math. xxiii. 25, exprobando Phariseis dicit Veritas, Pleni estis rapina, nec in isto licet catholico dubitare.

and Probatur tripliciter : primo ex hoc quod contingit facilime _5

a. if the con*

queror is an. conquestores exuere caritatem, et si sint extra caritatem, tunc

righteous,

sic faciendo rapiunt aliena ; ergo contingit conquestores his conquest iniuste rapere aliena, et per consequens non, si conquerunt,

must be a theft : .

rapiunt, vel predantur, acquirunt exhinc titulum iustum sim- pliciter ad predatum. Argumentum patet supra quintodecimo 30 capitulo de sedecim condicionibus caritatis : caritas enim non querit esse proprietarius, nec propter ambicionem tem-

20. inbecilliorem i cod. inbeciUiori. 29. acquirunt : cod. aquirunt.

18. V. supra, f. 47 a. 30. V. supra, ff. 33 D, seqq.

CAP. XXI.]

LIBER PRIMUS.

I49

48B] poralium cogitat malum fratri ; cuius oppositum contingit communiter conquestori.

Item non ex hoc quod quis occupat bona que perante b. occupation by

,. ..... itself gives no

nulli sunt propna, occupat simpliciter mste llla : ergo multo right, 5 magis non ex hoc quod occupat bona que perante erant iusto propria, occupat simpliciter iuste illa. Argumentum patet supra, capitulo v., ex hoc quod tunc Deus non iuste ex- pelleret primos parentes de paradiso : et consequencia patet ex hoc quod minus videtur differre a iusticia occupando sine C irritacione vel scandalo bona neutra, * quam a iusto rapere far less forcibie

, . . . . , ..... seizure :

que sunt sua ; nec aliter contingeret abuti boms vel lniunan proximo quoad illud, consequens contra dicta.

Item tunc omnia bona mundi essent tam iustis quam c. if conquest

. . . 1 ,. . gave a right, it

iniustis communia, consequens contra dicta sexto et pnmo ca- wouid impiy

(since the seizure

ispitulis: et consequencia patet, eo quod nemo raperet iusto ofanothersgoods

3 K r is only justified

bona aliqua nisi antea forent sua ; quia omnis iusta bonorum 'f St be an a.sse'>

^ tion of a pnor

capcio presupponit eorum dominium vel comutacionem le<n- title) that risht*

* r rr 0 eous and un-

timam inter capientem et prius occupantem, qualis non est £2 sedaM thin in conquestu, cum conquerens capit bona contra voluntatem in common i

20 predati ; et sic non raperet sed legitime caperet bona sua, et per consequens nemo iuste defenderet patriam vel bona communia, quia ut sic prohiberet dominos uti suis : et sic duobus contradictorie volentibus, mutuo se inpedientibus, et acceptacione usibilis, ambo contradictoria vel forent iusta vel

25 iniusta, quod est inpossibile. Unde oppositum illius maxime butas this is not

, ,, . . the case, unright-

bellatorum, + et proximum pro se notis : et hinc dicit Augusti- eousconquest nus, quarto de Civitate Dei, sexto capitulo, Inferre (inquit) bella finiti?nis et deinde in cetera procedere, ac populos sibi non molestos sola regni cupiditate conterere el subdere, quid aliud est 30 quam grande latrocinium ? Nec dubium de hoc cum peyus cab1bonly be

7. z>.: cod. 40. 16. iitsta: cod. iniusta. 28. Jinitimis : cod. potius Jinitis.

7. V. supra, f. 12 a. 14. V. supra, ff. 14 a, b, &c. ; 1 c, &c.

25. Maxime. Sir John Fortescue's interpretation of the term, De Lau- dibus Legum Angliae, viii., is worth quoting : ' Principia autem quae commentator dicit esse causas efficientes, sunt quedam universalia que in legibus Angliae docti, similiter et mathematici, maximas vocant, rhetorici paradoxa, et civiliste regulas iuris :' Works, p. 343, ed. lord Clermont, 1869, quarto. 26. August. de Civit. Dei, iv. 6 (vol. 7. 92 D).

150

DE CIVILl D0MINI0 [cap. XXI.

androbberyof sit manifeste spoliare occidendo personas, quam occulte [48C

the worst kind.

furari paucas divicias. Nec obligaret mandatum negativum de facto * de concupiscencia rerum proximi, et cum singula D sint connexa, nullum mandatorum esset servabile ; quod est nimis hereticum. 5

2. Conquest Habito ergo quod solus conquestus non sufficit fundare

alone, therefore,

gives no titie to titulum possidendi, restat videre quid oportet conquestui

possession, ex-

condit!th cfrtain superaddere ; et patet quod requiritur caritas conquestoris, onfytheSe ca" auctoritas Creatoris, et indignitas intrusoris. Primum patet a. chanty m the ex dictis, ex hoc quod nemo est sine caritatis titulo dominus 10

conqueror, ' "

alicuius, et per consequens sine caritatis titulo nichil iuste the authorisa- occupat per conquestum. Secundum patet ex hoc quod

tion of God,

sine ratificacione, confirmacione, et auctorisacione summi Domini, nulla creatura iuste simpliciter habet quidquam. and . Et tercium patet ex supra dictis octodecimo capitulo, quo- 15

c. unworthiness

in the conquered. modo regnum de gente transfertur propter iniurias, iniusti- ciam, contumelias, et diversos dolos : quamvis enim persona puniatur interdum in corpore ad pacienciam exemplandum, ad meritum cumulandum, vel ad gloriam Dei manifestandam, ut patet de Iob et ceco nato ; tamen iusta depredacio reg- 20 norum sive reipublice presupponit abusum temporalium pre- datorum, quia servata iusticia predantes iniuste expellerent depredatos. Unde Augustinus de Civitate Dei, capitulo xv., Multum, inquit, ad latitudineiii imperii iniquitatem alienam cooperatam videmus, que faciebat itiiuriosos, ut essent cum 25 quibus iusta bella gererentur el augeretur imperium.

3. Accordingiy Sicut ergo ad satisfaccionem, sic * ad iustam depreda- 49A

a. the nrst argu- *

ment for con- cionem requiritur iniusticia pacientis ; et patet responsio ad

quest m general ^ r * r r

a^aiogy0" a false Pr™um argumentum factum a loco insufficientis similitu-

dinis : ' Filii Israel ex conquestu adepti sunt terram pro- 30 ' missionis ; ergo licet predonibus quomodolibet conquirere 'regna queque :' apponant itaque bellantes tres supradictas condiciones ratificantes conquestum, que inerant Israhelitis,

25. faciebai iniuriosos ; sic Aug. : cod. faeieiamtu iniuriosis. 26. gercrentur ; Aug. : cod. gcrentttr. 32. qticque : cod. quon (yj).

15. V. supra, f. 42 c. 20. Ceco nato : John ix. 3.

23. August. de Civit. Dei, iv. 15 (vol. 7. 99 e).

CAP. XXI.]

LIBER PRIMUS.

Al et procedant securius conquerendo. Fuit enim populus for the israeiites

J r * * 1 won the land of

Israheliticus secundum maiorem partem in caritate fraterna, promise

r l. by virtue of

quia in dileccione Dei : unde quandocunque in bellis per- cnarltv> sone graves notabiliter peccaverunt, superatus est Israel ; ut 5 patet de Achar Iudeo qui cepit de anathemate palium coc- cinum, ducentos ciclos, et regulam auream (ut patet Iosue vii. i, 21), et antequam illud peccatum punitum fuit, dicit Scriptura, ibidem, quod Israel non poterit stare ante hostes suos. Unde et ille magnus ariolus, Balaam, Num. xxiii. 21,

ioexcusando se quare non potuit maledicere filiis Israel, nec Moabite eos superare, sic eloquitur : Non est (inquit) idolum in Iacob nec videiur simulacrum in Israel. Dominus Deus cum eo est. Et idem patet de translacione regni Israel a Saule, 1 Reg. xii., de divisione regni a Roboam, 3 Reg. xii.,

15 quod racione peccati contigerat, ut patet ubilibet in Veteri Testamento ; quod Achior diffuse declaravit Oloferni, Iu- dith v. Et patet quod nulla communitas presumeret de sua

B iusticia et iudicaret de fratris nequicia, intendendo * con- quirere bona sua, cum ad hoc requiritur revelacio specialis

20 de hiis tribus condicionibus ; sed populus qui hodie est iniustus, cras est iustus, et econtra : et ista doctrina emcaciter predicata sopiret tyrannides atque bella. Unde frequenter mirabar qua auctoritate sive sciencia nostri prelati excitant ad conquestus regnorum sine prophetica visione : non credo

25 quod innitentes legi Dei dicunt, ' Vere hec dicit Dominus/ sed degenerantes fodiendo in humanis tradicionibus, asserunt quod ' talia vult Augustinus ' : sed ceca auctoritas cecos pre- cipitat. Ex istis patet, cum idem sit Deus in Veteri Testa- mento requirens pacem et abdicacionem temporalium am-

30 pliorem, quod omnibus hominibus et viris armorum, precipue cum arbor eorum sit precisioni propinquior, ne- cessaria est observancia caritatis. Quod autem filii Israel by God's au-

thorisation,

auctoritate et precepto Domini expugnaverant inimicos, patet quotlibet locis. Non enim licuit eos ad pugnam pro-

J.8. tntendendo : cod. intendo.

8. Ver. 13.

152 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXI.

cedere Domino inconsulto, et terram promissionis, ut nomen [49B sonat, dedit Abraham, Ysaac, et Iacob, et suo semini, ut notat apostolus, Gal. iii. 16: Abrahe (inquit) dicte sunt pro- missiones, el semini eius, ut patet Gen. xxii. 17, 18. Unde Psalmo civ. 10, 11, dicitur, Statuit verbum suum Iacob in 5 preceplum, et Israel in leslamentum elernum, dicens, Tibi dabo and terram Chanaan, funiculum hcreditatis. Unde et patet de

iii. on account of

thewickednessof iniusticia * septem generacionum ipsam occupancium, Levith. C

the conquered.

xviii. et Deut. vii. ; ubi propter peccati contaminacionem prohibetur eorum communicacio, et precipitur usque ad 10 interempcionem eorum destruccio : et patet quod non se- quitur : ' Cum istis tribus condicionibus conquestus est licitus, ' ergo licet cuicunque populo conquirere hiis dimissis.' b. The existence Ad secundam arguciam dicitur quod vanum est defendere

of the four mo- . j ....

narchiesisno has quatuor monarchias ab miusticns ; unde vensimile estis

proofoftheir t ,

Hghtness. quod prima civilitas originata est ex libidine dominandi.

Civil life itself M r °

originateoMn the Nam Gen. quarto capitulo, 17, legitur quod Cayn post fratricidium civitatem construxit, cuius causa secundum Iosephum fuit quod rapinis et violencia opes congregans suos ad latrocinia invitabat el simplicitalem vite hominum, quam ad 20 invencionem mensurarum et ponderum permutavit, ad calidi- ta/em el corrupcionem perdtixit ; terminos terre primus posuit, civitates muravit, et timens quos ledebat, suos in suis urbibus collegit : hec origo civilitatis secundum Scripturas. Post diluvium vero Nemroth gigas de genere Cham resumpsit 25 tyrannidem edificando turrim Babel, et post eum Belus et Ninus et ceteri principes Assiriorum usque ad regnum Per- sarum et Medorum, et post illam monarchia Grecorum et quarta Romanorum, cum aliis regnis minoribus ab istis in- gentibus exemplatis, * ut patet Dan. ii. et alibi in Scriptura. D Dicitur ergo quod contingit principium alicuius generacionis ex mera tyrannide occupare regnum, et filium eius proxi- mum iuste dominando regere, et econtra.

4. Gen. : cod. Sap. 8. generacionum : cod. generacioni. 20. simplicitatcm : cod. simplicitate. 25. Cham : cod. Cayn. 30. exemplatis : cod. excplatis.

19. Ioseph. Antiq. Iud. i. 2, § 2.

CAP. XXI.]

LIBER PRIMUS.

153

49D] Ex quo plane patet quod titulus successionis hereditarie Hereditary suc- non sufficit ad fundandum verum dominium, sed per se titulus caritatis ; et quomodocunque parentes iniuste in casu without charity, dominant, dum tamen filii succedentes sunt in caritate vel 5 gracia, recipiunt a Domino eciam verum civile dominium, et si putes iustissime dominentur : dum tamen filii, quoad is no title homines iure hereditario succedentes desint a gracia tyran- nisando, perdunt verum dominium. Unde Ezech. xviii. dif- fuse docetur ista conclusio, quomodo iusticia iusii super 10 ipsum erit et impietas impii super eum, cum pater non portabit iniquitatem filii, nec econtra, nisi propriam addiderit patri- sando ; cum oportet quemlibet ex factis propriis iudicari : et patet quod successio hereditaria est inpertinens eciam ad even to civil

r * lordship ;

civile dominium nisi forte pater meruerit filio graciam se- i5quendi ipsum in moribus. Patet totum ex hoc quod civile dominium et intrusio consequuntur graciam et peccatum ; hec ergo maxima de successione hereditaria pacificat domi- nos quoad mundum. Et patet plane solucio de successione and thus, when

a righteous son

regum Anglie, quomodo contingit sanctum post tyrannum succeeds a 50A succedere, * non in iure suo, quod non remansisset in pos- her!ts no r!sht>

' 1 r but creates a new

teros, sed novo iure acquisito a Domino capitali. one-

Et si obicitur per illud Augustini, epistola xxxvii., Nom- Restitution

must be made,

dimittitur peccatum nisi restiluatur ablatum, et per consequens oportet de necessitate salutis restituere hereditatem quam 25 pater tyrannice conquesivit, specialiter si subiugati simpliciter

iuste fuerant dominati, dicitur quod de necessitate salutis est but not neces-

sarily to the indi-

restituere ecclesie iniuste ablatum vel sibi equivalens, non viduai despoikd, autem oportet quod restituatur persone, a qua ablatum est, ut posito quod sit mortua incognita vel notorie iniusta; heres 30 tamen qui novit bonum quod occupat iuste deberi alteri, non observat caritatis regulam, si non satisfaciat. Unde Augus- tinus, ibidem, Si res aliena propler quam peccatum est, cum reddi possit, non redditur, non agitur penitencia sed fingitur ; ut

7. tyrannisando : cod, tyrannisaniis. 20. remansissct conieci : cod. remiscit. 21. acquisito : cod. aquisito. 23. dimittitur: Aug. remittetur. 27. resti- tuere addidi. 33. possit sic Aug. : cod. posset.

22. August. Ep. ad Maceri. cliii. § 20: vol. ii. 532 A.

'54

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XXI.

nemo debet presumere se iuste expendere civiliter bona Dei [50A et alium, a quo ablatum, sumi indignum ad civiliter dis- pensandum, nec pretextu illius fuci civiliter ipsa detineat ab iniuriato, patet quod hoc confunderet legem reddendi debitum, cum animaret avarum presumere de se ipso et per 5 consequens iudicare temere de proximo, et utrobique contra tranquillitatem reipublice onerare se ipsum servili officio. Patet ergo quod pater, conquirens eciam iniuste regnum aliquod, potest confitendo restitui ad iusticiam, et sic in se ipso vel in filio restituere ecclesie quod est suum, etsi non 10 restituat parti spoliate ; * quia posset contingere quod in- B iustum esset propter inidoneitatem ex peccato restituere sibi norwithout bona regni : verumtamen ad hoc discernendum requiritur

manifest proof of

unworthiness on revelacio specialis, patens evidencia, vel renuncciacio civili-

one side ; r > r

tatis et caritativa administracio bonorum huiusmodi. 15 ness^consUts^fn ^on enim in ablacione per se, sed in sinistra intencione in andtnthe^sus" modo auferendi et abusu ablati, stat tota iniquitas seu nequi- ot the spoii, cja . , jcet p0jjtjcj pr0pter tranquilitatem reipublice indifferenter and if an un- quoad iniustum vendicantem precipiunt debitum solvi. Qui-

nghteous posses-

rPghteous^he by cunciue erg° iniuste occupaverit bona quequam, debet iusti- 20 h^g^ods^tothT ncar'> et S^C iMa bona, tamquam membrum ecclesie, noviter church. possidere, vel saltem loco illorum bonorum habebit iusti-

ciam, quod est equivalens ecclesie, et sic restituet ecclesie secundum unam partem quod continue secundum aliam fuit suum. Unde non est possibile quod heres quantumcunque 25 iniusti tyranni servando iusticiam iniuste occupet bona sua : non oportet quod restituat civilitatem populo, quem credit verisimiliter minus dignum ; cum ipse non iniuriatus est tali populo, et scit quod Domini est terra et plenilndo eius, orbis terrarum et universi qui habitant in eo. Sed si sciret alium 30 suum dominium virtuosius gubernare, vel patrem exinde salvari, deberet alteri eciam iniusto custodiam illorum com- mittere et nullo modo contra conscienciam aliquid possidere. Unde securum est non occupare bona mundi civiliter sed serviendo Deo * continue capere de bonis Domini ad par- c

29. Psalm. xxiv. (Vulg. xxiii.) r.

CAP. XXII.]

LIBER PRIMUS.

155

50C] cam vite necessitatem, quod licet fideli facere de iniustissime spoliatis. Unde contingit hominem ex titulo gracie sive civi- litate occupare et magnum regnum, sicut creditur sanctum Edvvardum Confessorem fecisse de regno Anglie, quod iuste 5 a Britonibus detinebat. Talibus tamen magnis iniuriis est commixta latens nequicia, quam non est iuris humani sed di- vini discutere : cum enim populi conquerentis paucissimi ob- servant regulam caritatis et regni conquestus multi sunt, patet quod in conquestibus specialiter Christianissimi sunt, 10 ut plurimum, commixte iniurie, et regnum prevalens infectum ex consensu ad facinus et contaminacione civilis occupa- cionis, nedum ydolatriorum sed rapinarum, que avare idola sua constituunt ; que sine satisfaccione a devotis fidelibus spoliarunt : ideo, si non fallor, conquestus huiusmodi est a 15 lege evvangelica plurimum elongatus, cum non sit gracia populi emendandi, sed pre libidine civiliter dominandi.

XXII.

Divicias civiliter habere est onerosum et periculosum. Ex istis colligitur quam onerosum et periculosum est civi- Riches are a

BURTHEN AND

2oliter habundare diviciis. Onerosum, quia nemo est civihter A PERIL : dives legitime, nisi ut habet divicias a Domino capitali; etbecause theykre

. c a trust from God,

indubie non ad nichil a summo Sapiente illis preficitur, ideo relinquitur eius, officium ad divicias sub Domino debite D ministrandum. Patet * ex supra dictis, xix. capitulo. Si who reqU!"r<? an

r r account 01 theni :

25 enim Dominus requirit de minimo bono nature vel gracie racionem (ut patet Luc. xix. 13-23), ymmo de omni verbo ocioso quod locuti fuerint homines (ut Veritas dicit in terminis, Math. xii. 36) ; quanto magis de bonis extrinsecis que sunt nobis magis extranea. Nemo ergo dicat, ' Habeo divicias So that,

i- , unless this

33 naturaliter vel succesione hereditana, ldeo hcet eas consu- account ' mere sicut volo ; ' quia indubie de quanto verius vel forciori iure eas possidet, de tanto erit examinacio officii plus stricta :

24. V. supra, f. 43 c.

156

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXII.

patet ex eo quod de tanto est possessor Deo obligacior ad [50D debite ministrandum. Sed si queris racionem compoti huius servilis officii : Ut patet ex dictis, xix. capitulo, quod necesse est omnem mundo divitem sub pena incarceracionis perpetue be justified de omni bono fortune eciam minimo sibi prestito, talem red- 5 dere racionem quod nullo tali abusus fuerit, hoc est, nullum bonum Dei expenderit nisi ad eius honorem et utilitatem accordingtothe ecclesie secundum formam legis ewangelice, vel si fecerit, lawofthegospeI'0p0rtet quod dampnetur vel satisfaciendo consenciat adver-

sario hic in via ; totum illud ex principiis fidei est evidens cui- 10 libet non blasphemo : quia si aliquo bono abusus fuerit, sic quod non cedat ad utilitatem ecclesie, peccat mortaliter, cum thepossessorwiusolum talis abutitur bonis Dei; et » peccat sine satisfac- PSmer;al cione est perpetuo carceri mancipandus ; ergo conclusio.

Et ex hoc plane patet conclusio de iniuste occupacione 15 bonorum fortune a quolibet peccatore (sicud sexto et primo * capitulis erat tactum), quantumcunque videatur, secundum 51A iura humana, iuste dominans ; quia omnis talis ex principiis fidei, nisi renuncciaverit querendo ius uberius, est perpetuo carceri a Domino iustissimo adiciendus : quod non potest 20 esse nisi iniuste occupaverit bona illa, cum Deus non potest facere alicui iniuriam ; ergo conclusio. Si ergo notorie infamis secundum adinvenciones humanas sit privandus beneficio, quanto plus omnis peccator cuius diffamacio est aput Iudicem non egentem probacione testium summe nota. 25 wherefore, Patet secundo, quod necessaria est lex ewangelica cui-

'ospdTneles11.6 cunque parti ecclesie, nam sine ista regulante non potest rfSteS^aliquis civiliter vel libere dominari, nec virtuose vivere vel iuste agere ; ut tangitur supra xx. capitulo : et patet ex hoc quod illa est lex caritatis quam Augustinus, de Natura et 30 Gracia lviii., dicit esse legis perfede Ubertatis (de qua Iacobus, and i. 25) : et sine caritate inpossibile est placere Deo. Et tercio

,6. et in cod. deest ; cf. autem p. 144. L ™- *>■ adiciendus : cod. addiciendus. 30. Natura : cod. r°.

3. V. supra, f. 43 & 16. V. supra, ff. 14 B, I A. &c.

20. V. supra, f. 45 A, B.

3o. August. de Nat. et Grac. contra Pelag., lvn. § 67 : vol. x. 156 d.

CAP. XXII.]

LIBER PRIMUS.

»57

51A] patet quod necesse est ad pacificandum regnum regno, c- to the very ex-

istence of peace

hominem homini ad se ipsum pacificandum, duci principa- among men. liter regimine huius legis. Patet sic : Inpossibile est homi- nem pacificari nisi prius fiat homini pax cum Deo, cum 5 aliter pugnaret contra eum orbis terrarum (ut patet tractatu primo, capitulo vi.) ; sed nemo potest pacificari cum Deo sine observancia sue legis, cum Ioh. xiv. 23 scribitur, Si quis diligit me, sermonem meum servabit ; ergo conclusio. Et hinc signanter dicitur, Ezech. xiii. 10, de mundialibus, quod

B dixerunt, Pax, pax, et non est pax. * Quid, queso, valet inniti paci hominis ad hominem, vel hominis ad se ipsum, secundum ius canonicum vel civile, nisi primo omnium quesita sit tercia pax, hominis ad Deum secundum regulas iuris sui? Unde Baruch iii. 13, Si in via Dei ambulasses,

15 habiiasses utique in pace se?npilema : quocontra Ysa. xlviii. 22 dicitur, Non est pax impiis, dicii Dominus. Iste preclare veritates licet ex principiis fidei sequantur demonstracione certissima, tamen mundi divites propter cecacionem diviciis et defectum fidei, ipsas tamquam stulti precipites parvi-

20 pendunt ; putantes quod omnis t bonorum fortune tardancium ab ascensu in Deum sit honor precipuus, preeligentes vitam pecudum, et diffidentes severum Christi iudicium de novis- simo quadrante quem Dominus commisit diviti, vel thezau- rario vel custodi ad debite ministrandum.

25 Ex istis colligitur quod officium mundi divitum est pluri- The rich there-

, , fore are likened

mum onerosum : et hmc in sacra Scnptura comparantur to asses divites activam vitam ducentes asinis et camelis : asinis, ut Gen. xlix. 14, Isachar, asinus foriis accubans i?i terminos, vidil requiem quod esset bona, et lerram quod esset optima, sup- lopomt humerum suum ad portandum, /actusque est iributis serviens ; et significat secundum Gregorium (capitulo vi., ultimo Moralium) onustos diviciis : et quoad camelos, patet and cameis,

12. prinw loco prins in margine 2da manu appositum. 15. sempitema : cod.

super terram (cf. Baruch iii. 16). xlviii.: cod. 18. 28. xlix. : cod. 45».

31. Greg. Mor. i. 16, § 24: vol. i. 25 c, n. The explanation of the different meanings of 'asinus' in the last book, xxxv. 16, § 40, col. 1 1 6 1 a, is inapplicable.

i5H

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXII.

Luc. xviii. 25, Facilins est camelum per foramen acus lra?isire, [51B because 0f their etc. (ut exponitur xix. capitulo), et conveniunt stoliditas, por-

tancitas, et alie proprietates horum animalium, divitibus * mundi. Stulticia quidem est obligare se vero Domino,c quem nichil latere potest, in custodia abiectissima et diffi- 5 cillima bonorum infimorum, dum libere possunt sibi servire,

for Hches are the servicio liberiori, faciliori, et delectabiliori : cum erp;o mundi

dune of the °

divicie sint stercora corporis Christi mistici (ut palet su])ra capitulo xvi., et testatur apostolus, Phil. iii. 8), perinde videtur t tercio custodire divicias et custodire feces ecclesie militantis; et 10 non solum serenissimo Domino computabit sed cuilibet iudici assessori, quorum multi forte sibi servierant civili servicio hic in via. Cum ergo homo vix sufficiat custodire nobilem animam sibi intrinsecam, que naturaliter est ad bonum dedita, quanto magis extrinsecas sibi, fallaces divicias. Et hinc utique vere 15 dicunt mundi divites in inferno, Sap. v. 7, quod ambularunt vias difficiles, et Luc. xviii. 24, Quam difficulter qui peccuniam habent, regnum Dei intrabunt.

2. Riches are a Et ex istis patet periculositas in mundi diviciis ; pericu- to the body lositas, dico, quoad corpus et quoad animam : quoad corpus, 20

nedum quod sic dives exponit se periculis fiuminum, latro- num, et bellorum pro acquirendis et tenendis diviciis, sed anxie solicitudini ex qua corpus consumitur, quia Prov. xvii. 22, Animus gaudens etalem floridam facit ; spiritus tristis

and to the soui, exsiccat ossa. Et quoad periculum anime, sine dubio divicie 25

sunt occasio labendi in quodlibet genus culpe. Nam raro beinganocca- invenies mundo divitem, * quin ex diviciarum affiuenciaD

against God, reputet se magis dignum, et sic iniuriando fiat accidiose im- pius quoad Deum. Hinc dicit sapiens, Eccli. xxxi. 8-10, Beatus vir qui post aurum non abiit nec speravit in peccunie 30

thesauris ; qui potuit transgredi et non est transgressus, facere mala et non fecil : et propter raritatem ac difficultatem sub- ditur Quis est hic, et laudabimus eum ? fecit enim mirabilia in vila sua. Hoc ergo principium inpossibile mundanorum

4. Stulticia conieci : cod. Iusticia. 10. priusi*/: fortasse esse corrigendum.

2. V. supra, ff. 44 i), 45 A.

5. abiectissima: cod. obiectissima. 22. acquirendis : cod. aquirendis.

9. V. supra, f. 37 b, c.

CAP. XXII.]

LIBER PRIMUS.

159

51D] excecat plurimos tumore superbie, cum indubie mundo di- vites habent, ut sic, in ecclesia officium plus abiectum, quia compotum reddendi de bonis minimis ; quorum si non asserit allocanda prudencia, comitatur dampnacio. Et revera pru- 5 dens administracio est satis difficilis, scilicet, quod non nimis avare detineat, quod prudenter distribuat, et quod in se ipso bona Domini sui non consumat. Primum patet ex libidine occupandi divicias, secundum patet inferius capitulo — , et tercium patet exemplo multiplici in Scriptura. Nam de

lodivite epulone, Luc. xvi. 19, 22, legitur quod induebatur pur- pura et bisso, et epulabalur cottidie splendide, sed post sepultus est miserabiliter in inferno.

Potentatus ergo ex virtute et non ex diviciis sunt laudandi : et patet inpossibilitas supradicti principii ; cum divicie sunt

15 inpertinentes dignitati hominis, cum non inferunt sed pocius and exposmg

their possessor to

extinguunt vel mitigant caritatem, et post peccata dyaboli Jj^ temptation of 52A * sunt occasio inducendi in peccata carnalia. Omnis enim the fiesh, gulosus aliquo modo superhabundat et spumat post gulam in multas luxurias : patet de Salomone, quem ex habundancia

20 diviciarum, licet per accidens, vinum et mulieres apostatare fecerant, ut innuitur Eccli. xix. 2 ; et Ezech. xvi. 49, Hec fuii iniquitas Sodome, sororis tue, superbia et salurilas panis et habundamia et ocium ipsius, que quatuor hodie inducunt omne malum in populo. Et quoad peccatum mundi patet and the world.

25 ex supradictis sitis inextinguibilis avarorum, et exemplificat Salvator, Luc. xii. 16-21, de divite qui voluit ampliare : unde inter omnes viciis irretitos mundo divites necessitati sunt obedire contra caritatis regulam, ut patet capitulo xv. Hinc mundi argucie : ' Mundus hoc exigit, ergo dandum ;' qualiter

30 sequeretur hoc ei inconveniens quod non sic secundum tradiciones seculi ditarentur: et hec seculi indigencia mala innumerabilia introducit, et hinc signanter dicit apostolus, 1 Thim. vi. 9, 10, Qui volunt diviles esse incidunt in tempta- cionem el in laqueum dyaboli (quoad concupiscenciam oculo-

35 rum et superbiam vite, que est laqueus, quo dyabolus homines

4. aliocanda : cod. aiocanda. 5. administracio : cod. aministracio.

28. V. supra, f. 35 A. 34. Cf. 1 Ioh. ii. 16.

i6o

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XXII.

concathenat), ct subdit (pro concupiscencia carnis et omnium [52A simul), et in desideria multa (propter divisionem a Deo et varianciam obiectorum) et inutilia (quoad finem debitum consequendum) et nociva (propter malum fugibile quod * in- b ferunt). Radix, inquit, ontnium malorum cupiditas. Et hinc 5 vita ewangelica quam Christus docuit suos discipulos est perfectissima, paratissima, et' securissima inter omnes; cum omnes contenciones et brige ecclesie, omnes distrasie ab observancia legis ewangelice, et per consequens omnes de- viaciones hominum a veritatis tramite, a cupiditate tempo- 10 ralium, ut honoris vel mammone, sumpserant originem : et hinc dicitur, Iacobi secundo capitulo, 6, 7, Nonne divites per potenciam opprimunt vos, ei ipsi trahunt vos ad iudicia ? Nonne ipsi blasphetnant bonum nomen quod invocalum esl super vos ? 15 3. Good men Nec obiciat mihi potentatus seculi fucum dyaboli quod

have been rich,

patres Veteris Testamenti, ut Abraham, Iob, et David, in Novoque Testamento multi gloriosi reges atque episcopi but rich towards habundabant diviciis, quia omnes illi erant finaliter in Deum

God :

divites et non in mundum, ut supra expositum est capitulo xii. 2° they fumish no TJnde inter alias cecitates argumentacionis vulpine, hec ex-

argument for in- ^ r

ordmate weaith. terrninat mundiales : ' Tales sancti erant divites, ergo licet 4 quemlibet habundare diviciis : ' cape vulpeculam negando arguciam, sed assume sufficientem similitudinem ex modo possidendi, quomodo et quando ex diviciis sunt laudati, et 25 fac tu secure similiter : littera enim exponitur iure legis nature. Possidet divicias ad augendum divinum cultum innitendo fidelem populum, sicut Iob gentilis et ceteri sancti patres Veteris Testamenti, usque ad tempora * regum Israel, C qui primo inter eos regnarunt civiliter et multociens pecca- 30 verunt; unde, generaliter loquendo, omnes reges, patres, episcopi, qui ex possessionibus sunt laudandi solum, ut sic, possiderunt tamquam necessaria instrumenta divini servicii et non propter libidinem dominandi; unde suffecit illis titulus

12. dicitur: cod. dicit. 20. et in pod. deletum. 24. assnme: cod. assumme. 29. V tteris : cod. veteres.

20. V. supra, f 26 b-d. 26. Luc. x. 37.

CAP. XXII.] LIBER PRIMUS. l6l

52C] iuris ewangelici. Nos autem propter dafectum inhyamus temporalibus propter honorem ac voluptatem seculi et non propter officium Domino debite ministrandi, et hinc sunt nobis divicie onera collo affectus ligata, que secundum 5 apostolum mergunt homines in interitum, et non sunt nobis gradus scale ascendendi in celum ; quia deficit nobis doctrina vere divitum. Nam Psalmo lxi. i r, Divicie si affluant, nolite cor apponere ; et Iob xxxi. 1 6, Si negavi, qtiod volebant, pau- peribus, et oculos vidue expectare feci ; et sic de multis mise- ioracionibus ab isto sancto in exemplum divitum succedencium recitatis.

Unde nimis sinistre concludunt seculares per locum ab As weii might we

allege the case of

obliqua similitudine : ' David fuit adulter, Nabochodonosor s™ner.s' such as

^ David and

' ydolatra, et sic de ceteris mundi divitibus ; ergo licet Nebuehadnezzar> 15'nostris divitibus similia facere, cum illi secundum opinionem because.they ,

1 were ultimately

' ecclesie sunt salvati.' Patet defectus consequencie, et spei, saved-

cum non exhinc laudatur sed pocius condempnatur. In Theirpenitence,

not their sin, is

talibus ergo sanctis lapsis notandum est opus peccati ut our examPle- Dcaucius caveatur, et opus * meriti ut salubriter perficiatur; et 20 non sinistre ex eorum iniusticia concludere quod sit nequicia facienda. Et tunc quantumcunque mundo dives iniustus fuerit, possibilis est ex infinita misericordia Dei speranda salvacio, si faciat confessionem salutiferam et veram peni- tenciam : et sic omittat sequi eos in devio, sed secundum 25 similitudinem operis in eis laudabilis ; resipiscendo iuxta illud Iacobi v. 1, Agite nunc, divites,plorale ululantes in miseriis vesiris : memorans defectum compoti de suo ministerio a summo Iudice allocandi, subdit, Divicie vestre putrefacte sunt et vestimenta vestra a tineis comesla sunt : aurum et argentum 30 veslrum eruginavit, et erugo eorum in testimonium vobis eril : et sequitur, Thezaurizalis vobis iram i?i novissimis diebus.

16. spei: cod. spes. 31. novissimis : in cod. no bis legitur.

5. 1 Tim. vi. 9.

M

l62

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIII.

XXIII. [52D

Thecontem- Gracia hic dictorum et dicendorum in posterum, restat

PLATIVE LIFE IS

better than discutere utrum vita contemplativa sit melior quam vita

THE ACTIVE. r ^

i. The contrary tj et yidetur quod non tripliciter : ' primo ex hoc quod

positionisargued r r ~i

cessit^onhe^ ' s^ ut'nor °»ue est plus necessaria ad regimen ecclesie 5 governmem^f e ' militantis ; huiusmodi est vita activa, ergo conclusio. Nam ' secundum vitam activam potest homo salvari ; cum pars ' Marthe sit Veritatis testimonio, Luc. x. 42, implicite com- ' mendata : Maria enim non elegerit opiimam partem divini ' servicii, particulariter ad sentenciam Veritatis * nisi minis- 53A 'tracio Marthe Deo accepta fuerit, ut bona, et per conse- ' quens meritoria ; et cum secundum vitam activam potest ' tota ecclesia salvari, sequitur quod vita contemplativa non 4 sit necessaria ad salutem. Vita enim activa requiritur ad ' regimen et ad sustentacionem ecclesie, melior ergo est vita 15 ' que est per se sufficiens necessaria, quam ista que sine reli- ' qua non est sufficiens sed solum ad bene esse ex habun- ' danti superaddita. t. from its use in Tterum secundum vitam activam procreantur partes ecclesie,

adding fresh

members to it, « ut patet de filiis in matrimonio generatis ; secundum vero 20 'vitam contemplativam, ecclesia solum in accidentibus est 4 perfecta : sed melior est substancia quam accidens ; ergo ' opus vite active est perfeccius opere vite contemplative : et ' cum vita capit suam perfeccionem ab effectu vel opere quod 'producit, videtur quod vita activa sit melior. Et illud argu- 25 ' mentum fit communiter ad probandum quod status coniuga- 'lis sit melior statu virginitatis, quia secundum illam pro- ' creantur anime ad fundacionem ecclesie et integritatem ' seculi requisite. Et hinc in Veteri Testamento laudantur

5. super sit, est scriptum exstat. 9. elegerit : cod. elegit.

8. We may notice here and in p. 165 the curious inferences drawn from an accidental and inexact superlative in the Vulgate. Gregory the Great says, Ecce, pars Marthae non reprehenditur sed Mariae laudatur. Neque enim/wzaw partem elegisse Mariam dicit, sed optimam,ut etiam Marthae iudicaretur bona : Hom. in Ezech. ii. 2. § 9 ; vol. i. 1324 c.

CAP. XXIII.]

LIBER PRIMUS.

53A] ' patriarche et matrimonii thoro, et excusantur a bigamia de ' multitudine uxorum, et exprobrantur virgines et steriles, ut 'patet de filia Iephte (Iud. xi. 37, 38) et de Elizabeth (Luc. «i. 25).

5 ' Iterum supreme persone ecclesie limitantur ad vitam and

c, from its obli-

'activam, sed persona est eo melior atque superior quo v'ta|^jti°ngp°"sits

B ' sua est melior, ergo * vita activa est melior contemplativa ' atque superior. Argumentum patet de papis, regibus, et ' ceteris principibus, qui debent esse maxime virtuosi ; cum

10 ' ergo istorum sit iudicare et politice regere, quod pertinet ad ' vitam activam, sequitur argumentum probandum. Et istam ' sentenciam videtur Decretalis tenere (extra, de Renunc- ' ciacione, Nisi cum pridem), ubi inter multa sic scribitur : ' Licet pars Marie sit magis secura, ista tamen (pars Marthe)

15 ' esl magis fructifera ; et licet illa sit magis suavis, hec tamen 1 est magis utilis ; cum in fecufiditate sobolis lippiiudo Lye ' Rachelis pulchritudini sit prelata: ponit exemplum quomodo ' pastores debent vicissim in utraque vita, ut expedit, alternare ' exemplo Moysi, qui nunc ascendebat in montem, ut ibi gloriam

20 ' Domini cum maiori cerneret libertate, nunc vero descendcbat ' in castra ut cum utilitate necessilatibus populi provideret. Et ' hinc monet papa episcopum, ut laborem pastoralis regiminis ' non recusei.'

Quantum ad istum articulum, pars affirmativa indubie est 2. But

a. the contem-

25tenenda. Unde Aristoteles, gentilis philosophus, septimo piative life is

commended

Politicorum, capitulo primo movens illud dubium, secundo abovethe active

1 by pmlosopners,

capitulo illam tenet ; sed et celestis Philosophus, cui non est phas Christiano discredere, illam determinat et decidit, dicens quod Maria contemplando humiliter sentenciam veritatis 30 optimam partcm elegit : sed et vivax racio hoc edocet. Nam f°r

r r ° i. it is the life of

Cin patria * et in statu innocencie est vita pure contemplativa, heaven and of

1 * * ' the state of inno-

et in utroque istorum statuum estvita humani generis melior cence ;

3. lephte: cod. perperam Rcbccc. 14. licet e corr. 2dae manus (pro scd) inter

columnas insertum. 15. illa (pro ista) inter columnas insertum.

12. Decret. Greg. ix. lib. i. tit. ix. cap. 10. § ii: Corp. Iur. canon. vol. ii. iii, ed. E. Friedberg, Leipzig, 1881, quartc. 26. Arist. Polit. vii. 1, 2.

M 2

164

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XXTII.

quam vita media ; ergo vita contemplativa est melior quam [53C

ii. is not transi- activa. Item vita contemplativa propter sui perfeccionem

tory but etcrnal ; r r r

modo caritatis non excidit in via sed manet perfeccior in patria ; vita autem activa propter sui inperfeccionem non intrat patriam ; ergo contemplativa est melior quam activa. 5 Per hoc autem argumenturn probat apostolus, 1 Cor. xiii., and quod caritas est maior et eminencior spe vel fide. Item,

iii. is nearer God :

contemplativus est Deo in amore propinquior quam activus, sicut eius vita est spiritualior, emanans a nobiliori potencia; et felicitas speculativa quam practica, ut patet decimo Ethicorum: 10 ergo vita contemplativa est melior quam activa. Conse- quencia patet ex hoc quod proporcionaliter ut aliquid est melius, est a Sponso ecclesie plus dilectum, et econtra ; cum sua dileccio sit regula bonitatis. Nec dubium quin actus contemplacionis ac delectacionis sit melior quam operacio 15 corporalis : ymmo si vita contemplativa sit activa securior ac suavior, ut Decretales asserunt, est eligibilior et per conse- quens melior.

l. the terms ccn- Sed pro ulteriori declaracione huius materie, notandum

templative and

active are am- quod in equivocacione quiditatis vite active ac contemplative 20 laborant plurimi. Quidam enim intelligunt utramque vitam substanciam anime, que est vita, et sic non differunt iste vite; nec dubium, propositum habet difficultatem pertinentem. Secundo modo accipitur pro con*versacione vel opere a D vita prima procedente, et sic supponatur quod accipiatur in 25 proponenti. Verumtamen in hoc equivocacio est ulterior inter multos : nam quidam distinguunt vitam activam et con- templativam per hoc quod omne opus meritorium corporale in obiectum extrinsecum terminatum sit vita activa ; actus vero mentis meritorius manens ut speculacio atque delectacio 30 in causis altissimis, est vita contemplativa : et sic videtur

weconsiderthemDecretalem concipere. Aliis autem videtur, cum quibus et

as ministering ( , ,

respectiveiy mihi, quod vita activa sit conversacio corporalis meritoria,

to the body of

the church, secundum quam providetur parti ecclesie primo et princi-

32. et : cod. est. 10. Arist. Ethic. Nicom. x. 7.

CAP. XXIII.] LIBER PRIMUS. 165

53D] paliter quoad corpus, ut exercicium in septem operibus

misericordie : vita autem contemplativa est conversacio meri- and to her mind ; toria, secundum quam primo et principaliter suffragatur parti ecclesie quoad mentem ; et sic predicacio, sacramentorum 5 ministracio, oracio, peregrinacio, et huiusmodi, qui primo et principaliter directe tendunt ad profectum anime, sunt pars vite contemplative. Nec tota vita ecclesie sufficienter and we add

a neutral class

dividitur in has duas, quia infantes baptisati dormientes et sine opere deliberativo promerentes, nec, ut sic, contemplative 10 conversantur promerentes nec active. Hinc Veritas, Luc. x. 42, innuens tres gradus sibi meritorie serviencium in ec- clesia militante, dicit quod Maria optimam parlem elegit: pars bona Domini servicii est vita neutra, melior est vita activa, subordinate to

them.

sed pars optima est vita contemplativa. 54A Accedendo ergo ad difficilitatem * concluditur quod utilior 3- in respect of

0 1 the alleged ob-

pro statu ecclesie militantis est vita contemplativa quam -iectlons>

activa, cum prima sit quasi anima corporis Christi mistici et

altera quasi corpus. Ad primum obiectum conceditur con- «■ w<= do not dis-

pute the useful-

sequencia cum maiore et negatur minor : cum enim sit inpos- nes.s of the life of

" *■ action ;

20 sibile ecclesiam reconciliari nisi mediante merito viacionis but 11 is not ,suf-

ticient for salva-

Christi, et non sit possibile Christum vivere nisi vixerit vita tlon- contemplativa; patet quod non est possibile ecclesiam inno- centem stantem vel lapsam regulari nisi vita contemplativa principaliter reguletur : et hoc patet de triplici statu, scilicet,

25 statu innocencie, statu lapsus, et statu glorie. Nam in ex- tremis statibus, dicunt doctores, cum non inest miseria, non est vita activa ; in medio statu, cum non posset esse meri- torius nisi mediante vita corporali Christi, quia vita peccatoris non cadit sub aliquo predictorum, patet quod pro medio statu

3onecessaria estvita contemplativa: ymmo, plus accedendo diffi- cultatem, dicitur quod cuilibet predestinato necessarior est sua vita contemplativa pro statu vie quam sua activa, quia oportet quemlibet predestinatum vivere contemplative huius vite.

Pro quo notandum quod oportet de communi cursu men- our life passes

. _ through three

35 tone viantem mciperc a vita neutra lnnma que est bona, et stages, neutrai,

7. vita : cod. vite.

l66

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIII.

active, tunc necessitatur affici circa sensibilia ; secundo oportet [54A.

vigentem racione ad vitam activam mediam, priore meliorem, procedere, quoniam, secundum Augustinum in De vera Re- ligione xlvi., est prope necessarium quod intendat sensibus ;

and contempia- sed de necessitate est quod contemplative vivat in articulo 5

tive. m

mortis ad minimum, quando * vita circumpalpitans atlrahitB contraccionem membrorum ad actum vite, vitalem spiritum sicut lumen in lintheo consumptum oleo circumsaltat : qui enim tunc non convertitur ad Deum suum, dimissis curis The life of action temporalium, non video quomodo sit salvandus. Et patet 10

can be dispensed

with, quod de nullius hominis salutis necessitate simpliciter est vita

activa, cum potest salvari in statu triplici sine illa : patet de statu innocencie et statu beatitudinis ; et quoad statum medium, quilibet potest mori infans baptisatus vel vivere pure contemplativa, ut Baptista et multi consimiles sancti. 15 Cum ergo cuilibet homini in quolibet horum trium statuum necessaria sit vita contemplativa, et specialiter in fine, qui ponit maximam necessitatem rebus (ex secundo Phisicorum),

though necessary patet quod vita contemplativa sit necessarior quam activa.

in the state of r * r n

fal1 ; Huic tamen non repugnat, sed sequitur, quod vita activa sit 20

bona et necessaria, supposito peccato, ut sit medium ad vitam but the Hfe of alteram, que est eo melior quo est finis ; et sic vita contem-

contemplation ^

js universaiiy plativa est simpliciter necessaria ad salutem, cum nemo

mdispensable. A *

potest salvari sine illa, activa autem, secundum quid, est necessaria in aliquo supposito pro suo tempore, supposito 25 lapsu. Unde et istam veritatem videtur mihi Salvator plane innuere, Luc. x. 42, quando dicit, Porro tmum est necessarium : nam vita contemplativa terminata obiective ad divinam es- senciam est necessaria omni statui, si quis debeat finaliter premiari ; tedium autem vite active circa plurima in penam 3° peccati inducitur : et patet responsio * ad primum. C

8. lintheo : an lichno legendum? 15. pure: cod., ut videtur, prave.

3. August. de ver. Rel. xxiv. § 45 : His ergo carnalibus vel corporali- bus formis inhaerere amore pueros necesse est, adolescentes vero prope necesse est, hinc iam procedente aetate non est necesse : vol. i. 763 c.

18. Arist. Phys. ii. 9 ?

CAP. XXIII.] LIBER PRIMUS.

167

54C] Ad secundum dicitur quod consequencia non valet : sed b. The spirituai

being above the

ulterius accedendo dicitur quod opus vite contemplative animai, humane est melius quam proprium opus vite active humane. and the act of

generation being

Homo enim non producit hominem secundum spiritum, qui Jimited to the 5 a Deo creatur proprie, sed secundum disposiciones materiali essencie accidentales ; et indubie beatitudo et multi huius- this can fumish

no argument

modi actus, quos homo coagit cum suo Deo, sunt longe agajnst the supe-

' n 0 0 nonty of the Iife

meliores quam ille animaciones ; et sic accidencia suntofcontemPlation' multis substanciis meliora. Unde si illa argucia petulantis

10 procederet, concluderet quod perfeccior actus esset, ignem vel irracionale producere sibi similem, quam foret hominem Deum suum beatifice intueri : unde manifestum est per- feccior coniugali. Cui notandum est, quod coniugatus sit ali- unde, scilicet, ex maiori caritate, beatis virginibus perfeccior.

i5Nam status virginitatis angelicus propter sui perfeccionem Moreover, that

virginity is better

consequitur in non aliunde, non corruptis ad statum glorie, 'han mamage

et in cunctis beatis delibatus, vel necessitatis virginitas. Illi

autem statui repugnat actus coniugii, cum secundum testi- is proved by _

Christ's teaching

monium Veritatis inponentis silencium Saduceis, in celis nec 20 nubenl nec nubentur, sed sunt sicut angeli Dei (Math. xxii. 30.);

ergo status virginitatis est coniugio perfeccior : et hinc and exampie. Christus, filius Dei naturalis, in illo statu dignatus est degere, et post ipsum Baptista, ewangelista, Paulus, et ceteri multi- plicius laureati ; ipse autem speciali prerogativa natus est de D matre virgine, * que omnia testantur preeminenciam huius status. Unde primo Cor. vii. 38 : Qui matrimonio iunxit virginem suam bene facit, et qui non iunxit melius facit. Et istam conclusionem tenet Augustinus, et ceteri doctores concorditer : verumtamen notandum quod castitas mentis 3oest castitate corporis prestancior et per se causa unde ista meritorie est laudanda, et per consequens corporis integritas virginalis est, in comparacione ad habitum virginitatis, lauda- bilior quam actus carnalis copule, respectu puri habitus coniugalis.

1 1. producere e corr. 2dae manus in margine apposita : cod. proccderc.

i68

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XXIII.

Mam.iKe was a Causam autem spergendi lapides tangit Augustinus in De [54D

duty under the

oid covenant Bono Virginitatis, quod de patriarchis prophetatus est Christus

to bnng to fulfil- ° n 1 r 1

ment the pro- secundum carncm procedere, quomodo in Veteri Testamento,

phecy of the r ^

Messiah; quod carnale at figuratum fuit ad Novum, debuerunt patres carnaliter procreando multiplicare fideles de genere Messie. 5 Et hinc divina dispensacipne accepit Iacob, cuius omnes filii sunt fideles, duas uxores que zelo procreandi Messiam multipliciter Iaboraverunt, sicut alie tenebantur multiplicare

butnowitis carnaliter fideles in Domino. Nunc autem, incarnato Christo

superseded by

the spiritua! et letre nova spirituali tradita, eciam omni genti volenti 10

relation of faith. b f b

recipere, colligendi sunt lapides vivi per semen fidei in matrice ecclesie et cessare debet ceremonialis procreacio carnalis. Et hinc Christus plus appreciatus est coniugium spirituale, cognacionem spiritualem, parentes spirituales et filios, quam carnales, ut patet Math. xii. 50, Quicunque 1 5 fecerit voluntatem Patris mei qui * in celis esi, ipse meus frater 55 A est, soror, et maier, ut exponitur alibi ; unde Luc. xi. 28, Quin ym?no beati qui audiunl verbum Dei et custodiunt illud. Cum ergo Deus meliorando nutriat sponsam suam, patet quod necesse est ab etate mundi puerili, carnali, et inperfecta 20 secundum hunc ordinem ad spiritualem procedere. Bigamywasat Quantum ad bigamiam, patet quod in utroque Testamento

all times odious,

fuerat tamquam a lege nature devians odiosa ; unde Lamech, qui sine dispensacione divina ipsam introduxerat, est multi- pliciter punitus, ut patet Gen. iv. 23, 24. Eterno quidem 25 consilio ordinatum est quod carnale coniugium sponsacionem Christi ad ecclesiam figuraret, ut docet apostolus, Ephes. v. 32, Sacramentum hoc magnum esl ; ego autem dico in Christo et in toi°em bi^than ecclesia : et exhinc quidem nullo modo licet eandem uxorem fh^hurch carT simul multis viris matrimonialiter copulari, eo quod defectus 30

have but one . . .

Spouse, non potest esse m Lhnsto, sponso ecclesie, ut alter coniugum

8. laboravent7it : cod. laberitnt. 23. Lamech: cod. Lavtcth.

1. The reference may be either to the treatise De sancta Virginitate, i. § i, vol. vi. 341 b, or to that De Bono coniugali, xvi. §§ 18, 19, ibid. 330 E-331 c; xxii. § 27, col. 335 c; and especially xxvi. § 34, col. 338 Q.

CAP. XXIII.]

LIBER PRIMUS.

169

55A] spiritualium dividatur, sed occasione peccati ecclesie potest ipsa sponsa dividi ; et in huius testimonium idem sponsus occasione peccati simul potest multis uxoribus copulari. Omnia enim tam Novi quam Veteris Testamenti, sive ceri- of whom all

1 things ln the

5 monialia sive legalia, sive in una persona sive in tota ecclesia, Bible are fig»u'es- figurant Christum qui est prima mensura exemplaris omnium actuum humanorum, caput ecclesie, et tocius legis finalis complecio. Sicud ergo potest esse nisi unus Deus, sed

B ecclesie possunt esse multiplices, * ut Iudeorum et gentilium,

ioactivorum et contemplativorum, nunc spiritualiter fornicando et nunc ad Deum secundum cultum debitum revertendo, ut innuitur Ier. iii. 1 ; sic in carnali coniugio debet unicus sponsus unice sponse matrimonialiter et inseparabiliter, ex- cepta occasione peccati, coniungi. Quod si peccatum vigeat

1 5 figurare bigamiam, ut in Veteri Testamento, debet esse multiplicacio in sponsa, signante ecclesiam multiplicabilem, non in sponso, et propter solam fornicacionem illegitime copulatis celebrare divorcium, ut docet Veritas, Math. v. et xix. capitulis, ad denotandum quod solum spirituali fornica-

20 cione possunt Christus et ecclesia separari. Unde quantam The exampies of

the carnal law

operam dederunt patriarche in lege carnali, que currebat sub have. a spirituaJ

apphcation for us

etate mundi vite active, ad procreandum debite carnaliter ; ™holive!jnder

r ' the law of grace.

tantam operam daret ecclesia, tempore legis gracie contem- placioni deputato, ad gignendum spiritualiter fideles secundum 25 semen legis ewangelice, et specialiter prelati qui sunt frater senior post Christum primogenitum mortuum huic mundo ; illi enim suscitarunt spiritualiter semen fratris senioris de- functi et vocarunt eum, secundum legem, Deut. xxv. 5, 6, nomine primogeniti, Christianum.

6. figurant : cod.figurat. u. ut: cod. nunc. 14. coniungi: cod. coniungii. 29. Ad finem capituli nota additur rubricata, ad sequens capitulum spectans, videlicet : et q. artum (leg. quautum) ad tercium argumcntum.

8. Potest esse. I do not supply non, since Wycliffe is plainly follow- ing the English idiom, ' there can be but one God.' 18. Matth. v. 32, xix. 9.

17° DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIV.

XXIV. [55B

Theactivelife Tercium vero argumentum movet plurimos et specialiter

OF 1'RELATES IS .

secondary to muncliales qui palpabiha ac sensibilia bestialiter prosequuntur :

THEIR I.IFE OF

contemplation. certum tamen est et ex fide consequens, cum ecclesia * trium- c phans perfeccius vivit quam militans, quod vita contempla- 5 tiva, quia pure sibi inest, est melior quam activa ; sed et in ecclesia militante est contemplativa perfeccior et magis utilis, quia aliter coniugati maxime activi foret pars perfectissima ecclesie militantis, et patet quod consequencia non procedit.

1. Being reiated Nam vocando omnem operacionem meritoriam viatorum ad 10

as extrinsic to

intrinsic, extra vitam activam, et omnem operacionem meritoriam ad intra vitam contemplativam, adhuc papis et prelatis ecclesie limitantur tales operaciones et actus intrinseci, actus autem intrinseci principalius, ut plus necessarii; nam non est possibile quod prelatus predicet, iudicet, vel pro ecclesiais debite ordinet, nisi operacio extrinseca ab actu intrinseco

the latter ought intellectus processerit. Cum ergo omnis actus intellectus

to regulate tne °

conduct of the aut voluntatis in Deum finaliter tendens sit vita contempla-

orncers of tne r

church, t;va; videtur quod oportet omnem vitam activam predictam

per contemplativam comitantem, ymmo dignificantem, uni- 20 versaliter regulari. Ideo non est fingendum quod actus cogitandi secundum virtutem prudencie de regimine ecclesie sit vita activa, quia termini habent, Summi contemplativi,

and the former eciam beati in patria. Nec est racio quare aofgreeratum ex

be subordinate to ^

»• actu intrinseco atque extrinseco sit vita activa, quin a princi- 25

paliori sit vita contemplativa ; specialiter cum principaliter et directe tendit ad Dei honorem et regimen animarum : quan- tum autem in actu predicandi oportet operacionem intellectus concurrere, ex hoc * evidet quod aliter ewangelizans barbari- D zando tamquam ydiota vel craculus loqueretur. Unde 1 Cor. 30 xiv. 19 docetur ista sentencia tam oracione quam de predica-

20. comitanicm : cod. commitantem.

2. Referring back to p. 163.

CAP. XXIV.]

LIBER PRIMUS.

I7I

55D] cione : Volo, inquit, quinque verba sensu meo loqui ui alios instrualtt, quam decem milia verborum lingua aliena.

Ex quo patet quod propositum mentis intendentis edificare auditorium secundum omne de fide, de virtutibus, de viciis, 5 de penis et gaudiis, sit eligibilius quam quotlibet vociferaciones in aere ; et idem est iudicium de qualibet prudenti sentencia, promulgacione, vel ordinacione prelati ecclesie : oportet enim omnem talem, si valeat, procedere a contemplacione Scrip- ture veritatis ; et patet quod sicut corpus non vivit sine The merit of the

life of action

ioanima, sic vita activa non est meritoria nisi habeat contempla- rests on itsbasis

of contemplation.

tivam. Nam impossibile est quod actus extrinsecus sit meritorius nisi procedat a prudencia et caritate, ut hic supponitur ; sed non est possibile esse vitam activam nisi precedat contemplativa : et quod ista sit melior ex hoc

15 videtur quod regulat aliam, dans sibi quod sit bona moraliter, habens tam melius subiectum quam obiectum : nec hoc debet verti in dubium, cum oportet voluntatem hominis primo servire Deo, quia aliter opera extrinseca in homine non plus haberet racionem meriti quam in bruto. Oportet 56A ergo prelatos ecclesie primo * et principaliter vivere contem- plative, et accessorie pro loco et tempore ad vitam activam condescendere. Sed et hoc exemplifkatum est a Christo, priore nostri ordinis, quia nunc pascit populum corporaliter, nunc predicat, et nunc orat. Unde Gregorius, sexto Mora-

25 lium, capitulo xxi., postquam ostendit quod vita contempla- tiva sit melior quam activa et quod predicator debet vicissim utrique intendere, loquitur sic de Christo : Hinc himiani generis Redemtor per diem miracula in urbibus exhibet et ad oracionis studium in monte pernoclat (patet Luc. vi. 12), ut

IPperfectis predicatoribus innuat qualenus nec vitam activam amore speculacionis funditus deserant, nec contemplacionis gaudia

2. liugua : cod. ligua.

24. Greg. Moral. vi. 37. § 56 : Hinc est quod humani generis, &c. : vol. i. 207 B. The passage goes on, after ' refundant ' : Speculando quippe in Dei amorem surgitur; sed praedicando ad proximi utilitatem reditur.

172

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXIV.

penitus opcracionis nimietate contempnanl ; sed quieli conlem- [56 A plantes sorbeant quod occupati erga proximos loquentes re- fundant.

2. Asforthe Sed quod Decretalis videtur dicere, quod vita contemnla-

statement [supra, *

p. 163] that the tiva esj securior atque suavior, activa vero utilior atque 5

active life ls the ~ ' ~

fVuHru*eful rtpty fecun(Uor> expedit discutere. Videtur enim quod vita con- Ehe Vhurchr0' °f temP^auva s^ vua acuva utilior : nam proporcionaliter ut merit, fhe greVter v'ta est mag's meritoria, est ecclesie utilior ; sed vita con- templativa est plus meritoria quam activa, ergo est ecclesie utilior. Maior patet ex hoc quod maior est utilitas alicui 10 acquirere bonum gracie, quod sit per meritum ecclesie, quam quodlibet bonum corporale * vel fortune possibile (ut patet B superius, de quinque modis bonorum hominis) : nec hoc verti debet Christiano in dubium, cum expedit homini subire omnem penam possibilem in bonis corporalibus vel fortune 15 pro minimo bono gracie. Cum ergo meritorium dicitur authonomatice respectu bonorum gracie, patet maior et minor ex dictis : nam vita activa non est meritoria nisi in respectu vite contemplative, ergo illa est magis meritoria ; magis enim meritorium est diligere Deum in animo quam 20 facere opus aliquod corporale, cum primum per se placet Deo et secundum solum ut producitur a priori ; et diligere Deum est vita contemplativa. b. the intrinsic Illud confirmatur ex hoc quod quantumcunque utile ecclesie

act is more use- ... . , , , . , ,

fui than the est opus hominis extrmsecum, subducta virlute, capta ab actu 25

extrinsic; . . ... ... . .

mtrinseco, tam utihs atque utihor est operacio mmentorum ; sed omnem talem precellit in utilitate quelibet vita contempla- tiva, ergo et omnem vitam activam : et si dicatur quod non in se sed comparative est vita melior, quia procurat bonum corporis et anime necessarium pro hac vita, revera ita facit 30 opus carucarii, opera celestium corporum, et opera iumen- torum, et tamen non sunt ecclesie magis utilia ; sed omnis actus intrinsecus meritorius est utilior anime hominis quam actus extrinsecus, ergo probandum. "'converseiy, the Similiter omnis actus peccati intrinsecus * est homini noci- C

1. fedguieti: cod. sccundum quidditatem.

CAP. XXIV.] LIBER PRIMUS. 173

560] vior quam aliquis extrinsecus, quia maius peccatum (ut patet intrinsic act of

sin is more harm-

supra, capitulo iv.) ; cum ergo bonum utile et malum nocivum fui than the ex-

r r ' trmsic, and use

ex opposito correspondent, sequitur quod omnis actus intrin- and damage

rr r ' -i -i stand tn mverse

secus meritorius sit homini utilior quam opus extrinsecum, propor"»" : 5 quia plus meritorius. Et videtur mihi plane figuratum Ex. xvii. 10-12, ubi oracio Moisi fuit utilior in vertice montis ad complendam victoriam contra hostes, quam quotlibet robus- tissimi pugnatores. Et patet quod utilitas bonorum corporis d. externai goods

are consequent

et fortune consequitur ad utilitatem bonorum anime ; quia upon those ofthe

soul,

Eoacquire graciam, et totus mundus est tibi utilis : ergo vita contemplativa pro tempore viandi est ecclesie utilior et per consequens fertilior. Decretalis autem modo civilis politici whereas, loquitur de utilitate palpabili boni sensibilis, modo quo here- mita dicitur neuler quoad vitam politicam, quia nec utilis

15 nec nocivus ; nos autem oportet aliter loqui, cum nemo potest esse neuter in ecclesia, cum ex divisione quilibet est in gracia vel peccato. Unde pluris profuit Baptista, heremita in <?. theiatterby

themselves may

deserto, quam tota multitudo scribarum et Phariseorum in be ofthe highest

use.

Iherusalem, secundum suas tradiciones populum regulantes ;

20 cum enim Deus facit cuncta opera communitati utilia patet quod pocius faceret utile communitati ad instanciam magis grati. Ille ergo qui non subverteret Sodomam propter decim iustos (ut patet Gen. xviii. 32), provideret communitati de

D bonis * utilibus propter speculativos commixtos, quorum con-

25 versacio magis placet. Illud ergo est veritas, sed mundani ex grossicie oppositum arbitrantur. Membra enim humani corporis que videntur viliora esse, necessariora sunt, secundum apostolum, prima Cor. xii. 2 2 ; correspondenter in corpore Christi mistico speculativi, qui politicis censentur superflui et

30 abiecti, sunt vita ecclesie.

Quantum ad evidenciam decretalis de Rachele et Lya, |;JwyWlU the videtur quod potest oppositum retorqueri. Nam Iacob plus £e°£ ^^0^ dilexit Rachelem quam Lyam, Gen. xxix. 30, plus Yoseph et mJntf" arg" Benyamyn quam quatuor natos. Nam Gen. xxxvii. 3, dicitur RacheTand her

ii t 1 1 .•/.,.. , 1 sons more than

3Squod loseph a patre plus cunctis filns amabatur; et de Leah and hers ;

10. tihi: cod. sibi. 18. Phariseomm : cod. Pharisearum. 27. necessariora : cod. necessiora. 29. quil cod. guia.

174

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIV.

dileccione Beniamyn patet Gen. xlii. ; pauci enim filii Ra- [56D chelis erant ceteris magis fructiferi, cum duo filii Ioseph and this is a type equivalent duabus tribubus aliorum (Gen. xlviii.). Sicut

of the relation of

thechurch's igitur mistice Iacob sismat Sponsum ecclesie, Lya vero

Spouse to her 0 ° 1

contempiative actiVos et Rachel pulchra contemplativos ; videtur quod 5

and acttve chil- r r * *

dren' correspondenter ad litteram Deus plus diligit paucos con-

templativos, et plus proporcionabiliter eis de hereditate sua distribuit quam alios qui minus habent de pulchritudine speculandi.

impiying that Unde Gregorius, sexto Moralium, capitulo xxiv., alludit 10 eidem historie ad sensum misticum, ponens quod sicut Rachel, pro qua videbaniur Iacob * dies pauci pre amoris magniiudinem 57 A (Gen. xxix. 20, 30) cum amorem sequenlis priori pretulit, non tot filios de Iacob habuit sicut Lya. Corespondenter con- templativus, cui Deus deliciose cohabitat, minus Deo filios 15

the preacher generat ; sed tamen, cum oportet predicatorem secundum

should combine

both lives, but ambas vitas vivere, et per consequens per contemplativam

prefer the con-

tempiative: activam ut instrumentum suum dirigere, patet quod a vita contemplativa principaliter procedit omne meritum : et per consequens, sicut homo est magis laudabilis quam manus 20 vel gladius, sic vita contemplativa hominis interioris est laudabilior quam activa hominis exterioris; quia operacio corporalis non habet plus racionem meriti quam peccatum inest sagite, letaliter vulneratori post mortem homicide culpa- biliter sagittantis. Et patet quod predicare, orare, et ceteri 25 actus meritorii ducunt vitam contemplativam, cum omnia debent fieri in gloriam Dei (ut docet apostolus, prima Cor. x. 31) et per consequens Domino contemplato; et sic aggre- gatum ex activa et contemplativa est in casu utilius ecclesie, quia, secundum Gregorium, sic conversans minus videt sedyz plus parit. Credo tamen quod Christus plus profuit ecclesie pro instanti incarnacionis pro mensura oracionis, passionis,

3. xlviii. : cod. 47. Sicut : cod. Sic. 4. ecclesie : cod. ecclesia. 28. aggre- gatum : cod. agregatum.

10. Greg. Moral. vi. 37. § 61 (vol. i. 210 b). 16. Cf. supra, ff. 55 D, 56 A. 30. Greg., 1. c, 210 b, c.

0

CAP. XXIV.] LIBER PRIMUS. 175

57A] et interpellacionis post ascensionem, pariendo filios ecclesie, quam fecit secundum operacionem corporalem ; et sic est de nobis pro morula contemplandi in mortis articulo. Unde B sequitur in textu Gregorii, Quia enim contemplaliva * minor 5 quidem tempore sed merito maior est quam acliva, sacris Ewangclii verbis osiendilur (de comendacione Marie et Marthe). Magna quidcm sunt active vite merita sed contem- plalive pociora, et hoc docet exemplo multiplici Scripturarum ; et idem docet Augustinus, quarto super Genesim ad Litteram, ioxvi., et alii doctores sancti concorditer.

Et si arguatur quod supradicta gloria Decretali non sufficit, nor yet

b. that of Mary

cum Decretalis expresse dicit quod pars Marthe est magis and Martha ; utilis aique fructifera, et illa sentencia contradicit ; potest for the active Hfe

in the case of the

dici quod per activam vitam intellknt affgregatum ex contem- Iatter was an ag-

n r oo o gregation of the

isplacione et practica, sicut est exercitacio in operibus miseri- an^praalcaT cordie, martirisacio, predicacio verbi Dei, cum sibi similibus : unde Iohannis xv. 13, Maiorem hac caritalem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis ; et sic Christus, qui de Lya (quia de tribu Iuda) descenderat, fuit fructu fecundissi-

20 mus, quia fecundior quam alius in statu innocencie posset esse. Nam servato statu innocencie ex integro, nemo potest Christo sincerius contemplari ; et super hoc Christus addidit opera meritoria penalia paciendo et opera misericordie, que non convenissent illi statui excludenti miseriam : ergo aggre-

25 gatum ex vita contemplativa et activa Christi fuit utilius atque fertilius quam aliqua vita creature pure contemplativa. Sed revera ego non video quomodo illa vita diceretur pocius activa

Cquam contemplativa, nisi * forte propter manifestacionem practice et absconsionem contemplacionis. Nec dubium quin

3°Christus plus meruit nobis ex speculacione quam ex pura praxi potuit meruisse.

Unde relinquo politicis planiorem sentenciam Decretalis, 4- in one sense

the active Iife

addens quod sepe in dictis beati Gregorii et aliorum sanc- may be said to

14. aggregatum : cod. agrcgatum. 17. hac addidi ex Evang. 21. integro : cod. intcgo. 24. aggregatum ; cod. aggdt.

9. Aug. dc Gen. ad Litt. iv. 14. § 25: vol. iii. pt. i. 168 g, sq.

176

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIV.

precede the con- torum vita contemplativa sumitur pro vita pure contemplativa 57C

templative ; r

sine inmixtione active, et sic vere dicit quod sicut prius tem- pore Lya peperit et post Rachel, sic sponsa Christi prius tempore meretur secundum vitam activam quam secundum but in a higher nUre contemplativam. Sed cum nemo potest diligere Deum 5

sense the reverse .

istme, nisi ipsum cognoverit contemplando, nec ahquis potest

mereri opere extrinseco nisi prius Deum dilexerit, patet quod vita contemplativa, licet cum quadam lippitudine, est prior

though on earth simpliciter quam activa ; sed vita ex illis aggregata est pro

the combination , , .

ofbothismost statu vie ad spiritualiter prohficandum utihor : sed utrobique 10

useful, .....

est pure contemplativa simpliciter mehor, que hic mcipitur et in patria consumatur. they being as the Unde ad denotandum quod vita activa non potest esse sine twoeyesofthe contempianva; se(j econtra, dicit Gregorius, sexto Moralium,

xxii. capitulo, quod vita activa et contemplativa servantur in 15 mente una, tamquam sinister oculus et altera tamquam dexter; non ergo foret utraque in mente nisi activa vita contemplativam requireret, tamquam causam superiorem, a Therefore a qua per se caperet racionem meriti. Et patet quod necesse foiWboth,mUSt est omnem curatum esse binomium ; nunc Iacob, supplan- 20 now as israeh tando secundum vitam activam * triplicem inimicum; et nunc D Israel, videndo Deum et ex lucta cum angelo rectificando motum circa temporalia et appetitus singulos bestiales : quando enim est mutua exercitacio hominis et angeli sui boni, ut ex caritatis vinculo colliguntur, et angelus prebens 25 merita Deo suo, est lucta laudabilis, in qua oportet miliciam consumare ; tunc est enim homo sic fortis quod colligat

6. cognoverit : cod. cognouerit.

I. Greg. Moral. vi. 37. §§ 59-61 ; vol. i. 209 D-210 b.

II. So Greg. Hom. in Ezech. ii. 2. § 9: Contemplativa autem hic incipitur ut in caelesti patria perficiatur: vol. i. 1324 D.

14. Moral., 1. c, § 57: Duae quippe vitae, activa videlicet et contem- plativa, cum conservantur in mente, quasi duo oculi habentur in facie. Dexter namque oculus vita contemplativa est, sinister activa : ib. 208 b.

20. Compare agaiu the Hom. in Ezech. ii. 2. § 12, ib. 1325 D, E; also Moral., 1. c, § 56 : Neque enim perfectus praedicator est, qui vel propter contemplationis studium operanda negligit, vel propter opera- tionis instantiam contemplanda postponit : ib. 207 a. For the rest see Gen. xxvii. 36, xxxii. 24-32.

CAP. XXV.]

LIBER PRIMUS.

177

57D] sibi Deum ex vinculo caritatis ; patet supra xv. capitulo : ideo, etc.

XXV.

Ut pateat questio, solvenda est argucia Beghardorum : The Active

LlFE IS NOT TO

5 ' Si,' inquiunt omnes, ' vita contemplativa est melior quam be neglected.

* 1. a. Contrary

' activa et nullum majris bonum omitti debet pro minus bono, Argummt o/the

0 r Beghards :

' videtur quod nemo debet curis vite active intendere. Con- 'Wemust chOOSe

^ the better of two

'firmatur per deducens ad inconveniens. Sit Petrus curatus s°ods- ' qui ommittat contemplacionem pro predicacione vel cura

10 ' aliqua pastorali : contra, ista cura est minus bona quam ' contemplacio a qua cessat, in qua scit se libere melius, ' facilius, ac delectabilius continuare, et tamen (per falsi- ' graphum) ista est cura pocius eligenda ; ergo, posita adop- ' cione duorum bonoram, eque libitum est in casu minus

15'bonum eligendum, consequens contra morale principium 'per se notum. Argumentum, quoad primam partem, dat ' hec posicio : et secunda pars ex hoc patet quod vita con- ' templativa est suavis et quieta, recreans corpus et animam, 58A ' ut patet de Moise, Helia, et Daniele *, qui ex vita con-

20 ' templativa quodammodo sunt felicitati cum Domino ; vita 'autem activa, cum sit laboriosa, anxiat, et fatigat. Nec ' valet dicere quod vita ista activa sit subdito melior non ' curato, eque vita contemplativa curatis ; nam, cum omne ' utilius curato est sibi plus meritorium (ex predictis), con-

25 ' tinuacio vite active foret, in casu posito, curato utilior (ut ' dicitur), ergo plus meritoria, et per consequens secundum ' illam plus proficeret subdito, cum plus merentis sit maior ' communio : non ergo peccaret contemplativus ommittendo

4. Ut: ita scriptum littera u minuscula, quae autem E rubricata circumdata est. 14. eque libitum: cod. eqlibu. 23. cum addidi.

1. V. supra, f. 34 A.

4. Compare the section on the Beghards in Alvaro Pelayo's (Pelagius) treatise De sancte Ecclesie katholice Planctu, ii. 52, especially 1i Bb: 'Sextus error istorum Beghardorum est quod se exercere in actibus vir- tutum est hominis imperfecti, et perfecta anima licentiat a se virtutes:' Ulm, 1474, folio.

178 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXV.

' curam officii pastoralis ; quod est impossibile. Nec valet [58A ' dicere contra dictum morale principium quod minus bonum ' homini dicitur in casu sibi pocius eligendum ; quia indubie, ' si quis preeligit sibi inutilius, mala eleccio est in culpa ; ' cum notum sit quod ommittens bonum facere dicitur in casu 5 1 sibi pocius, ad quod habet a Deo incitamentum sufficiens, ' sic ex ommissione sine excusacione fingibili arguendus : 4 quantum (queso) excusacionem redderet summo Iudici ' querenti, Cur non fecisti tibi utilius ? et sic magis bonum ' ac minus placencius non est excusacio, cum ipsa Veritas 10 ' dicit, Sen>us sciens voluntatem Domini et non faciens plagis ' vapulabit multis (Luc. xii. 47).' b. TheAnswer: Quantum ad illud videtur mihi quod nrima consequencia

Thevirtueof

goods is reiative, est tenenda : unde, posito casu de Petro curato, dicitur quod

debet intendere officio pastoralis officii. Nam duo sibi 15 offeruntur de possibili, scilicet, * continuacio puri actusB contemplativi et, cum remissa contemplacione, prosecucio pastoralis officii ; unum autem esset bonum (ut ponitur), scilicet, remissa contemplacio cum opere pastoralis officii : ideo requiritur quod aliud sibi incompossibile foret malum : 20 being determined et sic bene elicitur, cuin ommittit non magis bonum, nec bycircumstances.^o^m^ ^ quod posset facere, quod si cum datis

paribus eligeret, foret malum ; — patet quod non propter minus bonum ommittit eligere magis bonum. Nam con- tinuacio contemplacionis que non est, non est bona : et si 25 dicatur quod ommittit contemplacionem que secundum sui duracionem non individuatur a tempore, dicitur quod illam non ommittit, cum habet eam quamdiu expedit ; nec est tunc in eleccione sua illam habere, cum eleccio sit respectu fuluri possibilis. Sed unde sequitur quod in casu dimitti 3° in the present debet magis bonum pro alio minus bono ? Sed habicio

state of sin that

whkh isbetterin iHius pro tempore dimissionis foret minus bona quam habicio

itself may be the

less preferabie : minus boni i vel ut occasione peccati oportet compati neces- sitatibus infirmorum, non ommittendo utilius sed dimitendo propter bonum utroque melius, ut in statu innocencie pro- 35

8. queso : cod. queso. 21. elicitur: cod. elicit. 22. facere : cocX.ferrc.

CAP. XXV.]

LIBER PRIMUS.

179

58B] cessisset homo, quidquid corporaliter faciendo, continue con- templando Deum intensius, et sic usque ad translacionem crescendo semper in merito ; quia, stante bonitate dileccionis, stat et meritum, quidquid homo corporaliter operetur. Christus 5 autem, cum continue stetit in gradu intensissimo contem- C plandi, * et successive superaddidit ad regulam operaciones meritorias corporales, processit crescendo continue ; quia meritorium est ipsum dormire cum eque intenso gradu amoris, sicut miracula facere ; ymmo dileccio sua est plus iomeritoria quam eius operacio corporalis. In nobis autem, we must combine

the two,

quos oportet in penam peccati per actus corporales dis- trahi, non est ita, ideo oportet nos, nunc secundum meliorem vitam, nunc secundum minus uberem, alternando procedere ; et vita que foret minus bona simpliciter est

15 nobis ex supposicione utilior : ut, supposita crapula me- dicinalis, est nobis penalis abstinencia corporalis, et tamen simpliciter melius foret, subducto vicio, inpune uniformi- ter dietari ; sic simpliciter esset melius quoad medium cuicunque quod nec ipse nec proximus egeret vita activa :

20 quod autem penalitas vie sit operacione beatitudinis me- lior quam foret status innocencie, hoc est per accidens ex gracia Salvatoris ; et patet in parte solucio evidencie Beghardorum.

Sicut enim duplex est bonum, scilicet, bonum in genere et adapting the

means to the end.

25 bonum in comparacione ad finem ; sic duplex est melius scilicet melius quoad genus et melius ex supposicione in ordine quoad finem. Unde melius est quoad beatitudinem hominis, supposito peccato, quod nunc contempletur et nunc desistat a contemplacione vel remittat dileccionem Dei

D * intentendo opus misericordie, quam quod continue intensius contempletur ; quia sicut non proficeret quod quelibet pars quantitativa hominis sit oculus (ut docet apostolus prima Cor. xii. 1 7), sic non proficit quod quelibet pars conversa- cionis viantis sit contemplacio. Nam tota multitudo operum

35 meritoriorum est quasi corpus ethrogenum, ad modum

6. snperaddidit : cod. snperaddit. 27. ei nunc : cod. et non. N 2

l8o DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXV.

loquendi Veritatis, Math. vi. 22, Si ocuhis luusfuerit simplex ,[58T> totum corpus tuum lucidum erit ; et illis operibus, sicut et qualibet parte alicuius eorum, meretur predestinatus totam beatitudinem, et non appropriate partem beatitudinis parte operis : Christus autem conversatus est tota vita summe ad 5 regulam, et vita cuiuscunque membri sui est eo melior quo vite Christi similior, quia virtute iffiils est plus meritoria quam foret statu innocencie conservato. Sicut ergo oculus in sua natura est manu perfeccior, sic contemplacio excedit in boni- tate generis absoluta opus extrinsecum ; et sicut ad comeden- 10 dum est manus utilior, sic vita activa pro loco et tempore, dum tamen contemplativa sub gradu debito ipsam respiciat, quia ipsa est vita active. Unde speculativus videns necessi- tatem fratris et torpens a iuvamine, deficit a fraterna dilec- cione et per consequens a dileccione connexa, et tunc non *5 meruit contemplative que completur in divina dileccione ; sed non curiosa philosophorum spe*culacione patet quod vita59A contemplativa, in qua originaliter consistit meritum, sit melior quam activa.

2.ThePractice Sed ulterius cavendum est de generali vulpecula que *> howe^erTffords amplius intoxicat sponsam Christi. Dicunt enim pastores churchmenw (qui post dotacionem ecclesie indubie venenati, et per con-

engage in secular VI r . ,,„A

pursuits. sequens indispositi ad discernendum cibum anime) quoa

necessarium est ad regimen ecclesie ut intendant curis secu- laribus ; quam vitam activam vivant, et per consequens 2 5 serviant mundo pro cumulacione temporalium, nunc adu- lando, nunc temporalia bona pauperum, postposito cultu divino, trutannis et discolis prodigaliter parciendo, nunc tempus in venacionibus, commessacionibus, et aliis vocatis societatibus, cum vultu, cultu, et victu quem fastus seculi 3° exigit, plurimum occupando. Et iste fucus, si non fallor, est causa precipua exterminandi ecclesiam, cum predicta non sunt partes corporis conversacionis meritorie, sed corrupcio huiusmodi corporis ecclesie infectiva : equivocant enim tur- piter, accipiendo vitam secularem (que est secularia desideria) 35

22. qui: cod. gttod.

CAi\ XXV.]

LIBER PRIMUS.

181

B9A] pro vita activa, quam Gregorius ponit precipue in predicacione verbi Dei et ceteris operibus misericordie secundum exigen- ciam officii pastoralis ; et sic qui in lege Domini meditarentur assidue textant continue telas aranee. B Nam vita hominis secundum modum loquendi * Scripture 3- Ti}e llfe of

n r man is as a web,

contexitur ad telam iuxta illud cantici Ezechie, Precisa est velud a texente vita mea (Ysa. xxxviii. 12): quod notabiliter Gregorius, octavo Moralium, capitulo x., exponens illud Iob vii. 6, Dies mei velocius transierunt quam a texente tela succi-

10 diiur. Ymaginatur enim doctor, et veritas est, quod complexio radicalis humana super substanciam anime, tamquam lignum vel axem solidum, moveatur. Caro enim est tegumentum interioris hominis (iuxta illud 2 Petr. i. 14 : Sum certus quod velox est deposicio thabernaculi mei), et illa complexio radicalis

15 mensurat naturaliter diuturnitatem vite humane, sicut longi-

8. x. e corr. marg. accepi : in cod. ipso i° legitur. g. vii. : cod. 8. 13. i. :

cod. 2°.

1. In Ezech. ii. 2. § 8: Activa enim vita est, panem esurienti tri- buere, verbum sapientiae nescientem docere, errantem corrigere, ad humilitatis viam superbientem proximum revocare, infirmantis curam gerere, quae singulis quibusque expediant dispensare, et commissis nobis qualiter subsistere valeant providere : i. 1323 E.

8. Mor. viii. 11. § 26: Congrua valde similitudine tempus carnis telae comparatur: quia sicut tela filis, sic vita mortalis diebus singulis pro- ficit : sed quoad augmentum proficit, eo ad incisionem tendit : quia sicut et superius diximus, cum tempora percepta praetereunt, ventura brevi- antur : et de universo vitae spatio eo fiunt pauciora quae veniunt, quo multa sunt quae transierunt. Tela quippe infra supraque ligata, duobus lignis innectitur, ut texatur: sed quo inferius texta involvitur, eo supe- rius texenda deplicatur : et unde se ad augmentum multiplicat, inde fit minus quod restat. Sic nimirum vitae nostrae tempora et transacta quasi inferius involvimus, et ventura a superiori deplicamus : quia quo plus fiunt praeterita, minus esse incipiunt futura. Sed quia nec tela ad ex- pressionem nostri temporis sufficit (nam eius quoque festinationem vitae nostrae velocitas transit), recte nunc dicitur, Dies mei velocius transic- runt qaam a tcxente tela succiditur. Tela quippe tarditatem provectus habet : vita autem praesens moram defectus non habet. In illa namque cum laborantis manus figitur, adventus terminus elongatur : in ista vero, quia tempus semper desinens indesinenter consuminius, ad finem nostri itineris, etiam quiescendo pervenimus, et per cursum nostri transitus, etiam dormientes imus. Electi igitur, quia praesentis vitae momenta decurrere sub festinatione conspiciunt, nequaquam in hoc tantac mobili- tatis itinere, cordis inteutionem figunt : vol. i. 253 b-d.

182

DE CIVILI DOMINIO

CAP. XXV.

formed of two strains

tudo tele longitudine staminis mensuratur. Sed aliud lignum, [59B super quo prius taliter vita humana in quodam involucro complicatur, est constans essencia celestis corporis : et con- versacio, quam interior homo secundum ludum anime, tam- quam texentis radium, vite naturali addicit, ac etas periodica, 5 quam designamus solem ut radium iniit ex transverso, sunt duplex licium huius tele quam celestis et subcelestis texens ex adverso continue ordiuntur. Et deficiente calore, ut stamine, succiditur vita a corpore tamquam tela, remanenti- bus tam in corpore quibusdam signis vitalibus, tam filis 10 tamquam stamen ; itaque rumpitur et per consequens vita hominis breviatur, quando ex commessacione, inanicione, vel inordinata mundi solicitudine complexio naturalis extin- guitur : * et sicut unum lignum tela induens ac ad ex C transverso telam exuens displicatur ; sic proporcionaliter ut 15 plus transit de vita hominis, minus restat de ipsa taliter in constellacione celestis corporis. Sed cum tempus conse- quitur motum velocissimum et successio periodi inevitabile secundum successionem temporis mensurantis, signanter dicit iste philosophus quod dies sui velocius iranseunl quam a 20 texenie iela succiditur. Textor vero terrenus sepe pausat in suo motu tardo, et per consequens texio non est continue successiva ; sed motor celestis corporis, per hominem instru- mentaliter texens vitam, movet continue, et per consequens vita cuiuscunque inevitabiliter transit uniformiter successive. 25 4. We must take Et ista consideracio multum prodest mortalibus, cogitando quomodo vita preterita est expensa, et vita futura periculosa et incerta inevitabiliter ducit ad mortem naturalem et ex nobis dubio spiritualem. Nam diabolus texit vitam hominis tamquam stipulam in temptando, ut supra exposui tractatu 30 that it be not a primo, quinto capitulo. Peccator vero texit vitam suam ut spidersweb, telam aranee) dum totam vitam consumit in tradicionibus hominum, solicitudinibus huius mundi ; unde Psalmo lxxxix. 9 signanter dicitur, Anni nostri sicut aranea meditabmitur. Est

and woven through life un ceasingly.

6. designamus: cod., ut videtur, designaium. 13. inordinata conieci :

ordiitata. 26. mortalibus 2da manu in margine appositum.

CAP. XXV.]

LIBER PRIMUS.

59C] enim aranea animal ex putredine procreatum, multipes, venenosum, quod ex interioribus suis in angulis orditur telas D in quibus * usque ad mortem solicitudo suspenditur, ut sub-

tilitate tactas muscas accipiat ; et signanter signat peccatores, made in sin 5 quorum procreacio est putrida, cum Psalmo xxxviii. 1 2 dicitur, Thabescere fecisli sicul araneam animam eius ; affeccio multiplex, cum turbantur erga plurima; veneno peccati infi- ciunt eciam cervos qui fontes aquarum desiderant. Tela estand of human

traditions.

humana tradicio que occasione peccati, declarata superius

10 capitulo xviii., est humanitus adinventa, et revera, ut pluri- mum, in angulis (Veritate, Math. vi. 5, de Phariseis dicitur quod amant in sinagogis ei angulis platearum orare) ; et in istis legibus usque ad mortem eorum solicitudo suspenditur : et si quisquam filum huius tetigerit, statim percipitur et plus

15 quam prevaricator legis dominice cruciatur. Cuius causa est, quia mens in medio residet, cogitaciones et affecciones circum quaque proiciens, non ad capiendum bonum quo spiritualiter nutriantur, sed ad capiendum sibi inutiliter vanitates volatiles tamquam muscas. Unde Psalmo xxxviii. 12, 7, statim sub-

20 iungitur, Verumtamen vane conturbatur omnis homo. Thezau- risat et ignorat cui congregabil ea. Declarata autem superius est ingratitudo volubilis terrenorum.

Et propter tales tradiciones ac affecciones ad temporalia, conspiraverant scribe et Pharisei in mortem Christi, sicut 60A et ipsam opere comple*verunt. Caiphas enim dedit con- silium ut moreretur, ne terram eorum Romani conquirerent, ut patet xviii. Iohannis ; cum Ioh. xix. 7, dixerunt Pilato, Nos legem habemus, et secundum legem debet mori. Nec Pilatus ad hoc induceretur, nisi propter timorem servilem

30 displicendi Romanis principibus, qui voluerunt omnes reges terre sibi civiliter subiugare. Nam Ioh. xix. 12, 13, 8, scribitur : Omnis qui se regem Iudeorum facit, contradicit Cesari. Et Piiatus cum audisset hos sermones magis timuit.

4. tactas : cod. tactus. 24. et addidi. 25. dedit : cod. dl (i.e. dicit).

8. Psalm xlii. 1. 10. V. supra, f. 40 c. 21. E. g., supra f. 45 H, C. 25. John xviii. 14; cf. xi. 48.

184

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXV.

Et rcvera per proporcionales tradiciones phariseicas et civiles [60A leges Romanas nituntur adversarii legis et prophetarum Christum in suis membris extinguere, trahentes simplices, in quibus formatus est Christus, ad examen in lege Christi vetitum propter peccunias. 5 5. Suchtradi- Nos autem curati precipue debemus prophetiam Psalmi deWcwwe have" h\ 2 attendere, que Act. iv. 26 ad litteram exposita est de Christo: Asliterunl reges terre et principes, convenerunt in ttnum (ut Anna, Caiphas, et alii phariseice regulantes) adversus Deum et adversus Chrislum eius. Sed sequitur : 10 Dirumpamus vincula eorum (hoc est, tradiciones phariseicas, quibus onera inporlabilia humeris populi alligaverunl, ut dicitur Math. xxiii. 4) et proiciamus a nobis iugum ipsorum (hoc est, adinvenciones civiles quibus Romani populos sub- acceptingintheir iugarunt). Nec est hoc Christiano * difficile, cum Ysa. lix. 5, B UwofChrUtT de illis dicitur, Telas aranearum texuerunt ; et specialiter si legiferum Christum dilexerunt, quia Math. xi. 29, 30, suis precipit, Tollite iugum meum super vos ; et innuendo illud esse legem caritatis, subdit, Discite a me quia mitis sum et humilis corde ; iugum enim meum suave est et onus meum 20 leve. Et revera parum diligit legiferum, qui non observat mandatum tam leve et salutiferum, quia Ioh. xiv. 23 dicitur, Si quis diligit me, sermonem meum servabi/. Revera dilec- cionis Dei negacio est communis a lege sua diversio, cum nunquam tam consentanee diverterent homines, eciam de 25 patrimonio Christi dotati, ad tradiciones humanas, nisi mundum et Mamona diligerent plus quam Christum. Ad legem quidem Christi moverent facilitas, delectabilitas, et utilitas. Nam de quanto hec lex servatur plus sedule, de tanto est facilior atque suavior ; econtra, de lege hominum. 30 Et quo ad utilitatem patet quod se habet ut bona temporalia ad gaudium sempiternum. Consideret ergo Christianus de nuditate in die novissimo ; quia hec tela aranee nec tegit a frigore interioris hominis sed procurat, nec vestem nup- cialem caritatem inducit sed oppugnat : et cum solum sub 35

9. phariseice: cod. philosophice. iz- inportabilia: cod. inportibilia.

alligaverunt: cod. assignaverunt. 28. facilitas : co&.facultas.

CAI>. XXVI.]

LIBER PRIMUS.

l85

60B] ista veste consistit requies animabus, patet quantam operam Christianus apponeret ut cognoscat et consenciat illi legi, ccum * in illa sola sit salus hominis (patet supra, quinto- decimo capitulo); lex quidem aranee hoc solum bonum 5 habet quod sistit sanguinem peccatorum, sed revera plus mortificat sanguinem amicicie naturalis.

XXVI.

Consequenter restat videre utrum expedicius sit communi- Of Kingshh-. tatem regi tantum secundum legem Domini a iudicibus, quam 10 secundum legem civilem regibus, vel econtra ; prima enim policia vocatur aristocratica vel naturalis, et secunda vocatur monarchica vel regalis : et questio supponitur, monarchiam vel regaliam esse licitam ac meritoriam. Fundatur illud »■ it is aiieged

that a king ls

tripliciter : primo ex hoc quod lex civilis est necessaria necessary

* * A a. to carry out

15 (supposito peccato) ad regimen ecclesie, sed illa foret inutilis the law> sine persona principaliter exequente, ergo talis persona est necessaria in ecclesia militante ; et illa, ut huiusmodi, est rex : ergo regalia est necessaria. Confirmatur ex hoc quod David, as history teaches

us ;

Ezechias, Yosias, et ceteri reges Veteris Testamenti fuerunt ao eleccione et approbacione Domini in illo officio ministri Dei precipui, ut patet ex processu libri Regum et Paralipomenon : unde dicit Dominus de David, Inveni virum secundum cor meu?n. Sed in lege nova fuerunt reges multi, gloriosi martires et devotissimi confessores, ut patet de regibus Anglie et reg- 25 norum plurium aliorum.

Item cuiuscunque ordinis est dare gradus, et per con- 6- to keep the

order of the state

sequens infimum et supremum; sed policia civilis stat in D quodam ordine, ergo illius * est dare gradum summum : sed

quamcunque personam in illo gradu positam in populo sup- 30 ponamus ipsam, ergo de racione naturali (supposita civilitate)

9. a: cod. ««. n. policia: cod. fioii". arisiocratica : cod. aristocatica.

17. ecclesia: cod. ecclesie. 21. Regum: cod. regis.

8. The third main division of the book extends from this chapter to the thirty-fourth inclusively, treating of government and servitude, and of heredity in either relation. 22. Acts xiii. 22.

i86

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXVI.

sequitur regem esse. Si enim multi fuerint in populo domi- [60D nantes, sed illis concurrentibus pro regimine reipublice, necesse est esse aliquem principalem; quia aliter non foret ordo in execucione actus politici, si omnes forent simpliciter equeparium potestatum. Et ista est racio Aristotelis quarto 5 .Politicorum, duodecimo Metaphysice, quod oportet ponere even as in nature monarchiam tamquam policiam dignissimam. Patet ex hoc quod omnis humana ordinacio procedit exemplariter a natura, one part is sub- quia ars imitatur naturam in talibus : sed omne totum naturale, jected to an- ^ partibus diversarum naturarum compositum, habet aliquem i o principalem ; ergo sic debet esse in lege politica exemplata. Nam omne corpus habet formam que est perfeccior quam eius materia ; omne eciam etrogenum habet partem quantita- tivam principalem, a qua alie regulantur (ut patet de corde in corpore animalis) ; oportet ergo in plebe (que est quasiis materia) et populo (qui est congeries ethromogenia) esse aliquod formale et vitale a quo alia regulantur. Sic enim m maiori mundo inferiora supra celestibus regulantur. and Item necesse est exercere civiliter contra rebelles vim

rebeis?bdue coactivam, que non potest esse sine regibus executa, ergo 20 necessarium est in policia regis * officium. Argumentum 61A patet de iustis iudiciis in suspensionibus, lapidacionibus, com- bustionibus, et aliis mortibus latronum et iuris civilis prevan- accordingto catorum. Illa enim exemplata sunt de mandato Domini in

God's conunand Testament0; ut patet Num. XXV. 8, IoSUe vili. 19-28,25

Levit. xxiv. 10-23, et Iudic. xv. 8-15, et alibi sepius in Scriptura. Sed et Christus coaccionem talem docuit, faciendo flagellum exagitando bestias de templo, mensasque num- mulariorum cum ere subvertendo, ut patet Math. xxi. 12. Et hoc docuit cum, Luc. xiv. 23, precipit post invitacionem ad3© cenam novissimam quosdam cogi : Exi, inquit, in vias ei scpes, et compelle inirare ; quod et practisavit in Paulo (Act. ix.), quem prostravit in terra, qui post plus omnibus in

2i. policia: cod./o'"". 25. xxv.: cod. 26.

6. Aribt. Tolit. iv. 2 ? or more probably, iii. 13; Metaph. xi. (xii. m the old editions) 10, fi om Hom. II. ii. 204.

CAP. XXVI.]

LIBER PRIMUS.

I«7

61A]ecclesia laboravit. Unde Augustinus, epistola xxxiii., ad Boni- facium, notat quod hii vocati sunt miraculis, ut apostoli; hii adducti predicacionibus, ut fideles per apostolos conversi : et hii coacti, ut heretici et scismatici qui a viis ei sepibus, id est, 5 heresibus et scismatibus, per regum potencias cohercentur. Unde Augustinus, epistola xxx., et ex isto facto Christi revocat errorem quo quondam putavit Christianos non esse cogendos in lege perfecte libertatis ad ministrandum Domino.

Sed et illud docetur in natura, cum membrum putridum, and the dictates

of natural in-

10 corruptivum residui corporis, sit naturali ingenio prescinden- stinct. dum, et appetitus parcium hominis refrenandi : ergo per locum, 'a sufficienti similitudine, notorii corruptores boni

B * publici sunt morte tollendi de medio, et minus turbantes corporaliter castigandi ; racio enim dictat bonum communi-

15 tatis tamquam prestancius preferendum, et ex opposito malum communitatis caucius precavendum. Et ista est racio beati Augustini, epistola xxxiii., ad Bonifacium. Minor autem argumenti patet ex hoc quod contingit unam parcialem com- munitatem iniuriari alteri civiliter ; sed non est iniuria secun-

20 dum aliquam legem perfectam commissa pro qua non ordi- natur remedium vel emenda ; ergo communitatis, vel persone, est peccatum tale corrigere. Cum ergo non sit processus in infinitum in talibus appellacionibus vel recursibus ad re- medium, sequitur quod est dare unam communitatem et

25 caput eius supremum ad quod in ordine politico est recursus: nec est vis, sive vocetur comes, sive dux, sive locum eius tenens, dum tamen non sit super eadem communitate aliquis habens potestatem superiorem civiliter dominandi.

Et patet conclusio, dum apostolus, Rom. xiii. 1-4, clare

3c probat utilitatem brachii secularis in vindicando ministerialiter peccatorum iniurias, et Salvator solvit didragma, et secundo

3. adducti: cod. aducti. 4. id est : cod.et. 5. scis»iatibus : cod. scisma- ticibus. 12. corruptores : cod. corruptoris. 13. publici : cod. publi" .

20. commissa (i. e. gmissa) : cod. dmissa.

I. Aug. ep. clxxxv. 6. §§ 22-24: vol. ii. 652 D— 653 e.

6. Ep. xciii. ad Vincent. : vol. ii. 230 seqq. The fact is also alluded to iri the next following passage of the lelter cited in the preceding note ; ch. 7. § 25 ; col. 653 F, G.

i88

DE CIVILI DOMIMO

[CAP. XXVI.

attestatus quod que sunt Cesaris, nummisma sive alius census, [61B Cesari sunt reddenda: et apostolus hine obsecrat, i Thim. ii. i, 2, primo fieri obsecraciones, oraciones, poslulaciones, graa- arum acciones pro omnibus hominibus, et primo pro regibus et pro omnibus qui in sublimiiate constitu/i sunt ; et Baruch i. 1 1 5 precipitur, Orate * pro vila Nabochodonozor : quanto magisc Christiani pro vitis regum Christianissimorum orarent sedulius, qui indubie essent infideles, si eorum officium, in quantum huiusmodi, foret malum ; habent enim officium divinitus approbatum. 10 a. a ving's duty Hoc ergo supposito, videndum est quod debet esse officium therefore » ^ ^ quantum huiusmodi ; et constat quod non solum custodire bona mobilia regni sui, quia hoc officium in ecclesia est plus abiectum, ut patet ex dictis, capitulo xxii. Cum ergo regis sit ministerium Dei, secundum eminenciam virtutisi5 to ruk in con- gradui correspondens, patet quod regis est regere secundum God's iaw,th legem divinam homines regni sui ; et cum partes iusticie sunt declinare a malo et facere bonum, patet quod rex debet rebelles divinis legibus et aliis subministrantibus cohercere, et exacfmg obedi- factores iusticie secundum caritatis regulas promovere. Patet 20 HWtue of ex hoc quod reges habent a Deo potestatem subiectos suos talSEEtaF ministraliter regulandi; non est regulacio hominis, si non God' ista : ergo habent a Deo potestatem ut illud faciant. Et cum

hoc sit precipuum Dei ministerium, quod est principaliter exequendum, patet quod hoc principaliter spectat ad regum 25 officium. Unde apostolus, Rom. xiii. 1,2, subditos alloquitur in hec verba, Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit: et probando quod hoc debet facere, sic subiungit, Non cst (inquit) potestas nisi a Deo ; que autem suni, a Deo ordinala sunt : itaque qui resisiii potestati, ordinacioni Dei resistii.zo Ecce racio apostoli. and Sed quia Iudei et ceteri * Christiani credunt se esse liberos d

fLDbenents0f et nullis principibus subiciendos, probat apostolus secundo

which result to

,. attcstatus : cod. atcstatus. 9. huius>nodi: cod. huius. 18. debct add.dL

l. Matth. xvii. 24-27, xxii. 21. 14- v- suPra< f- 51 C.

18. Psalm xxxvii. [Vulg. xxxvi.] 27.

CAP. XXVI.]

LIBER PRIMUS.

189

61D] quod obediendum est principibus ex utilitate sui officii : nam the s.ta,te from

1 11 his nghteous

principes solum sunt ad puniendum iniuste operantes, et government- iustos a contrario premiandos ; sed pro isto officio tamquam bono utili est gaudendum : ergo, cum illud officium sine 5 obediencia subditorum non potest exequi, patet quod istis principibus est parendum. Unde apostolus ibidem contra timentes subieccionem : Vis autern non tirnere poteslatern ; bonum fac, et habebis laudem ex ipsa : Dei enim minister est tibi in bonum. Ecce quod regum officium est Dei minis-

loterium, quod debent omnino preponere. Si autem malum feceris, time ; non enim sine causa portat gladiurn. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum fecit. Ecce, sensus apostoli est, quod sive iustus sis sive iniustus, non est com- possibile quin potestas principis sit ad bonum. Nam si

E5 iustus fueris et ipse in te non abutitur sed utitur potestate, tunc premiat sive fovet : si potestate sua tecum abutitur, serva caritatem et est tibi occasio promerendi ; si iniustus fueris, iustum est et tibi utile quod a principe puniaris.

Ex isto textu apostoli ellicit Augustinus, epistola xxxvii. ad wherefore

3. according to

20 Macedonium, predictum recris officium. Unde, epistola xxxiii. ,s: Augustin a

1 0 r king is bound

ad Bonifacium, hoc idem expressius declarat, recolligens

totum officium regis in quatuor : primo, lesres iustas Iegi Dei <*■ to ordain

0 ^ r 0 0 nghteous, and

62A consonas sanxiendo ; secundo, secundum dictas * lesres divino *• annul unr'gh-

0 teous, laws,

cultui contraria destruendo ; tercio, ad placandum Deum c-. to constrain

his people to

25 populum compellendo ; et quarto, ad pacificandum populum serve God- tam extrinsecus quam intrinsecus seculare brachium appo- nendo. In istis quatuor consistit iusticia regis. Ex hoc con- cludit Augustinus quod, licet in primitiva ecclesia, quando asiiterunt reges terre et principes convenerunl in unum adversus

3° Dominum et adversus Chrisium eius (ut secundo Psalmo

29. astiterunt : cod. assisterut. convenerunt : cod. quent/t.

19. Aug. ep. cliii. 6. § 19 : vol. ii. 531 D-G.

25. Three of these rules are gathered from the instances produced by Augustin in the passage cited belovv. The fourth appears to be an in- ference from the tenour of the Epistle, and not to rest upon any specific sentence: hcnce Wycliffe treats it separatcly and alleges his own proofs.

28. Aug. ep. clxxxv. 5. § 19: vol. ii. 650 c, — 651 c.

DE CIVILI DOMIMO

[CAP. XXVI.

dicitur), apostoli non pecierunt auxilium a brachio seculari ; [62A verumtamen, cum eodem Psalmo dicitur, Postula a me, et dabo iibi gentes hereditalem iuam, et consequenter applicatur regum oflkium, cum infertur, Et nunc, reges, intelligite, erudi- mini qui iudicalis lerram : servite Domino in timore, et exultaie 5 ei cum tremore, — auxilium est ab eis securius exspectandum. Quomodo, inquit, reges Domino serviunt in timore, nisi ea que conlra iussa Domini fuerint, religiosa severilate prohibendo alque complectendo ? Aliter, inquit, servit quia homo est, et aliler quia rex est : quia vero homo esl, vivendo fideliter ; quia 10 vero rex esl, servit leges iusta precipientes et contraria prohib- enles convenienli vigore sanxiendo. Et probat hoc per exempla regum Veteris Testamenti : Sic, inquit, servivil Ezechias, lucos el templa ydolorum destruendo, ei illa excelsa que conlra Dei precepia fuerunt construcia (patet historia, 4 Reg. xviii. 4) ; 15 sic servivit losias, talia et ipse faciendo (patet 4 Reg. xxiii.) ; sic servivit [rex Ninivitarum universa?n civitatem ad ptacan- dum Dominum compeliendo\ (Ione iii. 6) ; sic servivit Darius idolum frangendum in potesiatem Danieli dando et inimicos eius leonibus ingerendo * (patet Dan. xiv. 25, 41); sic servivitB Nabochodonozor, omnes in regno suo positos a biasphemando Deo lege ierribili prohibendo (patet Dan. iii. 96). In hoc ergo serviunt reges Domino, in quantum sunt reges, cum ea faciunt ad serviendum illi que non possunt facere nisi regcs. Hec Augustinus. 25 and Et quoad quartum regis officium, patet ex dictis apostoli,

iv. to keep them . ,

at peace. i Thim. u. 2, ubi postquam docuit orare pro regibus, subdit

pro causa sui officii fructum, ut (inquit) quietam et tranquillam vitam agamus. Unde illud est vulgo cognitum, quod sicut rex debet debellare exteros volentes in regnum iniuste irruere, 30 ita debet iustificare intraneos et rebelles legibus secundum coactivam potenciam cohercere ; et hinc Deus influit regibus instinctus abditos, et in sompno et in vigilia (ut patet de sompno Pharaonis, Gen. xli., quod Ioseph exposuit ; de

5. qui in cod. bis legitur. t./uerbit: Aug.Jiuut. 16. xxiii.: cod. 22». 17. Verba uncis inclusa, quae in cod. desunt, ex Aug. sumpsi. 18. lone: cod.

losue. 18. Darius: cod. Idarius. 27. ii. : cod. 4". 34. xli. : cod. 40.

