gedaen CHER Pis EE If rbe 1 B 4 bont ebt jn iel) sel Mrsatd HA A EK, vaan dd Arns opreid hl bete ansg oh Ashe & aba heh ed Eis Mj 4 voe krbens store psn blije el se batntendek Piranesi AOR 7 ni’ ERLE ON oro heet GAM ere ind verd hsabde nn vovirwnds kh la pt Pad dns prdded dba dd # (are natie he ik 1 pied odette afk dal Her bend nt bp Bed berk crt Hiero hi obd bah nd Hij “9 Hi lar 4 Kk Air divin hr Hote sedert 1 wel 44 jah Depe Med Ne ke Forens denn jee bbr tbhblradr vid Hat OEAL HHA bh remtenneen id dje ve bed d| TEN A Ï 4 tenir heeht pbo” iet EN Als AN ernst atd) 054 den Alph Hi VAE IS di ‚h  HUBRE nent dee dl tn r4 AES een bast Ale HIB hal 490 ; + si het Wein: trek al hij elf tap As: t brik work bd HEI dnf : Mii Kit LE HE HRS LOM ha EEN ans it, MAATEN 4 Hij Es baal el det a rey stavele Spit bijtenee sede 5E beet if Wi BGN KAAR Endre pet ani Brymhe nd) Wisan Ket eha) \ bie shit erst od hed HEMUS bels ind Md spade Ang ialet ned id ERE Mitte Ontensdjthent bit ole 91» bedigt HC hee AJ A} + bekend del beerdalad tn ent HA if» oon bedje brede at Nij Klavan aaa Her iened swedalde nd Ae br 4i 5 teh “ iid Hd dh HEBE DD Ii AREN Hi wia Eitje en si tin an HE Bp Liners oder Kal Wirdmid di lokt k KEIEN EN beh Wists rc 0dn sb) terr) Ei sine It beh Een Hi HOE RLISe Iiter ber bin zh fi Bit rhlald zalk a btigle gE Nn betse t fend] Pe ed Aer ats HE bid 44) etat bijett ; gi RE deld ES LEE iN Ei Veoh) B brede Ha hohner. 4) 140 drost trl de was eit nd ROEL ELN Ent dal ete re Lissa daal nied EERE EAR HE 1e He : je vivid, hed Ki Md olet Wits dan ph Hieidiana nd brt ded fj blaren en f aast ENE En : bt) efagt odeljen 5 hi is rida EUD HOTEL jy BEAR EN betenrp isd „ihrer nd) he : basipes 08, blifg ded rh EEL EEReE B H taal valer nt nij hele teg bord ink in H Hind Artto nú Hi \ í Al En HP } HEM Hi aarde del bee dd dbs kje dr Mrsdelednnt k hik # Hr genliie zh fi ni vant) earn il hik atd BNI B ei HEHE if ik HA rk ik Miep 1 hd ian hen Ii et hià END dien at TE de ie en bn ei ij et wan, Nt HE 4 aad en) N Etn Earp dader if En etn bele Liset bee! is) beet d ai tejngt 14 teif É if 4 bels Hate ien eind EERE À Mie le tiene he tnt by HN Horte A bint Kn Ee iden boelan ran ht nn Hi zetels al Hesse { it eens bedd diabeten gornrdden, nan dias dieet aloe nidra ik » u if Kit Jen EERE bh ine at shal Bn ii a mett Hitht He bari Hi ie GE AN Deel ved \ ' Hit zij Hip upd sankek 06 se jol h BABEL eriertt Hag'oaendd eng) AE ! uil si dnelne do H 1 HEA ord he stall ha Hi (4 Mt indijen ,. el Lint drie f Wk at heif! } boe dijs rf ï kln A h en 1 (58 1e that | rt ie peins KEE ij en Be hé HEE Hin ratdesie nansarden that tie beek bijen Arn Vaalbeek den tur ole itrtatanbe A, hi bide MM Derk 1 HA ij: EDE | eha if HEEE ib pet en, SH na ld ehen peasdieden sta haet rede KAL if: is Ke) Oe er BAD 4 He KAG in vit RE il gra iN en ti 1e hes KAAL vdadtaf, AT oe ú Ef Elie hEACA bn sen hs hk Hals Na u Ì He en LA hater HE 4% od Ki renner Ae ad ks id an ‘ 4, ico ht He he Ì 5 } ; peld eg wee REA $ RE ie En Heet bies ed hi AE tt ted É en We | te Ct Ld st gla: vnd L HE Hi IN ib eh hi EREN HOE ede pers KEN aad ', aimed: \N bgn zn 4 IE 5 tee Kd # ars hemeebed ent stel tinete IE Weka: Hent et na Gi epypiert Hel je hk Ms 48 var ie tebrers: Hi t # LN 44 bet Kik PE: Û rit he tn (8 edp: bek D VIEREN val eha e dn wan ard En Ï EN ï 4 rde fi aakhdtan: zehet pele br er brent zt vera fjel reus erhde been ite RAR 1 Adrie Rd 14 4 be ine zE de Ù ECLER perst eind me ete BE Ee an Wil en NRA dn | dn ú 5 KE an Ì vt 4 il er 1 Hut Pi eier gj ri Hede PEREN Be Nt: en 4e at tte gente eet lee et binverde rada hd eters EN He ed na vd Besteed pe vis pen ef OT: ed Marktnet ane rid Me rrd persebet ahd Arekeigdekeaide re ida odensakd. AN Witten, beenen vec peith, st vanen Amedee ant ni hel ue RER: pie lr bind Oerle ad erdten hepefansdabeved weete er botedddie Lt Aub es ee nn Kitai SRE ds dwt hl ád Hie des vi, He bare k Bare varhe rrd! LA Hen u nf € hek u me seen Hin Ere neee wpakdent te tadds ii. vondrters eden pererorerss nl apbeeron veapedet poafe boort sialdp ii: Tad abn hh tene bend vedehidt ent Hel Ht bene paer dien abeped bi ee ie der ane belen dei bigmann Aen, 4 kad d 4 Ee 4 dierehe | Mn Ü BE je EE A Ed Hr slieh terts en rd 00 OE 4 wort bands Andes erdee in seerd da EE ne bruobonddntedenn Hiba sarpen mri een Kowiddharada headed past ij d re ve AH zerk Soekavag veldnte te En hee 55008 Ee dein erde AAP En HE in ie Bk N Y Li rr He heete Be OR por lk E HE En 5 Sn perron ds dale lhdgsed of ekeren nbr rik pan ve lend lis de ka HEE st iiEs Er Á Hi spell vit hide wekt (5% os En GN EA En | je B Kp Bet AA 5 e « rdt # Ä ° RN utd bose Gtt opt prs hae 4, bet saties ete hi ‚ Ketele aids le sie beer hete sjen Ken: de Eg Ee En be brertd ade Lopele og ee vet Mate be hele ee be ASU ornata aopen dbs badges el ok nd eed eng Watt, aait pihnart dis | eh 4, Hon sr En se pe HE Eu wi han is 1 ben pn ent B sbdiubels Hs bj baten gn pet bednagndtboet ande ü rig ate raed edig nae Deden er te arden cen je Shhbegmahed vascibigd tr har re . ie mie wetge ze % weit Ht ne e B Bee et ee En nd Ii hee in iter bd En nen bebt ee hj ihre pee berde dn ep / Aa Pte lent bound sgaarenevanded) eef Lap ord hephebentrehs 8 eres Mlakekid Leen, rd hear, RE Armes ons Olie het ber hen beed n te ve dee leges ven oe ob tog Pt aired 1. RER De haan Hs beke Adndisel ge Negh we of atentenrtensd pnenee ’ : sp ther hl sede apr pervert en ven 4 + Ne sn entsartnag \ 4 vronie ande r 4 Korakfeddhadiee sd bb | 4 weten, wege jha hagen on eh om pay hg on Ae 1 De ie Hor ape he pieten nad + ed Eikel t .M, Baert EERSEL Je, 4 Wort bp plegers Pee | „lais iben perersan seh, aen endgnen ee gent jee ‘ boite goot gedenn mogebend ree harden hed meds wabe en ortatreeh nde the) tje en alens leto overhe ptdt medi bere Rn Ie peerarg bef” este id kovid un enal Kline ien akar Babor sten topen sanbndng pens 14009 nderd A ed EN Verte ntdesid ze keded Mabel fa Pe pii hi” È x d OK í td ji je M iik VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië. 3iste JAARGANG 1923 3e DEEL MEDEDEELINGEN VAN EET PROEFSTATION BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ en Gr ER WAE MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATLON No. 1 » 2 Td > 4 » E pe 6 Deed >al) » 9 » 10 VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE 1925, Rn nn nn Noa 10. G. WrirBriNK Warmwaterbehandeling van stekken als geneesmiddel tegen de serehziekte van het suikerriet J. VAN HARREVELD. Statistiek van de verbreiding en de productie der rietsoorten in oogst 1920 J. vAN HARREVELD. De samenstelling van den dna 1922 — 1925 ee end Dr. J. Kuyeer. Het Sneak op En speciaal in ver- band met de rietsoort EK 28 ger. J. vAN HARREVELD. Statistiek van de dente en iE productie der rietsoorten in oogst 1922 Eindstaten der Molen- en Brandstofeontrole 1922 Dr. J. H. Coert. Wortelrot in EK 28 in Kediri Dr. J. Kuvreper. Hoeveel suiker blijft op het veld achter tengevolge van onvoldoend oogsten van het riet? Dr. C. A. H. von WorzoeeN KüHr. Onderzoekingen aangaande de mikroflora, aanwezig in normaal en se- rehziek suikerriet . ' ne: Dr. P. J. vAN BREEMEN. Samenvattende bewerking van de resultaten der proefvelden bij de rietcultuur op Java. 14e bijdrage. Beschouwingen over de theorie en techniek van het proefveldwezen bij de suikerrietcul- tuur op Java 321 485 Aid N , kaa,’ E t { e HANG: PEER AA B f hik: B K ik JRARDURIE REKE Hi A40 h rj Nl N Rt MAER AS EE: Ne KS 5 - Á Ee di e > fn 4 i TN ET À he Ed RM \ p 10: an DE. j rt Ì Ï dà f Pi F En ENDE Pk Ae pe ie Í EE PA { PEN be LE OR, 8 (ien hie | É n ê bid, ARI ARES pe KS « zr ‚ 1e \ P en ’ MUD Í . u Î Trent AAG) d en SIE fer EVE) Reid ve e, $ 5 At EE SIENA ' / ï Biet ARR (ARR PAR ATA Lee Mer An ARE (vet en Ae so Ae bites vá 3 dt NA - Ry E, bd PORR E 4 VALT AEH APR aid bib E d 2 bl el Lines Ik DE hiel En Li Ek olet el 4 n GARTIS Mi Ad RAS di ed RETE eN Ae le dik f Bars Ca é Dr Be ä Gi EO KETAN: 00 Kk: pn en ff EN Ee” ï Jes » s 4 E k ® k E ì _ As j eN: äá: KOEN hi, et ii a Tre ALE Te VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië AD MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE. ER 5 0 JAARGANG 1923, No. |. WARMWATERBEHANDELING VAN STEKKEN ALS GENEESMIDDEL TEGEN DE SEREH- ZIEKTE VAN HET SUIKERRIET DOOR G. WILBRINK PLANTKUNDIGE AAN DE ONDERAFDEELING CHERIBON VAN HET PROEFSTATION VOOR DE J.S. N. V, BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v|h H. VAN INGEN — SOERABAJA. nn nd pe = DE he | DS N an kn en eee ee en nen ramen SN Íe die E k » EEE EEE rd EE ke en 5 pa — ee nd ern vn aman, Dn mmm eee me ommen ned nn Ree AET ERN EP mee gn bitse ar var veh de eer Temari mgr eee nn nr vs Ven ae je OAT RRR Fe AN Ae GITAAR vld £ zi Û As N We 8 4e Le B , ò 8 rite rede Lan ae A _ en det EN - =de men es heer ze . « ee, ee, bd Je ed es val f Î i Elk IN OP EN . n ie id MES Oe dn dE WAR AE HEER DNI KD | AB de EN 1 OMA EE RAU ds p Ais ' er ed WENAAFS UAV UL TOAAM IER isin we ES De CAAS CR ERR A rr 3}, Jt 1 AAL ie Ken PARSE in \ AV STAAN NRN sE IE ln bern ei ' ACE ka ie 2 RD des dar = k ki is fin Mr Thu dr A A y * gie ; ë | sE Hieke ts Ae 19 AOBA OAEN A TO te ACI BGN zoden: OEE ERD OCV HOUT 413 GEE cart LA er) . ie A Holon pa vAn RAD P BOLA NAE ee HA LR, TD) mr ä C 2 AD ln ie hk OH APR Wan 0 dan nn me er nen an ee IM ‘ k 5 \ } jn een A EE AN SE FV ED std nin ve trg an hd rider inscha E es en’ 1923 JUN 4 NEW YORK BOTANICAL GARDEN MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE. Jaargang 1925, No. 1. _ WARMWATERBEHANDELING VAN STEKKEN ALS GENEES- MIDDEL TEGEN DE SEREHZIEKTE VAN HET SUIKERRIET door G. WILBRINK, Plantkundige aan de Onderafdeeling Cheribon van het Proefstation voor de J. S. LL. Van oudsher heeft de menschheid warmte als geneesmiddel gekend en gewaardeerd. De gemakkelijkheid, waarmede sommige hardnekkige huidziekten bij het baden in warme bronnen genezen, moet, zelfs bij den minst nadenkenden mensch, een diepen indruk van de heelende kracht van hooge temperaturen vestigen en overal ter wereld ziet men dan ook, dat bij warme bronnen genezing van kwalen wordt gezocht. Wat een mensch als heilzaam bij zichzelf heeft leeren kennen, dat probeert hij ook graag eens bij anderen, in de eerste plaats wel bij zijn huisdieren en gewassen. Zoo heeft een toepassing van warmte als geneesmiddel tegen plantenziekten al van de oudste tijden af plaats gevonden en voor verschillende doeleinden wordt dit middel nog telkens weer geprobeerd. Een uitgebreide toepassing heeft het in de plantentherapie echter niet gevonden, want daarvoor komt het in de behandeling op een te groote nauwkeurigheid aan, wil men er eenig nuttig effect van zien of het middel niet erger zijn dan de kwaal. Onze gewassen verdragen geen hooge temperaturen, terwijl de uitwerking van warmte als geneesmiddel in de meeste gevallen eerst plaats heeft bij temperaturen, die niet ver onder de afstervingstemperatuur van de te behandelen plantendeelen liggen. Een doeltreffende toepassing van warmte als bestrijdingsmiddel van plantenziekten werd trouwens eerst mogelijk, toen men van den aard van deze ziekten beter op de hoogte kwam. De studie van plantenziekten dateert nu eerst van de 19-de eeuw en pas in de tweede helft daarvan werd een vruchtbare studie mogelijk, toen door de baanbrekende onderzoekingen van mannen als PASTEUR, Kocr, BreFeLD, De BARY en anderen, onze kennis van de vele vormen J en levenswijzen van micro-organismen, waardoor de meeste planteti- ziekten veroorzaakt worden, een vasten grondslag had gekregen. De eerste, die warmte als geneesmiddel van plantenziekten zorgvuldig uitwerkte, was de DEEN J. L. JENSEN, Kopenhagen, die door in 1888 verschenen onderzoekingen t) aantoonde, hoe door een warmwaterbad het zaadkoren van de kiemen van stuifbrand kan worden bevrijd. Deze onderzoekingen hebben nogal opzien gewekt en aanvankelijk weinig geloof gevonden, maar de onderzoekers, die JENSEN nauwkeurig nawerkten, moesten hem gelijk geven. Hoewel JENSEN later tot de conclusie kwam, dat zijn methode te omslachtig was voor de practijk en hij een behandeling met chemische desinfectiemiddelen aanbeval ?), heeft de warmwaterbe- handeling in latere jaren onder leiding van RAvN en MORTENSEN in Denemarken toch ingang gevonden. Tot dit succes heeft veel bij- gedragen, dat daar te lande de bezwaren, die aan deze behandeling van het zaadkoren voor de kleinere boeren verbonden zijn, door coöperatie konden worden opgeheven ©). Als bestrijdingsmiddel tegen stuifbrandsoorten, waarvan de kie- men niet alleen òp, maar ook in de graankorrels voorkomen, is een chemische desinfectie trouwens niet te gebruiken en blijft men daarvoor aangewezen op een warmwaterbad, dat men in den laat- sten tijd door een lauwwaterbad, maar dan van langeren duur, tracht te vervangen #). Een vrij uitgebreide toepassing heeft warmte als geneesmiddel in de laatste jaren ook gevonden in de bloembollencultuur, waarbij men, zoowel door middel van heete lucht als door middel van warmwaterbaden tracht de bollen van hyacinthen en narcissen van aaltjes te bevrijden ©). 1) De drie mededeelingen hierover van JENSEN zelf: fahresbericht des Markfrökontors für 1887 Kopenhagen 1888; Mitteilung beim nordischen, landwirtschaftlichen Kongresse zu Kopenhagen 1888 en The propagation and prevention of smut in oats and barley. London 1888 heb ik niet in handen kunnen krijgen; zij zijn geciteerd naar O. KircuNeRr: Veber die Behandlung des Saatgetreides mit warmen Wasser als Mittel gegen den Flug- und Steinbrand. Zeit- schrift fur Pflanzenkrankheiten Bd. II 1893 pag. 2—15. 2) In een brochure, uitgegeven door de Firma Deutsche Ceres in Halle a. S., een door JENSEN gestichte maatschappij, die ten doel had een nieuw, geheim des- infectiemiddel tegen brand bij haver en gerst, het „Cerespulver”, in den handel te brengen. Zeitschrift f. Pflanzenkrankheiten Bd. V. pag. 187, 188, Die Schutzbehand- lung “des Getreides gegen die Brandkrankheiten. 3) Prof. Dr. M. Horrruxe. Die Mittel zur Bekämpfung der Pflanzenkrankheiten. 2-te „Auflage 1914 pag. 265. . _… Das Lauwasserbad als Entbrandungsmittel. Fühline’s Land wietsenattiieke Zeitung LXX 1921 pag. 96 — 110. 5) Dr, E. vAN SLOGTEREN. De Nematodenbestrijding in de bloembollenstreek. Tijdschrift over Plantenziekten Deel 26, 1920 pag. 178 e.v. J In de eerste jaren na het optreden van de serehziekte heeft men niet alleen door chemische desinfectiemiddelen als sublimaat, kopersulfaat, kaliumpermanganaat, zinksulfaat, chloorkalk, melasse en broomwater getracht serehzieke stekken weer gezond te maken, maar heeft men hiertoe ook toen reeds warmwaterbaden beproefd. Zoo werd in het jaar 1889 door den heer J. Sayers te Gemoe — misschien wel ín navolging van JENSEN — 0. a. voorgesteld, proeven met een warmwaterbehandeling van rietstekken als geneesmiddel tegen de sereh te nemen, welk plan in een in dat jaar verschenen brochure werd ontwikkeld. Uit deze brochure en uit uitlatingen van Kramers en KoBus in de Mededeelingen van het Proefstation Oost- Java 1) volgt, dat J. SAYERS een verwarming van rietstekken ge- durende 10 minuten tot 50° C. aanbeval. Naar aanleiding van deze voorstellen” nam ook Kous in 1889 proeven met warmwaterbehandeling van serehziek riet. Hoewel hij aangeeft, dat rietstekken- een uur verwarmen in water van 50—52° verdragen zonder iets van haar kiemkracht te verliezen, ging hij bij zijn proeven niet hooger dan tot 50° C., waarop hij een uur lang verwarmde. De aldus behandelde bibit bracht iets meer op dan de niet behandelde, maar of het percentage sereh door het warmwa- terbad was gedaald, wordt niet vermeld. 2) Verdere proeven heeft KoBus niet genomen, omdat hij de methode toch te omslachtig achtte voor de practijk, en in de latere literatuur is dan ook niets meer over een warmwaterbehanding te vinden. Het staken van verdere proeven kan ook wel daaraan zijn toe te schrijven, dat in 1891 Dr. Janse, botanicus aan ’s Lands Plantentuin, onderzoekingen publiceerde, waardoor hij meende te hebben aan- getoond, dat de serehziekte veroorzaakt werd door een bacterie, die kookhitte kon verdragen. >) In het begin hebben de conclusies van JANsE geloof gevonden; zelfs een voorzichtig onderzoeker als Dr. VArLETON f) raakte daardoor de kluts kwijt, en, zoolang men in den waan verkeerde, dat de serehparasiet tegen koken bestand was, 1) Dr. J. G. KRAMERs. Proeven in Kendal. Mededeelingen van het Proefstation Oost-Java 1-ste serie No. 23 pag. 215. 2) J. D. Kopus. Resultaten van de Desinfectieproeven 1889 —1890. Mededeelingen van het Proefstation Oost-Java l-ste serie No. 24 pag. 230—231. Ref. in bijlage v/h. Archief. Overdrukken en referaten van belangrijke publicaties voor 1893 pag. 80. 3) Dr. J. M. JANse. Het voorkomen van bacteriën in suikerriet. Mededeelingen uit ’s Lands Plantentuin IX 1891. Ref. in Bijlage van het Archief. Overdrukken en referaten van belangrijke publicaties voor 1893 pag. 48—50. 4) Dr. Tu. VALETON. Bacteriologisch onderzoek van rietvariëteiten. Mededeelingen van het Proefstation Oost-Java No. 34. Ref. in Bijlage van het Archief. Overdrukken en Referaten enz. pag. 50—53. Á kon men natuurlijk geen hoop meer koesteren om serehzieke stek- ken door een warmwaterbehandeling te genezen. Kookhitte verdra- gen rietstekken toch zeker niet. Toen men had leeren inzien, dat de ontdekking van JANSE op een vergissing, veroorzaakt door een onjuiste methode van isoleeren berustte, was men algemeen van het doeltreffende van bergbibit als bestrijdingsmiddel tegen de serehziekte doordrongen en waar nu het riet in de koelte gezond bleef, daar heeft men blijkbaar aan warmte als geneesmiddel niet meer gedacht. Wij hebben weer naar dit middel gegrepen, toen wij naar een methode zochten, waardoor het verschil tusschen gomziekte en serehziekte kon worden gedemonstreerd. Eenige jaren geleden is de meening verkondigd geworden, dat serehziekte niet anders zou zijn dan de chronische vorm van gomziekte, dat deze ziekten dus dezelfde oorzaak zouden hebben. Ons onderzoek over gomziekte !) had die vooronderstelling wel zeer onwaarschijnlijk gemaakt, maar ook na publicatie daarvan bleek de meening, als zou er tusschen beide ziekten geen essentieel verschil zijn, nog voort te leven, het- geen ons, met het oog op een juist inzicht in de bestrijding, niet wenschelijk scheen. Was het nu niet mogelijk een methode te vinden, waarbij het verschil tusschen serehziekte en gomziekte aangetoond werd op een wijze, die tot een ieder sprak? De oorzaak van de gomziekte is een bacterie, die bij tempera- turen van ongeveer 52° C. afsterft. Door de hierboven geciteerde verhandeling van Dr. FE, vaN SLOGTEREN „De Nematoden-bestrijding in de bloembollenstreek”, waarin eveneens wordt aangegeven, dat het geelziek der hyacinthen, een met gomziekte naverwante ziekte, door warmwaterbehandeling is te genezen, viel onze aandacht op de mogelijkheid om op deze wijze de bacterie der gomziekte in de stekken te dooden. Wat de serehziekte betreft, begonnen wij meer en meer tot de door Prof. Quanjer ?) verkondigde meening over te hellen, dat deze ziekte verwant moest zijn met de krulziekte van de suikerbiet en de bladrolziekte van de aardappelplant, welke ziekten de groote groep der mozaïekziekten zeer na staan. De smetstoffen van mozaïek- 1) G. WirBriNkK. De gomziekte van het suikerriet, hare oorzaak en hare bestrij- ding. Archief 1920 pag. 1399 —1525. 2) Dr. H. M. QUANJER;, met medewerking van H. A. A. v. d. LEK en J. OoRTWIJN Borses. Aard, verspreidingswijze en bestrijding van Phloëemnecrose (bladrol) en verwante ziekten, o. a. sereh. Mededeelingen v. d. Landbouw Hoogeschool en van de daaraan verbonden instituten Deel X 1916 pag. 1-—83. 5) ziekten blijken nu steeds hooge temperaturen te kunnen verdragen. Het leek ons daarom zeer waarschijnlijk, dat serehzieke stekken van een warmwaterbad geen genezenden invloed zouden ondervin- den, terwijl de smetstof der gomziekte door een dergelijke behan- deling der stekken moest kunnen worden gedood. Onze eerste proeven werden in den planttijd van 1921 geno- men. Daar de waarnemingen van Kous over warmwaterbehandeling van rietstekken onze aandacht toen nog waren ontgaan, gingen wij eerst door een oriënteerende proef na, hoeveel warmte rietstekken konden verdragen. Wij gebruikten daarvoor topstek van EK 28 en daar dit riet ook in dit opzicht blijkt een weerstandskrachtige soort te zijn, werden daarbij wel wat te gunstige resultaten verkregen. Er werd daarbij nl. geen nadeelige uitwerking op de kiemkracht gezien van een half uur verwarmen in water van 52 — 55° C., een temperatuur, die, zooals ons later bleek, door de meeste rietsoorten niet wordt verdragen. Bij onze eerste proeven met gomziek en serehziek riet, die met de rietsoorten Zwart Cheribon en Wit Preanger werden genomen, pasten wij nu ook zoo hooge temperaturen toe, waardoor de kiem- kracht nogal leed, waartegenover staat, dat daardoor deze eerste uitkomsten zeer sprekend waren. En niet alleen dat zij sprekend waren, zij waren ons ook een groote verrassing. Van het Zwart Cheribon beschikten wij zoowel over gomziek als over serehziek riet, van het Wit Preanger kon alleen met sereh- ziek worden geëxperimenteerd. De gomzieke stekken van het Zwart Cheribon bleken nu een warmwaterbehandeling zeer slecht te verdragen. De kieming gaat daarbij toch al moeilijk, en na een warmwaterbad blijkt het daar- mee heelemaal mis te zijn. Dit resultaat vond bij latere proeven, waar- bij gezorgd werd een temperatuur van 52° niet te overschrijden, steeds bevestiging. De kans om gomzieke stekken door een warmwa- terbad te genezen, lijkt ons.dan ook heel gering. Doordat gomziek riet blijkbaar bij lagere temperaturen afsterft dan gezond, zal men mis- schien op deze wijze het plantmateriaal van de ziekte kunnen zuive- ren, maar doordat ik niet in voldoende mate de beschikking had over gomziek riet, heb ik deze kwestie nog uiet uit kunnen werken. De ondervinding, met het gomgzieke riet opgedaan, is in over- eenstemming met de ervaring, die bij warmwaterbehandeling van geelzieke hyacinthen werd verkregen en daarin bestond het verras- 6 sende dan ook niet. Dit was gelegen in het gedrag van het serehzieke riet. Van het Zwart Cheribon bestond het plantmateriaal uit topstek en waterloten van serehziek maalriet. Er werd hierbij een warm- waterbehandeling van 52 — 55° gedurende een half uur en gedurende een kwartier beproefd, terwijl ter contrôle een ;partij onbehandelde bibit werd uitgeplant. De kiemkracht, die bij deze bibit toch al niet schitterend was, bleek onder het warmwaterbad nogal te hebben geleden, maar toch bleef van iedere partij een aantal planten in leven, en het was nu zeer merkwaardig om het verschil in het opgroeien te zien. De bibit, die een half uur was verwarmd, gaf het aanschijn aan goed opschietende planten met mooi, donkergroen loof; de bibit, die een kwartier was verwarmd, gaf een wat minder regelmatig gewas, terwijl de niet verwarmde bibit bijna enkel serehpollen met gele bladtint opleverde, waartusschen enkele goed opschietende stoelen voorkwamen. De proef werd 25 Februari 1922 gerooid en iedere stoel werd stok voor stok op sereh onderzocht, met het in onderstaand staatje aangegeven resultaat. Hierbij dient opgemerkt, dat een stoel als serehziek werd gerekend, wanneer ook maar één stok daarvan ziek was. Proef Ia. Rietsoort: Zwart Cheribon. Bibitsoort: Topstek en waterloten van serehziek maalriet, eigen proeftuin. | Aantal stekken Gerooid 25/2—1922 EEE OE REE Behandeling ‚ Geplant | Gekiemd ‚ Aantal | Aantal (23/7 — 1921| 6/9 —1921 | stoelen | stokken Te IE PF Ge- | Sereh-! Ge- \ Sereh- | zond| ziek |\ zond | ziek À. 30’ verwarmd in | | — ni | Í 2 | water van 52—55° C. 94 | 8) 074 0 68 0 | | B. 15’ verwarmd in | | | water van 52—55° C. O4 13 ee Be 4 68 99 | | | C. Niet verwarmd 4 47 | 5 12 Ja 94 | Ì De uitkomst van dit onderzoek was dus in overeenstemming met de waarneming, die bij het staande riet werd opgedaan. De 7 een half uur verwarmde bibit bleek enkel gezonde planten te hebben opgeleverd; de een kwartier verwarmde bibit gaf grooten- deels gezonde planten, terwijl de niet verwarmde bibit grootendeels zwaar ziek riet had gegeven. Om na te gaan of de als genezen aangemerkte planten nu ook werkelijk gezond waren, werd de bibit van de planten van Serie A weer uitgeplant. Een deel der stekken werd daarbij nog eens aan een warmwaterbehandeling onderworpen, maar zooals uit proef 1 b blijkt, hebben ook de niet behandelde stekken enkel gezond riet opgeleverd, op ééne uitzondering na, en van deze uitzondering was nog maar één stok ziek. Proef Ib. Rietsoort : Zwart Cheribon. Bibitsoort: 1-ste en 2-de stek van Serie A, proef Ia. Aantal stekken Gerooid 1/8—1922 Behandeling len ek Geplant Gekiemd Aantal | Aantal (28/2 - 1922/17/3 —1922 stoelen stokken | Ge- 'Sereh-, Ge- | Sereh- | zond, ziek zond ziek Aa. 30’ verwarmd in | | Ee Ji water van 45 — 50° | C., daarna 30’ in wa- | | ter van 90 — 53° C. 50 28 | 28 0 66 0 Í ‚ Í Ab. 30’ verwarmd in | | water van 45 — 50° | | C.. daarna 30’ in wa- | ter van 50 — 52° C. 50 38 [38 | 0 92 0 Ac. Niet verwarmd 50 49 48 DE daer A | | Het warmwaterbad had de stekken dus werkelijk volkomen gezond gemaakt. De proef, die met de rietsoort Wit Preanger werd genomen, gaf eenzelfde resultaat. Het plantmateriaal, dat hierbij werd gebruikt, — topstek van serehziek maalriet uit eigen proeftuin — zag er bij- zonder onooglijk uit. Het bestond meerendeels uit niet meer dan vingerdikke bibits, die dicht in de luchtwortels zaten. Verwarmd werd een half uur en een kwartier in water, waarvan de temperatuur 8 van 50 — 55° C. werd opgevoerd, terwijl ook hier niet-verwarmde stekken ter contrôle werden uitgeplant. De invloed van de warmwaterbehandeling kwam in den stand van het gewas niet zoo duidelijk tot uitdrukking als bij het Zwart Cheribon, doordat hier nogal strepenziekte optrad, die den stand en de bladkleur ongelijk maakte, maar toch gaf de niet verwarmde bibit een veel slechter gewas dan de een half uur verwarmde. Het resultaat, bij het onderzoek van het riet van deze proef ver- kregen, is in onderstaand staatje samengevat. Proef la. Rietsoort: Wit Preanger. Bibitsoort: Topstek van serehziek maalriet uit eigen proeftuin. | Aantal stekken Gerooid 22/2 —1922 Ì deling Ee Ee Geplant \ Gekiemd | Aantal | Aantal 15/7—1921, 6/9 —1921 | stoelen | stokken Ge- | Sereh- | Ge- |Sereh- f zond) ziek | zond | ziek A. 30’ verwarmd in | water van 50 — 55° C. 20 18 6) 4 ha D/A B. 15’ verwarmd in water van 50—55° C. 20 1 0 7 11 79 | U. Niet verwarmd 0 12 0 12 0 zi | Het verwarmen heeft hier niet nadeelig op de kiemkracht ge- werkt, maar zelfs het een half uur verwarmen van 50 — 55° C. is niet voldoende geweest om alle bibits gezond te maken, hetgeen ik aan de sterke luchtwortelontwikkeling bij deze bibit toeschrijf. Daardoor werd een laagje lucht om de bibits vastgehouden, waar- door de warmte minder goed tot het inwendige kon doordringen. Bij latere proeven is dit bezwaar zoo noodig door het wegsnijden der luchtwortels ondervangen. De langst verwarmde bibit had ech- ter toch grootendeels gezonde planten opgeleverd; de een kwartier verwarmde bleek hier maar weinig gezonder te zijn dan de niet verwarmde, die een totaal serehziek gewas opleverde. Van de serehzieke planten uit deze serie werd weer bibit ge- nomen en daarom werd een behandeling toegepast, als in Proef [Ib is aangegeven, 9 Proef IIb. Rietsoort : Wit Preanger. Bibitsoort : 1-ste en 2-de stek van het serehziek riet van Serie C, Aantal stekken Gerooid 21/7 —1922 e Behandeling Geplant Gekiemd Aantal Aantal 22/2—1922/17/3—1922| stoelen stokken Ge- | Sereh-| Ge- | Sereh- zond| ziek | zond | ziek Ca. 30’ verwarmd in water van 45° C., daar- na 30’ in water van 50—52° C. 30 21 21 0 76 0 Cb. 30’ verwarmd in water van 45° C., daar- na 30’ in water van 48—50° C, 30 30 7 23 471 59 Cc. Niet verwarmd 30 29 0 29 d 124 Het een half uur verwarmen in water van 50 —52° C. na een half uur voorverwarmen op 45° maakte, dat de serehzieke bibit en- kel gezonde planten opleverde; een warmwaterbad van denzelfden duur, maar waarbij de temperatuur de 50° niet overschreed, had lang geen volledige genezing ten gevolge, terwijl ook hier weer de niet verwarmde bibit geen enkelen gezonden stoel gaf. Het voorverwarmen werd toegepast, omdat ik de ervaring op- deed, dat het ongeveer een kwartier duurt vóór een temperatuur van 52° in het inwendige van een bibit van matige dikte doordringt. In Februari 1922 werd nog een proef met EK 2S genomen, waarbij, zooals uit nevensgaanden staat blijkt, eveneens een warm- waterbad genezend op de sereh bleek te werken. In den planttijd van 1922 zijn weer een aantal proeven met serehziek riet aangezet, en, zoover zich dit nu laat beoordeelen, zal daarbij eenzelfde resultaat worden verkregen. Ik kan hier nog aan toevoegen, dat de resultaten van eenige oriënteerende proeven het waarschijnlijk maken, dat ook de rood- snot-schimmel in de bibit door een warmwaterbad is te dooden. Boorderrupsen en schildluizen overleven een bad van 50 — 52° een half uur lang evenmin. Hoe het met de poppen der boorders is gesteld, moet nog nader onderzocht, 10 Proef III. Rietsoort: EK 28. Bibitsoort: 1-ste en 2-de stek van in 2-de generatie serehziek plantriet. RT EEE IDEE EEE EEEN IE ET DELE Aantal stekken Gerooid 31/7—1922 Behandeling Geplant Gekiemd Aantal Aantal 6/2—1922 (23/2—1922| stoelen stokken Ge-'| Sereh-| Ge- | Sereh- , zond | ziek zond ziek A. 30’ verwarmd in water van 40—45° C., daarna 30’ in wa- | ter van 50—53° C. 40 | 95 2D 0 42% 0 | B. 30’ verwarmd in water van 40—45° | C., daarna 30’ in wa- | ter van 49 —52® C. 39 | O7 NN Ms SOM 17, 6 | C. Niet behandeld 40 40) | 0 29 Wo) 185 | Strepenziekte blijkt ook, wat warmte -resistentie betreft, geen uitzondering te vormen op hetgeen algemeen bij mozaïekziekten wordt waargenomen. Strepenzieke stekken zijn door een warmwa- terbad niet te genezen. Door onze proeven is dus het bewijs geleverd, dat serehzieke stekken door een warmwaterbad van even boven de 50° C. van hare kwaal kunnen worden bevrijd. Wat is nu de beteekenis van deze ontdekking? Men kan bij de beantwoording van deze vraag van tweeërlei standpunt uitgaan en nagaan: wat is de beteekenis voor de theorie en wat voor de practijk ? Het is juist 40 jaar geleden, dat de serehziekte de aandacht van de Javasuikercultuur op zich vestigde door de ravages, die zij in de aanplantingen van West-Cheribon aanrichtte en de gemoe- deren zoodanig in beroering bracht, als, afgezien van de aardappel- ziekte, misschien nog nooit door het optreden van een plantenziekte was geschied. Wat de onrust in sterke mate heeft vergroot, was wel, dat de onmiddellijk ter hulp geroepen wetenschap in gebreke bleef over den aard en de oorzaak van deze ziekte opheldering te geven, en niettegenstaande 40 jaar van ijverig zoeken zijn wij, wat dit betreft, nog even ver als vroeger. Wij weten van de oorzaak 11 der serehziekte niets en moeten ons dienaangaande nog steeds met hypothesen vergenoegen, waaraan het, zooals doorgaans bij duistere zaken, dan ook bij de serehziekte niet ontbreekt. !) Men kan de hypothesen ter verklaring der serehziekte opgesteld in drie categorieën verdeelen: ten eerste in die, waarbij wordt uit- gegaan van de meening, dat de serehziekte geen eigenlijke ziekte zou zijn, maar een degeneratieverschijnsel, veroorzaakt door te lang voortgezette, ongeslachtelijke voortplanting of door cultuur in te heet klimaat. Bij de tweede groep van hypothesen wordt aangenomen, dat de sereh een parasitaire infectieziekte zou zijn, waarbij door ver- schillende onderzoekers aan zeer verschillende parasieten wordt gedacht, terwijl ten slotte dan nog de hypothese van Prof. QUANJER overblijft, die, zooals reeds gezegd, de meening ingang tracht te doen vinden, dat sereh aan de mozaïekziekten verwant zou zijn; dus een parasitaire infectieziekte zou zijn, maar dan van een nog niet opgehelderde natuur. Het feit, dat serehzieke stekken door een bad van 52° U. van hare kwaal zijn te genezen, pleit zeker niet voor de eerste groep van hypothesen. Degeneratie is een niet scherp omschreven begrip, maar, waar men het meent geconstateerd te hebben, daar wordt over het alge- meen geen ander redmiddel mogelijk geacht dan het opnieuw uit- gaan van niet gedegenereerd pootgoed, of wel, een terugkeer naar de voortplanting door zaad. Een voorbeeld, dat degeneratie van het een of andere gewas door een warmwaterbad werd opgeheven, be- staat niet, en we kunnen de degeneratie-hypothesen van de sereh m.i. dan ook wel als afgedaan beschouwen. Ook een verwantschap met mozaïekziekten kan voortaan wel buiten beschouwing blijven, waardoor alleen overblijven de hypo- thesen, dat de sereh een parasitaire infectie-ziekte zou zijn. Deze hypothesen hebben door onze waarnemingen een belangrijken steun verkregen. De genezing door een warmwaterbad van een 1) Een goed overzicht van de hypothesen, ter verklaring der serehziekte opgesteld, vindt men bij S. A. ARENDSEN HeIN. Hypothesen en ervaring omtrent de serehziekte. Archief 1905 pag. 214—250. Hieraan kunnen dan nog worden toegevoegd de hypo- these van VAN DER Stok, dat de serehziekte een soort knopvariatie zou zijn (Verschijn- selen van tusschenrasvariabiliteit bij het suikerriet. Archief 1907 pag. 581) en de hypothese van VoN WorzoGeN Künr, dat een algemeen voorkomende saprophyt, Bacillus ‘herbicola vascularum Kühr, met deze ziekte in verband zou staan, Archief 1922 III pag. 209. 12 bepaalde temperatuur wijst er toch wel zeer sterk op, dat de zwekte weroorzaakt: wordt dobbe een parasiet, welke bij die temperatuur afsterft. Bij het nagaan, welke parasiet nu wel als oorzaak is te be- schouwen, kunnen wij ons verder beperken tot die organismen, welke bij temperaturen van even boven de 50° afsterven; onder de bac- teriën tot de niet-sporenvormende b.v, terwijl ook bepaalde cate- gorieën van schimmels uitvallen. Wij hebben dus voortaan eenige richting bij het verdere onderzoek. Een tweede voordeel lijkt mij, dat wij nu in staat zijn ons voor het mieroscopische en microbiologische onderzoek gezond en ziek materiaal te verschaffen, dat, uitgezonderd de ziekte, volkomen vergelijkbaar is; serehzieke stekken, van dezelfde planten afkomstig, zijn bij temperaturen, waarbij de serehziekte-smetstof afsterft en bij lagere temperaturen te verwarmen en daarna uit te planten. Wat eventueel in de spruiten van de laatste mocht worden aange- getroffen, terwijl het bij de eerste niet te vinden zou zijn, heeft veel kans met serehziekte in verband te staan. De beteekenis van onze ontdekking voorde theorie is dus, dat wij voortaan eenig hot hebben bij ket onderzoek en dat het verkrijgen van vergelijkbaar materiaal vergemakkelijijkt is geworden. Wat mu de practische beteekenis van het nieuwe geneesmiddel betreft, voor de groote practijk acht ik het voorloopig nog niet van toepassing. Niet, omdat het, zooals KoBus meende, daarvoor te omslachtig zou zijn of dat het niet met de vereischte nauw- keurigheid zou kunnen worden toegepast. Toen de wetenschap in gebreke bleef aard en oorzaak der serehziekte op te helderen en bijgevolg ook geen bestrijdingsmid- delen aan de hand kon doen, heeft, zooals bekend, de practijk zich- zelf weten te helpen. Na veel zoeken en na vele teleurstellingen t) deed men de 1) Van dit zoeken en de daarmee verbonden teleurstellingen en hoe de practijk ten slotte zichzelf wist te helpen krijgt men een goed denkbeeld, wanneer men de notulen van de vergaderingen der eerste jaren van „de Cheribonsche Vereeniging van Suikerfabrikanten”, opgericht 12 Februari 1883, naleest. Er heeft altijd eenige onzekerheid bestaan, aan wien het denkbeeld van de bergbibittuinen moet worden toegeschreven. Oudere schrijvers, zooals KoBus en KrüceRr, geven die eer aan SoLTWEDEL, althans Korus zegt, Archief 1893 pag. 473: „Het plan om zich door het aanleggen van bibittuinen in het gebergte plantmateriaal „te verschaffen, waardoor men geene of minder nadeelige gevolgen der serehziekte „zoude te duchten hebben, schijnt zich nagenoeg gelijktijdig ontwikkeld te hebben IE ervaring op, dat men zijn bibit uit het- gebergte had te betrekken om zijn aanplantingen serehvrij te houden en hoewel men zich in den loop der jaren herhaaldelijk ongerust heeft gemaakt, dat ook bergbibit te eeniger tijd een ziek gewas zou gaan geven, z00 is die vrees tot dusver niet bewaarheid geworden en is de bergbibit- voorziening een goed bestrijdingsmiddel tegen de serehziekte ge- bleven. Een zoo probaat bestrijdingsmiddel zelfs, als er misschien geen tweede in de geschiedenis der plantentherapie valt aan te wijzen ! Eenvoudig kan men deze bergbibitvoorziening met haar veel toezicht en administratie vereischende grootmoeder-, moeder- en exporttuinen, haar afvoermoeilijkheden en haar gevaren van ananas- ziekte-infectie en oogenbeschadiging gedurende het transport echter niet noemen, terwijl daarmede groote bedragen zijn gemoeid. Wan- neer men dan ook de meening hoort verkondigen, dat de sereh een overwonnen standpunt is, kan men zich daarmede zeker veree- nigen, wanneer daarbij maar niet uit het oog wordt verloren, dat deze overwinning gehandhaafd wordt door een gewapenden vrede, welke ons jaarlijks op millioenen komt te staan. Het zou nu stellig veel minder omslachtig en enorm veel minder kostbaar zijn, wanneer wij het nieuwe geneesmiddel konden „bij den toenmaligen directeur van het Proefstation Midden-Java, den Heer SOLTWEDEL, „en bij eenige fabrikanten in West-Java. Bedrieg ik mij niet, dan was de Heer Hooy, „administrateur van Kalimati, de eerste, die er daartoe overging”. KRüceRr zegt in „das Zuekerrohr und seine Kultur” pag. 433, dat tot de oprichting van bergbibit- tuinen vooral door Dr. SourwepeEL is aangespoord. Zooals echter in Archief 1917 p- 562 terecht wordt opgemerkt, blijkt uit de door SorTwepeL achtergelaten geschriften niet, dat hem die eer zou toekomen. Uit bovengenoemde notulen blijkt nu echter wel, dat men zeer geleidelijk op dit denkbeeld is gekomen. De eerste ervaring, die men met de serehziekte opdeed, was, dat men bij gebruik van bibit uit een be- smette streek veel kans liep om een zieken aanplant te krijgen, en men trachtte dus bibit uit onbesmette streken te betrekken. En daar men nu de serehziekte zich langzamerhand over alle maalrietaan- plantingen zag uitbreiden, zoo zag men naar geïsoleerd liggende streken voor bibittuinen uit. Men lei bibittuinen aan op Borneo en op de Karimon-djawa- eilanden, maar waar deze tuinen zeer kostbaar waren, ging men dichter bij huis naar geïsoleerde streken zoeken en daarbij kwam men als vanzelf op het gebergte, waarheen het verkeer toentertijde niet zeer gemakkelijk was. Kan men dus de eer van het denkbeeld der bergbibitvoorziening niet aan een bepaalden persoon toeschrijven, de eer dit denkbeeld in West-Java het eerst ernstig te hebben geprobeerd en toen hij daarvan goede resultaten zag, het warm bij zijn colleea’s te hebben aanbevolen. komt ongetwijfeld toe aan wijlen den Heer G. M. W. Zuur, administrateur der S.f. Djatiwangi, die jarenlang president der Cheribonsche Vereeniging is geweest. In de vergadering van 13 Januari 1890 wordt, nadat door de leden gegevens over het optreden der sereh in hunne aanplantingen werden verstrekt, door den president de verzekering gegeven: „dat het aanleggen van bibitturnen „in het gebergte het goedkoopste en het meest zekere „middel blijkt te zijn om op ruime schaal in gezond plant- „materiaal te voorzien”, een uitspraak, die tot op heden geldig is gebleven. 14 toepassen. Zeer zeker zal het ook nog niet zoo eenvoudig zijn, groote hoeveelheden bibit een warmwaterbad te verschaffen, waarbij vrij nauwe temperatuurgrenzen in acht dienen te worden genomen, maar hiervoor zal toeh wel een oplossing te vinden zijn. De suiker- industrie heeft ongetwijfeld wel moeilijker technische problemen tot oplossing gebracht. De bezwaren tegen de toepassing in het groot liggen dan ook meer aan den kant van de bibit, welke een warmwaterbehandeling van de vereischte temperatuur lang niet altijd goed verdraagt. Ter- wijl een warmwaterbad beneden de 50° C., voor zoover mijne erva- ring nu reikt, steeds bevorderend op de kiemkracht blijkt te werken, werkt een bad, dat boven de 50° C. stijgt, daarop vaak zeer nadeelig. Naarmate de bibit jonger is, blijkt zij minder goed tegen een ver- warming op die temperatuur bestand. Zoo verdraagt plantriet een verwarmen boven de 50° C. slecht, maar zelfs topstek blijkt daar soms in het geheel niet tegen te kunnen, terwijl een verwarmen beneden 50° C., voor zoover ik dat nu kan beoordeelen, tegen de sereh niets geeft. Nu is het echter wel mogelijk en zelfs zeer waarschijnlijk, dat bij verder uitwerken van de methode een wijze van verwarmen kan worden gevonden, die voor de serehsmetstof doodelijk is en toch de kiemkracht niet schaadt, maar zoolang wij zoover nog niet zijn, kan ik niemand raden zijn bibit een warmwaterbad te geven, anders dan bij wijze van proef. f Tot het laatste zou ik echter wel willen opwekken, want hoe meer ervaring wij op dit gebied opdoen, des te eerder zullen wij vermoedelijk tot dejuiste toepassing komen. Ook in dit geval zullen zeker de oude waarheden gelden, dat twee meer zien dan één, en dat vele handen licht werk maken. Voor een practische toepassing in het klein komt bovendien mi. de methode al wel dadelijk in aanmerking en ik heb hier speciaal het oog op variëteiten- en zaadriettuinen. Deze tuinen, met sereh- gevoelige soorten in de vlakte aangelegd, hebben veel neiging om in de sereh te verloopen, terwijl het naar boven brengen van vele kleine partijtjes bibit velerlei bezwaren met zich brengt. Het valt dan ook niet te verwonderen, dat degenen, die daarbij in de vlakte moeten werken, zich zoo graag op het kweeken van sereh-resistente soorten toeleggen. De warmwaterbehandeling lijkt mij nu voor het serehvrij ma- ken en houden van deze tuinen heel wel van toepassing. Hierbij i5 komt het toch minder op wat verlies van plantmateriaal aan. terwijl men bovendien van iedere te behandelen soort wat materiaal kan reserveeren, om, mocht het warmwaterbad onverhoopt niet worden doorstaan, de soort niet kwijt te zijn. Het ligt dan ook in mijn voornemen om hiermede a.s, planttijd in onzen eigen proeftuin een begin te maken, terwijl de ervaringen, daarbij op te doen, het verder uitwerken van de methode ten goede kunnen komen. Nergens is men voor het nemen van proeven ter bestrijding van de sereh beter in de gelegenheid dan in de vlakte van Cheri- bon, waar men deze oude vijandin dadelijk weer met de vroegere felheid het hoofd ziet opsteken, zoodra men de bibitverversching verwaarloost. Het is dan ook wel niet louter toeval, dat een nieuw genees- middel tegen de sereh te Cheribon moest worden gevonden. CHERIBON. Januari 1923. de | EA 4 ‚ ( d , ' „ 1 Dee Y A p| : ‘ ì B 4 í d nde, 0 … a Crdi VOOR DE MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE. BE) 0 JAARGANG 1923, No. 2. | STATISTIEK VAN DE VERBREIDING EN DE PRODUCTIE DER RIETSOORTEN IN OOGST 1920 DOOR J. VAN HARREVELD, SECRETARIS VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE. N. V, BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ vlh H. VAN INGEN — SOERABAJA. ji k: p á “ Î PLS JUN 4 LIBRA R NEW YOien BOTANICAL, GARDEN MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE, Jaargang 1923, No. 2. STATISTIEK VAN DE VERBREIDING EN DE PRODUCTIE DER RIETSOORTEN IN OOGST 1920 door J. VAN HARREVELD, Secretaris van het Proefstation voor de Java-Suikerindustrie. Voor de soortenstatistiek van oogst 1920 zonden 173 van de 183 fabrieken, welke in dat jaar gemalen hebben, haar opgaven in. De 10 ontbrekende fabrieken zijn Krebet, Soemengko, Kenongo, Baron, Djoewono, Koedjonmanis, Banjoepoetih, Nieuw Losari, Tji- dahoe en Djatipiring. Voor de totale met riet beplante oppervlakte verwijzen wij naar Archief 1921 p. 393, waar voor oogst 1920 een totaal van 219,925 bouws wordt opgegeven. Het oppervlak, waarover onze statistiek loopt, is 199,056 bws, dus 91/% van het totaal. Op p. 402 wordt in Archief 1921 de in hoofdsuiker omgereken- de totale productie voor 1920 opgegeven als te bedragen 24,998263 pikol (1,543,923 ton), hetgeen 113,66 pikol hoofdsuiker per bruto bouw beteekent. Op p. 401 wordt terzelfder plaatse het gemiddeld rietproduct per bouw opgegeven als 1077 pikol, zoodat het rendement in hoofd- suiker 10,55, heeft bedragen. In de tabellen van deze statistiek zijn alle opgaven in stan- daard-musecovado, zoodat alle suikerproductie-opgaven overeenkom- stig hooger zijn. Tabel Il geeft een gemiddeld suikerproduct van 119,8 pikol standaard-museovado; het rietproduct komt op 1089 pikol en het muscovado-rendement dus op 11,00. Deze cijfers zijn evenals vorige jaren (zie Archief 1920, p. 2096, en Archief 1918, p. 2040) iets hooger dan die der totaalproductie van Java om dezelfde redenen als op die plaatsen is uiteengezet. 18 De inrichting der tabellen is vrijwel gelijk ‘gebleven aan die van de vorige productiestatistieken over oogst 1918 en oogst 1919, resp. Archief 1920, p. 615 en p. 2095. Tabel I geeft dus voor elke fabriek het totale oppervlak van den aanplant; pikols riet en pikols stand.-musc. per bruto bouw: rendement, duur van den maaltijd, pikols stand.-muse. voor de rietsoorten, welke 1°%/% of meer van den Java-aanplant beslaan (Zwart Cheribon is hier thans uit- gevallen, daar deze rietsoort met 1408 bw. minder dan 1 occu- peerde) en verder rechts van de dikke lijn dezelfde opgaven voor de andere rietsoorten, welke op de betrokken fabriek meer dan 10 bw. aanplant besloegen. Onder het product der rietsoort is cursief gedrukt het percentage van het aanplantoppervlak, dat de rietsoort op de betrokken fabriek inneemt. Van elke fabriek is de soort, die het hoogste aantal pikols stand.-muse. opgebracht heeft en 10% of meer van den aanplant der fabriek beslaat, vet gedrukt. Hierdoor valt met één oogopslag in de soortenlijsten van tabel [ te zien, welke soorten in elke residentie en ook op geheel Java een belangrijke rol spelen. Op 175 deelnemende fabrieken kwam EK 28 140 keer boven 10% v/d. aanpl. en was daarvan 99 keer No. 1 DE BD D) D) » Hit De D) 30. De OAT NB 1152'*D D) D) D) DA > IAD ORD 100 POJ 65 » » D) D) REN) p. A2 DE DN REEN) » D) D) DR » Ope Ot E25 5 ) » D) LAN) D) DDT ANR SAM 104 ) DE TA 0) peet Der ) 3 Di Tjep. 4 6 » D ) ) Dr D} 2 Des DE Om de redenen, meegedeeld in de soortenstatistiek oogst 1919, Archief 1920, p. 2096, is voor het totaalproduct der ondernemingen de opgave van den maalstaat genomen, behalve waar de opgegeven beplante oppervlakken voor deze statistiek andere waarden voor- stelden dan die, waarop de producties van den maalstaat betrekking. hebben. Tabel II is de samenvatting der cijfers van Tabel I. Tabel II geeft de productiecijfers, gerangschikt naar de riet- soort; bijgevoegd is het vezelstofpercentage en het aantal bouws, uit topstek, vlaktebibit of bergbibit geplant. In Tabel IV zijn de cijfers van Tabel III per rietsoort samen- gevat. ben 19 De verhouding van het oppervlak der 8 hoofdsoorten is grafisch voorgesteld in fig. [. EK 28 311 % 247 B 261/ » m5 133/,, » 100 POJ 44) RK 2 61/, » 90 F J SW 3 13/, » Tjep. 24 ) Andere soorten 6 » Wig. 1. Verhouding der rietsoorten in oogst 1920. [et gemiddelde aantal maaldagen in oogstjaar 1920 bedroeg 139; het langst maalden Kedoe (217 dagen) en Besoeki (168 dagen), terwijl het kortst gemalen werd in Modjokerto (118 dagen). In fig. 2. zijn de aanvangsdata en afmaaldata grafisch voor- gesteld. Aanvang ‘Einde ze dt BMD a Gel ed mn Ee 1 1 16 1 1 1 Wro ette 16 orn Met Juni zalk Ren said B Nor. Dec. Jan. Fig. 2. Aanvang en einde van den maaltijd van 173 fabrieken in campagne 1920. Omtrent de bibitherkomst, die in de laatste drie kolommen van Tabel II[ opgenomen is, merken wij op, dat deze opgegeven werd voor een totaal van 178094 bouws. Hiervan werd 72827 bws (== 41 /) uit topstek, 49933 bws (—= 28%) uit vlaktebibit en 55334 bws (= 31%) uit bergbibit geplant. Deze cijfers zijn verkregen door optelling van de laatste drie kolommen van jabel III. 20 PRODUCTIES VAN 247 B, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, OP FABRIEKEN MET MINSTENS 5Û BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. eee neen en eene ee EE EER EEE EE EE Bn Pikols riet per Pikols suiker per 9 br. bw. br. bw. Fabrieken top [vlakte berg { top |vlakte|{ berg | top |\vlakte | berg Pandjie 97 | —. | 289/1259| — |1384| 120 | — | 130 Olean 18 | — 166 | 1371 | — |1430| 110 | — | 149 Wringinanom 174 | — 255 | 1186 | — [1340 102 | — | 109 Pradjekan 53 | — 161 [1337 | — [1491 | 126 | — | 144 Tangarang 80 18 | — [1048/1186 | — | 4100 | 144 | — Phaiton 296 | 109 | 184| 825| 898| 982) 79 84 | 92 Kandangdjatie 464 | — 167 [4477 | — | 4477.) 448 | SS Bagoe 2596274 145 | 967, 1032 M835 1080 Di 80 Seboroh 300 | — 145 | 842| — 829 | 80 | — | 80 Gending 174 | — 95/1312, — [1271| 110 | — | 114 Soekodono 157 | 123 | 4114/1106 | 1255 |1253| 65 69 76 Wonoaseh 85 | — 105 /44171 | — (1282/4123 | — | 131 Wonolangan 250 | 106 | 4132/4241 | 1198 | 899 | 444 | 141 85 Soemberkareng bren is 145 4464 S= AAO AO — | 400 Kedawoeng 164 | _—= 240 | 866 | — |1045| 86 | — | 4102 Winongan rd En 229763 | == 874| TA —* 85 Gayam dod nr 111 | 885| — 922 84 | — 86 Pleret LA 113 040} S= 1 LOOS EE LN en 86 Wonoredjo Ie 32318 830 | 80 En 82 Soemberredjo 57 55 4163} 8441 742 | 135 AIS 70 70 Pandaän 366 85 | 117| 814| 654| 813) 88 dl 85 Soekoredjo lok 16 |. 687 | — 157 bl — gil Alkmaar 129 | — 250 | 480| — 621 | 51 — 64 Kebonagoeng dS 0 gn 971 | 920 | — | 112 | 105 | — Tanggoelangin 296 | 233 | 394 738| 789 | 789| 62 66 | 67 Boedoeran BO AAA 14062 |: — 4445 TPA OA — | 1438 Sroenie 50 | — 526| 762| — [1267| 73 | — | 124 Ketegan en Karah , 75 | — 888 | 956! — 1005} 80 | — 86 Sedatie 150 | — 140 | 852| — |1027) 73 | — 90 Koning Willem [| 74 | 404 56 | 569) 772) 455| 51 72 45 Brangkal 155 | — 83[1152| — [1223) 115 | — | 120 Modjoagoeng 62 | — 746 | 949| — 941 | 88 | — 85 Ngelom 97 | 4145 | 100{f 694| 907 /1078| 70 87 | 110 Garoem 55 | — 147 )1072| — [1259 110 | — | 129 Meritjan 215 | — 127 | 754 | 1078.) “70 | SAS Minggiran 208 | — 368 | 1218 | — |1225| 121 | — | 123 Menang 101 | — 86 [1159 | — [1269 122 | — | 135 Bogokidoel 156 | — 108 | 842| — 984 | 86 | — 88 Lestari 72 | — 100 | 706 | -— 1049/76 | SE Sewoegaloor 189 | 370 | — |1124/1037 | — | 107 8 | — Poerworedjo 234 | 450 | — 846 | 973 | — 74 | — Remboen 185 | — [1086| 897| — |14135) 84 | — | 105 dl 21 ita Ens Re riet per Pikols suiker per  r. bw. br. bw. Fabrieken ee | top ‘vlakte berg | top vlakte berg | top \vlakte | berg NON Pakkies 429| 168 | 2761138 | 1064/1082 | 125 | 119 | 116 Trangkil 243| 105 | 4149/1140 | 1273 | 1225 118 | 130 | 127 Majong 84| 191 | 1418| 622| 699| 665| 60 64 | 65 Petjangaän 86 — 86 546| — 593 | 60 | — 64 Kaliwoengoe 246 62| 2941/1209 | 1489 | 1220 | 114 | 120 | 122 Gemoe 229 151 4172/1250 | 1222 !1452| 132 | 136 | 136 Tjepiring 116) — 906 1388 — (1448 | 141 | — | 146 Kalimati 31) — 554 1075, — |14186/ 97 | — | 105 Wonopringgo EBONES FASES | TS KMS AAL |= 106 Sragi 458| 55 | 207/1218/ 1248/1205} 127 | 135 | 129 Tirto 213| 416 | 4417/4012, 1062 | 1061 | 100 | 103 | 103 Tjomal — | 366/| 1418, — |1160,41221| — | 120 | 122 Soemberhardjo — 228 | 213, — 1090/1093 — | 104 | 103 Balapoelang es 106 79 — | 966| 983 — 99 | 102 Kemantran | SE 56611197 | — [1156 124 EA Di A5 Pagongan 1831 oct. 47744210: 990.077 f 140 94 | 104 Adiwerna — | 106 66| — [1189 /1372| — | 111 | 137 Kemanglen — 89 69 — (1046/1093, — | 104 | 104 Ketangg. West 112 — 660/ 1350 | — [1153] 139 | — | 115 Soerawinangoen 281 — 6143/1009 | — |1401{ 100 | — | 107 Gempol 977}. 96 10381243 SH LO4 AAT — Ardjawinangoen MA — 4166/1087 | — |1132| 106 | — | 1413 Paroengdjaja 136| 133 | — [1123/1049 — | 4117 | 108 | — Djatiwangi 193) 92, 201/1005/ 1094/1117 | 76 87 88 Kadipaten 119 — | 198/1008| — [1044/ 98 | — 103 | | | 11186, 4644 17514) 1011 | 1010 | 1098 | 97 97 | 105 | Van 247 B werd 26 / uit topstek, 11 / uit vlaktebibit en 63 % uit bergbibit geplant. Wij geven in bovenstaande tabel de oogstre- sultaten van 247 B op die fabrieken, waar de producties van de drie bibitsoorten over oppervlakten van minstens 50 bws van elkaar gescheiden gehouden zijn. | 100 POJ werd voor 63/% uit topstek, 27 / uit vlaktebibit en 10% uit bergbibit geplant. De tabel met de producties, naar de bibitherkomst onderscheiden, komt op blz. 6 voor. Ook voor EK 28, waarbij de percentages topstek, vlaktebibit en bergbibit resp. 47, 37 en 16 bedroegen; voor EK 2, waar deze cijfers 32, 48 en 20% waren en voor DI 52, met 48 % topstek, 22 Propucriks VAN 100 POJ, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, OP FABRIEKEN MET MINSTENS 5Û BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. EE NE EE LEE EE EEE EEEN RE EE EENDEN NE BES kans de Ab riet per Pikols suiker per r. bw. br. bw. Fabrieken | | top \vlakte| berg | top |vlakte{ berg | top |vlakte| berg Pandjie 534 | 134 | — {4075/4026 | — [417 | d16 | =S Olean 449 | 4607} SS A AO5TIMO7S) 1 AOT ATA Wringinanom [234 | 1415 | — [1075/1006 | — | 108 | 107 | — Boedoean 193 JA | — (1043) 955 | — | 108 | 105 | =S De Maas kee haf JA Ien 41831 10603 1e IEAAS) LOONES Maron |-362 17 106 7 —=- | 4428/4105 == 1401 AIO ‚ Gending 184 | 162 | — 099 | D38| — [A17 | 146 19 Wonoaseh 265 53 1407214073 | SS (A A Wonolangan 62 | 182 \ — [1047/1057 | — | 1418 | 119 | — Oem boel 1-243 1 WMA 1AOASNAOLAT SI ADEN OEE Porrong 65 | — | 53 [1066) — | 932 124 | — | 106 KeteganenKarah | 253 | — | 205 | 878| — | 848 | 103 | — | 100 Poppoh 7 | 95 | — 1144/4244 —= | 42611324 SS Tangoenan ‚426 710 | — 754| 404| — 99 53 | — Sentanenlor 72 ON Nn, EEN eren idee 86-| 108 Seloredjo 104 Sl 152 | == 919 |. 9O8/,— [144 A1 En Ponen 148 — 89 | 973 — | 926 | 108 | — | 107 Ngelom | 233 16 | — 192), 791 — «| 102 9% | — Lestari 23 89 | == 175 | SA I= A02 LOON Ngandjoek 246 60 | — 718 |. 182 | —. 1125 95 | — Pagottan 4041-4415 ‚| 110681 D4O9 |= IAS TUNES Redjosarie 202 | — 62 | 878) — | 892 | 108 | — | 107 Poerwodadie 76 — 139 419| — 176 AOS NES 97 Wonosarie 80::/ 420 |, =S |A4010 1004 | == B all 0 Petaroekan 88 Ds 58 | 801) — 112 9%6 | — 90 Adiwerna 309 | 274 | — |1003|/ 948 1221119 TE Djatibarang 166447 |= DSN OIS B ee ke Ketangg. West 9341 223 | 128 | 1044} 979 | 9071 A97 | 1930 A Nieuw Tersana | 223 | 89 | 263 | 851| 813 | 866 | 112 | 105 | 114 Karangsoewoeng 52 | — 90 | 14| — | 824 | 101 | — 99 Sindanglaoet 48070437 A0 ne 74 031752 95 93 | 93 15938 |2985 [1217 | 952 | 958| 846 | 13 | 13 | 104 28 % vlaktebibit en 2% % bergbibit, laten wij hierbij tabellen volgen met de producties, naar de bibitherkomst onderscheiden. Hierachter volgen nog de fabrieken, welke opvallen door de indeeling van haar aanplant. 80% of meer EK 28 hadden Kedaton Pleret (88), Kalibagor. (88%/), Klampok (88%), Bodjong (82%), Poerwokerto (91 %), Doekoewringin (80 %). 253 PRODUCTIES VAN EK 28, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN. OP FABRIEKEN MET MINSTENS 5Û BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. A Pikols suiker per Fabrieken Bruto bouws Pikols riet per br. bw. br. bw. IE KEE TOE REN EE EN RL VE PS NOK Soekowidi Assembagoes Pandjie Tangarang Boedoean De Maas Bagoe Padjarakan Maron Gending Soekodono Winongan Kebonagoeng Panggoongredjo Sedatie Ketanen Pohdjedjer Dinoyo Brangkal Gempolkrep Somobito Peterongan Seloredjo Tjoekir Blimbing Tjeweng Goedo Djombang Ponen Ngelom Garoem Soemberdadie Pesantren Meritjan Menang Bogokidoel Kawarassan Tegowangi Kentjong Badas Poerwoasrie Djatie Ngandjoek 103 | —= 11476 143 | 159 110 | 142 AAA | 129 Wk Le 106 | 95 SETA MES | 456 | 137 He BE ne en A19 EK 10) TN AE BAE (0) En 94 84 | 96 | 445 | 137 108 128 | 116 UT | — EL) — {456 115 «120 129 | 120 125 | — — | 152 103 | 111 122 | 123 — | 124 105 158 | 152 LAA | — se den Lagen 122 | 143 HBS Ik 10e 154 | — 19% es 126 | — 122 | — 122 | 118 119 | 124 430-[< £ top vlakte berg | top vlakte, berg top (vlakte, berg | p O5 | BA Ie 1496 4477 — | 408 11 | — | 145 |1607| — |1627| 467 72 | 367 | 51 |1209| 1309 | 1506 | 125 215 | 149 | 96 [1192/1137 [41354 | 127 le SEA 2 4127 IA OBON — 55 185 ee 085 HAAGS A 441 50 | 60 | 62 | 982| 969 | 383 | 106 153 AIT a 1 AEN ASOEN EE AAA 94 62 | 55 [4144 [1274 | 4116 | 134 VED IDB Inr AAMTDA KIUS Es 124 Eer 1425 Aal 11468 93 VAS NATL AN BBE eo GOO 106 AO Sars SL PAOOE ANA De A9 Sto 1060 AOBA re va AAD AAT ir BA JOL. A SIRE 140 | 76 | 448 | 422| 657 | 173| 53 211 75 | 60 31 {1021 | 964[ 133 RE MCE eN DR er 167 | 51 78 [1074 {1139 |1023{ 119 240 | 110 | — [1005/1005 | — | 1410 B ete ROND aes ol 96e 102 Ot 69 [1253| — [1278| 154 347 | 255 | 80 | 944| 973 | 1033 | 110 995 | 150 [ 306 [1327 | 1239 [1154 | 136 HSO GIO HAAOT | DIA 18e 178 | — [162 [1389| — |1369| 152 310 | 57 | 93 [1052| 1007 [1052 | 109 ze 85 | 404 | — [1096 /41099| — ie eeen 53 | 945| — |14172| 103 116 1204 1 40361809) =| 490 233 | 64 | 363 [1254 | 1410 | 1348 { 147 | 397 |-297 | — |41223|1284| — | 140 274 | 275 | — [4047 | 1027 131 | 134 | 121 | 92 !1040| 1038 11236 | 125 | SEN ODE EAS — |A 69} 443 e= 10191 1480 — | 113 546 | 323 | — [1263/1291 | — | 156 387 | 4168 | — [4402/1433 | — | 118 198 | 202 | — [1064/1467 | — | 124 9051 202 | — | 912|4037| — | 108 4 90 | 70 | — [4406/1051 | — 372 | 318 | 122 | 1128 | 1444 | 1117 | 122 Sa onl 932 409% — | 107 Ve ee evene en EE VE NE EE Pikols riet per ‚_Pikols suiker per Brits HENDE br. bw. br. bw. Fabrieken top \vlakte berg ‚ top (vlakte | berg ‚ top |vlakte | berg | Kanigoro 344| 105 | 309 [1109 [1189 |1142| 124 | 134 | 129 Pagottan 19 | 243 | — [1071 | 983) — | 1} MA == Redjosarie "923 VEEN KO | 086) SE ADG 16" — GDR Modjo 232 | 678 | — (1024/1023 | — | 138 | 433 | — Tasikmadoe TAA | 360 61 | 914) 903 | 661 | 117 | 113 88 Kartasoera 250 1 We — | 915/ 819 | — 4116 |- 103 19E Bangak 394 | 353 | — [1142/1343 | — | 136 | 156 | — Tjokrotoeloeng 157 (AIT 42644258 |= | 1001 IO Ponggok 127 | 423 — 1474/1154 | — | 453 1 AA Manishardjo 319 | 464 92 | 826| 896 4396) 100 | 406456 Kradjanredjo 277 | 112 | — 395 | 1346 | — | 183 | 170 | —= Karanganom 180 | 194 ee 1373 | Wibe 178 | 196 =—- Prambonan 281) AN) =| 13464234 Po) ATA AES Randoegoenting 174| 591 | — [1099/1136 | — | 414 | 144 | —= Tandjong Tirto 239 | 173 | — [1269/1232 | — | 165 | 156 | — Kedaton Pleret 2811374 Kk 1493 [4400 Ff 180 IAN Wonotjatoor 258 | 206 84 | 883 | 992| 996| 120 | 133 | 134 Padokan 171) 288 | — [1223/1245 — | 155 | 157 | — Bantool 134 | — 136 [1326| — (1285| 188 | — | 182 Barongan 152) 151 | — [1332/1404 | .— | 173 | 182 | — Sewoegaloor 155 73 | [1478/1188 | =| 12943 An Poendoeng 64! 83 | — |1215| 1323 | — | 168 | 11o == Sedayoe 75| 198 | — [1440/1099 — | 199 19 Rewoeloe 321| 234 | — |4477|4240| — | 443 | 440 | — Demak Idjo 197| 282 | — [1322/1256 | — | 186 | 175 | — Beran 2081 234 | — 1390141255 | "—- | 180 | AOS TR Medarie 232820 | 974| 1050; — | 128 | 1981 =S Poerworedjo 196! 452 I= 44096 | 1094: — KAAS | AAT Remboen 189| 87 | 229 [4140/1105 [1291 |:129 | 126 | 145 Kaliredjo 90| 428 | — 751| 978| — | 96 | 107 | == Kalibagor 485 | 615 | — |1489/1370 | — | 165 | 155 | — Klampok 124516 | — 14079 1437 1230 Bodjong 499 | 444 | 402 [1343/1215 |41394| 137 | 135 | 143 Poerwokerto 682} 263 | — [1520/1473 | =| 163 | 160 7 =S Madjenang Jes 137 [44125 | — 141040} 98} 90 Pakkies 99 | — 55 | 977 | — [1063/ 124 | — | 135 Langsee 488 | — 163 |1146| — |1075) 1838 | — | 129 Tandjong Modjo 670| 553 | — [1235/1304 | — | 146 | 158 | — Majong 921-166 | — 148 | 851 | — A 104 | — Petjangaän 117 | — 59 | 806| — 790, 105 | — | 104 Kaliwoengoe 122 | — 99 11134) — |[1122| 125 | — | 128 Gemoe 122 | — 97 1111 | — |1042, 146 | — | 143 Tjepiring 68| 476 | — |1220 | 1288 | — pad AD Kalimati 98 | — 190 | 834 | _— [4007/95 | =S Jet Sragi Bk) 57 15 [1198/4134 | 1145 | 153 | 140 | 146 25 6 € Pikols riet per | Pikols suiker per É SE br. bw. | br. bw. k Fabrieken Es | top |vlakte| berg | top |vlakte | berg | top (vlakte) berg Tjomal 226) 311| 281 |1208[ 1455| 1210) 154 | 141 | 140 Petaroekan 242 275) — |1065[ 1073| — | 1415 | 118 — Bandjardawa 319 188 — [1071/ 1191) — | 138 | 153 | — Soemberhardjo 114 72 — [1027 | 1118) — | 115 | 125 | — Balapoelang 360|/ 180) — [1033| 1019| — | 120 | 118 | — Doekoewringin 343| 316/ 65 |1234/ 1196| 1265) 153 | 147 | 155 Pangka 263| 247) — |1058/ 1125|) — | 105 | 114 | — Pagongan 61 89 — [141410| 1051 | — | 145 | 110 | — Adiwerna 75 82 — 11220 1204| — | 133 | 126 | — Kemanglen | 397 93) — [1098| 9A| — | 125 | 116 — Djatibarang PAT CMS PA160 | 4138) — | 136 | 137 | — Bandjaratma 397/ 398| — |[1236| 1180| — | 136 | 133 | — Nieuw Tersana 247 69| 227 |1004| 946, 919 118 | 113 | 109 Sindanglaoet 1341| 141) 68 | 971| 928j 928} 141 | 109 | 105 Gempol 67/ 100{/ 58 [1291 | 1331| 1409 140 | 154 | 156 Ardjawinangoen 87/ — | 98 [1196| — | 1218) 132 | — 135 Paroengdjaja 415| 147) — {14167 1176| — | 144 | 1438 — Kadhipaten 9 — | 254 |1008| — | 1069) 112 | — 449 2455019055 6385 | 1100 1158 | 1168 133 | 136 | 131 PRODUCTIES vAN EK 2, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, OP FABRIEKEN MET MINSTENS 50 BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. zer = | Pikols riet per 4 Pikols suiker per | id ale br. bw. br. bw. Fabrieken —- top \vlakte, berg | top (vlakte | berg | top |lakte berg Pagottan 53 61 | — |1205/ 1109 | — 128| 118 | — Redjosarie 143 —| 246 | 978| — |[1255| 95| — | 122 Soedhono 443 | 490| — |1045| 1499| — | 104| 116 | — Tasikmadoe 192| 156) — | 895 1128) — 87) 107 | — Randoegoenting —| 301|/ 55 | — | 1422/1338 — | 164 | 154 Medarie 174| 330| — [14139 | 1265| — Lio ESET Poerworedjo 84| 74 — 1218) 1436| — 104| 108 — Tandjong Modjo — 50| 53 | — | 1196) 1196 — | 135 | 134 Tjomal —| 344| 93 | — [1441/1410 — | 143 | 130 Pangka SOE 1 AE — | 104 81 — Djatibarang Dh 97 e= |4509/A287|- — | 151) 139 | — Sindanglaoet 60 55| 66 | 959| 1008) 960| 93/ 97 | 90 1290 | 1775 | 513 |1073| 1286/1248 | 104 | 130 | 124 NN 26 PRODUCTIES VAN DI 52, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, OP FABRIEKEN MET MINSTENS 50 BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. | Bruto bouws |_Pikols riet per | Pikols suiker per It bir, br. bw. Fabrieken top (vlakte! berg | top vlakte, berg | top vlakte, berg Padjarakan 104 97| —/1051 | 1088| — | 122 | 125 — Gending 67 —| 76/1189 | — [1245 | 129 — | 138 Soekodono 137 | 139) — /1039| 1025| — 90 MU — Wonoaseh 7) —| 103/1072| — |1441 | 122 — | 133 Winongan 5 — 57 601 | — 715’ heid — 85 Gavam 100{ —/ 100| 709| — 679 |“ 75 -— 74 Toelangan 84 == BRAMA A27 NED — | 176 Bangsal — | 408 BST en he DAA 4000 PS ORT ER Perning 57 —! 4150/1070! — | 938| 130 — | 118 Gempolkrep 108 — 67 | 932| — 915 | 117 — | 114 Peterongan 19| —l/[ 79/1053) — [1053| 136 — | 135 Tjoekir 131 50) — | 972| 987| — | 108 | 110 — Tjeweng 111 —| 97/1141 | — |1038| 136 — | 128 Goedo 168 | _65| 56[1037| 9415/1003 | 1417 | 108 | 14 Djombang 81 —- 72/1099| — |1147 | 131 — | 144 Ngelom 17 54| — | 824| 990) — | 103 | 126 — Soemberdadie 872) AAB EE 1087 | AMB SAN ASD — Pesantren 199 79 1048 | 1144\ — | 128 | 136 - Meritjan 244 —| 17 945 — 834 | 118 — | 105 Minggiran 752 —| 192/1203| — |1175| 152 — | 152 Bogokidoel 495 —| 152/1253| — |1348| 150 — | 157 Kentjong 438| 184| — 1126 -1133| — | 132 | 128 —: Poerwoasrie 65: —| 256| 971| — [1031 | 128 — | 133 Lestari 81| —| 53| 938| — | 882) 118 | — | 122 Redjosarie 230| —{ 90| 873| — 915 | 107 — | 115 Delangoe 176) 328) — 1149/1259) — | 151 165 — Karanganom 53 486 tSas ES LN — Wonotjatoor — 88| 63 — | 1457/1040| — | 154 | 140 Sewoegaloor 89| 138| — | 930| 980) — | 114 | 198 | — Sedayoe 691482 eo =| 927-956 So AAT EN — Remboen 75) M11/ — 1195) 1070| — | 148 | 130 — Petaroekan 82 — | 146| 868 — 875 Js 07 — 98 Pangka Zil 95) | — 110361 888) in on Bandjaratma 134 —| 152/1154| — |1025| 131 — | 122 Gempol 65 60| 52[1143| 1238/1014) 135 | 151 | 128 Djatiwangi -- 98 149 | — 783| 946 — 86 | 105 Kadhipaten 243 —| 4134/4474 | == 1013) 136 — | 120 5864 | 2120/2738 |1072| 1101/1012| 130 | 134 | 124 aout tb uúst TEMRE ENE Rn Dn Op de fabrieken Pengkol, Soemberredjo en Ardjosarie was voor dit oogstjaar nog geen EK 28 geplant. ‚ 80% of meer 247 B werd nog geplant op Pleret (89%), Ardjosarie (O1 %), Wonopringgo (86%), Tirto (85%) en Kemantran (80). Op 15 fabrieken werd geen 247 B meer geplant. 