, „4 de 2 : - 


6 6EL60L80 19/1 € 


EMEA 


Digitized by the Internet Archive 
in 2010 with funding from 
University of Toronto 


http://www.archive.org/details/mareclausumbijdrOOmull 


\ MARE CLAUSUM. / 


BIJDRAGE TOT DE GESCHIEDENIS DER RIVALITEIT VAN ENGELAND 


EN NEDERLAND IN DE ZEVENTIENDE EEUW. 


ACADEMISCH PROEFSCHRIFT. 


TER VERKRIJGING VAN DEN GRAAD 


Doctor in het Bomeinsch en Bedendaagsch Recht, 


AAN DE HOOGESCHOOL TE LEIDEN, 


OP GEZAG VAN DEN RECTOR MAGNIFICUS 


Dr. D. BIERENS DE HAAN, 


HOOGLEERAAR IN DE FACULTEIT DER WIS- EN NATUURKUNDE, 
IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN 


op Dinsdag, den 16 April 1872, te 3 uur, 


ave / 
SAMUEL MULLER Fz, 


GEBOREN TE AMSTERDAM. 


AMSTERDAM, 
FREDERIK MULLER, 


1872, 


LIBRARY 0 


„t Gebeurt veel tijdts, dat de een vriendt de ander helpt, ende met alle middelen 
begunstight, om hem te doen komen tot een Ampt, Charge ofte Digniteyt. Soolangh 
als die kuyperije duyrt, zijnse de beste vrienden van de werelt; maer soo haest als 
dien vrient het ampt wegh heeft, soo rijster jalousie. Pngelandt heeft de Ver- 
eenighde Nederlanden, doen sy kleen waren, veel liefde, gunst ende hulpe betoont ; 
maer na dat de selve haer hadden bevestight, doen wierden de Hngelsche jalours. 
Men begost te spreken op de Visscherije, dat het geschiede inde haer Zeen, op haer 
Kusten, dat de Hollanders haer het broodt uyt de mondt namen, niet alleen soo 
na bij, maer ooek wijt af, in Indien, soo Oost als West, in Groenlandt, in Moscovien 
resen disputen.” 


ArrzeMa, Saken van Staet en Oorlogh. 


AAN MIJNEN VADER. 


VOORREDE. 


Bij de voltooiing mijner taak zij het mij vergund, een 
en ander op te merken over de uitgave der daaraan toe- 
gevoegde Bijlagen. Ik heb gemeend, mij bij het afdrukken 
dier stukken strikt te moeten houden aan den tekst, dien ik 
gebruikte. Verkeerde spellingen, kwistig geplaatste hoofdlet- 
ters, zonderlinge interpunctie, alles is weergegeven zooals 
het in het oorspronkelijke voorkomt. Ik meende daartoe 
verplicht te zijn bij het in het licht zenden van stukken, 
waarvan de origineele, eenigszins bedorven tekst niet ter ver- 
gelijking voor een ieder toegankelijk is en waarbij dus meer 
of minder gewaagde veranderingen het vertrouwen op de uit- 
gegeven lezing niet dan verzwakken konden. Levert deze han- 
delwijze geen stof tot ernstige bedenkingen op bij de Bijlagen 
A. D. B. J. K. en L., waar de oorspronkelijke tekst vrij 
zuiver is, nog “minder bij de stukken B. F. en I., waarvan 
de origineelen reeds in druk verschenen zijn en waar dus 
de fouten opzettelijk of uit onkunde door den schrijver schenen 
gemaakt te zijn: bij de stukken G. en H. was het resultaat, 
dat eene veelszins bedorven lezing te voerschijn kwam. Toch 
meende ik ook daar niet van de mij zelven voorgeschreven 
gedragslijn te mogen afwijken. De oorspronkelijke tekst van 


II 


stukken, door Engelschen en Nederlanders der zeventiende 
eeuw in het Fransch gesteld, kan, nadat ze eenige malen is 
overgeschreven, niet volkomen zeker meer worden gerecon- 
strueerd. Te moeielijker is zulk eene reconstructie waar de 
kopiist der stukken iemand blijkt geweest te zijn, die met de 
taal waarin die stukken gesteld zijn onbekend was. In dien 
stand van zaken meende ik dus de beide Memoriën te moeten 
laten zooals ze waren. Over het geheel is de tekst verstaan- 
baar en kan een ieder de verbeteringen aanbrengen; waar de 
zin onduidelijk was heb ik waar ik vermocht het verbeterde 
woord aan den voet der bladzijde aangeteekend. — Anders heb 
ik gehandeld bij het uitgeven van Bijlage C. Hier gold het een 
stuk, door den schrijver zelven voor de pers bestemd, dat 
echter hier en daar bepaald herziening eischte. Uit het hand- 
schrift zelf blijkt, dat het stuk zonder tusschenpoozen opge- 
schreven werd en dat het betoog daardoor nu en dan aanvulling 
vorderde ; die aanvullingen zijn wel dadelijk ingevoegd, maar 
zij storen m. 1. soms den gang der redeneering. Bij een 
werk, waarmede het aldus gesteld is, meende ik meer zorg 
te moeten aanwenden. Aan den tekst waagde ik niet iets 
te veranderen; met behulp van de heeren Durreu en HaMAKER, 
die zich daartoe dadelijk bereid verklaarden, stelde ik de 
twijfelachtige lezingen vast, en veroorloofde mij een enkele 
maal een woord tusschen haakjes er bij te voegen. Waar het 
geschrevene volkomen onleesbaar of met een gezonden zin on- 
vereenigbaar scheen, plaatste ik een vraagteeken. In den aldus 
verkregen tekst nam ik echter met interpunctie en indeeling 
meer vrijheid dan bij de overige stukken. Aan de nage- 
dachtenis van een groot man meende ik schuldig te zijn, 
dat zijn werk teu minste in zulk eenen afgewerkten staat 
verscheen als de eerbied voor den door hem zelven ge- 
stelden tekst toeliet. 

Over de inrichting van het boek zelf nog een enkel woord. 
Ik ben bij het stellen van het denkbeeld uitgegaan, dat een 
schrijver, vooral als hij zijn eerste proeve in het licht geeft, 
niet mag eischen, dat zijne lezers hem op zijn woord zullen 
gelooven. Daarom heb ik getracht, de contrôle gemakke- 


III 


lijk te maken, door niet alleen waar ik van andere schrij- 
vers verschilde de polemiek zoo kort maar zoo volledig mo- 
gelijk in de noten op te geven, maar ook van de aange- 
haalde werken de plaatsen overal aan te wijzen. De aan- 
teekeningen hebben daardoor reeds eene uitvoerigheid gekregen, 
die sommigen overdreven zal schijnen. Ter vereenvoudiging 
in het citeeren vermeldde ik dus nergens den volledigen titel 
of de editie van het aangehaalde werk; de volgende uit- 
voerige lijst der geciteerde boeken en handschriften zal het 
een ieder gemakkelijk maken de aangewezen plaatsen, na te 
slaan. 


A. Onuitgegeven Bronnen. 


Aecten ende Resolutiën vande Ho. Mo. Heeren Staten Generael der 
Vereenichde Nederlanden. 1609 —1642, 1651 —1654. 

Seerete Resolutiën van de Ho. Mo. Heeren Staten Generael der 
Vereenichde Nederlanden. 1624, 1625, 1636, 1639. 

Rapport van de Heeren Gecommitteerde geweest hebbende in En- 
gelandt in den Jaere XV1®hien. 

Verbael van de conferentie ende besogne gehouden by... Commissa- 
rissen van de Heeren Staten Generael der Vereenichde Nederlanden 
met de Commissarissen van syne Ma: van Groot Bretaigne nopende 
de questien geresen op den handel van Oost-Indië. (1615.) 

Verbael van de Heeren vaN GOCH, VAN DER DuUssEN, LIENS en 
Norev Dr CARON, als Haer Ho: Mo: Ministers jn Engeland geweest 
jn 1618 en 1619. 

Rapport Engelandt. 1621. 

Rapport van de Heeren vAN SOMMELSDYCK, Bas ende STAUENISSE, 
ouer hunne Engelsche legatie ende besoigne gevallen t’sedert den 5 De- 
cembris 1621 totten 12en Februarij 1623. 

Rapport bij forme van Verbael ouergegeven aen de... Staten Ge- 
nerael... by d'Heeren... VAN AERSSEN... ende JoacHrMr… van heur- 
lieder gebesoigneerde, ende het ghene dat henlieden meer is voorge- 
comen, in d'Ambassade dewelcke syluyden door last van hare Ho. Mo. 
hebben gedaen aen den Coningh van Groot-Britanniën, in den Jaere 
XVIC ende vier en twintich. 

Journael vande legatie van Heeren VAN SOEMELSDYCK, JOACHIMI en 
BURMANIA, aenden Coningh van Groot Britannien in Junio XVI en 


vijuentwintich. 
Sommier Verbael van het gene is verhandelt en gepasseert uyt crachte 
van Comissie by de... Staten Generael... gedefereert aen Mr. JAcoB 


Cars... om als Gedeputeerde van haere Hoog Mog. nevens Heere 
ALBERT JOACHIMI... te vorderen en procureren by syne Ma! van Groot 


Iv 


Brett. en daer het verder dienstich bevonden soude mogen worden, 
sulx als d’Instructie daer over gemaeckt, is mede brengen. (1627) 

Verbael van de reysen, negociatiën ende besoignen, gedaen by de 
Heeren... Ambassadeurs... vande... Staten Generael aen den Co- 
ninck van Groot Britannien... geduyrende derselver legatie inden 
Jare XVIC achtendetwintich en XXIX. 

Rapport van CORNELIS VAN BEVEREN over zyne Legatie aan den Ko- 
ning van Groot-Brittanniën in de jaren 1636 en 1637. 


Rapport gedaen aen... de Staten-Generael... van eene reise die 
door ordre van hare Hog: Mog: heeft gedaen, in den Jare XV[° ende 
sessendertich... aen den... Coninek CaroruMm van Groot-Brittan- 


niën ete. ALBERT JoAcHrML... op den last hem gegeven. 

Rapport van den Heer VAN SoMMELSDYCK ouer syne legatie aen 
de Con. Mat van Groot-Bretagnen inde Jaren 1639 en 1640. 

Verbael van de Heeren vAN BREDERODE, VAN SOMMELSDYCK, ende 
Heenvrret, van de Extra-ordinaris Ambassade by hun becleedt aen 
den Coninck van Groot Britagnen in den Jaere 1641. 

Verbaal gehouden by de Heeren... Ambrs. ende Plenipotentiarisen 
vande... Staten Generael... over alle hetgene by haer jugevolge van 
haer Ho: Mo: resolatien... verricht is ontrent de onderhandelingen 
van vredens Tractaten binnen de Stadt van Aecken wengestelt. (en 
voortgezet te Keulen. 1673 —74.) 

Uit het register der: Instructien ende Memorien der Ho. Mo, Heeren 
Staten Generael der Vereenichde Nederlanden beginnende met 
den Jare 1588 en eyndigende met den Jare 1610: 

Instructie... voor de Heeren... Gesanten en Ambassades. van 
Hooghgemelte Heeren die Staten generael aende Conincklyeke Ma' van 
Groot-Britannien, enz. dd. 31 Maart 1610. 

Uit het register van de. Imstructien der Hooch Mogende Heeren Staten 
Generael der Vereenichde Nederlanden, beginnende metten Jaere 
1611 ende eyndigende met 1623: 

Instructie van de... Staten Generael... voor die Heeren .. 
vant gene deselve te samen, ofte by Indispositie oft ander empesche- 
ment, het meerendeel van hunluyden by Syne Ma' van Groot-Bretaig- 
nen sullen doen, vorderen en besoigneren, dd. 21 November 1618. 

Instructie van de... Staten Generael... voor de... Heeren .. . 
Gesanten ende Ambassadeurs van de hooehgemelte Heeren Staten 
Generael aende Conineklyeke Mat van Groot Britannien, enz. dd. 
12 Januari 1621. 

Instructie van de... Staten Generael voor de... Heeren. .… gaende in 
Ambassade nae den Coninek van Groot-Britannien, dd. 25 October 1621. 

_Secrete en naerder Instructie gegeuen aende Heeren... by de H. 
en M. Heeren Staten-Generael aflgesonden aen Syne Co. Ma' van 
Groot Britaignen, om neffens den Heer vaN SCHONEWALLE daerop te 
mogen besoigneren, dd. 23 November 1621. 

Naerder Instructie van wegen de Ed. Mo, Heeren de Staten van 


Vv 


Hollandt en Westvrieslandt voor Heeren... Ambassadeurs en extra- 
ordinaris Affgesanten van Ho. Mo. Heeren, myn Heeren de Staten 
Generael der Vereenichde Nederlanden, aen de Coninckl. Mat van 
Groot Britaignen, voor sooveel belangt de verhooginge van den Impost 
op de consumptie vande Engelsche laeckenen, van wegen haer Ed. Mo. 
verpacht, voor een geheel Jaer Innegegaen prima Augusti aì XVIC een 
ende twintich, dd. 11 Januari 1622. 

Uit het: Register der Instructien ende Memorien van Ho. Mo. Heeren 
Staten-Generael der Vereenichde Nederlanden beginnende met den 
Jare 1623 ende eyndigende met den Jare 1632: 

Instructie van de... Staten Genael... voor den Heere ALBERT 
JoAcniMI... waer naer hy hem sal hebben te reguleren, gaen naer 
Engelant, als Ambassadeur van haer Ho. Mogen. dd. 40 Mei 1625. 

Uit het: Verbaal der Ambassade van 1628—29: 

Instructie vande... Staten Generael... voor de Heeren ARNOLD 
VAN RANTWYCK en ADRIAEN Pauw... gaende in Ambassade aen den 
Coninek van Groot Britannien naer deweleke sy, mitsgaders den 
Heere Joacmimr Ordinaris Ambass". van hare Ho. Mogende hun sul- 
len hebben te reguleren int verhandelen van hare Commissie. dd. 
23 October 1627. 

Naerder Instructie voor de Heeren Hare Ho. Mo. Ambassadeurs 
gaende in extraordinaris legatie naer Engelandt vant geene sy aldaer 
nevens den Heere Joacmimr sullen hebben te verrichten. dd. 17 De- 
cember 1627. 

Uit het: Register vande Instructien gemaeckt by haer Ho: Mo: op de 
Ambassaden ende andere Besendingen aen diverse Coningen, Prin- 
een, enz. alsoock binnen ’s Lants, beginnende met den lare 1632 
tot den laare 1639 incluys: 

Instructie... voorde Heer CORNELIS VAN BEVEREN,... als Ambas- 
sadeur Extraordinaris van wegen haer Ho: Mo: aan Zyne Coninck- 
lycke Ma! van Groot-Bretagne, omme diensvolgens met ende neffens 


d'Heere ArgBerT Joacuimt... te verrichten, ’t geene hiernae deselve 
belast wordt. dd. 8 Maart 1636. 
Instructie voor de Heer ALBERT JOACHIMI... Ordinaris Ambassa- 


deur van wegen desen Staet by den desank van Groot es 
dd. 18 Augustus 1636. 

Instructie voor den Heer VAN SOMMELSDYCK... naer dewelcke hy 
ende de Heer JoacHiMI gesamentlyck haer sullen hebben te reguleren. 
dd. 30 October 1639. 

Liassen der ingekomen brieven bij de Staten-Generaal. 

1. Engeland. 1609, 10, 14,-15,:16, 31-36, A7 
2. Duitschland. 1637—39. 

Uit de kast met: Stucken ende Papieren, leggende in de twee 
Camers boven de Gallerie, (de zoogenaamde Loketkast der Staten- 
Generaal.) 

Stukken uit de rubriek Engeland : N°. 35 en 43. 


vi 


B. Uitgegeven Bronnen. 


Aanwysing der heilsame politike Gronden en Maximen van de 
Republike van Holland en West-Vriesland. Leid. 1669. 4° 

ACHENWALL, Staatsverfassung der Europäischen Reiche und Völker. 
Gött. 1781. 2 dln. 8? 

Adress to the free-men and free-holders of the nation. Lond. 1682. 
2 pris. 4° 

ArITZEMA, Saken van Staet en Oorlogh. ’s-Grav. 1669. 6 dln. 
7 stn. fol. 

AREND, Algemeene geschiedenis des vaderlands. Amst. 1841. 3 dln. 
12 stn. 8? 

BAKER, Chronicle of the Kings of England. Lond. 1684. fol. 

BaArpus UBaLpus, Commentaria ad Institutiones, Pandeetas et Co- 
dieem. Venet. 1577. 4 dln. fol. 

BALEN, Beschrijving der stad Dordrecht. Dordr. 1677, 42 

Bauparrius, Memoryen ofte Cort Verhael Der Gedenck-weerdichste 
Gheschiedenissen. Arnh. 1624. 2 dln. fol. 

BiLDERDIJK, Geschiedenis des vaderlands. Amst. 1832. 13 dln. 
14 stn. 8° 

BLACKSTONE, Commentaries on the laws of England. Oxf. 1775. 
4 din. 8° 

Boer, De dominio gentium aquatico. Traj. ad Rh. 1846. 8° 

Bor, Nederlantsche oorloghen. Leid. en Amst. 1621. 6 dìn. fol. 

Branpt, Historie van de Rechtspleging van Oldenbarnevelt. Rott. 
17123. 42 

BYNKERSHOEK, Verhandelingen vun Staatszaken. Leyd. 1740. 2 Alja 8e 

CAMDEN, Britannia. Lond. 4607. fol. 

CARLETON, Lettres, mémoires et négociations. La Haye. 1759. 3 din. 8° 

Cau en ScHeLTus, Groot Placactboeck. ’s-Grav. 1658. 10 dln. fol 

CLARENDON, State Papers. Oxf. 1767. 3 din. fol. 

Cocceur, Grotius Illustratus. Wratislav. 1744. 4 dln. 5 stn. fol. 

Corpus Juris Civilis commentariis Aceursii illustratum. Aurel. 1625. 
6 din. fol. 

Descriptio ac delineatio Geographica Detectionis Freti. Amsterod. 
1613. 4° 

Dumorrt, Corps universel diplomatique du droit des gens. Amst. 
1725. 8 dln. fol. 

The Dutch Drawn to the Life, liond. 1664. 12° 

Faper, In Institutiones Iustinianeus commentarii. Lugd. 1565. fol. 

Fruin, Tien jaren uit den tachtigjarigen oorlog. Amst. 1861. 8° 

Fruin, Een onuitgegeven werk van Hugo de Groot. (In: Gids. 
1868. IV.'p. 1 en 215.) 

Fruin, De Nederlanders der zeventiende eeuw. (In : Volksalmanak 
v. d. Maatsch. Tot Nut van ’t Algemeen. Amst. 1861. 8°) 

GeNtiuis, Advocatio Hispaniea. Hanov. 1613, 4°, 


VIT 


GENTLEMAN, Englands Way to win Wealth. (In dl. [IL v‚: Barleian 
Miscellany. Lond. 1745. 8 din. 4°) 

VAN DER Goes, Register van alle die Dachvaerden by de Staten 
van Hollandt gehouden. (1524—60.) 6 din. 8° 

GRASWINCKEL, Maris Libert Vindiciae adv. Gul. Welwodum. H. C. 
1653. 4° 

GREEN, Calendar of State papers. Dom. ser. of the reign of James [. 
Lond. 1857. 3 vol. 8° 

VAN GRONINGEN, Geschiedenis der watergeuzen. Leyd. 1840. 8? 

Der Groot, Mare Liberum. L. B. 1633. 12° 

De Groor, De jure belli ac pacis. Amst. 1646. 8° 

Ds Groor, Verantwoordingh van de Wettelycke Regeeringh van Hol- 
landt. Par. 1622. 4° 

De Groor, Inleiding tot de Hollandsche Rechtsgeleerdheid, met 
aanteekeningen van Schorer. Midd. 1767. 4° 

De Groor, Epistolae. Amst. 1687. fol. 

Gurzor, Histoire de Charles Ll. Par. 1854. 2 dln. 8° 

Harleian Miscellany. Lond. 1745. 8 dln. 4° 

HaurerruiLze, Histoire des origines, des progrès et des variations 
du droit maritime international. Par. 1858. 8° 

Herrrer, Das Europäische Völkerrecht der Gegenwart. Berl. 
1861. 8° 

Histoire Du Pays nomme Spitsberghe, par H(essel) G(errits) A(ssu- 
mensis ) Amst. 1613. 4° 

Hrrcncock, A Pollitique Platt. Lond. 1580. 4° 

Hollandsche Mercurius. Amst, 1672. 4° 

Hume, History of England. Lond. 1812. 8 dln. 8° 

De Jonece, Geschiedenis van het Nederlandsch zeewezen. Haarl. 
1858. 6 dn. 8° 

Dr Jonce, Opkomst van het Nederlandsch gezag in Oost-Indië. 
's-Grav. 1862. 5 dln. 8° 

Krurser, Droit des gens moderne de l'Europe. Stuttg. 1819. 8° 

Kok, Vaderlandsch Woordenboek. Amst. 1785. 38 dln. 8° 

Kronijk van het Historisch Genootschap. 1869. Utr. 1870. 8° 

Larrey, Geschiedenis van Engeland. Amst. 1730. 4 dln. fol. 

(LEHMANN,) Grotii manes vindicati. Acc. script. eius consp. tripl. 
Delph. Bat. 1727. 2 dln. 8° 

Van Loon, Beschryving der Nederlandsche Historipenningen. 
’s-Grav. 1732. 4 dln. fol. 

(Luzac,) Hollands Rijkdom. Leyd. 1786. 4 din. 8? 

Mac Curroca, A dictionary of commerce and commercial naviga- 
tion. Lond. 1844. 8° 

MACPHERSON, Annals of commerce. Lond. 1805. 4 dln. 4° 

Van Meteren, Historie der Neder-Landscher ende haerder Na- 
buren Oorlogen ende geschiedenissen. ’s-Grav. 1635. fol. 

Nrekorrs, Remarques sur les avantages et les désavantages de la 


VLT 


France et de la Grande Bretagne par rapport au commerce. Leyd. 
1754. 8° 

Orpys, Life of Ralegh. (In: Ralegh, Works. Oxf. 1829. 8 dln. 89) 

OrtoLaN, Règles internationales et diplomatie de la mer. Par. 
1845. 2 dln. 8? 

OverBurYy, Observations in his Travels. (In dl. VIII. v. Harleian 
Miscellany. Lond. 1745. 8 dln. 4°) 

PrrLLIMORE, Commentaries upon international law. Lond. 1854. 
4 dln. 8? 

PLACENTINus, In Summam Institutionum sive Elementorum D. Ivs- 
tiniani. Mogunt. (15)35. fol. 

Prrcuer, De pristina libertate Belgarum sub principibus commer- 
candi et piscandi pactis sancita. L. B. 1791. 4 

PorrreLse en VrsSERING, Geschiedenis der tariefshervorming in 
Engeland. Amst. 1847. 8° 

Rarreu, Invention of ships. (In: dl. VIII v. Ralegh, Works. Osxf, 
1829. 8 dln. 89) 

Rarrer, Observations touching trade and commerce. (In: dl. VII. 
v. Ralegh, Works. Oxf. 1829. 8 dln. 82°) 

RANKE, Englische Geschichte. Berl. 1859. 7 dln. 8° 

Rarin Troyras, Histoire d'Angleterre. La Haye. 1724, 10 dln. 42 

Resolutiën... van... Vergaderinge van de Heeren Staten van 
Hollandt ende West-Vrieslandt. 1609 —1642. fol. 

Ryuer, Foedera, Conventiones, Literae et Acta publica Anglica. 
Lond. 1727, 20 dln. fol. 

VAN DEN SANDE, Nederlandtsche historie. Leeuw. 1650. fol. 

SELDEN, Mare Clausum. (In dl. IL v.: Opera omnia. Lond. 1726. 
8 din. fol.) f 

SELDEN, Vindiciae Maris Clausi. (In dl. IL v.: Opera omnia. Lond. 
1126. 3 dln. fol.) 

SHAKSPERE, Macbeth. (In: Werke, ausgeg. v. N. Delius. Hlberf. 
1854. 7 dln. 82) 

SHAKSPERE, The merry wives of Windsor. (In: Werke, ausgeg. 
v. N. Delius. Elberf. 1854. 7 dln. 83°) 

Statutes of the realm. 1816, 10 dln. fol. 

Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden. Amst. 1739. 
23 dln. 8° 

TerreGeEN, De jure in mare, inprimis proximum. Gron. 1847. 8% 

Temere, Mémoires de ce qui s'est passé dans la Chrétienté de 1612. 
à 1679, La Haye. 1692. 12° 

TrroeniLus, Paraphrasis Graeca Institutionum Caesarearum, ed. 
Reitz. Ee. C. 1754, 2 dn. 40 

Trerm, Mémoire bibliographique sur les journaux des navigateurs 
Neerlandais. Amst. 1867. 82 

The Trade's Increase. (In dl. IV v,: Harleian Miscellany. Lond. 
1145, 8 din. 4) 


IX 


Treatise of the Dominion of the Sea, and a Compleat Body of the 
Sea-Liaaws. 2d ed. Lond. 4° 

Vasavivs, Coutroversiae illustres. Lugd. 1599. 2 din. 8° 

Varrer, Le droit des gens ou principes de la loi naturelle. Leid. 
1158. 2 dln. 4° 

Verslag over de zeevisscherijen. ’s-Grav. 1854. 8° 

ViISSERING, Over een drietal handschriften van Hugo Grotius. (In: 
Versl. en Mededeel. der Kon. Akad. v. Wetensch, Afd. Lett. IX. 
Amst. 1865. 8°) 

Vreepe, [mleiding tot eene geschiedenis der Nederlandsche diplo- 
matie. Utr. 1856. 2 dln. 3 stn. 83° 

Vreepe, Vrijheid van haringvaart en visscherij. (In: Bijdr. voor 
Vaderl. Gesch. 1842. III. p. 1.) 

WAGENAAR, Vaderlandsche historie. Amst. 1754 21 dln. 8° 

WasseNarr, Historisch verhael aller gedenckwaerdiger geschiede- 
nissen. Amst. 1621 -32. 21 dln. 42 

Werwop, Abridgement of all Sea-Liaawes. Lond. 1613. 4° 

Werwop, De dominio maris, Juribusque ad Dominium praecipue 
spectantibus. H.C. 1653. 4° 

Wuearton, Histoire des progrès du droit des gens. Lpz. 1853. 2 dln. 3° 

Winwoop, Memorials of affairs of state. Lond. 1725. 3 dln. fol. 

De Wart, Brieven. 's-Grav. 1725, 6 dln. 4° 

Zorevraecer, Bloeijende Opkomst der Aloude en Hedendaagsche 
Groenlandsche visscherij. ’s-Grav. 1727. 4° 

VaN Zurck, Codex Batavus. Rott. 1738. 4° 


Bij het in het licht zenden mijner proeve is het mij eene 
aangename plicht openlijk mijnen warmen dank uit te spreken 
aan hen, die op zoo velerlei wijzen en met zoo buitengemeene 
welwillendheid mij behulpzaam geweest zijn in het volbrengen 
mijner taak. En wanneer ik dit zeg, wensch ik niet den schijn 
te hebben, dat ik alleen eene oude gewoonte volg of eene 
bijna tot formulier geworden dankbetuiging naschrijf. Waarlijk, 
ik kan getuigen van de onbekrompene hulpvaardigheid onzer 
geleerden, die zich dadelijk bereid toonden zelfs aan eenen on- 
bekende wt hunne uitgebreide kennis en belezenheid, uit 
hunne rijke boekverzamelingen de soms onmisbare inlichtingen 
te verstrekken. Nooit was hnn eenige moeite te veel, en de 
vragen, die ik dikwijls aarzelend deed, werden altijd vriendelijk 
beantwoord. Het is onmogelijk, hier allen te noemen, die in 
meerdere of mindere mate, direct of indirect medewerkten 


X 


om mijnen arbeid zoo volledig mogelijk te maken; maar het 
zij mij vergund aan enkelen in het bijzonder mijnen dank 
te betuigen. In de eerste plaats denk ik dan aan de beide hoog- 
leeraren Fruiy en VrsserING, van wie de eerste bij de onderzoe- 
kingen over een omvangrijk onderwerp als het hier behandelde 
den onervarene leidde, gedurig nieuwe bronnen waaruit geput 
konde worden aanwees, wenken gaf voor de behandeling der 
stof, — terwijl de laatste bij het lastige en tijdroovende over- 
zien van het reeds geschrevene, mijne opmerkzaamheid op 
vele mij nog onbekend geblevene boeken vestigde, aanmer- 
kingen maakte waar de voorstelling hem minder juist scheen. 
Na beide hoogleeraren zijn het vooral de heeren VAN DEN 
Beren en De Joner, die mijnen dank verdienen voor de be- 
reidwilligheid, waarmede zij de hun toevertrouwde schatten 
van het Rijks-Archief voor mij openstelden en waar dit noodig 
was door hunne inlichtingen verduidelijkten. Aan allen, die 
eenigen tijd van de te ’s-Gravenhage zoo ruim geboden gelegen- 
heid gebruik gemaakt hebben voor onderzoekingen op historisch 
gebied, is trouwens de uitnemende welwillendheid van beide 
heeren voldoende bekend. Boven maakte ik reeds melding 
van het aandeel, dat de heeren Dr. HAMAKER en Dr. Duriev 
gehad hebben aan het uitgeven van De Groot’s Defensio. 
Voor de door hen daaraan bestede moeite breng ik hun hier 
nogmaals mijnen dank. Eindelijk een woord van welgemeende 
erkentelijkheid aan heeren bewaarders en beambten van bi- 
bliotheken en archieven, die mij in de gelegenheid stelden, 
de aan hunne zorg toevertrouwde werken te raadplegen, — 
aan hen, die mij op mijn verzoek inlichtingen gaven over 
eenig speciaal punt van mijn onderzoek, — en aan allen die 
mij op eenige wijze behulpzaam waren in het volbrengen 
mijner langdurige studiën. 


INLEIDING, 


„Engelauds zeemacht uit te breiden ten koste van 
die van Holland, ziedaar het streven der Engelsche 
staatskunst, het oogmerk waarmee zij niet alleen de 
vaart op Spanje, maar onze scheepvaart in het algemeen 
stelselmatig belemmerde. 


Frurn, Pien jaren uit den tachtigjarigen oorlog. 


Het is van algemeene bekendheid, dat de drie oorlogen, in de 
zeventiende eeuw tusschen Engeland en Nederland !) gevoerd, 
niet het gevolg waren van een toevalligen samenloop van om- 
standigheden, of van eene voorbijgaande politieke combinatie. 
Men weet, dat niet in de dikwijls beuzelachtige grieven, die als 
redenen der oorlogsverklaring door Engeland werden opgegeven, 
de ware oorzaak der vijandige gezindheid onzer naburen gelegen 
was. Die oorzaak zat dieper; zij was gewichtiger en niet weg te 
nemen dan door den politteken of commsercieelen ondergang 
van een der betde mogendheden ; het was de naijver van En- 
geland op den meer en meer toenemenden bloei der republiek 
op een gebied, dat het gaarne als uitsluitend het zijne be- 
schouwd wenschte te zien: handel en zeevaart. 

Loude men oppervlakkig oordeelende meenen, dat gelijkheid 
van belangen de meest hechte grondslag moest zijn voor een 
nauw en onverbreekbaar verbond °): in de werkelijkheid ziet 


1 Pe naam Nederland” wordt gewoonlijk beschouwd als een woord van zeer 
nieuwen oorsprong; daar het echter in verscheidene oude stukken (o.a. bij A:tzema, 
Saken v. Staet. L. p. 1144, de kolom — en in de verbalen der ambassaden naar En- 
geland van 1621—25, 1624, 1625 en 1627) voorkomt, maak ik geen bezwaar het 
te bezigen, te liever daar de naam Holland” dikwijls aanleiding zoude kunnen 
geven tot verwarring met de provincie van dien. naam. 

2) De staats-secretaris Winwood, met de Nederlandsche belangen miet minder 
bekend dan met de Engelsche, oordeelde zulk een verbond dan ook noodzakelijk. 
„de sai,“ schreef hij in 1617 aan den ambassadeur in Den Haag Carleton, „combien 
il importe au bien des Provinces, quelque fortes et puissantes qu'elles soient en 


Ì 


ve 


men dikwijls, dat die oorzaak eene geheel tegenovergestelde 
uitwerking heeft. Vooral in de tijden, toen bescherming van 
eigenen en uitsluiting van vreemden nog de wachtwoorden 
waren der politiek en der economie, was een samengaan van 
beide staten niet te wachten. Te minder nu eene mogend- 
heid als Engeland, die bij de gewichtigste gebeurtenissen van 
Europa altijd medesprak, de beleedigde partij was, beleedigd 
door een volkje, waarvan de Engelschen zich niet zonder 
aanmatiging gedurig herinnerden, hoe kort geleden de red- 
dende hand door hen zelven uitgestoken dankbaar aangegrepen 
was. Het mag ons dus niet verwonderen, dat, toen herhaalde 
conflicten de volksovertuigmg in Engeland zoozeer hadden 
geprikkeld, dat zij van geringschatting tot naijver, van naijver 
tot haat was opgezweept, eene geweldige botsing onvermijdelijk 
werd. De onbevredigende houding van de Staten in de ge- 
schillen tusschen koning en parlement gaf den laatsten stoot. 
Op het witerste oogenblik stelde Engeland plotseling het eenige 
middel voor om eenen oorlog af te wenden. De groote mogend- 
heid gewaagde van een plan tot onderlinge vereeniging, maar 
eene vereeniging zoo nauw, dat de Nederlanders, met reden 
bevreesd in die krachtige omhelzing verstikt te worden, hunne 
toestemming niet geven konden. Zij weigerden. Toen brak ook de 
oorlog wit en tot driemaal toe maten de beide mogendheden 
hunne krachten op het betwiste element. De strijd, die al dade- 
lijk de meerderheid van de ondere mededingster overtuigend 


elles-même, d'être toujours soutenues ct renforcées par le secours et lapui du Roy 
de la Grande-Bretagne; et je confesse avec cela, qu’aussi longtemps que la couronne 
de la Grande-Bretagne est amie et alliée des Provinces-Unies, elle n'a aucun sujet 
de eraindre les attentats de quelque ennemi que ce soit.” (Carleton, Lettres, II. 
p. Î4.) — Van hetzelfde gevoelen was Walter Ralegh. „Ll shall never think him 
a lover of this land or of the king,” zegt hij, „that shall persuade his majesty 
from embracing the amity of the States of the United Provinces, for his majesty 
is no less safe by them, than they invincible by him.” (Invention of ships, in : 
Ralegh, Works. VIIL, p. 332.) Verg. ook het Engelsch discours bij Bor (Nederl. 
oorloghen. III. 2, p. 25, 26), dat Engeland onoverwinnelijk noemt door Spanje, 
zoolang de Vereenigde Provinciën die mogendheid niet met hare schepen bijstaan. — 
De Staten deden herhaaldelijk moeite, Jakob 1 op het wenschelijke eener goede 
verhouding te wijzen, en drongen dit voornamelijk door hetzelfde argument aan, 
Verg. vooral de Instrnetie der ambassade van 1621—23. „Den Spaignaert” zeggen 
de Staten daar, „anders niet en ghebreeckt dan een redelijcke macht ter Zee, om 
sijne ondergebouwde ende seeckerlijek ingebeelde monarchie te stabilieren.” (Instr, 
der ambass. 16—23 in: Reg. der Instr. 1611—23.) En Jakob 1 zelf schijnt 
de kracht van het argument gevoeld te hebben: hij verklaarde reeds ín 4614, dat, 
zoolang hij de alliantie met de Staten „wel vast en wel getrouwe con houden, dat 
hy naest godt nijemant ter weerelt (!) en hadde te vreesen.” (Miss. v. Caron aan 
de Stu. dd. 5/15 Nov. 1614, in IL. B. 1614.) 


5 


bewees, eindigde, later met afwisselend geluk gevoerd, met het 
volledig toegeven van Nederland aan vele belangrijke eischen 
van Engeland. Het kleinere land bukte voor het grootere. De 
personeele unie, die spoedig daarop beiden nauw verbond, he- 
vestigde! door enge aaneensluiting het resultaat, door strijd 
verkregen : Nederland kwam meer en meer onder den invloed 
van Engeland. Zoo was het ideaal, waarnaar Cromwell ge- 
streefd had, door Willem Il verwezenlijkt! 

Terwijl de gang van dezen reuzenstrijd over het algemeen 
voldoende bekend is en men er mede volstaan kan, den weet- 
gierige voor eene nauwkeurige kennis daarvan te verwijzen 
naar de bekende geschiedschrijvers, ligt daarentegen het eerste 
tijdperk der Engelsch-Nederlandsche rivaliteit voor een groot 
deel nog zeer in het duister. Is dit waar met betrekking 
tot de pogingen ter vereeniging der wedijverende machten, 
van 1613 tot 1618 voor de beide Oost-Indische Compag- 
niën, van 1651 tot 1654 voor de landen zelven beproefd : im 
nog veel grootere mate geldt het van de eerste perioden, 
toen de herhaalde botsingen van belangen de animositeit In 
beide staten deden ‘toenemen, toen de heftige vertoogen en 
bedreigingen van beide zijden een voorspel vormden, der groote 
uitbarsting waardig, die onvermijdelijk volgen moest, maar die 
om verschillende redenen nog tot 1652 vertraagd werd. 

Die tijden heb ik voorgenomen te schetsen. De rivaliteit, 
aan afgunst eu vrees voor nadeel ontsproten, openbaarde 
zich echter bijna op elk gebied. Bene eenigszins uitvoerige 
beschrijving van die oneenigheden zoude dan ook meer tijd 
en plaats vereischen, dan ik nu tot mijne beschikking heb: 
ik moet mij dus beperken en éen punt kiezen, waarin die 
wedijver zich openbaarde. En welk punt is dan meer in 
het oog vallend, meer belangwekkend dan dat, waarin de 
wederzijdsche belangen noodzakelijk het eerst en het hevigst 
met elkander in aanraking moesten komen: de geschillen 
over de vrijheid der zee? Maar ook al beperkt men zich tot 
dit onderdeel, dan nog is de stof overvloedig, te overvloedig 
om die in een werk van betrekkelijk zoo geringen omvang te 
behandelen. Van zelf splitsen de aangeduide geschillen zich 
echter in twee deelen: de twisten over de vrijheid der zee 
in Europa, en de moeielijkheden over hetzelfde onderwerp 
buiten Europa,’ voornamelijk in Oost-Indië. ‘Het laatste van 
beide deelen is ongetwijfeld het belangrijkste, maar het is te- 
vens — vooral sinds de verschijning van het werk van Mr. 

T* 


De Jonge — verreweg het meest bekende. Voorloopig wensch 
ik mij dan ook bij het eerste en minst bekende te bepalen. De 
moeielijkheden ‘met Engeland in Furopa tot op den eersten 
Engelschen oorlog vormen op zich zelven een goed afgerond 
geheel '), dat een volkomen ander karakter draagt dan de latere 
twisten, die oorzaken of gevolgen waren van oorlogen of van 
daarop gevolgde verdragen. Ook van de hevige, soms bloedige 
twisten in Oost-Indië gedurende hetzelfde tijdvak laten zij zich 
zeer goed afscheiden, — te gemakkelijker, daar Engeland, zijn 
systeem wijzigende naar zijn belang, in Indië juist staan bleef 
op de bewering, die zijne pretensie in Kuropa onhoudbaar 
maken moest: de zee gemeen goed voor alle volken. 
Niemand meene, dat de beschrijving van dit kleine onderdeel 
weinig belang heeft. Het is waar, het gewichtigste gevolg 
van alles, wat in dit tijdvak van Engelsche zijde beproefd werd, 
schijnt, naast de aanvallen op een paar walvischvaarders, het 
heffen van eene geringe belasting van eenige honderden vis- 
schersbuizen. Eene ruimere beschouwing der geschiedenis leert 
ons echter, dat het belang der zaak niet daarin gelegen is. 
Het was den koning van Engeland noch den Staten om die hbe- 
trekkelijk geringe som gelds te doen. Ware het plan der Engel- 
schen niet verijdeld, de visscherij der Nederlanders zoude lang- 
zamerhand zijn te niet gegaan. En dat dit geene geringe 
schade zoude geweest zijn, blijkt uit het eenstemmig getui- 
genis van alle tijdgenooten. De Staten noemen de visscherij 
„een van de principaelste Mijnen der Vereenichde Nederlan- 
den” °); de Engelschen berekenen de opbrengst der verkochte 
visch op £ 1,000,000 5); in 1610 werd het aantal personen, 
die in de visscherij hun onderhoud vonden, alleen in Holland 
en Zeeland op 60,000 geschat *), weinige jaren later op 
50,000 *); Aitzema ®) berekende dat in Nederland ongeveer 


!) Voor mijn onderwerp zijn van geen belang de jaren 1642 tot 1652. In dit 
tiental jaren waren het voornamelijk de twisten over den onderstand, door de 
republiek aan de beide politieke partijen in Engeland verleend, die de diplomatieke 
betrekkingen verbitterden en, hoewel zij de onderlinge rivaliteit voor eenen korten tijd 
op den achtergrond drongen, de antipathie tusschen beide volken versterkten en 
deden toenemen. Ik zal die jaren dan ook niet behandelen. 

?) Groot placaetboek. 1. p. 755. (Plakkaat van 19 Juli 4606.) 

!) Gentleman, Bnglands Way to win Wealth, in: Harl. Miscell. TIL. p. 341. 
4) Verbaal van 1610 ad 16 Mei. 

>) Carleton, Lettres. [IL p. 275, 6. 

®) Aitzema, Saken van Staet en Oorlogh. TIL. p. 810. 


ig 


100,000 personen van de visscherij leefden, Ralegh *) had er, 
zeker nog al overdreven, 200,000 genoemd °). 

En wat meer is, alles hing in het systeem der Engelschen 
samen. Toen het hun niet gelukte in de visscherij de Neder- 
landsche zeemacht te fnuiken *), beproefden zij dit in den 
handel te doen ; toen zij door behendige maatregelen niet goed- 
schiks konden verkrijgen wat zij verlangden, beproefden zij het 
door geweld. Personen, die den klimmenden haat der Engel- 
schen tegen de republiek gadesloegen, konden er zich niet in 
bedriegen, dat de maatregelen tegen de visscherij, in 1609, 
1617 en 1636 genomen, en in de eerste helft der zeventiende eeuw 
meermalen besproken, slechts de eerste slagen waren, die onze 
naburen ons zochten toe te brengen. De naijver der Engelschen 
strekte zich wit over den geheelen handel en zeevaart; de 
wensch om de Nederlanders uit de Engelsche wateren te ver- 
dringen, kwam uit dezelfde bron als de pogingen om hun 
hunne bezittingen buiten Europa te ontnemen, pogingen wel 
im Oost-Indië mislukt, maar later in Noord-Amerika met des 
te schitterender witslag bekroond; het plakkaat, dat de vis- 
scherij verbood, was eene uiting van denzelfden beperkenden 
geest, die later den Nederlanders door de uitvaardiging der 
Navigatie-akte zulk een onherstelbaar verlies zoude berokke- 
nen. Herst gold het de visscherij, daarna de vaart op Indië, 
later de vrachtvaart, waardoor de Nederlanders voornamelijk 
welvaart en rijkdom wonnen. Het hing van de houding der 
Nederlanders in dezen proeftijd af, hoe zich hunne geschiedenis 
in de zeventiende eeuw zoude ontwikkelen. Zij gevoelden het 
en volhardden tot het witerste. Hadden zij door het erkennen 
van Engeland als beheerscheres der zee, haar het recht en de 
macht toegekend, hen wt het voor hun bestaan onmisbaar 
element te verdrijven *): de tachtigjarige oorlog zoude mis- 


1) Ralegh, Observations touching trade and commerze, in zijne: Works, VIII. p. 370. 

2) Men vergelijke verder over het belang der visscherij voor de Vereenigde 
Provincien : Fruin, Tien jaren. p. 213, 214, 237, en vooral: Aanwijsing van heil- 
same politike Gronden en Maximen. p. 27, 29, 30. 

3) Dat dit het voorname doel der Engelschen was, blijkt — behalve uit de later 
te vermelden werkjes van Ralegh, Gentleman en J.R, — uit de woorden van koning 
Jakob 1, die, oud eu afgeleefd als hij was, in 1622 zich vrij onhandig naar 
aanleiding der visscherij-quaestie naijverig betoonde op Nederlands overmacht ter 
zee. „Ghy sijt Meesters van de zee,” voerde hij den Nederlandschen gezanten te 
gemoet. En daarin was ook de oorzaak van zijne woede gelegen. (Verbaal van 
1621—23 ad 16 Aug, 25 Sept. 1622.) 


4) Dit is de beteekeuis, die aan de erkenning van het Engelsche dominium maris 


6 


schien vroeger geëindigd, de Engelsche oorlogen voorkomen 
zijn, maar de republiek der Vereenigde Provinciën zoude 
nooit geworden zijn, wat zij geweest is; Nederland zoude als 
kleine staat onder Engelschen invloed, misschien later als 
provincie in het Groot-Britannische rijk zijn opgegaan. 

De ogenschijnlijk nietige geschillen, die het onderwerp der 
volgende bladen uitmaken, zijn dus het noodzakelijk uitvloeisel 
van het streven, dat de geheele Nederlandsche geschiedenis der 
zeventiende eeuw beheerscht: de wedijver van Engeland en 
Nederland; ze zijn misschien het hoofdpunt uit de geschiedenis 
der wording van den Nederlandschen staat. 

Maar bovendien, de quaestie, die ik zal behandelen, was in de 
zeventiende eeuw eene der belangrijkste op volkenrechtelijk ge- 
bied; de namen van eenen Gentilis, eenen De Groot, eenen 
Selden, eenen Bijnkershoek zijn onafscheidelijk daarmede ver- 
bonden. Deze quaestie heeft ons land in drië oorlogen gewik- 
keld, heeft het op den rand van den ondergang gebracht, heeft 
de vredesonderhandelingen van 1654 vertraagd, die van 1674 
bijna verijdeld en daardoor zelfs ons onafhankelijk volksbestaan 
in gevaar gebracht. De bronnen onzer geschiedenis zijn daar 
om te getuigen, van hoeveel belang tijdgenooten ze voor onze 
voorouders hielden: het beroemde werk van Aitzema, het be- 
kende verbaal van Beverningk, de werken, van Walter Ralegh 
zijn opgevuld met berichten over den hardnekkigen strijd, dien de 
Nederlanders der zeventiende eeuw tegen het verderfelijk beginsel 
voerden, dat hunne vrijheid bedreigde. [s het spreekwoord „on- 
bekend maakt onbemind” ook op historisch gebied van toe- 
passing, zelden zoude die toepassing onredelijker zijn dan hier. 

Eene andere omstandigheid verhoogt het belang van de 
onderhandelingen, over mare liberum gevoerd. Het is opmer: 


gehecht moet worden. De Nederlanders, hoe onverschillig ook voor mare liberum 
en mare clausum in het algemeen, konden in dit speciale geval onmogelijk aan 
Engelands onvrijzinnige eischen toegeven. Zoo verklaart zich dan ook het op den 
eersten aanblik eenigszins bevreemdende feit, dat een college als de Staten, bij 
wie het handelsbelang zoozeer op den voorgrond stond, drie oorlogen voerde en 
zelfs daarna, hoe uitgeput het land ook was, aanvankelijk niet wilde toegeven aan 
eene kleine formaliteit, die de Engelschen eischten : het strijken van de Nederlandsche 
viag voor de Engelsche. Niet in het feit zelf was hier de moeielijkheid gelegen : 
in vroegere tijden hadden de Nederlanders het nu gevraagde veelal zelfs zonder 
noodzaak gedaan en de Staten waren daartoe nog voor {den oorlog bereid (vgl. Wage- 
naar, Vaderl. hist. XIII p. 475,77), maar Engeland eischte het als een recht, 
als eene erkenning, en dit was het wat de Staten volstandig geweigerd en eerst 
door den ergsten nood gedwongen toegegeven hebben. (Vgl. de uiterst belangrijke 
onderhandelingen in 165% te Westminster en in 1673 te Keulen hierover gevoerd.) 


kelijk en pleit miet voor de ingenomenheid der Stuarts met 
de protestantsche zaak, dat de beide hoofdmomenten der 
verwikkeling van belangen, de eenige waarop de Engelsche 
koningen krachtig handelend in den loop der zaken ingrepen 
door de uitvaardiging van plakkaten, juist samenvallen met de 
toenadering der protestantsche vorsten tot Engeland. Bij beide 
gelegenheden is het eene ambassade, gezonden om dit doel te 
bereiken, waaraan de belangen der visscherij worden toever- 
trouwd. De taak dezer ambassaden werd natuurlijk zeer verzwaard 
door het beslist optreden der Engelsche koningen tegen een der 
protestantsche oorlogvoerende mogendheden in eene zaak van 
zooveel belang. Voorkwam in 1610 de dood van Hendrik IV 
den strijd van beide partijen om Engelands hulp, in 1636 
zien wij dien strijd door intriges en tegen-intriges, een be- 
hendig gebruik maken van de gebeurtenissen, afwisselend door 
ist en stoutheid, zich aan het Engelsche hof ontwikkelen en 
met wenden en keeren alle phasen doorloopen, totdat eindelijk 
de protestantsche partij, gesteund door het volk, allen tegen- 
stand overwint. Die strijd is niet alleen op zich zelf belang- 
wekkend, maar doet ons ook van nabij eenen blik slaan op de 
kronkelpaden van de binnen- en buitenlandsche politiek der 
Stuarts. 

En er is meer. De beroemde Hugo De Groot speelt in beide 
deelen der quaestie over mare liberum, de oneenigheden met 
Engeland in- en buiten Europa, eene zeer interessante, uiterst 
moeielijke rol. [m 1609 met zijn beroemd boekje Mare Li- 
berum als voorvechter van de vrijheid der zee opgetreden, 
moest hij twee malen, in 1615 en 1615, als vertegenwoordiger 
der Staten de argumenten uit zijn eigen boek geput, weder- 
leggen. Hij deed het, zooals van iemand van zijne buitenge- 
meene schranderheid te wachten was, met ongewone handig- 
heid. Poeh blonk zijne geleerdheid in grooteren glans, toen hij 
zijne eigene overtuiging, dat de zee een vrij en aan allen ge- 
meen element is, onbewimpeld mocht uitspreken. Bijna in 
dezelfde dagen, dat hij de Oost-Indische belangen van zijn 
land met zooveel talent in Engeland voorstond, zette hij zich 
tot het weerleggen der Engelsche aanmatigingen in Europa, en 
schreef zijne „Defensio capitis Vi Maris Liberi op- 
pugnati a Guil. Welwodo.” De omstandigheden verhin- 
derden toen de witgave van dit geschrift: De Groot achtte het 
niet raadzaam, juist mm dien tijd de aandacht van den verbit- 
terden Jakob 1 weder op zijn Mare Liberum te vestigen. 


S 


Het boekje, tot nu toe onuitgegeven, volgt in de Bijlagen. Het 
eigenaardig verband met mijn onderwerp en de plaats, die De 
Groot juist in mijn werk moet innemen, zouden eene uitgave 
verontschuidigen, waarvan de uitvoerigheid misschien niet ge- 
Evenredigd is aan het belang op zich zelf, zoo niet de naam van 
De Groot, vooral wanneer hij mare liberum behandelt, reeds 
rechtvaardiging genoeg was. En te meer zoude dit het geval 
zijn, mocht het blijken, dat De Groot hier, onder den schijn 
van hetzelfde onderwerp te behandelen, werkelijk een geheel 
nieuwe zaak verdedigt, die met de strekking van zijn Mare 
Liberum niets dan den naam gemeen heeft. Het zal mij 
niet moeielijk vallen, dit te bewijzen; de meest afdoende 
getuigenis, die van De Groot zelven, maakt de zaak voor 
goed wit. * 

In den aanhef van zijne Defensio verhaalt De Groot, 
wat het doel geweest is, dat hij zich bij het schrijven van 
Mare Liberum voorgesteld heeft. Is het reeds daarom 
niet waarschijnlijk, dat dit boekje evenals de Defensio tegen 
de Engelschen gericht zoude zijn, omdat de pretensie dier natie 
eerst eenigen tijd na de uitgave van Mare Liberum door 
het plakkaat van Jakob l aan de orde gesteld werd, ten eenemale 
zeker wordt dit, wanneer wij De Groot den oorsprong van zijn 
beroemd werkje hooren verhalen en hem zien wijzen op de 
strekking der argumenten. HKenige jaren geleden, schrijft hij 
omstreeks 161l, had hij, het groote belang van den Oost-In- 
dischen handel voor Nederland inziende, en begrijpende, dat die 
handel toch niet dan door een gewapenderhand optreden tegen 
de Portugeezen zoude kunnen behouden en uitgebreid worden, 
in een boek van eenigen omvang het recht van oorlog en 
buit uiteengezet en als een prikkel te meer het verhaal der 
mishandelingen en bet nadeel, dat de Nederlanders van de 
Portugeezen in Oost-Indië geleden hadden, daarbij gevoegd. 
Van dit werk, dat onuitgegeven gebleven was, had hij, toen 
er bij de onderhandelingen over het Bestand van Spaansche 
zijde geëischt werd, dat de Nederlanders zich verbinden zou- 
den, niet meer op Oost-Indië te handelen, een hoofdstuk uit- 
gegeven, waarin betoogd werd, dat die eisch zelfs geen schijn 
van recht voor zich had. Dit hoofdstuk was het later zoo 
beroemd gewordene Mare Liberum. De strekking daarvan, 
die aanvankelijk alleen geweest was, de Nederlanders tot ge- 
wapenden wederstand tegen de Portugeezen op te zetten, zoude 
dus later meer bepaald geworden zijn: aan de eene zijde de 


9 


Nederlanders bij de onderhandelingen over het Bestand door 
uiteenzetting van het beginsel mare liberum te doen vasthouden 
aan hunnen eisch van vrije vaart op Oost-Indië, aan de an- 
dere zijde de Spanjaarden tot toegeven te bewegen in eene 
zaak, waarin het recht niet op hunne zijde was. 

Tot zoover De Groot zelf. Eerst voor een paar jaren is het 
den hoogleeraar Fruin door uitgebreide nasporingen gelukt, 
de zaak in een helderder daglicht te plaatsen en bepaaldelijk 
de aanleiding tot het schrijven van den „satis amplus com- 
mentarius”, waarvan Mare Liberum oorspronkelijk een deel 
uitmaakte, op te sporen. Door zijne in 1868 publiek gemaakte 
resultaten |) weet men nu in bijzonderheden, hoe de zaak zich 
heeft toegedragen. 

Met het oog op de eigenaardige positie van het toen in 
Oost-Indië oppermachtige Portugal, als een land door Spanje 
veroverd, en in de hoop, dat de Portugeezen zelven Spanjes 
vijanden niet zouden te keer gaan, hadden de Staten aanvan- 
kelijk den Oost-Indie-vaarders gelast, zick van geweld tegen die 
natie te onthouden. Niet lang duurde het echter, of deze 
stelling bleek onhoudbaar. Op het einde van 1605 werd dan 
ook na vijfjarige aarzeling het kloeke besluit genomen in Oost- 
Indië aanvallenderwijze op te treden. Ondertusschen was het 
Nederlandsche scheepsvolk zelf door de herhaalde gewelddadige 
en verraderlijke handelingen der Portugeezen in-eene stemming 
gebracht, die eerlang tot nationalen haat oversloeg; slechts 
met moeite verdroegen zij de aanslagen van den dikwijls veel 
zwakkeren vijand. Reeds had deze gezindheid enkele malen 
tot offensieve handelingen geleid. De buit was telkens aan- 
zienlijk geweest en uiet te verwonderen is het, dat toen in 
het begin van 1603 de beroemde Jakob van Heemskerk, door 
nieuwe gruwelen der Portugeezen verbitterd, zijne kans schoon 
zag, hij ze niet hiet ontglippen. Den 25 Februari tastte hij 
een rijkbeladen Portugeesch vrachtschip, de St. Catharina, aan 
en veroverde het nog denzelfden dag. De overrijke buit, in 
1604 en 1605 in Nederland aangekomen, veroorzaakte eene 
uitbarsting van de tegenstrijdigste gevoelens. Het gejubel der 
meest uitbundige vreugde overstemde slechts ter nauwernood 
de afkeurende stem van eene andere partij. Wel was er 


1) Het opstel, waarop ik het oog heb en dat ik hier geheel volg, is geplaatst 
im de Gids van October en November 1868, en getiteld: Ben onuitgegeven werk 
van Hugo de Groot. 


10 


weinig kans, dat de Staten het Heemskerk ten kwade zou- 
den duiden, dat hij, in strijd met hunnen uitdrukkelijken 
last, de Portugeezen had aangevallen, nu zij zelven de on- 
uitvoerbaarheid van dien last openlijk hadden erkend, maar 
er waren invloedrijke, personen in den lande, die om an- 
dere redenen bezwaar maakten tegen de verbeurdverklaring 
der genomene goederen, en hun aantal was niet gering. Het 
waren de gemoedelijken onder de aandeelhouders der Com- 
pagnie, die hun aandeel in het, met de wapenen in de vuist 
en nog wel op zulk eene wijze verkregen, goed weigerden te 
ontvangen. Velen van hen, en er waren eenige zeer gegoeden 
onder, dreigden uit de Compagnie te treden en onder bescher- 
ming van den koning van Frankrijk eene nieuwe op te rich- 
ten, die zich alleen op vreedzaam handeldrijven zoude toeleg- 
gen. De Compagnie vreesde zulk eene geduchte mededingster, 
en het scheen alleszins noodig, de gemoedsbezwaren tot zwijgen 
te brengen door eene overtuigende uiteenzetting van het goed 
recht der Nederlanders, om ook in Oost-Indië aanvallend tegen 
Portugal op te treden. Dit was de aanleiding, dat De Groot, 
waarschijnlijk op verzoek der bewindhebbers zelven, zich aan 
het schrijven zette en een boek samenstelde, dat eerst in 1868 
als „De jure praedae? in het licht verschenen is. Het Mare 
Liberum, dat in dit werk het eerste gedeelte van het twaalfde 
hoofdstuk is, moet daar bewijzen: „dat de Portugeezen geen 
uitsluitend recht om op Indië te varen en met de Indianen 
handel te drijven, zooals zij voorwenden, bezitten, en bij ge- 
volg geen reden hebben om de vreedzame komst der Holland- 
sche kooplieden in Indië als een daad van onrecht en vijan- 
delijkheid te beschouwen en te straffen.” ') Deze strekking 
bleef bij de afzonderlijke uitgave in 1609 in hoofdzaak onver- 
anderd, al was de aanleiding tot het schrijven eene geheel 
andere geweest dan die tot de uitgave. Vrees, dat de Staten 
het handelsbelang aan den vrede zouden opofferen, drong De 
Groot tot het publiek maken van een werkje, dat den schijn 
moest hebben, als was het door de gebeurtenissen van den 


> 


dag in de pen gegeven °). 


1) Fruin, Een onuitgegeven werk van Hugo de Groot. Gids, 1868, IV. p. 225. 
2) Het Engelsch-Nederlandsche tractaat van entrecours, dat achter de editie van 
1633 staat, is dan ook noch in de oorspronkelijke editie van 1609, noch zelfs in 
die van 4618 te vinden. (Evenmin achter de Hollandsche vertaling van 1614.) 
Het werd er dus bijgevoegd, nadat de pretensiën van den Engelschen koning ook 
naar dien kant eene verdediging van mare liberum noodzakelijk gemaakt hadden. 


11 


Het doel, dat De Groot met zijn Mare Liberum beoogde, 
moet uit het voorgaande duidelijk blijken. Het kan mijn voor- 
nemen niet zijn, hier het plan uitvoerig uiteen te zetten, 
waarmede De Groot weinige jaren later zijne Defensio capitis 
Vi Maris Liberi schreef. Immers de volgende bladen moeten 
juist strekken om dat plan duidelijk in het licht te stellen. 
Genoeg zij het hier, met de woorden van professor Fruin het 
verschil tusschen beide werken aan te wijzen: „Het was hier 
(bij de Engelsche quaestie) niet de onmetelijke oceaan, maar 
een bepaald gedeelte der zee, van betrekkelijk geringen om- 
vang, over welks bezit getwist werd, en niet ten opzichte der 
vaart, maar der visscherij.” !) 

Hoe is het dan mogelijk, dat bij zoo groote verscheidenheid 
van doel en bij zoo verschillende strekking der argumenten later 
door zoo vele en daaronder uitnemende schrijvers °) een gele- 
genheidsgeschrift als Mare Liiberum gehouden is voor eenen 
aanval op Engeland? De reden, ofschoon niet voor de hand 
liggende, is zeer eenvoudig. Bij de onbekendheid met de ge- 
beurtenis, die Mare Liberum in het leven geroepen had en 
bij de algemeenheid, waarmede De Groot bijna altijd spreekt, 
was het niet te verwonderen, dat Engelschen, die later het eerst 
weinig opgemerkte boekje in handen kregen, daarin een be- 
dekten en zijdelingschen aanval zagen op hunnen koning, eene 
bestrijdmg van de bewering, die toen zeer aan de orde van den 
dag was en gedurig aanleiding gaf tot hevige geschillen. Dat 
zij tegen De Groot schreven, is zelfs volkomen juist, al heeft 
hij ook niet zijdelings op de Engelschen gedoeld. Het is niet 
tegen te spreken, dat het beginsel, in Mare Liberum gesteld, 
consequent toegepast op de Engelsche pretensiën van domi- 
nium maris, ze ten eenenmale veroordeelde. Reeds dadelijk 
Welwod achtte die bestrijding noodig; Selden, ofschoon De 
Groots werkje slechts hier en daar besprekende, verbond echter 
door den titel Mare Clausum zijn werk voor eeuwig in de 
oogen van het nageslacht aan Mare Liberum. Neemt men in 


Merkwaardig is het echter dat dit reeds in 1633 — dus twee jaren vóór de ver- 
schijning van Seldeus Mare Clausum — geschiedde. 

1) Fruin, Een onuitgegeven werk van Hugo de Groot, in: Gids, 1868, IV. p. 223. 

2) Zooals o.a. Aitzema (Saken van Staet en Oorlogh, IL p. 406), Rapin Thoyras 
(Hist. d'Anglet.:VIL. p. 455), Ralegh (Invention of ships, in; Works, VII p. 327), 
zelfs nog onlangs De Jonge (Opkomst v. h. Ned. gezag in O. 1, IV. p. LXXVI), 
die meent dat het geschreven is ter verdediging der Noordsche visscherij. Cf. ook: 
Ortolan, Règles internation. de la mer, L. p. 132. 


12 


aanmerking, dat dan ook eerst door het gerucht, dat de En- 
gelsche pretensiën en de tegenschriften daardoor uitgelokt 
maakten, Mare Liberum den wereldberoemden naam ver- 
kregen heett '), die het nog bezit, dan zal men het ver- 
schijnsel, waarop ‘k straks de opmerkzaamheid vestigde, wiet 
vreemd meer vinden. 

Toch is het volkomen onjuist te meenen, dat Mare Liberum 
deDefensio overbodig maakte: het tweede werkje is veel meer 
een noodzakelijk aanhangsel van het eerste. De nieuwe ont- 
dekkingen, die deze waarheid aan het hicht gebracht en Mare 
Liberum op zijn rechte plaats gesteld hebben, bewijzen dan 
ook duidelijk, dat het voor mijn werk van geen rechtstreeksch 
belang is. Des te meer is dit het geval met de Defensio. 
Het is juist de politieke strekking van dit werkje, tegelijk 
tegenhanger en aanvulling van Mare Liberum, die ik door de 
volgende bladen even duidelijk hoop te maken, als reeds voor 
het beroemdste van beiden geschied is. Het verhaal moge niet 
even verrassend nieuw bevonden worden, het zal misschien 
blijken nog belangrijker te zijn. 


t) Fruin, Een onuitgegeven werk van Hugo de Groot. (Gids, 1868. IV. p. 222.) 


EERSTE HOOFDSTUK. 


HET DOMINIUM MARIS. —- OORSPRONG DER RIVALITEIT. 


$ 1 Het Engelsche dominium maris. 


Het was evenzeer eene oude als eene diep gewortelde ') dwa- 
ling, waarmede de jeugdige Nederlandsche republiek in de zeven- 
tiende eeuw in botsing kwam, en al mocht de stelling, die de 
Nederlanders verdedigden, reeds sinds de Romeinsche juristen 
niet nieuw meer heeten, toch was het voor hen bewaard, den 
roem te behalen, dat zij het eerst } den moed gehad hadden 


2) Men zoude zich zeer vergisseu, wanneer men meende, dat de Engelsche 
pretensie een alleenstaand en in de geschiedenis ongchoord feit was. Integendeel, 
in de middeleeuwen en nog tot in de zeventiende eeuw was het beweren van 
mare liberum bijna uitzondering. Im de middeleeuwen hadden, om uileen de be- 
roemdsten te noemen, mannen als Bartolus, Baldus en zijn broeder Angelus, in latere 
tijden Bodinus, Albericus Gentilis, Selden, Pufendorf en Bijnkershoek de zee in meerdere 
of mindere mate als een niet voor allen toegankelijk gebied beschouwd. Vele volken 
hadden die leer gevolgd en schreven zich nog lang de heerschappij over gedeelten 
der zee toe. Zoo deed dit Venetië over de Adriatische zee, Genua over de golf van dien 
naam, Portugal en later Spanje zelfs over den geheelen oceaan tot Oost-Indië toe, 
Polen over de Oostzee, Zweden over de Bothnische golf, Denemarken over de 
Noordzee, het noordelijk gedeelte van den Atlantischen oceaan, over den Sond en 
de beide Belten. Heffter (Europ. Völkerr. p. 144) verhaalt zelfs, dat Denemarken 
de pretensie op de zee bij Groenland en IJsland nog niet geheel heeft opgegeven. 
(Vgl. Klüber, Le droit des gens. p. 201. Noot a.) — Fene uitvoerige opgave van landen, 
die zich dominium maris toeschreven, en van de verdedigers daarvan vindt men bij 
Selden (Vind. Maris Clansi, in : Opera. IL. p. 1417, 1434 vla. Hij noemt daar 
ook een dominium maris Gallicani. Vgl. Bijnkershoek, Verh. v. staatszaken. II, 
p. 257: „de Frauschen over de Middellaudsche zee.“); nog meer bij : Lehmaun, Grotii 
Manes vindieati (IL. p.731—58.) Vel. mede: Treatise of the Dominion of the Sea. 


p. 25—33. — Heffter, Europ. Völkerr. p. 197. — Boer, De domin. gent. aquat. 
p. 45.) — Eene uitvoerige opgave van boeken cver deze quaestie vindt men bij 


Klüber, Le droit des gens. p. 204, 5, Noot a, b, 

2) De Groot wordt algemeen de eerste bestrijder genoemd van de leer van het 
dominium maris (De Groot, Verantw. p. 197. — Wheaton, Progrès du droit des 
gens. TL. p. 198, — Heffter, Europ. Völkerr. p. 137. Noot 5), hoewel verreweg de 
meeste zijner beweringen op zich zelven niet nieuw waren. (bruin, Een onuitgegeven 
werk van Hugo de Groot. Gids. 1868. IV. p. 222.) 


14. 


om eene aanmatiging te bestrijden, die gesteund werd door eeu- 
wenoude traditie en gedekt door den koninklijken mantel. Want 
wèl behoorde er moed toe om op te treden als aanvallers van 
een recht, geliefkoosd door een volk dat zich nog gaarne de 
koningin der zee noemt, op het oogenblik, dat dat volk gere- 
geerd werd door een vorst als Jakob 1, even ijdel en hichtge- 
raakt als trotsch en onbuigzaam, waar het de van zijne voor- 
gangers geërfde voorrechten gold. 

Eeuwenlang had Engeland zich ongestoord als beheerscheres 
der zee gedragen, eeuwenlang hadden de Engelsche vorsten 
zich op die heerschappij, „die schoonste bloem hunner 
kroon,” als op een recht beroepen, en niemand had het ooit 
gewaagd, hun die te betwisten. Ook al neemt men aan, dat 
het beweerde dominium maris nooit met die beslistheid ge- 
handhaafd werd als Selden, de beroemde voorvechter daarvan, 
wil doen gelooven, — dat het, nooit met de rechten van an- 
deren in botsing gekomen en slechts nu en dan uit praalzucht 
op den voorgrond gesteld, niet uitlokte tot eene bestrijding, 
die alleen de theorie baten zoude zonder eenig ander prak- 
tisch gevolg dan de vijandschap van een groot en machtig 
volk, — dan nog mag het verwonderlijk genoemd worden, dat 
niemand die bestrijding vóor de zeventiende eeuw beproefd 
heeft. Het mag verwonderlijk genoemd worden, dat geheel 
Juropa gedurende zoovele eeuwen lijdelijk heeft toegezien, dat 
éen volk zich den uitslmitenden eigendom aanmatigde van een 
gedeelte der zee, dat alle gebruikten en noodig hadden, wat 
meer is, dat dat volk telkens weder toonde, dien eigendom 
op prijs te stellen en dien te willen behouden als een wapen, 
altijd gereed om de vrijheid der omliggende volken te be- 
lemmeren *). 


1) Veel is er over deze zaak als rechtsquaestie geschreven. Om van de vroegeren 
niet te spreken, noem ik alleen Grotius, Gentilis, Selden, Pufendorf en Bijnkers- 
hoek, — Over het hoofdpunt, waarover men nog in de vorige eeuw vrij verschillend 
dacht, is men het thans eens : de opene zee wordt algemeen voor vrij gehouden. Daaren- 
tegen zijn volgens het algemeene gevoelen in meerdere of mindere mate vatbaar om 
aan eenig gezag onderworpen te worden: het gedeelte der zee van de kust tot een 
kanonschot vèr, de kleine zeeboezems (zooals de King’s Chambers), de havens en 
reeden. Twijfel bestaat over de geheel en al geslotene zeeën als de Kaspische, wan- 
neer de oevers niet aan éen rijk behooren, — over de zeeën, die slechts door eene 
nauwe straat met de overige zee in gemeenschap staan, als de Zwarte en de Oost. 
zee, — over de golven, wier ingang onder het bereik van het kanon ligt, — en 
over de zeeëngten. — Over den rechtsgrond der vrijheid van de opene zee bestaat, 
evenals over de redenen, waarom sommige gedeelten niet vrij zijn, groot verschil 
van gevoelen. Terwijl Ortolan (die zeer juist onderscheid maakt tusschen „propriété” 
en „empire“ over de zee) de onvatbaarheid der zee voor bezit, de behoefte aan vrije 


15 


Want de bewering mocht avontuurlijk zijn, zij dagteekende 
van een eerbiedwaardige oudheid. Reeds de Engelsche konin- 
gen Edgar (959) en Canut (1014) schreven zich, mag men 
de oude kroniekschrijvers gelooven, heerschappij over de En- 
gelsche zee toe. !) Duidelijke en historisch zekere bewijzen 
van zulk eene aanmatiging vindt men echter eerst in veel 
latere tijden. De eerste Engelsche koning, die zich in een 
officieël stuk als beheerscher der zee gedraagt, is Eduard 1 
(e. 1300), als hij spreekt van „la sovereigneté, qe ses amces- 
tres roys d’Engleterre soloyent avoir en la mier d’ Engleterre./ °) 
Toen reeds schijnt de pretensie zoo algemeen bekend te zijn 
geweest, dat weinige jaren later (1303) zelfs verscheidene 
kleine staten, waaronder ook Holland, Zeeland en Friesland, 


communicatie en de onafhankelijkheid der volken onderling als rechtsgronden voor de 
geheele vrijheid der zee geeft (Règles internation. de la mer. 1. p. 117—181), meent 
Hautefeuille, dat de onuitputtelijkheid der zee alle reden wegneemt om hier van de 
oorspronkelijke communio af te wijken. Ook hij vermeldt de onmogelijkheid om de 
zee op den duur onder zijne macht te houden als reden voor hare vrijheid. (Hist. 
du droit. marit. p. 14—28.) Evenzoo: Klüber, Le droit des gens, p. 204. Heffter 
maakt zich hoofdzakelijk met groote woorden van de zaak af: zijn betoog is niet 
overtuigend, soms m. í. onjuist (Europ. Völkerrecht, p. 186—144); Phillimore spreekt 
slechts met een paar woorden van de rechtsquaestie (Internat. law. L. p. 187). — 
Nu de onvatbaarheid der zee voor eigendom algemeen erkend is, kan natuurlijk het 
oordeel over de pretensiën der Engelschen niet twijfelachtig zijn. De meeste schrij- 
vers veroordeelen ze dan ook slechts met een enkel woord. Alleen Vattel is uitvoeri- 
ger: in zijn bekendwerk Le droit des gens wijdt hij daaraan een paar bladzijden. 
Zijn oordeel over de Engelsche aanspraken luidt ongunstig. Hoewel hij het mogelijk 
en geoorloofd rekent, gedeelten der zee te occupeeren wanneer de veiligheid van 
den staat of het belang der ingezetenen zulks wenschelijk maken (l.e. $. 287,8. Als 
voorbeeld van bet eerste geval bespreekt V. Jakob I's edict over de King's Cham- 
bers.), meent hij, dat de Engelschen geen recht op de zee hebben, daar zij nooit 
hebben bewezen dat hunne pretensie door de Europeesche mogendheden erkend is — 
evenmin als op de visscherij aan hunne kusten, daar zij, door den Nederlanders 
het visschen eenmaal vrij te laten, alle rechten op de uitsluitende oefening daarvan 
hebben prijs gegeven. (Vattel, Le droit des gens. I p. 104—6.) — Phillimore (In- 
ternation. law, 1 p. 194—99) wijdt aan de geschiedenis der Engelsche pretensie 
een afzonderlijk hoofdstuk, dat echter over den tijd vóor 1650 niet veel nieuws 
geeft. Uitvoeriger doet dit de schrijver van: Treatise of the Dominion of the Sea 
(p. 34—73): deze volgt echter hier, even als in het eerste hoofdstuk over domin?- 
um maris in het algemeen, geheel Seldens Mare Clausum en geeft slechts over den 
tijd ma 1635 hier en daar een enkele opmerkelijke mededeeling. Als rechten van 
den dominus maris geeft hij op: 41°. het recht om de visscherij van paarlen enz. 
te vergunnen. 2°. om verlof tot de vischvangst te geven. 9°. om belasting te heffen 
van schepen, die in zijne zee handeldrijven of visschen. 4°. jurisdictie over alle 
misdrijven daar gepleegd. 5°. recht om aan oorlogschepen den toegang te weigeren 
en 6°. om het strijken van vlag en topzeil te eischen. 
1) Selden, Mare Clausum, in : Selden, Opera, Il p. 1324, 
2) Selden, l.c. p. 1360. > 


16 


erkennen, dat de koningen van Engeland „par raison dudit 
rovalme du temps d'ont il ny ad mémoire du contrarie, ont 
esté en paisible possession de la souvereigne seignurie de la mier 
dEngleterre.” ') Hetzelfde deed een Vlaamsch gezantschap, 
dat Eduard II eenige jaren daarna „dominus maris Angh- 
cani” noemt. °) Ook Eduard ILL spreekt van zijne voorgan- 
gers als ‚domini maris Anglicani circumquaque,” *) en het 
parlement constateert in eene akte, onder denzelfden koning 
vastgesteld, dat alle volken hem als „le roy de la mier” er- 
kennen. £) Hendrik IV schreef zich eene dergelijke heerschappij 
toe, immers hij gaf brieven uit, om vrij te mogen gaan „par 
touz noz povoirs, destrois et seigniories par mer et par terre.” 4) 
en onder zijnen opvolger Hendrik V overwoog het parlement, 


dat ’s konings voorvaders „de tout temps ont esté seigneurs 


del meer.” ®) 

Wat was nu dit zoo oude en niet gering te achten recht 
en hoever strekte het zich uit? Het antwoord op deze vraag 
is mterst moeielijk. hmmers verbergt zich wat de eerste vraag 
aangaat de oorsprong en dus ook de grondslag van het recht 
der Engelschen in den nacht der eeuwen, eene bepaling van 
de uitgestrektheid der aanmatiging wordt bemoeielijkt door de 
verschillende gevoelens, die de beheerschers der zee zelven in 
den loop der tijden over deze quaestie geuit hebben. Het 
schijnt mij echter toe, dat de zaak zich aldus heeft toegedra- 
gen. Op het einde der dertiende eeuw begonnen de Engelsche 
koningen zich het gebied aan te matigen over het Kanaal, 
de „nauwe zee” tusschen Engeland en Frankrijk, °)de „deux 


1) Selden, 
2) Selden, 


op1307. 
>. p. 1401. 

3) Selden, Lc. p. 1376,7. 

1) Selden, l.c. p. 1378. 

») Selden, 1. c. p. 1357. 

6) Selden, le. p. 1378: 

7) „The Narrowseas,” „les deux Mers,” „oceanus Britannicus,” „mare Anglicanum.” 
Neemt men aan, dat de twee zeeën wiets anders zijn dan het Kanaal (zooals o. a. 
doen : graaf Salisbury in: Winwood, Memorials. III. p. 50, — de schrijver van: The 
Trade's Imerease, in: Harl. Miseell. LV, p. 214, — de Staten-Generaal in de In- 
structie der ambassade v. 1628,29 : „de enge Zee ofte Canal,” — Camden, die de zee 
ten zuiden van den Theems „mare Britannieum’ noemt, in zijn: Britannia. p. 584, — 
de schrijver van: Treatise of the Dominion of the Sea, die op p. 34 spreekt 
van: „the British Sea, or the Channel lying between England aud France.” 
Vgl. het gezegde van keizer Sigismund bij: Selden, Mare Clausum, in Opera. LL. 
p.1387, en: Boer, De domin: gent. aquat. p. 46), dan moet men het meervoud, waarin 
van deze zeeëngte gesproken wordt, waarschijnlijk afleiden van de twee gedeelten, 


waarin de landpunt, die eindiet in kaap La Hegue nagenoeg tegenover het 


mi 


o 
=| 


17 


mers,’ ') die zij beweerden, dat rechtens tot de Engelsche 


eiland Wight, de zeeëngte verdeelt. — Andere schrijvers zijn echter van oordeel, dat 
de „Narrowseas” meer omvatten. Rapiu Thoyras (Hist. d'Anglet. VII p. 454.) 
spreekt van: „la Domination des deux Mers, c'est-à-dire, des deux bras de Mer 
qui se trouvent entre l'Angleterre et la France, et entre l'Allemagne et 
la Grande- Bretagne. C'est cè qu'on appelle en Angleterre,” voegt hij er bij, 
„les Mers Etroites.“ Volgens deze lezing zoude de Noordzee tot Texel, waar de 
kast zich oostwaarts wendt en de zee dus ophoudt een „nauwe zee” te zijn, de 
tweede der „deux Mers” zijn. Ook voor dit gevoelen pleit veel. Volgens de 
Secr. R. S-G. 21 Oct. 1629 beloofde Engeland den Staten, zoo zij tot het Fransch- 
Engelsch verbond toetraden, vrijheid van haringvisscherij „in de Nauwe Zee. 
(NB. De haringvisscherij had plaats van de Schetlandsche eilanden tot aan den mond 
van den Theems, en was zelfs in het Kanaal bijzonder onvoordeelig. (cf. The 
Trade's Increase, in: Harl. Miscell. IV. p. 214.) De overzetter van Temple's Memoirs 
vertaalde „Narrow Seas” door: „les mers, qui séparent lAngleterre de la France et 
de la Hollande.” (Temple, Mémoires, p. 11.) In 1673 wilden de Britsche 
onderhandelaars over den vrede te Keulen de Noordzee onder de Engelsche zeeën 
begrijpen. — Tegen deze meening dient echter: 1°. dat de Nederlanders dit vol- 
standig weigerden, het „une chose très-notoire® noemende, dat Nederland door de 
Noordzee, niet door de Engelsche zeeën, begrensd werd; ja, met de bewering, dat 
de grenzen der Engelsche zeeën „sont fort counus de tout le monde” en dat geen 
enkel tractaat tusschen Eugeland en eenige andere mogendheid „u’ait meslé la Mer 
Britannique avec celle du Septentrion.” (Verbaal 1673,4. Byl. 269.) 20. dat de 
Nederlandsche gezanten in 1610 beweerden, dat occupatie der zee geen plaats had 
gehad „ende namentlijck nijet ten regarde van de Noortzee, die ordinairl. genoempt 
wordt Oceanus Germanicus, die altijt vrijelijck bij een ijeder is bevischt ende bevaeren, 
sonder dat deselve bij ijemant is geoccupeert ofte geeygent.” (Verbaal 1610 ad 46 
Mei.) 30. dat in 1653 Graswinckel konde schrijven (Maris Lib. Vind. adv. Welwodum. 
p. 19.): „Mare quo hateces capiuntur, a nemine Geographorum Britannicum nominatur, 
sedGermanieum, .. Britannicum illud dicitur quod Angliam a Gallia dirimit... Absonum 
est duo maria appellari Britannica, et probatu facile, hoc mare de quo controversia 
est, semper Germanicum fuisse appellatu.“ — Men merke echter op, dat in de drie 
gevalleu de bestrijders Nederlanders zijn, wier belang het natuurlijk was, de „Mers 
Btroites” zooveel mogelijk te beperken. Een enkele maal schijnen de Engelschen zel- 
ven iets dergelijks als de Nederlanders te zeggen : in het vredesverdrag van 1667 
wordt in art. 7 de Noordzee genoemd in tegenoverstelling van het Fretum Bri- 
tannieum. (Dumont, Corps diplomat. VII. A, p. 45.) — Anderen zoehten de tweede zee 
elders: in 1678 stelden de Nederlandsche gevolmachtigden op den Keulschen vrede- 
handel voor, in plaats van de uitdrukking „Brittische Zeën*, die hun te onbe- 
paald scheen, te lezen : „het Canael ende het verkeerde Canael (Bristol-Channel; vgl. 
Phillimore, Internat. law. I. p. 201), gelijck die (d. i. de Engelsche zeeën) eygent- 
lijek op de Caerten van alle tijden beschreven waren.” (Verbaal 1673,4 ad 12 
Sept. 1673). — Bene geheel afwijkende meening verkondigt Heffter (Europ. Völkerr. 
p. 137.) als hij „die vier, die Britischen Inseln umschliessenden Meere” „the nar-” 
rowseas” noemt. Vgl. Phillimore, Comm. up. internat, law. 1 p. 194: „the narrow 
or adjacent seas.” 

1) Dat dit de oorspronkelijke omvang der Engelsche pretensie was, blijkt over- 
tuigend. De meeste der op p. 15 en 16 geciteerde Engelsche koningen spraken vau 
„la mer d'Angleterre,’ Graaf Salisbury spreekt van „his Majesties narrow seas 
between England and France, where the whole appertayneth to him in 
Right, and so hath been possessed tyme out of mind by his Progenitors® (Winwood 
Memorials, [II p. 50.), terwijl een meer uitgebreid recht voor ’s konings plakkaat, 


2 


18 


kroon behoorden?) Hoe men daartoe kwam is niet meer na 
te gaan. Evenmin blijkt het, hoe men oorspronkelijk de pre- 
tensie wettigde. Beide zaken zijn hier trouwens van weinig 
belang; de quaestie is nu niet meer, of de Pngelschen recht 
hadden op de zee, maar òf en in hoeverre zij zich dat recht 
aanmatigden. Zeker schijnt het mij toe, dat deze pretensie niet 


dat Salisbury hier verdedigt, een veel degelijker argument zoude geweest zijn, dan 
de nu nevens dit recht genoemde jarisdictio in mare. — Walter Ralegh noemt 
de Engelschen „domini 1maris Britanniei® (invention of ships in: Works, VII p. 
327), — het Lagerhuis toonde zich in 1628 ontevreden op den koning, omdat hij 
zijn gezag over de twee zeeën niet had gehandhaafd (Rapin Thoyras, Hist. 
d’'Anglet. VII. p. 387), — de Nederlandsche gezant Joachimi schreef in 1633, dat 
de Pngelschen „int gemeen pretenderen heeren ende Meesters te wesen in de nauwe 
Zee” (R.S.-G. 19 Nov. 1633), — de schrijver van: Treatise of the Dominion 
of the Sea, verhaalt op p. 72, dat een Zweedsch schip weigerde de vlag te strijken 
„even in the Channel it self,” en zegt, dat men door „British Seas” in het 
vredestractaat van 1654 moet verstaan: „the four Seas and not the Channel” (l. c. 
p. 70), — Selden zelf geeft toe, dat het Kanaal de eigenlijke Oceanus Britannicus 
is (Mare Clausum, in : Opera II p. 1280), en toont zich met de grensbepaling der 
Engelsche zeeën ten noorden en ten westen zeer verlegen. (Zie hierna p. 23. Noot 4) — 
Ook nadat Selden de Engelsche heerschappij over de vier zeeën had uitge- 
strekt, vindt men soms sporen van den ouden omvang van het recht. Pufendorf 
in zijn Jus naturae et gentium (1672) zegt, dat de zeeëngten tusschen de aan- 
grenzende staten verdeeld moeten worden, tenzij een der beide bij overeenkomst de 
geheele oppervlakte verkregen heeft, zooals Groot-Britannië beweert. 
(Wheaton, Hist. 1 p. 200.) Zelfs in 4674, kort na den vrede te Westminster toen 
Nederland in Seldens grensbepaling had berust, schreef de beroemde Sir William 
Temple over het erkennen van Engelands „dominion in the Narrow Seas“ door 
Nederland. (Memoirs, 11 p. 250, gecit. bij: Phillimore, Internat. law, Í p. 196 en bij: 
Wheaton, Hist. [ p. 201.) In 1682 sprak de schrijver van: Address to the freeman 
and freeholders of the nation (2d part, Pref. p. XIII.) van: „the Right and Sove- 
raignty the Kingsof Engeland have ever had to the Narrow Seas,” — en nog in 
de 18e eeuw vermeldde de geschiedschrijver Rapin Thoyras: „la Domination des 
deux Mers.” (Hist. d'Anglet. VII p. 454.) Vgl. mede Phillimore, Internat. law. 
I p. 199, waar echter van „special jurisdiction” gesproken wordt. 

1) Dat zulk eene pretensie bestond, blijkt dunkt mij reeds uit de vorige noot 
overtuigend; dat zij ouder was dan 1609 of 1613 schijnt mij toe, nog niet ontkend 
te kunnen worden. Er is geen reden om aan te nemen, dat al wat Selden daarover 
schreef, onwaar is, wanneer men geene meerdere en betere argumenten daarvoor 
heeft dan Tellegen (De jure in mare, p. 37) aanvoert. Hij begint met het „otiosum 
sine dubio” te noemen, Seldens argumenten „recensere ac refutare,” en schuift zich dus 
gemakkelijk den geduchtsten voorvechter van het Engelsche dominium maris van deu 
hals. Daarnais zijn eerste argument: 10. Bractonius. beroemd Engelsch jurist uit de 
dertiende eeuw, kent het „mare Auglicarum® niet en volgt de Romeinsche rechtsregelen 
over de zee. Ik wil daarlaten, dat uit het door Selden (Mare Clausum, in : Opera, II. 
p. 1881) aangehaalde blijkt, dat dezelfde Bractonius toch ook de zee als een gedeelte 
van het „regnum Angliae” beschouwt. Het is echter m. i. eenigszins onbillijk, om 
de autoriteit van eenen jurist uit de dertiende eeuw op te roepen tegen een recht, 
waarvoor de krachtigste argumenten aan de veertiende eeuw ontleend zijn; in ieder 
geval kan het afwijkende gevoelen van éen jurist niet veel bewijzen tegenover alle 
citaten van Selden, waaronder toch vele zijn, die luide voor het bestaan der pre- 


19 


geheel vereenzelvigd moet worden met de in de middeleeuwen 
algemeen gangbare voorstellingen van een „jurisdictio in mare,” 
dat zich de vorsten der aanliggende landen tot 100 mijlen 
in zee toeschreven. Reeds het feit, dat de Engelsche pretensie 
zich oorspronkelijk tot het Kanaal, tot twee zeeën be- 
perkte, wederlegt zulk eene bewering m. 1. afdoende. |) 

Deze pretensie, in den loop der tijden meer en meer op 
den achtergrond geraakt, bestond echter nog in het begin 


teusie getuigen. 20. T's tweede argument is: in de Engelsch-Nederlandsche 
tractaten is telkens bepaald, dat de visscherij vrij zoude zijn. Dit schijnt mij toe 
eerder tegen, dan vóor de meening van T.te pleiten. Terwijl toch de Schotsche trac- 
taten nooit met zoovele woorden de vrijheid der visscherij stipuleeren, vindt men 
zulk eene bepaling in de Eagelsche geregeld, (éenmaal zelfs met de bijvoeging, dat de 
visschers vrij vau licent zouden zijn, zie hierna p. 29 :) een bewijs, dat men het noodig 
oordeelde, zulk eene vrijheid als uitzondering uitdrukkelijk te bedingen. — Het gaat 
niet aan, het geheele geleerde werk van iemand als Selden te negeeren, en op gron- 
den, die niet zwaarder wegen dan de beide aangehaalde, tot het niet bestaan eener 
pretensie vóor Gentilis te concludeeren. Een krachtiger argument voor T.’s mee- 
ning dan een der door hem aangevoerde schijnt mij een plaats van Walter Ralegh op 
te leveren. Deze zegt (Invent, of ships, in: Works, VIII p. 324): „L do not find, that 
the dominion of the seas was ever absolute till the time of Henry the Eighth; but 
that we fought sometimes with good sometimes with ill success.” Daaruit zoude 
men kunnen opmaken, dat het domiuium maris in die dagen meer overmacht 
ter zee, dan eigendom van de zee beteekende. Dat dit echter toch het geval 
niet was, blijkt uit het feit, dat de Engelschen (en ook Ralegh zelf in hetzelfde 
werk) De Groot's Mare Liberum als eenen aanval op dat dominium maris be- 
schouwden. (Vgl. p. 14. Noot 2.) 

1) Het door mij aangevoerde argument weegt, dunkt mij, zwaarder dan alle be- 
wijzen, die Tellegen (De jure in mare, p. 36-—40.) aanvoert voor zijne meening: dat 
de Engelsche eischen niets anders zouden zijn, dan de toepassing der begrippen van 
Bartolus en zijne navolgers. (Tellegen |. ce. p. 40. Eene meening, die trouweus 
zooals zij daar staat, onhoudbaar is, ook al neemt men aan, dat alle citaten van 
Selden op jurisdictio slaan: immers S. noemt stukken van 1296, terwijl Bartolus 
volgens T. zelven eerst 1314—57 leefde. Tellegen, L. ce. p. 11. — Veel liever zoude ik 
dan ook met Phillimore — Internat. law, 1. p. 195 — den grond der pretensie in de 
Engelsche bezittingen in Frankrijk en vooral langs het Kanaal zoeken.) Een krach- 
tig argument tegen T's meening levert nog geene mindere autoriteit dan graaf 
Salisbury, die, als hij Jakobs plakkaat van 1609 verdedigt, dat doet met argumenten, 
grootendeels aan Bartolus’ school ontleend, maar daarnaast uitdrukkelijk vermeldt. 
het recht van Z. M. op de „narrow seas between England and France.” (Winwood, 
Memorials, III p. 50). — Laat ous nu zien, wat T. hiertegen vóor zijne meening 
kan aanvoeren. Zijne redeneering is: 41°. vóor Elisabeth is het bestaan van eene 
pretensie twijfelachtig maar onwaarschijnlijk. 2°. ten tijde van Elisabeth was deze 
pretensie in ieder geval vergeten. 3°. na Flisabeth vindt men wel eene pretensie 
vermeld, maar tevens voortdurend de bewijzen, dat er daarbij quaestie is van 
Jurisdietio in mare. Of het eerste argument afdoende is, moge uit de vorige noot 
blijken, voor het tweede verwijs ik naar de volgende. Het derde argument wijs ik 
hier af. Uit het vervolg zal blijken, dat ik de pretensie na 1609 voor niet geheel 
dezelfde houd als vóor dien tijd: argumenten aan dat latere tijdvak ontleend kunnen 
dus m. i, hier niets afdoen. — Bilderdijk (Gesch. des Vaderl. VIII. p. 242 vlg.) 


gk 


20 


der zeventiende eeuw, *) toen graaf Salisbury ze uitdrukke- 
lijk noemde; ja zij leefde toen nog voort in het rechts- 


schijnt het met Tellegen eens te zijn. Althans zonder eenigen schijn van bewijs deelt 
hij mede: „dominium maris nemo sibi vindicavit,® eene bewering, zóo algemeen 
gesteld, met het oog op Seldens Mare Clausum, bepaald belachelijk. (Overtuigend 
blijkt dit vooral uit de: Treatise of the Dominion of the Sea. De schrijver, eeu 
volgeling van Selden, definiëert het dominium, waarover hij spreken zal, als: „a 
Propriety or Right of using, enjoying, disposing of, and freely alienating the thing 
so enjoy’d and possest.” 1. c. p. 2.) Hoewel B. ter beslissing dezer quaestie zeer 
aardige opmerkingen geeft, schijnt het mij toe, dat de conclusie wel wat al te 
_ gemakkelijk gemaakt is door te verklaren: niemand eischte dominium, — im- 
perium en dus ook jurisdictio in mare zijn onmogelijk, — dus de quaestie is uit- 
gemaakt. Geen wonder dat men dan zegt: „Alles derhalve (!) in deze materie is 
simpel en er valt nict over te disputeeren.” 

1) Ook dit ontkent Tellegen (l. c. p. 37,98). Zijne argumenten zijn : 10, de houding 


door Elisabeth bij twee verschillende gelegenheden aangenomen, en 20, Jakobs edict 


over de King's Chambers van 1604. Laat ons zien of de bewijzen afdoende zijn. — 
410. Terwijl nog van Hendrik Vll een ediet wordt vermeld, waarbij hij zich het recht 
aanmatigt, de buitenlandsche visschers tegen betaling van eenen tol te beschermen 
(Mare Clausum, in: Selden, Opera. IL p. 1365,6), en Seingerman, een jurist onder 
Elisabeths vader Hendrik VIII, den koning van Engeland „Lord of the narrow Sea” 
noemt (Mare Clausum, 1. c. p. 1381), schrijft de eerste minister van haren opvolger 
Jakob L,dat in „his Majesties narrow Seas the whole appertayneth to him in Right, 
and so hath been possessed tyme out of mind by his Progenitors.” (Winwood, Me- 
mor. ITL, p. 50.) Is het nu waarschijnlijk, dat de pretensie ten tijde van Elisabeth 
vplane in oblivionem cessit?” — Maar, zegt T., Elisabeth heeft zich twee malen 
bepaald vóor mare liberum uitgelateu. Het is waar, in 1580 verzekerde zij den 
Spaanschen gezant, dat de „vastus Oceanus” niet voor occupatie vatbaar was (Telle- 
gen, l. c. p. 18); in 1602 liet zij te Bremen aan Denemarken verklaren, dat zij 
alleen jurisdictio in mare erkende en dat nog wel zeer beperkt in kracht en 
omvaug. (Tellegen, Ì. ce. p. 37.) — Laat mij echter omtrent deze plaatsen opmerken : 
Ad 1m. dat ook Welwod, de aanvaller van De Groot's Mare Liberum, zegt: „ta 
esto, mare vastum liberrimum,’® en toch het Engelsche dominium maris verdedigt. 
Hetzelfde doet de schrijver van: Treatise of the Dominionof the Sea,die Selden 
„geheel volgt en toch verklaart (p. 2): „As to the Sovereignty of the vast Ocean, 
no Man can pretend to it unless he was Lord of the Universe, etc.” Ad 2m, 
dat het m. i. Elisabeths sustenu tegenover Denemarken veel versterkt zoude heb- 
ben, zoo zij uitdrukkelijk de Engelsche pretensie voor ongegrond had verklaard en 
daarvan afstand gedaan; de niet zeer duidelijke woorden, die zij nu gebruikt, wekken 
eenig wantrouwen. Het uitvoerig verhaal van deze zaak bij Phillimore (Internat. 
law. L. p. 202 vlg) luidt ook anders dan het door T. medegedeelde : Elisabeth 
verklaart zich, niettegenstaande het beroep op mare liberum, bereid tot het vragen 
van verlof voor de visscherij. (Het noemen van „our Seas of Eugland” wist eerder 
op jurísdictio in marc, het verhaal bij Phillimore, Internat. law, [. pag. 195, schijnt 
op eene qnaestie van neutraliteit betrekking te hebben : — vgl. Ortolan, Regles internat , 
L p. 146 — in de Schotsche zee had Elisabeth geen recht hoegenaamd.) — Maar ook 
al neem ik dadelijk aan, dat Elisabeth eene voorvechtster van mare liberum geweest 
is, dat zij geen enkele maal van deze gedragslijn is afgeweken (en dat dus de me- 
dedeeling der Staten in de R.S.G. 24 Apr. 1636: dat de onaangenaamhedenover de 
visscherij op de Engelsche kusten ten tijde van Elisabeth „t'elcken sijn blijven 
steecken,” onjuist is, dan nog moet ik het volgende opmerken. Elisabeth was eene vrij- 
zinnige vorstin; zij beschouwde het als haar belang „maris libertatem propuguare.” 


nnn 


21 


bewustzijn van het volk. *) Onder den drang van de klim- 
mende overmacht der Nederlanders ter zee werd zij toen 
weder meer en meer van belang. Prikkelde zij van de eene 
zijde de Engelschen tot naijver tegen de opkomende mede- 
dingers; van de andere zijde onderging zij langzamerhand 
door de noodzakelijkheid, waarin de Engelschen waren om 
zich te verdedigen, belangrijke wijzigingen. Onder den im- 
vloed der middeleeuwsche begrippen over jurisdictio in mare, 
in het begin der eeuw door Gentilis’ Advocatio His- 
panicea weder meer in Engeland gepopulariseerd, kwam het 
langzamerhand tot een groote uitbreiding van het gebied 
dat Engeland zich toeschreef. °) En toen in J635 het gevaar, 


En daarbij: Elisabeth is de éenige Engelsche vorst, van wie wij zulke 
getuigenissen vóor mare liberum lezen. Ligt het vermoeden nu niet voor 
de hand, dat zij alleen in haar belang zich van de illiberale uitspraken van het 
middeleeuwsche recht heeft afgewend? Volgt uit deze houding dan met eenige zekerheid, 
dat eene voor het overige wèlgestaafde pretensie plotseling „in oblivionem cessit ?” 
Wanneer wij de groote gemakkelijkheid zien, waarmede de Engelschen van systeem 
veranderen; hoe zij in 1609 zich jurisdietio en dominium in mare aanmatigen, in 
1613 voor zich de vrije vaart op Oost-Indië eischen onder inroeping van mare libe- 
rum, in datzelfde jaar op Spitsbergen de Nederlandsche visschers berooven onder 
beroep op hunne occupatie der IJszee, en in 1615 en 1618 mare liberum en mare 
clausum te gelijk verdedigen, — dan werkelijk kan men op het gedrag van één vorst 
niet te veel bouwen, dan moet men ten minste uiterst voorzichtig zijn met zijne 
gevolgtrekkingen, en die vooral niet verder uitbreiden dan uitdrukkelijke getuigenissen 
toelaten. (Vgl. Hautefeuille, Hist. du droit marit. internat. p. 15 Noot 2, die echter een 
chronologische fout maakt.) —2°. Het edict van 1604 over de „King's C ham- 
bers.? M. i bewijst dit niet veel. De uitgestrektheid der King's Chambers was 
veel kleiner dan de bekende 100 mijlen der middeleeuwsche jurisdictio in mare. 
(Vgl. de kaart bij: Selden, Mare Clausum, in: Opera II. p. 1369—74.) T. be- 
wijst dus te veel. Bovendien kan de bepaling van speciale onzijdige plaatsen 
binnen ’s konings gebied niet bewijzen, dat Z. M. geene uitgestrekter pretensiën 
op de zee had. In het omvangrijke gebied, dat de Engelsche koningen na 1609 
en vooral na 1635 zich aanmatigden, ware het niet mogelijk geweest, de onzijdig- 
heid te bewaren; het ‚was dus alleszins noodig, gedeelten der zee, tusschen min 
of meer uitstekende landpunten gelegen, als onzijdige plaatsen te proclameeren, 
wilde men niet telkens aan schending van grondgebied blootgesteld zijn door 
aanvallers of vluchtelingen. 

1) Getuigen de stemmen, die in Engeland allerwege tegen de vrije visscherij der 
Nederlanders opgingen (vgl. de werkjes van Hitchcock, Ralegh, Welwod, Gent- 
leman, J. R., e. a. : hierna ad 1580—1609, 1610—17), nu en dan zelfs onder be- 
paalde verwijzing naar de pretensie. Zoo noemt Ralegh.de Engelschen uitdruk- 
kelijk „domini maris Britannici” (Invent. of ships, in: Works. VIII p. 327), — 
J. R. den koning „Lord Paramount of the Seas,” de zee ten oosten van Engeland 
„our own Seas, in his Majesty's Dominion” (The Trade’s Increase, in Harì. Miscell. 
IV p. 214,6), — ‘zoo schreef Welwod een geheel hoofdstuk om voor zijnen koning 
dat recht te eischen, en vermeldde hij bepaaldelijk: „the right of our King in 
the narrow seas.” (Abridgement of all Sea-Lawes. p. 69.) 

2) Tellegen (De jure in mare, p. 38—40) maakt het zich zeer gemakkelijk door aan te 


22 


dat deze mogendheid door de nauwe aaneensluiting van 
Frankrijk en Nederland dreigde, krachtige handhaving van 
Engelands macht ter zee eischte, trad Selden met zijn be- 


nemen, dat de vier door hem aangevoerde feiten uitmaken, dat de Engelsche 
pretensie alleen op jurisdictio in mare gegrond was. 41°. Het plakkaat van 1609 
werd zéer zeker onder den invloed van jurisdietio in mare uitgevaardigd, maar tevens 
onder inroeping van het oude dominium op de „Narrowseas.# (Winwood, Memorials. III, 
p. 50.) 2. en 3°. De twee bier aangevoerde feiten hebben betrekking op Schotland, een 
land dat zieh nooit dominium maris aanmatigde. Zij hebben dan ook volstrekt niets met 
de aanhangige quaestie te maken. Berst na de vereeniging met Engeland bemerkt men 
in Sehotland eenige sporen van den invloed der Engelsche pretensie. Zoo er al vóor dien 
tijd iets van aanspraken opde zee blijkt, zal toeh niemand beweren, dat die zich op 
dominium grondden. Zelfs Selden (Mare Glausum, in: Opera. IH p. 1406—9) vermeldt 
iets dergelijks slechts zéer ter loops. (Vgl. over het onde Schotsche recht: hierna 


ad 4617.) 4°. Gentilis verdedigde jurisdietio in mare (zie hierna ad 1613), echter 


eene zoo uitgestrekte, dat velen zijne Advocatio Hispanica voor eene ver- 
dediging der Engelsche pretensie houden. (Phillimore, Internat. law. p. 186. Noot 
n, 195. — Wheaton, Hist. IL p. 199. vgl. Tellegen, De jure in mare, p. 40. Noot 
92.) — De twee voorbeelden’ van T. zijn dus niet afdoende: het is zeer gemak- 
kelijk er meer sprekende bij te voegen. De Engelschen spreken van „het reght 
dat S.M. hadde op de Custen van sijne drie Coninckrijcken” (Verb. 1618, 9 
ad 30 Dee. 1618), — van ‚jurisdictie ende gesach® (imperium?) over de zee (Verb. 
1621 ad 31 Mrt), — van praerogatieven der kroon en gerechtigheid over de zee- 
kusten (Verb. 1618, 9 ad 8 Jan. 1619), — van den afstand, waarop de Neder- 
landsche visschers van het land moesten,blijven (o. a. Verb. 1618, 9 ad 31 Jan., 
5 Febr. 1619) enz. enz; gezegden, die allen op jurisdictio in mare en niets meer 
schijnen betrekking te hebben. — Toch blijkt het duidelijk genoeg, dat ook de 
oude Engelsche begrippen invloed oefenden op de pretensie. Wij hooren Jakob 1 
verklaren, dat de visscherij „regael ende een poinet van de Souveraineteit, sijn Maies- 
teyt alleen eompeterende exclusive van anderen,” is (Verb. 1618,9 ad 30 Dec. 1618) — 
dat hij heeft „un tiltre legitime et le droiet souverain seul exclusif et en p ro- 
priété de la pescherye sur les costes de tous ses trois Royaumes.” (Aitzema, Saken 
v. Staet. IL. p. 402), — dat hij moet handhaven „t'geene Godt ende de natuire hem 
eygen gemaeckt ende toegevoecht hadden” (Verb. 1621 ad 18 Apr.); — hij spreekt 
van „sa Souveraineté” over de zee (Verb. 16241 ad 26 Mrt., 8 Apr.), — van het visschen 
„op sijne Custen ende in de zee” (Verb. 1621 ad 31 Mrt), — van zijn „droict ancien 
et indubitable au dominion de ses Mers” (R.S.G. 25 Mei 1635), — en klaagt, dat 
de Nederlanders „niet alleen in ende op sijne zee ende stroomen, die hem 
notoirlijek ende sonder eenige controversie toecomen, jae die hem toegeeygent 
waren, eer hy geboren was, maer selfs ooek dicht ende nae onder sijne 
Custen ende Landt waren visschende.” (Verb. 4621 ad 31 Mrt.) Ook vernemen 
wij, dat de koning van Engeland zeer gebeten is op De Groot, omdat hij het En- 
gelsche recht op de zee heeft aangevallen. (Vgl. o. a. Aitzema, Saken van Stact, JI. 
p. 402. — NB.De Groot veroordeelde dominium maris, niet jurisdictio over 
de kustzee, zooals o.a duidelijk blijkt-uit zijn Jus belli ae pacis p. 128—30, 
waar hij dit laatste uitdrukkelijk geoorloofd moemt, terwijl hij de zee toch vrij 
verklaart. Evenzoo deed o. a. Elisabeth vlg. Tellegen, De jure in mare, p. 37.) — 
De aangehaalde voorbeelden wijzen m. í. te duidelijk op een overgangstijdperk, 
waarin het misschien den Eugelschen koningen zelven niet geheel duidelijk was, 
wat zij eigenlijk wilden, (tot de verschijning van Mare Clausum in December 
1635), dan dat men nu nog zoude kunnen uitmaken, of jurisdictio dan wel domi- 
nium geeischt werd. 


28 


roemd boek Mare Clausum op, dat de meer en meer uit- 
gebreide rechten van Groot-B ritannie met argumenten staafde 
en de vier zeeën voor Karel [ als zijn rechtmatig erfgoed 
opeischte. *) 

Wat was er onder Seldens handen van het oude recht gewor- 
den? Zijne beweringen komen hierop neder : de koning van Enge- 
land is heer van de zeeën, die Engeland omgeven, welke zeeën 
een onafscheidelijk en eeuwig aanhangsel zijn van het Groot- 


Ì) Hoe Selden er toe gekomen is, zijn beroemd boek samen te stellen, is niet 
gemakkelijk na te gaan. Vóór hem hoort men niemaud spreken van de vier 
Engelsche zeeën: de twee zeeën waren bekend, en slechts met een hoogst nevel- 
achtig beroep op jurisdietio in mare breidde men het Engelsche gebied verder uit. 
Reeds vóór Selden waren echter beide rechten ongetwijfeld moeielijk meer uit elk- 
ander te houden: ze werden gedurig verwisseld. Vooral schijnt daartoe aanleiding 
gegeven te hebben Albericus Gentilis, die wel niets anders dan de gewone jurisdietio 
in mare voor zijnen koning eischte, maar wiens Advocatio Hispanica toch den 
indruk maakt, als had hij op een speciaal recht het oog. (Wheaton, Hist. T p. 199. 
vgl. Tellegen, De jure in mare. p. 40 Noot 32.) Aan hem schijnt Selden dan ook 
de groote uitgestrektheid van het het Engelsche dominium maris ontleend te hebben. 
Vóór Selden vind ik ten minste nergens zulk een uitgebreid gebied aan Engelands konin- 
gen toegekend, als hij dat in zijn Mare Clausum doet (zie p. 23), dan alleen bij 
Gentilis. Deze noemt een vrij wel overeenkomend gedeelte van den oceaan en schrijft 
daarover zijnen koning jurisdictio en imperium toe. Selden schijnt er geen bezwaar 
in gezien te hebben, dit in dominium te veranderen. „Vides,” zegt Gentilis (Advoc. 
Hispan. p. 29.) „quam protendatur Regis nostri imperium (in mare) longe in meri- 
diem, septentrionem,-occasum. Britanniae septentrionalia nullis contra terris, vasto, 
atque aperto mari pulsantur. Et Hiberniae meridiovalia terminantur ad Hispaniam : 
oecidua ad Hispaniae regua Indica. Et sic est immensum lata jurisdictio Regis 
nostri marina.” Vergelijkt men met deze opgave die van Selden, dan zal men 
slechts weinig verschil vinden. — Sinds de uitgave van Mare Clausum werd men 
gewoon van de vier zeeën te spreken; de Maria Britannica werden altijd 
genoemd (vel. Tractaat van 1654, art. 3, 13, bij : Dumont, Corps diplomat. VI. 2, 
p. 74. — Tract. v. 1662, art. 10. bij: Dumont l.c. VI. 2, p. 424. — Tract. van 
1667, art. 19, bij: Dumont 1. e, VILA, p. 45), de tw ee zeeën, de Mare Britannicum, 
geraakten op den achtergrond en werden slechts zelden meer vermeld. (Vgl. p. 17. 
Noot 1.) Eindelijk durfde men er in het tractaat van 1674 rond voor uitkomen, 
hoever de Engelsche pretensie zich uitstrekte: men oordeelde het toen noodig te 
spreken van „Maria infra nominanda,” en de bedoelde zeeën uitdrukkelijk op te 
geven. (Tractaat van 1674, art. 4, bij: Dumont 1. e. VIT. 4. p. 254: „in Maribus a 
Promontorio Finis Terrae dieto usque ad medium Punctum Terrae van Staten dic- 
tae in Norwegia.”) — Hoeveel deze pretensie van die van 1609 mocht verschillen, er 
werd moeite gedaan, de latere als voortzetting der vroegere te doen aannemen. 
Karel 1 beriep zich in 1636 op het plakkaat van 1609, hij beschouwde zijne aan- 
matiging als een vervolg van die van zijnen vader. (Vgl. het plakkaat van 
1636 in de Bijlagen.) In 1696 vam men het Frankrijk kwalijk, dat het eene groote 
vloot uitrustte, omdat daardoor Engeland van de „Herrschaft, die es über die See, 
die seinen Namen trägt, seit unvordenklichen Zeiten ausgeübt hatte,” beroofd zoude 
kunnen worden. (Ranke, Engl. Gesch. IL p. 149.) Vgl. mede de Instructie van Hopton 
Engelsch gezant te Madrid, in : Clarendon, State Papers. Il p. 9. — Eu de pu- 


24. 


Britannische rijk. ') Deze heerschappij strekte zich volgens 
Selden uit over de vier zeeën, gezamenlijk de Oceanus Brita- 
nieus genaamd: ten oosten tot de Nederlandsche en Deensche 
kusten (Oceanus Germanicus), °) ten zuiden niet alleen over 
de zeeëngte tusschen Engeland en Frankrijk (de eigenlijke 
Oceanus Britaunicus), maar verder zuidwaarts tot Spanjes noord- 
kust (Oceanus Gallicus, maar om de Engelsche heerschappij 
ter zee mede Oceanus Britannicus of Anglicanus genaamd), ®) 
ten westen tot niet verre voorbij Lerland (Oceanus Vergivius), *) 
en ten noorden tot de Schetlandsche eilanden (Oceanus Hyv- 
perboreus). 5) De zee ten noorden der Schetlandsche eilanden 
(IJslandsche oceaan), door sommigen mede aan Engeland toe- 
geschreven, behoort aan Noorwegen, maar de Engelschen heb- 


ben daar bij tractaat een altijddurend recht om te visschen 


verkregen. °) De nog noordelijker gelegene Groenlandsche 
oceaan behoort weder aan Engeland door de oecupatie der 


blieke opinie was in den loop der jaren reeds zoozeer op het dwaalspoor gebracht, 
dat men het geloofde: de Staten-Generaal en De Seneterre, de buitengewone) 
Fransche gezant te Londen, beschouwden de zaak evenzoo. (R.S.-G. 24 April 1636. — 
Verbaal Van Beveren 1636, 7 ad S Apr. 1636.) Werkelijk sloot zich dan ook de 
pretensie van 1655 aan een nog levend rechtsbewustzijn onder het Bngelsche volk 
aan: Selden was echter de eerste, die de langzamerhand uitgezette aanmatiging van 
het recht over de vier zeeën behoorlijk formuleerde en met argumenten staafde. 
In zooverre kan Selden de vader der latere Engelsche pretensie genoemd worden. 
Zijn boek is de beste, onwraakbare, zoo niet de eenige bron voor die latere pre- 
tensie. Onder bepaalde goedkeuring van koning en raad uitgegeven was Mare 
Clausum de autoriteit, waarop zich de Engelschen in de zeventiende eeuw voort- 
durend tot staving van hun recht beriepen. (Zie hierna ad 1636.) 

1) Praefatio Maris Clausi, in : Selden, Opera. IL p. 1184. 

2) Mare Clausum, in: Selden, Opera. IL p. 1280, 1414. 

3) Mare Clausum, in: Selden, Opera. II p. 1281. 

*) Mare Clausum, in: Selden, Opera. IL p. 1278. — De juiste grens naar deze 
zijde geeft Selden niet op, alleen zegt hij (p. 1402—5), dat het Engelsche gebied 
zich niet tot Amerika toe uitstrekt (p. 1281). Daarentegen hebben de Engelschen 
onder Elisabeth aan de oostkust van Noord-Amerika 600 mijlen zee geoecupeerd 
bij St. Johns, een haven op het eiland „Baccalaos® (St. Johus is een der meest 
oostelijke havens op Newfoundland); en onder de regeering van Karel I nog meer, 
dat Selden niet juist kan opgeven. (p. 1406.) Dat hij eenigszins met de grens- 
bepaling ten oosten en ten noorden verlegen is, blijkt uit de nietszeggende uit- 
drukking, dat de grenzen hier moeten getrokken worden „post diffusissima aequora, 
quae Anglo, Scoto, Hiberno occupata sunt.” (p. 1444.) 


?) Selden, 1. ec. p. 1279,80. — De zee ten noorden van Schotland is eerst in 
1410 door Noorwegen aan dat land afgestaan. (Selden, 1. e. p. 1406—9.) 
°) Selden, 1. c. p. 1409—413. — De rechten van Engeland op de verre noorde- 


lijke en westelijke zeeën neemt Selden alleen volledigheidshalve op. (l. c. p. 1281,2) 
Men merke op, dat die rechten eenen geheel anderen grondslag hebben als die op 


de andere zeeën, die bepaaldelijk een deel zijn van het rijk van Groot-Britannië. 
(Le. p. 1184.) 


25 


Engelsche handelaars op Rusland, die daar het eerst walvis- 
schen vingen. !) 

Men moet dus drie tijdperken in de geschiedenis van het 
Engelsche dominium maris aannemen: 1°. de tijd vóor 1600 met 
het dominium maris over de Narrowseas, 2". het overgangs- 
tijdperk (1600—1635) met de geleidelijke wijziging der pre- 
tensie onder den invloed van Gentilis en zijne begrippen, 3°. de 
tijd na de verschijning van Seldens Mare Clausum (1635 
voornamelijk tot 1674): de pretensie op de vier zeeën ge- 
proclameerd en doorgezet. — In die latere tijden heeft men on- 
derscheid gemaakt tusschen „sovereignty of the seas” en „do- 
minion of the seas.” °) In 1673 matigde Karel II zich beide 


1) Selden, lc. p. 1414. Geheel dezelfde opgaven vindt men bij den schrijver van: 
Treatise of the Dominion of the Sea, p. 34. — De quaestie der grenzen is zeer moeielijk: 
door de herhaalde veranderingen in het systeem der Engelschen wist men niet meer, wat 
daarvan te denken. Van Meteren verhaalt (Hist. der Nederl. oorl., fol. 650), dat de 
Nederlandsche ambassadeurs van 1610 de grensscheiding betwist noemden, — Bo- 
reel, de Nederlandsche gezant te Parijs, schreef 12 Juni 1654 aan De Witt, dat de 
Fransche kooplieden niet wisten, hoever zich de Engelsche zeeën uitstrekten, 
„want, seggen sy, die qualificatie van de Zee eene nieuwigheyd is, die te vooren 
bij ons niet en pleeght te sijn bekend.” (De Witt, Brieven, 1. p. 139.) Wagenaar 
(Vaderl. hist. XII. p. 918) houdt het daarmede en twijfelt of de grensbepaling 
ooit juist geschied is; Heffter (Europ. Völkerr., p. 137) verzekert dit zelfs ten 
stelligste. 

2) Selden doet dit nog niet: overal spreekt hij van „dominium privatum” of een- 
voudig van „dominium” (dominion), terwijl de geiĳkte Engelsche term voor het an- 
dere recht „sovereignty” was. Misschien meende hij, dat het bewijzen dáarvan 
overbodig mocht heeten. Intusschen hebben vele zijner argumenten voor „dominion” 
op „sovereignty” betrekking. Phillimore (laternat. law. I. p. 195) vertaalt dan ook 
„domininum” door „sovereignty” in tegenoverstelling van „dominium privatwn” of „pro- 
perty.” Is dit echter juist, dan is Seldens tedeneering onlogisch en er is weinig 
of geen verband tusschen de beide deelen van zijn werk. — Toch schijnt men te 
moeten aannemen, dat de Engelschen hunnen koning reeds vroeger somtijds beide 
rechten afzonderlijk toeschreven. Carleton sprak toch reeds in 1619 van „le tiltre 
legitime de sa Majesté et son droïct souverain seul exclusif, et en propriétéde la 
pescherye sur les costes de tous ses trois Royaumes.” (vgl. Propos. van Carleton v. 
12 “Jan. 16419, in de Loketk. S.-G. Eng. No. 43.) — Ortolan (Règles internat. de la 
mer, Î p. 129) beweert, dat de Engelschen „sous les premiers rois de la dynastie de 
Hanovre” (Waarschijnlijk bedoelt hij hiermede de proclamatie van Willem III van 
1689 — vgl. Ortolaa 1. c.p. 149: „sous la dynastie de Hanovre” — want vlg. 
Phillimore, Intern. Jaw. [ p. 199 was dit de laatste uiting der Engelsche pretensie. 
De Treatise of the Dominion of the Seca p. 72 noemt nog een voorval van 1706, dat 
hierop betrekking heeft; onder het huis van Hannover vind ik echter van souverei- 
niteit over de zee geen melding meer gemaakt.) „changèrent le mot de domaine 
pour celui de souveraineté.” Dit is onjuist: het aanmatigen der souvereiniteit was 
zeer oud. (Vgl. o.a. het edict van Eduard [ hiervóor p. 15 — Zie ook : Treatise of the 
Dominion of the Sea. o. a. p. 69.) Misschien is het zelfs juister te zeggen, dat de 
Engelschen in 1635 „changèrent le mot de souveraineté pour celui de domaine,” — 


26 


rechten afzonderlijk aan ') en bouwde op deze onderscheiding 
zelfs een systeem. Op de souvereiniteit grondt hij zijnen 
eisch, dat buitenlandsche schepen in de Engelsche zee hun 
vlag voor zijnen koninklijken standaard zouden strijken, uit 
kracht van den eigendom vordert hij eene recognitie 
in geld van de, Nederlanders voor het recht om in de 
Engelsche en Schotsche zeeën te visschen. Over het eerste 
punt ontstond niet vóor 1652 ernstige strijd, vroeger was er 
alleen quaestie van het recht van vrije visscherij, dat reeds 
spoedig aanleiding gaf tot verschillen tusschen Engeland en Ne- 
derland. 


$ 2. Regeling der Nederlandsche visscher in de 


Engelsche wateren. 


Reeds van Eduard 1, den eersten koning, die zich souverein 
van de zee noemt, dagteekent de aanspraak der Engelschen 
om de visscherij in hunne wateren ook voor vreemdelingen 
op de een of andere wijze te regelen en te beperken. ®) Vele 
eeuwen na dezen vorst leest men telkens, dat de Engelsche 
koningen bepaalde vergunningen geven, om in hunne zee te 
visschen; zonder die vergunningen, meestal tegen betaling 
van een zekere som verleend, was de visscherij niet geoor- 
loofd. Dergelijke bepalingen vindt men o. a. van Eduard 


Dat die rechten den koning en niet den staat werden toegekend, is waar- 
schijnlijk het gevolg van de Engelsche rechtsfictie, dat de koning eigenaar 
is van alle landen in zijn koninkrijk. („The king is the universal lord and 
original proprietor of all the land in his kingdom; and no man doth or can 
possess any part of it, but what has mediately or immediately been derived 
as a gift from him, to be held upon feodal services.” Blackstone, Comm, II 
p. 51, vgl. p. 105.) Overeenkomstig met deze leer moest ook de zee als deel 
van het Engelsche gebied den koning toebehooren. 

Y) Aanspraak van den Kanselier aan het Parlement dd. 27 Oet. 1673. Hij noemt 
de beide rechten volgens de Hollandsche vertaling „heerschappij ende eygen- 
dom.# (Verb. 1673,4, Byl. 213. Vel. Bijnkershoek, Verh. v.- Staatszaken, II. 
p- 257: „die zich het gebiet en de eigendom van enige zee aanmatigen, 
als... de Engelschen van de Brittannische zee”) Elders heeten beide rechten: 
„propriété, domaine, property, privatives Eigenthum, proprietas,” en : „empire, souve- 
rainelé, domination, suprématie, Souveränetät, imperium publicum, potestas publica.” — 
Vlg. den schrijver van: Treatise of the Dominion of the Sea p. 72, zoude „domimion” 
== „sovercignty” zijn; dit is echter bepaald onjuist. Zie over het verschil tusschen 
beide rechten: Ortolan, Règles internation. de la mer. [ p. 117-128, — over 
„souveraineté”: Klüber, Droit des gens, p. 193. 

2) Mare Clausum, in: Selden, Opera, IL p. 1364. 


27 

HI!) en Hendrik MIL 5), terwijl Hendrik IV bij tractaat aan 
Frankrijk eeu gelijk recht gaf;*) van betaling daarvoor vindt 
men gesproken onder Richard IL. *)— Ook een bepaald recht 
om de zee te bewaken en de visschers te beschermen, schre- 
ven de Engelsche koningen zich toe, en wel zóo, dat geen 
ander vorst tot die bescherming mede werd toegelaten. (Hidic- 
ten van Bduard IV, Richard III en Hendrik VII. ®) Na- 
tuurlijk moest ook voor die bescherming worden betaald, 
eene betaling, waarvan een vrijgeleide van andere vorsten de vis- 
schers niet onthief. Nog in de zeventiende eeuw lieten zich 
de Engelschen er veel op voorstaan, dat aan de Franschen 
uitdrukkelijk vergunning verleend werd, op de Engelsche kus- 
ten voor ’s konings tafel tongen of schollen ®) te visschen, ter- 
wijl dit hun voor andere doeleinden op strenge straffen ver- 
boden was. °) 

De Nederlanders werden echter van ouds door de beheer- 
schers der zee met een gunstig oog aangezien. Reeds koning 
Eduard TL, door nauwe banden met Hollands graaf vereenigd, 
stond den Hollanders en Zeeuwen in 1295 de vrije visscherij 


1) Selden, L. c. p. 1365. 

2) Selden, 1. ce. p. 1362. 

3) Selden, Ll. c, p. 1364. 

ajSelden. 1. c.p. 1335. 

2) Selden, L. e. p. 18365, 6. — Hoewel deze edicten niet allen bepaald van buiten- 
landsehe visschers spreken, geeft reeds het feit zelf, dat er overal van visschers in 
het algemeen gesproken wordt, recht om te vermoeden, dat ook buitenlanders daar- 
onder begrepen zijn. Het edict van Eduard IV (Selden, 1 ec. p. 1965) maakt dit 
vermoeden tot zekerheid: immers het spreekt van visschers „cuiuseunque patriae 
fuerint.” „Patria” beteekent hier bepaald vaderland; ten minste een reden, waarom 
men onderscheid zoude maken in het beschermen van Engelsche visschers uit ver- 
schillende steden is mij onbekend. 

6) De Latijnsche en Fransche bronnen spreken telkens van „soleac” en „solles” 
(tongen) de Hollandsche van schollen. 

7) Selden, Mare Clausum (Opera, U. p. 1363), Een uitvoerig en betrouwbaar be- 
richt daarover vindt men in het verbaal van Van Beveren (Verb. 1656,7 ad 2 Oct. 
1636.) Op Van Beverens verzoek had de Fransche ambassadeur geschreven om in- 
lichtingen over die tongvisscherij. De gouverneur van Dieppe antwoordde hem o. a. 
het volgende: „Nous obtenons des congéz du Roy de la Grande Bretagne seulement 
pour pescher des solles pour le Roy les avans et caresme, à cause que dans leur 
eostes elles sont plus belles que les nostres, et qu'elles se peschent fort proches de 
leur dietes costes: et dont nous ne donnons rien, sinon quelque droict aux ofliciers 
de Yadmirautté. Voilà en effect toutte laffaire et quand vous verriez les congez, 
vous ne verriez pas davantage.” In den lieentbrief door Karel 1 den 12/22 Febr. 1636/7 
daarvoor op nieuw gegeven (te vinden in het verbaal 1636,7 ad 10 April 1657), 
wordt gesproken vau 7 of 8 visschersbooten onder konvooi van een Engelsch oorlog- 
schip. — De Franschen zelven beschouwden dit echter volstrekt niet als erkenning 
van het Engelsche dominium maris. De Fransche gezant zeide aan Van Beveren, 


28 


in de Engelsche zee bij Yarmouth toe *), en ofschoon her- 
haaldelijk oneenigheden, ook over: dit punt zelf, de goede 
verstandhouding in den loop der eeuwen kwamen verstoren, 
bleef het over het algemeen de gewoonte der Hollandsche 
visschers, hun bedrijf op de Engelsche kusten te oefenen. 
Verschillende oude privilegiën zijn daar om van den goeden 
wil der Engelsche koningen te getuigen. °) Omstreeks 1435 
ontstonden er echter weder moeielijkheden, en ze waren 
van zulken ernstigen aard, dat wederzijdsche vorsten beslo- 
ten, door een tractaat de tusschen beide landen bestaande 
handelsbetrekkingen te regelen. In het laatst van 1459 trof- 
fen de gezanten van koping Hendrik VI met Isabella van 
Portugal, als vertegenwoordigster van haren gemaal Philips 
van Bourgondië, eene overeenkomst voor drie jaar. Ofschoon 
deze overeenkomst alleen Brabant, Vlaanderen en Mechelen 
betreft, zoo als wtdrukkelijk in den tekst vermeld staat, is 
zij echter voor ons niet zonder belang, daar zij de visscherij 
afzonderlijk regelt, eene regeling, die in hoofdzaak onveran- 
derd, in de latere tractaten is overgenomen. Het artikel over 
de visscherij luidt aldus: „Que tous Pescheurs, tant d’En- 
gleterre, d’Irlande, et de Calas, comme des Paiis de Brabant 
et de Flandres, pourront paisiblement aler par tout sur Mer, 
pour Peschier et Gaignier leur Vivre, sans Empeschement 
ou Destourber de lune Partie ne de l'autre; Et avec ce, se for- 
tune ou autre aventure chassoit ou amenoit les diz Pescheurs 
de la Partie d’Engleterre, en aucun des Ports, Havres, Des- 
trois, et Daugiers des dites Paüs de Brabant ou de Flandres, 
ou les diz Pescheurs des dites Paüs de Brabant et de Flan- 
dres en aucuns des dites Ports, Havres, Destrois, ou Daugiers 
du Royaume d’Engleterre, Yrlande, et de Calais, que ilz v 
soient paisiblement et franchement receuz et traictiez raison- 
nablement d'une Coste et d'autre, en Paiant aux Luieux, ou 
ilz arriveront, les Toulieux et Devoirs accoustumez, et d’illec 
puissent hiberalment retourner a tout leurs Nefs, Applois, et 
Biens sans Destourbier, Arrest, ne Empeschement ; pourveu 


„datter seecker Tractaet was tusschen Vranekryek en Engelandt, waerbij gestipuleert 
wert, dat de Francoisen op de ecusten van Engelandt onverhindert mogen 
comen visschen, maer tselve niet aen te gaen de zee.” (Verbaal 1636,7 
ad 9 Mei 1636.) Werkelijk schijnt dit laatste het geval geweest te zijn. De „pêche 
eotière” nu behoort ook volgens het hedendaagsche volkenrecht aan de kustbewoners. 
(Ortolan, Règles internat. 1. p. 177,8.) 

1) Rymer, Foedera. II. p. 688. — Selden, Mare Clausum. (Opera II. p. 1364.) 

2) Vgl. Plegher, De prist. libert. piscandi. p. 11—19, 


eN ND ritt 


En 


"Dn 


29 


que, par les diz Pescheurs, d'un coste et d'autre, ne soit com- 
mise aucune fraude, ou fait dommaige.” *) Het tractaat, dat 
im 1442 eindigde, werd toen voor vijf jaren en den 4 Augustus 
1446 nogmaals voor twaalf jaren vernieuwd. Van meer be- 
lang is eene derde vernieuwing van den 24 November 1467 
te Brussel. Het artikel over de visscherij werd daar wel in 
dezelfde bewoordingen overgenomen, maar met twee belang- 
rijke wijzigingen: lo. werden achter de namen Brabant, Vlaan- 
deren en Mechelen ingelascht de woorden: „et pur toutz sez 
autres Paüs et Seigneuries,” °) waardoor dit tractaat de eerste 
diplomatieke vaststelling werd van het recht der Hollanders 
en Zeeuwen op de vrije visscherij in de Engelsche zeeën. 
2°. werd in het artikel over de visscherij achter de woorden: 
„sans Empeschement ou Destourber de lune Partie ne de 
autre,’ bijgevoegd het volgende: „et sans qu’”il leur soit 
Bosoigne sur ceo requirer ne opteiner ascune Licence, Congie, 
ou Saufeonduete.” ?) De uitdrukkelijke inlassching dezer 
woorden is dáarom merkwaardig, omdat er uit schijnt te blij- 
ken, dat reeds in de eerste helft der vijftiende eeuw oneenig- 
heden waren ontstaan over de later zoo netelige quaestie, of 
het den visschers, die vrij op de Engelsche kusten mochten 
visschen, vrijstond dáar hun beroep te oefenen volgens hun 
recht en volgens eene wederzijdsche overeenkomst bij tractaat, 
dan wel krachtens eene bijzondere vergunning van den En- 
gelschen koning, hetzij dan als heer der zee of eenvoudig 
als koning van het die zee begrenzende land. 

Het tractaat, dat voor dertig jaren gesloten was, bleef niet 
lang in werking. Reeds in 1478 achtten Maximihaan en Maria 
het na den dood van Karel den Stoute wenschelijk, op nieuw 
een verbond te sluiten. De koning van Engeland was daartoe vol- 
komen bereid en den 12 Juli werd men het te Rijssel eens over een 
tractaat, dat echter met betrekking tot de visscherij niets nieuws 
bepaalde. *) Het bleef niet veel langer van kracht dan het 
vorige. Nieuwe twisten maakten spoedig eene nieuwe regeling 
noodig, en zoo kwam den 24 Februari 1496 te Londen het 
tractaat tot stand, dat onder den naam van „het groot enter- 
cours” de toets zoude zijn, waaraan meu meer dan anderhalve 


1) Rymer, Foedera. XI. p. 143. 

2) Rymer, Foedera. ‘NI. p. 592. 

3) Rymer, Foedera. XL. p. 595, 609. 

4) De tekst is eene bijna woordelijke vertaling van het artikel uit het tractaat van 
1467 in het Latijn. (Rymer, Foedera. SIL 72.) 


30 


eeuw de geschillen tusschen Engeland en Nederland over han- 
dels- en zeezaken zoude onderwerpen. Het moest een eeuwig- 
durend tractaat zijn *) en in overeenstemming daarmede was 
het uitvoeriger dan een der vorige. Het is hier de plaats uiet 
te onderzoeken, hoe de bepalingen daarvan de verschillende 
betrekkingen der beide landen regelden; genoeg zij het op te 
merken, dat het in de meest duidelijke bewoordingen bepaalde, 
dat de visscherij van beide zijden geheel vrij zoude zijn. „Con- 
ventum, Concordatum et Conclusum est‚” luidt het in art. 14, 
„quod Piscatores utriusque Partis Partium praedietarum (cujus- 
eunque conditionis existant) psterunt ubique Ire, Navigare 
per Mare, secure Piscari absque aliquo Impedimento Licentia 
seu salvo Conductu : Et st contingat aliquos ex Piscatoribus 
unius Partis per Fortunam, Fempestatem Maris, Vim Hostium, 
aut alio modo compelli intrare aliquem Portum vel Districtum 
alterius Partis, ibidem pacifice et amicabihter Recipientur et 
Tractabuntur (Solvendo in Locis ubi applicabunt Jura et Theo- 
lonia praedicta) et ab illis Portubus et Locis poterunt hibere 
Recedere et Redire, cum eorum Navibus et Bonis, sine Im- 
pedimento vel Contradietione quacumgque; dummodo tamen 
per ipsos Piscatores non ecommittatur Fraus neque Dolus, seu 
per eos aliüs Dampnum minime fiat.” *) Mochten ook nu en dan 
twisten over enkele bepalingen kleine veranderingen noodzakelijk 
maken, in de hoofdzaken bleef het „groot entercours” gedurende 
den loop der eeuwen onveranderd. Tot de wijzigingen, die zich 
altijd bij de onderdeelen bepaalden, behooren de tractaten 
van 18 Mei 1499 over het stapelrecht te Calais, %) van ouds 
een twistappel tusschen beide volken, van 15 Mei 1506 over 
de Engelsche lakenen, *) van 18 Februari 1515 over de 
Zeeuwsche tollen, °) en van 11 April 1520 over hetzelfde on- 
derwerp. °) 


1) Zooals de ambassadeur Van Beveren in 1636 terecht opmerkte (Verbaal 1636,7 
ad 29 Oet. 1636), verbond het tractaat (vlg. cap. 35) ook de landschappen en 
steden. De Engelschen konden dus zelfs niet beweren, dat het niet meer gold sinds 
de afzwering van Philips IL. 


?) Rymer, Foedera. XI. p. 583. — Het tractaat is mede in zijn geheel afgedrukt 
bij: Van Meteren, Hist. der Nederl. oorl., fol. 35—389, en achter De Groot’s Mare 
Liberum, ed. v. 1633. — Vgl. ook: Van Meteren, 1. c. fol. 9. 


$) Rymer, Foedera. XII. p. 713. 

4) Rymer, Foedera, XIII. p. 182. 

2) Rymer, Foedera. XIII. p. 539. 

9) Rymer, Foedera. XIII. p. 714. — Vgl. Van Meteren, Hist. der Nederl. oorl. 
tol. 35. — Vreede (Vrijheid van haringv. en vissch. p. 16, Noot) kent van dit 


EE AE id RIEN it VN ES, 


kh ih 
$ 3. De tractaten met Schotland. 


De Nederlandsche visschers stelden zich echter niet tevreden 
met de vrijheid, hun door de Engelsche koningen dus onbe- 
krompen verleend. Hunne reizen ter visscherij strekten zich 
verder uit: het terrein, waarop zij hun gevaarlijk beroep oefen- 
den, breidde zich van het zuiden van Engeland tot aan de 
zee ten noorden van Schotland uit. *) Wilden zij hunne toch- 
ten ongestoord vervolgen, dan was het hun dus vooral in de 
eerste eeuwen van het grootste belang, ook van den koning 
van het naburige Schotland eene uitdrukkelijke vergunning te 
hebben. Reeds vroeg hebben zij moeite gedaan, die te ver- 


krijgen, en met goeden uitslag; in 1841 toch wordt reeds een 


privilegie vermeld, door den Schotschen koning aan de Hol- 
landsche visschers verleend. *) Reeds veel vroeger waren dezen 
gewoon geweest op de Schotsche kusten te visschen *); nu zij 
daar eens vasten voet hadden, zetten zij hun bedrijf met vol- 
harding voort. De herhaalde geschillen, die met Schotland 
in meerdere mate dan met Engeland rezen en die vooral on- 
der de laatste graven door de vaste alliantie tusschen Frank- 
rijk en Schotland hevig waren, verdreven de visschers niet. *) 


tractaat alleen den datum, en schijnt te meenen, dat het een Schotsch tractaat is. — 
Van Meteren |l. c. vermeìdt nog een tractaat van 1574, dat ik nergens heb kun- 
nen vinden. : 

1) Vooral op de Schotsche kusten, en later in het jaar van Scarborough tot Yar- 
mouth. De haringen verschenen in Juni in de Schotsche zee. Van het middeu vau 
Augustus tot November hielden zij zieh op de Engelsche kust tusschen Scarborough 
en den Theems op, en tot Kersmis in het Kanaal, van waar zij langs Ierland naar 
het noorden terugzwommen. (Camden, Britannia. p. 584.) In overeenstemming daarmede 
vingen de Nederlandsche visschers twee, soms drie scheepsvrachten haring, terwijl 
zij langs de geheele uitgestrektheid der kusten van Groot-Britannië vischten. — De 
visscherij was aan vaste regels onderworpen door de plakkaten der Staten. Van 24 
Juni tot 25 Jali vischten de Nederlanders geheel in het noorden, van de Schetland- 
sche eilanden tot Buchan-Ness, van 25 Juli tot 14 September bleven zij in den 
omtrek van Buchan-Ness, en van 25 September tot 25 November hielden zij zich 
veel zuidelijker in de buurt van Yarmouth op. (Luzac, Holl. rijkdom. IL. p. 261. — 
Aanwys. v. heils. polit. Gr. en Max. p. 27. — Tegenw. staat, [. p. 577. — Daarmede 
stemmen vrij wel overeen: Gentleman, Englands Way to win Wealth, in: Harl. 
Miscell. III. p. 381,2. — The Trade's Increase, in: Harl. Miscell. IV, p. 24) — 
Ook in de Tersche zee werd in den herfst veel gevischt (The Trade’s Increase |. c. 
p. 214); daar hielden zich echter voornamelijk Spaansche visschers op. (Winwood, 
Memorials, IIL. p. 50.) 

2) Niekolls, Rem. s. Ì. avant. et 1. désavant. de la Fr. et de la Gr.-Bret. p. 140. 
Volgens hem werd de haring toen echter nog meestal door de Nederlanders van de 
Schotten gekocht. 

3) Plegher, De prist. libert. piscandi, p. 34—41. 

*) Opmerkelijk is het, dat de Nederlanders zich reeds tegeu Jakob V van Schot- 


2 


Bindelijk werd aan de belemmeringen, hun aangedaan, een 
einde gemaakt: den 19 Februari 1540, werd bij een trac- 
taat, te Binche tusschen keizer Karel V. en Jakob V 
van Schotland gesloten '), bepaald, dat aan de visschers en 
kooplieden recht zoude worden gedaan voor de schade, hun 
in vredestijd toegebracht, en dat wederzijdsche machten de 
zeeroovers zouden straffen *) Niet lang duurde het echter, of 
nieuwe, ernstige onaangenaamheden verbraken de onderlinge 
goede verstandhouding. De Schotten, op hunne kusten de 
machtigsten, beroofden de Nederlandsche visschers op de 
schandelijkste wijze *). Dezen waren er echter op gesteld, niet- 
tegenstaande de gevaren, waaraan zij zich blootgaven, hun 
bedrijf voort te zetten en in 1515 was men weder zoover, dat 
de visschers, terwijl er over den vrede onderhandeld werd, 
met brieven van vrijgeleide van de landvoogdes der Neder- 
landen, in zee konden gaan *). Toch werd er reeds toen veel 
gesproken over bescherming der visschers door oorlogschepen : 
geldgebrek was oorzaak, dat de zaak bleef steken *). Gelukkig 
kwam den 15 December 1550, weder te Binche, het „celebre 
foedus” tot stand, waarbij alle vroegere tractaten bekrachtigd *) 
en bepaaldelijk over het gebruik der zee vastgesteld werd : „quod 
Subditi praedictorum Regnorum et Terrarum hine inde, tam per 
Terram quam Mare et Flumina publica, sine aliquo Salvo con- 
duetu aut Lieentia generali vel speciali, ad dieta Regna, Dominia, 


land, die dreigde hun de visscherij op zijne kusten te zullen verhinderen, met ge- 
heel dezelfde argumenten verdedigden, als later in 1610 tegen eene dergelijke aan- 
matiging van Jakob I van Engeland. (Wagenaar, Vaderl. hist. V. p. 209.) 

1) Dumont, Corps diplomat. IV. 2, p. 208. Bij het tractaat van 1529, in 1531 
vernieuwd, — waarvan in dat van 1540 gesproken wordt, — hernieu wde men eenvoudig alle 
vroegere verbonden. De voornaamste bepaling van dit tractaat van 1529 (de vestiging 
van een Schotsch rechter in Nederland ter beslechting der geschillen van Schotten 
onderling, heeft op de visscherij geene betrekking. (Dumont, 1. e. IV. 2, p. 83.) 

2) Wagenaar (Vaderl. hist. V. p. 210) zegt, dat in dit tractaat o. a. bepaald werd : 
„dat de Visscherij der wederzijdsche Onderzaten voortaan wederom vrij zijn zou 
gelijk voorheen.” (vgl. Propos. v. 16 Mei in: Verbaal 1610.) Dit is slechts dan juist, 
wanneer men „vrij“ verstaat in den zin van: onverhiuderd, niet lastig gevallen door 
kapers. Op mare liberum of mare clausum hebben de bepalingen van dit tractaat 
geene betrekking. 

3) Wagenaar, Vaderl. hist. V. p. 355. : 

4) Van der Goes, Registers v, Holl. II. p. 181, 193, 202. 

?) Van der Goes, Reg. v. Holl. IL. p. 371,6,7,83,9. — Wagenaar, Vaderl. Hist. 
p. 43. 

°) Met name de privilegiën van Schotland van 1359 en 1394 en de Schotsch- 
Nederlandsche verbonden van 1427, 1448, 1469, 1529 en 1531. (cf. Bor, Nederl. 
oorl. IV, fol. 48,50.) Deze tractaten hebben volgens Plegher (De prist. libert. piscandi, 
p. 42,3) alleen betrekking op den handel, niet op de visscherij. 


89 
LS 


vel Terras, Civitates, Oppida, Littora, Portus et Sinus quos- 
eumque tuto, libere, secure accedere, intrare, navigare et in 
isdem, quamdiu voluerint, agere, morari et conversari, ibidem- 
que Merces, Commeatus, et Victualia et alia eis congrua et 
necessaria sine quacunque contradictione emere et vendere va- 
leant, nee non ab tisdem Regnis, Dominus, Terris, Civitatibus, 
Oppidis, Littoribus, Sinubus, Portubus et Districtibus et eorum 
quolibet, toties quoties is placuerit, ad Regiones, Provincias, 
Terrasque proprias vel alienas cum _propris conductis aut 
commodatis Navigiis et Vehiculis, nee non Mercimoniis, bonis 
et rebus quibuscumque, hbere et secure ire, redire et discedere, 
et juxta Statuta Regnorum, Terrarum et Locorum, solutisque 
Teloniüis et Vectigalibus eorumdem, sine omni impedimento 
negotiationes suas libere exercere possint, ita quod nec Per- 
sonae, neque Naves, res vel Merces earundem debeant per Prin- 
cipes utrarumlibet Ditionum, earumve Praefectos, Locum- 
tetentes aut Subditos, quovis colore, praetextu vel occasione, 
detineri, arrestari, aut quovis modo damnificari.” Verder: 
„quaelibet Partium tenebitur insulas et Districtus suae Juris- 
diectionis, Regnorum et Dominiorum tueri et defendere adver- 
sus incursiones quorumeumgue Latronum et Pyratarum per 
quos Subditi Partis utriusque in suis Negotiationibus, Naviga- 
tionibus, et Piscationibus quomodolibet damnificari possent.” 
Eindelijk : „circa Piscationem ac lhiberum usum Maris, ea quae 
per Tractatum anno 1541... inita, conclusa ac conventa fuerint 
debite ac sincere observari-debebunt.”') Aan dit tractaat, dat 
eeuwigdurend zoude zijn en ten overvloede in 1594 (26 Juli 
en 14 September) op verzoek van Jakob VI (later Jakob 1 
van Engeland) op nieuw bekrachtigd werd ®), bleef de beslis- 
sing van alle gerezene twisten van commercieelen aard opge- 
dragen. Geen nieuw tractaat wijzigde het en de Nederlanders 
konden er zich dus veilig op beroepen. 

Was echter met zulk een beroep hun recht op de vrije 
visscherij volkomen bewezen? Was er geen kans dat de Schot- 
ten, de geldigheid van het tractaat-volkomen erkennende, toch. 
niet van het goed recht der Nederlanders overtuigd zouden 
zijn? Men zal opgemerkt hebben, dat nergens in de Schotsche 
tractaten met zoovele woorden bepaald is: het staat den Ne- 
derlanders vrij, zonder eenige betaling op de Schotsche kusten 


1) Demont, Corps diplomat. IV. 3, p. 10. 
2) Bor, Nederlantsche oorloghen. IV. fol. 47, 


54 


te visschen, of iets dergelijks. Ik geloof dan ook niet, wat 
anderen ook mogen beweren, ') dat de Nederlanders, hun recht 
ex jure naturae daarlatende, met een beroep op de tractaten 
de vrijheid hunner visscherij konden bewijzen. Ik heb, wan- 
neer ik dit beweer, tegen mij: }’. de getuigenis, uit- 
drukkelijk of stilzwijgend, der Engelschen en 
Nederlanders. Toen in 1610 de quaestie van het recht 
der Nederlanders ernstig ter sprake kwam, betoogden de Ne- 
derlandsche gezanten, dat hun dat recht toekwam volgens het 
tractaat met Engeland van 1496 en volgens de tractaten met Schot- 
land van 1540, 1550 en 1594. De Engelsche commissarissen twij- 
felden aan het recht, wat het Engelsche tractaat aanging, en 
trachtten dien twijfel te rechtvaardigen met een gezocht en 
nietsbeduidend voorwendsel; de bewijskracht der Schotsche 
tractaten over het punt in quaestie ontkenden zij echter niet 
met een enkel woord en vroegen zelfs het tractaat van 1594 
ter inzage, ten einde „favorabel rapport” aan den koning te 
doen. °?) Aan dit verhaal der Nederlandsche gezanten kan 
echter, hoe zonderling dit beweren schijne, niet veel gewicht ge- 
hecht worden. Toen de Staten in 1618 de Instructie voor het 
Engelsche gezantschap van dat jaar vaststelden, belastten zij 
hun, eerst in de laatste plaats zich op de oude tractaten te 
beroepen. De Engelschen daarentegen schuwden de inzage 
daarvan toen niet. ®) Over de reden van der Staten handel- 
wijze kan weinig twijfel bestaan. De Staten van Holland be- 
sloten in 1617, bij gelegenheid van oneenigheden met Enge- 
land over de haring visscherij, uittreksels van de oude tractaten 
aan den ambassadeur Carleton te geven, „soo men se bevindt 
voordeelijek te wesen, andersints te blijven op de gemeene 


1) Plegher, die dit onderwerp opzettelijk bestudeerd heeft, zegt (De prist. libert. 
piscandi, p. 43,9): „Quae inde ab anno 1540 eontigerunt, nullum de hac re 
(tractatus vim habuisse ratione piscaturae) dubium relinquunt;” en hij noemt het trac- 
taat vau 1550: „ultimum foedus sub Principibus Hollandis quo cum Secotis plena 
maris libertas et piscandi facultas est sancita.” Vgl. het boven (p. 32. 
Noot 2) aangehaalde gezegde van Wagenaar. Tellegen (De jure in mare, p. 98) zegt: 
dat de plakkaten van 1609 en 1636 „foederi anni 1594 certo contraria’ waren. 
Ook Dumont. (Corps diplomat. IV. 3. Table echronol. p. Î) zegt, sprekende van het 
tractaat van 1550: „la liberté de la Pêche y est expressément stipulée.” (cf. ook : 
Propositie vaan 16 Mei in: Verbaal 1610) Geloove het wie wil, ík kan het er 
niet in lezen! 

2) Verbaal van 1610 ad 16 Mei. 

3) Instructie der ambass. v. 1618,9 in: Reg. der Instr. v. 1611—23. — Propos. 
v. Carleton in de R.S-G. 6 Nov. 1618. 


55 


svrijheydt.” *) Tegen mijne meening pleit 2°. de bedoeling 
der contracteerende partĳen. Immers het schijnt 
kwalijk te denken, dat men aan een twist, voornamelijk ont- 
staan door den overlast, den Nederlandschen visschers door 
de Schotten aangedaan, — een onderwerp, waarover bij die 
gelegenheid dan ook zeer lang werd onderhandeld, — een 
einde heeft willen maken door een tractaat, waarin over die 
belangrijke zaak geene afdoende bepaling gemaakt was. 

Daartegenover staat echter de tekst der tractaten. 
Noch in het tractaat van 1540, noch in dat van 1550 (1594) 
wordt de vrijheid der visscherij bedongen. Wel kan men 
als men de woorden van het laatste tractaat letterlijk opvat, 
(‚ad Luattora et Sinus quoseumque lhibere accedere, navigare 
et im msdem quamdiu voluerint, morari, et conversari vale- 
ant, nec non ab üsdem Lattoribus et Sinubus toties quoties 
lis placuerit, ad Regiones proprias vel alienas cum Navigiüs, 
bonis et rebus quibuseumque-libere redire.”) daaruit opmaken, 
dat ook de visscherij in de Schotsche wateren vrij mag 
geoefend worden; maar daartegen dient: 1’. dat de aange- 
haalde woorden, zooals uit het verband blijkt, betrekking 
hebben op „navigare” en „negotiationes.” 2°. dat zulk eene 
manier om de vrije visscherij toe te staan in de tractaten 
ongebruikelijk is, en integendeel in de tractaten met Enge- 
land het recht om te visschen altijd afzonderlijk, afgescheiden 
van de bevoegdheid om handel te-drijven, vermeld wordt. 
Be. dat op eene andere plaats in het tractaat „circa Pisca- 
tionem” iets bepaald wordt. 4’. dat de „piscatio in mare” 
volgens De Groot en Welwod, de strijders over het recht 
der Nederlanders op de vrije visscherij, beiden iets geheel 
anders is dan de „navigatio in mari” 

Mag men dus aannemen, dat op de aangehaalde plaats de 
visscherij niet bedoeld wordt, elders is dit evenmin het ge- 
val. 1°. Wel wordt gesproken van het straffen dergenen, die 
wederzijdsche visschers benadeelen, maar daarmede is nog niet 
gezegd, dat die visschers niets behoefden te betalen voor de 
verleende vergunning. 2°. Wel wordt een beroep gedaan op het 
in 1540 bepaalde over de visscherij en het vrije gebruik der 
zee, maar in dat tractaat wordt eigenlijk niets daarover be- 
paald in den zin, dien men daaraan wil geven.*) 

Een beroep op de tractaten met Schotland konde dus de 
IR. H. 20 Dec. 4617. 

2) Zie hiervóor p. 32 Noot 2. 


Dx 


36 


Nederlanders niets baten: er werd in die tractaten niet 
van hun recht op de vrije visscher gesproken. 
Toch, en wel juist daarom, geloof ik, dat de tractaten in 
het voordeel der Nederlanders waren. Men moet aannemen, 
dat de Schotten, die zich niet als de Engelschen van ouds 
als domini maris beschouwden, van oordeel waren, dat de 
visscherij in de opene zee, al was het ook in een gedeelte 
dicht bij het land, jure naturae vrij was en dus niet meer 
uitdrukkelijk behoefde vrijgelaten te worden '); — dat men dus 
alleen de willekeurige belemmeringen daarvan wegnemen en 
de daders van gewelddadige handelingen daartegen straffen 
moest; — dat men verder alleen behoefde te bepalen, dat het 
naderen van het land en het zich bij het land ophouden van 
schepen vrij zoude staan. Herst daardoor laat het zich ver- 
klaren: lo. dat een tractaat, gesloten na twisten over de vrij- 
heid der visscherij, het betwiste punt niet voor goed uitmaakt. 
Aan oneenigheden, ontstaan door het belemmeren van eens 
anders rechtmatigen handel door kapers en zeeroovers, doet 
het tractaat denken, niet aan strijd over het recht der Ne- 
derlanders op de vrije visscherij. 2°. Door deze gissing 
verklaart het zich ook, dat men in het tractaat van 1550 
straf bedreigt tegen degenen, die de visscherij belemmeren, 
en daarbij stilzwijgend schijnt aan te nemen, dat de visscherij 
zelve aan iedereen zal vrijstaan. 3’. Dat men zich „circa Pis- 
cationem ac liberum usum Maris® eenvoudig beroept op 
een tractaat, waaruit die „liber usus” niet voortvloeit ; een trac- 
taat, dat alleen bepalingen maakt „circa liberum usum Maris,” 
terwijl die „hibertas” als van elders bekend wordt aangenomen. 
4. Dat de Staten, in 1610 zoo beslist met de Schotsche 
tractaten tegen Engeland optredende, in 1618 van zulk eene 
verdediging niet weten willen. De geest der tractaten sprak 
voor hen; de letter daarvan bewees in eenen tijd, dat 
mare liberum betwist was, noch vóor noch tegen hen. 
De Engelschen waren op hun standpunt volkomen ge- 
rechtigd te beweren: de vrije visscherij is niet uitdrukkelijk 
in de tractaten bedongen, een recht daarop bestaat dus niet ; 


terwijl de Staten eene bevestiging hunner stelling in diezelfde 
tractaten konden lezen. °) 


1) Dezelfde conclusie maakt Plegher (De prist. libert. pisc., p. 39.) uit de 
vroegere betrekkingen tusschen beide landen. ; 

2) Zoo beriepen zich in 4617 dan ook beide mogendheden tegelijkertijd op 
het Schotsche tractaat van 1594 tot bewijs van hun recht. (Zie hierna Hfdst. IVS1.) 


31 


$ 4. erste sporen van rivaliteit tusschen Enge- 
land en Nederland. 


Het was voor een volk als de Nederlanders der zestiende 
eeuw niet meer dan natuurlijk, dat zij een ruim gebruik 
maakten van de hun dus onbeperkt aangeboden gelegenheid. 
De visscherij, voornamelijk de zoogenaamde groote of haring- 
visscherij, nam steeds toe: zelfs de langdurige strijd met 
Spanje en de moeielijkheden, die daarmede natuurlijk gepaard 
gingen, vermochten haar niet te vernietigen. Integendeel, 
toen de eerste schok voorbij was en de afgescheurde provin- 
ciën een zelfstandig leven begonnen, bloeide dit bedrijf, een 
der hoofdbronnen van haar bestaan, meer dan ooit te voren. 
Engeland en Schotland mochten dikwijls de visscherij belem- 
merd hebben, het was altijd meer gebeurd om de onderdanen 
van de machtige Bourgondische en Oostenrijksche huizen, 
tijdelijk met hen in oorlog, te kwellen, dan om eenig nadeel, 
dat zij zelven door de visscherij leden, te keeren. Het kon 
hun nu echter tamelijk onverschillig zijn, dat de bewoners 
van een spanne gronds als Holland en Zeeland, wel door 
handel eenigszins welvarend, maar die toch tot nu toe als 
een druppel in den oceaan van de wereldheerschappij der 
Oostenrijkers waren opgegaan, dat dergelijke onbeteekenende 
lieden hunne kusten naderden, misschien zelfs daardoor rijk 
werden. Concurrentie met hen mocht voor Engeland wen- 
schelijk zijn, niemand schijnt er zelfs lust toe gehad te hebben. 

Langzamerhand begonnen echter de zaken op het einde der 
zestiende eeuw een ander aanzien te krijgen. Het kon den 
Engelschen niet langer onverschillig zijn, dat de bewoners van 
een onafhankelijk land, aanvankelijk hunne beschermelingen, 
later volkomen zelfstandig optredende en zoo dicht in hunne 
nabuurschap wonende, dat een jeugdig en krachtig volk zich 
kwam versterken en verrijken in een element, dat zij van ouds 
het hunne noemden. Al mochten de Engelschen nog aan 
geene rivaliteit denken, ja mocht het denkbeeld hun bespot- 
telijk voorkomen, toch wekte de toenemende bloei der Neder- 
landsche republiek hun wantrouwen. Reeds in het laatste ge- 
deelte der zestiende eeuw gingen enkele stemmen op, die op 
het groote voordeel der Hollandsche en Zeeuwsche visschers 
wezen en middelen aan de hand gaven, om de Engelschen 
daarin te doen deelen. 


58 


Zoo raaakte in het begin der zeventiende eeuw veel opgang ') 
een werkje, dat reeds in 1580 verschenen was. ®) De schrijver, 
Robert Hitchcock, door Selden „rerum maritimarum peritissi- 
mus” genoemd *), schijnt den toestand der Engelsche en Neder- 
landsche visscherijen grondig bestudeerd te hebben. Hij werkte 
een uitvoerig plan uit, waarop hij op alle manieren de aan- 
dacht trachtte te vestigen. Herst zond hij het aan den graaf” 
van Leicester, later bood hij het der koningin aan, daarna 
deelde hij afschriften uit aan verschillende leden van den 
Geheimen Raad. Eindelijk tegen het einde van het parlement 
van 1576 hoopte hij eenen beslissenden slag te slaan. Twaalf 
afschriften deelde hij weder rond aan verschillende personen 
van aanzien, en droeg daarna zijn plan voor op een diner ten 
zijnen huize, waar bijna alle parlementsleden, die de groote 
havensteden vertegenwoordigden, genoodigd waren. Allen waren 
er hoogelijk mede ingenomen: sommigen wenschten het op 
eigene kosten te ondernemen, anderen wilden eene belasting 
voor de uitvoering doen heffen, de speaker zelf „maister Bell” 
achtte de zaak gewichtig genoeg om een nieuw parlement 
bijeen te roepen. Reeds dadelijk werd het in het parlement 
besproken : zekere Leonard Digges hield eene schitterende 
rede ter aanbeveling, „whereby he gained bothe fame and 
greate good likying of all the hearers.” Ongelukkig zoude 
het parlement weinige dagen later gesloten worden: de 
tijd schoot dus te kort en men oordeelde het raadzaam, de 
zaak tot de volgende bijeenkomst uit te stellen.®) Toen het 
echter zoover kwam, was Hitcheoek reeds overleden : van de 
uitvoering van zijn plan kwam niets. Toch was het alleszins 


1) Dit blijkt voldoende uit de ingenomenheid, waarmede Selden en de schrijver 
van The Trades Increase (1615) daarvan spreken. Beiden vermelden het als 
een bekend boekje. 

?) De titel luidt: „A Pollitique Platt for the honour of the Prince. 
the great profite of the publique State, relief of the poore, preser- 
vation of the riche, reformation of Roges and Idle persones, and 
the wealthe of thousandes that knowes not howe to live. Written 
for an Newyeresgift to Englande, and the inhabitantes thereof: by 
Robert Hitcheock late of Taverffeelde in the Countie of Bucking- 
ham, Gentleman. Imprinted at London, by Thon. Kyngston, 1 Ja- 
nuarie 4580. — Selden citeerde eenvoudig: „Hitchcock’s New-yeers 
guift.® (Mare Clausum, in: Opera, IH p. 1363.) Het eenig bekende exemplaar 
van dit werkje berust in het British Museum te Londen. Eene vriendelijke hand 
zond mij een kort overzicht, waaraan ik het onderstaande ontleen. 

3) Mare Clausum, in: Selden, Opera, II. p. 1363. 

4) Hitchcock, Pollitiqne Platt. p. 49—51. — Selden, Mare Clausum, 1. e.p. 1365. 


39 


de moeite waard, het op te merken; reeds uit eene oppervlak- 
kige opgave van de strekking blijkt dit overtuigend. De broe- 
der van den ontwerper dacht er evenzoo over. Na Roberts 
dood gaf Fraunces Hitchcock het werkje uit: als een nieuw- 
jaarsgift voor het jaar 1580 werd het aan het Engelsche 
publiek in handen gegeven. Zoo is het ook ons mogelijk ge- 
worden, te vernemen, wat de schrijver wilde. 

Hiteheoeks bedoeling schijnt geweest te zijn, £ 50,000 voor 
drie jaren van de vermogendste Britten te leenen en daar- 
mede de Engelsche visscherij te organiseeren. Aan het hoofd 
der op te richten compagnie wilde hij eenen door het parle- 
ment te benoemen directeur (,„Auditour”) plaatsen, *) terwijl 
twee „honest and substanciall men of ecredite” uit elk der 
acht groote Engelsche havensteden °) als commissarissen zouden 
optreden. De compagnie zoude 400 visschersschepen van 70 
ton of meer uitrusten, naar het model der „flemishe Busses,/ 
die met de uitrusting 200 £ het stuk zouden kosten. Op die 
schepen zouden de vele bedelaars en landloopers, waarvan 
Engeland overvloeide, gemakkelijk over te halen zijn om dienst 
te nemen, °) want ieder visscher, meende Hitchcock, zoude 
jaarlijks behalve den kost £ 20 kunnen verdienen, *) eene 
som, vooral in die tijden niet onaanzienlijk. Jaarlijks zouden 
die schepen op de Engelsche en Iersche kusten voor het minst 
20,000 last van de beste haring vangen, misschien zelfs dubbel 
zooveel, wanneer het gelukte tweemaal ’s jaars te laden. Boven- 
dien hoopte Hiteheoek op eene miet onaanzienlijke vangst van 
kabeljauw, leng, haring van mindere qualiteit, roodoog („hake”) 
en „Newlandefishe.” (?) Aldeze visch, binnen 14 of 15 weken ge- 
vangen en op de „flemishe maner’ ingezouten, zoude gemakke- 
lijk verkocht worden. Engeland zelf, zoo berekende de schrijver, 
zoude 9 à 10,000 last haring verbrmken ®), Frankrijk nog 
10,000 last bovendien. De voordeelen van zulk eenen handel 
sprongen in het oog: het last haring was ten minste £ 10 waard ®), 


1) Deze directeur zoude gedurende de bepaalde drie jaren niet minder dan # 800 
jaarlijksch inkomen hebben. 

2) London, Yarmouth, Hull, Newcastle, Chester, Bristol, Exeter en Southampton. 

3) Elk schip vereischte volgens Hitekeoek „one skilfull maister to governe it,” 12 
„marriners or fishermen” en 12 „strong lustie beggers or poore men.” (als leer- 
lingen ?) 

4) The Trade's Increase, in : Harl. Miscell. IV p. 218. 

5) Hitcheoek rekende „bij estemacion” 5000 last te Londen en omstreken te zullen 
verkoopen, en 5000 last in het overige gedeelte van Engeland. 

6) The Trades Increase, 1. c.p. 215, In 1577 gold in Frankrijk de beste Hollandsche 


40 


de opbrengst van de vangst zoude dus zeer aanzienlijk (£ 200,000) 
kunnen zijn '). Daardoor zoude de staat in aanzien kunnen 
winnen, het getal zeelieden dadelijk van 1000 op 10,000 ge- 
bracht worden, de schatkist zich vullen (Hitchcock berekende 
het bedrag der invoerrechten op £ 5000 jaarlijks *®), armen 
zouden rijk worden, rijken de gelegenheid hebben, hun geld 
voordeelig te beleggen, boeven en leegloopers zouden nuttige 
leden der maatschappij kunnen worden, ja zich een onaf hanke- 
lijk bestaan verwerven, en daardoor medewerken tot het ver- 


bannen van „that lothesome monster Idelnesse,” dat de her- 


haalde pogingen der koningin niet hadden kunnen dooden. 
Bovendien zoude de visch een gezond voedsel opleveren en de 
visscherij een einde maken aan de klacht „that muche golde 
goeth forthe of this lande” *): voortaan zoude men door 
ruiling in Engelands behoeften geheel kunnen voorzien. 

En de bezwaren, aan zijn plan verbonden, achtte Hitchcock 
niet onoverkomelijk. Het eerste bezwaar was een oorlog met 
Frankrijk, die de aanzienlijkste markt voor de Engelsche visch 
plotseling geheel konde sluiten. Hitchcock meende echter, 
dat de Italiaansche, Spaansche en Hollandsche schepen, die in 
oorlogstijd de Fransche waren altijd in Engeland invoerden, 
gaarne als retourlading visch zouden innemen, een handels- 
artikel, dat weinig risico opleverde. Maar de grootste moeie- 
lijkheid bestond in het concurreeren met de Nederlandsche 
visschers. De aanzienlijke vloot der Provinciën, wel 400 à 500 
buizen sterk, *) leverde jaarlijks eene groote hoeveelheid visch ; 
door die visch werd niet alleen hun eigen land, maar ook ge- 
heel Frankrijk, — het land, dat het grootste gedeelte der En- 
gelsche visch zoude moeten verbruiken, — van het noodige voor- 
zien. Toch meende Hitchcock, dat deze moeielijkheid niet van 
overwegend belang was. Hij wees er vooreerst op, dat de handel in 


haring @ 24,10 het last, Yarmouth-haring (gezouten) £ 20,12, Tersche haring £ 18, 
Schotsche en kustharing @ 14. (Pollitique Platt. p. 44.) 

1) Die opbrengst zoude op de volgende wijze belegd worden. De directeur zoude 
aan ieder der „Gouernours” van eenige „auncient decaied tounes” in Engeland en 
Wales — te noemen door twee leden van het Hoogerhuis en twee vrederechters 
uit elk „shire” — @ 200 uitkeeren. Met dat geld zouden die „Gonernours” aan 
de armen hunner stad zulk werk verschaffen, als de gësteldheid van het land als 
het geschiktste aanwees. Wekelijks zoude den arbeiders hun loon worden uitge- 
keerd en de opbrengst van hun werk zoude het kapiigak der COMPAEN vermeerderen. 

2) The Trade’'s Increase, 1, c., p. 217. 

3) Hitchcock, Pollitique Platt. s 48, 

4) Mare Clausum, 1. c. p. 1363. 


ef ir 


hen imi 


PL 


ri 


al 


visch zoo uitgebreid was, dat er, ook wanneer het getal visschers- 
schepen met 1000 vermeerderde, gelegenheid te over zoude zijn, 
het gevangene te Dieppe, Havre, Rouaan, Rochelle en Bordeaux 
te verkoopen. Maar zijn hoofdargument was, dat de Engel- 
schen veel beterkoop konden leveren, dan eenige andere 
natie. Niet alleen was de plaats, waar de visscherij geoefend 
werd — „within the Queenes Maiesties Seas” — zeer dicht 
bij hunne kusten; maar ook het feit, dat de schepen aan de 
visschers door de compagnie verstrekt waren, stelde hen in de 
gelegenheid, met goed gevolg hunne concurrenten op zijde te 
streven. De Nederlanders, dus door minderen verkoop in hunne 
middelen beperkt, zouden zich met kleinere schepen moeten 
behelpen, die zich niet zoovèr als vroeger in zee zouden dur- 
ven wagen, en daardoor bij storm niet kunnen uitgaan. Ver- 
bodsbepalingen tegen de Nederlanders schijnen hen verder te 
hebben moeten overvleugelen. ') Om zijnen landgenooten de 
uitvoering van zijn plan gemakkelijk te maken, wees Hitchcock 
hun ten slotte den weg, hoe zij zich op de visscherij het 
best konden toeleggen. Door het voorbeeld der Nederlanders 


leerde hij hen, waar en wanneer zij de haringen het gemak- 


kelijkst konden vangen, op welke wijze zij daarbij te werk 
moesten gaan. °) 

Mocht ook de tijd van Elisabeth met hare anti-Spaansche 
politiek niet geschikt zijn voor de uitvoering van een plan, 
dat anders, uitgewerkt als het was, even duidelijk als aanlok- 
kelijk scheen, de stemming, die er het leven aan had gegeven, 
bleef bestaan. Reeds toen vertoonden zich meer en meer 
sporen, dat de naijver op Nederland zich begon te doen gelden, 
dat de vriendschap met de jeugdige republiek geene tegen- 
werking op commerciëel gebied zoude witsluten %). In de 
jaren, die op de uitgave van Hitchcocks werkje volgden, wak- 
kerde de concurrentie het ontkiemende gevoel van wangunst 
aan, en toen de beroemde Camden in 1586 zijn „Britannia” 
uitgaf, sprak hij reeds met kwalijk verborgen spijt van de op- 
komende mogendheid. „Operae pretium,” zegt hij *), „vide- 


1) Vgl: The Trade’s Increase, 1. c., p. 214, 216, 217. — Mare Clausum, 1. ce, p. 1363. 