CAP. XXVT.] LIBER PRIMUS. 191

«

62B] sompno Nabochodonozor. Dan. ii., quod Daniel explicat) : et cum officium, in quantum huiusmodi, sit bene regere gentem suam, et hoc non potest facere nisi instruendo eos in caritate, que consistit in dileccione Dei et proximi, sequitur quod hoc

5 debet. Et cum ad talem instruccionem requiruntur hec qua- tuor recitata, sequitur quod ista iam incumbunt regis officio.

Iusticia ergo punitiva et regitiva est regi summe necessaria, + a king there- cum Prov. xvi. 12, dicitur, Abhominabiles regi qui agunt impie, quoniam iusticia firmalur solium. Si ergo reges Veteris Testa-

Cmenti eciam infideles tam sedule * servierunt Deo suo, quanto magis tempore gracie, qui ampliora carismata recepe- runt. Patet quod necesse est omnem regem precipue co- must before aii

things know the

gnoscere legem Christi, eo quod in quolibet predictorum law of christ, quatuor oportet eum secundum legem Christi principaliter i5regulari: et hinc David, Salomon, et ceteri reges laudabiles insistebant precipue studio legis Dei, ut patet in scriptis eorum. Et racio hoc convincit : Nemo sine sapiencia est the one source of

wisdom,

ydoneus ad regnandum, sed non est sapiencia nisi in lege Domini, ergo sine huiusmodi legis noticia nemo disponitur ad

2oregnandum. Unde Psalmo cxviii. 97, Quomodo dilexi legem iuam, Domine ; tota die meditacio mea est : et Salomon, 3 Reg. iii. 11, 12, commendatur a Domino quia peciit sapienciam ad populum regulandum : unde Prov. xx. 26, Dissipat impios rex sapiens ; et Eccles. x. 1 7, Beala terra cuius rex est

25 sapiens ; quia Prov. viii. 1 5, dicit Sapiencia, Per ?ne reges regnant. Nec credat aliquis quod oportet reges esse scoiasti- cos, quia satis est quod sciant in facto se ipsos regere et servitores secundum gradus debitos ad subexequendum suum officium ordinare. Et ista est sentencia Aristotelis in libro

3oprimo de Regimine Principum, octavo capitulo; et Deut. xvii. 18, 19, precipitur regem legere continue secundum Levitarum consilium legem Dei.

2. quanhtm: co&.quam.

29. The reference is to the spurious work, De Reg. Princ, printed under the title of Secreta Secretorum Aristotelis, f. ix. verso, ed. Paris 1520; where no divisic n into chapters is given. In MS. the passage appears in lib. i. 9 (cod. C. C. C. Oxon. cxlix. f. 7).

192

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXVI.

beinK ware of the Et hinc antiqui serpentis caliditas est reges temptare [62C

assaults of the .

devil- sedulius, cum ab ipsis debet regimen legis Dei derivari

radicitus. Et * hortatur apostolus primum omnium orare pro D regibus : primo, propter excellenciam ministerii ; secundo, propter periculum temptacionis diaboli (sicut cnim toium 5 pondus prelii versum esi in Saul, primo Reg., ultimo, sic exer- citus dyaboli existit acutissime ad reges spiritualiter dampnifi- candos) ; tercio, propter obligacionem maioris debiti. Sicut enim cordi hominis propter necessitatem officii maxime pro- videtur, et per consequens sibi diligencius subministratur, 10 proporcionaliter senciendum est de rege in medio regni sui, lex quidem nature requiritur, quod superiori, utiliori, et per consequens ad regimen ecclesie meliori, subditus obligetur servicio ampliori, specialiter cum in penam peccati nostri, quo vel committimus a Deo vetitum, vel ommittimus iuvare l5 oracionis suffragio regem nostrum, contingit ipsum irruere in dyaboli vinculum ad nostri dampnum et maximum communi- tatis dispendium. Nec dubium quin de lege communionis sanctorum rex teneatur ex officio populo sibi subdito repen- dere vices suas. 20

XXVII.

OfAmsto.' Habito ergo supposito in questione proposita, probatur

CRACY.

1. The best form nuod optima policia foret, populum regi pure secundum legem

ofgovernment in^ r r 1 1 01

the abstract is by divinam per iudices. Nam de quanto policia est, pro statu

judges and the _. x- ' _

«"be^use that' ' 'aPsus' statui innocencie propinquior, de tanto est melior atque -5 Ttothe statfof perfeccior ; sed policia predicta aristocratica foret statui inno- cencie similior, ergo perfeccior. In statu quidem innocencie * forent pure leges naturales, nulle exacciones vel civile 63A dominium, que omnia racione inperfeccionis in policia civili

ii. to that en- monarchica exiguntur. Et illud patet de lege Christi, in qua 3°

joined by Christ, _ ° r .

interdicitur apostolis monarchia: Luc. xxii. 25, 26, scribitur, Reges gencium dominantur eorum ei qui potestatem habe^it super

iii. to that of the eos benefici vocantur ; vos autem non sic, Et idem tercio patet

3. 1 Tim. ii. 1, 2.

CAP. XXVII.] LIBER PRIMUS.

193

63Alde re<rimine ecclesie triumphantis, ubi cessabit omne civile church trium-

0 phant ;

dominium, secundum apostolum, 1 Cor. xv. 24, Cum evacua- verit omnem principatum, etc. Cum ergo quidquid est in genere, sit eo perfeccius quo est perfectissimo generis sui pro- 5 pinquius, sequitur quod aristocratica foret melior monarchia.

Item de quanto status capitis, lex que est mistici corporis, b. because it is

^ mo^t pleasing to

et partes eiusdem communitatis, sunt disposita ut Deo plusGod, placeant, est policia Deo accepcior et per consequens simpli- citer melior ; sed sic aristocratica iudicibus regulata respectu loregalie, ergo ipsa est regalia prestancior. Minor quoad

primam partem patet tripliciter : Primo ex hoc quod vita i. judges being

r r r Iess Iiable to tem-

contemplativa, quam, ut plurimum, vivunt iudices, est vita p°™i tempta- activa prestancior (ut patet supra, capitulo xxiv.) : vitam activam vivunt communius domini temporales : secundo,and.

u. kings more

isreges gencium sunt proniores ad abutendum diviciis, adliable> libidinosius dominandum, quam iudices, et ad sibi usur- pandum honorem Domini capitalis : tercio, potens est eo and

r iii. more able, to

plus de bonis communibus dominanter consumere, plus Mndertheweifare

r 1 of their subjects ;

B * servitutis a subiectis exigere, in regimine spirituali populi 20 subditi minus intendere, que omnia remittunt perfeccionem politicam : ergo conclusio.

Et quoad legem, patet ex dictis xxv. capnulo quod Dei lex c ■ because the

n 0 r r -1 |aw 0f qoci exce]s

sit humana perfeccior, quia secundum Augustinum (ubi supra) human law- lex civilis plus tendit ad bonum sensibile et bonum apparens

25 corporis quam bonum anime, et tamen est simpliciter utilius communitati. Et hinc leges humane communiter illaqueant subditos et peyorant, ex hoc specialiter quod ipse sunt seminarium litigandi, et per consequens unius de populo suo proximo dolose iniuriandi, et terminos ditacionis presidum

30 proporcionales ad bonum publicum excidendi ; quorum omnia opposita faciunt lege Dei : ergo videtur quoad legem, quoad regem, et quantum ad subditos, quod policia iudicialis sit pre- stancior quam regalis. Et hinc assumit Aristoteles, septimo

1, ovine in margine additum 2da manu. 28. unius (i. e. unig): cod. vnio. In margine stat nun u, quaeque ubi littera potest aeque 11 et u legi ; utrimque autem sensus aeque deest.

13. V. supra, f. 55 C, &c. 22. V. svtpra, f. 60B.

33. Aiist. Polit. vii. 2. 0

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXVII.

Politicorum, (et est principium per se notum) quod illa policia [63B est melior, secundum quam maior pars populi est virtuosior sive felicior.

wherefore Item illam policiam Deus populo peculiari instituit et aliam

2. judges were _ • , . .

fint set by God policiam ^encium reprobavit ; sed lpse non potest decipi, 5

over Israel. 1 .

ymmo ordinacio sua trahenda est a politicis m exemplum ; ergo illa policia est gentili policia prestancior. Argumentum patet de populo Israelitico a tempore dacionis legis (Exod. xx.) regu*lato per iudices secundum leges Domini, usque ad C tempora Samuelis, in quo tempore currebat regimen populi 10 Dei in quatuordecim iudicibus, ut patet libro Iosue, Iudicum, Secondiy, _ Ruth, et primo Regum. Et secunda pars argumenti patet

monarchy with , . _ , s~,

themwasasign x Re(T. viii. £-7, ubi populus sic alloquitur bamuelem : von-

of falling away 6

from the divine sd(ue nobis regem ut iudicel nos, sicut umverse habent nacwncs.

rule- j- ■ n

Displicuitque sermo in oculis Samuelis, eo quod dixissent, Da 15

nobis regem ui iudicet nos ; et oravit ad Dominum. Dixitque

Dominus ad Samuelem, Audi vocem populi in omnibus que

loquitur tibi. Non enim te abiecerunl, sed me, ne regnem super

eos. Ecce plane reprobacio policie regalis. Et causa innuitur

ex hoc quod populus recognoscens terrenum dominum, sive 20

regem, est pronior ad ponendum spem in homine, et dimissa

latria docta per iudicem, fiant irreligiosi et inpii sicut gentes.

Et illud expressius declaratur Osee xiii. 9-1 1, ubi sic scribitur :

Perdicio tua ex te, Israel, lantummodo ex me auxilium tuum.

Ubi est rex tuus ? maxime salvet te in omnibus urbibus tuis : et *5

iudices iui, de quibus dixisii, Da michiregem et principes ? Dabo

tibi regem in furore meo, etc. Et patet quod policia quam Deus

instituit sit melior policia gencium extorta culpabiliter a Iudeis.

Thirdiy, In cuius signum Iudei tempore iudicum erant optime

the^*?erst!yWgoS- regulati ; * tempore regum minus bene, cum in penam peccati D

vernment which .... • +

succeeded that idolatrie et aliorum qui multiplicaverant, septuaginta annis

of the kings, . T . . \

tempore Ieconie in Babiloma captivati (ut patet ler. ultimo).

27. mco correxi : cod. tuo.

11. Quatuordecim ; apparently reckoning Deborah and Barak toge- ther, and omitting Samuel ('usque ad tempora Samuelis'). Joshua, not being styled a judge, is not included in the enumeration ; and the penod of hi&s govemment is presumably counted in the time ' dacionis legis.'

CAP. XXVII.]

LIBER PRIMUS.

195

63D] Sed tercio tempore sacerdotum usque adventum Christi erant and which pre-

. . . vailed in the

pessime regulati. ln cuius signum, propter peccata sacer- time of Chnst : dotum principum in mortem Christi conspirancium, sunt captivitati patule usque hodie mancipati : quod Christus 5 deflevit Luc. xix. 41, Videns Iesus civitatem, etc. Et huius for this was in-

. ... ... , . ,~ fected by human

causa fuit mdubie tradicio phanseica et adinvencio Quirina, tradition que illo tempore legi Domini sunt permixta. Exhinc enim and whoiiy cor- a Romanis principibus officium summi pontificis fuit venale P'" tempore Salvatoris, ut tangit glossa Bede super illud Luc. iii. 2, 10 Sub principibus sacerdolum Anna et Caipha factum est verbum Domini super Iohannem Zacharie filium in deserto. Nam primo anno predicacionis Iohannis fuit Annas summus pon- tifex, postea Eleazar filius Anne, postea Simeon ; demum Solippus, qui et Caiphas dictus est, cuius socer fuit Anna, 15 Ioh. xviii. 13: hii omnes in triennio sibi successerant in summo sacerdocio ; quia emptum fuit, non observato sacro unccionis ordine. Quod si hodie officium prelati in Christi ecclesia sit venale, hoc indubie est propter inmixtionem tradicionis humane super temporalibus, quibus ecclesia est 64A dotata. * Multi quidem honorem mundi fundatum in diviciis appetunt, et onus quod foret precipuum Dei servicium, gracia cuius divicie forent medium ordinatum, prepostere separando aufugiunt : quos defectus (ut patet posterius) est regum corripere. Ex istis probabiliter potest colligi quod optimum it is best there-

. . . , fore to be ruled

25 esset ecclesiam katholicam regi pure per non avaros aposto- ty judges and

God's law;

lorum successores secundum regulam Christi ; minus bonum |ess g°°d> by

kmgs and a

esset quod cum illo rearimine permixta sint coactiva dominia ™ixed lawv „

1 o r but worst of all

potentatuum seculi ; sed pessimum omnium est quod prelati ^J^^^o s ecclesie secundum tradiciones suas inmisceant se negociis et 30 solicitudinibus civilis dominii.

Sed contra dicta, ut magis appareant, instatur tripliciter. 3- Objections: Videtur primo 'quod regalia sit omnino illicita, cum Deus in 'furore suo ipsam concessit.' Sed planum est sequi God in hls anger-'

4. captivitati: cod. captivali. 9. iii.: cod. 2». 19. tradicionis: cod. tradicioiies.

9. Bed. in Luc. expos. i. 3 : Migne, xcii. 351 B, c. 1 4. Solippus ; a mistake for Josephus, whose name is given by Josephus, Ant. xviii. 2, § 2. The passage is quoted by Bede, ubi supra.

O 2 ,

196 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXVII.

Anwer: oppositum, cum ex verbis Domini notatur quod regnum sit [64A "lawfuinclsr5 licitum, eo quod Deus ipsum concesserit. Sed bene sequitur

sin indeed occa- _ . , •.

sioned the grant. qU0Ci OCcasio vel causa concedendi, cum sit peccatum, sit but the punish- 0mnino illicita. Nam in penam peccati, ad puniendum

ment of sin . . ■

humanitus Domino repugnantes, mtroducta est m populoo Israelitico regalia; ymmo propter peccata populi creverunt regum tyrannides (iuxta illud Iob xxxiv. 30, Dcus regnare isnotitseifsin- fecil yppocritam propier peccata populi) : pena ergo est racio- nalis et salubris sed occasio venenosa. Unde post declarabitur quod licet regi temporali, quamvis de difficili, penas civiles 10 infligere, et tributa exigere, cum sint baculi, virge, * et moderata B flagella Domini ad sibi subditos cohercendum. Unde certum est quod totum genus civilitatis et exercicium coactivum in norisGod-s penam peccati fuerat introductum. Et quantum ad modum angerasmans. lo^uendi Scripture} de jra et furore Domini utendum est re- 15

gula Augustini, secundo contra Simplicianum : De ira, inquit, hominis detraho iurbulentum anime molum, ul remaneat vigor vindicte ; atque ila utcumque assurgo in noticiam illius quod diciiur ira Dei. Item de misericordia si aufferas compassionem, cum eo quem miseraris participate miserie, ei remaneat tranquilla 20 bonitas subveniendi, et a miseria libcrandi, insinuatur miseri- cordie divine qualiscunque cognicio. Zelum eciam Dei non re- pudiamus cum scriptum invenimus ; sed auferamus de humano zelo paliidam tabem doloris el morbidam perturbacionem animi, remaneatque illud solum iudicium quomodo corrupcio caslitatis 25 inpunila esse non sinitur, et assurgimus ut incipiamus aliquo- modo capere zelum Dei. Quapropter consideremus cum legimus Deum dicentem, Peniiet me ; consideremus omne quod solet in hominibus esse opus penilendi : et procul dubio reperitur voluntas mutandi in homine cum dolore^ reprehendit enim se quod temere 30 fecerit. Auferamus ergo que de humana infirmitale et igno- rancia veniunt, et remaneat solum velle ut aliquod non ita sit quemadmodum prius erat. Et potest intimari menti nostre * qua C

17. vigor correxi ex Aug. : cod. vigore ; sicut et 18. ita utcumque: cod. ira ut curn; et 20. miseraris participate miserie : cod. miserias participante misere ; et 21. bonitas: cod. levitas; et 24. tabem: cod. talem ; et 32. aliquod: cod. ali- quando.

16. Aug. de tlivers. Quaest. ad Simplic. ii. 2, §§ 3, 4 : vol. 6. 114 c F.

CAP. XXVII.]

LIBER PRIMUS.

197

640] regula dicatur Deum penitere. Sic enim tollerare perfecciones analogas in creaturis philosophorum est proprium.

Secundo videtur 'ius regis, ut ex eodem 1 Reg. viii. \ \-\*],i>-. 'Therightof

kmgship is

'innuitur, non esse ius verum, sed solum pretensum, cum mereiy fictitious,

1 since lt leads to

5 ' sapit tiranidem : Hoc, inquit, est ius regis qui imperaturus estacts of tyranny ' in vobis : filios vestros tollel et ponet in curribus ; et sic pro- 'lem utriusque sexus familiarem, terre nascencia, ac bestias, ' cum cunctis que possident, ad votum accipiet tamquam sua, ' ut ibi diffuse narratur quoad multos usus illicitos : quod nemo ' wh;ch are ad-

1 mittcdly unlaw-

10'dubitat non esse iustum simpliciter, cum Deut. xvii. 16, 17, fuL' ' ubi tangitur regis constitucio, regi precipitur quod non multi- ' plicet sibi equos, nec argenti et auri immensa pondera. Cum ' ergo omnis lex legi Dei contraria sit iniqua, videtur quod ius ' ibi recitatum sit solum ius nomine tenus ; ut dictum est su-

15 'perius, capitulo xix., de rege, de dominio, et sibi similibus.'

Hic videtur mihi quod cum Scriptura sit multum gravidata /f>w

' King ' in the

sentencia quod utraque significacio iuris intenditur, scilicet Bibie has a

H M 5 ' doublesense,

tyrannis (que est ius usurpatum, prophetice ac cominatorie illis dictum ad revocandum eos ab intencione corrupta) et ut 2oius promulgatum (quod in penam peccati eorum est), rex

posset exigere pro necessitatis tempore. Unde in evidencia denoting

i. a tyrant

primi sensus patet 1 Reg. xii. quomodo Samuel ostendit primo sui innocenciam non utendo lege huiusmodi coactiva; D et secundo, in con*testacionem immanitatis peccati in petendo 25 sibi regem, Deus miraculose et insolite ostendit pluvias atque tonitrua : ideo indubie petendo sibi regem graviter pecca- verunt. Et cum unum peccatum inducit reliquum, sicut filii Samuelis peccando erant occasio quare populus sic peccavit, sic peccatum populi fuit occasio quare habituri erant principes set to punish

i * ' ' people,

30 punituros, et erant eis regum tyranmdes prophetate. Quan-

tum ad secundum sensum, cum tales exacciones non sunt ii. a lawfui ruier

who keeps his

per se male, patet quod virtuose potuerunt exerceri : ut, peopie in subjec-

1 tion as they need,

posito quod princeps consideret vulgus ex habundancia temporalium domino rebellare, sic quod subieccio et tempo-

z. aualogas : cod. anologas. 7. /amiliarem : cod. familiam. 22. xii. : cod. 130. 15. V. supra, ff. 43 D, 44 A. 28. 1 Sam. viii. 5.

i98

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXVIT.

ralium subtraccio foret eis salutifera, tunc posset meritoric [64D secundum omnes penas de iure legis recitatas populum yet ishimseif re- cruciare ; illud tamen foret nimis multum, quia oporteret

strained by a .

senseofhisown regem, servando humilitatem et sequestrando dominandi

responsibility. °

libidinem, honorem Dei principaliter intcndere, et utilitatem 5 reipublice exaccionis huius finaliter mensurantem, consider- ando se esse flagellum Domini ad puniendum peccata populi, de quo debet compaciens condolere. Et verisimile est mihi, reges aliquos sic fecisse. Et in ista rebellante superbia cecatus est populus Israeliticus, cum, i Reg. viii. 19, 20,10 respondit exhortacionibus Samuelis, Nequaqnam. : rex enim erit super nos, et omnes erimus quoque sicut gentes ; et iudicabit nos rex noster, * et egredietur ante nos et pugnabit bella nostra 65A pro nobis. Ecce quomodo dimiserunt confidenciam in Domino expertam sepius, et carnaliter sapientes pro bono ^5 sensibili voluerunt se homini subiugare : unde de quatuor regis officiis officium quartum minimum meminerunt. 4. condusum.^ Ex dictis verisimile est, inquit, sicut in statu vie est pro

On the whole, it ....

js more expedient loco et pro tempore expedicius ecclesie vite active, cum

in this state of

sin remissa contemplacione, intendere, quam foret cum llhs 20

that men shouid paribus pure speculari (ex vicesimo quinto capitulo) ; sic est

be under a kingly .

govemment expedicius ecclesie, supposito peccato populi erfreni ex rebei- lione divinis legibus durius cohercendi, quod sint reges than under one civiliter punientes, quam quod cum illis paribus sint soli

purely apostoli-

cai; apostolici, pure secundum legem ewangelicam populum 25

yet so that such regulantes : verumtamen sicut vita activa non valet ad

government . _ . .

meritum sine contemplativa vivifice, sic nec lex humana vel beguidedbythe regis officium, nisi de quanto ex lege ewangelica est

law of the gospel.

directum ; specialiter quod reges et presidentes, postposita cupiditate, non parcant pro munere execucionem iusticie. 30 Exhinc enim Saul cum suis posteris, 1 Reg. xv. 26, de regno Israel est proiectus. Nec minus est avara iustificacio impii pro munere in consiliariis et ministris regum quam in personis propriis precavenda. Scio tamen quod melius foret

6. huius in margine 2da manu additum. 22. effrcni: cod. cffrenis. 16. Cf. supra, f. 61 D, 62 A. 21. V. supra, f. 58 b-d.

CAP. XXVIII.]

LIBER PRIMUS.

I99

65A] simpliciter totam ecclesiam pure secundum legem ewan- gelicam regulare ; cum melius foret quod peccatum populi B illud officium non exigat, sed servaret ex * integro regulam caritatis ; ut melius simpliciter foret quod nemo sentencia 5 mortis plecteretur : et tamen, multiplicato reatu ultimati sup- plicii, est expedicius esse reges ; ergo a malo est, quod reges terre vel sue leges sunt utiles, etc.

XXVIII.

Sed tercio lacius dubitatur, si Christianus debet poten- Of Obedience

. to Tyrants.

iotatibus tyranmzantibus obedire, et videtur quod sic : nam 1. it is right to

obey tyrants,

Salvator obedivit quoad bona corporis Herodi, Pilato, et^ecause

a. Christ so

principibus sacerdotum, cum tamen facilime potuisset resti- °beyed ; tisse ; sed omnis Christi accio est nostra instruccio ; ergo nos debemus eciam tyrannizantibus quoad bona fortune minus 1 5 valencia obedire. Et hinc dicitur 1 Petr. ii. 1 8, Servi subditi esiote in omni timore dominis ; non iantum bonis el modeslis, sed eciam discolis.

Item, iuxta dicta superius capitulo ix., nulla passio est 6. no suffering m

... . .... itself is unright-

simphciter iniusta ; omnis obediencia vel subieccio tyrannis eous,

and all obedience

20 consistit in passione ; ergo nulla huiusmodi est iniusta : et f0^*"'5 is suf" cum modus vivendi hominis non potest esse neuter, sequitur quod Christianus debet obedire eciam malis prepositis. Et hinc dicit apostolus, 1 Thim. vi. 1, Quicunque sub iugo sunt servi, dominos suos omni honore dignos arbitrenlur, scilicet,

25 interius reverendo et exterius exequendo: et subditur causa, Ne nomen Domini blasphemetur ; dixerunt enim gentiles domini infideles quod lex Christi iniuste ageret, quia contra iura

Ccivilia, si servos * suos ab illis subtraheret.

Item, eo ipso quod Deus ordinat finem aliquem, ordinat c. God ordains

no end without a

30 media necessaria ad eundem ; sed Deus ordinat potentatus means,

and since he

seculi, sive fideles sive infideles, facere multa opera ecclesie ordains woridiy

powers,

utilia et bona de genere; ergo ordinat media necessaria ad he ordains aiso

14, 15. Oberiire in cod. etiam post tyrannizantibus legitur. 18. ix. : cod. 7.

31. siue ifffideles in margine addita 2da manu.

18. V. supra, f. 20 B.

200

DE CIVILI DOMINIO [CA1>. XXVIII.

the tributes and eadem : sed necessaria sunt tributa et vectigalia, ergo illa [C5C

laxes needtul for

their support ; Sunt infulelibus dominis exsolvenda. Et hinc dicit apostolus, Rom. xiii. 7, 8, Cui Iribulum, et cui vcciigal. Nemini, inquit, the payment of quidquam delcatis nisi ut invicem diligatis ; instructus indubie

which Christ also . ...... , ,

sanctioned. ex verbis et opere Salvatons, Math. xxn. 21, censum dandum 5 Cesari: et Math. xvii. 26, opere hoc implevit cum staterem de ore piscis fecit Petrum accipere ; et postquam ostendit quod racione filiacionis regalis non debuit illud civiliter, precepit ex debito legis sue, que est lex caritatis, obediencie, de suo miraculoso erario eis dare. 10

Coroiiary. Et patet quomodo inconsonanter et avare nostri eccle-

Churchmen can- ... . i 1 i

notrightiyobject siastici murmuraverant contra pnncipes seculares colectas vel

to pay taxes and , , , . ,

subsidies deman- decimas pro regni tuicionibus exigentes, eo quod mcessanter

ded by the civil . ...

power, inhyant pro temporalibus perquirentibus, et iuribus humanis

se subiciunt, et consulunt civiliter quod defendantur, et cum 15

i. because of instant in mediis requisitis. Si ergo Christus, qui nichil pos-

Christ's example, ...... . ... ,

sedit civiliter, pro pace continuanda et msticia exequenda persolvit staterem, quanto magis obligatus * ad bona pro- D pria civiliter defendendum : 1 Reg. viii. 15, dicitur quod una particula iuris regis segetes vestras et vinearum reddilus addeci- 20

ii. because the mabil ut det eunuchis suis et famulis. Confirmatur ex hoc

temporalities of ....

the church are a quod de le<?;e nature pro defensione patrie sunt bona eiusdem,

partofthe r

country, and to usibus necessariis incolarum minus occupata, primitus ex-

be used for lts

defence, ponenda ; huiusmodi sunt temporalia prepositorum ecclesie,

iii. because ut videtur, ergo conclusio. Confirmatur ex hoc quod con- 25

churchmen . . "... . ,

ought to be least templativi stncte debent paucissimis contentari, non dare

of all attached to

thegoodsof scandalum pro bonis fortune, sed ad augmentum menti

fortune ; ,

rapinam bonorum cum gaudio sustinere. Debemus ergo non remurmurare contra seculares ius politicum exequentes. their compiaint Unde inter alia signa occupacionis civilis bonorum fortune 3°

of taxation is a

symptom of their et connexionis amoris illiciti, hoc est unum, quod nostri

secularisation.

ecclesiastici remurmurando sic dolent pro tributis, specia- liter cum dolor perditi et amor habiti correspondent : et Deus novit si nos principaliter condolemus propter tyran-

3. inquit in margine addituin 2da manu. n. nostri, i. e. nri: cod. ird.

13. incessatiter : cod. cessanter. 33. Post amor, perditi omisi.

28. Rapinam, etc. : Ilebr. x. 34.

CAP. XXVIII.] LIBER PRIMUS.

201

65D] nidem rapientis, propter defectum instrumenti communitatis Deo religiosius obsequentis, vel propter destruccionem rei publice occasione principis bonum publicum consumentis ; quin pocius propter pompam seculi, propter libidinem domi- 5 nandi, et propter desiderium ventribus serviendi.

Sed obicitur communiter per hoc quod ' consencientes et^. Objection:

' To pay tribute

' facientes sunt conformiter puniendi ; iuxta illud apostoli, to a tyrant is to

be a consenter to

66 A ' Rom. i. 32, post * recitacionem multorum peccaminum damp- his evil deeds.' ' nandorum, Non solum quifaciuni ea, sed eciam qui consenciunt

10 'facieniidus. Cum ergo gratis dare tributum infidelibus vel ' tirannis sit eis in operibus consequentibus consentire, videtur ' quod Christianus non debet hoc facere, specialiter cum ' bonorum fortune (quod sunt organa tyrannizandi) sub- ' traccio foret peccati destruccio.' Hic dicetur quod du- Answer:

15 pliciter contingit iuste obedire mundi potentibus : vel pure if we preserve

charity, our pas-

paciendo, servata caritate, quod non poterit esse malum ; s>ve obedience

toworldiy powers

vel active ministrando in bonis fortune aut ministerio corpo- cannot be wrong,

* and our active

rali, quod indubie, servata de possibili caritate, foret bonum. asshtance or con-

' *■ ' * tnbution must be

Unde, cum potentatus seculi faciunt multa bona de genere, ji^edaiiy since 2oque (ex secundo capitulo) multipliciter proficiunt ecclesie ^°many^esrs et per consequens placet Deo ; quare ergo non gracia illius profit the church- obedienter ministrarent Christiani stipendia mundi principi- bus? et hoc creditur Christum (Math. xvii. 27) et aposto- lum (Rom. xiii. 7) docuisse. Nec sequitur quod t consencio ifweshouid look

... .... on to all the

25 m quotlibet occasionahter et contingenter consequens ex future acts of

him we benefit,

eodem, quod tunc nemo bene faceret alteri, cum ex sibi we shouid refrain

from doing him

dubio beneficiatus exhinc occasionem accipiet ad peccan- »ny kindness dum : satis ergo est quod Christianus solvat tributum potentibus ut bonum faciant, non ut tyrannizent ; et talis ^ointencio laudabilis non est consentanea tyrannidi sed bono

operi. Verumtamen, si esset verisimile homini per subtrac- stiii, if our

...... . , refusal to aid a

Bciones temporalis mvaminis de*struere potentatus tyrannidem tyramwereiikeiy

, . toendhismisrule,

veJ abusum, debet ea mtencione subtrahere. we shouki be

right in refusing.

Unde peccant nostri ecclesiastici, qui ante beneficium 35 exhibitum obligant se ad primos gradus fructus, vel quemvis beSleltshould

20. Apparently a verbal reference to p 14, 11. 5, 6, supra.

202

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XXVIII.

not bc by means alium redditum pcccuniarum ; quod ad onus periculosum [66B

of a quibble, as r

whenourchurch- gu|icunc]um racjunt symoniacum cambium cquivalens emp-

men pretend to J

rbenefice fof 'ft c'on>- Quid> roo°> refert dare peccuniam pro gracia vel pre^ondyybomdbullis, seu aliis sine quibus beneficium huiusmodi non pa^firJtWs, habebunt ? Revera videtur sophisma consimile ac si philo- 5 sophus diceret quod peregrinus cibum non emeret, sed salsiamcntum, vultum hilarem, vel tale inappreciabile ; pro quo tamen solvet precium plenum alimcnti vel alterius ap- preciabilis, quod emitur in effectu. Nec minus calidum sophisma, videtur tale interloquium : ' Re vel voce, innui- 10 ' cione mediata vel inmediata, nolo vendere beneficium quod ' exoptas ; sed dabis mihi tantum ad coquinam, ad gwerras, ' vel expensas alias necessarias, aut aliter non habebis : ' indubie, quod sic sophislice loquitur, est adeo odibilis (Ec- clesiastici xxxvii. 23). 15 If a man holding Quando autem quis est in beneficio et credit verisimiliter,

a benefice and . , . . .

hoidingitto ac operam exhibet Deo debite ministrare, et supervenit m-

good account ,

become liabie to iusta exaccio prelati vel alterius tyranni, cui non est vensi-

an unrighteous

exaction, itis militer sibi negando resistere ; licet conferendo temporalia

lawful for him to °

surrender his vexacionem iniustam redimere, et specialiter si alias a verisi- 20

property, so as to ' K

avoidworseeviis. mili contingeret minus bonum. * Non enim fiunt tales exac-c

ciones ecclesiastice quin per illas serviatur in aliquo ecclesie ; We shouid sacri- et tales utilitates debet multatus intendere, et non de bonis

fice the lesser , .....

good to the minimis aut mediis contendere, ubi vensimihter eveniret

greater,

grave scisma ecclesie. Unde, propter scandalum frater- 25 num et Dei blasphemiam evitandam, sunt multe personales oniy be sure that iniurie tollerande. Quod si intencione corrupta, vel propter

the good we seem , ,

to aim at. be not superbiam, gulam, vel abusum, almm beneficium, quod vide-

but a cloak for r

evil : tur de iure possessum, redimitur, peccatur graviter utrobique.

Et in isto confinio insurgunt multa mala ecclesie ; in hiis 30

23. debct : cod. debcnt.

30. The sequence of thought appears to be as follows : We are apt to confound the border-line of good and evil, and it is therefore best to keep to the rule of Christ, which lies inland, as it were, and far from that border. But that law enjoins obedience to the civil power : and the reason of this is (p. 203, 11. 14 sq.) that the frontier of Chrisfs domain, the point at which the spiritual domain touches the temporal, is not in the region of civil lordship but of service.

CAP. XXVIII.] LIBER PRIMUS. 203

66C] quidem que possunt bene et male fieri, pretextu boni, sub- repunt amarissima : ideo regula Christi in talibus, excludens ista confinia et tenens medium, est securissima, abiciens omnia talia que in negociis secularibus involverent possidentem : 5 unde, si nude secundum regulam apostolorum ecclesiasticis for in fact con-

tentions in the

incumberet onus cum parcis vite necessariis, non forent tot church arise

mamly through

contenciones in ecclesia seminate. Ideo verisimOe est quod deflection from

L the rule 01 the

maior pars licium est pro cupiditate temporalium, et non recti ™* of intencione propter divinum obsequium sustinendum quoad worldly goods'

10 ministerium corporale. Patet quomodo apostoli precipiunt servis dominis suis subici, et eis ministrare in nomine Domini ; ut patet 1 Cor. vii. 21, Ephes. vi. 5, 6, Colloc. iii. 22, prima Thim. vi. 1, ad Titum ii. 9, 10, prima Petr. ii. 18, et 2 Petr., et ceteris. Et racio huius est quia civilis servitus et libertas

D perfecta * sunt magis confinia quam libertas et civile domi- nium : lex enim perfecte libertatis est caritas ; libertas vero civilis est libertas malicie. Ideo secundum regulam aposto- licam, pro tranquilla vita agenda, debent Christiani in casu subici servituti, cum hoc possit meritorie fieri.

20 Ex istis colligi potest differencia inter iudicem atque 3-. <*• a judge

differs from a

regem : iudex enim ad propositum est contemplativus kin§ populi regulator pure secundum exigenciam legis Dei; rex autem est activus capitalis secundum iura humana populi regulator. Unde iudex non debet inniti exaccionibus tem- in that he ought

. not to seek tem-

25poralibus, ut rex facit ; quod patet de duobus extremis porai gain,

. . after the example

mdicibus similibus, scilicet, Moise et Samuele. Unde Num. ofMoses xvi. 15, legitur Moisen sic dixisse Domino, postquam Chore et socii sui voluerant coactive in officio sacerdocii dominari : Tu scis, Domine, quia nec asellum unquam acceperitn ab eis, nec 30 afflixerim quempiam eorum. Secundo, postquam filii Israel and Samuei. pecierunt sibi regem, Samuel protestatus est sentenciam consimilem sub hiis verbis : Conversatus sum coram vobis ab adolescencia mea usque ad diem hanc. Ecce, presio sum:

18. casu: cod. casum. 19. servituti: cod. potius serv itui. 30. afflixerim; cod. aflexerim. 33. ecce : e corr. 2dae manus in margine apposita (pro ecclesie).

13. Perhajis 2 Pet. ii. 10.

31. 1 Sam. xii. 2-4.

204

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXVIII.

loquimini coram Domino et coram Ckrislo eius, ulrum bovcm 66D] iulerim cuiusquam aui azinum, si quemquam ca/uf/ipniatus sum, si opressi aliquem, de manu cuiusquam munus accepi; et con- tempnam illud: hodie resliiuam vobis. Et dixerunt, Non es calumpni* atus nos, neque oppressisii nos, neque iulisti de fnanu 67A alicuius quippiam.

Wharerore our Et utinam nunc iudices nostri, ymmo prelati ecclesie,

ju.dges and

pfeiates, living quorum typum gerebant hii iudices, attenderent hanc doctri-

in this time of 1 J 1 °

grace, nam. Si enim isti iudices extremales populi rudis Veteris

Testamcnti non acceperunt a quoquam munera, nec per 10 ought much exaccionem temporalium oppresserunt, quanto magis nostri

more to abstain

from temporai iudices et prelati tempore legis gracie, quando spiritualius viventes debent renunciare temporalibus magis stricte. Cum ergo avaricia principum secularium sit abusus plurimum de-

Forapreiate testandus, quanto magis amor temporalium in prelato, pro is

who exchanges

his spirituai func- quibus usurpat donum Deo proprium pro peccunia vel

tion for money 1 1

G d a trahor l° Q110^ S'D* ecluiva'eat comutare. Primo usurpat sibi potestatem et per consequens dignitatem Deo propriam et sic (ex quarto capitulo) est proditor Dei sui: solus Deus potest iusticiam, veritatem, aut potestatem talem tribuere ; 20

ii. yea, he seils ymmo, cum talis veritas sive iusticia sit essencialiter ipse

truth or nghte-

^GoThimsdf- -^eus» quantum in ipso est, vendit Deum suum in con- temptum, dum dispensat pro vili precio officium inhabili

iii. and hisact super rebus quas scit Dominum maxime preciare. Et

proves him a

haterof God and tercio contraveniendo mandatis districtissimis Domini de 25

man.

eligendo pastorem ydoneum, odit mens realiter Deum et proximum, et per consequens quamlibet creaturam ; Christus enim terna monicione diligentissima monuit Petrum, et per consequens omnes * eius successores, sub obtentu sue dilec- B cionis pascere gregem suum (Ioh. ultimo capitulo, 15-17). 30 Que ergo maior, periculosior, atque stulcior prevaricacio, quam in statu tali dignissimo positum spergere iocale Dei dignissimum predonibus rapiendum, navem thezauri regni celestis inter piratas et maris procellas sine remige vel gubernaculo fluctuandam, gregem dominicum inter feras 35

29. V. supra, p. 29.

CAP. XXVIII.] LIBER PRIMUS.

205

67B] rapidissimas sine pastore vel tutore pro vilissimo precio lacerandum ? Precium, inquam, est peccunia ab inimico Christi traditum, et commutatum est sponsa Christi pro qua animam suam dedit, quam tu exponis adulteris detur- 5 pandam. Si ergo nullus Christianus declinaret a minima iusticia pro infinitis mundis salvandis, quanto magis in negocio tam arduo non flecteret pro vilissimo precio personali.

Et hinc prohibentur secundum leges humanas omnia Consequentiy aii

gifts in spiritual

10 genera munerum in officiis spiritualibus dispensandis ; ut ^esnare for" rnunus a mann a ministerio aligena et quodcunque sibi equivalens interdicitur, utrumque sub maximo anathemate : sic quod cuicunque ad honorem Dei et utilitatem ecclesie plus habili debet, sine persone accepcione vel muneris,

i5officium limitari ; quia Prov. xvii. 23 dicitur, Munera de sinu impius accipit ul pervertat semitas iudicii : unde Exod. xxiii. 8 de lege precipitur, Non accipies munera, que prudentes eciam C ejccecanl ; et * hinc vere dicit Eccli. xx. 31, quod munera excecant oculos iudicum.

20 Patet ergo quod iudicum est pure lege Dei regulare b. judges and

kings being thus

populum et re°;um civiliter cohercere. Unde distingu- distinguished by

r r 0 0 their following

untur secundum vitas activas et contemplativas, civiliter respectiyeiy the

*■ law of God and

et ewangelice regulatas (de quibus xix. et xiii. capitulis) ; J?1 "^?6^ et patet quod melius esset ecclesiam pure per iudicem quam f™™" ;sby

25 per civiles dominos regulari, quia officium regis pronius est churdi^ the ad tyrannidem et officium iudicum pronius ad ewangelicum regimen. Et ista videtur mihi sentencia Aristotelis, tercio Politicorum, capitulo xvi., ubi vult non expedire unum reg- nare super plurimos pariter virtuosos, sed aristocracia foret

30 prestancior, cum cura multorum virtuose regencium magis

proficeret. Sed, posito uno excessive virtuoso, policia re- uniess one person

markedly pre-

galis foret expediens : sic autem est de Deo quoad mundum, eminent in vinue

0 r * ' can be found to

et de Christo quoad ecclesiam militantem ; sic quod regalia be its kins : Dei est optima, dum tamen homines regulantes se senserint

16. accipit correxi e Bibliis : cod. accepit. 18. xx. cod. 20.

23. V. supra, ff. 43 a, b, 30 D-31 n. 27. Arist. Polit. iii. 15.

206

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXVIII.

ministros prepositos ad serviendum populo secundum regulas [67C nevertheiess, by huius Regis ; licet per accidens, occasione peccati populi,

consequence of

sin, kinyship has dominium humanum civiliter coactivum sit multum ex-

many advan-

tages. pediens.

XXIX. 5 OfHereditary Sed dubium videtur aput politicos utrum expedicius sit

LORDSHIP AND ... . , II- J

Election. civile dominium mre hereditano vel eleccione succedere; i. Argtiments in et videtur quod iure hereditario, cum ex lege Dei ordinata

/avour of liered- . ,

ity. sit policia inter filios Israel de successione hereditana: cum

a. It was estab-

Hshed by God's ero-0 illa policia sit optima, quia eius legifer est summe i°

law among the o r ir

chiidrenofisraei, sapienS; * videtur quod conveniencius et legi Dei con-D formius sit dominia succedere illo iure. Unde de divisione terre promissionis secundum ius successionis hereditarie, patet Gen. xvii. 8, Iosue xv. ; et patet quod ex promis- sione Domini, ut supra exponitur, capitulo xxi. ; et Num. 15

andextended xxvii. 8-i i ac alibi sepius patet idem. Sed et sacerdocium

even to the

priesthood successione hereditarie debuit procedere, ut patet de primo- andtowomen. genitis Levi, Num. iii. 9, 10, xviii., et Iosue xxi. : ymmo usque ad filias habuerant ex sentencia Domini legem istam, ut patet de filiabus Salphat, Num. xxvii. et xxxvi., ubi patet 20 lex ista a Domino promulgata. 6. The righteous Item omnis iustus post lapsum habet eque plene vel

is restored to the

sarne lordship plenius restitutum dominium, sicut in statu innocencie habu-

which man held c

before the faii, isset tam pienum dominium quod potuit et debuit illud in

posteros dominasse ; ergo post lapsum dominus temporalis 25 restitutus ad graciam habet eque plenum dominium : et

7. Verba vel eleccione et sequentia usque ad hereditario, errore manifesto omissa, in inferiori margine 2da manu suppleta sunt. 12. dominia: cod., ut videtur,

divinam. 23. restitutum : cod. restitum.

6. The purpose of this chapter is to place in a clear light the doubts which hang over every human arrangement, in order to prepare the way for the doctrine laid down in the ensuing chapter, that all these arrange- ments, as heredity and election, rest merely on a title ' per accidens,' and that we have to seek deeper for a real title, the ' racio per se principandi.' This of course is the same with that which Wycliffe has already laid down as the essential basis of all lordship, namely, grace. Granted this title, he expresses his preference for hereditary succession, below, p. 214.

15. V. supra, f. 49 A-c. 21. V. supra, cap. x.

CAP. XXIX.] LIBER PRIMUS. 207

67D1 cum titulus naturalis sit prestancior titulo humanitus adin- and the naturai

J r title, that of

vento, sequitur quod ius hereditarium sit iure eleccionis descent, is

7 * 1 supenor to one

prestancius. Confirmatur : Omnis terrenus dominus tempo- ^doT" in" ralis habet naturalem inclinacionem ad providendum neces- ™°ur^i instufct 5 saria suo filio naturali ; sed naturale desiderium non est offsp?mgmg for frustra, ymmo eius complecio est arte humana prestancior; ergo successio hereditaria est de iure naturali melior quam P°ints to the .

0 * same conclusion,

eleccio humanitus adinventa. Argumentum est universale experimentale satis notum. Unde Gen. xv. 2 conqueritur 68A Abraham Domino in hec verba : * Domine Deus, quid dabis mihi? Ego vadam absque liberis, et filius procuratoris domus mee, iste Damascus Eliezer, erit heres meus : et 2 ad Cor. xii. 14, recitat apostolus istam legem ; Nec, inquit, filii debent thezaurisare parentibus, sed parentes filiis. 15 Item filii possunt capere a parentibus bona nature etc Childrenin-

herit from their

gracie, que sunt bonis fortune magis prestancia ; ergo et parents possunt capere ex titulo parentum bona minima. Conse- quencia patet ex ista maxima regula quod quicunque potest in maius, potest in minus : et antecedens patet de bonis their naturai

characteristics

2onature, que notum est filium contrahere a parente (undeofbody arthritica passio et lepra et alie infirmitates quas filius con- trahit a parente, vocantur morbi hereditarii, et sic contrahunt and mind ; filii complexiones, virtutes, mores, ymmo esse existere, a suis parentibus ; multo magis ergo bona fortune possunt ab eis

25 recipere) ; et de bonis gracie ex hoc evidet quod parentes they may even

receive through

possunt promereri cuilibet confratri, in filiacione adoptiva, them the g°ocls

1 1 1 of grace :

bona gracie, — a maiori ergo vel a pari, et filio naturali. Nec hoc vertitur fideli in dubium, cum filii ex virtute parentum specialiter habent laudem; cum Eccli. xliv. 13 scribitur 30 filiorum adoptivorum hereditas propter illos usque in eternum manet : nec aliter salvarentur filii in fide parentum. Confir- besides,

i. if one may

matur tripliciter : primo per hoc quod divites possunt tribuere grant rfches to

1 A 1 1 an ahen, surely

alienis bona fortune successione perpetua, ergo multo magis "^"chiTdren0 vel perinde filiis naturalibus; et cum voluntas ab instinctu

, _ . . . • ii. if this were

B * nature non deficit, sequitur ita esse. Secundo confirmatur not the ruie, a

8. adinventa: cod. adinvento. 21. artkritica : cod. artliitica.

208

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIX.

man wouk! have eX hoc quod aliter periret animositas dominantis ad procu- [68B

no interest in ac- ,

quiringpropeny; randum bona dominio quod occupat, si non crederet genus iii. aschiidren suum succedere in eodem. Tercio confiimatur ex hoc quod

inherit sin, it is

reasonabie that filii contrahunt peccatum originale a parentibus, et Deus

their compensa-

aiso heritabie' est Prornor a<^ premiandum quam ad puniendum ; ergo 5 multo magis possunt habere de parentibus titulum ad bona minima.

2. Arguments to In oppositum sic : Multi primogeniti succedunt parentibus

the Contrary:

a. Sons often indispositi dominari ; sed nemo potest habere dominium nisi

succeed who are

"hCTefore^their8' Pr'nc'Panter a Deo habuerit ; ergo non ex hoc quod quis 10 lordship cannot succedit primogenitus parentis taliter dominantis, sequitur

beofdivinem- r ° r

stitution. eum a j)eQ dominari. Argumentum patet de multis primo- genitis pessimis regum Israel et multis primogenitis aliorum nacionum continue deficientibus in moribus et natura.

b. The fitness or Item casuale est filios regum nasci orbatos, monstruosos, 15

unfitness of

chiidren is a vei aliter in naturalibus defectivos, ut patet ex secundo Phisi-

matter of chance, 1

corum et experiencia communi ; sed bonum nature conse- quitur, ut plurimum, bonum moris ; ergo casuale est filios succedere virtutibus habiles ad regnandum : sed nullum which js not the principium policie exponi debet casui vel fortune, cum ars 20

case with elec-

ti°n» humana rectificat positos ; ergo conveniencius esset secun-

suchastakes dum elecciones humanas regalias succedere. Confirmatur

place in the

Roman empire, ex hoc quod monarchia Romanorum et ducatus optime regulati ex eleccione procedunt, et ex isto videtur quod eleccio sit sorte prestancior. 25

c. The security Item certitudo * regis regnandi pro se et suis heredibus C

of one's tenure

and transmisMon esj ut nlurimum occasio tvrannizandi, ubi frenum foret regis

of lordship isan r ' °

tyfanny -ent t0 deposicio post delictum ; sed illa policia que includit reme- therefOTeflsbest dium contra culpam possibilem est melior quam policia redress^by^de-^ I116 nullum remedium contra peccatum verisimiJe sic in- 30 posi ion. cludit ; ergo melior foret policia secundum legem regem Finaiiy, prudentem instituere quam solum hereditarie. Confirmatur :

if hereditary

successionbe Vel esset ius institucionis hereditarie pure naturaliter vel naturairig^t, it humanitus institutum : si pure naturaliter, tunc foret genera-

involves false _ . .....

conciusions; hter aput omnes, — consequens falsum, tum quia loca m quibus 35

16. Arist. Phys. ii. 8.

CAP. XXIX.]

LIBER PRIMUS.

209

680] cadit eleccio facerent contra legem nature, tum eciam quia sic civile dominium foret pure naturale, sicut ius ad illud ; si sit solum humanitus institutum, tunc foret institucio nimis and if it be

u. ofpurely

ceca ordinare quod Petrus vel aliquid generis principium human institi> 5 habeat cum omnibus heredibus datum dominium, cum hoc r°sate powers

" proper to Uod

solum ordinacioni divine subiaceat. alone-

In isto dubio sunt due vie contrarie propter evidencias 3- Both positions

are in fact ques-

topicas non fundatas, ut hii ad tantum appreciantur elec- «onabie : ciones quod putant possibile non esse omnes ad eleccionem if il be sa!d

n r r that an election

10 concurrere, qui habeant interesse, cum hoc quod eleccio sit 'qnu^hf5ed persons iniusta. Sed notum est quod satis possibile ; ymmo in maiori Hghtfifmaybe6

, , j • , t answered that

parte post lapsum evenit quod communitas ehgens est, secun-theeiectingbody

, , , ■ . or the maiority

dum totum vel secundum maiorem partem, cnmine viciata, etofitmaybe

. . . . . n . . disqualified by

per consequens contingit lpsam m eleccione dencere, sicut m crime ; D aliis operibus * eque concernentibus Deum atque rem publi- cam : ymmo, si aut raro evenientibus tota communitas eliprens °r. ifthis is not

J the case, the

observet pro isto tempore caritatem, et hoc est possibile in election of an

r r ' r unworthy person

penam peccati populi vel proprii peccati preteriti, quod ^y^^j^ eleccio sit iniusta quoad personam electam. Sic enim dici- for sm :

20 tur, Iob xxxiv. 30, quod Deus regnare facit yppocritam propler peccata populi; et Ezech. iii. 26, dicitur quod lingua sancti prophete adherere debeat palato, quia domus exasperans est. Si ergo sanctus propheta fuit necessitatus deficere propter peccatum auditorii in promulgacione legis Dei (ut exponit

25 Gregorius), quanto magis posset hoc de secularibus elec- cionibus evenire in eligendo, secundum tradiciones humanas, prelatum in populo, que in parte sapiunt oppositum legis Christi ; ut contingit in eleccionibus imperatoris et prela- torum ecclesie iam dotate.

30 Secunda via dicit quod prepositura civilis debet iure heredi- cernlng heredi. tario succedere, ymmo constitucio summi pontificis, sicut in tary successlon« Veteri Testamento, nisi continencia et incompossibilitas con- iugii repugnarent. Et movet eam triplex racio : ex parte itmaybeargued, principis, et ex parte liberorum, et ex parte populi guber-

21. lingua: cod. ligna. 25. Iioc in margine additum 2da manu.

25. Greg. Moral. xxx. 27, § 82, vol. i. 993 D-994 A; cf. Hom. in Evang. i. 17, § 3, ibid. p. 1^96 B, c.

P

2IO

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIX.

i. with regard to nandi. Ex parte principis, cum affectat naturaliter bonum [68D

the prince, that

the prospect of prolis, custodiret, gubernaret, et ampliaret rem publicam

his son's suc- r

ceedingtohis magis solicite, si sciret hereditatem suam ad natos suos

power is a stimu-

govermnent- succedere ; non sit autem si ex pura eleccione procederet and y« e*peri- genus regum. Sed revera * contingit in pluribus oppositum69A opposlte^6 evenire; quis, rogo, auxit plus rempublicam quam Augustus, et quis communius tyrannisavit quam mundo prepositus, superbus, avarus, et cupiens contra legem ewangelicam mundi divicias propter continuacionem inanis nominis in posteris relinquendam. Unde sapiens, Eccles. ii. 18, de 10 ista vanitate conquentur sub hiis verbis : Detestatus sum omnem industriam meam qua sub sole studiosissime laboravi, habiturus heredem post me, quem ignoro uirum sapiens aut stultus futurus sit ; et dominabilur in laboribus meis quibus desudavi sive solicitus fui : est quidquam tam vanum ? Ex 15 quibus verbis patet inutilis solicitudo dominorum, que ut plurimum contra legem ewangelicam perturbat rem publi- cam, cum radix omnium malorum sit cupiditas que occasione huius est accensa.

ii. with regard to Secundo ex parte filii coloratur racio sub hac forma : 20

the heir, that , .....

whereas a man Communiter exaltatus a statu abiecto ad statum pnncipis,

suddenly raised

to a high station propter insolitas divicias et honores, tyrannice mutat mores,

is apt to play the

tyrant aking's UDj fii;us recnS propter honestam educacionem in vita et

son is less likely ° x L

to be affected by moribus, et conversacionem in statu prope consimili, non

his accession to r r

and yet it may mnatur- Sed revera oppositum in maiori parte posset 25 greame^of the6 contmc?ere) scilicet, quod exaltatus ex titulo pure gracie t?on"mayerather a^ talem gradum eximium exhinc senciat humiliter de se hu°miiity, ipso, contingitque filium pauperis tam in naturalibus quam

and that a poor _, , 4

man's son may in in morahbus excellere natum regis. r.xemplum patet 1 de B

all things excel a . .

king's, as in the David qui de post fetantes acceptus furt ad regimen Israel, 30

case of David :

ut patet 1 Reg. xvi. n: Adhuc, inquit Ysay, pater David, ad Samuelem, reliquus est parvulus, et pascit oves. Et propter istam eleccionem graciosam dicit David Micol (2 Reg. vi. 22), Ludam et vilior fiam plus quam factus sum, et ero htimilis in oculis meis. Filii autem eius, Salomon et Ro- 35

15. sive solicitus : cod. solicitus sive. 33. Micol: cod. nicol.

30. Psalm. lxxviii. 71 (Vulg. lxxvii. 70).

I

CAP. XXIX.]

LIBER PRIMUS.

211

69B] boam, degeneraverunt : Salomon carnis petulancia (3 Reg. xi.) et Roboam superbia (3 Reg. xii. 14: Paler meus cecidii vos flagellis, etc).

Tercio ex parte populi coloratur opinio : nam populus '^'^''p^pfg"1 5 ex suecione, que est natura altera, quodam innato amore that, 11 ls ,more

> ~ > ~i hkely to love a

obedit filio principis post parentem; ubi regnante personasi°"f"t^ceeredingto de abiecta prosapia, populus dedignatur obediencias, ser- meTn^birth' °f vicia, et honores regios sibi impendere: et circa elecciones whosf election

0 r may be disputed,

talium contingerent lites plurime, que per lineam con- 10 sanguineitatis regie sunt extincte ; ymmo confederacio cog- whereas there is

safety in the

nacionis principum est regnis communiter ad tutelam. Sed "nion of the

king's kin ;

revera et illud et eius oppositum potest contingere, et quodandyet

eorum verisimilius non est humani iudicii perfecte discutere.

Nam si rex iure dominanter regnare voluerit (quod con- a son may inherit

but the hatred

isvenit facilime), populus occasione patris odiet filium vel which his father timebit serviliter; ut patet 3 Reg. xii. 16, de abieccione Roboam propter ius severum dominii Salomonis. Nec est besides, it does

not foilow that

divisio immediata, personam abiectam regnare vel hominem an eiected ruier

should be of

cde nobilissima pa*rentela, cum contin<?it electores prepon- mean birth; he

r 0 r r may be chosen

20 derantes virtute condescendere ad medium virtuosum ; et tali simP'y for hls

' virtue,

principi tractanti prudenter populum contingit subditos de- anQJ r^nes™erlt bite obedire. Sed eciam confederacio parentele suscitat de theking? idn possibili, cum adiecta superbia, iniurias, contumelias, et moie°faction°and bella rei publice destructiva, quia nullus populus habitat cml war ' 25 securius quam humilis et abiectus. Et quantum ad dis- and as to dis-

puted elections,

sensiones ex eleccionibus regum, non est facile discutere ic may be ^gued

that plots anse

utrum plura mala exinde consurprerent quam conspiracioni- e<Jua"y. out of

1 ° 1 1 succession.

bus in mortem principum per eos qui indebite aspirant ut post illos extinctos regnent civiliter : sed scrutetur homo 30 cronicas tam Scripture sacre quam gentilium, et habebit pociorem evidenciam quod ignorancia regnature persone plus sapiet homicidium magnatorum. Et hinc papa non concedit expectanciam singulariter super dicta persona, ne expectans conspiret in mortem eius ex libidine dominandi.

2. xi. : cod. 20 (ex 1 1 , scilicet, corruptum). 5. suecione conieci : cod. sttccessione. 16. 3 Keg. : cod. 2 Reg. 20. virtute: cod. virtutcm. 33. singulariter: cod. i»V.

P 2

212

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXIX.

^. Conciusion: Habet ergo prima via illud infallibilis veritatis, quod non [69C

There is there.

fore a basis of est possibile communitatem in eleccione deficere, nisi pec-

truth both in

eiection, catum pertinens sit in causa : Deus enim non potest deficere

as directed by *■ *

God' ab instinctu regitivo populi secundum sibi utilius, cum hoc

quod populus utrobique Deo faciat quidquid debet: et ideos ex privatis eleccionibus cupiditate infectis, non * vocata vel D consulta parte que debuit interesse, pululant in ecclesia multa and in heredity, mala. Secunda vero posicio sapit aliam veritatem, scilicet, as better in itseif quod esset simpliciter melius et statu innocencie conformius,

and liker to the

state of inno- si disposicio aliunde sic suppeteret quod dominium regni here- 10

cence.

ditario iure succederet.

XXX.

The Title of a Sed cum omne per accidens reducibile sit ad aliquod per

KlNG STANDS IN

no human se, accidentaliter evenit nunc uno titulo, nunc alio, prin-

RlGHT, BUT IN

Grace. cipari, videndum est que sit per se racio principandi. Et 15

patet ex sentencia Aristotelis, tercio Politicorum, capitulo xxviii. recitata, quod virtus superexcellens in rege est pre- cipua causa regnandi civiliter. Ipsa enim per se sufficit ad regnandum ewangelice, et est sufficiens cum approbacione populi ad regnandum civiliter : unde, sicut titulus acquirendi 20 non per se sufficit (ex xxi. capitulo) sed oportet precipue superaddere titulum caritatis, sic indubie nec successio here- ditaria nec popularis eleccio per se sufficit.

1. As to heredi- De successione hereditaria sic probatur : Non est possibile

tary succession, . . . . ...

a. charity, the creaturam aliquam dominan sine titulo cantatis (ex xxu. 25

one basis of

lordship capitulo) ; nullus post lapsum succedit ex traduce sine inter-

is, in conse-

falf nnot°f ths ruPc'one caritatis (ut patet de originali peccato incompossibili

father to^n • caritati) ; ergo nemo post lapsum sic procedit continuando

a new titie has dominium : oportet ergo inniti alteri titulo pro habendo

therefore to be

sought : dominio. Confirmatur : Sit Petrus primogenitus regis, 30

now a king s son

cannot succeed * cuius ambo parentes sint mortui, nondum baptisatus, qui ex 70A

14. accidentaliter: cod., ut videtur, accidenter. 18. Ipsa: cod. ipsi. zi. xxi. : cod. i2". 30. Sit : cod. sic.

16. Arist. Polit. iii. 17. 31. V. supra, f. 4S D.

25. V. supra, f. 51 A.

*

CAP. XXX.] LIBER PRIMUS. 213

70A]lege humana ex Christianismo debet iure hereditario suc- to lordship untii 1

he is baptized ;

cedere parentibus in regno ; et patet, cum Petrus sit infidelis in mortali peccato, caret vero dominio, eciam iuxta iura civilia non correcta, et habebit post baptismum ; ergo ac- baptism therefore

confers a true

5 quiret verum titulum : et cum nullus quem non habet suf- titie, ficiat, nullus est signandus nisi titulus partis gracie baptis- and this must be

of grace.

malis ; ergo istum oportet addere ad lineam naturalis pro- pagacionis, manentis continue cum mortali. Cum ergo ecclesia Christiana non sineret de lege civili talem regnare iointra ecclesiam, patet quod omne peccatum mortale actuale excludit dominium ; peccatum quidem originale est minimum mortalium, mitissime puniendum.

Ex quo patet quod omnis rex Christianus, miles, vel God therefore

...... , .. is the immediate

quomodolibet civilis dominus plus tenetur Patri spirituah Hege lord of

every earthly

i5(qui est Dominus capitalis ex successione hereditaria) quam'ord; patri carnali ; quia ius suum reviviscit ex regnacione Domini per graciam baptismalem : ille enim qui sine ista generacione per quam sit adoptivus Dei filius et sic heres, non potest intrare in regnum celorum (Ioh. iii. 5), non potest sine ista

ao gracia iuste simpliciter intrare dominium aliquod temporale.

Et illud videtur michi Scripturam crebro innuere, que vocat and by his or-

... dinance the right

in multis secundogenitum, non primogenitum, iure hereditario of succession

may often be

B dominari. Sic * enim non primogenitus Adam Caym, sed transfen-ed from

r 0 J the eldest to a

postgenitus Seth, fuit constitutus in se et suo genere heres y°unger son>

1 0 0 as in the cases

25mundi; ab illo enim descendit Noe, toto genere alterius of Seth> submerso in diluvio (ut patet Gen. vii. 23). Nec hereditas isaac, data Abrahe successit per Ismahel primogenitum, sed per Ysaac minorem (Gen. xvii. 19- 21); et sic de Iacob filiojacob, minori, expulso Esau (Gen. xxvii. 37). Et sic non de Ruben judah,

30 primogenito Iacob, sed de Iuda descendit Dominus : patet Hebr. vii. 1 4 ; Manifestum est, inquit, quod ex Iuda orlus sil Dominus ; unde tribus illa exercuit ius primogeniture

3. iuxta addidi. 8. manentis : cod. manente. 16. reviviscit ; ita, pro

remisit, correctum. 28. xvii. : cod. 15°.

3. lura civilia non corrccta, apparently, ' not corrected,' or 'checked,' • by reference to thc divine law.' 23. Gen. tv. 25, v. 3.

214 DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXX.

andDavid; (Num. ii. 3): ct sic de David (i Reg. xvi. 11-13) et multis [70B similibus patriarchis. Nec video quid pertinencius figuraret taliter proporcionatus descensus Christi ex patribus, nec alternatim ex primogenitis ut Noe, Sem, et Abraham, et nunc ex secundogenitis ut Isaac, Iacob, et Iuda. et David ; 5 ofh'race did not mS' 1uoc* ^tu^us gracie preficiens primogenitum in heredem makethatof requiritur ad hoc quod valeat titulus descensus hereditarii

heredity valid, ^ '

a wrong wouid carnalis. Aliter enim Deus iniuriatus fuisset primoerenitis

have been done r °

sonhe first'born I1108 m hereditate exposuit. Et si queritur utrum assistente

gracia sit validior sive perfeccior titulus hereditarius quam ex 10 eleccione humana, videtur quod assistente pari gracia titulus hereditatis, ut patet * ex primis duabus racionibus, est pocior. C

of fiveSk"nds^ 'S ^ec* notancmm quod quot modis dicitur filius, tot modis potest intelligi hereditas. Est enim quintuplex filius, se- cundum Augustinum (primo Retractacionum, capitulo xxii.), 15 scilicet, filius naturalis, filius legalis, filius adopcionis, filius

i. bynature, imitacionis, et filius informacionis. Primo modo Christus

est Dei filius naturalis (Ioh. vii. 35 : Filius manei in eter- num); et humanitus filius hominis inmediatus homini natu- rali (ut patet Luc. ii. 7 : Peperit filium suum primogenitum) ; 20 vel est filius eius naturalis mediatus multorum hominum, ut David et Abraham (Math. i. Liber generacionis Iesu Ckrisli, filii David, filii Abraham) : et sic filius naturalis dicitur creatus vel increatus, primogenitus vel postgenitus, inme-

ii. by law, diatus vel mediatus. Filius legalis est filius naturalis fratris 25

primogeniti, respectu fratris primogeniti mortui, secundum legem Deut. xxv. 5, 6, tactam superius capitulo xxiii. De

27. tactam : cod. tactis.

< 1 2. The reference apparently is to f. 67 c, D, above.

15. There is an error here. In his book Contra Adimantum Manich. discip. v. 1 (vol. viii. 116 c) Augustin had said, ' Tribus enim modis in Scripturis sanctis filiorum nomen accipitur,' in respect, that is, to birth, teaching, and imitation. In the Retractations, i. 22 (vol. i. 33 e, f) he corrects this statement : ' Alios enim quosdam modos sine dubio prae- termisimus, sicut dicitur filius gehennae vel filius adoptivus : quae utique nec secundum naturam, nec secundum doctrinam, nec secundum imita- tionem dicuntur.' Thus the ' filius legalis' is WycliftVs addition ; as are also all the examples he gives, with the exception of the reference to 1 Cor. iv. 15. 27. V. supra, f. 55 b.

CAP. XXX.]

LIBER PRIMUS.

215

70C]fi]io adopcionis scribitur Gal. iv. 5, Ut adopcionem filiornm re-\\\. byadoption, ciperemus. De filio imitacionis, Eph. v. 1 : Eslote imitalores iv. by imitation, Dei sicut filii karissimi. Unde filius imitacionis non solum dicitur de filio naturali patrem nature consimilis imitantem, 5 sed respectu inanimati sive in bonum sive in malum, sive utrumque : in bonum, Ioh. xii. 36, Ut filii lucis silis ; in malum, ut 1 Reg. xxv. 17, dicitur, Nabal filius Belial ; D mixtim, Ezech. iv. 1, * dicitur propheta, fi/ius hominis. Filiusv. andbyin-

struction :

informacione : 1 Cor. iv. 14 dicit apostolus, Ul filios meos 10 carissimos moneo : et est similitudo analoga ad filium natu- ralem ; nam semen, verbum Dei, seminatum est in animam informati, Deo dante formam gracie; unde 1 Cor. iv. 15, Per ewangelium ego vos genui.

Et patet primo quod oportet theologum discere novam b. wherefore,

we must learn a

15 pTamaticam, losricam, phisicam, et metaphisicam, cum pro- new language

0 ' 6 ' V V V and philosophy

ficere voluerit in noticia Scripturarum. Patet secundo, ut mordei-tounder-

r ' stand the Bible,

notat Augustinus (secundo de Concordia Ewangelistarum), ^^'wJnui quomodo oportet, concordando Matb. primo capitulo et ^fthe Lccounts Luc. tertio capitulo, in loquendo Christi generacionem car- filtthew and

2onalem, notare quomodo multe persone Veteris Testamenti fescem6 ofjesus sunt binomie, ut Iacob Israel, Ysay et Yesse : oportet secundo Chnst" notare quomodo Lucas nunc ascendit per filios naturales, et nunc per filios adoptivos vel legales : oportet tercio notare quomodo Matheus quandoque pretermittit parentes me-

25 dios, intelligendo generacionem et filios mediatos ; Lucas autem capit filios immediatos. Unde signanter et vere de virtute sermonis dicit Matheus quod pater talis genuit hunc vel illum, Lucas autem quod fuit huius filius vel illius ;

2. Eph. : cod. Gall. 5. in bonum iuxta correctionem 2dae manus in mar-

gine appositam : pro bonum. 7. xxv. : cod. 150.

17. August. de Consensu Evangelist. ii. 3, 4 §§ 5-12 ; vol. iii. par. ii. 28 D-32 E: cf. Serm. li. de Concordia Matth. et Luc. 4-9, 17-24. §§ 5-15, 27-35 ; vol. v. 285 c-290 g, 296 G-301 f. The reference, however, is of the most general character : Wycliffe's first remark does not occur, and his third is only implied, in the places cited. It is worthy of notice that he has not adopted, or at least not mentioned, the mystical explanation given by Augustin of the different numbers reckoncd in Christ's genealogy by the two evangelists.

2l6

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXX.

Matheus detegendo quomodo Christus humanitus natura- [70D liter descendit ex patribus, et Lucas quomodo humanum genus per Christi sacerdocium spiritualiter in Deum as- cenderit : et patet solucio apparentis controversie Scriptu- rarum. 5 3. Accordingiy, Istis premissis, patet tercio quod oportet omnem lapsum

a. the Christian's

Hght to lordship predestinatum habere titulum * ad quodcunque eius domi-7lA

must be derived r 11

by inheritance nium ex iure hereditario derivato a Christo, patre et fratre

from Cnrist, ' 1

primogenito speciali : patet illud Ioh. i. 12, Quotquot aulem receperunt eum, dedit eis potesta/em filios Dei fieri ; et se- 10 cundum apostolum, Rom. viii. 17, Sifi/ii, e/ heredes ; heredes au/em Dei, coheredes au/em Chris/i. Sicut autem anima prius naturaliter et essencialiter est quam corpus, sic titulus dominandi ex iure hereditario Christi per graciam est prius naturaliter et essencialiter requisitum post lapsumis ad hoc quod quis quomodolibet dominetur. Et hinc dicit apostolus 1 Cor. xv. 22, Sicu/ in Adam omnes moriunlur, i/a and e/ in Chris/o omnes vivificabun/ur . Et patet secundo quod

b. be by adop- , ... , . .

tion, imitation, oportet omne genus Dei salvan iure hereditario corre-

and instruction,

spondente filio adopcionis, filio imitacionis, et filio informa- 20 cionis ; cum oportet Deum ex gracia adoptare omnem talem in filium, et per consequens oportet ipsum imitari Christum in moribus, quod non potest nisi Christo illapso fuerit in-

c. in reiation to formatus. Et sic patet tercio quod triplex ius hereditarium

the three Persons .

of the Trinity. spirituale preexigitur ad omne civUe vel hereditarium cor- 25 porale ; et pertinet adopcio quadam proprietate ad Patrem, imitacio ad Verbum incarnatum, et informacio ad Spiritum sanctum. Et istam generacionem tangit beatus Iohannes (1 Ioh. v. 1), Omnis qui credi/ quoniam lesus est Christus, ex Deo natus est : et sequitur de tali hereditate, Scimus quoniam 30 omtiis qui nalus est ex Deo non peccat, suppone, forisfaciendo quoad regnum, sed generacio Dei conservat eum. * Ecce b titulus hereditarius ex genere spirituali : quantam ergo operam daremus ad observandam legem patris et fratris nostri Iesu

12. autem bis correxi : cod. aut. 27. imitacio: cod. imitacionc. 30. I Jo. V. 18.

CAP. XXX.]

LIBER PRIMUS.

217

7IB] Christi, sine cuius observancia et generacione non possumus quidquam civiliter possidere.

Sed est post illud triplex ius hereditarium carnale, ut vir 4- Thus spirftuai

r generation is

ewanjrelicus habet titulum ex patre suo, Adam, Noe, et antecedent to the

0 * natural ;

5 aliis dominis mundi a quibus descendit carnaliter ; sed hoc non potest esse nisi generacio spiritualis precesserit, et sequamur eos in moribus. Unde apostolus, Rom. iv. 16, wherefore the

promise was not

determinat quod filiis imitatoriis Abrahe, et non pure car- to the naturai,_

1 x but to the spin-

nalibus, facta est promisso hereditaria tam terre corporalis QfaAb^bhCamdants 10 de qua septem gentes expulerant, quam terre vivencium figurate ad quam patriarche magis intenderant. Non, inquit apostolus, omnes qui ex Israel sunt, hii Israelite sunt ; neque qui semen sunt Abrahe, omnes sunt filii ; sed In Ysaac voca- bitur tibi semen: id est, Non qui filii carnis, hii filii Dei, sed i5qui filii sunt promissionis, estimantur filii promissionis. Et idem dicitur Gal. iv. 28, 29. Nec dubium de hoc, cum nulla hereditas temporalis datur homini nisi primo a Deo per graciam.

Si enim politici est discutere de moribus regnaturi, dicitur and the higher

. j . . . . . . title overrides all

20 mdubie quod tunc non pertinet 1II1 discutere qms regnabit, considerations of

, human policy ;

quia non est possibile sine virtute regnare civiliter. Et si queratur in casu particulari, utrum expedicius sit isti regno C iure hereditario vel * eleccione regem succedere, dicitur quod for human iaws

are not eternal

non est humanum leges universales sive perpetuas in istis °r universai, 25 tribuere, sed utrobique foret expedicius regnum secundum istam viam succedere, que via duceret ad regem disposiciorem virtute pro regni regimine. Unde ex hoc quod regnicole innituntur universalibus humanis principiis in suis iudicibus, sine attendencia ad legem caritatis que est per se causa and have to be

checked by the

3oregnandi, sunt pluribus erroribus processu temporis involuti. iawofcharity; Lex enim humana, et non divina, facit legistas perplexos j and Godcontrois

, .... . • • t>> • human arrange-

cum nemo potest hereditane ahquid possidere nisi Deus ip- ments

sum elegerit, et racione successionis hereditarie filii imitacio-

nis idem sibi donaverit. Illud autem est ab oculis humanis Mdden f"om us.

3. est: cod. ct. 19. Si: cod. Sic.

11. Rom. ix. 6, 7.

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XXX.

absconditum, cum apostolus (Rom. xi. 33, 34) sic proclamat, [71C O aliitudo diviciarum sapie?icie et sciencie Dci ; quani incom- prehcnsibilia sunt iudicia eius et investigabiles vie eius : quis enim cognovit sensian Domini, aut quis consiliarius eius fuit r The theoiogian Unde videtur mihi quod non est theologi consulti super 5

therefore will

laydownnofixed hiis legibus quidquam temere diffmire, sed secundum legem

rule with respect

to human laws. asserere quod melius foret esse omnia communia ; et qua- cunque via perfectus fuerit, poterimus orare pro ipso et hortari ut satisfaciatur virtutibus : unde, propter neg*ligentes d inadvertencias ad legem Dei, variat Deus, propter tradiciones 10 humanas, nunc mortibus heredum, nunc conquestibus reg- norum, et nunc inpugnacionibus hominum, tam maiora dominia quam minora. Quando enim persone vel com- munitates ad tantum offendunt Deum suis adinvencionibus quod legi Dei repugnat iniurias inpunitas ulterius cumulari, 15 necesse est vindictam eius dissipativam iniurie, ad ser- vandum statum ecclesie, distillari. Scio tamen quod ista sentencia reputaretur stulticia propter defectum fidei aput seculi sapientes.

XXXI. 20

Objections : Contra dicta de titulo hereditario carnali adinvento gene- 1. 'Atitiecan raliter argumentatur quod non valet; primo ex hoc : ' Illud

only be conferred

by that which < quod non est, non dat titulum ; ms paternum non est,

has a present "

existence, where- 1 ero-0 non dat titulum : ' sed benedictus Dominus ventatis qu

as ancestral right &

pasf- °nly the nos liberavit de istis arguciis. Nam pater noster Abraham, 25 Auswer: Moises, et ceteri patres tam Novi quam Veteris Testamenti

It right is deriv- ...

abie from parems iuxta veritatem e\v angelicam regnant modo et in seculum m

hvingintheflesh, °

much more from jj um christo, eo quod tota personalitas hominis servatur

them who live m i n r

helven"'1" in spiritu (ut hic supponitur) ; et per consequens si ius

humanum sufficit derivare a parentibus viventibus corpo-3° raliter ius hereditatis in filios, multo magis ius celeste, fun- datum in patribus regnantibus in spiritu super tota univer- sitate, sufficit derivare ius ad bona minima in filios * patri- 72A.

2. nltitudo: co&.alt&*. J5. reftugnat cc>nieci : cod. recipit. 21. generalitcr conieci : cod. gre (i. e. ^racie).

t

CAP. X.Wl.J

LIBER PRIMUS.

219

72A] santes, specialiter cum interpellant continue aput Dominum

capitalem pro liberis sequentibus ipsos in moribus. Quod But in any cas«

r r the present de-

si degenerant et iuris advocacionis huius sunt expertes, ymmo, Pends uPon the sicut generacio omnium iustorum patrum precedencium est 5 causa generacionis tam carnalis quam spiritualis succedencium filiorum, sic ius quod tempore suo habent est causa iuris derivati in filios; et patet quod multi patres vel iura eorum nunc sunt, cum omnia tempus habeni. Omnia ergo nunc as in some wise

" its cause ;

elapsa, quantumcunque multum a nobis distiterint quoad 10 tempus, dum tamen ordinata sunt ante succedere in ordine ad futura, sunt quodammodo illis cause. Et hinc in antiqui- tate primogenitorum et aliorum priorum tempore, ex causa- cione, quedam dignitas est stabilita; unde succedentes de- bent naturaliter inpendere honores patribus. 15 Et super isto fundatur lex peccati originalis. Nam sicut and this is the

reason of original

naturale est quod culmi et arborum frondes vivant et floreant sin,

per virtutem derivativam a stipite vel radice, sic naturale est every foiiowing

generation

quod tota generacio successiva virtutem aut infeccionem taking -its char-

x " # acter from lts

recipiat a patriarcha qui est principium illius generis : hoc first father- 20 tamen non capiunt gramatici, qui non concipiunt quod tota successiva generacio sit quoddam unum cuius omnes partes se iuvant pro suo tempore. Sicut enim de lege nature est For Adam by

F K ° his fall failed to

B * quod Adam ex observancia innocencie causaret in sua transmit originai

1 nghteousness to

sobole naturalem iusticiam, sic eadem lege sequitur quod hls descendants, 25 Adam deficiens a pura innocencia deficiat a derivacione

originalis iusticie ; et originalis defectus in posteris, quem and this originai

failing, produced

quilibet proprium in se causat, cum prevaricacione potes- by eaijh man in taria, vocatur peccatum originale contractum ; et (sicut originai sin : supra dixi, capitulo xxi.) filius non portabit iniquitatem patris 3° nisi propriam addiderit ad minimum materialiter commu-

nicando. Sicut ergo racionale est quod filius participet he 'af Ks h>s sha>-e

in original right-

in iusticia a patre derivata, sic racionale est deficere a e?usness because

* his fatlier iost lt.

participacione lllius iusticie, deficiente suo principio. Et wherefore it is

necessary that

sicut primum Adam oportet redimere per secundum Adam the second Adam

27. poteslaria : cod. firia. 29. xxu supplevi. 32. in : cod. a. 8. Eccl. iii. I. 29. V. supra, f. 49 D ; Ezek. xviii. 20.

220

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXI.

should supplant sui generis, sic oportet illum secundum Adam temporali [72B origine supplantare primum Adam dignitate primogeniture, et constituere novam radicem nove generacionis spiritualis per graciam.

restoring him to Et patet quomodo, primum Adam restituendo ad graciam 5

grace, out not °

to originai se(j n0n ad oriErinalem iusticiam (cum revocacio preteriti

nghteousness ; D x r

non fuit possibilis), necesse est quod non restituatur ad originandum originalem iusticiam in suis posteris, sed oportet for grace is the quod illam vel sibi equivalens capiat a priori. Et hoc est

gift of the new

Wrth: quod Ioh. i. 12-14 dicitur de hiis qui non ex sangwinibus , 10

vel ex carnalibus volicionibus maris et femine, dedit Deus potestatem filios Dei fieri per Verbum incarnatum, plenum * gracie el veritalis, de cuius plenitudine nos accepimu>. c Et hoc est quod idem Verbum dicit Ioh. iii. 5, Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spirilu sancto, non potest introire in 15 regnum Dei ; cuius regeneracionis figura est baptismus fluminis : et istam novam spiritualem regeneracionem me- minit apostolus, 1 Cor. xv. zz} Sicut in Adam omnes mo- riuntur, ita et in Christo omnes vivificabiinlur . Unde primo- genituram attribuit sibi, ibidem, Rom. viii. 29 et Coll. i. 18. 20

so that, Et patet quare Deus non potuit reintegrare Adam terrenum

a. God could not

restore mankind ut originaret in liberis naturalem iusticiam, cum originem

to original

rjghteousness, omnis succedentis iusticie oportet esse Christum, qui recti-

since Chnst must r *

new^tocif1 °fa ncat Primum Adam, sic quod, habita nova radice, habeatur

b. born to him proporcionabiliter novum genus. Patet eciam, cum iste Pater 25

in spiritual

sonship. non gignit carnaliter, quod omnem salvandum oportet esse tri-

c. Theiawof plicem eius filium spiritualem. Patet tercio quod ista lex est

original sin ex-

empiifies human exemplum forisfacture secundum legem humanam, quomodo

forfeiture and

restitution. racionabiliter filii exhereditantur in patribus, et quomodo non

est restitucio possibilis nisi primo per graciam Salvatoris. 30 Secundo principaliter obicitur per hoc quod ' videtur ex mg.^the^slme0* ' dictis idem ius, eadem merita, et eadem peccata in numero

merits and sins . ..... , ....

must be restored redire post sui disicionem ; quod videtur lmpossibue cum wh™reeasatnVpast ' instans vel tempus individuans non potest redire : et

cannot be re-

26. oportet li) maigine correctum, pro palct.

20. Ibidem: ver. 23.

CAP. XXXI.]

LIBER PRIMUS.

221

72C] ' consequencia sic probatur quod peccans post graciam * consequemiy

right and lord-

' baptismatis perdit tam ius quam dominium, dum incidit in sMP are lost and

restored by indi-

D ' mortale ; et propter revocacionem * ad graciam per peni- vic!ual desert, ' tenciam tam ius quam dominium reviviscit : ymmo, de 'notbyany here-

* ' ditary title.'

5 ' iure hereditario sopito ante graciam baptismalem, videtur ' mirabile quomodo generatur defunctis parentibus, quia ' gracia baptismalis per se non generat nisi pure dominium ' ewangelicum, non civile ; et conformis videtur racio de 'merito et peccato.' io Hic notandum quod loquendo de ista materia necesse est<*- Distinctions

as to tke terms.

tres methaphisicas supponere : primo quod omne preteritum et futurum existit pro suo tempore ; secundo quod omne totum integrum sit sue partes coniunctim ; et tercio quod accidens respectivum potest dici idem numero, quoad tempus i5vel instans generacionis, quoad materiam, vel commixtim.

Istis suppositis patet propositum quoad quodlibet horum Answerto the

Objection ;

trium. Sicut enim instans numero quoad subiectum manetAs a moment re-

_ . mains PerPetual

perpetuo, sic omnia eadem peccata m numero redeunt, dum in resPect of its

, , subject, so do all

Petrus predestinatus prius m gracia recidivat ; et omnia sins retum in the

state Prior, and

2omerita sui patris mortua reviviscunt, posito quod salubriteraIlmeritsoIone's

r r 1 father m that

resipiscat. Et hinc dictum est supra, decimo capitulo, quodposterior' .t0 „

r r 7 r ' ~ grace received.

oportet spiritualiter resurgentem resurgere in tanta gracia to^Tsam^stage a quanta ceciderat, vel maiori. Nam omnia merita que fromwhid/he ' umquam fecit, totale sunt unum meritum, pro quo est per-fell: 25petue premiandus; et proporcionabiliter de peccatis vel de

meritis in prescito. Absit a iusto Iudice quod militemMs former merit

, is reckoned to

suum qui pro maion parte vite sue super hostibus m causa Mm if, after 73A Domini triumphavit, et prope finem * vite semel devicto, tercio sin, he repent

and Persevere.

graciose resurgit et m observancia mandatorum per horulam 3° perseverat, tantum pro agone illius horule tam parce pre- miet; quin pocius pro omni virtuosa milicia qua in armis Domini militavit.

Redeunt ergo opera meritoria tam quoad subiectum quam Works of merit

therefoie are

quoad fructum ; quod patet ex positis terminis : cum pro restotrejdm'ith re" 35 tempore secunde gracie redit quod idem Petrus meretur tlleirsub;ect anJ

^ their frmt,

2i. V. supra, f, 23 is.

222 DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXXI.

hanc vitam eternam quam meruit ante casum, et interim pro [73A tempore casus cessavit quod talem promeretur; nec solum hoc, sed redit quod Petrus vitam eternam meretur pro omni vita aibeit not with meritoria quam vixerat ante casum : non tamen redit eadem

respect to time.

vita vel operacio quoad tempus, sed fructu et subiecto. Et 5 correspondenter dicitur de peccato : nam quotquot peccata, quantumcunque gravia, precesserunt, dum tamen succedit ca- ritas in eodem peccante, in qua finaliter perseverat, Deus nul- larum iniquitatum illarum ad puniendum perpetuo recordatur. Et hinc dicitur i Petr. iv. 8, quod cariias operil multiiudinem io peccatorum : sed intelligitur de illa caritate que supervenit vel succedit, et non de ista caritate presciti que culpam ex- tinguentem graciam antecedit ; et sic intelligitur illud Psalm. xxxi. i, Beaii quorum tecta sunt peccala. c.Cautums Nec oportet timere instancias sophisticas, quas emulii*;

against infer- r 3 ^

mces misafipiied Scripturarum obiciunt de vicio cecitatis; ' Si,' inquiunt, ' peccata Petri sunt tecta vel operta, tunc sunt ; et si Petrus '* tunc meretur beatitudinem propter vitam preteritam, tuncB ' sequitur illam esse : ' cum concedi debet utraque pars con- sequencie ; cum tam peccatum tectum quam meritum pre- 20 miatum est pro suo tempore, modo in fructu, et prius in

"aci£csally^al' effecttu ^ec sequitur, ' Christus nunc liberat nos per mortem, ' passionem, vel ascensionem suam, ergo nunc moritur, pati- ' tur, vel ascendit ' : sed bene sequitur quod nunc liberat nos propter hoc, quod suo tempore moritur, patitur, vel 25 ascendit ; et sic semper manet fructus meriti Christi in fructibus quem ante tempore suo gignit. Et patet quomodo Lincolniensis, ponens quod eadem peccata redeunt in pec- cante, et alii doctores, ponentes quod non redeunt eadem numero (supple, secundum individuacionem temporis), sen- 30 tencialiter sunt concordes. Notandum tamen quod infans ante baptismum non habet actualiter ius ad aliquid ; sed post baptismum parentes, quorum merita sunt in celis, cum

1 . Verba et interim pro tempore casus cessavit in margine superiori sunt addita 2da manu ; cessavit vero et in codice ipso exstat. 2. talem : cod. tali. 3. meretur addidi. 13. intcliigitur conieci : cod. inter. 14. xxxi. : cod. 3". 16. Scrip. turarum conieci : cod., ut videtur, scripcionaliter. Cf. autem locutionem consi- milem. supra, p. 28, II. 19, 20. 19. cum inter columnas additum 2da manu. pars addidi. 27. fructibus (i. e. frucl')): cod.fructg.

CAP. XXXI.]

LIBER PRIMUS.

223

73B] gracia infusa et principio politico de successione hereditaria, gignunt civile dominium in effectu quod parum sopitum fuit in causis propinquis.

Sed tercio obicitur per hoc ' quod nullum ius generis 3- *p» theory

denies the per-

5'hominis foret perpetuum, eo quod foret in quolibet sup- petuity of any ' posito illius generis per defectum originalis iusticie inter- ' cisum : consequens contra Scripturas plurimas. Nam 'whereas such

rights were

' Num. xviii., ubi Deus tribuit mercedem pro laboribus sacer- p'ainiy granted

r by God to the

' dotibus et Levitis, sepe dicit quod habebunt talia regimine jj^it^sa.nd 10 ' sempiterno et iure perpetuo. Cum ergo nulla pars Scrip- C ' ture * potest veritate deficere, videtur quod possessiones ' huiusmodi non fuerant per peccatum mortale originale vel ' actuale in sacerdotibus intercise ; et sic staret dominium ' cum mortali.' Hic dicitur quod necesse est sacerdotes Amwer:

The grant to the

15 Levitici generis habere perpetuo premia pro suo ministerio Priests assured'y

was in perpetuity,

repromissa ; et per consequens iure perpetuo, ut Scriptura sentenciat, non solum iura colligendo parcialia tocius gene- ris, que integrant aggregative unum ius perpetuum, sed in quolibet predestinato Levitici ad promissum ; ut Moises et 20 Helias, qui sine ficticia apparuerunt de Verbo sibi in trans-

figuracione Domini (Math. xvii. 3), habent iure perpetuo for they now en-

joy it completely

primicias, oblaciones, et decimas, cum similibus que Veritas repromisit. Nam nunc regnantes in celo dominantur omni- »'n the heaveniy

kingdom,

bus essenciis quas unquam habuerant ; et aggregatum ex 25omnibus dominabilibus succedentibus manet perpetuo, sicut

et illi habent perpetuum ius ad illud. Et cum idem sit w'.th the other

saints to whom

iudicium de sanctis ceteris, patet quomodo Deus manet the Dromise was

' f ^ given.

universaliter fidelissimus in promissis.

Unde non est putandum quod Deus promisit patriarchis For the promise

to the patriarchs

3oterram Israel ad civile dominium hic in via, cum Abraham ,was not of tem-

poral lordship,

Ysaac, Iacob, quibus specialiter facta est promissio huius since they to

1 17 r whom lt was

terre, viarunt peregrinando penaliter, tale dominium non ifttdairf^w-i spectantes, sicut notat apostolus, Hebr. xi. 8 : Fidelis, in- "" quit, vocatur Abraham, obedivit in locum exire quem accepiurus D erat in hereditatem, * el exivit nesciens quo iret. Patet historia Gen. xii. Unde sequitur in textu apostoli : Fide demoratus 36. Hebr. xi. 9.

224

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXXI.

the kingdom for which they looked is in heaven.

As Jacob

accounted the days of his life on earth to be few and evil

by comparison with the future promise ;

so should our potentates give up

theirvain preten^ sion of making ' grants in perpe- tuity' on earth,

and seek the eternal inherit- ance of the whole

est in lerra repromissionis, tamquam in aliena, in casulis habi- [73D iando, cum Ysaac et lacob coheredibus promissionis eiusdem. Causa autcm longanimitatis horum patrum fuit, quod scive- runt se regnaturos in celis cum Domino, et per conscquens dominari perfecte terre illius et eciam toti mundo, ut patet 5 superius nono capitulo. Unde scquitur in textu apostoli : Abraham expectabat fundamenta habenlem civilatem, cuius artifex et condilor Deus ; que civitas est celestis Ierusalem, ut patet Gcn. xii. Iuxta fidem, inquit apostolus, defuncti sunl omnes isti, non acceptis repromissionibus, sed a longe eas 10 aspicientes et salutantes et confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram. Qui enim hoc dicunt, signant se patriam inquirere, non sublunarem de qua exierant, sed celestem.

Et istam sentenciam vellem potentatus attendere. Iacob quidem, cui promissum est, Gen. xxviii. 13, Terram in qua 15 dormis dabo tibi et semini tuo, quando introductus est ad Pharaonem interrogantem, quot sunt dies annorum vite sue, sic signanter respondit : Dies peregrinacionis vile mee ce?itum triginta annorum sunt, parvi et mali; et non pervenerunt usque ad dies palrum meorum, quibus peregrinali sunt (Gen. xlvii. 8, 20 9). Illud notat apostolus, quomodo iste sanctus patriarcha, particulariter * modificando, responderat Pharaoni iuxta sen- 74A tenciam questionis, sciens se habere dies plurimos in terra vivencium ; qui non sunt dies peregrinacionis parvi et mali, sed dies una amplissima melior quam mille hic in via. Si, 25 inquam, potentatus nostri pollerent hac fide, tunc non tam frustra quererent hic nianeniem civitatem, scriptis hominum impossibilibus innitentes ; quibus dicitur, ' Do et concedo ' in perpetuum tibi et heredibus tuis datam terram, reddendo ' inde annuatim granum piperis sive rosam : ' sed hereditatem 30 celestem inquirerent, de qua Dominus capitalis dat cartam

3. longanimitatis in cod. deest ; stant autem in margine superiori verba longani- mitatis patnim /uit.

6. V. supra, f. 20 C, &c. 7. Hebr. xi. 10.

9. Ver. 13, 14; cf. 16. 27. Hebr. xiii. 14.

28. The terms of the alternative grants are closely modelled on the forniulae of medieval charters.

CAP. XXXII.]

LIBER PRIMUS.

225

74A] certissimam (quia libro vite inscriptam), qua concedit, pro universe to be

held of God by

momentaneo servicio fideli, hereditate perpetua totum mun- the surestchaner

on the condition

dum, reddendo sibi continue servicium delectabilissimum, of continuai and

delectable

quod tocius mundi regnacio necessario comittatur. service.

5 XXXII.

Cum superius capitulo xxviii. dictum sit quod servi debent Of Service. dominis obedire, dubitatur si domini conformiter ad legem Christi exhigant huiusmodi servitutem. Pono quod servus Distinction:

..... . . . Slaves are either

in proposito capiatur pro servo civili sive mancipio, qui dvii (by Pur-

.... . . , chase, capture,

iovel emitur, vel vivens servatur rn exercitu superatus, vel deorbirth), tali prosapia procreatur. Ille autem qui naturaliter habet or natural (by

disposition).

corpons ruditatem et ingenn exihtatem vocatur aput philo- sophum, primo Politicorum capitulo iii., naturaliter servus, quantumcunque generosus fuerit reputatus. B Loquendo vero de servo aliquo modo trium * modorum with respect to

. , ..... , . the former sort,

pnorum, videtur quod sit hcitum hominem constnngere ser- z. it is argued

XT . . , . ,. . tha' slavery is

vituti. Nam, ex xxvi. capitulo, racionale est et lun divino lawfui,

a. because it is

consonum plectere hominem ad tantum in perpetuutn de- lawfui to Put a

man to death for

linquentem ; sed lonore minor pena est servitus quam mors : crime> and

slavery is a less

20 ergo contingit hominem tantum delinquere quod propor- ^™ah.y than cionalis pena sit servitus. Et per idem contingit hominem so that it may be

, ,. , . right to enslave

tantum delinquere quod totum genus suum sit dignum m a great criminai's

,. . T11 . . . posterity:

servitutem redigi. Ille ergo qui luste posset captivum suum occidere, iuste posset et pie in servitutem redigere, cum per 25 accidens habet instinctum naturalem sic facere, et instinctus

huiusmodi non potest esse obvius racioni. Confirmatur ex besides that hoc quod omne quod potest bene fieri potest aliquod agens beScUUc.156 bene facere, sed servilis subieccio passiva potest bene fie 1*1 be beneficial to

t-v •■• • 1 \ • inflict.

(ut patet Deut. xxviu. capitulo, 48), ergo agens potest lpsam ^obene exigere.

Item omnis insolencia indomita, legi Dei contraria, est per^ Licensemust suum contrarium racionabiliter refrenanda ; sed dominium u* opposUel by

22. tantum addidi.

6. V. supra, f. 65 B. 13. Arist. Polit. i. 5.

17. V. supra, ff. 60 D, seqq.

Q

226 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXII.

secularis superbie, qua quis recognoscere obliviscitur sui[74B servitutem et dominium Dei sui, est huiusmodi insolencia;

i. e. by siavery ; ergo debet per contrarium refrenan : sed constat quod contra- rium est civilis servitus ; ergo ita est populus in casu raciona-

as we are taught biliter castigandus. In cuius signum Iudei, qui (Ioh. viii. 5

by the history -, a i i

ofthejews. 33), menciendo Ventati dixerunt, Semen Abrahe sumus, el nemini servivimus unquam, captivati sunt per Titum et Ves- pesianum abiectissima servitute. Serviebant enim Egipciis * servitute satis dura, ut patet Exod. i. n-14; sed etc Gen. xxxvii. dicitur, In servum venum daius est Yoseph : 10 unde et illam servilem captivitatem (de qua 4 Reg. xxiv.) predicit eis Ieremias, xxxviii. 18-23 : sed pessima servitus et captivitas fuit qua per Tytum et Vespesianum fuerant usque hodie captivati. Cum ergo Deus nichil ordinat tn effectu nisi quod eius instrumentum potest bene facere, sequitur 15 quod dominus civilis potest fratrem suum servituti civili meritorie mancipare. c. The aposties Item apostoli post missionem Spiritus sancti, parati mori exposing diem. pro fide Christiana timerent potentatus seculi reprehendere, seives to servi- sciverunt mancipare Christianos civiliter servituti, si 20

talis per se foret adicio legi Dei contraria vel peccatum, indeed they ex- sicut per se evidet cuicunque pio theologo ; sed modo appro- FtTy1makinrgVe barunt servitutem huiusmodi, dantes legem quomodo do-

rules for its .... • j •

governance. mini debeant tractare civihter servientes, ut patet de servis

in locis superius allegatis: ergo hoc non est contrarium 25 legi Christi, et per consequens non est peccatum. Et confirmacio illius est quod apostolus, epistola ad Phile- monem, 14, scribit sibi de servo suo fugitivo, ut patet racio quomodo ipsum genuit in vinculis, utens eius servicio et remittens domino : Consilio, inquit, tuo nichil volui facere. 30 Ecce quod sanctus apostolus non restitueret servum ad cul- pam alterius abutentis. Nec peteret consilium super per se

11. 4 Reg. : cod. 3 Reg. 19. Christiana conieci : cod. Christi tion. zi. adicio: cod. addicio. 27. Philemonem: cod. Philomonem. 30. domino: cod. divino.

10. Gen. xxxvii. The quotation is taken from Psalm cv. (Vulg. civ.) 1 7.

CAP. XXXII.] LIBER PRIMUS.

227

74C] malo, sed pocius preciperet peccatum dimittere, cum tam D fidu*cialiter scribit sibi in aliis imperando. Unde narrant doctores notantes historias quomodo quidam sanctus epi- scopus Paulinus subiecit se ipsum servituti cuiusdam tyranni 5 pro filio cuiusdam vidue Christiane.

In oppositum sic : Omne quod est lege nature contrarium 2. On the other

hand,

est iniustum, sed omnis homo ordinatus est ex institucione <*■ siaveryis con-

trary both to the

primaria soli Deo servire, er°r> conclusio. TMinor videtur ex law. °J naJtu.re'

r 0 L which ordains

hoc quod omnis homo ordinatus est ex institucione primaria that mran,must

^ * serve Lxod alone,

10 soli Deo servire ; ergo nemini licet infringere illam Iegem, specialiter cum libido dominandi et inpedicio a cultu Dei, seu divino, inseparabiliter comitantur civiliter dominantes ; et indubie utrumque istorum manifeste sapit peccatum.] Confirmatur ex hoc quod omnis homo naturaliter appetit and to that which

implants in every

15 libertatem, quod non esset nisi libertas esset de lege nature, creature a desire

for freedom.

ergo et de lege Dei. Unde argumentum est universale experimentale satis evidens, in tantum quod a feris et volucribus est quedam libertatis maneries appetita. Avis enim plus appetit circumvolare in deserto famelica, quam 20 coacte includi cum quantumcunque delicato cibo in cathasta aurea : et proporcionabiliter est de feris.

Item omnis homo tenetur de lege Christi diligere proxi-<5. We must love

our neighbours,

mum quemlibet ut se ipsum (ut patet Math. xxn. 39) ; omnis and thus our

slaves, as our-

servus est proximus omni civili domino (ut patet superius selves ; 75A tractatu primo, capitulo ii.) ; ergo omnis civilis * dominus

tenetur diligere quemlibet servum suum ut se ipsum : sed ab but siavery is

abhorrent from

instinctu nature habet omnis dominus aufugere servitutem our own in-

stincts ;

(ut patet proximo), ergo de lege caritatis tenetur nulli fratri anJ therefore

8. soli : cod. si&i.

3. The legend of S. Paulinus of Nola's voluntary captivity to a kinsman of the king of the Vandals forms the subject of one of Gregory's Dialogues, lib. iii. s; Opp. 2.277-281. It is however dis- puted to vvhich of more than one Paulinus the story refers : see Alban Butler, Lives of the Saints, vi. 306, note ; ed. 1847.

8. Afinor, etc. The following sentence, which I have enclosed in brackets, must be misplaced. The minor premise of the preceding syllogism, instead of being proved, is here taken as the major of another argumcnt irrelevanl to the present purpose.

Q 2

228

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXXII.

we ought not to force it on any- one.

c. If to the He- brews perpetual slavery was for- bidden, much more must it be forbidden to Christians,

who are of the kindred of Christ,

being freed by him.

in Christo servitutem indicere. Confirmatur ex regula [75A Christi, Math. vii. 12, Omnia quecunque vullis ut faciant vobis homines, el vos facile illis ; sed omnis homo naturaliter vult non redigi in servitutem humanam, ergo debet nullum con- fratrem suum in servitutem redigere. Quis, queso, regulatus5 racione non appeteret libertatem, qua contemplative Deo serviret, et liberius, postpositis operibus servilibus, eciam secundum vitam activam meritoriis ? Et hinc dicit apostolus, 1 Cor. vii. 21, 23, Si polcs fieri liber magis ulcre. Noli servus fieri hominum. Cum ergo de lege indispensabili, qui- 10 libet debet facere fratri suo quidquid ille debet racionabiliter ab ipso velle fieri, et quilibet servus debet velle racionabiliter manumitti, videtur plane sequi ex principiis ewangelicis quod nemo debet coacte proximum in servitute detinere.

Item in lege veteri fuit inter Hebreos perpetua servitus 15 interdicta ; lex nova est omnino spiritualior, et confederacio cognacionis spiritualis in Christo perfeccior; ergo in lege nova debet amplius interdici. Argumentum patet Ex. xxi. 1, 2, ubi sic dicitur : Hec sunt iudicia que propones eis. Si emeris servum Hcbreum, sex annis serviet tibi ; in septimo egre- 20 dielurliber gratis : quod si voluerit * propter affeccionem uxoris B aut filiorum gratis servire, tunc coram iudicibus perforabitur auris sua et serviet tibi pro ternpore perpetuo, sed non pro toto genere. Et hinc Salomon, qui maxime civiliter domi- natus fuerat Israel, non redegit in servitutem personas sui 25 generis : 3 Reg. ix. 22 scribitur de filiis Israel, non constituit Salomon servire quemquam. Et minor argumenti ex hoc evidet, quod omnis Christianus est frater, soror. et mater Christi (ut patet Math. xii. 50, et exponitur tractatu primo, capitulo — ) et per consequens generis nobilissimi spiritualis, 3° quod indubie est melius corporali : et hinc dicit Petrus quod Christiani sunt genus electum, regale sacerdocium, gens sancta, populus acquisicionis (r Petr. ii. 9); et hoc intendit apostolus, 1 Cor. vii. 23, quando dicit Precio empti cstis ; fiolite fieri servi hominum. Cum ergo Christus perfectissime 35

4. nullum', cod. ullum.

CAP. XXXII.]

LIBER PRIMUS.

229

75B] liberavit genus Christianorum cur forent servi ? Et conservi non debent ab eis exigere servitutem, specialiter cum minus debent intendere civili dominio sub lege gracie quam per- ante.

5 In illa materia indubie tenendum est ex principiis legis 3- with respect

Christi quod, sicut Christianus potest meritorie subici servituti, ments it appears, sic confrater potest ab ipso meritorie servitutem exigere : tri- a. that siavery

plex autem causa principii colligitur ex Scriptura; prima ad peccata preterita deplangendum, secunda ad meritum inse- iorendum, et tercia ad vicia precavendum. Prima, inquam, i. tq give oPPor-

tunity of rePen-

est ut homo habeat occasionem deflendi lapsum humani tanceforPastsin C generis, cum occasione eius fuit * servitus introducta. Unde Augustinus, undecimo super Genesim ad litteram, 22, notat

do Gen. ix. 2^ Cham, qui non velavit verenda patris as in the case

i5sui, primo in toto corpore Scripture nomen servi accepit : of Ham; Malediclus, inquit, Chanaan puer ; servus servorum erii fra- tribus suis. Unde et tota generacio gencium maxime innite- batur civili dominio, addicens servituti tam genus proprium quam Hebreos. Et illis gentibus fuerunt maxime civiliter

20 dominantes. Unde Abraham, Gen. xviii. 6, 7, convivando angelos tres, dixit Sare, Festina, tria sata simile commisce et fac subcitiericios panes : et ipse ad armenium cucurrit et tulit inde vitulum tenerrimum ; et sic butirum, lac, et vitulum quem coxit, posuit coram eis. Eodem autem tempore regnavit

25 multa facesia et dominativa civilitas inter gentes : unde Gen. xl. 1-3 legitur quomodo duo eunuchi Pharaonis, quo- rum alter preerat pincernis et alter pistoribus, missi sunt ex mandato regis in carcerem militum ; talis autem modus dominacionis civilis non legitur in Hebreis. Et patet Gen.

30 x. 6, quomodo de Cham descendunt Egipcii : unde, quia capitales illius generis fuerunt dominaturi et inferiores sub- dendi servituti, ideo hec est una causa quare Noe prophe-

to these argu-

may be required

27. alter: cod. bis alitcr.

13. August. super Gen. ad Litt. xi. 37. § 50: vol. iii. par. i. 293 E, F. But the reference here is solely to the fall of Adam, not to the sin of Ham. 23. Ver. 8.