50% of meer DI 52 werd geplant op Djatiroto (73%) ; Ranoe- pakis sawah (64%); Ngadiredjo (54%); Minggiran sawah (59 %); Bogokidoel (55%) ; Kentjong sawah (53%); Poerwoasri (64°). Uit Tabel IV, waarin de cijfers van Tabel III samengevat zijn, blijkt, dat de volgende soorten meer dan 100 bouws aanplant besloegen. Aantal bouws Aantal bouws Rietsoort Rietsoort 5 1919 1920 1919 1920 EK 28 | 39877 62755 1507 POJ 117 258 247 B 50297 52743 SW 1 253 252 AS 22591 27564 1547 POJ 97 992 100 POJ | 29544 19618 EK 40 53 218 EK 2 9951 12668 a 4337. POJ 166 200 OF 7012 6116 1228 POJ 50 187 SW 3 2638 5 De Batjan 35% 179 Tjep. 24 2154 2064 223 B 100 156 Zw. Cheribon 2182 1408 go 797 452 SW 41% 1284 1158 2379 POJ 65 150 1499 POJ 400 1088 SN 72 161 123 Pk A 142 Did 36 POJ 286 4119 EK madoe 368 534 Pwd 38 86 117 213 POJ 660 505 DI 88 85 114 ON Ì 363 469 SW- 1055 63 114 EK 30 180 347 Pwd 14 198 102 979 POJ 481 335 Rood Ceram 45 101 DI 46 499 314 Uit bovenstaande lijst zijn sedert het vorige oogstjaar verdwenen 139 POJ, 826 POJ, SW 16, die resp. daalden tot 88, 81 en 93 bws. Nieuw zijn 1547 POJ, EK 40, 1228 POJ, 223 B, 2379 POJ, Pwd 38, DI 88, SW 1055 en Rood Ceram, die thans boven 100 bouws kwamen. Het totaal der „Diversen”, dat zijn de niet met name aange- duide soorten, proeftuinen, enz. was 1095 bouws of 1/5 % van den aanplant. De soorten, die 10% of meer van den aanplant eener bepaalde fabriek besloegen, zijn met uitzondering van de 8 in tabel 1 opge- nomen hoofdsoorten, die men gemakkelijk in Tabel [II bijeen vindt, in nevensgaande lijst vermeld, 28 SE DS ID BEE nn ° ä Rietsoort 5 as Fabriek Rietsoort 1228 POJ 16 De Maas Zw. Cher. 1499 POJ d7 Pengkol » Batjan 12 | Sempalwadak 1337 POJ SW 111 19 » EK 30 » 10 {| Panggoongredjo EK 1 979 POJ 10 \ Waroe PEA Zwart Cher.) 11 Kon. Willem II % van den aanplant der fabriek Fabriek Pagottan Poerwodadie Soedhono Tjolomadoe Randoegoenting Pangka Ten slotte geven wij in onderstaand tabelletje nog een ver- gelijking van eenige hoofdsoorten met het Java-gemiddelde. Productie van Java over 199056 bw. D) » EK 28 » » » 247 B » D) » DI 52» » » 100 POJ » PASOEROEAN, Februari 1925. 62705 wek BTA on on 27564 » » 19618 » » in stand.-muse. 119,8 pikol pe AT » » 105 » ri » Me EE » Tabel 1. Tabel II. Tabel [II. 29 LIJST DER TABELLEN. Oppervlak, product en maaltijd van de fabrieken, gerangschikt volgens de residenties van Oost naar West; de soortsgewijze opgaven zijn compleet voor de rietsoorten, die minstens 1°/, van den aanplant van Java innemen; voor de andere soorten zijn alleen de opgaven boven 10 bouws vermeld p. 30 Samenvatting van de cijfers van Tabel I p. 90: Producties op de fabrieken, naar de rietsoorten bij- eengevoegd p. 92 Tabel IV. Samenvatting van de cijfers van Tabel [Il in dezelfde volgorde der rietsoorten p. 93 30 Tabel I. OPPERVLAK, PRODUCT EN MAALTIJD VAN DE FABRIEKEN, GE- GEWIJZE OPGAVEN ZIJN COMPLEET VOOR DE RIETSOORTEN, DIE MINSTENS ZIJN ALLEEN DE OPGAVEN BOVEN 1 BOUW VERMELD. Pik. stand.-musc : : 7 o,/ ‚ per bruto bouw en % otaal oppervlak in bruto bouws Fabriek Ee eo a 5 at ef cn re: 5 Elan hie de ISS |E sars relsl | «2 Res. Besoeki. Soekowidi Me (STEN 80 == == 641; 54 91 5 Assembagoes 172 | 146 | 162| 143) — | — | 169) 146 — 952 2WP| | 5| 18 65 Pandjie 142 | 128 | 428 | 147 | — | 108 123 | 140| 119 2000| 25 19 1 ZA 4 10 0 4 Olean 1821446 | O7 MAA == — | 1401 104 Se 0951 181 9% 1 5 4 6 Wringin Anom 151 1061 125 108) — | 435) 123) 109 SS 12981 11 Jl Os 97 4 | DT 0 Pradjekan 142 | 1391 133 | 1412} 128| 134 | 127 AA 985| 36| 26| 2\ 41| 43 4| 410| 2 Tangarang 127 | 406| 132| 105| 125 | 95 113) —{ —= 10251 45. 20 1 5 (0) 4 28 Boedoean 122-403 == 407} 104 — Al — s5ol. 22| 36 35| 4 1 De Maas 121 444) =| 445) — | — VERD En 6GO0O| 40 (0) 38 (0) Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. Phaiton 105) S4|127| 95 — | — 84| 69 —= 769 Bale 0 (4) 8 5 4 Kandangdjatie 121 | 110) 112| 116| — | — [14 — | —= 910 d, 69 9 15 f jl Bagoe 101 | 87| 9A1{ 97|\ 86) 9 — 95 rk 1416610745110 5511 42 9 9 5 1 5 Seboroh 106 | 80/4111 { 98| 42} 97 — | — En Ol OMA 76 fo 4 Ô 0 Padjarakan 147 | 449 | 123 | 116) — | 118| — | 141 | OB 0151. So 8 4 1 4 Maron 141) 140 | 155 | 140| — | 134/ 199 Shen 800| 26 5 Aj 59 5 2, Gending 133 | 141 | 129 | 1418| 124 | 111 | — | 106f — AID 19 vR dan 28 On. 42 9 Djatiroto 131 | 142| 129) — [104 — | M2| — — 56582 Ons 43 10 (0) 31 ANGSCHIKT VOLGENS DE RESIDENTIES VAN OOST NAAR WEST; DE SOORTS- 1°/ VAN DEN AANPLANT OP JAVA INNEMEN; VOOR DE ANDERE SOORTEN van den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal per bruto bouw product Ken van OEE maaldagen Andere soorten met meer dan 5 3 5 8 | E vi maaltijd) « 10 bw aanplant = 3 Teil AN: ld | 94,7 118| 8,47| 7/6 — 29/12\ 205 Pr 1858 pos 125 153,31485|40,32) 4/5 — 15/10 | 164 ME 42298 por 105 ;36 por Tije 25.5 4906!40,40! 93/4 — 5/10 165 a 115,81189) 9,74) 19/5 — 18/10 152 91; 979 pos 9% 1321483) 0,57) 4/5 — 2/0, 175 En 134,81387| 9,68 11/5 — 4/1 | 177 1 116 A: 92/5 — 11/10 | 442 de ete 9,80| 4/5 — 25/10 | 174 bee: 2379 POJ” 1148 1110, 15/22/5 — 25/10! 156 en 85,8} 888| 9,66) 7/e— 0/10} 121 107; 1507 pos12 112,0/1463! 9,63! 25/5 — 20/10 | 157 80, 5; 2379 Por’ö 89,1! 901| 9.89| 29,5 — 17/9 | 118 se 864 9,96, 26/5 — 13/10, 140 128,3/1220/10,52/19/5 — 5/10 139 caf 140,3/1144| 12,26! 97/5 — 26/9 | 122 a 118,41113| 10,64) 29/5 — 13/10 | 144 Rood Ceram am 120 ‚EK 6 dd : | | 18 Á ij 126,2/1253/|10,07| 2/5 — 30/11 | 212 SW 112 | | | | | 32 VERVOLG TABEL T. Pik. stand.-musc. per bruto bouw en % Totaal oppervlak in bruto bouws : En Su ES == Fabriek Ed 5 ex z EH e= 5 | BIA alsiäls 5 Ann | = = = ua Soekodono 108 | 69| 94/100| 89} 61112 98| 62/1100 1650-2794 | 49} A1 he AND ED Ranoepakis I9 | — [128| — [100 — | — | — | — | sawah | 329 55 64 1 Wonoaseh 136 | 18 /128/123| — M14| — |M8{ — | — 142} 1) 26) 24| 43 5 1 Wonolangan 121 | 1041 129 [119 | — | — | — [151f Af — BOU OA 14 27 1 1 Oem boel 94 {106 | 110/103 | — | — | 88 1I1If 87| — LDS 401.324. 9 40 1140 Soemberkareng 99 |102{ HO 100 76/4105 | — | — | — | — SAREL | 39 Oe Pee Res. Pasoeroean. Groep Pasoeroean. Kedawoeng 123 | 95/1833 | — | — | — [145 [1101133 | — 1001121 40) 23 1 PA Winongan 100| 79| 77) 77| — | — | 84| 60f 73| 79 18817037 AO fed 24 el 4 Gayam 106 | 85| 74 | 72 — || — | 66f — | — 643| 14| 44| 31 4) 2 Pengkol — [106/ 82| — | — ||| 86 — 532 nf le du Pleret 83| S84| 69| 78| 66| — | 83| — | 68| — 1349| 5| 89 | 1 1 0 1 3 Wonoredjo 109 | 82/116{ 95| 65| — | 92/4100f 82/1041 GO6OpA DE Ied IAS NGO 0) Soemberredjo — | 71) 74| 4 | — | — | — | 68f 69| — 947 AO 19 Kh KS Ardjosarie — | 70 — | 72 |l ll — | — 562 91 9 Pandaän 110 | 85/4103 | 89| — | M4| MU — | — | — SONS 105 | AI 0 16e Soekoredjo 86 | 64| 64{ 91 |118| 66} H| — | — [100 964 AA O0 lr nd 120 | 5 1 Alkmaar 80| 60/4107) 93| 77| 28| 69| 60f 76| — 8551 44 44 Ol 43/1415) OZ Kebonagoeng 145 110 | — | — [139 /108/116 | — | — [127 1024| 29| 31 ON 8 X d Totaal product 4 le ur "elk : Pp den aanplant (cursief) voor elke soort PE NE 5 Duur van 8 Andere soorten met meer dan E 5 8 E den maaltijd Ei 10 bw. aanplant NE KAS | = 86 a a Sor En 89 / 95,5/1225| 7,63/ 27/5 — 5/1 | 223 128,11162|14,24| 3/5 — 3/10| 153 125,3122| 14,17 26/5 —12/9 | 109 A Clr 142,0/1420/10,00! 15/5 — 27/9 | 135 105.3/1088| 9,68/ 21/5 — 21/9 | 123 104,011041/10,99[ 1/6 — 14/9 | 105 n | , 47 POJ ee 2379 POJ E 110,5.005/11,00! 24/5 — 18/11 | 178 K 30 As 1507 Por 72 83,51 794 10,51| 20/5 — 8H0| 132 83,4 83C\ 9,98| 28/5 — 22/9 | 117 100,8/1046' 9,63| 9/6 — 25/14 | 176 82,9| 975| 8,50| 31/5 — 29/11 | 175 89,1| 832 10,74| 4/5 — 23/9 | 142 13 POJ 79; 1507 POJ 7 | zn ee | 72,3/ 744/10,17/ 9/5 —416/8 | 99 37 POI ; 979 POJ °, | | d 70,2 836| 8,40[16/5 — 9/11 | 177 Wit Manilla De 88,3 797 11,08! 11/5 — 26/9 | 138 k 69,0 723| 9,54 15/7 — 3/4 | 11 Pwd 10 O8; pwa 38 °9; Pwatá ij 70,4\ 62614119) 475 — 15/1 | 195 pr 88 128; swa6 (Ei Ween | | NE oo ‚ut 124,111023/12,13) 3/7 — 20/12 | 170 SW 1055 ‘_; SW 772 Vrervore Taper 1. Vn \ 24 U ! z 5 Pik. stand.-muse. per bruto bouw en % che) Fabriek BE Ea ae a S | L en De 5 SS hA ES et ee) fen) Z a ovt Sl Bela A Sel CA | à 2 Sem palwadak 136 | 149 | 194| — | — | — | 135 — | zie ba 1 OS 5 4 47 Panggoongredjo 136} 404) 206| — | 128| 157) 193 SN totaalkeifS23l 44 5 1 10) 24 5 » _sawah 451-404 206) — | 128 157 MNN — 1241) 36 3| 4 10\ 21| 5 | » tegallan 12 — |= — 142 8 Res. Soerabaja. Groep. Sidhoardjo. Porrong 4491 146! 125 | 114 | — | — | (SOA 765 3| 46 vile be 2 18 Tanggoelangin 80% ob A BNS 19 SR 1524 6| 60 4\ 10 5 48 Tjandie 150 | 116| 139 | 125 | — | — | — | 120 737 Bl 4.42 8 Boedoeran 124 | 110| 181/ 104 | — | — | — | 112 951 Oel 4 Sroenie 149 | 119| 143\ 123 — | — | 125| — 1000 de AD 0 Waroe 104/| 83) 101| 106 | 107 | — | — | 105 1052 2 49 DN 9 1 Ketegan (met 107 | 86/ 106| 101, — | — 41 62 Karah) [1653 LINS Oi 98 (0) 0 Krian 120) 4454-4412) AAA) =S SN OL AA ATO A3 Á Balongbendo 414511: 1021-1261 420 == |= 1186 deo ed 3 9 1 Watoetoelis 1605: 187 | 4431-4136: 90) — SR 994 O8 Oe 0 9 Poppoh 137. 128) 4139, 129 | — | — SR 995 va 0 Ond ) Toelangan 1681 41501 170 | 160 | —-|— |Z APEL EN We Oe 5 Kremboong 143) 131 | 148| 134) 146 | 127 | — | 13410008 92813: 35 6 d 0 5 W 4 Î j van den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal product per bruto bouw E Duur van = & ki Andere soorten met meer dan Je 2 ie Ee riet MRS î 2gl2 ej £ den maaltijd) < 5 É 10 bw. aanplant EE É Kn Ei E 5 (Batjan!45; sw 1 18 sw5a 193; sw 6165, | bow ant58 SW 425 7 SW 4909 15 SW 772 | 143,3/1400 13,03 30/5-—16/14 | 166 pian ; Sw 908 133; sw 1055 9; sw 1381 16% | ij bn : En 1483 18; er 40 125 ] | L41 111031 [13,68) 26/6 — 2/12 | 159 SWI jd Batjan 125 25. ‚ DI88 be EK madoe! 7, 147,41064 13,85, 72,5) 669/10,84) 62 3 POJ *- 113,5/1093 10,38) 24/5 -29/9 | 128 dais 0 70,9| 784| 9,05| 9/6 —13/10 | 133 120,41196 10,07, 18/5 -20/9 | 124 1507 POJ Oe 144,7/1033 40,81| 13/5—12710 | 152 eza te [22,31183|10,34| 3/5-25/9 | 145 80 75 En EEEN MZ 4 1397 - POJ 55979 POJ 105 1507 POJ 3 87,7, 764|11,471| 29/54/10 | 145 221 B zee 979 POJ En 92,2l 955| 9,65! 16/5— 212 | 200 114,7/1138 10,08 2/6—29/10 | 149 £ 102 61 neee 1507 POJ; 213 POJ 106,0/1050 10,10/ 31/5 —47/110 | 139 138,3/1325 10,44) 26/5— 8/10 | 135 128,6/1435| 8,96| 7/6—5/11 | 161 150 Jes gas B 157,21283 12,25) 10/514/9 | 127 213 PoJ 1ÌD; 1547 Por 1 0; EK 1 9 131,3 1207 1012) 1875-9000 | 131 Vervore Tanen I. = 5 Pik. stand.-musc. per bruto bouw en % “abri a: 5 > mz Fabriek 8 2 pe en 2 S ES En € 5 E SS we 5 — em) 2e > 2 5 re Sel ArS = En NN Groep Modjokerto. Sedatie — 85| 82) 90| 38/ 85| 90 80 Sn GAO SAS 3 ANA, 3 1 6 Koning Will. [1 87): 66) 77| 84) 83) 77| SLR 82 (230 N Ze a eo O6 HS vk Ketanen or SLS Alie 88: “69 3 — 53 1008| 33 Onda A6 Zlk 3 1 1 Pohdjedjer 1386| 108 136) 119| 126) 121) 132) — | = A2 48 Ot Ae 9 0 So Dinoyo 110 53) 182) 124) 14) — | — |l S= ZEE TOERNEE KE EAN | Tangoenan 96, 63 106| 93| 67) — | — == 1095 SBO TAD 5) Brangkal 112 146) 127/| 113 109| — | — | |= TROTS LONS | Bangsal 119| 102| 184/| 103/| 130/ 99) 9% =S ASO ELTON Or ZON DO dS 8 4 5) 0 Sentanenlor 143 | 81| DBI 105| 12 — | — |= |= 1083 dOr ed ee 24 2) Perning 106f 78/ 121/ 100) 50j — | — 97| — OEM REZ ZON ZZ 24 4 99 Gempolkrep 113) MUS/ 1417| 111 38 — | — | | —= 2495} #23 47 OLD 4 Groep Djombang. Somobito 91/| 68| 87 113| 92) 97 1061 SOI SANNE 1 0) 4 48 3 7, Peterongan 1538 | 74/ 135/ 133 | 98) 156| 135) 52| — OT on BO senden 21 4 6 4 2 Modjoagoeng 100\ 93| 90 99 93 — | — | — |= 1075 sd €) Ois20 d Seloredjo 13 -404/ 4109/| 113) 403) 147| —a Se 1383} 49} 140 4 19 43 1 1 Tjoekir 128 | 106/ 109| 140| 89| — | — 89| — 153 Se AO 47e 40 0 1 Blimbing 187) 404} A17) 143). 419 79) 1 1004f 48|\| 12| 28 9 9 0 0 Tjeweng lblj — | 133/ 121| 124 — | 1 750f 49 32 8 9 5 3 Goedo 109| _ 78/ 113 104) 99) — | 1071 OT 1205| 48 Onl 19 6 7 0 Djombang 122 94/ 138) 417) 144) — | 11 Sn 9231. 25 Ojee) zl 6 rg ‚van den aanplant (cursief) voor elke soort rn ree l Andere soorten met meer dan E 4 Zl z den maaltijd! EE 10 bw. aanplant En ie Tal N= ä 83,71” 897| 9,33| 17/545/ 9 | 121 74,6|_740/10,54| 46/7— 7/4 | 144 SW 1 pe SW 111 de 81,3| 635/12,80| 305-—26/ 9 | 119 130,1| 9141 14,98| 4/6-—29/ 9 | 110 115,3| 84713,64| 4/6—12/ 9 | 4100 84,5| 693/12,19| %/5—28/8 | 04 147,71 405244,49| 25/5-22/ 9 | 420 Sw 441 °%® 112,4) 968l11,62| 26/5—29/ 9 | 126 3 1499 POJ °}; 213 Pos P% 98,3\ 87711,24| 6/5—28/ 9 | 125 100,0| 874/11,48| 19/5 — 1/10 | 135 213 PoJ \Ö% 1507 POI 119, 9379 Pos SPft14,0, 1070/10,66/ 22/5— 810 | 139 SW 144%; sw 1114 55 831\ 8791 9,45| 23/6—30/ 9 | _99 1499 por 195 125,8) 104112,08| 23/6—11/10 | 110 | 88,9\ 916! 9,70} 16-1071 | 162 1499 por °5 109,5. _961114.39| 22/5-—26/ 9 | 127 213 POJ S 119,2) 1147110,38| 25/5-—28/ 9 | 126 119,9) 1132/10,59| 13/5-—20/ 9 | 130 139,81 123111,36| 4/6-16/10 | 134 105,6! 1007/10,49| 3/6—17/10 | 136 DI 46 '05 119,6/1066lt1,22) 16-24, 9 | 112 38 VERvorG TaBeL I. 2E Pik. stand.-musc. per bruto bouw en % | She K Fabriek B de ES B | MERS e= len Lao | A 5 == Au Bel 85 | Se Shi es o es là lS Sal |S|Aalel|a IS eis. A tell | |L | |E _ UO | Ponen 111 | 99) 103108 | — | — 18) == 935116). 34-101 95 de Ngelom 118 | 89/1412 | 400) 124| — jen BelEeEl Meh MA er ke AI Res. Kediri. Garoem sawah 151) 124/|143 | — | 131 | — |A == 993| 66| 2| 5 Er el 1 Modjopanggoeng 136 | 108/ 123 | — | — | 60) =| 12651 46 37:46 0 Soemberdadie 140 |114/127|124/| 140 | — [126 | — | SR sawah [1336f 52 Di Sa 0 5 9 1 Ngadiredjo » 165 |424/455 | — [155 en 265| 42| 4| 54 0 Pesantren _» 129 1115/4130 1141/4124} 35) — | Sen OU DO dei. 25 Ad 1 0 1 » tegallan == 56 | — | —| 41| =| Sn 41 0 00 1 D) totaal 129.141 | 130) 411) 96) 55 =| LEAO 8 Wi A4 1 1 2 Meritjan 129 | 81/112/4103| 89, 57) 79) Sh 1200129 | 331,35 9 1 0 0 Minggiran sawah 14814122} 152 | — (132) == 1596f 2/36) 59 0 Menang sawah 160 /4128 | 157 | 142 | 151 | — [143 | pn 11944 451 461 34 9 IJ 1 Bogokidoel 119} 87/ 1531301 120 | Sp 1188| 418| 22| 55 0) Kawarassan 1561428 | 454 | == 1425) — 1 Ap ZN sawah M1314[ 66 Zus ú 0 Tegowangi UI | 95445 |= M= sawahf1350f 41 159 13 Kentjong sawah 125 | 74| 180 | — 100| —f 91) == 12151 “33 053 10 0 Badas 156 | — 1415! — | — | — 1107 { — 1 73 125 892 46 39 8 9 1 Poerwoasrie 120 /404/129 | 125 | 113 | — |= 1398/| 12 9| 64 8 1 Lestari ’ 118| 98/120/103 | — [116 | 102| 89 | Shu MORA Obi A2 30 4 21 in Djatie I21{ 93 /4104| 97|114|120|103 | — | — | — 4454 MAN 11 5) AD 1 Ree Ngandjoek 122 41/108| 90| — [104{ 93) —| |= 1196836 «1 8127 18 0 9 den aanplant (cursief) voor elke soort 71. {547 POJ B28 POJ 86. 149 Por® > B w. Cheribon Ee Andere soorten met meer dan 10 bw. aanplant 96 1, Totaal product per bruto bouw | { riet Pikols st. musc. Rend. 105,6 1032 10,23 102,9\ 895/11,50 143,6/1285! 11,18 123,3/ 1140) 10,81 134,5| 1205) 11,16 157,8) 1224| 12,89 125,3, 1048| 11,96 53,6| 587| 9,13 122,3 1029 11,88 106,1| 937/ 11,32 141,1/1209| 11,67 153,21 1280! 11,97 134,4/ 1193) 11,27 151,3/1279/ 11,83 115,6 1116) 10,36 943| 11,92 125,4 1004/ 12,48 1116/1118 107,4 864 ak 115,7/1088/ 10,64 105,7/ 887) 11 92 | I | Duur van den maaltijd, £ 11/5 — AJM 18/5 — 3/10 6/5 8/11 24/6 AAM 20/5 —27/9 26/5 —28/8 10/6 —18/9 29/5 — 6/10 6/6 —18/11 8/5=— 2/10 31/5 — 3/10 4J5 — 30/40 3/5 —26/9 13/5 — 8/10 23/6 —271/9 3/6 —28/9 29/5 —28/9 1/5 —25/8 | | 4 4/5 —12/8 | Aantal maaldagen 100 150 VERvoLG TABEL Ï. 40 Res. Res. Fabriek Madioen. Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Redjosarie Poerwodadie Soedhono Soerakarta. Modjo Tasikmadoe \Wonosarie Kartasoera Tjolomadoe Bangak te) Tjokrotoeloeng Ponggok Belanggoe Tjepper Totaal oppervlak in bruto bouws Pik, stand.-musc. per bruto bouw iK 28 4 2471 B a van den aanplant (eursief) voor elke soort Totaal product per bruto bouw Andere soorten met meer dan 5 2 5 Er s-= NE je) 10 bw. aanplant El. ee sw 11 ÎE; pwa Tt EK 4 ie 106,8/ 998/410,70 213 POJ 50 125,411424|11,16 EK 4 oet 223 B Pee 213 POJ PE | ED DE gu} 106,2) 943) 11,26 826 POJ“, ; 1335 POJ”, ; GL 881 el SW 4114 111,3! 985/11,30 Pwa 7 85; Pwd 10 94; Pwd 14% | ES 2 {| 98,8) 90910,84 Bdsg 109 | } J 139 por 87; 1337 pos 50: 379 B °8 ; [108,71020/10,66 sw 111199; eK 30 145: 1400 pog 125/434,6/1010/13,33 213 POI a ‚ 1499 POJ 00e 1507 POJ de 147.311003/11,69 EK madoe 14© 134.21185/11,32 EK 30 ef 145,61004! 41,51 EK 30 ij 147,31014|41.,61 SW 1414 Be 143,211221|11,73 STe 158.8/1259/ 12,61 146,94454|12,72 158,811293| 11,75 143.,01112/12,86 Duur van den maaltijd 20/5— 2/10 29/5— 9/10 21/5 —21/9 3/6 13/12 4/6 —29/9 17/4 — 30/10 13/5 —15/9 21/6 21/10 12/6 — 16/10 14/6 —27/9 24/6 — 29/9 21/6—20/11 1/6—29/40 7/6—49/10 31/5— 3/10 28/6—26/10 Aantal maaldagen 135 135 123 193 #17 196 VervoraG Taner I. Fabriek Manishardjo Kradjanredjo Karanganom Gondangwinan- goen Prambonan s. Djokjakarta. Randoegoen- ting |’ Tandjongtirto Kedaton Pleret excl. opkoopr. Wonotjatoor excl. opkoopr. Padokan Bantool Barongan Sewoegaloor Gondang [ú- poero Poendoeng Gesiekan Sedayoe Rewoeloe Demak Idjo excl. opkoopr. Tjebongan incl. Afd. Kedoe Beran Medarie Totaal oppervlak in bruto bouws 810 1177 Pik. stand.-musc. per bruto bouw en en | le) 100 POJ Tjep. 24 EK 1 100 43 A m den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal product Ee bouw be Andere soorten met meer dan E zl S 2 E den maaltijd 10 bw. aanplant Ee EK madoe en ‚ EK 30 hie EK 40 pe 108,6 926| 11,72) 27/5 — 18/ 9 170,61356!42,58| 23/6 — 14/10 182,511427|42,79| 747 — 19/10 170,71318/12,95| 5/6 — 28/10 ES madoe ed 165,81298/12,77| 5/6 — 20/10 (RG 667 oe 143,311396! 12,15) 10/6 — 28/10 157,411206/ 13,05) 24/6 — 11/10 Bek 40 °°; EK a 192; ok aa 16 ke E 178,711402/ 12,75] 40/6 — 27,10 379 B 19% _EK 30 Ee, EK madoe: abt 9B oe 130,7| 984 13,29) 15/5 — 17/10 155,4/11308/ 11,88) 23/5 — 5/10 178,511389/12,85| 8/7 — 10/10 166,411401|11,88| 0,6 — 6/10 gat B 123 4418,01057|11,16/ 19/5 — 19, 9 161,0/1377| 11,69 21/6 — 12/11 21 B Dt Bugin 120 156,8277| 12,28) a1 /6 — 18/10 1499 pos 13 152,01 388/10,95| 24/6 — 13/11 SW 114 to 105,21 954|44,03| 1946 — 14/10 136,611144|11,97| 9/6 — 29/ 9 169,81257/ 13,51) 21/6 — 19/10 Bsw 144 136 142,94475|41,64| 7/6 — 30/10 319 B Ei 163,8/1283/ 12,77 23/6 — 16/10 EK 30 en 132,3/1112| 11,89) 28/6 — 30/10 Aantal maaldagen 114 139 Liet, .Vervora Taper Ì. 4d ES Pik. stand.-muse. per bruto bouw en _ che) Fabriek 85 2 ä iS A en Sef n Ee bá = 5 Sal SASSEN Sj Res. Kedoe. Poerworedjo 18, 87) 114| — | 106 — 2260| 53| 30 2 IJ Remboen 132 102) 139/[ 117| 147 | — | — 2850f 39| 45 8 7 1 Res. Banjoemas. Kaliredjo 104) 07} 404) — [400 — en 872| 65 1 4 30 Kalibagor 160 — | AM — | | | =| — 1244| 88 4 Klampok RS| 137 | — | 114/ 112| — | 163) — 1852| 88 5 4 1 0 Bodjong 138) 109| — | — |l —| AS 1648| 82| 145, 2 (0) Poerwokerto I62/ 156 — | — {el | — 1056f 91 7 Madjenang MA — | 85 — | — | — | — | 60 389 68 27 3 Res. Semarang. | Pakkies 129) 121/ 120| 128| — | 108| 124) —= 1294| 9| 67 0 9 4 3 Trangkil 146, 123) 144) 126 145 | — | 150) — e7br 511 J di lS 0 Langsee | | 136/| 127 | 153| 115| 148 | 124) 134| —= 1325| 49| 16 1 4 7 4 8 Tandjong Modjo 151/ 145) 139| 144| 131| 114) 169) — 1934 63 Die 13 2 6 4 4 Rendeng 1380| 58 127| — | 76| 65| — | — 1213| 60 9 7 14 1 Besito 107\ 67{/ 90[ — { 85/| 71} 104| 56 892 42 16 3 20|- 16 1 0 Majong 9963 — | 101) 99 404 AEN 952 2 44 4 IJ 6 1 Petjangaän 105. 62/ 405} 96/ 46) 70 en 812 24 23 1 3 4\ 29 Kaliwoengoe 127| 1418) 123| 107| M45| — | — | — 9461 - 23. 63 7 3 3 Gemoe 144| 135| 135| 146) 123| — | — | — 1416| 14| 60 6 44 4 Tjepiring 146 MB) — | en 16161 34| 63 m den aanplant (cursief) voor elke soort Andere soorten met meer dan 10 bw. aanplant Totaal product per bruto bouw > |© zE LI zE Duur van DE) keb) pan Pikols Rend, S 116 rara „118 DI 46 Ze SW 16 g:SW 111 1 De 5 155 EK 40 35 EK madoe f EK 40 1°5 EK madoe de 66 B En 156 HE 31190 | 1547 POJ Een 2379 por © | EK st 98; EK madoe 165 96. 85 EK 1 3 Zw. Cher. 7 ge An Ho EK 1 45 Gestr. Pr. 6 979 pog 115 g : Zw. Cher. 108,7/1074110,12| 4/6 — 21/12 117,9/1121|10,52| 9/5 — 28/12 104,7| 996/10,51[ 5/6 — 25/9 158,3/1409/11,23| 5/5 — 10/10 128,0/1098/11,66/14/5 — 3/9 133,41343| 9,93/17/5 — 26/10 156,2/1465/ 10,66) 10/5 — 29/9 89,9| 999\ 9,00| 28/6 — 5/1 122,3|1076|1 1,37/ 26/5 — 4/1 130,84231|10,60| 1/6 — 22/10 132,8/1114| 11,92} 10/5 — 10/10 147,8/1272|11,62/ 12/5 — 18/9 u23 996 11.28) 12/5 — 15/9 94,5| 901/10,48|25/5 — 7/9 82,9| 766|10,82| 1/6 — 26/9 82,6| 661/12,50| 2/6 — 14/8 120,1/1179/ 10,18] 14/5 — 3/10 134,611142/11,79| 16/5 — 17/9 144,9}1377| 10,59) 17/5 — 2/11 den maaltijd, £ Aantal maaldagen 200 46 Vervore Taper 1. a, k. stand.-musc. per bruto bouw en Fabriek Totval oppervlak in bruto bouws 100 POJ Groep Pekalongan. Kalimati (excl. opkoopriet) | Wonopringgo Sragi Á 9 A Tirto 81402;}? 8 oo 7} 35| 1| 2| 0 ol 2 Tjomal H4/120|120|121 | 140/132)| — |l S 2350}: 35 | 23 We) oh a 0 Petaroekan 117, 97/ 98| 93104} AH =| DR 14e SO eld a A6 UO ld 5 8 Bandjardawa 144 | 112,113/123,129 [121 | — | — 12751 43) ON O1 DA ede B Soemberhardjo 120/103 | 121102 | 114 | — | — | — 1038120. A3 edel 48 5 Groep Tegal. Balapoelang 19 100/115| 88/4144 — | — | — 9001 601-234 B 3 5 Doekoewringin 151 |119 | — | — [134| — | — | — 900f 80\ 6 14 Pangka ij 94/4103) 95/ 4) Sel, SEN 1635] 34 Ol 44 On 3 9 Kemantran 119} 124 | — [1 (442) — | — | — 842} 6| 80 9 5 Pagongan H2/4105/116 107 | — 116; — | — SO 40 Stale SZ 0 Adiwerna 129 | 121 105 /4121|107|41417 | — | — 1046} 415) 17 3 dÓ 0 7 Kemanglen 123 105 /114/127 1415 | — | — | — Goeng. | 925| 54| 17 oi Id Kemanglen 92 — | 84, — | — | — | 86 — Ramboet | 831 4 73 | 4 Djatibarang 136 | 130 /122|119 143 | — | — | — 1130| 40/|:28/ 5: 416) 8 Bandjaratma 1384/1141 /127 | 102/128| — [127 | — 1500f 54 Di 21 Oe D Ketanggoengan 128118 /139 123 | — | — | — | — West [1446| 5| 53 1 40 | van den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal pr per bruto oduct bouw Andere soorten met meer dan 10 bw. aanplant 90 9 Pwd 4 nd 127,6/1152 121,0/1094 Pikols st.-musc Pikols den maaltijd Rend. 101,11076| 9,29) 1/5 — 18/11 107,81181 133,811205 102,6/1034 134,21195 1041| 991 130,411022 108,6/1027 115,211026 14641251 105,11118 122,0/1132 107,8/1057 121,61071 118,51088 81,61 735 131,6/1172 9,13) 24/5 — 31/10 11,10) 8/5 — 19/10 9,92 31/5 — 1/4 11,23 12/5 — 27/10 al 21/4 — 19/8 12,76) 14/4 — 10/8 10,59) 17/5 — 26/10 11.29 21/5 — 12/9 11,70] 28/6 — 19/11 9.39! 4/6 — 24/11 10,78| 1/6 — 14/10 10.19/ 22/5 — 29/9 141,35! 24/5 — 25/9 10.89|22/6 — 28/10 11,10 11,23] 26/5 — 14/9 11,07/16/5 — 71/9 11,06| 27/5 — 27/10 | | Duur van … | Aantal maaldagen 114 153 Vervora Taper I Á8 Totaal oppervlak in bruto bouws Pik, stand.-musc. per bruto bouw en % Fabriek 90 aa) a 5 ES) Ee 0 | st E EN N > IE ENNE em, ES an! Res. Gheribon. Nieuw Tersana 114, 102) — | 142 109) — | — Ee: 2201 24 16 25 5 Karangsoe- woeng 107| 91) 115) 100, 117, 140 — | — | == 906/ 33 26 7 rb 16 4) Sindanglaoet 109, 77 9 My 93 UI — | —| — 16331 Mie Ie Sed 0 Soerawinangoen 131/ 105) — 96 108 — | — | — | — 1568 Ji O5 26 1 Gem pol 149\ 106) 139/ 137/ 136) 136) — | — | 137 1002} 29 Allee 47 E 9 9 1 Ardjawinangoen 133) 141/ 128/ — | 195) 137) — | — | 106 709% 28 4 16 10 9 2 Paroengdjaja 143, 112 145/ 118) 124/ 128 — | — | — zoal 35| 39- 6l 41 44 5 Djatiwangi 106 83 99) — | 111) 101), 126| — | — 14174| 16) 41 18 02 1 Kadipaten 447| 101) 130/ 120| 140| 124) — | — | 107 1478| 23| MA 4 5D 2 n den aanplant (cursief) voor elke soort 1499 por 110 oat BiÎC. 979 poj 3 ; Andere soorten met meer dan 10 bw. aanplant 101, Totaal product per bruto bouw Pikols st-.MmUSC Pikols riet 1007 1185 ‚91150 1144 1010 41070 Rend. Duur van den maaltijd 30/5—11/10 12/5— 6/9 13/5—12/ 9 20/5— 7/10 21/5—19/10 29/5—28/ 9 Däfn—19/ 9 20/5—10/1 28/4—29/ 9 antal Ce À maaldagen de EEE RET EAST RE EL ST Groepen Oppervlakken der rietsoorten in bruto bouws (de cursiew cijfers duiden de percentages aan ten opzichte van de groepen behalve in de eerste verticale kolom en in de onderste hori zontale kolom der eindtotalen, waar zij ten opzichte van he 50 Tabel II. Samenvatting van totaal der statistiek berekend zijn). | | = Ge zz le) Re le) is hes mi =— — A | SI | | | | Besoeki 92761 2656| 2226 181, € 99 24 9 Probolinggo [ 17805 2583) 4571, 5928 9 14 Diks 35 Pasoeroean | 13257| 41672 6117 138 7 13! 46 5 Sidhoardjo | 13491| 736) 7615' 41061 7 6 56 8 Modjokerto. | 12278| 2675/. 3698! 1612 6 29) 30 13) Djombang 11345| 3881, 2560 1646 6 34 23 14 Kediri 19804| 7583" 2908 6472 10 38) 15) 33, Madioen 0267|, 1875| 4207 705) 5 2) 13) 8 Soerakarta | 16374 8604 509 3184 8 53| 3 4) Djocjakarta | 16745|- 8103' 1663' 2395 8 419) 10 14 Kedoe 51410f 2313) 41956) 285) nd 45) 38 6 Banjoemas 1061| 5873| 423 196, 3 83, 6 3 Semarang | 13276} 4658| 4994 544 4 35) 38 Á Pekalongan | 10922f 2846| 4750 664 > 96 43 (6) Tegal 11817| 4233) 3012 887, (4) 36 25 ho Cheribon 11258| 2464| 4534 1066 6 229 40 9) Th al = a) lard | | REE 199056| 62755, 52743\ 27564 Sa 100% 31/9262 133//) Ik: S E 2063 138, 99 1| 2432 6553, 14 4 612 277 5 9 2901 1 17 0 2488 592. #) 5 1923 469 17 4 1024 638 5 3i 928 1922 10 91 1451 4515 4 0) 471 2501 0 15) 205 187 4 4 80 326 1 5 493 932 4 (4) 791\ 960 7 9 1888 739 16 (8 1638 789 415 7 19618 12669, 10%) 61/99) JOE 6116 3% Í | SW 3 10 0 3612 1/47) 2062 13 cijfers van Tabel LL. Suikerproductie der rietsoorten Productie per br. bw. in stand,-musc. rendement der groep fabrieken maaldaegen Gemiddeld aantal | | | > ij (ie E | —= - N= > D 5 = - St 2 HS ze SISA Other lrnes | 7 E js B — Te) _— = 0 boel Ls TT = D= Sr = > =, = z D AN BEM ee KN KAD AEN Ke Ti = ea L 7 — al A e=) Ee u Ee 6 — Et vp, 560 134119 134115 126 112 115 | 114 | — bo — rS 749|125 | 97/4125 117 \ 99/1409 407 108 KEN: 0 {oa 10,18 101.8, 889 u. 45 le en [112{420| 93 110,2! 1022 10.78 feb l le) 4) 127,1 1106/1149 | ! 110 109,0, 992 10,99 ho de) Sd Ga LO eN Ol 5 jn 3) J de) Q je ee} de) ed 5 jam) _— _—_— >) er) ho > (dv, to 141,5! 114612.35 ee) to Ot l 191 —_—— E de) En bo en En - yr — ee) Co _— eN) _— _— En ld) EN A) _l 829/152/127/151 145 1452/1441 | 126 | 145 [147,4 1236 11.93 115,8 1100 10,35 135,8, 1247 10,73 123,5/ 1103/11,20 401|433 | 109 | 441 | 141 [130421 | — | 92 [117,3 1103/10 63 00 1d 121,4 1118}10,86 ho to (9 CO IT HO eN 1223/ 9,93| 9168 113,9, 1441) 9,98 14143 2183|120\ 82/ 96\ 84/104|113 103 104| 97,4 800 10,9 14153 198, : 1007 10,7 | 119,8 1089 11,00/f 173 159 | | 14915[ 134105 130112123118 13 laas [uuo,s 1089 11,00] 175 (150 Producties op de fabrieken, naar de rietsoorten bijeengevoegd. Fabrieken (1) 66 B Soemberredjo Toelangan Kremboong Lestari Langsee (2) 223 B Padjarakan Toelangan Kremboong Pagottan (3) 241 B Res. Besoeki Soekowidi Assembagoes Pandjie Olean Wringin Anom Pradjekan Tangarang Boedoean De Maas Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. - Phaiton Kadangdjatie Bagoe Seboroh Padjarakan Maron Gending Djatiroto Soekodono Wonoaseh Wonolangan Oemboel Soemberkareng Groep Pasoeroean. Kedawoeng Winongan bw. van den Bruto bouws aanplant der fabriek br. Pik. stand. musc. per Rendement Jo ie) „ „ en Out Eo= … IO OOM OO 00 De Aantal bws. uit a A= OSD aken els — | — | 415 2 — | 15 3 — 8 — | — 8 26 | 80| 30 29| 80[ 46 38 OOS — | — | 269 97 | — |289 78 | — [166 174 | — | 254 53 |. 38 | 161 79 78 46 6 — | — 92 296 109 184 464 =S 467 257 271 (415 300 { 171445 192| 40\ 27 10 | — | 26 174 == NOS 4157 123 | 145 86 | — 1105 250 | 106 | 132 49 | — | 332 68 | — 140 164 |’ — OM 282 | —— |2929 VervorG TaBer II. de EE 2 En z E bz En Kl je |t | Aantal bws. uit Fabrieken gE EESL EE |De de A Bethel a le |eSlS25Ë eee (PEES Gayam | 280/ 44 899 85 | 9,5 169 | — | 114 Pengkol POORE 2103) 4067 96 — |= | — Pleret 1195 89 984| 84 | 8,6 — [422| — | 773 Wonoredjo | 376/ 54 826 82 | — | — | 53| — | 323 Soemberredjo | 528| 56 744 71 | 9,6} 15,3/ 57| 55 | 416 Ardjosarie 4-512r “91 840 70 | 84 — | — || Pandaän | 568| 65 | 790) 85 |10,8| — |366| 85| 147 Soekoredjo | 544 56 707! 64 | 9,0 — 154 — 76 Alkmaar AS AA “573 60 |10,5! 14,6/128 | — | 250 Kebonagoeng 314) St 953) 110 [11,6 — [185/129 | — Sempalwadak pen 5 [1213/ 449 [123 — ||| — Panggoongredjo 46 ak LOA FEZ SRERO Rn it IE Res. Soerabaja. | | | | | | Groep Sidhoardjo. | | | Porrong 353) 46- 11220| 4116 / 95 == |-4ol— | 308 Tanggoelangin | 992 60 | 113 | 65 | 8,4 13,6/ 296 | 233 | 393 Tjandie K520) 472414222446 O5 129 12 OBE AAI Boedoeran 516| 54 |1128| 110 | 9,8 — [105 — | 411 Sroenie (575| 58 [1223| 419 [ 9,8 12,5| 50| — | 525 Waroe 519 49 | 806| 83 [103) 13,3| — | — | 519 Ketegan [958 4 !1000/ 86! 8,6 — |, 75[ — | 883 Krian |678| 72 |4203| 415 | 9,5) 16,7| — | — | 678 Balongbendo [680 -57 f4067 |, 402 196) SS jep 680 Watoetoelis bA82 DS ATA JEST Io OTE k| — | 578 Poppoh ‚696/ 70 [1508 128 | 8.5 — 5 — | 691 Toelangan | 286/- 37 [41413{ 150 |10,6, — | Mf — | 275 Kremboong at 13 4425) det OR KZ 309 Groep Modjokerto. | | Sedatie " 290| 43 936 82 | 8,7 13,8/ 150 | — | 140 Koning Willem | 535 43 zat 66 | 9,3 — | 715 /404| 56 Ketanen 91 9 741 81 [10,9 — 48 | — 43 Pohdjedjer | al 921 | 108 [11,7 — || — 1 Dinoyo Mede. 0 445 Ba ALS) — | iS 3 Tangoenan | 322) 29 625 63 [10,0 — | — | — | 322 Brangkal MOIS 4 VAAT IEAEGES 9D — [155 — | 83 Bangsal 427{/ 36 |1008/ 102 [10,2 — 5| — | 422 Sentanenlor 438 40 859 RE SES kg 410 Perning 187) 20 | 851 da !O A — FST 190 Gempolkrep- MA65| 47 |1198[ 118 | 9,9) 13,7| — | — [1165 Groep Djombang. | Somobito | 368) 43 816 68 | 8,4 14,8| 13) — | 355 Peterongan (179) 19 152 ZeUwOo| 13,3) 22 |:7 A} 156 Modjoagoeng 808, 75 942 93 | 9,8/ 15,2| 62) — [ 746 Seloredjo | ar 10 |1060/, 101 | 9,5/ 13,2| 37} 67) 38 54 VervorG Tarrr III. | rd Et z © 5 _k Aantal bws. uit Fabrieken 5 z NT RE 8 |? 3 EEEN la SIP Node) ONNA S= Lal else bio Steen LEN SS 88 Tjoekir 116|. 10° |44147| 106 | 9,3| 13,2| 78 p= 38 Blimbing 41161 12 |1243/ 101 | 8,3} 11,3/| 28 — 88 Goedo 114 9 856 78 | 9,1| — 25 | — 89 Djombang 87 9 14071 4 | 8,7 — 46 | — 41 Ponen 319) 34 [114 99 | 8,8 — 36 | — | 283 Ngelom SAÂle 97 896 89 | 9,9) 13,3| 97|115| 99 Res. Kediri. | Garoem 202! 20 |4209| 124 [10,9 — 59 | — | 147 Modjopanggoong | 506 37 |4091{ 108 | 9.9 14,5| — | — | — Soemberdadie 925) 211468 414) OS 4351024 1 | — Ngadiredjo 10 4 11255) 424 | 9,9 14,3) I= 1 Pesantren Tegallan 6 0 647 56 | 8,7) — 1 9| — Di Sawab sle 36 81236) 1415,| 9,3 — | A Meritjan 401) 33 | 854 81 | 9,5| — [275 — | 126 Minggiran 517) 36 |1222/ 122 [10,0/ — |208 1: 368 Menang 457124614209: -: 4281 | 10,6) 13, AN LOUS 86 Bogokidoel 265) 22 | 984 87 | 9,6 — |156| — | 109 Kawarassan 98, 7. :4320F 198 15961 12411201 1 6 Tegowangi 96 7 1054 05 179,11 43,71 42 hr ATR Kentjong 6 0 851 (ED Be ER 1 — 5 Poerwoasri 129 9 989| 104 [10,6 — Ahl — 85 Lestari 113 16 | 888 98 [141,1] 13,5| 72| — | 101 Djatie 43044 927 93 |10,0/ — | — | — | 130 Ngandjoek Kad be U Bes | AAT MAND ATS IN en Res. Madioen. | | | | Redjoagoeng 350|. 24- |1007| 99 1-98 136 En Kanigoro 17) 41 |4433| 445, 40,2 — enn EN Pagottan bedri 12 BAAL 61 JAL 2e == ADI 4 Redjosarie 45 3 995}. DB DONS 45 Poerwodadie 595). 35 991| [| 9,9 14,7| — | — | 595 Soedhono 5 0 TT 12 9,6 — DN == Res. Soerakarta. | Modjo 15 4 11045) 144 [10,9 — | — | —= 15 Wonosarie 146| 414 |4245| 114 | 9,4 — 10 Ori A Kartasoera 60 6 980 O1 | 93 — |= |= 60 Tjokrotoeloeng SIR 0 SON 3 — I= 3 Ponggok 23 6 142531 ASOMALN A3, de liken Delanggoe 102 9 11346| 145 103 — | — | — | 102 Manishardjo 29 2 {1009 112 |A) — | — | —= 29 Kradjanredjo 601 11 | 14531. 123 110,6/ — Je | OE Gond. Winangven | 42. 3 141239) 134 10,8) == I= 42 Prambonnan 29 Bra lBo) 167 1152) SE Alte en Res. Djocjakarta. | Randoegoenting 144). 9 |4263| 152 [12,0 — | — 136 8 VervorG Tare IT. AE Ee 5 0 » SIE zn 5 = Aantal bws. uit > Si BRON EL, S en: 2 z NN eg ij Fabrieken ls 8 Se A ne gee BS z == Te = Ee 3 S 5 on 5 ZIE Ee 9 re se EED dell ks Padokan J4 Ae AAS 17, PAAL — — | 34| — Bantool 71, 44 |4470| 459 40,8 — | — | 71 — Barongan 113) 10 |\1422| 157 141,0) — | — |M3 | — Sewoegaloor 584 53 [1069| 102 | 9,5| — [214370 | — Gondang Lipoero | 100} 20 |1465) 162 |11,1) 13,6| 19) 18|\ 68 Poendoeng 85, 14 /1255/ 134 | 10,1 — 19 | — 66 Gesiekan 12 7 [4409| 145 101) — | — | — | — Sedayoe 145| 15 910 90 | 9,9 — | — [143 Rewoeloe 32 B) 989| 4104 110,2) 13,2) — | A 14 Tjebongan 280|- 415 1369) 152 [10,6 — | — | — Medarie 3 0 906 93 110,3) 14,1 | — 3 | — Res. Kedoe, Poerworedjo 685 30 930 87 | 9,4 — [234 | 41 | — Remboen 1274 45 114100| 102 | 9,3) — [185 | — 1086 Res. Banjoemas. Kaliredjo 7 1 11044 97 | 9,3 — A Sen Klampok q9 De 4376 437,7 10,0/ =S 40 | 55 Á Bodjong 243). 15 11388 109 | 7,9 — 45 | — | 198 Poerwokerto 7A de 4401814560 96 LOB LIT MSA Res. Semarang. Pakkies 8731 “67 *4106 | 4212100 4977 [429 (4681 1276 Trangkil 497| 57 |44194| 423 |10,3| — '/ 243 | 105 | 149 Langsee 913) 16 [11413| 127 [11,4 — 2 — | 21 Tandjongmodjo 92 5 |1433| 4145 [101/ — | — | 638} 29 Rendeng 118 9 571 58 [101 — | — | — | 118 Besito 147| 16 725 67 | 92 — [=| =| Majong 393) A41 6753 63 | 9,4 — 84/ 191 | 118 Petjangaän 189) 23 569 62 |10,9 — 86 17 86 Kaliwoengoe 598) 63 |1213| 1418 | 9,8) — [246| 62| 290 Gemoe 852} 60 |1191| 135 11,3) — [229151 | 472 Tjepiring 1022, 63 |1441| 146 |101| 13,9 [1416 | — | 906 Res. Pekalongan. Groep Pekalongan. Kalimatt 906| 64 |1143| 102 | 8,9 15,0) 352) — | 554 Wonopringgo 1099 86 1185 | 107 | 9,0 151 /186| — | 913 Sragt 720| 59 |1216| 128 |10,5, — [458| 55 | 207 Tirto 776) 85 (1048) 4102 | 9,7| 15,2/ 213 | 116 | 447 Tjomal begr 23e EO NL 20 40,2 — 43 | 368 | 118 Petaroekan 161| 11 [1043 97 | 93 — 43 | — | 118 Jandjardawa 114 9 14048) 1412 110,7 — Ene Zn 80 Soemberhardjo “5 43 14092) 103 9,5 14,9 5 227 213 Groep Tegal. Balapoelang 211 23 979 | :1005/10:2 — 26/106 | 79 Doekoewringin ol GERE EL05 | 149 400 — 1 | — VeEervorG TaBrL HI. TET et el 2 5 e 8 E ER: IN 5 [Aantal bws. uit ; SEN SE Se BS er Fabrieken SR Ee. Bil ore OS Sl es BA SE EEE le [ESES ln wen 8E B je [SD Pangka be Oene 158 ORNE — 2 — < Kemantran 678) 80 [44160 124 |410,7| 15,5| 97 | 15; 566 Pagongan AA Aret "14126 405 "9,4 — 1183 SE Adiwerna 17ajentie nr d262 4241: 9,6 — 1, 106) 66 Kemanglen A60 RT OD 114051 ‘9,8 | 13, 2 89/69 Djatibarang 482) 28 |1232| 130 |10,6/15,0 | — | — | 482 Bandjaratma 1-72 9 11228) 411 9,0 — 11 — 61 Ketanggoeng. West/ 771, 53 (1181) 4118 (40,0 /15,4 | 117) — | 660 Res. Cheribon. Nieuw Tersana 1048 46 968.17 1021406152 | ir Karangsoewoeng 236. 26 948 91 | 9,6/16,4 | — | — | 236 Sindanglaoet 971| 35 784 11 | 98 — 22 — | 559 Soerawinangoen 894, 65 [1072/ 105 | 9,8/15,5 | 281) — | 618 Gempol 44 Aje Al 11097 +406'|. 9,7 | 412,6} 276)" OPTA Ardjawinangoen 292 A42 AAS AAT 9,0 Nn 94| 32) 166 Paroengdjaja 27214 SIM AOST AT2 0,3 143,02 -136: A38 2 Djatiwangi 487| 41 [1068 83 | 7,8 — | 193|- 92) 202 Kadipaten 3417/2240 14030 | 404 |, 98) == | AAG NR HER (4) 991 B 1276315758 31485 Bagoe 22 2 715 80 [111 | — 16) — 6 Wonoredjo 7 1 157 88 | — | — 2 5 — Tanggoelangin | 1 807 80 | 9,9 12,0 | Ul — | —— Ketegan 16 1 947 | 107 |M3| —.| — | — 16 Redjosarie 3 0 813 90 111 | — 5 Sewoegaloor 25 94003 ADL ID Je 25| — Poendoeng 201713 14044114200 41,0} — 8 12 — Kadipaten 38 3 ‘14055 :440:/40,5 13,8} 20 18 (5) 340 B | 70| 42) 40 Kadipaten 5 0 830 05 141:5 | — ed 2) (6) 379 B be Tegowangi 11 CORBIE EOL SDI 1 Redjoagoeng iN vO 745 90 12,0/11,8 | — — Tjokrotoeloeng 182 925| 447 |42,7\ — | ES Karanganom 1) O0 [1458| 21 14,4 — 1 — | — Prambonan 91080 FROLS IAASB LO en Kedaton Pleret 172 (MOT ADEN 2SN 17 == Wonotjatoor 44 RE AOS A2 12, A — 11) =| == Barongan 8 dee 18 41 14,7) Si 8 — Poendoeng 12 2 [1046 128 [12,2| — a) 9 — Beran 11 1 759 95 112,6, — 1 — | — 43) 36 — at VERVOLG TABEL UI. rn = ee d I ne) seld HE ® 5 ES IE Ker Aantal bws. uit EN EN ES Mandl = N un Fabrieken Ee Eel eSeulbie ie eN Kle ie (SOE of dla E B pe Sen ISD melk Sl es |© ln | (7) 100 POJ Res. Besoeki. Assembagoes 167 | 18 |1303| 443 141,0 — |1834| 33| — Pandjie 669 | 33 (1065/\ 117 [11,0 — |[534/135 | — Olean 308 | 33 1066} 4414 40,7) — [4142/4160 1 Wringin Anom 346 | 27 1052) 4108 [10,2 — |231 [115 | — Pradjekan 8 1 11219) A3 | 92 — | — 8 — Tangarang 48 9. 1010, 105 (10,4 — 29 pe18 1 Boedoean 294! 35 |1046: 4107 |10,6! — |[193| 74| 27 De Maas 228) 38 pl44d pe 1540 ABTT Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. Phaiton 66 8 910 95 [10,4 — | 66} — | — Kandangdjatie [134/ 15 1094/ 116 10,6 — | 132 2 — Bagoe 28 2 865 97-38 — |l | Seboroh 25 Le 950 98 10,4 — | 2D — | — Padjarakan 11 8 [1043| 1416 [411,2 — | 61) 16| — ae 468| 59 [14115/| 140 (12,6) — |362/106| — Ending 362 | 28 968| 118 [12,2 10,9/184/162| 16 Soekodono 1474| 44 -/1090/ 100 | 9,2 98 =| —= | — Wonoaseh GI eer 43e OAD) « ELD AASD N20 ODE Wonolangan 243 27 405 ede Te COLLE S= Oemboel 463 | 40 |41013) 4103 |10,4/ — |242/ 224) — Soemberkareng 15 9 879 | 100 (11,3) — 40| 35 — Groep Pasoeroean. Winongan 14 4 649 11 [11,9 — 1 — d Gayam 55 9 662 72 [10,8 — | 55| — | — Pleret 9 | 807 18 | 9 — | — 7 Wonoredjo 124} 18 185 95 | — 48) 47| 84 Soemberredjo Hen 19 663 11 | 14,6-10,6/-449: (5226) 48 Ardjosarie 50 9 800 72 | 9,0 — || Pandaän 4 6 709 89 [12,6 — | 54| — | — Soekoredjo 13 4 885 91 4103 — p= |= Alkmaar ELO PES 581 93 [16,0/ 9,9 66} 29| 15 Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong 118 | 15 |1006/ 144 |414,4) — | 65| — | 59 Tanggoelangin 158 | 10 7471 81 10,9 9,4| 38/4105) 15 Tjandie Ot LOOS AA 41,7 4058 (SAAS — Boedoeran 222 23 ea0) LOBNr12,2 — 48 — [174 Sroenie 938 | 24 |1094|\| 123 [11,3 10,7/ 238 | — | — Waroe 252 24 162 1O6A 3,8 9,1 202 Ketegan 457 | 28 865| 401 [414,7 — |252| — 205 Krian 40 Lo 899| 111 [12,3 — 33 | — 7 VERvorG TaBrr HI. | MI 5 Sd 3 E E 2 E E aj 5 5 3 Ë Aantal bws. uit Fabrieken Salas EIS stele Shun BE Salles S lo [SS SS SSS Ees > [SSSR Balongbendo 1408) 9 | 991 420 1490) — (HOP Watoetoelis 242 24 144101) 1361124 — | LOI LONEN Poppoh 166 |. 17 (4183| 129 (10,9) — 111 95| — Toelangan 130 |. 17 |14195| 160 135,4 — |115| 15 | — Kremboong 69 7 11185| 1834 [11,3 — 38 | 30 1 Groep Modjokerto. Sedatie Á | 1 907 88 | 9,7 11,9 2| — pÛ Koning Willem IL, 111 4) 685 84 12,2 — AM — | — Ketanen 165 | 16 667 91 [13,6 — 164) — 1 Pohdjedjer 4197| 27 | 804| 449 {44,9 — |180| 17 — Dinoyo 92 13 | 889) 1% 13,9) Gn Tangoenan 496 | 45 704| 93 113,2) — (460170 Brangkal SO 33 938| 1413 [12,1 — [329 MS Bangsal A54 18 | 779) 4103 |43,2j — roa Sentanenlor 40 31 835 | 105 | 12,61 410,3} 72 FDO mn Perning 1200 | 21 786| 100 [12,7 — |154 | — o Gempolkrep 1362) 15 909| 4144 112,2 10,1 105 7 Le Groep Djombang. | | 8 Somobito 14 2 (1079) 113 110,4/ 123| 14| — | — Peterongan OAN #21 1021 | 4133 413,0) 14,47 164 17726 Modjoagoeng 216 | 20 856 99 111,6 10,7| 45 [A71 | — Seloredjo 256 | 19 913| 113 [12,3) 10,4/ 104 | 152 | — Tjoekir 114| 10 41024) 4140 |40,7/ 12,9/ 100f — pi Blimbing 25 2 \1053| 4143 [10,7) 10,5) 25 | — | — Tjeweng 59 8 [1048/ 4124 |14,5/ 10,2 45 | — | 4% Goedo 223: 119 976, 101 108 — [223 — | — Djombang 379 |: 30 978) 117 12,0) — [275 — A Ponen 237 25 956 108 [414,37 — AAS Ngelom 309 |’ “27 793 | 100 [12,6 10,6) 233 | 76| — Res. Kediri. | Soemberdadie Bel vroe ra aas ELL 40,2 400) MOT Pesantren 126| 44 | | AM [44,8 — [16 — | — Meritjan 2 2 844! 103 [12,2 — | 29 — | — Menang 92) 2544406} “4421198 10,3) Win Bogokidoel 50 4420 130 A43 EA Poerwoasri 109| 8 |10413| 125 12,4 — [104 — 5 Lestari 1334 | 30 785\| 103 |13,2/ 11,3/233 | 89 ö Djatie Ak 4 | 897 97 [10,9 — ai 1 — Ngandjoek 907 | | Tale OD A2 247 | 60 — Res. Madioen. | Redjoagoeng 162 40 919) 140 112,0 12,0) — | — | — Kanigoro 16 1 940 107 [A4 — 10 — 6 Pagottan 249 | 14 11005) 116 [14,5/ — |104/115 | — 59 VeRrvoLG TABEL II. pf 5 = E da 5 = DE = — Aantal bws. uit Fabrieken 5 5 5 5 3 le Ö © de wittslkea Aa ols slam £S ZZ 5 B SEO AAE TE AE EN EREA ess, Ae CNES Bin Alam Redjosarie 282 19 881} 108 [12,2 E20 re 62 Poerwodadie 215 | 13. | 789 99 |12,6| 9,7|-76| — 139 Soedhono 34 2 858 97 |M1A| — De 1 Res. Soerakarta. | | Modjo ‚146 8 890| 129 (14,5| — | — [146| — Wonosarie £200 f-749:P1061 |--440 |13,2 | …— 80 [120 | — Delangoe 22 2 [1276| 173 |12,9| — | — | 22| — Tjepper [202| 13 877 | 114 |[13,0| 10,8| — | — | — Manishardjo 0) 1728 88 121| — 9 — | Gond. Winangoen | 136 9 [1103 153 |13,9| — 8126 2 Res. Djocjakarta. Gondang Lipoero 3 dee We IOR RAS ADE) LOD 3 Poendoeng VAA 6 [1043 MAar 13 =S ANNE en Res. Kedoe. Remboen 205 T 957 | 4147 |123| — | 205 | — |: — Res. Banjoemas. | | | Klampok 80 4 918| 114 12,5| — 59| Ul — Res. Semarang. | | Pakkies [122 9 1009, 428 |12,6| 10,11 33} — | 89 Trangkil 38 4 | 9A| 126 |13,6| — | — | 27| MM Langsee 57 Á 935| 115 |123| — A4| — | 13 Tandjong Modjo 30 2 [1194| 4144 |12A| — 30 — | — Majong 30. 4 815| 101 124{ — vr t5 Á Petjangaän 26 3 695 96 [13,8] — 16 | — | 10 Kaliwoengoe | 26 3 | 993| 4107 |10,7| — 2} U — Gemoe 158 | 14 |1019) 446 |414,3| — [— [131| 27 Res. Pekalongan. Groep Pekalongan. Kalimati 10 1 741 HSA 0:01 == Sragi ël 1 ER Sh ERN ne eere 7 — Tirto 22 2 949 | 102 [10,8| 10,8}: 22) — | — Tjomal 114 5 960 | 42405126 | — 69\ 45 | — Petaroekan 145) 10 789 93 |M1,8) — | 88| — | 57 Bandjardawa 307 | 24 | 882| 123 [13,9 — |264| — | 43 Soemberhardjo 186 | 18 829| 4102 |12,3| 10,6) 44|142 | — Groep Tegal. | Balapoelang 25 aait 10 BE) =| Pangka 8 Os 707 DIARREE) ie NU Sie Kemantran 73 0) BAG EETL IRA3A | 14,0 13) 00 |. — Pagongan 1179| 22 | 905| 107 [41,8\ — |153| | — Adiwerna 572| 56 | 978| 124 |12,3| — |308/274| — Kemanglen DSD | 1242 10,0) 25e Djatibarang 283| 16 [4028{/ 119 |14,6| 9,3/166 117 | — ) | — Bandjaratma 128 5, 869| 102 [44,7 — 101 21| — | 60 VervorG TaBeL II. rik 2 ze 2E E 8 5 5 en Aantal bws. uit Fabrieken E B Bet eel dS en We ASPE ESE KE lo IEB AIS essa S EN Ketangg. West 585 | 40 978| 123 |12,6| 12,0 | 234/ 223 128 Res. Cheribon. | Nieuw Tersana 515 |- 25 852| 112 [13,1 | 10,5 | 223| WENDE Karangsoewoeng (157| 17 822) 4100 |12,1| 413,5 | “52 nn Sindanglaoet 441 | 27 761 94 112,3| — | 180) 137/ 130 Soerawinangoen |362| 26 809 96 [11,9| 11,1 | 46 316) — Gempol 27 3 14434|-:437 112, AAA Ten Paroengdjaja 8 def 1 1033} 44844 LOES 5 3 — Kadipaten 62 4 141080) 120 411,2) 10,5! 46| — 16 / | (8) 36 POJ 11732/4946 1899 Assembagoes 75 8 1147 |- 130 [40,75 15) — | — Pandjie 13 de ILO 7O |? 1427 VO Ln 13) — | — Olean 6| 1 [1054 82| 78) — 6 — | — Boedoean 1 0 965 83 | 8,6 1, — | — Soemberredjo 8 1 641 69 (10,8! 14,7! — | — | — Ketegan 6 0 859 8311 1050 6 — | — Kremboong 6 2 1420 TAA 6 — | — Kedaton Pleret A 14112287) A59 113, ON bl | — (9) 139 POJ 155 Badas 4 0 648 15 |M,5| — Ad ns Poerwodadie 8 0 883 95 |10,7/ 13,6 | — | — 8 Soedhono 67 5 815 87 110,4) — 58 — 9 Kadipaten 9 | 913 91 [10,0 12,0 9 — | — (10) 213 POJ ES zi Kandangdjatie 21 2 r1094/ 4107198 SS 11 10 — Maron dd 1 968| 4105 [11,0 — | — || == Gending 6 0 950 fe kAAT7 422: 093 6 — | — Soekodono 6 0 985 Zhen Te HA — | — Wonoredjo Lo 1 4271 45 | — —- 4 — Soemberredjo 50 5 669 | “70 10,5} 14,6) 32 ln Porrong 52 7 599 62 '10,4| — 52 — | — Waroe 3 0 538 32071 122 3 — | — Balongbendo A7 6 626 Ode OR 3 74 — Poppoh 1 0 |1315| 123 | 9,4| — 1 — | — Kremboong 68{ .7 |1054) 440 410,4) — 68 — | — Pohdjedjer Alk SO STA AOL 14,5 == 1 — | — Sentanenlor 43) & 595 Bor 10, 1 A5 2 12 — Gem polkrep 27 |See4e: 1057 | - 108 10,2) 43,3| 20) TN Somobito 1 [20 599 98 OTRS 1 — | — Seloredjo "40 847 90P 140,6 A57 4 — | — Tjoekir 14 1 913 84 | 9,2) 4181| Ml — | —= VERvora TageL III. Fabrieken Pesantren sawah Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Tasikmadoe (11) 228 POJ (12) 43) (4) 45) Wringin Anom 8S26 POJ Soekowidi Pandjie Soemobito Menang Pagottan Djatibarang Ketangg. West 9,9 POJ Soekowidi Wringin Anom De Maas Kandangdjatie Winongan Pleret Soemberredjo Alkmaar Porrong Tanggoelangin Sroenie Waroe Ketegan Soedhono Gemoe Tjepiring Djatibarang Ketangg. West Kadipaten 1101 POJ Porrong Sentanenlor 1228 POJ d 3 5 ne 55 5 on; E L Aantal bws. uit B ISR 8 IS rs) = N S= zis as EIA 5 SI Bee SUE EN EE AR al RS A Irena BDE SA AR SEKOAOR PP idee 30 Kik 854 O5 hl ALL Bei — BORN AAR SSG RAON PAAL == — SON IM O2O AAG WAA BN — hs lus 9 HSK A IDE AOT WAAS AB Ni a — 323115 | 9 BEE LAAD ON PR DIe == dje 30} +7 BO ds Onee Sa GOL ITE ij — 12 14 VAES ANA Iv OOP — 2 Os1625 de OAN A0 336 MER — 1 0: 4500 RADE KLO OPAAL SN BS err al BBA A0O0 AE EEP LOD ABE — Bels 0- 14244) AAS 142,9) 44,3) Sid — HON NEA AISAS AE ENA en 1 OV BAE ii EL MOO ln 45 0e AAG SON VNS (PME Le SR AAO TO AM A SN Be 4 BOG 430 40 OF e= A 4 05-16 508}: 59447) — sn 5 «0144834 400% 85]. — EES 11 A IK AAA PAIR BARD. Le stie0 548 VEEG NAA SAI 7 VAE HEEL IO SDE LA CST MOA det — 8| 41 | 648| 54 | 8,4 124| S8| —{ — 4| O0 | 845| - 86 [40,2| 134| Al— | — 00| 10 | 632| 75 [41,9 9,6/100| — | — KANS DAS U OOk O5 ADN — Bef 08 114048: |- 44700 A0.8 — list — BE 0414027 P 44E AL — |L BEET (16 81/0. (4333) 49|-9,5| 12,9 | 3 19| 41 |4322| 437 [410,4 11,3) 419 — | — 1 O [41494[ 149 [12,4] 144 | A) — | — 30 3 930 OL (A09 — 8| — | 31 268 |” 5| 51 2| 0 HOEN 4303 — al =| — TNA 554| 51 | 9,3| 127 —| 7| — KEE RE EB EE AIO7O ' 105 PIT — | ASPEN Pandjie VERvorG TaBEL III. Z ” . En ee) Ome E 5 5 © 5 je B z © ë en Fabrieken E 5 RENE EI E El OR 1 Pei [Sé Boedoean | 42 9 979 93 | 9,5 — 3 De Maas Dinsr46 4451) A04 Ol 3 Padjarakan 2 0 847 82 | 9,6 — | — Sroenie 5 1 1092 07e 28,9) 4281 WS Waroe 3 0 850) s 47°/15;V ADS Pesantren tegallan 9 0 514 49 | 82 — | — Badas 18 2 | 691 7410 SID A (16) 1335 POJ | Ee Padjarakan 9 0 831 80 | 9,6 — 9 Wonoredjo 8 1 650 13 | — | — 8 Porrong 7 1 760 88 [11,6 7 Somobito 9 1 373 15: AO,4} 14520} 17 Pesantren tegallan 6 1 468 A8 [10,0 — | — Pagottan 31 2 851 9% [113 — 8 39 (17) 1337 POJ al Soemberredjo 24 3 152 71 110,3) 151 | — Waroe 21 2 684 SO AT AAO Di Badas Ai 4014092 HOBO B Soedhono 14e 10 347 94 |10,7/ — | 65 Sewoegaloor 3 0 716 78 |10A| — 3 (18) 1419 POJ de Pandjie 5 0143244 MELS EO 5 Waroe Á 0 539 6621 42,5 AA, dij 24 Somobito 10 | 867 end 4 4 9 Pesantren tegallan 3 6 880 89 110,2 — | — Kentjong 2 0 1078) 106 | 98 — | — Lestari 27 2 751 90 [12,0| 13,5 | — Negandjoek 5 0 596 124 12,0 > 18 (19) 1499 POJ e= Pandjie a) 3 114233 14490179 be — | A3 Wringin Anom 1 1150 8 | 85 — 1 De Maas 1 0 [1350|\ 1430 | 9,6 — 1 Kandangdjatie 7 1 769 14 | 9,6 — dl Bagoe 94 5) 159 15 1-99 — | 16 Seboroh 1 0 545 65141 Dj ii Padjarakan 38 4 {1058 99 | 93 — |A Gending 3 Os to0re 443 9, Sade 3 Djatiroto 5 0 1034 95 | IA — | — Soekodono 4E 1 |1048, 62 | 6,0 1831 | — Wonolangan | d4 | 1 886 91 | 10,3 — er) de) VervorG TaBer III. 32 Ë = E 2 5 E 5 5 5 E 4 Aantal bws. uit Fabrieken zE EN OER EN RENE EEEN EE PE ze ci 5 s ce o > 5 2 |oe2 Oemboel 14 1 11008 Smees — hdd == Soemberkareng 2 OR LOSO NEED p OB == I 2 | — Kedawoeng 29 3 (1124| 4133 [11,8 — | 29 — | — Winongan 55 Le 687 13 [10,7 — | 16 | 39 | — Gayam 3 0 |1057| 1415 [10,9 — 3 | — | — Pengkol 93 71 895 86 | 97 — | — Pleret 37 3 817 68 | 83 — [37 | — | — Wonoredjo 19 3 682 82 | — | — [19 | — | — Soemberredjo 14 1 649 69 110,6) 14,2| 11 | 3 | — Soekoredjo 4 0 489 49 10,1 — Alkmaar % 1 670 80 [12,0| 41,2 | — 7 | — Boedoeran dt 1 970 AAL PARDON SS 3 8 | — Sroenie 16 2 858 90 [10,5 13,0/ 16 | — | — Waroe 31 3 a 73 12,4 10,3 31 | — | — Balongbendo iN, 1 1060 in MES it A 1 | — to) Watoetoelis 8 | 1143 | 124 |10,8| — 8 | — | — Toelangan ho 1 (1497: 150 12,6) — | — | — Á Kremboong 35 4 11090) 114 [10,4 — Da ME Sedatie 2 0 152 81 [410,7 11,6| — | — 2 Koning Willem | 4 0 131 S1 |11,1| — Î 3 |= Dinoyo 9 1 328 42 112,9 — | — 3) Brangkal 1 0 781 ON KEI SI S Sentanenlor 14 1 538 56 |10,5/ 14,8 | 1 1 | — Perning 8 1 839 Ee WA IE — 8 | — Gempolkrep 10 0 936 Fr 404 44,1) 12,9} =S Or Peterongan 14 Zet ODA pe 484 1420 10 A Ze — Seloredjo BD) 2 176 85 [10,9 13,1 | 416 | 17 | — Blimbing 34 #0 942 36 [404 LOG A12 Goedo 2 0 :F1458| 444 | 9,6) = ben p) Pesantren tegallan) 11 23 608 54 | 89 — | — | — » sawah | 14 1 914 98 110,8 — 1 | 13 | — Minggiran 5 0 [1347) 145 [10,7 — 1 4 | — Kawarassan 1 0 556 85, #12 Bt, Zj Men Tegowangi 1 0 /1315/ 136 (10,3) — loten — Badas 19 B 196 via 9,9 12,5| 6 | 13 | — Lestari 12 1 687 85 [12,4 13,2] — | — | — Ngandjoek 21 2 833 98 [11,7 — 4 | — Kanigoro 1 0 715 85 [11,9 — |= |= Modjo 25 4 "{1009) 138 [13,7 — — | — Tasikmadoe 14 1 897 99 [14,0 — | — | MM 3 Kedaton Pleret 9 4 [1063| 134 [12,6 — jd 6 | — Sewoegaloor 2 0 953 96 |A0A| — Um — Gondang Lipoero 1 Oe (1460 | :199 143,6) 12,2) — | | — Poendoeng 0 862| 110 498) — | — | 3 | — Vrrvore Taper III. LAS BIER 5 ë. Aantal bws. uit SISA sIS A ee 8 Fabrieken 5 5 5 ze zE 8 jd E Ee É 2 EE: 3 5 0E ease Elan “GSA Gesiekan 21 2 985 1415 |11,4, | EN Madjenang 5 1 714 97 | 8,0/119) 5 | — |= Kalimati 115 8 901 88 | 9,8/12,3| 39 | 76 | — Wonopringgo 18 1 /1068|/ 108 [10,1 ) 413,7 | — | 181 = Tirto 22 2 880| 101 |141,5/ 14,2 | — | 22 | — Petaroekan 7 0 823 11) OS Se 1 | — Soemberhardjo 2 0 732 10 | 9,6/15,5 | — | 2 | — Pangka 10 1 809 831 10 sine 24 “7E Pagongan 4 0 11042) 4145 [1l4f — 4 | — Kemanglen 3 0 912 49 | 9,6 13,0/ 3 | — | — Djatibarang 20 1 | 914 99 110,8) 15,0| 4/16 | — Nieuw Tersana dr 0 152 89 11,8, 13,9 — | — | — Gempol 374 1) 985 110 [14,2 ADDER Kadipaten 3 0 / 912, 4104 |11,5| 15,0} A jie (20) 1507 POJ DEDEN Kandangdjatie 13 1 |1392| 128 | 9,2| — | 13 | — | — Soemberkareng 2 0 (1054) 4143} 10,7), SEN Winongan Bi ee 183 11 | 9,8 — 6 | 16 | — Gayam 2 0 885 90 [10,1 — 2 Wonoredje Ti ek 853 81 |l 5 | — Soemberredjo 24 5) 758 13 | 9,6 16,4/ 2 | 22 | — Boedoeran 11 1 1404 141 |10,1| =S Sroenie 8 1 [1053 97 | 9,2) 12,9 | STN Waroe 37 3 651 68 |10,4/ 13,4/ 37 | — | — Balongbendo 80 7 \14135/ 102, 9,0| — | 33 | 41 | — Watoetoelis 1 0 1642| 152 | 93) — 1 | —|—= Poppoh 2 0 [1467| 144 | 78| — 2 Sentanenlor 8 4 111245} 405 | 8,6) 16,2) 6 rn Gempolkrep 14 de RAS AAD | 9,31 18,8) SMA == Somobito 6 1 767 70 | 9,2/41414| 5 A= Minggiran 3 0 1520) 146 | 9,6| — | — | 3 | — Kanigoro 1 0 f1006f 142 [111 | — 1 | == Pagottan 2 0 BES LOOP AAST Ti SE Tasikmadoe 15 il 667 76 (11,4) — 6 | 9 | — Wonopringgo 2 0 |1337 96 | 7,2 141 | — | 2 — (21) 1547 POJ LT Kedawoeng - 48 5 |1073| 124 11,5\ — | 48 | — | — Winongan 2 0 136 14 [1038/ — | —{ 2|— Gayam zel 0 998 99 | 9,9 — 1 — Soemberredjo 5 d 817 84 [10,2/ 161 | — | — | — Boedoeran 6 1 930| 4109 |11,7| —= | —= 6 | — Sroenie 3 0 [1020 87 4 18,0 A SA 2 | — 65 Vervorg TaBer II. Fabrieken ER se el IS keld es a 2E SES het EN EN Od hediele \Waroe ie) 0 654 TAD ERS Wea Watoetoelis 2 OAD ANAAL DE == A Poppoh 5 1 [1548/[ 138! 8,9| — 9 | — | — Kremboong 10 erst 130 PAOA Ne Pee! + Brangkal 3 0 OS LUO AEL AED Dn em EE Sentanenlor 1 ON TEEOSE OET TN HEAD AO Oft Aes Lj a Gempolkrep 8 0 602 67 4414) 13,4| — 8 — Somobito Le 0 414 44 | 9,3 14,0 3 1 — Soemberdadie 9 0 11092) 406 Ff 9,7} — Wil — Pesantren tegallan, 8 17 671 64 | 95) — |= — Minggiran 1 0 (1435) 164 |11,4| — 1 | — |= Badas 12 1 913 96 1205 13.2: Ar A — Sewoegaloor 2 0 895 90 1104 2 |= Tandjong Modjo 3 0 1391, 131 | 9,4) — 1 U — Rendeng 41 Le 145 194206) — | SAT — Besito 1 0 599 68 [11,4 — || Kalimati 16 det EAO AAS AOS MO 15 Wonopringgo 22 2 |4111| 445 [103 13,4) — | 22 — Tirto 2 0 926| 101 [10,9 14,7 — 2| — Kemanglen 2 0 [1054/{ 112 (10,6) 13,0, 2 | — | — Nieuw Tersana 1 0 767 88 (11,5 13,8 — | — | — (22) 2379 POJ he …_Pandjie 7 0, 1458 VAS 99) — jr Hir Boedoean 8 0 987.107 1406 — | = oi De Maas 26 4 (1202 95 | 79 — [— | WB — Kandangdjatie 2 0 742 TA 96 — 2 Bagoe 27 2 758 76 (101! — 3 | Ul — Kedawoeng 14 1 762 82 10,8 — [14 — | — Wonoredjo 3 0 824 1 | — 3 | — | — Waroe Le 0 504 55 |10,9| 15,7) 4 | — | — Balongbendo 3 0 |41342|\ 4140 [10,4 3 | — | — Kremboong 8 1 [1182/ 118 | 9,5) — |= || Gempolkrep 12 Os #1C856(UIBG A07 AA NAS | — Somobito 3 0 852 87 1038/1831 3 | —= | — Seloredjo 2 O0 | 866/ 97 [44,2 10,7/ 2 | — | — Tasikmadoe 60 S01 86 [109 — | — 6 — Rendeng 30 2 S18 90 141,0 — | — | 30| — p (23) 2127 POJ NE Md Ein Winongan Mot Oss ED | 98400) — AO EEN en (24) EK 1 Pradjekan 2 OAT AMBG | LOANS — AN Meen ! Ì í í | ! VervorG Tasper III. zals ilsErsë | 5 4 | Aantal bws uit SEI SEE IS ME Se TT Fabrieken BES RE| Ee 5 EIS 128 lungs SEE SE, EA E Le” BEERS nde als 5 je ME — Tangarang 15 1 1002 99 129,9) — 1 9 5 Pandaän A 0 471 51 1107 — | — | — A Soekoredjo 5 1 665 62 | 9,4| — 2 — 3 Kremboong 15 4111272 96 | 7,6 — 1 — 6 Pesantren 4 0 634 99 | 94 — | Redjoagoeng 23 1 858 83 |10,7/ 124 | — | — [| — Pagottan 138 9 982| 108 |141,0/ — | 41 | 92 5 Tjokrotoeloeng 8 4 /4170) «44871 ABRI SS 8| — | — Prambonan 2 0 11269 161 [127] — ij — | |= Randoegoenting 150 | 10 844| 100 441,9/| — | 59| Af — Poendoeng 15 2 11258 430 40,5 ASS Aln Beran 12 1 626 78 |12,5) — | 12 — | — Medarie 1E 1 531 65 142,2) 43,4) Aj Sass Besito 2 0 799 90 1413 ij EE Majong 29 3 907) 96 110,6 — | 15) 8 6 Petjangaän 36 Á 827 97 |A1,8) — 1,40 8) 18 (25) EK 2 1711/2419} 48 Pradjekan 125| 13 |1354| 128 | 9,5) — | 29), | — Tangarang 2 0 |1478| 125 | 84 — | — | — n Boedoean 11 1 1428 | 104 | 73) — | —l 414 Bagoe 26 2 900 86 | 9,6| — | U | — 5 Seboroh 9 0 994 42 | 7,6) — | — | — 8 Gending 5) 0 14224 ARNO I 1 12% 5 — il — Djatiroto 561 | 10 |1415| 101 | 74) 128) — | — Soekodono 38 2 [1433 SO ve6:2 19,9 8-47 AS Ranoepakis 2 4 14363} 400 477,50 1449, p0 0d 1 Soemberkareng 18 2 [1154 16/65 —| — AS Pleret 1 0 818 66 | 81) — | — | — 1 Wonoredjo 3 0 682 65 | — — 3 | — | — Soekoredjo 11 1 [1241) 118 (108) — | — | — | — Alkmaar 125) 45 714 71 |10,8/ 12,6 | — | 16) 109 Kebonagoeng 5 044459} r139 naiz, 0 SS 5 — Panggoongredjo |[132/ 10 1436) 128 |113/128| 31| — | 101 Waroe 25 2 986) 4107 110,9 411,5| 25| — | — Watoetoelis 2 0 [1126 90 | 80) — | — | — 2 Kremboong v/ 0 (1791| 146 | 82 — | — | — 4 Sedatie 88| 13 926 85 | 9,1, 12,4| 49| — | 39 Kon. Willem II 75 6 815 83 10,2) — 5| 70| — Ketanen 45 A 803 88 11,0) — | 19) | — Pohdjedjer 62 9 1014 126 |12,4\ — |-31 | 29 2 Dinoyo 31 4 |41090| 124 11,4) — DR 29 Tangoenan 34 3 647 67 10,3 — 15 19 Brangkal 37 3 [14199 109 | 91| — | — 29 Vervore TagBer HI. Be, Ke 2.2 a5 z a = 5 - (Aantal bws. uit Fabrieken Be EAR EEE B AS henk Bangsal 94 EZS re 10 10,2 — [Bite 74 Sentanenlor Ly Dt KA RAA 142 OER leser hees 24 Perning 6 1 502 90 [10,0 — 6 — | — Gempolkrep 93 / 875 SSUEEOEUE ND IDD te 45 Somobito 10 1 923 92 | 9,9 13,6} — | — | 10 Peterongan 5, 4 973 98 [10,1/ 12,4| 32 1 | — Modjoagoeng 9 1 |1042 gan d0r te 0 PB == A _Seloredjo 183/1--43 994 103 10,3 141,8/143:| 32| 8 Tjoekir 5 0 887 SA AEEO OLS AREN Blimbing 89 Nae AAG EO OT 08 — Tjeweng 14 21240 pe 12405402 400 TA == | — Goedo 75 OT ROTS NN ORE ND KOl Eri A Djombang 42 Si 1Sbh ps 14 SH Sk Aep 34 Ngelom 9 der F4B 1240 SEPA Se nk =S Garoem 40 A ADS oe LILA ODE Sne EEA Soemberdadie 70 5 va07 1401003 A NGO e= 1 Ngadiredjo 1) O0 |14415|\ 455 [10,9 4,0 | — 1) — Pesantren tegallan| 2 0 o4Á AA | 7,6 — ||| Pesantren sawah Á MOD It BLADE Meritjan 6 1 881 89 10,2 — Grt Minggiran 6 O5 sr1 269% TILO =S 3 Bn Menang 56 51566 PASEN LO OMS STN Bogokidoel 1 0 'P4488, (42420114013) el el DE: | Kawarassan 87 E34 14304 PAD 2010443! [8 1 Tegowangi 456028 AST A BER DES D OP ALE 0/45 == Kentjong 156 ie 10e ALOS4 POG DED EED IE een 12 Poer woasrie 10 1 1068 143 (10,6 — | — | 10| — Djatie 85 Tart 25 pr HAAN OI) Sede 70 2 Redjoagoong 360| 22 [41099| 106 | 9,6 12,6 | — | — | — Kanigoro 186| 14 |1297|) 119 | 9,2 — | 47| 47 | 92 Pagottan 114 7 \1156| 123 110,6 — | 53| 61 | — Redjosarie 389| 26 (14153) 412 | 9,7) — |143 | — | 246 Poerwodadie 240 14 [1048! 4109 | 10,4 13,4! 44| — [196 Soedhono 633| 44 |1091/\ 107 | 9,6 443 [190 | — Modjo 100 TRE AAST De ODA DO | 00 — Tasikmadoe 349 | 21 999 96 | 9,6) — [192/156| 1 Wonosarie 152| 15 |4432| 136 | 9,5) — | 42/110| — Kartasoera 133 (7 43 F119D.[t 11811 9,8 — 914M — Tjolomadoe 103 | 40 944 88 | 94) — | =| =| — Bangak 27 Dem 134 9,3) 26 1 Tjokrotoeloeng 134)| 414 |4504| 179 [11,9 — , 34, 26) 74 Ponggok 30| 8 |4072| 125 |41,7/ 123 | — | — | — Delangoe 148" 13 |4773) 169 | 91) — | — 1148| — Manishardjo 84 8 159 | 83 /10,9 — | 38, 4 3t í L Ì VeEervorG Taper HI. ren 2 En 8 E ant 5 5 je en bws. uit Fabrieken = IES KR 5 csi Ke AS Sila ej ea ENE Ze = eo ele HESSE Ene | [SSAEN Kradjanredjo 18 3 [4765) 178 |101| — 2| 16| — Karanganom 24 4. 14784) 190 |107| — | | Ul — Gond. Winangoen | 213 | 15 [1668| 172 103) — | — [UI| — Randoegoenting 367| ‘24 [1396| 461 |41,6| — | 11 SOR Tandjong Tirto 12) 2 vat74) 129 11,0) — 8 — 4 Wonotjatoor Ee TST 149 1407 SS 19 61: 18 Padokan 154| 16 [1703, 172 [104) — 10144 | — _ Bantool 102| 15 |1806/ 188 104) — | — | 67| 35 Barongan (4186| 416 [1734| 166 | 9,6! — 9 ATS Gondang Lipoero \118|{ 23 1687, 163 | 9,7 18,2 8 9101 Poendoeng 144\ 19 [1583|/ 165 [10,4 — 441 80} 20 Gesiekan 1470 fe 43 14566) 151 | 94) — Se Sedayoe Aje A NA2TA) AA | 95 a Rewoeloe 7D 14379) 129 4 94) AAT Demak Ldjo 96| 12 |1525| 167 [11,0 — 7| SEN Beran | 186 23. 11335} 451 |14,34- — 8178) — Medarie 537 | 46 |1235| 128 |10,3] 13,0|/174|330| 33 Poerworedjo 151.je» 7-14323) 106 8,0 — 84| 738| — Remboen 30} el AAA AAT} B 2 204 8 Kaliredjo (258 30 |1065| 100 | 9,4 — 41235) 19 Klampok 1527 | AC HAAEEN A42 1A0,T | SION A Bodjong | 41 2 (1315) 121 9,2| — | 25| — | 16 Trangkil [460| 418 |1400| 4145 |103) — | 29[144| 17 Langsee 07 7 {1870 448 [10,81 — | SEREEN Tandjong Modjo 120 6 [4467/4314 1442) — | ADN Rendeng ‚169| 14 | 749 16 1101) — | — 1153) 16 Besito 182 20 | 15| 85 | 93 — | — | — | — Majong 87 9 983| 99 [101 | — | 48 | — | 39 Petjangaän 35 4 509 46 9,1 — 4\ 23 8 Kaliwoengoe 31 3 1556) 115 | 7,4| — | 31 — Gemoe 51 4 14256 423 9,8 — | 18 5} Kalimati 25 Zin ts16 A21 821445 MD 20 Wonopringgo 9 4. 14299| 148 | 9,14 11,8 — | — 9 Sragi 141 | 14 |1353) 135 [10,0 28113 | — Tirto 1 0 14133/| 108 | 9,6} 121) — 1 | — Tjomal 486| 21 |1423) 140 | 9,9{ — | 49|344| 93 Petaroekan 152 11 14168) 104 89| — 41 | 10b}- =S Bandjardawa 92 7 Ader 120 ,744,0 6| 86 — Soemberhardjo Dál. 5 14440) .-114 140,3 | 41,5 | 34 AOR Balapoelang 47 5 1361) 144 10,6 1 BBIE Doekoewringin 125 | 14 [1450| 134 | 9,2) — | 43| 45| 37 Pangka 208 | 13 [1128| 94 | 83) — | AM |M7| — Kemantran 4 9 1251) 412 | 94/4221 SO en Adiwerna 4 0 #4342| 107 8,0 — 4 — VErvoLG TaBeL III. 69 WEE tt 5 | 5 (+ | Aantal bws. uit SE IRENE EE | el | | " p zl Fabrieken ERE siEsel S (28) © ls > ENDE nT EN A BORNE KA RENE NS Kemanglen 94\ 10 |1274| 115 | 9,1) 13,0| 27) 67 — Djatibarang (148) 8 |1363| 143 |10,6| 11,3 | 51| 97 — Bandjaratma 172 5 1343| 198 95 — I= || — Nieuw Tersana [4117| 5 |1012{ 109 |108/128| 85| 32 — Karangsoewoeng |148/ 16 |1452/ 117 10,2, 13,9 | 108) — 40 Sindanglaoet (182/ 44 | 974| 93 | 9,6} — | 60 56} 66 Soerawinangoen 7 4 11019| 108 10,6 121 | — | — À Gempol 05 9 [1391| 136 | 9,8| 12,1| 10 63) 22 Ardjawinangoen | 70| 40 |[4340| 135 |10,1| — | 15] 22 33 Paroengdjaja 96| 14 |[1230| 4124 |404|12,1| 27) 59| 10 Djatiwangi [9 O “[1367| 141 | 8A| — |= |= |= Kadipaten 69\ 5 [1363/ 140 |103| — | 23/ — | 46 | 3450 5231/2150 (26) EK 6 | | | | Djatiroto 492 1 [1538| 130 | 84 — | — | — | — Garoem Blende 14403 ATEA pn PEEN Li Kentjong BAPO DE Li AOR IE ONRI SS PDB ge IE (27) EK 28 | EE AT ed Res. Besoeki. | Soekowidi [349 | 54 |1200|/ 104 | 8,7| — | 95/ 254 — Assembagoes [270| 28 |1619| 172 |107| — 11) 48 145 Pandjie 490| 25 [1315| 142 |108| — | 72| 367 51 Olean 46518: [42491433400 — 492 35| 88 Wringinanom 140 | 414 [1419 151 [10,7| — 15/ 76} 49 Pradjekan 357 |: 36 1444 142 99) — 13, 314) 30 Tangarang 464 | 45 [1943| 127 |10,5| — | 216| 149| 9% Boedoean 4184| 22 |1244| 122 | 9,8) — | 36) 57! 91 De Maas 240| 40 °f4424 | 12407 10,8| — | 55185 — Res. Pasoeroean. | | Groep Probolinggo. | Phaiton 21 EOS |: tUL OEE Dt Hijs je Kandangdjatie 68 7 [1483/ 4124 1102) — 2 — | 66 Bagoe 172 | 415 942| 101 |10,8| — | 50, 60} 62 Seboroh 68| 11 976| 106 [10,8| — | 48 — | 20 Padjarakan 337 | 35 |[1367/ 147 |10,8| — | 153) 139) 45 Maron 214 | 26 |[14159) A4 |12,2| — | 94 62} 55 Gending 249| 19 [4220, 133 [10,9 11,8/ 150 68| 24 Djatiroto RE A 13HROAN 14 BT TE Soekodono 449| 27 |1446| 108 | 7,5| 12,9) 151/ 42} 256 Ranoepakis 145 | 35 |1440| 129 41,41 11,7| 72 3 M Wonoaseh 6 de |18317| 1364002) — emd le. Wonolangan AO ERE WA — 4| 28 13 Oem boel tar s4R5P 933) MI100| — 3 e) E VErvorG TaBeL II. 70 ee Ne Aantal bws. uit Fabrieken FSI E Elk & RS ee DRE [® > Ne DAI EERSEL Eje [SEA SS ene el ae Hc ln 2 Soemberkareng 162 EMD 1011025 | 99 10,7) — |108{ 31| 23 Groep Pasoeroean. | | Kedawoeng Deer Rok 11460 | 123 410,6 — 16 — 5 Winongan 232 47 | 900| 100 11,2) — [144) 4/4 Gayam [94-44 4074|--106 | 9,9 — | AS fes 18 Pleret es 5 OAT 1183,| 8,8 — | Ze Wonoredjo 96| 14 999 | 4109 | — — 10 {| — | 86 Pandaän | 46 5 948 410 1411,6) — 91 37 — Soekoredjo (406 | 41 | 868/ 86 | 9,9 — | 18 3| 56 Alkmaar Bo 4 | 688| 80 [11,6 12,6 83| 2 & Kebonagoeng 2071 120-L4AST 0445142, — 70227 | — Sem palwadak 35 3.900 2456 11 SO == — il Panggoongr. sawah| 476, 36 |[1068| 151 |14,2/ 13,2, 207 | — | 269 D) teg. bald 669 72 [10,8 13,1 | 112 | — | — Res. Soerabaja. | | | Groep Sidhoardjo. | | Porrong 25 3 (1431/4149 10,5 — 9| — | 16 Tanggoelangin 1285 | 6 112:807 |=: 80 |-9,9| 10,7 | ALS Tjandie 32| 4 (41366/ 450 |41,0| 11,4) 9} Si 2E Boedoeran DS sn MI LOSS ed AAA LT — 5 == 48 Sroenie 14:04 14389} A49 | 10,7 11,3) «Sar Waroe 18 2 843 | 404 [12,4 11,38) WB =S Ketegan 14 1 \1027| 4107 10,4 — 1 —{ 13 Krian (404| 414 {4090} 4120 44,0) — | 2 — 1102 Balongbendo 5 he ADT 4445 10,0) — A _ Watoetoelis 59) 6 |1644, 4160 40,0 — | | — | 35 Poppoh 65 |: 7. 11483 437 109,2 — if 58 Toelangan 89| 412 |1349| 168 12,5) — 55| 111 23 Kremboong (4125| 413 [1375) 143 10,4) — | 97) — | 28 Groep Modjokerto. \- | | Sedatie A 31 834 85 |10,2/ 12,2/155 | — | 56 Kon. Willem IT 50. A 782|.. 87 44,1) — | 31) 13 — Ketanen 335 | 33 600 76 |12,6/ — |139| 78/1148 Pohdjedjer 346 | 48 956, 136 14,2 — 241) ToP Dinoyo [460 | 63 810| 4140 |13,6/ — |[179/2321 49 Tangoenan 85.8 798 96 [12,0 — 22| — | 63 Brangkal 296: 26 [4069 : 112 110,5) — [167 Si 18 Bangsal 122 -10 973 | 1419 [12,2 — | 22| — | 100 Sentanenlor JA ST jA183| 2443 | 12,1 11,3 SL Perning 128 | 14 |1007\ 106 [10,5 — 37| — | 91 __Gempolkrep 571 223 14007-|- 443: | 41,2) 14,4 1 24Or ALONE Groep Djombang. Somobito 175 | REDER 975 97 | 9,9| 13,1) 53 5|120 Peterongan 234| 25 |1247| 153 [12,3 dal 120 | 45 | 69 Vervore TaBer III. 11 | b = E zE en! EE 8: lAantal bws. uit EE le Fabrieken | SS Em | 8 ES Ik uld elke IAS er 24 Ee ei A NESS PEN | Shefgj&aa gj PezsÊs LO ze ek oe: 5 Modjoagoeng 31 3 985) 100 |10,2| 12,2/ 415 | —-| 16 Seloredjo 682 49 966| 113 |11,7/ 10,7/347 | 255 | 80 Tjoekir 681, 59 [1230| 128 10,4 13,3 | 225 | 150 | 306 Blimbing 484| 48 |14145) 127 |44,41/ 10,6/180 | 301 3 Tjeweng 365” 49 |41363) 451 (11,4) 410,8/ 477 |, 28) 160 Goedo 460) 38 |1046| 109 (10,4) — |310| 57| 93 Djombang 236| 25 |1096j 122 (11,1) — | 47| 85 [104 Ponen 149116 14027: 141-108): == | -96| =|. 53 Ngelom 381, 33 963 | 113 [14,7 11,3! 176 | 201 Le Res. Kediri. Garoem 665). 