2) Zie uitvoeriger: The Trade’s Increase, 1. ce, p. 24. 

5) Niet zonder reden maakte men zich over den snellen aanwas der Nederlandsche 
republiek eenigszins bezorgd: in 1587 oordeelde men, dat Holland eu Zeeland alleen 
reeds meer schepen hadden dan geheel Engeland! 

4) Camden, Britannia, p. 584. (De bladzijde draagt foutief het getal 586.) — 
De aangehaalde zinsnede komt reeds in de uitgave van 1594 voor: de eerste editie 
heb ik niet gezien, 


42 


tur annotare uberrimam, et quaestuosissimam Llalecum pisca- 
turam Hollandos, et Zelandios exercere.... Utilitatem 
itaque Angli exteris quasi per desidiam resig- 
nant. Imeredibile enim fere est, quantam pecuniae vim ex 
hae in nostro litore piscatura Hollandi sibi corrogant.” 
En daarop maakt Camden zijne landgenooten opmerkzaam op 
het voorrecht, dat God die haring langs hunne kusten doet 
komen. !) 


ì) Behalve dit deelen beiden, Hitchcock en Camden, over de Nederlandsche vis- 
scherij nog eene bijzonderheid mede, die niet zonder belang is. „Before they fish,” 
zegt Hiteheoek, „they ask leave of Scarborough.” (Mare Clausum, in: Selden, Opera, 
IL. p. 1363.) Camden is uitvoeriger: „Veniam prius veteri instituto ex hoe castro 
(i.e. Scarborough) impetrant. Veniam enim piscandi semper concesserunt Angli, 
honore sibi reservato, atilitate vero exteris quasì per desidiam resignata.” 
(Britannia, p. 584.) Evenzoo de schrijver van The Trade’s Increase: „The ancient 
Custom of the Hollanders and Flemings ask,” zegt hij (Harl. Miseell., IV. p. 214), 
„that before they began their Fishing for Herrings, craved Leave of Scarborough, 
which easily obtained, they then laid their Nets.” Wagenaar bevestigt dit in allen 
deele, door op het jaer 1618 (Vaderl. hist, X. p. 307) op gezag van Rapin Thoy- 
ras (Hist. d'Angleterre, VII. p. 122) mede te deelen, dat de Nederlanders eerst na 
de teraggave der pandsteden door Engeland (4616) nalieten, te Scarborough verlof 
te vragen. Vgl. mede: Address to the free-men and free-holders of the nation. 2d. part, 
Pref. p. XIII. (Dit bericht is, evenals de mededeelingen van Wagenaar en Rapin, ontleend 
aan Roger Coke, in zijne: Detection of court and state, en zijn: Bnglands Improve- 
ment.) — Ook voor Schotland vinden wij een dergelijk bericht. Welwod ver- 
haalt (De dominio maris, p. 22.), dat de Schotten en Nederlanders na den bloedi- 
gen oorlog in de zestiende eeuw overeenkwamen, (bij het tractaat van 1550? cf. 
hiervóor p. 24,25.), dat de Nederlanders zich voortaan ten minste 80 mijlen van de 
Schotsche kusten zouden verwijderd houden; naderden zij bij ongeluk het land 
dichter, dan zouden zij te Aberdeen, waar daartoe een toren was gebouwd, tol 
betalen. Een en ander was niet lang voor Welwods tijd in onbruik geraakt. Nog 
meer: de gezant Carleton gewaagde den 10 April 1618 in de vergadering der Staten- 
Generaal van eene oude gewoonte, volgens welke de Nederlanders zich zoover het 
gezicht reikte van de Schotsche kusten moesten verwijderd houden (RSG. 10 Apr. 
1618. cf. Verbaal 4618,9 ad 31 Jan, 5 Febr. 4619.), en den 4 Augustus 1617 
schreef de hertog van Lennox, admiraal van Schotland, aan den Geheimen Raad, 
dat hij, „sachant qu'il y a un ancien droit payable à la couronne d'Ecosse par les 
pêcheers, qui viennent sur cette côte, pour la pêche du hareng,” iemand met de in- 
vordering daarvan had belast. (Carleton, Lettres. II. p. 7, cf. p. 10, 34. Zie daarover 
meer in de Propos. v. Carleton in de R.S.-G. 6 Sept. 1617.) De gezant der Staten, 
Caron, hoewel den Schotten het recht hiertoe ontzeggende, moest toch toegeven, dat de 
Nederlandsche visschers in Schotland aan land sinds jaren eene som gelds betaald 
hadden. (Brief v. Caron aan de kapi. v. h. konvooi der visscherij, dd. 8/18 Juni 1616, in 
de Bijlagen v. h. Verbaal Joachimi. 1636.) — Tegenover zoo vele en zoo wichtige 
getuigenissen kan ik niet anders dan een „non liquet” uitspreken. Het is ten eenemale 
onwaarschijnlijk, dat al deze berichten van zulke personen onwaar zouden zijn, van den 
anderen kant is het toch hoogst bevreemdend, dat de Nederlanders, terwijl de Engelsche 
tractaten zoo duidelijk in hun voordeel spraken (zie vóor p. 30) en men het over 
de hun gunstige uitlegging der Schotsche nog onderling eens was (zie vóor p. 34—36), 
zich onderworpen zouden hebben aan eene vernederende formaliteit, die voet gaf 


43 


Het konde niet anders of mannen van zooveel naam, 
van zoo groote kennis, moesten gehoord worden. Overal 
gingen stemmen op, om de Nederlanders verdacht en gehaat 
te maken. Omstreeks 1601 schreef een Engelschman reeds een 
werkje, bepaald tegen de Nederlandsche visscherij gericht. ') De 
bekende Sir ‘Thomas Overbury sprak in zijn reisjournaal 
van 1609 °) duidelijker dan iemand vóor hem de grieven der 
Engelschen uit. De voornaamste bron van de inkomsten der 
Nederlanders, zegt hij, is „their Fishing upon our Coasts and 
those of Norway’; zij bezitten niet minder dan 20,000 sche- 
pen van alle soorten, Zulk een macht, waarschuwt de schrij- 
ver, zoude, wanneer Spanje eens geheel door hen overwonnen 
werd, voor hunne bondgenooten, Engeland en Frankrijk, ge- 
vaarlijk kunnen worden. Beide mogendlieden zouden in dat 
geval evenveel moeite doen „to supress, as ever they did to 
raise them; for, being our Enemies, they are able to give 
us the Law at Sea, and eat us out of all Trade.” 


aan de meest overdrevene eischen. Nog zonderlinger is het, dat, wanneer zulk een 
algemeen bekend gebruik bestond, de Engelsche commissarissen van 1610, be- 
geerig als zij waren om iets, al was het ook nog zoo weinig beteekenend, in het 
voordeel van hunnen koning aan te voeren, met geen enkel woord van dit toen 
voor Engeland nog bestaande gebruik, dat als erkenning van hun recht konde 
gelden, hebben melding gemaakt. (Evenmin deed dit Welwod in zijn: De dominio 
maris, dat juist in het vermelde jaar 1616 verscheen, hoewel het bij het boven 
medegedeelde verhaal uitnemend zoude gepast hebben. ef. Graswinckel, Maris 
lab. Vind. adv. Welwodum, p. 24.) Zeer verbazend is het ook, dat Van Beveren, 
de Nederlandsche gezant te Londen in 1636 en 1637, die juist over deze quaestie 
zoolang onderhandelde, niets wist van het „exerceeren van de visscherie in de zee 
onder eenige erkeutenis, verlof of sauvegarde, tegens het Î4e art. van ’% tractaet 
van 1495.“ In Seldens Mare Clausum vond hij zelfs geene „acten of actita- 
ten,“ waarmede de Engelschen dat konden bewijzen. (Verbaal 1656,7 ad 29 Oct. 
1636.) — De mededeeling van Welwod is volkomeu raadselachtig. Graswinckel 
spreekt het feit in zijne wederlegging niet tegen. (Maris Lib. Vind. adv. Welwodum. 
p. 23,4) Toch vind ik de door Welwod vermelde overeenkomst in geen der 
tractaten met Schotland; waarschijnlijk moet men hier met Carleton aan eene oude 
gewoonte denken, en is Selden (Mare Clausum, in: Opera, 11. p. 1407) dus onjuist, 
wanneer hij op de woorden van Welwod laat volgen: „Ita ex foedere termini 
exterorum piscationi olim in mari praescripti.” (Welwod spreekt in zijn Abrid- 
gement of all Sea-Lawes op p. 69 van een „anciently notorious-covenant.”) 
De medegedeelde bijzonderheid van den toren te Aberdeen, die onmogelijk geheel 
verzonnen kan zijn, heeft mogelijk betrekking op het betalen vau een havengeld of 
iets dergelijks, 

1) John Keymer, Observations made upon the Dutch fishery about 
the year 1601. (Uitgegeven te Londen in 1664 in 8e.) Vel. hierover: Oldys, 
Life of Sir Walter Ralegh, in: Ralegh, Works. I. p. 144. Noot g. 

2) Sir Thomas Overbury’s Observations in his Travels... 1609, 
Printed in 1626, Opgenomen in; Harl. Miscell. VIII. p. 349, 


14 


Dit moet voorkomen worden, meent Overbury, en het kan 
gemakkelijk: het is Engelands schuld, dat Nederland zoo wel- 


varend geworden is. De handel der Nederlanders bestaat - 


meest in vrachtvaart, „and so, consequently, they live upon 
the Idleness of others.” _Scherpzinnige opmerkingen, door 
latere ondervinding slechts te zeer bevestigd! !) En de her- 
haalde aanwijzingen bleven niet zonder uitwerking: Shake- 
speare, wiens stukken de Engelsche gewoonten en meeningen 
zoo getrouw wedergeven, is onuitputtelijk in aardigheden ten 
koste der Nederlanders. Nu eens noemt hij hen dronkaards, 
dan weder drijft hij den spot met hunnen handel in boter en 
kaas. 2} In het aan hem toegeschreven stuk King Edward III 
heet het zelfs van hen: „those ever-bibbing epicures, those 
frothy Dutchmen, puff'd with double beer.” *) 

Bewijzen zulke uitingen aan de eene zijde de nationale 
antipathie tegen Nederland, aan den anderen kant moest de 
geest, dien zulke populaire stukken ademden, weder op het 
volk terugwerken. En toen daarbij de Nederlandsche republiek 
steeds krachtiger optrad, toen zij zich in Oost-Indië eene me- 
dedingster en eene gelukkige toonde, toen werd het den En- 
gelschen meer en meer duidelijk, dat de bloei van dit land 
niet langer onbeduidend mocht heeten, dat het noodig werd, 
zijne macht te fnuiken, voordat die te groot geworden was. 
En wat lag daartoe meer voor de hand, dan eene poging om 
juist die bron van inkomsten te stoppen, waaruit de Neder- 
landers door de goedwilligheid der Engelschen zooveel voor- 
deel putten? Wat kon den Engelschen aangenamer zijn dan 
het nemen van maatregelen tegen de visscherij, „a principal 
branch of the sovereignty of the seas,” die „one of the fai- 
rest flowers of the English crown and the undoubted right 


1) Overbury’s oordeel over de Nederlanders zelven is merkwaardig: „They are 
neither much devout, nor much wicked ; given all to Drink, and eminently to no other 
Viee; hard in Bargaining, but just; surly and respectless, as in all Demoecracies, 
thirsty (thrifty ?), industrious and cleanly; disheartened upon the least ill Success (!), 
and insolent upon good; inventive in Manufacture, and cunning in Traffick: And 
generally, for Matter of Action, that natural Slowness of theirs suits better, by Reason 
of the Avisedness and Perseverance it brings with it, than the Rashness and Chan- 
geableness of the French and Florentine Wits; and the Bquality of Spirits which 
is among them and Switzers, renders them so fit for a Democracy: Which Kind 
of Government Nations of more stable Wits, being once come to a consistent Great- 
ness, have seldom long endured.” 

2) Vgl. o. a.: The merry wives of Windsor, ed. Delius. p. 34, 47, 

3) Geciteerd in Delius’ editie van Macbeth, p. 124, Noot 5, 


' 
é 
Î 
Ô 


45 


_of inheritance of the king” mochtheeten? !) Of Elisabeth zich 
daartoe reeds bereid heeft getoond, blijkt niet duidelijk °): 
haar opvolger zoude echter zeer beslist de hand aan het werk 


slaan. 


1) Brief van Windebank aan Aston, in: Clarendon, State Papers. II. p. 4. 

2) Plegher (De prist. libert. piscandi, p. 31) verzekert, dat de Nederlandsche vis- 
scherij door Elisabeth miet is belemmerd. Evenzoo de schrijver van: The Trade’s 
Imerease. (Harl. Miscell. IV. p. 214.) Daarentegen verklaren de Staten-Generaal 
herhaaldelijk, „dat die pretensie (van het dominium maris en het recht om maat- 
regelen tegen de visscherij van buitenlanders te nemen) veele en lange jaren is con- 
trovers geweest ende dat hetselve ten tijde van de Coninginne Elisabeth” en van 
Jakob 1 „telekens is blijven steecken.” (R.S.-G. 24 April 1636.) Ik heb echter niets 
van die „controversiën” kunnen vinden: nooit wordt een bepaald feit uit de regee- 
ring van Elisabeth genoemd. Zie daarentegen over Elisabeths neigingen en de han- 
delwijze harer onderdanen tegen Nederlanders: Fruin, Tien jaren, p. 226—230. 
Elisabeth liet zich nu en dan vóor mare liberum uit (ef. Tellegen, De jure in mare. 
p. 18, 37), wat echter weinig voor hare gedragslijn tegenover Nederland in eene 
dergelijke zaak kan bewijzen: de Kngelschen zagen tegen inconsequentiën niet op, 
waar het hun belang gold. (ef. De Jonge, Opkomst van het Nederl gezag. IV. 
p. LXXVI.) 


TWEEDE HOOFDSTUK. 


HET PLAKEAMAT MAN rd ANBI O EEN 


$ 1. De uitvaardiging. 


De taak van Engelands koning was bij de meer en meer 
aanwakkerende rivaliteit tusschen Engeland en Nederland 
waarlijk niet gemakkelijk. Had Elisabeths helder politiek 
doorzicht ten minste eene botsing vermeden, Jakob 1 was de 
man niet om alles ondergeschikt te rekenen aan het eene 
doel: krachtig optreden tegen Spanje. Van Spanje was geen 
dadelijk nadeel te vreezen. Lemand, die den ruimen blik 
van Engelands fiere vorstin miste, moest dan ook meer gevaar zien 
in den opkomenden bloei der Nederlanders, die dagelijks 
inbreuk maakten op Engelands rechten over de zee. Had 
reeds Elisabeth zich jurisdictie over de vier Engeland 
omringende zeeën toegekend !), het was niet te verwachten, 
dat een vorst als Jakob L, zóo ijdel, zóo naijverig op de rechten 
der kroon °), die hij van God had ontvangen, zoude toelaten, 
dat een dier rechten verloren ging, zoolang hij dat konde 
verhoeden. fe onwaarschijnlijker was dit, nu zich aan het 
behoud van zulk een recht een twistpunt vastknoopte, dat den 
geleerden koning reeds daarom moest aantrekken, omdat hij 
zich door de verschijning van De Groots Mare Liberum per- 
soonlijk beleedigd voelde *), — een twistpunt, dat zelfs volgens 


1) Phillimore, Comm. up. internat. law, 1. p. 203. 

?) Blackstone (Comment I. p. 238) deelt daarvan nog een merkwaardig staaltje 
mede. „As it is atheism,” zoude Jakob [ meermalen gezegd hebben, „in a creature 
to dispute what the deity may do, so it is presumption and sedition in a subject 
to dispute what a king may do in the height of his power: good christians will be 
content with God's will, revealed in his word, and good subjects will rest in the 
king's will, revealed in his law.” Dergelijke krankzinnige gezegden zijn karakter- 
istiek: zij teekenen ons den idealen mensch volgens iemand als Jakob 1! 

5) Mare Liberum verscheen in Maart 1609 (ef. Fruin, Ben onnitgeg. werk van 


TE RE Ge AE EE 


pms 5 


AT 


de opvatting dier tijden *) in nauw verband stond met het 
vraagpunt over het gezag des bijbels, waarover bij den recht- 
zinnigen vorst geen twijfel konde hestaan. 

Reden te over bestond er dus voor Nederland, om van En- 
gelands koning strenge maatregelen tegen de visscherij te 
vreezen |! Maar Jakob I had niet het doortastende karakter 
zijner voorgangster: tot geweld nam hij niet dan in de uiterste 
noodzakelijkheid zijn toevlucht. Ook nu zoude het dan ook 
waarschijnlijk bij dreigen gebleven zijn, had niet een samenloop 
van omstandigheden krachtig ingrijpen tot een gebiedenden plicht 
gemaakt. De koning moest gehoor geven aan de klachten 
zijner onderdanen over het verval der Engelsche visscherij door 
de groote concurrentie en de soms onrechtmatige handelingen 
der Nederlanders. *) 

Doortastende maatregelen waren dringend noodzakelijk: de 
menigte vreemde visscherschepen op de Engelsche kusten nam da- 
gelijks toe, en daarmede herhaalden zich ook de ongeregeldheden 
in die wateren telkens spoediger ®). De Nederlanders ontzagen 
zich uiet, de plaatsen, voor de visscherij geschikt, geheel te bezet- 
ten, de Engelschen van daar te verjagen en hen daarbij geweld- 
dadig te behandelen. Het gevolg was, dat het getal der Engel- 
sche visschers jaarlijks afnam, de Engelsche scheepvaart vermin- 
derde, de Engelsche kuststeden meer en meer vervielen. *) 
Wat scheen wenschelijker dan de vreemdelingen, die bij 


H.de Gin: Gids, 1868. IV. p. 221.) Evenals zijne tijdgenooten (cf. Welwod, Abridgement 
of all Sea-Lawes. p. 61,62.) oordeelde Jakob 1, dat het tegen hem gericht was. (Propos- 
v. Carleton, bij: Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 403, 1° kolom. — Vgl. ook 
den tekst van het plakkaat van 1609 in de Bijlagen : „vindende dat onse ooghluyekinge 
occasie gegeven heeft van overgroote indracht op onse regaliën ofte veel eer tot 
querelleren van ons recht enz.”) 

1) ef. Welwod, Abridgement of all Sea-Lawes. p. 62—64. 

2) Korten tijd voor de uitvaardiging van het plakkaat van 1609 was bij de En- 
gelsche regeering ingekomen eene „Petition of the fishermen of the Cin- 
que Ports to the King, shewing that the Netherlanders drive them 
from their fishing, and sell fresh fish in England, contrary to the 
laws, and beseeching His Majesty to impose on thema tax of 15 sh. 
upon every last of fish, the same as they imposed on the English.” 
Ook een: „Discourse addressed to the King by Sir Nicholas Hales, 
ou the benefit derived by the Dutch from Euglish fisheries. Terms 
suggested for granting them a license to fish for 21 years.” (Calen- 
ar of State papers. Domestie Series, Dl. 1603 —10, p. 509.) 

3) Brief van Salisbury aan Winwood, dd. 14/24 Mei 1610, in : Winwood, Memo- 
rials, III. p. 162. 

*) Brief van Salisbury aan Cornwallis dd. 8 Juni 1609, in: Winwood, Memorials, 
II. p. 49,50. Vgl. ook den tekst van het plakkaat van 1609 in de Bijlagen. — 
Dat de klachten der Enugelschen niet overdreven waren, blijkt uit de belangrijke 


48 


het voordeel, dat zij maakten, in plaats van eenige recognitie 
schade en gevaar aan de Engelschen brachten, ten minste „a 
proportionable Rate or Impost te laten betalen? 

Z. M. droeg zorg, dat deze wenschelijkheid overal als reden van 
den maatregel, dien hij nemen wilde, werd opgegeven. *) Toch, 
al was dit ongetwijfeld een der motieven van den koning, 
is het waarschijnlijk, dat andere redenen medegewerkt heb- 
ben, om hem tot krachtig handelen te bewegen. *) Jakob I 
was arm: just in de dagen, dat de klachten zijner on- 
derdanen inkwamen, begon zich het geldgebrek dringend te 
doen gevoelen. *) Terwijl men schroomde, het parlement, dat 
zieh: in 1604 zoo onhandelbaar getoond had, weder bijeen 
te roepen, dacht de Groot-Thesaurier, graaf van Salis- 
bury, een plan uit, waardoor hij hoopte zonder medewerking 
van het parlement de schatkist weder te vullen. Steunende 
op eene rechterlijke beslissing en de instemming van den 
handelsstand, werden er krachtens het koninklijk praerogatief 
van verschillende handelsartikelen im- en uitvoerrechten ge- 
heven, die, om het Engelsche volk tevreden te stellen, grooten- 


statistieke opgaven van Salisbury. Vijftig à zestig jaren geleden, zegt hij, vischten 
er op de Engelsche kusten van het noorden van Schotland tot aan Suffolk slechts 
100 à 200 schepen naar haring en kabeljauw, nu jaarlijks wel 2000 à 3000 van 
alle natiën (voornamelijk Nederlanders en Franschen), nog niet medegerekend de 
„exceeding great Multitude” van meest Spaansche schepen, die op Schotlands west- 
kust maar sprot vischten, en geheele vlooten van Spaansche, Nederlandsche en 
Fransche visschers op de Tersche kust. Cf. ook: Welwod, Abridgement, p. 72. — 
Welwodus, De domin. maris. p. 22. (Welwod noemde in 1613 20, in 1616 30 jaren; 
terwijl Salisbury hier van 50 à 60 spreekt.) 

1) Behalve in het plakkaat zelf vindt men dit in de brieven van Salisbury aan 
Winwood en Cornwallis (Winwood, Memorials. UI p. 49,162), en ten overvloede ver- 
zekerde de koning zelf het aan de Nederlandsche ambassadeurs van 1610. (Verbaal 
1610 ad 24 Mei.) 

2) Dit is reeds daarom waarschijnlijk, omdat Jakob I bij latere, gedurig her- 
haalde klachten van zijne onderdanen (vooral van 1617—19) nooït weder tot zulke 
strenge maatregelen overging, als hij nu nam. 

5) Zie hierover: Ranke, Engl. Gesch. 1. p. 570—72,79. — Ben merkwaardig staaltje 
geeft J. More in eenen brief aan Winwood van Î Dee. 1610. (Winwood, Memorials. III, 
p. 235.) Volgens dien brief konde zelfs de ambassadeur Winwood geene betaling van 
zijne rekening van gemaakte kosten krijgen. De Groot-Thesaurier „put it by, say- 
ing, his Majesty is now disfurnished of Money;” hij „could not endure to look on 
the Bill” en weigerde platweg, zeggende: „Sir Ralph Winwood is no poor Man, he 
can stay well enough.” Eindelijk „he fell into a great passion about the great Pe- 
nury of the Exchequer, and the exceeding Difficulty that would be found in the re- 
plenishing the same... which troubles my Lord's Spirits the more, because on him 
the World will call for Money.” Waarlijk, de Groot-Thesaurier had toen, evenmin 
als onder de latere Stuarts, een benijdenswaardigen post ! 


DE pnt ek 


49 


deels op vreemdelingen moesten drukken. |) Spoedig moest 
wel iemand, die zulke plannen koesterde, denken aan eene 
tolheffing van de Nederlandsche visschers. Zulk een tol zoude 
in alle opzichten aan het voorgestelde doel beantwoorden en 
tevens de klachten van ’s konings onderdanen verminderen. 
Nog meer, reeds toen deed zich de noodzakelijkheid gevoelen, 
de Engelsche zeemacht te versterken, iets wat men oordeelde 
niet beter te kunnen doen dan door krachtige bescherming 
der visscherij. De visscherij, meende men, zoude zeelieden kwee- 
ken, zoude schepen in de vaart brengen, die misschien eens in den 
oorlog dienst zouden kunnen doen: de visscherij werd „the chie- 
fest Seminarie and Nurserie of the Navieof England” genoemd °). 

Alles vereenigde zich dus, om Jakob 1 tot krachtig optre- 
den tegen de Nederlandsche visschers aan te zetten. Had 
hij echter het recht, maatregelen tegen de onderdanen van 
zijne bondgenooten de Staten te nemen? Zijn recht op het 
Kanaal konde hem hier natuurlijk niet baten: de visscherij 
werd voornamelijk langs de oostkust van Groot-Britannië ge- 
dreven. Im deze omstandigheden nam men zijnen toevlucht 
tot de oude, in onbruik geraakte rechten, die de middeleeuwsche 
juristen aan de vorsten en volken der aanliggende landen 
over de zee hadden toegeschreven. Reeds Elizabeth had zich 
nu en dan daarvan bediend ?): nog onlangs f) had Albericus 
Gentilis door zijne pleidooien die rechten in het geheugen 
der Engelschen teruggeroepen; juist nu kwamen zij den ko- 
ning uitnemend te pas. Niet dat Jakob Il zijn oud eigendoms- 
recht over het Kanaal wilde opgeven, integendeel ook dit 


1) Ranke, Engl. Gesch. 1. p. 572,5. 

2) Vgl. o. a. een edict van 1604, dat het eten van visch in Engeland zooveel 
mogelijk bevordert. (Statutes of the realm, IV. 2 p. 1058.) Het edict vangt aldus 
aan: „For the better increase of Seamen, to be readie at all tymes to serve in the 
Kings Majesties Navie and the Navie of England, of which the Fishermen of England 
have ever bene the chiefest Seminarie and Nurserie, which in this latter Age have 
greatlie decayed ete.“ — Eveneens laat zich Ralegh uit in zijne Observations 
touching trade and commerce. Hij noemt de visscherij noodig voor Enge- 
land o. a. „for increasing of shipping to make the land powerful, — for a conti- 
mual nursery for breeding and increasing our mariners.” (Ralegh, Works. VIII. p. 372.) 

3) Zie o. a. het bij Tellegen (De jure in mare. p. 37) geciteerde gezegde; uitvoeri- 
ger: Phillimore, Internat. law. IL. p. 208. 

4) Gentilis’ Advocatio Hispanica verscheen eerst ín 1643. De daarin ver- 
zamelde pleidooien werden eehter reeds veel vroeger gehouden. G. stierf in 1614, 
en had volgens de opdracht der Advocatio drie jaren voor zijnen dood de Spaan- 
sche regeering als pleitbezorger gediend: de pleidooien vallen dus tusschen 1608 en 
1611. Terecht zegt dan ook Tellegen (De jure in mare. p. 40. Noot 2): „Forte iu 
BEdicto anni 1610 jam: vis Alberici sententiae est animadvertenda.” 


4 


50 


wenschte hij te behouden en uitdrukkelijk werd het weder 
genoemd. *) Hoofdzakelijk echter op de opiniën der middel- 
eeuwsche juristen kwam het hier aan: volgens hen spraken 
beiden recht en gewoonte evenzeer voor beperkende maatre- 
gelen tegen de Nederlandsche visscherij. 

In eene nota, door den Groot-Thesaurier aan den Engel- 
schen gezant te Madrid gericht, wordt dit nader uiteengezet. *) 
Zoowel krachtens de bescherming aan zeelieden verleend, als 
krachtens de praescriptie door het langdurig gebruik, meent 
Salisbury, hadden de koningen van Engeland recht verkre- 
gen *) op de zeeën, die het eiland omringden, een recht, door 
de Venetiaansche heerschappij over de Adriatische zee gewet- 
tigd en door den eigendom der Engelsche koningen op 
de „narrow Seas between England and France” bevestigd. 
Tot bewijs, dat ook de gewoonte eene belasting der vis- 
scherij billijkt, beroept Salisbury zich op het voorbeeld van 
Spanje, Frankrijk en Denemarken *), die bij voorkomende 
gelegenheden gemaakt en uitgevoerd hebben : „Ordinances and 
Edicts for the ruleing and better ordering of the Seas, as 
well eivilly for decideing of Contracts as criminally for Trans- 
gressions; and have raysed Taxes and Gabells in the Seas as on 
the Land to their best Benefit, as part of their Regalities 
properly belonging unto them, in sign of their Sovereign- 
tye.” %) Toen men zich op deze wijze het wenschelijke en 
geoorloofde van den maatregel volkomen duidelijk had 
gemaakt *), koos de koning uit alle voorgestelde midde- 


1) Salisbury, die zich in zijnen geheelen brief over deze zaak (in : Winwood, Memo- 
rials. TIL. p. 49, 50) beroept op feiten, die op jurisdictio in mare betrekking heb- 
ben, laat eene uitzondering op den gestelden regel toe: „if the Princes of the one 
Shoare (in narrowe Seas) have prescribed the whole, as it falleth out in his Majesties 
narrow Seas between England and France, where the whole appertayneth to him in 
Right, and so hath been possessed tyme out of mind by his Progenitors, which,” 
voegt hij er bij, „though it be true, yet vou need stretch that Argument no further 
than of necessity you must.” 

3) Salisbury aan Cornwallis dd. 8 Juni 1609, in : Winwood, Memorials, II. p. 49, 50. 

3) Salisbury citeert hierbij de bekende plaats: 1.9 Dig. XIV. 2, ad legem Rho- 
diam de jactu, — en eene van Baldus, die ik niet heb kunnen vinden. 

4) De commissarissen, die in 4610 met de Nederlandsche ambassadeurs deze quaestie 
behandelden, noemden nog bovendien Zweden en den grootvorst van Moscovië, die 
allen „t'selue recht vseerden.” (Verbaal 1610 ad 16 Mei.) 

5) Van eene dergelijke belasting sprak Hiteheock in 1580 (volgens The Trade’s 
Increase, in: Harl. Miscell. IV. p. 214). De koning van Denemarken liet alle vreem- 
delingen, die op de kust van Noorwegen vischten, „a Youhendale? (2) voor elk last 
haring betalen, en nam de weerspannigen gevangen. 

®) Toch geloof ik niet, dat de maatregel gewettigd was, al neemt men ook tegen- 


MORE mre edn 


nnn nd 


51 


len ') „the mildest and least subject to give Offence abroad” °), 
en den 16 Mei 1609 *) verscheen „een proclamatie belangende 
’ visschen,” f) waarbij de koning, op grond van het verval 
der Engelsche visscherij door het „groot ongelijck’ en de 
„injurien” zijnen onderdanen aangedaan, krachtens het prae- 
rogatief zijner kroon het visschen in de zeeën en op de kusten 
zijner drie rijken aan vreemdelingen verbiedt, tenzij dezen 
daarvoor jaarlijks tegen betaling eener belasting *) verlof ver- 
kregen hebben van daartoe aangestelde beambten te Londen 
en te Edinburg. 


$ 2. Voorloopige maatregelen der Staten. 


Met reden waren de Staten over zulk een verbod van den 
Engelschen koning, dat de zoo bloeiende visscherij, waaraan 
„een Groote deel van Slans wervaeren hinck,/ met een doo- 
delijken slag dreigde, zeer „bedrouft en verbaerst” *), en den 
12 Juni 1609 werd dan ook reeds het plakkaat in de ver- 


woordig vrij algemeen aan, dat de visscherij bij de kust ter beschikking van de bewo- 
ners der aangrenzende landen is. (Heffter, Europ. Völkerr. p. 141. — Hautefeuille, 
Hist. du droit marit. p. 21. — Ortolan, Règles internat. IL. p. 177, 8), en al 
schijnt het mij uitgemaakt, dat de Nederlanders zich binnen de grenzen der zooge- 
naamde „territoriale zee” begeven hebben. De klachten der Schotten, zoo herhaalde= 
lijk tot Jakob 1 gericht (in 1609, 1614, 1615, 1617, 1618 enz.) zijn mogelijk over- 
dreven; geheel verzonnen zullen de berichten over de „excessen“ der Nederlanders, 
die zelfs aan land kwamen en zich daar nu en dan zeer onbetamelijk gedroegen, niet 
geweest zijn. Daartegen spreekt reeds het feit, dat Jakob 1 herhaaldelijk verzocht, 
dat zij zich slechts zoover het gezicht reikte van het land zouden verwijderd houden. 
Het ware wenschelijk geweest, zoo Jakob I zich bepaald had bij het krachtig door- 
zetten van dien eisch, des noods met geweld; daartoe had hij ongetwijfeld recht. 
Een maatregel tegen de visscherij in al „zijne zeeën,” die zich volgens Gentilis en 
Selden beiden al zeer ver uitstrekten, was echter bepaald onrechtmatig, al werd 
de visscherij niet geheel verboden. 

1) Zie een paar dier middelen op p. 47 Noot 2. 

2) Salisbury aan Cornwallis, in : Winwood, Memorials. III. p. 49. 

3) Het plakkaat is gedagteekend : 6 Mei van het 7de jaar van Jakobs regeering, 
d. í. volgens Engelsche jaartelling 1608. Deze tijdrekening verschilt 4 jaaren 10 dagen 
met de nieuwere: de juiste datum is dus volgens den gewonen stijl: 16 Mei 1609, 

4) Zie den tekst in de Bijlagen. 

5) De hoeveelheid der belasting was nog niet bepaald. Het zoude echter voor het 
verkrijgen der vergunningen voldoende zijn, datde stad, de provincie of zelfs de 
staat, die verlof wilde hebben, door zijnen ambassadeur in Engeland of eenen speciaal 
daartoe afgevaardigden persoon, de licenten allen te gelijk deed verzoeken met op- 
gave van de hoeveelheid en de grootte der schepen. (Salisbury aan Cornwallis, in : Win- 
wood, Memorials. III. p. 49.) 

6) Brief van Caron aan de Staten dd. 13/23 Juli 1609, in de L. E. 1609. — De 
spelling van den ambassadeur laat, zooals blijkt, nog al iets te wenschen over! 


Ak 


52 


gadering der Staten van Holland ter sprake gebracht. Men 
verstond, dat het streed met de „entrecourssen” tusschen En- 
geland en Nederland, en besloot ter Generaliteit te „procure- 
ren‚/ dat ’slands recht in die zaak krachtig zoude worden 
„voorghestaen.” |) En dat het den Staten ernst was met de 
zaak, bleek uit de voortvarendheid, waarmede zij op de uit- 
voering aandrongen; denzelfden dag werd het plakkaat ook in de 
vergadering der Staten-Generaal gelezen, en bracht men in 
omvraag, wat in deze zaak te doen. Zoo spoedig, zoude 
de resolutie van Holland echter nog niet uitgevoerd worden : 
met de eenigszins trage bedachtzaamheid, die de besluiten 
der Staten-Generaal kenmerkt, werd goedgevonden, voor men 
hierin eene beslissing nam, na te zien de tractaten met 
Engeland en Schotland en verder „alle tgene dat sal 
moegen dienen tot goede onderrichtinge van de Heeren 
Gesanten,/ die men voornemens was naar Engeland te zenden 
om het plakkaat „tot deser landen dienst omme te stooten.” *) 
Wat het resultaat was dier onderzoekingen blijkt uit de re- 
solutiën niet. De lezing der tractaten moet echter de Staten 
van hun recht overtuigd hebben, want voorloopig werd den 


visschers op grond dier tractaten der Staten bescherming be-_ 


loofd, en hun tevens aanbevolen „hun behoorlijcken te draghen” 
om den koning geene aanleiding tot nieuwe klachten te geven °). 

Met Engeland maakte men reeds spoedig een voorloopige 
afspraak. Im het tractaat, dat den 5u, als aanhangsel 
van het garantie-tractaat van denzelfden datum tusschen 
Jakob 1 en de Staten gesloten werd, *) doelde men in artikel 6 
duidelijk op de visscherij-zaak. „ Quant aux privileges et 
immunitez,’ luidde het daar, „lesquels les Provinces Vnies 
pretendent leur devoir competer aux Royaulmes de sa Maté par 
vertu des anciens traitez faicts entre ses predecesseurs et leurs 
Princes pour la liberté du commerce, quand les Seigneurs les 
Etatz trouueront bon d'enuoyer leurs Deputez en Angleterre, sa 
Maté deputera quelqu’uns d’entrer en conference avec eux et pour 
le restablissement du commerce reciproquement promect accorder 
tout ce que de raison et d’equite se iugera estre conuenable./ Er 


1) RH. 12 Juni 4609. 

?) RS-G. 12 Juni 1609. — Hoewel deze resolutie spreekt van gezanten van den 
koning van Groot-Britannië, is dit ongetwijfeld eene vergissing. 

®) Van Meteren, Hist. der Nederl. oorloghen. fol. 619. 

4) Zie een afschrift van dit tractaat in de L.E. 1609. 


58 


was dus alle reden voor de Staten, zich aanvankelijk gerust 


te stellen: het artikel luidde verzoenend en op spoedige af- 
doening werd niet aangedrongen. Spoedig kwamen er nog meer 
bevredigende berichten: de agent der Staten in Engeland, 
Noel de Caron, na het teekenen van het Bestand als ambas- 
sadeur door Jakob I toegelaten, had in zijne eerste audientie 
Z. M. dadelijk „vermaendt van ’t Placcaet nopende de Visscherie.” 
Had eene vroegere bespreking van de zaak met den Groot- 
Thesaurier, den ontwerper van het plan, weinig hoop op eene 
minnelijke schikking gegeven, het antwoord van den vredelie- 
venden monarch luidde geheel anders *). Z. M. zeide „ter- 
stont,” „dat sulcx alleenlijck geprojecteert was ome op de Vis- 
scherie eenige beter order te crijgen, ende oic Sijne authoriteyt 
en macht die hy in die See heeft voir de werelt manifest te 
maecken, nijet om onse Luaanden eenich ongelijek te doene 
(t sij bij feyten force oft anderss.) want hy Uwe E. Landen 
Conseruacie al veel verder ter herten hadde, als hy altijts bij 
alle occurrenciën geerne sal doen blijcken.” Nog meer: Ca- 
ron vernam, dat de Fransche gezant, die „hem oice op dese 
saecke hadde gedoleert”, de belofte verkregen had, dat de zaak 
geen voortgang hebben zoude dan na eene onderlinge bespre- 
king, waartoe men den Franschen het geheele loopende jaar 
tijd gegund had. Er was reden om te veronderstellen, „dat 
men dese Resolucie oice Int regard van haere Mo. E. meende 
t observeren.” Toch liet Caron het er niet bij blijven: her- 
haaldelijk sprak hij over de zaak met Salisbury en Winwood, 
die tot gezant in Den Haag bestemd was, zoowel om de Staten 
van de „naerder meeninge” in te lichten, ‘als om te bewerken, 
dat de nieuwe ambassadeur „op alles voorder gelast en ge- 
authoriseert werdt, omme haere Mo. B. daerop naerder con- 
tentement te doene.” *) 

En niet zonder gevolg: Winwood kwam in Augustus 1609 in 
Den Haag met mondelinge instructien van Salisbury *). Dadelijk 
werd de zaak tusschen hem en Oldenbarnevelt ijverig besproken *). 


)) „Ie bevinde wel,” schrijft Caron 13/23 Juli aan de Staten, „dat den Tresorier, 
wanneer ic met hem op dese saecken in den eersten gecomuniceert hebbe, my die 
wel al anders gedeficulteert heeft dan my wel Sijne Ma, en heeft gedaen.” 
(L. E. 1609.) 

2) Deze bijzonderheden zijn ontleend aan eenen brief van Caron aan de Staten- 
Generaal dd. 13/23 Juli 1609, in: L. EB. 1609. 

3) Brief van Winwood aan Salisbury dd. 6/16 Sept. 1609, in : Winwood, Memorials. 
HI. p. 64. 

4) Oldenbarnevelts aanzien was in dien tijd bijzonder groot. Winwood schreef 


5d. 


Oldenbarnevelt poogde de uitvoering van het plakkaat te 
doen verschuiven totdat de ambassade, die de Staten voornemens 
waren naar Engeland te zenden, den koning de bezwaren der 
Nederlanders had voorgehouden. In gelijken geest werd Caron 
geïnstrueerd; hij kreeg last, den koning het voornemen der 
Staten omtrent de ambassade mede te deelen, en 4. M. te 
verzoeken, in deze „Neeessity of their Affairs” de Nederlanders 
niet te hinderen in „their accustomed Liberty and antient 
Privelidges.” !) 

De Bonen pogingen van beide staatslindn brachten het 
gewenschte resultaat te weeg *): vele maanden lang bleef de 
quaestie rusten. 


$3. De ambassade van 1610. 


Eerst in Maart 1610 kwam de zaak in de Statenvergadering 
weder op het tapijt. Men had het gepast geoordeeld, Jakob I 
te bedanken voor zijne ijverige bemoeiingen bij het sluiten van het 
Bestand, eene beleefdheid, die men ook Hendrik LV van Frank- 
rijk bewezen had. Een gezantschap, dat dit voorwendsel zoude 
gebruiken om te trachten den koning over te halen, zich in de 
twisten over de Kleefsche erfopvolging te mengen, stond in dien 
tijd gereed om te vertrekken. Tot leden van dit gezantschap waren 
benoemd: Johan Van Duivenvoorde, heer van Warmond, Johan 
Berck, pensionaris van Dordrecht (later gezant te Venetië), 
Albert De Veer, pensionaris van Amsterdam, Elias Van Olden- 
barnevelt, pensionaris van Rotterdam en broeder van den 
Advokaat, en Albert Joachimi, gedeputeerde in de Staten- 
Generaal voor Zeeland (later gedurende meer dan 25 jaren 
gezant in Engeland), terwijl de gewone ambassadeur der Staten 


in 1609 naar Engeland over, dat de Staten gedurende Oldenbarnevelts afwezigheid 
niet bijeenkwamen, „and all Busyness how urgent so ever stands at a Stay.” (Win- 


wood, Memorials. III. p. 62.) Maurits’ invloed schijnt in vergelijking daarmede niets te < 


beteekenen gehad te hebben. Oldenbarnevelt „doth not desyre,” schreef Winwood in 16411, 
„he (Maurits) should have more ‘Reputation abroad then he hath Authority at home 


which is none at all. He (Oldenbarnevelt) solely doth manageat his Appetite Affai- 


resin all kynde,” voegde Winwood er bij (Winwood, Memorials. UI. p. 363), en Carleton 
schreef in 1617 aan Winwood: „Vous comprendrez aisément la raison du délai de la 
réponse des Etats quand vous saurez que Mr. Barnevelt, la principale lumière de leurs 
Conseils, est absent.” (Carleton, Lettres. II. p. 44.) 

1) Brief van Winwood aan Salisbury dd. 6/16 Sept. 1609, in : Winwood, Memorials. 
UL p. 64. 

?) Dit schijnt, behalve uit het lange talmen der Staten, opgemaakt te kunnen 
worden uit; Winwood, Memorials. III. p. 105. 


klass 


tf 
Ee, 
aa 


te Londen, Noel de Caron, heer van Schoonewalle, zich daar 
bij hen zoude voegen. ') 

Het scheen niet ongeschikt om aan de vertoogen der Ne- 
derlanders tegen het plakkaat eenige kracht bij te zetten, 
wanneer aan dit aanzienlijk gezantschap de belangen der 
Nederlandsche visschers werden toevertrouwd. Ook werd op 
herhaald aandringen van Winwood, die eene beslissing over de 
visscherij wenschte te zien nemen, daartoe besloten °), en in 
artikel 21 van hunne Instructie (gearresteerd 531 Maart 1610) *%) 


1) Zie over de personen der gezanten: Vreede, Vrijheid van haringvaart en vis- 
scherij, in: Bijdr. voor vaderl. gesch. III. p. 22 vlg. — Over J. Berck : Carleton, Lettres. 
UI. p. 2. — De vier eersten waren door Holland benoemd, de laatste door Zee- 
land. Holland koos hier meer vertegenwoordigers dan in het gelijktijdige Fransche 
gezantschap, omdat de Engelsche ambassade „ten opsien aldaer oock gehandelt sal 
moeten worden op ’t stuck van de Traftijeq ende het Placact jegens de Visscherije 
aldaer ghemaeckt ende ghepubliceert,” de’ provincie meer belang inboezemde. (R. H. verg. 
v. 8 Febr.—3 April 1610, p. 3.) Aan Warmond en Berck was de behandeling van 
het hoofddoel der ambassade opgedragen, terwijl De Veer de handelszaken, Oldenbar- 
nevelt de visscherij-quaeslie op zich nemen zoude; Joachimi („Monsieur Jouching, 
an honest and sufficient Man,” noemt hem Winwood) moest in het algemeen de Zeeuw- 
sche belangen behartigen. (Winwood aan Salisbury dd. 16/26 Mrt. 1609/10, in: Winwood, 
Memorials. [IL p. 135.) De gissing van Vreede (l. c. p. 3 Noot), dat de heer van 
Warmond aan het hoofd van het gezantschap gesteld werd alleen om daaraan meer 
praal bij te zetten, waarvan hij eene bevestiging vindt in de „curieuse” vraag van 
de om hare trotschheid bekende koningin Anna naar de „qualiteyt” der heeren Van 
Brederode en Van Duyvenvoorde, hoofden der Fransche en Engelsche ambassaden 
(Verb. 1610 ad 2 Mei), wordt zeker door den brief van Winwood aan Salisbury van 
6/16 April 1609/10 (Winwood, Memor. IL. p. 146), waarin hij kennis geeft van het over- 
lijden van „Monsieur van Waremendt” en van de redenen, die de Staten genoopt hebben, 
geen ander in zijne plaats te zenden. Bij de kennisgeving van de benoeming der ge- 
zanten had hĳ dan ook uitdrukkelijk er op gewezen, dat Warmond oud-admiraal 
van Holland was en „a Gentleman descended of a most antient House.” (Winwood, 
Memorials. III. p. 146.) Aan de weduwe van Warmond werd als vergoeding voor 
de kosten van uitrusting tot de ambassade, die haar echtgenoot door zijnen on- 
tijdigen dood niet konde vervullen, evenveel toegelegd als elk der drie andere ge- 
zanten van wege Holland als belooning voor het vervullen der zending ontving 
(nam. 1200 pond van 40 groot). De onderscheiding wordt uitdrukkelijk in de 
resolutie gemaakt: Warmonds uitrusting was dus ook veel kostbaarder dan die der 
andere ambassadeurs. (R. H. verg. v. 28 Mei—12 Juni 1610. Bijl. 11 Juni.) 

2) Winwood, Memorials. III. p. 105. 

3) Bij het arresteeren dezer Instructie en die voor het Fransche gezantschap deed zich 
de volgende bijzonderheid voor. Daar dit de eerste ambassaden waren, die de eerst 
onlangs erkende republiek naar het buitenland zond, was men het niet dadelijk eens 
over het dragen der kosten. Gelderland, Zeeland, Friesland, Overijssel en Stad en 
Lande beweerden, dat de Generaliteit de gezantschappen moest bekostigen, terwijl 
de beide overige provinciën volhielden, dat elke provincie, die gezanten wilde zenden, 
de kosten daarvan moest opbrengen. Voor deze keer gaf de meerderheid toe, de 
zaak te laten zooals zij aanvankelijk was, mits men voor het vervolg haar 
gevoelen volgde. (R.S.-G, 26 Mrt. 1640, —cf. R.H. 8 Febr—3 Apr. 1610. p. 3.) — 
De Deensche legatie in 1611 ging dan ook ten koste van de Generaliteit; echter 


56 


werd dan ook den gezanten opgedragen, om, „hoewel haere 
H. M. niet en kunnen gelooven, dat d’jntentie is, daeron- 
der (d. i. onder degenen, die voor de vrije visscherij betalen 
moesten,) te begrijpen d’jngesetenen van de Vereenichde Ne- 
derlanden, tegens d’oude tractaten met de Croonen van En- 
gelant, ende Schotlant respective gemaeckt, nochtans soo 
zulex bij sinistre jnterpretatie soude mogen werden verstaen, 
bij alle mogelijcke middelen te arbeyden, omme te hebben 
verclaringe, dat zulex d’jntentie van Zijne Mat. nijet en is.” !) 
Nog een paar weken werden de gezanten teruggehoud 
door de ziekte van het hoofd van het gezantschap, den heer 
van Warmond; maar toen deze den 15 April kwam te over- 
lijden °), toefden de ambassadeurs niet langer. %) Reeds den 
volgenden dag (16 April) in Den Briel gekomen, zeilden zij 
den 22 April uit in het oorlogschip „den hondt,” kapitein 
Herpert Maertensz., (waarschijnlijk de vader van den beroemden 
Maerten Harpertsz. Tromp) en kwamen reeds den volgenden dag 
te Gravesend aan. *) Te Blackwall ontmoetten zij de „bargien 


ntm 


niet zonder nieuwe hevige twisten. Ditmaal waren het Gelderland, Holland en Stad 
en Lande, die adviseerden, dat elke provincie, die ambassadeurs begeerde te zenden, 
de kosten daarvan moest dragen. Gelderland verzocht zelfs aanteekening in de re- 
solutiën, dat het aan het gevoelen der meerderheid toegaf „voor dese reyse alleen en son- 
der pjuditie in toecomende legatiën.” Zeeland protesteerde krachtig en noemde Gel- 
derlands voorstel: „eene sake van pjuditie voor de Genaliteyt en van quade conse- 
quentie.” (RS.-G. 31 Mei 1611.) — Men meent hier re eds Hollands streven naar over- 
wicht te erkennen! Zonderling is het echter, dat de Hollandsche afgevaardigden ter 
Generaliteit in 1610, terwijl hun de aanhangige zaak zóo ter harte ging (R.H. verg. 
v.8 Febr_3 Apr. 1610. p. 3), zelfs niet geprotesteerd hebben tegen het geven van 
Instructie aan het gezantschap door de Staten-Generaal, terwijl Holland en Zeeland 
de kosten voor ditmaal alleen droegen. Toch was het oefenen van invloed op de han- 
delingen der ambassadeurs Hollands doel met die betaling. Wel verklaarde Gelder- 
land in 1611, dat het verlangde, ook wanneer enkele provinciën de ambassade be- 
kostigden, dat de Staten-Generaal de gezanten van Commissie en Instructie zouden 
voorzien (R.S-G. 31 Mei 1641), maar Holland besloot in 4620, bij gelegenheid der 
ambassade naar Engeland, dat, wanneer „soowel de directie als de Persoonen” der 
gezanten niet onder Hollands invloed bleven, men verklaren zoude, „dat elek gaen 
soude t° sijne Provincie kosten.” (R.H. 27 Aug. 1620.) Hoogst onbillijk besloot de 
vergadering weinige maanden later, toen zij haren zin gekregen had, dat de provin- 
ciën, die zij niet mede naar Engeland wilde hebben, zóo ze gingen, dan maar op 
hare eigene kosten moesten reizen, terwijl Hollands afgevaardigden, die de geheele 
zaak leidden, door de Generaliteit bekostigd werden. (R.H. 24 Oct. 1620.) 

1) Instructie voor de ambassade v. 1610 in het: Reg. der Instr. zedert 1588 tot 16410. 

*) Hij had gerekend in een paar dagen weder hersteld te zullen zijn, maar juist 
op het ter afvaart bestemde uur stierf hij. „The good old Man did make his account 
without his Host,” schrijft Winwood. (Winwood, Memorials. II. p. 146.) 

») RS-G, 16 April 1610. 

9) Hier en in het verdere verhaal van dit gezantschap gebruik ik het: Verbaal der 


57 


van thoff*, die hen naar „Tourwerff! brachten, waar de hof- 
koetsen hen opwachtten om hen te vervoeren naar hun loge- 
ment ten huize van een „principael Nederlantsch coopman.* 
(24 April.) 

‚De eerste audientie bij den koning (27 April) leverde even- 
min als die in den Raad (S Mei) veel bijzonders op voor de 
quaestie over de visscherij, die in dit gezantschap bijzaak was 
en blijven moest. ') In de propositie, door de gezanten in den 
Raad uitgesproken en daarna schriftelijk overgeleverd, volgden 
zij woordelijk hunne Instructie. De Groot-Thesaurier ant- 
woordde hun met het verzoek, dat zij de redenen zouden: op- 
geven, waarom men de Nederlanders meer dan andere natiën 
„vuyt dit placcaet soude eximeren,/ en wel geene redenen op 
het volkenrecht gegrond, -- want daarover kwamen „d’opinien 
van haere legisten met d'onse nijet wel overeen,” — maar ge- 
steund door het overleggen van tractaten, „waermede sy haer 
conden behelpen.” Aan het einde der audientie in den Raad 
was den gezanten aangezegd, dat er eenige heeren waren be- 
noemd, om met hen op elk punt hunner Instructie afzonder- 
lijk in conferentie te treden; deze mededeeling was door hen 
beantwoord met de verklaring, dat zij daartoe „tallen stonden” 
bereid waren, en „verhoopten soe goede redenen te sullen ge- 
ven, dat zijne Mat. beweecht soude werden om te condes- 
cenderen tot haere petitie./ Overeenkomstig daarmede had 
den 16 Mei, juist een jaar na de publicatie van het plakkaat 
„belangende ’t visschen,” de eerste conferentie daarover plaats 
met de voor dit onderwerp aangewezene Engelschen : Sir Julius 
Cesar, „Cancelier van den Exchequer,” Sir Thomas Pary, „Can- 
celier van Lancastel,” beiden leden van den Raad, Sir Daniel 
Dunn en Sir Christopher Parkins, „Meesters van de Requesten,” 
Dr. Martin, „Advocaet van den Coninck,” en Lieven Munck, °) 


ambassade van 1610. Het handschrift, dat daarvan op het R.-A. berust, (door Vreede — 
Vrijheid van haringvaart en visscherij, l. e. p. 9, — naar het stuk, dat aan het hoofd 
staat „Instructie” genoemd), is eene net geschrevene kopie uit dien tijd van 89 fo- 
lio's. Het oorspronkelijke exemplaar is verloren geraakt. 

1) De eredentiebrieven der gezanten aan den koning, den prins van Wales en 
den Groot-Thesaurier, graaf van Salisbury („Saltzberry” of „Salusbury® noemt hem 
het Verbaal) maken zelfs met geen woord gewag daarvan. 

2) De naam van dezen Vlaming, zeer verschillend gespeld (Vreede, Vrijh. v. ha- 
ringv. en vissch., 1. ec, p. 6 Noot), luidt volgens de akte van zijne naturalisatie 
(Stat. of the realm. IV. 2. p. 1155) „Levinus Munke.” Van Meteren spelde „de 
Monick;® het verbaal van 1610 noemt hem nu eens: „Livinus de Munck,® dan 
weder „Lieven de Monivex,” het verbaal van 1618,19: „Livinus Monck” en „Levi- 


58 


„Clercq van ’t zignet van zijne Mat.” Het debat werd door de 
Engelschen geopend: zij rechtvaardigden de uitvaardiging van 
het plakkaat in algemeene bewoordingen en verzochten ope- 
ning van de redenen daartegen. Tot repliek traden de Neder- 
landers in een breedvoerig betoog, waarin zij hun recht op de 
vrije visscherij verdedigden en de argumenten der Engelschen 
weerlegden, een betoog in het Verbaal in extenso ingevoegd *). 

De redenen, die de Nederlandsche gezanten voor hun recht 
van vrije visscherij aanvoerden, waren tweeledig: juridiek en 
politiek. Het juridieke gedeelte der Propositie was vooral uit- 
voerig uitgewerkt. De Vereenigde Provinciën, zoo redeneerden 
de gezanten, zijn zooals bekend is in het rustig bezit der vrije 
visscherij; stoornis van dat bezit door geweld is onrechtmatig. 
Maar gesteld dat de Nederlanders geen bezit hadden, dan nog 
Sien, zij recht hebben om vrij te visschen en wel op drie 
gronden: 1°. het gebruik der zee is aan allen gemeen (tot 
staving van dit gevoelen worden verschillende plaatsen uit het 
Corpus Juris aangehaald °). 2°. bij verschillende tractaten is 
den Provinciën dat recht verzekerd (met Engeland in 1496 — 
met Schotland in 1540 en 1550, bevestigd in 1594 door Ja- 
kob 1 zelf. ”) 53°. de Provinciën hebben in allen gevalle dit 
recht gepraescribeerd door hunne possessio immemorialis ; eene 


nus Munk.” Zelf teekent hij zich: „Levinus Muncke® of „Levynus Munck.® (Win- 
wood, Memorials. III. p. 17,128.) 

!) Deze Propositie, door Vreede (l. ce. p. 6.) in haar geheel medegedeeld, werd 
reeds vroeger afgedrukt door Aitzema op het jaar 1636 (Saken van Staet, II p. 406), 
evenwel met weglating van het allerlaatste gedeelte. Aitzema noemt ze: „Redenen 
van wegen Hollandt ghestelt van haer recht tot de vrije Vissche- 
rije in t Jaer veerthien.# Op het afschrift der Propositie in de Loketk. S-G. 
Engeland, No. 35 heet ze: „Raisons que les Ambrs de Hollande ont ap- 
porté pour’ la conservation et maintenue de leurs Droicts de Pe- 
scherie à Pencontre des Anglois en l'année 1614.” Zie hierover meer: 
Hfdst. II $ 3. 

2) 1Inst.1IA. de ver. divis. (cf.MareLiberum p. 24.) — 1.2,4.Dig.1.8. de rer. 
divis. et qualit. (M.IL.p.24,27.) — $ 5.Inst.IIA. de rer. divis. (M.L.p.24.) — 
143.67.Dig.XLIJ.10. de injur. et fam. lib. (M.L.p.30.) — 1.3,4.Dig.XLIIL8. ne 
quid in loeo publ. vel itin. fiat. (M.L.p.26,27,31.) — Cf. mede : Mare Libe- 
rum, cap. VII. (p. 60.) — Jus belli ac pacis. L. IL. c. 2. $ 3 en c. 3. $ 845. 
(p. 114,128—A31.) — Inleid. Holl. regtsgeleerdh. IL. 4. $17—22. (p. 99—4101.) 

3) Vreede (Vrijh. v. haringv. en vissch. p. 7, 16 Noot) maakt zich aan twee 
vergissingen schuldig. 1°. Op beide plaatsen verwart hij de tractaten met Engeland 
en die met Schotland. (Het verbaal van 1610 doet dit niet, en vermeldt de door Vreede 
op p. 7 genoemde tractaten in twee afzonderlijke paragrafen.) 2°. spreekt hij in de 
noot op p. 16 van de tractaten van 4550 en van 41551. Zoover ik weet, is dit éen 
tractaat: het verschil der Engelsche en Nederlandsche tijdrekeningen schijnt oorzaak, 
dat men beide jaartallen vindt, 


59 


praescriptie, waartoe zelfs een titulus putativus en een bezit 
van 10 of 20 jaren voldoende zoude geweest zijn. Y) 

Ook politieke redenen zijn er, gaan de gezanten voort, die 
de Staten noodzaken, ten ernstigste bij den koning op intrek- 
king van het plakkaat aan te dringen. Door de haringvisscherij 
onderhouden meer dan 20,000 inwoners der Provinciën hunne 
gezinnen, in de daaraan verbonden neringen vinden tweemaal 
zoovele personen hun bestaan. Maar ook al was dit niet zoo, de 
Staten kunnen den koning nooit te wille zijn in het stellen van 
zulk een allergevaarlijkst praecedent; niet alleen toch kan de 
vrije vaart over de zee met hetzelfde recht als de visscherij 
door Engeland verboden worden, maar andere vorsten, met 
name de koning van Spanje, zouden daaruit aanleiding kunnen 
nemen, ook hunne zeeën te sluiten, waardoor de handel op 
andere werelddeelen ook voor de Engelschen onmogelijk zoude 
worden, 

Met deze argumenten meenden de ambassadeurs het recht 
van den koning tot het belasten der visscherij genoegzaam 
wederlegd te hebben, maar ook de reden, door den koning 
voor de uitvaardiging van het plakkaat aangevoerd, bestreden 
zij ernstig. Het was niet mogelijk, zeiden zij, dat de visscherij 
der Engelschen door die der Nederlanders zoozeer was bena- 
deeld, dat het verval van verscheidene Engelsche zeesteden 
daarvan het gevolg was. Niet alleen toch was het niet gebleken, 
dat de visscherij der onderdanen van 4. M. ooit van eenig 
belang geweest was, maar ook : hadden de Engelsche visschers 
hun belang gezien in een beroep, dat hun als den naastbijge- 
legenen zooveel gemakkelijker moest zijn dan anderen, zij zou- 
den zich waarlijk niet door vreemdelingen hebben laten ver- 
drijven, „puisque leur condition m’est poinct telle, qu’ilz voul- 
dront souffrir la moindre iniure de. quel qu’il soit.” Nu zij het 
visschen der Nederlanders rustig aangezien hebben, moet 
men aannemen, dat zij op gemakkelijker en voordeeliger wijze 
im hun onderhoud hebben weten te voorzien, wat niet te ver- 


1) Van Meteren, Nederl. oorl., fol. 650 voegt hierbij nog: „Sy seyden mede, dat 
het een groote dispute ware, hoeverre elex Landts Custen ofte Limiten inde 
groote wijde Zee Oceane mochte strecken.” Iets dergelijks vind ik in de Propositie 
niet; dat het argument echter in de verdere replieken der Nederlanders, die in het 
Verbaal slechts bij uittreksel zijn medegedeeld, onder de „andere redenen die meer 
geallegeert werden” een plaats heeft gevonden, is zeer waarschijnlijk. Het was toch 
een van de gewichtigste redenen, door De Groot vóor mare liberum aangevoerd 
(Mare Liberam, p. 35,37,38), en in dit speciale geval een zeer moeielijk punt, (cf. 
hierboven p. 25. Noot 1.) 


60 


wonderen is, daar de haringvisscherij zoo „delicat” is, dat zij 
soms geen, altijd een klein voordeel geeft, een voordeel nog 
bovendien onzeker door de kans op te geringe of te overvloe- 
dige vangst, en waarmede de Engelschen zich zeker niet zou- 
den vergenoegen. — Tot zoover de wederlegging van ’s konings 
argument in het plakkaat zelf aangevoerd, maar de ambassa- 
deurs gingen verder: al ware het, meenden zij, dat de Neder- 
landers de Engelschen hinderden in hunne visscherij, was dat 
dan zoo onrechtvaardig? In Nederland was het haringkaken 
uitgevonden, en, al gaven de ambassadeurs toe, dat de haring- 
visscherij desniettegenstaande ook den Engelschen vrijstond, 
de prioriteit kwam dus aan Nederland toe; wanneer een van 
beide natiën moest achterstaan, waren het zonder twijfel de 
Engelschen. In ieder geval kon den Nederlanders het oefe- 
nen van hun recht nooit als een onrechtmatige daad tegen de 
Engelschen worden aangerekend. *) 


1) Vreede (Vrijheid v. haringv. l.c. p.2,21) acht het waarschijnlijk, dat deze Propo- 
sitie door De Groot gesteld is. Zijne gronden zijn: 41°. dat het bijna ondenkbaar 
kan geacht worden, dat men éen jaar na de verschijning van Mare Liberum den 
schrijver daarvan niet zoude geraadpleegd hebben over eene zaak, die met het door 
hem behandelde onderwerp zoo nauw samenhing, 2°, de nauwe betrekking, waarin De 
Groot als Fiscaal tot de regeering stond, 3°. de groote overeenkomst met de argu- 
menten, in Mare Liberum gebruikt. — Het derde argument weegt niet zeer zwaar : 
ook door de raadpleging van het boekje zelf is die overeenkomst te verklaren, te 
eerder daar De Groot zich in 1610 nog niet als schrijver van Mare Liberum had 
bekend gemaakt. (Eerst de editie van 41618 verscheen met den naam van den 
schrijver. Fruin, Een onuitgeg. werk van H. d. G. Gids, 1868. IV p. 223). Toch 
geloof ik, dat De Groot, zoo hij niet de steller der Propositie is, de hand in het op- 
maken daarvan gehad heeft. Twee omstandigheden pleiten vóor deze meening. 
1°. De propositie werd uitgesproken „in conformité vant geschrift daervan gecon- 
cipiëert,“ en de redenen, door de Engelschen op de conferentie aangevoerd, werden 
afzonderlijk en „sommierlijek gesolveert.” (Verb. 1610 ad 46 Mei.) De reden, waar- 
om men dit stuk uit Nederland medegebracht en niet in Engeland zelf gesteld 
heeft, kan geen andere zijn, dan dat het wenschelijk voorkwam, personen, die niet 
in Engeland tegenwoordig waren, daarover te raadplegen. De uitdrukkelijke vermel- 
ding hiervan in het Verbaal bewijst, dat de gezanten over dit onderwerp uitvoeriger in- 
structiën hadden medegenomen, dan men gewoonliĳĳjk deed, Misschien was dit het 
resultaat van het onderzoeken van „alle tgene soude moegen dienen tot goede on- 
derrichtinge van de Heeren Gesanten.” (R.S.-G. 12 Juni 4609.) — 2°. En wie de 
persoon, met wien geraadpleegd werd, geweest kan zijn, wordt nader aangeduid 
door eene merkwaardige bijzonderheid, ons door Winwood medegedeeld. (Winwood, 
Memorials, III. p. 116,135.) Hij zegt, dat het getal der ambassadeurs zoo groot was, 
omdat aan ieder van hen een der zaken, waarmede het gezantschap belast was, 
speciaal was opgedragen. De behandeling der visscherij-zaak was aan Elias van Ol- 
denbarnevelt ten deel gevallen. Dat deze broeder van den beroemden lands-advokaat 
eene specialiteit in het volkenrecht geweest is, blijkt voor zooverre mij bekend is 
nergens. Toch beschouwden de Staten de Propositie als het werk van eene autoriteit ; 
herhaaldelijk maakten zij er later gebruik van. (cf. hierna p. 71. Noot 1.) Van 


avn evil 


et 


ed 


ma 


61 


Deze uitvoerige argumentatie werd door de Engelschen op 
eene wijze beantwoord, die dadelijk het verschillende standpunt 
van beide partijen aanwees en weinig goeds beloofde voor eene 
gewenschte overeenstemming. Op eenigszins hoogen toon voer- 
den zij aan, dat hun koning volgens het gevoelen van alle 
geleerden „recht hadde totte zee leggende aen ende ontrent 
zijne zeecusten.” Alle vorsten, beweerden zij, kenden zich zulk 
een recht toe: Frankrijk, Spanje, Denemarken en Zweden, 
zelfs de grootvorst van Moscovië stelden orde op de visscherij 
aan hune kusten. Ook het Romeinsche recht oordeelde zulk eene 
pretensie gegrond, dus hielden de Engelschen vol, en zij trachtten 
die stelling vrij armzalig met éene en nog wel eene betwiste 
plaats *) tegen de vele citaten der Nederlanderste handhaven. Aan 
de tractaten konden de Staten geheel geen recht tot klagen ont- 
leenen. Wel zoude dit het geval geweest zijn als dat van 1496 het 


laatste geweest ware, maar een later tractaat °), dat van 1520 °), 


waar heeft dan Oldenbarnevelt zich de tot de vervulling zijner taak noodige kennis 
verschaft? Het antwoord ligt voor de hand. Hij was pensionaris van Rotterdam ; 
reeds in die dagen had De Groot een aanzienliĳken post, weinige jaren later werd 
hij Oldenbarnevelts opvolger als pensionaris. Het is niet te denken, dat deze den 
jongen man, kort daarna zulk een vertrouwd vriend van zijnen broeder, niet meer 
dan oppervlakkig gekend heeft. Wat was natuurlijker dan dat hij zich tot hem 
om voorlichting wendde? De Groot zelf was toch te jong om voor den gewichtigen post 
van ambassadeur in aanmerking te komen. — Op deze gronden meen ik met Vreede, 
dat waarschijnlijk aan De Groot de eer toekomt van het heldere en afdoende 
betoog der gezanten; zekerheid daaromtrent kan echter eerst een meer uitdrukke- 
lijke getuigenis geven. Uit de onlangs (1864) verkochte papieren van De Groot 
is echter niets van dien aard gebleken. 

Nog een enkel woord over Vreede's uitlegging bij deze gelegenheid (lc. p. 1,2.) 
van de woorden uit De Groots Verantwoordingh (p. 197.) M. í. gaat de ver- 
dediging van De Groot tegen de aantijging, dat hij geene nieuwigheid had verdedigd, 
niet op. Het is onwaar, „dat bij hem noyt ijet anders was geschreven, als 
“gunt d'Ambassadeurs (van 1610) hadden ghesustineert.” Zijn Mare Liberum 
was verschenen in 1609, en had dus wel degelijk den voorrang. (Dat De Groot op 
de aangehaalde plaats van dit boekje, niet van zijne Engelsche ambassade van 1613 
wil spreken — zooals Vreede 1. c. p. 2 schijnt te willen, — is toch m. i. onwederspre- 
kelijk, daar De Groot in 1613 eerder mare clausum dan mare liberum tegen de En- 
gelschen heeft verdedigd.) — Ook wanneer men aanneemt, dat De Groot op de aange- 
haalde plaats van zijne Verantwoordingh niet van prioriteit, maar eenvoudig 
van gelijkheid van strekking spreekt, (waarvóor zijne woorden m.i. bepaald ge- 
tuigen: de verleden tijd van „hadden” correspondeert met „was”,) moge de poging, 
om zijnen stouten aanval door het gezag der Staten te bedekken, gelukken, de 
woorden, letterlijk opgevat, blijven met het oog op het in 1613 behandelde, onwaar. 

1) 144Dig.XLVILA0. de injur et famos. libell. — cf. Grotius, De jure belli 
ac pacis. L.ll.c.3.6X.(p:129.) 

2) Vreede leest met het verbaal „placcaet#; door deze lezing vervalt echter de 
kracht van het geheele argument. 

5) Zie hiervóor p. 30 Noot 6. — Het argument is 1m. i. onhoudbaar. Het 


62 


maakte van de visscherij geen gewag, dus een overeenkomst daar- 
over bestond tusschen Engeland en Nederland niet. Te minder 
konde men zich op het tractaat van 1496 beroepen, daar het van 
beide zijden, en wel het eerst door de Nederlanders, was over- 


tractaat van 1520 bevatte slechts eene voorloopige regeling van een paar quaestiën 
van geheel anderen aard. De zaak was deze. Er was reeds spoedig na het sluiten 


van het tractaat van 1506 (zie hiervóor p. 30) verschil ontstaan over de geldigheid 


daarvan. De redenen van dien twijfel zijn hier van geen belang. Na vele 
onaangename onderhandelingen was het in 1515 gekomen tot een tractaat, dat de beslis- 
sing der aanhangige quaestie uitstelde tot vijf jaren later, en te gelijk eenige verschillen, 
voornamelijk over de Zeeuwsche tollen, regelde. Uitdrukkelijk werd daarbij gevoegd, 
dat de bepalingen over vrijen handel in het tractaat van 1496 toch van kracht 
zouden blijven. (Rymer, Foedera. AI p. 539.) Na verloop der vijf bepaalde jaren 
werd dit tractaat van 1515 voor nog vijf jaren vernieuwd, terwijl men bepaalde, 
dat deze regeling telkens stilzwijgend voor nog vijf jaren verlengd zoude worden, 
tenzij men het tractaat van 41506 voor geldig verklaard of eene nieuwe overcen- 
komst getroffen had. (Rymer, Foedera. XIII p. 714.) Op dit tractaat van 1520 is 
het, dat zich nu de Engelsche commissarissen beroepen. — Nog daargelaten dat 
door deze overeenkomst van 1520 letterlijk niets in de bestaande betrekkingen 
tusschen Engeland eu Nederland veranderd werd, en dus ook daardoor het recht 
van vrije visscherij den Nederlanders niet konde ontnomen worden, geloof ik niet, 
dat de bewering der Engelschen juist is. Bij de overeenkomst van 4520 heeft men — 
het blijkt ten duidelijkste uit de inleiding daarvan — alleen aan de bestaande on- 
eenigheden over de geldigheid van het tractaat van 1506 een einde willen maken. 
Dit tractaat van 1506, dat bepaaldelijk eene „Confirmatio Tractatus de Inter- 
cursu” (van 1496) genoemd wordt, bevatte alleen over den lakenhandel en over 
eenige tolquaestiën eene afwijkende regeling van de bestaande, die overigens uitdruk- 
kelijk bevestigd werd. Bij de tractaten van 1515 en 1520 verklaarde men nu, dat 
deze bepalingen voorloopig zouden blijven bestaan en voegde er eene beslissing over 
eene andere aanhangige quaestie bij. Het konde geheel niet in de bedoeling van 
partijen liggen, een zoo omvangrijk onderwerp als “de handelsbetrekkingen tusschen 
beide volken in een paar artikelen te regelen: van visscherij werd, evenmin als 
van bijna alle onderwerpen in 1496 geregeld, met een enkel woord ge- 
sproken. Het is dan ook m.i. ontwijfelbaar, dat het tractaat van 1520, als vaststelling 
van een speciaal punt, alleen voor zooverre dit punt aangaat aan de al- 
gemeene regeling van 41496 derogeert. Verre van een nieuw handelstractaat te 
willen maken of algemeene bepalingen over de betrekkingen van beide landen 
te willen vaststellen, noemde men de overeenkomst van 1520: „De Provisione, 
super Tractatibus de Intercursu.” — Mijne beschouwing van het trac- 
taat wordt door anderen gedeeld. Ik wil daarlaten, dat de Engelsche commissa- 
tissen zelven door het aanvoeren van hun tweede argument toonen, aan de kracht 
hunner eigene bewering te twijfelen: van elders wordt mijne meening bevestigd. 
In 41564 beriepen zich de Engelschen zelven op het nu voor ongeldig verklaarde 
tractaat van 1496 (Plegher, De prist. libert. pisc., p. 28), en Van Meteren (Hist. 
der Nederl. oorl., fol. 35.) deelt mede, dat door verschillende tractaten (o.a. dat 
van 1520) dat van 1496 werd „gheconfirmeert, geinterpreteert ende naerder ver- 
klaert,” Trouwens vrij algemeen hield men het tractaat van 1496 voor de regeling, 
waaraan alle geschillen op commerciëel gebied tusschen Engeland en Nederland 
moesten onderworpen worden, totdat het vredesverdrag van 1654 de verhouding van 
beide landen wijzigde. 


ee 


tr lin ed vale Minami 


\ 


me 


ne ee 


65 


treden *) De conclusie der Engelschen was, dat de Neder- 
landers, liever dan op hun recht te steunen, een beroep moes- 
ten doen op ’s konings welwillendheid, al was er ook langs 
dezen weg niet veel goeds voor hen te verwachten : eene vrij- 
stelling der Nederlanders toch zoude natuurlijk die van Spanje, 
Frankrijk en de Spaansche Nederlanden met zich slepen. Het 
geheele plakkaat zoude zoodoende krachteloos worden, en daar- 
tegen diende bij den koning een gelijke reden als de Staten 
vóor de intrekking hadden aangevoerd: het belang van de vis- 
scherij zijner onderzaten, die, verre van zoo onbeduidend te 
zijn geweest als de gezanten dat wilden doen gelooven, op 
wel 6 à 700 schepen begroot was °). 

De Nederlandsche gezanten waren nu in een onaangenaam 
dilemma geplaatst. De Engelschen hadden ’s konings recht op 
de zee vermeld en Nederland moest òf toegeven mare clausum, 
òf den verwaanden koning een zijner kroonrechten ontstrijden. 
Hoe moeielijk de keus was, tegen de eerste onderstelling kwam 
te zeer het geheele belang van den handel, het behoud van den staat 
op, dan dat de beslissing twijfelachtig had kunnen zijn. „Nae voor- 
gaende protestatie, dat sy hiertoe nijet geern gecommen hadden,” 
vielen zij dan ook dadelijk het quaestieuse punt met kracht aan, 
zeer juist bewerende: „dat bij beschreven reehten claerlijck ge- 
seyt ende gedecideert is, dat de zee ende het gebruyck desselfs, 
bestaende alleenlijck it varen ende visschen, voor een ijeder zoe 
gemeen was als ’t gebruyck van de locht, idque jure na- 
ture, dat daerom tselve gebruvek bij de Souverainste princen 
met Recht nijet en mocht belet ofte benomen worden, evensoe 
weynich, alst gebruyck des lochts, waerbij het gebruvek van de 
zee alomme vergeleecken werdt, ea enim que juris sunt 
naturales, per principem tolli, vel mutari non 
possunt, dat wel wesen mochte, dat de gewoonte op eenige 
plaetsen, alsoock eemige DD. den prince jurisdictie gaven in 
de zee, ende dat bij avonture eenige derselver onder pretext 
vandien, den prince oock recht van visscherije op haere cus- 
ten waeren gevende, zulex datse op ‘tselve stuck ordre mochten 
stellen, maer dat deselve opinie ten alderschoonste nijet voorder 


1) Dit op zich zelf reeds onhoudbare argument wordt nog ten overvloede uitdruk- 
kelijk wederlegd door artikel 9 van het tractaat van 1496. (Rymer, Foedera. XII. 
p. 531.) 

2) Is deze taxatie juist, dan is de visscherij in korten tijd wel zéer vervallen. In 
1614 toch begrootte Gentleman het getal Engelsche visschersschepen van alle soorten 
op slechts 350 à 360. (England's Way to win Wealth, in : Harl. Miscell. III p. 378—01.) 


64. 


en mochte strecken, dan dat de prince ’t selve mochten doen, 
ten respecte van hare ondersaeten, die ex alio capite qua 
ex ratione usus maris gehouden waeren haere gebooden 
te onderhouden.” De ambassadeurs werkten dit nog nader uit : zij 
traden in eene breedvoerige wederlegging van de consequentiën, 
zoo dikwijls getrokken uit de veelbetwiste woorden : „Imperator 
mundi dominus et lex maris? }), en bestreden de bewering 
als zouden de Engelschen de zee door praescriptie verkregen 
hebben: 1°%. als onmogelijk, daar praescriptie alleen in civilibus 
geldt. 2°. als onwaar, daar noch de koning; noch zijne voor- 
gangers ooit hunne aanspraak op de zee gebruikt hadden 
om die te sluiten. Zij gaven eene huns inziens juistere 
uitlegging van twee door de Engelschen aangehaalde plaatsen 
uit de Pandecten *), en weigerden de hun onbekende hande- 
lingen van uitheemsche vorsten als argumenten aan te nemen: 
nooit toeh konde zulk eene onrechtmatige handelwijze als 
praecedent worden aangehaald. Hoe dit ook zij, gaan zij voort, 
de Nederlanders hebben de zee altijd vrij gebruikt, en die 
vrijheid door verjaring verkregen. Deze verjaring zoude door- 
loopen ook tegen het beweerde recht van den koning op de 
visscherij; hoeveel te meer nu de Nederlanders daartoe zulk 
een rechtmatigen titel hadden, zoowel ex jure scripto als ex 
pactis conventis. Tot het bewijs van dit laatste gaan zij ein- 
delijk over: het tractaat van 1496 geldt nog, beweren zij; 
wel geven zij toe, dat het tractaat van 1520 niet over de vis- 
scherij spreekt, maar de conclusie door hen daaruit getrokken 
is eene geheel andere dan die der Engelschen. Daar het trac- 


taat van 1520 de visscherij niet regelt, — eene regeling, die 
trouwens overbodig mocht heeten door de wederzijdsche stipte 
nakoming van de bestaande, — kan het in dit opzicht het 


oude niet vervangen, dat dus, waar het over de visscherij 
spreekt, van kracht blijft }. Ook het tweede argument der 
Engelschen pleit hiertegen niet: de handelingen tegen het 


1) L9Dig.XIV.2, ad legem Rhodiam de jactu. 

2) L24Dig.1.8. de divis. rer. etqualit. en 144Dig.XLVIIA0. de injur. et 
famos. libell, — De eerste plaats is hier waarschijnlijk verkeerd geciteerd, 
daar het juist eene bijzonder duidelijk sprekende vóor mare liberum is. De tweede 
is daarentegen zeer juist aangebracht: De Groot wijdt in zijne Defensio eenige 
bladzijden juist aan de uiteenzetting, dat deze plaats verkeerd uitgelegd wordt, 
en verwijt Welwod zijne onhandigheid, dat hij ze niet heeft aangehaald, terwijl het 
een der krachtigste argumenten vóor mare clausum is. 

3) Zie hiervóor p. 61 Noot 3. 


65 


tractaat betroffen den handel, niet de visscherij, die handelingen 
waren niet van Nederlandsche zijde het eerst gepleegd, die 
handelingen konden aanleiding geven tot herziening der trac- 
taten van „entrecours,’ waartoe zij bereid en gelast waren !), 
nooit echter konde de non-observantie der tractaten den Staten 
worden voorgeworpen als stilzwijgende verandering in de rege- 
ling der visscher, van beide zijden altijd goed nagekomen, 
De tractaten bleven dus van kracht, eindigden de gezanten ; 
meende de koning nu recht te hebben, de visscherij op zijne 
kusten te verbieden, en wilde hij de voor Nederland te maken 
witzondering door de tractaten rechtvaardigen om den vorsten, 
zijnen bondgenooten, geen aanstoot te geven, het was hun 
wèl: „'t soude hun weynich verschelen, off sy de visscheriet 
ex communi vel particulari jure mochten behouden, mits da 
sy in alle gevalle van de conservatie vandien versekert wae- 
ren./ Door deze slimme concessie, die echter na hun uitvoe- 
rig juridisch betoog een eenigszins zonderlinge figuur maakt, 
hoopten zij de Engelschen over te halen; ten overvloede ves- 
tigden zij nog de aandacht op enkele onbeantwoorde argumenten 
in hunne propositie. 

Hadden de Nederlanders verwacht, dat hunne tegenpartij 
den uitweg, haar dus voorgehouden, gaarne zoude inslaan en, 
overtuigd van haar ongelijk, de zaak door wederzijdsch toe- 
geven ten einde zoude brengen, dan hadden zij zich zeer ver- 
gist. De Engelschen vermeden de quaestie op nieuw grondig 
te behandelen en meenden genoeg te doen met het weer- 
leggen der drie nog onbeantwoorde argumenten, waarop de 
Nederlanders gewezen hadden. Zij beweerden : dat eene prae- 
scriptie van het recht van visscherij niet aannemelijk was, want 
dat volgens den regel: contra ea quae facultatis sunt 
non cadit (cedit?) praescriptio iets wat aan den vrijen wil 
van den koning stond, niet verkregen konde worden door ver- 
jaring; — dat de vrees voor den ondergang van Nederland 
overdreven was, de koning toch wilde den visschers niet de 
geheele visscherij beletten, maar die alleen in zooverre beper- 
ken, dat zijne onderdanen daardoor niet benadeeld werden; — 


1) De herziening der tractaten van entrecours was een der punten van de In- 
structie der gezanten ; de Staten wenschten die op gronden van de visscherij onaf- 
hankelijk. Het getuigt dus van veel gevatheid bij de Nederlanders, dat zij den 
Engelschen dadelijk bij deze gelegenheid het belang daarvan voorhouden. De 
Engelschen, die in deze conferentie niet op de zaak terugkwamen, wezen in eene latere 
over den lakenhandel het voorstel af op grond der tijdsomstandigheden. 


5 


66 


dat tusscheu vrije vaart en vrije visscherij een groot onder- 
scheid was, de vrije vaart toch benadeelde de eigenaars der 
zee niet, terwijl de visscherij ongetwijfeld de visschen, „de 
vruchten van de zee,” deed verminderen. 

De Nederlanders hielden daarentegen vast aan hunne leus : 
mare liberum. De quaestie was, beweerden zij, in 1496 tegen 
den koning gedecideerd, de koning had toen van de door de 
Engelschen bedoelde „facultas” afstand gedaan ; de visschers 
waren dus, meenden zij, volkomen bevoegd om de vrijheid van 
visschen te praescribeeren. Aan het tweede en derde argument der 
Engelschen hechtten zij niet veel: wie de visscherij gedeeltelijk ver- 
biedt, zeiden zij terecht, kan haar ook geheel verbieden, — wie de 
vrije visscherij belet, kan ook de vrije vaart beletten : navigatio 
et piscatio in mari eiusdem naturae sunt et 
pari jure censentur. 

Hiermede eindigde het debat; een der Epgelschen meende 
na afloop daarvan de zaak even uit te maken en al dat juri- 
dieke geschrijf over deze quaestie nu voor goed te wederleggen. 
Wat bedoelde men toch, vroeg hij, met te beweren: mare 
jure naturali commune omnium esse? ook de aarde 
was immers jure naturali primaevo aan allen gemeen 
geweest? Dat het den ambassadeurs niet moeielijk viel, iemand 
te wederleggen, die zoo weinig op de hoogte der quaestie 
toonde te zijn, zal wel niet behoeven te worden medegedeeld; 
eene eenvoudige verwijzing naar De Groots Mare Liberum 
ware voldoende geweest. Toch getroostten de gezanten zich 
de moeite om aan de hand van De Groot het verschil tusschen 
aarde en zee te betoogen, door te wijzen op de deelbaarheid 
der aarde, hare vastheid en vatbaarheid voor toeëigening, doch 
vooral op het feit, dat de aarde sinds onheuglijke tijden geoc- 
cupeerd en verdeeld was in tegenstelling met de zee, die steeds 
in haren oorspronkelijken toestand gebleven was !). 

Zoo eindigde deze samenkomst, de eerste waarop beide 
natiën hare krachten gemeten hadden. En hoezeer bleek 
ook hier Nederland zijne oudere mededingster vooruit te zijn ! 
Hadden de ambassadeurs onder aansluiting aan De Groot's 
beroemd werkje een betoog geleverd, dat van grondige studie, 
van kennis der economische toestanden getuigde, de redenee- 
ring der Engelschen was even oppervlakkig als verward °): 


1) ef. Grotius, Mare Liberum. p. 24. vlg. 
?) Groot schijnt reeds toen de verwarring geweest te zijn, door de combinatie 


67 


alleen kan men hun den lof van gevatheid geven. De 
Nederlanders meenden dan ook, „dat sy hen met dese ende 
andere redenen, die meer geallegeert werden souden hebben. 
gecontenteert.” Die voldoening hadden zij echter niet: verre 
van daar, de Engelschen „scheenen te gevoelen, dat Sijne Mat. 
int vuytgeven ende mainteneren vande voorsz. placcate recht 
hadde,” zij wilden zich niet overwonnen toonen. Alleen over éen 
punt bleken zij te twijfelen, een punt in het debat door hen 
miet aangeroerd, over het Schotsche tractaat van 1594, dat zij tot 
nader onderzoek van de Nederlanders ter inzage vroegen. 

__Ondertusschen was reeds den 10 Mei in de vergadering der 
Staten-Generaal door Oldenbarnevelt medegedeeld een brief 


der twee verschillende rechten op de zee (dominium en jurisdiectio, — cf. hiervóor 
_p- 4950) veroorzaakt. Salisbury had in zijne instructie aan Cornwallis gesproken 
van Baldus, van de Venetiaansche jurisdictio in mare, van den bekenden afstand 
van 100 mijlen van de kust, kortom van bijna alle zaken, die den in 160) ge- 
ëischten tol als een zuiver gevolg van jurisdictio in mare konden stempelen. (Win- 
wood, Memorials. ILL. p. 49.) Hij hed daarbij echter ook het oude recht op de Narrow- 
seas uitdrakkelijk genoemd, en nn vindt men in het verhaal der onderhandelingen, 
over de schirsing van het plakkaat gevoerd, uitdrnkkingen die ons zouden doen 
denken, dat dominium maris en niets minder hier geëischt werd. Zou beriepen zich 
de Engelschen op 1. 14. Dig. XLVII. 40 de injuriis et famosis libellis: „alwaer 
geseyt wordt, quod maris jus ad aliquem pertinere possit ut proprium;“® zoo noem- 
den zij hunnen koning „Heer van de Zee ;“ zoo beweerden zij, dat Z. M. „sooveel ende 
meer recht hadde, als eenige andere Coningen, die ‘tselve practiseerden.® (cf. 
sterker: Van Meteren, Hist. der Nederl. oorl. fol. 650), en wilden eindelijk de zee 
in eene positie brengen overeenkomende met die van het land, „dat geheel in ju- 
risdictie ende het meerendeel vandien oock in eygendom gedistingueert 
was.“ (Dit kan m.i niet anders uitg-legd worden dan door het aannemen van 
speciale pretensiën tot den eigendom der zee.) Van de andere zijde spraken zij 
van het recht van den koning „totte zee leggende aen ende ontrent zijne 
zeecusten“ en meenden dat het recht. dat Z. M. zich nu aanmatigde, „bij alle 
andere Coningen wierde geuseert,” — uitdrukkingen, die allen wederom op jurisdictio 
schijnen te passen, De Nederlandsche gezanten weigerden dan ook, den koning „jurisdictie 
ende gebiet” (impe ium?) over de zee toe te kennen. Neemt men echter aan, dat 
hier alleen van jurisdictio sprake is, dan is het weder vreemd, dat de koning in 
zijn plakkaat spreekt van „onse custen ende zeeën,“ en onverklaarbaar, dat Salis- 
bury meent, dat „d’opiniën van hare (de Engelsche) legisten met d’ onse (de Neder- 
landsche) nijet wel en souden overeencomen,” wanneer men „de saecken naer rech- 
ten disputeerde.” Die „opiniën® van Nederlandsche „legisten” kunnen dunkt mij 
nergeus anders op slaan dan op De Groot's Mare Liberum, (waarop ook het plak- 
kaat zelf schijnt te doelen, als het klaagt over het „querelleren” van ’s konings recht.) 
En toch, hoe kan een werkje als Mare Liberum beschouwd worden als een aanval 
op zuivere jurisdictio in mare, terwijl De Groot zelf zulk eene pretensie geoorloofd 
rekende op het oogeublik zelf dat hij de leer, in Mare Liberum verdedigd, herhaalt, 
(Wheaton, Hist. L. p. 199.) — Als wij dit alles overwegen, kan het ons niet verwon- 
deren, dat Salisbury, de discussiën over den rechtsgrond der Engelsche pretensie ontwij- 
kende, oordeelde dat het „beter soude sijn,” de tractaten als uitgangspunt aau te 
nemen. Zulk een weinig gepraeciseerd recht duldde geene uitvoerige bespreking, 
konde geenen aanval van eenig gewicht doorstaan ! 


5% 


KO 
ij 


68 
der ambassadeurs in Engeland, zes dagen vroeger aan hem 
geschreven. Ten gevolge daarvan had men besloten, — zonder 
twijfel uit vrees dat een te sterk aanhouden Jakob 1 zoude 
ontstemmen voor andere zaken van meer gewicht, — dat men 


den gezanten zoude aanschrijven, om „mette beste glimp en 
reputatie” de zaken zoover te brengen, dat zij spoedig konden 
terugkeeren. De Staten begeerden ernstig, dat „bij sooverre 
als in de besoignen U. L. eenige difficulteyt ofte swaricheyt 
bejegent op de visscherie, dat U. L. daerinne nijet en sullen 
treden,’ maar liever een uitstel van een paar jaren zoeken te 
verkrijgen om onderwijl de zaak grondig te onderzoeken !). Uit- 
stel meer dan onderzoek bedoelden de Staten, en dit doel 
bereikten zij volkomen, al bewogen geheel andere redenen, 
dan zij zich hadden voorgesteld, den koning tot het toestaan 
van hun verzoek. De brief, den 10 Mei geschreven, kwam 
den ambassadeurs te laat in handen *) om een diep ingrijpende 


1) RS-G. 10 Mei 1610. — Miss. van de Stn.-Gen. aan de Bngelsche ambassa- 
deurs dd. 410 Mei, in: LB. 41610. — In dezen brief antwoorden de Staten 
mede op een vraag van huishoudelijk belang. De ambassadeurs hadden mach- 
tiging verzocht om nog eenige „presenten® te mogen uitdeelen. Het was in 
die dagen vooral in Engeland, wilde men goed slagen, een bepaald vereischte, 
de invloedrijkste personen aan het hof door geschenken gunstig voor zich te 
stemmen ; vooral was dit het geval onder Jakob [ (ef. Ranke, Eugl. Gesch. IL. 
p. 44), een vorst zoozeer van zijne gunstelingen afhankelijk. (cf. Vreede, Vrijh. — 
v. haringv., L ce. p. 19,20,28.) De graaf van Salisbury alleen muntte door 
zijne onomkoopbaarheïd uit. (Ranke, Engl. Gesch. 1. p. 553.) Dat het misbruik 
vrij algemeen was, blĳkt o.a. uit het feit, dat in 1652 nagenoeg gelijktijdig in 
Engeland en Nederland het aannemen van geschenken den staats-dienaars ver- 
boden werd. (Aitzema, Saken van Staet. Ill p. 701.) — Ditmaal was nu eene 
som van f 16000 of een paar duizend gulden meer ter beschikking der gezauten 
gesteld, om geschenken „aen eenige der principaelste heeren, hebbende de meeste 
directie van saken“ aan te bieden, „tot beter recommandatie van saeken.® (R.S.-G. 
30 Mrt. 1610 —R. H. verg. v. 8 Febr.—_3 Apr. 1610. p. 4) Een verder „eslar- 
geren® oordeelden nu de Staten bij dezen brief van 10 Mei niet raadzaam, „vre- 
sende andersints meer vijanden als vrienden te maken.” — Niettemin, voegen de 
Staten er bij, zal men, als het daarop aankomt, niet „op eene swarte koe ofte 
bont peert” zien. Nederland schijnt dus reeds toen om zijne schoone melkkoeien 
beroemd te zijn. Men vergelijke o. a. de lijst der geschenken, in 1636 door Van 
Beveren, Nederlandsch gezant te Londen, aan koning en koningin aangeboden. 
Daaronder bevonden zich o. a. als „speciale vereeringe aen de Koninginne®: „eenighe — 
schoone ende groote Noorthollandtsche Koeijen, aan de welcke te Weijen bij de — 
Dames in Bngelandt wiert vermaeck genomen.” (Aitzema, Saken van Staet. IL, 
p. 907. — Van Beveren’s Verbaal weet hiervan niets.) Zoo schreef ook Joachimi 
in 1640, dat de koningin van Engeland den wensch had uitgedrukt naar zes Hol- 
landsche koeien en een „bequaamen Stier.” De Staten besloten ze haar te vereeren. 
(R.H. 19 Dec. 1640.) 

2) Den 20 Mei, d, í. veel later dan gewoonlijk. Een brief tusschen Londen en _ 
Den Haag kwam in dien tijd doorgaans in zes dagen over. 


RE deer Pinnen ante achat oe 


Ì 
ï 


G9 


_ discussie over het recht op de zee te verhinderen. Er was dus 


reden om aan de inwilliging van der Staten verzoek te twij- 
felen: eene onverwachte gebeurtenis deed de kansen geheel 
keeren. 

Sinds het buskruidverraad was Jakob LI, door wantrouwen 
tegen Spanje gedreven, meer beslist dan vroeger tegen die 
mogendheid opgetreden : hij had zich bepaald aan de protes- 
tantsche partij aangesloten *). Te midden dier onderhandelin- 
gen over de visscherij-quaestie kwam nu plotseling te Londen 
het bericht van den moord op het hoofd dier protestantsche 
partij, Hendrik IV van Frankrijk, gepleegd °). Jakob I, nu de 
eerste onder de aanvoerders der protestanten, was eenen korten 
tijd geneigd, als zoodanig op te treden °). Het sprak van zelf, 
dat men in deze omstandigheden er niet aan denken konde, 
zich in onaangenaamheden te wikkelen met de ijverigste voor- 
vechters van de zaak, waarin Jakob I nu zooveel belang stelde. 
Te minder was dit mogelijk, nu die mogendheid de zaak zoo 
hoog opnam. De ernstige vertoogen der ambassadeurs hadden 
dus eene onverwachte uitwerking. Toegeven was de eenige 
weg, die Jakob Ll overschoot, en toen de Nederlandsche ge- 
zanten den 24 Mei op nieuw in conferentie traden met de 
graven van Salisbury en Northampton werden zij aangenaam 
verrast door de mededeeling, dat de koning wel zijn recht om 
een verbod tegen de visscherij der Nederlanders op zijne kus- 
ten uit te vaardigen voor ontwijfelbaar hield, dat hij daartoe 
zelfs veel meer recht meende te hebben dan andere vorsten, 
„die ’tselve practiseerden” *), maar dat hij om de Staten „in 
dese gelegentheyt niet te bedroeven, d'executie (van het 
plakkaat) soude surcheren.” *) 

1) Ranke, Engl. Gesch. 1. p. 543-51. 

2) Vgl. hierover en over den invloed daarvan in Engeland: Vreede, Vrijb. v. ha- 
ringv. Le. p. 19. — Brief van den Engelschen. Raad aan Winwood dd. 18/28 Mei 
1610, in: Winwood, Memorials. III. p. 166. 

3) Dat hij het ernstig daarmede meende,,blijkt o. a;uit het verbond, dat hij omstreeks 
dien tijd met de protestantsche vorsten sloot. (Ranke, Engl, Gesch. 1. p‚ 554.) 

4) ef. p. 13 Noot 1 en p 50 Noot 4. 

5) Waarschijnlijk werd het tegelijkertijd ook voor de andere volken, die op de 
kusten van Groot-Britannië vischten, (voornamelijk Franschen, Spanjaarden en Vla- 
mingen, ef. Verbaal v. 1610 ad 16 Mei. — Winwood, Memoria)s. III. p. 50.) geschorst. 
Het is niet aan te nemen, dat Jakob I nu voor de Franschen, voor wie hij zich 
vroeger (cf. p:-53) zoo' inschikkelijk betoond had, minder toegefelijk zoude geweest 
zijn dan voor de Nederlanders, tegen wie het plakkaat voornamelijk gericht was, 
ook al had het deeorum zulk eene handelwijze toegelaten. Bovendien, door de con- 
cessie aan de Nederlanders had het plakkaat zijn voornaamste, zoo niet zijn eenige 
bestaausreden verloren. 


B 


70 


De koning zelf bevestigde hun deze beslissing in eene on- 
middellijk daarna verleende audientie, toen hij hun verzekerde, 
dat hij dit plakkaat had uitgevaardigd op de rechtmatige 
klachten zijner onderdanen '). Vielen er, ging Z. M. voort, na 
de intrekking van dit plakkaat nieuwe onaangenaamheden voor, 
dan zoude hij niet dadelijk den strengen weg inslaan, maar 
van die bezwaren kennis geven aan de Staten, „om daertegen 
te seggen, tgeene haere Ho: Mo: goet mochten vinden.” *) 
Na afloop van deze audientie werden de gezanten tot afscheid 
aan ’s konings tafel genoodigd *). 


1) „Niet door sollicitatiën van eenige courtisanen ofte hovelingen,” zegt de 
zwakke koning! , 

2) Wagenaar (Vaderl. hist. IX. p. 318) verhaalt op gezag van Rapin Thoyras 
(Hist. d'Anglet. VII. p. 58), dat de Staten aannamen, eene som gelds voor de vrije 
visscherij te betalên, — dat de toen verleende vrijdom later ingetrokken werd, maar 
dat sinds dien tijd de Nederlandsche visschers door oorlogschepen beschermd wer- 
den. — Ik geloof, dat dit geheele verhaal op een misverstand berust. Die verleende 
vrijdom zoude volgens Rapin van 1610 dagteekenen; daarmede wordt waarschijnlijk 
de schorsing van het plakkaat bedoeld. Het verhaal van de latere intrekking en 
gewelddadige handhaving van den vrijdom ziet misschien op de gebeurtenissen van 
1617—19. (Zie hierna Hídst. IV $ 1.) Van het verleenen in 1610 van verlof tot 
de vrije visscherij tegen betaling spreekt het Verbaal van 1610 geen woord, even- 
min als van eene vroegere overeenkomst van dien inhoud. Van Meteren, over deze 
zaak bijzonder goed ingelicht, weet er mede niets van. Evenmin Selden (Mare Clau- 
sum, in: Opera. II. p. 1363.) En wat meer is, Rapins bron (Baker, Chronicle of 
the Kings of England, p. 413) zwijgt er geheel over. Waarschijnlijk is het bericht, 
als zoovele andere van dien aard, aan Roger Coke ontleend. — Het is van belang, 
dergelijke beweringen tegen te spreken: de Engelschen toch beschouwden het betalen 
der Nederlanders als erkenning van hun dominium maris, en rechtvaardigden daar- 
door de uitvaardiging van het plakkaat van 1636. (Vgl. den brief van den staatssecretaris 
Coke aan Boswell, in: Treat. of the Domin. of the Sea. p. 69.) In 1653 was het 
dan ook een argument tegen de Engelsche pretensiën, waarop Graswinckel in zijne 
Maris Liberi Vindiciae adv. Welwodum (p. 15,29,30) herhaaldelijk terugkomt, dat 
de Nederlanders nooit onder bescherming van den Engelschen koning, altijd onder 
die van hunne eigene oorlogschepen gevischt hadden. 

3) Deze maaltijd en hetgene daarbij voorviel, wordt zeer uitvoerig door de ge- 
zanten beschreven, evenals hunne ontvangst door den koning bij de audientiën. 
En geen wonder; het was toch van het grootste belang voor den rang, die de eerst 
onlangs erkende republiek voortaan zoude innemen, op te merken, hoe de koning 
deze eerste ambassade ontvangen zoude. De Engelschen namen dan ook zeer zorg- 
vuldig de vormen in acht (Salisbury aan Winwood dd. 14/24’ Mei 1610. — De En- 
gelsche Raad aan denz. dd. 18/28 Mei 1610. — beiden in: Winwood, Memorials. III. 
p. 161,6), en het onthaal voldeed de ambassadeurs in alle opzichten. (Winwood 
aan Salisbury dd. 2/12 Juni 1610, in: Winwood, Memorials. p. 178.) De koning 
ontving hen blootshoofds als vertegenwoordigers van eenen souvereinen staat, liet 
hen met gedekten hoofde bij zich aan tafel zitten, dronk blootshoofds de ge- 
zondheid der Staten en voltooide de schitterende ontvangst door hen na den 
maaltijd aan zijne eigene tafel ridders te slaan. De woorden, waarmede de ge- 
zanten deze laatste onderscheiding verhalen, getuigen van hunne ingenomenheid 


L 


71 


Vier dagen later reisden zij af, staken den 4 Juni van 
Margate in zee en kwamen den 6 in Den Haag terug, waar 
zij den volgenden dag officiëel rapport van den uitslag hunner 
zending aan de Staten-Generaal deden !). 


daarmede: „op deselfde wijse,” voegen zij er bij, „is S. M. gewoonlijck de Ambas- 
gadeurs van Venetië” (den staat, waarop de Nederlandsche republiek voortaan in de 
rij der Buropeesche mogendheden zoude volgen) „te dimitteren.” — Aan dezen 
maaltijd had ook een merkwaardig gesprek over de praedestinatie plaats. De koning 
„vraechde,” dus verhalen de ambassadeurs, „offer bij ons eenig geschil was vande 
religie, ende in wat poincten, waerop de gelegentheyt verstaende, ende datter ver- 
schil was int poinct van de predestinatie, ende ‘t geene daervan dependeerde, 
verelaerde zijne Ma, dat hy dat stuck soe wel als ijemant anders hadde geexa- 
mineert, ende bevonden hadde, dat men daerinne njet seeckers conde statueren, dat 
hy selfs daerinne nijet altijt van een gevoelen hadde geweest, dat hy we 
wilde wedden, dat zijn opinie de beste was, maer nijet soe dier, dat hy 
sijn salicheyt daeraen wilde hangen;... dat sijne Mat, selffs het stuck vande 
justificatie in zijne geschriften qualijck hadde derven aenroeren, ende dat t’selve 
ook scheen aen predestinatie te hangen.” Een nieuw staaltje van koning Jakobs 
dwaze verwaandheid! Hij meende ook, dat het best was, den „doctoren en leeraers* 
te bevelen, over deze zaak te zwijgen, zooals de Staten werkelijk eenige jaren later 
deden. (R.H. verg. v. 4—258 Nov. 1618. p. 45.) 

1) RSG. 7 Juni 1610. — Er werd hun bevolen, hun rapport op schrift te 
stellen. Dit verbaal zoude worden „bewaert omme ter gelegener tijd tot dienst 
van den lande in ’t ghemeen, oock tot vordering van de Neeringe van de groote 
Visscherije in +t particulier ende anders gebruyckt te werden na behoren.” Meer- 
malen was dit het geval: in 1614, toen er quaestie was van eene vernieuwing van 
het plakkaat, werd de Propositie uit dit Verbaal herlezen (R.H. 25 Aug —241 Oct. 
1644. p. 101. — Zie meer in Hfdst. “III $ 3); — in 1621 ontleenden de am- 
bassadeurs te Londen, een en ander uit de Propositie van 16 Mei. (zie Hfdst. VI 
$ 1.) Nog werd den 19 Juni 1656 besloten, om Joachimi op zijne zending naar 
Engeland (zie Hfdst. XI $ 2) extracten uit de Verbalen van 4610 en 1621 mede te 
geven. (R.S-G. 19 Juni 1636.) — Ook de strepen in het exemplaar van het Verbaal 
van 1610 op het R.-A. getuigen van zulk een gebruik voor latere onderzoekingen 
over de quaestie der visscherij. 


DERDE HOOFDSTUK. 


STEMMEN UIT HET VOLK. 


$1. „Observations touching trade and commerce.” 


Het zoude zeker verwonderlijk mogen heeten, zoo het En- 
gelsche publiek, dat zooveel belangstelling had getoond in de 
uitvaardiging van het plakkaat, geheel had stilgezeten toen 
eene beslissing in die zaak moest genomen worden. Ook schijnt 
dit het geval niet geweest te zijn. Blijkt ook niet van hernieuwde 
pogingen van John Keymour of Sir Nicholas Hales,— schijnt 
er ook geene nieuwe petitie door de Engelsche visschers te zijn 
ingediend: een persoon van meer aanzien dan die allen trok zich de 
zaak aan. „Ontrent den Jaare 1610” bood de bekende Walter Ra- 
legh „om Koning Jacob te informeeren” den vorst een vlugschrift 
aan, waarin hij het resultaat van ijverige onderzoekingen over 
alles, wat met deze zaak in verband stond, samengevat had !). 
Is het gewaagd te onderstellen, dat dit werkje werd ge- 
schreven en overgegeven om den koning van eene ongunstige 
beslissing over het plakkaat terug te houden? Ik geloof, dat 
de gissing ten minste eenige waarschijnlijkheid voor zich 
heeft. 

Al belette ook de politieke toestand, waarin Europa ver- 
keerde, dat Jakob I aan den wensch van den populairen edel- 
man gehoor gaf, toch blijft diens werk opmerkenswaardig. Het 


1) Zoo bericht ons de: Aanwijsing van Gronden en Maximen, op p. 30. Dat het 
daar bedoelde werkje geen ander dan de Observations is, die volgens den titel 
werden „presented to king James,” bewijst o. a. de overgenomene statistiek, — Het 
is echter meermalen in twijfel getrokken, of dit boekje wel van de hand van Raleghis. 
Sommigen schrijven het toe aan zekeren John Keymour, van wien gedrukt is: „O bser- 
vations made upon the Dutch fishery about the year 1601.” (Uitgeg. 
te Londen, 1664, in 8ve- cf. hierover: Oldys, Life of Sir Walter Ralegh, in: Ralegh, 
Works. IL. p. 444 Noot g, 


15 


is gelukkig voor ons bewaard gebleven : nog in de zeventiende 
eeuw verscheen het in het licht en beleefde toen onder den 
titel: „Observations touching trade and commer- 
ce,/ *) verscheidene herdrukken °). 

Ralegh verhaalt ons, dat hij op zijne reizen heeft opgemerkt, 
dat andere natiën rijk werden door hun gebruik van het En- 
gelsche gebied ter zee en te land, terwijl de Engelsche handel 
weinig te beteekenen heeft. De Nederlanders staan onder de 
andere „petty States” op den voorgrond; zij vooral maken 
een uitstekend gebruik van de hun gebodene gelegenheid, en 
„all the amends they make the English is, they beat them 
out of trade in all parts with their own commodities °).” Het 
verschil tusschen Engeland en Nederland in handel en nijver- 
heid is te duidelijk om geloochend te worden: enkele feiten 
door Ralegh genoemd bewijzen het onwedersprekeliĳk. De 
Nederlanders hebben de geheele vrachtvaart tusschen noord- 
en zuid-Buropa in hunne handen, terwijl Engeland daartoe 
veel beter gelegen is. De Nederlanders brengen in dure tijden 
den noodigen voorraad in Engeland (in gewone omstandighe- 
den nemen zij die moeite om de hooge invoerrechten niet eens, 
en versteken daardoor de bewoners van het eiland dikwijls 
van het noodige): de Engelsche handel op Nederland is hoogst 
onbeduidend. De Engelsche haring is o. a. in de steden aan 
de Oostzee zeer gezocht: de Nederlanders voeren ze daar in. 
Engeland is rijk aan wol en tin: de handel daarin is in Ne- 
derlandsche handen. Terwijl Engeland zoovele malen grooter 
is dan Nederland, heeft deze kleine staat evenveel schepen als 
elf koninkrijken samen, Engeland daaronder begrepen. 

Zulke feiten spreken! Deze merkwaardige wanverhouding 
trok dan ook sinds lang Raleghs aandacht, en gedurige over- 


1) De titel luidt in zijn geheel: „Observations touching trade and 
commerce with the Hollanders, and other nations, presented to 
King James, Wherein is proved that our sea and land commodities 
serve to enrich and strengthen otfher countries against our own.” 
Het is opgenomen in de: Works of Sir Walther Ralegh. VIII. p. 351—76. 

2) De eerste mij bekende uitgave is van 1653 (te Londen in 420); eene 
latere uitgave in folio (te Londen in 1696) draagt den titel: „Select observa- 
tions, relating to Trade, Commerce and Coin. Met andere kleinere 
werken van Ralegh is het verder in zijne Remains herdrukt. 

3) De bitterheid, die uit deze regels spreekt, wordt verklaarbaar wanneer men 
verneemt, dat Ralegh Nederlanders heeft hooren zeggen: „that they hoved to get the 
whole trade and shipping of Christendom into their own hands, as well for trans- 
portation, as otherwise, for the command and mastery of the seas.” 


14 


peinzing bracht hem tot de slotsom, dat hunne „convenient 
privileges and settled constitutions”, hunne „smallmess of custom 
and liberty of trade” de hoofdoorzaken waren, waardoor de 
Nederlanders zoo bijzonder veel voorspoed hadden. Vele an- 
dere, meer speciale redenen, (Ralegh noemt ‘er nog vijf,) werk- 
ten daartoe mede, waaronder een der belangrijkste mocht ge- 
acht worden : „their wonderful employment of their busses for 
fishing, and the great returns they make.” 

Terwijl Ralegh dus in de eerste plaats vrijen handel en 
andere vrijzinnige maatregelen, die daarmede noodzakelijk ge- 
paard moesten gaan, aanbeveelt om aan deze toenemende ach- 
terlijkheid van Engeland een einde te maken, doet hij den 
koning vijf voorstellen van speciale verbeteringen. Hij verzoekt 
7. M. ze door commissarissen en deskundigen te doen onder- 
zoeken, en na hun rapport gehoord te hebhen te beslissen over 
de uitvoering van een plan, waarvan de schrijver zelf zich voor 
zijn volk eene jaarlijksche winst van £ 3.000.000, voor de 
schatkist reeds na drie jaren eene jaarlijksche vermeerdering 
van inkomen met vele duizenden ponden, behalve een voor- 
deel van £ 2.000.000 eens, belooft. 

Het laatste van die vijf voorstellen luidt aldus: „Whether 
it be not necessary that the great sea-business of fishing be 
forthwith set forward?” Het belang daarvan wordt door Ra- 
legh uitvoerig en met cijfers bewezen. Met de visscherij op 
de kusten van Groot-Britannië houden zich 20,000 schepen en 
400,000 man bezig, die eene jaarlijksche winst van vele mil- 
lioenen maken. Deze aanzienlijke nering wordt door 60 oor- 
logschepen beschermd, eene vloot, die éens gevaarlijk voor 
Engeland zoude kunnen worden. Onder de visschers zijn niet 
minder dan 3000 Nederlandsche schepen, bemand met 50,000 
personen, terwijl de visscherij nog bovendien aan 9000 schepen 
en 150,000 menschen werk verschaft '). Hunne winst is zoo 


1) Dit is de statistiek, die Ralegh van de Nederlandsche vissscherij geeft. De 
woorden zijn duidelijk: „The great sea-business of fishing doth employ near twen- 
ty thousand ships and vessels, and four hundred thousand people are employed 
yearly upon our coast... The Hollanders only have about three thousand ships to 
fish withal, and fifty thousaud people are employed yearly by them upon your 
majesty’s coasts.” Deze statistiek is door een samenloop van omstandigheden vol- 
komeu verdraaid in werken van naam overgenomen. Zoo berekent o. a. Mac Culloch 
(Dictionary of commerce. p. 662), dat, wanneer in de zeventiende eeuw 450.000 
visschers dit bedrijf in Nederland hadden geoefend, alle mannen van middelba- 
ren leeftijd daaraan hadden moeten deelnemen. Mac Culloch beweert, dat deze 
belacheli'ke opgave van Ralegh afkomstig is, en datzij door De Witt in de Aan- 


- 


15 


aanzienlijk, dat de Nederlanders in staat zijn jaarlijks 1000 
nieuwe schepen te bouwen. 

En daartegenover heeft de Engelsche visscherij niets te be- 
teekenen: „the mighty huge fishing that ever could be heard of 
in the world, is upon the coasts of England, Scotland and 
Ireland: but the great fishery is in the Low Countries and 
other petty States.” Reeds Hendrik VII spoorde zijne zeesteden 
aan, de visscherij ter hand te nemen onder belofte van privilegiën 
en geldelijke ondersteuning; toch is die nering in Engeland nog 
zoo onbeduidend, dat elke Engelsche havenmeester bereid is 
voor 20 shillings een overzicht te geven van de hoeveelheid 
en prijs der gevangen haring, terwijl de Nederlandsche daarvoor 
£ 3 tot 5 moeten eischen. Voor het vervolg belooft Ralegh 
zich echter een beteren uitslag van de aanmoediging der vis- 
scherij, nu verschillende Engelsche edellieden en kooplieden 
zich bereid verklaard hebben, groote sommen beschikbaar te 
stellen om ze in beteren staat te brengen. En dat dit hoog- 
noodig is, zal niemand in twijfel trekken, die overweegt, dat deze 
nering kan dienen: 1°. om „God's blessing” uit de zee te voor- 
schijn te brengen en niet ongebruikt te laten, 2°. om de slui- 


wijsing werd overgenomen. De onjuistheid der eerste mededeeling blijkt reeds uit het 
bovenvermelde citaat overtuigend; ook de tweede is onwaar. De Aanwijsing geeft op 
p- 30 volkomen juist de statistiek van R. terug, maar deelt op p. 42 ouafhankelijk daarvan 
mede, dat van de 2.400.000 inwoners der Vereenigde Provinciën 450.000 personen (dus 
de gezinnen medegerekend) in de geheele zeevisscherij en de daaraan verbon- 
dene peringen han onderhoud vinden. De overeenkomst van dit cijfer met dat 
van Raleghs opgave der visschers van alle natiën op de Engelsche kust kan de ver- 
warring veroorzaakt hebben. (cf. Portielje en Vissering, Gesch. der tariefsherv. in 
Engel. p. 81 Noot, 82.) — Toch is Raleghs statistiek zeker overdreven : zelfs de Engel- 
sche opgaven zijn, voor zoover mij bekend is, allen lager. Graaf Salisbury sprak in 
1610 slechts van 2 à 3000 schepen van alle natiën, terwijl Ralegh hier 20,000 
noemt; Gentleman noemde in 4614 1000 Nederlandsche buizen en 17 à 1800 an- 
dere visschersschepen, Ralegh 3000 schepen; de ambassadeurs van 1610 noemden 
20,000 Nederlandsche visschers, J. R. in 1615 37.000, Ralegh 50,000. Zoo houden 
dan ook o. a. de schrijver van den Tegenw. Staat (l. p. 585) en Fruin (Tien jaren 
p. 237 Noot) haar voor onjuist. Vgl. ook: Aanwij sing der heils. Gronden. p. 30,41 , 
waar gezegd wordt, dat R. „door de nijd dit middel van subsistentie over 
schatte,” en verder: dat R. „willende den Koning beweegen tot voortsettinge der 
Visserijen, waarschijnelik de voordeelen der selve op het breedsten heeft uit gemeeten 
en het getal der menschen daar door leevende, wat booven de waarheid vergroot.” 
In hoeverre Fruins oordeel over Raleghs geheele werk („Raleghs beschrijving kan 
niet dienen om de mate van onzen rijkdom aan te wijzen, wel om de voorstelling 
te doen kennen, die de vreemdelingen er zich van vormden.” Tien jaren p. 262) 
juist is, durf ik niet beslissen. — Vele opgaven over de haringvisscherij in de ze- 
ventiende ecuw en het vermoedelijk juiste getal der Nederlandsche buizen vindt 
men in het: Verslag over de zeevisscherijen. p. 11 vlg. — cf, ook: Achenwall, 
Staatsverfassung. Il. p. 415. 


76 


merende energie van het volk op te wekken, 3’. om rijkdom 
en goed voedsel aan de Engelschen te bezorgen, 4’. om de 
scheepvaart en daardoor ’s lands macht te doen toenemen, 5’. om 
het getal zeelieden door deze „continual nursery” te vermeer- 
deren, 6°. om werk te verschaffen aan gebrekkigen en hulpeloozen 
(door het netten breien, en andere met de visscherij verbondene 
neringen), 7°. om de schatkist te verrijken door den invoer 
van waren, voor de opbrengst van den gevangen visch gekocht, 
en S°. om den handel te vermeerderen en te verbeteren. 

Zulk een kort maar krachtig betoog moest indruk maken. 
Wij zagen echter reeds, dat andere overwegingen van nog 
meer belang beletten, dat Raleghs wensch vervuld werd. Het 
plakkaat van 1609 werd geschorst: voorloopig was er geen 
vrees, dat Jakob I op zijn besluit zoude terugkomen. 


$2. Welwod en De Groot, 


Slechts korten tijd werd den Staten echter rust gegund: 
de agitatie tegen de visscherij der Nederlanders duurde voort. 
Reeds in 1613 ontstonden er weder moeielijkheden, al is het 
niet over dezelfde, toch over eene geheel analoge quaestie *). 
Dit, en vooral de voortdurende geschillen in Oost-Indië, waar- 
voor het vraagpunt van de vrije zee van het uiterste gewicht 
was, zal de aandacht der Engelschen op het eenige jaren ge- 
leden verschenen boekje van De Groot, Mare Liberum, ge- 
vestigd hebben. Men was van oordeel, dat het een vermomde 
aanval was op een recht, dat vooral sinds de laatste jaren den 
Engelschen na aan het hart lag °). Bene bevestiging van die op- 
vatting meende men te zien in het jaar der uitgave 1609, tevens 
het jaar der verschijning van Jakobs plakkaat over de vis- 
scherij °). En de vermeende aanval werd te hinderlijker, nu de 
samenkoppeling van de middeleeuwsche jurisdictie over de om- 
ringende zeeën met het oude Engelsche dominium over de 
Narrowseas eene verwarring veroorzaakte, die langzamerhand 
aan eene derde pretensie het aanzijn gaf. De Engelsche juris- 
ten en staatslieden, misschien uit onkunde, waarschijnlijk door 
verkeerd geplaatste vaderlandsliefde gedreven, begonnen de 
beide rechten, wier combinatie reeds in 1610 aan de helderheid 

1) Zie over deze geschillen (op Spitsbergen) hierna : Hfdst. IV $ 2, 

2) Welwod, Abridgement of all Sea-Lawes. p 61. — ef. hierboven p. 11 Noot 2. 

8) De verschijning van Mare Liberum ging echter aan de uitvaardiging van 


het plakkaat vooraf. Mare Liberum verscheen in Maart (Fruin, Ben onuitgeg. 
werk v, H.d.G., in : Gids, 1868, IV. p. 224): het plakkaat draagt de dagteekening 16 Mei. 


Tr A 


11 


hunner voorstelling veel nadeel gedaan had"), met elkander 
te vereenigen. Meer en meer begonnen in den loop der jaren 
de scherpe lijnen, die jurisdietio en dominium in rechtsgrond, 
in wezen, in omvang aanvankelijk onderscheidden, te vervloeien ; 
men kwam er langzamerhand toe, om van de jurisdictio haar 
gebied (de vier omringende zeeën), van het dominium zijne 
rechten te ontleenen, de rechtsgrond bleef in het duister °). 
Mocht men zich zelven van het eigenlijke wezen van dit ge- 
drochtelijke recht niet zuiver rekenschap kunnen geven, zooveel 
was zeker, dat een boek als Mare Liberum met zijne heldere 
uiteenzetting van de rechten, die allen op de zee konden doen 
gelden, vijandig tegen de opkomende aanmatiging moest over- 
staan. De Engelschen konden niet anders dan vijandig gezind 
zijn tegen een geschrift, dat zij als een nieuw wapen in de 
handen hunner mededingers zagen. Reeds de Advocatio His- 
panica van Gentilis (1613) gaf voedsel aan dit gevoel van weêr- 
zin °): meer direct vond de publieke opinie eenen woordvoerder 
in William Welwod f), „professor of the Cruill Lawe” °), zooals 


1) Zie vóor p. 66 Noot 2. 

2) Zie vóor p. 21 Noot 2. 

3) Niet dan zijdelings echter. Het is niet te loochenen: Gentilis heeft de pre- 
tensie van het Engelsche dominium maris niet gekend. Hij erkent over het alge- 
meen de vrijheid der zee. („Mare est commune omnibus, et littus maris,.., mare 
communissimum dicit Jason.” Advoc. Hispan. p. 19, 28), en beperkt die alleen door 
de jurisdictie over die gedeelten der zee, die aan het land grenzen, onder inroeping 
van het gezag van Bartolus en Baldus. (l. c. p. 28.) Dat hij het terrein nog al 
ruim neemt (l. e. p. 29) obsteert niet: volgens Baldus strekt het gebied zich verder 
uit dan de bekende 100 mijlen : „si non propinquat aiteri provinciae.” (l. c. p. 28.) 
De pretensie op de „Narrowseas” vermeldt Gentilis niet, hoewel dit op zijnen weg lag. 
Het Spaansche schip werd door de „mare Britannicum” gevoerd (l.c. p. 19), en toch 
zegt G. eerst later, toen het de King’s Chambers was binnengebracht: „Statim vt 
fuit nauis captiaa intra hos fines, eadem tuta fuit ab omni vi.” (l. c. p. 31.) 
Meermalen wordt Gentilis echter onder de voorvechters van het Engelsche dominium 
maris gerekend. (Wheaton, Hist. 1. p. 199. cf. Tellegen, De jure in mare. p. 40 
Noot 32— Phillimore, Internat. law. L. p. 186 Noot z, 195.) 

4) Welwod was een Schotsch rechtsgeleerde (Mare Clausum, in: Selden, Opera. II. 
p. 1407), waarschijnlijk met Jakob Ll in Engeland gekomen. Dat hij ten minste 
met den koning eenigszins bekend was, blijkt uit zijn opdracht. Nadere berichten 
omtrent Welwod en zijne werken ontbreken: vóor 1636 schijnt de schrijver over- 
leden te zijn, althans de herdruk van zijn Abridgement van dat jaar draagt hier 
en daar de sporen, van niet door hemzelven herzien te zijn. — Welwod schijnt reeds in de 
zeventiende eeuw niet bijzonder geacht geweest te zijn, althans Selden, anders met 
vleiende bijvoegelijke naamwoorden vrij kwistig, noemt hem alleen: „I. C. Scotus.” 
(Mare Clausum, l.c. p. 1407.) De schrijver van: Treatise of the Dominion 
of theSea noemt hem „Mr. Welwood, an Eminent Lawyer of the Scottish Nation.* 
le. p. 62): hij volgt echter hier als overal Seldens Mare Clausum, en zijn „Emi- 
nent Lawyer” is niet anders dan de vrije vertaling van Seldens „1. C. Scotus.” 

3) Toch wasook aan Welwod zelven de quaestie van dominium en jurisdictio lang niet 


18 


hij zich zelven noemt, en schrijver van een werkje, getiteld: 
„An Abridgement of all Sea- Lawes.” ') 

Dit boekje, eenige jaren vroeger geschreven en sedert om- 
gewerkt °), verscheen in 16]8 in het licht. Het behandelt 
verschillende onderwerpen van zeerecht: jurisdictie in zeeza- 
ken, rechten en verplichtingen der bemanning, bevrachting, 
bodemerij, werping, schipbreuk, ook visscherij, en dit alles in 
de meest bonte opvolging. Veel bijzonders deelt het niet 
mede en het ontleent zijn belang voor ons alleen aan het 
27e hoofdstuk: „Of the community and propriety 


helder. Schrijft hij van den eenen kant den vorst van Groot-Britannië „undoubted. 
proprieties” over de Engelsche zee en het recht om de visscherij in die zee te 
beletten toe, — spreekt hij van „seas projerly pertaining to any „Prince,” en van 
„Sea-farers within his Maiesties Dominions of Great Britanne, Ireland, and the 
adiacent Isles therof,” — noemt hij uitdrukkelijk „our King his right in the narrow 
seas;” — van de andere zijde spreekt hij van de bekende 1 0 mijlen, vermeldt 
Bartolus, citeert Baldus en neemt zoodoende den schijn aan, alsof hij eigenlijk niets 
meer dan jurisdietio voor zijnen koning eischte. — Toch zien wij in zijn werkje reeds, 
hoe zich uit de beide oude rechten een nieuwe, uitgebreider pretensie zal ontwik- 
kelen. Was er tot nu toe slechts sprake van een jurisdietio over de omringende 
zeeën en van een speciaal recht op de Nar owsras, Welwod noemt reeds in eenen 
adem met dat laatste recht een argument voor ’s kommgs aanspraak op de 
zeeën ten oosten van Schotland (Abrilgement, p_ 69), en op eene audere plaats, even- 
eens te gelijk met datzelfde eigendomsrecht op de Narrowseas, eene pretensie op de 
zeeën ten westen van Engeland. (Abridgement, p. 68.) Het kan ons niet verwonde- 
ren, dat een recht, dat reeds in 1613 zóo nevelachtig en onbepaald was, in den loop 
der jaren onder de handen der Engelsche staatslieden eene uitbreiding in hun voordeel 
verkreeg. die allerminst op rechtsgronden steunt. 

1) De titel luidt, weidsch genoeg: „An Abridgement of all Sea-Lawes, 

gathered forth of all Writings and Monuments, which are to be 
found among any people or Nation, vpon the coasts of the great 
Ocean and Mediterranean Sea: And specially ordered and disposed 
for the vse and benefit of all beneuolent Sea-farers, within his 
Maiesties Dominions of Great Britannue, [reland, and the adiacent 
Isles therof. London, Printed by Humfrey Lownes, for Thomas 
Man. 1613.” 77 pag. kl. 4°. — Van dit werkje verscheen in 1636, waarschijnlijk 
naar aanleiding van Seldens Mare Clausum, een geheel onveranderde herdruk 
in 12° te „London, Priuted by the Assignes of Joane Man and Benjamin Fisher.” 
253 pag. De heer Martinus Nijhoff, in wiens bezit een exemplaar van dit boekje 
ie, stond het mj welwillend ten gebruike af. — Zonderling is het, dat juist dit 
werkje in 1636 herdrukt werd, terwijl de uitvoeriger Latijusche omwerking van het 
gedeelte, dat met Seldens werk samenhangt (Hoofdstuk 27): het boekje De do- 
minio maris, dat Selden zelf aanhaalt (Mare Clausum, in : Selden, Opera. II p. 
1407), voor zooveel ik weet, toen niet op nieuw werd uitgegeven. 

2) De opdracht aan Jakob I luidt aldus: „It pleased your M. some yeeres past, 
most gracionsly to accept of this birth, in the great weaknes and infancie thereof. 
Therefore it is, that now beeing strong, and by all warrants inarmed(!) 
it most thankefully returnes, offring seruice to your M. euen for all the coasts 
of your Highnes dominions, vpon hope to merit your former grace.” 


ET 
ä 
U 


= 
; 


79 


of Seas.” Wegens den ongehoord weinigen samenhang tus- 
schen dit hoofdstuk en de 29 overige meen ik, dat dit eene 
der vermeerderingen is, waarop de schrijver in zijne opdracht 
zinspeelt, eene vermeerdering, die hem door de gebeurtenissen 
van den dag in de pen gegeven is. In zijn tweede opdracht 
aan de drie Engelsche admiralen !), bespreekt de schrijver de 
quaestie, waarop ik het oog heb, afzonderlijk. Hij plaatst 
haar daar op den voorgrond en geeft zoodoende aan zijn werkje 
eenigszins het karakter van een verweerschrift. „Above all,” 
zegt hij, „the conseruacie of the Admiraltie requires security 
and safety in common for all loyall subiects, traders on Sea: 
specially, for Fishers and others, happily disposed to aduenture 
and exercise the trade of fishing, to the end, that not only 
a peaceable, but also a full and a plentifull fishing may be 
enioyed by the inhabitants of hìs M. kingdoms, euen ac- 
cording to that which God so freely and bountifullv offers 
into their verie doores. For which cause the barbaritie of the 
llanders would be repressed, and strangers stayed from scar- 
ring, scattring, and breaking the shoals of our fishes; namely 
vpon our coasts of Scotland. There could be no better em- 
ployment for some (at least) of his M. ships and companies, 
Ne vel illi vsque turbent, aut isti intercipiant, 
quod nos capere oportet. — But, I breake from this 
purpose, remitting the same to the 27 Title of this booke.” 

Dat 27e hoofdstuk leert ons Welwod niet van eene gunstige 
zijde kennen: het is oppervlakkig, onbeduidend en als tegen- 
schrift tegen een boek als Mare Liberum bepaald belache- 
lijk. Het zoude onze aandacht dan ook onwaardig zijn, ver- 
diende het niet onze belangstelling als het eerste werk, dat 
de vrije-zee-quaestie uit het Engelsche oogpunt bespreekt, en 
dat als het ware de inleiding vormt tot de uitgebreide litera- 
tuur, die later zoo van Engelsche als van Nederlandsche zijde 
over dit belangrijke onderwerp verschenen is °). 


N) In deze opdracht noemt hij het ambt van admireal: „most honorable by the 
personages of the Admirals: as beeing all, either sonnes, brothers, vncles, or coosins 
to Princes, or (at least) (!) for action most famous.” 

2) Om deze reden heb ik dan ook het deze quacstie betreffende gedeelte (Hoof Istuk 
XXVII) in de Bijlagen doen opnemen. Zoo het afdrukken vaneen gedrukt betoog 
van weinige bladzijden nog eenige meerdere rechtvaardiging behoeft dan de 
buitengewone zeldzaamheid van het werkje, — het exemplaar, dat mij wel- 

eWillend door prof. Fruin ten gebruike werd afgestaan, kwam eerst na langdurige 
ee nasporingen in zijn bezit, — zal ik die ongetwijfeld vinden in de omstandigheid, dat 


50 


De twaalf bladzijden, die Welwods aanval op het Mare 
Liberum bevatten, vangen aan met eene inleiding, waarin 
hij op hoogen toon De Groot meent te overtuigen, dat geen 
ander motief dan zucht tot benadeeling der Engelsche visscherij 
hem tot het schrijven van Mare Liberum kan hebben be- 
wogen. Het eerste argument van De Groot voor de vrijheid 
der zee: de oorspronkelijke communio van land en zee, wordt 
voornamelijk wederlegd door vier verzen uit Genesis en 
door drie plaatsen uit de Pandecten, die communio on wen- 
schelijk noemen. (!) Uit de door De Groot vóor deze stelling 
aangehaalde Pandecten-plaatsen trekt Welwod op even sophis- 
tische als oppervlakkige wijze integendeel de conclusie, dat de 
zee aan de bewoners der aangrenzende landen behoort en dat 
de vorsten dier volken het recht van wetgeving daarover 
hebben. De onvastheid, de onbegrensbaarheid, de bewegelijk- 
heid der zee kunnen nooit toeëigening beletten, meent hij 
verder; want : 1°. ook bij toeëigening van grondstukken is het niet 
noodig, het geheele grondstuk te bewandelen, 2°. in de En- 
gelsche zee zijn verschillende eilanden, die als grenzen kunnen 
dienen, en wat 5%. de beweging der zee aangaat, het geheel 
der zee blijft toch op dezelfde plaats, en dit is voldoende. 
Twee andere stellingen van De Groot worden in weinige regels 
onhoudbaar bevonden. 

Welwods conclusie is, dat belemmering der visscherij bepaald 
niet te laken is, wanneer de naast aan zee gelegene volken door 
die visscherij benadeeld worden *). En dit is bepaald het geval 
bij de Nederlandsche visscherij in de Engelsche zee. Sinds 
20 jaren is het gebleken, dat de Nederlanders de visschen 
verjagen naar de volle zee en ze daar langzamerhand uitroeien. 
Vroeger was er overvloed van visch aan de Schotsche kusten, 
tegenwoordig hebben de buizen door dikwijls en te dicht het 
land te naderen het zoover gebracht, dat het de moeite niet 
meer loont ter visscherij uit te varen. De Schotsche visschers 
verarmen, het geheele volk lijdt er schade bij. Daarom mogen 
ook de visschers vrij gaan en komen in de volle zee, het is 
niet meer te dulden, dat zij de kusten naderen, zooals zij 


de lezing van dit hoofdstuk dikwijls voor het goed begrip, altijd voor de juiste 
appreciatie van De Groots Defensio noodzakelijk is, en dus, ook bij mindere 
zeldzaamheid van Welwods boekje, eene onmiddellijke vergelijking als nu mogelijk 
wordt, zeer wenschelijk zoude blijven. 

1) Welwod meent ontdekt te hebben, dat De Groot (Mare Liberum p. 37,42) het 
daarin met hem eens is, en doet zich op die ontdekking vrij wat te goed ! 


…e je 


81 


maar te dikwijls gedaan hebben tegen de overeenkomst, met 
de Schotten gemaakt !). 

Hoe onbeduidend de aanval mocht zijn, De Groot zelf achtte 
Welwods geschrijf niet zonder belang. In het jaar der uitgave 
(1613) juist te Londen als gezant aanwezig, heeft hij het boekje 
waarschijnlijk in handen gekregen, dat hem anders misschien nooit 
ware bekend geworden. Dat kij den schrijver niet bijzonder hoog 
stelde, blijkt hier en daar uit zijne woorden zelven: nn eens noemt 
hij hem: „vir eruditus et multi in defendendis paradoxis animi, 
dan weder: „homo nimium suspicax et qui quod non est 
potest videre,” op eene andere plaats noemt hij zijne bewering : 
„ridieulum”, ®) zelden is hij ernstig tegenover hem. Toch oor- 
deelde hij het werkje eene uitvoerige wederlegging waard, 
een bewijs, dat hij, al was ook de bekwaamheid gering, het 
doel waarmede geschreven werd, als uiterst gewichtig be- 
schouwde. Berichten van De Groot zelven over het boek, 
waarop ik het oog heb: de „Defensio capitis Vi. Maris 
Liberi oppugnati a Guil. Welwodo,”%) zijn niet tot 
ons gekomen. Niemand vermoedde zelfs het bestaan van dit werk, 
totdat het voor eenige jaren op de auctie van boeken en 
handschriften, af komstig van de familie Cornets De Groot te 
Bergen Op Zoom plotseling voor den dag kwam f). 

De redenen waarom, den tijd waarop De Groot zijne Defen- 
sio schreef, kunnen wij dus alleen gissen. Ook over de rede- 
nen, waarom hij zijn werkje onuitgegeven, zelfs onvoltooid ge- 
laten heeft, ontbreken ons alle berichten. Hier echter kunnen die 
berichten gemakkelijk gemist worden: die redenen liggen voor 
de hand. De Groot zelf zal ingezien hebben, dat hij geene 
meer inpolitieke daad konde plegen, geen boek uitgeven, dat 
den Staten meer ongevallig zijn konde, dan juist dit. Ofschoon 
ter verdediging van een recht geschreven, waaraan de Staten 
met hand en tand vasthielden, zoude deze bewijsvoering hunne 
zaak veeleer verergerd dan verbeterd hebben. Bevreesd voor 


1) Zie hierover meer: p. 42 Noot 4. 

…°) Vgl. H. Grotii Defensio cap. V\. Maris Liberi, in de Bijlagen. 

3) Vgl. het ongunstig oordeel daarover van prof. Vissering in zijn: Drietal hand- 
schriften van Hugo Grotius. (in Versl. en Mededeel, Kon. Akad. v. Wetensch, 
afd. Letterk, IX.) p. 3 vlg. 

4) De aandacht vestigde er zich eenigermate op door de belangrijke mededeeling 
in den aanhef over den oorsprong van Mare Liberum. Deze mededeeling toch 
bracht de geleerden op het spoor van de gebeurtenis, die de aanleiding was geweest, 
dat De Groot zich aan het schrijven van zijn meesterstukje zette. — Zie hierover 
meer in de Inleiding. 


6 


82 


verdere onaangenaamheden met Engeland zouden zij ongaarne 
gezien hebben, dat een geschil, in 1610 zoo ter nauwer- 
nood en slechts voorloopig geschikt, — dat eene quaestie, 
die in 1613 weder aanleiding had gegeven tot vruchtelooze 
bemoeiingen van hunne zijde, op nieuw aan de orde gesteld 
werd !) door een verpletterend betoog, dat Welwods vorste- 
lijken beschermer evenzeer verbitterd zoude hebben tegen de 
Staten als tegen den schuldige, over wien zijn oordeel toch 
reeds niet gunstig was *). 

Gelukkig dat deze bedenkingen, — waarbij zich misschien de 
overweging gevoegd heeft, dat Welwods onbeduidend stukje 
veel spoediger zoude vergeten zijn, wanneer hij het de eer 
eener opzettelijke wederlegging niet waardig keurde, — niet 
bij De Groot opkwamen, voordat hij het grootste en gewich- 


1) Welwod is dan ook, voor zoover ik weet, nooit ín druk wederlegd vóor 1653, 
toen Graswinekel zijne „Maris Liberi Vindiciae adversus Gulielmum 
Welwodum” uitgaf. De tijden waren toen zéer veranderd: gedurende den eersten 
Eugelschen oorlog behoefde men Engeland niet te ontzien. Toch is het opmerkens- 
waardig, dat ook toen nog Graswinekels wederlegging van het hoofdwerk tegen mare 
liberum, Seldens Mare Clausum, dat geheel afgewerkt ter griftie van de Staten- 
Generaal berustte (RS,-G, 6 Oct. 1638, 15 Aug, 18 Oct. 1652, 9 Dee. 1653), 
ongedrukt bleef. 4 

2?) Dat oordeel luidde na De Groot’s Engelsche ambassade in 1613: „that he was 
some Pedant, full of Words and of no great Judgment.” (Winwood, Memorials. 
III. p. 459.) Het getuigt niet voor de scherpzinnigheid van den koning. Trouwens, 
De Groots optreden aan het Engelsche hof schijnt niet gelukkig geweest te zijn. 
De aartsbisschop Abbot schreef aan Winwood, den Engelschen gezant in Den Haag, 
dat hij was „tedious and full of tittle tattle.# Bene karakteristieke anecdote begeleidt 
zijn oordeel. „Discovering him (De Groot) to do, as if he did imagine that every 
Man was bound to hear him so long as he would talk (which is a great Burthen 
to Men repleat with Busyness)” dus verhaalt Abbot, „L did privately give him 
notice thereof, that he should plainly and directly deliver his Mind, or else he 
would make the King weary of him. This did not so take place, but that afterwards 
he fell to it again, as was especially observed one Night at Supper at the Lord 
Bishop of Ely’s, whither being brought by Monsieur Casaubon (as Il think) my Lord 
intreated him to stay to Supper, which he did. There was present Doetor Steward 
and another Civillian, unto whom he flings out some Question of that Profession, 
and was so full of Words, that Dr. Steward afterwards told my Lord, that he did 
perceive by him, that like a Smatterer he had studyed some two or three Questions, 
whereof when he came in Company he must be talking to vindicate his Skill; 
but if he were put from those, he would shew himself but a simple Fellow. There 
was present also Dr. Richardson the King's Professor of Divinity in Cambridge ; 
and another Doctor in that Faculty, with whom he falleth in also about some of 
those Questions which are now controverted among the Ministers in Holland. And 
being Matters wherein he was studyed, he uttered all his Skill concerning them ; 
my Lord of Hly sitting still at the Supper all the while, and wondering what a 
Man he had there, who never being in the Place or Company before, could over- 
whelme them so whith Talk for so longa time.” (Winwood, Memorials. 1. e. — Vgl. 
daarmede De Groot’s eigene gedachten hierover in zijne: Verantwoordingh, p. 190.) 


ee | 


a 


88 


tigste deel van zijn betoog had voltooid. De wederlegging 
van Welwod is geheel afgewerkt en slechts het laatste gedeelte 
van het boekje ontbreekt, waarin De Groot zich voorstelde, 
de getuigenissen van nieuwere schrijvers ter bevestiging zijner 
beweringen bijeen te zamelen. Hechtte De Groot zelf weinig 
aan dit gedeelte '): voor ons zoude het bijzonder weinig belang 
gehad hebben. Het is ons grootendeels onverschillig, wat de 
nu meestal vergeten grootheden uit middeleeuwen en nieu- 
were tijden over eene quaestie gedacht hebben, die reeds 
door De Groot’s klemmend betoog uitgemaakt is. De werken 
van enkelen onder hen, wier gevoelen ons belangstelling 
zoude kunnen inboezemen, zijn bovendien binnen ons bereik. 

Ben kort overzicht van De Groot’s redeneering moge hier 
volgen. Hij plaatst voorop de stelling, door hem in zijn 
Mare Liberum °) wit de natuur afgeleid. Die stelling, 
zegt hij, strijdt miet met de Heilige Schrift, en hij bewijst 
dit. Zij strijdt miet met de uitspraken der oude juristen, 
dus gaat hij voort. Die uitspraken hebben den zin, dien 
ik daaraan geef (namelijk: de zee is vrij,) 1°. om de onbe- 
paaldheid der uitdrukkingen, 2°. omdat communis en pu- 
bleus niet hetzelfde kunnen beteekenen, 35°. omdat de com- 
munitas der zee van den oorspronkelijken toestand der wereld 
wordt afgeleid. — Hieruit trekt De Groot de volgende twee 
eonclusiën: 1°. de zee is gemeen, 2°. niemand mag de vis- 
scherij in de zee beletten. Met deze conclusiën strijden niet 
de door Welwod aangehaalde plaatsen: De Groot bewijst het 
plaats voor plaats. 

Daarop begint hij den aanval van eenen anderen kant. 
Sommige uitspraken van het jus gentium, dus redeneert hij, 
waarover allen het eens zijn, behoeven geene nadere bevestiging 
door de aanwijzing der redenen; van eukelen is het zelfs on- 
mogelijk de reden op te geven, de aygarra gev vóurpa 


1) Zie daarover: Fruin, Een onuitgeg. werk van H. de G. in: Gids. 1868. IV. 
p. 249. — De woorden, waarmede De Groot die uittreksels uit andere schrijvers 
inleidt, bewijzen dit ook overtuigend. „Quamquam autem,” zegt hij, „in omni 
hac dissertatione veterum pressi vestigia, omissis ferme magistris recentioribus, qui 
mimis longe interdum aut temporum culpa, aut causae alicujus susceptae studio a 
vera juris ratione aberrarunt, tamen ut appareat non meum aliquod commentum, 
sed et majori et meliorí parti receptam sententiam a me defendi, adjungam hic 
quae alii eodem super argumento scripsere et ex Italia, Germania, Gallia, Britan- 
nia, Hispania quemdam doctissimorum virorum quasi Senatum hujus controversiae 
judicem convocabo.” 

2) Mare Liberum. p. 7, 8. 


6* 


‘ ne 
Wie: 


sd 


dulden geen tegenspraak. Echter zijn in dit geval redenen aan 
te wijzen, en wel redenen op de natuur der zee zelve gegrond. 
1°. De zee is vloeibaar, dus niet vatbaar voor corporalis pas- 
sessio. 2°. De zee is bewegelijk, en dus niet te begrenzen. 
30, Bij de zee bestaan niet de redenen, die geleid hebben tot de 
verdeeling der aarde, en dus moet de oorspronkelijke com- 
munio daar blijven bestaan. — Tegen deze beweringen strijden 
niet de redenen, door Welwod daartegen aangevoerd. HEinde- 
lijk: de conclusiën, door Welwod getrokken uit twee zooge- 
naamde concessiën van De Groot, zijn onjuist, Daarentegen 
zijn uit drie concessiën van Welwod bewijzen vóor mare libe- 
rum te putten. 

Met deze korte uiteenzetting van den gang van het betoog 
kan ik hier volstaan: belangstellenden verwijs ik naar de 
Bijlagen, waar De Groot’s werkje in zijn geheel afgedrukt is. *) 

De reden, die in 1615 tegen de uitgave bestond, is nu 
natuurlijk vervallen. Daarmede ook echter een groote reden 
daarvóor : het werkje, bij witnemendheid een verweerschrift en 
bovendien in nauw verband staande met de gebeurtenissen 
van den dag, mist nu alle actualiteit. Toch meen ik, dat het 
nog niet geheel zonder belang is. Misschien zullen de heldere 
beschouwingen van De Groot blijken ook nu nog, nu over 
de zaak zelve licht genoeg verspreid is, eenig belang te heb- 
ben voor de uitlegging der Pandecten of voor de beschouwing 
van het een of ander deel van rechtsgeleerdheid of antiqui- 
teiten. Als voorbeeld van juiste en geleerde polemiek is het 
nog lezenswaardig. Hierbij bepaalt zich echter het praktische 
belang, dat het boekje nu hebben kan: in wetenschappelijk 
belang moet het voor Mare Liberum verre onderdoen. Mare 
Liberum is meer algemeen gesteld, meer losgemaakt van 
eene bepaalde zaak, het draagt meer het karakter van uiteen- 
zetting eener stelling van het volkenrecht. Het is daarom 
meer populair, meer interessant als algemeen werk over eene 
rechtsvraag, die in de 17e eeuw niet alleen eenige der ge- 
leerdste pennen in beweging gebracht, maar ook praktisch 
voor een groot gedeelte van Europa van veel belang is ge- 


Ì) Het handschrift bestaat uit 18 dicht beschreven folio vellen (35 blz.) in De 
Groot’s eigene hand. Hoewel er slechts betrekkelijk weinige doorhalingen en ver- 
anderingen in voorkomen, schijnt het mij zeker, dat wij daarin een minuut voor 
ons hebben, die misschien latere, meer zorgvuldige herziening behoefde. Met eenige 
excerpten van De Groot uit werken van Selden, Gothofredus, Pontanus e. a, vóor en 
tegen mare liberum in een omslag verzameld, is het op de Leidsche Bibliotheek _ 
voorhanden. | 


Re 


4 


85 


weest £). De Defensio is daarentegen een politiek pam- 

__phlet, een geschrift met eene bepaalde strekking opgesteld en 
daarvan niet los te maken. Maar juist daardoor bezit zij een 
historisch belang °): zij is onverbrekelijk verbonden met de ge- 
schiedenis der Engelsche oorlogen. Daarom heb ik het boekje 
hier vermeld: als legaat van een groot man, als tegenhanger 
van Mare Liberum, vooral als historische curiositeit ter 
illustratie van mijn onderwerp, meende ik het in zijn geheel 
te moeten opnemen. 


$3. „Englands Way to win Wealth — 
Het incident van 1614. 


Welwods arbeid behoefde alleszins aanvulling. Had hij 
trachten aan te toonen, dat de Engelschen recht hadden, de 
vreemde indringers uit hunne zeeën te verdrijven, het zoude 
zeker niets baten, zoo de lust tot het in bezit nemen van het 
door de Nederlanders verlaten terrein niet werd opgewekt. 
Niet lang liet zich de aanvulling in dezen geest wachten. 
Reeds het volgende jaar trachtte een ander zijne landgenooten 
er toe te brengen, gebruik te maken van de gelegenheid, hun 
zoo dicht bij hun eigen land geboden. Tobias Gentleman, een 
„Fisherman and Mariner,’ zooals hij zich zelven noemt, nam 
die taak op zich. Geboren aan zee en opgegroeid onder vis- 
schers, was hij volgens zijne eigene getuigenis „more skilful 
in Nets, Lines and Hooks, than in Rhetorick, Logick or 
Learned Books.” Zijn pamphletje, getiteld „Englands Way 
to win Wealth,/ *) getuigt voor de waarheid van die bewe- 


1) Zie hiervóor p. 13 Noot 1. 

2) Ook voor de geschiedenis van De Groot zelven is de Defensio van belang. Er 
blijkt namelijk uit, dat De Groot in 1613 of 1614 nog volkomen hetzelfde gevoelen over 
de quaestie van mare liberum aankleefde als in 1604 en 1605. De wijzigingen in 
zijne meening, die uithet Jus belli ac pacis blijken, (ef. Fruin, Een onuitgeg. werk 
v. H. d. G, in: Gids, 1868, IV. p. 239,40. — Wheaton, Histoire. 1. p. 198,9) 
vallen dus tusschen de jaren 1614 en 1625. — Dat De Groot vroeger niet altijd 
van dezelfde meening geweest is, schijnt te blijken uit de vrij krasse uitdrukkingen 
vóor het dominium maris der Engelschen, door Selden niet zonder triomf aan het 
einde van zijn Mare Clavsum (in zijne: Opera. II. p. 1414) aangehaald uit een 
gedicht van De Groot aan Jakob I bij zijne troonsbeklimming in Erigeland. (1603.) 
(CÉ. mede: Treatise of the Dominion of the Sea. p. 65.) Of men uit zulk een ge- 
dicht gevolgtrekkingen ‚mag maken, wil ik niet beslissen; zeker is het, dat, zoo de 
aangehaalde plaatsen niet zóo bedoeld zijn als Selden ze opvat, ze sterk òf tegen De 
Groot’s inzicht òf tegen zijn karakter pleiten. Het laatste schijnt aannemelijker dan 
het eerste! 

3) De geheele titel luidt: „Englands Way to win Wealth, and to employ 


86 


ring. Toch, misschien juist daardoor, is het boekje even aan- — 


trekkelijk en gezond als het werk van den Schot dor en 
oppervlakkig was, en wat meer is, het draagt de blijken van 
onderzoek en nadenken. Als aanleiding tot het schrijven van 
zijn werkje vermeldt Gentleman het verzoek van zekeren John 


Keymour !), die hem twee jaren geleden inlichtingen gevraagd _ 


had over de Nederlandsche manier van visschen, om die met 
elders gemaakte opmerkingen aan den Engelschen Raad voor 
te leggen °). Dit had Gentleman tot nadenken gebracht 


en hem doen besluiten, zelf te gaan schrijven. Uit het ge- _ 


heele boekje blijkt echter duidelijk, dat reeds lang naijver op 
de Nederlanders hem gekweld had *). 


Ships and Mariners. Or, a plain Deseription what great Profit 
it will bring unto the Commonwealth of England, by the erecting, 
building, and adventuring of Busses to Sea a Fishing: With a 
true Relation of the inestimable Wealth that is yearly taken out 
of his Majesty's Seas by the Hollanders, by their great Number of 
Busses, Pinks and Line-Boats: And also a Discourse of the Sea- 
coast Towns of England; and the most fit and commodious Places 
and Harbours that we have for Busses; and of the small Number of 
our Fishermen, and also the true Valuation, and whole Charge of 
building and furnishing to Sea Busses and Pinks,after the Holland 
Manner. By Tobias Gentleman, Fisherman and Mariner. Printed 
at London for Nathaniel Butter, 1644” (50 pag. + Dedic. 4°) — Het is 
opgenomen in de Harleian Miscellany, II. p. 378—91. — Vgl. hierover: Fruin, 
De Nederl. der zevent. eeuw, in: Nutsalmanak v. 1861. p. 85, 

1) Dezen John Keymour of Keymer ontmoeten wij in de geschiedenis van den 
maritiemen wedijver tusschen Engeland en Nederland gedurig weder. In 1601 schreef 
hij zijne: Observations upon the Dutch fishery (Zie hiervóor p. 48 
Noot 1); nu vinden wij hem in 1612 bezig met een plan om de regeering voor de 
visscherij te interesseeren en de Nederlanders tegen te werken ; eindelijk schrijven 
sommigen aan hem toe: Raleghs Observations touching trade and comr 
merce, dat dan eerst in 1647 of 1618 zoude geschreven zijn. (Zie hiervóor p. 72 
Noot 1.) / 

2) Ook Gentlemans doel is, de regeering voor de zaak te interesseeren. Het 
boekje is opgedragen aan den graaf van Northampton, admiraal van Engeland en 
lid van den Geheimen Raad, om het den koning voor te leggen. (Niet aan den koning 
zelven is het dus opgedragen, zooals Roger Coke — in zijne Detection of court and 
state of England during the last four reigns, 3e ed. 1697. 80. p. 83 — 
wilde, volgens de Harl. Miscell., Catal. achter Dl. III p. 28.) — Gentleman zelf 
noemt zijn plan in die opdracht „both honest and commendable, and in true Value 
of as great Substance, as the Offer of Sebastian Cabot to King Henry the Seventh, 
for the Discovery of the West-Indies.” De uitgevers van de Harleian Miscellany 
voegen er in 1745 bij, dat de klachten over „the Dutch Usurpation on our Fishery” 
nog niet geheel opgehouden zijn: het is, zeggen zij: „a Complaint, which the Na- 
tion still has Occasion to continne.” 

3) De quaestie was nog niet lang geleden op nieuw aan de orde gesteld door de 
„groote excessen, ende schaaden, die onse visschers aan sijne subjecten 4 ofte 5 
jaren herwaerts hadden gedaen,” zooals Jakob I in 1619 den Nederlandschen ambas- 
sadeurs volgens hun verhaal verweet. (Verbaal 1618,19 ad 31 Jan. 1619.) 


87 


Er spreekt uit zijn verhaal eene bittere jaloezie tegen de 
naburen, die zijnen landgenooten zooveel voordeel ontnemen, 
_ tegen de meerdere energie, waarvan zij in alles blijk geven. 
Geene gelegenheid verzuimt hij om de Engelschen aan te 
zetten tot zelfverdediging, tot represailles tegen die kleine 
natie, die volgens zijne beschouwing hen voor hunne oogen 
besteelt. Toch kan hij nu en dan een woord van bewonde- 
ring niet terughouden voor dat luttele en pas opgekomen 
hoopje volks, dat zich niettegenstaande alle hinderpalen zoo 
spoedig "heeft opgewerkt, dat nog steeds door ijver en bekwaam- 
heid toont, zijnen machtigen nabuur te willen en te kurinen 
op zijde streven, een volk, dat het zóover gebracht heeft, 
„that all other Nations and Countries do admire them.” De 
Vereenigde Provinciën, zegt Gentleman bitter, zijn alleen door 
de visscherij zóo rijk geworden, dat er in het geheele land 
geene bedelaars zijn „except they be some of our own Eng- 
hsh Nation;/ het land der Nederlanders is klein, en toch heb- 
ben zij meer zeelieden en visschers dan Engeland, Schotland 
en Frankrijk te zamen; hun land levert geene der bouwstoffen 
op, die voor de visscherij onontbeerlijk zijn, en toch hebben 
zij het zoover gebracht, dat zij door die nering veel geld ver- 
dienen. Door de visscherij verkrijgen de Nederlanders werk 
en tevens schepen om hun land in geval van nood te verde- 
digen. De Engelsche Raad zelf beschermt hen, terwijl de 
Engelschen, onvermogend als zij zijn om met hunne slechte 
gereedschappen de Nederlanders te overtreffen, nog bovendien 
door de indringers bespot worden. „Ya English! ya zall or 
oud seone dragien!’ (Gij Engelschen, gij zult onze oude 
schoenen dragen!) schreeuwen de visschers hun na. Is dit langer 
te dulden? roept Gentleman uit. Zullen de edele Britten 
het langer werkeloos aanzien, dat een volk, van alle hulpmidde- 
len ontbloot, die zij op een paar uitzonderingen na binnen hun 
bereik hebben, uit hunne landen het geld wegvoert, zoodat 
men op éenen dag onder de Nederlandsche vischvrouwen meer 
Engelsche Jacobussen zien kan dan ooit te Londen? ') — dat 
die natie uit hunne zeeën de schatten haalt, waarmede God hen 


1) Toespeling op een grief der Engelschen, waarop Jakob I de Staten herhaaldelijk 
en met nadruk opmerkzaam maakte: het voortdurend uitvoeren van Engelsche munt 
paar Nederland. Vgl. hierover: Hiteheoek, Pollitique Platt. p. 48. — Ralegh, Obser- 
vat. touch. trade and comm. (Works. VIII. p. 372 vlg.) — The Trade's Increase. 
(Harl. Miscell. IV. p. 206,15) — en o. a. Pfopositiën van Carleton, in de: RSG. 
28 Nov. 1618, 12 Jan. 1619: — Ook bepaaldelijk over den Engelschen Jacobus; 
Gr. Placaetb. I. p. 2773. 


88 


zoo bovenmate gezegend heeft? „Shall we neglect so great Bles- 
sings, o slothful England, and careless Countrymen? Look 
but on these Fellows, that we call the plump Hollanders, 
behold their Diligence in Fishing, and our own careless Ne- 
gligence !” 

Gentleman voorziet echter, dat trots en eerzucht alleen 
de Engelschen niet aan het werk zullen brengen ; hij zal hun 
de zaak nog van eene andere zijde laten zien. Werkelijk stelt 
hij de haringvisscherij zoo aanlokkelijk voor, alsof er geen 
prettiger handwerk ter wereld was, en deze opwekkelijke be- 
schrijving wordt door cijfers vergezeld, die de HEngelschen 
moeten hebben doen watertanden. In het begin van Juni, dus 
verhaalt Gentleman, zeilt eene vloot van wel 1000 buizen, 
met ten minste 20.000 koppen bemand, uit de Nederlandsche 
zeegaten, — uit de Maas, Texel, het Vlie, („the Uly” noemt hij 
het), — naar de Schetlandsche eilanden, vanwaar zij tot Yar- 
mouth de haringen vervolgen. Vóor het einde van hunne reis 
in November vangen zij drie scheepsladingen, die zij telkens 
aan de zoogenaamde „Herring-yagers”, die hun het noodige 
komen brengen, verkoopen om ze naar de Oostzee te vervoeren. 
Hunne laatste lading brengen de buizen zelven naar Frankrijk en 
keeren van daar beladen naar huis. Bene menigte (meer dan 
1000) kleinere schepen van allerlei soort („Sword-pinks, Flatt- 
bottoms, Holland-toads, Walnut-shells, Crabskuits and Yeuers/), 
die zich miet met de haringjagers ophouden, maken in den- 
zelfden tijd nog goede rekening. Daarenboven is de visscherij 
van kabeljauw en leng in dezelfde wateren zeer aanzienlijk 
(5 à 600 schepen), en de kleinere schepen (200 „Flyboats”), 
die het geheele jaar bij de Schotsche kusten blijven '), heb- 
ben mede overvloedigen vangst. De verkochte haring beloopt 
jaarlijks £ 1.000.000, het getal Nederlandsche visschers in de 
Engelsche zeeën bedraagt wel 57.000 man, in 1614 werd 
binnen twee maanden te Londen alleen £ 12.000 aan Ne- 
derlanders voor visch betaald. De Staten-Generaal rekenen dan 
ook de visscherij van zooveel belang, dat zij haar vóor het 
Bestand jaarlijks 20 tot 40 oorlogschepen medegaven tot kon- 
vooi tegen de Spaansche oorlogsvaartuigen en de Duinkerker 


1) Gentleman weet te vertellen van „a kind of aemulation” tusschen de buizen, 
die alleen des zomers uitgaan, en de pinken, die het geheele jaar met den angel 
visschen. De visschers uit de buizen, die ’s winters‘allerlei anderen arbeid verrich- 
ten, worden door de anderen „Koe-milkens* (koeien-melkers) gescholden ! 


j | 
4 
„ 
p 
Ds 
re 
xr 
: 


89 


kapers). En het is een lust, de schepen te zien varen en 
hunne prooi vervolgen. „No king, upon the Earth, did vet 
ever see such a Fleet of his own Subjects at any Time, and 
yet this Fleet is there, and then, yearly to be seen. A most 
worthy Sight it were, if they were my own Countrymen; 
vet have I taken pleasure in being amongst them, to behold 
the Neatness of their Ships and Fishermen, how every Man 
knmoweth his own Place, and all labouring merrily together, 
whereby the poorest Sort of themselves, their Wives and Chil- 
dren, be wel maintained, and no Want seen amongst them.” 

Daartegenover maakt de Engelsche visscherij een droevige 
figuur: de visschersschepen van geheel Engeland in alle oor- 
den der wereld zijn te zamen niet meer dan 350 à 360 in 
aantal, zij verdienen nauwelijks genoeg „to bait their Hookes # 
En bij de Nederlandsche visscherij op hunne kusten hebben 
zij geen voordeel hoegenaamd, dan alleen dat de inwoners van 
Yarmouth de na November gevangene slechte haring, die de 
Nederlanders volgens de plakkaten niet in hun eigen land mo- 
gen invoeren, van de visschers koopen. Maar ook deze 
„Herring-buvers” hebben maar twijfelachtig voordeel °) en de 
Nederlanders beginnen bovendien ook deze nering weder aan 
zich te trekken. Hoe kunnen de Engelschen zich zoo laten 


verdringen? jammert Gentleman. Wat weerhoudt hen, zelven 


de hand aan het werk te slaan? Hun recht is buiten twijfel, 
met minder moeite en kosten kunnen zij hetzelfde als de Ne- 
derlanders doen en het voordeel van de geringe inspanning 
in onmetelijk. Maar bovendien: de visscherij is zulk een 
prettig werk! Gentleman zelf wordt opgewonden, wanneer 
hij beschrijft, hoe vrolijk het toegaat bij het feest op de 
Schetlandsche eilanden, waarmede de visschers bij vroege 
aankomst het getijde beginnen en den tijd tot de opening 
der visscherij zoek brengen. En waarlijk, het is eene kleine 


1) Gedurende het Bestand is het konvooi volgens Gentleman jaarlijks slechts 4 à 
6 oorlogschepen sterk tegen de zeeroovers. 

2) De redenen, die Gentleman daarvan geeft, zijn merkwaardig. De eerste is dat 
de haringkoopers uit Frankrijk meest terugkomen beladen met andere waren, die 
zij voor de gekochte haring ingeruild hebben en dan binnenslands weder verkoopen ; 
zij brengen dus volgens G. meer geld uit het land dan daarin. (!) De tweede is een 
nieuw bewijs van de verwonderlijke ondernemingszucht onzer voorvaderen: de Ne- 
derlanders concurreeren te sterk ook in dien handel. „Note here,” zegt G, op zijne 
aanschouwelijke manier, „how the Hollanders employ themselves and their Ships, 
first in taking of the Herrings quick, and yet are not content, but catch them again 
after they be dead, and set bott their Ships and Mariners on Work, and English 
Ships lie up a rotting.” 


90 


idylle, die beschrijving van dat jonggehuwde visscherspaar, 
dat met vader en moeder scheep gaat en den geheelen zomer 
vrolijk en gezond over de zonnige zee zwerft om in het najaar 
met volle zakken van zijne reizen terug te komen! Zijn 
de Engelschen te weinig ondernemend om dit prettige hand- 
werk te beginnen: Gentleman weet hun te verzekeren, dat zij 
er hoegenaamd niets bij wagen. Im Nederland houdt men de 
winst voor zoo zeker, dat men het vermogen van weezen in 
haringbuizen belegt. En niet zonder reden : Gentleman bewijst 
met getallen, dat elke buis jaarlijks @ 565 (d. i. meer dan zij 
zelf kost ©) ), elke pink, die veel kleiner is, in twee maanden 
£ 158 winst maakt. Het is waarlijk te erg, meent de schrij- 
ver, dat de Engelschen, nu zij niet de eersten geweest zijn, 
zich ten minste niet haasten, hunne mededingers op zijde te 
streven. Anders zijn zij vlug genoeg in het navolgen van 
hunne naburen: de Franschen noemen hen „apish/ en lachen 
hen uit, omdat ze „all needless and fantastical Jags and Fa- 
shions” van hen overnemen. En werkelijk, „it is most true 
indeed; for they have no Fashion among them in Apparel, 
nor Lace, Points, Gloves, Hilts, nor Garters, even from the 
spangled Shoe-lachet, unto the spangled Hat and Hat-band, 
be it never so idle and costly, but, after that we do once get 


Dj 


it, it is far bettered by our Nation”, °) Wij kunnen de an- 


dere volken navolgen in hunne dwaasheden, dus eindigt Gent- 
leman, wij kunnen geld verkwisten, terwijl duizenden onzer 
landslieden om brood roepen, laat ons voortaan ons geld beter 
gebruiken en de armen, die zoo dikwijls op oneerlijke wijze 
in hun onderhoud moeten voorzien, helpen aan werk: „The 
Sea and the Gallows refuse none !/ 

Gentlemans stem werd ook ten hove gehoord. Ik geloof toch 
niet, dat de gissing te gewaagd is, het mede aan den invloed 
van zijn werkje toe te schijven, dat im hetzelfde jaar 1614 
weder sprake was van het in 1610 geschorste plakkaat. Caron 
schreef in dien zomer aan de Staten, dat de koning aan de 
koningin voor 21 jaren had afgestaan de inkomsten, die 
eene belasting op de visscherij zoude opleveren ®). Voortaan 


1) Men vergelijke met deze opgave de zeker meer onpartijdige cijfers van den 
schrijver der: Aanwijsing v. heils. polit. Gr. en Max. p. 28. Elke buis kost volgens 
hem met het want f 4550, de jaarlijksche uitrusting nog f 5500, daar de vaartui- 
gen steeds zeer ontredderd naar huis komen en daardoor ook niet lang duren kunnen. 

2) Ik weet niet, of het bekend was, dat reeds toen als nu de modes uit Parijs 
kwamen. Niets nieuws onder de zon! 

8) De gemalin van Jakob [ was door hare vele uitgaven dikwijls in groote ver- 


ELN 


zoude niemand zonder hare toestemming op de Engelsche 
en Schotsche kusten mogen visschen '). H. M. had hem, 
dus meldde Caron, daarvan reeds vóor de uitvoering kennis 
_ gegeven, „omdat tselve met alle minsaemheyt en alle goede 
order soude moegen toegaen.” °) 

De Staten van Holland, in groote onrust, namen den brief 
van den gezant dadelijk over en bespraken dien in hunne 
vergadering. Er werd eene commissie benoemd om de oude 
tractaten en het Verbaal van 1610 *) over deze zaak na te zien 
en daarvan rapport te doen. Dan zoude men Caron dien- 
overeenkomstig schrijven *). De zaak bleef echter voor het 
overige in bedenken; men besloot de verdere handelingen 
van den Engelschen koning af te wachten. 

Gelukkig had het plan der regeering geen voortgang. 
Reeds dadelijk schijnen er moeielijkheden gerezen te zijn, 
die de uitvoering voorloopig deden uitstellen. Althans reeds 
de eerste nadere mededeelingen, die hem beloofd waren, kreeg 
Caron niet op den bepaalden tijd, zoodat hij dan ook niet 
anders konde berichten, dan dat de zaak im Engeland „in 
Smjsse (?) licht, en apparentel. voirder gepresseert sal werden.” °) 

Een maand later waren de kansen voor de uitvaardiging 


legenheid. De koning gaf haar nu en dan eene kleine tegemoetkoming. Een der 
correspondenten van Winwood schreef hem in 1609 over iets dergelijks. Het inko- 
men der koningin werd toen vermeerderd met @£ 3000, en de kleinigheid van 
£ 20.000 werd haar bovendien geschonken om hare schulden te betalen. Waarlijk 
haar geldgebrek schijnt de moeite waard geweest te zijn, om er „somewhat melancholly” 
over te wezen, zooals men aan Winwood schreef ! (Winwood, Memorials. ILL. p.117.) 