230

DE CIVILI D0MINI0 [CAP. XXXII.

tavit non Cham servum futurum in propria persona, sed [75C Chanaan natum eius. ii. for the ex- Sicut ergo prima causa subieccionis servilis est dolor

ercise of . ....

humiiity; * et penitencia, sic secunda causa est humilitas et obediencia D meritoria. Unde Eph. v. 5, 6 : Servi obedite dominis carna- 5 libus cum timore et iremore, in simplicitate cordis vestri, sicut Chrisio ; non ad oculum servienles, quasi hominibus placentes, sed ut servi Christi /acienles voluntatem Dei. Ecce quod de voluntate Dei est quod Christiani serviant terrenis dominis, non finaliter gracia illorum, sed gracia Christi qui precipit 10 humilitatem, pacienciam, et obedienciam ; ideo, cum ipse sit ubique presens, retribuens observantibus mandata infalli- biliter pro labore in dominorum temporalium absencia, sicut in eorum oculis fideliter deservirent, cum capitalis Dominus semper intuens non potest fraudare de premio : aliter enim 15 non discerent Christiarii quomodo Christus sit miiis et humilis corde, Math. xi. 21; nec Luc. xxi. 19, In paciencia vestra possidebiiis animas vestras. Et sic dici posset quod Christus habet inobedientes discipulos. Ideo 1 Thim. vi. 1 precipit apostolus honorare dominos ne nomen Domini et doctrina 20 blasphemetur .

and Tercia causa est ut servitus sit frenum superbie atque

'"' tocurbpnde 'inobediencie, et occasio tollendi scandalum exactorum. Et hinc Deus dedit filiis Israel in furore regem, ut tangitur vi. et xxvii. capitulis. Istam eciam causam tangit Petrus 25 (1 Petr. ii. 19) quia, ut dicit, paciendo ab iniustissimo propter Christum est passio meritoria superans eorum maliciam. b. with the con- Sed, quoad dominos, oportet indubie quod sint in * cari- 76A

dition that lords ... r i .....

i. be in charity, tate, quia ahter non forent domini ahcuius ; et per consequens

ii. love their . . .

siaves, opoitet secundo quod dihgant servos ut se lpsos, quia sine 30

universali dileccione Christi non inest caritas, ut patet Rom. and xiii. 9, 10. Ex quo tercio sequitur quod non exigerent ab

iii. employ them ...

to usefui service, ejs ministerium, nisi eis utile vel ad suum vel altenus men- tum ; et per consequens non subtraherent eos a cultu Deo

20. et doctrina in rnargine additum 2da manu. 25. et xxvii. : cod. 28. 25. V. supia, ff. 14 C, D, 64 A.

CAP. XXXII.] LIBER PRIMUS. 231

76A] debito. Et patet quod, sicut conquestus sit civile dominium super fratrem, vix habetur sine peccato : quia solum natura- liter servus ad sui stulticiam refrenandam, vel activus in- dispositus ad vite perfeccionem propter premium cumulan- 5 dum, debet subici servituti a domino caritative hec exequente, «9 carry out the

right object of

gracia huius finis. Unde ad Eph. vi. 9 : Et vos, domini, siavery. eadern faciie illis, remittentes minas, scientes quia Dominus illorum videt, qui est in celis, et personarum accepcio non est aput Deum. Ex quo patet quod ex lege caritatis domini They must serve 10 debent obedire et servire fideliter servis suis, licet civiliste illud derideant.

Et patet ad primum argumentum in oppositum quod c. with respect

to the arguments

necesse est occasione lapsus tollerare iniurias et subire pena- against siavery,

i. wrongs and

litates que statui innocencie repugnarent : ideo (ut dictum penaities are

1 lncident to our

i5est tractatu primo, capitulo v.) Deus habet leges alias re- state of fall> pugnantes, tamen utraque est bona pro suo tempore. Ad ■>■ a lord, 9usht

r 0 n r r to treat his slave

secundum dicitur quod dominus non debet facere servo suo as he would ,wish

* to be treated in

nisi sicut racionabiliter debet velle sibi fieri in casu consimili : the llke case> unde sicut ocians debet velle se excitari ad operam, frene- 20 ticus debet velle obligari ne inferat sibi dampnum ; sic debet B quilibet * servus velle. Ad tercium patet quod domini >»■ Christians

^ r 1 ought not to

Christiani non debent appetere servitutes propter libidinem dr^relus'*ofS dominandi, sed specialiter propter honorem Dei, ad casti- the^holfour^of0 gandum vel proficiendum spiritualiter servis suis, et perGod"

25 consequens ad edificandum ecclesiam : et sic dominari civi- liter est onus magnum, ut dictum est superius xxii. capitulo ; cum domini debent racionem reddere de custodia et qua- cunque negligencia circa servos, et sic micius tractarent eos quam gentiles domini vel patres Veteris Testamenti ; nisi

30 forte ex rebellione obstinati plus severitatis exigerent, quod grave est homini iudicare cum fastus seculi excecat iudi- cium.

6. Eph. correxi : cod. Phil. 15. priwo in margine suppletum 2da manu.

26. V. supra, ff. 50 c — 51 C.

23 2

DE CIVILI DOMINIO [c.\P. XXXIII.

[76B

XXXIII.

Further Con- Ex istis patent alique veritates : prima, quod homo non

SIDERATIONS

touching debet verecundari condicionem servilem sed equanimiter

Slaverv :

i. No one shouid tollerare. Patet ex hoc quod ewangelium hoc requirit, et

be ashamed of ^

beingasiave; servitutis officium est divinum ministerium : unde Luc. 5 ix. 26 dicit Veritas, Qui me erubuerii et sermones meos, hunc Fiiius hominis erubescet cum venerit in maiestale sua ; et hinc dicit apostolus, Rom. i. 16, Non enim erubesco ewangelium. Sicut enim nemo debet erubescere de logica vel metha- physica ewangelii, aut veritatem ewangelicam predicare, etsi 10 politicis ignaris reputetur stulticia ; sic nemo debet propter exprobracionem de servili prosapia dimittere verbum Dei. Et hinc dicit apostolus, 1 Cor. vii. 21, Servus vocatus es ? non sit iibi cure.

for Et moveret ex hoc quod Christus servilem naturam * pro C

a. Christ took

upon himseif nostro amore sustinuerit, et operibus servilibus se subiecit :

the form of a

sUtve, Phil. ii. 7, Christus exinanivil se ipsum, formam servi acci-

picns ; et Math. xiii. 55, Nonne est filius fabri? et Ioh. xiii. 4, 5 linteo se precinxit et misit aquam in pelvim et lavit pedes discipulorum. Notandum tamen quod Christus fuit 20 servus servorum a ministerio, non ab exaccione civili, quia vita activa tam abiecta exacta non erat sibi consona : civili-

^. hechoseWs tatem itaque oninimode detestatus est. Secundo moveret,

disciples not of ......

nobie quod Christus in approbacionem humilis prosapie non milites,

but of simple nobiles, vel potentes elegit discipulos, sed ignobiles et contem- 25 tibiles, ut confunderet mundi superbiam, ut dicit apostolus, 1 Cor. i. 27, 28. Unde beatus Ieronimus, epistola ad Paulinum, capitulo iv. : Rusticum Pelrum, rusticum dicimus et Iohamiem.

21. ab exacciojze ex emendatione in margine adiecta : in textu vero exstat ab execucio/ie deletum.

27. Hieron. ep. 1.; vol. iv. par. ii. 570: . . . Nisi forte rusticum Petrum, rusticum dicimus Iohannem ; quorum uterque dicere poterat, Etsi imperitus sermone, non tamen scientia. Iohannes rusticus, piscator, indoctus ? et unde illa vox, obsecro, In principio erat Verbum ? Wycliffe, it will Le seen, misses the irony of S. Jerome's language.

men

CAP. XXXIII.]

LIBER PRIMUS.

2 33

76C] Tohannes, inquit, rus/icus e/ pisca/or indoc/us ? c/ unde iUa

vox, obsecro, In principio eral Verbum, etc. ? Tercio moveret c. our birth does

* ■* nnt ip in nnr

ad idem, quod parentum abieccio non subiacet filii potestati, own P°wer' sed ingenuitas virtutis ex propriis ; cum gracia Christi elicita as virtue does, 5 exhinc est magis laudabilis : cum, iuxta philosophorum and we can oniy

non est in potestate nostra sumus laudandi racionabiliter P°wer- vel culpandi. Scio tamen quod parentum nobilitas patri- santibus est ad laudem, cum in statu innocencie homo illud

D bonum nature naturaliter habuisset. Et hinc quodam * na- turali instinctu, sed in facto, plus appreciatur generacionis nobilitas quam propria virtuositas ; plus naturalis solercia quam sciencia laboriose quesita : quod indubie sapit fastum, unde quicunque quoad virtutem a patre Christo degenerat

15 est ex generis nobilitate magis verecunde dampnabilis.

Secunda veritas est : Summa ingenuitas atque libertas 2. if we observe

charity we are

Christiani quoad corpus et animam est observancia caritatis. entireiy free.

Quantum ad generis nobilitatem, patet quod commune est

omnibus Christianis carnaliter procreari de nobilissima «. Our descent

2oparentela; nam omnes ex patre Adam, omnes processimus f.he nobiest

corporaliter de parentela nobilissima : unde quilibet Chris- tianus potest dicere sine ficticia quod processit corporaliter ex utroque parente maxime generoso. Nam si generositas ex parente contrahitur, generositas propinquior formati

25 generis, que est causa aliis, erit maior, ut filii non sunt generosi parentibus. Ex quo patet quod Adam fuit genero- sissimus hominum citra Christum : ipse enim habuit Deum inmediate parentem (ut patet Luc. iii. 38), et fuit pure innocens, sine peccato pro morula ; ergo generosissimus tam

30 moribus quam natura. Non enim debet capi generositas for nobiiity Pro-

solum ex parentibus proximis, sed pocius a progenitoribus ; remotest, not

cum proximi parentes possint ex predacione, mercacione, Prosenitors- vel eventu fortuita, ex temporali adiacencia, reputari ingenui, 77A cum hoc quod sint quantumcunque * ignobiles : cum ergo 35 progenitores cuiuscumque nostruin fuerant eque nobiles,

deserve praise

ceeds from the

16. sccuxda : cod. sccuxdo.

234

DE CIVILI DOMIMO

[CAP. XXXIII.

videtur quod omnes Christiani quoad nobilitatem corporis [77A erunt pares.

Ail Christians Confirmatur : Omnes Christiani in radice Adam, Seth, et

being thus , ... . ,.

equaiiy nobie, Noe sunt cque nobiles ; si ergo m ahquo signo linee

their distinctions ,

of rank must de- generacionis fuerint secundum nobilitatem et lgnobilitatem 5

generis disparati, hoc vel erit ex virtute vel ex adiacencia eiiher on virtue, temporalium, vel istis oppositis: si primo modo, tunc magis

which gives true . , ..

nobiiity, virtuosi sunt magis generosi ; si secundo modo, tunc gentiles,

or on temporal

accidems which in quibus floruit ritus temporalium secundum fastum secuh,

are of no ,

account; forent magis nobiles quam Hebrei; quod est inpossibile, 10

cum illi manentes virtuosi de Sem progenito descenderent. not on the com- NeC Valet dicere quod mixtim a nobilitate parentum et copia

bination of the ' ...

twoquaiifica- adiacencie diviciarum cum informacione virtutum attendi

tions.

Ancestry then debet nobilitas. Confirmatur : Nemo est ex parentela Fgnobie,6 ignobilis cuius parentes sunt nobiles, sed cuiuslibet hominis 15

proximi parentes sunt nobiles, ergo nemo est ex parentela even in a civii ignobilis. Et loquamur de ignobilitate civili ; et patet minor

regard; . . . '

for there is no per dacionem oppositi de Petro : nam, cum non sit proces-

man but has an

uitimate nobiiity sus m infinitum parentum, est devenire ad parentes qui non

ofblood.

sunt civiliter ignobiles ; quibus habitis, sequitur quod filn sui 20 non sunt ex parentela ignobiles et sic usque ad novissimum. Non ergo superest naturalis ignobilitas civilis, nisi homo in servitutem posset vendere genus suum ; quod probatur * post B esse racioni contrarium. c. Since therefore Ex istis colligitur quod omnis homo, ut virtuosior est, 25

nobility or its .

contrary is de- nobilior est ; ut vicivior est, lgnobihor est ; et econtra.

termined by a

man's own char- patet ex hoc quod omnes homines quoad generacionis

acter, it follows n

equaf" me" principiurn sunt pares ; et quoad mores atque divicias, cum iusti sunt omnia, iniustus autem nichil possidet nisi ficte, primogeniture patet utrobique sentencia. Et iuvat ad hoc quod primo- 30

by itself is r ..•/••/

nothing, genitura carnalis nichil proficit, nisi rectificante gracia (ut

nor ls

inten-up- patet supra, capitulo xxix. ); nec discontinuacio nobilitatis

f nobilitv a _

tion of nobility a " ,

bar to restora- jinee generacionis deturpat consequens, cum hoc quod tiln

tion :

20. siti non in margine 2da manu suppleta.

3?. The reference is rather to the tcnour of ch. xxx. : see above p. 206, n. 6.

CAP. XXXIII.] LIBER PRIMUS. 235

I

77B] resurgant in gracia (ut patet ex decimo capitulo) : et patet

quod, sicud caritas est mensura rectificans dominium, for charity is the

measure of no-

famam, et ius hereditarium, sic et generis nobilitatem, bility and free-

dom,

libertatem, et omnem condicionem laudabilem. Et quoad 5 mundiales illud spernentes, dicitur quod cecati sunt ex ad- vertencia ad sola sensibilia vel presencialia. Et quantum ad and the second

birth through

istas condiciones ingenuitatis et libertatis secundum genera- the Spirit cionem spiritualem, que est regeneracio facta a Christo per graciam, patet quod tanto proprius et excellencius repe- ioriuntur in illa, quanto principium illius generacionis, secundus homo de celis cclestis, excedit primum hominem de terra terre- num. Regeneracio quidem facta a Christo per eraciam Iesu is the end by

0 n virtue ofwhich

Christi. qua filii Dei nominamur et sumus, est per se finis h.™an .genera-

71 1 tion exiats.

perpetuus, gracia cuius est generacio naturalis : et ista est C nobilitas Christicole preciosa, cum non * permittit hominem perpetuo condempnari ; quia Ioh. v. dicitur quod gene- racio salvat eum. Sicut enim repugnat quod filius regis non generans carceri propter honorem generis mancipetur, sic repugnat de filiis Regis summi. 20 Tercia veritas : Summa servitus et abiectissima prosapia 3- A man may be

most rich and

stat cum reputatis nobilissimis et ditissimis quoad mun- nobiein the eyes

x 1 of the world. and

dum. Patet ex hoc quod servitus peccati non solum stat, y,etvthe lowest sed ut plurimum consequitur huiusmodi divites et nobiles : illa autem servitus est abiectissima et pudicissima, quia a 25 Deo plurimum elongata ; ergo conclusio. Sicut enim gene- As the predesti- racio predestinatorum inter Christum sponsum et ecclesiam, sPrins 01 "ChrUt

r * and the church

sponsam suam, per semen, verbum Dei, coagulatum in ^ord^"^^6

huiusmodi virtuosos producentem ex utero opera virtutis,

ut filios, fructum et beatitudinis messionem perpetuam : sic s° the foreknown

are of the devil

lofreneracio prescitorum est inter dyabolum et homines mun- ?nd worldlymen

** ° r ' by means of hu-

diales, cuius semen sunt tradiciones hominum callide et man traditions : dolose, que coagulate in viciva producunt opera viciosa ; ex quibus sequitur messio dampnacionis perpetue. Et sic

27. edagulatuiHi cod. coaginatum. Cf. autem I. 32, infra.

1. V. supra, ff. 22 c, D, 23 c. 10. 1 Cor. xv. 47. 13. I John iii. 1.

236 DE CIVILI DOMIXIO [CAP. XXXIII.

i

intelligitur Veritas, Ioh. viii. 44, Vos ex paire dyabolo eslis et[HO desideria pairis vesiri vullis facere : et frequenter Ioh. xiv. et xv. et xvi. dicit generacionem suam non esse de mundo ; hoc est, secundum Augustinum, de numero prescitorum mundialiter vivencium, qui metaphisice dicuntur mundus, id 5 est, mundum affeccione prepostera diligentes. Inimicus homo seminans zizaniam (de quo Math. xiii. 25, 39) est dya- bolus seminans discordias, civitatem dyaboli contra civi- tatem Dei duro et retardante vinculo * indurato peccatis et D viciosis operibus complectentes. 10 the former are Sicut in prima generacione, cuius principium est Christus,

born in the

highest Hberty; fundatur libertas maxima creature ; sic m generacione con-

the latter in the

lowest siaver>% traria, cuius principia sunt mundus, caro, et diabolus, est summa servitus. Unde de prima generacione, que expo- sita est capitulo — , loquitur apostolus, Act. xvii. 29 : Genus, 15 inquit, cum sumus Dei, ?ion debemus estimare auro et argento, etc. : quilibet enim naturaliter amaret sui generis principium et non inponeret inanimatis, inperfeccioribus homine in since they dis- natura, quod capiti generis sui est proprium. Sic enim honour God blasphemando plus quam Cham, quantum in se est, deturpat, 20 and worship the dehonestat, vel diffamat serviliter primum Patrem ; et sic ydolatrando in dileccione indebita creature ad pungentem which is the verecundiam sui generis, incurrit abiectissimam servitutem.

lowest slavery ; _ , . , . . , ,

Cum ergo mundi divites, ut plunmum. hoc peccatum conse- quitur, quod addicit maxime servituti (quia minimum ens 25 constituit super eos dominum atque regem), sequitur inten- tum : et cum servus civilis caritatem retinens dominatur toti mundo, et per consequens corpori mundo divitis super

14. que : cod. quo.

4. Quoliescumque mundi nomen in mali significatione ponitur, non ostendit nisi mundi istius amatores : August. in Ioh. evang. tract. lxxix. 2 ; voL iii. par. ii. 701 C Cf. tract. Ixxiv. 4 col. 692 E, F ; Ixxxvii. 2-4 col. 715 A — E. Homines mali mundus vocantur, homines infideles mundus vocantur. Inde acceperunt nomen ex eo quod amant. Amando Deum efficimur dii ; ergo amando mundum dicimur mundus : Serm. cxxi. 1 : vol. v. 595 F.

15. Cf. supra, ff. 71 A, E, 72 C.

CAP. XXXIII.]

LIBER PRIMUS.

237

77D] eius anima dominantis ; patet abiecta servitus mundo divitis, cum servus suus civilis suo domino dominetur.

Ista sequuntur demonstracione certissima, licet seculum, whereas the

1 service 01 God

quod fallit et fallitur, contrarium menciatur. Unde i Petr. is true freedom. f ii. 16, post commendacionem generis Christiani, sic scribitur, Quasi liberi, non quasi velamen habentes tnalicie libertatem, sed TSAsicut servi Dei ; ubi plane innuit quantumcunque * servos civiliter, observando legem Christi, esse vere liberos : sed quia civilitas pretermittens libertatem gracie est velamen oculis

ioinfidelium, ac si fumus terrestris reverberaret lucem mentis, ne in veram lucem obtutus figeret ; ideo vocat apostolus libertatem mundi fantasticam tam velamen quam malicie libertatem, cum sit occasio reddendi eos liberos iusticie, et per consequens servos malicie.

15 Et hinc beatus Iacobus, primo capitulo, comparat mun- 4. Expositio>i

ofjames i. 23-25

diales Christum sequi in operibus rennuentes, viro con-

sideranli vullum naiivitatis sue in speculo. Est enim uni- a. The universe

is a mirror,

versitas creata, secundum singulas eius partes, speculum in quo creatura racionalis potest Deum suum prospicere ; 2oquod si sine penetracione radii visualis reflexerit in se ipsum, into which if a

man look without

visionem, intelleccionem, et affeccionem propriam diligendo, penetration, non habens Deum pre oculis, fantasmata infixa faciunt eum he wiii see but

a disordered

oblivisci qualis fuit in statu creacionis et lapsus, et qualis erit imase of the

^ r ' -1 truth,

in finali examine, quia omnes iste tres consideraciones inpli- 25 cant consideracionem creatorum, recreatorum, et Iudicis.

Unde sicut sunt septem genera speculorum a quibus regu- varjed according

0 r A 0 to the seven sorts

lariter sit reflexio (ex quinto Vitulonis, conclusione viii.), of mirrors' scilicet speculum planum, et curvum tripliciter variatum, scilicet, spericum, columpnare, vel piramidale, que duplicata

30 secundum concavum et convexum sex genera speculorum constituunt ; que aptari possunt a generibus peccatorum, ut

B patet subtilibus geometris : * sic, inquam, correspondenter se sorts o£ sfns?

22. injixa e corr. in margine apposita, pro vtflixa. 23. ante lapstts, et addidi.

27. Vitellonis Optic. iv. 8 ; printed in F. Risner's Opticac Thesaurus, p. 193, Basle 1572 folio.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIII.

habet universitas creata involvens mundiales jn septem [78B maneries peccatorum. and as there are Et sicut quatuor sunt cause propter quas erratur circa situm,

seven causes of

error in looking distanciam, quantitatem, ficraram, posicionem, et cetera ac-

into a nurror, 1 ° *

cidentalia intuitii speculari (sicut patet quinto Vitulonis, 5 soiniooking^ conclusione vii.) ; sic quatuor sunt cause proporcionabiliter, we may err, quare mundialis errat in sui ipsius noticia. Prima causa est

i. from defect of ^ r

ll%ht' intemperancia lucis reflexe, que propter reflexionem elon-

gantem a suo principio estdebilior; sic indubie lumen intelli- gencie create, reverberatum ad temporalia velancia Deum '0 nostrum, exhinc est debilius quod mundi opacitas irradia- conem luminis spiritualis eclipsat : oportet ergo virtutem passivam hominis acui per opera meritoria, penetrando totam universitatem creatam (ut docetur xvi. capitulo) ; quia ex commixtione luminis gracie cum lumine operis meritoriii5 completur intencio recta, dicente Iacobo, ut supra, St qiris est auditor verbi Dei, et non factor, hic comparabitur viro con- sideranti vultum nativitatis sue in speculo : oportet enim non solum passive, sed active cum Deo concurrere.

ji. from diversity Secunda causa erroris est situs diversitas : sic, inquam, 20

in the position 4

of the behoider, mundus, cum sit superbus, ponit se reputative in synu Dei, et per consequens indisponitur ad recipiendum ab eo in- fluenciam radiosam. Unde signanter querit Deus ab Adam terreno, Gen. iii. 9, post dislocacionem prepediende superbie, Adam, ubi es ? Omnis * itaque superbus errat in iudicio situsC sui ipsius, cum de Lucifero Ysa. xiv. 13 dicitur, In celum

iii from the dis- aseendani, super astra celi exaliabo solium meum.

ofWewfthepomt Tercia causa est remocio puncti visi a qua forma efluit :

24. prefiediende : cod., ut videtur, perpcdiende.

5. Vitell. Optic. v. 7 : Universaliter enim quibusdam modis con- tingit decipi visum circa intentiones visibilium per simplicem visionem visorum : eisdem etiam modis contingit visum decipi in visione quae fit per reflexionem. . . . Plurimum tamen et manifestius fit hoc in speculis : vel propter debilitatem lucis ; vel propter diversitatem situs, propter quas lineas reflexionum removeri accidit ab axibus visualibus ; vel propter remotionem puncti rei visae, cuius forma reflectitur a super- ficie ipsius speculi.

14. V. supra, f. 36 B. 16. James i. 23.

CAP. XXXIII.]

LIBER PRIMUS.

239

78C] quamvis enim oculus intuens se in speculo non distat situa- liter a se ipso, tamen magna est longitudo radii visibilis egredientis ab oculo ad speculum et reverberati cum forma visibilis ad situm oculi, unde apparet ymago infra speculum 5 profundari; sic, licet Deus sit inmediatus peccatori secundum essenciam, tamen quando oculus non simplex sed reflexus vel fractus, deficiens ab intuicionis rectitudine, error est quoad distanciam vie tendendi in Deum per graciam. Nam Gen. vi. 1 2 dicitur : Omnis quippe caro corruperal viam

\osuam ; unde Eccl. ii. 14 reprobatur cor ingrediens vias duas. Sicut enim visio perficitur per commixtionem luminis visibilis cum lumine oculi incedentis per viam rectam, fractam, vel reflexam; sic tendencia hominis in Deum fit per commix- tionem gracie primi luminis et vite merentis, quod si Deum

15 directe in omnibus habuerit pre oculis, erit rectum iudicium.

Quarta causa est variacio centri visus a superficie speculo- iv. from the

radii visualis cum cathetico visibilis: secunda lex est quod of the mirror- iudicium situs visibilis compleatur in situ concursus

20 utriusque cathetici, tam visus quam visibilis rectissime concurrentis : et hinc tercio evenit quod radio visuali

E * penetrante recte ad visibile, comprehenditur in situ proprio, cum radius visualis existens in eadem superficie concurrit cum primo puncto cathetici visibilis ; sed in specu-

25 lari visione apparet suppositum esse supra, et suprapositum esse subtus. Correspondenter semper videtur primum visi- bile in concursu radii visualis cum cathetico divine influencie: quod si directe conspicitur, videtur in gradu in quo est; si refracte vel reflexe, tunc oculis mentis iudicat ipsum qui

8. quoad distanciam conieci : cod. quod distancia. 9. quippe caro : ita in

margine correcturn 2cla manu ; textu qui.

17. Cf. Vitell. iii. 17 tit. : Visio distincta sit solum secundum perpendieulares lineas a punctis rei visae ad oculi superficiem pro- ductas : p. 92. Cf. lib. iv. 14: Locus ergo rei visae comprehcnditur a sentiente ex comprchensione situs rei visae apud visionem per directionern lineae radialis ab illo loco ad visum : p. 124. See also ch. xxx. p. 132. It may be observed that the word cathcticus (KaGertKus) is regularly translated (perpcndicnlaris) in Wycliffes original,

rum. Lex quidem visionis est quod compleatur in puncto

variation of the centre of vision from the surface

240 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIII.

est Bonum primum, nunc esse suprapositum bonum sensibili [78D et nunc suppositum. Unde sicut video astrum in aqua videtur esse aque suppositum, sic sinistre videndo bonum simpliciter in fluxu temporalium, videtur esse illis abieccius, et gradu abiectissima videntur esse gradu bonitatis eminencia; 5 et sic Deus in infimis melior quam in summis ; et sic lux vera, illuminans omncm hominem ut ipse recte prospiciat, vel oblique, videtur in creaturis tam varie : in lege autem ewangelica, que est Scriptura sacra et per consequens ver- bum Dei, videtur directe. 10 b. But he who Et ideo dicit Iacobus, ubi supra, Qui auiem prospexerit in law ofUberty, lege perfecte libcrlatis et permanserit in ea, non auditor obliviosus i. e. of charity, faclus sed faclor operis, hic bealus in facto suo erit. Lex ista indubie est lex caritatis, et per consequens Christus, liber vite, quem studentes et conformiter ad Deum viventes 15 has direct vision consequentur plenam visionem, que est inmediata intuicio of the first hght, ^ prjme jucjs yjse^ sicut; egj per assimilacionem et quieta-79A

which is etemai cionem perfectam cuiuscunque potencie. Et illa cognicio

life.

iuxta testimonium Veritatis (Iohannis xvii. 3) est vita eterna, quia si opertum est ewangelium finaliter in filiis 20 generacionis adultere, qui pereunt, opertum est eis quos deus huius seculi excecavit (2 Cor. iv. 3, 4). Et illa consi- deracio de servitute et libertate aperit sensum Scripture, confortat eius cultores, et est tyriaca contra superbos civiliter dominantes. Sicut enim triplex est servitus, scilicet Dei, 25 hominum, et peccati ; quarum prima est optima, media neutra, et tercia pessima : sic est dare triplicem libertatem, iusticie que est pessima, libertatem peccati que est optima, et libertatem hominis que est neutra ; etc.

XXXIV. 3°

Of Hereditary Sed ulterius dubitatur si iura civilia de servitute here- brvitude. jitaria sini legi Christi conformia, et videtur quod non :

1. nunc: cod. non. 19. xvii. : cod. 150. 21. eis addidi. Jl, cwilta: cod. servilia.

6. Luxi John i. 9. 1 [. James i. 25.

CAP. XXXIV.] LIBER PRIMUS.

241

79A] nam filius non portabit iniquitatem patris quoad Deum nisi *• Ar$?Hm™fs. propriam addiderit ; ergo multo magis pro peccato in homi- ch"j™hamnn00ctent nem non subibit penam ab illo nisi culpam propriam addiderit: of hrisfatherUlty sed non generaliter filii servorum adiciunt propriam culpam, temporafpunish- 5 vel causam ut mancipentur civili servituti ; ergo lex illa demem' servitute hereditaria sapit iniusticiam. Item, iuxta probata?. one can only

, . . sell what one

proximo capitulo, servitus ex parentela non posset esse possesses, B nisi pater posset legitime * vendere suum genus ; sed hoc

non potest; ergo servitus talis non per se procedit ex ioparentela. Minor videtur ex hoc quod nemo vendit legitime

nisi illud quod possidet ; sed pater servilis non possidet filios but a siave does

not possess his

sic distantes ; ergo non legitime vendit eos, nam per totam chiidren, vitam suam privatur eis : et, posito quod haberet eos, non at least as civii

property ;

habet in eis civile dominium ; quomodo ergo sunt venales ? i5non enim est civile dominium sive possessio filii a patre ; ymmo, posito quod homo vendat se ipsum vel filios, cum persona hominis sit infinitum melior munificante vel bono quolibet alio, videtur quod communiter sit illegitima. Si ergo, but in any case

how can one sell

fraudato commutante ultra valorem medietatis veri precii, f°r a money

pnce that for

20 sit sic secundum tradiciones hominum commutacio illesralis, «ihich Christ

° 'died?

quanto magis ubi pro vili precio commutatur persona pro qua redimenda Christus dignatus est tradere vitam suam ? Item y. one must do

to others as one

ex lege indispensabili quilibet tenetur facere fratri suo cui- wouid^do to libet sicut debet velle in casu consimili sibi ipsi ; sed nemo 25 dispositus ad vitam contemplativam debet velle servicio mancipari ; ergo nemo debet velle progeniem servi sui dis- positam ad prophetandum et contemplandum adicere ser- vituti.

Nec valet dicere quod natus servi in principio naturaliter H. if it be said

that one born in

30 est servus, quia hoc est commune omni homini lapso. siavery is bom

a slave, it is

C Omnis enim civilis dominus * naturaliter est nativus. De- a5sw5,red that

all fallen men

monstratur sic : Omnis natus in servitute abiectiva est na-arebornslaves; tivus, omnis civilis dominus est huiusmodi, ergo conclusio.

4. adiciunt : cod. addieiunt. 11. servilis e corr. adae manus in margine ap-

posita. 17. infinitum e coni. : cod. in filium. 27. adicere: cod. addicere.

l. Na»i ftlius, etc. : Ezck. xviii. 20. 7. V. supra, f. 77 A.

R

242 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIV.

Cum enim secundum Veritatis sentenciam omnis qui facit [79C peccatum, servus est peccati (Ioh. viii. 34), et omnis civilis dominus facit proprium originale peccatum ; palam sequitur quod nascitur servus peccati, et sic nativus abiectissima servitute. Et hinc dicit apostolus, Eph. ii. 3, quod natura 5 whateverlord- sumus filii ire ; patet erp-o, cum non reviviscit dominium

ship they hold is J r 0 '

the graceUofh hereditarium per graciam baptismalem nisi de quanto Deus ex lege caritatis hoc approbat, quod non exinde quod pater est servus civilis sequitur filium sic esse servum ; Deus enim non plus approbat quod dominus temporalis tractet 10 servum ad eius dcterioracionem quam approbat quod iniu- rietur proximo cum sit idem.

h. in/avour In oppositum sic : Homo dominatur toti corpori suo, ergo

i. a man is lord et proli, cum sit pars corporis ; ergo potest prolem vendere,

01 his body, and * 1 1 0 1 1

offi!rerinre -oflliS S^CUC^ et totum corpus proprium : cum pater potest dare proli 15 therefore he tam bona naturalia quam bona fortune ; ergo et adeo potest ITbind ;t to eum Prlvare- Sicut ergo dat filio totum corpus, sic potest servitude: obligare servituti pro necessitate propria totum corpus. Sic enim sancti secundum legem ewangelicam obligarunt se servituti pro familiaribus in Christo fratribus ; sicut ergo 20 homo debet animam suam ponere pro fratre, quanto magis corpus pro naturali patre ? et per consequens pater debet hoc iii. the custom is m necessitate requirere. Item multi sancti domini tem-

of pious example, 1

porales usi sunt hereditaria servitute, ergo hoc iicet. Si enim quis sit servilis * servus alterius, tunc quidquid habet d est domini ; sed filios habet, ergo illi sunt domini : et per andhasthe idem tota o-enelogia ^eneracionis servi est domini. Et super

sanction both o o o r

ofRoman jst0 fundantur multe varietates iurium humanorum, ut in lege Quirina proles consequitur ventrem et non patrem propter

and of EngHsh incertitudinem generantis. In lege quidem Anglicana proles 30 consequitur digniorem parentem in servitute, quia vir dat formam, et aliter ab Adam non peccassemus ex radice.

■z.GeueraiCon- ln illo dubio tenendum est quod non sufficit, nec est

siderattons : ^

a. Binh does not possibile, ordinare, si quis ex servo civili processerit,

make a slave ; r ^ r

eise Chnst wouid tunc est servus civilis ; cum tunc Christus foret servus civilis, 35

nave been one,

18. pro in margine additum 2da manu.

CAP. XXXIV.] LIBER PRIMUS.

243

79D] eo quod processit ex tribu Iuda, que tota fuit subacta ser- as the israeiites

had once been,

vitute Egiptica tempore Moisi, ut patet Exod. primo capitulo ;

et Deus iniuriatus fuisset Egipciis, aufferendo ab eis servos nor couid God

have delivered

suos : nec Deus posset tunc liberare servos suos servorum a the latter with-

out doing wrong

5 servitute ciyili, cum necesse foret continuare dominium et ser- to their masters. vitutem civilem, si continuari debeat generacio servorum civilium. Et patet quod posita paritate servitutis in filiis, quod frequenter evenit, tam racione robustionis corporis quam morum, tenetur dominus civilis mancipare filium ser-

10 vituti secundum tres regulas supradictas capitulo xxi., et aliter non.

Unde pretense ordinacionis humane in talibus palam defi- t. Human ordi-

nance is ln-

ciunt; quod declaratur tripliciter : primo ex hoc quod si competent;

1 1 *■ 1. because lf a

dominus temporalis tractat servum suum non eadem mensura 1°rd j1'-treats

r his slave,

80A qua debet sibi velle metiri * in casu consimili, excidit a cari- he ceases to be

n _ ' alord,

tate et per consequens a civili dominio ; et tamen dominus et a,nd thus the

A * slave ceases to

servus dicuntur ad aliquid : patet quod servus excidit respectubeaslave; illius a servitute civili. Ad hoc enim ordinatur a Deo civile for lordship

exists only to

dominium, ut habens potestatem coherceat coactive servos can-y out Gods

purpose :

20 rebelles ad observanciam legis Christi (ut innuitur Luc. xxii. 25, Reges gencium dominantur eorum, etc.) : si ergo deficiunt ab illa per se causa, deficiunt a dominio.

Item nullum est dominium, nisi de quanto Deus ipsum ap- "'• lordship must

be exercised for

probat ad correspondenciam legis divine ; sed Deus non the ^6.' of 25approbat quod civilis dominus tractet servum suum nisi ut expedit ecclesie, et per consequens ipsi servo ; ergo non opor- tet natum servi tractari ut civilem servum : ut, posito quod Deus disponat eum ad ymmolandum sibi itinere trium dierum in deserto religiose penitencie, tunc indubie inpediens tyran- 30 nisaret cum Pharaone super filios Israel. Et patet, ut supra, quod domini tractarent servos suos humiliter, sciendo se ha- bere a dono prerogativo Dei potestativam prudenciam ad servos caritative regulandum : et per consequens non sub- irent adiacencia officii, cum debent ex diligencia sue custodie

19. coherceat, pro coherceri, e corr. 2dae manus in margine adiectum.

10. V. supra, f. 48 n. 28. Ad ymmolandum : Exod. iii. 18.

R 2

244

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIV.

summo Domino respondere ; et revera, cum hoc sit onus, [80A deberent velle se esse ab illo officio deonustos. iii. ifwead- Item, esto quod Petrus habeat Paulum et Linum servos

mitted the suf- . • T) 1

ficiency of the suos civiles et libertet utrumque cum cartha solempm ; raulum,

human grant, we , ( .

shouidbe in- sut) illa condicione quod, si primus homo sit hber cui obvia- 5

volved in inex-

tricabk puzzks; ver;t) tunc s|t i;ber; et Linum, sub illa condicione *quod si pn- B mus homo cui obviaverit sit servus, quod sit liber : et obvient sibi primo Paulus et Linus pro instanti medio hujus hore: tunc querunt logici si pro illo instanti Paulus sit servus vel liber. Et quacunque parte data, infertur ex condicione 10 oppositum : nam Paulus pro instanti obvie fit servus, tunc ex casu Linus est liber, et per consequens Paulus est liber ; si autem Paulus pro instanti obvie sit liber, tunc patet ex condi- cione quod Linus est servus et sic Paulus. Licet autem illud sophisticum videatur, tamen est planum insolubile cuicunque 15

whereas it is not vero theologo ; qui enim scit quod propter nullius creature

on that grant

concedere aliquis est liber vel servus civihter plus vel minus, but on the act of nisi de quanto Deus prime servituti mancipat vel libertat.

God that slavery .

orfreedomde- TJnde inpertinens casui posito, utrum Paulus sit servus vel

pends.

liber pro instanti obvie, qua indubie non ex obvia, cum con- 10 dicione adiecta a Petro, est alter libertatus. Ideo querendum est si racio vel prima veritas sentenciat utrum tunc vel ante sit alter liber vel servus; et iuxta illud respondendum est. Sicut enim homo pro instanti alienacionis non possidet illud civiliter quod alienatum est, sed Deus tunc donat et perficit 25 commutacionem in casu quo Scripture sacre sit consona ; sic pro instanti liberacionis est civilis dominus exutus a dominio, et Deus libertatem consumat quam prius iniciat ; et sic non ex cartis vel humanis concessionibus est commutacio iustifi- cata, sed ex Deo. * Unde quia signa humana raro concur- c runt cum approbacione divina, ideo communiter sunt falsa, ecclesiam decipiencia sive negocia secularia. The conditions Et potest poni ad hoc triplex exemplum : primo, posito

attached to the

7. liber correxi : cod. servus. 21 et 23. alter: cod. aliter. 25. «faddidi. 32. sive : cod. snic (i. e. sentencie).

3. Cf. supra, p. 39 n. I. 33. Only two ol" the three examples promised (and referred to in

CAP. XXXIV.]

LIBER PRIMUS.

245

80C] quod Petrus libertet Paulum servum suum, sic quod in pro- grant of freedom

to a slave may

xima hora non dicat nisi verum, et dicat Paulus eadem hora, make its fulfii-

ment lmpossible

Ego non ero liber et nichil aliud pertinens libertati; tunc si, orabsurd- cum casu posito, libertabitur Paulus in hac hora, tunc verum 5 erit quod non erit liber, et per consequens non liberabitur ; et si, cum paribus, non liberabitur, tunc dicendo quod non erit liber solummodo dicit verum, et per consequens com- plendo concessionem et ordinacionem domini erit liber. Secundum exemplum : quod Petrus dominus concedat Paulo

10 servo suo libertatem sub condicione quod non obliget se in hora proxima nisi conformiter racioni ; et cum Paulus potest legitime obligare se et heredes perpetue servituti, ut dicitur, obliget se Paulus Petro et heredibus suis pro eadem hora secundum totum genus suum perpetue servituti, subducta

i5omni alia obligacione pertinenti : tunc si, cum paribus, Paulus in hac hora libertabitur, obligabit se conformiter racioni, et per consequens servabit promissam servitutem ; si permanebit servus Petri, tunc oportet, cum paribus, quod irracionaliter obliget se ; et per consequens contra racionem

20 est quod maneat servus Petri. Talia sunt multa ex quibus in- fallibiliter sequitur quod vocata humana ordinacio est imper-

D tinens racioni, sic quod non propter eam * sequitur plus vel minus ; sed, posito quod contractus humanus sit regulatus, tunc est ab ordinacione divina, cuius est signum : et per con-

25 sequens, cum plene sit ordinatus antequam homo recte pro- mulget, non debet dici humana ordinacio, nisi forte equivoce. Non enim dicitur quod scriba politici ordinat illud quod totum consilium statuit ordinandum ; quanto magis creatura non ordinat illud quod Trinitas eterno consilio ordinavit?

30 sic enim non donat creatura, nisi in nomine Domini, ut patet inferius xxxvi. capitulo.

Ad primum argumentum dicitur quod non omne super 3. An^toer u tkt

foregoing argu-

quo ordmatur est venale civiliter. Patet de virtutibus et ac- ntenu in/avour

of hereditary

tibus anime; ymmo celestia corpora et sublunaria cum quot- ^iavery .-

34. quotlibct : cod. quodlibet. the register, infra, f. 151 n) are given ; unless indeed we are to take that in the prcccding paragraph as making up the number.

31. V. infra, f. 85 A. 32. Referring back to p. 242.

246 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIV.

*. possession libet accidentibus spiritualibus hoc testantur ; ymmo de[80D Symvoive humano corpore probatur quod non legitime civiliter ipsum ^tonh-^be vendi possit: eo quod nichil est venale civiliter nisi eius do- money^l^53 minium potest pro precio transferri a vendente in ementem. butifaman Sed hoc non potest legitime fieri de humano corpore, 5 oThfso^body eo quod homo non potest manere in gracia nisi dominetur hejaus rom proprio corDOTi Honio ergo potest vendere vel obligare se therefore he can- ad laborem corporis, non autem legitime corpus suum ; ymmo

not rightfully . . •„„■

seU»2 quam primo hoc temptetur, propter contranetatem racioni

excideret a dominio corporis proprii, et sic presumeret ven- 10 dere alienum. Sic enim dicit Scriptura peccatorem venum- datum sub peccato, Rom. vii. 14. Sed talis dominacio vel commutacio est pretensa ; cum diabolus * et peccatum iniuste 81A dominantur homini, sicut diabolus solum nuncupative est rex super omnes filios superbie et princeps mundi : sed ims tali commercio utrobique commutacio est iniusta, et sic solum pretensa empcio sive vendicio. Est autem alia empcio natu- ralis qua creatura absque precio emit a Deo, ex propno merito, dorninium ubi non perditur a venditore dominium venditi, nec abdicatur a datore dominium dati (ut Ysa. lv. 1, 20 Emite absque ulla commutacione vinum et lac). Tercia vero vendicio est substancie in suis accidentibus, vel pretensa sub- stancie, ut Ioseph vel alii servi dicuntur venditi in Scriptura. b. There are dis- Ad secundum dicitur quod multa potest homo alteri dare tbctionsingifts:^ ^ ^ ut patet de sacramentis ; multa eciam 25

potest homo alteri dare a quibus non potest ipsum privare, ut a man maybind patet infra, xxxv. Unde pater potest obligare filium servituti se^ce of God Dei et servituti peccati, quia illa de lege Dei consequuntur ad or.lr^spedai esse naturale et esse viciosum contractum a patre ; potest eciam sSdeV1"1 esse causa quare servituti civili filius mancipatur vel in emp- 30 cione ingenii quam ex parente contrahit, vel ex voluntana obligacione qua pro parente se obligat, quod in casu esset valde conveniens (cum secundum regulam apostolicam, alter

7. Honio in cod. stat etiam post ergo. 12. feccato: cod. precia. 22. suistancie : ita (sie) in margine 2da manu correctum ; in textu vero subest legitur.

23. Josefh : Gen. xxxvii. 28, 36. 27. Perhaps, ch. xxxvi.

33. Gal. vi. 2.

CAP. XXXIV.] LIBER PRIMUS.

247

8lA] alterius onera portabit), vel tercio pro parente in tempore ne- cessitatis relevando, posito quod aliud ignoretur medium con- veniencius : sed utrobique est impossibile, et per consequens but this servitude

is not a conse-

inordinabile, quod si filii descendunt a parentibus ita servis, quence of the

1 _ latters birth.

B * tunc sint homini ita servi ; nec potest homo obligare taliter genus suum.

Unde propter libidinem dominandi, propter defeqtum di- The custom of

hereditary

vinis lesnbus consulendi, et propter cecitatem credulitatis siavery is in

0 *• ■* truth the conse-

civilis principii, putant potentatus quod sit tam iustum et tam ^j^?'* 10 naturale totum genus servi sui servire sibi et generi suo civi-

liter, quam naturale est quod ignis ardeat. Unde propter to the destruc-

tion of a nation.

illud peccatum conquesta est Iudea, ut patet Ier. xxxiv. 8, 9 : Verbum, inquit, quod faclum est per Ieremiam a Domino postquam percussit rex Sedechias fedus cum omni populo in

1 5 Ierusalem, predicans ut dimitteret unusquisque servum suum et unusquisque ancillam suam. Sed quia reversi commacula- verunt nomen Domini, subiugantes eos eidem servituti, Prop- terea, inquit, hoc dicit Dominus ; Vos non audistis me ut predica- retis liberlatem ; ecce ego predico vobis libertatem, dicit Dominus,

ao ad gladium et ad famem eiad pestem, et dabo eos in commocionem cunctis regnis ierre. Unde Sedechias exhinc adductus fuit maxime servituti : nam Ier. xxxix. 6, 7, scribitur, Rex Babilonis filios Sedechie in Reblatha in oculis eius et omnes nobiles Iuda occidit ; oculos quoque Sedechie eruit, et vinxit

25 eum in compedibus ut duceretur in Babilonem.

Ad tercium patet quod consequencia non valet, cum multi c. Precedents are

fallacious,

domini sancti temporales erant prius crudelissimi pecca- tores : nec est verum quod omnia bona servi sunt civiliter C domini temporalis ; sed de Deo verum est, cum per se * donat 30 omnia bona servo, quod habet secundum sibi competens do- minium omnia bona mundi, et servus civilis in caritate habet dominium ewangelicum super omnia bona domini sui civilis, longe verius quam dominus eius, posito quod sit in gracia

21. adductus: cod. aductus. 25. duccretur: cod. duccrct. 29. tcmporalis: cod. tcmporales.

16. Jer. xxxiv. 16, 17.

248

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIV.

ampliori. Unde istam sentenciam recollerent domini tempo- [81C rales, complentes mandatum Domini, Ysa. lviii. 6, Eos qui confracti suni, dimilte liberos. and human laws Unde non dubium leges humane in ista materia sunt plu- imperfect rimum defective, ex hoc quod per accidens causam reputant 5 per se causam, et super causis per accidens fundant leges universales legi Dei contrarias. Et videtur mihi quod lex Anglicana habet minus vicii quam Quirina, nam utrobique posset esse illusio : ideo Anglici racionabiliter supponunt in matrimonio thorum legitimum ; filios autem populi extra 10 matrimonium non mancipant servituti, etsi mater sit ancilla. Unde racionabile videtur quod filius Petri servi sit liber, prop- ter hoc quod procreatus est de matre ancilla extra matrimo- nium in mortali; ubi procreatus ab eisdem parentibus in matrimonio esset natus ad dampnum tam corporis quam 15 and mixed with anime, si lex huiusmodi foret iusta : licet itaque lex humana "nquity' est mixta multa nequicia, ut patet de usurariis, sortis concio-

natoribus, et regulis civilibus, ex quibus pululant multa mala ; lex autem ewangelica est immaculata, ideo debet clerus pure secundum ipsam * vivere, cum maxime accedit ad legem in- d nocencie, neminem reddit perplexum, nec sinit cultores suos perfectos ire in interitum. Conrfusion'. Servitus itaque naturalis peccati contracta est ex patre s1nisirlerit7d0f Adam, sic quod illo stante haberet postgenitus ex principio Prar™n°tur "* sui generis libertatem etsi parentes posteriores peccaverint ; 25 andnotfromanysicut enim ex mediis parentibus non contrahitur originalis sociwisiavery, iusticia, sic nec originalis iniusticia: quare ergo ex proximis kssfotency^ parentibus, tamquam ex per se causa, incurreretur civilis ser-

does not pro- . . • • l • 3

ceed from a vitus ? Numquid non est servitutis peccati contagio violencior {

man's next pro- ,

genitors, Numquid est Dominus dominancior quam dommus tempo- 30

but is determined "

by the Lord of raijs ? Tjn(je jste fujt Sextus decimus articulus pro quo obnt

lords.

sanctus Thomas Cantuariensis, scilicet, quod domini lmpedi- rent filios servorum suorum generaliter ad sacros ordines promoveri.

31. Articulus: Constit. Clarend. xvi.: Filii rusticorumnondebent ordi- nari absque assensu domini de cuius terra nati esse dinoscuntur : ap. Ger- vas. Cantuar. Chron., a. 1 164, vol. i. 180, ed. W. Stubbs. Cf. infra, f. 94 D.

CAP. XXXV.] LIBER PRIMUS.

249

81D] XXXV.

Gracia dictorum de iure hereditario xxx. et xxxi. capitulo, o Grants in

Perpetuity.

dubitatur si contingit hominem dare et concedere alteri pro t Argumen(s se et heredibus in perpetuum quodvis dominium. Et videtur a. in/avour 0/

their Irgitimacy :

5 quod sic tripliciter : primo ex hoc quod homo potest manere j- As a heaveniy

inheritance can

perpetuo communicando alteri hereditatem celestem, ergo t>e gramed in

r r perpetuity,

multo ma<?is dominium sublunare. Argumentum patet ex muc.h m°re can

0 o r tne mferior lord-

hoc quod elemosinarii recipient divites in eterna Ihabernacula, thing0sf.earthly et effluen/cm mensura?n dabunt in sinum benefactorum, Luc. 82 A vi. 38; ab illo qui habet unam mnam aufferent et * dabunt habenti decem mnas, Luc. xix. 24 : nec aliter forent iudices Christi assessores, contra ewangelium, Math. xix. 28.

Item quam amplum dominium habet aliquis potest trans- h. many lords

... . , • 1 1 j • • j-i n0'd lordship

ferre m ahum, sed multi habent dominia pro se et heredibus granted them in

perpetuity,

15 in perpetuum, ergo et tam amplum dominium possunt trans- which therefore

they can give

ferre in alios. Argumentum patet tam de civili dominio quam away on the

x same terms ;

ewangelico : Nam omne civile dominium potest quis a se ab- for freedom °f

0 ahenation ls of

dicare, stante caritate, ut patet capitulo xviii. ; aliter non esset ^"^^p plenum civile dominium, nec libere posset vendi : et de dominio 2ocaritatis est evidencius, cum quis potest mereri alteri cari- tatem consumantem, et per consequens dominium perpetuum.

Item aliter sequeretur inconveniens, scilicet quod nemo HL To deny the

lawfulness of

posset facere elemosinam perpetuam in fundando colleg-ia : such grants

r r K 0 ' would be to put

et per consequens non oblirrare se et heredes suos, sed tan- a" end,to

1 1 chantable en-

2« tum pro suo tempore; et per idem non forisfacere nisi solum- d°wments, to

3 r r 7 F limit contracts

modo pro se ipso, quod destrueret policiam, et per conse- * "dJ°^"l,uWe quens rempublicam : et idem videtur de privilegiis, consue- htne l°xde~ tudinibus, statutis, iuribus, que ordinata sunt totum genus in ^"e? ° ' e

1. • 1 since political

multa secula obhgare ; et per consequens contingit hominem arrangements

. , .... .... , . ,. . , proceed upon

30 tam ampla pnvilegia nli dare. Ahter enim non foret com-

24. tantum in margine suppletum 2da manu.

1. With this chapter Wycliffe begins the fourth main division of the book, treating first of the extent of human grants, and then, by the help of the conclusions thus arrived at, passing to the question of the relation of the state to church-property.

2. V. supra, ff. 69 D-70 B, 73 B-74 A. 8. Luc. xvi. 9. 18. V. supra, f. 41 C.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXV.

the prindple of mutacio, permissio, vel obligacio, nisi solummodo personalis [82A

continuity in . , _

obiigations, respectu dandi mdividui, quod mmis lnfnngeret bcnpturam

as also is shown .

by the exampie sacram : cum Gen. xxiii. asseritur quod Abraham emit

of holy Writ. ' n

spelun*cam duplicem a filiis Heth, confirmatam Abrahe in B possessionem sepulchri; et idem patet Ier. xxxii. 9, 10, 5 ubi propheta emit agrum, scripsit cartam, et post sigillacionem testes adhibuit. Et confirmacio omnium istorum est quod ius hereditarium est ex Scriptura infallibili approbatum, ut patet supra capitulo xxix. : et per consequens contingit homi- nem illud dare ; aliter enim non dominaretur illius, nec posset 10 alienum adoptare in filium. b.againstit: In oppositum sic : Nemo potest dare ius uberius quam

i. Civil lordship , , • • j

is heid by a man lpsemet habet ; sed nemo habet m persona propna ms ad

personally for his .

lifetime; civiliter dominandum ultra suam penodum, ergo nec ius

therefore only to

that extent can mtra urufj tempus in alterum potest refundere. Quomodo, 15

he grant it away : r

queso, darem tibi quod ego in persona mea non possem habere? si enim do tibi hoc vel illud, quod sum in causa quare habes illud, tunc possum dare Spiritum sanctum et omnia eius carismata ; quod blasphemum est dicere.

ii. Perpetuity of Item sic : Cuilibet danti generaliter foret incognitum de 20

grant would im- ... , -j -j

Piy a perpetuity valore et amphtudme dacionis ; cum per ldem do quidqmd

of responsibility Y

forthe actionsof heres meus vel beneficiatus meus dederit, et sic de faccione

one's successors

however remote ; tam bona qUam mala ; quod videtur nimis extensum, cum tunc pater faceret omnia mala que faceret genitus suus, quan- tumlibet mediatus, et sic beati in celo peccarent * continue, O cum habeant tam carnales filios quam beneficiatr qui sic

butgrantsarein peccarent. Et consequencia videtur eo quod, cum nemo dat

fact not made to

aii time, but in hereditatem pro tempore mille annorum post mortem suam,

terms from A to - . . , . .

B, and from b toj n[s[ quia dat inmediate uni, et llle alten, et sic ad novissimum

cui datur per idem, — ergo facit omnia huiusmodi opera medi- 30 ate, + calefaciente et quolibet agente distanter per organum operante, de patre distanter per filios mediatos generante, vel opus quodlibet faciente.

iii. admitting Item, si politicus daret civiliter filio, heredi, vel assignato,

17. Post enim in cod. non Iegitur. Verba a gnod usque ad illtidm margine

2da manu suppleta. 20. foret : cod./»:'r. 22. alterum meus in margine

suppletum 2da manu.

9. V, supra, f. 67 c, D.

CAP. XXXV.]

LIBER PRIMUS.

82C1 tam distanti in tempore, tunc oportet quod ille accipiat a however the ex-

istence of such a

datore ; et hoc maxime virtute iuris humani quo sic ordinatum legai grant, it

requires a per-

est hereditatem per generacionem aut assignacionem suc- ^^^l™1 cedere : sed utrumque istorum videtur deficere ; ergo et f^ient1 the

5 dacio communiter pretensa in populo. Prima ex hoc evidet ^MeinUe «ue quod non est possibile Deum dare graciam alicui nisi ipse of postenty' accipiat ; exhinc enim, secundum Anshelmum, Deus non dat lumen gracie obstinato, quod ipse non aperit capacitatem anime, ut lumen recipiat : multo magis ergo creatura non 10 dat quidquam alteri nisi datarius ab ipsa ipsum receperit. Non enim sequitur, ' Si volo quod Petrus habeat datum dominium, ' tunc do sibi illud ; ' cum tunc voluntas mea foret infrustra- bilis sicut Dei : non ergo sequitur, ' Politicus sic scribit in ' cartha, Do tibi et omnibus tuis heredibus vel assignalis datum

D ' donabile, ergo * donat ; ' quia sic quilibet posset dare cui- libet facilime totum mundum.

Et quantum ad maximam patet quod nuda est et impossi- But further, it

is totally beyond

bilis de virtute sermonis ; quia totum genus hominum concur- the competence

of law. or of the

rencium, citra Christum, non habet potestatem ordinandi whole race of

r mankind, to or-

»0 simpliciter quod Petrus et omne genus suum dominetur po- dain 't^f,3"3?,

» 1 ° r man shall hold

Iitice super datum ; et per consequens non potest esse lex 03vredsh/gjvevr)lly quod, si heredes et assignati Petri, quantumcunque successe- f0rratne a])iIity to rint, habeant ius ad datam hereditatem civiliter possidendam. notlnmtn^ '5 Patet, sicut non est in potestate hominum ordinare quod thwefore neUher 25 sint habiles ad civiliter dominandum, ergo nec civiliter domi- Itseif ' lordship nentur. Quando enim sunt duo factibilia convertibilia ad essendi consequenciam, et unum non subiacet ordinacioni

2i. datiim: in exemplaribus impressis mundum. 22. et addidi.

18. Totum genus . . . datum. This sentence forms the first article of the Conclusiones selected from YVycliffe's writings and condemned by Giegory xi. in bulls dated May the 2 2nd (or, as some copies state, the 3ist), 1377 : Walsingham, Hist. Anglic., sub anno, vol. i. 353 seq., ed. H. T. Riley, 1863. It is defended in the Declarationes Iohannis Wickliff [' die quo coram episcopos apparuit . . . apnd Lambhithe'], ibid., p. 357, and in the contemporary Libellus magistri lohannis Wycclyff quem porrexit parliamento regis Ricardi contra statum ecclesiae, printed in the Fasciculi Zizaniorum, p. 245. Thc date of this parliament is almost ccrtainly October 1377: Shirlcy, n. ad loc, and introd., pp. xxxi., xxxii.

DE CIVILI DOMINIO [caP. XXXV.

both grants be- humane, nec reliquum ; cum ergo sunt huiusmodi, Petrus [82D

long to God

dominatur civiliter, et Petrus est iustus, a Deo ad illud officium approbatus, videtur quod, sicut secundum non sub- iacet ordinacioni humane, sic nec primum cum sit idem. Et ex ista adversancia divinis legibus contingit error inenarra- 5 bilis in ecclesia sancta Dei. 2. PrcUminary Premissis itaque suasionibus thopicis, hinc et inde colligende

Considerations :

a. God can grant sunt quedam infringibiles veritates : prima quod Deus potest to a man and ... . .

his hcirs for cver dare homini pro se et heredibus suis in perpetuum caritatis

the lordship of

charity, dominium. Patet de iustis predestinatis cum suis filiis imita- 10

toriis, quos ex fide oportet concedere cum Christo eternaliter regnare : unde Gen. xvii. 8 pro*mittit Abrahe Veritas, que 83A non potest fallere, Dabo tili et semini iuo post te lerram pere- grinacionis tue in possessionem eternam. Sed et hoc patet de quolibet beato quem oportet, ex superius capitulo xxxi. dictis, 15 concedere tam subcelestibus quam supracelestibus dominari.

but Secunda veritas est, Deus non potest dare homini, pro se

6. not civil lord-

ship; et suis heredibus in perpetuum, civile dominium. Probatur

ex hoc quod status imperfectus sponse Christi non potest in infinitum viando continuari ; tunc enim perpetuo langwerent 20 anime beate, a coniunccione corporum frustrate, cum non stat cum misericordi Dei iusticia: civOe quidem dominium, ex tradicionibus hominum coactum, non potest intrare reg-

much more then num, ut patet i Cor. xv. 50. Et patet correlarie, quod carte

are human

charters to such humanitus adinvente de hereditate civili perpetuata sunt in- 25

purpose im-

possibie. possibiles. Non enim durabit civile dominium nisi usque

8. Post Deus in cod. stat non ; quod autem sensui repugnat, neque in breviario huiusce capituli, infra f. 151 c, invenietur. 15. xxxi. cod. 320. 18. iti

pcrpetuum in margine 2da manu correctum : textu, ut videtur, inpcrium. 25. per- petuata : exemplaria impressa pcrpetua.

15. V. supra, f. 73 D.

17. Deus non potest . . . civile dominium. The second article, as above : Walsingham, vol. i. 354, 358 ; Fasc. Ziz., p. 246.

18. Compare \Yycliffe's defence, ' quod sit locutio de Dei potentia ordinata. . . . Loquendo autem de Dei potentia absoluta, videtur multis probabile quod Deus non potest continuare aeternaliter via- tionem sponsae suae, eo quod tunc fraudaret eam praemio, aut corpori diaboli iniuste differret daie poenam quam meruit ; ' Fasc. Ziz., 1. c.

24. Carte . . . iupossibiles. The third article, as above : Wal- singham, 11. cc. ; Fasc. Ziz., 1. c.

CAP. XXXV.]

LIBER PRIMUS.

253

83A] ad destruccionem Antichristi, vel ultimate usque ad diem iudicii.

Tercia veritas : Homo potest solum ministratorie dare tam c Man can oniy

grant Iordship

naturali filio quam imitacionis in scola Christi capaci, tam of any kind by

way of adminis-

5 temporale dominium quam eternum. Patet ex hoc quod tration,

4 x 1 smce all human

heredes regni Deus constituit distributores bonorum patrie, '°^sa^ ^"Jhe ut patet ex principio huius capituli ; multo magis ergo minis- Lord-m-chief, tratores bonorum fortune : et additur administratorie, quia omnis creatus dominus est solum ministrator, dispensator, I0vel ex officio, prebitorum muneris, ut capitalis Dominus B limitat. Ex quo patet quod, licet discolus, hoc est,* dissi- on whose titie

the validity of

pans scolam Christi, ministraverit alteri dominium quem capi- their grants

depends.

talis Dominus auctorisat, valet titulus, et non ab illo ministro sed a capitali Domino ius accrescit. Et hinc precipit apostolus, 15C0II. iii. 17, quod omnia in nomine Domini faciant Christi- ani. Unde quot modis contingit accipere, tot modis dare. Aliquis enim eciam dat administratorie, ut creatura ; et aliquis We must dis-

.... tinguish between

autentice, ut Deus: aliquis enim dat alteri ad usum; aliquis differem man-

ners of giving,

vero donat ad caritativum sive civile dominium, et aliquis con- and differem

stages in the

20 firmat vel approbat ministratum. Unde gramatico hec regula, grant>

Do significat concedo, prebeo, dico : magnificus enim in mente i. in the counsei ministrat datario, sed concedit et limitat ministro suo ut tem- ii. in its carrying

out underspecific

pore debito prebeatur ; et post mmistracionem confirmat vel conditions,

_ and

approbat mmistratum, dicendo quod placet sibi in particulari "i- with fmai

confirmation ;

25 de ministrato vel prebito dacio prius in ultimo. Et hinc non est timendum de sophismate sophistarum, quo arguunt quod dominus, dicendo, Volo quod habeas talem rem (vel sub terminis equivalentibus), nichil donat. Unde et illa triplex dacio correspondet quodammodo Trinitati : Deus in eterno even as the

grants of God

30 consilio concedit cuilibet creature quidquid vult sibi pro suo in his eternal

x 1 r counsel

3. dare tam naturali filio quam ; correxi ex Walsingh. p. 354 : cod. sortem natu- ralifilw. 10. prcbito) utn (pro presbiterum) in margine 2da manu correctum.

14. accrescit : cod. acrescit. 20. gramatico : cod. gramaticus (gramaticg).

3. Homo . . . quam etemum. The fifth article, as above: Walsingham, 11. cc. ; Fasc. Ziz., p. 247. (The fourth is the sentence, Quilibet existens in gracia gratificante, &c, supra, p. 1, which forms the text of the greater part of thc first division of the present book.)

7. V. supra, f. 81 D.

254

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXV.

are brought to tempore ministrari ; sed nunquam preberetur in effectu ad [83B

effect on earth r

through the in- creature lapse dominium, nisi Verbum fuerit incarnatum : nec

carnation of the 1

heavenThfough connrmaretur ad fructum patrie, nisi ex gracia Spiritus sancti hotySpMt. confirmante: et est in Trinitate, sicut eciam in hiis rebus, prioritas et ordo originis. 5

?/ Dfia'tSAn ^St'S Pre*m'ss^s' Patet quod veritatis sapiunt tres prime c ments (supra, raciones ; nam prima racio vere concludit, iuxta terciam

i a) : 1 '

a. The first is veritatem, quod homo potest dare alteri ministratorie per-

correct ; man * * *

naturTiordlhfp6 Petuum dominium natu: ale.

£"'' t th Quoad secundam racionem, dicitur quod primum argu- 10

sameterms as mentum est inpugnabile : cum Trinitas habeat excellencius

those on which 1 ° '

he received it ; dominium quam est communicabile creature : ymmo creatura

as ls plain from ^ 7 J

origbate^with originans alteri dominium, cum pari gracia, habet preroga- sh^p'isWof°anIinrd tivam perfeccionis et amplitudinis super dominium dominatum.

communicable /-i- «i j • ■ . • . ...

perfection: Civue vero dommium non potest mtrare patnam, m qua 15 ship is not eter- oportet lites, coacciones, et fastus mundi deficere, cum Rex

nal, but will , ,

have an end put regum tradident Fatn regnum, pure secundum legem per-

to it by the t ...

second coming fecte libertatis, exclusis humanis tradicionibus, regulatum

ofChrist; _ ...

it cannot there- (ut dicitur 1 Cor. xv. 24); potest ergo dari ministraliter

fore be granted

as an absoiute bonum donum iuste et meritorie ex utraque parte pro toto 20

or perpetual

possession. tempore viacionis ydonei servi Christi, et communitati pro toto tempore quoad genus innititur legi Christi : quod si in altera parte desit caritas, deest illi parti dominium. Unde nullus viator habet nisi defectivum civile dominium, cum pure minister Domini ad custodiam temporalium pro tempore suo, 25 quo in officio suo bene se gesserit, deputatus ; cuius in sig- num infaliibile est quod potest, stante caritate, ymmo meliorato titulo dominandi, abdicare a se dominium, ut patet superius, xviii. capitulo.

This u in fact Unde in lege Anglicana ordinatum est in pluribus quod 3°

the principle of

the law of Eng- hereditas sit persone et suis heredibus pro titulo * peregrina- T>

land.

cionis tempore talliata; et illud plus conformatur legi nature

1. preberetitri cod. prcbetur. 4. cofi/trmante : cod. confirinate. eciam : cod. enim. 11. inpngnabile : cod. inpugnabile. 19. 1 Cor. : cod. Cor. 20. toto inter columnas additum 2da manu. 26. post cuius, in 2&z. manu additum inter columnas.

29. V. supra, f. 41 c.

CAP. XXXV.] LIBER PRIMUS.

255

83D] quam ius Quirinum, servata gracia, sicut dictum est xxix. capi- tulo de successione hereditaria et titulo eleccionis, et xxxiv. capitulo de servo naturali ex parte patris plus quam matris. Sed perplexitas infinita consurgit ex hoc quod tradiciones the negiect

r r 0 ^ of it is the root

5humane appetunt esse perpetue, etsi non lege caritatis fuerint ?finfinite abuses

rr r r o m the state.

regulate. Exhinc enim traduntur dominia de heredibus quoad corpus quantumcunque inhabilibus quoad Deum, et ex- communicantur qui ista dissolvunt ; et sic paulative subrepunt iniusticie, destruuntur policie, et extinctis virtutibus pululant 10 multa mala : quorum omnium causa est quod mundani vo- lunt hic in loco peregrinacionis habere quietem perpetuam, * et ad hoc inpossibile tradiciones multiplicant, frustra contra legem Christi invincibilem innitentes.

Quantum ad tercium patet solucio : nam elemosina, obli- c. Beneficiary

deeds, contracts,

15 gacio, empcio, vel quevis alia commutacio, de tanto est iusta ?nd other human

mstruments are

et stabilis, de quanto legi ewangelice est conformis ; et de ""J^'"^ far tanto iniqua et invalida, de quanto ab illa exorbitat. Et patet accord^wfth^thJ quod multa in facie ecclesie reputantur iustissima, que tamen law of the gosp simpliciter sunt iniqua; nec est possibile expellere illum 20 Iebeseum de Christi ecclesia antequam David et eius milicia 84A dereliquerit armaturam telarum aranee et plene * se arma- verint lege Christi. Hodie quidem plus attendimus ad cartas, instrumenta, vel bullas, quam ad fructum operis sic bullati ; cum tamen scimus quod non potest esse possibile quod vica- The grant ofthe

/-ii-- 1 li- i-i 1 •!!• i. • pope is null

25 nus Lnnsti pure ex bulhs tahbus, vel ex nlis cum vohcione et consensu suo aut sui collegii, quemquam habilitet vel inha- bilitet : cum Deus non potest in alteracionem huiusmodi, nisi without the aP-

proval of God.

conferendo graciam vel graciam subtrahendo, cui indubie bullaris testificacio est inpertinens ; cum t nec bullam nec 30 bullas exinde aiterat bullatum, nisi forte occasionaliter dando sibi audaciam ad perturbandum ecclesiam solum secundum

17. iimalida: cod. valida. 27. huiusmodi: cod. huins.

I. V. supra, f. 69 D. 2. V. supra, ff. 79 D, 81 C

20. Iebescum ; cf. 2 Sam. v. 6-8.

24. Scimus . . . inhabilitct. The seventh article, as above ; Walsing- ham, vol. i. 359, Fasc. Ziz., p. 249 : the eighth, in Walsingham's other copy, p. 355 (see below, p. 269, n. 1 2). The sixth article will be found in the ncxt chapter, p. 267.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXV.

faciem iudicantem. Et patet quod quicunque confirmat [84A. oppositum, inplicat papam esse inpeccabilem, et sic Deum ; potest ergo errare in iudicio. Et patet, ubi asserit lex cari- tatis intrinsecus, nemo potest propter cartas vel bullas huius- modi habere habilitatem vel iusticiam plus vel minus; sed 5 posita caritatis inexistencia, plenam habet iusticiam sine bullis. Unde quando ecclesia respexit ad opera sacerdotum appreciancium temporalia, que officio suo adiacent, et fructi- fkacionem subditorum ex importuna inieccione seminis legis Christi, tunc fructificavit uberrime ; postea vero intendens 10 tradicionibus hominum, decrevit continue. Tales ergo carte vel bulle valent ad pacificandum et testificandum super appro- bacione persone : quod si subsit * veritas, quod raro evenit, B sunt signavera; et deficiente communius veritate dignitatis persone bullate, sunt signa plurima paliancia multa mala. *5 Omnia ergo signa et ordinaciones humane de tanto sunt valida, de quanto sunt volicioni Dei conformia, et persone quibus prosunt sunt habiles, et non ultra. As for the argu- Quantum ad duas Scripturas Genesis et Ieremie allegatas,

ment that Abra-

hamandjere- Datet attendenti seriem Scripturarum, quomodo in statu legis 20

miah sanctioned r

jegai transactions nature a statu innocencie modicum declinante, Hebrei speci-

by their example, "

rthanUgrowth aliter non intendebant tantum tradicionibus arcium humana- co'nddVntrwSithasrum sicut fecerunt postea, quando caliditas dolosa involvit righteSeSof simplicitate innocentie declinante. Unde Abraham non le- SetS^imr<rfthe'gitur cartam aliam habuisse possessione sepulcri nisi testimo- 2 5 werefe^w andy nium populi, quod Ephron sibi notorie dedit ; et sic quando Iacob et Laban sibi coniuraverant, non carta sed tumulus lapidum fuit testis, Gen. xxxi. 46-48. Et sic tempore legis nature, nunc possessio, nunc iuramentum, nunc aque vel sanguinis effusio, vel aliud signum notorium suffecit pro3° butinthede- carta • sed invalescente subtilitate tradicionis humane, sicut

based age of the

monarchy they secundo tempore legis date et specialiter post regum regnum,

were many and r °

intricate, temDore Ieremie multiplicata sunt signa contractuum, ut hodie.

even as at the - tr r

presentday: -gt ista multiplicacio attestatur indubie mundi maliciam. Nec

28. xxxi. : cod. 33». 34. attestatur: cod. atestatur. 33. Jer. xxxii. 9-15.

CAP. XXXVI.]

LIBER TRIMUS.

257

840] sine causa scripta sunt ista * sed ad nostram docirinam, ut

dicit apostolus, Rom. xv. 4. Sic enim inter gentiles multi- the like ioss of

.. .... simplicity is also

phcata est de cibarus artificialis invencio (ut patet sunerius seen among the

...... Gentiles:

xxxm. capitulo), et sic de edificiis, conviviis, et aliis commu- 5 nicacionibus artificialibus, specialiter multiplicatis in gentibus ; ut patet Gen. xi. 3, 4, de edificacione turris Babel, Hester i, de convivio Asueri, et sic de multis artificialibus quod Deus reprobat.

Notandum tamen quod Ieremias, sicut et alii prophete, nOll ii. that Jeremiah lopropter affeccionem civiliter dominandi, sed ad prophetandum self by civil con-

._ ... _. tract for the

in signo sensibih rechtum populi, post captivitatem Babiloni- purpose of his

prophetic mis-

cam, emitagrum; sicut enim portavit vincula et catenas in s!on. Just as

1 particular acts

collo per tempus notabile (Ier. xxvii. 2): sic eciam Ysaias werf Performed,

x ' to the same end

ivit nudus et calciatus (ut patet Ysaie xx. 2) : sic Ezechiel ^J^h' 15 cubavit penaliter super unum latus sine altera conversione, Ezech. iv. 4 : sic Osee cepit uxorem fornicacionum et pro- Hosea, creavit ex ea filios fornicacionum, ad prophetandum for- nicacionem terre a Domino, Osee i. 23. Unde Salvator and Christ

himself.

Math.xxi. 19, approbando tales prophetias operales, maledixit 20 ficui ad designandum malediccionem Iudaeorum. Talia ergo signa sunt laudabilia, quando a Domino regulantur et princi- paliter attenditur ad signatum : quando autem multiplicantur adinvencionibus humanis, postposita attencione legis Christi, D * signant fornicacionem spiritualem a Domino; Math. xvi. 3 25 scribitur, Generacio mala et adultera signum queril, etc.

XXXVI.

Materia autem trium argumentorum sequencium includit °N THE exteni

OF HUMAN

ahquas difficultates utiles ad dicenda: prima, si contin°-itGRANTS:

r 0 1. A man can

hominem dare alteri pingwiorem possessionem, quam ipsemet l^essionthan 30 habeat. Et videtur quod sic, cum dans ministratorie dat in p^1^^ virtute Domini capitalis, qui indubie dat secundum capacitatem

4. conyiviis (i. e. guiuiis): cod. gufniis. 21. principalitcr, i.e. priucipa1' :

cod. /irincipat'. 23. Verba legis Christi 2da manu addita in inferiori margine.

4. V. supra, f. 77 a. S

25«

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVI.

But there is a distinction in gifts :

some stand in the power of the creature, others belong to God alone ; and the latter can only be

in proportion to subiecti ; sed contingit subiectum cui datur esse capacius mi- [84D

the capacity of

the recipient. nistrante, ergo et datum secundum ius possidere uberius.

Sic enim lumen agit in virtute alterius ultra gradum per purum elementum, secundum qualitatcs primas et formam substancialem, et generat qualitates secundas et formas sub-5 stanciales superadditas, quantumlibet plus perfectas : sed et minister Chnsti in mortali peccato dat sacramentum, sicut et iudex iniustus dat iustam sentenciam ; sicut minister domini temporalis dat donum domini in possessionem civilem dona- torii, quod ipse in persona propria civiliter non possidet. 10 Aliter enim omnes divites forent elemosinarii dominorum.

Ideo quoad istam materiam notandum est quod aliqua dona sunt in potestate vel dominio creature, ut bona fortune et nature ; aliqua autem dona sunt soli Deo propria, ut bona gracie et glorie, * cuius modi sunt omnes virtutes morales, 85 A. omnia iura eterna, et omnes proprie potestates. Omnia qui- frthemstTument ^em 'sta Deus appropriate donat, creatura ministrat; in dis- e^n^the rites positoriis antecedit ad ista: ut sacerdos dicit ministratorie ofthechurch. verbaj infundlt aquam, vel ungit personam; et Deus, ex lege

graciosa quam statuit, superaddit graciam : in cuius dacione 20 Of earthiythings ministrans dispositorie non concurrit. Res autem palpabiles,

on the contrary

manmaybeiord, Cuiusmodi sunt bona infima, quorum potest esse dominus,

and he may give r

them to whom fa^ ej ordinat in nomine Domini dominus temporalis : et

he please, ^ '

but stiii soidy committit ministro suo dacionem ministerialem, sicut ipse

by virtue of r

under^God" solum ministerialiter dat sub Deo. Et sicut oportet servum 25 good^pier^re suum parere suis monitis, vel alias dacio non valebit ; sic righteousS.un" oportet ipsum ad mandata Dei, que in Scriptura sacra speci- ficat, conformare suum mandatum, vel aliter dancia est iniusta : et si Paulus econtra sit iniustus pro tempore daci- onis, et Petrus iustus qui tribuit, tunc dancia est iusta et 30 recepcio est iniusta. Quorum omnium causa est, quod capitalis Dominus, non respiciens personam hominis, appro- bat vel reprobat quidlibet secundum suam propriam qualita-

3. perpurum conieci : cod . perpe tuum. 5. prius et addidi. 7. sacra-

mentum: cod. sacramento. 9. donum: cod. domum. 17. ista in margine

suppletum 2da manu. 21. palpabiles: cod. palpabilis. 25. dat : cod. dtt.

6. Cf. supra, f. 7 c.

CAP. XXXVI.] LIBER PRIMUS. „ rn

259

85A]tem. Et patet quod non sequitur, ' Petrus est in causa ' quare Paulus habet ius, potestatem, vel graciam ; ergo dat < sibi huiusmodi vel ministrat :' sed ministrat sensibilia sacra- menta, ad que res sacramenti consequitur. B Unde in equivocacione qua vulgus minus provide * accipit The common sacramentum pro sacramentali gracia, prorumpunt illiterati in^&i multas blasphemias ; ut quod si ipsi dant gracias, quod daat^^^ vel auferunt, augent vel minuunt potestates, quod ex nu&^S*^^ auctoritate sua habilitant et inhabilitant, iustificant, vel exem- ' loplificant suos subditos, eo ipso quod volunt vel approbant scripta, voces, vel alia signa, secundum formas suorum rituum promulgari. Nec videtur michi quod creatura donat proprie whereas no man qiudquam, sed, ut loquitur Scriptura, dat, communicat, vd^^Kt mmistrat; quia omnis creatura, eciam natura angelica, est^T^" *5 solum administratoria. Si ergo elemosinarius terreni domini -. he is b»t the non donat bona domini cui ministrat, quia sic esset nimis °f magnificus; sic omnis homo, cum sit infinitum proporciona- liter abieccior minister Dei, nichil donat alteri, sed ministrat sic quod gracie debent reddi Deo pro donacione, et homini »o grates pro fideli ministerio. Similiter omnis homo est pure with no more prestanus, accomodarius, et balivus Dei sui, ut patet de Do- rS?" minio divino, capitulo -; sed balivus non donat bona que"' dominus accomodat sibi et precipit in nomine suo tribuere ; ergo nec homo, qui debet in nomine Domini facere quidquid 25 facit. Similiter non est possibile hominem dare donum Dei "Lapabie of legitime recipienti nisi Deus ipsum prius donaverit ; cum sequi- ^S? C tur, si creatura digne recipit donum aliquod, tunc * donat ipsum ^ grant Deus, et per consequens prius natura Dei est donacio quam est creature ministracio. Et cum illa donacio cum ministra-

3ocionecreaturesufficit,videtursuperfluumdonacionemgeminare.

Unde manifestum est quod alienacio loquendi a modo it * only by an Scnpture surrepit a ceca superbia dominorum et adulacionis SSSF °f oleo cupidorum. Scio tamen quod terminis istis contin-it that we «p«* uti equivoce ; ut sacerdos absolvit contritum a peccato id est

5. gua : cod. guam. l6. cui. ita> prQ co„ectum

21. De Dom. div. iii. 6; cod. Vindob. 1339, especially f. 89 c.

S 2

a6o

DE CIVILI DOMIXIO

[CAP. XXXVI.

when he speaks verbis sacramentalibus in facie ecclesie absolutum ostendit : [85C

the words of

absoiution. sed tunc oportet quod Deus prius naturaliter abiolvat et

for God alone

canremitsins; peccatum remittat, occasione qua creatura non potest cum

the^bodyof"^ 'DS0 concurrere- -Et proporcionabiliter de eukaristie confec-

Christ, • excom- cione, de peccatorum excommunicacione, et sibi similibus, est 5

municating 7

wMchacTs^he dicendum. Sacerdos enim conficit corpus Christi, id est, foTm°by waey 0f facit ministratorie, quod corpus Christi sit sub accidentibus andsotoo w°hen Per verba sacra. Et sic homo committit alteri potestatem, id

man as ' "com-

est, facit ministratorie quod Deus appropriate det alteri huius-

mitting power' ,. „ .

toanother. modi potestatem. racere enim est analogum equalis ambitus 10 cum causare.

of agood wo'rke °iuoad secundam racionem concedendum est quod

rernImsunknownvalor Doni °Peris et dotarium iniqui operis sunt pro statu vie Xik?* present nobis incognita: et hinc dicunt sanctus Bernhardus et alii

doctores sancti ecclesie quod heresiarche peccant de tantois gravius, quanto maior populus suis heresibus est seductus; et e contrario predestinatus, eo * quod plus meretur, quo ex D suo merito plus boni appropriate pervenit. Sciendum autem post diem iudicii mensuram ipsorum, quando regnum Anti- christi erit finaliter consumatum, universitate predestinatorum 20 finaliter premiata, et universitate prescitorum finaliter con- its goodness or dempnata. Nam proporcionabiliter ut meritum predestinati

badness is to be A *

estimated in pro- p]us proficit ad integritatem et consumacionem huius re°:ni, est

portion to lts use r r a P 3

hereafter; ipsum melius ; et proporcionabilker ut demeritum presciti plus

auget ad penam collegii dampnatorum, est ipsum deterius : 25 et patet quod utrobique bonitas et malicia humanorum operum

without «hich finem habent. Sed preter hos duos modos operum est dare

lruit it has no 1 r

ment m ttseif. ^uos modos qui non inmediate intrant regnum ad fructum operancium proximorum ; ut bona de genere que mali presciti vel predestinati faciunt extra caritatem : licet enim illa pro- 30 sint ecclesie in virtute caritatis catholice, tamen neuter in- mediate operancium meretur aliquid in patria per opera sic mortua. Et sic de malo quod predestinatus iniuste facit in

10. analogum : cod. anologum. 19. regnum in margine suppletum 2da manu.

12. This secuiula racio has not been previously stated : it is pre- sumably the secoiid of the difficultates referred to at the beginning of tlie chapter. 29. Cf. supra, f. 4 b-d.

CAP. XXXVI.]

LIBER PRIMUS.

26 I

85D] propria persona vel mediante aliquo quem ad hoc movet. Non enim init penam perpetuam ex tali malicia, cum gene- racio salvat eum, et caritas consumata operit illam nequiciam, ut exponitur xxxi. capitulo. 5 Istis premissis, conceditur quod principium generacionis 6. The head of

a race is in effect

86Asicut et quodcunque inicians * aliquem ordinem operum, the doer of aii

things done by

facit opera omnia que sequuntur ; ut Adam facit quidquid.h'* posterity : genus suum facit. Et ad hoc potest fieri triplex exemplum uiustratiom. manuducens : primum de homine qui generat filium domini

io antequam ille actualiter generetur in utero vel ex utero ; et sic actus generancie precedit generacionem geniti per tres menses, quando primo generans incipit esse pater : vel si est mortuus, tunc est pater secundum carnem in omni tempore complente generanciam et generacionem, sed in nullo eius

15 instanti ; ut patet logicis. Secundum exemplum est de sagit- tante occidente hominem, sed mortuo antequam sagittatum occiderit ; in quo casu loquendum est de actu occidentis et passione occisi, conformiter sicut prius. Tercium exemplum est de voce quam vociferans format distanter in aere, que est

2°vox animalis, etsi vociferans sit mortuus, cum sit sonus arti- culatus ab aere et virtute ymaginaria, per tracheam arteriam et cetera organa exspirato : et proporcionabiiiter de similibus Aliter enim foret Scriptura falsa, Math. i. 8, que dicit quod Thus the Bibie

says that yoram

Yoram genuit Oziam, cum tres reges intercedentes literaliter begat Ozias,

although three

25 sunt obmissi, scilicet Occosias, Yosias, et Amasias, ut patet senerations in-

r tervened :

3 Reg. xxii. 50 : fuit ergo Yoram pater naturalis Ozie ; et ipse eius filius naturalis, sed mediatus, ut patet superius xxx. capitulo.

Et si queratur quando Adam genuit me, dico quod pro and thus 1 say

that Adam begat

B illo tempore quo genuit Seth, * quia partem materie, que per me at bhebtime adventum aliene materie crevit in corpus maenum, transfudit ,Setll> since in

1 0 him were the

in Ewam, in qua fuit seminaliter totum genus. Sic enim elerneni!s of the

7 1 © whole human

r, mediantc : cod. mele. 21. vox conieci : cod. lex. 22. ab aerc in margine race ' corrcctum 2da manu : text. ab orc.

2. Gencracio, &c. : 1 John v. 18. 4. V. supra, ff. 72 n, 73 A.

26. Occosias, 2 Kings viii. 24 ; Yesias (a mistakc for foas), ch. xi ; Amasias, ch. xiv. 1. 29. V. supra, f. 70 n.

262

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVI.

dicit apostolus quod Levi decimatus est in lumbis Abrahe [86B (ad Hebr. vii. 5-10). Sicut enim idem caput manet secun- dum formam adveniente et defluente materia, sic eadem massa manet secundum formam que fuit in primis parentibus, et aii our acts are cum illa anima ultime conascitur. Et patet quod Adam non 5

Adam's; not

that he now does nunc gignit, ambulat, comedit, et sic de aliis actibus persona-

them,

libus quibus sui filii informantur : sed sequitur quod Adam facit omnes illos actus ; sicut Deus facit commescionem, ses- sionem,vel dormicionem meam, et tamen non commedit, sedet, vel dormit. Et patet quod beatus in celo, licet facit continue 10 multa mala in filiis imitacionis qui sua mala imitantur, que tamen ipse caritate expiavit : ideo non sequitur quod ibi peccat, quia caritas consumata operit multitudinem peccato- but because he rum (ex xxxi. capitulo). Sicut ergo Adam nunc est in causa

is the cause .

thereof: quare ego sic operor, sic facit nunc me taliter operari. Et 15

sicut non sequitur, 'Deusactus facit peccati quoad substanciam, ' sed non quoad defectum, ergo Deus peccat ; ' ita non se- quitur, ' Iste sanctus patriarcha nunc facit actum peccati, ergo

wherefore the ' nunc peccat ; ' quia generacio salvat eum : tamen probabiliter

patriarchs also B (

panakeofthe potest dici quod sancti patres continue usque ad diem iudicii 20

merits or the

demerits of their merenter in filiis, sicut patriarche de generacione adultera

descendants.

continue in filiis demerentur. Et hinc nimirum * dicit Io- C hannes, epistola iii. 4, Maiorem graciam non habeo quam ui audiam filios meos in veritaie ambulare. Quo contra de repro- bis dicitur, Ex iniquis omnes filii qui nascunlur iestes sunt ne- 25 quicie adversus parentes (Sap. iv. 6). Non tamen sequitur ex istis quod patres Veteris Testamenti sint beaciores sanctis apostolis; quia merita et caritas personalia correspondent beatissimum, et secundarie provenit ex merito cuiuscunque beati tota beatitudo regni ; cum beatitudines se causant re- 30 ciproce, et meritum insensibile pululat in maiore parte quam

5. conascitur conieci : cod. conatur. 6. gignit : cod. gtgnit. 10. licet facit continue multa mala. Sententia primum deinde ita processit, tamen non sequitur, etc. : errorem vero manifestum ipse statim animadvertit scriba, qui verba Sis cautus in margine notavit. Correctionem itaque (usque ad idco non seouitur) quae 2da manu in eodem margine addita est, in textum referre non dubitavi.

14. V. supra, f. 73 A.

CAP. XXXVI.]

LIBER PRIMUS.

263

86C] elemosina sensibilis quam maxime mundiales preciantui. Unde licet pars quantitativa beatitudinis non correspondeat appropriate parti quantitative meriti (ut dictum est superius capitulo — ), tamen pars integralis unius meriti correspondet 5 speciali parti beatitudinis perpetue ; ut martiri, doctori, et virgini correspondet exhinc appropriate eterna laureola.

Quoad tercium, patet indubie quod nulla ordinacio, dacio, 3- since, as has

appeared, no

vel concessio, sicut nec aliqua creatura, est legittima sive humanor,dinance

' 1 " or grant has any

laudabilis, nisi de quanto summus Dominus, qui est lex prima, ^e^tec^dent" 10 scriptura sacra, et exemplar regulans omne bonum, ipsam Lorf^chfef16 limitat, regulat, auctorisat. Patet ex dictis in prima parte huius capituli, ex dictis xxxiv. de servitute, et ex dictis de iure tractatu primo, capitulo tercio ; nec phas est catholico D dubitare, cum omnis ordinacio, dacio, sive concessio, si * est 15 iusta, est Deo placita et ab eo ordinata et legi sue consona.

Ideo tales regule universales politice, in quibus non consulitur it is evident how

false are many

lex Scripture, involvunt ecclesiam in magna perplexione. of the le§al

1 maxims current

Unde menciuntur politici fabulantes quod non est regula^m™| the quin fallit vel capit instanciam : forte verum est de humanis 20 regulis ; sed regula superior que est caritatis, ad quam eccle- siastici debent attendere, non capit instanciam, cum voluntati Dei inscripta sit infallibili et insuperabili, cui nichil potest inpeditive resistere.

Unde inter alias presumptivas cecitates ecclesie hec est una, as when lhey

* prefer their own

25 quod mundiales preponunt suas ordinancias legi ewangelice, fa^ofth^gosp^eP quod manifeste docetur, Math. xvi. 21-23, ubi Iesus cepit whereas christ

M ... . rebuked Peter

ostendere suis discipulis quod oportet cum ire Jherosolimam, et mulla paii a senioribus ct scribis ei principibus sacerdotum, tt occidi, et tercia die resurgere. Et assumens itlum cepit Petrus 30 eum increpare, dicens, Absit a ie, Domine, non erit tibi hoc. Qui conversus dixit Petro, Vade post me, Sathana ; scandalum michi es, quia non sapis ea que JJei sunt, sed ea que hominum.

13. Verba ncc phas est catlwluo dnbitarc cum in inferiori margine sunt addita ada manu. 15. placita : cod. placida. 24. Vnde (vn) : cod. beue (bii).

4. Capititlo — : perhaps ch. x. f. 23 A. 12. V. supra, ff. 85 a-c, 80 c, n.

264

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XXXVI.

with extreme In quo dicto patct primo quod Christus nunquam tam acute [86D

sharpness,

sinf°r a grave a''^ reprobavit Pctrum vel quemvis alium discipulum, et per consequens peccatum suum fuit diligentissime precavendum. for an-ogating Patet secundo quod presumpcio Petri fuit convenire vel pre-

tohimselfan r

equaiity with, venire voluntatem divinam, et per consequens legem Christi, 5

or a precedence r ^ °

wiiithe divine in hiis que concernunt salutem ecclesie. Patet tercio efficacia jectfng hfsSown * reprobacionis doctrinalis, cum dicitur, Vade poslme, Sathana, 87 A wi t ereto et£ . fefoet enim quihbet adversans legi vel ordinacioni ewan- gelice subicere voluntatem et ordinacionem suam voluntati et ordinacioni divine, et non precipitanter precedere Iege Christi 1° and foiiowing «s inconsulta : ideo dicet Petro, Vade post me, ducem tuum,

ordinances in

his own life. sequendo me tam conversacione quam passione, et noli ante- cedere me ceca presumpcione. Omnis quidem homo tenetur conformare voluntatem suam, sicut et totam vitam ac opera, voluntati divine priori, tamquam regule essencialiter directive. 15 Conciusions : Et patet primo quod in ordinacione et operacione humana ordinances or debet subintelligi condicionaliter conformitas legi Christi.

acts their con-

formity to the Aliter enim liceret homini ordinare, obligare, vel statuere hu-

law of Christ is

presupposed as mano ingenio sine essenciali direccione voluntatis divine ;

the condition of

their kgitimacy. qUQd est notorie inpossibile. Et illud declarat beatus Iacobus, 20 quarto capitulo 13-15, de humanis legibus, ex quibus oriuntur bella et lites in seculo : qui, inquit, diciiis, Hodie aut crastino die ibimus in civitakm illam, et faciemus annum, et mercabimur, et lucrum faciemus ; qui ignoratis quid sit vobis in crastino. Que est enim vila veslra ? vapor cst ad modicum parens, el dein- 25 ceps exierminabitur. Pro eo dicaiis, Si Dominus voluerit et si vixcrimus, faciemus hoc * vel illud. Ecce racio huius facti est B quod oportet omnem ordinacionem vel actum flexibilem pre- supponere legem Christi.

b. Aii human Secundo patet quod quantumcunque fedus vel pactum for- 3°

covenants and - r . . . . . .....

contracts are tune iormatum luent mramentis, mummentis, vel alus traui-

liable to be dis- .... . .....

sohed: cionibus humanis, potest solvi legitime. Patet pnmo ex hoc

because quod in omni pacto huiusmodi subintelligenda est Dei volicio,

i. they may hap- ,

pen to be con- cui potest quicunque talis contractus humanus esse contrarius ;

trary to God's

will; ersro conclusio. Item omne pactum quod Deus pepegit cum 35

ii. if thecovenant ° r i r i o

2. reprobavit 2da manu in margine suppletum. 25. loco prioris csl : cod. c est

CAP. XXXVII.]

LIBER PRIMUS.

265

87B] filiis Israel de terra promissionis, vel alio bono vie vel patrie, between God

, _ and the children

subintelligendum est condicionaliter et si non fonsfacerent of israei was

conditional on

erga Deum, ut patet Deut. xxviii. Cum ergo cuicumque their right-doing,

0 r as also are all

vianti citra Christum sit forisfactura possibilis, videtur quod the reiations be-

tween Uod and

5 omne pactum huiusmodi quod Deus cum creatura tali pepi- jjjjjjj^ more are gerit, ex defectu creature dissolvi poterit ; multo magis ergo t\°eenCmene~ pactum initum inter partes peccabiles, que possunt utrimque ^utlon t*' divine ordinacioni regulari. Item, secundum variaciones iii. times and

circumstances

temporum, legis execucio que iam est racionalis potest esse aiter, 10 irracionalis, et econtra, ut pulchre declarat Augustinus, primo de libero Arbitrio, xiii., et infra in epistola v. ad Marcellinum ; et patet de cessacione legalium Veteris Testamenti : ergo and, contracts

r -a and laws must

cuiuscunque pacti vel legis humane execucio circa bona be adjusted to

1 * 0 these changes

minima potest racionabiliter ex varietate circumstancie in- Cterdici. Si ergo potest papa * dispensare cum iuramento, if then the pope

can dispense

privilegiare vel eximere quantumcunque prius obligatum a with oaths and superioris obediencia sive servicio, in tantum quod legiste obiigations, tradunt in omni tali iuramento subintelligi, nisipapa dispenset ; much more !s

0 ' r ' * this possible to

quanto magis de summo Pontifice (de quo Hebr. iii. 1 .) erit p^f]:63' hlgh 20 verum.

Tercio patet quod multe sunt leges cum quibus non poterit r- Some lav. s>

r ~i o n r those namely

dispensari : patet de obligacione qua creatura tenetur servire ^'sgr0,0"^" Deo, de debito observancie mandatorum in patria, et de quot- ^m'utabie.ire libet legibus Christi condicionalibus ; ut, puta, si quis peccet 25 in Spiritum sanctum dampnabitur, si finaliter perseveret in gracia salvabitur, si perfecte confidit in Domino protegetur, et sic de quotlibet similibus, etc.

XXXVII.

Ex istis videtur correlarie plane sequi quod quacunque Of the Right

1 . OF THE STATE

30 communitate vel persona ecclesiastica habitualiter abutente touching

2. subintelligendum : ood. subintelligenda. 3. xxviii.: cod. 180.

11. August. de lib. Arbitr. i. 6, § 14, vol. i. 574F-575C; Epist. cxxxviii. 2-8, vol. ii. 411 C-413 c.

29. Wycliffe here opens, as a corollary from the statements made in the foregoing chapters, what was doublless one of the principal objects he had in wriling the book, namcly, the assertion of the rights of thc

266

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVII.

Church-Pro- diviciis, reges, principes, et domini temporales possunt legitime [87C

PBRTY.

The temporai et valde meritorie ipsas auferre, eciam quantumcunque tra-

power may

lawfuiiydeprive dicionibus humanis eis fuerint confirmate. Et licet illa

any ecclesiastical

personorcor- conclusio sit valde predicabilis, quia infrinmbiliter vera, ex

poration of lts r ' n 0 3

atuselt' tf lt saci"is canonibus eliquata, et debite executa tocius ecclesie 5 pro^o^tbn'^ directiva (cum necesse est clericos seculares, possessionatos, demonstrarTie,— regulares, et fratres, omnem civilitatem laudabiliter abdicantes,

since all orders ... . . . , . . . ^ ... _

oftheckrgy rogare obmxius quod abducant mdignacioms * supercihum, D

ought to hold .. ~. .

aioof from civii relmquant anectum propnetanum, et sic curramus omnes

obligations .... -

andthedesire simul iii virum perfectum ad edificandum sexum femineum, 10

of property,

and devote them- populum scilicet laycalem : clericis quidem volentibus discu-

selves entirely

to their spirituai tere cum aquillis et columbis, videndo sine differencia perso-

office of pro- r

good^f thehe nau ^oret utHrus sponse Christi, nunc quidem oportet church,— nos irreverberatis obtutibus contemplari cum aquillis, iuxta

vocem Veritatis, Luc. xvii. 37, Ubicunque fuerit corpus, ibii$ congregabuntur et aquille ; quod apostolus, Coll. iii. 1, 2, hor- tatur expressius, Si consurrexistis cum Christo, que sursum suni querite, ubi Christus est in dextra Dei sedens ; que sur- sum sunl sapite, non que super terram : et nunc oportet, cum columbis circumvolando ad fenestras ecclesie, pabulare 20 fideles in Domino per granum frumenli cadens in terram mortuum, in mente predicatoris, tamquam matris Christi, con- ceptum et auditorio predicatum ; ex hoc quidem grano, quod est veritas ewangelica, consurgit totus fructus ecclesie) ; nec dubium quin omne quod foret ecclesie universali utilius, foret 25

8. obnixius : cod. ohwxius. 23. atiditorio : cod. auditoria.

civil state over the property of the Church, in the case of the latter mis- using her trust. He recurs to it constantly in the sequel : see, for example, book ii. 12, especially f. 198 A-C. The passionate energy of the exordium of the present chapter, in which gTammatical coherence is forgotten, and the earnestness of his appeal to his hearers at the close of it, show eloquently the vital importance which Wycliffe attached to the doctrine now announced and his almost defiant consciousness of the op- position to which its avowal would necessarily expose him. Yet it is to be observed how carefully he guards against any present application of it, such belonging, as he points out, f. 88 d, to the function of the states- man, not to that of the theologian.

9. Eph. iv. 13. 20. Columbis : Isa. lx. 8.

21. John xii. 24.

CAP. XXXVII.]

LIBER PRIMUS.

267

87D] cuicunque persone eiusdem utilius : — obsecro ergo benivolos nevertheiess

by reason of the

auditores, non sinistros reportatores ; veritatis liberatores, non prejudice which

* opposes lt,

personalitatis affectores ; Dei et ecclesie adiutores, non verbis 88A.et operibus malivolis inpugnatores : — * licet autem predicta >* is necessary

r r ° r to prove the

5 conclusio sit absolute necessaria, cum sequitur formaliter ad statement point

^ by pomt.

Deum esse ; tamen necesse est ipsam in particulari exponere.

Nam si Deus est, pars clericalis ecclesie potest abuti divi- a. By the very

fact that God

ciis ; et si hoc, domini temporales possunt meritorie ab ipsis exists, aufferre divicias ; ergo ex Deum esse infertur conclusio : 10 non enim posset Deus sinere tale malum, nisi posset precipere he cannot suffer

an evil to be,

servis suis sub obtentu premii ipsum punire, et ipsos in exe- without Pro-

viding a remedy

cucione meritoria sui beneplaciti regulare; ideo indubie siforit; Deus est, tunc Domini temporales possunt le°ritime ac meri- the state there"

' r r o fore may de-

torie aufferre bona fortune ab ecclesia delinquente. rfgoo^wMch'1 15 Item quilibet Christianus sufficiens tenetur suum proximum, t^Ever^ciu-is-

v •• 1 vi i i_ iv ]• tian is bound,

in hns speciahter que concernunt bonum pubhcum, adiuvare ; so far as in him

j . r -ii* lies, to help his

sed magnum mvamen foret ecclesiastico diviciarum ablacio, neighbour,

rr • 1 • T-v ancl to take

posito quod retardarent eum ab ofncio debito Deo suo ; ergo away a church-

. m man's goods,

sufnciencior ad hoc tenetur ex lege Christi in tali casu bona provided that

they hinder

2° fortune excipere. Sed sufficientissimi ad hoc sunt reges et him from 'J;e ,

service of God,

domini temporales, ut patet ex officio regis xxvi. capitulo de- g*^8^6 k"" clarato ; et indubie hoc precipue concerneret bonum publi- dehperrivf°him0is<> cum, cum tali deoneracione bonorum fortune, que sunt pon- chrUtwns^1 dus nature (ut patet capitulo xvi.) habilitati forent ecclesiastici onemp0rat'ly

1 • a j . . . ., ^ . , . t rulers who are

25 ad lntiuendum vitam spintualem m populum, per cuius sub- apPointed to the

_ ... . end that they

traccionem summe penculose miunantur ecclesie. protect the com-

t • j • j 1 • i mon weal.

Item quidquid ecclesiasticus debet a brachio seculan exi- c There must be

a reciprocity of

B gere * iuxta legem Christi, debet brachium seculare de eadem obiigations be-

tween church

lege perficere ; sed ecclesiasticus prepeditus diviciis debet an<J state;

r r anrj ,f the clergy,

30 exigere a brachio seculari iuvamen in dispensando illas divi- be.ins .Ioaded

r with riches, are

cias; ergo secularis debet in tali casu de lege Christi subire ^£5'* in

11. funirc conieci : cod. prcmiare.

12. Si Deus est . . . delinquente. The sixth article of Wycliffe's Con- clusiones (see above, p. 251, n. 18) : Walsingham, vol. i. 354, 359; Fasci- culi Zizaniomm, p. 248. Walsingham quotes thc scntence also in p. 324.

21. V. supra, 61 D.

24. Apparently f. 37 c.

268 DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXXVII.

administering officium acquirendi, custodiendi, et distrahendi divicias. Maior f 88B

their property,

thestate must patet ex hoc quod nemo debet habere divicias nisi de quanto

possess the right x ^

guarfingTnd sunt adniinicula promovencia ad officium quod est sibi a paroperty^ay that ^Ponso ''mitatum ! erg° in casu quo civilis possessio prepe- richesne°xcepthas diat ecclesiasticum ab illo officio, debet ipsam abnuere. Et 5 sponsibiiftyof noc est quod Veritas precipit, Math. xviii. 8, 9, Si manus, pes, partfcSar^uty, vel oculus scandaliset te, erue et proice abs te, vel abscide. Si perty beaPr° ergo operacio, affcccio, vel intencio eradicari debet per abdi-

hindrance to the . ......

performing of cacionem nomine obiecti vel mediate concurrentis communi-

that duty,

it is necessary cative, in casu quo faciat hominem moveri ab observancia 10

to take the pro-

pertyaway: legis Christi ; quomodo temporalium possessio, in casu quo sothat ifthe prepediat ab observancia legis huiusmodi. Ideo indubie, si

possession of

temporai goods civilis possessio vel pretensum dominium temporalium sit

be a hindrance

totheciergy occasio parti clericali ecclesie ne proficiat in observancia

irom carrying A A

Chrishethe^must ,e£is Christi, tunc et ipsi debent renuncciare bonis huiusmodi, 15

deprited °>f it6- et Pars secularis debet ab ipsis obstinatis invitis eripere.

and such a case Et intelligo adiacenciam terrenorum tunc scandalisare

is furnished if the

possession of ecclesiam clericalem, quando est illis occasio iuxta fastum

earthly goods

leadsthem seculi dominandi, contra illud 1 Pet. v. 3, Neque dominantes in

1. mto the lust OJ 1

if Into^entangie c^er0 i * ve' secundo quando est illis occasio se negociis secu- C affais^fthis6 l^ribus inplicandi, contra illud 2 Thim. ii. 4, Nemo militaris ii^'into sensuai ^c0 inplicai se negociis secularibus ; vel tercio quando est illis occasio in petulancia vel carnis ingluvie conservandi, contra illud Luc. xxi. 34, Atlendite vobis ne forte graventur corda

iv. into strife vesira in crapula et ebrietate et curis huius vi/e ; vel quarto 2 5

and variance, . . , ,

quando est illis occasio contenciombus, htigiis, vel pugms ecclesiam perturbandi, contra illud Math. v. 39, 40, Si quis te percusserit in dextram maxillam, prebe ei et altera?n ; et ei qui vult iecum in iudicio contendere et iunicam tuam tollere, dimitte

v. into injuring d ci palium ; vel quinto quando avara diviciarum servacio est 30

the state by

avarice, ad dampnum reipublice, ymmo ex inequa bonorum pauperum

distribucione occasio eis iniuriandi, contra illud Math. vi. 19,

yi. into negiect- JSfolile thesaurisare vobis thesauros in terra ; sexto quando

ing their duty of

preachingthe temporalium occupacio sive cupiditas est impeditiva officii

5. abnuere : cod. annuere. 9. communicatiite : cod. gitTe. 10. morteri:

cod. mereri. 19. Verba ncque dominautes in clero vel sccundo in margine sup- pleta 2da manu.

CAP. XXXVII.]

LIBER PRIMUS.

88C] Christi ewangelii predicandi, contra illud Marc. vi. 7. 8, Vo-

cavit duodecim et cepil eos mittere binos, et dedit eis polesiatem spirituum inmundorum, et precepit eis ne quid tollercnt in via nisi virgam tantum, quod exponit apostolus, 1 Thim. vi. 8, 5 Habenies alimenta et quibus tegamur, hiis contenti simus : virga enim est ballivi vel ministri Christi potestas vite ne- cessaria ab auditorio repetendi, ut probat apostolus, 1 Cor. ix. 14.