66 |1322| 151 [11,4 — [233| 64} 363 Modjopanggoong 630, 46 [1208/ 136 [11,3 18,4 — | — | — Soemberdadie 6941 52 [1249| 4140 [11,2 12,3/397 | 297 | — Ngadiredjo 112 42 |1264| 165 13,0 12,1| 791 33) — Pesantren 556 50 |1037| 129 424 — [271 | 276 9 Meritjan 347) 29 (1091) 129 |411,8 — 1134/1241 | 92 Minggiran 36 2 |1479| 148 |12,6| — | 24| 12) — Menang 540 45 [1286/ 160 [12,4 11,9/319 | 224 | — Bogokidoel 12-18 |14104| " 119 10,8} — | 69443 | — Kawarassan 869) 66 |1273| 156 [12,2 11,1/546 | 323 | — Tegowangi 555|- 41 [1444' 4149 110,7) 11,5|387-|168 | — Kentjong 400 33 44118) 125 |4141,4/ 11,9 /198/| 202 | — __Badas AAA) 46 | 976) 115 [14,8| 141,7/ 205 | 202 | — Poerwoasrie Hotr12 10892 | 4901 PA A — == D| 70 Lestari 178) 16 994| 1418 |11,9/ 13,8/|147-| 16| 15 Djatie 812|: 71 |1420| 424 40,8) — 1372 318 122 Ngandjoek 405|- 36 [1038 122 141,7) — |[140/ 265 | — Res. Madioen. Redjoagoeng DA 3 999 | 112 [11,2 1238| — | — | — Kanigoro | 759) 55 [1134 128 (113) — |344|105 | 310 Pagottan 313|- 20 {1001| 1416 11,6 — 191135 | 1 Redjosarie 365|- 24 [1018-4120 11,8 — [225 | — | 142 Poerwodadie 771 5 943 | 107 |11,4/ 141,7| 45 | — | 32 Soedhono 144 10 953 | 106 10,8 — |111| 338 | — Res. Soerakarta. Modjo 925| 48 |41025| 140 |13,7/ — [2832/678| 15 Tasikmadoe 14621 71 885 | 1412 |12,7/ — |741/360| 61 Wonosarie A3: Bed tore 151114 — 35140 A8 Kartasoera 21658 895| 41413 |12,7/ — |300) 75 1 Tjolomadoe NSDO TARS NE Bangak 741.68 |1237| 146 [11,8 — |394/353 Tjokrotoeloeng 473) 39 |[1258| 161 [12,8 —” |158{/297| 18 Ponggok 240165 «|4164| 154"113,2) 12,4) 127 | 113 | — Delangoe dos 260 1156) 1oR 2D — 15 [288 | — Vervorg TaBeL HI. Res. Fabrieken Tjepper Manishardjo Kradjanredjo Karanganom Gond. Winangoen | Prambonan Djoejakuarta. Randoegoenting Tandjong Tirto Kedaton Pleret Wonotjatoor Padokan Bantool Barongan Sewoegaloor Gondang Lipoero Poendoeng Gersiekan Sedayoe Rewoeloe Demak Idjo Tjebongan Beran Medarie s,‚ Kedoe. Poerworedjo Remboen „ Banjoemas. Kaliredjo Kalibagor Klampok Bodjong Poerwokerto Madjenang s. Semarang. Pakkies Trangkil Langsee Tandjong Modjo Rendeng Besito Majong Petjangaän Kaliwoengoe lo zz 2 9% van den aanplant der fabriek Pik. de (9 HRN > GO Pik. stand. musc. per br. bw. Rendement stof top- stek 4 vlakte- bibit Aantal bws. uit 13 VeEervorG TaBeL III. * Ì r | [5 s®| » E = © | j= |: Aantal bws. uit Sel SEE ISTE 8 Sul Fabrieken NE Te EN ERE AE AE BES EEE E |oo (SESEIES esse ES SPES Í Gemoe 205 | 14 [1084| 144 [133| — | 122 26| 57 Tjepiring S44| 34 (1280) 4146 [11,4/ 12,0 68} 476| — Res. Pekalongan. - Groep Pekalongan. Kalimati [287 |- 20 947 | 105 |11,1/11,2| 98 — | 189 Wonopringgo | 81 654440 | 124 1-40,7 | 44,5 Miedl t 27 Sragi 306 | 25 [1173| 149 |12,7|) — | 174| 57) 75 Tirto ‚66 ihr 142 13 A2 A 3) 63 Tjomal 832| 35 [1187| 144 |121| — | 226| 314! 292 Petaroekan [517] 36 |1069| 147 |10,9| — | 242} 275} — Bandjardawa 553| 43 |1449| 144 |128| — | 319| 188) 46 Soemberhardjo 204| 20 |4078| 120 |44,1/44,2| 144) 72) 48 Groep Tegal. | | Balapoelang 540, 60 [41028| 4149°[11,6, — | 360, 480) — Doekoewringin 724| 80 [1221{ 151 |12,3| — | 343| 316/ 65 _ Pangka PRS e3A AA0A | 444-101 263| 247| A42 Kemantran WaOlesel :p4094|s 4490409: 44610 SAND A 47 Pagongan 450 AO 4075 | 442010, EL =S, hei EI = Adiwerna AET ate PALAS Ier 1900 EN —S Vaal — Kemanglen G.-geb.| 499 | 54 [41076/ 123 |11,5/12,0| 397| 93 9 D) Re » 3) 4 ! 906 92 '10,2| 12,0{ 3} — | — Djatibarang 687| 40 |4459| 4136 |14,7| 11,3 | 474) 43| — Bandjaratma 804| 54 ,1206| 134 |111 | — | 397/ 398) 9 Ketangg. West | 67| 5 [4429| 128 |441,4/ 151 | — | — 67 Res. Cheribon. | Nieuw Tersana 543 DA | et) 11443 12,7 FP 241) 69 227 Karangsoewoeng 300, 33 955 |- 107 44,2 13,8 | 272 "40/48 Sindanglaoet ad AM 944 | 109 |11,5! — | 131! 140 68 Soerawinangoen 88 7 |1146| 131 |14,4/ 12,2) 41) — 471 Gempol 2251-221339 |- 449,444,1 | 42,4 | 67100) 58 Ardjawinangoen 194) 28 [1200 133 [111 — 87 9 98 Paroengdjaja Z4A4| 35 [1169| 443 |12,2/ 12,5) 115) 117) 12 Djatiwangi \ 185| 16 |1050| 106 (101) — 21) 45, 119 Kadipaten 346 | 23 [1052| 4117 [114/13,0| 99 — | 254 (26916121336 895 (28) EK 30 | 6916 8950 Pradjekan | 0 |1645|{ 158 | 9,6| — | — 1 — Boedoean 1 0 | 804 55 68 — 4 — | — De Maas 1 O |1445| 136 | 94| — 1 — | — Padjarakan 1 0 980 89 | 91 — |l Djatiroto 1 O [1438| 4136 | 9,4| — | — | —= | — Winongan KMA 154077 | 104400) | Kon. Willem IL | 4 0 {1006{ 149 [41,8 — | — | — 1 Brangkal 1| O0 |4259| 132 10,5 =p VervorG Tage III. DE Bee ot EE 8e 5 Ees Aantal bws uit Fabrieken Salsa) iSd © 28 eenn BSPT GEE B |. IES EIRS Bt Aat re S 2 Bangsal dit 1:9/4293| :438 [410,7 — re Peterongan Wie ete MST 1423 1165 1 — Modjo KE A2 ER AIDS, EI 103 5 1:80 0 Tasikmadoe 8) O0 (41451) 4156/4107) — | — — Wonosarie Si Ors 1622 1481 111,2) — — |= B) Kartasoera 151 8 1227/4142 (11,6) — | SE Tjolomadoe 100, 10 886 95 [AOS en Delangoe ht PO 24 AOL A8S 1 A0 — il ES Manishardjo 14 4 4445! A47 14053) — 3 | 44 Kradjanredjo Ul 4 91370472 A24 — 4| 3 Prambonan Bk 40 1674, 206 123) — | — | — Tandjong Tirto di m0 568 69 121, — | — | 1 — Wonotjatoor 18 2 1059, 122 11,6 — 8 |-— Padokan 1 ‘O0 14673: 200 |12,0| — 1 Poendoeng 2} «Or 14339f% 1661424) — | — eD| Gesiekan [Af e0 cf 452 | A70 PAI Se al Nn Medarie 18) AL NAT) 14011129 434 TE Poerworedjo | 10| 0 |1355) 41338 | 98 — |— | 410 Remboen 1 0 1078 |» 128 AAR | tej SS Langsee 1} O0. /1285/| 457 [12,2 — j — | — 1 Gemoe 6{ O0 :1072| 126 118 — | — | — Tjepiring ál 0 4306) 4140 [A0[7| 14,3) AEN Djatibarang 4| O0 |41252| 4130 |40,4} 14,3) — | Se Bandjaratma 8| 1 14313 4124 94 4 A Gempol 1 1725) 61 9,3) 12,0 — | — 1 (29) EK 31 | 17 EE 40 Poendoeng SI 41082 449 J42A) — nn Tondjong Modjo 62 | (4400 | 456 AA) == An Rendeng 16, ‚ 874 9811 3 — | En GSE | (30) EK 40 | | | bil an Pradjekan 4) “ON AOAE 1492 OA Sempalwadak 24\ 9 | 997| 122 13,9 BEE Panggoongredjo 3) 0 [4128) 4165 146 13,1| 4 | ep Djombang 9 1 826 TREED — 9 — Kartasoera 7| (NE Ee 7) Gu es Ee B) 98 — | — |= 7 Delangoe 4 ze0 631 BON ADO WKE Manishardjo 41 4 [4445) 4114 103) — 2-39 — Kradjanredjo 7 1 41253) 4144 11,5) — 2| al = Karanganom Di MEMO 19411, STN ETE Tandjong Tirto 745 1146 | 146 12,7) — 2 5 — Kedaton Pleret 28 kN 1554, 184 11,8 — |= | 228 — Wonotjatoor 4 0 596 76 Bad — | ps d Vervoreg TaBeL II. É AE zj 35 Ë EL, E cen | Aantal bws. uit Fabrieken — BESS afs EEE oldelne Padokan 4 0 f1204/| 130 [10,8 2 2| — Gondang Lipoero 2| 0 f1225) 154 [12,6 13,2 | — | — Sedayoe Tie Sk 984| 104 10,6 — 5 Medarie 2{ OO f414172) 144 \12,1/131 | — 2 — Poerworedjo 4 | OO [1796| 4144 {| 8,0 4 — Kaliredjo 1 0 917 | 104 110,6) — 1 || — Kalibagor 38 3 |1281, 155 12,1 — jj 38 Poerwokerto 22 2 [1467| 153 [10,4 — | — | 22) — Bandjaratma dos Ot 1286 124 PF 97E SS ansslir | 11 [168 | 12 (31) EK 41 | re Es Kradjanredjo 8 | 2 114187) 142 |12,5| — | — 8| — Tandjong Tirto 5 | 811j 1417 [14,4 — | — 5| — Kedaton Pleret 12, 2 |1257| 4152 (121) — | —i-12| — Padokan 2 0 1120) 137 |123| — | — 2| — Kalibagor 5 0 /1392| 146 |10,5/ — | — | — En ONE (32) EK 42 Kradjanredjo 1 0 [1413) 154 |10,9/ — | — 1, — Karanganom 1 |1437| 168 |11,7 — | — 1| — Kedaton Pleret 11 2 11435) 4161 44,2) — LM — Kalibagor 0 |1504|) 155 |103| — | — | — RE Il (33) EK madoe Pradjekan 1 0 521 45 | 8,6 — | — | — | — Tangarang 2 O 11426) 170 [41,9 — | — | — | 2 Padjarakan 2 0 |41301| 135 [10,4 — | — | — | — Maron 3 0 1587) 167 [10,5/ — | — | — | — Gending 2 O f1443| 153 |10,1/ 12,7 | — 2 — Soekoredjo 6 | 902 92 10, — | — | =| — Sempalwadak 9 0 726| 105 [14,4 — | — | — | — Panggoongredjo 14 di ROOD | Ki 19,67 12,20 A4 — Kon. Willem II 2 0 965| 142 [11,6 — | — | —= 2 Tasikmadoe 8 0 1033} #84 F42,9 — | 8| — Wonosarie 22 2 [1257) 4146-|11,6 — 22| — Tjolomadoe 7 1 667 16 |M13| — | |= | Ponggok 5 1 141277) 168 |13,1/ 12,0 | — | =| — Manishardjo 87 8 14185) 144 [12,2 — | 53 | 14/ 20 Karanganom 4 1 |4254| 174 [13,9 — bl — | — Prambonan 14 2 |1448|-186 |43,1| — | |= — Tandjong Tirto 7 1 [1420| 193 [13,6 — 1 — Kedaton Pleret 4 1 1337 | 182 113,6) — Al =| Wonotjatoor 67 8 924| 130 44,2 — | 67 — Padokan 3 0 [1000/ 141 [14,1 — 3 — VERvorG Taper III. Í ‚À 2d zE z 5 | 5 el ä Aantal bws. uit Fabrieken (EAK ef 5 esi CRK APE AEP BE, Is B8| 8 Io [SEA S | B EEE | ee fe) PE Ake TEE ENEN OO Gondang Lipoero | 6 | 4 | 772| 76 | 98|121| — | —| 6 Kaliredjo 7) 0 502 IN EN mn 2 — Kalibagor 43 4 14407) 455 (A40) — | Sn Poerwokerto 1 O NADU AS EDT Bs | SS 1 | — Trangkil ga 3 (124) 144 |14,6| — | Mi — | 12 Tandjong Modjo Le Op y1415 MOAB Tj | — Rendeng 23 2 1394 465 ALB —j n Besito p) 0 863| 405 424) == n Petjangaän G 4 Hij 916, 118 12,9) — 6 — | — Kaliwoengoe 2 O0’ | 995) 120 121) — 2 — | — Tjepiring 5 014315) A66 (196 11,8 9 — | — Tjomal 1 O [1331) 186 |414,0| — 1 — | — Petaroekan 24 2 14293) 122 | OA — | Aen Bandjardawa ‘39 3 10591, 1977 HO Aat 1 — |-38 “ Balapoelang | 42 5 1060) 420 /1,4| — | SAAN Pagongan 1 0 AOL 14091405 1 —= | — Kemanglen 28 3 |1065/| 420 |41,3/440| SAN Bandjaratma 17 411072) 492 13) =| A | a ill (34) EK betjer | BEH Be Kon. Willem 1 1 | 1431) AO AAD) 1 (35) GL SSI | | PERS Kl Pagottan tel 1 783 BA OI n= SE 7) (36) DI 46 A | | | Gending 30 Dg 916 A11 | 12,1, 11,0| 16| — | 14 Djatiroto der “OO 14584 AA | SA Soekodono Al 1, }4089| AOL | 95) 11,7) ZEN Wonoaseh 3 0 [1332/ 455 |11,6) — 3| — | — Djombang 17 2 SOF 401 PA1,2) — Modjo 9 0!/-830) "419 44,6 | Tandjong Tirto 18 | 95 LIA0BAe MAISONS A ENE 1 Padokan 6 2 115 94 112,2 — | — | 16| — Bantool 413| 2} 910 "435 HAB) — | — A Barongan 19 2, ASAD MASSA ON — | a Sedayoe 70 7 (807 OE MS |: Gh Rewoeloe 7 1 14087) 437 [426] 124 | — | 1 Demak Idjo 10 por4 14092) 457 A44) — SE Poerworedjo 90 | 14, [4439 A46 [402| — Nn (37) DI 52 | | | 68 | 205 | 19 Assembagoes Ah |: 5544303462 ALG oee EE Pandjie 12 11155 | 128 [Mp lj SA Olean 13 1 1003 97 | 4e — 4 —| 9 71 VervorG TaBeL III. Ä E > E PE eld 5 L | Aantal bws. uit ee Al Se Fabrieken Se 5 ENE s Se NES ADE Bras E dans ATheSgEs EES x REESE Wrimgin Anom 74 6 1229) 4125 /10,2| — | — 7 Pradjekan 25 Dee ROD — DAB Tangarang 13 | 1266 SPIN 405 — ES 5 Phaiton 1 0 |1034| 127 |123| — AN Kandangdjatie 15 24029, 44211409 — ank 15 Jagoe 143| 12 818 OAD e= | Ob B — Seboroh 4 8 956 A11 |M1,7\ — 14\ 23} 10 Padjarakan 2044 4063) BAD IAN SS LO O7 4 Maron 33 4 11244! 155 12,8 — 17 | — | 16 Gending eS LAR IE 125 4 OS 1200 Odile nit 76 Djatiroto NLA 13 94243) 129 40,6 10,8 ine — Soekodono 90819 11072 QA 8,8) 10,9 43 70 dS 33 Ranoepakis 2264 1469 r 4428, 144 A | ATO ASD SZ — Wonoaseh 182) 24 [14141 128 [41,4 — | 79, 103 Wonolangan 10044 p1436r 429: F44D | == 9d 15 Oem boel 103 9 |1019| 1410 108 — 4\ — | 99 Soemberkareng 325 139 998| 4110 |14AF — |217) — |: 48 Kedawoeng 226) 23 [14104/\ 133 12,0|\ — |185| — | 41 - Winongan 134) 10 640 Th A20 Sylt Sn Alge DA Gayam 200/ 31 694 74 [40,7 ) — |100{ — | 100 Pengkol 38 7 783 82 10,5) — | — | — | — Pleret 14 1 826 69 1 83 — | — | — | 14 Wonoredjo A 1 911 | 116 | — 4 — | — Soemberredjo 62 7 631 dBA | 13,4) 50 12 Pandaän Oil ö 871 | 4030448 8 13 6 Soekoredjo 18 2 579 64 (11,0/ — | — — Alkmaar Akins. 834| 107 12,8) 10,8 — | — 4 Sempalwadak Aj OO (1442 194 113,5) — | — | — | — Panggoongredjo 7 1 361f 206: F45,4 | 14,7 1 — | — Porrong 52 7 1419) 125 (14,2 — | Al — | A Tanggoelangin 64 Á 147 79 (10,5! 10,7| 40| — | 24 Tjandie 28 4 [14181) 139 44,8) 113| — | — | 28 Boedoeran 9510 978 | 131 (13,4 — 14 | — | &1 Sroenie 118 12 |41230f 443 14,7 1,5| — | — [1418 Waroe 7 2 193 AOM A27 10,2) 47 — Ketegan 148 9 965 | 106 |11,0| — | 28| — | 120 Krian 120) 413 888 142 |12,6| — 6 — [114 Balongbendo 153| 413 [1054/ 126 (141,9) — | 10| — [143 Watoetoelis Aj OO 4244) 143 [MS — | — | — Á Poppoh 4 0 [1273| 139 [109| — | — | — Á Toelangan 200\ 26 [1184| 170 |144| — 4| 24 92 Kremboong 58 6 |41256| 4148 |11,8 20| — | 38 Sedatie 14 2 982 GAO 14,0 — | 14 Koning Willem IL/ 58 5 674 11 |M5| — 29| 29| — VERrvorG TaBer HI. | EE NE EE RPT EEE NT EEC EE EN OREN SD ENE EEK > 2 ze EE z aj k | 8 3 5 ‚ Aantal bws. uit Fabrieken 55 Semil e 5 Ek 5 de vi LOE ONE Ee EE Be 2e sie "hes EES SIN [Séjss 5 Ss Ee [As EE | > Ketanen 212 |+ 21 625 85 '13,6| — | 34/1371 41 Pohdjedjer 100 SHA | AAO) 436 148) — Mor Dinoyo 1.30 | A8 935) 132 (142| — | 99| Af 1 Tangoenan (128 | 12 112| 406 43,7) — | 116) SS Brangkal A) CG SHADE EET IEADED el ADA 2 26 Bangsal F248 | 20 ‘| 995) 434 13,5) — | 48} ORNE Sentanenlor Ae 1 1024) 134 499 AAA AO 7 Perning 207 © 22 974) HAAN ON EN Gempolkrep 233109 1E 033| MAT UAL 5 10,8 108 SNN Somobito ii) VAE HSL 87 | 441,0/.13,0 | 7 San Peterongan 159 | 47 1054) 495129 424) 79, AE Modjoagoeng 5 0 754 90 11,9) 122 — | — | — Seloredjo L 49/4 | -872/, 109 |42,5) 11,6 9 28 SN Tjoekir et PA Mhetes f 975) 109 [44,2 13,0 | 134 DONE Blimbing 283)“ 28 |1026)- A47} 41,4) 10,31 248 2-38 Tjeweng 242\ 32 |1101| 133 |12,1)10,4|109 | 38 95 Goedo 290) 24 1003) 4413 |141,3/ — | 169} Gom Djombang 492) 24 141135) 438 |42,2| — | STIG Ponen 95|- 10 | 960 103 [10,7 — | 43 — | 5 Ngelom 132) 41 | 892) 4142 12,6/ 14,3| 77 or Garoem | 50 5 ‘14153. 4143 '12,4\ — | 33 64 41 Modjopanggoong |223/ 16 1068) 123 11,5 128| — | — | — Soemberdadie 1490 --37 4095) 427,|44,6/ 10,9 / 372 6 Ngadiredjo [142| 54 |\1189| 14155 13,0) 10,3 [142| — | = Pesantren 278\ 25 11079| 430 124 |: — 199 TOS Meritjan 4A4| 35 899) 112 [12,5| — [244 | — 1170 Minggiran '947| 59 !1197| 152 (12,7 — | 752 3 | 192 Menang 374 31 1278) 457 | 12,3) 10,5 368 6 — Bogokidoel 648 | 55 (1300{ 153 [11,8 — [495 | — 153 Kawarassan 249 | 18 1256) 154 (12,3) 10,8) 242. — | — Tegowangi 524 | 39 (14074) A45,110,7, 10,9) 489 SAS Kentjong 649 | 53 14127) 130 |14,6| 11,0/| 438 | 184| 27 Badas 345 | 39 926| 415 12,4 - 11,6) 285. 23" 32 Poerwoasrie 890 64 988 129 13,1 | — 633 | — | 257 Lestarie 134| 12 916) -120:/415,1 | 11,5, SAT SMN Djatie 33 3 936| 104 [11,2 -— | 13| — | 20 Ngandjoek 89 8 859 | 4108 /12,5| — | 69 pra Redjoagoeng 78 8 11040, 127 [12,2 12,5 | — | — | — Kanigoro 154 jb 44 (VA0T8 | (A35 A25 | — (TO ER Redjosarie 321 A1 885 | 4109 12,4) — |= 90 Poerwodadie 12 1 849 99 11,6 12,9) AZS Soedhono 140 | 10 938 | 445. 112,0 SIA O0 1 TENNES Modjo 215 [eed 880 129 14,6| — | 33/158| 24 Tasikmadoe 61 4 189 | 108 |13,7/ — | 61 | — | — | | Vervora TaBrr [II a EAD © sE 5 5 ek Aantal bws. uit eG ERE AN Se Fabrieken [2 2 SAS Ee. | ZU eer Se be SSldg Ea gefl El FEESES Wonosarie 1308 | 30 | 1104| 437 [12,4 — 131250 | 45 Kartasoera 349 | 35 1000{ 1415 11,5) — 492 | 304 3 Tjoiomadoe [208 | 20 [1061/ 132 124 — | — | — | — Bangak (Q44| 19 |14195| 144 |12,0 — ad-r113 4 Tjokrotoeloeng 344\ 29 [1239| 159 [12,8/ — | — [305| 39 Ponggok 57| 15 |1037/ 4140 |13,5) 121 | — | — | — Delangoe (548| 48 |1233| 162 12,6) — |176/328| 44 Tjepper BU ESA AAS | AS NASA ALS Eide =d — Kradjanredjo EP ALES L | V153 13,0 Gie — Karanganom 289.36 114347 |--476 V13A) — | 53486: — Gond. Winangoen |198/ 14 |1236| 169 [13,6 — | 15/4134) 49 Prambonan Bok OS 434 A66 FAS A nei ss M — Randoegoenting 2 0 |1491{ 197 [13,2 — 2 — | — Tandjong Tirto 124| 19 |\41173, 163 [13,9 — | 29| 95 — Kedaton Pleret 1 0 |11412| 156 14,0 — 1 — | — Wonotjatoor 159| 19 |1106| 149 [13,4 — 8! 88) 63 Padokan 169: 18 [1334| 160 [12,0 — | 17/152| — Bantool LAG pr A7 4; A27 | 47313 — FLS 35 Barongan 366| 32 |1313| 167 |12,7/ — | 36/330| — Sewoegaloor 228 | 241 960| 119 12,4 — | 89/139| — Gondang Lipoero | 77| 15 |1283: 178 |13,9 11,7| — | 14{ 63 Poendoeng 161 | 22 [1206 162 [13,4 — | 22/4110| 29 Gesiekan 17 7 [1244| 170 18,4 — | — | — | — Sedayoe 255 | 26 938| 1419 112,6 — | 69/182| 2 Rewoeloe 318|- 30 | 999| 4127 12,7) 121} 4|277| — Demak Idjo 127 | 15 |41494) 167 [14,0 — | — 125 2 Tjebongan 135 7 [12841{ 170 !127) — | — | — | — Beran 80| 10 11253| 174 13,9 — | — | 80! — Poerworedjo 50 2 964\ 114 [MS — 1 48 | — Remboen 235 8 |\41137| 139 [123 — | 75|4141| 49 Kaliredjo 35 Le 886\ 104 [41,7 — | — | 35| — Kalibagor 55 4 \1228| AMA [MA — | — | 55 — Madjenang 106 | 27 891 85 | 9,6 111{ 28| — | 78 Pakkies Le Os 1e 922 42087431) 41,2) Al == | — Trangkil 24| 3 |A4102| 4144 [13,1 Silent) 24 Langsee 9 1 [1126{/ 153 [13,6 — 9|— | — Tandjong Modjo |242| 13 |1284|/ 139 (10,9) — 3/233| 6 Rendeng 79 Tete TEA — [38 MA — Besito 25 3 ERÀ 90 |M4,6 — | — |= | Petjangaän 7 1 822| 4105 112,8) — 6| — 1 Kaliwoengoe 68 7 961 | 123 [12,8 — | 2W3| — | 45 Gemoe 86 6 987 | 135 |13,1/ — 29 | — | 57 Kalimati 28 Z [4418| 106 | 9,5| 1M1,4| 18| — | 10 Wonopringgo 39 GEE RE 112 Ke IA A4,7 UI — VeRrvorG TagBeL II. | pel e 1 EN de 5 z e 82 E aj 5 5 op Aantal bws. uit Fabrieken seas slides esn ns ABI Elf lg BHE le | SEMA Se eed „0 as 9, z 5 2 Ee ES > W = ge Ë- ) Sragi 54 4 886| 124 14,0) — 8 30 16 Tirto 8 1 870| 108 12,5/11,9 — | — Tjomal 75 3 1045) 120 41,5) — | — 15) — Petaroekan 29816 872 98 [11,2 — 82 —- | 146 Bandjardawa dt 7 9 808| 4113 [14,0 25 — 92 Soemberhardjo AAD her 975 | 121, 02, 141,7 82 33 — Balapoelang DBS 874 | #4115: [A32 9 19 — Pangka 223) 14 953 | 103 10,8) — 33| 95 95 Pagongan 64 8 \1005! 116 11,5/ — 31, 33 — Adtwerna 98 3 855 | «105% ANB — 21! 7 Kemanglen G.-geb.| 70 8 913 114 112,5/-44,0j. 40} Kip 5 ) | ), 61| 73 740 84 141,3/11,0) 27) 34 — Djatibarang 85 5 |4408| 422! | 11,0/ 14.3) AO AREN Bandjaratma 316). 21 1090\ 127 (11,6 — 134 30, 152 Ketangg. West 12 1 1030| 139 /13,5/141,0) — | — 12 Karangsoewoeng 61 7 977 | ©4145: PAAL 13, En 61 Sindanglaoet 8 5) S08 99 123) — | — | —= 83 Gempol 475) 47- 14437) 439: |12,2/12,0 GOE Ardjawinangoen 116/,716 14060) 128 42,1 — 43| 13) 60 Paroengdjaja Ah 6 |[414138| 145 (12,8 12,1 Al — 40 Djatiwangi 214, 18 892 99 [111 — 6) 59 149 Kadipaten ae 125 1446| 130 |14.7/14,4| 243| — | 130 10508/6148/5367 (38) DI SS RD Kebonagoeng 56 5 [1048\ 128 |12,2 56) — | — Pangg.-redjo sawahy 40 3 14035 447 (44,2) 14,7) 2 Koning Willem Mj 10) 1 650 68 10,5 aan 10) — Barongan 8 1 1229| 133 [10,9 — | 8 — | — | | 87 A0 (39) DL S9 EN Soekodono AK! 949 86 | 9,0/12,0 — | — | — (40) 90 F. Pandjie 85) 4, /4491| 108 | OA — | en 85 Wringin Anom 15 41 11665) 135 | 81) — | — | — 15 Pradjekan 38) At JUDEA KADO 15| 23 Tangarang 45 4 915 95 103 — 20 — | 25 Bagoe 55 3 934 90 110,8 — | — | — | — Seboroh 2.0! | egels 914-918) —| SN Padjarakan 42 hf JON SS 95 39 — 3 Maron JONES. K | MAKO PSA ADO SS IE 18 Gending 176/ 14 994 | 444 |14,2/43,4 12 AE Soekodono 10 1 [4124{ 61 | 5,443,0| — |= | — Wonoaseh STD 999 | 114 [11,5 — 37 — | — ! | Ì s1 VErvorG TaBer [II. md . ee rE) Nr: 5 z £ 2 E E 2 E 5 E Ee Aantal bws. uit Fabrieken jz 58 2E 5 Ee Z 5e E 8 5 ek E) AS kels Elle JSEEE5E A ee 3 en al 5 40 2 OS „ass 2 2 Soemberkareng 46 ) 997 | 105 [10,6 — | 46| — | — Pandaän 136" 16 823 94 rt1,Al — 1127 5 Soekoredjo 196 | 20 656 66 10,4 — | 12{ 10| 88 Alkmaar 2 0 243 ZB PS Sn AE — Kebonagoeng 27 3 870| 108 [12,5 — | 27| — | — Panggoongredjo ars ne AALO tart 143) 10:50 A70 | 96 Tanggoelangin 68 5) Shed GOL =d A Kremboong A3 5 1206 (0 AAA TOB bl — 19 Sedatie 24 3 823 90 |10,9/ 12,81 MM — | 13 Koning Willem I[L/217 | 18 676 77 11,4) — | 68/149 | — Ketanen 35 3 552 69 (12,4 — 35 en Pohdjedjer 8 | 879 121 [13,7 — | — == Bangsal 50 4 822 99 [12,0 — | — NG Somobito 155 | 18 946 97 (10,3, 12,0| — | — [155 Peterongan 52 6 |1254| 156 [12,5/ 131 | — 21 50 Seloredjo 14 1 [1042y 147 [11,2 128| — | — ! 14 Blimbing 1 0 [1154 79 | 6,9) — 1 — | — Modjopanggoeng 6 0 522 60 |11,5) 13.2| — | — | — Pesantren Tegallan | 5 0 311 26 | 84 — | — | — | — Pesantren Sawah 5 0 949 TT | ne een Meritjan 1 0 AAT 51/13,6 — 1 Lestarie |445| 13 | 904| 416 |12,8| 118| 34 | — [144 Djatie U 6} 4 FA429| 420 [107 — | — 6 Ngandjoek 205 | 18 891 | 104 [11,7 — 92 | 108 5 Redjoagoeng 105 6 879 | 407'r12,9} 427) =S —- Kanigoro 138| 10 [41050{/ 128 [12,2 — ETS 437 Pagottan 65 4 11479) 143 |121| — JO Se A6 Redjosarie 1 0 536 59 [111 — 1| —= | — Modjo 178 9 [1025|/ 138 [13,4 — | — [178[ — Wonosarie 109| 414 [1168|/ 139 [11,9 — | 46| — | 63 Bangak 53 5 11663/ 114 [108 — | — | 48| 5 Tjokrotoeloeng 188| 16 1474) 147 112,5 30/130| 28 Ponggok 16 kad TLZO AASML25 HBN ii Kradjanredjo 22 441287) - 165% 12,8 rl en Karanganom 18 3 [1230{ 154 |12,5| — nd Gond. Winängoen (450) 10 |4174) 4152 [13,0 — |147| — 3 Prambonan: Gi 40° ASPE SELS AAS) — fr 311,30 — Randoegoenting 85 5 1066| 135 [12,6 — re) 7 Tandjong Tirto 492 6 |1054| 139 [13,2 — 8) 23 1 Padokan 74 SOIL A34 — | 20} 48) — Bantool 58 G IN1205 162125 — | — LS — Barongan [135/ 412 (1257) 4153/12, — 21133 | — Sewoegaloer 87 Bek1323) 13603 — | 7 10 Gondang Lipoero | 75 15 |4442! 145 13,0) 12,0 42) 3/ 30 Vervorg Taper HI. â je 2 Ze E le 5 j= ES Aantal bws. uit ' Sie Seles CEES N ce à Fabrieken EZ 5 BS Se Sms s 2 La E =| do le) er) ‚ ==) =| 5, =S MGE EEE DME Poendoeng 70 9 |4470{ 156 133) — 20) 22 28 Sedayoe 10 03 918| 108 |11,8) — | 56 66} — Rewoeloe 38 Ä | 1069 ABS NED 2 Sns Demak Idjo 117 | 414 [1016/ 136 |13,4| — 36 Bin Tjebongan 136 7 [1273/ 148 [MA — | — |= | — Beran (“79 40 |41165) 459 NASA Sul Pakkies 47 4 | OL7| AOS ASS ZE 32 — 15 Langsee 1482|\ 414 |1008/ 124 [123 — 26 == tER Tandjong Modjo 68 Á 965| 444 [ILS — 5 — 63 Rendeng 8 4 567\ 65 |11,5/ — 3 en Besito 147 | 16 605/ 71 MB — | — | — | — Majong 53 6 867| 401 [44,7 — 36) 19) "2 Petjangaän 233 29 583 19 13,6 — 123 211983 Kalimati 1000 0 | 765| 84 \A10/12,5 Sinn Tjomal 969 | 414 [1013 132 [13,0 82) 187) — Petaroekan fis: 5 154 81 [408 OENE Jandjardawa Ah 5 959) 121 [12,7 — | — | — a Pagongan 1 0 920[ 4116 [12,6| — 1, — | — Adiwerna 15 7 987| 147 [MM — | — 15 == Karangsoewoeng 7) 1170| 140 [12,0/14,0 | — | — 2 Sindanglaoet AD 0 9541115 JAI En 9 — Gempol 24 1185| 136 | 11,4/12,4 | — DAR Ardjawinangoen 12 2 14465437 HALTE 12) — Paroengdjaja 40 5 [4075/ 128 |411,9/12,3 | — | 39 1 Djatiwangi 213 [e23 962| 101 [10,5 — | — 28) 245 Kadipaten 178} 49 …„41036| 4124 141.742, 12 54 (41) Tjep. 4 181418481900 Assembagoes Li 5 [1441| 146 [10,3 — WI — | — Pandjie 10 O 41294) 4140 10,8) — 4 6 — Olean 57 6 |41071{ 104 | 9,1 — 48 3 65 Wringin Anom 214 | 16 [1032| 109 [10,6 — 62. 88) 61 Pradjekan TO em 4082 | 113 1405 Se 19| — Boedoean 9 de 050 94 | 9,0 — 9 — | — Phaiton | 1 698 62 | 8,8 — 1 | Bagoe 16 41 843 95 [11,3 — —_ Padjarakan 10 1 4057) 441 |10,5/ — 7 3 — Gending 30 27140781406 10081 15,3 Lj — | 26 Soekodono 30 2 11056 98 | 9,3 11,7 | — | — | — Wonoaseh 6 1 954 | 118 112,4 6 — | — Wonolangan 8 1 [18364/| 4151 [M44, — 6 — 2 Oemboel 182) 46- 11049| 444 :/10,6) — | 119| SO Kedawoeng 254| 25 933 | 110 [11,8 — | 235| — 19 Winongan 8 1 501 60 [11,9 — 8 Zien VeEervorg TagBer II. LS = E sE 5 ze En Aantal bws. uit | SES IS CE 8 Ss Fabrieken SSS ee SES le sld else EN EAK o [Seele | SSS SITE 5 SN „Se Gayam 11 TN IRBIERO A NDOE pe AA | Wonoredjo 2 0 197) 100 | — | — en ee Soemberredjo PR RE SLOD A38 e= Alkmaar 7 sl 554 60 |10,8[ 12,9 en | — Porrong 137 18 1040 | 122 |1 17 — Lek 58 Tjandie 57 8 [4080| 120 [14,4/ 42,0| 42} —— | 45 Boedoeran 34| 4 vo A NE Dn A a dr Ot 47 Waroe 11 1 441: =105.4713,%1 :9,a) AA — | — Ketegan 5 0 BIG MELA IAN Te Dl — | Balongbendo 7 TE tORN ETATS 1 — | — Watoetoelis 94| 9 [1242 140 [A15 — 43) 51 — Poppoh 56 6 12417) 180 |10,7| — | — | 56| — Toelangan 37 b 1059} 497 43,0 | == TE Kremboong HOO NT E20 TRIAL IKEA ABOE Kk Sedatie AA 6 924\ 83 | 9,0/119| 26 — | 15 Perning 205 | 22 192| 97 112,2 | —— 49/ 156 | — Somobito 19 280 CSO TLOS A80 Ik Aleh Peterongan 16 2 459| 52 114,4/ 12,8 1416) — | — Tjoekir 9 1 OAD) «SIEN 137 Ge Tjeweng 21 3 |}1080/ 4132-/42,2| 44,0) 4 — | — Goedo 3 0 104 67 | 9,6| — 3| — | — Lestari 59 5 135) 89 [12,2/13,5| 54 5} — Randoegoenting 10 1 1241) 144 |11,6| — 10) — | — Poendoeng 6 1 14454) 446 [42,7 Gij Madjenang 15 3 650 60 9,3) 412,9 "43| — | —= Besito 3 O0 | 472 96 [MB — | — || Tirto Á 0 686| 78 11,3) 14,5 U 2 — Petaroekan 118 8 907 92 MOR) | A — 4 DAA 42) SW 1 1180, 573 244 Soekowidi 1 0 [1294 112 | 86) — 1| — | — Kebonagoeng 86 8 949-416 (82,2 — 21| 59, — Sem palwadak 92 8 [1063| 142 [134 — | — | — | — Ketanen 33 3 526 68 '129\ — Kal HON Bangsal 6 1 950| 122 12,9) — U | 4 Somobito 6 1 862| 86 [10,0 141 | — | — 6 Djatie 8 1 962, 105 10,9) — Mt (43) SW 3 | En Soekowidi 145 | 23 969 80 | 83 — 52 93}: — Assembagoes 60 62500 169 PELL) — | — | —— | 60 Pandjie zag 4 457. 123 (10,6) — | — | — [239 Olean 108| 412 |1408| 110 |-9,9| — | — | — [108 Wringin Anom 29 2 1289) 123 | 9,6| — 3) — | 26 84 Vervora Taper III. = 4 even — Î : sz Ee z 5 2 je E a 5 5 5 et Aantal bws. uit Fabrieken 258 AE Eide je Sr BRE ee SNE ee [EES Thees En & | Sus E Pradjekan 97| 10 |1285| 127 | 9,9 — | 44 — {| 53 Tangarang 236| 23 |[41087| 443 [10,4 — [121/ 44l 7 De Maas 20 877 73 | 84 — U — | — Phaiton 41 5 858 84 | 9,8 — 5| — | 2 Kandangdjatie Et 1 |41376| 4134 | 9,5 — |l —l| Maron 12 2e AAD 49201445 — 5 — 7 Djatiroto 36 0 41121) 1412 [10,0 — | — | — | — Soekodono 118 7-14) 1421): 9,0 40,0) Sh 8 Oemboel 14 4 890 88 |! 98 — | — | — | 14 Kedawoeng 5 1 1334) 145 [10,8 — — 5 Winongan 334) 24 797 84 10,6) — |212/| 66} 56 Pleret tl 1 980 83 | 85 — — | MM Wonoredjo 2 0 692 9 | — | — 2 — | — Pandaän 14 2 831 OA I1AAL — 8 Ok es Soekoredjo 47 5 805 81 | 101 30 — 0 Alkmaar 14 ij 590 69 | 1458) 12,6) =S 14 Kebonagoeng a 4 945. 116: 12,2 24 20 — Sem palwadak 40% A47 VAS 41351124 — lS Panggoongredjo 60E RS 802} 123 115,3 -12,6| 24f apa Porrong 12 2 r1220| 135./141,0 — 12 — | — Tanggoelangin 198 43 856 82: 9,5 12,31 62}: AARS Sroenie 3 02140964 41251429 12,2 | — 1 Ketegan 2 0 446 41 10,5) — 2 | Sedatie need 748 80 |10,7| 123 | — | — 5 Kon. Willem 1 29 2 155 84 |11,1| — 9| 20 — . Ketanen 14 | 577 An A2 rr 14 — | —- Pohdjedjer 1 0 17) 132 [14,4 — 1 — | — Bangsal 39 3 733 96 13,2 — | — | — | 39 Somobito 21 3 10224 106 10,4 434 Zit Peterongan 37 4 1441194 1351) 44,4) 12,3) — 4 SR Blimbing 3 OPI AAOA A A35 1A4,6 40,9 Se TE Tjeweng 38 5 |1154| 122 (10,6) 10,7| — | — | 38 Goedo 25 2 1030) 107 10,4 — ! 46} —! 9 Djombang s4| 6 1038) 121 11,6) — | 20| — | 34 Ponen 106) 44: 1027) 1418 44,5 — | 44 — | 62 Garoem 21 2 (1224) 127 10,4 — | — | 101 10 Soemberdadie 21 2. [ARS 1264402126 | 47 4| — Meritjan Aen 693 19 [MA — | — | — 2 Menang AAR A PAASLije 1431 12,4 41,8 Al Sid Kawarassan 1 0 800 O4 44570 41,7 1| — | — Kentjong 6 0 790 97 112,2 13,4 1 9 — Badas 68 8 9501) 107 14,3/41,9 | 40} — | 27 Lestarie 19 2 744 102 143,7}426 1 |= Djatie 8 14 925, 103 11,2 — 1 | — 7 VervorG Taper III. Fabrieken Ngandjoek Redjoagoeng Kanigoro Redjosarie Modjo Tasikmadoe Wonosarie Tjokrotoeloeng Delangoe Gond. Winangoen Tandjong Tirto Padokan Barongan Gesiekan Sedayoe Klampok Bodjong Pakkies Trangkil Langsee Tandjong Tirto Besito Majong Pangka Kemanglen Bandjaratma Djatiwangi (44) SW 5a Pandaän Sem palwadak (45) SW 16 Kebonagoeng Sem palwadak Poerworedjo (46) SW 70 Soekodono Kebonagoeng Ketanen (4 7) SW 111 Soekowidi te) 7 /o van den aanplant der fabriek TEJ OO%CODNDOOWW WIEN DO dn En Ne) Om O bw. Pik. riet per br. Aantal bws. uit Re 5 28 8 N= 3e el ve z2 = San ae Ee s 25 PET, ER A ON AN A Ee 413 'LAAI8 | 42,0-ppezele) | HIBMA — | AO 102 |1215| — | 63| —’| 98 VAA MSH Per OE — 60 [412,7 — en 85 10,7| — EIND — 1531 UAE == 10 20} — 146 (11,9) — | — ! WB — AAA |129| — aje ASW AFH ER | 157 [12,5| — | — | Ul — 179 110,2, — bl — | — 108 IO fr sja kn 144 [44,9| — | 47 42| — 163 |12,8/ — — 1 147 [13,9 — | — | — 2 124'|42,3| 13,0| Tl — | 34 EEE AO is A 134 |12,6\ — 21| — 7, 169 11,5 — | 87 104 | 9,7) — | —- | — | — 40 [12,0| — 6 =| — SE oo Se 23 86 11215) 11 3 — | — 127 [12;0, — 25/ A2| 37 196 IMAI9 | — jj 40E | — 1006/ 802 (1325 87 [10,2| — 2 — | — 122 [13,9 — |— | — De en 144 |42T | — | A 46| — 162 131) — | — || — Bast 90 EE — 4 27| — 89 | 9,5 10,2 — a en 104 |12,2{ — 1 — | 87 [15,3 — p/j 2| — 9 11 | 96| — a) 1 | — 86 VErvora Taper III. Ln Z 22 2 5 5 a 5 5 ES Aantal bws, uit Á » B SS ld IS 2 5 ED ij Fabrieken - An EN EE KN DP Sdiri | 0E ele s er 7 > ASO ENE wessel SS ISES os ml al S En ae eel [>= Olean 9 1 999 8 | 98 — | — | 9 Pradjekan 9 Lr 2434 29,9 — |= |= Phaiton a 6 847 89 |10,5| — 5) 39| — Maron 3 O |1068|/ 134 [12,6| — | — | — | — Djatiroto 93 2 11851/ 1418 | 6,4 12,5 — | — | — Soekodono 74 A 987 | 100 10,2| 11,0 — | — | — Winongan 46 3 674 1 S= AA 6 | 23 Wonoredjo 43 6 182| 104 == il 15e OS Pandaän 2 0 920: 99 (10,8! — 2 — Soekoredjo 1 1 907 | 100 \M,0/ — | — | — | — Alkmaar 2 0 848 | 4411 |13,4/| 11,9 2 — | — Kebonagoeng 81 81 974 4271130} — 7) 74 — Sem palwadak 213| 19 [1435| 156 (137| — | — || — Panggoongredjo 126| 10 |41444| 460 |14,0| 12,7| 98| — | 28 Kon. Willem [I 3 0 | 774 94 112,2 — 3 | — | — Ketanen Dl 5 683 96 '14A| — | 18 33 — Pohdjedjer 8 1 766| 1416 |151| — 8 — | — Bangsal A0 ve 692 96 | 139 | — 29 10 Somobito 26 3 737 81 10,9/ 13,5 | — | — | 26 Goedo 6| o | 984l 107 |408 = n Garoem AA bre pl OIAABN A35 AA L— | 10 — Soemberdadie 12} ---4 44084| 149 |41,0 | 42,7) Zn Badas 44 je A 112965 [425 143,0) 42,7) OV Djatie 1 est 14009) A40 14,5) =S 1 | — 6 Redjoagoeng dt 1./1271|-143 111,2) 12,6) == Redjosarie 1{ O0 |1438|/ 158 ,11,0) — | — | — 1 Modjo 57 3 958| 136 \14,2) — | — | 51 — Bangak 64 6 [1146| 139 |121| — | 28| 341 2 Prambonan 4 1 [1432/ 154 133) — | — — Poendoeng 1 0“ }1017 | 139 113,7}. — 1 | — | — Sedayoe 12 1 942 140 [12,0| — 4) Al 4 Demak Idjo 3 20111039 r 145 AAD 3 | — | — Tjebongan 4A1| 2 [1000) 136 13,0) — | — | — | — Poerworedjo 15 to rd440r 148 110,2) == 3 | A Kemanglen G.-geb.) 5 1 752| 101 [13,5/ 11,0 — in ) ) del 10 528 66 |12,6) 14,0 | —l ven 232 | 350 | 115 (48) SW 425 | Sempalwadak 17 2 [1053| 144 137) — | —|— |= (49) SW 499 Sempalwadak 29 3 11470) 159 (43,6). == |= NE e ©) el | VeEervore Taser II, | | | | sE ME E E 5 1 E d 5 | E | 5 k, Aantal bws. uit Fabrieken SE eN heee ol FOS Iblis | SEE del sies ot sEEEES NN EN 2 ja „SSS (50) SW 772 Soekodono 1 0 850 Tr LA ON ed Soekoredjo 9 0 997 60 [10,0| — | — | — | — Kebonagoeng 21 2 894| 141 112,5| — One =S Sem palwadak 63 6 AOR ent SONNET a Peterongan 3 0 Ge 7 he US oe Ee AN A 2 Goedo 7 4 977 96 | 99) — | — | — 7 Djatie 0) 1 (1008) 110 10,9 — 1 | — 8 Poerworedjo 16 1 a Et be de ESL OLS AE CO 435 | 17 (51) SW 908 i Kebonagoeng 2 0 940| 410 |11,7| — 2 | — Sempalwadak ol oa Ae He AE Ze Dl SEE (52) SW 1055 Tr Seboroh 5 0 326 OR Pe On Kebonagoeng 47 5) 785 96123 eZ Ze Sempalwadak 65 6" F4084| 439:/42,8) SLS — NI (53) SW 1114 > Olean 15 % MLSS) 1404098 3 19 Bangsal Á 0 876 113 [12,9| — 1 1 2 Somobito 10 1 823 Som 0r PA 20 A) Djatie 7 1 956 140 114,5) — AA Redjosarie 10 1 990: 424.422 Ole 4 Kedaton Pleret 9 0 PAA12 44051496) — | — En Sewoegaloor 2 Oe LOO Pr TAL EDEN SS AN An Poendoeng 1 OEE ZOR DANE KD den Tjebongan 4 0 802 88 [105 — | — | — | — 14 | 4 (À (54) SW 1381 di Sem pal wadak 39 h 11244| 164 [13,2| — | — | — | — (55) SW 1485 Sempalwadak 22 2 14292 174 13,5) — | — | — | — (56) JV 12 Wonolangan 12 berte msnen 94) — | 12 (57) Koesoemo / ad Olean 1 0320 143 8.6 | — ON (58) GZA Soemberredjo 5) | 557 AOR | 13,2) elk ard en Sroenie 14 4 |4037| 400 | 9,7| 11,6) 14 kts 1E A 88 VERvorG TagBeL [II ee ie or (Be > : Ë ! 5 Ee 2E E 5 : 5 z 8 Aantal bws. uit Fabrieken (SSS Bis Eed 2 SB lr 4 8 ede BSE AE ISA SE |oo le ZZ (59) Pwd 4 Alkmaar 7 1 465 55 11,8 12,7 | — | == Ketegan d 0 [41000{ 108 108 — 1 | — Poerwodadie 8 0 821 90 [14,0 | 13,7 | — | — 8 Kalimatt 10 1 738 B | 7,11A2,2 — Wonopringgo Lo 0 991 70 | 74 |14,2| — | — 4 Tirto 0D 1 14136 02.841 13,7 == =S 5 Soemberhardjo 25 2 {1006 90. 8,9 146 — 25 1 | — | 59 (60) Pwd 7 | | 5 i Alkmaar ë 0 804| 88 [111 /413,0| — | — 3 Redjoagoeng 0 588 61 [10,4 | 12,5 en Poerwodadie 31 Dr Died 82 [40,8 13,9| 12) — | 19 Ketangg. West 1 0 |1046f 4100 | 9,5 | 16,0 1 | —— | 13 | — | 22 (61) Pwd 10 | | 5 ET Alkmaar 39 5 590 68T dd 5 A7 8 1 | 30 Redjoagoeng 7 0 44431. 430 144,7 | 12,4) Se Poerwodadie 44| 1 | 91) 9 103) 134} — | — | 14 Ketangg. West 1 0 792 108 13,6) 16,3 1 ol == 0 (62) Pwd 14 Ens Alkmaar 12 | 641 71 [44,2 412,9) 1 Redjoagoeng 14 | 912| 404 11,5 12A| — |= Poerwodadie 78 5 836 94 111,3 [| 14,2| 22| — j 96 Ketangg. West 1 0 AOT A28 141,9 | 45,5 1m . 39 | — | 56 (65) Pwd 38 Alkmaar 26 3 609 68 [44,21 12,7 | AST SS 8 Redjoagoeng Ee 874 97 | 44,1) 12,7) =| Poerwodadie s1 5 940 | - 103 |141,0/| 13,6 | 53| — | 28 Ketangg. West 1 0 860| 409 [12,7 | 14,9 1 — | — 72 — | 36 (64) Pk 1 Petjangaän 5) O0 |41437| 41417 (103) — | — | — Balapoelang 7 1 (41232|\ 4130 /10,6| — | — 7 Pangka 514| 31 [41254| 407 | 8,5| — (327,1 164" 25 Ädiwerna 26 9 111492 135 ne DON A) LS Kemanglen G.-geb.| 20 2 14427 4231 8,6) 13 | ON N ) RD 6 af 815 66 | 81 13 6| — | — Karangsoewoeng 1 0 907 88 | 9,7 | 14,0 1} — |= 379|472| 26 (65) Pk IL groen Pangka 12 4d 11456 129114, 5 7 — VERrvora Taser III. 3 g E E E | 3 E E 3 5 | 5 5 u sns uit Fabrieken ee slee PSS, ldel Bah ee |oo [SCEE EE eel BEM (66) Krebet 6 Ketanen 1 Ot AAN7 | 124,1,14,1 — ARES (67) RG 667 Randoegoenting 12 LTE ld ET OAN en (68) Hawai 109 Djatiroto 6 Overa Hats OR = hi i (69) Zwart Cheribon Alkmaar 29 3 599 16 |12.6| 12,5 Gin 20 Koning Willem II (134/ 11 669 82 | 141,7 44\ 60 | 30 Ketanen 14 1 401 53 113,2 — A En Bangsal 2 0 GAO LZR 2 Seloredjo 18 4 SHS LOS AOL 18 Ngandjoek 11 7 832 CUB ECH dine hah 7 Redjoagoeng 155 9 Ga 206 UP LiEABDAN EER Kanigoro 30 pl 902 4e KO Me BDA mee en 30 Pagottan 26 980| 107 10,9 — 29| — | 235 Poerwodadie de ES) 153 92124 12,57 = —| 322 Soedhono 106 7 880 EI U nn NE Modjo 96 5 S7p; 114130 — "| — 96 Majong 65 7 105 85 12,0) — KON 0 Petjangaän 33 4 638 81 | 12,6 ee 3 Kalimati 14 1 915 Samon ton pts 14 Adiwerna 1 0 914A\ 114 | 12,5 in Ì Bandjaratma 6 Oe LOD SEE NRNOEL ee SS ie Eee Gem pol 7 Re LOSD ASA EON ADA pe EE 7 Ardjawinangoen 13 2 902| 106 11,8 det ie 1 Kadipaten 29 2 929 107 14,5) — | — | — | 29 (10) Gestr. Preanger 153 | 60 1034 _ Alkmaar 1 0 118 1d d1s0 130 an — Petjangaän 47 6 716 0126 — 1 — 46 (11) Zwart Muntok ema 0 Djombang úf 1 961 MER Sj 105 — ri EE Klampok A Oe 14089 RO A42 —= Hd (72) Batjan ej ge Pradjekan 14 HOOD A00 #40) — | 14 Sempalwadak BES E12 TAGS LAG RASA — PA Panggoongredjo S. | 31 2 OLO 125MP1307) 11,7) 48 — 13 Soedhono 5 0 90 LTA, — VENS - Kadipaten 1 0 788 Sata 08) 13,1) =op ZE 4 18| — | 28 90 VervorG TaBeL [II EE sE Ze, 5 En Aantal bws. uit Fabrieken Ben helse 8 5 I2S ABP STE nlsBEl ER le [Seles os OG, © 5 el Te Dv B > 0 5 2 ML 2 (73) Wit Manilla Pandaän 192 d 739 80 [108 — | 12 | — |= Kadipaten 7 0 897 97 1108) — | — | =| 7 (14) Rood DNG NE Pandaän À 0 945 98 [10,4| — kl | Modjoagoeng 5 0 829 11 | 9,3 13,8 =| Sn Poerwodadie 6 Os 019 99 | 9,7/ 12,9 | — | — 6 (75) Rood Ceram ie Olean 1 0 [1390\ 114 | 82| — 1 =| Djatiroto 100 2 |4481| 126 107) — | — | — |= (76) Yellow Caledonia EE Panggoongr. Saw. 1 0 |414175) 126 |10,7| 14,2 — | — 1 (17) Diversen Te É Assembagoes 20 2 1858 POJ Pandjie 1 0 1445 » Olean 3) 0 Diverse POJ-soorten Wringin Anom 1 0 1991 POJ Pradjekan 36 Lo Diverse POJ-soorten Padjarakan 2 0 2081 POJ; Krebet 88 Maron PD) 0 Diverse variëteiten Gending 14 1 ) » Djatiroto dl 0 H. V. A. 320 Soemberkareng di 0 Diverse POJ-soorten Winongan 10 1 D) D) D) Pengkol 1 0 D) D) » Pleret 6 0 D) » ) Soemberredjo 13 1 » soorten en gemengd gesneden Boedoeran 3 0 Diverse POJ-soorten Sroenie 2 0 Proeftuinen Waroe 2 0 Diversen Ketegan p) 0 ) Krian j 0 Krian-soorten Balongbendo 10 1 Balongbendo-soorten en POJ-soorten Toelangan 3 0 POJ-soorten Kremboong 1 0 D) ) Ketanen 8 1 Ketanen-soorten Tongoenan 30 Á Proeftuinen Sentanenlor 153 1 Diverse POJ-soorten Modjoagoeng 4 0 Diversen Tjoekir 25 2 » Vervore TaBer II. 5 ® SA Ene Fabrieken EEN AS 8, DSS Tjeweng 11 1 Proeftuinen Ponen 29 Le Diversen Ngelom 7 1 D) Garoem 2 0 H. V. A.-soorten Soemberdadie 16 1 Diversen Minggiran 21 1 Proeftuinen Bogokidoel 7 1 Bogokidoel-soorten Kawarassan 16 1 Proeftuinen Tegowangi 17 1 D) Kentjong 34 3 » Poerwoasri 99 7) Gemengd gesneden Lestarie À 1 Lestarie-soorten Djatie Je 0 POJ-soorten Ngandjoek a) 0 D) » Redjoagoeng 1 0 Redjoagoeng-soorten Kanigoro 3 0 Proeftuinen Pagottan 18 1 Diversen Redjosarie 2 0 » Soedhono 140 | 10 Soedhono-soorten Modjo le) 0 Diversen Tasikmadoe 2 0 POJ-soorten Wonosarie 2 0 Diversen Tjolomadoe 1 0 2081 POJ Tjokrotoeloeng 1 0 2545 POJ Manishardjo Le 0 Manishardjo-soorten Kradjanredjo 2 0 Tjomal-soorten Kedaton Pleret 2 0 Diversen Gondang Lipoero 6 1 Gondang Lipoero-soorten Sedayoe 41 4 POJ-soorten Rewoeloe 8 1 Rewoeloe-soorten Demak Idjo 2 0 Diversen Medarie 10 1 » Poerworedjo 14 1 » Remboen 3 0 POJ-soorten Klampok _ 7 0 Klampok-soorten en POJ-soorten Bodjong 16 1 Proeftuinen Pakkies 95 7 Pakkies-soorten Trangkil 4 0 Zaadrietsoorten Majong ) 4 Majong-soorten Tjepiring 38 2 Tjepiring-soorten Kalimati 1 0 Diversen Wonopringgo 1 0 |} _Wonopringgo-soorten Tirto 5) 0 Diversen 2 Tjomal A » ie) bo VervorG Tager III. aen re en ee ee ee enn venen ere EE ee VEE - 2 5 ONS Fabrieken SNE ais EN En hes zl ons Ee Petaroekan 2 0 | __POJ-soorten Bandjardawa Lo 210 1 D} D) Soemberhardjo 7 4 Soemberhardjo-soorten Pangka 12 4 Diversen Kemanglen 22 2 Proeftuinen Ketangg. West 5 0 Diversen tele) Nieuw Tersana 5 0 p Karangsoewoeng | 0 ) Soerawinangoen ld Rietschel 1 Ardjawinangoen 5 | | POJ-soorten Kadipaten 3) 0 Diversen Ü 03 Tabel IV. Samenvatting van de cijfers van Tabel III in dezelfde volgorde der rietsoorten. 5 en IE 1 u. Wet ta Rietsoorten 5 5 5 E al EMR EEn Ee 2 5 5 EI 8 [S de: B en ee SSS 1) 66 B 5 0 965 ALAS MES A3 AN ARIES 88 2) 223 B 156 0 gA1 106 1| 11,3 | — LON 54e 30 3) 247 B 52743 | 261/, |4073| 4105 | 9,8/14,4| 26| 141| 63 4) 221 B 152 0 956 KOL AAN ASA ZONE IEN 26 5) 340 B 9 0 830 05 111,5 | i— —= |= 1100 6) 379 B 85| 0 [4028| 4128 |425|448| 54| 46| — 7) 100 POJ 19618 93/, 931 1424) 12501407) COB MUL 4.0 8) 36 POJ 119 0 1184| 4419 [40,5 44,7| 100} =| — 9) 139 POI 88| Oo | 824| 88 |40,7|428| 81| — | 19 to 213 POJ 505 1/, 811 85 [10,5 14,0{ 72|: 26 2 tape 228 POJ 38 0 1145 91 8,0 — Sed 18 12) 826 POJ S1 0 953 105 [141,0/12,3) 41| 59| — 13) 979 POJ Ja 1/, 888 03 110,5/10,5| 83 Onit 15 14) 1101 POJ al o | 525| 49 | 9,3|42,7| 29! 78| — 15) 1228 POJ 187 0 1037 96 93 43,5 18 Bd | 169 1335 POJ 59 0 756 83 [141,0 14,2| 60{ 40| — 17) 1337 POJ 200 0 820 90 |14,0/43,6| 53 47 — 18) 1419 POJ 56 0 812 901 AT 13,5 60E JM == 19) 1499 POJ 1088 1/5 892 93 10,4112,8| 46| 50 4 20) 1507 POJ 258 1/, 984 93 9,5/14,4| 48) 52 — 21) 1547 POJ 2992 0 953 1025 10,71 13,2. |« 30 OA —= 22) 2379 POJ 150 0 910 90 99/13,41| | | — 23) 2727 POJ | 0 912 92 [10,0 — | 100} — | — 24) EK 1 469| 4/, | 907| 400 |44,0|42,4| 39| 50| 44 25) EK 2 12669 61/, 1254 123 98 | 19,51: 34 481 20 26) EK 6 AG 0 1518 131 8,6 | — — 1100 | — 27) EK 28 62755 31/5 1147 1344 44,7 | 12,3 AA 137 16 28) EK 30 341 | 1/, 4424) 126 |142|127| 7| 76| 47 29) EK 31 86 0 1265 142 [11,2 — BRE OO 30) EK 40 218 0 1225 138 | 44,3 | 13,4 6| 88 6 31) EK 41 32 0 1170 142 [124 — — | 100 — 32) EK 42 29 0 1AAt 4162 44 2| — — |100| — 33) EK madoe 534 1/, 1145 138 |141,41/4141,6| 49| | 20 34) EK betjer | 0 1431 160 |141,2| — ike Hf O0 35) GL 881 44 0 783 84 [10,7 | — 36 | 64| — 36) DL 46 314 1/4 1004146 FAL,6I 14,3 23} 70 7 37) DI 52 27564 | 133/, |4086| 4130 [12,0|11,3| 48| 28| 24 38) DI 88 114 0 1021 13OREEST | 14,10 70 EN We 7 39) DI 89 BleeD dad) aant 90l42,0) — | — | — 40) 90 KF 6116 3 984| 1418-|412,0/12,0| 33| 33| 34 41) Tjep. 24 2064 1 997 AAN | 19,7) DON her D 42) SW 14 9321 0 034| 118 |12,6/14,1| 32/| 56) 12 04 Vrrvorg TagrL IV. oe SESSIE ls IES , SES EE Pe SE Rietsoorten ES 5 2 En bef Son ee 2 2 a = z > 0 AS oe SEE EEE Eh e= pil SW 3 | 3612 | 13/4, (1027 143-/14,0/ 12,0| 32 26} 42 44) SW 5a 26 0 876| 119 [13,6 — [100 — | — 45) SW 16 93 0 |1155| 145 12,6) — | 44} 56| — 46) SW 70 14 815 96 |11,8/ 10,2) 82| 18 | — pd SW 111 1158 if, [1056/ 126 (141,9) 12,3| 33| 50} 47 48) SW 425 17 0 1053) 4144 143,7) — | — | — 4 SW 499 29 0 1170), 159 13,6) — | — | — 50) SW 772 123 0 930| 115 '12,4/ 12,6 7| 63| 30 51) SW 908 53 0 F4A46 432. ES 100, — 52) SW 1055 114 0 947 | 4119 [12,6 — | 49 A | — 53) SW 1114 56 0 998 | 440: | AAG ODIOM 8) 65 54) SW 1381 39 0 |1244| 164 | 13,2 — | — | — 55) SW 1483 22 0 (1292) 174 13,5| — | — | — | — 56) JV 12 12 0 [1486, 441 | 94 — | — | — | — 97) Koesoemo 1 0 \1320/ 113-| 8,6 — |100| — | — 58) GZA 1) 0 911 87 | 9,5) 12,0/100| — | — 59) Pwd 4 60 0 884 80 | 9,0 13,7 2} —= | 98 60) Pwd 7 36 0 768 82 |10,7/ 13,8 | 37 | — | 63 61) Pwd 10 61 0 127 82 445420 vel 2 SE 629 Pwd 14 102 0 824 93 |11,3/13,8| 38 | — | 62 63) Pwd 38 117 0 861 95 |141,0| 13,3 | 67 | — | 33 0) Pk 1 5771 1/, (1265) 109 | 8,6/ 13,0) 66| 30| 4 65) Pk 1 groen 12 0 [1456) 429 [11,9 — | 42| 58| — 66) Krebet 6 1 O [14117 124 |44,4/ — | — [100] — 67) RG 667 12 0 1729) 193 |11,1/ — | — [100 — 68) Hawai 109 6 0 (1447) 131 | 9,0 — | — | — | — 69) Zwart Cheribon | 1408 sl, 834 98 | AASI er el 5) 83 70) Gestr. Preanger 48 0 716 90 | 12,6) 13,6 4\ — | 96 71) Zwart Muntok de 0 1008) 108 |10,7/ — [100| — | — 72) Batjan 179 0 [1032/ 4134 [13,0 141,7), 39| — | 61 73) Wit Manilla U) 0 797 86 (10,8) — | 63} — | 37 74) Rood D.N G. 15 0 936 91 | 9,7 13,3 | 40| — | 60 75) Rood Ceram 101 0 [1183) 126 [10,7/ — 100| — | — 76) Yellow Caledonia 1 O0 [4175) 126 |10,7/ 14,2 | — | — 109 17) Diversen 1095 | 1/, Totaal 199056) 1086 | 120 |41,0/ 12,6 |41/,/28°/,/31°/, neh Ep Toet pede * e $ 4 es Ke $ VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië EN AN, MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE. | B 0 JAARGANG 1923, No. 3. | DE SAMENSTELLING VAN DEN AANPLANT 1922 — 1923 DOOR J. VAN HARREVELD, SECRETARIS VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE. N. V., BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v|h H. VAN INGEN — SOERABAJA. \ eed 51 Ei oe => Ë Enk maen re eeen en ef ene A nt rd deni ele a en te DEN EE en Bd Laenn à ter ee doek Sanur eeen an vier Hg A Cd eenden een, ze VIN LED Eb: LIBRARY NEW YORK BOTANICAL GARDEN MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION En Bn DA) Jaargang 1925, No 3. DE SAMENSTELLING VAN DEN AANPLANT 1922 — 1923 door J. VAN HARREVELD, Secretaris van het Proefstation voor de Java-Suikerindustrie. Voor de statistiek van de samenstelling van den aanplant 1922 — 1923 zonden 177 van de 180 fabrieken hare opgaven in; de fabrieken Djoewono, Ponggok en Nieuw Losari gaven geen aan- plantsamenstelling op. Ook ontbreken alle tegallangronden van de Handelsvereeniging Amsterdam. De fabriek Madjenang werd aan het eind van campagne 1922 gesloten, en ook de fabriek Seboroh plantte in 1922 niet, zoo- dat het aantal fabrieken van 182 gedaald is tot 180. Voor de totale met riet beplante oppervlakte verwijzen wij naar onze opgave in Archief 1923 1 p. 218, waar voor oogst 1923 een totaal beplant oppervlak van 229,167 bouw wordt opgegeven. Het oppervlak, waarover deze statistiek der gespecificeerde rietsoorten loopt, is 214,648 bouw, dus 93,7 /% van de totale voor 1922 — 1923 met riet beplante oppervlakte. In Tabel IL zijn van de fabrieken, gerangschikt in de volgorde van Oost naar West, de oppervlakken opgegeven, welke zij van de rietsoorten aangeplant hebben, die meer dan 1% van de totale beplante oppervlakte beslaan. Dit zijn de soorten EK 28 (40 /), DE B2 (AMU, 4) 247 B (Aal) EKL R(6 /%), 100: POT 9/3 /), 90 F (3%), SW 3 (23/4). 2714 POJ (23/, %) en 2725 POJ (1 %). In de voorlaatste kolom is van de andere rietsoorten te zamen het aantal bouws op elke onderneming opgegeven, beloopende een to- taal van 43/,/. In de laatste kolom staat het totaal aantal bouws aanplant van elke fabriek. De rietsoort SW 111 bereikte 1 % van den Java-aanplant alleen door afronding van het percentage en is dus nog niet opge- nomen in de kolommen van tabel L. In Tabel II zijn de cijfers uit Tabel 1 groepsgewijs samenge- 96 steld en daarna gesummeerd, zoodat daaruit ongeveer het totaal- oppervlak van elk der hoofdsoorten te zien valt. In Tabel UI zijn de cijfers van Tabel [l in procenten uitge- drukt, terwijl in de laatste kolom het aantal aan de statistiek deel- nemende fabrieken van elke groep vermeld is. Het percentage EK 28 is in de groepen Pasoeroean, Sidoardjo, Modjokerto, Solo en Djokja gedaald; vooral in de beide laatstgenoemde residenties was de daling aanzienlijk. Deze achteruitgang is evenwel ruim gecompen- seerd door de stijging in de andere residenties, zoodat het percen- tage van het Java-oppervlak voor EK 28 van 39 op 40%, steeg. Het percentage DI 52 steeg in alle groepen, behalve in Kedoe en Banjoemas, waar het iets daalde, en in Tegal, waar het gelijk bleef. 247 B en 100 POJ zetten hun teruggang voort tot resp. 151/5 en 9/4, De verdeeling van het oppervlak der voornaamste soorten vanaf oogstjaar 1912 was, in procenten van den aanplant uitgedrukt, als onderstaand : EE = 5 T he 8E elsje eis ja sn zZz = 5 5 = 5 = Bj be 25 E: 2 2 ca art len | > 7 ES | ES P 5 EEn LG n 1912 (el EA ease Oje ipage E58 |A 1LOUofe es Je AE A14 Je | SB TA ANN 3O | Al — 1915 lay 1/a, 54l/oy 21/9 | 30 rde arne aj 91/o Hete djna Paths 4 1300) 2 | !äj |U LEN Jal 61/5 1917 | 6} 4 1404) 4 981 3A/,| A SA TA tate hdaen staan Wa A onl Alp heij EE Tijs 1919 |224//13 |2B1/al 54/a|161/| 4 | Aa) — |— |A |A 1990 IS41/14 |264,l 61,20 3 2 || 4 AS 4921 139. 45901) 61/6132 | MI Mo A6 ATA 1922 [39 |184/|471/, 61, 4 | 31/4| U/ol 2 |A — | Mol 5 1923 |40 2414/5455) 6 | 43 | Bil Bh|1 |— | Yol Bh EK 2 liep van 61/5 tot 6% terug, 90 F van 31/, op 3%; SW 3 steeg van 21/5 op 25/,% (van 5322 op 5684 bouws). 2714 POJ steeg van 2 % op 23/, /% (van 3925 op 5985 bouws); 2725 POJ daalde van 14/5 tot 19%, (van 3143 tot 2161 bouws). In Tabel IV zijn de totaaloppervlakken van alle soorten in den aanplant 1922 —’23 opgegeven in bouws en in % van den aanplant. Vergeleken bij 1921—’22 zijn uit Tabel IV verdwenen: 826 POJ; 97 1335 POJ: 1337 POJ; 2696 POJ; SW 70; 719 Carp; Krebet 6 en Bandjermasin hitam. Nieuw is in deze lijst alleen 2722 POJ. In Tabel V en VI is het aantal bouws vermeld van de vlakte- bibittuinen, afgesneden voor den aanplant 1922 — ’23. Op de 174 fabrieken, waarvan hierover opgaven ontvangen werden, zijn totaal 9259 bouws vlaktebibittuinen gesneden, waarvan 4228 bws EK 28: 1155 bws DI 52; 724 bws 247 B; 887 bws EK 2; 225 bws 100 POJ en 2040 bws andere soorten. In die gevallen, waarin de fabrieken wel opgaven, hoeveel bouws maalrietaanplant uit vlaktebibittuinen geplant waren, doch niet het aantal bouws verbruikte bibittuin zelf, zijn de laatste op- pervlakken berekend met gebruikmaking van een vermenigvuldi- gingsfactor van 61/5. In de laatste drie kolommen van Tabel V treft men een fa- brieksgewijze opgave van het aantal bruto bouws maalriet aan, geplant uit topstek, vlaktebibit of bergbibit. In tabel VI zijn deze cijfers samengevat en hieruit blijkt, dat deze opgaven voor aanplant 1922—’23 loopen over 209,582 bws, waarvan 42°/% uit topstek, 27° uit vlaktebibit en 31% uit bergbibit zijn geplant. De topstek occupeert 2% minder, de vlaktebibit even- veel meer dan in aanplant 1921 —’22. De gemiddelde uitlevering der vlaktebibittuinen in 1922 is iets meer dan 1 op 6 geweest (56237 bouw maalriet uit 9259 bouw vlaktebibittuinen). In Tabel VIT en VEL is de hoeveelheid geïmporteerde bergbibit voor den aanplant 1922 —’23 in honderdtallen pikols opgegeven. Enkele fabrieken konden niet het pikolgewicht, doch hoogstens het aantal bouws bergbibit opgeven, hetzij omdat de bibit uit eigen bergtuinen niet gewogen werd, hetzij omdat ook de bergbibit ten deele getopt en als rajoengan gebruikt werd. In die weinige geval- len is het aantal gebruikte pikols bergbibit afgeleid uit het aantal bouws maalriet, dat uit bergbibit geplant is, uitgaande van een verbruik van 70 pikols per bouw. De totale import van bergbibit bedroeg voor de 172 fabrieken van Tabel VII blijkens de summeering in tabel VIII te zamen 4,666,600 pikols, waarvan 1,361,500 pikols EK 28; 1,013,900 pikols DI 52; 1,248,600 pikols 247 B; 341,000 pikols EK 2; 57,000 pikols 100 POJ; 148,600 pikols 90 F; 180,700 pikols SW 3 ;109,600 pikols 2714 POJ; 20,000 pikols 2725 POJ, benevens 179,700 pikols andere soorten. PASOEROEAN, Maart 1923. OR Tabel L. SAMENSTELLING IN BRUTO BOUWS VAN DEN AANPLANT 1922 — 1923 VAN DE FABRIEKEN, GERANGSCHIKT VOLGENS NAAR WEST. DE GROEPEN VAN Oosr ga) | | en == | RSS jejkjeleja rigs Fabrieken EE ONIN ae zalm ES 5) = A Arse Pl Kie BE = AN | Res. Besoeki. Soekowidi Oa eG eN 2 — | — || 651 Assembagoes 459 154 239) —| 14) —| 54) 31} 35 7 993 Pandjie A48| 383/ 358/ 14/258) 58/22 19 — | 11811878 Olean 484| 198) 409) 64) 5 —| =| 539 15) =| 095 Wringin Anom 3718\ 203) 359 2124 —| 49 96 — | 1514/1285 Pradjekan 471| 67) 249} 84) — | 29| 37| 22 14 | 35008 Tangarang 488| 130) 11) 5 — 2189 —| — 28 965 Boedoean 159) 13: 341! 28/1900 —! — | 35 6| 39 814 De Maas 282, 34 — 11197) —| —| 54 3| 29| 600 Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. | Phaiton 93) A4 536 —| —| =| 68| 67) 31e LANS Kandangdjatie 18 433) 400 - 4,204 =| 5 53 8 3 910 Bagoe 209/ 174| 286| 24 — 8/319/108 | 24/1152 Padjarakan 368 170 380| — 1 35 —| 14 — 2 976 Maron 50/ 246| 22 — 285| — | 7 A4 — 2’ 680 Gending 258, 256) 217| — | 311, 119) 8 — 641255 Djatiroto 2329/4567 — 1507 36/ —| — Al — | 9517538 Soekodono 507) 576) 149, 16, 39 — 389 7 — 81/1764 Wonoaseh 83) 349| 152) 5,125 — | —| Aj — | — | 741 Wonolangan 701-307} 905. 2E AST TEE 98 900 Oem boel — | 236/ 374| — |477) — | —| 49 22| 3491200 Soemberkareng 265 353 4 —| —| 33| —[155|) 2| il 836 Groep Pasoeroean. Kedawoeng: 97, 259) 298 WB —| — 8 71) 54\ 182 994 Winongan 199) 323/ 358) — 1} — | 81/1492} 42| 1041250 Gayam 26! 102) 394 —| —| —| —| 37 30 6 595 Pengkol 10 1| 405| 2 —|{ A4 33) 8} 1} — || 464 Pleret 65| 101| 692} — | —| — 289 34 15) — 181 Wonoredjo 28| 159) 314 58 5-23 6 4933 0} 704 Soemberredjo 93| 38) 604 —| 93| —|[ 131 5 5| 55 894 Ardjosarie 86} 69 277/ 10| — | 17) 4} 25) 3| — | 493 Pandaän Ha PT 560 Se. SATO 9} 897 Soekoredjo 221 6|- 370/102/ 309 — | WU 3 — 21/1076 Alkmaar 70| 140) 56/336| — [154 Ul — | — | 63 840 Kebonagoeng 667 6. 44 3| —| 57) A} 23) — | 30514106 Sem palwadak 63| 151| 58 — | — | — | 95| —| — | 7651132 Krebet 572) 70 82/280| — 4) MA. 3 =| 153 Panggoengredjo 252 101f 123| 36 — 366) 53) 19 — | 5201470 Fabrieken Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong Tanggoelangin Tjandie Boedoeran Sroenie Waroe Ketegan Krian Balongbendo Watoetoelis Poppoh Toelangan Kremboong Groep Modjokerto. Sedatie Koning Willem LL, Ketanen Pohdjedjer Dinoyo Soemengko Tangoenan Brangkal Bangsal Sentanenlor Perning Gempolkrep Groep Djombang. Somobito Peterongan Modjoagoeng Seloredjo Tjoekir Blimbing Tjeweng Goedo Djombang Ponen Ngelom , Kediri. Kenongo Garoem Modjopanggoeng Soemberdadie Ngadiredjo | | Ss En | ee ee PES ale De —- B 5 pn sE SS le Zell EE 5 a ee ASS | E Ei Z 3 ES | S Sed | | | | nd 15) 101/ 356) — | | —| —| 5 11 [165 679 191| 289| 777 41| 10} — [139 34 35 | 5711573 TESO PAORS Ee ezalf 679 43| 240} 505/ — | 28/ 23| —| 34 13 | 10 396 76) 577) 251) —| —| ——| 1 4} 45 94 39) 44| 591 48| 71 Zijde 6) 44 | 74/1051 53| 121/:-899| — (388 —| —| 54| 3 | 14 [1592 51| 65} 640} —| —| —| —| 53| 47 | 62|| 918 Bl 343 472 | AA| Sit 62 1119294106 HAA BEB 545 Le BA — SO 1284008 38| 316) 614| — | 12 —[ =| —| 1| 7 985 — | 559 89 6|—|—|—| 75 2! 6 737 5| 683| 183) —| —| —| 7 21} 49 | 22.940 | | | 33 476|:408) 178) |. 79). 2Ofs AAF 3504 134| 217/ 159/ 23 88) 79/189| 80j 46 | 179 [1194 ‚197/ 354) 78 33168 41| 86| 15| 2 | 81/1055 | 364 455), 47} 74) 60) -40| —| 9-46} 3 7135 317) AS — | OB 5) a AR Djek 137 SLA LOR GE Ap SND B A EE 505 246| 544|-484| 33| 35| 30| 18 23) —{ — [1113 485| 369) 419| 7 66) —| —| 8|— | 10/1364 161| 550} 314| 417| —| 24| 27 44) 5 191131 167/ 299| 387| — | 49} — TI | 12 94 58| 260| 225| — — | —|238| 32 |139 | 952 802| 4177/1106) —|{ 42 2f 97| 97) 9 | 14112492 388| 103| 302| — | — [143] 79} 80| 2 | — [1097 221) 344| AAB) — |122| 69| 37 57 36 | 51009 308} 294) 207) 38) —| 37| 410 43, 48 | - 11070 1O93[ 144| 108/405/ 60} 54} —| 30| 17 | 19 [1630 642| 314| — | 26| 34 6} 2 70} 47 | 4121150 B&O OA CSL EN op TE 4000 350 308 26 —| 8/7} 9 |-A2 | 750 611) 480| 94) 6 —| —| —| 1) 3 | — 1205 159| 595| — | 14 416/ —|133/ 55} 8| 5 985 | 232/ 95 306/ —| 18 — [328| W— |* 51010 618| 282, 192) 19| —| 42 13) — |’ 681234 | | | 120/ 269| 145) —| —j— | —| A {1138 | 98 — | — EEEN | — 2 /1000 | 806) 484| 48 29 —| —| —| —|— | 481403 1442) 224) — | 43 —| — | —| —|— | 11350 145) HBA |A AE | HE 277 Res. Fabrieken Pesantren Meritjan Minggiran Menang Bogokidoel Kawarassan Tegowangi Kentjong Badas Poerwoasrie Lestari Baron Koedjonmanis Djatie Ngandjoek „ Madioen. Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Redjosarie Poerwodadie Soedhono Soerakarta. Modjo Tasikmadoe Wonosarie Kartasoera Tjolomadoe Bangak Tjokrotoeloeng Delangoe Tjepper Manishardjo Krandjanredjo Karanganom Gond. Winangoen Prambonan . Djocjakarta. Randoegoenting Tandjong Tirto Kedaton Pleret Wonotjatoor Padokan Bantool Barongan Sewoegaloor sk a R ar rn el a zi 1047| 350\ 211 600! 484| 107 691162! 239 508| 617 32 172| 842 37 936| 339 — 1204) 336 — 486| 641| 3 4001 395| 5 621306! 346 95] 547114 387| 27] 605 TAAl 107/ 366 885| 157| 12 624| UA — 793| 597 — 537 331| 12 536 15 — 889| 369 — 429| 279| 310 918) 638| 23 698| 354| 48 1116! 247 16 2 435| 25 113) 567 — 348| 3831 127 408| 347) 9 154\ 595) 3 — | 850| 65 11311027| 34 651| 74 3 347| 96| 43 2181 277/ 109 991} 372| 206 1101 187) 74 185| 258| 155 405| 174) — 373| 61| — 312 192) 2 3511 333] 182 352 158 — 2531 502 58 99] 179 707 Eu S = Rie kene 1153| 62 | 5 KO — | 191 — | 93 — | 198) 150.308! JI gen 58 106 vd 4! 90! 343, 50 118 —| 15 — | 84 —| 85 82 104 97| 144 — | 55 iki — | 369 EA — | 304 Ei WO — | 46 1, 68 — 194 SW 3 _l bo ER _l En me CO nd 1 2714 POJ, > Ul A reid Dend „ ed 2725 POJ, Andere soorten 101 Fabrieken Gondang Lipoero Poendoeng Gesiekan Rewoeloe (Sedayoe) Rewoeloe Demak Idjo Tjebongan Beran Medarie Sedang Pitoe Res. Kedoe, Poerworedjo Remboen Res. Banjoemas. Kaliredjo Kalibagor Klampok Bodjong Poerwokerto Res. Semarang. Pakkies Trangkil Langsee Tandjongmodjo Rendeng Besito Majong Banjoepoetih Petjangaän Kaliwoengoe Gemoe Tjepiring Res. Pekalongan. Groep Pekalongan. Kalimati Wonopringgo Sragi Tirto Tjomal Petaroekan Bandjardawa Soemberhardjo _ Groep Tegal. Balapoelang Doekoewringin Pangka 100 POJ OU Ome DO OO En OO OO En DO Ee LO 19 Andere soorten EE ET EEE PE nn Fabrieken ie 5 “lo l|® Z = | a 8 5 2 a B Sl Cat E 5 4 5 Kemantran 281) 109 | 440 | —| —| — 9) 87) 26/ By 1931 Pagongan 288 325 |133 | —| — 9 — | 27 28 — | 810 Adiwerna 760) 23| — | —|226| 43| —| 35) 12 31102 Kemanglen Goeng | 606) 58 56! 53 413) —| —| — 1|138 || 925 » Ramboet 6| 216 | — | —| —| —| 13) — 6 59 || 300 Djatibarang 1346) 105 /139 | 8} —| —| —| 41 7 131725 Bandjaratma 948/357 | — | A1 —| 13/2944) 4 Tjd Ta Ketangg. West 1167/2341 | 14 | —| —| —| 57| 98137 | 37 1744 s. Cheribon. $ | Nieuw Tersana | 834|/ 41 /168/518/270| 59) 42 17 — | 632012 Loewoenggadjah | 675/ 10|312| 38| 76| A4/ 8| —| — | — 1128 Djatipiring | 489 — | 34 | — [MT —| —| 8 — | — || 648 Karangsoewoeng | 746 99 | 5182 62 —| — 6 — | — 1100 Sindanglaoet 1039/ 102 \ 56 E 45,106/145| — | 28/ — | 11 1632 Soerawinangoen 889| 32| 80 | 46| —| 38| 28/127| 17125 | 1382 Gem pol 710/180 | SO | 44 —| 59) —| 3 — | — 1076 Ardjawinangoen | 681/102, 48 | 44| —| 37 —| 10) — 3 925 Paroengdjaja 12757 87) — | AW MS 40 14 EE Djatiwangi | 544470 | 35 |AAT| — |A — | 14 =| Kadhipaten | 357/350/170 (240 8[2411| —| 17) 18| 41 1412 | Tahel II. SAMENVATTING IN BRUTO BOUWS VAN DE AANPLANT- | Groepen | | CIJFERS VAN TABEL Ì. 247 B 100 POJ soorten 2725 POJ Andere Totaal Besoeki Probolinggo Pasoeroean Sidoardjo Modjokerto Djombang Kediri Madioen Solo Djocja Kedoe Banjoemas Semarang Pekalongan Tegal Cheribon B 9e A as) 37001247 42507381 2562/1538 6423992, 3338/3505, 54573050 11970/8652 3395/2229 4559/5811 1593/4069 4380/ 13 9938 55 59481198 | 6238/ 838 31681554 1121/1173 1 Go zel | 764) 9114 18761 14268 12175 12883 | 12140 ‚24814 97538 17751 | 19313 4836 6817 | 13712 8 11203 12708 13415 Java totaal | 8 5859/46303, 56$4/5989/2161 10283214648 Kabel ILL. DE AANPLANTCIJFERS VAN TABEL II, in procenten UITGEDRUKT. Java totaal 5) EK 2 90 F SW Andere soorten 100 POJ 2714 POJ 2725 - POJ RE z ek, Groepen 2 & RB ICA Besoeki 4l |} 14 Probolinggo 23 | 39 Pasoeroean 18 | 11 Sidoardjo 5 | 3 Modjokerto 26 | 27 Djombang 45 | 25 Kediri 48 , 35 ‚ Madioen 35 | 23 Solo 26 | 33 Djocja 39 | 41 Kedoe 91 0 Banjoemas 87 1 Semarang 43 9 Pekalongan 56 sl Tegal 64 | 12 Cheribon 58 9 CO KO HO OO IO En tm DW WO | OS IO Io == TO JO Oe PO Oe ee en je En amen amd, r_n er SN. anda Er Een Mente eierKerE SES Aantal deel- nemende fabrieken | 40 [2142 ef en rie koel | oro wtooue bo | en CO CO me CO OO me TTO me Ol GO OP t Ste WW =D U UI = U En CO OW En CO ODO LINO 104 Tabel IV. OPPERVLAK IN BRUTO BOUWS VAN ALLE RIETSOORTEN IN DEN AANPLANT 1922-—’23. Am Rietsoort De Jo van den | Java- aanplant | Rietsoort | | Bouws o 76 /, van den Java- aanplant A Drs A 2477 B dri 379 B 100 POJ 139 jy Z43E ip 979 y 1228 jy 1449 jy 1499 jy 1507. » 1547 » 2319. » 2708 »y 2714 py 21425 3125 p JAT lei Ml Zaris BA) EK 4 DZ De) » 28 » 30 | » 40 » 41 » 42 EK madoe EK betjer ED 72 5 139 358 196 | 18 3} 5989 28 2161 206 4 | 401 | 12924 37 85859 199 56 A14 20 2 1178 69 l/o ii | DI 46 | po | » Ja 16 » ATA 425 » 499 TA » 1055 » 1114 » 1381 » 1483 GZA Pk 1 » 1 groen Rg 667 Soedhono 819 » 1034 IF Zw. Batjan ‚Rood DNG Rood Ceram Hawai 109 Diversen | Totaal Cheribon 45 46303 3 6581 1252 Ht 5684 J4 15 1969 s1 92 26 33 30 22 2 15 967 1/, A/ [214648 bws. 105 Tabel V. AANTAL BOUWS DER vlaktebibittuinen, AFGESNEDEN AANTAL BRUTO VOOR DEN AANPLANT 1922—’25. Bou ws maalriet, GEPLANT UIT: en 5 Ee 5 TI == | alsjalelëgsgjijs à Fabrieken SEA A EN EEEN 5 Ed MEN A BSN SENS Ss | & — 5 = | as) Res. Besoeki. Soekowidi 58| 9 2 6 — | 75 || 270 381 — Assembagoes MI 2 — ||| — | 18 334 66593 Pandjie 35 2 | —|— | 12 5 | 54| 570 385| 923 Olean Ul 8 | — 5D | A4 284/ 281) 360 Wringin Anom 10 | — | — | — 7 14 | 28 387| 276) 622 Pradjekan Hie Se Le dek 3 | — 2 | 48 289 452 274 Tangarang 417) 7 | — | — | —| 18 | 42 317) 313/ 333 Boedoean 9 — | — 3 17 | — | 25| 253/ 133) 425 De Maas 2 2 | — | — | 16 8 | 58 234 345) 21 Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. Phaiton 15| 4/18 | — | — | 16 , 53 414/ 272) 145 Kandangdjatie EE rs2 8 | — 8 | 10 | 297 552 142 216 Bagoe — |M | — || — | 50 61 518) 349) 285 _Padjarakan 34 15 | AU | — | — | — | 783 485| 343/ 148 Maron —_ 17 || Lo 4 | 354 359/ 182 139 Gending 9 — 3 | —|1 4 | 34| 631| 244) 361 Djatiroto 323 | 39 | — [100 | — | — | 462 |5452/1985/| 101 Soekodono 6 pe 7 9 | — | — | 25 | 57 | 661) 160) 943 Wonoaseh 9 2 3 3 | 13 401| 78262 Wonolangan == ji | 12 16 | 28 292 235373 Oemboel — | — | — | — [10 | 18 | 28/| 553) 203 444 Soemberkareng 10 | — | — | =| — 6 | 16 484/ 51/3041 Groep Pasoeroean. Kedawoeng a a et nt 2 | 564 42| 388 Winongan 1A| 20 | =| — | — | 17 | 48 591) 329 330 Gayam —_ |l 5) 3|| 237) 33/3295 Pengkol Ar ie ee ZOE ALO 6247 Pleret —_ ll | Of 350 — | 831 Wonoredjo — | — 3 | — | — 2 5 194 34476 Soemberredjo — | — | 14 | — 6 8 | 28|| 267| 176| 451 Ardjosarie a a nn es nc An Ol 2411) — [282 Pandaän 8 — | 12 | — | — 3 | 23 571/ 94 232 Soekoredjo GE 6| — | 26 | 39|| 96 125 855 Alkmaar SN HD 18 202 82590 Kebonagoeng gi 1 Ge | 58 742 SR Sempal wadak OEREN — MAA 62 660} 412 Krebet 36| 5 | 43 | 54| — | 18 [156 479| 211/ 482 Panggoengredjo gr 6 19 7| — | 86 |142| 553 881) 36 B e= Pd Hi ke Fabrieken zeen DR hets: Sal S | En BAlarAlSies Fe se — | 5 | Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong e= |= 175 Sj ols Tanggoelangin Al 9 | 13 296 931184 Tjandie —_ ll Ol 18/ — [ 661 Boedoeran —_ lll | Of 71) — [ 825 Sroenie —_ le || 2 2} 46 9 866 Waroe —_ — 3 3| 293! 26/ 732 Ketegan a a ent Ms ent Meen Of 213/ — 1379 Krian —_l Alle 5 6 87/ 27/ 804 Balongbendo — |l | — | — | 28 | 28 354| 168/ 674 Watoetoelis a en nt ns een 7 7 237) 33/ 738 Poppoh il Sl ee | Of 262, — | 723 Toelangan — 9 ||| 9 317 64f 359 Kremboong =S ie 3 sil 401) 21! 518 Groep Modjokerto. Sedatie — ll 14 | — 1 | 15 368) 15) 211 Kon. Willem UI —_ =| — 4 |M | 151 338) AR Ketanen Ot ON 5 | 16 9 | 45 366 218) 474 Pohdjedjer 304 Iek == 6 Á 5 | 57 268/ 277) 190 Dinovo UI Al äl il — | 21 2 EN Soemengko UE 9 421| 83 MAA Tangoenan 712 | — 2) — 8 | 29 282) 248 583 Brangkal 9 Sl === 2 | 16 479| 205/ 680 Bangsal B AE 5 | 27| 207) 170 754 Sentanenlor 7 an Et 3 | 10 178) 74 669 Perning led | 21 | 2 ZOL AE Gempolkrep AZ — | | 3 | 27 | 72 344 5561592 Groep Djombang. Somobito len — | 18 | 18 220) 162) 715 Peterongan B mn 4 | 14 | 26 349) 254| 406 Modjoagoeng 6, 8 | —{—|l—j14 | 28 44 230) 626 Seloredjo 64 | 11 5 7 | — | 25 ‘4112 552 GEA 393 Tjoekir U =d 40 | 12 464) STA Blimbing Ee Of 595) 115/ 290 Tjeweng 13 Aj 4 {| 10 | 34 361| 147/ 242 Goedo Ur Smi 1 ‚ 30 610) 117, 478 Djombang 2) 6 — |l 9 \ 17 547 105/ 333 Ponen —_ | — | 24 \ 24} 363| 94 553 Ngelom 19, 2 | 13 / = |= | 15 | 69 GOA Res. Kediri. | | | Kenongo 68) 3 | 46 | — | — 1 A18 — | — | — Garoem 327 | 18 T| =| — 2 |354| 777 — | 223 Soemberdadie 89 | — | — 2 | — 1 | 92/1442) 437 TÀ Ngadiredjo 67 — | — | 18 | — 1 | 81 250 — 27 | Vlaktebibit | Fabrieken Pesantren Meritjan Minggiran Menang Bogokidoel Kawarassan Tegowangi Kentjong Badas Poerwoasrie Lestari Djatie Ngandjoek „ Madioen. Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Redjosarie Poerwodadie Soedhono . Soerakarta. Modjo Tasikmadoe Wonosarie Kartasoera Tjolomadoe Bangak ‚ Tjokrotoeloeng Delangoe Tjepper Manishardjo Kradjanredjo Karanganom Gond. Winangoen Prambonan s. Djocjakarta. Randoegoenting Tandjong Tirto Kedaton Pleret Wonotjatoor Padokan Bantool Barongan Sewoegzaloor Gondang Lipoero Poendoeng DL) Del DI 52 uK Andere soorten Totaal Ì 100 POJ cal EI IE IE to 1 omt be ll | Topstek 935 Bergbibit 421 353 227 3371124 161) 946 508) 423 48| 596 210/1040 481 ‚159 | 331! 161 138 169 ca MENEREN ENE: Fabrieken KIM ES a SE 2 = 2 E: EIA la lesie an | Gesiekan 33| 10) — 8| — | 31|{ 82|| 360/ 665| 146 Rewoeloe (Sedayoe) | 28| 5| 35| — | — | 57/125|| 354, 6141) 12 Rewoeloe 18 | 43 7) 13| — | 20{101 | 429 605| 26 Demak Idjo 48) 20) — | MI — | — 79 228| 578 2 Tjebongan 63| 22) 53[ 10} — | — [148 || 5541107| — Beran | 9 — | 2 — 6 60 284) 453) 84 Medarie 145 | 33) — | 58| — | 54 | 260 1129/1099| 122 Sendang pitoe 31| 17 3| M1[ — | 19) 81| 611) 385/ 123 Res. Kedoe. Poerworedjo 156 3} 46) — [ — | 11/2416 1528| 775| — Remboen 8 — | — || — 11 291882} 111| 540 ies. Banjoemas. Kaliredjo , 49 | — | — | 18 — 2| 69 446| 311/ 133 Kalibagor }’ 57 | — | — | — | — 3 60 504! 505| 305 Klampok AA) — | 10 ir ARE) 6| 7411262 435| 242 Bodjong … 38 | — 8 — | — 2 48|| 706/ 305/ 661 Poerwokerto Ul — | — | — | — | — | 24 356| 646) — Res. Semarang. — Pakkies 19 | — | — Al — 5| 28 737/ 35483 Trangkil 7 — | 19 M{ — 6| 43 486) 238 155 Langsee 19 Di == SS 6 | 30| 539| 158/ 628 Tandjong Modjo 109 | 39} — | 32[ — [| 19199 890/ 933/ 131 Rendeng 38| 16 — | — | — | M| 65 427| 654) 144 Besito 17 | — | — bl — 8 | 29 546| 106| 241 Majong 14 | —- 6| — | — 8 | 28[ 581/ 196/ 158 Banjoepoetih SN nd ed end en Á 7 114| 331 6 Petjangaän 17 | — | 14 7 — | 27) 65 4611 2381 249 Kaliwoengoe 1} =| 25 — 6 |. 10) 42 299| 281/ 319 Gemoe 33 — | 31 — | — 8| 78 | 561| 405 460 Tjepiring 15{ MA 30| — | — | 30| 86| 286/ 721 843 Res. Pekalongan, Groep Pekalongan. Kalimati Á 2 — | — | — 411 17 480/ 106] 834 Wonopringgo 34) =| Sie 18) 471 529" S0OI EEE Sragi 27 — | 14 3| — 2 46 766f 356/ 147 Tirto 6 6 — | — | — | — | 121 326 135/ 454 Tjomal 53 | — | 25} 30) — | 64/4172 || 7781311| 282 Petaroekan 19 | — t — | —l|l— | 18 32 989) 190 247 Bandjardawa 191 — | — [— | — 2\ 21 819 180) 276 Soemberhardjo | | — | 522) 667) 60 Groep Tegal. Balapoelang 95 — 6) 9| — | 10} 60 487| 362 55 Doekoewringin | — | || — 1{ 30 485| 264/152 Pangka 99 MDS 2| — | 36/1417 || 768/ 734/145 Kemantran ee —= |= 8 8|| 87) 90754 Pagongan 9 — | — 2 181 312/ 2081 290 oo Fabrieken D hg gj Adiwerna 15 Kemanglen 10 Djatibarang 41 Bandjaratma 19 Ketanggoengan West, 31 Res. Cheribon. Nieuw Tersana 12 Loewoenggadjah — Djatipiring — Karangsoewoeng — Sindanglaoet 45 Soerawinangoen — Gempol of Ardjawinangoen 17 Paroengdjaja 46 Djatiwangi 55 Kadhipaten — B DI 52 47 EK 2 2 100 POJ Andere soorten Totaal Topstek Vlaktebibit 1029) 418 945/ 109 1046/ 588 475\ 189 | 157 — 206l — 579| 140 776| 300 1981 355 269) 681 14A\ 309 300! 