1) Aanleiding tot deze hernieuwde belemmering der visscherij kunnen zeer wel 
gegeven hebben, „de groote excessen ende schaaden® door onze visschers gepleegd, 
waarvan op pag. 86 noot 3 sprake was. Nog in 1615 klaagde de koning aan 
Caron ernstig over de Nederlandsche visschers: hij had toen dezelfde grieven als in 1610 
en 1618. (Miss. van Caron aan den Koning dd. 6/16 Mei 1615, als Bijlage bij Carons 
Miss. aan de Stn. dd. 20,21 Mei, in: L.B. 1615.) 

2) Brief van Caron aan de Stn.-Gen. dd. 5srps- 1614, in: LE, 1614. 

3) Hierdoor verklaart het zich, dat Aitzema (Saken van Staet. IL. p. 406) de Pro- 
positie uit het Verbaal van 41610 noemt: „Redenen van wegen Hollandt 
ghestelt van haer recht tot de vrije Visscherije in t Jaer veerthien.” (cf, hier- 
vóor pag. 58 Noot 1.) Waarschijnlijk heeft de benoemde commissie dit stuk bij 
haar rapport overgelegd, en is het toen aan Caron ter zijner instructie gezonden. 
Dat men, zooals Aitzema schijnt te meenen, Jakob [ zoude lastig gevallen zijn 
met een stuk, waarvan het origineel reeds in zijn bezit was, is niet aan te nemen. — 
Ook op het afschrift der Propositie in de Loketk. Stn.-Gen., Engeland No. 35 wordt 
„ zegenoemd: „Raisons que les Ambrs de Holla nde (Hollands afgevaardigden ter 
Generaliteit?) out apporté pour la conservation et maintenue de leurs Droicts de 
Pescherie à l'eneontre des Anglois en l'année 1614.” 

1) R. H. verg. v. 25 Aug.-21 Oct. 1614. p. 101. 

5) Caron aan de Stn, dd. Ln 1614, in: L.B. 1614. 


92 


van een plakkaat weder vermeerderd. Het Engelsche plak- 
kaat over de lakenen van % 52 1614 was geheel ingericht alsof 
er een ander over de visscherij spoedig volgen zoude. „As 
the providence of Almighty God,” dus luidde het, „hath placed 
Our Kingdomes of Great Britaine and Ireland, as Islands in 
the Ocean, and thereby in respect of their naturall situation, 
fit to abound and flourish in Navigation and Trade. So 
the same Diuine prouidence hath endowed, both our Land 
and Seas, with those commodities of Wooll and Fish, 
which are the Adamants that draw and gouerne all other 
Trade and Merchandizing, etc,” De voortdurende tegen- 
stellingen wijzen op eenen tegenhanger van het plakkaat !). 
Toch bleken de bezwaren weder te groot: den 5/15 No- 
vember was ’s konings besluit nog niet gepubliceerd. 4. M. had 
toen een oogenblik plan, het te doen uitvoeren om zich op 
de Staten te wreken over hunne handelwijze tegen het bo- 
vengenoemde Engelsche plakkaat over de lakens, maar Caron 
voorkwam het. De koning, na alles wel overwogen te hebben, 
„estimeerde d’ alliancie en goede Unie met Uwe H.”, schreef 
Caron aan de Staten ®). En daarmede was deze zaak voor goed 
geëindigd; in de eerste twee jaren was er geen sprake meer 
van een plakkaat tegen de visscherij. 


dar. je pende eh toe Ger ei en EE rt 


$ 4. „The Trades Increase” 


Toch had Gentleman eenige voldoening van zijn werk. Im 
het jaar 1615 verscheen te Londen een vrij lijvig pamphlet, 
dat zich geheel aan zijne beschouwingen aansloot, getiteld : 
„he Trade’s Increase.” %) De schrijver, die zich in zijne 
voorrede J. R, noemt, was bij de lezing van Gentlemans 


1) Zie het origineele plakkaat in de L.E. 1614. 

2) Brief v. Caron aan de Stn. dd. 5/15 Nov. (L.B. 1614.) 

3) „The Trade’s Increase. London, printed by Nieholas Okes, and 
are tu be sold bij Walter Burre. 1615.” (62 pag. 40.) Opgenomen in de: 
Harl. Miscell. [V. p. 202—220. — cf. Fruin, De Nederl. der zevent. eeuw, in: 
Nutsalman. 1861, p. 86. Z.H.Gel. noemt den schrijver daar Walter Burre. Zooals 
uit den titel blijkt, was W. B. de uitgever. (En wel een uitgever van eenigen naam 
in die dagen. Ook de eerste werken van Walter Ralegh had hij uitgegeven. cf. Ad- 
vertisem. p. 2, en: Oldys. Life of W.R. p. 457, — beiden in: Ralegh, Works. IL.) — 
De heer A. Crestadoro, Principal Librarian van de Manchestersche Public free libra- 
ries, die mij met uitnemende welwillendheid opgaf, welke boeken er in die biblio- 
theek over de Engelsche visscherij voorhanden zijn, noemt den schrijver Robert 
Keale. Het is mij echter onbekend, of daartoe voldoende reden bestaat. De initi- 
alen J. R. pleiten er zeker niet vóor, 


95 


boekje zoo met diens plannen ingenomen, dat hij dade- 
lijk besloot, de hand aan het werk te slaan. Daar echter zijn 
„Estate was but mean,” ontbraken hem de middelen daartoe, 
en ten einde eene compagnie te kunnen oprichten drong hij 
het plan nog nader aan. 

Het boekje is op breeder schaal aangelegd dan dat van 
Gentleman : zooals de titel aanduidt bespreekt de schrijver den 
geheelen Engelschen handel *), en slechts als onderdeel, al is 
het ook het voornaamste, vermeldt hij de visscherij. De wijze van 
behandeling verschilt ook zeer van die van zijnen voorganger; 
hoewel hij zich zelven een „fresh-water Soldier” noemt, blijkt 
J. R. toch veel meer beschaving te bezitten dan Gentleman. 
Naar den smaak van zijnen tijd vlecht hij telkens toespelingen 
op mythologische verhalen, aanhalingen uit klassieke schrijvers 
en woordspelingen in Shakespeare's manier in zijn verhaal °). 
Daarom wint zijn stijl het echter nog niet van die van den 
„Fisherman and Mariner’; de frischheid en ongemaaktheid, 
die diens boekje kenmerken, ontbreken hier. Toch laat ook 
dit zich zeer wel lezen: het hooge belang van het onderwerp 
brengt daartoe het zijne bij. 

De schrijver prijst het plan van Gentleman aan: 1°. als nood- 
zakelijk om het bestaande gebrek aan: a. schepen, b. zeelieden, 
en c. werk, — 2°. als gemakkelijk uit te voeren, omdat de En- 
gelschen: a. de middelen, b. de plaats, en c. de bekwaamheid 
daartoe bezitten, — 3°. als voordeelig en 4°. als nuttig. Ieder 
dezer onderdeelen behandelt hij afzonderlijk. Het zoude mij 
te lang ophouden, hem in zijn geheele betoog te volgen, te 
meer, omdat de opgaven over den Engelschen handel van 
diens tijd, hoe mterst belangrijk ook, met mijn onderwerp 


1) Het is opmerkelijk, dat zoowel Gentleman als J. R. juist de grieven bespreken, 
die later het onderwerp van herhaalde vertoogen van den Engelscheu gezant in Den 
Haag werden: haringvisscherij, Oost-Indische handel, Groenlandsche vaart, laken- 
handel, uitvoer van geld. Men kan dit verklaren òf door het feit, dat beide werkjes 
bij hunne verschijning eenen ongehoorden opgang gemaakt hebben, òf waarschijnlijker 
daaruit, dat zij getrouwe woordvoerders waren der publieke opinie. In beide gevallen 
verdienen de boekjes in hooge mate de algemeene aandacht. 

2) Ik vrees zelfs, dat de geheele titel een aardigheid is. Baker (Chron. of the 
Kings of England, p. 418) verhaalt, dat een der groote schepen, voor den Oost- 
Indischen handel bestemd, in 4640 door den koning met veel ophef „The Trade's 
Imerease” genoemd werd, en dat het op de terugreis verging. J. R. zelf spreekt 
daarvan als van eene bekende zaak. (Harl. Miscell. IV. p. 208.) Is het gewaagd aan te 
nemen, dat J. R., de verklaarde vijand van den handel op Oost-Indië, door de zin- 
speling op dat noodlottige schip zijnen landgenooten op het hart wilde drukken, dat 
het ware belang van den handel elders ligt? 


94 


niets te maken hebben. Ik zal dus trachten, een overzicht 
te geven van J. R’s mededeelingen over de visscherij. 

De schrijver gaat uit van het zonderlinge, maar echt En- 
gelsche *) denkbeeld, dat het voornaamste belang der schepen, 
ook der koopvaardijvloot, is de bevordering van de verdedig- 
baarheid des lands. Vooral van dit standpunt is het zeer te 
betreuren, dat de Engelsche handel zoo achteruitgaat, terwijl 
daarbij in Engeland eene menigte leegloopers zijn, die gee- 
nerlei nut doen. De achteruitgang van den handel is oor- 
zaak, dat er groot gebrek is aan schepen en zeelieden. Met 
cijfers toont de schrijver aan, dat, terwijl de Nederlanders de 
Engelschen reeds geheel of bijna verdrongen hebben uit den 
handel op Rusland, Danzig, Lijfland en Noorwegen *), („as 
Birds from Cherry-trees with the Shew of dead Carcases, or 
Shout of Boys, whilst other lusty Lads have wilily beat away 
the Children, beat down the Scare-crows, and stolen the 
Fruit away, to their great Gain, and our Disgrace,”) de overige 
handel maar ruim S50 schepen vereischt, behalve de Oost- 
Indische handel, die tot zijn leedwezen *) steeds toeneemt. 
Over het geheel komt de schrijver tot de bedroevende con- 
elusie, dat de Engelsche handel op de oude plaatsen vermin- 
dert, die op de nieuwe niet toeneemt. Het daarmede gepaard 
gaande gebrek aan werk is verschrikkelijk: in geen land ter 
wereld hebben jaarlijks zooveel executiën plaats voor moord 
en andere misdaden, geene natie levert zoovele zeeroovers op, 


1) Om deze reden vaardigde Karel T later zijne bekende proclamatie over het 
shipmoney en het daarmede nauw samenhangende plakkaat over de visscherij uit, 
Ralegh in zijne beide vlugschriften: Observations touching trade and com- 
merce (Works VIII. p. 359, 366)en: Invention of ships (Works. VIJL. p. 327) 
beschouwde de zaak voornamelijk uit dat oogpunt; evenzoo Hiteheoek (Pollitique 
Platt. p. 15) en Gentleman. (Harl. Miscell. III. 380, 389.) Vgl. mede p. 49 Noot 2. 

2) De handel op Rusland en Lijfland is geheel in Nederlandsche handen, de 
Spaansche zouthandel eveneens; te Danzig hebben de Nederlanders verre de over- 
hand; op Noorwegen hebben zij 40 schepen, de Engelschen 5; de kolenhandel van 
Newcastle, de voornaamste tak van den Engelschen handel, wordt wat het buitenland 
betreft, geheel door Nederlanders gedreven; handel op West-Indië bestaat in Enge- 
land niet, in Oost-Indië zijn viermaal meer Nederlanders dan Engelschen ge- 
vestigd. Zulke opgaven spreken! 

3) Deze hoogst zonderlinge beoordeeling bij iemand als J. R. spruit gedeeltelijk 
voort uit zijne scheeve waardeering van schepen volgens het meerdere of mindere 
nut, dat zij voor de verdediging hebben. Zijne bezwaren tegen den Oost-Indischen 
handel zijn vele en velerlei. De schepen zijn altijd vèr van huis, de prijs van het 
timmerhout stijgt te veel door het bouwen van zoovele groote schepen (!), de zee- 
lieden worden ontzenuwd door het klimaat, op reis sterft gewoonlijk een groot ge- 
deelte der bemanning, de overgeblevenen komen als heidenen terug (i), vele zeelieden 
blijven in Oost-Indië, de lijken der gestorvenen blijven onbegraven (!), enz. enz. 


î 
# 
f 


95 


nergens is zooveel armoede. In 1614 waren te Yarmouth 


y 


alleen 3 à 400 eerlijke lieden zonder werk, en dat terwijl men 
zegt, dat in de Vereenigde Nederlanden geen enkele bede- 
laar is! 

Wat is daaraan te doen? vraagt J. R. terecht. En de uit- 
slag zijner overdenkingen is, dat daar de Vereenigde Provin- 
ciën door niets anders zoo welvarend geworden zijn dan door 
de visscherij op de Engelsche kusten, er geen beter en gepas- 
ter bedrijf is dan dat om de Engelschen gelijk te maken aan 
de natie, die zij nu bewonderen als „their Neighbours the 
new Sea-herrs, the Nation, that get Health out of their own 
Siekness, whose Troubles begot their Liberty, brought 
forth their Wealth, and brought up their Strength; that 
have out of our Leavings got themselves a Living *), 
out of their Wants make their own Supply of Trade and 
Shipping there; that, coming in long after us, equal us in all 
Respects of Privilege and Port; that have devanced us so 
far in Shipping, that they have now many Sail of Ships conti- 


mually going and returning.” 


Als het meest geschikte middel om dat volk te benadeelen 
en tevens de Engelschen te noodzaken, zelven de visscherij 
met kracht bij de hand te nemen, prijst J. R. aan een plak- 
kaat, waarbij aan vreemdelingen de verkoop van visch in 
Engeland wordt verboden *). Dit zoude tevens een zeer ge- 
schikte represaille-maatregel zijn voor het verbeurdverklaren 
van de in Nederland door Engelschen ingevoerde haring. 

Waarom zoude men ook dezen maatregel niet nemen? 
Vroeger waren de Nederlanders wel gewoon, jaarlijks verlof 


voor de visscherij op de Engelsche kusten te vragen ®), 


1) In woordspelingen op deze wijze is J. R. bijzonder sterk. Elders spreekt hij 
van de „Dangers of Commerce, recompensed by the Sweat and Sweet of Gain.” 
Elisabeth van Bohemen noemt hij een „matchless Pearl, a peerless Princess.” 
De Nederlanders zijn: „as busy amongst the Irish, as ourselves for Pipe-staves; 
nay, by your Leave they have been too busy there of late with some of our poor 
Country menu's Wind-pipes, but that is besides the Matter here,” 

2) De economische begrippen van J. R. zijn een mengsel van voor dien tijd zeer 
geavanceerde stellingen met de zonderlingste denkbeelden. Op zijue afkeuring van 
den Oost-Indischen handel heb ik reeds gewezen. (Zie boven p. 94 Noot 2.) Daarentegen 
beveelt hij later ten sterkste vrijen handel aan, hij is bepaald tegen oetrooien aan 
maatschappijen tot uitsluitenden handel; ook met de buitenlanders wenscht hij vrije 
concurrentie: tijdelijke, octrooien als aanmoediging noemt hij de eenig mogelijke. 
Toch hecht hij weder veel te veel aan het uitvoeren van geld naar het buitenland 
en geeft, hoewel hij het niet direct aanraadt, een paar maal zijne verbazing te ken- 
nen, dat de Engelsche zeeën uiet voor buitenlanders gesloten zijn. 

3) Zie hierover p. 42 Noot 4. 


96 


de koning van Denemarken laat de visscherij in Noorwegen 
aan de Engelschen alleen toe tegen betaling per last, dus is 
werkelijk het aanbevolen middel niet hard te noemen. En 
bovendien, de visscherij is het door de natuur aangewezen 
handwerk voor de Engelschen; nu reeds gebruikt men voor 
de visscherij in verre zeeën het grootste gedeelte der Hn- 
gelsche schepen, en niet alleen brengt Engeland zelf alles 
voort, wat men daarvoor noodig heeft, behalve pik en teer, 
maar ook de zee zelf, waarin men visschen zal, is eigen- 
dom van den koning, den „Lord Paramount of these Seas.” 
Een repressieve maatregel zoude jaarlijks wit de haring alleen 
£ 5000 aan de schatkist opleveren, terwijl slechts 400 buizen 
het getal zeelieden in twee jaren met 9000 man zouden ver- 
meerderen !). Z. M. is dus wel goed, dat hij het voorbeeld zijner 
voorgangers volgt en de Nederlanders vrij laat visschen: an- 
dere vorsten „take more straight Courses.” Én het is te hopen, 
dat aan ’skonings lankmoedigheid een einde kome: immers 
„he would not, questionless, allow Strangers to eat up the 
Food that was provided for the Children; the Crumbs we 
would not envy them, though we are now fed under their 
Table.” 

En dat de maatregel van groot nut zoude zijn is gemak- 
kelijk aan te toonen. Grootendeels met de cijfers van Gentle- 
man, gedeeltelijk met die van Hitchcock bewijst de schrijver, 
dat de visscherij Engeland onberekenbaar veel voordeel zoude 
kunnen aanbrengen. De visscherij, die volgens hem in den 
natijd nog goeden vangst geeft in de Iersche zee, brengt jaar- 
lijks aan de Nederlanders @ 1.000.000 op, terwijl @ 100.000 
alleen in Engeland voor de „Roopsick herring” *) betaald 
wordt (door de haringkoopers van Yarmouth.) Engeland gaat 
door de visscherij eene glansrijke toekomst te gemoet. Hitch- 


eoek beloofde iederen Engelschen visscher £ 20 jaarlijksche _ 


verdiensten behalve den kost, en hoevele personen zouden niet 
in de van de visscherij afhankelijke neringen (als timmerlieden, 
nettenbreiers, zeilenmakers, zoutverkoopers, vrachtvaarders enz.) 
hun onderhoud kunnen vinden! Én als eerst de visscherij op 
de boven aangewezen wijze meer algemeen geworden is, zal 


1) Deze twee opgaven zijn ontleend aan Hitchcock. (Pollitique Platt, p. 15.) 

2) Wat dit woord beteekent, begrijp ik niet; J. R. geeft het als de Hollandsche 
benaming van de haring, die na November gevangen en daarom niet in de Veree- 
nigde Provinciën ingevoerd mag worden. — Gentleman (Harl. Miscell. II. p. 386) 
schrijft „rope-sick’ en noemt het als een Engelsch woord, 


ee Ren 


97 


de uitvoer naar het buitenland zich langzamerhand van zelf 


ontwikkelen, als de Engelschen het haringkaken in toepassing 
beginnen te brengen. De Engelschen kunnen goedkooper varen 
dan de Nederlanders, daar zij dichter bij het terrein zijn en 
de materialen voor de visscherij niet eerst behoeven in te 
voeren. De concurrentie zal dus de Nederlanders dwingen, 
hunne uitgaven te verminderen: zij zullen kleinere schepen 
moeten bouwen, zich daardoor minder ver van de kust durven 
verwijderen, en niet meer bij elken storm „triumph over the 
English.” f) Dan eerst zal de ongelijkheid tusschen de beide volken 
ophouden, terwijl nu „the Hollanders swim like Elephants, 
we wading like Sheep; we keeping the Banks and Shoals, whe- 
reas they are in the Depth.” En dan zal het gemakkelijk 
zijn, „those Holland and Zealand Mermaids” voor goed te 
verdrijven ; hun overmoed zal gefnuikt worden en zij zullen 
niet meer, zooals nog onlangs naar Siam, onder den Engelschen 
naam gezantschappen durven zenden, of de bewoners der Oost- 
Indische eilanden in den waan brengen, dat de koning van Hol- 
land machtiger is dan die van Engeland! ®) 


925 Walter.Ralegh. 


Het boekje van J. R. maakte in Engeland zekeren opgang, 
en bereikte zelfs de gevangenis, waarin de ongelukkige Walter 
Ralegh sinds 1603 smachtte. Hij was er zeer mede ingeno- 
men *) en voelde zich dadelijk opgewekt, nogmaals over het 
onderwerp te schrijven, dat reeds in 1610 zijne aandacht getrok- 
ken had. Zijn „Discourse of the invention of ships’ *) 


1) De zinsnede is aan Hitchcocks Pollitique Platt ontleend. „The Flemminges 
beying put from uttering herringes in Fraunce,” zegt deze (l. c. p. 43) „shall be driuen to 
leaue their greate Shippes, and to fish in smaller Vesselles, near the shore , to serue 
their owne turnes, as hitherto they haue caused us to dooe, for fear of them : 
and euery tempest triumphying at our folly, for not takying this 
great benefite and blessying of God poured into our laps.” 

*) Vooral dit laatste maakte in Engeland diepen indruk, Engelsche schrijvers 
spreken er nu en dan over. Nog in 1619 betuigde Jakob I zijne gevoeligheid daar- 
over aan de Nederlandsche ambassadeurs. (Verbaal 1618,19 ad 21 Febr. 1619.) 

3) Hij noemt J. R. „a gentleman, to me unknown, but so far as [ can judge, 
he hath many things very considerable in that short treatise of his, yea, both con- 
siderable and praiseworthy.” (Invention of ships, in: Ralegh, Works. VIII. p. 333.) 

4) De geheele titel luidt: „A discourse of the invention of ships, 
anchors, compass etc., the first natural war, the several uses, de- 
feets, and supplies of shipping, the strength and defects of the 
Sea-forces of England, France, Spain and Venice: together with 
the five manifest causes of the sudden appearing of the Hollan- 
ders.” (Overgedrukt in : Ralegh, Works. VIJL p. 317—334.) 


7 


Kk 


98 


is dan ook, hoewel met het doel geschreven om de Engelsche 
zeemacht te doen versterken, gedeeltelijk gewijd aan de quaestie, 
die ons bezig houdt '). Weder slaat hij op het oude aan- 
beeld, de achterlijkheid van Engeland in vergelijking met an- 
dere staten; weder zijn het de Nederlanders, op wie hij het 
voornamelijk gemunt heeft; weder verwacht hij hulp alleen 
van de versterking der zeemacht. Met de visscherij houdt 
hij zich ditmaal minder bezig, des te meer. Be met de 
quaestie van mare liberum. 

Uitgaande van de stelling, dat Engeland is „a land which 
can never be conquered whilst the kings thereof keep the 
dominion of the seas,’ meent hij, dat die heerschappij natuur- 
lijk op alle wijzen moet behouden worden. Sinds lang hebben 
de Engelsche koningen de noodzakelijkheid ingezien, om tot 
hunne zelfverdediging eene groote vloot uit te rusten en ook nu 
nog is Engeland niet minder sterk in schepen dan vroeger : 
de koopvaardijschepen zijn beter tot den strijd uitgerust, de 
zeemacht is zelfs verdubbeld. Hoe komt het dan, dat er tus- 
schen de oude zeekoningin en eenen staat, die nog voor wei- 
nige jaren geene oorlogsvloot had, geschil kan ontstaan over 


de heerschappij der zee? Het verschijnsel schijnt onverklaar- 


baar. Reeds vroeger °) had Ralegh aangetoond, dat de Ne- 
derlanders op commerciëel gebied den Engelschen de loef 
afstaken, nu blijkt het, dat zij ook in de middelen ter be- 
scherming van hunnen handel Engeland op zijde streven. „I 
myself‘ may remember,” zegt Ralegh, „when one ship of her 
majesty’s would have made forty Hollander’s strike sail, and 
to come to auchor. They did not then dispute de mari 
libero %), but readily acknowledged the English to be 


1) Het jaar, waarin dit boekje geschreven werd, laat zich gemakkelijk bepalen. 
In 1615 verscheen The Trade’s [nerease, in dit boekje vermeld; in het begin van 
1617 werd Ralegh uit de gevangenis bevrijd ; — hij vertrok spoedig naar Guiana en 
werd bij zijne terugkomst dadelijk gevangen genomen en terechtgesteld. De „D is- 
course of the invention of ships” werd dus geschreven omtrent 1616. Het 
Jaar der uitgave kan den tijd niet nauwkeuriger bepalen: de vroegste mij bekende 
uitgave is van 1650 (te Londen in 12°) onder den titel: „Judieious and select 
essays and observations upon the first invention of shipping, the 
misery of invasive warre etc.” 4 parts. Met een anderen titel is het her- 
drukt in 1667 (in 120.) 

2) In 1610 in zijne: Observations touching trade and commerce. Zie 
hiervóor pag. 72 vlg. 

%) Toespeling op De Groot’s Mare Liberum. Ralegh houdt dus blijkbaar, even- 
als vele zijner tijdgenooten, dit boekje voor een aanval op Engelands dominium 
maris. 


en » 


E 


domini maris Britanniei.” Den oppervlakkigen be- 
schouwer schijnt Engeland ook op het oogenblik nog geen 
gevaar te dreigen. Wel hebben de Nederlanders zeer vele 
schepen °), maar de Engelsche zijn sterker °); wel hebben 
de Nederlanders meer zeelieden en uitgebreideren handel dan 
Engeland, maar de concurrentie is zwaar: de Franschen „creep 
into all corners of America and Africa as they do,” en 
Spanje en Portugal hebben veel meer handelsvaartuigen dan 
Nederland, als men de visschersschepen nitzondert. 
Toch meent Ralegh, dat de bloei der Vereenigde Provinciën 
voor Engeland gevaarlijk begint te worden. Gedeeltelijk heb- 
ben de Engelschen zelven daartoe weder bijgedragen door 
„the detestable covetousness of such particular persons as have 
gotten licenses, and given way to the transporting of the 
English ordnance;” daardoor zijn nu de Nederlanders en zelfs 
de Spanjaarden beter uitgerust met Engelsche ammunitie dan 
de Engelschen zelven. Maar de hoofdreden is de snel toe- 
nemende welvaart van Nederland; Engeland kan daarmede 
geen gelijken tred houden. Wat kan daarvan de reden zijn ? 

Na veel nadenken is Ralegh tot de slotsom gekomen, dat er 
vijf redenen bestaan, waarom de kleine en jonge staat zooveel 
sneller in macht toeneemt dan de grootere en oudere, Die 
redenen zijn te merkwaardig om ze niet te noemen. Het 
zijn: 1°. de hulp van Elisabeth aan de Nederlanders ®), 
2°. het gebruik van hun eigen volk in den handel en de vis- 
scherij, terwijl zij voor de krijgsdienst vreemdelingen huren, 
89 de trouwe diensten van het huis van Nassau, 4°. de in- 


99 


1) Ralegh bedreigt hen daarom vrij komisch met het lot van Xerxes, die door 
zijne vele schepen in verwarring gebracht en verslagen werd. Zonderling genoeg 
koppelt hij daarmede samen het verslaan van Medina Celi in 1572 en den slag van 
Roemerswael in 1574, twee gevechten, waarin juist de Nederlanders overwinnaars 
bleven ! 

2) Het getal Engelsche schepen voor den oorlog geschikt wordt door Ralegh op 
600 geschat. — Overbury begrootte in 1609 het getal Nederlandsche schepen van 
alle soorten op 20,000 en rekende dit driemaal meer dan de Engelschen bezaten. 
(Overbury’s Observations in his Travels, in: Harl. Miscell. VIII. p. 350.) Reeds 
in 1587 oordeelde men, dat Holland en Zeeland alleen meer schepen bezaten dan 
geheel Engeland. (Bor, Nederl. oorl. III. 2, fol. 25.) De opgaven verschillen te veel 
om volkomen betrouwbaar te zijn: Hitchcock berekende in 4576 het getal Engelsche 
zeelieden op slechts 1000! (Hitchcock, Pollitique Platt. p. 15.) 

3) De prins van Oranje erkende dan ook het groote belang van die hulp, toen 
hij in 1582 Ralegh, toen Elisabeths afgezant te Antwerpen, verzocht aan zijne 
vorstin te zeggen: „Sed umbra alarum tuarum protegimur.” „Gertainly,” voegt Ra- 
legh er nu bij, „they had withered in the bud, and sunk in the beginning of their 
navigation, had not her majesty assisted them !” 


7 


100 


menging van Spanje in de Fransche binnenlandsche aangele- 
genheden, waardoor Parma tweemaal *) genoodzaakt was, 
daarheen te trekken, toen hij in Nederland eenen goeden slag 
had kunnen slaan, 5°. het beslag op de Nederlandsche schepen 
in Spanje gelegd, waardoor de Nederlanders gedwongen wer- 
den op Oost- en West-Indië en op Africa te gaan handelen, 
een handel, die hun nu een groot voordeel geeft *). 

Hoe ongeneigd ook tot eenen oorlog met Nederland ?), 
meent Ralegh toch verplicht te zijn, zijne landgenooten te 
waarschuwen tegen den staat, die zoo snel tot hunne mede- 
dingster is opgeklommen. Er spreekt angst zelfs in de woor- 
den, waarmede hij zich gerust tracht te stellen bij de drei- 
gende overmacht der Vereenigde Provinciën. „Be their es- 
tates,” zegt hij, „what it will, let not them deceive themselves 
in believing that they can make themselves masters of the 
sea; for certainly the shipping of England, with the great 
squadron of his majesty’s navy royal, are able, in despite of 
any prinee or state in Europe, to command the great and 
large field of the ocean.” Het ware te wenschen, gaat de 
schrijver voort, dat de Nederlanders zich herinnerden, hoeveel 
hun gelegen is aan Engelands vriendschap. De koning kan, 
door zijne havens voor hen te sluiten, hunne uit Oost-Indië 
en de Middellandsche zee terugkeerende schepen bij storm 
hulpeloos maken, daar de tegenover Engeland gelegen kust 
van Calais tot Vlissingen hun reeds geen toevluchtsoord aan- 


1) In 1590 tot ontzet van Parijs en in 1592 tot ontzet van Rouaan. (cf. Fruin, 
Tien jaren, p. 89 en 122,3.) 

® Volgens Ralegh werden voor dien handel 180 schepen en 8700 zeelieden ge- 
bruikt. 

3) Herhaaldelijk doet Ralegh dit uitkomen. Wanneer hij klaagt over den grooten 
uitvoer van ammunitie naar Nederland, voegt hij er uitdrukkelijk bij: „[ urge not 
this point as thinking it unfit to furnish his majesty’s good friends and allies, 


who have had with us one common enemy for many years; but all politie estates — 


have well observed this precept, Ut sit (sic) tractarent amicum, tamquam 
inimieum futurum.” Verder: „[ shall never think him a lover of this land 
or of the king, that shall persuade his majesty from embracing the amity of the 
states of the United Provinces, (for his majesty is no less safe by them, than they — 
invincible by him.) — Het verontschuldigt eenigszins de zonderlinge handelwijze 
van Jakob L,—die Ralegh liet veroordeelen om eene beschuldiging van samenzwee- 
ring met Spanje en het vonnis liet uitvoeren om zijne vijandige handelwijze tegen 
diezelfde mogendheid (Ranke, Engl. Gesch. IL, p. 25),—dat Ralegh zelf, de ijverige 
voorstander van krachtig optreden tegen Spanje ter zee, zich genoodzaakt ziet, zich 
uitdrukkelijk te verdedigen tegen mogelijke aantijgingen van vijandige gezindheid 
tegen Spanje's erfvijand Nederland. De botsing van politieke en commerciëele be- 
langen maakte de positie van Engeland reeds toen uiterst moeielijk! 


< 
Ja 
# 
1 


8 


| 


101 


biedt. Zulk eenen slag kan alleen Engeland aan Nederland 


toebrengen. En zoude die slag hunnen handel, waarin zij 


zelven bij den aanvang van het Bestand erkenden hun eenig 
onderhoud te vinden, niet geheel vernietigen? Wijsheid even- 
zeer als dankbaarheid voor genotene hulp maken het den 
Staten dus tot plicht, geene aanleiding tot ontevredenheid aan 
de Engelschen te geven. 

Ralegh had getracht zijnen landgenooten moed in te boe- 
zemen : zijn slotsom was echter weinig bevredigend. Toonden 
ook de gevolgen der Navigatie-akte, hoe juist hij Nederlands 
belang bij Engelands vriendschap geschat had, aan het nemen 
van zulk eenen maatregel was in den toenmaligen politieken 
toestand miet te denken, Ralegh zelf zoude er voor terugge- 
deinsd zijn. En nu dit het geval was, konde de voorvechter 
van Engelands belangen ter zee zelf niet meer als in 1610 
middelen aan de hand doen om de positie van zijn land te 
verbeteren; het was reeds zoover met de beheerscheres der 
zee gekomen, dat zij een beroep moest doen op het plicht 
gevoel, op de welwillendheid harer mededingster! Telkens en 
telkens weder bleek het, dat door eigene schuld en door 
eigene middelen Engeland door de Nederlanders overtroffen 
werd. Ralegh zelf zag het in: hij was ontevreden en het 
einde van zijne beschouwing was dan ook bitter en moede- 
loos. „It is exceeding lamentable,’ dus besluit hij, „that for 
any respect in the world, seeing the preservation of the state 
and monarchy doth surmount all other respects, that strangers 
should be permitted to eat us out, by exporting and impor- 
ting both our own commodities and those of foreign nations: 
for it is no wonder we are overtopped in all the trades we 
have abroad, and far off, seeing we have the grass cut from 
under our feet in our fields and pastures 1” 


$ 6. Welwods tweede aanval. 


Op het Engelsche volk moesten ‚de met cijfers gestaafde en 
van uitgebreide studie getuigende opgaven van J. R., de moe- 
delooze taal van een Walter Ralegh, eens zoo vruchtbaar in 
plannen, zoo vol van hoop, eenen diepen indruk maken. Nog- 
maals scheen het noodig, de natie van haar recht te overtui- 
gen, haar móed in te spreken bij den naderenden strijd. 

Met dit doel zette zich de Schot William Welwod weder 
aan het schrijven en werkte het hoofdstuk van zijn A brid- 


102 


gement of all Sea-Lbawes f), dat over mare liberum 
handelt, eenigszins om. Bene vermeerderde, verbeterde uitgave 
daarvan eu niets meer °) was dan ook het boek, dat in 1616 ®) 
onder den titel : „De dominio marisjuribusque ad do- 
minium praecipue spectantibus assertio brevis 
ac methodieca,” in het licht verscheen *). Hoewel veel 
meer bladzijden beslaande dan de vroegere bewerking, bevat 
dit boekje geheel dezelfde argumenten; slechts zijn ze beter 
geschikt, meer systematisch aangebracht en wordt hier en daar 
een enkele nieuwe plaats daarbij gevoegd. Aan het einde heeft 
Welwod eene kleine verhandeling over de tollen geplaatst, die met 
de quaestie van mare liberum weinig of niets te maken heeft. 

Is het verschil van inhoud tusschen Welwods beide polemi- 
sche fragmenten gering, toch is zijn De dominio maris 
een nieuw bewijs, dat Engeland en Nederland voortdurend 
meer van elkander vervreemdden, voortdurend meer met elk- 
ander in botsing kwamen. Meer direct dan vroeger treedt 
Welwod tegen Engelands mededingers op: zeer bepaald zegt 
hij in de opdracht van zijn werk aan Anna van Denemarken, 
gemalin van Jakob 1, dat het gericht is „contra extraneos 
piscandi immunitatem in Mari Britannico injuria usurpantes.# ®) 


) Zie hiervóor p. 76. — Het hoofdstuk is afgedrukt in de Bijlagen. 

2) Geene vertaling dus van den geheelen Abridgement, zooals prof. Vissering 
(Drietal handschr. v. H. Grotius, in: Versl. Kon, Akad., Lett. IX p. 1) meent. 

3) De oorspronkelijke editie is mij onbekend, maar het jaar der uitgave laat zich 
gemakkelijk bepalen. In de opdracht aau koningin Anna zegt Welwod: „Juris ma- 
ritimi epitomen auctam et recogoitam Regi meo ante triennium obtuli,” 
(De Abridgement of all Sea-Lawes verscheen „being strong and by all 
warrants inarmed” in 1613.) 

4) Nagedrukt in Den Haag ter gelegenheid van de verschijning van Graswinc- 
kels wederlegging. (1653.) Dat dit hetzelfde werk is-als het in 1616 verschenene, 
en niet, zooals prof. Fruin (Een onuitgeg. werk van H. de Groot, in: Gids, 1868. 
IV. p. 223 Noot 41) meent, een Latijnsch excerpt vanden Abridglement, blijkt 
overtuigend uit het verhaal door Selden (Mare Clausum, in Opera. IL p. 1407) 
reeds in 1635 uit Welwods De dominio maris overgenomen, een verhaal woor- 
delijk op p. 22 der Haagsche uitgave te vinden, terwijl het in den Abridgement 
geheel niet voorkomt. (Vgl. hiervóor p. 42 Noot 1.) De Haagsche editie is een 
afzonderlijk werkje met titel en jaartal, geen aanhangsel van Graswinckels Vindi- 
ciae. (Lehmann, Grotii manes vindicati. IL. p. 735.) Het eenige mij bekende exem- 
plaar van den herdruk van 1653 bevindt zich in het bezit van prof. De Geer, die 
het mij met bijzondere welwillendheid ten gebruike afstond. 

5) De wederlegging van De Groot's Mare Liberum treedt in het latere geschrift 
dan ook geheel op den achtergrond. Wel zegt Welwod, dat de Nederlanders 
„omuibus seripti factique modis” den eigendom der Engelschen op de zee hebben 
aangevallen (De dominio maris. p. 1), maar hij noemt De Groot’s naam nooit. Hoe- 
wel hij tweemaal zelfs zijne woorden aanhaalt (l.c. p. 22,23), spreekt W. dan altijd 
van „Batavus” of ille.” (Het pleit niet voor de zorg, door Welwod aan de om- 


KE 


kj 
E 


103 


Een kort overzicht van Welwods aanval moge volgen. Het 
boekje is in vier hoofdstukken verdeeld. In het eerste, dat 
zal bewijzen „Dominia esse in Mari, eaque distincta,” be- 
weert Welwod: „partitionem legitimam maris impediri® 
door rechtsgeleerden, dichters en redenaars, „necessariam marig 

divisionem impetiri/” door „avariores”, die deze verkeerde 
meening gretig aannamen. Om hieraan een einde te maken 
tast hij de beweerde communio der zee aan met argumenten, 
die sinds 1613 niet nieuw meer waren. Tevens vinden hier 
een plaats de redenen, toen tegen De Groot’s bewijsvoering 
van de onvatbaarheid der zee voor toeëigening aangevoerd. 
Welwod staat daartoe stil bij de ondeelbaarheid der zee, hare 
bewegelijkheid, hare onbegrensbaarheid, hare onvastheid en 
hare overeenkomst met de lucht als voorwerp van eigendom. 
Meer uitvoerig dan in den Abridgement zet hij uiteen, 
dat het alleen de zee bij de kust is, waarop de Engelsche 
koning aanspraak maakt; de opene zee is vrij en sinds de 
tijden der Romeinen niet geoccupeerd. 

Nadat hij dus duidelijk meent uiteengezet te hebben, wat 
de Engelsche aanspraak op de zee was en waarop die zich 
grondde '), wijdt Welwod nog drie hoofdstukken aan de drie 


werking besteed, dat de bladzijden van Mare Liberum desniettegenstaande aan 
den voet zijner pagina’s opgegeven staan, zonder eenige vermelding van het 
boek, waaraan die bladzijden ontleend zijn.) — Graswinckel wist dan ook, toen hj 
Welwod beantwoordde, niet op wien deze doelde, en spreekt van de „responsiones 
neseio eujus Bataví.” (Maris Lib. Vind. adv. Welwodum. p. 24.) Grondig be- 
kend met de quaestie, die hij behandelde, was G. dus zeker niet! De Groot zelf wist 
dit ook wel. „Quod indicas”, schrijft hij 14 Dre. 1636 aan zijn broeder Willem, die 
hem een afschrift van Graswinckels boekje tegen Selden bezorgd had, „mea cum 
seriberet non legisse, etiam te non monente cognovissem et ex verbis et ex rebus.” 
(Grotii Epist. p. 864, Ep. suppl. N°. 384.) 

1) Hoewel Welwod zelf meende, dat zijn boek door „conspicua brevitas” uit- 
muntte, is dat echter niet het geval. Evenmin als in zijn boek van 1613 (cf‚ hiervóor p. 77 
Noot 3) is het nu volkomen duidelijk, wat hij eigenlijk wil. Wel is hij zeer breedvoerig over 
jurisdictio in mare en hare gevolgen, wel verklaart hij duidelijk, dat Engeland 
alleen op de zee aan hare kusten aanspraak maakt, maar hoever zich dat gebied 
uitstrekt vermeldt hij niet, en op andere plaatsen stelt hij de zee gelijk met de 
lucht, waarover men volgens hem „dominium aliquod” kan hebben. Elders weder 
spreekt hij van eenen „dominus alicujus partis maris,” blijkbaar doelende op den En- 
gelschen koning. En dat dit woord dominus” niet bij vergissing daar geplaatst 
is, om in het algemeen een recht op de zee aan te duiden, blijkt uit p. 27, waar 
hij dominium uitdrakkelijk tegenover possessio plaatst. — De woorden in Welwods 
boek, die voor het Engelsche dominium pleiten, zijn zelfs zoovele en zoo bepaald, 
dat Graswinckel in zijne Vindiciae het er voor houdt, dat Welwod dominium maris 
en niets anders eischt. „Maris dominium non agnoscimus,” zegt hij, en op verschil- 
lende plaatsen maakt hij er W. een verwijt van, dat hij in het gunstigste geval 
alleen jurisdictio in mare bewijst, geen „dominium quod vocamus privatum,” geen 


104 


rechten, die hij oordeelt, dat voornamelijk uit dominium in 
mare voortvloeien: het recht om de zee te bevaren, het recht 
in de zee te visschen en de bevoegdheid om tollen te heffen 
voor het gebruik der zee. Het eerste dier drie hoofdstukken, 
dat ten titel voert: „Jus navigandi in Mari non esse omni- 
bus omnimodo liberum,” is alleen merkwaardig, omdat Welwod in 
1613 deze zelfde bewering „ridiculous” en het tegenovergestelde 
„a thing farre off from all controuersie” noemde *). De bewijzen 
voor de stelling aangevoerd zijn zóo onbeteekenend, dat Gras- 
winckel terecht verklaren konde, maar éene aanmerking op dit 
hoofdstuk te hebben, namelijk dat de titel niet luidde: „Jus navi- 
gandi omnibus liberum esse °).” Welwod zegt toch niets an- 
ders, dan dat men vijanden van zijne kusten mag verdrijven en dat 
de vorsten der aanliggende landen het recht hebben, bakengeld, 
loodsgeld, havengeld en andere dergelijke betalingen te vorderen. 

Het derde hoofdstuk is het belangrijkste; immers het moet 
bewijzen: „Jus piscandi maxima parte appropriatum esse.” 
Hier is echter de teleurstelling het grootste: met eenige wei- 
nige verwarde woorden tracht de schrijver te bewijzen, dat de 
visscherij in de zee aan de bewoners der aangrenzende landen 
behoort, en dat dezen anderen slechts dan niet moeten uit- 
sluiten, als zij daarvoor betalen en zoodoende de eigenaars 
der visscherij schadeloos stellen voor het geleden nadeel. Eens 
over de netelige rechtsquaestie heen wordt Welwod uitvoeri- 
ger: waar het zijne verongelijkte landgenooten aangaat kan hij 
niet zwijgen. „Laeduntur Britanni,” roept hij uit, „immo 
spoliantur, dum maria sua peregrinorum piscatorum quasi 
inundatione continua sie occupantur, ut non modo pisces 
exhauriuntur, sed et piscium congregationes dissipantur: ita 
ut ubi ante annos 30 pisces ad ipsas aedes in cumulis exun- 
dabant, hodie ad multa milliaria dispersi fugatique, magno 
pauperum piscatorum labore periculoque egerrime apprehen- 
duntur.” En zéer onrechtvaardig is deze handelwijze der 
Nederlanders: niet alleen toch zijn zij bij tractaat verplicht, 
zich op zekeren afstand van de Schotsche kust verwijderd te 
houden °), maar ook de tol, dien zij bij het aandoen van het 


„proprietatem®, terwijl hij dit toch eischt. „Et nos jurisdictionem maritimam 
agnoscimus,“ zegt hij zelfs eens, „proprietatem vero negamus.” Het moet echter 
erkend worden, dat Graswinckel evenals wij lateren reeds eenigszins onder den 
invloed van Seldens Mare Clausum schreef. 

t) Welwod, Abridgement of all Sea-Lawes, p. 61,62. 

2) Graswinckel, Maris Liberi Vind. adv. Welwodum. p. 16. 

®) Zie hierover en over het volgende: hiervóor p. 42 Noot 1. 


105 


land moesten betalen, is sinds vele jaren in onbruik geraakt, 
eene zaak te erger, daar de Schotten, die behalve de tienden 
aan de kerk, nog eene belasting op de visch aan de schatkist 
moeten opbrengen, zoodoende de concurrentie niet kunnen 
volhouden. Het is dan ook niet te verwonderen, terwijl de 
Nederlanders „licenter, copiose, frequenter, passimque, incolis 
eonspicui, ad littora usque oberrant,” dat de Schotsche vis- 
scherij bijna geheel is te niet gegaan. 

Is de aanklacht der Nederlanders er op berekend, indruk 
te maken op een volk, dat de gegrondheid van bijna alle de 
opgesomde grieven moest voelen, daarmede is dadelijk’ het 
aantrekkelijke van Welwods werk ook verdwenen. Zoodra de 
„professor of the Ciuill Lawe” weder zijn eigen gebied be- 
treedt, is hij even oppervlakkig en vervelend als vroeger. Het 
met al het voorgaande geheel niet samenhangende vierde 
hoofdstuk : „Mare esse vectigale,” waarin Welwod over den 
oorsprong, het doel (de „causae” zegt hij,) en de soorten van 
belastingen en tollen spreekt, neemt allen indruk weg, dien 
het voorgaande mocht gemaakt hebben *). Wiede Engelsche 
pretensie wil leeren kennen, zoeke dan ook ‘geene heldere 
uiteenzetting daarvan bij dezen voorvechter. Welwod was in 
de drie jaren, die tusschen de uitgaven zijner beide werkjes 
verliepen, volstrekt niet vooruitgegaan. Geen enkel argument 
van belang is in het latere boekje bijgevoegd. 


1) Er schijnt dan ook niet veel op het boekje gelet te zijn, voordat Graswinekel in 1653, 
toen de quaestie van mare liberum als aanleiding tot den Engelschen oorlog aan 
de orde was, (niet in 1636, zooals prof. Vissering in de: Versl. der Kon. Akad., 
Lett. IX. p. 1 mededeelt) ter beantwoording van Welwod zijne: „Marís Liberi 
Vindiciae adversus Gulielmum Welwodaum, Britanniei Maritimi 
Dominii Assertorem” uitgaf. Hij had daarbij bepaaldelijk het oog op het boekje. 
getiteld: „De dominio maris® terwijl de Groots Defensio tegen het 27e hoofd- 
stuk van Welwods „Abridgement of all Sea-Lawes” gericht is, Graswinckels 
werk verscheen waarschijnlijk tegelijkertijd met den nadruk van Welwods Latijnsch 
werkje in het licht: beiden zijn uitgegeven „Hagae-Comitum. Ex Typographia 
Adriani Vlac. M.DC.LIJI.” Graswinckels werk behoort bij de litteratuur van den 
eersten Engelschen oorlog: het ligt dus buiten mijn bestek en ik zal er niet meer 
dan in het voorbijgaan bij stilstaan. Het is verdeeld in vier hoofdstukken, die de- 
zelfde opschriften als die van Welwods De dominfío maris dragen. G. volgt 
zijne tegenpartij op den voet en wederlegt hem zeer kort en oppervlakkig, maar 
nu en dan niet onaardig. Het boek is opgedragen aan Const. Huygens, en derhalve 
natuurlijk ook met een Latijnsch lofdicht van „Constanter” opgeluisterd. Hoewel het 
dus niet zonder eenigen ophef verscheen (cf. nog: RSG. 7 Dee. 1652, 25 Febr. 
1653, en: Lehmann, Grotii manes vindic. IL. p. 735,6), is Graswinckels werk geheel 
vergeten. Het eenige mij bekende exemplaar (dat op de Utrechtsche bibliotheek is 
niet te vinden,) is in het bezit van prof. De Geer, die het mij op mijn verzoek 
dadelijk bereidwillig toezond. 


VIERDE HOOFDSTUK. 


VERMEERDERING VAN GRIEVEN. 


$ 1. Nieuwe belasting der haringvisscherij. — 


„Groote oultraigen ende insolentiën.” 


De herhaalde aanmaningen, die elkander gedurig spoediger 
opvolgden, konden niet zonder uitwerking blijven. Meer en 
meer openbaarde zich de publieke opinie met kracht; mannen 
van naam, personen in de onmiddellijke omgeving van den 
koning trokken zich de zaak aan. Nu eindelijk was Jakob I 
tot handelen bereid: het werd hem duidelijk, dat krachtige 
maatregelen plicht werden, dat een conflict niet te vermijden 
was. En toen hij in den zomer van 1616 reden had, om ern- 
stig ontevreden te zijn op de Staten wegens het verbod van 
invoer der Engelsche geverfde lakens in Nederland, greep hij 
de gelegenheid aan, om zich op hen te wreken. Als repre- 
saille-maatregel meende hij het plakkaat van 1609 weder van 
kracht te moeten verklaren en de visscherij op de Schotsche kus- 
ten te belemmeren). Werkelijk was dit in vele opzichten uit- 
nemend geschikt: de altijd ledige schatkist van Jakob 1 2) 
werd gevuld en de Nederlanders werden juist getroffen daar, 
waar zij de Engelschen hadden uitgedaagd: in hunnen handel 
en nijverheid. Al had dan ook Carleton, de Engelsche gezant in 
Den Haag, veel op ’skonings besluit aan te merken *), het 
baatte niet: Z. M. besloot zijn plan uit te voeren. 

Eene eerste proefneming slaagde boven verwachting *). Want 


1 Winwood aan Carleton dd. 14/24 Sept. 1616, in : Carleton, Lettres. L. p. 144. 

2) Nog in 1618 schreef de secretaris Lake aan Carletou, dat meu ten hove met 
allerlei bezuinigingen bezig was. (Carleton, Lettres. II. p. 189, 235.) 

3) Carleton, Lettres. I. p. 122, 

4) Het komt mij niet onmogelijk voor, dat Welwod, als ’s konings „humble subiect 
and daily orator” ter rechtvaardiging van dezen maatregel zijn De dominio 


107 


_ Winwood mocht den 14/24 September 1616 naar Den Haag 
À schrijven, dat er nog geene „résolution publique” tot het be- 
 Jasten der Nederlandsche visscherij genomen was ®), toch had 
_men onder de hand reeds een begin met de zaak gemaakt °). 
Den 6/16 Jumi °) had de koning den hertog van Lennox, 
admiraal van Schotland, last gegeven van elke buis te 
eischen een angelot *), of een ton haring en twaalf kabel- 
jaawen °). Lennox schijnt toen Caron, den Nederlandschen 
gezant, onder een schoonschijnend voorwendsel bepraat te 
hebben, daartoe eenen aanbevelingsbrief aan de kapiteins van 
het konvooi der visschersvloot mede te geven °). 

Daarmede verscheen den 7 Augustus „de secretaris van den 
hertog van Lennox, John Browne, op een Schotsch schip onder 
de visschers. Hij vorderde hun „de conincklijcke tol ofte ac- 
chijnse” tegen „quitantie ofte recepisse” af, en verzocht bij weige- 
ring opgave der namen van schipper en schip, om van hen het 
volgende jaar het dubbele bedrag te eischen. Hij beweerde, 
dat de koning daartoe gerechtigd was tot op 100 Schotsche 
mijlen van de kust, krachtens de overeenkomst, met de Staten 


maris geschreven heeft. Volgens deze beschouwing zoude dit boekje dus eerder als 
gevolg dan als oorzaak daarvan zijn aan te zien. De gissing ontleent eenige waar- 
schijnlijkheid aan de voor Welwods boek geplaatste opdracht aan koningin Anna, 
die in 1614 bij den visscherij-tol geïnteresseerd was. (Zie hiervóor p. 90.) 

1) Carleton, Lettres. I. p. 141. 

2) De vermelding van het nemen van twee Engelsche oorlogschepen door het kon- 
vooi der groote visscherij in R.S.-G. 4 Juli 1616 heeft betrekking op eene geheel 
andere zaak. cf. Carleton, Lettres. 1. p. 81, 88. 

3) Dezen datum geeft het rapport van kapitein Corn. Pietersz. aan de penningm. 
der groote visscherij te Enkhuizen, — te vinden onder de Bijl. v. h. Verb, Joachimi. 1636. 

4) De angelot was een Engelsche munt, omstreeks f 6.— waard. Vlg. de Ordonn- 
der Stn. op de munt gold zij in 1604: f 5—9 stuivers, — in 1619: f5—13 of f 5—4 
(er waren verschillende soorten,) — later in dat jaar f 6 tot 1 Mei, daarna f5—17. 

5) Het bedrag der geëischte belasting wordt verschillend opgegeven. Kapitein Corn. 
Pietersz. sprak van 1 ton haring en 12 kabeljanwen, — kapitein Jan Albertsz. van 
1 „amgeloth” of 1 ton haring en 12 kabeljauwen, — de regeering van Enkhuizen 
van f6— of 1 ton haring, (vgl. beide brieven achter het Verbaal Joachimi. 1636), — 
de Stn. volgens Caron van 1 ton haring of Î angelot en 12 kabeljauwen, — Lennox 
zelf volgens denzelfden van 1 ton haring alleen. (Brief v. Caron aan de Stn. 
dd. 19/29 Sept. 4616, in: L.E. 1616. 

6) Van dezen brief, gedagteekend 8/18 Juni 1616, is een afschrift te vinden onder 


de Bijlagen van het Verbaal Joachimi. 4636. — Caron was misleid, getuige zijn 
brief aan de Staten-Generaal van #5, vermeld in: RSG. 12 Sept. 1616. Het 


schrijven van den brief, wordt daar gezegd, was „njet geschiet tot suleke meeninge 
als hy siet dat men tselve wilt gebruycken.” Dat er van den brief misbruik ge- 
maakt werd, blijkt ook uit den boven aangehaalden brief van Corn, Pietersz.; van 
verdere knoeierijen spreekt die van Jan Albertsz, den anderen kapitein. (Vgl. beide 
brieven onder de Bijlagen van-het Verbaal Joachimi, 1636,) 


108 


bij den doop van den nu overleden prins van Wales ge- 
maakt f). De meeste buizen betaalden dadelijk. De kapi- 
teins van twee der konvooischepen lieten zich echter niet 
verschalken ; zij grepen Browne en vorderden hem zijne com- 
missie af. Hij toonde die met den brief van Caron. Daar hij 
niemand geweld had aangedaan, vergenoegden de kapiteins 
zich toen, hem te verbieden, verder met de invordering voort 
te gaan, en lieten hem ongestoord vertrekken %), 

Dadelijk deden beide bevelhebbers rapport van het voorge- 
vallene aan de directeurs van de groote visscherij te Enkhui- 
zen, die de zaak aanbrachten aan het bestuur der stad. De 
regeering van Enkhuizen schreef daarop aan Oldenbarnevelt 
eenen brief, die van hunne verontwaardiging getuigde. Zij 
hadden zich, dus schreven zij, over „dese ongehoorde nijeuwic- 
heyt seer verwondert” en „wisten niet wat sulex bediede, hen 
selfs imagineerende, dat eenich bedroch, ofte boeverije daeron- 
der schuylen mochte.” „Alle dese dingen,” gaan zij voort, 
„en voornamentlijck t’ ontfangen van de voorsz. impositie sijn 
t eenemael nijewicheyt smaeckende, ende ’t is te beduchten, 
dat van meerder gevolch sal werden, ingevalle daerjegens nijet 
en werdt voorsien, te meer also die visschers deser landen 
noyt daermede beswaert, oft int minste daerom gemoyt sijn 
geweest.” 3) De Staten-Generaal, mede van de zaak verwittigd, 
beraadslaagden er den 27 Augustus over. Zij noemden de 
belasting „eene ongehoorde ende onlijdbaere nijewicheyt, strij- 
dende tegens die voorgaende tractaten,” en besloten aan Caron 
te schrijven, dat, zoo de geheele zaak niet eene vergissing 
geweest was, hij de onrechtvaardigheid daarvan den admiraal 
„met ernst moest verthoonen en bij alle doenelijcke middelen 
arbeyden,” om van hem te verkrijgen akte, dat het zijne be- 
doeling nooit geweest was of wezen zoude, de visscherij zoo 
te belasten als gebeurd was. De zaak ging den Staten, dus 
schreven zij, „ten alderhoochsten ter herten ende sy begeerden 
daervan bij alle middelen redres te voorderen;’ 4) reeds was 
aan de kapiteins van het konvooi geschreven, alle verdere 


') Daarop beroepen zich zonderling genoeg ook de Staten. Zie hierna p. 114 Noot 14. 
2) Dit verhaal is ontleend aan het rapport der beïde kapiteins aan de penning- 
meesters der groote visscherij te Enkhuizen, waarvan kopie voorhanden is onder de 
Bijlagen van het Verbaal Joachimi, 4636. — Zie mede: R.S-G. 27 Augustus 1616. 
%) Miss. van 19 Aug. 1616, onder de Bijlagen achter het Verbaal Joachimi, 1636: 
4) RS.-G. 27 Aug. 1616, 


}09 


betaling van „eenige thol ofte excijs” te staken en zelfs het 
_ opgeven der namen te weigeren !. 

__ Caron antwoordde den 4 September, dat hij reeds den 
8 Juni van de zaak had kennis gegeven en dus de Staten in 
de gelegenheid gesteld om de zaak te voorkomen; hij veront- 
schuldigde zich over het geven van den aanbevelingsbrief met 
de verklaring, dat men hem misleid had. Ondertusschen be- 
loofde hij de klachten van de Staten aan den koning te zul- 
len voordragen °). Het gevolg daarvan was niet gunstig. Caron 
zelf oordeelde later eene ambassade „omme de actien van dese 
Landen” (in de zaak van de groote visscherij) „te justificeren/, 
hoognoodig ®). De Staten wendden zich toen tot Lennox zel- 
ven, dien zij door een geschenk van zes ruinen voor zich 
trachtten te winnen. Ook dit mocht echter niet baten. Wel 
toonde de admiraal zich zeer vriendelijk, maar tevens gaf hij dui- 
delijk te kennen, dat hij aan de zaak niets konde veranderen. De 
„assijse” was in lange jaren niet „gelicht nochte begeert”, ver- 
haalde hij, maar daarmede was het recht daartoe niet verval- 
len. En dit recht was iets, dat den koning zelven aanging. Al 
wat Lennox doen konde was, het verzoek der Staten aan den 
Schotschen Raad aan te bevelen. Hij ried echter aan toe te 
geven, en toen Caron verklaarde, dat de Staten, om geen prae- 
eedent voor grootere eischen te stellen, niet éen haring zou- 
den willen betalen, merkte hij op, dat dit toeh onbillijk was: 
terwijl alle andere natiën, ja ’s konings onderdanen zelven, dit 
recht betaalden, zouden de Staten daarvan toch niet vrij kunnen 
of willen zijn? 4) Daarmede moest Caron zich tevreden stellen ; 
zijne verdere bemoeïingen bleven even vruchteloos °). 

Het volgende jaar (1617) zal zeker niet zonder onrust door 
de Nederlandsche visschers zijn tegemoet gezien. Werkelijk 
had er in dat jaar eene botsing met de Engelschen plaats, 
die zeer onaangename gevolgen had kunnen hebben. Browne 
verscheen evenals het vorige jaar onder de visschers, gedroeg 


Y) Brief van Gecommitt. Raden v. Holl. en Westfrlesl. aan Oldenbarnevelt. 
dd. 25 Juli (moet ongetwijfeld zijn: Augustus) 1616, onder de Bijlagen van het Verbaal 
Joachimi, 1636. — R.S-G. 27 Aug. 1646. 

29) RS-G. 12 Sept. 1616. 

3) RH. verg. v. 2 Nov—22 Dec. 1616. p. 39. 

4) Miss. van Caron aan de Stn. dd. 19/29 Sept. 1616, in: L. B. 1616. — Lennox 
was zóo overtuigd van de rechtvaardigheid der zaak, dat hij verklaarde ze wel aan 
het oordeel der Staten zelven te durven overlaten. Caron meende echter „dat sy 
dan wel haest eeu eynde van dit proces souden hebben!” 

>) Carleton, Lettres. II, p. 11,12,53. 


110 


zich even gematigd, maar voerde toch denzelfden last uit. 
Na aanvankelijk goed geslaagd te zijn, begaf hij zich ook 
naar het konvooischip van Rotterdam. De kapitein daar- 
van, Andries Tlieff '), weigerde de betaling uit naam van 
alle Nederlandsche visschers en gaf daarvan schriftelijke ver- 
klaring. Browne toonde zich voldaan en maakte zich gereed 
te vertrekken naar de visschers van andere natiën °*), toen 
ongelukkig de kapitein van het Enkhuizer konvooischip, Jan 
Albertsz, een der twee die het vorige jaar met Browne hadden 
gesproken, aan boord kwam. Op het hooren van den naam van 
Browne verklaarde deze kapitein dadelijk, last te hebben om hem 
te arresteeren. Protest baatte niet: niettegenstaande het be- 
roep op zijnen lastbrief, dien hij toonde, werd de Engelschman 
zonder verder onderzoek gevangen gezet en naar Nederland 
overgevoerd °). Mag men de Engelschen gelooven, dan was de 
behandeling, die hij ondervond, mede niet bijzonder welwillend *). 

Men kan zich de woede van koning Jakob, dus gewelddadig 
in een zijner kroonrechten aangetast, voorstellen. Dadelijk werd 
last gegeven, twee kapiteins van de in Engeland aanwezige 
Nederlandsche schepen als gijzelaars gevangen te nemen ®). 
Caron gaf den 14/24 Augustus kennis van ’s konings ernstig 
ongenoegen over de beleediging, hem in den persoon van een 
zijner hooge ambtenaren aangedaan ®), en den 6 September 
verscheen Carleton in de vergadering der Staten-Generaal, om 
in hevige bewoordingen satisfactie daarvoor te eischen en te- 
vens vergoeding van de geledene schade te vorderen 7). De 
zaak werd overal hoog opgenomen. Winwood meende, dat de 
Staten „n’avoient jamais rien fait de plus imprudent, ni de 
plus orgueilleux,” *) — Oldenbarnevelt „n° avoit autre chose 


V Carleton spreekt in zijne brieven altijd verkeerdelijk van „Cliff.” 

2) Het waren voornamelijk Fransche visschers, die met de Nederlanders daar 
vischten. Gentleman begrootte in 1614 hunne visscherij op de Schotsche kusten op 
100 haringbuizen. (Englands Way to win Wealth, in : Harl, Miscell. III. p. 385, 
390.) Hitcheoek (Pollitique Platt. p. 14) noemt ook nog de Denen als visschers 
op de Engelsche kusten. 

3) Het volledigste verhaal hiervan geeft Carleton in zijne Propositie aan de Stn.- 
Gen. van 6 Sept. 1617, die ik daarom in de Bijlagen heb opgenomen. — Zie ver- 
der het verslag van den Schotschen Raad daarvan, en de opmerkingen van Winwood 
en anderen daarover in: Carleton, Lettres, IL. p. 7—15. 

4) Propos. van Carleton in: R.S-G. 6 Sept. 1617. 

5) Carleton, Lettres. Il. p. 8, 10, 44. 

6) RS-G. 6 Sept. 1617. 

7) R.S.-G. 6 Sept. 1617. — Carleton, Lettres. II. p. 40—49.— cf. mede aldaar p. 11,34. 

8) Carleton, Lettres. Il. p. 15. 


111 


_à dire,” toen Carleton er met hem over sprak, „sinon qu’on 

avoit mal fait.” ') „Il me pria,” schrijft Carleton, „le chapeau 

à la main, (ee qui est fort différent de sa coutume ordinaire), 

_ d'en faire raport à Sa Majesté.” °) Ook prins Maurits keurde 

_ de zaak zéer af °%). De Schotsche Raad noemde ze eene 
„insolence et affront,” *) de Engelsche qualificeerde ze als 
„injurieux et insultant” en sprak van „audace et insolence,” *) 
Carleton van „un cas énorme.” °) 

De Staten sloegen dan ook een zeer nederigen toon aan. 
Hun antwoord aan Carleton (van 19 September) °) werpt de 
schuld geheel op de kapiteins zelven, die geen last hoege- 
naamd hadden tot hetgeen zij deden *). Dadelijk hadden de 
Staten hun gedrag dan ook afgekeurd en gedesavoueerd 2) 
en Browne op vrije voeten gesteld '®). Op grond van deze 
feiten meenden de Staten, na hun leedwezen over het voor- 

 gevallene betuigd te hebben, ootmoedig te mogen verzoeken 
om loslating der gevangene Nederlandsche kapiteins en hand- 
having van hunne „ancienne accoustumée liberté et francise 
de la Pescherie./ ") 


1) Carleton, Lettres. II. p. 26. 

=) Carleton, Lettres. II. p. 26. 

3) Carleton, Lettres. II. p. 34, 42. 

4) Carleton, Lettres. IL. p. 7. 

2) Carleton, Lettres. II. p, 12, 10. 

6) R.S-G. 6 Sept. 1617. 

1) RSG. 16,19 Sept. 1617. 

8) Zoo was het inderdaad. Het Engelsche verhaal van het toonen van den last 
door de kapiteins bij het gevangen nemen van Browne (Carleton, Lettres. IL. p. 8, 
9,10. — RSG. 6 Sept. 1617) bleek later onjuist. (Carleton, Lettres. II. p. 43.) 
Carleton zelf was overtuigd, dat zij geenen last gehad hadden. (Carleton, Lettres. 
U. p. 44.) Een onderzoek naar de zaak overtuigde de Staten-Generaal, dat de-ka- 
piteins, die niet in dienst van het land, maar van de groote visscherij zelve ge- 
weest waren (Carleton, Lettres. IL. p. 42), ook van daar geen last in den bedvelden 
zin hadden gekregen. (R.S-G. 19 Sept. 1617.) Aanleiding tot het Engelsche verhaal 
had waarschijnlijk het volgende gegeven. De commissie der kapiteins van het kon- 
vooi, die nog van den tijd vóor het Bestand dagteekende, bevatte altijd in alge- 
meene termen den last, niet te dulden, dat de visschers door iemand in hun be- 
drijf werden verhinderd. Met deze woorden schijnen de kapiteins, blijkbaar zonder 
grond, hunne vermetele daad verontschuldigd te hebben. (Carleton, Lettres. II. p. 52.) 

9) Carleton, Lettres IL. p. 42, 43, 44, 51, 97. 

10) Carleton, Lettres II. p. 34, 41, 43. 

MH) De Staten beriepen zich daarbij op het tractaat van 1594 (bij gelegenheid 
van den doop van den prins van Wales gesloten,) en op het antwoord door Jakob I 
gegeven aan de ambassade van 1610. 1°. Wat het eerste aangaat beweerden zij, in 1594 
eene vrijstelling onder het groote zegel van alle belasting der visscherij gekregen te 
hebben. Een nader onderzoek wees uit, dat het alleen eene bevestiging van vroegere 
tractaten was. (cf. Bor, Nederl. oorl. IV. fol. 47 vlg.) „ou on avoit spécifié quelque 


112 


Met zulke verontschuldigingen stelde Jakob 1 zich echter 
niet tevreden; hij eischte opzending der schuldige kapiteins 
als gevangenen naar Engeland *). De Staten meenden den 
koning te voldoen door de kapiteins dadelijk van hunne pos- 
ten te ontzetten °), maar het mocht niet baten. Ook andere 
voorstellen den koning gedaan *), een beroep op de privilegiën 
der steden *), niets hielp: Jakob 1 weigerde hardnekkig de 
gevangene Nederlandsche kapiteins los te laten, voordat hem 
volkomene satisfactie was geworden °). Van alle zijden gedron- 
gen gaven de regeeringen der betrokkene steden, Rotterdam 


A 


chose à ce sujet.” Maar ook de aanwijzing hiervan bleef achterwege. (Carleton, 
Lettres. II. p. 92109, — verg. hiervóor p. 33 vlg.) — 2°. In 4610, beweerden de Ne- 
derlanders verder, had Z. M. beloofd, voortaan mooit meer hunne visscherij te zullen. 
belasten zonder voorafgaand overleg met de Staten. Carleton meende echter, dat dit 
onwaarschijnlijk was, daar men niets op schrift had, terwijl dergelijke „exemptions 
particulières” gewoonlijk bij „Lettres patentes” gegeven werden. (R.S.-G. 19 Sept. 
1617. — Carleton, Lettres. IL. p. 51,52,53.) Oldenbarnevelt twijfelde mede reeds 
dadelijk. (Carleton, Lettres. IL. p. 27,200.) Uit het Verbaal van 4640 blijkt, dat de 
waarheid in het middeu lag. Koning Jakob had beloofd, zoo er later klachten over 
de Nederlandsche visschers inkwamen, niet dadelijk den strengen weg te zullen 
inslaan, maar die klachten eerst in handen der Staten te zullen stellen. Voor het 
geval, dat daarop geene voldoening volgde, had hij zich echter tot niets verbonden. 
(ef. hiervóor p. 70.) 

De Engelschen grondden hunne vordering, behalve op het tractaat van 1594 
(zie hiervoor p. 108 Noot 1), op een oud recht, dat aan de kroon van Schotland 
toekwam, „Assis d'hareng” genaamd. (Propos. v. Carleton, in: RSG. 6 Sept. 
1617. — Carleton, Lettres. IL. p. 7,10,34. — Brief van Caron, in: RSG. 
6 Sept. 1617.) Caron sprak in zijnen aanbevelingsbrief van 8/18 Juni 1616 (Bijl. 
Verb, Joachimi. 1636) van eene som gelds, die „ouer meenige jaren“ daor de Ne- 
derlandsche visschers aan land betaald werd. Dit geld werd trouwens volgens 
zijnen brief aan de Staten van 19/29 Sept. 1616 (L.E. 1616) ook door alle andere 
natiën, die op de Schotsche kusten vischten, ja door de Schotten zelven betaald, 
Waarschijnlijk spreken van ditzelfde recht de Schotsche parlements-akten uit het 
begin der regeering van Jakob VI (geciteerd bij: Selden, Mare Clausum, in: Opera. 
IL. p. 1407. — cf. mede: Welwod, Abridgem, of all Sea-Lawes. p. 60), „quibus 
non tam eonduntur novae, sed instaurantur veteres leges.“ (Selden, l.c.) Die oude 
wetten bepalen: „that all manner of fischeres that occupies the sea, and vtheres 
persons quhat sumeuer,” die haring of andere visch vangen op de Schotsche kusten, 
tusschen de eilanden of verder op iu de baaien, die visch uitsluitend in Schotland 
ter markt zuilen brengen, „quhairby his Majesties eustomes be not 
defrauded, and his hienesse lieges not frustrat of the commoditie appointed to them 
be God,” Uit het verhaal van Welwod, vermeld op pag. 42 Noot 1, zoude men geneigd 
zijn op te maken, dat het een soort van havengeld was. Dezelfde schrijver verhaalt 
(De dominio maris. p. 23), dat de Schotten „fisco piscariam persolvere coguntur.” 

1) Carleton, Lettres. II. p. 37, 53, 58, 76, 77, 78, 80. 

2) Carleton, Lettres. II. p. 60. 

3) Carleton, Lettres. II. p. 91, 146, 162, 163, 181. 

4) Carleton, Lettres. II. p. 76,78, 79, 1,181. 

5) RS-G. 7,19 Oet, 14 Nov, 1,14 Dec. 1617. — Carleton, Lettres. II. p 91, 93, 
103, 145, 238. 


18 


en Enkhuizen, eindelijk toe, dat hunne burgers naar Engeland 
zouden gaan '). Nog eenig oponthoud veroorzaakte de vordering 
van Holland, dat de Staten-Generaal akte van zekerheid voor 
de personen der kapiteins zouden geven *); maar Carleton ruimde 
deze moeielijkheid wit den weg door „ghenoegh te verseecke- 
ren,’ dat de koning hen ongedeerd zoude terug zenden °). 
Daarop volgde de resolutie van Holland, om tot het zen- 
den der schuldigen over te gaan f), en in het begin van 
April 1618 vertrok Tlieff naar Engeland, terwijl Albertsz. door 
ziekte werd teruggehouden °). De arme kapitein, aan het ge- 
beurde veel minder schuldig dan zijn medgezel, werd in En- 
geland zeer hard ontvangen: niettegenstaande de aanbeveling 
van de Staten, van Caron en van Carleton *) werd hij door 
den koning „wonder toornich bejegent” 7). Daarbij bleef het 
echter en zoowel hij als de Nederlandsche gijzelaars werden 
spoedig naar het vaderland teruggezonden *). 

Hiermede was een conflict geëindigd, dat tot een openbare 
breuk tusschen beide landen had kunnen leiden ®). Maar reeds 
geruimen tijd vroeger hadden de visschers op de Schotsche 
kusten zich gedragen op eene wijze, die Jakob I tot strenge 


I) R.H. 19 Dec. 1617. — Carleton, Lettres. II. p. 93, 145, 162. 

2) Deze zaak dreigde een oogenblik ernstige moeielijk heden te zullen veroorzaken. De 
beide betrokkene steden hadden hare toestemming tot het overzenden harer ingezetenen 
alleen gegeven op voorwaarde dat men voor hun leven instond. (R. H‚ 20 Dec. 1617.) Hol- 
Jand durfde dit niet op zich nemen, en wilde dat de Staten-Generaal het zouden doen. Dezen, 
in die dagen niet gunstig jegens die van Holland gestemd om huune houding in de kerke- 
lijke twisten, weigerden onvoorwaardelijk zich met deze, volgens hen zuiver provinciale, 
zaak te bemoeien. Eu ook al was dit niet zoo, beweerden zij met recht, konden zij uiet 
jets beloven wat aan het goedvinden van den koning van Engeland stond. Holland, in 
verlegenheid, bracht de zaak, waartoe in de vergadering reeds besloten was (R.H. 
90 Dec. 1617), daar op nieuw in met dat gevolg, dat men wogmaals en _nu onvoor- 
waardelijk de resolutie nam. (R.H. 23 Jan. 1618.) Enkhuizen keurde dit besluit later 
goed. (Carleton, Lettres. IL. p. 162, 165, 184, 199, 201, 210.) 

3) Alleen daardoor werden de Staten eindelijk tot de resolutie bewogen. (R.S.-G. 
13 Apr. 1618. — R.H. 23 Jan. 1618.) — Eene stellige belofte gaf Carleton echter 
niet. (Carleton, Lettres. TI. p. 79, 201, 238.) Hij mocht dit trouwens niet doen, 
want de brieven van Winwood, waarop hij zich beroept (Carleton, Lettres. IL. p. 238), 
machtigen hem daartoe niet. (Carleton, Lettres. Il. p. 16,77, 91.) 

4) R.H. 23 Jan. 1618. — Carleton, Lettres. IT. p. 181, 199. 

5) Carleton, Tuettres. II. p. 201, 210, 228, 237, 238, 240. — Albertsz. overleed wei- 
mige dagen later. (Carleton, Lettres. IL. p. 250.) 

6) RS-G. 13 Apr. 1618. — R.H. 23 Jan. 1618. — Carleton, Lettres. 11. p. 199, 
201, 210, 237, 240. 

7) RS.-G. 22 Mei 1618. 

5) RS-G. 22,23 Mei 1618. 

9) Dat het daartoe niet kwam, was misschien grootendeels toe te schrijven aan 
de gematigde handelwijze der Eugelschen. Men schijnt namelijk omstreeks dien tijd in 


8 


114 


Yv 
maatregelen tegen hen scheen te zullen noodzaken. Reeds m 


het begin van November 1617 had Caron geschreven, dat er 
nieuwe klachten van den Schotschen Raad waren ingekomen 
over de Nederlandsche visschers, die „dagelijex groote oultrai- 
gen ende insolentiën” pleegden aan ’s konings onderdanen, hun 
het visschen belettende door het wegnemen van hunne netten 
en hun want !). Spoedige voorziening was noodig, „want sy 
exclameerden te Londen daerop te seer,” ja men beschouwde 
het visschen der Nederlanders op de Engelsche en Schotsche 
kusten onder bescherming van oorlogschepen als eene uittarting 
van den koning ®). De zaak werd den Ll December door de 
Staten aan de directeurs der groote visscherij te Delft over- 
geschreven, maar had verder geen gevolg *). 

De Schotten, in hun handwerk verhinderd, zochten nu hunne 
toevlucht in noordelijker wateren. Daar echter kwamen zij (bij 
de Fär-öer eilanden, eene Deensche bezitting), in botsing met de 
onderdanen van den koning van Denemarken, die zij op hunne 
beurt verjoegen. Klachten uit Denemarken volgden spoedig, 
en bij onderzoek bleek het den Engelschen koning, dat de 
Schotten werkelijk schuldig waren, maar door den nood ge- 
dwongen zoo gehandeld hadden f). Natuurlijk konde de zaak 
zoo niet blijven. Carleton kreeg last er over te klagen en den 
10 April 1618 stelde hij den Staten voor, dat hunne onderda- 
nen als voorheen zich zoover van de kust verwijderd zouden 
houden als het gezicht reikte *), „ce qui est une limite bien 
entendue par gens de Marine, et appellée en ces quartiers là 


The kenning of the land et icy de kennis vant” 


landt.” 6) De zaak was moeielijk en de resolutie liet zich 
lang wachten. Wel werden de steden van ’s konings verlangen 


Fingeland eenigszins bevreesd geweest te zijn, dat de Staten, door hunne binnen= 


landsche geschillen in verlegenheid gebracht, zich uit wanhoop in de armen van 


Spanje zouden werpen. (Carleton, Lettres. L. p. 123, IL. p. 55.) 

1) Miss. van Caron aan de Stn.-Gen., in: RS-G. 4 Dec. 1617. 

2) RSG, 1 Dec. 1617. — Rapin Thoyras, Hist. d' Anglet. VIL. p. 122. —cf. Ralegh, 
Observ. touch. trade and comm. (in: Works. VIII, p. 370), een werk, dat volgens 
sommigen in dit jaar geschreven werd. (cf. hiervóor p. 72 Noot 1 en p. 86 Noot 1.) 

3) RS-G. 1 Dec. 1617. , 

4) Propos. v. Carleton, in: R‚S-G. 10 Apr. 1618. 


3) RSG. 10 Apr. 1618. — ef. Aitzema, Saken v. Staet. IL, p. 402, In het af 


schrift van het Antwoord der Stn.-Gen. van 5 Juni 1618. (Loketk. Stn.-Gen., Eng. 
N90. 43) staat de datum 28 April. In de R‚S-G. vind ik echter op dien dag uiets 
over deze zaak. 

©) Zoo noemt Carleton het in eeue latere Propositie. (R‚S,-G. 2 Juni 1618.) 


kene as 


115 


verwittigd *), maar daarbij bleef het. Carleton drong herhaal- 
delijk op antwoord aan zonder dat de zaak vorderde *). 

Ondertusschen gingen de Nederlandsche visschers hunnen 
gang, „de Schotten dagelijex meer ende meer forcerende, ende 
tyranniserende met smijten ende slaen ende het affnemen van 
haerl. netten ende anderssints, sulex dat hun onmogelijck was 
haer broot te winnen met visschen.” °) Geen wonder, dat er 
op nieuw „wonderlijcke groote elachten” over inkwamen “). 
Men dacht zelfs in Fmgeland weder over het belasten der 
visscherij °). ; 

Emdelijk werd dan ook een antwoord aan Carleton gear- 
resteerd (5 Juui.) De Staten gaven echter niet veel voldoening : 
de zaak speet hun, zij hadden vele stuurlieden onder eede doen 
ondervragen, maar niemand wist van iets dergelijks als waar- 
over de koning geklaagd had. Ten overvloede was er een plak- 
kaat tegen zulke misbruiken geëmamneerd *); reeds nu waren 
de Staten bereid, de aan te wijzen schuldigen 7) streng te 
straffen. Van het oude gebruik, dat de Nederlandsche vis- 
schers zoude noodzaken, zoover het gezicht reikte van het 
land te blijven, wisten zij niets *). Eindelijk vertrouwden zij, 
dat de koning hunne onderdanen niet zoude „turberen” in 
hunne vrije visscherij, waarop zij recht hadden door hunne 
possessio immemorialis, bevestigd door verschillende tractaten, 
met name dat van 1551 ®). Met dit antwoord moest de koning 
zich tevreden stellen. 

Het spreekt van zelf, dat zulk eene behandeling Jakob Î 
miet gunstig stemmen konde: hij was op middelen bedacht, 
mich zelven recht te verschaffen. Carleton verhaalt ons !°) van 
een plan, dat schijnt betrekking gehad te hebhen op het on- 
derdrukken der Nederlandsche haringvisscherij ten voordeele 
van Engeland !!). Maar ook ’s konings recht daartoe moest 


1) Carleton, Lettres. Il. p. 240. 

2) RS-G. 2225 Mei, 2 Juni 1618. 

3) Zoo berichtte Caron aan de Stn.-Geu. (R.S.-G. 22 Mei 1618.) 

4) RS-G. 99 Mei 1618. 

5) Vgl. Carletous gesprekken met prius Maurits en graaf Willem Lodewijk, in : 
Carleton, Lettres. IT. p. 393—05. 

6) RS-G. 5 Juni 1618. — R.H. 17 Mei 1618. — Gr. Placaetb. 1. p. 707,8. 

7) Carleton, Lettres. IL. p. 240. 

8) Carleton, Lettres. Il. p. 240. 

9) RS-G. 5,6 Juni 1618. —cef. R.H. 22,25 Mei 1618, 

10) Carleton, Lettres. IL. p. 396,398,599. 

U) Zie verder over deze zaak en over Godfried Boot: R‚S,-G. 10 Jan. 1619, — 
Carleton, Lettres. IL. p. 400, 

S* 


116 


uitvoerig bewezen worden: omstreeks denzelfden tijd vinden 
wij Jakob 1 bezig met het bestudeeren der eerste bewerking van 
Seldens Mare C lausum,een boek, dat reeds vóor 1618 vervaar- 
digd, in dit jaar hem in handen gesteld werd. De koning las het 
met groote belangstelling, en Slee: de overweging, dat het daarin 
over de noordelijke zeeën voorkomende zijnen zwager, den ko- 
ning van Denemarken, aanstoot zoude kunnen geven, belette, 
dat het toen op zijn bevel gedrukt werd ‘). 

En in deze gemoedsstemming kwamen meer onaangenaam- 
heden den koning tegen Nederland opzetten. Behalve de reeds 
vermelde grief over het verbod van invoer der Engelsche la- 
kens en de jaarlijks ernstiger wordende oneenigheden in Oost- 
Indië, waren het vooral geschillen met de Staten over 
eene quaestie, geheel analoog met die over de haringvisscherij, 
die den koning ergerden. Hoe gering ook in de beginselen, 
dreigde deze zaak geene mindere proportiën te zullen aanne- 
men dan de andere im de publieke opinie reeds gedaan had. 
Het waren geschillen over een nauw verwant onderwerp en — 
waarbij men twistte over geheel dezelfde rechtsvraag, waar- 
over bij de quaestie der groote visscherij gestreden werd: de 
atbaarheid der zee voor toeëigening. | 


$ 2. Ken nieuwe steen des aanstoots, : 


Den 17 Jumi 1596 had Jakob Van Heemskerk, met eenige — 
schepen noordwaarts gezeild om den noordelijken doortocht — 
naar Oost-Indië te zoeken, in de IJszee zeer ver in het noor= 
den een eiland ontdekt, waaraan hij den naam Spitsbergen 
had gegeven. Het was geheel onbewoond en scheen den ont- 
dekkers van weinig belang. ‘Toch namen zij er bezit van in 
naam der Staten en plaatsten een paal als bewijs daarvan op 
het strand ®). Na dien tijd had geen Nederlander meer aan 


402, 404. TIL. p. 9, 4S, 90, 4,1. Het rechte van de zaak vertelt Carleton ech= 
ter niet. 

1) Selden, Vindiciae Maris Clausi, in: Opera II. p. 1421,25. 

2) Zoo verhalen de Staten zelven de toedracht der zaak in 1615. (R.S-G. 16 
April 1615, afgedrukt in de Bijlagen.) Zie het authentieke verhaal der ontdekking — 
door de Nederlanders in de: Histoire du pays nomme Spitsberghe. p. 4—9, waar 
zich een afdruk bevindt van het eigenhandige journaal van den bekenden Willem 
Barendsz., voor zoover dat deze GRE betreft. Vgl. ook: Zorgdrager, Groenl. 
vissch. p. 85, 139,191,192. ‚herson, (Annals of comm. IL. p. 264) vermeldt, 
op gezag van „De Witt’s Ae st of Holland”, dat de Nederlanders zeer vroeg bij 
Spitsbergen walvisschen vingen (onjuist: de Fngelschen deden dat daar vóor hen) 
maar meent, dat zij den weg daarheen waarschijnlijk van Hullsche kooplieden zullen — 


ie 


Rl 


het eiland gedacht, en het was verlaten gebleven *), totdat de 
Engelschen, wier visscherij bij IJsland reeds niet onbelangrijk 
was °), in 1608 *) besloten hadden daarvan gebruik te maken 
om de walvischvangst te beginnen *). Toen de poging uitnemend 


geleerd hebben, die lang vóor hen aan de Noordkaap vischten! Hoe verkeerd de 
in Engeland gangbare voorstelling van den geheelen loop dezer zaak, ook bij vrij 
nauwkeurige kennis der feiten, was, blijkt o. a. nog uit: Niekolls, Remarques, (uit- 
gegeven in 1754). Deze beweert (p. 146), dat Spitsbergen in 1597 door Engel- 
schen ontdekt is, (ook Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 191, vermeldt deze ontde <king 
merkwaardig genoeg naast de Nederlandsche van 1596); dat dezen in het vreed- 
zaam bezit der walvischvangst gebleven zijn tot 1612, toen de Nederlanders met En- 
gelsche loodsen (onjuist: de Biscaiers geleidden beiden de Nederlanders en de 
Engelschen op hunne eerste tochten. cf. Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 127,207) met hen 
kwamen concurreeren, dat de Nederlanders zich in 1617 gewroken hebben over de 
hinderpalen, hun door hunne mededingers in den weg gelegd, door het nemen van 
een schip, en dat de Engelschen dit geduldig hebben aangezien. 
Onderhandelingen daarover geopend baatten niets, en spoedig waren de walvisschen 
door Denen, Hamburgers, Franschen en Spanjaarden verjaagd. Bene betere voorstel- 
ling dezer zaak vindt men bij: Mac Culloch, Diction. of comm. p. 1945. — De in 
den tekst vermelde paal „met haer” (van de zeelieden van 1596) „merck ende 
teyeken” werd in 1612 weggenomen door de Engelschen (R.S.-G. 16 Apr. 1615), 
die er toen zelven een kruis met het koninklijke wapen plaatsten, terwijl zij het 
Jand van hunnen kant den naam van „King James's Newland” gaven. (Maepherson, 
Annals of comm. IL. p. 274.) 

T) Instr. der ambassade van 1618,19, in: Reg. der Instr. v. 1611—1625. 

2) The Trade’s Increase, in: Harl. Miscell. IV. p. 206,11. — Gentleman, Engl. 
Way to win Wealth, in: Harl. Miscell. III. p. 384,86. 

5) Hist. du pays nomme Spitsberghe. p. 10. — Zorgdrager, Groen). vissch. p. 191,92. — 
Vlg. Maepherson, Annals of comm. II. p. 265, rustte de Moscovische Compagnie eerst in 
1611 madat in 1610 een schip de kusten van Spitsbergen had onderzocht) twee sche- 
pen ter walvischvangst uit. Beide schepen zouden, niettegenstaande hunne zes loodsen 
uit Biscaie, vergaan zijn, terwijl de bemanning gelukkig door eenige Hullsche wal- 
vischvaarders gered werd. (De eerste Engelsche uitrusting, die eenig succes had, 
zoude dus die van 1612 geweest zijn; eerst zóo laten zich verklaren Macphersons 
woorden— Annals of comm. II. p. 274,—dat de uitrusting van 1613 „was the 
company’s second equipment expressly for whalc-fishing near Spitzbergen.”) Onmid- 
dellijk na dit verhaal deelt Macpherson mede, dat de Engelschen, ja de Moseovische 
Compagnie zelve, sinds 1598 zonder mededinging naar Groenland ter walvischvangst 
voeren, waarheen in 1612 ook de Nederlanders zich begaven. (Maecpherson, l.c. II, 
p. 243,65.) Ik kan beide verhalen niet overeenbrengen, maar het schijnt mij 
zeker, dat M. hier, evenals dikwijls op andere plaatsen, Groenland en Spitsbergen 
verwart, hoewel hij weet, dat de schrijvers vau dien tijd zich dikwijls aan die ver- 
gissing schuldig maakten. (Maepherson, l.e. II. p. 282. — Vgl. hierna p. 126 Noot 1.) 

4) Dit beweerde Jakob 1 in de conferentie van 40 Juli 1619 met de Nederland- 
sche afgevaardigden. De Staten spreken het niet tegen. (Verbaal 4161819 ad 
10 Juli 4619.) Om zich het recht op de visscherij te verzekeren, trof koning 
Jakob overeenkomsten met Frankrijk en Spanje, waarbij die mogendheden hem dat 
recht afstonden, later ook een verdrag met Denemarken, dat beweerde den eigendom 
van de IJszee te hebben. (Verbaal 1618,19 ad 40 Juli 1619. — Verbaal 1621—25 
ad 17 Maart, 16 Aug. 1622, 4 Febr. 1623. — Macpherson, Annals of comm. II. 
p. 282. — Volgens de: Hist. du pays nomme Spitsb. p. 26, betaalden de Engelschen 
reeds in 1613 jaarlijks eene „recoguoissanee” aan Denemarken voor het vrije gebruik 


118 


gelukte *), hadden zich visschers van andere natiën, vooral 


Biscaiers, bij hen gevoegd *). 

De Nederlanders, altijd gereed om, zoo zij niet de eersten 
waren, dan toch dadelijk te volgen, dachten nu weder aan 
hunne oude bezitting: in 1612 voeren een paar schepen naar 
de IJszee en begonnen daar op walvisschen jacht te maken ®). 
Hunne totale onbekendheid met de walvischvangst deed hen 


echter op tallooze moeielijkheden stuiten: bijna onverrichter : 


zake kwamen zij terug *). Maar de Nederlanders waren niet 
gewoon, zich spoedig te laten afschrikken: dezelfde ree- 
ders, die deze proefneming gewaagd hadden, eene Amster- 


der IJszee. Daarmede strijdt echter de uitdrukkelijke verklaring van Jakob [ van 
10 Juli 1619, dat hij toen nog niet met Denemarken bad willen „accorderen.“) — 
Al deze verschillende pretensiën van Deneuarken, Engeland en Nederland zijn echter, 
toen Spitsbergen door het verdwijnen der walvisschen alle belang weder verloor, (zie 


hierna p. 133 Noot 1) van zelf weder opgegeven. Immers nog onlangs berichtten 


ons de dagbladen, dat de Zweedsche regeering van plan was, Spitsbergen in bezit te 
nemen, waartoe zij volkomen gerechtigd meende te zijn, daar Spitsbergen evenmin 
inwoners als meesters had. De regeering was aa grondig onderzoek tot de conclusie 
gekomen, dat Rusland, Engeland, Nederland, noch eenige andere mogendheid Spits- 
bergen tot haar grondgebied rekende. De Nederlanders, Engelschen, Franschen, 
Russen, Duitschers en Nooren, die vroeger met het oog op de vangst van wal- 


visschen en robben kantoren of andere inrichtingen op Spitsbergen hadden geves- — 


tigd, hadden die sinds langen tijd laten vervallen, daar de visscherij in de wateren, die het 
eiland omgeven, geen voordeel meer gaf. (Nieuwe Rotterd. Courant van4 Juni 1871.) 

1) Reeds in 1645 sprak de schrijver van The Trade’s Increase van: „anew Spring 
in Greenland, that batheth some Ships, and burdeneth them likewise with her own 


natural Freight, with the which the Whale is so richly laden withal, This Place — 
is but of late frequented; so especially, and hath employed, this last Year, some — 
fourteen Ships, and more would do, but that the poor Fishermen, who, though they 


knew tbe Place before, yet, being belike, afraid of the Whale, are now swallowed up in 


the Whale’s Ships.” (?) (The Trade’s Increase, in: Harl. Miscell. IV. p. 209, ef. p. 213.) — 


2) Verbaal 161819 ad 10 Juli 1619, verg. : Winwood, Memorials. III. p. 480. — 


Het waren voor het overige voornamelijk Franschen, Spanjaarden en Denen, die echter _ 
spoedig de visscherij daar te onveilig oordeelden en er niel meer kwamen. (Verbaal — 


161849 ad 16 Mrt, 2 Apr, 10 Juli 1619,— Verbaal 1621—23 ad 17 Mrt,16 Aug. 
1622, 4 Febr. 1623.) 


3) Memorie der ambass. v. 1618,19 dd. 23 Mrt. 1619 (overgedrukt uit het Verbaal _ 


van 161819 in de Bijlagen). — Hist. du pays nomme Spitsb. p. 10. — Zorgdrager, 
Groenl. vissch. p. 191. — Maecpherson, Annals of comm. II. p. 265. 

4) Maepherson (Annals of comm, II. p. 265) verhaalt, dat de Engelschen den 
Nederlanders reeds nu hunne gereedschappen en hun vangst ontnamen, onder be- 
dreiging het volgende jaar, zoo zij weder durfden komen, hunne schepen zelven te 
zullen opbrengen. Maecpherson is dikwijls, door het verschil der jaartellingen mis- 
leid, een jaar bij de gewone opgaven ten achteren. Ook nu zal hij zich aan die 
vergissing schuldig gemaakt hebben. Al spreekt hij toch ook op het volgende jaar 
van een gevecht tusschen Engelschen en Nederlanders op Spitsbergen, schijnt mij 
het verhaal in de Histoire du pays nomme Spitsberghe, (geschreven op 
eenen toon van groote verontwaardiging tegen de Engelschen), vooral hier geloof- 
waardiger. — Zie ook p. 120 Noot 2. 


5 


119 


_ damsche compagnie, rustten het volgende jaar twee schepen 

_ uit, bemand met kundige lieden en beter voorzien van de 

_ poodige gereedschappen. Andere Nederlanders volgden hun 

_ voorbeeld, en verscheidene andere natiën, Franschen en Span- 

5 jaarden, ook eene Duinkerksche reederij, maakten zich gereed 
met hen te concurreeren !). 

Zoo gemakkelijk zoude dit alles echter niet gelukken. De koning 
van Engeland beweerde, dat de eigendom van de zee bij Spits- 
bergen mede tot zijne kroonrechten behoorde. Wij hebben 
gezien °), dat Selden de noordelijke IJszee onder de Engelsche 
zeeën telt. Die aanspraak grondde zich niet alleen op de toe- 
eigening der zee door de Engelsche visschers ®), maar vooral 
ook op de beweerde ontdekking van Spitsbergen door Hugh 
Willoughby op zijne reis naar het noorden in 1558 *). Hoe 
enhoudbaar het ook was, dit laatste argument stond zelfs in 
het begin zeer op den voorgrond®): op grond daarvan ging 
Jakob L in 1613 over tot het verleenen van octrooi aan de 


1) Zorgdrager, Groen). vissch. p. 191. — Hist. du pays nomme Spitsberghe, p. 10—12. 
Deze en de volgende bijzonderheden zijn grootendeels aan dit laatste werkje ontleend. Het 
iseen pamphletje van 1613, opgesteld door Hessel Gerritsz. volgens de getuigenis der zee- 
lieden zelven. Het éénig bekende exemplaar daarvan berust op de Kon. Bibl. in Den Haag. 
Vgl. over dit boekje: Tiele, Mém. bibliograph. s. 1.'journ. des navigat. Holl. p. 195 —98. 

2) Zie boven p. 24,25. 

3) Mare Clausum, in: Selden, Opera. IL. p. 1414. — Treatise of the Dominion of 
the Sea. p. 63. — Macpherson, Annals of comm, IL. p. 265. — Jakob I verklaarde 
hetzelfde aan de Nederlandsche ambassadeurs. (Verbaal 1618,19 ad 10 Juki 1619.) 

4) Instr. der ambass. v. 1618,19, in: Reg. der Instr. 1611—25. — Verg. de Mem. 
der ambass. v. 161819 van 23 Mrt. 1619, en het Verslag der conferentie van 10 Juli 
1619 (in het Verbaal 161819.) — Plancius, Replieques, (afgedrukt in : Hist. du 
pays nomme Spitsb. p. 27, en bij : Wassenaer, Histor. verhael. VIII. p. 98.) — Instr. 
v. Carleton van 6/16 Januari 1615/6 (in: Carleton, Lettres. 1.p. 10.) — R.S.-G. 
13 April 1616. — Maepherson, Annals of comm, IL. p. 265. — Zie het sustenu 
der Bngelschen in bijzonderheden en de wederlegging daarvan bij: Wassenaer, Hist. 
verhael. VIII. p. 89—04. — De Nederlanders hielden vol, dat de Engelsche bewe- 
ringen onwaar waren, getuigen o.a. de Engelsche schrijvers Edw. Wright en Rich. 
Haeluyt, die de ontdekking aan Nederland toeschreven, en de journalen der Neder- 
laudsche zeelieden van 1596. De ontdekking door Willoughby was zelfs volgens zijne 
eigene getuigenis onmogelijk, daar hij zelf bekende in zijn verhzal (afgedrukt, voor 
zoover het van belang is voor deze quaestie, in : Plancius, Replicques, bij: Wasse- 
naer, Hist. verh. VIIL p. 93, en in: Hist. du pays nomme Spitsb. p. 27), dat 
hij niet verder noordelijk geweest was dan 72°, terwijl Spitsbergen tusschen 76° en 
80° ligt. De onhoudbaarheid der Engelsche bewering is nu ook door hen zelven er- 
kend. (Mae Culloch, Diction. of comm. p. 1345.) 

2) Later, toen de ontdekking van Spitsbergen door Nederlanders meer en meer algemeen 
erkend werd, schijnen de Engelschen met meer schijn van recht den nadruk gelegd 
te hebben op hun uitsluitend recht als eerste visschers. (Verslag der audiëntie van 
10 Juli 1619, in: Verbaal 41618,19. — Selden, Mare Clausum, in : Opera. IL. p. 1414. 

— Maepherson, Annals of comm, 11. p. 265.) 


120 


Mosecovische Compagnie, om met uitsluiting van alle andere 
visschers, vreemdelingen zoowel als Engelschen, de walvisch- 
vangst bij Spitsbergen te mogen drijven. ') Nu de koning 
haar zoodoende in het bezit der visscherij gesteld had, was 
de Compagnie vast besloten zich niet te laten verdrijven. 
Had zij in 1612 de weinige Nederlanders, den enkelen Bis- 
caier, ongemoeid gelaten, het was waarlijk niet uit vrees ge- 
schied!®) En nu zich zulk eene talrijke vloot op haar terrein 


scheen te zullen vestigen, maakte zij zich tot krachtige tegen- 


weer gereed. In den zomer van 1613 kwam de Engelsche 
visschersvloot behoorlijk versterkt op Spitsbergen *) en viel 
de Nederlanders kort en goed aan. De twee Amsterdamsche 
schepen werden, niettegenstaande de Engelschen hunne com- 
missie van den prins voor echt erkenden, tot tweemaal toe 
„geheel ende al gedepredeert ende gespolieert, sonder ijet te be- 
houden,” en naar huis gezonden : de overige Nederlandsche sche- 
pen ondergingen hetzelfde lot, slechts éen ontkwam het gevaar *). 


1) Mae Culloch, Dietiou. of comm. p. 1345. — Maecpherson, Annals of comm. IL. 
p. 273. — Selden, Mare Clausum, in : Opera. IT. p. 1414. — Winwood, Memorials. IT. 
p. 480, — Verbaal 1621 ad 26 Maart. — Treatise of the Dominion of the Sea. p. 63. 

2) Er was toen trouwens minder reden dan in 1613 om de Nederlanders aan te 
vallen, daar zij niet noordelijker kwamen dan tot Beeren-eiland. (Hist, du pays 
nomme Spitsberghe. p. 10,11.) — Zie echter hiervóor p. 118 Noot 4, 

3) Hist. du pays nomme Spitsberghe. p. 11. — Macpherson, Annals of. comm. 
IL. p. 278. — De Engelsche vloot bestond uit 7 tot den strijd wel toegeruste 
schepen. (Macpherson, 1. c.) 


4) Hist. du pays nomme Spitsb. p. 21, 22, 28, 24, 25. (Het hiertoe betrekkelijke ge- — 


deelte is, als het eenige mij bekende uitvoerige verhaal dezer gebeurtenis, in de Bijlagen 
opgenomen.) — R.S.=G. 4 Nov. 1622. — Versl. der confer. v. 16 Mrt, 1619, en : Mem. 
v. 23 Mrt. 1619, in: Verbaal 161849 ad 16,23 Mrt. 1619. — Zorgdrager, Groenl. 
vissch. p. 192, (die op p. 207 het jaar 1612 noemt.) — Baudart, Memoriën, V. p.43. — 
Wagenaar, Vaderl. hist. X. p. 67. — De schade werd door de reeders op meer dan 
f 200.000 geschat (R.S-G. 4 Nov. 1622), door anderen op f 130.000 (Zorgdrager, 
Groenl. vissch. p. 192) of f 136.000. (Baudart, Mem. V. p. 43.) — De Neder- 
landers waren niet de eenigen, die er bij leden, dat de Engelsche Compagnie in 
1613 „went so strong to the Whale-fishing.” (Winwood, Memorials. IL. p. 480.) 
Drie schepen uit Biscaie werden beroofd en weggezonden, drie Spaansche verjaagd, 
aan twee Fransche werd hunne vangst ontnomen, het schip van Duinkerken kwam 
er met het verlies van zijn sloep af. (Hist. du pays nomme Spitsb. p. 21, 22, 28, 24.) 
Volgens Maepherson (Annals of comm. II. p. 273) verjoegen de Engelschen dit 
jaar 15 Nederlandsche, Fransche en Biscaaische walvischvaarders, en 4 schepen 
van Engelsche „separate fishers® van Spitsbergen. Van andere visschers werd tol 
geheven (ef. ook hierna p. 122 Noot 4.) Volgens denzelfden schrijver (l. ce. 1. 
p. 265) zouden de Engelschen ook twee Nederlandsche schepen in Engeland 
hebben opgebracht. Dit bericht strijdt echter met het nauwkeurige verhaal in de 
Histoire du pays nomme Spitsberghe. Het overige gedeelte van Mac- 
phersons verhaal (l.c. IL. p. 265) over het ontnemen aan de Nederlanders in 1612 
vdn gereedschappen en vangst, schijnt hiertesbehooren. (Zie hiervóor p. 118 Noot 4.) 


a 


Ktndes’ 


NE 


1E. 
7 121 


De Amsterdamsche reeders vielen natuurlijk klachtig aan de 
Staten '), en dadelijk werd besloten, de zaak daarbij niet te 
laten blijven ®). Men overwoog: 1°. dat volgens het gebruik 
van alle tijden en volken de zeevaart, de visscherij en het 
gebruik van het strand aan een ieder gemeen waren; 2°. dat 
de ontdekking of het bezit van een aanliggend land geen 
recht gaf op dezen regel inbreuk te maken*), zooals het 
voorbeeld der Franschen met betrekking tot Nova Francia en 
Terre Neuve (in 1504 door hen ontdekt) leerde; 3°. dat hier 
ook de ontdekking niet eens door de Engelschen geschied 
was, want dat het land in 1553 door Hugh Willoughby ónt- 
dekt, gelegen was op 72° en ten noord-oosten van het Noor- 
weegsche eiland Seynam (Senjen?), terwijl Spitsbergen ligt op 
15°—S2° en ten noord-westen van Sevnam; 4’. dat, ook al 
ware dit zoo, Willoughby zelf erkende, het door hem ontdekte 
land niet betreden of eenige andere handeling tot inbezitne- 
ming strekkende verricht te hebben *) ; 5°%. dat dus de landen, 
waar de onaangenaamheden met de Engelschen ontstaan wa- 
ren, vrije landen waren, „daer aen de Engelsche ofte andere 
vremde Natiën geen recht of eyvgendomme moghen pretende- 
ren’; 6°. dat immers was „vain et ne méritant de replicque? 
de bewering, als zouden alle ontdekte en nog te ontdekken 
eilanden in de Noordelijke IJszee aan den koning van Enge- 
land behooren (krachtens zijn dominium maris), eene be- 
wering reeds daardoor weerlegd, dat aan Denemarken behoor- 
den de Fär-öer eilanden, IJsland, Groenland en andere land- 
streken °), dichter bij Engeland gelegen dan Spitsbergen ®) 


De andere volken schijnen zich te hebben laten afschrikken, de Nederlanders alleen 
volhardden. (Verbaal 4618,19 ad 10 Juli 1619. — Verbaal 1621—23 ad 17 Mrt, 
16 Aug. 1622, 4 Febr. 1623.) 

1) Baudart, Memor. V. p. 43. — RSG. 16 April 1615. — Zie hun request 
aan de Stn.-Gen. bij: Wassenaer, Hist. verh. VIII. p. 88. 

2) Wassenaer, Hist. verh. VIII. p. 89. — RH. verg. v. 4-20 Mrt. en v. 1-49 
Juli 1614. p. 56.68. 

3) Deze twee argumenten zijn in de Fransche vertaling van Plancius’ Replicques 
(in: Hist. du pays nomme Spitsb. p. 29) op onbegrijpelijke wijze wedergegeven. 
Bene betere lezing vindt men in de Hollandsche vertaling bij: Wassenaer, Hist, 
verh. VIJL. p. 04. 

4) ef. Klüber, Droit des gens. p. 195 Noot a. 

>) Plancius’ Replieques noemen ook nog: „Frislandt.” (?) — Val. Selden, Mare Clau- 
sum, in: Opera. IL. p. 1409 : „Mare, quod in septentrionem latissime panditur, F ris- 
landiam, Islandiam, alias item insulas Dani Norwegique imperio subjeetas allaens.” 
Ortolan, Règles internat. 1. p. 147, vertaalt hier bepaald verkeerd: „les côtes de 
la Finlande.” 

6) Dit argument gaat niet op: blijkbaar begreep men den grond der Engelsche 


122 


7°. dat, zoo echter eenige natie in dit geval moest worden _ 
„gheprefereert,” dit de Nederlanders zouden moeten zijn krach- 
tens hunne ontdekking in 1596; 8°. dat daarentegen de 
Engelschen, zonder eenige voorafgaande kennisgeving op be- 
hoorlijke wijze, den Nederlanders hadden verhinderd te vis- 
schen; 9%. dat wel is waar de Moscovische Compagnie, van 
wie alle „belet” aan de Nederlanders gedaan uitging, onder 
voorwendsel van de macht haar door den Engelschen koning 
verleend, zich willig betoond had, vreemde natiën na verzochte 
„lieentie® of gedane „recognitie” vrij te laten visschen !), 
maar dat zulk eene wijze, om de visscherij voor de Nederlan- 
ders open te stellen, door de Staten niet goedgekeurd konde 
worden, en eindelijk 10°. dat toch de Staten, als bestuurders 
van een land, dat voornamelijk door handel en zeevaart bestond, 
die middelen van bestaan zooveel mogelijk moesten beschermen 
en aanmoedigen *). 

Men oordeelde dus tegen de aanmatigingen der Engelschen 
krachtig te moeten protesteeren. Bene goede gelegenheid, om Ja- 
kob L met de grieven der Nederlanders bekend te maken, bood 
zich weldra aan. De Engelsche gezant Winwood, die met de Staten 
op zeer vriendschappelijken voet stond, keerde in Augustus 1618 
naar Engeland terug, om als secretaris van staat zijne plaats aan 
het hof van Jakob I in te nemen. De verhouding van Engeland 
en Nederland was gunstiger dan ooit *), geene onaangenaam- 


pretensie niet. De Engelsehen beweerden, dat de zeeën, die Groot-Britannië 
omringden, hum als een soort van acecessio behoorden; de IJszee of, zooals zij die 
noemden, Groenlandsche oceaan behoorde hun echter krachtens hunne toeëigening. (Zie 
hiervóor p. 24, 25.) Daartegen dient dus niet, dat Groenland en andere landen, zui- 
delijker dan Spitsbergen, hun niet behoorden. 

1) Andere natiën waren minder schroomvallig dan de Nederlanders : men kwam o.a. 
overeen, dat een schip van Bordeaux bij Spitsbergen zoude mogen visschen, mits 
het de eerste acht walvisschen, die gevangen werden, aan de Engelschen uitleverde, 
Ben schip van St. Jean de Luz zoude traan mogen koken en deu opbrengst met de 
Engelschen deelen, terwijl de Engelschen bovendien alle walvischbaarden zouden krij- 
gen. Een klein scheepje uit dezelfde stad kreeg hetzelfde verlof tegen betaling van 40 
tonnen traan. Men ziet, dat de „recognoissance” niet gering was: de Engelschen 
verzekerden zich la part du lion! Toch verbraken de Engelschen, toen de anderen 
aan het verdrag voldaan hadden, de overeenkomst en beroofden hen van alles, terwijl 
ze hen nog bovendien slecht behandelden ! (Hist. du pays uomme Spitsb. p. 21,22, 25. — 
ef. ook : Maepherson, Annals of comm. II. p. 275,74.) 

2) Request der benadeelde kooplieden aan de Stn.—Gen., bij : Wassenaer, Hist, verh. 
VIIL. p. 88. — Plancius, Replieques, (afgedrukt in: Hist, du pays nomme Spitsb. 
p. 27 vlg, en bij: Wassenaer, l. ce. p. 93.) 

3) Winwood verklaarde aan de Stn.-Gen. bij zijn afscheid : „de vruntschap ende goede 
correspondentie tusschen zijne Mat, ende dese landen heeft altijts toegenomen, ende 


“ 
Os 


# 


123 


fe 


_ heden waren te vreezen, en men besloot dus, Winwood op te 
dragen, den koning te spreken over „de clachten van de coop- 
luyden van Amstelredam, ende andere die van de Engelschen 
jn hare Visscherie omme Noorden verstoort ende berooft sijn 
geweest, ten eynde den selven haer Schip ende traen geresti- 
tueert mach worden.” Hij nam het gaarne op zich '); ten 
overvloede werd ook Caron in denzelfden geest geïnstrueerd *). 
Spoedig kwam er tijding van Winwood. Den 25 October ont- 
vingen de Staten eenen brief van hem, waarin hij goede hoop 
gaf, „dat niet alleen reparatie sal geschieden, maer sulcke 
ordre oick gestelt worden, dat nimmermeer van gelijcken ‘sal 
gebueren” *). De Staten oordeelden dit bescheid echter te 
onbepaald om zich daarop te verlaten. Den volgenden dag 
werd Caron aangeschreven, dat hij voort zoude gaan bij den 
koning aan te dringen, dat de Nederlanders hunne visscherij 
„moegen mainteneren” en dat hunne schade vergoed werd. 
De zaak, dus schreven de Staten, was van het hoogste belang 
en volkomen rechtvaardig. De Nederlanders hadden het land 
het eerst ontdekt, en het was dus waarlijk niet te veel ge- 
ëischt, dat zij gezamenlijk met de Engelsechen moch- 
ten visschen, zonder hunne mededingers „van dese 
neeringe te excluderen” 4). Den 2 November kwam er 
antwoord van Caron, waaruit bleek, dat de Engelsche Com- 
pagnie voor de walvischvangst geprotesteerd had tegen het 
bevaren van Spitsbergen door de Nederlanders °). Men had 
den koning „geïnsinueert,” dat Engeland het oudste recht had 
op Spitsbergen en dat dus aan Engeland alleen de vrije vis- 
scherij aldaar moest worden toegelaten *®). 
Dadelijk verzochten nu de Staten de beschadigde kooplie- 


is soo vermeerdert geworden door Godes hulpe, dat die jegenwoordich is volcomer 
ende perfect, ende qualijek meerder soude kunnen geworden.” (R‚S.-G. 30 Aug. 1613.) 

1) RS-G. 31 Aug. 1613. 

2) Wagenaar (Vaderl. hist. X. p. 70) meent, dat de vereffening van deze zaak aan 
de ambassade naar Engeland in 1613 (De Groot c. s.) is opgedragen. Dat dit on- 
juist is, blijkt reeds uit den datum dier ambassade. De Groot vertrok den 27 Mei 
weder uit Londen (Verb. 1613 ad 27 Mei); denzelfden gag kwam Willem van 
Muyden met zijne schepen eerst op Spitsbergen aan. (Hist. du pays nomme Spitsb. p. 20. ) 

3) RS-G. 25 Oct. 1613. 

1) RS-G. 2 Oct. 1613. — Baudart, Memor. V. p. 48. — Op het laatste willen 
de Staten vooral den nadruk gelegd hebben; zij komen er herhaaldelijk op terug. 
(RS-G. 16 Apr, 1,4 Mei 1615.) 

2) RS-G. 2 Nov. 1613. — Mem. der Nederl. ambass, in: Verbaal 1618, 19 ad 
23 Mrt. 1619, 

©) Wassenaer, Histor. verhael. VIII. p. 89. 


124 


den, de deductiën van hun recht en alle andere stukken, 
die op deze zaak betrekking hadden, naar Den Haag op 
te zenden, om zien tegen de HEngelschen te verantwoor- 
den *). Nauwelijks werd dit bekend, of van alle zijden 
kwamen betoogen bij de Staten in, die de ongegrondheid der 
Engelsche pretensie bewezen °). Onder anderen bood de be- 
kende cosmograaph Plancins den Staten aan zijne: „Re plic- 
ques fondées à Vencontre des propositions et pre- 
tentions des Anglois, d'avoir le commendement 
sur la Pescherie de lisle Spitsberge ou Terre 
Noeufve.” ®) Dit stuk, dat den Staten het best beviel, werd 
door hen aan Jakob 1 gezonden *). Ook dit mocht echter 
niet baten : Jakob 1 toonde zich niet overtuigd *). 

Toen besloten de Staten en de kooplieden „gewelt met ge- 
welt af te keeren”: zij konden zelfs geen gehoor bij den koning 
krijgen, en hoopten dus niet meer op herstel van schade ®). 
In het begin van 1614 ging men dan ook, niettegenstaande 
het protest van Zeeland, dat met Engelands toorn dreigde, 
over tot het verleenen van octrooi aan eene compagnie, welke 
zich onder leiding der kooplieden, die zich reeds op de wal- 
vischvangst hadden toegelegd, gevormd had, om met uitsluiting 
van alle andere ingezetenen der Vereenigde Provinciën „te 
mogen handelen ende visschen op de Kusten ende Landen 
van Nova-Sembla tot Fretum Davidis toe”. 7) 

D RSG. 2 Nov. 1613. 

2) Wassenaer, Histor. verhael. VIIL p. 89. 

3) Afgedrukt in de: Hist. du pays nomme Spitsberghe. p. 27 vlg. en bij : Wasse- 
naer, Hist. verh. VII. p. 93 vlg. — Het oorspronkelijke Latijnsche stuk is opge- 
nomen in de: „Deseriptio deteetionis Freti.” (ef. Tiele, Mém. bibliograph. p. 183,198.) 

4) Wassenaer, Hist. verhael. VILL. p. 94. 

2) Wassenaer, Hist. verhael. VIII. p. 94. 

6) Van het vergoeden der schade kwam dan ook niets. (ef. o. a. R, H. verg. v 
119 Juli 1614. p. 68. — R.S.-G. 4 Nov. 1622. — Wagenaar, Vaderl. hist. X. p 68, 70.) 

71) R.S.-G. 27 Jan, 22 Feb, 27 Mrt. 1614. — Wassenaer, Histor. verhael. VILI. 
p. 95. — Gr. Placaetb. 1. p. 670. — Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 207,8. — 
Verg. ook R.H. verg. v. 4—20 Mrt. 1614. p. 56. — Tegenw. staat. IL. p. 589. — 
Wagenaar, Vaderl. hist. X. p. 68. — Het octrooi, verleend voor 3 jaar, werd 
1 April 4645 met 4 jaar, 24 Jan. 1617 voor nog Á jaar verlengd. (R.S.-G. 1 Apr. 1615, 
23 Dec. 1616, W Jan. 1617. — Gr. Placactb. 1. p. 671. — Zorgdrager, Groenl. 
vissch. p. 246.) Verder 4 Febr. 1622 voor 1 jaar (RS-G. 24 Aug. 1,2 Sept. 
6 Oct. 16, 8,25 Jan, 3, 4,5, 10,11,12,20, 28 Febr, 3 Mrt, 28 Mei, 5 Nov. 
1622), — 22 Dee. 1622 voor 12 jaar (R.S-G. 20, 22 Dec. 1622, — Gr. Placaetb. 
L. p. 678. — Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 216—18), — en 25 Oct. 1633 voor 8 jaar. 
(R.S-G. 18, 25 Oct. 1633. — Gr, Placaetb. L. p. 678. — Zorgdrager, Groenl. vissch. 
p. 229—31.) In 1642 werd de verlenging van het octrooi niet meer toegestaan. 
(Wagenaar, Vaderl, hist. X. p. 69. — Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 231. — Vgl. over 


evens werd ter aanmoediging aan den reeder van het schip, 
_ dat een onbekend land in de Noordelijke IJszee ontdekte, 
_ toegestaan, de vier eerste reizen daarheen vrij van alle con- 
_ eurrentie te mogen doen '). Ten einde aan deze besluiten 
kracht bij te zetten, vond men goed, de jeugdige Compagnie, 
tegen betaling van een „lastgelt’ op denzelfden voet als de 
visschers van haring en kabeljauw, met eenige oorlogschepen 
bij te staan *). Ook de schepen der Compagnie zelve gingen 
behoorlijk ten oorlog toegerust onder zeil *). Zoo stonden de 
partijen gewapend tegenover elkander. 


de redenen daarvan: Tegenw. staat. T. p. 51. — Zorgdrager, Groenl. visscherij. 
p. 228, 29, 235—39. — Mae Culloch, Diction. of comm. p. 1346. — RSG. 
93 Sept. 1642. — R.H. 25 Nov, 13,21 Dec. 1641, 18, 24, 28, 29 Jan, 4 Juli, 
30 Sept. 1642. — Punten v. beschr. der Stn. v. Holl. tegen 17 Juni 1642, 
art. 14, — tegen 8 Sept. 1642, art. 13, — tegen 18 Nov. 1642, art. 24, — Achenwall, 
Staatsverf. II. p. 414.) Het doel, dat de Staten zich met het geven van octrooi voor- 
stelden, was, alle krachten tegen de Engelschen te conceutreeren. („Opdat die Na- 
vigatie, Visscherije ende Handelinghe op de voorsz. Kuste met ordre, dienst ende 
verseeckeringe bij de Ingesetenen deser Lande mach geschieden,” zeggen de Sta- 
ten van Holland. R.H. verg. v. 4— 20 Mrt. 1614. p. 56. —ef. ook: R.S-G. 27 Mrt. 1614.) 
De eigene krachtsinspanuing der walvischvaarders, om zich tegen de Engel- 
schen te handhaven, maakten grootere kosten onvermijdelijk noodzakelijk, dan meu 
zonder zulk een octrooi geneigd was te maken. (Wassenaer, Hist. verh. VII p. 95.) 
Evenals de Nederlandsche natie zieh in Oost-Indië een soort van monopolie toe- 
kende na de kosten in den strijd met de Portugeezen gemaakt, wilde de Noordsche 
Compagnie zich alleen ten minste de voordeelen der kostbare uitrusting verzekeren. 
Dat het oetrooi dus wel redenen van billijkheid voor zich had, kan niet ontkend 
worden; maar de slechte uitwerking daarvan blijkt toch ten duidelijkste. Na het op- 
houden van het Nederlandsche octrooi in 1642 kwamen de nadeelen daarvan eerst 
recht aan den dag. Volgens den schrijver der Aanwijsing van heils. polit 
Gronden en Maximen (1668), was de visscherij sinds 1642 tienvoudig 
vermeerderd en voeren er jaarlijks 12.000 man ter walvischvangst. (Aanwijsing. p. 29. — 
Is de taxatie van Maepherson— Annals of comm. II. p. 290—juist, dat 12.000 man 
300 schepen bemannen, dan is de opgave der Aanwijsing overdreven: uit Zorg- 
dragers opgave van de schepen, die jaarlijks ter walvischvangst voeren, — Groenl. 
vissch. p. 302—5, — blijkt, dat de Nederlandsche walvischvaarders nooit meer dan 
200 à 250 schepen uitgerust hebben. In 1669 bedroeg dat getal zelfs volgens de- 
zelfde bron slechts 199.) Volgens Achenwall (Staatsverfassung. IL. p. 414) was de 
walvischvangst der Nederlanders ua 1645 aanzienlijker dan die van eenig ander volk. 
Nog meer: Zorgdrager (Groenl. vissch. p. 301) verhaalt, dat de Nederlandsche 
walvischvaarders, na het afschaffen der konvooigelden in 1675, de andere vatiën 
„bijna t'eenemaal doodvoeren.” — Vgl. ook: Verslag over de zeevisscherijen. p. 48 vlg. 
— Mae Culloch, Diction. of commerce. p. 1347. 

1 RS-G. 27 Mrt. 1614. — Gr. Placactb. I p. 563. — Wagenaar, Vaderl. hist. 
X.p. 69. — De resolutie had nitnemende gevolgen : geen jaar ging er voorbij, waarin 
niet bericht inkwam van het outdekken van eenig nieuw laud in het noorden door 
Nederlandsche zeelieden. De Staten deden dan ook alles om de Noordsche Compaguie 
in hare ontdekkingen voort te helpen. (RSG. 11 Mei 1615.) 

2) RSG. 4 April 1614. 

3) Wassenaer, Hist. verh. VIJL p. 94, 


126 
$ 3. Voortdurende oneenigheid. 


Weldra bleek het, dat de Staten goed gezien hadden, dat 
de zaak krachtig aangevat moest worden. Wel schreef Caron 
„van het miscontentement dat den coninck, maer noch veel (meer) 
zijner Mat. Raedt daerjnne hebben, dat de Ingeseten van 
dese landen haer willen onderwinden mede te gaen visschen 
omtrent Groenlant '), nijettegens de waerschouwinge bij zijne 


1) Er schijnt in dien tijd eene zonderlinge verwarring geheerscht te hebben tus- 
schen Groenland en Spitsbergen. Hoewel het niet onbekend was, dat het twee ge- 
heel verschillende landen waren (R.S.G. 27 Jan. 1614. — Instr. der ambass. v. 
1621, art. 32, in: Reg. der Instr. van 1611 —23), sprak men doorgaans van de 
oneenigheden met de Engelschen in Groenland, de Groenlandsche Compagnie 
de Groenlandsche quaestiën (ef. o. a. de Engelsche Memorie van 16 Mrt. 1619, 
die voortdurend van het voorgevallene in Groenland spreekt, terwijl de gebeurtenis 
op Spitsbergen voorviel, en het Verslag der audiëntie van 24 Juli 1619, den Brief vau 
Buckingham v. 15/25 Juli 1619 — alles in het Verbaal 1618,19 ad 16 Mrt, 24, 30 Juli 
1619), en nog heden bewaren de Groenlandsche pakhuizen te Amsterdam de 
herinnering dier vergissing. Het was eene bekende zaak, dat de Nederlandsche 
walvischvangers hunnen hoofdzetel op het tot dusverre oubewoonde Spitsbergen had- 
den opgeslagen en dat dàar de twisten met de Eugelschen voorvielen, die later 
zooveel gerucht maakten. Dit was zelfs zoo uitgemaakt, dat het verschil over de 
ontdekking van Spitsbergen door Engelschen of Nederlanders beslissend voor 
het recht van beide natiën werd geacht. ‘Toch sprak Caron van de klachten der 
Nederlandsche kooplieden, door de Engelschen „beschadicht… in Groen landt.”(RS.-G. 
2 Nov. 1613.) Toen de Nederlandsche ambassadeurs in 1619 voorstelden, eene schik- 
king te treffen over het recht op Spitsbergen, antwoordde Jakob I, dat hij daarin 
niet treden konde, daar hij eene overeenkomst met Denemarken geweigerd had, dat 
„andersints het apparentste regt van Groenlant® had. (Verbaal 1618,19 ad 10 
Juli 1619.) Wat meer is, de Engelsche kooplieden zelven, die zich met de wal- 
vischvangst bezighielden, klaagden den koning over „les torts et Imjures manifestes 
en greenelande” het betoog, dat de Noordsche Compagnie daartegen overstelde, 
sprak echter voortdurend van Spitsbergen, zooals het behoorde. (Mem. v. 16,23 Mrt. 
1619, in: Verbaal 1618,19, en afgedrukt in de Bijlagen.) Ook de Engelsche Raad 
meeude, dat de Nederlanders de Engelschen in Groenland hadden aangevallen. 
(Miss. van den Raad, in: Verbaal 1621—28 ad 26 Sept. 1622.) Ja, zoo groot was 
de verwarring, dat de Staten in eenen brief aan den koning van Denemarken spraken 
van „de hoocheyt ende gerechticheyt” van den koning over „Spitsbergen ei 
andere quartieren om de Noort,“ eene vergissing, die zij nog tijdig herstelden door 
in plaats van Spitsbergen Groenland te noemen. (R.S.-G. 28 Juli, 4 Oct. 1631.) — 
In de Replieques van Plancius tegen de Engelschen (afgedrukt bij: Wassenaer, 
Hist. verh. VIIL. p. 93, en in: Hist. du pays nomme Spitsb. p. 27) en ook el- 
ders (Hist. du pays uomme Spitsb. p. 11.— Maepherson, Annals of comm, II. 
p. 282) wordt het eene bekende zaak genoemd, dat de Engelschen Spitsbergen 
Groenland noemen (vgl. Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 192; anders het request der be- 
roofde kooplieden van 1613, bij : Wassenaer, Hist. verh, VIII. p. 88: „bij eenige 
ghenaemt Groenlant”), en de onjuistheid dier meening aangetoond. Oudertusschen blijkt 
uit het bovenstaande, dat ook de Nederlanders zich niet altijd van die vergissing wisten vrij 
te houden. (Vgl. mede: Tiele, Mem. bibliograph. p. 197, waar blijkt, dat ook Barendsz. zelf 
in die dwaling verkeerde, — en de titel van het bij Tiele, 1. c, p. 277 geciteerde 


t 


127 


Mat. gedaen, dat deselve de vsz. landen alleene voor hem wilde 
behouden” '), maar de Engelsche visschers voelden zich tegen 
de Nederlanders niet opgewassen en lieten hen dit jaar (1614) 
ongemoeid ®). Zij troffen zelfs met hen (EA 1614) eene 
overeenkomst voor éen jaar, waarbij zij, om verdere oneenig- 
heden te voorkomen, het eiland Spitsbergen onder elkan- 
der verdeelden. Er werd bepaald, dat de Engelschen in 
de vier baaien, die zij reeds in bezit hadden, alleen zouden 
mogen visschen: het overige gedeelte van het eiland zoude 
voor de Nederlanders openstaan, wien zelfs de bijstand der 
Eingelschen tegen alle andere natiën beloofd werd *). 

Zoo schenen de onzen ook hier den Engekchen op zijde 
gestreefd te zijn! Zelven dachten zij er echter anders over. 


„Journael of Dagh-register,” tusschen 1663 en 1678 gedrukt.) Ook de Denen hiel- 
den Spitsbergen voor een deel van Groenland. (Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 1,27.) 
De oorsprong der vergissing kan geweest zijn, dat meu op oude kaarten de Groen- 
landsche kust bij gissing tot zéer ver in het N. O. uitstrekte, Spitsbergen konde 
zoodoende een kaap of schiereiland op de Groenlandsche kust zijn. Zoo hield Zorg- 
drager (Groenl. vissch. p. 85) in 1727 het nog voor onzeker, of S. een eiland dan 
wel een schiereiland was, ofschoon de kaart tegenover p. 85 de kusten van het 


eiland zeer nauwkeurig aangeeft. — Elders wordt Spitsbergen door de Engelschen 
„King-James's Newland”'genoemd. (Maecpherson, Annals of comm. „II. p. 274. — Miss 


v. Buckingham aan de Nederlandsche ambassadeurs, in : Verbaal 161819 ad 30 
Juni 1619. — Opschrift der Engelsche schaderekening, in: Verbaal 161819 ad 
16 Mrt. 1619. — Overeenkomst van 5 En 1614, bij : Wassenaer, Hist. verh. VUT. 
p. WM.) Ook de Nederlanders noemden Spitsbergen dikwijls ‚Nieulaut” (cf. o. a. 
RS-G. 1 Mei 1615. — Het opschrift van Plancius’ Replicques, in: Hist. du pays 
nomme Spitsb. p. 27, en bij: Wassenaer, Hist. verh. VIII p. 93. — De kaart van 
Spitsb., in: Hist. du pays nomme Spitsb., cf. Tiele, Mém. bibliograph. p. 196,97), 
een naam, waarmede men echter somtijds ook een ander laud schijnt te hebben wil- 
len aanduiden. (Request der beroofde kooplieden van 1613 aan de Stu-Gen., bij: 
Wassenaer, Hist. verh. VIII p. S8: „Nieulant ende Spitsbergen”) 

1 RS-G. 19 Mei 1614. 

2) Verslag der confer. v. 16 Mrt. 1619, in: Verbaal 161819. — De Engelsche Mos- 
covische Compagnie zoude dit jaar volgens Maepherson 13 schepen naar Spitsbergen 
gezonden hebben, de Nederlanders 18, waaronder 4 oorlogschepen van de Staten. 
De RS-G. 4 Apr. 1614 noemen 3 oorlogschepen. Wanneer het verhaal van Mac- 
pherson (Annals of comm. II. p. 265) waar is, dat de Engelschen in 1618 gedreigd 
hadden, dat zij, wanneer de Nederlanders het waagden terug te komen, hunne schepen 
zouden vermeesteren, was er zeker tot hulp van de Staten zelven alle reden ! 

3) Mem, der Nederl. ambass., in: Verbaal 1618,19 ad 23 Mrt. 1619. — De over- 
eenkomst is afgedrukt bij: Wassenaer, Hist. verh. VIJL p. 94. — Dat de Engelschen 
alleen uit onmacht (of‚ zooals Wassenaer het uitdrukt, „omdat het een mes het 

_ ander in de schede hielt,”) „de beste die men vont” waren, blijkt wel uit de : R.H. 
verg. v. 1—19 Juli 1614, p. 68. — Het in 1614 gevolgde systeem van verdeeling 
werd later ook met betrekking tot andere uatiën in praktijk gebracht. (Mac Culloch, 
Dietion. of comm. p. 1345. — Uitvoeriger : Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 193,94, 
012. — Ook: Verbaal 1627 ad 19, 24 April. — Maecpherson, Annals of comm, 
Mp. 287.) 


De Noordsche Compagnie ') verzocht den 20 November 1614 
voor het volgende jaar een even sterk konvooi als zij het 
vorige gehad had, en drong er tevens op aan, dat men 
een expedient zoude zoeken, om de Engelschen „te brengen 
tot een redelijck verdrach’, waartoe zij der Staten „faueur 
ende wijsen Raedt” verzocht”). De Staten waren ook van 
meening, dat eene overeenkomst van beide partijen het veiligst 
was; denzelfden dag werd Caron aangeschreven, dat hij moeite 
zoude doen, dat de gedeputeerden, die eerstdaags uit Enge- 
land verwacht werden om de geschillen in Oost-Indië bij te 
leggen, tevens last kregen over de oneenigheden op Spitsbergen *). 

Werkelijk gelukte dit: de ambassade, die den 9 Februari 
1615 met Wotton aan het hoofd hare eerste audiëntie bij de 
Staten-Generaal had, verklaarde zich bereid over de quaestie 
met de Noordsche Compagnie te onderhandelen f). Den S April 


1) De naam dezer Compagnie wordt zeer verschillend opgegeven. De officiëele 
naam schijnt geweest te zijn: „Geoctroyeerde Compagnie van Noua Sembla tot Fre- 
tum Davidts.” (R.S.-G. 2 Sept, 26 Nov. 1615, 10,23 Mrt. 1620.) Elders heet zij 
eenvoudig : „Compaignie der Noortsche quartieren” (R.S-G. 20 Nov. 1614), op 
eene andere plaats: „Compaguie van Noortvaerders opte Visscherie van de Walvis- 
schen” (RS-G. 12 Febr. 1615), anders: „Geoctroyeerde Compagnie opt Njeuwe 
landt van Spitsbergen” (R.S.-G. 1 Mei 1615), weder anders : „Compagnie van Noua 
Sembla, Spitsbergen, Groenlandt, enz.” (R.S.-G. 12 Jan. 1618), ook: „Geoctroyeerde 
Noortsche Compafguie vande mneringe en visscherie vande walvisschen” (R.S.G. 
1 Sept. 1621) of: „Groenlandsche Compaguie.” (R. H. 29 Jan. 1642.) De gewone 
naam in de R.S.-G. was echter eenvoudig: „de Noortsche Compaguie deser Landen.” 

2) R.S.-G. 20 Nov. 1614. 

3) RS-G. 20 Nov. 1614. — Als reden van hun verzoek gaven de Staten op: 
„alsoot eene compaignie is in Fngelant, die oyck vuytgerust hebben de Schepen 
tot het Visschen van de Walvisschen in de quartieren vant Noorden.” Hieruit 
blijkt, dat de Oost-Indische en Moscovische Compagniën in Pngeland reeds toen voor 
gezamenlijke rekening schepen ter walvíschvangst uitrustten. (Vgl. echter de Instruc- 
tie van Carleton, in : Carleton, Lettres. 1. p. 10.) — De Moscovische Compagnie had van 
Jakob T pas in 1613 een uitsluitend octrooi tot de walvischvangst op Spitsbergen ge- 
kregen. (Maepherson, Annals of comm. IT p. 273. — Mac Culloch, Diction. of comm 
p. 1945.) Ware de gissing niet al te onwaarschijnlijk, dan zoude ik het er dus voor 
houden, dat de Staten zich vergisten, door reeds in 1644 eene combinatie der Com- 
pagnie met anderen aau te nemen. Berst in 1618 is daarvan elders sprake. (Mac- 
pherson, Annals of comm. IT. p. 287. „It was agreed (in 1618), that the Hast-India 
adventurers should still join stock with the Russia Company,” zegt Maephersou. 
Vgl. echter aldaar p. 292: „The two companies had carried on the fishery jointly 
for two years” in 1619.) — Op zich zelve zoude zulk eene combinatie verre van ou- 
waarschijnlijk zijn: van de drie in 1616 vermelde directeurs der Moscovische Compagnie 
(Maepherson, 1. c. IL p. 285) Smith, Diggs en Wolstenholme, was Smith directeur _ 
der Engelsche Oost-Indische Compagnie (Maepherson, 1. e. IT p. 279. — Verbaal 
1613 ad 15 April. — Verbaal 161819 ad 13 Jan. 1619), en stond Diggs daarmede 
ten minste in zeer nauwe betrekking. (Verbaal 1618,19 ad 13 Jan. 1619, — Mac- 
pherson, 1. c. IT. p. 279.) 

1) RS-G, 12,14 Febr. 1615. — Maepherson, Annals of comm, IL p. 275, (die 


129 


werd De Groot als een der commissarissen, die met de ambas- 
_sadeurs hadden onderhandeld, gezonden om hen over deze zaak 
te sonderen? Het gevolg was eene remonstrantie der Engel- 
schen, waarin zij uitvoerig uiteenzetten, dat hun koning zich 
in den eigendom van Spitsbergen en het vischrecht in de 
aangrenzende wateren, als een zijner kroonrechten, voor zijne 
onderdanen wenschte te handhaven f). Alles werd nu gereed 
gemaakt om de onderhandeling met ernst te beginnen; de 
bewindhebbers der Noordsche Compagnie werden naar Den 
Haag beschreven, de stukken op de zaak betrekking hebbende 
opgezocht en eene commissie benoemd, waarin onder anderen 
De Groot en Joachimi, de latere Engelsche gezant, zitting 
hadden, om de remonstrantie te beantwoorden. De strekking 
zoude zijn, te bewijzen, dat de Nederlanders als ontdekkers 
van Spitsbergen recht hadden op de visscherij en dus ook op 
vergoeding van de hun door Engeland toegebrachte schade; 
verder zoude men eenen voorslag doen, hoe voortaan beide volken 
de visscherij in de „Noortsche quartieren” gezamenlijk zouden 
oefenen „met vrientschap, eenicheyt en seeckerhevt” °). Reeds 
den volgenden dag (16 April 1615) werd het concept, door de 
commissie opgesteld, gearresteerd. Het was een uitvoerig stuk, 
waarin op grond van feiten duidelijk uiteengezet werd, dat de 
Nederlanders recht hadden, op Spitsbergen te visschen *). De 


echter hier als meermalen door de oude Engelsche tijdrekening is misleid en 
schrijft: 4614.) — Op verzoek der Noordsche Compagnie had men hun voorge- 
steld, deze zaak vóor de Oost-Indische te behandelen. Bene commissie was 
daartoe reeds benoemd. De Bngelschen vonden echter raadzaam, deze onder- 
handelingen, waarbij de Staten in het nadeel waren, uit te stellen tot de Oost- 
Indische geëindigd waren, waarbij de Engelschen meer belang hadden. Zij verklaar- 
den dan-ook koeltjes, de aankomst der gedeputeerden van de Oost-Indische Compagnie, 
die wegens het slechte weder nog niet aangekomen waren, wel te willen afwachten. 
Over de Noordsche zaken hadden zij last, het laatst te handelen, „als minst Impor- 
terende.” Die last schijnt bovendien niet van dien aard geweest te zijn, dat er veel 
kans op eene schikking bestond; ten minste in den geloofsbrief der ambassade heette 
het: „That the Fishings in the Northern Seas towards the Coasts of Greenland were 
aquïr’d by Right for him (the king) and his only.” (Treatise of the Dominion of 
the Sea. p. 63. — ef. Macpherson, Annals of comm. Il p. 275.) 

1) Mem. der Ned. ambass., in: Verbaal 1618,19 ad 25 Maart 1619, — Selden, 
Mare Clausum, in: Opera. IL. p. 1414, — Verbaal 1615 ad 9 April. (Evenmin hier 
als elders in dit Verbaal vind ik voor het overige iets bijzonders over deze quaestie.) 

2) RS-G. 8,10,15 April 10415. 

9 RS-G. 16 April 1615. — Daar dit het eerste mij bekende stuk is, waarin de 
Staten zelven uitvoerig hun recht op de visscherij bij Spitsbergen uiteenzetten, heb 
ik gemeend, dat het niet zonder belang zoude zijn, het in de Bijlagen op te nemen. 
Het is als het ware de tegenhanger van de Propositie uit het Verbaal van 1610, — 


9 


150 


Noordsche Compagnie, hiermede niet tevreden, leverde den 1 Mei 
bij de Staten nog eene remonstrantie in, om aan de Engelsche ge- 
deputeerden overhandigd te worden *). Daarbij bleef echter de 
zaak voor ditmaal. Joachimi rapporteerde den 4 Mei aan de 
Staten-Generaal, dat hij beide stukken aan de Engelschen had 
overgegeven, maar dat zij alleen geantwoord hadden, rapport te 
zullen doen aan den koning, die zijn besluit later aan Caron 
zoude mededeelen °). Zoo was de zaak weder op de lange 
baan geschoven. De Engelschen, die in het hoofddoel van 
hunne komst, de Oost-Indische quaestie, niets gevorderd wa- 
ren, betoonden zich ongeneigd den Staten te wille te zijn in 
eene zaak, waarvan de afhandeling alleen aan dezen zoude 
ten goede komen. Denzelfden dag namen zij afscheid en den 
Staten schoot niets over dan Caron nogmaals op te dragen, 
den koning toch vooral eene juiste voorstelling van de zaak 
te geven 5). 

Zooals te verwachten was, maakten de vertoogen der Staten 
weinig indruk op den koning *). Zijn besluit liet zich wachten 
en spoedig kwam zelfs het bericht in Den Haag, dat Z. M. 
last had gegeven, de Engelsche visschers bij Spitsbergen dit 
jaar met twee oorlogschepen bij te staan. Dadelijk werd aan — 
Caron geschreven, dat hij dit zoude trachten te voorkomen of 
in ieder geval bewerken, dat de Engelsche schepen de Neder- 
landers niet aanvielen, daar dezen in dat geval last hadden 
zich te verdedigen, en dus een conflict onvermijdelijk zoude 
zijn *). Of Caron daarin slaagde wordt niet gemeld; zeker is 
het, dat het niet tot een gevecht kwam. De Nederlandsche 
walvischvangers, evenals het vorige jaar met drie oorlogschepen 
bijgestaan *), waren weder sterker dan de Engelschen, die gee- 


reeds afgedrukt in: Bijdr. voor Vaderl. Gesch. dl. III. p. 6—1M4, — evenals deze 
waarschijnlijk opgesteld ouder medewerking van De Groot. 

Ĳ RS-G. 1 Mei 1615. 

2) RS-G. 4 Mei 1615. 

5) RS.-G. 6 Mei 1615. 

4) Toen Caron den koning, in antwoord op zijne klachten, wees op de maatrege- 
len, door de Staten genomen om oneenigheden tusschen Engelschen en Nederlanders 
te voorkomen, antwoordde Z. M. daarop niets! (Miss. v. Caron aan den koning 
dd. 6/16 Mei 1615, als bijlage bij zijne Miss. aan de Stn. v. 20,21 Mei 4615, in 

B. 1615.) 

’) RS-G. 16 Mei 1615. De Staten voegen er bij, dat de groote animositeit van 
Engeland hun niet geheel natuurlijk scheen: zij meenden, dat de Spaansche am bas- 
sadeur en zijne partij „totte aenhissinge van voorsz. hostiliteyt alle doenelijcke lis- 
ticheyden practizeren soude on: haer proflijt daermede te doen door verweckinge van 
vijantschap.” (ef. Carleton, Lettres. IL. p. MA.) 

ö) RS-G. 1 April 1615. — Maepherson (Annals of comm. II, p, 282) noemt 14m 


MV Finn + 


boe! 


4 
ki 
8 

hd 
$ 


151 


nen aanval waagden *) en zelfs niet konden verhinderen, dat 
de Nederlanders eene „loge” op Spitsbergen voor hunne ma- 
trozen bouwden °). 

Het volgende jaar (1616) vroeg de Noordsche Compagnie 
een konvooi aan, dubbel zoo sterk als de vorige jaren, en 
werkelijk werden haar na vele deliberatiën vijf oorlogschepen 
toegestaan °). Natuurlijk durfden ook nu de Engelschen nog 
geenen aanval wagen; na het vertrek der Nederlanders be- 
roofden zij echter hunne „loge“ en vernielden ze *). In het 
vaderland was men daarvan onbewust: voor 1617 maakten de 
Staten bezwaar, weder zulk een sterk konvooi toe te staan °), 
dat als overbodig konde beschouwd worden nu de Engelschen 
zich reeds drie jaren rustig hadden gehouden. Maar deze zui- 
pigheid was zeer ontiĳjdig: de Engelschen, hun kans schoon 
ziende, verjoegen den volgenden zomer de Nederlanders van 
de plaats, waar zij gewoonlijk vischten. Een Zeeuwsch schip 
beroofden zij op de schandelijkste wijze van zijne vangst en 
gereedschappen ®). Klachten baatten niet; de geroofde goederen 
werden te Londen onder de oogen der Nederlanders in het 
openbaar verkocht *). 

Intusschen hadden de voordeelen, door de Moscovische Com- 
pagnie zoo gemakkelijk verkregen, den naijver van hare land- 


Nederlandsche schepen met 3 oorlogschepen tegen 2 Engelsche schepen met 
2 „pinnaces.” 
1) Verslag der confer. v. 16 Mrt. in: Verbaal 161819 ad 416 Mrt. 1619. — 
Wassenaer, Histor. Verhael. VIII. p. 95. — Maepherson, Annals of comm, II. p. 275, 
2%) Mem. der Nederl. ambass. v. 23 Mrt, in: Verbaal 1618,19 ad 23 Mrt. 
1619. — De Compagnie maakte zich dit jaar nog verdienstelijk door het oude Ne- 
derlandsche plan, om de noordelijke doorvaart maar Oost-Indië te zoeken, weder 
op te vatten. De poging mislukte echter als alle vorige (R.S.-G. 2 Apr., 26 Nov. 
1615. — Gr. Placaetb. 1. p. 671), en nieuwe plannen schijnen geen beteren uitslag 
gehad te hebben. (R.S.-G. 25 Mrt. 1625.) 
5) RS-G. 28 Apr, 11,12 Mei, 2 Juni 1616. — De reden van die grootere uit- 
rusting was de dreigende houding van Denemarken, dat dit jaar eene dergelijke 


_pretensie als de Engelsche opwierp. Men vreesde dus voor eene Pngelsch-Deeusche 


combinatie. De vrees was echter moodelooss. (Maephersou, Annals of comm. II p. 282.) 
4) Mem. der Nederl. ambass. v. 23 Mrt, in: Verbaal 161819 ad 23 Mrt. 1619. 
5) RSG. 16 Mrt, 20 Apr., 15 Mei 1617. — De Staten wekten de Noordsche Com- 

pagnie op, zelve „sterck te reeden ende vuytte varen opte Neringe ende Visscherie.” 

(RSG. 24 Jan. 1617. — Gr. Placaetb. 1. p. 673. — Wagenaar, Vaderl. hist. X. p. 70.) 

e 6) RS-G. 9 Nov. 1617, 4 Nov. 1622. — Macpherson, Annals of comm. II. 

Pp. 287. — Vooral: Mem. der Nederl. ambass. v. 23 Mrt, in: Verbaal 1618,19 ad 

23 Mrt. 1619, die ik als het eeuige authentieke verhaal van deze gebeurtenis in de 

Bijlagen opneem. — De schade werd begroot op 8000 pond Vlaamsch ({ 48,000). 

(RS-G. 9 Nov, 1617.) 

7) Mem. der Nederl. ambass. v. 23 Mrt, in: Verbaal 1618,19 ad 23 Mrt, 1619. 


ge 


132 


genooten opgewekt. Waren er reeds vroeger nu en dan on- 
aangenaamheden ontstaan door den overmoed van Engelschen, 
die als „separate fishers” met de geoctrooieerde Compagnie 
wilden concurreeren }), in 1618 scheen de zaak eene voor die 
vereeniging ongunstige wending te zullen nemen. De ko- 
ning toonde zich geneigd, aan verscheidene Engelschen en 
Schotten, die eene nieuwe compagnie wilden oprichten, vol- 
macht te geven, om naast de Moscovische bij. Spitsbergen te 
visschen. Behendig genoeg werd er tevens eene poging gewaagd, 
om de econcurreerende Nederlanders te verzwakken, door 


eenige kooplieden uit Zeeland, — eene provincie, die steeds 
tegen het uitsluitende octrooi der Noordsche Compagnie 
geprotesteerd had ®), — in de nieuwe Engelsche maatschappij 


voor de walvischvangst op te nemen. Als koning van Schot- 
land meende Jakob 1 gerechtigd te zijn, inbreuk te maken 
op het oetrooi, als koning van Engeland aan de Moscovische 
Compagnie verleend! Reeds maakte de nieuwe vereeniging 
zich tot groote uitrustingen gereed, toen plotseling de wankel- 
moedige koning, zonder twijfel door de vertoogen der bena- 
deelde Compagnie overtuigd, het Schotsche octrooi introk en 
bepaalde, dat de Engelsche Oost-Indische Compagnie zich met 


1) In 1645 had de schrijver van The Trade’s Inerease reeds gewezen op de 
nadeelige gevolgen van het octrooi der Moscovische Compagnie, die alle Engelschen 
van de visscherij uitsloten en bij overtreding gevangen namen, „out of Pretence of 
their first Whale-hunting’. De voornaamste opposanten tegen de Compagnie waren 
inwoners van Hull, die het argument der bevoorrechte visschers, dat zij het eerst. 
in de IJszee walvisschen gevangen hadden, ontkenden, en aan zich zelven de prio- 
riteit toeschreven. (The Trades Increase, in : Harl. Miscell. IV p. 219.) Werkelijk 
schijnt dit het geval geweest te zijn. (Mae Culloch, Diet. of comm. p. 1349. — 
Maepherson, Annals of comm. IL p. 264,65.) Het kan ons dan ook niet verwonde- 
ren, dat reeds dadelijk in 1613 de Moscovische Compagnie in de noodzakelijkheid 
geweest was, 4 Engelsche „interlopers” van Spitsbergen te verdrijven, waarschijnlijk 
dezelfde Hullers, waarvan de schrijver van The Trade’ Increase spreekt. (Harl. 
Miseell. 1. e.) Verder hooren wij van de Hullsche visschers niets; het is echter 
hoogst waarschijnlijk, dat zij het waren, die het Schotsche octrooi aangevraagd hadden ; 
immers dadelijk na de intrekking daarvan brak in den zomer van 1618 weder een 
twist uit tusschen Hull en ‚de Moscovische Compagnie over „the isle of Trinity, (?) 
lying in the north sea towards Spitsbergen,” waarbij de stad recht van visscherij be- 
weerde te hebben, krachtens hare ontdekking en eerste visscherij. Jakob I stelde 


haar schadeloos voor de teleurstelling van dien winter, door de Compagnie ditmaal 


in het ongelijk te stellen en het eiland aan de „corporation of Hull” af te staan 
(Maepherson, Annals of comm. II p. 292.) 8 

2) RS-G. 22 Febr, 27 Mrt, 4,Apr. 1614. — De Zeeuwen hadden later eene afzon- 
derlijke compagnie opgericht, die met de Noordsche concurreerde. (Berst in 1625 
werden deze beide maatschappijen vereenigd.) Met deze Zeeuwsche Compaguie schijnen 
zich nu de ontevredene Engelschen te hebben willen vereenigen. 


185 


de Moscovische in verbinding zoude stellen, en dat beide 
hare kapitalen zouden vereenigen voor zooverre dit noodig 
was. Voortaan maakten de twee maatschappijen voor alles, wat 
de walvischvangst bij Spitsbergen betrof, éene compagnie uit '). 

Met nieuwe kracht begonnen nu de uitrustingen in Enge- 
land. Dertien schepen werden tot de walvischvangst uitgerust, 
en men beloofde zich veel van den uitslag °). Ditmaal zoude 
echter den Engelschen op gevoelige wijze getoond worden, dat 
zij niet straffeloos een krachtig volk konden uitdagen. De 
Zeeuwen, hunne hoop op aandeel in de nieuwe Schotsche 
compagnie vervlogen ziende, besloten wraak te nemen voor 
de schade, hun het vorige jaar toegebracht. De schepen der 
Noordsche Compagnie, weder met twee oorlogschepen bijge- 
staan ®), waren niet onwillig hunne landgenooten tegen de oude 
vijanden bij te staan. Toen de Nederlanders dan ook in den 
zomer van 1618 door de Engelschen op nieuw beleedigd, 
getergd en zelfs beroofd werden, vielen zij zelven hen on- 
vervaard aan en namen hun wederkeerig het hunne af‚ om 
zich uit den opbrengst schadeloos te stellen *). 


1) Maepherson, Annals of comm, IL p. 287. (Zie over eene vroegere combina- 
tie der beide Compagniën: biervóor p. 128 Noot 2). — De vereeniging duurde niet 
lang. Evenmin als de Noordsche Compagnie (Mac Culloch, Diet, of comm. p. 1346), 
schijnt de Engelsche veel voordeel gehad te hebben van hare voorbeeldeloos rijke 
vangst. Niettegenstaande zij nu door het groote kapitaal der Oost-Indische Com- 
pagnie gesteund werd, konde de Moscovische na de schade, hun in 1618 door de Zeeuwen 
toegebracht, het ongunstige jaar 1619 niet doorstaan. Minder ondernemend dan de 
Nederlanders besloot men toen reeds de walvischvangst op te geven. (Macpherson, 
Annals of comm. II. p. 292. — Mac Culloch, Diction. of comm. p. 1847). Een der 
redenen van de moedeloosheid der Engelschen was zonder twijfel het vertrek der 
walvisschen van Spitsbergen, die door het aanhoudende jagen zich eerst naar het 
ijs, daarna naar de opene zee terugtrokken. (Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 255 — 39. — 
Maecpherson, Annals of comm. IL p. 287.) De Nederlanders vervolgden ze daar, 
hoewel de Noordsche Compagnie weldra bezweek, de Engelschen verlieten de 
walvischvangst geheel totdat in den tijd van Karel IT weder enkele Engelsche 
schepen daartoe uitgerust werden. (Macpherson, 1. c. IT p. 287. — Vgl. echter het 
aanbod der Engelschen om de visscherij op Spitsbergen onderling te verdeelen nog 
in: Verbaal 1624 ad 27 Mrt.) Im 1725 werd er eene nieuwe compagnie voor de 
walvischvangst in Engeland opgericht. (Zorgdrager, 1. e. p. 239.) De visscherij was 
toen echter geheel naar het westelijke deel der IJszee, naar Groenland en Straat 
Davis verplaatst. (Mac Culloch, L. c) Ook de Nederlandsche walvischvangst was 
toen zéer sterk verminderd. (Mae Culloch, 1. c. p. 1946,48. — Zorgdrager, 1. c. 
p. 228,34,39. — Versl. over de zeevissch. p. 48,49.) 

2) Maecpherson, Annals of comm. II. p. 287. 

5) R.S-G. 12,22,30 Jan. 1618. 

4) Mem. der Engelsche commissar., overgegeven in de conferentie van 16 Mrt. 1619. 
Verg. daarmede het verhaal der Nederlanders in de memorie van antwoord van 23 
Mrt. 1619. (Verbaal 161819 ad 16, 23 Mrt. 1619.) — RS-G. 9 Nov. 1618, — 


134 


Men kan zich de verontwaardiging der Engelschen voorstellen, 
die reeds het visschen der Nederlanders bij Spitsbergen een 
inbreuk op hun recht oordeelden, nu die indringers aanvallers 
werden! Den # Oetober 1618 verscheen Carleton ter ver- 
gadering der Staten-Generaal, en begon met te doen voor- 
lezen: „les informations sur les violeneces, ro bbe- 
ries et assasinats commis hostilement par les 
Hollandais sur les navires, biens, et personnes 
des Anglais aux quartiers du Nort.”") Zulk een begin 
beloofde weinig goeds; en werkelijk luidde Carletons rede niet 
geruststellend. Aangezet door nieuwe gewelddadigheden in Oost- 
Indië, het hij zich op een toon van verontwaardiging over de 
Nederlanders uit. Hunne schandelijke handelwijze was niet te 
loochenen, beweerde de gezant, „vous en voyez les accusations 
irréprochables, et pour preuve plus manifeste, nous en auons 
eu ces iours passez la nouuelle chantée icy à la Haye, a bou- 
che ouverte et visage asseuré, dans la Court, et par les rues, 
avec les particularitez tant des pieces d’artillerie, et des ton- 
neaux d’huyle prises et divisées en mer, comme des hommes 
tuez et blessez, et le tout receu avec grand applaudissement 
et triumphe, comme d'une victoire gaignée sur les ennemis. 
Eo audaciae perventum est.” „Car, Messieurs”, dus gaat 
Carleton verder voort, „d’assaillir hostilement les Espagnolz 
et Portugais à cause qu'ils ont voulu approprier à eux mesmes 
la traffieque et le commerce des Indes, et imiter en la mesme 
cause leur exemple, faire sonner sy hault en toutes les occasions, 
qui vous tournent à propos, mare liberum, et ne la laisser 
libre qu'à vos gens °);nous flatter de Yappellation de vos 


Maepherson, Annals of comm, 1 p. 287. — Het verhaal van Baudart (Memor. IX: 
p. 97) van het veroveren en vrijgeven in 1617 van een Engelsch schip, dat de 
Nederlandsche walvischvaarders had aangevallen, heeft, hoewel eenigszins van dit 
verschillende, waarschijnlijk betrekking vp deze gebeurtenis. (Het is echter vreemd, 
dat Niekolls, Remarques. p. 146, op het jaar 1617 wagenoeg hetzelfde verhaal 
doet.) Wagenaar (Vaderl. hist. X. p. 71) volgt Baudarts verhaal geheel, terwijl hij 


verkeerdelijk Van den Sande citeert; — en waarschijnlijk is aan dezelfde bron ont- 


leend het volkomen gelijkluidende verhaal van: Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 192: 
1) Waarschijnlijk was dit hetzelfde stuk, dat hierachter afgedrukt staat in de Bij- 


lagen. Het werd later door de Engelschen aan de ambassadeurs van 1618,19 ove Î 


B ad meer hierover in Berit, Jak $ ke 


in nagenoeg denzelfden toestand als de Nederlanders in Oost-Indië. (Het gesprek der Ne- 


derlandsche ambassadeurs met Jakob I, te vinden in : Verbaal 41618,19 ad 419 Juli 1619, 


stelt die soms verrassende gelijkheid duidelijk in het licht.) Niettemin deden de onzen, — 
terwijl zij over de handelwijze der Engelschen op Spitsbergen luide klachten aanhieven, — 


Ee ee ke ede EN 


al wat in hun vermogen was, om de Engelsche concurrenten van den voordeeligen _ 


f Ned 
" 155 


meilleurs amys et confederez et armer et animer vos gens contre 
nous par authorité publicque; Pacem orare manu, prae- 
figere puppibus arma, sous correction, n’a nulle cohérence.” 
Daarbij, vervolgde de gezant, laat de ambassade, door de Staten 
herhaaldelijk beloofd, (tot schikking der oneenigheden over 
haringvisscherij en lakenhandel,) zich nog steeds wachten. De 
koning heeft getoond, van de Staten een en ander te willen 
verdragen ;nu kan hij behoudens zijne eer geen langer uitstel 
dulden. Is het u ernst met de vriendschap van den koning, dus 
eindigt de gezant, geeft dan die ambassade last ter vereffening van 
de geschillen in Oost-Indië en Groenland, en vooral: „faictes 
le (au nom de Dieu) promptement, alaigrement, et rondement, 
sans plus de delav, tergiversation, ou arrière pensée!” *) 


Oost-Indischen handel uit te sluiten, en hoewel zij het niet waagden, openlijk mare 
clausum tot hunne leuze te maken, zochten zij door vaak onrechtmatige handelingen 
hun doel te bereiken, wat hun dan ook volkomen gelukte. (De Staten waren er 
dan ook geenszins afkeerig van, den weg der onderhandelingen te verlaten, en het 
geluk der wapenen te beproeven. Althans in de RSG. 8 April 1645 verklaren zij 
te meenen, dat dit de eenige weg is, om de Oost-Indische geschillen te beslechten. 
Alleen scheen het hun miet wenschelijk, de onderhandelingen plotseling af te bre- 
ken.) De schrijver van Mare Liberum schaamde zich niet, de redeneering, die 
aan deze wenschen der Nederlanders een schijn van recht moest geven, openlijk 
aan het Engelsche hof voor te dragen. (Zie het zeer interessante stuk, dat zijn sus- 
tenu behelst, achter zijn Verbaal van 1618.) Later trachtte Nederland aan Spanje 
zelfs het bezoeken der Phillippijusche eilanden te beletten, door het omzeilen van 
de kaap De Goede Hoop te verbieden. (Phillimore, Intern. law. 1. p. 188. —Or- 
tolan, Règles internat. 1. p. 129.) — Een sprekend bewijs van de handelingen en 
denkwijze der Nederlanders met betrekking tot mare liberum zelfs in Europa, waar 
de Staten zeer bepaald de vrijheid der zee als hunne leuze aangenomen hadden, levert nog 
de Hist. du pays nomie Spitsberghe (p. 24): de Nederlanders, nog zelven niet door 
de Engelschen op Spitsbergen toegelaten, namen dadelijk bezit van eene baai en 
verhinderden, in vereeniging met een schip van St. Jean de Luz, dat hun te sterk was 
geweest, een ander schip uit dezelfde stad op deze plaats te visschen. Verg. ook 
de rondborstige verklaring der Nederlandsche gezanten van 1610: „dat ’t hun wey- 
nich soude verschelen, off sy de visscherie ex communi vel partieulari jure mochten 
behouden, mits dat sy in alle gevalle van de conservatie vandien versekert waeren? 
(Verbaal 1610 ad 46 Mei.) Men idealiseert dan ook de Nederlanders der zeven- 
tiende eeuw te veel, wanneer men hen als uitsluitende voorvechters van vrijen han- 
del en vrije zeevaart verheft ! 

1) Zie de Propositie in haar geheel in: R‚S-G. 3 October 16418. — De recht- 
vaardiging der Noordsche Compaguie is, vervat in de memorie, hierachter afgedrukt 
in de Bijlagen. Het stuk werd later door de ambassadeurs te Londen aan de Engel- 
schen overgegeven. (Zie uitvoeriger hierna Hfdst. V. $ 3.) 


VIJFDE HOOFDSTUK. 


DE AMBASSADE VAN 1618— 1619: 


$ 1. Klachten en bedreigingen. 


Carleton had in zijne redevoering van 3 October met nadruk 
een onderwerp op het tapijt gebracht, dat reeds jaren tus- 
schen Engeland en Nederland hangende was: de ambas- 
sade naar Engeland om de vele quaestiën te beslissen, die 
langzamerhand hoe langer hoe meer hinderpalen bleken 
voor de goede verstandhouding der twee volken. Oorspron- 
kelijk door de Staten zelven voorgeslagen, ten einde het meer- 
malen vermelde verbod van uitvoer der ongeverfde Engelsche 
lakens te doen opheffen, een voorslag later bij de geschillen 
over de groote visseherij herhaald, was de ambassade gedurig 
uitgesteld en op den achtergrond geraakt. Im beide punten 
vonden de Staten zoovele bezwaren, dat zij eene onderhande- 
ling daarover schuwden. De koning daarentegen verlangde 
zeer naar de komst van het gezantschap ; op hoop daarvan wa- 
ren de beleedigingen der Nederlanders in de laatste jaren tel- 
kens door de vingers gezien, met het oog daarop had de koning 
dikwijls toegelaten, dat gewichtige quaestiën slechts oppervlak- 
kig behandeld werden. Ook de Nederlandsche Oost-Indische 
Compagnie drong er herhaaldelijk op aan. Deze laatste omstan- 
digheid zal het hare er toe bijgedragen hebben, om de Staten, 
bij wie de Oost-Indische belangen altijd zoo zwaar wogen, 


tot het spoedig zenden over te halen. De bijzonder dringende 
Propositie van Carleton en de bedreiging met represaille-brieven 
tegen de Nederlandsche schepen, die door het Kanaal uit Oost-_ 
Indië terugkeerden '), gaven nu den doorslag : na vele delibe- 
ratiën, aanmaningen van vele zijden, verdagingen en voorbe- 3 


1) Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 192, 


EE 


EEE SNE EEG 


Zn EN 
4, EN 


187 


reidende maatregelen !), kwam het den 18 October 1618 tot de 
gewichtige resolutie en werd tot de ambassade „eenparich- 
lijek verstaen/, aangezien ze „oirbaer, geraden ende nodich” 
werd geoordeeld *. Gelderland en Holland wezen dadelijk 
de twee personen aan, die voor deze provinciën naar En- 
geland zouden gaan (Johan Van Goch en Ewout Van der 
Dussen °) ), eene commissie werd benoemd om hunne Instructie 
te concipiëeren *) en aan Carleton werd van dit gunstige 
besluit kennis gegeven °). 

De gezant konde tevreden zijn over den spoed der Staten : 
toch meende hij reden te hebben, op nieuw te klagen. ‘Er 
was iets uitgelekt van een plan der Staten, om ook nu nog 
de twee punten, waarin zij bezwaar hadden, te laten rusten, en 
alleen last over de nu onlangs op den voorgrond gestelde, de 
Oost-Indische en Groenlandsche zaken, in de Instructie op te 
nemen *). Carleton gaf dadelijk aan de Staten zijne bevreem- 
ding hierover te kennen °). Het baatte echter niet. Wel 
werd hem nu een formeel antwoord op zijne Propositie gezon- 
den, maar het behelsde niets anders dan de resolutie van 1S 
October over de ambassade en „in generalibus terminis” den 
last, dien men voornemens was haar te geven °). Voor het 
geval, dat Carleton de twee quaestieuse punten (groote visscherij 
en lakenhandel) mocht „urgeren”, besloten de Staten, dat hem 
geantwoord zoude worden, dat beide „den Staet van tlandt? 
betroffen en dus in Den Haag moesten behandeld worden, (?) 
en dat bovendien de Staten op eenen tijd, dat kerk en staat 
in onrust en gevaar waren, het „te seer dangereux” oordeel 
den, de vroedschappen in zaken van zooveel belang te raad- 


1) RSG. 6,8, 12,16, 18 Oct. 1618. 

2) RSG. 18 Oct. 1618. 

3) RSG. 19 Oct. 1618. Holland had aanvankelijk De Groot voor dezen post bestemd. 
(Carleton, Lettres. IT. p. 179.) Ook nu nog bood deze zich zelven uit zijne gevan- 
genis aan en wel, als men den zeer partijdigen Carleton gelooven mag, onder belofte, 
„de eonfesser non-seulement tout ee qu'il sait, mais aussi ce qu'il soupgonne vraisem- 
blablement contre Barnevelt.” (Carleton, Lettres. IL. p. 332.) Dit bericht komt trouwens 
zeer goed overeen met de mededeeling, dat hij bij zijne gevangenneming „fort abattu 
et taciturne” was (Carleton, Lettres. IL. p. 290), en later de eenige van de gevallene 
partij, die zieh had „humilié,” zonder zich nochtans schuldig te verklaren. (Carleton, 
Lettres. III. p. 79, 84.) 

1) RS-G. 18 Oct. 1618. 

’) RS-G. 18 Oct. 1618. 

5) Carleton, Lettres. II. p. 350, 359. 

7) RS-G. 20 Oct. 1618. 

8) Carleton, Lettres. IL. p. 349. — RS.-G. 20, 22 Oct. 1618. 


pasen, 


plegen, uit vrees voor „alteratie van de gemeente.” ') Men 
ziet, sle Staten waren slim genoeg te begrijpen, dat Jakob I 
Armimiaansche woelingen boven alles vreesde! Carleton liet 
het echter niet tot deze laatste verontschuldiging komen: hij 
gaf alleen te kennen, dat hij vertrouwde, dat de Staten aan 
zijn verlangen zouden voldoen *). Dezen, hierdoor gerustge- 
steld, hielden zich nog veertien dagen met voorloopige maat- 
regelen voor de ambassade bezig *). Zeeländ benoemde 
Joachim Liens tot derden ambassadeur *), maar van het arres- 
teeren der Instructie kwam niets. 

Toen meende Carleton te moeten toonen, dat zijn geduld 
ten einde was. Den 6 November verscheen hij weder in de 
vergadering der Staten-Generaal, en nadat hij de Engelsche 
gedeputeerden ter Synode van Dordrecht aan de Staten had 
voorgesteld, drong hij in krachtige bewoordingen aan op het 
arresteeren der Instructie en het opnemen der vier open- 
staande quaestiën daarin. Hij besprak deze eerst elk afzon- 
derlijk. Wat den lakenhandel betrof, zeide hij, de Staten 
zelven hadden reeds lang de behandeling dier zaak noodig 
geoordeeld. Tot bevestiging van hun recht op de vrije vis- 
scherij hadden zij zich op de oude tractaten beroepen: wat 
was nu billijker, dan dat de koning de aangevoerde tractaten 
wenschte te zien, onder verzekering dat hij zich daarnaar zoude 
gedragen ? Bovendien de Staten wisten wel, hoe dikwijls 
de beide zaken besproken waren en aanleiding tot onaange- 
naamheden gegeven hadden; het was tijd, dat hieraan een 
einde kwam. De twee andere zaken, waarvan hij nog zoo 
kort geleden gesproken had, rekende Carleton niet noodig, 
uitvoerig aan de Staten te herinneren °). „Mais ie vous prie 
de considérer,/ dus eindigde de ambassadeur op vasten toon, 
„que les arrérages ne se payent point par nouuelles debtes; 
et les preeedentes offenees ne sont pas effacées par fresches 
intures, cestau contraire Novis vulneribus veteres rum- 
pere cicatrices. Il est question maintenant, Mess“, ou 
de renouueller nre mariage, ou d'en faire devorce, et c'est 
la troisiesme publication que j'en ay faict ®) en vostre assem- 


I) R.S-G. 20 Oct. 1618. 