D * Talia igitur que in disciplinatum Christi prepediunt, si 2. These being

the circumstances

10 occasione adiacencie temporalium clericis molestant, tunc which require

that the clergy

sunt temporalia ipsa per manum laicam a clericis subtra- shouid be de-

prived 01 tem-

henda. Utrum autem hodie sit ecclesia in casu isto, non est porai possessions,

to compare them

meum discutere, sed politicorum qui intendunt praxi et statui *f the^hurch regnorum. Protestor quidem me dicere veritates condicio- teiongs' no"gto i5natas et de possibili, relinquendo illis iudicium de inesse. bYttoX^of the Scio quidem quod dominorum temporalium est illud exami- Hes in nare ; et posito defectu debent illud secundum caritatis lo\xaminePanctr

. , ttia • . • ... _ amend the state

regulas emendare. Unde Augustinus, epistola xxxm : Post- 0f his reaim. quam scripium est, Adorabunt eum omnes reges terre, omnes 20 gentes servient ei ; quis mente sobrius dicat nosiris regibus, Nolile curare in regno vesiro a quo tenealur vel obpugneiur ecclesia Domini nostri : ad vos pertinet quis velit esse reli- giosus sive sacrilegus ; quibus dici polesi, Nonne ad vos pertinet, quis in regno vesiro debet esse pudicus, quis inpudicus?

20. dicat : cod. dicat. 22. quis (pro qui) 2da manu in margine correctum.

12. Utrum . . . statui regiiorum. The seventh article of Wycliffe's Conclusiones, according to one of the lists given by Walsingham. p. 354 : it is absent from his other copy (p. 359) and from that in the Fasciculi Zizaniorum. Walsingham's text differs materially from that of its pre- sumed original. It runs as follows : Nunquid ecclesia est in tali statu vel non, non est meum discutere, sed dominorum temporalium examinare, et posito casu confidenter agere, et in poena damnationis aetemae eius temporalia auferre. The substance of the sentence is however entirely contained in WycliffVs sequel. Still, as Walsingham's editor, Mr. Riley, observes, p. 354, n. 6, the passage ' seems to be neither a conclusion nor part of one;' and it has doubtless obtained its place in the series by accident.

18. Angust. epist. clxxxv. 5, § 20; vol. ii. 651 e, where the sentence runs differently from that in thc text, ' . . . non ad vos pcrtincat quis velit esse sive religiosus sive sacrilegus ; quibus dici non potest, Non ad vos pertineat,' etc.

270

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVII.

Et consequenter declarat quod coactiva potestas quoad [88D bona naturalia et fortune super omnes regnicolas ad regem pertineat.

This powcr may £t potest sic ostendi : Si hostes forinseci invaserint reir-

be proved as * 0

« "ifThe kin- num, predando populum de bonis nature et fortune, rex 5 ™cuiarearmto debet seculari brachio eis resistere ; sed periculosior invasio invaLo°r,r,ehenis regni foret de domesticis iniuriantibus, tam in bonis fortune th" same m^ans^ quam gracie, * populo regni sui ; ergo familiarius debet rex 89 A

against the more . , . .. . .

present danger eis resistere : in omnibus enim que concernunt regnicolarum

ofintestine , . ,.

wrong-doing. bona fortune et corpons, habet rex mteresse, quia custodiam 10 regitivam.

b. The king has, Item rex habet potestatem coactivam humanam univer-

under God, the

supreme coercive salissimam re<mi sui ; ergo posito, per possibile, quod ex-

power ln his ' B * * * *

sTtha't if the Pediat clerum per subtraccionem invitam temporalium cas-

depnveTof0 be ^gon, hoc principaliter spectat ad regis officium. Illius 1 5

ku^th™ king's enim est superflua subtrahere, cuius est defectum supplere ;

t^me^surer6 ihius est auxilium corporale contra hominis legii sui vesa-

for niam tribuere, cuius est ab hoste forensi defendere. Patet

1. if one part of

intV^n"1^1 fa" erS0' cum ecclesia secundum maiorem partem et princi-

palem cleri peccare potest irremediabiliter circa affeccionem 20 theotherpart temporalium (ut patet 1 Thim. vi. 9, 10), Deus potest or-

must redress the

evii; dinare partem aliam ecclesie secundum coactivam potenciam

ii. ifthesincon- et remedium reductum. Sed et illud est legi Dei consonum,

sist in the usur-

pation of secuiar cum Deus punit hominem per consimile in quo peccat :

power,

it must be clerus ergo peccans in usurpacione potencie secularis per 25

punished by

secuiar power ; secularem potenciam debet deprimi ; aliter enim domini se- culares, si hoc non poterint, frustra portarent gladium, contra apostolum, Rom. xiii. 4. Et patet plane illud ex dictis xxvi.

14. invitam in margine additum 2da manu. 19. secundnm in margine additum 2da manu. 20. irremediabiliter : cod. remediar. 21. iT/iim.: cod. T/iim.

1. See the passage qtioted from the same letter, above, f. 62 A. Further on Augustin says, Hinc ergo factum est ut imperator religiosus et pius, perlatis in notitiam suam talibus caussis, mallet piissimis legibus illius impietatis errorem omnino corrigere, et eos qui contra Christum Christi signa portarent, ad unitatem catholicam terrendo et coercendo redigere, quam saeviendi tantummodo auferre licentiam, et errandi ac pereundi relinquere: cap. 7, § 28, col. 655 D.

28. V. supra, ff. 61 D-62 b.

CAP. XXXVII.] LIBER PRIMUS. 2JI

89A] capitulo, ubi declaratur quadruplex regis officium. Et con- ?.?d

J r -i r o m as obedience

firmacio illius est quod verus Christi discipulus, cuiusmodi chrr^tu;^d of a" potissime debent esse veri ecclesiastici, debent obtemperare muchmm^kit tyrannis, ut patet xxviii. capitulo ; multo magis ergo Chris- tins°: Chrls"an 5 tianis regibus ewangelice castigantibus.

B Confirmatur ex dicto * Ysidori, et ponitur in Decretis wheref?rethis

* pnnciple is

xxiii. : Principes, inquit, secnli nonnunqnam inira ecclesiam ltlytnaiu potestaiis adepte cutmina tenenl, ut per eandem poiestatem dis- fs;jr r'eal of ciplinam ecclesiaslicam iuvcnt ; ceterum inira ecciesiam potes-

lotates necessarie non essent, nisi ul quod non prevalent sacerdotes efficere per doctrine potenciam, potestas hoc inperet per discipline terrorem. Et sequitur : Cognoscant principes seculi Deo se debere esse racionem reddituros propter ecclesiam, quam a Christo tuendam accipiunt ; nam sive augeatur pax et dis-

15 ciplina ecclesie per fideles principes, sive solvatur, ille ab eis racioncm exigit, qui eorum poteslati suam ecclesiam credidit. Ecce sentencia huius sancti, quod reges et domini temporales sunt dampnabiles nisi quoscunque subditos suis legibus, et specialiter aliunde non efficacius corrigibiles, cogant per sub-

20 traccionem tardancium Christi legibus mancipari.

Item iuxta dicta xxxvi. capitulo, nomine dacione creature Sincethe

divine approval

debet subintelligere approbacionem divinam, sic quod precisefu_rnishehthe sole de tanto est valida : sed Deus non approbat appropriacionem |,rants> ar>d temporalium ecclesie sue, nisi de quanto sunt adminiculum acqroSI^{one0f 2 5promovens ad observanciam legis sue; ergo si temporalium ^p^1^'65 by adiacencia facit oppositum, deest approbacio divina, et per aTtheypiimote

... • j 1. 1 . • j 1. . • j the observation

consequens msticia possidendi : nec hoc verti debet m du- 0f his iaw, it is bium, cum iniustus iniuste occupat quidquid habet. Cum fafiing^thVs con-

. ... . dition, the pos-

C ergo per se causa finahs * quare domini temporales do- session is un-

righteous ;

30 tarunt ecclesiam, fuit ad religionem Christianam ampliandam, and wjth the

cessation of the

4. Christiaiiis : cod. Christianus. 9. ecclesiasticam : cod. ecclesiam. ittvent : Isid. muniant. 10. necessarie : cod. necesse. 15. iiie in cod. etiam ante sol- vatnr legitur. 21. nomine : cod. noi.

4. V. snpra, f. 65 1), c.

6. Isid. Sentent. iii. 51, § 4; Migne lxxxiii. 723 B: — quoted in Decret. II, ca. xxiii, qu. v. cap. xx; Corpus Iuris Canonici i. 936, ed. Friedberg. Compare \Yycliffe's treatise De Ecclesia i., pp. 13 seq., ed. J. Loserth.

12. Isid., ubi supra, § 6, p. 723 C; Decr., 1. c.

21. V. supra, ff. 85 A, 86 c, d.

2J2

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVII.

purposefor vidctur quod cessante illa causa, cessare debet dotacio : non [89C

whicli ihe church

wasendowed, eTgo ex titulo dotacionis, sic modificate, potest ecclesiasticus

its endowment

must cease aiso : wj Christi contrarius vendicare dominium. Nec dubium,

wherefore in the ° '

lfbehoveTtem- cum mstum s,t tales privare dominio, quin Deus potest in-

resrume0thltt0 ponere dominis temporalibus, potestatem et ofTicium com- 5

lordship, plendi talem iusticiam.

forifitbenot Sed et hoc habent, quidquid adinvenciones hominum in

their duty, '

towhomcanit oppositum cece statuerunt. Cui, queso, adiaceret civile dominio nisi domino seculari ? quis coactive disponeret pro bonis regnorum, nisi reges quibuseorum custodia deputatur? 10

since such func- Revera parti spirituali ecclesie est illud officium interdictum ;

tions are ex-

pressiy forbidden ut Luc. xiv. 33, 27, scribitur, Omnis gui ex vobis non renunc-

to the spintualty. ' 1

ciat omnibus que possidet, non potest esse meus discipu/us, et Qui non baiulat crucem suam et venit post me, non potesl meus esse discipulus. Videant ergo reges si dotacio temporalium sit ec- 15 clesiasticis occasio proprietarie et civiliter secundum fastum seculi dominandi, aut relicta simplici vita et paupere, sit causa volvendi se in volutabro voluntatum ; et tunc indubie contraveniunt, occasione temporalium, legi Christi : et tunc nedum licet ab eis bona fortune subtrahere, sed tenentur ad 20 hoc sub pena dampnacionis ; posito quod sit eis evidens quod clerus foret * ex superhabundancia temporalium in dictis D viciis induratus. Aliter enim rex foret manifestus traditor Dei sui, quia notorius socius et fautor sui publici inimici, et cum hoc nequissimus iniuriator in bonis utilissimis regni sui. 25 Mancipacio quidem in lege Christi est regnicolis et pro statu presentis peregrinacionis perutilis, et pro bono patrie in- ducendo; non enim sine huius legis observancia stabit regnum.

3. mtairaUons: Potest autem ad palpandum istam claram sentenciamso a. We shouid triplex exemplum adduci : primo, posito quod frater civilis

rouse our brother

fromadeadiy domini, quem care in Christo dilisrit, laboret morbo litargico,

lethargy of the °

body, debent ex regula caritatis impedire ipsum a sompno letifero :

much more then " r 1 1

from the more cum erg0 sompnus quo ecclesiastici divites soporantur sit

dangerous o r i r

Ioui?rgy °f 'he infinitum gravior et periculosior sompno corporis (ut patet 35

12. nt: cod. Nc. vobis : cod. nobis. 24. socius : cod. socer.

CAP. XXXVII.]

I.IBER PRIMUS.

273

89D] ex dictis xvi. capitulo), videtur quod domini temporales de- bent ex lege caritatis fraterne expergefacere taliter somp- niantes ; et convenientissime facerent denudando eos a tem- poralibus in quibus iacent racione cecati et desideria militandi 5 secundum legem ewangelicam provoluti.

Secundum exemplum est de confratre racione cecato, qui We shouid

force a sufferer

habens spinas infixas pedibus saniem et vinolenciam frene- to undergo a

r r 0 necessary

rantes, tocius residui corporis infectivas, sed ex timiditate °Peratlon ; feminea non vult has spinas extrahere ; nonne esset ele- 90A mosina spinas tales et vinolenciam * a fratre invito, eciam ligato si oporteat, semovere ? Pes in Scriptura, ad sensum misticum, est creature racionalis affeccio, ut patet Math. xviii. 8 : spine vero, secundum parabolam Salvatoris, Luc. viii. 14, sunt mundi divicie, que tunc infiguntur pedibus, causando 15 putredinem, quando temporalia secundum tantam inordi- natam affeccionem in collegiis vel in domibus includuntur, quod in sua substancia putrefiant, quod ex eorum congre- gacione et detencione inprovida iniuriatum sit populo, et tepescat in eis Christiana religio : magna Christi elemosina 20 esset, spinas huiusmodi prudenter extrahere.

Tercium exemplum Lincoliensis est, Dicto quodam : yma- <■• If one mem-

r 1 J ber of the body

ginatur enim (et veritas ewangelica, quam recitat apostolus, Rom. xii. 5 et r Cor. xii. 27, contestatur) quod tota ecclesia sit corpus Christi misticum, et singule communitates vel per- 25 sone in dicta ecclesia sint officialia eius membra ; quod si

unum membrum nimis avide et quantitative et proporciona- ?bsorb more than

1 1 lts proper nutn-

liter trahat ad sui nutricionem de canpio, nimirum membra ment' residua emarcescunt, unde consequitur discrasia tocius cor- poris vel ex superhabundancia vel defectu. Virtus ergo regi- 30 tiva corporis deficeret a suo ofncio, nisi discrasiam talem ad " must be

checked for the

temperamentum reduceret, evacuando superfiua membra fj^0^6, canino appetitu nimis avido, et confortando membra residua, B quibus alimentum iniuste subtrahitur. * Et patet exempli aptacio, cum rex (ex diclis xxvi. capitulo) sit quasi cor in

8. timiditatc conieci : cod. ttmtrittidint. 23. 1 Cor, : cod. Cor. 32. avido: cod. avidi.

1. V. supra, f. 37B-D. 34. V. supra, f. 60 n.

274

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVII.

quo fundatur virtus regitiva, vallatus in medio regni sui : et si [90B non fallor, inequa temporalium distribucio est precipua causa furti, homicidii, et aliarum iniuriarum sensibilium in commu- nitate regnancium ; nam Deus dat vite necessaria cuicunque populo Christiano, si inequa particio non perturbet. Quoth- 5 bet itaque racionibus talibus et exemplis vallari potest dicta sentencia.

XXXVIII.

Of ExcoMMf m

CATION.

If it be said that ' our doctrine would render those practising it liable to ex- communication,'

we reply, i. that no one can be excom- municated unless

Contra dicta obicitur tripliciter : videtur enim ' quod secu- lares contra ecclesiam hoc temptantes, excommunicari 10 'debeant, cum destruccionem ecclesie machinantur; jmmo 'quilibet ecclesiasticus debet, cum sancto Thoma Cantuan- 'ensi, pro defensione iurium et libertatum ecclesie usque ad ' martirium militare.' Sed hic dicitur, quoad primum, quod non est possibile hominem excommunicari nisi excommum-15 - cetur primo et principaliter a se ipso. Demonstratur sic : ESffSr Nemo potest ledi, vel peyorari, nisi peyoretur principaliler a se huownproper ^ ^ ^ et declaratum eSt tractatu secundo,

12. Cantutiricnsi: cod. Cdtur.

1 2. Sancto Thoma Cantuariensi: cf. supra, f. 81 D.

„ Nm est possibile homincm excommunican ntst excommunuetur

1S. i\on c r h h ; le f VS ychfiVs Con-

brimo et pnnapaliter a se ipso. iuc ciBu . ' A ■

clusiones accordfng to the text given in Walsingham, vol .. 359- and » ZSZcA Zizaniorum, p. 250, where the words ' ad su. damnum are added after ' excommunicari.' In Walsingham s other copy, p. 3o4. is reckoned as the ninth article ; see above, p. 269, n. 12.

7 xlmo potest ledi, &c. This sentence is quoted frequently by Wycliffe : see above, p. 58, n. 14, where I have verified the place m S. ChrUstom-s homilies on the Romans; and the Fasc.cuh Z.zan.orum, p.75o, where Shirley snggested that it occnrred ***r*^Z** on S Tohn. Both these citations are incorrect, and I have been led to the 71 Tsonrce by a manuscript in the Bodleian library ent.tled Z*r Iohannis Crisostomi: Quod mmo leditur nisi a semet,Psc (BodL 43". f ! A). This work, Abyos 5« rbv iavrbv ««.«WW «;fc« ur, ™pa- (tXteL otivara., will be fonnd in Montfancon's edition of S. Chrysostom vol iii 444-464; where the particnlar sentence is repeated in vanous forms.-Tne words, ' In mentem vero nnllns ledi potest ms, a semet ipso/ appear also in Grosseteste's twentv-first D.ctum, cod. Bodl. 830,

f. 23 B.

CAP. XXXVIII.] LIBER PRIMUS.

275

90B] capitulo ii. ; sed omnis excommunicacio est magna peyoracio, cum secundum illam ponitur excommunicatus extra com- munionem fidelium ; ergo nemo potest excommunicari, nisi primo et principaliter excommunicetur a se ipso. 5 Ex quo patet correlarie quod nemo debet dimittere correc- whereforenoman

should swerve

cionem ewangelicam propter timorem pretenseexcommunica- fr™ his .dut/ as

0 r r r a Christian for

C cionis, interdicti, vel censure * consimilis fulminande. Patet fear of pretended

excommumca-

ex hoc quod sicut mala non sunt facienda ut bona eveniant, ce°"Sulr°terdlct' or Rom. iii. 8, sic bona non sunt ommittenda ut penalia

10 caveantur ; specialiter cum commitante exprobracione vel prosecucione propter iusticiam est passio beacior, et quan- tumlibet oportet pati, tantum vel amplius ante mortem : felix ergo causa tam pie, et ad beatitudinem tam necessarie, passionis. Christus enim propter pretensam excommunica-

'Scionem vel scandalum auditorum non pretermisit predicare salutiferam veritatem. Nam Iohannis ix. 22 scribitur, lam enim conspiraverant Iudei, quod si quis co?ifiterelur eum Chris- tum, extra sinagogam fieret : et Ioh. xii. 42, 43, Ex principi- bus multi crediderunt in eum, sed propkr Phariseos non confite-

20 banlur, ut de sinagoga non eicerenlur ; dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei. Utinam inferiores per- sone ecclesie non deciperentur in hoc casu ; malediccio enim which in fact

have no potency

vel excommunicacio non ligat simpliciter, sed de quanto fertur except tney he

directed against

in adversarium Christi le<ns. Unde Ieronimus super Psalte- a resister of

0 r Chnst s law.

25 rium (et concordant experti) dicit quod Iudei usque hodie Christum excommunicant ter in die ; et constat ex fide quod talis excommunicacio non descendit in Christum, sed excom- municantes inficit redundando. Noli ergo inniti proprie

9. iii. : cod. 70. 13. necessarie : cod. ncce (i.e. necesse). 26. constat ;

ita in margine correctum : textu patet.

22. Malediccio . . . Christi legis. The tenth article of \Vycliffe's Conclusiones aceording to the text in Walsingham, vol. i. 360, and in the Fasciculi Zizaniorum, p. 251 ; the elevcnth, in Walsinghams other copy, p. 354. The article next preceding will be found below.

24. The passage does not seem to occur in the Breviarium in Psalte- rium attributed to S. Jerom, who, however, notices the fact referred to, several times in his commentaries on Isaiah.

28. Rom. xii. 16 Vulg. : Nolite csse ptudentes apud vosmctipsos.

T 2

276

DE CIVILI DOMINIO [caP. XXXVIII.

prudencie (hoc est, tradicionibus humanis, quibus proprium [90C est decipere secundum mundanam prudenciam), sed pru- dencie Trinitatis increate (que indubie * est lex Christi) ; et D ipsi opere vel obmissione non detrahas propter censuras humanitus palliatas, quia Psalmo cviii. 28 scribitur, Malediceni 5 illi et tu benedices.

Accordingly, Secundo sequitur quod nemo ad sui deterioracionem ex-

2. excommunica-

tion and the like communicatur, suspenditur, vel aliis censuris ecciesiasticis

acts are only r

l^useo(CoAhe cruc'atur» n'si pfincipaliter in causa Dei; ut puta, si princi- agaifnsrt°God"S Panter offenderit contra Deum. Patet ex hoc quod non 10 a. becauseex- peccatur nisi principali ter peccatum fuerit contra Deum ; sed

communication

can oniy be non potest esse excommunicacio nisi propter peccatum ; ergo

because of sin.

non potest esse excommunicacio excommunicati ad deterio- racionem nisi in causa Dei ; unde excommunicacio est terminus adinventus preter Scripturam sacram : et utinam terror innatus 15

i. it is the act of non sapiat avariciam. Nam hoc est certum, quod omnis pec-

mortal sin that

makes the sinner cans mortaliter, ut sic, excommunicat se ipsum, id est, ponit

excommunicate ; r x

ii. the prfest se extra communionem fidelium ; et ad secundum sensum

merely pubiishes

the fact, minister ecclesie excommunicat publicum peccatorem, id est,

excommunicatum denuncciat et aliis communicacionem eius 20 in nomine Domini vetat. Sic enim precans malediccionem vel penam corporis, aut pro illa rogans, in digno sic puniri a

and is bound ac- Domino. excommunicat. Sic enim David montibus Gelboe

cording to the

exampiesofhoiy maledixit (primo Reg. ultimo) ; sic Christus maledixit ficui

Scnpture never vl o /

to utter a curse (Math. xxi. 10); sic Paulus maledixit principi sacerdotum 25

except against v *i > £ ^

transgressions of (\ct Xxiii. ^) : et sic multe maledicciones facte sunt in Veteri

the dtvine law ; V O/ J

Testamento in transgressionibus legis Christi, ut patet Num. v., Hi. when the Deut. xi. 28, xxviii. Unde, sicut in primitiva ecciesia discipuli

apostles had the

ix. Verba sed non potest esse excoinmwiicacio nisi propter peccatum in superiori margine sunt addita 2da nianu. 21. precans conieci : cod. peccans . 22. a addidi.

7. Nemo . . . itl cansa Dei. The ninth article as above, according to Walsingham, vol. i. 360, and the Fasc. Ziz. p. 250; where the sen- tence runs, ' Nemo debet, nisi in causa Dei, excommunicare, suspendere, interdiceie, vel secundum quamcunque censuram ecclesiasticam vindi- cando procedere.' \Yalsingham's other copy, p. 354 (nr. 10), agrees, except for two trivial variants, verbatim with the original as printed above.

23. The reference is to 2 Sam. [2 Reg., Vulg.] i. 21.

CAP. XXXVIII.]

LIBER PRIMUS.

277

90D] habuerunt potestatem eiciendi demones a corporibus obsessis actuai power of

delivering men to

91A * (Luc. x. 10), sic habuerunt potestatem tradendi corpora Satan, they never

v 1 1 1 used that power

enormiter peccancium demonibus afflierenda: unde 1 Cor. v. exceptonaccount

*■ 0 01 heinous sin,

3-5, iudicavit apostolus publicum fornicarium cum uxore patris with a view to

their spiritual

5 tradendum Sathane, ut spiritus salvus fiat ; et 1 Thim i. 20, g°od> tradidit apostolus Allexandrum et Hymeneum Sathane propter blasphemiam. Et sic utrobique non debet exerceri excom- municacio, nisi in notorie peccatores ad medicinam eorum vel populi terroremut peccatum caucius caveatur. Nec habet °^ o°her*arning

loecclesia potestatem quemquam aliter excommunicandi.

Unde cece et sine fundacione pretendunt ecclesiastici hodie wherefore

b. the practice of

excommunicaciones principaliter propter temporalia eis danda. modem church-

1 A men to lssue ex-

Apostolus enim et omnes Christi discinuli in ecclesia primi- communications

r r r for tne purpose

tiva nescierunt istam potestatem ; sed antequam scandalisa- p^Ygo^d? sup- 15 rent ecclesiam, vel eciam pro vite necessariis, que plus debe- Snkn^wntothe bantur eis a populo quam nobis decime, paterentur famem, frTwhSrather ' sitim, et penalem corporis nuditatem (ut 2 Cor. vi. patet), sed by^demandin^"06

cvcn thc ncccs-

eciam labori manuali se exponerent, ut patet Act. XVlll. 3 • saries of life, men

rt . . 7 7 . . 7 were content to

Ego scio quoniam intrabunt post discessioncm meam lupi rapaces endure privation

and to labour

207« vos, iion parcenles gregi ; et ex vobis ipsis exurgent viri with their hands. loquentes perversa, ul abducanl discipulos post se : et sequitur, Argentum autem et aurum aul veslem nuUius concupivi, sicut vos scitis, quoniam ad ea que opt<s michi erant et hiis qui inecum erant, ministraverunt manus iste. Qualem professionem

B * fecerint Moises et Samuel, ut patet supra xxviii. capitulo; nec aliter consuleret viro ewangelico, 1 Cor. iv. 12, quod magis laboret manibus suis : unde 2 Cor. xi., supersedit apostolus, propter Corintheorum avariciam, a strictis vite necessariis, ne eos scandaliset. Non enim exemplata est potestas a Christo

2. jr. cod. 12. 8. medicinam : cod. medicinalem. jy. fiatet inter columnas 2da manu additum. 26. 1 Cor. : cod. 2° Cor. 27. xil cod. 25. Quem autem locum textus re vera spectet, incertum.

18. Act. xviii. 3. Apparently riftcr this refercnce a senlcnce has been accitlentally omitted, which should serve to introduce the following citation from Act. xx. 29, 30, 33, 34.

25. V. supra, ff. 66 D, 67 a.

29. Non enim cxcmplata . . . sed ccontra. The eleventli articlc as above ; Walsingham, i. 360, Fasc. Ziz. p. 251 : the twelfth in YValsingham, p. 355.

27«

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVIII.

vel suis discipulis excommunicandi subditum precipue propter [91B negacionem temporalium, sed econtra ; cum in necessariis maxime debitis apostolis fideliter laborantibus docuerunt temporalia non esse exigenda. 3. Hence it Tercio manifeste capitur quod nos superhabundantes di- 5

follows that we

have no right to viciis, ociantes a spirituali ministerio, et per consequens

compel temporal

exactions by deficientes a iure vendicandi vel possidendi hec temporalia, non

ecclesiastical 1

censures. debemus per palliatas censuras ipsas tam stricte exigere. a. An act, to be Confirmatur ex hoc quod omne opus meritorium, in quantum

meritorious, must

be voiumary, huiusmodi, debet esse voluntarium ; omnis huiusmodi minis- 10 tracio temporalium prelato per subditum secularem debet esse opus meritorium ; ergo debet esse opus voluntarium : ergo

so that to enforce prelati coacte hoc exigentes, ewangelicam necessitatem extin-

the payment of

temporai exac- guunt, meritum ministrantis, et per consequens cupiditate se

tions is to deprive

themofany ipsos inficiunt, et rempublicam dampnificant et perturbant. 15 whereas the Et hinc sanctus apostolus vocat collectam huiusmodi, quan-

maintenance of

God's ministry, tumcunque debitam, benedicciottem, sicut facit scriptura Veteris

however much a ^ 1

duty> Testamenti. Rom. xv. 26, 27, scribitur ;F 'robaverunt Macedonia

el Achaia colleccionem aliquam in pauperes sanctorum facere qui sunl in Ierusalem ; placuit enim * cis, et debilores sunl C eorum, Et probat hoc dicens, Nam si spiriiualium eorum participes facti sunt gentiles, debent et in carnalibus ministrare eis. Et istam sentenciam plane detegit, 2 Cor. ix. 5, 7, ubi rogat substanciam eis dari quasi benediccionem, non quasi

should be pro- avariciam ; unusquisque enim proul destinavit in corde suo, non 25

vided by men's

free will. ex tristicia aut necessitate : hilarem enim datorem diligit Deus.

Unde propter ministerium voluntarium observandum sic scribit, 1 Cor. xvi. 1, 2 : De cotleciis enim que fiunt in sanctos, utiusquisque vesirum aput se reponat, rccondens quod sibi placu- erit. Patet ergo evidenter quod pastorum ecclesie est cavere 30 precipue de exaccione peccunie subditorum. Unde epistola ad Philemonem, 14, postquam asseruit se non fuisse sibi iniu- riatum ex sui detencione, sed magis utrilibet profuisse, sic

9. omne, quod in cod. etiam post (vel, ut librarius monet, rectius ante) meri- torium invenitur, prorsus omittendum iudicavi. 19. sanctorum: cod. sic.

32. Philemonem : cod. Pkilomenem.

24. Benediccionem : cf. 2 Kings v. 15.

CAP. XXXVIII.] LIBER PRIMUS. ,„,n

910] scribit : Sine consilio iuo nichil volui faccre, ut ne velud ex necessiia/e bonum iuum essei.

Ex dictis patet, si Scripture sacre et racioni debemus cwquentiy credere, quod discipuli Christi non habent potestatem coacte Sexigendi temporalia per censuras ; sed hoc temptantes sunt~-/^/, filii Hely, filii Belial, de quibus r Reg. ii. I2, 13> l6, dicitur SSV" ™ * quod nescicrunt Dominum neque officium sacerdotum ad populum, sed dixerunt, Nunc enim dabis ; alioquin tollam vi. Ponderet,'s,ncetheymakea rogo, prelatus ecclesie quomodo vite necessaria sunt magis ?™Jft ^ «debitaewangelisantibus quam post dotacionem ecclesie, ad&tcWh.

excludendum exaccionem decime vel collecte tradicionibus D humanis excogitate ; ut patet Rom. xv. et 2 Cor. * ix. : et cum illa non debuerunt apostoli a plebe exigere, ergo minus modo.

Secundo confirmari potest per locum a maiori ex precepto*. iftheruteof '5 Vetens Testamenti. Nam Exod. xxv. 1, 2, scribitur : Locu-

tus est Dominus ad Moisen, diccns, Loquerc filiis Isracl ut^T^ toilantmihiprimicias; et specificat modum accipiendi, dicens, Ab omni homine qui offcrt ultroneus, accipies eas : et infra,' xxxv. 5, scribitur de primiciis quas Deus precipit sibi solvi,' 20 Omnis voluntariusetpronianimiofferateas Domino. Licet au- tem t non quelibet confitenda est a quolibet Christiano pro suo tempore esse vera, et sensuseius misticus ab auctoribus Novi Testamenti expositus est nobis autenticus ; sicut et locus a maiori in ea fundatus est validus : ut si populus rudis et car- *5 nalis Veteris Testamenti temporalibus deditus specificari de-

bet ad dandum ultronee, et prepositi illo pacto recipere, multo much more mus[ magis Christiani, qui omissis exaccionibus temporalium, de- StE bent mite, non rigide, celestibus aspirare, sicut plane exem- «f thePNew.ion platum est nobis a Christo et suis discipulis.

6. ante Bcliai, Jilii ttddi|. P 3 \ ™£ .Z£ P- »5») habent coactione civili. 22. tempore superscriptum, pro fiarte. ' ' Cod- «**

DiZPf CJlrhH ■ • • *** CCms- The twelfth article as

m wHiff !" C,°Py'r,P- A5J- 11 °CCU1S a,S° nearIy in ^ same words m Wychffes trea ,se De Officio pastorali, i. 6 : Curatus non debet deei- mas a su.s subcht.s per excommunicacionem vel censuras alias cxtor- quere : p. M, ed. G. V. Leehler, Leip.ig, rS63, «parto.

28o

DE CIVILI DOMINIO [caP. XXXVIII.

c. As punish- Ultimo confirmatur sic : Iuxta communem sentenciam tam "L91D

ment is regulated

by the gravity of iuris divini quam humani iuris, penalia sunt strinsrencla, non

the crime, ^ r °

laxanda— mitiganda, non acuenda — in comparacione ad cul- and this u in- pam : et hinc in primitivis legum promulgacionibus, trans-

■ creased by the

near presence of gressores severius sunt puniti, ut legem plus auctorisent et 5

authoritative

sanctions timeant. Sic enim post legis promulgacionem de observa-

so we find trans- u * °

gressions more ci0ne * sabbati, Exod. xx. 8-10, homo, quia colleait lijnia in92A

severelypunished ' ' * ° O

mtheOid sabbato, postquam incarceratus est, consulto Domino, preci- and New Testa- pitur lapidari ; sic eciam post promulgacionem legis caritatis

ments

per apostolos, post missionem Spiritus sancti inspiratos, quia 10 Ananias et Zophira uxor eius fraudarunt de precio agri ven- diti, tamquam yppocrite superbiendo de peccunia, menciendo ex avaricia, de Dei providencia desperando, statim ex vin- than has been the dicta Domini exspirarunt, ut patet Act. v. 1-10 : post vero

case since ;

non est exercita proporcionaliter pena tanta. 15 howthencanwe Cum ergo ex neutro Testamento fundatur talis excommu-

presume to claim

apowerofex- nicacio peccuniaria, unde nobis auctoritas ad tantum laxan-

communicatmg

for pecuniary de-(jum vei acuendum talem excommunicacionem penalem ?

fault, which has r

rn°thetBibi:ea?lon Revera deest nobis tam racio quam auctoritas, cum sancti,

quibus pertinuit punire striccius, longe micius et nunquam 20 sic ex humano debito punierunt : unde non video quod non tyrannizarent nostri desides, plus exigendo quam sancti apostoli, vel quam sit fundabile ex Scriptura. Considerent dictum apostoli 1 Cor. viii. 9, 13, Videie ne hec licencia vesira offendiculum sii infirmis : et sequitur, Si esca scandaliset fra- 25 irem meum, non manducalo carnem in elernum. Ecce quod homo debet abstinere ab esu licito propriorum propter fra- trum scandalum evitandum ; quanto magis ab execucione su- perflui non fundata. Numquid nobis dispensatum est ultra sanctos apostolos, ex hoc quod sumus tam * mundiales B contra regulam ewangelicam, tam torpentes desidia, et tan- tum affluencia temporalium abutentes ? Sicut ergo honor et doctrina Dei non debet dimitti pro scandalo ; sic utilitas per- sonalis in bonis infimis, que non precipimur a Deo excipere

23. /undabile in margine 2da manu correctum : text. laudabiU. 26. carnem : cod. cames.

7. Homo, &c. : Num. xv. 32-36.

CAP. XXXVIII.]

LIBER PRIMUS.

28l

02B] dimitti debet pro scandalo, nec censure legitime ad hoc arcent.

Quod si obicitur, primo, Math. xvi. 19, Quodcunque f Jf ^be ob-^ liztavcris supcr krram erit lisralum in celis, et quodcunque sol- power of the

0 * 0 • j. z keys was con-

5 veris super terram erit solulum et in celis, quod ' dictum est f^petey nd.rili ' Petro et omnibus successoribus suis ; ' precipue dicitur hls successors> quod istud verbum ex defectu intelligencie terret serviliter whence arises the

deceitful doctrine

multos simplices Christianos, et alios decipit presumentes de of ' Ple,;itude of

* 11 power;

plenitudine potestatis. Ideo supponendum est primo quod we observe

a. that the pro-

lodictum Salvatoris sit necessarium de virtute sermonis, eo quod mise r° Peter

means that

non est possibile sacerdotem vel laicum quidquam solvere vel notnins cfn be,

A A 1 bound or loosed

liarare, nisi illa solucio vel ligacio sit in celis, nedum in celesti ?n,eaHh' 1xce^

° ' 0 ' lt be also bound

corpore quod continet orbem sublunarium et omnia que in heaven^ illo sunt, sed in approbacione divina et nature angelice que 15 sunt celi.

Secundo notandum est quod ex confessione fideli Petri, b. it contains a

statement of the

apostolorum capitanei, Deus pepigit cum eo fedus, dando contract made by v r > r r o > God t0 Peter and

sibi et successoribus suis universis privilegium solum sacerdo- his successors, tibus concessum ; scilicet quod, si aliquid secundum potesta- whereby christ

engages to effec-

20 tem clavium non errancium sentenciant si°;no sacramentali tua.te their un-

0 ernng sentence ;

vel alio pertinente, Christus assistet graciose complendo sen- Ctenciam : et hoc est unum de maioribus * privilegiis con- cessis mortalibus. Postquam enim Petrus exclusis heresibus the church being

founded on the

confessus est Christi deitatem et humanitatem, concessit sibi rock. 25 Veritas quod super hanc petram, que secundum apostolum i.t. upon Christ, erat Christus, edificaret ecclesiam Christianam, cuius petre Petrus meruit esse successor proximus. Et confortando eum against which no

evil can prevail :

de firmitate ecclesie, subdicit secundo quod porle inferi non prevalebunl adversus eam. Sicut enim Christus est ostium, ^oper quod singulariter stricta via transitur ad regnum (ut patet Math. vii. 13, 14 et Ioh. x. 9); sic perversitates homi-

1. debft : cod. debet. 4. tcrram : cod. terra. 29. ostium : cod. hostium. 31. loh. : cod. Rom.

3. Compare the argument of Marsiglio of Padua, Defensor Pacis, ii. 6, in M. Goldasfs Monarchia s. Romani Imperii, iii. 204 sqq., Fr.mkfurt, 1621, folio.

23. Matth. xvi. 1 5-19.

25 Sccundum apostolum : 1 Cor. x. 4.

282

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXXVIII.

num prescitorum et temptaciones spirituum malignorum sunt [92C multe porte, per quas lata via precipitanter descenditur ad in- fernum : sed non prevalebit civitas diaboli, cum sapiencia vincit maliciam.

thegrantrof«* Tercio tangitur medium per quod instrumentaliter stabitS dom "I/heJvaf' regnum) cum subditur, Tibi dabo claves regni celorum. Claves enim spirituales sacerdotum sunt potestates quibus clauditur et aperitur dictum ostium, quod de facto est regnum celorum. which, aibeit JJcet autem sola Trinitas habet huiusmodi potestatem auten-

properly the ex- 1

ofUGodPOSseSS'on ucam principalem, sola Christi humanitas habet potestatem 10

huiusmodi subautenticam ab intrinseco personalem, cum areyetcommitted simul sit Deus et homo : tamen prelati ecclesie habent sibi

to the prelales of 1

instrumems35 *"* commissam potestatem instrumentalem, que est potestas ttTknow anoMo"1 todiciaria consistens principaliter in duobus, scilicet, in potes- ino^iedgeY"*' tate arbitrarie cognoscendi et in potestate incidentaliter iudi- 15 candi. Et prior * istorum vocatur in foro penitencie clavis D consciencie, et est dispositiva ad secundam principaliorem ; cum nemo habet potestatem diffinitive sentenciandi, nisi prius habeat potestatem cognoscendi in causa qua dicitur arbitrari sentenciam : unde prior clavis non est actus vel habitus 20 sciendi, sed potestas sic antecedenter cognoscendi. Omnis ergo potestas ordinis sacerdotalis instrumentaliter aperiendi hominibus ostium, quod est Christus, vel claudendi a subdito dictum regnum, est clavis ecclesie data Petro et aliis, ut patet Math. xviii. 18 et Ioh. xx. 23. 25

15. et addidi. 19. cognosccndi: cod. cogmscldi. 24 est addidi.

3. Sapietuia : cf. Wisd. vii. 30.

14. Duobus. John of Paris, whose exposition of the subject is illus- trative of Wycliffe's, distinguishes a quintuple power granted to the church. Of these five sorts the second corresponds to Wycliffe's former, 'potestas administrationis et praecipue sacramenti poenitentiae, quae est potestas clavium vel spiritualis iurisdictionis in foro conscientiae ; et consistit in discernendo lepram et non lepram, et in potentia absolvendi a culpa, et commutandi reatum poenae aeternae in reatum poenae tem- poralis. Et haec potestas in spirituali foro promissa fuit Petro,' &c. The fourth power is the 'iudiciaria potestas, scilicet correctionis in foro exteriori, . . . auctoritas discernendi in dicto . . et auctoritas coercendi seu puniendi per ecclesiasticam censuram :' De Potest. reg. etpapal. xii, Goldast, iii. I24seq.

CAP. XXXVIII.] LIBER PRIMUS.

02D] Sed quarto oportet notare diligenter, pro heresi precavenda, d. 7?titis im- quod non est possibile, si papa vel alius pretendit se quovis p°Pe ^aann[o signo solvere vel ligare, tunc eo ipso solvitur. Nam hoc loose or °Pen> concedens habet consequenter concedere papam esse inpec- 5 cabilem, et sic deum ; aliter enim posset errare et facere diffor- miter clavi Christi. Et constat quod quam inpossibile est figuram clavis aperire, deficiente subtracta substancia ; tam untess his action

be in conformity

inpossibile est Christi vicarium vel prelatum aperire vel wjth i»w of claudere, nisi de quanto conformatur clavi Christi prius 10 aperienti vel claudenti : aliter enim esset alter deus Deo nostro for eise he wouid

be another god

contrarius. Sicut erero Christus, primoeenitus ex mtdtis acting in con-

° tranety to our

fratribus et primicie dormienciutn, penetravit regnum ; sic God : solus ille potuit capitaliter promereri regnum spirituale, univer- saliter clausum a prevaricacione primorum parentum usque 93A ad ipsum : et sic * in qualibet appercione vel clausione par- ticulari est dicendum. Unde illas primicias potestatis non potuit committere Petro vel alteri. Oportet ergo, tam essen- cialiter in virtute sui faciat quicunque eius vicarius quidquid facit, quam essencialiter facit figura opus incisionis in virtute 20 corporis figurati.

Et patet, cum omnis Christi vicarius errare poterit, eciam whereas it is cer-

tain that any

in hiis que concernunt fidem et claves ecclesie, ut noverunt vicar °f Christ

may err, even in

notantes cronicas, vult quod non est possibile si vult, asserit, matters of faith ! vel bullis testatur, quod si ligat vel solvit, tunc proporciona- 25 liter ita facit : quia hoc dicere esset sibi imponere peccatum Luciferi (Ysa. xiv. 12) et presumpcionem Petri (Math. xvi. 22, 23), ex qua, ut patet xxxvi. capitulo, Sathanas est vocatus.

5. errarc in margine 2da manu correctum : text. crcarc. 24. si : cod. sic.

25. qitia : cod. qttod.

2. Non est possibile . . . solvitur. The thirteenth article of Wycliffe's Conclusion.es, according to the text given in Walsingham, i. 361, and the Fascic. Ziz. p. 252 ; the fourteenth, in Walsingham's other copy, P- 355- The words in the two former (from which the third hardly at all differs) run thus : Non est possibile, de Dei potentia absoluta, quod si papa vcl alius Christianus praetendat se quovismodo solvere vel ligare, eo ipso sic solvit vel iigat.

11. Primogenitus, &c. : Rom. viii. 29.

1 2. Primicie dormicncium : 1 Cor. xv. 20. 27. V. supra, ff. 86 D, 87 A.

284 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXVIIT.

Unde non sine misterio, statim post predictum insigne [93A privilegium datum Petro, tam acute ipsum redarguit ex adver- sancia legi sue, innuendo indubie quod nullum opus suum est validum nisi de quanto superiori regule facienti opera est norcanhebind conforme. Cavere ergo debet ne paliet nidum sophisticum, ,

any man 0 r r ■ ' *>

et exhinc deficiat in minori huius argucie : ' Quodcunque ' vicarius Christi ligaverit super terram erit ligatum et in ' celis; sed hunc fidelem laicum, nolentem sibi dare peccu- ' niam, ligat super terram ; ergo ligatur in celo.' Minor enim except he first peccat in materia, nisi datus fidelis prius se ipsum li^averit, 10

bind himself. 1 f f o '

vel aliquis corporale ligamentum adiecerit, quod * est in-B pertinens dictis Christi. Et utinam domini temporales atten- derent veritatem huius materie ; tunc quidem cognoscerent quod omittendo, propter excommunicaciones, resistere sophi- sticantibus legem Christi, excommunicari possunt a Domino 15 et se ipsis.

If, lastly, it be Et si ex isto invehitur, quod Christianus debet dubitare

doubted in what

case a priest can quando sacerdos rite li#at vel solvit, et quando non ; dicatur

nghtly exercise 1 ° ^ '

repiy° hlV such ciuo0' oppositum sequitur, cum credere debemus quod solum ri^htfuf iu so iar tunc n°at; ve^ so^1 quando ministrat conformiter ad regulas ao cordrncewiththCeleois Christi, et de quanto exorbitat pretendit se ligare vel ITw S; "dEYt is s solvere, sed non facit. Non enim est de substancia fidei, sed

vaini . - o« t» • ■ i ii«

pocius oppositum, ' bi successor retn rn bullis suis sic acces- ' serit, ergo verum.' Ideo cum magna diligencia scrutarentur prelati Scripturas, antequam inducerent in ecclesiam civiles 25 dominaciones, abditas reservaciones in easdem prefecciones, pro temporalibus excommunicaciones, a pena et a culpa absoluciones, peccunie exacciones, bella corporalia et conten- but every priest ciones, cum sibi similibus. Hoc ergo catholice credi debet,

duly ordained is ' , .

competent to con- quod quilibet sacerdos nte ordinatus habetpotestatem sufficien- 30

fer the sacrament ...... ..

i. mistcrw : cod. mitustcrio. 5. nidum : cod. nedum. 25. induccrent : cod.

uiduccrentur. 26. easdem : cod. kasdem.

19. Crcdere dcbemus . . . legis Christi. The fourteenth article, as above, Walsingham, i. 361, Fascic. Ziz. p. 253 ; the fifteenth, in Walsing- ham's other copy, p. 355.

29. Hoc ergo catholice . . . absolvendi. The fifteenth article, as above, Walsingham, i. 361, Fascic. Ziz. 1. c. ; the sixteenth, in WalsinghanTs other copy, p. 355, which agrees more closely with WycliftVs text than the others.

CAP. XXXIX.]

LIBER PRIMUS.

285

93B]tem quelibet sacramenta conferendi, et per consequens vere and to absoive

the contrite ;

contritum a peccato quolibet absolvendi. Nec aliter potest nor has the pope,

11 being as pnest

papa absolvere ; nam quantum ad potestatem ordinis omnes n° morethan any

* * 7 r other priest, any

sacerdotes sunt pares, licet potestas inferioris racionabiliter sit further power. 5 ligata, ut patet posterius, etc.

XXXIX.

c * Sed pro ulteriori solucione argumenti sunt tria dicenda per On the Con-

DITIONS OF MaR-

ordinem : primo, quod edificacio ecclesie (de qua apostolus tyrdom.

r n \ n f 1. The church is

Rom. xiv. 17-19, 1 Cor. xiv. ; et alibi legitur) non consistit built up not °f

1 ' temporal goods

ioinbonorum fortune appropriacione sed in virtutum accumula- but of virtues- cione ; sic quod proporcionaliter ut ecclesia virtutibus melio- ratur, sic plus edificatur, et econtra. Adiacencia vero bono- rum fortune est huic inpertinens. Patet ex hoc quod sancti «■ >• This is

* proved

apostoli, martires, et confessores, ante dotacionem ecclesie bv. the fact .,

r > > ' that lt was built

15 maxime edificarunt ecclesiam ; illi autem, conformiter ad con- upbytheaposties

^ ' > and their succes-

versacionem et doctrinam Christi, non dotarunt eam tempo-?^^^™^,. ralibus civiliter eis appropriatis, sed penitus abiurarunt (ut dowment : patet inferius) ; ergo in accumulacione bonorum fortune non consistit ecclesie fundacio vel edificacio. Minor patet ex 20 practica et auctoritate Veritatis superius exposita : Super

hanc petram edificabo ecclesiam. Similiter, cum bonorump. bythefactthat

it can progress

nature subtraccione stat edificacio et profectus ecclesie, ut even without

natural goods ;

patet de sanctis martiribus qui exhinc ecclesiam consecra-

runt ; sed longe remociora a profectu ecclesie sunt bona much morewith-

out the goods of

25 fortune quam bona naturalia corporis ; ergo cum bonorum forturie : fortune subtraccione stat edificacio profectus ecclesie. Et hoc intelligit apostolus, 2 Cor. v. 1 : Si, inquit, terrestris domus

15. conformiter ad conversacionem : cod. ad conversacioncm conformiter. 17. abiurarunt : cod. abivierunt. 18. accumulacione : cod. acumttlaciotie.

6. The argumcnt of this chapter is directed (cf. infra, f. 97 rs) against the objection noticed at the beginning of the chapter next preceding, namely, that a Christian is bound to resist, even unto death, the doctrine enounccd by Wycliffe of the power of the state with reference to church- propeity. Since, he reasons, the nature of the church is spiritual, it is idle to suppose that martyrdom cau be reached in defence of tcmporal posscssions.

20. Matth. xvi. 18 ; supra, f. 92 c. 24. Cf. supra, f. 29 b, C.

286

DE CIVILI DOMINIO [c.AP. XXXIX.

noslra dissolvatur, edificacionem habemus a Deo. Non ergo[93C sequitur, si quis aufert temporalia ab ecclesia, quod exhinc y. whereas tem- eam destruit. Similiter habundancia bonorum fortune potest

poral possessions

maybethede- esse * occasio petulancie, et per consequens destruccionis d

struction of vir- r r 1

tue> virtutis, ut superius patet xxii. capitulo ; ergo illorum sub- 5

and may there- traccio potest esse causa contrarii ; et per consequens licet

fore rightly be

taken away. cum casu hec bona subtrahere. Cum enim bonum virtutis (ex xiii. capitulo) sit infinitum melius bono fortune, quilibet Christianus debet incomparabiliter plus inniti ad inferendum bonum virtutis ecclesie quam bonum fortune. 10

ji. Such therefore Et ista est sentencia apostoli, Eph. ii. 19-21, alludentis

is the teaching of

s. Paui, dicto Salvatoris, Math. xvi. 18 : lam, inquit, non esiis hospites

et advene, sed estis cives sanctorum et domestici Dei superedifi- cati super fundamenlum apostolorum et prophetarum, ipso summo angulari lapide Chrisio Iesu ; in quo omnis edificacio 15

nameiy, conslructa crescit in iemplum sanctum in Domino. Ecce quod

a. that the church

is the friend and ecclesia post Christi ascensionem est anrica Christi et consors

partner of Christ,

angelis, quia secundum partem triumphantem regnat in celis ; 0. advancing not et ecce secundo quod in fide et caritate Christi et non in

in worldly riches

but in faith and mundi diviciis crescerit ecclesia, que est templum sanctum et 20

charity,

and thus spirituale, quia habitaculum Trinitatis : unde tercio subinfert

y. being built up

mto an habita- quomodo debent ad illum sensum spiritualem crescere, in quo,

tion of God mthe1 *

hoiy Spint. Christo, inquit, conformando vos vite sue, et vos edificamini in

habitaculum Dei in Spiritu sancto. iii. The church Et patet non cecatis hiis temporalibus, quod non in mundi 25

then consists not

jn woridiy riches diviciis sed in observancia legis Christi stat construccio

but ln the obser-

of Chrisft'he law eccles'e> et m eius opposito eius destruccio : absit enim quod nos credamus Christum, fundantem ecclesiam sanguine et aqua effluxis de latere * suo soporati in cruce (Ioh. xix. 34), 94A sicut sponsa primi Adam formata est de grossiori ac exteriori 30 parte sui lateris compositi, Gen. ii. 22, fundaret sponsam suam in infimis bonis ; cum carnale coniugium stat sine illis

1. nostra: cod. vestra. 23. conformando : cod. confortando. 29. soporati: an suppurato legendum ? 31. Gen. ii. : cod. Cen. 30.

5. V. supra, ff. 51 C-52 B. 8. V. supra, ff. 29 C-30 B. 22. Eph. ii. 22.

CAP. XXXIX.]

LIBER PRIMUS.

287

in bonis nature. Sed iuxta doctores stat ecclesia in fide 1*. in the seven-

fold faith of the

septuplici filii Dei (de quibus articulis patet in simbolo aposto- Son ofGod, lorum), in dono septuplici Spiritus sancti (de quo Ysa. xi. 2, in^the^ sevenfoid 3), et eciam in medela septuplici sacramentorum ecclesie. Si spi»'. and in the

a/ seven sacraments

5 enim fundacio ecclesie staret necessario sive precipue in ap- of the Church- propriacione bonorum fortune, Christus prudens fundator non ommisisset hoc medium, nec tam attente docuisset abieccio- nem temporalium.

Sed notandum, pro modo loquendi in illa materia conformi- t. with respect to

the meaning of

10 ter ad Scripturam, quod ecclesia secundum peritos linguarum |he word ckurch,

i. its primary

est nomen Grecum et interpretatur convocacio ; sicut synagoga sense is, a com>o-

cation : it is never

interpretatur congremcio, quod nomen appropriatur cetui caiied a syna-

1 00 1 1 i i gogue (i.e. a con-

Iudeorum : nunquam enim appellant patres Novi Testamenti^r,'^,','OT'); al-

17 1 1 tnough converse-

sinaposam Christianorum, sicut econtra crebro in Veteri 'he congrega-

o o ' tion 01 tne Jews

15 Testamento congregacio Iudeorum vocatur ecclesia, ut patet ch°/rtehn.called a Num. xix. 20, 1 Reg. xvii. 47, et 1 Paralip. xxix. 1. Racionem but the distinc-

tion is preserved.

autem ponunt primi doctores triplicem : primo ad distinguen- «• to note the

1 r 1 L difference be-

dum Iudaismum a Christianismo ; secundo ad notandum tween jndaism

' and Christianity,

vitam spiritualem ecclesie Christi supra vitam corporalem et between ^

* r r sensual and the

20 bestialem sinagoge (nam convocacio est solum racionabilium, 0HheUtwoSre-nce congregacio est eciam bestiarum) ; tercio ad commendandum ^0"5'

B graciam Iesu Christi qui vocavit fldelem * inspiracione in- ^ gra°ew0f0rth tema ad fidem ecclesie, ut sepe notant apostoli in suisChn:,t' epistolis.

25 Dicitur autem ecclesia primo modo domus principaliter n. it is appiied

a. to the building

deputata multitudini hominum ut extollat Deum suum : et sic devoted to divine

worship,

loquitur apostolus, 1 Cor. xi. 22, Numqiad non domos habetis ad mandiuandum, aut ecclesia?n Dei coniempnitis f Et talium ecclesiarum sunt distincciones multiplices, ut alia est metro- 30 polis, alia est cathedralis, alia parrochialis, et alia oratorium vel capella.

Secundo modo accipitur ecclesia methaphorice pro conten- /3. to those who

, . , , , , belong to

tis, sive sint ministn mibi spirituahter ministrantcs,qui vocantur churches,

whether clergy

famose viri ecclesiastici, sive quicunque fideles, laici sive °r ia"y 35 clerici : et tot sunt gradus huiusmodi ecclesiarum, quot sunt

28. aul : cod. aiitem, 32. methafhorice : cod. mctha". 34. famose : cod. famosi.

288

DE CIVILT DOMINIO

[CAP. XXXIX.

congregaciones fidelium ; ut alia dicitur Romana ecclesia, ut [94B dominus papa noster et universus cetus cardinalium ; et ista vocatur capud ecclesie militantis. Unde hoc nomen ecclesia sepe authonomatice notat illam de qua Act. xx. 28 : Atten- dite volis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuil 5 episcopos, regere ecclesiarn Dei quam acquisivit sanguine suo. and, Tercio vero accipitur ecclesia propriissime pro universitate

y. most properly,

tothewhoiebody predeslinatorum, et ista vocatur corpus Christi misticum,

of the predestin- r

ate- sponsa Christi, et regnum celorum. Licet enim presciti sint

in fide et gracia secundum presentem iusticiam, et sic pars 10 ecclesie secundo modo dicte, non tamen sunt pars huius ecclesie, utostendit Augustinus, tercioDe Doctrina Christiana : et sic loquitur apostolus, Eph. v. 25, Viri, diligite uxores vestras, sicut Christus ecclcsiam, el tradidit * scmet ipsum pro ea. C whether miiitant Et illo modo intelligitur quedam ecclesia militans (ut multitudo 15 or triumphant, predestinatorum viancium), quedam triumphans (ut multitudo ortheemire predestinatorum regnancium), et nunc utrumque pro tota

community of

i»th. universitate predestinatorum. Et patet iste sensus ad intel-

lectum Scripture. Nam Ioh. vi. 59, scribitur, Qui manducat Ziunc panem, vivet in eternum. Nam secundum Augustinum 20 panis noster cottidianus est Christus, et per consequens Scriptura sacra, quam ille vere manducat quem Christus tamquam membrum sibi assimilat ; et per consequens est incompossibile quod dampnetur, cum non potest perdere membrum suum : cibus vero iste assimilat sibi cibantem, ubi 25 cibus corporalis econtra cibanti.

c. Wherefore the Ex istis patet quod domus spiritualis ecclesie edificata

church is built

^n the faith of habet pro fundamento fidem Christi, pro parietibus spem vite, et pro tecto caritatem. Super hanc quidem pe/ram, que

11. Verba secuudo et sequentia usque ad huius ecc/esie 2da manu in margine addita sunt. 25. cibus : cod. cibis.

12. August. de Doctr. Christ. iii. 32. § 45 ; vol. iii. par. i. 58 F, G.

20. Augustin's exposition of the Lord's prayer hardly justifies the precise identification asserted by Wycliffe : see the passage, In Serm. Dom. in Monte secund. Matth. lib. ii. 7, §§ 25-27 ; vol. iii. par. ii. 209 f

-21 1 A.

21. Panis : Luke xi. 3. 29. Matth. xvi. iS.

CAP. XXXIX.]

LIBER PRIMUS.

289

94C] est fundamentum quo aliud nemo ponere potest, fundatur

ecclesia : spes autem eridtur secundum quatuor parietes, having hope for

r ° n r its four walls,

sperans omnia mala preterita virtute passionis Christi cedere sanctis ad gloriam ; omnia futura in beatitudine, virtute pri- 5 mogeniture Christi, cedere sanctis ad beatitudinem ; omnia supra hominem fruenda, et omnia citra hominem feliciter utenda : ex quibus crescit caritas tearens et consumans edifi- and <*arity 1"or

n 0 its roof,

cium spirituale, ut patet supra xv. capitulo. Ad istam quidem construccionem ecclesie debet prepositus laborare et ad sui

D contrarii destruccionem * insistere. Unde videtur mihi quod clerici, cecati lege Cesarea, considerarent quomodo Romani principes infideles, ut Octavianus Cesar Augustus et ceteri blasphemi maxime, quoad mundum habundarunt dominio temporalium ; et quando imperatores facti sunt Christiani

isquoad mundum decrevit imperium: quanto magis approbat but possessing no

r contmuing ctty

Deus quod ecclesia sua, quam non vult hic habere manentem here on earth- civitatem sed fuluram inquirere, non superhabundaret civili dominio. Virtutes itaque sunt vere divicie quibus crescit ecclesia, ad quas inserendum, ut patet ex conversacione et 20 doctrina Christi, multum confert et paupertas voluntaria.

Secundo principaliter notandum quod graciosus martir 2- if the exampie

10 of S. Thornas of

Thomas Cantuariensis episcopus pro defensione iurium et Camerbury be

4 A 4 thought to op-

libertatum huius ecclesie,et per consequens pro perficienda ista ^e0"y^hat!Sn' structura, agonisavit usque ad felix martirium, sicut et debet ^ceof the rights 25quilibet prelatus ecclesie ostendere se paratum. Licet autem ™£ church^that in primo libro Vite sue, xxv. capitulo, narrati sunt articuli e suffere • sedecim pro quibus obiit, quos non hic pertinet nec expedit particulariter recitare ; tamen hoc indubie patet respicere but that his re-

sistance did not

volenti, quod nullus illorum articulorum repusmat conclusioni '°uch the ques-

tion of depnving

30 precedenti, scilicet quod liceret regibus auferre divicias ab an unworthy

14 0 church of her

7. caritas in margine suppletum 2da nianu. 17. supcrhahuniiaret : cod. superlui- possessions, bundare. 22. Cantuariensis : ed. Cantur'. 23. libcrtatum : cod. lihertate.

I. Aliud: 1 Cor. iii. 11.

8. V. supra, f. 35 D.

16. Ilcbr. xiii. 14.

26. The reference is probably to William of Canterbury's Vita s. Thom. Cant. i. 17 (Materials for the Ilistory of Thomas Becket, i. 18-23, et'- J. C. Robertson), whcre hovvevcr the articles are misnumberetl. Wy- cliffe's copy had the right numciation ; cf. supra, p. 248, 1. 31.

U

290

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIX.

but principaiiy ecclesiastico ipsis habitualiter abutente : quin pocius omnes [94D

thatofwith- r

drawing spirituai vel pars maior eorum incidit quod rex prohibuit archiepisco-

causes from the * .

royaUourts"' Pum m cu"a sua causas sibi pertinentes discutere, sed devolvi voluit ad curiam regis, ubi frivole tractarentur, utraque parte peccante enormiter, rege acmagnatibus * partem ream foven-95A tibus ad eorum peccatum dampnabile et regni maximum detrimentum. Et sic pro iure ecclesie virtuosius exequendo et pro peccato principum expurgando passus est iste sanctus, confiscacionem temporalium archiepiscopatus cum aliis iniu- riis personalibus equanimiter tollerando. 10

a. The preiates Et patet quod hodie (si phas est dicere) sunt episcopi

of to-day stand in

Hke case with re- Anglie quoad Romanam ecclesiam in casu consimili. ut

gardtothechurch

of Rome, which, Lincoliensis in sermone suo conqueritur Romano pontifici

according to * r

urfrutgeTtne surj ^s verms : Potestas pastoralis officii, que data est aposlolis chnrchof Ene- super omnia denzonia, ut et langwores curarent, data est episco- 1 5 land pis, apostolorum filiis, natis pro patribus, constitutis principi-

bus super omnem terram '; sed nimium coarta/a est in Anglia per insolitas provisiones et peccuniarias exempciones, et per i. by provisions, frivolas appellaciones. Quantumcunque quidem inhabilis epis-

whereby the most 11 1 1 1

improper ap- copus cum bullis papalibus fuerit presentatus : ymmo, quod 20

pointments may r 1 L * > j ' -i

be made pjus est> papa providente curato non presentato sed disposito

andcanoniybe ut. curam pastoralis officii nuncquam exerceat: si episcopus

resisted under 1 *

pain ofexcom- n0n mandatis pape in illo paruerit, excommunicatur, suspen-

mumcation ; 11 r ' r

ditur, et inhabilitatur. Numquid non consencientes in talibus iibyexemptions, tamquam heretici sunt dampnandi. Exempciones, inquit, que 25

non sunt in ecclesia triumphanle, perturbant in Anglia curam whichmaypro officii pastoralis. Exempti, inquit, etsi extra septa monasle-

tect the most m- 1

famousvices; riorum aut cenobiorum suorumforni*centur, adulterentur, seuT& quecunque talia agant enormia et dyabolica, per eorum demonia eos totaliler obsidencia, nichil in eorum curam possunt episcopil^ vel paslores ; licet videant suas oves a lupis talibus rapacibus strangulari : cum per exemplorum privilegia sic obstruuntur pastorum ora quod nec modica vociferacione poterunt eos abslra-

19. apfellaciones : cod. apellaciones. 24. Numquid : cod. Nuncquid. 26. in Anglia e correctione 2dae manus in margine apposita : cod. in ecclesia.

13. Lincoliensis. Grosseteste, Serm., ap. Brown., Fascic. Rer. expet. et fug. ii. 255.

CAP. XXXIX.] LIBER PRIMUS.

291

95B] here ; sic ligantur paslores quod lupis in gregem crassantibus nec modicum possunt occurrere. Cum, inquit, summus Pastor in districto iudicio sanguinem ovium, sic in pastorum oculis perditarum, de manibus eorum requiret dislriccius, quam possunt 5 ipsi in suam excusacionem afferre racionem, nisiforte in exemp- tores ac privilegiatores huiusmodi criminis defensali refusionem? De appellacionibus dictum est superius xx. capitulo. Istaand

iii. by appeals.

quidem foret episcopis causa martirii, cum ad subeundum To resist such

abuses would in-

omnem penam corporalem possibilem non admitteret in sua voive reai mar-

tyrdom.

10 diocesi scienter unum inhabilem ad curam officii pasto- ralis.

Si ergo episcopi et ceteri ecclesiastici desunt notabiliter in^- Ifthenthe., .

a 1 r churchmen fail in

officiis istis, ad reges pertinet cum discreta moderacione ipsos betongsUtoekmgs corrigere. Unde quia Hely corripuit filios lenitate patris, non t0 Pumsh them : 15 auctoritate pontificis, privatus est (secundum Ieronimum) in suis posteris officio sacerdotis, ut patet 1 Reg. ii. 30-34. C Unde Sadoch prefecit Salomon in summum pontificem * loco Abiathar sacerdotis : patet historia, 3 Reg. ii. Quando autem but if they do

r .. their duty anght,

graduati debite ministrant in curis propriis, sunt fovendi, et !t '! a sin. to in-

0 r r > > terfere with

2opeccatum esset eos ab officio illo ad examen infectivum abs-them;

trahere ; et taliter iniuriatum est ecclesie tempore sancti anditwasagainst

this sin that S.

Thome : et quando notabiliter delinquunt, peccatum esset Thomas's con:

* * tention was di-

ipsos defendere, specialiter contra pios principes catolice rected- cohercentes, qualiter prelati non sufficiunt : quod si eccle- 25 siastici observantes legem ewangelicam suppressi fuerant per tyrannos, pium esset pastorem in gregis defensionem se ipsis obicere.

Et patet quomodo circumstancie variacio invadencium etc. Martyrdom

1 r j .. . . . . therefore is de-

deiendorum attendi debeat m causa martirn, cum nunc sit termined by

. various circum-

3oiustum Uei cultores defendere, et nunc iniustum, ipsis devian- stances;

for what is right

tibus in prevaricacione. Non erg;o invitamur exemplo talium in one !tate of

u r thmgs is wrong

operum, tamquam in legem perj)etuam trahendorum, cum in another: secundum variaciones temporum et factorum tales leges

3. oviumi sic a reccntiori manu correctum; textus vero omnium habet. oculis : cod. caulis. 14. leuitatc : cod. lcvitatc. 20. cos in margine suppletum 2da manu. 29. attendi : cod. attenti. nunc: cod. noti. 33. /actoruiu: cod. sanctorum.

7. V. supra, ff. 47 C-48 A.

15. Hieron Dial. adv. Pclag. i., vol. iv. par. ii. 498. U 2

292

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIX.

thus opporteat variari. Patet exemplo triplici : primo, quomodo [95C

i. the proinise of

of°Eii° 'he h°Use -^eus dicli Heli, i Reg. ii. 30, Locutiis sum ut domus patris lui was aiinulled viinistraret in conspeciu vieo usque in eternum ; nunc aulem

through its sin :

dicit Dominus, Absil hoc a me, sed quicunque honorabit me, gloriabo eum. Et hinc dictum est xxxvi. capitulo quod 5 promissiones et leges temporales Dei debent intelligi sub condicione tacita, si paria maneant, conformia racioni.

ii. The woman Secundum exemplum est, quomodo tempore Machabeorum

and her seven

sons, in the Book fuit causa 'doriosi martirii abstinere a carnibus porcinis, ut

of Maccabees, r

became martyrs patet 2 Machab. * vii.. de matre et septem filiis. Nunc autem D

for refusing to eat 1 *

swines fiesh ; posset esse quod Iudeus conversus pateretur a gente sua

but now a con- 1 * r o

ec^^y^endurfht gloriosum martirium ex hoc quod verbo et opere approbaret eatlngU™ aPut ludeos esum carnium porcinorum; cum aposlolus, i Cor.

x. 25, dicit, Omne quod in maccellum venit manducafe, nichil interrogantes propler conscienciam : et ita contingeret de quot- 1 5 libet legalibus, quorum exercicium olim fuerit illicitum, nunc iustum ; ut patet de sanctis martiribus persecutis ad mortem per Iudeos pro cessacione legalium.

iii. Any extemai Tercium exemplum est ex parte circumstancie operis per-

act may be good . m

or bad according sequentis. Nam nullum est opus extrinsecum quin poterit 20

to circumstances :

ifHerodhad cum aliquibus circumstanciis esse iustum ; ut, posito quod dias, copula carnalis Herodis et Herodiadis fuisset in iegitimo

john wouid not matrimonio, quod faciliter potuit esse, indubie Baptista non

have been a . ... . .

martyr; sic passus fuisset propter rusticiam : correspondenter si rex

as neither would

s. Thomas have Anglie et ministri eius laici tractassent clericos et causas 25

been, had the

king of Engiand eorum caritative, secundum leges iusticie, ipsis per prelatum

treated the clergy r r

aright; minime castigatis, defuisset sancto Thome causa gloriosi

whichmight martirii. Hoc quidem esse potuit, cum omnis Christianus, bera theease, VC in quantum filius Dei adoptivus, habet potestatem defendendi

apud quosdam adversarios famam Patris, ecclesiasticus 30 since who can racione et exhortacione, et secularis civili coaccione. Quis,

doubt but profli- . ..... . .

gate cterg>'men mquam, dubitat qum omne bonum opus de genere posset bene

may berighteous- „ ,

ly punished by fieri, et per consequens castigacio effrenis clenci posset fieri a

thelaity?

laico virtuose, * quia in caritate, propter honorem Dei et 96A

5. xxxvi.: cod. tercio. 13. 1 Cor. : cod. Cor. 16. illicitnm: cod. licitum. 23. potnit : cod. potest.

5. V. supra, f. 87 b.

CAP. XXXIX.]

LIBER PRIMUS.

293

96A] dileccionem proximi cum moderamine castigandi ? Non enim sequitur, ' Laicus non habet potestatem ordinis, ergo per ' idem non habet potestatem corrigendi quemcunque blasphe- ' mantem nomen Christi : ' modus tamen correspondendi 5 est precipue attendendus. Et hinc habemus martirium sancti Thome tamquam preciosum antidotum contra in- moderanciam fidelium fratres fideles persequencium ; sicut habemus martiria aliorum sanctorum contra detestanda opera infidelium Romanorum ad ydolatrandum cogencium. Et iosic utrobique salubri et doctrinali martirio est ecclesia deco- rata.

Ex istis tercio elicitur quod tres condiciones decorant mar- 3- wherefore

a. martyrdom

tirium, scilicet cause iusticia, martirisati caritativa paciencia, et depends persequentis iniusticia. Requiritur enim primo quod causa sit i. on the Hght-

eousness of the

15 iusta pro qua quis patitur, que non potest esse nisi lex Christi. cause for which Solum enim talis qui patitur propter legem Christi, que est lex caritatis et iusticie, et omnis talis habet causam iustam mar- tirium rectificantem. Et hinc dicit Veritas, Math. v. 10, Beati qni persecucionem paciuntur propler iusticiam, quoniam

20 ipsorum est regnum celorum : et hoc ostendit Augustinus, epistola xxxiii. ad Bonifacium, ponens exemplum quomodo Agar passa est a Sara, sed propter iniquitatem propriam (Gen. xxi.), sed David a Saule propter cultum Dei (primo Reg. xx.) : signanter notat Augustinus illud Psalmo xlii. 1, Iudica me,

B Deus, et discerne causam * meam ; Non dicit Discerne pena^n meam, sed Causam meam. Potest eiiim esse impiorum similis pena, sed marlirum esl dissimilis causa : cum ipse Dominus

2. potestatem : cod. j>tem. 4. ante iamen, autem in cod. legitur. 6. post antidotum cod. vel antodu addit. 23. xx. : cod. 10.

20. August. epist. clxxxv. 2 § 9; vol. ii. 646 F, G : Nam et Agar passa est persecutionem a Sara, et illa erat sancta quae faciebat, illa iniqua quae patiebatur. Numquid huic persecutioni, quam passa est Agar, comparandus est sanctus David, quem persecutus est iniquus Saul? Valde utique distat, non quia patiebatur, sed propter iustitiam patiebatur. Et ipse Dominus cum lalronibus crucifixus est ; sed quos passio iunge- bat, caussa separabat. Ideo in 1'salmo vox illa intelligenda est verorum martyrum, volentium se discernere a martyribus falsis, Ittdica mc, Dcus, &c. (as in \Vycliffc's extract).

22. Gcn. xxi. The reference to persccution comes from Gal. iv 29.

294

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XXXIX.

cum la/ronibus est crucifixus ; sed quos passio iungebai, causa [96B separabat.

ii. on the right- Nec est homo proprie martir, licet propter veritatem ewan-

eousness of the

sufferer, gelicam paciatur seu moriatur, nisi observet consumatam

caritatem, libenter sufferendo propter defensionem iusticie et 5 destruccionem iniusticie usque ad mortem. Sic enim sancti martires leti susceperunt martirium, ut Stephanus, Laurencius, Tomas, cum sibi similibus ; quorum martirium fuit propor- cionaliter gloriosius secundum quod accensi sunt in gradu intensiori caritatis. Nec debet homo per se affectare occidi, 10 sed in defensione virtutis ewangelice, ad Dei placenciam, edi- ficare ecclesiam. Quod si mors minata fuerit, tunc debet homo prudenter et devote Deum consulere ; et inspirato sibi quod paciencia sit apcior, debet pacienter et gratanter morti se exponere : a qua inspiracione, quoadfugam vel aggressum, 15 quoad exortacionem et pacienciam, Deus non potest fideli suo deficere, nisi ex peccato priori ipsemet prius sit in causa. Observancia igitur caritatis in persecuto est summe necessaria, ne paciens irritetur, ne propter zelum vindicte persequatur aut propter tumorem superbie, sed pure propter defensionem 20 iusticie.

iii. on the un- Tercio requiritur ad martirium * (sicut dictum est superius C

righteousness of . . ..... ,.

the persecutor. xxi. capitulo, ad conquestum) miusticia prosequentis. Nam licet homo propter ferventem laborem in ewangelio moriatur vel a lapide casualiter occidatur, non tamen proprie exinde 25 est martir, sed observando karitatem multipliciter mereatur. Et per idem Ysaac occisus a patre merente, in occisione ex implecione precepti Domini, quod fieri potuit (ut patet Gen. xxii. 2), non foret martir, quia non fuisset paciencie corre- spondens persecucio iniusta. Et ideo notat Augustinus, ubi 30 supra, quomodo Veritas dicit illos beatos qui persecucionem paciuntur, et Psalm. cxviii. 86, dicitur, Iniqui persecuti sunt me. Non enim est defensio iusticie, ubi non est invasio contra

6. desirucciotum (pro distruccioncni) 2da manu correctum.

22. V. supra, f. 48 D.

30. August., 1. c, col. 646 E-G.

CAP. XXXIX.]

LIBER PRIMUS.

295

960] iusticiam ; nec refert quoad causam, sive homo sit martir propter iusticiam (ut Abel, Gen. iv. 4-8), sive pro lege (ut Machabei, 2 Mach. vii.), sive pro salvacione populi (ut Christus, Math. xxvii.), sive pro fide Christi (ut Stephanus, 5 Act. vii.), sive pro Christo (ut innocentes, Math. ii. 16), sive pro libertate ecclesie (ut sanctus Thomas), sive pro argucione vicii (ut Baptista), sive pro assercione veritatis (ut Ysaias, Ieremias, et ceteri sancti prophete persecuti usque ad mortem, ut testatur Veritas, Math. xxiii. 34, 3,5). Utrobique enim fuit 10 lex Christi, que est veritas, caritas, atque iusticia, causa propter quam omnes isti mortui sunt ; lex enim ewangelica est eterna veritas docens universaliter bonum facere et malum fugere, et habet quotlibet particulas racione distinctas : ideo satis ample adest nobis causa martirii. D Nota tamen, secundum * distincciones famosas doctorum, b. Martyrdom

may consist in

quod duplex est genus martirii, scilicet voluntate et actu, ut m wiii and deed, Stephano ; voluntate solum, ut in Iohanne ; actu solum, ut in or in wiii or deed

alone ;

inocentibus : et quantum ad martirium attinet, iste tres maneries se habent in ordine bonitatis ut istorum sanctorum 20 in natali Domini se secuntur. Ille enim natus est cuius tota

vita fuit martirium. Videtur tamen domino Ardmachano, but theiast-

named kind can

oclavo libro de Conclusionibus Armenorum, xxxvii. capitulo, hardiy be estab-

lished

quod catholice dici possit innocentes circumcisos fuisse

martires, et alios infra octo dies nocentes ex originali peccato in the case of the

unregenerate,

25 fuisse dampnatos (quia Gen. xvii. 14 dicit Deus, Masculus cuius prepucii caro circumcisa non fuerit, delebitur anima illa de populo suo ; quia pactum meum irrilum /ecit) ; illos quoque in- °eypnedcteto^yhun- nocentes quorum festa solempnisat, eciam non plus meruisse wllUns victuns, quam infantes baptisatos naturaliter morientes, cum passio

30 invita non sit meritoria ; a voluntate quidem procedit omne

opus meritorium : quod si Deus coagit cum illis antequam except theyhave

been baptized

anima a corpore separetur, baptizans eos Flamine et causam secretiy by the

divine spirit.

3. Machabci, 2 Mach. vii. : cod. Machabeorum 20 M"> 7".

2. Abel: cf. Matth. xxiii. 35.

20. In natali Domini. The thrcc festivals next following that of the nativity in the church kalcndar.

22. Richard fit/.Kalph, Summ. in Quacstionibus Armenorum, viii. 37 f. lxiv. B, c [Paris 1511].

296

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIX.

faciens eis martirii, et per consequens se ipsum diligere, tunc [96D aliter est dicendum. Consimile quidem videtur michi, cum Deus creature sue non potest deficere nisi ipsamet sit in causa, quod omnes illi, per quos non stetit nisi per parentes eorum quominus fuerant circumcisi, propter causam tam piam a Deo 5 fuerint illustrati. Hoc autem sancti elliciunt ex * Scriptura, 97A quod omnes predestinati, caritative pacientes propter iusticiam sive contumelias sive bonorum subtracciones vel quascunque alias penas, dici martires possunt ; cum Veritas. Math. xx. 23, testatur ewangelistam, qui non est occisus, bibiturum calicem 10 sue passionis.

But Hoc tamen audenter assero, quod nemo ex defensione

c. martyrdomcan .... .

never arise from temporahum ent martir : ex emm signat per se causam

the defence of . . . . . . . . . .

temporai goods ongmalem, quam m martino oportet esse msticiam ; divicie

in themselves,

since these are autem nunc iuste et nunc iniuste adiacent (ex predictis sex 1 5

indifferently

righteousandun- primis capitulis) ; ideo ex hoc presumens subire martirium,

nghteous per se,

whiie mart>Tdom malam causam capit pre manibus, et patet quod per se causa

must depend

upon actuaI martirii est iusticia defendenda et iniusticia destruenda. Quod

nghteousness. "

To attack the un- si temporalium occupacio vel eorum spoliacio sit iniusta, tunc

nghteous use of

temporai posses- potest, racione correpcionis fraterne, esse causa martirii : 20

sions may lead tor r

.martyrdom; Christus enim martirisatus est propter iniusticiam sacerdotum irreligiosorum, quam patenter redarguit et iuste destruendam predixit, ut patet, Math. xxiii. 38, Ecce, relinquetur vobis domus vestra deserta, et Ioh. xi. 48, Si dimitlimus eum sic, mu/ii cre- dent in eum el venient Romani et tolent locum nostrum el gen- 25 tem : inde Cayphas prophetavit, Expedit ul unus homo moria- tur pro populo.

as may aiso the Potest eciam esse quod propter correpcionem iniuste spo- churcrfag^ainst liatorum ecclesie quis fiat martir, cum aliis paribus requisitis ;

her despoilers ^ . 5 . .....

ut. puta, quod si servando cantatem per se mtendat msticiam. 30 temporalia parvipendens ; ut sanctus Thomas * rapinam B suorum temporalium, contumelias personales, et proscrip- ciones sui generis gaudenter sufferrendo, obiit per se propter (so that on their iusticiam. Unde miror quare nostri clerici dicentes abla-

own principles

our ciergy ought ciones temporalium ab eis iniustis esse per se causam martirii, 35

2. videtur: cod. est. 12. audenter : ita, ex ardenter correctum. 21. iniusticiam : cod. iusticiam. 24. crcdent : cod. crednt.

CAP. XXXIX.] LIBER PRIMUS. 297

97B] non exponunt se modo martirio, complectentes temporalia "n° jelf°ndc^ f usque ad mortem, que latrones ab eis fugientibus violente ttees')r.terriporah" auferunt ; morerentur enim antequam desererent iusticiam : ideo solum pro dacione illius rei que est vita carnali prestan- 5 cior subiret prudens martirium, quia aliter indubie commu- tacio foret ceca. Docet ergo Salvator, Luc. xiv. 26, quod si but the renuncia-

tion of temporal

quis venit ad eum per fidem et non odit genus suum ac goods is essemiai

^ r to the following

temporalia, adhtic aulem et animam suam, exponendo ipsam of Christ, pro Christo, qui est iusticia, non potest esse eius discipulus ; iohoc autem non docet facere pro temporalibus, sed utrobique

docet ipsa contempnere et bonum nature preponere ; ideo and therefore no

keeping of them

possessionis civilis servacio non est per se causa martirii. <=an be the cause

r x of martyrdom.

Probatur sic : Ponatur quod Petrus in qualibet caritate, Exampu. in nullo sibi conscius, cum quantumcunque caro iocali, ad

15 quod habet pro se et suis heredibus carissimum civile domi- nium, incidat in latrones, et sic necessitatus ex coaccione latronum vel perdere dictum dominium vel occidi ; tunc quero utrum Petrus racionabiliter, et de lege Christi, adopcione posita, pocius subiret mortem quam perderet hoc iocale et

20 viveret, ex posicione quod pocius subiret mortem : ' propter ' possessionem civilem debet homo subicere se glorioso C f martirio, nulla civilis * possessio foret pertinencior quam ' signata, ergo in casu posito exponeret se ad mortem ; nam 'ex parte possidentis, ex parte possessi, et ex parte modi

25 ' possidendi, non foret circumstancia plus rectificans hoc genus ' martirii assignanda.' Sed data hac parte videtur quod moriens ex avaricia in defectu regule caritatis (eo quod bonum fortune abiectius preponit bono nature corporis meliori, et per conse- quens ex inordinata affeccione ad temporalia), deest sibi

30 caritas que inciperet a se ipsa, et per consequens verum mar- tirium. Similiter sufferendo rapinam dati iocalis Petrus crederet, a verisimili, non esse tantum scandalum depredanti ; ergo de lege caritatis fraterne que omnia sufirt (ex dictis xv.

8. adhuc : cod. ad hoc. 19. Verba a perdcrct usque ad snbiret mortem in margine addita 2da manu. 20. viveret : cod. vi". 26. assignanda : cod. asignanda.

33. V. supra, f. 35 c.

298

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XXXIX.

capitulo) dcbent rapinam equanimiter tollerare ; tunc enim [97C non peccaret invasor tam homicidio quam rapina. Et ex alia parte, ipso invadente foret restitucio iocalis verisimilior suo generi succedenti. Et similiter quilibet Christianus tenetur de lege Christi renuncciare civilitati cunctorum que possidet, 5 ut patet inferius; et sic, cum veritas sequitur quod Petrus tenetur in casu posito relinquere dominium iocalis positi, et per consequens de lege Christi non tenetur pro dicto iocali subire martirium. Vivens enim in caritate fraterna haberet centuplum ad idem, eciam in hac vita, ut patet ex dictis 10 septimo capitulo. Civile quidem dominium non superaddit ad meritum, sed pocius diminuit super domino naturali, * ut D patet ex xxii. capitulo. Conclusiotis : Ex istis colligitur quod non pro bonis fortune, sed solum

i. Martyrdomhas . . .

nothingtodo pro bonis gracie neret. rerdicio vero temporahum est mper- 15

with temporal

goods. tinens illi dampno. Secundo videtur michi quod pro tempo-

ii. Combat in de- ...

fence of them is ralibus nec persona nec populus debet se exponere singulan because the ex- certamini in bello, eo quod nemo debet se exponere tali

posure of life is ...... - ....

uniawfui except penculo msi m casu quo mortuus loret martir, quia aliter se

it involve mar- ...

tyrdom. exponeret dampnacioni perpetue ; sed (ex dictis) tahs causa 20

iii. To lay down non facit martirem ; ergo conclusio. Tercio colligitur quod

one's life for ...

another is justi- multum differret mori pro aliquo, et illud esse per accidens

fiable according

to varying cir- occasionem vel causam unde sic moriens moriatur. Nam

cumstances,

pomum vetitum, serpentis mocio, cum quotlibet eis similibus, erant occasiones et cause remote unde mortuus erat Christus ; 25 et tamen non dicimus quod Christus mortuus est pro illis : pro enim signat circumstanciam cause finalis, ut hic suppo- nitur, que debet esse equivalens vel complecior quam causa medians ad eandem. Sicenim dicimus quod homo emit equum sex solidis, et nec accidencia nec caudam nec aliquam talem 30 partem. Possunt ergo iniuriantes in minimo dare occasionem offendendo contra iusticiam, pro qua potest secundum spiri- but if it be from tum consilii meritorie exponere se ad mortem. Sed caveat

3. invadente con\ec\ : cod. inuente. 4. generi : cod. gencre. 6. veritas : cod. v'is. 15. Jieret: coc\. Jiet.

U . V. supra, f. 1 7 A-D. 13. V. supra, f. 51 D.

CAP. XL.]

LIBER PRIMUS.

299

37D1 ne presumpcio sapiat avariciam, quia indubie exhinc confi- avaricious mo-

J r r tives, it makes

citur fetens martir. Miror insuper quare nolunt se exponere t>ut a stinking

11 * martyr.

martirio pro mundi diviciis, corripiendo magnates Anglie in 98A substancia causarum pro quibus*obiit sanctus Thomas ; maior 5 enim pars causarum pro quibus ille sanctus obiit iam exer- cetur quoad substanciam : sed quia circumstancie puniencium, punitorum, et prelatorum quibus punirentur, reccius variantur, ideo non mirum si clerici, et specialiter avari desides, fluctu- ent in hac parte. Sed unum puto me scire : si nostri posses- iosionati scirent, cum oportunitatibus quas habent, quod do- mini Anglie in istis infringerent legem Christi et a correpcione fraterna ingrate desisterent, merentur a dotacionibus suorum temporalium spoliari.

XL.

15 Ut supradicta de excommunicacione videantur lucidius, TheConditions

OF ExCOMMUNI"

obiciam multipliciter et dissolvam. Videtur enim primo ' quod ^JjJSJ ^re~ ' nemo excommunicare debeat fratrem suum ; cum quilibet -. «• No one can

excornmunicate

' tenetur non deteriorare proximum, omnis excommunicacio another to his ' est deterioracio, ergo quilibet tenetur non excommunicare 20 ' proximum.' Maior patet eo quod de lege caritatis quilibet since the law of

charity is that \ve

tenetur diligere proximum, eciam inimicum ; sed omnis de- shouid love one

another ;

terioracio est effectus inimicicie, quem nemo debet appettere sibi fieri; ergo nemo debet deteriorare aliquem. Et hinc dicit Augustinus, lxxxiii. Questionum questione tercia, quod 25 Nullo sapiente fit homo deterior ; et sic non est possibile quod

Deus deterioret aliquam creaturam. Patet ex isto articulo but this does not

, _ involve the con-

quocl minor est neganda, cum provida excommunicacio est sequence that aii

. excommunica-

medicina ; et per consequens nemo debet excommunicare tion is. wrong,

since it is to be

aliquem nisi ad sui melioracionem, in casa quo deberet velle infli?t?d n°< f°r

~~ the mjury but for

3ofieri confirmiter cum se ipso. theheaiingofthe

r smner.

Ideo quando assumpsi superius excommunicacionem esse By the act of

. . t # sinning he puts

B de*tenoracioncm, intellexi de prima excommunicacione, himseif ^.r»

communionem

2. nolunt conieci : cod. volenfa. 7. jyunireniur : cod . punirent . 16. primo in marg. additum 2da manu.

24. August. de div. Quacst. lxxxiii. 3 ; vol. vi. 1 c.

3°°

DE CIVILI DOMIMO

[CAP. XL.

fef'to'hTsown S° °"Ua °"U'S Peccan^° dcponit se extra communioncm fidelium, [98B hurt' id est, indisponit se ipsum ad participiendum meritis ecclesie,

but not by .my ut est de quolibet mortuo per peccatum. Sic autem nemo

other man s

action: debet excommunicare aliquem, cum illam activam excommu-

nicacionem Deus auctorisare non potest ; sed passiva excom- 5 municacio, que est pena per se consequens, est iusta, quam

his state ofex- inferrc est Deo proprium. Est autem alia excommunicacio

communication 1

cL^reTby^the6 ecc'es'a denuncciat notorie peccatorem esse positum

church extra communionem huiusmodi, et interdicit sibi communi-

onem socialem fidelium ac sacramentorum percepcionem, 10 bTnefit°a^dfforUre ut Poculs peniteat et ne alios inficiat : et de illa famosius munitythe C°m loquitur ecclesia. Et istam voco excommunicacioncm ad cuius rectitudinem, tam ex parte excommunicantis quam excom- municati, oportet ecclesiam diligenter attendere. b. As inthe Unde sicut tres condiciones (ex dictis proximo capitulo^iT

opposite case of \ r r i o

rnartyrdom, rectificant martirium, scilicet, cause iusticia, martirizati cari-

three conditions ' ' '

tojustifj^ex. tativa paciencia, et persequentis iniusticia ; sic in excommuni- commumcation : cacjone requiritur excommunicati iniusticia, obstinati invidia, L.thai lt be •"• et ecclesie exequentis iusticia. Primum ex hoc evidet, quod

nictedonaccount ^

of sin' nemo sic excommunicatur nisi materialiter pro peccato. 20

Omne peccatum est iniusticia vel ipsam inferrens. Ad huius- modi excommunicacionem legitimam requiritur cause iusticia ; nec huic obest, sed consonat, quod homo excommunicetur propter honorem Dei, propter utilitatem sui ac populi, cum quotlibet legitimis finalibus causis similibus, ut patet de pena 25

ii. that the dampnati. Secunda circumstancia patet ex hoc quod ad

offender continue

obstinate in his excommunicantem ecclesiam requiritur triplex fraterna * cor- c

wrongdomg, 1

repcio (de quo posterius) ; et nisi correptus manserit obsti- natus usque ad quartam penam, que est mors ecclesiastica, quia a fidelium communione proscripcio, non est huiusmodi 30 excommunicacio legalis. Sicut ergo oportet martirem usque ad mortem naturalem observare caritatem fraternam, sic oportet excommunicatum usque ad mortem politicam obser-

1. peccando : cod. peccatando. Cf. supra, p. 105 not. crit. 31. 5. passiva : cod. passive. 12. excotnmunicacioncMi conieci : cod. ecclesiam. ly. sic : cod. Si. excommunicacione : cod. exgnica". 25. 'VerbzjinalibHS causis usque ad fena

dampnati in margine inferiori adscripta sunt.

t 15. V. supra, f. 96 a-c. 28. V. infra, ff. 107 B-108 c.

CAP. XL.]

LIBER PRIMUS.

301

98C] vare invidiam fraternam. Tercia circumstancia ex hoc iii. that the ex-

communicating

patet, quod non est posibile poni extra communionem, si b°dy be right-

r * r eous, 7. e., the

illa non fuerit ; licet ergo persona prescita auctoritate ecclesie he^who excommunicat, tamen ecclesiam presupponit. t^nc^be "icked"

5 Et sic videtur quod solum hereticus in effectu excommuni- ?■ Therefore

1. only a heretic

cacioni ecclesie subiacet, et talem excommunicacionem, cum can be liab.le to

excommunica-

sit iusta medicina, mitigatur accipere, cum ex hoc non pe- ^j^^ke as a ioratur sed melioratur, vel saltem sua malicia mitigatur. Sed ^cover^f°r hlS causam istius excommunicacionis debet horrere et medicinam

10 ad tempus amplecti, exuendo a se peccatum per absolucionem sacramentalem et capiendo humiliter aliam absolucionem iuridicam ab excommunicante, virtute cuius poterit commu- nicare fidelibus et sacramenta percipere. Et licet illa medi- cina ad tempus sit bona, sanitas tamen consequens est longe

15 melior.

Et racione illius prohibicionis a communicacione fidelium ii. such a sen-

tence, albeit some

et perceptione sacramentorum, cum non sit sacramentum, hoId that *

r *■ be uttered even

ponunt quidam quod layco licet in virtute ecclesie sic ex- by a layman> communicare et absolvere. Verumtamen, quando quis post 2oterciam correpcionem fraternam remanet inobediens, et nedum denuncciari debet excommunicatus (quod a quibusdam , D vocatur excommunicacio * minor), sed sibi debet sacramen- torum percepcio et fidelium communicacio interdici (quod vocatur excommnnicacio maior) ; tunc racionabiliter ordinat is rightiy en-

trusted by the

2«ecclesia quod sacerdos illam solempniter perficiat, extinctis ch,urch t0 the

" * solemn ofifice of

cereis et campanis repulsatis, semper tamen caritative inten- the Priest : dendo bonum excommunicati et utilitatem ecclesie.

Sed videtur Parisiensis, libro suo de Sacramentis, innuere »i- hut the doc-

trine that ex-

excommunicacionem aliam, qua licet excommunicare iustum communication

may be pro-

30 sine suo demerito, ut interdicendo sibi fratrum communica- nonnced against

u a righteous

cionem vel sacramentorum percepcionem, ut ex obediencia nerson .

r r ' as an admonition,

18. Ponunt quidam. The question as to whether a layman has the power of excommunication is raised in the canon Iaw (Decret. I. dist. xcvi. 1, vol. i. 337, ed. Friedberg) and decided in the negative. See also the gloss to Extravag. de Elect., tit. i. 2 ' vel personis,' in the Paris edition of 1561.

28. Parisiensis : William of Auvergnc, bishop of Paris, de Sacramcnto Ordinis xii. (Guilielmi Alverni Opp, p. 518, Venice, 1591 folio).

302

DE CIVILI D0MINI0

[CAP. XL.

can only be de- fended by pe- culiar circum- stances and distinctions,

with which we are not here concerned.

mereatur, ut peccator terreatur, vel ob aliam causam con- [98D similem : sed certus sum quod illa excommunicacio non potest sine causa racionabili exerceri, nec sufficit nudavolicio prelati; nec tenetur homo propter excommunicacionem huiusmodi omittere predicare, vel aliud quod de lege Dei 5 tenetur facere ; potest tamen quoad actus neutros meritorie ad tempus desistere et ex obediencia promereri. Si quis autem bene fundaverit istam excommunicandi maneriem, ego con- sencio ; sed nostrum est loqui de excommunicacione ecclesi- astica supradicta, relinquendo sex alias, scilicet, excommuni- 10 cacionem que est mortale peccatum, vel ipsam consequens tamquam penam, excommunicacionem que est malediccionis inprecacio vel effectualis malediccio, excommunicacionem que est iusti sequestracio a communicacione fidelium et per- cepcione sacramentorum, et demum excommunicacionem 15 qua quis excommunicat iustum tamquam contrarium legi Christi ; illa enim solum est nominetenus vel pretense excommunicacio, et satis equivoce, sicut dictum est de dominio.

2. it is not right Secundo probo quod nemo debet * excommunicare eccle- 99A

to excommuni-

cate on account siastica excommunicacione principaliter propter peccuniam

of money, as for tithes or any tempora! posseS'

tithesor any et per consequens nec propter decimas vel bonum aliquod

temporale. Probatur sic : Nemo debet excommunicare nisi

a. E.xcommuni-

cation is oniy to caritate fraterna ad excommunicati medelam : sed nemo ex-

be pronounced ln

fo°S*rl3ood ofty communicans principaliter propter peccuniam excommunicat 25 whichlfnot the ex huiusmodi caritate ; ergo conclusio. IMinor probatur per theeg^idingey be deducens ad inconveniens, dando Petrum qui rite excommu- nicat principaliter propter peccuniam. Contra : Petrus est in caritate fraterna (ex posito) amans proximum et debitam sibi peccuniam ; sed contra legem caritatis est plus amare 30 peccuniam quam proximum, eo quod quilibet debet diligere proximum ut se ipsum; ergo Petrus plus diligit proximum quem excommunicat quam peccuniam que debetur, et per consequens plus salutem excommunicati quam solucionem

12. excommunicacionem : cod. cxcornmunicacionis. 13. excommunicacionem cod. excommunicacioni. 25. ante excommunicat in cod. ex legitur.

CAP. XL.]

LIBER PRIMUS.

3°3

lan is most

99 A] sui debiti ; et per consequens principalius excommunicat pro salute proximi, quoniam plus appreciatur, quam pro peccunia vel lucro quolibet temporali. Examinemus ergo nos ipsos si in excommunicacionibus nostris istum ordinem observamus. 5 Item quilibet Christianus, ultor iniurie, debet quoad Dei boitid^obe iniuriam esse ultor severissimus, et quoad propriam iniuriam Gf ^wrong^done' indultor mitissimus ; et per consequens nemo debet excom- \°^^t fn re^ect

,.. .,. j , ., , j t\ • ■ ■ • of one to himself :

mumcare principahter propter sibi debitum sed ad Dei miunam vindicandum. Argumentum primo patet ex eo quod, sicut X^J°* 0fethVendl' ioDei dileccio, ita vindicacio divine iniurie est a quolibet pre- d°ur™er 1S a first ferenda.

Secundo patet idem ex precepto Salvatoris, Math. xviii. 15, j0;nedb^theen" Si peccaverit in te fraier tuns, corripe, accuendo usque ad PrecePtof Chnst, B excommunicacionem, ut exponitur * inferius ; sed, vindica- i5cioni proprie innuere, ibidem Petro precipitur quod iniuriam suam usque ad septuagesies sepcies dimittatur, id est, quo- ciescunque frater in ipsum peccaverit. Nam, secundum Augustinum in De Verbis Domini, septuaginta septem resul- tant ex ductu septennarii in undenarium : septennarius autem 20 significans universitatem,et undenarius significans universalem transgressionem decalogi, significant quod generaliter quan- docunque quis offendit proximum in prevaricacione cuius-

6. severissimus : cod. sevissimus. 9. firimo in margine additum 2da manu.

19. septetuiarius : cod. septuagesittius.

14. V. infra, ff. 107 B-108 c.

18. August. Serm. Ixxxiii. de Verb. Evang. (al., Senn. xv. de Verb. Dom.) capp. v., vi. §§ 6, 7 : In septuagesimo-septimo numero mysterium est remissionis peccatorum . . . Nam lex in decem praeceptis commen- datur . . . Ipse est ille memorabilis decalogus . . . Lex enim denarius. peccatum undenarium. Lex enim per decem, peccatum per undecim, Quare peccatum per undecim ? Quia transgressio denarii est, ut eas ad undenarium. In lege autem modus fixusest: transgressio autem pecca tum est. Iam ubi transgrederis denarium, ad undenarium venis . . Quid autem amplius quaeris? Vis nosse omnia peccata contineri nu mero isto septuagesimo-septimo ? Septuplum solet pro toto computart quoniam scptem diebus volvitur tempus, et finito septenario rursus ad caput reditur ut eadem forma volvatur . . . Omnia enim peccata dixit, quando septuagies septies dixit ; quia illud undecim duc septies, fiunt septuagies scpties : vol. v. 450 h-g. It will not be forgotten that the term to which this interpretation is attached is itjSofnjicovrdKis inrd, Matth. xviii. 22.

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XL.

libet mandatorum, debet proximus sibi remittere quoad zelum [99B vindicte proprie vel comodum temporale ; sed ad vindican- dum Dei iniuriam debet prosequi accutissime.

iii. and confirmed Tercio confirmatur idem ex facto IMoysi et Christi qui

of Moses fuerunt duo legiferi duplicis Testamenti. Nam Ex. xxxii. 5 legitur Moysen pro adoracione vituli viginti tria milia homi- num occidisse; et tamen Num. xii. legitur quod quando locuta est Maria et Aaron contra Moisen, iratus est Dominus : Erai, inquit Scriptura, Moises vir mitissimus super omnes ho- mines qui morabantur in terra ; et postquam Maria pro 10 detraccione lepra percussa est a Domino, clamavit Moises ad

andofChrist Deum, Obsecro, sana eam. Sic et Christus, Math. iv., dupli- cem diaboli temptacionem humanitatis sue pacienter susti- nuit; sed quando tercio ad latriam soli Deitati debitam aspiravit, acute fugavit eum Dominus, Vade, Sathana : super 15 quo verbo Crisostomus verba predicta dixit ut nos illius dis- camus exemplo nostras quidem iniurias magnanimiter susti- nere, Dei autem iniurias nec usque ad auditum sufferre ; quoniam in propriis iniuriis esse * quemquam pacientem c laudabile est, iniurias autem Dei disimulare nimis inpium est. 20 Et sic Christus Phariseis in causa Dei accutissime restitit in opere et sermone, ut patet Math. xxiii. : iniuriam autem sue humanitatis nedum pacienter sustinuit sed pro inferentibus exoravit; nam Luc. xxiii. 34, scribitur, Pater, ignosce illis, quia nesciunt quod faciunt. Et utinam nos, in quibus pro 25 affeccione temporalium refrigescit caritas, istam leccionem, que est principium fidei et mandatorum observancie, discere- mus ; quod in causa Dei, remittendo nostras iniurias instar Christi, quem debemus sequi in moribus, diligencius sequere- mur : aliter indubie deficimus in primo mandato et primo 30 fidei articulo tamquam a fide devii.

wherefore this is TJnde in Canone xxin., questione iv., sub auctoritate Am-

also the distinct ^ teaching of the

canon law, 26. affeccione: cod. afeccione. 27. obseniancie : cod. observancia.

16. S. Jo. Chrysost. Hom. xiii. 3 [in Matth. iv. 8-10] ; vol. vii. 172 A, B, ed. Montfaucon.

32. Decrct. 11. ca. xxiii. qu. iv. 26; vol. i. 911, ed. Friedberg : — from S. Ambrose, Expos. evang. Luc. vii. 27, Migne xv. 1706A.

CAP. XL.]

LIBER PRIMUS.

98C]brosii, pulcre docetur ista conclusio, per hoc quod Christus discipulos suos increpavil quando voluerunt super Samaritanos ig?ie??i de celo descendere, ut natet Luc. ix. KK. Et hinc in- which further-

° r more ordains that

mediate sequitur alia conclusio Canonis, quod nemo debet no man may ex-

1 A commumcate

5 excommunicare principaliter in causa propria; nam sub an°thcei,u^°ro1Jls auctoritate Gregorii sic scribit ecclesia, Inier querelas multi-iniweyi plices Ysidorus, vir clarissimus, a fraternitate iua fruslra se esse excommunicatum anathematizatumqiu conquestus est ; quod quam ob rem faclum fuerit, dum a clerico tuo, qui presens erat,

10 voluissemus addiscere, quod nutia atia causa nisi quod tibi in- iuriaverat factu?n i?inotuit : que res nos vehementer afflixit, quia, si ita est, nil te cogitare de celestibus osiendis, sed terrenam

I> te habere conversacio?ie?n significas ; dum * pro vindicta pro- prie i?iiurie (quod sacris regulis prohibetur) malediccionem

1 5 analhe?natis invexisti. U?ide de cetero omnino eslo circum- spectus atque soilicitus, et talia cuiquam pro defensione tue i?iiu- rie inferre denuo non presumas. Nam si lale aliquid feceris, i?i le scias postea vindicandum. Ex istis patet quod nemo debet m"ch less then

on account of

excommunicare principaliter pro temporalibus, cum non temporai goods.

20 debet, iuxta textum, excommunicare pro sua iniuria, quod est magis. Unde glossa Iohannis : Episcopus, inquit, non potest excommunicare aiiquem pro iniuria sibi illata, ut hic, el i?ifra, eade?n, queslio??e v. De occide?idis ; nec potest esse iudex in causa sua, ut iv., quesiione iii., quod inteligendum est potis-

25 sime, nemini licere excommunicare principaliter pro causa propria.

2. increpavit : cod. increpat. 6. scribit : cod. scribitur. 7. Ysidorus :

cod. Vsiod'. 8. anathematizatutnque : cod. atuitheinatizatuni qui. 9. presens: coi.prius. 10. addiscere: cod. adiscere. 11. nos: cod. suos. 12. ostendis: cod. ostendi.

4. Ibid., can. 27, 'Pro iniuria propria episcopo aliquem excommuni- care non licet;' p. 912. The following extract is from S. Gregory, epist. ii. 49, vol. ii. 613 c, D.

21. The gloss of Johannes Teutonicus, printed in the margin of the edition of the Decretum Gratiani published at Paris in 1561, pp. 1372 D-

1373 A.

23. Eade?n: ca. xxiii. qu. v. 8, p. 932, ed. Friedberg.

24. IV., questiont iii. : ibid., ca. iv. qu. iv. I, p. 541. \Vycliffe's crror in the number is accounted for by the fact that thc second and third quaestiones are combined utuler one head in the original text.

x

3o6

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XL.

c. i. Punishment Item omnis pena iusta debet esse proporcionalis delicto, [99D

must be in pro-

Pffence *° niaxime quoad genus ; cuiusmodi non est debitum tempora- lium, que nos exigimus; ergo pro illis non est excommuni- cacio principaliter infligenda. Maiori existenti per se nota,

and it is ciear minor ex hoc evidet, quod sicut mors corporalis est simpli- 5

that excommuni- 1

cation stands ^ citer ultimatum corporale supplicium, et post ipsum proscrip- proscription c;0 qUe est mors civilis : sic mors spiritualis est simpliciter

which ranksnext ' ^ r r

to bodiiy death ; uitjmatum supplicium, et excommunicacio, que est spiritualis exulacio, et per consequens mors ecclesie, post ipsum est pena gravissima : respicit enim mortem civilem, sicut bona 10

n can therefore gracie respiciunt bona naturalia vel fortune. Ex istis patet

only be pro-

nounced in con- qUod notorium et grave oportet esse peccatum pro quo sit notorious sin, excommunicacio inferenda.

i. e., as is heid, Unde archidiaconus in sexto, de Excepcionibus, capitulo

for contumacy

aione, pia> super verbo contumacie, * declarat quod maior excom- 100A

municacio propter solam contumaciam est ferenda, et fundat hoc lege multiplici : et quantum ad omnes alias leges que videntur dicere hominem debere excommunicari pro crimine adulterii, furti, vel huiusmodi, dicit quod intelligunt ex tali crimine descendente ; et huius sentencie dicit fuisse Hug- 20 wicium et Inocencium dicentem pro solo crimine non est

according to the quis excommunicandus si velit se corrigere. Et concordat

precept of Christ,

cum sentencia Salvatoris, Math. xviii. 15-18, ubi excommu- nicacio est fundata ; ubi patet quod oportet triplicem correp- cionem precedere, et quarto, stante contumacia, exhinc ex- 25

19. Post dicit, in cod. inquit legitur. 22. velit: cod. vellit.

14. Archidiaconus : Guido de Baysio, archdeacon of Bologna, gloss. in Sext. Decret. lib. ii., tit. xii. de exceptt., cap. i, Pia : p. 364, ed. Paris, 1561. Guidos full comment, — the ' Rosarium ' which encircled the text of the Corpus Iuris canonici, — on the sixth book, I have been unable to discover. The question whether excommunication could be pronounced for any cause other than contumacy was decided in various ways by the canonists. Wycliffe seems to have the support of the gloss on the Secunda Pars, ca. xi. qu. iii. [8.] Episcopi, p. 965. But see the glosses on the later canons of the same quaestio, e. g. 41, Ncmo episcoporurn, p. 978; and on ca. xvii. qu. iv. [23.] Dc presbyterum, p. 1237; and on the Decretals of Gregory IX, lib. v. tit. xl. de verb. signif., cap. xxiii. Ex parte, p. 2 114.