623 1031330 560 — Bergbibit 110 Tabel VL. Dee Samenvatting der bouws vlaktebibittuinen © 22 van tabel V. 5 oP Groepen ERE >= Bes) Ss Sir eaten zes ze En ie ze ge oils 5 a A a Ss [A8 Sitoebondo 9 214 38 13 17 52 48 382 Probolinggo 12 403 107 62 100 65 152 889 Pasoeroean 15 116 37 | 124 85 6 236 604 Sidoardjo 13 4 10 | — — -— 57 71 Modjokerto 12 135 46 — 37 27 92 337 Djombang 11 135 62 18 7 8 140 | 370 Kediri 17 1001 55 | 65 72 8 54 | 1255 Madioen 6 80 39 | — 57 12 61 249 Soerakarta 14 265 317 4d 1 ef 22 435 | 1200 Djocjakarta 17 547 287 | 158 261 — 358 | 1611 Kedoe 2 184 3 46 —- — 12 245 Banjoemas 5 212 — 18 24 5 13 272 Semarang 12 292 71 | 134 58 6 142 700 Pekalongan Ss 162 8 39 33 — 105 347 _ Tegal 10 252 48 6 16 11 110 | 443 Cheribon 11 226 27 — 3 Sa 25 | 284 Totaal 174 4228 | 1155 | 724 | 887 225 2040 | 8259 111 EE vn ne ee ee Samenvatting der bouws maalriet Idem in procenten van den van tabel V, aanplant Geplant uit: a: Ee Ee | E es 5 Ee E 5 Bn B s 5 2 > 8 = 2931 2632 3551 9114 32 29 39 10802 4241 3718 18761 57 23 20 9836 2469 5963 14268 41 17 42 2770 438 9967 13175 21 3 7 3847 2394 | 6642 12885 30 19 D1 4934 24253 4183 12140 41 20 39 12425 3068 4371 19864 65 15 22 3703 1745 4290 97538 38 18 Ld 5439 9951 2365 17755 31 56 13 7140 10379 | 1704 19315 37 54 9 3410 886 540 4836 71 18 11 3274 2202 1541 6817 48 32 20 5927 3998 | 3787 13712 43 29 28 5209 3254 2737 11200 471 29 24 6450 3260 2881 12591 ol 26 23 4357 2897 6161 13415 32 22 46 AN | 88454 56237 64891 | 209582 42 27 sl 112 Tabel VIT. HorveeLneim geïmporteerde bergbibit voor DEN AANPLANT 1922 — 1923 mn honderdtallen pikols. GEE: Aljes se Fabrieken ORNE EKE ke BE 5 B|AFA[EIS|Slels ie g8le — A | A | Res. Besoeki. Soekowidi — ll |l — —| — | — 0 Assembagoes 11\ 96/4149 | — | —| —| 35) 31| 34 4} 426 Pandjie — [227/218| -— | —| 44/160| — | — | — || 646 Olean 138| 74| 44} Ml 26 5 SN Wringin Anom 155 | DAIADS IE 25| 16] — | — || 453 Pradjekan S4| 17) 401 35/2 OTT 1189 Tangarang 1385/3541) 54| 6 35 3 — 6} 591 Boedoean 44\ O1 206) AlAD) =S EN De Maas —| 138 — |= |l == ll =| —= 13 Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. Phaiton 10| — | 64| —|—=i=| 14 37 A4 | ZD Kandangdjatie Oi 28/459) 2 4 ST Bagoe 103) 63j 51) 43| =| =| 3) 13) ER Padjarakan 56|-27| Sf =S DE DER Maron 32) 60 AB) Eel DAA EA Gending 76) A7j Sl AO Djatiroto 32 TL ee ed Soekodono 253, 232| 65| 23| 14| —|100) A4 —| Wy 719 Wonoaseh — [104/ 86| 5| —| —| —| —| — | — | 195 Wonolangan BO AAA 1 AO EN ES Ol | LEN Oemboel | 18 RIN ENE ll le Soemberkareng %6| 57) — | — | —| 138) — [100 — 9 275 Groep Pasoeroean. Kedawoeng S4| 53) 90 19 —| —| —| —| — 6 222 Winongan 40\ 72\ 95| — | —| —| W 4 1 Aij 242 Gayam … | 32466 — | meen Zi Pengkol 7| — 122 A= Pleret 46 60/365| — | —| —[106) 34 — | — | 611 Wonoredjo 23| 64/145| — | 2| 8 Al 3 4 | 31} 284 Soemberredjo 22! 27 UBS — Omen Dl | a RR Ardjosarie mn en nn OR Pandaän 20| 6/148| — | —| 32 —| —| — | 41} 207 Svekoredjo 218| 4 248|4A8| — [144 —| 21) A | 2} 129 Alkmaar 65| 80/ 39/4129 —| 74| 20 —=| — | 84 441 Kebonagoeng mm ni en 0 Sem palwadak 30) 12/ 35| — | —| —| 43| —| — [156 270 Krebet 235/ 29) 24/4293) — =| 6 A= VO Panggoengredjo =| ARS iN Îles. Soerabaja. Groep Stdhoardjó. | Tanggoelangin 71|442| 409| 9| —| —| 60 20 — | bi 724 DE Bik alalajafsle|e Ell: abrieken % El: > oss SJS&jS SIA ie EES N |A Tjandie 10/1387 | 235 | — | — | —| — | —{— | — (382 Boedoeran 32/121|210| —f 16/ 8 — [19/11 3 420 Sroenie 63 | 423178 | — | — | — | — || 2666 Waroe 10| 45/8315 | 20 | — | — | — | — | — | — [390 Ketegan 42\ 74| 457 | — | 130| — | — | 50 | —| 4797 Krian 15| 24/ 276 | —| — | —| — [21110 | 10/356 Balongbendo 6| 94273 | — 9| — | — [16 | — | — | 394 Watoetoelis o1| 88236 | —| MM — | — | — | — 0} 396 Poppoh VEL STER 4| 386 Toelangan — |112/| 42 — | — | 15 | — 21171 Kremboong —_ 141 77 — | — || — || | — 218 Groep Modjokerto. Sedatie 3| 59 37/36 | — | 15 S|—| 1 | — {159 Kon. Willem II 15| 94/102| 19 2/39/102| 27/15 | 571562 Ketanen 91| 99| 45| 3} 24|23| 33 7 | — | — [322 Pohdjedjer 61| 40} 9 48| — [15 | — | — | — | — [178 Dinoyo | 74| 2 — | 16 | — | — | — [| — | — [116 Soemengko kh\ 415) 15 — Il — ll — | 83 Tangoenan 169 | 481 | 277 ed — | — |M | — 964 Brangkal 103/104/ 294 6 — || — | 1//508 _Bangsal 57|189/170| 3| — 110 18 — — 9451 Sentanenlor 69109176 | — | — | — | — [|| — [354 Perning 57| 60| 46| — | — | —| — [50 | — | — [213 Gem polkrep 239| 71/5338) —| — | 9 61 5\—| 131881 Groep Djombang. Somobito — |l lele — ||| 4138418 Peterongan 45! 79| 50 — | — |U —l—|—| — [198 Modjoagoeng 144 | 99/169| 36 | — | 23 8 | — | — | — 476 Seloredjo 115 | 58| 29} 76 | — |—| — || — 1339 Tjoekir art LO 1 A1 | — | — [455 Blimbing 227| 30 — | —| — || — [|| — [257 Tjeweng 80| 89 — | —| —{— 1|—| 4 31183 Goedo 178) | 52 — |l — ||| — [326 Djombang 33/1538) — |M | — | —| 24 4| 7 11233 Ponen 58| 28/4180) — | — | — | 19 | — 2347 Ngelom 6) 16 47} —| — | — 8|—|—| — || 77 ‚ Kediri. Kenongo EE enn end nel mand Knel hema Sh NS Garoem MA — |l | | 9170 Soemberdadie 26| Ul — | 3 — || | 1} 54 Ngadiredjo 283| 412| A1 69 | — |—| —| 1} —| — 376 Pesantren | 27} 33| 78) —| 13/ — | — | 20| UÀ 1193 Meritjan 108| 36| 87} —| —|—| — ||| 21 Minggiran 8| AA | 156) —| — |— | — |—|—| 3/308 Menang 16 6| 410| 5) — [| — || ij 31 Bogokidoel 67| 246| 13) 35 | — |—| — l—l—| 21363 114 Res. Res. Res. Fabrieken Kawarassan Tegowangi Kentjong Badas Poerwoasrie Lestari Djatie Ngandjoek Madioen. Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Redjosarie Poerwodadie Soedhono Soerakarta. Modjo Tasikmadoe Wonosarie Kartasoera Tjolomadoe Bangak Tjokrotoeloeng Delangoe Tj epper Manishardjo Kradjanredjo Karanganom Gond. Winangoen Prambonan Djocjakarta. Randoegoenting Tandjong Tirto Kedaton Pleret Wonotjatoor Padokan Bantool Barongan Sewoegaloor Gond. Lipoero Poendoeng Gesiekan Kewoeloe (Sedayoe) Hewoeloe Jemak Idjo ‘Tjebongan | 28 "EK bo SD U sE 100 POJ 90 F SW 3 2714 POJ 2125EP05 leef 4 ol Jen) Andere soorten to | wo ar wo | || Co asl tds tse | | bs lk | „ol el | El ajsjefelEjsje|Ë 2 ges Fabrieken gel Eide | olz isla rie 5 Ae ed he je is limeis) Ss ja fs | | Dn KS, | Beran 5| — dl 36| —, 5 5 —l — | —| 52 Medarie 116 | — | — | 2 | | | | — | 14 | 157 Sendang Pitoe 63| 20 — 6| —| 3| 25/ 1| 2 2 | 122 Res. Kedoe. | Poerworedjo == mien =S Zg 0 Remboen 90| — | 33| —| —| —| | =| — | — | 123 Res. Banjoemas. Kaliredjo 43| 14} 18) 17) —| — | | =| — | —| 92 Kalibagor 474| — | — | | =| —| {191 — | 20 | 213 Klampok 205| 16| 46| 2 2 — B BiA des 279 Bodjong 494| — | 36 — | —| — 8 — | — [| — | 538 Poerwokerto bi red Pe == 0 Res. Semarang. Pakkies 159! 97) 68/4175) — [| —|105! 47 | — | 3 | 654 Trangkil SNES rr ed 25, MU | — 1 | 134 Langsee 163 81 252/108| —| 74| 84/50 | — | — | 739 Tand). Modjo 207} 147 | — [120 —| —| 41 —| — | 12 | 533 Rendeng — | 30{ 36) 19} —| —| 10 —| — | — | 95 Besito 11 — | 40 | li | — | 117 Majong 8| — | 72| 46) - (A Ban en hens 5 | 138 Banjoepoetih —_ lll ll | 5 — 3 8 Petjangaän 61 8| 60[ —| —[ 29 | —| 10 | — | 31 | 199 Kaliwoengoe |_-2) 77412 — fl fl — | — | ÁST Gemoe de Wide LA | NE Tjepiring 160 | 63[ 235 | — | —| —| —| 43 | — 9 | 506 Res. Pekalongan. | Groep Pekalongan. 8 Kalimati 182| 109|139| 67 —| 5 8 — | 6 2518 Wonopringgo 302 a) 8| 63 —| —| 12] — | — 1 | 396 Sragi — | — | 60 —| [| ll =| | 60 Tirto 207 9108 f TIE 5 Ai 281 367 Tjomal 46| — | 48| 26| —|[ 29 | 25! 15 | — — | 189 Petaroekan 99| 35| — | A —| —| —| 13 | — | — | 169 Bandjardawa 14 — | — 5 —| — 1 19 | 23 1 | 163 Groep Tegal. Balapoelang 99) — | — HV | | 91 Doekoewringin 9% — 6) —| —| =| || — | — 102 Pangka 10| 29 — |l =| 6 | 105 Kemantran 181 | 61/ 203| —| —l — | —| 3| — | — | 448 Pagongan 66|102| MW —| —| — | —| 3} — | — | 269 Adiwerna 68 Rr Sh SS 2 &1 Kemanglen Goeng| 19| — | 32! —| —| |l CM » ae lk =| le ele B Djatibarang 147 | 38) 83 —| —[ —| =| 3 | 271 Bandjaratma 1681420 — | 47 —| 9} 89 2 5 | GL | 472 Ketangg. West REAR Eee A1 7 a TARS 116 a ols | RIS jes lejelalalbsis Fabrieken EP REE sj IS 8 5 jalal IS ORR As EE, en le) | Res. Cheribon. Nieuw Tersana 217 \ — | 78/253| 117). 22 16 —| —| 10 718 Loewoenggadjah 340 3/156) 22/ 48 A 4| —| =| — 519 Djatipiring 211 | — | 12) — | -39 —| —| 9| —| — | 331 Karangsoewoeng |163/ 85 3 88 30 —| —| 6} —-| — | 975 Sindanglaoet 215| 33) 24| 17| 14) 25) —| 9| —| 6 | 343 Soerawinangoen 206} 16|j 52) 55| —| 17 2 —| —| 52 | 400 Gem pol Al — | 43) 27 —| — —| —| — | 74 Ardjawinangoen 86\ 27| Af BB —| —| —| —| —| — | 157 Paroengdjaja —_ |l ll ll ll — 0 Djatiwangi 101/127| 20} 95! — 136) —| 11| —| 6 | 496 Kadhipaten 151| 98| 87/103| —| 44 —| 13| 4| 22 | 522 Tabel VIII. SAMENVATTING DER honderdtallen pikols bergbibit uit TaBeL VII. Groepen Sitoebondo Proboling. | Pasoeroean Sidhoardjo | Modjokerto Djombang Kediri Banjoemas Semarang Pekalongan Tegal Cheribon ‘In procenten d| | | => | WE A zij [ss je jfleljel&& g8 3 BAAN ra a Ka SIS lede esims Sal A |A SS ALAS Sel | | on, | len | le) | 9||- 583| 881| 853| 70| 15/ 63| 282 81 a4/ 16) 2878 12 || 719! 989/ 898 43| 14 63} 4142 182) 17\ 37) 3104 15|| 760| 457| 1697/-391| 41| 228) 255| 95 6|-505| 4405 12|| 324/ 1488| 2985| 29162) « 8| 60| 141) U | 80 5298 12 || 1042) 1347| 1709) 157/ 62| 144| 162) 100| 16| 80} 4786 AA 1244 765) 527) 148) —| 47| 127 415| A1 | 420) 3304 17 | 12414| 1339) 624) 151) 13| 69 — | 42} | WU 349% 6 1104 656| 175) 480| 33) 304| 241| 40| 8{ 98} 3139 lál| 267| 444) 216| 295| 5| 134| 55 40} 9| 159 164 17 || 643) 345 301| 226 5 55) 31| 48} 11| 78) 1743 HOE ee 5 946 _30| 100} 19 WY =| 10 Aj 3) 21E 12|| 945) 431| 1084| 508| —| 140} 274| 170) — | 60| 3579 7 950) 158, 364 191 —| 39 49| 50 29| 32 1862 10 1003| 420| 424| 19} —|/ 9 100 23 10| 91| 2099 11 || 1814 389) 496| 683|248| 246| 22) 48| A4| 96| 4046 172 13615110139 12486/3410 5701486 18071096) 200 11797/46606 go go | ard 74) 8| 41 A TA VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië li tg De MEDEDEELINGEN VAN HET | PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE. | nn B JAARGANG 1923, No. 4. HET WORTELROT OP JAVA, SPECIAAL IN VERBAND MET DE RIETSOORT EK 28 DOOR Dr, J. KUYPER ONDERDIRECTEUR VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE. N. V., BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v/h H. VAN INGEN — SOERABAJA. nd d ten LIBRARY NEW YORK BOTANICAËE GARDEN MEDEDEELINGEN VAN HET PROEESTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE. md Jaargang 1923, No. 4. HET WORTELROT OP JAVA, SPECIAAL IN VERBAND MET DE RIETSOORT EK 28 door Dr. J. KUYPER, Onderdirecteur van het Proefstation voor de Java-Suikerindustrie. Inleiding. In de laatste maanden van het jaar 1921 stond het wortelrot in EK 28 in het centrum van de belangstelling bij de Java-rietplan- ters; het wortelrot breidde zich naar veler, ja bijna aller meening snel uit over Java en speciaal de rietsoort EK 28 werd er naar de meening dierzelfden door met ondergang bedreigd. Het Proefstation, hoewel steeds ruimschoots voldoend een overzicht hebbend over dit onderwerp, voelde zieh verplicht op grond van de vele onrust- barende berichten, zijne ervaringen nog eens te toetsen aan de feiten, nog eens nauwkeurig na te gaan of hier een débäâcle aanstaande was, of dat het oogenschijnlijk erger optreden van wortelrot te wijten was aan allerlei toevalsfactoren of wel aan weersomstandig- heden, die elk jaar wisselen, of ten slotte aan zulke factoren, die men door juister inzicht in de kwaal kon vermijden of veranderen. Al spoedig bleek uit dit onderzoek, dat men zich met het percentage wortelrot bevond in de buurt van een maximum; dat de lijn wel stijgende was, maar dat de kans zeer groot was, dat men een jaar later op een lager niveau zou zijn gekomen en men dan wellicht met evenveel recht zou kunnen zeggen: „Het wortelrot _ verdwijnt, de soort EK 28 wordt sterker”, een uitspraak evenwel, die in tegenstelling met de hierboven aangehaalde pessimistische, gewoonlijk niet geuit wordt. Wij wachtten met een beschouwing over dit onderwerp dus vrij lang, in de hoop dan met meer zekerheid het op en neer gaan van de hevigheid van de wortelrot-aantasting te kunnen demonstreeren. 118 Ziektebeeld, oorzaak, vergelijking met overeenkomstige ziekten. Wij mogen ons in de eerste plaats weleens afvragen, wat het beeld van wortelrot is. Onder wortelrot verstaat men een ziektebeeld, waarbij het wortelstelsel in slechten toestand verkeert, de wortels ten deele dood, ten deele vaak kort, krom, gezwollen zijn, vooral de naar beneden gaande wortels, terwijl oppervlakkig vaak jonge, gezondere wortels optreden, die na eenigen tijd ook weer een ongezond voorkomen krijgen. De plant zelf vertoont een uiterlijk, dat geheel overeenstemt met de aanwezigheid van een slecht functionneerend wortelstelsel; de spruiten zien er ziekelijk uit, de ontwikkeling blijft staan, de bladeren sterven aan de punten en langs de randen af, vaak komen onregelmatige, afgestorven weefselplekken voor, de kleur der bladeren is geelachtig, tenminste niet normaal, de bladeren rollen zich op als door droogte, ook als er water genoeg in den grond aanwezig is; de moederspruit steekt ver boven de zijspruiten uit, daar deze zich wel in grooten getale ontwikkelen, maar niet door kunnen groeien en een ziekelijk uiterlijk krijgen, waarbij vaak een moeilijke ontplooiing der poepoesbladeren is waar te nemen; de tuin heeft dus een te geringe uitstoeling; inwendig vertoonen de spruiten in het ondereinde grauwe of roode verkleuringen, in ergere gevallen roodbruine vaatbundels, soms afgestorven weefselplekken, lichte voosheid en sterker gekleurde vegetatiepunten. De knoppen hebben veelal een neiging tot uitloopen. leder der genoemde verschijnselen kan in meerdere of mindere mate voorkomen; men vindt b. v. planten met practisch geen wortels en planten met een vrij groot, maar er ongezond uitziend wortel- stelsel; planten met bijna geen enkel goed ontwikkeld blad, en planten, waarvan men slechts zegt: geheel gezond is de kleur toch niet. Het beeld van wortelrotte tuinen vertoont daardoor oneindig vele variaties. Van de hevigheid van den aanval hangt ook de mogelijkheid van herstel af; licht aangetaste planten kunnen heel goed bijkomen, zwaarder aangetaste blijven, niettegenstaande alles wat men eraan doet, een ziekelijk uiterlijk houden en leveren ook nooit meer een gezonden aanplant. Het beeld, zooals het hierboven geteekend werd, is onscherp ; het lijkt in vele gevallen op dat van een plant, waarvan men ook kan zeggen, dat ze niet mooi gegroeid is; inderdaad is hier moeilijk onderscheid te maken, daar vooral de secundaire verschijnselen feitelijk droogteverschijnselen zijn, ontstaan doordat het wortelstel- sel niet voldoende vocht kan aanvoeren om in de behoeften van 119 de plant te voorzien; als het meest karakteristieke moet daarom toch wel, zooals in den naam aangeduid is, de minder gezonde ontwikkeling van het wortelstelsel beschouwd worden, waarbij het woord „rot” vooral niet in te strengen zin opgevat moet worden. Alleen in de zeer typische gevallen, in overvochtigen grond, vindt men een rottende wortelmassa; in het algemeen moet men het in slechte conditie zijn van het wortelstelsel als primair, het vergaan als secundair beschouwen. Zoo langzamerhand is men dan ook het woord „wortelrot” in steeds ruimeren zin gaan gebruiken, en 0. i. is hiertegen geen bezwaar, mits men bij het maken van vergelijkingen bedenke, dat het begrip zich uitgebreid heeft bij vroeger vergeleken. De geringe eenheid in het beeld wordt duidelijker als we be- denken, dat de oorzaken van de kwaal verschillend kunnen zijn, tenminste oogenschijnlijk verschillend zijn. We kennen het wortelrot, dat feitelijk bij alle rietsoorten, zooals wij later zullen aantoonen, op Java voorkomt, ontstaan door zuurstofarmoede, door tijdelijke of blijvende anaerobie, dus b.v. doordat de grond oververzadigd is met stilstaand, en daardoor ten slotte zuurstofarm water. Wij spreken speciaal van stilstaand water, omdat het watergehalte zon- der bezwaar hoog kan zijn, indien het water zelf maar in beweging is en steeds zuurstof aan kan voeren, zooals dit soms bij over- stroomingen zeer merkwaardig kan optreden. Dit anaerobe wortelrot treedt het meest typisch op zware gronden op, waar de drainage te wenschen overlaat; het teveel aan stilstaand water kan hier veroorzaakt zijn door te veel irrigatiewater, door overstrooming of door te hoogen grondwaterstand. In zeer vele gevallen is de ongun- stige toestand van den grond hierbij aan te toonen door chemische reacties; de reductie, de zuurstofarmoede, wordt aangetoond door de vorming van Turnbulls blauw, zooals beschreven is door Von WorzoeeN Kürr in Archief 1915 blz. 507. Prima drainage, voor- zichtig watergebruik zijn hier de middelen ter voorkoming; wanneer de grondwaterstand te hoog is of bandjirs gemakkelijk optreden, dient de tuin bepolderd en het water uitgepompt te worden. Meer en meer wordt dit ingezien; het aantal pomptuinen op Java neemt dan ook gelukkig toe in de laatste jaren. Maar naast dit anaerobe wortelrot komt de kwaal voor op lichtere gronden, waar men moeilijk van anaerobe toestanden kan spreken; wij denken aan gronden in Probolinggo, in Kediri, waar de structuur zoodanig is, dat men de neiging heeft van goede, soms zelfs zeer mooie gronden te spreken, en waar toch steeds de 120 kans op wortelrot heel groot is. Op Wonolangan, Oemboel, Soem- berkareng komen tarappan-(zavel) gronden voor, die er schitterend uitzien, en die toch tot de meest gevreesde gronden b.v. voor EK 28 behooren. Het zijn meestal vrij vochtige gronden, gronden als van een broeikas-type, wat broeierige gronden; tot nu toe is het nog niet gelukt, die gronden bodembacteriologisch of chemisch voldoend te karakteriseeren om hen direct te herkennen. Reductie is er meest- al niet in aan te toonen; wij zouden daarom in die gevallen van aeroob wortelrot willen spreken. Maar scherp kunnen de twee typen niet uit elkaar gehouden worden, zij komen vaak door elkaar voor, waarbij wel bedacht moet worden, dat ook in lichte gronden door waterovermaat tijdelijke anaerobie kan ontstaan, die veelal de kwaal zal inleiden. Naar onze ervaring moet in verreweg het meerendeel der wortelrotgevallen toch in de eerste plaats aan een teveel aan water in den bodem gedacht worden; ook op lichte gronden kon in zeer vele gevallen met vrij groote zekerheid aangetoond worden, dat een, zij het tijdelijk, teveel aan water het schadelijke element geweest was. Merkwaardig is het toch zeker wel, dat op de droge tegallans van Kediri wortelrot niet of practisch niet voorkomt; ook op de z.g. droge sawahs, dus sawahs, waar in den Oostmoesson nooit water aan het riet gegeven wordt, komt de ziekte bijna niet voor, terwijl op de gewone sawahs in diezelfde streek vrij veel wortelrot optreedt. Een factor, die ongetwijfeld een rol bij het op- treden der ziekte speelt, is de wisseling in vochtgehalte; het is wel de vraag of hierdoor primair wortelrot ontstaat, maar als een feit mag wel aangenomen worden, dat de plant, die eenmaal de kwaal onder de leden heeft, zeker veel sterker reageert als zij in een bo- dem met sterk wisselend vochtgehalte staat dan in een grond, die slechts geringe en geleidelijke verschillen vertoont in dit opzicht. Dit verklaart naar onze meening ook, dat op de kleigronden dikwijls min- der zieke tuinen optreden dan in dezelfde buurt op lichtere gronden. Het valt b.v. op, dat streken met lichte gronden, als sommige streken van Probolinggo, Kediri en groote gedeelten van Djokja en Solo, vaak wortelrot hebben, terwijl men op veel zwaardere gronden in andere residenties, waarvan de ligging eenigszins overeenkomt, minder last van de kwaal heeft; gelijkmatig vochtige streken, als Banjoemas, vallen op door weinig wortelrot. Hierboven is evenwel reeds aangegeven, dat de hoofdfactor bij het wortelrot naar onze meening in grondwaterstand en watergehalte van den grond ge- zocht moet worden; daarop zal nog nader teruggekomen worden. 121 De invloed van wisseling van vochtgehalte kan trouwens ook bij andere kwalen, die iets te maken hebben met een minder goed wortelstelsel, zooals sereh en gomziekte, waargenomen worden, b. v. in vlaktebibittuinen ; op lichtere, vooral wat grofzanderige gronden, die oogenschijnlijk beter zijn dan in de buurt liggende zwaardere gronden, treft men tegen verwachting deze ziekten vaak meer aan dan op de wat zwaardere. De tijdelijke gunstige werking van stal- mest of organische stoffen op grove zandgronden, die men o.a. op Garoem waarnam, moet ook hiermede in verband gebracht worden; de watercapaciteit van den bodem wordt hierdoor iets verhoogd. Dit lijdt ons vanzelf tot het verschijnsel, dat wij „droog wortel- rot” noemen. | Bij een groot deel der wortelrotgevallen speelt bibitrot een belangrijke rol. In de rapporten, door het Proefstation en de groeps- adviseurs over slecht staande tuingedeelten uitgebracht, vindt men telkens aangegeven, dat bibitrot de directe oorzaak van het ongezon- de uiterlijk is; vooral bij het rajoengan planten is bibitrot een der hoofdverschijnselen. Het zure bibitrot op zichzelf is onderzocht en beschreven door Von WorzoGeN Kürr in Archief 1919 blz. 708. Bij bibitrot ontstaan in de bibit voor de plant vergiftige stoffen, welke de spruit in bepaalde omstandigheden gedwongen wordt op- te zuigen. Die omstandigheden zijn in het algemeen onvoldoende wateropname door de wortels, en deze kan veroorzaakt worden o.a. door het gewone natte, dus anaerobe wortelrot, maar ook door droog wortelrot, waarbij de planten een slecht wortelstelsel hebben, waaraan nu bovendien door droogte zware eischen gesteld worden, zoodat de spruit hare toevlucht neemt tot het vocht, dat in de bibit of resten van de bibit aanwezig is. Droog wortelrot kan dus in den grond als bibitrot beschouwd worden, maar verschilt van gewoon lijden door droogte, doordat het wortelstelsel in onvoldoende con- ditie verkeert. De grondoorzaak van het droge wortelrot is dus dezelfde als van ander wortelrot. Zeer typische gevallen treden b.v. soms op, wanneer de plantbodem bij het plantklaar maken niet vol- doend bevochtigd is. Wanneer de kluiten door en door droog zijn, nemen zij soms moeilijk water op. Slechts het verkruimelde boven- laagje wordt dan nat; hierin wortelt de jonge plant en bij het nu volgende toedienen van irrigatiewater wordt telkens weer dit bo- venlaagje van eenige duimen dikte goed vochtig gemaakt, zoodat hierin de wortels zelfs lijden en de bibit rotten kan, terwijl dieper nog kluiten liggen, die slechts oppervlakkig vochtig zijn. Zoodoende 422 blijven de planten oppervlakkig wortelen, waardoor ze bij elke uit- droging van de bovenlaag belangrijk lijden. Wij zagen hiervan zeer typische gevallen op Remboen in 1918. Wij stelden hierboven reeds vast, dat overmaat van water naar onze meening de hoofdoorzaak van het wortelrot is. In ieder apart geval is dit niet altijd met zekerheid vast te stellen, maar er mag weleens aan herinnerd worden, dat feitelijk de practijk dit al lang erkend heeft. In de volgende lijst zijn de fabrieken gerangschikt in elke groep naar het percentage EK 28, dat in oogst 1921 in den aanplant voorkwam. PERCENTAGE EK 28 IN DEN AANPLANT 1920/21. LENK EE EET EE EE ET ET Besoek1 Ms Pasoeroean He 11— 25°, 0—10°/, Wringin Anom 18 Ardjosari 1 26—50°/% Sem palwadak 4 Pandj1 27 Kedawoeng 5 Joedoean 28 Soemberredjo 4 Olean 32 Pleret 10 De Maas 35 11—25%/ Pradjekan 41 Pandaän 15 Assembagoes Ad Wonoredjo 22 Tangarang 46 Winongan 23 51—100°% Gayam 24 Soekowidi 66 Almaar 24 26—50% Probolinggo Panggoengredjo 33 Kebonagoeng 42 Krebet 42 0—10% Soekoredjo 50 Oemboel dl Wonoaseh 3 Sidhoardjo Kandangdjati L Phaiton 8 11—25°/, 0—10°/% Maron 12 Ketegan 2 Wonolangan 15 Porrong 3 Seboroh 1% Balongbendo L Djatiroto 18 Boedoeran 6 Bagoe 20 Sroenie 6 Gending 22 Waroe dl 26—50°%, Tanggoelangin 9 Soekodono 28 Tjandie 10 Soemberkareng 33 Watoetoelis 10 Padjarakan 35 Poppoh 10 51—100%%, 11— 25%, Ranoepakis 56 Krian 12 Sidhoardjo Se | Kediri Ie 115% 26 — 50°/, Toelangan 12 Kentjong 37 Kremboong 15 Neandjoek 49 ang Sawe /N Modjokerto ke al ki Ô 51 — 100°/% 11—25%%, Modjopanggoeng Ent Bangsal 12 Ngadiredjo 56 Koning Willem II 15 Badas Sawah 56 Sentanenlor 8, Soemberdadie 66 Ketanen 22 Djatie za) Perning 24 Kawarassan Sawah 87 Tangoenan 25 Garoem Sl 50? Ek ao | Madioen Gempolkrep 30 Brangkal 33 0 — 10%, Soemengko 41 Soadhkond 10 51—100/, 11 — 959 Pohdjedjer 58 HEdjosboeng ä 24 moo 63 Poerwodadie 22 Djombang 26 — 50% Pagottan 93 oe Redjosarie 42 re 51-100 Peterongan 27 Kanselte 60 Djombang 29 5 Ponen 32 Modjoagoeng 33 Soerakarta Somobito 37 Goedo 43 Tjeweng 48 0 — 10° 51100 Wonosarie l Ngelom 55 Delanggoe 2 Tjoekir 64% 26 — 50% Seloredjo 65 Kartasoera 1 8 Blimbing 75 Tjokrotoeloeng ie B: Tjolomadoe ze Kediri Modjo 48 51 — 100°/ is 0—10°/, Ponggok ge Minggiran 5 Karanganom 53 11—25°/%, Gondang Winangoen 54 Poerwoasri 15 Prambonan de, Bogokidoel 19 Bangak 58 Lestari 25 Tjepper 60 26 — 50°, Kradjanredjo 69 Pesantren 29 Manishardjo 72 Meritjan 37 Tasikmadoe 80 124 Djocjakarta De Semarang on 26 50 ol Sewoegaloor 20) Banjoepoetih 58 Barongan > Rendeng 66 Poendoeng 36 Sedans „5 Pekalongan Randoegoenting 49 k Gondang Lipoero 42 Padokan 45 26 — 50% Rewoeloe 48 Tirto 34 Beran 50 Tjomal 38 51 — 100°/, Soemberhardjo 29 Demak Ldjo 51 Sragi 40 Gesiekan B Kalimati 46 Medarie 56 Petaroekan AS Tjebongan 61 51 — 100%, Sendangpitoe 61 Wonopringgo 55 Wonotjatoor 65 Bandjar de awa 90 Bantool 68 Tandjoeng Tirto 77 Tegal Ketaton Pleret 84 r - Kedoe 26 — 50% Pagongan 26 E Kemantran 39 4 — 100% & Ketanggoengan West 38 Remboen 53 Poerwororedjo 61 AUTRE oe Ze Pangka 471 Banjoemas 51 — 100%. Bandjaratma 59 3 Balapoelang 63 ol — 100% é Djatibarang 65 Madjenang 63 Kemanglen Goeng 66 Kaliredjo 64 Doekoewringin 88 Klampok [93 == Bodjong |_ 86 Cheribon Kalibagor | 94 eer Poerwokerto 95 i en 11 — 25° Semarang Djatipiring 17 Kadipaten 21 1 — DI Í 6 — 20% t Pakkies | 12 Djatiwangi 36 Kaliwoengoe 13 Karangsoewoeng 12138 Gemoe 29 Soerawinangoen 40 26 — 50% | Ardjawinangoen 40 Petjangaän | A2 Sindanglaoet 49 Majong ' 43 Nieuw Tersana 49 Besito | 44 1 — 100% Tandjong Modjo 48 _Gempol 58 Langsee 50 Paroengdjaja 62 125 Bij bestudeering van deze tabel zal men zien, dat de laagste percentages gevonden worden langs de Noordkust in Oost-Java ; langs den Oostrand van de Sidhoardjo-delta, hier en daar langs de Brantas in Soerabaja en Kediri (o.a. Minggiran), verder langs de Noordkust in Tegal. Als men in sommige dier streken de fabrieken in afdeelingen splitst en het percentage EK 28 nagaat, vindt men dat de laagst liggende afdeelingen weer de minste EK 28 hebben. Zeer typisch ziet men in de Sidhoardjo-delta hoe het percentage van het Oosten naar het Zuidwesten stijgt; de stijging volet vrijwel precies de daling van den grondwaterstand. Minggiran en Poerwoasri zijn ondernemingen met een beslist hoogen grondwaterstand; DI 92 en 247 B zijn er de aangewezen soorten. Delanggoe in Solo is een onderneming met schitterende DI 52-producties, terwijl EK 28 er groote moeilijkheden oplevert; hetzelfde geldt voor Wonosarie. Afgezien van de vraag of door andere eultuurmaatregelen EK 28 hier wellicht uit te breiden ware, is het voortreffelijk groeien van DI 52 een bewijs, dat de grond veel vocht bevat, en juist daar ondervindt EK 28 weer moeilijkheden. Men denkt er gewoonlijk niet aan in bekend natte lage stukken (ledokans) EK 28 te planten ; op plaatsen, waar veel drukwater- van leidingen voorkomt, kan men EK 28 moeilijk planten, niettegenstaande de grond er veelal mooi is door versch slib; op zeer capillaire gronden, als op Winongan, Kedawoeng, Pandji, Olean, Poerwoasri enz, plant men liever DI 52 dan EK 28; kortom de practijk plant op dergelijke natte stukken, die zelfs door diepe drainage niet voldoend droog te leggen zijn, liever geen EK 28. Dat alles is het bewijs, dat waterovermaat het gevaar voor EK 28 is. Wanneer men nu weleens in twijfel verkeert over de oorzaak van wortelrot, ontstaat die twijfel, omdat men de kwaal opmerkt op plaatsen, waar wateroverlast niet zoo gemakkelijk aan te nemen is, maar de plekken, waar men er niet aan twijfelt, mijdt men als vanzelf sprekend. Het ligt dus voor de hand, dat in de twijfelachtige gevallen naar diezelfde oorzaak gezocht moet worden, en in zeer veel gevallen lukt het ook aan te toonen, dat er te veel water geweest is. Wij herinneren aan een geval, waar een tuinemployé zoo nat werkte, dat de administrateur erover dacht den irrigatie-ingenieur te verzoeken die afdeeling minder water te geven. Wij herinneren aan de afdeeling Demak der sf. Rendeng, waar na het invoeren van een tot het uiterste doorgevoerde droge werkmethode het wortelrot als het ware op slag verdween. 126 Toen later door allerlei moeilijkheden het toezicht een jaar wat minder scherp was, de goten minder diep waren en het water- geven weer wat ruimer geschiedde, had men oogenblikkelijk weer wortelrot. Maar nog sterker bewijzend is het volgende: Toen in aanplant 1920 — 1921 EK 28 door het uitblijven van den regen zeer droog ging staan, besloot men bij wijze van proef een gunstig gelegen stuk toch eens water te geven. Bijna direct trad wortelrot op, terwijl de omliggende tuin zich na het invallen van den regen prachtig herstelde van de droogtestagnatie. Het is dus wel niet voor redeliijjken twijfel vatbaar, dat het voorkomen van alle overmaat van water een der belangrijkste middelen tegen wortelrot is. Evenwel hebben wij in het begin reeds opgemerkt, dat er ook een aeroob wortelrot is; een wortelrot, waarbij op geenerlei wijze iets van zuurstofarmoede of reductie aan te toonen is. De verklaring hiervan moet waarschijnlijk in een andere richting gezocht worden. In Europa komen ziekten van cultuurgewassen voor, die sterk aan ons wortelrot doen denken. Wij bedoelen de veenkoloniale haverziekte in Nederland. Reeds in 1921 werd hierop de aandacht gevestigd in onze Korte Berichten, Diversen 1921 blz. 14. Deze „haverziekte”, die evenwel ook bij andere gewassen optreedt, werd in Nederland uitvoerig bestudeerd door de landbouwproefstations. SJOLLEMA en Hupic geven in „Verslagen van landbouwkundige onderzoekingen der Rijkslandbouwproefstations” No. 5, 1909 blz. 30 de volgende beschrijving van het ziektebeeld : „De haverziekte uit zich als volgt : aanvankelijk na het opkomen van de haver ziet het gewas er gezond uit, plotseling wordt de kleur lichtgeel; dan verschijnen er midden op de bladeren overdwars dorre plekken, waar een knik ontstaat; de bladeren voelen vóór dien tijd slap aan, ten slotte gaan ze hangen, van uit den knik breidt zich de dorre plek uit. De plant heeft gewoonlijk bij het optreden der eerste verschijnselen een gemiddelde lengte van 15 c. M., terwijl de jongste bladeren veel korter zijn. Is de ziekte hevig, dan verdort de plant geheel; zelfs de nieuwgevormde bladeren worden aangetast en de plant sterft. Het optreden der ziekte kan zeer plotseling geschieden, zoo zelfs, dat het in sommige gevallen aan spontane vergiftiging doet denken. Het gebeurt vaak, dat men in één dag een gezond gewas ziek ziet worden. Op andere plekken heeft het gezonde gewas intusschen een grooten vooruitgang gemaakt, de plant is goed gestoeld en groeit 127 flink. De donkergroene kleur springt dan vooral in het oog, wan- neer men haar bij de lichtgele zieke haver vergelijkt. Het verschil in lengte van gezonde en zieke planten wordt dan vaak 30 c.M. en meer. Er komt een tweede omstandigheid bij, die het zieke gewas achteruitzet; het onkruid krijgt de overhand en verstikt de haver vaak, zoo zelfs, dat men in gevallen van hevigen graad op een aangetasten kamp slechts sporadisch haverplanten ziet en hoofd- zakelijk onkruid. Na een geruimen tijd (ongeveer tot wanneer de haver in de aar schiet) neemt de ziekte af, de plant herstelt dan en het hangt van de hevigheid af‚ waarmede het gewas aangetast werd, welke de opbrengst zal zijn. Alle overgangen tusschen geheele mislukking en matige opbrengst komen voor. Beschouwt men het wortelsysteem van een zieke plant, dan ziet men, dat dit niet naar behooren ontwikkeld is; de kroonwortels zijn in geringen getale aanwezig, de zaadwortels zijn abnormaal lang; men krijgt den indruk, dat de kroonwortels zich niet hebben kunnen ontwikkelen en soms zelfs dat ze afgestorven zijn”. Deze beschrijving doet sterk denken aan ons wortelrot: het slechte wortelstelsel, de verschijnselen, die aan vergiftiging doen denken, het pleksgewijs optreden, het zijn alle punten van overeen- stemming. Verdere studies over deze kwaal vindt men in de zooeven aangehaalde Verslagen der landbouwkundige onderzoekingen der Rijkslandbouwproefstations No. 12, 15 en 23. In dit laatste deel der Verslagen op blz. 149 vindt men onder de conclusies aangegeven, dat de ziekte in zandeulturen veroorzaakt kan worden door organische stof toe te voegen, in den vorm van cellulose (watten) of zetmeel, ook in aerobe omstandigheden, mits de reactie in den grond alkalisch is. Bij zure reactie of bij toepassing van mangaansulfaat treden deze verschijnselen niet op. Het ligt niet in onze bedoeling de literatuur over de veenko- loniale haverziekte uitvoerig te behandelen, maar er zijn zooveel punten van overeenstemming tusschen deze ziekte en het wortelrot, dat het voor de hand ligt de twee kwalen te beschouwen als zijnde van denzelfden aard. Zoo werd dan ook in het zooeven aangehaalde Kort Bericht van het Proefstation, Diversen 1921, blz. 14 de aandacht op het mangaansulfaat gevestigd, en aangeraden de werking van deze stof eens na te gaan op Java. Deze proeven werden in grooten getale genomen in 1921; 128 het Proefstation stelde het mangaansulfaat beschikbaar, en 53 fa- brieken gaven zich de moeite in een of meer tuinen het middel te onderzoeken. Op slechts één van al deze ondernemingen (Lestari) meende men een spoor van werking te zien, maar bij nader onder- zoek bleek ook hier het resultaat op zijn minst zeer twijfelachtig; wij mogen wel zeggen, dat MnSO, als middel tegen wortelrot absoluut gefaald heeft. Het zout is toegepast in verschillende stadia van de ziekte; de toegediende hoeveelheid was gewoonlijk 3 gram per plant, overeenkomende met 35—45 K.G. per bouw, maar door een paar groepsadviseurs werden ook proeven met grootere giften genomen. De wijze van toepassing is dus genoeg gevarieerd om de kans uiterst gering te achten, dat in deze richting nog iets te bereiken zou zijn. Toeh komt ons de bodemreactie belangrijk genoeg voor, om in deze richting het onderzoek voort te zetten ; voorloopige proeven wijzen wel uit, dat zwaardere en vochtige gronden vaak alkalisch reageeren, terwijl bruine, meer ijzerhoudende gronden veelal zuur reageeren. In verband hiermee verdient het de aandacht, dat onze groepsadviseur in Kediri, Dr. Coert, opmerkte, dat in tegenstelling met de Kloetgronden, de roode Wilis- en Andjasmorogronden geen wortelrot vertoonden, hoewel toch allerlei factoren, als voorkomen van padas, stugge structuur, 2-jaarlijksche wisseling aanwezig waren, die optreden van wortelrot zeer verklaarbaar zouden maken. IJzer zou dan als zuurstofoverbrenger kunnen dienst doen. Hoe het hier- mee ook zij, onderzoek in deze richting is gewenscht en zal ook voortgezet worden. Nog even wenschen wij erop te wijzen, dat ook in andere landen wortelrot voorkomt; ook op Hawaii zoekt men ijverig naar plantaardige en dierlijke parasieten, maar als geslaagd kan men deze pogingen nog niet beschouwen. In het Hawaiian Planters’ Record, vol. 23, 1920, blz. 142 heeft CARPENTER een uitvoerige studie geschreven over het mogelijke verband tusschen „Lahaina disease”, die geheel overeenkomt met wortelrot, en Pythium, een zeer algemeene schimmel. De infectie- proeven geven wel aanwijzingen, dat de schimmel iets met de ziekte te maken heeft, maar zijn verre van overtuigend; CARPENTER zelf laat er zich ook weifelend over uit. Maar eenige der conclusies op blz. 174 zijn merkwaardig genoeg om die hier over te nemen: „De schimmel is alleen actief bij perioden en onder bepaalde omstandigheden, 129 Uit mijne waarnemingen en uit de literatuur over andere ziekten blijkt, dat de belangrijkste factor voor de werkzaamheid van de schimmel de bodemtemperatuur is . . . . . . De reactie van den bodem is ook een factor van eenig belang”. Ook hier ziet men de neiging om aan de bodemomstandigheden een groote rol toe te kennen. En ten slotte zegt CARPENTER, dat ook in de zieke wortels van andere planten, als pisang, Colocasia en rijst sporen voorkomen, die veel op de door hem gebruikte lijken. Ook dit laatste verwekt weer den indruk, dat men hoogstens met een algemeen voorkomende schimmel te doen heeft, die slechts in zeer bepaalde omstandigheden schadelijk optreedt. Hoewel het niet onze bedoeling is hier een overzicht van de vroegere wortelrotonderzoekingen op Java te geven, willen wij toch in herinnering brengen, dat in 1898 Korus op het 2de Con- gres een lezing hield over het optreden van afstervend riet; als ge- volg van de vele klachten over het wortelrot, dat zich toen naar veler meening sterk uitbreidde, werd een „wortelrotfonds” gesticht, waardoor Dr. Z. KAMERLING zieh geheel aan de studie van het wor- telrot kon wijden; in Probolinggo heeft toen een paar jaar een apart laboratorium voor dit onderzoek bestaan. In de Verslagen van het ge Congres in 1901 en in de Archieven van 1900, 1901 en 1903 vindt men uitvoerige verhandelingen over wortelrot, meerendeels van de hand van KAMERLING, maar ook van anderen. Het is merk- waardig te zien, hoe er een volkomen overeenstemming is tusschen de toenmalige verspreiding van het wortelrot en de verdeeling der aanplantpercentages van EK 28 in deze jaren (kaart in Archief 1900, blz. 928). Men heeft in die jaren ook wel gevoeld, dat zuurstof- gebrek een rol speelde, maar daarnaast is men op een dwaalspoor geraakt door aan mechanische invloeden van grondpartikeltjes te gaan denken. Maar uit alles blijkt wel, dat de kwaal geen nieuwe is en in oudere stadia van de cultuur, dus vóór het invoeren der zaadsoorten, ook al sterk de aandacht trok. Wortelrot in verschillende rietsoorten. Wij komen nu nader tot ons eigenlijk onderwerp; wij wilden het wortelrot behandelen vooral in verband met EK 28. Toch is nog een uitweiding noodig; wij willen nl. eerst nog nagaan, in hoe- verre ook andere soorten last van wortelrot hebben. Dit is van be- lang, omdat nu EK 28 zoo langzamerhand 40% van het Java-sui- kerareaal beslaat en andere soorten veel kleinere oppervlakten in 130 beslag nemen, de sage zich dreigt te vestigen, dat wortelrot eigenlijk alleen in EK 28 optreedt. Dit is in geenen deele waar. In het Proefstationsarchief werd daarvoor eens alle correspon- dentie nagegaan, die bepaald over wortelrotgevallen handelde in de jaren 1917 tot 1922. Dat zijn dus rapporten over ingezonden mate- riaal, over op verzoek gebrachte bezoeken bij het uitbreken van wortelrot, mededeelingen van groepsadviseurs, aanteekeningen uit reisverslagen van Proefstationsambtenaren enz; alles materiaal, dat zeer beslist op bepaalde wortelrotgevallen slaat. Het is dus niet een materiaal, dat alle gevallen omvat, die ons ter oore kwamen; alge- meene berichten over de ziekte, losse, weinig gespecificeerde bericht- jes zijn er niet in opgenomen. Dat geselecteerde materiaal liep in totaal over 225 gevallen van wortelrot. Van die 225 gevallen hadden 136 betrekking op EK 28, 89 op andere soorten. Een specificatie van deze 89 gevallen volgt hieronder: 100 POJ il DIZ 8 130’) 1 90 F 16 979 » 4 SW 3 dq 1499 » 4 eh WAE 5 2714 » Á Batjan 4l 212» Áo Krebet 6 1 Pwd 12 Î EK 2 ol Pwd 14 d EK 6 4 921 B 2 GL 20 1 2417 B 15 Zw. Cheribon Áo 979 B 1 Tjep. 24 6 Het is duidelijk uit dit overzicht, hoe tal van soorten last van wortelrot hebben; ook vele soorten, die wegens haar z.g. sterk wor- telstelsel op moeilijke natte gronden geplant worden. In zekeren zin is dit laatste natuurlijk juist de reden, dat ze in deze lijst ver- schijnen. Nog eens wijzen wij erop, dat het ontbreken van soorten in deze tabel allerminst beteekent, dat in die soorten geen wor- telrot waargenomen is; daarvoor is het materiaal op een te eenzij- dige manier gerangschikt. Zooals wij iets vroeger reeds opmerkten werd in de jaren 1901 en volgende reeds een speciaal onderzoek naar wortelrot ingesteld; toen bestonden de meeste hierboven ge- noemde soorten zelfs nog niet, en men kan vele der toen geplante soorten dus aan de lijst toevoegen. Ook geeft het aantal gevallen geen aanwijzing voor de gevoeligheid voor wortelrot, want dit aantal 131 hangt te veel samen met het beplante oppervlak en b.v. den grond, waarop de soorten gekweekt worden. Invloed van 2- en 3-jaarlijksche wisseling. Bij het wortelrotvraagstuk speelt nog een factor een rol, n. 1. de rustperiode, die de gronden doormaken tusschen 2 occupaties door riet. Op 2-jaarlijksche gronden treedt ongetwijfeld meer wortelrot op dan op 3-jaarlijksche; dit geldt in het algemeen en niet speciaal voor EK 28, Deze laatste soort is evenwel zeer gevoelig voor wortelrot en dus zal zij ook het eerst op ongunstige omstandigheden reagee- ren. Het onderscheid tusschen 2- en 3-jaarlijksche wisseling is even- wel door ons juist dikwijls duidelijk waargenomen aan andere riet- soorten ; vele gegevens stammen uit Kediri, Probolinggo en Pasoe- roean, uit jaren en streken, waar EK 28 vaak een ondergeschikte rol speelde. Een der frappantste gevallen van den invloed van kor- tere en langere rustperioden werd waargenomen op Minggiran bij de z.g. Kediri-ziekte bij 100 POJ, bij een bezoek op 8 Decem- ber 1916, Deze Kediri-ziekte is volkomen als wortelrot te beschouwen ; het ziektebeeld week weleens iets af van het ons nu zoo goed be- kende wortelrotbeeld, maar dit is slechts hieraan toe te schrijven, dat Kediriziekte in 100 POJ werd waargenomen, daar deze soort op die gronden toen nog de hoofdsoort was, en ons tegenwoordig wor- telrotbeeld zich vereenzelvigd heeft met het beeld van zieke EK 28. Nu er in Kediri geen Kediri-ziekte meer voorkomt, omdat er geen 100 POJ meer geplant wordt, komt er op dezelfde gronden wortelrot voor, als men er EK 28 plant. Evenwel stond vroeger op de zieke plekken ander riet, zelfs 247 B, ook vaak minder mooi. In latere jaren kwamen op de daarvoor in aanmerking komende gronden weinig ziektegevallen voor, daar men de geschiktste soorten uitkoos, b. v. DI 52. Onze groepsadviseur berichtte b. v. in het weer- en bedrijfsoverzicht van 16—31 Augustus 1917 reeds, „dat er weinig Kediri-ziekte optrad, daar men 4100 POJ door DI 52 had ver- vangen en deze soort er geen last van had” Werkelijk heeft deze soort zeer weinig last van de moeilijkheden. Bij het bovenbedoelde bezoek aan Minggiran in 1916 naar aan- leiding van dezen vorm van wortelrot, bleek het, dat in tuin Kajen tusschen de lichtgele, zieke complexen een scherp omgrensd, vol- komen gezond, donkergroen stuk voorkwam; dit stuk bleek precies 132 door de bekende vierkante paaltjes afgegrensd te zijn: het waren ambtsvelden, die niet 2-jarig verhuurd waren. In tuin Santrean viel dit verschil in stand eveneens op; daar was een stuk minstens 5 jaar niet beplant geweest; het was een stuk, dat steeds moeilijk- heden met inhuur gaf en dus goed bekend was. Ook hier stond het riet scherp omgrensd veel beter dan de rest. Deze gevallen komen ons uiterst belangrijk voor, omdat hier een begrenzing van de stukken zonder eenigen twijfel vaststond. Want men dient wel te bedenken, dat bij deze vraagstukken het aantal mededeelingen, dat niet volkomen controleerbaar is, het aantal goed gecontroleerde meestal ver te boven gaat, en men gaarne algemeene indrukken meedeelt in plaats van scherp waarge- nomen feiten; deze algemeene indrukken hebben na behoorlijke controle zeker hun waarde, mits de basis voor een daarmee verband houdende beschouwing gelegd is door volkomen vaststaande gevallen. Een ander goed gecontroleerd geval in Kediri is het volgende : de Chef Proeftuinen der Handelsvereeniging Amsterdam beschrijft den tuin Pakem van de sf. Menang. Deze bestaat uit een stuk Q-jaarlijksche en een stuk 9-jaarlijksche wisseling, die in aanplant 1921 — 1922 beide beplant waren. De stand van het 3-jaarlijksche stuk was veel beter dan van het 2-jaarlijksche. In beide stukken kreeg EK 28 wortelrot, op de 2-jaarlijksche wisseling veel heviger dan op de 3-jaarlijksche. Op dit laatste gedeelte was de aantasting in het beginstadium, de niet zieke planten waren ook volkomen gezond, terwijl op het andere gedeelte alle planten practisch ziek waren en door en door gezonde planten niet voorkwamen. ‘Als zeer typisch voorbeeld mag genoemd worden een 2-jaarlijk- sche wisselingtuin op Panggoongredjo, waardoor een strook 3-jaar- lijksche inhuur lag. In November 1917 was de geheele tuin met EK 28 beplant; slechts de 3-jarige strook was vrij van wortelrot; de geheele rest vertoonde verspreid wortelrotplekken. In dit geval waren de grenzen der verschillende wisselingen met de kaart zeer goed te controleeren. In de kuststrook van Pasoeroean — Probolinggo komt vrijwel Y-jaarlijksche wisseling voor; het gebied staat al van ouds bekend als een wortelrotstreek, zoodat hier een geschikte gelegenheid voor waarnemingen in deze richting is. Nu is een moeilijkheid, dat naast de wisseling der gronden zooveel andere factoren een rol spelen; men mag niet zeggen: 2-jaarlijksche gronden krijgen wortelrot, 3-jaarlijksche niet; neen, het gaat om de kansen op wortelrot. 433 Dergelijke kwesties kan men vaak het best langs statistischen weg oplossen ; onze groepsadviseur te Probolinggo heeft het vraagstuk hoofdzakelijk op die wijze beschouwd, en o.a. nagegaan, waar de meeste oogstmislukkingen, waar de meeste zware wortelrotgevallen voorkwamen. Zoo werd b. v. nagegaan de productie van EK 28 op 5 fabrieken tot en met oogst 1917; het waren grootendeels proefaanplantingen, geen groote complexen, daar EK 28 zeer langzaam ingevoerd is in die streken; op de 2-jaarlijksche gronden was het gemiddeld pro- duet per bouw 121 pik. suiker, op de 3-jaarlijksche 139 pikol. Men mag aannemen, dat men juist in die beginperiode getracht heeft steeds de beste gronden te beplanten. In de jaren 1917, 1918 en 1919 bleek het aantal gevallen, waarin van mislukking van tuin- gedeelten bij EK 28 gesproken moest worden, in Probolinggo op fabrieken met 2- en met 3-jaarlijksche wisseling 29 te bedragen op 2-jaarlijksche gronden, tegen 13 op 3-jaarlijksche gronden, terwijl het aantal complexen, waar EK 28 geplant was, op beide typen niet veel uiteenliep. Daarbij werd verder door den groepsadviseur vermeld: Phaiton en Seboroh (1919) alles 3-jaarlijks, geen wortelrot ; Wono- aseh (1918) en Djatiroto 1918 alles 2-jaarlijks, veel wortelrot. Hier is dus uitsluitend sprake van tuingedeelten, waarin de productie door wortelrot zoodanig gedrukt is, dat men van mislukking mag spreken; want dit is ook het typeerende, dat op 2-jaarlijksche wisseling in het Probolinggosche in het algemeen de gevolgen van wortelrot zooveel heviger zijn dan op 9-jaarlijksche wisseling. In September 1919 meldde deze groepsadviseur, dat het zoo opvallend was, dat Oemboel op zijn zware, ouddiluviale gronden practisch geen wortelrot had en op zijn mooie bruine tarapangron- den zeer door deze ziekte leed. De zware gronden zijn 3-jarige gronden, de mooie lichtere 2-jarig. Dat op de zware gronden bijna geen wortelrot voorkwam, mag als bewijs gelden, dat de bewerking, de behandeling van den aanplant er zoodanig is, dat op moeilijke gronden geen wortelrot hoeft op te treden. Trouwens de klachten op Oemboel zijn altijd over de 2-jarige gronden; Pelang en Temo- garan Wismoenah zijn tuinen, waar het Proefstation herhaaldelijk om advies gevraagd werd voor wortelrotkwesties. Hetzelfde ver- schijnsel treedt op Winongan en Gayam op; hoewel op allerlei plaatsen wortelrot voorkomt, komen de klachten het meest op de 2-jaarlijksche gronden voor. De groepsadviseur van Probolinggo stelde na afloop van oogst 134 1921 weer een enquête in over het voorkomen van wortelrot. Daaruit bleek, dat wortelrot bijna niet voorkwam op de 3-jarige gronden van Phaiton, Seboroh, Gending, Padjarakan, Maron, Wono- langan en Soekodono; ook op de zeer lichte, doorlatende Patallan- gronden van Soemberkareng en de lichte Zuid-tuinen van Bagoe, hoewel 2-jaarlijksche, kwam weinig wortelrot voor. De hevige gevallen van wortelrot, waarbij opbreken van grootere complexen noodig was, waar dus werkelijk oogstmislukkingen op- traden, kwamen hoofdzakelijk voor op 2-jaarlijksche wisselinggron- den. Op de zware 3-jaarlijksche gronden komen wel moeilijkheden voor, maar meestal in het oogstjaar; na den Westmoesson sterft het riet bij invallen der droogte gemakkelijk af; hoewel dit ver- schijnsel wel samenhangt met slechte functionneering van het wortel- stelsel, behoort het niet tot de typische wortelrotverschijnselen. Ten slotte constateert de groepsadviseur nog, dat wortelrot in typischen vorm het meest voorkomt op de gronden, afkomstig van de La- mongan en Taroeb, en op de capillaire gronden met minder goede irrigatietoestanden van Oost-Kraksaän: in die streken treedt dan weer het verschil tusschen 2- en 3-jaarlijkseh op. Men ziet, dat het geheele optreden der ziekte een zeer complex verschijnsel is. In het weerbericht van 1—15 September 1921 wordt uit Probo- linggo gemeld, dat tengevolge van wortelrot stukken moeten worden opgebroken; hoofdzakelijk zijn het 2-jaarlijksche wisselingtuinen. Ook Kediri is een gebied, waar deze verschijnselen goed te bestudeeren zijn in verband met de verschillende perceelen der Handelsvereeniging Amsterdam, die in 2-jaarlijksche wisseling be- plant worden. In 1918 kwam wortelrot voor op Kentjong; d.d. 7 September ontvingen wij bericht, dat na onderzoek van den groeps- adviseur wel vastgesteld kon worden, dat speciaal de 2-jaarlijksche gronden erdoor leden; „op d-jaarlijksche wisselgronden komt het nog niet voor”, eindigt de brief van den administrateur. Telkens kwamen uit die streek dergelijke gevallen te onzer kennis, totdat nu onlangs Dr. Coert, onze groepsadviseur, een uitgebreid onderzoek instelde over het voorkomen van wortelrot in EK 28 in Kediri. Dit onderzoek wordt verwerkt tot een aparte publicatie; het voor- naamste resultaat is wel, dat op 2-jaarlijksche gronden veel meer wortelrot voorkomt dan op 3-jaarlijksche (10,4% tegenover 3,4), en dat bovendien bij elke onderverdeeling van het materiaal, in elke groep weer de 2-jaarlijksche tuinen overheerschen. Waar tusschen 2- en 3-jaarlijksche beplanting reeds onderscheid 135 is, behoeft men zich niet te verwonderen, dat bij maagdelijke, of bij gedurende meer dan 3 jaar niet beplante gronden, het verschil vaak duidelijk optreedt; de gevallen op Minggiran vielen daar ge- deeltelijk onder; ook op Bangak namen wij zulke gevallen in 1918 waar, waar naast een reeds 13 jaar in 2-jaarlijksche wisseling be- planten tuin met wortelrot een ambtsveld lag, dat langen tijd niet ingehuurd was en geen wortelrot vertoonde. De moeilijkheid om goede voorbeelden te vinden is deze, dat de verdere omstandighe- den zooveel mogelijk gelijk moeten zijn, en dit blijkt niet zoo een- voudig te zijn. Werkt men statistisch, dan ontkomt men min of meer aan deze moeilijkheid, daar dan in beide groepen gronden wel voor wortelrot voorbeschikte gronden voorkomen. Uitdrukkelijk zij hier nog eens opgemerkt, dat kortere perio- den tusschen de opvolgende occupaties slechts de kans op wortelrot verhoogen; dat immers op 2-jaarlijksche wisselinggronden EK 28 zeer goed gedijen kan, bewijzen Solo en Djokja nog elk jaar. Uit het hier besprokene volgt reeds, dat de geschiktheid voor wortelrot volstrekt niet alleen voor EK 28 geldt; in Kediri en Pro- bolinggo ondervonden andere rietsoorten even goed de minder gun- stige gevolgen van deze cultuurmethode. Ook later zal nog blijken, hoe vrijwel alle soorten van tijd tot tijd wortelrot vertoonen. Het ligt voor de hand bij schadelijke werking van korte rust- perioden in het bijzonder aan het achterblijven van organische stof te denken. De wortelmassa, volstrekt niet alleen de dongkellan, blijft in den grond achter; deze groote massa organische stof moet omgezet worden en zal veel zuurstof verbruiken bij dit proces; bij rotting zullen onder anaerobe of ternauwernood aerobe omstandig- heden gemakkelijk schadelijke omzettingsproducten gevormd worden. Wanneer slechts eenmaal sawah gemaakt wordt tusschen twee oecupaties, zijn de kansen op snelle omzetting niet gunstig; eenmaal braakliggen of beplanting met tweede gewassen maakt die omzetting veel zekerder. Ongetwijfeld speelt dus de onvolledige omzetting der achtergebleven organische stof in deze kwestie een groote rol; goede bewerking, goed dongkellen zullen zeker een goeden invloed uitoe- fenen, maar de kansen op wortelrot worden er slechts door ver- minderd, niet uitgeschakeld. Wortelrot speciaal bij de rietsoort EK 28. Nu komende tot het wortelrot in EK 28, doen zich 3 vragen voor: le breidt het wortelrot in EK 28 zich uit? 136 de is er verband tusschen het optreden van wortelrot en het gebruikte plantmateriaal ? 3e treedt wortelrot in EK 28 meer op, wanneer bij vorige oecupatie op dien grond EK 28 geplant is dan wanneer er een andere soort gestaan heeft ? Breidt het wortelrot in EK 28 zich uit? Vanaf het eerste oogenblik, dat EK 28 geplant werd, werd er over wortelrot gesproken. In begin 1915 publiceerde J. Scnurr U), toen directeur van de onderafdeeling Djokja van het Proefstation, een overzicht over de met de soorten EK 28 en DI 52 in oogst 1914 en daarvoor verkregen resultaten. Hij geeft daarin een sterke aanbe- veling voor de beide soorten, maar voegt er o,a. het volgende aan toe: „Al deze proeven hebben op gronden gestaan, die niet te veel ondergrondswater hadden. Is dit wel aanwezig, dan groeit EK 28 dikwijls zeer ongelijkmatig tengevolge van wortelrot op jeugdigen leeftijd ; in die omstandigheden houdt Dl 52 zich beter”. Wij zien dus, dat in het specifieke gebied van EK 28 reeds toen wortelrot in zoodanige mate voorkwam, dat men het noodig vond er de aandacht op te vestigen, maar toch de soort EK 28 durfde aanbevelen als een uitstekende producent. Feitelijk is de toestand nu nog zoo. In 1916 kregen wij reeds wortelrotgevallen bij EK 28 voor onderzoek, o.a. van Gending en Modjo. Bij het raadplegen van de reeds zooeven vermelde collectie gegevens uit ons archief vinden wij in 1917 reeds 22 berichten, speciaal slaande op wortelrot in EK 28. In de volgende jaren vinden we steeds dergelijke aantallen rapporten en berichten; een toename daarvan is allerminst waar te nemen, eerder een afname, maar dit hangt natuurlijk samen met het feit, dat het ziektebeeld beter bekend wordt. Daar staat tegenover, dat het met EK 28 beplante oppervlak belangrijk toenam. Een andere maatstaf zijn de gegevens over weer en bedrijf. Wij gebruiken deze gaarne, omdat zij een volkomen objectief materiaal vormen; de schrijvers weten bij het opmaken van hun bericht in geen enkel opzicht, hoe het meegedeelde later nog eens verwerkt zal worden; men krijgt uit die berichten een volkomen betrouwbaar beeld van wat er op Java geschied is. En ook daar 1) J. Scnurr, Proeven met DI 52 en EK 28, 1914-1915, Uitgave van de Onder- afdeeling Djokja van het Proefstation voor de Javasuikerindustrie, 1915. 137 neemt het aantal mededeelingen over wortelrot niet toe, niettegen- staande de toename van het areaal per groep. In de jaren 1917 tot en met 1922 vonden wij in die berichten resp. 15, 16, 11, 15, 15 en 15 vermeldingen van wortelrot; een stijging is niet waar te nemen, zoodat ook uit deze waarnemingen niet tot een algemeene uitbrei- ding van het percentage wortelrot besloten mag worden. Dit neemt niet weg, dat plaatselijk wel een grooter gebied kan zijn aangetast. Al het tot nu toe aangevoerde slaat op wortelrotgevallen, dus op het bloote voorkomen van wortelrot, niet op de uitgestrektheid van het aangetaste oppervlak. Dit is een nog lastiger gebied om te beoordeelen ; immers hierin spelen het beplante oppervlak en de beoordeeling van het ziektegeval een grootere rol. In de latere jaren heeft de naam wortelrot meer ingang gevonden om elk minder goed staan van een tuincomplex aan te duiden ; waar eenige jaren geleden nog eenvoudig van „niet mooi” staand gesproken werd, spreekt men nu veelal van wortelrot. Zoo viel het ons ten zeerste op, dat op fabrieken met sawah- en tegallanaanplant riet, dat geheel denzelfden habitus vertoonde en werkelijk een min of meer lijdend uiterlijk had, op sawah als licht door wortelrot aan- getast en op tegallan als normaal ontwikkeld riet van een droge standplaats beschouwd werd. Het zal duidelijk zijn hoe hierin een groote bron van willekeur ligt en hoe voorzichtig men bijgevolg zijn moet met vergelijkingen tusschen verschillende jaren. Ook werd eenige ‘jaren geleden dikwijls van bibitrot gesproken, waar nu de term wortelrot gebruikt wordt. Inderdaad is bibitrot veelal de inleiding tot het proces, dat leidt tot het ziektebeeld, dat nu als wortelrot aangemerkt wordt. De aantasting op jeugdigen leeftijd is onmiskenbaar in zeer veel gevallen bibitrot, zoowel bij EK 28 als bij andere soorten, maar het weeke, sappige plantriet van EK 28 geeft zeer vaak aanleiding tot bibitrot. In het reeds meer aangehaalde rapportenmateriaal over dit onderwerp troffen wij op de 225 gevallen van wortelrot er 21 aan, waarin bibitrot met vrij groote zekerheid het begin van de kwaal was. Maar de vergelijking in verschillende jaren wordt nog speciaal hierdoor bemoeilijkt, dat bibitrot in jonge tuinen optreedt; is de aanval hevig, dan breekt men den tuin op, en bij later bepalen van het totaal wegens wor- telrot overgeplante oppervlak komt ook dit stuk op het debet van wortelrot te staan, waarbij nog komt, dat men bijzonder gauw opbreekt, omdat men leeft in overdreven vrees voor het spook „wortelrot”. In 1919 schreef onze toenmalige groepsadviseur in 138 Solo: „lk stel me dan ook voor, dat de tegenwoordig optredende ziekte geen bepaald wortelrot is, maar veel beter den naam bibitrot kan dragen, en dit in onderscheiding met het waarschijnlijk later optredende wortelrot enz.” Hier ziet men hetzelfde denkbeeld ont- wikkeld. In Augustus 1922 sprak de nieuwe groepsadviseur van Solo zich nog eens in denzelfden zin uit: de gevallen, waarin bij l-oogs rajoengans b.v. na 3 weken afsterving optreedt, moeten bibit- rot genoemd worden; eerst de later optredende ziektegevallen moeten tot wortelrot gerekend worden. Uit het voorgaande blijkt wel, hoe moeilijk het is een goed beeld van de verspreiding van wortelrot te krijgen over een reeks van jaren ; dat het ééne jaar meer wortelrot op een onderneming voor- komt dan een ander jaar, is vanzelfsprekend en behoeft niets te bewijzen voor de stelling, dat „het wortelrot in EK 28 zich uitbreidt”. Wanneer wij nu eens nagaan, welke cijfers uit vroegere jaren beschikbaar zijn, beginnen we met de aandacht te vestigen op een mededeeling in 1917 van Panggoongredjo, in het areaal van welke fabriek o.a. de heer VersrerEon, die EK 28 kweekte en selec- teerde, al zijn proefaanplantingen heeft gehad. Het blijkt, dat men op die onderneming bij EK 28 rekende op ongeveer 3% wortelrot en toch genoegen nam met de soort, omdat de resultaten zoo goed waren. Panggoongredjo had toen reeds 434 bouw EK 28 en breidde nog uit in den loop der jaren tot ongeveer 550 bouw. In oogst 1922, dus in een erg wortelrotjaar, kwam men op deze onderneming tot een totaal van 3,8% aangetaste EK 28. In het weerbericht van de 2e helft van September 1918 schrijft de groepsadviseur van Djokja, dat 6% van alle EK 28 op Rewoeloe wortelrot vertoonde; in October 1921 vertoonde Rewoeloe 2%, wor- telrot in den EK 28-aanplant. Van toename van wortelrot was geen sprake. Gaan wij nu de producties per bruto bouw van EK 28 en van den geheelen aanplant op deze onderneming eens na; Rewoeloe EK 28 Totaal Oogstjaar Bouws Suiker per bw. Bouws Suiker per bw. 4947 175 162 1031 145 1918 239 159 1046 132 1919 424 140 826 153 1920 579 145 1057 137 1921 505 130 1024 125 1922 305 120 1054 117 = 2 3 En = 139 Nu zou men kunnen zeggen, dat de productie van EK 28 achteruit- gegaan is, maar blijkbaar zijn dan de andere soorten op Rewoeloe evenzeer achteruitgegaan, want de totaal-productie van Rewoeloe vertoont precies denzelfden gang in de cijfers. Een samenhang met de wortelrotpercentages kan men niet zien, en wij betwijfelen zeer of de verdere inkrimping van EK 28 op deze onderneming juist is. In Januari 1919 schreef de groepsadviseur van Djokja, dat over geheel Djokja ongeveer 3% wortelrot in EK 28 voorkwam. Ongeveer in dienzelfden tijd maakt een gelieel andere waarnemer, de Chef der Proeftuinen van de H.V. A, melding van wortelrot op Sewoe Galoor ; men had daar 30 bouw moeten bongkarren, maar. zegt de rapporteur, men is hier duidelijk te ver gegaan met de uitbreiding op natte gronden. Op Kedaton Pleret had men in 1921 als regel aangenomen, dat op elk stukje tuin, waar eens wortelrot opgetreden was, geen EK 28 meer geplant moeht worden. De producties per bouw bedroegen hier achtereenvolgens : 1916 over 230 bw. EK 28 186 pik. skr. per bw; gem. over de ondern. 177. FONT Devo jp DOREN BD re Ln er RD » DD De, 198. 1918 » 495 » BTO ID EN ID Ie Ben » 174. 19419 "py 479 jy A 1E 7 (A TES a EEDE >» » Dre 10 1920 "655: » KOESTER ADP IED) pn p #79, JA ys 033 Ma DEE) ND) A) ed) A) >» » 164. 1922 » 600 » BAE NE NE VR ZD >» DP In December 1921 merkt de groepsadviseur nog eens op, dat naar zijn meening op Kedaton Pleret nog meer op de drainage gelet kon worden, in verband met het voorkomen van wortelrot. In deze richting moet men naar onze meening meer zoeken dan in het eenvoudig verlaten van ieder stukje, waar eens wortelrot geweest is. Het is immers bekend, dat bij goede behandeling een stuk grond volstrekt niet altijd hetzelfde beeld hoeft te geven; wij wijzen op Barongan, waar het vroeger heette, dat men geen EK 28 kon planten; daarna ging het uitstekend en maakte men er zeer fraaie producties. In het schrikjaar 1922 brak men 7% op, maar maakte er over 296 bouw 201 pik. suiker per bouw; DI 52 gaf er over 336 bouw 196 pik. suiker per bouw, maar toch kromp men EK 28 met 40 bouw in en breidde DI 52 uit met 175 bouw. In October 1921 werd van Wonotjatoor gemeld, dat 3 % van de EK 28 opgebroken was; er waren nog eenige slechte tuinen, maar grootendeels was deze slechte stand een gevolg van toediening 140 van melasse op onjuiste wijze, zoodat ongeveer 10 dagen later de bedoelde tuinen weer normaal stonden. Wij zullen later nog eenige productiecijfers aanhalen, maar meenen, dat uit het voorgaande voldoend blijkt, dat er jarenlang reeds gemiddeld een 3%, wortelrot waargenomen werd niet alleen, maar dat men dat percentage niet verontrustend vond, gezien de producties, en naar onze meening met recht. In dit verband moeten wij nog een feit aanhalen. In den aan- plant 1921—1922 werd op Randoegoenting niet minder dan 12% van den totaal-aanplant opgebroken, maar hiervan was 4 % of 60 bouw RG 667 en 8% EK 28. Inderdaad zijn deze cijfers hoog, maar men vraagt zieh dan toch ook af: waren hier bijzondere redenen, die zooiets veroorzaakten, of was dat nu alleen maar de gevoeligheid van EK 28? Wij komen nu tot een ander punt in deze kwestie; wij wezen er al op, dat men ook rekening moet houden met den ziektegraad. Men kan elk slecht stukje als wortelrot tellen, men kan ook alleen vrijwel afgeschreven stukken als zoodanig noteeren. De volgende lijst, naar onze overtuiging met de meeste zorg opgemaakt, geeft hiervan een beeld. In den aanplant 1921 —1922 gaf een aantal Kediri-fabrieken ons op, hoeveel wortelrot zij hadden (op sawah), hoe groot men de vermoedelijke opbrengst van de zieke stukken schatte en hoe groot het verlies aan product voor het totaal EK 28- areaal aldus geschat moest worden. Aan- | Daarvan | Geschatte | Geschat | Verkregen Ge Fabriek plant ziek opbrengst | _oogst- | Doe EK 28 per ús 5 Ì D PRN p 5 | Eik per bw. lover de laatste EK 28) in % Le A (verlies in el van EK 28 | 5 jaar Minggiran 79 1 63 2,6 |_4159 153 Kawarassan 1098) 121/, 68 4,0 [EOL NT A Kentjong 324| 61/, 50 3,2 | 159 132 Menang 522) 141/. 