2) R.S.-G. 22 Oct. 1618. 

3) R.S-G. 20 Oct, 5, 9, 2 Nov. 1618. — R. H. 24 Oct, 2 Nov, 1618, 

4) RS.-G. 2 Nov. 1618. 

>) Het waren trouwens de twee quaestiën, die de Staten besloten hadden in de 
Instructie van het gezantschap op te nemen. 

6) De eerste publication” was geschied den 3 October (zie hiervóor p. 190), en 


139 


blée, il ne tient qu’à vous d'en faire la consummation.” ) 

Als president fungeerde dien dag de heer Van Mathenesse, lid 
der Edelen van Holland, een vurig aanhanger der pas geval- 
lene Arminiaansche partij en als zoodanig Engeland niet zeer 
genegen. Hij antwoordde Carleton op kouden toon in alge- 
meene bewoordingen en had de onbeleefdheid, zijne Propositie 
niet volgens gewoonte bij geschrift te vragen om er nader op te 
letten *). Dit was olie in het vuur. Carleton nam nogmaals 
het woord en hield den Staten voor, dat zij de zaak wat ern- 
stiger ter harte moesten nemen; het was nu geen tijd meer, 
de bedreigingen van Engeland in den wind te slaan. „Je 
vous prie,/ dus luidde het, „de prendre ces ataires plus à 
coeur, car la raison veut ainsy et vostre promesse faicte par 
vostre Ambassadeur vous y oblige: outre qu’il ny a plus hieu 
d'excuse,’ nu de vergadering van Holland bijeen is, en Zee- 
land op het punt staat bijeen te komen. Terwijl nu de gelegen- 
heid zoo gunstig is, om aan de geschillen over lakenhandel en 
haringvisscherij een einde te maken, „de dire, quand vos Commis- 
saires viennent en Angleterre, nous n’avons point d'ordre, c'est 
en bon francois, nous n’avons pas la volonté, et ainsy (pour 
vous dire en un mot ce que jen juge) Sa Maté. Pentendra,®). 
Deze stoute taal werkte: de Staten deden hun best, het ver- 
zuim van hunnen president goed te maken *). Niettegenstaande 
de allermoeielijkste omstandigheden, waarin zij na Maurits’ 
coup d’état verkeerden, drongen zij zelven herhaaldelijk aan 
op het arresteeren der Instructie voor-de ambassade *). 

Den 21 November had dit eindelijk plaats ®). De Instructie 
is een uitvoerig stuk, dat ons werkelijk bewondering afdwingt, 
evenzeer voor der Staten moed als voor hunne vindingrijkheid 
in het opsporen van uitvluchten. Na eenige complimenten en 
dankbetuigingen in algemeene bewoordingen voor genotene 
hulp en bewijzen van genegenheid, van Jakob 1 ondervonden, 


het toen gezegde was den 16 Oetober op speeialen last van Jakob I door Carleton 
nader aangedrongen. (R.S-G. 16 Oet. 1618.) Zoo konde deze Propositie de „trois- 
iesme publication” heeten. 

1) Propos. van Carleton, in: R.S.-G, 6 Nov. 1618, 

2) Carleton, Lettres. 11. p. 350. 

3) RS-G. 6 Nov. 1618. — Carleton zelf vond de aanmaning nog al kras. (Car- 
leton, Lettres. II. p. 358.) 

4) Carleton, Lettres. II. p. 351. 

°) R.S-G. 9,16 Nov. 1618, — verg. R. H. 16, 21 Nov. 1618. — Carleton, Lettres. 
U. p. 354,59. 

6) RS-G. 21 Nov. 1648. 


en 


140 


komen de Staten dadelijk op de zaak, die hun het naast aan 
het hart ligt: het plan tot vereeniging der Oost-Indische Com- 
pagniën van beide landen, en zetten zij uitvoerig uiteen, hoe 
de ambassadeurs de pogingen van de gedeputeerden der Oost- 
Indische Compagnie daartoe moeten ondersteunen. Daarna — 
komende tot de oneenigheden in het noorden, verhalen zij het — 
daar voorgevallene van de. komst der Nederlanders af tot-1618 
toe, en deduceeren daaruit, tot rechtvaardiging van het feit, 
waarover door Carleton geklaagd is, hoe de hunnen tot zelf- 
verdediging, niet uit vijandschap tegen Engeland, tot hunne 
gewelddadige handelingen gedrongen waren. Hunne komst in 
die wateren wordt verdedigd door te wijzen: 1°. op de natuur 
der zee, die voor ieder openstaat, 2°. op hun recht als ont- « 
dekkers van Spitsbergen en 5’. op het feit, dat de Engelschen 
na hunne beweerde ontdekking in 1553 in ieder geval het 
eiland weder kennelijk verlaten hebben. Eindelijk worden den 
ambassadeurs eenige voorslagen aan de hand gedaan, die zij 
mogen doen tot het vaststellen van een reglement om gezamen- 
lijk te visschen op Spitsbergen. 

Daarmede is de eigenlijke Instructie geëindigd : het overige 
gedeelte strekt alleen, „dat de Ambassadeurs dese saken met 
gevoech mogen excuseren voor de conservatie van gerechtichey- 
den en vryheden vant landt,” zooals de Staten het uit- 
drukken '). Wat de groote visscherij aangaat, de ambassadeurs 
moeten hoog opgeven van het plakkaat van 5 Juni 1618 ®), dat bij 
strenge executie alle klachten van ’s konings onderdanen zal 
doen ophouden. Mocht men in Engeland reppen van het ten 
uitvoer leggen van vroegere plakkaten of het eischen van 
„eenig Reght ofte Recognitie’, dan belasten de Staten hunne 
ambassadeurs, dit te voorkomen door de natuurlijke vrijheid 
der zee, hupne possessio immemorialis en het groote nadeel, 
dat Holland door eene belemmering der visscherij lijden zoude, 
aan te voeren. In ieder geval zoude men, voor men tot zulke 
uiterste maatregelen overging, als het heffen van eenen tol 
zijn zoude, de zaak „wel ende rijpelijk” moeten onderzoeken, 
iets waarvan in de tegenwoordige omstandigheden geen quaestie 
konde zijn: 1°. omdat men aan verscheidene provinciën, steden 
en collegiën de zaak ter overweging moest geven, 2°,om aan 
de vele „gealtereerde gemoederen” geene aanleiding te geven 


1 RS-G. 5,9 Nov. 1618. 
2) Zie hierboven p. 115. 


141 


tot „meerdere alteratie,” 3". omdat de haringvisscherij, waar- 
door zoovele gezinnen zich onderhouden, juist in den laatsten 
tijd bijzonder onvoordeelig is geweest. Dringen de Engelschen 
desmiettegenstaande aan, dan zullen de ambassadeurs den ko- 
ning ootmoedig verzoeken, niets te doen, wat slechts den ge- 
meenen vijand voordeel kan verschaffen. Eerst wanneer dit alles 
miet baat, moeten de tractaten, die der Staten bezit bevesti- 
gen, worden aangevoerd en des noods eene herziening daarvan 
toegestaan, waarvoor nu natuurlijk geen tijd is. — Van de quaestie 
over den lakenhandel maken de Staten zich op dergelijke wijze 
maar korter af *). Waarlijk, Carleton had mogen hopen, meer 
indruk gemaakt te hebben: de Staten weken geen duimbreed 
van hun eerste plan af. 

De ambassadeur schijnt daarvan iets gemerkt te hebben: 
op denzelfden dag, dat de Instructie gearresteerd was, drong 
hij nogmaals aan op het uitbreiden daarvan en het opnemen 
der beide reeds vroeger aangedrongen punten, onder. bedreti- 
ging, dat anders de geheele ambassade vergeefsch zoude zijn, 
daar de koning de behandeling der beide door de Staten 
gewenschte punten alléen weigeren zoude. De Staten verge- 
noegden zich echter, zeer lakoniek bij de vermelding daarvan 
in de resolutiën te doen aanteekenen : „alsoo de Instructie 
gedaen is, werdt verstaen dat men dat daerbij sal laten.” *) 
Den 28 November verzocht Carleton nog het opnemen van 
een vijfde punt in de Instructie: het wegnemen van de onte- 
vredenheid des konings door maatregelen, die den gestadigen 
uitvoer van geld uit Engeland konden voorkomen *). De 
Staten waren hiertoe niet ongenegen *), maar zij cordeelden 
verder uitstel van het vertrek der gezanten na al het aandrin- 
gen van Carleton niet wenschelijk : de ambassade reisde den 
1 December met de gecommitteerden der Oost-Indische Com- 
pagnie ®\ uit Den Haag. Zoo durfden de Staten nog in hunne 


1) Iustructie. der ambass. v. 1618,19, in: Reg. der Instr. 1611 —25. 
2) RS-G. 2 Nov. 1618. 
5) R.S-G. 28 Nov. 1618, — Carleton, Lettres. Il. p. 367. 
4) RS-G. 28,30 Nov., 1 Dec. 1618. — Carleton, Lettres. IL p. 367,404. 
Het waren de heeren Dirk Bas, Jakob Boreel, Albert Sonk, Andries Riekaerts 
en Aernoult Jacobse Lodesteyn, als bewindhebbers der Oost-Indische Compagnie, 


met Mr. Willem Boreel, advokaat der Compagnie. — Zie over hunne personen: Car- 
leton, Lettres. IL. p. 361, 62, 68. — Hun Verbaal berust afzonderlijk op het R-A. — 
Verg. over hunne zending ook: De Jonge, Opkomst van het Nederl. gezag in 0. f 


IV. p. CXIA—-CXXVII, en: Wagenaar, Vaderl."hist. X. p. 504. 


142 


bezwaarlijke omstandigheden den dreigenden toorn van een 
machtig koning trotseeren! De gevolgen lieten zich niet 
wachten. 


$2 Ontevredenheid in Engeland. 


Het tijdstip, waarop de ambassadeurs (de heeren Van Goch, 
Van der Dussen en Liens )) hunne bestemming bereikten, 
was voor beide landen, die zij moesten verzoenen, uiterst ge- 
wichtig. Het scheen, alsof juist in die dagen eene beslissing 
zoude genomen worden, die van onberekenbaren invloed op 
beider toekomst zoude zijn. In Nederland had slechts weinige 
weken geleden eene geweldige omkeering van zaken plaats 
gehad door de gevangenneming van de hoofden der partij, die 
tot nog toe in Holland, ja in de Zeven Provinciën opper- 
machtig geweest was. Reeds op zich zelf voor de verdere 
houding der republiek van het hoogste belang, verkreeg deze 
gebeurtenis eene nieuwe en onverwachte beteekenis door de 
veranderde richting, die in de buitenlandsche politiek eerlang 
scheen gevolgd te zullen worden. 

Sinds het sluiten van het Bestand was er eene merkwaar- 
dige verandering in de verhouding van Engeland tot de repu- 
bliek gekomen. Ze waren voorbij de dagen, dat Jakob 1, 
zonder dat iemand er zich aan ergerde, zich met ’s lands in- 
wendige belangen bemoeien konde, terwijl hij de Staten als 
zijne minderen, zoo niet als zijne onderdanen beschouwde ! 
Had de inmenging nog plaats, dan geschiedde het alleen om eene 
toeh altoos machtige partij te steunen. De meer en meer 
toenemende wedijver der beide natiën, de aanwassende wangunst 
van Engeland hadden de „goede correspondentie,” die in 1613 
„voleomen ende perfect” geacht werd”), langzamerhand uiterst 
koel gemaakt *). De lijdelijke houding, die koning Jakob tegenover 


1) Zie over de personen der gezanten: Carleton, Lettres. II, p. 354. — Van Goch en 
Liens waren: „d'honnêtes gens, entendus et bien intentionnés.” Van der Dussen was 
van de gevallene Arminiaansche partij en gekozen vóor de verandering der vroed- 
schappen door Maurits. Hij was echter „plus modéré” dan de overigen van zijne 
partij. (Carleton, Lettres. 11. p. 368.) 

2) Woorden van Winwood. (R.S.-G. 30 Aug. 1613. 

%) Jakob YT schreef aan Winwood in 41610: „Je suis adverty par diverses voyes 
que Barnevelt est du tout aliéné et desvoyé du bon chemin, et particulierement 
faict toute sa dependance sur la Royne de France: et au contraire que le Comte 
Maurice est fort affectionné à la bonne cause et à moy en particulier.” (Winwood, 


* 


kel 


$ 143 
pî 
_de katholieke mogendheden na 1613 aangenomen had, was niet 
geschikt om vertrouwen in te boezemen. Daarbij kwamen de kerke- 
lijke twisten, waarin Jakob 1 zoo ondubbelzinnig tegen de bo- 
vendrijvende meening in Nederland partij koos : de vriendschap 
vermeerderde er niet op. Oldenbarnevelt en de zijnen, altijd tot 
een Fransch bondgenootschap geneigd, gingen meer en meer 
beslist dien weg op. Van zelve volgde de aansluiting der andere 
partij aan Engeland *), Carleton steunde er voortdurend met 
woord en daad. Zoo bekampten de beide mogendheden elkan- 
der op vreemd terrein, totdat de coup d'état van 1618 alle 
kansen veranderde. Maurits en de Contra-Remonstrantsche 
partij kregen de bovenhand °); ieder verwachtte nu eene ver- 
andering ook in de buitenlandsche politiek. 

Ben bondgenootschap met Engeland scheen dan ook werke- 
lijk vele voordeelen op te leveren. Sinds de leiding der zaken 
in Buckinghams handen was, had Engeland zich minder Spaansch- 
gezind getoond dan vroeger *). Welke verwachtingen moest miet 
de zoo door en door protestantsche Nederlandsche natie koesteren, - 
toen juist in dien tijd de Boheemsche koningskroon aan den 
schoonzoon van Jakob 1 werd aangeboden! Men hoopte, dat 


Memorials. II. p. 339.) — „Since the Conclusion of the Truce,” antwoordde Win- 
wood, „IL have observed a strange Alteration in the Proceedings of the Party (van 
‘ Oldenbarnevelt) and a Coldness of Affection in all things [ have had to treat with 
him which might concerne his Majesty's Service.” „That he is much devoted to the 
French Queene,” gaat hij voort, „is without question.” (Winwood, Memorials. HI. 
p. 342.) — Winwood was dan ook niet zeer met Oldenbarnevelt ingenomen ; toch 
moest hij getuigen: „Je le coumois fort bien, je sai qu’il a de grands talens, et beaucoup 
de capacité, et la malice même doit avouerquejamais personne n'a servi plus 
fidèlement et plus utilement sa patrie.” (Carleton, Lettres. IL. p. 92.) 

1) ef. Vreede, Inleid. tot de gesch. der Nederl. diplom. II. 4. p. 317—22. 

2) De invloed van prins Maurits was werkelijk in dien tijd bijzonder groot. Car- 
leton stelde in het begin van 1619 (cf. hieraa p. 144) zijne Propositie uit, „sachant 
que quoiqu’il pût dire alors, on laisseroit laffaire de côté jusqu'au retour du 
Prince.“ (Carleton, Lettres. II. p. 393.) — In 1620 berichtte hij, dat de landpro- 
vinciën hunne toestemming gaven tot hulp aan de Duitsche protestanten, voorname- 
lijk „pour satisfaire le Prince d'Orange, qui les dirige effectivement par la manière 
habile dont il les ménage, sans quoi, depuis leurs derniers troubles ils ne seroient 
que comme des pièces décousues.” (Carleton, Lettres. II. p. 276.) Weinige 
maanden later schreef de gezant, dat de Staten van Holland door hunne gedurige 
onderlinge twisten telkens hunne toevlucht tot den Prins moesten nemen, zonder 
wiens tusschenkomst niets van belang zoude tot stand komen. „Par là,” merkt hij 
zeer juist op, „ils déeèlent eux-même leur foiblesse, et ce Prince gagne tous les 
jours des forces et de l'autorité.” (Carleton, Lettres. III. p. 404.) In 41621 konden de 
Staten-Generaal zelfs niet gereed komen met de Instructie voor de Engelsche am- 
bassade zonder ’s prinsen voorlichting. (RS.-G. 2,3, 20,23 Nov. 1621.) 

3) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 19. — Hume, Hist. af Kngl. VL p. 40. vlg. 


144 


Engeland nu zijne neutrale houding verlaten zoude, men voor- 
zag eene nauwe aansluiting der Nederlandsche republiek aan 


die mogendheid, men verwachtte, dat Engeland dan in Duitsch- 
land tusschen beiden zoude komen, terwijl de Staten Spanje 
in bedwang hielden !). 

Intusschen bleef Jakob Ll weifelen : voorloopig deed hij niets, 
om zijnen schoonzoon tot de aanneming der kroon aan te 
moedigen. Ja, wat meer is, weldra verspreidde zich door het 
verbaasde Buropa de mare, dat de koning van Engeland er aan 
dacht, zijnen zoon en troonopvolger met eene Spaansche infante 
in het huwelijk te verbinden. De slag was geheel onverwacht ; 
men wist niet, wat daarvan te denken. Werkelijk konde ook 
alleen in het hoofd van eenen Stuart zulk een plan opkomen. 
En het eigenlijke karakter dier Stuarts was voor Europa nog een 
geheim: eerst sinds korten tijd was Jakob 1 meer zelfstandig 
opgetreden *). Met de traditiën der politiek van Elisabeth 
brekende, was hij meer en meer eene eigene gaan volgen. 
En nu werd het ideaal van den vredelievenden vorst, Énge- 
lands neutraliteit tusschen de katholieke en protestantsche 
mogendheden, door de Boheemsche zaak ernstig in gevaar 
gebracht. Hij greep het Spaansche huwelijk gaarne aan om 
ze te handhaven *). Met de aan Jakob 1 eigene langzaamheid 
in het nemen van een besluit vorderde de zaak echter weinig. 
En toch was eene beslissing dringend noodig, eene beslissing, 
die ieder verwachtte, dat bepaald ten gunste van een der beide 
machten zijn zoude. De wereld verbeidde met gespannen 
aandacht ’s konings keuze, die op de geschiedenis der eeuw 
van zooveel invloed moest zijn. 

In dien staat van zaken kwam de Nederlandsche ambassade 
in Engeland aan. Het moeht waarschijnlijk heeten, dat ook 
de uitslag harer onderhandelingen grootendeels van ’s konings 
besluit zoude afhangen. Toch bedroog men zich hierin: de 
koning bleef in zijne afwachtende houding volharden *). Ge- 
heel overeenkomstig met zijn plan °) en zijne gewoonte maakte 
hij er veel werk van, de Nederlandsche afgevaardigden door 
betuigingen van genegenheid te winnen °). Reeds op de eerste 


!) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 28. vlg. — Hume, Hist. of Engl. VI. p. 38, 39. 
?) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 10 vlg. 

%) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 29. 

1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 33. 

?) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 20. 

5) Ook van de zijde der republiek werd na den coup d'état alles vermeden wat 


145 


audiëntie (20 December) toonde Z. M. zijne ingenomenheid met 
_de houding der Staten, en vooral van hunnen leider prins Maurits, 
in de pas geëmndigde onlusten. Toen de ambassadeurs hem uit 
naam van den prins begroetten, „heeft S. M. daerin een groote 
aangenaamheyt getoont, sprekende seer loffelijken van hoog-ge- 
dagte Sijn Exeellcie., en hooglijken Roemende die diensten bij 
deselve in dese leste beswaernissen aan den lande gedaan.” *) 
Bij eene andere gelegenheid verklaarde de koning, sprekende 
van het Spaansche huwelijk, dat hij „duysentmael liever met 
Vrankrijk soude allegeren als met Spaignen °),” maar dat hij 
niet geweten had, dat er nog eene ongehuwde Fransche prin- 
ses was (!), en bovendien de voorwaarden van Frankrijk over 
de godsdienst en den afstand van alle successierechten al te 
bezwaarlijk waren. Niettemin meende hij, „dat het so vreempt 
bij hen niet en was gemoveert, ende dat het nog ’t BEenige 
tijden soude konnen geschieden *).” Aan bewijzen van belang- 
stelling in de kerkelijke twisten liet hij het, misschien meer 
nog uit smaak dan wit politiek, ook niet ontbreken *). — Maar 
dat de ambassadeurs op al die goede teekenen niet te vast 


den koning aanstoot zoude kunnen geven of de goede verstandhouding benadeelen. 
Graaf Willem Lodewijk van Nassau verklaarde aan Carleton: „qu'il voudroit ou 
que cette question (die der groote visscherij) eut été traitée à fonds auparavant, ou 
quavee la permission de sa Majesté elle put Être reuvoyée encore pour quelque 
tems, parceque dans le premier cas le mécontentement du refus (om den koning 
voldoening te geven, wat W. L. ten minste in de tegenwoordige omstandigheden 
voor onmogelijk hield,) seroit tombée sur d'autres, et qu'il ne voudroit pas que les 
Magistrats, qui sont aujourd'hui en place donnassent aucun déplaisir à sa Majesté.” 
(Carleton, Lettres. II. p. 595.) — De gedeputeerden uit de Staten-Generaal, die Car- 
leton het Antwoord op zijne Propositie van 12 Januari 1619 kwamen overhandigen, 
hadden ook, hem „vindende in een goet humeur,” „hem vrientlijek vermaent ende 
versocht voor het toecommen soo hardde ende seerpe Propositie nijet meer te willen 
doen,” daar op het vernemen daarvan allerlei kwade geruchten in omloop waren 
gekomen, die noodzakelijk moesten strekken om de goede verstandhouding der beide 
mogendheden te verbreken. (R.S.G. 16 Febr, 1619.) 

1) Ook verder toonde de koning zijne ingenomenheid met den prins. Bij gele- 
genheid van het feest van St. Joris, waartoe de koning de ambassadeurs had doen 
noodigen, verhaalde hij hun, „dat vele uytheemsche heeren deselve ambieerden, 
maar aan niemant geconfereert te weesen, als aan den Conink van Denemarek en 
desselfs broeder (zwagers van Jakob I). den Chur Furst Pals (zijnen schoonzoon) 
ende den prinse van Orangien, met wiens persoon d'ordre meer was vereert, als hy 
mette ordre, vermits in vijf hondert iaren geen vaillanter capteyn was geweest, 
als hy Neffens den overleden Coninek van Vranckrijk Henry Le Grand,” (Verbaal 
1618,19 ad 5 Juui 1619.) 

?) Vgl. Ranke, Engl. Gesch. II. p. 29. 

3) Versl. der audiëntie der ambassadeurs van 27 Mei 1619, in: Verbaal 1618,19. 

4) Niet minder dan driemaal bracht de koning het gesprek met de ambassa- 
deurs op dit onderwerp ! 


10 


146 BE 


moesten vertrouwen, bleek hun toch ook. Geheel overeenkom-_ 
stig met den aard van Jakob 1, die er van hield, zijne bond- 
genooten met mogelijke aansluiting aan de politiek hunner 
vijanden te dreigen en hun de gevaren, die daaruit voor hen 
konden voortspruiten, aan te wijzen '), ontvingen de ambas- 
sadeurs reeds tien dagen na de eerste, zoo gunstige audiëntie 2) — 
de waarschuwing, dat zij zich toegeeflijk moesten betoonen, — 
terwijl hun niet onduidelijk eene Spaansch-Engelsche alliantie 
werd voorgespiegeld. Denkt men daarbij aan de gestadige in- — 
triges der Spanjaarden en hunne partij aan het hof >), dan — 
begrijpt men, dat de Staten niet zeer gerust konden zijn. 

Onder deze omstandigheden begonnen de ambassadeurs 
hunne moeielijke taak f). Reeds bij hunne aankomst te Luon- 
den (7 Deeember 1618) hadden zij daar twee hooge Schotsche 
ambtenaren gevonden, beiden „notable personen”, die reeds 
een maand lang op hen hadden gewacht. De Nederlanders 
voorspelden zich daarvan niets goeds. Uit de aanwezigheid dezer 
personen, blijkbaar ontboden om over de groote visscherij te 
handelen, maakten zij op, dat het den koning ditmaal met 
deze zaak ernst was. En dat zij juist geoordeeld hadden, bleek — 
weldra. Even heusch als hun eerste ontvangst bij den koning 
geweest was, zoo koel toonde zich de Geheime Raad, toen het 
uit de geloofsbrieven der ambassadeurs °) duidelijk werd en 
zij bij het bepaalde aandringen der raadsleden niet konden 
verhelen, dat hun last beperkt was tot de twee in Engeland 
minst gewenschte zaken. Antwoord werd uitgesteld tot na het 
rapport aan den koning: het volgde in de tweede audiëntie 
bij den Raad van 30 December 1618. De Engelschen leverden — 
eene krasse opsomming van al hunne grieven over de handel 
wijze der Nederlanders in zake de groote visscherij. De koning 


1) Ranke, Engl. Gesch. IT. p… 47—49. 
2) Op de audiëntie in den Geheimen Raad van 30 Dec. 1619. (Verbaal AGL8A9.) 
3) Zie hierna p. 151 Noot. 5, d 
4) In het verhaal dezer ambassade volg ik overal, waar geen andere bron opge 
geven is het: Verbaal van 161819. Het exemplaar op het R-A., een afschrift uit > 
de achttiende eeuw,„is wat taal en spelling betreft op vele plaatsen bedorven, mu 
en dan zelfs -onbegrijpelijk. — Vgl. verder over dit gezantschap: Baudart, Memor. 
B. X. p. 136. — Van den Sande, Nederl. hist. B. VI. p. S1. \ 
3) Ook op die geloofsbrieven zelven hadden de Engelschen aanmerkingen. Zij 
namen geen genoegen met de eenvoudige eredentiebrieven der ambassadeurs, maar 
eischten volgens Engelsche gewoonte eene procuratie onder het groote zegel. (Verbaal 
161819 ad 25, 30 Dee. 1618.) De reden van hun aandrang op deze zaak was, dat zij vrees 
den, dat Oldenbarnevelt en zijne partij, later misschien weder op het kussen gekomen, 


147 


was „seer verwondert”, hem „dagte wel vrempt,” dus luidde 
het, dat de ambassadeurs in het barre jaargetijde „sulken 
moyelijken rijse” gedaan, en dusdoende zichzelven ea den 
Engelschen onnoodige moeite veroorzaakt hadden. Want dat 
hunne reis „infructuenx” zoude zijn, nu niettegenstaande alle 
waarschuwingen van Carleton, de Instructie onvolkomen was, 
dat konden zij wel vooruitgezien hebben. Te zekerder was 
dit, nu alleen die twee punten, waarvan de Staten de veref- 
fening wenschten, in hunnen lastbrief waren opgenomen. De 
groote visscherij, als „Regael ende een poinct van de Souve- 
raineteit, sijn Maiesteyt alle(en) competerende exclusive van 
anderen”, was nu hoofdzaak. Spanje had verzocht, over verlof tot 
de vrije visscherij te mogen onderhandelen; Frankrijk genoot 
dat voorrecht niet dan onder groote beperkingen *) ; hoe wei- 
nig voegde het dan eene pas erkende republiek, de souvereine 
rechten van koningen te betwisten! Z. M. was „een Coninck 
van de grootste Insulen van de warelt ende wiste seer wel 
het reght dat hy hadde op de Custen van sijne drie Coninck- 
rijcken, en wat andere daerop hadden te pretenderen ;” uit- 
vluchten als de klachten over onvoordeelige jaren en een telkens 
wisselend beroep op poss@ssio immemorialis en op tractaten °) 
tot staving van hun recht, konden de Staten niet helpen! 
De Raad eindigde met de verklaring, dat de koning, daar het 
hem „niet reputatie genoegh” was, slechts over twee punten 
te onderhandelen, de bespreking daarvan weigerde. De ambas- 
sadeurs beantwoordden deze redeneering wel met eene uitvoerige 
memorie, waarin hunne verontschuldigingen en hunne grieven 
lang en breed waren uiteengezet, en waarbij zij zelfs bedek- 
telijk het alternatief durfden stellen, de Staten bij hun 
recht te laten of de behandeling der zaak te verdagen ; maar 
eigenlijk waren zij met de zaak zeer verlegen. Zij meenden 
weinig kans te hebben, om nog te slagen; de koning was „seer 


zouden kunnen zeggen, wanneer alles niet zéer in de vormen behandeld was, dat 
het gesloten tractaat slechts was „une conférence irrézulierement proeur{e par Mons. le 
Prince d'Orange ou leurs contraires en un temps de telles agitations et burasqnes 
que les Comissaires Moliandais out confessé n’estre pas encores acquoïscés,” en zoo 
het gehandelde kunnen „disputer et desavover.” (Propos. v. Carletou, in: R.S.G. 
12 Jan. 1619, en bij: Aitzema, Saken v. Staet, IL. p. 403.) 

„1) Dit ziet waarschijnlijk op de Fransche tongvisscherij in de vasten. (Zie hiervóor 


p. 27 Noot 7.) Dat het beweren intusschen onjuist was, blijkt uit: p. 140 Noot 2. 
CC) Zie hierna p. 149 Noot 4. — Zie de door de Engelschen genoemde uitvluchten 
in hun verband in de Instructie van de ambassade, vermeld hierboven op p. 140. 


10% 


148 


en boven maten ontroert”, men dreigde zelfs met een Engelsch- 
Spaansche alliantie. Het eenig mogelijke middel, om over de 
punten in hunne Instructie vervat tot eene onderhandeling te 
komen, scheen den gezanten eene bepaalde belofte, dat de 
quaestie van de groote visscherij door Nederlandsche ambas- 
sadeurs op eenen aangeduiden tijd „fijnalijk soude werden 
gevindeert.” In dien geest vroegen zij de Staten om last. 1) 
Reeds vóor het ontvangen van den brief der ambassadeurs, 
waren dezen echter reeds op zeer onaangename wijze met den 
stand der zaken bekend gemaakt. Dadelijk na het antwoord 
aan de gezanten gegeven, was Carleton gelast, bij de Staten 
over hun gedrag te klagen *). Om verschillende redenen %) 
stelde hij de Propositie eenige dagen uit, maar den 12 Januari 
1619 verscheen hij in de vergadering der Staten-Generaal en 
droeg hun op nadrukkelijke wijze ’s konings klachten voor *). 
Na hun eerst hun gedrag ten opzichte der ambassade van den 
tijd af, dat daarvan het eerst sprake was geweest, te hebben 
verweten en de grieven van den koning opgeteld, hield hij den 
Staten in krasse bewoordingen het ongerijmde hunner handel- 
wijze voor. Het is waar, gaat hij voort, de zaken van Oost- 
Indië en Groenland zijn „poussez plus avant *) que les autres, 
……d’autant que par Panimosité et outrage de vos gens ils sont 


') Miss. van de ambass. aan de Stn. dd. 3 Jan. 1619 (rec. 15 Jan), in: 


Verbaal 161819. 

2) Carleton, Lettres. IL. p. 303. 

3) Carleton, Lettres. II. p. 308. 

4) Zie de Propositie bij: Aitzema, Saken van Staet. IT. p. 402; het origineel is 
voorhanden in de Loketkast Stn.-Gen., Engeland No. 43. — Deze Propositie is de- 
zelfde, waarover Wagenaar (Vaderl. hist. X. p. 331) spreekt; de voorstelling is daar 
verkeerd : alleen de woorden „een voorstel, waarin hij kwalijk sprak van de Groot” 
zijn juist. Van het „werken” van den Engelschen gezant „omtrent de gevangenen” 
(Oldenbarnevelt c.s.) blijkt uit deze Propositie niets, evenmin dat Carleton „niets 
anders tot de Groots nadeel wist te noemen, dan dat hij de vrijheid der zeevaart 
en visscherij gedreeven hadt.” De Propositie handelt alleen over eenige openstaande 
geschillen met den koning van Engeland, en bij die gelegenheid wordt aan De 
Groot, die reeds lang bij Jakob I om zijne Arminiaansche begrippen niet goed aan- 
geschreven stond, (zie ook hiervóor p. 82 Noot 2) tweemaal op de in den tekst 
vermelde wijze eene hatelijkheid gezegd, waar dat in het betoog te pas kwam. De 
Propositie van den Franschen gezant (afgedr. bij: Brandt, Rechtspleg. p. 60 vlg.) 
was zeer beslist in het voordeel der gevangenen ; Wagenaars combinatie zoude dus 
licht tot verkeerde gevolgtrekkingen over die van Carleton aanleiding kunnen geven. 
(Vgl. o.a. de geheel verkeerde voorstelling van Phillimore: Internat. law. 1. p. 105.) 
Wagenaars mededeeling is ontleend aan De Groot’s voorstelling zelve. (Verantwoordingh. 
p- 197. — Zie uitvoeriger: Brandt, Rechtspleg. p. 50.) 

?) Aitzema (Saken v. Staet. IL. p. 402) leest hier verkeerdelijk: „posessez plus 
avant.” 


5 


pe 


149 


esclattez en actuelle hostilité,’ maar toch zijn de andere van 


niet minder belang, „bien que ils ont este maniez plus mo- 
derement de la part de Sa Majesté et de ses subjects.” Car- 
leton bespreekt daarna de drie quaestieuse punten, laken- 
handel, groote visscherij en munt afzonderlijk. De groote vis- 
scherij, waarop ook volgens het verslag der ambassadeurs te Lon- 
den ditmaal bijzonder aangedrongen werd en die bij de onderhan- 
delingen aldaar zeer op den voorgrond stond, neemt daarbij de 
voornaamste plaats in : Carleton komt later zelfs nog eens daarop 
terug. Het is niet de eerste maal, zegt de gezant, dat deze 
zaak wordt aangeroerd; reeds herhaaldelijk heeft de koning 
er over doen spreken, en al heeft 4. M. met zijne „douceur 
accoustumée” tot nog toe door onderhandelingen een einde 
daaraan trachten te maken, eindelijk zal hij miet langer ver- 
dragen, dat de gewelddadige handelingen der Nederlanders 
(„ils procèdent à haute luicte par voye de faict”) op zijn recht 
inbreuk maken. De Nederlanders hebben „de puis n'agueres 
et par une pratyeque moderne” zich meer aangematigd dan 
hun van rechtswege toekomt, de koning van Engeland is 
wettig en uitsluitend souverein en eigenaar der visscherij op 


zijne kusten („a un tiltre légitime et le droict souverain seul 


exclusif et en propriété de la pescherye sur les costes de tous 
ses trois Royaumes”), en de Nederlanders hebben dit recht 
miet alleen betwist, maar openlijk tegengesproken |), ja een 
zijner beambten met geweld naar hun land medegevoerd *). 
Ware deze zaak niet door „le discours extravagant de quel- 
qu'un de vos Politigues” (De Groots Mare Liberum) en 
door de gewelddadige handelingen uwer scheepsbevelhebbers *), 
zegt Carleton, „poussé à toute extrémité,” de koning zoude 
in deze voor de republiek zoo gevaarlijke tijden (door de pas 
onderdrukte woelingen der Remonstrantsche partij) de zaak 
niet op het tapijt gebracht hebben. 

De Nederlandsche gezanten, dus gaat de ambassadeur voort, 
hebben het recht der Staten op de vrije visscherij (in tegen- 
spraak volgens den koning met het Antwoord der Staten van 
5 Juni 1618 *), waar zij dien aanspraak trachten te bewijzen 


1) Toespeling op het Mare Liberum van De Groot. (cf. Carleton, Lettres. 
MH. p. 393,94.) 

2) Dit ziet op de gevangenneming van Browne in 1617. (Carleton, Lettres. 11. 
Pp. 393,94). — Zie hierboven p. 109 vlg. 

3) Bij Browne’s gevangenneming. 

4) Onjuist: ook dáar wordt de possessio immemorialis als hoofdzaak genoemd. 
(ef. hiervóor p. 145.) 


150 


door verschillende oude tractaten, bepaaldelijk door dat van 
1550 en een ander tusschen Karel V en een der voorgangers 
van Jakob L ) verdedigd door te wijzen op hunne possessio 
immemorialis op het volkenrecht gegrond. Dit nieuwe argu- 
ment bevalt den koning volstrekt niet : nog daargelaten dat de 
Staten door hunne slechts onlangs erkende vrijheid („la nou- 
veautí si fresche en mémoire de vostre liberté”) onbekwaam 
schijnen tot eene possessio immemorialis, oordeelt de koning 
zulk eene betwisting van een der voornaamste punten van zijne 

souvereiniteit, door alle andere vorsten en staten van Europa 
erkend, terwijl de koning van Spanje de vrije visscherij van 
den koning zocht te verkrijgen, en de koning van Frankrijk 
jaarlijks een dergelijk doch zeer beperkt verlof van den koning _ 
aanneemt °), hoogst ongepast in den mond van een volk, nog zoo 
kort geleden en wel door ’s konings hulp onafhankelijk ver- 
klaard >). Eimdelijk heeft de koning zijnen gezant bevolen, 
duidelijk te zeggen: „que luy, qui est le plus grand Prince 
insulaire qui soit, la raison veut, qu’il soit bien entendu aux 
droiets de la Mer et non ignorant des droicts de ses Royaumes, _ 
ny du droict des gens. Tant il y a, qu'il m'entend point s'en 
faire informer, ny par vous, ny par celuy, qui a premierement 
entamé ce propos nommément Grotius: la disgrace duquel 
doibt déterrer et intimider les autres de suivre ses maximes, 
et sa probité estant accusée par VV. SS. vous doibt rendre son 
scavoir aussy suspect que sa personne? *) Nu de ambassa- 


1) Dit is eene domme vergissing van Carleton. In het origineele Antwoord staat : 
„le traicté faict en Yan XV° eincquante et un entre le Prédecesseur de Sa Maté, et 
PEmpereur Charles le quint,” d. i. het tractaat van 4551 tusschen enz. Carleton — 
heeft de komma in plaats van achter „un” geplaatst vóor „et.” — Dat mijne lezing — 
de juiste is, blijkt behalve uit den beteren zin, ook uit eene gelijktijdige Hollandsche 
vertaling bij de kopie van het Antwoord der Staten, in: Loketk. Stn.-Gen., Eng. 
No. 43. — Aanleiding tot de vergissing zal misschien het verschil tusschen beide tijd- 
rekeningen gegeven hebben. (Dat Carleton er niet alleen voor verantwoordelijk is, 
blijkt uit den,brief van den Engelschen staats-secretaris van 21 Dee. 1618, medegedeeld 
in: Treatise of the Dominion of the Sea. p. 66,67.) Het is van belang deze ver- — 
gissing op te merken, daar de verschillende jaartellingen licht aanleiding tot ver- 
warring geven. Zoo noemt Vreede (Vrijheid van haringvaart, 1. e. p. 16 Noot) 
reeds twee tractaten : dat van 1550 en dat van 1551. 

2) Zie pag. 147. Noot 1. 

3) Uit het meer of minder op den voorgrond stellen van possessio inmmemorialis 
leiden waarschijnlijk sommigen de bewering af‚ als zouden de Staten de redeneeringen — 
hunner ambassadeurs over dezen rechtsgrond hunner vrije visscherij gedesavoueerd heb- 
ben, eene bewering, geheel zonder grond. (ef. Treat. of the Dominion of the Sea. p. 68.) 

%) Zoo is de lezing van het origineel: Aitzèma (l. c.) laat den ambassadeur eene 
dwaasheid zeggen. 


151 


deurs zonder last zijn gekomen, dus gaat Carleton voort, is bij 
goovele redenen tot toorn van ’s konings zijde de hoop op eene - 
minnelijke schikking bijna vervlogen. De Staten, door Carleton 
_ herhaaldelijk aangemaand, zouden, indien zij niet „les froids 
et retenus” gespeeld '), en daardoor hun geringen eerbied 
voor den koning, minachting voor zijnen gezant getoond had- 
den, de vruchtelooze reizen van hunne ambassadeurs en van 
„plusieurs personnes honorables” uit Schotland hebben kunnen 
voorkomen. Na nog lang en breed te hebben aangedrongen 
op een andere grief van den koning over een gebrek in den 
vorm van de geloofsbrieven der ambassadeurs ®), dreigt Carle- 
ton, dat Engeland bij langer uitstel zich gewapenderhand 
recht zal verschaffen. Er is alle reden tot zulk eene beslissing, 
dus eindigt hij; miet lichtvaardig op aandringen van hovelingen 5) 
of op voorstel van eenig Nederlander ') vat de koning deze 
zaak met kracht aan, maar op de rechtmatige klachten zijner 
onderdanen. „C'est le ery du peuple. C’est Padvis du Conseil. 
C'est la résolution de Sa Majesté” *). 

Met reden waren de Staten over deze „scerpe propositie” 
zeer ontzet. Dadelijk werd er gedelibereerd, hoe haar te be- 
antwoorden °). Gelukkig hadden de ambassadeurs in Engeland 
het dreigende gevaar reeds gedeeltelijk afgewend. Het was hun 
uit de hofgeruchten gebleken, dat de koning voornamelijk 

daarom zoo vertoornd was, omdat hij het door hen gestelde 
alternatief °) verkeerd had opgevat. Z.M. had gemeend, dat 
de Nederlanders hun recht zelfs niet in twijfel getrokken 
wenschten te zien, en daarom alle onderhandeling eens voor 


1) Dit ziet op een besluit der Staten-Generaal, „entr'eux® genomen, om Carleton 
noch offieiëel, noch onder de hand over hunne plannen in te lichten vóor het 
vertrek hunner gezanten naar Engeland, ten einde zich vau verdere lastige aanma- 
ningen van den ambassadeur te bevrijden. (Carleton, Lettres. IL. p. 396.) 

2) Zie hiervóor p. 146 Noot 5. 

3) Zinspeling op de intriges der Spaauschgezinde partij, destijds aan het Engelsche hof 
zeer werkzaam. „By Spaignen,” schreven de ambassadeurs 13 Jan. 1619 uit Londen aan 
de Staten, „werd deur sijne gewoonlijke middelen van doen seer gearbeyt, om die goede 
correspondentie eude Benigheyt tusschen dat rijk ende U Ed. en Mo, te contrami- 
neren.” (Verbaal 161849 ad 13 Jan. 1619.) 

9) Zinspeling op de plannen met Godfried Boot. (cf. meer: hiervóor p. 115 
Noot 10,11.) — Carleton, Lettres. II. p. 396. 

5) Aitzema’s lezing is hier onzuiver. * De juiste is: „la proeédure en est bien 
plus solidement fondée. C'est le ery etc.” — Het is te verwonderen, dat de ver- 
taler der Propositie bij Aitzema den onzin letterlijk vertaald heeft! 

6) RS-G, 18 Jan. 1619. — R.H. 19 Jan. 1619. 

7) Zie hiervóor p. 147. 


152 


altoos hadden afgeslagen. Om dit misverstand op te helderen 
vroegen zij dadelijk audiëntie, al vreesden zij bij ’s konings 
stemming eene weigering. Het gevraagde gehoor werd hun 
toegestaan tegen den 8 Januari 1619. Toen de ambassadeurs 
bij deze gelegenheid uit eigene beweging het eerste gedeelte van 
hun vroeger voorstel lieten vallen en alleen aandrongen op uitstel, 
veranderde de houding van den koning geheel. Carleton had 
den Gie, geschreven, dat er miettegenstaande allen aandrang 
nu weinig kans was, dat de Staten zouden toegeven. Zoowel 
prins Maurits, thans oppermachtig, als zijn neef Willem Lode- 
wijk, voor wiens „avis et conseils les Htats ont beaucoup 
d'égard”, hadden hem verzekerd, dat de onlangs benoemde 
Hollandsche magistraatspersonen de burgerij slechts met ge- 
weld in bedwang hielden. Zij hadden nog veel te weinig in- 
vloed om een oproer te durven uitlokken door maatregelen, 
die 50.000 personen in hunne provincie van onderhoud 
dreigden te berooven !). Misschien heeft de overtuiging, dat 
de Staten het dus bij eene voortdurende weigering van Enge- 
land om toe te geven wel tot een openbare breuk taoesten 
laten komen, ’s konings verontwaardigmg gestild. Niets zoude 
hem meer ongelegen hebben kunnen komen, nu hij de hulp der 
Staten voor zijnen schoonzoon, den pas verkozen koning van 
Bohemen, zoozeer konde noodig hebben bij de neutrale hou- 
ding, die hij zelf in die zaak bleef aannemen. Deze overwe- 


ging en het gevaar, waarin hij zijne geliefkoosde onzijdigheid 


tusschen katholieken en protestanten door eenen oorlog met 
de protestantsche mogendheid bij uitnemendheid zoude bren- 
gen, zullen Jakob 1 tot ten minste tijdelijk toegeven gedwon- 
gen hebben. Het antwoord aan de Nederlandsche ambassadeurs 
was dan ook boven verwachting gunstig. Z. M. begreep wel, 
dus luidde het, dat de Staten, die zich nog onlangs zoo ver- 
dienstelijk hadden gemaakt door hun flink doortasten in de 
zaak der Remonstranten, niet alles tegelijk konden doen; hij 
wilde hen daarom nu niet verder „perscen”. Hoe ook gesteld 
op de praerogatieven zijner kroon en zijn recht op de zeekus- 
ten, bij zijne krooning door hem bezworen, wilde hij toch 
der Staten recht of hunne possessio immemorialis niet verkor- 
ten, wanneer het blijken mocht, dat zij met hunne bewering 
gelijk hadden. Daarom berustte hij in een kort uitstel der 


1) Carleton aan den seer. Naunton dd. 30 Dee. 1618, in: Carleton, Lettres. 
IL. p. 393—95. 


155 


visscherij-zaak, om die later te gelijk met de vier andere 
quaestiën te behandelen. De ambassadeurs moesten echter de 
Staten vragen, of zij wilden aannemen, die zaken tot eene he- 
slissing te brengen, zoodra hunne binnenlandsche onlusten een 
minder gevaarlijk aanzien gekregen hadden, onder bijvoeging, 
dat de koning „niet en soude lijden ’t refuys ende vminderinge 
van sijne geregtighevt, al soude het costen sijne crone, sijn 
leven ende alle tgeen hy hadde.” In de audiëntie van de ambas- 
sadeurs in den Raad twee dagen later, werd deze beslissing 
in zóoverre gewijzigd, dat de Engelschen bereid waren, met 
terzijdestelling van het visscherij-geschil, nu reeds over de 
vier overblijvende, des noods alleen over de twee door de 
Nederlanders gewenschte zaken te handelen, mits men zich 
verbond, hem den 531 Augustus of uiterlijk binnen het jaar in 
alle punten voldoening te geven. Eerst na die voldoening zoude 
het nu te sluiten tractaat van kracht zijn '). Na veel tegen- 
streven moesten de ambassadeurs uit vrees voor „occasie 
van nieuwe offenciën” de gestelde voorwaarden aannemen. 
Dadelijk werden nu den 13 Januari de Engelsche commis- 
sarissen voor de Oost-Indische zaken benoemd en met de 
onderhandelingen daarover een aanvang gemaakt. 

In Nederland deden zich de gevolgen der Engelsche con- 
eessie dadelijk gevoelen. Reeds den 21 Januari bracht de 
griffier aan de Staten-Generaal een verblijdend bericht: Car- 
leton had hem medegedeeld, dat de Staten met hun antwoord 
op zijne Propositie niet behoefden te haasten, daar de koning 
op verzoek der ambassadeurs goedgevonden had, de handeling 
over de groote visscherij uit te stellen tot den 1 September °). 
Nadere berichten uit Engeland werden nu ingewacht en de 


zaak zóolang uitgesteld, dat Carleton „dagelijex groote Instan- 


tie doen” moest om antwoord te krijgen °). Vele deliberatien 
hadden plaats; vooral in de „acte raeckende de handelinge 
ten geprefigeerden tijde opte groote visscherie” hadden de 
Staten groot bezwaar *). Toch werd men het eindelijk eens: 
Holland en Zeeland concipiëerden een antwoord en den 13 


1) Daarvan schijnt echter later geen sprake meer geweest te zijn: het Oost- 
Indische tractaat, den 7/17 Juli 1619 gesloten, werd reeds den 16/26 Juli door Jakob 1 
geratificeerd. (Rymer, Foedera. XVII. p. 170—74.) 

2) RS-G. A Jan. 1619. 

5) RS-G. 7 Febr. 1619. 
1) RS-G. 31 Jan. 1619, — RH. 13 Febr. 1619. 


Februari werd het gearresteerd !). De Staten verontschuldigen zich. 
daxrbij over de onvoldoende Instructie van hunne gezanten, 
met „den tegenwoordigen beswaerlijcken staet ende regeringe”. 
A. M. zal gelooven, daarop vertrouwen de Staten, dat, al voldoen 
zij niet dadelijk aan ’s konings verlangen, dit uitstel niet voort- 
komt uit eenige „cleynachtinge ofte subterfugatie.” Hunne 
intentie is niet, de zaak „in longeur en met eenen in verge- 
tenheyt” te brengen, maar uitstel totdat staat en kerk in 
rust zijn is bepaald noodig. Eene belofte om spoedig iemand 
naar Engeland te zenden met last om de zaken van de munt 
te regelen *), was intusschen alles wat de koning op zijne 
klachten verkreeg : het lange stuk bevatte behalve deze kleine 
concessie niets dan uitweidingen en algemeenheden %). Als 
bijlagen werden Carleton ter hand gesteld de verlangde 
formeele procuratie %), benevens de „acte inhoudende den tijt 
van de handelinge opte Groote Visscherie.” Het laatste stuk 
beantwoordt echter geenszins aan den veelbelovenden titel, dien 
de Staten daaraan geven. Het bevatte alleen eene verklaring, 
dat de Staten bereid waren en wenschten, over de groote vis- 
scherij, den lakenhandel en andere punten, die zieh bij eene” 
herziening der tractaten van entrecours zoudeng 
voordoen, met Engeland te handelen. Daartoe zouden zij zich 
„sineeerlijcken ende ter goeder trouwen soecken te beqguamen”, © 
om ambassadeursnaar Engeland te zenden, „soo haest de saec- 
ken deser Landen in het Politijeqg ende Geestelijek 
in beteren staet sullen wesen ghebracht#,z0o moge 


) RS-G. 31 Jan, 13,14 Febr. 1619. — RH. 13 Febr. 1619, f 

2) Toch bleef deze zaak steken, hoewel er nog dikwijls over beraadslaagd werd. 
(R.S-G. 8, 9 Jan. 1619.) Er werd een provisioneel plakkaat uitgevaardigd. 
(RS.-G. 13 Febr. 1619. — Carleton, Lettres. II. p. 25,35, 101. — Gr, Placaetb,® 
Lp. 2773.) Ben der Generaalmeesters van de munt zoude naar Engeland gezonden 
worden, maar Holland vond de voor hem geconcipiëerde Instructie „geenssints goet”, 
en de zaak bleef steken. (R.S-G. 26 Febr, 7,14 Mrt., 6 Apr. 1619. — Carleton, 
Lettres. UI. p. 35, 101.) Poen naderhand de ambassadeurs „tot meer reyse” schreven 
om instructie „raekende het stuck van de gelijckmaeckinge van den cours van 
tgelt,” oordeeldeu de Staten, dat de koning met het provisioneele plakkaat tevreden © 
konde zijn (R.S-G. 29 Apr. 1619): het definitieve plakkaat verscheen niet. (Carle- 
ton, Lettres. ILL. p. 101.) Dat de koning niet voldaan was, blijkt uit nieuwe confe- 
rentiën met Carleton hierover (R‚S.-G. 20 Sept. 1619), en uit de krachtige maatrege 
len van Engeland. (R.S-G. 25 Sept. 1619, 3,13,14,19 Febr, 45 Apr. 1620 
5,16, 24 Juli 1621.) Zie verder over deze zaak o.a.: R.S.-G. 18 Nov. 1620. 
Carleton, Lettres. ITL p. 401. E 

3) RS-G. 15,14 Febr. 1649, — RH. 13 Febr.,5 Mrt. 1619. — Zie het Antwoord 
ook in: Loketk. Stn.-Gen., Eng. No. 43. 

*) Zie hiervóor p. 146 Noot 5. ae 


155 


k nog binnen het jaar. Onderwijl vertrouwden zij, dat alles 
vorloopig bij het oude zoude blijven, zonder dat Engeland door 
invoeren van nieuwigheden tegen de oude gewoonten en 
taten handelen zoude '). De drie stukken zouden ook aan 
ambassadeurs in Pngeland gezonden worden en wel met 
zeer beperkenden last, dat „al ist soo, dat de voorsz. 
rocuratie ende Acte schijnen breet te gaen, Dat nochtans 
jaere Ho. Mo. meyninge, Intentie ende begeeren is, Dat haere 
hun sullen hebben te reguleren achtervolgende haere In- 
uetie./ Zij mochten dit in Engeland bij gelegenheid zelfs 
mededeelen, alsmede dat over den lakenhandel in Nederland 
gehoorde gehandeld te worden. De akte moesten zij niet dan 
zm de uiterste noodzakelijkheid uitleveren *). 
_ Geen wonder, dat Carleton met zulk bescheid op zijne „scerpe 
ropositie” niet tevreden was. Hij „was bedacht,” dus luidde het 
rapport der commissie, die hem het Antwoord der Staten had over- 
handigd, „siende dat haere Ho. Mo. genoech bleven in de voor- 
gaende terminis van de voorgaende dilayen, ende excusen, dat 
sijne Mat. daerinne het beste contentement nijet en soude nemen. 
Daarom had hij aangeraden, „dat haere Ho. Mo. souden ge- 
sven bij een scerp Placcaet verbieden alle excessen int vis- 
schen, ende soo naer onder Schotlandt nijet te commen vis- 
schen, emmers niet naerder als sy en hadden gedaen binnen 
vier ofte vijff Jaeren herwaerts” *). 

‚ De reden van deze nieuwe vermaning was, dat de koning bij deze 
gelegenheid nieuwe berichten had ontvangen over de „groote ex- 
gessen ende schaaden”, door de Nederlandsche visschers den 
Schotten aangedaan. De koning was van de waarheid dier klachten 
overtuigd en het was hem onmogelijk, „sijne subjecten langer in 


} 


_ 


KR) RSG. 13,14 Febr. 1619. — R.H. 13 Febr, 5 Mrt. 1619, — De ambassadeurs 
van 1621 beweerden dan ook, dat de Staten nooit eene formeele belofte gegeven 
hadden, hen over de groote visscherij van last te voorzien. (Verbaal 1621 ad 
15 Febr.) —ef. RS.-G. 25 Nov. 1620. 
28) RSG. 13,14 Webr. 1619. — Werkelijk schijnt de uitlevering geen plaats 
ad te hebben. De ambassadeurs besloten, daar Carleton den koning reeds van 
alles had ingelicht (volgens het Antwoord der Staten van 14 Febr.) bij de ontvangst 
der akte, daarvan niet te reppen voordat er naar gevraagd werd. (Verbaal 1618, 19 
ad 22 Febr. 1619.) Zij vroegen daarom van de Staten een exemplaar der akte „met 
op daet in de maent Meerte,” dat hun dan ook spoedig gezonden werd, (R.S.-G. 
16 Mrt. 1619.) Van de overgave der akte vind ik in het Verbaal niets. Toch waren 
j Staten door de overlevering van het afschrift der akte aan Carleton tot de be- 
zis der quaestie „genoechsaem geengageert.” (R.H. 17 Juli 1620.) 
RS-G. 16 Febr. 1619. 


pe 


156 


devotie ende stille te houden, sonder henluyden eenigh Contente- — 


ment te geeven”. Hij had daarom de Nederlandsche ambassadeurs 
reeds den 31 Januari 1619 verzocht, dat de Staten in afwach- 
ting der definitieve onderhandelingen over de groote visscherij 
hunne onderdanen bij plakkaat zouden belasten, om voorloo- 
pig 14 Engelsche mijlen van de Schotsche kust te blijven. 
De ambassadeurs mochten zich daartegen er op beroepen, dat 
vroegere klachten van Carleton over iets dergelijks ongegrond 
waren bevonden '), dat reeds bij plakkaat alle „outragie ofte 
excessen” waren verboden, dat 14 Engelsche mijlen veel verder 
was dan men van de kust konde z'en en dus „sodane Lijmiten 
buyten redenen, ende proportie waren genomen ende die sake 
ten principalen toucheerden, ende Irreparable praeiuditie sou- 
den leggen”, de Engelschen bleven er op aandringen. Later 
(5 Februari 1619) werd alleen de eisch des konings in zooverre 
verzacht, dat 4. M. niet zoo nauw op de 14 Engelsche mijlen 
wilde blijven staan, zoo de visschers maar „gelijk voor desen 
gebruykelijk was, so verre van ’t ant souden blijven als men 
met oogen konde afsien”, en de Staten ten strengste verbie- 
den wilden, deze grens te overschrijden *). 


$ 3. Onderhandelingen over de Groenlandsche 
zaken. 


Ondertusschen gingen de conferentiën over de Oost-Indische 
zaken haren gang. Van den 18 Januari af vervolgde men 
de samenkomsten met ijver, maar men konde het niet eens 
worden. De vereeniging der beide Compagniën had. zoovele 
moeielijkheden in, vereischte zoovele concessiën van weders- 
zijden, hing zoo geheel af van loven en bieden, dat men den 
7 Maart eindelijk mismoedig besloot, de conferentiën af te bre- 
ken. Toen eerst dacht men aan de zaak, die na de Oost- 
Indische de voorcaamste plaats in de Instructie der ambassa- 
deurs innam: de oneenigheden op Spitsbergen of, zooals men 
gewoon was ze te noemen, de Groenlandsche zaken. De am- 


V) Zie hiervóor. p. 115. 

2) Daartoe schijnt het echter nu niet gekomen te zijn: eerst in 1623 gaf men aan 
’s konings verlangen gehoor. (R.S.-G. 12 Juni 1623.) — Van andere voldoening, aan 
den koning gegeven door „a Verbal Aeknowledgment of his Dominion in the 
British Seas“ (waarvan sprake ís in: Treatise of the Dominion of the Sea. p. 68) 
vind ik noch in het Verbaal noch elders iets. 


, 
í 


157 


bassadeurs stelden nu voor, daarover in conferentie te treden, 
en den 16 Maart had de eerste samenkomst plaats. 

__ Na eenig verschil over de orde in de conferentiën te houden, 
namen de Engelschen het woord en resumeerden hunne grie- 
ven. Men klaagde voornamelijk over de „Injuriën” den koning 
aangedaan, (bepaaldelijk door Cornelis Cock, schipper van 
Vlissingen *), die „tot disreputatie van Sijne Mat. inj urieuselijk 
hadt gesproken”, zonder dat de Staten hem daarvoor gestraft 
hadden ®), en over de schade, den Engelschen door onze 
schepen in het noorden aangedaan, „ten hoogsten aggrave- 
rende die quade tractamenten, die hare subjecten alleuthalven 
wie(r)den aangedaan van den onsen, houdende dieselve voor 
barbarisch ende onlijdelijk.” Van beide zaken werd satisfactie 
verzocht. — Daartegen deduceerden de ambassadeurs het goed 
recht der Nederlanders om als ontdekkers op Spitsbergen te 
visschen, klaagden over het nemen hunner schepen in 1615 
en 1617 *) en beweerden, dat alle „quaestien, misverstanden 
ende quade tractementen” altijd kwamen van Engelsche 
zijde, terwijl de onzen slechts om „sigh te praevaleren” tegen 
nieuwe schade, de Engelschen in 161S hadden aangevallen. 
Wat het spreken tot „despect” van den koning aanging, de 
Nederlanders ontkenden het feit, al was het „wel apparent, 
dat sodane quade tractementen, als d’ onse van d’ haren moes- 
ten ontvangen, hun altemet affpaersten onbehoorlijke woorden, 
waar van d’ hare ook niet vrij en waren. ende wevmiger als 
d’ onsen? *). — Tot beantwoording van deze redeneering namen 


« 


de Engelschen eene positie in, die zeker ongerijmd was, maar 
die hun de verdediging hunner zaak zeer gemakkelijk maakte. Zij 
begonnen met de mededeeling, dat de koning „solemnele 
verclaringe” had gedaan, dat hem alleen Spitsbergen toebe- 


1) Ben der in 1617 beroofde schippers. (R.S-G. 9 Nov. 1617.) 

2) Zoo zoude een der Zeeuwsche matrozen, zinspelende op eene spotprent op de 
altijddurende geldverlegenheid van Jakob I, gezegd hebben, toen de Engelschen zich 
tegen het nemen hunner goederen verzetten onder beroep op de commissie van hunnen 
koning: „Nons ne nous sousions pas du roy d'Angleterre, c'est un Eseossois, du quel 
le pou(r)traict est à Flissingues avecq une bourse vinde à sou Costé!“ (Mem. der 
Bngelschen, in: Verbaal 161819 ad 16 Mrt. 1619.) 

3) Het Verbaal 1618,19 heeft hier 1619. Dit is natuurlijk eene vergissing. Men 
kan hier niet anders bedoelen dan 1617, daar er in geen ander jaar van overlast 
der Fngelschen in het noorden gesproken wordt. 

1) De Engelschen hadden in 1613 bij het berooven der Nederlandsche visschers 
verklaard, „de faire nul cas des lettres et patentes de Messeign.ries les Estats, ny de 
Son Exe® puisqu’il n’estoit qu'un Conte.” (Mem. der Nederl. ambassadeurs, in: Ver- 


baal 1618,19 ad 25 Maart 1619.) 


158 


hoorde, en dat hij wel door Frankrijk en Spanje „daerop was 
geattaequeert, maar bij ons alleen met Extraordinaris man- 
niere oppositie gedaan te wesen”. Zij hadden geen last, zei 
den de commissarissen, toe te laten, dat het recht van den 
koning in twijfel getrokken werd, alleen de klachten der En- 
gelschen en eene schikking voor het vervolg kwamen hier in 
aanmerking. Zoodoende was dadelijk aan alle klachten der 
onzen de pas afgesneden. di 

De conferentie werd hiermede gesloten. De Engelschen le- 
verden, om de onderhandelingen in hunnen zin te beginnen, 
schriftelijk eene uiteenzetting van de klachten der hunnen 
en eene opgave der geledene schade over, met verzoek, dat 
de Nederlanders daarop schriftelijk zouden repliceeren met 
opgave van hunne pretensiën en klachten, „soo sy eenige 
hadden.” Deze Engelsche memorie bevatte eenvoudig een 
uitvoerig en met zwarte kleuren geschilderd verhaal van den aan 
val der Nederlandsche walvischvaarders op de Engelschen in 1618, 
met eene menigte kleine bijzonderheden, die de zaak in een voor 
de Nederlanders ongunstig daglicht stelden. ') De opgave van 
het geleden nadeel was zeer hoog. De toegebrachte schade bere= 
kenden de Engelschen op £ 22.6363, de winstderving en indie 
recte schade op £ 43.800, terwijl nog onopgegeven was het nadeel 
van de eigenaars der schepen, de schade aan de ammunitie 
en de schadevergoeding voor het dooden en wonden van vers 
scheidene personen. ®) Het antwoord der Nederlanders liet 
zich niet lang wachten : reeds den 23 Maart zonden zij aan de 
Engelschen hunne memorie van antwoord. Zij verhalen daarin 
hunne ontdekking van Spitsbergen en de beginselen hunner 
visscherij aldaar, feiten, waaruit zij afleiden, dat de Engel 
schen hen ten onrechte in hun bedrijf verstoren. Daarna 
geven zij een overzicht van de geschiedenis der Nederlandsche 
walvischvangst sinds dien eersten tijd tot 1618 toe, en eindi- 
gen met de ontmoeting van dat jaar in een geheel ander” 


1) Deze memorie was niets anders dan het request der Moseovische Compagnie, gf 
die ook op Spitsbergen voer (zie hiervóor p. 119,20) aan den koning, om herstel» 
harer schade. Daar het de uitvoerigste opgave van Engelsche zijde is van het in 
1618 gebeurde, volgt het stuk in de Bijlagen. 

2) eg Particulier des deurées et Provisions prices ou cous 
sumées, Par les Zeelandois et aultres des Provinces Unies sur led 
Anglois en la terre neufve du roy appellée greenelande au moisrde 
Juilleth 1618.” en: „Estimation Des dommages receus en ce Faict 
Par les anglois oultre la perte des Choses susdictes” (Beide in © 
Verbaal 1648,19 ad 16 Mrt. 1619.) GLETS AR 


159 


gelicht te stellen als de Engelschen gedaan hadden. Zij 
reren namelijk, dat de Nederlanders: 1’. alleen door den 
| gedworgen en door de herhaalde beleedigingen uitge- 
‚ de Engelschen hebben aangevallen '); 2". dat zij de 
fde goederen niet wenschen te behouden, maar ze alleen 
 imventaris hebben overgenomen *°) om de opbrengst te 
penseeren met een overeenkomend deel der hun door de 
schen ontnomene goederen. Aan het einde verzoeken 
ambassadeurs van hunne zijde reparatie en goede regeling 
het vervolg, terwijl zij zich bereid verklaren tot liqui- 
e en satisfactie, mits de Engelschen hetzelfde doen”). 
e specificatie van de schade der hunnen weigerden de 
Nederlanders te geven, daar de Engelsche opgave hun al te 
erdreven scheen: eerst wilden zij daarover het oordeel der 
ten hooren, of de overkomst van eenen gedeputeerde der 
Noordsche Compagnie afwachten. *) 
De BEngelschen hadden beloofd, over de memorie der am- 
ssadeurs te zullen beraadslagen met de kooplieden, die op 
tsbergen handelden, en zich te zullen bedenken over eene 
seling der Noordsche vaart voor het vervolg. Men konde dus, 
er den 27 Maart eene tweede conferentie gehouden werd, 
een eenigszins beslissend resultaat verwachten. Toch was dit niet 
het geval: de Engelschen spraken met geen enkel woord over 
door de ambassadeurs in hunne memorie was aangevoerd, 
en drongen weder zeer aan, dat de Nederlanders teruggeven 
| zouden, wat zij aan de hennen ontnomen hadden, „roemende 
seer” dat zij van hunne zijde het mogelijke gedaan hadden om 


$ 


1) Werkelijk betuigde de Noordsche Compagnie aan de Staten, dat zij de vaart 
Zou ude moeten verlaten, wanneer men niet eene overeenkomst met Engeland trof of 
haar met een sterk konvooi bijstond. (R.S.G. 25 Mrt. 1619.) 
B Vgl: Instr. der ambass. 1618,19, in: Reg. der Instr. 16114623. — (cf. ook: 
| SG. 1 Mei 1619.) 
Hi stuk is de verdediging der Noordsche Compagnie, aan de Staten-Generaal 
verd ter wederlegzing van Carletons klachten over den overlast, den Engelschen 


Ede Nederlanders aangedaan, in zijne Prop ositie van 3 Oet. 1618. — Het geeft 
E Mi steris overzicht van de geschiedenis dezer quaestie, daarom volgt het in de 
jlagen. 


14) Daarvan was erustig Sprake. (R.S.G. 6,22 Apr. 1649.) Later werd bepaald, dat 
de bewijsstukken der Noordsche Compagnie aan de ambassadeurs zouden gezonden wor- 
u. (R.S.-G. 29 Apr, 1 Mei 4619.) Onder deze stukken was ook eene taxatie van 
B schade der Nederlanders, „ingestelt ten prijse als de Engelschen haere pretensien 
hebben begroot,” en een lijst der door de Nederlanders genomene goederen. (R‚S,-G, 
LE Mei 1619.) Deze stukken kwamen echter natuurlijk te laat voor deze confe- 
Fentien, 


160 


hunne tegenpartij tevreden te stellen !). De ambassadeurs van $ 
hunne zijde toonden zich volkomen bereid tot restitutie, mits — 
de Engelschen hetzelfde deden : men kwam niet verder. Bene 
woordenwisseling over het recht tot de visscherij had geen 
beteren uitslag: de Hngelschen beweerden, zij hadden bij 
Spitsbergen het eerst gevischt en dus zee en visscherij zich 
toegeëigend, de Nederlanders hielden vol, dat zij het land ont- 
dekt hadden, welks bezit onmisbaar was voor de oefening der 
visscherij. Eindelijk oordeelden beide partijen het geraden, de 
onvruchtbare discussiën te staken en over te gaan tot het bera- 
men van een reglement, om dergelijke verschillen, als waarover 
men nu onderhandelde, voor het vervolg te voorkomen. De 
Nederlanders deden daartoe drie voorstellen, waaruit de En- 
gelschen er éen konden kiezen, om dan over de bijzonderkeden 
daarvan te onderhandelen. 1°. Beide natiën zouden op Spits- 
bergen komen visschen, maar de eene zoude niet meer schepen 
mogen hebben dan de andere. De baaien, waarin men gewoon 
was te visschen, zouden bij loting verdeeld worden. 2’. Men 
zoude overal op Spitsbergen gezamenlijk visschen, maar beide 
natiën. zouden een gelijk getal schepen van gelijke grootte 
moeten hebben. Een reglement zoude twisten tusschen beiden 
beslissen. 3", Het eiland Spitsbergen zoude door een lijn van 
het westen naar het oosten (van af Cape Could of Swartenhouck 
op het midden van Prince-Charles-island of het Lange eiland ®)) 
in twee gelijke deelen verdeeld worden. De gedeelten zouden voor 
S, 10 of 12 jaren tusschen beide volken verloot worden. Op het 
overschrijden der grens zouden straffen gesteld worden. — Tot 
alle andere eilanden in de IJszee, ontdekte of nog te ontdekken, 
zouden beide volken in ieder geval vrijen toegang hebben *). 


1) Fen merkwaardig staaltje van den haat en de wangunst, die toen reeds tusschen 
beide volken heerschte, verhalen hier de Nederlanders. De Engelschen hadden be- 
weerd, dat de Nederlandsche kooplieden restitutie hadden verkregen „op een simpel 
brieffken” van Caron aan Sir Thomas Smith, directeur der Engelsche Compagnie, 
De ambassadeurs merkten daartegen op. dat alleen bevel was gegeven tot restitutie 
van drie stukken geschut van het in 1617 door de Engelschen geplunderde schip. 
De overige goederen waren voor de oogen der Nederlanders in het openbaar aan den 
meestbiedende verkocht. Toen de Engelsche matrozen van het bevel tot restitutie 
der kanonnen hoorden, wierpen zij ze in den Theems, om zoodoende de stukken on- 
bruikbaar of ten minste het terugkrijgen voor de Nederlanders kostbaar zoo niet 
onmogelijk te maken! De Engelsche commissarissen antwoordden op deze aantijging 
niets. (Mem. der Nederl. ambassad., en: Versl. der confer. v. 27 Mrt., in: Verbaal 
1618,19 ad 25,27 Mrt. 1619.) 

2) Vgl. de uitvoerige kaart van Spitsbergen, bij: Zorgdrager, Groenl. visscherij. 
p- 85. — Prinee-Charles-island wordt daar „t Voorland” genoemd. 

5) Vel. de Instructie der ambassade van 1618,19, in: Reg. der Instr. 1611--23. 


161 


__Met zulke voorstellen, allen gegrond op het beginsel van 
volkomene gelijkheid tusschen beide natiën, waren de. Engel- 
schen geheel niet tevreden. Zij gaven niet onduidelijk te 
kennen, dat de Nederlanders zich met Jan-Mayen-eiland be- 
hoorden te vergenoegen. Wilde men hen op een klein gedeelte 
van Spitsbergen toelaten, meenden zij, dan zoude dat eene 
gunst zijn en voor hen alleen, bij uitsluiting van alle andere 
patiën; in geen geval, voegden zij er hatelijk bij, zoude 
men hun, die op Spitsbergen geen recht hadden, daar meer 
van het voordeel afstaan, dan zij aan de Engelschen op, de 
Molukken, waar dezen meer recht hadden, wilden geven, (na- 
melijk 4 of 4. )) De ambassadeurs verklaarden echter kort 
en goed, dat zij niet van hun recht zouden wijken, en alleen 
maatregelen wilden beramen om in vrede hun bedrijf te 
o fenen ; en daarop verzochten de Engelschen de Nederland- 
sche voorslagen toch in geschrifte om daarover nader te be- 
raadslagen. 
_ De derde conferentie (2 April) was zeer onvruchtbaar. De 
Engelschen verklaarden daarin, dat zij na rijpe overweging be- 
vonden hadden, dat de voorstellen streden met het recht en 
met de verklaring van hunnen koning,en dat zij zich dus on- 
bevoegd hielden verder te gaan zonder eerst ’s konings gevoelen 
daarover gehoord te hebben. De zaak scheen hun vooral 
daarom zoo belangrijk, omdat men door hierin toe te geven 
een praecedent stelde voor Frankrijk, Denemarken en anderen, 
die zich ongetwijfeld hierop beroepen zouden, en toelating tot 
de Spitsbergsche walvischvangst eischen. De Nederlanders 
mochten op het onderscheid wijzen tusschen andere volken en 
hen als ontdekkers: het baatte niet. Bene samenkomst der 
Engelsche commissarissen met de belanghebbende kooplieden 
leidde tot geen ander resultaat. (17 April). Eerst den 2 Juli 
er weder over de zaak gesproken. Het in de voorgaande 
conferentiën behandelde werd geresumeerd en de ambassadeurs 
verzochten antwoord van de commissarissen op hunne drie 
voorslagen, of een anderen voorslag van hunne zijde om tot 
eene geregelde en vreedzame oefening der visscherij op Spits- 
reen te komen. Weder leidde het tot miets: de Engelschen 


ne 1 
ei) Toespeling op de pretensiën der Nederlanders bij de onderhandelingen, door 
zelfde ambassade over de Oost-Indische zaken gevoerd. De gezanten hadden vooral 
twaar gemaakt, de Engelschen op de aan specerijen zoo rijke Moluksche eilanden 


toe te laten. (Vgl. Verbaal 1618,19 ad 14—21 Februari 1619.) 
f KN | 


162 


bleven er bij, dat zij den Nederlanders niet anders dan bij 
oogluiking de visscherij op Spitsbergen konden openstellen, — 
tenzij de koning hun anders gelastte. Zij wilden er met Z.M. 
over spreken : die weg stond ook den ambassadeurs open. # 

De zaak werd nu moeielijk. De ambassadeurs vreesden met $ 
reden, dat de commissarissen den koning tegen hen zouden 
opzetten. Om dit te verhinderen en tevens omdat zij liever d 
met den koning zelven dan met zijne gemachtigden handelden, 
vroegen zij audiëntie. Zij verkregen die den 10 Juli te Green- 4 
wich, („Groenwits”, zegt het Verbaal.) Zooals zij gevreesd _ 
hadden, vonden zij Z. M teenemael geoccupeert” (tegen 
hen ingenomen). Nauwelijks waren zij met hunne aanspraak 
begonnen, of de koning viel hun in de rede. Hij „konde niet 
gedencken,” zeide Z. M., „met wat voegen. sy pretendeerden 
bij Spitsbergen te visschen, nademaal sijne subjecten eerst die 
visscherie aldaar hadden geplant, groote oncosten gedaen, en 
die visscherie in train gebragt, ende alle t’selve gedaen sijnde, 
dat daer nae die van Vranckrijk, Spaignen, Denemarck ende 
ertshaertog, ende eyndelijk oock sy gecomen waren, om van 
gelijken te visschen, twelk in geene redenen konde bestaan, 
waar over ook die voorschreve andere t'samen hadden gedesis- 
teert, 't welck sy mede behoorden te doen.” !) De Nederlan- 
ders vergenoegden zich met klaar en duidelijk de rechten van 
alle anderen, ook van de Engelschen, te ontzenuwen, en hun eigen 
recht op de visscherij bij Spitsbergen als ontdekkers van dat 
eiland te handhaven ®). Dat was echter de quaestie niet, 
merkte 4. M. op; ook al hadden de Nederlanders Spitsber- 
gen ontdekt, de Engelschen hadden het eerst bezit genomen 
van de visscherij, en daarop kwam het aan *). De Nederlanders 


1) Vgl. de verklaringen van Z. M. aan het gezantschap van 1621—23, dd, 17 Mrt 
16 ee 1622 en 4 Febr. 1623, in : Verbaal der ambassade v. 1621—23 op die datums. 

2) Het is opmerkelijk, dat de ambassadeurs zich in deze geheele onderhandeling 
niet op de vrijheid der zee beroepen. Zulk een beroep, ín overeenstemming met de 
houding, die zij altijd in de quaestie der haringvisscherij aangenomen hadden, 
zoude de zaak der Nederlanders zeer versterkt hebben. Waarschijnlijk durfden de 
gezanten dit echter niet te doen om de gelijktijdige onderhandelingen over de Ooste 
Indische zaken. De Engelschen waren in Oost-Indië in eene positie, die zeer w 
overeenkwam met die der Nederlanders op Spitsbergen. — Merkwaardig is het, d 
de Instructie der ambassadeurs juist mare liberum vooropstelt, en beweert dat zelfs. 
het bezit van het aanliggende land (N.B. Spitsbergen behoorde volgens de Staten 
aan Nederland) geen recht gaf om op die vrijheid inbreuk te maken. (Instructie der 
ambass. 1618,19, in: Reg. der Instr. 1611—23. 4 

35) Z. M. ging zelfs zoover van te beweren, dat, hoewel de visscherij gedeeltelijk 
bij de kusten van Groenland werd gedreven (ja, volgens de Engelschen, die Spitse 


l 
| 


E 165 


jevonden zich nu in eene zeer valsche positie: op de vrijheid 
er zee konden zij zich na het aangevoerde in het geheel 
iet beroepen, zij hadden implicite reeds toegegeven, dat de 
ee geoccupeerd konde worden en dan hadden de Engelschen 
it zonder twijfel gedaan. De gezanten maakten zich van de 
ak af met de bewering, dat door de occupatie der Engel- 
hen de ontdekkers en bezitters van het aanliggende land 
iet witgesloten konden worden, en drongen verder aan op 


eene schikking, des noods op uitstel. De koning van zijne 


zijde gaf iets toe. Hoewel stijf vasthoudende aan zijn recht 
en met de verklaring, dat hij den Nederlanders geen recht 
op de visscherij bij Spitsbergen konde toekennen, meende 
hij hen toch bij oogluiking en uit gunst wel daar te kunnen 
dulden. De Mdeon. namen dezen voorslag niet aan en 
sloegen hem ook niet af. Onder protest tegen eene regeling, 
die de zaak ten principale zoude kunnen praejudiciëeren, 
eindigden zij met te berusten in ’s konings laatste woord : 
Caron zoude binnen een paar dagen zijn besluit komen 
hooren. Dat besluit luidde, dat de koning de zaak uitstelde 
tot het najaar van 1622 om ze dan te resumeeren; onderwijl 
zoude men elkander „paissibelijk” op Spitsbergen laten vis- 
schen. Zoo was de zaak boven verwachting gunstig voor Neder- 
land afgeloopen. Teruggave der geroofde goederen had men 
vande Engelschen niet verwacht, dat toonde de gewelddadige 
handelwijze der visschers in 1618. En nu scheen men ten 
minste voor drie jaren van allen overlast bevrijd. 

Ben nieuwe moeielijkheid vertoonde zich echter spoedig. 
De koning had in zijn antwoord niet gesproken van eenige 
restitutie, en de Engelschen, blijkbaar niet ingenomen met 
eene beslissing, die meer voor ’s konings goed hart en juist 
rechtsgevoel dan voor zijn helder politiek doorzicht pleitte, 
maakten van dat stilzwijgen gebruik om de gedane concessie 
te doen terugnemen. Zij beweerden, de zaak was wel uitge- 


nemend 


| 


bergen voor een deel van Groenland hielden, uitsluitend bij dat land), de koning 
aan zijnen zwager van Denemarken, „die andersints het apparentste regt (had) van 
Groenlant (twelk hem toequam)..... in suleken regarde niet en hadde willen ac- 
corderen, om daer deur geen concequentie te geven aan de anderen.” (Later schijnt 
dit echter gebeurd te zijn. Vel. de verklaringen van Z. M. aan de ambass. v. 1621—23, 
Ms Verbaal 4621—23 ad 17 Mrt. 1622, 4 Febr. 1623.) — Welk eene inconsequentie 
tegenover ’s konings beweringen over de groote visscherij! De koning van Dene- 
marken had altijd, en met meer recht dan Engeland, zich op zijn dominium over 


de zee bij Groenland beroepen: Groenland behoorde van ouds aan Noorwegen, dat 
toen onder Denemarken stond, 


1 


164 


steld, maar natuurlijk verwachtte men vóor alles restitutie — 
van het op wederrechtelijke wijze hun ontnomene: ’s konings 
gunstige beslissing toonde dit duidelijk. De quaestie eischte 
dringend opheldering. Op de afscheidsaudiëntie van 24 Juli 
bedankten de ambassadeurs 4. M. dan ook voor zijn be 
sluit, maar waagden tevens de vraag of de wederzijdsche te- 
ruggave der genomene goederen nu of over drie jaren zoude 
plaats hebben. 4. M. antwoordde vrij dubbelzinnig, dat zijne 
bedoeling geweest was, de geheele zaak met alle quaestiën over 
schade en interessen uit te stellen; teruggave van het geroofde 
in natura keurde hij echter goed. De ambassadeurs lazen daarop 
eene memorie voor, waarin zij duidelijk deden uitkomen, dat 
Z. M. had voorgesteld en zij goedgevonden hadden, de geheele 
quaestie, zoowel over het recht van partijen als over de res- 
titutie der wederzijds genomene goederen, uit te stellen tot 
drie jaren na het begin van 1620. De koning verklaarde, 
dat deze memorie met zijne bedoeling overeen- 
kwam. Aan de woorden daarvan wilde hij wel niet ge- 
bonden zijn, maar den volgenden dag konden de ambassa- 
deurs en de commissarissen voor de laatste maal bijeenkomen, 
om alle dergelijke kleinigheden te vereffenen. 

Die laatste conferentie liep zeer ongunstig voor Nederladi 
af. De commissarissen verklaarden dadelijk, dat er geene 
quaestie konde zijn van restitutie van hunne zijde, daar de 
Engelsche visschers volkomen door den koning gemachtigd 
waren geweest tot hetgene zij gedaan hadden, terwijl de onzen 
als zeeroovers gehandeld hadden, die verdienden opgehangen 
te worden. Een nieuw dilemma! De Engelschen hadden van 
hun standpunt volkomen gelijk; de Nederlanders hadden het 
hunne, mare liberum, prijsgegeven. In ieder geval konden 
zij niet beweren, dat de Nederlanders uitsluitend recht op de 
visscherij bij Spitsbergen hadden, nog minder mochten zij de 
Staten verantwoordelijk stellen voor de gewelddadige hande- 
lingen der hunnen: geweld geeft den benadeelde geen recht 
tot geweld van zijne zijde. Zoo goed het ging verontschul- 
digden zij dus hunne landgenooten, verklaarden niet tot een- 
zijdige restitutie te kunnen overgaan, daar dit de zaak ten 
principale zoude praejudiciëeren, en beriepen zich op het feit, 
dat de koning zich met hunne memorie vereenigd had. Ten 
slotte verzochten zij, om ten minste schriftelijke zekerheid te 
hebben over het uitstel van drie jaren, dat de commissarissen 
hunne meening op schrift zouden stellen. Maar de Eingelschen 


p 4 


165 


waren hun te slim: zij weigerden rondweg dit te doen, voor- 
dat zij nader met den koning hadden geraadpleegd. 
‚Nu waren de ambassadeurs in groote verlegenheid; zij 
‚vreesden, dat de Engelschen een stuk zouden opstellen, waarbij 
de verdaging der quaestie werd af hankelijk gesteld van de terug- 
gave der door de Nederlanders genomene goederen, en hun dit 
als 's konings besluit medegeven. Om dit te voorkomen, schre- 
4e zij eenen brief aan den toen alvermogenden Buckingham 
(16 Juli) om hem hunne zaak aan te bevelen. Maar het 
was te laat; de hertog konde of-wilde hen hierin niet helpen : 
de oude en zwakke koning was reeds ingelicht. Het antwoord, 
dat de ambassadeurs den 30 Juli, op het punt van zich in 
te schepen, kregen, luidde: dat ’s konings bedoeling was ge- 
weest, voorloopig aan alle twisten over de visscherij bij „Groone- 
lande” een einde te maken, zoowel aan de geschillen over de 
rechtsquaestie als aan de oneenigheden in het noorden zelven. 
Om dat doel te bereiken moesten ook de Nederlanders het 
„hunne doen. Van teruggave van het door de Engelschen met 
’skonings verlof en machtiging ontnomene kon geen sprake 
Zijn, totdat de rechtsgronden nader onderzocht waren. ’s Ko- 
nings verlangen was dus, dat binnen drie maanden restitutie 
geschieden zoude van hetgene den Engelschen in 1618 was 
afgenomen, en binnen drie jaren herstel van alle andere 
daardoor veroorzaakte schade gegeven. Eerst daarna zoude 
men handelen over de satisfactie en over restitutie van de door 
de Engelschen op de Nederlanders veroverde goederen !). 
Toen deze brief aankwam, stonden de ambassadeurs op hun 
vertrek. Zij waren geheel tot de afreize gereed, en hoe on- 
voldaan ook °), moesten zij zich dus met dezen twijfelachtigen 
uitslag vergenoegen. Met Buckinghams brief voor alle zeker- 
heid keerden zij naar het vaderland terug. Den 1 Augustus 
staken zij van Gravesend in zee; den 9 deden zij rapport van 
hun wedervaren aan de Staten-Generaal *). 


_ 1) Brief van Buckingham aan de ambassadeurs dd. 15/25 Juli, in : Verbaal 16181! 
ad 30 Juli 1619. 

2) Carleton, Lettres. IL. p. 120. 
T 9) RS-G. 9 Aug. 1619. — Carleton, Lettres. IL. p. 119. — Het verslag duurde 
van °s morgens acht tot twee uur! (Carleton, Lettres. III. p. 120.) 


ZESDE HOOFDSTUK. 2 


DE AMBASSADE VAN 1621, 


$ 1. Tusschen twee vuren: 


De Staten waren met de verrichtingen hunner gezan 
maar weinig ingenomen. De quaestie over de groote vissch 
dreigde in een niet zeer ver verschiet, de regeling der Gro 
landsche zaken vertrouwde men geheel niet. Reeds het vorig 
jaar hadden de Staten, toen de Noordsche Compagnie hun 
alternatief stelde: òf krachtige verdediging tegen de En 
schen, òf opgeven van den handel op Spitsbergen, geene h 
durven geven op eene overeenkomst met Engeland, maar ag 
de Compagnie op advies van Zijne Excellentie eerst twee sc 
pen, daarna nog een derde tot konvooi toegestaan '), Toen 
bij den aanvang van het nieuwe jaar de vraag gedaan wer 
of dat driejarige uitstel der geschillen „verseeckerheyts genou 
gaf, en van hen geëischt werd, dat zij hunne onderdanen 
de een of andere wijze de meest mogelijke zekerheid zou 
verschaffen *), waren zij zelven met de zaak verlegen. 
werd Caron gelast, „een oogh int zeyl te houden” en in 
geheim naar de uitrusting der Engelschen te vernemen *), 
wel werd het advies der gewezene ambassadeurs gevraage 
maar het leidde tot geene zekerheid. Men moest dan 
na lange deliberatiën erkennen, dat men niet wist, waar 
zich te houden. De zaak in Engeland weder levendig mak 
wilden de Staten niet, uit vrees dat de gevraagde resti 
weder ter sprake zoude komen; zij besloten eindelijk de Noo: 
vaarders éen van de vier gevraagde konvooischepen toe te staan ') 


NL. 


I) R.S-G. 23, 28 Mrt, 15 Mei 1619. 

2) RS-G. 15, 18 Febr. 1620. 

5) R‚S.-G. 15 Febr. 1620. 

4) RS-G. 18 Febr. 1620. 

5) RSG. 23, 27 Mrt, 9, 10,14, 13 April 1620. 


k 


Î 167 


Ook de andere in 1619 witgestelde quaestiën bezorgden 
reeds kort daarna den Staten weder grooten last. De haring- 
‚visscherij was sinds het begin van 1620 gedurig ter sprake 

gekomen. Weinige maanden na de terugkomst der ambas- 
sadeurs (4 Februari 1620) deden twee van hen, Van Goch 
en Van der Dussen, ter vergadering der Staten-Generaal eene 
belangrijke mededeeling. Carleton had hun opgedragen, de 
Staten te herinneren aan de’ akte, die ten vorigen jare 
den koning over de groote visscherij was overgezonden. 
Daarbij hadden de Staten zich verbonden, eene nieuwe 
ambassade af te vaardigen, om deze quaestie te regelen,, soo 
haest de saecken deser Landen in beteren staet souden 
wesen gebracht.” Carleton had zeer terecht opgemerkt, dat 
dit nu het geval was en dat niets aan de vervulling van 
der Staten belofte in den weg stond. De beide heeren 
hadden wel de tegenwerping gemaakt, dat de inwendige 
toestand van het land lang zoo goed niet was als de ge- 
zant meende, en dat bovendien de pas uitgebroken oorlog 
in Duitschland (de dertigjarige) alle aandacht en alle krach- 
ten der Staten vereischte, maar toch had Carleton op 
nader antwoord aangedrongen *). De resolutie, die de Staten- 
Generaal daarop namen, luidde: „dat Hare Ho. Mo. zeer 
verwondert sijn, den voorsz. last ende vmaninge van Zijn E. 
bij de jegenwoordige constitutie van zaecken te verstaen, als 
veele zwaerder wesende als deselve was ten tijde van de 
voorsz. handelinge gelijck die voorsz. Heere Ambassadeur 
selffs wel konde vermercken, sien ende oordeelen. Ende mits- 
dien sijn B. versoecken ende vermaenen, zijn vsoeck bij den 
Coninck ten besten te willen excuseren opte voorsz. onge- 
legentheyt ende bij de andere redenen zijn B. voorgehouden 
bij de voorsz. heeren Rapporteurs.” Caron kreeg last, des ge- 
vraagd dezelfde verontschuldiging te gebruiken °). Carleton, 
hoewel de redenen nemende voor wat ze waren, uitvluchten 
om de zaak op de lange baan te schuiven, nam aan, ze 
aan den koning voor te houden *). 

Het antwoord der Staten was er op berekend, indruk op 
den koning te maken: bij die „jegenwoordige jneidenten ende 
toevallen in Behmen ende Duytslandt”/ had ’s konings schoon- 
zoon het grootste belang. Bovendien gaf Carleton, onder 


ID RS-G. 4 Febr. 1620. — Carleton, Lettres. II, p. 251 — 55. 
2) RS-G. 4, 7,10 Febr. 1620. 
3) Carleton, Lettres. III. p. 253. — RSG, 10 Febr. 1620. 


168 


verwijzing naar de Buropeesche gebeurtenissen, in overweging _ 
op de zaak der visscherij niet te sterk aan te dringen, daar 


geheel Holland belang daarbij had). Toch baatte dit alles 
niets: Jakob I was zeer ontevreden over de nieuwe uit- 


vluchten.®) Den 13 Maart moest Carleton de Staten wederom 


aanmanen, „om met sijne Majesteyts Raden te komen in 


communicatie van de Harinckvaert ende groote Visscherije” *)._ 


Weder werd die communicatie „op de ongelegentheydt van 
den tijdt ten besten geexcuseert *),7 en veel gevolg had de 
zaak niet °). En werkelijk veel meer konden de Staten niet 
doen : zij hielden het voor onmogelijk, den koning van Enge- 
land hierin te wille te zijn. Door den nieuwen aandrang 
was het hoogste regeeringscollege der republiek bepaald tot 
wanhoop gebracht. Een der leden van de Staten-Generaal 
verklaarde aan Carleton, „qu'il mettoit peu de différence entre 
la poursuite de cette affaire, et une déclaration de guerre! 6), — 
prins Maurits meende, dat die van Holland niet zouden toege ven, 


„quand même on les presseroit à coup de canon‚/ en 


beiĳverde zich, den gezant te doen begrijpen, dat de zaak der 


groote visscherij en die van de ondersteuning des konings — 


van Bohemen nauw samenhingen *). Holland, tot het uiterste 
gedreven, liet dadelijk een konvooi voor de visscherij uitrus- 
ten, veel sterker dan de vorige jaren *). 

Gelukkig, dat Carleton, juist toen eene beslissing met de 
wapenen onvermijdelijk scheen, eindelijk berichten konde, dat 
de vertoogen der Staten óp den koning indruk gemaakt had- 
den, en dat Z. M, met hunne verontschuldigingen genoegen 
nam, mits zij „den gestelden tijt totte Conferentie over de 
visscherij en de andere openstaande geschillen sullen waer- 
nemen voor het toecomende °)./ 

Van Engelsche zijde was dus voorloopig geen nadrukkelijk 


1) Carleton, Lettres. UI. p. 254,55. 5 

2) Carleton, Lettres. III. p. 274. 

3) R.S.-G. 13 Mrt. 1620. —R.H. 13 Mrt. 1620. — Carleton, Lettres. III. p. 274,75, — 
De origineele Propositie is te vinden in: Loketk. Stn.-Gen, Engeland No. 35. 

4) Carleton, Lettres. II. p. 283—85,291. — RS-G. 1 Apr. 1620. — RH. 
13 Mrt. 1620. 

5) R.H, 25 Mrt, 1620. 

6) Carleton, Lettres. III. p. 275. 

7) Carleton, Lettres. III, p. 275—77. 

8) Carleton, Lettres. III. p. 285. — Toen over de zaak weder minder gesproken 
werd, werden ook die uitrustingen gestaakt. (ald. IIL. p. 305.) 

9 RS-G. 27 Mei 1620. — Die „gestelde tijt” was bepaald op 2 maanden, 
(Carleton, Lettres. III. p. 346.) 


ve pn 


zin 


hen zal 


se ns 


” ) 
KS D 


169 


mdringen op de ambassade te vreezen. Herlang onderging 
chter de staat van zaken eene geheele verandering: het 
waren nu de Staten van Holland, die er op stonden, dat men 
miet zoude talmen met het zenden van gezanten. Van w aar 
deze bijna onverklaarbare handelwijze? De oorzaak was ge- 
_legen in de buitenlandsche politiek. In het najaar van 1619 
_had Frederik van den Palts de Boheemsche koningskroon 
aangenomen; spoedig daarop was hij te Praag gekroond *). 
De gevolgen waren niet uitgebleven: Spanje, met den Keizer 
verbonden, had Frederiks erflanden aangevallen en in korten 
tijd den geheelen Palts op enkele sterke plaatsen na be- 
reachtigd °). 

Was reeds op zich zelve de versterking der Spaansche 
macht in het Duitsche rijk den Staten hoogst ongewenscht, 
dadelijk gevaar ontstond voor hen daaruit, toen de bezetting 
van den Beneden-Palts de voltooiing bleek van een uitgebreid 
plan, waardoor Spanje gelegenheid kreeg, om zijne troepen 
over land uit Lombardije naar zijne Nederlandsche bezittingen 
en de weêrbarstige provinciën te voeren *). Met het oog op 
het naderend einde van het Bestand in 1621 moest deze 
ontdekking de Staten met schrik vervullen. En nog steeds 
bleef Jakob 1 lijdelijk toezien. Wel had hij reeds den 21 October 
1620 door Carleton. aan de Staten laten verklaren, dat hij beslo- 
ten had, zijnen schoonzoon bij te staan *), — wel herhaalde hij die 
verzekering krachtiger dan ooit, nu Frederiks nederlaag bekend 
werd °), maar als altijd viel er halfheid in zijn besluit op te 
merken, — nog altijd bleef hij op vriendschappelijken voet met 
Spanje, — nog altijd was er zelfs sprake van het Spaansche 
huwelijk. Aan deze angstige spanning moesten de Staten, het 
kostte wat het wilde, een einde maken ; zij moesten trachten 
eene hun gunstige beslissing uit te lokken. Daarbij kwam, 
dat de tractaten met Engeland gesloten, met het einde van het 
Bestand vervielen °), en men dus moeite doen moest, om de ver- 
mieuwing van den koning te verkrijgen. Deze overwegingen 
deden de Staten alle bezwaren hoe groot ook, gering achten, 
en zelven op de ambassade aandringen. Alle beraadslagingen 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 34. 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 35, 36. 

9) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 36. 

1 RS-G. 18,4 Oet. 1620, vgl. 24 Juni 1620. 

5) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 39. 

6) Jakob 1 drukte eens zijnen twijfel daaraan uit, maar de woorden van het 
tractaat zijn duidelijk. (cf. Aitzema, Saken van Staet. IL. p. 16, 2° kolom.) 


170 


sinds het begin van het jaar waren vruchteloos geweest. De 


aandrang van Engelsche zijde had niets gebaat: nu echter 
was er kans, dat er iets van de zaak komen zoude. 

Reeds den 17en Juli daaraanvolgende werd er in de Staten 
van Holland medegedeeld, dat de Staten-Generaal op de am- 
bassade hegonnen aan te dringen '), en dat het dus noodig 
was een besluit te nemen, voordat daar over de zaak werd be- 
raadslaagd. Die van Holland hadden vele zwarigheden: 
1. „de dispute van de Visscherije/, tot welks behandeling 
men „genoechsaem was geengageert,” 2°. de „kortheydt van 
de Finantiën,’ die alle onnoodige uitgaven onraadzaam 
maakte, 5’. de vrees, dat Holland, dat toch het meeste 
belang daarbij had, niet voldoende in de ambassade zoude 
vertegenwoordigd zijn, en daardoor ook 4’, de Instructie niet 
naar Hollands zin zoude uitvallen. Om al deze redenen 
werd de zaak „van nader deliberatie” geoordeeld en besloten, 
het oordeel van principalen daarover te vernemen °). Er werd 
dus in de punten van reces, waarop de vergadering kort daarna 
scheidde, melding van gemaakt: ondertusschen werden alle 
stukken, de haringvaart en visscherij betreffende, opgezocht, 
om daarmede de afgezanten te instrueeren %). Het overleg 
met de principalen had voor de ambassade gunstige resultaten: 
bij de volgende samenkomst der Staten van Holland verstond 
men, dat de ambassade „ten hooghsten noodigh% was, om te 
weten, wat men van Engeland te hopen had bij het eindigen 
van het Bestand, „alsmede in meenichte van andere poincten 


de onderlinge vrundschap, Commercien ende Navigatie aen- 


gaende”. De bezwaren daartegen werden minder opgelost 
dan wel op zijde gezet. Wat de groote visscherij betrof, reeds 
nu werd. „voor vast geresolveert ghehouden,” dat de ambas- 
sadeurs njet daarover zouden mogen handelen, „nochte veel- 
min ijetwes dienaengaende over geven, maer hen daervan in 
dese ghelegentheydt excuseren ;” *) de „kortheydt van de Fi- 


nantien” schijnt toch bij nader inzien dragelijk te zijn bevon- 


1) Die aandrang was het gevolg der aanmaningen van Carleton (R.S.G. 24 Juni 
1620. — Carleton, Lettres. III p. 346), en niet veel meer dan eene formaliteit om 
den gezant voldoening te geven. (Carleton, Lettres. III p. 348.) Dat de Staten van 
Holland de zaak echter anders begrepen en zelven de ambassade wenschten, blijkt 
wel uit den ernst, waarmede zij de zaak overwogen. 

2) R. H. 47 Juli 1620, 

5) R. H. 17 Juli 1620, ef. R.S-G. 9, 25 Jan. 161. 


1) Dit gedeelte der resolutie werd den 20 Sept. nader bevestigd. (R.H. 20 


Sept. 1620.) 


171 


den, en wat de beide laatste bezwaren aangaat, besloot men: 
„dat soowel de directie als de Persoonen moghen blijven bij 
dese Vergaderinge, gelijck te vooren, als desen Lande meest 
rakende” !). Onder deze voorwaarden besloot men, ter Gene- 
_ raliteit op de ambassade aan te dringen, een plan, den 18 
September ten uitvoer gebracht °). Den 20 September daar- 
aanvolgende werden de heeren van Benthuysen, Kamerling 
en Sonck tot Hollands gedeputeerden naar Engeland benoemd 3). 

Holland had nu gedaan wat het konde: den 18 September 
was werkelijk de ambassade in de Staten-Generaal ernstig be- 
sproken en had men goedgevonden Caron aan te schrijven, 
dat hij alle mogelijke moeite zoude doen om den koning voor 
zich in te nemen en de meer en meer toenemende verwijde- 
ring tusschen Engeland en de republiek trachten te voorkomen 
door hoop te geven op eene spoedige ambassade *). Daarbij 
bleef het echter voorloopig: twisten over het aandeel, dat Hol- 
land in het gezantschap zoude hebben °), de moeielijkheden 
over de groote visscherij ®), later kleingeestige oneenigheden 
onder de Staten van Holland zelven („onbehoorlicke procedu- 
ren ende van seer quaden consequentie”) over het zenden van 
eenen mede-gedeputeerde door Enkhuizen, — ten gevolge 
waarvan Bruyninex eindelijk aan de ambassade werd toege- 
voegd °), — hinderden den voortgang der zaak. Carleton moest 
zelfs herhaaldelijk weder op spoed aandringen *), maar alles 
baatte niets. Daar kwam plotseling onder al dat talmen het 
bericht van de beslissende nederlaag van het leger van keur- 
vorst Frederik onder de muren van Praag, spoedig werden 
ook de vèrreikende gevolgen daarvan bekend ®). De koning 


IR. H. 27 Aug. 1620. 

2) RS.-G. 18 Sept. 1620. 

3) R. H. 20 Sept. 1620. — Carleton, Lettres. III. p. 384. 

4) RS-G. 18 Sept. 1620. 

5) Carleton, Lettres. III p. 385. — De Staten van Holland stonden er op, dat 
Holland en Zeeland alléen gedeputeerden naar Engeland zouden zenden. Met moeite 
lieten zij zich overhalen, ook Utrecht toe te laten. Verdere uitbreiding bleven zij 
weigeren, en de overige provinciën maakten bezwaar, Hollands wensch in te willigen 
vooral Gelderland, welks beurt het was eenen ambassadeur te zenden. (RS-G, 22 
Sept. 1624.) Lang duurde het, eer men elkander verstond. (R. H. 20 Sept, 24% Oct. 
1620. — RSG. 8, 9, 10, 15, 19, 22 Dec. 1620.) 

6) R.S-G. 25 Nov. 1620. 

7) Zie daarover zéer uitvoerig: R. H. 5 Nov. 3, 4, 8 Dee, 1620. — Het oordeel van 
Carleton over deze twisten (Carleton, Lettres. III. p. 404) schijnt mij volkomen juist. 

8) RS-G. 18 Nov. 1620, 4 Jan. 1621. — Carleton, Lettres. II p. 400—3. 

9) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 37. 


172 


van Bohemen was een balling, de katholieken zegepraalden in 
Duitschland. Daarbij naderde meer en meer het einde van 
het Bestand, Het was onvermijdelijk noodzakelijk, nu spoed te 
maken, om den koning van Engeland, die zich nog altijd met 
uitvluchten behielp, wakker te schudden door hem het gevaar 
der protestantsche zaak, den nood zijner kinderen voor te 
houden. Er kwam leven in de deliberatiën over de ambassade. 
In December werden de gezanten door de Staten-Generaal 
benoemd *), den 12 Januari werd hunne Instructie gearres- 
teerd *), den 20 namen zij afscheid van de Staten-Generaal 3). 


$ 2. Vertoogen en tegenvertoogen. 


De gezanten moesten zich op eene onaangename ontvangst 
voorbereiden : hunne taak was verre van gemakkelijk 4). Na 
breedvoerige verontschuldigingen over het lange uitstel in het 
zenden der ambassade en dankbetuigingen voor ’s konings 
bemoeiingen met den toestand des lands, besprak hunne In- 
structie uitvoerig den staat van zaken in Duitschland en be- 
helsde verder den last, den koning naar aanleiding daarvan 
op te wekken, in zijne laatste besluiten om daar tusschen bei- 
den te komen te volharden en voort te gaan. Br werd ver- 
der in de Instructie geklaagd over inbreuken op het Bestand 
door Spanje, er werd op voortzetting van het onderlinge 
verbond aangedrongen. De quaestie van den lakenhandel en 
die van de munt werden besproken, ook de Oost-Indische 
zaken met een enkel woord vermeld. 

Maar wat was er geworden van de zoo dikwijls en zoo ijverig 
besprokene visscherij-zaak? Zij werd uitvoerig genoeg behan- 
deld (art. 20—30), maar toch was de strekking dezer artike- 
len niet om den koning van Engeland tevreden te stellen. 
Reeds de aanhef luidde niet gunstig: „De Ambassadeurs”, zoo 
heette het, „sullen alle occasie vermijden, omme in eenige 
handelinge getrocken te worden op de groote Visscherie, doch 
soo sy daerover werden geperst” moeten zij voordragen, dat 
het Z. M. moge believen, de zaak nader te onderzoeken. 
Z. M. zal dan bevinden: 1°. dat de Nederlanders altijd in 


 RS-G. 8,9, 10,15, 19 Dec. 1620. — Carleton, Lettres. III. p. 447. 

2) RSG. 9,11, 12 Jan. 1621. 

5) R.S.-G. 13, 20 Jan, 1621. 

4) Vgl. over deze ambassade het: Verbaal der ambassade van 1621, — Aitzema, 
Saken van Staet. I p. 19, 17, 


Î 


173 


„paisible ende ongemolesteert gebruyck” van de visscherij ge- 
weest zijn, en 2°. dat zij daarwt niet zooveel voordeel krijgen, 
„als sijne Mat. wel mag sijn ingebeelt”. Dit laatste onder- 


werp wordt dan nader uitgewerkt, en het nadeel der visscherij 
met het nog grooter nadeel, dat het ophouden daarvan zoude 


medebrengen, voorgesteld. Uit dit alles zal de koning kunnen 
opmaken, dus gaan de Staten voort, dat het ongna IS, 


de groote visscherij „met eenige nieuwicht. te beswaren, ten 


« 


ware men seeckerlijck wilde uytstaen een van de twee extre- 
miteyten”: òf geheele ondergang der visscherij, òf „alterae 
ende beroeringe in den Staet van den Lande” door de 
wanhopende zeelieden. Geen van beiden kan den koning ge- 
wenscht zijn om de gevolgen (de versterking van Spanje), en 


de Staten vertrouwen dan ook, dat Z. M., dit alles overwe- 


gende, de Staten bij hun oud bezit zal laten. — Over de Groen- 
landsche zaken werd geen beter satisfactie gegeven. De am- 


bassadeurs moesten „in der bester manieren sien d’Ingesete- 


nen deser Landen te defenderen” tegen de klachten der En- 
gelschen, en het maken van een reglement nu van de hand 
wijzen. Zij mochten daartoe beweren, dat de Nederlanders recht 
hebben op de visscherij in het noorden, met gebruikmaking 
der argumenten, ook door de ambassadeurs van 1618-1619 
bijgebracht '). 

Met zulk een weinig voldoenden last moesten de gezanten 
den vertoornden koning, die reeds zoo lang door uitstellen 


en ontwijken was opgehouden, onder de oogen treden. 


De ambassade, bestaande uit zes personen (de heeren Jhr. 
Jak. van Wijngaerden, heer van Benthuysen enz. lid der 
Edelen van Holland, — Mr. Joh. Camerling, Pensionaris van 
Delft, — Alb. Sonck, Oud-burgemeester van Hoorn, — Alb. 
Bruyninex, Gedeputeerde ter Staten-Generaal van wege West- 
Friesland, — Mr. Jak. Schotte, Oud-burgemeester van Middel- 
burg, — en Jhr. Fred. Van Vervou Tot Martenahuys, Gedepu- 
teerde ter Staten-Generaal van wege Friesland ®)), aan wie Caron 
was toegevoegd, kwam den 1 Februari te Londen aan. Op hunne 
eerste audiëntie bij den koning, (den 7 Februari) spraken de 
gezanten alleen over de Duitsche zaken, als wilden zij reeds 
toen doen uitkomen, dat daarin het zwaartepunt hunner am- 


 bassade moest gezocht worden. De koning bejegende hen zeer 


1) Instr. der ambass. v. 1621, in: Reg. der Instr. 1611—23 
2) Zie over deze gezanten: Carleton, Lettres. III, p. 417. — Wagenaar, Vaderl, 


hist. X. p. 426. 


174 


vriendelijk, nam hunne verontschuldigingen aan en beloofde 
hen in de gelegenheid te zullen stellen, hunnen last verder te 
openen, zoodra zijne bezigheden dit toelieten. 

Die bezigheden waren werkelijk gewichtig genoeg om zelfs 
eene ambassade te laten wachten: den 9 Februari opende de « 
koning zijn derde parlement '). Hij had de vergadering bij- 
eengeroepen, om door haar in staat gesteld te worden, een 
krachtiger houding tegenover den Keizer en Spanje te kunnen 
aannemen, en overeenkomstig met dit doel werd zij geopend 
met de verklaring, dat de koning van plan was, handelend 
voor zijnen schoonzoon op te treden. Die verklaring werd met 
algemeene instemming vernomen: dadelijk werden den koning 
subsidiën toegestaan, maar daarna begon men dan ook de be- 
zwaren te onderzoeken, die het volk sinds jaren had ?). De 
koning en zijne beambten hadden werkelijk veel reden tot 
klagen gegeven >), en niet te verwonderen was het dus, zoo 
Z. M. het druk had. 

Toch werd reeds den 15 Februari den ambassadeurs eene 
audiëntie bij den Geheimen Raad gegund, terwijl de koning 
te onwel was om hen te ontvangen. Ook daar spraken de ge- 
zanten uitsluitend van oorlog en oorlogszaken, weidden zeer 
uit over Duitschland en Bohemen, en drongen aan op een 
verbond van Engeland met de Staten om gezamenlijk oorlog 
te voeren. Daardoor lieten zieh de Engelschen echter niet 
verschalken. Het kwam hun bijzouder ongelegen, om nu, terwijl 
het parlement nog niets beslist had, reeds over de Duitsche 
zaken te spreken: zij herinnerden dan ook dadelijk aan de 
visscherij en de andere uitgestelde zaken (lakenhandel en 
munt.) De ambassadeurs moesten nu wel met verontschuldi- 
gingen voor den dag komen: het behandelde was de voor- 
naamste inhoud hunner Instructie, zeiden zij; in den tegenwoor- 
digen ernstigen toestand van Europa was het zaak, daarop het 
meest te letten ; het algemeen belang bracht mede, ten minste tij- 
delijk alle ondergeschikte quaestiën, als die der groote visscherij, 
te laten rusten, en alle redenen tot verschil te vergeten, om 
te zamen middelen te beramen tot bestrijding van den ge- 
meenen vijand. Wat echter de quaestieuse punten betrof, het 


1) Ranke (Engl. Gesch. IL. p. 41) heeft hier verkeerdelijk den 30 Januari. De ver- 
gissing is waarschijnlijk veroorzaakt door de Engelsche tijdrekening. (30 Jan. O. 8. = 
9 Febr. N. Sj) 

2) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 41 vlg. 

3) Ranke, Engl. Gesch, II. p. 45. 


175 


is waar, er was daarvan vroeger „vermaen gedaen” en de 
Staten hadden daarover vóor het afzenden dezer ambassade 
stig beraadslaagd, maar nu tegen het einde van het Bestand, _ 
wijl zij zulk een machtigen vijand op den hals kregen» 
adden zij geen andere wtkomst gezien, dan den koning te 
bidden, de zaak voor alsnog bij het oude te laten, en de 
Staten „daermede nijet verder te beswaren.” Over lakenhandel 
en munt verklaren zij zich bereid te hooren, wat de Engel- 
_ schen hadden te zeggen, en dat aan de Staten over te brengen. 
Van Engelsche zijde werd dadelijk gesproken van de belofte, 
die de Staten toch hadden gegeven), om de ambassadeurs 
over de groote visscherij te instrueeren ; de gezanten beweerden 
daartegen, dat er nooit zulk eene formeele belofte gegeven 
was, maar dat de Staten altijd gehoopt hadden, dat de koning 
hunne bezwaren hoorende, hen met rust zoude laten. Daar- 
mede eindigde de audiëntie: de Raad beloofde den koning 
rapport te zullen doen. 

__ De ambassadeurs verbeidden in angstige spanning het ant- 
woord. Herst den 25 Februari kregen zij eenig bericht. De 
koning deed hen tegen dien dag op eeu ballet ten hove 
noodigen en beloofde hun na afloop daarvan, hen zeer vrien- 
delijk toesprekende, spoedig antwoord op hunne voorslagen. 
De drukte met het parlement was oorzaak van het uitstellen 
daarvan geweest. In overeenstemming met deze belofte kregen 
de Nederlanders den 2 Maart in eene nieuwe audiëntie bij 
den Raad het toegezegde antwoord. Het liep voornamelijk over 
de Duitsche zaken, de inbreuken der Spanjaarden op het 
Bestand, en de hernieuwing van het verbond. De ambassadeurs 
meenden dus hun doel bereikt en bewerkt te hebben, dat de 
visscherij op den achtergrond werd geschoven, toen de laat- 
ste volzin van het Antwoord hunne hoop weder vernietigde. 
„Mais toutesfois,” luidde die, „et quantes que ce Traicté 
commencera Sa Maté. entend que vous veniez garnis de plein 
pouvoir et commission pour traicter du faict de la pesche et 
des autres choses qui furent mises en suspens Àà la dernière 
conférence d'entre les Commissaires de Sa Maté. et de Mes- 
seigneurs les Estats, parceque le(s) leurs n’avoyent point pou- 


1) Dit kan zien zoowel op de Akte, in 1619 naar Engeland overgezonden (zie 
vóor p. 154,55), als op de Antwoorden der Staten op Carletons Propositiën. (Antw. v. 
% ebr. 1 Apr. 18 Nov. 1620, 4 Jan. 1621.) Im geen van dezen schijnt echter 
bepaald beloofd te zijn, deze ambassade over de groote visscherij last te geven, 
(ef. p. 155 Noot 1.) 


176 


uoir suffisant d'en traiter.” De vriendelijkheid van den ko- 


ning, waartoe Z. M. ongetwijfeld reden vond in de bewust- 
heid, dat hij van zijnen kant de gezanten moest laten wach- 
ten op eene beslissing in de Duitsche zaak, en hen dus met 
het oog daarop diende te sparen, baatte dus den ambassadeurs 
niets. De koning greep gretig de gelegenheid aan, om zijn be- 


sluit nog wt te stellen; voor de beslissing van de visscherij- 


guaestie was van hem niets te hopen. 
De gezanten begrepen, dat men het hoofddoel van hunne 
komst, de aansluiting van Engeland aan Nederland en daar- 


door de versterking der protestantsche zaak, ja „alle Tractaet 


van Alliantie wilde vuytstellen op volcomen last tot het stuck 
van de Visscherije ende andere.” Zij, „vonden dan ook niet 
goet lange daerop te swijgen”, en repliceerden „metten aller- 
eersten” en wel in eene audiëntie, die de Raad hun den 10 
Maart verleende. Ook zij antwoordden het uitvoerigst op de drie 
hoofdpunten, waarop de Raad zelf gewezen had, maar brachten 
toch aan het einde lang en breed de verontschuldigingen over 


de visscherij aan, die hunne Instructie hun aan de hand gaf. 


Zij verklaarden, dat men hun geen last had kunnen geven, 


om over de visscherij een tractaat te sluiten: 1° om de drukke — 


en belangrijke bezigheden der Staten, veroorzaakt door den 
hernieuwden oorlog met Spanje, 2°. omdat de zaak volgens 
hunne wijze van regeering eerst moest worden „proposée, ven- 
tilée et déliberée dans un chascun des Collèges des villes et 
de la Pescherie”, eene zaak te lastiger nu zoo kort na het 
stillen der binnenlandsche onlusten en met het dreigend oor- 
logsgevaar voor oogen, „ils courroyent hazard de se tirer sur 
les braz une multitude confuse de peuples, qui, par expérience 
n’abhorre rien d’avantage que la nouveauté!” Zij trachtten 
daarop den koning door de schoonschijnende redenen van 
hunne Instructie het nadeel der visscherij te bewijzen. De 
Staten moesten jaarlijks behalve de uitgaven voor de konvooi- 
schepen vele duizenden aan de visscherij te koste leggen, en 


dat wel alleen om hunne onderdanen brood te geven. Ware 


de visscherij er niet, een ongeloofelijk aantal lieden zoude 
vertrekken, de scheepsbouwkunst met zich medenemende naar 
vijandelijke landen. De Staten waren dus wel genoodzaakt haar 
te steunen, hoe moeielijk het hun viel. En vooral sedert de 
laatste jaren was hun dit een last, nu de visscherij jaarlijks 
verminderde door de slechte vangst en dus ook jaarlijks groo- 
tere subsidiën behoefde. Toch bracht de haringvisscherij nog 


177 


d: kwijls nadeel aan de visschers door te geringen of te rijken 
vangst, waardoor de prijzen te veel daalden '); te meer daar 
ook bij goeden vangst het onmogelijk was, daarvan alleen te 
bestaan. Meestal hielden dan ook slechts zij zich met de haring- 
visscherij bezig, die nog een ander bedrijf hadden, waardoor zij in 
hun onderhoud voorzagen *). Én wat het ergste was, de naderende 


dene nieuwe „tailles et imposts” op te leggen, waardoor ook 
de arme visschers, toch reeds door het einde van het Bestand 
tot buitengewone toerustingen ter bescherming hunner nering 
genoodzaakt, hun laatste geld zouden moeten betalen. Om al 
deze redenen zoude het onvermijdelijk gevolg ook van de 
kleinste belasting zijn: „ou de voir icelle Pescherie entiere- 
ment aneantie et ruinée, ou bien que la rude populasse, du 
_mestier de la Marine, reduitte au desespoir, vienne à souslever 
des mouuements nouueaux au peril manifeste du repos de 
leur republique a grande peine guerie des playes de sa der- 
niere infirmité.” Z. M. werd dus ootmoedig gebeden, de 
Staten bij hunne oude „jouissance paisible” te laten, of ten 
minste alles op te schorsen tot er tijd en gelegenheid was, om 
de quaestie „amplement” te behandelen. — De leden van den 
Raad, die misschien bekend waren met de uitlokkende schil- 
dering en de verleidelijke opgaven over de haringvisscherij van 
Gentleman en J. R.*), zullen hunne ooren niet hebben kunnen 
„gelooven, en wel was er reden zich te verwonderen, dat de 
Staten zich zooveel last en moeite lieten welgevallen voor het 
behoud van zulk een ellendig bedrijf, dat met alle bedenkelijke 
hulp en ondersteuning niet dan een schamel onderhoud ople- 
verde! Die bedenking lag voor de hand, maar de Raadsleden, die 
wel begrepen, dat dit alles slechts voorwendsels waren, verge- 
noegden zich met de belofte, dat zij alles aan den koning zou- 


den voorleggen *). 


_%) Dit argument is ontleend aan de Propositie, over deze zaak door de ambassade 

van 1610 den 46 Mei gehouden. (Zie vóor p. 60.) 

4 2) Deze zaak hebben de Staten in hun belang verdraaid. Het feit is waar, maar 

de reden een geheel andere. Daar de haringvisscherij de visschers slechts van Juni 
t November bezig hield, was het niet meer dan natuurlijk, dat de visschers hun 
igen tijd in den winter aan een ander handwerk wijdden. (Zie vóor p. 88 en 

aldaar Noot 1 ) 

3) Zie vóor p. 88, 89, 9. 

R5) Toch achtten de ambassadeurs het noodig, dat eriets gedaan werd. Den 13 Maart 

schreven zij aan de Staten van Holland, dat zij „oordeelden dienstelijck te wesen een 

(in het geschreven exemplaar staat: „eenige”) propinen (propositiën®) daer te doen, 


12 


178 


Eerst den 26 Maart werd den ambassadeurs het Antwoord 


der Engelschen overgegeven in de audiëntie, die zij dien dag 
bij den Raad hadden. De koning verklaart bij dat Antwoord, 
dat men hem ongelijk doet door te vermoeden, dat het hem 
te doen is om de Nederlanders van het voordeel der visscherij 
te berooven, maar alles „ce qui touche le point de son hon- 
neur, et de sa Souueraineté luy est si cher, qu'il ne peut pas 
le laisser tousiours indecis et en dispute.” Z. M. oordeelt 
het dus het beste, eenen middelweg in te slaan en de zaak 


volgens het verzoek der ambassade uit te stellen. Toch wil hij 


dit niet doen, voor hij weet, wanneer het dan den Staten ge- 
legen komt, over de visscherij eene overeenkomst te sluiten, 
„tant pour celle, qui se faict sur les costes de la Gr. Bretagne, 
que pour celle de Greeneland.” 


Op dit laatste onderwerp werd in de audiëntie nog nader 
aangedrongen. Men herinnerde aan een request der Moscovi- — 


sche Compagnie om herstel van de hun door de Nederlanders — 


toegebrachte schade, waarvan indertijd kopie aan Caron voor 


de Staten was overhandigd. De gezanten antwoordden, dat het — 
bedoelde request inderdaad was ontvangen, maar dat „de t 
eygentlijcke meeninge” daarvan hun „niet bewust” was, daar 7 
de koning toch nog met de ambassadeurs van 1618—19 was 


overeengekomen, de geheele zaak voor drie jaren uit te stel- 
len. Terwijl die drie jaren nog loopende waren, konde dus dit 


request niet in overweging komen. — Ook over de houding _ 
der Nederlanders in Oost-Indië klaagden de Engelschen op 
nieuw. Reeds zeer spoedig na het sluiten van het tractaat van — 


1619, waarbij de Oost-Indische Compagniën van beide landen 
vereenigd waren, was men het namelijk over de uitvoering 


daarvan oneens geworden. De Engelschen klaagden over de 
handelwijze der Nederlanders, die hen overal verdrongen, en _ 


ook van Nederlandsche zijde waren de klachten niet zeldzaam. 


Eene deputatie van gemachtigden uit de Engelsche kooplieden, 


die op Oost-Indië handelden, was eerst onlangs zonder eenig 


resultaat en zeer ontevreden uit Nederland teruggekomen. De 
‚koning wilde nu eens voor al de klachten doen eindigen 
en drong aan op het maken van een reglement, waarbij de 
bestaande geschillen vereffend en voor het vervolg een vaste 
regel gesteld zoude worden, om de herhaling daarvan te 


voorkomen. 


om die disputen (op de groote Visscherije) voor een tijdt noeh uytgesteldt te hebben.” B 


(R‚, H. verg. v. 9 Mrt.—8 Apr. 1621, p. 2.) 


DE 
Ker 
ht 
Ed 


| 
| 


179 


$ 3. Onvoldoende resultaten. 


Over alle punten hunner Instructie hadden de gezanten nu 
€ konings wil vernomen. Om daarvan zoo mogelijk nog eene 
gunstige wijziging te verkrijgen, achtten zij het raadzaam, ter- 
wijl zij tot nu toe om ’s konings ongesteldlieid en groote zwakte 
lleen met den Raad te doen gehad hadden, zich tot Z. M. 
Be te wenden. Zij nad zoodoende meer indruk te 
ken en bovendien tot spoed te kunnen aanmanen, daar het 
naderend einde van het Bestand hen huiswaarts riep. Met deze 
bedoeling reden zij, nadat de koning hun audiëntie verleend had, 
den 31 Maart naar St. Theobald, waar Z. M. zich ophield *). Bijna 
alle zaken in hunne Instructie vervat, bespraken zij in de Pro- 
positie, daar tot den koning gericht: boven alles bedaxkten 
zij Z.M. „de ce quelle a dEne sì debonnairement en equité 
et justice peser les pytoyables inconveniens, que veritablement 
luy avons remonstré au terme des affaires d'à présent mena- 
eer nostre Estat en cas qu'aucune, la moindre nouueauté s’at- 
tentat sur le mestier de la pescherie et sureces considerations 
de sa grace nous faire entendre de sa benigne inclination à 
la surcheance de ce traicté.” In het vertrouwen op diezelfde 
goedheid hielden zij den koning voor, dat zij, die geheel on- 
gelast waren over de visscherij, Biodelik eenigen tijd voor 
de behandeling dier zaak konden bepalen. Zij verklaarden zich 
echter bereid, ’s konings wensch aan de Staten voor te dragen, 
en drukten hun vertrouwen uit, dat hunne Hoog Mogenden 
het hunne zouden willen bijdragen, om een einde aan dat ge- 
schil te maken, zoodra de zaken der republiek in beteren 
toestand waren gekomen. 
_ Dat mocht misbruik maken van ’s konings goedheid heeten ! 
Van zijn standpunt had Jakob I zich werkelijk toegevend 
genoeg betoond, en het was te voorzien, dat hij geene verdere 
concessiën zoude doen. Werkelijk ging het verzoek der am- 
bassadeurs hem te ver. Hoewel zoo ziek, dat hij bij zijn 
binnentreden door twee personen ondersteund moest worden, 
zoo pijnlijk, dat hij nu en dan „seer swaerlijck versuchtte”, 


1) Het is nog al merkwaardig, dat de ambassadeurs moeten mededeelen, dat de 
weg naar die geliefkoosde (Ranke, Engl. Gesch. II. p. 5) verblijfplaats van Jakob 1 
(in dit Verbaal „Tybouts” of „Theball” genoemd,) „seer diep ende moeyelijek om 
Fijden was,” zoodat zij daar veel later aankwamen, dan zij hadden gehoopt! 


12% 
/ 


180 


en zoo zwak van hoofd, dat hij de gezanten moest verzoeken, — 
hem te herinneren wat hij in zijn antwoord mocht vergeten, _ 
verzamelde Z. M. zijne krachten en antwoordde de ambassa-_ 
deurs uitvoerig op elk punt hunner rede. Aan het gezegde 
over de visscherij gekomen, verhief de oude koning zijn stem 
en verdedigde zijne goddelijke rechten met kracht: „S. M. 
heeft seer claerlijck daarop gesevt,’” zoo luidt het verslag der 
ambassadeurs, „dat wy int selve stuck Godt ende hem veronge- 
lijckten ende dat wy ’tselve, noch voor Godt, noch voor de 
Menschen conden verantwoorden, dat wy niet alleen in ende 
op sijne See ende stroomen, die hem notoirlijck ende sonder 
eenige controversie toecomen, Jae die hem toegeygent waren 
eer hy geboren was, maer selffs ooek zoo dicht ende nae 
onder sijne Custen, ende Landt waren visschende, dat wy 
sijne Ondersaten in hare Visscherije grootelijcx verhinderden, 
ende als het broot uyte mondt namen, dat hy evenwel ons de 
gerechticheyt van selve Visscherie opte voorsz. sijne Custen, 
sulex wy deselve exercerende waren, noyt en hadde verboden, 
noch ooek in meeninge was te verbieden, ofte te verhinderen, 
Maer dat hy begeerde erkent te sijn, dat wy ’t selve op sijne 
Custen, ende in de zee, bij Sijne toelatinge waren plegende, 
daer hy voleomen jurisdictie ende gesach hadde, dat wy 
’tselve njet en wilden erkennen, ende dat hy sijn Cominck- 
lijck recht daerinne hy van alle de Weerelt erkent werde niet 
conde ongevendiceert laten verlooren gaen, dat wy nu langen 
tijt beloften hadden gedaen, dat men daerop in handelinge 
soude comen, dat hy van tijd tot tijd ’t selve ’t onsen versoecke 
nijet alleen eenige Maenden, maer selffs eenigen tijt van Jaren 
hadde uytgestelt, ende noch wel in meeninge was ons eenigen 
tijt te geven, mits conditie dat men hem vastelijck een seec- 
keren tijt stellen en prefigeren souden, om ’tselve point eens 
bij der handt te nemen, Jae selffs tot ses, acht, tien Maenden, 
alwaert een ‘Jaer.” Maar tevens wilde de koning dan ook 
zoolang wachten met den Staten de gunst te bewijzen, die 
zij hem vroegen: de alliantie werd voorloopig afgeslagen, 
„seggende S. M. wat oog het soude hebben, daer soo werckelijcke 
disputen en differenten tusschen sijn Rijcken ende ons waren 
openstaende, als daer sijn dese groote clachten van de Oost- 
indische saecken, Item de questie opt stuck van de Vissche- 
rije soo van den haringh, als van de Walvisch vanck daerjnne 
sijne subiecten mede grootelijex ouer ons waren clagende; 
dat hy dezelue saecken open ende onaffgehandelt soude laten 


181 


blijuen ende met ons in eenige Alliantie op nijeuws soude treden, 
oegende voorts daerbij dat wy seer wel op onse saecken, maar 
nijet opt gene hy van ons eyschende was, waren lettende, dat wy 
ene wy van nooden hadden wel wisten te versoucken, maer 
wat hem ende sijne subiecten aenginck daerop en hadden wy 
nimmermeer eenigen last.” 

__ Toen de gezanten zich eindelijk tegen deze lange aanklacht 
wilden verantwoorden, wenkte de koning eenige gedeputeerden 
der Oost-Indische Compagnie, die zich in de galerij waar de 
audiëntie plaats had bevonden, nader te komen, en liet hen 
verslag doen van hun wedervaren in Nederland '), hetgeen 
zij „seer odieuselijck” deden °). De ambassadeurs antwoord- 
den, maar „Sijne Mat. scheen dat met eenige indignatie te 
nemen” en vroeg de Engelschen om inlichtingen. Deze ont- 
kenden stoutweg de door de Nederlanders aangevoerde feiten, 
en toen deze zich daartegen wilden verdedigen, ontstond er 
zulk een verwarde twist, dat de Engelschen zelven den koning 
„met clevn respect van Sijne Mat.” in de rede vielen, „sulcx 
dat deselve conferentie niet anders als een confusie was... 
ende wy selffs daerinne grootelijex gescandaliseert waren.” 
De koning zag dan ook zelf in, dat het zoo niet ging : hij 
het partijen gaan en bepaalde eene conferentie tusschen de 
ambassadeurs en de gedeputeerden der Oost-Indische Compagnie 
voor den Raad. De gezanten, hoe onwillig ook, moesten toe- 
geven. 

Deze conferentie, die hun reeds den volgenden dag tegen 
den 2 April werd aangekondigd, legde weder den grond tot 
eene volgende ambassade. De Raad klaagde daarin zeer over 
het met geven van voldoening in de Oost-Indische zaken, over 
het voortdurend uitstel der loopende geschillen, en verweet 
den ambassadeurs het misbruik maken van ’s konings „goe- 
dicheyt.” De gezanten mochten zich verontschuldigen, de 
Raad had te veel ondervinding van de gewoonten der Staten, 
om de ambassadeurs met vrede te laten voor zij eenen voor- 
slag hadden gedaan, hoe tot vereffening der Oost-Indische 
geschillen te komen. En de gezanten, die den steeds weife- 


1) Zie vóor p. 178. 

2) De koning verhaalde den ambassadeurs reeds vroeger, dat deze personen gezegd 
hadden, dat de Nederlanders waren „als sangsues, die henluyden haer bloedt ende 
substantie waren afftreckende.” Aitzema (Saken van Staet, I. p. 17, 2e kolom) past 
dit toe op de handelingen der Nederlanders in de groote visscherij, waarop het trou- 
wens op Engelsch standpunt beter past. 


182 


lenden koning met het oog op de gevraagde alliantie wilden — 
ontzien, moesten toegeven. Hun voorslag luidde, dat de En- — 
gelschen gezanten naar Nederland zouden zenden tot vereffe- — 
ning van zaken. De Raad weigerde dadelijk : de vorige depu- 


tatie had te veel reden tot klagen gehad om andere personen 
aan hetzelfde lot bloot te stellen. Zij sloegen daarop voor, 


dat de ambassadeurs in Engeland zouden wachten tot zij vol- — 


doende Instructie uit het vaderland hadden ontvangen |. 


Dat konden zij echter onmogelijk, antwoordden de Nederlanders: 
hunne tegenwoordigheid in Nederland was in deze gewichtige 


tijden dringend noodig. Na vele deliberatiën sloegen de 
Nederlanders eindelijk voor, dat de Staten gedeputeerden wit 
hun midden met gemachtigden der Oost-Indische Compagnie 
naar Engeland zouden zenden, behoorlijk gelast om over alles 


te onderhandelen en dan de uitspraak over het verhandelde 


te laten aan den koning en de Staten te zamen. De Engel- 


schen keurden dit goed, mits de Nederlanders dadelijk den 


tijd voor deze ambassade vaststelden. Niet dan na veel aan- 
dringen van de andere zijde besloten de gezanten eindelijk, 


onder beroep op het verkregen uitstel van een jaar in zake 
de groote visscherij, de bepaling van dien tijd aan den ko- 


ning over te laten. 


Es 


Daarmede hadden de Engelschen hun hoofddoel bereikt; 


zij maakten zich gereed te vertrekken, toen zich een groot — 


aantal kooplieden van de Moscovische Compagnie aanmeldde, 
die buiten de deur het einde der conferentie hadden afge- 
wacht, om hunne belangen aan den Raad in tegenwoordigheid 


der ambassadeurs voor te dragen. Men trad daarop weder 
binnen, en de Engelschen verzochten, onder verklaring dat 
de koning hen mede gelast had over de Groenlandsche zaken _ 
te handelen, van de gezanten vergoeding van de in 16i8aan 
de Engelschen in het noorden toegebrachte schade, volgens 
de uitspraak van den koning in 1619, waarin de Nederlan- b 


ders volgens hen hadden „geacquiesceert”*). Tegelijk met de — 
schriftelijke belofte van handeling over de Oost-Indische zaken — 


“1 Ook Carleton deed omstreeks denzelfden tijd (10 April) een voorstel in 


dien geest aan de Staten-Generaal. Daar de zaak echter op andere wijze geschikt 


was, liet hij hen later weten, dat een besluit over de Oost-Indische en Groenlandsche — 


zaken onnoodig was vóor de terugkomst der ambassadeurs. (R.S.-G. 10 Apr. 1621. — 
RH. verg. v. 20 Apr —8 Mei 1621, p. 57.) 


> 


2) Zie dit beweren der Engelschen uitvoeriger bij gelegenheid der ambassade _ 


van 162123, Dat het onjuist was, blijkt uit het verhaalde op p. 162—65. 


& 
Ei] 
* 
id 


183 


op den door den koning nader te bepalen tijd verzochten 


zij. hierop het antwoord der ambassadeurs. Dit antwoord, 
den volgenden dag (3 April) aan den Raad overhandigd, 
luidde, dat de gezanten wisten, dat de Staten op aandrin- 
gen van Carleton aan verscheidene Engelschen restitutie van 


_ schade gegeven hadden. Het was dus, oordeelden de am- 
__bassadeurs, ten minste verschoonbaar, dat de Staten in hunne 


tegenwoordige omstandigheden, bevreesd voor eigen bestaan 
en dat hunner bondgenooten, niet zoo lang over dergelijke 
particuliere geschillen hadden beraadslaagd, als vereischt werd, 
om aan hunne gemachtigden voldoende instructie te geven. 
De gezanten boden echter aan, zulk een gunstig rapport te 
doen van hetgene zij in die zaken „illiquide et indécis” 
zouden bevinden, dat de Staten zonder twijfel binnen korten 
tijd de zaak tot wederzijdsch genoegen zouden schikken. 

De zaken waren nu over en weder voldoende besproken. 
Den 8 April kwam eindelijk het definitieve Antwoord van 
den koning over alle zaken, die de ambassadeurs behandeld 
hadden. 

Geheel volgens zijne politiek ®) verklaarde Jakob 1 daarbij, 
dat hij het tegenover bevriende mogendheden passend oor- 
deelde, eerst den vredelievenden weg te beproeven. Door 
middel van onderhandelingen in Spanje, waarmede hij op zoo 
goeden voet stond, zoude hij dus de teruggave van den Palts 
zoeken te verkrijgen; onderwijl hoopte hij door het parlement 
in staat gesteld te zullen worden tot het aannemen van eene 
dreigende houding. Over de groote visscherij verklaarde de 
koning nagenoeg hetzelfde als den 31 Maart. Niet om de 
Nederlanders te hinderen, maar alleen omdat hij verplicht 
was, „de maintenir et faire recognoistre en cela le droict et 
honneur, qui est deu à sa Souueraineté, par des conditions 
iustes et honorables, lequel elle ne peut pas laisser plus 
longuement en debat et en suspens,’ dringt Z. M. op de zaak 
aan. Hij wil echter gehoor geven aan de redenen, hem door 
de ambassadeurs voorgehouden, maar verwacht nu ook zooveel 
ontzag van de Staten, dat zij hem uiterlijk na éen jaar 
voldoening geven zullen, en over de visscherij op de Schotsche 
en Groenlandsche kusten eene overeenkomst met hem sluiten. — 
Wat voor het overige dit laatste punt en de Oost-Indische ge- 


1) Zie hierna p. 186,87. 
2) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 47, 50. 


184 


schillen aanging, de koning was weltevreden met het laatste _ 


antwoord, door de ambassadeurs daarover gegeven. 4. M. 
verwachtte nu, dat de gezanten dadelijk na hunne terugkomst 
hun best zouden doen, om de Staten over te halen, commis- 
sarissen te zenden, die eindelijk beide geschillen konden af- 
doen. De koning wilde tot Pinksteren (51 Mei) wachten, 
„après lequel temps escheu, si on yapporte du 
dilay, ses subiects interessez en cela desesperent 
de pouuoir obtenir aucun bien par voye de 
Erarose.” 

Dit was zoo goed als het afscheid der ambassadeurs, en of- 
schoon over de door hen verkregene beslissing in het hoofddoel 
hunner zending niet voldaan '), maakten zij zich tot hun vertrek 
gereed. Zij vroegen eene afscheidsaudiëntie, die hun tegen den 
18 April werd toegestaan *). Er viel daarop miet veel belangrijks 
voor. Over de visscherij liet de koning zich evenzoo uit als 
vroeger. „Hy begeerde alleen voor te staen Sijne Coninckl. pree- 
minentien ende gerechticheyden, dat Godt de Heere hem de 
Croon opt hooft hadde gestelt, dat hy oock daerom schuldich 
was sijn recht ende gerechticheyt tegens eenen ijederen onge- 
quetst staende te houden, dat hy niet conde toelaten dat men 
in twijfel off dispute soude trecken ’t geene Godt ende de 
natuire hem eygen gemaeckt ende toegevoecht hadden.” Z.M. 
beloofde echter, „de sake ten principalen nopende sijne Co- 
ninekl. gerechticheyt getermineert zijnde, dat hy nopende het 
Visschen voor onse imgesetenen soo goedertierne Coe. libe- 
raelht. ende gonste soude plegen, dat wy ons diesaengaende 
souden hebben te contenteren, dat wy ouersulex wel souden 
doen daeraen de goede handt te houden, dat naêrt verloop 
van den tijt bij hem alsnu noch geconsenteert, de sake een- 
mael soude mogen werden affgedaen. / Ter voorkoming van 
„een rupture ende alienatie van gemoederen tusschen Sijne 
subiecten ende d’Ingesetenen onser Landen, d’welcke eenmael 
diep ingewortelt sijnde, niet weder lichtelijck te consolideren 


soude wesen,/ drong Z. M. nog nader aan op het uit den 


weg ruimen der Oost-Indische en Groenlandsche geschillen 


!) RH, verg. v. 20 Apr.—8 Mei 1621, p. 57. 

2) Den tusschentijd besteedden de ambassadeurs met het bezichtigen der omstre- 
ken van Londen. Zij bezochten met al hun gevolg „Winsor,” „Hamtoncourt” en 
„Ritsemont.” „Item een seer geneuchelijcke ende vermaeckelijcke Lansdouwe, Mits- 
gaders eenige goede dorpen ende vlecken gesien,” zoo geven de ambassadeurs in hun 
Verbaal den indruk weder, dien zij van de schoonheden van Engeland kregen! 


185 


op de bepaalde wijze. Vooral paste het spoed te maken met 
die over de visscherij in het noorden, „alwaer Sijne subiecten 
bij d'onse oock grootelijcx sijn beschadicht, ende daervan 
voor desen al expresse handelinge ende overeencomste is ge- 
daan. Naer inhouden van welcke deselve al over lange Jaren 
hadden behoort gerestitueert geweest te sijn”). De koning 
beval daarom den gezanten te zorgen, dat beide geschilpunten 
werden vereffend: dadelijk daarna beloofde hij bereid te zullen 
zijn, een verbond met de Staten te sluiten. Eindelijk sloeg 
Z. M. de ambassadeurs volgens zijne gewoonte ridders. °) 
Met deze gunst moesten zij zich vergenoegen als vergoe- 

ding voor de overtuiging, dat zij op bijna alle punten ge- 
slagen waren. Het hoofddoel hunner ambassade hadden zij 
niet bereikt; daarentegen waren zij genoodzaakt geweest, 
eene plechtige belofte af te leggen, binnen eeven beperkten 
tijd met den koning te zullen onderhandelen over een der 
voornaamste geschilpunten, iets wat de Staten altijd en met 
zulk een gelukkig gevolg hadden trachten te vermijden ; ook 
over de beide visscherij-quaestiën waren spoedig weder onaan- 
genaamheden te voorzien. Er was echter niets meer aan 
)s konings besluit te veranderen: den 26 April vertrokken 
de ambassadeurs van Londen en deden, den 50 April in Den 
_ Haag aangekomen, den 5 Mei rapport van den uitslag hunner 
bemoeitingen aan de Staten-Generaal. *) 


ba 


_ 1) Werkelijk was dat ook reeds gedeeltelijk geschied. (zie hierna p. 186,87.) Het is 
verwonderlijk, dat de koning daarvan nog geen bericht had, tenzij Carleton zijne 
belofte tot geheimhouding ook tot Z. M. uitgestrekt heeft, wat niet te denken is. 

2) De koning, die over het geheel de ambassadeurs vriendelijk bejegende, (waar- 
schijnlijk met het oog op de Duitsche zaken, want veel voldoening gaf hun last hem 
waarlijk niet!) was dat vooral, toen hij van hen de boven vermelde concessie verkregen had. 
Hij stond er op, hen tot afscheid „publiequelijek ende seer heerlijck te tracteren”, 
en toen de dood van den koning van Spanje de feestviering verbood, („alsoo het 
geen gebruyck en is dat men geduirende den tijt van rouw te hove eenige publique 
festins of Tractementen doet,” voegen de ambassadeurs er naïef genoeg tot verklaring 
bij) wilde hij dat zij wachten zouden tot de rouw voorbij was. Hun tijd liet dit 
echter niet toe. 

5) RS-G. 5 Mei 1621. — cf. R.H. verg. v. 20 Apr—8 Mei 1621. p. 903. 


ZEVENDE HOOFDSTUK. 


DE AMBASSADE VAN 1621—1623. 


Pee 
amd 


De vervulling der belofte 


Terwijl de Nederlandsche ambassade met zoo onvoldoenden 
uitslag te Londen werkzaam was, hadden de Staten niet stil 
gezeten. Zich zelven bewust, dat de volmacht aan hunne ver- 
tegenwoordigers gegeven, weinig hoop op eene schikking over- 
liet, hadden zij getracht, zich door geheime onderhandelingen 
te helpen. Zij hoopten door het vergoeden van de schade, 
den Engelschen in het noorden in 1618 toegebracht '), den 
koning tevreden te stellen en voor het vervolg op Spitsber- 
gen met rust gelaten te worden °). Toen in het begin van 
1621 twee der geïnteresseerden in die schade zich tot de 
Staten wendden, — toen Carleton hun verzoek om schade- 
vergoeding ondersteunde, %) — verklaarden dan ook zoowel de 
Staten als de Noordsche Compagnie zich dadelijk bereid, het 
hun afgenomene onder zekere voorwaarden en „secretelijck” te 
vergoeden *)). 

In den tegenwoordigen toestand was het zaak, den 
koning van Engeland, die nog altijd tusschen Spanje en 
de Protestanten scheen te weifelen, zoo weinig aanstoot te 
geven als mogelijk was. Pr werd dus spoed gemaakt: den 

1) Zie hiervóor p. 133. 

2) Verbaal der ambass. v. 1621—23 ad 21,22 Dec. 1622. 

3) Den 2% December 1620 werd in de vergadering der Staten-Generaal gelezen een 
request van Robert Salmon te Londen, om vergoeding van zijne schade. (R.S.-G. 24 Dee. 


1620.) Dat verzoek werd door Carleton in het begin van 1621 aangedrongen (R.S,-G. 
4 Jan. 1621), tegelijk met een ander van eenen „Schotsman” over dezelfde zaak. — 


Robert Salmon was kapitein op het beroofde schip „le plaisir” geweest. (Memorie — 


der Eng, commiss. van 16 Mrt. 1619, in : Verbaal der ambass. v. 1618419. — RS.-G. 
24 Dec. 1620.) 
4) RS-G. 4,5 Jan. 1621. 


187 


eenen suppliant, eenen Schot, kwam men zelfs in het terugeischen 
van zijn goed te gemoet, nadat hij door de rechters in het 
ongelijk gesteld was, en stelde het bedrag der schadevergoe- 
ding vast op f 600 '). De zaak van den ander, Robert Sal- 
mon, duurde langer: eerst na langdurige onderzoekingen zijner 
pretensie en met terzijdestelling van eenige „sobere geschil- 
len” verkreeg hij f 3000 *). Binnen drie maanden werd hem, 
na vele deliberatiën over het omslaan dier som *), het geld 
uitbetaald onder voorwaarde, dat hij bij zijne quitantie ver- 
klaren en beloven zoude, zoo voor zich zelven als wit naam 
van zijne reeders, dat hij die som „danckelijek aanneempt en 
__ cedeert ende: quicteert tot proffijt van haere Ho. Mo. Alle 
__ Aectien ende pretensien,” die hij of zijne reeders zouden mo- 
gen hebben wt de „gepretendeerde beschadicheden” tegen 
allen, die het aanging f). Bene gelijke belofte had ook de 
Schot moeten afleggen °). Aan Carleton werd ter zijner ver- 
antwoording afschrift dezer resolutie gegeven onder aanbeve- 
ling om de zaak geheim te houden ®). Zoo hadden de Staten, 
hoewel met tegenzin en niet in het openbaar, hun ongelijk 
in deze zaak erkend en de schade daarvan reeds gedeeltelijk 
gedragen 7). 

Maar daarmede meenden zij ook genoeg gedaan te hebben 
voor de belangen der Noordsche Compagnie. Toen deze den 
28 April 1621 weder verzocht, ter walvischvangst bij Groen- 
land en Spitsbergen „in elek Quartier geassisteert te worden 
met een Oorlogh-schip”, „ten opsien dat” er in Engeland groote 

uitrustingen naar het noorden plaats hadden, nam Holland, 
de provincie die het meeste belang bij de vaart had, het verzoek 
over *). Het advies der Staten van Holland luidde, dat men de 
resolutie zoude „difficulteren” tot dat er onderzocht was, of en 


Ë 
Á 


_—_ 


D RS-G. 13,14 Jan. 1621. 

2) RS-G. 5,13,22 Jan. 1621. 

3) RSG, 13,20 Jan, 12 Febr, 4,27 Mrt. 1621. 

4) RSG. 27 Jan. 1621. 

5) RS-G. 14 Jan. 1624. 

6) RS-G. 22,26,27 Jan. 1621. 

7) Dit was echter slechts een klein gedeelte der te vergoeden schade (Verbaal der ambass. 
v. 16 —23 ad U,2 Dee. 1622), die in 1649 door de Engelschen op £ 22,000 be- 
groot was. Het overschietende gedeelte kwam van regeeringswege in 1622 ter 
sprake, maar de Staten maakten bezwaar de geheele, zeer hoog getaxeerde som (zie 
de begrooting achter de Mem. der Eng. van 16 Mrt. 4619, en het oordeel der 
Nederl, ambass. daarover ad 23 Mrt. 1619, in: Verbaal der ambass. v, 1618—19) 
te voldoen. (cf. hierna het verhaal der ambassade van 1621—23.) 
S) RS-G. 28,30 Apr. 1621, 


158 


hoeveel voordeel de nering afwierp '). De Staten-Generaal had- 
den aan dien wenk genoeg en het verzoek werd, voor het eerst sinds 
de oprichting der Compagnie nu zeven jaren geleden, afgeslagen. *) 
Ondertusschen was de korte termijn, den Staten door Jakob I 
ter afdoening der Oost-Indische en Groenlandsche geschillen 
gegund (tot 51 Mei), reeds bijna half verstreken en het werd 
dus tijd, werk te maken van de beloofde ambassade. Reeds 
den 18 Mei drong Carleton, onder verwijzing naar zijne Pro- 
positie van 10 April °), op het zenden van gezanten aan *). 
Werkelijk zag men in, dat de zaak ernstig was, en begon 
daarover te beraadslagen °). Een voorstel van de Staten, 
dat eene Eugelsche ambassade naar Den Haag zoude komen, 
werd natuurlijk dadelijk verworpen “), en de koning besloot 
nu tot krachtige maatregelen. Carleton dreigde met het in 
beslag nemen der Nederlandsche schepen, die uit Oost-Indië 
terugkeerden °), en verklaarde zelfs, dat van de afdoening 
der Oost-Indische geschillen niet alleen het behoud der 
Oost-Indische Compagnie, maar zelfs de goede verstandhou- 
ding met Engeland afhing ®). Carleton en Caron maanden 
om het zeerst tot spoed aan ®). Toen men den eerste mede- 
deelde, dat men bereid was de ambassade ter vereffening der 
Oost-Indische geschillen te zenden „om wat tijt dat het 
Z. Mat. best gelegen en te passe zoude comen”, (een vrij 
zonderlinge belofte na de tijdsbepaling van den koning,) 
merkte hij zelfs op, dat de koning daarmede niet tevreden 
zoude zijn, zoo er niet tevens aan de Groenlandsche quaestie 
een einde gemaakt werd *°). Dit alles werkte: de Staten 
zagen in, dat het raadzaam was ditmaal niet te toeven. 
Werkelijk werden, na soortgelijke geschillen als de vorige 


1) RH. verg. v. 20 Apr. —8 Mei 1621, p. 79. ê 

2) RS-G. 15 Mei 1621— Ook in latere jaren maakten de Staten van het 
toestaan der konvooischepen geen vasten regel meer. Hoewel de Noordsche Com- 
pagnie meestal assistentie verkreeg, was het doorgaans met het oog op speciaal aan- 
gevoerde redenen. — Toch waren de Nederlandsche walvischvangers op Spitsbergen 
altijd behoorlijk beschermd, althans tot 1624 toe. (Wassenaer, Hist, Verh. VII. 
p. 95.) £ 

8) Zie p. 182 Noot 1. 

1) RS-G. 18 Mei 1621. 

5) R.H. verg. v. 25 Mei—26 Juni 1621, p. 105. 

6) R.H, verg. v. 25 Mei—26 Juni 1621, p. 105,45. 

7) R.H. verg. v. 25 Mei—26 Juni 1621, p. 146. 

5) RH. verg. v. 25 Mei—26 Juni 1621, p. 116,133. 

9) RH. verg. v. 25 Mei—26 Juni (p. 124,133), 20 Sept. 1621. 

lo) R‚S-G, 29 Juli 1621. 


189 


maal gerezen waren !), de ambassadeurs vrij spoedig benoemd ®). 
E Aan Carleton en Caron werd verzocht, moeite te doen, dat in 
afwachting der ambassade alles „buyten extremiteyt” blijven, 
niets „gejnnoveert, maer alles in State gehouden worden” 
zoude *). De Instructie voor de gezanten liet zich echter nog 
eenigen tijd wachten, en Carleton oordeelde het zaak er nog- 
maals op aan te dringen, dat daarin volmacht voor hen zoude 
worden opgenomen, om te handelen over de Oost-Indische en 
_Groenlandsche zaken, de geschillen over den lakenhandel en 
die over de munt®). De Staten toonden zich daartoe niet 
_ zeer bereid *), en hoewel de Instructie den 25 October gear- 
_ resteerd werd *), bleef de lakenhandel een struikelblok. Vol 
_ macht om daarover te handelen kregen de gezanten eerst na 
_ hun vertrek ’). Vele moeielijkheden veroorzaakte ook de 
Secrete Instructie der ambassadeurs, waarin de buitenlandsche 
zaken werden besproken. De eommissie, benoemd om die te 
concipiëeren, verklaarde zich daartoe niet in staat zonder de 
voorlichting van Zijne Bxecellentie, die in het leger was *). Wel 
kwam het concept eindelijk gereed, maar eene conferentie 
met den Prins bleek toch noodig *), en een en ander ver- 
oorzaakte langdurig oponthoud '®). Zaken van huishoudelijken 
aard kwamen daarbij), en het vertrek der gezanten werd 
zoo lang uitgesteld, dat Caron hevige onaangenaamheden be- 
gon te vreezen en den 3/15 November over de zaak schreef, 
„biddende seer serieusel. en genoech om Godts wille,” dat 
men spoed zoude maken *°). Gelukkig was men toen ook 
gereed: denzelfden dag namen de ambassadeurs afscheid '*), 
en 8 December kwamen zij te Londen aan 'f). 


Ĳ RSG. 22 Sept. 1621. — RH. 21,22 Sept. 164. — Zie vóor p. 171 Noot 5, 

2) RSG. 29 Sept, 12 Oct. 1621. — R.H. 23 Sept. 1621. 

5) RH. 30 Sept. 1621. —RS-G. 29 Sept. 161. 

4) RS-G. 1,4 Oet. 1621. —R.H. 6 Oct. 1621. 

5) RS-G. 13,18 Oct. 1624. —R.H. 11 Oct. 1621. 

6) KS-G. 25 Oet. 1621. 

5) RH. 4 Dee. 16, — Herst den 11 Januari 1622 (Aifzema, Saken v. Stact. 1. 
p. 194) werd de Instructie daarover gearresteerd, zoodat de ambassadeurs den 10 De- 
cember 1621 uit Londen moesten schrijven om last over den lakenhandel, „daeraf sy 

geenen alarm bevresen.” (R.H. 20 Dee 1621.) 

B) R.S.-G. 2 Nov. 1621. 

9 RS-G. 3 Nov. 1621. 

10) R.S.G. 20,23 Nov. 1621. 
gE) RS-G. 23,30 Oct, 24 Nov. 161 

1) RS-G. 24 Nov. 1621. 

18) R.S-G. 24 Nov. 1621. 

1) RH. 20 Dec. 1624. 


190 


Zij vonden den politieken toestand in Engeland weimig — 


veranderd; alleen hadden zich de bedoelingen der partijen 
iets scherper afgeteekend. De koning van Engeland had het 
parlement, dat juist toen de vorige Nederlandsche ambassade 
in Engeland vertoefde, geopend was, in Juni om de te groote 
heftigheid zijner eischen verdaagd '). Maar vergeefs! Toen de 
vergadering in November weder bijeenkwam, waren de leden 
stoutmoediger dan te voren. De protestantsche sympathiën 
spraken krachtig; breken met Spanje, hulp aan den keur- 
vorst van den Palts ®), aansluiting aan Nederland werden 
met nadruk geëischt *). Dat kon echter de bedoeling van 
Jakob 1 niet zijn *). Wel had hij den Nederlandschen am- 
bassadeurs in het begin van het jaar eene spoedige alliantie 
voorgespiegeld °), maar daarmede was niets gezegd. Zulk 
eene alliantie, waarvan de aard geheel onbepaald was, en 
waarvan ook het sluiten nog eenigen tijd scheen vertraagd 
te zullen worden, konde de koning altijd beloven. Ook al ging 
het Spaansche huwelijk, waarover nog steeils ijverig onder- 
handeld werd *), door, dan nog kon, het Jakobs plan nooit 
zijn, zich zoo geheel aan Spanje te verbinden, dat hij met 
Nederland breken moest; zulk een handelwijze zoude geheel 
in strijd geweest zijn met zijne politiek van geven en nemen. 
Van den anderen kant zoude dan toch de voornaamste reden 
voor eene nauwe aansluiting aan Nederland vervallen zijn, daar 
de koning hopen konde, de Paltsische moeielijkheden dan door 
bemiddeling van Spanje uit den weg geruimd te zien. Jakob 1 
was dus in geen geval geneigd, den weg te bewandelen, dien 
het. parlement hem aanwees; zelfs in de voor hem zoo be- 
langrijke quaestie van de teruggave van den Palts trachtte 
hij nog altijd door vreedzame onderhandelingen te slagen *), 
al was ook zijn schoonzoon reeds in het begin van het jaar 


door den rijksban getroffen *). Het parlement van zijne zijde — 


toonde zich ongeneigd, den koning te wille te zijn en door 
eene krijgshaftige houding en het onverwijld bewilligen van 
ruime subsidiën zijne plannen te ondersteunen *). Geen won- 


1) Ranke, Engl, Gesch. IL. p. 47. 

2) Miss. der ambass. aan de Stn. dd. 10 Dee, 1624. (R.H. 20 Dec. 1621.) 
3) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 46,51. 

4) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 56. 

5) Zie Er p. 185. 

6) Ranke, Engl. Gesch, IL. p. 56. 

7) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 49,50. 

5) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 46. 

9) Ranke, Engl. Gesch. [I, p. 50. 


191 


der, dat beide partijen elkander niet verstonden: de koning 
zond het parlement op het einde van 1621 naar huis. De 
vergadering scheidde in groote verbittering ). 


$2. Eerste schermutselingen. 


Juist in de laatste dagen van spanning, die aan het einde 
der zittingen van het parlement voorafgingen, kwam het Ne- 
derlandsche gezantschap te Londen aan. Het bestond uit de 
heeren Francois Van Aerssen, heer van Sommelsdijck enz, 
Dirck Bas, Oud-burgemeester van Amsterdam en Jhr. Henrick 
van Tuyll van Serooskercke, heer van Stavenisse enz, Ge- 
__eommitteerde ter Staten-Generaal van wege Zeeland, aan wie 
Caron volgens gewoonte was toegevoegd *). Ditmaal was de 
ambassade er werkelijk op aangelegd, een einde te maken aan 
de voortdurende geschillen in Oost-Indië, en al gaven de 
Staten niet veel toe, de Instructie was van dien aard, dat men 
werkelijk hopen konde, het over een reglement op den Oost- 
Imdischen handel eens te worden. Des te meer hadden de 
Staten echter op de andere punten het uitdrukkelijk verlan- 
gen des konings voorbij gezien, Over de gewichtige quaestie 
van den lakenhandel kwam de Instructie eerst later aan °); 
over de Groenlandsche visscherij werd den gezanten alieen 
volmacht gegeven, de geschillen over de geledene schade te 
vereffenen, des noods „bij decisie ende authoritative”, en een 
reglement op de walvischvangst voor het vervolg te maken, 
op den voet door de laatste ambassade voorgeslagen; even- 
tueele voorstellen tot verandering in die voorslagen ten na- 
deele van Nederland zouden de gezanten niet mogen goedkeuren 
dan na nieuwen last van de Staten. De minste voldoening gaf 
het over de haringvisscherij gezegde. Na aan hun systeem 
van uitstellen getrouw den gezanten aanbevolen te hebben, 
om „geen occasie te geven ofte lichtelijcken te nemen”, in 
deze „seer aenstotelijcke” zaak te treden, lasten de Staten hen 
te zeggen, mochten zij er onverhoopt toe genoodzaakt worden, 


mé” 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 51—55. 

2) De Oost-Indische Compagnie had daarbij als hare gevolmachtigder gevoegd : 
Boreel, Nobel en Brouwer, benevens den advokaat Boreel, die ook reeds de am bas- 
sadeurs van 1618—19 had vergezeld. (Aitzema, Saken v. Staet, IL. p. 194.) Zie de 
ongunstige getuigenis van Carleton over Bas en Boreel : Carleton, Lettres. IL. p. 362. 

9) Vel. p. 189 Noot 7, — Zie deze „Naerder Instructie” bij: Aitzema, Saken van 
Staet, TL. p. 194, eu in: Reg, der Instr. van jaere 1611—25, 


193 


dat zij hierover niet geïnstrueerd zijn, „hebbende hare Ho. Mo. 
in dese hunne sware ende bekommerlijcke ghesteltenisse ver- 
hoopt, dat zijn Majesteyt dese koorde ongeroert soude passeren, 
dewijl zijn Majesteyt hadde goetgevonden dese gehele sake 
voor noch sekeren tijdt ende tot een bequamer Saisoen uyt te 
stellen” }). Zelven schijnen de Staten echter overtuigd geweest 
te zijn, dat dit beroep, nu het hun toegestane. jaar reeds bijna 
geheel verloopen was, niet veel baten zoude, want zij laten 
er op volgen: „In allen ghevalle sullen in terminis Generalibus 
ende alleen discours-wijse moghen remonstreren,/ dat de vis- 
scherij voor deze landen noodzakelijk is tot het onderhoud van 
vele duizenden inwoners, dat in de laatste jaren door „wan- 
vanck ende andere ongelucken” veel verloren is, zoodat bij de 
„minste beswarenisse” de geheele nering verloopen zoude, „niet 
sonder perijckel van den onderganck van desen Staet” *. 
Om deze redenen vertrouwen de Staten, dat de koning zich 
zal laten bewegen, hun deze „onmogelijckheyt niet op te 
legghen ‚;/ hoe het echter ook zij, de gezanten hebben wel op 
te letten, dat zij „geen hoope, noch in de materie, noch tot 
eenighe expresse conferentie op deselve” geven *). De Instructie 
der gezanten over de buitenlandsche zaken kwam bijna geheel 
met die der vorige ambassade overeen. Zij strekte voorna- 
melijk om de Spaansche neigingen van den koning zooveel 
mogelijk te matigen. De trouweloosheid van Spanje, de wen- 
schelijkheid eener Engelsch-Nederlandsche alliantie, de ellen- 
dige toestand van den koning van Bohemen waren weder de 
hoofdonderwerpen #). 

Met zulk een beperkte volmacht moesten de gezanten Jakob 1 
tevreden stellen. Gelukkig, dat de Oost-Indische quaestie ook 
in Engeland zeer op den voorgrond stond. Zeer spoedig na de 
aankomst van het gezantschap vingen de conferentiën daarover 


t) Toespeling op het uitstel van éen jaar, door den koning aan de vorige ambas- 
sade gegund. (Zie hiervóor p. 180, 83.) 

2) De Staten wijzen ook weder op het gevaar van eene verh der Neder- 
landsche zeelieden naar de Spaansche provinciën, „twelek soo voor de Rijcken vau 
zijn Majesteyt seer bedenckelijek, als voor dese Landen seeekerlijeken ruineux soude 
wesen: want hun (den Spanjaarden) anders niet en ghebreeekt dan 
een redelijeke macht ter Zee, om zijne ondergebouwde ende seec- 
kerlijek ten monarchie te stabilieren.” (Vgl. hiermede : Ranke, 
Engl. Gesch. 655) 

5) kn, van de ambassade v. 1621—23, te vinden in: Reg. der Instr, van 
jaere 1611 —25. — Ook bij: Aitzema, Saken van Staet, 1. p. 194. 

4) Zie deze „Secrete ende naerder Instructie” bij: Aitzema, Saken van Staet, L 


p. 198. 


E 


193 


aan. (15 Januari 1622.) t) Zooals te verwachten was, deden 
zich echter zoo bijzonder veel moeielijkheden daarbij op, dat 
er voorloopig aan geen slagen te denken viel, en reeds 
17 Februari werden de zittingen afgebroken. De gezanten 
besloten ’s konings tusschenkomst in te roepen, ten einde den 
voortgang der onderhandelingen te verkrijgen, maar zij hadden 
geen reden zich met dit besluit geluk te wenschen. Toen 
zij den 14 Maart zich naar het paleis begeven hadden, werden 
zij er begroet door den hertog van Buckingham, die bij 
)skonings ziekte hun te woord zoude staan. Was reeds 
den 15 Januari de walvischvangst ter sprake gekomen, nu 
_ werd het gedrag der Nederlanders in de haringvisscherij 
_ hun verweten. Buckingham klaagde, dat de onzen ’s konings 
__onderzaten m _Sehotland „seer mishandelden ;/ men had 
nog vele andere grieven, verhaalde hij, van zoo ernstigen 
aard, dat er in Engeland voor oproer gevreesd werd ®). De 
_ ambassadeurs mochten zich daartegen er op beroepen, dat zij 
„oude dienaers ende geallieerde” van den koning waren, en 
ter loops trachten de Spanjaarden verdacht te maken, Buc- 
_kingham was dadelijk met zijn antwoord gereed. „Wy ont- 
fangen van hen,” voerde hij hun „promptelijcken” te gemoet, 
_ „meer contentements als van V. Lb.” De ambassadeurs be- 
loofden, dat de Staten hunne onderdanen zouden doen straf- 
fen, „soo jemant wiert bevonden tegen S. M. t’ exerceren,” 
maar Buckingham was niet tevreden. „Ghy segtet genouch®, 
zeide hij, „maer en doettet nimmermeer./ Het gesprek leidde 
verder tot niets, en de gezanten moesten hunne poging om 
den koning te spreken herhalen. Het gelukte hun ditmaal 
(27 April), maar hun ontvangst was niet beter dan de 
eerste maal. Evenals in het gansche verdere beloop der 
ambassade toonde Z. M. zich ook nu niet meer den inge- 
beelden maar goedhartigen koning: hij was nu geheel een 
knorrige oude man, die geplaagd door ziekte de lasten der 
regeering slechts met weerzin droeg en zich om vormen en 
betamelijkheid niet meer bekreunde. Gedurende een groot 
gedeelte der conferentie hield 4. M. tegen zijne gewoonte 


h Hier en verder in het verhaal dezer ambassade volg ik, waar geen andere bron 
opgegeven wordt, het: Verbaal der ambassade van 162123, — Het exemplaar door 
mij gebruikt is een kopie op het Amsterdamsche archief, die ik hier en daar naar 
het origineele exemplaar op het R.-A. gecorrigeerd heb. 

2) Vgl. p. 189 Noot 7 en p. 194 Noot 2. 


194 
zijn hoed op; toen de rede der gezanten hem wat lang 
duurde, zeide hij: „Maeckt een eynde van uwe lange harangue. 
lek zal een corte ende goede antwoorde geven. Ghy sijt een 
groot orateur, ick weet het wel. Doen ick jonger was, soo 
dede iek ’toock, nu begee! mij de memorie,# en ook verder 
beging 4. M. de verregaande onbeleefdheid, den gezanten nog 
vijfmaal in de rede te vallen '). „Seker,” antwoordde Z. M. 
eindelijk, toen de „lange harangue# gedaan was, „ghv sijt 
sangsues, bloetsuygers van mijn rijck, ghy treckt het bloet 
van mijne Ondersaeten ende souckt mij te ruineren; ses 
pointen sijnder die dat claerlijcken bewijsen: de groote Vis- 
scherie, ghy compt daer aen landt tegens de wil van mijne 
subieeten, ghy beschadightse, ghy mishandeltse, ghy onthey- 
licht de kercken, daerjnne uwe vuylicheyden doende, ghy 
belet hun te visschen. den walvischvanek van Groenlant wilt 
ghy mij disputeren, sonder de schade te vergoeden ; Vranck- 
rijck ende Spaignen hebbent mij gecedeert ; met Denemarck 
ben ick geaccordeert, ghy alleen wilttet tegens mij mainteneren ; 
Iek en soudt van Vranckrijck noch van Spaignen nijet ver- 
dragen, meynt ghy dat iek van U sal kunnen of willen tijden ?% 
Daarna sprak de koning nog over den lakenhandel °), maar 
toen „begaff hem de memorie’; de drie andere punten bleven 
onbesproken. „Dese drije exempelen verclaerde Sijne Majt. 
sonder meer’, merken de ambassadeurs eenvoudig op. Op 
dezen stroom van verwijten antwoordden de Nederlanders den 
koning kort en goed met het verzoek, zelf „met publijcque 
autoriteyt te procederen tegens d’ excessen im Sechotlant,? 
waartoe men hem reeds meermalen aangemaand had. De 
Staten hadden tegen die ongeregeldheden strenge plakkaten *) 


t) Eenmaal zeide de koning o. a, zinspelende op de Oost-Indische zaken. „lek ver- 
stae dat ghy mijne Natie behoort te respeeteren, ende dat'ghy van het Tractaet 


spreeckt (d. i. het tractaat over de O-[. zaken van 1619); ick en wil met u de pair — 


nijet handelen. Ghy hebt in Indiën een man, die wel meriteert gehangen te worden 
(nam. Jan Pietersz. Coen). U Volek maeckt ginder over all uwen Prince van 
Orangnie voor Groot Coninck off Heer, ende houden mij voor een eleyn Coninexken, 
als off iek onder hem stont, soo misleyden sy de Barbarische Coningen.”# (Toespeling 
op een grief, ook door den schrijver van The Trade’s Increase in 1615 reeds 
vermeld. Vgl. p. 97. Het laat zich begrijpen, dat zoo iets op iemand als Jakob T eenen 
diepen indruk maakte !) 