20. Hugwicium : cf. J. F. von Schulte, Geschichte der Quellen und Literatur des canonischen Rechts, i. 156 seqq.; Stuttgart 1875.

CAP. XL.]

LIBER PRIMUS.

iooa] communicacionem succedere. Sicut enim nemo sine perse- verancia, secundum Gregorium, coronatur; sic nemo sine contumacia condempnatur. Et proporcionaliter ad contuma- the punishment

being propor-

ciam oportet esse dampnacionem : ut si fuerit finalis contu- tioned t0 the

1 r cnme,

5 macia, que est peccatum in Spiritum sanctum, tunc est eterna dampnacio adaptanda; et si contumacia post triplicem monicionem hominis legitimam, tunc est excommunicacio inferenda. Et patet cum quanto examine procedendum est antequam ad excommunicacionem huiusmodi procedatur. 10 Unde xi., questione iii., dicit ecclesia, Nemo episcoporam quem- and sentence

1 ' ' * 1 given only after

libei sine certa. ei manifesta peccati causa a communione priveiclZar Proof °-,the

y r r offender s guut.

ecclesiastica : et racio est, quia omnis iniuste excommunicans, ut sic, excommunicat se ipsum; patet quia, ut sic, peccat mortaliter, diffamans vel scandalisans proximum ex invidia,

isnunquam debet excommunicare nisi ex caritate fraterna ad medicinam contra peccatum notorium.

Unde xi., questione iii., sub auctoritate Augustini, sic jj^ ®^fs 11 !s to

B dicitur : Sccundum catholicam fidem nec Dei nature * nocere quisquam potest, nec natura Dei iniusle nocere cuiquam ncc no-

20 ceri iniuste paliiur quemquam : Qui enim nocet, ul ait aposlolus, recipit hoc quod nocuit. Ex quo tunc dicto patent tres con- clusiones notabiles : prima, quod sic Deus non potest peiorari 0311 sic, nec potest aliquem peiorare ; secunda, quod Deus non ^"f^jj0/ be potest sinere noceri homini ad sui peioracionem nisi ipsemet wronsed :

/3. that man can

25 originaliter sit in causa, et per consequens quotcunque ex- on,y be inJured

0 A A A A by an excom-

communicaciones non obsunt sed sic prosunt iusto perseve- niun.ication ifhe

r r be himself pri-

ranti in sua iusticia. Non enim aufert excommunicacio mar'iy in fault ■

for the excom-

ecclesiastica iusticiam vel virtutem, nec infert peccatum, quia """j^ve Mm tunc esset iniusta ; sed separacionem a communione sanc- andnmkeUhimSS 30 torum ostendit, et communicacionem cum ecclesia vel eius de^ciarehi? "epar- sacramentis medicinaliter interdicit. Unde archidiaconus, in benefit°r "'^ °W"

10. XI. : cod. 2". quemlibet : cod. qnilibet. 17. XI. : cod. 2".

19. quisquam: cod. quidquam. iniuste : cod. iuste.

10. Decret. II. ca. xi. qu. iii. 41 ; vol. i. 655, ed. Friedberg. 17. Ibid., can. 47, pp. 656 seq. : from S. August. de Nat. Boni, xl. ; vol. viii. 511 c, I).

20. Qui cnim, &c. ; loosely cited from Col. iii. 25.

31. Rosar. in Decret. II. ca. xxiii.qu. v. [49.], f. 314 c ; ed. Venet. 1601.

3o8

DE CIVILI DOMINIo

[CAP. XL.

Rosario, xxiii., questione v., Remillunlur, postquam ostenditur [ioob and oniyhoid quod claves ecclesie solum qui discrete conformantur clavibus

good when it is

th" 'a™aofe l° Christi ligant vel solvunt, sic inquit, quod ligacio vel ab- Christ: solucio prelati non esl causa quare aliquis ligatur vel solvitur

in celo ; sed sic dicitur quod frequencius se commitantur, et 5 quia debent se commilari, ut patet xi., questione iii., Tunc vera. Est enim concors doctorum sentencia quod claves y. that an un- eiTantes non lisrant vel solvunt similiter quoad Deum. Et

nghteous excom- ° ^

on"yinjure the1 terc^° patet quod iniuste excommunicans, quoad faciem promuigatorofit, eccjesjC) nocet prjncjpajjter sjDj jpSj - qUja abutitur potestate 10

data sibi solum ad edificacionem ecclesie, dum zelo vindicte vel cupiditate temporalium excommunicat fratrem suum. Sicut enim omnis caritas incipit a se ipsa, sic omnis invidia * vel deterioracio hominis incipit a se ipsa. LicetC enim contingit sic fatue excommunicantem esse causamis perdicionis excommunicati et multorum, cum quibus com- municando eos in via fidei et virtutis instrueret ; tamen ante- quam ista mala eveniant excommunicacio intoxicat et occidit since he is thus clavibus abutentem. Unde xxiv., questione ii., Non in per-

guilty 01 sacn- ■* ' ■

lese- peluum, dicit archidiaconus quod qui subditos iniuste excom- 20

municat incurrit sacrilegium, quia sacrilegium est violare sacrum ; qui ergo iniuste excommunicat, violat sacrum, quia corpus ecclesie, a quo eve/tit membrum eius iniuste.

Stiii any excom- Nec negatur quin quelibet excommunicacio sit timenda,

munication is to

be feared, even cum iniuste excommunicatus debet dili2:enter examinare se 25

in the case of one

against whom it jpSum iuxta Scripturam sacram ne in aliquo sit conscius sibi

is unnghteously r r *

pronounced; fpsi ; debet secundo timere de iniuste excommunicantis peri- culo, et tercio de dampno sanctorum quod ex prohibicione asweseebythe sue communicancie doctrine eveniet. Et ita timuit dominus

history of bishop

Grosseteste. Lincoliensis de quo Cestrensis scribit, libro vii., capitulo iii., 30

1. ostenditur: an ostenderit legendum ? 28. sancttrum : cod. factum. 30. Cestrensis : cod. Crestrensis.

6. Decret. II. ca. xi. qu. v. 62, p. 660.

19. Guid. Rosar. in id., ca. xxiv. qu. iii. [5.], f. 322 c.

24. Excommunicacio sit timenda ; referring back to Sext. Decret. ii., tit. xii. de exceptionibus, cap. i. ' ut ex hoc magis censura ecclesiastica timeatur;' vol. ii. 1005, ed. Friedberg.

30. Ranulph. Higden. Polychron. vii. 36; vol. viii. 242, ed. H. R.

CAP. XL.]

LIBER PRIMUS.

3°9

iooc] post multa commendabilia sciencie et virtutis, quomodo ad curiam pape voca/us, cum ibid i multipliciter molestaretur, appellavit conslanier a curia Inocencii quarti ad tribunal Christi. Unde coniigit quod Roberto in Anglia obeunte, 5 audita est vox in curia pape, Veni, miser ad htdicium ; reper- tusque est in crastino papa cxanimis tamquam cuspide baculi in latere percussus. Hiis de causis, Hcet perspicacius efulserit D Roberius miraculis, transferri tamen ei poni in * sanctorum

cathalogo nondum est permissus. 10 Redeundo itaque ad conclusionem, patet quod innitendo :h\ rt jstherefore

1 ■* x unlawful to ex-

logice archidiaconi nedum concedi debet, nemini licere ex- commumcate not

° only for the sake

communicare principaliter propter divicias ; sed nec excom- ^["""en^for municare simpliciter propter decimas : quia iuxta eum solumtIthes-^''*''' propter contumaciam debet excommunicari, omnes • omis- s!nce .the s'mP,e

11 omission to pay

15 siones decime non sunt contumacia, ergo propter nullas them.does not

' o r t- constitute contu-

decimas debet excommunicari. Si enim non propter furtum, macy • adulterium, vel homicidium, sed propter inobedienciam ex- inde contractam, sit excommunicacio (ut doctor asserit) ful- minanda ; multo magis non propter decimas, sed propter 20 contumaciam ex earum detencione iniusta.

Quod si intellisnt propter dicere circumstanciam cause unless we are t0

0 1 * use the expres-

materialis principalis, ut dictum est proximo capitulo de pro sion ' for the sake

tr r > r sr ' of in an am-

preposicione, indubie orthodoxe loquitur. Non enim videtur ^g"0™ sense> excommunicandum propter decimas, nisi quia iniusta deten- 25 cio decimarum est per accidens causa quare est excommuni-

candum. Sed per idem sequeretur quod excommunicandum in which case

est propter volicionem Dei eternam, propter caritativam ele-

mosinam, et propter penam iustissimam a Deo inflictam : ut we might be led

to absurd con-

posito quod Petrus pauper parrochianus Pauli rectoris racione ciusions.

4. contigit: cod. contingit. obeunte: cod. obediente.

14. omissiones addidi e coniectura. 22. pro preposicione : cod. proposicione.

Luard. It is worthy of notice that YVycliffe's citation, while it differs throughout from the text of the printed edition, agrees nearly word for word with the readings collated by Dr. Luard from two manuscripts of an older date than those which serve as the basis for his tcxt. These two (designatcd c and d) are preserved at Magdalen College, Oxford (cod. clxxxi.), and S. John's College, Cambridge (cod. a. xii.). See Babington's introduction to thc first volume of Iligden, pp. 1., li. 11. V. snpra, p. 306. 22. V. supra, f. 97 r>.

3io

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XL.

decime debeat sibi x, et quod occurrente paupere det sibi [iood totum victum suum, et prosequatur Paulus contra ipsum exinde insufficientem, exigendo decimas per excommunica- cionem ; et patet, iuxta logicam a logica archidiaconi varia- tam, quod Petrus excommunicatur propter implecionemS voluntatis divine et elemosinam iuste factam; ymmo cum pena unius peccati potest esse causa contumacie, pro qua quis iuste excommunicari debeat, sequitur de possibili quod quis debet iuste excommunicari propter * iustam penam, ioia propter volicionem Dei eternam, et quotlibet iusticias ; quod 10 non consonat, cum propkr signat substanciam : licet enim in genere cause finalis debeat excommunicari pro honore divino, pro utilitate ecclesie, et persone excommunicate ; non tamen materialiter pro illa. 3. with respect Sed dubitatur si parochianus tenetur decimare preposito 15

to the question

whether tithes nUem novit abuti habitualiter bonis Dei. In illa materia

are rightly pay- A

cielegy°manVicked no'° ee° ex causa quidquam asserere, sed dicam sentenciam «■ the cardinai Hostiensis in Summa super tercio Decretalium de Decimis,

of Ostia decides

in the negative, Primiciis, et Oblacionibus, Ei quare, ubi patet, sic, inquit, granted the quod si clericus non fecerit servicium ut deberet, vel notorius 20

wickedness of the

ciergyman to be fornicator sit, laicus non tenetur ei dare decimam. Argu-

notonous ;

mentum supra, de Cohabitacione Clericorum et Mulierum, et capitulo Tua et capitulo ultimo : sed tunc laicus tenetur dare decimam proximo superiori, et superior in utilitatem ecclesie, cui dari debeat decimam, ipsam debet convertere ; 25 et sequitur Hostiensis causa huius opinionis : dico, inquit, de clericis secularibus quod sibi caveant : nam, quamvis licite exigant decimas que eis licite solvantur, tamen si in malos usus convertant, licite receptis illicite abutuntur.

I. X: cod. dcccm (cf. infra, p. 312, II. 4, 5). 11. propter: cod. propria.

18. Henr. de Segusio, card. Host., in iii. Decr. lib. comment., [tit. xxx.] cap. xxvi. 17, fol. 103; Venice, 1581, folio. The initial Et quare does not appear either in the Decretal or in the commentary.

22. Supra: [tit. ii.] cap. vii. fol. 6. 'Capitulo Tua^ refers to the following chapter of the same title and 'capitulo ultimo ' to chapter x. They concem the definition of the word notorius.

23. Sed tunc ; returning to the argument of Henry de Segusio first cited, 1. c, fol. 103 b.

CAP. XL.] LIBER PRIMUS. ^n

101A] Potest autem ista sentencia doctoris tripliciter confirmari : and this position primo, sicut per se causa quare solvende oblaciones sunt,We^-ted vel decime, cuicunque preposito, est ut exinde Deus in cari- l rithes and tate colatur et ecclesie debite serviatur; sed ista causa tollitur S"S 5presidente tali preposito ; ergo medium est racionabiliter "eserv^'

auferendum. Quandocunque enim per se finis tollitur minisfry^f thee B tollenda sunt media ad hunc finem ; aliter * enim forent the e"d be media per se frustra, quod perficere non est licitum Christiano. pea^ feS^with Maior patet ex hoc quod generaliter gracia huius donantur

io quecunque habet ecclesia; non enim potest Deus nisi gracia huius donare quidquam ecclesie. Minor autem ex hoc evidet, quod ex habundancia bonorum tales prepositi in suis lasci- vns nutriuntur, bona pauperum in abusus illicitos consu- muntur, et subditi a spirituali ministerio excluduntur.

*5 Item omnis talis prepositus, pro tempore quo sic induratur ii. sinceawicked peccato, iniuste occupat quidquid habet, et per consequens wSkL caret iusticia ad recipiendum decimas vel oblaciones a sub- he "™ haveno ditis ; ergo subditi non debent scienter tali donare decimas '° ""^ ' ecclesie vel proventus. Probatur consequencia ex hoc quod togranthimthem

aonemo debet scienter auctorisare iniustum; sed iniustum foret aidhim L his'0

, , . . wickedness ;

taiem prepositum recipere bona ecclesie, eo quod omnis

iniustus (ut patet in principio huius operis) iniuste habet quid-

quid habet; ergo parochianus in istis instructus non debet the parishioner

huiusmodi preposito talia temporalia ministrare : ministerium mJuchTcasTto

25 quidem huiusmodi principiaret recepcionem iniustam. Cum oflrerin°ss, 'S ergo scitur quod Deus non potest donare quidquam homini dum sic indisponitur, videtur quod non liceret homini, qui debet omnia opera sua exemplare in Deo, donare aliquid huiusmodi notorio peccatori. Confirmatur ex hoc quod pre- and treat the

3opositus debet esse post tantam induracionem sicui ethnicus e/*^"*™* publicanus (ex doctrina Christi, Math. xviii. 17); sed talibus "^1"1""1' non licet communicando contribuere ; ergo nec sic notorie excommunicatis.

c Item omnis homo tenetur non iniuriari proximo ; * sed ia. Sface ^ve are

bound not to

2. primo : cod. /wsito.

22. V. supra, f. 1 c, &c.

3I2

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XL.

wrong our neigh- omnes huiusmodi oblaciones vel decime sunt bona pauperum, rioiC

bours, and since ■ r L

t^thesareThe^ue et non nu'usm°di pseudorectorum ; ergo subditi tenentur hfoifowsThat to bona nuiusmodi dare pauperibus et non illis. Nam si debeo the wickedTlerCT Petr0 x et ipso presente subtraho ab ipso, dans suo capitali shouid tuhes be jnjmjCO; cuj jsta x non sunt rjekj^ quomodo non iniurior 5

dicto Petro ? Patet autem maior argumenti ex fide qua qui- libet tenetur esse iustus declinando a malo iniusticie, et minor patet ex secunda veritate qua docetur quod iustorum paupe- rum sunt omnia. Posito ergo quod Petrus dives domina- tivus habeat me vel alium prepositum, et cognoscens prox- 10 imum suum in caritate in summa indigencia positum, det sibi illud quod daret iusto preposito, videtur quod non facit illi preposito iniuriam, eo quod sibi, racione peccati, non deben- tur he decime, et alteri egeno, cum solvit sibi debitum, facit complementum iusticie; ergo facit undique sicut debet, etis per consequens faciendo, cum paribus, istis oppositum faceret aliter quam deberet. even as the saints Ex istis racionibus videbatur sanctus Thomas apostolus

distributed to the

poor the goodsofmotus qui thesaurum infinitum regis Gundofori, cum ductus

heathen princes. °

fuit in Yndiam, non in fabricam temporalis pallacii sed in 20 relevamen pauperum, quos novit dominari hiis bonis, in ab- sencia regis distribuit : sic et beatus Laurencius, petendo a Decio inducias triduanas, pauperibus dedit bona ecclesie. Licet autem (ex supradictis xxviii. capitulo) temporalia sunt danda iuxta * informacionem Christi discolis et tirrannis, hoc D tamen non per viam donacionis sed per viam ministerii ad faciendum bonum opus de genere. Sed, sicut ibi dictum est, si subditus crederet verisimiliter se sufficere per subtraccionem temporalium dominantem a tyrannide sua extrahere, ac in

9. doininativus : cod. dominaturus. 14. he: cod. hec.

24. xxviii. : cod. 18.

8. Secunda veritate ; supra, f. 1 5 D, &c.

18. Thomas. This story will be found in the Greek Acta Thomae, xvii.-xx., pp. 30-33, ed. J. C. Thilo; Leipzig, 1823.

22. Laurencius ; v. Ado, Martyrolog. iv. Id. Aug. ; Migne cxxiii., 323 b, c.

24. V. supra, ff. 65 c-66 b.

25. Si subdilus, &c. : v. supra, p. 201, 11. 31-33.

CAP. XL.]

LIBER PRIMUS.

313

ioid] alios pios usus subtracta sine perturbacione convertere, hoc deberet : ad quod discuciendum requiritur spiritus specialis consilii.

Nec moveat quod ' factum personale non debet vererere b- it avaiis not to

1 V 0 object

5 ' ad dampnum ecclesie;' nam licet non debeat, tamen hoc >■ .' personai

1 misdeeds should

nimis communiter evenit in effectu. Sed vellem quod alle- not in™'ye the

1 churcn s loss,

gantes hoc verbum attenderent primo quod ecclesia ad quam ls m

debemus primo attendere sit universitas fidelium ; et quod b°mm,°n result ' secundo attenderent hanc ecclesiam de tanto meliorari de Deing understood ioquanto in ipsa virtutes creverint et vicia subtrahantur ; et the' faithfui, and tunc viderent tercio quod non ad dampnum sed ad lucrum beingadvfn-

. taged by growth

ecclesie redunderet, quod teirporalia in casu subtraherentur in virtues and

loss of vices,

a nobis discolis et darentur alteri parti ecclesie illis digne, il foiiows_

y. that lt ls a gain

sicut non vergit ad dampnum persone quod una pars eius be^kenlvomthe 15 onusta pannis sit exonerata, parte alia frurida illis tecta. Nec froward and

0 r ' r 0 given to worthy

moveat quod, ' succedente alio curato bono, subditi ex mala mermbeis of : ' consuetudine subtrahendi non solverent sibi debitum deci- eustomAus ' marum ; ' quia prudens decimacio vel ministracio decima- refusing^tithes rum pro tempore viciosi rectoris disponeret virtuosos subditos dTtnmeT/of 'a6 20 ad fideli servo succedente debite decimandum. Non enim curate,^°°

. since the parish-

debet dimitti legittimum et committi illegitimum propter joners' sound

judgement in the

102A * spem boni aut timorem mali quod inde in°-rueret. Et, si one case wiI'

1 1 o 1 make them act

non fallor, nos curati habemus ampliorem materiam conque- "^1^ in the rendi de viciis quam de subtraccione temporalium subditorum : 25 raro quidem vel nunquam visus est prepositus in officio suo deficere propter defectum vite necessariorum, sed pocius propter habundanciam temporalium, propter inerciam prela- torum, et propter viciosam repugnanciam subditorum. Nec iii. ' that the

tithes thus with-

oportet, mxta sentenciam Hostiensis, ' quod pro quacunque heid from the

clergymanshould

30 ' decima recurratur ad episcopum vel papam, posito quod revert to the

1 bishop or the

' ipsa verisimiliter virtuose disper°;erent :' sed videtur sufficere P?Pe.,for him to

r r o distnbute,

per ydoneum intervenientem transmittcre, vel habita notoria since thi.r,eq"ire"

* J ' ments of the case

probabilitate de subtraccione ministracionis debite, illam S^adSnistet- decimam in nomine capitis ecclesie pauperibus errogare ; agent or^tleir

. rp, 1 ■ ... , . . . gift, in the namc

35sicut Ihobias pnmicias et decimas m tercio anno prosc- oftheheadof the

2. deteret : cod. debet.

3'4

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XL.

person.

^urch^tojhe litis et advenis ministravit, ut dicitur Tobie primo capitu- [102A

poor ,rec y. ^ ^

Tit^faTe to be Ex istis dictis doctorum, si sint vera, videtur concludendum cWh°M consimili racione quod particulari ecclesie, conventuali domui, anyPfore!gn °r ve^ alte" appropriata, aut beneficio, curato vel non curato, 5 ncefpo^ded"6" cardinali, vel alteri alienigene collato, dum notorie subditis notoriously in deficiunt in servicio quod eis incumberet, vel aliunde sint

performing the . .

dutiesofthat notonc publici peccatores ab ofBcio vel religione Christi de-

cure ;

on the same prin- generantes, licet parochianis decimas et oblaciones subtrahere,

ciple as that

whichforbids Cum par sit racio huius. Et inde et illud vidi notabiliter 10

archdeacons to

tio^1rS?CUrar tactum in constitucionibus Wallussibus, quintodecimo capi- B cep!athey visil in tuio> de archidia*conis, sub hiis verbis : Cum, inquit, non sit porrigendus relribucionis denarius nisi in vinea laborantibus, et operarius mercede sua sit dignus, t et sustentacio visilantis ; precipimus quod archidiaconi ab ecclcsiis quas personaliter non

13. ftisi conieci ! cod. nec. 14. sit: cod. tic. et sustentacio visitantis.

E capitulo in annotatione infra laudato plane liquet sententiam ita fere restituendam esse : Et procuracio aliud non sit nisi sustentacio visitantis.

11. Constitucionibus Wattussibus. The actual constitutions referred to by Wycliffe under this manifestly cormpt form I have not been able to discover. Similar enactments occur repeatedly in the capitules of English synods. See for instance those of the Exeter synod of 1287, cap. xl. : Aeterni largitor praemii laborantibus panem manducare con- cessit, quem otiosis omnibus interdixit : idemque Dominus omnium solis operariis in vinea sua laborantibus retributionis denarium est largitus . . . Ex his sancti patres provide informati in suis canonibus decreverunt ne quisquam praelatorum, cui visitationis incumbit officium, pro pro- curatione reciperet, nisi quando personaliter visitaverit, cum procuratio aliud non sit nisi sustentatio visitantis ; alioquin duplici infamia, negli- gentiae scilicet et avaritiae notaretur. Hinc est quod singulis archi- diaconis praecipimus ut ab ecclesiis, quando personaliter non visitant, procurationes exigere vel percipere non praesumant . . . In suis visita- tionibus evectionum numerum in concilio Lateranensi statutum nullo modo excedant ; sed in equis, familia, victualibus, et aliis necessariis [se] habeant per omnia moderate : Wilkins, Conc. magn. Brit. ii. 1 50 sq. Compare too Concil. Oxon. [1222], cap. xxii., vol. i. 588; and the con- stitutions of cardinal Otho [1237], cap. xx., ibid., p. 654, and of bishop Cantilupe of Worcester [1240], p. 671 ; which however do not approach so near to Wycliffe's text as the passage cited. The number of horses which an archdeacon might claim for his journeys in visitations ('nu- merus evectionis ' or ' evectionum ') was fixed by the Third Lateran Council in 1 1 79 as five or seven ' pro diversitate provinciarum et facul- tatibus ecclesiarum :' cap. iv. Mansi, Conc. Coll. ampliss. xxii. 219 E- 220 A.

CAP. XI..] LIBER PRIMUS. 315

102B] visitant, procuracionem exigere vel recipere non presumant: cum autem visiiaverint, eveccionum numerum in concilio Lalcra- nensi staiuium, nullo ?nodo excedant, sed ia?n i?i equis et fa??iilia, in victualibus et aliis necessariis, iia se habea?it moderate quod 5 summa, iuxta co?istitucio?iis le?iore??i archidiaco?iumque contin- geniem, ipsorum procuracionem non excedit. Quotlibet leges humane ex legibus eternis elaborate que idem sentenciant. Quis enim conveniens cum operario corporali cum denario diurno, et cernens notorie desidentem a labore convento, 10 nonne racionabiliter subtraherit ab ipso denarium ? quanto magis in ministerio spirituali, ubi causa Dei agitur et infini- tum uberior profectus deponitur ? Numquid est racionabile • sive legittimum quod pro nichilo habeamus temporale sti- pendium ?

15 Sed in omnibus istis est triplex fucus sophisticus : primo c- 11 !s sophistkai

1 1 1 to combat our

quod ' non est laicorum defectus sacerdotum discernere.' Et view bv argmng

i. ' that it is in-

patet ex dicendis tractatu — , capitulo quinto usque ad duode- competent for the

iaity to examine

cimum, quod secularium est facta clericorum defrenerancium the faiimgs of

' " 0 pnests,

in defectu prepositi spiritualis discutere. Oportet enim p^fnfy^^their aolaicos, quibus alimentum spirituale et ministerium corporale 0fgthVwithXa'wa] summe necessarium subtrahitur, cum causa sua agitur, ex ^pp^ tuaI defectu conqueri ; cum navigantes absenciam naute qui bodlly mmistry ■ C * naulum receperat, racionabiliter reprehendunt.

Secundus fucus est quod ' curati in universalioribus nego-»- 'thatthenon-

* 0 resident clergy

25 ' ciis ecclesie utilioribus occupantur.' Hic oportet videre si are 0CCUPied in

r r greater busi-

occupacio et temporalium consumpcio sit consona legi SsefSi'tcTthe Christi. Ad hoc enim actus et vitas apostolorum legimus post ^hereas we are ewangelium Christi, ut videamus si nos curati faciamus eis conformky^wi"!! conformiter: si autem negociis universalibus in toto intendi-ancfifw^eTnpioy

, „ . ourselves in those

30 mus, sorciamur nomen correspondens officio ; et non usur- iarger businesses

, , we had bestadopt

pemus nomen spintualis curati, ius ecclesie, subtrahendo a name agreeabie

to ouroccupation,

temporalia et ministerium quod sibi incumberet, sed vivamus or eise attend to

our own cures ;

stipendiis ecclesie quam curamus. Non enim bene curat

2. concilio : cod. consitio. 9. desidentcm: cod. dcside*.

17. Tiaciatu — . The rcference is to the second book De civili Do- minio, infra, ff. 165 D-204 C

3i6

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XL.

for no advantage negocium universalis ecclesie qui particulari facit iniuriam. [102C

to the church

universai can be Et indubie tunc iniuriamur quando bona ecclesie excessive,

purchased by the

injurj'of ourown u]tra necessitatem officii nostri consumimus vel profcctum

church : r

ecclcsie particulari debitum occasione nostri episcopis sub- trahimus. 5 iii. 'thataciergy- Tercius fucus est * quod superior, ut episcopus, metropoli-

man may obtain *

dispensationfrom e tanus Vel papa, dispenset cum talibus ("omciis.' Sed patet

his supenor ; r r ' r L *

whereas such dis- quod non potest cum talibusl dispensare contra legem

pensation can

oniy be given in Christi vel racionem : ideo oportet Scripturam sacram esse

accordance with 1 1

the law of christ, Specu]um et reo;ulam in omni tali dispensacione vel habilita- 10

revealed ln holy r °

Scnpture, cione ; cum sit per se notum theologo quod nullus Christia- nus potest habilitare prepositum vel cum aliquo dispensare, beyond which no nisi Scriptura sacra hoc prius faciat. Ideo oportet ipsam

vicar of Christ

haspower to prius consulere, ne propter fastum seculi vel propter consue-

tudines seculariter introductas deviemus a talibus quos Chris- 15 tus instituit, quia indubie nullus Christi * vicarius habet ad D hoc potenciam ; eo quod non est potestas nisi a Deo, sed Deus non potest dare potenciam ad peccandum, sed quando

and God cannot quis ex potencia sua peccat, tunc abutitur potestate : Deus

make dispensa-

that h°e hokTa er°° non Potest dispensare cum homine, ut sit curatus spe- 20 cure ofa certam ciaij s ecclesie et non exerceat eius officium; quia, cum omnia

church and not ' ^ '

do dmy therem. prefjicta sunt nomina officii, Deus tamen contra primum principium dispensaret faciendo idem simul esse et non esse. Ideo quando cessabit omnis exaccio et precludetur palliacio in facie ecclesie contra primam iusticiam, videbitur quam re- 25 trograda sit humana auctorisacio in hiis que sunt obvia legi Christi. Licet autem oporteat extorsiones ecclesiasticas in pauperes plebeos ad tempus transcurrere, subtraccio tamen modesta temporalium, ut oblacionum et decimarum, facta concorditer per laycos zelantes pro bono publico, posset 30 plurimum effrenem sacerdotum rabiem mitigare, ut patet inferius capitulo xlii.

7. Verba uncis inclusa, quippe quae ex homoeoteleuto facile omitti potuissent, supplevi ipse. 13. ipsam : cod. ipsutn. 19. sua in margine additum 2da manu. 32. xlii.: cod., ut videtur, 120.

CAP. XLI.]

LIBER PRIMUS.

3<7

102D] XLI.

Secundo sic argumentatur : 'Oblaciones et decime deben- OftheNature

° OF TlTHES.

' tur clericis pro Christi ministerio subeundo ; ergo et media i. It is objected :

' Tithes being the

'aptissima, in casu quo ille subtrahantur, aptanda sunt ad <iue of the ciergy,

they must be en-

5 ' illas" debite exiarendum : huiusmodi sunt excommunicacio- <prced by the

° nttest means, and

' nes : ergo licet excommunicare pro hiis temporalibus : multi thus by excom-

munication.

' quidem subditi non darent decimas, nisi excommunicacio ' deterreret ; et sic periret divinum dominium ex defectu or- 1 gani ministrandi.'

io Hic primo videndum est, si decime debeantur sacerdotibus As to the obii-

r gation of paying

Christi sicut debebantur sacerdotibus Veteris Testamenti. tithes> 103ANon enim * videtur per locum a simili quod debentur nobis, «• aithoughit

may be argued

sicut non oportet nos observare ritus et cerimonias quas that the laws of

the Jews are not

Levite et ministri synagoge servaverant ; sed sicut oportet nos 15 eis esse spiritualiores, ita videtur quod debemus instar Christi

et apostolorum minus ad temporalia anhelare. Et videtur and the Pa>r-

r 1 ment of tithes is

quod non in toto Novo Testamento cavetur expresse quod ™* Testa- decime sacerdotibus Christi sunt solvende. Quod autem ment ; Phariseus dixit, Decimas do omninm que possideo (Luc. xviii. 20 12), et quod Christus (Math. xxiii. 23) dicit Phariseis quod oportet decimacionem mente, aneti, et cimini non ommittere, dictum est pro sta u et tempore Veteris Testamenti. Unde non legitur Christum vel aliquem eius apostolum decimas exegisse.

25 Quoad istud videtur michi quod pro tempore gracie ^eci- yhettitt?hou,dseem me racionabiliter sint solvende. Nam pro tempore legis given bT the

* * 0 patnarcns by a

nature patriarche ex naturali instincta dederunt Deo decimas, nfwe'n 1,",«"" ut creditur Gen. iv. 3, de filiis Adam ; Gen. xiv. 20 dicitur de Abraham quod dedit decimas Melchisedech ; Gen. xxviii. 22 30 professus est Iacob quod de omnibus que sibi Deus dederat,

offerret decimas. Pro tempore autem legis Mosaice patet ex as after the p™-

r mulgation ol the

precepto Domini quod decime sunt solvende, Exod. xxii. 29, Mosaiclaw-

2. Secundo. The first 'objection,' that which opens the prcceding chapter, supra, p. 299, relates to the nalure of excommunication ; the present one concerns its application.

31«

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLI.

Lcvit. xxvii. 30, 32, et Num. xviii. 21-30, limitans Dominus [103 A decimas ad Levitas : quotlibet sunt talia dicta Veteris Testa- menti, tam legalia quam prophetica, et idem sonancia. b. Thennmber Et dicunt doctores racionem quare pocius decima quam

ten. the symbol * »

rigMy^toth* alia ali(luota sit solvenda. Denarius enim est numerus uni- 5 ve°rse;0f theun'" versitatis ; ideo est * racionabile quod Dominus universitatis B manifestedasitis sit illo numero adoratus. In omni quidem substancia mate-

i. in the tenfold

composition of riali creata, secundum Lincolniensem, tractatu suo de Luce,

the material sub-

stance, relucet denarius. Forma enim secundum suam racionem

analogam, representat universitatem qu ; est prima forma 10 omnium exemplaris; ab illa enim quelibet creata essencia est formosa. Materia vero, cum sit potencia nature ad actum, dualitatem includit, ex quibus ternarius colligitur : unio vero materie cum forma, que distinguitur a duobus prioribus, habet in unitate increata numerum ternarium exemplantem; 15 ex quibus numerus senarius colligitur. Suppositum vero, hec tria principia presupponens, habet quaternarium exem- plantem; ex quibus numerus denarius cclligitur: et idem reperies, licet simplicius, in qualibet spirituali essencia creata.

ii. the stmcture Et hinc extracti sunt novem orbes celorum, scilicet, celum 20

of the matenal

non stellatum, octava spera, et septem spere planetarum, et sub hiis omnibus spera decima sublunaris. Sic eciam, se-

5. numcrus e corr. 2dae manus : text. iturg. 8. Luce: cod. luc.

20. extracti : ita in margine correctum 2da manu.

8. Grosseteste, Tract. de Luce, cod. Digb. (bibl. Bodl.) ccxx. f. 107 c: Est igitur in primo corpore in quo virtualiter sunt cetera corpora qua- ternarius, et ideo radicaliter numerus ceterorum corporum non ultra denarium reperitur. Unitas namque forme et binarius materie, temarius composicionis et quaternarius compositi, cum adinvicem agregantur, de- narium constituunt. Et propter hoc est denarius numerus corporum sperarum mundi, quia spera (cod. speram : / correct from two other matiuscripts, Digb. xcviii. f. 153/' and civ. f. noc) elementorum, licet dividatur in quatuor, una tamen est participacione nature terrestris cor- poralis. Ex hiis autem patet quod denarius sit numerus universitatis et perfectus ; quia omne totum et perfectum aliquid habet in se sicut formam et unitatem, aliquid sicut materiam et binarium, aliquid sicut composi- cionem et ternarium, et aliquid sicut compositum et quatemarium : nec potest ultra hec quatuor fieri quinti addicio. I may observe that the text of the manuscript from which I cite is notably superior to that presented by the other two with which I have compared it.

CAP. XLI.]

LIBER PRIMUS.

103B] cundum Scripturam sacram, sunt novem ordines angelorum, a"univehrse^ntu et sub illis ordo decimus humane nature, quem Salvator, Luc. xv. 8, in sua parabola vocat dragmam decimam. Et sic in natura corporali et spirituali, simplici et aggregata, relucet denarius tamquam numerus universitatis. Unde etandeven

, . . .. . . iii. in the instinc-

5 omne genus hominum quodam naturali mstinctu, cuiuscun- tive arrangement

. . , . . . of the digits.

que hngwe fuent, nominat omnem numerum digitum nomina- cione simplici usque ad denarium inclusive, et ab illo primo

chmite adaptat nomen * compositum, sive fuerit numerus articulus sive compositus. Dignum ergo est ut ille, cuius sa-

10 piencie non est numerus, numero denario exemplari, qui est sapiencia obiectiva quemcunque numerum creatum efficiens, sit numero denario confitendus, cuius universale dominium adoratur. Sic enim secundum Aristotelem, primo de Celo, capitulo iv., iamquam a nature legibus accipientes, numero

1 5 tcrnario utimur ad deorum sanctificaciones.

Unde licet decimacio Veteris Testamenti fuit moralis et c. Wherefore

. , . ... . . . . ji. the payment of

ldeo racione naturali m omnis legis tempore observanda, tithes thus be-

... • f -i tt longing to the

tamen cum omnia contingebant m figura patnbus Vetens morai law,

... « - andthelawof

Testamenti, ut dicit apostolus, i Cor. x., figurabat lllis Chns- the oid Testa-

ment shewing

20 tum, qui appropriate est sapiencia et numerus, ut sepe sen- forth the figure tenciat Augustinus. Sic enim intelligitur illud Sap. xi. 21, Omnia in mensura, numero, et pondere disposuisti ; id est, in Trinitate, cuius medium est numerus vel sapiencia Dei Patris, ut exponitur Super Genesim ad litteram. Unde tres dabant

25 maneries decimarum : Levite quidem sacerdotibus decima-

6. lingwe: cod. ligwe. 12. confitcndus : cod. confitente,

4. Unde et omne genus, &c. Cf. De Officio pastorali, i. 14, p. 24 : In huius signum omnes homines exprimunt omnem numerum usque pri- mum articulum et singulas eius partes nomine simplici. Et expost utuntur nomine composito numero articulo et parte eius secundum con- gruenciam numeri adaptato. Unde arithmetici dividunt numerum in tres partes, numeram digittum, numerum articulum, et compositum : numerum digittum vocant quemlibet citra decem ; numerum articutum quemcunque qui potest dividi in decem partes equales ; et numerum compositum vocant quemcunque alium numerum ex numero digitto et articulo integratum.

14. Arist. de Cael. i. I.

23. August. de Gen. ad Litt. iv. 3, 4 %% 8, 9, vol. iii. par. i. 163 E-G.

32° DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLI.

verunt sicut ipsi receperunt decimas a populo, ut patet Num. [103C xviii. 26-28 ; sed tercio anno dabantur decime communi- cande Levitis, peregrinis, et viduis, ut patet Deut. xiv. 18, 19 : et omnes ille figurarunt quod Christus sacerdos, Levites, et peregrinus, fuit de genere suo descensurus et dragmam de- 5 it foiiows that in cimam reparaturus. Ex istis formetur talis racio : In quinque

the more religious 1 ~i n

anaity°f Christ'' etatibus mundi preeuntibus Messiam, solverunt fideles deci- mas de omnibus naturaliter innovatis, sed post adventum Messie debent esse * religiosiores, Dei dominium devociusD

tithes are even confitentes; ergo multo mairis in tempore eracie debent se- 10

more binding * °

upon us than culares Christiani decimas tales persolvere : et cum verisimi-

they were upon r

the fathers. liter sacerdotes de sorte Domini renunciantes seculo optime disponerent pro illis decimis, sequitur quod illis, ut in Veteri Testamento, sunt decime persolvende.

u. The gifts Sicut ergo tempore legis nature, quando fuit seculum 15

which under the o r o > -1 ^

lawofnamre aureum, ex fertiliiate terre quolibet fideli temporalibus ha-

were offered as r

bumt-offenngs, bundante, comburebantur decime, ut offerencium oracio ac devocio in celum ascenderet instar fiamme vel fumi decima- and under the rum ; sic tempore legis date, quando fuit seculum ferreum,

law of lloses

were granted to erant decime striccius tribui Levitice reservate, ut ipsi sup- 20

the pnestly tnbe, ' r r

pleant exemplar populo attendendi per devocionem in Deum, are now under quod prius fecit combustio decimarum : sed tercio tempore

the law of grace 1 *■

legis gracie, quando debet esse seculum argenteum resonans legem Christi, et Christicole renunciarent seculo conversantes transfen-ed to in celis, sunt decime lacius dande pauperibus quorum pro- 25 whom the ciergy curacione clerici debent funari ; et hinc tam crebro dicunt

are bounden to °

minister; doctores quod omnia bona ecclesie sunt bona pauperum.

Patet ergo quod hoc tempore sunt decime maxime a laicis debite, cum ex maiori fervore caritatis debent benediccione elemosine habundare. Et hinc, si non fallor, in Novo Testa- 30 mento non sub nomine decime sed sub nomine renuncia- cionis totalis. cum omnia debent esse communia, precipimur decimare. Sic enim Zacheus dimidium bonorum promisit dare pauperibus (Luc xix. 8); * sic apostoli audientes al04A Christo, Si vis pcrfcctus esse, vade et vende omnia que habes et 35

4. figurarunt : cod. figararutit.

32. conununia addidi.

CAP. XLI.]

LIBER PRIMUS.

331

104A](fa pauperibus (Math. xix. 21), relinquerunt omnia et secuti sunt ipsum. Et sic alii fideles domini seculares, communi- cantes temporalia sua egenis, ad istum finem de redditibus suis dotaverunt ecclesias. 5 Unde venerabilis doctor Pechamensis, archiepiscopus Can- bIseh0pSpeckham tuariensis, in libro suo de Perfeccione ewangelica, sexto teaches- capitulo, ita scribit : Cum (inquit) omnes possessiones ecclesie suni vota fidelium, sicut precia peccatorum sunt elemosine divi- tum, non pro quorwncunque usibus, sed istorum qui ecclesie

■lo militant et pauperibus provident, cum nemo habeat ius in illis nisi racione donacionis a suis possessoribus, non habent ex dono sed ex furto el rapifia, qui illam pro qua hec data sunt non observant honestatcm et pietatem. Et sequitur : Sed dicunt quod res ecclesie non sunl res mundi sed Dei, quia Domino con-

\$secrate ; sed qualiter non sunt mundi que de ierra, sicut alie, egrediuntur, similiter inpugnant, maleriam superbiendi mini- strant, afficiunt possidentes, el plus celeris excitant lites : sed pro tanto dicunlur res Dei,quia servorum suorum,non malorum homi- num vel mundanorum, usibus habent ministrare. Hec doctor.

2oUnde inter alios abusus nostros videtur michi abusus maxime detestandus, quod nos, qui debemus esse pauperes elemosi- narii secularium dominorum, nedum ex elemosinis eorum dominemur in clero, sed plus secularibus dominis, in populo laycali et ad sustinendum fastum nostrum pomposum, in

B manifestam * iniuriam pauperum, abutimur elemosinis pluri- mum egenorum. Debemus enim humiliter, parce, et penaliter vivere, et de elemosinis que supersunt hilariter pauperibus errogare.

Et ex ista radice dicta de decimis fundantur leges quare iii. This principie

is shown by the

5. Pechamensis: cod. Pechin. 8. sicut : cod. suut. 10. ius addidi. facts

ii. possessoribus: cod. possesoribus. non addidi.

5. John Peckham, archbishop of Canterbury, de Perfectione evan- gelica in generali, cap. vi. : cod. C. C. C. Oxon. clxxxii. f. 14 c. The second quotation, after ' Et sequitur,' I have not succeeded in verifying.

11. Posscssoribits. The words which follow in tlie original, 'nec donacio cxcedat intencionem donatoris,' Wycliffe has omitted, I have no doubt, in order to avoid a conflict with his own doctrine on this point, supra, f. 84 D.

23. Dominemur in clero: cf. i Pet. v. 3.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLI.

nt,attithesareC,erici de oblacionibus vel decimis non debeant decimare. [104B ^et^heseDebent enim de parcis alimentis et tegumentis contenti omma ££S££d habere in communi, et sic esse quasi decime in abstracto. ^cf[pr°per per idem patet secundo quare tempore nove legis debent fcSr&r decime de milicia, negociacione, et artificio dari pauper.bus,5 5=S£~ Hcet hoc non sit fundabile ex Veteri Testamento ; quia ne- SKS" dum omnes sacerdotes Christi non debent, secundum doctn- nam apostoli, secularibus negociis inplicari, sed multi laici sancti, quorum Deus tangit corda, ultra tribum Levitarum Veteris Testamenti : ideo oportet activos ecclesie suis con- ,o T*«*»~- templativis in temporalibus copiosius providere. Et patet S,^SrMe tercio quare domini seculares non debent de cv.li red.tu decimare, non solum quia eorum tenentes decimant de frugi- bus, pascuis, silvis, et animalibus domesticis, que vocantur decime prediales (cum dominis secularibus supercrescit no- 15 vum lucrum reditu, preter lucrum tenencium dec.matum, sicut enim racione innovacionis redecimant semel decimata); nec solum quia tales domini cum gleba et mansa dotarunt ecclesias; nec solum quia reditus preter opus nature sunt humanitus adinventi : sed, pensatis * hiis omnibus, limitatumC est in prima fundacione ecclesie, ex quibus et quantis elemo- sinis temporalibus possit omni tempore preposito et necessa- riis contemplativis adiacentibus de temporalibus mirustran. Nam de lege nature est quod parrochiani et omnes mercantes, simpliciter viventes, sive artifices, non habentes unde solve- 35 rent decimas prediales, ministrent rectoribus et contempla- tivis suis de lucris arcium vel bonorum licite excrescenc.um, cum ipsi eis in spiritualibus reministrant. Ille autem vocantur generali nomine decime personales.

Et patet ex variacione consuetud inis patrie quod in grata 30 ~is donacLe continuatadecimancium fundatur nobis ministerium ^ceof^un- spirituale retribuentibus ius ad decimas vend.candum. Unde

tary grant,

jj;,„m Anianu 12. domini in margine sspptetam , decimare m marRine additum 2da manu.

2da manu. »7- cod' ""'"'"■

2o. Dccimepersonaks: cf. G. Lyndwood, Provinciale, L 3- P- «• note<#ed- Oxford 1679 folio.

CAP. XLI.] LIBER PRIMUS. 323

1040] vane videntur michi contenciones de decimis lignorum ve- not m any detaiis

about their pay-

terum, de silva cedua, de mineris, de lucris mercancium, et ment- stipendiis conductorum : possunt enim sacerdotes ab offeren- tibus decimas istorum vel illis oblatum recipere, et intercidente 5 oblacione vel consuetudine modeste repetere ; sed oblaciones ex lucro artis illicite, ut meretricii, usure, ioculacionis, vel al- terius consimilis tenentur abnuere, saltem dum offerentes in suis abusibus perseverant.

Et in ista racione de decimis fundatur responsio qua dicitur niustration.

lonos ieiunare quadraginta diebus, ad solvendum Deo decimas tam carnis quam corporis, instar Christi. Constat quidem

D quod decima * trecentorum sexaginta dierum est numerus 36 dierum, quibus infra quadragesimam ieiunamus ; et racione quinque vel sex dierum anno communi vel bissextili crescen-

i^cium, ieiunamus feria quinta precedenti, cum tribus aliis feriis ieiunio consuetis : et sic inperfecte contingimus ad numerum quadraginta dierum quos Christus perfectissime ex integro ieiunavit.

Habito ergo quod decime ex purissimo debito clericis sunt 2- The best

u L r means of secur-

20 solvende, videndum per quod medium ab iniuste detinenti- ins.the Payment

* ^ oftithes are

bus fuerint requirende : et videtur michi quod nec vi aufe- p°oCf°srsce or legal rendo, nec in foro contencioso per censuras ecclesiasticas exequendo, cum utrumque istorum sit extorquere vel coacte exigere. Sunt ergo quatuor media citra excommunicacionem but 25 ad decimas acquirendum, scilicet, vite sanctitas, predicacionis ^rsonal ho1'" verbi Dei vivacitas, sacramentorum ac sacramentalium per- p^"^,,1^1

regularity in

fecta ministracio, et prudens fraterna correccio. Ista sunt media, non dico exactiva, sed secundum caritatem ewangeli- ar

muustenng, and judgemi in reproving

cam allectiva, ad temporalia viris ewangelicis ministrandum. 30 Et suppono quod primo Ioquamur de vite necessariis ad ministerium sacerdotis subductis decimis, modo quo vixerunt apostoli et hodie vivunt fratres ; et tunc videturquod predicta media ad hoc sufficiunt.

2. cedua : cod. ced'ua. 4. vel in margine additum 2da manu.

6. meretricii: cod. merctrice. Cf. tract. de Ofiic. past. xv., p. 26, ed. I.echler.

9. S. Gregory has a like explanation, Hom. in Evang. i. 16, § 5, vol. i. 1494 E-1495 A.

y 2

3 24

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLI.

q^^io^"3 Nam duo Prima suffecerunt in primitiva ccclesia, inter[i04D ciem inUtht suffi" auditores irifidelissimos et copiosissime et acutissime legem Pn"t Tie face orrthhe ewangelicam inpugnantes, ut patet in Actibus Apostolorum

greatest opposi- . , . ,

tionofun- et concremento pnmitive ecclesie ; ergo multo magis non

l>t'l icvcrs .

much more must deficerent modo fideles et devoti laici, tam * spissim positi, 105A

they now sufhce . ,

when nosuch prepositis regnum celorum exhortantibus eciam cum modica

opposition exists ;

their adequacy sanctitate. Sic enim videmus ad oculum fratres et alios

heing shown in.

^,fb>arthe lifeof Christum et apostolos imitantes habere satis copiose, sine exaccione huiusmodi excitativa, temporalia ministrata : quanto magis haberent domestici familiarius ministrantes. 10

Such then was Nec difideret de hoc aliquis fidelis prepositus in usu tem-

the mjunction 1 r r

whofcrbkde his Poranum moderatus : nam Math. x. 9, 10, mandat Veritas, possTslTon^of mittens discipulos suos ad praedicandum, ne quid appeterent goocu"100™1 possidendum, nec aurum neque argenlum, neque peccuniam in

zonis ves/ris ; non perayn in via, neque duas tunicas, neque 1 5 ca/ciamen/a, neque virgam : perque octo indubie intelligitur prohiberi omnibus sacerdotibus Christi, sub pena peccati mortalis, quod ipsi afferant sive possideant quidquam tempo- ralium quod retardaret eorum officium, in quantum tales. andyetassuredto TJnde providens de necessariis vite eorum subdit, Math. x. 10:20

them the neces-

sanesofhfe: Dignus esl operarius cibo suo. Ideo licenciat ac precipit quod sint eden/es et bibentes que apu/ eos sunt, ut dicitur Luc. x. 7. Multo magis ergo possessionati, in pace ecclesie recumbentes, non maledicentes, sed pacem Domini (ut precipitur Math. x. 1 2) inprecantes, non deficeremus in temporalibus necessariis 25 ad nostrum officium. Nam Luc. xxii. 35, 36, scribitur : Quando misi vos sine sacculis et calciamenlis numquid defuit

and he who sup- vobis P El dixerunt, Nichil. Cum ergo idem sit Deus qui

plied them then

wiii suppiy us tunc, eque potens, eque cogitans, et eque benivolus, popu-

now.

lusque laicalis devocior quam tunc * fuit ; patet ergo quod B eque provideret dignis ministris suis, legem suam servantibus, ut tunc fecit. Revera mundanus discredens huic sentencie foret infideli deterior.

1. sitjffccerunt : cod. snjfficcrent. 14. possidendum : cod. posidettdum. 18. afferant: cod. affcrent. 27. numquid in margine additum 2da manu.

16. Ocio. The ' tvvo coats ' are reckoned as separate items in the enumeration.

PAP. XLI.]

LIBER PRIMUS.

325

105B] Et patet quod radix defectus ecclesie stat in sacerdotibus 6. i- wherefore

a. if we lack, it is

torpentibusasuoofficio. Sivideris. inquit Cr\$,o$,\.omus,arborem ?wins to faiiure

* in our duty ;

aridilate in cultnis dficere, noveris defeclus originem in radice.

Patet secundo quod accusacio quam emuli inponunt fratribus p. it h faise to

charge those who

5 et aliis viris ewan°;elicis non sit vera, scilicet, quod illi non suffi- (as the Wars

0 ' ' -1 anj 0thers)

cerent sibi in temporalibus nisi mendaciis, adulacionibus, et subsist without

r 1 temporal posses-

aliis duplicitatibus uterentur, nec possessionatis adesset copia ?_on&°f j^i;"" temporalium nisi preter legem Christi uterentur censuris huma- anddfraud^Uery nitus adinventis. Absit, fidelem credere quod lex Christi red- 10 deret aliquem sic perplexum vel quod non per se sufficiat in cunctis necessariis ad statum ecclesie. Ideo indubie sive fratres sive seculares duplicitatem sic pallient, sine coaccione vel dfficiencia legis Christi hoc faciunt. Tercio videtur quod y- il is owins to

0 1 the demand for

excommunicative exacciones, preter ewangelium adinvente, [[e^S^eVaf life 15 originantur ex nobispreter alimenta et quibus tegamur prop- enforced^byex- ter curiositatem fastus solicitis ; et sic, si quis auderet dicere, blvearisen :°n' exacciones huiusmodi multiplicant ad onus ecclesie preda- tores. Nam pastores non venientes per viam ostii, qui est they are the

r r 1 booty of thieves

Christus, propter sacerdotis officium sunt tamquam fures ei and robhers- 20 lairones propter affecciones temporalium et libidinem ad civi-

liter dominandum ; furantur enim bona ecclesie in nocte

ignorancie et peccati, predanturque in cursu meridiano aliena

sub palio sanctitatis. 0 Omnis enim exaccio * temporalium a tumultu indigno pre- n. The practice

of enforcing tem-

25 posito per censuras warias ecclesiasticas est violenta predacio porai exactions

is the fourth

cum tumultu : et ista secundum beatum Bernhardum, super great piague of

the church :

Cantica, sermone xxxiii., et secundum abbatem Ioachim, est incursus demoniinnque mcridianum, quo mercenarii tam in- stanter et publice simplices et pauperes depredantur ; et ita, 3° ut elicit ex textu Psalmo xc. 5, 6, inter quatuor plagas ecclesie, scilicet, timorcm noclurnum, sagittam vo/aniem in die, negociumque perambu/ans in tcncbris, est quarta finalis et

3. culmis, ita 2da manu in margine correctum. 10. Verha a vel quod usque

ad siatum ecclesie in margine sunt addita 2da manu. 15. proptcr: QoA.prcter. 19. sunt : cod. scd.

iS. Ostii . . . furcs el latroncs, John x. 8, 9.

26. Bern, Serm. in Cant. xxxiii. 4, vol. i. 1392 b, c.

326

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLI.

a. in the first age amarissima plaga ecclesie. Primo cnim erant pauci martires [105C

the martyis con-

tended against • um0re iii ficlelitatis nocturne quoad corpus suppressi, sed vir-

unbenevers; 1

tuose superando carnifices, a timore inimici erepti, edificarunt p. in the second ecclesiam. Secundo, tempore sanctorum doctorum, erat

the holy doctors

defended the sapi/ta hereticorum patenter volans in die fidei illucentis, quas 5

faith against o r

heretics; Augustinus, Martinus, Ambrosius, Ieronimus, Gregorius, et

ceteri sancti doctores scuto fidei ab ecclesia defenderunt.

y. in the third Tercio, sopitis hiis duabus plajris ab ecclesia, subrepit ad-

arose the plague f r r o r

ofsimony; intra negocium perambulans in lenebris, peccatum (scilicet)

simonie, quo negociatores laboriosi ponunt cum cubiculariis 10 summas monstruosas in deposito pro mercandis beneficiis ecclesiasticis, comerciis tenebra sophisticatis sophistice Deo

a"d , r , odibilibus palliatis. Sed quarto, nactis huiusmodi beneficiis,

h. in the fourth r »

breaksro^t 'i^mo^ fac'unt effrenes prepositi incursus irreligiosos in subditos et open vioience, patuie jn fervore malicie perpetrant omne genus facinoris. 15 umii the coming * Et iste summus gradus malicie in adventu Antichristi per D

of Antichrist.

temporalia confederantis sibi complices terminatur. Licet autem hec scriptura habeat sensus alios secundum quatuor gradus temptacionum hominis, tamen non obest, sed propter fertilitatem sensus Scripture consonat, quod sit quatuor temp- 20 tacionibus ecclesia gravidata. jii. sin therefore Ex istis omnibus et fide colligitur quod si vite necessaria

is the cause

through which desint sacerdoti Christi vel cuiquam Christiano, peccatum

any priest is left

wiihout the ne- prius orisrinans est in causa : quia aliter deficeret argumen-

cessanes of hfe. r ° 1 "

tum Christi, Math. vi. 26, 28, de volucribus celi et liliis, qui- 25 bus Deus non deficit in nutrimentis et tegumentis, ergo multo magis non deest, nisi in pena peccati, Christicolis. Sic debe- mus ex fide credere quod nobis legem Christi sine obliqui- tate servantibus, non est compossibile Deum deesse in bonis maximis ; multo magis ergo in bonis minimis, si adiacenciam 30 eorum, quecunque contigerit, cum illis paribus, debemus sus- picari nobis plus utile. c Thesacra- Quoad sacramentorum ministracionem, patet quod debet

ments are to be

administered, esse eXpers avaricie, non requirendo pro confessionibus con-

2. su/ftressi ex emendatione 2dae manus in margine apposita : textu snspensi. jo. poHitnt : cod. possunt. 12. sophisticatis : cod. soph1** 13. odibilibtts:

cod. odibilis. 25. liliis: cod.

CAP. XLI.]

LIBER PRIMUS.

327

105D] fitentis denarium, non pro communicacionibus, purificacio- »ot for money, nibus, vel quibuscunque sacramentis a sacramentalibus ; sed but freeiy and

A with a ready will.

gratis, promte, et rite ministrando et recipiendo quod gratis

offerunt. Quod si a raro contingentibus unus populus desit if the peopie faii

their priest in the

5 sacerdoti in vite necessariis ad ministerium subeundum, opus means of his suP-

port, it is a right-

supererogacionis foret pati penuriam, exhortando et mini- eous work °.f

1 ^ supererogatlon

strando illi populo, et vivendo stipendiis alterius populi vel f(jJ^™ to endure 106A labore manuum, * instar apostoli, ut dictum est xxxviii. ca- obtain>ns a

* ' lmngfromotners

pitulo, dum ille populus non fuerit desperatus. Et aliter sub- °j- hfs th^hour iotrahendum est sacerdotale ministerium, et excuciendo peJslsHnTneir

1 j • i j 1 t misdoing, he is

pulverem pedum a sic obstinatis, ad populum alium conver- to quit tkt tendum, ut docet Veritas, Math. x. 14 : que doctrina practi- shakeoff^the

t, , -r, ..... , dust of his feet

zata est a Paulo et Barnaba, Act. xiu. 40, 47, 51 ; Quoniam, against them,

according to

inquiunt, rcpellitis verbum ct indignos vos iudicatis vite eierne, CfirisT^frecept; 15 ecce, convcrtimur ad genles ; sic nobis enitn precepit : et sequi- tur, At illi, excusso pulvere pedum in eos, venerunt Yconium.

Excussio quidem pulveris, cum Christus nichil puerile "aht^eby is indi" gessit in doctrina vel opere, sisrnificat secundum doctores !-• the pre,acher'3

° r ' \D Ireedom Irom

inmunitatem affeccionis ewangelizancium ad temporalia sub- pheaUg0°dtem" 20 ditorum ; quod non pro temporalibus eorum, que excusserant, ut materia terrestris a caritate segregans, sed auro ignito caritatis Dei et proximi, taliter ministrarent. Secundo signi- ii- the scatteHng

of the covetous

ficat excussio pulveris avarorum a Christo, et per consequens by God> ventilacionem instabilem ex temptacionum multitudine per 25 tres hostes ; seiuncti quidem a petra ecclesie, et in se divisi, ex multiplicitate affeccionum circa temporalia, sunt, iuxta psalmiste sentenciam, Psalmo i. 4, tamquam pulvis quem proicit venius a facie terre. Tercio vero significat talis ex- and

j. . . . . iii. the readiness

cussio promtitudmem discipulorum Chnsti ad anectuose of the discipie of

.. . , Christ to stamp

30 ewangehzandum et sohcite calcatis terrestribus ewangelice upon earthiy

things for the

ministrandum. Pes quidem affeccionem significat, et pulveris sake ofhisevan-

gelical ministry.

contricioeius laborem, sicut excussio terrestriumalienacionem ; et hoc est dictum Christi testificans pro die iudicii quod non

10. excuciendo: cod. exucndo. 25. divisi: cod. divisc. 33. dictitm addidi.

8. V. supra, f. 20 A, n. 21. Auro ignito ; Rev. iii. iS.

23. Avarorum: subaudi excussioncm. 33. Testificans : cf. Matth. x. 15.

;:28

I)E CIVILI DOMINIO

[CAP. XLI.

stetit per suos discipulos, * sed per obstinatos verbum Dei 106B repellentes, quominus in illo iudicio sunt salvati. Howheit this £t patet quomodo tam Christi discipulis quam laicis datur

rule against 1 ■* r *

covetousness doctrina saluberrima ad excuciendum radicem omnium malo- is now generaiiy rum, que est, secundum apostolum, i Thim. vi. 10, cupidiias.S

disregarded,

Nunc autem, contra Christi regulam, non pulvis a nobis ex- even as the other Cutitur, sed sanguis capitis, per gladios et baculos quos por- forbidsthe tamus, extrahitur; et tamen Math. x. 10 et Luc. ix. 3 preci-

assumption of 1 7 1

Chris^lsdpies pimur non ferre baculum, in signum abdicacionis potencie

civiliter coactive, sed virgam (ut patet Marc. vi. 8, et concor- 10 dat Augustinus in De Concordancia iii.) in signum potencie ewangelice correptive, ad modum loquendi apostoli, i Cor. iv. 21, In virga veniam ad vos ? lo reprovTng'60' Ulterius, quoad quartum modum, notandum quod ad pro- unwiiihig^toTup- positum est duplex correpcio, scilicet, specialis et generalis. 15 therVare^pTctaT Specialis tangitur 1 Cor. ix. 7, ubi apostolus facit ad hoc pro- generanaw : positum triplex efficax argumentum ; supponens primo hoc ruie^are^duced principium per se notum, quod nemo debet in negocio com- ofs! PauC°rds muni militare suis stipendiis, eo quod carente dotacione civili, \Jar/arTa>!y " tempore defensionis patrie debet communitas de patria, 20 l/Zrgf/?" °wn Pr0 ^3- ntilitat, invite necessariis subveniri. Ex istis formetur whichwe expiain racio sic : Omnes viri ewangelici debent militare pro univer-

by reference to

the necessary sali ecclesia et nullum temporalium habere in proprio ; ergo

support of the

church miiitam. debent de bonis ecclesie in ista milicia sustentari : supposito

antecedente pronunc, patet quod milicia sacerdotum expug-25 nat demones hereticos et cetera membra dyaboli que ecclesie spiritualiter et per consequens periculosissime * adversantur. C

ii. wkopianteth Secundum argumentum apostoli est de agricola et pastore,

a vineyardy and

eateth not o/the quibus de lesre nature est licitum sustentari de fructu vinee

fruit thercof? M °

flxk"andeateth Q^3-111 cditj et gregis peccorum quem custodit : ergo multo 30 Tf\°hetfleoc'k"lk evidencius viris ewangelicis, qui colunt ecclesiam vicia ex- understoodof tirpando, terram cordium temperando, et semen veritatis

the church s * r

and paTtors" ewangelice seminando, et pascunt gregem dominicum spiri-

7. sanguis : cod. sag/iis. 10. Marc, 2da manu e Math. correctum.

16. taugitur: cod. can2.

10. August. de Consensu Evang., ii. 30, §§ 71-74; vol. iii. par. ii. 63 A, b, 64 D, E.

CAP. XLI.]

LIBER PRIMUS.

329

106C] tualibus alimentis, debet a subditis de vite necessariis provi- deri.

Confirmatur per illud Deut. xxv. 4, non alligabis os bovis Again,

r Tlwu shalt nat

tritnrantis, quod oportet secundum apostolum intelligere ^S^l^adetk 5 predicantibus verbi ; eo quod Vetus Testamentum complete out the figurat Novum, et specialiter quoad ewangelicam sanccionem. Cum ergo non sit alius textus Veteris Testamenti figurativus plus pertinens ewangelice predicanti, videtur quod per bovem where the ox debet predicator ewangelicus intelligi. Sicut ergo nulli bovi, pj^her of the

10 sic nec predicatori debent vite necessaria denegari. Ideo subdit apostolus, Niimqnid Deo esl cura de bobus ? an propter nos utique hoc dicit ? quamvis enim Deus habeat generalem providenciam universi, non tamen curat de bobus ad beatitu- dinem acquirendum, et per consequens superfluum esset in

15 lege tam solempni, cuius est ad beatitudinem servitores legis dirigere principaliter, legem boum intendere. Et ex isto patet quod sensus misticus Scripture per aliam eius partem edoctus est eque autenticus, sicut alius literalis ; ymo concedi debet quod textus Deuteronomii iam dictus est eius sensus

20 precipuus, ut docet apostolus.

D Debet ergo predicator ewang-elicus, * tamquam bos, iugo wh° « reqmred

° v ' ° a. to take Christ's

suavi Domini (de quo Math. xi. 29, 30) collum submittere : y°ke uP°n him>

Christus enim signantissime mandat suis discipulis, Tollile

iugum meum sitper vos. Secundo debet terram cordium pecca- 0- '° piough the

soil 01 sinners

25 torum, trahendo carucam ewangelii, id est, connexas veri- hearts, tates salutiferas, exarare, et cogitaciones ex multis cordibus revelare : sic enim faceret novale, exponendo soli iusticie virtutem anime prius abditam per peccatum, nunc verbis lingwe, tamquam cultro aspere divisivo, et nunc caritativo

30 opere, tamquam vomere leniter ac humiliter frangitivo. Et ad istum sensum exponit beatus Gregorius illud Iob i. 14,

12. nos : cod. vos. 14. acquirendum : cod. acquirendi. 29. divisivo e corr. 2dae manus in margine apposita : textu diversivo.

3. Deut. xxv. 4 ; quotcd through 1 Cor. ix. 9. 26. Luke ii. 35.

31. Greg. Moral. ii. 30, § 49: Quid aliud per figuram boves quam bene opeiantes, quid aliud asinas quam quosdam simpliciter viventes accipimus? vol. i. 57 C Cf. lib. i. 16, § 24, p. 25 B.

33° DE CIVILI DOMINIO [caP. XLI.

Iee'd Water the Bohes arahant et asine pascebanlur. Et sic dcbet tercio semen [106D verbi Dei, ut uberius fructifket, irrigare, ut loquitur apostolus, i Cor. iii. 6, Ego plantavi, Apolos rigavit. Ideo signanter and dicitur Prov. xiv. 4, Ubi non sunt hovcs, ibi presepe vacuum est.

^ain fro^the** Et quarto debet separare grana virtutis a comburendis paleis 5

viciorum ; ideo vocatur ab apostolo hos trilurans. d'ie tbafaman Tercia racio apostoli est ista : Quilibet bonus yconomus vel money where^he mercator debet peccuniam pro evidenti, notabili, et necessario Se^pron1!6 'ucro exPonere ; omnis laicus minister temporalium est huius- be^grea^s03" m°di, respectu doctrine ewangelice ; ergo debet temporalia 10 teachmg^ofthe sua Pro ^a exponere margarita, que quidem est necessaria Gospe1, cuilibet salvando et (ex dictis xiii. capitulo) infinitum melior

bonis fortune. Magna ergo foret stulticia propter avaram de- tencionem temporalium a curatis frustrari a doctrina ewan- the apostie adds, gelica et virtute. Ideo dicit apostolus, Si nos vobis * spiri- 107A

l/ we have sown ?

Viai/iihigt^isU tual'a seminavimus, non est magnum si nos carnalia vestra me- "m/shaifr^y tamus ; intelligens indubie per spiritualia bona anime que ^tkingst siirituai primo et principaliter ad beatitudinem ordinantur, per carnalia thosf whlck8 bona fortune que primo et principaliter pro statu vie ad nTss.6 f°r blessed" necessitatem corporis ordinantur. Non enim vocat apostolus 20 bona spiritualia, bona fortune corporalia ecclesiasticis dedi- cata ; sed et ista vocat hic et Rom. xv. 27 carnalia, sive sint decime sive oblaciones sive quecunque temporalia quibus wherefore ecclesiastici corporaliter sustentantur. Et sic videtur quod

a. lt is an abuse

of language to ecclesiastici nostri, phariseice baptisantes terminos locuntur 25

call all temporal ' r r

to'churchmend infundabiliter in Scriptura, vocantes ' bona spiritualia ' quecun- thmgtual temporalia ecclesiasticis dedicata : sunt enim res sacre,

ut patet inferius x. capitulo, supposita sanctitate sacerdotis.

3. Apolos: cod. Apolo. 6. trititrans: cod. tricitrans.

1 2. Possibly f. 29 rs, c.

28. V. infra, lib. ii. 10 : Appropriare autem nobis sacerdotibus Christi temporalia, vocando ipsa ' spiritualia ' et sancta ex auctoritate Veteris Testamenti, videtur tam extraneum quam alienum . . . Licet autem doctores dissolvant aliter, tamen hoc est certum, quod non est color appropriandi bona nisi universali approprientur ecclesie gracia sanctitatis et observancie legis Christi : res autem dedicatas ecclesie observanti sanctitatem possumus racionabiliter dicere esse sacras : f. 190 A.

CAP. XLI.]

LIBER PRIMUS.

107 A] Patet secundo quod primo ab apostolo, Act. xx. 35, allegatum, fhJ^^',"6^ tamquam dictum Domini, quod beacius est dare quam accipcre,^J'^J°ore' non militat contra profitentes ewangelicam paupertatem. Si ™epref«sion of enim beatum sit dare, sequitur uod proporcionaliter beacius ^^f^' 5 sit dare prestancius : et ex opposito, si inferioritatis condicio sit recipere, sequitur quod naturam creatam indigere recipere perfeccionem sit maior indigencia quam eandem naturam egere solummodo viliori; ut sicut perfeccius est dare doctri- nam ewangelicam quam omnia mundi temporalia propter 10 prestanciam rei date, sic magis inperfectum est egere solum sapiencia vel bonis oportunis ; nam maioris boni carencia in egeno est maior egencia. Tercio patet cuilibet fideli m ti- y. s. Paui's words

furnish a suffi-

B vum sufficiens ex verbis * apostoli ad providendum suo pre- cient motive for

furnishing

lato de mediis necessariis ad dictum spirituale ministerium dergymen with

17 the necessaries

*5 subeundum. Ideo, si non fallor, principaliter defectus est exofllfe;

if they lack them,

parte nostrum desidium qui efficaciter hortaremur, dum ex i£ is through their

own slothfulness

una parte torpemus, ex alia parte bona ecclesie prodigaliter in their office- consumimus, et ex tercia multa nobis indebita extorquendo exigimus. Si enim non deficeremus in fide vel nostri officio, 20 sed crederemus quod Deus non potest suis in quoque deficere nisi ipsimet sint in causa, tunc teneremus nos in limitibus nostri officii.

Secunda est exhortacio generalis, que tangitur Math. xviii. *• The generai

law of reproving

16-17, de correpcione fraterna, que foret per se sufficiens ad i5,la.id doyn hv

" ' 1 1 1 Chnst, 1/ thy

25omnem instruccionem vel coaccionem ecclesiastici perag-en- birotl;er s,!ail. .

r o trespass against

dam. Ideo quilibet Christianus debet istam leccionem cum t,ue

(brothcr being

reverencia annotare. Pro qua primo, quod illa doctrina Iigat und«s'ood of ail

n r ' * 0 Chnstians,

quemlibet Christianum cui Deus donavit sufficienciam et oportunitatem corrigendi, ut notat sanctus Thomas, secunda 30 secunde, questione xxxiii., ostendens quod cadit sub precepto. Et idem dicit glossa super Distinccione xl. Et si papa. Et

16. desidinm : cod. dtsiderium. 27. annotare : cod. anotare. primo e

corr. 2dae manus in margine apposita. iigat addidi.

29. Thom. Aquin. Summ. Theol. sec. sec. xxxiii. ; vol. iii. 2S9 seq., ed. Migne.

31. Gloss. in Decret. I. xl. 6, Si papa : 'Cum nomine fratris quilibet Christiarfus dicatur:' p. 203, ed. Paris, 1561.

33^ DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLI.

who are bound fUndatur racione caritatis fratcrne : omnes enim homines sunt [107B

to nelp one an- L

otherasbrethren fratreSj cum Christus sit frater noster (Hebr. ii. 12), et dominus ac servus suus sunt fratres (1 Thim. vi. 2), et omnes fratres tenentur cum illis paribus se iuvare, cum aliter deficerent a

in mercifuiness vinculo caritatis. Secundo notandum quod minister miseri- 5

and meekness), % * v

cordis et mitis Domini (ut patet Math. xii. 7 et xi. 29) debet primo incipere a lenibus, et post resistenciam usque ad quar- tum gradum paulatim accurere.

i. Goandteii Dicit enro primo, Si peccaverit in te frater tuus. * vade ctC

him his fanlt . . .

tetweenthee and corripe eum inter fe et ipsum solutti. Dicit ergo itt te ut per 10

him alone : r

hoc significet quod causa tua in quocunque peccante agitur ; non enim est possibile quod aliqua pars ecclesie peccet in aliquem nisi peccet in Deum et quemlibet fratrem suum : ergo ex notabili iniuria qua peccat in te, ex speciali, ava- 15 ricia, qua est frater tuus, debes ipsum corripere; non lau- dando verbis adulacionis, non fovendo auxilio instrumenti vel operis, sed corripiendo primo private et leniter, ne scandali- satus perdat verecundiam vel irritatus incidat in obstinanciam. Sic enim filii Israel, ut patet Deut. xx. 10, offerrent primo 20 pacem civitati contrarie antequam expugnarent. Et moveret ad talem correpcionem mandatum precipientis diligenciam in correpcione huiusmodi, quod notatur per hoc quod dicitur, Vade el corripe eum. Secundo moveret spes lucri, cum sub- i/ he iviii hear dit, Si fe audicrif (supple, et merito tuo conversus fuerit), 25

thee, thou hast

gaincd thy hicratus es fratrctti tuum. Et hoc indubie valet omnem

brother.

questum bonorum fortune possibile, instrumentaliter salvare hominem, ut patet ex valore quesiti_et perpetuitate resultantis premii. Et sic amor, mandatum, et lucrum moverent ad hoc preceptum perficientum. 30

ii. Btttifheimll Quod si illo lenitivo amoris non corripitur, Adhibe tecutn

not hear thee,

thentakewith unum vel duos ydoneos ad hortandum et dilierenciam testifi-

thee one or two * °

"",re' tnatJ" ine candum ; cum, Deut. xvii. 6, In ore duorutn vel trium

mouth of two or ' 7

*mm llorTmay Per^^ * 1ut intcrficiiur . Nec refert quantumcunque occultum t> bt estabhshed fuerjt peccatum testibus, dum tamen correptori fuerit notorie 35 reassumptum a tempore prime correpcionis ; quia prudenter

2. ii. : cod. 20.

7. lenihus: cod. levitis.

20. offerrent: cod. offerent.

CAP. XLT.]

LIBER PRIMUS.

333

107D] puplicans peccatum piis pure intendentibus peccatorem corri- gere, non diffamat, sed ipse peccator peccatum continuans, ut patet supra octavo capitulo. In istis tamen oportet cor- (the rebuker

being

reptorem primo solicitari de peccato proprio, ut docet ». first anxious

about his own

sChristus, Luc. vi. 41, 42; oportet secundo quod peccatum s*n^ot t k; sit notorium et vehemens, fundatum in actu vel ommissione such action ex-

cept on account

sensibili, cuiusmodi sunt mechia, furtum, homicidium, CUm of gnevous.and

' notonous sin,

sibi similibus, et non solum abditum, ut superbia, invidia, etand ira. Tercio vero oportet quod sit prudens correpcio, prima g^duaMy^from 10 hortativa, secunda monitiva, tercia minativa, nunc verbis gene- "amhif and° ralibus, nunc specialibus, ut pertinent corripienti et correpto. jng£ to threacen" Quod si hacduplici correpcione,amoris et timoris, correptus iii. s,<t ifhe

. . skall neglect to

non fuent sed m peccato testibus notorie perseverans, tercio hear them, Dic ecclesie, id est, cuicunque congregacioni fidelium, ad tell it unto the

....... • churck (/. e. to

15 corrigendum a peccato publico, ut mvamine pnmi correptons, any congregation

of the faithful,

testium, et ecclesie spiritus salvus fiat. Et signanter dicit ecclesie in communi, ad demonstrandum quod cuicunque ecclesie clericorum, laicorum, vel mixtim, licet quemcunque peccantem corripere, dum tamen recta intencione, prudenti 20 applicacione, et diligenti execucione illud fiat, ut patet poste-

rius de iurisdiccione. Sicut enim quodlibet membrum in token of the

mutual responsi-

108A * humani corporis tenetur iuvare quodlibet ad sanitatem et bility of aii

Christians).

vitam corporalem, sic quodlibet membrum corporis Christi mistici tenetur stricciori obligacione iuvare, quod hii predi-

25 cando et scelera populi nuncciando (quod vocatur generalis correpcio), hii orando vel aliter promerendo (ut contempla- tivi), et hii secundum potenciam coactivam peccatores penis corporalibus astringendo : et omittendo quodcunque perti- nens officio sic vocati, peccatur in Deum et proximum, quia

30 taciturnitate vel omissione debiti ex regulis caritatis. Unde Augustinus, xix. de Civitate Dei, capitulo xvi. : Sicut non est beneficiencie adiuvando efficere ul bonum quod maius est amit-

3. octavo: cod. 13". 10. tninativa e corr. 2dae manus in margine apposita :

textu miserativa. 15. a peccato e corr. 2dae manus in margine apposita :

textu apciori. 21. iurisdiccionc : cod. iurisdicione.

3. V. supra, f. 19 A, li. 16. I Cor. v. 5.

31. Aiigust. <le Civit. Dei xix. 16; vol. vii. 560 G, 561 a.

334

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLI.

talur, ita non esl innocencie parcendo sinere ul in malum gravius [108A incidalur.

x?iegUct'{ohhear Qu°d si frater post terciam correpcionem amoris, timoris, kimiewtta^Li et r'gor's manserit induratus, sit libi sicut cthnicus el pullicanus, Vumanda est' infidelis et tcmporalibus deditus : cthna enim gentihs 5

pubiuan, interpretatur, et cum talibus non communicant Iudei (ut patet Ioh. iv. 9, Non utuntur Iudei Samaritanis) nec ceteris publi- canis (cum Luc. v. 30 queritur, Quare cum publicanis et pecca- tcribus manducat magister vester ?). Cum ergo solicitudo correpcionis non debet procedere infinite, patet quod debe- 10 mus stare in tribus gradibus et forma quam Christus limitat, iuxta illud Amos i. 3, * Super tribus sceleribus Damasci el super b quaiuor non convertam eum. Qui enim resistit correpcioni triplici deformat ymaginem Trinitatis, dum memoriam perdit de resipiscencia peccati commissi, quod unus caritative com- 15 memorat; secundo racio cecatur, dum duo testes sylogistice inferunt inconveniens quod sequitur ex peccato ; et tercio si, ecclesia super tria posita increpante, resistit obstinaciter contra benivolenciam Spiritus sancti, ideo debet tali, tamquam desperato, fidelium communicacio, sacramentorum percepcio, 20 et temporalium ministracio denegari. Ideo 1 Ioh. v. 16 dicitur, Est pcccatum ad morletn ; non pro eo dico ut roget quis : et 2 Ioh. 1 o dicitur, Si quis venit ad vos et hanc doctrinam non affert, nolite cum recipere in domum nec Ave ei dixeritis ; qui- cunque enim dixerit ei Ave communicabit operibus eius 25 malignis ; et Thit. ultimo, Hcreticum homitiem posl unam et secundam correpcionem devita. at which Iast Isti sunt quatuor gradus excommunicacionis, et sue genera-

stage of excom-

munication the cionis quarta est maxima : unde exclusio a corpore Christi

sinner is wholly * r

ex-ciuded from mistico Per communionem ,'meriti vocatur specialiter ana- 30

the communion r m* sr v

ofthechurch, thctna \ alie autem exclusiones a sacramentis sensibilibus vocantur excommunicaciones ut patet 11., questione iii., Ad mensam. Et cum omne anathema sit excommunicacio, patet

8. v. : cod. 40. 10. procedere: cod. prccedere. 29. guarta e corr. 2dae

manus in margine notata.

26. Tit. iii. 10.

32. Decret. 11. ca. xi. qu. xxiv. 1; vol. i. 651, ed. Friedberg.

CAP. XLII.]

LIBER PRIMUS.

335

108B] quod ipsa est communior. Nec credi debet quod omnis alb«!t not neces-

J n r 1 sanly guilty 01

quater peccans in eodem peccato peccat in Spiritum sanctum h"iy (ihost vel irremissibilitertt, sicut senserant Caymite ; sed quociens- C cunque quis peccaverit * eodem genere peccati citra finem 5 vite, remitti poterit, licet multa sint peccata hic iniciata que remitti non poterunt. Sed hoc secundum formam ewangelii est tenendum, quod quater peccans notorie aput coripientem ecclesiam, licet interim triplici vice confessus fuerit de peccato, debet quarta vice horreri, tamquam excommunicatus atque io hereticus, et omnis Christiani communicacio debet sibi inter- and stiii capabie

of repentance

dici, nisi forte appareant signa in ipso humilis penitencie ;

tunc enim licet communicare cum eo ad finem ut convertatur. and uitimate

conversion.

Et ista doctrina Christi sine pluribus legibus sufficeret ad totum regimen ecclesie per censuras. Nec video quomodo, isista doctrina debite practizata, regnarent peccata notoria inter Christicolas. Nunc enim habent notorii peccatores ampliores favores quam virtuosi, et fraterna correpcio nimis dimittitur ; ideo peccatum sue ommissionis perturbat ecclesiam.

XLII.

20 Sed adhuc pendet difficultas, si licet excommunicare pro Of the

Church's Rela-

decimis : patet autem ex dictis xl. capitulo quod non licet T1°N TO

r Temporal

principaliter excommunicare pro decimis ; ymmo, supposita Pro^erty.

i. With respect

significacione preposicionis pro xxxix. capitulo Hmitata, to tithes,

a. it is plain from

scilicet, quod significet circumstanciam per se cause aut the pnn«pies

1 " » atready laid

25 principalis (sicut archidiaconus legitur de preposicione propter, • ut patet capitulo proximo), nullomodo debet excommunicari Jl^^unication'- pro decimis vel aliquo temporali. Verumtamen quilibet laicus potest incidere in contumaciam et multas iniusticias ex D iniusta detencione * decimarum, pro quibus excommunicare sit 3olicitum ; cum quelibet iniusticia sit excommunicacionis ecclesie

3. tt Sequuntur in cod. verba sic dya'"-, quae quia intelligere nullo modo potui, hic seponere ausus sum. sicut senserant : cod. sic seuserat. 6. non 2da

manu in margine additum. 23. xxxix. : cod. 30 (2da manu ex 3" correctum).

21. V. supra, f. 99 A-100 D. 23. V. supra, f. 97 d.

26. V. supra, f. 100 n. Here and in thc next Jiage (1. 27) the reference to ' capitulo proximo' concerns ch. xl. ; whencewe may perhaps suspect that chapters xli. and xlii. formcd a single chapter in the original draught of the work.

336 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLII.

inductiva, tamen nunquam principaliter aut per se pro decimis. [108D Ex quibus, cum sancto, ecclesie verisimiliter credi potest quod nimis proni sumus ad excedendum limites excommunicative potestatis propter affeccionem inordinatam ad temporalia. [°excommunica- Nam conclusio est demonstrabilis ex Scriptura, quod 5 Swten nemini licet excommunicare aliquem pretextu temporalium,

dictated by love ■ • i •

for the offender ; msi propter precedentem amorem excommunicati, cuius bonum preponderat temporalibus pro quibus excommunicat ; quia aliter (iuxta dicta xl. capitulo) infringeret regulam cari- tatis. Sed si ista conclusio esset universaliter debite obser- 10 vata, non exigerent sic sacerdotes decimas et debita per excommunicativas censuras ; ergo sic exigere est minus licitum. Si enim curatus plus diligit excommunicatum suum quam debitum temporale, et sit sibi verisimile quod utrinque foret mente quiecior et amicabilior Deo et homini, remittendo 15 debitum aut ab excommunicato vel alio receptum redonando, videtur quod taliter faceret in effectu ; cum signum infallibile dileccionis est exhibicio operis. Nam ex habundancia cordis

ii. it must oniy os loquitur, manus et cetera organa operantur. Item, cum

bedirected, * . .

^cording^to debemus, iuxta preceptum Christi iam expositum, observare 20 agamst a noton- formam correpcionis duplicis adiacente oportunitate, si frater

ous sinner, * ■ r r

noster in nos peccaverit, videtur quod debemus secundum istam formam * rectificare iniuriam decimarum ; sed propter 109A detencionem temporalium per se non debet quis anathemati- sari ab ecclesia ; ergo non debemus per illud medium decimas 25 but such a case extorquere. Minor patet eo quod solum pro notorio peccato;

does not neces-

sariiy anse from se(j stat quod decimaturus decimas iuste detineat (ut patetex

the refusal to pay ' \ r

tithes; proximo capitulo), stat eciam quod curatus iniuste recipiat;

ergo non est per se evidens quod date decime sint ab isto subdito isti curato cum istis positis solvende, et per conse- 30 quens tam periculosa pena ex utraque parte non est in causa tam ambigua infligenda : licet enim homo debet cogi secun- dum legem Christi, cum solum ad illa que ad legem Christi

9. xl. : cod. 48. 14. utringue: cod. utrique. 33. Verba cum solum et

sequentia usque ad legem Christi in superiori margine, fortasse a librario ipso, addita sunt.

9. V. supra, f. 99 A. 18. Mattb. xii. 34.

2i. Duplicis : v. supra, p. 333, 1. 12. 27. V. supra, f. 101 A-c.

CAP. XLII.]

LIBER PRIMUS.

337

109A] directe per se sapiunt, cuiusmodi non est decimarum solucio vel debiti humani in foro contenciosa repeticio. Ideo videtur (iuxta dicta xl. capitulo), cum iniuria humana agitur, debet esse paciens peccati remissio : patet inferius xiii. 5 capitulo.

Item omnis ecclesiasticus debet habere omnia temporalia '»• s'"ce the

churchman

in communi ; sed pro nullis bonis communibus debet tanta shou'd hoI.d

3 * all things ln

sedulitate contendere, ergo nec pro bonis ecclesie. Supposita common> maiori pro modo, minor tripliciter ostenditur: primo ex hoc "x^cet g"^"0^ ioquod satis est ecclesiastico quod fidelis occupet bona ecclesie, thefaithful cum scit tunc illum cuius sunt bona ipsa ad sui alleviamen ((or theh- posses-

r sion of them is m

debite occupare ; si autem infidelis vel iniustus hec occupet, ^vamlge) hls sacerdotis non est ipsa contenciose repetere, ne iniustior fiat ""[J™™ un" et ex avaricia diffametur Christiana religio, ut patet inferius covetous^ness"'0 B xiii. capitulo. Similiter ille a quo exigimus * decimas est ex- &■, lf he from .

» " P whom we require

communicatus, non habens unde solveret decimas nisi turpe S^ate^hfa1"1" lucrum, nedum in mortali peccato quesitum, sed per media per t^tef by his %in se mala, ex nobis ambiguo : cum ergo et nobis et sibi in exac- bShtoTim'11'' cione decimarum per medium tam periculosum posset malum and it is safer

... . not to exact

20 contingere, quod m condonacione evacuaretur secunus, them ; videtur quod pars securior sit tenenda. Sic enim non debe- mus cum excommunicatis communicare vel decimas de turpi v- the priesfs

thoughts should

lucro exigere. Similiter sacerdos Christi debet omnem soli- be. s.et on hls

° mmistry

citudinem suam in ipsum proicere, ministrando populo in wnrannoingnab0ut 25 hiis que sunt ad Deum, quod non stat cum tali contencione ; baser thinss- ergo debet, tamquam officium vilius, ipsum abnuere : argu- mentum patet inferius capitulo xiii.

* r i. Oojections :

In ista enim materia sunt duo fuci sophistici, quorum i. 'the priest has

nopower to remit

primus dicit, quod ' sacerdos non potest remittere decimas, tithes, since they

r are the property

30 ' cum sint bona ecclesie.' Sed iuxta hoc zophisma vulpinum of the church;' non liceret alicui persone ecclesie alienare vel donare aliquid, ?• on this.shew"

r 1 ' lng no pnest

cum quidquid habet est bonum ecclesie. Similiter ad hoc gi^whatsoever, colligcnda sunt bona ecclesie sacerdoti, ut rite inperciatur jSe^>ods of

the church are

4. pacicns: cod. pacicnlis. 11. alleviamen : cod. aleviam,

3. V. supra, f. 99 A, h. 4. Lib. ii. 13, infra, f. 204 c et seqq. 14. Ibid., f. 206 c, i). 27. Ibid., f. 205 A-C

33«

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLIl.

given to the pauperibus et ad pacandum rebelles pro temporalibus conten- [109B

priest to the end

tribut^ be dU °-entes, s*cut ^ec^ Christus, qui est caput ecclesie (ut patet capitulo — ) ; ergo minister bonorum ecclesie habet auctorita- moreover tem a Christo unde hoc posset facere legittime. Similiter

•y. lf the pnest

^elSifdebts quetit>et persona ecclesie, quantum ad personam propriam 5 afso to forgive1 attmet> potest legittime credere iuri suo, quia aliter nemo posset mjunes; iuxta doctrinam Christi iniuriam fratri remittere ; persone ergo legittime volenti * pro amore Christi remittere non fit iniuria, C specialiter communicando bona ecclesie quibus sunt debita. itiswitha £t patet quam cautirizatam conscienciam habemus, bonaio

seared conscience r *

the' ood^of the ecclesieJ quorum ministri constituimur, in nobis et nostris o^iiiu^ apparatibus voluptuosius consumendo, avare in clausuras ad t ndleek onfy °r' iniuriam pauperum retinendo, cum summa personarum ac- o^idnsfoik^01" cepcione, affinibus nostris atque complicibus bona ecclesie

inequissime parciendo. Ideo vellem quod palparemus ra- 1 5 cionem quietam, videndo si, subducta intencione corrupta triplici, pure prosequimur pro bonis ecclesie per censuras, ut habeamus unde ad edificacionem ecclesie distribuamus pauperibus. Revera quidquid lingwa sic loquitur, factum negat. Tunc enim non affectaremus sic esse proprie- 20 tarii contra regulam nostram civiles domini, sed pocius insisteremus bonis communibus atque spiritualibus ad edifi- cacionem ecclesie magis utilibus, sed et parceremus de nostris expensis quibus iniuriamur pauperibus ; que omnia cum desunt, et assunt tres abusus predicti, videtur quod pocius 25 prosequimur propter illos. ii. 'the priest is Secunda responsio dicit quod ' sacerdos tenetur prosequi

bound to enforce . . . . . . .

the church s ' pro mre ecclesie ; et occupacio, ut sic, est plus mentona

tight, and that ... ,.

excommunication ' quam actus contemplacionis ; mediumque acute ac expedite

is the most _ . .

proper means oi ' exigendi per excommunicacionem est eo apcius quo resti- D

securing this ; '

whereasifthe ' tuit sua iura paracius.' Hic dicitur quod si communitas

clergy abuse

their grants, cierj abutitur oblacionibus vel decimis quas capit de laicis,

1. pacandum: cod. faciendum. 8. Jit: cai.fii. 12. clausuras: cod.

clausuris. 19. lingma : cod. ligvia.

2. V. infra, cap. xliiL, ff. 116 A, 119 B, C, &c. 10. Cautcrizatam conscietuiam ; 1 Tim. iv. 2. 27. Wycliffe retums to this objection, infra, p. 353.

CAP. XLII.] LIBER PRIMUS. 339

109D] est iustum quod non sic prosequantur vel habeant dicta bona. they have no

right to enforce

Unde eo ipso quod quis nimis solicite preter legem Christi payment of pro illis prosequitur, perdit ius ad ipsas repetendum vel possi- dendum.

5 Unde sanctus Thomas, secunda Secunde, questione Ixxxvii., b.esides' 35

71 ' S. Thomas

articulo i., dubitat quomodo debentur decime in Novo Tes- shews> tamento, cum per idem omnes eque tenerentur de omnibus decimandis conformiter decimare; cum ergo multe terre since tithes are

not of universal

Christianismi non solvunt decimas, videtur quod tam ipsi obiigation, io quam sacerdotes qui peterent incidunt in mortale : et re-

spondet, Dicendum (inquit) quod ministri ecclesie maiorem and since the

r »* ■' ■* pnests are to

curam debeni habere spiritualium bonorum in populo #rw«0w/z- holdthem as .

x r c * subsidiary to the

dorum quam temporalium colligendorum ; et ideo apostolus noluit uti potestale a Deo sibi tradita, ut, scilicet, acciperet office'

c they may refuse

15 stipendia vicius ab hiis quibus ewangelium predicavit, ne daretur or remit their ,

x ■* ° * payment ln order

inpedimenlum ewangelio Christi. Nec tamen peccabant hii quitO!lV0ldoSence> ei non subveniebant : aiioquin aposlolus eos corrigere non omi- sisset. Et sic laudabiliter minisiri ecclesie decimas ecclesie non requirunt, ubi sine scandaio requiri non possenl propter dissue- 20 tudincm vei aliquam aliam causam. Nec tamcn sunl in slaiu 110A dampnacionis * qui non solvunt in locis illis in quibus ecclesia non petit ; nisiforte propter obstinanciam. Unde in aliquibus regionibus solvunt vicesimam, tricesimam, vel aliam partem aliquotam ; in aliis regionibus decime dantur militibus. 25 Unde iste sanctus nescit fundare ex Novo Testamento quod since moreover

there is no ex-

decime dande sunt clericis, nisi ex illo Math. x. 10, Dignus press warrant in

0 the New Testa-

est operarius cibo suo, et racionibus apostoli, 1 Cor. ix. Sed ment fo.r the

* r obhgation of

suasum est quod iste non necessitant temporalia dare sacer- pav'ns tithes>

* 1 such payment

doti, nisi de quanto sunt necessaria ad complecionem sm dut>°myso as 30 officii, ad quod in casu non oportet dare decimas : sed propter forSthTprie«*s

performance of

19. dissuetudinem e corr. 2dae manus in inferiori margine apposita. 28. ne- hls omce

cessitant : cod. necessitat.

5. Thom. Aquin. Summ. Theol. sec. sec. qu, lxxxvii. 1. § 5 ; vol. iii. 660, ed. Mignc.

11. Ibid., sub fin., p. 662. 13. 1 Cor. ix. 1 2.

25. Thom. Aquin., ubi supra, p. 661. 27. Cf. supra, ff. 106 n-107 a.

Z 2

34Q

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLII.

hoc suasum est quod omnes gentes debent ad profitendum [iioa universalitatem divini dominii decimare. Sed non video quo- modo absolute necessario tenentur decimas solvere sacerdoti. Sed, ut dictum est, quia in primitiva ecclesia erant clerici asatrustee of victus perfectissimi, et ad procurandum, conservandum, et5

the goods of the r ' * ' '

P°or' errogandum prudenter bona pauperum diligentissimi, ideo

forma^ce^lfhr" assignabantur dicta officia decimarum. Quod si phari- epart> seice subversi fuerint, plus prodigaliter consumentes bona

pauperum in se et suis, et minus equaliter distribuentes propter wUh butbtheeft anrecci°nes carnales, quam faceret populus laycalis; iustum 10 of refenecessanes esset quod illis ministrentur vite necessaria, ut fiebat apostolis; rhemsdveshmust et 'avcis ve' cuicunque communitati que hoc opus perfeccius lalty^forThe116 perficeret, committeretur procuratorium ad recipiendum, con- benefitofthe servandum, et distri*buendum bona pauperum de decimis et B

oblacionibus laicorum. '5 2. Wherefore, ~gx qUO videtur, cum clerici possunt perverti occasione

assummg that 71 7 r v

fafi irftheirduty elemosinarum, quas in nomine pauperum ecclesie Christi ^ea|>oor,ers f°r recipiunt, plus voluptuose, plus excessive, et plus sumtuose secundum exigenciam fastus seculi, bona pauperum quam facerent laici consumentes, et sic de conservacione et distri- 2° jn such a case it bucione minus providi ; videtur quod dicta bona iuste ab

is right that they

shouid be de- ipsis auferri poterint, et dari populo qui dicta bona plus pro- possessions ; vide dispensaret. Cum ergo populus laycalis posset virtuo-

and assuming . ..... . • « - - .

that the lay-foik sius bona ecclesie mmistrare quam nos clenci de facto faci-

may be more

competent to mus, ac universalis ecclesia posset de facto assignare illis 25

execute that

trust> illud officium subtractum a clericis ; ponitur quod de facto,

the^uppos^' cum illis paribus, illud fiat. Et patet, cum datus populus, ex

case the posses- ....... r ...

sions of the posito, virtuosius distnbuat quam iacit communitas clencorum,

clergy should be

handedoverto et necessario omne opus virtuosius Deus magis approbat,

them,

as the more vir- tdatum ministerium laycorum et per consequens ipsum est 3° anTt^erefore the masis iustum, magis legittimum. Cum ergo totum argumen- to°GodC-ceptable tum P058'^'6 sti, sequitur quod et conclusio que infert con- for if the ciergy clusionem xxxvii. capitulo recitatam. Si enim ecclesia sic

be in the state

supposed faceret, in penam habitualis abusus temporalis iustum foret,

7. assignabantur : cod. asignabantur. 21. pravidi : cod. pravida. 25.

assignare : cod. asignare. 29. Verba Deus magis approbat bis legere mallem.

1. Ad frqfitendum, &c. : cf. supra, f. 103 a, b. 33. V. supra, f. 88 a.

CAT>. XLII.]

LIBER PRIMUS.

341

llOB] et de regulis caritatis et correpcionis fraterne, que est lex universalissima, requisitum, quod defectus huiusmodi per quoscunque potentes secundum oculum simplicem emendetur: nec iniuriatur clericis, sed caritative iuvantur, eo quod exis- beethefrssr*°uId C tentes in mortali peccato * iniuste faciunt quidquid agunt, ut "heTdo "s°w

» . 1 unriehteous.

patet supenus pnmo capitulo.

Et adducitur hec triplex racio : prima ex testimonio Fo.r> . , . ,

r r rt.it is plain from

Scripture, Psalm. xlix. 16, 17, dicentis, Peccatori autem dixit the Bible that „

tr 7 7 17 7 the most perfect

Deus, Quare tu enarras iusticias meas, et assumis iesiamen- ^hte^s bff per- 10 tum meum per os tuum ? tu vero odisli disciplinam. Ubi plane 2^™' ia patet quod peccator redarguitur ex hoc quod predicat verbum Dei ; cum ergo illud sit opus perfectissimum de genere in viante. videtur quod omne reliquum opus factum in mortali much more then

1 11 less excellent

obliquat a iusticia, ut et docetur infra xii. capitulo. Confir-acts> 15 matur ex sentencia Lincolniensis, super eodem textu : Nonne, inquit, plus blasfemat qui dicit duo opposita Deo quam qui dicit solum illud quod falsum est ? Contradicendo enim in termino impossibilitatis est ; ergo plus, ut videtur, qui ore laudant et factis negant, quam qui solum factis negant ; ergo 20 iuste dicitur peccatori, Quare tu enarras iusticias meas ? Verumtamen est qui scit verbum loqui, si eius locucione non credat, scandalizari sed emendari auditores ; minus malum est verbum loqui quam silere, quia silendo suffocat verbum quod potest crescere in cordibus auditorum, et sic negat 25 Deum non solum factis sed et ipso silencio. Qui ergo ex- istens peccator narrat verbum, eo ipso peccat; sed adhuc plus peccat silendo, si scit et potest sine scandalo aliorum profectum enarrare. Non vult ergo Dominus ut nullus epis- copus peccator enarret, sed vult quod non sit peccator nec 30 sic enarret ; ut innuit esse peccatum coniunccionem verbi sui D mundi cum * inmundicia peccati. Exemplum de canali sor- dente directo ad ortum, per quod aqua munda transfusa

4. iniuriatur : cod. iuiuriatitur.

6. V. supra, ff. 1 n-2 a.

14. Lib. ii. 12, infra, ff. 202 B-203 B.

15. This reference I have not bcen able to verify in the writings of Grosseteste acccssible to me. Somc close parallcls to the following ex- position may bc found in his sixth Dictum, cod. liodl. 830 ff. 8 n-9 C

342

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XIII.

ii. his work of preaching,

and

iii. his very prayers :

prodest quibusdam hortensibus (licet non tantum sicut si [llOD semita foret munda), et aliis in radice deficientibus, quantum ad fructificacionem attinet, nichil prodest. thus too we know Confirinatur ex hoc quod secundum apostolum, i Cor. xi.

that mortal sin

infects 27, 29, Qut manduca/ et libit corpus Domini indigne, erit reus 5

i. the sinner's _ . .

panicipation in corporis Domini, ad iudicium sibi manducans et bibens : et

the body of

Christ, tamen conficere corpus Christi et ipsum sumere est unum de

optimis operibus viatorum quoad genus. Si ergo peccatum comitans inficit illud opus, eque evidenter opus quodlibet minus bonum. Secundo confirmatur per illud apostoli, 10 i Cor. ix. 27, Casiigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte, cum aliis predicaverim, ipse reprobus ejficiar. Si ergo peccatum carnis facit predicacionem reprobam, per idem omne peccatum inficit quantumcunque bonum actum de genere. Tercio confirmatur ex illo Psalmi cviii. 7, Oracio^S eius fiat in peccalum ; ubi patet quod oracio peccatoris, in quantum huiusmodi, inficitur ex peccato. Ideo Eccli. xviii. 23 dicitur: Ante oracionem prepara animam tuam, et noli esse ut homo qui lemptat Deum. Que, rogo, maior Dei temptacio quam publicum Dei inimicum frontose petere quod est in- 20 dignus accipere ? Ideo vere dicit apostolus, 1 Cor. xii. 3, Nemo potest dicere, Dominus Iesus nisi in Spiriiu sancto. Patet hoc inferius, quomodo non possumus de iure a Deo quid- quam salutare petere cum consistimus * in mortali peccato. HlA

Item omne mendacium estpeccatum, omnis peccator quid- 25 quid facerit mentitur, ergo et quidquid fecerit peccat. Sup- since lying is sin, pono maiorem ex dictis sanctorum : omne quidem menda- cium sapit duplicitatem quam Veritas increata per se odit, iuxta illud Psalmi v. 7, Perdes omnes qui ' loquuntur mendacium ; et illud Sap. i. 5, Spiritus sanctus discipline effugict fictum. 30 Sed et istam conclusionem declarat Lincolniensis, Dicto vi., septemplici racione. Minor vero argumenti patet supponendo

j . hortensibus : cod. korrensibus. 3. attinet : cod. actlet. 29. v. cod. 4*.

10. Sccttndo, &c. This ' coniirmation ' would more naturally be in- cluded under the main head (above, p. 341, 11. 11 seqq.) ; but the repetition is excused by the fact that Wycliffe is here not supporting his position by new argumcnts, but simply by new texts from the Bible.

5. all that a sinner does is a lie,

CAP. XLII.]

LIBER PRIMUS.

343

lllAl quod quelibet res dicat se, ymmo quod realius homo dicat, ?nd ,ving in **

^ ^ 1 is more real than

facto quam verbo. Quod ostendit venerabilis Anshelmus, in lvins in word' De Similirudinibus xvi., per hoc quod plus credetur facto medici comedentis herbam quam verbis dicentis ipsam esse 5 mortiferam ; ergo factum suum dicit efficacius quam loquela. Quis, inquam, non crederet inimiciciam subdole vulnerantis quam amiciciam verbaliter blandientis ? Ex quibus doctor and thus aii sin

1 n isalie;

concludit, Omne (inquit) peccatum est mendacium. Probatur :

Ponatur ergo quod Petrus peccator faciat quantumcunque so thatifasinner

does good deeds

io bonum de genere non menciendo, si sit compossibile ; contra, there ex;sts a mens sua peccato mortali deformata dicit quod est proditor between Msreai Dei sui, opus suum de genere dicit naturaliter (licet false) acrion^f" 'S quod debite serviatur Deo suo; ergo est falsa duplicitas and consequemiy

a false duplicity

mentis et operis, et per consequens mendacium. Si enim of mind and act, 15 opus bonum, assistente virtute, in aliquo diceret subiectum suum servire debite Deo suo, ita et assistente peccato ; cum hoc facit naturaliter, sicut habitus religiosi est signum religio- B *sitatis. Cum ideo dicit Anshelmus quod habitus et animus religiosi peccantis gignunt in ipso mendacium, et idem est 20 argumentum de quolibet peccatore ; cum imago Dei dicit se esse ad similitudinem Dei factam, et deformacio ex defectu similitudinis contradicit. Et ista est sentencia apostoli, Thit. as s. Paui aiso

teaches :

i. 15, Coinquinalis autem et infidelibus nichil esl mundum : et probat hoc ex duplicitate mendacii ; Confitentur, inquit, se

25 nosse Deum,faclis aulem negant. Ex quo patet quod omnis existens in peccato mortali quidquid responderit malefacit, quia contradicit in bonis maximis sibi ipsi. Et ista est redargucio periculosissima, quia innuitur exposicione Augus- tini Psalmo xxvi. 12, Mentita est iniquitas sibi ; omnis enim

30 iniquitas dicit subiectum suum esse hominem, et sic ad ymaginem et similitudinem Dei factum, et ex deformacione ymaginis contradicit : ideo dicit Augustinus quod mendacia, si non habcant quid decipiant, sibimet menciuntur.