32 3,0 168 | 170 Tegowangi 1093| 41/, 55 2,0 146 144 Badas 347| 3 33 1,9 143 129 Blimbing TAA Tw 4A/, 14 0,4 147 146 Garoem 98700 — Opee 187 164 Soemberdadie (1064/ 21/, 40 1,5 15 151 Ngadiredjo - 150| 4 50 2,0 162 — Het valt in de eerste plaats op, dat de percentages in dit jaar, … waarin men veel over wortelrot klaagde, meestal gering zijn; slechts hier en daar was er reden voor eenige ongerustheid. Maar daarnaast vallen de schattingen van het verwachte product op, die ten zeerste uiteenloopen, nl. van 32 tot 71%, maar die vooral een bewijs zijn, hoe verschillend men de wortelrotgevallen kan be- schouwen. Immers deze verschillende schattingen en vooral de nogal hooge schattingsciijfers bewijzen, dat men onder „wortelrot” heeft samengevat allerlei stukjes, die niet mooi staan, maar die nog een heel behoorlijk product leveren. En juist die gedeelten zijn het, die men bijna willekeurig als lijdende aan wortelrot of als minder mooi staande tuingedeelten kan opvatten en in rekening brengen. In elk geval bewijzen dus de schattingscijfers, dat men het begrip wor- telrot ruim genomen heeft; men komt dan in dit jaar, waarin blij- kens de algemeene ervaring veel wortelrot optrad, voor de genoemde Kedirifabrieken tot een gemiddelde van 41/, procent met een ge- schat oogstverlies van 1,8%. De werkelijke productiecijfers per bouw zijn in de laatste kolom vermeld; men ziet daaruit, dat met dit geschatte verlies van 1,8% gemiddeld de opbrengsten werkelijk zeer voldoende zijn. En dan heeft men zich af te vragen, of niet voor andere ziekten ook dergelijke tabellen te maken zijn; met andere woorden: men moet redeneeren: welke opbrengst krijg ik van een soort met alle kwalen, waarmee deze behept is, en daar- naar beoordeelen, of men die soort met voordeel plant of niet; de vraag, in welke mate een bepaalde ziekte voorkomt, doet er weinig D toe. Voor deze Kedirifabrieken beschikken wij niet over op dezelfde wijze bepaalde cijfers van vroegere jaren; wel werden op de be- trokken fabrieken herhaaldelijk adviezen over wortelrotgevallen uit- gebracht; het wortelrot kwam dus zeer zeker in een dergelijke mate voor, dat ook vroeger een zekere ongerustheid bestond. In den loop der jaren breidde zich het areaal van EK 28 op deze fabrieken als volgt uit: Oogst 1917 170 bw. opbrengst 154 pik. suiker per bouw pas KOOLS DOOD D) ded, D) » D) me TRD. » ) 18) D) D) D) » 1920 4797 » D) 140 >» ) ) D) »- 1991-6180» D) 107 5 ) ) D) p"-1929 64705 ) 160 » ) D) D) Mocht dus een zekere toename van wortelrot geconstateerd zijn, dan zou dit bij de sprongen van 2000 en meer bouws, waarmee men jaarlijks EK 28 uitbreidde, niet verwonderlijk geweest zijn ; een kansje, dat men op minder geschikten grond plant bij zoo’n 142 uitbreiding, bestaat altijd; maar wanneer men daarnaast de produc- tie per bouw ziet, moet men toch wel tot die conclusie komen, dat de uitbreiding van het wortelrot niet zoo heel erg kan zijn, en dat hoogstwaarschijnlijk nu als wortelrot gerekend is, wat vroeger door- ging onder den naam van minder goed geslaagden tuin. Een gebied, waar de laatste jaren zeer over wortelrot geklaagd werd, is Solo. Ook hier zijn de toestanden in de verschillende jaren moeilijk na te gaan; wel kwamen in 1918 en 1919 telkens berichten over ernstige wortelrotaantastingen tot onze kennis, o.a. op Bangak, Delanggoe, Wonosarie, Kartasoera, Tjolomadoe, enz. Andere onder- nemingen bleven geheel of bijna geheel verschoond van die plaag. In 1921, dus voor oogst 1922, was men o.a. op Bangak en Karta- soera zeer pessimistisch gestemd. Terwijl wij later nog uitvoerig op deze residentie terugkomen, vermelden wij hier reeds het volgende: Bangak teekende bij haar productiestatistiek over 1922 aan : dong- kellanziekte in EK 28 tot 67%, in DI 52 tot 40. Afgezien van de absolute waarde dezer cijfers blijkt hieruit, dat ook andere riet- soorten op Bangak dat jaar moeilijkheden opleverden, en dus ook alweer niet zonder meer van een uitbreiding van wortelrot in EK 28 gesproken mag worden. | In het volgende staatje zijn bij elkaar geschreven voor een aantal fabrieken in Djokja en Solo de percentages wortelrot, die in de laatste oogstjaren volgens eigen opgaven voorkwamen. Percentage wortelrot in EK 28 Fabriek in oogstjaar | 1920 1924 1922 Gondang Lipoero 0 0 — Bantool — weinig A Poendoeng weinig aj LA Medarie — nihil 1 bouw Randoe Goenting — 1 23% Tjebongan weinig Hs 19% Tjolomadoe zE — A Tasikmadoe — — 15/5 Delanggoe 20/5 90%, — == Zooals men ziet blijven deze opgaven steeds in de buurt van Ja 4%, met uitzondering van Randoegoenting en Delanggoe, die wij later afzonderlijk bespreken. Dit tabelletje bevestigt dus ook weer onze meening, dat in het algemeen geen regelmatige uitbrei- ding aan te toonen is. 145 Vermelding verdient nog Djombang, waar in aanplant 1921 — 1922 op verschillende ondernemingen, o.a. op Tjoekir, Peterongan en Tjeweng, bijna geen wortelrot voorkwam, nl. resp. ongeveer 9, 7 en 9 bouw, licht aangetast; deze getallen waren geringer dan in aanplant 1920 — 1921. Hier zien we dus een streek, waar niettegen- staande uitbreiding van het oppervlak EK 28 (van 3901 tot 5460 bouw) in het beruchte wortelrotjaar minder wortelrot voorkwam. Laten we nu ten slotte nagaan wat in 1922, dus in aanplant 1929 — 1923, uit verschillende streken van Java gemeld werd over wortelrot in EK 28. Uit de meeste groepen kwamen slechts mededeelingen over zeer beperkte en verspreide wortelrotgevallen, veelal met de bijvoe- ging, dat na uitdiepen van de goten en dergelijke maatregelen de aanplant weer spoedig bijkwam; het was duidelijk, dat de erge gevallen, waarin spoedig opgebroken werd, zeer weinig talrijk waren. Het belangrijkst is evenwel, wat dit jaar te zien was in de voor aanplant 1922 zoo ernstig aangetaste gedeelten van de groepen Solo en Djokja. Onze: groepsadviseur voor Solo schreef over de periode 1—15 Augustus: wortelrot in EK 28 komt zeer beperkt en plaatselijk voor ; over de periode 16 —31 Augustus: hoewel wortelrot in EK 28 hier en daar optreedt, schijnt deze kwaal toch aanmerkelijk minder voor te komen dan het vorige jaar. 1—15 October schreef hij: er bestaat (wat wortelrot betreft) hoop, dat men voor de teleurstellingen van verleden jaar gespaard blijft. Als algemeene indruk over den stand van het riet werd in het maandverslag over December van deze groep vermeld: „Van de in dit jaar in groep Solo geplante rietsoorten munt EK 28 bijna alge- meen door haar buitengewoon mooien stand uit”, en verder „In deze groep komen weinig mislukte EK 28-tuinen voor, slechts van de EK 28 op het rietland Satrian moet men niet veel verwachten”. In de verdere bespreking komt uit, dat op deze onderneming de drainage niet zoo geweest is, als voor EK 28 noodig is. Djokja meldt in de 2de helft van Augustus, dat wortelrot slechts in beperkte mate voorkwam. Uit de verdere mededeelingen van dezen groepsadviseur blijkt, dat het optreden, waar de ziekte voor- kwam, veel duidelijker aan natte plekken gebonden was, en dat veel minder algemeene slechte stand zonder duidelijke reden voorkwam dan verleden jaar. Van Randoegoenting vermeldt hij afzonderlijk „de 14% ziekte is echter in tegenstelling met verleden jaar niet van zoo groo- te beteekenis”. In een rapport ‘aan den administrateur van Rewoeloe wordt gezegd: de inkrimping van EK 28 is m.i. te ver gedreven. Bij een doelmatige behandeling zullen voor EK 28 zeker nog een 250 tot 300 bouw te vinden zijn, waar men een goed product verwachten mag. En aan den administrateur van Wonotjatoor werd gerapporteerd: de aantastingen van EK 28 door wortelrot beperkten zich dit jaar gelukkig tot kleine tuingedeelten en namen geen ernstig karakter aan. EK 28 beslaat 37 % van den aanplant; in tegenstelling met 1921/22 werd deze soort slechts in geringe mate door wortelrot aangetast. Uit al het hier aangevoerde zal het duidelijk zijn, dat we geen reden zien om aan te nemen, dat bij EK 28 een geregelde uitbrei- ding van wortelrot plaats vindt; wortelrot kwam reeds in de eerste proeven voor; geregeld blijkt, dat men een zeker percentage nor- maal vindt; op sommige ondernemingen heeft men in verschillende jaren hoogtepunten in het optreden van wortelrot, waaruit dus blijkt, dat dit van andere factoren afhankelijk is dan eenvoudig van een gevoeliger worden van het riet; na een jaar met veel wortelrot komt er weer een met weinig. Er kunnen natuurlijk individueele ondernemingen zijn, waar men uitbreiding waarneemt, maar indien over het algemeen geen uitbreiding te constateeren is, zal men goed doen. deze gevallen aan een apart onderzoek te onderwerpen. Dit zal dan ook nog ge- schieden, terwijl wij ook de beteekenis van het wortelrot voor de productie nog nader zullen bespreken. De invloed van het plantmateriaal. Zooals reeds een paar maal in dit overzicht besproken werd, is er een vrij nauw verband tusschen bibitrot en wortelrot. In zeer veel gevallen, juist ook in de ergste wortelrotstreken, zooals Djokja en Solo, wordt steeds waargenomen, dat vooral de eerste gevallen, dus de gevallen in jonge tuinen, in wezen bibitrotgevallen zijn; wanneer er dus gesproken wordt over verband tusschen wortelrot en bibit, mag dit niet opgevat worden in dien zin, dat de bibit ziek was en de ziekte overbracht, maar slechts zoodanig, dat bepaald bibitmateriaal eerder aanleiding geeft tot moeizame ontwikkeling van de jonge spruit dan ander; vooral bibitrot is een der kwalen, die minder snelle spruitontwikkeling veroorzaken, terwijl bovendien 145 bibitrot voorwaarden in den bodem schept, die wortelrot in de hand werken. Op Wonosarie namen wij in 1916 zeer mooi waar, hoe in een wat vochtigen tuin na een hevige regenbui „wortelrot” was opge- treden; hoofdzaak bleek te zijn, dat hier in 2-oogs rajoengan EK 28, in de jonge bibits, de boveneinden der getopte stokken dus, bi- bitrot was opgetreden. Zoo ook werden als gevolg van de late regens in 1922 voor aanplant 1922 —’23 vele tuinen in den regentijd geplant, tenvolge waarvan de bibits door afgespoelden grond over- dekt werden en vele gevallen van bibitrot optraden, die zich ten deele herstelden, ten deele als wortelrotplekken in den aanplant zichtbaar bleven. Wij deelden reeds mee, hoe de groepsadviseur van Solo in 1919 vaststelde, dat veel wortelrot eigenlijk bibitrot was; mededee- lingen van den laatsten tijd wijzen altijd weer in de richting, dat 1-oogs rajoengan veel wortelrot oplevert. In Djokja precies hetzelfde; vaak begint de aanval met bibitrot, en dit bibitrot treedt veelal het eerst op in Î-oogs rajoengan. Reeds in 1916 deelde men ons op Poendoeng en Gondang Lipoero mee, dat het rajoengan planten tot het uiterste vaak allerlei kwalen meebracht; telkens leest men in rapporten weer, dat 1 -oogs rajoengan meer ziekteverschijnselen meebrengt dan 2-oogs. In 1921, dus voor oogst ’22, had Bantool het meeste wortelrot in rajoengantuinen. Dit loopt dus als een roode draad door dit vraagstuk. Op Bangak werden voor EK 28 de volgende cijfers verzameld in aanplant 1922 — 1923. at Totaal Per ag Bibitsoort inliet | geplant | wortelrot | Rajoengan 67 bouw, 29 Topstek KATS en Dil 4,8 ej _ Í Rauwe vlaktebibit WG EE 7 0 23 Voor Randoegoenting werd hetzelfde nagegaan; hier zijn vele kleine tuinen: niet het aantal bouws, maar het aantal tuincom- plexen is hier als eenheid genomen: ‚Percentage, opge- Er Totaal aan- ú 5 ir Bibitsoort broken wegens tal tuinen | wortelrot Topstek 30 15 Rauwe import | 9 | 11 | Rajoengan 70 | 41 | 146 Op Bantool vond men in hetzelfde plantjaar: tg otaal Percentag Bibitsoort lj ele geplant wortelrot Rajoengan 278 bouw | 8 Topstek 58 » | Rauwe import 104 »y od In al deze voorbeelden komt duidelijk uit, hoe rajoengan de grootste kans op wortelrot geeft, wanneer deze kwaal voorkomt. Maar wij leggen er den nadruk op, dat rajoengan planten niet per se wortelrot geeft, ook niet 1-oogs rajoengan; van de meest ge- bruikte bibitsoorten geven weeke rauwe bibit (mentah of kredjaän) en rajoengan de grootste kans op moeilijkheden, en bij rajoengan 1-oogs weer meer kans dan 2-oogs. Waar dus de kansen op wortelrot gering zijn, zullen deze verschillen in bibit niet uitkomen; dan zal te groote vochtigheid, slechte drainage, anaerobie in den bodem het voorkomen van wor- telrot in veel sterkere mate bepalen. EK 28 na EK 28. Een der lastigste punten van onderzoek is het vraagstuk of EK 28, geplant op grond, waar vroeger EK 28 gestaan heeft, meer wortelrot vertoont, dan wanneer EK 28 na een andere soort geplant wordt. Dat EK 28 op een plaats, waar vroeger wortelrot voorkwam, weer wortelrot krijgt, is zeer begrijpelijk, indien het voorkomen van wortelrot samenhangt met de bodemformatie. Dat b.v. een lage plek in het terrein, en een tuin met een onregelmatig liggende padaslaag telkens weer wortelrot krijgt, is volkomen natuurlijk; dat weersomstandigheden en cultuurmethode hierop invloed hebben, is ook bekend, en dat dus de indruk gewekt wordt, dat in een be- paald jaar het wortelrot toeneemt, is zeer begrijpelijk. Maar vraagt men of er goede waarnemingen zijn over de vraag of deze plekken zich uitbreiden bij hernieuwde beplanting met EK 28, dan blijkt het, dat die waarnemingen nu hier en daar in gang gezet zijn, maar dat de resultaten van die waarnemingen nog moeten komen. Voor dergelijke waarnemingen zijn zeer goede tuinkaarten en zeer goede notities noodig. Op eenige ondernemingen van de Koloniale Bank, o.a. op Randoegoenting en Kanigoro, op Kedaton Pleret en op andere ondernemingen, is men eerst in plantjaar 1921 — 1922 begonnen met bijzondere aandacht aan die aanteekeningen te schen- 147 ken; deze zullen licht moeten brengen in het vraagstuk. Daarte- genover staan nu reeds nauwkeurige waarnemingen, die geen steun geven aan de uitspraak in haar algemeenheid. Op Kawarassan werd in tuin Djamboe in 1922 een variëteiten- proef geoogst op grond, waar bij vorige oecupatie wortelrot in EK 28 optrad. Bij deze nieuwe occupatie trad geen wortelrot op; de resultaten waren EK 28 174 pik. suiker per bouw DPA Tab 7 D) » D) In tegenstelling daarmee vertoonde op dezelfde onderneming de proeftuin Tawang, waar bij vorige occupatie wortelrot optrad, ook nu deze kwaal. De productie was: EK 28 164 pik. suiker per bouw DI 52 218 » » ) D) Op deze onderneming en op andere werden bovendien op ons verzoek in tuinen, waar bij vroegere occupatie EK 28 wortelrot vertoonde, bij de ditjarige beplanting in de DI 52 strooken EK 28 geplant. In de meeste dezer strooken kwam nu geen wortelrot voor. Op de moeswatergronden dezer fabrieken, dus daar, waar water met bladmoes der agavevezelfabrieken als irrigatiewater gebruikt wordt, waar het organische stofgehalte hoog is, komt wortelrot vrijwel geregeld voor, maar daar mag toch zeker niet van invloed van EK 28 op EK 28 als hoofdoorzaak gesproken worden. De hoofdklachten over den verderfelijken invloed van EK 28 op EK 28 kwamen steeds uit Solo en Djokja, dus uit streken met 2-jaarlijksche wisseling. Op Bangak en Randoegoenting bleek dit punt zich door de inrichting der aanplantboekhouding behoorlijk goed voor onderzoek te leenen; de resultaten worden hieronder meegedeeld : Bangak, oogstjaar 1922, 2-jarige gronden. Beplant met EK 28 Totaal B Voor de eerste maal 83 bw. 2o/ > » tweede » 92 » Bie » DP derde » 136 » 26% Wanneer wij deze oppervlakten nu splitsen naar de bibither- komst, vinden wij het volgende, 148 Percentage wortelrot in Beplant met EK 28 Ì Seed rajoengan |rauwe bibit) topstek Voor de de maal Ee 5 2 DERDE 2e" Dj 30 14 zi DREDD. 3e DP 28 34 7 Wanneer hier over 2e en 3e maal beplanten gesproken wordt, moet daaronder verstaan worden, beplanten met EK 2& telkens met een tusschenruimte van 2 jaar. Tuinen, waar b.v. voor 4 jaar ook EK 28 stond, zijn niet opgenomen onder het hoofd: „voor de 2e maal beplant”. EK 28 voor de eerste maal beplant beteekent dus, dat in de vorige wisseling op die plaats geen EK 28 stond. De cijfers voor Randoegoenting zijn weer bewerkt naar het aantal tuinen, zooals ook in een vorig tabelletje. Randoegoenting, oogstjaar 1922, 2-jarige gronden. Beplant met EK 28 voor Aantal tuinen, ge- | de 1e maal | de 2e maal | de 3e maal + LN Sa Í plant uit totaal o/, ziek) totaal |°/ ziek totaal |% ziek Rajoengan 20° | Bo | Be 1750 Hr OT Topstek 8 12 10 a) 11 0 Rauwe import Druid — — zj 25 2 ENE Ee — E Totaal 8 15 athene sr 36 59 Voor een aantal Kediri -fabrieken vond onze groepsadviseur Dr. Coerr het volgende t) na een uiterst nauwkeurig onderzoek : Totaal oppervlak, waarover het onderzoek loopt: 9493 bouw. | EK 28 | Wisseling Totaal 3541 bw. 5592 7638 1706 9/, ziek 1,2 | BAL 3,4 10,4 Bij oppervlakkige beschouwing zou uit deze cijfers direct de conclusie getrokken worden: in EK 28 na EK 28 komt belangrijk meer wortelrot voor dan in EK 28 na andere soorten. Beziet men de cijfers evenwel nauwkeuriger, dan valt het op, dat b.v. op Bangak 1) Deze cijfers zijn ontleend aan een onderzoek, dat door Dr. Coert zeer spoedig gepubliceerd zal worden. pr 149 en Randoegoenting de verschillen door bibitsoort veroorzaakt zijn et in Kediri die tengevolge van 2- en 3-jaarlijksche wisseling vaak minstens even groot of grooter zijn dan die, welke het gevolg zijn van verschillende rietsoorten in de vorige oecupatie. In Kediri b.v. is de invloed van 2-jaarlijksche wisseling belangrijk grooter; op Ran- doegoenting zijn de verschillen tusschen rajoengan en topstek weer veel grooter dan die tusschen 1-, 2- en 3-malige beplanting. Het volgende tabelletje kan aantoonen, hoe gemakkelijk onjuiste conclusies getrokken kunnen worden. Voor een gedeelte van een suikerfabriek in Kediri werd ge- vonden : EK 28 na EK 28 EK 28 na andere soorten totaal bouws totaal bouws bouws ziek bouws ziek Totaal 38,9 96,25 50,1 14,49 Hiervan 2-jarig 36,2 34,85 0 0 Uit de bovenste reeks cijfers zal men, indien die zonder meer gevonden wordt, concludeeren, dat EK 28 op EK 28 na 2 jaar een buitengewoon slechten invloed uitoefent, en een veel slechteren invloed dan andere soorten. Maar neemt men de onderste rij cijfers in aanmerking, dan ziet men terstond, dat van eenig bewijs geen sprake kan zijn, daar de gevallen van EK 28 na EK 28 vrijwel uitsluitend op 2-jarige wisseling voorkwamen en dat 2-jarige wis- seling in de andere groep niet voorkwam. Men zou dus hoogstens mogen zeggen, dat 2-jaarlijksche wisseling meer wortelrot oplevert dan S-jaarlijksche, wat ook uit de cijfers voor geheel Kediri volgt. In al de door ons gevonden en ook in de hier geproduceerde cijfers zijn zoo steeds verschillende kwesties door elkaar gemengd; dit maakt juiste conclusies heel moeilijk. Maar naar aanleiding van de cijfers van Bangak en Randoe- goenting hebben wij ons nog iets anders af te vragen. Indien wer- kelijk de cijfers een aanwijzing geven, dat EK 28 op navolgende EK 28 zeer ongunstig werkt, blijkt die invloed bij de eerste her- haling van de beplanting met EK 28 op Bangak bij rajoengan en rauwe bibit even sterk te zijn als bij de tweede herhaling; ook bij de totaalcijfers van Randoegoenting ziet men dit. In elk geval is 150- een accumulatie van de slechte werking moeilijk uit de cijfers af te leiden als algemeen verschijnsel; het ligt trouwens ook voor de hand dat deze invloed, aangenomen, dat ze bestaat, zich bij een tweede beplanting direct flink uit. Dan zou dus de uitbreiding van het wortelrot ook reeds heel spoedig en reeds eenige jaren geleden merkbaar geweest moeten zijn op deze ondernemingen ; men is er immers vroeg begonnen EK 28 te planten en men heeft snel uit- gebreid. En in de eerste jaren heeft men ongetwijfeld de vroeger geschikt bevonden gronden weer met EK 28 beplant, omdat toen de vrees voor deze herbeplanting nog niet bestond. Ter demonstratie van de snelheid van uitbreiding van EK 28 en de kansen op herbeplanting diene het volgende tabelletje. Bouws EK 28. Oogstjaar Solo Bangak | Djokja | Randoegoenting 1914 37 Dad AT 0 1915 3220 |De | RSA 21 1916 1545 244 986 205 1917 3881 398 1951 299 1918 6033 502 | 4345 190 1919 6557 396 1) 5642 655 1920 8604 747 8105 787 1921 7481 615 | 8688 698 1922 5743 589 | 904 A3 Het zal duidelijk zijn, dat men in Djokja en Solo en ook op de speciaal genoemde fabrieken reeds vanaf 1918 voor een belang- rijk deel op reeds vroeger met EK 28 beplante gronden is terug- gekomen. In verband met het hierboven besprokene is het dan wel merkwaardig, dat niet reeds in die jaren het percentage wortelrot veel grooter werd; in het hoofdstuk over de toename van het wortelrot toonden wij immers reeds aan, dat voor een werkelijke regelmatige uitbreiding geen bewijzen te vinden zijn. Dat in plant- jaar 1921 — 1922 voor een aantal ondernemingen een uitbreiding waargenomen wordt, mag dus zeker niet alleen aan de herbeplanting met EK 28 worden toegeschreven; zonder eenigen twijfel spelen weers- en beheersomstandigheden er een rol in. Bovendien zijn de gevallen, waarin niets te bemerken is van dezen invloed, zeer talrijk; de vele fabrieken in Tegal, Banjoemas, Koedoes, Kediri, 1) In 1919 werd op Bangak de aanplant met ongeveer 200 bw. ingekrompen. 151 ook in Djokja en Solo, waar zeer groote gedeelten van het areaal beplant zijn met EK 28, bewijzen, dat de pernicieuze invloed van EK 28 op EK 28 dikwijls totaal niet aan te toonen is; als enkele goed geconstateerde voorbeelden vermelden wij, hoe op de suikerfa- briek Alkmaar een tuin voor den 3en keer in 2-jaarlijksche wisseling met EK 28 beplant werd, steeds zonder wortelrot; van Panggoong- redjo haalden wij reeds het geval aan van een tuin, die reeds 4 maal EK 28 droeg en geen spoor van wortelrot had, terwijl in die omgeving de kwaal nogal eens optreedt, enz. Intusschen zijn er in de hier overgelegde cijfers aanwijzingen om het vraagstuk goed onder de oogen te zien; wij hebben dan ook in Djokja een aantal proeven aangelegd om te trachten zekerheid te krijgen, of de invloed werkelijk bestaat. Wanneer nu vakkenproeven met EK 28 en DI 52 op wortelrotvrijen grond aangelegd worden, en twee jaar later deze goed omgrensde stukken geheel met EK 28 beplant worden, zal men zeker eenige gevallen moeten vinden, waarin de oorspron- kelijke vakken met EK 28 ziekte vertoonen in tegenstelling met de oorspronkelijke DI 52-vakken. Op deze wijze hopen wij bewijzen te krijgen, waar nu slechts veronderstellingen en aanwijzingen aanwezig zijn; want de cijfers geven bij critische beschouwing hoogstens een aanwijzing en geenerlei strikt bewijs. Reeds in vroegere correspondentie werd van verschillende zij- den het idee geopperd of deze verschillende invloed van EK 28 en DI 52 niet terug te brengen is op verschillenden rusttijd van den grond. Dr. Coert heeft in zijn reeds meer aangehaald onderzoek over Kediri deze beschouwing, die zeker voor dit vraagstuk van belang is, nog eens wat uitgewerkt. Hij betoogt, dat uit hetgeen over 2- en 3-jaarlijksche wisseling bekend is, wel volgt, dat de tijd, gedurende welken een stuk grond niet beplant is, invloed uitoefent op het gewas. Deze tijd wordt de non-occupatietijd genoemd. Nu kan deze non-occupatietijd bij een bepaalde vruchtwisselingstoestand zeer verschillend zijn tengevolge van den tijd van planten en oogsten. Bij 3-jaarlijksche wisseling kan de tijd uiteenloopen van 18 tot 201/, maand, bij 2-jaarlijksche van 6 tot 17 1/, maand. Hieruit blijkt, dat ten eerste de gunstigste toestand bij 2-jaarlijk- sche wisseling niet zoo heel veel verschilt van de ongunstigste bij 3-jaarlijksche, maar bovendien, dat bij 2-jaarlijksche procentsgewijs de non-occupatietijd zeer belangrijke verschillen kan opleveren, al naarmate men in de vorige occupatie een vroegen of een laten 152 rijper geoogst heeft. Nu plant men in Kediri practisch alleen DI 52 en EK 28; gemiddeld gesproken wil dus EK 28 na D[ 52 zeggen een lange non-occupatietijd, EK 28 na EK 28 een korte non-occu- patietijd. Dit zou inderdaad den min of meer mysterieuzen invloed van EK 28 op EK 28 voor een goed deel kunnen verklaren. In de publicatie zal dit idee nader uitgewerkt worden. Onze conclusie is dus, dat er hoogstens aanwijzingen zijn, dat EK 28 een schadelijken invloed zou ondergaan door beplanting van denzelfden grond te voren met deze zelfde rietsoort; bewezen is deze invloed niet en andere factoren werken minstens even sterk of sterker bij het ziek worden van tuinen ; er is wel reden den non- occupatietijd bij 2-jaarlijksche wisseling zoo lang mogelijk te maken, wat in het algemeen gebeurt bij een afwisseling van Dl 52 met DI 28. Bij bespreking der vraag of EK 28 als voorvrucht schadelijker is dan andere rietsoorten, wordt dikwijls de z. g. bodemmoeheid in het geding gebracht; men stelt zich voor, dat de grond door beplanting met EK 28 ongeschikt zou worden voor verdere EK 28-cultuur, evenals dit in Europa voor bepaalde cultuurgewassen opgemerkt is (klaver, bieten). Zoekt men in de literatuur na, wat er eigenlijk over die grondmoeheid (Bodenmüde, fatigue du sol, soilsiekness) be- kend is, dan valt het op, dat in de meeste handboeken eigenlijk niets bepaalds daarover gepubliceerd is. Vele bekende handboeken over landbouwkunde, landbouwscheikunde, grond en grondbewerking ver- melden het woord zelfs niet; de beste bespreking ervan vindt men onder de recente boeken in ANDRE, Chimie du sol, en in RUSSELL, Soil conditions and plant growth. Ook KrEBERGER behandelt het onderwerp in zijn Grundzüge der Pflanzenernährungslehre. Het vage begrip: grondmoeheid, is daar geheel opgelost in aparte on- derdeelen, voornamelijk wordt het verschijnsel teruggebracht tot slechte cultuur, dus onvoldoende uitzuring, verzuring b.v. door hoogen waterstand en daarmee gepaard gaande ontwikkeling van schadelijke protozoa, tot het vormen van vergiften in den grond en ophooping van parasieten door doorloopende cultuur met één gewas. Vooral de vorming van specifieke schadelijke stoffen is nog een weinig vaststaand.en weinig volledig uitgewerkt verschijnsel. De kans op minder gunstige bodemtoestanden bestaat in een streek als de Vorstenlanden met 2-jarige wisseling en practisch overal één sawahbeplanting, soms zelfs twee, als tusschengewas zeer zeker. Reduceerende verbindingen, ook schadelijke omzettings- producten kunnen optreden, maar het blijft weinig aannemelijk, dat 155 dergelijke stoffen, of wel schadelijke bacteriën andere zouden zijn bij EK 28 dan bij andere suikerrietsoorten, waar deze soorten zoo buitengewoon nauw verwant zijn. Men bedenke wel, dat vruchtwis- seling als gevolg van het oude begrip grondmoeheid, ook wanneer het in modernen zin opgevat wordt, altijd geldt voor zeer verschil- lende gewassen, die geenerlei botanische verwantschap vertoonen; nooit heeft men daarbij gedacht aan zoo nauw verwante planten als onze rietvariëteiten. Wij voeren dit slechts aan om te doen zien, dat ook, wanneer men het begrip moeheid voor een rietsoort invoert, zooals gaarne gedaan wordt, men nog heelemaal niet uit de moeilijkheden is; de literatuur geeft weinig steun aan die opvattingen voor ons geval, De productie van EK 28 in verband met het wortelrot en de inkrimping van het areaal d&zer soort. Reeds herhaaldelijk hadden wij in de vorige hoofdstukken gele- genheid te wijzen op de zeer goede producties van EK 28, niette- genstaande het voorkomen van wortelrot. En inderdaad is voor den ondernemer de hoofdzaak toch altijd deze: zullen wij met het oog op de hoeveelheid suiker, die wij maken, EK 28 aanplanten of niet? Is er daling in de productie of niet ? In de voorloopige overzichten der proefveldresultaten der laat- ste jaren (Archief 1921, blz. 1759 en Archief 1922, blz. 957) werd reeds aangetoond, dat in de proeven EK 28 dezelfde positie hand- haafde, die zij steeds had, n.l. dat zij steeds ook relatief met de meeste winstpunten uit de vergelijkingen der soorten te voorschijn kwam. Uit de producties in die proeven bepaalden wij de standaard- cijfers en ook daarin is geen verandering zichtbaar. Wij laten die hier bijgewerkt tot 1922 volgen: Productie ten opzichte van 247 B, gesteld op 1000 riet en 100 suiker. 1919 | 1920 | 1921 Rietsoort - ET | me OT Rts WRS [WIR |S WijR | S |W EK 28 | 903\ 412) 787 901! 141) 934 on 114 10471: 900 Hee EK 9 4470) 113! 579M169| 113) 6461169) 114, 7471469) 4114 804 DL 52 | 768) 96 717} 772, 974015| 774 971209| 780 98/1376 100 POJ | 726| 90 520| 726' 90' 526} 726 90, 528| 726/ 90, 528 | | | | | | | Ô Ì / nd 154% Deze cijfers, die de verhouding in productiviteit der soorten aangeven onder alle mogelijke omstandigheden, vertoonen geenerlei achteruitgang. Wanneer we producties der hoofdsoorten vanaf het oogenblik van invoer van DI 52 uitzetten, krijgen we het volgende beeld: ESUNESEE ATEN 8 ENEN TRZONELL a ÂS / a MAN RAE 1912 13 i4 19 20 2l 22 Fig. 1. Gemiddelde der soorten EK 28, DI 52, 100 POJ en 247 B op Java in pik. St. M. per br. bw. van 1912 — 1922. 170 160 150 140 130 Jij het beschouwen van deze teekening moet in aanmerking genomen worden, welk oppervlak van iedere soort in elk jaar aanwezig was, hetgeen uit de tabel op p. 155 blijkt. De minima en maxirna in de productielijnen der 4 soorten lig- gen steeds in hetzelfde jaar, wel een bewijs, dat de weersinvloeden volkomen overheerschen in het verloop dier lijnen; na het zeer 155 ongunstige jaar 1919 stijgen de producties weer; EK 28 bereikt in 1922 met 81000 bouw ongeveer het peil van 1915 met 889 bouw totaal. Dit wijst nog niet op een achteruitgang; trouwens niettegen- staande de voortdurende stijging van het oppervlak stijgen voor EK 28 en DI 52 beide de laatste jaren de producties; het treft met dit voor oogen wel, als er dan van mindere productie, achter- uitgang of „het ons in den steek laten” van EK 28 gesproken wordt; waarom zegt men dit niet van DI 52? Gaat die vooruit of gaat ze achteruit? Het eerste is iets, waarover wij nooit hoorden spreken, ook niet toen in 1916 tot 1918 de prachtige producties kwamen ; en achteruitgang hoorden wij bij DI 52 evenmin noemen. Aantal bouws, beplant met: | | Oogstjaar |247 B 100 POJ DI 52, EK 28 | 1912 | 88255 52009 | — 1915 99040, 50376 , 64/ — 1914 99822-51517 | 198-139 1915 100339 55382 | 826 889 1916 92744| 58643 | 2620) 4125 1917 _ | 79504 55700 | 8151 11666 1918 68613 49496 17319 | 24814 1919 _ | 50297) 29544 | 22591 | 39877 | 52743| 19618 | 27564 | 62755 1921 42668, 12439 | 29637 | 77782 1922 35726) 8368 38756, 81294 Wij kunnen in het verloop der cijfers niets anders zien dan wat te verwachten was; nog steeds produceert EK 28 ver boven het gemiddelde van den Java-oogst, terwijl ze dezen over 39% van het oppervlak helpt voortbrengen, en redenen tot verwerpen der soort kunnen wij niet zien. In de volgende tabel wordt voor oogst 1922, dus voor het erge wortelrotjaar, de productie van EK 28 vergeleken met de totaal- productie voor de ondernemingen in de groepen, waar men speciaal voor EK 28 vreesde. (Zie de tabel op p. 156). Het is opvallend, dat in verreweg het grootste deel der geval- len (n.l. de cursief gedrukte) de productie van EK 28 hooger is dan die van de onderneming, niettegenstaande practisch overal het gedeelte van het oppervlak, ingenomen door EK 28, grooter is dan 30% ; de overige soorten hebben er bijna steeds gelijke oppervlak- ten of veel kleinere en dus zeer goede kansen om hooger te pro- me de) bo ee) 156 Producties in st—-musc. per bruto bouw in oogst 1922 in Kediri Solo Djocja Suiker per bw, Suiker per bw. Suiker per bw. Fabriek EEE Fabriek Ee Fabriek z to- = to- ENT to- EK 28 zel EK 28 HEA EK 28 tel Garoem 187 | 185 | Modjo 183 | 174 | Rand. Goenting| 146 | 145 Soemberdadie 155 | 152 | Tasikmadoe 152 desse Tandiirto 151 | 148 Ngadiredjo 162 | 157 | Kartasoera | 417 | 126 | Kedaton Pleret| 471 | 167 Minggiran 159 ; 156 | Tjolomadoe 112 | 123 | Wonotjatoor 120 126 Menang 168 | 158 | Bangak 118 | 120 | Padokan 164 | 163 Kawarassan 162 | 162 | Tjokrotoeloeng | 4143 | 138 | Bantool 187 | 185 Tegowangi 146 | 143 ‚ Tjepper 151 | 141 | Barongan 181 | 170 Kentjong 139 | 137 | Manishardjo 158 | 156 | Sewoe Galoor 1e Dr Badas 144 | 135 | Kradjanredjo 161 | 159 | Gond. Lipoero | 204 | 191 Karanganom 135 | 136 | Poendoeng 178 A78 Gond. Win. 174 | 165 | Gesiekan 182 | 174 Prambonan 165 | 150 | Sedayoe 117 | 100 Rewoeloe ie Ke! Demak 1djo 1155) A Tjebongan Í 146 | 148 Beran 159 | 134 Medarie 168 | 151 Sendang Pitoe | 130 | 131 duceeren en het peil van de heele onderneming te verhoogen. Toch geschiedde dit bijna nergens. Om verder een beeld te krijgen van wat EK 28 in verschillen- de jaren eigenlijk produceerde in verhouding tot de onderneming, laten wij hier de producties van EK 28 en van de geheele onder- neming volgen voor 4 fabrieken, waar men zeer klaagt over EK 28, en op twee waarvan men de soort niet meer plant. Bangak en Kartasoera vertoonen ongeveer hetzelfde beeld; de productie in de jaren 1914 en 1915 verschilt niet veel van die der jaren 1921 en 1922; daar tusschenin ligt een periode van zeer hooge opbrengsten. EK 28 gedraagt zich ongeveer in overeenstemming met de totaalproductie; in de mooie jaren bracht zij nog belangrijk meer op. Haar opbrengst daalt niet of ternauwernood onder het totaalproduct; dus de andere soorten brengen de laatste jaren ook weinig op, zoodat er geen reden is om speciaal EK 28 te vreezen als de slechtere producent. Op deze ondernemingen zijn dus blijk- baar ook andere invloeden aanwezig, die de productie doen dalen; het is zeker niet alleen de z.g. achteruitgang van EK 28. Merkwaardiger is Wonosarie. De totaalproductie dezer onder- neming blijft ongeveer op hetzelfde peil; EK 28 heeft er steeds meer, en vaak belangrijk meer geproduceerd dan de geheele onder- neming, dus dan de andere soorten en zij heeft dit steeds over 157 22 (Sl4v lS Br Eler IG 20 21 "29 Kartasoera Rn et IS 1 IJE 20e sel: 28 Gi4s IS ser B -I9- 20 21 22 Wonosarie. Delanggoe. Fig. 2. Productie van EK 28 en van den geheelen aanplant in pik. St. M. per br. bw. van 4 Solo - ondernemingen. De getallen in de figuren geven aan hoeveel procent EK 28 van den geheelen aanplant besloeg. geheele onderneming. Et ECE EK 28, behoorlijke oppervlakten gedaan. Wanneer in 1920 EK 28 9% van den aanplant beslaat en 157 pikol opbrengt of 23 pikol meer dan het gemiddelde der onderneming, moet het onjuist geacht wor- 158 den, alleen uit vrees voor wortelrot de soort niet meer aan te planten. De laatste productiecijfers, die van 1921, zijn ongewoon hoog; men zegge niet, dat dit het gevolg is van gedeeltelijk over- planten met andere soorten, b.v. DI 52, die dan meegerekend is onder de EK 28, want het blijkt telkens, dat die andere soorten het geheele product niet omhoog voeren, maar ver onder de EK 28 blijven. Hetzelfde typeerende verschijnsel is op Delanggoe aan te toonen. Inderdaad daalt EK 28 daar in 1920 onder het gemiddelde product; in 192 evenwel stijgt ze er over 26 bouw weer ver boven. Van die 26 bouw was in een tuin van 22 bouw in Juli 10 bouw overgeplant met DI 52. Dit gemengde stuk bracht 185 pik. supe- rieur op. De Juli-aanplant van DI 52 bracht gemiddeld ongeveer 152 pik. superieur op; de producties dezer tuinen wisselden van 178 tot 124 pikol. Hieruit blijkt, dat de EK 28, die niet opgebroken werd, zeer hoog geproduceerd moet hebben. Ook hier meenen wij, hoewel erkennende, dat EK 28 moeilijkheden oplevert, toch de beslissing om geen EK 28 meer te planten te moeten betreùren. Wel blijkt bij nadere beschouwing dezer onderneming, dat DI 52 er voortreffelijk groeit; dat moet zoodanig geïnterpreteerd worden, dat er doorloopend veel vocht in den grond aanwezig is, zooals dat ook op te merken is op andere typische DI 52- ondernemingen als b.v. Minggiran, Poerwoasri, Djatiroto. Dat brengt tevens mee, dat hier als regel geen groot areaal voor EK 28 te vinden is, maar daarnaast bewijzen de productiecijfers, dat op verschillende gronden der onderneming EK 28 zeer mooie producties kan geven. Reeds herhaaldelijk werd betoogd, hoe EK 28, aan wortelrot lijdende, nog zeer mooie opbrengsten kan leveren. Een goede illustratie daarvoor geven de volgende cijfers voor Ranoepakis in oogst 1921, waar 112 bouw gezonde EK 28 132 pik. suiker per bw. gaf 130 » licht wortelzieke » 128 » ) D) Daal 104 » zwaar » p 407» D) D) » D) of 247 bw. EK 28 gemiddeld 120 pik, tegen de onderneming 114 pik. Licht aangetaste tuinen geven hier, het oppervlak in aanmerking genomen, ongeveer evenveel suiker als de totaal gezonde, en de gemiddelde productie van alle EK 28 is nog zeer mooi voor deze onderneming. Dit geheele slothoofdstuk heeft slechts ten doel aan te toonen, dat men uit vrees voor wortelrot te ver gaat met het inkrimpen 159 van EK 28; inderdaad kwamen ons gevallen onder de oogen, waar tuingedeelten nog juist behoed werden voor het opbreken en die ten slotte een mooien oogst gaven; eenige Djocja-fabrieken gaven daarvan goede voorbeelden. Op verschillende ondernemingen wordt op het „vatbaar voor wortelrot zijn’ dikwijls geschoven, wat in werkelijkheid is: „doodgaan door overmaat van watergeven’”’. Op één onderneming, die „wortelrot” had, beklaagde de administrateur zich, dat „den betrokken employé het verdrinken van den aanplant maar niet af te leeren was”. Zoo komen meer gevallen voor. Een laatste tabelletje moge aantoonen, welke gevolgen de vrees voor het in plantjaar 1921, dus in oogst 1922, optredende wortelrot in Djocja gehad heeft: Oogstjaar 1922 Oogstjaar 1925 Onderneming bruto bouws st.-musc. bruto bouws DI 52|EK 28| DI 52 [EK 28 DI 52|EK 28 Tandjong Tirto 125 510 144 151 de 405 Kedaton Pleret 0,2 600 166 Aezel 60 312 Bantool 145 440 181 187 158 352 Barongan 373 329 | 176 180 502 253 Sewoe Galoor 142 205 ge, 147 179 99 Sedayvoe 147 als 44 447 141 993 Rewoeloe 580 305 4193 115 576 200 In dit lijstje vindt men slechts ondernemingen, waar over wor- telrot geklaagd is, waar evenwel EK 28 meer opgebracht heeft dan DI 52 en ook dan de onderneming gemiddeld, en waar men toch EK 28 belangrijk heeft ingekrompen. Deze inkrimpingen zijn volgens onze inlichtingen voor verreweg het grootste deel het gevolg van de vrees voor wortelrot; wij betreuren het dat deze vrees, die wij ongemotiveerd achten, leidt tot maatregelen, die tot productie- vermindering moeten voeren. Samenvatting en conclusie. In het eerste hoofdstuk wordt het ziektebeeld besproken en vastgesteld, dat van de verschillende factoren, die invloed op het optreden van wortelrot hebben, hooge grondwaterstand en sterk wisselende waterverhoudingen de belangrijkste zijn. Het verband tusschen de verspreiding van EK 28 over Java en den grondwater- stand wordt aangetoond. Veelal gaat wortelrot gepaard met anaerobe 160 toestanden in den bodem; in die gevallen is de aanwezigheid van veel organische stof ongunstig voor de plant. Gewezen wordt op de overeenkomst met de „veenkoloniale haverziekte” en het ver- moeden uitgesproken, dat de grondreactie van invloed op de ziekte is. In deze richting zal door het Proefstation gewerkt worden. Tot nu toe zijn, ook in het buitenland, geen bewijzen geleverd, dat een bepaalde parasiet de oorzaak van de ziekte is. Uitvoerig wordt nagegaan, hoe vroeger wortelrot in dezelfde streken voorkwam als nu en hoe naast EK 28 alle rietsoorten min of meer aan de kwaal lijden. Twee-jaarlijksche wisseling heeft een zeer sterken invloed op het optreden der ziekte. Bij korte tusschenpoozen tusschen opvol- gende beplanting met riet blijkt de kans op ziekte zeer toe te nemen. Na een uitvoerige argumentatie wordt de conclusie getrokken, dat voor een werkelijke, procentsgewijze uitbreiding van het wor- telrot geen gronden aangevoerd kunnen worden; vanaf het eerste oogenblik van planten van EK 28 heeft ze wortelrot vertoond en telkens is op verschillende ondernemingen toename en daling van het percentage zieke tuinen te vinden. Het plantjaar 1921/1922 bleek een jaar met veel wortelrot te zijn. Gemakkelijk in rotting overgaande bibit blijkt eerder wortelrot te geven dan andere bibit; l-oogs rajoengan geeft een belangrijk grootere kans op ziekte dan top en rauwe bibit. Geen dezer factoren behoeft echter met zekerheid tot wortelrot te leiden. Op grond van het aanwezige materiaal kan niet aangetoond worden of werkelijk EK 28 na een vorige beplanting met EK 28 eerder wortelrot krijgt dan wanneer te voren een andere rietsoort geplant is. Er zijn wel eenige aanwijzingen in die richting, maar de invloed is niet sterker dan en wordt dikwijls geheel overheerscht door andere factoren, als eultuurmethode, bibitmateriaal, standplaats, rusttijd van den grond enz. Het is niet waarschijnlijk dat hier spra- ke is van grondmoeheid of iets dergelijks; eerder moet gedacht wor- den aan de kans dat de vooraf gaande rietsoort door vroeg of laat planten en oogsten invloed op den rusttijd, non-occupatietijd van den grond heeft. Waarschijnlijk moet in die richting de verklaring gezocht worden van den invloed van de vorige beplanting. Wanneer de bodemtoestand oorzaak is, dat EK 28 wortelrot krijgt, zal bij een volgende beplanting natuurlijk licht weer wor- telrot optreden ; zijn cultuurfouten of toevallige omstandigheden 161 de oorzaak, dan is het in geen enkel opzicht noodzakelijk, dat de ziekte weer optreedt, zooals met voorbeelden aangetoond wordt. Het is dus onjuist om elke plek te verlaten, die eens wortelrot ver- toond heeft. Aan de hand van een uitvoerig cijfermateriaal wordt bewezen, dat EK 28 nog altijd, ook met een zeker percentage ziekte, de bes- te producent voor vele ondernemingen is en zeer hooge producties geeft. De vrees voor „achteruitgang”’ en „ziek worden” van EK 28 komt ons ongemotiveerd voor; inkrimping op grond daarvan moet onjuist genoemd worden en leidt tot verliezen voor de onderne- mingen. Natuurlijk dient ook voor EK 28, evenals voor iedere riet- soort, nagegaan te worden, of zij staat op den juisten grond; tijdens haar zegetocht over Java is zij zeker weleens op voor haar minder passende gronden terechtgekomen. Pasoeroean, Maart 1925. . Ld ‚4 RD hj “ î 5 Res. dat mf Paik, ‘ Mias ‚% 3 Al de MEDEDEELINGEN VAN HET | PROEFSTATION VOOR DE JAVA- | SUIKERINDUSTRIE. El m JAARGANG 1923, No. 5. STATISTIEK VAN DE VERBREIDING EN DE PRODUCTIE DER RIETSOORTEN IN OOGST 1922 ‚ DOOR J. VAN HARREVELD, SECRETARIS VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE. N. V. BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v/h H. VAN INGEN — SOERABAJA, Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië Piot D n d, . n : { ‘ f . : ' Pi Û ‘ „ff he . ! H : - ser H Ì t ‘ we LIBRARY NEW YORK BOTANICAE GARDEN. MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE, Id Jaargang 1923, No. 5. STATISTIEK VAN DE VERBREIDING EN DE PRODUCTIE DER RIETSOORTEN IN OOGST 1922 duvor J. VAN HARREVELD, Secretaris van het Proefstation voor de Javasuikerindustrie. Voor de soortenstatistiek van oogst 1922 zonden 174 van de 182 fabrieken, welke in dat jaar gemalen hebben, hare opgaven in. De S ontbrekende fabrieken zijn Krebet, Soemengko, Djoewono, Baron, Koedjonmanis, Nieuw Losari, Loewoenggadjah en Djatipiring. De gegevens van den aanplant der fabriek Sedayoe, die niet meer maalde, werden compleet opgenomen ; Sedayoe werd evenwel als een afdeeling der Sf. Rewoeloe beschouwd, wat betreft het aantal der ondernemingen. Voor de totale met riet beplante oppervlakte verwijzen wij naar Archief 1925 I p. 218, waar voor oogst 1922 een totaal van 226,760 bouws wordt opgegeven. Het oppervlak, waarover onze statistiek loopt, is 206,957 bouws, dus 91,3 % van het totaal. Opp. 243 van Archief 1923 I wordt de in hoofdsuiker om- gerekende totale productie voor 1922 opgegeven als te bedragen 29,272,108 pikol (1,808,036 ton), hetgeen 129,09 pikol hoofdsuiker per bouw beteekent. Terzelfder plaatse wordt het gemiddeld riet- product per bouw opgegeven als 1216 pikol, zoodat het rendement in hoofdsuiker 10,61 heeft bedragen. In de tabellen van deze statistiek zijn alle opgaven in standaard- musecovado, zoodat alle suikerproductie-opgaven overeenkomstig hoo- ger zijn. Tabel II geeft een gemiddeld suikerproduct van 135,1 pikol standaard - mustovado; het rietproduet komt op 1228 en het mus- covado-rendement dus op 10,99. Deze cijfers zijn evenals vorige jaren iets hooger dan die der totaal-productie van Java, omdat o.a. de tegallans der Handelsveree- niging Amsterdam, met een totaal-oppervlak van ongeveer 6300 bouws, in deze statistiek niet opgenomen zijn. 164 De inrichting der tabellen is gelijk gebleven aan die van de vorige produectiestatistieken over oogst 1920 en 1921, resp. in Archief 1923 II p. 17 en Archief 1922 I[ p. 533. Tabel Ll geeft voor elke fabriek het totaal-oppervlak van den aanplant ; pikols riet en stand.-musc. per bruto bouw; rendement en duur van den maaltijd, benevens pikols stand.-musc. voor de 9 rietsoorten, welke 1% of meer van den Java-aanplant beslaan. Bovendien nog rechts van de dikke lijn het aantal pikols stand. muse. voor de andere rietsoorten, welke op de betreffende fabriek meer dan 10 bouw aanplant besloegen. Onder het product is cursief gedrukt het percentage van het aanplantoppervlak, dat de rietsoort op die fabriek inneemt. Van elke fabriek is de soort, die het hoogste aantal pikols stand.-muse. opgebracht heeft en 109% of meer van den aanplant der fabriek beslaat, vet gedrukt. Hierdoor valt met één oogopslag in de soortenlijsten van tabel [ te zien, welke soorten in elke resi- dentie en ook op geheel Java een belangrijke rol spelen. Op 1741) deelnemende fabrieken kwam: EK 28 151 keer boven 10% v/d. aanpl. en was daarvan 83 keer No. 1 DI D2 09 D) D) D) » D) » » 60 » jan Ml B Sd » D) » ) » DAD D) 6-5 SD ERS 2 4315 » ) D) reine LAAT zt D) 10. Dre 100 POJ 29 » ) D) D) BRR D) 6 » Nn) 90 F 19 »y D) » D) ) 9 D) D) Onis DE) SW -3 WD) D) > D) Db ED » he DD 714 POJ. 3» D) » » EE D) ONE 2125 POI > D) D) ) De TO D) 1 Tabel II is de samenvatting der cijfers van Tabel I. Tabel III geeft de productiecijfers, gerangschikt naar de riet- soort; bijgevoegd is het vezelstofpercentage en het aantal bouws, uit topstek, vlaktebibit of bergbibit geplant. In Tabel IV zijn de cijfers van Tabel III per rietsoort samen- gevat. De verhouding van het oppervlak der 9 soorten, die boven 1 % van den Java-aanpiant kwamen, is grafisch voorgesteld in fig. 1. et gemiddelde aantal maaldagen in oogstjaar 1922 bedroeg 131; het langst maalden Pekalongan (148 dagen) en Pasoeroean 1) Sedayoe, Kemanelen-Ramboet en Pesantren-tegallan werden niet meegeteld. v bj te} le} o 165 (145 dagen), terwijl het kortst gemalen werd in Banjoemas (106 dagen). EK 28 391/,/, DI 52 183/, » 247 B 17 D) EK 2 61/5 » 100 POJ A); 90 F 31, ” SW 3 2f > 2714 POJ 13/, » 2125 » 11/, » Andere soorten 51/, » Fig. 1. Verhouding der rietsoorten in oogst 1922, In fig. 2 zijn de aanvangsdata en afmaaldata grafisch voorge- steld; de figuur der aanvangsdata wijkt dezen keer af, doordat het einde der poeasa (29 Mei) thans in de periode viel, waarin vele fa- brieken beginnen te malen; in de 2e helft van Mei zijn daardoor slechts weinig fabrieken begonnen. Aanvang Einde Ee BNR al 1 MEE pe Eee Te EE AKE EE ZOL AMEN tee ee Hea ete PG A 16 A 16 1 16 1 16 1 BEE il Mei Juni Juli Aug. Sept. Oct. Nov. Dec. Jan. | 1922. Fig. 2 Aanvang en einde van den maaltijd van 174 fabrieken in campagne Omtrent de bibitherkomst, die in de laatste drie kolommen van Tabel II opgenomen is, merken wij op, dat deze opgegeven werd voor een totaal van 184568 bouws. Hiervan werd 77,310 bouw 166 PRODUCTIES VAN EK 28, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, OP FABRIEKEN MET MINSTENS 9Û BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. EE En EE RE EE ENE ER al ke Pikols riet per | Pikols suiker per Bruto bouws 5 br. bw. br. bw: Fabrieken NN: een en top HARE berg | top vlakte | berg | top (vlakte, berg Soekowidi 274 1-236 | _— (1314) 1300} — | 445 | Abn Assembagoes 321 | — 156 \1495 | — |1551/ 160 | — | 160 Pandjie 149 PADD SS 14445 | 1196) =S A15 | ME Olean | 121 | 89 224 | 1221) 12271225: 129 | 431 ‚132 Wringinanom | 99 | 97. 1165 1373/1420 1309434 | AAS RIEN Pradjekan ‚148 1-22 | — [14444514 =p 14 ASN Tangarang 216 | 244 65 | 1238 4211 (1343-4835 | A34 NIE De Maas 193 AOB —. 44104069 119. | 440000 Bagoe OBS 88 | 902|. —. | 957) 97 | kn Seboroh 107 | — | 9 | O2) — 982 99 SR Padjarakan 110 | 421 | 146 [1441 | 1095 |1413| 132 | 128 | 128 Gending 102 | — | 104 /1233| — [1144/ 130 | — 12% Soekodono 156 | 8&1 | 386 [1377 | 1288/1362) 144 | 135 | 141 Wonolangan —- 53 | TA — 41261154) SS 1 soemberkareng 134 | —| 1418 HAAT2 jee, 11462) 419) Winongan 13A I= ft 127 AOT) 4057.) OT Kebonagoeng 224| 280 | 68} 1085/4240 | 1267,| 130 | 150 ENE Panggoongredjo 164 | 299 re KAT B bs een 140 | 172 | — Tanggoelangin — | 144 | 432 | —| 977 963 — ALONE Kremboong Me A 8411228) — |44198/| 4137 | — ST Sedatie 61 | — 82 | 863| — (1082) 87 | — | 118 Koning Willem II | 59 | — 93 | MI| — | 999) 95 | — | 109 Pohdjedjer 265165 69 |1146| 1314 |1285| 152 | 168 | 165 Dinovo 1266 68 66 |1164) 1168 |1260f 143 | 141 | 156 Tangoenan | 226 | — | 4190/1213. — [1227 145 | SS WINE Brangkal 20m 105 15345) == 11335 | 162 SNE Perning GIN 56. 1036 | 1130) A13 Gempolkrep | 219 el 82 | 1158! 1088/1245! 133 | 128 | 147 Somobito 66 | 60 | 147 1120/4183./1225)| 129 | ASSH Peterongan 1138 | — 124 [1361 | — [1412/ 167 | — | 175 Modjoagoeng 181 | — 162 1344| — 141371) 139 | —. | 145 Seloredjo 314 | 563 | 145 |1188| 41175 [1303 | 133 | 431 | 143 Tjoekir 386 | — 11-249 4505 1539 453 NRE Tjeweng 131 | 54 | 118 1352) 1392 | 1354| 153 | 159 Max Goedo 346 | 69 | 140 1390) 1322 4359 | 149 | TAS PIED Ponen 201 53 | 155 (1439/1387 |1444| 137 | 131 | 138 Ngelom 369 | 139 82/4304 1345/1233 132 | 43600 Garoem 433 | — | 5593/1523) — (1710) 178 | — | 194 Soemberdadie — | 901 | 104 | — | 1490 [1434 — 156 | 148 Pesantren sawah 249 | 285 | — [1357/1402 | — | 149 | 146 | — Meritjan 404 | 52 | 86 1425) 1258 1276 | 154 | 13 134 Bogokidoel 97.) — | 112 [1326 — [1257| 146 | — MSS 167 mmm A EE EE Bin ttbu ws ie riet per _|{ Pikols suiker per : r. bw. | br. bw. Fabrieken ” d top |vlakte| berg | top |vlakte| berg \ top (vlakte | berg Kawarassan S41 73 104435214408 1252) 163 | 165 | 152 Tegowangti 112) — «| 260 14342 |. — 11359141 | — | A41 Kentjong bios rde pare r1288 11302 4492 140-| 133 Poerwoasri — Dors Se 4AIO E24 | 191423 Djatie 528| 154 | 169 [1545 | 1382 | 1439 | 159 | 146 | 153 Neandjoek 234 278 pe 14994274 135 | 142 | —= Redjoagoeng 208 445: (157 1428312474240 149 | 136 | 143 Kanigoro 355| 61 | 158 [1336 1343 | 1313 | 152 | 147 | 147 Pagottan AED 17 83 O2 1079961, 193 1 432 | 415 Redjosarie 431| — | 253 1259) — |1233) 144 | — | 143 Poerwodadie KTO BO E260 | —- 14479155 | — 4443 Soedhono 126 | 104 631518 AIA IAA0T 477 | 4156) ATI Modjo SSL A30 223: 1339114380 172 1 A83 497 Tasikmadoe 711 | 486 670201400059 132 RSA ASD Tjolomadoe EREN GBH PS GOO ALOSON 10 1426 EE Bangak 3008 Pe SAE AAOOr SS op AOR ASA == Ponggok gopr ONS FOOONLOSD Te AD MOM S= Manishardjo 441 | 290 50 [1223/1328 |1464| 148 | 158 | 171 Krandjanredjo 230 ae 1300380 158: ETD Karanganom 164| 218 65 [1137/1219 1013) 128 | 146 | 118 Gond. Winangoen « 105) 283 | 124 [1221 | 1421 1166| 161 | 187 | 155 Prambonan Bol O8 == Ake 13E — TOS) 465} — Randoegoenting 182 403 — 1112614469 — | 14e AHO Tandjong Tirto 364| 51 95 (1164 1131 |1135) 153 | 144 | 147 Kedaton Pleret 361 | 239 | — [1248/4997 | — Sn osn Wonotjatoor 324! 166 | — | 843| 1008 | — | 114 | 134 | — Padokan OS Pe OR NAD Oe Sor Bantool 0520 OZ SSN ELSA 0 0: 107 487 A89 Barongan 185 | 131 1456 1SAI NE — 485-192 |= Sewoegaloor 81) 123 | — [1494/1196 | — | 165 | 138 | — Poendoeng 85| 88 | — [1300/1284 | — | 183 | 174 | — Rewoeloe (Sedayoe), 113| 234 GOD Oase 10 AOL Rewoeloe JO 2 OUT LOGT | 1407 | AAG — Demak Idjo 292 | 353 1266, 1204 | — | 173! A72 I= Beran 23 92 14224085 141001 140 138 | 136 Medarie 912) 808 1 41281 [1414 11439| 160 | 173 | 176 Sendang Pitoe 292| 431 | — 1103/1243 | — | 122 | 134 | — Poerworedjo 1007 | 455 | — [1238/1302 | — | 150 shal =S Remboen 15291 226 | 34t 1243/1190 |1104| 139 | 131 | 126 Kaliredjo 142} 451 | 4151 [1045/4140 /1118| 103 | 114 | 110 Kalibagor 451 | 505 | 148 |1411 1537 1489 150 | 155 | 148 Klampok 130 | 582 | kotse tdo0 1311 1275 135 | 1500148 Bodjong 586| 288 | 667 (1347| 14410 [1394/ 145 | 148 | 143 Poerwokerto 350| 523 | — |1529|1479| — | 169 | 158 | — Madjenang 155 | — | 117 1069| — 883 | 18 | — 66 168 Ls frngd ete Pikols mek per { Pikols suiker per br. bw. br. bw. Fabrieken EN 5 vel top |vlaktef berg | top |vlakte| berg | top {vlakte berg Pakkies 289 ll 119/1189| —; 11316, 186) == n Trangkil 97) 124/ — 1451/1369 | — 165) 169 | — Langsee 225| ‘69 452|1243| 41321128 | 143) 143 ADD Majong 185| 104| : 57|1164| 1209 | 1281) 133/| 141 | 148 Petjangaän 276| — | 121/41025|- — |1001| 128| — | 1290 Gemoe 1331 195) 91/1288 | 1414-/1448 | 168| 17S hie Tjepiring 167| —/ 2248/1033 | — 114126) 125) akan Kalimati 439) — | 266] 714| — 185 13| — 19 Wonopringgo 606/ 66} 88/1230/1127 |1216/ 143) 136 | 145 Sragi 874| 133| 44|1341|1255|1455| 164| 150 | 466 Tirto 248) — | 1084409 | — [4408 407, SS Tjomal 328| 399 153/1286| 1236 |[1067) 131| 130 | LSR Petuaroekan 642| 99 109/1274| 1168 |1224| 146) 138 | 144 Bandjardawa 709| 216) 455 /1314:/ 1320/1260) 155 | LSO EAA Soemberhardjo 408, 97) 11 [1197/1088 [1131 41836} 132 Balapoelang 493 420 == | 1285 | 1198 — 157 JAS Doekoewringin 380 345| 142/1269/| 1310 1241 | 159| 160 | 1595 Pangka 559| 217) 60432114202 |4157'| 147} 130 Kemantran 129 — | 152/132A | — [1269/ 154) — | 146 Pagongan 1 36 109) “== [1161 A2ad 134] A4L | — Adiwerna 546 88| 1433/1197 | 4077 (1247| 150}: 136 | 153 Kemanglen 914 57) — 1013/1016) — | 125 Ai Djatibarang 41401) 456) — |1474|1439 | — | 167| A72 SS Bandjaratma 794| 157| 205/1363|1457 1521 | 137 149 | 150 Ketangg. West 373| —/| 2176/1278) — |1189| 167) S= |rioE Nieuw Tersana 333| — | 416/1080| — |1066| 135| — | 187 Karangsoewoeng 326| —/ 107| 953| — [1001| 411 — | 118 Sindanglaoet 454) 404|/ 202/1078/ 1024/1014) 133| 126 | 125 Soerawinangoen 303) 282/ 1261155 | 1024 | 14101 | 130. AAONEES Gem pol 224| 307) 116/1321| 1382/1254 162) StOS Ardjawinangoen 252, 132 140/ 1297/1223 |1331| 147) 137 | 150 Paroengdjaja 302| 196| 52/1396/1386 1462, 174) 168) 178 Djatiwangi 340) —l 4146/1229} SS 4222 143 Kadipaten 131) == 1151213 LSL AAS 34949/17766/13926 | 1248 | 1284|1257| 143) 148 | 12 (SS 49/5) uit topstek, 46909 bouw (= 25%) uit vlaktebibit en 61249 bouw (= 33) uit bergbibit geplant.. Deze cijfers zijn ver- kregen door optelling van de laatste drie kolommen van Tabel HI. Van de hoofdsoorten EK 28, DI 52, 247 B, EK 2 en 100 POJ laten wij hieronder tabellen volgen, waarin de oogstresultaten ver- meld zijn op alle fabrieken, waar de producties van de drie bibit- 169 Propucries vAN DI 52, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, OP FABRIEKEN MET MINSTENS 50 BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. ‘en eenn | Pikols riet per | Pikols suiker per | Bruto bouw \ br. bw. | br. bw: Fabrieken | en | en top vlakte, berg | top (vlakte | berg | top vlakte | berg Ì Î | | | | Olean Oe OBBO | 449 ‚119 Seboroh Ce 864| 116 | — | 102 Gending GE AAO OSD Er 4035 126 — 428 Soekodono BA 437e 30310594130 A078 | 416 | 124-|-A21 Wonolangan — GO ee AD OK ET A CAN SD Wonoaseh KOR an EKL OLS ELO So A OE Oem boel 55 |_— | 197 [4022 —r (1081 109 | — | 118 Soemberkarene 207 lr 91 11010/ — [1065/1235 | — | 127 Kedawoeng dede HES OTE PLATEN | A38 Balongbendo TAS ATOS, 14402 AT | A3 Toelangan 172| — |} 236 11359 | — |1355| 167 | — | 173 Kremboong 127 | — | 273 [1231| — |1241| 158 | — | 165 Sedatie INN 52 }1094| — [1259| 112 | — | 131 Koning Willem IL | A18}. — | 58 | 975| — GEA er AAR Ketanen 140 | — {4152 |1237| — |1125) 149 | — [139 Dinoyo 18 | — 62 [1189| — |1220[ 156 | — | 167 Tangoenan 167 | — | 173 |1185) — [1217/4155 | — | 160 Braugkal 120 | 58 | 97 [1341/1472 |1262| 149 | 158 | 139 Jangsal 195 r — | 252 |1267| — |1316/ 168 | — | 169 Perning 128 Sal 277 DA — FOM) 442 | — A23 Gem polkrep ok Sl WSS F1290 se FELGG ADA | er 140 Peterongan Al el ER NAE =e KESOON AS IP el 158 Modjoagoeng 104 | 63 | 67 [1428/1368 [1423| 166 | 153 | 164 Tjoekir Ven SL 146 [1267 | — |1340| 133 | — | 148 Blimbing TOR 53 11295 | — (1305| 142 | — | 140 Tjeweng (Sp 04420 12001309 ASBL £a2 | 158 | 105 Goedo 198 | bi | 139136844520: 1352) 164 1.153: | 159 Djombang 224 | — | 126 |1380| — [1398! 168 | — | 167 Ngelom 1782 54 96 |1452| 1372 [1430 141 | 136 | 144 Soemberdadie 29: 1175 — [1360/1368 | — | 144 | 141 | — Pesantren [181 | 118 | — [1287/1324 | — | 134 | 136 | — Meritjan KOE I= 154 1239 1204| 155 | — | 153 Minggiran Pasop gs Ate 14297 465 — | 162 Bogokidoel 156 — 1519/1368} — [13481 167 | — | 162 Kentjong 575) Biet rb | == 140 |. 131 — Poerwoasri 165 | 102 | 739 [1413 | 1321 |1364| 163 | 155 | 153 Lestari 139 | —: | 176 [1143 { — [1099[ 151 | | 146 Ngandjoek 64 | 62 56 [1065 | 1017 1113) 130 | 128 | 140 Redjoagoeng 185 | 76 | 151 |1273[ 1233 [1260 142 | 143 | 148 Kanigoro ME 467 [1276| — |[1374) 459 | —, 9 Redjosarie 268 | — | 109 |1265| — [1289/ 153 | — | 159 Soedhono ZOE P — (15211367 | — | 168 | 170 | — 170 Beton Pikols riet per | Pikols suiker per ck br. bw. br. bw. Fabrieken is top (vlakte | berg | top (vlakte | berg | top [vlakte | berg Modjo 52, 162) 1441156 1292) 1265) 1466/1815 EIT Tasikmadoe 86| 158 60 | 9784005 1059 129, MAA Wonosarie — | 288 62| — |1372/1300| — [| 161 | 156 Kartasoera 310 4100 | — [1085| 1182| — | 125) 140 | — Tjolomadoe 170| 145 | — |1308/ 1201 | — | 150| 133 | — Bangak 105-103 [e==! (ALTONAASS II" — | 132) ALT Delanggoe 74| 670 72/1344\ 1423/1510) 172 180 | 194 Gond. Winangoen — 201 93| — [1344/1242 | — | 174 | 167 ‘Prambonan 92 15 | — 1217/1196) — 150| 151 | — Wonotjatoor 56 99 | — [1104 1202| — | 147) 154 | — Padokan 54: 244 | — [1292 1371 | — 180) 179 | — Bantool 52) — 51|1362| — [1257 189| — | 180 Barongan 141 | 218 | — |1415 | 1552) — 177 | 187 | — Poendoeng | 67 58 — [4476/1341 | == ZOL Rewoeloe (Sedajoe)| 94| 67| — | 878) 919 — | 99| 102 | — Rewoeloe 335 | 344 | —= | 979) 1056) — | 110, 15 | — Langsee 63 69 | — [1194/ 1233| — | 154) 153 | — Soemberhardjo 212| 101 | — |1166) 1098| — | 140 126 | — Pagongan 134 6bir =t (EMB OOR 136| 131 | — Remangl. Ramiboet |, -93| 404) Si | 95) 940), — | 142 AO SN Bandjaratma 01 — 241 1231 | — |\1256/ 132) — | 135 Ketangg. West 135 | 123 77 4461) 1075/1499 | 155, 144 455 Gem pol 59 68 | — |1370) 1404 | — 166\ 172 | — Kadipaten 43 — 146 |1132| — |[1201) 138/ — | 144 Totaal 9510| 4643 | 7262/1221 | 1273/1246) 146| 153 | 149 soorten over oppervlakten van minstens 50 bouw gescheiden gehou- den zijn. Hieronder volgen nog de fabrieken, welke opvallen door de indeeling van haar aanplant. 80% of meer EK 28 hadden Kenongo (80 % C/ pok (81.9), Bodjong (86 %), Poerwokerto (93 95), (85 %), Doekoewringin (96 %/%). Op de fabrieken Wonosarie en Delanggoe werd geen EK 28 geplant. Garoem (99 ZN Kawarassan (S1 %), Kedaton Pleret (SO °%/), Kalibagor (97°), Klam- sandjardawa 50% of meer DL 52 werd geplant op Djatiroto (65 %), Sroenie Pd (52 9 Kentjong (58%), (60 %) en Rewoeloe (55 /,). ‚), Toelangan (55 %), Minggiran (6%), Poerwoasri (62°), Delanggoe (71 %), Tjepper Jogokidoel (58%), 171 PRODUCTIES vAN 247 B, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, VOOR FABRIEKEN MET MINSTENS 5Û BOUWS VAN TWEE HERKOMSTEN. | BED Dive Pikols riet per | Pikols suiker per Eakrickan | br. bw. br. bw. ; top | vlakte) berg | top vlakte, berg | top vlakte berg Pandjie UE (OER TSAI | (ASAE ELO | — | 400 Pradjekan — 73 | 101| — 1531 1498 — 141 | 138 Phaiton 312| 62| 132/1001|1184|1444| 93 | 108[ 103 Kandangdjatie 397 | — | 106/1143| — [1201| 101 — | 109 Bagoe TE EN EPU A Seboroh eens ATO re BN A06, A02 Padjarakan 151| 95| 101/1219/1225|1239| 118 | 122| 123 Gending 136 hoed 03 AOS In AAST AAE | — 1108 Wonoaseh GA AAT ASG le ASA a 120 Winongan 232| — | 323/1008| — |1036| 94 — | 96 Gayam 96| — | 262 962| — | 99%6/| 79 —— 85 Pleret 236 |. — | 600| 969| — [1109 A | — | 100 Wonoredjo B 3| 884| — | 885/100| — | 97 Soemberredjo 125 71 | 308,1042| 841, 936| 100 88 95 Pandaän KAN OE RAON DODIRMNE B Tanggoelangin 104} — | 571|14146| — [1210| 106 — | 108 Boedoeran 75 en AO KS IT oe" AES ADA — 120 Waroe Ze reset SAGA) TA knee SAM PRL o, bie Ketegan 109| — | 890/ 793| — 900 68 — 11 Watoetoelis BAI it AAS EAD TO | LOO MAT A34 Modjoagoeng 107 | — | 165/1407| — |1455| 129 — | 133 Ngelom Glen se AD OGS SES — | 116 Sewoegaloor 58| 86| 455/1312/1300 |1360| 118 | 115| 436 Rewoeloe (Sedayoe) 82/ 120 Er 868, 904 | — S1 Te Poerworedjo 139) 207 | — | 898/ 1035 | — 98 | 113) — Klampok 53| 97 | — |1340| 4590 | 128 | 458 | — Bodjong 62| 63| 128/ 9771059 |1232| 99 | 104| 1419 Pakkies 190| 59! 225|1266/1125|1460/ 129 | 121 | 143 Trangkil 186| _63| 106/1461|1534|1594| 139 | 145| 157 Majong Hoolt OO OLS SENA ANBO | 442 Kaliwoengoe 185: 2718 1941249 1263 1106:71:23 VOE Gemoe 278| 312| 332/1303| 1292 |1143| 139 | 134| 130 Tjepiring 245 | 371 | 538/1304|1384/1420| 136 | 149| 146 Kalimati ee Tes 00 65 | —| 85 Wonopringgo Be AI MAAS ie 14485 |-106 Io Sragi 283| 54\ 193 1248/1486 |1304| 131 | 125| 134 Tirto 98e es 217 1498| — |4464| 100 | -— | 102 Tjomal 72| 507| 73|4445|1474|1276/| 106 | 1141) 122 Kemantran HEE | 36068 — |A244| 129 | — | 130 Pagongan L404| — | 181/4455| — [4242/1414 | — | 125 Ketanggoengan W.| 446|-— | 439/41258| — |1236) 126 | — | 129 Soerawinangoen TO 93|1436| — |4192|104 | — | 112 |6099| 2524 | 9666 | 11221233 |1175 108 | 123 | 112 172 — Propucries VAN EK 2, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, VOOR FABRIEKEN MET MINSTENS 5Û BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. Fabrieken Bruto bouws br. bw. En | Be ik ‚top (vlakte, berg top vlakte berg | per br. bw. | top (vlakte | berg | | | | Ü | | Í | EC it BR AT Alkmaar 425 | SI OLD ee 81) 94 sen 83 Redjoagoeng —- 92| 109| — |1497 |1403| — | 128 | 128 Pacottan 123 | 52/1091 — [1316/ 125 Mr | 4150 Kkedjosarie 78 dor, 14|1508| — |1594) 123 | —= (A35 Poerwodadie 341 80 1450| — |4601| 148 | — | 161 Soedhono 195 | 274} — 1722/1745 | == 1 156 | 46411 Wonosarie | 72 1 5411302| 1697 1565! 1416 | 144 | 1392 Kartasoera 106 | 69) — [1221/1407 | — | 109 | 132 | = Tjolomadoe | 72 86 — 1 460 | 1167 | — | 124 | 104 | — Kandoegoenting 1212 480 | a. 11307 | 1339 | — 1402 | 147 en Beran | 54 | 171 | — 982| 4100 | — | 444 ie 1-5, Le Medarie 101 570 - [1108/1241 | — | 4109 | 122 | — Pakkies 101 | — | 54/1562) — [4486/4149 | — | 145 Langsee | 105 | — | 166/1373| — |4428| 131 | — | 142 Majong | 88| — | 64/41342| — [1480/4130 | — | 138 Wonopringgo WEBB 87|1142| — |1091/ 122 | — | 119 Soemberhardjo 07 In 55 1060 (4416) 4112 | — [120 Djatibarang [56 | 88 —. 1601} 4600} — 444) ALAIN Nieuw Tersana | 232 - | 63/1103| — |1234| 121 — | 138 Karangsoewoeng 106 | — | 63/1203| — ‚1102, 122 | — [114 Kadipaten | 56 | — 177)1298| — [1485/ 132 | — | 192 2376 [1871 1299 |1304| 1369 |1188| 131 | 136 | 130 Propvories vaN 100 POJ, NAAR DE BIBITHERKOMST ONDERSCHEIDEN, VOOR FABRIEKEN MET MINSTENS 5 BOUWS VAN TWEE BIBITHERKOMSTEN. mmm nn mn nme Bruto bouws Pikols riet per Pikols suiker per br. bw. br. bw. Fabrieken top (vlakte | berg top (vlakte | berg ‚ top vlakte | berg Pandjie 363 | 132 | — |4058/°998'| — | 444 | 1035108 Wringinanom 116| 96 | — [4198/1229 | — | 419 | 124 EE De Maas $52| 95} —=' [1O88TAAAS | — | 445 LOER Maron 938| 173 | — [1243FAÂ94 | — | AáT| 140 Oemboel 7 40 66 = 1107014007 | — A18 1E —- Boedoeran 60| — | 52 [A16 — 1432) 445 SNN Waroe SAL — 62al 0e 827| 104 | — 111 Ketegan 906| — | A46 BTN — | 740 O8 Ketanen DA — 55. AIEN — 11421 137 | — 187 Lestari 136|-402 | — [4044 | 1047 | — | 132 | 128 ke Pagottan [38 62 | (4490 | 4437) —&#l-430-| 130 Ketangg. West 80| — | 454 14407 | — [AOT AST Nieuw Tersana 402 | =| GS OS 0411-4126) — ASL Sindanglaoet 00] va Ie Ba HOOI 978| 405 | — | 4143 2236| 726 | 594 |1044! 