®) Zeer juist merkte Z. M. daarover op: „Im de lakenen speelt ghy een passe- 
passe; quansuys ghy belast uwe Ingesetenen, nochtans soo ist oorsaecke, dat die nijet 
meer en worden ghetroeken, daeruyt een muytinatie die ghy moeght gehoort hebben, 
ende bij nae een rebellie in mijn rijck ontstaet.” (Vgl. p. 189 Noot 7 en p. 193.) 

3) Zie hiervóor p. 115 Noot 6, 


er, 
ad ne 


195 


uitgevaardigd, ook Z. M. „vermocht de delinquanten te doen 
eastijden”; hij kon verzekerd zijn, „dat daerinne geen couni- 
ventie en geschiet”. Het verveelde de gezanten blijkbaar, altijd on- 
bepaalde klachten van de Engelschen te moeten hooren, zonder 
dat ooit een feit genoemd, een persoon aangewezen werd; had 
de koning werkelijk, zooals hij beweerde, de „brieven ende be- 
scheiden” in handen, waarom ze dan ook nu niet getoond ? *) 
Over de Groenlandsche quaestie verklaarden de ambassadeurs 
zieh bereid met den Raad te onderhandelen. — Niettegen- 
staande al deze twisten eindigde de audiëntie na eene lange 
woordenwisseling over de Oost-Indische zaken, waarover zich 
de koning herhaaldelijk zeer gevoelig betoond had, tot ge- 
_ noegen der ambassadeurs. Hun doel werd bereikt: de con- 
 ferentiën over de Oost-Indische quaestie zouden weder be- 
__ginuen. 
_ De voldoening duurde echter slechts korten tijd ; spoedig 
„deden de oude moetelijkheden zich weder op. Im Augustus 
_ kwam het nogmaals zoover als in Februari het geval geweest 
was: de conferentiën werden afgebroken. Eene audiëntie was 
weder het eenige redmiddel. (16 Augustus.) De ontvangst was 
evenals de vorige maal koel: de koning was ontevreden over de 
behandeling der Oost-Indische oneenigheden en toonde het door 
over de andere tekortkomingen der Nederlanders te klagen. 
De Nederlanders, zeide Z. M., „wilden alleen meesters en 
machtich ter zee wesen ; In Groenlandt hadden sy sijne Onder- 
saten ’t walvischvangen belet, hunne goederen als zeeroovers 
genomen. Ghy bekent uwe fauten”, ging de koning voort, 
_ „ende gelooft reparatie daervan, en nochtans blijft dese saecke 


| 1) Onder de hand („int particulier”) kregen de ambassadeurs echter ditmaal nadere 
inlichtingen. Men klaagde, dat de Nederlandsche visschers „sich onderstaen aen landt 
fe gaen aent hooft van St. Pieter in Schotlandt” (Peterhead, eene stad in het N.O. 
van Schotland. nu nog een der hoofdzetels van de visscherij. ef. Versl. over de zeevissch. 
p. 30. — Mac Culloch, Dietion. of comm. p. 1349), „haere netten aldaer droogen, 
ende moetwille bedriven tegens danck en weerwille van den eygenaer die Heere Graue 
Mareschal, die tselve nijet en gedenekt langer te gedoogen, doeh presenteert met 
haere Ho. Mo. in handelinge te commen om op het vrije landen ende visschen aldaer 
sbaccorderen, aleer hy sijn beclach aen den Co. daerover sonde doen.” De ambassa- 
Sdeurs schreven de Staten om „informatie daartezens.” (RSG. 14 Febr. 1622.) 
Deze zaak schijnt echter niet anders dan eene particuliere speculatie geweest te ziju; 
Smithans later berichtte, Caron, dat de „Mareschal” van Schotland aan de Neder- 
landsche haringvisschers aanbood een stuk grond bij „Piterhead,” „seer bequaem om 
8 nere netten te drogen, mits dat daerover met hem werde getracteert.” De provincien 
_verzoehten kopie van dezen brief, maar er schijnt niets op gevolgd te zijn. (R.S.G. 
22 Jan. 1624.) 
| 1% 


196 


hs 
staen, sonder eenich effect; seluer durft ghy mij mijn recht 8 
disputeren, daer Vrankrijck ende Spaignen mij dat cederen/. 
Een nieuwe grief over de schending der Engelsche neutraliteit — 
kwam daarbij. De koning was daarover zeer verontwaardigd 
en eindigde met de verklaring, „dat men ons soude bonos 
mores leeren”. De verontschuldigingen der gezanten kwamen 
vrij wel op hetzelfde neder als de vorige maal; trouwens wat 
konden zij anders zeggen ? 

Intusschen had de schending van de onzijdigheid der Engel- 
sche stranden, waarvan boven sprake was, nog verdere gevolgen. 
De Nederlandsche vloot had op de Schotsche kust een schip 
uit Ostende met Nederlandsche gevangenen aangetast en de 
gevangenen in vrijheid trachten te stellen. De aanslag was ech- 
ter mislukt en de gevangenen waren in Engeland opgebracht. 
De koning toonde zich beleedigd en den 25 September had 
eene conferentie over dit onderwerp plaats. De ambassadeurs 
verontschuldigden de zaak door te wijzen op het gevaar, dat 
Spanje ook ter zee zich versterkte. Nauwelijks hoorde de 
koning er op zinspelen, dat Spanje ter zee Engeland te mach- 
tig zoude kunnen worden, of hij brak zonder verdere aanleiding 
in een vloed van toornige woorden uit. „Ghyluiden sijt meesters 
van de zee wijt ende breet,” riep hij, „ghy doet wat ghy wilt, 
belet mijn eygen Ondersaten het visschen op mijne Custen, 
die nochtans nae alle rechten het eerste benefitie behoorden 
te genieten, als ick U daer van doen spreecken ende doen 
vermanen eens op mijn recht te letten, de mijne te hooren, 
wilt ghy niet toestaen, datter eens van gesproocken worde, 
Jae mijn Ambassadeur schrijft mij, dattet euenveel is, vant 
recht van mijn Visscherie met U te spreecken, off U den 
oorloch aen te seggen; Als ghy in den oorloch sijt, dan seght 
ghy dat uwe regieringe, noch den tijt dat niet toe en laet, 
dat uwe gemeente op de been soude geraecken; In vrede, 
soo hebt ghy andere exceptiën, soo veel Ist ghy en wilt daer 
jnne nijet treden; Ick en can Int stuk van de gevangens nijet _ 
anders doen”. „Sire/, zeiden de ambassadeurs kalm, „de 
saecke vande groote Visscherije heeft uwe Mat. oock goet 
gevonden, dat soude uytgestelt worden”. „Waerop Sijne Mat. — 
seyde, dat hy ’trecht van de Vischerije hadt uytgestelt ende 
en wilde ons daervan nijet spreecken”. Waarlijk, de koning 
werd te oud om zaken te behandelen! Als om zijne hevigheid 
weder goed te maken, was Z. M. den overigen tijd der con- 
ferentie jegens de gezanten bijzonder vriendelijk, en gaf zelfs 


Lon 


den leden van den Raad in hun bijzijn ongelijk tegenover de 


Nederlanders '). 
$ 3. De quaestie der restitutie. 


Dit alles waren echter slechts de eerste schermutselingen : 


eerst den 26 September werd de strijd formeel geopend door 


eenen brief van den Raad aan de gezanten over de Groenland- 


sche zaken. De ambassadeurs werden daarin verwittigd, dat in 


1618 den Engelschen' door de Nederlandsche visschers in het noor- 


den, „geweldelijek ende inurieuselijeck ende sonder eenigen last 


van Hare Overicheyt” waren afgenomen verschillende goede- 
ren van groote waarde; dat de koning daarop in Juli 1619 
aan de toenmalige Nederlandsche ambassade verklaard had, 
dat hij den Nederlanders tot teruggave daarvan drie maanden 
wilde toestaan en de verdere quaestiën over de walvischvangst 
en de overige gepretendeerde schade °) voor langeren tijd 
uitstellen. Daar de bepaalde drie maanden nu sinds geruimen 
tijd verloopen waren zonder dat ’s konings onderdanen vergoe- 
ding gegeven was, meende Z. M., nu de verongelijkte koop- 
lieden hem daarom „ootmoedelijek” smeekten, niet langer met 
het vorderen van voldoening te moeten wachten. Hij had dus 
zijnen Raad gelast: 1°. de zaak aan de wijsheid der gezanten 
aan te bevelen, en 2°. hun aan te zeggen, dat het Z. M. 
aangenaam zoude zijn, zoo deze aanmaning voldoende was 
tot het onverwijld vergoeden der schade; niet gaarne toch 
zoude hij zijn toevlucht nemen tot andere maatregelen, waar- 
toe hij ongetwijfeld het recht had en waarom zijne onderdanen 
hem smeekten *). 

De bedoeling van den brief werd den 1 October nader 
toegelicht. Op dien dag zoude er eene conferentie over de 
Oost-Indische quaestie plaats hebben *). Toen de ambassadeurs 


1) Verder ging Z. M. nog den 29 October, toen hij den ambassadeurs mededeelde, dat 
hij geen schuld had aan het oponthoud in de onderhandelingen. Alleen de Raad 
talmde zoo ergerlijk tegen ’s konings wil, Nu zoude hij echter zijnen Raad eenen 
brief schrijven, „dat syt souden heugen.” (Verbaal 1621—23 ad 29 Oct, 1622.) 

2) Nam. de schade door de Engelschen aan de Nederlanders toegebracht in 1613 
en 1617. (Zie hiervóor p. 120, 131.) 

3) Brief van den Raad aan de ambassadeurs, als bijläge achter het Verbaal van 
16223 gevoegd. De datum is daar 28 Januari 1622; vlg. het Verbaal zelf (ad 
26 Sept, den dag der ontvangst,) was de brief „gedateert in Augusto.” 

4) Door bemiddeling van den koning waren ze, na de tweede afbreking in Au- 
gustus (zie p. 195) spoedig weder begonnen. 


198 


in de raadkamer verschenen, bleek het getal der aanwezige Raads- 
leden echter zoo gering te ziju, dat men de zaken moest 
witstellen. Van deze gelegenheid maakten de Engel-chen ge-_ 
bruik, om de ambassadeurs te „sommeren”, om „in de saecke 
van Moscovie ') ende Groenlant te willen treden, en de twin- 
tich duysent ponden sterlinex volgende ’s Coninex uytspraecke 
ende onse approbatie te willen betalen, opdat se van hun 
verlies vergoet sijnde, hunne Weduwen ende Kinderen uytte 
Armoede mochten verlossen.# Daarmede wilden echter de 
Nederlanders geen genoegen nemen. Zoo dadelijk de ge- 
schillen af te maken, die de Engelschen wenschten, en de 
Oost-Indische zaken van dag tot dag op de lange baan 
geschoven te zien, druischte tn tegen al hunne begrippen van 
behendigheid: in het onderhandelen. Zij verklaarden zich vol- 
komen bereid, over de Groenlandsche twisten in conferentie — 
te treden, zoodra de Oost-Indische zaak afgehandeld was, 
maar niet eerder. Namen de Engelschen daarmede geen ge-_ 
noegen, dan wilden zij vertrekken: de Oost-Indische zaken — 
vorderden toch niet. Hun besluit stond vast. De Engelschen — 
die daaraan miets konden veranderen, bedachten vene soort — 
van demonstratie, om de Nederlanders tot de behandeling der HS 
quaestie te noodzaken. Poen de ambassadeurs den 5 October — 
na eene conferentie over Oost-Indië zich gereed maakten te Db / 
vertrekken, vertoonden zich de kooplieden van de Engelsche — 
compagnie der walvischvaarders in de raadkamer en smeekten — 
den koning, die tegenwoordig was, geknield om „justitie ende 
restitutie.” De Raad had er op gerekend, dat de koning zeer 
eht door den indruk van het oogenblik werd medegesleept ®), 
en werkelijk begon Z. M. dadelijk te spreken van de belofte, 
die de ambassadeurs van 1619 zouden gegeven hebben, dat 
de Engelsche schade vergoed zoude worden, en vermaandede 
gezanten daartoe eindelijk mede te werken. Toch had’ de 
zaak nog geen verder gevolg, want toen de zwakke koning — 
van de ambassadeurs vernam, dat zij bereid waren, over de 
Groenlandsche geschillen te handelen, zoodra de Oost-Indische — 
vereffend waren, gaf hij dadelijk toe en keurde hun plan goed. 

T'wee maanden liet men de Nederlanders nu met rust over — 
deze zaak. Nu de koning zelf hunne handelwijze had goed 
gekeurd, durfde ook de Raad zieh niet daartegen verzetten. 


1) „Moscovië” wordt hier waarschijnlijk slechts genoemd omdat de Groenlandsche 3 
vaart voor rekening der Moscovische Compagnie geschiedde. (Zie p. 119,20.) 
2) Vgl. hierover: Ranke, Engl. Gesch, Il. p. 9. 


al 


199 


Eindelijk waagde deze het weder de zaak ter sprake te bren- 
gen, en wel in eenen brief aan den koning, wiens „memorie 
hem begaf”. Z. M. het zich dadelijk verschalken, en stelde 
den 15 December aan de ambassadeurs den eisch, om de 
£ 22,000 te betalen, die de gezanten van 1619 hem beloofd 
_ hadden, „volgens sijn uvtspraeck, de saeck te voren aen hem 
_ verbleven hebbende, ende waer met sy te vreden sijn ge- 
weest/ !). De ambassadeurs verklaarden dadelijk, van die 
_ zaak niets te weten; zij hadden last, over de walvischvangst 
„te verhandelen int geheel, sonder eenich prejuge”. Zonder 
zich tegen de verklaring van koning en Raad te „stooten#, 
zouden zij toch de zaak nog eens onderzoeken ; hadden de 
ambassadeurs in 1619 werkelijk zulk eene belofte gegeven, dan 
zouden zij „de hant daer aen houden totte effectuatie”. Eene 
nadere bespreking van de zaak met den koning (16 De- 
eember), waarbij deze de handelwijze der Nederlanders als 
„eene roouerije ende violent gewelt” qualificeerde, leidde tot 
niets: Z. M. zeide juist hetzelfde als den vorigen dag gezegd 
was; de ambassadeurs antwoordden met volkomen dezelfde 
verontschuldigingen in uitstellenden zin. Het eenige merk- 
waardige, dat op deze audiëntie voorviel, was dat de koning 
de onhandigheid had, den gezanten uit eigene beweging te 
beloven, hun de akte te zullen toonen, waarbij de vroegere 
ambassadeurs in de voldoening toegestemd hadden ; eene be- 
lofte, die natuurlijk onvervuld moest blijven. 

Het sprak van zelf, dat de Nederlanders, die wisten, wat 
er van de zaak was °), voor alles nu ook die akte zouden 
verlangen te zien. De secretaris van den Raad, Calvert, tot 
wien zij zich daartoe wendden (21 December) „poseerden affir- 
mativelijcken/, dat de gezanten van 1619 in ’s konings uitspraak 
berust hadden, en beweerde, dat Carleton de Staten daaraan 
moest herinnerd hebben. De ambassadeurs ontkenden dit, en 
beweerden, dat Carleton altijd van de Groenlandsche quaestie 
als van een „rauwe actie! gesproken had. Zij bleven daarbij, 
toen de quaestie den volgenden dag (22 December) in den 
Raad weder behandeld werd *). Bij die gelegenheid brachten 


Ì) Zie het verhaal dezer zaak uitvoeriger op p. 162 vlg. Het wordt door de Neder- 
landers geheel anders voorzesteld, en uit alles blijkt, dat hunne voorstelling de juiste is, 

2) Hunne Instructie’ verwees hen voor de kennis der Groenlandsche zaken voor- 
namelijk naar de „voorgaende besoignen van de Heeren Commissariseu, bevoorens 
in Bngeland ghenegotieert hebbende.” (Instr. der ambassade v. 1621—23, art. 7.) 

5) Beide dagen verklaarden de ambassadeurs, dat de Staten niet lang geleden op 
Carletons aanbeveling „met eenen (later „met eenige”) int particulier hadden ge- 


200 


zij de Engelschen weder zeer in het nauw door voortdurend 
aan te dringen, om de beloofde akte te mogen zien; want 
werd die in orde bevonden, het zoude hen „van meerder 
moyte ontslaen”, voegden zij er uitdagend bij. Toen de 
Raad daarop eindelijk voor den dag kwam met het stuk, den 
ambassadeurs van 1619 „opt point van hun vertreck” over- 
handigd, en waarbij de koning hun aanzeide, dat binnen drie 
maanden restitutie moest geschieden '), vroegen zij eenvoudig: 
„off sy tselve hadden geacquiesceert ?/ Zij meenden, merkten 
zij eenigszins scherp aan, dat zij ook de submissie en onder- 
teekening der ambassadeurs zouden te zien gekregen hebben, 
daar de koning gezegd had, dat de waarheid zijner bewering 
hun „sonde blijeken/. De Engelschen geraakten in verlegen 
heid, — beweerden, de zaak stond zoo op hunne „boueken” 
vermeld, — Caron, dikwijls tot betaling aangemaand, wist ook 
wel, dat het zich zoo had toegedragen. Maar tot hunne be- 
schaming ontkende deze, „formelijcken gevraecht”, dadelijk 
„eenige submissie, gelofte ofte acquiescement gedaen te wesen.” 
De Engelschen beweerden koppig, het was toch waar, „sy 
sustineerden jae”, en het debat had op deze wijze lang kun- 
nen voortgaan, zoo de Nederlanders niet verstandig genoeg 
geweest waren, deze gelegenheid aan te grijpen om de zoo 
aanstootelijke zaak op den achtergrond te schuiven. Het was 
zeer mogelijk, dat de HEngelschen gelijk hadden, zeiden zij, 
maar als „publijeque Ministers’ moesten zij de bescheiden 
zen, „voor alleer sich tf’ engageren”. Terwijl de EÉngelschen 
naar die bescheiden lieten zoeken, had men wtnemend gelegen- 
heid om de andere quaestiën af te handelen. Maar de Engel- 
schen waren te opgewonden om de zaken kalm te bespreken. 
De teleurgestelde ‘Thesaurier °) „voer weder uyt tegens den 
tijdt, ende dat men behoorde te betalen”, — de secretaris, die 
niet op de hoogte was, meende dat Carleton daarom niet van 
de zaak gesproken had, omdat hij ze „al voor gedaen hielt”. 
De ambassadeurs bleven steeds bedaard op hunnen eisch staan, 
dat men eerst moest zien, „wat van de geloofde Satisfactie 


transigeert”, (of _„gecomposeert.”) Dit ziet op de afdoening der pretensiën van Salmon 
en den Schot. (Zie hiervóor p. 186,87.) 

1) Zie over dezen brief p. 165. 

2) Cranfield, graaf van Middlesex, die zich in den geheelen loop dezer onderhandeling 
als Spaanschgezind en een hevig tegenstander der Staten deed kennen. Zijn gedrag 
bij deze gelegenheid sluit zeer goed met het van elders bekende. (ef. Ranke, Engl. 
Gesch, II. p. 78.) 


| 


DS 
k 
{ 
ij 


201 


was/; bleek daarvan niets, dan moest men de conferentiën 
over de Groenlandsche zaken „hervatten in alle gelijcheyt.” 
De Engelschen voelden zich geslagen; zij stonden op en gaven 
hunne teleurstelling lacht door nog staande met de gezanten 
te kibbelen en vol te houden, dat de zaak toch aan ’s konings 
_ beslissing was gelaten. Wij kunnen ons voorstellen, met hoe 
P fijnen glimlach een Sommelsdijck dit tooneel zal hebben aan- 
gezien ! 
_ Het verslag, dat de Raad van het voorgevallene aan den 
_ koning deed, stemde hem niet gunstig. Z. M. voelde zich 
_beleedigd en bij de eerste gelegenheid het hij den Nederlan- 
ders van zijne gevoeligheid blijken. Den 10 Januari 1623 merkte 
hij bij eene audiëntie, die de ambassadeurs hadden, knorrig 
op: „dat de Engelschen ende Schotten gewoon sijn bij het 
Tracteren te verliesen, omdat se schutterlijeken ende ronde- 
lijeken handelen, maer dat wy dan achterwaerts ende dan 
voorwaerts gaen, breeckende en maeckende ’t geen eens is geac- 
eordeert, gelijck oock bleeck in de saecken van Groenlant, dat 
jmmers een pure roverye buyten Commissie was”. De am- 
bassadeurs oordeelden het gepast, daarop maar niets meer te 
zeggen : han antwoord hiep geheel over de Oost-Indische zaken. 
Hen der hovelingen waagde nog eene poging, om de zaak 
weder ter sprake te brengen. Toen de oude koning aan het 
einde der audiëntie den draad zijner rede verloor en zich be- 
denkende zeide, „noch een point met de Ambassadeurs te 
spreeeken te hebben”, meende de ander, dat dit zeker de 
Groenlandsche quaestie was. Neen, zeide Z. M., dat konde 
hij niet bedoelen, die zaak was reeds afgehandeld ; het verschul- 
digde geld zoude betaald worden. Toen oordeelden de gezanten 
het noodig, nog eens te protesteeren. ln om van de zaak af 
te komen verklaarden zij tevens, aan Caron volmacht te zullen 
achterlaten, om ’s konings klachten te hooren. Z. M. nam 
daarmede genoegen, mits het volmacht zoude zijn niet alleen 
om te onderhandelen, maar ook om te sluiten. De ambassa- 
deurs beloofden het, maar den volgenden dag was 4. M. de 
zaak reeds weder vergeten. In eene conferentie met den Raad, 
dien dag (11 Januari) gehouden, zeide de secretaris, dat de 
koning had verzocht, den Nederlandschen ambassadeurs „aen te 
dienen”, dat zij de zaak van Groenland toch eens zouden „bij 
der handt nemen”, die al zoolang quaestieus geweest was, 
Toen werden de ambassadeurs ongeduldig: gisteren nog had 
de koning met de overdracht hunner volmacht aan Caron ge- 


sl 
4 


202 


noegen genomen, daarbij bleef het nu : zij moesten vertrekken. _ 


„Het en soude nijet lanek duiven”, waagde de secretaris aan- 
moedigend op te merken. Maar de ambassadeurs weigerden 
kortaf; reeds veertien maanden waren zij in Engeland, Caron 
konde de zaak even goed behandelen als zij. — Nu zij op deze 
wijze geene voldoening konden krijgen, wreekten zich de Én- 
gelschen door eene beleediging. Naar aanleiding van de wei- 
gering der gezanten, om cautie te stellen voor de betaling 
van het volgens de onderhandelingen over de Oost-Indische 
quaestie verschuldigde, merkten zij koeltjes op, dat het toch 
wel noodig was, daar de Nederlanders hunne „geloften int 
stuck van Groenlandt” ook wel gebroken hadden! Gelukkig 
bleven de gezanten kalm, zetten het vroeger tegen die bewe- 
ring aangevoerde nogmaals uiteen en herhaalden hunne wei- 
gering om cautie te stellen. 

Ondertusschen waren de conferentiën over de Oost-Indische 
zaken na langdurig oponthoud en verschillende interruptiën 
haren gang gegaan. Verscheidene malen hadden de ambas- 
sadeurs gemeend te zullen slagen, maar telkens waren de 
Engelschen met nieuwe klachten en nieuwe eischen voor den 
dag gekomen. Eindelijk werd men het eens en in Januari 
kwam een accoord tot stand, waarbij de wederzijdsche preten- 
siën werden vereffend en voor het vervolg een reglement 
werd gearresteerd, volgens hetwelk men samen vreedzaam in 
Oost-Indië hoopte te verkeeren *). 

Toen alles afgeloopen was, verzochten de gezanten hunne 
afscheids-audiëntie, die hun tegen 4 Februari werd toegestaan. 
Hier eindelijk vertoonde de koning zich weder eenigszins als 
vroeger. Hij behandelde de ambassadeurs voorkomend, en 
hoewel zich miet bepaald tot eene alliantie met de Staten of 
bijstand tegen Spanje willende verbinden *), betuigde hij toch, 
dat hij groot belang bleef stellen in het behoud van Neder- 
land. Na zeer uitvoerig over de Oost-Indische zaken gesproken 
te hebben, kwam hij eindelijk op de (iroenlandsche quaestie. 

1) Zie hierover meer bij: Aitzema (Saken v. Staet. TI. p. 195—205), die echter met 
zijn uitvoerig verslag slechts tot 8 Oct. 1622 gaat. Aitzema schijnt te meenen, dat 
de Engelschen hunne klachten hebben gestaakt, en er daarom geen accoord gesloten 


is; hij motiveert dit door de breuk van Jakob 1 met Spanje. Dit is volkomen on- 
juist; de ambassade kwum reeds in Februari 1623 terug, en eerst in Maart vertrok 


de prins van Wales naar Spanje. — Zie ook: De Jonge, Opkomst v. h. Nederl. 
gezag in Oost-Indië. V. p. XXX, XXX. 
2) R. H. 22 Mrt. 1623. — De in 162 aan de Nederlandsche ambassadeurs ge- 


stelde voorwaarden daarvoor (afhandeling der Oost-Indische en Groenlandsche 
zaken (zie p. 185) waren trouwens nog niet vervuld. 


é 


k 


203 


Een zweem van de vroegere gevoeligheid vertoonde zich Wel 


vroeg 4. M. gemoedelijk: „waarom Haere Ho. Mo. hem, met 


miemant oorloch hebbende aan dese sijde van de Linie, die 


waeren aendoende? ende off svt wilden doen, die hem sijn 
landt wilden affnemen, sijn Onderdanen hadden berooft ?” 
maar nauwelijks hadden de ambassadeurs het goed recht der 
Staten eenigszins verdedigd, of Z. M. kwam terug op de be- 
loofde £ 22000. De gezanten stelden hem echter eindelijk 
tevreden door de verklaring, dat hij dadelijk in“ conferentie 
konde treden met Caron, d'e even goede volmacht had als 
een nieuwe ambassade, zooals de koning die begeerde, konde 
hebben *). Hindelijk verklaarde 4. M. nog, „dat hv sijn 
veterem cantilenam moste hervatten” en spreken over 


de groote visscherij. Niet dat hij daarover nu nog onderhan- 


delen wilde, maar hij sprak daarvan om zijn recht niet te 
verliezen, en verzocht de gezanten goedhartig, bij de Staten 
er op aan te dringen, „datter eens eenen tijt mocht werden 
beraempt, wanneer Haere Hooch Mogende met hunne gele- 
gentheyt daerop souden willen handelen, vreempt sijnde dat 
se daervan nijet eens en wilden horen spreecken. Hv sach 
wel, dattet nu den tijt nijet en was, maer dat men op een 
anderen gelegender soude willen remitteren, mits dien wiert 
gestelt”. Hene toegevendheid, die na de laatste krasse woor- 
den en de korte tijdsbepaling, waarmede de vorige ambassade 
weggezonden was °), niet anders te verklaren is dan door den 
wensch, de Staten, die hij tegenover Spanje alleen liet, niet 
tot wanhoop te brengen. 

En daarmede gaf de koning den gezanten genadig afscheid. 
Ongetwijfeld waren zij blijde, een einde te zien aan de tal- 
looze vervelende conferentiën, waarop van Engelsche zijde met 
zooveel onbillijkheid en onverstand gehandeld was. Dadelijk 
vertrokken zij dan ook, en reeds den 14 Februari konden zij 
rapport van hun wedervaren aan de Staten Generaal doen. *) 


1 De Staten hadden gaarne bij deze gelegenheid restitutie van de schade der 
hunnen gehad, en zonden daartoe zelfs de bewijsstukken naar Engeland over. (R.S.-G. 


4 Nov. 1622. — Brieven der Stn.-Gen. aan de ambass. dd. 6,8 Juli, 4 Nov. 1622, in : 


Verbaal 1621—23 ad 25 Juli, 27 Nov. 1622.) De ambassadeurs, die last hadden, 
„hunne wedercompste daerdoor nijet te retarderen,” durfden echter nu, na 14 maanden 
oponthoud, niet over tene zaak beginnen, waarbij de geheele rechtsquaestie weder 
ter sprake zoude zijn gekomen. 

2) Zie hiervóor p. 184. 

3) RS-G, 14 Febr. 1623. 


ACHTSTE HOOFDSTUK. 


EEN KEERPUNT IN ENGELANDS GESCHIEDENIS. 


$ 1. Bemoeiingen der Staten. 


De terugkomst van Sommelsdijck en zijne ambtgenooten 
maakte eenen zeer onaangenamen indruk. Behaagde reeds 
de door de ambassadeurs getroffene overeenkomst over de 
Oost-Indische zaken aan de Staten weinig *), hoe onaangenaam 
moesten dezen verrast zijn, toen het bleek, dat ook op de 
andere zaken hunner Instructie de gezanten geringe vol- 
doening konden geven! Immers wat was het resultaat van 
al hunne bemoeiingen? Over de haringvaart was op nieuw ge- 
klaagd ; de Groenlandsche zaak was niet uitgesteld, al wat 
de gezanten hadden kunnen verkrijgen was de toestemming 
van Jakob [ tot het overdragen van hunne functiën aan 
Caron. Al waren dus miet dadelijk moeielijkheden daarover 
te vreezen, elk oogenblik konde het zoover komen, als het 
bij de andere visscherij-quaestie reeds gekomen was, — elk oogen- 
blik konde men klachten te gemoet zien, wanneer Caron niet 
behoorlijk in staat gesteld werd spoed te maken. En dat 
dit noodig was, bleek uit de houding der pas teruggekeerde 
ambassadeurs zelven. Reeds dadelijk bij hun rapport aan 
de Staten hadden zij aangedrongen op spoedige resolutie 
over de beide visscherijzaken. Vele personen in Engeland, 
deelden zij mede, raadden tot krachtige maatregelen daarin; 
er was dus alle reden, niettegenstaande ’s konings lankmoe- 
digheid „vol bedenekens” te zijn °®). Eene memorie, behel- — 
zende hunne „consideratien op den Walvisch vanck ende & 


IR. H. 22 Mrt. 1623. 
2) Verbaal 1621—23 ad 14 Febr. 1623. — RS-G. 14 Febr. 1623. — R. H. 
22 Mrt. 1623. Ì 


205 


Harinckvang om alle wijdere quaestien dienaengaende te 
doen cesseren,? werd daarbij overgeleverd om hunne bedoeling 
nader te verduidelijken *). En nog scheen dit niet genoeg. 
Reeds den 28 Maart verschenen de gewezene ambassadeurs 
weder ter vergadering der Staten-Generaal, „verthoonende, hoe 
nootel. dat bij hare Ho. Mo. dient geresolveert ende zijne Mat. 
contentement gegeven op het stuck van den Walvischvanck, 
ende de Reparatie van de beschadicheyden der Engelschen 
_ bij deser landen Noortvaerders aengedaen, diewijle zijne Mat. 
dese sake zeer ter hertten neempt.” °) 
ká De Staten zagen dan ook in, dat de zaak voorziening Bicht: 
om tijd te winnen schreven zij aan Caron, dat de gewezene 
_ ambassadeurs „zeer serieuselijek gerecomandeert hebben, dat 
bij hare Ho. Mo. favorabel. soude moegen werden geresolveert 
opte clachten van de Schotten, van dat die bij de Matrosen 
dien. op deser landen visscherie scepen vuytvaeren op den 
harinek vanek, onder Schotlant, deselve Schotten nijet alleenel. 
op hare visscherie maer ovck te lande beschadigen, int 
nemen van haere goederen, Mitsgaders opte Walvisch vanck 
die wijle sijne Mat. dese zaecke zeer behertticht tot protectie 
van zijne onderzaten, daerover hare Ho. Mo. als eene zaecke 
van Importantie geresolveert zijn deselve bij der hant te ne- 
men, ek daerop te letten, met alle consideratien eù oyck 
daerop te hooren die vande compaignie van dese landen, 
derhalve hare Ho. Mo. begeren bij sooverre als hem desen- 
aengaen aldaer iet overcompt, dat hy tgene vsS. is will aen- 
dienen” *). 

Bene meer afdoende resolutie bleef echter noodig. De ha- 
ringvisscherij dreigde den Staten ernstige ongelegenheden 
te zullen berokkenen. Deze zaak was de eenvoudigste der 
twee; de klachten betroffen ditmaal alleen het gedrag der 
Nederlandsche visschers. Men maakte dus het eerst werk 
daarvan, die uit den weg te ruimen. Deun bewindhebbers der 
groote visscherij te Delf, werd aangeschreven, dat zij met de 
gewezene ambassadeurs in overleg zouden treden „over de 
foulen ende sehaden die aen de Engelschen gedaen wordt, 
bij het volk van vss. Groote Visscherie onder Schotlant vis- 
schen.” Tot bevrediging van den koning zouden de uitge- 


1) Verbaal 162—23 ad 14 Febr. 1623. — Deze memorie is niet bij het Ver- 
baal der ambassade op het R.-A. te vinden. 

2) RS-G. 8 Mrt. 1623. 

5) RSG. 7 Apr. 1623. 


206 


vaardigde plakkaten ') worden herzien en streng uitgevoerd °). 
Later werd zelfs den Engelschen eene belangrijke concessie 
gedaan door het bevel om orde te stellen, dat de haring- 
buizen „Schotlant nijet te naebij en comen, opdat daerin 
egeen inconvenienten off moeyten en vallen” *). Zoo hoopte 
men Jakob [ op dit punt tevreden te stellen. — De drin- 
gendste der beide quaestiën bleef nu nog over. De be- 
handeling daarvan met de laatste ambassade stak in zoo- 
verre gunstig af bij de vorige, dat het rechtspunt nage- 
noeg geheel onaangeroerd gebleven was. Het moeielijkste 
en voor de Staten gevaarlijkste punt der beide visscherij- 
quaestiën scheen dus gewonnen. Des te meer drongen nu 
echter de Engelschen op herstel der geledene schade aan. 
En was de som, die zij eischten, reeds op zich zelve niet on- 
aanzienlijk, toegeven was voor de Staten te moeielijker, daar 
zij vreezen konden, dat de Hngelschen de rechtsquaestie 
slechts voorloopig rusten lieten om later, wanneer de Staten 
door de eenzijdige restitutie der schade zelven het betere 
recht van Engeland erkend hadden, daarop met des te meer 
kracht terug te komen. Deze overweging zal dan ook ver- 
oorzaakt hebben, dat hoewel deze zaak nagenoeg gelijktijdig 
met die der groote visscherij werd ter hand genomen #), 
men in Oetober nog niet tot een besluit gekomen was. Den 
17 van die raaand ontvingen de Staten eenen brief van Ca- 
ron met zeker zeer overdrevene klachten van de Engelsche 
Compagnie der walvischvaarders, die dreigden, zoo men hunne 
vorderingen miet dadelijk voldeed, zieh op nieuw tot den ko- 
ning te zullen wenden *). De Staten besloten daarop de ge- 
zanten van 1619 te hooren en de retroacta na te zien, mid- 
delen om zich op de hoogte te stellen, maar al te dikwijls 


1) Zie hiervóor p. 115 Noot 6. — Deze vernieuwing geschiedde den 6 Mei 1623 
door Holland. (Gr. Placaetb. 1. p. 708.) 

2) RS.-G. 20, 27 April 1623. 

3) RS-G. 12 Juni 1623. s 

3) RS-G. 6 Mei 1623. 

?) RS-G. 17 Oet. 1625. — De Engelsche Compaguie beweerde, dat de ambassadeurs 
van 1621 —23 „vastelijek belooft hadden,” nieuwe gedeputeerden te zullen zeuden „om 
aff te handelen haere differenten.” (Bene brutale onwaarheid! ef. p. 201,3.) „Zeggende 
dat zy uijet langer hare elachten van zijve Mat. en kunnen houden te meer, door 
dieu sy meenen dat onse Coopluyden noeh dit Jaer haerluydeu groote oultragie heb- 
ben gedaen, ende dat zy 't aldaer al willen regeren, en haerluyden buyten sluyten, 
waert mogelijck.” Hiervan blijkt van elders niets; ook zoude het lijnrecht iu strijd 
geweest zijn met den wil der Staten. (ef. p. 123 Noot 4) De Engelschen, anders 
niet gewoon hunne klachten te smoren, kwamen er ook niet op terug. 


207 


tot voorwendsels dienende om de zaken op de lange baan 
e schuiven! Ook was er den 16 November nog miets gedaan. 
Wel had men door het naslaan van het Verbaal der gezanten 
van L61S —19 bevonden, dat de Kmgelsche beweringen onjuist 
waren, maar- nog was geen besluit aan Caron overgezonden. 
Op gevaar af‚ dat de HEngelschen hun laatst aangevoerden 
grond (de belofte der gezanten van 1618— 19) missende, zich 
ter bekoming van schadevergoeding weder op hun goed recht 
zonden beroepen, kwam men nu eindelijk overeen, de ge- 
deelten uit het Verbaal van 1618-— 19, die op deze zaak 
betrekking hadden, te doen afschrijven en aan Caron bevel 
_ te geven, de gevorderde schadevergoeding op dien grond te 
_ „excuseren” *). 

Den 14 December werd eeu brief van dezen inhoud afge- 
zonden °). Aan Caron werd daarin op grond der bijgevoegde 
stukken last gegeven om duidelijk uiteen te zetten, dat de 
ambassadeurs van 1618 —19 overeenkomstig met der Staten 
stelligen last zich nooit verbonden hadden tot eenzijdige re- 
stitutie. Herhaaldelijk was door hen op wederzijdsche 
teruggave aangedrongen, maar het beslmt van den koning, hun 
op het punt van hun vertrek overhandigd, was door hen even- 
min aangenomen als zij ooit aan den kommg hadden overge- 
laten te bepalen wat de Staten in deze quaestie moesten doen. 
Zeer voorzichtig werd ten slotte den gezant aanbevolen, vooral 
niet van de zaak te spreken, als zij, „in stilte geraeckt” was : *) 
eene opmerking, die bleek te getuigen van de ondervinding 
der Staten in diplomatieke quaestiën. Im de eerstvolgende 
maanden hoorde men in Nederland van de zaak niets meer. 


RS 


$ 2. De ambassade van 1624. 


et was trouwens niet te verwonderen, zoo de Engelschen 
im den gewichtigen politieken toestand, waarin het rijk ver- 
keerde, geen acht konden slaan op particuliere zaken, hoe na 
hun die ook in den laatsten tijd aan het hart gelegen hadden. 
In het najaar van 1625 had er eene groote omwenteling in 
de verhouding van Engeland tot zijne naburen plaats gehad. 
In October van dat jaar waren de prins van Wales en zijn 


TTT 


1) RS-G. 16 Nov. 1623. 
2) RS-G. 14 Dec. 1623. 
3) Miss. der Stn. aan Caron, in de: Loketk. Stn.-Gen., Engeland No. 43, 


. 


208 


raadsman Buckingham zonder de Spaansche bruid uit Spanje 
teruggekeerd '). De Katholieke koning had besloten de vredes- 
politiek van zijnen vader, die hij nog in de eerste jaren zijner 
regeering gevolgd had, vaarwel te zeggen: Lierma was door 
Olivarez vervangen. Engeland, toen als nu de neutrale mogend- 
heid bij uitnemendheid, was voor Duitschland verlaten. De 
oude echt-katholieke politiek had van zelf het oude familie- 
verbond met den Duitschen tak van het Oostenrijksche huis 
weder met zich gebracht: de „prinses van Wales” werd de 
schoondochter van den Keizer *). De beleediging was te groot 
om ze voorbij te zien; na jarenlange onderhandelingen, na 
vele groote opofferingen, na de overkomst van den prinselijken 
bruidegom in persoon verstooten te worden, dat konde geen vorst, 
zelfs al heette hij Jakob IL, verdragen. Hoe moeielijk het hem 
viel, op het eind van zijn leven de sinds ruim tien jaren zoo 
hardnekkig gevolgde politiek te verlaten, *) hij was er nu als 
koning toe genoodzaakt. Toch was het karakteristiek, dat, 
terwijl geheel Europa een verbond van Engeland met de Duit- 
sche vorsten en hunne bondgenooten verwachtte, zooals eens 
na den dood van Hendrik IV onder Salisbury’s invloed was 
beoogd *), iets geheel anders geschiedde. 

Er waren in Engeland drie machtige partijen op het gebied 
der buitenlandsche politiek. De geprononceerd-verdraagzame, 
zoo niet roomschgezinde partij, die een bondgenootschap met 
Spanje boven alles wenschelijk achtte, werd door de groote 
meerderheid der Raadsleden vertegenwoordigd; het parlement, 
met bijna het geheele volk achter zich, verdedigde met kracht 
de zuiver-protestantsche belangen. Tusschen beide had zich 
eene derde partij gevormd, die, hoezeer vijandig tegen Spanje, 
meende dat een verbond met eene katholieke mogendheid 
noodzakelijk was, en die bovendien den steun van Frankrijk 
in eenen oorlog met Spanje onmisbaar oordeelde °*). Aan deze 
partij, met den machtigen hertog van Buckingham en den 
prins van Wales zelven sinds hunne terugkomst uit Spanje 
versterkt, sloot Jakob 1 zich aan. Nu hij met Spanje zich 
niet konde verbinden, wilde hij toch zoo na mogelijk aan 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 70. 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 63—68. 

*) Ranke, Engl. Gesch. IT. p. 76, 80. 

1) Ranke, Bug). Gesch. II. p. 35, ef. 1. p. 554. 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 73, 78, — 71, 9198, 109, — 1, 81, 82. 


lesges. deter “ed 


209 


4 


zijne oude politiek blijven vasthouden en alle krasse partijkeuze 
vermijden. Nog altijd vreesde hij eenen oorlog met Spanje, 
een ramp, die hij door Spanje's vrees voor Frankrijk alleen 
meende te kunnen voorkomen '). 
In Frankrijk zelf werd die neiging van Jakob 1 met inge- 
_ pomenheid opgemerkt. Juist in die dagen was Richelieu op- 
‚ getreden en zijne anti-Spaansche politiek zocht ijverig naar 
__ bondgenooten tegen de machtige Spaansche monarchie, die 
_ door de bezetting van den Palts Frankrijk dreigde in te slui- 
_ ten”). Engelands belangen gingen dus ook in de zoo gewichtige 
_ Paltsische zaak met die van Frankrijk hand aan hand: een 
verbond had alle kans van slagen. — Maar nog weifelde ko- 
ning Jakob eenigszins: hij betreurde zijne vroegere geheel 
onzijdige, vreedzame positie; niet dan hoogst ongaarne verliet 
hij den sinds jaren betreden weg zijner keuze *). Een 
terugkeer van den koning tot zijne oude zienswijze was dus 
nog altijd mogelijk. Dit werd te waarschijnlijker, daar het 
bleek, dat de aansluiting aan het onder het bestuur van Maria 
de Medicis zoo katholiek geworden Frankrijk bij het volk 
slechts flauwe instemming vond *); de kans was te gevaar- 
lijker, daar de macht der Spaanschgezinde partij aan het 
Engelsche hof nog zeer groot was °). Aan de spanning, 
die op deze wijze voortduurde, moest een einde komen. 
Buekingham, de onmogelijkheid van een Spaansch verbond 
inziende en misschien persoonlijk gekwetst door de behan- 
deling, hem in het vreemde land ten deel gevallen, be- 
sloot tot eene onverwachte en beslissende handeling. Hij, 
de gehate gunsteling des konings, sloot zich plotseling aan 
het parlement aan °) eu drong den vorst half tegen zijn zin 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 76, 81. 

8) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 72, S4. 

5) De aartsbisschop van Canterbury verhaalde den Nederlandschen gezanten van 
1625 dat Jakob 1 „acht ofte negen jaeren hem had gehouden, als off hy de saecken 
tusschen hem en Spaignen uytstaende, bij vriendelicke handel. had gemeent te ver- 
effenen, niettegenstaende dat syne vtroutste Raeden eude dienaren sijne Ma'. genouch 
waerschouden van trekeu bedriegerie ende ontrouwe proceduren van de Spaingaerden. 
Dan hy was van nature bevreest, ende hetghene dat hy ontrent het eynde van sijn 
Teuen heeft gedaen, oordeelde Sijne Bx.“ dat hy daertoe tegen sijnen danek getrocken 
is geweest.” (Verbaal der ambass v. 1625 ad 9 Juli). — ef. mede : Ranke, Kugl. Gesch, 
Bp. 76, 79, 31. 

4) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 81, 109. 

3) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 74. 

Ranke, Engl. Gesch. II. p. 78, 74, 76. 


14 


210 


die vergadering door eenige concessiën te winnen '). Met het 
parlement verbonden vernietigde hij toen de Spaansche partij *) 
en begon dadelijk het Fransche verbond krachtig door te zetten. 

Ook de koning nam nu eene meer besliste houding aan *). Altijd 
zijne familiebelangen aan de politiek verbindende, achtte hij het in 
de tegenwoordige omstandigheden alleszins natuurlijk, dat hij zij- 
nen eenigen zoon aan de Fransche koningsdochter wilde huwen. 
Frankrijk kwam hem in dit plan te gemoet en stelde mindere 
eischen dan Spanje gedaan had. Richelieu toonde zich geneigd 
Jakobs wenschen zoowel over het huwelijk als over den Palts 
onder zekere voorwaarden in te willigen *). De onderhande- 
lingen duurden niet lang. Reeds sinds eenigen tijd was Lord 
Kensington (de latere graaf Holland), Buckinghams fransch- 
gezinde vriend, te Parijs;-weldra was men het nu over beide 
punten eens *). 

In die gesteldheid van zaken oordeelden de Staten, door Jakobs 
weifelingen omtrent de Paltsische belangen sinds 1619 op nieuw 
in Frankrijks armen geworpen en nu met die mogendheid in 
nauw verbond staande, het wenschelijk, ook van hunne vriend- 
schappelijke gezindheid jegens Engeland te doen blijken. Bene 
alliantie, tot nog toe altijd door Jakob [ uitgesteld en ont- 
weken °), was nu, na het Engelsche verbond met Frankrijk en 
Denemarken, niet meer onwaarschijnlijk. Het duurde dan ook 
niet lang of men deed in de vergadering der Staten-Generaal een 
voorstel in dien zin. Reeds den 9 Februari 1624 werd de Instructie 
gearresteerd voor een gezantschap, dat de voorstellen der Sta- 
ten aan Jakob 1 moest doen’); den 12 benoemden de Staten 
Aerssen van Sommelsdijck en Joachimi tot ambassadeurs *). 
De zaak ging veel spoediger dan gewoonlijk voort: Niettegen- 
staande de vele moeielijkheden van hunne zijde ®) vertrokken 
de gezanten reeds den 26 Februari naar Engeland '*). 

Hunne onderhandeling ging zeer naar wensch. Het volk te 


1) Ranke, Engl. Gesch.4ll. p., 77—79. 

2) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 78, 80. 

3) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 85. 

1) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 72, 81—85. 

?) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 71, 82, 84. 

6) Zie vóor p. 185, 202. 

1) RS-G. 9 Febr. 1624. — Seer. R‚S-G. 19 Febr. 1694. 
5) RS-G. 12 Febr. 1624. 

9) RS-G. 13, 15, 16, 18, 20 Febr. 1624. 

0) RS-G. 2 Febr. 1624, 


211 


Londen begroette de Nederlanders met uitbundig gejuich, de 


koning herinnerde dadelijk aan zijne oude vriendschap voor 
de Staten, die ook nu nog even warm was, „car,/ voegde 4. M. 
er bij, „je ne suis point Changeur,/ eene verzekering even 
dubbelzinnig als overbodig voor personen, die wisten hoeveel 
moeite het gekost had, den koning van zijne Spaansche sym- 
pathiën terug te brengen. Toch zoude misschien juist die 
vasthoudendheid van den vorst den ambassadeurs bij het 
onderhandelen nog vele moeielijkheden berokkend hebben, had 
niet de prins van Wales, wiens afkeer van Spanje hun tel- 
kens duidelijker bleek, hen op alle manieren voortgeholpen. 
Ook Buekingham behandelde hen met groote voorkomendheid, 
en de conferentiën gingen meestal buiten den ouden koning 
om. De bereidwilligheid der Engelschen was zoo groot dat, 
miettegenstaande juist gedurende het verblijf der ambassadeurs 
de eerste berichten van den geruchtmakenden „moord” van 
Amboina in Engeland aankwamen, binnen vier maanden 
na hunne aankomst de zaak in orde was. Den 15 Jumi 1624. 
werd de defensieve alliantie geteekend; den 1 Juli vertrokken 
de gezanten weder naar Nederland *). 

Toch hadden zij nog verschillende onaangenaamheden te ver- 
duren gehad. Bij hun rapport aan de Staten (6 Juli) moesten zij 
miet alleen de klachten over de Amboinsche zaak mededeelen, 
maar ook aandringen op vereffening der Groenlandsche quaestie. 
Hadden de Engelschen dien zomer op nieuw gepoogd, de Ne- 
derlanders in hunne walvischvangst te dwarsboomen, pogingen, 
door de kloekmoedigheid van kapitein Willem Tas gelukkig 
verijdeld *): ook de ambassadeurs hadden zij wederom lastig 
gevallen met hunne aanmatigende eischen. Reeds den 27 Maart 
waren twee aldermen van Londen uit naam der Engelsche 
walvischvaarders komen klagen, dat de £ 220,000 %) door de 
ambassade van 1619 toegezegd, nog maar niet betaald waren. 
Toegevender dan vroeger boden zij aan de visscherij op Spits- 
bergen onderling te regelen *), en den Nederlanders afzon- 
derlijke baaien aan te wijzen, waarin zij vrij zouden mogen 


1) Vgl. hierover en over het verdere: Verbaal der ambassade van ain -— Ailzema, 
Saken van Staet. TI, p. 278, 351. — Wagenaar, Vaderl. hist. X. p. 493. — Vel. 
ook het merkwaardige gesprek van Carleton met prins Maurits : ee X. p. 487. 

2) Wassenaer, Hist. verh. VIII. p. 86. 

3) Het bedrag was eigenlijk ruim &£ 22,000. (ef. p. 158 en 199 vla.) 

4) Het belang der Engelschen bij de visscherij op Spitsbergen had trouwens niets 
meer te beduiden. (Zie hiervóor p. 133 Noot 1.) 


14% 


212 


visschen. De ambassadeurs hadden over deze quaestie geen 
last. In de gewichtige omstandigheden waarin beide landen 
verkeerden, hadden de Staten gemeend, de zaak te kunnen 
voorbijgaan, te meer daar ook Caron, wien de zaak was op- 
gedragen, daarvan niet meer had gehoord. De gezanten moes- 
ten zich dus bepalen bij het ontkennen der beweerde submissie 
en het uiteenzetten van de onrechtvaardigheid van ’s konings 
uitspraak. Onder beroep op de ontdekking van Spitsbergen 
door Nederlanders verwezen zij de aldermen naar Caron, aan 
wien de zaak was toevertrouwd. De Engelschen mochten be- 
dektelijk dreigen, dat zij zich, hoe ongaarne ook, tot het par- 
lement zouden moeten wenden: zij kregen geen ander be- 
scheid en vertrokken met de aankondiging van een hernieuwd 
bezoek, wanneer zij van de gezanten na overleg met Caron 
een beter antwoord verwachtten. Ook dit mocht hun echter 
niet baten. Wel hielden zij „tot verscheyden reysen” weder 
aan om voldoend antwoord, maar altijd werden zij naar Ca- 
ron verwezen zonder iets verder te komen '). 

Eindelijk namen zij toen het besluit den koning over de 
zaak te spreken, die zich dan ook bij de afscheidsaudientie 
der gezanten (24 Juni) ernstig beklaagde, dat niet alleen de 
beloofde £ 22000 niet waren betaald, maar zelfs de geheele 
zaak was blijven rusten, niettegenstaande de laatste ambassa- 
deurs op zich genomen hadden, de zaak in orde te brengen. 
Toen de gezanten daartegen opmerkten, dat de ambassadeurs 
van 1619 zich slechts tot betaling hadden verbonden, wan- 
neer de bewering der Engelschen gegrond werd bevonden, 
in het tegenovergestelde geval echter alleen tegenbewijs be- 
loofd was, en dat de Staten na onderzoek bevonden hadden, 
dat de submissie niet gedaan was, verklaarde 4. M. „bij sijn 
eere, slaende op sijn borst,” dat hij op de submissie der 
ambassadeurs uitspraak had gedaan. Nog tweemaal herhaalde 
de koning dit en vroeg op verontwaardigden toon, of de 
zaak dan na al het voorgevallene zoude blijven zooals zij 
was? De gezanten maakten zich van alles weder af door te 
verwijzen naar Caron, die volmacht had om met de bewindheb- 


bers der Engelsche Compagnie de zaak af te handelen en te 


liqwdeeren °), maar zij achtten het voorgevallene toch ernstig 


Juni 1624, 


En 


1) Verbaal der ambass. v. 1624 ad 3 Apr., 31 Mei, 8, 10 Juni. — Secr. R‚S.-G. 


2) Dit was onwaar: nog den 16 Augustus had Caron de commissie niet. (R‚S.-G, 16 Aug $ 


1624.) Het bericht der Staten over de Groenlandsche zaken van 14 December 1623 (zie 


Á 


B | 


& 


1 


N 


213 


genoeg ') om bij hun rapport in Den Haag daarop opmerk- 
zaam te maken en tot spoed aan te manen *. 


$ 3. Goede bedoelingen tegengewerkt. — 
De ambassade van 1625. 


eN 


bk, 


# 


k 

’ 

__De Staten begrepen terecht dat het zaak was Jakob I, 

_ van wien men na de pas geslotene alliantie alles te wachten 

_ had, niets in den weg te leggen. Dadelijk na het rapport der 

uit Engeland teruggekeerde ambassadeurs werd besloten, de 
Noordsche Compagnie aan te schrijven, eenigen uit haar mid- 
den naar Den Haag te zenden om een einde aan de ge- 
schillen met Engeland te maken *). 

Als gewoonlijk vond dit bevel bij de Compagnie allen mo- 
gelijken weêrstand: men talmde zonder einde, gedurig kwamen 
er nieuwe verontschuldigingen in °). Het duurde zoo lang 
dat Carleton op spoed moest aandringen, en zich met moeite 
liet overhalen, „dmede niet te haesten, maer de saecke te 

<treineren, totdat Caron naerder bescheit sall hebben beco- 
men/ °). Toen vorderde men iets: de conferentiën van de ge- 
deputeerden der Noordsche Compagnie met eenigen uit de 
Staten-Generaal begonnen ®). Maar den 18 September moest 
de commissie (waarvan ook de gewezen gezanten in Enge- 
land leden waren) rapporteeren, dat de verschillende ka- 
mers der Compagnie het niet eens hadden kunnen wor- 
den over de opgave van de schade, aan sommigen hunner 
m 1615 en 1617 door de Engelschen toegebracht °). Op nieuw 
veroorzaakte dit natuurlijk langdurig oponthoud *). Wel nam 
men het besluit, een vertrouwd persoon aan Caron te zenden, 
ten einde hem over alles in te lichten °), maar daar de Am- 
sterdamsche schaderekening zich nog altijd hiet wachten, konde 


| 


vóor p. 207), bereikte hem zelfs eerst den 9 Juni 1624. (Verbaal der ambass, v. 
1624 ad 10 Juni. — ef. Seer. R.S.-G. 4 Juni 1624.) 

1) Nog een paar dagen voor hun vertrek (29 Juni) liet de koning hun de zaak 
door den secretaris Conway op nieuw aanbevelen. 

2) Verbaal der ambass. v. 1624 ad 6 Juli. — RSG. 6 Juli 1624. 

3) RS-G. 6 Juli 1624. 

9) RSG. 16, 25, 31- Juli, 22 Aug, 3 Sept. 1624. 

5) RS-G. 16 Aug. 1624. 

5) RSG. 12 Sept. 1624. 
1) RS-G. 18 Sept 1624. 

5) RSG. U, 23 Sept, 3, 11 Oct, 7, 9 Dec. 1624, 20 Jan, 17, 25 Febr., 
13 Mrt. 1625. 

9) RS-G. 23 Sept. 1624. 


214 


de resolutie niet uitgevoerd worden '). Het oponthoud was _ 
RE, 


weder zoo groot, dat Caron schrijven moest, dat men toch 
iets zoude doen, opdat het land zelf of vele onschuldige inge- 
zetenen „in geen onheil ofte swaricheyt en werden gebracht” ”). 
Ook Carleton moest nog vijfmaal „hart insisteren’ op de vol- 


I) R.S-G. 18, 23 Sept, 3, 11 Oct. 1624, 20 Jan, 9 Mei 1625, — Secr. RS-G. 
17 Dee. 1624. — De redenen van deze op het eerste gezicht onverklaarbare handel- 
wijze der Amsterdamsche heeren, die daardoor hun eenige kans op schadevergoe- 
ding verloren, blijken uit de R‚S.-G. 21 Mrt. 1625. Elk der kamers van de Noord- 
sche Compagnie schijnt eene afzonderlijke rekening gehad te hebben, (waarschijnlijk 
een overblijfsel van den tijd voor de samensmelting der compagniën voor de walvisch- 
vangst in 1622 dagteekenende.) Aan de Amsterdamsche kamer hadden de sche- 
pen behoord, die in 1613 door de Engelschen genomen waren (zie vóor p. 120), 
de goederen aan de Engelschen in 1618 afgenomen (zie vóor p. 133) waren 
gekomen ten bate van de kamers van het Noorderkwartier, Delft en Zeeland. De 
schade van 1613 was veel aanzienlijker dan die van 1618. (Wel beliep de schade der 
„Nederlanders van 1613 en 1617 te zamen slechts ongeveer f 250,000, — R.S.-G. 4 Nov. 
1622, 9 Nov. 1617, — die der Engelschen daarentegen volgens hunne opgave £ 22,000— 
zie vóor p. 158 en ald. Noot 2 — maar op deze rekening viel zeer veel af te dingen. — ef. 
Verbaal 1618—19 ad 23 Mrt. 1619. — R.S-G. 1 Mei 1619. — Verbaal 1621—28 ad 
22 Dec. 1622. — Volgens de Staten bedroeg de schade der Nederlanders „meer als eens soo 
veel“ dan die der Engelschen, — Instr. der ambass. v. 1618—19, — volgens de ambassa- 
deurs van 1621—23 „overweechde het verlies bij den onsen geleden verre,” — Verbaal 
der ambass. v. 1621—23 ad 22 Dec. 1622. — Het moet echter erkend worden, dat de 


Staten in de Instructie, aan Joachimi in 1625 medegegeven, de mogelijkheid aannemen — 


dat men bevinden zoude, dat de schade der Engelschen meer bedroeg dan die der Ne- 
derlanders. — Instr. van Joachimi dd. 10 Mei 1625, art. 12, in: Reg. der Insir. 
1623—32.) Teu einde het bedrag van beiden tegen elkander te kunnen compenseeren, 
moest de Amsterdamsche kamer natuurlijk hare vorderingen overdoen aan de drie kamers, 
die in 1618 met de Engelschen „in armoede geracet” waren. Hiertegen schijnen de 
Amsterdammers de volgende moeielijkheden geopperd te hebben : 41°, Zij wilden betaling 
hebben van hunne geheele pretensie, terwijl de compensatie de schuld slechts voor een 
gedeelte konde afdoen ; zij waren bevreesd, naderhand van de door de compensatie van 
hare schuld ontslagene kamers, het bedrag niet terug te zullen ontvangen. 20. Zij wilden 
gaarne bevrijd zijn van die actiën, die de schippers der door hen gehuurde schepen zich 


tegen hen gereserveerd hadden in geval zij schadevergoeding kregen, eene schadevergoe- — 
ding die nu toch altijd slechts gedeeltelijk zoude blijven. 39. Vooral vreesden zij — 


door de overlevering hunner papieren gemengd te zullen worden in het geschil met 
Engeland over de toegebrachte schade van 1618, waarmede zij niets te maken hadden. 
(ef. Verbaal der ambass. v. 1621—23 ad 27 Nov. 1622. — R‚S.-G. 4 Nov. 1622.) — 


De commissarissen der Staten stelden nu den Amsterdammers den 26 Februari 1625 — 
voor, dat dat de Staten hun de schaderekening betalen zouden, voor zoover die bij decom- — 
pensatie van nut geweest was. Voor de twee andere bezwaren stondende Staten hun — 


borg. Bovendien werd, om hen tevreden te stellen, nog eene loopende pretensie der 
andere kamers van de Noordsche Compaguie op de Amsterdamsche voor „doot en teniet” 
verklaard. De Amsterdammers keurden dien voorslag den 11 Maart goed, en de 


Staten berustten daarin den 21 Maart. (R.S.-G. 21 Mrt. 1625, ef. 4 Nov. 1622.) De — 


stukken werden dientengevolge den 9 Mei aan Joachimi ter hand gesteld. (RSG. 
9 Mei 1625); de opgave der schade door de Zeeuwsche kamer in 1617 geleden (die 


veel minder bedroeg dan die van 1613, cf. R.S.-G. 9 Nov. 1617) was reeds den — 


9 April overgeleverd. (RS.-G. 9 Apr. 1625.) 
2) R.S-G. 3 Oct, 1624, 


215 


doening der Engelsche eischen *), in Engeland moest men, 
zooals Caron voorspeld had, tot represaille-maatregelen ko- 
_ men °), eer men iets verder kwam. Ten laatste werd tegen het 
_ einde van Februari 1625 eene tweede commissie benoemd om 
op nieuw met gedeputeerden der Noordsche Compagnie over 
de Engelsche zaken te beraadslagen *). Op het rapport dier 
commissie besloten de Staten eindelijk den 21 Maart, na de 
declaratie der schade van de Amsterdamsche kamer gezien te 
hebben, „deselve verclaringe goedichlick aen te nemen”; eene 
commissie werd benoemd om van de Compagnie de stukken 
te ontvangen, die zouden kunnen strekken tot „affdoeninge” 
der Engelsche represaillen en misverstanden *). 

Onderwijl was Caron, na de Staten veertien jaren als gezant 
im Engeland gediend te hebben, in het laatst van 1624 komen 
te overlijden °). Tot zijn opvolger was Joachimi benoemd en 
het sprak van zelf, dat het nu overbodig werd, den persoon, 
dien men besloten had naar Engeland te zenden, aan te wij- 
zen; Joachim zelf konde zich voor zijn vertrek op de hoogte 
stellen. Zóo werd dan ook besloten ©): Joachimi kreeg spe- 
ciale commissie om deze zaak af te handelen °). Zijne 
Instructie bevatte den last, hoe zich daarbij te gedragen *). 
Om van den koning de intrekking der represaillebrieven 
te verkrijgen gelastten de Staten hunnen gezant, pogingen te 
doen om de onderhandeling over de Groenlandsche quaestie 
te hervatten met gecommitteerden der Engelsche Compagnie 
op den voet als de ambassadeurs van 1619 hadden voorge- 
steld °). Gelukte dit niet, dan bevalen de Staten, de zaak voor 
koning en Raad te bepleiten met alle redenen, die hij uit de 
hem door de Noordsche Compagnie ter hand gestelde stukken 
konde putten, „sonder nochtants haere saecken te defenderen, 
als off hy haere voorspraecke ware, maer alleenlick als voor- 


I) R.S-G. 23 Nov, 7,9 Dec. 1624. — Secr. R.S.-G. 17 Dec. 1624, 1 Jan. 1625. 

2) RS-G. 3 Oct. 1624. — 17 Febr, 21 Mrt. 1625. —DInstr. van Joachimi 
dd. 10 Mei 1625, art. 8. 

3) RSG. 25 Febr., 13 Mrt. 1625. 

1) RS.-G. 21 Mrt. 1625, ef. 26 Mrt. 1625. 

>) Aitzema, Saken van Staet. 1. p. 456. — Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 21. 

6) R.S-G. 16,17 Jan. 1625. — Secr. R.S-G. 1?Jan. 1625. 

1) RS-G. 9,10 Apr. 1625. f 

5) RS-G. 9,10 Mei 1625. — De Instructie bleef, niettegenstaande de verandering 
door de benoeming van Sommelsdijeck en Burmauia teweeggebracht (zie vlg. pag.), 
toen zooals zij eerst was. (R.S.-G. 7, 10 Juni 1625.) 

9) Zie hiervóor p. 160. 


216 


stellende hare redenen”. Wat de quaestie der aangebrachte 
schade betrof, Joachimi moest trachten die zaak door eene 
minnelijke schikkiag, of des noods „bij dieisie ende autorita- 
tive” te eindigen. In ieder geval moest men de Engelsche 
pretensiën „vereleynen” met de contra-pretensiën der Amster- 
damsehe en Zeeuwsche kamers der Nederlandsche Compagnie 


(voor de schade van 1613 en 1617) voor zoover die strekken. 


konden ; des noods mocht de gezant, om een einde aan de 
zaak te hebben, beloven, dat de Nederlanders zooveel toe- 
betalen zouden, als de in 1618 door de Noordsche Compagnie 
aan de Engelschen ontnomene:goederen hadden opgebracht. 
Werd echter bewezen, dat de Engelsche schade „inde gerech- 
ticheyt” meer bedroeg, dan zoude in ’s hemelsnaam „het recht 
gevolcht werden”. _ Joachimi mocht niet verzuimen, de En- 
gelschen te wijzen op de plakkaten door de Staten gemaakt, om 
ongelegenheden op Spitsbergen te voorkomen, on der opmerking 
„dat deselve best connen en moeten geremedieert werden in haere 
source, daer die selve vandaen comen” (namelijk in Engeland). 
Ook voor eventueele klachten over de haringvisscherij gaven de 
Staten aan Joachimi voorschriften; daaromtrent hadden zij 
hem geheel dezelfde gedragslijn voorgeschreven als aan de 
ambassade van 1621 23, onder uitdrukkelijke verwijzing naar 
het pas geëmaneerde plakkaat (van 10 Mei 1625) W en het 
daarbij gevoegde „precijs en pertinent reglement op alle de- 
geene die zieh mette groote Visscherije sijn generende”, en 
waarbij alle „Insolentiën ende onbehoorliekheden”, vroeger 
misschien wel eens in de havens van 4. M. gepleegd, „scher- 
peliek waeren verboden” *). — Spoedig zoude Joachimi nu naar 
zijnen post vertrekken, toen de Staten hem bevalen zijne 
afreize uit te stellen. Juist in dien tijd toch oordeelden zij 
het wenschelijk, weder een buitengewoon gezantschap naar EÉn- 
geland te zenden. Joachimi zoude met deze gezanten me- 
degaan *j. 

Werkelijk vorderde de stand van zaken in Engeland drin- 
gend zulk eene buitengewone ambassade. De personen, die in 
beide landen den meesten invloed op de leiding der buiten- 
landseke politiek hadden gehad, waren nagenoeg tegelijkertijd 
overleden. Zoo weinig als de verhouding van Nederland tot 


1) Gr. Placaetb. T. p. 706. — R.S-G. 10 Mei 1625. — R. H. 10 Mei 1625. 

2) Instructie voor Joachimi dd. 10 Mei 1625, art, 8—13, 14—17, in: Reg. der 
Instr. v. 1625 — 32. 

3) R.S.G. 17, 21, 22, 28 Mei, 14 Juni 1625 


211 


de overige mogendheden ten minste voorloopig door den dood 
van Maurits veranderde, zooveel verwachtte men van de troons- 
opvolging in Engeland. Karel l was bij zijn volk toen meer be- 
mind dan zijn vader !): men hoopte van hem meer openhartig- 
heid ®) en aansluiting aan het parlement *). men hoopte dat hij 
meer beslist zoude optreden als voorvechter der protestantsche 
belangen *). Reeds dadelijk werden beide wenschen teleurge- 
steld. Karels eerste regeeringsdaad was het voltrekken van het 
beraamde huwelijk ®). Zijn afkeer van Spanje drong hem, zich 
den steun van de machtige Fransche monarchie te verschaffen, 
dien hij tot eenen oorlog met den Katholieken koning onmis- 
_ baar rekende ®). Reeds dit mishaagde het parlement. Al was 
vroeger een bondgenootschap met Hendrik IV in Engeland 
geer populair geweest, toch vreesde men nu den invloed 
eener dochter van Maria de Medicis, die door hare Spaansch- 
gezinde politiek Frankrijk veel meer katholiek had gemaakt 
dan het vroeger geweest was °). Daarbij kwamen echter an- 
dere, grootere grieven. Karel had zich met Buckingham 
im 1624 nauw aan het parlement aangesloten. Natuurlijk 
verwachtte men nu van den koning het uitvoeren der plannen 
en beloften, waarin B in slechts door zijne ondergeschikte: 
plaats verhinderd was“). Aan die wenschen konde Karel echter 
niet voldoen. Reeds a zijne beloften aan Frankrijk niet 
meer vrij in zijne houding tegenover de Engelsche katholie- 
ken *), was hij te veel de zoon zijns vaders om het parlement 
te volgen op den democratischen weg, dien het insloeg '°). Aan- 
stonds gaf dit aanleiding tot onaangenaamheden. Het parle- 
ment gaf den koning niet alleen geheel onvoldoende geldelijke 
ondersteuning voor den Spaanschen oorlog "), het begon zelfs zijn 
recht op het door den koning steeds zonder toestemming van 
het parlement geïnde pond- en tonnengeld te bestrijden '*). 


1) Vgl, o. a. het verhaal van zijne ontvangst te Londen bij zijne terugkomst uit 
Spanje, bij: Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 70. 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 88. 

3) Ranke, Engl. Gesch. II. p. MM. 

4) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 88. 

5) Ranke, Engl. Gesch. Il. p. 89. 

6) Ranke, Engl, Gesch. 11. p. 92. 

7) Ranke, Engl. Gesch. 11. p. 109, 81. 

5) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. M1. 

9) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 92. 

10) Ranke, Engl. Gesch. Il. p. 95. 

1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. O4. 

12) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 94, 95. — „Pond- en tonnengeld” is de vertaling, 


218 


Zoude Karel in deze omstandigheden de langgewenschte_ 
breuk met Spanje wagen? Het stond te vreezen, dat hij ge- 
dwongen zoude zijn op den weg, dien zijn vader bewandeld 
had, terug te keeren en zich in den Europeeschen strijd onzij- 
dig te houden. Dat konden echter de Staten niet toelaten ; 
het mogelijke moest gedaan worden om den koning tot den 
oorlog met Spanje te bewegen. Zij wilden hem daartoe hunne 
hulp aanbieden, zij wilden wederkeerig van her de verzekering 
ontvangen, dat hij geneigd was, het pas met hen gesloten 
verbond te handhaven. Daartoe bood zich eene geschikte ge- 
legenheid aan in de troonsbeklimming zelve. Het konde eene 
beleefdheidsverplichting geacht worden, den koning van der 
Staten deelneming in het geleden verlies te vergekeren, hem 
hunne gelukwenschen bij zijne komst tot den troon en zijn 
huwelijk aan te bieden. 

Onder den indruk dezer overwegingen werd tot eene am- 
bassade besloten. Spoedig nadat er het eerst van gesproken 
was), werden de gezanten (het waren de heeren Aerssen 
van Sommelsdijck en Burmania) benoemd °) en hunne com- 
missie gereed gemaukt %). Reeds weinige dagen later (16 


Ê 


Jumi 1625) namen zij afscheid van de Staten *) ; Joachimi ver- 


trok met hen. 
Ook zij vonden een allergunstigst onthaal °): de alliantie 


die Becker van het Engelsche „poundage and tonnage” geeft. Wagenaar schrijft 
geheel onjuist: „ton- en bakengeld”. De woorden zijn eigenlijk onvertaalbaar ; 
eene letterlijke overzetting als die van Beeker ís de beste. Ook de oude Nederlan- 
ders spraken van: „pondagie ende tonnagie”, Ranke van: „Pfund- und TFonnengeld.” 
Vgl. over het pond- en tonnengeld: Blackstone, Comment. I. p. 315. („Tonnage 
was a duty upon all wines imported; poundage a duty imposed ad valorem on all 
other merchandize whatsoever”.) 

1) R‚S.-G. 22 Mei 1625. 

2) RS.-G. 24, 27, 28 Mei 1625. 

5) R‚S-G. 12 Juni 1625. — Hunne Instructie was vlg. RSG. 7, 10 Juni 1625 
gelijk aan de voor Joachimi gearresteerde. (Zie boven p. 216.) Het stuk is noch 
in het Register der Instructiën, noch in het Verbaal der ambassade te vinden. 

1) RS-G. 16 Juni 1625. — Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 20. — Hunne reis ging 
met vele bezwaren gepaard: te Dover aangekomen, vonden zij daar alle paarden en 
wagens in beslag genomen voor het gevolg van den koning, die met zijne jongge- 
huwde vrouw naar „Cantelbergh” (Canterbury) vertrokken was. Door toedoen van 
een aanzienlijk persoon verkregen zij eindelijk een wagen met eenige paarden, die hen 
ook daarheen voerde. Maar zij troffen het uiet beter. „Niet sonder moeite hebben 
wy,” schrijven zij, „becomen een Caroche, een wagen ende drie ofte vier peerden, 
die ons door seer quade ende bijnaest ongebruyckelijcke wegen” te Gravesend brachten. 

>) Vgl. hier en verder: Verbaal der ambassade van 1625. — Aitzema, Saken van 
Staet, L. p. 469—76. 


219 


werd ook in Engeland door koning en volk gewenscht, hoe 
verschillend beider beweegredenen ook waren '). Spoedig 
kwam dan ook de zaak tot stand ; en „alsoo ginget met de 
Ambassade ghelijck met een Medecijn: die gheluckigh werckt 
in een lichaem, dat alreede van self tot de ghenesingh is ghe- 
__disponeert,” zooals Aitzema aardig opmerkt. °) Het gelukte 
aan Sommelsdijck en zijne ambtgenooten te Southampton *) 
eene offensieve en defensieve alliantie met den koning te 
sluiten. Behalve de klachten over de Amboinsche zaak waren 
_ hun bijna geene onaangenaamheden bejegend f) en reeds den 
_ 29 September konden Van Aerssen en Burmania weder ver- 
trekken °), terwijl Joachimi als gewoon gezant te Londen 


bleef. 


1) Seer. R.S.G. 13 Juli 1625. 

2) Aitzema, Saken van Staet. 1. p. 469. 

3) Het verbond kreeg ouder den naam van Tractaat van Southampton 
eene zekere vermaardheid. (Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 25—27.) Dikwijls beriep 
men zieh daarop bij de beslissing van maritieme aangelegenheden. 

| 1) Toch was het verblijf der gezanten in Engeland verre van aangenaam. Juist 

in dien tijd heerschte de pest, die ook in de politieke geschiedenis eenigszins bekend 

werd (cf. Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 98), in hevige mate. Het Verbaal der ambas- 

sadears geeft daarvan eenige verschrikkelijke statistieke opgaven. Van 27 Juli tot 

2 Augustus stierven te Londen en aangrenzende parochiën 2850 personen aan de 
pest, van 14 tot 20 Augustus 4855! 

5) Hun rapport aan de Staten deden zij den 4 October. (R.S-G. 4,6 Oct. 1625.) 


NEGENDE HOOFDSTUK. 


STRIJD VAN BELANGEN. 


91. De ambassade van 162% 


Het Engelsch-Nederlandsch verbond, dat in 1625 zoo ge- 
makkelijk hernieuwd en uitgebreid was, had eene zeer gun- 
stige uitwerking op de houding van den Engelschen koning. 
Karel 1 en zijn vertrouwde raadsman, beiden door doodelijken 
haat tegen Spauje bezield, voelden zich op nieuw versterkt. 
Het duurde niet lang of de oorlog werd aan Spanje ver- 
klaard *). Weldra deden zieh natuurlijk de gevolgen voor 
den Engeischen handel ondervinden. En toen trad een grief 
tegen Nederland met vollen nadruk op den voorgrond, die 
geheel en al uit het karakter der onderlinge rivaliteit voort- 
vloeide. Was reeds in den zomer van 1625 tegen de Neder- 
landsche gezanten de vrees geuit, dat alle handel op Spanje 
bij een breuk van Engeland met die mogendheid naar Ne- 
derland zoude verloopen °), (eene opmerking, waarop toen om 
het belang van Engeland bij een verbond met de Staten weinig 
gelet werd,) nu besefte men in Engeland het groote gewicht van 
dat bezwaar. Nederland had van ouds niettegenstaande den oorlog 
een levendigen handel met Spanje gedreven. Al scheen zich het 
nationale gevoel der Nederlanders tegen zulk een winstbejag te 
moeten verzetten, toch voelden zoowel zij als de Spanjaarden te 
goed het voordeel van dien handel om hem te beletten; 
eene vroegere proefneming was om de allerongunstigste re- 
sultaten niet herhaald ?). Nu de Staten genoodzaakt geweest 
waren, zulk een verbod in het tractaat van Southampton op 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 1412. 


2) Gezegde van den secretaris Conway. (Verbaal der ambass. v. 1625 ad 4 Juli) 8 


%) Zie hierover: Fruin, Tien jaren uit den tachtigjarigen oorlog p. 222— 2. 


Ei 


221 


te nemen, !) schijnen zij werkelijk dien handel dan ook toch 
oogluikend te hebben toegelaten. En waren reeds vroeger de 
Nederlandsche kooplieden voor Engeland gevaarlijke mede- 
_dingers in Spanje geweest °), nu de drie landen met elkander 
jn oorlog waren, bleek het, dat de Nederlandsche energie de 
Engelschen voortdurend meer van daar verdrong. Dadelijk 
__ waren dezen geneigd, de reden daarvan te zoeken in de de- 
loyale handelwijze van hunne bondgenooten, die het weder- 
_ zijdsche verbond schonden, eene aantijging, waartoe de En- 
gelschen wel is waar recht hadden met het oog op het trac- 
_ taat, maar die hunne eigene handelwijze 3) hen had moeten 
doen verkroppen. Bedenkingen van dien aard weerhielden 
echter de Engelschen niet; zij wreekten zich op eene wijze, 
die hun de concurrentie voortaan gemakkelijker moest maken ; 
door het belemmeren van den Nederlandschen handel. Alle 
Nederlandsche schepen, ook die waartegen miet de minste 
redelijke verdenking konde bestaan, werden eenvoudig aange- 
haald, onderzocht, dikwijls opgebracht *). Onder de anderen 
deelden natuurlijk ook de schepen der gehate Noordsche 
Compagnie in dit lot. Men klaagde over het aanhouden van 
een schip, dat uit straat Davis kwam, door de Schotsche 
admiraliteit °), en nog in het najaar van 1627 oordeelde de 
Compagnie het geraden uitdrukkelijk te verzoeken, dat hare 
schepen vrij en onverhinderd heen en weder mochten varen ®). 
Vaartuigen van andere reederijen hadden geen beter lot. De onte- 
vredenheid der Engelschen over de Amboinsche zaak gaf aanlei- 
ding tot meer represailles. Spoedig werd eene Nederlandsche 
ambassade noodig geoordeeld. Den 14 Januari 1627 arresteerden 


1) Practaat van Southampton art. 20—23. (Aitzema, Saken van Staet. T. p. 471.) 

2) The Trade’s Increase. (Harl. Miscell, IV. p. 205.) 
3) Zie o. a. het verhaal van het nemen van het schip de St. Esprit, gewoonlijk 
Woiras genaamd, dat ook later nog ter sprake kwam (Aitzema, Saken van Staet. 
Lp. 649. — R.H. 10 Oct. 4627), — en vooral de gedurige klachten der Neder- 
landers over den onderstand. door Pngeland zijdelings aan Spanje verleend door den 
invoer in de Vlaamsche havens. 

4) Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 58, 59. 

5) RS-G. % Febr. 1627. 

5) RS-G. 30 Sept. 1627. — De schepen „mette ingeladen Basques” zegt de 
Noordsche Compagnie, en verklaart dat zij die noodig heeft voor hare nering. De 
Biscaiers of Basquen waren gewoonlijk de loodsen in de IJszee. (Voorsl. der 


comm. in: R.S-G. 4 Maart 1625. — Tegenw. Staat. FT. p. 588. — Hist, du pays 
nomme Spitsb. p. 11.) Waarschijnlijk was het vervoeren van die Fransche onder- 
damen (de gehuurde Biscaiers waren meestal uit St-Jean-de-lunz) cen der redeneu, 


waarom de Noordsche Compaenie aanhouding van hare sehepen vreesde. 
pas 5 


222 


de Staten de Instructie voor dit gezantschap '). De bekende 
Jacob Cats was reeds tot ambassadeur benoemd *) : den 9 Maart 
konde hij vertrekken *). 

Het was een moeielijke taak, die de gevierde dichter op 
zich nam %. De Staten bedoelden niets minder dan het 
sluiten van een zoogenaamd tractaat van marine. De nog 
tegenwoordig zoo lastige quaestie der oorlogscontrabande kwam 
daarbij natuurlijk ter sprake en moeielijkheden van allerlei 
aard werden door de onwillige Engelschen opgeworpen. Alsof 
dit nog niet genoeg was, kwamen er klachten over geheel 
andere zaken bij. De „moord van Amboina werd den am- 
bassadeur telkens voor de voeten geworpen, eenmaal was er 
weder sprake van de vertraging in het geven van voldoening 
over de quaestie van de haringvisscherij °), waarvan de Staten 
na zoo lange rust eindelijk hadden gehoopt ontslagen te zijn. 

Uitvoeriger werd de andere visscherij-zaak behandeld. Den 
19 April werden de klachten der Engelsche noordvaarders 
formeel in eene conferentie ter tafel gebracht. Het konde der 
Stateh bedoeling echter niet zijn, nu plotseling na twee jaren 
rust deze quaestie te doen bespreken. Had reeds in 1625 
geen minder persoon dan Buckingham zelf zich moeten te- 
vreden stellen met eene verwijzing naar den last, dien Joachimi 
daarover had *®), meer reden scheen er nu te zijn, de zaak 
voorbij te gaan. De Instructie van Cats zweeg dan ook van 
de zaak: de Staten waren er op gesteld het daarbij te houden, 
dat Joachimi de zaak bij gelegenheid zoude behandelen, zoo- 
als de Engelschen zelven hadden goedgevonden. In dien 
geest antwoordde dan ook Cats. Hij verklaarde, dat de Sta- 
ten hem nu geen last hadden gegeven over eene zaak, die 


1 RS-G. 8, 14 Jan. 1627. 

2) RS-G. 13, 16, 18 Dec. 1626. — R.H.2412,18 Dec. 1626. 

*) Vergl. hier en verder: Verbaal der ambassade van 1627. — Aitzema, Saken vau 
Staet. 1. p. 651—55. 

4) De goede man verwonderde zich zéer over de hofzeden. Hij zelf verhaalt 
ons een karakteristiek voorbeeld. Lord Strange, graaf van Derby, was zwaar 
ziek geweest; zijne jonge gemalin (zij waren slechts éen jaar gehuwd), hertogin 
van Tremouille en nicht van den prins van Oranje, die Cats als zoodanig ook be- 
zocht, had hem trouw opgepast. De ambassadeur verhaalt het in zijn Verbaal. 
„Madame,” zegt hij, „heeft den loff onder alle de Engelsche Ladies, dat sy karen 
huyswaert in sijn kranckte is bij gewst, sonder oyt haer, ghedeuren desselfs sieckte 
te hebben gaen vermaecken; twelk,” voegt hij er met naïeve verbazing bij, „in 
Engld een ongehoort exempel schijnt te wesen.” 

>) Verbaal der ambass. v. 1627 ad 10 April. 

6) RS-G. 14 Dec. 1625, 


& 


223 


zoo onverwachts op het tapijt werd gebracht, en waarover de 
Nederlanders het eerst en het meest reden tot klagen gehad 
hadden. Hij meende, dat een geschil als dit, waar het alleen 
de liquidatie van wederzijdsche pretensiën gold *), te veel tijd 
vereischen zoude, om nu afgehandeld te kunnen worden; hij zag 
_ geen „periculum in mora”, daar „de limiten om te visschen bij 
p partien contendenten waeren geraemt” *). Om al deze rede- 
nen was het wenschelijk en gemakkelijk de zaak eens met 
_ Joachimi te behandelen, die daartoe voldoende instructie van 
de Staten had. Na vele discussiën keurden de Engelscherí dit 
toch goed, en beloofden „ter gelegener tijt” met den gewonen 
gezant over de zaak te spreken. In eene volgende conferentie 
werd deze regeling met nadruk bevestigd, toen de Engelsche 
gezant Carleton, die den Staten altijd welgezind en juist in 
Engeland aanwezig was, den 24 April het in de vorige zitting 
behandelde resumeerde. De verschillen over de walvischvangst 
werden, zoo luidde het, witgesteld tot eenen anderen tijd, 
om met Joachimi „bij occasie” te worden afgehandeld *), eene 
regeling te wenschelijker „dewijle de saecke in Groenland 
jegenwoordel. soo stont, dat de partie onderlinge haere hi 
miten hadden gemaect, waer ijeder soude hebben te visschen, 
en dat het verder different in liquidae bestont” 4). Het rechts- 
punt was dus door Engeland voor goed toegegeven; in de uit- 
voering van hun recht hadden de Nederlandsche walvischvaar- 
ders zich zelven geholpen en niettegenstaande alle moeielijkhe- 
den, hun in den weg gelegd, hun plaats toch weder behouden ! 

Niet zoo gelukkig slaagde Cats in het hoofddoel zijner 
zending: den 30 Augustus 1627 moest hij bijna onverrichter 
zake huiswaarts keeren °). 


a 


$ 2. Onrust in binnen- en buitenland. — 
De ambassade van 1628-—1629. 


Was reeds de slechte uitslag van Cats’ ambassade op zich 
zelf den Staten onaangenaam, te erger bleek dit te zijn nu 


1) De rechtsquaestie was reeds sinds eenige jaren door de Engelschen niet meer 
aangeroerd. (Vgl. p. 133 Noot 1 en p. 291 Noot 6.) 

2) Zie hiervóor p. 127 Noot 5. 

5) Daarvan kwam echter voorloopig uiets. (Zie hierna Hfdst. XIII $ 3. 

1) ef. RS-G, 29 Mei 1627. — De Staten hadden reeds dadelijk besloten, hunne 
oude afwachtende houding weder aan te nemen. 

3) Vreede, Inl. tot eene gesch. der Nederl. diplom. IL. 2 p. 134. — Wagenaar, 
Vaderl, hist, XI, p. 59. 


924, 


eene nieuwe wending der politiek weldra grootere moeielijk- 
heden bracht. 

In Engeland was het Fransche bondgenootschap met leede 
oogen aangezien, en ook in Frankrijk bestond eene partij van 
veel invloed, die de aansluiting aan Engeland afkeurde. De 
altijd intrigeerende Maria de Medicis met hare Spaanschge- 
zinde omgeving greep het oogenblik aan, dat Spanje, voor het 
Fransch-Engelsche verbond bevreesd, door concessiën eene 
toenadering van Frankrijk zocht te verkrijgen, om deze in de 
hand te werken. Richelieu moest toegeven |). — In Hnge- 
land zag men het met diepen weerzin; de publieke opinie 
evenzeer als zijn eigen wensch noodzaakten den koning op 
de beperkende bepalingen van zijn huwelijksverdrag inbreuk 
te maken en de Fransche omgeving van zijne gemalin weg te 
zenden. De Fransche regeering voelde zich zwaar beleedigd 
en wees alle verzoenende stappen af °). Onder den indruk 
daarvan gaf Karel gehoor aan den luiden wensch zijner on- 
derdanen en beloofde aan een gezantschap van de belegerde 
Hugenooten te La Rochelle zijne hulp *). De oorlog brak 
spoedig uit (1627) 

Voor de Staten was dit eene zeer ernstige gebeurtenis. 
Afgezien van het gevaar, dat hun land door de klimmende 
overmacht van het Oostenrijksche huis dreigde, was er voor 
de Staten reeds dadelijk reden tot zorg. Hun geheele handel 
stond op het spel. „Daer dese landen in haer selffs ende 
hare circumferentie en huysneringen weynich eonsiderabel 
sijn”, dus zeggen de Staten zelven, „bestaen sy alleenlijck bij 
de Trafficque ende Commercien ter Zee, ende door de soete 
Wateren”. Die handel ter zee bepaalde zich, nu die op 
Spanje verboden, die op de Oostzee door den dertigjarigen 
oorlog belemmerd was, voornamelijk tot Frankrijk en Enge- 
land *). Was dit reeds op zich zelf een reden om vrede tus- 
schen beide mogendheden te wenschen, dat verlangen werd 
eene gebiedende noodzakelijkheid, daar de Nederlanders, „de 
enge Zee ofte Canal moetende gebruycken voor hare passages”, 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 145. 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 11618. 

3) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 120. 

4) Ook de handel in haring stond ten gevolge dezer gebeurtenissen bijna geheel 
stil, „waermede dan ons,” zoo zeggen de ambassadeurs, „onse Middelen ter Zee sou- 


den benomen worden.” (Verbaal der ambass. v. 1628—29 ad 17 Oct. 1628.) 


225 


van beide mogendheden geheel afhankelijk waren !). Daarbij 
kwam, dat Engeland nog meer dan vroeger de Nederlandsche 
hepen in het Kanaal aanhield en onderzocht, nu de oorlog 
et Frankrijk den Engelschen handel op dat land had ge- 
schorst, van welke gelegenheid de Nederlanders natuurlijk 
ijverig hadden gebruik gemaakt *). 
__ Al deze redenen noopten de Staten spoedig weder eene 
mieuwe ambassade naar Engeland te zenden met de bedoeling, 
hunne bemiddeling aan te bieden tusschen de oorlogvoerende 
partijen en het ontslag hunner vele aangehoudene schepen te 
8 verkrijgen ®). De gezanten daartoe benoemd (Van Randwijk 
_ en Pauw, heer van Heemstede) bereikten, na een oponthoud 
van veertien maanden in Engeland (25 Januari 1628— 
_ 25 Maart 1629) dit doel gelukkig. Op hun aandringen, onder- 
_ steund vooral door den Venetiaanschen gezant, volgde in 1630 
de vrede met Frankrijk *). 
Onderwijl was het tusschen koning en parlement tot een 
_ bepaalde breuk gekomen. Wel was aan den volkswensch in 
zooverre voldaan, dat men zich van Spanje volkomen had 
afgescheiden, maar nog bleven er vele grieven over de hui- 
_ tenlandsche politiek bestaan. De hulp in 1625 aan het kathor 
_ lieke Frankrijk tegen de Hugenooten verleend”), de aanval op 
Spanje in het zuiden in plaats van dadelijk in den Palts ®), 
de slechte uitslag dezer onderneming °), dit alles had volk en 
parlement in eene hoogst ongunstige stemming gebracht. Im 
deze omstandigheden traden natuurlijk de oude grieven met 
dubbele kracht op den voorgrond. In het parlement van 1628 
kwam het tot de bekende „petition of right,” die de koning 
eindelijk genoodzaakt was aan te nemen*). In 1629 was de 
oppositie nog heviger. De trouwelooze breuk van Karels 
belofte, bij de goedkeuring der petitie gegeven, had het volk 
im woede gebracht. De zittmg werd spoedig gesloten en 


1) Instructie der ambass. v. 1628—29, in: Verbaal der ambassade van 1628— 290 — 
_ Deze Imstructie bevindt zich, evenmin als de Nadere Instructie dezer ambassade, 
_ zonderling genoeg niet in het: Register der „Instructien van de Taren 1623 tot 1632 
_ excluys.” 
é- 2) Nadere Instructie der ambass. v. 1628—29, in: Verbaal der ambassade van 
_ 162829. d 
3) Zie hierover: Verbaal der ambassade van 1628—29. 
4) Ranke, Eugl. Gesch. IF. p. 159—65. — Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 62, 104, 
9) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 110. 
6) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 112. 
7) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 113. 
9) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 124—40, 


ers WE ie 


226 


koning en parlement gingen voor langen tijd uiteen. Z. M. 
besloot voortaan alleen te regeeren '). 

Hoe nijpend ’s konings geldgebrek door zijne hardnekkig- 
heid zijn mocht, toch werd het anti-katholieke plan niet opge- 
geven. Was eerst de Paltsische zaak in orde, dan konde men 
de hervormingen, door de Stuarts in het binnenland beoogd 
met des te meer kracht ten uitvoer brengen. Eene alliantie, die 
het grootste gedeelte van Europa omvatte, dreigde het Oosten- 
rijksche huis en beloofde eene spoedige beslissing. Frankrijk, 
Engeland, de Duitsche vorsten, Denemarken en de Staten, later 
ook Zweden, waren gereed het zwaard voor de protestantsche 
belangen te trekken *). Maar het op zoo kolossale schaal 
aangelegde plan viel in duigen. De Keizer haalde Denemarken 
door groote concessiën over, zich verder onzijdig te houden *®), 
het duurde niet lang of Engeland volgde dit voorbeeld. De 
bezwaren, aan de onderneming verbonden, waren te gewichtig 
dan dat Karel 1, nu het bondgenootschap door den afval van 
zijnen oom van Denemarken tegelijk eenen krachtigen steun 
en een grooten prikkel voor hem verloren had, er nog aan konde 
denken, zich verder zoo nauw daarbij aan te sluiten. De vrede 
met Spanje volgde spoedig. (1630.) Karel L, die in jeugdigen 
overmoed de politiek zijns vaders had verlaten, had de groote 
bezwaren van zijne handelwijze leeren inzien “). 

Toeh lag de Paltsische zaak den koning te na aan het hart, 
dan dat hij miet zoude zijn voortgegaan, een werkdadig aandeel 
te nemen aan den strijd, die met zooveel verbittering in Duitsch 
land gevoerd werd. Door subsidiën ondersteunde hij de protes- 
tantsche aanvoerders ®) en hielp mede tot den glansrijken 
tocht van Gustaaf Adolf. Maar ook van deze gedragslijn zoude 
hij spoedig de keerzijde zien; weldra wendde hij zich weder 
geheel tot de politiek zijns vaders. 


3 
ï 
} 


ans 


$3. Een oud middel voor een nieuw doel. 


Wat konde de reden zijn, dat Karel I,die gedurende zijne 
geheele regeering zooveel belangstelling toonde in de zaak 
zijner zuster, reeds na zoo kortstondige krachtsinspanning die N 


1) Ranke, Engl. Gesch. IJ. p. 148—56. Ä 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 165,66. 

3) Ranke, Eng]. Gesch. II. p. 166, 67. 

4) Ranke, Engl. Gesch. IT, p. 167—74. X 

5) Aitzema, Saken v. Staet. IL. p. 163, (beroep op het tractaat v, Eng. met de Stn. 5 
van 15 Sept. 1634.) — Ranke, Engl. Gesch. II, p. 174—80. * 
zo 


atd 


Je 


227 


aak, voor eenen tijd ten minste, geheel verliet? De omkeering in 
Engelands politiek schijnt onverklaarbaar, en toch was Karels ver- 
anderde houding zeer verstandig. De overwinningen, waartoe hij 
sinds zijne komst tot den troon had medegewerkt, bleken weldra 
miet zijnen zwager of diens kinderen ') ten goede te komen ®); de 
mogendheden, die daarvan het meeste voordeel trokken, waren 
na Zweden vooral Frankrijk en Nederland ®). Had reeds in 1627 
de nauwe aaneensluiting van deze twee machten aan Engeland 
veel ongerustheid ingeboezemd *), sinds dien tijd waren de betrek- 
_ kingen met de Staten niet verbeterd. Van Engelsche zijde was het 
_ voortdurende naijver op Frankrijk, van Nederlandsche de onge- 
_ decideerde houding van Engeland tegen Spanje, die eene innige 
_ verstandhouding beletten °). En hoezeer moest Engelands naijver 
„op de beide mogendheden toenemen, nu het voortdurend oor- 
_logsgeluk hen machtiger dan ooit maakte *). Langzamerhand 
begon het reeds mogelijk te worden, dat beide Staten door de 
verovering der Spaansche Nederlanden een vast aaneengesloten 
geheel zouden vormen. Daardoor zoude de geheele zeekust 
tegenover Engeland in handen van zijne mededingers vallen °)- 
De belangen van den staat kwamen daartegen met nadruk op. 
_ De vorsten, die de Stuarts op Engelands troon voorafgingen, 
hadden hunne kracht voornamelijk gezocht in hunne zeemacht. 
Op het vaste land hadden zij met eene enkele uitzondering vooral 
daardoor invloed geoefend. De ligging van het land maakte dit na- 
tuurlijk. De gevolgen waren ook voor Engeland zelf zeer gewichtig. 
De onde traditie van het dominitum maris der Engelsche koningen 
konde iets meer zijn dan de aanmatiging van een onmogelijk recht, 
het mocht een zinnebeeld heeten van den invloed, dien Engeland 
met zoo gelukkig gevolg had trachten te oefenen. Engeland had 
eens werkelijk aanspraak kunnen maken op den naam van koningin 
van den oceaan, in de omringende zeeën had het somtijds opper- 
machtig geboden, onbeschroomd had het zich met zijne mede- 
dingers durven meten. Nu echter dreigde een groot gevaar. Riche- 


Sf) Frederik van den Palts stierf in 1632. Zijne aanspraken op den Palts gingen 
watuurlijk op zijnen oudsten zoon Karel Lodewijk over. 
 #) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 175,76, 
— 3) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 11. 
4) RS-G. 20 Nov. 1627. — Verbaal der ambassade van 1627 passim. 
dt 2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 181—83. — Vreede, Gesch, der Nederl. diplom. 11,2. 
p. 109. 
_ 6) Dépêche van den Franschen gezant te Londen, bij: Ranke, Engl. Gesch. IT, 
p. 182 Noot. — Aitzema, Saken van Staet. II. p. 163. — Vreede, Gesch. der 
Nederl. diplom. 11,2. p. 274. 

7) Ranke, Engl. Gesch, Il. p. 182, 


15% 


228 


lieu had het gewicht eener oorlogsvloot ingezien: reeds werd 
daaraan in Frankrijk gewerkt *). En zag men dit op zich zelf in _ 
Engeland met schrik: Frankrijks macht ter zee steeg verbazend _ 
door het nauwe verbond met Nederland, dat sinds lang de tweede 
zeemogendheid was geweest, dat gedurende den tijd van Jakob P’s 
vredespolitiek bijna de eerste geworden was °). Te meer aanstoot _ 
gaf dit, nu zulk een klein volk Engeland naar de kroon dorst 
steken. Eene handeldrijvende natie als de Engelsche, bij wie de 
commerciëele belangen op den duur zwaarder wogen dan alle 
andere *), konde dit bij alle ingenomenheid met het protestantisme _ 
niet rustig aanzien. Het was niet te loochenen, de toestand werd 
gevaarlijk *). Onder deze omstandigheden moest de regeering zelve 
inzien, dat de hulp, zelfs aan een nauw verwant vorstenhuis, 
aan een volk waarmede men door gelijkheid van godsdienst _ 
verbonden was, eene poging tot zelfmoord mocht heeten. Het 
volk, altijd op Nederland zoo naijverig, konde de juistheid dier — 
beschouwingen niet loochenen. Hoe natuurlijk was het dan ook, 
dat er reeds ten tijde van het anti-Spaansche verbond sporen _ 
merkbaar waren, waaruit men konde voorspellen, wat in de ' 
naaste toekomst hoofden «en harten zoude bezighouden ! Met _ 
meer kracht vertoonde zich ditzelfde streven, toen de vrede 
weder aan Engeland geschonken was. 8 

Reeds in 1625 klaagde het parlement met nadruk over den 
geheel onvoldoenden toestand der Engelsche marine *). De koning 
sloeg dien wenk niet in den wind, en tot verbazing van geheel 
Europa wendde zich de Engelsche macht na de oorlogsverkla- : 
ring aan Spanje niet naar den Palts, zooals het natuurlijkst 
scheen, maar begon de vloot de Spaansche kusten te bestoken *). 
Het was een bewijs, dat Engeland zich zijner roeping weder bewust 
werd, Toen daarop de maritieme uitrustingen van Frankrijk 
bewezen, dat Richelieu dit streven opmerkte en er van zijnen 
kant een tegenwicht aan wenschte tegenover te stellen, be- 
schouwden de Engelschen dit als een rechtstreekschen aanval 
op hunne eeuwenoude souvereiniteit over de zeeën, die zij 
steeds de Engelsche noemden ’). Meer en meer trad het 


EENES 


rn 


le eN 


Mk ada 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 119. — Treatise of the Dominion of the Sea, p. As 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 181. ig 

5) Vgl. o. a. daarover de merkwaardige nota van den Venetiaanschen gen bij 
Ranke, Engl. Gesch. Il. p. 168 Noot 4. 

*) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 185,99. 

?) Guizot, Hist. de Charles JI, IL. p. 137. 

®) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 112. 

7) Ranke, Engl. Gesch. IT. p. 119. 


229 


streven naar uitsluitend gezag over de zee op den voorgrond. 
De onderneming tot ontzet van La Rochelle !), om andere 
redenen reeds zoo populair, droeg dan ook de volledige goed- 
keuring der natie weg. Ook het totaal mislukken van den 
aanval ontmoedigde de Engelschen miet : integendeel men spoorde 
den koning tot nog grootere versterking der vloot aan °). 
Uitgebreider uitrustingen deden voor het volgende jaar goede 
_ hoop koesteren *) toen het laatste bolwerk der Hugenoten nog 
_ vrij onverwacht den vijand in handen viel. (1628.) *) Het konde 
niet anders dan de Engelschen te meer aanvuren, dat juist in 
dien tijd de quaestie van de oppermacht ter zee een vraag- 
punt was, waarop de pretensiën der Noordsche mogendheden 
de oogen der geheele beschaafde wereld met belangstelling 
gevestigd hadden °). Engeland was zeer geneigd, dergelijke 
aanspraken als de zijne, door anderen opgeworpen, te bestrij- 
den, en na den vrede met Frankrijk was het daartoe dat men 
de door Karel I te verleenen hulp bestemde *®). 

Niet lang duurde het eer deze neiging der Engelschen in 
botsing kwam met de belangen der andere zeemogendheid, 
de Vereenigde Provinciën. Reeds in 1633 maakte de gezant 
Joachimi bij een bezoek in Nederland de Staten opmerkzaam 
op hetgene in Engeland voorviel en op het gevaar, dat voor 
hen daarmt konde voortvloeien. „De Engelschen,” zoo schrijft hij 
in zijne belangrijke opgave over den stand van zaken in 
Engeland en de loopende geschillen met de republiek *), „pre- 
tenderen int gemeen heeren ende Meesters te wesen in de 
nauwe zee”. Dringend verzocht hij de Staten toch alles te 
vermijden, wat de Engelschen in hun prikkelbaren toestand 
aanleiding tot klachten konde geven over eene zaak, die hun 
zoo na aan het hart lag *). En zulk eene waarschuwing was 
niet overbodig °). Herhaaldelijk. kwamen er in die jaren 


1) Ranke, Engl. Gesch. IJ. p. 120. 

2) Rapin Thoyras, Hist. d'Anglet. VII. p. 387. 

3) Ranke, Eng). Gesch. II. p. 145. 

4) Ranke, Engl. Gesch. 11. p. 146,60. 

3) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 165. 

6) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 165. 

7) Voor de toenmalige betrekkingen tusschen beide landen is deze opgave bijzonder 
merkwaardig Reeds in eene dergelijke van 3 December 1631 betreffen de punten, 
die Joachimi den Staten als belangrijk opgeeft, allen de zee. (L. E. 1631.) 

_ 8) RS-G. 19 Nov. 1633. 

9) In 1633 was de Engelsche aauspraak op het dominium maris reeds zoo alge- 
meen bekend, dat men het noodig oordeelde achter de editie, in dit jaar van De 
Groot's Mare Liberum verschenen, het groot entrecours van 1496 te doen afdrukken 


klachten in over gewelddadige handelingen van Nederlandsche 
matrozen, die zich in hun gevoel van macht niet ontzagen, 
de onzijdigheid van de zoogenaamde „King’s Chambers” 6), 
waarop de Engelschen zoo gesteld waren, ja zelfs van de havens 
te schenden door het aanvallen en veroveren van vijandelijke 
schepen, vooral Duinkerker kapers, op die plaatsen *). De 
Staten, die op Joachimi’s opmerking niet veel acht sloegen, 
zagen later toch het gegronde daarvan in; zij maakten zich 
zelfs ernstig ongerust, toen voortdurend nieuwe berichten van 
groote uitrustingen voor de Emgelsche vloot spraken. Tegen 
die ongerustheid protesteerde de Engelsche resident Boswell ®) 
in zijne memorie aan de Staten van 25 Mei 1635 *); hij wilde 
voorkomen, dat de klachten, die van weerzijden luide opgin- 
gen, een breuk tusschen beide landen veroorzaakten. Het 
stuk, dat hij daartoe overhandigde, getiteld: „Dessein de Sa 
Mat de la grande Bretagne p sa flotte prente”, 
plaatste de volgende vijf punten op den voorgrond : 1°. De koning 
wenschte in vrede te leven met al zijne naburen. 2°. Daarom was 
het noodig, zich zelven in staat van tegenweer te stellen tegen 
mogelijke aanvallen. Vooral was de bedoeling „de comserver 
son droict ancien et indubitable au domimion de ses Mers, et 
de ny permettre aux autres d’eniamber sur ses marches, s’at- 
tribuants du pouvoir souverain en ces parts. Mais de le faire 
rendre à ses Admiraux ef Navires Royaux Phoumage et la — 
recognoissance qu’ils ont faiet aux temps precedents.” 3°. Daar- — 
uit vloeide voort ’s konings plicht en recht, onderdanen en 
bondgenooten ter zee te beschermen en hun te verleenen 
„sauf conduit et convoy, que raisonnablement ils requereront/. 
4°. Maar dit doel konde niet bereikt worden zonder de macht, 
alle vreemde oorlogschepen te beletten in ’s konings zeeën 
eenige eigendunkelijke daad te plegen. 5’. In een woord 
Z. M. bedoelde niet iemand onrecht te doen, maar integendeel 


als verkondiging van Nederlands recht op vrijen handel en vrije visscherij. (Zie 
hiervóor p. 10 Noot 2.) 

1) De „King’s Chambers” waren kleine gedeelten van de zee rondom de Engelsche 
kusten, die in 1604 nauwkeurig bepaald en van de overige zee afgescheiden waren. Zij 
werden uitdrukkelijk eu voor goed onzijdig verklaard. (ef. Selden, Mare Clausum, in: KJ 
Opera. IL. p. 1868 vlg.) 

2) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 181. — R.S.-G. passim. 

3) De ambassadeur Carleton was in 1628 vertrokken, zijnen neef, mede Dudley — 
Carleton genaamd, in zijne plaats als agent achterlatende. (R.S.-G. 22 Apr. 1628.) # 
Deze was na een paar jaren (R.S.-G. 10 Nov. 1632) vervangen door den resident 
Boswell, die jaren lang Engelands vertegenwoordiger bij de Staten bleef. ij, 

4) Aitzema (Saken v. Staet, II. p. 164) plaatst deze memorie verkeerdelijk in 1634, 


231 


onderdanen en vreemden recht te verschaffen in zijn ge- 


wend, maar tevens was openlijk aan de Staten kennis gegeven 
van: de pretensiën en plannen van Engelands beheerscher. 
„Dese dinghen schenen alle te zijn niet onbillijek” °), maar 
de Staten konden daardoor toch niet gerustgesteld worden 
toen in dezelfde dagen Joachimi het onheilspeliende bericht 
overzond, dat de koning reeds zoover gegaan was, al zijne 
onderdanen wit vreemden zeedienst naar huis te roepen om de 
ing der vloot te versterken *). Voor personen, die 
dieper zagen dan de oppervlakte der dingen, was ook het 
invorderen van shipmoney onder beroep op oude tijden iets 
meer dan een middel om Karels ledige schatkist buiten het 
parlement om te vullen *); voor hen was het verschijnen van 
Seldens Mare Clausum °) eene gebeurtenis van belang. 
Het konde niet uitblijven, of deze ontwakende neiging van 
Engeland om weder naar het zeekoningschap te streven, moest 
een ongunstigen invloed oefenen op de slapende: visscherij- 
geschillen. Sinds 1623 had men van beiden weinig meer ge- 
hoord. De Staten mochten zich dan ook gevleid hebben, dat 
beide zaken voor goed van de lijst der „differenten ende 
saecken, die tusschen Engelandt ende dese landen, haer ver- 
tonen ende openstaen” waren verdwenen. Met de Groen- 
landsche quaestie was dit werkelijk het geval. De zaak was 
ongetwijfeld de minst belangrijke van de twee, en sinds de 
Engelschen toegegeven hadden, dat de geheele quaestie tot 
eene vergoeding voor geledene schade werd teruggebracht ®), 


) RS-G. 25 Mei 1635. — Zie den brief van den staats-secretaris Coke, die 
‚ Boswell tot het overleveren dezer memorie autoriseert, in: Treatise of the Dominion 

of the Sea. p. 63,69. „We ‚hold it a Principle, not to be deny’d,” schrijft Coke, 
„that the King of Great Britain is a Monarch at Land and Sea, and that it 
concerns him as much to maintain his Sovereignty in all the British Seas, as with- 
in his Three Kingdoms, because without that, these cannot be kept safe, nor he 
preserve his Honour and due Respect with other Nations.” Coke sprak in den- 
zelfden brief reeds van vele vèrreikende plannen van zijnen meester, waarvan som- 
mige het volgende jaar, andere eerst na Karels dood, enkele geheel niet uitgevoerd 
zijn. Boswell sprak de Staten daarvan voorzichtigheidshalve niet. (Zie meer uit dezen 
brief hierna: Hfdst. X 8 2.) 

2) Aitzema, Saken v. Stact. II. p. 164. 

3) RS-G. AU Mei 1635. 

4) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 200. 

») Ranke, Engl. Gesch. II. p. 184. 

8) De rechtsquaestie was trouwens van zelf opgelost. Door het verjagen der wal- 
visschen naar de volle zee was het bezit van Spitsbergen niet meer als vroeger 


282 


was het niet de moeite waard om daarover gedurig onaange-_ 
name nota's te wisselen. Anders was het echter met de an-_ 
dere quaestie. Zoolang Engeland in oorlog was met Spanje 
bleef het natuurlijk raadzaam de Staten te ontzien, maar op-_ 
merkzame toeschouwers moeten toch reeds vóor den vrede 
gezien hebben, dat Karel 1 slechts daarom niet meer van 
eene zaak sprak, die aan zijn volk zooveel belang inboezemde, — 
omdat hij zich vooralsnog onmachtig voelde, ze met kracht 
aan te vatten !). Hoe zoude het mogelijk geweest zijn, dat 
hij juist nu eene vordering opgaf, die door de verlevendigde 
pretensiën van het dominium maris zoo bij uitstek aan de 
orde van den dag was? Ook droeg men van Engelsche zijde 
zorg, dat de zaak niet vergeten werd. De Nederlanders 
hielpen daartoe in het bewustzijn hunner macht ter zee tel- 
kens zelven mede. Reeds in 1628 hadden zij het gewaagd 
aanleiding tot de oude onaangenaamheden te geven °). Weder 
luidde het, dat men tets moest doen „noopende de clachten van 
d'insolentien van ’t bootsvolck ende visschers deser landen 
in Schotlant’; weder was het bescheid, „dat Extracten uyt 
de Placaten daertegen gemaeckt, sullen worden getogen, ende 
aen de Heeren Cancelaer van Schotland behandight, ende ordre 
ghestelt aen de Admiraliteyten ende die van de Visscherije, 
om aen de Schepen ende het Volek suleke vermaninge te 
doen, dat sy die insolentien achterwege laten, of volgende de 
Placaten daer over gestraft sullen worden” *). Carleton ontzag 
zieh dan ook niet, omstreeks dien tijd vrij vinnig te dreigen, 
dat, zoo de Staten hem niet weder als van ouds volgens de 
tractaten zitting in den Raad van State lieten nemen, de 
koning van Engeland ook wel eens „konde segghen dat alle 


vernietight; ende sijn Majesteyt soude konnen doen ophou- 
den alle effecten van sijne affectie ende vriendtschap: gelijck 
oock de hiberteyt van te moghen Visschen op sijne Kusten.” } 
Eene veelbeteekenende aankondiging ! 


noodzakelijk voor de visscherij. Bovendien had de Eugelsche walvischvangst, nadat 
de Compagnie ze reeds in 1619 had opgegeven, zéér weinig te beteekenen. (Zie hier- 
vóor p. 133 Noot 1.) 
1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 185. a 
?) Ook de Franschen klaagden over de gewelddadige handelingen der Nederlandsche 
visschers. (R.S.-G. 10 Juni 1625.) 
3) RS-G. 27 Dec. 1628. — R. H. 5, 20 Dec. 1628. 
*) Aitzema, Saken v. Staet. IL. p. 764. 


ht d 


233 se 


_ Erger nog werd het, toen Engeland den vrede met Spanje 


sloot. Joachimi schreef dadelijk na het bericht daarvan om 
raad, „hoe te ontgaen de gedreyghde difficulteyten ten aen- 
sien van den Haringhvanghst.” ') Na rijpe overweging meenden 
echter de Staten, „al was ’t schoon soo dat verscheyde con- 
siderable poincten in de voorschreve Missive werden gevonden, 


daerop van wegen desen Staet wel serieuselijck dient te wer- 


den gelet, om in geen ongelegentheydt met de Onderdanen 
van sijne Majesteyt van Groot-Brittannien te vallen, dat het 


evenwel bekommerlijck ende gansch dangereus was voor desen 
Staet op deselve cousideratiën bij Resolutie ijet wat seecker 
te determineren.” Daarom verzocht men dan ook Joachimi 
deze zaken „met alle circumspectie ten meesten dienste van 


_ den Lande te beleyden,” en van tijd tot tijd van het in En- 


geland voorvallende bericht te geven °). — Spoedig was dit 
weder noodig. Reeds in Mei schreef Joachimi op nieuw, „dat- 
tet stuck vande visscherie bij de Engels seer wert beharticht.” 
De Staten, van hunne onmacht in deze zaak bewust, konden 
er miet anders op antwoorden dan met het hernieuwde ver- 
zoek, „een wacker ooch te willen slaen op alle ’t geene 
deses aengaende soude mogen in Engelant verhandelt worden” *). 

Werkelijk was dit noodig. De Engelschen, die het nog 


ongeraden oordeelden, openlijk tegen Nederland op te treden, 


benadeelden op alle wijzen bedektelijk de visscherij hunner 
mededingers. Alle middelen werden in het werk gesteld, om 
de Pngelsche visscherij in beteren toestand te brengen tegen 
den tijd, dat men met de Nederlanders in het strijdperk 
zoude treden; de minste ongepaste handeling van die zijde 
werd met grooten ophef den Staten voorgehouden. Zoo 


_ klaagden de Staten over het begunstigen van Spaansche sche- 
_ pen, die in Engelsche en Schotsche havens een toevlucht 


vindende van daar uit de Nederlandsche visschers aanvielen 
en benadeelden *), pogingen ook van Vlaanderen uit nu en 
dan beproefd °);— zoo leverde Boswell in Februari 1635 eene 
memorie in met klachten over den „ouverlast,” door Neder- 
landsche kapiteins aan eenige visschers van Yarmouth ge- 


ID R. H. 14 Jan. 1631. 

2 R. H. 18 Jan. 1634. 

9) RS-G. 7 Juni 1631. — Aitzema, Saken v. Staet. T. p. 1142,43. 

4) RS-G. 4,6 Nov. 1632. (cf. R.H. verg. v. 9 Juli—2 Aug. 1631. p. 31.) 
6) R.S-G. 20 Oct. 1632. 


234 


daan '), en werd er in Engeland „seer geroepen” over het 
nemen van een haringbuis van dezelfde stad, die toch dade- 
lijk vrijgegeven was; men beweerde zelfs dat Nederland den 


J 


Engelschen de visscherij wilde beletten *). 

Maar het belangrijkst waren de pogingen der Engelschen 
om hunne eigene visscherij op te heffen uit den toestand van 
diep verval, waarin zij sinds lang geraakt was. Ongetwijfeld 
sloegen zij zoodoende den goeden weg in om hunne zeemacht 
weder groot te maken als vroeger; zulk een plan was geheel 
in overeenstemming met den nationalen wil*). Reeds in 1628 
schijnt men door het heffen van een tol te „Jarmont% (Yar- 
mouth) de Engelsche visschers tot krachtige concurrentie te 
hebben willen aansporen f). Waarschijnlijk stond dit ook in 
verband met het verbod van uitvoer van haring uit Engeland 
door Nederlandsche schepen °), en het belasten der gezouten 
visch uit Nederland ingevoerd *), waarvan in 1631 sprake 
was 7). Ook een plakkaat werd over de Engelsche visscherij 
uitgevaardigd, waarbij die in navolging der Nederlandsche aan 
vaste regels onderworpen werd *). 

Verreweg de gewichtigste van alle maatregelen, die op 


1) RS-G. 26 Febr. 1633. 

2) R.S-G. 19 Nov. 1633. 

3) Vgl. o. a. Hiteheoeks en Gentlemans hoven (p. 38,85) aangehaalde werkjes. 

4) R.H. 5,20 Dee. 1628. — Waarschijnlijk diende deze tol om het verkoopen 
van haring aan de Yarmouthsche opkoopers (zie vóor p. 89) te beletten en hen 
zoodoende tot eigene werkzaamheid aan te sporen. — In dezelfde opgave maakt 
Joachimi in eenen adem hiermede de Staten ook opmerkzaam op „het bouwen van 
een Stad in de Eylanden achter Schotland.” De Staten antwoordden daarop zeer 
natuurlijk: „dat men niet begrijpen kan ’t selve van consideratie voor desen Staet te 
wesen, ende daerom daer van geen ghewag te maecken,” maar toch schijnt dit plan 
der Engelschen met de vermeerdering van hunne visscherij in nauw verband gestaan 
te hebben. Reeds Ralegh was in 1640 in zijne: Observations touching 
trade and commerce (Works VIJL. p. 371.) zeer ingenomen met een plan 
om eene groote zeestad te bouwen ter bevordering der visscherij. 

5) Dit verbod moest waarschijnlijk een einde maken aan een oude grief der 
Engelschen. (Zie hiervóor p. 89 Noot 2.) De Nederlanders, niet tevreden met hunne 
slechte haring aan de Engelschen te verkoopen, voerden die, nadat ze in Engeland 
gerookt was, met hunne schepen weder van Engeland uit. 

6) Deze maatregel moest natuurlijk dienen om de concurrentie aan de Engelsche 
visschers gemakkelijk te maken. — De woorden zijn trouwens niet zeer duidelijk : 
„de soute visch van hier ende als uyt Engelant gaende,” staat er. 

7) RS-G. 3 Dee. 1631. Een dergelijke maatregel had reeds J.R, in 1615 
aanbevolen. (The Trade’s Increase, in : Harl. Miscell. IV. p. 246.) 

S) R. H. verg. v. 9 Juli—2 Aug. 1631. p. 92. Het plakkaat draagt den datum 
3 Juni 1631. (24 Mei v. h. 7e jaar v. koning Karel), en bepaalt den tijd, de plaats 
en de wijze der Engelsche visscherij, vooral den vorm der netten, Het is te vin- 
der in de L. E‚ 1631 bij Joachimi’s brief van 16 Juni, 


235 


deze zaak betrekking hebben, was echter ongetwijfeld de oprich- 
ting eener compagnie voor de haringvisscherij door eenige aanzien- 
ijke Engelschen '). Door samentrekking van alle krachten hoopte 
men de Engelsche visscherij te doen toenemen en met hare 
mededingster ten minste op gelijken voet te doen geraken. 
De koning verleende aan die compagnie octrooi °), en 
men maakte zich gereed met een veel grooter aantal buizen 
dan vroeger ter haringvaart uit te zeilen. De Staten zagen 
het met zorg °), maar hunne bekommering was onnoodig. 
_ Natuurlijk verloor de compagnie in de eerste jaren *), bij-de 
sterke concurrentie der Nederlanders was voorloopig niets an- 
ders te verwachten. Toch schijnt men reeds daardoor den 
moed verloren te hebben: misschien was het kapitaal te 
klein, de bekwaamheid der visschers nog onvoldoende. Hoe 
het zij, de compagnie ging na weinige jaren te niet °). Maar 
toch dreigde Engeland met de Staten eerlang in conflict te 
zullen geraken : de quaestie had reeds eene spanning veroorzaakt, 
die op de betrekkingen van beide landen begon in te werken. 
Ook in Frankrijk werd men opmerkzaam op de plannen 
van Engeland. Kwam Karel 1 minder dikwijls in botsing 
met eene mogendheid, wier marine nog in het opkomen was, 
des te beslister wezen ook de Franschen de aanmatigingen 
terug, waartegen de Staten slechts vertoogen durfden in te 
dienen. Zij ontkenden ronduit alle aanspraken der Engelscheu 
en verklaarden met betrekking tot de zee niet dan mach- 
tigen en zwakken, geene eigenaars en onderhoorigen te ken- 
nen °). De Engelschen waren nu ook begeerig zich de mach- 
tigen te toonen, en de Staten, bevreesd voor een nieuw con- 
flict tusschen beide mogendheden, deden een middel aan de 
hand om dit te voorkomen. Zij stelden voor, dat de Fransche 
schepen voorloopig onder Nederlandsche vlag zouden zeilen: 
zoo zouden die, zonder aan hunne waardigheid te kort te 


1) RS-G. 19 Nov. 1633. 

9) RSG. 5 Oct. 1632. 

3) RH. 15 Sept. 1634. 

9) RH. 15 Sept. 1634. — Verbaal Joachimi v. 1636 ad 10 Sept. 

») Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 260. — Van Beveren zinspeelt daarop in zijne 
Propositie aan Karel I van 20 Augustus 1636. (Verbaal 1636—37 ad 20 Aug. 
1636.) — Nieuwe pogingen in de achttiende eeuw hadden even weinig succes. (Por- 
tielje en Vissering, Gesch. der tariefsherv. p. 84. — Mac Culloch, Diction. of 
comm. p. 662,63. — Achenwall, Staatsverfass. L. p. 280. — Nickolls, Remarques. 
Pp. 144, — vooral: Verslag over de zee-visscherijen. p. 27 vlg.) 

9) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 184, — Wheaton, Hist. 1. p. 201. — Vgl. ook hierna p. 249, 


236 


doen, kunnen handelen zooals de Nederlandsche schepen 
gewoon waren, en zich aan de vereischte eerbewijzingen on- 
derwerpen '). Zoo al de Franschen tot deze ontduiking ge- 
neigd waren, veel kan het niet gebaat hebben: de Engelschen _ 
ontzagen zich niet schepen onder vreemde vlag op te brengen, 
wanneer zij door het strijken van het „pavilioen” niet toon- 
den, Engelands suprematie te erkennen °). De spanning nam 
toe: het kwam zelfs zoo ver, dat men spreken konde van „de d 
dispute van de hoocheit ende preeminentie ter zee” tusschen — 
Frankrijk en Engeland *). % 
Wat zoude koning Karel in deze omstandigheden doen? 
Hij konde het niet over zich verkrijgen, twee mogendheden _ 
te ondersteunen, met wie hij op zulk een gewichtig punt 
in openbaren strijd dreigde te geraken. Daarbij kwam, dat 
de aansluiting aan hen toch noodzakelijk een nieuwen oorlog — 
met zich zoude brengen; die oorlog zoude veel geld kosten — 
en geld had Karel niet. In zijnen toestand was een verbond 
met Spanje het eenig mogelijke redmiddel; Spanje, dat hem 
wel eenmaal reeds teleurgesteld had, maar dat toch van den _ 
anderen kant weder zooveel beloofde, — dat uitzicht gaf op 
spoedige en vreedzame regeling der aal. en kostbare Paltsi- 
sche zaak, — en dat bovendien elk plan om den overmoed der 
beide gehate mogendheden te fnuiken gaarne zoude zien, ja 
„ondersteunen. Verscheidene malen was er reeds sprake geweest _ 
van een Spaansch Engelsch verbond *), nogmaals en nu beslis- 
ter had de aansluiting plaats ®). Zoo naderde het jaar 1636, 
een jaar waarin de pretensiën van den koning van Engeland 
het onderwerp van groote onaangenaamheden zouden zijn. Om _ 
deze goed te begrijpen is het ea den toestand, waarin i 
Karel 1 zich toen bevond, iets uitvoeriger te bespreken. 


I) RS-G. 7 Aug. 1635. 

2) B De van Pauw nit Parijs dd. 25 Jan. 1636 (Seer. R.S-G. 6 Febr. 1636) 
vermeldt zulk een geval. 

3) RS-G. 7 Aug. 1635. 

4) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 182,85. 

>) Ranke, Engl. Gesch. IJ. p. 186,89. 


BEEN DE HOO PD ST U.KE 


DE AMBASSADE VAN 1656—1657. 


$ 1. Eene moeieliĳke keus. 


De strijd tusschen koning en parlement was in 1636 in 
vollen gang. Die strijd, onder Jakob IL begonnen, was reeds 
lang de tweede periode ingetreden: sinds 1629 regeerde de 
koning zonder parlement. Het was hem met zijne neiging 
tot het absolutisme niet mogelijk geweest, in vrede te leven 
met een lichaam, dat getoond had ernstig te meenen wat het 
voorhad, dat vóor alles aangedrongen had op herstel zijner 
vele grieven. In die tweede periode (1629—41) was het in 
Engeland rustig, maar, men konde er zich niet in vergissen, 
het was de rust, die den storm voorafgaat. Het volk verza- 
melde kracht om den strijd te strijden, die zoo tragisch ein- 
digde met den ondergang van den koning. De telkens meer 
willekeurige maatregelen, die Karel 1 nam om zijne geldver- 
legenheid te doen ophouden, en de bijeenroeping van het par- 
lement onnoodig te maken, strekten alleen om het Engelsche 
volk in zijn tegenzin tegen de politiek der Stuarts te verster- 
ken. Het voorgestelde doel bereikte de koning slechts gedeel- 
telijk. De door het parlement niet goedgekeurde heffing van 
het pond- en tonnengeld bleek, hoeveel zij ook op mocht bren- 
gen, onvoldoende. In 1653 nam de koning zijn toevlucht tot 
een maatregel, die door zijne reactionnaire strekking het 
geheele volk in beweging bracht. Allen, die zich gevestigd 
hadden op grond, die oudtijds als koninklijk jacht-domein 
beschouwd werd, werden gedwongen daarvoor te betalen, 
zoo zij hunne bewering, dat het recht daartoe hun ver- 
koeht of geschonken was, niet met de stukken konden be- 
wijzen. Daar de overgroote meerderheid die soms eeuwen- 
oude documenten niet meer bezat, was het gevolg, dat geheele 


238 


graafschappen tot jachtterrein werden verklaard!) en de aan 
die verklaring verbonden lasten moesten dragen. Nog was 
de opbrengst niet voldoende om Karel 1 eene van het par- 
lement onafhankelijke positie te verschaffen. Al hield hij 
zich zooveel mogelijk buiten den algemeenen godsdienstoorlog, — 
steeds lag den koning van Gods genade de zaak zijner zuster, _ 
de koningin van Bohemen, na aan het hart. Fene nieuwe be- 
lasting was dus onvermijdelijk. Im deze omstandigheden was _ 
de ontdekking van den attorney-general Noy van het grootste 
gewicht. Deze had onder de oude staatsstukken het bewijs 

gevonden, dat in vroegere eeuwen de Engelsche koningen, — 
verdedigers van Engeland te land en ter zee, zonder toestem- 
ming van het parlement somtijds aan de groote havensteden 
eene belasting in schepen opgelegd hadden tot verdediging 
der kusten. Wel is waar was dit eeuwen geleden, maar toch 
was er nog een praecedent uit latere tijden. Koningin Elisa- 
beth had op deze wijze de Engelsche vloot bijeengebracht, 
die de Spaansche Armada in 1588 zoude afweren. Noy’s ont-_ 
dekking kwam Karel [ uitnemend te stade. Niet alleen beloofde 
de belasting de schatkist zonder tusschenkomst van het par- 
lement te vullen, ook andere voordeelen konde men er onmid- — 
dellijk van verwachten. De uitbreiding der vloot werkte natuur- 


lijk ’skonings streven om zich eene onafhankelijke positie — 


te verschaffen door de vorming van een staand leger ®) in de 
hand; de versterking der zeemacht op zich zelve konde den 
souverein der zeeën niet anders dan aangenaam zijn. Dadelijk 
was dan ook de belasting, „shipmoney’ genaamd, onder voor- 
wendsel dat het Fransch-Nederlandsche verbond Engeland 
met gevaar dreigde, over geheel Engeland uitgebreid. In 1634 
was deze uitbreiding door de rechterlijke macht goedgekeurd : in 


1) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 197,98. — Verg. over den toestand, waarin het 
land door dien maatregel geraakte: Verbaal van Van Beveren 1636—37 ad 3 Juni — 
1636. De gezant was op reis naar de kust geweest en konde ‘savonds zijne woning 
niet meer bereiken. Ik overnachtte dus, schrijft hij, „int graefschap Pssex, % welck 


ick verstaen hadde foreest (soo men spreeckt) verclaert was, ofte tot wildernisse ver- 


vallen te sijn, dat is, dat niemandt aldaer eenige heggen, heiningen ofte slooten, 
daer men het landt mede afheinigt, mach houden, geene boomen suoyen of afcap- 
pen, geene huisen te repareren, maer alles gemeen ten behoeve van des Coninckx 
wilt te laten leggen, welcken aengaen eenigen tijt proces geweest was.” (Het woord 
„wildernis had in de 16e en 17e eeuw niet als nu de beteekenis van: onbebouwd — 
land. Men bedoelde er toen mede een terrein, dat ten behoeve van de jacht 
aan zekere servituten onderworpen was. Zie o.a. Gr. Placaetb., Register. P: 653. — 
Van Zurek, Codex Batavus. II. p. 1169 vlg.) 
?) Ranke, Engl, Gesch. II. p. 221,37. 


239 


1636 volgde de definitieve uitspraak der rechters, dat de medewer- 


king van het parlement hiertoe niet noodig was. Nog meer tegen- 


‚ stand dan de quaestie van het jacht-domein vond deze maat- 


regel: ontelbaar zijn de vonnissen, over het innen der belas- 


” 


ting gewezen !). Was het Karel I niet mogelijk, wilde hij den 


strijd met het parlement doorzetten, dergelijke uitersten te 


vermijden ? De schildering van Engelands verhouding tot zijne 
naburen zal het antwoord geven. 

Nooit hingen Engelsche binnen- en buitenlandsche politiek 
nauwer samen dan in deze jaren. Al was Karel 1 veranderlijk 
in de middelen om zijn doel te bereiken, hij bezat daarbij eene 
doorzettende kracht, die van geen buigen wist, wanneer het 
de bereiking van dat doel op den gekozen weg gold. En 
dat doel was boven alles het ideaal zijns vaders: de beves- 
tiging der Stuarts als onbeperkte heerschers over Groot-Bri- 
tannië. Wat was dan ook natuurlijker, dan dat hij na eene 
enkele jeugdige uitspatting terugkeerde tot de politiek zijns 
vaders, die eene onzijdige en bemiddelende houding tusschen 
de verschillende mogendheden verkozen had boven een krach- 
tig ingrijpen in de Europeesche politiek ? Maar toch wareu er 
oogenblikken, dat Karel 1, meer koning dan zijn vader, ge- 
negen scheen zijne onwaardige houding te verlaten en aan 
het hoofd van de protestantsche vorsten moedig zijn zwaard in 
de weegschaal te werpen. Dan echter was het altijd zijn 
geldgebrek, dat hem weder tot werkeloosheid doemde. Aan 
een vergelijk met het parlement dacht hij niet: Engelands 
koning wilde hij zijn in den zin dien hij aan dien titel hechtte. 
En dan had toch ook de plaats, die hij nu in Europa innam, 
veel wat eenen vorst konde aantrekken : beurtelings gevleid door 
beide groote partijen, van beide kanten als de redder der goede 
zaak begroet, had hij de aangename bewustheid, dat het in 
zijne macht stond de krijgskans naar de zijde te doen over- 
slaan, die hij steunde. Het zoude hem, den vorst van het 
slechts half-hervormde Engeland, niet moeielijk gevallen zijn, 
die positie op den duur in te nemen, ware niet het huwelijk 
zijner zuster met Frederik van den Palts altijd een hinderpaal 
gebleven. Hoevele bezwaren eene inmenging in de Europeesche 
politiek ook had, toch konde Karel niet verdragen, dat de 
zuster van den koning van Engeland als ballinge de gastvrij- 
heid moest genieten van een kleinen staat. Daaraan moest 
een einde komen! Hij had daartoe den weg gevonden, die 


I) Ranke, Engl. Gesch. II, p. 199—202. 


240 


met zijne neiging en omstandigheden het best overeenkwam, 


in aansluiting aan de katholieke partij. Ongezind om krachtig 
mede te helpen tot vernietiging der Duitsche protestanten, 
eene daad, die slechts zoude gestrekt hebben om zijne onder-_ 
danen nog meer van hem te vervreemden, bleef hij altijd 
een bondgenootschap met den Keizer zelven vermijden. Aan | 
het met het Duitsche nauw verbonden Spaansche vorstenhuis 
stelde hij echter onveranderlijk éene voorwaarde voor een 
bondgenootschap. Die voorwaarde was het aanwenden van — 
allen invloed, dien de koning van Spanje natuurlijk op den 
Keizer moest hebben, om dien tot herstel van den jongen — 
keurvorst vaa den Palts in zijne landen en waardigheden te 
bewegen. Met Spanje vereenigd tegen Nederland op te treden, 
daarin zag Karel I niet alleen geen bezwaar, maar zelfs be- 
paald zijn belang. Waren eens de Nederlanders ten onder 
gebracht, de Fransche invloed op hen verbroken, dan konde 
hij zich weder geheel wijden aan zijn doel in Engeland zelt. H 
Zoo is het te verklaren, dat Karel [, wiens eerste ij ved 
daad was het breken met Spanje, toch weder tijdelijk terug- 
keerde tot een bondgenootschap, dat zijne sympathie niet 
bezat '). En zoo ooit, dan was het nu noodig in de zaak van 
den Palts, altijd de spil waarom Karels buitenlandsche politiek 
draaide, op de een of andere wijze krachtig tusschen oc 
te komen. In den slag van Nördlingen (1634) had de protes- 
tantsche partij een beslissende nederlaag geleden. Slechts door 
hulp van Frankrijk was het mogelijk haar te redden, en van 
Frankrijk, slechts zijn eigen belang zoekend, wachtte de En-_ 
gelsche koning in de zaak van den Palts niets goeds. Bij deze 
beweegreden voor een nauw verbond met Spanje voegde zich nu 
in dezen tijd nog het overwegende motief, dat de koning van 
Engeland niet langer lijdelijk mocht aanzien, dat Frankrijks 
invloed voortdurend aangroeide, dat de jeugdige Nederlandsche 
republiek jaarlijks in aanzien toenam, dat beiden vereenigd dreig- 
den, Spanje van Europa’s noordelijke kusten te verdrijven. Enge- 
land konde dit niet toelaten. Wilde het zich niet binnen weinige 
jaren geplaatst zien tegenover zijne beide naburen, sterk door hun 
vast bondgenootschap, machtig door het aaneengesloten bezit van 
alle tegenover Engeland gelegen kustlanden, dan was handelen 
plicht. De inneming van ’s-Hertogenbosch en die van Maastricht 
hadden de zaak der Nederlanders ongeloofelijk vooruitgebracht, — 


1) Ranke (Engl. Gesch. III, p. 170) beweert zelfs, dat Karel T nooit Spaansche — 
gezind was. E | 


241 


en terwijl zij op het Slaak hun overwicht ter zee handhaafden 
waarborgde het belang van Frankrijk in de uitvoering van 
et pas gesloten verdeelings-tractaat (1655) hen nog beter dan 
je voren voor gevaren van dien kant '). Stout door hun over- 
macht in het element, waar zij zich thuis gevoelden, waagden 
de Nederlandsche kapiteins het in de laatste jaren gedurig, 
hunne vijanden op de Engelsche kusten binnen de perken 
van het gebied, waarop de Engelsche koningen zoo naijve- 
rig waren, aan te tasten en hun alle mogelijke schade toe te 
_ brengen 2). Dit was niet langer te dulden °®). Reeds voor: de 
uitschrijving van de heffing van het shipmoney was dit een 
van Karels voornaamste motieven geweest; eene machtige vloot 
alleen konde zijn aanzien herstellen. Nu werd hij genoodzaakt 
nog krachtiger op te treden. 4 
Frankrijk had in 1633 op de bijeenkomst te Heilbronn 
grooten invloed geoefend op het voortzetten van den oorlog; 
de slag van Nördlingen (1634) maakte Fransche hulp in Duitsch- 
land onontbeerlijker dan ooit. Zoude Karel 1 zijne beide me- 
dedingers naar het gezag ter zee zich onder zijne oogen laten 
versterken? Zelden hadden.de belangen van Spanje met die 
van Engeland zoozeer samengestemd als nu: beiden vrees- 
den Frankrijk, beiden vreesden het zonder hulp te moeten 
bestrijden. De onderhandelingen met Spanje, nu en dan afge- 
broken, nooit met kracht doorgezet, namen dan ook spoedig 
een ernstiger karakter aan. Reeds vleide Karel 1 zich, dat 
de onderhandelingen tot zijn doel zouden leiden, reeds meende 
men in den Palts de goede uitwerking van Engelands toe- 
nadering te zien, toen plotseling de tijding van den vrede 
van Praag (50 Mei 1635) die illusiën verstoren kwam *). De 
Keizer bevestigde daarbij Beieren in het bezit van de landen 


1) Verg. over Nederlands bloei in dien tijd: Ranke, Engl. Gesch. Il. p. 184, 

2) Het Verbaal van Van Beveren bevat rek bijna ongeloofelijke staaltjes. Zie 
o.a. de reeds bij Arend (Gesch. des vaderl. III, 4. p. 823,24) verhaalde, voor het overige 
bijna onbekende bijzonderheid uit het leven van Jan Van Galen. Kok vermeldt 
ze ì. v. Van Galen (Vaderl. woordenb. XVII. p. 18) slechts met een paar woorden. 
Over Van Galen’s tweede schending van Engelands grondgebied, korten tijd na zijt 
vrijlating, zie men: Arend, Geschied. des vaderl. III, 5. p. 18 Noot 2 en p. 88 
Noot 4. — Karel IT was trouwens reeds sinds geruimen tijd bezig, maatregelen tegen 
zulke voorvallen te nemen. (Vgl. o.a. de hiervóor p. 230 vermelde aankondiging van 
Boswell, dat de koning „la Dominion de ses mers” met kracht wilde handhaven. 

3) Dat Karel ook niet afkeerig was van het aannemen van eene vijandige houding 
ien de Staten, al wilde hij niet openlijk met hen breken, blijkt o. a. uit zijne ant- 
woorden op de Spaansche voorstellen van April 1637. (Clarendon, State Papers, L.p. 784.) 
_%) Ranke, Engl. Gesch. IL p. 186. Pe 


242 


en waardigheden, vroeger door den keurvorst van den Palts 
bezeten. Bijzonder onaangenaam was Karel dit bericht; het 
kwam hem geheel onverwacht. Te veel stond er echter op _ 
het spel, te nauw was zijn belang met dat van den Keizer — 
verbonden, dan dat hij er aan denken konde zich weder naar 
Frankrijk te wenden en een offensief verbond tegen Oostenrijk _ 
te sluiten. Andere gewichtige overwegingen maakten aan alle 
weifeling een einde. Alle bezwaren werden op zijde gezet. 
Karel was vast besloten het uiterste te beproeven ter be- 
reiking van zijn doel; hij zond zijnen agent Taylor aan den — 
Keizer zelven om hem over te halen op de bepalingen van den — 
Prager vrede terug te komen, en over de teruggave van den 
Palts te onderhandelen '). 

Het ligt in den aard der zaak, dat personen, niet met alle 
geheime drijfveeren bekend, die Karel [ tot het besluit gebracht — 
hadden, om niettegenstaande de ondergane beleediging het 
bondgenootschap der katholieke vorsten te zoeken, eene der- 
gelijke beslissing niet konden verwachten. Gewoon sinds 
lange jaren aan de onstandvastige houding der Stuarts, aan — 
hun gedurig wenden en keeren van Spanje naar Frankrijk, 
van Frankrijk naar Spanje, konde Europa niet anders tegemoet — 
zien dan eene nieuwe verandering van partij. Zoo was ook 
het oordeel der Staten-Generaal. In de alliantie met Frank- 
rijk, kort te voren (8 Februari 1635) gesloten, was men over- 
eengekomen, den koning van Engeland te verzoeken als derde — 
in het verbond te treden, „niet soo seer met hoope van hem 
daertoe te sullen bewegen, als om ten minsten hem sooveel 
mogelijck de oorsaecke van jalousie te benemen”, zooals Ait- 
zema zegt °). Het oogenblik scheen den Staten nu juist ge- 
kozen om aan deze verplichting te voldoen. Nu was er ten 
minste een kleine kans, dat Karel 1 vertoornd op den Keizer, 
die zijn bondgenootschap had versmaad, zich aan die onna- 
tuurlijke combinatie zoude laten onttrekken. Het was daarom < 
dat Kornelis Van Beveren, heer van Strevelshoeck en Oud- 
burgemeester van Dordrecht *), in het begin van 1636 als 
huitengewoon gezant naar Engeland afgevaardigd werd *). 


1) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 186. 

2) Aitzema, Saken v. Staet. IT. p. 307. 

*) In 1631 ambassadeur naar Denemarken. Over verdere bijzonderheden uit zijn 
leven vergelijke men: Balen, Beschr. v. Dordrecht. p. 97,222,876,8717,965. Zie 
zijn portret aldaar p. 223. Volgens Balen is zijn naam door het ridderslaan door 
Lodewijk XIII geworden: C, de Beveren. 

4) R.S-G. 24 Dee. 1635. — R.H. 26 Jan, 6 Mrt. 1636. — Wagenaar, Vaderl 


243 


_De uitvoerige Instructie, die 8 Maart 1636 voor hem gear- 
esteerd werd, geeft een duidelijk inzicht in der Staten bedoe- 
lingen"). Na zich met Joachimi in verbinding gesteld te hebben 
moest hij trachten, den koning op alle mogelijke wijzen voor 
de Staten in te nemen. Beide gezanten moesten de Span- 
jaarden overal tegenwerken, ja „met alle bedenckelijcke redenen 
soo odieus maecken, als eenighsints doenlijck sal sijn”, Over 
dit punt waren de Staten zeer uitvoerig. De ambassadeurs 
zouden verder met den Franschen gezant, die in alles moest 
an worden, voorstellen : samenwerking van Frankrijk, 
Engeland en de Staten, en gezamenlijke openbare oorlog met 
Spanje. Dit werd aangedrongen door de belangen van ’s ko- 
pings huis (de zaak van den Palts) en door de slimme opmer- 
king, dat de koning daartoe geen geld van het parlement 
behoefde te verzoeken, daar hij eene groote vloot in zee had °). 
De aanval op Spanje toch zoude geschieden met eene veree- 
migde vloot, waartoe Engeland en Frankrijk zouden bijdragen 
elk 30, de Staten 15 schepen. Een aanval te land moest de gezant 
„declineren” °). Mocht de koning niet te bewegen zijn tot 
een openbare breuk met Spanje, dan zoude men hem verzoe- 
ken, de gemelde 30 schepen te stellen in handen van zijnen 
neef, den jeugdigen keurvorst Karel Lodewijk, die hetzij ge- 
zamenlijk, hetzij alleen en in overeenstemming met Frankrijk 
en de Staten tegen Spanje zoude strijden, terwijl de koning 


hist. XI. p. 260. — De Staten hadden eerst gemeend Joachimi met de handeling 
‚te belasten. (R.S.-G. 21 Mei, 9 Juni, 7 Aug. 1635.) Toen echter van verschillende 
zijden op eene extra-ordinaire ambassade aangedrongen werd (R.S.-G. 3,14,16,26 Apr. 
71 Mei, 7 Aug. 3 Sept, 21 Nov. 1635), besloot men Aerssen van Sommelsdijek te zenden, 
maar hij verontschuldigde zich „op de ordinaris exeuse der lieden van Staet, na- 
melijck sijne indispositie.” (Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 307. —R.S.-G. 21 Nov. 
1635.) Ook Van Beveren was niet dan met veel moeite tot het aannemen van de 
zending te bewegen. Toen hij zich de benoeming eindelijk liet welgevallen, leverde 
hij nog eene lange lijst met verzoeken bij de Staten in. Een zijner wenschen was, 
„dat hem soude volgen een van de keuckens van haer Ho. Mo.” (R.S.-G. 26 Jan. 1636.) 

1) Imstructie van Van Beveren dd. 8 Maart 1636, in: Reg. der Instr. 1632—39. — 
ef. Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 307. 

2) Art. 47. „Sullen levendigh representeren, dat dese rupture bij dese jeghen- 
woordige gheleghentheydt ende constitutie van saecken kan geschieden, sonder dat 
He Majesteyt sijne Ondersaten in sijne Rijcken sal behouven seer te onrusten, 
Roch oock merckelijck belasten; of ijemant daerover te bemoeijen, die het sijne 

jesteyt niet en soude moghen aengenaem sijn.” 

P) De redenen der Staten daartoe waren tweeledig: 41°. zij wilden zich niet in 

Duitschen oorlog mengen, en een veldtocht naar den Palts zoude hunne onzij- 
ligheid verbroken hebben. 2°. zij vreesden de Engelsche vloot, die hunne visscherij 
lreigde en zouden haar dus gaarne eene andere bestemming geven. (Arend, Gesch. 


les vaderlands. III. BP. 1) 
16% 


244 


van Engeland met de katholieke mogendheden in vrede bleef. 
Een plan, dat bewijst, hoe goed de Staten de politiek der Stuarts 

begrepen, een plan, dat Karel 1 moest toelachen! Mocht 
echter onverhoopt de koning ook dit niet willen, dan zouden 
de ambassadeurs hem bidden, dat hij „met goede ooghen_ 
soude aensien” wat de verbondenen tegen Spanje mochten 
ondernemen, niet alleen „in goede termen van Neutraliteyt, 
maer veel eer .……. beter ende meerder (door conniventie ende 
gunste)/ de Franschen en Nederlanders „favoriserende” dan 

de Spanjaarden. Onderhandelingen over een defensief verbond 
met de Staten alleen zoude de ambassadeur niet mogen 
openen zonder nader bericht uit Nederland. Eindelijk werd 
aan Van Beveren de vereffening van eenige kleine geschillen 
opgedragen. 


$2. Het plakkaat van Karel 1. 


Den 19 Maart 1636 vertrok Van Beveren naar Engeland '). Met 
groote voorkomendheid door Karel T ontvangen, scheen hij aan- 
vankelijk in het eerste gedeelte van zijnen last te zullen slagen. 
Den 2 April bij de overreiking der geschenken, voor koning 
en koningin bestemd °), wedijverden beiden in betuigingen van 


*) In het verhaal dezer ambassade volg ik het: Verbaal van Van Beveren, 1636—37. Dit 
Verbaal, welks inhoud allerbelangrijkst is voor de geschiedenis der Engelsche politiek in 
dien tijd, is nog nagenoeg geheel onbekend. Van het tractaat, waarover daarin gehandeld 
wordt (Zie Hfdst. XII), wist men niets, totdat Ranke den inhoud uit het Parijsche 
archief zeer kort mededeelde. (Engl. Gesch. II. p. 322.) Aitzema, anders zoo goed 
ingelicht, kent het Verbaal niet en zegt over het-daarin verhandelde bijzonder 
weinig. Brill heeft er het eerst gebruik van gemaakt in: Arend, Gesch. des vaderd. 
III, 5. p. 10,74. 

2) Onder deze geschenken bevonden zich o.a. zeven witte koetspaarden, verschil- 
lende schilderijen, o. a. van Lucas Van Leyden en van „Mabuse“, veel fijn geweven, 
damast en een horloge. — De witte paarden zouden volgens Van Beveren's Propo- 
sitie, bij die gelegenheid gedaan, een zinnebeeld zijn der Vereenigde Provinciën + 
de 7 paarden stelden den moed en de dienstvaardigheid der 7 provinciëh voor, hunné 
kleur de oprechtheid van der Staten bedoelingen! Van Beveren tracht hier getrouw 
zijne Instructie te volgen, die hem belast de „presenten” over te geven „met 
suleke goede gratie” ie hem mogelijk is. De koning was zeer ingenomen met de 
geschenken, de koningin nog meer; zij verzocht den koning nadrukkelijk ze van 
hem ten geschenke te mogen ontvangen. De koning willigde dien wensch in, maar 
was als kunstkenner (cf. Ranke, Engl. Gesch. II. p. 225--27; o. a. „Man konnte 
sich die Gnade Karls T nicht gewisser erwerben, als wenn man ihm das, Bild 
eines namhaften Meisters als Geschenk mitbrachte.”) weder te zeer ingenomen 
met de schilderijen en het horloge om daarvan te kunnen scheiden. Waarlijk, een 
wedstrijd van beleefdheden voor de Staten! Van Beveren schreef dan ook aan zijne 
lastgevers, dat de geschenken „seer aengenaem” waren en „het gelt tot de presenten 


Á 


P 


245 


lankbaarheid voor: de Staten. Nog had Van Beveren echter 
iets voor het eigenlijke doel van zijne komst kunnen doen, 
en plotseling een nieuw incident den onderlingen strijd der 
langen kwam vermeerderen, een incident, dat bestemd was, 
de ambassade bijna te doen mislukken. 
_ Reeds in December 1635 was te Londen verschenen een 
boek van vrij grooten omvang, getiteld: „Mare Clausum, 
sive De Dominio Maris Il. duo”, van de hand van den 
_ beroemden John Selden *). Door den naam dadelijk aan het 
_ Mar e Liberum van De Groot herinnerende, was het wel niet 
_ direct daartegen gericht, maar verdedigde het toch eene zaak, 
die met het daar beweerde in lijnrechten strijd was. De strek- 
king was geene andere dan om te betoogen: „1°. Mare, ex 
Jure Naturae seu Gentium, omnium hominum non 
esse commune, sed Dominii privati seu proprie- 
tatis capax, pariter ac Tellurem, esse. 2°. Serenis- 
simum Magnae-Britanniae regem Maris circum- 
flui, ut individuae atque perpetuae Imperii Bri- 
tannici appendicis, Dominum esse/. Onmiddellijk 
maakte het boek overal een diepen indruk. Nog in 1636 ver- 
schenen twee uitgaven te Londen, in Nederland werd het 
dadelijk nagedrukt ®). En niet vreemd voorwaar! Het boek 
mocht niet alleen „plenus variae eruditionis” heeten, zooals 
De Groot zelf erkent 3), maar wat er vooral gewicht aan 


wel geemployeert is.” (Miss. aan de Stn-Gen. dd. 2 April 1636, in: Verbaal 
Van Beveren. 1636—37.) Wil men de keerzijde zien, men leze de R.S.-G. 27 Mrt. 1636. 
Ook de Staten vonden de geschenken nog al kostbaar en bij nader inzien begon 
het hun zelfs eenigszins te begrooten, zooveel geld uit te geven. Op het rapport 
van den Heer Van Waveren, belast met het toezicht over de „presenten en gallan- 
feriën” zooals Arundel ze later (R.S-G. 2 April 1636) noemde, stelden zij de de- 
claratie van de leveranciers in handen van den griffier Musch, „om te spreecken 
met de Declaranten ende sien off hy daerop wat can affdingen.” Zoo dit on- 
mogelijk was, dan moest hij in vredesnaam betalen. Waarlijk, eene zuinigheid, die de 
Staten als goede financiers mocht stempelen, maar het eerste staatslichaam eener 
republiek onwaardig ! 

1) Zie over de geschiedenis van dit boek vóor 1635: hiervóor p. 116, — over 
de samenstelling daarvan: p. 23 Noot 1. 

2) Te Amsterdam in 1636. (Lehmann, Grotii Manes vindicati. IL p. 734.) Karel I 
keurde dit volstrekt niet goed. (Brief v. Van Beveren aan de Stu. dd. 16 Mei 1656, 
in: Verb. Van Beveren 1636—37.) Zie de proclamatie daartegen dd. 15 Apr. 
1636, bij: Rymer, Foedera. XX. p. 12. De nadruk wordt daarbij in Groot-Britannië 
verboden. Als reden daarvan wordt opgegeven het bijvoegen van „some other things, 
as if they where parts of that.” 

3) Grotii Epistolae. p. 859,64. (Ep. suppl. n°. 365,84 aan zijnen broeder Willem, 
dd. 2 Jan. 14 Dev. 1636.) — Zie het oordeel van Wheaton over Seldens werk in zijn : 


246 


bijzette, was de betrekking, waarin schrijver en boek tot del 
koning van Engeland zelven stonden. Op bevel van Jakob I, 
of ten minste met zijne goedkeuring geschreven !), bleef het 
onuitgegeven, totdat Karel 1, door eenige aanzienlijken er op- 
merkzaam op gemaakt, het doorlas, en onmiddellijk de uitgave 
beval °). Hem werd het opgedragen en de Geheime Raad 
keurde het na de uitgave in de zitting van 26 Maart 1636 
uitdrukkelijk goed °). Het boek kreeg dus alleszins een offi= 
ciëel karakter: uit alles bleek, dat de koning het wilde be- 
schouwd hebben als een stuk van de regeering uitgegaan, dat 
de volledige uiteenzetting bevatte van Eingelands recht '). Dat 
het als zoodanig niet dadelijk erkend werd, spreekt van zelf; 
toch baarde het opzien en de Fransche en Nederlandsche ge- 
zanten in Engeland achtten het noodig het herhaaldelijk te 
bestudeeren, om na te gaan, òf en in hoeverre hunne last- 
gevers in de zaak betrokken werden *). Spoedig zoude hun’ 
op nadrukkelijke wijze ’s konings meening over de zaak oo 
mondeling te kennen gegeven worden. 

Den 5 April kwamen de staats-secretarissen Coke en Win- 
dehank ’savonds bij Van Beveren, om hem uit naam des 
konings aan te zeggen, dat Z. M. voornemens was, zijne vloot 
in zee te zenden, „omme te conserveren en mainteneren sijn 
heerschappie en erfrecht over de zee.” Ieder, die het begeerde, 
zoude hij geven „convoy tot conservatie en bescherming van 
traficg,” daarentegen mocht niemand voortaan in ’s konings 
zeeën visschen „sonder expresse licentie van den Coninck en 
onder behoorliecke erkentenis.”*) Den Nederlanders zoude 


Hist. du droit des gens. IL. p. 199. — Bilderdijks oordeel is: „dat het niet veel 
beduidt.” (Gesch. des vaderl. VIII. p. 245.) k 
!) Selden, Mare Clausum, Dedic., in: Opera II. p. 1181. — Vindiciae M. CL 
J. ce. p. 1422. 
2) Het was „published by our express Command” zegt Karel 1 zelf in zijne pros 
clamatie van 15 April 1636, bij : Rymer, Foedera. XX. p. 12. — Vgl. verder hierover: 
Selden, Mare Clausum, Dedie., in : Opera. IL. p. 1181. — Vind. M. Cl. Lc p. 1434. 
ns Wheaton (Hist. IL. p. 199) werd het uitgegeven „sous les auspices du fameua 
archévêque Laud’; Selden zelf (Vind. M. Cl. 1. ce. p. 1434) spreekt alleen van 
„proceres apud regem praepollentes.” E 
3) Zoo bericht: Ranke, Engl. Gesch. II. p. 184. 
4) Ook door machtsvertoon wilde de koning zijn recht handhaven. Daarvan ge 
tuigt de bouw van het prachtige schip, dat met toespeling op ’s konings zeesouve 
reiniteit de „Sovereign® genoemd werd. (Verg. hierover: Verbaal Van Beveren ad 
27 Mrt. 1637, en : Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 419,92.) 
5) Verbaal Van Beveren, 1636—37, ad 9 Mei, 29, 30 Oct. 1636. í 
6) De overmoedige handelwijze der Nederlanders — het herhaalde schenden van 
het Engelsche grondgebied door matrozen en visschers, waarvan boven nu en dat 


241 


deze bescherming tegen de Duinkerker Kapers zeer voordeelig 
zijn. 
De Nederlandsche ambassadeurs toonden zich over dit plan 
zeer verbaasd. Zij betuigden hunne bereidwilligheid den koning 
„respect” te bewijzen „in tgeen redelick en billick was,” maar 
zij „verstonden niet wel,’ wat de Engelschen gezegd hadden, 
dit konde „verre bij consequentie werden getrocken”, zij wisten 
niet, wat de koning eigenlijk bedoelde en vroegen daarom 
eene schriftelijke notificatie. Dit werd door de Engelschen 
 madrukkelijk geweigerd; zij verwezen naar het onlangs ver- 
MW ehenen Mare Clausum; daaruit konde men ’s konings 
recht en zijne bedoelingen leeren kennen. De Nederlanders 
_ hielden vol: de zaak was van te veel belang, een klein mis- 
_ verstand konde te grobte gevolgen hebben, om niet aan te 
_ dringen op juiste notificatie van ’s konings bedoelingen, op 
 Seldens Mare Clausum, „een particulier boeck van een par- 
ticulier persoon’, konde men miet letten. Het mocht niet baten, 
de Engelschen bleven bij hunne weigering en verwezen nog- 
maals naar Mare Clausum, als „door last en bevel van 
sijne Mat. geschreven.” 
De zaak was van het uiterste gewicht. De visscherij, den 
_ Nederlanders als oefenschool voor zeevarenden en als bron 
van materiëel voordeel even onontbeerlijk, werd op nieuw met 
vernietiging bedreigd. Maakte eene kleine belasting als haar 
nu opgelegd zoude worden de concurrentie reeds moeielijk, 
hoeveel te meer zoude dit het geval zijn, wanneer Karel I, 
door den goeden uitslag zijner eerste proefneming aangemoe- 
digd, de lasten eens meer en meer begon te verzwaren! 
Want de Staten hadden genoeg begrepen van de maritieme 
plannen van Engelands koning, om niet zeker te zijn, dat 
alle vertoon, in de laatste jaren van de Engelsche zeemacht 


sprake was, — werd mede als motief tot de uitvaardiging van het plakkaat aange- 
geven. (Brief van Coke aan Boswell met instructie om op de klachten der Staten te 
antwoorden, in: Treat. of the Domin. of the Sea. p. 68,69.) „His Majesty thus 
provok’d finds it necessary,” schreef Coke reeds in 1635 naar Den Haag, „even for 
his own Defence and Safety, to re-assume and keep his antient and undoubted 
Right ín the Dominion of the Seas, and to suffer no other Prince or State to en- 
eroach upon him,.... but to force them to perform due Homage to his Ad- 
_girals and Ships, and to pay them Acknowledgments as in former time they did, He 
‚will also set open and protect the free Trade of his Subjects and Allies, 
and give them such safe Conduct and Convoy as they shall reasonably require: He 
‚will suffer no other Fleets or Men of War to keep any Guard upon these Seas.” 
‘De plannen van Karel I reikten dus nog vrij wat verder dan eene enkele belasting 
der visscherij ! 


248 


gemaakt, eene verdere strekking had, dan deze voor Engeland 
betrekkelijk onbeduidende onderneming. Ook al ware dus het _ 


oogenblikkelijk belang van de ingezetenen der Vereenigde 


Provinciën bij het plakkaat gering geweest, dan nog was de — 


schrik, daardoor in Nederland verspreid, zeer verklaarbaar. 


Het was Engeland evenmin als Nederland hier voornamelijk — 


om het onmiddellijk voor- of nadeel in geld te doen, dat 


toonden beide partijen weldra door het aanbieden en afwijzen — 
van eene geldsom, veel aanzienlijker dan die, waarop de koning — 


door het plakkaat konde hopen. De erkenning van het domi- 
nium maris van Engeland zoude belangrijker gevolgen na zich 


gesleept hebben dan alleen het verlies van eenig geld ; het zoude À 
de erkenning geweest zijn van Engelands recht en macht, om ter _ 
zee te bevelen, om de Nederlanders te verjagen uit bijna alle _ 


zeeën, waar zij zich naast de Engelschen vertoonden. Nu voor het 


eerst de sinds 1630 meer en veer op den voorgrond gestelde pre-_ 
tensiën van het Engelsche dominium maris direct met de Neder- — 


landsche belangen in botsing kwamen, was het zaak ze dadelijk — 
krachtig te bestrijden, om aan geene verdere aanmatigingen voet 


te geven. Werkelijk zouden de Staten bereid geweest zijn met _ 
Engeland te breken, en met de wapenen hunne vrijheid te 
handhaven '), maar het was hun onmogelijk: al hunne krachten — 


waren ingespannen door den oorlog met Spanje, die nu reeds 


bijna zeventig jaren geduurd had. Was ook in de laatste jaren _ 


het geluk op hunne zijde geweest; droeg Frankrijk ook een 
gedeelte der kosten, nog altijd trok die oorlog toch bijna alle 


krachten van het land tot zich, nog altijd kostte hij ontzet- — 
tende sommen. Wanneer de koning van Engeland zich nu — 
tegen Nederland verklaarde, wanneer hij, hetzij in verbond 
met Spanje den oorlog begon, òf van de gelegenheid gebruik — 
maakte om aan de zeemacht der republiek een gevoeligen slag — 
toe te brengen, dan moest het verdrukte land ondergaan; 
deze vijand was het nu te machtig. Het gold hier dus mis- — 


schien niets minder dan Nederlands volksbestaan, zoo men 


niet van den beginne af den storm, die uit Engeland dreigde, 


door overreding of krachtig optreden bezwoer ®. 


1) Over de gezindheid der Staten bij eene dergelijke gelegenheid zie men: Carleton, 
Lettres. TIL. p. 275. De latere Engelsche oorlogen werden trouwens ook grootendeels 
door hetzelfde drijven veroorzaakt. 


2) Over den vèrreikenden invloed, dien deze zaak op de belangen der Nederlandsche _ 
republiek had, vergelijke meu: Arend, Gesch. des vaderl. II, 5. p. 74. — Spanje 
hield het oog daarop gevestigd; het hoopte alles daarvan. Wilden de Staten toch — 


o 


249 


__Van Beveren zag dan ook dadelijk het belang der zaak in. 
Denzelfden avond gaf hij den Staten-Generaal schriftelijk ver- 
slag van het bezoek der secretarissen; hij beval den Staten 
aan, de zaak „wel te overwegen, sijnde deselve seer teer ende 
alhier hooch opgenomen”; hij vroeg spoedige instructie, hoe te 
handelen in „soo een gewichtige, dangereuse en verre siende 
_saecke”, en beloofde haar ondertusschen zooveel doenlijk op 
$ den achtergrond te schuiven. Inmiddels bleef hij niet wer- 
_ keloos: een bijeenkomst met De Seneterre, den Franschen 
buitengewonen gezant, overtuigde hem, dat ook aan Frankrijk 
_ eene dergelijke notificatie was gedaan, hoewel in beleefder 
bewoordingen. Toch had De Seneterre de zaak hooger opge- 
nomen dan Van Beveren: hij had gewezen op het ongepaste 
om eene zaak, die 25 jaren gerust had, op dit gewichtig 
oogenblik weder op het tapijt te brengen; hij had beweerd, 
dat dit eene stilzwijgende oorlogsverklaring was, en gewaar- 
schuwd de Nederlanders niet te veel in het nauw te brengen, 
want „dat sy al een wonderbaerlijek volek waeren, die wel 
middelen souden vinden om haer te mainteneren, hadden sy 
‘tselve soo lange tegen den Coninck van Spaigne weten te 
doen, dat sy oock tegens anderen sulex wel souden uytstaen”. 
BEenige dagen later deelde De Seneterre mede, dat hij gehoord 
had, dat men „wat water in sijnen wijn soude doen”, en de 
Nederlanders „wat soeter bejegenen”. Toch was het zoo be- 
zwaarlijk den koning zijn hersenschim, het dominium maris, 
en het daarvan gehoopte „proffit” „uvt het hooft te steecken,” 
dat hij aanried door onderhandelen tijd te winnen, en den 
koning liever eene kleine concessie te doen dan met hem tot 
iskneden te komen. 

Had Van Beveren na deze mededeelingen reeds weinig hoop 
de zaak op den achtergrond te kunnen schuiven, zooals hij 
zoo gaarne gewild had, het werd niet beter na de audiëntie, 
die hij 15 April bij Karel 1 had. Op die audiëntie kwam 
Van Beveren eindelijk voor den dag met het eigenlijke doel 
van zijne zending; hij stelde voor: gezamenlijk openlijk op- 
treden tegen Spanje, hulp aan den jongen keurvorst van den 
Palts. Hoe werd hij teleurgesteld, toen de koning in weinige 
niet toegeven, dan werd vrede met Spanje onvermijdelijk om aan Engelands eischen 
krachtigen tegenstand te bieden. Gaven zij toe, dan kwamen zij geheel onder den 
invloed van Karel I, die in den laatsten tijd zoozeer Spanje's vriend scheen. Het 
was een der redenen, waarom Spanje de onderhandelingen over den vrede met de 


republiek te Keulen niet ernstig ter harte nam en den wanhopigeu strijd voortzette. — 
Zie ook: hierna p. 264. 


250 


woorden de voorgestelde alliantie afwees en dadelijk over de 
zaak van de visscherij begon te spreken! De ambassade, 
meende Z. M., zoude niet vruchteloos zijn, al kwam er van 
een verbond niets; integendeel, hij had zeer naar de komst 
van Van Beveren verlangd, „als sijnde met sijne Mat. te ver- 
richten verscheide saecken van de zee.” Ook al had de ge- 
zant geen last over die zaken, „hy self soude hem werck _ 
genoech” geven. Van Beveren antwoordde daarop niets, maar 
schreef nogmaals aan de Staten-Generaal, aandringende op _ 
het „geven van contentement tot herstelling van oude ver- 
troude correspondentie,’ en om er wel op te letten „hoe met 
wijsheyt voortecomen de executie van notificatie aen ons int 
stuck van vier zeën gedaen.” 