3. Similitudinibus l cod. Si»i ilibus. 4. dicentis : cod. dicit.

3. Pseudo-Anselm. de Simil. cxxvii. et seq. ; Opp. iii. 162 b, ed. Picard, Cologne, 161 2.

32. August. Enarr. in Psalm. xxvii. 2. § 22 ; vol. iv. 128 D.

344 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLII.

c. assuming the Item pono quod Petrus existens in mortali peccato quan- [lllB

case of one who

^oves anot^her in tumcunque faciat bonum opus de genere, et Paulus in gracia, repentance, cu[ revelatum sit Petrum esse in mortali, corripiat eum eo quod serviat Deo inmundo corde, cum tamen solum debeat servire Deo in gracia ; et resipiscat Petrus dimittendo opus 5 extrinsecum, attritus de peccato, quousque plenarie contera- tur, et post compleat opus suum meritorie in gracia, sicut it shouid seem debet : quo posito, patet quod uterque istorum benefacit et

that the latter's

works, done be- post graciam virtuose ; sed cum nemo debet corripi * ewan- C

fore his perfect

contrition, are crelice nisi pro peccato, videtur quod Petrus ante contricionem 10

sinful, masmuch " 1 1

fn shT^ are do"e Peccat faciendo bonum opus de genere, et per idem quilibet aithough his at- in mortali. Et si argumentatur quod attricio Petri sit viciosa,

trition may lead _

to contrition and et per consequcns Paulus hortans ad ipsam hortatur proxi-

thus to merit :

mum ad peccandum, consequitur argumentum. Sed conse- quencia est neganda : nam idem actus attricionis factus ims gracia posset esse contricio, et sic actus meritorius atque whiie on the virtuosus ; et sic Paulus consulit Petro quod faciat opus

other hand his

conveners ex- quod de facto est viciosum, et tamen non consulit ad

hortation has the

uitimate view of viciositatem, ut dicit Lincolniensis de peccatore predicante,

producingvirtue, * *

an't1heUfirUtireads ctn Deus precipit predicare, sed medium viciosum non pre- 2° stance to a smfui £t jsta est difncultas logica quam movet Aristoteles,

secundo Ethicorum, utrum virtus post vicium generatur ex operibus virtuosis vel viciosis : sed responsio est quod generatur ex operibus viciosis ; et sic debet facere data opera sed non illo modo, cum debet esse inmunis a peccato, 25 faciendo idem opus in gracia ; et sic actus contricionis pro instanti infusionis gracie fit ut debet, cum prius origine sit quam sit contricio. 3. Appiying then Ex istis colligitur, cum omnis ecclesiasticus in mortali,

these principles,

21. Arist. Eth. Nicom. ii. 2.

29. The register, infra, f. 152 c, says ' Tercio excusando legem probat tripliciter quod ecclesia Anglicana posset legittime ac meritorie auferre a clericis et religiosis bona pauperum in casu satis possibili ; ' of which triple proof there is no trace in the text. The register continues, ' Et stabilit istam conclusionem pro maxima quod Deus non potest donare aliquid creature nisi sub condicione quod serviat sibi in gracia. Secundo probat quod ista convertuntur, creaturam Deum diligere et mandata eius servare. Ex quibus concludit sextuplex correlarium, quorum tercium

CAP. XLII.]

LIBER PRIMUS.

345

mc] distribuendo bona ecclesie quantumcunque bene de genere, male facit ; et multi layci habent in tali casu potenciam ad corripiendum eos ac caritative distribuendum bona pauperum, eciam ipsis invitis, pauperibus quibus debent : videtur quod 5 hoc possunt caritative, et per consequens legittime, facere.

Patet deduccio ex hoc quod omne opus bonum non repugnat D pro*cedere ex caritate, ut patet infra xii. capitulo : sed con- stat ex dictis primo capitulo quod distribucio decimarum facta per laicum quibus debet est bonum opus de genere, sicut et io actus eius intrinsecus, enro potest fieri legittime ac meritorie. and considering

° r ° that to deny the

Absit ersrn Christianum ad tantum diffamare legem Anglie, ris^t °f th? kins

o ° ° 7 of England to

ministros practizantes, et dominos approbantes, ut dicat non '^e thePciergy esse possibile quod rex auferat a clerico bonum nature vel [jwdity Pfsun- fortune secundum opus bonum de genere, quomodocunque ^nhe iand,aWS 15 peccaverit : indubie tunc multe leges Anglie de forisfacturis levandis ex clericis forent per se inique ; quod tamen non consequitur de opere peccatoris.

Ex isto videtur qiiod inminente casu possibili ecclesia we conclude

a. that in a pos-

Andicana posset legrittime ac meritorie auferre a clericis bona sible 5tate of ,

0 r D thingsthechurch

20 pauperum a domibus religiosis, posito quod consumant ipsa °yjtne*lasny deay prodigaliter in se et suis, detineant ea pertinaciter ab egenis, their et occasione illorum divertantur a religione primaria secula- sfo^s,°QuePpro-S" riter dominantes cum laycis. Patet de lege correpcionis suppo^ng^they^ fraterne capitulo proximo explanata, et ex dictis hic et dicendis prod"^iiyfor

25 xii. capitulo, sed ad idem hic adiciam racionem : Deus nonbenefit;

18. qiwdm margine additum 2da raanu. 22. divertantur : cod. divertatur.

est quod nulla lex,' &c. (as below, iii., p. 347). This sixfold corollary is, however, the very set of conclusions of which the two just mentioned in the register as preceding it, really form the first and second members. This difference may perhaps be explained by a considerable omission, due to an homoeoteleuton, in the manuscript ; but the previous dis- crepancy in the register suggests rather the conclusion that the latter, and not the text of the book, is in fault.

7. Lib. ii. 12, infra, f. 202 A.

8. Apparently, ibid., cap. 10, ff. 188 b et seqq.

23. V. supra, ff. 107 ii-108 B.

24. Lib. ii. 12, infra, ff. iy8 A et seqq.

25. The following divisions, i.-vi., form a digrcssion in which sevcral of the leading principlcs of thc earlier portions of this book are rc- sumed and enforced with fresh proofs.

34<5

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLII.

for

i. the condiiion of God's grant to iIil- churcn is that it rightly serve God, failing in which condition it lacks the divine title to the grant.

since God's grant involves the antecedent grant ot himself ;

and

ii. the love of God and the keeping of his commandments are convertible

potest quidquam inpertire ecclesie nisi sub condicione quod [iiid debite serviat Deo et ecclesie, et per consequens preservando se a peccato faciat vite necessaria bona pauperum, ut ipsa prudenter conservent atque distribuant. Videtur quod defi- cientes ab illa condicione, de natura rei consequentis deficiunt 5 a titu*lo divine donacionis ; et cum nulla creatura potestmA. quidquam dare alteri ut eius dominetur nisi Deus ipsum prius donaverit, patet quod nemo potest quidquam habere ut domi- nus, nisi sub condicione quod in gracia serviat Deo suo : clerici ergo deficientes ab illo ofrkio iuste privantur dato10 beneficio. Unde iocacione verborum est, quasi per se notum, rotatum in ore politici quod non datur beneficium nisi propter officium. Et fundatur plane ex verbis apostoli, 2 Tess. iii. 10, Cum essemus apud vos denuncciabamus vobis quoniam si quis non vult operari nec manducet. Argumentum patet primo ex *5 hoc quod Deus, ex condicione sue magnificencie, nichil donat homini nisi det se ipsum et per consequens graciam ; sed eo ipso quod homo habet sic graciam, servit debite Deo suo ; ergo Deus nichil donat homini nisi sub condicione quod debite serviat Deo suo : et constat si pars ecclesie servit sic Deo, 20 tunc servit proficiendo ecclesie. Minor argumenti patet ex eo quod non est possibile hominem esse in dileccione Dei vel gracia nisi mandata eius pro tempore • suo servaverit, et per consequens serviat debite Deo suo.

Ista enim convertuntur, creaturam Deum diligere et man- 25 data eius servare. Nam Ioh. xiv. 15 dicit Christus, Si diligitis me, mandata mea servale ; quasi, De hoc faciendo se- quitur quod me diligis. Unde consequitur exponendo quid descriptive sit Deum * diligere, ita subdit : Qui habet mandata B mea et servat ea, ipse est qui diligit me. Unde quia fingi posset 30 quod in priori auctoritate si tenetur exhortative et non con- dicionaliter, ideo subdit eodem capitulo, Si quis diligit me

X. inpcrtire: cod.parti. XX. verborum : cod. verbitm. 13. 2: cod. ia.

15. The same principle is stated in the De Dominio divino, iii. 2, cod. Vindob. 1339, f. 71 D, and above, cap. vii. f. 16 D. 29. Joh. xiv. 21. 32. Ver. 23.

CAP. XLII.]

LIBER PRIMUS.

347

H2B] sermonem fneitni servabit; qui non diligit.me sermones meos non serval: ubi patet quod Veritas non argueret ex opposito antecedentis nisi ista et eorum opposita convertantur. Patet ergo quod non est possibile creaturam Deum diligere nisi

5 pro tempore suo mandata sua servaverit ; quia non est pos- sibile creaturam racionalem esse nisi Deus mandata sibi dederit, nec est possibile debite servare unum mandatum nisi ex commixtione eo ipso plura servaverit, ut patet Iac. ii. 10. Quicunque ergo servat primum el maximum mandahim, quod

10 est Deum diligere, servat mandata. Unde quod sequitur econ- tra, Si quis legem Christi servaverit tunc ipsum diligit : patet Ioh. xv. io, 13, Si precepta mea servaveritis, manebitis in dilec- cione mea ; et iterum, Vos amici mei estis sifeceritis que pre- cipio vobis ; et 1 Ioh. ii. 3, 5, In hoc scimus quoniam cognovi-

i^mus eum, scilicet, fide caritate formata, si mandata eius serva- mus ; et sequitur, Qui aulem servat verbum eius, caritas in eo perfectaest ; et 1 Ioh. iii. 24, Qui servat mandata eius , Deus ineo manet et ipse in eo ; et 1 Ioh. v. 3, Hec est autem karitas Dei, ut mandata eius servemus.

C * Ex istis sequitur tercio, si non fallor, quod inpossibile est so that

iii. no law can be

quod aliqua lex sit inpertinens legi Dei ; quia da quod Petrus unconnected faciat istam legem, et quero utrum placeat Deo quod Petrus God. :*or.

° ' ^ r ^ a. 11 the Iawgiver

sic faciat. Si Christus preveniendo precipit ut sic fiat, et per £°p? ofChnst" consequens t facto non est interno, et lege eterna, que est Dei mus^resfupon 35 volicio, iste facit hanc legem ; tunc est in gracia ' inpertinens of^h^divine W ' legi Dei.' Similiter si Petrus meritorie facit hanc legem } ' tfhiTmakes a

... c . , . law with merit

tunc est in gracia, et per consequens sic faciendo servat or demerit, this

, .... . must be in conse-

mandatum ; si dementone, tunc est extra graciam, et non quence of his

j / » . being, or not

aliunde (ut supponitur) quam sic agendo : ergo repugnat being, in a state

of grace ;

30 quod date legis complecio sit inpertinens legi Dei. Item moreover

y. acts which

nulla quorum unum sequitur ad aliud sunt inpertinencia, sed have a «iefinite

^ sequence cannot

Dei volicio sequitur ad omnem legem creatam, ersro nulla lex be said to. be u,n-

0 ' o connected, and

creata est sibi inpertinens ; oportct cnim quod placeat sibi §o^o?the dTvine vel displiceat de quocunque signibili. Supremus ergo ct hu'rilan<ilw,y 35 universalis Dominus non potcst sinere in suo dominio aliquid

32. volicio: cod. volucio.

9. Malth. xxii. 28.

34«

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLII.

which is neces- sarily either pleasing or dis- pleasing to it.

iv. Only the law of sin is opposed to the lawofGod

since no law of God can be op- posed toanother

therefore whoso serves sin is far removed from God.

v. The law of Christ is suffi- cient for the government of the universal church militant

csse inpertinens legi sue ; cum, iuxla commentatoris testimo- [H2C nium, duodecimo Methaphisice, sibi sit cura de omnibus et specialiter de actibus humanis : cum non sit possibile actum vel opus hominis esse, nisi modificetur ad Dei beneplacitum vel displicenciam. Modos enim specialiter respicit : si modus 5 rei Deo displiceat, est contraria legi sue ; et si sibi placeat, est consona legi sue. Lex enim mandatorum * complectitur D omnes modos agendi possibiles, si ponuntur.

Ex istis, si diligenter discutimus, patet quarto quod solum lex peccati vel peccatum aut ipso informatus opponitur legi 10 Dei. Omnis enim creatura, sicut et Creator, est lex Dei (ut patet alibi) ; nulla lex Dei opponitur per se alteri, cum Deus diligit hec omnia; solum ergo defectus ordinis vel ipsum faciens est sibi contrarius : et patet conclusio. Ideo signanter, racione universalitatis sue legis atque dominii, dicitur Math. 15 xii. 30, Qui non est mecum conira me est. Unde cum pecca- tum sit tantum elongatum a Deo quod non potest sibi ser- vire, sed ipsum solum per se alienat a Dei servicio quemcun- que qui sibi servierit ; patet quantum elongatur peccator a Deo, subiciendo se peccati dominio. Ioh. viii. 34 dicitur, 20 Omnis qui ' facit peccatum servus est peccati, et sic est summus ydolatra ; quia peccatum proprium, quod non est creatura Dei, colit ut deum. Unde signanter dicitur Ysa. lix. 2, Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum.

Et ex istis patet quinta conclusio, quam sepius inculcavi, 25 quod legifer noster Dominus Iesus Christus legem per se suffi- cientem dedit ad regimen universalis ecclesie militantis. Patet

1. Averrois in Arist. Metaphys. xii. comm. 37: Ex hoc videtur Deum habere curam circa omnia entia. Dicentes autem quod Deus sollicitus est circa unumquodque individuum, aliqualiter est verum et aliqualiter non ; quia nullum individuum habet disposicionem propriam nisi illa disposicio inveniatur in aliquo modo illius speciei : hoc igitur modo verum est Deum sollicitari circa individua : vol. viii. f. 1 50 D, ed. Venice, 1552. Cf. comm. 52 : Sunt enim quidam qui dicunt quoniam nihil est de quo Deus non habeat sollicitudinem : f. 158 D.

9. Cf. supra, f. 10 C, D.

22. Cf. supra, f 1 1 B, c.

25. V. supra, cap. xvii.

CA.P. XLII.l

-I

LIBER PRIMUS.

349

ll2D]primo eo quod se ipsum dedit, ut patet Ysa. ix. 26, Filiiis "-^"^ t th daius est nobis ; ipse est lex increata, per se sufficientissima ; law uncreate,

1 r gave himself to

ergo conclusio. Ipse autem vocatur legifer noster et dux us ;

noster, Ysa. xxxiii. 22. Item legis Christi observancia, cum (*) his law, being

0 surncient to keep

5 sit lex mandatorum Dei, est per se sufficiens ad manendum in us in hls love> 113Aeius dileccione (ut patet*ex dictis) ; sed quidquid mancipavit

homini ad manendum in Dei dileccione sufficit ad suum is sufficient aiso

for our govern-

regimen, cum ille sit optimus status ecclesie ; ergo conclusio. ment > Item aliter foret legis Christi tradicio inperfecta; cum tamen (3} >>f it.were

0 r otherwise lt

10 sit Deus, cuius generaliter perfecta sunt opera (Deut. xxxii. 4) : p^fec^VheVeas Deus enim irracionabiliter exigeret a servo suo quod non sibi ^°rfesct- m preciperet, nec pro non prohibito racionabiliter increparet. Quantam ergo apponeremus diligenciam ad discendum hanc legem tam necessariam et completam ; nam in hac maxima,

ijMath. vii. 12, Omnia quecunque vultis utfaciant vobis homines, hec et facite illis.

In hac enim Iege includitur quelibet lex humana; ideo £■ in that.law „

are contained all

signanter dicit Augustinus, epist. v., quod non est alia veritas h"man laws> que non est reperibilis in Scriptura, ut patet in hac maxima, 20 Quod factum est in ipso vita erat (Ioh. i. 3, 4). Iura ergo

humana includuntur in iure divino, ymo sunt lex Dei, de >;ea. they are

that law, so far

quanto sunt utilia de serviencia legi Dei, ut tanjritur xvii. as they the

1 00 service of God ;

capitulo. Unde ius canonicum et ius civile dicunt aggregative huiusmodi veritates, connotando promulgaciones humanas, 2smodo quo loquitur apostolus, Gall. ii. 17, dicens, Post 430 annos (post fidem Abrahe) facla est lex, et tamen illius legis substancia est eterna : sic quoscunque ritus lex Christi butritesareliab'e

to change so as

assumpserit, sufficiens est eos nunc deponere, quantum- hesttt°atetatinttheir cunque offendunt vel tardant ab eius observancia, et nunc °bservance °f the

" • divine law,

B * assumere de quanto promovent ad eandem. Ideo in illa ui^ifs u ffi i ^tfn V Y residet per se sufficiencia ad regimen sponse Christi, eo quod est lex caritatis perfectissime docens artem amandi Deum et proximum, in quibus duobus mandalis univcrsa lex pendet et

7. Iwmini; cod. hominent, 19. est addidi. 23. aggregative: cod.

agregative. 25. 430 : cod. 43».

2 2. V. supra, f. 39 A.

35°

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLH.

prophete (]\lath. xxii. 40). Si ergo universa lex humana in ipsis [H3B pendeat, si enim mandatum de dileccione perficitur, diligens a Deo diligitur, et per consequens non est compossibile quod per aliquid deterioretur; Deus enimdiligit encia ut sunt bona: ideo nemo peioratur nisi in quantum excidit ab amore Dei, quod 5 non potest contingere nisi deficiendo a dileccione Dei. Lex ergo caritatis est per se sufficiens ad regimen pro spiritu sponse Christi, cum hoc solo proporcionaliter procedit prospere, nec sine illo potest proficere. Ideo dicit apostolus, Rom. xiii. 10, quod pletriludo legis est dileccio. Adinvenciones autem hominum 10 prosunt per accidens, de quanto facilitant ad hanc legem. y. it does not Nec sequitur, ' Lex Christi per se sufficit ad regimen tocius

however follow ,

that other laws mundi, ergo omnes ahe leges supernue ; sicut non sequitur,

are superfiuous, . .,

' Momo sumcit per se ndere et movere et ceteros actus tacere; 'ergo partes sue, obiectivum, medium, et cetera concur-15 aibeit none are ' rencia superfluunt : ' sed, ut ostendi alias, nulle leges humane

binding except ... . . . . . . - .,. 3

theybendto- obhgant nisi de quanto ministracione iacilitant ad obser-

wards the observ- . ... .... -r^ .

anceofthedivine vanciam legis Chnsti ; si enim mpediunt dileccionem Dei

law.

vel proximi sunt inique ; * neutre autem non possunt esse, ut c patet ex dictis. Sed si non fallor, lex Christi sufficeret preter 20 omnem legem humanam regere omnem ecclesiam : quia Christus non venit solvere legem sed implere, ut patet Math. v. 17; sed non venit ad faciendum aliquid quod non per- fecit ; ergo, cum prius Testamentum non sit aliquod tamquam perficiens, superaddendum sequitur eius per se sufficienciam 25 qui regit ecclesiam in purgatorio et ecclesiam triumphantem perpetuo sine commixtione legis aliene ; ideo quod in via amplius est a malo est. Et illa videtur michi esse sentencia Augustini, epist. iii., et ostenditur capitulo xvii. ; de quo inferius. Leges ergo dominorum temporalium sunt utiles 30 ecclesie, ut docet Augustinus, epist. xxxiii. ad Bonifacium, et patet capitulo xvii. huius.

15. obieciivum : cod. obm. 20. Christi: cod. Cristi. 26. qui addidi.

20. V. supra, f. 39 A.

29. August. cp. cxxxvii. ad Volus. 5, § 17; vol. ii. 409 D, E.

30. V. stipra, f. 39 b.

31. August. ep. clxxxv. 2, § 7, vol. ii. 645 E, F ; et passim.

CAP. XLII.] LIBER PRIMUS. 35 1

H3C] Et patet sexto quam periculosum est hereticare legem indeed,

vi. it is perilous

humanam, nisi forte patenter posset doceri quod sit Scripture to caii human

law heretical

sacre contraria ; quia aliter indubie nec ipsa nec eius exe- ™i?ss it piainiy

' 1 r connict with holy

cucio est iniqua, ut patet ex tercio correlario. Si enim opus Scripture. 5 legis sit, tunc est legi Dei consonum ; si extra graciam est, tunc est legi Dei contrarium. Ideo, ut sepe dixi, non est possibile quod sit aliquod opus hominis Deo neutrum. Unde illi qui inficiunt leges Anglicanas de aufferendo bona ab ecclesiastico delinquente, quod non possunt esse sine mortali

io execute, nimis presumunt ; cum non repugnat sed consonat Scripture sacre nullum clericum civiliter dominari. Multe

D ergo leges sunt * bone et sancte ; et tamen istarum abusus, ex interpretacione sinistra et sensu erroneo, est iniquus. Unde Augustinus, epist. xxxvii. ad Macedonium : Plurimum in-

*$ierest quo animo quisquam parcat. Sicul enim aliquando est misericordia puniens, ila est crudelitas parcens. Et ponit ex- emplum de puniente et corrigente puerum volentem ludere cum serpente.

Secundo principaliter argumentatur ad conclusionem prin- *■ That the con- f f o v dltlon of God.s

2ocipalem quod non sit possibile Deum donare quidquam grant is tha?

1 L 1 * * man serve him

homini nisi sub condicione ut serviat in gracia Deo suo. lngrace Nam inpossibile est hominem tenere de Deo dominium, utisfurther

proved by the

capitali domino, nisi pro tentivo servicio Deo debito (ut patet fact that n? ,

service ls right

superius ex vehemencia divini dominii) ; sed omne servicium ^"P1 such as

r ' ' is done in

25 creature racionalis preter servicium in caritate est indebitum ; chanty ; ergo inpossibile est hominem tenere de Deo dominium nisi sub condicione quod serviat sibi in caritate. Nam summa caritas requirit sui dileccionem, et per consequens obser- vanciam mandatorum : et hoc est quod Psalmo civ. 44, 45

3° dicitur : Dedii eis rcgiones gencium, ei labores populorum pos- sederunl, ul cuslodianl iustificaciones eius et legem eius requirant. Unde quando lapsi sunt a gracia detinendo debitum Deo servicium dicitur quod pro nihilo habuerunt terram desidera-

14. xxxvii. : cod. 36. 33. nihilo: cod. nullo. 4. V. supra, f. 112 c.

14. August. ep. cliii. 6, § 17 ; vol. ii. 530 E, F. 33. Psalm cvi. [Vulg. cv.] 24.

352

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLII.

and that service bilem. Nec licet catholico dubitare quin omnis creatura [113D

is required is

evident from the racionalis debet servire Deo continue in caritate, racione

fact that God

aione is exempt beneficii accepti ab eo, tamquam domino capitali. Nam si

Irom service, r ~i »

Deus daret quidquam homini sine onustate sui * servicii, cum H4A proprium sit Deo habere bona sine subieccione vel servitute domini superioris, tunc gloriam suam daret alteri coequando and his giory sibi ; quod est inpossibile, cum Ysa. xlviii. 1 1 scribitur, to another. Gloriam meam alteri non dabo : Christus ergo, secundum hominem, non potuit nisi illa condicione recipere donum Dei ; quomodo ergo alius minus liber? 10 The principie Unde creberrime exprimitur in Scriptura ista condicio ; et

therefore of the

of^od°sngrant °ima consequ>tur acl naturam rei, ubi non exprimitur, inpli- of eanhiy things catur. Unde Augustinus, secunda parte sermonum, sermone

to his creatures o ' r

enforcedlnhoiy xix- de divite avaro, quo nullus est pauperior, quoniam ad t1iCerTatUhersTd by illum finem concessit ei Deus temporalia ut bene eis uteretur ; i5 quod si non fecerit, nullum ius habet ea retinendi, quia sub condicione recepit quam infringit. Et beatus Gregorius in omelia ix. : Cum augeniur dona, raciones eciam crescunt dono- rum. Tanto ergo humilior atque ad serviendum promcior Deo quilibel debct esse ex munere, quanto se obligaciorem esse con- 20 spicit in reddc?ida racione : ubi patet quod in quantum Deus plus donat homini, in tantum obligatur plus sibi servire ; et ad illum finem Deus donat ut ipse meritorie diligatur, et per consequens sibi debite serviatur. Quomodo, queso, Deus posset michi plus donare nisi inde tenerer eum plus diligere 25 et per consequens in caritate servire ? Revera tunc Deus donaret michi ad mei deterioracionem blasfemam, quod sibi non convenit.

Unde Augustinus in xix. de Civitate Dei inquit, * Deus enim B naturarum omnium sapietitissimus conditor et iustissimus cr-30 dinator dedit hominibus pacem et ea que sibi adiacent, eo pacto equissimo ut qui recte eis usus fuerit, accipiat pociora ; qui

14. de addidi. quo: cod. quia. 18. ix. : cod. ge (i. e. commune).

30. iustissimus correxi ex August. : cod. infalsissimus.

17. Greg. Hom. in Evang. i. 9, § 1 ; vol. i. 1463 E-1464 A. 29. Augiist. de Civit. Dei, xix. 13; vol. vii. 558 c, D.

CAP. XLII.j

LIBER PRIMUS.

353

114B] auiem perperam, nec illa accipiat sed hec amiiat. Et infra, xxi. capitulo, probat quod niinquam fuil Romana respublica quando gens illa non fuit secundum fidem Deo subdita, quia descriptive respublica est rcs populi : populus autem descrip-

S tive est ceius muliiiudinis, iuris consensu et utilitaiis com- munione sociatus ; qui, abutens iurisdiccione sua, ymmo omnino perdit illam. Non ergo est possibile quod creatura deobligetur servire summo Domino secundum summam eius potenciam, scilicet volitivam ; et per consequens super omnia

io diligat Deum suum. Nec est possibile aliter dominari, cum enim dominari dicit regere ; si vero homo dominetur inique, tunc regeret inique, quod esset unum regimen, sive Deo approbante sive non approbante, blasphemum edicere, ut patet Sap. xvii. 2, de illis qui persuasum habent iniquos posse

i$dominari, etc.

Ex istis patet quod Deus non potest donare quidquam and thus, homini nisi sub condicione quod serviat sibi in gracia : et since our actions

ought to follow

cum oportet omnem donacionem hominis exemplari a dona- the exampie of

God's, it is clear

cione divina, patet quod nemo potest donare quidquam ec- that grams to the

r r church should be

20clesie nisi sub condicione ut serviat Deo in gracia ; oportet Hmited by the

0 *■ same conditions,

enim Deum prius donare omne quod creatura sua donat.

Si ergo populus laicalis videt quod genus clericorum inve- and revoked if

* , ..... ... ... those conditions

C teratum abusu disolvit lstam condicionem Deo et homini, be not observed. quoad bona pauperum abutenda, et recta intencione hoc

25 auferat, dans populo conservanti ipsam debite Deo et homini ; videtur quod iusticiam iuste facit. Nec credo quemquam dicere quin domini temporales sic possunt de facto facere, sicut et alius populus. Ideo est melius quoad Deum hec bona expendere.

,0 Sed redeundo ad secundam responsionem sophisticam 4- Retuming

° then to the ques-

conceditur quod inferiores ecclesie possunt decimas et alia >'°n whether the

clergy may en-

eius debita moderate repetere, et propter contumaciam, oc- force th.epay-

r ' r 1 ' ment of tithes,

casione iniuste detencionis eorum exortam, excommunicare. ^y.ex„C0-I?mu"i;

' cation, if neces-

...... ...... . . . , . sary, on account

0. zurisdiccione ; cod. turisdicione. 7. omnxno comeci : cod. oinnta. cf contumacious

23. abusu : cod. abusuui. refusal, 2. Ibid., cap. 21, col. 564 B, C.

14. Iniquos. The Vulgate, following the Greek, has iniqui.

a a

354

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLII.

a. h is certain Sed Deum contestor quod nunquam audivi evidenciam vel

that such action 1 ^

if itTlUnot em- somci°nem racionis in oppositum militantis, quomodo licet slke^of thVtithes ecclesiastico per se, aut principaliter, sic prosequi propter objecIt"ncipal decimas per censuras. Conceditur tamen quod per accidens

accessorie potest ecclesiasticus per censuras cogere suos sub- 5 but oniy for them ditos decimare. Nec est talis coaccio exaccio, sed medi-

accessorily, as a

weffareof the c'na''s et gratuita curacio ; ut pius frater carnalis cogit per disobedient, accidens fratrem suum egere, in hoc quod cogit eum medi- fideTand recLon C'nam sa'UDrem laxativam recipere. Ille ergo qui princi- beourchief food Panter intenderet bonum fortune ipsum exigeret, quod est 1 nimis crebrum hodie, eciam in religiosis profitentibus evvan- gelicam paupertatem. Dici quidem potest hodie, cum Stoycis et Epicureis infidelibus, illud Psalmi cxliii. 13, 15, Promptu- aria eorum plena, eruciancia ex hoc in illud. Beatum dixerunt populum, cui hec sunt * (ut exponit Augustinus epist. xxxiv.). d Nos autem fideles econtra dicimus, Beatus populus cuius dominus Deus eius ; respondentes ad illud Ier. xii. 1, Quare via impiorum prosperatur, bene esthiis qui agunt malum ? quod factum assumitur, quia Ysa. iii. 10, n, scribitur, Dicite iusto quia bene, etc. ; et sequitur, Ve inpio in matum. Quis, in- 20 quam, fidelis dubitat quin dominari vel regnare secundum legem Christi sit vere regere ; et econtra stultissime regere secundum legem humanam in peccato mortali, contrarie legi Christi, sit inpie et dampnabiliter dominari. Iterum certum est quod Augustinus non asseret oppositum racionis in isto 2 errore laborantibus pro omnibus bonis mundi. On the other Ex istis credi debet quod cum vita contemplativa sit activa melior (ex xxiii. capitulo), et observancia legis Christi sit optime, expeditissime, et utilissime directiva ecclesie (ex xvii.

13. cxliii. : cod., ut videtur, 14 scilicet. 29. xvii: cod. isto.

13. Psalmi cxliii. 13. It may be desirable to point out that the translation of the last four verses of the Psalm (cxliv. in the Hebrew) contained in the Septuagint and Vulgate gives them an exactly opposite application to that presented by the English text, v hich however is plainly truer to the Hebrew original.

15. August. ep. clv. 2, §§ 7, 8 ; vol. ii. 538 D-539 a. Thereference to the Stoics and Epicureans may come from ep. cxviii. 3, §§ 14, 15, ibil, col. 334 D-335 D.

38. V. supra, ff. 52 n et seqq. 29. V. supra, ff. 38 c et seqq.

CAP. XLII.]

LIBER PRIMUS.

355

114D] capitulo), quod melius foret prosequi pro temporalibus se- the betjerf

cundum quatuor vias proximo supra tactas, dimittendo solici- forcing temporai

* grants is that

tudines et censuras humanitus introductas; quia, si non four,ola^eProof

71 recommended by

fallor, exhinc homines aspirant ad ordines prelacie, multi- Chrlst : 5 plicantur sacerdotes indocti ad onus ecclesie, et seminario licium ministrato, dimissa religione Christi, contenciones et desideria mentalia invalescunt clericis et monachis in tem- poralibus monstruose superhabundantibus, et vulgaribus nimis egentibus, et per consequens bonis fortune contra seriem ioutriusque Testamenti inequaliter distributis. Non tamen ne- but if excom-

1 1 mumcation is to

115A gandum * est quin licet accessorie excommunicare pro decimis, be Pr°nounced

D ^ r on account of

sed active viventibus (ut patet ex dicendis xiii. capitulo) ; shoufd devdvey cum execucio huius exaccionis sapit negocium seculare, et uP°npthret1^"folk' i Cor. vi. 4 scribitur, Negocia enim secularia si habuerilis, <ro«-secuar usiness- ^5 iemplibiles qui sunt in ecclesia, illos constituite ad iudicandum.

Sed et istud notabiliter docetur xxiv., questione iii., Cerlum i>. The Christian

, , , is commanded to

esl, sub auctoritate sancte synodi et beati Ieronimi ; ubi ttess and cnrse

not ;

postquam ostendit quod illicita cxcommunicacio non ledit eum qui notalur ea, sicul innocentes (inquit) ex alterius crimine con-

20 dempnari non possuni, obicit sub hac forma : Videtur quod criminosi non sunt malediccionis sentencia feriendi. Ait enim Christus, Malh. v. 44, et apostolus, Rom. xii. 14, Orale pro persequentibus et calumpniantibus vos, benefaciie hiis qui vos oderunt. Ilerum aposlolus, 1 Pel. ii. : Benedicite persequentibus

25 vos, et nolite maledicere. liem : Maledici regnum Dei non possidebunt. Item Ieronimus in epistola ad Titum : Si ergo Michael non fuit ausus dyabolo, certe malediccionis dignis- simo, iudicium ferre blasphemie (ut notat inspiratus apostolus Iudas) ; quanto magis ab omni maledicto puri esse debemus ?

30 Merebatur diabolus malcdiccionem, sed per os angeli blasphemia

2. V. supra, ff. 107 B-108 B. 12. I.ib. ii. 13, infra, f. 205 A.

16. Decret. II. ca. xxiv. qu. iii. 9-11 ; vol. i. 992 seq., ed. Fricdberg.

22. Et apostolus, Rom. xii. The references here are misplaced. The passage from Rom. xii. is that citcd as I Pet. ii ; while the lalter has no representative in the text.

25. 1 Cor. vi. 10.

26. Hicron. comm. in ep. ad Tit. iii. ; vol. iv. 434. 29. Jude 9.

356

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLII.

and it is a lesson exire non debuit. Relege veteres libros, et vide que tribtts in [116A dlsposit^onof monte Garisim conslitule sunt, ut benedicerent populo, et que in GraSnandEbal altero, ul maledicerent. Ruben qui maculavit thorum * pa-~B cursing beiongs rentis, et Zabulon novissimus Lye filius, et ancillarum liberi in

to the mferior . ,

members of the mon/e Ebcl ponuntur, nt maledicatil hits qui maledtccione sunt 5

community. * .

digni (patet historia Deut. xxvii. 12-26). Cum ergo in singulis historiis Veteris Testamenti docemur mistice quo- modo sit tempore gracie operandum, videtur quod medietas tribuum benedicens significat eos qui caritative principaliter promissionum desiderio veniunt ad salutem ; alia autem 10 medietas maledicens illos indicat qui malorum metu et sup- pliciorum timore legem complentes veniunt ad salutem : sed et activos et contemplativos significant, qui hiis duobus modis excitantur ad virtutes. Superiores enim ecclesie non debent maledicere pro temporalibus nec circa ipsa esse 15 soliciti sed benedicere et predicare. c. Nevertheiess, Quod autem licet maledicere, patet ex ista historia. Item permkTed^piain Deus primos parentes pro transgressione mandati mortis male- insunceTuTthe diccione percussit (patet Gen. iii. 16, 17). Caym quoque, quia

fratricidium adiunxit, sentenciam malediccionis a Domino re- 2° portavit (Gen. iv. 11). Abrahe quoque dixit Dominus (Gen. xii. 3), Maledicam maledicentibus iibi : el Christus (Math. xxi. 19), cum esuriens venirel ad ficum, non inveniens in ea fruc- tum, sua malediccione perpetua sterilitale dampnavit. Iterum Noe, cum verecunda sua a Cham derisa cognosceret, filio * 5 suo Canaan maledixil : Gen. ix. 25 scribitur : Maledictus Canaan; servus servorum sit * fratrum suorum. Itcm Ysaac c cum benediceret filio suo Iacob (Gen. xxvii. 29) sic loquitur : Qui maledixerit tibi, sit ille maledictus. Ilem in Novo Testa- menlo Petrus Symoni maledixit, dicens, Pecunia lua tecum sit 30 in perdicionem (Act. viii. 20). Item Paulus (1 Cor. v.) for-

10. promissionum : cod. promissionem. 14. excitantur : cod. cxcitant.

6. Cum ergo, &c The following sentence reproduces the meaning but not the words of the criginal (which is cited in the Decretal from Orig. in lib. Iesu ix. 7, vol. ii. 422 b) : the sequel, from ' sed et activos,' &c, is Wycliffe's own.

18. Decret., 1. c, cap. 11, pp. 993 seq.

CAP. XLII.]

LIBER PRIMUS.

357

115C] nicarium Corinthium iussit excommunicari. Item (i Cor. ultimo, 22): Si quis non amat Dominum Iesum Christum, analhema sit. Item (Gal. i. 8) : Si ange/us de celo veniens aliud vobis ewangelizaverit, anathema sit. Post hec obiecta but only that

which is actuated

5 Canon sic distinguendo dissolvit : Maledictum quod prohi- t>y the love ot

righteousness,

belur est illud quod procedit ex voto ulcionis aut odio perse- n°c by revenge

1 « * or hatred,

quentis, non pure ex amore iusticie. Malediccio qua sancti maledicunt non proccdil ex livore vindicte vel odio persequentis, sed amore iusticie. Et probat hoc multipliciter ex sanctorum

10 testimoniis. Ideo certum est quod omnis excommunicans preter instinctum Spiritus sancti, vel non intendens cari- tatem vel bonum excommunicati et bonum ecclesie, peccat graviter. Ideo dicit Canon, sub auctoritate Gregorii, Sacer- dotes eo malediccione non peccant, quo ab interno iudice non

1 5 discordant. Et consequenter, sub auctoritate Augustini, Corripianlur a preposilis suis subditi correpcionibus de cari- tate venientibus pro culparum diversitale. Nec credo aliquem

D catholicum * dubitare de illa sentencia.

Vellem ergo quod nostri ecclesiastici, ponderantes istam

20 fidelem sentenciam, examinarent discrete suam conscienciam,

utrum exequerentur excommunicacionem pocius propter far less by the

mere desire of

amorem excommunicati atque ecclesie, quam propter pec- gain. cuniam sive questum : et cum notum sit ex fide quod aliter non debent ad excommunicacionem procedere, credo, si

25 non palliarent, cessarent excommunicaciones contenciose. Talis enim duplicitas in excommunicando, sine Deo prius notorie excommunicante, fuit execrabilis eciam infidelibus qui ad maledicendum erant promptissimi. Nam Num. xxiii. 8 dicit Balaam ariolus ad maledicendum conductus,

30 Quomodo (inquit) maledicam cui non maledixit Deus ? Qua racione detester quem Deus non detestatur / Si ergo iste ariolus non malediceret nisi quem noverit Deum maledicere,

31. detester: cod. detestor.

5. Ibid., § 4, p. 994.

13. Ibid., cap. 12 : from Greg. Moral. iv. 1, § 2 ; vol. i. 105 E. 15. Ibid., cap. 17, p. 995 : from August. de Corrept. et Grat. xv. §46; vol. x. 775 D.

35«

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLII.

Of thf.

SUPREME AUTHORITY IN

eciam pro domo plena auro; qua fronte nos fideles sacer-[H5D dotes Christi malediceremus pro solo denario? Si non fallor, pocius relinqueremus omne civile dominium mundi, antequam per excommunicacionem daremus scandalum fratri nostri. Notemus ergo omnes excommunicaciones predictas, quomodo late sunt in causa Dei ad medelam ecclesie, et non propter temporalia quorum possessiones nescimus fundare ; et faciamus nos ab exemplo similiter, et non incidamus propter locum ab insuffkiente similitudine in Caribdim. * Conceditur neA ergo quod contingit accessorie excommunicare pro tempora- 10 libus, sed non principaliter, isto ordine pretermisso ; et sic solvuntur omnes leges in oppositum allegande, etc.

XLIII.

Sed arguitur communiter quod ' laicus et quilibet excom- 'municatus debet credere quod nullus sacerdos et specialiter 15 Agains"rteH' ' Romana ecclesia quemquam excommunicaret nisi iuste, ^e"hhAte.,'precipue cum auctoritas ecclesie originans auctoritatem specianyythend ' ewangelii sit par ewangelio vel ipso prestancior ; dicente < Augustino, contra epistolam Manichei, Ego (inquit) ewan- since upon that' < sen0 non credcrem nisi me ecclesie moveret auctoritas : et 20

authority rests ° _ . . . j

our faith in the < similiter aro-uit epistola ix. de Scnptura, si m parte standum

authority of the o r

Gospei,' i sit auctoritati cuiusquam, standum sit generaltter cuicunque

' quod approbat vel difinit ; nam si in minimo deficit, quid- 'quid difinierit est suspectum. Verisimilius ergo est quod ' capitales ecclesie non errarent, quam una vel pauce private 25 werepiy ' persone eis subdite.' Pro solucione huius materie necesse a. TheChurch.-,. SUDponere unam veritatem methaphysicam, necessariam

IS THE ENTIRE _

uodyofthe j eXDlanacionem propositi et multorum sensuum bcrtptu-

PREDESTINATE, f r r .

anSdT'futurEeNT' rarum, scilicet, quod ecclesia catholica sive apostolica sit

universitas predestinatorum, quorum aliqui sunt mortui, ali- 30 whose head qui vivi, et aliqui generandi ; et istam ecclesiam necesse est ,sChrist. egge sponsam Capitis, qui racione preordinacionis ac pro- missionis non potest ipsam deserere.

32. fUti cod. quant.

1. Domo, &c. : Num. xxii. 18, xxiv. 13.

39. August. contra epist. Manich. v. § 6, vol. viii. 154 A.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

359

116A] Ista supposicio continet primo quod aput Deum omnia Ber^use.

B que fuerunt vel erunt sunt tempore suo * presencia. Patet whatsoever have

r been or shall be,

ex Scriptura, cuius modus loquendi non est minus autenticus *redPresent t0 quam eius sentencia. Unde Ioh. iii. 13 testatur eadem 5 Scriptura quod Nemo ascendit in celnm nisi qui descendit de celo, Filius hominis qui est in celo : ubi patet quod ascensum suum, sicut et quotlibet temporalia, testatur esse pro suo tempore, que tamen non sunt quando sic loquitur. Et iste est modus loquendi naturaliter innatus tam Novi quam

ioVeteris Testamenti. Nam 1 Thim. vi. 15, dicit apostolus quod adventum Domini nostri Iesu Christi suis temporibus ostendit beatis. Et Ecclesiastes, Quid est quod fuit ? Jpsum quod fulurum est. Quid est quod factum est P Ipsum quod faciendum est. Nichil sub sole novum. Super quo Hugo de

iSsancto Victore sic loquitur: Supra solem eat, ubi solum non esl novum aliquid, sed nec transiiorium ; ubi et priorum me- moria et presencia fiturorum, ymmo omnia pretcrita presencia sunl : quam sentenciam cum alias diffuse exposui, nunc suppono.

20 Secundo continet hec supposicio quod tota ista ecclesia, 2. The whoie

church is one

sicut est sponsa Christi et corpus Christo spiritualiter coniu- singie whoie,

i. e. one person,

gatum, sic est una persona, quia corpus animatum racio- an animated

rational body,

nabile, quod non potest esse multarum personarum : quehbet ideo est racionalis nature individua substancia, et per con-

25 sequens incommunicabilis singillatim multis suppositis, ut persona. Unde beatus Gregorius, quarto Moralium, capitulo

C ix. : Sicut, inquit, Redemplor noster una persona est * cum aggregacione bonorum {ipse namque caput est corporis et nos huius capitis corpus), ita antiquus hos/is una persona est cum

3° cuncta colleccione reproborum, quia ipse eis ad iniquitatem quasi caput preminel. Et iterum xxxv. Moralium, capitulo ix., Quia, inquit, Christus et ecclesia, id est, capui et corpus, una

10. 1 Thitn.: cod. Thio. n. Christi: cod. Cristi. 15. eat: cod. erat.

25. singillatim : cod. sigillatim. 28. aggregacione : cod. agregacione.

12. Eccl. i. 9, IO.

14. Hug. de S. Vict. in Eccles. Hom. ii. ; Mignc clxxv. 146.

26. Greg. Moral. iv. 11, § 18; vol. i. 112 B, c.

31. Ibid., lib. xxxv. 14, § 24; p. 1153 C.

36o

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

persona est, sicut beaium Iob diximus modo figuram capitis, [118C modo corporis designare. Et inter ceteras logicas ac metha- phisicas hec est una subtilior, ad sensum Scripture cog- noscendum utilior, et ad instancias sophisticas evacuandum securior. Sic enim intelligitur illud i Cor. x. 17, Quoniam 5 unus panis et unum corpus multi sumus : et infra, xii. 27, Vos autem estis corpus Christi ': et Gal. iii. 28, Omnes vos unum even the mysticai estis in Christo Iesu. Illud autem unum est corpus Christi

body of Christ

composed of aii misticum, ex omnibus predestinatis aggregatum ; ut loquitur

the predestinate :

apostolus, Rom. xii. 5 et 1 Cor. xii. 12. Et sic intelligitur 10 dictum Christi, Marc. x. 8, sine terrore sophistico ; Erutit, in- quit, duo in carne una. Sicut enim unitiva virtus, que est omnis caritas, requirit cor unum et animam unam (ut dicitur Act. iv. 32) ; sic esse coniugatum requirit aggregatum ex duabus personis esse unam personam ac nullam carnalem, 15 et tollit divisionem que est in duobus non coniugatis. for Alias autem declaravi hoc esse commune omnibus indi-

that by^rtue5 viduis eiusdem speciei, quantumcunque * semotis : quelibet D divTduais make duo vel alia quotlibet sunt unum aggregative, et illud unum up a species, ^ co]]ectim> sed nullum illorum ; quo modo loquitur 20 and are one by Porphirius, capitulo iii., dicens quod participacione speciei

participation in

that species ; plures homines sutit unus homo. Species enim humana par- ticipatur a tota multitudine hominum, que est tota persona speciei humane, et a qualibet persona hominis, eius parte. no^mdYviduaf1 Aliter enim sacramentum ecclesie, sonus, oracio, et omnis 25 wouM beany- qUantjtas discreta non foret aliquid; nec mundus, nec ali- quid, nec accidens, ut situs, tempus, vel magnitudo, pan- nusque, et singulum artificialium non foret aliquid, nec aliqua persona foret membrum ecclesie ; quia membrum vel pars non dicitur nisi respectu sui tocius, sed ' non est dare 30 ' ecclesiam que est aliquod totum, ergo nec aliquod eius ' membrum : ' consequens contra apostolum, Rom. xii. 4, 5,

9 et 14. aggregatum : cod. agregatum. 14. coniugatum : cod. coniugnm.

19. aggregative : cod. agregative.

21. Porphyr. Isag. iii. in the translation of Boethius (Aristot. Opp. i. f. 3 c, ed. Venet. 1553).

CAP. XLIII.] LIBER PRIMUS.

118D] Sicut, inquit, in ttno corpore multa memhra habemus, omnia autem membra non eundem actum habent ; ita mulli unum corpus sumus in Chrisio. Nec moveat quod ecclesia sit iam isti fhe church is aii

^ lts members, but

multi fideles et nullus eorum, quia, sicut omne totum est sue n°ner°uy;em 5 partes et nulla eorum, teste apostolo, i Cor. xii. 1 2 (Sicut, inquit, corpus unum est el membra habel mulla, omnia autem membra corporis, cum sint mu/ia, unum corpus sunt ; ita et Christus) ; sic est de numeris, et per idem de omni continuo 117Aeis subiecto, cuius partes non superadduntur a toto, nisi * se- 10 cundum formam accidentalem que est unio vel continuacio.

Aliter enim materia prima divisa ad omnem punctum foret eise the onginai

matter would be

annichilata in induccione successiva forme elementaris cum destroyedbycon-

tinual division.

cuiuslibet partis materie qua pars erit divisa.

Iterum Christus plus dilexit ecclesiam quam se ipsum se- 6. i. Christ's love

for the church

15 cundum humanitatem, sed omnis dileccio vel proporcio ™s' have had a

single object ;

bonitatis requirit duo extrema, ergo oportet ecclesiam esse unum extremum talis habitudinis relative. Pro assumpto dicit apostolus, Eph. v. 25-27, quod Chrislus dilexit ecclesiam et semel ipsum tradidil pro ea, et mundavit eam ut non haberet 2omaculam neque rugam. Sed ad quid hoc? cum non potuitand ifthatobject

were not one

habere maculam vel rugam, sicut nullam aliam maculam potest whoie we shouid

be involved in

habere : nec potest esse mater nostra vel sponsa Christi ahsurd contra-

1 r dictions,

vel virgo casta, nec habere auctoritatem, potestatem, regimen, fidem, vel aliud sacramentum ; nec potest mereri vel agere, 25 sentire vel pati. Non enim sufficit quod isti sic se habeant, sinCe it is im-

..... . . . , possible to argue

ex quod aliquis lstorum sic se habet, nisi ipsi sint ahquod thecharacterofa

. . number of things

unum ; quia sic prescitus et predestinatus forent simul damp- fmm that of any

. . 0 given individual

nati et salvati; Christus et Scarioth forent horribilimi peccatores among them, un-

less they form one

et non forent peccatores, quia tantum alter eorum ; sic enimwhoie; 30 de mille hominibus non foret possibile unum eorum esse vir-

tuosum, pravum, vel quomodolibet denominatum, nisi omnes

illi taliter denominentur. Nam ideo dicitur quod ecclesia B regitur isto regimine, utitur * ista potestate vel auctoritate,

habet hoc vel illud ; quia aliqua persona de minimo illorum 35 fidelium sic se habet ; cum tamen illi fideles, ut dicitur, non

12. annickilata: cod. anichilata. 17. assumpto : cod. asumpto. 30. viriuo- xu/rr : cod. victum.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

for on this shew- sint aliquod unum : aliter enim nichil fieret ab exercitu, a [H7B

ing \ve should . , , . . . ... ....

havetodenythat communitate, vel ecclesia, nisi quehbet persona ulius commu-

a community can , „ . _

do a thing uniess nitatis hoc faceret. rson emm potest dici quod talis commu-

every single ... c

memberofitdo nitas sic se habet secundum potestatem msi lpsa foret

it also. . .

quoddam totum ; et rex non est pars sui et uxoris sue nisi 5 ipsi sunt unum maius quam pars illa ; quia de racione partis est componere suum totum, sicut de racione membri est quod est pars corporis vivi sensibilis. ii. ifthechurch Item nisi ecclesia foret quoddam unum, Christus foret

were not one.

then wouid biEramus propter defectum unius sponse ; consequens contra 10

Christ be guilty b f f r

ofbigamy, illuci Cant. vi. 8, Una est colwnba mea, perfecla mea. Ad quid,

pr^yed^thft aii queso, aliter rogaret Christus tam crebro ut omnes credituri

might be one.

in eo sint unum, sicut tres Persone sunt unum, ut patet

which unity is Ioh. xvii. 20, 21? Et cum unitas ecclesie catholice facit

realised in the . . . .

unityofthe lllam unum (ut patet ex dirnnicione unitatis qua unaqueque 15

■catholic church ; . . . j 1 •

res una dicitur, ut declarat Boecius), sequitur quod ecclesia illi unitati subiecta sit res una. Sequitur enim, Hoc est unum, ergo unum est hoc, et sic una res est hoc; trans- cendencia enim sunt superiora, etc, sic quod mne huius- modi est res et aliquid, ut patet expositorie ; ut si ecclesia 20 est in gracia vel regimine, tunc est dare graciam vel regimen in quo est.

iii. whereas it is Iterum monstrum a dyafragmate * versus superius gemi- C bedclpabieyof0 natum, secundum duo corda et duo capita, est duo homines, asvfrbusiyone secundum principia philosophorum, in tantum quod contingit *5 unum mori vivente altero, secundum experimentatores ; et ipsum idem monstrum est unus homo ; et ergo duo homines sunt unus homo. Et cum continuacio sibi sit accidentalis, sequitur quod dissoluta continuacione manere poterit eciam unus homo ; et per idem omnes duo homines et quotlibet 30 signandi forent unus homo. Est enim illud monstrum unum corpus vere continuum bifurcatum, ergo per idem est corpus animatum racionale, et sic homo ; et sic videtur unum esse ex commixtione seminum coeuncium, iuxta apostolum, 1 Cor. vi. 16, Qui adheret meretrici unum corpus efficitur.il Erunt, inquit, duo in carne una.

and two.

CAP. XLIIl.] LIBER PRIMUS. 363

X17C] Item cumulus sabuli, boscus populi, et cetera discretajv. in distant ob-

jects we see not

possunt videri per quantumlibet magnam distanciam, et non the individuai

but the species ;

distincte nisi propria specie ; ergo est dare eis propriam speciem, et per consequens eius proprium subiectum termi- 5nans visionem. Non enim agit quelibet pars propriam they cannot be

apprehended

speciem per tantam distanciam, quia tunc distincte videretur «cept they form

r 1 1 one species.

quod non habet colorem, cum tunc eque per se videretur, nisi partes se mutuo iuvarent in agendo huiusmodi speciem. Non ergo est dare distinctas species aggregatas, sed unam distinc- D tam qua totum apprehenditur distincte: * aliter enim mundus non foret sensibilis nec divisibilis nec ad corpus in mundo.

Item, ut alias difuse exposui, omnis continuacio est acci- v. The continu-

ity of its parts is

dentalis corpori, in tantum quod quomodocunque corpore not essentiai to

the existence of

lacerato vel discontinuato non exinde sequitur illius corporisabody> 15 desicio ; cum corpus remanens non potest dici fuisse pars corporis desinentis eo quod est par sibi in materia, in forma, qualitate, quantitate, et ceteris accidentibus : non ergo fuit pars quantitativa. Et per idem sequitur quod, discontinuata quacunque multitudine parcium abinvicem remanet idem 20 corpus ; cum nulle substancie inest primo et per se corrupcio,

sed tantummodo accidenti quod est continuacio. Posito =»nd thus the

church may con-

ergo quod universitas hominum continuetur secundum !inueone b?dy

0 ^ in spue 01 the

corpus, ex Dei omnipotencia, patet quod est unum magnum interruPtion of its

r ' r ' r ~x o several members :

corpus humanum compositum, quod remanet idem post 25 discontinuacionem. Universitas ergo hominum, sicut est una res, sic est unum corpus.

Confirmatur ex hoc quod aliter populus non plus tenderet «. otherwise a

people could not

ad unitatem nisi poterit esse unum. Similiter transcen- ter>d w unity,

, . c . , 0. nor could the

dencia non torent summe communia, cum non communi- transcendentai

be the most uni-

3°cantur universitati create nec alicui multitudini. Si enim versai of expres-

s'ons>

omnis talis multitudo foret res vel aliquid, per idem foret aliqua multitudo, substancia, et corpus; alia vero qualitas 118A * et alia quantitas, dicente Aristotele, primo Periermenias, quod

9- aggregatas : cod. agregalas. 19. invicem e corr. 2dae manus in margine

apposita : cod. idem (quod exstat etiam post remanet). 10. nuIUi cod. mille.

33. Periermenias : coi. per Ien".

33. Arist. de Interpr. i. 4.

364

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

oracio esl vox significativa ad placilum. Quis, queso, negaret [H8A quin oracio, disputacio, operacio populi, et quelibet talis accio y. noragain communitatis vel persone, licet interpolata, sit aliquid? Simi-

could a religious 1

order preserve its liter ordo subiectus reli^ioni est aliquid compositum ex om-

corporate unity ° 1 r

nibus personis post datum patriarcham talis religionis sibi 5 succedentibus ; ergo tale aggregatum oportet concedere. Ar- gumentum videtur ex hoc quod aliter nullus talis ordo esset alio senior vel novellior, peior vel melior, et per consequens, orhaveany nullius valoris, quia nullius entitatis aut bonitatis : nec foret

ment. 7 n

possibile ipsum proficere. Si enim meretur, aliquo merilo 10 meretur, cum eque potest meritum aggregatum signari nomine singulari sicut et verbo : ut si communitas talis vivit, tunc vita vivit ; quia aliter foret falsum quod tam ista commu- nitas quam quelibet eius pars vivit. Sicut ergo verbum, sic nullum sub figura singularis numeri potest significare sua rs supposita collective, ut patet de ista, Populus est vivens, et nisi foret talis unitas inpertinens esset quod una pars ecclesie meretur aut demeretur alteri. Et sic negantes talem unitatem non ascendunt in celum cum Capite, ut ostendit Augustinus, omelia xii. super illo Ioh. iii. 13, Nemo ascendit in celum : 10 Unum, * inquit, estote, unus eslote ; et super Psalmum xviii. 10, B Secundum talem unitalem unus Jiomo in omnibus gentibus lingivis omnibus loquilur ; et explanat illum magnum hominem sic dispersum : Unus, inquit, homo caput et corpus, unus homo Christus et ecclesia, videlicet, ille perfectus sponsus et ista sponsa. 25 Erunl, inquit, duo in carne una. Ille, inquam, homo ascendit in celum, et non plures, cum sint omnes homines salvandi. Solum ergo ipse vel sui pars ascenditvel descendit. Et sic expo- nitur exclusiva atque exceptiva gracia materie, ut dicunt logici. e. Exfilanation Quantum vero ad obiectus oppositos, ostendi diffuse alias 30

o/ difficulties . ...

that maybe quod exemplum non sequitur, tres Personas divinas esseunam

raised /rom the m

bearingo/the aggregatam personam lta quod m toto sint septem Persone

principles here

6. aggregatum: cod. agregatum. ai. xviii.: cod. iom. 25. videlicet: Aug. vir. 32. aggregatam : cod. agregaiam.

20. August. in Ioh. Evang. Tract. xii. 9 ; vol. iii. par. ii. 387 g.

21. Eiusd. in Psalm. xviii. Enarr. ii. 10 ; vol. iv. 85 G, 86 A.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

365

118B] divine ; quia primo conveniunt in natura, que non dicit ffff^^fj' aggregatas essencias Personarum, et ista communis nztUTa^^f^'0^ est Trinitas et quelibet Persona divina ; et per consequens ^tunfftiu racione communicabilitatis non est formaliter persona, nec Trmity>

5 per idem nec commune principium Spiritus nec commune principium Patris. Ubi enim non est multitudo essenciarum vel naturarum, non est ex talibus combinacionibus perso- narum pluritas ; et sic licet Christus et membrum suum constituant unam creatam, quia cum solum secundum humani-

C tatem que est pars illius persone, * et non secundum divini- tatem personam aggregatam constituit, ideo persona Christi est infinitum perfeccior quam illa persona aggregata, sed non secundum naturam secundum quam componit cum persona creata. Et cum nemo per accidens sit homo, concedendum

15 videtur quod solum predestinati componant adinvicem per- sonam hominis perfeccionem ultimam attinentis, modo quo peccatores vocantur bestie, cum ut dicit singulariter naturas aggregatas in specie vel unitas, sicut singulus predestinatus, componit eciam cum singulo prescito unam personam

2ohominis; et sic suppositum nature specie aggregatum ex omnibus sibi succedentibus consistit in successione ; et ita in quolibet instanti sunt multa supposita aggregata in genere illius speciei, licet non secundum se tota, ut patet de tempore; et ita concedi potest quod sunt multa supposita aggregata in

25 genere, et non in specie, ut aggregatum ex inteligencia et orbe ; ymmo secundum philosophos est dare aggregatum ex substancia et accidente. Ostendi secundo quod si sunt duo homines tunc sunt tres, "nd

ii. from the

quia persona aggregata ex duobus hominibus est tercius "PP"fem cm-

1 * "a 0 tradictwn which

3°homo. Sicut enim non possunt esse due Persone divine nisi theyjnvoiye to

r arithmetical ,

sit tercia, sic non possunt esse due persone create nisi sit tercia laws> aggregata et correspondencialis, licet possunt esse solum tres homines : tamen non possunt esse quatuor nisi sint septem,

2 et 18. aggregatas: cod. agregatas. 11. aggregatam : cod. agregatam.

12, 22, 24, 29, 32. aggregata: cod. agregata. 16. perfeccionem: cod. perfeciontm. 20, 25, 26. aggrcgatum : cod. agregatum.

366

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

nec possunt esse octo nisi sint quindecim, ut patet in com- [118C binacionibus numerorum. In principio autem erant * totD homines secundum partem quot sunt combinaciones homi- num ad Adam, sed non infiniti : licet totum et sue partes sint multa, non tamen plura vel alia quam omnes sue partes ; et 5 sic licet tres homines sint quatuor homines, et quatuor, septem, tamen numeri quibus formaliter sunt totidem ex opposito distinguuntur. Licet autem aliqui hec audientes derideant istam sentenciam ut insanam, ego tamen malo reputari aput mundanos ignaros stultus propter Christum, cuius ista est 10 logica, quam negare Scripturam de virtute sermonis, que est fides mea ; vel ista nominetenus concessa inconsequenter abicere que secuntur : Christus enim concessit quod vir et mulier sint una caro ; apostolus, i Cor. xii. 12, dicit quod omnia membra corporis, cum sinlmulta, unum corpus sunt. Sed 15 et commentator, primo Phisicorum, movens dubium de toto et partibus dicit quod omne totum est sue partes collectim et non divisim, quia potissime caperet evidenciam de discretis. Nec negabit compos mentis quin tales multitudines tendant ad unitatem quandam, ut sint : populus Christi unus est, sic 20 est unum ; cum Ioh. xvii. 22 rogat Veritas quod sui discipuli unum sint, et apostolus, Gal. iii. 28, dicit quod omnes illi unum sunt in Christo Iesu. Et cum idem sit unum et una res, patet quod est dare rem que est huiusmodi numerata, que quidem res subi*citur numero et ceteris accidentibus 119A que sibi tribuimus. Sic ergo potest inteligi Scriptura sine domigerio sophistarum, in forma qua dicitur, intelligendo omnes terminos, quando pertinet, collective. and Tercio vero concedendum est quod idem homo dormit et

iii. to logic.

vigilat, vincit et vincitur, salvatur et dampnatur ; et sic de 3° 14. Mark x. 8.

16. Averr. in Arist. Phys. i. comm. 17 : Omnis pars est alia a toto, et totum nihil aliud est quam congregatio partium, ergo totum est aliud a se. Et istud sophisma est compositionis et divisionis, quoniam una- quaeque partium dicitur esse aliud a toto, sed omnes insimul non possunt dici aliud a toto : Arist. Opp. iv. f. 7 c, ed. Venet. 1550. Cf. comm. 21 : Potest esse aliquid unum secundum compositionem, secundum autem divisionem plura, v. g., totum et partes : f. 8 B.

CAP. XLIII.] LIBER PRIMUS.

367

119A] quotlibet denominacionibus contrariis, que secundum partes possunt eidem accidere : ut alias declaravi idem possibile esse et azurum et nigrum, licet non secundum totum ; quia denominacio contraria non impedit suum contrarium nisi 5 quoad subiectum primum. Ideo sicut pedale subducta nigredine foret azurum secundum quartam partem azuram, ita coexistente nigredine per totam partem residuam. Ideo Aristoteles, primo Elenchorum, modificat opposita quod non insunt eidem secundum idem, similiier, ei in eodem tempore.

10 Sicut ergo idem populus est bonus et malus, sed secundum partes; verumtamen non sequitur quod sit monstruosus, habens mille capita, est sic de aliis membris parcium. Sicut enim non sequitur, ' Hoc est caput meum, ergo est meum ' caput,' propter habitudinem relativam inclusam in con-

i5sequente, ultra habicionem simplicem in antecedente in-

plicitam ; ita non sequitur ' Quodlibet membrum cuius- what is true of

the whole is not

' cunque persone date ecclesie est eiusdem ecclesie, ergo est necessariiy tme

of each indi-

' membrum illius ecclesie,' quia sicut non quelibet pars quanti- viduai part. tativa hominis est eius membrum, sic non quelibet pars

B quantitativa ecclesie est membrum ecclesie ; * sed homo est minimum membrum ecclesie. Et patet quod caput unius persone ecclesie non est caput eiusdem ecclesie, sed persona que regit eam capitaliter in spiritualibus ac temporalibus, ut papa vel imperator ac alii capitanei particularium ecclesiarum ;

25 et per consequens quelibet ecclesia habet unicum caput sublime racionis.

Et sic intelligendi sunt sancti dicentes ecclesiam sponsam Christi esse virginem, eo quod ex ea Christus gignit spiritua- aliter sine carnali copulacione filios adoptivos ; modo quo

3oloquitur apostolus, membrum Christi, r Cor. iv. 15, In Christo Iesu per ewangelium ego vos genui. Et huiusmodi filios dicit apostolus se despondi se exhibere virginem caslam uni viro qui est Chrisius, 2 Cor. xi. 2. Omnes enim Christianos dicit apostolus vocatos in uno corpore quod est ecclesia,

1. Arist. Soph. Elench. i: 4. 13. Cf. supra, f. 32 d.

368 DE CIVILI DOMINIO |CAP. XLIII.

Col. iii. 1 5. Et patet quod compositum ex viro et muliere non [119B est ermofrodita, cum sit tam vir quam mulier, non habens in eodem corpore quod non est multi homines talis sexus. Et sic intelligunt calculantes homines in vulgari : intelligunt enim de suppositis non communicantibus quoad partesS quantitativas, ut dando tres nobiles dantur tres marce com- municantes pro transeundo bipedale vel biduum, transeuntur huiusmodi communicancia infinita ; ut norunt pueri quibus remitto reducentes tales conclusiones quando deficiunt argu- menta.

3. Christ is the Tercio principaliter continet dicta supposicio quod Christus church. over sit caput ecclesie in quam * non potest cessare influere. C

which his in- " . , . . ,

fluencecannot prima pars patet per apostolum, Eph. 1. 20-23, udi aicit quoa n. That he is Deus operalus est in Christo, suscitans eum a mortuis et

head is proved , ■ • _ _

by the teaching COnslituens ad dextcram suam in celestitius, supra omnem princi- 15

ofholyScripture:

patum, polestatem, et virtutem, et dominacionem, et omne nomen quod nominatur, non solum in koc seculo sed eciam infuturo ; et omnia subiecit sub pedibus eius, et ipsum dedit caput supra omnem ecclesiam, que est corpus ipsius. Ubi videtur michi apostolum arguere quod Christus ex duplicitate nature sit^o asGod. heis capitaneus cuiuscunque collegii sanctorum. Nam racione whok church, divinitatis est ubique influens sensum et motum, ad modum capitis, specialiter cuilibet membro suo ; sicut promittit Math. ultimo, Ecce, ego vobiscum sum omnibus diebus usque asmanheforms ad consumacionem seculi. Et racione humanitatis integrat 25 onebodyW'th't;cum ceteris unum corpus, quod est ecclesia, cum singulo

particularem ecclesiam, ut patet capitulo xxiii. primi huius. for a head may _ Tjnde dupliciter potest intelligi caput ecclesie vel intrinsecum

beeitherintrinsic . ,

vel extrinsecum : lntnnsecum, ut capitalis persona eiusdem ecclesie : et hoc dupliciter, vel quod presideat quoad bona 30 corporalia eiusdem ecclesie, vel quoad bona spiritualia in or extrinsic. regendo. Caput extrinsecum est persona presidens subditis sue nature, sed extra eorum numerum, que, dum influendo Christ isnot regit eos, dicitur illis caput. Et sic Christus est caput intrin- Theychu?ch?f Secum unius persone venerabilissime create, que * est univer- D

3. talis: cod. tales. 7. pro : cod. per. 13. Eph. : cod. Colo.

CAP. XLIII.] LIBER PRIMUS.

369

H9D] sitas predestinatorum. Illa, inquam, est homo qui descendit de celo et ascendit in celum (ut dicitur Ioh. iii. 13), non secundum se totum sed secundum caput ; cuius descensus non fuit localis mocio sed incarnacio vel inanicio, et ascensus 5 fuit localis mocio qua partes alias corporis secum trahit. Unde cum secundurn divinitatem sit omnia in omnibus, eo quod est omne ens secundum esse intelligibile (ut ostenditur in materia de ydeis), quelibet persona ecclesie citra eius humanitatem dicitur membrum Christi. Ipse enim sinoni- but he u the

church universal

iomice et autonomatice dicitur universalis ecclesia; nedum inhisownperson. quia omnis res est Christus et per consequens ecclesia est res que est Christus, sed quia Christus est persona que foret eadem ecclesia, non existente vel corrupta quacunque alia persona ecclesie. Sicut enim anima manet eadem persona,

15 quomodocunque corpus adveniens et defluens varietur; sic est de Christo quoad ecclesiam, qui semper fuit secundum divinitatem, et in causis secundis continue fuit cum ecclesia secundum humanitatem. Et patet quomodo Christus est caput extrinsecum cuiuscunque particularis preter ipsum. Et

20 sic sine monstruositate habet eadem persona hominis multa capita disparium racionum, ut multa capita extrinseca subor- dinata.

Quod autem Christus non potest cessare in corpus suum wherefore

b. it is impossible

influere ex hoc patet quod dedit sponse sue omnia presencia but that he

r r should eternally

25Sua vel futura, ut dicit apostolus, 1 Cor. iii. 22, et per conse- influence " : 120A quens dedit ei beatitudinem futuram : sed ab illa * nemo potest excidere ; ergo dedit illi donum a quo non potest exci- dere ; et cum non potest habere illud donum sine sua speciali influencia, sequitur quod Christus non potest cessare in ipsam

30 influere. Ipsa enim potest non esse, sed non potest desinere esse. Et ad istum sensum dicit apostolus, Rom. viii. 38, 39, quod nichil potest eos separare a caritate, ut exponitur supe- rius. Ista supposicione premissa, dico quod Augustinus et and this is the ceteri sancti rectiloqui intelligunt de ecclesia catholica supra- touching ther"-6

6. cum addidi. 33. supposicionc : cod. suspdne.

4. Inanicio : cf. Phil. ii. 7. b b

37'

lation of Christ to the church.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

dicta vel quacunque alia, cuius Christus est caput, secundum [120A racionem qua influit motum ad caritatem operandum, et sensum catholicum ad intelligendum ; et isti ecclesie, tam- quam ab auctoritate Christi,oportet omnem salvandum credere, sed nulli alteri. 5

Ex quo patet primo quod licet predestinatum credere quod dominus papa et Romana ecclesia excommunicent ipsum minus iuste. Probatur ex hoc quod tam papa quam totum residuum illius ecclesie potest mortaliter peccare et dampnari, et per consequens abuti potestate sua in excommunicando 10 minus licite propter cupiditatemhonorum vel bonorum fortune; ecclesiasticus enim qui non potest isto peccato infici, cum sit radix omnium malorum (i Thim. vi. 10), non potest ceteris infici. Et argumentum videtur illis qui considerant quam libere contradictorie Deus, qui preveniendo omnem creaturam 15 in agendo agit adextra, potest subtrahere graciam, non agendo cum quocunque citra Christum ad actum eius meri- torium, sed conservando ipsum * in esse nature quo facto b dampnaretur ; ergo quelibet ecclesia citra Christum dampnari poterit. Posset enim Christus istas creaturas nunc producere, 20 ;sed omnino dispares, quas posset constituere corpus suum ; ergo per idem vel a maiori posset permittere eas dampnari. Aliter enim non mererentur, sed absolute necessitarentur ad agendum.

s.Peterhim- ltem beatus Petrus, qui fuit apostolus preelectus, gracia 25 rflersihnenwashnceet informacione Christi principaliter sibi assistentis dotatus, chosenapostie, ^ eleccionem; consecraci0nem, et

potestatis vicarie commissionem ; ergo multo magis quilibet i. immediateiy auus papa p0sterior poterit peccare. Argumentum patet gfvtrnhtheklyson Matn. xvi. 22, 23 ; ubi, postquam ex confessione fideli dictus 3<> est Petrus et claves celorum sibi sunt tradite, dictum est sibi a Domino, ex adversancia sua qua dixit, Alsit hoc a le, Domine — Vadepostme, Sathana : ubi non dubium quin pecca-

X3. ceteris addidi e coniectura. »4- considerant : cod. consideranles.

26. assistentis : cod. aststens.

8. Cf. supra, f. 93 A, et infra, lib. ii. II ff. 193 c et

B. The Pope

MAY EXCOM- MUNICATE UN- RIGHTEOUSLY \

for

a. a pope may he in mortal sin and thus excom- municate unduly from motives of cupidity ;

and that any man may sin mortally is clear from the fact that God, who can grant, can also abstain from granting grace ;

and thus any man may be damned :

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

371

120B] vit. Similiter Math. xxvi. 69-75, Patet qu°d peccavit morta- ii. i n his denial

of Christ,

liter blasfemando et negando infideli periurio Deum suum. Similiter ex temeritudine ceca peccavit saltem venialiter post and

1 m. m his refusal

missionem Spiritus sancti, annuendo suis conversis negaci- t0 admit gentiies

r ' 0 tothecommunion

5 onem communicacionis cum gentibus Christianis, ut patet of the church ; Gal. ii. 11, 12, et declarat Augustinus, epistola ix. contra Ieronimum. Si ergo tantus sanctus ex testimonio Scripture sic peccavit, quis dubitat quin minores succedentes in suo officio peccare potuerint ?

C Item non eo ipso quo quis fit papa est confirmatus inc- eiection to the

r ^ ^ r r papacy does not

* gracia ; sed eo est vita sua ab hostibus spiritualibus acucius thedecled0^0- inpugnanda ; ergo stat cum illo officio pape dampnacio, etson;

being by his eie-

per idem cum quocunque reliquo officio hic in terris. Argu- vation exposed to

greater tempta-

mentum patet de officio apostolatus immediate a Christo com- tions he is the

4 r more Iiable to

1 5 misso Scarioth, cuius episcopatum post dampnacionem accepit fal1 awav : Mathias, ut patet Act. i. 20-26; multo magis ergo cum quocunque officio humanitus instituto stat dampnacio in prescito. Nam cum sacramentis baptismatis et penitencie, the sacraments

of baptism and

cum quibus Deus pepigit regulariter conferre graciam, stat penance, ^though 20 dampnacionem succedere ; multo magis ergo cum quocunque Q^P^g^j^ officio humanitus limitato, cum quo Deus non determinavit n.ot ensure salva-

' ^ tion ; far less can

se conferre graciam. Non enim necessitant electores Deum JjJenf^hSh are ad conferendum electo graciam predestinacionis, nec habetur "° accompanied, in Scriptura quod talia officia et huiusmodi gracia conse- pblniyTjod^can-

XT , , .. .. . . . . not be compelled

25 cuntur. Nec obest ehgere prescitum existentem m gracia, cum to add the grace

... . . . .. of predestina-

contingit errando ehgere existentem notone m mortali ; et tion. confirmacio illius est ex effectu inferius xi. capitulo recitando.

Ex isto videtur quod applaudentes prelatis per eorum in- h ence follow

, three conclu-

peccabilitatem, sicut et acceptantcs talem blasphemiam, suntsions:

1. xxvi. : cod. 27». 7. leronimnm : cod. louiam.

6. August. epist. lxxxii. ad Hieron. 2 §§ 4-15; vol. ii. 191 A-195 C. Cf. epist. xl. ad Hieron. 4 § 5, p. 85 D, E. The former is dis- tinguished by Wycliffe as ' contra Ieronimum,' presumably because it controverts S. Jerom's view on this particular question. S. Augustin, I observe, seems to avoid the word ' peccavit.'

18. Cf. G. V. Lechler, Johann von Wiclif, i. 607.

27. Lib. ii. 11, infra, ff. 193 c-195 t>.

1) b 2

372 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XUII.

i. itisbiasphem- notabiliter increpandi. Illi ergo qui dicunt quod ' papa iste [120C

ous to say that

the pope or any ' non potest committere symoniam ' attribuunt creature quod

other prelate is

impeccabie. Deo est proprium. Solus ergo Christus, qui est simul Deus

a. If it be said

i. that ' the pope et homo, est viator qui * peccare non poterit. Nec movetD

cannot commit

simony because quod ' pape sunt omnia bona ecclesie ; ' quia, cum solum sit

all the goods of 1 r r 1 '

the church are accomodarius eorum, eo ipso quod abutendo potestate sua we repiy that he ministrat indebite ista, peccat mortaliter excidens ab eorum

is only their B , . .

trustee, and that dominio. Ideo notum est quod gracia favoris, nummismatis,

by the commis-

sion of monai vel sangwinis conferendo indigno beneficium ecclesiasticum

sin he ceases to

possessthem: potest faciliter committere symoniam. Et eodem modo de- 10

ii. that 'hecan- . , , . . , , ,.

not sin or err qna struitur glosa sopnistica qua dicitur quod papa, sub racione

pope/

any iogician ' qua papa, nec peccare poterit nec errare.' Constat quidem Mphism"1 the logicis naturam reduplicatorum noscentibus, quod omnia to^the a"ert"on s'miUa reduplicative intellecta sunt inpossibilia ; eo quod, cannot sin°ateaii; signo reduplicacionis affirmato, inplicatur quod papa nullo 15 modo peccare poterit : quod si intelligitur simpliciter quod papa non sub racione qua papa peccare poterit, revera nichil ad dificultatis propositum ; tum quia hoc queritur, scilicet, si quis, cum hoc quod maneat papa, peccare poterit et dampnari, tum eciam quia non in hoc habet papa prerogati- 20 vam ultra dignitatem cuiuscunque sacerdotis vel simplicis on the same Christiani. Ideo si hoc moveret concedere quod nullus

shewing we

might say that papa peccare poterit, moveret eciam concedere quod nullus

no Christian can r r r r ^

sin, because he Christianus peccare poterit, cum non peccat in quantum

does not sm m * * r x

rnga^Christism- numsm°di, eo quod Christianitas non est cuiquam peccandi 25

racio. Unde reor papam percipientem clericum * talii2iA adulacionis oleo blasphemantem, debere sibi negare eccle-

iii. thafaithough siasticum beneficium tamquam indigno. Conformiter de-

some cardinals . . . . ,-, ., . .

may faii into struitur sophismus de cardinalibus vel quibuscunque membns

mortal sin, yet

aiicannot;' ecclesie, quod 'contingit aliquos eorum dampnari peccando 30 whereas ' mortaliter, sed non omnes.' Nam iuxta primam racionem

any man, and

thereforeany omnis persona ecclesie citra Christum peccare poterit et

church, may fall

intosin. dampnari, quecunque talis particularis ecclesia est persona

citra Christum, ergo conclusio.

b. ifofficeen- Similiter si homines, in quantum talis officii, fuerint con- 35

sured sanctity

20. tutn : cod cum.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

373

121A1 firmati, sanctissimi viri avidissime aspirarent ad illud officium ; aii the best men

r would press to-

sed et ecclesia, que debet Christianis cunctis proficere, crearet wards i£> propter certitudinem beatitudinis quotlibet cardinales. Et would be bound

to create car-

ldem est argumentum de quantumcunque multitudine occu- dinais without

number;

5 pante ecclesiam Romanam vel aliam. Si autem mnlte persone it is admitted date multitudinis dampnari potuerunt, sed non omnes, capi-someofficer^of endi sunt omnes dampnabiles, et residui blasphemandi sunt damned, eque confirmati et inpeccabiles cum Beghardis ; quia de- structis suis sociis vel non pacatis, dampnari non possent, ut iofingitur. Sed constat quod mors fratrum non confirmat resi- duos, cum mutuo se iuvant, vel non tantum retardant quan- tum eque mali illis succedere possunt ; et, quomodocunque fingatur, nec mala societas possibilitat ad dampnacionem, nec B mors graciam predestinacionis in*ducit : ideo oportet sic iserrantem dicere quod nunquam posset dampnari, quod re- pugnat divine potencie. Unde et istam sentenciam tenet Hostiensis, in lectura super quinto Decretalium A nobis, quod and even that

' r ^ the pope and

papa, sicut et tota Romana curia, errare poterit in via morum, of^om^may " sicut sepe errat in iudicio veritatis. Nec oportet si non de- oFm"^^^5 20 ficiet fides ecclesie Catholice, quod non deficiet fides huius also of doctnne' curie ; quia ipsa potest apostotare ab ecclesia, habente caput and thus tecome

' 1 r r r r apostate from the

aliud, quod tamen non est presumendum sine patente errore catholic faith- a lege Christi.

Item superiores persone ex minori evidencia peccarunt prravis- c. Angeis, our

r ° first parents, and

25 sime, ergo multo magis papa cum toto suo collegio peccare '^^51^^6 poterit. Argumentum patet de Lucifero cum suis complicibus ™ore ^nhse apostatis (Ysa. xiv. 1 2-15), de primis parentibus in statu inno- ^ole college cencie (Gen. iii.), de cetu apostolorum in triduo infidelitate

10. cotifimtat : cod. coiifirtiiatis. 13. fingatur : cod. /ungatur. 17. Hosti- ensis : cod. hostis.

5. Si antem, &c, returns somewhat awkwardly to the last question (iii) raised in the preceding paragraph. But the whole passage is appa- rently corrupt.

17. H. de Segusio super quinto Decret. xxxix. 28 : ' Ecdesiac [in the passage quoted by Wycliffe, below p. 375 I.5], scilicet, militantis : intelli- gas tu specialis vel etiam Romanae generalis ; nam simul congregata nunquam errare potest . . . a recta fide,' f. 11 1 c.

26. Lucifero : cf. supra, f. 93 a. See too Grosscteste, episl. cxxviii. pp. 434 seq. (ed. Luard, 1861), cited below, f. 126 A.

374

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

percusso (Ioh. xviii. scribitur : Percuciam paslorem et disper- [121B especially iri genlur oves gregis). Cum ergo in novissimis hiis diebus instant

these last days ° ° ' °

w-hen men are tempora periculosa, in quibus homines se ipsos amanles instant

above all eager c * * *

advan^emTnt. Pro dignitatibus et temporalibus, plus solito blasphemantes, patet quomodo cetus quicunque modo superstes peccare 5 poterit. In cuius signum nunquam surrepisset usurpacio inpeccabilitatis pocius quam in primitiva ecclesia, nisi fuisset

Eventheaposties Luciferina superbia. Apostoli quidem post missionem

declaredconcern- ' ■

ing themseives, * Spiritus sancti, cognoscentes propriam fragilitatem, confessi 0 sunt se esse nedum peccabiles sed actualiter peccatores : 10 i/wesaythatwe i Ioh. i. 8 scribitur, Si dixerimus quoniam peccatum non

have no sin ive

deceive ourseives habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est ; unde

and the truth is

not in us. apostolus ewangelice videtur, ad humiliacionem et destruc- cionem superbie dignificacionis ecclesie, opinionem huius in- peccabilitatis destruere. Et patet, licet quamlibet personam 15 ecclesie predestinatam sit inpossibile (ex supposicione) ut dampnetur, et paucas preordinatas ut non actu peccent morta- liter sic taliter inpossibile est sic peccare ; tamen omnem per- sonam ecclesie citra Caput est possibile simpliciter peccare mortaliter et dampnari : personaliter autem intelligo et non 20 simpliciter, predestinacionis graciam commutando. Nemo ergo cui non sit revelacio specialis debet presumere scire vel credere absque formidine quod amore vel odio tali sit dignus. FYom aU thb it Quo supposito, quod si Romana ecclesia ex ignorancia church^xcom Scripture, zelo vindicte, vel appetitu commodi temporalis, 25 municates for im- excommunicet quemquam illegitime, et Deus revelet sibi in

proper reasons, n n o

Scriptura suam excommunicacionem esse erroneam (ut credo hoid thatThe*1 '° fmsse ^e domino Lincolniensi) ; tunc nedum licet sed opor- church is in error, tet jpSam personam credere ecclesiam Romanam excommu-

nicando errare. Cum ergo totum antecedens ex * dictis sit D the possibility of possibile, patet conclusio, scilicet, quod licet predestinatum

such a case ... . .

credere quod Romana ecclesia lpsum excommunicet minus

28. domino Lincolniensi : cod. duio Lincoln.

1. Ioh. xviii. : actually Matth. xxvi. 31. 2. 2 Tim. iii. I, 2.

28. Cf. Higden, Polychron. vii. 36; vol. viii. 241 seq., ed. Luard. On the origin of the story about Grosseteste's excommunication, see Dr. Luard's note in the preface to his edition of the Epistolae, p. lxxxi.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

375

121D] iuste : non enim est articulus Christiane fidei quod omnis

eius excommunicancia sit legalis. Unde libro quinto Decre- bfin? admitted

° n also m the canon

talium de Sentencia Excommunicacionis, A nobis, sic dicitur : law: Iudicium Dei veritaii, que nec fallit nec fallilur, semper 5 innititur, iudicium autem ecclesie nonnumquam opinionem sequilur, quam et fallere et falli sepe contingit : propter quod interdum evtnit ut qui ligatus est apud Dominum, apud eccle- siam sit solulus, et qui liber est aput Deum, ecclesiastica sen- tencia sil nodatus. Et eadem est sentencia xxiv., questione iii., according to

which the excom-

io Si quis, ubi sub auctoritate Ieronimi dicitur quod si illi ^«'municatedperson

1 ' "12 suffers no mjury

presunt errando quemquam foris misemnt, si ipse aniea non *n°e°cesuch a exiit, hoc esl, si non ita egerit ut mereatur exire, nichil leditur in eo quod non recto iudicio ab hominibus videlur expulsus : et ita fit ut interdum ille quiforas mittitur intus sil, et illa foris i$qui intus videtur retineri. Et idem patet eadem questione, Cum aliquis, sub auctoritate Origenis. Et hinc dixi superius, xxxviii. capitulo, quod nemo excommunicatur nisi excommuni- cetur principaliter a se ipso : oportet enim excommunica- cionem, que est divisio a corpore Christi, et sic lesio vel 20 peioracio spiritualis, originari ab excommunicato se ipsum dampnificante ; opus igitur apostolicum foret predicare fragili- 122A tatem * humanam ad observanciam mandatorum Dei astrin- gere, et non prohibendo tractatum huius materie dignitatem inpeccabilitatis blasphemando assumere. 25 Secundo patet quod, licet necesse sit nos credere ecclesie 2. whiie we are

bound to beheve

apostolice pro direccione in via Domini, tamen nulli particu- the church apos-

r r r tohc.anyparticu-

lari ecclesie credi debet nisi de quanto sensus credendi 'archurch is oniy

1 to be behevecl in

emanat a capite nostro Christo. Patet prima pars ex hoc ^rit OToceeds86' quod necesse est viatorem credere multa a sensibus elongata, hr°ad.Chnst' °ur

17. xxxviii.: cod. 39. 28. Christo: cod. Cristo.

2. Decret. Greg. ix. v. tit. xxxix. 28 ; vol. ii. 899, ed. Friedberg.

9. Decret. U. ca. xxiv. qu. iii. 4 ; vol i. 990: — from Origen, in Levit. Hom. xiv. 3, in the Latin translation formerly ascribed to Jerom ; Orig. Opp. ii. 260 a.

15. Decret., 1. c, cap. 7 ; p. 992. The extract from Origen is the same passage which has jnst before been erroneously attributed to Jerom.

17. V. supra, f. 90 B.

3/6

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

a. That faith in quoad locum, quoad tempus, et quoad evidenciam : ideo [122A

the church is , L

necessary, is necesse est fidem fore fundamentum scole Cristi. Ouomodo,

proved by the '

fact that without qUeso, adheret viator dictis Ducis de gaudiis sensibibbus in

it we could not 1 °

remole fronfthe ceio aut de Penis sensibilibus in inferno, nisi per fidem ? Ideo the^nses," °f dicit apostolus, ad Hebr. xi. 6, quod sine fide inpossibile est 5 such as the facu placere Deo. Aut quomodo adheret fidelis dictis de predica-

of the life of r _ ^ v

Christ, &c, cione, passione, et conversacione Christi, et ceteris vitis patrum qui non fuerunt secum simul in tempore, nisi fide whichareby narracioni ecclesie adheserit? Oportet enim ex Christi

God s grace 1

byDtradition'n Sracia Dei genus fidelium sibi succedere, patribus narrantibus 10 filiis que senserunt, ut patet Deut. xxxii. 7, Interroga patrem tuum, et narrabit tibi. Et hoc innuit sanctus ewangelista: Quod, inquit, audivimus, quod vidimus oculis nostris, et quod manus nostre tactaverunt de verbo vite, annunciamus vobis, 1 Ioh. i. 1, 2. Unde in premium talis fidei Christus dicit, 15

eiseweshouid Beati qui non videruni, et credideruni. Quomodo, queso,

have no warrant

{or fheift!cl?s crederet cathecumenus Trinitatem et alios articulos insensi-

of the Cnnstian

faith- biles, nisi prius crediderit ex auditu predicantis missi a Deo

* ad lumen fidei seminandum, ut dicit apostolus, Rom. x. B Wemust know 14-17 ? Ymmo, ut alias ostendi, non est possibile hominem 20

that a thing ts T ' 3 ' r

^c^vAyTis cmodcunque demonstrabile cognoscere ostensive, nisi prius ipsum crediderit; cum noticia quia est oportet precedere noticiam propter quid est, saltem tempore vel natura ; et illa prima simplex adhesio est fides qua creditur.

We shouid have Patet eciam per locum a maiori quod elongata a sensibili- 25

no protection r

bffievers"" Dus ^0C0' temPore> ve^ natura, oportet credere; aliter enim negaret infidelis proterviens Scripturam nostram fuisse Christi

uniess Christ had vel alicuius sancti sentenciam, sed fictum aut apocrifum, nisi

our motherThe" mater ecclesia haberet testes sibi succedentes secundum

internam inspiracionem Christi, tam doctores quam discipu- 30 los informantes. Ideo Psalmo xliv. 17 dicit Spiritus sanctus

wherefore the matri ecclesie, Pro patribus tuis nati sunt tibi filii ; unde

knowledge of

faith is described noticia fidei vocatur noticia specularis, dicente apostolo, 1

as through a r r >

slass Cor. xiii. 12, Vidanus nunc per speculum et in enigmale, tunc

19. x. : n°. 25. Patet eciam : cod. eciam patet.

16. John XX. 29.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

377

122B] auiem facie ad faciem. Sicut enim, iuxta perspectivos, con- which^makes tingit per specula vel media diversarum dyafanitatum, quan- visibk- tumlibet parvum per quantamcunque magnam distanciam apparere ex elargicione anguli piramidis radialis : ita con- 5 tingit fide videre ea que sunt in principio mundi et die iudicii ex fideli narracione fidelium sibi succedencium tam dispa- rium fidei speculorum. Sicut ergo quilibet nostrum carnaliter generatur ex Adam et ceteris patriarchis, ita spiritualiter gignitur ex fide Abrahe et ceterorum patrum, mediantibus Cquibus fides est ad posteros * derivata. Ideo apostolus, Rom. ix. 7, quod gentiles conversi sunt semen Abrahe. Oportet ergo unum membrum ecclesie precedens membro sequenti conum fidei elargire.

Et si queratur, que sit maior auctoritas, Scripture sacre with respect to

n ^ r the relative

iSsive ecclesie, dicitur, quia Scripture sacre auctoritas non est !>uthority of the

' * r cible and of

prestancior quam auctoritas Christi circa ecclesiam, quia considering that ecclesie auctoritas est nulla nisi de quanto emanat a capite amhority oniy suo Christo (ideo dicit apostolus, Rom. x. 17, Auditus autem^f*™^^ per verbum Christi) : unde proporcionaliter videtur de doc- chrfstf the^two 20 trina Christi et doctrina ecclesie, sicut est de noticia intelectus compared to the

.. ... .., knowledge of

et noticia sensitiva. Sicut emm m via ementacionis vel the understand-

ing and that of

ordinis ascendendi, noticia sensitiva precedit intelectivam ex- the senses. posterum, et econtra in via fruicionis vel ordinis naturaliter est ; correspondenter fides matris ecclesie est fidei Christi 25 supposita. Et sicut contingit interiorem hominem, sine As we may have

knowledge with-

adminiculo sensuum, de quocunque obiecto noscibili habere °ut the helP °f

4 x the senses,

noticiam ; sic contingit fidelem, per purum instinctum verbi th/fa^onhe6 Dei, habere fidem ecclesie, ut patet de Moyse et ceteris ^hrough^th^word prophetis. Et sicut sunt sensus multiplices, a quorum quo- °nd converseiy, 30 libet contingit hominem elaborare noticiam intelectus ; sic Sns^through"7 sunt multe partes ecclesie, a quarum qualibet contingit we^may att^to discere fidem Christi. Quecunque ergo persona fidelis the understlnd-°f ecclesie, laycus vel clericus, Latinus vel Grecus, masculus vel miny Partse0fre

the church, any

25. supfosita : suspla.

I. Cf. Vitellonis Optica, vii. and ix., in Risner's Opticac Thcsaurus.

II. Rom ix.: rathcr ch. iv. 16.

37«

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

oneofwhich, femella, sufficit ad fidem * instrumentaliter ac occasionaliter [122D

whether lay or

ciericai, may gignendam, dum tamen sentenciat sensum emanentem a

serve to produce

faith, granted capite. Et sicut contingit in sensibus error, nisi de quanto

only that its 1 ° ' n

judgement ab intelectu reguntur ; sic contingit error in membris ecclesie,

emanate from o i o

fora^the Unses ™SI de quanto reguntur a capite. In Scriptura vero sacra, 5 unliis^om^roUecf ciue est unicus liber vite non est error possibilis, licet in standfng^solt is nostris codicibus incorrectis, sinistre conceptis, et aliter o7thehchurch,ersdefectivis, sint errores plurimi. Et patet quod natura, digni-

unless guided by . . . . . ,

the Head ; tate, et ongme precedit lnnuencia Capitis doctnnam ecclesie,

whereas holy . .

scripture a^one Hcet ipsa per accidens precedat quandoque temporaliter ac 10 from error. inferribiliter infusionem fidei ; et sic credere nos oportet

ecclesie, qui deficimus a prophetica illustracione. t. That any par- Secunda pars conclusionis patet ex hoc quod necesse est

ticular church is

oniy to be be. Deum prevenire in accione quelibet creature ; ideo non est

lieved in so far ^

as its judgement possibile animum humanum moveri ad credendum aliquid T5

proceeds from 1 *

Christ, is evident, n;sj Christus moveat ad credendum. Sed propius accedendo

I. a. because the * t

amencedent°tols Patet quod solum veritas est credenda ; Christus est omnis mYnf so°ha°tf veritas, sicut est omnis entitas ; ideo solum Deus est creden-

Christ must move j r» j • • • j ji*i_ .

a man to beiieve dus. bed quia non omnes concipiunt quomodo quodhbet

before he can • -r^. • i

beiieve; esse mtelligibile creature sit Deus, et sic omne quod est 20

being aU* trathT'' creatura, licet non sit quelibet creatura, ideo plus ad homines bdkved"6 be sit argumentacio : Solum in mandatis Dei obediendum est onfyto^obey6 are homini, omnia mandata Dei emanant a capite Iesu Christo, ments^aSTthese ergo conclusio. Maior probatur ex eo quod solum in illis Chns°red fr°m quibus * conplacet Deo obediendum est homini ; solum in 123 A observancia mandatorum conplacet Deo; ergo solum in observancia mandatorum obediendum est homini. Minor huius ex hoc evidet quod hominem diligere Deum et obser- vare eius mandata (ex proximo capitulo) convertuntur ; sed hominem diligere Deum et ipsum diligi a Deo, et per conse- 30 quens ipsum diligere, convertuntur ; ergo solum in obser-

6. error : cod. /wrror, 8. natura (n" a) : cod. nulla (na). 22. argumentacio : cod. argno. 25. Iwmini: cod. hiis.

6. Licet in nostris codicibus, &c. The qualification is probably sug- gested by the words of S. Augustin, ep. lxxxii. ad Hieron., 1 § 3 ; which are in fact quoted below, f. 133 c.

29. V. supra f. 112 a, B.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

379

123A] vancia mandatorum conplacet homo Deo. Si enim quis observat unum mandatum, observat et quodlibet ; et si solvit unum, tunc propter connexionem solvit et quodlibet : sed si placet Deo, observat unum mandatum ; ergo si placet Deo, 5 observat eius mandata, et econtra. Non ergo obediendum est homini nisi observando Dei mandata. Ex quo patet and since these

commandments

ulterius, cum Dei mandata explicantur sufficientissime in sacra are sufficientiy

r declared m holy

Scriptura, eo quod lex Dei est per se sufficiens ad regimen Scnpture, universalis ecclesie (ex proximo capitulo), sequitur quod ["^^j^""6 iosolum in hiis que fundantur ex sacra Scriptura obediendum necessary. est homini.

Similiter, cum divisio immediata humanorum operum sit K. Human ac-

tions must be

quod vel sunt virtuosa vel viciosa, sequitur quod omne man- either vh-tuous

or vicious,

datum prelati ad opus sit vel ad opus virtuosum vel ad opus 15 viciosum ; si virtuosum, mandatum est fundabile in Scriptura, in otherwords

agree or disagree

sed viciosum est repellendum tamquam Scripture contrarium. with hoiy Scrip-

ture ; and this

Argumentum patet eo quod si homo sic viciosus asrit quid- distinction deter-

0 r n 0-1 mines the duty

Bquam, tunc agit viciose ; quia sicut vicium * inficit universa- of ?bedience or

* ' 0 * resistance.

liter actus subiecti, sic virtus vivificat, in tantum quod existens 20 in gracia dicitur mereri et orare dormiendo et quomodolibet operando. Aliter enim non ponerent philosophi eutrapoliam virtutem moralem; nec apostolus, 1 Cor. x. 31, preciperet, 0?nnia in gloriam Dei facite. Totus ergo modus vivendi caritativi est virtuosus. Ex quo patet quod sicut nemo potest 25 esse neuter quoad virtutem et vicium, sic nulla conversacio hominis potest esse neutra. In virtuosis igitur obediendum est preposito, et in viciosis preceptis resistendum.

Similiter, ex parte mandantis, patet quod nichil precipit iii. No man

,. , can ordain any-

pnmo auctontate propna, et non, ut sic, sibi est obtempe- thmg of his

own origina!

3orandum, quia Psalmo cxxxviii. 16 dicitur, Dics formabuntur authomy, nor

can comniand

et nemo in eis, vel ut minister Christi vel ut minister diaboli ; °bedience as

such ;

5. olicdienditm : cod. obidiendum. 9. V. supra, ff. 112 D-II3 C

21. Eulrapoliam : the word {ctitrapdia, tvrpantXia) is given by Averroes, comm. in Arist. Eth. Nicom. ii. 7 (Arist. Opp. iii. f. 14 a). Thc Latin version has ' facetudo.'

38o

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

since he must be cum hii duo capitanei dividunt inmediate totum genus [123B

minister either of

Christ or of the hominum : si ut minister Christi, obtemperandum est sibi tamquam habenti auctoritatem emanantem a Capite; si tam- quam minister diaboli, resisti sibi debet universaliter : et patet conclusio. 5 3. Nopopeor Ex istis colligi potest quod nullum papam cum cetu is necessary for cardinalium citra Christum sit absolute necessarium capita-

the government . . ,

of the church of hter regere ecclesiam sanctam Dei. Pnmo patet ex hoc

God : .

a. because quod omnem talem personam sit possibile peccare mortaliter

i. the pope may . .

faii into mortai et dampnan (ex proximo dictis), sed tunc non est pars 10

sin, and thus

cease to be a ecclesie, ergo conclusio. Item Deus libere contradictorie

member of the

church; dat sua carismata cuilibet Christiano, * constituens cum eo, C

11. God s grace

is granted, tamquam membro suo, unum corpus misticum : ad nullam

and the mystical n ' r

withthe beiieSver talem influenciam requiritur persona hominis disparata ; ergo ou^he^needof11" nulla persona Romane ecclesie requiritur tamquam mediamen 15 atum.uman med' absolute necessarium ad regulandum ecclesiam. Item caput hlmSf suffident Christus cum sua lege est per se sufliciens ad regulam sponse

for the govern- ,

anceofthe sue, ergo nullus alius homo requintur tamquam sponsus :

church; and to •

add anotherchief tunc enim ule foret yperduha adorandus, mensuraret tam-

ruler would be to

invest the latter quam Deus accionem spiritualissimam Dei adextra (ut iustifi- 20

with divine pre-

rogatives. cacionem cuiuscunque persone ecclesie), et ad votum suum spectaret dependenter cuiuscunquam virtutis infusio, quia ad beatitudinem habilitacio ; quod blasphemum est dicere. Sufficit enim modo, sicut suffecit in primitiva ecclesia, quod Christianus sit in gracia, credendo in Christum, licet nullum 25 aliud caput ecclesie ipsum direxerit. Unde igitur somniatur articulus fidei quod aliud sit caput universalis ecclesie ? Scio enim quod non sequitur, ' Credo ecclesiam caiholicam, ergo hos ' homines.'

Moreover the Confirmatur illud in effectu ex hoc quod Petro cum ceteris 3°

church has in

fact, durfng inter- apostolis deficiente infideliter in triduo, papa cum suo col-

vals of the papacy r r '

or jn other extra- iep-i0 facto heretico, et tempore medio inter mortem pape

ordinary circum- O r r r

wfthoeutlUheade-d Prece^ent's et eleecionem pape sequentis, militat ecclesia

so that such a

person cannot be , , , . . .

. onsidered abso- 20- »J"tra : cod. ad dextra. lutely necessary.

30. Pe/ro, &c. : cf. snpra, f. 121 B.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

38l

123C] sponsa Christi ; ergo conclusio. Nec credo aliquem sentire oppositum nisi hereticum vel blasphemum. Ergo absolute necessarium est quod ecclesia Christi non desinat nec ex D peccato dyaboli destruatur ; sed nulla persona * citra Chris- 5 tum absolute necessaria requiritur ad componendum dictam ecclesiam. Persone autem quas Deus elegit, quod est nobis Certain persons

0 whom God may

incognitum et contin^ens, sunt necessarie ex supposicione : choose mav be

o o > r r necessary to the

sed nemo cui non fit specialis revelacio debet presumere se mancana"sume esse sic electum ; licet ex permissione Dei habeat in facie ^veiation^that L ioecclesie quantumlibet pretensam dignitatem. 1S such a person-

Unde pro dictis doctorum et legum de Romana ecclesia est h The church>

r o the spouse 01

notandum quod sponsa Christi, que incepit ab origine mundi, begtoswkhthe et durabit secundum partem militantis usque ad diem iudicii, "oridTnd^con-

• ... . . tinues unto the

secundum partem quiescit m purgatono, et secundum partem day ofjudge- 15 triumphabit in celo, extunc integre in perpetuum triumphabit. ment> Ipsa autem sponsa secundum loca que inhabitat capit nomen, bears divers

names according

et precipue post passionem beati Petri vocatur Romana to !ts local habi-

* * * * tation, and thus

ecclesia, quia tempore suo et longe post ibi peregrinatur. Rom"nVhhurch Ideo sicut quartum imperium (de quo Dan. ii. 40) est im- wo^andVa^ion 20 perium Romanorum, sic consenserunt sancti et iura canonica DUf notfso^astcT'

j. , j 1 1, exclude other

vocare dictam sponsam, secundum quandam excellenciam, Churches, as the

, . Indian, Greek,

Romanam ecclesiam ; non negando quin sit ecclesia Indica, Gaiiican, or Eng-

/-1 n »• ii- 3 -i 1 lishchurch;

(jreca, Galhcana, Anghcana, et sic de quibuscunque locis que

secundum partem papa inhabitat. Papa ergo, ubicunque 25 fuerit, cum nullam personam citra Christum absolute neces-

sario requirit aliam, non potest ab amore vel auctoritate

Christi deficere ; et sic de aliis que sancti et leges loquuntur 124A de ecclesia Christi. Ipsa autem ecclesia Novi Testa*menti est

generacio iustorum que nunc residet in una gente et uno loco, 30 nunc vero in aliis, sicut in tempore Veteris Testamenti ; ut

ostendit Crisostomus super illo Math., Venienthec omnia super

generacionem istam.

Unde credere debet catholicus quod nec imperator nec but no power can

ordain that a

16. Cf. de Ecclesia, iv. pp. 86 seq.

31. S. Io. Chrys. in Mattli. [xxiii. 26] hom. lxxiv. [al. lxxv.] 2; vol. vii. 716 seq.

382

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLIII.

raan.byvirtueofecclesia universalis nec Deus, deposita sua absoluta, ordinare [124A

hb succession to . . j- t» *

s. Peter and his potest pro eo ipso quo quis succedit post retrum, vocatus rn

name of bishop . .

of Rome, facje ecclesie Romanus episcopus vel papa, eo lpso sit caput

is therefore head

orevenamember vej Dars ecclesie, cui obediendum esset ut ewangelio lesu

of the church. r '

Christi. Patet sic : Derogaretur omnipotencie Dei nisi qui- 5 cunque talis dampnari possit et esse pars corporis dyaboli. Verumtamen pie credere possumus et debemus quod Roma- nus pontifex sit caput particularis ecclesie, cui obediendum est in terris pre ceteris, de quanto in ipso Christus loquitur legem suam. Si autem homo in honore tali positus non i° intellexerit istam sentenciam, sed credit maniace quod ab ipso dependet essencialiter regimen universalis ecclesie, opus caritatis foret ipsos instruere. But even as the Unde in isto errore laboraverunt pontifices et sacerdotes thoughtthatbe- tempore sinagoge, quos reprobat propheta, Ier. vii. 4 : Nohte, 15

cause of the . .

tempie inquit, confidere in verbts mendacn, dicentes, lemplum JJomini,

templum Domini cst. Posuerunt enim tantam constanciam God wouid never o-entis sue ex dignitate sinagoge, quod Deus non relinqueret

leave them, & ... . ,. .

eos, quomodocunque * peccaverunt, scihcet, ex tnplici pro- B missione. ex triplici servorum Dei ministracione vel oblacione, 20 triplicis partis legis observacione, que partes sunt cerimonie, iudicia, et precepta, non peribit gens Iudaica, quomodo- cunque peccaverit ; ignorantes quod condicionaliter facta est Pot understand- eis promissio, ut docet apostolus, Rom. xi. Unde apostolus,

ing that the _ .

promises were

videns figuralia legis vetens consumata et tres manenes genus *3

conditional; . ... . . . , » .

Iudaice dissipatas, ait, 1 Cor. 1. 20, Ubi (lnquit) sapiens t ubi scriba? ubi conquisitor huius seculi? Nam sacerdotes et prophete, doctores et scribe,reges etbrachium seculare, erant ternarius in quo postponentes legis observanciam et per con- sequens Dei amiciciam temere confidebant. Unde Ier. xviii. 3° 18: Non, inquiunt, peribit lex a sacerdote, neque consilium a sapiente, neque sermo a propheta. sonowour Correspondenter nostri prepositi nunc dicunt, 'Nonne

prelates appeal

9. in terris in cod. bis legitur. 12. ipso: cod. i/sis.

10. Homo, &c. : Psalm xlix. 12, 20 [Vulg., xlviii. 13, 21].

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

3«3

124B] ' Christus dicit Petro in persona ecclesie, Luc. xxii. 32, Ego to the promUes

given to Peter,

' rogavi pro te ut non deficiat fides tua ; et Math. ultimo, Ego ' vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consumacionem seculi ? 'et Ioh. xvii. 11, 20, Sancte, inquit, Pater, serva- eos ; et 5 ' sequitur, Noti pro eis rogo tanhnn sed firo eis qui credituri sunt ' fier verba eorum in me! Ideo dicunt quod ' navis Petri and deem that

' n his ship may be

' fluctuari potest, non submergi,' ignorantes quod nichil ad £°^£d but never illos nisi de quanto servaverint legem Christi : credant ergo c*inChristum et non sint de mundo, et indubie salvabun- 10 tur : et alii sunt filii perdicionis, ut loquitur Scriptura, Ioh. xvii. 12.