1118 | 952 | 122 | 125 | 115 nm n #13 Op 18 fabrieken werd geen DI 52 geplant. 80% of meer 247 B kwam voor op Pengkol (80 %) en Ardjo- sarie 85%; op 25 fabrieken werd geen 247 B meer geplant. Uit tabel IV, waarin de cijfers voor tabel III samengevat zijn, blijkt, dat de volgende soorten meer dan 100 bouw aanplant be- sloegen. Aantal bouws | Aantal bouws Rietsoort Sat Koe ah” Rratsoork | kos 1924 | 1922 1921 1922 EK 28 77782 81386 || EK 4 |___590 601 DI 52 29637 38600 || 213 POI | 529 371 247 B 42668 35184 || 1547 » | 211 308 EK 2 12994 13266 || EK 40 309 275 100 POJ - 12439 | 8082 || Zwart Cher, _ 865 255 90 F 6269 6590 || EK 31 | _ 145 199 SW 3 4295 5299 || SW 4 | - 450 177 2714 POJ 920 3890 || EK 30 |__330 172 2725 » 831 | 3156 | 979 POJ |” 238 153 SW 111 1193 | 4485 | 42» | 237 144 1499 POJ 1350 | 1264 || DI 46 126 140 Tjep. 24 1767 1242 || Soedh. 1034 Sn 120 EK madoe 780 1091 Batjan 213 | 109 Pk 1 648 ‚761 EK betjer | Ü3 100 1507 POJ A42 629 | Uit bovenstaande lijst zijn sedert het vorige oogstjaar verdwenen 1337 POJ (14 bw), 223 B (49 bw), 221 B (O1 bw), 2379 POJ (67 bw), SW 772 (40 bw), Pwd 38 (40 bw), DI 88 (65 bw), SW 1055 (38 bw) Pwd 14 (13 bw), en Rood Ceram (4 bw). Deze soorten daalden tot de oppervlakten, die tusschen haakjes achter den naam van elke soort zijn aangegeven; bovendien verdween nog 36 POJ, dat in het geheel niet meer voorkomt. Nieuw zijn Soedhono 103% en EK betjer, die boven 100 bw. kwamen. Het totaal der „Diversen” dat zijn de niet met name aange- duide soorten, gemengd gesneden riet, proeftuinen enz. was 856 bouws of 1/5 % van den totalen aanplant. De soorten, die 10% of meer van den aanplant eener bepaalde fabriek besloegen, zijn met uitzondering van de 9 in tabel [ opge- nomen hoofdsoorten. die men gemakkelijk in tabel [IL bijeen vindt, in nevensgaande lijst vermeld. 174 5e oek 5 5E SEE Rietsoort |£ EN Fabriek _Rietsoort 5 Be Fabriek a Wz, Ie 213 POJ 140 % | Porrong Tjep. 24 11 % | Wringinanom 1228 » 11 » [| De Maas BE B 32 » | Oemboel 1499 » 36 » | Kedawoeng AR hed 10 » | Porrong 1507 » 17 _» | Balongbendo PDE 2D A Peins EK 1 17 _» Prambonan LAN 10 » | Sempalwadak » 10 » | Banjoepoetih (SIM ATA 10 » | Wonoredjo EK 40 14 » | Kedaton Pleret | ne » 23 » | Kebonagoeng EK madoe |16 » | Ponggok ete 23 » | Sempalwadak IER) 17» | Manishbardjo AO B 20 » | Panggoongredjo MD) 11 » | Wonotjatoor Pk 31 » | Pangka Pp 15 » | Trangkil kig 13 » | Kemanglen- | Goenggebied Zwart Cher. 10 » | Pagottan In onderstaand tabelletje geven wij ten slotte nog een verge- lijking van eenige hoofdsoorten met het Java-gemiddelde. Productie van Java over 206,957 bouws in stand.-muse. 135,1 pikol. » » » » EK 28» 81,386 DI 52» _38,600 247 B» ap.184 EK 2» 13,66 » 100 POJ » 8,082 PASOEROEAN, April 1925. » » » D) » » » » » » » » D) » » 144 ) 144 D) 116 D) 134 D) » 126 175 LIJST DER TABELLEN, Tabel I, Oppervlak, product en maaltijd van de fabrieken, gerangschikt volgens de residenties van Oost naar West; de soortsgewijze opgaven zijn compleet voor de rietsoorten, die minstens 1°/ van den aanplant van Java innemen ; voor de andere soorten zijn alleen de opgaven boven 10 bouw vermeld p. 176 Tabel IL. Samenvatting van de cijfers van Tabel I p. 194 Tabel III. Producties op de fabrieken, naar de rietsoorten bij- eengevoegd p. 196 Tabel IV. Samenvatting van de cijfers van Tabel III in dezelfde volgorde der rietsoorten. p. 240 176 Tabel L. OPPERVLAK, PRODUCT EN MAALTIJD VAN DE FABRIEKEN, GE- GEWIJZE OPGAVEN ZIJN COMPLEET VOOR DE RIETSOORTEN, DIE MINSTENS ZIJN ALLEEN DE OPGAVEN BOVEN [0 BOUW VERMELD. zg Pik. stand.- muse. per bruto bouw en % Fabriek 53 Ee | es aa | eas 5 Es ae) 5 3 5 SSN | Sl = z 5) Nel en) SE - E À Se = Ë 7 | 5 5 3 Res. Besoeki. | Soekowidi 650} 115 | — | A 88| —= | — 16) 89| S4f == 79 | CHEN | 4 | Thed Assembagoes 160 | 149 | 134 | — [449 | — | — | 43250 968| 52! 10| 27 RS 3| 3 Pandjie 114! 125106 | — 4441 /105/116/100/108| 91 1975| 18| 10| 19 5) 3 A Olean 131/113| 95/112|114) — [103144 98) — 995 A1 0 LON 2 Zin Wringinanom 132| 1837/1417 | — [124 | — 4140/1288 — | — 1294| 28| 10| 28 vel 74 6 ed Prädjekan 152157 [140 [157 | — |459 [142 [128 | 115 | — O7 49 8) 20e EAN OO Tangarang 1383/1416 [131 | — | — 131 118 ij en 996| 53| 9| 7 | 2| 2% Boedoean 106 | — |/100/102/ 108 — | — | 96 Mn 788| 22) AA\ 1) 15) jin De Maas | 114) — | — 425 MZ — | | LO 600[ 38 Oi 4 ANA Res. Pasoeroean. | | | Groep Probolinggo. | Phaiton 128/442| 97 | — 128 — | KOA LOB 8151 9| 41 62| en 12). SEINE Kandangdjatie 120 | 114-/ 103. — 412) — | 95 OE O10f Pie LSD DE, Al ORR Bagoe 101|115| 93{ 97403 | 70} 4104/1001 ST pr [162 416) 44} 34) Wd) 4) 1 AS Seboroh 103 |-1401 105 | — | £26| — | 102 | 1LONT TONEN 625 37 30| 28} 3| ON EEN 4 Padjarakan 180 | 430420 | — | 424 [125 | — LOS LOR 975| 39| 415| 36 ARN 2 Maron 146 [14845137 | — 145 | 135 144 143 =p 810| 6| 2 51 51 Alan Gending 130 | A27 MON [129/124/135 | 120} 98 4078}, 22 SLOD | 34je TONNEN 1 Djatiroto 120 | 132 | — [4103/1415 | — [1411 94 SDS 6938| 24| 65 WE EEL 0 0 Gl Soekodono 141124} 424 | 126 | 101 | — [116 [125 OEREN ASS So Or Ae | Í 9 Wonoaseh 142| 133131 | — (123.124) 92/1412 Ap AS SO B 24 | 24) Ar 447 RANGSCHIKT VOLGENS DE RESIDENTIES VAN OOST NAAR WEST; DE SOORTS- 1 % VAN DEN AANPLANT OP JAVA INNEMEN; VOOR DE ANDERE SOORTEN Totaal product van den aanplant (eursief) voor elke soort p ( f) per bruto bouw Duur van Pikols Aantal maaldagen Andere soorten met meer dan den maaltijd 10 bw aanplant riet Rend. Pikols st. mn usc | 108,0/1262| 8,56| 22/4— 20/ 9\ 151 148,5 1441|10.,31| 5/5— 28/ 9| 146 1419 Por 89; Tjep. 24 °% 110,41120| 9,85) 2/5 19/ 9| 140 L18,1/1150|10,27) 29/4 43/ 9 137 jep. 24 157 126,81295| 9,79| 1529 9| 144 Batjan 145; 1228 POJ 5 47,44506| 9,78l 4f5— 25/10) 174 EK madoe hie 127, Ien 10,73| 41/6— 5/10! 126 1298 POJ % 102,7/1443| 8,98| 3/5—31/ 8| 120 1228 POJ E 112,21090|10.20 95 24 9) 193 103, 31087 9.50 10/5— 30/ 9| 143 1507 POJ 71; 213 POJ De 102,6/1100' 9,33) 16/5— 19/10 | 156 Md A0, 91 Anet nel jep. 24 102. 9379 pos °%1 96.6. 966 10,00/ 13/5 20/ 9| 130 106,5, 999, 10,66) 10/5— 23/ 9| 136 120,91146! 10,55) 15/5— 23/ 9 | | | | 144,71 244 11,66) 14/5— 20/ 9 | 124,3 1212! 10.25| 2/6— 10/10 | 130 1 pr 46 190; ak 6 UA, maw. 100119 swar!37|125,91287) 9,78 24 13/10) 175 109 & 1 NEN EK 30 1259/1226) 10,27) 12/6— 7/U | 148 129,91275| 10,19) 20/6—2%/ 9| 98 Keern | | VERVOLG TABEL Î. 178 En SE > Fabriek as Ee Wonolangan 879 Oem boel 107 Soemberkareng _| 849 Groep Pasoeroean. Kedawoeng 972 Winongan 1554 Gayvam 617 Pengkol 542 Pleret 1155 Wonoredjo 685 Soemberredjo 853 Ardjosarie (Babat)| 565 Pandaän 871 Soekoredjo 1124 Alkmaar 893 Kebonagoeng 1173 Sempalwadak 1115 Panggoongredjo 1457 Pik. stand.-musc.… per Z = en 5 = ca, EE len | En =>) S 4119 | 132) 146| — | 134 15| 29\ 40 11 | 04 | 446| 4109) — | 120 Ol 241|- 27 15 420 134) AOB 39| 46| 5 140 A8 WB NEE 1! 28| 41 103| 96| 95| 98| 88 99 5| 41 0 4 | 101| 100| 83| — | 124 A0 ee 6 Lis | 109} AdB OET 5 3 79 109| 113 98 109\ 102) 14| 417| ‘20 43| 7 407/| 4122| 9D — 95 9 1| 60 14 dE SU RTOD je SE 10 9-85 182| 131 | 112| 108 135 17 1| 64 0 1 MS 433 Tele usls 31 111.38 ol 1071-5961} ADI BT 1915 A8 ESD WZ ALNO — 49 jj 1 1691 A56 AEON ste 5 810 160! 164] 144| 165 | — 32 4 4 3 E o bruto bouw en % En De 5 5 GNS ECN — | nl On 3 0 == 107 | 125 [88 15) 1 1 PA == 100f 97 4 6 7 — 113 | 1047 108 1 19 8 — O1 97 93 11 8 tl == — 41051 -AA 5 5 TS 71 84| — 6 jj — 118 1001 407 17 4 d 145 84; 1191 111 Zil 5 15 4 68; — | 105 0) 9 / 82| 93 83 | — 9 1 0 119 | AA7 | AAO 14 5 d er 1011 109 61f — 18 6 d 91 99 961 82 5) D 5 5 174 | 871 136 pT52 7] 3 | 1 — | 153 16OSt mn 14 0 0 160 | 14 PEEN N/A 23 7 9 (4 179 Totaal product van den aanplant (cursief) voor elke soort Bente Wide _ 5 E IE 14 Duur van [ËS Andere soorten met meer dan E z E 8 E din maaltijd 5 E 10 bw. aanplant ok Eil “3 | 5 \Tjep. 24 125 122,9/1206/10,19[ 10/5 —9/9 | 122 Brjen. 24 155 113,81439| 9,99) 23/6—9/0 | 98 118,0/1083!40,90| 6/6 — 31/8 | 86 1547 POJ °3; 1499 pos 1% 106,41 998/40,66| 5/5 — 31/10| 179 1499 Por ©); 2708 Por 7 94,6) 999/ 9,47| 1/5 — 510 | 157 90,51004 9,01) 12,5 —7/9 | 418 01,5| 961} 9,51 8/6 — 5/10 | 449 101,6/1067) 9,59/ 9/6 — 9/10 | 122 eK 1 57; sw a 109: 1400 pos”) [105,0) 857/12,95) 21/4 — 14/0 | 146 {1507 PO 95: 213 POJ 5% 96,8| 940|10,18| 5/5 — 15/9 | 133 68,9| 710/ 9,70| 3/5 — 10/10} 160 116,81033| 11,31) 29/4 — 29,9 | 146 | 94,1| 870/40,84| 447 — 5/41 | 4124 „221 B LEW AAD 93,0| 818| 11,37) 22/4 — 8710 | 169 sw 1 120 pres 1P8;swau 138 |437,6f0141|12,06) 11/5 — 18/10) 160 | Batjan 134; sw 1 166; sw za 125; sw 16 145; sw 111 137; sw 425 19%sw zoo Îb1, 154,0/1224| 12,58) 15/5 — 15/10) 153 sw 772 197; sw 1055 195; sw 1381 155 SW 111 10: EKmadoe 195; EK4O 15 |454,11231| 12,59) 15/6 — 3/11 | 146 180 VervorG Taner [. 4 Pik. stand.-musc. per bruto bouw en % Totaal oppervlak, in bruto bouws Fabriek g|alale > ie en S 5 ie sd Z > 1Q an een CANS 5 B 5 SIS IE Groep Sidhoardjo, Porrong 146 | 140 | 1413 | — |124| — | — [143 | 15414145 8D Al LORE 1 Ö 1. AR Tanggoelangin 108/122/140/4116|106| 92) 119 | 116 | 1412 |114 1505/| 20 | 45 3 4 di 1 2 3 Tjandie 107 [1201/1091 == Jas 261 A48 9 Boedoeran OER be HE AN Sk B | — 1125/1281 =S 949 10 19| 50 12 3 4 Sroenie 151 | 182 /122| — 1146) —| — 12 LO O4 Til 5258 0 1 0) Waroe 101/108 | 85| 88/|106| — | =| 75 (MOON 10471 4} 4101 51 5E An Ll Jij 9 9 Ketegan 96| 921 76| 84} M| — | — | 90f 87| — 1644| 2 9| 61 ONZ 1 1 Krian 109120 106 | — | — | — | — [1031103 | — 95 8 8175 9 3 Balonegbendo 142 | 135 | 125 | — |124| — | — {1226/1222} =S 1169 3| 27| 3 9 5e Watoetoelis 143 (452 |430 | — |4134 | — | — 16 OA AZ ol 15 4 1 a Poppoh 135 1147 | 143 | — | 120) — |= HSS 99 14142 162 8 0 1 4e Toelangan 175 | 141, 137 [160 | — | — | — [156148 | — 736| 6| 55| 29 Al 7e Kremboong 137 |-162| 133 | — 1135 | — | 129 | 1381 159154 946l 15| 43| 28 1 1 3 1 4 Groep Modjokerto. Sedatie 104 | 148 | 415 | 124 | — |118/120| — | — IOM 145 Sla 15 g 9 Koning Will, [1 104) 13| 87| 91118100 | 105 | 103 | 116 | — 122412 sealed 6 5 ZG 5 3 9 Ketanen 138 | 144 | 136 | 121 | 136 | 139 | 137124) 128 | — 1061[ 20 29 Oi UO AA OR (0) 0 0) Pohdjedjer 157 | 180, 139 | 143 (156 | 184 | 200, 163134 | — 726| 55 | dl {| 13 8) Aj On Dinoyo 144| 160 | — [139 128 | — | — [133156 | — 7201-5622 Odd 1 (4) Tangoenan 144 \ 157136 | 122|148|153 | 165 | 174 | — | — 10941 38 34| 19 4 zl 1 0 0 Brangkal 155 | 147 [146 148146 | — | — (135117 | — 1128| 32 24|\ 29 oke 2 0 0 Bangsal 162 | 168445 | 162| — (159 4156/1241 | 174 — 1105| 15| 40| 41 2 4 2 d 1 181 nennen eeen | van den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal pr bate t B per sand BOSE BD ar van = 5 we |E E BARS Z | Andere soorten met meer dan ez E | FZ den maaltijd) 5 = 10 bw. aanplant á., E a A= = 13 POJ He 115,51475| 9,82| 6/6—23,10 | 139 110,71406140,01| 20/5— 5/10 | 138 109,91431| 9,72) 41/6—15/ 9 | 4106 1499 pos 12 122,61226/40,00| 9/5— 810 | 152 129,51326| 9,77) 12/5-—28/ 9 | 139 979 PoJ*%; 1337 PO”; 1507 POJ°5; 1409 POJ | 92,2 813/11,34|- 45—14/ 9 | 133 Dy 979 poi Zaar Bi 82,3| 870| 9,46] 7/5-—10/ 9 | 126 \ hoes 14481 9,56| 8/6-— 8/10 [| 122 2379 Portt7. 4507 Por ©. | / le 120,8/120010,06|_1/6— 1/10 | 122 Bia. POI? 1547 POTTS | 132,91364| 9,74 15/6—: 4/10 | 144 140,61444| 9,73| 7/6— 9710 | 424 159,8142711,20| 1/6—23/ 9 | 114 213 Port 17. 1547 por 13! 146,8{12 1611, 9 | 4102 145,8/1465| 9,94! 2/6—26/ 9 | 116 Zw. Cher. 103: pr aslÖ%, sw 1u1!14, | | | ua 107. 06 ‚__[103,9\ 974/10,66/ 29/4—17/ 9 | 141 IE 1409 POJ “4; 1507 POJ ‘4; EK 1° | | | 131 | dine | SW 411 * 136,7/1227|11 14] 11/5—31/ 9 | 143 157,3/1228/12,81| 6/6-—10/10 | 126 146,0/1192/12,25| 6/6—27/ 9 | 113 146,41234/41,87| 9/6—21/ 9| 104 149,21458/10,23| 31/5—30/ 9 | 122 SW p1155 158,3/1380[41,47| 17/5-—26/ 9 | 132 Vervorg Taper [. 182 SE Pik. stand.-muse. per bruto bouw 2e _ Fabriek Eh: Ee z A len | Ee en ae) S ee 9, ES De SIENESE ets inn A= _— len Sentanenlor 124 | 140 | 126| 83/ 138| — | — 97 1031 21 20 40 Zi ff 1 Perning 4201-1200} 131 — 80, — | 115 O3. 43,1, 49 D 2 9 Gempolkrep 4136 | Ml) 138/ 125| 130) 130) 134/ 126 2498| 28 AO ST 3 5) 1 5 5) Groep Djombang. Somobito 138 | 49 123| 56l — | 139 435 AM goShe PE Ad 25 0 17 7 1 Peterongan 171 | 165| 142) — | 146) 138) 143 | 140 920f 26 28 0 45) 6 J 3 Modjoagoeng 142 | 150{ 132{ 1341| — | 145| 142| 133 1066r 35 GA 95 5 Z d 3 Seloredjo 133 | 149) 124 | 127| 127) 107 | — | 120 1541} 66 5 7 dl 10 1 4 Tjoekir 154 | 138) 129 — | 139| 124 — | 140 1447155 29 1 5 0 5 Blimbing 143 | 444 | 120) 446) — | — [1208 POOT 71 ED 240 0 0 Tjeweng 154 | 159/ — | — | 126| — 87 | 135 750! 40 44 5 1 g Goedo 148 | 159 | 129| 145 | 138| — | — | 112 zB Biet A es 15 Me 7 1 6 1 Djombang 152 | 166| 122| 130[ 144| — | 150| 120 9251 22 49 0 d 9 14 4 Ponen 137 | 124) 113) 121 | 120| — | 129/ 126 971 42 ol es 27 5) > 20 1 Ngelom 133 | 140 404 124) 122.) 114) 127188 1200f 49 ol A) 2 4 9 K5) 0 Res. Kediri. Kenongo 130 | — | 128/ — | — | | — 1047| 80 20 | Garoem sawah IE er ee Zn 1000f 99 (0) Modjopanggoeng 155 | 147| 106/ 148 | — | — | — 88 1366| 04 30 9 0 Ö Soemberdadie 155 | 142| — | 148) — | — | —= 94 sawah [1335/ 78 49 1 0 Neadiredjo 162 | 440) =d sawah 2287 60}: 49 Pesantren sawah 148 | 135 | 127 | — | 133| — | — | 133 1076f 54 | 29 8 4 3 Pesantren 96 | — 82) 88 — | — | — 79 tegallan | 872| 37 16| 47 0 183 van den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal product per bruto bouw 5] ‚ Duur van z Ee Andere soorten met meer dan Be dal ve f RE e z[e.2| £ \den maaltijd < 2 10 bw. aanplant mr kg - or 110. see 48 EN JA INET | , dao POJ“; 1507 POJ * 126,311164! 10,85) 5/6— 1/10 | 418 DD E a Mjep. 24 159 120,01035/ 11,59) 16189 | 109 213 POJ js 1547 POJ kn 135,71240/ 10,94 2/6 - 25/9 | 115 fi 119 4 rs | aol | m7 | f 149 POJ 75 134,1 1218) 44,01) 3/6—17/9 | 106 Sw 772 199 156,41323| 11,83) 12/6—30,9 | 110 Í 143,6/1372| 10,47| 1/6— 3/11 | 155 | | | 130,3 1188) 10,97, 16/5—12/10 | 149 L46,5/1429/ 10,30) 165-219 | 128 14221374) 11,35! 1/6— 5/10 | 126 pi 46 179; rjep. 24 12 153,31339| 44,47) 14/6—27/9 | 105 148,01375| 10,76| 4/5— 7/10 | 156 DA A pr 46 1°5; sw 1411 WÔ _ [45491334 11 61) 155— 9/9 | 117 213 Po1 *,; 1499 Por! ®7 127,91499 8,99) 15/5— 5/M | 174 1507 POJ °% 1264317} 9,57 95— 3/M | 178 | 127,41280\ 996| 6/6—23/11 | 170 | | 186,01626| 11,44| 8751471 | 190 . 168 À | SE et EK 40 °5 151,41338| 411,39| 31/5—17/10 | 139 | 152,41462) 10,42) 10/5—24/9 | 137 | 156,7/1341/ 11,69) 6/614/9 | 100 140,21344 el 1/6— 6/1 | 158 | 90,1| 941! 9,57) | NVrRvone TABe 4: 184 Pik. stand.-musc. per bruto bouw en % ch: E 5 pes ES EE Fabriek DE: 20 a! a ee S ze eN 5 5 EE NS e: ES Se z = 2 2 Ea AAS en zn = Ni EN Meritjan 149 | 154 | 124) — | — == ien 1200| 45 7] 6 (0) ig Minggiran 159 | 164| 137 | 113) — | — | — | 122 144 sawah [1517 5 64| 30 (0) 0 (0) Menang sawah 168 | 157) 424 | 124) — | — | 125 ASO 12281 42 45 9 5 5 () (0) Bogokidoel 139 | 163/| 120| 99| 4139| — |= I= ISS 118 18 IJ8 14 9 (4) Kawarassan 162 } 160) — | =| Jo ZR sawah 11253| 81 di 0 0 Tegowangi 146 | 136) — | 128) — | — | — | 138} 132 sawah 1509{ 71 24 5 0 0 Kentjong 139 | 140 - 74| 448) =| — | AAS LOANS sawah [1156| 52 58 0 6 0 1 1 Badas 144 | 138| 142) MA, —— | — | 1 899 39 41 (0) 4 10 9 Ee) Poerwoasri 124 | 155) 444 | — | 430) = Le 1616] 18 62 44 9 | d 1 Lestari 147 | MS 4138| — | 131 | 131) 139 ASN 1477 9 O7 10 ) 4) 9 8 7 Djatie 155 | 162} 444 | 439) — | 1113| 76 16 0 6 d 1 Neandjoek 139 | 133/ — | — | 4148! 125 | 120 1126| 48 | 16 8) 4 1 1 Res. Madioen. Redjoagoeng 144 | 147) 123 126| 134 | 139 | 1301 1361158 KAn lee 201 923 Beld 8 Tat 1 0 Kanigoro 150 | 163| 149| 159 | 160| 146 | 161 | 150| 1414 1464| 39 9() d 5 (0) 19 10 d | Pagottan 130 |.4145| 139| 133) 137| 132) 111) 125 005 1564l 32 0) 9 12} 15 4 „ 4 (0) Redjosarie 144 | 158| — | 129| 135| — | 141/ 148| 130 152210 Hie 90 1141 Je 0 1 3, Poerwodadie 147 | 174| 1361 152 | 142 | 472) 135 NGE 1700f 34 2) 101 31 fo vj (0) 1 6 Soedhono 168 | 168! 4141 | 159 (155/ 140| 142) — dn 1518| 19 97 TAD 1 1 d 185 — Totaal product per he bouw Andere soorten met meer dan 10 bw. 1499 poj 121 Ee ; Tjep. 24 Ep 1499 poj ΰ Bad 455 pe EN Ap 119, 10: nit 213 POJ 108 1 Ef . Pwd 38 12 1 139 Poy!® 138, 168 Ss 1 213 POJ \ Zw. Cher. EK 1 7 | 223 B SW 1114 1499 POJ Kg Zw. Cher. er S 1034 EK 41 aanplant Pwd 14 Ee Ee van den aanplant (cursief) voor elke Bees lia 12 — © dn, bnl musc. 149,3/1307, 11,42 155,711353 157,91271 149,2/1318 161,71328 142,5 1332) 136,8 1293) 135,3[1216 14161332 13791102, 155,5/1502, dE de | 136,9/125 152 Ed 129,1/1096 143,9/1286 147,8/1506 | Duur van | den maaltijd. Rend, 12/5 — 21/ 9 11,51] 4/6 — 11/10 11,51) 3/5 —3 /10 11,32 27/6 — 12/10 12,17| 25/4 — 19/10 10,69) 24/4 — 27/10 10,58 me! 11,13) 5/5 —16/ , 10,63/ 12/6 — 1/9 12,51[ 7/6 — 3/10 10,34| 1/6 — 10/10 11,37) 14/5 — 24/ 8 0, 10,95/ 16/5 — 10/10 11, 07|45/5 — 7/10 11,78| 1/6 —16/ 9 11 19/ 31/5 — 15/9 11,32 Ae 9 159,01455, 10, 93) 13/ 4 — 30/10 Aantal maaldagen 154 200 VervorG Taper I. 186 5 5 Pik. stand.-muse. per bruto bouw en 9% : Za == => — EI) Fabriek 5 Re ä én ORTE: 5 A 0 ZE _ a el [ Ye) 2 Barongan 188 | 183 | 178/| 177 | — | 158/152| 156 | 175 14138 Se 4 151 vet 1 0 Sewoegaloor 147 | 133 | 116/137 | — — | 19815 1124 18) 13| 59 3 De) Gondang Lipoe- 204 | 195 | 147 | 177 | — [190 — |148| — | =S roî)f 496} 34{ 29| 4| 21 0 1 Poendoeng 178 | 195 | 130 | 176/|152|152| — [ 163) 144 | = VoORMSOR ew 25 5 ad 1 1 | Gesiekan 182 | 196/142/168| — |139/147|150| — [1858 (ALT DS SRS ON 3 5 Ja Rewoeloe 105) 100| 78| — | — | 82|/ A| 87) 9} =S (Sedayoe)l. 987| 35| 17| 23 6 12| 3| 3 Rewoeloe 121/447 | 95) 118| — [102 — [114 106f — 1054} 29 55 5) 5) 9 6 0 Demak Idjo 1738 | 1IJ%| — (173) — [196 — [1 == 845| 76| 11 9 3 0 Tjebongan 146 | 161) 147 | 163 | — | — | — 1140/1855 =S 17 70r Ze A41 30 1 Ol 0 Beran 139 | 146 | — | 124) — [142{ — 1112/12 — 822} 44 3 Bl 9 Oren Medarie 168 | 155 | — | 120) — | 160/{ — |137/122| — 2359 59 7 99 0 0 1 Sendang Pitoe 130 | 126/|146| 43| — |119| — | 113 | 131 | 136% 14251” GS 10 B A 2 0 21 Res. Kedoe. Poerworedjo 151 | 1388/1077 | — | — |= 1035 1e Ke Remboen 86 | 143 | 103 | 100 | — | — | — |106/ 118| — 20181005 05 ET 1d Res. Banjoemas. | Kaliredjo 109 | 100/108| 96 — | — | — | 718| 661 1 SISI RD els, 9 9 J Kalibagor 152 == =| OE 11671 97 1 1 18 Klampok 145 | — |149/150[148 | — |142/132/ 122 —% 1843| 81 9 7 aa Ô |R Bodjong MD | — {A40 — | — | —= | ZOONS 1802| 86 14 0} OZ Poerwokerto 161 | — |445| — | — |l lele 971| 95 ï Madjenang 13| 89[ — | — | — | — | — | 88} 80f 69 313| 77| 8 ZS 1) In de soortenstatistiek Oogst 1921, verschenen in Archief 1922, II, p. 533—612 is op p. 559 een drukfout ingeslopen. Het aldaar opgegeven gemiddeld suikerproduct van Gondang Lipoero is niet 110,4 pikol, maar 210,4 pikol stand.-musc. per bruto bouw, 189 van den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal product Se bruto bouw Due A E 8 Andere soorten met meer dan 5 Z Z hl z den maaltijd El 10 bw. aanplant 5 k 5 El & 5 179,21539| 14,65) 23/6 — 15/10 | 114 125,611234/ 10,18) 10/5 — 25/ 9| 138 1499 por 1% 190.6/1560/ 12,22! 10/7 — 23/10 | 405 1711.,6/1382| 12,42) 21/6 — 29/ 9| 100 174,3/1380) 12,63/ 5/7 — 27/10 | 114 94.8) 904) 10,49 117.2/1028/ 11,40| 14/5 — 3/10 | 142 171,3/1303/ 13,15) 23/6 — 18/10 | 117 } 1483112114) 12,21| 15/6 — 2/14 | 140 Sw 1144 129 133,8/1400| 12,16) 28/6 — 7/10} 101 EK 30 14; EK 1 ij 150,7297| 11,62) 14/6 — 29/12 | 198 1315/1226] 10,73| 11/5 — 17/10 159 SW 16 177 ; pr 46 15; swan 191: ex 40 UP |439,41184) 11,80/ 31/5 — 4/ 9| 116 129,41470| 11,06) 17/4 —27/ 8| 132 40901451952 5/5 6/8 93 151,31476| 10,25| 4/5 — 8/9| 127 145.60 130NE MERONT/D =S 6/91 112 139,91343| 10,42| 19/5 — 21/ 9| 132 160,1/1496| 10,70) 1/6 —17/ 9| 108 41499 POJ * 72,6| 982 7,39 4/6— 9/8| 66 he) . « VEervorG TABEL [. 190 Pik. stand.-musc. : ’ ©) per bruto bouw en % Totaal oppervlak in bruto bouws Fabriek ole lala lS | ml en EN OO EA 2 ee ak el. 7 Saale Sn — a @l 25) Res. Semarang. Pakkies 139 | 152/135 | 147 | 154/| 116 | 148 | 150 | 135 | — 1295f 3 937 42 2 Of A Trangkil 165 | — [146151 | — | — [159 |259 | — | 167 S80f 0 40\ 11 3 0 15 Langsee 138 | 154/120|138| — [135 | 143142 | — 1325} 34 0 Ti MEE 8) 15 2 Tandjong Modjo 179 | 172|128|158 |) — |153|154| 192 | 139 | — 218 SA TA 3! 10 6 8 0 0) Rendeng 148 | 160 | 100 /161 | — | — [130 [128 | 102 | 163 14451 2 EO ee fed 8| Of SON Besito 148 | 121 | 4112/4137 [ — |118/128| A — | — 803 51 fel 24 8 4 0 Majong 138 | 130 | 98/4133 | — |107| — | 134 TT 951 36 dte 0 10 1 4) Banjoepoetih 142 [136 | — |1383 |) — |165| — !129 | 169 | — 148f 65 IJ5 3 9 6 4 Petjangaän 128 | 432/120[106| —-/108| — [118/| 96114 875| -46| 9| 14 4 | Ot 4 2 Kaliwoengoe 135 | 168 | 120 | — | 116 | — | — |125 | 13 pn 1023 7 Ol DZ 7 NPR, Gemoe 174 143 1834 | — | — | — | — [134/165 | — 1425 Pe 41 65 AE Tjepiring 129 | — | 45 — | — | — | — 120/149| — 8 1632| 25 71 ol 2 Groep Pekalongan. Kalimati 15/122|\ 78| 80| — | — | 50} 85} 80| — 1416 50 Zen 0 6 0 9 l | Wonopringgo 142 | — |[140/120| — [123128 | 112) 120 1214l 63 16| 12 1) 2) 4 4 Sragi 159 | 154 | 132|136 | — [135 | — | 88/1091 SM 1270 Se 2 0 l 1 1 Tirto 106 119 /101/107{ 93/108| 77) 96105 [| — 10511 31 >| 44 4 9 2 0 1 1 Tjomal 131 | — [111 {136 /100/129/145| 93/|130| — 2348| 37 28) 412) 2 46 Sr Petaroekan 146} 446 | 121 | 139 | — \112 | — | 13 TL fAZAN DONS 4 H) 4 if 2 48 Bandjardawa 155 | — [124/140 | — [139 — [140 141 | — 1275) 85 DANE 7 2 Di Soemberhardjo 134/ 1386 | 96/1415 /134| 117 153 | 415 | MI | — 1203| 48| 29 11 43) Ol Oo Ol BES 191 van den aanplant (cursief) voor elke sl Totaal product per bruto bouw Andere soorten met meer dan 10 bw. aanplant 1547 POJ 7; sw 111 £9:1507P01 “3 EKbetjer '5 25 5 2 evn niee E 1547 POJ 1 1 ;1547P0J 115; 1507 POI %5 155 SW 4111 1 u Dl Pikols ES © Fn am st. musc. 146,711313 137,1/1310 120,31150 140,5/1074 120,4 1014 126,4 1190 146,111273 140,31500, 73,6} 774 133,01192 144,01304 103,51024 125,21 218 141,3/1256 152,6/1289 131,61156 Duur van den maaltijd, 1/5— 20/10 29/5 — 22/9 30/4 — 9/9 4/5 — 20/9 9/5 — 29/9 9/5 — 8/9 28/4 — 19/0 10/4—1/8 9/5 — 29/8 12/5 — 20/10 18/5 — 16/10 15/5 — 26/9 1/6 — 10/10 71/5 — 25/9 24/5 -— 13/1 Als — A/10 3/5 — 15/10 MA — 9/9 18/4 — 3/9 1/5 — 8/10 Aantal maaldagen VErvorG Taper I. 192 5 z Pik. stand.-musc. per bruto bouw en % 5 Fabriek sal oo lalalalsS lele enn =| SN 1) a, as: As As 8 SSI alike Ss Sen SON AN © ur S 5 he Groep. Tegal. Balapoelang 54 | — [130/166 | — | — | — [135 [126 [158 S98| 70 16) 9 Ren 2 Doekoewringin 159 | — 1654161 | — | — | — [138 — | — 900| 96 1 9 1 Pangka 144 | 146 | — [134 | — | — [MT — || — 1638[ 51 fe 1 1 Kemantran 150 143 | 130 | — | — |132/146 | 150 120 p= o20 0 DAS 0 9 8 5) Pagongan 1371135 | 124 | — | 148 — | — | 1 SLO ON MSO Ien 0 Dil Adiwerna 149 160 | — | — [1241/1410 | — | 154 1095[ 70 4 18 (fj 1 0 1 Kemanglen 124 4129/4107 | 109 |123 | — | — 100116 | 129 Goeng [ 925 64 8 4 5 9 9 0 2 Kemanglen 100 18 — | — | — | — | 98 — | — [110 Ramboet f 300f 10 68 , 19 Djatibarang 168 /473 | 449 | 444 190 | —| —| 126 NN 172 VERO ed ON ES KO l 0 Bandjaratma 141 134 {108 | 115 | — | — (133 [129 | — | 131 18001 64} 17 OE 13 1 Ketanggoengan 161 | 151 [126 [137 [127 | 120154 | 154) 138 | S West f1700f 39/| 20} 15 1) 16 0 d 9 > Res. Cheribon. Nieuw Tersana | 136 | 123 | 109 | 126 /127 | 125 | 134 | 122 | 112 SS 2028|f 38 5) Jae HON 23 1 0 5, l Karangsoe- 1414/1415 | 99| HI 108 | — | — [116 | — | — woeng | 917| 49 18 SAONE 0 Sndanglaoet 180 | 128 |- 94/1416 | 108 | 115 | — 1124 | 102| — 1629 47 ziende San eld 4 9 g Soerawina- 1224413 /108| 90| 89| 96148 | 110 GEen ngoen [1376| 52 3 Ie 0) 3 | 3 9 3 1 | Gem pol 161 | 169 | 126/146 | — [139 | — (137 | 116 f| — DOON ee 0 2 2 0 Ö Ardjawina- 145 | 161) 123 | 144 | — |122| — | — | — | — ngoen | 756f 69} 13 8 7 3 Paroengdjaja 142/167|137 | 145 | — (140 | — |132/123| — död 72 LON Oi 3 d 010 Djatiwangi 142 | 139 /120/ 140 | — [136 | — [166 | 140 | 152 SAB NN LO 9 vS 2% Or 0 4 Kadipaten 135 139 | 119 | 147 130132 | — |120/119| — dome e d0 AAe Oe Ov aha ang We rd Ln Dt 195 van den aanplant (cursief) voor elke soort Totaal product per bruto bouw Andere soorten met meer dan 10 bw. aanplant 128 1 138, // 1499 poJ 128; pr 1109 Pk 1 groen 14 1499 pos Î* 145 IJ pe] Pk 4 Ker 119 1547 POJ / e) : : 719 Carp 1507 POJ Eee: 126 7 ; En: 102. 1499 POJ 1’ 1547 POJ | EK betjer i EE be | 1507 Pos ÎÎ2. sw 11 114 (oet 100 221 B 1 ‚979 POJ Tjep. 24 ln EEn Duur van 35 E E ER: E den maaltijd 4 3 28 as - 150,94280| 14,79| 12/5 — 4/ 9| 132 159,01288| 12,34\ 3/6 —16/ 9105 143,41403| 10,22| 20/5 — 27/10 | 160 138,11244| 11 10[ 1/6 — 5/10 196 130,0/1460| 11,21) 15/5 —13/ 9 | 4121 142,01445! 12,40| 16/5 —12/ 9[ 419 120,74098! 10,99| 1/6 — 30/ 9| 121 110,7) 932) 11,88 163,64473| 41 A4| 5/6 — 27/ 9| 144 138,01365| 10,14} 2/5 — 20/10 | 174 145,6/1179 12,35) 20/4 — 7/10 | 170 127,81034| 12,36) 12/6 — 5/10 | 115 113,8) 981] 11,60| 3/5 —21/ 8 | 116 118,211060| 11,15| 5/5 —29/ 8| 116 | 115,91068] 10,85| 3/5 — 5/10} 150 157,91339) 14,79) 21/6 — 18/10 | 119 144,61296| 14,16! 16/6 — 29/ 9| 105 168,311374| 12,25| 5/6 — 29/ 9| 116 138,4/1240| 11,16) 8/5 —15/ 9 130 131,61202) 10,95) 25/4 — 29/ 9| 157 194 Tabel II. Samenvatting van de Oppervlakken der rietsoorten in bruto bouws (de cursieve totaal der statistiek berekend zijn). Groepen Ee Ne] Pe ile D= zin EEN EE Besoeki 9167) 3489, 813, 1839 4 58 9 20 Probolinggo [18763| 3884 7186, 3251 9 21 38 « 41 Pasoeroean [13372f 2432, 944| 4664) 7 18 OREN 207 Sidhoardjo [13407f 1260, 2606 6700 fl 9 19 50 Modjokerto |12240f 3301) 5006! 2670 6 21 24 22 Djombang [11707| 5314( 2528| 1322 Óf ve Aare 22 11 Kediri 2186210707, 7108) 1470 dd AO N32 Zi Madioen 9340f 3108) 1532| 320 7 45) 16 4 Soerakarta [17085f 5975| 5023| 451 SI LI 99 5) Djocjakarta [19365f 9152 3150 1947 9 471 BD sel Kedoe 4850| 3640, 171) S54 9 Y5 4 18 Banjoemas 6994f 5804| 157, 531 3: 83 9 8 Semarang |13692f 5071| 976| 4321 A 37 7 32 Pekalongan [11204 5724 657/ 2335 5 ò1 6 21 Tegal 12720f 7315) 1478| 1356 Gl 457 19) ld Cheribon 11189| 5210) 1265/\ 1153 5 zl A1 10 . Totaal _{206957/81386/38600 35184 391/,/ 183/, 17) lS 6 A, Le Sg ed 129116 1 1 561138 3 539, 18 Zil 82106 4 634/ 75 (6) 310, 62 3 759, 40 3 1625 58 17 1700, 35 10 20771) 4 15 5 — (0) OD Zl 12928) 9 9 934) 6 8 368! 50 5 1070, 81 10 13266/808 Ol 90 F / 6 9) 9 8 2 Á 6590/5299 31/4) 24 2714 POJ bo _ io le) en ef) cijfers duiden de percentages aan ten opzichte van de groepen behalve in de eerste verticale kolom en in de onderste horizon- tale kolom der eindtotalen, waar zij ten opzichte van het 2725 POJ 3890 dal, 3156 du 11504 54 | cijfers van Tabel L. Suikerproductie der rietsoorten — in stand.-musc. Productie per br. bw. der groep 147 | 151 | 157 [455 vaa ao 143 | 98, 152159 134 | 137 151 | 140 140141 90 F EK 2 400 POT 725 POJ 2714 POJ … = 4 5 NS, De S ' r íe mn Uus Riet AAA | AAA | fabrieken Gemiddeld. aantal maaldagen Gemiddeld rendement Aantal 196 Tabel III. Producties op de fabrieken, naar de rietsoorten bijeengevoegd. mmm L__ _ [Se ®le Ak Pl 5 |L _|Aantal bws. uit SESSIES CEE |S el Ti iT Fabrieken ESSA .Eles | 8 [2 Altal2e WE PSloSslEnlg Eel 8 le |SEIEEISS OSE EEE PEER | | | (1) 223 B | | Padjarakan ERD Ge 1 1091-2901 4250: | Sl — | — Wonoredjo ke | 0 | 93 41414 [12,3/132| AS Pagottan A3 KST AAA) ANALE 10|- 331 — | 16 | 33| — (2) 241 B | Res. Besoeki. | Soekowidi Sb 13 141424 81 7,8 — | 19 OTIS Assembagoes | 265 27 11390 434 9,6 — | — [=| — Pandjie 369 | 19 [1202 106 | 8,9| — |128| — | 21 Olean 137 | 15 |1102 EE EN Mr 92 7| 38 Wringin Anom 363 | 28 |1316| 4117 | 89| — | 39) — | 324 Pradjekan 198 | 20 14529 4140 9,2 — 24| 73 [101 Tangarang 745) 7 11188) 4131 |141,0| — | — | M| 60 Boedoean | 350| 44 |4464| 400 | 86| — | — | — [350 Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. | Phaiton (505 \ 62 |1052 97 | 9,3| — |3412| 61|132 Kandangdjatie 502| 55 [14156 103 | 8,9| — |396| — [106 Bagoe 399 | 34 [1010 93 9,2| — | 249 5145 Seboroh 174) 28 |44134) 4105 | 9,3| — | ‘9318 [MGS Padjarakan 349 | 36 [1225/ 120 | 9,8| — |151) 95/1038 Maron | 43 5 1346/ 137 (10,2| — | 29! — | 14 Gending 209 | 49 14381 4110 | 8,3| — [136| SMS Soekodono | 164 9 1345| 124 | 9,0 — | 14 41/4109 Wonoaseh 1179} 24 14296431 1104}: | GAN Wonolangan [352| 40 [4264l 116 91 — 24 | — | 328 Oemboel [330| 27 |4276 409 | 85| — | 10| — | 320 Soemberkareng 45 5D. 14231: 408 8,7| — A 43 Groep Pasoeroean. Kedawoeng 107 | +4 919) 88 | 9,6| — | 15| — | 92 Winongan 554| 41 |1024/ 95 | 9,3| — |231| — [323 Gayam 358 | 58 987 83 | 8,4| — | 96, — [262 Pengkol 433 | 80 (1002 95 | 9,5 — |l == Pleret 836 | 72 [1070 98 | 9,1| — [236| — '600 Wonoredjo 136| 20 | 884 98 |441| — | 63| — | 73 Soemberredjo 510 | 60 948) 95 [10,0/14,6/125|[ 77 | 308 Ardjosarie 480 | 85 716 65 | 9,0 — |l Pandaän 558 | 64 999 112 |14,2|11,2/ 401 | 41 | 116 Soekoredjo 423 | 38 158 75 | 9,9 — | — | — | — Alkmaar 35 Á De 101 -_[40,7/43,5 | SA ER Kebonagoeng 86 1 11235! 4140 14131 — | 64| 22) — VErvoLrG TaBeL III. 197 ee 3 zj s 6 9 5 E 5 |Aantal bws. uit sj sE =S Son er 2 5 Due I Fabrieken zi, Ee Pte F 2 Ws RSS ON Ben EE |oo lo 22 | tse gas ps Sagen A EN NN CS Sempalwadak 96 9 1196| 149 |1B4|12,4| 6| 90| — Panggoongredjo 52 4 |1225) 144 (11,8 13,7 1} 1 — Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong BAD SBMIAZON ARR DOE 130 e= 1403 Tanggoelangin 616 | 45 [1208/ 41410 | 9,1|13,4|104 | — |572 Tjandie 4453 COST ANST EAO PDA A5 Boedoeran 415 | 50 |1294| 121 DA — 15 | — | 400 Sroenie 362 | 38 |1243! 192 9,1 | — | — | — [362 Waroe 539 | 51 832 85 (10,2 — | 75 | — [464 Ketegan 999 | 61 889 16 | 8,6/ — |109 | — [890 Krian Atol hs IAD 40671 93 SNES 745 Balongbendo 386 EES AMD ALD OT ee ISG Watoetoelis 983 ‘99 (4442) 1305 92) — 64 | S= | 549 Poppoh 632 | 64 |1546| 143 | 9,2| — | 50 | — |582 Toelangan 24020518) 1374 OD in HEEE ONO Kremboong 266 [--28 [1355/4133 | 9,9 =| == 266 Groep Modjokerto. Sedatie 961 24 HAA A45 ef DT AA Bitner EA T O6 Kon. Willem IT {4193 / 16 990 87 | 88 — | 37 — |156 Ketanen 100 rik 7D 136 93 — | — |-32| 68 Pohdjedjer 7 1 [1244 139-/44,5 | — |l 7 Tangoenan 2057/49 ri AZEN IOS 7 — [198 Brangkal 323 | 29 [1589 146 | 92| — 2| —.|321 Bangsal 341 | 31 |1498) 145 | 9,7| — | — | — [347 Sentanenlor 443: :: 40 141345: 126 GR 7 | — | 406 Perning 51 9 [1430| 131 9,2 — |t 51 Gempolkrep 935 | 37 |1403|) 138 | 98| — | — | — [935 Groep Djombang. Somobito 269 : 28 |41288| 123 | 9,6 — |- 46 | — | 223 Peterongan 146 | “416 [1463|- 142 | 9,7/13,3| — | — [146 Modjoagoeng 212\ 25 (1436| 132 9,2 — {107 — [165 Seloredjo 106 Ten ett 121 8,8 — 53, 45 Tjoekir 7 1 |1464| 129 | 88| — | — | — 7 Blimbing 24 2 11243) 120 | 7,8 — | — | — | 24 Goedo MU Cr AE CT HIDE AD ISA be 5| — [122 Djombang 4 0 |1454| 122 84 — | — | 4 Ponen MAOEK TAC ASS 143 14 — 18: — |122 Ngelom 227 19-1287 104 81 | — | 61 6150 Res. Kediri. | Keno ngo 310 pr 201: 14357) 123 AL == |= Modjopanggoeng 22 2 [1142\ 106 93) — [== Pesantren sawah 85 Sup 1381ir 4927 9,2| — | — | — | 85 » __tegallan | 134| 16 876 82 93 — | — 184| — ! Vervore TaBeL II. Fabrieken Meritjan Minggirran Menang Bogokidoel Kentjong Badas Poerwoasrie Lestari Djatie ‚ Madioen. Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Poerwodadie Soedhono ‚ Soerakarta. Modjo Wonosarie Tjolomadoe Bangak Ponggok Delangoe Manishardjo Kradjanredjo Gond. Winangoen Prambonan . Djocjakarta. Randoe Goenting Tandjong Tirto Wonotjatoor Padokan Bantool Barongan Sewoegaloor Gond. Lipoero Poendoeng Gesiekan Sedayoe Rewoeloe Tjebongan Sendang Pitoe „ Kedoe. Poerworedjo Remboen 198 ss Bi sss a AS: as ZAL 6 456 | 30 23| 2 164 | 14 Al 0 11 0 177 11 120 | 40 5: 0 Brik 5 Bir 4 34| 2 164 | 10 17 1 46| 2 89 Le gl 4 Ml 4 33| 8 107 | 9 7 0 28 4 34| 2 94 15 52 3 2 0 7, 1 162 | 14 14 2 22 2 665 | 59 19) 4 60 8 4 0 224 | 23 50| 5 644 | 36 25| 2 346 | 18 908 1 A7 der fabriek stand. Pik. muse. per br. bw. Rendement stof 9% vezel- Aantal bws. uit Ssls58s bol Al A49 31 | — | 425 / 19 32 | — |432 edn Ag ze 7 ss B — |144 zel A — (EE Et en — | 12/4152 — Je A ED Ol 2 En ei aA 12! A | — Loi ADE | SER A Zi 34 | 601 = 13 | 16! 93 ZB er Es 4|458| — iS ER 64 | 96 | 505 A sh REN 11433 — 14 | 36| — en A ve Sa 139 | 207 | — | == (BUB VervorG TageL II. re . En se E 2 8 ke 5 E el & 3 E b Aantal bws. uit À Ste SNS Oe o © To Fabrieken E 5 IS sis 4 5 E Z ij 5 "& as 2 Ed 0: RSS SR je | PSS Res. Banjoemas. Kaliredjo ot 6 [1387 108 | 7,7) — | — | — | 54 Klampok 159 9 1518) 149 | 9,8| — SRK 9 Bodjong 955 14E 1107: 9,8 == 2 63128 Poerwokerto 65 7 \1575/ 145 | 9,2/10,4| — | 65| — Res. Semarang. Pakkies bTA|- 37 |1344) 135 |10,0| — [190 59 | 225 Trangkil 355| 40 |1514/ 146 | 9,6|13,8/186| 63.| 106 Langsee 90 7 {41240 420 | 97| — | — |=! Tandjong Modjo 70 3 [1475 428 | 85 =| — |= Rendeng 83 7 1166/ 100 | 86) — | — | — | — Besito 98| 4141 [1224 112 | 9,2| — | 54| — | 44 Majong 296| 31 |1043 98 | 9,4| — |159| 38 99 Petjangain 490 ee 441 4050 120 TAD =S HeT 4{ 89 Kaliwoengoe 658) 64 |12413/ 120 | 9,9| — [186 278 | 194 Gemoe 929| 65 |1242 134 10,8) — [278 | 912 | 332 Tjepiring 1155 | 71. |1385|/ 145 |10,4/13,5 | 2451 371 | 539 Res. Pekalongan. Groep Pekalongan. Kalimati 424| 30 900 78 | 8,8/15,1 [147 | — | 277 Wonopringgo 195! 416 !1162} 110 | 9,4/15,6| 60! — [135 Sragi 529| 42 |1262 132 [10,4 — 283 | 53 | 193 Tirto A66 44 [1147 101 | 8,8/14,7|223| 26 | 217 Tjomal 651 7128 AA TO) ALES OA — AZ DORN 72 Petaroekan 58 4 1114) 121 GAL — | — | — | 58 Bandjardawa Lo O [1053 124 |M,8, — | — | — 4 Soemberhardjo 8 1 1055 90 Te OLD 8 — | — Groep Tegal. Balapoelang 440} 46 |1228/ 130 |10,6) — | — | 98| 42 Doekoewringin 12 1 11483) 165 |11,2| — | — [ — | 12 Kemantran 448| 48 |4251) 4130 |10,4/14,6 | -75| 12) 361 Pagongan 985| 35 |[1210/ 421 |10,0| — |104| — 181 Kemanglen Goeng, 36 4 ‘1088 107 | 9,8| — | — , — | 36 Djatibarang 4176| 410 |1485| 4149 [104 | — | — [ — [176 Bandjaratma / OSS TOS ARO ip — Ketangg. West 255| 415 |41245) 126 |10,4|15,0|116| — |139 Res. Cheribon. Nieuw Tersana 137 7 [4009 4109 [10,8/14,3| 48| 22| 67 Karangsoewoeng 24 3 [1060 99 QA4I45,4| — | — | 24 Singdanglaoet 265| 16 [1054 94 | 8,9| — | 15} — | 250 Soerawinangoen A05 Me4D 94464 0108 EP 9,3 | 16,0 | 105 7) 93 Gem pol 88 40 1278) 126 | 9,9|13,2 fr — |P 88| — Ardjawinangoen 59 8 |4232| 123 |[£0,0| —|-10:-23| 26 Paroengdjaja Oe O-s4289| 1 1370/1047 | 14,0) ijnes 2 VErvorLG TaBer II. 200 z „4 | SAAD ze > |D) Ek «| Aantal bws. uit | SENSB EIS CEË (Se DT: Fabrieken E E 5 ale 3 7 6 5 A Ax he 805 EE A 5 Dn SES Djatiwangi 103 9 4255 120 | 9,5/ — |Z 8 95 Kadipaten 270 | 416 {41180 119 1101 | — 33) — | 237 | 7067/3872/21519 (3) 221 B | Wonoredjo 5 1 925) Alsmd25 | — 3| — 2 Alkmaar 13 1 899 105 |[11,6/128| — | — 13 Ketegan 25 9 114003} 4034402 EN En 25 Tirto / 0 876 98 [11,1 112,9 Al — | — Nieuw Tersana 5 0 967. 44651420 MADB 5 Kadipaten 39 2 114100 4414 |10,4/ — — 36 10 — 81 (4) 379 B Kedaton Pleret 7 1 Sie 420 1 — | — (5) 100 POJ Res. Besoeki. | Assembagoes 4d a (1175, 4119 (101 | — | — | — | — Pandjie 495 | 25 41042) 4141 10,7) — | 363 132| — Olean ol 5 [1040 114 '11,0/| — 49 — 2 Wringin Anom 212 17 [4244/ 14 110,0 — | 116) 96 — Boedoean 118 | 415 [4082 4108 |10,0| — 99 19 — De Maas 247 | 41. 14409 --447 140,6} — | 15 NDA Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. Phaiton 25 | 3 12151142809 10, DSS 5 — | — Kandangdjatie 78 9 pAAT) AT2 HON 46| 32 — Bagoe 6 4 14122) "1037 DIS 6 — | — Seboroh 17 3 [1109 126 [M4,4| — 17 — | — Padjarakan 20 2 71090, SA 24E A 20 — | — Maron 412 | 51 |14143) 145 [11,9 | — | 238 174| — Gending 931 | 31. 11468) 429-444 S= | MN Djatiroto 24 OAT A AAD OS Si — Soekodono A8 |A SA04D| 404 440,0 18 — | — Wonoaseh 177 |, 24 14497) -423: 140,3 TON en Wonolangan ST jee A4 (AAST LS AN ASS 46) 54 — Oemboel 176 7-45 -[A080j “1200144 A | — (ALOPTGRESS Groep Pasoeroean. Winongan 12 1 860, 88 102 — | — | — | — Gayam 2 0 (1226 124 [101 | — | —| — 2 Wonoredjo Á6 7 802, 4102 427 =S 14! — 32 Soemberredjo 147 | 44 874 95 [10,9/10,5{ 97 2 — Pandaän 9 4 714408) 485 1422/12 Sn 201 Vervora Taper HI. Sel 2 Ss 5 Be IL Aantal bws. uit gees SâE 8 (Ee Fabrieken 5 E 5 g5 r, 5 5 7 E 3 8, 17 ard 2 E 50:5 EIGEFE BME Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong OON ARE ELKO ELAND | DI — | 40 Tanggoelangin 58 Mink AOLAS 400% 102 AD ON SS | Boedoeran HRA AO ZS CAT (ROA Sn Bir | 59 Sroenie 2 0 [1482 146 Sel ij AE 4 Waroe LAREN 804| 106 |13,2| — | 83| 34| 62 Ketegan Saa 841 94 |11,3| — | 206 — | 146 Balongbendo 929 ON AOR HAAN DO neee ES Watoetoelis doli A54 4233 13de 00 Oee OA Poppoh 80 90230 A20 pO Le Gi ÂT Kremboong 14 Kal 400 ASA OL Sel ME U Groep Modjokerto. Kon. Willem 11 43 // gr AS UAA ST == AS 12 Ketanen 114 ANT AKS AN 4804 ADO 54 5:90 Pohdjedjer 60 Se 4208 1508 EZ EN Wie Dinoyo Tore A0O40 4255 AIS =S Sd Tangoenan 73 De SAASDe KASE ADD Brangkal 13 A EI AUN AGH ROO EIL en 8 Sentanenlor 117 VAE KAAS De HEI EL ON It SN AE Gempolkrep 132 5 [1074, 130 |121| — 6: —l 46 Groep Djombang. Peterongan 134 | 15 |1187/ 146 |12,3/12,6/130| — v/ Seloredjo toad 096 A27ee PL dE lr _ Tjoekir 63 5 [1350 139 1103) — | 63| — | — Tjeweng 515) Det LS HOOR LO Es on OR Goedo 7e 6 |1281/ 138 [108{ — | 79| — | — Djombang 83 9 1298 4144; |41A| — 33 — | — Ponen 29 3 1309420 9| — | WW — | —= Ngelom 471 4 [1350 4122 | 91| — | 41| — | — Res. Kediri. Pesantren sawah 40 4 14249 4133 -/10,6| — | 40| — | — Bogokidoel 5 0 |1465| 4139:| 9,5| — St — | Poerwoasrie 26 2 11448 130 9,0 — | — || — Lestarie 238 |- 20 |1031| 4131 |12,7/12,0|136/102| — Ngandjoek 92 8 1037 148: 14,4 72 20| — Res. Madioen. Redjoagoeng 150 8 [1184/ 4134 [1414 /10,8/142| 8| — Kanigoro 1 0 |1343) 160 |M9I| — | — | — 1 Pagottan „1 200| 43 14173) 437. [44,7| — 1138) 62} — Redjosarie 46 ate 13 14,3 46 — | — Poerwodadie 142 8 41172) 4142 (12,2/10,1/102| — | 40 Soedhono 50 8 11273). 155 [12,2 — | 50| — VErvorG TaBeL UI. 202 kt 3 Ee Ee 5E z 2 | 8 z Aantal bws. uit Fabrieken E : 5 EN EE 7 SN E Ù De as EE Dz Llosa Dienen 5 o [8 SIS [e Sn EM Res. Soerakarta. Modjo 142 vore 1500) ABB ASO — 15) Sf Wonosarie 195) <42 AZ ZE NAAA 43) 82 — Tjepper 49 43 ot, 116 141,0) — 4 45) — Manishardjo 69 5 (4268 448 447) — 25, 46 — Gond. Winangoen | 2 Ó 14023 BA VAOA — En Res. Djocjakarta. Padokan Gi 868|- 9% 10,9) — | — | — 6 Poendoeng 38 5 HMS 4o2 VAST 6 32 — Res. Banjoemas. | | Klampok 28 2 11433 AAB ME 19 9 Res. Semarang. Pakkies 30 2. 14361) 415444, =S U — ) Kaliwoengoe 69 7 890 4116 [131| — 241, 48 — Res. Pekalongan. Groep Pekalongan. | Tirto 17 2 906] 93 [10,2[11,4 7 — 1:40 Tjomal 41 2 047) 400 40,5) = 3 SU Soemberhardjo 9 0 0D 434 43,5 40,7 Dn Groep Tegal. | Pagongan 3 0 4471) 148 142,7 3 — | — Adiwerna 200 18 945) 121 [12,8/10,4| 36] 164) — Kemanglen Goeng | 19 2 940) 123 [13,1 | — 19 — | — Djatibarang 5 0e (A52 ADO DEE 5 — | — Ketangg. West 280 | 416 [4039 427, 42,2 414,8) SOjas js Res. Cheribon. | : Nieuw Tersana 465 | 23 937 427 |43,5 | 10,5 402: SAIKGE Karangsoewoeng | 107{ 12 866| 108 [12,5/141,7| 69 58 Sindanglavet 474 | 44 931| 108 [11,6 — 99 10/ 65 Soerawinangoen 43 3 755 89 [11,8/12,6 2 — | 41 Kadipaten 27 2 ATS ASO TORT 11| — | 16 | 50011869) 947 (6) 139 POJ | | | Soedhono | 3 [1058/- 132 125) — MAL — | — (7) 213 POJ | Kandangdjatie 31 3 823 76 Oa == 31) — | — Maron 5 0 1062) -4107 [101 | — 3 — | — Soemberredjo 31 4 | 793) 80 |10,4/414,5)\ 44. AT — Porrong 84\ 10 877 82 | 93 — 84 — | — Tanggoelangin 8 1 9971 97 | O2 When 8: —= Balongbendo 99 a) 855 85 9,9 — 93 — | — Kremboong 15 2 1074/ 117 [10,9) — | 15) — | — VervorG TaBeL II. Bn SEE ae E ank E En Aantal bws. Fabrieken 5 5 SERIE à ri eN Si ak gela DE a el Ie (SES Bea Spans Pe Sentanenlor 9 | 490 46 | 93 — | — 6 Gempolkrep 37 | 977\| 103 [10,6| — 31 | — Tjoekir dl 0 1089) 108 ol — Ponen 13 1 [1248 89 | 72| — | — | 138 Kanigoro 39 3 (1058) 124 [11,7 | — 39 | — Pagottan 47 3 |1000/ 4144 |11,4| — | 25| 22 302 | 66 (8) 826 POJ Ketange. West 6 04319: 413312 9,6 "12,9 (9) 979 POJ | De Maas lk 0 1017) 9 92| — 1| — Waroe 14 1 748 89 [14,8[ 73| 14| — Ketegan 51 3 712 67 94 — | AA — Tjepiring 1 Oz A2S 1320) 10,9} 42,0 eden Ketangg. West Á 0 955 GOH IA ASO Kadipaten 82 5) 915, 100 (11,0 Ze am 424) PES (10) 1228 POJ Pandjie 9 0 969 92 | 95 — sl Pradjekan 15 DAIL. 430 A Oe EE Ar Boedoean 47 6 1069 03 87 =| Ar De Maas 1268 |’ 14112023 96 9,4 nn ORN Kandangdjatie 1 OSDO ARAS OB Mrs Waroe 4 0 STD ALD AS Be Op AE 8 144 | — (11) 13835 POJ Somobito 6 1 AAD AN OM TOMT 6. — Pagottan 9 0 Saam Taa en SS 2| — 8 — (12) 1337 POJ | Waroe 14 d 601 14 LAABT 791 14 — (13) 1419 POJ Pandjie 10 ta od SO Jide — ej 10 Somobito 14 1 |1028) 4119 [41,6 — | 14| — Lestari 7 1 984 124 |12,6/12,6| — | — Ul — | (14) 1499 POJ | Pandjie 132 A 001 1 | 91 — 132) — De Maas 1 0 11073 62 { 5,7| — 1 | — Phaiton 7 1 [1049 97 | 93| — dn met Bagoe 82 7 716 11} 91 — Jd Maron 3 0 1196) 126 |10,6| — 8 | — VervorG TaBeEL [II. Eens EISS | Sad | Aantalbwe uit SE TEE OEE Ae Fabrieken SSS As UE 231 ES a ASF stal nies 5 & So PV Te Sil ies BSS S|& AIT E sj Jee Gending 14 411015 98 | 9,7| — 9 9| — Djatiroto 53 1 |1310/ 103 | 7,8) — | — | — | — Soekodono a) 0 :/1083\/ 110 |10,2| — — | — Kedawoeng 354 | 36 997| 101 110,2 — |354| — | — Winongan 17 6 728 69 O4 — |= |l — Wonoredjo 12 2 725 91 112,6| — 3 2 Pandaän 41 O0 978| 4117 [11,9 — 3 — 1 Porrong 5) 0 1052) 144 [10,6 — 3| — | — Boedoeran 48 pr 915) 102 |11,2| — 4! 14) — Waroe RP 704 86-1422 "== 22 | — Ketegan 1 O | 675) 68 |101|\ — 1 == |= Kon. Willem II 7E) 6 [4404/4143 11103 | — | 14) OS Ketanen A 0 14493) +428 40,7 | — 4 | — Brangkal SO 14734 WAGLN NID — 3| — | — Sentanenlor 12 4 14065) 0440-1103 | =| A en Perning 1 O [1292 134 (10,4| — 1 —= | — Gempolkrep 3 0 ASA AAI 120 ON 3| — | — Tjoekir 3 0 14472) AZB LO, — 3 | — | — Ponen 412 422 a 07 81 — ind Pesantren sawah 1 0 862 zi 8,4 Vlis Lestarie 40 3 11002 4241 42,4 13,2| AOL Ngandjoek 26 2 14027) A22 111,9 2 3| — Pagottan 9 4 -/1000, 119 [11,9 — 9 == Poerwodadie 16 4 14258) 439 [41,0/144 | — | 16 =S Modjo 1 tne0 1315 165 |12,6 —| 4 Tasikmadoe 33 9 981, 120 12 Din ES 1 2 Kedaton Pleret 26 3: 11029. AAG NAI Pe Sje Sewoegaloor Á O 14229 184 [10,9| — 4 Gond. Lipoero 25 5 [1498 194 1129/4129) — | 2 —= Gesiekan 4 Os ADAC ASILE |T Sedayoe 1 0 |\1035) 99 | 9,6 — | — | — Medarie Le 0 918 116 [12,7 | — | — | — 4 Madjenang 19 9) 679 42 | 62 — | — | — Banjoepoetih 1 1 976, 188 [14,2 /M1,0| — | —| — Kalimati 7 0 MST 18e 10.513,22 1 — | — Tirto 5| -,0'| 909, 91 |10,0128) SE Tjomal 1 0 959, 136 |14,2| — 1} — |= Pangka 17 1 (1197) 128 [10,7 — | 17| — | — Pangongan a) dl 963, 116 [12,0| — 5 — | — Kemanglen Ramb. 1 Oer A07 8 | 8,9 — 1 — | — Djatibarang 12 1 4218 142 |M4,7) — | 12 — | — Sindanglaoet 3 0 848 91 1107 — || Soerawinangoen 98 7d 11038) 1414 |141,0/14,3| 40) 22056 | 802 | 243 | 61 205 VEervorG TaBEL [II a Sels ë = 8 y 5 + (Aantal bws. uit | ea Su ele Fabrieken Esse. Sjes 8 [> Sl alg lS Sela le IS EIXAI5 Se z 5 Aa 5 E = 2 2 | o > W 2 Ls 2 a, (15) 1507 POJ | Kandangdjatie 72 8 900 11 | 86| — | A4 H|— Bagoe 1 O [1419 108 | 9,6| — | — [=| Ì Gayam 2 O0 [1166/ 93 | 8,0| — 2 — Soemberredjo 55 6 11023) 93 LeI,0 113,9 [443 Pp A2) Porrong 6 #40 : 1441/1058) — — | 6 Waroe 30 3 767 93 |121| — 2.18, — Ketegan 3 0 706 5 EA enn 3 | — | — Krian 8 U a Pl EER BE en LOT! Balongbendo 493 1e +47 14426 96 | 8,5| — |148[ — | 45 Kon. Willem IL | 10 1 41202/ 107 | 89 — | — |= | — Ketanen 1 0 [4161| 102 | 88| — ferm — Sentanenlor 15 1 626 48 1 — 5 — Gempolkrep 9 O [1428 134 | 9,4| — 9 — | — Somobito 6 4 [1345/ 152 |M3| — 6 — | — Ngelom Ak 4 1114 95 8,3 91 35 — Poerwodadie 9| A4 |4288/ 108 | 84|14,4| — | 9 — Tasikmadoe 15 1 915) 124 13,6 101 _ 5| — Sewoegaloor ee dj 0 |4340) 153 |14,7| — | — | — 1 Gesiekan ES AOR EE 2 AD ES U rt lr Ee enn Madjenang 3 1 822 48 5,8 — | — Kalimati 34 2 996 83 | 8,4|13,2| — | — | 34 Wonopringgo | 2| o [4304 401 | 78/15,7| — | —| 2 Tirto IN 6 [1036 gers toene 3| 23 Soemberhardjo | 2 0 [4446/ 4101 | 91/4142) — | — 2 Ketangg. West Bl 0 [4387 427 | 9;2|44,4| — | — | — Nieuw Tersana 5 3 14030| : 444 £| 10,8 [43,0 | ==" | — | 52 Sindanglaoet 1 Oo [1030 EEN dd emd Mn Soerawinangoen 22 21285) \ TS 91114,5 | — | — | 22 | 242 1167 | 189 (16) 1547 POJ | | Kedawoeng 18 3 [4020 95 | 9,4| — | 18 — | — Balongbendo 12 A [41409 145 [103) — | 12| -— | — Kremboong RE 9 [4249 1341 |10,5| — Ol il — Gempolkrep hadt 0. [1284| 432 |403| — | Ml — | — Somobito herh O |1041| 108 [10,4/ — Blest Se Modjoagoeng heedeles Oe [4195 28, 10,8 — || — | — Poerwodadie 5 ketel Ae :110,3143,9 | — 3 2 Madjenang 1 0 662 53 19 — |l Kalimati k Bal. 4 | 822. 76 | 9,213, — | 3 — Wonopringgo 15 4, [1219 125 98155 — | — | 15 Tirto 27 3141605 4411. 9,5/12,9 1 9) 17 Soemberhardjo | 3| O | 868) 142 |12,9/12,0| — | — | 3 Kemantran Me. Dickies). 89 [10,81 Al iin 3 VervoLG Tager II. ie RG ER Or er E E E E E Ë 2 5 5 E 4 Aantal bws. uit Fabrieken BESS Ales Ee Beos Es es le BEES os es ek ln In Ketangg. West 19 1 1245) 138 113143) — al 14 Nieuw Tersana 100 5 [1018 124 |12,2/13,2| — | 15. | 85 Soerawinangoen 19 4 [1089 102 | 9,4|148| — | — | 19 65 | 84 158 (17) 2319 POJ ‚_Pandjie 10 1 44013 93 | 9,2 — | 10 | — | — Bagoe 24 2 970 1 | 94 — |U || Kedawoeng 6 1 756 79 104) — | — | — |= Wonoredjo 6 4 MADD * 132 [AA LAS AO Nen Balongbendo 441: 4 14426) * 447 140 Aj 3 Sentanenlor 5) Ù 624 70 [413 [ — | — | Somobito 41e 90° 092) 1448 HAD | A Tjoekir 1 O0 [1418/ 140 | 9,9| — Aldert —— 58 J (18) 2708 POJ d Winongan 11 4 981 DA IIB =de Balongbendo 0) 1 1431) „108 | 7,6} — Ole — Gesiekan 7| 4 1129 404} DPI S= | Te | NE DE (19) 2714 POJ | | Res. Besoekt. | | Soekowidi (Sr 1 MDS 89 | 7,7) ASN Assembagoes 3341/13 14225) 432 14081 — 2 7 | 24 Pandjie A8 | 449, (AGB -4009,2) ALS SEE Olean 19 | 2 [1136 144 [10,0] — | — 16 | 3 Wringin Anom 1 0 NAS: 1281400 Tp Pradjekan 21 2 11357 128 | 9,4) — | — AI Boedoean 53 7 {1049 96 | 91 \ — | — | 46 7 De Maas 26 | Al 1400 A02 O2 S= ANN Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. | | Phaiton 65 8 [4483-4081 OAN — Jel 62 1 Kandangdjatie 3 0 [14124 92! 82 — | — 3 | — Bagoe 157 | 48 1960400 [10,4 — | 14 OM Seboroh 7 4e FAONS DARO 1409 — 1 6 | — Padjarakan 22 94047 408-104) SES 3.40 Maron 21 04380 1431104) —= 1 | — 4 Gending í 0: 4269 4120 | 9,5) =S Djatiroto 21 Oo 94 | 7,0 — |l Soekodono di, 4 AAO 125 10,5) A ES In Wonoaseh 6 1 1284, 112 | 8,1 — 2 4) — Wonolangan 24 34453121 | 105 SOE Oemboel VAE 20 A25 | 10 MS HA Soemberkareng 48 6 969) “ 100 110,4} Sartor 2Onnie Vervorag Tarrr [IL ez 5 E E E E | E a 5 E 3 e ‚ Aantal bws. uit Fabrieken SSIEES Ee 5 EA EN A= Ee ee el Ss o ISES Staas deg pe SEESES Groep Pasoeroean. Kedawoeng 115 | 12 | 978 104 110,7 | — |M15| — | — Winongan 109 8 1050 97 92 — 14 | 92 3 Gayam 28 5114078 105 | 9,8) — OAREDOE N12 Pengkol 40 7 | 899% BS4 | 93 — | —| =| — Pleret | 19, Ar 05tr 400 9,5 — | —| 10 d Wonoredjo 21 B, Sot 1159 | 145 —yj 1E == Soemberredjo 16 2 943|- 103 [141,0/13,5) 6} 4 6 Ardjosarie 1 O | 746 83 112 — | =| | — Pandaän ol 4 [1093 149 |10,9| — 4 8 — Soekoredjo 12 1 569 6 (TOS FP SEEN == Alkmaar 27 > 114 96 12,4 — 224 1 Kebonagoeng 16 ALS tT 1D 11415 | — Sempalwadak 2 O |1428) 168 [11,8/12 et MAIN Panggoongredjo 24 2 |1101, 137 [124138 S|16 | — Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong Á OPS. LER NO SU Te 4 Tanggoelangin 21 150 SST A40 (40,25 42 7 PASSIE | — Boedoeran 29 sdb 14 110,9 2 | 20 7 Sroeni 5 OA PAD GDI EEND Waroe 19 2 571 705 He OS dd ol kn 2 Ketegan 22 dl 834| 90 [108| — | —| — | 22 Krian 29 3 [1040/ 4103 | 9,9| — 1 | — | 28 Balongbendo 60 5 MAB AEN AER IDEE 26 Watoetoelis À 4 JAAAS. AOR IAEA — 6 | — 1 Poppoh 5 O 1491) 138 | 93| — 1) =| 4 Toelangan 51 meus 156 110,9 P — | 4338 | — Kremboong 24 3 AEDS LIE PEADE — | DES | — Groep Modjokerto, Koning Willem II) 32 3 965\ 103 |10,6| — 1-3 | 28 Ketanen A 0 [1469 124 |10,7| — zld Pohdjedjer el 414590 163 114,7) — 4| 5 | — Dinoyo 9 1 993 133 |[13,4| — HEREN Tangoenan 2 O [1445 174 |420| — | —| —| 2 Brangkal 2 0: -P427P 435 | 94) — Zl al Bangsal 11 1 | 999 AA 1121) — 6 | — 5) Sentanenlor 1 855 97 |M13| — Ed del En Perning 88 9 1035) 115 111 | — 6 | 68 | 14 Gempolkrep 62 dan BEN 146 144,7) — | SOPEE LS — Groep Djombang. Somobito 6 1 * 058 44F 110,5 Eme AR Peterongan 32 3 |4407/ 140 |12,7|12,4|- 2| 4 9 Modjoagoeng 30 3 14314 133 10,1 —| 14 | 16 Vervora TaBeL III. Fabrieken Seloredjo Tjoekir Blimbing Tjeweng Goedo Djombang Ponen Ngelom Res Kediri. Garoem Modjopanggoeng Soemberdadie Pesantren sawah » tegallan Meritjan Minggiran Menang Kawarassan Tegowangi Kentjong Badas Poerwoasrie Lestarie Djatie Ngandjoek Res. Madioen. Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Redjosarie Poerwodadie Res, Soerakarta. Modjo Tasikmadoe Wonosarie Kartasoera Tjolomadoe Bangak Tjokrotoeloeng Ponggok Delangoe Tjepper Manishardjo Kradjanredjo 208 _ bo aanplant der fabriek %e van den Oe =O OE moop OPCcEEEoEoWweeSe mn nand te Om tio U Rendement stek 1 2 ©) a] | es | | to co | Kmo Sie! li oo | oo 5 Aantal bws. uit > 1D leet Alle Tele Vervora TagBeL II. 209 Res. Fabrieken Karanganom Gond. Winangoen Prambonan „ Djocjakarta. Randoegoenting Tandjong Tirto Kedaton Pleret Wonotjatoor Padokan Barongan Sewoegaloor Gondang Lipoero Poendoeng Gesiekan Sedayoe Rewoeloe Demak Ldjo Tjebongan Beran Medarie Sendang Pitoe ‚ Kedoe. Remboen Banjoemas. Kaliredjo Kalibagor Klampok Bodjong Madjenang ‚ Semarang. Pakkies Trangkil Langsee Tandjong Modjo Rendeng Besito Majong Banjoepoetih Petjangaän Kaliwoengoe Gemoe Tjepiring Bruto Oto 0D Ol En En U > le) /o van den aanplant bo CO bo _— OO =- Ion TOOPFOOON SS me Ke Keer RSS Ne on Mak Ae) der fabriek Rendement | Aantal bws. uit wat | os SúESES > EN CME 4 | 419 [46 NE Ak — KE Ns En, 19 zen — | 38 2 EA — | 3 2 — | 30 dl 4 | 59 | — ee â 2 en 1 3 2 le Ee ET en zais40e 0 stg Oe NE eN Gel — | — 2, — 8 1 ri LEEN EE. ETT RLS 4 | 44 | 415 4 TEN sE BEK IE — eik KS gi 42 EE en EO Ne VervorG Taper III. 210 BE: 5 S © SEE 2 k je Z | Aantal bws. uit 5 Eicee ENB e S E EE Fabrieken KIEISE Me Pla al8 ele DS SEA Se SE Bose 1e Zi SSH EZES ES [SEEEES Res. Pekalongan. | Groep Pekalongan., | | Kalimati 32 2 933) 85 | 91 [131| — 4, 28 Wonopringgo 10 4104 ALS 10,8 | 13,4 2 6 Sragie 8 1 932 88 | 9,5 — Á 4 — Tirto 13 1 918 - 96 [10,4 131 1) — | 12 Tjomal 5 0 906 93 1103) — | —= 5 — Petaroekan 94 7 1081 132 [124 — | — 4 — Bandjardawa 69 5 (1247 140 [11,2 — | 54! 15 — Soemberhardjo 29 2 URERZO AAD OR ANT 6 23) — Groep Tegal. | | Balapoelang 18 2 |4076/ 135 |12,6| — | 18 — | — Doekoewringin 5 4 |4407/ 138 112,5 | — 2 — 3 Kemantran 75 8 4255) 1450 14404421 1 60-14 Pagongan 167 9 CP4006) 1193 PMD) =S 7 10 == Adiwerna 7 4 1514245) ADE PE2H ADB SS 1 — Kemanglen Goeng | 15 2 812) "100 [14] == 15 — Djatibarang 17 4 p4436) 0120 PAD) 1| 16 — Bandjaratma | 0 [1278 129 [101 | — 1 zieke Ketangg. West 29 2 114187) 154 P13:0/413,2 | STENDEN Res. Cheribon. Nieuw Tesara 69 3 |1005/ 4122 |121/12,8| 36| 33) — Karangsoewoeng 1 0 919, 116 1127 — 1 | — | — Sindanglaoet LRE EU KN 1 2 22 Soerawinangoen 46 3 946| 110 [141,6 | 14,4 2 — | 44 Gempol A 0 !fr176| 437 1146 12,2. == 4 — Paroengdjaja 1 0 14425) 13% PAAP 121 | — | — Djatiwangi 2 0 |4304| 166 142,7 | — 2 — | — Kadipaten 5 0 997 120 P120) SW in 5 680 12248) 734 (20) 2725 POJ | | Soekowidi 2 O AOT 0 84 758) IE 2 — Assembagoes 26 3 „14288 4132 14103 | — il — t| 26 Pandjie nj 2 |1234\ 108 | 88) — | — | 43 — Olean 251, 3 14006), 98 I 97) =| == 24 4 Pradjekan 321::3 114283 445 MON 2| 30 — Boedoean 38 5 [4469 90 | 7,7| — |l — | 38 — De Maas 39 5 1066 99 93 — | — 29) — Phaiton 34 4 141028 99 OD 2 3 — Kandangdjatie 5-4 ,/4037| 94 | MA) — | dels Bagoe 122, 10 950). 97 140,2) — | SS fact en Seboroh B) 1: 1043) 1416 [144 — 1 2 — Padjarakan 21 2 4044) 103 140 Sen 4 20 Djatiroto 8 0. [4447) 85 | 75) — | —|— | — Vervora TaBeL IL U Orr en pn 3 2 E Ra de 5 5 Ik Aantal bws. uit Ne SE LES nn Fabrieken SEN OER MA NN EPE e= A EERS Pe GSE B Jo sus TLT ET | Soekodono AEO NEDA 1 OBA DE — 97 | Wonoaseh 12 Eg ZCA en Kl rl A Wonolangan 6 0 1043) 103 | 9,9) — | — Bij — Oemboel 10 Tie EES2 123 104 — | =| 10 Soemberkareng 61 7 1018 he AA dhl 3: Kedawoeng 74 8 942) 108 |11,5) — | 14) — | — Winongan 61 an1000pe 93-03 ijdel 58 A Gayam 17 3 950) A | 9,6 ans di 46 Pleret 1 4 OEREDA) 2 AOR 4 OO alek 7 Wonoredjo 28 4 849\| 141 [131 | — | 12 [12 | 4 Soemberredjo 35 4 835 A4 A57 130 LES 46 Lo Pandaän 7 AARS 4D 2 HOLT HAAS Gi 9 Alkmaar AA 5 107/ 82 |14,6| — | 36 | — | 5 Kebonagoeng 14 1 tat 132 TAA — Tl IE UE Sempalwadak 1 0 115 88 |11,4/11,7 | — 1 | — Panggoongred. teg.) 2 0 329 44 118,4 /13,5 | — | — | — Porrong 4 1 [1380 154 [11,2/\ — | — | — Le ‘Tanggoelangin 33 2 (4425 442 40,0 144,0} —A 33e — Boedoeran 4 4, KO02 128 VAAT DABO Sroenie 2 0 [1081/ 109 (101) — | — 2 Waroe 18 2 137) 109 |414,8/ 7,7| 48 | — | — Ketegan 10 | 197 87 [109 — | — | — | 10 Krian 29 3 [1046 103 | 99| — | — | — | — Balongbendo 41 1--F4490/ 422 1403) — Sr 9 Watoetoelis 15 1 |1369/ 157 [M4,5| —| 5 | — | 10 Poppoh 8 1 11247) 41418 | 95| — 1 | — 7 Toelangan 10 1 /1357) 148 [10,9 — NAD Kremboong 5 4 SA HAD AD p EN Koning Willem Il{ 31 2 (1406 146 [10,5|\ — 5) 1 | 25 Ketanen 2 Os 1247) A28 AAA) | Lel | — Pohdjedjer 7 1 1140 134 (14,8 — | 6) 4 | — Dinoyo Ee 0 [1506 156 [104{ — | 1 1 | — Brangkal 3 0, 1422) 4147 [10,4 — ders — Pangsal 6 1 1355, 174 128) — | 5 |—| 1 Sentanenlor B) 0 (1321 158 [11,7[ — 3 | — | — Perning 42 4. (1078) 127 (11,8) — 2 | 40 Gempolkrep 40 2 1078 121 [11,2| — | 40 | — | — Somobito Ah 5 .,14172,. 129 (111 — 7 MM | 33 | — Peterongan 22 Beh 234 0 Ot 1221430 AO | A1 Modjoagoeng 57 514382) 4441-1402) — | — 47! 40 Seloredjo | 72 5 (4443 420: 103| —| — F2 — Tjoekir 43 4 \1304/ 132 101| —| — | 38 | 5 Blimbing 5 O 41629 15 | 714) — | — | — | — Tjeweng 21 3 [1276/ 132 [103 — | =| A | — Ì VERrvorG Taner III. 1 elen A) ee £ E E 2 5 EN 2 5 3 5 el Aantal bws. uit Fabrieken HERSIS a MES ni SE es IE BS) SES AREN Pael Ale SE Sane |A PES | Goedo 23 | 12 14256) 428 0,8) — ke Djombang 16 2 .…„4288| 142 [14,0 — | — Lal bakt Ponen 36 4 “14430 127 | 8,9 | — 9 | — | 27 Ngelom 4 0 1468| 132 DO Oa 2 Garoem br 4 NASA 2485 140,31 42,8: RE Modjoapanggoong 12 pe tod, Sd SLO 5 —_ | Soemberdadie 3 |t 0 AAD ALD BD 14,5 | ANN Pesantren sawah 53 be ARL Ae RI e= h| — | 49 » tegallan SHA OESO PA 2 1 Meritjan 21 | 266, 125-100 Se DASS Minggiran Á 0 1291 AA AAD SS 1 — Menaag 2 0 [1223 126 103) — | 2} Kawarassan 2 0 Oa ARA DD hj === Tegowangi 2 01-4886) -482 O5 — en Kentjong 10 4. 14265) A49 POL) =d en Badas | 2 1293| 149 OP iS te Poerwoasri 11 OT Be 7 EA Hee 9,0 — |M | — Lestari 78 7 |1038/ 128 |12,3/131)-23-| 55 | — Djatie 12 4 A28 ST Fe 41 8 — Ngandjoek 15 1 4074 4128 |14,9| — 5 [10 | — Redjoagoeng Á Oatiorr ste JAA 4112 Ops 3 | Kanigoro 17 1, 4203): 144 144,7 | Si tT Pagottan 2 0 | 821/ . 95 [6 — | — 2 Redjosarie 2 pe HN 5 150 LAB IES 3 | — 18 Poerwodadie 104). «6 [4472 “162 143,81 13,9 |: =| 1628 Soedhono 11 |: 1 1429) +132 41,6 al if) 1 Modjo 58.3 ;1249/ :457 112,8) | SOON Tasikmadoe 64-83 826! 104 [12,6 — 7 | 48 9 Wonosarie | 14 1 19245 130 110,4l — | — | 14 | — Kartasoera | 94/10 |4407) 139 12,5) — | A1 | 80 | — Tjolomadoe Sha AS 915, >110 [14,2 |- — |-49 | 37 Tjokrotoeloeng Sa 403 995\ 117 [M,8) — | — | A 1 Delangoe 14e 5 2 AAA er MG Ue ARD ne 7 | 14 Tjepper 16) --5 11243) 1449 1 DIS — 9 167 | — Manishardjo 14) 44465) 1309 12e 4 9 4 Karanganom 14 2 | 841) 140 |4131| — | =| Ml! — Gond, Winangoen| 26 2 (1334, 160 |12,0| — 165} 240 Prambonan 20 3 1326 151 |M4| — 19 | — Randoegoenting 2 0 788 89 44:34 118 — | — Tandjong Tirto 20 3 1083 141 [124| — | — 3 | 17 Kedaton Pleret | 2 O [1463|/ 168 |41,5 | — | — 2 — Wonotjatoor | 0 1335, 4156 |14,7| — | - 1 | — Padokan 11 A 07, 165 [12,0 — |M | — Barongan 5 0 11500, 175 141,7 | — | — Dn i VeRrvorG TaBEL III. Sels Elge.| & [A | Aantal bws. uit | BE Selin Fabrieken 5 5 5 AS| 5 5 oe > el, …lë | or (Am Sal 48 8 lo |SSSEKS De ee | je Sewoegaloor OPEENS 1 A33 A05 | — | S Poendoeng 3 1 1261| 4141 |44,2| — | — 1 2 Sedavoe 26e) 3 804 89 |40,0| — ho 26 | — Rewoeloe 4 | 0 ann LOBRITOS Nr de Tjebongan 1 0 1766, 185 (105) — | — | — | — Beran 8 4 14009) 126.424) — | — | 8 | — Medarie 12 De ASA rd a IOURIE EE ONE 20 5 Sendangpitoe 20 2 1216) 131 [108] — , — 5 | 15 Remboen 18 4 14059 A18 MART == VAB Kaliredjo heden 2 Benin 66u Wiss slk Ben 0 Kalibagor 16 1 [4442| 136 | 9,7| -— | — | — | 16 Klampok Brat 0 HAAS LTO, ST 8 | — Bodjong Spnt0 wl423Drn LON 93 pabo © Madjenang 11 8de ATI pee SOR lie 1,140 | — Pakkies 27 gaat 436A nn 135 A00 Sap 27 Tandjong Modjo 5 0 [1333| 139 [102 — | — [— | — Rendeng 3 Ost AOOAN ADN CN en Majong Ov LAST AST a WIEN eer SE Banjoepoetih 6 kee 14204 A69 1450. 40,7 pe B Petjangaän 6 1 INT AGE AMON NE BE IS Kaliwoengoe Pd 7 1958 4330/1060 SS 20 BL Gemoe ga 1 (45e ACM LAS Ee ENE Tjepiring 28 geer 1445 4408 ESO AAD GEMIS — Kalimati | 16 4 Ti F0 885 80% DH A3 0 BEEN 16 Wonopringgo 15 1 1103 * 4208 FEAT A2 SN SEN, | 12 Sragie RE Ae Ged LOSE AN jn Bh Tirto ah ee | 104A\ 4105 |104/412,0| —= | — 9 Tjomal ‘| 49 BDA LSOR ADR A LGE Petaroekan 50 9 4 OO EAO EE Bandjardawa PrBndt 5 NH 08O AAA ASG OEI | Soemberhardjo 21 2 [4054 149 [143 [4,9| 6 | 15 | — Balapoelang 10 1 | 963: 126 |134| — PRO — Kemantran A8-| 5 144126). 129 14,4(11,9 | 27 46 Pagongan 10 4 _|4404|" 447°[10,6) — | 2/8 — Adiwerna Beene. 0 915. 444 (13,5|11,9 | == ES Kemanglen Goeng, 3 | 0 1060! 146 [109| — | — 3 | — Djatibarang Pr 5 0 “[4480| 4144 [42,0/ — | 1 4 — Ketangg. West AMES NAAN 134,4 129) 41/0} 37 Nieuw Tersana BORNE HRO ATO 14,0 11370} — Woei ee Sindanglaoet |_ 26 OREN STN STORE ALT | Soerawinangoen | 16 | 4 | 820 O8 (44,4 44A) 9 js PA Gem pol | 2 | 0 |41036| 446 |11,2|13,0| —[-2 | — Paroengdjaja ie 0 [4552 423 | 7,9|12,9) Appa [ss Djatiwang! te 0 1122 140 12,5 | 5 1 =| — Í Í Ì Vervore Taper III Fabrieken Kadipaten (21) 2727 POJ Soemberkareng Winongan Alkmaar Boedoeran Koning Willem 1 Ljeweng Djombang Ngelom Lestari Tjokrotoeloeng Petjangaän Bandjardawa (22) 2753 POJ Tjeweng Bandjardawa EK 1 Pradjekan Tangarang Wonoredjo Alkmaar (23) Koning Willem II Kanigoro Pagottan Poerwodadie Gond. Winangoen Prambonan Randoe Goenting Poendoeng Gesiekan Medarie Besito Majong Banjoepoetih Petjangaän (24) EK 2 Res. Besoeki. Soekowidi Ï Í Bruto bouws % van den ! _ ler) mn en Oee ee a en EN ee KO 19 CO LO aanplant der fabriek ke) JwoOlIOnOOmOm=- _— | a 00 ns OTTO 1169 88 _— mOWOOOSOO OE … — Rendement N N _ _ _— … 7,6 =O © AU 00 00 IJ A= IO ‚Aantal bws. uit „als 50:= (SES Í == ® Jak 603 1782! 641 Í ee, 9 red RE EE E— 1 A 05 JERS NEEN e= [ad 4 kn: 4 Ze Sn =$ 1e ARE ke à Arse ke eee ze RES 6 lln 3 ine 10 en 4 Tl — il 36 Al len B4| 55) — AEN 30 | len 69 | 35 — 55| 80 — zi HE 7 Se ERPELS Aln | 29 Al 4 332! 206 41 Si Al 6 VervoreG Tage III. se Seg E ie E Ed Aantal bws. uit Fabrieken ES8eal Sese 8 ES, alt aloe OP SalalssEl Ss Joe [28E S Sesia [sj Pr SES | Bed | Olean zal 3 |4276| 112 | 88| — | 10 22 | — Pradjekan 76 SAE 4a7 St — ari: 95 Boedoean 9 1 1333. 108 A6 — Miet == De Maas De TORE) CASE LOI | =| — Res. Pasoeroean. | | | Groep Probolinggo. | | Bagoe 1 Sydne AIA AE A Djatiroto 521 | 8 [1350 103 | 7,6 — | — | — | — Soekodono 2E, ed, 4965 1206 4.05 == 0 N/, 8 Groep Pasoeroean. | | | Winongan EN 0 |1016) 98 9,7 — ||| Wonoredjo | O1 | 13 990 109 \141,0! — | 52| — | 39 Pandaän 2 O [1114 108 | 9,7| — | — | — | — Soekoredjo Ee DE S18 13 | 89 — | == | — Alkmaar 325 |. 36 | 848 87 [103/| — |125| — | 200 Kebonagoeng 12| 41 [1724/ 200 |14,6) — | — | M 1 Panggoongredjo 51) 3 [1583|/ 165 |10,4/ 12,4 4147 | — Res. Soerabaja. | | | Groep Sidhoardjo. | Tanggoelangin 40| 3 [4297 A46 | 8,9|13,5| 3|M | 26 Waroe 34\ 3 | 854 88 |[103/ — | 15! — | 19 Ketegan 2 087 2 PEEN OD == kh 9 Toelangan 6 Ll 11815, 160 88 — | — | — 6 Groep Modjokerto. | | Sedatie 161 | 23 [1339 124 | 9,3|13,9/123| — | 38 Kon. Willem II 60 Ei 10 O1 8,2 — | 19) — | 41 Ketanen 106 {| 10 |1398/ 121 8 fa 40 | 62 Pohdjedjer 94| 13 |1346) 143 10,6) — | 34) 21 ! 39 Dinoyo 66 9 [1447 139 9,6 — | — | 47 | 19 Tangoenan 4 4 11242) 122 | 9,9| — 3| — | 41 Brangkal | 24 2 [1599 148 | 93| — 642 | Bangsal | 24| ‘92 [4794 162 | FEE: Sentanenlor 24 2 829) 83 1104 — | — | 418 | — Gempolkrep S1 a SSE 125 id — | 41/43 | — Groep Djombang. | | | Somobito | 0 451| 56 |122| — 1 — | — Modjoagoeng 51 5 |[1495|/ 131 | 88| — 3 | — | 48 Seloredjo B 4 4959) 47-96 — 4|-48 | 35 Blimbing ONT EORT BENN ST | ne Goedo 14 1 |1453/ 145 |[10,0) — 8 — 6 Djombang 12 1 [1555/ 130 | 8,4| — 12 Ee DE Ponen 5O| 5 [4609 124 | 75| — | — | L| 39 Ngelom 26 2 1496 121 | 81) — | 20} 6 — | | | | VervorG TaBer II. 216 Aantal bws. uit a en ERE gEEEESE SEE Bel Fabrieken EES Ei es Sn ABP ESB tE le BEES | Ssi 8 EN EP ha \ Res. Kediri. | Modjopanggoeng 6 O [1794 148 | 82| — | — |= Soemberdadie 7) 4 1600) 148 9,2/12,3 | 10 7 Pesantren tegallan | 412 471 980) 88 90 — | — |412 Minggiran a SD AAT AD 8,0 — 2|— Menang 56\ 5 [1189 124 10,5) — | 56| — Bogokidoel 23 tg HA00 99 "98 —| 10 Tegowangi 74 5 |1485| 128 8,6 | — | 69 Á Kentjong 66 |: 6 14329) 1418 178,9) — |. HIT A Badas 39 4 11032 MI | 88 — | — | — Djatie 64 | "ss6- 1ABBÓ 0A3OL | M5) FDR Res. Madioen. | | Redjoagoeng L200{ 411 [1408 126 9,0/12,8| 38/52 Kanigoro | 45) 3 (1655, 159 9,6 — | 25 | — Pagottan 244 43 14458) A33 AA ANN 1 ALS NSD Redjosarie 159 | 4A- 91550! 41190 1 78A S= TRE Poerwodadie 530 |- 34 [4504 452 110,4 |13,5:| 344 p 170 Soedhono A87, 8240 A6 dad 9,3| — [195 | 274 Res. Soerakarta. | Modjo | 96 B 144767 172 9,7 Af 79 Tasikmadoe | A1 9 14434 128 HAAS — II te Wonosarie 206) 21 [1525 131 8,6 | — | 72| 81 Kartasoera Doe 21 LSA AAD 91 | — [106 | 68 Tjolomadoe 45844 11300: 113 8,7 | — | 72| 86 Bangak Bul 5 14420) 4341 BA A SINE Tjokrotoeloeng 249 | A [1201 435 |14,2| — 11021435 Ponggok 22 5 954 104 110,9 |11,9 91-43 Delangoe 184|- 416 11667) 165) 4%9 5 SA NN Tjepper 45 3. 414935) 05 8,0| — | — | 45 Manishardjo 152 | 44 |1625| 163 [10,0\ — 4A\ 98 Kradjanredje 444 - 17 14652) “157 95| — | 83 19 Karanganom va 6 |1465) 4149 |102| — bh Gond. Winangoen | 134 9 1582 4170 |[10,8| — | — [134 Res. Djocjakarta. | Randoegoenting 724\ 45 1406 153 (10,9 | 12,3 | 212 | 481 Wonotjatoor 65 | 8 11205 426 440,4 — ij. AT AS Padokan 127 | 14 |4448| 458 JA41 | -—| 4087 Bantool 100 44 91600) A88 AAA 1 { 63 Barongan 233 2e 479 477 9,9) — | 161247 Sewoegaloor 33 8 “11624 437 84| — | 19| 14 Gondang Lipoero |104| 21 (1800, 177 9,8/12,8| 14| 44 Poendoeng 1941 25 14679 14176 140,5: — 71137 Gesiekan AOM AE MI UGOR LE 468 | AO Rewoeloe 28 3 nr dAS0 418 Op == 10 AS VERrvorG TageL HI. | - l — Es (5 sis Ed 5 si8 [ee Aantal bws. uit PORIE sal | 5 ie z Be er Fabrieken |Z Se se ses | Pe Sbraldel te [Aalf Saldalgssl Ss lo [222 2|5 8 SE Brel os [SP e[SB8 2 pe | zein Demak 1djo ervan eo4l 173 [10,2| — | 35| 42) — Tjebongan A | | 1537, 163 10,6 Ll | — Beran 255 | 31 |4408/ 124 |44,2| — | 54[4171| 30 Medarie 691 |’ 29 |1249) 4120 | 9,8| — |101/570[ 20 Sendangpitge [138/ 12 ([1523|/ 143 | 94| — | 4|118| 16 Res. Kedoe. | | | | | | Remboen P-25f 4, (902 4100 HAA) — | 16) 9 — Res. Banjoemas. | | | Kaliredjo (139/ 17 [1220 96 | 7,8| — | 37| 44| 58 Klampok | 136 7.e}4533) 150 Y. 9S|"— [- 88-43 5 Res. Semarang. | | | Pakkies 155 | 12 |1536| 147 | 9,6| — [101 | — | 54 Trangil | 98| 411 [4470 151 |10,3/12,7| 25| — | 73 Langsee [292| 22 [1409 138 | 9,8| — 105) A [166 Tandjong Modjo [203| 10 [1614/' 158 BA hel end a Rendeng | 67\ 6 [1526 161 |10,6/ — | — | — | — Besito KMT TSE AAS A37 A5 le MISES "36 Majong 15446! -J13891 433 | 9,7 — [SE 2} 64 Banjoepoetih 5{ 3 }1270j 133 |10,5/117| —| — | — Petjanggaän 1237 El FA069 406 Aje | EAA 5 Res. Pekalongan. | | Groep Pekalongan. Kalimati ‚_80 6 864/ 80 | 9,4/12,0| 20| —/[ 60 Wonopringgo [444| 42 |4444| 420 |10,81413,2| 57 | 87 Sragi 135 | 10 |1433| 186 | 9,5| — | 45| 67| 28 Tirto 43 | ‘4 {1297/- 4107 | 8,3|13,0| 24{ —| 19 Tjomal 213 | 12 |1508/ 136 | 91) — 12 28 Petaroekan (77/5 |4075/ 4139 | 9,8| — | 38| 39 | — Bandjardawa ste Me ifdas 140 LAOS) ol 4 27 Soeberhardjo 154 | 43 [4080 445 |40,7[41,9{ 96| —| 55 Groep Tegal. | | | Balapoelang 85 9 [1589 166 [10,4) — | | 54 — Doekoewringin | 16 2 (1590) 161 101! — 13) 3 Pangka 44 EE ESO8N AST PD SAREL — Kemanglen Goeng| 47| 5 |1488 109 | 9,2| — | | 36| — Djatibarang [445| 8 |1600|. 