Van Beveren had zich gevleid door de nde 
over de alliantie de zaak van de visscherij slepende te kunnen 
houden; maar had hij de geheime politiek des konings beter 
gekend, hij zoude geen ander antwoord hebben kunnen ver- 
wachten dan de koning hem gaf. De zaak van het katholieke _ 
bondgenootschap ging zeer naar wensch. De agent Taylor ') 
had reeds 24 Februari van den Keizer een antwoord gekregen, _ 
dat wel niets bepaalds beloofde, maar dat hij aan den koning 
op eene zoo gunstige wijze had weten voor te stellen, dat 


deze meende, dat de Keizer nog bereid was op den Prager — 


vrede terug te komen. Een aanzienlijk gezantschap was nu 
noodig. Karel 1 vaardigde daarom Thomas Howard, graaf — 
van Arundel, in allerijl af om nader met den Keizer te on- — 
derhandelen ®). Den 16 April meldt Van Beveren den Staten, 
dat Arundel op het punt staat te vertrekken, spoedig daarop 
vinden wij hem op zijne doorreis naar Duitschland in Den Haag °). 
Daar was de quaestie van het dominium maris niet minder 
hoog opgenomen dan in ‘Engeland. Den 24 April verschenen 
in de vergadering der Staten-Generaal eenige buitengewone 
afgevaardigden der Staten van Holland met een tweeledig 
voorstel. 1°%. De graaf van Arundel had in particuliere ge-_ 
sprekken zijne vrees geuit, dat aan de zaak van het dominium 
maris in Nederland meer gewicht gehecht zoude worden dan 
de koning bedoeld had, en had daarom verklaard, dat de uit- 
rusting ter zee „nergens anders toe en strecte als om te 


1) Zie hiervóor pag. 242. 
2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 188. 
5) RS-G. 1 April 1636, 


251 


mainteneren het recht, dat deselve S. M. heeft in de vier 
zeën./ Dit konde, meenden de Staten van Holland, later 
beschouwd worden als eene notificatie, en het was dus noodig 
hierop iets te antwoorden zonder te laten blijken, dat men 
„de voorsz. pretense notificatie was aentreckende.” Zij stellen 
__voor den gedeputeerden, belast om Arundel te- „valediceren,” 
op te dragen het gesprek „met de beste glimp en dexteriteyt” 
op de quaestie te brengen en aan te voeren, „dat de pretensie 
van den hoochstgem. Coninc hierover veele en lange jaren 
is controvers geweest,” dat de zaak ten tijde van Elisabeth 
en Jakob IT meermalen is behandeld, maar om het gevaar, 
waarmede zij de goede verstandhouding bedreigde, „t'elckens 
is blijven steecken,’ en dat de Staten van Karel Í geene on- 
billijker behandeling verwachten. 2’. Uit de brieven van Van 
Beveren en Joachimi hebben de Staten van Holland vernomen, 
„dat hun sijn voorgecomen veele ende verscheyden saecken 
van verre insichte, den dienst vant landt ten hoochsten con- 
eernerende, ende daerop gedelibereert ende vervolgens gere- 
solveert sal moeten worden.” Zij oordeelen het daarom raad- 
zaam, Joachimi, als met die zaken bekend, te ontbieden en 
met hem daarover te raadplegen '‚. Het besluit viel op beide 
zaken geheel overeenkomstig Hollands verlangen *). 
Ondertusschen lag het in den aard der zaak, dat dit eene 
langdurige vertraging zoude veroorzaken. De Staten, die eer- 
lang Joachimi in Nederland verwachtten, zouden geene reso- 
lutie over de zaak in quaestie nemen, voordat zij diens 
advies gehoord hadden. Aan Van Beveren bleef het dus 
overgelaten, hoe hij de zaak voorloopig wilde behandelen; 
hij deed het met ijver en talent. Hij begreep, dat het den 
jongen keurvorst, die zich ter bevordering zijner belangen 
sinds een jaar aan het Engelsche hof ophield, wenschelijker 
moest voorkomen, dat zijn oom zich aan de protestantsche 
zijde schaarde, dan om na lang wachten de onzekere kans te 
hebben, van de keizerlijke gunst te verkrijgen wat hij met de 
wapenen in de hand als zijn recht konde vorderen. Van Be- 


Arg in 


1) Uit de R.H. van den vorigen dag blijkt, dat de ambassadeurs in Engeland 
zelven hadden „ghemoveert, of het niet dienstigh en soude wesen, dat den Heere 
Ambassadeur Joachimi (bij occasie van het doodt Lichaem van sijne Huys-vrouwe 
naer Zeelandt te vergeselschappen) herwaerdts een keer soude mogen doen, om de 
Regeringe van verscheyde importante saecken in Engelandt voorvallende, die men de 
Penne niet en kan betrouwen, te mogen onderrichten.” (R.H. 23 April 1636.) 

2) RS-G. 24 April 1636. — RH. 24 April 1636. 


252 


veren bedroog zich niet. Op een bezoek bij den heer Ferens, 
raad van Zijne Doorluchtigheid, afgelegd, vond hij dezen be- 
reid zijnen meester over te halen, om den koning voor te 
stellen, dat de zaak van de visscherij, met kracht doorgezet, 
aanleiding zoude kunnen geven tot verandering in der Staten 
goede bedoelingen. De keurvorst zelf verzekerde Van Be- 
veren later van zijne bereidwilligheid. De paaschweek kwam 
de ijverige bemoeiingen van den Nederlandschen ambassadeur 
storen: hij moest de zaak zoolang laten rusten, „alsoo men 
daer seer caeremonieux was.” 

Eindelijk bleek het, dat De Seneterre geen ongelijk had 
gehad, toen hij voorspelde dat men „wat water in sijnen wijn 
soude doen”. De koning scheen zelf bij den nog onzekeren 
uitslag van Arundels zending het wenschelijke in te zien, zich 
de Nederlanders niet geheel tot vijanden te maken. Niet 
alleen toch verzekerde hij den keurvorst, dat de onderhande- 
lingen over een verbond nog niet definitief waren afgebroken, 
maar zelfs zond hij 5 Mei den secretaris Coke om dit 
nader toe te lichten. De koning was zeer „gealtereert/, ver- 
zekerde Coke, dat de zaak in Nederland zoo hoog opgenomen 
was; er was geen twijfel aan, hier was een misverstand : de 
koning had immers gezegd, dat hij de visschers tegen iedereen 
wilde „protegeren en beschermen”. Eenigszins kortaf herin- 
nerde Van Beveren, dat het zijne schuld niet was, dat hij de 
notificatie niet schriftelijk had kunnen overzenden, en betuigde 
er niets meer van te kunnen zeggen. Maar toch scheen hij het 
toegeven der Staten niet onmogelijk te achten; had hij 
dezen reeds vroeger gewezen op het wenschelijke van „conten- 
tement te geven”, nu trachtte hij onder de hand de conditiën 
te vernemen. Hij wees den secretaris op het onderscheid 
tusschen „protegeren” en „guaranderen ende indemneren?, 
d. i. aan de visschers te vergoeden de schade, die hunne vijanden 
hun zouden toebrengen. De Engelsche vloot mocht eens te zwak 
blijken, zoude de koning den visschers dan hunne schade wel 
willen vergoeden ? Maar Coke wilde zich niet compromitteeren : 
dit waren „termen van koopluyden”, meende hij; de koning 
zoude de zee wel protegeren. In denzelfden bemiddelenden 
geest ') schreef Van Beveren 20 Mei aan de Staten. Het plak- 


1) Tot welke verkeerde gevolgtrekkingen deze houding van Van Beveren aanleiding 
gaf, blijkt uit Windebanks brief in : Clarendon, State Papers. IL. p. 4 („The Holland 
fishers are willing to take his Majesty's licences to fish, if they might be secured 
from the Dunkirkers in their return.”) 


ee eg de 


255 


kaat, dat de visscherij zoude verbieden, zoude naar hij hoorde 


ook tegen het drogen van netten op de Engelsche kust gericht 


zijn; konden de visschers dit voortaan nalaten, dan, hoopte 
hij, zoude men misschien een stap verder zijn gekomen tot 
eene schikking, te meer daar het plakkaat alleen scheen te 
zullen spreken van het visschen op de Engelsche kusten. 

Verwachtingen van dien aard waren echter ongegrond: den 
30 Mei moest Van Beveren den Staten berichten, dat het 
plakkaat in de meest krasse termen uitgegeven en hier en 
daar aangeslagen was. '). 


1) Zie het plakkaat in de Bijlagen. Een exemplaar van het origineel bevindt 
zich in de Loketkast Stn.-Gen…, Engeland N°. 43. Hen vrij correct afschrift is 
in het Verbaal van Van Beveren opgenomen ad 30 Mei 1636; een ander gedrukt 
bij: Rymer, Foedera. XX. p. 15. Eene vertaling vindt men bij: Aitzema, Saken 
v. Staet. II. p. 306, en een uittreksel bij: Rapin Thoyras, Hist. d'Anglet. VII. p. 
454, — ef. ook: R.H. 6 Juni 1636. 


ELFDE HOOFDSTUK. 


„WEGEN VAN VRUNTSCHAP/. 


$ 1. Koning en diplomaat. 


Karel IL hoopte met zijn plakkaat een dubbel doel te 
bereiken '). Niet aïleen trof hij in de haringvisscherij een 
voor zijne mededingers ter zee onontbeerlijken tak van wel- 
vaart, maar ook in zijn eigen land verwachtte hij van den 
maatregel veel goeds. Nog daargelaten het geld, dat hij den 
visschers hoopte af te persen, eene nieuwe bron van inkomsten 
zonder medewerking van het parlement, meende hij door het 
op den voorgrond stellen van zijne heerschappij over de zee 
de ijdelheid van zijn volk te streelen. Vooral voor de heffing 
van het gehaatte shipmoney had hij in de verdediging van 
dit recht een reden gevonden, die het volk niet anders dan 
als een nationaal belang konde beschouwen *). 

Het plakkaat verbood het visschen in de strengste bewoor- 
dingen, het strekte dit verbod uit over alle Engelsche zeeën. 


') Prof. Brill deelde in de vergadering van het Historisch Genootschap van 6 Maart 
1869 een en ander over het Verbaal van Van Beveren mede. Zijn Hooggeleerde 
meent, dat ‘s konings plannen nog verder gingen, en hij zich door de bescherming 
van handel en visscherij langzamerhand de souvereiniteit over de Vereenigde Pro- 
vinciën wilde aanmatigen. (Kron. Hist. Gen. V, 5. p. 252. — Zie mede: Arend, 
Gesch. des vaderl. III, 5 p. 76.) Het schijnt, dat Winwood van de belasting der 
haringvisscherij even gewichtige gevolgen voorzag: in 1617 schreef hij aan Carleton, 
dat de Staten schijnen gedacht te hebben: „qu'on attaquoit leur souveraineté en 
demandant le payement de Pimpôt.” (Carleton, Lettres. IL. p. 14.) 

?) Dat dit werkelijk het geval was, blijkt o. a. uit de Great-Remonstrance, kort 
na de Petition of Right van het parlement uitgegaan. (1629.) Daarin wordt geklaagd 
over het verval van handel en zeevaart; de reden daarvan is de gebrekkige bescher- 
ming der twee zeeën en het verlies van de souvereiniteit daarover, waarin vroeger 
de eer en de veiligheid van Engeland gelegen was. (Rapin Thoyras, Hist. d'Anglet, 
VIL. p. 387.) 


255 
Niettegenstaande dit krachtig doortasten was er in de uit- 
 vaardiging eene aarzeling merkbaar, karakteristiek voor Karels 
inborst. Nauwelijks was het plakkaat hier en daar bekend 
gemaakt, of de drukker kreeg last geene verdere exemplaren 
te verspreiden; het origineel werd teruggenomen en de publi- 
catie stoutweg ontkend. Van Beveren liet niet na den Staten 
deze bijzonderheid te doen opmerken; hij hoopte dat de strenge 
termen van het plakkaat bij nader inzien eene wijziging had- 
Ë den doen wenschelijk achten. Toch oordeelde hij de zaak 
_ bedenkelijk. De Fransche ambassadeur was ook nu weder zijn 
_ toevlucht, ook hem kon het niet onverschillig zijn, dat Enge- 
_ land zich het bewind over de geheele zoogenaamde Engelsche 
zeeën aanmatigde. Van Beveren bedroog zich niet. De Seneterre 
verzekerde hem van zijne goede gezindheid, de tijdsomstan- 
digheden waren echter van dien aard, dat men zonder toe te 
geven den koning elk voorwendsel tot vijandelijkheid moest 
ontnemen. Konde men de zaak maar onder voorwendsel van 
onderhandeling rekken tot na den vrede tusschen Frankrijk, 
Spanje en Nederland, dan zoude Frankrijk, ja hij durfde zeggen 
„ook Spanje, gezamenlijk met de Staten den koning van En- 
geland wel tot reden brengen. 

Werkelijk was uitstellen het eenige, wat Van Beveren over- 
bleef. Zonder instructie van de Staten en zonder hoop die 
vooreerst te ontvangen (Joachimi, die ze uit Nederland zoude 
mede terugbrengen, vertrok eerst 3 Juni), kreeg hij nog bo- 
vendien weldra de onaangename tijding, dat het plakkaat 
nu toch overal onveranderd was aangeslagen. Daarbij voegde 
zich de onzekerheid omtrent de bestemming der Engelsche 
vloot, die telkens uitzeilde om na weinige dagen weder 

_ binnen te vallen. Gelukkig bleek alle vrees daaromtrent 
voorloopig ongegrond. Den vrijen tijd, dien hij daardoor had, 
(het Fransch-Engelsch verbond was geheel op den achter- 
grond geraakt,) besteedde Van Beveren met zich te doen 
onderrichten over de gebruiken der haringvisschers, in het bij- 
zonder of het drogen van netten op het strand, het inloopen 
in de Sechotsche inhammen, en het komen onder het bereik 
der kanonnen van het land niet vermeden konde worden. 
Nog altijd hoopte hij een vergelijk te kunnen treffen. 

In Nederland was men over den loop, dien de zaak nam, 
niet weinig bekommerd. Den 10 Juni klaagde Delft in de 
Staten-vergadering van Holland ernstig over het uitvaardigen 
van het plakkaat en men nam dan ook het besluit, dat eenige 


256 


gecommitteerden uit dit lichaam met den prins van Oranje 
en Joachimi, die juist uit Engeland terug was, zouden confe- 
reeren over de te nemen maatregelen '). Het advies dier com- 
missie luidde, dat de ambassadeurs „door goede persuasiën 
en andere courtoise officiën” den koning en degenen, die in 
Engeland „in aensien ende crediet zijn”, zouden trachten te 
„disponeren” de zaken te laten zooals ze waren; — dat men 
eenige oorlogschepen als konvooi der buizen zoude uitrusten, 
en hun de instructie geven „geen offensie te doen, voor ende 
al eer deselve daer toe met feytelickheydt in haer selven, 
ofte in de Schepen van desen Staet geprovoceert zijn” *). Het 
besluit werd opgehouden totdat men nader last had van de 
principalen °), maar de conferentiën over deze zaak duurden 
voort 4) tot het vertrek van Joachimi naar Engeland. 

Den 19 Juli was het bijna twee maanden geleden, dat het 
plakkaat was gepubliceerd, en nog altijd bleef de zaak in Én- 
geland op dezelfde hoogte, toen op eens een bericht te bonden 
kwam, wel geschikt den Nederlandschen ambassadeur uit zijne 


8 
” 
id 


a 


balg 


rust gevoelig op te schrikken. Vijftien Engelsche schepen 


lagen gereed, uit Duins naar het noorden te vertrekken om 
de visschers te beschermen; zij, die de „tollen” niet wilden 


betalen, zouden „als goeden prijse” genomen worden. Nadere — 


berichten bevestigden de tijding; den volgenden dag (20 Juli) 
zoude de definitieve Instructie aan den admiraal worden afge- 
zonden. Nu was goede raad duur. Eene audiëntie was onmoge- 


lijk te verkrijgen : de koning had het te druk. Van Beveren bracht — 


het geheele hof in beweging; eindelijk gelukte het hem, door 
tusschenkomst van de koningin, den keurvorst en den Franschen 
ambassadeur ten minste de belofte te verkrijgen, dat de defi- 
nitieve beslissing zoude uitgesteld worden totdat de koning 
hem gehoord had. 

Den 27 Juli kreeg Van Beveren eindelijk te Windsor de drin- 
gend begeerde audiëntie. Zijne taak was moeielijk: hij had nog 
geene instructiën en konde dus eigenlijk niets beloven. Zijne 
rede had dan ook voornamelijk de strekking om uitstel te ver- 


1) RH. 10 Juni 1636. 

2) R.H. 12 Juni 1636. 

3) Dit besluit schijnt niet gevolgd te zijn; in de punten van beschrijving voor 
de volgende bijeenkomst werd de zaak zelfs niet genoemd. Herst onder de punten 
van beschrijving voor de daaraanvolgende vergadering van 15 September vindt men 


ze onder NO, XXI; de aanval op de haringbuizen was toen trouwens reeds geschied. — 


(Zie hierna p. 267.) 
4) R.H. 8 Aug. 1636. 


251 


k iĳjgen tot het volgende jaar. Reeds had hij onder de hand 
pogingen aangewend om den koning hiertoe over te halen, nu 
drong hij zijn verzoek nader aan door te wijzen op den laten 
der uitvaardiging van het plakkaat, toen alle visschers reeds 
het punt stonden om uit te zeilen. Hij gaf verder hoog 


aten gemaakt hadden, om zoo schielijk mogelijk over deze zaak 
iets te besluiten, — herinnerde aan de veelvuldige vertragin- 
gen, waaraan zulk eene resolutie uit Nederland altijd bloot- 
stond '),en aan den voortdurenden tegenspoed, die de zaak nu 
had opgehouden, — en eindigde met den koning te smeeken 
om ten minste tot de aankomst der resolutie te wachten ; wilde 
4. M. iets doen, dan verdienden zachter middelen dan de nu 
"gangewende nog altijd de voorkeur. 
__ De koning nam de zaak wèl op. Hij bejegende Van Beveren 
„seer beleefdelijck”, sprak „met een seer minnelijcke manier 
_ van doen, sulex dat de mine noch meer scheen te beloven 
als de woorden”, maar veel meer verkreeg de gezant niet. In 
zijn antwoord, dat ons geen zeer hoog denkbeeld van zijne 
welsprekendheid geeft, betuigde de koning tot vijfmaal toe, 
dat hij de Nederlanders als vrienden wilde behandelen en 
tegen hun ne vijanden beschermen; dit was het wat het plak- 
kaat bedoelde. De admiraal had last „de leur faire aucune 
hostilité”# De koning wilde den Nederlanders nog meer goed 
doen dan zij van hem verzochten: hij konde hen beschermen 
tegen de Duinkerkers, van wie zij het vorige jaar zooveel 
geleden hadden. Het betalen van de kleine recognitie zoude 
hun werkelijk voordeelig zijn. — Hiermede moest Van Beveren 
zich tevreden stellen, de koning bleef op zijn stuk staan. De 
gezant mocht verzoeken om een antwoord, beter slaande op de 
conclusie van zijne Propositie: de koning „haeste vrij wat,” 
en gaf te kennen „met minen ende manier van spreecken,” 
dat hij meende „genoech tot contentement geantwoort te hebben. 
k 


- 
hd 


‘ 
ki 


_ 1) De reden, door Vau Beveren gegeven van het langzaam tot stand komen der 
resolutiën van de Staten, is nog al curieus. In republieken, zegt hij, gaat dit altijd 
langzaam ; daarenboven de inborst der Hollanders is „d'un costé fort débonnaire, et 
Pautre costé assez généreux, tellement qu'il veut doucement estre conduict et mené 
&t nullement praecipité et forcé; à raison de quoy les plus sages entre nous, sont 
usiours allé doucement et tout bellement aveeg Bux; et par cette voye ne leur a jamais 
y den tirer les meilleures et plus fermes Résolutions: ou aultrement par prae- 
Pitation, ou bon gré mal gré, on ne peut venir jamais à quelque bonne conclusion, 
qui peult estre d'aulcune durée,” 


j | u 


258 


Deze woorden en deze behandeling, zoo weinig geschikt om 
vertrouwen te wekken, meende Van Beveren echter te zijnen 
gunste te mogen uitleggen. De koning was „gewoon in sijne 
woorden en maniere ront te gaen.” *) Het moest dus, meende _ 
de gezant, aan toeval geweten worden dat ’s konings woorden — 
niet duidelijker waren, 4. M. had toch ronduit verklaard geen — 
geweld te zullen dulden. Vergeleek hij het ontvangen ant Á 
woord met berichten onlangs van eenige leden van den Ged 
heimen Raad vernomen, dan konde hij niet anders dan ge- Â 
looven, dat de koning in de hoofdzaak zijn verzoek toestond. — 
Daarbij kwam, dat onmiddellijk na zijne audiëntie geruchten 
liepen, dat Z. M. in Van Beveren’s voorstel had berust, 
dat er geene schepen naar het noorden zouden gaan, „jae 
ooek noch breeder,” terwijl hij zelf zich niets had laten ont- 
vallen. — Geheel vertrouwen konde onze gezant de zaak 
echter niet. Veel is er ook weder, schrijft hij 51 Juli aan 
de Staten, dat mij eenigszins verontrust, „als men sou- 
de trachten met dubbelsinnicheit en niet oprechtelijck te 
gaen.” Hij is bevreesd, dat men wel is waar geene vijande- Ed 
lijkheden zal plegen, zooals de koning beloofd had, maar toch — 
van de visschers, van wie men het „sonder force en dadelije- 
heit” kan krijgen, eene recognitie zal afvorderen voor de be- 
scherming tegen de Duinkerkers. „Doch en sie niet,” voegt 
hij er bij, „hoe dit met sijn Mat oprechticheit over een 
soude comen ” De latere gebeurtenissen bevestigden zijne 
vrees maar al te zeer. E 

Ondertusschen had Van Beveren ‘savonds, toen hij van 
de audiëntie te Windsor te huis kwam, eindelijk twee 
brieven van de Staten ontvangen, die hem inlichtten over 
de gedragslijn, die hij te volgen zoude hebben tot Joachimi’s 
terugkeer. Veel nieuws gaven ze echter niet. De pu- 
blieke brief van de Staten, °) evenals de andere gedateerd 


1) Deze verklaring van iemand, die maanden lang aan het hof van Karel Í geweest — 
was, is merkwaardig. Deze vorst, tegenwoordig als het ideaal van eenen dubbel- — 
zinnigen politicus beschouwd, ged in zijnen tijd miet als zoodanig bekend geweest 
te zijn. Ware de publieke opinie in dit opzicht anders geweest, iemand als Van — 
Beveren, door zijne positie aangewezen om den koning te observeeren, en zonder — 
twijfel over de praatjes aan het hof ingelicht, zoude niet zonder eenige reden zulk — 
eene verklaring afgelegd er daarnaar zijn gedrag geregeld hebben. & 

2) De Staten waren gewoou soms twee brieven tegelijk af te zenden. De eerste, 
geteekend door president en griffier uit naam der Staten, beantwoordde de vragen 
der ambassadeurs om last op voorkomende zaken. Daarbij voegde dikwijls de 
griffier eenen tweeden brief, waarin hij de gezanten van de voornaamste zakeu, in 


259 


seeds van 19 Juni, beveelt Van Beveren alleen, alle confe- 
rentie over de zaak „met dexteriteyt te dilayeren” tot zijn 
mbtgenoot terug is. De brief van den griffier licht de zaak 
eenigszins nader toe: de ambassadeur moet audiëntie verzoe- 
ken, den koning den credentiebrief der Staten over deze zaak, 
die bij het paket gevoegd is, overgeven en „in de alderbe- 
leefste termen” wijzen op de goede verstandhouding, die al- 
tijd tusschen beide landen bestaan heeft. Men hoopt, dat hij 
zoo de gunst van Z. M. zal winnen en de zaak doen uitstel 
len. Om dat doel des te beter te bereiken wordt hem aan- 
bevolen, vooral ’svorsten recht op de zee niet te betwisten. 
Gelukt het hem echter niet den koning over te halen, dan 
mag lij eene conferentie met gedeputeerden voorslaan, die 
hij, vooral de hoofdquaestie weder vermijdende, op het gevaar 
moet wijzen van misverstand tusschen landen, wier belang zoo 
nauw verbonden is. ') Dat was schrale troost! En toch moest 
Van Beveren zich daarmede tevreden stellen tot Joachimi’s terug- 
komst, die wel spoedig beloofd werd, maar toch nog niet bin- 
nen kort konde te gemoet gezien worden. De gezant was er 
dan ook zelf zoo weinig mede ingenomen, dat hij zich voor- 
nam, niet dan in den uitersten nood van de aangewezen mid- 
delen van uitstel gebruik te maken. De Seneterre was het 
volkomen met hem eens: het was beter de Propositie, door 
de Staten aanbevolen, niet uit te spreken en zich op ’s konings 
woord te verlaten. Wilde 4. M. het houden, zooveel te beter, 
men won tijd; brak hij het, dan konde het niet anders dan 
een onaangenamen indruk maken, dat de Staten weder uit- 
stelden en den schijn aannamen, niets te willen doen om den 
koning te gemoet te komen. 

Het zoude echter Van Beveren niet lang mogelijk zijn eene 
afwachtende houding te blijven aannemen. De gebeurtenissen 
drongen hem: weinige dagen later (31 Juli) kreeg hij bericht, 
dat de geheele Engelsche vloot reeds drie dagen geleden van Duins 
naar het noorden vertrokken was, en dat 12 schepen daarvan naar 
de visschers bestemd waren. Nu scheen het werkelijk, dat de 


ee 


de Stafenvergadering voorgevallen, op de hoogte stelde. Daarenboven stonden de 
raadpensionaris en de prins van Oranje gewoonlijk met de buitenlandsche gezanten 
in correspondentie over de meer geheime zaken. — Het behoeft nauwelijks vermel- 
ding, dat de gezanten hunne correspondentie op dezelfde manier inrichtten, en de 
brieven in dezelfde orde beantwoordden als zij ze outvingen. 

1) Beide brieven bevinden zich met dien aan den koning, behalve in het Verbaal 
van Van Beveren, ook in de Loketkast Stn.-Gen., Engeland No. 49, 


17% 


260 


Van Beveren zijnen secretaris naar Oxford, om te trachten de 
reden van het witzeilen der vloot en de plaats van hare be- 
stemming te weten te komen. De secretaris moest onderzoe- 
ken waar de koning was, die „overmits den pest den gestelden 
dagen en plaetsen van sijn progres niet was houdende” '), en — 
audiëntie verzoeken als hij geene voldoende berichten overde 
vloot konde te weten komen. Hij kwam den 6 Augustus 
terug, maar bracht schralen troost. De keurvorst had van den 
koning vernomen: „qu'il estoit vray que lesdits douze vais- 
seaux estoyent partys; qu'il avoit comandé à son admiral de 
ne faire aucun acte d’ hostilité aux nostres, mais qu’il espéroit 
qu’ils useroyent de diserétion/. Die „discrétion’ zoude, 
meende men, daarin bestaan, dat de Nederlandsche kapiteins 
niet zouden weigeren, de vlag en de zeilen voor de Engelsche sche- 
pen te strijken ; met zulk eene „recognoissance” van zijne souve- — 
reiniteit hoopte men, dat de koning zich wilde tevreden stellen. _ 

Op dergelijke onbepaalde vermoedens en verwachtingen konde 
Van Beveren niet afgaan. Het onduidelijk woord „diseré- 
tion”, het op nieuw vermelden van eene „recognoissance/ 
bevielen hem volstrekt niet. En het vertrek der vloot bleef 
verontrustend. Eindelijk werd het meer en meer waarschijn- 
lijk, dat men de uitvlucht wilde gebruiken, den visschers wel 
niet met geweld geld af te persen, maar het toch van hente 
verzoeken in de hoop dat zij vrijwillig zouden betalen. ’s Ko-_ 
nings woorden bleven dan strikt genomen juist, „alhoewel van_ 
gewelt niet can geëxcuseert werden ‘tgeen men met een 
machtige vlote van een ander, alhoewel sonder resistentie 
haelt”. Deze overwegingen drongen Van Beveren tot spoedig 
handelen; hij begaf zich op reis om den koning zelven te 
spreken ?%). _ 

De audiëntie werd bepaald te Nottingham tegen den 
20 Augustus. Van Beveren’s Propositie was natuurlijk niet 


Y) Jaarlijks in het begin van den zomer maakten de Bugelsche koningen eene — 
reis door het land, Zij bezochten dan de voornaamste steden en hielden zich — 
soms eenigen tijd bij personen van aanzien op. Deze reis, altijd het „progres“ van — 
den koning genoemd, was vooraf van dag tot dag geregeld. Ad 

2) Deze reis werd echter uitgesteld tot 14 Augustus. Voor den inwendigen 
toestand van Engeland in dien tijd is het niet zonder belang de reden te weten. 
De wegen waren door den regen zoo „ontstelt”, dat Van Beveren zijn tocht naar 
het noorden voorloopig moest opgeven. De paarden en de „seer lichte carosse 
daertoe gehuyrt” konden uiet verder. Hij keerde terug en moest eenige dagen later — 
de reis te paard doen. 


261 


van veel belang. Door het verbod om ’s konings recht te be- 
twisten belemmerd, moest hij zich vergenoegen met een beroep 
op de edelmoedigheid van Z. M. tegenover de arme visschers, 
wier ellendigen toestand hij beschreef. Steunende op de trac- 
faten tusschen Engeland en Nederland en op de intrek- 
king van het NEkat van Jakob L, verzocht hij den koning 
de zaak toch niet tot het uiterste te drijven. — Een bepaald 
antwoord op zijn verzoek werd uitgesteld totdat Z. M. de 
zaak nader had onderzocht '); nu bepaalde hij zich tot eene 
poging, om Van Beveren eenigszins in het nauw te brengen. 
Reeds vóor de audiëntie had de gezant van particulieren ver- 
nomen, dat de schepen werkelijk naar de visschers vertrokken 
_ waren om hun zonter geweld het geld af te persen. Wel is 
waar hadden zij de meeste buizen al vertrokken gevonden, 
maar de overblijvende hadden geene zwarigheid gemaakt de 
kleine belasting (jaarlijks 2 sh. per last ®) te betalen. Wat 
, meer is, zij hadden zich zelfs op eene voor den gezant zeer 
onaangename wijze uitgelaten: „hadden sy geweten, dat het 
om soo weinich te doen geweest was en men hen soo civilijck 
D getracteert soude hebben, niemant soude soo verveert hebhen 
geweest, en sy souden soodanigen rapport doen, dat an- 
dere daerom niet uyt de zee souden blijven, ja sulcx geerne 
geven, al waer het schoon dat hare Ho. Mog. sulx verboden.” 
Daarmede was het echter niet gedaan; de visschers mochten 
zieh de kleine belasting laten welgevallen, de Staten waren 
miet van zins zich onder bescherming van den koning van 
Engeland te begeven: zij voorzagen terecht de gewichtige ge- 
volgen van zulk eenen stap ’)- 


1) Dit antwoord kreeg Van Beveren uiet, daar de aankomst van Joachimi het 
overbodig maakte. 

2) De Nederlandsche berichten spreken meestal van f 1— per last, de Engelsche 
van 1 sh. per ton. Het laatste bericht is zeker juister. Het verschil is niet groot, 
daar 1 last —=2 ton is. (Miss. v. Van Beveren aan de Stn. dd. 18 Sept. 1636.) 
Aitzema spreekt van een plan, om de tiende haring te nemen (Saken v. Staet. 

sH. p 402); Van Beveren weet hiervan nicts. 

9) Dat het den koning van Engeland ook om zijne souvereiniteit, den Staten meer 
om de financiëele gevolgen der zaak als antecedent voor latere maatregelen te doen 
was, blijkt o.a. uit twee merkwaardige gesprekken, in December 1648 door Carleton 
met prins Maurits en graaf Willem Lodewijk van Nassau hierover gehouden. Car- 
leton verklaarde toen, dat koning Jakob bereid was, de Nederlandsche visschers 
tegen eene luttele opbrengst hun bedrijf te laten oefenen mits men zijn recht er- 
kende. Hij beweerde, dat dit voor de Staten zelfs voordeelig zoude zijn, daar zij 
ae kosten der konvooischepen, die veel hooger waren, dan konden besparen: 
De prins betuigde zijne bereidwilligheid om Z. M. te believen, maar meende toch: 
sque les Hollandois ecraindroient les mêmes suites du pavement d'un tribut pour 


262 


Van Beveren was dan ook voornemens geweest in zijne repliek 
over de Engelsche vloot te klagen : de koning voorkwam hem. 
Hij was zeer verheugd, betuigde Z. M., van zijnen admiraal te ver- 
nemen, dat de visschers „hen soo ane hadden gedragen, en_ 
soo goeden contentement gegeven en gevonden hadden.” Te 
Windsor had hij den gezant beloofd de Nederlanders als goede 
vrienden te zullen behandelen en geene vijandelijke daad tegen _ 
hen te zullen toelaten ; welnu, alles was immers zoo geschied ? — 
Verontwaardigd over deze armzalige poging om ’s konings 
dubbelzinnig gedrag te rechtvaardigen, antwoordde Van Be- 
veren, dat de Staten niet alleen de zaak op zich zelve zeer 
vreemd zouden vinden, maar haar ook moeielijk kunnen over- 
eenbrengen met het gunstig antwoord, den gezant te Windsor 
gegeven. Hoe kan men het voor vriendschap houden, ging 
hij voort, de arme visschers met eene vloot te overvallen ?_ 
Het was geen wonder, dat zij zich tevreden hielden, terwijl 
zij zich in de macht van eene groote vloot bevonden; te huis Á 
zouden zij klagen. „Heyrcracht was naer rechten vis maior; 
selfs de executie door wegen van feiten, stercke ende gewa- 
penderhant te beginnen, conde voor geen wegen van vrunt- NE 
schap gehouden worden”. De koning antwoordde niet veel: 
hij was geraakt. Wat wil men nog meer, zeide hij korzelig, 
als de visschers zelven tevreden zijn? Aan Van Beveren’s ar — 
gument over vis maior gekomen „altereerde hy vrij wat.” — 
De gezant zag dat hij te ver gegaan was; hij had alle moeite, 
door goede woorden en door de verzekering, dat hij nu een_ 
gunstig antwoord hoopte, den koning zoover te brengen, dat | 


Ja pêche, que celles qu’ils avoient éprouvées au sujet du passage du Soud, pond 
lequel le Roi de Dannemarck avoit d'abord exigé une bagatelle, ct exigeoit à_ 
présent plus qu’ils ne pouvoient accorder: et par raport à leurs Vaisseaux de guerre, — 
il dit qu’il leur en couteroit toujours autant à cause des pirates”. Graaf Willem — 
Lodewijk, de tegenstander van den meer Franschgezinden Oldenbarnevelt, ging vers 
der: „Il demanda (comme de lui-même) si après tout on ne pourroit pas racheter — 
cette liberté de la pêche pour nne somme d'argent? Je lui répondis à cela”, gaat — 
Carleton voort. „qu'il s’agissoit iei plutôt de la dignité du Roi, que 
de l'utilité, quoique les princes ne dussent pas négliger leur profit.” (Carleton, & 
Lettres. [. p. 39305.) Ook Van Beveren en Joachimi hadden dadelijk, toen de 
notificatie van ’s konings plannen hun gedaan werd, opgemerkt, dat deze „verre bij 
consequentie conde werden getroeken.” (Zie hiervóor p. 246,47.) Verg. ook de onbewim- 
pelde verklaring der Nederlandsche gezanten van 1610, dat het dln Staten „weynieh 
verscheelde, off sy de visscherie ex communi vel partieulari jure mochten behouden, 
mits dat sy in alle gevalle van de conservatie vandien versekert waeren.” (Verbaal 
1610 ad 16 Mei), 
om de consequentie aan Engeland niet één haring als tol zouden willen be- 
talen. (Miss. v. Caron aan de Stu. dd. 19/29 Sept. 1616, in: LB. 1646.) 


2653 


Te Battersea, ') zijn gewoon verblijf, teruggekeerd, kreeg Van 
‚ Beveren het onverwachte bericht, dat de Engelschen den kapi- 
_ tein van een Nederlandsche oorlogschip, dat de visschers be- 
_ schermde, trouweloos gevangen genomen hadden. Waarlijk, 
hj had reden van zijne meening terug te komen, dat de ko- 
É ning „gewoon was in sijne woorden en maniere ront te gaen |” 
Gelukkig dat juist in deze netelige omstandigheden een brief 
_ kwam van Joachimi, meldende zijne behouden aankomst te 
Southwold ®) met last van de Staten over de visscherij-quaestie. 
Van Beveren stelde hem nog denzelfden dag op de hoogte 
der zaak, en gaf zijn hart lucht over de onrechtvaardige be- 
_ handeling, den kapitein aangedaan. De heeren van het hof 
konden dit evenmin als hij overeenbrengen met ’s konings 
antwoord te Windsor; eenigen wilden hem „wijsmaecken,” 
dat het toen reeds te laat was om den admiraal tegenbevel te 
geven, anderen beweerden „forsan infortunio hoe accidisse.” 


$2. De zending van Joachimi. 


Van Beveren treedt nu eenigen tijd op den achtergrond: 
aan Joachimi alleen was bij zijne Instructie opgedragen over 
de visscherij met den koning te onderhandelen. Die Instructie, 
vastgesteld 18 Augustus 16356 *), bevatte den last den koning 
voor te stellen: „dat haer Ho. Mo. boven vermoeden is voorgeco- 
men, dat zijne Mats. machtige Scheeps-Armade onder de arme 
Visschers ende Harinckvangers deser Landen is gecomen,..…. 
daer door deselve Visschers sooseer verschrickt zijn geworden, 


1) Een klein plaatsje in de onmiddellijke nabijheid van Londen. 
% Joachimi schrijft „Sowowlde,” Van Beveren „Souswild!” Zoo sprak Cats in 
1627 in zijn Verbaal van „Marygat” in plaats van Margate, Van Beveren van 
„Marygadt.” — Over het geheel waren de Nederlandsche ambassadeurs aan het 
Bngelsche hof in dien tijd, blijkbaar, zoo eenigszins, dan toch wiet dan oppervlakkig 
met het Engelsch bekend. Toen de ambassadeurs Sommelsdijck en Burmania in En- 
geland waren (1625), moesten alle hun gezondene stukken uit ket Engelsch in het 
Pränsch vertaald worden! Trouwens men kan het hun niet zeer kwalijk nemen, 
als men hoort, dat in 1642 de meeste leden der commissie uit de Staten van 
Holland, benoemd om Strickland te hooren, geen Engelsch verstonden (R.H. 9 Sept. 
1642), en dat het in 41639 aan den ambassadeur Sommelsdijck bleek, dat de be- 
roemde Laud, aartsbisschop van Canterbury, zelfs geen Fransch (toen als nu de taal 
der diplomatie) verstond, en dus het gesprek in het Latijn gevoerd moest worden. 
3) Instractie van Joachimi dd. 18 Aug. 1636, in: „Register van d’Instructiën.…. 
beginnende met den Tare 1632tot den laare 4639 incluys.” en bij: Aitzema, Saken 
van Staet. II. p. 409, 


264 


dat een gedeelte vandien uvt de Zee is geweecken, oock or 
dien eenige met drooch want, sonder te derven contin 
jut Visschen.” De Staten verzoeken daarom den koning, 
last daartoe gegeven in te trekken, en de visschers voort: 
„ongemolesteert” te laten, zooals vroeger het geval was. 
bieden aan eene conferentie tusschen commissarissen van w 
zijden, terwijl ondertusschen de zaak in haar geheel zal blij 
Redenen en motieven om een en ander aan te dringen 
den aan Joachimi overgelaten. 

Met dezen last, die eigenlijk niets anders dan uitsten 
doelde, spoedde zich Joachimi naar den koning). Dead 
September te Woodstock aangekomen, werd hij dadelijk d 
volgenden dag ter audiëntie toegelaten °). In zijne Propositie 
houdt hij zich nauwkeurig aan zijne Instructie: juridieke « 
gumenten vermijdt hij. Daarentegen dringt hij sterk aan op 
het verband tusschen de visscherij-quaestie en de zaak van den 
Palts, die den koning zoozeer ter harte gaat. Hij herinne 
aan de kloeke houding, door Engeland vroeger in Nederla 
tegen Spanje aangenomen, — hij doet opmerken, dat de talloo 
visschers, die arm zijn en weinig verdienen, door hunne onte- 
vredenheid het land kunnen 1m onrust brengen, en daardoot 
de krachtige voortzetting van den oorlog tegen Spanje, evenze 
als de hulp aan den Keurvorst kunmen belemmeren, — hij le 
zelfs doorschemeren, dat de Staten gedwongen zouden kunn 
zijn, de onderhandelingen over den vrede met Spanje, toen te Keu- 
len in vollen gang, met meer nadruk te voeren, en zoodoende den 
Spanjaarden vrije hand té geven tegen de Duitsche protestanten *). 


d 


1) Dat Joachimi geen tijd verzuimde blijkt o. a. uit de volgende bijzonderheid 


Particuliere koetsen brachten hem van Southwold naar Cambridge, „want in die 
quartieren geene carochen ter huyre en gaen.” Hij haastte zich zoo voort te komen, 
dat op éen dag twee paarden doodbleven ! 

2) Hier en in het verdere verhaal van Joachimi's zending volg-ik het: Verbag 
van Joachimi, 1636. 

5) Aan het verband van beide zaken werd toen trouwens van verschillende zijden 
gedacht. De koningin van Bohemen had Joachimi bij zijne afscheidsaudiëntie ver= 
klaard, dat zij haren broeder schriftelijk tot toegevendheid haá vermaand. (Trouw 
op verzoek der Staten. Zie R‚S.-G. 16 Juni 1636.) Van Beveren meldde aan Joachim 
bij zijne aankomst, dat verschillende hovelingen het al of niet schorsen van 
plakkaat in verband brachten met de restitutie van den Palts. De jeugdige ke 
vorst zelf verzekerde Joachimi in vertrouwen, dat de Spanjaarden deze zaak hade 
„op de baene gebracht” om een mogelijk Engelsch-Nederlandsch verbond te voor 
komen. Hiermede stemt overeen het feit, dat de Spaansche schepen juist in d 
tijd de koninklijke vlag in de Engelsche zeeën met in het oog vallende eerbew 
zingen begroetten. 


ehimi’s voorstellingen maakten blijkbaar op den ko- 
weinig indruk. Hij noemde het eischen van afstand van 
souvereiniteit ter zee even ongerijmd alsof Spanje vroeg 
tand van Ierland, en meende dat het verschijnen van boeken 
n Frankrijk, Spanje en Nederland, die hem dit recht betwist- 
„ iets wat vroeger nooit geschied was, hem wel noodzaakte 
e heerschappij met meer kracht te handhaven, wilde hij ze 
voor goed verliezen. Na een gesprek van een uur eindigde 
de audiëntie met eene voorloopige weigering van ’s konings zijde. 
_ Bekend met het geheele hof des konings, verzuimde Joachimi 
geene gelegenheid om naar de gevoelens der voornaamste 
ersonen te vernemen en zoo mogelijk hen voor zijne zaak te 
winnen. Hij vond weinig troost; al wat hij hoorde versterkte 
hem in de meening, dat ’s konings besluit genomen was en 
ook het aanbod van eene conferentie weinig bijval vond. Zijn - 
oorgevoel werd bevestigd, toen hij 9 September *) het de- 
finitieve schriftelijk Antwoord van den koning op zijne Pro- 
positie ontving. Het behelsde eene pertinente afwijzing van 
het voorstel om eene conferentie te houden en onderwijl de 
in haar geheel te laten. Het aanbod was van dien aard, 
dat de koning zelfs niet met eer daarnaar luisteren konde; 
„car vos supérieurs ne doibvent pas croire”, zegt het stuk, 
„que par aucune conférence lon débattra le droit de S. M., 
esja confirmé publicquement devant tout le monde, et qui est 
maintenu et recognu tant par tous les grands Roys en faisant 
ommage à cette flotte en mer *), que mesmement par vostre 
uple, qui se réjouit en sa protection”. Er is reden zich te 
rwonderen, dat de Staten, die door „édits et placars” vroe- 


ik 
E 


_ U) De datum van het stuk is volgens Engelschen stijl: 30 Augustus. 
hid 2) Dat Karel [ uiet alleen dit „lastregt” vau de visscherij eischte, maar ook andere 
uit zijne souvereiniteit ter zee voortspruitende rechten wilde oefenen, blijkt o. a. 
mit de herhaalde voorslagen, die hij bij de onderhandelingen over een tractaat aan 
ankrijk deed nopens het aandeel dat hij aan de krijgsverrichtingen zoude nemen. 
wilde zich altijd zulke verplichtingen doen opleggen, die te gelijkertijd zijne souve- 
reiniteit door een praecedent konden bevestigen. Frankrijk weigerde kerhaaldelijk, 
maar eindigde met toe te geven, dat de Engelsche vloot de Vlaamsche havens zoude 
blokkeeren. (Verbaal Van Beveren 1636—37 ad 25 Oet, 7,19 Nov, 5,12,26 Dec. 
1636, 16 Febr., 23,26 Mrt, 26 Juni 1637.) — Ook het strijken van de vlag door 
reemde vaartuigen in de Engelsche zeeën voor Engelsche Schepen met den konink- 
ken standaard werd toen reeds op den voorgrond gesteld. Reeds 25 Januari 1636 
had de gezant Pauw uit Parijs den Staten medegedeeld, dat de Engelschen een 
Beeuwsch fregat op de reede van Calais hadden genomen, omdat het zijn „pavilioen 
hadde laten vallen.” (Seer. RS.-G. 6 Febr. 1636.) Van Beveren meldde 8 Mei 
_ 1636 aan de Staten, dat hij „van goede handt” wist, dat de koning „seer vermaect 
was geweest, soo haest hy advertentie crege,” dat de Nederlandsche admiraal aan 


266 


ger zelfs aan hunne eigene onderdanen hebben verboden 


point de prétention” *), nu dit plakkaat van den koning euvel 
opnemen, „qui veut gouverner la pescherie dans ses propres 


recognoistrent son droict”. Men kan er zeker van zijn, de 
koning „ne veut mi quicter, ni disputer, mais tousjours main- 
tenir sa souveraineté dans ses mers”. Wil men toeh onder- 
handelen „pour mieux adjuster Y affaire”, het is den koning 
wèl, mits men eerst zijn recht erkent °).— Krasser konde men 
zeker moeielijk verklaren, dat Z. M. het met zijne souve- 
reiniteit ernstig meende. Joachimi was dan ook dadelijk over- 
tuigd, dat verder aandringen hier nutteloos zoude zijn: nog: 
denzelfden dag nam hij afscheid van den koning. In antwoord 
op eene kleine inlichting, die hij vroeg, verzekerde deze 
hem nogmaals, dat hij op dezelfde wijze zoude voortgaan als 
hij begonnen was; hij verklaarde zich bereid te overwegen, 
wat de Staten nog wilden voorstellen maar „salvo jure/. \ 

Nog wanhoopte Joachimi echter niet geheel. De laf hartigheid 
der visschers was oorzaak, dat de koning de zaak reeds meende 
gewonnen te hebben, maar dat zoude eerlang veranderen. 
Dan hoopte hij zich te kunnen aansluiten aan de laatste 
woorden van den koning. Na eene langdurige conferentie met 
Van Beveren over de beste voorstellen, door de Staten in deze 
omstandigheden te doen zonder Karel I tot geweld te ver- 


het schip, dat Arundel naar Duitschland overbracht, „soo beleefden reverentie met 
het strijcken van vlaggen en eerscheuten hadden gedaen,” zoo men meende in den 
mond van de Maas. (Verbaal Van Beveren 1! 36—37 ad 8 Mei, ef. ad 12 Ayr. 1636.) 
Bovendien werd aan Van Beveren en Joachimi beiden hoop gegeven, dat de zaak der vis 
schers „se passecroit en abaissant les pavillons et les voiles.” — Over den bouw vam 
het schip „Sovereign”, tegelijk eene zinnebeeldige voorstelling en eene verdediging van het 
dominium maris, vergelijke men: hiervóor p. 246 Noot 4, 

1) Eene hatelijkheid tegen de voor de Engelschen zoo aanstootelijke walvischvangst 
der Nederlanders. 's Konings gezegde ziet op het octrooi, verleend aan de Noordsche 
Compagnie. De Staten hadden nog onlangs (11 Maart 1633) bij plakkaat (Gr. Pla: 
caetb, L. p. 680) „de Walvisch-Neeringe of van andere Zee-Monsters” verboden aan ® 
alle Nederlan:lers, die niet waren in dienst der Noordsche Compagnie. Het verbod 
strekte zich uit „binnen de Limiten van Nova Sembla tot Fretum Davits.” - 
’s Konings argument beteekent volstrekt niets. Ik behoef den verschillende Leal 
grond, waarop beide plakkaten steunen, niet aan te wijzen, alleen herinner ik, dat 
terwijl het Engelsche plakkaat allen trof, die geene onderdanen van den koning 
waren, dat der Staten-Generaal alleen op de ingezetenen der Vereenigde (Provinciën 
betrekking had. E 

2) Zie het rapport van Joachimi hierover in de R.H. 22 Nov. 1636, en in des 
Miss, v. Joachimi aan de Stn. dd. 10 Sept. 1636. (L.E. 1636.) $ 


261 ' 


lokken (20 —22 September), vertrok hij dus in allerijl naar 
de kust '). 
__ Hij vond de Staten nog altijd zeer met de quaestie van het 
plakkaat verlegen. Herhaaldelijk waren klachten ingekomen over 
de gewelddadige handelingen der Engelschen *) en reeds onder 
de punten van deliberatie, waarop de Hollandsche heeren last 
van de steden zouden vragen tegen 15 September 1636, had 
men dan ook onder No. XXI verzocht om last over de behan- 
deling, den haringbuizen „bij den Admirael ende andere Offi- 
cieren van sijne Majesteyt van Groot Brittanniën” aangedaan *). 
Mmeiniee dagen na bet samenkomen der Staten werd er, al 
stelde men de „principale deliberatien” uit *), aangedrongen 
op het weder opvatten der besoignes over een plakkaat „om 
te enerveren de Acten possessoir, bij sijne Majesteyt van Groot 
_ Brittannien ondernomen te plegen, nemende recognitie van de 
haringbuizen van desen Staet.” °) Den 15 October had Delft op 
nieuw geklaagd over de gewelddadigheden der Engelschen. Wel 
was een besluit op beide zaken uitgesteld tot de terugkomst van 
Joachimi, die toen op het punt stond uit Engeland te ver- 
trekken, maar toch kwam onder de punten van deliberatie 
tegen 18 November onder No. XXIV weder hetzelfde voor als 
onder de vorige, ditmaal aangedrongen door de mededeeling, 
dat het plegen van geweld door de Engelschen zelven erkend 
wordt in de „Acte door den Admirael en andere officieren 
van den Koningh van Engelandt derhalven uytgegeven.” *) 


À 


Li 
EN 


ze 


1) Zijn overtocht naar het vaderland werd, daar er geen Nederlandsch schip was, 
nog tot 27 October vertraagd, terwijl hij eerst 17 November zijn officiëel rapport aan 
de Staten-Generaal deed. — Op zijn terugreis had hij nog gelegenheid op te mer- 
ken, dat boekjes als die van Gentleman en J.R. niet zonder uitwerking gebleven 
waren. In de „herberge” te Reading ontmoette hij den graaf van Anchran, Robert 
Carr, iemand „die hem altijt heeft gesocht te honden buyten alle factien vant hoff.” 
Toch konde Joachimi „uyt sijne discoursen verstaen, dat men hem bijnaest had doen 
geloouen (twelek oock alsoo den Coninck werd voorgedragen) dat de Nederlanders 
beletten de onderdanen van den Coninck te visschen ende dat de voorsz. Nederlanders 
uyt des Coninex zeen haelen ofte vergaderen dien grooten Rijckdom, dewelcke hen 
soo machtich ende weeldrijek maect, als men siet, Insgelijex dat hetgene twelck in 
Amnboine is gedaen tegen de Engelsche, is geschiet om de Engelsche geheel uyt Oost 
dndien te setten.” (Verbaal Joachimi 1636 ad 10 S pt.) 

5 RS-G. 25,29 Aug. 1636. — Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 310. — Vgl. 
witvoeriger: hierna p. 271. 

5) Pauten v. beschr. der Stn. v. Holl. teg. 15 Sept, in: R.H. 1636. 

9) R.H.47 Sept. 1636. 

3) R.H. 49 Sept, ef. 20 Dec. 1636. — Zie meer: hierna p. 271 Noot 4. 

6) Waarschijnlijk ziet dit op de lieenten aan de Nederlanders verleend, waarvan 
verscheidene afschriften in de vergadering waren overgelegd. (R.H. 17 Sept. 1636.) — 
Zie een afdrak in de Bijlagen, 


268 


Het ongunstige rapport, door Joachimi den 22 November 
van zijne zending gedaan '), ontmoedigde de Staten niet: den 
25 November werd besloten, dat Joachimi’s Verbaal door ge- 
committeerden uit de Staten van Holland met den prins van 
Oranje en Joachimi zoude worden „gheexamineert, met on 
praesuppoost,” „dat haer Edele Groot Mog. verstaen, dat de 
gerechtigheydt van den Staet, ende vrijheydt van de Navigatie, 
soo ten aensien van de Visscherije als van de Commerciën, 
onbeswaerlijck sal werden ghemaintineert.” Nadere resolutiën 
werden uitgesteld totdat het advies hierover was uitgebracht *) 
De gang der zaken in Engeland maakte het minder noodig 
de zaak te bespoedigen. Toch gingen de „Gecommitteerden 
over de Engelsche saken” steeds voort met hunne conferen- 
tiën >), en de aandacht der Staten vestigde zich nog herhaal 
delijk op de zaak *). 


$3. Bene gemakkelijke overwinning. 


Van Beveren stond onderwijl wederom alleen voor de zal 
zonder eenige bepaalde instructie hoe te handelen. Toch was 
hij niet meer geheel machteloos: de Staten hadden geoor-_ 
deeld, dat dit „een questie was, die niet hingh aen de 
pen,” °) en nagenoeg tegelijkertijd met die van Joachimi 
eene Instructie gearresteerd voor den luitenant-admiraal Van 
Dorp (15 Augustus 1636). Hij kreeg last om met eene vloot 
van ten minste 57 schepen ®) „ghestadigh een waeckent oogh 


1) R.H. 22 Nov. 1636. 

2) R.H. 26,26 Nov. 1636. j 

5) R.H. 16, 20 Dee. 1636, 17,27 Jan. 1637, — Het rapport volgde eindelijk 7 Fe- 
bruari 1637. (R. H. 7 Febr. 1637.)- Men besloot toen ter Generaliteit aan 
te dringen, dat de zaak ook daar door eene eommissie onderzocht zoude worden. De 
tijd van het jaar, die eenen aanval op de haringvisscherij onmogelijk maakte, zal 
een der redenen van dit dralen geweest zijn. 

4) Dit was noodig omdat de terugroeping van Van Beveren daarvan af hing. (R. u. 
14 Mrt, 8, 17 Mei, 10 Juli 1637.) Het definitieve besluit, waarbij Van Beverer 
Reed werd, volgde eerst 44 Juli 4637. (R.H. 44 zis 1637.) — Dat de 
Staten van Holland toen nog niet geheel gerust*waren over den afloop der visscherij-zaak — 
na de herhaalde wisseling van inzichten in Engeland, blijkt uit de: R.H. 7 Mei 1637. 
Wij lezen daar het merkwaardige bericht, dat een Engelschman aan de visschers van 
Maassluis het voorstel doet om hun (waarschijnlijk in ’t geheim) licenten van den 
koning te bezorgen. De brief werd in de Statenvergadering gelezen en het voorste 
niet afgeslagen, maar de deliberatiën uitgesteld „totdat op de saken van de zee 
nader en vigoureuser ordre sou sijn gestelt.” 

5) Aitzema, Saken van Staet. IT. p. 310. — Joachimi schijnt mede niet onduide- 
lijk in dien zin gesproken te hebben. (R.H. 10, 12 Juni 1636.) Aj 

6) Aitzema, Saken van Staet. II. p. 310. 


269 


e houden op de bewaringhe ende bescherminghe van de 
oote ende kleyne Visscherije deser Landen tegen de Spaan- 
ende allen anderen die hun souden willen be- 
adigen.” *) De „arme visschers deser landen” hadden nu 
steun, die men meende dat meer zoude helpen dan alle 
oogen van Van Beveren en Joachimi. *). Wij zullen later 
‚ dat die vloot miet geheel aan het oogmerk beantwoordde : 
| is het de plaats te onderzoeken, wat er was van het 
beweren van den koning van Engeland, dat „de visschers 
goeden conteutement gegeven ende gevonden hadden” bij 
het betalen der hun afgevorderde belasting. 

Den 19 Juli hooren wij voor het eerst van het uitzeilen 
van Engelsche schepen naar het noorden. Deze expeditie 
werd gestaakt ten gevolge der bemoeiingen van Vaa Beveren. 
Niet lang echter duurde dit uitstel: den 25 Juli zeilde wer- 
kelijk de geheele vloot uit; 12 schepen daarvan waren be-- 
stemd om onder bevel van den vice-admiraal Pennington het 
plakkaat ten uitvoer te leggen. *) Aanvankelijk was de onder- 
neming niet zonder goed gevolg. Reeds den 31 Juli ontmoetten 
de Engelschen de Enkhuizer haringvloot, bestaande uit 7 buizen, 
gekonvooieerd door een oorlogschip onder kapitein Gerrit 
Claesz. Ruyter. Aan een overmacht als de Engelschen had- 
den (Ruyter noemde 18 schepen) was geen weerstand te 
bieden : de 7 buizen betaalden, daar tegenweer vruchte- 
loos zoude geweest zijn. °) Weinige dagen later (3 Augus- 


K: 


1) Zie de Instructie in haar geheel bij: Aitzema, Saken van Staet. II, p. 408. — 
2) Dat het alleszins noodig was de Fngelschen met geweld te keer te gaan, blijkt 
0. a. uit een brief van den secretaris Windebank aan Arundel. „For the success of 
our navy this year”, schrijft W.… „I do not find, notwithstanding the high language 
of Mr. Seneterre, it is likely to be in any great action, unless the Hol- 
jauders refuse to take licenses for their fishing from his Majesty, 
my Lord of Northumberland having now commandment to go to them, and demand 

lms Majesty's rights according to his deelaration; and, in case of opposition, 
to interrupt them.” (Clarendon, State Papers. 1. p. 579.) Dat het den koning 
ernst was met het doorzetten der zaak, blijkt ook uit de maatregelen, die hij nog in 
1638 nam. (cf. Brief van Windebank aan Aston, Engelsch gezant te Madrid, en: 
Instr. van Hopton, gezant te Madrid, — in : Clarendon, State Papers. Il. p. 419.) 

1% Hume (Hist. of Engl. VL. p. 306) spreekt van een „formidable fleet of sixty 

il, the greatest, that England had ever knowu.” Dat de vloot zoo groot geweest 

is, is ten hoogste onwaarschijnlijk: 4°. omdat Van Beveren daarvan niets weet; 

0, om het betrekkelijk onbeduidend resultaat; 3°. omdat Van Dorp slechts 16 sche- 

en zond om de visscherij te beschermen. 

4) RSG. 25 Aug. 1636. — De akte, daarna aan Ruyter verleend (verschillende 

atuurlijk van den licentbrief bij Aitzema afgedrukt) is in afschrift te vinden achter 
_ het Verbaal 1636 als bijlage 6. Zie ook hierna in de Bijlagen. — Dat het kapitein Ruyter 


270 


tus) *) ontmoetten: de Engelschen de Delfshaver buizen, 21 in 
getal, maar verstrooid, zoodat zij ieder afzonderlijk het geld 
konden afvorderen °). Onder bedreiging, dat men hun het _ 
want uit de schepen zoude nemen, en na een stuurman met Ì 
zes visschers als gijzelaars gegrepen te hebben totdat alles 
in orde was, beval men de visschers te betalen. Wat zouden 
zij doen? De partijen stonden niet gelijk: éen buis tegen 
verscheidene oorlogschepen. Geld was er op de huizen niet 
voorhanden, maar de Engelschen waren volkomen bereid van _ 
de gevangen haring zooveel à f 4 of f 4} de ton over te 
nemen dat de belasting voldaan was. *%) Zoo kwamen de vis- 
schers vrij, maar men mag er aan twijfelen of zij zeer „con- 
tent/ geweest zijn. Voegt men hierbij het verhaal van de 
gevangenneming van den kapitein van het Nederlandsche 
oorlogschip, *) dan zal men toegeven, dat Van Beveren niet 
te veel zeide, toen hij den koning verweet, dat dit „geen 
wegen van vruntschap” waren ! 

Een paar weken later deed de Engelsche admiraal aan den koning — 
het bovenvermelde verslag van de vreugde der visschers over 
zijne behandeling; tot zijn spijt moest hij er echter bijvoegen, 
dat reeds zoovele visschers met den eersten vangst behouden 
in het vaderland waren teruggekomen, dat de ontvangst niet 
aan de verwachting had beantwoord. Hij talmde nog eenige 
weken, maar geen visscher was er meer te vinden, en in het 
begin van September moest de graaf van „Northumberland 


anders niet aan moed ontbrak, blijkt uit het verhaal van zijn sneuvelen in een gevecht 
met de Duinkerkers in het volgende jaar. (R.$.-G. 12 Aug, 30 Sept. 1637.) 

1) De licentbrief. bij Aitzema (Saken van Staet. If. p. 402) doch zonder datum 
afgedrukt, draagt de dagteekening 24 Juni in het afschrift, dat als bijlage 7 achter 
het Verbaal Joachimi vau 16836 gevoegd is. Dit is ongetwijfeld eene vergissing voor : 24 


- T & 24 J . . 
Juli (3 Augustus N.S.): den SS was er nog geen Engelsch schip naar de visschers 


afgezonden. 

2) Op een dezer buizen was stuurman Joost Bouwensz., wiens licent door Aitzema 
(Saken van Staet. II. p. 402) is afgedrnkt. Daarom is Joost Bouwensz. de man, — 
dien men gelooft, dat door ongepaste toegefelijkheid den Engelschen koning heeft _ 
in de hand gewerkt. Het is dus nog al curieus als een staaltje van de handelwijze — 
der Engelschen juist de beëedigde verklaring van dezen man voor Schout en Sche- — 
penen van Delft over te nemen. Zij volgt hierachter onder de Bijlagen. — _ 
Br is niet aan te twijfelen, dat de Engelschen nog vele dergelijke gewelddadigheden 
gepleegd hebben: deze is een van de weinige, die behoorlijk gecoustateerd is. 

3) Zie het geheele verhaal in de Bijlagen. Het origineel is als bijlage 7 achter — 
het Verbaal Joachimi 1636 gevoegd. — Vgl. de geheel onware voorstelling dezer zaak — 
door Windebank, in: Clarendon, State Papers. Il. p. 4. 

4) Zie hiervóor p. 263. — Vgl. behalve het Verbaal Van Beveren ook: Aitzema, — 
Saken van Staet. IL. p. 310. à 


van zijne roemrijke expeditie terugkeeren, zonder zooveel 
geld te hebhen ingezameld, dat de ontvangsten in eenige ver- 
houding stonden met de uitgaven, aan het uitrusten der vloot 
besteed. Drie schepen, door hem op de noordkust achter ge- 
laten, vielen weinige dagen later uit gebrek aan leeftoeht binnen. 
Ondertusschen nam men im Nederland de zaak niet zoo 
_ kalm op als de koning van Engeland wel gehoopt had. Reeds 
dadelijk hadden Delft en Schiedam in de Staten van 
_ Holland geklaagd over het uitloopen der Engelsche vloot en 
_ het gevangen nemen van den kapitein *); toen het berooven 
_ der visschers bekend werd, volgde de eene klacht op de an- 
t dere. Den 25 Augustus kwam er bij de Staten-Generaal in 
een brief van den equipage-meester Blauhulek uit Enkhuizen 
met het verhaal van het wedervaren van kapitein Ruyter en 
kopie van de „Sauveguarde off Passepoort” hem „verleendt 
off opgedrongen” >, den 29 leverden die van Holland over 
een certificaat van Schout, Schepenen en Raden van Delft, 
inhoudende de verklaringen van Joost Bouwensz. en twee 
andere stuurlieden op de Delfshaver haringbuizen, als welspre- 
kende getuigen van de „vruntschap” van den koning van 
Engeland *). Beide stukken werden aan Joachimi opgezon- 
den %) en strekten niet om de gemoedsbeweging van dezen 
diplomaat, die door de pertinente afwijzing van zijn voorstel 
toch reeds niet zacht gestemd was, te doen bedaren. „Vuyt 
dese ende diergelijcke actien” (het betalen van Ruyter c.s. 
zonder te beproeven in hoeverre eene weigering baten zoude), 
schrijft hij, „is de Coninck ingebeeldet, dat de gemeene vis- 
scherie willich is om te betalen ende dat sijne Mat. die 
saecke te boven is °).” Van Beveren was mismoedig, hij vreesde 


J 


1) Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 310. — De door Aitzema opgegeven datum 
14 Augustus is trouwens verkeerd: op dien dag waren de Staten van Holland niet 
bijeen. De R.H. weten van deze zaak miets: toch is zij zeer waarschijnlijk. Reeds 
bij de uitvaardiging van het plakkaat, later bij den tweeden aanval op de visschers 
was Delft de eerste stad, die klaagde. (Zie hiervóor p. 255,67.) 

2) R.S-G. 25. Aug. 1636. 

3) RS-G. 29 Aug. 1636. 

4) De Staten-Generaal konden het niet eens worden over meer afdoende maat- 
regelen. Tweemaal werd er voorgesteld een plakkaat uit te vaardigen, waarbij den 
visschers het nemen van licenten van vreemde vorsten verboden werd; tweemaal 

„werd het uitgesteld en er kwam niets van de zaak. (K.S.-G. 8 Nov. 1636, 23,20 
April 1637. —R.H. 19 Sept, 20 Dee 1635. — Vgl. hiervóor p. 267.) In dien tusschen- 
tijd (Februari 1637) schijnt het nog eens voorzesteld, maar door tusseheakomst van 
den prins en op verzoek der koningin van Bohemen opgehouden te zijn. (Verbaal 
_ Van Beveren 1636 —37 ad 12,23 Maart 1637.) 
© 5) Verbaal Joachimi 4636 ad 14 Sept. 


Em 
mr 


iis 


272 B 


het ergste. „lek vreese/, zoo schrijft hij S October aan de 
Staten, „dat uwe Ho. Mo. niet connen begrijpen dat het 
forme van vruntschap is, en men haer tracteert als vrunden, 
als men door macht van een vlote en wapenen (hoewel niet 


vrundenhanden kan niet te veel geleth worden. Godt ver- 
hoede den eersten slach !/ 

Toen ieder meende, dat het ergste reeds voorbij was, volgde 
nog het zwaarste verlies. Northumberland had van zijne. 
eerste expeditie niet zooveel voldoening als hij wel gewenscht_ 
had, en reeds eene week na zijne terugkomst maakte hij zich, 
na zijne schepen van levensmiddelen voorzien te hebben, ge- 
reed met drie schepen weder zee te kiezen. De visschers 
waren gewoon tweemaal ’sjaars ter hariugvisscherij uit te 
zeilen °) ; den tweeden keer hoopte hij hen met beter gevolg 
te overvallen ; hij zoude zorgen er tijdig te zijn. Daar kwam 
echter plotseling het bericht, dat de Nederlandsche admiraal 
Van Dorp zieh met 16 schepen van de Vlaamsche kust had 
verwijderd, en zich in de Engelsche wateren had vertoond. 
Versterking was nu hoognoodig. Northumberland vertrok 
zelf den 26 September met zijne drie schepen naar het noor- 
den, maar in allerijl werden er te Sandwich en te Rochester 
12 nieuwe schepen uitgerust, die hem reeds den S October 
konden volgen. Van Beveren, die wel begreep, dat die 12 
schepen niet naar de noordkust gingen „om vliegen te vangen”, 
zond dadelijk advertentie daarvan aan Van Dorp en zijn 
vice-admiraal Liefhebber om mogelijk onheil te voorkomen. 
Het was te laat : weinige dagen na het vertrek der vloot ont- 
moette eene afdeeling van 7 Engelsche schepen eene Neder-_ 
landsche haringvloot. Ditmaal had de vrees voor de Engel 
schen hen belet zich te verstrooien; er waren omtrent 100 
buizen onder konvooi van 5 oorlogschepen. Toch oordeelden 
de 5 schepen zich niet in staat de buizen met goed gevolg 
te verdedigen : de haringvloot „acomodeerde” zich. Werkelijk 
eene aanzienlijke schade! °) Voor de eer der Nederlandsche — 
vloot was het gelukkig, dat 15 oorlogschepen, konvooieerende_ 


1) Zie hiervóor p. 31 Noot 4. 

2?) Het mag zonderling genoemd worden, dat terwijl Van Beveren reeds 25 Augus- 
tus had geschreven, dat de koning geen geweld meende te gebruiken, niemand op 
het denkbeeld schijnt gekomen te zijn ook tegen eene overmacht eene weigering te 
beproeven. Ook dit pleit niet zeer voor de zachte behandeling, den visschers den 
eersten keer aangedaan! Ë 


215 - 


„een groote Menichte Buysen”, die de Engelschen kort daarop 
ontmoetten, „sich in soodanigen postuyr hieuwen”, dat de 
vijanden „daer niet achter conden comen” !). 
__Ondertusschen noodzaakten de Europeesche gebeurtenissen *) 
den koning weldra, de Nederlanders „wat soeter te bejegenen”. 
Den 15 October was de admiraal terugontboden ; den 25 was hij, 
zoo schreef Van Beveren aan de Staten, reeds op weg naar het 
hof. Hij liet zijne vloot in het noorden binnenloopen *), waar- 
schijnlijk in de hoop, dat de koning nog van gedachten zoude 
veranderen. Hierin bedroog hij zich echter; zijne commissie, 
die met dit jaar was „gecesseert”, werd niet hernieuwd. 
Waar was onderwijl Van Dorp geweest? had hij het beroo- 
ven der 100 buizen niet kunnen en moeten voorkomen? Deze 
vraag deden ook de Staten: nadrukkelijk hadden zij hunnen 
admiraal aangemaand te vertrekken, terwijl tegenwind hem te 
Goeree ophield. Den 20 Augustus koos hij eindelijk zee. Bij 
de visschersvloot gekomen, vond hij daar het Engelsche eska- 
der. Beide admiralen hielden zich zeer verwonderd over elk- 
anders tegenwoordigheid. Er „wiert reciproquelijck gevraegd 
waerom sy aldaer waren ende geantwoordt : tot bescherminghe 
der Vissers.” Er was echter nu geene gelegenheid om 
iets te doen, daar Van Dorp's Instructie hem gelastte tegen de 
Engelschen geene vijandelijkheden te plegen, maar alleen „wel te 
letten ende bij alle voorvallende occasie toe te sien dat hy egeen 
affront en kwame te ontfangen.” En de Engelschen hadden 
voor ditmaal reeds hun doel bereikt ; de visschers keerden weldra 
met den eersten vangst huiswaarts, ook Northumberland begaf 
zich in het begin van September weder naar de haven *). Van Dorp 
vertrok dus met zijne vloot naar de Vlaamsche kust om volgens 
zijne Instructie op de Spaansche schepen te passen, die in de ha- 
vens der Zuidelijke Nederlanden wilden binnenloopen *). Im Sep- 
tember weder naar Engeland gezeild, bevond hij zich den 26 
September te Yarmouth, eene der plaatsen waar de Nederlanders 
gewoonlijk vischten.®) Hij was dus op zijn post, maar toch schijnt 
hij de 100 buizen gemist te hebben. Na nog eenigen tijd vruchteloos 


vn 


1D De RH. 15 Oct. 1636 maken nog gewag vau eene ontmoeting van 9 Engelsche 
schepen met de visschers op 14 October. 

2) Zie hierna p. 276 vlg. 

3) Te Yarmouth, waar de buizen gewoon waren te visscheu. 

4) Zie hiervóor p. 270. 

5) Aitzema, Saken v. Staet. IL. p. 314. 

8) Verbaal 1636—37 ad 26 Sept. 1636, 


15 


274 


op de kust gekruist te hebben, viel hij in het begin van No- 
vember, nagenoeg te gelijk met de Engelsche vloot weder bin- 
nen !). De Staten, toch reeds niet zeer over hem tevreden, namen 
dit zeer kwalijk, en toen het volgende jaar een dergelijk geval 
zich voordeed, werd hem te kennen gegeven, dat hij wèl zoude 
doen zijn ontslag te vragen, een verzoek, dat dadelijk daarop 
werd gedaan en ingewilligd. 
De late aankomst der Nederlandsche vloot, hetzij dan door 
nalatigheid of door andere redenen veroorzaakt, had veel nadeel 
gedaan. Niet alleen konde de graaf van Northumberland den ko- — 
ning mededeelen, dat hij niettegenstaande allen tegenspoed ®) toch 
ruim f 20.000 „met alle gevoechliĳjcheyt had gecregen,”*)_ 
maar ook gaf het betalen der visschers den Engelschen ver- 
keerde gedachten van hunne gewilligheid en de onmacht 
der Staten om het te beletten; gedachten, die den koning voor 
alle voorstellen tot schikking natuurlijk ontoegankelijker moesten 
maken dan ooit. „Men gaet seer breet wederom te hoof daer- 
mede,” schrijft Van Beveren 31 October aan de Staten, „dat 
de buysen sulx soo geerne en vrijwillich geven, eù dat 
alles soo gevoechlijck, int gesicht selfs van oorlochschepen 
in sijn werck is toegegaen, en dat deselve ooek desniettegen- 
staende niet hebben gefailleert de behoorlijcke eerbiedingh en 


1) Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 314. 

2) Het feit, dat hij de vloot ook de tweede keer niet geheel tot betaling had 
kunnen noodzaken, verontschuldigde Northumberland door de drogreden, da een _ 
groot deel reeds de eerste maal „haer met licentbriefkens had beholpen.” 

3) Wagenaar (Vaderl. hist. XI. p. 260) spreekt in navolging van Rapin T'hoyras 
(Hist. Anglet. VII. p. 455) van f 50.000. Rapin noemt ongelukkig, zooals gewoonlijk, 
zijn bron niet. Larrey (Gesch. v. Engel. IV. p. 102) maakt het nog erger: hij spreekt 
van een „verdrag” door de Staten uit vrees voor oorlog met Engeland gesloten. 
Bij dit verdrag zouden de Staten beloofd hebben, jaarlijks 40.000 kronen (f30,000) 
voor de vrije visscherij te betalen. (Zie mede: Wheaton, Hist. IL, p. 200.—Phil- 
limore, Internat. law. 1. p. 196, die hem naschrijft, is nog onjuister; hij stelt 
het voor alsof de Nederlanders vroeger gewoon waren licenten aan te nemen, tot- 
dat de Engelsch-Bourgondische tractaten dit recht tijdelijk schorsten ; eene opvatting, — 
waartoe Wheatons woorden trouwens aanleiding geven.) Het is zonder eenigen twijfel 
eene der vele onnauwkeurigheden van Larrey. Uitdrukkingen als die van Rapin 
(Hist. d'Anglet. VIL p. 455): „Une flotte les contraiguit de donner trente-mille 
florins au Roi pour avoir la hens de continuer leur Pêche pendant cette année,” 
en van Hume (Hist. of Engl. VL. p. 306): „The Dutch were content to pay 30,000 
pounds for a licenee during this year,“ hoewel in de hoofdzaak juist, geven eeu 
oppervlakkigen lezer licht tot dergelijke dwalingen aanleiding. (Uit Rapins werk 
zelf kan Larrey trouwens niet geput hebben, het verscheen in 1724, Larrey’s eet- 
ste Fransche editie reeds in 1697, Uit Hume nog minder: de eerste editie is van 
1754.) — Erger nog is Larrey’s onjuiste bewering op p. 376 (Le. dl. IV), waar hij 
zegt, dat de Staten in 1674 aan Karel IL 800.000 rijksdaalders betaalden „ten op- 


215 


eerscheuten te doen; sulex dat men meint in geruste possessie 
alsnu te sijn, en een onwederspreeckelijck praecedent te heb- 
ben, twelek men alhier bijcants soo crachtich hout, als een on- 
wederleggelijcke wett.” ') Gelukkig zouden andere overwegingen 
len koning noodzaken, aan die hooge gedachten van zijne macht 
en zin recht vooreerst geen gevolg meer te geven. Den 7 
November konde Van Beveren den Staten berichten, dat de 
geheele Engelsche vloot voor dit jaar binnen was. Nu deze 
eden tot zorg voorloopig verdwenen was, konde de gezant 
zich weder onverdeeld wijden aan de belangrijke werkzaam- 


K 
je 


heden, die zijne aandacht nu in dubbele mate vorderden. 


Bichte van de tien duizend jaarlijksch. die de Hollanders verplicht waren volgens 
het verdrag met den overleden koning in den jare 1636 gemaakt, te betalen, enz.” 
Dit getuigt van volslagen gemis van onderzoek. De zaak van de visscherij vertraagde 
ist de onderhandelingen over den vrede met Engeland maanden laug, daar de Sta- 
ten volstrekt weigerden eenige de minste recognitie te geven. (Verg. zeer uitvoerig 
het: Verbaal Keulen, 1673—74.) 
_ 1) Uit het verhaalde blĳkt genoegzaam, dat het beweren van Aitzema (Saken 
van Staet. IL. p. 409), als zouden de Staten de zaak „met ooghluyekinghe hebben 
| Er alsoo gaen,“ slechts in zooverre juist is, als het plakkaat, dat het nemen van 
weenten zoude verbieden, niet tot stand gekomen is. Het „aennemeu van des Koninghs 
__Lieentiën“ had noch in dit, noch in het volgend jaar iets te beteekenen. (Zie hierna 
Pp. 288 Noot 2.) Tellegen (De jure in mare, p. 41) zegt op gezag van Aitzema 
hetzelfde in meer bepaalde bewoordingen: „piscatoribus ab OO. clam concessum est, 
‚ Hieentiam a rege petere.“ Het is van belang, deze bewering en die der vorige 
_ moot tegen te spreken, daar de Engelsche oorlogsverklaring van 1672 gemotiveerd 
‚werd door de verklaring, dat Nederland in 1636 door het nemen van licenten Eu- 
 gelands dominium maris erkend had. (Zie: Holl. Mercurius. 1672. p. 24.) 


Ps 


18* 


TWAALFDE HOOFDSTUK. 


ONVERWACHTE HUIP. 


$ 1. Loven en bieden. 


De graaf van Arundel had den geheelen zomer in Duitsch- 4d 
land vertoefd, eerst aan het keizerlijk hof te Weenen, daarna — 
op de vergadering te Regensburg, waar de nieuwe Keizer ge- 
kozen werd. Reeds bij het begin der onderhandelingen was « 
er oneenigheid ontstaan: de Keizer had gehoopt op een of- 
en defensief verbond, Karel [ wilde alleen in een geheim ver- , 
bond treden. De oneenigheid met het parlement hiet hem _ 
niet toe in een kostbaren en openbaren oorlog met Frankrijk — 
en de protestantsche partij te treden. Wij hebben gezien, 
hoe hij zich zelfs tegen de Nederlanders altijd ontzag geweld _ 
te gebruiken en hen slechts onder de hand wilde benadeelen : 
eene dergelijke politiek wenschte hij nu ook tegen Frankrijk — 
te volgen. Daarmede was de Keizer echter volstrekt niet te-_ 
vreden. Zijn bondgenootschap met Beieren, dat weigerde den 
Palts en den keurvorstelijken titel te laten varen, de vriend- 
schap van Spanje, destijds niet zeer Engelsch-gezind, stonden op — 
het spel. Konde Karel IT niet meer aanbieden dan was de 
keus niet moeielijk. Een goede huur is beter dan een verre 
vriend : de nieuwe Keizer Ferdinand ILL verkoos Beieren boven — 
Engeland. Den 12 September kreeg Arundel een antwoord 
in dien zin; de teruggave der keurvorstelijke waardigheid van — 
den Palts werd slechts zoo onzeker in het verschiet voorge- 
spiegeld, dat de graaf dadelijk inzag, dat zijne ambassade niet 
tot het gewenschte resultaat zoude leiden. Zonder verdere _ 
pogingen te doen om zijn doel te bereiken vertrok hij '). 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 189 —92, 


217 


- Dadelijk bemerken wij den invloed van deze definitieve 
_ afwijzing van Karels bondgenootschap in Engeland. Van Be- 
_ veren meende van de gelegenheid te moeten gebruik maken. 
_ Den 15 October deed hij behendig den eersten stap daartoe: 
_ door een „confident vrundt” liet hij den keurvorst in overwe- 
ging geven, of er niet een expedient in de zaak van de visscherij 
te vinden zoude zijn. Dan eerst zoude er gelegenheid wezen, 
onderhandelingen te beginnen over een Engelsch — Nederlandsch 
verbond ten dienste van de zaak van den Palts. Het sprak 
wel van zelf, dat daarop nu, terwijl de Staten de handelingen 
van den koning met betrekking tot de visscherij zoo hoog 
opnamen, niet de minste kans was. De „confident” was da- 
delijk bereid om met den keurvorst en zijne raden daarover 
te beraadslagen, en rapport van deze conferentie aan Van 
Beveren te doen. De gezant wilde zich echter nog met niets 
definitiefs inlaten en antwoordde dus voorzichtig, dat hij 
eigenlijk nog geen last had te onderhandelen, maar op het 
rapport van den „confident” ten spoedigste daarom schrijven 
zoude Den 25 October bracht deze hem te Cheswick ant- 
woord. De keurvorst had zich dadelijk bereid verklaard de 
vereischte stappen te doen. Door tusschenkomst van den 
aartsbisschop van Canterbury, den bekenden Laud, had hij 
den koning voorgesteld, dat de Nederlanders in plaats van 
het nu geëischte recognitie-geld zouden bijdragen tot de her- 
stelling van den keurvorst in land en waardigheid, door eenige 
schepen en manschappen ter zijner beschikking te stellen; het 
plakkaat op de visscherij zoude onderwijl geschorst worden. 
Reeds de aartsbisschop „vont sulx wel niet vremt”, maar drong 
er toch op aan, dat de onderstand „in eenigerhande maniere 
soude getroeken werden tot een recognitie”. De koning ver- 
zekerde den aartsbisschop echter, dat het voorstel hem al te 
ongunstig voorkwam: het aanbod van onderstand toch was 
niets nieuws en reeds door Van Beveren bij zijne aankomst 
zonder eenige hoop op eene tegenpraestatie van ’s konings 
zijde gedaan. Mocht de koning er nog op ingaan, dan zoude 
in allen gevalle het geven van onderstand „sooveel doenlijck 
tot een recognitie int regard van visscherie getrocken moeten 
worden”. Van Beveren verklaarde dadelijk zoo stellig moge- 
lijk, dat op zoo’ iets niet te hopen viel: wat het vroegere 
aanbod van hulp aan den keurvorst betrof, zeide hij, dat was 
door ’s konings weigering natuurlijk vervallen, en een dergelijk 
voorstel zonder eenige hoop op voordeel moest men van de 


218 


Staten uiet meer verwachten, verontrust als zij waren door de 
bewijzen van ’s konings vijandige gezindheid. In ieder geval 
noemde hij het zonderling, dat de koning den voorslag niet 
aannam : de hulp aan den keurvorst te geven vertegenwoor- 
digde een veel grooter geldsom dan de recognitie zelfs nu had | 
opgebracht. Nog meer, hem was verzekerd, dat de recoguitie_ 
eerder verminderd dan vermeerderd zoude worden, daar „de 
geheele questie maer op d’erkentenis aenkwam, en als wy 
sulx wilden doen, ’t geheele different daermede uytweech soude 
sijn”. Men meende, dat, als de Staten „Sijne Mat. maer een 
eerplumage van erkentenisse met goetwillicheit geliefden op 
sijn hoet te stellen”, de zaak van het geld wel zoude gevonden 
worden. De Staten toonden nu echter, dat het ook hun niet 
om het geld, maar om het principe te doen was, en zoolang 
er dus van recognitie sprake was geloofde hij vast dat de 
geheele zaak „niet was”. Koeltjes merkte hij op, dat het” 
dus maar beter was de onderhandelingen af te breken; hij 
had nog geen last eu zich nog met niets ingelaten. Toen 
de confident daarop verklaarde, dat er slechts dan eenige mo- 
gelijkheid op het tot stand komen van een Engelsch -Neder- 
landsch tractaat was, wanneer de Staten de zaak van den on- 
derstand aan den keurvorst van die van de visscherij scheidden, — 
toen hij bovendien niet alleen openbaren oorlog met Spanje 
onwaarschijnlijk noemde, maar zelfs meende de hulp aan den 
keurvorst niet tot een onzeker tijdstip (de restitutie van den 
Palts) maar slechts voor drie jaar te kunnen beloven, scheen 
de zaak op het punt van af te springen. Men scheen elkander 
niet te zullen verstaan, de aanbiedingen waren van weêrszijden 
te klein. Toch werd de conferentie nog niet afgebroken: het 
was een goed teeken en een bewijs, hoeveel er beiden, den _ 
Staten en den keurvorst, aan gelegen was, dat de onderhandelin- 
gen niet werden afgebroken. De confident waagde dan ook al 


toch beter dan te voren konde voorslaan. Daarop volgde een lang 
onderhoud, waarvan het resultaat was de behendige vereeniging 


voorslach,” dien de keurvorst konde doen. Het eerste gedeelte 
van dien voorslag was geheel in overeenstemming met Van Be- 
veren’s Instructie. Men zoude eene vloot uitrusten, waartoe En- 
geland 3, Nederland £ zoude bijdragen, (30 en 15 schepen, 8000 
en 4000 man.) Men zoude Frankrijk wmtnoodigen evenveel bij te 
dragen als Engeland. De vereenigde vloten zouden Spanje terzee 


2719 


aanvallen en eene landing doen. De veroveringen zouden in de 
bovengenoemde verhouding bewaard worden totdat Spanje zijne 
belofte, in 1630 bij den vrede tusschen Engeland en Spanje 
gegeven, dat het de teruggave van den Palts zoude bewerken, 
had vervuld. Met dit plan was echter verbonden het tweede 
gedeelte van het concept: „Que durant le même temps 
les Pescheurs et preneurs dhareng, subjects de 
‚ leurs Seigneuries, pescheront librement et fran- 
ehement, come ils ont tousiours faiet du temps de 
la Royne Elysabeth et du grand Roy Jacques tous 
„deux detrès-glorieuse mémoire, s’/approchants si 
près des bords de mer, et rivages des royaulmes, 
Herres et ysles de sa Maf, que leur mestier, la 
eourse de poisson et hareng, et leur proffit por- 
tera, voire jusques àseicherleurs filets sur terre, 
sans que sa Mat directement ou indirectement 
leur fera ou fera faire aucun dommage, destour- 
bier, ou empeschement en cela.” — Bij den eersten oog- 
opslag zoude men meenen, dat het voordeel hierbij geheel aan den 
kant der Staten was: het eerste gedeelte van het concept was geheel 
overeenkomstig met de Instructie van Van Beveren en werd vroe- 
ger geheel vrijwillig aangeboden ; het tweede gedeelte schoof eene 
quaestie, die den Staten zeer lastig was, ten minste voor eenigen 
tijd op den achtergrond. Toeh was er in dien voorslag meer 
vervat. Wanneer men in een tractaat de beide zaken naast 
elkander plaatste, geleek het veel op eene overeenkomst met 
praestatie en tegenpraestatie en had het allen schijn, alsof de 
koning alleen daarom de visscherij vrijliet, wijl de Staten den 
keurvorst ondersteunden. Men konde zoodoende de zaak voor- 
loopig im statu laten en mnaderband het tractaat uitleggen 
zooals men wilde. Het was zeer zeker een behendige manier 
om den koning met behoud van zijne eer het terugtreden gemak- 
kelijk te maken! Van den anderen kant was het niet te ont- 
kennen, dat de Staten hierdoor ten minste den schijn op zich 
laadden, dat zij de vrije visscherij van den koning bedongen. 
Het was om deze reden, dat Van Beveren er nogmaals op 
drukte, dat hij geenen last had en dat dus de voorslag van 
een ander moest uitgaan. De keurvorst zelf moest het dus aan 
den koning of aan Van Beveren voorstellen. 
De zaak beloofde alles goeds. Toen Van Beveren echter den 
ò November nog niets van den confident gehoord had, oor- 
deelde hij dit een slecht teeken en drong schriftelijk nader 


d 
1 
EA 


280 E 


op de zaak aan. „On ne tasche que me sonder,” schrijft hij, 
„pour qlq. recoguoissance ou de baptiser le secours du mesme_ 
nom; vous scavez très-bien qu'il n’y a nulle apparence à cela, 
et que c'est aultant de peine perdue. [’Edict ne defend pas 
de pescher, mais dit sans avoir obtenu licence; en demandant — 
doneq lieence, on advoue tout ce qu’on prétend, et encor plus 
en consentant la moindre recognoissance. J'espere que la con-_ 
elusion du Traicté avec la france addoucira les humeurs.” — 
Na het standpunt der Staten zoo duidelijk en dringend ge-_ 
formuleerd te hebben wachtte Van Beveren weder acht dagen. 
Den 11 November had hij eene nieuwe conferentie met den 
confident, waarin hij er op aandrong, dat de keurvorst in ziju 
eigen belang toch iets zoude voorstellen overeenkomstig met — 
het op 25 October afgesprokene. De confident beloofde, dat 
Z. D. iets bij geschrifte zoude overleveren. d 
Hoe komt het dat Karel Lodewijk zoo huiverig scheen iets 

voor te stellen over eene zaak, die voor zijne eigene toekomst _ 
beslissend moest zijn, terwijl toch van de Duitsche onderhan- 
delingen niets meer voor hem te wachten was? Wij zien de re-_ 
den in het Verbaal van Van Beveren zelf. De koning werd be- 
heerscht door de meest tegenstrijdige indrukken. Juist in deze — 
dagen schrijft Van Beveren aan de Staten: „het schipgelt tot 

onderhout vande Vlote geeft hier vrij wat miscontentements,# 
te meer nu die vloot zoo slecht gebruikt werd: Turksche 
zeeroovers hadden in en bij Lerland vele menschen en goede- 
ren geroofd, de opbrengst der belasting op de visscherij had 
niet aan de verwachting beantwoord. Werkelijk was deze on- 
tevredenheid onder het volk den koning voor zijne plannen 
een hinderpaal, die hem meer en meer belemmerde: de 
natie toonde zich voortdurend ongezind ’s konings autoera-_ 
tische handelingen geduldig aan te zien. Nog had Karel 1 
door een lovale politiek zijnen ondergang kunnen voorkomen; 
door toegeven aan de rechtmatige eischen van het volk zoude 
Engeland bevredigd geweest zijn. Aan toegeven dacht hij echter 
niet, hij beproefde weder het oude middel om het shipmoney — 
aangenaam te maken: van de souvereiniteit over de zee werd 
nog meer gerucht gemaakt dan vroeger”). „Men speculeert 
daerop,” bericht Van Beveren, „hoe men ’ placcaet alsoo soude _ 
mogen instellen,’ dat de Nederlanders genoodzaakt zouden 
zijn de licenten aan land te komen halen. De erkenning van — 


Y) ef. Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 261. E 


281 


Js konings souvereiniteit zoude zoo meer in het oog vallend, 


de kosten tot onderhoud der vloot geringer zijn. Slechts wei- 


pige schepen zoude men noodig hebben om de nalatigen in 


„zee te overvallen en op te brengen, „waertoe Spanje de kaers 


soude lichten.” 
Spanje mocht echter zeer bereid zijn de Nederlanders tegen 


te werken, tot een verbond met Engeland had het getoond 


geene neiging te bezitten; ook was het gebleken, dat Enge- 


land even weinig voordeel van Spanje konde verwachten als 
Spanje in de tegenwoordige omstandigheden van Engeland. 


En toch, de koningin van Bohemen schreef dringende brieven 
om Karel over te halen het herstel van haren zoon eindelijk 


eens met kracht te bevorderen. Daarbij wist men, dat het 
_ volk zeer ingenomen was met de protestantsche zaak. De 


koningin van Bohemen zelve was altijd in Engeland zeer po- 


‚ pulair geweest. Had dus niet reeds de waardigheid zijner familie 


den koning tot hulp aan den keurvorst aangespoord, hij had 
er zijn belang in gezien: het Engelsche volk was een macht, 
waarmede men rekening moest houden, een macht die nu vooral 
diende ontzien te worden. Karel was dus wel genoodzaakt, zich tot 
Frankrijk te wenden, en werkelijk was hij mn dezen tijd bezig te 


onderhandelen over een verbond met die mogendheid '). Daar 


deed echter de souvereiniteit van de zee weder moeielijkheid 
ontstaan; de koning wilde Frankrijk onder de hand tot eene 
zijdelingsche erkenning van dat geliefkoosde recht overhalen. 
Zelfs werd dit zoo ernstig gedreven niettegenstaande Frank- 
rijks weigering, dat Van Beveren aan de Staten moest schrij- 
ven : „het is alhier meerder te doen om de Souverainiteit en 
heerschappie over de zee te fonderen, als om de restitutie 


van Phalts: en deackt men hier nergens minder om als directe 


tot recuperatie van Phalts iet te doen.” Toch wilde men beide 
zaken vereenigen : beide zaken waren populair, het waren de 
eenige, waarin koning en volk overeenstemden *). Daarom 


5 „Sommaire des Poinets principaulx que le Resident de Sa Ma 
de la Gr. Bretagne toncha eu son propos aux Seignrs. d' Arnhem et 
de Nortwick, Deputez des H.H.P. Seign.s les BtatsGraux des Prou.ces 


Un.es des Pays bas etc. le 9/19 Febur. 1637.” (L.E. 1637.) 


2) Brill beweert (Arend, Gesch. des vaderl. TIL, 5. p. 80), dat de pretensie van 


Shet dominium maris în Engeland niet populair was. Het is mogelijk, dat op dit 


\gogenblik, nu de handhaving der protestantsche belangen daartegenover stond, het volk 
_ het doordrijven der pretensie niet wenschte, hoewel eukele plaatsen uit het Verbaal 


van Van Beveren voor het tegendeel schijnen te pleiten. Over het algemeen was 
echter het optreden tegen Nederland door het op den voorgrond plaatsen van het 


282 


werd dan ook door het hof ijverig uitgestrooid, dat men met 
Frankrijk aan het onderhandelen was en het volgende jaar de ge- 
heele vloot (40 schepen) voor den keurvorst zoude gebruiken, 
voor zooveel de handhaving van de souvereiniteit over de zee 
dat toeliet. Het volk geloofde de praatjes: „den roep comt vast _ 
ondert volck,” schrijft Van Beveren. En toch was het zeer onwaar- — 
schijnlijk. Want zoude de hulp aan den keurvorst iets be- 

langrijks uitwerken, dan was een verbond met Nederland hoog 

noodig, zoo niet onontbeerlijk; Nederland, juist door het plak-_ 
kaat op de visscherij het meest getroffen. En er was meer. 
Karel 1 haatte de rebellen, die hem reeds het onder de hand 
begunstigen der Spanjaarden door hunne vloot begonnen lastig 

te maken. Men moest zeer goedgeloovig zijn om onder deze 
omstandigheden op een verbond met de Staten te blijven hopen. — 
Zoolang het strengere plakkaat op de visscherij „als een donc- 

kere wolck boven ’t hooft bleef hangen” meende ook Van Be- 
veren, dat alle onderhandelingen vruchteloos zouden zijn. ’s Ko- 
nings tegenzin tegen Nederland was duidelijk, niemand durfde 

voor de Staten spreken. De gezant drong dus ernstig aan op zijne 
terugroeping, meenende „geen dienst als Extraordinair Am-_ 
bassadeur meer te connen doen.” Van de onderhandelingen 

met den keurvorst hoopte hij niets meer. 


$% Het Fransche tractami 


Juist op dit gewichtig oogenblik kwam de graaf van Arundel — 
in Engeland aan. Hij voelde zich persoonlijk beleedigd en 
zijn mondeling uitvoerig rapport was dan ook zoo donker 
mogelijk gekleurd. Deze voorstelling van iemand, die als het 
hoofd der Spaanschgezinde partij aan het hof beschouwd werd, 
overtuigde den koning, dat van katholieke zijde niets meer te — 


zeekoningschap der Engelsche vorsten buiten twijfel zéer populair. Dit bewijzen 
voldoende de stemmen, die voor het weren der Nederlanders uit de Engelsche wate-— 
ren opgingen (zie boven p. 37—48 en p. 724105. — The Trade’s Inmerease, in: 
Har). Miscell. IV. p. 216. — Gentleman, Englands Way to win Wealth, in: Harl. 
Miscell. III. p. 379%, — dit bewijzen de herhaalde klachten over het gebrekkig 
handhaven der souverciniteit ter zee, zelfs in het parlement opgegaan (ef. Guizot, — 
Hist. de Charles LI. p. 137. — Rapin Thoyras, Hist. d'Anglet. VII. p, 122,387), — 

dit bewijst de voortdurende agitatie tegen Nederland. En het ís niet te verwonderen, 1 
dat eene zaak populair was, die de natie niet alleen beloofde op te heffen, maar — 
waarvau men zich zelfs den triomf beloofde over eene mededingster, die meer dan 
eens op ergerlijke wijze tot wederwraak had uitgetart. (Zie o.a. het verhaalde op 

p. 1094115 over de quaestiën van 1617—19, — ook p. 244 Noot 2 en p. 314 
Noot 1.) 5 


ermm Ke 


Nader 


2835 


hopen was. Onder den indruk van de beleediging, hem van 
daar aangedaan, besloot hij tot krachtig doortasten in de 
Duitsche zaak. Wat het zwaarste was moest het zwaarste 


wegen : de handhaving van de souvereiniteit ter zee had het 


volk toch niet voldaan, zij moest bij de zoo populaire zaak 
van het protestantisme achterstaan. 

Ook nu weder bemerken wij dadelijk den invloed van dit 
besluit op de positie van Van Beveren. Den 16 Januari 1657 
schreef hij aan de Staten, dat Arundel terug was, den 28 kreeg 
hij een bezoek van drie raden van den keurvorst van, den 
Palts. Zij brachten hem eene aangename tijding, al was het 
ook niet de gewenschte. De koning had besloten zonder lan- 
ger uitstel zijn neef met eenige schepen te ondersteunen. Men 
hoopte, dat na dezen stap het verbond met Frankrijk goed 
vorderen zoude. Van Beveren drong bij zijne bezoekers aan, 
dat de keurvorst door zijne bemiddeling in de zaak der vis- 
scherij zich hulp van de Staten zoude verschaffen. In den- 
zelfden geest was hij verder werkzaam. Hij legde bezoeken 
af bij den keurvorst en bij graaf Holland, den vriend der 
koningin en het hoofd der anti-Spaansche partij. Beiden verze- 
kerden hem, dat hoewel de zaak der visscherij „teer in ooren van 
sijne Ma'. was,” zij hun uiterste best zouden doen tot eene schik- 
king met Nederland. De keurvorst meende, dat de koning 
zelf niet afkeerig daarvan was. Z.M. had hem namelijk ge- 
zegd, „dat hy niet con sien, dat hy sonder praejuditie van 
sijn recht met ons iet con handelen, maer dat men mocht 
sien of men stilswijgens, sonder eenige toesegging, de visscherie 
dit jaer mocht laten berusten.’ Des te meer was de keurvorst 
„becomert” over drie berichten, die hij uit Nederland had ont- 
vangen. Men had hem medegedeeld, dat de Staten op het 
punt stonden, het nemen van licenten bij plakkaat te verbie- 
den *), dat zij een boek hadden doen vervaardigen om tegen 
Seldens Mare Clausum te worden uitgegeven, ®) en dat zij 


1) Zie hiervóor p. 267 Noot 5 en p. 271 Noot 4. 

2) Werkelijk was dit het geval. Aanvankelijk hadden de Staten van Holland het oog la- 
ten vallen op professor Petrus Cunaeus (Arend, Alg. gesch. des vaderl. HI, 5. p. 8) 
ook door De Groot als de geschiktste persoon daartoe aangewezen. (Grotii Epist. 
p. 359. Epist. suppl. 365.) Hem hadden zij het „tractaet” van Selden gezonden, „om 
hetselve te examineren ende haer Edele Groot Mog. te dienen van berichtinge wat 


_ derhalven ten meesten dienste van den Lande sal dienen gedaen te werden.® (R.H. 


ke 21,22 Dec. 1635) let gevolg was, dat 10 April 1636 in de Hollandsche staten 


vergadering ter tafel kwam „seecker langh Recueil ende hijgevoezht Advis® van ge- 
noemden Cunaeus. Na de lezing daarvan veranderden de Staten van besluit en regolveerden 


284 


van den Cardinaal-Infant, Spaansch landvoogd der Zuidelijke 


het boek van Selden „voor niet anders aen te sien als voor eeu Werek van een 
particulier Persoon, sonder derhalven vorder te behoeven.” (R.H. 10 April 1636.) 

Of Cunaeus met die schikking tevreden is geweest wordt niet gemeld, — De Staten- 

Generaal dachten er echter anders over dan de Hollandsche heeren. Den 28 Aprii _ 
1636 rapporteerde de heer Vosbergen, die op last der Staten-Generaal de brieven 
uit Engeland had doorgezien, dat een der voornaamste punten daarin was: „dat de 
Conine van Groot-Britagne sijn pretens recht over de gepretendeerde vier zeen wil 
vast maecken met de redenen begrepen in seecker bouck geintituleert Mare Clausum.” 
Na deliberatie werd de president, de heer van Noortwijck, gelast „ijemant te dispi- 
cieren die bequaem soude moogen sijn de voorsz. redenen int voorsz. bouek vervat 
te wederleggen, ende den selven vervolgens te lasten daermede soo eer hoe liever 
int werek te treden ende sullen haer Hooch Moog. sijne arbeit nae behooren recom- 
penseren.” Het gevolg hiervan was, dat aan Dirk Graswinckel werd opgedragen _ 
Selden te beantwoorden. (R.S.-G. 28 Apr. 1636. — Verg. daarover: Grotii Epist- 
p- 287864. Ep. 697. Ep. suppl. 383,84.) Hij maakte echter niet veel spoed met de 
zaak. In de Staten van Holland werd dan ook 2 Augustus 1636 niet zonder gevoe- 
ligheid gevraagd, hoe het stond met die beantwoording „door seker Persoon in Hol- — 
landt niet bekent sijnde gemaeckt,” terwijl Holland vroeger Cunaeus daarmede belast had. 
(R.H. 2 Aug. 1636.) Het baatte echter niet. Eindelijk werd Graswinckel den 21 April 
1637 in de Staten-Generaal bescheiden, om te vernemen wat hij gedaan had in zake het 
„tegenbericht” van Seldens Mare Clausum. (R.S-G. 4 Apr. 1637.) Twee dagen 
later werd dan ook in die vergadering overgelegd: „Th. Graswinckelii, Jurisc. 
Delph. Maris Liberi Vindiciae adv. virum clarissimum Johannem 
Selden um.“ Het werd in handen eener commissie gesteld, wier rapport na ge- 
durig uitstellen eindelijk geheel achterwege bleef. Graswinckel werd eindelijk met — 
een jaargeld van 500 pond ten laste der Generaliteit beloond, zijn boek werd be- 
stemd om eventueele ambassaden, die over quaestiën betreffende mare clausum 
moesten onderhandelen, voor te lichten. Overeenkomstig met dit plan werd het in 
de „Secrete Casse” gedeponeerd en alle pogingen, door Graswinekel nog tot in 1654 — 
aangewend om het gedrukt te krijgen waren vruchteloos. De Staten schroomden 

Engeland zoo openlijk te braveeren. — Waarom had echter De Groot zelf Selden 

niet wederlegd ? Wij vinden het antwoord in zijne brieven. „Ego, cum Suecia (hij 

was toen reeds in Zweedschen dienst) multum teneat orae maritimae, quid aliud prae- 

stare possum quam silentium?” schrijft hij 24 Januari 1636 aan zijnen broeder 

Willem. (Epist. suppl. 365, in: Grotii Epistolae. p. 859), en 14 December 1636 aan 

Camerarius: „Cavendum mihi ne in econtroversia detestabili (!) nune quïicquam aut _ 
dieam, aut seribam quod roïg zoeróvoer in mari Finnieo Botnieoque nocere possit.” 

(Ep. suppl. 384, in: Grotii Epistolae. p. 864.) Nogmaals 20 Mei 1637 aan den- 

zelfden: „Suecis ne vel imprudens adverser, intra silentium me contineo:dzivduvog 
yèo zor vijg olyijs yioac.” (Ep. 765, in: Grotii Epistolae. p. 327.) Dat echterde 
kracht van dit argument niet door allen gevoeld werd, blijkt wel uit de uitgave — 
reeds in 1637 (te Harderwijk) van een werk van Joh. Is. Pontanus, „historiographi 

regis Daniae,” getiteld: „Diseussiones Historicae’, tegen Seldens Mare 

Clausum gericht. (Selden, Vind. M.CI., in: Opera. II. p- 1435. — Het is afgedrukt 

in: Coecejus, Grotius Ullustratus. IV. p. 111 sqq.) Pontanus was een Hollander in — 
Denemarken gevestigd, en dus in volkomen dezelfde positie als De Groot. (cf. Ver- — 
baal Van Beveren, 1636—37 ad 25 Apr. 1637. — Grotii Epistolae p.327 Ep. 765. — 
Lehmann, Grotii manes vindie. p. 736.37.) De veranderde positie van De Groot tegen- 

over Nederland, misschien zijne eenigszins gewijzigde opinie over de quaestie en over zijn — 
eigen werk, zullen het hunne tot het niet beantwoorden van Selden hebben bijgedragen 

(Grotii Epist. p. 864, Ep. suppl. 383 en p. 287, Ep. 697. — Fruin, Een onuitgeg. werk — 
van H. de Groot, in : Gids, 1868, 1V. p. 239,40,52,53. — Grotii Epist. p. 327, Ep. 765.) 


nrd Ak. ie 


285 


Nederlanden, verzocht hadden, dat hunne visschers voor de 


Nederlandsche kusten „onbeschadigt” mochten visschen. Het 
laatste verklaarde Van Beveren dadelijk, dat „noch slot noch 


wal” had, hij noemde het „een puir voorgeven van ons viant” 
om den koning tegen Nederland op te zetten. De beide eerste 
zaken moesten echter den keurvorst des te meer aansporen 


om haast te maken met het zoeken van een expedient over de 


lastige quaestie; daardoor zoude hij zich eene „reputatie” ver- 
werven en de Staten „genegen tot sijnen dienst’ maken. 

De keurvorst beloofde den raad te zullen volgen; maar 
toen hij ook nu nog talmde met de uitvoering, hernieuwde 
Van Beveren den 12 Februari zijn bezoek met het gevolg, dat 
hij van den vorst een concept ontving, dat deze voornemens 
was den koning schriftelijk over te geven. 4. D. verzocht Van 
Beveren hem zijne aanmerkingen daarop toe te zenden. Het 
concept behelsde, dat de koning den keurvorst zoude onder- 
steunen en degenen, die onder zijn neef wilden dienstnemen, 
begunstigen of ten minste niet verhinderen hun voornemen 
uit te voeren. Daarentegen was de keurvorst van plan dadelijk 
naar Nederland te gaan en de Staten om een haven te ver- 
zoeken *), die hij als „rendez-vous et magasin” konde gebrui- 
ken, en die men hem im Engeland om het Spaansche verbond 
niet mocht geven. Hij wilde dit verzoek aanbevelen door te 
spreken van het nut voor de Staten zelven en vooral door de 
belofte, dat Engeland in den tusschentijd niets tegen de vis- 
schers zoude ondernemen. Ook schepen was hij voornemens 
van de Staten te verzoeken. Zoodra alles zoover was, zoude de 
keurvorst zich in persoon naar de haven begeven en de on- 
derneming tegen Spanje van daar uit leiden en besturen. — Een 
eigenlijk „expedient” in de zaak van de visscherij was dit niet. 
Moen echter verder aandringen nutteloos bleek, besloot Van 
Beveren eindelijk, het concept alleen in zoover te wijzigen, 
dat de koning den keurvorst uitdrukkelijk verlof zoude moe- 


_ ten geven de Staten om hulp te vragen, onder belofte dat 


gedurende dien tijd de visscherij „soude onbemoyt blijven.” 

Het was echter lang niet zeker of de koning zoover zoude 
willen gaan. Beslist optreden voor zijn neef was ook nu nog 
onmogelijk of ten minste voorloopig niet te verwachten. Men 
was in den Raad zeer ingenomen met een plan om den keur- 


1 Uit latere mededeelingen van Van Beveren blijkt, dat men hierbij het oog 
had op Emden, dat geheel onder den invloed der Staten stond. 


286 


vorst te ondersteunen met schepen, door Engelsche vrijwilli- 


gers bemand, die onder den schijn van zeerooverij aan Spanje 
zouden af breuk doen. Ben ander plan bestond daarin, dat de 
keurvorst met zijne vloot een aanval zoude doen op de Spaan- 
sche West-Indiën. De rechters der admiraliteit hadden na- 
melijk uitgemaakt, dat het Spaansche verbond alleen daar gold, 
waar de Spanjaarden den Engelschen vrijen handel gunden. 
Plannen, de dubbelzinnige politiek der Stuarts waardig ! Het 
was Karel I ook nu nog onmogelijk volkomen open spel te 
spelen: het scheen in zijne omstandigheden beter, met Spanje 
ten minste nog zoolang schijnbaar in goede verstandhouding 
te blijven totdat het Fransche verbond gesloten was. — 

De beste kans, die Nederland dus op dit oogenblik had, 
was dat de koning „dit jaer door de vingeren soude 
sien”, waartoe hij volgens welingelichte personen niet ongene- 
gen was. Z. M. scheen zelfs te meenen, dat dit voldoende 
zoude zijn om de Staten te bevredigen, ten minste hij naderde 
Van Beveren nu meer rechtstreeks *). Den 13 Februari kreeg 
deze een bezoek van den staats secretaris Coke. Hij kwam met 
het gewichtige bericht, dat er nu weldra een Fransch-Engelsch 
tractaat gesloten zoude worden, en vroeg ronduit wat dan 
de plannen der Staten waren. Onze gezant konde wel niet 
anders dan daarop antwoorden, dat tot eene aansluiting van 
de zijde der Staten wel genegenheid zoude bestaan, zoo maar 
eerst de visscherij-zaak uit den weg was, die den vijanden 
zooveel gelegenheid gaf om twist te zaaien. Hij trachtte dit 
nader aan te dringen door Coke in zijn vrees te versterken, 
dat er vrede zoude gesloten worden tusschen den Keizer en 
Zweden, Spanje en de Staten. — Terzelfder tijd kreeg Van Be- 
veren door goed ingelichte personen bericht, dat de koning 
niet ongezind was, om op den voorslag over een verbond met 
de Staten, door hem vroeger afgewezen, terug te komen. 


Algemeen scheen men nu daartoe genegen : zelfs de Spaanschge- 


t) Hiermede stemt overeen, dat Boswell juist in die dagen (19 Februari) eene 
conferentie had met gedeputeerden uit de Staten-Generaal. Hij verklaarde daarin, 
dat de koning bij de terugkomst van Arundel de onmogelijkheid had ingezien op 
deze wijze iets voor zijn neef te doen. Hij had daarom den keurvorst verlof gege- 
ven om op zijn eigen naam eene vloot uit te rusten. Gezanten naar Zweden en 
Denemarken om hunne medewerking te verzoeken waren reeds onder weg. Boswell 
eindigde met de verzekering, dat de koning niets liever zoude zien dan de aanslui- 
ting der Staten bij deze alliantie, en dat hij hen dus verzocht hunnen gezant in 
Bugeland in dien geest te instrueeren. (,Sommier van het verhandelde enz. 
met Boswel, 9/19 Februari 1637.” Im: L. B, 1637.) 


287 


inde graaf van Arundel toondé et groote ingenomenheid 
mede. Bij de onderhandelingen over een verbond, meende deze, 
was het de beste gelegenheid den koning in de visscherij-zaak 
‘ te doen toegeven. Nog meer hoop vatte Van Beveren, toen 
_ Frankrijk, dat de toetreding der Staten natuurlijk van ganscher 
_ harte wenschte, zich, waarschijnlijk ook op verzoek der Staten, 
als middelaar tusschen Engeland en Nederland aanbood. Het 
_ stelde den eisch, dat Karel [ onderwijl „alle dadelijcheit” tegen de 
visschers zonde doen ophouden. De koning was wel in het eerst 
zeer „gealtereert” over deze vordering, en had zich zelfs geuit, dat 
Frankrijk zich daarmede niet had te bemoeien, maar eindelijk toch 
had hij „hem gelaten” de zaak voor eenigen tijd te laten berusten. 
Nu dit voor de tijdsomstandigheden gewichtige resultaat 
verkregen was, scheen de zaak van het verbond goed te zullen 
voortgaan. Den 13 Februari kwam Auger, secretaris der En- 

_ gelsche ambassade te Parijs, met rapport over den stand der 
onderhandelingen in Engeland. De koning betoonde veel ijver 
voor het opstellen van zijne Instructie en scheen zelfs spoed 
te willen maken met het Fransche tractaat. Den 16 Februari 
vaardigde de keurvorst eene door den koning goedgekeurde 
proclamatie uit aan alle keizers, koningen en republieken, be- 
helzende een protest tegen den vrede van Praag; den 4 Maart 
konde Van Beveren berichten, dat Auger met volmacht om 
te sluiten naar Parijs was gezonden, en het Fransch-Engelsch 
verbond zoo goed als in orde was.') Het zoude bepalen, dat 
de keurvorst dadelijk met Fransche commissie tegen Spanje in 
zee zoude gaan. Karel 1 zoude, zoo hij niet binnen drie 
maanden van den Keizer den Palts en de successie in de keur- 
vorstelijke waardigheid na den dood van den Beierschen vorst 
voor zijn neef verkregen had, met het huis Oostenrijk breken. 
Frankrijk had zich verbonden geen vrede te sluiten eer aan 
dezen wensch van Karel T voldaan was. Den 11 Maart zoude 
de wederzijdsche teekening van het tractaat plaats hebben. 
Tegen dien dag had de koning den keurvorst beloofd, hem 
iets aangenaams te zullen mededeelen. Men hoopte, dat dit 
betrekking zoude hebben op de visscherij en de toetreding 
der Staten. Was dit niet het geval, dan zoude de keurvorst 


1) Spanje zag dit alles niet zonder vrees aan. Men deed te Madrid veel moeite 
Karel 1 door bedreigingen en beloften van zijn voornemen af te brengen. (Zie: Cla- 
rendon, State Papers. 1. p. 738,44, 48, 52, 56, 59.) Ook tot vrede met Frankrijk 
betoonde men zich met het oog op Engelands houding zeer geneigd. (Clarendon, 1. c. 
L p. 753 vlg, 57, 58, 59.) 


288 


van de gelegenheid gebruik maken om het beraamde voorstel te 
doen. 

Den 11 Maart hoopte men dus met reden, dat de verwar- 
ring van belangen zoude eindigen en alle partijen zouden 
tevreden gesteld worden door het sluiten van het drievoudig _ 
anti-katholieke verbond. Zoo spoedig gebeurde dit echter niet : 
den 11 Maart was er nog geen bericht van Auger en met het 
verbond werd ook de samenkomst van koning eù keurvorst ver- 
schoven. Terwijl men op eene beslissing wachtte, had Van Beveren 
weder verschillende grieven. Hij meende, dat Karel I, evenals hij 
met Spanje verbonden zich gereed maakte het aan te vallen, de 
Nederlanders tegenwerkte, terwijl hij eene toenadering tot de 
Staten wenschte. Juist in dien tijd vroegen de Franschen weder — 
het gewone jaarlijksche verlof om tongen te vangen onder bescher- 


ming van een Engelsch oorlogschip !). ’s Konings toestemming — 


werd, hoewel aarzelend, gegeven en dat terwijl men den gezant 
bericht had, dat onder de hand 4’ à 50 lieenten naar Nederland 
gezonden werden, zoo men zeide op verzoek van eenige reeders 2) 
Zulk eene ongelijke behandeling van beide mogendheden moest 
iedereen treffen. Bovendien werden er om eenige sinds jaren 
hangende kleine geschillen represaille-brieven tegen Neder- 
landers uitgegeven en in de onlangs verschenen proclamatie 
over het shipmoney ®) werd weder met veel ophef van de sou- 
vereiniteit der zee gesproken. Deze grieven werden door Van 
Beveren op dringenden toon aan een der vertrouwden van den 
keurvorst medegedeeld ; hij dreigde dat hij op zijne terugroe- 
ping zoude aandringen, 200 de keurvorst de visscherij-quaestie 
niet in orde bracht. Werkelijk was hij het voordurend uit- 
stel, de ergerlijke dubbelzinnigheid en halfheid van Karel I 
moede, en van nu af aan verzocht hij onophoudelijk aan 


1) Zie hiervóor p. 27 Noot 7. 

2) Hoewel Van Beveren dit van goeder hand veruomen had (Miss. aan de Sta- 
ten dd. 13, 20 Mrt, 10 Apr. 1637), bleek het later onjuist. Op behendige wijze — 
kreeg de gezant zekerheid, dat de Engelsche koning zwarigheid maakte, de visschers — 
te „guaranderen ende indemneren,* en dat niemand nog liceuten genomen had. 
(Verbaal Van Beveren, 1636 —37 ad 24 Apr. 1637.) Wel moest hij later (10 Juli 1637) 
den Staten berichten, dat nu werkelijk licenten aan Nederlanders waren uitgegeven, 3 
maar het waren er slechts vijf of zes. 

3) De hier bedoelde proclamatie is bij Aitzema (Saken v. Staet. IL. p. 306) af- 
gedrukt, en draagt de dagteekening 12 Februari 1637. Ranke (Engl. Gesch. II. p. 307) 


spreekt daarvan: het was de oproeping aan de rechters, na de weigering van betaling B 


door Hampden en anderen, om de rechtsquaestie nog eenmaal te onderzoeken. Het — 
antwoord der rechters was den koning gunstig: Aitzema deelt het (Saken v. Staet. 
IL. p. 307) mede. 


289 


de Staten naar huis te mogen keeren, maar zonder eenig 
gevolg '). 
Den 25 Maart had men eindelijk bericht van Auger uit 
_ Parijs. Het Fransch-Engelsche verbond was zoo goed als ge- 
_ sloten, er was alleen moeielijkheid over de daarin op te nemen 
_ gealliëerden. Men giste, dat Frankrijk er op aandrong, dat het 
ê plakkaat tegen de visscherij ten minste gedurende den tijd, 
dat het verbond duurde, zoude geschorst worden, daar anders 
door die voortdurende bron van oneenigheid zijne beide bond- 
genooten voor den Duitschen oorlog van geen nut zouden zijn. 
De keurvorst zag dan ook eindelijk in, dat de eenige weg, 
waarop hij hulp van de Staten verkrijgen konde, was door 
de ten minste tijdelijke verzoening der belangen van Engeland en 
Nederland in de visscherij. Hij besloot niet langer te wachten 
totdat de koning hem voorkwam, en stelde Z. M. voor, de zaak 
ten minste in deze omstandigheden te laten rusten als het 
eenige middel om zijnen neef krachtige hulp te verschaffen. 
Ook de koning begreep, dat het geduld der Staten eindelijk 
ten einde konde zijn eu meende een gunstig antwoord te 
moeten geven. Altijd half in zijne besluiten, wilde hij echter 
miet verder gaan dan te beloven, dat de vloot dit jaar zoude 
gebruikt worden tot afsluiting der Vlaamsche havens. Hij 
meende, dat de Staten konden tevreden zijn, zoo Engelands 
macht tegen Spanje gebruikt werd, terwijl de visscherij dit 
jaar in rust bleef. Als was hij bevreesd dat men hem bij zijn 
woord zoude houden, beval hij echter den keurvorst aan Van 
Beveren niet meer te zeggen, dan dat de koning hem reden 
gegeven had zulk een gunstigen uitslag te hopen. Gelukkig was 
de keurvorst openhartiger. Maartoch nam Van Beveren geen 
genoegen met deze verklaring: hij oordeelde eindelijk eens een 
pertinente belofte te moeten hebben. De Staten zouden hier- 


1) Als een staaltje van de wijze, hoe de zaken dikwijls in ’s lands hoogste re- 
geeringscollege behandeld werden, is de geschiedenis dezer zaak niet onaardig. 
Reeds 15 December 1636 verzocht de president der Staten-Generaal die van Holland 
eenige heeren te committeeren om volgens vroegere resolutie met Joachimi over zijn 
rapport en nieuwe Instructie te „besoigueren.” Den 7,15,17,27,30 Januari, 3,9, 
10 Februari 1637 werd dit nader aangedrongen. Holland verklaarde nu en dan 
tegen een zekeren datum gereed te zullen zijn. Op den bepaalden dag verzocht het 
weder uitstel. Bindelijk begonnen de gecommitteerden der overige provinciën de 
eonferentiën: het hielp niet. Na eenige dagen bijeen te zijn geweest, zag 
Joachimi zelf in, dat de zaak toch niet vorderen zoude eer de Staten van Holland 
bijeen waren, en verzocht zijne familie in Zeeland te mogen bezoeken. (21 Februari.) 
Dit veroorzaakte weder uitstel tot 12 Maart. Pindelijk schijnt de zaak in het einde 
van Mei gevolg te hebben gehad. Toch duurde het na herhaalde aanmaningen 


19 


290 


mede eerst dan tevreden zijn, verzekerde hij, wanneer de ko-_ 
ning dit beschouwde als een interim om onderwijl met hen _ 
over een verbond te onderhandelen, waarbij zij satisfactie en 
zekerheid zouden verkrijgen. Was dit echter ’s konings bedoe- 
ling niet, dan was de tijd te kort, de zekerheid te gering om 
daarvan iets goeds te hopen. In het meer vertrouwelijk gesprek _ 
tusschen den keurvorst en zijnen raad Ferens met Van Be- 
veren, dat op de officieuse mededeeling volgde. trachtte de 
keurvorst den gezant hoop te geven, dat na het gunstig ant-_ 
woord van den koning"er niet aan te twijfelen viel, of de zaak 
van de visscherij zoude zich bij de onderhandelingen over een _ 
verbond wel schikken. Van Beveren liet zich echter niet zoo licht 
overreden, hij herinnerde aan de vele grieven der Staten juist _ 
in dezen tijd, die geene bewijzen waren van ’s konings goede — 
bedoelingen ; hij wees op het dubbelzinnige van ’s konings — 
handelingen, vooral op het geven van licenten tegelijk met 5 
de belofte, dat men niets tegen de visschers zoude ondernemen, 
en dreigde met een plakkaat, dat het nemen van licenten 
zoude verbieden. ') Hij wekte den keurvorst op, om deze éenige 
gelegenheid om de Staten aan zich te verplichten en hunne 
„optstelde gemoederen” weder voor Engeland en den keur- 
vorst te winnen, toch niet te laten voorbijgaan, en meende dat — 
het duidelijk was uit de halve belofte van den koning, dat 
het plakkaat tegen de vrije visscherij „maer een praetext was 
om sonder parlement gelt te crigen./ Het bleek nu, dat men 
het plakkaat ook zoo lang zoude „staen houden” als men 
zonder medewerking van het parlement belasting zoude trachten — 
te heffen. Daar het voorzeker niet te voorzien was, dat de koning — 
zijn binnenlandsche politiek spoedig veranderen zoude, konde men 
ook niet verwachten, dat de Staten dit langer lijdelijk zouden aan- d 
zien „sonder wetten te stellen, dat niemant sulx ongestraft mach — 
doen.” De keurvorst, blijkbaar zeer beangst voor zulk eene À 
openbare breuk, beloofde nogmaals zijne ernstige medewerking. _ î 
Van Beveren was tot zulk eene krasse houding gemachtigd 
4 


aan de gecommitteerden om voort te maken (R.S.G. 8,10,29 Juni 1687) nog tot — 
13 Juli voordat Van Beveren konde worden teruggeroepen. Ook toen was de 
zaak nog niet ten einde: den 24 Juli, 17, 22, 24, 26, 27 Augustus, 4 September, — 
3,5,1 November leest men weder van dergelijke moeielijkheden: eerst 21 November 
konde Joachimi van de Staten-Generaal afscheid nemen. (R.S.-G. 21 Nov. 1637.) 
Als reden van dit waarlijk bijna ongeloofelijke talmen geeft Arend (Gesch. des vaderl. 8 
IL, 5. p. 87) op, dat Holland geen besluit wilde nemen voordat men eenigszins zeker « 7 
konde zijn, hoe Engeland in de zaak van de beraamde alliantie zoude handelen. 

1) Zie hiervoór p. 267 Noot 5, 271 Noot 4. 


ld de et mige a’ 


EE 


291 


door den prins van Oranje), die hem reeds den 1 Maart 
geschreven had, dat het best was zich op een afstand te houden 
en te blijven beweren, dat met Nederland niet te handelen 
was vóor de schorsing van het plakkaat. Z. H. oordeelde het 
„geraetsamer, daer se ons van doen hebben, dat men se van 
selfs laet comen, opdat. wy siende wat se offereren en versoec- 
ken, des te beter overleggen ende oordeelen connen, wat ons te 
doen sal staen.” Van Beveren trad dus moedig voorwaarts: 


hij verzekerde twee vertrouwden van den keurvorst, dat de 


mededeeling van den koning aan zijn neef „niet altoos was, en 
in onsen staet niet op werde geacht.” 

Daar echter deze gedecideerde houding alleen berustte op 
het tot stand komen van het Fransch-Engelsche verbond, 
meende hij ook daarvoor moeite te moeten doen. Hij schreef 
aan den Nederlandschen gezant te Parijs Van Oosterwijck, dat 
hij vooral zoude aandringen, dat Frankrijk toch op zijn stuk bleef 
staan en schorsing van het visscherij-plakkaat eischen. Wel ge- 
loofde hij, dat feitelijk de verhindering der visscherij zoude ophou- 


den door het elders bezighouden der Engelsche vloot, maar als de 


Staten geen zekerheid daarvan hadden, zoude dit tot niets leiden, 
„alsoo sy anders op hare hoede moeten sijn, en daerdoor t’ on- 
bequamer gestelt werden, ome Vranckrijck en de gemeene saeck 
dienst te doen.” Het volhouden van Frankrijk was van des te 
meer belang, daar Engeland voornemens scheen niet afzon- 
derlijk met de Staten over hunne toetreding tot het verbond 
te handelen, maar door middel van Frankrijk, om zoodoende 
het geschil over de visscherij te vermijden. 


ga Vrees em Koop. 


Het vereenigd krachtig optreden van Frankrijk en Neder- 


land had echter eene geheel verkeerde uitwerking. De koning 


1) Voor de positie van den prins van Oranje in de republiek is het misschien 
belangrijk op te merken, dat Van Beveren het geheele jaar 1636 aan den prins 
doorgaans hetzelfde mededeelt als aan de Staten. In het begin van Februari 1637 
neemt die correspondentie in belang toe: de gewichtigste zaken worden aan den 
prins alleen geschreven. De brief aan den prins van 46 Februari is de eerste, die 
als van bijzonder belang in extenso in het Verbaal wordt medegedeeld : aan de 
Staten schreef Van Beveren eerst den volgenden dag. Het geheele verhaal der hier 
behandelde conferentie is genomen uit een der talrijke brieven van Van Beveren aan 
den prins. Ook de hier vermeldde machtiging van den prius is merkwaardig. Dat 
dit alles met goedvinden der Staten, niet in het geheim geschiedde, blijkt reeds uit 
de opneming daarvan in het Verbaal, bestemd om aan de Staten-Generaal te wor- 
den overgeleverd. 


Lo 


292 Be 


meende het nog te ernstig met zijn zeekoningschap om het 
geheel en voor goed op te geven, zooals nu de verbondenen 
schenen te eischen. De Spaansche gezant intrigeerde daarbij 
voortdurend en het kan ons dus van Karel Stuart niet verwon- 
deren, dat wij eene nieuwe toenadering tot de katholieke zijde _ 
opmerken. Den > April had de koning reeds weder maatregelen 
genomen, die dit voornemen deden doorschemeren. Zekere _ 
kapitein Kercke had „patent of octroy” verkregen voor twintig 
jaar, om acht schepen uit te rusten bestemd naar „Nova 
Anglia of Terra Nova”. Daar gekomen zoude hij „eenige 
cleine forties” hebben op te werpen en zich meester te maken 
van de visscherij bij „Terra Nova, Nova Francia en Virginia’, — 
alle vreemdelingen verbiedende daar te komen visschen zonder _ 
’s konings „Acte van licentie en recogmitie” '). Voor de Fran- 
schen, die van oudsher in die wateren gevischt hadden, zoude 
dit een harde slag zijn. En als of het miet genoeg was, hadden 
ook de Nederlanders gedurig reden tot klagen over inbreuken 
op het oude tractaat van entrecours van 1496, waarop zij hun 
recht van vrije visscherij grondden. 

Nog slechter berichten moest Van Beveren zeven dagen 
later den Staten zenden. De koning was meer en meer onte- 
vreden, dat de onderhandelingen met Frankrijk zoo langzaam 
vorderden. De Spaansche ambassadeur, wien vroeger eene 
audiëntie geweigerd was, had er nu reeds twee gehad en de 
koning had zelf het eerst op eeu verbond gezinspeeld. Daarop 
had de ambassadeur dadelijk gezegd, dat Spanje konde beloven : — 
onmiddelijk restitutie van den Nederpalts en restitutie van den 
Opperpalts tegen een som geld; de keurvorstelijke waardigheid 
zoude beurtelings een jaar in de Beiersche en Paltsische vor- — 
stenhuizen zijn *). De voorwaarden waren beter, dan hij ze ooit — 
van Spanje gekregen had *), en toch nam Karel ze nog niet 
aan : waarschijnlijk was de geheele wending slechts een list — 
om de Franschen tot spoedig sluiten van het verbond aan te 
sporen. 


1) Reeds Selden had in 1636 in zijn Mare Clausum (Opera. IT. p. 1406) den 
aanspraak der Engelschen op die zeeën vermeld. (Zie hiervóor p. 24 Noot 4) De — 
occupatie zoude volgens hem onder Hlisabeth plaats gehad hebben. 

?) Zie deze Spaansche voorstellen in: Clarendon, State Papers. 1. p. 783,84. — 
Zij luiden eenigszins anders dan Van Beveren gehoord had: o, a. is er van den 
Opperpalts geen sprake. 

3) De reden dezer coucessiën van Spanje was volgens Arend (Gesch. des vaderl. 
HI, 5. p. 84) de ongunstige positie van den nieuwen Keizer Ferdinand II, die 
door sommige mogendheden niet erkend werd. 


En 


© 
r 
…_ 
„ 


295 


Ondertusschen vorderden de onderhandelingen te Parijs 
langzaam. Karel 1 had aan Frankrijk beloofd, dadelijk na het 
sluiten van het verbond met Zweden en de Staten te zullen 
onderhandelen over hunne toetreding, en dat wel met hoop 
op goeden uitslag, „want sijn recht van zee was een particu- 
here saecke, die hy met ons wel soude vinden en ondertus- 
schen dit jaer stilswijgend soude laten berusten.” Blijkbaar 
wilde hij Frankrijk overreden zich niet verder met de vis- 
scherij-quaestie te bemoeien. De Franschen voldeden echter niet 
aan dit verlangen en antwoordden, dat men geen verbond wilde 
sluiten zonder zeker te zijn van de toetreding van Zweden en 
de Staten. Zij waren bevreesd, dat Zweden afzonderlijk met 
den Keizer vrede zoude sluiten en dat de voortdurende moeie- 
lijkheden tusschen Engeland en de Staten het verbond met 
beide mogendheden nutteloos voor Frankrijk zoude maken. 
De Engelsche commissarissen hadden daarop als den eenigen 
weg tot bemiddeling eene schikking der visscherij-zaak aan den 
koming voorgesteld : de beslissing lag nu in zijne hand. 

Die beslissing schijnt niet gunstig geweest te zijn. Her- 
haaldelijk schrijft Van Beveren, dat de zaak van het tractaat 
nu slechter staat dan ooit. De Spanjaarden werkten de Fran- 
schen tegen en hadden nog betere voorwaarden dan te voren 
gesteld voor een verbond met hun koning. Zij boden nu aan, 
Karel [ geheel vrij te laten in zijne plannen tegen de vis- 
scherij; dadelijk den Nederpalts en pandsteden in de Spaansche 
Nederlanden voor de nakomiug van hunne beloften in zijne 
handen te zullen stellen ; verder een of- en defensief verbond 
tegen Nederland, verdeeling der veroveringen aldaar en onder- 
handelingen over de restitutie van den Opperpalts en de 
keurwaardigheid. ') 

In zulke omstandigheden rekende Van Beveren zich niet 
meer gerechtigd tot het aanslaan van een hoogen toon; men 
gaf hem in overweging of hij door de zaak der visscherij zoo 
sterk te drijven niet te veel op het spel zette, en hij gaf toe. 
Twee bezoeken bij den keurvorst en bij Rusdorff, raad der ko- 
mingin van Bohemen, gaven hem de overtuiging, dat ook de 
partij van den keurvorst eene Spaansche alliantie als waar- 
schijnlijk, ja wenschelijk beschouwde. Hij mocht trachten den 
verkeerden indruk, door het driftig aanhouden der Staten ge- 


1) Vgl. deze voorstellen in: Clarendon, State Papers. 1. p. 786. — Ook hierover 


was Van Beveren niet juist ingelicht: met name wordt er in geëischt, dat de ko- 


ming Spanjaarden eu Nederlanders gelijkelijk zonder „molestation” zal laten vissc he n 


294 


maakt, weg te nemen; hij mocht beweren, dat de Spanjaarden 
deze zaak vergrootten om kwaad bloed te zetten; hij mocht 
nu eens verontschuldigend dan weder verwijtend spreken, het 
gelukte hem niet hen weder voor de partij der Staten te 
winnen. Eene audiëntie bij den koning bleef hem over; hij 
vroeg haar en zij werd hem toegestaan tegen 28 Mei. 

Ook op die audiëntie trachtte de gezant het misnoegen tegen de 
Staten weg te nemen en sprak hij zeer bepaald het beweren 
tegen, alsof zij de oorzaak waren van de vertraging in het sluiten 
van het tractaat. Men meende aan het hof, dat de Staten 
Frankrijk hadden overgehaald niets te sluiten eer de voor- 
waarden hun medegedeeld en door hen goedgekeurd waren. 
Dit ontkende Van Beveren ten stelligste: de Staten hadden 
integendeel officiëel niets van de zaak geweten '). — De koning 
nam zijne verontschuldigingen gereedelijk aan : hij scheen in 
goeden luim. Deze ontvangst gaf Van Beveren hoop, dat hij 
iets meer zoude kunnen verkrijgen. Hij bedankte den koning 
voor zijne goede intentie jegens de visscherij, hem door den 
keurvorst medegedeeld, en trachtte eene meer bepaalde ver- 
klaring te verkrijgen. Maar het was vruchteloos: de koning 
meende, overeenkomstig het bevel van geheimhouding aan den 
keurvorst, dat deze wel „sijn oordeel en gevoelen” had kunnen 
zeggen, maar dat hij zelf niets van dien aard had kunnen 
beloven. Het was eene quaestie van zijn recht, beweerde 
Z. M., en hij konde dus behoudens zijne eer niets meer doen 
dan eventueele voorstellen van Van Beveren aanhooren, natuur- 
lijk salvo jure. Met alle voorkomendheid konde de ambassa- 
deur niets meer van den koning verkrijgen en moest eindigen 
met te bekennen, dat hij geen last had. „Waerop sijne Ma! 
soetiens lachende seide: Ick weet wel, dat ghy geen last en 
hebt”. — Eene poging van De Seneterre om door de koningin 
den koning tot toegeven te bewegen was even vruchteloos. 

Toch zoude het Spaansche verbond niet tot stand komen. 
Reeds den 22 Mei had Van Beveren geschreven, dat de Spaan- 
sche ambassadeur de Zweedsche lichtingen in Schotland had 
kwalijk genomen. Hij had zulke hooghartige taal gevoerd, dat 
de koning met reden verstoord was. ®) Toch had de ambassa- 
deur weder eene audiëntie gehad, die zeer geheim gehouden 
werd. Den 5 Juni konde Van Beveren echter meer bepaald 


t) Tot zulk een halve leugen was hij gemachtigd door de Staten-Generaal zelven. 
(R.S-G. 5 Mei 1637.) 
2) ef. hierover meer in: Clarendon, State Papers. L. p. 779 vlg. 


en 


295 


schrijven, dat de Spanjaarden zich terugtrokken, en het 
Fransche verbond weder meer voortging. Het was daarmede 
zelfs reeds zoover gekomen, dat de Parijsche onderhandelingen 
afgeloopen waren en een edelman met de laatste kleine ver- 
schilpunten onderweg was naar het Engelsche hof. Wel 
duurde het lang eer die bode aankwam, maar alle ongerust- 
heid daarover bleek voorbarig : den 27 Juni was hij te Londen 
en de koning nam het door hem medegebrachte concept-trac- 
taat dadelijk aan, tot groote vreugde van het volk. 

De reden van deze plotselinge wending naar protestantsche 
zijde mag gedeeltelijk gelegen hebben in de onhandige hoogheid 
van den Spaanschen gezant, gedeeltelijk in de klachten over het 
versterken van de haven van Grevelingen door Spanje, de hoofd- 
reden zal zonder twijfel geweest zijn, dat Frankrijk niet langer 
zoo sterk aandrong op de opheffing van het plakkaat tegen 
de visscherij, —— dat Van Beveren niet meer zoo kras durfde 
optreden als eenige weken geleden. De zaak van de visscherij 
scheen tot de onderhandelingen met de Staten zelven uitgesteld 
te zijn. De koning had zijn doel bereikt: de vrees voor een 
Spaausch-Engelsch verbond had Frankrijk doen toegeven. 

De alliantie was daarom echter nog niet geheel in orde : 
het tractaat was nog ongeteekend en zoude zelfs ongeteekend 
aan de andere bondgenooten (Zweden en de Staten) voorgelegd 
worden op eene conferentie, die men zich voorstelde in het 
laatst van Juni te Hamburg ') met hen te houden. Men 
zoude daar onderhandelen over de toetreding tot een verbond 
tot onderlingen bijstand en tot eene of-en defensieve alliantie. 
De ligue auxiliaire, die dadelijk na het sluiten van de alliantie 
te Hamburg van kracht zoude zijn, bepaalde, dat de keurvorst 
van den Palts met 15 Engelsche schepen en met commissie van 
den koning van Frankrijk tegen Spanje in zee zoude steken. 
De bondgenooten (ook Zweden en de Staten) zouden gezamen- 
lijk aan den Keizer hunne voorwaarden stellen. Werden die 
niet binnen de maand aangenomen, dan zoude Engeland 
dadelijk openlijk met het huis Oostenrijk breken en de of- en 
defensieve ligue van kracht worden. Volgens deze mocht de 
koning van Engeland het huis Oostenrijk op geenerlei wijze 
meer ondersteunen, maar moest integendeel met zijne geheele 


1) Het Verbaal Van Beveren noemt ad 27 Juni 1637 Parijs als plaats der con- 
ferentie. Ook Den Haag werd genoemd. (cf. R.S,-G, 16 Nov. 1631. — R‚H. 
30 Sept. 1637. — Arend, Gesch, des vaderl. III, 5. p. 91) 


296 


vloot de Vlaamsche kusten bezetten en allen toevoer uit 
Spanje afsnijden. De koning van Frankrijk daarentegen ver- 
bond zich, geen vrede te slmten voordat men de volkomene 
teruggave van den Palts bewerkt had. Spanje zoude in zijne 
bezittingen in en buiten Europa zooveel mogelijk bena- 
deeld, de veroveringen in de Nederlanden onderde verbonde- 
nen verdeeld worden '). Over beide tractaten waren Frank-_ 
rijk en Engeland het reeds met elkander eens. Men was zelfs 
zoo zeker van den goeden uitslag, niettegenstaande het open- 
staande visscherij-geschil, dat Van Beveren den 30 Juli den 
Staten schreef, dat het tractaat geheel in orde was en men 
„Aienaengaende tusschen de twee Croonen niet meer dis-_ 
puteren conde? Im afwachting der conferentie handelde 
men ook in dien geest: de keurvorst reisde zelf met zijnen 
broeder Rupert naar Den Haag om de Staten tot het aanne- 
men van het tractaat te bewegen. Algemeen verzekerde men, 
dat hij „iet troostelijex” over de visscherij zoude voorstellen. 
Men zoude het dan met hem eens kunnen worden over de 
zekerheid, die de Staten voor de veiligheid hunner visscherij 
eischten ; in het ergste geval twijfelde men niet of te Hamburg 
zoude dit alles spoedig geschikt worden. 4 

De eerste stap tot verzoening over dit gewichtige punt was 
reeds van Engelsche zijde gedaan. De admiraal, graaf van 
Northumberland, had dit jaar geen last de visscherij te hin- 
deren, en den 17 Juli konde Van Beveren den Staten berich- 
ten, dat de Nederlanders goeden vangst hadden en ongehinderd — 
vischten *). Men vleide zich in Engeland wel met de hoop, 
dat de visschers „ter smuyex” licenten zouden nemen, zooals 
werkelijk reeds eenigen gedaan hadden, en dat dit gebruik 
zoo langzamerhand zoude „incruypen,’ maar dit konde geen 
kwaad: des te eerder zoude Karel I tot eene minnelijke schik- 
king geneigd zijn, en de Staten zouden dan wel maatregelen 
nemen om het koopen van licenten voor het vervolg te voor- 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 322. — Uitvoeriger: Missive van Vau Beveren aan 5 
de Stn. dd. 4 Mrt., jeto. 26 Juni 1637, in: Verbaal Van Beveren, 1636 —37. — Het 
tractaat was vóor Ranke’s Englische Geschichte geheel onbekend. — Ten — 
tijde van het sluiten werd het zeer geheim gehouden; zelfs Joachimi wist daarvan — 
niets. (R.S.-G. 22 Sept. 1638.) —Zie het concept van de „ligue offensive et defensive! — 
in: Clarendon, State Papers. 1. p. 761. — Reeds in 1635 had men een dergelijk 
plan. (Clarendon, 1. c. IL. p. 392.) 

2) Geen gevolg schijnt dan ook gegeven te zijn aan het plan om de visscherij 
met acht of negen oorlogschepen tegen de Engelschen te beschermen, waarvan de _ 
RH. 11 Augustus 1637 gewagen. (cf. RS,-G, 40 Juni 1637.) 8 

f 


297 


_ komen. De zaak bleef dus voor dit jaar hangende „uyt con- 
sideratie van meerdere saecken met de geconfaedereerden te 
_ verhandelen.” 

Eindelijk, den 23 Juli, kreeg Van Beveren nu de langge- 
wenschte en afgesmeekte brieven van terugroeping uit Neder- 
land. Het doel zijner zending, de toenadering van Engeland 
tot de protestantsche partij, was bereikt en de Staten wensch- 
ten zijne voorlichting bij de verdere onderhandelingen daar- 
over *). Hij haastte zich afscheids-audiëntie te vragen, en toen 
hij den 26 voor koning en koningin verscheen, werd hij zeer 
voorkomend ontvangen. De koning zelf drong aan op het toe- 
treden van Nederland tot het verbond en liet Van Beveren 
nog den volgenden dag door graaf Holland verzekeren, dat 
hij zeer ingenomen was met den „courtoisen” ontvangst van 
den keurvorst door de Staten. Bovendien kreeg de ambassa- 
deur, behalve de gewone afscheidspresenten, weinige dagen 
later een „diamantenring van tamelijcke groote” van den koning 
ten geschenke. Vóor zijn vertrek had hij nog de voldoening, 
dat zijn vijand, de Spaansche gezant, die hem zoozeer tegen- 
gewerkt en zooveel leed berokkend had, onder voorwendsel 
van ongesteldheid, naar Spanje terugkeerde. De ware reden, 
men konde er niet aan twijfelen, bestond daarin, dat zijn 
persoon in Engeland zeer onaangenaam was. Hij vertrok met 
schade en schande en „georuicte te hoof” voor zijn vertrek 
nog „veele Rodomontades en dreigementen” tegen Van Be- 
veren, waarin deze hem niets schuldig bleef *). Trouwens hoe 
konde men dit anders verwachten van iemand, die instructie 
had, „de Spaignaerden soo odieus te maecken, als eenigbsints 
doenlijck soude sijn !” 

Na de zaken der Nederlandsche ambassade tot Joachimi’s 
terugkomst *) gesteld te hebben in handen van vertrouwde 
personen, reisde Van Beveren 6 Augustus van Battersea af. 
Den S Augustus stak hij van Margate in zee en kwam den 
9 behouden in Den Briel aan. Den 14 Augustus deed hij 
rapport van zijne langdurige en gewichtige zending in de ver- 
gadering der Staten-Generaal *). 


1) RH. 14 Juli 1637. — ef. RS-G. 3 Sept. 1638. 

®) Zie hierover meer. in de: Kronijk van het Hist. Genootschap. V, 5. p. 
) Berst 2 November 4637 nam deze afscheid van de Staten. (R.S.-G. 21 Nov. 1637.) 
1) RS-G. 14 Aug. 1637, 


259. 


DERTIENDE HOOFDSTUK. 


DE LAATSTE DIPLOMATIEKE DADEN VAN KAREL I. 


$ L. ’sKonings hulp geweigerd. 


Van Beveren was vertrokken in de vaste overtuiging, dat 
het doel van zijne zending, eene coalitie van Engeland met 
de mogendheden, die als voorvechters van het protestantisme 
golden, binnen korten tijd definitief zoude bereikt zijn. Hierin 
bedroog hij zich echter. Waren reeds bij de onderhandelingen 
verschilpunten van groot belang tusschen Frankrijk en Enge- 
land aan den dag gekomen '), toen het tot de uitvoering van 
het verbond en de opneming daarin van Zweden en Nederland *) 
zoude komen, deden zich bezwaren op van nog veel meer 
gewicht. Engeland mocht in den beginne niet blind geweest 
zijn voor de groote bezwaren, die een verbond met Frankrijk 


met zich bracht: naarmate het begeeriger werd, desniette- 

genstaande Frankrijks hulp voor zich te verkrijgen, nam de — 
onverschilligheid van deze mogendheid voor het eerst zoozeer _ 
gezochte bondgenootschap toe °). In Mei had de Fransche ge- — 


zant Charnacé herhaaldelijk bij de Staten aangedrongen, dat zij 
toch iemand naar Hamburg *) zouden zenden ®), ja de koning 
van Frankrijk schreef zelf om de zaak te bespoedigen. Het gevolg 
was geweest, dat den 3 Juni 1637 Karel Van Cracauw, resident 
der Staten in Denemarken, benoemd werd om de conferentie 


1) Ranke, Engl. Gesch. Il. p. 323,27. 

?) Ook van Denemarken was ernstig sprake. (Aitzema Saken v. Staet. II.p. 492, — 
R.S-G. 13 Mei 1637.) 

3) ef. Clarendon, State Papers. 1. p. 753,58. 

4) Deze Hamburgsche conferentie van 1638 moet vooral niet verward worden met 
eene andere conferentie in dezelfde stad in nagenoeg gelijke omstandigheden met 


hetzelfde doel in 1629 gehouden, waarvan Ranke (Engl. Gesch. II. p. 167) spreekt. s | 


Ook toen was Thomas Roe Engelands vertegenwoordiger. 


5) RS-G. 18,14,92,97 Mei 1637. — RH. 1415 Mei 1637. 


u 


i, 


8 
& 


3 


299 


bij te wonen, hoewel het vaststellen zijner Instructie en de 


definitieve order om naar Hamburg te vertrekken nog uitge- 
steld werd '). Toen echter het tractaat eenmaal in orde was, 
kwam er eene plotselinge verandering. Het geheele jaar maakte 
de Fransche gezant slechts tweemaal weder melding van 
de eerst zoo sterk aangedrongene conferentie ®), terwijl daar- 
entegen van Engelsche zijde onophoudelijk tot spoed aange- 
maand werd. 

Den 15 Juh had de door Van Beveren reeds sinds 
lang uit Engeland aangekondigde audiëntie van den keur- 
vorst bij de Staten-Generaal plaats. Karel Lodewijk verze- 
kerde hun, dat zij van Engeland niets te vreezen hadden, met 
name in de zaak van de groote visscherij ; maar hij verzocht dan 
ook dringend, ten spoedigste een ambassadeur naar Ham- 
burg te zenden. De Staten antwoordden daarop „complimen- 
teuselijck”, maar beloofden niets bepaalds Zij konden niet 
meer zeggen; eerst den vorigen dag had de Engelsche resi- 
dent Boswell zich met een even onbepaald antwoord moeten 
tevreden stellen *). Deze had eenen eigenhandigen brief van 
zijnen meester van 20/30 Juni *) overhandigd, waarin deze 
zijnen resident bij de Staten inleidde als onderhandelaar over 
eene alliantie, daar het Fransch-Engelsche verbond nu zoo 
verre gevorderd was, dat men er met reden iets goeds van 
konde hopen °). Een definitief antwoord ontving Boswell 
daarop eerst den 9 Augustus °®): het luidde bepaald uitstellend op 
grond van der Staten onbekendheid met de zaak. Hij konde daar- 


D RS-G. 3,445 Juni 1637. — Dat het den Staten van den beginne af met dic 
zending geen ernst was, blijkt wel uit de R.H. 20 Mei 1637. Toen (dus reeds 
vóor zijne benoeming) besloten de Staten Cracauw te Hamburg te gebruiken, „om 
kennisse te nemen, waer de voorschreven conferentie henen sal willen gaen, en of 
deselve haer voortganck sal gewinnen, dan niet, om des advertentie te geven aan 
hare Ho. Mo., om suleks gedaen zijnde, alsdan nader te mogen letten, om een 
Personagie uyt de Regeringhe derwaerts te mogen schicken.” De 
Staten meenden dus aan den goeden uitslag der conferentie te mogen twijfelen en 
beschouwden de zending van Cracauw slechts als eene voorloopige. 

2) RS-G. 15 Sept, 28 Oct. 1637. 

3) Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 492. 

4) Deze brief bevindt zich in originali in de L.E. 1637. — Aitzema (Saken v. 
Staet. II. p. 492) meent onjuist, dat de datum 20 Juli is. 

5) RH. 14 Juli 1637. — De daarbij gehouden Propositie van Boswell bevindt 
zich in de: L.B. 1637. . 

6) Dit antwoord staat afgedrukt bij: Aitzema, Saken v. Staet. Il. p. 492 met 
de dagteekening 30 Juli. Dat die dagteekening verkeerd is, blijkt uit het origineel, 
voorhanden in: L.B. 1637. — Het werd Boswell eerst den 14 Augustus ter hand 
gesteld volgens zijne Propositie van 19 Augustus, in: L.E. 1637. 


® 500 


mede niet tevreden zijn en bood spoedig aan (19 Augustus !)) 
in eene conferentie met gedeputeerden uit de Staten-Generaal 
de zaak nader toe te lichten, een voorstel den 22 en 26 Aur 
gustus °) nader aangedrongen, en den 27 Augustus daars 
op eindelijk aangenomen *). Den 28 had de conferentie 
plaats, den 29 deed de heer van Randwijk rapport daarvan 
aan de Staten-Generaal *). Toch mocht het niet baten :* nog 
den 9 September moest Boswell bij de Staten-Generaal klagen, 
dat hij geen antwoord had, terwijl alles hun nu toch duide- 
lijk was. Te vergeefs: de resolutie daarop werd uitgesteld ®). 
Den 15 September mocht hij weder mondeling op antwoord 
aandringen; het werd nog erger: Holland nam nu de zaak 
over om ze in zijne vergadering nader te onderzoeken *). Her 
haalde malen werd Holland tot spoed aangemaand, Joachimi 
wees tweemaal op het noodzakelijke van een antwoord vóor 
zijn vertrek naar Engeland: niets hielp’). Perst den 7 No- 
vember kreeg Boswell een antwoord, dat hem trouwens niet 
verder bracht; de Staten deelden hem mede, dat „un per: 
sonage entendu et capable# naar Hamburg bestemd was. Daa: 
dit reeds in Juni vóor zijne bemoeiingen geschied was, wist 
hij het waarschijnlijk wel en nadere inlichtingen ontbraken ge- 
heel *). Het eenige wat hij doen konde was weder eene conferentie 
te vragen : hij deed het. Zij werd toegestaan en den 14 Novem- 
ber deed de heer van Randwijk daarvan een uitvoerig rapport ®) 
Maar ook nu stuitte alles af op den onwil der Staten. Aar 
dringen hielp niet '®): „de Staten wilden haer in dat werck van 
Duytslandt niet verder engageren, als genoech te doen heb- 
bende met Spangien; ende om de groote optochten ende 
pretensien van de Engelsche ter Zee, op den Koninck miet 
wel te vreeden zijnde,” zegt lap Nog gaf Boswell het 


EES Ki EAI ede TELE ie 


A.D, E. 41637. 

3) RS-G. 27 Aug. 1637. 

1) RS-G. 28,29 Aug. 1637. Dit is letterlijk het rapport, door Aitzema (Saken 
v. Staet. IL. p. 492) medegedeeld met eene dagteekening tusschen 20 en 30 Juli. 

°) RSG. 9 Sept. 1637. — De Propositie is voorhanden in: L.B. Kee 
datum is daar 8 September. 

65) RS-G. 15 Sept. 1637. 

1) R.S-G. 5,7 Nov. 1637. 

$) L.E. 1637. 

9) Te vinden in: L.E. 1637, — Aitzema drukt het mede af. (Saken v. Stact. 
II. p. 492) zonder nadere bepaling, wanneer en hoe Boswell dit: „voorgedragen” tl. 

10) RS-G. 13,14,16 Nov. 1637. 

1) Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 492. 


ze 


301 N 


miet op; nog vijfmaal lezen wij, dat hij zich moeite gaf om 
de zaak tot stand te brengen '). Werkelijk meenden dan ook 


kens was Holland oorzaak, dat de zaak niet voortging °). 
Eindelijk werd een einde aan het talmen gemaakt. Weinige da- 
en na Boswells laatste Propositie gas Frankrijk met kracht op 


1 ME pes, de che gezant, legde een brief over van 
D'Avaux, ambassadeur op de Hamburgsche conferentie. In 
dien brief werd op het ernstig ongenoegen van Frankrijk en 
Zweden gewezen, dat er nog geen Nederlandsche ambassadeur 
te Hamburg tegenwoordig was. Eene aanmaning van dien kant, 
van een bondgenoot, van wiens subsidiën voor hen zooveel afhing, 
durfden de Staten niet weêrstaan; den volgenden dag werd 
definitief aan Van Cracauw geschreven, dat hij zich ten spoe- 
digste naar Hamburg te begeven had *). Toch bleef het een halve 
maatregel : Cracauw kreeg geen last om iets te sluiten, maar al- 
leen om de vergaderingen bij te wonen en het daar verhan- 
delde onder belofte van geheimhouding naar Nederland over 
te schrijven; daarna zoude men naar bevind van zaken reso- 
lutie nemen, hoe hij zich verder te gedragen had. 

Zulk een begin beloofde weinig goeds voor de conferentie : 
de uitkomst beantwoordde aan die verwachting. Reeds dade- 
lijk was het eene teleurstelling, dat een der mogendheden, die 

‚men gehoopt had in het verbond op te nemen, Denemarken, 
verklaarde daarin niet te kunnen treden, daar het op zich had 
genomen als „interponent” tusschen den Keizer en Zweden 
werkzaam te zijn °). Denemarken kwam zoodoende wel 
in geene vijandige positie tegenover de bondgenooten, maar 
deed toch natuurlijk alles om de conferentie tegen te wer- 
ken’). De Keizer scheen werkelijk tegenover zulk eene uit- 

BĲ R.S.G. 20 Nov, 19 Dec. 1637, 27 Febr, 13,25 Mrt. 1638. 

2) RSG. 46,17,25 Mrt. 1638. — Ook in de Hollandsche Staten-vergadering zelve 
werd er dikwijls op aangedrongen. (R.H. 28 Juli, 4,6,8 Aug, 11,16,23,30 Sept., 
d517 Oct. 1637, 30 Mrt, 1,2 Apr. 1638.) 

3) RS-G. 7 Apr. 1638. — Reeds den 11 Maart had D’Estampes eene gelijke 

Propositie gedaan, doch zonder vrucht. (R.S.-G. 11 Mrt. 1638.) 

4) RSG. 8 Apr. 1638. — Miss. v. Van Cracauw aan de Staten, dd. 31 Mei 1638, 
in: L. D. 1638. 
© 5) Miss. v. Van Cracauw aan de Staten, dd. 28 Febr., 30 Mrt, 23,29 Juni 1638, 
in: L.D. Be or Over de reden van die weigering zie men verder: Arend, Gesch. 


des vaderl. III, . p. 36,145. 
6) Miss. v. an Cracauw aan de Staten, dd. 18 Juli, 34 Aug. 1638, in: L.D. 1638. 


302 


gebreide alliantie als hem dreigde, eenigszins ongerust te wor- 
den: hij deed alle moeite Zweden tot eenen afzonderlijken 
vrede over te halen. Stuitten deze voorstellen ook af op de — 
vastbeslotene houding van Zweden, beter gehoor leende deze 
mogendheid toen de Keizer zoover ging, zich tot eenen alge- _ 
meenen vrede niet ongeneigd te toonen '). Hier trad echter 4 
Frankrijk den Keizer tegen: Richelieu konde er niet aan — 
denken, juist nu hij zooveel van de toekomst hoopte, 
vrede te sluiten. De Fransche ambassadeur D’Avaux wist 
allerlei zwarigheden uit te denken om de zaak slepende te 
houden *). Van het plan van eenen algemeenen vrede te Keu- 
len en te Lubeck (later te Hamburg) kwam niets ®). Het ligt 
echter in den aard der zaak, dat zelfs de onderhandelingen _ 
daarover aan eene anti katholieke alliantie veel kwaad moesten 
doen. Zweden was niet ongeneigd tot eenen algemeenen vrede; 
de Staten waren afkeerig van een verbond, dat den oorlog 
zoude uitbreiden. 

Onderwijl was onder de hand alles gedaan, om de voorbe- 
reidende schikkingen voor de conferentie te treffen. De Fransch-_ 
Zweedsche nadere alliantie was reeds in het begin van 1638 
gesloten *), aan de Pngelsch-Zweedsche werd ijverig gearbeid: men 
wachtte eindelijk slechts de ratificatie van Engeland ®). Mochten 
echter deze afzonderlijke verbonden nuttig zijn wanneer men zich 
later algemeen wilde vereenigen; zij maakten daarentegen hen, 
die met eene algemeene alliantie niet waren ingenomen, nog 
trager in het behartigen daarvan. Eindelijk was het nog alleen 
Engeland, dat met kracht op de zaak aandrong. En ook deze 
mogendheid zoude weldra minder ijverig worden. De hulp, 
door Karel IT aan den keurvorst verleend, had wel in het begin 
aan de Paltsische zaak een gunstiger aanzien gegeven, maar het _ 
was slechts tijdelijk geweest. Het jaar 1638 was voor Karel 
Lodewijk zeer ongelukkig. Hij had voor veel geld de stad 
Meppen in Munsterland gekocht als vast uitgangspunt voor 


I) Miss. v. Van Cracauw aan de Staten, dd. 30 Mrt, 31 Mei, 23 Juni 1638, 
in: L.D. 1638. k 
2) Miss. v. Van Cracauw aan de Staten, dd. 29 Juni, 4,14,21 Aug, 25 Sn 
11,25 Dec. 1638, in: L.D. 1638. 
3) Miss. v. Van Cracauw aande Staten, dd. 23,26 Juni, 11 Dec. 1638, 6 Mei 1639, E 
in: L.D. 1638.39. 
4) Den 6 Maart. (Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 578. — Miss. v. Van Cracauw — 
aan de Staten, dd. 19 Dec. 1637, 30 Mrt. 1638, in: L.D. 1637,38.) 
5) Miss. v. Van Cracauw aan de Staten, dd, 19 Dec. 1637, 18 Juli, 4,14,21,31 Au 
25 Sept, 16,27 Oct, 1 Dec. 1638, 2 Jan. 1639, in: L.D. 1637—39. 


303 


zijne bewegingen: weinige maanden daarna namen de keizer- 
lijken de stad reeds in *). Eene poging van den jongen keur- 
vorst om Lemgo te vermeesteren, als schadevergoeding voor 
Meppen, eindigde met de volkomene vernietiging van zijn nieuw- 
geworven leger °). Daarmede was zijn veldtocht weder geëin- 
digd en al zijne hoop voorloopig vernietigd. Van den goeden 
wil van zijn oom, wien de ondersteuning gedurende de Schot- 
sche onlusten over de invoering van de Engelsche liturgie toch 
reeds moeielijk genoeg gevallen was, konde hij vooreerst niets 
meer verwachten. En van dit oogenblik af drongen ook de 
Engelschen niet meer aan op het tot stand komen der anti- 
katholieke alliantie; langzamerhand vertrokken alle gezanten 
der verschillende mogendheden uit Hamburg. In Mei 1639 
vertrok Van Cracauw, de Nederlandsche resident, van daar, 
zonder eenige hoop, dat de onderhandelingen over vrede of 
alliantie tot een goed resultaat zouden leiden- *). 

Zoo was het schoone plan, dat voor de protestantsche zaak 
zooveel beloofde, in rook vervlogen. Wa: was de oorzaak, 
dat een verbond, voor alle protestantsche mogendheden schijn- 
baar zoo voordeelig, na onderhandelingen van ruim twee ja- 
ren toch niet tot stand kwam? Verschillende redenen 
werkten daartoe mede. Reeds onder de onderhandelingen 
over de Fransch-Engelsche alliantie, in het begin van 1637 
te Paris gevoerd, was men oneenig geweest *) over de 
bewaring der te veroveren plaatsen in de Zuidelijke Neder- 
landen. Karel T had ze gaarne als panden in de macht van 
zijn neef gezien, Richelieu drong aan op eene gemeenschap- 


1) Aitzema, Saken v. Staet. Il. p. 531. 

3) Aitzema, Saken v. Staet. II. p. 538. 

3) Miss. v. Van Cracauw aan de Staten, dd. 6 Mei 1639, in: L.D. 1639. — 
Hem was door de Staten bij missive van 21 April 1639 gelast om „bij provisie te 
verblijven in sijn huys tot Helseneur tot nader ordre ende bij provisie met hem 
te nemen alle t geene hy bij hem, off tot Hamburch was hebbende,” m. a. w. om 
Hamburg definitief te verlaten, daar de Staten niet van plan zijn zich verder met de 
zaak in te laten. (R.S.G. 21 April 1639.) 

4) Frankrijk wierp zelfs gedurig zoovele moeielijkheden op, dat men in Engeland 
meende, dat het de onderhandelingen alleen gaande hield om tegenover Spanje 
voordeeliger conditiën te kunnen bedingen: men verwachtte in het voorjaar van 1637 
dan ook een Spaansch-Franschen vrede. (Verbaal Van Beveren 1636—37 ad 17 Apr. 
1637.) In denzelfden tijd (29 April) schreef Windebank aan Aston, Engelsch gezant 
te Madrid: „the French, that were so hot upon a confederacy, and pretended so 
much reality in the beginning, grow now very cold, and the treaty is still depending.” 
Ook hij trok daaruit de conclusie, dat een Spaansch-Fransche vrede nabij was. (Cla- 
rendon, State Papers. 1. p. 753.) 


504 


pelijke inbezitneming door beide mogendheden. De zaak was 
eindelijk overeenkomstig Frankrijks wensch geschikt, maar 
zoude te Hamburg nader geregeld worden *). Een ernstiger 
reden van misnoegen nog was het voorstel van Karel 1, dat 
niet alleen de Keizer en Beieren, maar ook Frankrijk en Zweden 
alles zouden teruggeven wat zij gedurende den oorlog in 
Duitschland hadden veroverd. Wel werd ook deze zaak ge- 
schikt, maar zij bleef Richelieu hinderen °. Toen eindelijk 
slechts weinige weken na het sluiten van het, verbond den 23 
Juli 1637 de onlusten in Schotland over de invoering der 
Engelsche liturgie uitbraken *), meende Frankrijk te weinig: 
voordeel te kunnen hebben van een bondgenoot, die zelfs in _ 
gunstiger tijden geen krachtiger hulp had beloofd, dan dat hij 
de Vlaamsche havens zoude blokkeeren *). Voor zoo weinig 
afdoenden bijstand wilde Frankrijk de kans niet loopen ge- 
dwongen te worden tot concessiën over het teruggeven van 
Lotharingen. Daarbij kwam, dat door het verbond met Zwe- 
den een der doeleinden van Frankrijk met de Hamburgsche 
conferentie bereikt was. Het ligt dus voor de hand, dat 
Frankrijk van zijne vroegere ingenomenheid met eene algemeene 
coalitie spoedig terugkwam *). E 
Met Engeland was het geheel anders gesteld. Mocht Karel 1_ 
vóor het sluiten met Frankrijk nog eenigszins geweifsld hebben 
beslist partij te kiezen, uit alles blijkt, dat hij het daarna ern 
stig gemeend heeft met den bijstand aan zijne Paltsische bloed-_ 
verwanten door het sluiten van eene alliantie met de protes- 
tantsche mogendheden. Hij spaarde geene moeite om zoowel 
Zweden als de Staten tot het verbond over te halen: zijn 
gezant, de kanselier der orde van den kouseband, Thomas 
Roe, deed zelfs een vruchtelooze reis naar Glückstadt om De-_ 
_nemarken van zijn voornemen om onzijdig te blijven terug te 
brengen °). Ook bij Zweden en de Staten had Engelands 
toenadering geen gunstig resultaat. De Staten waren te zeer 
overstelpt door den oorlog met Spanje om met den Keizer te 
breken, tenzij daartegenover zeer besliste voordeelen stonden °). — 


1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 323. 
2) Ranke, Engl. Gesch. IJ. p. 327. 


3) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 258. k 
4) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 322,25. ĳ 
3) Ranke, Engl. Gesch. II. p 327 Noot. E- 


6) Miss v. Van Cracauw aan de Stn., dd. 26,29 Juni 1638, in: L. D. 1638. 
1) RS2G. 3 Sept. 1638. ER 


305 


_Juist i in dien tijd valt zelfs de zending van Fop Van Aitzema 
maar het Weener hof om den Keizer tot voortdurende neutra- 
liteit te bewegen '). Het was dus te voorzien, dat de Staten 
miet dan zeer ongaarne zelfs den schijn aannemen zouden als- 
of zij zieh met Engeland wilden vereenigen. Zweden, de 
laatste bondgenoot, op wien Engeland dus konde hopen, wan- 
trouwde Karel L blijkbaar: het bleef er op aandringen, dat de 
vredebreuk van Engeland met den Keizer het verbond zoude 
voorafgaan *). En daartoe konde Karel 1 niet besluiten. Hij 
zoude de alliantie met de drie protestantsche mogendheden 
verre boven de toenadering tot de katholieke verkozen hebben, 
van wie het gebleken was, dat hij: niets te hopen had. Het 
ging echter niet aan te vorderen, dat hij in zijne omstandig- 
heden op hoop van eene alliantie, waarover de onderhandelin- 
gen zoo flauw gevoerd werden en zoo weinig kans op goeden 
uitslag boden, zich in openbaren oorlog begeven zoude met 
mogendheden, van wie hij alles te vreezen had *). Karel 1 toonde 
na het sluiten van het verbond met Frankrijk van het begin tot 
het einde, dat hij de conferentie te Hamburg gaarne tot een goed 
einde zoude hebben zien komen“). Eindelijk echter konde hij 


1) Wagenaar, Vaderl. hist. XI, p. 240. 

2) Miss. v. Van Cracauw aan de Stn., dd. 31 Aug. 16 Oct. 1638, in: L.D. 1638. 

3) Ranke, Engl. Gesch.- II. p. 324. — Miss. v. Van Cracauw aan de Stm. dd. 
31 Aug. 1638, in: L.D. 1698. 

4) Daartegen pleit alleen de sluikhandel in levensmiddelen en oorlogsbehoeften, 
door de Engelschen onbeschaamd voornamelijk met Duinkerken gedreven. Karel 1 
begunstigde die meer dan hij ze tegenging. De zaak is niet te verhelen. De In- 
struetie van den Franschen gezant Bellievre (bij: Ranke, Engl. Gesch. II. p. 325) 
legt daarvan voor de tweede helft van 1697 een even welsprekend getuigenis af 
als de RS.-G. (bij: Arend, Gesch. des vaderl. III, 5. p. 131) voor de eerste van 
1638. (Vgl. ook: Aitzema, Saken v. Staet. IL. p. 521.) Karel IT verklaarde echter, 
dat de Staten voor al die grieven voldoening zouden krijgen, zoo zij zich slechts 
bij het Fransch-Engelsche verbond aansloten. (R.S-G. 3 Sept. 4638. — Arend, 
Gesch. des vaderl. IIL, 5. p. 135.) Daarmede stemt overeen een brief van Van Cracauw 
van 15 September 1638 (L.D. 1638), berichtende, dat men te Hamburg meende, 
dat die zaak zoude ophouden wanneer Zweden en de Staten tot het verbond toe- 
traden; tot dien tijd zoude het sluiken onder voorwendsel van het Spaansch-Engelsche 
verbond voortduren. En ook al neemt men aan, dat het Karel [ hiermede geen 
ernst was, hoe kan men het hem als een onvergefelijke trouweloosheid aanrekenen, 
dat hij den handel op het bevriende Spanje niet verhinderde, terwijl de Nederlan- 
ders, de oude mededingers van zijn volk, zelven uit dienzelfden handel schatten 
verwierven ? — Ook het niet breken met Spanje is een groote grief tegen Karel I, 
die hem van trouweloosheid en weifeling moet overtuigen, m. i, zonder grond: 
het zoude zelfs in strijd geweest zijn met den tekst van het Fransch-Engel- 
sche tractaat van 1637, waarin bepaald was, dat Engeland eerst na de weigering 
van een ultimatum door den Keizer met het Oosteurijksche huis zoude breken. — 
Ik wensch Karel [ niet te prijzen: evenmin als op andere tijden was zijn gedrag bij 
deze gelegenheid doortastend en flink, zooals het den koning van het machtige Engeland 


20 


306 


wel niet zeer veel ijver toonen voor onderhandelingen, die zoo 
weinig medewerking vonden. De Schotsche onlusten maakten, 
terwijl zij de bondgenooten meer en- meer van hem verwijderden, _ 
een krachtig optreden van Engelands koning in Duitschland bijna 
onmogelijk *). Toen de slag bij Lemgo op eenmaal aan alle hoop, op 
zijne ondersteuning van den keurvorst gebouwd, weder den bo- _ 
dem insloeg, was het hem niet kwalijk te nemen, dat hij het 
oor leende aan de inblazingen van Spaanschgezinde intriganten 
als Maria de Medicis en Madame de Chevreuse, beiden sinds 

1638 aan zijn hof ®), Het was hem onmogelijk gemaakt, zijn 
doel op de door hem beoogde wijze te bereiken ; zijns ondanks 
moest hij terugkeeren tot de Spaanschgezinde politiek van 1655 *). 