Quod si obicitur oportere in corpore ecclesie, sicut in ^f.^ h^aid humano corpore, esse ordinem membrorum sibi influencium, chu,rch\as in the

r 7 7 body, there must

ut testatur apostolus, Rom. xii. 4-8 et Eph. iv. 16, concedi among°thermem- 15 conclusio debet : sed oportet vocacionem et orficii limitacio- bers ' nem quam Christus edocuit observari ; scilicet, quod omnes we repiy that

this order should

sibi ministrent reciproce ad edificacionem ecclesie in via be one °.f reciPr°-

cal service,

morum, et eo sit membrum ecclesie maius sive superius, quo

in isto officio humiliter ministravimus. Unde repugnat quod not of contention

for dignities,

2ocontendat circa dignitatem, quod usurpet ad supportacionem money, or

* 1 L worldly superior-

sui ecclesie necessitatem, vel quod aspiret ad maioritatem ily '• secularem ; patet Luc. xxii. 26 et Rom. xii.

Sed est inter membra ecclesie et membra humani corporis for there is this

difference be-

ista distancia quod membra ecclesie possunt in se reciproce tween the mem-

bers of the church

25 transformari, quod unum membrum potest supplere officia ?nd those ?f the

1 human body,

multorum, et quod unumquodque istorum membrorum potest, that the former

7 » 1 ~i r 1 can change

stante eorum corpore mistico, prescindi vel gratis deficere ; themsetes1^ eo quod caput huius corporis est Vita prima existens in medio offwhhom injury quorum unque duorum vel trium eo ipso quo in nomine suo sfnce^not one of

• , , 7 • them is necessary

30 congregantur. h.st enim murus et anlemurale, non requirens to the ruie of the

... . „ . . . ,. . divine Head.

cor ahud ut lniluat rn membra cetera ; sed ut dicit Petrus, Act. x. 34, 35, sine accepcione personarum in omni gente qui timet Deum et operatur iusticiam acceplus esl illi : secus est D de vita * creata quoad suum corpus inperfectum quod natu-

21. sui ecclesie : cod. ecclesie sui. 27. prescindi: cod. prescidi.

28. Matth. xviii. 20. 30. Isa. xxvi. 2.

3«4

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

raliter informat. Et istam sentenciam docuerunt apostoli in [124D diversas terras dispersi, ex pura auctoritate Christi sine requi- sita auctoritate Petri eorum capitanei populos convertentes. Christians are Unde oportet quod omnes Christiani sibi sint reciproce

therefore bound

to obey one an- obedientes, et precipue instanti Romane ecclesie, de quanto 5

other, and espe- * r 1 >■

churchhe Roman dirigit secundum regulam legis Christi. In isto ergo errore bestiali fallaciose consequentis cecantur plurimi, ' Credendum but the Romar. < et obediendum est necesse, ergo illi Romano pontifici.' Non

pontiff only in so

far as his action autem nego, sed profiteor, quod obediendum est sibi, sed non

is governed by u * *

church^ven the n*s' *n °iuantum obeditur ecclesie ; ymmo in quantum ipse 10 Chnst, cum suo coiiegi0 recipit influenciam a capite ecclesie, qui est

whose sentence Christus, cuius iudicium capiendum est ex hoc quod eius

is founded in

hoiy writ ; sentencia est fundata ad edificacionem ecclesie in Scriptura sinceitispossibie sacra, etc. In hoc autem est possibile ipsos ignoranter defi- tariesofthe cere, et ad tantum attendere civilitati quod credant ecclesiamis

church may be

so woridiy as to destrui si dominio civili caruerint ; credant maniace quod

think the church

foesTcmnOTdhey n^c^^ m ecclesia particulari sit licitum nisi de quanto origi- ship, or so mad naiUr et autenticatur a sua curia ; sed eo ipso quo mandat

as to account r ^

i^of Hke au"°es epistolas, parendum sit illi pari obediencia cum ewangelio ; et GospdW"h the sic de multis blasphemiis inpossibilibus in quas possibile est 20

ipsos incidere, declinando a religione Christi et preparando Shouid such a ac\ blasphemiam Antichristi. Non autem assero ita esse, sed

case occur, the r

bound^o resist s*c Possibile esse : quo posito, * clamo quemlibet Christianum 125 A deathd be' Unt0 sufficientem debere resistere non solum scissis vestibus sed

membris, si oporteat, laniatis. 25

Unde Lincolniensis, in responsione ad litteras Romani pontificis de preficiendo quendam cognatum in canonicum tes^iays dowT Lincolniensis ecclesie, sic respondet : Mandatis, inquit,

15. credant : cod. credat. 16. credant: cod. credantur. 19. parendum: cod. per eundem. 22. Antichristi : cod. auticristi. asserc : cod. asero 23. clamo : cod. clama.

26. Grosseteste's famous letter to pope Innocent iv, 1253, refusing to induct one Frederick of Lavagna into a canonry at Lincoln to which he had been preferred by the pope : epist. cxxviii., pp. 432 seqq., ed. Luard. Dr. Lechler argues that this letter, though plainly intended for the pope's eyes, was not addressed to him directly, and suggests that it was written to the pope's agent, who was also named Innocent: Johann von Wiclif, i. 197 n. 3.

C. Of the

LIMITS OF OBEDI ENCE TO THE POPE.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

385

I25A] apostolicis affecciotie filiali omnino devoie et reverenter oledio ; the ruie that it

1 v J ls equally a duty

hiis qnoque que mandatis apostolicis adversantur, paternum to ,?bey the aPos-

2 1 2 r 11 tohc commands

zelans honorem, advcrsor et obsto: ad utrumque in rac ione ^ateverSruns filiacionis realiter teneor ex divino mandato. A postolica quidem counter t0 them : 5 mandata non sunt nec possunt esse alia quam apostolice doctrine et ipsius Domini nostri Iesu Christi, apostolorum magistri, cuius typum et personam maxime gerit in ierarchia ecclesiastica dominus papa. Ex istis conclusionibus istius sancti, indubie so that the P°Pe's

* J commands are to

satis provide inculcatis, primo sequitur quod, licet papa apo^toiicai3 10 dixerit verbaliter vel in scriptis quod quamquam provisionem vel aliam sentenciam mandat fieri auctoritate apostolica, ita fiat ; — sic enim blasphemando asserere, foret innuere papam esse Illum inpeccabilem qui dixii et facta sunt omnia ; — oportet ergo in minori capere quod papa sic mandando non «° faras they^ T5 discrenat a sentencia apostolica vel Domini Iesu Christi : teaching of the

r 1 apostles and of

cuius tamen oppositum est satis possibile ; quo contingente 0Jtherwited n°' papa excideret a papatu, et episcopus pareret mandatis apostolicis atque ecclesie resistendo. Unde Lincolniensis,

B * ubi supra, Non, inquit, est predicle liitere tenor apostolice

20 sciencie consonus sed absonus plurimum alque discors.

Sic enim scriptum est in littera Lincolniensi directa : Letterof

1 Innocent IV

Nos pcr apostolica scripta mandamus, quatcnus diclutn Fridcri- providing kis

1 r * nepheiu 10 a

cum vel procura/orem suum in corporalem possessionem {ve^c^,""^yt/^'J"' quasi) canonicatus et prebende auctoritale noslra inducatis, et

25 defendaiis inducium, contradictores per censuram ecclesiasticam, appeilacione postposita, compesceftdo : non obstantibus aiiquibus consueiudinibus vel staiutis, iuramentis vel confirmacionibus, auctoritale sedis aposlolice seu quacunque alia firmitate roboralis ; vel quod dictus Fridericus presens non fuerit ad prestandum

30 iuramentum de observandis consuetudinibus eiusdcm ecclesie con- suetum ; sive si prcfalo cpiscopo vel capitulo ipsius ecclesie com-

to. guctfftguam .' cod. qtiemguaitt. 19. predicte: cod.pride/n. 20. absonusl cod. olisonns. 31. capitulo: cod. capitali.

13. Psalm xxxiii. [Vulg. xxxii.] 9. 18. Grosseteste, ubi supra, p. 434.

22. Letter of Innocent iv, usually prefixed to that of Grossetestc and printcd ibid., p. 432 note.

C C

386

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLIII.

muniter vel singilalim, seu quibuscunque aliis personis a dicta [125B sede indultum exislal, quod ad recepcionem vel provisionem alicuius compelli ncqueant, sive quod quivis alius in eadem ecclesia netnini providere valeat ; vel quod in/erdici, excommu- nicari, aut suspendi non possint per littcras apostolicas sub qua- 5 cunque forma verborum ob/entas vel eciam obtinendas, eciamsi iotus tenor indulgenciarum huiusmodi de verbo ad verbum in eisdem li/leris sit insertus, sive quibuscunque aliis indulgenciis qui- buscunque pcrsonis, dignila/e vel officio sub quacunque forma con- cessis a sede apostolica vel eciam * concedendis, per quas effectus c provisionis huiusmodi possit impediri aliqualinus vel differri ; tamen volumus eos ex certa sciencia, quanlum ad provisionem factam vel faciendatn Friderico prcdicto in ecclesia Lincolniensi, viribus omnino carere. Ceterum si aliqui predicto filio Frederico vel procuralori suo super premissis, vel aliquo premissorum, se 1 5 aliquatenus dixeriut opponentes ; ipsos ex parte noslra citare curetis, ut infra duorutn mensiutn spacium post citacionem vestram personaliter compareant coram nobis, eidem Friderico super premissis legititne responsuri : non obstantibus privilegiis sive quibuscunque indulgenciis personis regni A nglie generaliler 20 vel cuivis alii persone, dignitati, vel loco specialiier a predicta sede sub quacunque forma verborum concessis, quod non possit citra mare seu extra civitatem seu dyocesim suam in iudicium evocari per litteras apostolicas sub quacunque forma verborum obtentas ; que privilegia et indulgencias eisdem personis de certa 25 sciencia nullatenus volumus suffragari, et constitucione de duabus dietis edita in concilio generali non obstan/e. To this demand, Iste autem est tenor littere quam Lincolniensis dicit non impiying as it posse esse apostolicam ; quia, si bene respicitur, ut inplicatur

does the omni- . . . .

potenceofthe quod papa sit sicut omnipotens Dommus ommiaciens, vel 3°

author, .... „ .

aliter mandat quod recipiat dictum Pndencum, non obs/an/e quod sit inhabilis, et non obs/an/e quod de iure divino ac privilegio humano ecclesia * Lincolniensis debet obstare D

1. singilatim: cod. sigitatim. 2. ad recepcionem 2da manu in margine

additum. 3. nequeant addidi ex exemplari impresso ; sicut et 12. quantitm ;

et 17. spacium. 27. concilio : cod. consilio. non obstaute addidi ex exemplari impresso.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

387

125D] induccioni huiusmodi. Posset enim esse quod dictus Fridericus esset inhabilis ; quod alii humiliori iniuriaretur ; quod nunquam laboraret in officio ad quod canonicatus huius- modi ordinatur; quod episcopus debet esse ex consciencia 5 regulatissima cognoscere inducendum ; et, quod maximum est, quod episcopus consenciendo iniurietur piis fundatoribus ac curandis animabus, quas talis prebendarius custodiret. Unde duas raciones satis gravidas facit Lincolniensis ad pro- the bishop

answered

bandum quod tenor dicte littere non emanat ab auctoritate 10 ecclesievel capite qui est Christus : Primo, inquit,<& illius /iiiere"- thatthe heap-

1 1 1 mg together of

tenore et ei consimilium longe laleque dispersarum superaccumu- pnviieges and

0 1 r r exemptions is

lando ' Non obstante,' non ex legis naturalis observande necessitate fa"t"tlmg t0 the inducto, staret cathoclismus inconslancie, audacie, procacilatis, et inverecundie ?nenciendi et /allendi, diffidencie cuiquam credendi vel 1 s fidem adhibendi, et ex hiis consequencium viciorum, quorum non and soc'al ,

J 2 ' z tranquillity of

est numerus, Christiane re/igionis puritatem et socialis conver- Chnstendom ; sacionis hominum tranquilitatem commovens et perturbans.

Patet autem huius deduccio notanti subtracciones ordinaci- as indeed is

evident Irom the

onum et privilegiorum quantumcunque racionabilium propter j^^y6^"^^5" 2oprivatam affeccionem carnalem et preter necessitatem edifica- Proceedings: cionis ecclesiastice. Ubi, queso, maior inconstancia aut magis frontosa vel fallax illusio, quam hodie concedere com- 126A munitati vel persone racionabile privilegium * seu graciam, et cras sine peccato illius persone vel racione privandi ipsum 25 subtrahere ? Deus enim non potest dampnare hominem sine suo demerito, nec potest quidquam uni tribuere auferendo ab alio sine previa racione : quomodo ergo potest hoc papa peccabilis? cum non sit ille de quo verificatur hoc metri- cum,

30 Sic volo, sic iubeo, sit pro racione voluntas.

Cui, queso, crederetur, si caput ecclesie hodie concedit michi aliquid, non cameraliter sed manifeste, per bullas patulas ad sumptus non modicos et labores ; et cras, sine obice a me

12. alterum non addidi ex exemplari impresso. obsenmnde : cod. observanda. 14. cuiquam : cod. inquam. 19. propter in margine scrtptum 2da manu :

textu per.

30. Juv. Sat. vi. 223.

C C 2

388

DE CIVILI DOMIXIO

[CAP. XLIII.

posito, aversa voluntate pape, propter affeccionem affinitatis, [126A peccunie, vel sanguinis aut aliam personalem, falsificat bullas atque sentenciam hodie confectas ? Numquid scriptorum ac promissorum veritas dependet ex voluntate pape vertibili, ut sibi assistatur continue per aliquem Caput ecclesie oleo retri- 5 bucionis ac adulacionis continue lenientem ? Revera sic dicere et actu facere foret inverecunde, quia patule incon- stantissime quia ad mutacionem voluntatis pape, et periculo- sissime quia in materia concernente salutem anime plus quam facere debet, perturbare tranquilitatem ecclesie. 10 b. that there can Secunda racio Lincolniensis est ista : Posl peccaium, inquit,

be no more

ahominabie sin Luctferi, quod idem erit in fine temporis ipsius filii perdicionis Antichristi, quem interficicl Dominus Iesus spirilu oris sui, nec esl nec * esse potest allerum genus adversum vel contrarium b

than to sacrifice apostolice doctrine vel ewangelice et ipsi Domino nostro Iesui$

the souls en-

uusted to a man's C/iristo, tam odibile, deteslabile, ac abhominabile, et humano

pastoral charge,

generi tam pernecabile, sicut animas pastoralis cure ojficio et ministerio vivificandas et salvandas, pastoralis ministerii de- fraudacione mortificare et perdere. Quod peccalum evidentissi- mis Scripture sacre testimoniis committere dinoscuntur, qui in 20 potestate pastoralis cure consiituti, de lacte et lana ovium Christi for the sake of suis camalibus desideriis respiciunt, et pastoralis officii mini-

his own carnal

desires : steria iti eternam ovium Christi salutem opcrandam debita non

ministrant ; ipsa enim ministeriorutn pastoralium non admini- stracio est, Scriplure testimonio ovium Christi occisio et perdicio. 25 Quod autem hec duo genera peccatorum, licet dispariter, sint pessima, et omne genus alterum pcccati inestimabiliter superex- cellencia, manifestum est ex hoc quod ipsa sunt duobus existenti- bus et dictis, licet dispariter et dissimiliter, optimis directe con- traria ; pessimum enim quod optitno contrarium est : quantum 30 enim est in dictis peccaniibus, unum peccaminutn est ipsius

2. sanguinis : cod. saguinis. 3. confectas : cod., ut videtur, con/ractas.

7. inconstantissimc : cod. instantissime. 10. faccrc debet conieci : cod. faciunt deum. 12. temporis: cod. tcmpore. 14. Post gcnus sequuntur in exem-

plari impresso peccati tarn. 16. Verba ct humano getieri tam pernccabile in

margine sunt addita 2da manu. 20. dinoscnntur : cod. dinoscunt.

11. Grosseteste, ubi supra, pp. 434 seq. 13. Qucm interficiet, &c, 2 Thess. ii. 8.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

389

126B] Deitatis supcressencialiter et supcrnaturaliter, alterum vero Deiformitatis ct Dcificacionis, ex divini radii gratifica partici- pacione, essencialiter et naturaliter, opiime interempcio. Et quia igitur in bonis causa boni melior est causato, et sic in malis Bcausa mali peior est causato ; manifesium est quoniam talium C* pessimorum interemptorum Deiformitatis et Deificacionis in ovibus Christi in ccclesiam Christi introductorcs, ipsis pessimis intercmptoribus sunt peiores, et Lucifero ct Antichristo proxi- miores : ei in hac peioritate gradatim magis superexcellentes 10 qui, ex maiore et diviniore poiestate sibi data in edificacionem et non in destruccionem, magis tencntur ab ecclesia Dei tales interemptores pessimos excludere el extirpare.

Ex istis concludit Lincolniensis, simpliciter et abstractive c. consequemiy,

that such com-

intelligendo conclusionem quam vult defendere, in hec verba : mands couidnot

0 proceed from the

ihNon, inquit, polest sanctissima sedes apostolica, cui a sancto ap°stoiic seat, sanctorujn Domino Iesu Christo tradita est potestas omnimoda, whose power

must be directed

tesiante apostolo, in cdificaciojiem et non in destruccionem, aliquod to edification, not

J to destruction,

versens in huiusmodi pcccatum Domino lesu Christo tam and w^lch cannot

0 ' sanction any-

odibile, detesiabile, et abhominabile, et humano generi summe^™^£^?^Xa 20 pernecabile, vel mandare vel precipere, vel quoquo tnodo aliquod iale conari. Hoc enim evidenter esset sue potes/ali sanctissime atque plenissime vei defensio ve/ corrupcio vei abusio, e/ a /rono g/orie Domini Iesu Christi summa elongacio, el in cathedra pestilcncie penarum Ichennarum duobus predictis tenebrarum 2$principibus proxima coassessio. Nec potest quis inmaculata et no one therefore

whoistrulyfaith-

sincera obediencia eidem sedi subditus ct fidelis, et a corpore ful to that power

can obey such

Christi ac eadem sede sancta per censuram non abscisus, huius- commands, D modi mandatis vel prcceptis * vel quibuscunque conaminibus unde-

cunque emanantibus, eciamsi a summo angeloruni ordine venerint, loobtemperare ; sed habet tolis viribus contradicere ct rebellare.hui^bounAmth

all his might 10

Propter hoc, rcvercndi domini, ex debito obediencie et fidelitatis resist them quo teneor, ut utrique parenti, Christo et sanctissime apostolice

1. Post supcrnaturalitcr adduntur in textu impresso verba optimac vilipcnsio ; in nonnullis vero epistolae codicibus vilipensio deest. 17. apostolo : cod.

apostoli. 20. pcrnecabilc : cod. peruicabile. 30. scd addidi. 32. tencor addidi.

15. Grosseteste, ubi supra, pp. 435 seq. 17. 2 Cor. x. 8.

39°

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

sedi ; et ex amore unionis in corpore [Chrisli cum ea ; kisque$3ffB in predicta littera conlinentur (et maxime quia in pretactum pec- catum] nostro Domino lesu Christo abhominabilissimum et humano generi perniciosissimum, evidentissime vergur.t, et apo- siolice sedis sanciitati omnino adversantur, et contrariantur 5 catholice unitali), filialiter et obedienter non obedio, conlradico, et rebello. Nec ob hoc potest vestra discrecio quidquam durum contra me siatuere, quia omnis mea in hac parle diccio vel accio for the honour nec contradiccio est nec rebellio, sed filialis debita patri et matri, and the church. Qhristo (scilicet) et ecclesie, honoracio, quia divini mandatiio observacio. Breviter autem recolligens dico quod apostolice sedis sanclitas non polest nisi que in edificacionem, non in destruccionem : hec enim est plenitudo potestatis, omnia posse in edificacionem ; he autem quas vocant provisiones non sunt in edificacionem sed in manifestissimam destruccionem ; non ergo 15 potest eas beatissima sedes apostolica. Hec Lincolniensis. 2. From these Ex quibus manifeste patet quod papa potest errare, et eo

principles it . ■ .

foiiows peccare gravius, quo m casu possibin peccatum suum multi-

ransfn.and^in6 pliciter copiosius, intensius, et insuperabilius, ut docet Bern-

the more griev- r . ...

ousiy in propor- hardus primo libro ad Eugenmm : copiosms, si per totum 20

tion to the extent r ,.

ofhisinfluence: Christianismum ; inten*sius, si circa temporalmm bonorum [acquisicionem et bonorum] spiritualium subtraccionem, con- cernencium curam animarum; et insuperabilius, si nemo audet ei contradicere, quid propter confederacionem cum brachio seculari, quid propter paliatas censuras in filios obedi- 25 encie fulminatas, et quid propter promociones ac dignitates ecclesiasticas quas providet suis complicibus. Sicut enim status papalis proficiens ecclesie plus meretur, sic status pa- palis perversus, plus ecclesiam inficiens, amplius demeretur. b. i.thattheapos. Patet secundo quod sedes apostolica, cui Lincolniensis se 30 obedfenc^Udui1 meminit obedire, est genus sanctorum paparum sibi succe- oVholypo^s10" dencium, quod providet ut sentit ad honorem Dei prestancius,

1. Verba uncis inclusa ex exemplari impresso supplevi. 6. unitati: cod.

uni". 9. «/addidi. 14. >u : cod. kec. 19. & 23. insuferabilitu : cod. itiseparabilius. 22. Verba uncis inclusa ipse supplevi. 25. quid : cod. quis.

19. See generally Bern. de Consid. ad Eugen. III. ; vol. i. 407 et seqq.

CAP. XLIII.]

LIBER PRIMUS.

391

127 A] ecclesie sancte utilius, et presidenti ac subdito salubrius, non seeking oniy the

honour of God

preficiendo indignum, non postponendo plus habilem, nec in and the good of

r o r- r r the church;

examinante limitando cuiquam officium ecclesiasticum propter questum, sanguinem, vel affeccionem aliam personalem. 5 Illi, inquam, ecclesie obedit Lincolniensis, et paret eius monitis, ut Christus precipit ; non autem ab ea, sed a syna- goga Sathane, appellat. Unde triplex est appellacio a parti- »• >'f *e existing culari ecclesia aberrante : prima ad caput ecclesie, Dominum ^y;.an aPPeal Iesum Christum, secunda ad proximum papam catholicum « ■ t0 Christ, the

r r r head of the

10 successurum, et tercia ad universalem ecclesiam militantem: churcn-

/3. to the next

et quelibet istarum est papa deviante prestancior. Est occupant of the

A r x r papal chair, and

autem Scriptura sacra speculum appellandi contra talem pre- v- totheun'.versal

1 jr 1 jt 1 church militant ;

B positum rebellan*tem ecclesie, cum nec habet potestatem mandandi, nec subditi licenciam sibi obtemperandi, nisi de

15 quanto Scriptura sacra hoc docet et precipit. Aliter enim

deberet aliquid fieri divinis mandatis contrarium. Signum iii. such faiiure

being shewn

autem defectus pape est, si ipse cum sede apostolica, tradi- <■• by the pope's

disregard of the

cionibus hominum attendens, professores huius Scripture ac h°iy Scriptures, eius studium in se et prepositis eius subditis parvipendit. Nam 20 sine huiusmodi sciencia non potest ecclesia bene regi. Se- p: by his devo-

tion to the things

cundum signum est quod papa et ecclesiastici prepositi dere- of this worid, linquentes conversacionem Christi sint mundo seculariter in- plicati. Et tercium signum est si mercatores seculi inand

y. by his appoint-

ministerio Christi preficiant et studeant precipue ad vitam mem 0f mere

r r r traffickers to

25 secularem continuandum pauperes ecclesias demultare. ch\Ln"istry °f Tercio patet quod solum in Dei mandatis que Scripturar. that obedience

is only due to

sacra continet obediendum est creature, angelo vel homini : commands that

may be found in

solum in illis creatura racionalis obedire oporteat Creatori, hoiy Scripture nulli quidein creature est obediendum sed Deo, ergo conclu- 30 sio. Unde in illis que non videntur subditis sapere mandata and to such as

are not plainly

Dei nec eorum opposita, debent ex mandato dileccionis opposed to the

same ;

proximi obedire prepositis cum hoc sit voluntas ut suus discipulus obediat eciam discolis, salva observancia mandato- rum : sic enim humilitate vincetur malicia. Si enim alterutra

4. sanguincm : cod. sagnincm. 8. aberrantc : cod. obcrrantc. 28. obcdirc in margine additum 2da manu.

392

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLIII.

bm iftheybe pars ex obediencia fuerit prevaricacioni consenciens, est [127B

plainly contrary

t0escnp'ure we viriliter resistendum. * Quod cognosci potest in prepositis C resist them, secundum tria signa proximo recitata : et sic A frnctibus and not be afraid ipsorum cognoscetis cos, non territi resistere ex eorum pre-

of the dogma .....

that ' inferiors eminencia ierarchica, de qua (ut fingunt) ' non licet inferioribus 5

have no right of

judgement as < iudicare : ' nec ex eorum superhabundanti sciencia, dum

touching the * 1

hierarchy,' verbis opera non compensant ; nec ex illo fuco sophistico or that • the ship quod ' oportet naviculam Petri ex remigio Christi et aposto-

of Peter must be

steered safeiy,' ' lorum sine submersione possibili gubernari : fiuctuari, in- asthough the quiunt, ' potest et concuti, non submergi.' Navicula quidem 10

ecclesiastics

aione were the Petri est ecclesia militans, que nunc stat in una femina (ut

church, whereas

jts composition patet in sancto sabbato de Maria), nunc in paucis discipulis

has varied here- ' * *

tofore, (ut pafet in die ascensionis) ; nunc in una gente et nunc in

altera, sicut in Veteri Testamento stetit generacio electorum : and whereas it nec video quin dicta navis Petri possit pure per tempus stare 15

might easily be ,

conceived as con- in laycis. Ideo mmis sophisticant qui tnphcant templum

sisting solely of

the iaity. ' Domini et referunt navem Petri tamquam ad per se causam originalem, id est, ad istam Romanam ecclesiam vel quam- Obedience to the cunque particularem citra Christum. Obedire ergo sedi

true church may

He in rebeiiion to apostolice est Romane ecclesie devianti de possibili rebellare, 20

the existing

church of Rome, qUod potissime contingit in provisionibus que affeccionem

sapiunt personalem. if.intheianguage Unde Lincolniensis ultimate egritudinis lecto detentus,

of Grosseteste, it

fail into heresy, cogtioscens in spiritu tribulaciones ecclesie in proximo iminere,

recitans coram clericis suis * qucdam facta Romane ecclesic, D graviter redarguit fratres, qui ideo constituti sunt in voluntaria paupertate ui peccata potentum ecclesie audacius reprehendant. Nunc autem bulle papales, inquit, sunt hereses conlra quas

14. generacio : cod. gno. 20. devianti : cod. dcviante.

3. Matth. vii. 16.

9. Ftuctuari, &c. : cf. supra, f. 1 24 B.

23. V. Matth. Paris, Hist. Angl. a. 1253 ; vol. iii. 145 seq., ed. sir F. Madden : Chron. mai. v. 400 seqq., ed. Luard. The quotation is exceed- ingly loose. The definition of ' heresy ' is cited by Wycliffe in book ii. 7, infra, f. 173 r>, as occurring ' in quodam libello [Lincolniensis] speciali istius materie ; ' and the passage is in fact in at least onc manuscript subjoined to the epistle of Grosseteste quoted above. See Dr. Luard's edition of the Epistolae, p. 437, n. 7.

CAP. XLHI.]

LIBER PRIMUS.

393

127D] omnes Christiani et specialiter fratres viriliter se exponerent.

Aliter enim consenciendo sunt heretici. Quod autem bulle as for instance by

the issuing of

huiusmodi sunt heretice ex hoc edocet quod heresis descrip- such buiis as

were those ad-

tive est sentencia falsa, palam edocta, Scripture sacre contraria, dressed to him.

5 pertinaciter dtfensa ; ut infra exponitur capitulo vii. Huius- modi autem est sentencia dictarum bullarum. Nam earum falsitas patet ex dictis ; et patencia bullarum apertarum ubi- libet delatarum docet doctrine patenciam ; et cum sit maxime Scripture sacre contrarium quod preficiantur inepti prepositi,

io patet tercia descripcionis particula ; et cum repugnatur, ex- communicatur, suspenditur, et privatur, patet quam pertina- citer ista sentencia sic defensatur. Omnes igitur episcopi et provinciales populi debent ex professione Christiana concor- diter contra talem heresem rebellare. Hec Lincolniensis.

ir Nec timeret quisquam prudenter corripere Romanum ponti- 3- No man there-

^ i i i i i fore neej fga,- to

ficem, cum Moyses correptus fuerit a Ietro, Exod. xviii. 17 rebukethe P°Pe'

J r 1 ' in the example of

1 8 : qua evidencia beatus Bernhardus Eugenium papam acute bys^Bernard)^ corripuit. David vero a Nathan (2 Reg. xii. 1-14), Petrus aNathan, Paulo (Gal. ii. n), et alii pape a suis subditis, ut patet and s- Paul> 2°inferius, correpti sunt. Unde beatus Gregorius sepe in according to the

r 0 * precept of o.

128A re*gistro subdit se obedienter correpcionibus imperatorum. Gregory. Unde libro ix. capitulo xiii. scribit duobus regibus Francorum, audiens quod episcopi inepti constituti sunt symoniace in dignitatibus suis pro munere ; et postquam multipliciter de- 25 claravit hoc esse ad Dei iniuriam et regum maximum detri- mentum, sic subdit : Proinde paterno salulantes affectu, petimus, excellenlissimi filii, ut hoc detestabile malum de regni vestri studcatis finibus prohibere, et nulla aput vos excusacio, nulla conira animam vestram suggestio locum inveniat, quia ^ofacientis proculdubio culpam habct qui quod poterit corrigere negligit emendare ; qua de re, ul magnum omnipoknti Domino

3. sunt in cod. bis legitur. 5. dcfensa: cod. dc/ensata. 26. saltttantcs :

cod. solutantes.

5. Lib. ii. 7, infra, f. 173 D et seqq.

17. Bem. dc Consid. i. 2 § 3; vol. i. 409 n.

22. Greg. ep. ix. 110 Theoderico et Theodebcrto regibns Francorum ; vol. ii. 1017 E-1018 A.

394

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIII.

mtinus valeatis offerre, sutodum congregari precipite. Voluit [128A enim iste sanctus, ut Augustinus, Ysidorus (sicut recitatur capitulo xxxvii. huius), quod omnes potentes sine accepcione with the view of gradus modeste corriperent inquietos ; quia torpor in ista

hindenng any

injury to God, medela vergeret contra mandatum Dei de dileccione ad 5

to a man s own °

romrnoVvveahh inmr'am Dei et proximi, ad dampnacionem anime proprie, et ad destruccionem reipublice, cui domini tales president a Deo pro custodia constituti.

and thus of pro- Ideo nemo potest ordinare quod nulli domini corripiant

moting the law

of christ, the clericos sub suo dominio, quomodocunque peccaverint, cum 10

salvation of the 1 * 1

the pu1)"rc'good noc ^oret interdicere eis legem Christi, propriam salutem, ac bonum publicum, ut declarat beatus * Gregorius, libro B secundo, capitulo xxix. et xxxiii. (ut notatur infra capitulo vii. libri proximi, capitulo iii. libri quinti), sic scribit Gre- gorius, Dum omttis avaricia ydolorum sit sen itus, quisquis 15 hanc, et maxime in dandis ecclesiasticis honoribus, vigilanter non precavet, infidelitatis perdicioni subicitur, eciamsi tenere fidem quam negligit videatur. Conbinemus ergo dicta libri primi huius, capitulo xii., de personarum accepcione in con- ferendo beneficia ecclesie, et dicenda libro proximo, capitulo 20 vii. et capitulo xi., de correpcione pape ; et videbimus quod Robertus verum senserat in hac parte, etc.

XLIV.

OftheSuffici- Occasione dictorum duobus proximis capitulis de per se

ENCY OF THE . .

Law of Christ sufficiencia legis Christi, dubitatur si ipsa per se sufficeret, 25

REVEALED IN

holy Scripture. sine lege humana superaddita, fundare et dirigere pro statu

1. precifite: cod. frecife. 9. Ideo: cod. deo.

2. V. supra, ff. 88 D, 89 B.

13. Lib. ii. 7, infra, ff. 175 c et seqq. ; where however no reference to S. Gregory occnrs.

14. Libri quinti, i.e., De civ. Dom. iii.

15. The precise quotation I have not been able to trace. Compare however Greg. ep. ix. 106, vol. ii. 1007 b ; xi. 55, p. 1140 n.

30. V. infra, lib. ii. 7, 1. c. ; cap. II, ff. 193 c et seqq.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

395

128B] vie religionem integram Christianam. Et videtur quod sic :

primo, nam lex Christi sufficit regere humanitatem Christi i. a. The iaw of

Christ unmixed

cum omnibus discipulis suis sine tradicionis humane com- with human

traditions

mixtione : sed lex illa non est nunc minus sufficiens quam '• found

sumcient by

5 tunc fuit, nec debilitatur ex pluralitate vel rebellione conver- Chri^ h]ms?^

r and his disciples;

sorum, sed pocius vigoratur ; ergo semper sic sufficit. Item, u. it wassuffi-

cient to convert

cum sufficiencia legis Christi non sit exhausta ex conversione the heathen, qua connectit populum maxime rebellem in primitiva ecclesia ad vitam apostolicam, suffecit convertisse plures, et sic usque C ad singulos electorum (cum non possunt * nisi per illam con- verti) ; sed quoscunque suffecit, suffecit eciam in vita et much more must

_ it sutfice for the

moribus regulasse, cum hoc sit facilius ; ergo lex Christi ™ie of life; pure sufficit per se fundare et dirigere singulam sponsam : et cum regula religionis Christi sit melior quam regula humani- 3 5 tus sic commixta, quis dubitat quin sponsa Christi foret tunc

viando perfeccior ? Et sequitur confirmacio ex hoc quod lex even as the

Israelites were

vetus de facto regulavit totum populum Israeliticum pure per better govemed

under the divine

se usque ad reges, longe perfeccius quam post, quando ius law a'°ne than ^ regum est permixtum, sicut patet capitulo xxvii. huius ; lex £Pder.the ™]e of

20 Christi est lege veteri complecior ; ergo ipsa pure per se sufficit regere totum populum Christianum. Unde videtur michi quod sicut populus Israeliticus debet se habere ad legem veterem, sic populus Christianus, ymmo universitas hominum, debet se habere ad legem Christi ; nam ista pure

25 per se efficit Christianum. Item Christus precipit ecclesie sub jii. Christ en-

joined the observ-

pena peccati mortalis ad observanciam legis sue ; sed nullam an« of his iaw

r r under pain of

creaturam obligat ad aliquid quod non potest, eo quod talis mortalsin'sothat

0 ^ ^ r 1 lts observance

obligacio foret irracionalis ; ergo tota ecclesia potest perficere mustbe p°sslble; legem Christi : et cum de quanto servatur purius, de tanto and the observ-

ance of it by itself

30 melius (quia statui innocencie, statui beatitudinis, et Dei bene- must be better.

and better pleas-

placito conformius), sequitur quod ecclesia potest istam legem ins (o God, than

* /*i r o any admixture of

perficere inpermixte ; quo posito, patet quod regularetur ad human ordin"

Dei beneplacitum plus quam modo.

sufficit. 15. tiei xxvii. : cod. 26.

19. V. supra, f. 63 B, c.

11. alterum suffecit : cod. sufficit. 15. sic : cod. sit. 16. confirmacio:

cod. Confirmatur. 19. jcxvii. : cod. 26.

396

DE CIVILI DOMIXIO

[CAP. XLIV.

The law remains Lex igitur Christi manet immobiliter * per se sufficiens, [128D

rbced ; lt is we

obser^iLce sec^ deficiunt exequentes. Si enim paucus ignis legis amoris, byechrriskt'shc.u1d °iuem Christus venit mittere in terram ut ardeat, suffecit tan- wth theTx^ten- tam conversi°nem secularem consumare in primitiva ecclesia, materia'" et anos a0< religionem Christianam convertere, alios consu- 5

mere; quanto magis eque incensus ignis difusior in materia tam comim^iiV1135 caPaci -? Sed heu, iste ignis gradatim tepuit ab apostolis ad waxed i feebier in martires, ab eis ad confessores, et abhinc refrigescebat caritas

men s hearts from ' > s o

unetifnoways multorum ad manifestissimos Domini proditores, sic quod

mater ecclesia potest illud dictum Ezechie, Ysa. xxxviii. 17, 10 Ecce in pace amariludo mea amarissima. Amara quidem fuit ex tiranide tempore martirum, amarior ex patenti heresi tempore confessorum, sed amarissima ex ypocrisi, symonia, et ambicione honoris mundani tempore proditorum ; et hoc postquam diffusum est venenum mortificans in ecclesia 15 sancta Dei.

* Understanding pro dicendis in ista materia suppono quod lex Christi in-

therefore the law r r

ciudelifthat^he ^110^1 °mnem legem quam Christus docet suum discipulum dUcipiesed t0 his facere vel implere, cuiusmodi est lex cuiuscunque virtutis and to be ident- faciende et lex vicia puniendi; et eadem est lex Scripture, 20

ical with the law

of Scripture, the lex caritatis, et lex Dei. Leges autem vocatas humanas

law of chanty, °

Godthe Uw °f suPPono non solum se extendere ad istas, sed ad errores a iusticia obliquantes: sic enim loquitur Scriptura, Ysa. x. 1, Ve, qui condunt leges iniquas. Aliter enim oportet omnem legistam de iure humano quocunque * signabili originaliter 129A fundare quamlibet legem suam in ewangelio, quod non po- test.

its sufficiency for qu0 sunposito, patet primo quod lex Christi pure per se

the government rr ' r r 1 1 r

aii^conditionl is sumceret Pro °mni statu dirigere sponsam suam. Probatur Tecttlse' tripliciter : primo, sicut universitas legum sufficit regere 30 i. the Bibie con- totum mundum, lex Christi continet in se omnem legem

tains all truth, ' °

particularem, ergo conclusio. Minor patet ex eo quod

3. suffecit : cod. sitfftcit. 4. consumare: cod. catisumere. 5. aliosad:

cod. ad (i. e., aliquid). atios : cod. alias 2da manu in margine additum.

6. eque : 2da manu in margine additum.

2. Ignis: Luke xii. 49. 8. Matth. xxiv. 12.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

397

129 A] Scriptura sacra (que est lex Christi) continet in se omnem and therefore aii veritatem, omnis lex est veritas, ergo continet in se omnem legem. Argumentum patet secundo de Doctrina Christiana, as s. Augustin

says,

capitulo — , ut sepe allegavi : Quidquid, inquit Augustinus, whatever a man

learns elsewhere,

5 homo extra sacram Scripturam didicerit, si noxium est, ibi\f « be harmfui,

is already con-

dampnatur ; si utile, ibi itivenitur : et cum ibi quisque invenerit^™^™^ omnia que utiliter alibi didicit, multo habuftdancius inveniet ea "j^"1, 1S found que nusquam omnino alibi, sed in illarum tantummodo Scriplu- rarum mirabili altitudine, mirabili humilitate. Et idem patet

ioepistola tercia ad Vollusianum, et sepe alibi. Et idem tenet Iohannes Damascenus, primo Sentenciarum suarum, secundo capitulo : Non, inquit, est possibile quid preter ea que a divinis eloquiis Veteris et Novi Testamenti enarraia sunt et manfestata, dicere de Deo vel universaliter intelligere. Et istam conclusio-

15 nem tenet Lincolniensis et sancti doctores concorditer. Patet eciam ex fide cum istis conclusionibus, Ioh. i. 3, 4, Quod factum est in ipso vita erat ; omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nichil, includitur saltem inplicite omnis

B veritas nominanda, * ut sepe assumpsi, et hic necesse est

20 repetere, sicut et illum fucum sophisticum tamquam Scripture sacre contrarium abicere, quo dicitur quod ' Scriptura sacra ' docet omnem veritatem esse, sed non omnem veritatem ; ' Christus dat legem ad diligendum proximum sed non illum ;

8. nusquam: cod. nunquam. 10. tercia ad Vollusianum : cod. 38 ad Col- insiannm. -

3. August. de Doctr. Christ. ii. 42 § 63 ; vol. iii. 44 C.

9. Eiusd. ep. cxxxvii. 4 § 17 : Quae disputationes, quae litterae quorumlibet philosophorum, quae leges quarumlibet civitatum, duobus praeceptis, ex quibus Christus dicit totam legem prophetasque pendere, ullo modo sint comparandae ? . . . Hic etiam laudabilis reipublicae salus : nequc enim conditur et custoditur optime civitas, nisi fundamento et vinculo fidei firmaeque concordiae ; cum bonum commune diligitur, quod summum et verissimum Deus est, atque in illo invicem sincerissime se diligunt homines, cum propter illum se diligunt, cui quo animo dili- gunt occultare non possunt: vol. ii. 409 i>, e.

11. Io. Damasc.de Eide orthodoxa i. 2 ; Migne, Patrolog. Graec. xciv. 793 n.

17. Quod factum est, &c. : according to thc division of the sentence adopted, among others, by S. Augustin, in Ioh. Evang. tract. ii. 16 ; vol. iii. par. ii. 295 G-296 n.

39«

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

' Deus precipit quod homo observet sabbatum, sed non pre- [129B ' cipit illum hoc sabbatum observare ; ' et sic de aliis univer- salibus, que, cum sunt omnia eorum singularia, patet quod stultum est sic fingere. Et ista racio dat plenam fidem ad sensum conclusionis proposite. 5 H. Eise this law Secundo patet idem ex hoc quod aliter lex Christi non

of Christ would

not be perfect. fuisset complete et perfecte data et per consequens Christus non fuisset Deus explicans legem suam. Et, ut breviter dicatur, omnes raciones que probant superius xlii. capitulo quod legifer noster dedit legem per se sufficientem ad regi- 10 men universalis ecclesie, probant quod lex Christi pure per se sufficit pro omni statu regere sponsam Christi ; sicut et tres raciones facte in principio huius capituli.

iii. if we shouid Tercio probatur per deducens ad inpossibile. Nam si

assume the exist-

enceofabene- requiritur alia lex superaddita, sit illa a, cuius execucionem 15

ficial law supple- 1 1

!aw olxhrist16 °Portet concedere esse utilem facienti et toti ecclesie ; quia aliter non foret lex bona, dicente Augustino, primo de libero Arbitrio, quinto capitulo, Lex mihi non videlur que iusta non fuerit. Sicud ergo a legis conplecio sit sic utilis, tunc cum

any man who posito frater conplens a legem facit ut debet, placendo Deo 20

should perform

that law et proficiendo cuicunque parti ecclesie : * sicut enim omne C

peccatum fit ad iniuriam Dei, ad iniuriam cuiuslibet proximi et peccantis, sic omne meritum partis ecclesie fit ad Dei beneplacitum et profectum cuiuscunque partis ecclesie, ut

mightbeshewn patet ex vi communionis sanctorum. Ex istis sic arguo:25

to be in effect

mereiy perform- Frater conpkns a legem prodest proximo, sed sic debet de

ing the command

ofChrist; jege nature velle proximum facere sibi, ergo facit alteri ut debet sibi velle fieri ; sed hoc est preceptum a Domino, Math. vii. 12, Omhia quecunque vullis ut faciant vobis homines,

and thus the new hec el facite Ulis ; ergo faciendo a legem facit preceptum 30

law would be no

reai addition. Domini. Et idem est argumentum, quidquid homo iuste fecerit. Si ergo in principiis scienciarum doctrinalium inclu-

3. patet addidi : ipsum vero verbum corrector margine inserens voluit ante ista racio in proxima sententia legere. 19. Sicud, ita (pro Si) in margine correctum

2da manu. 30. hec: cod. Jwc.

9. V. supra, ff. 112 d, 113 A. 13. V. supra, f. 128 B, c.

17. August. de lib. Arbitr. i. 5 §11; vol. i. 573 e.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

399

1290] duntur omnes conclusiones sue sciencie ficticie, sic in dicta maxima includitur omnis conclusio moralis a quocunque racionabiliter practizanda, et (ut probabitur inferius) non oportet specialius descendere vel legem Christiani specificare 5 quam lex Christi non specificat. Sicut enim Christus dedit oracionem dominicam in medio simpliciter quoad superhabun- danciam et defectum, sic credi debet de edicione explicita legis sue. Istud patet ex dictis xlii. capitulo, quod omnis lex humana est in lege Christi inplicata vel repugnans. io Ex istis secundo sequitur quod omnes tradiciones humane 2. aii human

ordinances not

quas lex ewangelica non docet facere sunt superflue et inique. ^"f^".}^1** Quoad suppositum patet quod sunt multe huiusmodi, tam ^p^uous and ab experiencia quam testimonio Augustini, epistola xxxiii., D asserentis quod cum*legibus humanis multe iniuste sunt per- 15 mixte, que tamen leges secundum partes iustas directe pro- ficiunt, et secundum partes iniustas vocatas leges occasione accepta proficiunt, ut peccata. Sola enim lex Domini est inmaculata converiens animas, ut dicitur Psalmo xviii. 8. Unde iura civilia et canonica, secundum id quod continent de 20 pura iusticia, sunt lex Christi, ut patet proximo et Math. xxii. 40, In hiis duobus mandatis. Et cum illa dependencia sit causacio vel inclusio, sequitur quod omnis lex humana causatur et includitur in mandatis.

Ideo, ut dixi superius xlii. capitulo, leges humane non «■ if they be

not superfluous

25 superfluunt, cum facilitant ad observanciam caritatis : sed sicut !t is simpiy be-

x ' cause they repeat

gentiles philosophi adinvenerunt veritates multas que sunt * wttch copiosius in Scriptura, sic et invenerunt gentiles philosophi scripture" h°'y leges multas et iura que sunt compendiosius, expressius, et utilius in Scriptura. Patet ex hoc quod omnis lex est veritas ; 30 sed secundum Augustinum, secundo de Doctrina Christiana,

1. ficticic in margine additum 2tla manu. 5. «0« addidi. 20. sunt

conieci : cod. sicut.

8. V. supra, f. 113 a, b ; cf. f. 112 c.

13. Scc generally August. ep. clxxxv., especially ch. ii. §§ 7, 8 ; vol. ii. 645 seq.

20. V. supra, f. 113 a. 24. V. supra, f. 113 B, c.

30. Cited supra. f. 1 29 a.

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

400

e, epis.ola «ercia, V«U« V <- Soif*™ «<">'»■ »»*?«<"» t129D rf Istas ergoveritateshominumvirtualiterdirecuvas, secun- dl quod invente ab homiuibus sunt, voco leges humauas tpiicter: alias autem tradicioues a iusticia obiiquantes voco Tsetiura uomineteuus vel pretenst, au. cum dtstraheutes Sno dicta, vei vocata iura ; non autem unnc sohcttor que suut dla, scd uuiversahtcr dico quod quecunqne non faethtan.

menbyitseifisa Christus Quare vos iransgredimini mandatum uei

distract.onfrom xv. 3 dlClt L-nriblUb, V«« ° traflicio

tassi/^tr E* qu° patet ^l' man-

humana retarda. ab observancia mandatorum; e. cnm mau data sint conuexa, sequitur quod tradicio humana dtstrahr, ab oblvanciacaritatis. Et hoc idem testatur Mn.

t q o patet quod iupossibilc est iustificare simphc.tcr omn s lcataslgcs hnmauas, cum ex Scriptura sacra necessanos, al aliquas esse fabulaeioues iniquas ; ideo quicunque cepen, „d opus pre mambus, opus supra possibilitat.m suam s„ - d „ ■ . cipi N m q„amc„„q„c personam ci,ra Chrislum posstbde »

andtheimper- Cipn. H nmnis nerSOna Vel

SSalSvcst peccare (ex capitulo proxtmo) c. omms ^ SffiSS." eommu„i.as que condeudo leges mtquas peccare non ^P «SU es. inpeccabilis; ideo necesse es. leges humana pos se a

er;„ qui v„,. omnem ininsdciam a legibns mrnants ex , u- S^ha^^^---

^—hT^ra— -

gium via au dquid decreventB

pv divina * assistencia, quod eo ipso quo quiuq Lm es. i- simpficite, C„m ergo non s„ arbcutas Z nec demousirabile quod uu,le ,eges hu.us collegu sm,

; H Herzberg-Fraenkeli : cod. ostendunt 2S. «mW (U., *»0 r«ePi e com. d. Herzberg

V supra, f. 120 Aetseqq. l V. supra, p. 397 9- 21 1 X 1 b 1 '

CAP. XLI.V.]

LIBER PRIMUS.

401

130B] inique, ad quod redderet se Christianus solicitum circa illud ?

Capiendum ergo est ex fide, quia ex Scriptura sacra, quod £eingCthehnmita alique sunt vocate leges hominum pro tempore Veteris Testa- j^JJ? °tf;s IJJ^" 5 menti legi divine contrarie ; et verisimile est doctis quod hodie su^erfluousY sunt tales legibus humanis commixte de quibus verifico con- clusionem propositam. Nam omnes tales leges sapiunt because

i. they are

iniusticiam, sed omnes leges tales sunt superflue et inique, taimed with un.

0 1 1 nghteousness,

ergo conclusio. Item Legifer noster dedit legem per se 10 sufficientem ad reffendum universalem ecclesiam (ex xlii. }«• Christ gave a

0 v law sumcient m

capitulo) ; sed non dedit aliquam legum istarum quas memini, g0yefnmenteof sed patenter reprobavit, cum non sit lex ewangelica vel aliqua so^h^any^other eius pars ; ergo omnes ille superfluunt. Patet consequencia supe^uous! ex hoc quod finis per se, gracia cuius quecunque lex foret 15 condita, esset ad regendum et edificandum ecclesiam ; quo fine a quacunque lege frustrato, sequitur quod illius legis edicio sit per se frustra : et quod omnis talis lex sit iniqua, ex hoc evidet quod nulla lex est inpertinens legi Christi (ex xlii. capitulo), sed vel est inplicita vel repugnans ; cum ergo 20 nulla talis lex sit inplicita, quelibet huiusmodi est repugnans, Cet per consequens iniqua. Item, * quandocunque aliquis finisHi. ifwecan

1 attain an end by

potest per se perfici eque perfecte per pauciora media, sicut few an4 simpie

* 1 1 11 11 means, lt is pront-

per plura, multiplicare ad hoc media foret frustra ; sed regi- add t0 mine universalis ecclesie potest eque perfecte vel perfeccius

25 perfici per nudam legem Christi, sicut per omnes leges alias humanas sibi superadditas ; ergo talis superaddicio foret frustra. Argumentum patet per hoc principium philosopho- rum assumptum ab Aristotele, primo Phisicorum, Frustra fit per plura quod fieri potest per pauciora; et minor patet ex hoc

30 quod ecclesia crevit inter plurimos et maximos inimicos pure lege Christi, pretermissis tradicionibus humanis ; illam ergo potuit puram observasse posterius, cum maxima difficultas fuit in primordiis observancie legis Christi. Uli ergo qui a summo

28. assumptum conieci: cod. am (i. e. argumentum).

10. V. supra, ff . 11 2 D-113 c. 19. V. supra, f. 112 c.

28. Arist. Phys. i. 6.

d d

3. Every Chris- tian must be a theologian

DE CIVILl DOMINIO [CAP. XLIV.

gradu reiinquete

addere legem malam. h

Ex * tereio ^^ 0— T <,uod

,ogus et ,eg,,a nam cmm, ^'mandatomm Dei cogno.„ tamen non potest esse nis s cognoscete legem D

t meoiogusquo

since the know- istam . cuib ereu ui . j 0mn s homo

ledgeofthe . . ^rnnverit leeem Dei, sequitur quou uim

Scrfptures ii the perfeccius cognovent ie0c i ^«tola ad Pauli-

essenceofaii ^ ^^lno-ns Unde Ierommus m epistoia au ri

„a„c unwrs, presumun, „ AUioMuclosuperalu, v rto grcwto «r

appetnnt cognoscete istam attem , cum Q alLati.udinetn, quam omnes e* im0 igltut discendi hane artem mstar nostn Ugfe fo P

^aiegisfacete e. P-»^^ a,et quod pnncipa,issima ets, om rn^ ^ ^ ^

citer sit legista, etc. . Ucet

,ThelaWof Ex istis quarto sequitur quod solum lege &3Sft?* practizare, discere, vel docere. Patet s c . Solum teg ^

margi„e additum ,da manu. f ^ &

6. V. supra, f. 129 B, c. j

,4< Hieron. eP. 1. ; vol. iv. par. u. 57

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

403

131A licet sic intendere, solum lex Christi est lex bona * (ex duabus «• because it is

the only good

primis conclusionibus), ergo illa conclusio vera. QuicunQuean^'anyother ergo practisaverit legem que non dirigit directe ad beatitu- ^^6?^1.0 dinem, diligendo Deum et proximum (ex proxima), facit se 5 ipsum dampnabilem ; solum lex alia quam lex Christi est huiusmodi ; ergo quicunque practisaverit legem aliam est iniquus. Item solum in ista lege est practisandum cui est and because we

must only carry

obtemperandum ; ergo solum in ista lege est practisandum. '£l°c^*ct*hl™ Si enim quis meritorie obedit vel obtemperat alicui, tunc and any law

* r ' which can be

iQprimo et principaliter servit Deo, benefaciens Deo et toti merkoriousiy

r r r obeyed must be

ecclesie sicut debet ; sed hoc cadit sub precepto dileccionis *fp$£ Gospei'aw Dei et proximi ; ergo non est possibile obedire alicui nisi obediens, ut sic, obtemperet legi Dei.

Unde propter necessitatem huius legis scribitur Deut. vi. *• wherefore the

constant practice

JS 6, 7, post mandatum de dileccione Dei : Erunt, inquit, verba of that law.'f

' *■ » 1 > commanded ln

hec que ego precipio tibi hodie in corde tuo, el narrabis ea JiIiisthe3Me> tuis, et meditaberis ea scdens in domo tua, etambulans in ilinere, dormiensque el consurgens. Cum enim omnis homo natura- s>nce it is the

means to blessed-

liter appetit beatitudinem, sicut terra centrum, nichil debet ness, towards

* *■ 1 ' wmch all men

20 facere, discere, vel docere, nisi gracia huius finis ; et per natural'y st"ve consequens in omni tempore suo debet hunc finem principa- liter intendere : sed cum principalissimum medium et finis and since the

knowledge and

huius intenti sit Deum cognoscere et amare, sequitur quod lov?of God is

° '-11 both the means

omnis homo debet huic fini vel mediis ad illum intendere. a1nd Jhf e"d> of

this mtent :

B Unde audenter * assero quod quicunque artem liberalem fedgehternds°to" vel methaphisicam didicerit que non ad hunc finem promo- damnatlon- verit, se ipsum dampnificat.

Licet autem omnis homo debet esse theoloorus, qui in c- whiie every

0 ^ man should be

quacunque arte sua principaliter intenderet Deum cognoscere ; %'^he^most 3otamen ille qui dimissis curis seculi studet Deum diligere. se- Pt°Perly wort,7

1 o J 01 tne nainc WnO

cundum quod est omnia in omnibus, est secundum excellen- exchLTvdy^to^ ciam quandam theologus. Quicunque ergo pausaverit in and lSvTof ^od, existencia vel substancia citra Deum propter curiositatem, hisTaVwacd

29. inteniieret : cod. intendere. 33. vel addidi.

1. V. supra, f. 129 A, I). 4. V. supra, f. 130 c.

1) d 2

DE CIVILI DOMINIO ^IV.

>4

q„aes.»m, ve. v„,»n.a.em eorporis, illic,.e W *™ er.o omnis veritas si. ibi, solum illi libro l.cet m.endere. Q»am vi au.em Legifer nos.er iUumina,

hmc i»pnme„d„ primo ommum m e > »0 K -

tra„sce„de„,,s, et per co„seq„e„s docendo .--.«« adhuc nondum sci. quomodo opone, eum crede e e< nttl gere ideo necesse es. legem evangelicam in parnculan s.udere ^omodo amnia p,r ipsun, fa„a sun, e. pecca.um anmch a L.um es. sine ipso ; e. .ercio de dottnna Sp.n.us sugge e» in.ellige. Chris.iauus omnia, quando sce. quomodo mne .md fac,um ,s, fuit vi,a in ipso : e. s,e non superflu sed Tpedi. Uerum ac i.ernm i„ par.,culari addiscere pn»s cogn-

tum in communi. . c.,_< Tn.er omnia siquidem sophisma.a .heo,og,e con.rana , es S^fflud nephandins q»o dicimr Chris.ianum — « 0 vel Ulud, nisi in par.icu.ari ipsum cognovem; q» », u ate fin.il». * ' „»Ua est confnsa no.ic.a m commno. . s.c emm n„„nu dicun. verbo e. opere quod ■ Deus non mandav, «s proximum d.ligere vel pecca.a cavere, sed homn» ,n com- , ZZ "uce.nl i.a mandaveri. : co„.ra Ventans semencam

e:***.©— * «--.** vt:^uT,

didici. Ecclesiasdcus *vi,. .a, M< W« < ^« * «rortw. E. conformiter enatur in hoc soph,sma.e, Teneo, proximum,sed non hnnc nec aliquem pros.mum ■tn ddigerc;' e. sic de simihbus ficciis soph.sucs q»as .. Arlstoteles primo Pos.eriorum, e. veritas Scr.pn.re adrm , h . Ex istis q»in.o sequimr quod omnis veritas es, ca.hol.ca «»" K nam om„em veritatem debe, Chnsnanns credere, d,seere, e, ittf adveri,a,em catholicam iice, Chris,ia„o ,ah,e, se

• .rnAomni 8. annickila>is : ccA. amchilans . 4. ommum : coa. omm.

3. John i. 9- • ■ foctum est nihil, John

8. Omniapenpsum factasunt et sme M? PeCcatum quidem

i. 3, according to the interpreUt.on o Angnst m . ^ notperipsumfactumest; et mamfest - vol. iii.

et nihil fiunthomines cum peccant . m lon. g par. ii. 294 B. c Cf. supra, f. 3 c

11. Johni. 3.4-- cf.supra, p. 397 m,- 26 Arist. Anal. post. i. 16 et seqq.

CAP. XLIV.] LIBER PRIMUS.

isicjhabere; ergo conclusio. Argumentum patet ex hoc quod

condtr^h °mnia CredCre' " ^ 1 C- ^~

2U T cantatls' A,iter enim non crederet 4-

tibu Deum omma cooperaniur in oonum (R0m. viii. a8)j quod • - - *». „ * l>w ^ omnia (Rom. xi. 36) et

ti s r scripturis- ide° sicm de amand° ~ «-

ram specuficam, quodlibet eius individuum amamus inplicite » conf uso; sic credendo omnia a Deo facta esse, suntomnia et smgula a nob.s credita, cum credimus ipSa esse : idem

;::icmredeNDeoetcredere * * ^:,t01earn,

patet ,dem. Nam ex test.monio Veritatis (Ioh. xiv. a6)

mnt e ; ^ ^ur quod ilii discent

omma et per ldem sequitur quod omnes Christi discipuli ^debent sxc facere. Tercia pars argu.enti patet eo quocU Chnsuan us debet meditari quomodo aMudo ^J^^

(Sap. x.. ai). IUa autem ^ que pM derant, non sunt catholica, quia non sunt

2\2Z7°rT est dIfficultas logica'utrum

cathohcun, et vldetur quod non, quia tunc omnis heresis et»™ omne hereticum foret catholicum et de fide c a -a "

q«od sicut Pcccatum „ veritls

n z~^r et b°T- mn amem ^ - -^™. «** -

squia aencit sibi esse, et habet dpes^e n>,nfi respect to the

illud mih. • , naDetaeesse, quod non est, quoad««V<Wit •"ud ventas sive bonum: sic peccatum quoad esse se ^TTf?

CUndlim PCt ^^fl,„i- . i u cbbe Se- and, as truth, t

disnarem " SlCUt CSt ^™' Secu"*™ 'S Cath°'ic :

d.sparem raconem. Nam credere debemus remissionem ommum pcccatorum, et per consequens peccata cum e

™J°Z]itei ex fid: ; irracionaMe °uid- hom-n ;

^T^crT*^ 6t diSCredereC0-q-ns: sicut.ehavetobe. e go idem est credere peccatum, et credere ipsUm esse ■ sic ,,eve that si" debemus credere peccata, sicut debemUs credere i .

r:/rr credere quod l.

16. Rom. xi. 33.

4q6 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

ceteri quos Scriplura meminit, sunt peccantes. AKter enim [131D non deberemus ex integro discere veritates Scripture, cum tamen scimus quod prodest nos cognoscere * peccare utl32A celerius resurgamus. Aliter enim non diceret psahmsta m laudem sui, Psalmo L 5, Quoniam iniquitalem meam ego cog- 5

nosco.

and thus it is

ItVi

Et ita officium ewangeliste est docere quod homines pec- ^n°gffieHst°tfothe Cant, quod est peccatum. Et sic deheresibus debemus ^psas

teachthatmen ^ ^ , ^ ^ ^ Oportd hereseS

esse, et per consequens oportet ipsas discere et docere, quod 10 andnottoteach est'valde catholicum, ut caucius caveantur. Et patet quod them '° Sin' aliud est docere homines peccare et docere homines ad pec- candum ; non enim licet homines docere ad peccandum, cum talis finis foret illicitus, sed expedit docere quod homines peccant, vel ipsos peccare, vel peccata eorum,quod idem est. H Oracio autem est equivoca ad exposicionem gerundivi signantis circumstanciam cause finalis, et ad exposicionem oracionis indicative dicentis simpliciter rem verbi ; licet quandoque fiat limitacio ad primum sensum ex habitudine adiuncti, ut est in Ioh. xiv. 2, Vado parare vobis locum. Ille ergo qui pro- 20 baret quod idem, secundum idem, foret hereticum simul et catholicum, deduceret ad inconveniens. Nam quelibet res est catholica, quia catholicum est ipsam esse; et ahquis homo est hereticus, quia errat pertinaciter in fide. H ,s even- law Secundum dubium est logicum ; si omnis lex sit lex Chnsti, *5 theuwofchrist?^^^ omn.s verkas est yeritas cathoiica: et videtur quod sic

'omnis lex, eciam iniqua, est bona ; non est bona nisi a ' Deo • ergo non est lex nisi a Deo, et per consequens estlex ,e.the.awof "Dei:'sicenimlexpeccati secundum quam ipsum punitur sin? ' * et lex membrorum repugnans legi meniis (Rom. vu. 23)

< serviunt Deo ; et per consequens sunt leges Dei. Sicut ergo 'peccatum, in quantum bonum, est a Deo; et in quantum ' est lex, est bonum : videtur quod, in quantum est lex, est

8. fitem* to margine corrcctum ,da manu Verba ncn ■ c«i,n "^»™™

doeere ad ficccandu,,, in margine sunt add.ta 2da manu. 20. loh . cod.

27. U.x in margine additum 2da manu.

CAP. XLIV.] LIBER PRIMUS. 407

132B] ' a Deo, quia, ut sic, est bona lex, quia placens Deo ; sicut ' dictum de utilitate, punicione, et pulcritudine factis de pec- ' cato. In oppositum militant quotlibet argumenta quod ' oportet omnem hominem facere legem Christi ; quia in 5 ' quantum plus peccat, plus facit legem, et sic Christus venit ' legem suam solvere, et per consequens Christus ordinavit ' inprovide leges suas adinvicem regulari.'

In istis, quando fui iunior, dixi quod lex Christi est de- My answer was

formerly that

scriptive lex quam Christus docet ad observandum ; et quia there were laws

which in acertain

ioChristus non docet peccatum ad observandum, sed ad destru- ?ense were the

r ' lawofChnst, but

endum vel puniendum, ideo non est lex Christi, cum sibi fe11.'"6 law of

r Chnst properly

non serviat : lex vero membrorum, sicut lex puniendi peccata, fawaofncharitye- sunt occasione peccati date et docte a Deo ad observandum, ne ex defectu earum peccetur gravius ; et ita sunt leges Dei : i5sed lex Dei simpliciter dicta optat legem caritatis, quam Christus venit inplere, dissolvendo legem puniendi, quam occasionaliter sed provide edidit. Nunc autem non solicitor now however 1

say simply that

in talibus, sed voco legem Christi pro famosiori lege, que *e iaw of christ

0 ^ is that which

directe docet diligere ; quia secundum apostolum, Rom. xiii. [eaches us to C 10, Plenitudo * legis dileccio. Famosissime autem vocatur lex veritas ordinata ad regendum populum, cuiusmodi est com- muniter veritas extra genus.

Ex istis sexto sequitur quod omne ens est fides credenda : 6- «• aii being

is faith to be

nam omne catholicum est credendum, omne ens est catho- beiieved, 25licum, ergo omne ens est credendum ; et cum fides sumitur aibeit with dis-

tinctions,

tripliciter, scilicet, que creditur ut res credita, qua creditur ut actus credendi, et per quam creditur ut habitus fidei, patet conclusio ; cum ergo omne ens, quia omnis veritas, continetur in Scriptura, et illa Scriptura debet credi ex integro, 30 sequitur conclusio. Verumtamen aliqua de necessitate salutis some as of neces-

sit>to salvation,

sunt credenda, ut principales articuli fidei et sequencia, sine quibus homo non potest salvari, nisi credat ipsa explicite vel inplicite pro suo tempore ; et aliqua per accidens sunt and.?ome,as

1 * accidental ac-

credenda, ut veritates quas Deus ordinat accidenter conco- c£m£ammc,Us

7. suas in margine additum 2da manu. regulari: cod., ut vidctur, regulariter. 15. sed : cod. et, verbo sed supra lincam scripto. 26.k tripliciter ; cod. duplieiter.

408 DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLIV.

The faithfui must mitari salvacioni credentis : fidelis enim confuse credit om- T132C

believe all thtngs L

nia preterita vel futura, ut patet ex condicione caritatis. Sicut ergo ex fide teneor credere omnia esse, sic ex fide andthusknow teneor credere omnia ; et per consequens omnia teneor scire

all things.

et credere, modo quo Veritas loquitur Ioh. vii. 28, Et meZ sciiis et unde sim scitis ; racione cuius modi loquendi dicit Augustinus super Iohannem, omelia xxix., quod idem est credere Deum et credere ipsum esse, noscere Deum * et nos- D cere ipsum esse.

i. is then aii error Ex istis videtur sequi quod sancti doctores contrarie opi- 10

error in the faith, r

nantes, ymmo omnes errantes in quacunque arte sive sciencia, so that the errant in fide, sicut itinerator errans in itinere : ymmo homo

smallest fault is

tantamount to et bestia errans in quocunque sensibili errat in fide, quia in

the mventton of t. i > ~i

a new heresy? veritate que est fides ; sicut omne operans facit novos arti-

culos fidei, et omnis Christianus peccando facil novas hereses, 15 Aii error is quas sacerdos et iudex secularis condempnant. Tales multas

against the faith,

aibeit the erring conclusiones olim concessi, negando exhinc sequi omnem

person is not

necessariiy an s;c errantem esse infidelem, sed solum creaturam racionalem

infidel :

que defecit a caritate ; et omnem talem dixi esse infidelem, quia errat in fide quam sub pena peccati mortalis tenetur 20 habere pro mensura erroris illius : licet ergo infidelis credat he may err, i.e. omne credendum, quia in transcendente ; tamen non tunc

be unfaithful, m

the particuiar, sicut oportet, quia in particulari discredit fidei, quando tenetur sub pena peccati mortalis non sic discredere, ut credit quod without neces- bonum est sibi sic facere. Ideo omnis viciosus actualiter 25

sanly erring rn

the universai. ignorat in particulari fidem necessariam ad salutem : sicut ergo secundum logicos omnis ignorans idem scit et ignorat, quia scit in universali et ignorat in particulari, ymmo credit * diversimode duo opposita ; sic omnis particulariter errans 133A in fide contradicit sibi ipsi, quia illi quod scit in universali 30

Consequently it contradicit in particulari. Ideo pium est homini non simpli-

is wise not to * r

assert anything ci[er asserere quidquam quod ambigit, sed condicionaliter

unconditionally t. i -1 o »

7. supcr in margine additum 2da manu. 12. supra in in cod. de scriptum est.

21. erroris: cod. Jterroris. infidclis ita correctum 2da manu : te.vt. Jidelis.

7. Si crcditis in eum, creditis ei : August. in Ioh. Evang. tract. xxix. 6; vol. iii. par. ii. 515 D.

CAP. XLIV.] LIBER TRIMUS. 409

133A] cum quadam formidine. Quando enim credit falsum, credit in cases where

there is any

contradiccionem ; quia falsum suum credit in particulari, et doubt. ipsum in universali credit non esse. Ista autem credulitas aggregata est tam inpossibilis quod non potest deficere ab 5 errore nisi Deus non esset, cum tale inpossibile inficit quid- libet ; et sic non debemus nimis inniti sensui nostro vel opi- nioni.

Videtur insuper quod nullum sit falsum quin ex pertinaci ii. Nothing is

false except it

eius defensione verus Christianus potest cadere in heresim : can bypossibiiity

lead to heresy,

10 quia, docto quod Scriptura hoc asserit, non habet hoc negare : as wouid anse

from denying the

cum post istam doctrinam sic particulariter negare, auctoritati truthof the Bibie

inanyparticular;

Scripture sacre foret contradicere, videlicet, quod non sequitur, Si quidquam asserit, ergo verum; et tunc nullum argumentum ex Scriptura sacra daret fidem catholicam, sed solam probabi- 1 5 litatem sive opinionem ; quod est nimis hereticum. Sola autem whereas,

although it con-

Scriptura sacra est illius auctoritatis et reverencie quod si tainsmanythings

1 * not mdispensable

quidquam asserit, debet credi : ideo, cum multa asserit sine to salvation> vet

^ * ' 7 all it says must

quibus homo posset salvari, patet quod multa debent credi, be beIleved> quia Scriptura hec asserit ; licet non sint absolute necessario B * requisita ad salutem. Argumentum patet ex hoc quod for !t alone can-

0 r not be deceived.

sola illa inter assertores veritatis non potest decipi.

Unde mirum qua fronte quidam ad tantum magnificant iii. Therefore it

is presumptuous

suam auctoritatem atque scienciam, quia tradiciones sue, ut to magnify mans

authority, e.g.

epistole decretales saltem incorporate, sunt paris auctoritatis thatoftheDecre-

r r r talsof the church,

25cum ewangclio, vel maioris. Nam quelibet talis persona as.eeqtna 1^°^^ errare potest nedum in via morum sed facilius in via veritatis GosPel : credendorum (ut patet ex proximo capitulo) ; nullum falsum, ^error quod non est, debet credi; ergo non oportet, si talis per- oughTnou^be6 sona quidquid asserit, debet credi. Si enim persona viatrix beheve '

30 potest in penam peccati precedentis se ipsam in peccatum inducere, unde dampnetur et totum genus succedencium peioretur ; sic potest errare in fide, unde ista mala evenient : ymmo (ut patet alibi) oportet quod hec mala primo insurgant

4. aggregata : cod. agregata. 5. injicit : cod infert.

27. V. supra, f. 121 b.

4IO DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

ex defectu fidei. Unde primi parentes causam sui peccati [133B pro sua excusacione infideliter retorquebant in Deum : patet and this error Gen. iii. Si ergo persona viatrix potest sic in fide deficere,

may creep into

their writings quis dubitat quin possit errorem suum in scriptis redigere

and ordinances,

et subiectis suis autenticare pretense ? Sic enim contingit 5 de Machameto et continget de Antichristo ; sic ergo potest e.g., if the pope contingere de quocunque episcopo citra Christum. Verbi

and cardinals

shouid be so mad gracia, Romanus pontifex cum cetu cardinalium posset ad

as to arrogate to

^emseives in- tantum desipere quod asserant * si quidquam faciendum vel C credendum docuerint, eo ipso debet fieri sive credi ; quod 10 cum sit blasphemum (ex proximo capitulo), patet quod ipsi

sothatweare possunt in fide errare. Ideo dicit Augustinus, epistola ix.

bound to confess

with s. Augustin ad Ieronimum : Ego (inquit) fateor carilati lue, solis eis

thatthecanonical

Scriptures aione Scripturarum libris qui canonici appellantur didici hunc hono-

are absolutely x * *

free from error : rem nm0remqiie deferre ut nullum eorum auctorem scribendo 1 5 errasse aliquid firmissime creda^n : ac si aliquid in eis offendero litteris quod videatur contrarium verita/i, nichil aliud quam vel mendosum codicem esse, vel interpretem non assecutum esse quod dictum est, vel minime me intel/exisse, non ambigam. Cum ergo littere papales non sint de hac Scriptura canonica, patet 20 istum sanctum sensisse inpossibile esse quod ' si quidquam ' asserunt, ergo verum.'

0. wecannoten- Item nec est articulus fidei, nec est deducibile ex Scriptura

sure that the holy

Spirithasassisted vel racione, quod si papa cum isto consensu cardinalium

the counsels of ^

cardIina?sand quidquam in bullis vel litteris suis dictaverit, quod Spiritus 25 fromerro"-111 sanctus assistit regulans ne oberret ; ergo non est de necessi- tate salutis hoc credere : quod tamen oportet de Scriptura sacra, ergo scriptura huius persone non est paris auctoritatis bulls are liabie cum Scriptura sacra. Argumentum patet de bullis quas

to be revoked,

papa sepe revocat preficiendo minus ydoneum (ut patet 3° or they may rest proximo capitulo) ; et ita de iudiciis que secundum deponens

4. quin 2da manu in margine correctum : text. quod. 16. errasse : cod.

erassem. offendero: cod. ostendero.

11. V. supra, f. 1 io c.

12. August. ep. lxxxii. 1 § 3 ; vol. ii. 190 f. 31. V. supra, ff. 125 A et seq.

CAP. XLIV.] LIBER PRIMUS. 41 1

133C1 testium fallacium sentenciat et confirmat : ymo de excom- upon faise evi-

dence,

municacionibus et canonisacionibus sanctorum contingit quod D moveat ecclesiam * ad credendum de beato in celis quod ex

anathemate sit dampnatus, et de dampnato celebrando eius 5 festum quod inter celicolas sit beatus. In istis enim iudicat being in any case

subject to the

opinative, secundum quod testes conducti vel seducti depo- r[sks that attend

r ' * r the tormation of

nunt. Ideo fatetur Romana ecclesia quod opinionem sequens human opimon : decipit et decipitur, ut patet proximo capitulo. Et hinc Augus- tinus, epistola vii. ad Marcellinum, monet eum ne det tantam 10 reverenciam scriptis suis, et idem docet epistolis xxx. et cxli. et sepe alibi ; et ponuntur in decretis, Distinccione ix. capitulo — et capitulo Negare. Et idem senserunt omnes doctores . qui propriam fragilitatem et ignoranciam cognoverunt.

Si enim sentencia cuiusquam auctoritatem vel evidenciam theyhave in fact

none of the ele-

i5habeat, hoc vel erit ex natura rei (ut prima principia), vel j^orif certain natura dicentis (ut contingit de revelacione divina), vel ab extrinseco (ut auctoritate, racione, vel testimonio). Sed con- (0 since they are

' not necessaruy

stat quod non omnes papales sentencie sunt per se evidentes, °f the nature °f

^ r r r ' axiomatic truths ;

ut principia per se nota ; nec exnatura dicentis, cum ecclesian2°)rare the utter_ 20 decipit et decipitur : si autem auctoritati innititur, cum nulla SrinVperwmj" sit pertinens nisi Scriptura sacra, sequitur quod illa dicta est (°)Test upon

1 . . . .. 1 (a) absolute au-

huius persone prestancior ; si autem racione probavent, hoc thority, nor

. , . . ii-7i i-i &i reason other

est commune omni nomini quod soli debet credi de quanto than thatof man-

... - kind at large, nor

racio sua docet ; et testimonium vero deponencium facit solum W evidence that

can in itself claiin

25 topicam evidenciam citra fidem, et cum non potest habere a more than mere

probability.

Deo vel Scriptura sacra testimonium quod 'si quidquam asserit, 134A ' ergo verum,' patet quod non est credendum alicui * particulari

n. capitulo—: textu ca" 4» scriptum est ; quartum vero Distinctionis capitulum ipsum est 'capitulum Negare.' Corrector itaque numerum 4" delevit et ca° in mar- gine apposuit, cui tamen numerum non addidit. 24. et in margine, ut videtur,

2da manu additum.

8. V. supra, f. 121 D, etc.

August. ep. cxliii. 3 ; vol. ii. 464 B-E.

10. Epist."xxx. : Ep. xciii. ad Vincent. I7,pp. 237 F-238 B. Epist. cxli. I have as yet found no means of identifying.

11. Apparently Decret. I. ix. 3, 4 ; vol. i. 17, ed. Friedberg : whcre passages are cited from S. Augustin's prologue to his third book dc Trinitate, and from the trealise de Anima et eius Origine iv. 1.

DE CIVILI DOMIXIO

[CAP. XLIY.

ecclesie de necessitate fidei nisi in quantum ecclesia hec est [134A observans mandata ; ergo illis mandatis que sunt Scriptura sacra est plus credendum, cum propter illam debet credi

ecclesie.

y. Snpposing Item pono quod hec Romana ecclesia conveniat Ytalicos s

that the Roman

church were to et condempnet tamquam hereticos. qma dicunt quod non est

condemn all * _

itaiians as here- parendum isti Romane ecclesie tamquam capiti. posito quod

tics for denring r

shtnTdb^p^S to s*1 Pres"la et m mortali : propter quod iste casus est possibilis, L^nfof iu eo °xuo(^ m Canone. Distinccione xxii., capitulo primo, Omms, beinginmortai jSTicholaus papa sic loquitur: Quod, inquit, Romane ecclesie 10 rnSbtb^ra- prrvilegium, ab ipso summo omnium ecclesiarum Capite iradilum, ranted by canon au^erre conalur^ hoc proculdubio in heresim labitur ; et loquitur de privilegio papatus super omnes alias ecclesias. Ex multis talibus canonibus credi posset quod ecclesia non deberet habere Romanam ecclesiam caput sanctum cum istis nisi 15 istos habuerit ; sic enim intelligunt nonnulli hodie : et per consequens possibile est Romanam ecclesiam esse tantum insciam Scripturarum et tam ambiciosam honorum quod con- dempnet quoscunque qui negaverint ipsos capitaliter regere ecclesiam sanctam DeL 20 then it wonid be Pono ergo quod ipsi sint presciti et sic faciant : tunc patet

the chnrch itself ... i_ ■ ■

which wouid fau quod condempnans catholicum tamquam heresim cadit m

into heresy, . ,

heresim. eo quod nimis pertmaciter defendit hereacum catno- lico oppositum. ut patet in Canone, xxrv., questione prima, since it is con- Audh imus. Sequitur ex posito possibili * quod hec Romana B

trary to Scriptnre _ 0

that one fore- ecclesia cadit in heresun. Est emm contra bcnpturam sacram

known to damna- . ,

tionshouidbe quod prescitus sit caput vel membrum ecclesie, ut docet

head or even " r ■»•11"

memberofthe Au<mstinus. tercio de Doctrina Christiana. xxxii. capitulo, ubi

church; 0

reprobat Ticonium quia vocat corpus Christi misticum (quod est ecclesia predestinatorum) et corpus diaboli (quod est s}-na- 30 goga Sathane et numerus prescitorum), corpus Domini bipar-

1. eccUsie inter lineas additnm 2da mann. kec : cod. fc. 2 5- Ataii-

fimus : cod. A udiamus. 29. corpus : cod. coyus.

9. Decret. I. xxii. 1 ; voL i. 73, ed. Friedberg.

24. Decret. 11. xxiv. 1, cap. 4, p. 967 : — 'Excommunicatus alium excom- municare non potest.'

38. August. de Doctr. Chr. iii. 32 § 45 ; iii. par. i. 5S f.

CAP. XI.IV.]

LIBER PRIMUS.

413

134B] titum. Non, inquit, revera corpus Domini est quod cum illo non erit in eternum. Cum ergo ista Romana ecclesia (iuxta positum proximo capitulo probatum esse possibile) non mane- bit cum Sponso in eternum, sequitur quod non sit caput vel 5 pars minima sponse Christi ; condempnans ergo illam in heresim, pertinaciter cadit in heresim : et idem patet esse possibile de quotlibet casibus. Non enim habent isti plus ■yKl thus its

* * r determinations

cartam sue infidelitatis quam ecclesia Grecorum (que negat j™^.*'50 favour Spiritum procedere a Filio), quam abbas Ioachim cum suis

10 complicibus (qui concedit naturam divinam gignere Verbum suum), et ita de multis heresibus que forte, si essent hodie determinande, determinarentur pro suis oppositis, ut patet respicienti cronicas de flexibilitate huius ecclesie, quomodo eius quelibet persona potest a corpore Christi excidere.

ik Ideo, ut sepe dixi, innitentes isti fuco sophistico, ' Ego */ To arsue that

•J > r > r 1 o tj,e possession of

'occupo istud officium, ideo Deus ex promissione sua non a Particu'aroffice

r r secures the con-

C ' potest michi deficere pre*servando me ab errore,' indige- 5^"" of God s rent discere istum articulum fidei, Credo istam sanctam eccle- wi\VthTdefinfl'ct siam catholicam, quomodo quodlibet eius membrum est acci- caVhoiicfchurch,y

20 dentaliter pars ecclesie huius, si sequitur Christum in moribus ; t^hmember-

.. . . . T . _ . . ship is deter-

tunc enim et non ahter conponit ecclesiam. Ideo, ut dixi mined by the superius, Romana ecclesia est ecclesia catholica, cum (ex pro- Chmt in Hfe.

We speak of the

cessu Act. xxii. et xxviii. capitulis) Paulus et multi alii fideles Roman as the

catholic church

ibi conversati sunt; multi eciam sancti pape, ut Petrus capi- °y virtue of its

association wtth

2 5taneus apostolorum et alii succedentes, eius vicarii sunt, par- ^0;™^ of lhe ticularis Romana ecclesia habens primatum super alias. Sed but no one of

them condemned

nullus eorum percussus fuit tanta demencia quod condemp- any man as

1 r heretical for

naret aliquem tamquam hereticum si negaret ipsum esse caput denying his

11 0 r r pnmacy as head

ecclesie ; quia maior foret ista stulticia quam hereticare homi- of1^hRoman 30nem si negaret ipsum esse predestinatum. Oportet ergo fidelem cognoscere logicam de rebus communibus ad cogno-

2. erit correxi ex August. : cod. Juit. 5. condcmfnans: cod. condepnas.

16. promissionc i cod. permissione. 17. indigerent .* cod. indigeret. i&.istam: an u»a»i legendum ? 19. quodlibet : cod. quotlibet. accidentalitcr cod. acci*.

3. V. supra, ff. 123 D, et seq.

15. V. supra, ff. 120 c, 124 A, et seq.

22. V. supra, f. 1 23 D.

23. Act. xxii. 25-29, xxviii. 16-31.

4H DE CIVILI DOMINIO [caP. XLIV.

For the cathoiic scendum istum articulum, Credo sanctam ecc/esiam ca/ho/icam. [134.C

church (as has

been shewn) em- Unde Augustinus super Psalmo lvi. i, sic loquitur : Tolus

braces the entire ^

body of faithfui Christus capu/ esl et corpus, quod bcne vos nosse non dubito. Caput

men, who have r > 1 r

andwhoha°re tobe au?em es^ lPse Salvalor : corpus autem eius est ecclesia ; non isla aut isla, sed lolo orbe diffusa ; nec ea que nunc est in hominibus 5 qui presen/tm vitam agunt; sed ad eam pertinent hii quifuerunt ante nos et hii qui futuri sunt post nos usque ad Jincm seculi. * Tota enim ecc/esia conslans ex omnibus fidelibus, quia fideles D omnes membra sun/ Chris/i, habet i/lud caput posilum in celis, quod gubernat corpus suum ; quia ticet separatur visione,ta?nen 10 nectitur caritate. Et conformis sentencia ponitur in Decretis, xxiv., questione prima, multis capitulis. Et allegavi in primo huius, capitulo xxiii., multa dicta sanctorum in confirmacione huius sentencie.

But if any ob- Istam ergo sentenciam de quidditate ecclesie oportet fidelem 15

serve not the law

ofChristhe cognoscere, si velit cognoscere supradictum articulum ; et

ceases to be a

memberofthe tunc cognoscet quod, licet necesse sit pro toto tempore pere- grinacionis aliquem fidelem esse ecclesiam, non tamen hunc vel illum nisi servaverit legem Christi. Unde Rom. xi. 19-22 apostolus alloquitur Romanos circa dignitatem huiusmodi 20 contendentes : Dicis, inquit, Fracti sunt rami ut ego inserar. Bene : propter incredu/ilakm fracti sunt rami ; tu autem fide stas : no/i allum sapere, sed lime. Si enim Deus na/uratibus ramis non peperci/, ne forle nec /ibi parcal. Videergo bonitalem

As the high priest et severitatem Dei. Ecce prima opinio dicencium quod non 25

of the Old Testa-

ment was over- sequitur, Summus sacerdos Veteris Testamenti depositus est

thrown,

so may aiso the Pr0 sua prevaricacione, ergo per idem summus sacerdos Romannchurchhe Romane ecclesie deponi poterit et dampnari ; ' quia illi fracti yea°VaendhbeW"' ' sunt ut Romani pontifices * finaliter inserantur ; ideo non 135A

damned too :

2. Ivi. : cod. 26. 3. Hosse : cod. esse. 5. ista : Aug. Uta. g. ornnesl cod. omnia. 10. separatur in cod. bis legitur. 24. ergo in margine additum 2da manu. 2.%,/racti e corr. 2dae manus in margine apposita.

2. August. Enarr. in Psalm. Ivi. 1 ; vol. iv. 530 c, D: cf. in Psalm. lviii. (i.) 5, pp. 559 G, 560 A ; lxii. 2, p. 607 c, D. 12. Decret. 11. xxiv. 1, vol. i. 966-982 passim.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

415

135A] ' superest quibus aliis Romanum pontificium devolvatur : '

unde do conclusionem sed nego consequenciam ut blasphe- for he who with-

drew the ofrice

mam. Ideo, quicunque es, Romanus pontifex, cognosce from the former,

^ 1 1 ' u may forlike cause

fragilitatem tuam et time, ne et tu a fide devies ; quia idem ^es°atatf fro"' 5 est Deus, utriusque Testamenti, qui, 1 Reg. ii. 30, dicit Heli summo sacerdoti, Loquens loculus sum ut domus tua et domus patris tui ministret in conspectu meo usque iti sempiternum. Nunc autem dicit Dominus, Absit hoc a ?ne ; sed quicunque honorifi- cabil me, honorificabo eum ; qui autem contempnunt me, erunt 10 ignobiles.

Ideo dixi superius xlii. capitulo quod Deus non potest since God's

1 r ^ grants are con-

quidquam donare homini nisi sub condicione illud donaverit. ditionai : Si ergo Deus, qui Exod. xxviii. 43 promisit quod legittimum sempiternum erit Aaron et filiis eius, postea retractavit a 15 naturalibus filiis promissionis officium dignitatis propter negli- genciam operis ; quomodo non sic faceret Romanis episcopis in illo loco sibi succedentibus ? Non enim promisit quod he promised not

that the successor

quicunque in isto loco vel officio illo post Petrum successerit, of Peter in a

given place or

gaudebit dignitate ut sit caput ecclesie ; sed si predestinatus him0asdheadk zofuerit, principaliter influens motum caritatis et sensum Scrip- of thech ur,ch'

> r r r except he be

ture sacre in membris, tunc et non aliter capitaliter presi- ^eaccording B debit. Consideret ergo quomodo ordinacione * imperatorum hUofficia^gnty habet primatum huiusmodi, et non a Deo racione loci sed an^offhe1^"1*

... rt s*i • 1 emperors ;

racione menti, ut vix potest ehci ex Scnptura. Consideret he is not head of

. j xt » rri • tne church by

25 secundo quod a summis sacerdotibus Vetens Testamenti, God's aPPoint-

ment unless he

quibus Deus testimonio Scripture concessit huiusmodi digni- fuifii the con-

dition specified.

tatem, eam abstulit pro peccato ; et credat evidencius quod Deus non ponit eum caput ecclesie si eam secundum leges suas non rexerit, nisi forte equivoce. Debet tamen pie supponi we may however 30 de quocunque Romano pontifice quod sit caput particularis b|j^^f his ecclesie, et sic precipue debet fieri reverencia et obediencia; church> nec quod quidquam sentit infideliter, nisi Scriptura sacra etif^benot

proved to act

facti sui experiencia doceat evidenter oppositum. Sed non contrary to hoiy

r 11 bcnpture.

1. />oftli/iciitm : cod. pontificum. 13. xxxviii.: cod. 24. 26. quibus;

cod. que.

1 1 . V. supra, ff. 113 I)-l 14 c.

4 1 6

DE CIVILI DOMIXIO

[CAP. XLIV.

debet sibi applaudi illa blasphemia quod si sit rite electus in [135B Romanum pontificem, tunc est caput universalis ecclesie ; vel, posito quod si sit prescitus nominetenus vel putative papa, quod adhuc sit caput huius particularis ecclesie Romane. c. Consideration Ex istis colligitur, si non fallor, quod nulla persona citra 5

of Objectwtis : • i r

i. 'Theargu- Christum est tam autentica ut Scriptura, cum labi potest in

ment that the r ' r

FsTnvaitdatrdby neresim- Hic autem obicitur quod per istam evidenciam ^n.equaiSy to non crederetur Petro vel Paulo aut alicui ewangeliste vel agamst that of auctori Scripture, cum ipsi peccare potuerunt, et post missi- ofhthe w^tere^f onem Spiritus sancti de facto saltem venialiter peccaverunt. io Answer: Hic negatur consequencia : credendum est beato Petro et lohr a^mit°tedS domino pape et cuicunque persone * fideli, et eo evidencius, C

that we do not j . , ......

ciaim for the quoad argumentum topicum, quo observat dihgencius legem

word of S. Peter . . . _ ,

or any man abso- Cnnsti : sed nec retro nec ahcui creature citra Chnstum

lute immunity

fromen-or; debemus ad tantum credere quod ' si quidquam asserit, ergoi5 ' verum ' ; de Deo ergo hoc sequitur. Ideo cum solus ipse sit Scriptura sacra, loquendo proprie, solum Scripture sacre

when we beiieve debemus ad tantum credere : cum ergo credimus sentenciam

the word of an

apostie, we be- alicuius apostoli tamquam Dei, non sic credimus ut suam,

lieve it not as

hisbut asthe se(j ut Dei sentenciam, ad quod credendum Spiritus sanctus 20

word of God ; ■* *

evidencia topica inducit Christicolas. knowingbythe Nam ex fide ecclesie supponimus quod apostoli exarrantes

faith of the

church that the legem Christi, habuerunt illam die Pentacostes scriptam in-

holy Spirit was

infused into their mediate a Spiritu sancto in anima, ut patet Act. ii. 4 et Ioh.

minds, 1

and deeming that iii. 34. Ex probabili eciam evidencia supponimus quod 25

it taught them

what they wrote, idem apostoli eandem legis veritatem quam a Spiritu sancto didicerant, conscripserunt, et ipsa exarata est in codicibus and confirmed nostris : in cuius evidenciam dicti auctores fecerunt multa

the samebymany .

miracies. miracula per promulgacionem et observanciam huius legis ;

sed et usque hodie per istam convertuntur ad Dominum, et 30 in fide viventes conficimus sacramenta. Et, quod multum movet, tota lex Christi nec ex contrariis operibus nec ex racionalibus evidenciis usque hodie potuit inpugnari ; sed secludendo affeccionem comodi personalis, cuiuscunque vicii,

1. applaudi: cod. aplaudi, 3. prescitus: cod. presitus.

codi credetur. 23. dic : cod. diem.

8. crederetur :

CA.P. XT.IV.]

LIBER PRIMUS.

417

135D vel falsitatis, solum docet * ea que ad mores et cultum Dei

pertinent, et fugienda esse quecunque peccata sapiunt ; nec

ista sufficerent ad fidem gignendam nisi Spiritus sanctus

moveat supernaturaliter ad assensum.

5 Opposita autem istorum eveniunt de scriptis episcoporum it is otherwise rr jt jt 1 with tne writingS

apostolis succedencium, quoad omnia que dicunt sive sen- °f 'ater bishops, tenciant, et non fundant ea patule ex Scripturis : ideo licet whose utterances

1 we may accept

credi debet eis in talibus, tamquam fidelibus, non tamen ultra according to our

1 A ' judgement,

opinionem que dicit formidinem retrahentem ne quis pro illis 10 in causa martirii exponat inprovide se ad mortem. Econtra but not as matters

ofcertainty;

vero Scriptura gignit ex opinione fidem mediam inter opini- onem et scienciam, pro cuius certitudine Christianus debet provide se exponere ad mortem. In hoc tamen communicant aithough they

r r too may be lliu-

quod Verbum Dei, quod est caput ecclesie, illuminat et movet jjjjf^dJj^.tI" 15 ad assensum cuiuslibet veritatis quam creatura cognoverit: fideles autem movet forcius infundendo lumen fidei ad cre- dendum suos articulos qui sunt in modo secundo aliqui ex auditu aut alio sensu cum miraculoso instinctu credibiles, ut articuli historici consistentes in facto ; et aliqui preter 20 fidem in luce prima sunt demonstrabiles a posteriori vel priori,

ut articuli communes supra facta particularia. Sic ergo so faras this iiiu-

mination exists,

debet credi ecclesie, de quanto Caput ecclesie influit in are we bound to

believe the

doctorem; cuius speculum examinatorium est Scriptura sacra, church, 136Asi in ipsa sit concors sentencia. * Sed non sequitur, ' Credi and so far, any

1 officer of the

25 ' debet ecclesie, ergo episcopo vel collegio talis loci : ' verum- church. tamen inter ecclesias iam militantes nos occidui debemus precipue credere Romano pontifici cum suo collegio, si facta nomini sui officii conpensantes nichil edocent vel precipiunt, nisi quod elliciunt ex racionibus Scripturarum. Nam quid-

30 quid aliud edixerint et specialiter sapiens fastum vel avariciam est suspectum.

Quod si curiosus secundo obiciat quod 'beatus Petrus et ii. 'if we admit

that the writers

'quilibet scriba Scripture errassc potuit: unde nobis evidencia of the Hibie

could err, how

' quod non erravit in scribendo istam sentenciam, quam voca- J^t^ebe^e

6. Verba quoad otttttia in margine sunt aildita 2da manu. ' 19. historici:

cod. /tistoci.

e e

41«

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLIV.

not err in ' mus Scripturam sacram ? vel unde evidencia quod illa est [136A TnswV) 1 Scriptura sacra quam apostolus scripsit ?' Patet ex dictis byeCfah^haunh°Tquod oportet ex fide infusa capere quod beatus Petrus et TpTredin wrUing- quilibet alius scriba Scripture fuit in scribendo divinitus inspi- ratus, et per consequens non est conpossibile Scripturam istam 5 a veritate deficere ; quin eciam quod nostri correcti codices habent eandem sentenciam : et ex illa fide ecclesie assurgimus had theyerred, ad fidem ac communionem. Unde si beatus Petrus vel alius

thcir writinu •

wouid not have scrjba errasset in scribendo falsos caracteres, tunc non scnp-

been holy Scrip- . . . . • 10

ture : sisset Scripluram sacram, quia non sentenciam divmitus mspi-

ratam ; cuius tamen oppositum debemus credere de qualibet parte Scripture, quod soli illi non potest error illi accidere. it is otherwise * £t longa ac lata est differencia quare non debemus tantum b rfiaterpontiffs. credere scripture posteriorum pontificum : debemus tamen

illis credere probabili evidencia capta ex sanctitate vite, ex 15 fulcimento racionis vel Scripture ; quod si sit plana Scripture sentencia, tunc debemus illis credere, non ut illis sed ut organis Scriptura.rum. Et quia multi pseudoapostoli possunt fingere se seminare scripturas et in hoc manifeste deficere, ideo in huiusmodi iudicio sumus plurimum excecati. Est 20 tamen michi pro regula quod si sentencia cuiuscunque pre- positi non sapit vitam aut mores Domini nostri Iesu Christi, sed discrepat, tunc sit pseudosentencia, ut sunt sentencie sapientes fastum vel avariciam. iii. 'Asthe Quod si verbosus contendens tercio obiciat per hoc quod 25

PetherwaysgreSaterquiiibet successor Petri est tante potestatis, iurisdiccionis, et othe/aposdes.so ordinis sicut Petrus, et per consequens maioris quam ahus

must that of his ' . . ,

successors be, aD0St0lus 1 et per idem tante auctontatis ad exequendum

and not in r > r .

speech oniy but officium et sentenciandum eciam scnbendo ; si ergo

also in wnting.

scripture aliorum apostolorum sint paris auctontatis cum 3^> A*wer: ewangelio, multo magis scripta quorumcunque paparum : do a5£en?f*the pronunc argumentum, sed ex illo non sequitur paritas auctori- SrtjustifythT tatis afj scribendum fidem ecclesie, quia illud est speciale

conclusion ; for , . . s

the authority of fionum Sniritus sancti, quia donum sapiencie et mteiectus ,

the apostolic r 1 _

no11>nygvirnieof »n quo omnes apostoli scribentes sunt pans auctontatis quan- 35

6. s«iH : cod. quam. a3. sit : cod. suni. 26. iurisdiccwnis : cod. iurisdicionis.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

419

136C] tum ad veritatem, sed non * quoad dignitatem sentencie, their apostieship

_ . . but by virtue of

quia non ut ille persone sed ut organa eiusdem Spintus hec their direct in-

spiration.

loquuntur. Sentencie autem Scripturarum variantur in digni- tate, ut ewangelium est dignius data hostia; nec oportet 5 omnes papas vel eciam apostolos parificari in hiis donis.

Et si quis fingat parem illuminacionem cum apostolis, ifanymanshouid

claim the like

oportet quod ostendat paritatem fidei in factis. Ad quod authority with

the apostles, let

cognoscendum valet illud Marc. ultimo : Signa autem eos tf«*'him -shew

0 u * same faith ln his

crediderunt hec sequentur: in nomine meo demonia eicient, lingwis w5^rks which thev 10 /oquentur novis, serpentes lollent ; et si mortiferum quid bibe- rint, non eis nocebil ; super egros manus inponent et bene habe- bunt. Que quinque signa sicut excellenter consequebantur fideles magne fidei in primitiva ecclesia, sic proporcionaliter consequi debent fideles iam modice fidei ; primo enim oportet o. purifying him-

self from sin,

15 quod eiciant a se cum septem peccatis mortalibus septem de- monia, quia cuius vita est reprehensibilis quidquid docuerit est suspectum ; et tunc post mundificacionem suam locuntur /3- speaking the

word of life,

vivaciter solum caritatem sonancia ad edificacionem proximi :

tercio non solum verbis sed factis tollent radicem veneniy. casting out the

root of sin from

20 peccati in se et in aliis : quarto si inpetiti sint a proximis, himself and D pacienter su*stinebunt, orando caritative pro suis persequen-.5- enduring op.

r r - r ■ ■ 1 position with

tibus ; sic enim non nocebit eis sed proficiet pocio passionis ; Patience' et quinto nedum removebunt causam morbi sed addent sani- and

e. healingthesick

tatem, praedicando devote virtutes, ministrando sacramenta, by preaching,

administering,

25 et communicando alia opera caritatis. Ostendat itaque epis- and communi-

1 A * catmg the works

copus ista signa, volens parificari in auctoritate cum apostolis of chant>'- in scribendo. Sed quia illusiones possunt fieri in signis huius- modi sicut eveniet tempore Antichristi, ideo querunt quidam a talibus antichristis quod indicent eis quid cogitant, alii quod 3° faciant eos capi ad videndum in verbo intuicione clara divinam essenciam : michi autcm videtur optimum petere quod confir- ment suam sentenciam ex Scripturis.

Quarto obicitur quod per evidencias factas sequitur quodlv- 'Our argu-

A * 1 x ment makcs no

provision against

11. eisi cod. eos. 30. in verbo: cod. J uo. the cntire d's"

8. Mark xvi. 17, 18. E e 2

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

420

a_, potest simphciter deficere fides ecclesie ^j"^1^ SSHSL' contigit de primis parentibus in paradaso. ftc dicitur quod «o^aen, licetper inpossibile posset deficere ude^tamen, — - 8»SEK« Scriptura quod non sic deficiet Non emm sequUu t ^SOT-Fides deficit in istis prepositis, ergo m tota eccleaa mih- 5 ^pen"0' • tante/ Sic enim narrat apostolus, Rom. xu 2, quomodo Helias (3 Reg- xix. 10, 18) Deo conqueritur quomodo xpse folus refictus est in fide tunc temporis inludea: sed qmd dicit ei divinum responsum ? Reliqui michi septm mk* tLumauinon^erun^anURaal Sic et mo do^ fides ecclesie non dependet ab istis preposxtis, sed salvatur m quacunque parte ecclesie, ipsis dampnatis, sive smt Iudet Z Gred sive Latini. Nec videtur mich, quod sponsa U . - - , Christi posset in certis deficere simpliciter mtelhgendo. I a SffiSSSqoidem sponsa cepit a primis parentibus qm erant m graaa £S5" predestinacionis, a qua non potuerunt excidere ; et \ erbum Dei fuit tunc caput ecclesie novelle, que habmt eaam post lapsum fidem, licet informem, secundum presentem ius*- ciam : non solum igitur secundum Deitatem regulavu Sponsus tunc ecclesiam, sed ordinans eternahter massam sanctam, quam in plenitudine temporis dignatus assumere, protex* Lc cum exercitu angelorum forciorum exeratu dyaboh genus suum: legiones autem et exercitus angelorum sunt partes ecclesie, secundum Augustinum ^/"^ ,Q tt a r,n iii 14 IU post peccatum condempnavit pnmo SKSja d,I"l a q oHg^aL enusbominum es< infec.um ; . "^^, Lusacionem de pecca.o audivi. prnnam

Ledicconem; - ^,™,

feAV* *rw. Lncifer autem plns peccav,t; .deo inter

Non emm peccavit vel pnniebatnr sic serpens quem d.abolus Ltavit, sed motor lingvv, eins, dyabolns, qma cess.t s,b, ad uenam cnm snperbns andivit se snper terre nascenca e. PbirparvipenPdi. Secnndo audivi. penam snam, cnm

„ Perh.p. Auga... » « ; "* '3" *'

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

431

137B] dicitur, Super pectus tuum gradieris, et terram comedes cunctis diebus vite lue ; per quod signatur quod sit in superbia ac invidia perpetuo induratus, quod est summa pena: nam gressus pectoris significat perambulacionem diaboli in summo 5 gradu corporis superbie ; et per hoc quod terrenos homines corrodit invide, signatur penalis inquietudo dyaboli. Tercio predicitur dyabolo ex peccato quod continuabit in ecclesiam modus quo ille superbus superabitur ab eodem, cum dicitur, Inimicicias ponam inter te et mulierem, et semen tuum et semen loillius; ipsa conteret caput tuum et iu insidiaberis calcaneo eius.

Ecclesie quidem Christi, que est mulier fortis, et corpus and over whose

* pnde the con-

dyaboli secundum omnes suos filios adversatur : ipsa enim questof the

' r cnurch takes

mulier, specialiter beata virgine et eius Filio, contrivit super- Place* 15 biam per humilitatem maximam ; corpus vero superbie, a qua constituitur inesse diaboli, secundum omnes quatuor species, quatuor regiones. Nam secundum beatum Grego- rium, xxiii. Moralium, vi., prima species superbie est cum cquis bonum ex se habere existimat, et illud * est caput 20 superbie ; secundo, quando bonum ex suis meritis a supe- riori habere desiderat, et istud correspondet regioni pecto- ralium ; tercio, quando bonum quod non habet se habere pompat, et hec correspondet regioni generatoriorum (de quo Psalmo — , Ecce concepit dolorem et peperit iniquitatent) ; 25 quarto, quando, despectis aliis, ut bona propria appareant laborat (de quo Psalmo — , Non veniat michi pes superbie) : totum ergo corpus peccati contritum est a matre ecclesia, per Christum et sua membra, ad maximam confusionem superbi

18. xxiii.: cod. 240. 21. pectoraliuin : cod. p^tsa/iu. 23. generatoriorum : cod., ut videtur, gcncraciorum.

17. Greg. Moral. xxiii. 6 § 13: Quatuor quippesunt species quibus omnis turnor arrogantium demonstratur : cum bonum aut a semetipsis habere se aestimant ; aut si sibi datum desuper credunt pro suis se hoc accepisse meritis putant ; aut certe cum iactant se habere quod non habent ; aut despectis ceteris singulariter videri appetunt habere quod habent : vol. i. 736 D, E.

24. Psalm vii. 14 [Vulg., .15].

26. Psalm xxxvi. 11 [Vulg., xxxv. 12].

422

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLIV.

spiritus. Verumtamen ex innata malicia indurata calide [137C inponit insidias : calide dico, tum quia scit quod non potest publice prevalere contra corpus Christi misticum, tum eciam quia ad partem infirmiorem ponit insidias. Sicut enim temptavit Evam solam per interrogacionem de longe experi- 5 mentalem, dicens, Cur precepit vobis Dominus ne comedereiis de omni ligno p>aradisi ? sic temptat matrem ecclesiam per conmixtionem membrorum suorum et ad aggressum ad activos, qui cum contemplativis constituunt ecclesiam tam- quam corpus et anima, vel mas et femina ; ymmo temptando 10 personam simplicem viatricem, incipit ab affeccione sensi- bilium, tamquam a pedis calcaneo, et sic * aggrediturD racionem. Caput ergo ecclesie, sicut ordinavit massam sanctam assumptibilem ad medelam veneni serpentis, sic ordinavit angelos bonos in forma corporea sponse sue assis- 15 tere ; sed post assumpcionem illius nature in unione yposta- tica (facto magni consilii Angelo fratre nostro, qui est in medio quorumlibet qui in nomine suo fuerint congregati), non est tam crebra talis apparicio angelorum. Redeundo ergo dico quod non sequitur, ' Corpus Christi misticum, sim- 20 ' pliciter intelligendo, non potest a capite separari ; ergo nec ' iste Romanus pontifex vel alius in huiusmodi dignitate con- ' stitutus : ' primum enim ponit Scriptura, non secundum. v. ' Are not some Quod si quinto sophista contra Scripturam obiciat per hoc

things in the _ „, „

Bibie^piainiy quod ' multe Scnpture videntur false de virtute sermonis, ut 25

' patet de Scripturis parabolicis, de Scripturis truncatis, et de Answer: ' Scripturis propheticis : ' dicitur quod non est possibile

If there be ever _ ,

any appearance aliquam partem Scripture sacre a veritate deficere ; et quan-

of falsehood it is

our own under- tum ad Scripturas misticas vel parabolicas, oportet sophistas

standing that is r r .

to biame. sensus rectos cognoscere et illos (si potuerint) inpugnare. 30 Non enim deficit Scriptura a veritate, licet ignarus concipiat per eius codices ex defectu suo erronee ut sola humanitas Christi et cetere creature inpeccabiles a veritate non deviant,

15. assisterc : cod. asistere. 30. potuerint: cod. potuerutit.