444 | 9,0| — [ 57[ 88 — Bandjaratma Edie se slap tal SO A2 El 8 Ketangg. West / 410| 4 |44241| 137 |12,2/128| — | — | — Res. Cheribon. | | _ Nieuw Tersana |324/ 16 |1137) 126 |111/12,4/232| 29| 63 Karangsoewoeng |169{ 18 '1165 119 (10,2/13,5/106| — | 63 Sindanglaoet — PR 13 LIMO 1416, | 9,5 112 je PSE Soerawinangoen: |. 2} 0 966 90 | 93/14,5 2 Gem pol …icfs48 2 |1480) 146 h 98423 ASK VeEervorg TaBeL III. 218 ez ERE zÁ E a 5 zon Aantal bws. uit Fabrieken 5 z AE ESS 7 | Oe Slrald = oz ER er Mt o DCML me: 5 a 5 z z£ E Oer E dg £ 5 Ardjawinangoen 54 7 [1485/ 144 | 9,7) — 25) — 29 Paroengdjaja 21 3 [1409\ 145 10,3 12,5 2 19 — Djatiwangi |_ 39 3 1447| 140 | 9,7 — 23) — 16 Kadipaten 233 | 14 1440| 147 [10,2 — 56| — | 177 (25) EK 6 ES 2750 Djatiroto 76 1 1439| 14 | 79) — || Kentjong 1 0 1353| 416 PBD 1, — | — (26) EK 28 WE een Res. Besoeki. | Soekowidi 514\ 79 1308) 115 , 88| — | 275 236) — Assembagoes (503) 52 1513) 160 !10,6| — | 321! 16/ 496 Pandjie [ 348) 418 A74) 444 | 87) — | 140 409 Olean 434| 47 1224) 4131 [10,7| — | 1241| 39/ 224 Wringin Anom 360 28 1356 132 B — 98 97) 165 Pradjekan | 409| 42 1520| 152 [10,0 — | 148) 221| 40 Tangarang 1525 53 11238 433 140,7 — 1210 LEE Boedoean 1473), 22° 4097, 4067 OT 83| 44 46 De Maas 226| 38 1091| 114 10,5 — | 1234103) — Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. Phaiton gil 9 1287) 128 | 9,9| — SA Kandangdjatie 17 2 1148, 120 |10,4| — ni 12 Bagoe 1874 „46-1928 404 vO DE 93 — | ED Seboroh 234| 37 | 945) 103 |[10,9| — | 107 34 93 Padjarakan ET <0 1145| 4130 |44,7) — | 110/ 124) 146 Maron |_50 6 1413| 146 [103 — | — 20 Gending 236| 22 1207| 4130 |[410,7| — | 102) 30| 104 Djatiroto 1641 | 24 1250) 4120 | 9,6| — | — | — | — Soekodono 623| 35 1356 4141 |10,4| — | 156/ 81} 386 Wonoaseh 47 6 1420\ 142 [10,0 — 14 — | 33 Wonolangan 131) 15 1148) 119 [104| — 5) ber a Oemboel d 0 | 995 1 | 9Af — | — 1 — Soemberkareng 269| 32, 11472 120 40,2 — (A33 Vee Groep Pasoeroean. Kedawoeng 14 1 1081) 4410 [102 — 5 — 9 Winongan | 298| 22 1044 103 | 9,9| — | 131 41! 126 Gayam 400! 46, 1064) 404 | os Pengkol 35 6 733 Zh | Ee Pleret 61 5 (1039) 4109 410,5} — 1 — | 54 Wonoredjo SE Se 100 |A 25| — | 69 Soemberredjo 79 911037 107 | 10,3) 12,6 SA Ardjosarie 56 10 | 675 74 [10,9 — | — |= | — Pandaän 149) 47 1150) 432 |41,5/14,4/ 4TA| 25) 13 219 Vervore TageL III. BEERS 5 eht Fabrieken EZ Besl as se 2 e Sl, alt elas NES aSa |oo PSI LIKS ae Pae Pee Soekoredjo 346 | 31 977| 13 [14,6 — | — | — | — Alkmaar 108| 12 895) 107 [11,9 — | 28| — | 80 Kebonagoeng 571| 49 |1182/ 144 |12,2| — |223/280| 68 Sempalwadak Bao asktaudh 168 p13,2 [44,61 37:20) — Panggoongredjo 464| 32 [1228 4160 (13,1 /12,7|164| 300| — Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong 23 3 [1380 146 110,6 — | — | — | 23 Tanggoelangin 296| 20 |1030| 108 |10,5/12,1 | 20) 144!122 Tjandie 186| 26 |1074/ 107 |10,0/11,6 2| — [184 Boedoeran 9040 4479 147 9,9 — | — | — | 90 Sroenie 62 7 11526f 151 99 — | — 5: Waroe 4h Á 837) 101 |12,0| — | 29 — | 15 Ketegan 38 2 966 9% | 99 — ij =| 31 Krian 80 8 [1034, 109 10,5) — | 22) — | 58 Balongbendo 31 3 [1356 142 [10,5 — | 138 — [ 18 Watoetoelis 1415| 12 |1420f 143 |104\ — {| 383| 5| 77 Poppoh 109\ 414 |13415) 135 |10,2|) — | 32) — | -77 Toelangan 45 6 [1599 175 110,9) — | 37 — 8 Kremboong 14A| 15 [12410 137 |1413| — | 57 — | '84 Groep Modjokerto. Sedatie 149| 241 |10417/ 104 |10,2/413,0| 61 6| 82 Kon. Willem II 152 12 9716) 104 110,6 — | 59| — | 93 Ketanen 213 20 [1256| 138 |11,0|) — 132) 50| 31 Pohdjedjer 396| 55 |1197/ 157 |13,1| — | 263) 64{ 69 Dinoyo 400| 56 (41181/ 144 |12,2/ — (266) 68) 66 Tangoenan 4A6| 38 |1229 144 [11,8 — | 226| — | 190 Braungkal 363| 32 |1465| 155 |10,6| — | 226) 32/[105 Bangsal 166| 415 [1389 4162 |11,6| — | 44| 27| 95 Sentanenlor 222| 941 |1038| 124 |[11,9| — | 18| 48| 38 Perning 147| 43 |[4081| 420 |414| — | 61| — | 56 Gempolkrep 707) 28 |41466/ 4136 |141,7| — [219| 81:| 82 Groep Djombang. | Somobito 274\ 28 |1190/ 138 |11,6| — | 66/| 60|147 Peterongan 237| 26 |1388| 171 |12,4|12,4|113| — | 124 Modjoagoeng |371| 35 [1359 142 [10,4| — | 181 | _28| 162 Seloredjo 1022| 66 [1197 133 |[10,6/ — | 314/ 563/ 145 Tjoekir 635| 55 |1516) 154 |10,2) — | 386, — [249 Blimbing 7AA{ 74 |1389) 147 (106) — | — | — | — Tjeweng 303| 40 [1360 154 |14,4| — |131/ 54/118 Goedo 555| 46 |1374| 4148 |10,8| — |346/| 69|4140 Djombang 206| 22 [1314/ 152 [11,6 — |152/ 30| 24 Ponen 409| 42 |1417) 137 | 9,5| — |201| 53|155 Ngelom 591| 49 1304 133 | 10,2! — | 369/140| 82 ! VERrvorG Taser [II Lo bo (a) f 2 = À | zE = 5 E al Aantal bws. uit SEE | RE CIS Ne iT Fabrieken PSAE. EIB sds Sie nn BEIEE Sil d el FE Le (SEK EIES SES Oe Res. Kediri. | Kenongo 8371/80 (1260 | 430 140,3 | — [ESE Garoem 987/ 99 H628{ 187 |11,5/13,8/ 343 | — | 599 Modjopanggoeng 875| 64 1363| 155 |M,4| — |= |= |= Soemberdadie 1038) 78 [1483| 155 |410,5/12,2) 32/ 902 | 104 Ngadiredjo 137| 60 (1365| 462 |44,9/12,5 110 TSN Pesantren sawal 552 51 [1383| 148 |10,7/-— |250/ 285} A7 Pesantren tegall. | 321\ 37 | 918 96 |10,4| — | — 1289 32 Meritjan 541) 45 |1384| 149 [10,8 — |404| 51| 86 Minggiran 17 5 1360/ 459 |A4,7| — | | — | 57 Menang 522 42 [1491| 168 [11,3 — |522| — | — Bogokidoel | 209 18 |1289/ 4139 |40,8) — | 97| — | 112 Kawarassan | 1018) 81 H346| 462 |12,0 | — [841 73 | 104 Tegowangi 1076, 71 1350) 146 (10,8) — [776] 38202 Kentjong 1 373) 32: 338 |’ 4139 1104} == AAO PA Badas 348| ‘394279 |: AAA 44,3) == Poerwoasrie 297| 18 1244) 124 |10,0| — | 40 | 59198 Lestari dd 9 1295| 447-|42,0| 13,7. OS AEL ES Djatie 850/- ‘76, : (1493 | 155 140,4 (528 | 154 | 168 Nagandjoek 538| 48 1247) 139 |11,2| — |[224/278| 36 Res. Madioen. | Redjoagoeng WOT ie 956 141 1£,2)-12,6 208 | 115 [ 156 Kanigoro 574 89 1330}: 4150 [14,3 |: — | 355 WORK Pagottan 499) 32 1066| 4130 |12,2| 242174 | 83 Redjosarie 690/ 52 [1249| 144 |14,5| — 1437 | — | 299 Poerwodadie 574, 34 M499| 447 [12,2/11,9/172| 11391 Soedhono 299 419 1476) 4168 |14,4| — |126/104 PBZ Res. Soerakarta. | | | Modjo 679’ 35 [1338-1483 1|43,7 | — |138 [444 | 130 Tasikmadoe 1323|- 74-048 |: 4321429) SI TN SON Kartasoera 83 9 'O5Aje AAT 12,2 | — 21 | — 56 Tjolomadoe 198). 18 984 112 [11,4| — |[114) 84) — Bangak 589, 56 984| 118 [12,0/| — | 300} 283 6 Tjokrotoeloeng 2431" "2 14443 | 443 42,9) — | LAAN EN Ponggok 165). 39 11023) :126 | 42,3 12,2} 55 | NONE Tjepper 369 24 1252) 151 [12,0 — | — 1366) 3 Manishardjo 78A| 54 1277) 453 42,0) — |441/290| 50 Krandjanredjo 4971» 65 1347) 464- |42,0j — 1229 | “240 Karanganom 448) 61 1146) 135 [41,8 — |164/218| 66 Gond. Winangoen| 513) 35 (1318) 174 |413,2| — [105-283 125 Prambonan lim 26830 0 16625 12 59 MW — Res. Djocjakarta. - | Randoegoenting 413) 26- 1459) 146 |[412,6/13,3/181- 193 | 39 Tandjong Tirto 510) 74 1455) 151 {42,5 — |364/ 51) 95 bo n9 en Vervora Taper [II jd 2 8 ze 2 E E a 5 E eo B bws. uit Fabrieken 58 see ae z EE 5 =d | Ls EE 2 va ee o sl S= ee Sike je | “22 TK Kedaton Pleret 600: 80 128 171 |[13,9| — | 361/ 239 | — Wonotjatoor 489| 58 | 890| 124 |13,4| — | 324/165 | — Padokan 487| 42 |4237/ 164 |13,3| — | 198) 28| 261 Bantool 440| 63 |4316| 187 |14,2| — | 86|253| 102 Barongan 317| 28 |41401) 188 |12,6| — | 185132 | — Sewoegaloor 205/ 18 11319) 147 |M2) — 81| 123 | Gondang Lipoero | 168/ 34 |1551| 204 |13,2/13,0| 96) 37| 35 Poendoeng 919 29 [128 178 13,9 — 85) 88 46 Gesiekan [ 666) 58 [1369 182 |[133| — | — | — | — Sedavoe | 348| 35 | 974) 105 |10,8| — | 142)234| 2 Rewoeloe 3057" 295 14054 P VEZT OREN DEN == 90, 215 — Demak Idjo 645| 76 .|4281| 173 [13,5| — | 292353 | — Tjebongan | 837) 47 [1143| 146 |128| — | — | — | — Beran | 361! 44 [41408 139 |42,5| — | 213) 92 56 Medarie (1381/ 59 [1365 168 |12,3/ — | 512808) 61 Sendang Pitoe | 764) 68 [41492 130 |10,9| — | 292431 | 38 Res. Kedoe. | | | KAAR Poerworedjo [1464| 75 |1258/ 151 12,0) — 1007) 454) — Remboen (2179 75 1208) 136 |11,2/ — 1597) 226 | 356 Res. Banjoemas, | Kaliredjo | 443| 53 |1093| 109 [40,0| — | 142/150 | 151 Kalibagor 1126| 97 |1478| 152 |10,3| — | 463) 505 | 158 Klampok (1502) 81 |4261/ 4145 |[11,5| — | 708| 603 | 191 Bodjong (4541\ 86 [1379 145 |10,5| — | 586] 288 | 667 Poerwokerto | 904 93 |1491| 161 |[10,8| 9,7| 380/524| — Madjenang t 288, 77 996 73 WS ek hot 48 117 Res. Semarang. Pakkies 400| 31 |4227 439 [11,3| — | 24) — | 19 Trangkil 268| 30 |41378| 4165 [12,0/12,4 | 97/124| 47 Langsee 446| 34 |1487| 138 |141,6/ — | 225/ 69 | 152 Wandyone: Modjons 4043/54 elo6Lj as ATOUAED p= We — Rendeng GOO DAS ENSOR READER nit | — Besito 458| 51 |1322! 148 |11,2| — | 351) 36| 71 Majong _ 414345)" 36° [4197 138 [14,5 184| 104 | 57 Banjoepoetih 96| 65 {1055| 442 |13,5 [14,6 | — | — | — Petjangaän | 406| 46 |[4016/ 128 |12,2| — | 276/ 9121 Kaliwoengoe | 74 754902) ASHA) — TN ed Gemoe | 449| 29 [4373/ 174 [12,6| — | 133/195 | A1 Tjepiring | 416) 25 [1088 429 (11,9 \11,4| 167) — | 249 Res. Pekalongan. | | | | | Groep Pekalongan. | | | | | | Kalimati 705| 50 | 741| 75 |104|12,2| 439) — | 266 Wonopringgo 760| 63 |4249| 142 '11,7/12,7| 606 66, 88 Sragi 548\ 43 |1330| 159 119 me 371 133 | 44 Vervora TaBer III. ° s ss. IS 2 5 les I Fabrieken 55 5 ain ze 5 7 Ë 5 Á Ee 2E oz le MER os [Seles Tirto 326) 31 1107/4106 9,6/13,0| 218, — | 108 Tjomal 880| 37 1225|\ 131 :10,7| — | 328/399 | 153 Petaroekan 843 | 59 14171) 146 [141,6 — | 642 9214109 Bandjardawa 1080| 85 1306/|/ 155 |141,9| — | 709 216 | 155 Soemberhardjo 582| 48 1470| 134 |14,5|14,5| 408/ 97| 77 Groep Tegal. | Balapoelang 627| 70 1262} 154 112,2| — | 494/120| 13 Doekoewringin 867| 96 1280} 159 [12,4| — | 380345 | 142 Pangka | 836/ 51 1278) 144 '11,2| — | 559217 | 60 Kemantran [-280| 30 1293| 450-/44,6:| 14,4 | 12 SSN Pagongan | 245) 30 1201/ 4137 |141,4/ — | 136/109 | — Adiwerna | 766| 70 1192) 149 |12,5/11,3| 546| 87 | 133 Kemanglen Goeng| 591 | 64 1071| 124 |11,6/\ — | 514j 57| 20 Kemanglen Ramb./ 29| 10 879| 100 113, — 29 — | — Djatibarang 1256| 73- 1468) 168 '44,4| — 1404/4155 =S Bandjaratma 1455|- 64 -11404| 444 [40,1 | — [793 15 HI005 Ketangg. West | 663| 39 |1242| 161 |412,9|12,6| 373| 14/2716 Res. Gheribon. | | Nieuw Tersana 162| 38 1074) 136 |12,7/12,3| 333) 14/5 Karangsoewoeng | 453| 49 | 969| 144 |11,7/13,2| 326 20107 Sindanglaoet LO per 1054 130 /12,3| — | 454 105 | 202 Soerawinangoen 744 | 52 1093| 4122 |11,2/13,4| 303) 282 | 126 Gempol 646| 72 1338| 161 [12,1 /12,3| 224307 | 115 Ardjawinangoen 524| 69 M288| 145 [11,3 — | 252} 132 | 140 Paroengdjaja | 551) 72 1399| 172 |12,3/12,4| 303196 | 52 Djatiwangi | 496| 42 1229/ 142 |11,6| — | 340 10, 146 Kadipaten 306| 19 H224| 135 |141,0| — | 431 SMM | | 37473/19337/15926 (27) EK 30 | | Djatiroto 1 O 1743| 148 | 85 — | — | — | — Soekodono |_26 4 MO5A| 409 [404 | SE Sedatie 1{ 0 [1284 - 4049}- 841403) A Peterongan 3 O 1344! 4569446 12,6) SES 3 Modjoagoeng 1 O 1572) 4159 [101 — Aj Djatie 1 O0 1429| 430 Hi == 1\ — | — Soedhono 1 0 1666\ 164 98 — | — | — 1 Kartasoera 45 5 (1130/ 120 [10,6 — 10, 35 — Manishardjo 33 2 1533 168 LAOS 23) — | 10 Kradjanredjo 1 0 14519 | A77 RRALIES 1 — | — Randoegoenting Le 0 1567| 175 [441,2/12,8 B 1 — Padokan Die 201450 139 A2 U — | Poendoeng 4 de HISOU ATD MEDE Al — Medarie ak) 1 1499) 140 |M1,7| — 8 11 — Pakkies 2 0 ne 154 pee a Wil SS 223 Vervora Tage [IL EE Ae 5 ed Fabrieken ee ee PSiiltelse Ne SE le (SEIKE S oe ei Za 2 5 = ee DS eis els Langsee 5) OsadL0 | 131 9,9 — — | — Djatibarang 7 OGMEERET 1927-0112 2 — 5 Nieuw Tersana B 0 MH333| 154 111,5 121 | — | — 2 Sindanglaoet Á 0 955 88 | 9,4 — | — 4 Ardjawinangoen 2 0 1322) 4150 |113| — 2 — | — Paroengdjaja 10 1 1542| 169 |141,0/12,5| 10| — | — 5 (28) EK 31 GIN GI 2e Langsee Ì 20 Zr AATS LL ASDLEAE DN Se MO ei) — Tandjong Modjo 156 6 [1508| 147 9,5| — Nn Rendeng 22 2 (1597) 165 103) — | — {=| — Besito 20 2 926 92 140,0) — |: En Banjoepoetih 1 1 901 | 1415 [12,7 411 | — | — | — (29) EK 40 a Pradjekan 3 0 4413| 130 | 9,2| — 3| — | — Soemberkareng 1 0 M1485/ 138 | 9,2 | — 1 | — Panggoongredjo 40 3 1492 A64 | 43,9 1155 SI paal =S Goedo 1 0.440: 436 9,2 Ne 1 Modjopanggoong 39 an to48 16081 10.9 me | Lestarie 2 0 7116 96 \12,4'13,3 1 | — 1 Kanigoro 2 0414050 4257-7108 — | — 2 Soedhono 10 FOKA CATS AAL DE td ee [00 1 Tasikmadoe 3 0 1019, 4125 112,2) — 3 — | — Kartasoera 9 1 1014, 105 103) — | — 9 | — Manishardjo 28 2 M546|\ 472 111 | — | WW — | — Kradjanredjo d 0 1265) 153 121 | — 1 — | — Kedaton Pleret SOOP EMAIL AS SE ATARI SS PAD SE Á Wonotjatoor 15 2 1297| 145 [M4,2) — | 13 — | — Padokan 6 11222) 146 114,9 ND Gondang Lipoero 3) 1 1738| 187 [10,8 /128| — | — | 3 Poendoeng. 1 0 164 94 [12,4 1} —|— Gesiekan B, O 1462! 144 [124! — | — | — | — Sedayoe 4 REPMOON KE AOGTELOON tp sr | Medarie Zep OSM 402 PP 156 LM) — 4\— | — Poerworedjo 11 ES O9E EE AEL 1408) — 5), 6 | — Tjomal 6 0 969 | 110 [M1,4| — 6 — | — Bandjaratma 2 O H448| 144 101 | — | — | — | — (30) EK 41 144 | 80 | 10 Panggoongredjo $ 0 1099| 14141 [101 /11,7 | — — Soedhono 14 1 1460| 168 |14,5\ — | — | 14 | — Medarie 1 0 945 | 130 |137| — | — | — | — Vervore Tage III. z ! ee) Be 2 5 je | E ij= 8 5 = Aantal bws. uit dij SS Bl end 5 = N Gn Fabrieken SIERRA 5 | SAS Salsa E Sf n | | (31) EK 42 | | Karanganom 18112 4366) :-136 if OO Sen (32) EK madoe | | | | | Tangarang | 15) 2 (1298) 136 105) — 3 | — | 12 Padjarakan 31,0 [4483 : 442 O5 a Maron | ij 0 [1379 454 A40 —= Sn Gending | 0 [1314 114 | 87) — | — | Panggoongredjo 33 9 10351. 4152 OET 11,0! 14 TI Pohdjedjer IE 0714207 4 430 NAM ONES 1 | — | — Dinovo 2 Ot 4175) 149 JAT ST Goedo 2111 044870 A87 444,6) =S Modjopanggoong 9 0 71062) : 128 120 SA EN Kawarassan 2 0, 14475) 21 1456; — | Sn Badas 1 0 (4258 145 [M6p—= | Mn Redjoagoeng Q O0 | 7489 86 /14,5 10,7 | Ann Redjosarie 4 0 [1244/1442 | 90 Si SE Tasikmadoe 38| 2: 41075) 4134 112,5| 025420 ORG Wonosarie 33 3 ei ADO EAS 84 er Zi SAN Ponggok 67| 416. | 979). 107 140,9 /-19,4 54 ONES Manishardjo 247 | 17. |1407) 162 | 11,5) — | 244 AO Kradjanredjo- 2 0 |1138| 157 (13,8) — 2|—|— Karanganom 8 A 4350 CALE AOB ee 8| — Wonotjatoor 974 AAS HANDS CATE ALS 9 — Sewoegaloor | 0 \1454, 105 Aars Ean Pe Gesiekan 251 2 4449) 4851430) ie Medarie Ek FS 0 /1274|: 143 HAA) ij 8 — Sendangpitoe 29 3 [1199 136 [11,4 — |! — | Al 8 Remboen 1 0 [1309 134 |10,2| — 1 | — | — Kaliredjo 44 5 787 81 110,3 — | =S Kalibagor 17 1: [1484) 4150110, == A7 Madjenang 10 3 909 69 HIS 5) 7 Trangkil 132| 415 |1503 4167 [444|42,1| 45 | 56 | 34 Rendeng 15 4: Fi 1400) 2 468 R WI95 — Besito 2|it 0 P1644 (1 466 408) — | ON Banjoepoetih 2 1 1377) 189 (13,7 109) y= Petjangaän 15 2 Ui OST U ATL AES 6 6 4 Wonopringgo 7 1, 1439710) 4524) 40,8} 14 DS 1 — Tjomal 6 OD 5) 13,5, —- 1 5 — Petaroekan 51 A 14467) 447 [40,8 Balapoelang 16 DM AZS (Ae 153 MA 9 Adiwerna 10 1, 14408) 156 144,4 44,5 | AO SRS Kemanglen Goeng) 15 2 [1088 129 | 44,9 15 nea » Ramboet| 58| 49 | 962 410 |44,4| — | 58 | — p= Vervorg TagBeL III. Fabrieken Bandjaratma Djatiwangi (33) EK betjer Wonotjatoor Kalimati Wonopringgo Tirto Soemberhardjo Kemantran ke Cr Tac Ketange. West Soerawinangoen (34) DI 46 Djatiroto Tjoekir Tjeweng Djombang Soedhono Rewoeloe Demak Ldjo Poerworedjo Kalimati Tirto Kemantran Ketangg. West Soerawinangoen (35) DI 52 Res. Besoeki. Assembagoes Pandjie Olean Wringinanom Pradjekan Tangarang Res. Pasoeroean. Groep Probolinggo. Phaiton Kandangdjatie Bagoe Seboroh Padjarakan Maron le) Je van den aanplant nd KOS eK NG ommmONvOOOoTl=SS der fabriek Pik. stand,- Rendement | Aantal bws. uit ralê ele PEEN 482 | 423 | 119 ee NEE tft ee 28 Lass 8 larie le car intsS 1 BEN IOR: En 1| 69 4 AES Rr EEE 40 22| — | 20 ik 6 Helt EES en 4 A ed Eee, 4142 —= RE LE ES 6 ike 7 BEND EE 6 RA ed MeF: 461 12{ 59 LEES 117 2502 AA \ 90| 79 EIA 33 33| 33| 46 31 | 38| 922 8 | ca 9 83 |- 38| 47 gar LA NE 59| 48 | 81 92 %| 29 129 | 43 | 35 226 Vervorg Tage III. EEE Ee Fabrieken Eadie gs 2 Esen ABE EEDE ER ol EIPe Dees) Lj IS Gending 174\ 16 \1242/ 127 |103| — | 63 1 |110 Djatiroto 4489 | 65 (1289 1432 |10,2| — | — | — | — Soekodono 490\ 27 1093) 124 [111 |) — | 51/|136/ 303 Wonoaseh 298| A41 1286) 133 |10,3| — |163 | — [135 Wonolangan 252 29 111189). ALI2E RAAM =S 6 76/170 Oemboel 253, 21 (1068) 1416 [10,9 — | 55| — [198 Soemberkareng 387 | 46 [1023 4124 |1214| — [297 | — | 90 Groep Pasoeroean. Kedawoeng 272, 28 ‘1058 122 11,5) — |159! — | 113 Winongan 62 5 994| , 961 1-96 | — |A Gayam 4140 | 48::/ 989) 400 140,4 Zi Pengkol 3 1 770 70 | 9,0 — | — | — | — Pleret 35| 3 [1062 1415 [108| — | — | — | 35 Wonoredjo JAE A7 847, 113 |13,4| — | 13 — [101 Soemberredjo 6 04 LEAO ADD q MASA 6 — | — Ardjosarie 9 2 738 81 [14,0 — | — | — | — Pandaän 61,4 HAAAG) HA3AP GAAB SS 6 — | — Soekoredjo 10 1 14149 133 [M,6\ — | — | | — Alkmaar 163 | 18 767 96 [12,6 — | 44 — [119 Sempalwadak 90 8 |41198| 456 |13,0/14,0| 46} TA S Panggoongredjo 64 A '1478) 164 [13,9/10,9| 24! 40| — Res. Soerabaja. Groep Sidhoardjo. Porrong 84| 10 |1220/ 4140 [14,5 — | — | — | 84 Tanggoelangin 128 9 4431) +129 140,8 | 11,9 | ASPE Tjandie 100| 14 |1065) 120 |4141,2/141,3 | 10} — 90 Boedoeran 182, 19 |1150/ 129 |11,2| — | — | — | 182 Sroenie 490| 52 1288) 132 [103| — | — | — | 490 Waroe 101} 10 833| 108 |[13,0{ — | 73 — | 28 Ketegan 144 9 827) 0 EK: 4 | — | 137 Krian 71 8 (1074/ “120 |112| — 9 — | 68 Balongbendo 319| 27 1153 135 [41,8 — [143 | — 176 Watoetoelis 55 5 '1337/ 152 |14,4| — | 14| — | 4 Poppoh 120\ 42 (1246: 147 |14,8| — | 13 | — | 107 Toelangan 408| 55 (1357) 174 |12,6| — [172| — | 236 Kremboong 401| 43 |1238/ 162 [13,4 | — |128| — {273 Groep Modjokerto. Sedatie 171| 24: 14144 4118 |10,3/412,8:r149p 02 Kon. Willem II 188 | 15 964) 113 [141,7 — |118| 12| 58 Ketanen 307| 29 [1181| 144 112,2 — [4140 15 | 152 Pohdjedjer 116) 416 1279) 180 |14,0) — | 79 13| 24 Dinoyo 161} 22 1194 160 '13,4| — | 78| 241 62 Tangoenan 340| 31 |1207) 157 [131 | — {167 | — (173 Brangkal 275| 24 |1341f 147 |44,0\ — [120f 58 97 VERVOLG TaBeL III. Fabrieken Bangsal Sentanenlor Perning Gempolkrep Groep Djombang. Somobito Peterongan Modjoagoeng Seloredjo Tjoekir Blimbing Tjeweng Goedo Djombang Ponen Ngelom . Kediri. Modjopanggoeng Soemberdadie Ngadiredjo Pesantren Sawah Meritjan Minggiran Menang Bogokidoel Kawarassan Tegowangi Kentjong Badas Poerwoasrie Lestari Djatie Ngandjoek „ Madioen. Redjoagoeng Kanigoro Pagottan Redjosarie Poerwodadie Soedhono ‚ Soerakarta, Modjo Tasikmadoe Wonosarie ad E zis g 6 Bs 5 Kal Aantal bws. uit s B z ONS « Ss 2 = PS 11 EeSsSlgeleg | Ss |F alas alde OBSSEISEEES ZS js [PAPERS | | | | A47| 40 [1294 468 |13,0| — |195| — | 252 208{ 20 [1449 4140 |12,2| — | 49| 33| 23 404| 43 | 998) 120 |12,0| — |127| — [277 389| 16 [4447 141 |42,6| — | 54 19| 38 302 F4 HA 154340) LAD AAO =| EN 75 258| 28 |1336| 165 |12,4/12,5| 4147 | — | 141 251} 24 |1307/ 150 |44,5| — |112| 67| 72 A01 320 Aster 1497408) Stpan Á7 329| 29 |1299| 4138 [10,6| — |183| — | 146 161| 416 |1298| 4141 |10,9| — |108| — | 53 328| 44 |[1347) 4159 [44,8| — [435] 64|129 394| 33 [1358) 4159 [44,7| — |198| 57|139 | 389, 42 [1379 166 (12,1| — |223| 40|126 83) 8 [1384 124 | 89| — | 17| A| 45 191| 16 [41423/ 140 | 9,8| — | 82| 54| 55 05E 130 PERO HAT PEG Art 257| 19 [1369 142 |10,4[12,5( 59|175| 23 89| 39 |4307) 449 |11,4|44,9| 39| — | — 309| 29 [1302 4135 |10,4| — |181/418| 10 563| 47 [1226 154 |12,6| — |402| 7154 974| 64 [1318) 164 |412,5| — |781| — [193 556| 45 [1307 157 |42,0| — 7| — | 549 666| 58 [1353 4163 |121| — [446| — | 520 907147 1243) 460 |429 |P — ASB A — 356 | 24 |1246| 136 [10,9| — |356| — | — 673| 58 [1280 140-|10,9| — |573| 51| 37 SOOUHED | EAOONT: 138 ON MED pek ii 78 1006 | 62 |1368| 155 |113| — |165|102| 739 323| 27 |[11146| 148 |13,3[12,5/139| 7|477 176| 16 |4446| 162 [40,7| — | 92| 44| 40 182| 416 [1064 133 |12,5| — | 64| 62| 56 MA3| 23 |1261| 447 |44,7|12,1|185| 76 | 152 294| 20 |4320} 163 |12,3| — |141| 16|167 1} 0 [1480/ 4145 [123 — —|—| 1 377{ 29 [1279 453 |124| — |268| — [109 43 3 [1240 474 [13,8|13,6| 32| —| M1 404| 27 [4327 168 \12,6/ — '262| 92} 50 326 | 16 [1261 4176 |13,9| — | 52/4163 | 141 303| 416 |41008| 132 |134| — | 86/157| 60 376| 37 |4359| 4160 |11,8| — | 26 oe 62 í VERVOLG TaBeL II. Bela Se: 5 cl Aantal bws. uit Fabrieken sss as Ela sl& Ie Slvalds bos RAP Sal slsEl ES le (SEKS EIC ONE LlE Kartasoera 439 | 47 [1100/ 128 [14,7| — |310:/400) 29 Tjolomadoe 375 | 35 1249 141 [11,3| —-/1704145| 60 Bangak 242 1-20 1147) 136 1/44,9| — [105 AOS Tjokrotoeloeng LAA 38. [1131/1441 112,5 | — 4-56 3231762 Ponggok 09 ‘23 833 102 [12,2/4141,6\ 37| 62| — Delangoe 845 1-74 1424) « A84 ADT 74|669| 72 Tjepper 927 | 60 [1223 144 |11,8| — |265/ 612) 50 Manishardjo 13 14577) ASSR IE 2 —l| M1 Kradjanredjo 43 | 7 [1342 166 |124| — | — | — | 43 Karanganom 194 | 26 1125) - 137 5/42,29| == ARTIS Gond. Winangoen | 293 |- 20 [1312 172 [131 | — | — |200f 93 Prambonan | 167 27 (1208) 1541 [12,5| — | 92) 75) — Res. Djocjakarta. Randoegoenting { 75 5 1257). 154 -|12,3 12,3 | -67 S| — Tandjong Tirto 123 | 18 |1097) 144 [12,5) — | 62| 45/ 46 Wonotjatoor 154 { 18 [1160/ 152 [13,4 | — | 56) 98 — Padokan 298 | 26 [1356 4179 |13,2| — | 54|2U44| — Bantool 145 | 21 [1337) 181 113,6| — | 56 | 38| 51 Barongan 359 | 32 1498, 183 |12,2| — [141 | AU8| — Sewoegaloor 143 | 13 [1169 133 |11,4| — | 32 — 114 Gondang Lipoero |145 | 29 1461) 195 \13,3!'12,9| 29! 75} 41 Poendoeng 14371. 4817} 47.105 14357 17 | 67| 53 Gesiekan 89 8 1382 196 [142 — | — | — | — Sedayoe 164 | 17 898| 100 |111 | — | 94} 67) 3 Rewoeloe 580 | 55 |1007, 41417 [41,7) — |336 | 244| — Demak Ldjo 97 \ 11 [41257 177 144,0) — | 40 l45dj SS Tjebongan 255 | 14 [1210 161 [133 — | — | =| — Beran 104 | 413 [4141413 146 |13,2! — | 48} 561 == Medarie 170 71:441240 1455: 142,8 | =| 121 OON Sendang Pitoe 142 | 10 [41086 126 |11,6| — | — | 94) 18 Res. Kedoe. Poerworedjo 28 1:-}1390| 1438/9911 —.| 23 5 — Remboen 143 5 [1291 143 |11,1| — | 52| 43) 48 Res. Banjoemas. | Kaliredjo 127 1 45 395, 100 |10,7{ — | — | 30} 97 Madjenang 30 8 [1099 89 | 81 — | — 4 29 Res. Semarang. Pakkies 113 9 [1288 152 [11,8| — | 84| — | 29 Langsee 132 0 [1214 154 12,6/ — | 63| 69! — Tandjong Modjo ‘276 | 13 [1522 172 44,0| — | — | —| — Rendeng 225 20 (1357, 160 (118| — | — | — | — Besito 12 1 [4074/ 124 (3) — | 12) — | — Majong 12 1 [1069/ 130 |12,2| — 5| — jl Banjoepoetih 8 5 969) 136 |14,0/11,0| — | — | — VErvora Tagen III. S= | SET EE Fabrieken zeiss MS” 8 Ee Petjangaän 83 9 Kaliwoengoe 95 oe Gemoe 20 1 Res. Pekalongan. Groep Pekalongan. Kalimati 10 1 Sragi 32 p) Tirto 57 5 Petaroekan 214} 15 Soemberhardjo 344 | 29 Groep Tegal. Pangka 156 8 Kemantran 45 5 Pagongan 245 | 30 Adiwerna 43 4 Kemanglen Goeng | 70 8 Kemanglen Ramb./ 205 | 68 Djatibarang 102 6 Bandjaratma DIZ 17 Ketangg. West 335 | 20 Res. Gheribon. Nieuw Tersana 60 3 Karangsoewoeng 161 | 18 Sindanglaoet 89 5 Soerawinangoen Ah 3 Gempol 123 | 14 Ardjawinangoen 9% 13 Paroengdjaja F1 t10 Djatiwangi 184 16 Kadipaten 389 | 24 (36) DI SS Wonoredjo 8 1 Alkmaar 2 0 Kebonagoeng 40 3 Kon. Willem II 15 1 (37) 90 F Pandjie 66 3 Pradjekan 49 5 Tangarang 20 2 Bagoe 6 1 Padjarakan 27 3 Maron 35 4 riet per br. bw Pik. zz 5 Z Aantal bws. uit Dm (SS ERS: 2388 Le EES EPE EE EE A ke A oe 132:|42,7 | — |-50| '8| 25 168 |14,0| — | 44 — | 51 143 13,6 — 1 — 13 LAG L AA AN te 40 154 |12,5|-— | 419 — | 13 1419 -/10,4|12,8/,,39/- 3 45 146 1123| — | A2 — | 172 136, 411,8 44,51: 2420 401 St 146. |14,5| — | 15/ 30 91 143 |13,0/10,5| 39 — 6 135 112,6), — 1-434| 65 46 160 |413,8/10,8| — | 22 A 129 ALO Se ON al - 4113 |42,4| — | 94} 404| 40 173 (12,1| — | 29 — | 73 134 [10,7t — | 57| — | 240 151 [13,2/11,8) 135) 123) 77 19341450 41,7 10525130 — 115 |[12,9/13,6| — | — | 161 1281443 je PA 1717 113 |12,0/14,4| 28 — | 16 16051429 AA Bir GS 164 |12,2| — | -16/ 39 A 167 |12,7/11,8| 63| 40 16 139 |M4,7) — 9 — | 175 139 |12,0| — | 243| — | 146 12771/7111/12318 81 [12,6/126! 8 — | — 50 |116|13,4| A — | — 139 |4121| — | 23 17) — 109. [10,7 | — |. 15/.— | — 48|- AT) ROD Oe — AE 159 |103| — 1| 15) 33 134 [11,0 — | — | — | 20 70 | 9,5| — 6} — | — MOE, 11,0) AIR E 135 [40,9 — 3 — | 32 Vervore Tagen IL. sl 4 Q bnn El 1 . geliSEEEENE Es) 2 rl Fabrieken ESS. EIS Bes ne dor AS Salm elgEEl ES lee ISERKEIES BST Atm Er Se EI Gending RBO 711039) 12411120} SISA Wonoaseh 17 91246) 124 99| — | 17[ — | — Soemberkareng 35 4 [1405/ 114 |103| — | 35| — | — Wonoredjo 12) 2 | 888) 445 |43,0/12,8: 12 Sn Soemberredjo Á 0 650 68 |10,5/11,8 4 | — Ardjosarie 9 2 193) 82 10,3 — | =| Pandaän 400-f* 44 414038) 149 JAAP SN SN Soekoredjo F0 48 905) 104 VMR SES Alkmaar Wi 5 | 809 A [M3| — 1 |= 46 Kebonagoeng 15 1 [1448 174 [12,0 — | 15 — | — Pangoongredjo 339| 23 |1290) 160 |[12,4/40,3/254|, 85) == Tanggoelangin 22 1 904| 92 [10,2/13,7 2 — | 20 Sedatie 104| 15 |1437) 4118 |10,4/128| 45 | — | 59 Kon. Willem II 104116 893/ 100 (11,2, — 105 | — | 86 Ketanen | 2 [1348 139 |[103| — | — | — | —= Pohdjedjer 28 4 (1082) 134 [124| — 8| 120 Tangoenan 8 1 '1267/ 153 |121 | — | — | — 8 Bangsal 45 4 \1370/ 159 [M,6) — | — | — | 45 Perning 23 2 753 80 110,6/ — | — | — | 23 Gempolkrep 36 1 {14179 130 [141,0 — Tjee l Somobito 1691 s A7 ADF ASD AL 49! — (120 Peterongan 52 6 [1169/ 138 |11,8/131 | — | — | 52 Modjoagoeng 19 214564 445 14057 19 | — | — Seloredjo 19 1 989 107 (10,4 — — | 19 Tjoekir 5 0 14186, 124 |10,5| — 5 — | — Ngelom 22 2 4444 1440 10,2 — | — | 22 Lestarie 105 914052). 434.112,4 19:01 405: ISN Ngandjoek 2381 21 11450) 425 10,9) u 144 | GARDE Redjoagoeng 116 7 |1244| 139 [11,5 /13,0| — | — | 116 Kanigoro 273 | 19 |1216/ 146 |12,0| — | 67 | — | 206 Pagottan 222| 14 1097) 132 12,0 — | 64| — [158 Poerwodadie 26 214358 4172 [12,7 13,9) — | Zrna6 Soedhono 16 1 1298! 140 !'108| — | —= ies | 16 Modjo 289| 415 |1351) 157 |11,6| — | 391448 | 132 Wonosarie 103| 410 4210) 424403 | =| 45 ZNINDS Bangak 71 7 869| 90 |10,4| — | 59} 10) 2 Tjokrotoeloeng 110 9 995 -134 113,5 | — | 56 51 3 Ponggok 36 8 868| 97 [14,2/12,0| 28 Sr Tjepper 24 1512106 85 de Al — | — Manishardjo 59 4 [1493 152 [10,2| — 6| 45 8 Kradjanredjo 36 5 [1347) 158 [11,8/ — | — | — | 36 Gond. Winangoen | 378| 26 [14182 4153 |[13,0| — | — | — [378 Prambonan 49 8 1368) 164 |12,0| — | 33| 416| — Randoegoenting 139 9 976 128 |13,1/11,8/ 857 39 a VervorG TaserL III. (38) Fabrieken Tandjoeng Tirto Wonotjatoor Padokan Barongan Gond. Lipoero Poendoeng Gesiekan Sedavoe Rewoeloe Demak Idjo Beran Medarie Sendang Pitoe Pakkies Langsee Tandjong Modjo Besito Majong Banjoepoetih Petjangaän \Wonopringgo Sragi Tirto Tjomal Petaroekan Bandjardawa Soemberhardjo Kemantran Adiwerna Ketangg. West Nieuw Tersana Singdanglaoet Soerawinangoen Gempol Ardjawinangoen Paroengdjaja Djatiwangi Kadipaten Tjep. 24 Assembagoes Pandjie Olean Wringin Anom 9% van den aanplant der fabriek _e es Tt ARO OOILND A ODIO LO OP EOLN OO OU ID HD U m O Ul En LO HO KD bee ND) [9 Mer) Om per br. bw. 132 TAK ven A Ne == lkr 433| — En en A — | 18 46 21 —— == Í en ne EN PAN EP er PON en Lr OEE Shi HIB ed ee zt Or 7 16 me ld ee SE — | 55l — | 12 se AOL 79 409 rp ES | Bed == 59 2 Bj 43,0 rb ABN — Sh == FRANKE — | 73 284| 98 LO OE 9 ee sl 96 4 ee IA De 10,9, _— EE LLN BA — A Ge KANE SE | 99 en 2 10} 52 VGP oe 4 12,2 Apt) — ne gl 43 12,9| 25 31 — dd 2| 163) 147 — 1434 ZEI 4G 21721392/2495 En RN SEE ZN A | 44 99 8 VeERrvoLG TaBeL III. Pen! ne ! S= verle EID | SS | Aantal bws. uit 40 se ee Ee Fabrieken SIS me. Zeo Bee IT EENS ES EE BS ie =| En. On Ee a Ee ES Ee | Pradjekan | 8-4 19970 119-|12,3) — | = 8| — Bagoe 93 VAi 020) 102 [AAA | — 1 OSE Padjarakan BA 0 153 78 110,3 | — Al |= Soekodono 6 0 | 524 58 (11,0 — | — 6| — Wonolangan 17 2 (1232 128 104 — | — | — | — Oemboel 983 | 32 41099 114 |10,4| — [21 /102| — Porrong SE) 993 115 11,5) — 31 50 Tanggoelangin 40. 3 [1078 114 |10,6/13,0| 38| — 2 Tjandie 12 2 903/ 109 |12,0'12,6| 12! — | — Waroe 23 2 830 102 |12,2| — | M1| 12| — Balongbendo 9 4: 14094) 42051440 6 3 Watoetoelis 67 |- 7 11466 4125140,7 | — | 36 peton nis Poppoh 38 4 [1232 146 |M18| — 4| — | 34 Kremboong 40 4 11077/ 1834 (12,5) — | 40| — | — Sedatie 46e 24E AOS EO 43 6 —- Perning 207 | 22 |1003)- 4125 |424| — | 63 |1AAI SS Somobito 4 0 14504) 194 [12,9| — Á — Tjeweng 23 3 [1235/ 191 123) — | | — | — Pesantren sawah Tj * 4404209) A17 | OT == 1 — Lestarie 34 3 [1005{/ 139 |13,9/12,5| 34| — | — Ngandjoek 8 4 146 13714128 1 — 7 Madjenang 2de AIT BR NBAT kl BT — | — Tjepiring 3 0 [1168/ 132 11,8 12,0| — 3| — Petaroekan 6| - 0 | 703|- 451 412,4 | — 6 Kadipaten 16e se 879 100 |113| — | 2 14 | | 692 | 396 | 133 (39) SW 1 | | | Pradjekan Bih Ale A 443: HO AS 6 — | — Kebonagoeng 61-50} 4509, 120 | 14Da) A BT Sem palwadak 1440) -40,.44310) 4644 1901410 OI | 120 | 57| — (40) SW 3 | | | EE Soekowidi 1428 A 951 76 | 8,0) — | — | | — Pandjie (225 | 14 |1408| 4146 110,4) — | 12) — [213 Olean 246 2 |1063/ 103 | 9,7 — | — | — | 16 Wringin Anom | 81 6-5 1339 “440 (40,5) — ARE Pradjekan (ease B [A47 442 P07| — olsan Tangarang | 262|-. 26 [1106 1418 10,7) — |140| 55| 97 Phaiton LeD8 24214047) 407 140,3) SGEE Kandangdjatie 32 4 [1023/ 95 | 93 — 7| — | 25 Bagoe 10 1 905, 104 |[11,5| — 3 \ — d Seboroh 2 0 900/ -102 [11,3 —= 2 — | — Maron | Ba| 7 '|4274) v444 |413| — ol -24l 6 9 BE RE Itek. Bl |: [Aantal bws uit ee Scan [ED [8 | e. : = 2 a Ss 208 Kk: Ll & | ò % ! | Fabrieken SSlses .5|eg | & [=8lr ld elie Bal sal, sBs lo IESIEÊISE eSjEojdES | oe [SSESIEA Gending 2 0 1343) 135 [101 | — | — | —| 2 Djatiroto 24 0 |1479| 141 9,5 — | — || — Soekodono 383 | 21 [1188 116 | 9,7| — 30 / 167 | 186 Wonoaseh 1 Or 1451 92 [10,0 — Wi — Oemboel 30 3 [1049| 107 [10,2 — | — | — | 30 Kedawoeng 12 1 [1064/ 1413 -/10,6| — 12 — Winongan 144 | AM1 925 91 9,8 — [219 — | 15 Pengkol 31 6 746 11 1104) — | — | — |= Pleret 199-477. [4056443 KLOS} == 13 — (186 Wonoredjo 33 5 640 84 [131 { — | 19| — | 14 Ardjasarie 3 1 859 93 108 — | — | — | — Pandaän 22 3 968 |t 147 [42,4 |44,9 | 48 Á Soekoredjo 66 6 959 | 109 [MB — | — | — | — Alkmaar 47 5 Bi 92 111,9 — | — | — | 47 Kebonagoeng 38 3 698 87 [12,4| — 38 | — | — Sempalwadak 152} "44 (4470 453 14350 p44,5 | 75: | Ali) — Panggoongredjo 99 7 \1052| 142 |13,5/12,7| 64| 35| — Tanggoelangin 183 | 12 [1098 119 |[10,8/128[ 94| 10| 79 Kremboong 15 1 4064 |= 129 124 —= | — 15 Sedatie 15 2 114149 120 [10,5/14,0| 2} — | 13 Kon. Willem II 63 5 919| 105 [14,4| — | 33| — | 30 Ketanen 444 OUDE SON Oe Oh NE 59 5| 47 Pohdjedjer 2 0 (1433) 200 [13,9 — 2 —|— Tangoenan 6 OSE NO OERS 6| — | — Bangsal 24 24E A5OT PAL OD p= Kit 41 Gempolkrep ot 2 1038) 134 [12,9 — | — | — | 54 Somobito 70 71406 |" 135 (42,Af == 30 | 40 Peterongan 25 3 [1231) 143 |11,6/12,4| — | — | ‘25 Modjoagoeng 10 4 N43 142. |408) — AO] == — Blimbing 8 0 [1309/ 129 | 98 — | — | — | — Tjeweng 5 1 788 87 11,0, — 5 — | — Djombang 128 | 14 [1329|) 150 |113| — | 68| — 0 Ponen 193 } 20 [1334| 129 | 9,7| — [145 — | 78 Ngelom sk 314302 fe 427198 34| — | — Menang 65 5 [1470/ 125 |10,7/ — | 65| — | — Kentjong | 0 !1230| 118 | 9,6| — 1 — | — Badas 93 | 10 |1160/| 126 [109| — | — | — | — Lestari 25 Date FORT 191320 13 | 12,5 3 | — | 20 Ngandjoek 13 dn FEORO 120 A1,9 | — 13 — | — Redjoagoeng Abed 71456 130. | 11,2/ 13,2 144: 15 LIF Kanigoro 453 40. r1322|' 464 |12,2| — (23) —:|130 Pagottan 1 0 923| 141 [12,0 — | —= | — 1 Redjosarie 3 0 14236, 14141 [11,4 — |= [=| — Poerwodadie 8 Oner EN7 9 135: 12,1 | 13,0 — | — 8 VERvorG TagBeL [II 234 VERVOLG TaBeL II. | eg 8 zÀ E ls E 22 E Ee 7 Aantal bwa oi Fabrieken AEN EIS | 8 IP Strat lts Ass EN EE o le Zin OS etlE derd je Sese Soedhono 14 4 1169, 142 [122| — | — 8 6 Modjo [1259 413 #4357) 174 (42,8) — 37| 102 120 Tasikmadoe [| 44) 1 | 920) 149 |13,0| — |— || MI Wonosarie 22| 2 |1293/ 137 |10,6) — | — | WW — Tjolomadoe | 43 74053) 427 PAAL — 24) 20 — Bangak | _2| O0 [1066 128 |12,0| — | — |— 2 Tjokrotoeloeng oÁ 5 [1430/ 136 |12,0| — 12 39 3 Manishardjo 145 jen A 4525) 1463 LOT) == Tandjong Tirto | 14 2 |1159' 133 |441,0! — | — 14) — Padokan (OEI 40) 833 113 |13,5| — U — | — Barongan 1-46 4.1 142331 :152: 1123: — 5, Ml — Gesiekan 38| 3 [4451/ 147 [4128 — | —|l |= Sedavoe 118} 12 856| 91 110,7 — 52 /Objre d Klampok [2 0 (1350) 4142 1405) — | ilt 2 Bodjong Nar Ope} 789/ 100 126) — | — | — 1 Pakkies 56) 4 |1316/ 148 [11,2 MI — 9 Trangkil 26-131 4802 1159: 12 2128 6 — 20 Langsee 193) 15 [14198 143 [11,9 125/ — | 68 Tandjong Modjo 161 | 8 11462 154 (4103) — |= Rendeng 9018 1d AEBE 2430P 41,2 — Le Besito 15| 2 |1426' 4128 |42,0| — A — | MM Kalimati 6 0 506 50 99/1333 | — | — 6 Wonopringgo 28| 2 1114, 128 [11,4/128) — | — 28 Tirto D'Ninfl) 741 11 (10,4/12,9| — — 5 Tjomal | 46| 2 [1001 4145 |14,5| — 12) 22 12 Soemberhardjo 14416 O [1246 153 [12,6[114| — | — | 6 Pangka 22 4 |1088/ 117 [108 — | — 22) — …_ Kemantran 15 3 [1133 146 |129/125| — | — 15 Kemanglen Ramb. 2 791 98 [12,4 1 — | Bandjaratma 227\ 13 11276/ 4133 [10,5 — 25) — | 202 Ketangg. West 11 1 [1264 4154 1122/4127) — | — | — Nieuw Tersana 9 0 /1030/ 134 |13,0/122| — | — 9 Soerawinangoen 30 2 \1035/ 1418 [11,4/13,8! — | — , 30 | 1722) 7385/2320 (41) SW 5a | Kebonagoeng re 0 1039) 135 112,0 — | — U — Sem palwadak 25 2 [1028 123 (119/125) 5} 2 5 5| 22 — (42) SW 16 | Kebonagoeng 5) 0 \1124/ 133 |11,8 3 2 — Sempalwadak 28 3 (1810) 147 [11,2/12,2/| — | 28) — Poerworedjo 20 d „4886 479 | 12,9 47 3 — | 20| 33 — 235 VeRrvoLG TaBeL HI. | » . | | | | Í | ee E z E z Ee E 2 5 5 3 d Aantal bws. uit Fabrieken 5 3 REN 5 5 ET Ee =: 2 id E sis HEEE EME (43) SW 70 Ketanen 1 0 918| 102 11,2 — 1 | — | — (44) SW 111 Pradjekan 5 4 «p1368) 451 |11,0| — 2 — 3 Djatiroto 15 0 [147 137 | 97| — |= |= | — Wonoredjo 66 | 10 463) 403 13,9". — teh 64 Pandaän ONE 0 SOE AOR EE 1 | — Soekoredjo ASS 1 913) 114 '125) — | — | — | — Alkmaar 79 9 746) 92 |123| — 4| — | 75 Kebonagoeng 1270. (24223 PAMA) + 138 142,0 213 | 57 Sem palwadak [254 | 23 |1256/ 157 |12,5/12,3/197| 54/| — Panggoongredjo |287{/ 20 |1223) 441 |14,5/12,6/213| 74| — Koning Will. IL | 41 3 gen AEL TLG 17 | — | 4 Ketanen 76 7 103Ar 438 14257 AO Md 6 Pohdjedjer 6 4 (1439) 455-137 — 6 Bangsal | 35 3 |1150/ 155 [13,4 — 6| — | 29 Gempolkrep 2 0 664) 95 [142 — | — | — 2 Somobito 1 0 982) 123 125| — 1 | — | — Tjeweng 2 0 [1416 156 [141,0 — 2 — | — Djombang 11 4 [1264 146 |141,5| — | M| — | — Badas 9 4 FKM MAT LOA =S dS Redjosarie 2 0 1122) 123 |109| — 2 — | — Poerwodadie 1 O5 ESAT 279 ESES pt Bangak 92 9 (1093 428 1447 — | DA 37 2 Gesiekan ARAS. 0 p4046r- 125, 423) PE Sedayoe Á 0 11044) 446 ALAS =p Sendang Pitoe 9 1 [1077 126 [11,7! —— 9 — | — Poerworedjo 21 ALE Ne ADA == Hf IO [ Kalimati 15 1 484| 49 |10,2/132| — | — | 15 Wonopringgo 17 4 opsta 127 vPAA,3 | AAA rel Î7 Tirto 6 UMO DEES 97430 br 6 Soemberhardjo 18 FATA TORU TLS ALI ) Kemanglen Goeng 8 4 [1061 132 |[12,5| — 8| — | — Bandjaratma 3 Hat AOLi SDR AA — bere Kentangg. West 7 OEE AD AE LELO LSD brer lane Soerawinangoen |. 68 5 |4050/ 148 (113 /14,6| — | — | 68 | | [817 | 249 | 328 (45) SW. 425 | | | | Pradjekan (er F467OP 2057 112,3 |. — | Ahin Sempalwadak 72 ORNE 157 1, 1,3 | zl 712 — | | | 1| 72| — (46) SW 499 | | | Sem palwadak D4 5e \1237p 161 | 13,1 [11,5 [-32/ 22 — | pe VervorG TagBeL HI sz EL 35 E ak: 8 ok Aantal bws. uit B 5 ie Aa nk ® Bels Fabrieken E E 5 a NER 7 Û 2 ps 14 EE 2 oz Tessa) SIS [PESEÊS (47) SW 772 Pradjekan 9 O 41480 142 9,6 — — 1 Bagoe 9 0 745| 93 [12,5 — ZA Sempalwadak DE 9 4216) 157 112,9/11,3) == ZENE Peterongan 14 4 14095) :4385442,6 44,7.) SARS 8 Poerworedjo 2 0 14643). 464, 140,0) — | —ú A (48) SW 1055 Ajo Sem palwadak 38 8 1021 „135 13,2) 11,0 28) AOM (49) SW 1114 Redjosarie 12 de; 4045 CAOSE EO ij — — 5 Kedaton Pleret 1 O0 [1248 157 [12,6 — | — 1 | — Gesiekan 3 0 |41344) 471 (127) == |= js Beran 19 2 71059 439 143,2 — 142 == (50) SW 1381 ; 14 | LAN Sempalwadak 16 4 r4409) 4145 13,4/40,0) 2) AA (51) SW 1483 Sem palwadak 2 0 [4205| 4144 141,9 10,4 — 2l— (52) 719 Carp | | Ketange. West 11 1 14448) 149! 10,3} 41,9 SEN (53) GZA Sroenie 6 4 OO EAT 9,2, — 6 AE (54) Pwd 14 Poerwodadie 18 4 « 14420) 4240 44,71 44,6) 13 TENEN (55) Pwd 38 Poerwodadie 40 2 [1299 125 | 9,6/14,0| 24 | — | 16 (56) Pk 1 | Pradjekan 2 0 17418) 4176 [102 — | — On Kanigoro 27 2 1596, 155 | 9,7) — | 138} — | 14 Tasikmadoe 9 0 =/4493| "126 141061 == |= Zia Wonosarie 3 0 128 67 02 — gels Randoegoenting / 0 AOT BAO 2 AA ON ADA NE Petjangaän BA) 6 1959! 9) 95 NE Soemberhardjo 1 0 (1180) 120 |10,2/12,8| — IN == Pangka 508 |. 31 (1595. 138 | 8,6) — 1303, 20095 Kemantran 2 | 0 1374 425 944356 On Kemanglen Goeng 121 13 1270 109 8,6 13,0 81 40 | — Bandjaratma Di 2 1915\ 145 1,6 — —= Ee ge Nieuw Tersana 3 0 1437) 2420. MEEO OND 3 ze Karangsoewoeng 2 0 4de O9 AO En 2 en Sindanglaoet el 0 934 06 AOS ne | 404 276 | 43 VervorG Taper III. 884 A: Aantal bws. uit o ig et Si | rd 5 = ak BEI ds ek 5 ! Fabrieken zis àl an rn be ae EH El 5 EEE | | | (57) Pk 1 Groen _ | | Pangka ie 140 — | 12 | — | — Í hmmm tn (58) Krebet 6 Ketanen | s M ua 1 — | — (59) RG 667 | | Gending ie 25 167 5 — | — Toelangan hr 2 155 — 2 Sedatie ek 101 — 1 — Kanigoro EEN 189 2 —- | — Wonosarie 3 123 3 | — | — Manishardjo 7 156 1 | 6 | — Randoegoenting 50 190 22 | 28 | — _ Medarie Ee: 205 le u Sendang Pitoe Kel 186 — dp Bandjaratma fl s1 ME ET En | BEE (60) Soedhono S19 — Soedhono | 14 | 130 — 5 | 9 | — | | (61) Soedhono 1034 Soedhono [120 138 GEUR ARS | (62) Hawaii 109 | Djatiroto 40 119) 7,4) En een (63) Zwart Cheribon | | Koning Willem II, 81 105 ATA MOE Kanigoro 9 | 141 == | — | 9 Pagottan 152 119 ir [192 Soedhono 13 | 120 hie | 10 (64) Batjan | ed Pradjekan OE: ON 145 9 | — | 2 Sem palwadak 98 151 82 | 16 | — Ee À 91,16 | 2 (65) Wit Manilla - Kadipaten Hi) 102 — 5) (66) Rood DNG | Ardjosarie 5 73 | ld — Pandaän 4 113 | EL nl Meen (67) Rood Ceram | tn EE Djatiroto 4 | 123 |10,6, — | — | Í Î Vervore TagBer III. 238 eg zi 5 E E Fabrieken 2 2 5 ES SS En SE (68) Diversen Tangarang 9 1 Diverse POJ-soorten Kandangdjatie 1 0 POJ-soort Padjarakan 2 0 | Diversen Gending 25 ij 2 Proeftuinen Djatiroto 41 1 ) Soekodono 7 0 Bolang 1 Soemberkareng 1 0 Diversen Winongan 16 d Diverse POJ-soorten Kebonagoeng 43 | 4 Diversen Panggoongredjo el BRE DJ Diverse POJ-soorten Porrong 1 0 Porrong-zaailingen Sroenie 13 1 Proeftuinen Waroe Lo 0 Diverse POJ-soorten Krian 16 p) Krian-soorten Balongbendo 37 3 Balongbendo-soorten Toelangan Lik es | Diversen Kremboong 5 1 D) Sedatie 1 0 Sedatie-soorten Dinoyo 1 0 Proeftuinen Sentanenlor 1 0 Diverse POJ-soorten Perning 5 OE D DRO HD D.V. 84 Modjoagoeng 3 0 Diversen Seloredjo 2 0 Diverse POJ-soorten Tjoekir zhe Wen Tjoekir-soorten Ngelom 4 | 0 2696 POJ Garoem 2 0 Garoem Î Modjopanggoong aM hiene M.P. 3 Soemberdadie 19 1 Proeftuinen Ngadiredjo | 2 1 | _ Diversen Pogokidoel hg 6 Bogokidoel-zaailingen Kawarassan a 2 Proeftuinen Kentjong 20 An 22 Ze snit Poerwoasrie 86 | 5 Gemengd gesneden Lestarie Dal er 0 | ME Kanigoro 4 O0 | __ Proeftuinen Pagottan zei KN | Diversen Poerwodadie A hae 0 Poerwodadie-zaailingen Soedhono 8 1 Soedhono-zaailingen Tasikmadoe 1 0 Proeftuinen Wonosarie 19 2 Diversen Manishardjo 3 0 ) Kradjanredjo 1 0 D) Prambonan Á 1 D) „Vervora Tage [II EREN: Fabrieken zz SAS OS 5 | en“ | | | Randoegoenting | 7 0 Diversen Gondang Lipoero | 28 6 | __ Proeftuinen en Gondang Lipoero-soorten Gesiekan ie | 1 | _ Diversen Demak Idjo 2) 0 ) Tjebongan UE Hitt Bibittuinen Medarie DOET HES 2078 POJ Sendang Pitoe | 2\ O0 | Medarie 44 Poerworedjo 15 1 \ Diversen Kaliredjo 1 0 D) Klampok MES 0 Diverse POJ-soorten en zaailingen Poerwokerto a i0 Opkoopriet Pakkies | 33 | 3 Zaadrietsoort Langsee bir te 0 EK 536 Rendeng | _ 6{ 41 | Proeftuinen Petjangaän 8| 41 | 2696 POJ Kalimati 1| OO | 2552 POJ Sragi E Ie 13050 IA73A BOE Tjomal hen UE Proeftuinen en zaadrietsoorten Bandjardawa 1 0 D. V. 85 Soemberhardjo 26 2 Soemberhardjo-soorten Balapoelang 2 0 Diversen Pangka 101 6 D) Kemantran 2 0 | Soemberhardjo-soorten Bandjaratma 1 0 | Bandjaratma-soorten Ketangg. West 1{ O0 | Diverse POJ-soorten Nieuw Tersana | 4 0 D) D) D) Kadipaten 3 0 Diversen 240 Tabel IV. Samenvatting van de cijfers van tabel III in dezelfde volgorde der rietsoorten. Skell EES Eid (Een SEIEBSESIS EI 8 Belse Rietsoorten Ep EN De Pii IE ® „8888886 COheS SEE 8 jo DSA, 1) “223 B 491.170 {4405/ 130 114,8 13,2 | 33 VOR 2) 243 >» 35184| 17 |4205| 416 | 9,6/13,8| 22| 412/ 66 3) |_ 94{ O0 |1018| 109 [40,7/12,7| M| —\ 89 4) 379 » 7i!0 914) 120' |43,2| — | 100 5) 100 POJ | 8082/ 4 |4090{ 126 [11,6/44,2| 64) 24} 42 6) 139 » AP 00|4058| 432 [42,5 | — 400) SNES zb Meo Ce Hone 371| 1/, | 923| 94 |10,2|142| 82) 18) — 8) 8% » 6 0: |1378| 433 | 9,6 42,9 | AEN 9) 979 »y 153, 0 836| 88! |40,5| 8,7| Str SMD 10) 1228 » 144| O |4087/ 100 | 9,2| 9,5/100| — 411) 41335--» 81-140: 14075) 44571107) — | 400 12) A31) 14| 0 604| “74, 144,8) 7,9) 100 SAINEE 13) 1449 » 34| O0 |[4060| 140 |10,4/42,6 | 100) =| == 14) 1499 »y 1264} 1/, | 998) 102 |10,2/13,8| 73| VW 5 15) 4507FEp 629 1/, |1050' 95 | 9,0/13,5| 40| 28 32 de 1541 » 308}, 1/4. |1059| 113, f10,7/13,5| 21 2TMDE 17) 2319 » 67) 0 988| 99 [10,0|13,4| | —| 5 18) 2708 » 27|10./ |4469/ 192! | 7D) — A00 19) 2714 » 83890): 13/, |1400} 4122, |44,1 | 42,5 | 49} 164520 20) 2725 » 3156 14/5 4442) 422) 144,0 | 12,8 | 20 MSO En DA) 2727 > Aij O0 [4245 447) 199,6 | 13,0) 47) ATO 22) 2153 » 2100 [1346 A44! 140,0) — ODE REEK. A 604}. 1/, 4035) 144, 144,0 | 12,64) 57 | SGI 24) EK 2 113266) 61/, |1378| 134 | 9,7/12,8| 37) 4} 22 25) EK 6 71 O [1438 MAAL 7,9) JOO 26) EK 28 81386) 391/, |1261| 144 [14,4/11,7| 54| 27| 22 27) EK 30 172| O [1288 140’ [10,9 |412,4| 40| 45| 45 28) EK 31 199| O0 |4427) 142 |40,0/444 400} pen 29) EK 40 275) 4, |1358| 158 |44,6 41,7 61 SS 30) EK 41 16| O_ |4405| 162 |44,5 44,7) Si AODIESS 518 EK 42 18) 0 11366 136 | 99) | A EK Madoe 1091| 1/5 1220) 140 [44,5/12,0) 47| My 42 33) EK Betjer 400} 0 944) 105 |141|12,9| — | 41{ 99 34) DI 46 140| O0 |4497/- 437 |44,4/124 | 39) 40E oe DI 52 38600| 183/, 1229) 144 |44,7/12,1| 40| 22| 38 36) DI 88 65) O0 [1037 122 144,8112,8 | TA MAN 37) 90 F 6590) 31/, |1446) 132 [14,5|12,0| 36) 23 58) Tjep. 24 41242) Af, (1077) 124 144,219,8 STINS 39) SW 1 177| 0 |4372) 447 [40,7/11,6| 68! 32| — 40) SW 3 5299) 21/, (1156) 129 |11,2|12,5| 36| 15| 49 ak SW _5a 27) O0 |4029| 123 |12,0/12,5| 419| 84| — 42) SW 16 53 O |4321/ 158 [12,0/12,9| 38 ON 5) SW 70 1| O0 | 948 102 |112| — | 100) — | — VervoLG Taper IV. EEE EME Fabrieken Eg SES 7 Ge 3 =SlSAS ss 5 ape pep pes 44) SW 114 He 3/, 1118) 134 |12,0/128/| 59| 17| 24 45) SW 425 13 OER ZO 138. LATA 113 1 p«9 -— 46) SW 499 o4 O 1237) 161 |13,1/141,5| 59| M| — 41) SW 772 40 0 1494 148 [12,4/14 4) 4041-6327 48) SW 1055 38 0 1021/ 135 |13,2|/141,0| 74) 26) — 49) SW 1114 BH) O (1073/ 132 [123 — kA\ Ay 45 50) SW 1381 16 O 1109 145 |131/10,9| 13| 87) — 51) SW 1483 2 0 1205, 144 |11,9/10,4| — 100 — 52) 719 Carp 11 0 1148 119 '103/11,9| — | — | — 53) GZA 6 OP Ee 4: 9,2| — [100/ — | — 54) Pwd 14 13 0 1420 124 |14,7/14,6/| 100} — | — 55) Pwd 38 40 Oo 129917" 425 9,6/14,0[ 60 — 40 56) Pk 1 164 | Af, 1491| 4130 | 8,7/13,0| 56 38 6 57) Pk 1 groen 12, 0 1220 140 |411,5/| — 100) —=/ — 58) Krebet 6 1 Om EES Ale 470 ie 057 100 — | — 59) RG 667 15 O 1566| 4180 1141,5111,7| 44| 53 3 60) Soedh. 819 14 04474 4300 LOS 36| 64| — 61) Soedh. 1034 120 Or ta0pe 458 NAA PEE 51 49) — 62) Hawai 109 10 0 1625 119 TA — |l — 63) Zwart Cheribon 255 Oss {003 A45 A45 7 |>93 64) Batjan 109| 0 [1253/ 450 |12,0|14,6| 83 415\ 2 65) Wit Manila ij 0 928” 103-109 S= 100 66) Rood DNG 9 0 [8416 94-|41,2| 40,8 | 100} —= |= 67) Rood Ceram 4 0 1156, 123 [10,6 — | — | — | — 68) Diversen 856 1 | — a | — | — | Totaal 906957| — (1228 135 [11,0 123 | 492 | 25| 33 nf Lr / s Ì t A hl , m 1 Î ARA EL | Wk REE A Al | ke ' pe Ly OREN Î | | { Í 8 / Î | jie JE ras 5 4 … ee } | | ; LN : ' j Ë . f ï 4 ' Î t VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-indië Gd MEDEDEELINGEN VAN HET | PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE. EER m JAARGANG 1923, No. 6. EINDSTATEN DER MOLEN- EN BRAND- STOFCONTROLE 1922 N. V, BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v/h H. VAN INGEN — SOERABAJA. Be zene - ee LL MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE. Jaargang 1923, No. 6. MOLENCONTROLE 1922, EINDSTAAT. Voor dezen Eindstaat werden opgaven ontvangen van 160 fabrie- ken, waarvan 5 met twee apart gecontroleerde moleninstallaties. In de tabel hierachter zijn de installaties gerangschikt volgens afdalende grootte van het Verloren Sapwater per 100 Vezel, nadat zij eerst in 5 groepen zijn verdeeld volgens het aantal molens en het al of niet aanwezig zijn van een crusher. Daarnevens zijn in die verkorte tabel geplaatst de Suikerwinning en de Imbibitie per 100 vezel. In die tabel konden 88 Poerwoasrie en 140 Bodjong niet worden opgenomen, omdat zij een 3-molenbatterij en een 4-molenbatterij hebben en niet van elk afzonderlijk de gegevens verstrekten. De met!) gemerkte fabrieken berekenden het ampasgewicht uit de verhouding der rechtstreeks bepaalde vezelgehalten van monsters riet en ampas, hetwelk minder betrouwbaar is dan de bepaling van het ampasgewicht met behulp van weging of meting van het imbibitiewater. De gemiddelden van de campagne waren als volgt: Verloren Suiker- Aantal Imb. per he sapwater winning opgaven 100 vezel | 2 molens SS,0 89,3 2 80 3 53,6 90,3 39 107 crusher en 3 _» 49,0 91,2 46 110 Le 43,3 92,0 24 112 » > 4 » 40,2 93,0 52 129 Het cijfer voor Suikerwinning van 2 molens is ongetwijfeld te hoog tengevolge van zeer waarschijnlijk foutieve gegevens. De gemiddelden der 10 Periodestaten loopen over een kleiner aantal fabrieken; zij zijn vermeld in Archief 1922 I p. 901. 244 Het In ampas Verloren Sapwater per 100 vezel wordt bepaald uit Drogestof ampas, Pol. ampas, Brix en Pol. sap laatste molen en Brix sap eerste molen, dus uitsluitend uit rechtstreeks in het Labo- ratorium bepaalde waarden. Daardoor is dit cijfer, dat de molen- werking het best karakteriseert, voorloopig tevens beter betrouwbaar dan waarden, die met behulp van de gewichten var riet, ruwsap en imbibitiewater bepaald worden. Met 2 molens werd 88 sapwater verloren. Met 3 molens werd 53,6 sapwater verloren, zoodat de 3e molen zeer veel voordeel gaf. Met 4 molens werd 43,3 sapwater verloren, of 10,3 minder dan met 3 molens. De 4e molen deed gemiddeld dus 10,3 sapwater per 100 vezel minder verloren gaan, waardoor de suikerwinning met 1,7 toenam. Met ecrusher en 3 molens werd 49,0 sapwater verloren; de crusher deed gemiddeld dus 4,6 sapwater minder verloren gaan, waardoor de suikerwinning met 0,9 toenam. Het voordeel van den erusher was dus blijkbaar omstreeks half zoo groot als dat van den 4en molen. Met crusher en 4 molens werd 40,2 sapwater verloren, tegen 49,0 bij erusher en 3 molens. De 4e molen deed hier gemiddeld dus 8,8 sapwater minder verloren gaan, waardoor de suikerwinning met 1,8 toenam. Daar met alleen 4 molens 43,3 sapwater verloren ging, won de crusher hier 3,1 sapwater en nam de suikerwinning met 1,0 toe. De brix in 100 ampas laatste molen, die in de Periodestaten van 1922 vermeld was, is in dezen Eindstaat weggelaten ; daarente- gen is nu het R. Q. van sap laatste molen in de hoofdtabel opgeno- men, met behulp waarvan de brix laatste ampas berekend was. In Archief 1922 p. 474 schreven wij: „Het Imbibitie-effect en het in ampas verloren sapwater per 100 vezel zijn vrijwel reci- proke waarden, zoodat op den duur misschien alleen met het laatste volstaan kan worden”. Immers het imbibitie-effect werd berekend als het percentage brixverlaging in het ampassap bij normaal droge ampas, en deze brixverlaging is grooter naarmate minder sapwater in de ampas achterblijft. Het Verloren Sapwater in ampas per 100 vezel voldoet als beoordeelingswaarde aan alle eischen en het Imbibitie-effect heeft daarnevens geen beteekenis meer, weshalve het in dezen Eindstaat is weggelaten. 245 In deze campagne was de Imbibitie per 100 vezel in 11 opga- ven boven 150, in 33 opgaven beneden 100. De hoogste imbibities kwamen voor bij 104 Wonosarie (201); 153 Gemoe (173); 87 Badas (169). Een zeer lage imbibitie werd toegepast bij 75 Keno-. ngo (48); 111 Tjepper (54) en 141 Poerwokerto (57). Meer dan 110 Water in laatste ampas per 100 vezel behielden 8 fabrieken; hiervan waren de hoogste 57 Soemengko (2 molens) (147); 88 Poerwoasri (123); 77 Soemberdadie (121) en 17a Djatiroto II (116). In 22 opgaven was dit 85 of minder, waarvan de droogste ampas werd verkregen door 55 Pohdjedjer (78) 454 Tjepiring (78) en 157 Sragi (79): In de periodestaten van 1922 werd opgenomen „Water in riet”; het verschil hiervan met „Sapwater in riet” is gelijk aan het „Brix- vrij rietwater”. Daar voor vergelijkingsdoeleinden het sapwater in riet een meer geschikte waarde is dan water in riet, is in den Eind- staat het eerste in plaats van het laatste opgenomen. In de betreffende kolom Sapwater in riet per 100 vezel werd minder dan 475 berekend in 32 opgaven; de laagste hiervan waren 47 Balongbendo (373), 12 Bagoe (394) en 79 Pesantren (409). Meer dan 600 werd berekend in 12 opgaven, waarvan de hoogste waren 150 Banjoepoetih (916), hetgeen echter op foutieve opgaven moet be- rusten; 104 Wonosarie (699); 57 Soemengko (692); en 56 Dinoyo (636). Sterk afwijkende cijfers voor Brizvvrij rietwater per 100 vezel werden berekend bij: 106 Tjolomadoe (64); 111 Tjepper (52); 115 Kradjanredjo (43); 178 Karangsoewoeng (62); 37 Krebet (49); 116 Prambonan (42); 35 Kebonagoeng (Gl); 40 Tanggoel. (47); 159 Tjomal (42); 28 Pleret (59); 5 Wrin. anom (46); 29 Wonoredjo (41); 96 Redjoagoeng (58131 Tjebongan (46) 112 Manishardjo ( 2; 75 Kanigoro (56); 62 Perning (43): 100 Poerwodadie(—5). Deze afwijkende waarden moeten in het algemeen aan onjuiste gegevens worden toegeschreven. Extra bijgevoegd is een kolom voor Pol. in 100 riet. Een buitengewoon hoog Vezelgehalte werd berekend bij 47 Ba- longbendo (174); 12 Bagoe (16,5) en 1/ Kandangdjatie (16,0), terwijl nog Î1 andere fabrieken een vezelstofgehalte boven 15 verkregen; zeer laag was dit bij 450 Banjoepoetih (7,9), welk cijfer onjuist moet zijn; verder bij 57 Soemengko (10,4); 104 Wonosarie (10,4); 35 Kebonagoeng (11,0); 56 Dinoyo (1,1) en 77 Soemberdadie (11,1). Een Onverdund ruwsap per 100 riet beneden 70 werd verkregen 246 in 1 opgave, namelijk 12 Bagoe (68,7); meer dan 80 werd verkre- gen in 12 opgaven, waarvan de hoogste was 56 Dinoyo (82,5). Het Waterpersingsquotient (W.P. Q.) was voor de controle van 1921 aanbevolen als zou het een van foutieve analysen meer onafhankelijke en daardoor meer betrouwbare beoordeelingswaarde zijn dan het Sappersingsquotient; wij namen het daarom in 1922 nog op, doch het bleek ons juist een der meest onbetrouwbare beoor- deelingswaarden te zijn. In dezen KEindstaat is het nog opgenomen, evenals het Waterpersingsquotient van den eersten molen (WPQD, voor zoover dit uit de verstrekte gegevens berekend kon worden. WPQ, WPQI en Brixwinning zijn in kolom 46 tot 48 aan het slot van de hoofdtabel geplaatst; zij zullen in de Periodestaten van 1923 niet worden opgenomen. Aangezien het verschil tusschen de uitgeperste hoeveelheid riet- sap door een slecht en een goed werkende installatie slechts enkele percenten bedraagt, liggen Water- en Sappersingsquotienten alle vrij dicht bij 100, zoodat deze cijfers weinig sprekend zijn. Het verschil van zulk een quotient met 100 komt overeen met het verschil tusschen het werkelijk in ampas resteerend sapwater en de hoeveelheid, die volgens de normaaltabel moet achterblijven, welk verschil wordt uitgedrukt in percenten van de uit te persen hoeveelheid. Daar de hoeveelheid, die uitgeperst wordt, echter geheel op en neer gaat met het in riet aanwezige sapwater, is deze hoeveelheid geen geschikte maatstaf om het meerdere of mindere achtergebleven sapwater als een percentage daarvan uit te drukken. Wanneer men dit uitdrukt als een percentage van de normaal res- teerende hoeveelheid, welke veel minder varieert, krijgt men beter vergelijkbare en meer sprekende cijfers, welke tot ver beneden en boven 100 uiteenloopen. In dezen*eindstaat is dit voor de ampas Ie molen geschied in kolom 21 onder den naam Restwerhouding in ampas Ie molen. Deze RVI is dan het sapwater in ampas Ie molen, uitgedrukt in per- centen van het sapwater, dat bij persing volgens de normaaltabel in Bulletin 3 pag. 143 e.v. in die ampas zou zijn achtergebleven. Een Restverhouding boven 100 beteekent dus een slechtere persing dan volgens de normaaltabel; een R.V. beneden 100 beteekent een betere persing dan volgens de normaaltabel. De RVI is evenals WPQI alleen berekend voor de fabrieken, die al het sap na den eersten molen gemengd afvoeren en bemon- steren; dan immers is vrij betrouwbaar uit de brixverhoudingen van 247 Ruwsap, Sap Ie molen en Gemengd sap der volgende molens het door den Ien molen of door Crusher plus len molen uitgeperste sap te bepalen, waaruit te berekenen is hoeveel Sap of Sapwater in Ampas Ie molen overbleef. De goede en slechte persingen van den Ien molen vallen in kolom 21 duidelijk in het oog. In het Vervolg van de Hoofdtabel zijn in kolom 22 tot 45 nog de volgende waarden opgenomen : 1. Voor- en achteropeningen der molens in m.M., zonder correctie voor de groeven. Stand van elken ampasstooter beneden de toprol, in m. M. Lossing van elke ampasplaat, in m. M. Hydraulische druk in tonnen per meter rollengte. Gemiddeld aantal omwentelingen der molens per uur. 9 ad 3 molens (39 opgaven) molens (2 opgaven) z Sui- | Imb. B: ART | 2 Sui-|Imb. ee z 2 No. Fabriek | se en de No. | Fabriek nl Re do ‚_& (ning |vezel | | 5 \ning vezel ed | | ed 123 | Barongan 65 | 88,7 Kal 97 | Soemengko | 95 86,8, 96 4 Olean | 63 /88,3 | 109 f 150 | Banjoepoetih t) | S1 91,7) 63 120 | Wonotjatoor t) | 63 |90,2/ 119 | 108 | Tjokrotoeloeng 62189 ALONE 169 | Kemanglen | 62/88,5| 114} @) Gemiddeld |88,0/ 89,3 80 99 | Redjosarie 60 90,1 (138 rad 147 Rendeng 60 90,3 | 104 4 molens (Q4 opgaven) 146 | Tandj. modjo IT | 59 {90,8 | 101 _—_—_ 1 \ Soekowidi 58 (90,2 | 108 z _ 148 | Besito 58 (89,9 | 113 = ee pi 9 | De Maas 57 | 89,6 | 107 | No. Fabriek Z islan 7 Tangarang 56 | 89,7 | 103 EE 12|Bagoe 55 |86,9| 97|__ sd 20 ‚ Wonoaseh 55 90,8 | 114 | 101 | Soedhono 55 190,2 /115f 134| Sendang Pitoe 59 |89,5f 127 129, Rewoeloe 55/87,6| 67f 25 {| Winongan | 58 | 88,6 105 8 | Boedoean 541\89,0| 81 | 179 |Sindanglaoet Z. | 56 | 88,4 112 164 | Doekoewringin 54 |\91,3 | 120} 158 | Tirto 1) 50 89,6) 73 21 |} Wonolangan 53 /91,2/118| 42} Boedoeran 49 189,8) 69 142 Madjenang t) 53 (91,3 /108f 75| Kenongo |) 49 190,2 48 6 | Pradjekan f) | 52 | 90,2 140 f 112 | Manishardjo 41 1924) 129 15 | Maron 52!90,2!4134E 64| Somobito 46 | 92 9 LD 30 | Soemberredjo 1) | 52 2 (89, 3 95 | 140 | Delanggoe 44 92,4 97 138 | Kalibagor 91,5 (116 f 168 | Adiwerna 44\93,5| 93 141 | Poerwokerto | 52 91 51 57 | 124 | Sewoegaloor 43 | 90,9) 147 130 | Demakidjo 51 | 90, 3 | ‚_ 94} 160 | Petaroekan 43 ' 92,5) 104 136 | Remboen 11 | 51 90,6 100 f 178 Karangsoewoeng | 43 91,8) 111 121 | Padokan 1) 50/91,2| 99f 62| Perning 42 |92,4, 107 136 | Remboen 1 | 50 90,8 100 [ 118 | Tandjongtirto 42 |91,4| 144 151 | Pet:angaän 50 | 90:6 | 4110 f 126 | Poendoeng A1 | 93,6 122 11 | Kandangdjati | 49 88,9 112 f 145 | Langsee 41 (90,8, 91 127 | Gesiekan 49 |91,5/148| 44) Waroe 40 93,0) 130 10 | Phaiton | 48 |90,8! 1248 167 | Pagongan | 40 193,2) 101 119 | Kedatonpleret 48 (92,1 | 122 2 | Assembagoes 39 (93,3) 141 159 | Tjomal t) 48 192,0 90f 122 | Bantool 33 | 94,8/ 161 125 | Gondanglipoero | 47 \93,4!123| 29 | Wonoredjo |) 31 |93,9/ 96 152| Kaliwoengoe Ì) | 46/90,8/105| 56 | Dinoyo 30 95,6, 154 149 | Majong 45,90,4| 90f 55 | Pohdjedjer 29 95,9 122 34 | Alkmaar f) 40 92,1 | 101 (39) Gemiddeld (53,6) 90,3 107 | (24) Gemiddeld 43,3 92,0 112 249 Crusher en 3 molens (46 opgaven) |Crusher en 4 molens (52 opgaven) 3 Sui- | Imb. E (Sui- | Imb. ze \ker- { per ke 5 |ker- | per No. Fabriek = | win- 100 No. Fabriek ab Ä 00 2 [ming vezel 2 ning | vezel 98 | Pagottan 0. | 64 88,6 / 123 f 17a| Djatiroto II 51 92,0 | 135 95 | Ngandjoek 59 90,2/149} 37 | Krebet 1) 50192,3| 121 146 | Tandjongmodjol | 57 |91,0/102f 17 | Djatiroto 1 49 [92,2 | 148 26 | Gayam 57 87,9) 91} 98 | Pagottan W. 49 192,1 | 167 71 | Goedo 57 (90.0 / 103 [104 \ Wonosarie 48 193,9 | 201 22 | Oemboel 55 (89,6, 100 [107 | Bangak 1) 48 | 91,6 | 107 94 1 Djatie 55 |90,2/118f 23 |Soemberkareng | 48 |93,0| 135 68 | Tjoekir 55 90,6 83115 |Gond. Winangoen) 45 |92,4| 104 179 !Sindanglaoet N. | 55 /88,5 | 107 131 | Tjebongan 45 |92,5| 95 48 | Watoetoelis 53 90,6 | 9803 | Tasikmadoe 45 192,6 | 139 74 | Ngelom 52/90,4| 97165 | Pangka 44191,9| 82 69 | Blimbing 52 191,5! 125161 | Bandjardawa 44 \92,4| 140 28 | Pleret 1) 52/90,8\ 62f 51 | Kremboong 44 193,6 | 158 106 | Tjolomadoe 1) 52[91,9\ 79102 ‚ Modjo t) 43 | 93,1 , 108 73 \ Ponen f) 51 [92,0/140f117 | Randoegoenting | 43 92,8) 139 9 | Wringinanom 51 /89,4| 75155 | Kalimati f) - 431918 | 97 181 | Gempol ft) 51 [91,3 [139 fL70 | Djatibarang 43 192,7 | 120 11 | Soemberdadie 51 [92,4 126 133 | Medarie 43 192,3 | 142 89 | Modjopanggoeng | 51 /91,5/ 118 [14 | Tjepper !) 492192,6| 54 52 | Sedatie 50 [89,8 | 105f 43 | Sroenie 42 192,5 | 138 46 | Krian 50 89,0 103 184 | Djatiwangi 42 192,3 | 130 38 | Panggoongredjo 50 /91,8/187f 86 | Kentjong 41 193,3) 134 105 | Kartasoera 50 |91,4| 147 | 97 | Kanigoro 41 (93,0 | 142 156 | Wonopringgo 1) | 49 |91,0|146[ 59 | Brangkal A1 193,8 | 144 163 | Balapoelang 49 191,7 120143 | Pakkies 1) * r441/924! 105 72 | Djombang 49 192,2/110f 70 | Tjeweng ZA 192,6 rp 108 116 | Prambonan 49 [91,4 {106171 | Bandjaratma 44 [93,3 | 120 96 | Redjoagoeng Ì) 48 [91,8 115 H85 | Kadipaten 41 [92,5 113 36 | Sempalwadak 47 192,5 136f 65 | Peterongan 41 192,1 | 104 182 |Ardjawinangoen | 47 |924 |1181135 | Poerworedjo 39 92,8 153 53 | Koning Wil. ILT) | 46 |92,0/105f 67 | Seloredjo 39 94,0 | 137 166 | Kemantran f) 46 [91,7 119} 60 | Bangsal dure LIS 90 | Lestari 45 192,2 120f 58 | Tangoenan 38 94,2 | 150 32 | Pandaän 45 90,9 108 f 63 | Gempolkrep SORT 107 35 | Kebonagoeng 45 193,2 | 100144 | Trangkil 389 93,2) 147 180 | Soerawinangoen | 44/91,2| 108162 | Soemberhardjo 1) 37 |94,1 | 137 45 | Ketegan 44 {90,2 100f 54 | Ketanen 37 | 92,4 | 104 49 | Poppoh 44\91,9 | 91} 79 | Pesantren 196 91,5 | +82 16 | Gending 44 191,6 103 | 47 | Balongbendo 36 |91,4| 115 157 | Sragi ‘43 191,8/109f 61 | Sentanenlor | 36/9314 | 104 174 | Nieuwters. W. 1) | 43 [92,6 [121 153 | Gemoe | 36 /92,9| 173 40 [Tanggoelangin f) ‚ 43 92,0 | 110f 82 \ Menang ‚36/94,2/ 139 18 | Soekodono 4219221101 | 76 | Garoem | 36/93,3 | 147 174 | Nieuwtersana 0.1) 42/92,8/122f 80 | Meritjan 36 94,3 | 141 172 | Ketangg. Westt), 36 /93,7|128f 81 | Minggiran 35 (93,7 | 134 113 | Kradjanredjo !) | 36/94,4| 87| 85 | Tegowangi | 34/93,8 | 129 (46) Gemiddeld |49,0 91,2|110f 87 | Badas 33 [95,1 | 169 84 | Kawarassan 33 |/94,9 | 158 154 | Tjepiring | 30 /94,1 | 154 78 | Ngadiredjo 30 [94,6 [ 150 66 | Modjoagoeng t) | 29 |94,4| 109 100 | Poerwodadie ft) | 29 94,7 | 163 (52) Gemiddeld 140,2/93,0 | 129 AS Ee © In 100 ampas Duur zó : BED D E laatste molen campagne |= ep TEE No. Fabriek E zE 7 Bix! RQ |F | water | pol. al ed 1 EE MN Ent es 9 22/4—20/9 | 7383|16,2| 80,1/71,7 | 45,3 | 3,9 | 1 | Soekowidi 5/5—29/9 | 12311 |17,9/ 83,3/72,7 | 44,6 3,1 2 | Assembagoes 29/4—14/9 | 9363|19,0| 83,8/72,4 | 48,0 | 4,8 | 4 | Olean 1/5—23/9 |14468|17,9| 84,6/79,1 | 47,6 AA | 5 \ Wringinanom 3/5—25/10 | 10150 |18,3) 81,3/71,3 | 47,0 | 4,0 | 6 | Pradjekan ï) 1/6— 6/10|10442|19,6| 84,3/73,3 | 47,2 4,7 | 7 \ Tangarang 3/5— 1/9 |19100[17,8) 82,6/69,9 | 47,7 | 3,8 | 8 | Boedoean 2/5— 3/9 | 7092|18,5/85,2176,9 | 46,9 | 4,7. | 9 | De Maas 10/5— 1/10 | 8198/17,9 81,7|74,2 46,7 | 3,7 (10 | Phaiton 16/5—20/10 | 9278 | 18,3 83,6[75,9 46,2 | 40 (11 | Kandangdjatie 13/5—21/9 |11729|18,5) 87,2179,6| 47,0 | 4,7 12 | Bagoe 14/5—21/9 | 9596/19,3/ 86,7/79,6 | 46,0 | 4,8 [15 | Maron 2/6—14/40 | 127417 [18,3) 84,1|76,7 | 47,8 3,6 [16 | Gending 21/4—10/10 49576 [17,6 82,5/71,5 | 50,9 3,3 [17 | Djatiroto 1 12/6—16/10| 21895 |18,2| 83,7/72,7 | 51,0 | 3,7 Hal » 12/6— 8/11 |17102|18,1| 83,1/76,1 | 45,9 | 3,5 18 | Soekodono 20/6—27/9 |10748/18,2| 82,7/74,8 | 47,0 | 4,3 [20 | Wonoaseh 10/5—10/9 |11922/18,0/ 83,8/73,4 | 47,5 | 4,0 [21 | Wonolangan 3/6—10/9 [15274/18,6/ 82,9/72,4| 48,3 | 4,2 [22 | Oemboel 6/6— 1/9 |12849|18,4| 84,6/69,0| 49,9 | 3,4 [23 | Soemberkareng 1/5— 6/10 | 11398|17,3| 84,9/78,5 | 47,4 4,5 125 | Winongan 12/5— 8/9 | 9478|17,3| 82,8/77,0 | 48,3 | 4,2 |26 | Gayam 2/6— 3/10|14254|47,7| 82,2/75,7 | 44,1 | 4,2 |28 | Pleret f) 21/4—15/9 6094 [19,5 86,7/78,7 34 | 3,1 [29 | Wonoredjo !) 5/5—15/9 | 8162[18,2/85,6/78,6| 44,9 | 4,5 |30 | Soemberredjo 1) 29/4—23/9 8986 18,6/ 87,8/77,0 | 43,1 4,1 |32 | Pandaän 22/4— 9/10| 6392|20,0/ 83,8/76,6| 43,6 | 3,9 |34 | Alkmaar 1) 11/5 —19/10 | 12210 19,6) 86,6/78,6 | 47,4 | 41 [35 | Kebonagoeng 16/5—17/10| 12774 |20,2| 86.4/74,5 | 47,2 | 4,2 |36 | Sempalwadak 28/6 — 1/12 16263 18,5 84,1/77,7 | 45,3 | 4,4 |37 | Krebet f) 15/6— 9/11| 13570 19,6) 87,3179,5| 47,5 | 4,5 [38 | Panggoongredjo 21/5 — 6/10) 29805/18,2/ 85,4/79,9 | 46,8 | 3,7 [40 | Tanggoelangin f) 9/5— 8/10/10572/17,9| 84,4/79,A | 47,9 4,0 |42 | Boedoeran 12/5—29/9 |11099|17,3/ 84,4/72,2 | 49,3 | 2,9 |43 | Sroenie 4f5—15/9 9626 |18,4| 86,7/76,2 | 44,0 3,6 [44 | Waroe 7/5—11/9 ‘15067 |17,5/ 82,8/75,9 | 46,9 3,5 [45 | Ketegan 8/6— 9/10| 16442|17,7| 85,8/79,8 | 45,6 | 4,2 |46 | Krian 1/6— 2/10| 14791 18,0, 84,3/73,4 | 43,3 | 3,0 |47 | Balongbendo 15/6— 5/10| 14199 |17,5/ 83,5/76,7 | 45,5 | 4,2 [48 | Watoetoelis 71/6—10/40| 15493 |17,4| 82,3/775,9 | 44,3 | 3,6 |49 | Poppoh 1/6—12/9 |13417 18,2) 86,5/78,7 | 48,5 3,6 (51 | Kremboong 2/6—27/9 | 8825|47,7/83,9/74,7 | 46,8 | 3,9 [52 | Sedatie 29/4—18/9 | 13331 |18,4| 85,1/76,4| 44,4 | 4,0 53 | Kon. Willem II t) 11/5 — 1/10 10871 |19,3/ 85,3175,0 | 44,4 3,4 [54 | Ketanen 251 En nn ne net ET | a B Per 100 vezel In 100 riet) £-2| ‚ ze 358 = | So Te BIE el | [Zeis El8 eg N en SESSIE sen | Bess Else EO TE. A2 AS ERD NIG N47 | 8 19} 20 MAM | 1 5: b2108| 92| 58 |547| 10 |10,7,13,1|76,5 90,2 | 110 2 A let, c2|141| 87| 39 |522| 20 [12,4 /13,3|77,9|933| — 4 3 | b2/ 109/106| 63 | 484| 17 |12,7/14,0|72,8/883| — 5 ler 3 | bil 75/404| 51 | 463| 46 16 141 70,8/89,4| 116 6 | BE b2/440\ 99| 52 | 489| 16 (11,9 |14,0|74,8/90,2| 102 7| 3 | _b2/103|102| 56 |494| 20 |13,2|13,6|74,2|89,7 | 123 8 | sn 3 b2\ S1/102| 54 |429| 29 (14,3/15,4|70,1 |89,0| 114 9 5 b2! 107/100| 57 [512| 14 12,8 /13,5| 15,1 |89,6| 114 10 3 “b2 124{ 97 48 | 486) 19 (11,8 14,1 [75,0 90,8, 100 11 3 b2/112| 95| 49 |443| 19 (12,0 16,0 |71,4/88,9| 105 12 3 b2i 97| 400! 55 |394| 22 |12,4/16,5|68,7|86,9 | 95 15 3 b2l134| 96! 52 |502| 16 [13,7 |13,6 | 75,5 |90,2| 100 16 [er 3 | b2j 103 | 100/ 44 | 489| 30 |12,2/13,1|74,8/91,6| 93 17 jer 4 |e14 148 | 115| 49 |568| 33 [11,6 |12,2|76,7|92,2| 158 17al er 4 le14 135 | 146 51 |579! 32 |42,4|11,9 | 76,8 | 92,0 | 129 18 [er 3 | b2l 101 | 93| 42 |544| 31 |12,0!13,2|76,0|92,2| 152 20 3. | bil 144| 100] 55 |566| 2 [12,2/12,3[76,8/908| — 21 3 | b2 1418/1041 | 53 | 550| 26 (12,2'12,6/76,1 |M,2| — 22 |er 3 | b2/ 100/105/ 55 | 480| 32 |12,1 (13.9 /72,3/|89,6) 119 23 |er 4 |c9 135 | 441 | 48 [580| 23 [12,9 |12,0[78,2|93,0| 140 25 A lel4 |[405/4101| 58 | 490! 14 [14,9 |14,2[73,9 [88,6 | 124 26 | cer 3 | b2| 91/4105 57 | 449| 27 1,3 14,9 ETR 98 | er 3 bij 62| 90| 52 |536| 59 [14,4/12,4/72,5|908| — 29 4 \c9 9%6| 83| 31 |476| 41 |13,3|13,7|75,4|93,9| 95 30 3 bal 95| 91| 52 [462| 26 |12,3|14,5|72,5|893| — 32 | cer 3 b2108| 83| 45 |448| 6 [134 [15,2|75,4|90,9| 100 34 3 b2101| 85| 40 | 474| 27 |13,3 (13,9 |75,4|92,1 | 100 35 |er 3 | b2l400| 99| 45 |604| 61 |13,7|11,0!763|93,2! — 36 | er 3 | b2| 136 | 100} 47 |574| 28 [14,2/11,8 [77,9 /92,5| OA 37 | sh 4 |l 121! 