$ 2. Slag bĳ Duins. — De ambassade van 1639, 


Het viel Karel T, die nooit geheel met Spanje gebroken had, 
miet moeielijk zich weder bij die mogendheid aan te sluiten. 
Met den Katholieken koning waren dan ook reeds op het einde 
van 1638, toen het verbond met Frankrijk en de Staten op 
de lange baan geschoven scheen te zullen worden, onder- 
handelingen aangeknoopt *), die vooral in 1639 ernstig werden 
voortgezet. Altijd het oog op de Paltsische zaak gericht, 
trachtte Karel 1 van Spanje de voldoening te verkrijgen, die 
hem van Frankrijk en zijne bondgenooten niet scheen gegund 
te zullen worden. Eene uitstekende gelegenheid om dit doel 
te bereiken scheen zich aan te bieden, toen de Spanjaarden 
zich gereed maakten evenals in 1588 eene groote vloot naar 
de Nederlanden te zenden om aan den oorlog dáar eene meer 
besliste wending te geven’). Het was voor die vloot natuur- 
lijk van het uiterste belang, dat zij, mogelijk door aanvallen 
of stormen in verlegenheid gebracht, eene veilige wijkplaats in 


zoude gepast hebben, Te verontschuldigen is dit echter zeker. Om den wille van 
bondgenooten, die hem zoo weinig voorkomendheid toonden, zijnen onderdanen een 
ontzettend nadeel toe te brengen, dat ging niet aan; te minder terwijl hij de kans 
had, verre van zijnen neef te kunnen herstellen, na eenen algemeenen vrede te 
Keulen plotseling alleen te staan tegenover half Europa ! 

1) Miss. v. Van Cracauw aan de Stn. dd. G Mei 1639, in: L.D. 1639. 

2) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 337,38. : 

3) Wel was er nog lang daarna sprake van het weder opvatten der onderhande- 
lingen met Frankrijk, maar nooit leidden deze tot eenig belangrijk resultaat. (Ranke, 
Engl. Gesch. IL. p. 353,55 en p.524 Noot 2. — Vgl. mede o. a.: RS.-G, 3 Sept. 
1638. — Seer, R.S-G. 21 Oct. 1639.) 

4) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 345,46. 

>) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 346. 


ej EEn 


307 


een der Engelsche havens zoude kunnen vinden. Weldra 
richtte zich Spanje tot Karel [ met het verzoek daartoe ver- 
lof te geven. En zoo meende deze een middel in de hand te 
hebben, om de Spanjaarden te dwingen tot het toegeven aan 
zijne Duitsche eischen. Hij had hen volkomen in zijne 
hand, vooral toen reeds eene eerste schermutseling met 
de Nederlandsche vloot (16 September 1639 bij Bevesier) 


de Spaansche gedwongen had, hare toevlucht te Duins te 


zoeken '). 

Uit de aanwezigheid der Spaansche vloot te Duins hoopte 
Karel 1 echter nog meer voordeel te trekken. Ook van 
Fransche zijde had men het oog daarop gericht. Natuurlijk 
was er deze mogendheid veel aan gelegen, dat het verzoek 
der Spanjaarden niet werd ingewilligd. Volgens zijne gewoonte 
beproefde Karel nu van beide mogendheden gunstige voor- 
waarden te bedingen. Hij, die het hoogste bod deed, konde 
zeker op Engelands hulp rekenen. En ook van Frankrijk was 
juist nu veel te hopen voor de op Engelands buitenlandsche 
politiek zooveel invloed oefenende Paltsische zaak. Juist was 
in den zomer van 1659 hertog Bernhard Van Saksen-Weimar 
overleden. Hij had zijn uitnemend leger, dat nog onlangs 
zoovele overwinningen behaald had, zonder aanvoerder achter- 
gelaten. Dit leger werd de twistappel tusschen Engeland en 
Frankrijk. Van Engelsche zijde werd voorgesteld den jongen 
keurvorst met de leiding te belasten, een plan dat ook in het 
leger zelf veel bijval vond; den Franschen was er alles aan 
gelegen, de krijgsmacht, die na zoovele sterke plaatsen be- 
machtigd te hebben, nu eene zelfstandige, Frankrijk zelfs eenigs- 
zins vijandige houding dreigde aan te nemen, zelven onder hunne 
bamieren te kunnen scharen. Met dit leger zoude al het tot 
nu toe in den Elzas veroverde voor Frankrijk verloren gegaan 
zijn ®). Aan Frankrijk stelde Karel 1 nu, als prijs voor de in- 
williging van zijn verzoek omtrent de Spaansche vloot den 
eisch, dat het Karel Lodewijk geene moeielijkheden zoude in 
den weg leggen tot het verkrijgen van het opperbevelhebber- 
schap *). 


I) RS-G. U Sept. 1639. — Zie een uitvoerig verhaal hiervan bij: De Jonge, 
Gesch. v. h. Nederl. zeewezen. 1. p. 352—56. 

2) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 349,50. 

3) Ranke, Engl. Gesch. IL. p. 353. — Ook de Staten doorzagen dit plan: Joachimi 
kreeg last den koniug een slim uitgedacht voorstel te doen. Het vele geld, dat in 
de Spaansche schepen was en waarmede Spanje den keurvorst zoude benadeeleu, 
moest Karel bij wijze van leening „onderslaen” en daarmede het leger van Saksen- 
Weimar overnemen. (R.S.-G. 22 Sept. 1639.) 


20% 


308 4 


De verwachtingen, door Karel 1 gekoesterd, werden echter 


niet vervuld. Spanje hood veel, maar was niet vast te ver- 


trouwen; het had bovendien misschien niet meer den noodigen 
invloed op het Weener hof, dat in de zaak van den Palts 


te beslissen had. Frankrijk daarentegen talmde met zijn ant- 
woord. Karels besluit over de Spaansche macht liet zich dus 
ook wachten '). Van dit vertoef maakten de Staten gebruik. 
Den 21 October 1639 viel de Nederlandsche vloot onder 
Tromp op bevel der Staten de Spaansche kloekmoedig te Duins 


binnen de „Kings-Chambers” aan, vernielde vele schepen en joeg _ 


de overige in verwarring op de vlucht *®). Het Fransche antwoord, 
dat kort daarna te Londen aankwam, maakte van het overnemen 


van het leger van Saksen-Weimar zelfs geene melding, maar _ 
drong aan op het voltrekken der offensieve en defensieve alli- _ 


antie, een wensch, die nu natuurlijk onuitvoerbaar was*). Nog 
erger: Karel Lodewijk, die zelf naar het leger van Saksen- 


Weimar reisde, werd op bevel van Richelieu gevangen geno-_ 
men en te Vincennes opgesloten. *) De verhouding der beide 


mogendheden werd gespannen. 


Het was te verwachten, dat Karel 1, de koning der Engelsche 


zeeën, vooral onder deze omstandigheden de schending van 


zijn gebied met goedvinden der Staten-Generaal niet licht 
zoude opnemen. Denzelfden dag, dat het bericht van den — 


slag in Den Haag aankwam (25 October) werd daar dan ook 


reeds gesproken van eene ambassade naar Engeland. °) Met 
zeldzamen spoed brachten de Staten dit plan ten uitvoer. Reeds 


in het begin van November konde Aerssen Van Sommelsdijck als 


gezant vertrekken *). De Staten besloten stoutmoedig het initi-_ 


1) Ranke, Engl, Gesch. IL. p. 351—55. 


‚ 


2) RS-G. 25,29 Oct. 1639. — R.H. 2 Nov. 1639. — Ranke, Engl. Gesch. 
IL. p. 356. —Zie een uitvoerig verhaal van deze gebeurtenis bij: De Jonge, Gesch. 
v. h. Nederl. zeewezen. 1. p. 360—65. — Zie ook aldaar de Noot op p. 361 over 


den onderlingen haat der Engelsche en Nederlandsche zeelieden. — De geachte 
schrijver beweert (vooral p. 359,61), dat de Engelsche koning de Spanjaarden blijk- 


baar beschermde en niets liever wenschte dan van beide vloten zoo spoedig mogelijk 


ontslagen te worden. De onderzoekingen van Ranke in de Engelsche en Fransche S® 
staatspapieren hebben bewezen, dat ten minste het laatste het geval zeker niet was. 


De feiten, door De Jonge ter bevestiging zijner meening aangevoerd, bewijzen m. 


niet anders dan dat het Engelsche volk zich voor de Spanjaarden niet onomkoop- 
baar toonde; op zijn hoogst getuigen zij vaneen na het in 1638 te Hamburg voor- 


gevallene en bij den bestaanden naijver op Nederland zeer verklaarbare partijdigheid 


van Engelands koning en volk voor Spanje. 
%) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 355,56. 
1) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 357—59, 
°) RS-G. 25 Oet. 1639. 
î) RS-G, 26,30 Oct, 4 Nov. 1639. — R.H. 4 Nov. 1639, 


509 


atief te nemen en Karel [ hunne grieven voor te leggen. Sinds 
lang, zoo luidde Sommelsdijcks Instructie, hadden de Staten reden 
gehad om te klagen over de onoprechte houding van Engelands 
koning en volk. Herhaaldelijk was tegen ’s konings bevel den 
Spanjaarden hulp verleend; nu en dan scheen Z. M. zelf hen 
te hebben willen begunstigen.') Daarover moest de gezant 
spreken: de zaak waarop het aankwam, de te verwachten 
_ klachten over het schenden van ’s konings reeden en „camers” 
door Tromp moest worden „gedeclineert, ende ongemerekt 
__voorbijgegaen de dispute over de pretense gerechticheden 
_ om niets te verwijderen buyten tijt ende noot.” Den slag bij 
Duins beschouwden de Staten als voortzetting van het eerste 
gevecht, waardoor de Spaansche vloot genoodzaakt was ge- 
worden eene toevlucht onder de Engelsche kust te zoeken. *) 
Maar ook al nam men dit niet aan, de Staten meenden hun 
gedrag te kunnen rechtvaardigen: de Spanjaarden hadden dik- 
wijls hetzelfde gedaan, de Engelschen zelven eene dergelijke 
schending van een Nederlandsche haven gewaagd *). Wat 
alles afdeed, de daad door Tromp gepleegd was door het tractaat 
van Southampton met zoovele woorden toegelaten *). Evenals 
Frankrijk boden ook de Staten den koning een of- en defensief 
verbond aan, en voorzagen Sommelsdijck daartoe zelfs van 
eene commissie °). Zij konden het veilig doen : zij waren zeker, 
dat Karel I in zijne omstandigheden daarop niet konde ingaan. 
De handelwijze was zeker meer behendig dan edelmoedig na 
al het voorgevallene over de Hamburgsche conferentie! 

De tijd, dien Sommelsdijek in Engeland doorbracht, was 
zeer onaangenaam. Reeds bij zijne aankomst te Gravesend 
was hem door Joachimi „te gemoet gevoert”, „dat hv staet 
moest maaken, ingevalle hv audientie bij den Ko- 
ning verkreeg, dat hy soo lief te Madrid bij den Koning 
van Spaigne sijn Propositie mogte doen, als in het Hof van 


8 
Ë 
& 


Ne er af 


1) Dat deze klachten niet ongegrond waren, blijkt o. a. uit: R‚S.-G-4,11 Juli 1639. 

2) De bewering was nog al zonderling: het eerste gevecht (bij Bevesier) had 
plaats den 16 September, de slag bij Duins den 24 Oetober! 

_ 3) Hiermede wordt gedoeld op de hoven (p. 221 Noot 3) vermelde verovering van 
den Toiras. 

4) Bij artikel 45. (Ailzema, Saken v. Staet. 1. p. 479.) Het tractaat was aan- 
gegaan voor langen tijd; het zoude niet eindigen voordat de koning van Spanje 
de vrijheid der Zeven Provinciën erkend had, en de Palts benevens de keurvorste- 
lijke waardigheid aan Karel Lodewijk waren teruggegeven. Ten minste vijftien jaren 
(dus tot in 1640) zoude het verbond duren en nooit was het door Engeland op- 
gezegd. Het beroep der Staten was dus juridisch volkomen juist, feitelijk was echter 
het tractaat door den vrede van Engeland met Spanje reeds in 1630 vervallen. 

9) Zie: Instructie van Sommelsdijck, 1639, in: „Register van de Instructiën 


310 


Engeland, vermits de hatighev(t) van het subject daer op hy 
was gesonden, en de vooroordeelen aldaer geleyd.” ') En 
niet alleen was het doel zijner zending uiterst moeielijk, men 
maakte het hem in Engeland bepaald vervelend. Openlijk te 
klagen over het gebeurde waagde men niet. Het was nog 
te onzeker, naar welke zijde de koning zich wenden zoude, 
dan dat men officiëel onaangenaamheden zoude begonnen hebben, 
waarvan zonder twijfel ernstige en langdurige vertoogen, zoo 
niet eene breuk, het gevolg zouden geweest zijn. Het scheen 
dus geschikter den ambassadeur te laten wachten, en onderwijl 
te zien hoe de zaken liepen. Sommelsdijek moest dus na 
zijne eerste voorstellen, waarop niet dan uitstellend antwoord 
gevolgd was *), wachten en lijdelijk toezien, dat de Spaansche 
partij in Engeland elken dag meer veld won ®). Over het 
door Maria de Medicis en Madame de Chevreuse voorgestelde 
huwelijk van de prinses royaal met den infant f) werd ijverig 
onderhandeld. Strafford en Laud werkten de Staten tegen, °) — 
de secretaris Windebank, wiens „passie bij ijeder een te veel 
bekent was”, belasterde hen op alle manieren, — en onderwijl 
werd de zaak van Duins gebruikt als voorwendsel om het 
sbipmoney met meer nadruk in te vorderen, ten einde in 
staat te zijn de Schotten met kracht te ontmoeten. Om aan 
dit talmen een einde te maken, verzocht Sommelsdijck einde- 


lijk audiëntie : hij besloot zelf over de aanstootelijke zaak te 


beginnen. Het mocht niet baten; men verzekerde hem onder 
de hand, dat de Nederlanders „de eere en souveraineteyt over de 
zee van S. M. mettet grootste affront van werelt hadden 
gequetst” °), maar een bepaald antwoord kreeg hij niet. 
De koning kwam er rond voor uit, dat de Staten naar zijn 
gevoelen te machtig en te rijk werden; Z. M. oordeelde dat 
gevaarlijk. Verzekeringen van het tegendeel hielpen niet; de 
koning bleef er bij, dat hij zulk eene plotselinge machtsver- 


ep”: 


gemacckt bij haer Ho Mo. t’sedert den Jare 1632 tot den Jaare 1639,% — Val. 


ook : Aitzema, Saken v. Staet. IT. p. 618. 
Nh RH. 27 Mrt. 1640. 


2) Karel 1 gebruikte tot zijne verdegiging op de klachten over den toevoer aan — 


Spanje het afdoende argument, dat de Nederlanders zelven aan Spanje schepen, am- 
munitie en levensmiddelen toevoerden. Het was volkomen waar en dus moeielijk 
te wederleggen. (R.S.-G. 27 Dec. 1639.) 

*) Vgl. hier en verder het: Verbaal van Sommelsdijek, 1639— 40. 

$) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 337,39 

>) Strafford en Laud „sijn genoeg alleen geweest, die zijne Majt van de Alliantie 


met onsen Staet altijd afkeerig hebben gemaakt,” verhalen ook de ambassadeurs 


van 1641. (Verbaal 1641 ad 4 Febr. — ef. mede: Ranke, Engl. Gesch. II. p. 220.) 
*) Woorden van Straford op een bezoek bij Sommelsdijek, 30 December 1639, 
in: Verbaal 1639—40. 


E 


311 


meerdering van eene naburige mogendheid niet met goede 


oogen konde aanzien; slechts van vrede met Spanje en de 
daarop noodzakelijk volgende binnenlandsche on- 
lusten, merkte Karel zeer juist op, verwachtte hij een terug- 
keer der Staten binnen de hun van nature gestelde perken '). 
Onder deze omstandigheden viel er voor Sommelsdijek niet 


veel te hopen. Wel toonde lord Holland, het hoofd der 


Franschgezinde partij in Engeland, zich gezind hem te helpen, 
maar ook deze konde niets uitwerken. 

Toen verzocht de ambassadeur zijn afscheid. Van het ver- 
bond, dat de koning hem had beloofd met de Staten te zullen 
sluiten, hoopte hij niets; het was uitgesteld totdat het par- 
lement uit elkander was gegaan, de Schotsche onlusten gestild 
waren en de jonge keurvorst van den Palts, nog altijd in Frankrijk 
gevangen, op vrije voeten was gesteld. Al deze tijdsbepalingen 
waren te onzeker om daarop te wachten. Van Aerssen zag 
terecht in, dat er zoo ooit, ten m'nste in den eersten tijd 
geene quaestie van een verbond zoude zijn. Niettegenstaande 
de koning zijn vertrek afkeurde, en toonde hem gaarne nog 
langer bij zich te willen houden, om zich bij veranderde om- 
standigheden tot hem te kunnen wenden, oordeelde de gezant 
het dus raadzaam te vertrekken. Toen alle tegenspraak niet 
baatte, hield de koning zich zeer vriendelijk °), en liet hem 
gaan. De ambassade was geheel anders uitgevallen dan ieder 
gemeend had; directe onaangenaamheden waren-niet voorge- 
vallen. Tegenover het buitenland had het den schijn, alsof 
Karel T den stoutmoedigen aanval van Tromp onopgemerkt 
had laten voorbijgaan. Het viel den koning reeds moeielijk te land 
zijn onbeperkt gezag te behouden: in de heerschappij over 
de zee konde hij zich niet meer handhaven *). 


1) Op Sommelsdijeks afscheids-audiëntie liet Karel zich in gelijken zin uit. Z. M. 
verklaarde, „dat hy de saken bij de sijne wel wist te vinden (!),maer hy wist dat 
onse regeeringhe is een populace sonder diseretie.” „Hierop heb ick,” 
zegt Sommelsdijek, „S. M. beter geinformeert, ende dat onse regeeringhe een Aristo- 
eratie is, daer de gemeynte nochte indiseretie geen plaetse heeft.” (Verbaal 1639—40 
ad 10 Mrt. 1640.) 

2) O. a. verklaarde de koning, „dat hy de ouwe confidente vrunschap met 
uwe IL. M. begeert niet alleen t° onderhouden, maer noch vaster te maken eu 
verbeteren; dat ick wil versekeren dat hy sijne oude vrunden tegens geen niewe 
en sal verwisselen, omdat hy daar met te veel soude verliesen.” De gezant zelf 
werd hemelhoog geprezen, „twelek iek hier niet diene stellen,” zegt de nederige 
Sommelsdijek, die het feit zelf toch der vermelding in zijn Verbaal waardig re- 
kende! (Z. M. verklaarde, dat hij „het rapport op mij sal laeten aencomen; mij 
houdende voor ete. ende ginck heel breet af‚ met mij hooch te prijsen.”) 

3) Een enkele maal slechts hoorde men nog iets van de Engelsche pretensie. Zoo 


312 
$3. Het einde van Karels zeekoningschap. 


In deze omstandigheden verdween bij de Staten langzamer- 
hand alle vrees, dat men hen op nieuw zoude lastig vallen 
over hunne visscherij. Zoolang de Hamburgsche conferentie — 
bijeen was, deed Karel nog nu en dan pogingen om de visscherij- 
quaestie naar zijnen zin te regelen '), al viel hij de Staten met 
het oog op het gehoopte verbond niet meer lastig. Toen de hoop 
op het slagen der onderhandelingen aldaar langzamerhand ver- 
dween, deed hij om Nederland over te halen ongewone conces- 
siën, die vroeger volstandig geweigerd waren. Zoo drong de 
koning den 10 October 1639 aan op het toetreden der Staten 
tot het Fransch-Engelsche verbond, onder bijvoeging, „dat 
daeruyt soude volgen vrijchheyt voor de visscherie ende 
haringhvangst in de Nauwe Zee’. In de overtuiging, dat 
Engeland toen toch weder met Spanje heulde, en er van Karel 1 
niets te hopen, weinig te vreezen was, voerden de Staten toen 
echter een geheel andere taal dan. vroeger. Zonder het voor- 
stel zelfs in overweging te nemen, antwoordden zij : „dat hunne _ 
meeninge gantsch niet was, het recht van Visscherie in de 
Noortzee van ijemant te stipuleren, versoecken ofte reveleren”, 


kwam 8 Augustus 1640 op de reede van Hellevoetsluis een Engelsch oorlogschip, 
Dadelijk werd een sloep aan boord van den vice-admiraal De With gezonden om 
den schipper te gelasten de vlag te strijken en in te halen, onder bedreiging die 
anders te zullen doorschieten. Gelukkig weigerde de ander hardnekkig. Bene aan- 
matiging, waarvan slechts het in 1671 voorgevallene met het jacht de Merlin de _ 
wedergade levert! De Staten verklaarden de handelwijze der Bngelschen voor „on- 
gefundeert alhier te Lsaande op onse eygen Haven,” en namen maatregelen om zulke 
vorderingen voor het vervolg te voorkomen. (R.S.-G. 6 Aug. 1640.) 

1) Vgl. de Instructie van Hopton, Engelsch gezant te Madrid, dd. 21 April 1638. 
(Clarendon, State Papers. IL. p. 9.) „There is a business of great weight,” luidt — 


deze, „which concerns us highly in honour and profit, wherein you are to use ex- 


traordinary care and dexterity, and that is the fishing in our seas, and upon the 
eoasts of our dominions, which upon long and mature consideration we find doth 
justly belong unto us, as a Right and Royalty of Inheritance, incident to our 
Crowns and that in pursuance thereof our late dear Father, of blessed memory — 
did publish his Proclamation, thereby declaring his title to the said fishing.” 
Karel [ heeft daarom besloten „to preserve and maintain our just right and claim 
to those Royal fishing, so devolved to us by our predecessors, and to defend it as 
the inheritance and possession of any other our dominions.” Hij verwacht van Spanje — 
„justice for preservation of his inheritance and of so eminent a flower of his ! 
Imperial Crown,” geene belemmering van een recht, „whereof he is very sensible.” 
Hopton moet daarom van de Spanjaarden door tractaten zien te verkrijgen, dat zij 
den Duinkerker kapers verbieden de visschers, die onder Engelands bescherming — 
staan, aan te vallen. Gelukt dit niet, dan moet hij verklaren, dat de koning van — 
Engeland van plan is, „to take into his protection and safe conduct all such as _ 
shall take his licenses, and in their Persons to vindicate, preserve and maintain this 
right and inheritance of his Crowns against any whatsoever that shall oppose it.” E 


315 


en sloegen het aanbod kortweg af '). Eene dergelijke toe- 
 zegging, vroeger door Engeland gedaan, was afgestuit op den 


2 


onwil der Staten om met den Keizer te breken °). Zelfs nu 
de Staten onbewimpeld weigerden, de Engelsche pretensiën te 


erkennen, volgde daarop echter niets: de koning, die de beleediging, 


hem te Duins toegebracht, had moeten verkroppen, nam de 


geringere goed op. 


Ook van de Groenlandsche quaestie was in die dagen weder 
sprake. Men trachtte de volkspartij in Engeland daarvoor te 
interesseeren. Joachimi berichtte op het laatst van 1641, dat 
men in het parlement zoude behandelen „eenige openstaende 
elachten” over den walvischvangst *). De nog onafgedane 
eischen tot schadevergoeding *) dreigden dus het onderwerp 
van nieuwe vertoogen te zullen zijn. De oude quaestiën van 
1619, ook lakenhandel en munt, kwamen weder ter sprake. 
De Staten achtten de zaak van gewicht en na rijpe overwe-_ 
ging besloten zij, dat Joachimi zooveel mogelijk zoude „decli- 
neren het ophalen van oude saecken”. Mocht men bij hem 
„int particulier ende bijsonder”# over de Groenlandsche geschil- 
len klagen, dan zouden de Staten op het bericht van Joachimi na 
onderzoek der retroacta, daarop order stellen zooals het be- 
hoorde ©. Van de beraadslagingen in het parlement repten 
de Staten niet; meer bepaalden last weigerden zij reeds nu te 
geven °). En terecht : de Engelsche regeering had te vele gewich- 
tige zaken te behandelen door de kort daarop gevolgde breuk 
met den koning, dan dat zij zich met zulke oude quaestiën 
zoude hebben kunnen bezighouden. Van de geheele zaak 
kwam niets. 

Het was niet alleen de geweldige spanning, waarin Enge- 
land in deze jaren verkeerde, die het veronachtzamen van 
beide quaestiën, vroeger door de Engelschen zoo behartigd, 
veroorzaakte ; de aanspraak des konings op het gebied over 
de zee was ten minste tijdelijk opgegeven. Karel was in groote 
verlegenheid geraakt door de oneenigheid met zijn volk, alle 


1) Seer. R.S-G. U Oct. 1639. 

2) RS-G. 3 Sept. 1638. 

3) Ook de zaak van het dominium maris schijnt zich het parlement aangetrokken 
te hebben. Joachimi berichtte, dat het parlement o.a. ook zoude delibereeren „op het 


geheele stuk van de Zeevaert en Visscherije.” (R.H. 18 Sept. 1641. — ef. Punten v. 
beschr. teg. 5 Nov. 1644, art. 2.) 
1) Zie hiervóor Hfdst. VIT $ 3, — p. 211, 222, 231. 


>) RS-G. 7,10 Dec. 1641. 
5) R.H. 20 Dec. 1641, 


314 


ondergeschikte zaken weken bij beide partijen meer en meer 
voor het groote nationale belang, den strijd om de privilegiën. 
Het streven naar onbeperkt gezag, altijd Karels hoofddoel, 
beheerschte meer en meer zijne handelingen, eischte weldra 
al zijne krachten. De Nederlanders zagen dit in: evenals, 
ja meer dan vroeger werd de onzijdigheid der Engelsche kusten, 
zelfs het Engelsche grondgebied door de zeelieden weder ge- 
schonden !). Wel kwamen er gedurig klachten van Engelsche 
zijde over in, maar de Staten waren aan beide partijen te 
nauw verbonden, beide hadden van de republiek oók weder te 
veel te hopen, dan dat er ooit iets van belang op konde 
volgen. De koning had geen macht genoeg meer om dijn 4 
uitgebreide plannen te volvoeren. | 

Hoe ver moest het echter reeds met Karel 1 gekomen zijn, 
eer hij zich telkens zulk eenen slag in het aangezicht liet 
welgevallen! Hij, de souverein der zee, moest het aanzien, _ 
dat eene kleine staat met woord en daad toonde, juist op de_ 
zee zich niet aan hem te storen ! Maar het was hem onmoge- 
lijk met kracht tegenover het buitenland op te treden; zijn 
toestand begon reeds gevaarlijk te worden. De eerste onder- 
neming tegen de Schotten was niet gelukkig afgeloopen °)._ 
Daar weigerde het zoogenaamde korte parlement (April 1640) 
subsidiën tot verderen wederstand *); subsidiën, die Karel 
toeh zoo dringend noodig had. Want het duurde niet lang 
of de Schotten waren op nieuw in de wapenen. Zij rukten 
Engeland binnen, Newcastle viel in hunne handen f). De 
koning moest hun te gemoet trekken : in zijne wanhoop ver- 
zamelde hij nogmaals de vertegenwoordigers des volks, en 
haalde zich zoodoende in het lange parlement een nog ergeren _ 
vijand op den hals dan de Schotten ooit geweest waren. De 
ontevredenheid der Engelschen brak uit; de overmoedigste 
eischen, vorderingen die Karel op zijn standpunt onmoge- 
lijk konde toegeven, deden zich hooren *). 


1) Zie een dpked voorbeeld hiervan in de R.S.-G. 26 Mei 1638. Een Euk- 
huizer kapiteiu had „groote moetwil, gewelt ende outragie gepleecht, begaen — 
en bedreven, tegen den persoon, het huys ende familie van eenen Robert 
Sherret, Coopman in Yrlandt, hebbende niet alleen tselve huys met gewelt 
van wapenen ingenomen, d'huysvrouw ende kinderen van den vsz 
Sherret qualĳck getracteert, maer hetzelve huys geplundert, ende 
daer beneffens outragieuse ende lasterlijeke scheltwoorden tegens Sijne Co. Mat 
uytgespogen ” 

=) Ranke, Eugl. Gesch. II. p. 3M—21. 

®) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 385 —M1. 

4) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 360—75, 95—405. 

°) Ranke, Engl. Gesch. II. p. 416 vlg. 


dende: 
ks 


815 


In deze uiterste verlegenheid werd een redmiddel aangegrepen, 


waaraan de koning van Engeland en de dochter van Frankrijk 


anders nooit zouden hebben gedacht. Zij besloten te werken 
op den trots der „prachtlievende” Amalia Van Solms, die op 
haren echtgenoot Frederik Hendrik zooveel vermocht. Door 
den wtgebreiden invloed van den prins van Oranje hoopte 
Karel 1 zich den steun der Vereenigde Provinciën tegen zijn 
volk te verzekeren. Het middel, dat dit alles moest teweeg- 
brengen was een huwelijk tusschen ’s prinsen eenigen zoon en 
eene der dochters van den koning van Engeland. 

De eerste opening daarvan, door den prins in December 1640 
aan de Staten-Generaal gedaan, werd door dezen zeer gunstig 
opgenomen ') en reeds weinige dagen later was eene ambas- 
sade (bestaande uit de heeren Van Brederode, Aerssen Van Som- 
melsdijck en Kerckhoven Van Heenvliet,) gereed om naar Én- 
geland te vertrekken, ten einde uit naam van de Staten en 
den prins de koningsdochter voor den jongen Willem ten 
huwelijk te verzoeken”). De gezanten slaagden boven ver- 
wachting °®): in plaats van de jongere dochter, die aanvankelijk 
beloofd was, verkregen zij nu de oudere, de zoogenoemde „Princes- 
Royael” Maria. *) Hoe gewillig was Karel [ nu om zich met 
den eersten dienaar der vroeger zoo geminachte Staten te 
verzwageren ! Hoe verschillend van zijne vroegere taal klonk 
de verklaring : dat zijne oudste dochter voor den jongen prins 
van Oranje niet te goed was!®) Maar hij verwachtte nu ook, 
dat hem als belooning voor zijne concessie het sluiten van een 


Ĳ RS-G. 12 Dec. 1640. — ef. RH. 12 Dec. 1640. 

2) R.S.-G. 15,19,29 Dee. 1640. — Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 297—300. . 

3) Vgl. hier en verder het: Verbaal der ambassade van 1641. — Het exemplaar, 
door mij gebruikt is eene kopie uit de achttiende eeuw, die wat de spelling 
betreft wel eens iets te wenschen overlaat. 

4) ef. R.H. 24 Maart 1641. 

2) Toch schijnt de koning het huwelijk met de oudere dochter uiet gaarne gezien 
te hebben. Onmiddellijk na de bovengemelde verklaring maakte hij toch bezwaren. De 
moeielijkheid zonde daarin gezeten hebben, dat men reeds stappen had gedaan bij 
de jongere dochter. Men had namelijk aan prinses Elisabeth, die nog geen 
vijf jaar oud was, het portret van den jongen prins getoond met de vraag: 
„ofse hem wel soude begeeren?“ Het kind „gaf resolut antwoord, dat hy haer wel 
schoon ende jolij dogte;” zij meende bij het vernemen der beraamde verandering, 
„dat syt wel anders soude doen verstaen, kon se maer comen om mette Ambas- 
sadeurs te spreken!’ Dit enorme bezwaar verviel echter natuurlijk met de andere 
door den nood der tijden en het herhaald aandringen der ambassadeurs, die onder 
beleefde verklaring, dat de prins ook met eene jongere dochter zoude tevreden zijn, 
„ja al waarse nog ongebooren(!)’, echter duidelijk toonden alleen met de oudste 
genoegen te zullen nemen. (ef. Verbaal 1641 ad 18,20 Jan.) 


316 


verbond gemakkelijk zoude gemaakt worden. Toch werd hij 
hierin teleurgesteld : de gezanten toonden zich daartoe onge- 
neigd. Nu Frankrijk met Engeland in onmin was, voorzagen 
de Staten, dat alle last van dit verbond op hunne schouders _ 
zoude nederkomen; voordeel hoopten zij van Karel in zijne 
omstandigheden niet. 

Wat moest het nu den trotschen koning kosten, zich be- 
geerig tot het sluiten van een verdedigend verbond te moeten 
toonen, — aan te dringen op iets, vroeger door hem hooghartig 
en met weinige woorden van de hand gewezen! Het pleit 
voor zijn hart, dat hij het toch deed; zelfs in den gevaarlijken 
toestand, waarin hij verkeerde, arbeidde hij nog voor het her- 
stel zijner zuster. En van vele zijden vond dit goede voor 
nemen medewerking. De koningin van Bohemen „richtte 
wonderlijeke dingen aen met schrijven, bidden, schreyen, ende 
ook dreygen van selfs over te sullen koomen.” De keurvorst, 
pas in vrijheid gesteld, kwam naar Engeland om op de zaak — 
aan te dringen; hij deed zelfs pogingen om prins Willems 
verloofde te huwen. ‘Thomas Roe, altijd de verdediger der 
Paltsische zaak, deed weder alle moeite om een verbond tot 
stand te brengen. De keurvorst drong bij de Staten aan, dat _ 
zij volmackt aan hunne ambassadeurs zouden zenden om eene 
alliantie te sluiten tot restitutie van den Palts '). Zelfs het parle- 
ment, dat nog steeds in de zaak helang stelde, drong er _ 
op aan °). 

Maar voor dergelijke groote ondernemingen was het nu te 
laat! Ook al hadden de Staten toegegeven, de drang der om-_ 
standigheden zoude het sluiten van het verbond belet hebben *). In 
dezelfde dagen, dat de ambassadeurs in Engeland waren, werd _ 
Straffords proces gevoerd en had zijne executie plaats. Er ontstond — 
oproer in de stad Londen zelve. De koningin, al hare vroegere 
bezwaren licht tellende, dacht er een oogenblik aan, hare 
dochter veiligheidshalve met de gezanten naar Nederland — 
te zenden. Sommigen der aanzienlijkste hovelingen vluchtten : — 
er liep een gerucht, dat Hunne Majesteiten dit voorbeeld 5 
weldra zouden volgen; men zeide, dat de koningin „seer bit- 
terlijk hadt geschreit.” Het onweder pakte zich ras boven het — 
hoofd van Karel Stuart samen; de atmospheer werd druk- 


1) RH. 2 Mei 1641. 

2) Vgl. behalve het Verbaal 1644, o. a.: R.H. 13 Sept. 1641. 
3) Op de onderhandelingen daarover, eindelijk op aandringen der ambassadeurs tot 
November 4641 uitgesteld (Verbaal 4641 ad 3 Juni), schijnt de koning ook later — 
teruggekomen te zijn. (RS.-G. 7 Dec. 1641, 8 Aug. 1642.) 


ne 
Ie 


E 
nd 
\ 


317 


kend, reeds liet- zich nu en dan een donderslag hoo- 
ren. Geen zes maanden zoude het meer duren, voordat ko- 
ning en parlement gewapend tegen elkander overstonden. — 


_ Jakob I had eens gezegd: „Ick en sal miet lijden ’t refuys 


ende verminderinge van mijne geregtigheyt, al soude het cos- 
ten mijne crone, mijn leven ende alle tgeene ick hebbe,” *) 
Karel I zoude toonen, dat hij besloten had het erfdeel zijns 
vaders moedig te aanvaarden. Hoe rampzalig de geheele familie 
Stuart ook reeds door Jakobs binnen- en buitenlandsche po- 
litiek geworden was, toch wilde Karel die nog verdedigen. 
Hij was vast besloten niet toe te geven, al zoude het blijken, 
dat zijn vader het gevaar niet te licht had geteld. *) 


Op de verhouding van Engeland en Nederland oefenden 
deze gebeurtenissen merkbaren invloed. De oude twisten van 
beide natiën waren om gewichtiger belangen vergeten; zij 
rustten voor langen tijd. Maar een nieuwe prikkel kwam den 


1) Op eene audiëntie van de Nederlandsche ambassadeurs van 1618—19. (Verbaal 
1618—19 ad 8 Jan. 1619.) 

2) Merkwaardig is het, met dit verhaal van de geschiedenis der Engelsch-Neder- 
landsche rivaliteit ter zee in het begin der zeventiende eeuw te vergelijken de voorstelling, 
door Bngelschen van dezelfde feiten gegeven. Zoo stelde de: Address to the 
free-men and free-holders of the nation (2%, part, Pref. p. XIII vlg.) 
in 1682 de zaak aldus voor. De Nederlanders hebben van den beginne af gebruik 
gemaakt van de onlusten tusschen koning en parlement, om de Engelschen stelsel- 
matig te berooven en te verdringen. Vooral toen Jakob IL met de steden van ver- 
zekering alle dwangmiddel uit de hand gegeven had (1616), liep dit in het oog. Het plan 
der Nederlanders was „to endeavour the ruine of the English Físhery upon their own 
proper Seas”. Daartoe weigerden zij het gebruikelijke verlof om te visschen van 
den koning of den gouverneur van Scarborough-castle te vragen (zie over dit verhaal : 
hiervóor p. 42 Noot 1); — daartoe lieten zij zich niet meer als vroeger door den koning be- 
perken in het getal hunner buizen (?);— daartoe werd eindelijk „the Soveraignty of 
the British Seas” stoutweg ontkend. Meer en meer namen nu de ergelijke hande- 
lingen der indringers toe : hoe langer hoe dichter naderden zij Engelands kusten, — hoe 
langer hoe minder plaats werd langzamerhand aan de Engelsche visschers gelaten om 
hun bedrijf te oefeneu, totdat het eindelijk in 1618 tot voorbeeldelooze geweldda- 
digheden kwam. (Zie hiervóor p. 109—15.) Onder bescherming van hunne oorlogschepen 
gingen de Nederlanders sinds hunnen gang; noeh op de beide plakkaten van Jakob I 
en Karel L, noch op de herhaalde en dringende vertoogen van den Engelschen ge- 
zat werd meer gelet. In 1639 deden de Staten den koning zelfs de ongehoorde beleedi- 
ging aan, de door hem beschermde Spaansche vloot te Duins aan te vallen. Karel l 
zag, dat men het er op toeleide, „to subvert the Right and Soveraignty the Kings 
of Pngland have ever had to the Narrow Seas“. Maar terecht hadden de Nederlanders 
er op vertrouwd, dat de koning van Fngeland geen oorlog konde voeren; Karels 
pogingen om de zeemacht te versterken leden schipbreuk op den onwil van het 
parlement; de proef, met het shipmoney genomen, mislukte evenzeer. Toen moest 
hij het opgeven, maar in 1654 werd Engelands roem schitterend gewroken. — Dit 
is het eenige aaneengeschakelde verhaal der Engelsch-Nederlandsche rivaliteit, dat 


318 


onderlingen haat vermeerderen. Reeds kort nadat de wapenen de 
breuk tusschen koning en parlement onheelbaar gemaakt hadden, 


verscheen een afgevaardigde van de Engelsche volkspartij in Den 
Haag '). Ook in den boezem van de Nederlandsche regeering 


werd daardoor de twist overgebracht, die Groot-Britannië ver- 


scheurde. Hevig was de strijd, die ook hier voor koning en 


parlement gestreden werd °). De prins van Oranje en zijn aan- 
hang overwonnen eindelijk, maar sloegen daardoor aan hun 


land zelven eene gevaarlijke wonde. De afgevaardigde van het 
= IJ 5 


parlement werd niet toegelaten °) ; maar de heimelijke onder- 


steuning van eeue zaak, die de ijverig-protestantsche Neder- 
landers als eene godsdienstige beschouwden, konde niet geheel 


belet worden. Onder den schijn van onzijdigheid werden beide 


partijen door Nederland geholpen, beide partijen tegen Neder- 
land verbitterd *). Het meest voelde zich echter de volkspartij 
verongelijkt door de Staten, die haren afgezant geweigerd had- 
den, terwijl zij Henriette Maria luisterrijk onthaalden, De 
antipathie tusschen beide volken vermeerderde: de gevolgen 
lieten zich niet lang wachten. Het Engelsche volk zwoer aan 


Nederland bloedige wraak, en weinige jaren nadat de binnen- _— 


landsche kamp in Engeland geëindigd was, barstte de strijd 
met den buitenlandschen vijand uit. Het was een strijd op 
leven en dood, die beide landen uitputte, en aan de pas geves- 
tigde Nederlandsche republiek den eersten, felsten slag toebracht. 


ik ergens gevonden heb. De feiten zijn over het geheel juist, ze zijn echter vrij 
sterk gekleurd, — Bijna de eenige bronnen van den schrijver zijn de werken van zekeren 
Roger Coke, wiens werken Englands improvement en vooral Deteetiou 
of court and state, op het laatst der 17e eeuw verscheneu, vele merkwaardige 
bijzonderheden over de Engelsch-Nederlandsche rivaliteit schijnen bevat te hebben. 
(Ook Gentlemans werk besprak hij. ef. Harl. Miscell. III. Catal. p. 28.) 

1) RS-G. 9 Sept. 1642, — RH. 9 Sept. 1642. 

2) Vgl. Wagenaar, Vaderl. hist. XI. p. 330—32, — Zie o. a. ook de R.H. van 
September en October 1642. 

3) RS-G. 18 Oet. 1642. — Zie het advies van Holland in: R.S.-G. 1 Dee. 1642. — 
De Staten maakten zich zelfs bepaald boos, wanneer men hen verdacht van begun- 


stiging van het parlement. Toen Joachimi een los gerucht overschreef, dat de 


Staten wapenen voor den koning bestemd hadden aangehouden, verklaarden deze 


dadelijk, dat het hun onbekend, ja „erdicht” was, „ende die sulex naeseggen bij 
ignorantie®, voegen zij er nijdig bij, „plegen daer jnne logentael, ende die het met — 


dessein doen, sodanige gaen met archlisticheyt om”. Joachimi „mach verseeekeren, 


ese. 


dat haer Ho. Mo. haer niet en melleren met de Domestijcque swa- 


richeden van het Rijck en dat desen Staet sich ten dien opsichte } 


neutrael hout#. (R.S.-G. 26 Juli 1642.) 


4) Vgl. o, a.: R.S-G. 24, 26 Juni, 22 Juli, 3,10 Sept. 1638, 7,30 Juni 1640, 


6,18,19, 24 Nov, 10 Dee. 1642. — R.H. 10,14, 12, 13,15, 16, 17, 18, 19, 23, 4, 
26,27 Sept, 2,3, 4, 7,8,10,11 Oct, 3, 4, 5,8, 9, 10,11 Dec. 1642. 


BIJLAGEN. 


/ 
EN 
hd 
vs | 
» 
* 
‚ 
. 
het * 


BIJLAGEN. 


BIJLAGE 


By the King. 


A Proclamation touching Fishing. 


ein ereys esn 


DER eae de ai uid voe e e.o eee ee e 


REE ee es ss pie ecto es ee. » 


al sfaj elpaet ol/ä 


Ietsje /ereieie 


nt teWelelfel evgis 


akai in ne ma 


snadels efet ard 


A. (p. 51.) 


Bij den Coninck. 
Een proclamatie belangende t'visschen, 


Jacob by der gratien Gods Coninck 
van Groot Britannien, Vranckrijck ende 
Irlandt, beschermer des gelooffs etc, 
Allen ende een ijegelijck die het mach 
raecken groetenisse, Hoe wel wy ge- 
nouchsaem wetan bij onse experientie 
in t offitie vande Conincklijcke waer- 
dicheijt (waerinne wij door gunste van- 
den Almachtigen Godt, zijn gestelt ende 
geoeffent geweest ouer meenige Jaeren 
gelyck mede by t'geene wy hebben ge- 
remarequeert inde exemplaire actien 
van andere Christen Princen, hoe verre, 
die absoluijtheijt vande Souueraine 
macht sich selven streckt, ende dat 
wij ten aensien vandien mjet gehou- 
den sijn aen eenich persoon onder 
Godt reeckeninge te geuen, van eenige 
onse actien, twelck wettelijck gefun- 
deert is op de voors. rechtelijcke pre- 
rogatiue, Nochtans heeft onse sorge 
altijt geweest, ende sal noch sijn, te 


21 


mie ares ene sief ee smelten nl ete Seen 2 . 
Aman onmid etn zi gel at dn aintele: satans « 


pienwte we 'ekeijn/s 6: maas ciel site. nnb awe sale ew 


Whereas we have-been contented 
since our coming to the Crown to to- 
lerate an indifferent and promiscuous 
kind of Liberty to all our Friends what- 
soever, to fish within our Streams, and 
upon any of our Coasts of Great Bri- 
tain, Ireland and other adjacent Is- 
lands, so far forth as the Permission 
or Use thereof might not redound to 
the Impeachment of our Prerogative 
Royal, nor to the Hurt and Damage 
of our loving Subjects,,..... 


mit ae 


ate nrs stewie s mm sin tin . . 


finding our Continuance herein hath 
not only given Occasion of over great 
‚ Encroachments upon our Regalities, 
or rather questioning of our Right, 
but hath been a Means of daily Wrongs 
to our own People that exercise the 


Trade of Fishing... NIN rn 
che keet veele . PENS Ae Ene like 
Metre which is a Matter of great 


Consequence to our Estate, considering 
how much the Strength thereof con- 
sisteth in the Power of Shipping and 
Use of Navigation. We have thought 
it now both just and necessary (in 


1) Zie hierover: p. 49 Noot 2, 


geuen satisfactie aen onse naebuijeren, 
Princen ende vrunden, In eenige actie 
die in het minste mach raecken hare _ 
ondersaten ende Staten, gelijck wij 
goet geuonden hebben (bij wege van 
een vrundelijcke waerschouwinge) henl. 
allen, ende dijen het eenichsins mach 
raecken te verclaeren, als volcht. 
Ghelijck wij t'sedert onse compste tot 
de Croone te vreden sijn geweest te 
gehengen een onverscheydelijcke ende 
gemeene maniere van vrijdomme aen 
alle onse vrienden, wie die sijn, om 
te visschen in onse stroomen, ende op 
een ijegelijck van onse Custen van 
Groot Britannien, Irlant, ende andere 
aenleggende Kijlanden, zoe verre als de 
permissie ende t'gebruijck daer van 
nijet en strecke tot t'belet van onse 
Conincklijeke prerogatiue, noch tot 
krenekinge, ofte schade van onse be- 
minde ondersaten, weleker preseruatie 
ende bloijende staet, wy ons seluen 
verbonden houden te aduanceren, 
bouen alle wereltl. respecten, Sulex 
vindende dat onse ooghluĳckinge daer- 
inne nijet alleen occasie gegeuen heeft 
van onergroote Indracht op onse 
regalien, ofte veel eer tot querelleren 
van ons recht, maer is oock oorsaecke 
geweest van veel dagelijcxe Injurien 
jegens ons eijgen volck, die het vis- 
schen gebruijcken, zulex dat onse on-_ 
dersaten (ofte door de menichte van- 
de vreemdelingen, die dese plaetsen 
occuperen, ofte doir de Injurien, die 
sij seer gemeenlijck van haer handen 
ontfangen) gedwongen werden haer 
visschen te verlaeten, ofte ten minsten 
daerinne soe gediscouragieert werden, 
datse voor haer beter achten haer 
seluen te begeuen, tot een ander ma- 
niere van leuen, waer door nijet alleen- 
lijck verscheijden van onse Cust Steden, 
zeer gedeclineert sijn, maer oock t’'ge- 
tal vande zeeuarende luijden dage- 
liex vermindert, twelck een saecke is 
van groote consequentie voor onsen 
Staet, geconsidereert, hoe wel-die 
cracht vandien bestaet inde macht van 
Schepen, ende t'gebruijck vande naui- 
gatie ), Wij hebben nu geacht beyde 


f 


323 


respect that we are now by God's Fa- 
vour, lineally and lawfully possest, as 
well of the Ísland of Great Britain as 
of Ireland, and the rest of the Isles 
adjacent) to bethink our selves of good 
and lawful means to prevent those In- 
conveniencies, and many others depen- 
ding upon the same; In consideration 
whereof.. 


eere eee 


erdee es 
le stee s 61e e 


«We have resolv’d first to 
give notice to all the World that our 
express Pleasure is, That from the Be- 
ginning of the Month of August next 
coming, no Person of what Nation or 
Quality soever, being not our Natural 
born Subject, be permitted to fish upon 
any of our Coasts and Seas of Great 
Britain, Ireland and the rest of the 
Isles adjacent, (where most vsually 
heretofore Fishing has been, until 
they have orderly demanded and ob- 
tain’d Licenses from us, (or Our Com- 
missioners in that behalfe,)......... 


isle ete, ie » oe ie « 


1) Zie hierover: p. 50 Noot 4. 


rechtvaerdich ende nootelijck (ten aen- 
sien dat wy nu door Godes genade 
sijn gestelt in possessie hy rechte linie 
ende wettelijek, zoe wel van Teijlandt 
van GrootBritannien, als van Irlandt, 
ende de reste vande aenleggende 
Eijlanden) by ons seluen te bedencken 
goede ende wettige middelen, Om te 
voorcomen dese Inconuenienten, ende 
veel andere daer van dependerende, In 
consideratie van t'welcke, gelijck wv 
begerich sijn, dat de weerlt kennisse 
mach nemen, dat wij geene intentie 
hebben, onse naebuijeren, en gealli- 
eerde te weijgeren, sulcke vruchten 
ende beneficien van vrede ende vrundt- 
schap als van onse handen gerechtel. 
mogen gewacht worden In eere ende 
reden, ofte bij andere Princen ge- 
voordert werden }) int faict van com- 
mercie en mangelinge van sulcke 
dingen, die nijet en commen tot haer 
preiuditie, Sulex op dat suleke be- 
guame ordre genomen mach worden, 
In dese saecke, als genouch mach we- 
sen om te voorsien, Jegens al dese ge- 
wichtige consideratien, die daer van 
dependeren, Wij hebben geresolueert, 
eerst alle de weerlt kennelijck te 
maecken, dat onse expresse beliefte 
is, dat vanden beginne vande maent 
augusti naesteommende, geen persoon, 
van wat natie ofte qualiteijt hij sij 
nijet wesende onse natuiĳrlijcke ge- 
boorne ondersaet, zij geoorloft te 
visschen op eenige van onse Custen 
ofte Zeen van Groot Britannien, Ir- 
landt, ende de reste vande aenleggen 
Eijlanden, daer hier te voorens ge- 
woonl. is vissinge gedaen te werden, 
tot dat hij ordentelijeck versocht ende 
vercregen sal hebben licentie van ons, 
ofte sulcke onse Commissarissen als 
wy derhaluen hebben geaucthoriseert, 
Te weeten tot Londen voor onse Rij- 
cken van Engelandt, ende Irlandt, ende 
tot Edenburgh voor onse Rijcke van 
Schotlandt, welcke Licentie onse Inten- 
tie is, dat Jaerlijcx sal worden versocht, 
voor zoe meenige booten ende schepen, 
ende de grootte van lasten derseluer, 
als van meeninge sullen sijn te vis- 


324 | E 


aes s ses njdhberd pi se plein oleyaln ele je eieldte 


shall be (thought) it to be inflieted upon 
(such) Willful Offenders !). 


Giuen at Our Palace of Westminster 
the sixth day of May, in the seuenth 
veere of Our Reigne of Great Britain, 


schen, voor dat geheel Jaer ofte eenich 
gedeelte van dijen, op eenige van onse 

Custen ende Zeen als vooren is geseijt, 
Op peijne van sulcke straffe als be- 
quaem sal syn te leggen, op sulcke 
moetwillige ouertreders. 


Gegeuen in ons palais van West- 
munster den Vleer dach van Meij int 
zeuenste Jaer van ons Rijcke van Groot 


France, and Ireland. Britannie, Vranckrijck en Irlandt. 


God saue the King. God bewaere den Coninck ?). 


BIJLAGE B. — (p. 70) 


WILLIAM WELWOD, 


Of the Communitie and Proprietie of the Seas. 


Hauing of late seene and perused a verie learned, but a subtle Treatise 
(ineerto Authore) intituled Mare Liberum, conteyning in effect a plaine 
Proclamation of a libertie commune for all of all Nations, to fish indifferently — 
on all kinde of Seas, and consequently a turning of vndoubted proprieties to 
a community; as the fift chapter therof at large discouers (wherin the vn- 
knowen Authour protesteth, that he may for his warrant vse the authority and 
wordes of such old Writers as haue beene esteemed most mighty in the vn- 
derstanding and iudging vpon the naturall condition of things here belowe) 
and the Discourse, beeing couered with the maintenance of a liberty to saile_ 
to the Indians; [ thought alwayes expedient by occasion of this argument of 
fishing conteyned in my former Title, by Gods grace, to occurre thereunto; 
as mänifestly direct, at least (in my weak sight) tending to the preiudice of — 
my most worthy Prince and his subieets: and that not only by arguments. 
deriued from the first verity of the nature of things, but also from his owne 
proofs, warrants, and their Authors. 

And yet before [ goe any further, L cannot passe the Authour his ridiculous _ 
pretence, in both Epistle and beginning of his Discourse; as for a libertie onely 
to saile on Seas: a thing farre off from all controuersie, at least vpon the 
Ocean; specially, since passage vpon land through all Regions Christian, is 


1) Het bovenstaande is ontleend aan een Engelsch boek, getiteld: Treatise of 
the Dominion of the Sea, waar het medegedeelde fragment van het plakkaat 
afgedrukt staat op p. 65, 66. (De tekst schijnt zeer zuiver: de in hetzelfde werk 
afgedrukte tekst van het plakkaat van 1636 verschilt alleen in spelling hier en daar 
van de oorspronkelijke.) De aanvullingen, tusschen haakjes geplaatst, zijn ontleend _ 
aan het plakkaat van 1636, waarin de conclusie van deze „Proclamation” opgenomen 
is.— De volledige origineele tekst, te Londen in het archief voorhanden (ef. Green, Cal. 
of State papers. Dom. series of the reign of James I. IL. p. 5C9), heb ik hier te 
lande niet kunnen vinden. E 

2) De Hollandsche tekst is ontleend aan het Verbaal der ambassade van 4610. 
Deze vertaling, verschillende van die bij Van Meteren (Nederl. oorl. fol. 619), bevestigt — 
de nauwkeurigheid daarvan in allen deele. 


825 


this day so indifferently permitted to all of all Nations, euen to Turkes, lewes, 
Pagans, not being professed enimies; and therefore much lesse to bee res- 
trained on Sea in all respects. So that [ cannot but perswade both my selfe, 
and other loyall subiects, that the said pretence is but a very pretence; and 
so much the more to bee suspected as a drift against our vndoubted right 
and propriety of fishing on this side the Seas. 

Now remembring the first ground, whereby the Authour would make Mare 
liberum, to be a position fortified by the opinions and sayings of some 
olde Poets, Orators, Philosophers, and (wrested) Lurisconsults, that Land and 
Sea, by the first condition of nature, hath beene and should bee common 
to all, and proper to none!): against this [minde to vse no other reason, but 
a simple and orderly reciting of the wordes of the holy Spirit, concerning 
that first condition naturall of Land and Sea from the very beginning; at 
which time, God hauing made and so carefully toward man disposed the foure 
Elements, two to swimme aboue his head, and two to lie vnder his feete : 
that is to say, the Parth and Water, both wonderfully for that effect ordered 
to the vpmaking of one and a perfite Globe, for their more mutuall seruice 
to mans vse: according to this, immediatly after the creation, God saith to 
man? Subdue the earth, and rule ouer the fish: which could not be, 
but by a subduing of the waters also. 

And againe, after the Flood, God saith, Replenish the earth b: and for 
the better performance heereof, God in his iustice against the building of 
Babylon, scattred man-kind ouer all the face of the earth®; therefore it is that 
Moses saithd, These are the Iles of the Nations diuided in their 
lands. So that heereby is euident, that things here done, are not so natu- 
rally too eomon; sith God the author of nature, is also as well author of the 
diuision, as of the composition: and vet how-so-euer, in his iustice as is said, 
yet in his merey also and indulgent care, for the welfare and peace of man- 
kind. For those are sentences both vulgar and sure, set down by the Romane 
Turisconsults®, Comunio parit discordiam. Quod communiter pos- 
sidetur, vitio naturali negligitur. Habet communio rerum ge- 
rendaru difficultatemf. 2) 

Afterward, the earth, by the infinite multiplicalion of mankind, beeing largely 
replenished, and therefore of necessitie thus diuided, and things vpon the earth 
not sufficient for the necessaries and desires of man in euery region, followed 
of force the vse of trading vpou the seas; not onely for the ruling of the fish 
therein, according to the commandement giuen by the Creator at the beginning, 
but also for transporting of things necessary for the vse of man. For the which, 
& other causes aboue mentioned, the waters became diuisible, and requiring 
a partition in like manner with the earth; according to that of Baldus®): V i- 


a Genes. 1. 25. 

BReadse 0. Vv. 1. 

eReode 11. v. 8. 

d eod. c. 10. v. 5. 

e Vlp. 1. qui neque. de reb. eor. qui sub tutel. (Ll. 8 $ 2. D. XXVIL 9.) 
f |. pater. parag. dulcissime de leg. 2. (l. 77 S 20. D. XXXI.) 


1) ef. Mare Liberum. p. 17—25, 

2) De drie hier vermelde volzinnen staan op de aangehaalde Pandecten-plaat- 
sen niet. Iets dergelijks als in den eersten volzin wordt gezegd in de 
geciteerde plaats uit D. XXXI; den inhoud van den derden volzin kan men op- 
maken uit de geciteerde lex uit D. XXVII. Den tweeden volzin vind ik op geen der 
beide plaatsen. 

$) Baldi Ubaldi In Dig. Comment, IL, fol, 45, 


326 


demus, de iure gentijum, in mare esse regna distincta, sicut in 
terra aridas. 

And thus farre hane we learned, concerning the comunitie and proprietie 
of land and sea, by him who is the great Creator and author of all; and 
therefore of greater authoritie and vnderstanding then all the Grecian and Romane 
Writers, Poets, Orators, Philosophers, and Iurisconsults, who-so-euer famous: whom 
the authorof Mare liberum protests hee may vse and leane to without offence. 

Now, sith the weaknesse of this his first and principall ground doth this 
way appeare; let any man iudge vpon the truth of that which Cicero (his 
man) sets downe5, Sunt priuata natura nulla; and likewise of all other 
his authors their opinions, for the fortification of an originall communitie of things. 

It followeth to examine {the ‚chiefe warrants of Mare liberum'); and to 
consider how farre they may beare forth to a common libertie for fishing, on 
all seas indifferently. 

The author cites Vlpian, a renowned lurisconsult indeed, and Martian 
their sentences; alleagingk that Vlpian should sayi, Ante aedes meas aut 
praetorium vt piscarialiquem prohibeam, vsurpatu quidem est 
sed nullo iure, adeo vt contempta ea vsurpatione, iniuriarum 
agere potest. sz. projhibitus. That is to say, if 1 should forbid any man 
to fish before my house, hee may misknow such an vsurpation, and intend 
action of iniurie against mee, for a wrongfull staving him from fishing there. 

But as I readk, Vlpian his wordes are thus; Sunt qui putant iniu- 
riarum me agere posse: that is, there are men who thinke, 1 may intend 
action, &c. It is true also, that Martian saith, Nemo ad littus piscandi 
causa accedere prohibetujr}. And yet neither of these two Turisconsults, 
pronounceth absolutely in these cases, but vpon another higher warrant: & 
therfore Vlpian ads, Sepissimè rescriptum est nec piscari, &c. 
prohibere possem. That is, it is by writ most often answered, &c. Which 
Martian expounds most clearly, when he saith, Nemo igitur ad littus 
marjis piscandi causa accedere prohibetur; and subioynes his war- 
rant, Idq; Diuus Pius piscatoribus Formianis rescripsit*: that is, 
No man is forbidden to cometo the sea side and fish; as the Emperour Diuus 
Pius did write to the Fishers of Formian. So that vou see the Emperours 
to haue been warrants to these Lawiers, and their written opinions, concerning 
the voyage of the sea. 

Now, to passe the proprietie which heereby we see these Emperors did 
claime on the seas, TI aske first, to whom did the Emperors write such reso- 
lutions? was it not to the professed subiects of their owne Empire? and what? 
euen the vsage of the seas, and coasts of their Empire, to be indifferently 
common to euery one of their owne subiects: and how? Iure gentium; 
that is, according to the law kept by all other nations, to euery one of their 
owne nation in like cases. 

Moreouer, albeit these and other Romane Lawiers pronounce so, concerning 
the communitie of the sea-shoare, and coast, that priuate men may build 

5 Ad legem 1. de rer. diuis. (l. 1. D. TI. 8.) 

8 4. officior. (Cicero, De officiis. 1. 7 S 3.) 

b pagina 25. (Mare Liberum. p. 30.) 

i |, iniuriarum. parag: vlt. et parag. sì quis de iniur. (1. 13 87. D. XLVII. 10.) 

k d. parag. si quis. (l. 13 8 7. D. XLVII. 10.) 

1 1 4. de rer. diuis. (Ll. 4 pr. D. I. 8.) 

m d. parag. sì quis in fin. (l. 13 S 7. D. XLVII. 410.) 

nd. l, 4. de rer. diuis. (l. 4 pr. D. IL. 8.) 


') ef. Mare Liberum. p. 27—34, 


ot en 
ai Na ad 


327 


houses within the flood-marke, and appropriate them to themselues, according 
to that which Neratius writes, Quod in littore quis aedificat, eius 
fite: that is, what a man builds on shoare, it becommeth his owne; yet vpon 
this condition, Tamen decretu praetoris adhibendn est vt id facere 
lieeat, saith Pom poniusP: that is, prouiding the Praetor his decree be 
interponed ther-vnto; or that the Prince giue grant, as Vlpian writes ®; Vel 
vt princeps concedat. As for the remnant of these sorts of warrants 
alleaged for Mare liberum, sith the sing all one song for the common vse 
to the people, and proprietie to the Prince, if men wil but onely mark them; 
I need not stay further vpon them. So that euery man may see both the vse 
of the word commn, & the meaning of Ture gentium among these La- 
wiers, where-vpon this Mare liberum appeares so to be founded, that it 
cannot be shaken. For, commune, there, is nothing else but publicù, 
quasi populicù; signifying a thing common for the vsage of any of one 
sort of people, and not for all of all nations: according to that of Modesti- 
nus, Roma communis patria est r. 

Neither yet doth that word, Ture gentium, meane any law set downe 
by common consent of all nations; but onely notes the example of the law, 
or custome of other nations: as if they would say, the libertie of fishing on 
our seas, and of other doing there and at shoare, should be common to euery 
one of the Romane Einpire, like as the same is common to all of all other 
nations, on their seas, and their shoares. 

Likewise, that of Placentinus!); Quod mare sit in nullius bonis, 
nisi solius dei: that is, God is onely Lord of the sea; and so say we with 
king Dauid, that the land also is the Lords“. But that of Faber, Mare 
esse in primauo iure quo omnia erant communia,?) l neede no 
otherwise to refute now, then IT haue done aboue alreadie. 

And these are the Authors and warrants where-vpon Mare liberum, 
inferres his conclusion; Demonstratum igitur nec populo, nec pri- 
uato ius aliqguod in mare competere posse, quumoccupationem, 
nec natura, nee publici vsus ratio permittats. Which, how it 
followeth vpö the premisses, let men iudge; sith neither these his Authors 
make for him, neither yet the reason inserted in the conclusion beares out ; 
which is, quum occupationem nee natura, nec publici vsus ratio 
permittat: that is, neither nature, nor the common need, suffers the sea 
to be acquired in propertie to any occupation. %) 

For answere, first concerning the nature of the sea, as supposed impossibly 
occupable or acquirable; Is this so thought because the sea is not so solid, 
as is the land, that men may trade thereon, as vpon land? or that it is conti- 
nually flowing to and fro? Surelie, that lack of solidity for man his trading 


e |, quod in littore. de acg. rer. dom. (l. 14 pr. D. XLL 4.) 

P |. quamuis. de acq. rer. dom. (l. 50. D. XLI. 4.) 

A |. prohibere. parag. quod etsi. Quod vi aut clam. (1. 3 5 4. D, XLIII. 24.) 
r |. Roma. ad municipal. (l. 33. D. L. 1.) 

s Psalm. (XXIV vs. 1.) 

t Ad parag. littorum. inst. de rer. diuis.( S 5. Inst. IL. 4.) 

u Pag. 28. (Mare Liberum. p. 34.) 


1) Waarschijnlijk is de plaats te vinden in: Placentini In summam Insti- 
tutionum. (Mogunt. 1535.) De juiste plaats heb ik niet kunnen vinden: De Groot 
had ze in zijn Mare Liberum aan FabersComm. in Institut. fol. 29 ontleend 

2) Faber, In Institut. Comm. fol. 29 vs. 

3) cf. Mare Liberum p. 35 vlg. 


328 


thereon by foote, shall not hinder the solid possession of it, farre lesse the 
occupation and acquiring, if wee will giue to the sea, that which the Iuris- 
eonsults indulgently graunt to the land, which also cannot bee denied. Paulus 
the Turisconsultsaith*, Qui fundum possidere velit, mon vtique om- 
nes glebas eius circumambulet, sed sufficit quamlibet parte 
eius introire, dum mente et cogitatione hac sit vt totum pos- _ 
sidere velit vsqne ad terminum: that is, it is not needfull for him 
who would possesse himselfe in any part of the land, to goe about and tread — 
ouer the same; but it is sufficient to enter-in vpon any part thereof, with a mind — 
to possesse all the rest thereof, euen to the due marches. And what can stay 
this to be done on sea, as well as on land? And thus far concerning the solidity: 

As for the flowing condition of the sea, how-so-euer it bee liquid, fluid, and 
vnstable, in the particles thereof, vet in the whole body, it is not so: because 
it keepes the prescribed bounds strictly enough +, concerning the chiefe place 
and limits thereof. 

Which discourse, giues vs occasion of force to answere to a scoffe cast in by 
the Author of Mare liberum, concerning the possibilitie also of marches 
and limits, for the diuision of the seas?: Mundum diuidunt (saith the 
fore-said Author of Mare liberum) non vllis limitibus, aut natura, 
aut manu positis, sed imaginaria quadam linea: quod si reci- 
pitur, et Geometrae terras, et Astronomi coelum nobiseripient: 
that is, they diuide the world not by any marches, put either by nature, or 
by the hand of man, but by an imaginarie or fantastick line: which kind of 
doing beeing embraced, the Geometers may steale away the earth, and the 
Astronomers the heauens from vs. 

It is true, that there are not in euery part of the sea Iles sensible (as Gern- 
sey is to England in the narrow seas) or sands(asthe Washes!) at the West 
seas of England) nor rocks, or other eminent and visible marks aboue water, 
for the designation of the hounds (or laying-out the limits) of the diuisible 
parts therof: but God, who is both the distributer and first Author of the 
diuision and distinction of both land and sea, hath ginen an vnderstanding 
hart to man for the same effect, as well as for all other necessarie actions 
wherein he hath to employ himselfe: so that to a very wonder, God hath 
diuersly informed men by the helps of the compasse, counting of courses ?), 
sounding, and other waies, to find forth, and to designe finitum in infinito, 
so farre as is expedient for the certain reach and bounds of seas, properly 
pertaining to any Prince or people. : 

Which bounds Bartolus??) hardily extends and allowes for Princes & people 
at the sea side, an hundreth miles of sea forth from their coasts*, at least; 
and iustly, if they exercise a protection and conseruacie so farre: and this 
reach is called by the Doctors Districtus maris, & territorium®. It 


x In l. possideri. de acquir. poss. (l. 3 8 4. D. XLI. 2) 

Psal. 104. 9. 

Pag. 31. (Mare Liberum. p. 37.) 

in S. nullius. in tractat. de insula. 

Per 1. notione de verb. Sig. (l. 99. D. L. 16.) 

2 Gloss. in c. vbi periculum. parag. porro. de electionib. lib. 6, (?) 


= 


HN u 


1) Deze „Washes” zijn op de kaart niet te vinden; Welwod noemt ze in ziju: Der 
dominio maris. p. 14: „harenae vadosae undis alte spumantibus procul conspicuae.” 

2) In zijn: De dominio maris p. 11 vertaalt Welwod deze eenigszins duistere 
uitdrukking door: „accurata variantium in Mari diseursuum supputatio.” 

3) Dit werk van Bartolus heb ik nergens gevonden; het is zelfs geheel onbekend. 


el 


529 


_jstrue, Baldus» esteerneth potestatem, iurisdietionem &districtum, 
_ to be all one !). 


__ Fo econclude then, since Papinian writes in finalibus quaestionibus 
vetera monumenta sequenda esse what more euident monuments 


_ for our King his right in the narrow seas, then these Isles of Gernsie &c.? 


And for the Easterne seas, direct from Scotland. what is more anciently no- 


_ torious then that couenant twixt Scottish men and Hollanders, concerning 


the length of their approaching toward Scotland by way of fishing 2 ® 

_And thus farre through occasion of answering to that alleadged impossibi- 
lity, of acquiring the Sea by occupation, because (as would appeare) of the 
vnsoliditie therof, for any foot treading. It rests to touch the other cause na- 


_ turall, for that other impossibility, which may be the continuall flaxe and in- 


stability of the Sea; in such sort, that it would appeare not ay to be one 
and the selfe same body, but daily changeable. For answer, I must remember 
that which the lurisconsult sets down so prettilya: Suppose (saves he) a 
certain Colledge of Iudges, or a Legion of Souldiers, or the particular parts 
of a Ship, or of a mans body, should so continually and often be changed 
and altred, that none of that first Colledge or Legion could bee found aliue, 
nor vet any part of the Ship or body could be so certainly demonstrate. that 
it might. be affirmed for the very same that it was at the first; vet if that Col- 
ledge or Legion bee in number full, and the ship or man whole and able in all 


the frame, they shall be accounted and esteemed not to be new, but to be the 


very same which they were at the beginning: euen so, howeuer the sea 
many waies & hourely changes, in the small parts therof, by the ordinarie 
rush on land, mixture with other waters, swelling in it selfe, exhalation and 
back receipts thereof by raine; vet since the great body of the Sea most 
constantly keepes the set place prescribed hy the Creator, 1 see not in this 


respect neither, wherefore the nature of the Sea should not yeeld to occupa- 


tion and conquest. And thus farre concerning Mare liberum his last & 
great conclusion, against all appropriation thereof by people or Princes). I 
call it his last great conclusion, because of other two passing before, where- 
of the first is this; Mare igitu;yr proprium alicuius fieri non po- 
test, quia natura iubet esse comune®: and for what reason ? Euen 
because Cicero, Virgil, and Plautus haue said so. To whom 1 covld also 
assent concerning the great, huge, and maine body of the sea. His next con- 
clusion is this; Est igitur mare in numero eorum quae in com- 
mercio non sunt, hoc est, quae proprij iuris fieri non possunt 5 
that is, The Sea to be of that order of things, which cannot bee appropriate 
to any man. His warrants for his conclusion also are the Roman Lawyers 
whom [ said to be wrested by Mare liberums; and therefore must shew 
{he same, contrary to his purpose indeed. Martianus 8, as the Author of 
Mare liberum largely graunts®, sait, that if any priuate man haue himselfe 


bin 1. si testamentu. de inst. & subst. (l. 8. C. VL. 25.) 
e 1, in finalibus. com. diuid. (lees: fin. regund. — 1. 44. D. X. 1.) 
d In 1. proponebatur. de iud. (l. 76. D. V. 1.) 
e Pag. 21. (Mare Liberum. p. 25.) 
f Pag. 25. (Mare Liberum. p. 31.) 
8 l. si quisquam diuers. & temp. praescrip. (l. 7. D. XLIV. 3.) 
b Pag. 24. (Mare Liberum. p. 27.) 
mn ent 
1) Baldi Ubaldí In Codicem Commentaria. IIL. p. 79 vs. 
2) Zie hierover meer op p. 42 Noot 1. 
3) Mare Liberum. p. 34. 


22 


330 


alone, by any lawfull space of time sufficient for a prescription, kept and 
exercised fishing in any creeke or nooke of Sea '), which they call Diuerti- 
culum; hee may forbid all others to fish therin: which Papinianus! also 
confirmeth. The which, as 1 accept, so [ would further demand of him, By 
what reason should a priuate man, who hath no other care nor respect but to _ 
himselfe alone, be thus priuiledged & preferred to a Prince? who not for 
himself, but for his people also in common, vea and for the safety of all 
traders passing his coasts, with great charges and care protects and conserueth 
the Seas neerest vnto him: shall not this Prince be acknowledged, at least 
with the good which that Sea, conserued by him, offers so directly to him ? 
And I pray you say, What lesse authority had Leo then the rest of the 
Roman Emperors, to grant to euery one in particular, hauing possessions 
at the Sea side, as much of the sea as was neerest against their landes k, with — 
the fishings therof ? What then, shall not Princes be equalled, in these cases, 
with subiects? Or rather, haue not all Princes a like right & power within 
their own precinct & bounds, as these Roman Princes had? 2) 

But now to drawe neerer to the chiefe point of our purpose, and so to the 
end thereof : as [ accepted Mare liberum his former large graunt, so now 
also do 1 more heartily embrace the next, which is this; When after these 
his conclusions, he had said in tanto Mari siquis piscatu arceret, in- 
sanae cupiditatis notam non effugeret!: he subioynes according to 
that of Cicero m, Quando sine detrilmento suo quis potest alteri 
communicare in ijs quae sunt occupanti vtilia & danti non 
molesta, quid ni faceret?): and subioyns afterwarde, Et si quicguam 
eorum prohibere posset, puta piscaturam, qua dici quodam- 
modo potest pisces exhauriri: that is to say, If the vses of the seas 
may be in any respect forbidden and stayed, it should be chiefly for the fish- 
ing. as by which the fishes may be said to be exhaust and wasted %); which, 
daily experience these twenty veares past and more, hath declared to be ouer 
true: for wheras aforetime the white fishes daily abounded euen into all 
the shoares on the Easterne coast of Scotland; now forsooth by the neere 
and daily approaching of the busse Fishers the sholes of fishes are broken, 
and so farre scattered away from our shores and coasts, that no fish now 


l. praescriptio de vsucap. (l. 45 pr. D. XLL 3.) 
k Nouell. eonst. 102. 103. & 104. (Leonis Novellae Constitutiones. CUL —CIV.) — 

pag. 30. (Mare Liberum. p. 36.) 
m Off. 41. (Cicero, De officiis. TI. 16. S 8.) 
n pag. 35. (Mare Liberum. p. 42.) 


1) Deze vertaling is onjuist, en geeft tot misverstand in Welwods voordeel aan- 
leiding. Een, „diverticulum” is geen baai of inham, maar bepaaldelijk een kunst- 
matig afgeleid gedeelte der zee, „aqua marina terrae ingesta et quasi inelusa,” zooals — 
De Groot (Defensio. p. 350) zegt. De eigenaars van aan zee gelegen villa's 
waren gewoon kommen of meren te laten graven, en die met door een kanaal aan- 
gevoerd zeewater te laten volloopen, om zoodoende altijd versche zeevisch binnen 
hun bereik te kunnen hebben. (cf. Mare Liberum. p. 28.) 

2) cf. Mare Liberum. p. 30. 

5) De woorden zijn van De Groot, die Cicero als autoriteit voor zijn gevoelen 
aanhaalt. 

4) Ware Welwod verstandig en ter goeder trouw geweest, hij had uit deze plaats — 
moeten opmaken, dat het De Groot in Mare Liberum niet om de vrije visscherij, 
maar om de vrije vaart te doen was geweest. Trouwens Welwods vermoeden van het 
tegendeel is niet op het Mare Liberum zelf gegrond, maar op redenen daar- 
buiten liggende. 


331 


can be found worthy of any paines and travels; to the impouerishing of all 
the sort of our home-fishers, and to the great damage of all the Nation !) 
Whereby, I see at last, the Author of Mare liberum not so addict to serue 
any mans particular desires, as to answere (forsooth) to his profession of the 
lawes; that is, to allow the proper right for euery man and nation, and to 
hurt none; according to the three generall precepts of all lawes, set down 
byCaius®?®), and after him by Tribonianus?: Honestè viuere; alterum 
non laedere; & ius suum cuiq; tribuere: whereof the second tries 
and rules the rest; according to the vulgar saying out of Pomponiusgq, Ne- 
minem debere cum alterius damno lo'cupletari: and that of Try- 
phonius" 5), Ex aliena iactura lucrum haurire non oportet. And 
therefore 1 would meet him with his deserued courtesie; euen to proclaime 
Mare liberum also: 1 meane that part of the maine Sea or great Ocean, 
which is farre remoued from the iust and due bounds aboue mentioned, pro- 
perly perteyning to the neerest Lands of euery Nation. Atq; ita esto mare 
vastum liberrimum. *) 


9 in Ll, iustitia. de rer. diuis. (lees: de just. et jure. — 1. 10 84. D. 1. 4. 
p Parag. iuris praecepta. de iust. & iur. (8 3. Inst. IL. 1.) 
„ 4 1. nemo. de reg. iur. & 1. 14. de cond. indeb. & 1. ture. de iure dot. (1, 206 
D. L. 47. — 1. 14. D. XII. 6. — 1. 68 2. D. XXIII. 3.) 
L rescriptú de distract. pig. (l. 12 $ 1. D. XX. 5.) 


BIJLAGE. C. — (p. 34) 


HUGONIS GROTI 
Defensio Capitis quinti Maris liberi 
oppugnati 
a Guilielmo Welwodo Iuris Civilis professore 
capite XXVII eius libri scripti Anglico sermone cui titulum fecit 


Compendium legum Maritimaram. 


Ante annos aliquot, cum viderem ingentis esse momenti ad patriae securi- 
tatem Indiae quae Orientalis dicitur commercium, id vero commercium satis 
appareret obsistentibus per vim atque insidias Lusitanis sine armis retineri 
non posse, operam dedi ut ad tuenda fortiter quae tam feliciter caepissent nostro- 
rum animos inflammarem, proposita ob oculos causae ipsius iustitia et aequitate, 
unde nasci zò evedze recte a ueteribustraditum existimabam. Igitur et uni- 

versa belli praedaeque iura, et historiam eorum quae Lusitani in nostros saeue 
atque crudeliter perpetrassent, multaque alia ad hoc argumentum pertinentia eram 
persecutus amplo satis commentario, quem edere hactenus supersedi. At cum 
post aliquanto ab Hispanís spes aliqua patriae ostentaretur pacis aut induciarum, 
sed ab iisdem postularetur res iniquissima, ut Indiae commercio abstineremus, 


I) Zie hierover meer op p. 104. 

2) De aangehaalde woorden zijn niet van Gaius maar van Ulpianus. 

3) Lees: Tryphoninus. 

4) Het bovenstaande is ontleendaan: W. Welwod, An Abridgement of all 
Sea-Lawes, waar het als „Tit. XXVII” de bladzijden 61 tot 72 beslaat. 


HR 


partem eius commentarii, in qua ostensum erat nec iure nee probabili ullo juris 
colore niti hanc postulationem, seorsim edere statui Maris Liberi nomine, hoc 
animo ac spe, ut et nostris animum adderem ne quid de manifestissimo iure 
decederent, et experirer an ab Hispanis obtineri posset ut causam non tantum 
validissimis argumentis sed et popularium suorum auctoritate jugulatam agerent 
paulo remissius: quorum utrumgque successu non caruit}). Huic libello nomen 
meum ideo peperceram asscribere, quod tutum mihi videbat ur velut latenti post 
pergulam pictori iudicia aliorum explorare, et si quid contra ederetur accu- 
ratius aliquid meditari; ad quam rem tam mihi defuturum otium quam nunc 
deest neutiguam augurabar. Exspectabam uero futurum ut Hispanus aliquis 
isti libello rescriberet, quod et factum Salmanticae audio ®), sed librum eum 
uidere mihi nondum contigit. Interea vir eruditus et multi in defendendis paradoxis 
animi Wilhelmus Welwodus, legum civilium professor, Londini librum edidit ser- 
mone Anglico cui titulum fecit: Breuiarium legum maritimarum, cuius 
capite XXVII Maris liberi caput quintum directe oppugnareaggressus est. Quinti 
autem istius capitis haec erat in libro meo inscriptio: „Mare ad Indos ac ius 
eo nauigandi non esse propriumLusitanorum titulo occupatio- 
nis,% cum qua inseriptione totius capitis ordo ac series manifeste consentit. Sed 
ut id probarem quod intenderam, tractationem hanc ita eram partitus, ut 
patefacerern neque iure potuisse hoc mare a Lusitanis occupari neque reipsa 
occupatum esse. Vt oeeupari non potuisse ostenderem, hoe usus sum argu- 
rento : quia mare proprium nullius possit fieri, sed omnibus omnino hominibus 
usum promiscuum perpetuo debeat. Id uero ut apertius fieret citaui auctores, 
qui in mari ne piscationem quidem prohiberi a quoquam posse assererent ; 
quod argumentum usus erat duplicis: nam et ab effecto causa demonstrabatur, 
a libera scilicet piscatione maris communitas, et a maiori id quod minus: nam 
si libera esse debet piscatio quae mari aliquid detrahit, multo magis nauigatio 
quae detrahit nihil. Non erat igitur haec de piscatu quaestio ordoug sed eèduxóv 7u 
zegdluvor, ut cuiuis legenti apparet. At Welwodus, homo nimiam suspicax 
et qui quod non est potest uidere, hoc agit ut sibi aliisque persuadeat, propo- 
situm auctori fuisse ut piscationem liberam assereret et Indicanam contro- 
versiam usurpatam obtentui?). Argumentum vero quod affert firmandae huic 
suspicioni, nempe quia ridiculum sit nauigandi maris libertatem defendere quod 
ea in controversiam non vocetur, non video quo modo rectius quam ipsius voce 
ridiculum appellem. Si maior esset iustitiae et veri quam privatarum utilita- 
tum respectus, non vocaretur sane in controversiam nauigandi maris libertas : 
sed nec magis piscandi libertas in controversiam vocareiur. Nam pro utraque 
libertate et naturae et iurisperitorum praeclara exstant testimonia. Verum 
eo saeculo vivitur, quo nihil est tam certum quod non in dubium vocetur: 


1) Zie hierover uitvoeriger: hiervóor p. 8—10. 

2) De reden van de onbekendheid dezer wederlegging van Mare Liberum ver- 
haalt ons De Groot zelf in zijne brieven (Epistolae. p. 759, Ep. suppl. 15): „Adversus 
Mare Liberum”, schrijft hij 1 April 1617 aan zijnen broeder Willem, „scio jampridem - 
fuisse Salamanticae qui scriberet, sed a Rege Hispaniae supprimitar liber“. — Ge- 
lukkiger was een tweede Spaanjaard, die als kampvechter voor mare clausumop-. 
trad: „Prodiit in Hispania Valexoleti”, schreef De Groot 6 Febr. 1627 aan zijnen» 
broeder Willem, „liber editus anno 1625 de justo Imperio Lusitanorum Asiatico auctore — 
Francisco Seraphino de Freiras, qui liber ordine respondet meo de Marilibero cujus 
auctoremn ubique incognitum vocat. Credo quod primae editiones mei libri quae illuc 
solae pervenerunt nomen meum non praeferunt. Scriptum estsatis diligens, et vir — 
dignus cui rescribatur. Sunt qui me incitant: ego dico quaerendum ex judicibus 
nostris aliquem, cui id muneris delegatur.” (Epistolae. p. 796, Ep. suppl. 10) 

3) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 524,25.) 


333 


omnis causa patronum inuenitt); ita piscandi libertatemm oppugnat Welwodus, 
nauigandi Welwodo frustra negante alii). Hispanos per quasdam Oceani partes 
nauigandi libertatem ademtam ceteris gentibus velle sciunt Galli, sciunt Bri- 
tanni, qui Vervinianis et Londinensibus de pace colloquiis®) interfuerunt; ex- 
periuntur idem quotidie diuersarum gentium nautae, quos Hispanus ob 
usurpatam nauigandi libertatem hostiliter oppugnat; fatetur denique Hispanus 
Senator Vasquius, cuius haee verba sunt: „Et quamuis ex Lusitanis magnam 
turbam saepe audiuerim in hac esse opinione, vt eorum rex ita praescripserit 
nauigationem Indici occidentalis eiusdemque vastissimi maris, ita vt reliquis 
gentibus aequora illa transfretare non liceat, ef ex nostrismet Hispanis vulgus 
in eadem opinione fere esse videatur, vt per vastissimum imrnensumque portum 
ad Indorum regiones, quas potentissimi reges nostri Hispaniarum subegerunt, 
reliquis mortalium nauigare praeterquarm Hispanis ius miuime sit, quasi ab 
eis id ius praescriptum fuerit, tamen istorum omnium non minus insanae sunt 
opiniones, quam eorum, qui quo ad Genuenses et Venetos in eodem fere somnio 
esse adsolent.” 4) 

Non debuit sane negare Welwodus a quoquam id ius in controversiam 
vocari, quod et Veneti et Genuenses in Mari Mediterraneo, in Oceano vero tum 
Castellami tum Lusitani verbis factisque oppuguant; huic vero fundamento 
superstruere istam suspicionem, quasi aliud agatur aliud simuletùr, multo 
minus debuit 5). Quomodo autem ductum a piscatione argumentum ad nauigandi 
quaestionem pertineat modo ostendimus, potestque id vel ex ipso Welwodi libro 
apparere. Nam is ut libertatem piscationis eripiat mare defendit proprium 
alicui esse posse, et necessario id quidem ad suum institutum. Nam id quod 
nulli est proprium eius necesse est usus omnino omnibus pateat: in usu 
autem maris est et piscatio®). Mare autem proprium alicuius esse qui conces- 
serit, is facillime eo adducetur ut transitum quoque liberum. non esse con- 
cedat, fundi exemplo cuius ingressu etiam prohibere dominus non dominum 
potest ®). Validissimum sane argumentum ad tuendam nauigandi libertatem 
est, quod mare in nullius sit dominio; nam si quis hoc tentet dicere, esse 
quidem proprium alicui mare, sed ita ut aliis seruitutem transitus debeat, 


a) Instit. de rer. diuis. S ferae. ($ 12. Inst. IL. 4.) 


1) Wat De Groot met deze woorden eigenlijk bedoelde, blijkt uit zijn handschrift. 
Hij schreef: „nihil est tam iniquum quod, dummodo prosit alicui, patronos 
pon inveniat.” Deze woorden werden echter later geschrapt en door de bovenstaande 
vervangen. 

2) „Ignorare hoe nemo potest nisi qui huius argumenti pauca nouerit” was hier 
door De Groot tusschengevoegd. De woorden werden later geschrapt. 

3) Over den vrede te Vervins (1598) vergelijke men: Fruin, Tien jaren. p. 415 vlg. ; — 
over dien te Londen (1604): Ranke, Engl. Gesch. 1, p. 911 —14. 

4) Vasquius, Controv. Illustres. p. 759. 

5) „Multum de aequi et candidi hominis officio recedit,” heeft De Groot eerst 
geschreven, maar met de overige voor Welwod minder vleiende zinsneden doorgehaald. — 
De eenigszins hevige taal van De Groot wordt begrijpelijk door Welwods verdacht- 
making in het begin van zijn 27° hoofdstuk. (Zie p. 324, 25.) Men herinnere zich 
ook, dat Welwod De Groot (p. 330) „addict to serue any maus particular desires, 
had genoemd! 

6) Vroeger luidde deze volzin bij De Groot anders. „Bt necessario id quidem,® 
schreef hij, „uam rei, quae propria est nuilius, fructus occupantium fiunt, maris 
autem quasi fructus sunt pisces.” De Groot schijnt hier de gezanten 
van 1610 te volgen, die ook in hunne Propositie de visschen „de vruchten van de 
zee” genoemd hadden. (Zie hiervóor p. 66.) 


334 


facillime refelletur Vlpiani responso dicentis seruitutem ideo imponi mari 
non posse quod mare natura omnibus pateat!); non ergo qui in mari nauigant 
peregre aduecti id faciunt tanquam in alieno iure seruitutis, sed tanquam in 
re communi iure libertatis, Neque alio argumento utitur Imperator Tustinianus 
cum dicit: „Et quidem naturali jure communia sunt omnium haec: aer, aqua 
profluens et mare, et per hoc littora maris. Nemo igitur ad littus maris 
accedere prohibetur.” 2%) Vbi uox igitur ostendit causam liberi accessus 
esse ipsam rei communitatem, qua sublata sequitur subverti accedendi etiam 
libertatem. Certo igitur nexu cohaeret piscandi ius cum iure nauigandi. 
Atque ideo Vlpianus ut affinia coniunxit: „sì quis in mari piscari aut nauigare 
prohibeatur” ®), et utrogue casu ait injuriarum actionem competere, Tantum 
ergo abest ut merito offendere Britannos possit ista pro communitate maris 
disputatio, nt contra ipsis praecipue gratus esse debeat is labor, qui causam 
Britannorum contra Hispanos valide patrocinetur. Nam Hispanis et Britannos 
et gentes alias ab Oceani Indicani nauigatu arcere uolentibus nullum potest 
opponi firmius telaum quam istud: Mare commune est omnium, ergo 
nemo eo accedere prohibetur. 

Stultum sibi fingit adversarium Welwodus, cum ait Maris liberi ab ipso 
fundamentum istud statui: Terram et mare primaeva conditione 
naturae esse et esse debere communia omnibus nulli propria®); 
quo vix quiequam potuit ineptius dici. Longe alia est libelli nostri sententia, 
ut vel ex illo ipso Capite Quinto apparet. Hoc enim ostenditur, a natura 
quidem et terram et mare propria cuiusquam non esse: at terram per naturam 
posse propriam fieri, mare autem non posse. Ingens ergo hac in parte discri- 
men statuitur inter terram et mare. Et ipsa verba: „Quod cum esset ne res 
quidem 1mmobiles omnes, agri puta, indiuisae manere potuerunt.” 4%) Et mox: 
„Oecupatio in mobilibus est apprehensio, in immobilibus instructio et limí- 
tatio.” 5) Paulo post: „Occupatio autem publica eodem modo fit quo privata. 
Seneca: Fines Atheniensium aut Campanorum vocamus, quos 
deinde inter se vicini privata terminatione distinguunt. Gens 
enim una quaeque 


Partita fines regna constituit, novas 
Extruxit vrbes. 


Hoc modo dicit Cicero agrum Arpinatem Arpinatum dici, Tusculanum Tuscu- 
lanorum, sìmilisque est, inquit, privatarum possessionum descrip- 
tio, ex quo quia suum cujusque fit,eorum,quae natura fuerant 
communia, quod cuique obtigit id quisque teneat. Contra autem 
Thucydides eam terram quae in divisione populo nulli obvenit, dógrorov, hoc 
est, indefinitam et limitibus nullis circumscriptam vocat. Ex his quae hactenus 
dicta sunt duo intelligi possunt. Prius est, eas res quae occupari non possunt 
aut occupatae nunquam sunt, nullius proprias esse posse: quia omnis proprietas 
ab occupatione coeperit. Alterum vero, eas res omnes, quae ita a natura com- 
paratae sunt, ut aliqguo utente nihilominus ailis quibusvis ad usum promiscue 
safficiant, ejus hodieque conditionis esse et perpetuo esse debere, cujus fuerant 


1 43 pr. D. VII 4. Comm. praed. tam urbanor. quam rusticor. 
2) 8 1. Inst. IL. 1. De rerum divis. 

3) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 325.) 

<) Mare Liberum. p. 19. 

*) Mare Liberum. p. 20, 


835 


cum primum a natura proditae sunt.” ') Sequitur mox: „Huius generis est aër: 
duplici ratione, tum quia oeccupari non potest, tum quia usum promiscuum 
hominibus debet. Et eisdem de causis commune est omnium maris elementum, 
infinitum scilicet ita, ut possideri non queat et omnium usibus accommodatum, 
‘ sive navigationem respicimus sive etiam piscaturam.”?) Et postea: „Est igitur 
mare in numero earum rerum quae in commereio non sunt, hoc est quae 
proprii iuris fieri non possunt.” ®) Qui ergo libelli istius sententiam recte velit 
exprimere, non ponet illud fundamentum quod Welwodus sibi finxit, sed istud 
quod clare satis auctor expressit: Mare non modo a prima origine 
fuisse commune, sed etiam per naguram non posse cuiquam 
proprium fieri *). 

Hoc rectae rationis pronuntiatum nusquam oppugnatur a Sacris literis, neque 
enim dissentiunt certissimi testes Natura et Scriptura. Citat primum Welwodus 
illud quod Adamo et Evae a Deo dictum est: „Dominamini in pisces maris et in 
volucres caeli et in omnes bestias reptantes terram” ®), sed ad controversiam 
proprietatis nihil hic locus pertinet. Dominium enim quod ibi confert Deus 
uniuersale est non particulare; ut in Mari libero recte explicatum est, Deus 
res istas non huic aut illi dedit sed humano generi. Adamus enim et Eva totius 
humani generis personam sustinebant, tum quia ipsi soli tune homines erant, 
tum quia ventura humani generis series in istis duobus tanquam causis et 
principiis suis continebatur. Non ergo de iure ibi agitur quod hominibus aduer- 
sum homines alios competit, sed de eo quod uniuersis hominibus in crea- 
turas ignobiliores. Sic verbis sequentibus ait Deus, bestiis a se herbas con- 
cedi®), eodem nempe modo quo bestias ipsas hominibus utendas concesserat, 
ordinans indigniora quaeque in usum digniorum; unde perspìicuum est indicari 
diuino oraculo zijv £&uv zat oyéour, quam habeant va eïdy sroòs rè eìdy non 
autem Exaorot 1003 Eraora. Quod si quis tamen. contumaciter pertendat 
agi hic et de iure oecupandi quo singuli res singulas sibi proprias faciunt, ne 
sic quidem hoc argumentum ad rem quicquam pertinebit. Est enim tbi ani- 
mantium duntaxat, natantium, volantium et reptanttum mentio, non etiam 
maris. Quod vero subnectit Welwodus pisces maris subiici non potuisse nisi 
subiicerentur et aquae, si subiectionis uoce intelligit usum illum quem mare 
communiter humano generi debet non repugnabimus; sin vero eousque id 
extendit ut velit mare non minus proprium fieri aliguorum hominum quam 
pisces ipsos, hoc neque verba Scripturae neque ratio ulla evincet. Nam 
discrimen inter haec rnagnum est, quod Athenaeo et Plauto non ignoratum in 
Mari libero ostendimus.?) Imo tam nullius est consequentiae ista argumenta- 
tio ut recte sic immutarìi et in Welwodum retorqueri possit: quia pisces ca- 
pere cuiuis licet in mari, ideo apparet mare proprium esse nullius, Nam si 
mare esset cuiusquam proprium iam capere ibi pisces non magis aliis liceret 
quam nunc in alieno lacu aut piscina piscari vel in vivario alieno venari 
licet *). Sicut ergo recte dixit Vlpianus, eum qu: in mare aedificet non aedifi- 


8) |, Iniuriarum in fine ff. de Imjuriis. (l. 13 8 7. D. XVII. 10. De injur. 
et famos, libell.) 


V) Mare Liberum. p. 21, 22. 
2) Mare Liberum. p. 23, 24. 
3) Mare Liberum. p. 31. 

4) ef. Mare Liberum. p. 22. 
$) Genesis 1 vs. 28. 

6) Genesis [ vs. 30. 

7) Mare Liberum. p. 25. 


336 


care in suo, sed iure gentium suum facere 1), ita non minus recte dicemus pis- 
cantem in mari non piscari in suo, sed jure gentium pisces suos facere. 

Loeus alter, quem Welwodus nt suae sententiae fauentem citat, ex historia 
est Noachidaram. „Ab his,” inquit Moses, „diuisae sunt regiones gentium 
per terras earnm.”?) Nam voeem 1AN multo ibi rectius regiones aut prouin-: 
cias quam insulas interpreteris: paucae euim gentes insulas insederunt, in 
prouincias anterm ae regiones distribntae sunt omnes. Hoe ergo quid est aliud 
quam quod dietum est in Mari Libero, terras singulas a populis singulis 
occupatas, unde alius ager Arpinatum dicatur, alius Tusculanorum, alii fines 
Atheniensium, alii Campanorum.?) Maria autem diuisa a gentibus Moses non 
dicit. Neque si interpretatio ista arrideat, quae dicat insulas esse diuisas, ideo. 
el mare diuisum sequitur. Aliud enim est insula, aliud mare ; insula finibus 
circumseribitur, mare non item; mare promiscuum usum debet, insulae non 
debent. Imo vero ideo insula in mari nata fit occupantis, quia mare nullius 
est; nam quae in aqua alicuius propria nascitur insula eius fit cuins est aqua. Si 
insulis mare contineretur, diei forte posset insulis occupatis simul occupatum mare, 
nune eum insulae sint in mari, non mare in insulis, quis sanus dixerit non 
potuisse insvlas occupari nisi et mare occuparetur ? 

Non est ergo quod dininae paginae auctoritatem jactet Welwodus, in qua: 
apex nullus est qui ipsi patrocinetur. Non est eliam quod hoe obtentu praecla- 
rissimorum auctorum pro libertate maris testimonia eladat. Nam ubi diuina 
oracula non habemus, proximum est ut in iuris gentium quaestione spectetur, 
quid dinersae gentes antiquitus iudicauerint ; quas si idem omnes sensisse 
appareat, magnum id habendum est ueri argumentum. Nam ut recte dicebat 
Heraclitus: „o Evvòs Aoyós optimum est zourgovor* Tè yèo zouwij pauvómerd 
zuord.” 4) Inter quae Ciceronis illud irrideri maxime miror, nihil esse priuatum 
natura®), cum sit apertissimae veritatis. Non enim hoe vult Cicero, repugnare 
naturam proprietati et quasi vetare ne quid omnuino propriumn fiat, sed naturam” 
per se non efficeere ut quieqnam sit proprium; quod hine eolligi potest: quia 
natura gignat quidem res alias hominibus, verum indistincte, non vò dézu Tú 
dE rum (?), ergo ut res ista fiat istius hominis, factum aliquod hominis debet 
intercedere, non ergo hoc facit ipsa per se natura. \nde etiam illud apparet, 
communitatem priorem esse proprietate. Nam proprietas non contingit nisi 
occupatione, ante occupationem vero praecedat necesse est ius occupandi; hoc 
autem ius non hnic aut illi, sed universis omnino hominibus ex aequo com-_ 
petit, ideoque cormnunitatis naturalis nomine recte exprimitur. Et hine evenit, 
ut quae nondum occupata sunt aut a populo ullo aut ab homine etiamnunc 
sint communia, hoe est nullius propria omnibus ex aequo exposita: quo 
argumento certissime evincitur nihil a natura cuiquam esse proprium. Addi_ 
potest argumentum alterum, quod necessitas quae omnia ad ius naturale revocat, 
quia inris positiui mater est utilitas quae necessitati-debet cedere, ex rebus 
propriis communes iterum facit. Hoc iure cibaria in naui si defecerint, quod 
quisque habet in commune confertur *. Hoc iure arcendi incendii gratia 
vicinas aedes licet intercidere &). Plura huius argumenti videri possunt apud 


*) L. 2. $ cum eadem ff. Ad L. Rhodiam. (l. 2 $ 2. D. XIV. 2) 
b) L. Si quis fumo. $ 1. ad legem Aquiliam. (l 49 $ 4. D. IX. 2) 


)L1S 18. D. XXXIX. 1. De operis novi nuntiat. ne 
2) Genesis X. vs. 5. 5 

3) Mare Liberum. p. 21. 

4) Heraclitus in Stobaei florilegio. 
*) Mare Liberum. p. 17. ke a 


ber 


831 


Phomam Aquinatem et eius interpretes®). Accedit quod praestantissimi theologi 
existimant in primaeuo statu Paradisi nullam fuisse proprietatem, ab usu dis- 
tinctam scilicet, neque vero futuram fuisse nisi interuenisset peccatum: quod 
eo probabilius defendi potest, quia et olim Esseni et nonnulli in America 
populi communitate rerum usi sunt, qua nune etiam utuntur congregationes 
non paucae et quidem sine magnis incommodis. Quibus experimentis convin- 
citur, quod dici solet et a Welwodo affertur „Communia negligi, habere com- 
munionem rerum gerendarum difficultatem, quin et discordias inde oriri® ), 
esse non &srds dvayuara sed ê5 ùzroGéoens, considerata nimirum cupiditate homi- 
num suis eommodis cum aliorum neglectu consulentium. Nam alioqui si tale 
esset genus humanum quales primis -Christianismi temporibus Apostolorum 
disecipuli fuere, quorum erat cor unum et anima nna®), quidni obseruari posset 
quod tune obseruatum est, ut nihil esset cuiquxm proprium sed omnia cotnmu- 
nia? Quid quod hodie quoque in tanta morum corruptione multa tamen 
uidemus non inter priuatos tantum sed inter populos quoque, nec annis 
tantum multis sed et saeculis manere communia ; et ipse Wetwodus maris usum 
communem esse vult unius populi ciuibus: ita ut vel hine appareat non esse 
perpetuum illud et universale, ut communionis plura sint incommoda quam com. 
moda. Neque uero illud notatu indignum est, mundo recente, cum et exigua 
esset multitudo humani generis et victus simplicior, multo minus quam nunc 
est necessariam tuisse in rebus singulis eam proprietatem, quae ab usu distincta est, 
quam facta est postea. Nam proprietatis quasi necessitas quaedam orta est ex eo, 
quod res nonnullae paucorum duntaxat usibus sufficerent. Sie uidemus in siticu- 
losis regionibus a terrarum communitate recessum orto de puteis certamine. Sic 
aucto armentorum numero terrae quae communes Abrahamo Lothoque fuerant 
mox diuidi caepere. Vnde non temere colligas, etiam postguam peccatum ingressum 
est in mundum diu multa mansisse communia, quae paulatim crescente hu- 
mano genere auctaque simul rerum non necessariarum cupiditate in ius proprium 
concesserunt. Et haee quidem obiter dixisse non piguit, ut appareret a vero origi- 
nem suam ducere ea quae praestantissimi auctores de prima rerum communitate 
prodiderunt, sive illos rationis collectio eo perduxit, sive etiam a progenitoribus 
acceptam famam ipsi ad posteros transmiserunt. Cum vero auctores idem 
omnes tradant, paulatim postea terram diuisam in dominos, mare autem com- 
mune ecunctis hominibus perpetuo mansisse, merito suspecta esse debet nouitas 
contra statuentium, ut qui ex omni antiquitate ne unum quidem proferre pos- 
sint tam inopinati dogmatis suffragatorem. 

Nune ad Romanos Iurisconsultos veniamus, quorum cum magnam auctorita- 
tem etiam in explicando gentium iure sciret esse Welwodus, maluit suam ipsis 
sententiam affingere quam ut Ciceronem irriserat ita ipsos quoque irridere. 
Et quidem ne quid desit ad confidentiam, quos ipse auctores vi magna reni- 
tentes et reclamantes in suas partes trahere conatur hos ab auctore Liberi 
Maris tortos audet dicere. Sed uter uim illis intulerit promtum erit judicare ei, 
qui utramque interpretationem ante oculos habeat. Nos affirmamus hanc esse 
illorum sententiam, mare mansisse commune omnium hominum ; ille vero hoc 
negat, neque aliud eos velle dicit, quam maria communia esse quibusvis unius 
populi eivibus, et non item aliis hominibus; item proprietatem maris ad eum 
pertinere, qui terrae proximae imperet: hoc est, in statu populari mare pro 


8) Secunda Secundae.. Quaest. LXVL[. art. VII, (Thomas Aquinas, Summae sacro- 
sanctae theologiae. II. 2. qu. LXVL. art. 7.) 
b) Act. IV. 32. (Acta Apostolorum. IV. vs. 32.) 


1) Welwod, A ridgement. (Zie hiervóor p. 325.) 


338 


prium esse populi, ubi regenum est regis!). Haec autem alienissima esse a Ro- 
manorum iurisprudentium sententia his argumentis apertum facimus. 

Primum est quod samam a signo universali cui nulla inuenitur restrictio addita. 
Ait Imperator in Institutionibus Martiaaum secutus ®), mare esse commune 
omnium, quod explieans Theophilus ait „zouròr aedvrov droo.” °) Ex hac 
uniuersali aiente et Martianus et Imperator hanc uniuersalem negantem infe- 
runt: „nemo ergo ad littus maris accedere prohibetur,” 3) quod facere non liceret, 
si emnes non hoe significaret quod expressit Theophilus nempe omnes ho- 
mines, nam nemo extra controversiam idem est quod nullus homo. Valet 
ergo haec argumentatio: mare et littus (quatenus est maris accessio) com- 
munia sunt omnium hominum, ergo nullus homo ab eorum accessu arcendus 
est. At si dicas: mare et littus communia sunt omnibus unius populi civibus, 
non. poterit inde effici neminem accessu prohibendum, sed hoe duntaxat nullum 
ex eius populi civibus. Adde iam quod Vlpianus dixit mare natura omnibus 
patereb), et alibi mare commune esse omnium et littora sicuti est aer %), 
et Celsus maris communem esse usum omnibus hominibus®), quàe 
locutio manifeste omnem exceptionem excludit. Aliud enim est dicere omnes 
homines, aliud omnes cives. Tam uero Neratius quoque non minus universe 
dixit littora in nullius dominium pervenisse®). Non dixit nullius priuati, 
sed simpliciter nullius, quare nee populi nee Principis. Quiequid autem de 
littore affirmatur, id multo magis affirmatur de mari, Nam istae qualitates 
mari competunt per se, littori propter mare: unde lustinianus dixit mare esse 
commune et per hoc littora maris®), item proprietatem littorum eiusdem 
iuris esse cuius et mare et quae subiacet mari terra vel arena. 7) Propter quod 
autem alind est tale, hoe ipsum multo magis est tale. 

Alterum est hoc argumentum firmissimum quod apud Turisconsultos dyzudvar- 
geïrar ista: esse communia omnium et esse publica populi; ergo haec idem 
valere non possunt, quod tamen vult Welwodus. Apparet hoe ex Institutionibus 
ubi primum dicit Imperator:. „Quaedam naturali jure communia sunt om- 
nium, quaedam publica;”5) deinde: „Naturali jure communia sunt omnium. 
haec: aër, aqua profluens et mare et per hoc littora maris;”®) deinde 
sequitur: „Flumina autem omnia et portus publica sunt.” 10) Ubi notandum 
obiter hoc autem onweïor Overgioems, nec aliter Theophilus: „pvorz@ mèr 
oùv dizaio vork stdvrov dr0ooror tori TuüTd, ò dig, Tò UÂmo Tò dévvaor, 
Bédaooe,” VW) mox: „morauot Oë advveg val Avwéveg moupddurot edor ToUTEOTv 
Tov Öúmov Tov Ómuaïzon.“ 1?) Cum vero flumina sint propria populi euiusque 


a) Inst. de Rer. diuis. 8. Â. — 1. quaedam ff. de Rerum diuisione. (S4. Inst. IL 
A. ef. 26 4-D. 1 8) 

b) L, Venditor. Com. praed. (l. 13 pr. D. VII. 4.) 

©) L. littora. ff. Ne quid in loeo publico. (4. 3. $ 4. D. XLIII. 8.) 


1) Welwod, Abridgement. (Zie hier. óor p. 326, 27.) 

2) Theophili Paraphr. Institut. p. 209. 

9,8 1. Imst, 11. 1. De rer'divis — 1.4 pr, D. LS ne REE Ter. &t 
DRIE 

91413 $7.D. XLVIL. 10. De injur. et famos. libell. 

5) 1 44 pr. D. XLI. 4. De acquir. rer. domin. 

6) S 4. Inst. II. 1. De rer. divis. 

7) S5 Inst. II. 4. De rer. divis. 

5) pr. Inst. I.'4. De rer. di vis. 

9) SA. Imst. IL A. De rer. divi 

10 STO, Inst. ME 4. De rer. divis. 

1) Theophili Paraphr. Institut. p. 209. 

12) Theophili Paraphr. Institut. p. 2410. 


959 


aut eius in quem populi jura translata sint, quomodo poterit mare sub alio 
genere quam fluimen collocari, nisi maris communitas latius pateat? aut quo- 
modo poterunt communia omnium et publica diuersas species constituere, si 
illa unum idemque significant? quae erit inter ista deapogd eidororós? Neque 
omittendus hie est ille Celsi loeus: „Littora in quae populus Romanus 
imperium habet, populi Romani esse arbitror: maris autem communem 
usum omnibus hominibus.”t) Manifeste enim opponit inter se ea quae 
sunt populi Romani et ea quae comimunem usum non populo duntaxat 
Romano sed omnibus hominibus debent, in quibus numerat mare. Nec 
guenquam debet offendere, quod Celsus diserimen statuat inter littus et 
mare, quae ab aliis inter se comparantur. Nam ut de littore proprium quid 
senserit Celsus (quod uox ista arbitror designare uidetur), de mari tamen 
nihil dissentit ab als: quanquam mihi videtur probabilius, vocem littoris a 
Celso non secundum definitionem Aquilianam sumi quatenus fluctus excurrit 2), 
sed laxius aliguanto ut saepe solet fieri et a grammaticis observatum est ad 
ilud Virgilii: „lacet ingens littore truncus.” $) Probatur haec distinctio ex Pauli 
loco®), ubi littora mari proxima nominans tacite ea ipsa distinguit a littoribus 
aliis, quae a mari longius dissident et proinde non sunt accessio maris *). Interim 
negari non potest a Celso mare diserteeximi ab iis quae sunt populi Romani; 
Neratius vero etiam littora (quatenus scilicet accessio sunt maris) negat esse 
in patrimonio populi, contra ait nullius esse propria. Verba sunt: „Quod in 
littore quis aedificauerit eius erit; nam littora publica non ita sunt ut ea 
quae in patrimonio sunt populi, sed ut ea quae primum a natura sunt prodita 
et in nullius adhuc dominium pervenerunt.#5) Non potuit clarius distinguere ea 
quae nullius sunt propria a publicis. Quod si de littore ita sensit Neratius de 
mari certe nihil dubitauit, cum ut ante diximus littori nihil in hac re tribuatur 
nisi guatenus pars est ultima arenarum maris et proinde maris sequela. 6) 
Tertium argumentum hoc erit‚, quod a lurisconsultis Romanis maris com- 
munio ad naturalem conditionem refertur, quae populum a populo non distin- 
guit. Hue illud Neratii modo citatum pertinet „ut ea quae primum a natura 
sunt prodita et in nullius adhue dominium pervenerunt.” Certuimn autem est 
res primum creatas non magis populi fuisse proprias quain hominis alicuius, 
et quae nune etiam in naturali conditione manserunt a nullo occupata, puta 
ignotas vastasque insulas, eas nullius populi aut Principis esse proprias. Huc 
et illud spectat Martiani et Imperatoris lustinjani: „Naturali jure com- 
munia sunt omnium” 7), et Vipiani: „Mare natura omnibus patet.”®) Natura 
enim non sunt distinctae gentes et regna sed arbitrio humano. Quare in his 
quae iuxta naturam sunt communia non potest populus aliquis prae altero 
populo quiequam iuris habere. Hane rationem recte expendit Faber cum sic 
ait: „Mare et littora fuerunt relicta in suo iure et esse prirnaevo, quo omnia 


a) L. Si epistolam. S. jure. ff. de acq. rer. dom. (l. 65 $ 1. D. XLI. 1) 


DLS. pr.$S$1.D. XLIII 8. Ne quid in loco publ. vel itin. fiat. 

BIES lust. JI. A. De rer. arts. 

3) Virgilius, Aeneis. l. II. vs. 557. 

1) Met Bee plaats was De Groot blijkbaar verlegen. Eene derde oplossing der 
moeiclijkheid geeft hij in B Jus belli ac pacis. p. 129. (l. IL c. 3. $ 9.) 

5) L 14 pr. D. XLI. 1. De acquir. rer. domin. 

6) Vgl. met het hier (p. 333, 39) gezegde De Groot's Jus belli ac pacis (p. 128. 
Ll. IL. e. 3. $9), waar hij geheel dezelfde argumenten in nagenoeg dezelfde volgorde 
bezigt. 

11 2 pr. D.I.8. De hek rer. et qualit. — pr. Inst. II. 4. De rer, divis, 

9) 1, 13 pr, D, VIJL 4. Comm. praed, t. urban. q. rustic, 


810 


erant communia; sed flumina portus et caetera sust publica, quia sunt populi 
quoad dominium.” *) Quo nihil potuit die aut uerius aut expressìius?). Itaque 
multum miror quod ad hune loeum respondisse se dicit Welwodus, nam ego 
certe quod aut responderit aut omnino respondere posset non uideo. Germa- 
num est illud Piacentini a Fabro quoqgue laudatum, quod ipsum mare est 
commune, nee est in alicuius dominio nisi Dei, % cuius sensus hic est: etsi 
res pleraeque sub Deo summo domino alios acceperunt daminos, maris tamen 
praeter illum summum primumgque alium nullam omninv esse dominum, 
quod Theophilus dixerat: „rijv avrg Osororsuer Ìdvzov oùx êruyodpeod er 
dearóryr.**) Alioqui si de mari nihil dixisset, quod mon et terrae et rebus 
aliis congrueret, in eo fuisset ovdèr wéra.(?) Recte ergo cum Dauide dicimus 
terram esse Domini Deië), sed earn non esse in alicuius dominio nisi Dei non 
recte dicetur, nisi dominio adiiciatur uox sum mo, absoluto, aut simile 
aliquid, 

His igitur argumentis sententia nostra nititur, non sola uoce communis 
quam Iuriseonsulti usurpant. Vmbram itaque suam ferit Welwodus, cum hoe 
unum quasi serio oppugnat et ut ostendat commune interdum strictius sumi 
citat illud Modestini: „Roma couimunis patria est,” 2%) cum tamen Modestinus 
non ita scripserit sed aliquanto distinctius: „Roma communis nostra patria 
est.# Nostra, hoc est ut constitutio Antonini loquitur, eorum qui in orbe 
sunt Romano b). Sed ostendat Welwodus aliquo in loeo ubi dictum sit com- 
mune omnium hominum, ubi hoe commune discernatur a publieo, 
ubi addatur natura esse commune, ibi commuue unius populi civium 
intelligi, et tum fatebimur aliquid ab eo alferri quod non sit a re alienum. 

Speciosius illud videri poterat quod publici uox interdum mari aptetur, 
nisi in Mari libero certissima ratione occursum esset huic obiectioni. Nam 
cum alibi communia omnium (in quibus est mare) distinguantur a publicis, 
alibi publica voeentur, sequitur necessario uocis publici dupliceem esse signi- 
ficationem. Nam modo proprie uox sumitur pro eo quod populi est, modo 
latius ut ea etiam comprebendat quae sunt totius humani generis, translatione 
vocabuli non obscura: quia scilicet humanum quoque genus magni populi 
instar est, unde philosophi quidam mundum hunc ciuitatem et se xoowozrodiras 
appellarunt. Neque vero tralatitia haee uocis publici usurpatio apud solos 
iurisconsultos invenitur. Citauimus nobilem Ouidii locum 6): 


„usus communis aquarum est: 
Nee solem proprium natura, nec aera fecit, 
Nee tenues undas: in publica munera veni.” 


Loquitar enim Latona Lyciis et publica vocat quae antea communia dixerat et 


2) L. Rom. ff. ad mnnicipalem. (l. 33. D. L. 4.) 
b) L. In orbe £. de statu hominum. (1. 17. D, LL. 5.) 


1) Faber, In Inst. comm. fol. 29 vs. 

2 Vel. hier het Jus belli ac pacis Ll. II. e. 3 $ 10. (p. 129.) Ook daar 
neemt De Groot aan, dat de communitas maris „ex naturali ratione provenit,” maar 
niettemin geeft hij toe, dat miet alleen een diverticulum maris, maar zelfs een 
sinus, een fretum (l. ce. 8 8) „ex instituto® kunnen geoccupeerd worden. („Multa 

ae natura permittit, jus gentium ex communi qrodam conseusu potuit prohibere,” 
zegt hij.) 

3) Placentinus. (Zie vóor p. 327 Noot 1.) 

4) Thecphili Paraphr. Institut. p. 2. 

5) Psalm XXIV. vs. 1. 

6) Ovidius, Metamorph. VI. vs. 349 —51, 


d4l 


quidem secundum naturam. Hinc et illa ueniunt: publicare librum, publicare 
corpus. Notandum quoque si ezoudodoyie quaeratur ad illa potissimum iuris- 
consultorum loca respici debere, ubi haec controversia ex professo tractatur, 
non ubi hoc argumentum in transcursu attingitur. Proprius autem locus est 
ile ubi de rerum diuisione agitur. Ibi uero mare non numeratur inter 
publica sed a publicis separatur tanyuam eregoyerès, ut iam ostendimus. Quid 
quod ne vò óu@rvpor uoeis publici quenquam falleret ipsi Turisconsulti satis 
cauerunt: ut Neratius cum dixit, baee non ita esse publica ut ea quae in 
patrimonio sunt populi, sed ut ea quae primum a natura prodita sunt et in 
nullius adhue domiuium pervenerunt!). Est enim hic manifeste distinctio am- 
biguae vocis in suo significatu quasi dicat: vox quidem publica proprie sumitur 
pro eo quod est populi, ut origo indicat, sed de mari et littore usurpatur 
abusiue, nee aliud tune sienificat quam communia omnibus propria nullius. 
Et ideo Turisconsulti alii haec ipsa discriminis causa uocarunt „publica iuris 
gentium”, ut ab iis quae sunt juris populi distinguerent. Nam quid uox iuris 
gentium indicet satis ostendant illa Martiani et Tustiniani, ubi aiunt villis 
et monumentis in littore positis abstinendum, „quia non sunt iuris gentium sicut 
est mare,” 2) quod Theophilus ita explicat: „raöra yàg où zourd ardrror arÔgorrov 
ovdè Iuris Gentium worse 7 Odédaooe.” 3) 

Concludamus ergo ipsis verbis lurisconsultorum Romanorum, mare esse 
commune omnium, atque ita ut primum a natura proditum est in nullius 
dominium pervenisse, proinde etiam non esse in patrimonio populi, natura om- 
nibus patere, juris esse gentium et communem eius usum omnibus hominibus. 

Iam uero hine porro inferamus, si cominunis est maris usus omnibus homi- 
nibus, ergo piscari in mari nemo hominum prohiberi debet; ita Imperator in- 
quit ®) : quia maris usus est publicus iuris gentium, ideo euilibet liberum esse 
retia ex mari deducere, quod Theophilus ita expressit: „maor voïs pgovdomévors 
dédorar và Dierva rijs Haddoons @EfÀreuv.! 9) Simili modo argamentatur Mar- 
tianus: „Naturali iure omnium communia sunt mare et littora maris, nemo 
igitur ad littus maris accedere prohibetur piscandi causa” ®); quibus in locis 
notari debent cum signa uniuersalia omnium, cuilibet, nemo, tum causa 
uniuersalis , quia scilicet mare naturaliter omnibus commune est, nam 
universalis causa universalem producit effectum. Similis est ista Vlpiani ar- 
gumentatio: „Quamuis mari quod natura omnibus pateat, seruitus imponi 
priuata lege non potest5), nempe ne certo loco piscatio exerceatur, ubi émg«ovs 
non est in uerbis priuata lege sed in uoce seruitus: priuata autem 
lege additum, quia est ex facti specie de quo agebatur, quaestio enim illa 
inter priuatos inciderat. Aeque enim ualebit argumentum si dicatur: Quod 
natura omnibus patet ei seruitus imponi a populo aut Principe non potest, ac 
si dicas a priuato non potest; est enim uis argumenti euidens in singulis 
uocibus. Patet mare hoc est liberum est, ergo seruitutem non patitur; patet 
omnibus, ergo nemo excludendus est; natura omnibus patet, ergo nemo est 
qui contra quicquam posset statuere, cum natura non minus aduersum Prin- 


2) S littora Inst. de Rer. diuis. (S 5. Inst. IL. 1.) 
b) }. Quaelam ac Nemo. ff. de Rer. diuis. 


DL 14 pr. D. XLI. 4. De acquir. rer. domin. 

3 .Ápr.D.I.8. De divis. rer.et qualit, — S 1. Inst. II, 4. De rer- 
divis. 

3) Theophili Paraphr. Institut. p. 210. 

) Theophili Paraphr. Institut. p. 212. 

5) 1. 18 pr, D. VII 4 Comm, praed, t. urban, q. rustic. 


342 


cipes ac populos quam aduersus priuatos ualeat. Injuriam ergo facit quicunque 
ille est qui alium quemlibet in mari piscari prohibet. Hine Vlpianus: „Si 
quis in mari piscari aut nauigare prohibeatur injuriarum aectione utendura 
est.“ 1) Et alio loco: „Vsurpatum tamen et hoe est, tametsi nullo jure, ut 
quis prohiberi possit ante aedes meas vel praetorium piscari;s quare si quis 
prohibeatur adhuc injuriarum agi potest.“ 2) 

Sit ergo secunda conclusio itidem verbis Iurisconsultorum: cum mare na- 
tura omnibus pateat et communis eius sit usus omnibus hominibus, cuilibet 
esse licitum retia e mari deducere et nemini prohibendum ad littus accedere 
piscandi causa, et si quis in mari piscari prohibeatur iniuriarum agi posse. 

Quae eum ita se habeant eademque sententia quae Mari libero comprehensa 
est in priscis Romani iuris auctoribus totidem verbis sit enuntiata, mirum est 
qua econfidentia Welwodus audeat dicere, productas pro mari libero leges et 
responsa ad rem omnino nihil pertinere. Sed nimnirum mala causa perfidiam 
ab audacia mutuatur. His igitur non elisis sed elusis sua placita vetustati in- 
cognita vetustorum inrisprudentum testimoniis ornare aggreditur. Sed potuitne 
queuguam invenire qui diceret: mare esse proprium Principis aut populi unius, 
et usum eius patere unius duntaxat imperii ciuibus, proinde a piscatione in 
mari arceri posse peregrinos? Nihil horum. Quomodo enim ista dicerent qui 
mare non esse in patrimonio populi sed natura omnibus patere, et communem 
eius usum hominibus omnibus, piscatione quoque prohibendum neminem 
tam rotunde expresserant? Non erant aut iurisconsulti tam leues ut tam 
aperte a seipsis dissentirent, aut Tribonianus eiusque adiutores tam stupidi, 
ut quae manifeste pugnarent ea quasi optime congruentia uni Corpori 
insererent. Non ergo Welwodo hic ingenium sed materia exstruendo huic 
aedificio defuit. Tamen quid tandem afferre potuerit videamus. „Vlpiani,® inquit, 
„verba lego in hunc modum: Sunt qui putant injuriarum me agere 
posse.” %) Sed qui haec verba legisti, cur non legisti et illa inferius posita 
ubi asseueranter dicit Vlpianus: „Si quis prohibeatur injuriarum agi potest,” 
et quidein in quaestione grauiore®). Nam prioribus uerbis èv 9éoev quaeritur 
an isjuriarum actio competat ei qui in mari piscari vel everriculum ducere 
prohibeatur ; posterioribus uero èr ùzro9#oer quae controuersiae est difficilioris, 
an etiam ei injuriarum competat actio qui prohibetur piscari ante uillam aut 
praetorium alienum, cum ut et prohiberi posset usurpatum sit. Nihilominus 
respondet Vlpianus definite za? Juadóidyv agi posse. Solenne est ut philosophis 
ita et iurisconsultis primun dubitantis in modum loqui ut quaestione in om- 
nem partem ventilata tandem aerum ornent adstruantque. Ideo certa est 
regula, in responsis postremam partem respiciendam, quia ea ipsa Iurisconsulti 
sententiam contineat. Hoe si fecisset Welwodus non impegisset in illud: „Sunt 
qui putant,” praesertim si et alium uoluisset consulere Vlpiani locum, ubi 
sine ulla hesitatione pronuntiat: „Si quis in mari piscari aut nauigare prohi- 
beatur injuriarum actione utendum est”5) Vt tamen rectius intelligatur quid 
sibi Vlpianus uelit uerbis istis „Sunt qui putant,” notandum est dubitationem 
non in eo consistere an injuriam fecerit, hoc est adizyuea, qui piscari alium 
prohibet, sed an injuriarum actione teneatur. Multum enim haec differunt, 
idque exemplis aliis in eodem responso allatis manifestissimum est. „Si quis 
in honoribus decernendis alicui passus non sit decerni, ut puta imaginem 


„289. D. XLIII 8 Ne quid in loco publ. vel itin. fiat. 
13 $ 7. D. XLVII. 40. De injur. et famos. libell, 

) 1 138 87. D. XLVIT. 40. De injur. et famos. libell. 

4) In dezelfde 1. 43 $ 7. D. XLVIL 40. De injur. et famos. libell, 
)L 2$9.D. XLIII 8, Ne quid in loco publ, vel itin, fiat, 


j 843 


__alieui vel quid aliud tale, an injuriarum teneatur; et ait Labeo non teneri, 
guamuis hoe contumeliae causa fecerit.#*) Pergit deinde et ait: „Si cui per 
jniuriam munera aut onera injungantur, si per injuriam dicatur sententia non 
posse agi injuriarum.”®) Atqui est in his cmnibus edizyua; neque id quae- 
ritur, sed an danda sit injuriarum actio. Sic etiam qui aliguem piscari pro- 
hibet non dubie edezer, nam, ut ibidem ait Vlpianus: „Mare commune est 
omnium sieuti et aer‚” sed an aduersus eum competat injuriarum actio dubi- 
tari poterat. Causa dubitandi haec uidetur fuisse, quod quidam existimauerint 
actionem injuriarum ut et reliquas actiones ad ea duntaxat pertinere quae 
contra ius ciuile, non quae contra ius gentium fiunt. Sic Pomponius ®) ait, 
eum qui in mari aedifieat ciuilem actionem nullam kabere de faciendo. Vi- 
dentur ergo quidam existimasse eum qui piscari impediat manu potius pro- 
hibendum, sieut eodem loco Pomponius manu prohibendum dixit eum, qui cum 
ineomnmodo caeterorum in mari aut littore aedificet. Nec dissimile est, quod ei 
qui communi iure piscari in mari prohibeatur interdictum Uti possidetis non 
conceditur, cuius causam affert Papinianus: quia interdicta ad priuatas causas 
accommodata sint non ad publicas®). Et quod Vlpianus ei qui in mari piscari 
aut nauigare prohibeatur ait non competere interdictum Ne quid in loce pu- 
blico fiat®), Labeo uerob), si in mari quid fiat quo iter fiat nauigio deterius, 
cum interdictum proprium Ne quid in flumine non posset dari, utile inter- 
dictum competere respondit, conceptum in hunc modum Ne quid in mari. 
Quibus omnibus in loeis non dubitatur de injustitia actionis qua rei communis 
usus impeditur, sed de congruo remedio. Quamuis autem haee dubitatio 
aliguem habekat colorem, quia iure ciuili non inre gentium repertae essent 
formulae actionum, tamen merito concessum est in eam sententiam, ut injuri- 
arum actio danda sit, quia scilicet piscatione neminem prohiberi debere non 
jure solo gentium, sed insnper iure etiam ciuili Romanorum, Principum scili- 
cet rescriptis, erat constitutum. 

Et haee est causa cur responso suo Vlpianus adiecerit: „Et est saepissime 
rescriptum non posse quem piscari prohiberi,“ 5) nempe quia Principum con- 
stitutiones partem potissimam faciunt iuris ciuilis®). Vt illicita esset prohibitio 
sufficiebat ius gentium, sed ut eo nomine actio ciuilis competeret necessaria 
erat aut ecerte uideri poterat iuris ciuilis auctoritas, a qua manant ciuiles 
actiones. Quod uero ex hoe et Martiani loco non absimili collegit Welwodus 
responsa ista prudentum niti Principum auctoritate 6), si hoe vult quod ad 
ipsius propositum facit, ea auúctoritate primario niti atque ex Principum 
voluntate id ius originem suam accipere, pugnat id manifeste non tantum 
eum is (?) responsis aliis quorum ante meminimus, sed cum illis ipsis etiam 
Vipiani et Martiani locis. „Mare,” inquit Vlpianus, „commune omnium est 
et littora sicuti aër, et est saepissime rescriptum non posse quem piscari 
prohiberi.® 7) Primo ponitius gentium cum ait ita mare esse commune ut 
aërem, deinde interposita conjunctione copulativa ostendit hoe ipsum jure 


a) L. Quamuis Ff de Acq. rer. dom. (1. 50 D. XLL 4.) 
b) L. 4. 8 Si in mari ff. de fluminibus. (l. 1 $ 47. D. XLI 412.) 
©) Inst. de Ture nat. $ constat autem. ($ 3. Inst. 1. 2.) 


1 13 $ 4 D. XLVII. 10. De injur. et famos. libel). 

211485. D. XLVII, 10. De injur. et famos. libel], 

3) 1. 14. D. XLVIT. 410. De injur. et famos. libell. (De aangehaalde plaats is niet 
van Papinianus maar van Paulus.) 

41 2$9.D. XLIII. 8. Ne quid in loco publ. vel itin. fiat. 

5) 1. 13 $ 7. D. XLVII. 410. De injur. et famos, libell. 

6) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 326.) 

711 18 8 7. D. XLVIT. 40. De injur. et famos, libell, 


814 


etiam civili comprobatum. Sic et Martianus: „Naturali iure omnium com-_ 


munia sunt illa: aer, aqua profluens et mare et per hoc littora maris : nemo 
igitur ad littus maris accedere prohibetur. dum tamen villis et aedificiis et 
monumentis abstineat, quia non sunt iuris gentium sicut et mare; idque et 
Diuus Pius piscatoribus Formianis et Capenatis rescripsit.” *) Non disputabo 
an Diuus Pius reseripserit neminem piscatione prohibendurm, an uero abstinendum 
uillis et aedificiis: quod probabile est, quia simile eiusdem Limperatoris reseriptum 
exstat ad aucupes: „oùx tor evdoyov drórrorv vv deoror@r Ùuas èr aAAorgiorg 
ymgious dSsterr.” &) Sed ut dico largiar non inuitus rescripsisse Diuum Pium nemi- 
nem piscatione prohibendum. Nonne aperte Martianus ante Diui Pii reseriptum 
posuit ius naturale? ait deinde: „idque et Diuus Pius rescripsit,” hoc est: prae- 
terquam quod id naturali siue gentium iure constitutum est habemus etiam Diui 
Pi rescriptum iuri naturali consentiens. Quis hine colligat ab arbitrio Imperatoris 
id ius ortum, ac non contrarium potius illis verbis contineri aperte uideat? 
Notissimum est rescriptis Principis non semper ius novum constitui aut quod 
ambiguum erat declarari, sed veteri compertoque iuri saepe addi noua praesidia 
et sanctiones. [ure Diuino satis clare constitutum est quid de Summa Trini- 
tate sentiri docerique debeat, tamen idem praecipitur Imperatorum constitu- 
tionibus P). Ali a parentibus liberos, a liberis parentes imperat ius naturae ©), 
tamen ea de re Senatusconsultum factum est 2). Inculpatae tutelae libertas a 
iure naturae procedit, tamen hanc ipsam licitam esse Imperatores rescripse- 
runt %). Contractus impleri exigit ius gentium, leges nihilominus ea de re 
exstant plurimae. Merito haec omnia: est enim Princeps non tantum Jegis- 
lator iuris ciuilis, sed diuini quoque naturalis et gentium iuris custos et 
uindex. Mendose igitur ex eo, quod de non prohibenda piscatione rescripse- 
rint Imperatores, colligit Welwodus eosdem maris sibi proprietatem vindi- 
casse 5); quae argumentatio ne in ijs quidem rebus procederet in quibus 
novum ius aliguod ab Imnperatoribus esset constitutum, nam Principes et de 
alienis rebus leges ferunt, ipsaque potestas vouo@ererij ab imperio uenit non a 
proprietate. Hinec illud Senecae: „Uniuersa in împerio Caesaris sunt, in patri- 
mouio propria.” f) 

Pergit Welwodus et quaerit cui Imperatores ista reseripserint, an non sub- 
ditis suis? ergo: usus marium subditis duntaxat communis esse debet). Mira 
iterum collectio, quasi dicatur: scripsit Rex subditis ne quem nisi hostem 
publieum depraedentur: ergo immunitas a depraedatione solis subditis de- 
betur. Quis non uidet multum differre cui lex ponatur et cui lex prosit? 
Praecepturmn datur piscatoribus subditis; sed praecipitur ut neminem piscari 
prohibeant, sine ullo diserimine subditus is sit neene. Quanquam etiamsi 
diserte vetuissent Imperatores ne subditi sui piscatione arcerentur, ne sic 
quidem posset inferri externos igitur arceri posse. Nam quod de una specie 
affirmatur non continuo negatur de altera; imo contra quod de genere affir- 
matur recte affirmatur de speciebus singulis: ac proinde non quia huic speciei 


a) L. Diuus. de Seruit. praed. rust. (1. 16. D. VIII. 3.) 
b) De Summa Trinitate. (Cod. L. 1.) 

©) Imstit. de iure nat in pr. (pr. Inst. I. 2.) 

d) L. 4. CG. unde ui. (l. 4. C. VI. 4.) 


DL2SAetl4 pr. D. 18. De divis. rer. et qualit, 

2) Sctum. Plautianum? (ef. 1. 4 5 14, 15. D. XXV, 3. De agnosc, et alend. 
liberis.) 

3) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 326.) 

4) Seneca, De beneficiis. VII. 6. 

5) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 326.) 


mond eerd 


ze 


rt UAR 


Mid EE rr re ir emg 


nnee AE 


we 


345 


éónvemt ideo alteri non convenit. Illud autem „ne quis piscatione prohibeatur? 
generi primo non speciei, hoc est subditis, competere ostendunt illae sententiae, 
quae maris usum communem omnibus hominibus, et mare natura omnibus 
patere dicunt. Vox enim omnibus hominibus genus non speciem denotat, 
et quod naturale est id non potest esse proprium eius speciei, quae ab altera 
distinguitur non natura sed instituto. 

Sequitur argumentum Welwodi aliud ex Pomponio *) desumtum, quod is di- 
xerit: „Quamuis quod in littore exstruitur nostrum fiat, decretum tamen praetoris 
adhibendum ut id facere lieeat.” Non dicam diuersam esse aedificandi quaes- 
tionem a quaestione piscandi; aedificatione id fieri propriurm quod communem 
usum debuerat, piscatione vero id duntaxat quod antea simpliciter fuerat nullius. 
Ipsum nomen praetoris satis evincit nullum ius proprium aut populi aut Prin- 
cipis in mare aut littus isto loco indicari. Nam praetor Romanus nullam ha- 
buit administrationem rerum populi hibera republica, aut mutata republica rerum 
Principis; atque ideo non potuit quiequam rerum populi euiquam concedere, 
sed ea concessio fieri debuit aut lege, id est voluntate Populi Romani, aut Sena- 
tusconsulto, aut edicto decretove Principum, ut diserte testatur formula inter 
dieti Ne quid in loco publico P). Praetor aatem, ut idem M. Pomponius 
alibi doeet ©), in hoc erat eonstitutus ut jus redderet: nec alias eius fuisse partes 
ex omni historia Romana evidentissime apparet. Hine illud Ciceronis *): 
„Iuris disceptator qui priuata judicet iudicariue jubeat praetor esto.” Men- 
dose igitur Welwodus isti loco. ubi de Praetoris decreto agitur permiscet alte- 
rum Vipiani qui ad eoncessionem Principis pertinet. Nam Vlpianus non de 
littore agit aut mari, sed de rebus populi aut etiam municipii proprüs. Nam 
cum interpretaretur edictum Quod ui aut clam®) et dixisset exceptionem ei 
dandam qui permissu possessoris aliquid fecisset, addidit hune permissum non ita 
duntazat accipiendum si ipse cuius res esset permiserit. sed et sì procurator, 
tutor aut curator, quia scilicet illi omnes ius habent concedendi. At sì praeses 
vel reipublicae curator permisisset in publico quid facere, a Nerua seriptam ait 
exceptionem: nisi permissum sit loeum non habere, quia scilicet permisisset is qui 
permittendi ius non habuit. Etsi enim, inquit, praesidi et curatori reipublicae lo- 
corum publicorum procuratio data est, coucessio tamen data non est. Videmus hic 
nullam fieri praetoris mentionem, ut quì nec procurationem nee concessionem 
habeat. Postea Neruae hoe responsum verum esse ait Vlpianus, si non lex muni- 
cipalis curatori reipublicae amplius, hoe est concedendi quoque arbitrium, conce- 
dat. Sed et sì a Principe, vel ab eo cui Princ-ps hoc ius concedendi dederit 
(in rebus scilieet populi Romani), idem esse probandum : nempe ut tum admit- 
tenda sit exceptio. Quis ergo non uidet humano ecapiti junctam ceruicem equi- 
nam. Nam Pomponius de littore agit, Vlpianus de solo populi aut municipii 
proprio; Pomponius de decreto Praetoris hoc est iudicis, Vlpianus de conces- 
sione domini aut eius qui domini uices gerat; dominus aut qui uices eius 
gerit dant ius non habenti, praetor ius id quod est declarat et auctoritate 
sua constabilit. Vt autem intelligatur rectius quorsum spectet decretum hoc 
praetoris, notandum est jure gentium etiam sine deereto praetoris nostrum fieri 
quod in littore aedificauerimus: „Si quis in mari uel in littore aedificet,” inquit 
Vlpianus, „iure gentium suum facit”f) Et Tustinianus quia littorum usus sit 
publicus iuris gentium, ideo cuilibet liberum ait ibi casam ponere 8). Et 

a) 1. 50. $ de acq. rer. dom. (1. 50. D. XLI 1.) 

b) L. 2, in pr. ff. Ne quid in loco publico. (l. 2. pr. D. XLIII. 8.) 

©) L. 2, f£. de orig. Iuris $ Cumque. (l. 2 $ 27. D.I. 2.) 

d) de Leg. lib. 3. (Cicero. De legibus. II. $ 8.) 

e) L. 3. $ Sed si ff. seqg. (l.3$2—4.D. XLIII. 24. Quod vi aut elam.) 

DL 4. S Quod si quis. ff. de Op. Noui nunt, (l, 1 S 18. D. XXXIX, 1.) 

5) Inst. de Rer. diuis. $ Littorum quoque. ($ 5. Lust. IL, 4.) 


24 


346 


Scaeuola: „in littore iure gentium aedificare licet.”®) Et Neratius quod in 

littore quis aedificanerit eius esse dicit, quia littora eius sint generis ut ea _ 
quae primum a natura sunt prodita!). Vnde certo apparet et ius aedificandi et 
dominium eius soli in quo aedificatum est a iure gentium venire tanquam 
ab unica et sufficiente causa. Sed iure gentium haec regula hanc habet excep- 
tionem: „nisi usus publicus impediatur,” ut ait Scaevola b), „nisi cum in- 
commodo caeteroram id faciat,” ut Pomponius loquitur °), „nisi res alüs nocitura 
sit,” ut dixit Vlpianus®), „nisi denisue deterior sit futurus usus maris aut lit- 
toris,“ quae Celsi uerba sunt?). Ergo si quis aedificet eum impedìmentis usus 
publici, is, ut ait Pomponius, manu prohiberi potest 3). Hine uero magna nascetur 
rixarum et praeliorum malitia, si hic dicat sine impedimento usus publici se 
aedificare, ille uero usum publicum impediri affirmet. „Curautem,® dixit olim 
lulianus®), „ad arma et rixam procedere patiatur praetor quos potest iuris- 
dictione sua componere 2“ Et hune fuisse sensum Pomponii ex sìmili dicto Pauli 
apparet : „Non est,“ inquit is, „singulis concedendum quod per magistratum publice 
possit fieri, ne sit occasio maioris tumultus. f) Obseruandum autern est desumtam 
esse hanc Paulisententiam ex libro X[IL ad Plautium, in quo egisse eum de mari 
et littore aliud fragmentum eodem ex libro citatum abunde fidem facit 5). Et 
uix dubito, quiu Paulus hoe scripserit ad eundem Plautii locum ex quo Pom- 
ponius illud de deecreto adhibendo desumsit. Nam et Pomponii illud ex Plautio 
esse inscriptio demonstrat. Non ergo quod per se non satis unusquisque iuris 
habeat ad aedificandum in littore sine communis usus impedimento, ideo decre- 
tum requiritur; sed ne sit oecasio maioris tumultus, si usum communem impe- 
diri alius neget, affirmet alius ; ideo melius est praetoris cognitionem antecedere, 
an scilicet impediatur communis usus nec ne. Verba ergo illa, „adhibendum 
est praetoris decretum ut id facere liceat,” de facti non de iuris licentia 
accipienda sunt. Licet ante decretum quoque iure gentium, sed non est 
tntum. Facile enim invenietur qui manu uelit prohibere; quod si fiat qua for- 
mula experietur, cum interdictum nullum ac ne actio quidem ciuilis ulla hanc 
in rem sit prodita? At si praetor coguitionem suam interposuerit, iam erit mu- 
nitus non solo gentium sed et ciuili jure, et habebit ad quem prohibitus con- 
fugiat. Et hoe est qnod dixit Vlpianus: „Si nemo damnum sentit tuen- 
dus est is qui in littore aedificat,”*) tuendus est officio scilicet et aucto- 
ritate praetoris. Sie alibi idem Vlpianus ut quis ui demoliri possit quod alius 
ui aedificanerit ait non aliter procedere nisi ex magna et necessaria causa: 
alioqui haee omnia officio iudicis celebrari oportere?). Recte ergo Accursius in 
explicatione responsi Pomponiani dixit, si nemini noceat aedificatio ualituram 

etiam sine decreto®). Nam et Pomponius non dixerat, ut nostrum fiat quod _ 
exstruitur adkhibendum esse deeretum ; sed quamuis nostrum fiat, tamen decre- 


e) L. In littore. ff. Ne quid in loco pablico. (1. 4. D XLIIL 8.) 

b) d. 1, in littore. (1. 4D. XLIII. 8. Ne quid in loeo publ. vel itin. Fahd 
e) d. l. Quamuis. (1. 50. D. XLI 4. De acquir. rer. domin.) 

d) 1, 2, Aduersus eum. ff. Ne quid in loco publico. (1. 2 $ 8. D. XLIII. 8.) 

e) L. Si euius S Sed et si ff. de Vsufructu. (l. 13 8 3. D. VIT. 4.) 

f) L. Non est singulis, ff. de Reg. Iuris. (l. 176 pr. D. L. 17.) 

8) L. Sane ff. de Imjariis. (1. 44. D. XLVII. 10.) 


DL 44 pr. D. XLI 1. De acquir. rer, domin. 

9)L3SL1 D. XLIII 8, Ne quid in loco publ. vel itin. fiat. 

3) 1. 50. D. XLI 4. De aequir. rer. domin. 

491 2$8.D, XLIIL 8. Ne quid in loco publ. vel itin. fiat, 

5)L 783. D. XLIII 24. Quod vi aut elam. 

6) Corpus Juris civilis, comment. Aecursii illustr. III. ad 1. 50, D. XLI, 4. De 
acquir. rer. dom, 


34] 


tum adhibendum. In summa ubi dubium est an impediatur usus publicus aedi- 
ficatione necne adhibendum est decretum, non quia ius deest sed quia ita 
fieri pacis subditoram interest ; neque datur decreto jus, sed jus quod est decla- 
ratur et extra controuersiam ponitur. 

Cum igitur tot insignium auctorum testimonio probatum sit a nobis maris 
usum communem esse omnibus hominibus iure gentinm et ideo neminem pis- 
catione arcendum, nec quisquam potuerit proferri ex omni antiquitate patronus 
dissidentis sententiae rem confectam arbitror, etiamsi rationem cur ita esse debeat 
nullam attulero. Nam quod dicitur non omnium quae constituta sunt rationem 
reddi posse, id ad guaedam etiam iuris gentinm praecepta quominus extenda- 
tur, quid obstet non uideo, praesertim si ratio quaeratur talis ex qua per ne- 
cessariam Consecutionem praec-pta emanent. Exemplum sit in concubitu per- 
sonarum quae sanguine vel affinitate proxime juugantur; esse talem conjunc- 
tionem illicitam etiamsi legzem Dei scriptam non haberemus, ignorare tamen 
minime liceret; cum Romani iurisconsulti aliquod esse dican t incestum iure 
gentium %) et Paulus Apostolus tale facinus dicat „oudë èv zorg &9veour ovoud- 
GeoÎar.”) Rationem autem praecepti huius si quis velit reddere, haud facile talem 
inueniet cui nihil posset opponi, aut aeque certam et euidentem atque est ipsum 
praeceptum. Et certe quid causas scrutari opus est, cum referenda haee sint 
„0òs Tà Örzaubpard Toù Geov.“ b) Nam in his etiam „rd €9-vy èr deinvurver 
zò ëoyov Tod vóuou ygurròr ér vais zaodiars av tr, ovuwagrvoot ons eùTÓv Tijs 
ovverdijoems.“ 2) Recte ergo in Institutionibus dicuntur iura naturalia, in quibus et 
praecepta quaedam iuris gentium comprehenduntur, constituta esse diuina qua- 
dam prouidentia %; unde illud Sophoclis non abludit: „tygarra zcopadij Geôv 
vóurue,* 4) de quibus et illud addidit: „zoùderg order 28 öcov pdr.” 3) Neque aliter 
Isoerates: „aadaiov &Gos ó advres dvOomror poömwevor Oraredovour, oùy Ós 
brdrdoorinps zeemdrm pioems, eld'os bro darporieg noogrerayubio Ourd- 
wemg.“ 6) Quare hoe ipsum, quod Deus praecepta talia hominum animis insinuauit, 
suffieit ad inducendam obligationem etiamsi ratio nulla appareat. Rursus alia sunt 
praecepta iuris gentium quae ex tacito consensu originem habent; et haec 
quogue ad obligandum ualent etiam si nulla est eorum ex principiis naturalibus 
certa consecutio: cuiusmodi esse uidetur praeceptum de admittendis legatis. 
Nam sicut in uao populo, etiamsi is populus ad legem ferendam non conve- 
nerit, ipse tamen usus et consuetudo taciti consensus index ius facit, ita et hu- 
mani generis prisca consuetudo uim habet legis. Et hinc est quod multa iuris 
gentium dicuntur introducta moribus, et hue pertinet quod in Institutionibus 
dieuntur humanae gentes iura quaedam sibi constituisse 7). Praeceptis autem 
istis, siue a divino instinctu siue a consensu gentium ueniant, testimonium prae- 
bent tum usus antiquissimus bene moratarum gentium, tum sapientissimorum 
hominum auctoritas; quae cum nobis abunde suppetant in quaeque (?) pro maris 
communitate, merito hoc quoque ut iuris gentium praeceptum ualeret etiamsi 
causa esset obscura, cur ita constitui debuisset. 

Atque hie obiter castigandus est error Welwodi docentis quoties in hoe maris 


2) L. ult, ff, de Ritu nupt. (l. 68. D. XXIII 2.) 
b) Rom. 4. (vs. 32.) 


Bei Cor, V. vs. d. 

2) Rom. U. vs. 15. 

3) $ 14. Inst. 1. 2. De jare natur. gent. et civili. 
4) Sophocles, Antigone. vs. 454. 

5) Sophoeles, Antigone. vs. 457. 

6) Isocrates, Panathenaicus. 268. 

7) 8 44, Inst, L, 2, De jure natur, gent. et civili, 


348 


argumento fit iuris gentium mentio, non esse intelligendam legem aliquam communi 
gentium consensu latam, sed tantum exempluin consuetudinis aliarum nationum 
„ob oculos poni, quasi hoe vellent dieere Iurisconsulti: libertas piscandi in nostris 
maribus et opus aliquod faciendi in littoribus nostris itt competit umicuique Romani 
Imperii subdito, sieut eadem piscatio et iusopus faciendi subditis aliaram nationum 
competit in suis maribus et litoribus. Negare nolo interdum apud historicos maxime, 
ius gentium abusine sumi non pro eo iure quoi inter se habent gentes, sed pro 
eo quod qraedam nationes altera alterius exemplum secuta sibi juris statuerunt, 
hoe est pro iure ciuuli diuersorum populorum- Sed haec signiticatio, praeterquam 
quod imp opria est et rarior, hic locum habere omnino non potest. Supra enim 
ostendimus ex iuriscousultoram sententia, mare omnibus hominibus commu- 
nem usum debere; quae autem talia suut *) non reguntur aliquo iure ciuili 
uuius aut plurium popuorum sed iure communi gentium. Nam ius ciuile 
ea dirigit quae ad societatem unius populi pertinent, ius autem geutium ea 
ordinat quae communem spectaut hiumaui generis societatemm. Adde iam quod 
mare non tantum dicitur a iurisconsultis esse cormnune gentium iure, sed sine 
ulla adiectione dicitur esse juris geutium, quibus in locis ius non potest signi- 
ficare normmam aliguam iusti, sed facultatem moralem in re: ut cum dicimus 
haec res est iuris mei id est hibeo in ea dominium aut usum aut simile aliquid. 
Praeterea eidem iurisconsulti cum in hoe argumeuto de iure agunt, quae norma 
est iusti, non tantum mare dicunt commune esse gentium iure, sed pro eodem 
gentium iure saepe usurpant uocem iuris naturalis, ut ex Ínstitutiouibus appa- 
ret: haec autem uox ad illud ius gentium abusive dictum, hoe est ad ius qui- 
busdam populis imitatione commune, trahi non potest. Natura enim est prin- 
cipium uniuersale, et quae sunt naturalia ea ad omnes eiusdem naturae se 
extendunt non casu sed primitiua destiuatione. Et ideo Aristoteles „duxavov 
pvasròr® definit: „zò zarragob rijv avrijv Epor Oi vager,’ atque ita distinguit 
ab eo iure „ó #5 dopje oùdèr raptors ovemg % EÀÀms.' 2) 

Existimamus nihilomiuus allatam a nobis rationem cur mare proprium fieri 
cuiusquam nequeat talem, quam vanitatis nemo poterit convincere. Est autem ista, 
quia dominium rerum a naturali possessione caeperit, ut ait Nerua filius 2), 
et zac’ èraywyijrv ostendi potest. Mare autem naturaliter possideri neque totum 
potest, neque pars ulla quae quidem toti suo conjuncta et unita maneat. Est 
enim possessio naturalis definiente Theophilo „onmaruo0 scodpuarog narogi.” ©) 
Graecum zecfgerr Latino tenere expressit Paulus, et cum Nerua initium eius 
facit esse apprehensionem %). Apprehendi autemn nihil potest nisi corporaliter ter- 
minatum. Iam uero humidi est natura ab alio terminari; ac proinde humida 
non possidentur nisi per id ipsum quo terminantur, ut per uas possidetur 
uinum, per ripas suas flumina: quare interminatus humor non possidetur. Tale 
autem est mare, et flumen extra ripas elfusum; tantumgue abest ut possint ista 
possideri, ut contra quicequid ab ipsis tenetur possideri desinat. Hinc Labeo, 
Nerua, Paulus desinere me aiunt possidere eum locum, quem flumen aut mare 
occupauerit ©). Et hine est quod sicut quod in rmari aedificatum est fit priua- 


2) 1. 4. ff. de acq. poss. 6. 1. (1. 1 $4. D. XLI 2.) 

b) Inst. de Inter. (Theophili Paraphr. Institut. p. 889.) 

e) L. Possideri $ Labeo. — L. qui uniuersas S Item. ff. de acq. poss.(1.3 $17 
30 53. D. XLI. 2.) 


1) In het handschrift is hier tusschengevoegd „ea qua talia,” wat echter geen 
goeden zin geeft. De volzin is echter veranderd en ik behoud dus de oorspronke- 
lijke juiste uit 1rukking. 

2) Aristoteles in Politicis. 

3) 1,1 pr.et$ 1. D. XLI. 2, De acquir. vel amitt. possess. 


549 


tum (id est aedificantis, quia per aedificationem arena mari subdita terminatur et 
apprehenditur) ita quod mari occupatum est fit publieum, ut Aristo dixit 2); quod 
explicat Neratius cum ait sublato aedificio quod in litore erat positum (litoris 
enim hac in re eadem ratio quae cuiusvis arenae maritimae) non manere 
loeum eius cuius fuit aedificium sed in pristinam causam recidere ac perinde 
publieum fieri ae si numquam in eo aedificatum fuisset b); dixerat autem 
paulo ante, publiceum in hac materie intelligi debere non quod sit populi sed 
quod in nullius sit dominio. Marcianus eandem rem explicans locum aedificio 
collapso ait reuerti quasi jure postliminii ©). Quare? nisi quia maris aut littoris 
id demum quod corporaliter detinetur potest possideri, caetera possideri ne- 
gueunt. Veram ergo causam cur proprium cuiusquam fieri mare non possit 
expressit Johannes Faber ad Institutiones®): „Quol mare est incomprehensibile 
sicut aer, ideo non fuit bonis populi applieatum.” *) 

Nune quomodo hane rationem Welwodus oppugnauerit uideamus. Phiehan 
defeetus soliditatis, inquit, et quod in re aliqua consisti nequeat, haec non effi- 
ciunt quo minus ea res valide possideatur, multoque minus occupationem eius 
rei acquisitionemgue impediunt, si modo mari id largiri velimus quod luriscon- 
sulti terrae largiuntur °). Citat deinde Pauli responsum quod integrum sic habet: 
„non utique ita accipiendum est ut qui fundum possidere velit omnes glebas 
circumambulet, sed sufficit quamlibet partem eius fundi introire, dum mente et 
cogitatione hac sit uti fundum usque ad terminum velit possidere.” 5) Quis non 
uidet multis modis uitiosam esse hanc argumentationem? ut probetur res non solida 
et cui insisti nequeat possideri posse affertur exernplum a fundo, hoc est a re solida 
et cui insisti potest. Deinde dicitur in mari esse concedendum quod in terra 
conceditur ; at quid istud ? nempe ut partem introisse et inambulasse sufficiat ? 
at maris nulla pars est cui possit inambulari. Additur quo possessio nou impe- 
diatur eo multo minus impediri posse occupationem. At longe aliter res se habet: 
nam quia occupatio causa est possidendi, ideo plura ad eam requiruntur. Exemplum 
sit in fera, quae ut prirnum occupetur capi et apprehendi debet, postea autem satis 
est sì quouis modo custodiatur. „Possidentur enim,” ut inquit Nerua filius, 
„quatenus sub custodia nostra sunt” €); quod ipsum erudite sic explicat: „qua- 
tenus si velimus naturalem possessionem nancisci possumus,” ubi naturalis 
possessio est ipsa apprehensio. Ergo ad occupationem requiritur apprehensio 
actio, ad possessionem sufficit apprehensio potentia. Et hoe quidem in mobi- 
libus; in immobilibus vero sufficit animo et corpore caeptam possessionem 
animo retineri f). Multo ergo facilins contingit possessio quam occupatio et 
prima acquisitio. Sed ut rem premamus: possessionem in mobilibus quidern ma- 
nuum prehensione, in rebus autem irmmobilibus potestate standi ac sedendí [uris- 
consulti describunt8). Quare quod apprehendi non potest cui insisti ac insideri 
nequit, id per se etiam non potest possideri. Per aliud tamen possideri res ta- 


8) L. Aristo. ff, de rer diuis. (l. 10. D. IL. 8) 

b) L. Quod in littore ff, de acq. dom. (1. 14 S 1. D. XLI 1.) 

€) L. in tantum. ff. de rer. diuis- (L. 6 pr. D. IL. 8.) 

8) ad 8 Littorum Inst. de rer. diuis. ($ 5. Inst. IL 41.) 

€) L. Possideri $ Nerua. (f. de acq. poss. (l. 3 5 13. D. XLI. 2.) 

f) L. Possideri $ Sed et si animo. L. Si id quod ff. de acq. poss. (35 K 
Me25. D, XLL 2) 

8) L. 1. in princ. L. Possideri $ Ex contrario. ff. de acq. poss. (1. 1,355. 
D. XLI. 2.) 


1) J, Faber, In Institut. Justin. Comment. p. 29, vs. 
2) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 327,28.) 
3) 1, 3$ 1. D, XLI, 2, De acquir. vel amitt, possess, 


550 


lis potest, si comvprehensa sit substantia solidiore qua possideatur: nam per 
continens possidetur contentum. Mare per se apprehendi, insisti, insideri nequit. 
Vt per aliud possideri quiret necesse esset duo statuere, mare ab alio contineri 
et id continens possideri ab aliquo; quod non coatingere certissimum est. 
Quod ad Pauli responsum attinet, non agitur ibi de prima fundi occupatione ; 
namque is fundus de quo agitur iam terminatus erat, ut ex uerbis Iuriscon— 
sulti apparet. Terminare autem rem quae nullius sit est eam occupare, nec sine 
terminatione procedit occupatio. Re autem semel oecupata ac terminata facilius 
postea procedit possessio, non sine corpore quidem, sed ita ut actus corporis 
in unam partem extendatur ad totum ante terminatum corporaliter. Hoc quoque 
non aliter nisi sit quod obsistat. ldeo si cum magna ui fundum ab altero 
prius possessum ingressus sit exercitus. eam tantummodo partem quam intraverit 
obtinet *). Tres ergo sunt causae propter quas responsum Pauli ad mare aptari 
nequeat: quia mare non est a quoquam corporaliter terminatum aut circum- 
septum, quia ne parti quidem eius ulli insistitur, quia mare possessioni ita 
resistit ut a parte ad totum extensio fieri non possit. Resistere enim mare 
possessioni ex eo apparet quod arenae etiam maris, semel aedificio aut mole 
aliqgua occupatae ita ut propriae alicuius factae fuerint, diruto aedificio aut mole 
propriae occupatoris esse desinunt?). Vnde et hoc sequitur : etiamsi quis nauigans 
posset dici maris aut particulae alieuius possessionem adipisci, (quod minime 
uerum est, quia qui nauigat mari non insistit, non tenet mare, où zarégeu, sed 
magis tenetur xat zarégera °)), tamen digressa naui statim cessaturam quoque 
possessionem. 

Causa ergo proxima cur mare possideri nequeat non est aut fluida ipsius 
natura aut aestuum reciprocae uices (quas frustra (?) sibi obiicit Welwodus % ), sed 
idem quod in aere incomprehensibilitas. Interim vehemens ille motus maris, 
ut in feris ingenium immansuetum, id efficeret ut, etiamsi occupatio locum hic 
haberet, coutinuari tamen possessio et per possessionem dominium non posset 
nisì perpetua arctaque custodia. 

Pergit Welwodus et quanquam in partibus inquit fluidum est mare, attamen 
ratione totius rmetas suas retinet quas vix egreditur *). Si concedit Welwodus ad 
possessionemn inchoandam requiri ut res terminata sit, maris autem partes toti 
cohaerentes non terminari fatetur, necesse est simul fateatur partes saltem 
maris occupari non potuisse. Rursus si concedit, quod uerum est, rem fluidam 
et (ut hoe uerbo utar) non insistibilemm haud aliter possideri quam per posses- 
sionem terminantis insistibilis, hoc autem terminans uelit esse oram maritimam, 
sequetur nec totum mare possideri, quia nemo omnes simul oras maritimas 
possideat. Adde iam quod ne orae quidem maritimae termini sunt maris; 
terrae enim mari cinguntur, mare terras ambit xat zregvégev, ut loquuntur 
geographi omnes et auctores Latini Graecique. Et ratio monstrat ; terrae enim 
partes non cohaerent, mare omme quod proprie ita dicitur cohaeret unumgque 
et continuum est. Quare terrae partes magnae sunt maris insulae atque ita 
a praestantissimis scriptoribus vocantur, insulae autem in salo unde nomen. 
Terrarum ergo terminus aer et mare, maris uniuersi terminus tantum aer. 

Fatetur deinde Welwodus non abique exstare in mari insulas, breuia, rupes, 
quibus signis notantur termini partium diuisibiliam®). Sed hoe eum dicit plus 


2) L. Quod meo $ Rursus si ff. de acg. poss, (l. 18 $ 4. D. XLL, 2.) 


Def. l 14 S 1. D. XLI 1. De acquir. rer. domin. 

2) „Mare possidet verius qaam possidetur,” had De Groot reeds in zijn Mare 
Liberum. (p. 35) puntig gezegd. 

3) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 327.) 

4) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 328.) 

5) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 328.) 


5, 


nad A 


- 


en en 


ele. 


htac nd tac 


ij 


bd 
5 
8 


351 


sumit quam datur. Nam partem ullam maris quae unita sit suo toti diuidi 
corporaliter posse nemo dixerit; intellectualis autem diuisio nihil ponit in re 
nec quicquam facit ad possessionem. Sic insulae, breuia, rupes exstantes in 
mari corporaliter mare non terminant, sed terminantur a mari; possunt tamen 
inseruire ad dirigendas lineas intellectuales atque ita ponendos terminos intel- 
leetuales. Sed hoc quoque nihil ad possessionem. 

‚ Vrget Welwodus: et Deus, inquit, homini dedit mentem intelligentem quae 
capax sit talis distinctionis accedentibus instrumentis, puta pyxide nautica, as- 
trolabio aliisque. Agnosco distingui posse mare et esse usum aliquem huius 
distinetionis, tum in iis quae intellectus per se operatur, cuius generis sunt 
geographicae obseruationes, tum in ijs quae intellectus operatur accedente uo- 
luntate, quo referri debent hominum contractus. Et ideo si qua federa essent 
facta quae tali distinctione niterentur, dixi in Mari libero rem quidem ‘non 
affiei sed personas obligari!). Verum ad proprietatem quaerendam ista non per- 
tinent; nam proprietas non contingit sine possessione, possessio autem non 
inchoatur solo animo, sed necesse est actus corporis accedat *) Quod si lineam 
intellectualem ducere hane ad rem sufficeret, iam falsum esset quod jura dic- 
tant animo nos possessionerm non apisci. Mirum autem est non solui a Wel- 
wodo argumentum illud certissimum quod ipse dicterium vocat: nempe si 
lineam ducere ad occupationem sufficeret astronomos dicendos fore caeli, geo- 
metras autem terrarum possessores. 

Quanquam autem notissima sit illa juris regula: actu animi non inchoari 
possessionem, tamen si quis pertinaciter obsistat, ad manum est eius probatio 
a manifesta absurditate contrarii. Nam si actu animi inchoaretur possessio et 
cum _possessione dominium, cum duo eodem tempore eundem actum animi 
circa rem eandem exercere possint, sequeretur duos eius rei possessionem et 
proprietatem in solidum nancisci; quod in jure tam est impossibile, ut inquit 
Paulus Iurisconsultus, quam in natura impossibile est duo corpora esse in eodem 
in loco proximo. (?)?) Praeterea actus animi non sunt uisibiles, et ideo sciri non 
potest ater prior actum animi exercuisset, ac proinde rerum dominia essent in 
incerto. Haec uero omnia in actu corporali occupationis aliter se habent, nam 
eum duo in idem corpus simul exercere nequeunt. „Nam ut Paulus inquit, 
contra naturam est ut tu tenere uidearis (?) quod ego teneo ®). Deinde actus 
iste est uisibilis ac proinde probabilis, ita ut sciri possit uter prior rem occupaue- 
rit, qui proinde certus sit rei dominus. 

Paucis interjectis de quibus mox agemus Papiniani illud citat: „In finalibus 
quaestionibus uetera monumenta esse seqnenda.” 4) Sed hoe quid ad rem facit ? 
Nam finium regundorum iudicium, ut Vlpianus dixit, ad rustica praedia perti- 
net”). Mare in hoe iudicium uenire nemo veterum nos docet. Deinde a thesi 
ad hypothesin inuitum me pertrahit. Maiestatem Regis Britanniae submisse 
veneror, nec ullum puto imperium ei tantum posse contingere quod par sit 
ipsius eximiis uirtutibus. Sed cum maiora multo mereatur, inter laudes ipsius 
haec quoque ponenda est, quod praesenti magnitudine contentus est et ingentia 
auorum facta supergreditur nihil concupiscendo. Tum uero tanta ipsius est in 
omnes aequitas, singularis praeterea in socios et federatos benevolentia, ut 


2) L. possideri ff. de acq. poss. (l. 3 $ 1. D. XLI. 2) 


1) Mare Liberum. p. 33. Eveneens dacht De Groot hierover nog in 1625; verg. 
de geheel overeenkomende plaats in het Jus belli ae pacis. p. 130, 341. (l. II. 
Bed. 4 15.) 


9135. D. XLI. 9. De acquir. vel amitt. possess. 
5) 1. 3$5.D. XLI. 2. De acquir. vel. amitt. possess. 
B TREK. 1. Fin. regund. 


BRE pr. D. X. 4. Fin. regund, 


353 


multa quae iure sibi non debeantur ab ipsius honitate Bataui sperare audeant. 
Caeterum quia de insulis Anglicanis, de federe etiam Scotorum et Hollando- 
rum aliquid insparsit ego haec verissima reponam Vireruditissimus Academiae 
Cantabrigiensis professor, qui ius Anglicanum ad methodum Iustinianearum 
Institutionum redegit, sub titulo de rerum diuisione res naturali jure communes 
a pubtieis discernit; inter communia naturali jure mare ab eo ponitur, et littora 
maris quasi accessoria; ideoque ait neminem ad littus maris aceedere prohiberi, 
dum tamen a villis et aedificiis abstineat : quia, inquit, littora sunt iure gentium 
communia sicut et mare. Deinde ad alteram speciem transgrediens publica ait 
esse flumina et portus. Sed publica haec, inquit, quae totius populi aliquando 
fuerunt iure nostro ad Regem transferuntur, quippe qui uniuersi populi atque 
adeo ipsius reipublicae personam sustinet. Qui itaque in ripas fluminum pu- 
blicorum naues hodie exonerant, vectigal regi aut ius eius habentibus hoc 
nomine pendunt; et in flumine publico nemo piscatur qui a Rege hanc liber- 
tatem non obtinuit*). In federe uero, quod inter Henricum VII Regem Angliae et 
Philippum Hollandiae et Zelandiae Principem initum estanno CIJCCCCXCV, exstant 
haec uerba: „Quod piscatores utriusque partis partium praedictarum, cuiuscunque 
conditionis existant, poterunt ubique ire, nauigare per mare, secure piscari 
absque aliquo irapedimento, licentia, seu saluoeonduectu.” De quo federe quod 
ad piscationem attinet nihil actis posterioribus nouatum est?). Rursum in eo 
federe, quod anno CIJII XL convenit (?) inter lacobum VI 3) Scotiae Regem et Mariam. 
Hungariae Reginam ut Belgi et nominatim Hollandiae et Zelandiae Praefectam, 
cautum est de immunitate piscatorum: in altero vero anni CI9[9L Carolus 
Imperator Princeps Hollandiae et Zelandiae idemque Rex lacobus Scotus pro- 
mittunt ea quae circa piscationem et liberum usum maris conventa essent 
sincere obseruatum iri; cuius federis uerba repetita sunt in nouissimo federe, 
quod anno CIJIJXCIV maximus Principum Iacobus tunc Scotiae, nunc totius 
Britanniae et Hiberniae Rex cum Ordinibus federatis nostrarum nationum pepigit. 
Ad haec federa et ius gentium, cum quo federa ista consentiunt, usus 
quogue et consuetudo temporis omnem hominum memoriam antegredientis 
accedit; ab omni enim aeuo Bataui piscatores sub ipsas Angliae Scotiaeque 
oras non minus quam in caeteris Oceani partibus libere piscati sunt, neque passi 
sunt in eo se libertatis usu ulla ratione impediri: ita ut etiamsi praescriptio 
loceum in hac re haberet ullum ea pro ipsis manifeste staret, tantum abest ut 
contra eos possit allegari *). 