6. Gen. iii. 1.

17. Magni consilii Angelo : cf. siipra, p. 67 n. 1

CAP. XLIV. |

LIBER PRIMUS.

423

138A licet * ignari erranter concipiant populum t quod non sit maior tigurio per secundum quod non sit persona verbi, et sic erronee de sensibus aliorum. Ideo confidenter assero cum beato Augustino et ceteris sanctis, quod inpossibile est ali- 5 quam partem Scripture sacre esse erroneam ; quod si error accidit, occasio accepta ex decepti ignorancia est in causa. Nam Scriptura sacra habet suam gramaticam et loycam suam in order to leam

the grammar and

rectissimas, quas calumpniatores debent primo addiscere. logic 0f Scripture

r r we have to know

Unde sanctus Thomas, prima parte Summe, in fine ques- a. that some

things in it are

10 tionis prime, sic loquitur : Scnstts, inquit, parabolicus sub deciared under lilerali continelur, natn per voces significatur aliquid proprie et parabie or figure, aliquid figttrative ; nec est literalis scnsus ista figura sed illud quod cst figura/um. Non cnim cum Scriptura nominat Zfe/which takes the

place of the

brachium, est sensus lileralis, quod in Dco sit mcmbrttm huius- literal meaning ;

15 modi corporale, sed illud quod- per hoc mcmbrttm signatitr, scilicet, virtus Dei opcrativa ; in quo patet qttod sensui literati Scripture nunquam potcst subesse falsum. Hec doctor. Idem ergo est de calumpniatoribus Scripture ac si arguerent, ' Ego ' volo probare falsum esse quod Deus est, quia hoc intelligo

20 ' per hec signa quod Deitas comedit : ' discant itaque primo sensum auctorum, et post (si possint) inponant calumpniam. Quantum ad partes Scripture incomplete asserentes veritatem p. other things

are stated in-

But* est illud loh. viii. 52, Demonium habes, cum sibi similibus compieteiy, de quibus emuli Scripture obiciunt ; patet quod quelibet talis ;'■ «■ are true oniy

in relation to

-25particula est vera, quia debet resolvi in oracionem integram, their context : per quam adequate auctor Scripture asserit veritatem, ut predicta particula significat primo et principaliter quod Iudei dixerunt Christo, Nonne benc dicimtts nos quia Samaritantts es tu ct demonium habes : non autem significat, nisi fortc insciis,

30 quod Christus est demoniacus. Et per hec patet ad Scrip- y. i n the case of

the prophets, it is

turas propheticas, quod non est posibile ipsas deficere a Phiin lh*<- they

were liable to

veritate ad sanum sensum et inteprum. Licetenim prophete err: ,heScrjp-

0 r r ture elicits the

sepe erraverunt, tamen Scriptura texendo hos errores expri- truth from their

* L r error,

6. occasia : cod. occasione. 8. addisccrc : cod. adiscere. 19. volo : cod. nolo.

9. Thom. Aquin. Summ. thcol. I. i. 10; vol. i. 618 scq., ed. Migne.

424

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

mit veritatem; ut Ysa. xxxviii. i narratur quod Isaias ingres-[l38B sus ad Ezechiam dixit, Hec dicit Dominus : Dispone domui iue, quia morieris tu et non vives. Ex quo non sequitur quod Deus sibi dixit, sed vel quod propheta deceptus est, videns in causis secundis disposicionem ad mortem, ultra quam non 5 .nhoughwemayviveret ut viator, vel aliter quod intelexit cum condicione ^ecSwhichtacita nisi rex ex Dei gracia vitam meruit longiorem : et sic l%T^d> non repugnat Scripture quod sequitur, quomodo Deus adiecit diti0Da"y- quindecim annos ad vitam regis post hoc dictum. Et con-

formiter illud dictum Ione iii. 4, Adhuc quadraginta dies et 10 Ninive subvertetur. Nam vel fuit propheta * deceptus, velc verisimilius asseruit sub condicione tacita vel ad sensum misticum quod infra hoc tempus civitas humilitate converte- retur ad Dominum, sic quod populus qui reputative fuit super se ex peccato superbie, exhumilitate quamper predicacionem 15 Deus donaverat, fuit versus sub ista reputacione, destructa superbia.

The Bibie is then Intelligamus ergo Scripturam sacram in sano sensu et sua [ni^p^nlintegritate, et non est conpossibile quin subsit sibi ventas. c-o^nf0'6' Unde multum confert pro distribucionibus et negacionibus 20 l^t W'th Scripture intelligendum quod fiat multarum Scripturarum per- fecta collacio, quia una pars docet quomodo in alia intelhgenda sit distribucio accomoda. Hoc est pertinens sensui Scripture, quomodo auctor per istam debet exprimere ; ut dictum angeh, Marc. xvi. 6, Surrexit, non est Aar.signat quod Christus non est 25 tunc in sepulcro humanitus, et ceteris modificacionibus quas ellicere possimus ex Scriptura. Nec obest multas scripturas eciam sacras vel earum codices, ipsas Scripturas explicantes, nobis deficere, quia Ma que habemus, si scirentur et observa- rentur, sufficerent ad regimen toti mundo ; ymmo hoc umcum 30 verbum abbreviatum, dileccio. Nec obest scripturas eciam apocrifas esse et tam veras ut nostri codi*ces, licet nonD

margine correctum : textu obicere.

8. Isa. xxxviii. 5.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

425

138D] teneamur explicite ipsa sic credere. Ideo vana est solicitudo studendo hos libros aut codices, Scripturis autenticis preter- missis.

Ex dictis septimo colligi potest quod non licet Christiano 7. No christian

may frame any

5 post plenam publicacionem legis Christi extraneas leges sibi laws, other than

r r r 0 ° the law of Christ,

condere ad regimen Christi ecclesie. Patet primo tripliciter for the govem-

0 1 L ment of the

de virtute sermonis. Nam omnis bona lex est lex Christi, church-

' a. r or

ergo nulla est sibi extranea. Similiter nemo citra Christum appear?datnatdy est proprie legis conditor, sed legis primus connaturalis, et per ?aweIsertheg£>w loconsequens conditor, promulgator ; ergo conclusio. Similiter, °,. noonebut

■ — ,. ... rr- •, j • • i- Christ alone can

cum lex Christi pure per se sufhcit ad regimen universahs pr0periy frame ecclesie, superflueret ad hoc novas leges condere quod non y. the law of

Christ being

licet; omnes ergo leges humane legitime non sunt nisi lex sufficient, any

addition is

Christi humanitus promulgata : patet tollendo de corpore superfluous ; 15 cuiuscunque legis humane illud quod sapit caritatem ab eo quod sapit avariciam vel peccatum. Sed propius accedendo besides arguo sic ad idem : Non licet servo post formam ultimatam it is improper to

add to that which

architectorum superinducere formam minus perfectam, sed isafinishedwork,

something less

Legifer noster induxit formam ultimam in corpus legis sue, perfect: 20 ergo non licet nobis formam ulteriorem inducere. Argumen- tum patet eo quod foret presumpcio, cum ultimata forma inducta sit perfectissima ; quomodo ergo presumeremus nos post consumacionem operis illius Legiferi, qui non venit legem solvere sed implere, formam aliam superaddere ? 139A Item * solumlex docens artem amandi Deum et proximum ii. Thatiawaione

, is right which

est licita, et de tanto mehor, de quanto brevius, reccius, et teaches the art of

loving God and

copiosius istam docet ; sed quilibet extraneans a lege Christi one's neighbour; facit legem que non ducit direccius ad hunc finem ; ergo qui- libet extraneans a lege Christi facit legem illicitam. Argu- 30 mentum patet ex sepe dictis, eo quod per se finis inplecionis vie tocius legis Christi, extra quam non est lex licita (ex con- clusione quarta), est summe diligere Dcum in patria ; cum ergo omnis lex docens medium ad hunc finem docet princi-

14. tolleudo : cod. colando. 22. sit: cod.Jit. 25. solttm in margine additum 2da manu. 32. qttarta : cod. qua.

31. V. supra, ff. 130 D, 131 A.

426

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XI.IV.

paliter illum finem, sequitur argumentum : et minor argu- [139A menti patet ex hoc quod oportet omnem hominem plene servare legem Christi vel extraneare ab illa, et de quanto extraneat odit Deum et proximum. Nec dubium quin lex Christi, secundum formam qua ipsam edidit, conpendiosius 5 ducit d illum finem quam humanitus superaddita ; ergo, etc. iii. The addition Item non licet condere leges inutiles, superfluas, et propha-

of other laws

wouid be useiess, nas ad onus ecclesie ; huiusmodi forent omnes leges tales

superfluous, and

profane; extranee ; ergo conclusio. Argumentum patet ex hoc quod

non est potestas concessa Christiano nisi ad regimen sonans 10 in edificacionem et non ad destruccionem ecclesie, ut hic supponitur et testatur apostolus : minor autem patet ex con- clusione secunda et quarta. Voco autem legem alienam, que non est efficienter deducibilis ex Scriptura sacra, quam ex predictis oportet concedere esse inutilem, superfluam, eti5 nocivam ; et eo videtur esse prophana quod * non habet B vigorem subditum obligandi, cum non habeat auctoritatem ex Scriptura, ut patet conclusione proxima. Ymmo cum homo, secundum ultimum sui, obligatur ad legem ewangelicam, videtur quod sit ceca presumpcio sic extranee obligare ; sed et 20 omnis subditus debet obligacionem talem respicere, cum

those who say conpleciones talium legum sibi invicem adversantur. Hic

that like the Jews ,

we must have a dicitur communiter quod ' sicut in Veteri Testamento erant

judicial and cere-

moniai, in addi- 'quedam moralia,et quedam iudicialia ac cerimonialia superad-

tion to a moral, 1

law> 'dita; sic tempore nove legis est dare eadem moralia que in 25

' Veteri Testamento,et preter ista est dare cerimonias et iudicia ' hominum, specialiter post dotacionem ecclesie, adiudicandum

forget that ' et puniendum et conventualiter conversandum.' Sed sic

<z. to the Jews , . ... .....

both laws were loquentes non attendunt quod cenmonie atque ludicia data

given by God . . .

sunt per Deum m Veten I estamento, et tradiciones hominum 30 and superaddite infecerunt; nec attendunt quod Christus in

/3. were fulfilled ,

by christ and his persona propna ac apostoh post eum fecerunt conplementum

apostles, .

and cerimome atque iudicii ; nec attendunt tercio quod omnes

y. that they

15. esse: cod. t"(i.e. est). 28. conversandum : cod. conversandi.

1 2. V. supra, ff. 129 c, D, 130 d, 131 a. 18. V. supra.ff. 133 b et seq<|.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

427

139B1 predicte le<?es erant excitantes stimuli ad observanciam man- tended imme-

r 0 diately to the

datorum : ideo evidencia non procedit ex sufficienti similitu- observanceof the

commandments :

dine.

Item illa preter legem Christi adinventa vel sunt neces- iv. Additionai

r laws

5 saria ad regimen ecclesie vel preter necessaria : si necessaria, if necessary

0 r would argue the

tunc lex ewangelica non est per se sufficiens, quod est contra Xh^iTofthe C conclusionem principalem ; * si sint preter necessaria, cum ^ °snnecessaryi subtrahunt a studio legis ewangelice sicut abeius execucione, jnu:\ouse; m* nedum sunt superflua sed nociva legi ewangelii contraria, 10 et sic per consequens iniqua.

Item lex Christi suffecit per se generare fideles ecclesie y. The law of

1 Christwasableto

cum fuit plurima ac fortissima obieccio, ut patet de cursu produce the sons

r r of the church ;

Actuum Apostolorum ; sed dificilius est generare aliquid quam jt must therefore fovere genitum ; ergo lex Christi sufficit per se ad completum thera : 15 regimen ecclesie. Hoc enim docetur hodie in practica qua fratres minores pura lege Christi convertunt infideles ex- teros; et Romana curia excommunicando et civiliter reg- nando diminuit regnum Christi.

Item, vel sunt dicte tradiciones inpertinentes legi Christi, vi- Human

r 0 traditions

2ocontrarie, vel inplicate : primo non possunt esse ; si "el^taeIdn°0t tbheat n" secundo, sunt abolende ; si tercio modo, tunc sunt lex contrary to evvangelica fundabilis in Scriptura, et sic sunt veritates divi- 1'r^y. a^nd nitus adinvente et in Scriptura sacra reperte. tneyare no real''

Item quam sufficiens est Scriptura in sensu, tam sufficiens VHd Tn" Bibie

r ■ .«...■ - . . cannot be made

25 est m iorma; qma diminucio m forma plus mperficeret imperfect in form,

_ ... . evenasinmatter;

Scnpturam quam diminucio m matena : sed sentenciam non but this wouid

happen if the in-

licet mutare, ergo nec formam ; quod tamen fit per novitatcs novations of the

laiu qf Caiu v/ere

de lege Cayn regentes : sic enim Hostiensis vocat in Lectura admitted : sua iura civilia. Et hinc dicit apostolus, Gal. i. 7-9, Sunt 3° aliqui qui vos perlurbunt et volunt converiere cwangelium D Christi ; scd liccl nos * aut angelus de celo eivangelizet vobis preter illud quod ewangelizamus vobis, analhema sit. Et ad in- primendum istam sentenciam geminat apostolus, Sicut pre~

ii. sttffecit: cod. sitfficit. 12. /ttit addidi. 27. mtttare '■ cod. imitarc.

8. /losticnsis: cod, hostis. 31. nos addidi.

6. V. stipra, ff. 128 B-129 c.

428

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLIV.

dixi, et nunc ilerum dico de is/is, Si quis vobis ewangelizawcrii [139D preler illud quod accepislis, analhcma sit. Et post declarando distinccionem inter ewangelium suum et tradiciones humanas subdit : Notum enim vobis facio, fratres, ewangelium quod ewangelizatum esl a me, quia 11011 est secundum hominem ; 5 neque enim ab homine accepi illud, neque didici, sed per revela- cionem lesu Chrisli ; ut patet supra, quod multe sunt vocate leges abolende.

viu. Humar. tra- item onerare vel perturbare legem Christi est illicitum, sed

ditions burthen r °

cuft the^ilw cf" S1C facnint adinvenciones humane, ergo sunt illicite. Argu- 10 aShi"Staught by mcntum patet Act. xv. 7-1 1 ex sentencia beati Petri ; ubi, fespe^ftc^the postquam Pharisei arguerant quod oportet observare legem jewSTrites^f Moysi, convenerunt apostoli ad discuciendum hoc dubium : inter quos beatus Petrus, Viri fratres, vos eslis testes quoniam ab antiquis diebus in nobis elegii Deus per os meum, audire^S gentcs verbum ewangelii et credere : quod qui novil corda Deus testimonium perkibuit, dans illis Spiritum sanctum, sicut et nobis, el nichil discrevit inler nos et illos. Nunc autem quid iemplalis Deum inponere iugum super cervicem discipulorum, quod neque nos neque palres nostri portare * potuimus ? Sed per 140A graciam Domini nostri Iesu Christi salvari credimus. Ecce quomodo iste sanctus arguit ex sufficiencia brevis legis ewangelii, confirmate per dacionem Spiritus sancti, superflue observare legem veterem. Et hinc propter suavitatem et levitatem legis Christi cessare debuerunt legalia et non super- 25 induci graviora. Minor vero ex hoc videtur, quod si omnes attendentes ad leges hominum, eciam sacerdotes Christi, tan- tam operam darent ad discendum, docendum, et exequen- dum legem Christi, cum paucis theologis iam positis, facilius, extensius, et clarius servaretur lex ewangelii quam modo, 30 sicut contestor totum mundum. Unde alias dixi quod nulle leges humane sunt conservande vel licite, nisi de quanto ministrant et facilitant ad observanciam legis Christi.

4. Gal. i. 11, 12.

25. Comparc the title of Grosseteste's work De Cessatione Legalium. 33. Compare the second argument, above, f. 139 A.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

429

140A1 Item si duarum legum una evidencius, securius, vel fer- i*. if of twoiaws

J one teaches the

vencius doceret artem amandi Deum et proximum quam art °f loyingGod

r 1 and one s neigh-

reliqua, legi priori obtemperandum esset, omissa reliqua ; sed^0ourg^"t*rinaIyd sic est de lege Christi in forma qua traditur respectu cuius- 'ha? one mu«'be 5 cunque humanitus superaddite ; ergo legi Christi herendum, °sb^he cas^wkh" quacunque reliqua pretermissa. Argumentum probatur ex Sf^Sst>:the hoc quod de lege nature magis bonum, specialiter facilius acquisibile, est pocius eligendum : ymmo facere oppositum foret temtare Deum ; cum Petrus in casu oppositi positus ex-

10 equendo secundam legem non diligeret Deum ex toto corde,

B sed deficiente Spiritu * consilii exponeret se ambigue ad peccatum ; quia, ubi secura ac alta via facilius potest ince- dere, gratis exponeret se ripe labili puteo abissi, contra divi- num consilium, ubi maior Dei temptacio. Tercio vero idem

i5patet ex parte dileccionis matris ecclesie, qua quis scit se plus honorare matrem suam plus proficiendo membris suis, viando pure secundum doctrinam capitis ; cum ergo maxi- mus maternus honor stat in bonitate virtutum in filiis, sequi- tur quod ille cessat honorare parentes, qui, spretis eorum

20 consiliis, retrocedendo adheret consiliis alienis ; et nisi fallor, ista presumpcio perturbat ecclesiam. Minor vero ex hoc patet quod Christus nimis foret diminutus, si alius preter ewangelium suum inveniret conpendiosiorem viam ad com- prehendendum bravium. Cum ergo Christus non docuit

25 istas leges sed repulit, videtur quod sunt illicite, semper in- telligendo de illis legibus quas Christus non docet in ewangelio ut fiant.

Item non licet a mandatis Dei quidquam subtrahere vel to tr^ den addere, sicut nec a mandato de dileccione Dei vel proximi, Jj™1"1 ^he^ord 30 quod est omnia mandata et tota lex ; sed leges humane, cum 01 God ' sint seminarium licium proprietatem inducentes contra for- mam ewangelii, sic faciunt ; ergo illicite. Unde beatus Iohannes, secunda epistola, 7, 10, istam sentenciam inculcans, quomodo mandatum de dileccione suflkit ad regimen ecclesie,

8. acquisibilc : cod. aquisibile. 19. coruni in marginc additum 2da manu.

25. ante scmper in cod. cl legitur. 28. vclm margine adiectum 2da manu : textus vero ct habet.

43°

DE CIVILI DOMINIO [cAP. XLIV.

hortatur * ad eius observanciam ; quoniam mulli (inquit) [140C seduciores exierunt in mundum : et sequitur, Si quis venil ad vos el hanc doctrinam non affert, nolite eum recipere in domum, nec Ave ei dixeritis. Et confirmari potest per hoc quod ewangelium, quod est liber specialis Scripture, non est minus 5 perfectum quam Apocalypsis, qui est liber prophetalis ; sed de illo dicitur Apoc. ultimo, Si quis apposuerit ad hec, apponat super illum Deus plagas scriptas in libro islo, et si quis dimi- nueril de verbis prophecie huius, auferat Deus partem eius de libro vite. 10 when christ did Et ista videtur michi sentencia Crisostomi in inperfecto 7n'e Lving "* super illud Matth. vii. 29, Erat enim docens sicut poteslatem

aitthority, ■ •/-»••

habens et non sicut scribe eorum et Pharisei. Vmnis, mquit, doclor servus est legis, quia necque supra legem addere polest aliquid de sensu suo, nec sublrahere aliquid secundum proprium 15 intelectum ; sed hoc tanlummodo predicat quod habet in lege. Nec enim potest mens humana directare quod sapiencia divina dictavit ; sic enim ait Moyses ac Salomon, Non addas verbis Dei neque detrahas inde : Qui enim hoc ausus est facere, se sapicnciorem esse putat quam Deum, et incipit esse falsus testis. 20 Christus autem dominus legis est, et subtrahere de lege poiesi, quod propter necessilatem temporis iussit ; td, puta, propler duriciam cordis iussum fuerat dare libellum repudii. Dominus ilhid, quasi polestatem habens; subtrahit, dicens, Quod Deus coniunxii, * homo non separet. Item, et addit qtiod propter in- » firmitatem hominum minus fuerat iussum ; ut, puta, Antiquis dictufn cst, Non occides, ego autem dico vobis non irasci. Ideo ergo mirabantur, quia non quasi servus legis sub potestate con- sti/utus illud docebat quod fuerat iussum ; sed quasi dominus legis et habens poteslatem, sua aucloriiate, addidit supra quod 3°

3. vos : cod. nos. 9. huius: cod. huiusmodi. 15- suo addidi e pseudo-

Chrysost. 17. dircctare : cod. ditrecticare. 18. Mcyses ac addidi e pseudo-

Chrysost. verbis: cod. verbi.

7. Rev. xxii. 18, 19.

13. Op. imperf. in Matth., hom. xx., formerly ascribed to S. Chry- sostom and printed in the appendix to the sixth volume of his works, p xcjx. 18. Deut. iv. 2 ; Prov. xxx 6.

22. Matth. xix. 6-8. 26. Matth. v. 21, 22.

CAP. XLIV.] LIBER PRIMUS. 43 1

140D] dictum fuerat antiquis, dicens, Ego dico vobis : patet Crisost. omelia quinta.

Et patet quod illud Deut. iv. 2 non obviat facto Christi : but man has no

r 1 such power,

dicit enim Spiritus, Non addetis ad verbum quod loquor vobis 5 nec auferetis ex eo ; licet enim pure homini non licuit hec facere, tamen dominus legis, Iesus Christus, ad hoc habuit potestatem. Verumtamen Christus legem Dei non potuit dampnare vel solvere, sed adimplere ; et ita licet doctoribus he can oniy ex-

r pound but not

legem Dei exponere, non novam et extraneam superaddere. add anything J° Et sic intelligo illud Prov. xxx. 5, 6, Omnis sermo Dei ignitus clipeus est omnibus speratttibus in se : ne addas quidquam verbis suis, et arguaris, inveniarisque mendax. Ecce quod falsa et viciosa addicio prohibetur, non autem explanativa postilacio ; quia Eccli. xxiv. 31 dicit eadem Scriptura, Qui elucidant me, J5 subducta omni tradicione humana.

Et quero utrum ecclesia perfecte resmtur, vel deficiat a \evoc-,APPlice!tionof

71 r 0 ihe forcgoing

141A regimine : si perfecte, tunc ornare ipsam tradi*cionibus^r'""^:

° r > 1 ; The church

humanis foret superfluum ; si inperfecte, tunc lex Christi est must pin. from

A the adoption of

insufficiens. Et si dicatur quod sine adminiculo tradicionis the. law of Christ

71 as ltssinglecode;

20humane non sufficit lex Christi servari vel verbum ewangelii currere, patet iterum inperfeccio legis Christi, cum precipue necessarium ad eius observanciam sit ommissum. Et iterum ista responsio contradicit tam effectui quam racioni : effectui, quia pure per observanciam legis Christi sine conmixtione

25 tradicionis humane crevit ecclesia celerime, et post con- mixtionem fuit continue diminuta; concordatque racio, cum tradiciones humane provocant secularia desideria, que sunt legi Christi contraria. Ex istis evidet quod defectus regi- for it is piain that

from lack of ob-

minis ecclesie stat in defectu execucionis legis amoris, que servance of that

law the errors of

30 est lex Christi. Quomodo, queso, quacunque parte ecclesie the ch"r<:h have observante debite caritatem, deficeret ecclesie regimen quoad corpus vel animam? nam aucta caritate foret ecclesia carior quoad Deum, penes cuius amorem habet accendi bonitas vel

1. patet: cod. licct. 10. xxx. : cod. 30. 14. Eccli: cod. Prov.

2. Perhaps Hom, xxv. in Matth., cap. 1 ; vol. vii. 306 seq.

432 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

tendingasthey profectus. Sed quis dubitat quin radix omnium malorum, [141A dotocovetons- ^.^^ minuat caritatem, ut meminit apostolus, i Thim. and the lust of vi. 9, io ? Quis iterum dubitat quin proprietas civilis opposita pnvate posses- communioni evvangelice refrigescere facit caritatem ? Cantas enim ?wn querii que sua sunt, ut dicit apostolus, i Cor. xiii. 5. 5 Sic igitur ubi secundum legem Christi caritas magis ac magis * haburularet quoad Deum et proximum, affeccio pro- B prietaria plus habundat ; quod fit indubio seminario leg s humane, cum hec doceat Christianorum affecciones circa hec temporalia esse solicitas. Exhinc enim lex ewangelica sub- 10 peditata contempnitur et lex humana, quia temporalium lucrativa, discitur, colitur, et practisatur ; que leges augmentate cum se minuunt in effectu, quis dubitat quin lex humana retardet ab observancia legis Dei ? Cuius causa si non fallor est defectus clericorum. Ipsi enim, et specialiter ecclesiastici 15 promoti de patrimonio Christi, forent legiste exequentes in se et aliis practicam huius legis. ii. The kw of Item lex Christi perfecte executa docet rectissime quomodo ad^tedfofthe^omnis iniusticia debeat a republica extirpari, et quomodo-

rule of the state, , .

since cunque offendens in legem debet castigan; docet msuper 20

a. it best teaches " . - ..

righteousness, qUOmodo quecunque iusticia viantis foven debeat et nnaliter premiari: sed cum declinare a malo et facere bonum due sunt partes adequantes iusticiam, sequitur quod lex Christi plene iusticiam docet rempublicam regulare. Argumentum patet eo quod lex Christi docet completissime quomodo omne 25 peccatum debet destrui et caveri ; sed non est possibile quod deterioretur respublica nisi occasione peccati ; ergo, obser- vata a quacunque persona illa iusticia, sequitur eius prospe- racio; + nam de potencia sua absoluta : et per consequens tota universitas creata non posset dampnificare * hominem, C nisi occasione peccati prius dampnificantis, quia tanto peccato

ofitosita: cod. apposita. g. affccciones: cod. affeccio. 10. solicitas:

cod. solicitos. 23. Verba seguitur quod lex Christi piene lusticiam in margine

inferiori sunt addita 2da manu.

29. Nam, &c. There seems to be at least one lacuna here ; and the obscurity of the rest of the sentence leads me to suspect a serious corruption of the text.

CAP. XLIV.J LIBER PRIMUS.

433

i4lC]servatur Dei dikccio; et per consequens, cum Deus cuncta dihgit ad regulam ut sunt bona, servatur bonitas in dilecto

Et quantum ad penam infligendam, patet ex lege cor-a„d repc.oms quod ista iustissime punit: alie autem pene sunt fe&SSS! spumtonbus ambigue ; ideo videtur quod dimittere illam formam puniendi foret temptare Deum, capiendo ambiguum preter legem Dei, dimissa infallibili regula puniendi. Nam *ras huma„ leges humane graviora peccata puniunt levius, et econtra ; et t0 de quacunque pena earum restat ambiguum si declinant a xo medio ad superhabundanciam vel defectum, et per consequens and thus si incurrunt malediccionem inobedienter declinando a lege : Christi, iuxta illud Psalmi cxviii. 2I, Maledicti qui declinant a mandatis tnis.

«M.^T 6nim C°rrePCi0niS frateme> de precipit ChristUS, y. it teaches

MMath. xvm. x5-I7, docet quod post correpdonem ?=^»*

correptus sit sicut ethnicus et publicanus, scilicet, gentilis in- ^ the fidehtate percussus, et falsus Christianus propter peccati dunaem desperatus: cum talibus enim non debet quis com- mumcare obsequendo, defendendo, vel sacramenta ecclesi- .pastica ministrando. Quod si servaretur, quis tyrrannus and ws no ,eret mimstros 1uoad *m suam tiranni*cam obsequentes KESST vel sacerdotes ecclesie sacramentorum ministerio aut com- mumcandi solacio confoventes ? Revera si debite servaremus hanc regulam deesset tyrannis non solum corporale servicium H sed et tegumentum atque cibarium. Prevaricacio ergo, qua whereas we pro. postposita Dei dileccione preponimus amorem temporalium honour semmat et confovet sic peccatum ; et ita intoxicata est pars maior vocate ecclesie ex prevaricacione mandati correpcionis fraterne. Peccatores enim in sua malicia defenduntur, fotique 3o recipiunt laudes obediencias et honores ; et virtuosi paciuntur

oppositum: ubi tamen paciendo martirium staremus con- instead of en. corditer ad ewangelice corrigendum proximum. Ideo fucus tfS&Sg lt soph1Sticus vulpinus est quod in pace ecclesie non subest ^om.Unt° causa martirii. Si enim sit tanta obediencia, quare torpendo

8. prius ct addidi. 3* in margine additum ,da manu.

F f

434

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLIV.

non corripimus inquietos ? numquid non tenemur sub pena [141D peccati mortalis sic facere, quia aliter, secundum doctorum sentencias, dampnabiliter consentimus ? iii. intbeurged Et si dicatur 'quod nunc non proficeret correpcio propter sinnere^n^ ' peccatores tam spissim positos et correptores in dampna- 5 to admit of the ' cione consimili involutos;' unde, queso, ad tantum crevit

adoption of . j i_ •

Christs ruie,- hec macula ecclesie? Certum est quod ex hac prevanca-

we reply that it is . .

through negiect ci0ne ociantis ecclesie. Nec est possibile quod correpcioni

thereof that this

arisen-°D ^ * ewangelice profectus deficiat ; quia vel correptus emenda- 142 a bitur, aut eius malicia mitigabitur tunc vel alias, aut sibi 10 presentes aut sequentes : ad minimum correptor ex caritativo opere lucrefacit communitati cuius est pars. Sic enim propter decem iustos Deus salvaret Sodomam et Gomoram. Armemus nos ergo virtutibus, exclusis viciis, et pugnemus contra adversarios legis Christi; quia Math. x. 34 dicit ipse, 15 Non veni pacem millere sed gladium : sed, ut supra dixi, pro ista paliata pace sophistica potest lamentabiliter dicere mater ecclesia illud Ysa. xxxviii. 17, In pace amaritudo mea amaris-

since it gives fuii sima. Et conformiter potentatus seculi ad hoc portantes

power to the .

amhorities of the o-ladium (ut patet Rom. xiii. 4 et Sap. vi. 4, 5) debent pre- 20

state to root out o \ r

eviUrom taeir varicatores eis subditos a proteccione eorum, quoad se et sua, abicere, et invalescentes efrenes morte corporali cum pru- dencia cohercere. Si ergo regula ista auferendi malum de medio nostri, quam precipit apostolus, 1 Cor. v. 13, et docetur Deut. xxi. 21, foret debite executa ; ubi primo, 25 queso, pullularet iniquitas ? Est ergo legis sufficiencia, sed deficit qui practiset.

0. 'thathuman Nec dicat aliquis quod 'leges humane conpendiosius

laws are neces-

sary for the < Dacificant ecclesiam occidendo rempublicam perturbantem,

preservation of *

peace, by siapng t * t sic non sugicit lex Christi per se.' Patet ex dictis quod B

its disturbers, r *

i!wrof Christ du- omnes leges iuste de occisione sunt lex ewangelica. Unde tl^pLuh^ett63 Math. xviii. 6, approbavit Christus quod expedit scandalisanti ofdeath, ut s1lspenjalur moja asinaria circa colum eius et demergatur in profundum maris : ubi patet quod Christus iustificat occi-

13. Gen. xviii. 32. 16. V. supra. f. 141 D.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

435

142B] sionem corporalem, sed lenissimam propter peccatum scandali.

Non ersjo increpemus nostrum Legiferum quod non onerat tut enforces the

° ^ & T- rule of brotherly

suos discipulos officio talis carnificis, sed facesius officio con-ection by

r preference,

caritative correpcionis, innuendo quod secularibus ex pre- 5 cepto ecclesie incumbit illud officium. Correpcio itaque as being fraterna est honesta, est iusta, et est generaliter, faciliter, et W honourabie, autentice exercenda : honesta, quia vix invenies carnificem occidendo fratrem suum observare caritatem fraternam.

Est eciam iusta, cum sit actus virtutis. Alie occisionesWjust,—

iosunt mixte iniusticia: licet enim quelibet mors corporalis sit nimis modica pena pro peccato quocunque, cum Deus punit in infinitum gravius graciam subtrahendo ; tamen mortes peccatorum ordinantur communiter maxime pro peccatis in homines et pro ablacione bonorum fortune, que sunt minima.

15 Et preterea dubium est populo si mortis talis infliccio sit whereas in cases

of capital punish-

Creipublice utilior quam foret fraterna * correpcio et penementa.doubt

14 * x may anse as to

addicio, cuius triplex est evidencia: prima, quod in diversis thelr Justice

(a) from the

regnis pena mortis pro diversis delictis quantumlibet variatur ; diversities 0f

* practice in differ-

et cum peccata non proporcionaliter variantur, videtur quod ent kingdoms, 20 pena et culpa non proporcionaliter correspondent. Secunda (i>) from the lacic

of proportion

evidencia est quod furtiva ablacio temporalium punitur morte, among the vari-

ous crimes for

tamquam transgressio plu9 nociva reipublice : et furtive whichthepenaity

1 u 1 * is exacted,

vicissim furans quantumlibet magnum ex maiori malicia non occiditur, ubi alius longe minus furans simul ad minus

25 dampnum ecclesie suspenditur; in tantum quod incrementum quadrantis in furto facit hunc suspendi, et tantum decre- mentum in furto alterius facit ipsum suspensionem evadere : latrocinium eciam de quantolibet inducit mortem equalem. In quibus omnibus, cum peccatum quoad Deum sit pro-

30 porcionale pene, manifestum quod declinatur a iusticia. Tercia evidencia est quod peccatum gravius commissum in and

(c) from the fact

Deum non sic punitur ut peccatum quod homo cece pre- that si»s against

God are not

ponderat ; quod videtur significare quod postposita Dei visUed^by nian reverencia in vindicando suam iniuriam preponitur amor sui : rigouf,—

20. correspoudcnt : cod. correspotuiet. 23. guantunilibct ; ita in margine cor- rectum 2da manu.

F f 2

436

DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

cum enim Deus sit infinitum gravior persona quam pure [142C creata, quis dubitat quin infinitum gravius peccatur in ipsum quam in aliam huiusmodi creaturam, et per consequens puniens peccatorem severius, sub racione qua peccatur inD ipsum, quam in Deum, excidit ab ordinata dileccione Dei?5 et insuper, si cecitas non obstaret, videremus quod persona populi, gravius peccando in Deum, plus populum ipsum et quamlibet eius partem dampnificat. Quotlibet sunt tales consideraciones ex quibus potest opinari leges humanas punitivas esse conmixtas cum iniusticia; sed secus de lege 10 ewangelice punitiva. and . Tercia vero condicio huius legis punitive ex hoc evidet,

itefi^- quod quelibet pars ecclesie habet potestatem ad taliter puni- endum; ideo generalissima et facilima quoad sumptus et labores, ut constat; et (quod est maximum) ab auctoritate 15 omnium est precepta : ideo indubie si tantam vel minorem diligenciam apponat ecclesia ad legis Christi observanciam, sicut apponit ad observanciam tradicionis humane, longe quiecius pacificaretur respublica : et patet pro restancia legis Christi. 20 d. Conciusums. Ex istis conclusionibus sequitur primo quod inpossibile est indSrcanberegnum, populum, vel personam regi, prosperari, vel pacifi- reptTnT-I Cari, nisi hoc principaUter fiat lege Christi, eo quod regimen S^wofcSst anime appropriatur iffi legi; sed ab Ulo oportet incipere, quia « «s pnnapai ^ ^ ^ cum ^ ad illud COnsequentur, et iUo 25

«."Tthe soui be deficiente totum residuum perturbatur ; ergo conclusio : et

rightly governed, . . -^. . . . . * t

all the rest must be so likewise, p. whereas he who departs from A *

theiawofchrist t tet xix de civitate Dei,xiv., xix.,et xxiv.: et cum tercia

has no nzhteous f _

ai!X^e0stmust'cum omnis deficiens a dileccione legis Dei iniuste * occupatl43A

be so likewise, , . tma

p. whereas he Quidquid habet, sequitur quod lsta deficiente pent prospentas,

who denarts from * " ....

has no righteous r • • J 1"

possession of his scilicet, Dei ad hominem, primo requintur ad alias 30

goods, and r 7 7 ,

y. because the d aces hominis ad hominem et hominis ad se lpsum,

peace of Uod is r >

ImeceSTr palam sequitur quod dissoluta ista pace prima non superest iHf°Hde% alia pax vera. Sic enim dixerunt impii, Pax,pax ; sed quia

fellow-men. .,. -

22. regi: cod. regi. 3°- scihcet: coi.sit.

29. August. de Civit. Dei, xix. 14, 19, 24; vol. vii. 558 seq-> 563>

570

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

437

143A] defecerunt a tercia pace, a qua debuerunt incipere, ideo non erat eis pax (ut dicitur Ieremie vi. et viii. capitulis) ; quia Ysa. xlviii. 22 dicitur, Non est pax impiis, dicit Dominus, Et patet quam necessarius est theologus ad rempublicam 5 gubernandum.

Secundo colligitur quam periculosum est quidquam hereti- ii. it is danger-

ous to call any-

care vel de novo statuere. Non enim licet hereticare aliquidthingoranyman

heretica!, or to

nisi docendo quod sit Scripture sacre contrarium, quod {™™e anv new

1 r 1 ordmances,

oporteret esse manifestum, ne hereticans incidat in dampna- f^p'. the heresy

* r be plainly proved

10 cionem consimilem, et per consequens non rite excommunicet by* vel condempnet ; non enim habet potestatem sic facere, ut patet xxiv., questione prima, Audivimus : Intelligens vero Scripluram sacram aliler quam Spiritus sanctus flagiita/, qui est auctor eius, est hereiicus, ut dicit Ieronimus super epistolam

15 ad Galatos, et ponitur in Decretis, xxiv., questione iii., Hereses. Ex quibus patet quod solum theologus debet hereticare dampnabile; solum enim iste scit quid est hereticum, qui scit esse Scripture sacre contrarium. Et per idem cum nove or the ordinance

be founded on,

constituciones, que non fundantur in Scriptura sacra, sunt hoiy Scripture. B superflue et inique, patet quam periculosum est * ipsas statuere, specialiter cum preter periculum omittende sint ad onus ecclesie.

Tercio colligitur quod Scriptura sacra, secundum formam iii. The hoiy

Scripture, as con-

et limites quibus exprimitur in nostris codicibus, debet tained in our

copies of the

25sufBcere ad completam instruccionem ecclesie. Non enim BMe,issufficient

1 for the complete

oportet nos de necessitate absoluta salutis quidquam fidei j.hSut™ht.i°for°aiihe credere explicite, nisi quod Deus est et remunerat servos that 1S abs°lute,y

r ' necessary to

suos. Ulud autem oportet credere, secundum apostolum, weteMeve^hat1 Hebr. xi. 6. Et cum beati in patria solum cognoscunt illud h^fsaVewarder'

of his servants ;

12. Audknmus : cod. Audiamus. 14. auctor: cod. Aor. Cf. autcm supra

p. 124, 1. io, not. crit. 21. omUtende : cod. omittendi.

2. Jer. vi. 14, viii. 11.

12. Decret. 11. xxiv. 1 cnp. 4 ; vol. i. 967.

14. Ilieron. comm. in Gal. v., lib. iii. : Quiquumque igitur .iliter intelligit quam sensus SpiritUS sancti flagitat, quo conscripta est, licet de ecclesia non recesserit, tamen haereticus appcllari potest : vol. iv. par. i. 302. The passagc is quoterl in Decret. 11. xxiv. 3 cap. 27, p. 99S.

43«

DE CIVILI DOMINIO

[CAP. XLIV.

explicite, sicut fideles in statu innocencie et infantes mortui [143B post lapsum in fide ecclesie possunt salvari illa sola fide explicita ; patet conclusio. Beatus enim solum cognoscendo in Verbo habet Deum pro omni quod cognoscit explicite; anima eciam ante eius separacionem a corpore explicite 5 cognoscit Deum verum in analogo, sed distinccius secundum racionem qua iustus et severus. Illa autem que explicantur the knowiedge ofjn ewangelio non oportet de necessitate absoluta salutis

the rest is only " 1

essentiai in par- cognoscere : si quos Deus inspirat ad ista noscendum ex-

ticular circum- 01 r

stances. plicite, necesse est ipsa pro salute sua cognoscere ; sicut et 10

recipientes graciam ad explanandum ista pro edificacione ecclesie peccant desistendo ab eius execucione ; sed et omnes curiose sollicitantes se circa conclusiones non explicitas in Scriptura inutiles ad edificandum ecclesiam Domini : foret melius illi theologo qui sciret aliquid studere tantum quantum 15 ad amandum Deum et ecclesiam suam proficere, et ibi sistendo sciret dicere curiosis querentibus quod conclusiones et doctrine eorum sunt * eis inutiles ad statum patrie, ubi c clare cognoscent omnia. Oportet ergo omnem Christianum de absoluta necessitate salutis quemlibet articulum fidei 20 saltem inplicite credere, et aliquos pro suo tempore oportet credere explicite ; de necessitate vero salutis, ex ordinacione Dei supposita, oportet hunc plures articulos et hunc pauciores explicite credere, sicut Deus ordinavit ad edificacionem ecclesie. Sed nunc sciremus, postposita curiositate superflua, 25 in isto fine persistere. Sollicitudo episcopi circa ritus pro- vinciales, consuetudinales, et personales debet excludi, sus- penso amore in Deum, qui eo ipso in talibus dirigeret subditum suum ut prodesset.

iv. Man may do Quarto et ultimo patet quod non licet homini quidquam 30

nothing except , , , , ,

by the authority facere nisi auctontate et consilio Scnpture. ratet pnmo de

and counsel of

hoiy Scnpture: actu anime, intelectu scilicet et affectu, et per illud Psalm. i. 2,

a. for it is com- . , ... .

piete for aii the dictum de beato viro exemplante totam religionem hominum,

purposes of life ,

In lege Doviini voluntas, el in lege eius meditaoitur die ac nocte :

19. OJiortct in margine additum sda manu.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

439

143C] et quoad locucionem, i Petr. iv. n, Si quis loquitur, quasi sermones Dei : quantum vero ad operacionem precipit apos- tolus, i Cor. x. 31, Omnia in g/oriam Dei facite. Debemus ergo ante omne opus nostrum Scripturam consulere, si ad 5 honorem et secundum voluntatem eius procedit ; quia Ioh. xv. 5, Sine me nichil potestis facere. Nam ex fide debemus ™d the supreme

" * J directorofhuman

credere quod quidquid humani actus ipse non autenticat, estaction: prophanum; debemus insuper credere quod tota voluntas D sua exprimitur in Scriptura, hoc est, in multitudine * veri- 10 tatum que nostris codicibus inscribuntur. Quis ergo fidelis dubitat quin auctoritate illius veritatis debemus agere, dimissa auctoritate pape vel Cesaris, nisi de quanto docetur de auctoritate Christi derivata ? auctoritatem vero errabilem oportet inniti inmobili per se fixo. Nec miretur catholicus 15 de modo loquendi et docendi in nostris codicibus. Nam si than it, as s. Au-

gustin teaches,

eloquencia queritur, ecce Augustinus, quarto de Doctrina Christiana, vi. : Hic, inquit, aliquis quereret utrum auctores nostri, quorum scripta divinitus inspirata canonem nobis salu- berrima antiquitate fecerunt, sapientes lantummodo an ettoquentes 20 nuncttpandi sunt : que quidem questio aput me ipsum, et aput eos nothing is more

wise or more

qui mecum quid dico senciunt, facilime solvitur ; nam ubi eos eioquent :

inleligo, non solum nichil eis sapiencius, verum eciam nichil

eloquencius michi videri potest. Et si miramur de obscuritate jtsverydifficuities

■* x have their proper

Scripture, patet ex doctrina Augustini, capitulo iv., quod hoc pui>ose.

25 est ad exercendum ingenia, ad rumpendum fastidia, ad celandum misteria, et ad dulciter retinendum inventa. Et patet quantum predicatores increpandi sunt qui, dimissa Scriptura sacra, predicant fabulas et veritates quas in Scriptura tam autentica non fundant.

30 Scriptura enim divinitus inspirata est utilis ad Deo pla-0- The Scripture

r teaches us

cendum,ad peccatores arguendum,ad proficientes animandum, et per consequens ad bonos angelos advocandum ac malos

1. quoad: cod. que ad. 3. 1 Cor. : cod. Cor. 7. Verba ipse non autenticat est prophanum in margine inferiori sunt addita 2da manu. 17. vi. : cod., ut videtur, 60. 18. saluberrima : cod. saluberritltant. antiquitate : Aug. auctoritate.

16. August. de Doctr. Christ. iv. 6 § 9 ; vol. iii. par. i. 67 E. 24. Ibid., cap. 8 § 22, p. 72 G.

440 DE CIVILI DOMINIO [CAP. XLIV.

(1) topieaseGod,fugandum. Quomodo, queso, non placeret Domino quod[i43D

in nomine et mandato suo faciamus opera, * dimissis tradi- 144A cionibus hominum, quas non • vult coli ipso postposito ? Unde quelibet pars Scripture est utilis catholico ad orandum,

(2) torebuke non sic autem tradiciones hominum. Ubi eciam magis 5

sinners,

autentica correpcio quam dicendo, Hec dicit Dommus ? Numquid fideli est gravior persona pape vel Caesaris quam illius Regis regum et Domini dominancium, qui dicit Ysa. xlii. 8, Gloriam meam alieri non dabo ; et Malach. i. 6, Si ego Domimis, ubi est timor meus ? Unde 2 Thim. iii. 16, Omnis 10 scriplura divinitus inspirata utilis esi ad arguendum. Et

(3) to heip us in quoad tercium, Rom. xv. 4, Quecunque scripta sunt (sup-

the way,

pone, in Scriptura sacra) ad nostram doctrinam scripia sunt, ut per pacicnciam et consolacionem Scripturarum spem habea??ius.

(4) to caii down Quoad quartum et quintum, Christtis, Math. iv., temptatus 15

the ministry of . ... ,

good angeis, tripliciter allegavit Scripturam ; tripliciter, ut vel sic doceret

(5) to drive away nos faciendo similiter mereri instar sui, fugare demones, et

evil ones.

nobis assistere bonos angelos consolantes. Unde Origenes, omelia xx. super Yosue : Et si nullus inteligat preter predi- catorem, adhuc debet predicare Scripturam sacram, quia 20 pascit et fugat demones, quibus fugatis velud quodam genere incantacionis, spiritus sancti assistunt et pascuntur. v. Aii thatis Licet autem quidquid ad cultum Dei promovet precipitur

right is contained ....

in Scripture : in Scriptura, tamen totus error consistit in deduccione. Ideo

est michi pro regula, dimisso ambiguo, sequi certum : Si 25 quidquid cultum Dei pure sapiat, tunc precipitur * in Scrip- B forwebeiieve tura ; si autem sapiat vicium, tunc dampnatur. Tria ergo (1) that aii it sunt que oportet de Scriptura sacra ex fide credere : primum,

says is true, , . .

quod sit vera de virtute sermonis secundum quamhbet eius particulam. Nam de virtute Dei Patris, qui est sermo 30 assertus a Christo esse veritas (Ioh. xvii. 17), est tota Scriptura vera, licet ex sinistro sensu male intelligentes falsi-

11. divinitus inter columnas additum 2da manu.

18. See generally Orig. in lib. Iesu hom. xx.; vol. ii. 443-445, ed. Delarue.

CAP. XLIV.]

LIBER PRIMUS.

441

144B] ficant signa nostra ; sed ipsa erronea falsificacio non nocet fidelibus, nec Scripturam sacram potest inficere.

Secundo patet quod licet verba dicte Scripture sint in- (2) aithough it

B m sometimes ex-

mutabiliter vera, et per consequens proprie vera, quia iuxta presses thaymth 5 sensum propriissime loquentis ; tamen locuciones nostre sunt figures, inproprie, quidquid de Deo loquitur, ut patet ex sentencia Dionisii, de divinis Nominibus, et per beatum Augustinum, tercio de Doctrina Christiana, quinto capitulo. Aliud enim est dicere, Deus inproprie est leo ; et aliud, Ista locucio est

10 inpropria, Deus est leo. Aliud enim est dicere, Deus non est proprie aliqua istarum rerum sensibilium t earum adextra, et, Deus non est proprie aliqua istarum. Est enim locucio figurativa, similitudinaria, atque equivoca (ut patet per Au- gustinum, super Iohannem omelia xlvii.), sed vera de virtute

ijsermonis; licet non sit verum de virtute sermonis nostri quod est Deus, sed de virtute sermonis dicitur qui est Deus verus de Deo vero, Lumen de Lumine vero : t locucio autem ista, Deus est, est valde inpropria, cum omnis creatura ex infinita dissimilitudine Deum signat.

c Tercio patet quod locus ab auctoritate Scripture * sit (3) its amhority

is the one secure

potissimus Deo posibilis, cum illa Scriptura sit veritas (de basis for argu-

ment.

qua Ioh. xiv. 17); quia, sicut patet Ioh. x. 35, non potest solvi Scriptura ista, et ipsa est verbum Dei, et per consequens sermo eius (Ioh. i. 1 et xvii. 14) : locus autem quem male 25 inteligentes elliciunt ex errore sensus Scripture, non est conputabilis inter locos. Ex istis patet quod debemus tam in eloquencia quam in logica ac methaphisica sequi hanc

26. quod addidi.

7. Pseuclo-Dionys. de divinis Nominibus (tr. Ioh. Scot.) i., Migne cxxii. 1 1 13 seqq.

August. de Doctr. Christ. iii. 5 § 9 ; vol. iii. par. i. 47 D, e : &c.

13. Eiusd. in Ioh. Evang. tract. xlvii. 6: Per similitudinem Christus multa est, quae per proprictatem non est. Per similitudinem et petra est Christus . . . ct leo est Christus . . . Si autem proprietatcs discutias rerum quas vidcre consuestis, nec petra est, quia durus et sine sensu non est ; . . . nec leo est, quia fera non est . . . Omnia ergo ista per simili- tudinem. Quid ergo proprie? Ih principio eral Vcrbum, &c. : vol. iii. par. ii. 609 n, E.

442

DE CIVILI DOMINIO LIBER PRIMUS.

Scripturam, sicut debemus in moribus sequi Christum. [144C Nullus tamen debet presumere auctorisare hanc logicam vel eloquenciam (ut docet Augustinus quarto de Doctrina Christiana, capitulo vi., et expressius capitulo viii.) ; sed ipsam debemus late colere et usque ad mortem defendere ; 5 ymmo in nomine eius humanos caracteres honorare, quia Eccli. xxiv. 31 promittit eadem Scriptura, Qui elucidant me vitam eternam habelunt, quam nobis conferat liber vite. Amen.

FINIS TERCII LIBRI. IO

EXPLICIT LIBER PRIMUS DE CIVILI DOMINIO TERCIUS IN ORDINE SUE SUMME IN JHEOLOGIA.

11. Explicit. Hoc et sequentia verba colore rubro scripta sunt 2da manu.

3. August. de Doctr. Christ. iv. 20 §§41 seqq. ; vol. iv. par. i. 81 c et seqq.

144D *Capitulum primum probat tripliciter quod iniustus in-l. l iuste occupat bona Dei, primo ex hoc quod peccatum inficit substanciam et per consequens omne accidens fundatum in eodem : et confirmando illud ex Veritatis sentencia concludit 5 quod omnis iniustus misere perdit animam et aliud quidquid habet. Secunda racio probat idem per hoc quod non est2 possibile iniustum habere sui habiti iustum usum; et con- firmat per apostolum et testimonium Augustini. Tercia racio 3 probat idem quod oportet omne iustum dominium creature 10 procedere ex auctoritate et licencia Domini capitalis ; et confirmat ex Spiritus sancti sentencia, Osee viii. capitulo.

Secundum capitulum adicit aliam racionem ex hoc medio II. quod nullus quidquam iuste possidet nisi Deus donando illud sibi prestiterit. Et confirmando illud obicit tripliciter, 2

15 et disolvit, ostendendo primo quod Deus dat iniusto quidquida habuerit sed non donat : ostendit secundo quomodo Deus b donat sue ecclesie quidquid prescitis dederit simplici dacione: et tercio ostendit quod iniustus quidquid fecerit peccat, licetc bona opera sua de genere proficiant septemplici racione.

20 Et concludit ex habitis correlarie triplicem veritatem : primam, 3 a sicut iniustus protunc non meretur beatitudinem, sic non meretur protunc, ut alius mereatur, sibi propriam graciam vel bonum aliquod temporale ; secunda, nullus prescitus b meretur beatitudinem suam vel graciam finalis perseverancie, 148A sed aliquod bonum citra ; tcrcia, * quod nullus predestinatus

9. OttttUS COd. '0JHH4HU 18. post peccat in cod. q ue legitur. 22. propriam : cod. previam. 25. marg.] Incipit in cod. fol. 148, numeris 145, 146, 147, cx errore practermissis.

444

DK CIVILI DOMIXIO

demeretur penam perpetuam, quia dignum non est, cuius [148A oppositum placet.

lil.l,2 Capitulum tercium obicit tripliciter; et distingwit de triplici habicione atque iusticia, ostendens quod omne posi- tivum est iustum et quod nichil potest Deo quoad essenciam 5

3 repugnare. Et exhinc descendit ad argumentum concedens quod iustus et iniustus, sicutunivoce sunt homines, sic habent univoce suas partes, t vel quoad habicionem ewangelicam ;

aet sic deest iniusto quidquid habet habitu naturali. Et ad primam confirmacionem ostendit, quod omnis iniustus est 10 iustus quoad essenciam, vel passive ; et ostendit racione ac Scriptura quod illa non sufncit ad beatitudinem vel titulum

b dominandi. Quoad secundam confirmacionem, ostendit quod placet Deo de quolibet positivo quod iniustus fecerit, licet defectus sibi displiceat ; et concordando Scripturas ostendit 15

t-quomodo in logica sit loquendum. Quoad terciam confir- macionem, ostendit quomodo caracteris donum, donum pro- phetandi, et potestas utendi temporalibus, est conpossibile cum mortali ; et quomodo variantur exercicia potestatum.

IV. Capitulum quartum ostendit quod nec testium deposicio, 20 nec iudicis sentenciacio, nec corporalis possessio, nec de- scensus hereditarius, commutacio, sive donacio, nec omnia ista simul dant homini ius vel verum dominium sine gracia

1 super quoquam. Et probat tripliciter quod * testium de- B posicio nichil donat ; sed si iusta fuerit, veritatem latentem 25

2 dilucidat : et quoad succesionem hereditariam, ostendit tri- plici racione forisfacture quod sit iustissimum omnem inius-

3 tum privari dominio : et demum obviat quadruplici ficcioni per quam raciones predicte poterunt infirmari.

13. ostcndit in margine additum 2da manu. 27. forisfacture : coA.fores-

facturi.

6. In the text, p. 20, I have by an oversight placed the numeral 3 against the paragraph succeeding that to which it properly belongs. The ' answer to the objections ' actually begins with ' Istis premissis,' p. 19 1. 20, which words should consequently open a new paragraph.

LIBER PRIMUS.

148B] Capitulum quintum probat tripliciter quod omnis iniustus v. 1 non iuste simpliciter dominatur, ymmo ex hoc quod lex est sibi planus adversarius; et sic incidenter ostendit quod qui offendit in uno mandatorum factus est omnium reus. 5 Secunda racio procedit ex hoc quod omnis iniustus servit 2 bono commutabili, et per consequens non est dominus ali- cuius ; ostenditque incidentaliter quod omnis iniustus est ydolatra, quia bonum conmutabile in amore suo bono in- comutabili anteponens. Tercia racio procedit ex subtraccione 3 loservicii dominis qui peccant; et confirmatur ex hoc quod naturale dominium presupponitur ad civile.

Capitulum sextum adducit unam racionem universalem VI. 1 ex modo donandi Dei : ergo dat gratissime, securissime, et utilissime quidquid donat ; et per consequens nichil usibile

l^donat homini nisi bonum, quamdiu ipsum habere voluerit, quandocunque et quomodocunque ipso uti voluerit; nec sit qui ab invito donatum rapere voluerit, sed eo ipso quo 2

C quis * donacione abuti voluerit, auferatur. Et obiciendo de 3 facto quo videtur tirrannos habere divicias, declarat quod non

20 habent ipsas nisi equivoce ; et narrat triplicem causam, quare talia permittuntur : et obiciendo quod melius esset 4 Dominum auferre simpliciter bona sua quibus iniustus abutitur, declarat tripliciter legem contrariam.

Capitulum septimum ostendit racione quintuplici quodvil. l 25 omnia bona sunt iustis communia. Et exponit dictum2 Salvatoris, Marc. x., quomodo relinquentes temporalia propter Christum recipient centuplum in hac vita.

Capitulum octavum ostendit quod bonum fame oportetvill. fundari in virtute, et consequenter adicit sextuplicem veri- 30 tatem : prima, quod omnis iniustus pretense dominans sit 1 infamis yppocrita, et contra ; tercia, quod bonum fame est 2, 3

22. Dominum: cod. dominium. cod. addicit.

26. Marc. : cod. Math.

29. adicit :

446

DE CIVILI DOMINIO

4 melius quam civilis dominacio alicui possibilis ; quarta, quod [148C

5 non est possibile defamare iustum ; quinta, quod nullius

6 hominis est fama laudabilis nisi fuerit promulgata ; sexta, quod nichil potest privare hominem fama sua nisi ipse gratis

IX. l. a Capitulum nonum : quod Deus non potest donare homini quodvis donum quod sine suo defectu dampnificando quis ^auferat, vel quod iustus perseverans privetur dono aliquo,

2 nisi Deus secundum * valencius recompenset. Et exhinc D deducit quod Deus, restituendo humanum genus ad iusticiam, io restituit ad dominium; et confirmat ex testimonio apostoli ac

3 aliunde tripliciter, tam racionibus quam Scriptura. Et de- scendit distingwendo de dominio iusti presciti et iusti pre- destinati ; ostenditque quod ille solus habet omnia preterita vel futura. 15

X. Capitulum decimum elicit ex dictis quatuor veritates : lprima, quod humanum dominium, racione lapsus hominis, est extensius et graciosius quam fuisset, toto humano genere 2statum innocencie conservante. Secunda veritas est quod totum genus hominum per mediatorem Dei et hominum 20 complecius est redemptum quam fuit perditum per peccatum.

3 Tercia : Sicut peccans post maiorem graciam peccat gravius, sic resurgens post lapsum a gracia redit ad tantam graciam

4 vel maiorem. Quarta veritas quadrimembris est ista : Si sine superaddicione meriti peccans originaliter baptisetur, re- 25 stituitur ex equo ad minimum gradum gracie secunde, que per minimum peccatum sibi defuerat. Si mereatur sibi secundam graciam, restituitur ad graciam ampliorem : et per consequens Deus restituit naturam lapsam ad graciam am- pliorem et utilius dominium quam fuit illud a quo ceciderat : 32

et sic neminem sanavit * corporaliter, cui non dedit spiri- 149A tualitcr graciam vel augmentum.

consenciat.

5

16. elicit: cod. elidit. additum 2da manu.

19. statum : cod. statutum. 27. peccatum : coA.functum.

24. sinc in margine

LIBER PRIMUS.

149A] Capitulum undecimum obicit contra amplitudinem dominii xr. l iustorum per hoc quod Ieremias prepositus gentibus et regnis non fuit eorum dominus. Et declarando oppositum, dis-2 tingwit de humano dominio ; et ostendit tripliciter quod 3 5 sacerdotes Christi nedum sunt domini, ymmo reges. Et 4 obiciendo de cantu ecclesie, ostendit ad quem sensum sunt domini, non civiles, sed spiritualiter dominantes animas : et confirmat ex sentencia Augustini.

Capitulum duodecimum obicit, ' Per hoc videtur Scripturam XII.

io'sacram de divitate esse falsam :' et dissolvit, distingwendo l de divitate in Deum et in mundum, ponendo earum differen- ciam. Ex quibus elicit tres predicabiles veritates : prima 2, a quod divicie modo umbre fugiunt et sequuntur; secunda, b quod mundum ingrediens, affectus transitoriis inportune, est

i5quasi ortum ingrediens, umbras fructuum in sumitatibus arborum apprehendens : tercio ostenso quod amare et odirec accipiuntur dupliciter in Scriptura, concludit triplicem veri-3 tatem : prima, quod quicunque inordinate amat temporalia a odit ea, et qui moderate odit temporalia amat ea; secunda, b

2oquod ordinate odiens quecunque temporalia est dominus eorundem ; tercia, quod inmoderate amans temporalia non c

B est dominus eorum, quantumcunque dives fuerit * aput mun- dum : et concludit formam usus temporalium secundum pro-4 cessum Cantici Canticorum.

25 Capitulum terciumdecimum, distingwendo partes boni, ex- XIII. 1 planat equivocacionem amicicie ; et ostendit quod omnis amicicia requirit virtutem in altero extremorum : secundo 2 ostendit quod quinque maneries se habent secundum essen- cialem ordinem bonitatis ; et tercio quomodo illud Math. xxv., 3

30 de triplici numero talentorum, intelligitur de noticia quintu- plici horum bonorum, cui homo cooperatur quando voluntas effectu vel affectu se dirigit secundum talentum sapiencie ;

10. divitate: cod. divinitatc. distingwendo : cod. distigtuedo. II. divitate : cod. divinitate. 23. secunduni addidi ; cf. supra, p. 87 1. 12.

DE CIVILl DOMINIU

4 quarto, debite ministrando, nec sine comercio cum tali talento, [149B salus est possibilis.

XIV. Capitulum quartumdecimum obicit per hoc quod si omnia debent esse communia, tunc non contingeret rapere vel

1 capere aliena. Et declarando oppositum ostendit primo 5

2 quod omnia debent esse communia. Secundo tollit obiectum quo capitur quod bona communia non curantur ; et probat tripliciter quod bona communia, racione prestancie bonitatis eorum, debent maxime ponderari ; et declarat dupliciter quod

3 dominium communicatum est eo gratancius. Tercio tollit i° obiectum Aristotelis, secundo Politicorum, et instanciam de

4 Nicolao dyacono. Quarto docet quomodo logice sit loquen-

5 dum, non quod quilibet sit uxoratus. Et quinto, ex testi- monio Scripturarum et sanctorum doctorum, declarat quo- modo iniusti quantumcunque in seculo divites rapiunt aliena. 15

XV. Capitulum quintumdecimum ostendit ibidem condiciones C caritatis, de quibus 1 Cor. xiii. : et ostenditur in secunda quomodo Deus est debitor creaturis, et quomodo quis potest deleri de libro vite : et finaliter concludit fortitudinem cari- tatis. 20

XVI. 1 Capitulum sextumdecimum dat triplex signum cognoscendi

2 si homo habeat caritatem, docetque ex Scriptura que in-

3 pediunt et que promovent ad observanciam caritatis. Tercio docet quomodo arma spiritualis milicie sunt essencialiter ipse Deus, et secundum qualem methaphisicam sunt inteli- 25

4 genda ewangelice predicata. Quarto ostendit ordinem trium

5 hostium anime ; quinto, quomodo mundiales temporalibus

6 illusi sunt fantastice sompniantes. Sexto obicit per hoc

7 quod nemo tam stricte observat regulas caritatis : et septimo solvendo declarat quomodo oportet in pena purgatorii hunc 30

9. dupliciter : cod. tripliciter. Politicorum : cod. policorum. concludit ; cod. cocludit, 2

11. seeundo in margine additum 2da manu. 14. Scripturarum : cod. scripturorum. 19. 27. attittte ; cod. a tife.

LIBER 1'RIMUS.

449

i49C]gradum caritatis perfici, antequam intretur in gaudium Do- mini ; et declarat duplici exemplo, contempiativi a mundi intricacionibus sunt exclusi.

Capitulum septimumdecimum probat tripliciter quod lexxvil. l 5 Christi sit omnium legum completiva ; sed hinc elicit con- 2 clusionem quam fulcit tripliciter, scilicet, quod lex ewangelica per se sufficeret, sine lege civili vel vocata canonica, ad com- pletum regimen ecclesie militantis ; et tercio, declarando 3 triplicem conclusionem, ostendit quomodo leges theologie D subalternate * non sunt superflue.

Capitulum octavumdecimum distingwit inter legem ewan- XVIII. 1 gelicam, canonicam, et civilem. Secundo distingwit inter 2 dominium ewangelicum et civile. Tercio vero, declarando 3 quomodo iura humana non sunt superflua, ostendit quod ex 15 humanis tradicionibus palliatis inolescunt conquestus et omnia mala mundi.

Capitulum undevicesimum obicit primo ex hoc quod XIX. 1 videtur quemlibet dominari civiliter ; et disolvit ponendo triplicem diversitatem inter civiliter et ewangelice dominantem.

20 Secundo obicit per hoc quod videtur omnem custodem bo- 2 norum esse civilem dominum eorundem ; et ostendit quod omnis iustus custos temporalium est dominus eorundem, et quod omnis civiliter dominans est custos vel balliwus Do- mini capitalis ; detegitque equivocacionem regis, usus, atque

25 dominii ; et declarat quod non quilibet custos temporalium est civiliter dominans eorundem. Tercio obicit, et dissolvit3 quod non licet civiliter dominanti uti bonis suis quomodo- cunque voluerit ; et exhinc inferendo diflicultatem civiliter dominandi ostendit quomodo Christus divites comparat ad

30 camelos.

9. theologie; cod. theologis. 17. undevicesimum ; cod. 191". 25. tion in mar- gine additum 2da manu ; sicut ct verl)a temforalium est civilitcr dominans eorun- dem. Tercio obicil et ; atquc ctiam 26. civiliter,

G g

DE CIVILI DOMINIO

XX. l Capitulum vicesimum ostendit quod totum corpus iuris[i40D

humani debet inniti legi ewangelice, tamquam regule essen- cialiter directive : et detegendo officium theologi, exponitillud apostoli, i Thim. vi. 17, Divitibus huius seculi precipe non sublime sapere ; declarando quomodo in solo Domino sit 5

2 spe*randum. Et recitando tres leges illas diabolicas reipub- 150A lice infectivas, declarat quomodo sunt inpossibiles et legi

a divine contrarie : prima, si aliquis possidet quidquam civiliter licet uti ipso quomodocunque voluerit sine regimine legis /<Dei; secunda, quod conquestus sufficit per se ad fundandum 10 c conquerenti iusticiam ; et tercia, quod licet homini nocere

3 quomodocunque potuerit inimico. Ex dictis fundat inciden- taliter quomodo ab omni iniusto iudicio humano necesse est ad summum Iudicem appellare.

XXI. 1 Capitulum vicesimum primum probat tripliciter quod titulus 15

conquerendi non sit per se sufficiens ad iustum dominium :

2 et declarat quomodo requiritur ad rectificacionem conquestus caritas conquestorum, auctoritas Creatoris, et indignitas in-

3 trusorum. Et declarando originem civilitatis ante diluvium et post in quatuor monarchiis, ostendit quod oportet preter 20 successionem hereditariam capere titulum gracie Domini capitalis ; et sic contingit post iustos dominos succedere

4 heredes iniustos, et econtra : et quomodo de male quesitis sit restitucio facienda.

XXII. Capitulum vicesimum secundum ostendit onustatem et 25 X periculositatem civilis dominii : onustatem, ex difkultate ra- cionis reddende, quantum inferunt. Et elicit triplicem veri- atatem: prima, quod nemo iuste dominatur nisi ex lege b perfecte libertatis sua possi*deat ; secunda, quod lex ewange- B c lica est necessaria cuicunque parti ecclesie ; et tercia, quod 3° 2 non potest esse pax homini sine illa. Secundo declarat

4 1 Thim. : cod. Thim. precipe: cod. preci/ue. 18. Crcatoris : ca&.crca- torum. 25. post oslendit in cod. quod legitur. 27. reddendc : cod. redcndc.

LIBER PRIMUS.

45

150B] periculum civiliter dominandi, ex parte corporis et anime, sextuplici racione: et confirmando per apostolum, excludit3 hoc principium sophisticum, ' Multi sancti erant divites, ergo ' licet quolibet habundare diviciis' : et declarat quomodo debe- 5 mus imitare divites Veteris Testamenti.

Capitulum vicesimum tercium, movendo utrum vita con- xxill. l templativa sit melior quam vita activa, declarat quod sic2 tripliciter. Et post solvit duplicem arguciam ad partem3 oppositam : primo declarat quod vita contemplativa sit ne- a

iocessarior ad regimen ecclesie militantis, cum omni homini ad minimum in finesit hec vita necessaria; secundo declarat quod actus vite contemplative sit melior actu vite active ; et incidentaliter narrat de bigamia et opera generandi carnaliter in speciebus patribus Veteris Testamenti, et quomodo patres

15 Novi Testamenti debent spiritualiter proporcionaliter gene- rare gracia eiusdem finis, qui Christus est, propter quod patres Veteris Teslamenti carnaliter procrearunt.

Capitulum vicesimum quartum declarat quomodo papisxxiv. 1 et regibus vita sit contemplativa necessarior quam activa : et 2

20 descendendo ad Decretalem probat quintupliciter quod vita contemplativa sit fertilior quam activa ; datque duplicem 3 glosam pro sentencia Decretalis : et ostendit quod vita 4 activa et contemplativa sumuntur dupliciter, et quomodo se-

C cundum Gregorium contemplativa est brevis et serotina

25 * pro statu vie.

Capitulum vicesimum quintum obicit, secundum arguciam XXV. 1 Beghardorum, quod nunquam vita contemplativa sit dimit-a tenda propter activam : et declarat quomodo occasione pec- b cati sit magis bonum dimissibile propter minus ; ibi distin- 30 gwendo de magis bono, declarat quomodo Christi conversacio exemplans alias est deformis. Sccundo tollit vulpeculam2 qua ecclesiastici secundum exigenciam scculi consumunt

29. dimissibiU corrcxi : cod rfiwi/1'. G g 2

2

DE CIVILI DOMINIO

3 mundialiter tempus datum : et declarando quomodo vita [150C

4 humana ad modum tele texte dillabitur, conversacio mun-

5 dialis fit quasi tela aranee ; et quomodo illa lex adinventa humanitus sit ex causa triplici dimittenda, etc.

XXVI. l Capitulum vicesimum sextum, movendo dubium utrum ex- 5 pedicius sit reipublice regi tantum secundum legem divinam

2 iudicibus, quam secundum legem humanam regibus ; declarat suppositum ostendens tripliciter quod regis officium sit divi-

3 nis legibus appropriatum : et tercio ostendit quod regis aofficium consistit in quatuor ; scilicet, iustas leges Dei legibus 10 ^conformes condendo, secundo predictas leges divino cultui fcontraria destruendo, tercio ad placandum Deum populum ^compellendo, et quarto ad pacificandum populum tam ex-

trinsecus quam intrinsecus seculare brachium apponendo ; 4et fundat racionibus et Scripturis, concludens correlarie quo- 15 modo regum est * cognoscere quadam excellencia legem d Christi.

XXVII. 1 Capitulum vicesimum septimum probat tripliciter quod expedicius foret ecclesie regi pure secundum legem Dei per

2 Christi apostolos quam per reges. Et declarat secundo, ex 20 cursu Veteris Testamenti, quod optima pollicia foret regi per solos iudices ; bona, permixtim per reges ; sed pessima, per sacerdotes, tradiciones phariseicas et Quirinas legi Domini

3 conmiscentes. Tercio obiciendo dupliciter declarat, quo- amodo illud intelligitur Osee xiii. n, Dabo illis regem in 25 fnrore meo, declarans ex regula Augustini qua arte utendum ^est in exposicionibus huiusmodi Scripturarum. In secunda

obieccione declarat quomodo ius regis (de quo 1 Reg. viii.) in- telligitur mixtim pro tyrannide prophetata et pro exaccione

4 legittima in penam inobediencie introducta : ex quo probabi- 3° liter concludit quod pro statu vie, ex supposicione culpe, est expedicius reges esse.

4. cattsa : cod. tant.

28. 1 Reg. : cod. 20 Reg.

LI15ER PRIMUS.

453

150D] Capitulum vicesimum octavum dubitat si Christianus debet XXVIII. l potestatibus tirrannidibus obedire ; et declarando quod sic tripliciter, concludit correlarie quod ecclesiastici inconsonanter remurmurant contra dominos seculares. Secundo obicit per 2 5 hoc quod videtur taliter obedire fore in tyrrannide consentire : et declarando oppositum, ostendit sophismata odibilia in dis- pendendo bona ecclesie. Tercio, dando differenciam inter3. a regem et iudicem, ostendit quomodo prelati ecclesie, quorum

151A iudices typum gesserant, debent sub maximo anathemate 10 * digniores preficere, et ex hoc concludit quomodo monarchia, l> quoad Dominum, et aristocracia, quoad eius apostolos, foret optima policia.

Capitulum vicesimum nonum dubitat si expedicius sit civile xxix. dominium iure hereditario vel eleccione procedere : et ar- 1, 2 i5guendo tripliciter ad utramque partem, probat secundo quod 3 neuter titulus per se sufficiat ; et concludit quid veritatis habeat 4 utraque sentencia.

Capitulum tricesimum, declarando quod virtus regis sitxxx 1 per se causa, cum accepcione populi, regendi civiliter ; probat

20 ex intercisione dominii, occasione peccati originalis, quod gracia rectificat utrumque titulum dominandi : et declarando 2 quintuplicem distinccionem filii, probat quod primo omnium requiritur ad civile dominium ius hereditarium ex triplici filia- cione a Trinitate quodammodo exemplata. Tercio vero3

25 declaratur quomodo filiis spiritualibus promittitur hereditas in Scriptura, et quomodo ius humanum reddit homines per- plexos ex defectu principii non dominii.

Capitulum tricesimum primum, obiciendo primo quod ius XXXI. 1 paternum, cum non existit, non dat ius filio naturali, et de-

5. in addidi : cf. supra, p. 201, 1. 11. 16. et addidi.

24. Tercio. In the text, p. 2 1 7, I have wrongly given this as the fouith division of the chapter, misreading Ihe ' patet tcrcio ' of p, 216, which really opens the third subdivision of the preeeding paragraph (2 /')■

454

DE CIVILI DOMINIO

clarando oppositum assumpti ; ostendit quomodo peccatum [151A originale ex prevaricacione primi hominis- de lege invincibili

2 consequatur. Secundo obicit per hoc quod videtur peccata, iura, et merita eadem numero redire ; et declarando quod re- deunt eadem tam obiecto quam fructu, concordat doctorum 5

3 sentencias. Tercio obicit * quod nullum ius foret perpetuum, B cum sit racione originalis iusticie intercisum ; et declarat oppositum, quomodo filiis imitatoriis promissa est et sperata pro alio seculo eterna hereditas.

XXXII. 1 Capitulum tricesimum secundum probat tripliciter quod 10 contingit civile dominium proximum suum servituti civili 2, 3 adicere. Secundo obicit tripliciter ad oppositum. Et tercio asolvit, declarando quod ex causa triplici homines debent i, ii. subici servituti, primo ad peccata preterita plangendum, se- iii. cundo ad merita inserendum, et tercio ad vicia precavendum: 15 l>, i, ii. et quoad dominos oportet quod sint in caritate, quod diligant iii. servos suos ut se ipsos, et quod non mancipent illos labori nisi illis utili.

XXXIII. Capitulum tricesimum tercium elicit ex dictis triplicem ve-

1 ritatem : prima, quod nemo debet ex servitute civili confundi 20 2vel erubescere; secunda, quod cum servitute civili stat

3 magna nobilitas ; et tercia, quod summa servitus et abiectis- sima prosapia stat cum reputatis nobilissimis et ditissimis quoad mundum.

XXXIV. 1 Capitulum tricesimum quartum dubitat si leges hominum 25 de servitute hereditaria legi ewangelice sint conformes et a, b swadet quod non tripliciter. Secundo, arguendo tripliciter

2 ad oppositum, respondet, declarando quomodo civilis servitus non est hereditaria nisi genitus sit conformis patri et causa huius servitutis : et ostendit triplici exemplo quod libertates 30

3 humanas oportet esse divinis legibus regulatas. Tercio vero,

I. assuinpti: cod. asuinpti. 4. declaratido : cod. dcclarat. 7. inter-

cisum: cod. intercisim. dcclarat : cod. declarando. 12. adicere : cod. adiscere. 33. nobilissimis : cod. novissimis. 27. non : cod. sic. Vide autem supra p. 240, 1. 32.

LIBER PRIMUS.

455

151C ad tria argumenta * respondens, ostendit primo que sunt a venalia et quot modis ; ostendit secundo quomodo triplici b causa filius succedit parenti in servitute civili ; tercio vero c ostendit quomodo servitutis exaccio fuit causa destruccionis 5 regnorum.

Capitulum tricesimum quintum, dubitando si contingit XXXV. l hominem dare alteri pro se et heredibus in perpetuum quod- vis dominium, arguit ad utramque partem tripliciter. Secundo 2 elicit triplicem veritatem : prima, Deus potest dare homini a

iopro se et heredibus suis in perpetuum caritatis dominium; secunda, Deus non potest dare persone vel generi in per- b petuum civile dominium ; tercia, creatura potest solum dare c ministratorie capaci tam civile dominium quam ecclesiasti- cum. Tercio, detegendo equivocacionem triplicis dacionis,

i s respondet ad dificultates in prima, triplici racione ostendens, 3 primo quod homo potest dare alteri perpetuum dominium a naturale : secundo quod non oportet omne dominium posse 6 communicare alteri tam amplum dominium sicut habet ; et ostendit quomodo ius civile propter eius inperfeccionem non

20 potest intrare patriam, et per consequens non stabilit quid- quam perpetuo : et tercio descendit, declarando quomodo c elemosine et daciones divino beneplacito mensurantur, et quod non ex bullis habilitantur persone sed per se ex gracia. Os- tenditque quomodo Ieremias emendo agrum, modo quo alii

25 prophete, operabiliter prophetavit.

Capitulum tricesimum sextum ostendit primo quod con- xxxvi. 1 D tingit hominem dare * alteri pingwiorem possessionem quam ipsemet habeat; et incidenter ostendit quod homo potest dominabilia dare, non proprie donare, sed in spiritualibus 30 accesoriis ministrare. Secundo ostendit quomodo valor boni 2. a operis et dampnum perversi operis in patria innotescet : et distingwendo de triplici modo opcrum, ostendit quomodo i

20. /atriam : cod. penitenciain. 21. declarando addidi. 31. innotescct : ita ex innotescit, forsitan 2da manu, corrcctum.

456

DE CIVILI DOMINIO

3 patres in filiis operantur. Tercio ostendit quomodo in omni [151D opere vel ordinancia subintelligenda est condicio approba- cionis divine, cum tribus correlariis exinde sequentibus.

xxxvil. l Capitulum tricesimum septimum infert correlarie ex pre- dictis, quacunque communitate vel persona ecclesiastica 5 habitualiter abutente diviciis, reges et principes et domini temporalis bene et valde meritorie possunt ipsas auferre, eciam quantumcunque tradicionibus humanis eis fuerint con- firmate : et invocata benivolencia auditorum, probat conclu-

2 sionem ex parte cleri tripliciter ; secundo ex parte potestatis 10

3 regie confirmat idem tripliciter ; et tercio confirmat eandem veritatem tripliciter in exemplo.

xxxvill. Capitulum tricesimum octavum obicit per hoc quod se- culares hoc temptantes excommunicari debeant, et ecclesias- ltici pro iure ecclesie subire martirium : et solvendo declaratis primo quod nemo excommunicari poterit nisi excommunice- tur primo et principaliter a se ipso ; ex quo infert correlarie quod correpcio ewangelica non est propter excommunicacio-

2 nem vel censuras pretensas ecclesie ommittenda. Secundo

a declarat * quod nemo ad sui deterioracionem excommunicatur 152A nisi principaliter in causa Dei : ex quo infert correlarie, post triplicem excommunicandi maneriem, quod non debet ful- minari excommunicacio nisi in notorie peccatores ad medici-

b nalem excommunicati vel populi terrorem ; et sic nemo debet excommunicari principaliter propter peccuniam vel humanum 25

3 debitum exigendum. Tercio infert quod post dotacionem ecclesie non sunt ecclesiasticis temporalia per excommunica- cionem vel censuras ecclesiasticas exigenda : et probat

4 iripliciter, obiciendo de potestate clavium et t solvendo clavium. 3°

xxxix. 1 Capitulum tricesimum nonum probat tripliciter quod edifi-

2. ordinancia subintclligenda : cod. ordinanciam subintelligendam. 7- pos-

sunt : cod. posut.

LIBER PRIMUS.

i52A]cacio ecclesie non consistit in bonorum fortune accumula- cione, sed incremento bonorum virtutis et gracie. Secundo 2 declarat quod causa pro qua sanctus Thomas obiit, non fuit temporalium appropriacio vel eorum spoliacio, sed legis 5 Christi defensio. Tercio declarat triplicem causam rectifi- 3 candi martirium; et distingwendo de multiplici martirio, ostendit quod omnis causa martirii reducitur ad observacio- nem legis Christi, et sic quod nemo debet pro temporalibus subire martirium

10 Capitulum quadragesimum obiciendo declarat quod nemo XL. 1. debet excommunicare quemcunque ad sui deterioracionem, sed medicinaliter ex amore : et ostendendo tres condiciones ad b excommunicacionem legittimam requisitas, ponit excommu- c nicacionem octuplicem. Secundo declarat tripliciter quod 2

B nemo * debet excommunicare quemquam propter peccuniam ; et narrando multas conclusiones incidentes de provida ex- communicacione, narrat quomodo dominus Lincolniensis ex- communicatus fuit a curia. Et tercio, movendo dubium, si 3 decime debent dari indignis prepositis, confirmat ex senten- a

20 cia Hostiensis tripliciter in hac parte : et solvendo tres ob - b iectus, concludit correlarie quod eciam habentibus ecclesias appropriatas et alienigenis notorie indignis, licet laicis de- cimas et oblaciones subtrahere : et excludit triplicem fucum c sophisticum ; primum de privilegio clericorum, secundum de i, ii.

25 occupacione circa negocia universaliora ecclesie, et tercium iii. de excommunicacione vel dispensacione prelati.

Capitulum quadragesimum primum obicit primo per hoc xli. 1 quod excommunicacio est medium aptissimum ad decimas exigendum : et solvendo dubitat, et declarat primo quod 30 decime debentur Christi sacerdotibus, et ostendit racionem /, quare pocius decima quam alia pars aliquota sit solvenda. Secundo tangit et declarat quadruplex medium decimas ac- 2 quirendi, que sunt vitc sanctitas, predicandi vivacitas, sacra- 19. c x s cntencia addidi. 32. acquircndi : cod. aquirtndi.

DE CIVILI DOMINIO

3 mentum ministracio, et prudens hortacio. Tercio dividit [152B a illam in specialem, secundum tria argumenta apostoli, i Cor. l>ix., et generalem secundum doctrinam Christi, Math. xviii.,

de correpcione fraterna.

xlii. 1 Capitulum quadragesimum secundum epilogat, quomodo5 non licet principaliter sed accessorie excommunicare pro decimis : et declarando tripliciter quod in excommunica» cionibus pro decimis excedimus limites potestatis, recitat 2 duas responsiones sophisticas, et dissolvit. * Secundo ponit C conclusionaliter quod clericis per accidens committitur con- io servacio decimarum ; et concludit correlarie quod ab eis potest legittime auferri eorum custodia, eo quod iniuste occu- pantes sunt ad iusticiam revocandi ; et probat tripliciter quod 3omnis peccator iniuste facit quidquid fecerit. Tercio, ex- cusando legem, probat tripliciter quod ecclesia Anglicanais posset legittime ac meritorie auferre a clericis et religiosis bona pauperum in casu satis possibili. Et stabilit istam con- a clusionem pro maxima quod Deus non potest donare aliquid b creature nisi sub condicione quod serviat sibi in gracia : se- cundo probat quod ista convertuntur, creaturam Deum dili- 20 gere, et mandata eius servare : ex quibus concludit sextuplex c correlarium ; quorum tercium est quod nulla lex est inper- d tinens legi Dei ; quartum, Legifer noster, Dominus Iesus Christus, legem per se sufficientem dedit ad regimen uni-

4 versalis ecclesie militantis. Quarto, redeundo ad secundam 25 excusacionem, ostendit quibus et quomodo sit excommuni- cacio ecclesiastica deputanda.

XLIII. A Capitulum quadragesimum tercium, obiciendo quod cre- dendum sit ecclesie, premittit supposicionem trimembrem : 1 quorum primum continet quod apud Deum omnia que 30

2. specialem: cod. speciale. 4. fratcrna 2da manu additum. 15. Anglicana:

cod. Angliga. 16. aufcrre: cod. aufcrri. 18. donare : cod. dolare. 29. trimcmbrem in margine additum 2da manu.

22. There is an error in the subdivision here : see above, p. 344, n. 29.

LI15ER PRIMUS.

152C] fuerunt vel erunt, sint tempore suo presencia ; secundum, 2 quod omnes et singuli homines sunt una persona; tercium, 3 quod necesse est Christum influere in suam ecclesiam. Tunc dicit quod soli ecclesie Christi, ut ipse promulgatum 5 influit, est credendum : et concludit conclusionaliter quod B licet in casu predestinando credere quod dominus papa et Romana curia ipsum excommunicat minus iuste ; et probato illo tripliciter, concludit correlarie quod applaudentes pre- 1 latis de eorum inpeccabilitate peccant graviter in Deum et

iohomines; et reprobando tres responsiones sophisticas con- firmat illud per leges ecclesie. Secunda conclusio : Licet 2 sit necesse credere ecclesie apostolice hic in via, tamen nulli particulari ecclesie credendum est, nisi de quanto sensus

D emanat a capite nostro, Christo. * Et ostendendo pro tercia 3

15 conclusione quod nullum papam vel cetum cardinalium sit absolute necessarium regere ecclesiam, declarat difuse quo- c modo sit obediendum preposito, narrando quomodo Lin- colniensis respondit bullis papalibus ; et quod solum in man- datis Domini obediendum est Deo, angelo, vel homini, et in

20 contrariis nedum obediendum, sed, non obstante gracia dignitatis vel ordinis, resistendum ; et confirmat ex racione et dictis Gregorii in registro.

Capitulum quadragesimum quartum probat quod lexXLlV. Christi sine lege humana superaddita sufficit fundare et

25dirigere religionem integram Christianam. Ex quo infert conclusiones : prima, quod lex Christi pure per se sufiiceret 1 pro omni statu dirigere sponsam suam ; secunda, quod omnes 2 leges humane quas lex ewangelica non docet facere, sunt superflue et inique ; tercia, Omnis homo debet esse theo- 3

3ologus et legista; quarta, solum legem Christi licet prac-4 tisare, discere, vel docere ; quinta, docens quod omnis veritas 5 est catholica, movet duo dubia et dissolvit; sexta, docense quod omne ens est fides creata, probat difuse, respondendo

3. in in marginc additum 2da manu. 22. et dictis : cod. dictis et. 33. oimic ens : cod. omnis.

DE CIVILT DOMINIO LIBER TRIMUS.

quintuplicem obieccionem, quod sola Scriptura sacra est[l52D

istius auctoritatis quod, si quidquam asserit, debet credi ; 7.aseptima probat per decem evidencias quod non licet Chris-

tiano post plenam publicacionem ewangelii extraneas leges /-.i.condere. Et ex istis concludit quatuor veritates: prima, 5

quod nulla communitas potest regi, prosperari, vel pacificari

ii. sine Scriptura principaliter regulante ; secunda, quod peri- culosum est opinionem scolasticam hereticare, vel quidquam

iii. de novo statuere ; tercia, quod Scriptura expressa in nostris

iv. codicibus per se sufficiat ; et quarta, Nichil licet homini 10 facere nisi auctoritate Scripture : et narrat eius commendacio- nem multiplicem, etc.

Explicit registrum suwn proprium super primo libro de civili dominio, qui est tercius in ordine.

t. quiutuplicem: cod. qnintam. 6. prosperari: cod. prospera. 13-

Verba Explicit et sequentia usque ad finem colore rubro sunt scnpta 2da manu.

1

lg<^ The Society's Tssues for 1884 and 1885 wiU be scnt only to thosc Members who have paid thcir Subscriptions. Thc Subscriptions for 1885 became due on Jan. 1, and shoukl be paid at once to the Hon. Sec. 3. W. Standerwick, Esq. , General Post Office, London, E.C. Cheques to be crosst ' London and County Banh:'

($fte tSBgcltf ^jrritfg.

Second Report of the Execulivc Committee, 1884-1885. (Jme, 1885.)

1. The Wyclif Quincentcnary, p. 1-2.

2. The Funds and Position of the Wyclif

Socicty on Dec. 31, 1884, and now. Boolcs preparing in Editors' hands. Maiuiscripts copied, p. 2-4.

3. Editors' Difficulties, p. 4-5.

4. The Booksfor 1884, p. 6.

5. The Books for 1885, p. 6.

6. Failure of the Appeal for £1000 for

thc Qiiincentenary Publications, p. 6.

7. Thanksto Helpers. Miscellaneous^.l , Hon. Sec.'s Cash Account, p. 8.

1. Tlie Five-Hundredth Anniversary of the death of the great Engli.shman, John Wyclif, has come and gone ; and among the tens of thousands of folk whose knowledge of the great llefornier was increast and freshened hy the efforts of his honourers laf?t year, there can have been none who was not glad that a "Wyclif Society existed, that a set of English and German students had banded themselves together to rescue the Master's Works from their five cen- turies' neglect, and make the records of his mind and soul accessible to the scholar's gaze. As the year 1884 drew to its end, and men thought sorrowing of the zealous patriot, preacher, missioner, and englisher of the Bible, lying stricken with paralysis on his Lutterworth bed, his tongue silent, his hand still, they felt too, that he "being dead, yet speaketh," and that once more his voice would go forth, his hand point the way, as over the long tract of time his skin-books turned into paper and print, would tell them the steps he trod, the spirit in which he prest onward, as he sought the Right and fought the Wrong, during his time of struggle here on earth.

The declared purpose and constitution of the Wyclif Socikiy prevented it joining, as a Society, in the Wyclif Quincentenary Committee's proceedings ; but, as indi- viduals, the Members of the Executive Committee, and

2 §1,2. The WycUf Quinccntenary and the Wyclif Society.

many other Members of the Society, especially its Honorary Secretary, took an active part in the Quincentenary Meetings and arrangements. And altho the public response to the Quincentenary Appeal was not so warm as had been hoped for, altho it did not reach the intensity of the feeling cald out by the Luther Tercentenary, yet the Executive Committee cannot but rejoice in the fresh interest which was raised last year in the memory and work of Wyclif, — interest witnest by testimonies from all ranks and estates of men, from the Convocations of Canter- bury and York to Meetings and classes in Schools, — and which has left an enduring mark on the present generation of Englishmen. That the work shall continue on their posterity is to be the task of the Wyclif Society.

2. The Quincentenary work had a favourable infiuence on the Wyclif Society. First, the Archbishop of York assigned £100 out of the profit on The Speaker's Commentary to the funds of the Society ; and to this sum other donors added £13 5*. Xext, about a hundred fresh Members joind the Society, and raisd its number to 330. These accessions of money and Members enabled the Society — after paying £50 on account for Dc Benedicta Incarnatione — to close the year 1884 with a balance of £326 17*. 9d., of which it will be able to devote £300 to the printing and binding of the Books for 1884. To the Publications for 1885 it will probably be able also to allot £300, if the 200 Members who have not yet paid this year's Subseription will at once do so.

In regard to the book-issues of the Society, the Executive Committee call the attention of Members to the fact, that in the Society's first three years, 1882-3-4, it had to spend no less a sum than £491 2s. in the copying of Wyelif MSS., that in the first six months of this year £82 has been paid for the like purpose, and that probably £200 more will have to be spent before all the Latin works are transcribed.

Knowing what a heavy tax this copving would be on the Society's early years, the Committee appealed to Members, in its first Prospectus for five years' Subscriptions in advance. Seventy-nine Members generously answerd that appeal during the first three years, and their £414 15*. enabled the work to be done without undue loading on the current income of those years. The Committee trust that this forward help may still continue, as most of the Logical

§ 2. Works in the Pressfor the Wyclif Society. 3

and Philosopkical TVorks, and Wyclifs Opus Ecangelicum, have yet to be copied.

The present state of the Society's work is this :

I. Mr. Reginald Lane Poole's edition of Vol. I. of the De Ciri/i Dominio (460 pages, with notes, collations, and side- notes) is all printed off, except four sheets which have still to be returned for press. A short Preface, chiefly on the Manu- script, has still to be written, the main Introduction being kept back till the work is complete. The Clarendon Press, Oxford, is printing this book.

II. The Rev. Edward Harris's edition of the De Benedieta Incarnatione (232 pages, with full side-notes and collations) is all printed, save the last three sheets, and these will be soon back for press ; but the difficulty of the subject, and the subtlety and intricacy of Wyclifs argument, with the ne- cessity of giving an historical sketch of the views of his near predecessors on the Personality of Christ, will cause some further delay in the issue of the book. Messrs. Austin of Hertford are printing it.

III. Prof. Loserth's edition of the De Ecclesia, with Eng- lish side-notes by Mr. F. D. Matthew, is in proof to page 240. Another two hundred and sixty pages will linish Vol. I. of the book. The Forewords to it are written, and have been Englisht by Miss Alice Shirley, who has naturally taken interest in the Society because it is to carry out her late Father's unfulfilld purpose of printing all Wyclif 's works. De Eeclesia is at the press of Carl Fromme, in Vienna. He has the ' copy ' of the whole of it in hand.

IV. Mr. Pollard's edition of the Dialogus sive Speculum Mi/itanf is Ecclesiae has been sent to the Clarendon Press for printing, and the first sheet has been issued.

V. Mr. lludolf Beer's edition of the Dc Composicione Eominis is with Carl Fromme for printing, and he has put forth a few specimen pagos. Mr. Matthew will revisc the English side-notes to it. it must be finisht by October.

VI. The following works are copied, and iu Editors' hands, preparing for publication :

Summa Theologiae.

Book I. De Mandatis Divinis, ed. F. D. Matthew, nearly ready for press.

„ II. De Statu Innocentiae. Ditto.

„ IV.-V. De Civili Dominio, ed. R. L. Poole, M.A., Ph.D.

(Book III. is printed.) „ VI. De Veritate S. Scripturae, cd. Dr. R. Buddensieg. (Book VII. De Ecclesia, is nearly printed.)

4 §2. Wbrks Pr&paring for the Wydif Society.

Book VIII. De Officio Regis, ed. Dr. Auerbach. (Book IX. is copied only.)

„ X. De Simonia, ed. Dr. Herzberg-Fraxkel.

„ XI. De Apostasia, ed. F. D. Matthew.

„ XII. De Blasphemia, ed. T. A. Archer, M.A. Sermons, ed. Prof, J. Loserth (not yet all copied).

(The Sermones Mixti and the secoud part of the Sermones Dominicales are all copied. Prof. Loserth aixl his Assistant have been lately working six hours a day at copying and collating. The Sermons will till at least five volumes.)

Miscellaneous Tracts, ed. F. D. Matthew (43, 44, Shirley) ; Expositio S. Matth. c. xxiii. xxiv. ; (54) Contra Magistrum Outredum de Ornesima; (55) Contra Willelmum Vynham; (48) De Servitute civili et Dominio seculari ; (64) De Paupertate Christi ; (77) De Ordine Christiano.

Responsiones etc, ed. Dr. Auerbach ; (57) ad. Radulfum Strode ; (68) ad argumenta cujusdam emuli veritatis ; (59) ad xliv quaestiones ; (60) ad decem quaestiones.

De Dominio Divino, ed. R. L. Poole, M.A.

De Actibus Animae, ed. J. H. Hessels, M.A.

Tlie following works are copied only, and wait for editors. The copies were made by Dr. Buddensieg (except Nos. 18 and 24), and he kindly places theni at the Society's disposal.

Summa. Book IX. De Potestate Papae.

(18) De Eucharistia tractatus (48) De Salutatione Angelica. major. (61) Epistolae Octo.

(23) De Eucharistia et Poeniten- (84) De Concordatione Fratrum.

tia, sive De Confessione. (89) Descriptio Fratris.

(24) De Prophetia. (92) De Praelatis Contentionum. (39) Sermo Pulcher. (94) De Graduationibus.

(47) De Oratione Dominica. (95) De Gradibus Cleri Ecclesiae.

Mr. J. H. Bullock has copied part of the Tractatus de Tempore, the 6th Treatise of Book I. of De Ente, sive Summa Intellectualium, and hopes soon to copy the Opus Evangelicum, sive De Sermone Domini in Monte.

3. From this statement, Members will see that, though the Society has been three years and three months in being, and has not yet issued any book bcsides Dr. Buddensieg's two volumes which were begun before the Society was founded, yet a solid foundation for future work has been laid ; as much has been done during the time as was possible ; and by the end of its fourth year the Society will be level with its work, that is, all the money paid to it will have been spent in copying and printing. The great hindrances to quicker production have been, the state of Wyclifs texts, and his habit of quoting from memory, and sometimes mis- taking the name of the treatise he quoted. Occasionally an Editor reckons on preparing a sheet of 'copy' in a few hours of his scauty leisure, and soon finds hiinself pulld

§ 3. The Dijficultics of Editing Wyclif Maniiscripts. 5

up by a reference which his spare hours for the next six weeks fail to identify. Or, he is far away from London, Oxford, or Cambridge, and has to wait for months till he can search the Libraries there. On this point, an extract from a private letter from Mr. Reginald Lane Poole may be quoted :

" I should like to explain a little fully how it is that I am liable to be checked in preparing copy, sometirnes for far longer times than I cau foresee. My main reason is that, having but one manuscript to go upon, it is absolutely necessary that I should use every possible means — external meaus — to make the text a little correcter than the manuscript itself is. This involves regular collation of all citations ; and if you compare any of my notes with the text, you will see that Wyclifs references are of the vaguest character. For instance, the Epistles of S. Augustin are quite differently numbered from the editions we have in print. The chapter-divisions of his other works are also hardly ever in correspondence with those of the editious. Consequently at every secoud or third page I ain hable to be stopped until I have discovered the original passage, or, as has happened a few times, have had to give up the search in despair. Wyclifs refereuces to Grosseteste and EitzRalph are mostly verifiable only in manuscript ; and you can conceive what trouble this means. Still, all this work is to my mind entirely iudispensable. The book is edited once for all, and no con- sideration of time cau hurry it. I know you agree with this principle, and are ouly barassed by the opj>osing demands of subscribers. But after all, the goodness of the edition is still the chief point. Along with the difficulties of the work itself, has to be considered the fact that I can call very little time my own. I sit up late at night over the thing, but seldom am able to touch it in the day-time, except when anything has to be done in the Bodleian : and even there I can go so seldom, that I keep most of my staple books (some of them on loau from Balliol library) in my own room. I am seriously thinking over the question whether I have not undertaken moie than one person ought to under- take for the Society ; that is to say whether, at the present rate, I cau ever satisfy you in getting the books done in any reasonable time."

Few more difHcult tasks than editing a Wyclif treatise can face an Editor ; and, as Mr. Harris says, even after six weeks' study of a chapter, you cannot be Certain that you have caught the exact shade of meaning which existed in Wyclifs mind, with regard to some abstruse point in seholastic theology or philosophy. Members may rely upon it, that the Society's Editors have done their best, in the few hours a week which the business of life has allowed them to give to their Wyclif work.

4. The first Book finisht will bc Mr. R. L. Poole^ De Civili Dominio, Vol. I. It is estimated to cost at least £175 for printing, and £25 for binding. As Members have put £300 at the disposal of the Executive Oom- mittee for the year's publications, it is obvious that another

6 § 4, 5. Thc Socictfs Publications for 1884 and 1885.

thin volume can be iueluded in the Society's issue for 1884. This will no doubt be Mr. R. Beer's edition of the De Composidone II om in ss.

5. The second Book to be completed will probably be VoL I. of Prof. Loserth's edition of the I)f Ecclesia, inas- much as its Forewords are ready, while Mr. Hakris (as above mentioned, p. 3) is obliged to delay his. The esti- mated cost of the De Ecclesia is £150 ; of the De Benedicta hicarnatione £130. The biuding and sending out of the two will come to at least £50. The money available for them is only £:W0. If the Society's Members will, by getting fresh men to join, enable both works to issue this year, the Committee will be only too glad to see them go out. If not, Mr. PoLLARn's edition of the Dialogus niust be issued with the De Ecclesia in 1885, and the De Benedicta Incar- nationc be the first book for 1886. The second will be VoL II. of Prof. Loserth's De Ecclesia, or VoL I. of Mr. Matthew's edition of the Dc Mandatis.

Members must realize that the extent of the Society's yearly issue depends solely on them. If they do not send in money enough for two volumes a year, only one volume can be sent out. The early outlay in copying was an absolute necessity, as the getting to understand each treatise, and then preparing it for press, take so much time. Moreover, during a society's first few years, more money generally flows to it than later on. All the Wyclif MSS. ought to be copied bv the end of 1886.

6. The Committee's Appeal for £1000 for the Society's Publications for the Quincentenary met with scant response, but the Committee still urge Members to trv and get Donatious for the Society. lnterest in its work is slack ; and it needs all the help that can possibly be got for it.

7. The Executive Committee cannot conclude their Second Report without repeating their thanks to the Society's Editors, Cojiiers, Donors, and Helpers, and specially to Messrs. R. L. Poole, E. Harris, J. Loserth, F. D. Matthew, A. Pollardj R. Beer, S. Herzberg-Friinkel, Patera, J. H. Bullock, T. A. Archer, Drs. R. Buddensieg, and Auerbach ; Miss Alice Shirley ; and the Archbishop of York and the Com- mittee of the Speaker's Commentary Fund, for the gift of £100. The Societv's thanks are also due to the Governing Bodies of Trinity ColL, Cambridge; Trinity Coll., Dublin ; ( )riel ColL, Oxford ; and the University Libraries of Vienna and Prag, for loans of MSS. for the use of thc Society's Editors.

§ 7. Subscription to the Wyclif Society.

7

The Subscription to the Society is One Guinea a year, payable on every First of January. Tbe payment of five or ten years' Subscriptions in advance will belp the Society's work. All Subscriptions and Donations, — wbicb are mucb desired, — sbould bepaid to tbe Hon. Sec, J. W. Standerwick, Esq., General Post Office, London, E.C., and Members will save botb bim and tbemselves trouble by sending bim an Order on tbeir Bankers, in tbe following form, to pay tbeir subscriptions : —

1885.

To Messrs.

Till furtber order, pay to tbe London and County Bank, for Tbe Wyclif Society, One Guinea now, and on every following First of January.

(Signed)

THE WYCLTF SOCIETY.

Patron — His Grace the Lord Arehbishop of Canterbury. President. — His Grace the Lord Archbishop of York.

Vice-Presidents. — Most Rev. Lord Plunket, Archbishop of Duhlin ; His Grace the Duke of Devonshire, K. G. ; His Grace the Duke of Buckingham and Chandos ; Rt. Hon. the Earl of Shaftesbury, K.G. ; Rt Hon. Viscount Eversley ; Right Rev. Lord Bishops of Bath and Wells, Carlisle, Durham, Down aud Contior, Exeter, Liverpool, St. Davids, Sodor and Man ; Rt. Hon. Lord Ebury ; Rt. Hon. W. E. Forster, M.P.

Executive Committee.—Y . J. Furnivall, 3, St. 6eorge's Square, Primrose Hill, London, N. W.. Director ; Prof. Montagu Biutows, 9, Norham Gardens, Oxford ; F. D. Matthew, Quarryton, Hayne Road, Beckenham, Kent.

Hononiry Secrelary. — J. W. Standerwick, General Post Office, E.C.

Local Honmary Secretaries. — Ireland — The Rev. C. H. H. Wright, D.D., CliftonviUe, Belfast; Scotland— The Rev. James Kerr, 53, Dixon Avenue, Crosshill, Glasgow ; Wales (Ifbrth) — Principal Reichel, TJniversity College of North Wales, Bangor ; Cheshire — Rev. A. MacKennal, Highfieid, Bowdon, Cheshire; Devonshire — Rev. E. Harris, Wellswood Park, Torquay; Dorset,- shire — J. C. Mansel Pleydell, Esq., Whatcomhe, Blandford; Gloimster—Tho Rev. J. J. Mercier, Kemerton, Tewkesbury; Lancashire—ios. Thotnpson, Esq., 23, Strutt Street, Manchester ; Lincotn — The Rev. Canon Pennington, XJtterby, Loutli ; Middlesex (JFest)—T\ie Rev. E. Chester Britton, Hermosa, Ealing ; Norfolk — Rev. 0. W. Tancock, Norwich ; Somersetshire — Rev. Aubrey Townshend, Puxton ; Yorkshire (East l{idiny)—The Rev. Horace Newton, Drittield; Yorkshire (lYe.st Eiding)- \le\. 3. N. Worsfold, Haddlesey, Selby.

Lian/cers. — The London and County Bank, Aldersgate Street, Loudon, E.C.

s

TreasureSs Cash Account, Nov. 1883, to Dec. 31, 1884.

H

l-H

o c

ao

rv. i—i

1-3

o

o

0Q H £l

Ph G

OQ

H

Ph i— i

o P3

=5 -

O

co

o

23 «

P> O

55

o

23

HHNOCCS C0

c es o ■"* C 1" o naog

C3 ^ ir; C0

3

^ .—

— -* o c

— - -

- 3 o

- bC | h bO t3 ~. 5 -x ~

*SL"-t2 "o .2 ».E

£ = >a=io 6£

X x =

s yj > 5

= "5 •- -2

—4

•»••£>•©

(M

co

. -> H<

O I -

M

■4J

23

I d I «o .2 0 c 9 £ -5 cc -t - ^>

® Sm"!

2— o

pq eo O h5

d

1 B c —

a-5

o o

53 .

< d

c3

d

1