Quod uero in eo sudat Welwodus, ut ostendat successionem partium non 
obstare possessioni, et testimonium Alfeno indicit5), ut probet mutatis sensim 
particulis rem non aliam fieri, immerito se fatigat. Nam neque hoe fundamento 
nititur proprie inoccupabilitas, neque recte procedit comparatio. Nam regionis, 
nauis, hominis denique partes non impetu quodam simul, sed paulatim ac sine 


!) Van bevoegde zijde werd mij de gissing medegedeeld, dat hier sprake zoude 
zijn van Bractonius. Het door Selden uit diens werk medegedeelde (zie hiervóor 
p. 18 Noot 1) bevestigt die gissing in allen deele. Het eerste boek handelde vol- 
gens Selden „de rerum divisione “en de door Selden (Mare Clausum, in: Opera. II. 
p. 1381) daaruit aangehaalde woorden hebben hier en daar een treffende overeen- 
komst met de hier medegedeelde. 

2) De Groot gebruikt hier hetzelfde argument als de gezanten van 1610. De 
restrictie echter „quod ad piscationem attinet® bewijst, dat hij wist, wat door de 
Engelschen tegen hen was aangevoerd, en dat hij de quaestie over het tractaat van 
1520 kende. (Zie hiervóor p. 58,59,64.) 

3) Lees: Tacobum V. (Zie hiervóor p. 32.) 

4) Zie over dit alles uitvoeriger: hiervóor p. 27—39. 


5-76. D Vo Ar De judieiist 


353 


$ensu quodammodo mutantur; maris autem partes nullo momento consistunt. 
Quod uero hie iterum repetit, totum maris corpus suis quasi metis cohiberi, id 
ad rem non pertinet. Nam si hoe uult, finitam esse maris essentiam, hinc non 
sequitur esse ocecupabilem ; nam et aêris finitum est elementum. Si hoe prae- 
terea indicat mare terra terminari, iam ante ostensum est terram non esse ter- 
minum totalem uniuersi maris. Imo nec terra est totalis terminus partium ma- 
ris, quae intellectuale aliquod totum per se constituunt, puta Maris Hispanici, 
Galliei, Cimbriei: nullum enim mare tale terra ambitur. 

Et hactenus quidem rationem physicam excussimus ob quam mare proprium 
fieri non potuit. Addimus moralem alteram ex qua appareat non oportuisse 
mare proprium fieri. Meminerimus autem quod Aristoteles dixit, in materia 
morali non dari ezodeisers, sed debere nos hactenus „zò dzxouf?ès èruïyreiv 
ëp oor ú Toö rodymarog pios èrudégerer.” Y) Supra ostendimus natura res omnes 
esse communes, hoc est a natura aut Deo auctore naturae datum ius humano 
generi in res alias. Vt antem hic proprium ius in hanc rem habeat exclusis 
caeteris id natura non efficit; sed nec prohibet, verum permittit fieri dum 
causa rationabilis subsit, qua cessante nihil mutandum ratio suadet. In rebus 
mobilibus instituendae proprietatis causa fuit, quia res illae usu pereunt, unde 
uix poterant ex communione non oriri rixae, cum eadem re hic ita uteretur 
ut ille tantundem in ea iuris habens ea uti postea non posset; in rebus 
autem soli alia fuit causa, quia res soli êl zò sroÂù (quod in moralibus suffi- 
cit) fructum non ferunt nisi humano labore atque industria excitatae; unde 
iterum ex communione iurgia par erat metui, cum industrii ac laboriosi ho- 
mines aegre ferrent alios quorum neutiquam par esset opera tantundem aut 
etiam amplius fractuum auferre. Vtraque autem haec causa cessat in mari; 
nam et utendo ipsum mare nihil corrumpitur, et ut fructus proferat nullo 
eultu indiget. Mare ergo merito commune mansit; pisces autem quia usu 
pereunt fiunt proprii, sed ita ut res omnes quae nullius sunt, occupatione 
scilicet. Hac enim ratione optime oeccurrebatur rixis, si quae non poterant 
manere communia ea essent primi capientis: tum quia incertitudo proprietatis 
aliter evitari non poterat, tum quia-aequum erat statui diligentiae praemium. 

Quam claris verbis Romani Iurisconsulti mare nullius esse proprium et com- 
munem eius usum omnibus hominibus dixerint ante ostendimus: ita ut vim non 
ego illis fecerim, sed is faciat qui id negat. Tamen ut suam culpam mihi 
imputet Welwodus nouissimo loco duo adfert responsa, prius Martiani, Papi- 
niani alteram?): quae.an inspexerit multum dubito. Nam Martianum ait de 
maris diuerticulo agere, cum tamen aperte agat de fluminis publici non de 
maris diuerticulo®). Verba sunt: „Si quisquam in fluminis publici diuerticulo 
solus pluribus annis piscatus sit, alterum eodem iure uti prohibebit.”4) Sed 
hoe ferendum uteunque est pro eo quod Papinianum idem ait dicere, cum nihil 
minus dicat quam hoe quod valt Welwodus, imo contrarium potius adstruere 
uideatur. „Praeseriptio,” inquit, „longae consuetudinis ad obtinenda loca juris 


1) Aristoteles (2) 

2%) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 320,30.) 

3) Het moet trouwens erkend worden, dat De Groot het in zijn Mare Libe- 
rum (p. 29) had doen voorkomen, alsof Marcianus van een diverticulam maris 
sprak. — De wederlegging van Welwod is niet juist: immers De Groot zelf had 
vroeger toegegeven (Mare Liberum. p. 29), dat een diverticulum fluminis, wat de 
oecnpatie betrof, met ‘een diverticulum maris gelijk stond. (Zie eveneens: Jus 
belli ac paeis. p. 129. 1. IL. ec. 3. S 10.) Hier had dus integendeel het bewijs 
moeten volgen, dat een diverticulum maris niet met de opene zee gelijk gesteld 
mocht worden, een bewijs, dat trouwens op p. 350 te vinden is. 

4) 1. 7. D. XLIV. 3. De div. temporal. praescript. 


25 


554 


gentium publica eoncedi non solet; quod ita procedit: si quis aedifiëio funditus _ 
diruto quod in littore posuerat, aedificio alterius postea eodem in locoexstructo, 
occupanti datam exceptionem opponat, vel si quis quod in fluminis publici diuer- 
ticulo solus pluribus annis piscatus sit, alterum eodem iure prohibeat.”t) Non 
nego recte eouciliari posse haec loca si Martianum dicamus loqui de eo qui piscatio- 
nem continuauerit, Papinianum de eo qui piscationem dereliquerit, quod ex altero 
exemplo aedificii in littore diruti non absurde colligitur. Sed interim mirari satis 
non possum ad oppugnandas tot sententias quas pro maris commaunitate attu- 
limus produei loea duo, quorum alterum proprie ad rem non pertineat, alterum 
vero id cuius causa adtertur evertat potius quam confirmet. Rectius igitur 
attulisset Pauli responsum in l. Sane D. de Injuriis?); est enim id ferme unicum 
in omni Iuris Corpore, quod in speciem ipsìi faueat. „Sane,” inquit Paulus, „si 
maris proprium ius ad aliguem pertineat Vti Possidetis interdictum ei 
competit, si prohibeatur ius suum exercere, quoniam ad priuatam jam causam 
pertinet non ad publicam haec res, utpote cum de jure fruendi agatur, quod 
ex priuata causa contingit, non ex publica.” Sed uere diximus in Mari Li- 
bero®), his Pauli vocibus intelligi maris diuerticulum, sicut Martianus de fluminis 
diuertieulo loquitur. Quod ipsun Welwodus negare non poterit, 4) nam cap. 
XXVI haec ipsius uerba sunt. „Quin et hodie piscationem in fluminibus et in 
is maris partibus, quae possessionibus hominum, licentiam a rege habentium,; 
appropinquant, prohibere licet; sed nemini privato, extra Principis licentiam, 
ullo praetextu, aut longi temporis usu et praescriptione allegatis, proprietatem huius- 
modi maris partis ita acquirere licet, ut alios ibi piscari prohibeat; hae enim 
praescriptiones ad solos Principes pertinent.” Concedit hie Welwodus a priuato non 
posse ullam maris portionem possidendo acquiri. Atqui de priuato agit Paulus fatente 
Welwodo. Sequitur ergo ut Paulus non agat de maris portione. Quare cum nihi- 
Jominus statuat Paulus. jus maris proprium ad aliquem pertinere posse, 
restat ut non de mari agat toto aut de maris portione, sed de diuerticulo 3 
maris, quod ipsum mare vocatur improprie, sicut et Lacus Asphaltites mare 
dicitur. Hanc esse Pauli sententiam ex Martiani quoque responso apparet. 
Nam si fluminis, quod proprium est populi, nihil possidendo acquiri potest 
praeter diuerticulum, multo minus maris, quod commune est omnium, extra 
diuerticuluam quiequam proprium fiet. Adde- quod praecipua ratio quae occu- 
pationem impedit, nempe quia includi mare non potest non cessat nisi in solo 
diuerticulo ; estque diuertieulum maris persimile aeri incluso aedibus, maen 
proprium fieri non absurde quispiam dixerit. 
Interroganti Welwodo, cur Principi non liceat quod priuato licet et late prae- 
dicanti Principis curam pro tuenda maris securitate °), respondebo nihil a nobis 
negari Principi quod conceditur priuato, multa autem ei concedi quae priuato 
non concedantur. Diuerticulum igitur Princeps proprium facere poterit. Sed non 
debet sub dinerticuli nomine occultari maris portio toti suo unita. -Multum 
enim inter haec interest. Nam sicut pars omnis fluminis est intra ripam, di- 
uerticulum uero ultra ripae rigorem, ita pars maris citra littus, diuertienlum 
ultra est; quod et uox ipsa indicat, nam diuertere est de uia decedere. Ratio 
quoque diversa. Pars maris unita est toti mari, diuerticulum ab eo velut 
divulsum; pars maris terminis nullis constringitur, diuerticulum autem est aqua 


)L 45 pr. D. XLL 3. De usurpat. et usucap: si 

2) 1 14, D. XLVIJ. 10. De injuriis et famos. libell. 

3) Mare Liberum. p 29. 

$) Dit is dan ook waarschijnlijk de reden, dat Welwod deze plaats, die wedn In, 
het Mare Liberum aangehaald werd, niet heeft gebruikt. 5 

9) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 330.) 


855 


marina tefrae- ingesta et quasi inclusa; pars maris a natura est, diuerticulum 
magis ab arte, ut testimoniis Columellae, Varronis, Plinii, Martialis probauimus!). 
Diuertieulum si proprium fiat nihil decidit mari, maris autem partes sì pote- 
runt propriae fieri, poterit et totum quod non nisi ex partibus constat 2). Memi- 
nisse autein debemus, quaeri hic an per rerum naturam et ius gentium certa 
res possit propria fieri. In hac autem quaestione nihil momenti adfert nomen 
ac maiestas Principis, qui nec rerum naturam potest immutare nec ius gentium. 
Non magis Princeps quam priuatus tenere potest id quod per se teneri nequit. 
Et de iure uerum est illad Harmenopuli: „zat zor flaoudéwz ot zadodurot 
xoaveirmoar vóuor.” 9) Neque tutela quicquam ad proprietatein facit; nam Prin- 
ceps tutor est et custos etiam rerum alienarum, multo magis communium. 

‚ Leonis ego constitutiones citaveram zreoi vov sgoûtonr*). Quaerit ergo Wel- 
wodus, an minus ipsi fuerit auctoritatis quam aliis Romanis [mperatoribus °), In 
subditos sane suos tantundem iuris habuerunt lustinianus et Leo; sed apud 
nos auctoritatis non habent tantundem, quia apparet lustinianum eruditissimis 
usum. ministris in jure componendo ita ut in omni iuris lustinianei corpore et 
aequitas admiranda et prisci Quiritium iuris summa cognitio resplendeat; quo 
factum est ut populi plerique spoute sua leges lustinianeas receperint, ut Ro- 
mani olim Rhodias. At Leonis aliorumque Imperatorum legibus nunquam is 
honor delatus est. Quanquam in hac sane quaestione, ut Leouis nobis auctori- 
tas. non praejudicat, ita nee Iustiniani auctoritate innitimur, In iuris gentium 
controversiis non unius Principis iussa sed multorum saeculorum, multorum 
hominum uoces audiendae sunt. Claudius Imperator iustas inter patruos fra- 
trumque filias nuptias esse voluit; nemo tamen id ius esse concesserit. Neque 
uero aut factum Leonis aut id ipsum quod ab eo econstituitur multum ad 
praesentem controuersiam facit. Non enim Leo proprietatem sibi maris ascri- 
bit ut eam cui uelit pro arbitrio concedat, sed quid iuris sit pronuntiat ; in quo 
etiam si quid statuisset novum potuit id non ex rei natura, sed ex eo obse- 
quio quod subditi Principi debent consistere. Nam ut Vlpianus ait, etsi seruitus 
non potuit mari imponi, potuerunt tamen personae obligari ut scilicet aut 
facerent aliquid aut paterentur ®). Verum ne hoc quidemn sibi arrogat Leo, sed id 
quod per se iustum et aequum esse arbitrabatur sua lege confirmat; in quo 
fallatur nee ne non disputo. Certe quid senserit in aperto est. „Haec etiam lex,” 
inquit, „quae maritimorum praediorum ius tollit, eorum uude apud oras 
mare conspicitur, quaeque insuper illoram dominum si illie piscari volentes 
prohibeat iniuriarum actioni subiicit, nobis non aequa statuere uisa est” Et 
postea: „At quare ita fieri debeat nullam equidem rationem uideo.” Item: 
„Nam quemadmodum terrenis locis iuris est, ut quicunque domus dominus sit, 
is praeter illius usum uestibulum quoque atque atrium possideat, ut ita etiam 
in maritimis obtineat rationi esse consentaneum putamus.” 7) Nec magis ipsum 
id quod constituitur nostram quaestionem definit. Ex constitutionibus eiusdem 
Leonis LV, CIL, CUI, CIV apparet, in Bosporo Thracio solitos maritimorum prae- 

1) Mare Liberum. p. 28. 

2) Vgl. hier: Jus belli ac pacis. p. 129,29. (l. IL. c. 3. $ 8, 10.) Op de aange- 
haalde plaats zegt De Groot juist, het tegenovergestelde van het hier beweerde. Men 
zoude hem daar zijne eigene woorden kunnen tegenwerpen (zie hierna p. 359): 
„Qantitas et situs non faciunt diuersas substantiarum species; unius autem speciei, 
quomodo potest ius esse dinersum ?% 

3) Const. Harmenopulus, MZoógevoor vównv. 1. 1. 39. 

4) Leonis Novellae Constitutiones CIL—CIV. 

5) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 390.) 

6) 1. 13 pr. D. VIII. 4. Comm. praed. t‚ urban, q rustic, 

7) Leonis Novellae Constitutiones. LVL, 


356 


diorum dominos epochas quasdam hoc est septa statuere, quibus maris aliquam 
particulam praetentam suis praediis includerent. Hic si alius piscari uellet an is 
prohiberi posset dubitabatur. Veteres negauerant et prohibito dederant injuriarum 
actionerm, Leo contra dominis putat jus prohibendi competere. Pro Leone est quod 
ista circumseptio aut oecupatio est aut quiddam occupationi proximum, et maris 
portiuncula ita epochis terminata ad diuerticuli naturam et ad molis in mare 
jactae exemplum uidetur accedere quae propria fieri possunt. Contra pro uete- 
ribus Iurisconsultis facit quod mare universum communem usum hominibus 
debet, et quod idem debet esse ius partis quod totius ®). In hac quaestione si 
quis malit Leonis quam ueterum omnium sententiam sequi, cum eo ego serram 
non reciprocabo, dum tamen quod Leo de particula inclusa statuit, id ad 
apertas et reipsa indistinctas a mari portiones contra mentem Leonis non 
prorogetur. ò 
Duo ait a me concessa Welwodus e quibus sibi victoriam pollicetur. Prius 
est de diuerticulo, cui iam respondimus, imo in ipso Mari libero pridem 
responderamus. Alterum vero hoc est quod seriptum a me dicit: „Et sì quic- 
quam eorum prohiberi posset puta piscaturam, qua dici quodammodo potest 
pisces exhauriri,” quae uerba ita posita sensum nullum habent!). Describenda 
igitur fuit tota periodus quae est ista: „Deinde uero eliam qui mari imperaret, 
nihil tamen posset ex usu communi deminuere, sicut Populus Romanus arcere 
neminem potuit, quominus in littore Imperii Romani cuncta faceret, quae jure 
gentium permittebantur. Et si quicquam eorum prohibere posset, puta pisca- 
turam. qua diei quodammodo potest piseces exhauriri, at navigationem non posset, 
per quam mari nihil perit.” 2) Quis non uidet nihil hie concedi, sed argumentum duci 
in jure frequens, ut cui non lieeat id quod minus est ei multo minus liceat id quod 
maius est. Minus autem est piscaturam prohibere quam nauigationem, quia plures 
causae sunt quae nauigationern uetant prohiberi quam quae piscationem. Communis 
utriusque causa est quia mare omnibus patet; accedit in nauigatione causa peculiaris 
quod per nauigationem nihil e mari demitur. Et hue spectat ille Gieeronis locus a 
me adductus ex primo Oflieiorum ®), gqaem Welwodus cum piscatione male con- 
nectit. Non concedi autem a me piscationem in mari a quogquam posse pro: 
hiberi satis toto Capite Quinto apparet; et sì concessum a me esset frustra hune 
laboremm sumsisset Welwodus. Imo qui seriem sensumque meorum uerbo- 
rum recte ceperit, is facile uidebit illo ipso loco id impugnari quod ille 
quasi concessum sumit. Dixi enim minus esse iniustitiae in piscationis prohi- 
bitione quam nauigationis, ut cum _ piscationis prohibitionem ostendissem 
illicitam eo magis appareret, quam esset ab omni specie iuris aliena nauigandi 
prohibitio. Quod si quis sic velit argumentari : eum natura rei communicabilis sine 
ullo detrimento causa sit cur prohiberi usus non debeat, (eaque) cesset in piscatione, 
piscationem igitur prohiberi posse; respondebit quicunque erit dialecticae non 
imperitus, a remotione causae ad remotionem effecti ita demum argumentum 
procedere, si extra illam causam aliae sufficientes dari non possint. At hie sunt 
causae sufficientes plures aliae quae vetent piscatione prohiberi, ut ista quod 
mare cum sit inoccupabile nulli queat proprium fieri; ex eo autem quod pro- 
prium nulli est fractus colligere cuilibet liceat, ut exemplo ostendi potest her- 
barum aliaramque rerum in terris nouiter repertis nascentium. Deinde ut nullae 
aliae sint causae ipsum tamen ius gentium, siue ab arcano instinctu naturae 


2) 1, quae de tota ff, de Rei uind. (l. 76 pr. D. VL 1.) 


1) Welwod, Abridgement. (Zie hierróor p. 330.) 
2) Mare Liberum. p. 42. 
3) Cicero, De ofticiis. I, 16, $ 8. 


857 


profeetum siue a prisca consuetudine generis humani, ad obligationem intro- 
ducendam sufficeret. *) 

Conqueritur Welwodus magna Britannis damna inferri a piscatoribus Batauis 2). 
Quomodo tandem? quia ne pisces capiunt ? At damnurn dare non est dicen- 
dus is qui iure suo utitur %). Si Bataui Britannos piscatu arcerent damnum 
illis facerent; nunc quid nisi re communi communiter utuntur. Si libet Bri- 
tannis, possunt non tantum iuxta Batauos piscari, sed et Batauos antevertere 
quippe eum ipsi propiores sint piscoso mari. Sin ipsos taedet magni laboris, 
taedet impensarum quae in maxima frugalitate saepe tamen omnem quaestum 
exhauriunt, quod ab ipsis negligitur a vicinis capi quae tandem inuidia est ? 
Adde iam quod si damnum dare alteri dicendus est is qui piscatur in mari, 
quia alter eodem loco ac tempore piscari nequeat, ad hoc exemplnm et qui 
nauigat dici poterit nocere alteri, quia duo simul eodem in loco nauigare nequeunt %). 
Quod si hoe voluit Welwodus, illos etiam pisces disiici ac dissipari qui non capian- 
tur, hoe praeterquam quod verum non eredimus, id certe nauigationi non piscationi 
asseribendum est; ita ut qui hoe uelit impedire adnavigationem ad oram pro- 
hibere deberet. Sed in iure notissimum est, ea quae propter destinationem 
nei, KaTà Ovwfdef?ysòz eveniunt, nunquam iure suo utentibus imputari b). 

Ostendimus nihil esse a nobis concessum Welwodo, quod ad mare aut ius 
piscandi proprio iure vindicandum pertineat. Experiamur an non ego potius ex 
ipsius armamentario tela mihi possim depromere. 

_Primum hoe a Welwodo datur: priuatos nisi a Principe id acceperint non 
posse portionem ullam maris aut ius prohibendae piscationis sibi acquirere, 
quia ius eiusmodi praescriptionum ad solum Principem pertineat. Verba sunt 
ipsius capite XXV{ ex quibus sic licet ratioeinari %). Quiequid Principis est pro- 
priumn, si est alienabile, potest et a priuato praescriptione quaeri. At maris 
portio et ius prohibendae piscationis praescriptione quaeri a priuato non potest, 
nec id accidit quia haec sint inconcessibilia. Sequitur ergo ut ea nec ad 
Principem pertineant. Propositio probatur, quia iure gentium quod ad dominia 
rerum attinet nulla est distinctio inter Principem et priuatum; iuris autem 
ciuilis certissima est regula, quicquid acquiri potest priuilegio aut concessione 
idem posse acquiri possessione temporis memoriam excedentis. Assumtio est 
ex uerbis Welwodi; non esse inalienabile aut inconcessibile fatetur cum poait 
Principis beneficio ius tale posse quaeri, et tamen praeseriptione posse acquiri 
negat. Rursus alio modo sic argumentari lieebit. Quicquid proprium est populi 
id potest possessione memoriam excedente acquiri a priuato. At mare a priuato 
tali possessione acquiri non potest, non est igitur populi. Assamtio hic est ex 
uerbis Welwodi. At propositio probari potest zat’ èzaymyúv. Et est praeclarum 
ei rei testimonium in 1. Vsum aquae. C. de Aquae ductu. lib. XL?), si conferas L. Si 
in publico S Sine. D. de Aqua et aquae plu. arc. 6) et L.4. Sidque a Principe. D. 


a) L. fluminum 8 ult. ff. Damn. inf. L. Nemo damnum ff. de Reg. Iuris. (l. 24 
BERDE AKXIK. 2, — 1 154. D. L. 7.) 

b) L. 1. S Denique Marcellus. L. 2 $ Idem Labeo, ff, de aqua et aq. pluv. arc. 
(et S 12 ett. 250, D. XXXIX. 3.) 

1) Vgl. hiermele: Jus belli ac pacis. p. 129. (l. 2. c. 3. S 11, 12.) Hoewel De 
Groot het niet met zoovele woorden zegt, is het verbieden der visscherij met deze 
redeneering zeer goed te verdedigen. 

2) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 330.) 

3) Deze geheele redeneering is weler volkomen gelijkluidend met de argumenten 
door de gezanten van 4610 gebezigd. (Zie hiervóor p. 59,60.) 

1) Welwod, Abridgement. p. 57. 

5) 1 4 C. XL 42. De aquaed. 

6 1 1881. D. XXXIX, 3. De aq, et aq. pluv. arc. 


358 


de-aqua quotid. et aestiua '), Praeterea ex eo, quod praescriptionem hanc, qua maris- 


portio aut ius piscandi acquiritur, ad solum Principem pertinere dicit, aliud 
huie argumentum suppetit tale. Nemo potest praeseribere quod ante ipsius 
est, quia quod meum est meum amplius fieri non potest; at Princeps prae- 
scribere hie dicitur maris portionem aut ins piscandi: non est igitur ante 
praescriptionem ipsius. Si non ante ipsius est, ergo nec iure aliquo communi 
ad Principem ista pertinent, nec occupatione possunt acquiri. Nam quod ipso 
iure ad nos pertiuet ad id acquirendum facto nullo opus est; et ocecupatio uno 
actu impletur, cum praescriptio actum continuum et quidem longissimi temporis 
requirat. Concidunt ergo argumenta illa omnia Welwodi, quae aut iure ipso 
Principem volunt maris dominum fieri, aut ab initio mare non minus quam 
terras occupatum esse statuunt. Vltimo loco hoe accedat, cum Welwadus a 
priuatis citra beneficium Principis maris portionem aut ius prohibendae piscati- 
onis neget posse acquiri, nihil pro ipso facere L. Sane D. de injuriis 2), cum ibi 
de eo jure agatur quod ex priuata causa contingat, non ex publica; qui tamen 
unus locus est in iure uniuerso, quo in errorem inducti sunt omnes qui antehac 
a defensa nobis sententia recesserunt. 

Alterum quod dedit Welwodus est, nauigationem non posse a quoquam cui- 
quam prohiberi ulla in maris parte 5); quod eum sit verissimum non potest nisi 
a tali iure gentium proficisci quod gentes omnes obliget. Hoc ipsum vero ef- 
fatum momenti maximi a veteribus lurisconsultis, qui omnia iuris gentium 
tam diligenter persequuntur, omissum esse quis credat? At mentionem eius 
nullam inueniet nisi in is uerbis, quae mare in nullius esse dominio, aut com- 


munem eius usum esse hominibus omnibus asseuerant. Vnde colligo- haec ipsa 
axiomata, mare in nullius esse dominio et communem eius usum omnibus 
homiaibus, non eius esse iuris ciuilis, quod imitatione sit factum commune po- 
pulis pluribus et quod abusiue ius gentium uocatur, sed iuris gentium proprie, 


dicti, quod gentes gentibus obligat. Nam ex effectu causa cognoscitur. At quod 
illicitum est nauigationem prohibere ex illis axiomatis uenit. Hinc etiam colligo, 
in illis axiomatis uoces nullius et omnium omnino uniuersaliter intelligendas, 
non autem de populi unius ciuibus; quia nauigatio prohiberi non ‘modo popu- 


laribus non potest, sed nec externis: effecta autem uniuersalia non possunt 


procedere «a causa particulari. Posito autem ista axiomata esse ueri iuris gen- 
tium et uniuersaliter capienda, facile apparebit piscationem quoque omnibus pa- 
tere nullo discrimine. Nam piscari quoque est uti mari, et quod nullius est 


proprium eius fructus fiunt occupantis. Atque ideo Vlpianus et Martianus a 


negatione proprietatis et positione communis usus ipsius maris ad piscationis 
libertatem argumentanturf). Huius consequentiae vis Angelum et qui cum ipso 
hallucinati sunt eo perduxit, ut quia ex Pauli responso male intellecto pisca- 


tionemn in mari prohiberi posse statuerant, inde porro maris partem propriam 


fieri alicuius posse asseuerarent; hoe uero posito eo producerent argumentatio- 
nem ut prohiberi quoque nauigationem posse non vererentur asserere; quod 
quam absurdum ac noxium sit uidet Welwodus. Rogandus est igitur ut prae- 
cludi eius erroris fontes patiatur. | 
Tertium hoe a Welwodo datum accipio: „Mare proprium alicuius fieri non 
potest quia natura iubet esse commune. Cui et ego possum assensum praestare 
si de magno uasto immenso mari esset controversia.” 5) Et postea: „Pronunti- 


1D „20 S$ 42. D. XLIIL 20. De aqua quotid, et aest. 
21. 14. D, XLVIL 41). De injur. et famos: libe ll, 

3) Welwod, Abridsement. (Zie hiervóor p. 324,25.) 

4) Vgl.: Jus belli ae pacis. p. 129. (l. IL. c. 3. $ 4. 12.) 
5) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 329.) 


859 

ándum censeò mare liberum, nempe eam partem magni maris quae a finibus 
longe remota est!) Hic iterum repetam, hoc cum sit verissimum et mo- 
menti maximi a ueteribus Iurisconsultis non esse praeteritum. At nusquam 
hoe ili fradiderunt nisi loeis a nobis- citatis, quibus mare in nullius domi- 
nium peruenisse et iure gentium communem eius usum esse omnibus ho- 
minibus pronuntiatur. Unde iterum liquet quod modo dieebam, agi illis locis 
de uero ac proprio gentium iure, et propositiones illas omnino uniuersaliter intel- 
Jigendas. lam uero ijdem iurisconsulti simpliciter mare nominant, neque dis- 
eernunt propinquiusne sit an remotius terrae, vastum an minus uastum. Vnde 
ergo nobis ista distinctio? Quid quod non modo probari non potest id discri- 
men, sed facile etiam refutatur. Nam quantitas et situs non faciunt diuersas 
substantiarum species; uuius autem speciei quomodo potest ius esse diuersum, 
et quidem ex gentiam iure quod maxime aequale et uniuersale est ? Adde 
quod Welwodus non Maris Mediterranei sed Oceani partes quasdam vult pro- 
prias fieri, et quod omnia quae ad defendendam istarum partium proprietatem 
attulit possunt non minus recte ad Oceani alias partes vastiores aptari. Nam si 
in istis partibus de quibus agit Welwodus sunt insulae, rupes, breuia, ea et in 
Atlantico Oeeano reperias. Si istae partes habent littora, habet et Oceanus 
Atlantieus. Et quae ratio tandem etficiat ut si occupari potest mare ad cen- 
tena milliaria non possit ad centena quinquagena, inde ad ducena atque ita 
deineeps? Si aqua ad centesimum milliare est propria, cur aqua quae istam 
propriam immediate eontingit non aeque propria esse poterit. Haec sunt 
droge, ad quae veniri necesse est ubi semel a uero recesseris. lam uero si 
recte dictum est a Welwodo, etsi partes maris terminatae non sint esse tamen 
universum maris corpus terminatum eoque occupabile, sequetur ut uniuersus 
Oeeanus facilius possit proprius fieri quam partes singulae, ut quae Oceano 
cohaereant eoque certis metis non teneantur ?). 


1) Welwod, Abridgement. (Zie hiervóor p. 931.) 

2) In lijnrechten strijd-hiermedeis: Jus belli ac pacis. p. 128,29. {1 IL. c. 3 88,10.) 
Ik begrijp dav ook niet, dat prof. Fruin (Een onuitgeg. werk v. Hugo de Groot, in : 
Gids. 1868, IV. p. 223, 240, 253) meent, dat er tusschen de vroegere en latere denk- 
wijze van De Groot over mare liberum „geen ander verschil bestaat dan hetgeen uit het 
met den tijd veranderde karakter van den schrijver te verklaren is.” De zee is van 
nature vrij en kan niet geoccupeerd worden, had De Groot in zijn Mare Liberum 
geleerd. Ben gedeelte der zee staat hierin volkomen met de geheele zee gelijk, herhaalde 
hij in zijne Defensio zoo kras mogelijk. Bij eene „maris portiuncula epochis termi- 
mata” wil. hij slechts occupatie toestaan, „dummolo quod Leo de particula inclusa 
statuit, id ad apertas et reipsa indistinctas a mari portiones contra mentem Leonis non 
prorogetur.” -Zelfs occupatie van een „diverticalum maris” geeft hij alleen toe onder 
uitvoerige verwijzing naar het onderscheid, dat er tusschen zulk een diverticulum en de 
zee zelve bestaat. Wat anders leert hij nu in zijn Jus belli ac pacis, waar hij 
diverticula, 20ó9voe, portiones maris non undique inelusa littoribus, sinus, zelfs 
freta voor toeëigening vatbaar oordeelt, dan dat wat hij in Welwod ten zeerste afkeurde? 
Ook hij vergeet hier, dat „quantitas et situs non faciunt diuersas substantiarum spe- 
cies,“ — dat eene „particula inclusa® juist door de „cireumseptio” voor toeëigening 
vatbaar gemaakt wordt, en dus met de „apertae et reipsa in listinctae a mari portiones” 
niet mag gelijk gesteld worden, — dat eindelijk „non debet sub diuerticuli nomine 
oeeultari. maris portio toti suo unita.” Ook Welwod had gesproken van „een be- 
paald gedeelte der zee, van betrekkelijk geringen omvang:” een principiëele grens 
tusschen Welwods-Abridgement en het Jus belli ac pacis, schijnt het mij hier 
niet mogelijk te trekken. — Uit de Defensio blijkt ook duidelijk, dat De Groot „het 
onderscheid tusschen den Oceaan en de zee, tusschen zeeën van grooter en die van 
kleiner omvang” niet heeft „voorbijgezien,’ maar dat het voor hem eene uitge- 


360 


Et hactenus quidem de maris communitate et libertate piscandi sententiamt 
pridem a nobis propositam satis ut arbitror defendimus. De industria autem 
pepercimus agere de maris imperio ac iarisdictione, quia ea quaestio ad domi- 
nium et ad ius piscandi nihil pertineat, ideoque non recte a Welwodo eum 
hae nostra controuersia permisceatur. Quanguam igitur supersedere huic rei 
tractandae poteram, tamen ne quid lector desideret, dicam quid mihi uideatur: 
quod ut recte fiat uideo mihi non tam respiciendum ad interpretes, qui paucis 
retro saeculis uixere, qui saepe ab alis et a sese dissident, quam ad priscos 
auctores ipsaque iuris principia et regulas. Quare ne res diuersae perperam 
confundantur, distingnendum censeo inter eam iurisdictionem, qüae cuiquam com- 
muniter et eam quae cuiquam proprie competit. Communiter omnes popuii aut 
eorum Principes punire possunt piratas et alios, qui in mari contra ius gentium 
delinguunt. Nam et si quam terram ponas a nullo populo oecupatam, in latro- 
nes ibi delitentes idem erit juris. lurisdictio autem, quae cuiquam iure proprio 
competit, aut in personam aut in rem siue loeum dirigitur. In personam iuris- 
dictio aliqua competit nulla loci ratione habita; nam et Princeps subditis uetare 
potest etiam ne tale quid faciant extra territorium, atque ita qui legatos mittunt 
imperant legatis longe agentibus. Vicissim in locum jurisdictio dirigi potest non 
habita personae ratione : atque ita hospitibus transeuntibus leges ponuntur ab eo, 
qui in solum qua transitur imperium habet. Rursus in personam iurisdietio est 
aut ab ipsa reipublicae institutione, puta summae potestatis in subditos, aut ex 
pacto in federatos. Itaque non tantum potest Princeps subditorum actionibus mari- 
tmis legem ferre, de iis judicare, etiam tributum imponere, sed etiam federatorum, 
si id federe conuenerit. Nam, ut ex Vlpiano diximus, etiam cum res seruire 
non potest personae tamen possunt conventione obligari}). Neque negem quod 
federe induci potest idem posse induci tacito consensu hoe est consuetudine, 
dum ne consuetndo extra eos extendatur qui longa patientia uideri possunt 
assensum praebuisse. Et hactenus non refragor iurisdictionem aliquam in mari. 
statuentibus. Caeterum si quis ultra urgeat, esse et in mari non minus quam 
in solo aceupato localem aliquam seu realem iurisdictionem, id quibus possit 
probari aut rationibus aut ueterum testimoniis sane percupiam discere. Rati- 
ones pro hac sententia legi nullas: imo arbitror non deesse ualidas in partem 
contrariam si quis recte expenderit, ut a priuatorum oeccupatione dominia 
priuata ita a poputorum occupatione nata esse territoria. Auctores antiqui, 
imprimis Iurisconsulti ad quos proprie spectat haec tractatio, nusquam id, 
ni fallor, tradiderunt. Exstant quidem leges Rhodiae, exstant Atticae, exstant 
Romanae de rebus maritimis: sed istae omnes in subditos diriguntur; quas 
proinde non est eur ad loci imperium referamus, cum, ut modo diximus, 
subditis imperari soleat etiam in alieno territorio agentibus, quanto magis in 
eo loco uersantibus, in quo communis est omnium populorum jurisdictio. 
Sed externis in mari agentibus leges aut tributa imposita non inuenio. Mo- 
ueat forte aliquem Celsi responsum (nam praeter hoe nihil uideo quod adferri 
ad rem possit) dicentis littora esse in quae populus Romanus imperium habet, 
quae et littora uocat populi Romani; sed eum continuo subiiciat, maris autem 


maakte zaak was, dat dat verschil niet bestond. En werkelijk, het nieuwere vol- 
kenrecht moge De Groot’s latere opvatting als de ware gestempeld hebben, het 
schijnt mij toe, dat de leer, in het Mare Liberum en in de Defensio verkon- 
digd, misschien juister, zeker consequenter is. Niet „het vuur der jeugd” behoeft 
„den ijverigen vaderlander“ tot het verdedigen daarvan aangespoord te hebben, ook 
een „onpartijdig geleerde“ zonde m. i. de stelling kunnen goedkeuren. Im ieder 
geval schijnen mij de gronden, door De Groot voor de latere verandering van 
zijn gevoelen aangevoerd, onbeteekenend. 

JD) L 13 pr. D, VIIL 4. Comm. praed. t‚ urban. q. rustic. 


561 


cómmunem usaum omnibus hominibus ut aeris, manifeste uidetur inter mare 
et littora in hoe quoque negotio diserimen facere %). Quid autem uoce littoris eg 
in loco intelligi possit supra disseruimus*®), Certe littus facilius occupari quam 
mare in sua natura permanens nemo negauerit. Narrant Plutarchus, Velleins 
atque alii, a C. Tulio Caesare priuato adhue captos in mari piratas et cum pro- 
consul animaduertere in eos negligeret, Caesarem in mare reuectum atque ibi 
piratas ab ipso cruci suffixos. Nou magis autem hoe ausus fuisset Caesar in 
mari quam in prouincia, imo majestate laesisset, si tam mare quam ipsa 
prouincia territorium fuisset populi Romani. Haec mihi ita uidentur, quibus si 
quis meliora indicauerit, cedam libenter meis. Sed, ut dicere incepi, nostra 
controuersia de proprietate est maris et piscandi prohibitione. Ab hac autem 
aliena est jurisdictionis quaestio. Nam primum proprietas ab imperio separata est, 
ideo ius dicitur de rebus alienis; deinde ius dicentis aut imperantis - auc- 
toritas iure gentium cohibetur. Imperat Princeps et ius dicit non de humanis 
tantum rebus sed et de Diuinis, sed iubere non potest a Deo uetita aut uetare 
a Deo jussa. Legum ciuilium arbitrium habet summa potestas: iuris diuini, 
naturalis, gentium custodiam et tutelam. Quare etiam si quam Princeps ha- 
beret jurisdictionem realem in mari et quidem Oceano, ea pertineret non ad 
proprietatem maris sibi uindicandam, sed ad tuendam eius communitatem ; non 
ad prohibendam cuiquam homini piscationem, sed ad libertatem piscandi de- 
fendendam. Nec aliter sensere illi ipsi recentiores quos Welwodus allegat ut 
probet territorium in mare etiam extendi. 3) 

Quanquam autem in omni hac dissertatione ueterum pressi uestigia, omissis 
ferme magistris recentioribus, qui nimis longe interdum aut temporum culpa, 
aut causae alicuius susceptae studio a uera iuris ratione aberrarunt, tamen ut 
appareat non meum aliquod eommentum, sed et maiori et meliori parti recep- 
tam sententiam a me defendi, adjungam hie quae alii eodem super argu- 
mento scripsere, et ex Italia, Germania, Gallia, Britannia, Hispania quendam 
doetissimorum uirorum qussi Senatum huius controuersiae iudieem conuocabo *). 


Caetera desunt. 


BIJLAGE D. — (p. 110.) 


Messieurs. 


Il ny a rien au monde que le Roy mon Maistre embrasse auec plus de vo- 
lonté et d’affection que les occasions, qui se presentent pour l'accroissement 
d'amitie et estroitte correspondence auec les Princes et Republicques ses bons 
Amis et Alliez, et particulierement avec VV.SSries, Aussi au contraire rien ne 


yL3. pr. et $4.D. XLIIL 8 Ne quid in loco publ. vel itin. fiat, 

2) Zie hiervóor p. 339. 

3) In lijnrechten strijd met het hier gezegde is: Jus belli ac pacis. p. 12931. 
(Ll. IL ec. 3. $ 13—15.) Het hier veroordeelde „imperium ratione territorii” wordt 
daar met name gewettigd. Wel is waar spreekt hij hier, evenals waar hij dominium 
in mare toelaat (Jus belli. l.c. S8), slechts van een „maris portio,” maar: „quan- 
titas et situs non faciunt diuersas substantiarum species.” — Ook een „vectigal 
aequum impositum navigantibus® kenrt hij goed, terwijl in de Defensio de quaestie 
juist liep over een „vectigal aequum”, dat niet eens aan de navigantes, maar aan 
de piscantes was opgelegd ! 

4%) Naar het origineele handschrift van De Groot op de Leidsche bibliotheek. 


26 


362 


desplaist plus a Sa Ma. que quand au lieu de serrer de plus pres et estreindre 

cette bonne intelligence (dont ces Prouinces icy, en ont gouste les fruicts au temps 
de paix, et au temps de guerre) soit il par accident, soit il par desseing, on 
donne subiect de iour a autre de la dissoudre ains de la rompre tout a faict. 

Tel est (sans ramentevoir pour le present les autres desgousts et grieffs dont 
Sa Mate et ses subiects s'en pleignent contre quelques uns en ces Prouinces) 
la. prise de corps faicte tout fraischement aupres d'Escosse par les Capitaines 
de deulx Nauires de guerre de cette Prouince icy (Yung de Rotterdam et 
autre d'Enchusen) d'ung Officier publicq de Sa Mate, sa retention violente, et 
sa conduitte icy en Hollande par force, dont Sa Mate. m'a commandé d'en faire 
plainte en ceste Arse punee, rendant VV,SS.ries Juges de cest affront puis quelle 
se persuade qu'elles n'en sont pas parties. 

Estant led.t Officier (qu'est ung des premiers de | Admiraulte d'Escosse, nomme 
Jan Broune) conduict expres par ung des Nauires Royaulx de Sa Mate. en ces 
Mers la: costoyants l'Escosse, et se mettant a l'execution de sa charge, quest de 
faire collection entre les poissonniers (tant des Subiects de Sa Mate. comme Es- 
trangers) d'ung certain droit antien de la Couronne d'Escosse, qu'on appelle Assis 
d'hareng!) et se gouuernant (selon ses instructions) auecc toute douceur et mo- 
destie, sans forcer personne, ains se contantant ou du payement dud'. droit, 
ou d'une honneste responce, sans s'en formaliser d’'auantage qu'en cas de refus 
d'en prendre attestation pour lacquit de son deuoir, et ainsi passant d'ung Nauire 
a l'autre des poissonniers, et ayant sans aulcune difficulte receu led.t droit 
de quelques ungs mesmes de ces pays icy, il vient finalement aborder ung des 
susd.& Nauires, celuy de Rotterdam (dont le Cap.re se nommme Andreus Clif) 
lequel pretendant d'auoir la charge, en qualite d'Admiral de respondre pour 
tous les poissonniers de ces Prouinces icy, luy fit refus dud*. droict, et luy en 
donna attestation par escrist, dont led*. Jean Broune s'en declarant satisfaict, 
et prennant conge dud.t Cliff auec intention de s'en aller, pour executer sa 
charge parmy ceux d'autres nations, fust sur l'instant arresté dans le mesme 
Nauire par ung autre Capitaine d'Enchusen, nomme Jean Alberson, lequel luy 
demanda premierement son nom: et layant entendu, Si vous (dit il) vous appel- 
lez Jean Broune et soiez la mesme personne qu’a faict la collection de ce droict 
d'hareng l'année passée, Nous auons charge de la part de nos Maistres de vous 
prendre prisonnier; et- vous ameiner en Hollande. Lequel aussi tost dit, aussi _ 
tost faict, nonobstant que led.t Broune leur prioit d'y bien penser, faisant veoir 
a touts les deux Capitaines les lettres patentes de Sa Mate, auec ses instructions, 
d'user toute sorte de moderation et honnestete en l'execution de sa charge. Ge 
quil ne manquoit point de continuer, mesmes au plus fort de ceste iniurieuse 
retention, escriuant une lettre modeste au Capitaine du Nauire de Sa Mate, luy 
donnant ordre de s'en retourner en Escosse, Sans. user de violence ou autre re- 
sentiment pour sa retention; mais seulement d'en donner compte a Sa Mate, It 
le 2) soubmettant au reste a la volonté de ceux qui lauoient en leurs mains. 

Or les mocqueries et brocards qu'on luy en usoit durant son seiour par 
Pespace de deux iours sur le Nauire de Cliff, et puis la violence en le leuant 
d'ung Nauire à autre par lequel il fust ameine prisonnier iey en Hollande; et 
finalement quelgue parole arrogante pleine de mespris, jettée au trauers quand 
il fust conduict icy pres, en une Assemblee publicque, pour entendre sa raison 3), 


1) Zie hierover meer op p. 144 Noot M4. f 

2) Lees: „se. 

3) Zinspeling op eenige „discours insolens,“ te Delft in Browne’s tekenden 
door een der „principaux Officiers de la pêche” gehouden, over de groote macht der 
republiek ter zee in vergelijking met de vloot van Jakob 1. Dadelijk had men 


363 


estants adioinets comme circumstances au faict principal de sa retention, 
rendent le cas si enorme qu’on peut a bon droict demander, quid facient 
hostes capta erudelius urbe? 

Quel en est desia le bruict par le monde, et quelle vitupere il se peult bien 

pmaginer, estant ceste prise de corps faicte a la barbe quasi de Sa Ma'®. durant 
son seiour en Escosse,au veu et sceu de tant des Nauieres des diuerses Nations, 
lesquels se trouuoient espars par ces Mers la, ayants esgal interest au faict de 
ce droiet d'Assis, les ungs comme les autres. 
Que eest oultrage soit commis par ordre publicg de VV.SS.ries ou de quelque 
Prouince en particulier Sa Mate. ny Messieurs de son Conseil ne le veulent pas 
croire ; bien que lesd.ts Capitaines Cliff et Alberson pretendoient d'en estre 
authorisez ; et a cest effect produisoient en la presence dud.t Jean Broune et 
autres certaines lettres patentes contenants (comme ils disoient) commission 
expresse de la part de leurs Maistres pour cest arrest. Mais puis que ee qui 
se faict par Ministres subordonnez est le faict des superieurs, iusques a ce quil 
soit disaduoue et rien de cette nature ne se desaduoue pleimement, sans repa- 
ration des dommages et chastiement exemplaire, tel que poura estre non moings 
publieg et notoire a tout le monde que la qualite de l'iniure. Reste que ce 
demande de VV.SS.ries (comme ie fais) au nom de Sa Mate, telle reparation 
et satisfaction d'honneur qui poura suffisament esgaller la perte dud.t droit 
soufferte par ceste prise, et la grandeur du forfait. Et sur ce j'attanderay la 
responce de VV.SSries, pour en donner compte a Sa Mate. 


Exhibe en [assemblee de Messieurs les Estats Gene- 
raulx des Prouinces Unies du Pais Bas sur le 
27me, d'Aougst 1617 stilo veteri 

(Estoit Signe) 
Dudlev Carleton. |) 


Tee on WD oe li A, 


Die Staten Generael der Vereenichde Nederlanden, rypelyek geleth hebbende 
opde Remonstrantie, aen haere Ho: Mo: ouergegeuen, by de Gedeputeerden 
van Syne Mat. van Groot Britannien bedancken voor eerst ten hooehsten 
deselue zyne Mat. vande groote genegentheyt, die hij verclaert te hebben, tot 
de continuatie, ende naerder verenopinge vande vruntschap ende alliantie van- 
de selue zvne Mat met dese Vereenichde Nederlanden, Verclarende aen haere 
zyde, gelvek zij bevinden, dat deselue vruntschap tusschen de Croonen van 
Engelandt ende Schotlandt ende dese Nederlanden van alle oude tyden byde 


zieh daarover verontschuldigd en wel „selon la manière de ce Païs (!), comme des 
discours tevus par un homme qui venoit d'une fête,” — Overigens waren Carletons 
klachten zeer overdreven: niet alleen was de geheele zaak reeds gedesavoueerd en 
werden de schuldigen, algemeen gelaakt, maar ook was hij overtuigd, dat alles zon- 
der last der Staten was geschied. Bovendien was de behandeling, die Browne in 
Nederland ondervonden had, zoodanig geweest, dat hij zelf die niet anders dan 
roemen konde. (Zie over een en ander: Carleton, Lettres. Il. p. 41 —44.) 
1) Overgenomen uit de R‚S-G, 6 September 1617, 


964 


Coningen, Princen, ende Regierders van dien is gehouden geweest in sonderlinge 
recommandatie, ende dat deselue grootelyex is vermeerdert, sedert dat bouen 
den natuijrlycken bant vande situatie vande landen is bijgeeommen, de eeni- 
cheiĳt inde waere Christel. gereformeerde Religie, Waervuijt gevolcht zynde, 
seer groote Conincklycke faueuren ende beneficien, die de landen vande Conin- 
ginne Elizabeth, onstertfelycker memorie ende daernae van zyne Mat hebben ’ 
genoten, dat zij oock ouersulex haer seluen schuldich kennen, om alles dat 
in haer macht is, by te brengen tot augmentatie vande voorscreuen vrunt- 
schap, ende danckbaere erkentenisse van selue faueuren ende benificien, 
Verhoopen voorts dat zyne Mat, nae syne ouer groote voorsichticheijt, ende 
sonderlinge sorge, die deselue is dragende, voorde conseruatie van dese Ver- 
eenichde Nederlanden, wel sal connen considereren, dat deselue Landen, zynde 
van seer cleyne extensie, iegens de macht van haere openbaere, ofte bedeckte 
vyanden nyet en souden connen bestaen nochte dienstich zyn aen haere vrun- 
den, ten waere de zee suppleerde t’gunt aen t'landt is ontbreeckende, Sulex dat 
de hoochdringen noot de Imgesetenen van dese landen heeft bewogen, om 
verscheyden nauigatien te soecken, ende haer seluen alsoo ten deele door trat- 
ficque, ten deele oock door de Visscherie te onderhouden, Welcke visscherie zij 
niet alleen naeby, maer oock verre van dese landen, hebben geexerceert, tot 
onder Terreneutue, ende andere custen, soo wel opde Walvisschen, als op 
andere cleyne visschen, ende dat ouer langen tyt van laeren, sonder oiĳt van 
ijemant daer inne verhindert te zyn, Tis oock sulcx, dat in den Iaeren XCII, 
XGV, XCV[ ende XCVII, soo bij eenige Steden, als by eenige Ingesetenen 
van dese landen door het toedoen, beleyt, ende authoriteyt van Haere Ho: 
Mo: tot haere groote costen zyn vuytgerust verscheyden Schepen om de 
gantsche zee ontrent de Noort Pool, mitsgaders de custen ende landen aldaer 
gelegen te ontdecken, Onder anderen, soo is ten seluen tyde, als namentl. 
inden laere XVC XCVI opden XIXen Tunij, ende eenige navolgende dagen *) bij- 
de Schipperen, Willem Barentsz. ende Jan Cornelisz. Rip (onder t'commandement 
van lacob van Heemskerck) gevonden, ende ondeckt, seecker landt, liggende 
Noordelick van de Noortcaep van Fijnmarcken, op de hoochte van LXXVI tot 
LAXX graden, Welck landt noyt te vooren aen ijemant bekent zynde geweest, zy- 
luyden genoempt hebben Spitsbergen, hebbende nijet alleenlyck het voors. 
landt op verscheyden plaetsen betreden, maer oock eenige mylen te lande- 
waert inne gegaen, ende aen de hoecken, baijen, ende riuieren, die sij daer von- 
den, gegeuen seeckere naemen, die oock dienvolgens ouer langen tyt zyn gestelt 
geweest in de Nederlandtsche gedruckte Caerten, Sij hebben oock ten seluen 
tyde steenen, vogels, beesten, walruschtanden gehaelt, van het voors. Landt, ende 
t'scheep gebracht : ooek optselue landt gestelt eenige hoopen steenen, ende een 
pael met haer merck, ende teijcken. op de hoochte van LXXIX graden, ende 
L minuten, welcke pael, aldaer is blyuen staen, tot inden Taere XVICX[L als- 
wanneer deselue by eenige Engelschen is wech genomen, Gelyck van alle tzelue 
claerlyek ean blveken, zoo by de Iournaelen, waervan eenige ouer veele laeren 
in openbaere druck zyn vuytgegeuen, als by de ge druckte caerten, mitsgaders 
by certificatie van veele verscheyden loffwaerdige persoonen, noch zynde in 
leuende lyue, ende goede kennisse hebbende vande voors. saecken. Alsoo nu 
de Ingesetenen van dese landen int minste geen achterdencken en hadden, 
dat hemluyden vyemant ter. werelt zoude willen verhinderen in de algemeene 

1) Over de juiste dagteekening is verschil. Sommigen noemen 417, anderen 
21 Juai, Volgens het authentieke verhaal in Barendsz.’ journaal (afgedrukt in: 
Hist. du pays nomme Spitsb. p. 4—9) werd Spitsbergen den 17 Juni het eerst 
gezien, deu 21 het eerst betreden, De hier genoemde dagteekening 19 Juni is dus 
bepaald verkeesd, 


865 


vrydom van het gebruycken vande zee, ende t'exerceren vande visscherie, Inson- 
derheijt ontrent de eusten, die originelyck tot costen van dese landen, ende door 
Industrie vande Ingesetenen vandien waeren ontdeckt. soo hebben zy haer bege- 
uen, om aldaer walvisschen walrussen ende andere zeemonsters te vangen, t' welck 
eerst by henluyden gedaen zynde met goede vruntschap ende correspondentie, 
met ende neuens eenige ondersaten van zyne Mat, ende andere natien, die 
deselue neeringe aldaer mede quamen exerceren, Soo ist daernae gebeurt inden 
laere XVI° XIII, dat eenige Engelschen onder het beleyt van Beniamin Joseph, 
de voors. ondersaten van dese landen fortselyck hebben geaggresseert, (nvetiegen- 
staen zij thoonden commissie te hebben van zyne Extie seggende dat sij souden 
moeten slaen, ofte haere wille doen, ende hebben alsoo hemluyden haere Walvis- 
schen, ende andere goederen benomen, ende oock eenige persoonen gevangen 
gehouden. Ouer welcke ouerdaet, also de geinteresseerden aen haere Ho: Mo: 
zeer instantel. hadden geclaecht, soo hadden haere Ho: Mo: aan zyne Mat. zeer 
dienstelyek versocht, dat haer gelieuen soude ordre te stellen, dat vande voors. 
schade behoorlycke reparatie mochte geschieden, met bevel aen zyne ondersaten 
“ van sulex nyet meer te attenteren, maer de Ingesetenen van dese landen vryel. 
ende onverhindert haere nauigatie, ende visscherie te laten exerceren, hadden 
oock last gegeuen aenden Ambassadeur Caron, om deselue saecke met alle mo- 
gelycke naersticheyt te vervolgen, Dan alsoo haere Ho: Mo: daernae vuyt het 
seryuen van den seluen Ambassad’. Caron bemerckten, dat zyne Mat. ende d heeren 
van zynen Raede byde ondersaten van zyne Mat. nyet wel vande waere gele- 
gentheyt vande voors. saecke en waeren geinformeert, soo hadden haere Ho : Mo: 
nae de leste communicatie op dit stuck tusschen den voors. Ambassad". ende 
de heeren van den Rade van zyne Mat gevallen, als op den Aer Decembris 
XVIe XIII noch andermael aen zyne Mat. gescreuen, haer ootmoedelyck ver- 
soeckende, dat haere geliefte mochte syn, als noch te stellen de ordre tot de 
versochte reparatie, mitsgaders het voors. bevel aen zyne ondersaten, Gelyck oock 
den voors. Ambassadeur van nieuws is belast, hetselue instantelyck te vervolgen, 
tot welcken eynde hem oock zyn ouergesonden, de verificatien dienende tot deselue 
saecke, Waerop verwachtende een fauorabel, ende genadige resolutie van Syne Mat, 
soo en hebben haere Ho: Mo: middelertyt haere ondersaten nyet connen , noch- 
te behooren te verhinderen, dat zij nyet volgens de algemeene natuyrlycke 
vryheyt het vangen vande walvisschen opde voors. custen en souden conti- 
nueren, nochte henluyden cunnen weygeren, daertoe te verleenen behoorl. 
Octroy, met eenige vrydommen, ende executie, doch hebben sorge gedragen, 
van deselue haere ondersaten te belasten, dat zy geene andere natie van ge- 
Iycke neeringe te doen, directel. ofte indirectelyck en souden beletten, maer 
dat zij ter contrarie alle deselue, ende namentlyck de ondersaten van zyne 
Mat. met alle vruntschap souden beiegenen, Wel vastelyck vertrouwende, dat 
zyne Mat. vande selue equitable intentie, ende de redenen van dien volcoment- 
lyek zynde onderrecht, daerinne geen materie en sal vinden van miscontentement, 
ende dat daerdoor alle voordere inconuenienten verhoedet sullen connen worden. 

Welcken onvermindert Haere Ho: Mo: verclaren voor aengenaem te 
houden, dat de Gedeputeerden van zyne Mat. met haere Gedeputeerden ge- 
samentì. helpen beraemen eenige goede ordre, ende reglement, waerdoor de 
visscherie vande walvisschen, walrussen, ende andere zeemonsters, ontrent de 
voors. custen, met affweeringe van alle confusien, ende misverstanden ten 
meesten proffijte van de ondersaten van zyne Ma, ende vande ingesetenen 
van dese landen, mach werden gebeneficieert, ende het different vande voor- 
gaende schaden tot redelyck contentement affgedaen, Beloouende voorts aen 
haere zyde alles te doen, dat mogelyck sal zyn, ende sal connen dienen, om 
de faueuren van zyne Mat. tot dese landen meer ende meer te verwecken, 
ende de goede vruntschap, alliancie ende correspondentie nyet alleen tusschen 


566 


de eroonen van zyne Ma, ende den Staet van dese landen, maer ooek tussehen 
de onderlinge ondersaten, ende ingesetenen dagelyex te doen acecresceren. 

Aldus gedaen ter vergaderinge vande voorn. Heeren Staten generael, In 
Sgrauenhage den XVIe? Aprilis 1615 *). 


BIJLAGE F. — (p. 120) 


Celuy qui le premier de tous arriva sur eeste coste, fut Guillaume de Muyden, 
lequel avec ses deux Navires, arriva joinct a la poincte du- Su: (appellée par les 
Angloys Locqhoute:) le 27. de May. Mais ne pouvoit en nulle part arriver a 
terre, d'autant que la glace estoit encore contre la coste, poursuivit son cours 
vers le Nort jusques an premier de luing, alors il arriva a l’Isle Kyn. Le 2, de 
luing le Maistre du Navire avecq les deux Barques, feit voile vers la terre, 
trouverët au bout du Su. de I’Isle, une Balaine morte. Le 4. de Tuing, trou- 
verent encore un poisson au bout du Nort, ilse tenoit continuellement dessoubs 
Isle, allant & venant, d'autant que les havrês estoyent encore plains de glace. 

Ils virent le 8, de luing le Navire de Bordeaux, duquel estoit Pilote Maistre 
Silly. Le 9. vient la Barque de Dunkerk, avecq la Pinasse aupres d'eulx, a la 
poincte du Su: de IIsle. Et d'autant que ceux aprocherêt, en apres pres du 
Navire de Mossel, a scavoir l'autre Navire du Muyden, lequel estoit un peu 
plus vers le Nort dessoubs Iísle. Il semble que ceux de Dunkerke prinderent 
coguoissance du Port, & se retournerent pourtant avecq Mossel vers la terre, & 
semble qu’ils vouloyet passer entre I'Isle & la terre ferme, mais sortirent de- 
rechef, s'arresterent a lenviron, & le 12. ou 13. passerent en Groenherbor, a 
scavoir une Navire, 

Muyden arriva le 13 en Behouden haven, ayent peu au peravant envoye ses 
Barcques vers la Balaine a la poincte du Nort de I'Isle, lesquelz trouverent la 
les Barques des Angloys, lesquelz estoyent decoupant les Barbes d’icelle Balaine, 
de ceux ey entendirent les nostres que per eulx, la Pinasse de Dunkerque, avoit 
este prinse, & que ledicts Dunkerques avoyent declaré que ladité Baleyne avoit 
esté trouvé par les nostres. Ges gens de Dunkerque furent repartis sur les Na- 
vires Angloises, & menéz a la poincte du Nort, au Baye des Anglois, & nos 
Barcques retournerent le 15. a leur bord, advertissant que ledit Angloises avoyent 
propose de prendre tous les Navires estrangers. 


\ 


Or apres que les Anglois avoyent donne ordre a leur pescherie dens le Faire 
Forland, ou ils avoyent encore leurs loges de l'Année passée, sont ils arrivez le 
16, de fuing au Grin Harbor, & dechasserent de la le Navire de Dunekerque 
aveeg un aultre petit Navire de Biscaves, lesquels Biscains fort mal contents, 
juroyent, que retournäs en leur Pays, ils reprendroyent leur guarant sur les 
biens des Angloys. Le l'endemain fit YAdmiral voile jusques a la coste de Nord 
du Canal, au Port asseuré, la ou il trouvoit Muydë avecq ses deux Navires. Maistre 
Selly de Bordeaux, un aultre de la Rochelle, & un petit Navire de Sainct Tan 
de Lus, les Maistres de Navires se faisoyent mener au bord de Admiral, le 
petit Na:ire de Sainct lan de Lus, fut renvoyé vers son Pays. 

Selly racomptoit a Muyden qu'il avoit obtenu de Admiral de prendre huict 


i) Overgenomen uit de R‚S,-G, 16 April 1645, 


ktp 


567 


Baleines pour les Anglois, & que la reste seroit pour luy mesme. Mais quand 


il en avoit prins quatre d’'avantage, & pensant tenir celles la pour sa part, les 
Angloys le prennovent tout, mesmes les habillemens des Matelots, en les battant 
encore par dessus. Muyden monstroit a lAdmiral, la commission de son Eccell. 
contenât qu'il pouvoyt librement pescher & se defendre, cotre tous ceux qui le 
vouloyent grever, lAdmiral la leut, la baisa & la recognut pour bonne: Mais 
dit qu'il estoit constrainct de suivre le charge qu'il avoit de son Roy lequel estoit 
plus grand, & avoit donné Previlege a luy & ses principaulx de tenir pour sa 
Majesté, & a leur jouissäce tous Pays & terres desja trouvées, & celles qui se 
pourroyent encore trouver, comprinses dens un rin de vent de Nordoest, & une 
de Nordest, sortans d'un Compas mis en leur Carte au milieu d'entre Dronten, 
& Islande. Ne voulät pourtant permettre que ledit Muven y pescheroit, ou en 
aultre lieu de ces endroits; mesmes luy print & osta tout ee qu'il avoit desja 
pesché, & renvova le 19. de Tuin: a scavoir les deux Navires de Muyden, & un 
Navire de Horn, qui estoit venu pour lean Macqui de la Rochelle. Ces Francois 
disoyent qu’ils vouloyent faire voile avec leur Navire vers le Cape de Nord de 
Norüegue, pensant y trouver assez des Balaines. Toutesfois Muyden encore que 
PAdmiral des Anglois, ne luy avoit voulu permettre de pescher en aucun aultre 
part, ains le luy avoit defendu, fit voile vers Belsond, ou il arriva le 20. de Tuing, 
estant premierement a la costé du Nord, mais non en bon lieu. Le 23. trouva 
un Navire de Sardam, au coste de Zud en umg bon port, passa la Baye, qui 
peult avoir environ 3. lieües. Arriva le 24. en un petit Port, qui est dans Bel- 
pointe, ou il trouva fort eommodieuse place pour la pescherie. 

Ceux de Sardam susdit, estoyent un peu plus en dedans, tuerent en un jour 
bien 200. Morses ou Vaches de Mer, & envoyerent, (pour la peur des Anglois) 
Pun de leurs 2. Navires, chargé avec du lard des Walrusses, mis en tonneaux, 
vers leur Pays. 

Le 26. arriva le grand Navire de S. Tan de Lus, au pres de Muyden au Beau- 

port, lediet Muyden avoit surnomé ainsi le petit Port. G: de Muyden lui vouloit 
defendre le pescher, mais accorderent qu'il pescheroyent par ensemble, & defen- 
deroyent & enchasseroyent tous aultres qui y pourroyent venir, comme ils firent 
le 1. de Tuillet, aux Barcques d'un Navire de Biscaye, qui estoit en Belsond 
derriere Isle, estans contraints de ce faire, d'autant que les barques se met- 
toyent droictement devant leur port. Apres vint encore aupres deux un aultre 
petit Navire de S. Iean de Lus, qui n'estoit point de la Compagnie de Monsieur 
Turbyde, auquel ils defenderent aussi le pescher, Cependant viendrent les An- 
glois- pour les prendre avec tout ce que pouvoit estre pesché au port de Bel- 
sond; La Bareque du Navire de Monsieur de Turbide alloit au devant des An- 
glois, & se rendirent a condition, que les Francois feroyent de la graisse pour 
les Anglois, & que les Francois auroient la moitié de la graisse pour son salaire. 
Ceste codice accepteret les Anglois, pource que les Francois scavoyent boullir 
si vistem&t & en si peu de téps une grande quantité de la graisse, mieux 
qu’autres nations. Mais les cuvves ou barbes qu’o prent hors les museaus des 
Balaines, auroyent les Anglois pour eux. Le petit Navire Francois, auquel 
Muyden paravant avoit defendu de pescher, fit aussi accord avec les Anglois de 
brusler (ou boullir) pour eux 40. barils de la graisse, & ce qu’ils ferovent 
davantage, seroit pour eux mesmes, toutesfois cela ne leur fut point tenu. Car 
par apres revoquoit Admiral Paccord, ceey advient le 21. 
“Le 22. deschargea l'Admiral le second Navire dudit Muyen, dont estoit Maistre 
Mossel, le 24. luy eommanda de se retirer vers son Pays, tellement qu'il sen 
alla le 25. Mais Muyden fut detenu jusques au 28. afin qu’ils ne feroyent, se 
joignant aucun exploict sur-les Pescheurs Angloys. 

Au paravant que PAdmiral fit ainsi ses affaires en Belsond, avoit il faict voile 
vers le Hornsond, & venant devant FHorensont luy rencontra le Navire de Dun- 


368 


kerke, duquel ei devât est dit qu’il estoit renvoyé le 16. hors du Grenharbor. 
Gestuicy avoit esté du tout a la poincte du Su: de la terre, mais ne pouvât 
trouver auleun proufit, avoit prins resolutio de se retourner derechef vers le 
nord du tout sur les 82. & 83. degrées, aussi hault qu'il pouvoit, pour y cher- 
cher son avantage. Ceux de Dunquerque voyant venir les Navires Anglois, 
s'approcherët deux, disans qu’ils venoyent pour les prier qu'il leur plairoit 
leur rendre la Pinasse qui leur estoit prins dessoubs I'ísle longue, comme ci 
devant est dit. 


VAdmiral les receut amiablement, promettant de le faire, mais fallut qu’ils 
entrassent en la baye, qui estoit devant eux. Ainsi entrerent ils ensemble en 
YHorensond, la minuict devant S. Ian, ou ils trouverent trois Navires Espaignols, 
Maistre Thomas Bonard avec so Navire d'Enchuysen, & aussi un Navire Fran- 
cois, avec lequel il estoit arrivé en la baye, & avoyent accordé de pescher par 
ensemble, & de partir esgalement tout ce qu’ils prendroyent. Les Biscaijns 
estans mandéz, viendrent au bort de Admiral, & se rendirent, mais Bonard 
pensoit s’enfuir, doubtant que ses Matelots Angloys, dont il en avoit bon nöbre 
en son Navire peuvrent estre tenus prisonniers. Mais } Admiral fit 9. coups de 
Canons, desquels les deux passoyent par le Navire de Bonard, toutefois leut il 
eschappé, mais il y vient une balle, laquelle rompit son boylin, tellement que 
le Navire ne se pouvoit tourner au vent, & craignant de tomber en la glace ou 
entre terre, defendirent la voile, & Admiral fit venir Bonard avec une barque 
aupres de lui, come aussi tous ses gens, & furent mis autres Anglois en son 
Navire, avecq ces nouvelles retourna Mossel a la maison. 


Bonard estant prins & les Espaignols revoyez, laissa Admiral le Dunkerquoys 
pour garder la baye, & fit voile luy mesme vers Belsond ou il se porta comme 
cy dessus est dict. 

Or ce Dunquerquois estant la au costé du Su: de la baye, ont aulcuns de 
leurs Matelots en nombre de 415. prins conseil contre eulx, & jurerent de sur- 
prendre un petit Navire Angloys, lequel estoit au costé du Nort, estant venu 
pour chercher aulcune chose, d'autant qu'il y avoit cy devant esté trouve une 
Licorne, de laquelle la baye a encore le nom. Mais d’autant qu'en la nuict de- 
stinée pour cest exploit, une Balaine vient passer pres du Navire, & le Maistre 
avec le Pilote desja s'estoient mis chacun en une Barque, pour le poursuyvre. 
Ces mesmes Matelots, se firent Mrs du Navire, consentans neantmoins de menes 
quant & eulx le dit Mr“, Le Pilote lequel vient a bord, soubs promesse qu’ils 
Juy donneroyent ses habillements, fut per eulx contraint de les mener en Nor: 
üegue, & estans la venus. Cependant qu’ils poursuivirent une petite Barke, 
qu’ils avoyent prins des Paysans, & leur estoit eschappé. Se sont le Maistre & 
Pilote derechef faict Seigneurs du Navire, & peu apres ces mutins, aians sur- 
prins une petite Pinasse de Rotterdam, qu’ils trouverent en Gesque, furent par 
apres prins au Su de Stadt per leurs susdit Maistres, & menez & luivrez en 
mains de la lustice, en la Ville de Duynquerque. 

Or Admiral tenant Muyden pres de luy, jusques le 28. luy fit present pour 
auleunement le contenter 20. Pipes de lard, & 21. Barbes, pour les 18}. Ba- 
laines qu'il luy avoit prins, & le renvoya aussi vers son Pays. Et retient alors 
encore en son service le Navire de Serdä, lequel alla pour luy deca & dela, cer- 
cheant au long du rivage du bois, & aporta la graisse vers le Forland aux aul- 
tres Navires Anglois. A cestici fut aussi donne une quantite du lard, pour son 
salaire, & revient a la maison. Î 

Comment il s'est porté vers le grand Navire Frangoys, & ce qu'il veult faite 
du Navire d'Enchusen, qu'il a mené a Londres, nous est encore incognu. 

Muyden en se retournant vers son Pays, ne se pouvoit encore tenir a repos. 


569 


Mais le 29. estant le lendemain, apres qu'il estoit parti de YAdmiral, il envoya 
sa grande Barcque vers la terre, & luy se tenoyt aprochant & se retirant du 
Pays. Le 2. d'Aougst, envoya il encore une autre Barcque pour chercher la pre- 
miere. Et le 4. retournerent les deux Barcques a bord du Navire, aportans 400. 
barbes des Baleines. Ces Barques firent environ le soir derechef voile vers la 
terre, pour querir le lard de la Balaine, qu’ils avoyent trouvé. Et Muyden de- 
meura allant & venant jusques le 9. d'Aougst; ne s'y pouvant plus tenir, a cause 
du grand vent, & alla vers son Pays. Ses Barcques par la grande bruyne, na- 
voyent peu veoir le Navire, & ayans trouvé les Anglois, retournerent avecq eux 
par voye de Londres en leur Pays. 

Gecy est tout ce que les Pilotes ont sceu racompter, de leur malheureux 
voyage, laquelle donnera ceste Année une richesse incroyable aux Angloys, a 
scavoir a la Compaignie Russique. 

Et ont tout cecy faict les Angloys se fondans sur les Previleges de leur Roy. 
Les propositions de leur Iustice (ou preminece) sont celles ey. Qu'ils sont les 
premiers qui lont trouvee avec le Chevallier VVillouehby, l’An 1553. & que 
c'est Groenland, lequel souloit estre soubs la puissance de Noruegues, parquoy 
ils font annuellement recognoissance d'unne bonne somme de livres a la Majesté 
de Denemarcque }). - 


BIJLAGE G. — (p. 131.) 


Memoire Contenant Les Iusstifications deductes et Exhibes par Ceulcx 
de la Comp? Septentrionale des Provinces unies a messeignries les 
Estats generaulx pour dilver les plainctes et dolances des subjects de 
Sa Ma de la grande bretaigne, proposées par le sieur Ambassadeur 
Carleton, en L’assemblée des dicts Seigneuries Estats. 


Le Seigneuries Ambassadeur Carleton, aijant a messeigneuries les Estats gene- 
raulx vivement remonstrar 2) les serieuses plainctes Formées contree les exces de 
la diete Compaignie commises en année 1618 au pais de Spitsberge en demandant 
reparation et declaration comment Sa Ma'f Messeignries les Estats les subjects 
de ces roijaulmes et ceulx de nos provinces s'y gourvnement ®) pour L’advenir: 
les diets Seignties estats se trouveront tres marris du subject et occasions, 
des dictes plainctes, et mesme de Ceulx aulsquels ils trouvent obliges de faire 
nourrir et entretenir par leurs subjects La plus sincere estroitte amitié et cor- 
respondence, devoirs necessaires a ceulx que le double lien, d'une heureuse 
alliance et L’uniformité de La vraije et Saincte religion a Consacréz a union 
et concorde inviolable et cest pour quoij que lesdicts Seigneuries Estats, a 
ceste vive semonse sans dilaij, se sont serreusement Informes sur le subject des- 
diets plainctes. 

Sur quoij Ladicte Compaignie de Spitsberge a remonstre que par la conduicte 
et ordre de messeignties les Estats aux années 1594, 1595 et 1596 aulcuns 
navires a divses Fois furent equipez a dessein de decouvrir les Costes, Isles, 


V) Overgenomen uit: Histoire du pays nomme Spitsberghe. p. 20—26 
2) Lees: remonstré. 
3) Lees: gouverneront. 


21 


870 


et terres septentrionales et que par ces debuors !) promptement executez, ils y 
descourvriren un assez bon nombre des nouvelles terres, et entre aultres en 
Yannee 1596 la terre contentieus situe a 76 a 80 degres, la nommants Spits- 
bergen a cause de ces montaignes poinetues, donnants y mesme des nomsa des 
avres et rades: et d'abondant qu’alors leurs gens a divse Fois y mirent pied 
a terre et perlustrans ladicte Isle, y prindrent un ours, tirerent des dains et 
quiantité d'oiseaux, et Finalement en prindrent possesion avec Erection des 
marcques Evidentes, declarans vanimement de nij avoir trouve hommes, ou les 
rmoindres marcques et apparences que quelques uns devant eux y eussent Esté, 

En oultre remonstra la diete Comp® en l'an 4612 sur le -costes de la dicte 
terre avoir faict prendre quelques baleinies et questans d'intention l'année sui- 
vante de le continuer avec deux navires, ausques commmandoient guilliaume de 
muden, et Iean Iaques boot, v furent empesches par beniamin Iocep, admiral 
de la Compaignie angloise, qui de vive Force, aijant prix sur eux deux baleines, 
300 Costes, et leurs chaloupes, leur Feit defence, et Interdiction de n’y pescher 
plus avec menaces de las enforcer ®), et mettre leur gens en ceste terre deserte, 
promettant au Canonnier, en cas qu’ils eontinueroient a pescher, cincq livres 
sterlinx pour lenfoncement d'un desdicts navires et qu’ainsi estants Forcez de 
ce retirer, arriverent a une autre rade ou havre nommé Schoonhaven ou bel- 
sont la ou aijants Pesché et pris 18 Baleines et 30 walrussées, et en partie les 
converté en huile, et chargé quelques costes de baleines en leurs navires que 
le dict Admiral y arrivant, Les contraignit, ou de combatre hostilement, ou de 
Lacher le Prinse donnant une denie heure de respit pour en deliberer, et 
qu apres avoir refuse le combat, ne ce voulans aijder des moiens si violents, 
confiants en trouver la reparation par la luste entremise et authorité de sa 
maté ledict admiral les spolia entierrement de toute ladite prinse mesmes 
de leurs sauderons, tonneaux, cordages, et tous aultres Instruments et engins 
necessaires a ladicte pescherie, les chassant de la a force ouvte, et ainsi ren- 
dant du tout inutile leur long et penible voijage adjoustand ladict admiral en 
Ces violences, beaucoup des menaces et paroles aigres, entre aultres de Faire 
nul cas des lettres et patentes de messeignries les Esstats, ny de son ex“ puis 
qu'il n'estoit qu'un conte, qu'il tenoit ses lettres de sa maté estant plus puissant 
seigneuries Finalement qu'il leur feit defence bien expresse de Prenen au: 
cuns costes ou terres du nort, horsmis celles de nova Zembla, 


Qu’'apres leur malheureux retour, estants accompaignez des Lettres recomman- 


datoires de Mess.rs les Estats, Representerent en toute humilite a sa matf ces 
violentes procedures avec humble demande de reparation d'icelles mais que la 
Compaignie angloise s'y forma opposanté, s’allegant estre les premiers Inventeurs 
de la dicte Isle contentieuse et par consequent que le droict de la pescherie 
leur competoit a lexelusions de touts aultres requirent d'y Estre mainctenue 


Iusques a ee que la Comp? des provinces unies en averoit le premiers Invention. - 
Que la dessus messeignties Ies deputes de sa maté en lan 1645 declarerent — 


à messeignries Les Estats qu'elle tenoit la ditte isles Et le droict d'y Pescher 
a la Commodité et seul usage de ses subjects avec Intention de mainctenir ce 
droiet, comme celuy de ees couronnes: sur quoy estants ouis ceulx de la dicte 


Comp®, et avants deduicts tout au long la premiere Invention et possession 


de la dicte terre questieuse, et que mesme par le Iournail de huiges 


Willigbij (designe par la Compaignie angloise le premier Inventeur:) on ne. 
pourroit averer, qu’il y avoit esté veu, que par ces cources designees en con 


frontées a la situation de la ditte terre, touts les plus experts pilotes, Iu- 


1) Lees: debvoirs. 
2) Lees: de les enfoncer. 


Dae 


Tm 


871 


_geassent Infailliblement le Imposibilité de ceste siene premiere Invention, et que 


jmesmes les escrivains anglois Eduwart Wriegt et richard hacluyt en attri- 
buassent la premiere Invention aux hollandois: que partant lesdits Seignries 
Estats repartirent, aux dicts Sries deputez d'estre Informes que leurs subjects, 
et Nommement ceux d'amstelredam auroient esté en lan 1596 Les premiers In- 
venteurs de la terre de Spitsbergen,et Y exerce devant tous aultres toute sorte 
d'actes Possessaires, et bien que Sa Maté se trouvast aultrement informé la 


prierent de reprendre l'aiffaire en serieusi examination, et que cependant toutes 


Fois ils trouverent raisonnable que leurs subjects y continuassent sans quelque 
Empeschement en ladite pescherie, conformement le droict des gens et de nature. 

Remonstra en oultre la diete Compaignie que de Pins t) leurs gens y ont pais- 
siblement Iouv de la pescherie, et qu'en lan 1614 y Firent un accort avecq 
les anglois sur l'ordre de Pescher, et que l'année suivante bastirent a Spits. 
berge une loge au service de leurs matelots, et a la guarde de leurs hardes et 
Instruments, mais que en l'an 1616 lors qu’ils n’y furent pas, peschants a une 
aultre Isle nouvellement des couvte, la dite loge Fut par les anglois spolié et 


“entierrement destruicte. 


D'abondant qu'en lan 41617 non seulement les anglois Firent defence aux 
biscains %) de ne servir a ceux de la Comp? des provinces unies, avecq 
menacez mains et pied liez de les ietter en mer, mais commanderent aux 


_maistres de navires de se retirer quant et quant, qu'aultrement les en ches- 


seroient de vive Force, qu’a ces menacez deux navires sans avoir leur Iuste 
Charge, estant retirez, un troisieme, auquel commandoit lan Verelle, se pre- 
parant a la mesme retraicte, fut spolie non seulement de toute sa prinse mais 
aussi de ces Instruments necessaires a la pescherie, la traictans avec ses gens 
si indignemend, comme Esclaves, menacants au moindre mot de Iuste Excuse, 
les pendre a la rade, que ceste sì rude et inhumaine Insolence se Feit princi- 
palement par le Vice-admiral encore Fort Ieusne homme 5). 

_ Poursuinant la dicte Compaignie, Remonstra les divoirs et Poursuites qu ’elle 


feit a londres a cause qu’au lieu d'y trouver la reparation, leurs deputez vierent 
q \ Pp 


puliquement éxposez en vente au plus offrant, les biens de la dicte Compe. 
comme bonne prise et encore plus que coste“) belle action fut accompaignée 
de parolles contumelieuses schavoir que si les navires des provinces unies 
v retournassent, qu'on les traicteroict d'une facon bien plus rude. 

Que ces menaces l'année suivante 1618 se commencerent a Esclorre quant les 
navires des nostres se rendants a la rade de Spitsberge et chacum d'iceulx ce 
preparent aux lieux designez a la pescherie, les anglois en une certame buye 5) 


1) Lees: depuis. 
_ 2) De Biscaiers of Basquen waren de eerste walvischvaarders (men noemt hen 
reeds in de 12e eeuw) en later om hunne ervaring in dat bedrijf de gewone loodsen 
in de IJszee. De Engelschen en de Nederlanders kwamen beiden met loodsen en 


‚harpoeniers van die natie den eersten maal op Spitsbergen. (Zie meer hierover: 


‘egenw. Staat. I. p. 588. — Zorgdrager, Groenl. vissch. p. 127, 207. — Wassenaer, 
Hist. verhael VIII. p. 88. — Hist. du pays nomme Spitsberghe. p. 11. — Mac 
Culloch, Diction. of comm. p. 1345. — Vgl. ook: R‚S-G. 14 Nov. 1623, 25 Jan. 


1624, 21 Mrt. 1625.) 


3) Volgens de R.S.G. 9 November 1617 waren de drie beroofde reeders koop- 
lieden van Vlissingen met name Hubert Cornelisz, Jan Verelle en Cornelis Cock, 
De twee eersten komen in dit verhaal voor, van den derde werd in 1619 gesproken. 
(Zie hiervóor p. 157.) 

4) Lees: ceste. 

5) Lees: en une certaine baye. 


872 


Reprendrent les arres de leurs violences defendants aux nostres d'eriger leurs 
Logez et accommoder les chouderons menacants de les destruire et y mettre 
le feu, et en Foncer leurs navires s'ils ne ce retirassent, sans que toutes Fois 
ceux des provinces unies defaict ou de parolle, eussent donné la noimdre 1) 
attainte aux anglois mais au contraire amiablement les eussent requis de 
econtraicter sur l'ordre commun de la pescherie paisible et bien quis firent 
semblant d'ij accordes neantmoins deschiererent avecy desdain le proiect du 
Contract desia soub sìigné et retournans a la violence, assommerent quelque 
matelots à Coups de baston, tellement qu'un yvy laissa la vie: Confessa 
neandmoinghs laditte Comp? que par gertain? abus, despute Fust esume 
par un de maistres de navires, appelle hubert Corneille, a occasion du chou- 
deron mis par les anglois, que le dict hubert lugea estre le mesme, quon 
avoit l'anné presedente osté a lean Verelle, estant confirme en ceste opinion 
par son masson ij aijant este present, et qu'il y veist les chalouppes et goustenux %) 
qu'on avoit aussi pris sur ledt Verel, et que partant il en demande et voulut 
avoir la restitution, mais aïjant appris sa Faulte, quitta se pretension, tellement 
quon asseure de n’avoir apporté nul dommage n'ij destourbier à ceux de la 
Comp? angloise. lusques a ce qu’ils receurent nouvelles de belsont, que leur 
Admiral en voit4) chassé deux hollandois, sur quoij estants devemis Insolents et 
plus Fiers commencerent se moiquer de seux des provinces unies, les menachants 
de une mesme honteuse chasse: que les maistres des navires de Zeelande (entre 
lesques Furent qu l'année precedente receurent leur ruine par les anglois) se trou- 
vants derecheff en danger de courir mesme Fortune et de perdre le tout, par neces- 
sité Furent contraincts d'appeller aleurs secours ceux de La meuse, se que sem- 
blablement Firent ceux de horn, et Enekhusen, estants chassez par admiral: que sur 
les occasions dudict danger, Estant consulté et gependant aijants nouvelles que 
de Faict la lachte de Zeelande Fust spolié de ces Instructements, et qu’ils vierent 
devant leurs yeux par les anglois, enlever le reste de tonneaux d'huile, 
Yannée precedente ostes audicts Verelle, que finalement Ils resolurent pour 
prevenir le commun danger et toucher quelque portion de leurs dommages 
soufferts, de se prevaloir contre si violents dessenis, se que ne se pouvant Faire, 
sans Fe rendre maistres du vice-admiral (estant le navire, et le mesme maistre 
d'ijeelnij qui avoit l'année passée partie chassé partie pris et. spolie les navires 
Zeelandois) qu’ils 'admonestrerent deux Iours de suite, de leur quitter, souls In- 
ventaire et specification, sa prince et ces provisions de geurre, mais que l'aijant 
refusé et deciaré de les vouloir combatre, et ne ce soucier de tous les Flamends, 
et qu'a dessein il de ploia le signal de la battaille et Feit sonner les tromppettes 
que lesdictes navires apres quelque coups de canon tirez de part et d'aultre, 
aborderent de son navire une partie de tonneaux de Y'huille, certaines preces à 
canon de Fer Fondu, et quelque provisions de Guerre, et tout cela soubs Inventaire, 
et specification, afin de sen servir sur la liquidation des reciproques dommagez, 
san qu'en eeste action, a Faict avisé, moins au des honneur de sa maté fut tiere 
dans et drapeau, ou furent prosirées 5) parolles Indignes du respect et grandeur 
de sa personne roijale, au contraire que ledt Vice-Admiral ne cessa de parler 
contumellieusement de son ex Iritant aussi les matelots de beaucoup de 
parolles Injurieuses. 

Sur Le subject de tout ce veritable recit, ceux de La Comp.* des provinces 


1) Lees: moindre. 

2) Tees: certain. 

3) couteaux? 

4) Lees: avoit. 

5) Lees: fut tiré dans le drapeau, on furent proférées etc. 


373 


unies conclurent qu’a touts Les Inconvenients, disputes, et debats successivement 
survemis, en la dicte terre de Spitsberge, la Comp.® angloise, en avoit donnée 
L'occasion, commencement et Le progres, y e mpeschants Par main violente, la 
libre pescherie, spoliant et chassant leurs navires, et que mesme l'année Pre- 
cedente 1618 leurs gens Furent autheurs des Inconvenients et dommagez senti e- 
donnez estants les premiers aggresseurs, donnants la chasse a la baije de bel. 
sont aux hollandois, avec spoliation d'une lachte Zelandoise,et la mort d'un 
matelot assommé a coups de baton, la ou au contraire la Comp® des pro- 
vinees unies tousiours Feit tous debuors d’obtenir avec Mutuelle concorde la 
libre pescherie aux rades et havres de la ditte terre sans y donner le moindre 
destourbier a la Comp®. angloise; que la prinse des biens du Vice-admiral leur 
fust arraché par la necessitê et l'eminent danger, loinct que les plus lustes loix 
de nature permettent repoubser la violence, estant aussi de dure digestion 
a une nation libre d'estre accablée, et par main violente, mesmes de ces amis et 
alliez, ruinée de Fonds en comblée, sans en Recevoir quelque luste Ressentiment 

Finalement, iugeant la ditte Comp.e qu’a plus Iuste Subject, et a meillour 
tiltre (que le Compaignie Angloise) elle pouvoit Former ses doleances et Com- 
plainctes, touva t) bon de les repeter avec tres humblée instance de reparation 
d'icelles, et resolution, pour l'advenir sur l'ordre de la libre pescherie accom- 
paignië de mutuelle concorde et amitie avec la Comp? angloise, presentant avec 
feelle touchant les dommagez d'entrer en Lequidation et satisfaction recipro- 
quement. 2) 


BIJLAGE H — (p. 133) 


Au Roij. 


Memoire et Relation veritable que Presentement en toute humilité a 
Vostre Ma'f vos videles subjects les gouvneur et compaignie des 
marchants, traffiequants en moscovie des torts et Injures manifestes, 
Faictes, par Les Hollandois et Zeelandois a Vostre Mat et a eux en 
greenelande ceste année 1618. 


Vn de nos navires, nommé le plaisir: (dont estoit maistre Robbert Salmon :) 
Faisant sa pesche en un golphe, nommé le golphe anglois, ou famais aucun des 
provinces unies n’avoit esté, il vint La trois navires de Zelande qui se mirent 
aussi a pescher en cest endroict la, rangeans leurs chandieres®) et aultres uten- 
siles et provisions a terre, tout Toignant les chandieres et vaisseaux que les an- 
glois avoient praces®) la les quels ils commencerent a reculer du lieu ou ils 
estroient pour s'y accommoder, ce que voijans les anglois, les principaux d'entre 
eux Les admonestrerent de se voulour de porter de pescher la, et de les y moles- 
ter; puis que Vostre Maté, nous avoit ottroye a nous seuls sa commission de 
pescher librement en ces quartiers la, sans qu'aucun autre nous v peust Faire 


1) Lees: trouva. 

?) Overgenomen uit het Verbaal der ambassade van 1618—19, waarin het stuk 
opgenomen is ad 23 Maart 1619. 

3) Lees: chaudieres (ehaudrons.) 

4) Lees: placés. 


374 


destourbier. a quoy ils respondirent qu’ils estroient maintenant venus sur le lieu, 
et qu’ils y vouloient pescher; et nous dirent en ces termes: (comme nous pou- 
vons affermer:) Le roij d'angletterre vous a donné sa commission a vous autres 
„de la Comp? angloise, aussi a nostre Prince le comte Mauries octroijé sa 
commission a nous de pescher par tous les havres de greenelande : et en outre, 
peschez, dirent ils, si vous voules, mais Faictes estat que nous vous osterons toute 
ce ques vous autres prix. 

A leurs trois navires sudt se vindrent Ioindre dans ledt golphe deux 
aultres navires de grant port, et bien Fourins ') appartenants a Pierre Coutin 
de Middelbourgh?®), les quels si mirent aussi a pescher la, pressans par ce moijen 
vous diets subjects par la multitude de leurs batteaux pour gaster et destruire 
leur voijage: et neantmoins dieu beurt?) tellement leur pesche, qu’ils tuerent, 
et prirent plus de baleineines, que tous lesdts Flaments qui estroient la, les- 
quels vovans cela, leur dirent qu’ils ne vouloient pas qu'ils emploiassent plus 
de trois chalouppes pour chaque navire en ladte pesche et les vouloient con- 
tramdre de rependre le reste de leurs chalouppes dans leurs navires molestants 
ainsi lournellement vos Pauvres subjects in leurdt pesche. Ils nous osterent 
aussi nos costes de baleijne, que nous avions serrées en terrée l'an- passe et 
comme a Yocecasion de ces tourbiers f) nous eussions Faict retirer un de nos na- 
vires en un autre endroit distant hinct leurs ®) de la pour y pouvoir pescher 
paissiblement quelques uns des Leurs le poursuivirent en corens 6) Tusques la 
pour le pendre et ainsi le contraiguirent de quitter le païs et de s’enrevenir 
en angletterre, sans rien pendre 7). 

Le 16e De luillet, Il vient encores quatre aultres navires de Zeelande 
audt golphe anglos, a le arrivée desquels ils tendirent tous emsemble con- 
ceil en leur admiíralle ou ils resolurent de prendre les navires de vos 
dicts subjects, qui estroient la, laquelle resolution lun de quatre navires de 
Zeelande qui estroient venus les derniers n’approuva pas, et se retira d’avec eux 
en colere, disant qu’ils n’estroient pas venus la pour voler ettuer: et donna ad- 
vis a nos gens, que leur admiral et le reste de leur Flotte avoient arreste de 
nous prendre, voijans que leur pesche ne leur avoit pas Fourni de quoij Faire leur 
voijage suivant quoïj Ledt admirael de Zeelande, mande in continent robert 
Salmon, maistre de nostre navire, qui Talla trouvée au sien, pour scavoir, ce qu'il 
luij vouloit comme aussi ledt“ admiral envoija querir guilliaame, Hely. principal 
des marchants ou Directeurs anglois, qui Estoient La menachans de L'aller querir, 
S'il ne vouloit venir, ce que luij refusant de Faire ledt robert Salmon, retourna 
vers Luy, et le pua®) d'aller, parce qu'il voijoit bien que leur resolution estoit de 
prendice9) toute huile, et Les denrées des navires anglois, sur quoy ledt heley 
alla trouvera ledt admiral: (sprenant encores deux anglois, avecq luij pour luy 
servir de tesmoings:) et luy aïjant demande, pour quoy il l'envoijoit querir ainsi 


1) Lees: fournis. 

2) Pieter Courten was een der voornaamste reeders op de IJszee. Im hetzelfde 
jaar 1618 outdekte een zijner schepen een nieuw land tusschen 76° 3’ en 80° G/, 
dat Nieuw-Zeeland genoemd werd. (RS-G. 8 Jan. 1619, — Zie ook; R‚S.-G 
7 Dec. 1617.) 8 

3) Lees: bénit. 

4) Lees: destourbiers. 

5) Lees: huict lieues. 

6) Lees: en courant. 

7) Lees: prendre. 

8) Lees: pria. 

9) lees: prendre, 


| 
| 
| 
| 
| 


En 


875 


avec mmenaces Il luy respondit, que c'estoit pour luy Faire scavoir, qu'ils vouloient 
avoir toute Leur huile et denrées et partant ladmonesta de les leur delivrer 
paissiblement, en quoij Faisant ils de moureroient amis aultrement qu'il se Iettroi- 
ent in continent sur Foij *) navire et les mettroijent a Fonts sur quoij il contesta 
avec eulx, et les pria de mieux adviser a ce qu’ils auroijent a Faire, avant que 
d'entreprendre d'espandre le sang et user de telle violence en leur endroict, ils 
luy respondirent qu’ils estroyent tous resolus de ce qu'ils avoient a Faire, et ne 
ce Feindroient ®) pas de Vexecuter; et apres qu'ils auroient faict a luy, de prendre 
aussi tout le reste de nos navires anglois, et d'emmener nostre admiral et vice- 
admiral en hollande, Iurans par le secrement, qu’ils le Feroient, et leur dirent 
de plus, que le Pais de greenelande, estoit a eux, et demanderent comment nous 
estoions si hardis que d'ij venir pescher, et que si nous assigneroient, apres avoir 
Faict la division du pais, et la dessus nous Commanderent de mettre bas, nostre 
banniere, mais il leur fut dit que nous n'abbatrions nostre banniere, n'y ins 
leur baillerions nostre huile a leur appetit, leur Faissans entendre que nous estoions 
subjects de Vostre Ma'f, et avions commission de vous de Pescher la, leur res- 
ponce fut nous ne nous sousions pas du roy d'angletterre c'est un Escossois, du 
quel le poutraict est a Flissingnes avecq une bourse vinde a son costé et sur le 
refus par nous faict d'Abbattre nostre banniere, et de Leur bailler nostre huijle 
deux desd' navires Flamends s'advancerent incontinent pour aborder le na- 
vire du diet Salmon se presentans avec Les espées nues pour le Forcer, se que 
toutestois ils ne feirent pas pour heure, mais quelques Tours apres manderent de- 
rechef le dict Salmon pas devers eux, lequel leur Feit responce, que sil leur 
plaisoit ils luy Feissent Entendre par escrit ce qu'ils avoient a luy dire, car pour 
luy, il estoit resolu de ne poinct sortir de son navire, sur quoy ils envoierent 
derechef vers nous, pour scavour a quoy nous nous voulions Finalement resoudre. 
Nous leurs respondismes que nous nous deliberations %) de par Faire nostre voijage, 
et\e nous defendre du mieux que nous pourrions: toutestois robert Salmon 
ne laissa pas, par apres, de retourne vers Eulx estumointf) que cest intervalle 
de temps les auroijt un_peu accoisses®) et adousi leur mauvaise volonte, mais au 
contraire il les trouva tout prepares a ces iettere sur son navire, et luy dirent 
peremptoirement que l'heure du sable Estoit presques escoulée, dans la quelle s'il 
ne se rendoit, ils estoient resolus de l'aller a border, et de Faict robert Salmon 
ne fust pas plustost de retour en son navire, que le general desdicts Flamends 
commenca a le charger tant de coups de canon que de mousquets et en suite 
le reste de leurs huict navires le viendrent en vironner de tous costez, tirans 
nos gèns qui estoient audict navire, le quel ils entrerent et prirent par force, 
et emporterent d'icelluy toute le artillerie, pouldre, et munction qui y estoit, 
ravageans tout et dissipans nos vivres, puis Feirent aller nos gens a terre, Empor- 
terent tout nostre huile et costes de baleines Iusqua la valeurde .. . 6) qui 
causa la ruine de nostre voijage, et apres sela dirent a nos gens, allez mainte- 
nant, tuez d'aultres baleines pour vous, si vous voules. 

Les deux navires susdt de Middelbourgh apportiennent a pierre Courtin, ” 
de meurant andict hieu de middelbourg, et guilliaume Courtin de Meurant a lon- 


‚ dres, qui sont Freres, et conforstant ence voyage de grenelande, qu'en tout le 


reste de leur trafficg, ainssi que ledt guilliaume Courtin a luy mesme con- 
fesse et les maistres, aussi de leurt navires en grenelande disans que se 


1) Lees: son. 

2) Lees: tiendroient. 

3) Lees: délibérassions. 

4) Lees: estimant. 

5) Carleton- schreef in 1619: acquoiscés (acquiescés.) 
6) De som is in het origineel niet ingevuld. 


‘ 


876 


’ 


leur estoit tout un de mener la charge diceulx a middelbourgh, ou a Londres, 
par ce que les propretaires diceulx demeuroijent en L'un et le autre lieu. 1) 

Devantage le Cap? Johnson de Tunnin Fifs (?), commandant en un navire de geurre 
des Estats et abraham dirksen, general des Flamends estans venus sur la mi- 
nunct?) avec quelques 60 hommes armes’de pieques, mousquets, et aultres armes 
en latente des anglois, en enleverent deux d'iceulx, nommez barthelemy dale, 
et iean dumpert lesquels ils menerent en leurs navires, et les mirent la aux 
ceps ou ils les tindrent cincq ou cix Tours, qui plus est, led Capitaine lohnson 
traicta, Fort outrageusement ledt Dale, lequel il frappa de son poignard nud, 
et menaca de le mener en hollande, et de Le pendre La. 

Au Surplus guilliaume millworth, capitaine du navire appellé lange de la ville 
de horne, nous a declaré que messeur®s les Estats avoient donné le pais sud! 
de greenelande aux Zeelandois, et les touches de hudson 9), avec les isles adjacentes, 
aux Hollandois pour y pescher, leur enjoignant de ne point empieter dans les 


limites, les uns des aultres, a qu'ils avoient este Incites et Pressez par lesds estats- 


mesmes a venir pescher la ceste annéea ultrement qu’ils n'y Fussent pas venus. 4) 
Comme aussi Pleusieurs des Navires de Zeelande estants Pres ladt terre, 
rmonstrerent a robert Salmon: (maistre du Vice-Admiral anglois:) et a d’aul- 


tres une commission du prince d'orange scellée de sire rouge, la quelle ils dis-- 


soient contenir seulement pouvoir a eux d'aller pescher en ces quartiers la, 
sans y molester personnee, prins?) ils leur monstrerent une aultre commission de 
la part des Estats scellée de cire verde, qui leur dommoit pouvoir de pescher 
audt lieu, et de s'y defendre Contre toute autre nation, qui leur y vouldroit 
Faire de la Facerie(?) ou de l'empeschement, et encore une troisiesme de la part 
des marchants: (des quels ils dosoient ®) aucuns estre des Estats :) par la quelle ils 
leur ordonnoient non seulement de pescher la, et de sy defendre, mais aussi, 
si les anglois, ou aulceune aultre nation leur y Faisoit du destourbier ou du dom- 
mage seulement de La valeur d'un denier, de prendre leurs denrées, et de Les 
emnmener avec les prinCipaux de leurs Ommes en hollande. 7) 


BIJLAGE IL — (p. 253) 
By the King. 


A Proclarnation for restraint of Fishing vpon His 
Maiesties Seas and Coasts without Licence. 


Whereas Our Father of blessed memory King Tames, did in the seuenth 
veere of His reigne of Great Brittaine, set forth a Proclamation touching Fis- 


1) Later werd door Courten zelf beweerd en door burgemeesters van Middelburg 
bevestigd, dat zijn schip geen deel aan het berooven der Engelschen gehad had. 
(Carleton, Lettres. II. p. 355.) 

2) Lees: minuict. 

3) Lees: les bouches du Hudson. 

4) Of deze opgave juist is kan ik niet beoordeelen; zeker is het, dat de Holland- 
sche en Zeeuwsche Compagniën voor de walvischvangst in 1617 „onderlinge geac- 
cordeert hadden op de vuytreedinge voor den aenstaenden Jaer.” (R.S.G. 7 Dec. 
1617.) 

5) Lees: puis. 

6) Lees: disoient. 

7) Overgenomen uit het Verbaal der ambassade naar Engeland 1618—19, waar 
het stuk medegedeeld wordt ad 16 Maart 1619. 


ee 


Ì 
‘ 
d 
$ 
| 
4 


371 


hing; whereby for the many important reasons therein expressed, all persons 
of what Nation or quality soeuer (being not His naturall borne Subiects) were 
restrained from Fishing vpon any the Coasts and Seas of Great Brittaine, Ireland, 
and the rest of the Isles adiacent, where most vsually heretofore Fishing had 
been, vntill they had orderly demanded, and obtained Licences from Our said 
Father. or His CGommissioners in that behalfe, vpon paine of such chastisement 
as should be fit to be inflicted vpon such wilfull Offendors : Since which time, 
albeit, neither Our said Father, nor Our Selfe haue made any considerable exe- 
eution of the said Proclamation but haue with much patience expected a 
voluntary conformity of Our Neighbours and Allies to so iust and reasonable 
Prohibitions and Directions as are contained in the same. 

And now finding by experience, that all the inconueniences which occasioned 
that Proclamation, are rather increased then abated: We being very sensible 
of the premisses, and well knowing how farre We are obliged in Honour to 
maintaine the rights of Our Crowne, especially of so great consequence, haue 
thought it necessary, by the aduice of Our priuie Couneell, to renew the afore- 
said restraint of Fishing vpon Our aforesaid Coasts and Seas, without Licence 
first obtained from Us, and bv these presents to make publique Declaration, 
that Our resolution is (at times conuenient) to keepe such a competent strength 
of Shipping vpon Our Seas, as may (by Gods blessing) be sufficient, both 
to hinder such further encroachments vpon Our Regalities, and assist and 
protect those Our good Friends and Allies, who shall henceforth, by vertue of 
Our Licences (to be first obtained) endeauour to take the benefit of Fishing 
vpon Our Coasts and Seas, in the places accustomed. 


Giuen at Our Palace of Westminster the tenth day of May, in the 
twelfth veere of Our Reigne of England, Seotland, France, and Lreland. 


Gad sane tha King. 1) 


BIJLAGE J. — (p. 269.) 


Algernom le Perg etc: Graef van NoortHumberlant °) Ridder van 
hooghdachte ordre van Kousebant Admirael Generael van sijne 
Maj:* Vlote voor dese jegenwoordige expeditie. 


Alsoo de brenger deser Gerrit Claessen Ruijter Cap? van een Hollants 
Oorloogh-schip sijnde van Enchuijse is heden bij mij geweest en hem wel ende 
beleefdelijck heeft gedragen ende mij toegestaen op mijn vsonck soo veel als 
sijn volmacht was vmogende Soo worden Ysocht alle sijn Maj'* respective 
Officiers en alle die het eenighsins magh riken dat sijlieden den voorsz 
Cap? geen moeijenisse of belet eenighsins aen en doen in sijns Maj'® zeen be- 
hondens dat op het aemmanen van elek van sijns Majt schepen hij come ende 
doe sijn schuldige devoiren en dat hij inbringe ofte aengeue alsuleke buijsen 
als daer sijn onder sijn beleijt en geselschap soo dat ghy daer bij mooght ken- 


1) Naar het origineele exemplaar in de Loketkast der Staten-Generaal (Engeland. 
No. 43) op het Rijks-Archief. 
2) Algernon Percy, earl of Northumberland, 


28 


378 


nisse nemen wie onder henlieden paspoort of licencij-brieven heeft genomen en 
wie niet, waer van ghij niet en sult hebben te blijven in gebreke ten sij ghij 
van het contrarie wil Vantwoorden tot uwen pericule En dit sal u dienen 
tot u garant ende sekerheijt. Gegeven aent boort van sijns Majts Konincklyck 
schip genaemt de Triump. Den 21en Julij 1636. 
(geteijkent :) Noort-Amberlant. 
(Onderstont :) 
Aen alle Cap®® en andere Officiers van sijne 
Maj! die dit soude mogen raken. ) 


BIJLAGE K. — (p. 270.) 


Charles Rex. 


Het heeft ons gratienselick gelieft bij desen jegenwoordigen te verleenen aen 
Joost Bouwensz. van Delfshaven licentie om te moogen visschen mettet volck 
en geselschap. behoorende tot sijn Schip genaemt de Maecht van Enchuijsen 
groot sijnde 2 lasten op onse Custen en Zeen van Groot-Britagne, IJrlant enì 
andere onse bijgelegen Kijlanden, alwaer gewoonliek en voortijden eenige 
Visscherie is geweest, ende dese onse Licentie te continueren voor een geheel 
Jaer, willende en versoeckende soo wel alle onse Onderdanen, als oock andere 
van wat natie, qualiteiten ofte conditien de selve souden mogen sijn, dat sij den 
voors : Joost Bouwensz. ofte sijn bijhebbende geselschap geen Vhinderinge ofte 
beletsel aendoen sullen, ende °) het volbrengen van dese onse Licentie op sooda- 
nigen pene als men gewoon is te gebruijcken tegen den geenen dewelcke 
violeren onsen Conincklicken bescherminge, ende tegen moetwillige Brekers 
van Vreede en onsen Lande en Jurisdictie Vorders versoeckende en ge- 
biedende alle onse Admiralen, Vice Admiralen, Commandeurs en Capiteimnen van 
onse Schepen, Casteelen en forten te willen beschermen en assisteren de 
vsz. Joost Bouwensz. om vreedelick te mogen genieten het beneficeren %) van 
dese onse licentie. 

Gegeven den 24? dach van Junij *) 1636 9). 


BIJLAGE L. — (p. 2103) 


Wij Schoudt, Schepenen ende Raden der Stadt Delff, Oirconden dat voor ons 
gecomen ende gecompareert zijn, leman Lenertsz. out XXXI[ laeren, Stoffel 
IJsbrantsz. out XLV laren ende Joost Bouwensz, out XXXIX laren, alle Stijer- 


1) Overgenomen uit de Bijlagen van het Verbaal der zending van Joachimi 
naar Engeland in 4636, op het Rijks-Archief. 

2) Lees: in. 

5) Lees: beneficie. 

1) Lees: Julij. Vgl. hiervóor p. 270 Noot 4. 

9) Overgenomen uit het Verbaal der zending van Joachimi naar Engeland in 
1636, op het Rijks-Archief. — De vertaling van dit stuk bij Aitzema (Saken van 
Staet. IT. p. 402) verschilt bijna alleen in spelling met deze. 


319 


luijden van de Haringbuijsen op Delfshauen, Deweleke ten versoucke vande 
Heeren Burgemeesteren ende Regijerders derselver Stadt, verclaerde bij Solem- 
nelen eede hen gestaeft ende affgenomen warachtich te sijn, Dat zij respective- 
lijeken op Saterdach voorleden, [tem op Manendach ende op Gisteren met hare 
Buijsen totter Zee gecomen sijnde, de Engelse vloot, zoo sij getuijgen lagen en 
visten, henluijden elex nae de groote van hare buijsen hebben affgenomen ende 
doen betalen een gulde per last, t'sij off sij haring in hebben off niet, Met dreij- 
gementen soo sij tniet wilde geuen datse dan haer want wt haer Schepen 
souden nemen, Waerouer sij getuijgen verclaren gedwongen te sijn alsoo sij 
geen gelt en hadden, Dat sij van haer haring hebben moeten vercoopen aende 
Engelse vloodt iegens vijer a vvfftalve gulde de ton, daer mede sij int Schip 
vanden Admirael hebben betaelt, die henl. elex daer van bescheijt hebben 
gegeuen, Verclaert voorts Leman Lenertsz. alleen dat se wt sijn Schip jegens sijn 
wil ende danek, hem, met noch ses Man hebben gelicht, ende gedaen ín een 
van haer Schepen, latende van sijn volek in sijn Schip noch drije man, ende 
van haer volek daerin doende ontrent tweentwintich Man, Daermede sij naer 
de Buijsen syn gegaen, ende anderhalff Etmael wtwaren, Hem affirmant sijn Buijs 
doen weder hebben geleuert mette drije Man diese mede genomen hadden, 
Eijntelijeken alle drye verelarenden dat de Engelse vloodt een en twintich 
Schepen starck was, die hen altemet in drijen verdeelden, ende dan weder bij 
malcander comen. Soo waerlijeke moste hen getuijge Godt Ahmachtich helpen, 
Ende want men schuldich is der waerheijt getuijgenisse te geuen bijsonder des 
versocht zijnde, Hebben wij Schoudt, Schepenen ende Raden voornt tsegel ten 
saeeke der voorsz. Stadt hieronder opgedruckt. 
Gedaen den XXVIIe Augusti a° XVI° Sessendertich. 
(geteekend) 
J. van Schooren '). 


1) Naar het origineele stuk, te vinden onder de Bijlagen van het Verbaal der 
zending van Joachimi naar Engelaud in 1635, op het Rijks Archief. — Het zoude 
bijna ongeloofelijk zijn, dat in een officieel stuk, uitgaande van geene mindere per- 
sonen dan Schout en Schepenen van Delft, zulk eene slechte stijl en spelling 
voorkomen konde als in het bovenstaande, getuigde niet de aanwezigheid van het 
zegel op het stuk voor de echtheid daarvan. 


BIJVOEGSELEN EN VERBETERINGEN. 


p. 5 Noot 2. r. 9 v. o. bij te voegen: en de statistiek op p- 42, 43, — 
ook: Verslag over de zeevisscherijen. p. 1127. | 

p. 11 Noot 2.r. 1 v. o. bij te voegen : Sir Richard Baker in zijn Chro- 
niele of the Kings of England. (vlg. The Dutch 
Drawn to the Life. p. 145.) — Maecpherson (Annals of comm. 
[I. p. 271) geeft toe, dat de strekking van Mare Liibe- 
rum is. de vaart op Oost-Indië te doen openstellen, maar 
hij verdenkt De Groot toch van een protest tegen de 
handelwijze van Jakob I in 1610 (zie hierna p. 70 Noot 2) 
door de woorden : „Quae autem navigationis, eadem pisca- 
tus habenda est ratio, ut communis maneat oranibus.”% 
(Mare Liberum. p. 28.) Reeds de datum der uitgave van 
Mare Liberum weerlegt die meening afdoende. 

p. 15 (Noot 1 van p. 14) r. 24 v.o. bij te voegen : (Zie Oo. a. Maecpherson, 
Annals of comm. IL. p. 272,82.) 

p. 17. r. 10 v. b. te veranderen: Seer. R.S.-G. 21 Oct. 1659. 

p. 17 (Noot 7 v. p. 16) r. Ml v. b. bij te voegen: Zoo ook sprak Baker 
(Chron. of the Kings of England, vlg. The Dutch Drawn 
to the Life. p. 145) van „the eneroaching of the Hollan- 
ders upon the Fishers and other our Rights in the 
Narrow Seas”. 

p. 17 (Noot 7 v. p. 16) r. 14 v. b. bij te voegen: De schrijver van The 
Duteh Drawn to the Life spreekt (p. 9) van „the 
Northern or the narrow Seas.” 

p. 17 (Noot 7 v. p. 16) r. 46 v. o. bij te voegen: Ook de schrijver van 
The Dutch Drawn to the Life (1664) spreekt van 
„the command of the Narrow sea, the Dutch Coast and 
ours.” (le. p. 55.) De „Narrow-sea” begrensde dus vol- 
gens hem noch de Engelsche noch de Hollandsche kust. 

p. 18 (Noot 1 v. p. 17) r. 22 v. hb. bij te voegen: Im 1664 sprak de schrij- 
ver van The Dutch Drawn to the Life (p. 75) van 
„our Right to the Narrow Seas.” 


E 


& 


'. 


$ 


381 


p. 18 (Noot 1 v. p. Â7) vr. 47 v. o. bij te voegen: Welk gewicht de En- 


gelschen aan dit gebied hechtten, blijkt wel uit: The 
Dutch Drawn to the Life (p. 53), waar de schrijver 
op de vraag van D L: „Which way do the English 
keep the Dutch under?# antwoordt: „By commanding the 
Narrow-sea, their Coast and ours.” 


p. 19 (Noot 1 van p. 18) r. 24 v. o. bij te voegen: De Jonge (Gesch. v. 


h. Nederl. zeewezen. IL. p. 404) meent met mij, dat de 
aanspraak der Engelschen op het dominium maris veel 
ouder was dan de zeventiende eeuw, en houdt het er voor 
dat de Engelschen zich vóor dien tijd te zwak gevoeïden 
om hunne aangematigde rechten te handhaven. Dadelijk 
toen hunne zeemacht krachtig genoeg was, kwamen zij 
dan ook onder Jakob 1 met hunne eischen voor den dag. En 
Van dezelfde meening is ook Van Loon, (Nederl. histori- 
penu. IL. p. 231,) die de aanleiding van het op den voorgrond 
stellen van den „ouden eysch” alleen zoekt in den naijver 
der Engelschen op den bloei der Nederlandsche visscherij. 


p. 22. (Noot 2 van p 4) r. 13 v. o. te veranderen: Ook vernemen WIJ, 


dat de ambassadeurs van 1618,19 verklaren, terwijl zij 
op den eisch des konings, dat de Nederlandsche visschers 
zich zoover het gezicht reikt van de Schotsche kusten 
verwijderd zouden houden, geene aanmerkingen maken, — 
dat eene vordering van grooteren afstand „de sake ten 
principalen toucheerde, ende Irreparable praeiuditie soude 


leggen.” (Verbaal 1618,19 ad 51 Jan. 1619.) 


NB. De op deze plaats in den tekst geplaatste woorden (r. 18 tot r. 6 v. 0.) 
moeten vervallen. Uitde Defensio (p. 360) blijkt toch, dat De Groot wel is 
waar meende, dat de quaestie van imperium eu jurisdietio in mare „ad do- 
minium et ad jus piscandi nihil pertineret,* maar dat hij toch de jurisdic- 
tio „quae in rem dirigitur“ toen zeer bepaald verwierp. („Si quis urgeat, 
esse et in mari non minus quam in solo oecupato localem aliquem seu rea- 
lem jurisdictionem, id quibus possit probari aut rationibus aut veterum 
testimoniis sane percupiam discere.”) De aangehaalde plaats uit het Jus 
belli ae pacis bewijst dus eenvoudig, dat de zienswijze van den schrijver 


op dit punt geheel veranderd was. 


p. 24 Noot 4. r. 12 v. o. in tevoegen: (Zie de kaart in de: Descr. 


detect. freti. p. l, waar Newfoundland ook „Bacalao” of 
„Bacalhao” genoemd wordt.) 


p. 26 (Noot 2 van p. 25) r. 13 v. o. bij te voegen: ef. ook de in De 


Groots Defensio vermelde plaats van Bractonius (?) in 
de Bijlagen, p. 352. 


p. 31 Noot 4. r. 9 v. o. bij te voegen: Zie vooral: The Dutch Drawn 


to the Life. p. 82, 85, waar de schrijver op gezag van Sir 


582 


John Burroughs zeer wtvoerig is over de visscherij naar _ 
de visschen, die behalve de haring op de Engelsche 
kusten gevangen werden. (kabeljauw, leng, sprot, rood- 
oog, enz.) 

p. 34 Noot A. r. 5 v. o. bij tevoegen: Grotit Defensio Maris Laberi. 
Zie hierna p. 552. 

p. 37. r. 415 v. o. aldus te lezen: Toch was reeds toen een enkele 
maal gebleken, dat de Engelschen hunne zwakheid op dit 
punt gevoelden en met hunne naburen trachtten te wed- 
ijveren. Reeds in 1542 had Hendrik VII eene akte uit- 
gevaardigd om de Engelsche visscherij uit haren toestand 
van diep verval op te beuren. Vele visschers, heette het 
daarin, namen niet meer de moeite zelven te visschen, 
maar vergenoegden zich met de zee over te steken en in 
Nederland en Frankrijk de reeds gevangen visch aan 
hunne gelukkige mededingers af te koopen. Het natuur- 
lijk gevolg hiervan was het afnemen van deze nering ge- 
weest ; het verval der kuststeden, het jaarlijks verminde- 
ren van het getal Engelsche schepen, en daarmede het 
gebrek aan bekwame zeelieden en personen bekend met 
de gesteldheid der zee was gevolgd. Om aan de klachten 
over dit alles een einde te maken, had de koning ten 
strengste aan slle Engelschen en inwoners van zijn rijk 
verboden om eenige visch van vreemdelingen te koopen 
in de Fransche en Nederlandsche havens en zelfs op de 
opene zee. Eerst op het einde van het tweede parlement 
van koningin Maria was deze akte ingetrokken. (Sir John 
Burroughs, vlg. The Dutch Drawn to the Life. p. 102—4.) 

Het is waarlijk niet te verwonderen, dat de toestand, 
waarin de Engelsche visscherij bleek te verkeeren, reeds 
in de zestiende eeuw de aandacht van het volk trok. En 
daarbij kwam nu de aanwassende macht der Nederlandsche 
republiek een nieuwe prikkel aan dit gevoel van wrevel 
toevoegen. Het kon den Engelschen niet langer onver- 
schillig zijn, enz. 

Pp. 4A Noot 3. r. 4 v. o. bij tevoegen: (Bor, Nederl. oorl. III. 2. 
fol. 25.) à 

p. 43 (Noot 1 van p. 42) r. 22 v. o. in te voegen: Even vreemd mag 
het heeten, dat de Nederlanders in 1616 bij het invorde-_ 
ren van eene Engelsche belasting op de visscherij dadelijk 
verklaarden, „dat die visschers deser landen noyt daer- 
mede beswaert, oft int minste daerom gemoyt sijn geweest.” 


585 


(Br. v. de regeering v. Enkhuizen aan Oldenbarnevelt dd. 19 
Aug. 1616, in de Bijlagen v. h. Verbaal Joachimi, 1636.) 


‚p. 44 bij r. 2 v. o. als Noot 4 te voegen: Vgl. hier vooral: De Jonge 


(Gesch. v. h. Nederl. zeewezen. L. p. 405 vlg.), die het aan 
de vermeerdering der Engelsche zeemacht onder Elisabeth 
toeschrijft, dat de oude aanspraak op de souveremuiteit 
over de zee in de zeventiende eeuw zoozeer op den voor- 
grond gesteld werd. Toen eerst meenden de Engelschen 
kans te hebben, hunne beweerde rechten te doen erkennen. 
‚Ak Noot A. r. 10 v. o. voor „thirsty (thrifty B te lezen : thrifty. 
NB. Het pamphleije The Dutch Drawn to the Life bevestigt mijne 
gissing door op p. 123 den geheelen hier aangehaalden volzin af te druk- 
ken. Het woord luidt daar: „thrifty.” 
„41 Noot 2. r. 7 v. o. te veranderen: (Green, Calendar of State Pa- 
pers, Dom. ser. of the reign of James 1. 1. p. 509.) 
‚51 (Noot G v. p. 50) r. 24 v. o. bij te voegen: 1619. 


p. 55 Noot A. r. 11 v. b. bij te voegen: Over Duivenvoorde van War- 


mond: Van Groningen, Gesch. der watergeuzen, p. 205—12. 
„60. r. 16 v. b. bij te voegen als Noot í: ef. l. 151. D. L. 17. De 
diversis regulis juris. 

„61 (Noot 1 v. p- 60) r. 23 v. o. bij te voegen: (Zie ook pP- 323 Noot 6, 
p. 352 Noot 2 en p. 457 Noot 2. De overeenkomst van de 
Propopositie en de Defensto is hier treffend, omdat het in 
deze gevallen. puuten betreft, wit den aard der zaak in 
het Mare Liberum niet behandeld.) 

„70 Noot 2. r. 47 v. b. bij tevoegen: Geheel dezelfde voorstelling 
heeft: Macpherson, Annals of comm. IL. p. 252. 

„72. r. 20 v. o. te veranderen: „Ontrent den Jaare 1618.# 

NB. Uit de Errata der Aanwysing blijkt, dat 1610 een drukfout is 

voor 41618, een jaartal, dat trouwens beter met de elders voorkomende op- 
gaven sluit. Is deze tijdsbepaling juist, (en dat zij dat is wordt bevestigd 
door des schrijvers mededeeling in de voorrede, dat hij 14 of 15 jaar geleden 
aan Jakob I reeds een dergelijk werkje aanbood, terwijl Jakob [ eerst in 
1603 den Engelschen troon beklom,) dan vervalt daarmede de reeds van el- 
ders twijfelachtig gemaakte opgave van Ralegh als schrijver der O bser va- 
tiors (Ralegh werd in 1617 geëxecuteerd,) en mijne geheele gissing, dat 
dit werkje met het plakkaat van 1609 in eenig verband zoude kunnen staan. 
Trouwens aan die gissing, die alleen op de vermelt; van het jaar 1610 
steunde, hechtte ik niet. 
p. 78 (Noot 5 v. p. 77) r. 25 v.b. bij te voegen: Terecht schreef De 
Groot dan ook in zijne Defensio (zie hierna p 360): „De 
industria pepercimus agere de maris imperio et jurisdicti- 
one, quia ea quaestio ad dominium et ad jus piscandi 
nihil pertineat, ideoque non recte a Welwodo cum 
hac nostra controversia permisceatur.” 


384. 

p. 81. r. 24 v. b. als Noot 5 bij te voegen : De tijd kan alleen bij be- 
nadering bepaald worden. Im 1613 verscheen Welwods 
Abridgement, waartegen de Defensio gerichtis In 
de Defensio zelve (p. 332) spreekt De Groot van een 
tegenschrift tegen Mare Liberum, te Salamanca vervaar- 
digd, „sed,” voegt hij er bij, „ibrum eum uidere mihi 
nondum econtigit.” In 1617 eindelijk schreef hij aan 
zijnen broeder Willem (Grotii Epistolae, p. 759), dat de 
uitgave van het boekje door den koning van Spanje was 
verboden; toen wist hij dus reeds, dat hij het nooit te 
zien zoude krijgen. De Defensio is dus geschreven tus- 
schen 1613 en 1617. 

p. 88. r. 18 v. o. als Noot 1 bij te voegen: De schrijver van The 
Duteh Drawn to the Life noemt op p. 29 de Ne- 
derlandsche visschersschepen : _„Bugsen, Doogbooten, and 
Crabbins ;” op p. S5 spreekt hij van : „Strand-boats, Év ars, 
Sallits, Drivers and Tod-boates,/ en van „Doyer-boates, 
Pineks and Well-boates.„ 

p. 88. r. 8 v. o. als Noot 2 bij te voegen: De schrijver van The 
Duteh Drawn to the Life schat het getal Neder- 
landsche schepen, dat ter visscherij op de Engelsche kusten 
uitzeilt op 2000, de jaarlijksche winst op £ 150.000 uit 
de haringvisscherij, £ 440.000 uit de kabeljauwvangst. 
(l. ce. p. 9,29.) Burroughs sprak in :636 van 1600 ha- 
ringbuizen benevens 800 pinken en andere schepen voor de 
kabeljauwvangst; de jaarlijksche opbrengst der haring al- 
leen schatte hij op £ 560.000, de bemanning der buizen 
op 64.000 koppen. (Fhe Dutch Drawn to the Life. p. 87,89.) 

p. 89. r. 19 v. b. als Noot 2 bij te voegen: Dat dit reeds een oud 
Engelsch gebruik was, blijkt uit de boven (p. 37) vermelde 
akte van Hendrik VIIL. 

p. 92 Noot 3. r. 10 v.o. bij te voegen: ef. over dit werkje : Macpher- 
son, Annals of comm. IL. p. 279,50, — Fruin, enz. 

p. 92 Noot 3. r. A v. o. bij tevoegen: „The Trade’s Increase” werd 
beantwoord door „The Defence of Trade,” een werkje 
van de hand van Sir Dudley Diggs, in hetzelfde jaar 
1615 verschenen. De strekking was, om den Oost-In- 
dischen handel tegen J.R.’s aanvallen te verdedigen, 
en het was daarom ook opgedragen aan Sir Thomas Smith, 
bloedverwant van den schrijver en directeur der Oost- 
Indische Compagnie. In dit „meesterlijke” boekje werd 
J. R. „an anonymous but acute author” genoemd. (Mac- 


885 


pherson, Annals of comm. IL. p. 279,80. — Zie over 
Dudley Diggs: Verbaal 1618,19 ad 13 Jan. 1619. — Mac- 
pherson, 1. c. IL. p. 283.) Vgl. het oordeel van Ralegh 
over J. R.: hierna p. 97 Noot 3.) 

p. 9% Noot 3. r. 1 v. o. bij te voegen: J.R’s bezwaren werden weer- 
legd in „The Defence of Trade” van Sir Dudley Diggs. 
(Zie hiervóor p. 92 Noot 3.) 

p. 102 Noot 3 te veranderen: De oorspronkelijke editie was „a small 
‚treatise in Latin./ De titel luidde: „De dominio maris 
juribusque ad dominium praecipue spectantibus, assertio 
brevis et methodica. Cosmopoli. 1615. Het was 28 pag. 
4o groot. (Maepherson, Annals of comm. IL. p. 271.) 

p. 102 Noot 5. r. 5 v. o. bij te voegen : (Vgl. o. a. den aanval op de 
Nederlanders, met toespeling op het slot van De Groot’s 
Mare Liberum, overgenomen bij: Maecpherson, An- 
nals of comm. IT. p. 271,72.) 

p. 104 (Noot A v. p. 103) r. 6 v. o. bij te voegen : Van dezelfde opinie is 
Maepherson: „Welwood endeavours to prove,” zegt hij (Annals 
of comm. IT. p. 271), „that the sea is capable of distinction 
of property, or of private dominion, as well as the land.” 

p. 142 (Noot 41 v. p. 111) r. A v.o. te lezen : Dit geld werd trouwens, 
evenals de tol van 1617 (Propositie van Carleton in: 
R.S-G. 6 Sept. 1617), ook door alle andere natiën, die 
op de Schotsche kusten vischten, ja door de Schotten 
zelven betaald. (Miss. v. Caron aan de Stn. dd. 19/29 
Sept. 1616, in: L. E. 1616.) 

p. 119 Noot 4. r. 7 v. o. bij te voegen : (Zie uitvoeriger over deze 
bewering : Grot Epistolae. p. 19,20. Ep. 59.) 

p. 14 r. 13 v. b. achter het woord „(Senjen ej het vraagteeken te 
schrappen. 

NB. Mijne daar gewaagde gissing blijkt juist te zijn door de kaart aan 
* het einde van de Deser. detect. freti, waar op de plaats, waar de 
nieuwere kaarten Senjen plaatsen, het eiland „Zenam” te vinden is. 

p. 121 (Noot 4 v. p. 120) r. 16 v. o. bij te voegen : Grotu Epistolae. 
p. 19. Ep. 59.) 

p. 121 Noot 4. r. 44 v, o. bij te voegen: Ook de Franschen protes- 
teerden ernstig tegen de Engelsche aanmatigingen. (Grotii 
Epistolae. p. 19. Ep. 59.) 

p. 121 Noot 5 te veranderen : „ Plancius’ Replicques noemen ook 
nog : „Frislandt.” Met dezen naam, ook door Selden (Mare 
Clausum, in £ Opera. IL. p. 1409) vermeld, werd blijkens 
de kaart in de Deser. detect. freti (p. 1) een vrij 

29 


856 


groot eiland bedoeld, dat geacht werd dicht voor Groen- 
lands zuid-oostkust te liggen. 

p. 123 Noot 5. r. 2 v. o. bij te voegen: De houding van Caron in 
deze zaak schijnt niet zeer bevredigend geweest te zijn. 
(Grotiù Epistolae. p. 20. Ep. 59: „Malebant Angli cum 
Caronio disceptare, ut, quod nuper fecerant, iterum ex 
ipsius silentio victoriam metirentur.”) 

p. 129 (Noot 4 v. p. 128) r. 9 v. o. bij te voegen : Ook dè gezanten zel- 
ven verzekerden dit aan de commissie uit de Staten-Ge- 
raal. Grotii Epistolae. p. 20. Ep. 59.) 

p. 130 r. 3 v. b. aldus te lezen : Korten tijd later had dit werkelijk 
plaats. De commissarissen begaven zich naar de Engelschen 
en weldra ontstond er over het onderwerp, dat in de me- 
morie behandeld werd, eene levendige woordenwisseling, 
waarbij, als men De Groot gelooven mag, de Engelschen 
geheel verslagen werden. De Nederlanders bewezen over- 
tuigend, dat Spitsbergen niet aan Engeland behoorde; al 
ware dit echter zoo geweest, beweerden zij, dan nog kon- — 
den de Engelschen daaraan geen recht ontleenen op de 
zee, die gemeen goed van allen was, noch op de walvis- — 
schen, die aan niemand toebehoorden. Wat het eerste 
punt betreft beriepen de Nederlanders zich op de argu- 
menten in de memorie vervat, die zij uitvoerig bespraken, 
terwijl zij daarbij nog voegden eene breede wederlegging 
der beweerde ontdekking door Willoughby. De Engelschen 
zouden door al deze argumenten („non testimoniis tantum, 
sed Geographicis insuper demonstrationibus,” schrijft De 
Groot,) zoozeer in verlegenheid gebracht zijn, dat zij niet 
wisten te antwoorden dan met de weinig op de redeneering 
der Nederlanders passende mededeelingen, dat hunnen ko-- 
ning eene beleediging aangedaan was door het in twijfel 
trekken van zijn recht, — dat zij geen volmacht hadden 
om over de Noordsche visscherij te onderhandelen, tenzij 
de Nederlanders begonnen met hen als heeren van Spits- 
bergen te erkennen, — en dat zij de bewijzen van hun 
recht niet bij zich hadden, bewijzen, die in Engeland in 
zoo ruimen overvloed voorhanden waren, dat zij vertrouw- — 
den Caron door het toonen daarvan dadelijk tot zwijgen — 
te zullen brengen. „Malebant,s voegt De Groot niet zeer 
bescheiden bij zijn verslag van dit onderhoud aan den Fran- 
schen gezant Du Maurier, „in Anglia cum Caronio, quam 
hie nobiseum disceptare 1” (Grotii Epistolae. p. 19,20. Ep. 59. — 


Beat 


P- 


887 


Ondertusschen mocht de overwinning van De Groot 
en de zijnen schitterend geweest zijn, het resultaat was 
geen ander dan dat de zaak voor ditmaal steken bleef. 
Den 4 Mei moest Joachimi aan de Staten-Generaal rap- 
porteeren, dat hij beide stukken enz. 


„ 130 (Noot 3 v. p. 129) r. 15 v. o. bij te voegen: (Vgl. den brief van 


De Groot — Ep. 59 in: Grotü Epistolae. p. 19 — waarin 
hij bedankt voor het gebruik van een stuk, dat hij noodig 
had gehad bij de wederlegging der Engelsche pretensiën.) 


„. 130 Noot 4. r. 44 v. o. bij te voegen: (cf. ook de Memorie der 


Nederl. ambassadeurs in: Verbaal 1618,19 ad 25 Mrt. 1619.) 


„132.r. 14 v. b. als Noot 3 bij te voegen: Volgens De Groot (Grotiü 


Epistolae. p. 19. Ep. 59) was reeds in 1615 het doel der 
Engelschen geen ander geweest, dan om zich met de Ne- 
derlanders te vereenigen en gezamenlijk alle andere natiën 
van Spitsbergen te verdrijven. De feiten weerspreken ech- 
ter, dunkt mij, deze opvatting. 


. 135 (Noot 2 v. p. 134) r. 7 v. o. bij te voegen: Op een en ander 


schijnt te zinspelen de schrijver van The Dutch Drawn 
tothe Life op p. 81, waar hij (in navolging van Selden #) 
zegt, dat „the very Hollanders themselves discountenan- 
ced Grotius and his Book of the communities of 
the Elements. (!)” 


„136. r. 17 v. o. als Noot 1 bij te voegen: Reeds in 1617 waren de 


Engelschen ontevreden over het langdurige uitstel. (Car- 
leton, Lettres. II. p. 42.) 


„160 Noot 2. r. 2 v. o. bij te voegen : Op de kaart aan het einde 


van de Deser. detect. freti heet het : „Faire forland.” 


‚ 231 Noot 4. r. 7 v. o. bij te voegen: Baker (Chronicle of the Kings 


of England, vlg. The Dutch Drawa to the lafe. p. 145) 
spreekt nog van eene andere handhaving van de souverei- 
niteit ter zee kort vóor 1636. „The Earl of Lindsey,’ dus 
verhaalt hij, „as Admiral, and the Earle of Essex as Vice- 
Admiral, with 40 Saile set out with the Shipmoney to secure 
the Right (in the Narrow Seas)” Volgens hem was het 
resultaat dier uitrusting, dat Spanje en Nederland evenzeer 
Engeland ontzagen, „the English puissance was rendered 
considerable, and trade safe in the eyes of forreign Princes.# 
244 Noot 2. r. 14 v. o. bij te voegen: Van deze geschenken spreekt 
ook Bakers Chronicle. (vlg. The Dutch Drawn to the 
lafe. p. 146.) „The Hollander courted his Majesty with Pre- 
sents. 1. of Ambergrease, 2. transparent China Basons, 


988 


3. a Cloek, and 4. the Originals of Tintoret and Titian.” 

. 245 Noot 2. r. 8 v. o. bij te voegen: Eene andere editie verscheen 
„Lugduni Batavorum, apud Joannem et Theodorum Maire. 
CIDIDCXXXVI” in 4° 

. 245 Noot 2.r. 3 v. o. bij te voegen: Wat met die „other things” 
bedoeld werd, blijkt uit eene andere uitgave van Mare 
Clausum, waar dit werk in éen band vereenigd is met: 
Boxhornii Apologia pro navigationibus Hol- 
landorum, en met: Tractatus mutui commercii 
etc. (het groot entercours van 1496), twee bijvoegselen 
die, hier voor Seldens werk geplaatst, in 1633 reeds met 
De Groot's Mare Liberum te gelijk waren uitgegeven 
bij Elzevier in 12° Deze merkwaardige editie, zonder twij- 
fel in Nederland verschenen, is volgens den titel gedrukt : 
„luondini, Juxta exemplar Will. Stanesbeu pro Richardo 
Meighen. MDCXXXVI.” S° 

p. 246 Noot 3. r. 8 v. o. bij te voegen: Zie uitvoeriger: Van Loon, 
Nederl. historiepenn. 11. p. 281. 

p. 246. r. 18 v. b. als Noot 6 bij te voegen : Seldens werk schijnt niet 
het eenige geweest te zijn, dat Engelands dominium maris 
verdedigen moest. Van Loon (Nederl. historiepenn. 1. 
p. 231) vermeldt althans als eene bekende zaak de uitgave 
in 1636 van een boek van zekeren „Johan Burough,” ge- 
titeld: „De la Souveraineté des mers.” Heffter 
(Europ. Völkerr. p. 137 Noot 7) noemt dit zelfs het hoofd- 
werk over de oudere Pngelsche pretensiën ; de titel luidt bij 
hem: „Jo. Borough, Imperium maris Britannici, 
Lond. 1686./ Het jaartal 1686 schijnt echter een druk- 
fout voor 1636, althans reeds in 1664 werd in een En- 
gelsch pamphletje, getiteld: „The Dutch Drawn to 
the Life” (Voorrede p. 2) gesproken van „the Rational 
and Publiek spirited Writer, Sir John Burroughs his 
Usefull Discoveries.” Hoogst waarschijnlijk wordt hier het- 
zelfde werk bedoeld. 

Het boekje van dezen Burroughs schijnt hoogst merk- 
waardig geweest te zijn. Het is mij niet gelukt het op 
te sporen, maar de hoofdinhoud kan opgemaakt worden 
uit het bovenvermelde Engelsche pamphletje The Dutch 
Drawn to the Life. Dit boekje is valgens een meer 
eenvoudig dan fraai plan ingericht. De schrijver laat twee 
personen elkander op straat ontmoeten en onder een praatje 
over het nieuws van den dag voortwandelen. Luangzamer- 


_— 


_— 


389 


hand komt het gesprek van zelf op de Nederlanders en 
de loopende geruchten van eenen oorlog met hen. De 
een, een onnoozele hals, vraagt daarop aan den ander, die 
zich als zeer naijverig op de Nederlanders doet kennen, 
(„against the Dutch we are agreed among ourselves: never 
was anything so unanimously applauded by men of all 
perswasions and interest, as a Dutch Warre, which is the 
universal Wish of the people,” zegt hij,) om inlichtingen 
over dat wonderbaarlijke volk, dat de Engelschen overal 
overtreft. Deze verwijst zijnen vriend nu echter naar eenige 
kennissen, die juist voorbijgaan, als degenen, die hem het 
best daarover te woord kunnen staan. De nieuwsgierige 
(meestal D. L. genoemd) voegt zich bij hen, en nu volgt 
een gesprek, waarin vooral P. H., C. B, O. F., J. S., J. 
B. T. O. en R. B. den vrager op al zijne vragen over de 
meest verschillende zaken, die Nederland en de Nederlan- 
ders betreffen, antwoorden. Hoe de schrijver juist aan 
die voorletters gekomen is, blijkt uit de voorrede. Hij 
noemt daar zijne voornaamste bronnen en met behulp van 
dit lijstje en van sommige inlichtingen in den tekst her- 
kennen wij al spoedig in J. S, die D. L. inlicht over 
„our Right to the Narrow-Seas” niemand anders dan John 
Selden, in T. O. den boven (p. 43) vermelden Sir Thomas 
Overbury, in C. B. Cardinal Bentivoglio, in R. B. Sir 
Richard Baker. J. B. is nu Sir John Burroughs of Bur- 
roughes, wiens werk de schrijver in de voorrede zeer prijst. 
Uit het hoofdstuk van The Dutch Drawn to the 
Life, getiteld: „the Inestimable benefit the Dutch make 
of the Brittish Seas,” waar J. B. bijna geheel alleen het 
woord voert, kunnen wij dus den hoofdinhoud van zijn 
werk nauwkeurig leeren kennen. (Dat de schrijver van 
The Dutch Drawn to the Life met zijne bronnen 
niet veel vrijheid gebruikt, blijkt toch o. a. uit p. 118, 
119 en 123, waar hij de hiervóor op p. 43 en 44 geci- 
teerde woorden van Overbury letterlijk overneemt. 
Zelfs waar strijd tusschen die bronnen bestaat, schrijft hij 
soms beiden eenvoudig na en rijgt beide verhalen aaneen ; 
de onsystematische compilatie behandelt dan ook niet alleen 
soms hetzelfde onderwerp op twee plaatsen, maar spreekt 
zich zelve vooral in de statistieke opgaven dikwijls tegen.) 

Het boek van Burroughs stelt in den geest van Hitch- 
cock een plan tot verbetering der Engelsche visscherij voor ; 


390 


in de bijzonderheden en opgaven doet hij echter meer 
denken aan het werkje van Gentleman en aan dat van J. R. 
(Toch schijnt hij geen der drie genoemde pamphletjes ge- 
kend te hebben; daarvoor verschillen de opgaven te veel 
en geeft hij soms te onjuiste voorstellingen.) Als inleiding 
maakt de schrijver zijne landgenooten opmerkzaam op het 
groote voordeel, dat de visscherij in de Britsche zeeën 
geeft. Uitvoerig beschrijft hij de plaatsen waar de visch- 
vangst gedreven wordt; fabelachtige verhalen doet hij van 
de voordeelen, die Engelschen soms reeds bij toeval daaruit 
getrokken hebben. Hoevele schatten moet dan de goed 
geregelde en langdurige visscherij der Nederlanders hun 
niet aanbrengen ! Burroughs telt niet minder dan acht pun- 
ten op, waarin volgens hem de visscherij direct of indirect 
voordeel geeft. De visscherij vermeerdert : 1°. de schepen, 


0 


2°. de zeelieden, 35°. den handel, 4°. zij vergroot de steden, 
5°. de macht buitenslands, 6°. de inkomsten, 7°. de wel- 
vaart en 8° zij verschaft overvloed van alle noodige artike- 
len. Al deze punten bespreekt de schrijver dan afzonderlijk. 

Behalve de 1500 visschersscheper en even zoovele vracht- 
en zoutschepen, dus verhaalt hij, die de Nederlanders ge- 
bruiken voor de vischvangst op hunne eigene kusten, 
hebben zij voor de kabeljauwvangst in de Engelsche en 
Schotsche wateren 800 pinken en andere kleine schepen 
(en daarbij evenzoovele vracht- en zoutschepen}, voor de 
haringvisscherij in dezelfde wateren niet minder dan 1600 
buizen van „Boughonness” tot den mond van den Theems 
toe. Daar elk dezer buizen aan drie schepen voor zout- 
en vrachtvaart werk geeft, bedraagt het getal schepen, die 
door de haringvisscherij in de vaart gebracht worden, niet 
minder dan 6400, de bemanning daarvan reeds op zich 
zelve 112,000 man. Telt men bij al die schepen de 400 
haringverkoopers van Yarmouth (zie hiervóor p. 89) op, 
dan verkrijgt men het enorme getal van 8400 Nederland- 
sche schepen, die door den rijkdom der Engelsche zeeën 
bestaan, waarbij nog kunnen gevoegd worden ongeveer 
3200 visschersschepen van de Hanzesteden, Frankrijk en 
Spanje. — Dat met het getal schepen ook de zeelieden 
toenemen behoeft geen betoog. Door elkander kan men 
elk schip op 20 koppen schatten (dus 168,000 man), en 
de visschers worden door hunne bekendheid met de zee 
en met het bestuur der schepen van zelf de ervarenste 


591 


en beste matrozen : menig beroemd zeeman is als visscher 
zijnen loopbaan begonnen. Niet alleen kunnen al die 
schepen en zeelieden, voor de visscherij noodig, de ge- 
heele wereld doorkruisen en de vrachtvaart doen bloeien, 
maar ook de opbrengst der vischvangst zelf levert een 
aanzienlijk ruilmiddel, dat de kostbaarste stoffen wit geheel 
Europa in Nederland brengt. De bloei van den handel 
toont zich in den bloeienden toestand van het land: de 
Nederlanders kunnen zoowel in de schoonheid als in de 
sterkte hunner steden met de machtigste rijken van Europa 
wedijveren. Maar niet alleen in hun eigen land versterken 
zij zich met de gemakkelijk gewonnen schatten, ook naar 
buiten maken zij zich gevreesd. Hunne koloniën strekken 
zich uit naar oost en west, hun macht ter zee is zoo 
groot, dat geene natie behalve Engeland met hen kan 
wedijveren. En geen wonder is het, dat men dit alles ziet 
gebeuren: Nederland is rijk en de schatkist welgevuld. 
Reeds omstreeks 1600 trok de provincie Holland alleen niet 
minder dan 300,000 pond alleen uit de in- en uitgaande 
rechten op haring en zoutevisch. Toch bezwaarde deze 
belasting de reeders niet: uit eigene beweging besloten 
zij weldra, nog een daalder per last haring te betalen om 
een behoorlijk konvooi tegen de Duinkerker kapers te ver- 
krijgen. De visscherij is er nog zoo weinig door gedrukt, 
dat de verkochte haring alleen den Nederlanders jaarlijks 
£ 500,000 opbrengt. Behalve dit directe voordeel aan de 
reeders verschaft de visscherij nog onderhoud aan eene 
menigte andere personen (zeilenmakers, nettenbreiers, 
scheepstimmerlieden, touwslagers, enz. enz.), en voorziet zij 
de Nederlanders, terwijl hun land niets dan hop, meekrap, 
boter en kaas oplevert, zoo overvloedig van het noodige, 
dat zij den aangevoerden voorraad met volle schepen we- 
der uitvoeren en aan andere landen ruimschoots onder- 
houd toevoeren. 

Het is waarlijk geen wonder, dat na deze uitlokkende 
beschrijving de nieuwsgierige D. L. in: The Dutch 
Drawn to the Life vraagt: „Might we not thrive as 
well as they upon our own Fish?” „We might no doubt,” 
antwoordt Burroughs dadelijk, en ontwikkelt daarop zijn 
plan, dat aan de 230 vervallen Engelsche kuststeden hun 
ouden bloei moet teruggeven, en eer, kracht en rijkdom 
aan koning en land zal verschaffen. Door den bouw 


392 


van 250 bwzen, beweert hij, zullen 1000 schepen van 
zelf in de vaart komen; die schepen zullen werk geven 
aan ten minste 10.000 zeelieden, en zeker aan even zoovele 
ambachtslieden onderhoud verschaffen in de met zeevaart 
noodzakelijk verbonden neringen. Z.M’s schatkist zal door 
dit alles niet minder dan £ 200.000 aan uitgaande rechten 
op de visch, meer dan £ 30.000 aan inkomende rechten 
op de daarvoor ingeruilde goederen winnen. Niets kan 
den goeden uitslag van dit plan verhinderen : de toestand 
van Engeland begunstigt het zelfs voortreffelijk. Engeland 
levert veel timmerhout, overvloed van levensmiddelen op ; 
de bemanning der schepen zal maar te gemakkelijk ge- 
vonden worden in de duizenden armen en leegloopers; 
de kusten van Engeland bieden vele goede havens aan, 
en de plaats der visscherij is zoo dicht daarbij gelegen, 
dat de visschers bij gebrek aan het noodige of bij storm 
hun schip dadelijk aan land kunnen brengen. Ook een 
markt voor de visch zal Engeland niet ontbreken. Nog 
daargelaten dat de Engelschen wegens de meerdere nabij- 
heid der vischrijke zee spoediger in Italië kunnen zijn dan 
hunne mededingers in Nederland terugkomen (!), blijven 
den Engelschen de oostelijke en noordelijke rijken over, waar 
de Nederlanders zelden haring aanvoeren. Juist die landen 
zijn het, die eene groote hoeveelheid visch verbruiken, 
en door den strengen vorst in den winter genoodzaakt 
zijn, des zomers een aanzienlijke voorraad te gelijk op te 
doen. In zulke omstandigheden zoude het werkelijk 
verwonderlijk zijn, zoo de Engelschen niet evenals de laken- 
weverij ook de visscherij aan de Nederlanders afwonnen. 

Wil men zich echter al deze voordeelen verwerven, dan 
moet de Engelsche visscherij geheel hervormd worden. 
Burroughs wijst zijne landgenooten op niet minder dan 
zes hoofdgebreken hunner visscherij en doet hun merk- 
waardige middelen ter verbetering aan de hand. 1’. De 
zoogenaamde „Fish-dayes,” waarop ieder gedwongen is 
visch te eten (zie hiervóor p. 49 Noot 2), moeten weder 
ingesteld worden. Een eerste vereischte toch voor eene 
bloeiende tak van nijverheid is eene overvloedige en zekere 
consumtie. 2°. In de Engelsche visscherij is niet genoeg 
„order and discretion.” De Nederlandsche is gesteld onder 
directie van twee ervaren visschers, wier aanwijzingen de 
overige moeten volgen. 5%. De Nederlanders wachten niet 


' 
8 


593 


als de Engelschen totdat de visch zich op de kust ver- 
toont, maar zoeken reeds in Juni de schollen haringen 
op, die zij vervolgen tot November toe, terwijl de En- 
gelschen slechts gedurende zeven weken zich met de vis- 
scherij bezighouden. 4°. De Nederlandsche buizen zijn 
groot en sterk, de Engelsche „Cables, Cracsers and Boa- 
tes” daarentegen te klein om stormen door te staan. Het 
natuurlijke gevolg is, dat de laatsten ook bij fraai weder 
in het gezicht der kust moeten blijven en daardoor eene 
schoone gelegenheid om de haring te vangen missen. 
5°. De Engelschen zijn minder ijverig dan de Nederlanders. 
Terwijl dezen na hun eerste vangst gelost te hebben, da- 
delijk weder hun bedrijf voortzetten en eindelijk zelven 
de markt voor hun voorraad opzoeken, ook al moeten ze 
daarvoor een verre reis doen, vergenoegen zich de En- 
gelschen met éene lading, verkoopen die op de naastbij- 
gelegen markt en denken niet weder om de visscherij, 
voordat de geheele opbrengst verteerd is en zij zelven in 
schulden steken. 6°. De Nederlandsche visschers zijn zeker 
van den verkoop hunner eerste vangst. De kooplieden be- 
geven zich allen zelven naar de havens, waar de buizen 
aankomen, vereenigen zich en koopen de ladingen van 30 
à 40 schepen te gelijk. De buizen kunnen dan dadelijk 
weder in zee steken; de Engelsche visschers moeten dik- 
wijls lang zoeken eer zij al hun visch bij kleine gedeelten 
verkocht hebben en komen dus dikwijls te laat voor een 
tweede vangst. — Ten slotte beveelt de schrijver het plakkaat 
van Hendrik VIII van 1542 (zie hiervóor p. 37) aan als een 
goed middel om de Eingelschen te dwingen, zelven de handen 
aan het werk te slaan en niet langer van hunne naburen 
afhankelijk te blijven voor de levering van het hun noodige 
onderhoud. (The Dutch Drawn to the Life. p. 82—104.) 

Dat in Burroughs’ boekje evenmin als in de werkjes 
van Gentleman en J. R. (en waarschijnlijk in dat van 
Hitchcock) het bespreken van Engelands dominium maris, 
als bewijs van het recht der Engelschen op de visscherij 
en als prikkel tot aanmoediging hunner verslapte energie, 
achterwege bleef, bewijst reeds de boven (p. 388) aange- 
haalde titel, (die ongetwijfeld uit het Engelsch in het 
Fransch en Latijn vertaald is.) Daar echter dit gedeelte 
door het uitvoerige werk van Selden zeker overbodig ge- 
maakt werd, nam de schrijver van The Duteh Drawn 

30 


594 


to the Life het niet in zijn uittreksel op en het is mij 
dus onbekend gebleven. Het medegedeelde uit Burroughs’ 
boekje schijnt mij echter belangrijk genoeg om naar de nauw- 
keurige kennis van het origineel te doen verlangen, Want al 
getuigt zijn plan en de middelen, die hij ter verbetering van 
den bestaanden toestand voorslaat, aan de eene zijde van 
miskenning van de groote waarheid, dat de handel zich 
niet dwingen laat,---hecht hij nog te veel aan regeerings- 
dwang en bindende reglementen; aan de andere zijde is 
het niet te loochenen, dat hij een open oog had voor de 
gebreken zijner landslieden, voor de behoeften van den 
handel. Altijd en altijd weder blijft hier de hoofdzaak, 
dat de Nederlanders werkzamer, doorzettender zijn dan de 
Engelschen, — dat de grootere natie door onverklaarbare 
zorgeloosheid, door gebrek aan energie zich door de klei- 
nere verre laat overtreffen ! 

p. 246 Noot 4. r. 4 v. o. bij te voegen: Zie ook de drie Engelsche 
penningen omstreeks 1636 geslagen, bij: Van Tuoon, Nederl. 
historiepenn. IL. p. 231,32. 

p. 269. Noot 3. r. 4 v. o. hij te voegen: Toch spreekt ook Baker 
(Chronicle, vlg. The Dutch Drawn to the Life. p. 146) van 
„a Fleet consisting of 60 Saile of good Ships under the 
Parle of Northumberlands Command.” 

Pp. 270. r. 17 v. b. als Noot 3 bij te voegen: . Baker (Chronicle of the 
Kings of England, vlg. The Dutch Drawn to the Life. 
p. 146) erkent de gewelddadigheden door de Engelsche 
vloot gepleegd en overdrijft ze zelfs zeer. „The fleet,” 
verhaalt de schrijver van The Dutch Drawn to the 
Life, 1. e., „going Northwards scoured the Seas of the 
Dutch Busses, seizing some, sinking others, and enforcing 
the rest to fly; so reducing them all to a precarious con- 
dition of entreating the favour of Fishing by the Kings 
Commission, which he was the readier to indulge them, 
because he looked upon them as the most likely instru- 
ments for his Nephews Restauration to the Palatinate.” 

p. 215 Noot 4. r. 4 v. v. o. bij te voegen: Ook De Jonge (Gesch. v. 
h. Nederl. zeewezen. 1. p. 405) spreekt van eene min- 
nelijke schikking van de quaestie over de vrije vis- 
scherij ! 

p. 314.r. 18 v. o. als Noot 3 bij te voegen : Te veel invloed op de ver- 
houding van Engeland en Nederland wordt dan ook m. 1. 
aan den slag van Duins toegeschreven door De Jonge. 


Rhee ie 
mis ds hdd 


995 


(Gesch. v.-h. Nederl. zeewezen. 1. p. 403,4 en vooral: 
p- 368,69.) Volgens dien schrijver zoude toch het in 1639 
voorgevallene den wedijver tusschen beide natiën niet al- 
leen hebhen aangewakkerd, maar zelfs doen ontstaan. Het 
schijnt mij onaannemelijk toe, dat eene gebeurtenis, die 
meer dan 10 jaren zonder invloed op den reeds lang 
bestaanden naijver bleef, eerst in 1652 zijne wer- 
king zoude geopenbaard hebben. 

p. 3138 Noot 2, r. 8 v. o. bij te voegen: Van nieuwe plannen van 
Karel I tegen de Nederlandsche visscherij nog na 1640 
spreekt de schrijver van: The Dutch Drawn to the Life. 
p. 148. „When our neighbour the Dutch-men,/ zegt hij, 
„minded their interest, and were almost Masters at Sea 
in the Northern Fishing,... upon our Fishmongers com- 
plaint the King encouraged several overtures and projects 
concerning Busses for our own Coasts service, the pre- 
vention of strangers, and the improvement of the Narrow 
Seas etc.” In de Nederlandsche bronnen heb ik daarvan 
echter niets gevonden. 

p. 317 Noot 2. r. 17 v. o. bij te voegen: (Hiervan spreekt ook de 
schrijver van: The Dutch Drawn to the Tafe. p. 79, op ge- 
zag van Seldens Mare Clausum; hij noemt „the Licenses 
granted to the French and Flemings, with theirlimited 
Number of Boates to Fish upon our Coasts”) 

p. 318 Noot 4. r. 1. v. o. bij te voegen: Reeds vroeger hadden de En- 
gelschen den Nederlanders er een verwijt van gemaakt, dat 
zij de Schotten in hunnen opstand tegen Karel 1 stijfden, 
om ’skonings plannen ter zee te dwarsboomen. (Baker, 
Chronicle. vlg. The Dutch Drawn to the Lafe. p. 147.) 

p. 318. r. 23 v. o. als Noot 5 bij te voegen : Vgl. hier ook : De Jonge, 
Gesch. v. h. Nederl. zeewezen. 1. p. 405,6. — Als verdere 
beweegredenen van de Engelsche republiek tot oorlog met 
Nederland noemt deze: 1°. de overmacht der Nederlan- 
ders op de Engelschen ter zee sinds den slag van Duins, 
en 2°. de begeerte van het pas gevestigde Emgelsche be- 
stuur om in een buitenlandschen oorlog eene afleiding te 
vinden voor binnenlandsche moeielijkheden. 


p. 318 (Noot 2 v. p. 317) r. 22 v. o. bij te voegen : (Zie een kort over- 
zicht bij: De Jonge, Gesch. v. h. Nederl. zeewezen. l. 
p. 403—7.) 


p. 343 Noot 2. r. 7 v. o. te lezen: 1. 18 $ 5. D, ALVE 105 


INLICHTINGEN. 


Ld À 
R.S-G. beteekent: Resolutiën der Staten-Generaal. 
RH, „ Resolutiën der Staten van Holland. 
L. E. „ Lias Engeland. 
LD, „ Lias Duitschland. 
Loketk. S-G. # Loketkast der Staten-Generaal. 
R.-A. „ Rijks- Archief. 


In de Bijlagen B. en C. zijn de door de schrijvers zelven opgenomen 
verwijzingen gemerkt: a, b, c enz. De met 1, 2, 3 enz. geteekende 


aanteekeningen en verwijzingen zijn bij de uitgave door mij bijgevoegd. 


ENEEG WD 


EN 
HOOFDSTUK 1. — Her DOMINIUM MARIS — OORSPRONG 
LN 

$ 1. Het Engelsche dominium maris................. 

$ 2. Regeling der Nederlandsche visscherij in de Engel- 
EBU Ee te A 

Ee tractaten met Schotland...…...……........r. 

$ 4. Eerste sporen van rivaliteit tusschen Engeland en 
ERE re soeren olet ot ea Kan le 
HOOFDSTUK [I. — Her PLAKKAAT VAN JAKOB L....... 
OEEENBAEMIDINg. eeen ed eee 

$ 2. Voorloopige maatregelen der Staten...........…. 
Ne ambassade van 1610...................... 
HOOFDSTUK III. — STEMMEN UIT HET VOLK.........…. 
$ 1. „Observations touching trade and commerce... 
med en De Groot..............-.en 

$ 3. „Englands Way to win Wealth.„ — Het incident 
NE Ee eam doeidorsoa vie olene dae ended 
Eke Trade's Inerease.n..............ssecer. 
er Balegh....-.......r.ee. nete 
Wel wods tweede aanval...........-.s....r. 
HOOFDSTUK IV. — VERMEERDERING VAN GRIEVEN... 
$ 1. Nieuwe belasting der haringvisscherij. — „Groote 


oultraigen ende insolentiën./..............….…. 


V/Á 


INHOUD. 


$ 2. Een nieuwe steen des aanstoots. .…........s.…. 

$ 3.. Voortdurende oneenigheid..............s..r. 
HOOFDSTUK V. — De AMBASSADE VAN 1618—1619..... 
$-1. ‘Klachten en bedreigingen... …. + nv aen 

$ 3 Ontevredenheid in Engeland. … „aanrennen 

$ 3, Onderhandelingen over de Groenlandsche zaken... 
HOOFDSTUK VI. — De AMBASSADE vAN 1621... … 
$ 1. Tusschen twed wurdn,4 5. Jil. ded an 

$ 2. Vertoogen en tegenvertoogen..…....v: users 

$ 3. Onvoldoende resultaten … „ . …: … „ns zic 
HOOFDSTUK VII. — De AMBASSADE VAN 1621—1623... 
$ 1, De vervulling ‘der belofte. . … …… 0 An 

$ 2. Eerste schermutselingen. .… .… . s.t An 

$ 3. De quaestie der restitutie... .... nn 
HOOFDSTUK VIII. — EEN KEERPUNT IN ENGELANDS 
GESCHIEDENIË, A 20 tdntes Abeele se ORR 
$ 1. Bemoetingen der Staten. ............ ene nd | 

$ 3. 'De-ambussade van 1635...:...s. ne 

$ 3. Goede bedoelingen tegengewerkt. — De ambassade 
van 1625... a on aren sent 
HOOFDSTUK IX. — SrrIsD VAN BELANGEN. ……......n. 
$-4,. De ambassade van 1627, … 1. senen 

$ 2. Onrust in binnen- en buitenland — De ambassade 
van 15281629, …. nr 

$ 3. Een oud middel voor een nieuw doel..........…. 
HOOFDSTUK X. — De AMBASSADE VAN 1636—1637....… 
$ Î. Bene moeielijke keus... . en on 

$ 2. Het plakkaat van Karel Ir. ad 
HOOFDSTUK XT. — „WEGEN VAN VRUNTSCHAP./ 
$ 1. Koning en diplomaat. … …….…… Sue ne sn 

$ 2. De zending van Joachimi...s-s..nr aen 

$ 3. Eene gemakkelijke overwinning...........-.«» EN 
HOOFDSTUK XIL — ONVERWACHTE HULP... ...venee 
$ 4. - Loven en bieden. „ed zet NS 
$'2. Het Fransche tractaat. …. >. «tousen (AR 

$ 3. Vrees sen hoops inn neten at eee EN 
HOOFDSTUK XII — De LAATSTE DIPLOMATIEKE DADEN 


VAN. CEBEE Me ee solide gt ue Lid ERn 


„1165 


126. 


136. 
136. 
142. 
156. 


166. 
166. 
172, 
179. 


186. 
186. 
191. 
197. & 


Ei ian 


204. 
204. 
207. 


213 


220. 
220. — 


223. 
226. 
237. 

237. 
244, 8 
254. 
254. 

263. — 
268. — 
276. 
276. 
282. 
201. 


298. 


INHOUD. 


Bies Konings. hulp. geweigerd... s.v. 

$ 2. Slag bij Duins. — De ambassade van 1639... 
$3. Het einde van Karels zeekoningschap......... 
EEE: 
Be A. Plakkaat van Jakob I................. 

„ B. Welwod, Of the Communitie and Proprie- 

OEE AEL nld near een Perdiehn 

„ €. Grotii Defensio Capitis quinti Maris Liberi 

„ _D. Engelsch verhaal van het gevangennemen van 
Deo Mee A ee AT Jee 

„ EE. Deductie van het recht der Staten op de 
vasseherij: „bij ‘Spitsbergen; sss kane 

„__F. Nederlandsch verhaal van het voorgevallene 

ent Sorshersen: an: WOLS Luken rset ae ink 

„GG. Geschiedenis der Nederlanders op Spitsbergen 

hen SIG ABLE. Aare er belen edere mall aan 

„ _H. Engelsch verhaal van het voorgevallene op 
ESBL 0 LOUD er an oro eneen Poten. 

y kaats van Karel Ii. sie sao e 
„__J. Akte van vrijgeleide voor kapitein Ruyter 
RE Licent voor Joost Bouwensz......... 

„ LL. Getuigenis van Joost Bouwensz. e. a. 

over de handelwijze der Engelschen tegen de 

Nederlandsche haringvisschers............. 
BIJVOEGSELEN en VERBETERINGEN............... 
DN eene ode reden Cases 


z. 298. 


306. 
312. 
319. 
321. 


324, 
331. 


361. 


363. 


366. 


369. 


313. 


376. 


311. 
378. 


378. 
380. 
396. 


pe 


Sn 


STELLINGEN. 


De Engelsche pretensie van het dominium maris hunner 
koningen dagteekent reeds uit de middeleeuwen. (Vgl. de 


Noten op p. 16—19.) 
U. 


Deze pretensie heeft niets te maken met het recht van 
jurisdietio in mare, dat zich in de middeleeuwen nagenoeg 
alle Europeesche volkeren toeschreven. (Vgl. p. 19 Noot 1, 
20 Noot 1.) 


HIL 


Het plakkaat van Jakob 1, dat eene belasting aan de 
vreemde visschers in de Engelsche zeeën oplegt, is echter 
hoofdzakelijk op die jurisdictio in mare gegrond. (Vgl. 


p. 49, 50 en p. 66 Noot 2.) 


404 


IVE 


De latere eischen der Engelschen, aan de Staten 
over dit onderwerp gedaan, staan in nauw verband met 
hunne middeleeuwsche aanmatigingen. (Vgl. de Noten op 


p. 22,23, ook p. 77 Noot 5 en p. 103 Noot 1.) 


v. 


Die latere eischen verschillen vooral sinds de verschijning 
van Seldens Mare Clausum in uitgebreidheid zeer van de 
vroegere. Selden heeft onder den invloed van de Engelsche 
pretensie en van de begrippen van Gentilis het recht over 


de vier zeeën geschapen. (Vgl. p. 25 Noot 1.) 


VI. 


Het beroep der Nederlanders voor de vrijheid hunner 
visscherij op het Engelsche tractaat van 1496 was volkomen 
gewettigd. (Vgl. p. 61 Noot 3.) 


VII. 


De bepalingen der Schotsch-Nederlandsche tractaten heb- 
ben op mare liberum en mare clausum geene betrekking. De 
vermelding van de verhindering der Nederlandsche visscherij 
betreft uitsluitend den overlast, haar door Schotsche kapers 


aangedaan. (Vel. p, 33—36.) 


405 


MEEL. 


Ten onrechte beweren Ranke en Brill, dat de toe- 
nadering van Karel T van Engeland tot de Protestantsche 


mogendheden in 1637 niet ernstig gemeend was. (Vgl. 
p. 298-306.) 


TN 


Men bewijst den Nederlanders der zeventiende eeuw te 
veel eer, wanneer men hen als voorvechters van mare libe- 


rum met onderscheiding noemt. (Vgl. p. 134 Noot 2.) 


X. 


In 1. 4D. IT. S (De divisione rerum et qualitate) moet 


voor „sicut et mare” gelezen worden: sicut est mare. 


Volgens het Romeinsche recht werd eene schenking eerst 


verbindend door de aanneming van den begiftigde, 


406 


XII. 
Eene veroordeeling wegens misdrijf door eenen buiten- 
landschen rechter levert geenen grond tot echtscheiding op, 


zelfs dan niet wanneer tegen het begane misdrijf ook in 


Nederland eene onteerende straf bedreigd is. 


XIII. 


Erkenning van een natuurlijk kind bij testament in 
authentieken vorm opgemaakt vervalt door eene latere her- 


roeping van dat testament. 
XIV, 


Verkoop van zaken, ingekocht met het doel om ze te 


verkoopen, is als zoodanig geene daad van koophandel. 


KV. 


De verplichting tot het betalen van distantie-vracht is in 


beginsel onverdedigbaar, 
XVI. 


De lijfsdwang behoort zoo spoedig mogelijk afgeschaft te 


worden. 


407 


XVII. 


Het misdrijf moet geacht worden daar te zijn begaan, 
waar de misdadiger zich bevond toen hij de handeling ver- 


richtte, waardoor hij het misdrijf in het aanzien riep. 
XVIII 


Terecht beschouwt de C. P. de herroeping van den mein- 
eed, strafbaar gesteld bij art. 366, noch als fait justificatif 


noch als excuse. 


XIX. 


Het is wenschelijk, dat het hooger beroep in engeren zin 


ook voor strafzaken in Nederland behouden blijve. 
XX. 
Bij de regeling der revisie in strafzaken verdient het stel- 


sel der casuistiek afkeuring; de wetgever behoort een beginsel 


te stellen, waaraan de rechter elk voorkomend geval toetsen moet. 
XXI. 


De wet moet straf bedreigen tegen de ouders, die hunne 


kinderen van alle onderwijs verstoken laten opgroeien. 


408 


XXII. 


Het bij die wet vastgestelde minimum van onderwijs mag 


niet meer bevatten dan lezen en schrijven. 
XXIII. 


Wanneer een staat door eenen anderen staat wordt aan- 
gevallen met het blijkbare doel van verovering, dan zijn alle 


verdedigingsmiddelen geoorloofd. 
XXIV. 


Evenals het kopijrecht hadden ook de octrooien voor uit- 


vindingen moeten behouden blijven. 
KRN: 
Terecht beschouwde Slingelandt het vorderen van unani- 
miteit bij de gewichtigste stemmingen en het gemis van een 


krachtig executiemiddel, als de grootste gebreken van de regee- 


ringsvorm der Nederlandsche republiek. 


93 


Binpma sEcT. FEB 150 


PLEASE DO NOT REMOVE 
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET 
mmm 
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY 
mmm 


9 So zl wl 6l pl 6E 
9 Wall SOd 4THS AV8 JONVH U