93{ 50 |632| 49 |12,6|10,8|77,2|923| — 38 | cr 3 | b2|4137|4102| 50 |565| 16 [14,3 /12,2[78,3/91,8| 4 40 | er 3 b3/110| 96| 43 (516| 47 |12,3/12,9|74,4|92,0| — 42 | 4 \c9, c5| 69/102| 49 | 460 32:|11,9|14,4|72,4|8I8| — 43 | er 4 \ect4 138| 106 | 42 | 497| 32 |11,5/13,6|75,1|92,5| 104 Ah 4 let 130| 86| 40 |5241| 22 |13,0/13,2/77,4|93,0| — 45 |er 3 b4|100| 97| 44 | 424| 31 |14,2/15,5 71,3 |90,2| — 46 |er 3 | b2/103| 93| 50 | 431| 22 [11,9 /45,5[71,7/89,0| — 41 |er 4 (c3 115 | 82[ 36 |373| A [11,5 |17,4/74,4|M4| — 48 |cr 3 | b2\ 98| 93| 53 |532| 22 |11,9/13,0/75,7|90,6| 93 49 |er 3 b2| 91| 87| 44 [542| W [11,6 /13,4|76,0/91,9| — 51 |er 4 |e9 [158 103 | 44 | 633| 416 [13,4 |11,2|80,9|93,6| — geler 3 | b2/105| 98| 5O | 456| 22 [11,7 /14,8/73,0/89,8| — Ba ler 3 | b2/105| 88| 46 | 535| 35 [412,5 /12,7|75,8/92,0| 99 54 |er 4 lcl4 |404 37 | 438| 19 | 85 13,1 [15,1 [75,1 [92,4 | 5 8 |In 100 ampas Duur 5 45 Sa Ei E | laatste molen campagne |F ap 2 5 - No Fabriek z£ S|Brix) RQ [2 =| water pol. 1 GR2 SRAD 6 7 8 Ke) 6/6—11/10| 7883|18,8/87,6/72,4| 42,3 | 2,6 | 55/ Pohdjedjer 6/6—28/9 | 8788 |18,6/88,278,1| 45,2 | 2,8 | 56 Dinoyo 3/6—11/10 | 28033 | 18,2 85,8 80,3) 54,9 | 6,3 | 57 Soemengko 9/6— 22/9 |13886 | 18,7, 86,5, 71,4 43,9 3,2 #58 Tangoenan 31/5— 1,10/15422|17,6/ 84,4) 66,8| 46,5 | 2,9 | 59 Brangkal 11/5—21/9 |13123|18,5/87,4| 76,1) 46,0 | 3,4 | 60| Bangsal 5/6—16/10/ 10705 |18,5/86,1/72,4| 45,3 | 3,0 | 61/ Sentanenlor 1/6—19/9 |12197 20,3 83,9 72,7| 47,6 | 3,7 | 62| Perning 3/6—26/9 | 29555 18,71 84,7 73,9) 44,9 | 3,3 | 63 Gempolkrep 3/6—16/9 |12058 18,1! 84,9/77,2| 46,2 | 3,8 | 64 Somobito 12/6— 1/10|13162|18,5/87,9/76,9| 46,7 | 3,5 | 65/ Peterongan 1/6— 4/11 11045 | 18,3, 84,9/ 76,2 44,3 | 2,6 | 66) Modjoagoeng |) 16/5—12/10|17127 | 18,6/ 85,3 71,6) 45,7 | 3.2 | 67} Seloredjo 16/5—22/11, 15080 |17,8/ 83,6) 74,8/ 461 \ 43 ,68| Tjoekir 1/6— 6/10| 12836 | 17,5] 84,1/ 75,0| 47,8 | 3,9 | 69 Blimbing 14/6—28/9 |12906|18,9/85,7/75.8| 48,2 | 3,5 | 70| Tjeweng 4f5— 1/10/14256 | 18,3/ 85,8) 78,7) 50,5 | 4,4 | 71| Goedo 14/5—10/9 |12363|18,9/ 86,4 71,6 45,6 | 4,0 | 72 Djombang 15/5— 6/11 |10163|17,4/81,0/70,5| 47,2 | 2,6 | 73/ Ponen f) 9/5— 3/11 |11692|17,8) 83,2 75,1| 45,6 | 4,1 | 74 Ngelom 6/6—24/11 | 9470[18,3/84,3/765| 47,5 | 4,0 | 75/ Kenongo |) 1/5—14/11 | 23448 |19,1/85,8/75,1| 47,9 | 3,1 | 76} Garoem 10/5—24;9 | 22845 |17,5| 85,7/77.5| 52,2 | 3,6 | 77) Soemberdadie 6/6—15/9 |10890/18,3/88,1| 79,8) 45,4 | 2,7 | 78) Ngadiredjo 1/6 — 7/11|17102 18,4 83,9 78,4 46,2 | 3,2 | 79| Pesantren 12/5— 28/ 9| 14671 | 18,9) 86,4 73,9/ 49,1 ‚ 2,9 | 80) Meritjan 1/6—12/10/ 17337 18,5/ 85,9) 76,5/ 47,2 | 3,0 | 81/ Minggiran 3/5— 4/10 | 14368 | 18,0 86,1/76,8/ 45,5 | 3,0 | 82 Menang 25/4— 20/10 | 19886 | 19,0) 86,6, 77,6/ 45,9 3,0 | 84/ Kawarassan 24/4 — 28/10 | 20221 18,2 85,0, 18,4| 46,3 3,0 | 85 Tegowangi 17/5— 22/10 | 16843 | 17,8 82,5 11,5) 488 | 3,0 | 86) Kentjong 5/5—17/9 |10305/18,0/84,0/68,8/ 46,5 | 2,5 \ 87| Badas 12/6— 2/10| 21072 | 18,2 86,1 77,6) 529 | 3,3 | 88) Poerwoasrie f) 31/5—18/10 | 14589 18,2 86,4) 79,0, 47,8 4,2 \ 89, Modjopanggoong f) 1/6— 4/10 | 14115 \19,7/86,2/ 77,8) 46,1 | 4,2 | 90| Lestarie 1/6—41/10| 14324 | 18,4) 83,9/ 74,0) 44,6 | 4,5 | 94| Djatie 14/5—25/8 |16532/18,3| 86,4 81,6, 50,3 | 4,8 | 95, Ngandjoek. 16/5 —11/10 | 16573 | 18,7/ 86,0/ 78,9, 46,4 4,2 | 96, Redjoagoeng |) 15/5 — 8/10/17113 19,1/85,6 74,8, 45.9 | 3,6 | 97) Kanigoro 1/6—17/9 | 8795 18,6/87,9 80,2 48,7 | 5,3 \ 98) Pagottan 0. 1/6—17/9 |13208/18,8/87,5| 79,6) 494 | 41 | » » Vi 1/6—17/9 |22003/18,7/87,6 79,8, 49,0 | 44 | » D} 0. + W. 31/5— 16/9 |18245\18,6/ 84,7, 80,5 48,5 | 5,0 |\ 99) Redjosarie 5/5— 24/9 | 19506 | 18,0 86,6) 104) 44,9 | 2,5 a Poerwodadie Î) j ‚2 E Per 100 vezel |In 100 riet 3 2 ke 288 | TEST —iEslsElf ss | E El SE A A EE RK iz: Ee [02 en (AE |A SS © a ETS 8 | 10 14 [42 [43 | 44 | 45 |46 | 47 | 18 | 19 | 20 | A E 4 le6 122| 78| 29 |598| 16 |13,8|11,7/ 82,2 95,9| 94 56| 4 \c9 154| 88! 30 |636| 20 |13,8/14,1/82,5/95,6| — 57 2 la 96|147| 95 |\692| 16 |13,3 | 10,4[ 75,9, 86,8 | 158 58ler 4 |e9, c14l150| 85| 38 |569| 9 |13,3|12,4|80,7/942| — 59ler 4 |e9 MAA | 95! 41 |542| 10 [12,2|13,0|79,2/93,8, — 6Olcr 4 |c3 113 | 93| 39 |516| 20 |13,2|13,3/77,8/93.2| — Bller 4 |el4 |404| 90| 36 |450| 28 [12,7 |14,7|74,6/931| — B2| 4 |c5 107|100| 42 | 465| 43 |13,5|13,8/73,1|92A| — 63lcr 4 |c3 107 89| 38 |474| 20 [12,8 |14,2|76,292,7| — 64| 4 |c3 135 | 94| 46 |544| 22 [12,5 |12,7|77,5| 92,2 | 122 65 sh 4 |c9 104| 96! 41 |468| 20 [12,9 |14,4| 75,6] 92,1 | 105 66 ler 4 |c9 109| 85| 29 | 480| 34 |12,3|13,9| 76,5) 94,4| 81 67 ler 4 |c9 137 | 92{ 39 |558| 14 |13,1 |12,5| 79,8) 94,0 | 108 68 ler 3 \b2, b7| 83| 96| 55 |542, 19 |12,2| 12,8 76,2) 90,6, 100 69 ler 3 b2/425|4102| 52 |567| 23 [12,4 |12,4/77,1/1,5| — 7Oler 4 |e9, cl4 408|102\ Al | 506! 23 [13,2|13,4|76,7/ 92,6! 114 71 ler 3 b2|103|115\ 57 {542| 27 |12,8/12,7|75,0| 90,0| 100 72 ler 3 b2|140| 94/49 |529| 18 [13,4|13,0|76,8/92,0| 79 73 \cr 3 b4|110| 99} 51 |579| 28 |411,6/12,1|77,1|92,0| — 74 ler 3 b2l 97| 93| 52 |501| 19 |12,0[13,8/75,3/90,4| 97 75! 4 |l, c5l 48/401| 49 | 470) 56 [11,8 |13,7| 70,4 902| — geler 4 |ct4 |447|400| 36 |496| 22 [13,2/13,6|77,493,3| 98 77 ler 3 b2|126|421| 51 |632| 36 |12,4|11,1'78,092,4| 99 USjer 4 \ch,cO,cll 150| 89| 30 |517| 21 113,1 |13,3/79,1/94,6| — 79ler 4 |c9 82| 93| 36 | 409| 32 |12,0|15,8| 72,2 91,5| 111 80 er 4 |c9 14A | 105| 36 (567| 29 |13,2/12,1179,0/943| — 81 er 4 |el4 |134| 96| 35 |514| 28 |12,8|13,2| 77,4 93,7 | — 82ler 4 |cl4 [139| 90| 36 |565| 25 |12,8|12,3| 79,3 94,2| 113 B4ler 4 |cl4 |158| 91| 33 |589| 29 [13,6 |11,7| 80,2 94,9 | 111 ME5ier 4 |cl4 |129| 93| 34 |533| 27 [12,5 12,9| 78,3 93,8| 106 M86ier 4 |cl4 |134|104| 41 |552| 26 [11,9 |12,5|78,0/93,3| 106 B7\ch4 |e14 |169| 93| 33 |577| 19 |12,5|12,2| 80,7 95,1 | 134 88lorgrcr4 — |423/123! 45 |592| 24 |13,011,8/79,0/93,0| — 89 (er 3 b2|113/402| 51 |563| 31 (12,9 [12,2|76,5/91,5| — B9Oler 3 |b2, b1|120| 95| 45 |534| 19 |14,0|12,8| 77,7) 92,2| — RE cr 3 b2|118| 91| 55 |512| 10 |12,7|13,6| 76,0 90,2| 104 95 cr 3 b2| 149|144| 59 |577| 16 [13,3 /12,2/77,2)90,2| 104 96 (ch 3 b6| 115 | 96| 48 |549| 58 12,9 |12,0/75,0/1,8| — B7ler 4 |e9 _|142| 93| Al |532| 14 |13,4|13,0| 78,6 93,0| 126 98 er 3 b2/123| 109| 64 |534| 20 |13,4|12,9| 74,4 88,6 | 104 Dier 4 |e3 afz |167/107| 49 (577) 28 |13,5|11,9/78,1/92A| — EE — — [155/108| 53 |565| 26 [13,5 | 12,2/77,1/91,3| — 99 \sn 3 b2/138|107| 60 |584{ 22 |13,2|11,9/ 76,7 90,1| 114 0Oler 4 |c9 163| 87/29 (507 5 |13,114,0| 81,7 94,7 o1 te San 1 EE In 100 ampas Duur z x 7 ol 5 E| laatste molen campagne |= wl Te ET No, Fabriek e= z =| Brix| RQ |F 5 water | pol. 1 Di RSE IS 16 sc ET NukE 9 12/4—31/10| 12952/17,8| 86,9/80,0| 45,8 | 4,6 HO1| Soedhono 11/5—16/10 | 19596 |19,4| 86,4] 77,7) 46,4 | 3,9 O9 Modjo 4) 1/6—24/ 9| 19227 20,2) 86,7 78,4 48,6 | 4,1 [103/ Tasikmadoe 19/5—20/ 9|13979|17,5| 83,41 70,2 47,8 | 3,4 O4 Wonosarie 23/5 —18/ 9| 12119 |18,7) 86,6/ 79,4 49,5 4,2 |105, Kartasoera 6/5— 8/ 9 12669 | 18,6 85,9 76,6 47,8 4,3 106 Tjolomadoe |) 31/5—15/ 9/12540|19,9| 88,7/ 77,7) 47,4 | 4,4 107/ Bangak !) 15/6— 7/10/12726/19,5/ 87,5 79,6) 48,2 | 5,4 108) Tjokrotoeloeng 71/6—271/ 9/15742|18,81 87,0) 77,7| 45,7 3,9 110) Delanggoe 29/6—23/10|17994/{19,7/86,6/79,1| 45,9 | 4,0 H1| Tjepper 1) 10/6—11/11 | 14567 | 18,7/ 85,5| 74,8| 45,6 4,0 112, Manishardjo 9/7— 5/1 8751 /18,1/85,1/ 75,4 43,0 | 3,1 [113 Kradjanredjo 1) 1/6—20/10 | 16265 | 19,4/ 89,2/ 79,A| 44,4 4,3 (115, Gondangwinangoen 18/5—28/ 9, 16327|19,3/88,5/ 83,0 46,5 | 4,6 |116/ Prambonan 1/6—16/10| 18231 |18,2/ 87,6/ 78,2} 46,7 3,7 (117, Randoegoenting re 15026 | 20,5! 89,3) 80,9| 44,8 | 4,3 18 Tandjong Tirto 18/6—15/10 | 13327 19,41 88,0'82,0| 45.7 | 4,6 |119| Kedatonpleret 30/5 —22/10 | 12770 19,5/ 88,2, 80,9 46,7 | 5,7 120, Wonotjatoor 1) 5/6—14/10 13897 |19,4/88,5/81,9| 46,4 | 4,7 [121/ Padokan f) 28/6—417/10 13615 20.077) 762 42,6 | 3,4 [129 Bantool 23/6—-16/10 | 18336 (18, 9/87,781,1, 48,0 | 5,6 123) Barongan 10/5 —26/ 9/ 12950 |17,9/ 86,3 79,6| 44,4 3,8 (124, Sewoegaloor 10/7— 24/10 |: 7862/18,6/ 87,7, 75,9) 49,4 | 3,7 125) Gondanglipoero 21/6—30/ 9|11532|18,7/87,1/ 80,2 45,8 | 3,7 |126/ Poendoeng 5/7—28/10 | 15040 |19,6/ 87,2 82,5) 45,6 4,8 127) Gesiekan 15/5— 4/10) 13577 |19,7/86,4/79,9| 43,7 | 5,3 (129 Rewoeloe 23/6—19/40| 13591 |20,0/89,9/ 84,9 44,9 | 5,2 130 Demak Idjo 15/6— 3/11|16575|19,6/ 87,8) 78,7) 46,7 | 4,2 M31| Tjebongan 14/6—30/12/ 19890 |18,5/88,1/ 30,2) 48,1 | 3,7 133 Medarie 15180 11119 (18,3) 85,2) 78,9) 48,5 | 4,7 [134] Sendang Pitoe 31/5—25/ 9| 23574|19,0/87,3178,3| 45,1 | 3,6 135| Poerworedjo 17/4—271/ 8|18907|18,2/87,6/ 80,8 46,3 | 4,3 1136) Remboen I 17/4—271/ 8) 13355|18,1|87,5/80,7| 46,5 | 4,4 |136 » II 11/4—271/ 8| 33262|18,2| 87,5| 80,7! 46.4 AA 1136 D T+ II 4f5— 8/ 9 16782|17,3| 84,1/ 78,8| 46,0 4 138, Kalibagor 12/5—21/ 9/23115|16,9| 84,9 79,9) 434 | 3,3 |140| Bodjong f) 1/6—18/ 9/ 15023 |17,5/ 84,0 80,9 43,5 4,5 141 Poerwokerto 4/6 —10/ 8| 6689 |14,2/78,6/ 71,0, 46,3 | 3,1 |149) Madjenang |) 1/5—30/10 | 11448 | 17,4) 87,4) 78,7) 46,5 3,3 143 Pakkies 30/5—23/ 912743 17,0 84,1| 74,9, 47,1 2,9 144, Trangkil 30/4—10/ 9/ 13904, 18,8/ 90,0 80,8 44,5 3,9 |145/ Langsee 1/5—21/ 9| — [17,9/85,7/74,A| 47,5 | 4,3 146| Tandjong Modjo I 1/5—2A/ 9| — -|17,8|85,5/73,6| 47,2 | 4,4 |146 ) II 1/5—21/ 9| 26248|17,9/85,6/ 73,9 47,3 | 4,4 146 ) IN 255 2 E Per 100 vezel |In400riet|#2|, ‚282 Sb Ta Zelsilssg No. | ET NEEN ERO 41 40 ASPE | 16 LAT taro rf 20} - 21 101 3 bij 145) 94| 55 |534| 15 |12,8|13,1|76,1/90,2| 130 102 |er 4lc9 103| 95| 43 |569| 9 [141|12,3|801/93,1| — 4103 [er 4le16 |139/4105| 45 |555| 47 |14,7/12,3|79,5/92,6| — 104 |er 4c3 201 | 104) 48 [699| 17 [12,4/10,4|81,8/93,9| 87 405 |sh__ 3 |bl,b4,b2| 147 |109| 50 |557| 20 |13,3/12,4|77,4| 1, 4| — 106 |er 3 b2| 79|102| 52 |594| 64 |12,6/14,2|74,41,9| — 107 [er _4[e9 107 | 4101 | 48 | 522) 38 |14,0/12,7/74,9/91,6| 150 108 3 b2| 109|107| 62 |545| 17 [14,2/12,6|75,6/89,4| — 110 4|c9 97| 93) 44 |530| 22 [13,3'12,9|717,3)92,4| — AAA |er Alc4 54| 94| 42 |533| 52 |13,5|12,3|75,0)92,6| — 112 4|c9 129| 93| 41 |542| 2 |43,3|13,0|79,2/921| 113 MS: ler 3 bá| 87| 82| 36 |580| 43 |12,4|11,8|781|94,4| — 115 |er 4c9 104| 89) 45 | 546) 22 |14,2|12,5|77,7/924| — 116 jer 3 b1j 106) 97, 49 |529| 42 [13,7/12,6| 74,6) 91,1| 112 117 |er Alc14 |139| 96| 43 |550| 24 |13,1|12,5|77,9/92,8| 173 118 4|c9 114 | 90| 42 | 439) 19 |14,7|140|74,5/AA| 114 119 3 bil 122| 94| 48 |578| 18 |14,3|42,0|78,7|92,1| 99 120 3 b2| 119) 1041 | 63 |607| 21 |14,3|14,4|77,3/90,2| — 121 3 bi} 99| 97| 50 | 538| 24 |14,1|12,6/76,5/1,2| — 122 4 |c9 161| 80| 33 |572| 6 |14,8|12,2|82,1|948| 101 123 3 bil 84/106| 65 |551| 21 |13,6/12,5| 74,8) 88,1| — 124 4 Jet 147| 87) 43 |452| 10 [12,5/15,1|75,4/90,9| — 125 3 b2|123|107| 47 | 632) A |13,8/11,2|80,1|93,4| — 126 4 |c9 122| 92| 41 |599| 28 [13,6/11,6|79,4|93,6| — 127 3 bál 148| 94| 49 | 551) 20 |44,3/12,4|77,6/1,5| — 129 3 bij 67| 88| 55 (426) 19 |13,4|15,4/71,2/87,6, 99 130 3 bi) 94| 92| 51 | 505) 17 |14,8/13,4/75,8/90,3| 99 134 ler 4le1 95| 97| 45 |554| 46 |13,8/12,1[75,81925| — 133 |er 4le3 142| 4102) 43 |526| 15 |13,4/13,1|77,8|923| — 134 4 |c2 127|107| 59 |529| 24 [12,7/|13,0/74,6/89,5| — 135 |er 4/3 153| 90| 39 |497| 23 [13,5/13,6| 76,9) 928| — 136 3 bi} 100) 96| 50 |514| 34 |12,7/13,1|74,5|90,8| — 136 3 bi} 100} 97) bl |520| 31 |12,8|13,4|74,7/90,6| — 136 3 b1| 100| 96| 50 |517| 33 |12,7|13,1|74,6/90,1| — 138 3 bij 146) 94| 52 [579) 16 |12,3/|12,3|78,2/91,5| 97 140 |3 4 4b2c3|127| 82 39 |530| 23 (11,8) 13,1 |77,6| 93,0 AAA 3 bi} 57| 85| 52 |607| 17 |42,5|11,7|78,9/941,8| 107 142 3 b2| 108) 94| 53 |574| 47 | 9,2/12,7|77,2M,3| 11 143 |er Alc? 105| 94\ 41 |499| 25 |12,3|13,17|76,1|92,4| — A44 \er 43 147 | 96| 38 |5U| 7 |11,9|13,6|79,1|932| — 145 4lc5 91| 88) 41 | 446) 31 |13,0/15,6/71,8/908| — 146 |sh_ 3 b2| 102/102| 57 | 563) 47 [12,7/12,5|76,9/91,0| — 146 3 b2| 104 |101| 59 |573/ 6 |12,7/12,5|77,8/908| — 146 | — | — |[401/101| 58 | 569| 4 12,7 12,5 11,4|90,9| — Duur campagne 1 9/5—30/ 9 2/5— 9/ 9 28/4—20/ 9 10/4— 2/ 8 2/5—30/ 8 12/5—22/10 18/5—17/10 15/5—27/ 9 4/6— 11/10 7/5—26/ 9 24/54/11 12/6— 6/10 3/5—28/ 8 5/5—30/ 8 5/5—30/ 8 5/5—30/ 8 8/5— 5/10 21/6—19/10 16/6—30/ 9 8/5—16/ 9 25/4—30/ 9 Pikols riet per stopuren to dag excl. 11491 | 87,9 61 87,1| 81,3 RQ sap laatste molen or In 100 ampas laatste molen 86,4 86,7 84,5 90,1 „ll CO ml 1 1 ll © HO TD 0 . O in OW 0 AW 85,21 77, 85,9) 74, 85,9 74,9 83,8) 73,8 85,9 80,3 86,9) 77,4 84,6! 76,2 86,3 76,4 85,9! 76,3 84,1} 74,0 84,6] 77,2, | water | pol. 6 7 45,9 4,1 46,1 4,1 42,5 4,0 42,9 7,6 41,1 | 4,5 42,6 41 441 3,2 42,2 2,6 43,9 3,9 43,8 Lt 41,9 3,9 43,5 4,5 46,0 4,0 46,9 3,8 46,2 3,9 46,4 3.1 45,7 4,2 45,1 5,1 45,2 3,6 42,8 4,3 41,3 3,4 41,2 41 41,1 5,5 44,8 3,8 45,2 3,3 43,8 3,6 44,3 4,1 44,2 4,1 44,3 4,1 41,8 3,9 48,2 4,6 48,3 4,6 48,3 4,6 43,9 4,0 48,9 4,3 41,5 3,9 41,9 3,3 43,0 3,7 Fabriek Rendeng Besito Majong Petjangaän ‚ Banjoepoetih f) Kaliwoengoe tf) Gemoe Tjepiring Kalimati f) Wonopringgo Sragi Tirto |) Tjomal 1) Petaroekan Bandjardawa Soemberhardjo f) Balapoelang Doekoewringin Pangka Kemantran !) Pagongan Adiwerna Kemanglen Djatibarang Bandjaratma ‚ Ketangg. West 1) < Nieuw Tersana 0.1 » wr » O.+W. Karangsoewoeng Sindanglaoet D) D) N. zn N.--Z Soerawinangoen f) — Gempol t) Ardjawinangoen Datiwangi Kadipaten 257 2 E Per 100 vezel |Im400riet| 32) „Iz 8 8 > id M= ride Af z le, iS SS o = Sp hes Eee bki in Bale s 3 Ee EE 2 8 | Eiesdaaslie de EFS: 10 | 44 [42 | 43 | 44 | 45 [46 | 17 | 48 | 49 | 20 | A 3 b3|404| 96 | 60 |546| 13 | 13,1 |12,8/76,2/90,3| — 3 b2|413 | 96 | 58 | 497| 11 |12,7 14,0 |74,5/89,2| 447 3 b2l 90! 81! 45 | 446| 12 |12,2[15,3|74,6/90,4| 93 2| af | 63| 90 81 |916| 38 [45,1 | 7,9|81,3|91,1| — 3 b2l110 1402 | 50 | 499| 29 [13,6 [13,4 | 74,4/90,6| 114 3 b4l105 | 82| 46 |475| 13 (12,3 |14,5 |75,4/908| — 4 |c3 113 | 85{ 36 |446{ 18 |12,9/15,0|77,2/92,9| 98 Alcl4 |454| 78| 30 |450| 14 |12,2|15,1 |17,3/94,1| 84 4 |c9 97 | 84| 43 |477| 30 |14,7 | 14,0 |74,2|91,8| 101 3 b2l116| 86| 49 |508|- 7 [13,0 [13,7 |77,2/91,0| 93 3 b2/409| 79 | 43 |484| 13 |12,8|14,2|76,5/91,8| 85 4le3, c5l 73| 85| 50 |461| 39 |12,0|14,3 |71,4|89,6| 92 3 b2| 90| 94 | 48 |564| 42 |12,3 [12,0 [75,9/920| — 4lc9 104| 97 | 43 |532| 23 |13,4|12,8|17,5/92,5| 4119 4lc9 140 | 95 | 44 |529| 14 |13,7 | 13,0 |78,1|92,4| ‘105 4 \c9 137 | 94| 37 |574| 31 [42,9 |12,0|79,0/94,1| 114 3 b2}420 | 93| 49 (552| 14 (13,1 [12,6 |78,0/91,7| 94 3 b1l420| 93 | 54 |589| 15 |14,2 [11,9 |78,5/91,3| 108 4 le14 82| 90 | 44 | 497| 414 |42,5|13,9|17,2/91,9| 79 3 b2|419 | 83| 46 |524| 10 |13,1 [13,3 |77,9/91,1\ 86 4 lc5 101 | 98[ 40 |543| 27 [12,9 [12,6 [77,8/932| — 4 \c9 93 | 99 | 44 |630| 34 [44,2 | 10,9 | 79,41 93,5| 1409 3 b7|414 [105 | 62 |512| 23 [13,7 [13,2 |74,3|88,5| 126 4let5,cAafz|120 | 89 | 43 |539| 28 | 13,0 12,7 |78,5/92,7| 106 4 |c9 120{ 90[ 41 {549| 9 |12,4|12,8|79,6|93,3| 103 3 b2/128| 85| 36 |526| 14 |44,2 | 13,0 |79,3/93,7| 71 3 b2l122| 88| 42 |545| 14 [14,3 |12,7179,1/92,8| 1 3 b2|421 | 87 | 43 |548| 413 [14,0 [12,6 |78,9|92,6| 82 3 b2124 | 37 | 42 | 546) 14 |14,4 |12,7 |79,0/92,7| 4 4Ale45 [441 [101 | 43 |479| 62 |43,5 |13,2|74,9|91,8| 4165 3 b4| 107 (405 | 55 |448| 25 [12,9 14,8 |71,6/88,5| 94 4 |e9 112 [406 | 56 | 454 | 44 (13,0 (14,9 |72,6/88,4| 4113 109 (105 | 55 |449| 20 [12,9 |14,8|72A|88,4| — 3 b2|108| 85| 44 | 470| 12 |13,0|14,6|75,9/91,2| 88 3 b2439 (407 | 51 |557| AU |13,4|12,4|173|A03| — 3 b2418|400 | 47 |547| 26 |13,0 |12,6|77,0|921| 85 4let4 |130}401 | 42 |479| 19 |12,8|44,1 |715,9/92,3| 93 4Alc3 afz(143| 82| 41 |515| 40 [12,6 [13,5 |78,5/92,5| — 258 Vervolg van UE seen Ee ee en ee en ee en EEn (ee Openingen der molens in m.M.| Stand ampasstooter f zonder correctie voor de groeven | beneden toprol in Lossing ampasplaat | I II TI Iv m.M. lt = Ea En En iN SIE SISSI E LE) 1 AL) ULV A RER RE LNG | 29|23|24| 25|26|27|28|29| 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 8 23| 6|20| 11 | 18/40 —| 50 | 45 145 | — |-61/5 6 | HA 34| 6/32|47|34/47| 29/46) 55| 50 AT) 45 | — | et ee SE EEE En EEEN 38| 12/30) 15| 26|42|—| —| 50 | 45 137 |-— | 61 61al GUR 49 | 49/31 |46| 28|44| —|—| 50 | 47 147 | — | A/S 4/ol GV) — (É ie ee Ze == Sn zet 2 mn: af 30| 2/33/43/32/45|—| —| 50 | 46 146 | — 12 | Af 4 UB 25| 5/20} 40/20/40) —| [50 | 43145 5 5 28| á|24|44| 30|48| —|—| 60 | 4547 | — | 61) 7 a ER 33| 5/23|13|20|40| —|—| 60 | 50145 |—-|5 |4 |G 40| 0{28|47|27|46| —|—| 79 | 68 [68 | — | 649 | rn 36} 4|20| 4120) 3| —|—|:57|-54 138 | 40 21|32/ 20/29/18) —| —| 60 | 5553 |— | Sa 5 | 7) — [16 48| 44} 28.730 910) Al jedi Ás'44|28| 7/30) 9| 20} Al — | — | ii ee ee eee Ee AA|46|25|40|25| 8|—|—| 70 | 5455 | —|6 |6 |6 zi Ee ee el EN 42|41{38| 9|28| 6|—| —| 64 | 6051 | — | 4/al 4 | 3 — [22 z|18|35/17|30|13|29|44| 51 |51 51 |51|6 |6 61/,/23 50|18[30[47|29|415| 24/44| 62 | 40 143 | 45 | 31/a| 31 Mol 7 (2 32|42[20|40|18| 8|—| —| 65 | 60 55 | — | 61, 6 | 545} — [26 34l41|28| 9/28) 9 Eil s607: 57 190 L Alte EEE — [28 13| 3|48| 846) -8| 46/40) — | Et EE ENEN 43 | 45/24) 42/49/40 =p SR 32|44|20| 10/46) 7|—|—| 54 |B BA | |4|5 | Al 2 25 | AAA | AA) AG AAN Se Et ei == EN 38|19|30| 45! 24|12| —|—| 61 | 57 53 | — | 9} 9 | So} — [35 36 | 17/32/46) 2642) ei ee Ee EE nt A 36 | 48/28] 44| 22 [44 | — =| 654) 5950 | — |R 36 | 16/32| 45-30 | 44 | —= |B BO 150- Jd — EN 38! 9/30[46|26/414|23/41| 69 | 57 51 |51|5 |6 [7 |5 42 35|13|30|44/25| 9|25\ 7| 60 | 60 53 | 53 | 8 | 51) 31/9 51/0438 37|41l23l42|44| 8|23| 9| 65 | 6256 |6O|3 | 61/5 11/5) 81/544 30 A51 SDI TA 67 BT 7 — |45 B PE | In — ln 30|44|27| 44/25/42) 2342) 60 | 57 57 | 54 ie Zie ien 35|44[24| 14 | 25|43| —| —| 54 | 51 51 |— [10 18 |3 | — [49 40|46/30|16|25|44|28|14| 60 | 60 55 |55 HO HO |5 |5 151 _de Hoofdtabel. Soekowidi Assem bagoes Olean Wringinanom Pradjekan f) Tangarang Boedoean De Maas Phaiton Kandangdjatie Bagoe Maron Gending Djatiroto I » HI Soekodono Wonoaseh Wonolangan Oem boel Soemberkareng Winongan Gayam Pleret t) Wonoredjo 1) Soemberredjo f) Pandaän Alkmaar |) Kebonagoeng Sempalwadak Krebet f) Panggoongredjo Tanggoelangin f) Boedoeran Sroenie Waroe Ketegan Krian Balongbendo Watoetoelis Poppoh. Kremboong Sedatie 259 Hydr. druk in Gemiddeld aan- tonnen per meter rollengte HI | IV OO OT DOE I= oo ho En In IEN Ien EN HEN Ien to == OO Ol DD U Ol Ul 38 | 39 hi. | | | | 146 159 479) - be (S= 5 EE Ë 3 | 200, — 0) tal omwentelin- | S gen der molens | = per uur ed | Z I | EE RE 424344 45 | 46 | Zep | |E 8055 —|— [138 86 s8 90, 92,6 — | — me in 1061122111) — | 89,1 106, 90/ 87! — | 89,3 — |—| — [88,7 120 97| 88 — | 87,4 | 68) 67) 61| — [88,8 4142/74} 57| — | 90,2 MO2| 77 84| — | 88,2 EN Ee 102! 97, 98, — | 89,5 124/104104| — | 91,1 169 186101! 1 1,4, 169186101111 911 zel [941,8 120105 107, — 90,3 e [| — [90,4 =| — | 88,5 93 86 86) 85) 91.7) 130114 99109 881! nk ke mk ee 87.,3/ Dn ME MEN EEE 92) 71! 60, 69 93,4 124102) 97) — | 88,7 ijd je 1904/40 91| 78| 64| — | 91,6) 1141101038, — | 92,6 108) 90 84! |—|91,7 el | — | 92,0 105, 85103 — 91,2 — 105/ 91| 88| 90 122) 98107 RATE ee | | ils dpd 1171109 100 102 102 78 260 aen eeen EEE EE Openingen der molens, in m.M.l Stand ampasstooter fj zonder correctie voor de groeven| beneden toprol_ in Lossing ampasplaat ik HI UI Iv m. M. ne nl el ben nl nnn emma kemer ieessen en | SESSIES VSS ej di Mop av & u | arr | rv - 8 Le ee - a - pl 92} 23|24|35| 26|27| 28|29| 30 | 34 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 82|16|20|12| 28|16| — | — (67 sa 57 En fz 101/ Ten 25/40/415| 8|/20| 8/49| 7/52 |47 |52 [53 A | Sial 6 33|40[19| 9/43} 7|44| 6165 |521/450 [50 |124/o121/o|121/9112A/ 35/15/46 9/ 32/47) 29 | 16 (621/,/591/,/591/9/594,9/171/9|171/91171/01171lg 83 | 11 | 16 20| 7|24| 8/60 [50 50 |50 | 61 6! 6 | 645 39|417|22|41|30|45|27| 43/55 [52 [50 [50 [1445401 74/14 38/410/28/44|24|42|22| 14164 58 [58 BO |9 | 7 6 | 6Us 32|14/26| 9f24| 7|22| 6601557 [57 [57 13131/5131/9131/5 45|15/30|15|25|12| 30/12/63 |55 [50 55 | 4ifs) 4o Afl 7 40|47/26|12|26|12| 23/12/80 |70 [70 [70 |9 | 7, To) S1/o 88| 20/36| 24 |27|44| 24|13/66 |73 |56 |55 [13/11 | 7/5) S1/a M[15|38|16|30|14| 26! 865 !68 |66 60 | 41/,l 51/a 51/a) 81/3 32|16|28| 45/49/40) —|—|62 [50 BO '|— |7 HOVM I= 40| 22|28|16|23|14|16|4154 [52 |50 [50 |4 |4 |4 34 4Â) An AB 25 AL 4 B 6 JZ 32[44|30| 43| 28|42|—| —|57 55 [53 |— [34 pAn 8014122) 0148) Bf 55 535 I= ge 3341125 1225 A2 — 50 50 50 I= A OTN 36|12/25|12|22|10|18| 9/60 [55 |50 [50 | 31/3 41/5 3Va| 345 AA |A8(35| 46 35|AA) —|—|75 |7O [65 ij MAL Alla 45|21/37/20|35|18| 34/47/62 |55 !55 | 50 | 546 | SM 5 36|18[33/17/30|15/28|44/60 |55 [50 | 50 61/5 Saad 86/43/34|14|32|441|30/10/78 (72 [65 | 65 | 4/33 | 3 36|44|34|414| 28/13) 27/4465 60 [55 |55|5 15 va pa. 28|41|48| 8|21| 9|20|40551/452 [54 5418 |9 |8 [9 43| 24/29) 462413) —|—|46 45-43 5 15 IGN 40| 48/30 12/29|42|—|—|54 |49 |47 6 | 4l/al 34) — 39| 2032418347 — | —60 54 57 | — W6U 5 | Oe 29 7|25| 4220 AA 64 53/5 — 6 |G ONE 58|/26/37/16/33/18|28/1666 |64 57 |54|8 | 91/8 |9 29|40|23|AA| 2444) —|— [45 45 45 | — 8 HOUW — A0|16|25|12|32/15| 241055 |5O |5O | 46 | 8Yo1Of/a| 81} 61 261 Hydr. druk in \ Gemiddeld aan- En Een per meter tal omwentelin- | -= 5 (elek rollengte sed ae 2 hj Li Fabriek No. > RE EE As ae, E RIE EMEFEVE EEN | u VA z 9 8 |38/39|40|41|42|43|44|45| 46 | 47 | 48 Kon. Willem II 53,216/216,231/ — | 85| 95 ER — 91,4, 96,2 96,6 Ketanen 54139139 113113\ 86| 86) 88) 78: 91,6/ 106,5) 97,5 Pohdjedjer | — — | — | 95,1! 103,2} 101,1 Dinoyo —|—|95,2| — [1001 Soemengko — | —[—|—|86.3| 74,6, 101,3 Tangoenan —|—|933| — | 100,0 Brangkal 66120 92,4| — | 99,1 Bangsal —|— 924 — 97,5 Sentanenlor EI 95,7 Perning 106/100, 91,0} — | 92,2 Gempolkrep 1201120, 91,9) — 97,3 Somobito 91| 90/ 91,7 86,7/ 96,7 Peterongan 80 83/91,4| 96,6} 96,7 Modjoagoeng f) 75i 79/93,9/103,5| 96,4 Seloredjo 96| 77/93,0\ 97,2 98,9 Tjoekir 109| —! 89,8 99,1| 97,8 Blimbing —|—|908 — 98,0 Tjeweng 105104 91,8) 92,2} 96,3 Goedo 24115| —| 89,4) 97,6) 95,9 Djombang 83/ — | 90,7/108,1| 99,1 Ponen |) 102 — [91,1 — | 97,4 Ngelom TA| — | S9,7/ 101,1) 98,7 Kenongo |) SS 86 88,3 Garoem hei Aa al mn rn eoa ech ba 92,7/ 99,6| 97,5 Soemberdadie Wi 81430 10-965 HO Ngadiredjo 78 — | — | — [li |43| — | 99,2 Pesantren 79) — | —|—|—|124,115105| 96 91,1) 90,3) 94,2 Meritjan 80 —[|—|—{|—| 92 MA} 90 87/93,6) — | 96,8 Minggiran 81| — | — | —|— 138) 9611191121 93,2 — 96,7 Menang 82 — | — ||| | [—|—|98,1| 95,0 97,6 Kawarassan S4| — | — | — |l | — [94,4/ 93,1| 97,5 _Tegowangi 85 — | — | — |= |93,6|, 95,0 97,2 Kentjong 86 — | — | — |l 92,6) 95,4) 96,3 Badas B Pe deletie od sil eeal Doa Poerwoasrie |) 88) 80| 80 71} 78 — | — | — | — [925 — Dee Modjopanggoeng!) 89 — || =| | 91,0 — | 96,8 Lestarie DOE RE ES Se EN Sl Af BIJ == 99 9 Djatie Ge Pe 802 00,0 99,5 Ngandjoek 95 — | —|—|— 141) 921120) — {89,8 98,3 98,0 Redjoagoeng |) 961165/190/200| — | — | —|—|—{1,4| — | 92,4 Kanigoro 97199/263/278/278| 84| 92} 85| 93 92,3) 89,4 98,3 Pagottan 0. 98, — en 106| 82 82 — | 88,0| 97,5) 95,9 » W., 981971971197 1971131131 102102| 91,6, — | 94,7 a Openingen der molens in m.M. 262 Stand am passtooter ; zonder correctie voor de groeven| }eneden toprol hae Bee I II UI IV in m. M. | & a | EN No SISISIS ISIS IS rt LA M- MIJUV) Eoj W BA ES 1 De ENE 22/23 |24|25|26/|27|28|29| 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 P8 | . | | | | 34|14|24|12|29|14| A 1052 |48 |48 | 46 | 31/9101 10 | 6Uo) 56| 5/30|15| 2241 | — |—|48 [471/947 | — |L | 61) 54) En 55|24/29|12/32/14|26/12168 [56 60 |52| 7 141/9144/13 AO 45| 6/19) 5/16) 4|—|— 80 [54 |52 |— | 8 | 81419) — (1OÎ 46|25/36|22/35|21/35/19|66 65 59 | 59 16 40 (10 121/,40 46/21 |41/19| 40/19/35 [16/57 |631,9/631/, 57 | 8 |8 | 74) TV/ol108 28/415/29|15/ 27/45/2814 55 [50 50 |50|— |— |= jin 32/17/28| 14| 25 [138 — 62 59 56 | — | 41 4 | 3e — 103 32141727 | 13/24/42) — |— 62 [59-56 | — | Aa 4 | M= 4A| 24|27|13|26|14|—|— [61 |59 |56 | — | A54 | 3 — [108 38|20/27/43/25|13|—|— 61 |59 56 |—|3 [4 | 3) SOR ed eee IE —_ | 48/23/37/18/32/16/28/|14/70 [60 |54 | 53 10 | 61/a 64/al 7 1107 46/44 |36|17/34|47|— —[70 |62 64 | — | 4/a| 9 — 108 llen el ll San mi EN SEN NS Nl SS Sn 50/18/32/10/ 29/42/25 |42|64 [40 42 | 40 — |= —_|= lef B B 45|20|42/|18/38/16/35 15/66 |61 62 | 59 | 61/9} 51/a| Gl/oj 74/9115 401 16|35/ 15/35 15|—|— [70 [54 '60 | — | 4lfa| 44/9) Alo, — (1168 49|24|39/19|33/46/29 1365 [53 49 | 45 \9 | 61) 6} 8 ATD 46/45/45 22| 40/20/36/47 173 [70 (69 | 57 12 | 7 U) O LLS 50/12/28) 9|28|13|— |—|74 64 63 | — | 51/al 8 1) — 119 38| 3|35/18/35/16|—|— [64 [60 57 | — | 7 1 61 64} — 120 ie SENS Ed el EN Si 53/25/35|21/31/18/26/13|80 [60 58 | 51 | 71/o| 74/,| T4/o) 71 (1223 45| 7|38| 7133) 8|—|— 49 [57 57 |—-/6 |6 |G 40| 8124/12122/12/20/10168 |62 61 | 569 |8 | 6/6 12% Re) Er BEE af 28/41/23|14| 24/13/19 |1150 [45 45 |45 | 9M/| 84, 9/9} 9 120 4k| 3/20| 9/20} 9 47 HO 42 |— MB Bf — fd A4|12|33| 15, 2341, —|—|64 (53 B3 | — 11/6 |6 Jd 42 7|30|40|26| 8|—|— 64 157 57 | — 8 |8 | — 136 A ee AE sides ee reld Nn 48/19/32|14|42/20/36/1562 [52 58 |56 |3 |7 |7 |8 1133 45/28/3g/19/24|41/29/14|50 5O [40 [40 | 4, 4 | 34/a) 74/9134 39/13/31/13/28/12|24|— 66 |62 |58 [55 | 848 | 74/55 135 38| 5/29|14/23/10|— | — 64 68 56 | — 40 14114) — 136 32| 5|29|14| 25/13) —|— 63 56 51 | — | 6 | M/| 61/5} — (136 35| 5/29/44|24|12|— | — 63/62 (53) — | 8 HOU 9 | — 136 36. 582 AOM TI 168 |60 HOT EE 3 3 | ië8 ij ENEN ZA {48/26/10} 19| 3|— | — (824/,/70 170 | — | 81/15 14 | — AA Fabriek 9 Pagottan 0. W. Redjosarie Poerwodadie f) - Soedhono Modjo t) Tasikmadoe Wonoasrie Kartasoera » » D) Tjolomadoe f) Bangak f) Tjokrotoeloeng Delanggoe Tjepper |) Manishardjo Krandjanredjo f) Gond. Winangoen Prambonan Randoegoenting Tandjong Tirto. Kedatonpleret ‘Wonotjatoor |) Padokan f) Bantool Barongan Sewoegaloor Gondanglipoero Poendoeng Gesiekan Rewoeloe Demakidjo Tjebongan Medarie Sendangpitoe Poerworedjo Remboen I D) II ) T+ II Kalibagor Bodjong f) Poerwokerto 265 No. rollengte HOI 39 | 40 1971197 150 134 150 135 108107 63 2201220 237237 237237 187172 148/160 Hydr, druk in tonnen per meter EV 41 (224 tal Gemiddeld aan= gen der molens omwentelin- per uur Ï 122 124 88 104 150 — 110, 107 105 105 Le | (119 4943 | 44 45 Í 89, IUI IV 102 Brixwinning 264 A | Openingen der molens in m.M, | Stand ampasstooter : zonder correctie voor de groeven| _ beneden toprol Lossing ampasplaat I mn Ur wen in m.M. gn: sTElslëlslëls|S 5 BE : ä SIE SIS 315 | EL | KEI | IN ‚| IT | AT B SN TNS 29|23|24/25|26|27|28|29| 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 8 | ME | 33/12/17) 8|14| 8| —|—58 157 56 — |9 HO | Mo) — AB 36/13 26/12 23/10/23| 8|— |— |— |— | 74/9 74) 7) To 14 EE EE DEN en — || — | — [1440 En eol =S El ee id Be =enkel —_ || eG ie ee ee ed | 58 5126 181 LAND lb 155 OMG 6 MN | 40115192) 44 OA SASPEEN 60 PAT 5 351 7122/12) 20|AAF— | 58 148 43 |— AAl 5| 5| Sj WAT — 851 6120 ALIBI el — 6 NOOD KST NE eea WSO 42/20|34{15/22|13| 28/10/60 55 50 |45 34/17 (22/12/418| 9|14| 866 [55 [541 [50 38/17 | 42/21|34/17| 29 15/66 [56 |551/,/56 40/47 {30/1461 29|15| ——|69 61 162 |— 33/21/25 40/45) 0 152 151-135 |= 50/19 | 33/49/3017 | 22[ 16) Al) — |— |— 291434 22| AAA |AO| —|—-163 151 DA I— 48/10 | 28/12/-28/12| 2842/74 173 172 166 A1|24 | 27/15/2643 24| 11/63 159 [61 157 37119 | 22/11| 24!13/18/10164 50 [50 45 32/16 | 23/12/2613 —\— 60 60 58 50/12|26|42| 20|416|—| —|70 160 55 |— 37 19/29/16 23/12/19 10/51 144 [44 |40 254324 SN AE Of EN LN ee 31|12|22|44| 22/10/49 40172 |65 65 |561/,| 51/, 43124 |30/47/25|42| 25/42/70 68 55 45 AG 42481 SAT N68 OLE | 51|43 48/44/48) 9|414| 7/70 [51 |49 |50 34/16 | 29/16|24|16/28| 16/80 [65 [64 |54 SAIMGI AG OA AA) ENGINE IES SIAL AS 23 A3 lessbbwDb |55- |= BALI 25 A2 03 AA NE ENOS L 55 (Ie 83441 251 1823 A — bb Rb5 bs 37/46 | 25/13/2413 23/1 42|70 [60 |60 [59 44 [DA | SAALE | — | —60 162 4561 IE 57129 |35/14|34|44|27|41|501/,,69 [62 |56 49125 |35/14|29|11|27|11|59 (65/59 [56 4024 3 ATNBT AL 0 165 160 NIS 36:46 |-26 43) 22/40} — | — 60 157 54 | 45|15123| 8/28| 9/30/41064 [50 [57 |50 5321-3246 3261 BL AT TA 171 AGS 68 ST ee ERE NEE EE Fabriek Madjenang !) Pakkies |) Trangkil Langsee Tandjongm. Ì et >» I+II Rendeng Besito Majong Banjoepoetih t) Petjangaän Kaliwoengoe |) Gemoe Tjepiring Kalimati f) Wonopringgo |) Sragi Tirto 1) Tjomal !) Petaroekan Bandjardawa Soemberhardjo t) Balapoelang Doekoewringin Pangka Kemantran |) Pagongan Adiwerna Kemanglen Djatibarang Bandjaratma Ketangg. West |) N. Tersana 0. f) D) W.1 » OW.) Karangsoewoeng Singdanglaoet N. » Z. >» NZ. Soerawinangoen!) Gem pol f)) Ardjawinangoen Djatiwangi Kadipaten 265 Hydr, druk in tonnen per meter Gemiddeld aan- tal omwentelin- gen der molens rollengte per uur No. EHM EV | 1 {IE (UI | IV 8 | 38/39/40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 Wedde SON SANA LANEN AN ASS SN NAE SOA AA AEN ded = UNE AN ee ZE ee MO OGO TE On OZ 152/160/160/160| — (120120/ 80) — Ie — 115/ 95105| 96 154| — | — | — | — (108108/113113 155/300/250/200/200| 97| 92| 90| 82 156} — | — {| — | — (122101) 99 — nee 158| — | — | — | — [157/ 91) 96100 Me 160| — 191/191191/112| 82) 69 68 161} — | — | — | — [138126151155 162} — | — | — | — | 77/ 80) 79 88 163| — | — (163) — [136/105/ 93| — 464 67107| — | — [154| 99) 55 — HO 166| — |— | — | — 112) 92 76} — 167| — | — [— | — 108 89| 79100 INN Ad 169) — |— | — | — 147) 86/ 78) — 170185/214/216,2371251 25104104 171162/177192/2431131123| 88| 79 172 98) 82 91401| 79 Me A08 90 SON VOB 86 HB Se N05. 88) 16 178| — | — [| — | — [100406/109| 62 A AN LTO 180| — | — |—\—| 87) 85| 92 — Ae A OI 184/200/200160/170/ 86/ 86) 91100 en S Brixwinning 90,9 91,5/ 103,9 91,2| 102,5 92,1 3 106,7) BRANDSTOFCONTROLE 1922, EINDSTAAT. Voor dezen eindstaat werden opgaven ontvangen van 1456 fabrieken. Het Watergehalte der ampas bleef in 6 opgaven boven 50%: in 41 opgaven kwam het beneden 45%. Het aantal Calorien in 1 K.G. ampas werd boven 2200 berekend in 34 opgaven, waarbij het watergehalte der ampas lag tusschen 41,9 en 44, 6%. Het laagste caloriegehalte had 77 Soemberdadie, namelijk 1806 calorien bij een watergehalte van 52,2%. Meer dan 50 suppletie per 100 ampas hadden 450 Banjoepoetih (64); 56 Dinoyo (58); 37 Krebet (54) en 107 Bangak (51); Banjoe- poetih wist deze suppletie geheel door rietblad te dekken; een hooge rietbladsuppletie hadden verder nog 56 Dinoyo met 58 sup- pletie, waarvan 83%, rietblad, en 71 Goedo met 40 suppletie, waar- van 88% rietblad. ed Beneden 5 suppletie per 100 ampas bleven 27 fabrieken. Door de volgende fabrieken werd meer dan 2 pikol ampas per 100 pikol riet overgehouden: Ben nn Calorieverhouding ge- houden | ampas No. Fabriek s 100 4 ZN ver 100 en Suppletie per, Rietblad per riet |gen am- 100 ampas /|100 suppletie pas 22 Oemboel 9.1 10 0 — 36 | Sempalwadak 2,2 9 9 7 48 | Watoetoelis 2,2 8 9 32 63 | Gempolkrep 2,1 : 13 37 79 | Pesantren 2,4 8 12 70 102 | Modjo 2,3 9 3 15 110 \ Delanggoe 2,3 9 3 0 127 | Gesiekan 2,5 10 0 — 147 | Rendeng 2,4 a 19 py} 153 | Gemoe 3,9 13 3 0 165 | Pangka 2,3 - 8 5 48 170 | Djatibarang 5, 24 0 -— 268 In de achterstaande tabellen zijn de fabrieken gerangschikt naar de verbruikte calorien per K.G. riet, en wel afzonderlijk voor defecatie-, carbonatatie- en sulfitatiefabrieken. Bijgevoegd zijn tevens de verbruikte calorien per K.G. water in ruwsap en per K.G. verkregen standaard-muscovado, de suppletie per 100 ampas en de per 100 riet berekende waarden voor vezel, verkregen stand.-mus- covado, ruwsap en imbibitie. De met!) gemerkte fabrieken berekenden het ampasgewicht uit de verhouding der rechtstreeks bepaalde vezelgehalten van monsters riet en ampas, hetwelk minder betrouwbaar is dan de bepaling van het ampasgewicht met behulp van weging of meting van het imbibitiewater, De imbibitie per 100 riet was hooger dan 20 bij 7 fabrieken; hiervan was 153 Gemoe het hoogst met 26,0. Van deze fabrieken hadden de volgende een belangrijke suppletie per 100 ampas. ‚_ Calorien EEEN Imbibitie | Imbibitie Rictblad oe No. Fabriek id |_ per 100 | per 100 | ter: i. per 100 cal. ‚100 suppletie in ampas vezel riet | | ET | 87 | Badas | 471 169 | 20.6 61 | 104 | Wonosarie 32 201 | 20.8 59 Een ruwsapgewicht per 100 riet beneden 80 werd verkregen door 75 Kenongo (17,7); 42 Boedoeran (79,3) en 129 Rewoeloe (79,3); het kwam boven 95 bij 8 fabrieken, waarvan 104 Wonosarie het hoogst was met 98,9. Een brie diksap beneden 50 hadden 57 Soemengko (38,2); 7 Tangarang (45,9); 23 Soemberkareng (46,7) en 79 Pesantren (49,8); 29 fabrieken hadden een brix diksap boven 60: hiervan was 52 Sedatie het hoogst met 66,5. Een hoogste vacuum op de kookpannen werd opgegeven door 25 Winongan (70); in het geheel gaven 19 fabrieken een vacuum op boven 67; van 24% fabrieken was het vacuum 62 of minder; bij 36 Sempalwadak was dit het laagst en bedroeg 561/s. In een Vervolg van de Hoofdtabel zijn in kolom 23 tot 26 nog vermeld: de samenstelling der Verdamping; het totaal verwarmend oppervlak der Verdamping in M?,; of er Sapdampafname is geweest No. Fabriek Gayam Sedatie Kandangdjati Krian Sroenie Koning Willem II 4) Balongbendo Kalimati |) Winongan Ketegan De Maas Kenongo |) Tangarang Wonoredjo t) Tirto t) Pohdjedjer Soemberredjo !) Badas Langsee Alkmaar t) Phaiton Ngelom Madjenang |) Olean Pakkies f) Peterongan Kemantran |) Tjeweng Menang Blimbing Sragi Manishardjo Modjoagoeng f) Assembagoes Pradjekan |) Soedhono Wringinanom Petjangaän Lestari Soekowidi Besito Minggiran Nieuw Tersana t) 269 Defecatiefabrieken. Cal. verbruikt Ss Sasss Je IdaSlhies SM ARE 2 [AEEA a 855 | 1241 | 9480 823 | 1145 | 8240 769 | 1070 | 7940 753, 1050 | 7850 804 | 1049 | 8200 118 | 1049 | 7350 7713 | 1043 | 7660 1271 992 | 7630 106 982 | 7440 697 980 | 7350 703 978 | 6800 6355 97171 | 6650 672 956 | 6280 693 956 | 5770 665 953 | 6580 134 95e DAAU 668 938 | 6560 760 930 | 6810 651 930 |; 5790 667 928 | 5940 694 | 926 | 7270 661 920 | 6900 104 916 | 9560 642 910 | 6230 657 897 | 6210 659 894 | 5400 673 890 | 6040 636 888 | 5530 695 886 | 6000 667 882 | 6440 658 880 | 5950 661 875 « 5760 652 873 | 6170 688 872 | 6660 658 861 | 6690 642 861 | 5870 578 850 | 5890 607 8471 | 5240 619 840 | 4990 631 839 | 7170 610 833 | 5820 635 831 | 5510 619 824 | 4990 Suppletie per 100 ampas de a) en) Deed D ek verkregen st, -MUsc. ruwsap ee) _— ho ’ im bibitie 270 Cal. verbruikt Soie Per AOL a 5 No Fabriek GE Ie Slides stens el s 5 E Eel S8 ER ele 1e TE GI 5 ETEN et re = Eder a 134 | Sendang Pitoe 602 810 | 5610 6 [13,0/ 10,7/ 88,0 | 16,4 141 | Poerwokerto 566 8140 | 52801 11 114,7) 10,71 85 1 Pe 18 | Soekodono 586 804 | 5710 6 [13,2| 10,3/86,7| 13,4 135 | Poerworedjo 637 804 | 5360 8 [13,6 11,9 93,8 | 20,8 113 | Kradjanredjo f) 592 802 | 5240 | 16 |11,8{ 11,3/ 88,0 | 10,2 125 | Gondanglipoero 598 802 | 4900 | 27 [11,2/ 12,2/ 89,5 | 13,7 181 | Gempol 1) 598 791 | 4960 | 12 112,4} 12,1/|90,4| 17,2 22 | Oemboel ot 115 | 5430 0 [13,9/| 10,0| 83,7 | 13,9 136 ! Remboen 561 114 | 5080 41.443,14 11,0 35,9) 1321 17a | Djatiroto 576 168 | 5390 | 14 [141,9/ 10,7/89,0[ 16,0 28 | Pleret |) 538 768 | 5660 8 |12,4| 9,5/828| 7,7 20 : Wonoaseh 560 157 | 5470 | 10 |12,3| 10,2/87,9[ 14,0 21 | Wonolangan 563 156 | 5520 7 |12,6/ 10,21 88,1 | 14,8 144 | Trangkil 593 153 | 5590 3 |13,6/ 10,6 92,2 | 19,9 84 | Kawarassan 597 147 | 4870 | 25 [11,7] 12,3 95,3 | 18,5 38 | Panggoongredjo 560 TAA | 4470 6 112,2/ 12,5/ 90,7 | 16,8 163 | Balapoelang 556 142 | 4870 4 [12,6 11,4/ 89,4) 15,2 119 | Kedatonpleret 549 | 735 | 4270 6 [12,0) 12,9) 90,0| 14,7 138 | Kalibagor 555 | 734 | 5230 4 112,3/ 10,6189,1 | 14,3 89 | Modjopanggoeng 1) | 541 133} 4180 1 44 |12,2) 44,51 ST 1 PAER 35 | Kebonagoeng 533 | 730 | 4440 | 14 [11,0] 12,0 | 88,0 | 11,0 140 | Bodjong |) 570 | 725 | 5470 3 [413,1 | 10,4/91,8| 16,7 172 | Ketangg. West |) 545 | 719 | 4420 0 [13,0| 12,3/| 91,5 | 16,6 17 | Djatiroto I 5471 710 | 5760 7 112,2 9,5) 9061 36 | Sempalwadak 513 682 | 4070 9 |11,8/ 12,6| 91,0| 16,0 127 | Gesiekan 495 637 | 3910 O0 [12,4/ 12,6/92.8| 18,4 (69) Gemiddeld 640 | 867 | 6030 | 13 et 10,8 | 87,8 | 15,1 naar voorwarmers of kookpannen; het aantal K.G. water per M? verwarmend oppervlak der Verdamping, per maaluur verdampt; het aantal pikols djatihout, wildhout, rietblad, ampas, gebaald of los of versch aangevoerd van elders, residu, melasse en klapper- doppen, gebruikt als suppletie-brandstof; en het aantal pikols steenkool, hout, ampasbalen en motorbrandstof, dat op locomotieven is verstookt. Van enkele fabrieken kon ook het Ketelrendement worden bijgevoegd, berekend als de verhouding der calorien, verkregen in stoom, tot de verbruikte calorien in brandstof. 271 Sulfitatiefabrieken. ET EERE DE EEE Ge IN TEESE EN EEEN eZ | Cal. verbruikt | 22 | Per 100 riet | E IE eik 2 CA | No Fabriek | D [PSaSSEEE_ (biel à de Eese 8 |Ealël2 en B VE A ESE CNN ERA ri Í | bl Rewoeloe 785 | 1202 | 7450 | 47 [15,4| 11,0 | 79,3 | 10,4 12 Bagoe 812 | 1188 | 8110 | 14 | 16,5 | 10,0 | 81,1 [16,1 107 | Bangak 1) 838 | 1169 | 7130 | 51 12,7 11,8 | 86,6 [13,6 15, Maron 843 | 4449 | 7220 | 41 |13,6j 11,7 | 89,9 | 18,1 16 | Gending 791 | 1104 | 7680 | 34 [13,7 | 10,3 | 85,3 | 14,1 61, Sentanenlor 787 | 4087 } 7240 | 27 |14,7| 10,9 | 86,2 |15,3 54| Ketanen 7711 | 1086 | 6940 | 19 [15,1 | 11,2 | 86,1 | 15,6 71 Goedo 760 | 1079 | 7050 | 40 [12,7 | 10,8 | 84,2 | 13,0 149 Majong 768 | 1078 ! 7310 | 16 [15,3 | 10,5 | 84,6 | 13,7 62\ Perning 745 | 1051 | 6410 | 25 |13,8| 11,6 |85,7 | 14,8 79, Pesantren 696 | 1025 | 6900 | 12 15,8 | 10,1 [81,2 | 13,0 60, Bangsal | 741 | 1004 | 6450 | 31 [13,3 | 11,5 | 88,3 | 15,1 130, Demakidjo 704 | 1003 | 5480 | 20 |13,4| 12,8 [85,3 | 12,6 76, Garoem 170 | 1002 | 6560 | 33 13,6 | 141,7, 91,6 | 19,9 178, Karangsoewoeng 128 999 | 6260 | 29 '13,2| 11,6! 87,4 | 14,7 32 Pandaän 127 995 | 6410 | 41 |[15,2/ 11,3 | 87,0 | 16,5 159, Tjomal t) | 701 |_ 968 | 6800 | 33 |12,0, 10,3/86,2, 10,9 78\ Ngadiredjo 769 | 967 | 6370 | 37 [183,3 | 12,1 [94,0 [19,9 59, _Brangkal 714 964 | 6970 | 28 [13,0 | 10,2 | 88,0 | 14,5 86, Kentjong 732 960 | 7000 | 38 |12,5 | 10,5 | 90,2 | 16,9 37 | Krebet f) 134 956 | 7080 | 54 [10,8 | 10,4 [91,1 [13,1 40 | Tanggoelangin |) ! 691 932 | 6860 | 25 !12,9| 10,1 | 87,7. 14,2 94| Djati 690 | 925 | 6660 | 14 [13,6 | 10,4| 88,5 | 16,1 167 | Pagongan 665 921 | 5920 | 26 [12,6] 11,2 | 86,7 [12,7 85 | Tegowangi 693 905 | 6390 | 27 112,9 | 10,8 [90,8 | 16,5 161, Bandjardawa 692 | 904 | 5820 | 25 [13,0 | 11,9 | 91,5 | 18,2 44 | Waroe 697 | _ 902. 6420 | A 143,2} 11,4, 91,4} 17,1 99 | Redjosarie 684 901 | 6110 | 31 41,9 | 11,2 90,2 | 16,5 63 | Gempolkrep 648 889 | 5920 | 13 [14,2 | 11,0 187,2 | 15,3 56 | _Dinoyo 740 | “8865780 | 58 [44,1 | 42,3 95,4 (17,1 169 | Kemanglen 630 | 878 | 5630 | 10 |13,2| 11,2} 86,1 | 15,0 80 Meritjan 667 Sik BSO St 124 PA1,5 9452 17,0 133 Medarie 655 856 | 5630 | 17 [13,1 | 11,6 [90,9 | 18,7 105 | Kartasoera 652 854 | 5810 | 22 |12,4| 11,2/90,9 | 18,3 147, Rendeng 619 854 | 5530 | 19 |12,8| 11,2/86,5 | 13,3 171 Bandjaratma 640 851 | 6330 | 15 [12,8 | 10,1 89,9 | 15,4 97 | Kanigoro 656 850 | 56410 | 17 [13,0| 11,7 | 92,1 | 18,4 108, Tjokrotoeloeng 598 842 | 4850 | 7 | 12,6 | 12,3 | 85,8 | 13,7 165 | Pangka 585 840 | 5720 | 5 13,9, 10,2/83,6 [11,4 67 | Seloredjo 637 825 | 5800 | 18 (12,5 | 11,0 92,0 [17,1 154\ Tjepiring 674 824 | 6240 | 9 15,1 | 10,8 (95,4 | 23,3 68, Tjoekir 578 820 | 5600 | 4 |12,8| 10,3 | 84,1 | 10,7 58, Tangoenan 643 809 | 5430 | 21 12,4 | 11,8 [94,6 (18,5 Cal. verbruikt aj z Per 100 ráet No. Fabriek ej) ss Eu > 85 5 E — Dn 5 5 B ONEEE EBslSal IB ap LIS =— =S m5 wl u > U a 168 | Adiwerna 580 808 | 4670 | 23 |10,9 | 12,4 | 87,3 | 10,2 23 Soemberkareng 607 806 | 5570 | 19 (12,0 | 10,9 | 89,7 | 16,2 49 | Poppoh 984 803 | 5970 3 |13,4| 9,8 85,9 [12,2 116, Prambonan 583 802 | 5010 6 |12,6/11,6/87,1 113,3 95 | Ngandjoek 612 | 801 | 5370 | 17 |12,2|11,4| 90,5 | 18,2 88 | Poerwoasri |) 579 799 | 5430 | 22 |11,8/10,7 | 86,9 | 14, 71 | Soemberdadie 590 791 | 5490 | 27 111,1 10,7 | 88,3 | 14,0 72\ Djombang 576 788 | 4950 3 (13,0 /11,7 [87,6 | 14,3 48 | Watoetoelis 573 187 | 5880} * 9 14301 9,7, 860, Le A2 73 | Ponen |) 577 113 | 6440 | 10 |121\ 9,0/88,0|13,3 117 | Randoegoenting 589 760 | 5300 9 112,5 11,4 1 O1 Th 160 | Petaroekan 546 159 | 4150 6 112,8 |11,5/| 860,1 1958 131 | Tjebongan 532 744 | 4350 8 142,1 | 12,2 186,9. dje 164 | Doekoewringin 953 714 | 4320 3 111,9 [12,4 | 89,8 | 14,2 51, Kremboong 563 111 1 4820 | 48} 12 TL IDS O4 LAND 104 | Wonosarie 588 696 | 5570 [| 32 |10,4/ 10,6 | 98,9 | 20,8 170 | Djatibarang 437 578 | 3920 0 142,7 1141 190 21 do (60) | Gemiddeld 666 901 | 6030 | 24 |13,0 [114 | 88,4 | 15,3 275 Carbonatatiefabrieken. Cal. verbruikt D aj Per 100 riet E À NE reg EEN I No. Fabriek ee 5 £ als EAK d kn Se en Id Mad Dd SIA ESS ar MS De Sindanglaoet 808 | 1152 | 7230 | 27 14,8 | 11,2 83,8 | 16,2 42 | Boedoeran 149 | 1130 | 5730 | 20 |14,4/13,1179,3| 9,9 111, Tjepper |) 648 | 971 | 5630 | 22 !112,3{11,5/81,6| 6,6 118, Tandjongtirto 673 943 | 5230 3 [14,9 |12,9 86,6 | 16,5 184, Djatiwangi 678 910 | 6060 | 12 [141 [11,2 88,7 | 18,4 180 | Soerawinangoen !){ 654 | 890 | 6040 | 4 (14,6 10,8 | 87,5 | 15,7 185, Kadipaten 659 878 | 6030 | 15 |13,5 | 10,9 | 89,4 | 15,3 98 Pagottan 678 872 | 5740 | 29 [12,2|11,8/92,2| 18,9 96 | Redjoagoeng Ì) 655 | 871 | 5990 | 25 [12,0 |11,0|89,2 | 13,9 115, Gond. Winangoen/ 635 871 | 4970 | 16 |12,5 12,8 | 88,0 | 13,0 156 | Wonopringgo !) 648 866 | 5780 7 [13,7 [11,2 88,8 | 15,9 150 | Banjoepoetih 1) 612 840 | 4970 | 64 | 7,9[123/88,5|[ 49 124 Sewoegaloor 660 834 | 6110 0 [15,1 10,8 [92,6 | 22,3 120, Wonotjatoor |) 612 829 | 4940 | 19 [11,4 12,4 [88,9 | 13,6 106 | Tjolomadoe 1) 578 | 814 | 5290 | 18 |11,2/10,9/84,8| 8,9 123, Barongan 558 812 4780 t 112,51 11,7182,5 [40.5 146, Tandjongmodjo 585 | 811 | 5300 | 9 [12,5 /141,0/|86,0 | 12,6 64 | Somobito 587 | 761 | 5310 811 AEP OLED 047,0 100 | Poerwodadie t) 612 | 754 | 5330 4 114,0 /11,5/ 95,8 | 22,9 110 | Delangoe 529 736 | 4410 3 [12,9 (12,0 [86,3 | 12,5 162 | Soemberhardjo !) 568 735:| 4960 | 11 [12,0 /11,4/92,2í 16,4 126 | Poendoeng 558 734 | 4480 | 414 [11,6 12,4 90.8 | 14,1 122 | Bantool 583 727 | 4410 | 12 112,2 113,2 | 96,6 | 19,6 103 | Tasikmadoe 529 709 | 4160 4 [12,3 [12,7 90,7 | 17,2 153 | Gemoe 580 701 | 5050 3 [15,0 [11,5 97,3 | 26,0 102 | Modjo |) 500 696 | 3890 3 [12,3 12,9 87,4! 12,6 (26) | Gem. carbonatatie | 621 840 | 5300 | 14 [12,9 11,8 88,7 | 15,1 (60) | Gem. sulfitatie | 666 901 { 6030 | 24 [13,0 11,1 | 38,4 | 15,3 (69) | Gem. defecatie | 640 867 | 6030 | 13 132 os lers 15,1 8) _l Le Duur campagne 1 2/4— 20/9 5/5—29/9 9/4—14/9 1/5—23/9 3/5— 25/10 to bo 14f5—A/ 9 2/6— 11/10 | 21/4—10/10 12/6— 16/10 12/6— 8/14 11/5— 19/10 16/5—17/10 28/6 — 4/12 15/6— 9/11 21/5— 6/10 9/5— 8/10 12/5—29/ 9 15—15/ 9 1/5—AA/ 9 S8/6— 9/10 1/6 — 2/10 15/6— 5/10 7/6—10/10 1/6—12/ 9 2/6—27/ 9 29/4—18/ 9 11,5— 1/10 6/6—11/10 Pikols ver- malen riet 820000 1394000 1060000 1680000 1464000 1185000 654000 884000 999000 1119000 1003000 1303000 6890000 2144000 2225000 936000 1062000 1358000 919000 1351000 620000 1235000 619000 802000 101 7000 713000 1416000, 1369000 1869000 1831000 1705000 1149000 1244000 849000 1443000 1063000 1399000 1371000 1413000 1189000 872000 1186000 1500000 Water in: 891000 100 ampas Calorien in 1 K.G.ampas En 2169 2213 2015 2044 2078 2062 2078 2097 46,2/2121 112074 2125 2041 91875 ‚01868 (2138 (2073 47,5/2053 48,3/2005 49,9 1927 4742054 48,3/2006 44,7/2197 43,4 2273 44,9|2185 43,112286 43,6/2258 47112069 47,2/2062 45,3/2162 47,5/2045 2091 2032 1963 2241 2088 2153 2280 2152 2223 2000 2088 2213 2999 nd dd id 2335 Caloriever- houding ZEE Ee Es La) 6 9 0 2 A7 5 78 1 0 Kl 59 13 26 18 62 15 65 10 92 14 80 41 59 34 70 7 15 14 0 6 0 10 49 f 6 0 de 19 51 17 24 32 46 5 0 18 49 ij 922 dn 0 9 0 14 35 9 | 54 35 6 62 25 27 20 48 40 61 21 1 id 20 d4 31 5 5) 9 B Pi) 0 18 66 28 27 40 25 19 62 46 87 Vezel per 100 riet Ampas per 100 riet le) ho 19 ted © Fabriek 10 Soekowidi Assem bagoes Olean Wringinanom Pradjekan !) Tangarang De Maas Phaiton Kandangdjati Bagoe Maron Gending Djatiroto 1 ) IH Soekodono Wonoaseh Wonolangan Oemboel Soemberkareng Winmongan Gayam Pleret |) Wonoredjo f) Soemberredjo f) Pandaän Alkmaar |) Kebonagoeng Sempalwadak Krebet 1) Panggoongredjo Tanggoelangin |) Boedoeran Sroenie Waroe Ketegan Krian Balongbendo Watoetoelis Poppoh Kremboong Sedatie Kon. Willem [I f) Ketanen Pohdjedjer te Se) | feb ® 2 Hz Calorien verbruikt NS Brix ER: No. 5 SES 5 2 ET 5 Ene Ei ruw-|dun-|dik- | > 8, 8 SE Be ee Bere bakten en ESSA d, 11 12 13 14 15 16 ME 18 190 20 Aa 22 114, 87,6 [-631:|° 839: 7470 |: 8,8 D 14,2} 14,7) 55,9/ 631/,, 26 2 (18,7 928 \688| 872 | 6660 | 10,3 | D 15,0/ 15,5) 56,6/ 67 22 4 |453| 844 |642| 9410 |6230| 103/D [16,4 16,6/57,5/65 | 12 5 (10,6| 80,7 |578) 850 5890 | - 9,8 |D 15,7] 16,9) 52,7/ 65 15 6 \19,6/ 90,1 (658 861 |/6690[ 9,8 |D 15,2) 15,6) 58,1/ 63 13 7 |44A| 848 |672| 956|6280| 10,7|D |17,1/18,9| 45,9\621/ 11 9 [14,5 85,8 | 703 | 978 | 6800 | 10,3 |D 16,2 17,1| 60,8/ 681/5| 12 10 |47,5\ 88,3 |694| 926|7270| 9,5|D |45,216,3/59,1/64 | 95 14 18,0 85,0 | 769|1070 | 7940 |. 9,7 |D 15,4| 15,4) 62,5/ 661/3| — 12 |16,4| 814 [812 | 4488 | 8140 | 40,0| — S|45,717,3| 55,9 64/, — 15 18,1) 89,9 [843 | 1119 | 7220 | 11,7 S|16,2/ 17,5/ 58,7 641/,, 12 16 |14,1 | 85,3 | 791 1104 | 7680 | 10,3 | S| 16,0) 17,7/ 55,8 66 A3 17 (47,9| 90,6 [547 | 7410/5760 | 9,5 |D 14,9 14,9) 57,1| 641/j 11 17a/16,0\ 89,0 |576|\ 768 | 5390 | 10,7, D 15,7/ 15,9 59,2 67 16 18 |13,4| 86,7 586 | 804 | 5710 | 10,3 D 15,9 17,2 55,1 61 14 20 |44,0\ 87.9 \560|. 7575470 | 40,2|D |15,9117,3157,7168 | 13 21 /114,8| 88,1 563 756 | 5520 | 10,2 D 15,5| 17,0/ 54,0/ 69 22 22 (13,9| 83,7 -544| 775 | 5430 | 10,0 |D 16,1/ 16,6, 57,6} 66 — 23 |16,2| 89,7 [607 | 806 | 5570 | 10,9 S116,1| 16,7) 46,7| 64 15 25 |14,8\ 84,7 |706/| 982 | 7440 |: 9,5 |D 15,1/ 15,7 56,9| 70 20 B6 1358112: F855 (1244 P9480 | 9,0-D 15,1! 16,3, 61,6/ 65 26 28 | 7,7| 82,8 [538/| 768 | 5660| 9,5 [D 15,5/ 16,8) 57,0) G41/5| — 29 (13,4/| 87,2 (693) 956 | 5770 | 12,0 |D 16,8/ 18,0, 54,6/ 67 18 30 13,7| 84,4 |668| 938 | 6560 | 10,2 D 15,7| 17,1| 52,3| 68 34 816,5 87,0 | 727-995 | 6410 | 11,8 S| 16,1 16,7 54,6 651/5| — 34 |141| 87,0 |667| 928|5940|14,2\D |47,318,9| 57,3 69 — 85 (14,0 88,0 1533) 730 | 4440 [412,0 |D 17,0) 18,0 60,8) 64 8 36 |46,0| 91,0 \513| 682|4070|12,6\D |47,318,9| 60,6/561/,| 29 oi klad O4: 734 | 956.) 7080 | 10,4 S[15,7/ 17,7 52,8 641/9| 33 38 |16,8| 90,7 (560 | 744 | 44170 | 12,5 |D 17,0 18,0 62,3} 67 5 40 \14,2| 87,7 [691 | 932 | 6860 | 10,1 S| 15,4 16,4 55,2) 65 — 49 | 9,9| 79,3 |749 | 1130 | 5730 | 13,1 | C |16,4/14,1| 56,8 631/5| 28 43 (18,9| 89,6 '804/ 10498200 | 9,8|D 14,5) 16,3, 59,1| 64 18 AA 17,4) 91,4 [697 | 9026120 | 11,4 S115,6/ 14,8) 53,2/ 68 39 45 |15,5| 83,6 (697 | 980|7350| 9,5 |D 14,9/ 15,7/ 62,7) 631/5| 22 46 \15,9| 84,4 |753| 1050 [7850 | 9,6 |D 15,0 15,8, 59,7/ 64 43 E 47 (20,0| 87,0 | 773 | 1043 | 7660 | 10,14 |D 14,8/ 14,2) 58,9/ 66 14 48 |12,7\ 864 |573| 781|5880| 9,7| S\|15,415,8/55,4166 | 40 49 (12,2\ 85,9 (584/| 803 |5970| 9,8 S 15,4 16,6) 56,7) 66 20 Dl (17,8) 93,8 |563| 741 | 4820 | 14,7 S|15,7/ 18,0, 55,8 66 14 52 |15,6) 84,7 823 | 1145 | 8240 | 10,0 |D 15,2 16,2) 66,5) 64 15 53 |13.2| 884 |778| 1049 |7350|40,6|D |15,8 16,3 55,5/62 | 50 54 |45,6| 86,1 |777|41086|6940| 14,2| S|16,8|18,0/ 56,4 66143) 7 55 [14,3 92,6 |734| 951 | 5730 | 12,8 |D 16,7/ 18,7 St a 6 a, _l er) ee IEEE 5 Caloriever- [|= … |Z Duur BE zE 5 8 houding EI campagne E 5 En 5e EER EEE 82 Ee No. Fabriek gE ESS Bssigse n|ES 1 2 | Ae ERR RR OCAS ED 10 en ELEN 6/6—28/ 9| 856000 45,2/2181| 58 SI AAT 217 sel Dinoyo 3/6—11/10| 621000, 54,9 1641| 28 | 100 |10,4/ 27,9) 57/ Soemengko 9/6—22/ 91346000) 43,9/2249| 21 85 | 12,4) 23,9/ 58 Tangoenan 31/5 — 1/10 1643000, 46,5/21111 28 48 | 13,0 26,5/ 59 Brangkal 17/5—27/ 9 1525000/ 46,0,2136/ 31 76 | 13,3) 26,8/ 60/ Bangsal 5/6—16/10 1205000, 45,3/2176/ 27 62 | 14,7) 29,1/ 61 Sentanenlor 1/6—19/ 9| 965000 47,6 2050, 25 61 (13,8/ 29,1/ 62| Perning 3/6—26/ 9|3093000| 44,9(2193) 13 37 14,2 28,1, 65) Gempolkrep 3/6—16/ 91176000 46,2:2124| 8 82 | 12,7/ 26,0: 64/ Somobito 12/6— 1/10 1215000) 46,72095| 7 18 | 14,4 29,5| 65/ Peterongan 1/6 — 4/11 1449000) 44,3/2230/ 10 75 13,9, 26,5/ 66/ Modjoagoeng tf) 16/5—12/10 1837000 45,7/2154| 18 52 | 12,5) 25,1/ 67) Seloredjo 16/5—22/ 9 1631000| 46,1/2124| 4 30 | 12,8, 26,7) 68 Tjoekir 1/6— 6/10 1382000 47,8/2033| 32 92 | 12,4/ 26,3| 69/ Blimbing 14/6—28/ 9 1242000/ 48,2/2016| 11 91 13,4 28,3/ 70} Tjeweng 4/5 — 71/10 1655000, 50,5 1888, 40 88 | 12,7/ 28,81 71) Goedo 14/5 —10/ 9 1231000 45,6,2151| 3 | 100 /13,0 26,6/ 72) Djombang 15/5— 6/11 1390000 47,22072| 10 81 | 12,1/ 25,3/ 73| Ponen 1) 9/5 — 3/11 1589000, 45,6,2153| 11 49 13,8 28,1| 74) Ngelom 6/6— 24/11 1400000) 47,5/2049/ 7 31 |13,7/28,9/ 75/ Kenongo |) 1/5—14/11 (3811000, 47,9.2036, 33 30 (13,6) 28,3) 76) Garoem 10/5-—24/ 9 2712000, 5221806) 27 63 | 11,1) 25,7 77/ Soemberdadie 6/6—15/ 9| 945000) 45,4/2172| 37 14 |13,3/ 25,9 78| Ngadiredjo 1/6 — 7/11 (2509000 46,22124/ 12 70 |15,8/31,8/ 79) Pesantren 12/5 —28/ 9 1579000) 4911973) 31 74 |12,1/ 25,8/ 80/ Meritjan 1/6—12/10 |2085000, 47,2/2075| 22 86 | 13,2) 27,0/ 81, Minggiran 3/5— 4/10 1834900/ 45,5/2164/| 35 17 (12,3) 24,3| 82/ Menang 25/4— 20/10 |2907000, 45,9/2143| 25 85 11,7 23,3/ 84 Kawarassan 24/4 —2S8/10 |2911000) 46,3/2122| 27 78 | 12,9 25,8/ 85| Tegowangi 17/5 —22/10 2066000, 48,81987/ 38 67 12,5) 26,7/ 86: Kentjong 9/5 —17/ 91093000) 46,5/2115| 47 61 12,2 24,4 87) Badas 12/6— 2/10 /2148000| 52,9/1771| 22 33 |11,8/ 27,6) 88) Poerwoasri |) 31/5 —18/10 1816000 47,8,2034, 11 66 | 12,2 26,0/ 89 Modjopanggoong!) 7/6— 4/10 1340000) 46,1/2126/ 13 64 | 12,8] 26,3/ 90, Lestari 1/6—11/10 1684000, 44,6/2201| 14 88 | 13,6/ 27,5/ 94) Djatie 14/5 —25/ 81312000, 50,3 1899, 17 85 | 12,2/ 27,7/ 95) Ngandjoek 16/5 —11/10 (2215000, 46,4/2109, 25 26 | 12,0) 24,8/ 96/ Redjoagoeng Ì) 15/5— 8/10 1914000, 45,9,2138| 17 58 | 13,0/ 26,3/ 97/ Kanigoro 1/6—17/ 91707000, 49,0 1967) 29 94 | 12,2, 26,8/ 98, Pagottan 31/5—16/-9 1698000, 48,5/1989, 31 57 |11,9/26,3/ 99, Redjosarie 5/5—24/ 9|2204000, 44,9/2200/ 4 18 | 14,0 27,1/100, Poerwodadie 4) 12/4—31/10 |2208000) 45,8,2138\ 12 40 | 13,1 27,1/101) Soedhono 11/5 —16/10 (2800000, 46,4/2111| 3 15 [12,3 25,2/102/ Modjo &) 1/6—24/ 9{2003000 48,61991| 4 0 |12,3/ 26,7/103, Tasikmadoe | | 277 pen > 2 5 E 8 o2l _ 2 [Calorien verbruikt | St- S Brix ke) 5 4 |MANSC, Es -2 Zi d 5 dalss SN k No. [5 SES SS 58) Pel À _{ruw-|dun-| dik- | 5 AOS SES 5 100 1e E Et Sl heks & E <= |sap {sap | sap a lS, Seele Ser) riet zn 9 11 12 15 fe 1 IP La V6 mer 18 f 19 20 Gem. vacuum =— kookpannen Beginstopuren per 100 netto maaluren bo bo bo 58 |18,5| 94,6 |643| 809|5430| 118| _S|16,0/17,5| 54,8 159 [14,5]! 88,6 |714| 964|6970| 10,2| _S|15,9/16,1| 521 60 [15,1| 88,3 [744 [1004| 6450 | 11,5 | _ S|16,3/17,2/ 50,2 61 (15,3 | 86,2 |787|1087.|7240| 10,9| _S|16,0/ 15,4 56,3 62 (14,8 | 85,7 [745| 1051 | 6410 | 14,61 _S|17,3|19,0[ 55,4 63 [15,2| 87,2 |648| 889 |5920|11,0| _S|16,4|19,0| 54,4 erder) 60 1 mnd mnd oJ rs oo © en DO == CO Ser 1 0 oo oo oo to Lo S U yr G> Co oo (>) (e=) Jen je >= Cor ua Ul Jee jee er bo == mn sneed Ne! 5 SN, & 00 10 74 [13,01 84,2 | 760| 1079 | 7050 | 10,8\- S|16,3| 17 72 [14,3| 87,6 |576| 788/4930| 11,7| _ S|16,6/18,0| 56,1 73 |13,3| 88,0 |577| 173|6410| 9,0| _S|[15,2/ 20,9 55,1 do | 6,6| 77,1 |633/| 977|6650| 9,5/D 16,6 18,5) 53,9 76 (19,9 | 941,6 | 770 | 1002 | 6560 | 11,7 S | 16,1: 18,2/ 60,2 11 |14,0/| 88,3 [590[| 791 | 5490 | 10,7 S | 15,5) 16,1/ 55,4 18 |19,9/ 94,0 |769| 967 | 6370 | 12,1 S|15,4| 17,0| 61,4 79 (13,0| 81,2 | 696 | 1025 | 6900 | 10,1 S|16,3/17,7/ 49,8 80 |17,0| 91,2 667 | 874 | 5820 | 11,5 S | 16,3/ 17,4 56,0 Bier 17,7/e 90,7 1635) 831 5540 | 11,5 ,D 15,8! 17,0 61,6 82 (17,1 | 92,7 (695) 886 | 6000 | 11,6 | D 15,4 15,5) 61,0 84 118,5 | 95,3 1597 | 747 | 4870 | 12,3 |D 16,0) 16,51 58,8 C o 402 |12,6| 87,4 |500| 696 | 3890 | 12,9| C [178/153| 56.6 403 |[17,2| 90,7 (529) 709 | 4460 | 12,7| C SR 0 O OO A bo Duur campagne 1 in Pikols ver- malen riet 100 ampas Water to lv} Vezel per 100 riet Ampas per (ee) 100 riet No. 9 Fabriek 10 19/5—20/ 9 23/5—18/ 9 6/5— 8/9 31/5—15/ 9 15/6— 7/10 7/6—27/ € 29/6—23/10 10/6—11/11 9/7— 5/M 1/6—20/10 18/5—28/ 9 1/6 —16/10 20/6 —18/10 18/6—15/10 30/5—22/10 28/6—17/10 23/6—16/10 10/5—26/ 9 10/7-— 24/10 21/6-—30/ 9 5/7—28/10 15/5— 4/10 23/6—19/10 15/6 — 3/11 14/6—30/12 11/5— 18/10 31/5—25/ 9 17/4—271f 8 A5— 8/9 12/5 —21/ 9 1/6—18/ 9 1/6—10/ 8 1/5—30/10 30/5—23/ 9 30/4—10/ 9 1/5—21/ 9 9/5—30/ 9 2/5— 9/9 28/4—20/ 9 10/4— 2 8 2/5—30/ 8 18/5—17/10 15/5—21/ 9 4/6 —11/10 le, 1324000 1328000 1160000 1276000 1084000 1304000 1664000 1899000 1957000 922000 2032000 1923000 2103000 1596000, 44,8 1486000, 45.7 1707000, 46,7 1370000, 42,6 1744000! 48,0 1390000 773000 1077000 1582000 1569000 1469000 2147000 3056000 1397000 2342000 3432000 1719000 2437000 1450000 368000 1713000 41,8 49,5 47,8 47,4 48,2 45,7 45,9 | 45,6 43,0 hhh 46,5 46,7 1635000 3273000 1463000 1185000 1096000 162000 910000) 47,7! 1811000) 44,1 2140000, 42,2 1094000, 43,5 | ‚5 5 Caloriever- sE houding en BIEE dl Ö Släss E85 4 5, 6 2041 32 59 1946) 22 Ab 2035 18 46 2051) 51 37 2005| 7 69 2149 3 0 235 A 80 2149 16 25 2294| 16 | 100 9241) 16 69 2098) 6 84 (2097 g 71 A03 13 25 214A| 6 12 2080{ 19 59 23471 12 85 2012 | 0 2218 0 —— 1969 27 | 100 214A A | 97 2148! O0 | — 2259 KN 89 2181 20 84 2090) 3 | 415 20292|.147: 4 #0 1992 6 9 2180: B 0 2405 t Al 0 2131 4 471 2290\ 3 0 | 2260| 11 83 2121\ 29 0 za ilk PE A VOA 29 2080 3 0 23 .D ze 2056| 9 34 21301 19 27 9429 4 0 2314| 16 1 2264 64 | 100 BO3 A | 7e AO 7 Date MARS 0 3344 9 0 2269| 18 24 bo bo To bo bo ko Ho Ho Ho Io Ho Ho t OUI TOO AJ UIT A U mi > ho ho ho to Io to WO to Io to Nd … KO HO IO KO IO HO Ka Ea © Bed ho << ed en, — … oo hw … rn — or wo Ia Ù NUE OTE ONDNNRANRA ARA laan | … SN EO B OF AI 00 JOWI To euro bo bo Oo Io t GS Co lW OIO wu > 104 105 106 107 108 1! Tjebongan | Sendangpitoe Wonosarie Kartasoera Tjolomadoe f)) Bangak |) b Tjokrotoeloeng Delanggoe Tjepper |) Manishardjo Kradjanredjo ft) Gond. Winangoe Prambonan Randoegoenting Tandjongtirto 9, Kedatonpleret Wonotjatoor t) Bantool ‚Barongan \Sewoegaloor 5) Gondanglipoero Poendoeng Gesiekan | Rewoeloe Demakidjo Medarie Poerworedjo Remboen Kalibagor ), Bodjong |) Poerwokerto Madjenang f) Pakkies t) Trangkil Langsee j) Tandjongmodjo ‚Rendeng À ‚Besito | Majong j Banjoepoetih 1) Petjangaän Gemoe Tjepiring Kalimati |) pp | ® Ee hel ® | Calorien verbruikt St NS | Brix | 5 Else Ni Sel So — en | musc. Ei | IRE 5 ‚No. E ie 3 Er IE 5 3 DE so 5 ruw-|dun-/ dik-| = & z Se 9 | 11 12 13 p 14 15 16 [14 | 18 | 197) 20 | 21 22 104 a0,s | 98,9 (588 696 | 5570 | 10,6 S|14,5/ 15,6) 55,9 66 17 105 |18,3| 90,9 |652| 854| 5810 | 11,2 S|15,9 18,7, 54,7/ 67 17 106 | 8.9 834,8 |578\ 814/5290| 10,9) C [16,3/14,8/57,9/611/, 9 107 (13,6 86,6 |838 | 11469 | 7130 | 11,8 S [17,2 18,8) 56,7! 65 23 108 |13,7| 85,8 |598| 842 | 4850 | 12,3 S|17,2 21,0) 52,1| 62 8 110 |12,5| 86,3 [529 | 736 | 4440 | 12,0 C [16,8 14,7} 54,1 661/| — 111 | 6,6| 81,6 |648| 971 | 5630} 11,5| C [18,1| 16,5) 63,7 61 6 112 (16,8| 90,3 |661 | 875 | 5760 | 141,5 |D 16,4 16,8) 56,9/ 631/,, 10. 113 |10,2/\ 88,0 592 | 8025240 | 11,3 |D 16,1) 17,8/ 57,3| 62 9 115 |13,0| 88,0 (635 | 871 | 4970 | 12,8/ C |17,2/15,0/58,0/641/,| 8 116 (13,3) 87,1 [583 | 802 | 5010 | 11,6 S|16,5/ 18,2/ 53,3| 61 — 117 |17,5| 941,7 |589| 760 | 5300 | 11,1 S|15,5/ 18,2! 54,6| 63 — A18 |16,5| 86,6 [673 | 943 | 5230| 12,9| C |17,6 16.2 60,3) 66 7 119 |14,7| 90,0 [549 | 735, 4270 | 12,9 |D 17,0, 18,5) 56,9, 62 … 120 (13,6) 88,9 |612/ 829 |4940| 12,4| C |16,9 15,4 52,9 66 2 122 |19,6| 96,6 1583 | 727 | 4440 | 13,2| C [17,0 15,6| 57,3 68 8 123 |10,5/ 82,8 [558 | 8412/4780 | 11,7| C |17,1|15,7| 61,0/ 63 4 124 |\22,3{ 92,6 |660 | 834/61410| 10,8) C [14,6/13,2/ 54,4) 651/| — 125 13,7| 89,5 [598 802 | 4900 | 12,2/|D 16,6| 17,4 58,3) 68 3 126 14,1 | 90,8 |558| 734| 4480 | 12,4| C [16,3/14,5/53,5/661/9| 3 127 18,4\ 92,8 |495 | 637 | 3910 | 12,6/D 16,4/ 16,7/ 59,7} 67 5 129 |10,4| 79,3 | 785 | 1202 | 7150 | 11,0 S {17,6 18,3, 60,4/ 66 6 1130 [12,6\ 85,3 |704| 1003 | 5480 | 12,8 S/17,7/18,0/51,9/651/,| 3 134 |11,5| 86,3 |532| 744| 4350| 12,2| S|17,2/ 18,8 55,2} 65 6 133 (18,7| 90,9 |655 | 856 | 5630 | 11,6 S|15,8/ 16,8 55 60 19 134 16.4, 88,0 |602/ 810 | 5610 10,7 |D 15,61 16,6) 61,4 631/,| 27 B 20,8 | 93,8 [637 | 804 | 5360 | 11,9 |D 15,6/ 16,5) 58,5/ 65 — 136 [13,1 | 85,9 [561 ! 774| 5080 | 141,0/D 45,8} 16,9) 61,9/ 62 — 158 14,3 | 89,1 [555 | 134 | 5230 | 10,6 D 15,2/ 15,7/ 53,2} 671/,| — 140 [16,7 | 91,8 [570 {| 725 | 5470 | 10,4[D 14,3/ 14,3/ 60,7 61 23 144 | 6,7) 83,7 [566 | 8140/5280 | 10,7 D 16,5| 17,1| 55,2) 671/,| 6 142 (13,7 | 87,9 |704| 9916/9560) 7,4|D 12,5| 13,3/ 57,6/ 68 — 143 (14,3 | 86,5 |657 | 897 | 6210: 10,6 D 15,3/ 16,6) 55,2) 631/,| 22 144 \19,9| 92,2 [593 | 7153/5590 | 10,6 D 14,6 15,6, 60,1/ 68 10 145 |14,2) 83,5 [651 | 930 | 5790 | 11,3 |D 16,2 16,8, 50,9/ 68 11 446 |12,6| 86,0 (585 { 814 [5300 | 141,0} C [16,1/14,1/56,7/571/,| 9 147 (13,3/\ 86,5 [619 | 854 | 5530 | 11,2 S|16,2/ 17,6 51,9/ 66 13 148 ,15,8| 86,6 610 | 833 | 5820 | 10,5 |D 15,4 16,2 58,8) 67 9 149 |13,7| 84,6 [768 | 1078 | 7310 | 10,5 S|15,8/ 16,0, 56,2) 68 16 150 | 4,9! 88,5 |612| 840/|4970| 123| C [17,6 16,3! 58,0/681/9| 12 151 (14,7| 86,1 |607 | 847 | 5240 | 11,6/ D 16,8/ 17,3) 57,0) 621/a| 9 153 |26,0| 97,3 |580| 701 /5050| 11,5| C [14,9|13,2| 52,5) 67 7 154 23,3 | 95,4 [674 | 824 | 6240 | 10,8 S|14,3|15,6/ 51,6/ 69 11 155 |13,6| 86,4 |727 | 992 zea0 | 9,5 D 15,2| 16,0 58,9/ 611/5| 17 | mm EVENEENS DEE PON MENE DEHN EDE EE EE Er att B rentree te ne 280 “2 a 2IS 2 1 5 Duur Ee SANT à, Caloriever- |= … | 5 ee ae Campagne © Ee ES SIE T5 Dad ksler: ed dn ln, Ze Wel gksesre SoläelN 0 Er AS SIE ZES 4 Fabriek 4 ©) See ssTe T' zi HE een, + 5 6 7 ak 10 1/5—26/ 9 1442000 fi e 43,8/2246 24/5 — 14/11 165 4 7 MKS TE RAK ze onrenen 9 3/5—16/10 (285 (Abee 0 14.398, rag pen hao dh of | |H 207 nml 18/4— 4f 9 1641000 te 73 |49,8) 26,6160 Pl ee 1/5— 9/10 1386 'al2198| 25 | 48 | 13,02, hide: 386000/ 46,4/2116 ‚0/ 26,7/161|Bandjar 12/5—20/ 9 1395 42116) 11 1 (12 ’ andjardawa 95000 45,7/214 2,0/ 24,21 62/Soember 3/6—17/ 9 1153 PE 46 4 35 |12 ok >oem erhardjo D 53000} 45,1 121 2,6) 25,8/163| Bal: S 20/5—28/10 |229500C LAT SPAD A f alapoelang á 9995000! 45.2/2177 9) 24,3164/ Doel eet 1/6— 6/10 1151 212177) 5 | 48 |13,9)97, oekoewringin _— 51000! 42,8/230( 3,9, 27,9165| Pangk: á 15/5 —14 k) Qs ad _D 300 45 26 4 3 po) % p ’angka mt, 9 eon HEINE eee be JA ie Kemer Ae 1/6— 1/10 1294000 1129068) 25 | 30 ee rot olen 5/6—28/ 9 |2598000 di oarbar laait Lee 13,2 20'0|1eolkermandië 2/5—21/10 IER edel et Ón LIEN ID bel 9 Kemanglen di He 000 45 DAE 2,7 Dj D) 4170 Di ie É Al dane ) 5,2/2181 15 3 19/8! 9 def jatibarang 12/6 — bib SL TAbEh 1882251, ON — 13,0 B A Bandara sedan ae eboobb deal booal| del hee 15,0 251 en 5/5—30/ 8 doa 8 2037) 29 | 68 |13,2 28,0 elen 1) 8/5— 5/10 1488000) 437 oobel ot’ | (85 4a'elso ado sun N 488000, 43,5/2264 1,8) 32,4179|Sind 8 21/6—19/10 1174 512264 4 | O0 [14,6 28,3/180,8 ndanglaoet 9 [2145000/ 43,0/2291| 13 „9 AE 29,7 184 Djatiwangi 5 3,5 25,9185/ Kadipaten 5 ho le ©) mn Beginstopuren maaluren per 100 netto ie, hl ‚ vacuum to Gem = kookpannen bo bo er | Pp E ; St. o : OPI a-£ [Calorien verbruikt ‚NS Brix ES > _—MmUSsC- 5 —=T 5 2 < ok RE É | : N ZS ES el 2 Ss gj per 4 \ruw-!dun-| dik- NO Ee doses 400 5 | Ei MA ä ” BAT SA e = © Thed 4 Ree sap | sap | sa a, al2 [S8E|28 al riet De LS 9 |M 12 |43| 14 | -45 | 16 | 47 [18 | 19 | 20 156 (15,9 | 88,8 |648/ 3866/5780} 11,2\ C 115,8 13,4 57,3 157 |15,5| 88,7 |[658| 880 | 5950 | 11,1 [D 15,7| 15,9) 57,3| 66 10,1; D 15,3, 16,7) 52,8, 63 Jee er) eN _— lee) LS) de) _— o ep) de) [80] de) je) en 5), ee) bo a, in a, de) Jee lep) Co min led} bo ee} © Ee Ot Ot lep) 1 En 8) En eo} _l (ce) jede ee En ez pede ep) to _— hed | en (dj lea | Lo 172 |16,6| 91,5 |545| 749 | 4420 | 12,3 |D … |17,2}17,7/ 58,4 174 |15,4| 90,4 '619| 824| 4990 | 12,4|D |16,9/18, 118 [14,7] 87,4 |728| 999|6260|11,6| S|16,6/18,3| 56,5 3,2| 83,8 |808| 1152/7230) 112| C | | 180 [15,7| 87,5 |654| 890 | 6040 | 10,8| C_ |15,9/ 14,3] 62,4) ‚1 [598| 791 |4960| 124 |D |16,1/17,6/ 62,0 6 ‚1 [678 910|6060| 11,2! C_ |15,9/14,2/ 57,0 ‚4 [659| 878|6030| 10,9| C _ … 89 282 Vervolg van MEGEN REE BREE ZU BET MEDE IE OE OEE ER EE hr EDTA EE EEE LEENT LF MTN | | Verdamping Totaal |Sapdamp-| P—=Paulypan HO db afname |K.G. water, ao En heden Vv Ee von vo a BE de: | 3 —=triple ving in | warmer | maa lane dkhoal DIR Fabriek | 4 ==quadruple M2 k = kook-{ verdampt / enz. Ea 23 24 25 26 27 9 10 | == 450 — 28 — ,| Soekowidi P,K, 4 1120 19 — 2 Assembagoes 3 125 ‚k 20 — Á Olean ‘4 630 34 — | 5 [| Wringin nom | 4 1030 — dd — 6 | _Pradjekan 4 720 — 20 — 7 \ _Tangarang 4 570 — 20 — 9 De Maas 3 620 — 22 — 10 Phaiton P,K, 4 659 — 23 — |M Kandangdjatie A 1116 v‚k 16 — 12 | _Bagoe K. 3 655 | v 25 | =| 45 | Maron Á 1200 v 17 =| 16 Gending 444 | 3916 v 22 53 17 Djatiroto 1 4 2450 v 15 59 | 17a pm 444 1778 v 15 == 18 Soekodono 3 +4 716 — 23 — 20 Wonoaseh 4 568 — 34 — | 21 Wonolangan 3 +4 982 v 24 — 22 Oemboel / 873 v 22 — 23 Soemberkareng h 680 \ 27 — | 25 | Winongan 3 600 — 25 — 26 Gayam | 4 1400 v‚k 16 — 28 Pleret 3 330 — 29 == 29 Wonoredjo 4 490 v 25 — | 30 | Soemberredjo 3 710 — 20 — | 32 Pandaän | 3 300 — 33 — | 84 | Alkmaar | 4 1160 v dj 64 35 Kebonagoeng 4 Ee v 25 — | 36 Sempalwadak 444 14 v 19 — 37 Krebet 444 750 v‚k 31 — 38 Pangoongredjo 4 1645 v 30 — | 40 Tanggoelangin 4 1020 — 15 — 42 Boedoeran 4 750 v 26 — | 43 | Sroenie | 4 800 x 20 — | 44 | Waroe 4 1400 v 18 — 45 Ketegan 4 894 \ 30 — [46 | Krian 4 1185 v 24 — | 47 Balongbendo à Din v 47 — 48 Watoetoelis v 23 — 49 Poppoh K, 4 1270 v 18 Ee 51 Krontn 3+3 310 — 48 En 52 Sedatie de Hoofdtabel. 283 Pikols suppletie-brandstof Pikols verstookt op locomotieven Ampas Mot yo, | Piati- | Wild- | Riet b=gebaald pirelase Steen- |; Ampas- ae v==versch deb je hout | hout |} blad [van elders kool balen { stof BP 08 | 29 30 31 32 23 34 | 35 36 RAET en 44500 Ae Ji 1482 | 5600 — ae 9 | — |46628|10242| — dE EEM en Ea BR zE Ond 09 Di A 250 EE 2e Be. Be SEE DOO be A lopagal za 6 1 — | 2455|47612| 9350 b| 2782 m | 3466| 3000| 4300| — Be Fgsd00 108359 Le LE AAR TSOS R Bel er 1/8015 45440) — ne Br Ae he. ie 10 99| 9224 |18352| — Et RE eN En 8 EN 143546) Le ES 1600 en ge RR Beb' | == 131847) Le bek 2400 110000| _— EE 15 [26441 | — [517A| — ze 1104 | 1656| _— 36 16 |20580| — [65833| — A61 m| — | 4510) — EN 17 | 5625 | 54684| 12548 | 5406 1| — Er Ee 1Tal 8601 |38212| — | 41275 v| — En NES ee 18 [46300{ 2000| — pe Le JE d de NE KOK dHOOR DT A de hod een gE 24 | 41521| 1007| 802| 6000 b| — AR en e. zE 4000 v EN Ree a Jes EN 5000 | — 23 | 4274 | 6015/16204| 3132 b| — 138860 | EL ef 25 [25405 | — |[41524| 2800b\ — | de ze en BORRRTAMD 2 20086 | 4503 4 | 1 tE = pel Rae al teef sbao kleden ol ae ABe BDU 29 | 4616| 5401411405 | — Ee Ene EE ze 30 | 6320| 988| 2789| — zi pe | St. | zE 33 |44055| 1894 + | 8333 b| — En | El Hen De 34 | 2033 |10569 | — es ad EN EE siet BASALE vet VAAMIS NL | — En 6494) 139 5 Ee 36 | 0456! 1740| 41514| 6790 v| — Rid EB 459 37 [54456 | 10937 |59759| — 7453 r | 548| 4451| — Ee B8 | 5875 — |19874 | at Ek ain en AE Ke 40 [44546 | 644|22462| — 20E E44 260 2 Ee 42 |46120| — |24929| 4910 b| — En ge ke Ln 43 |29680| — \616755| — Ene We da AS ie A4 [27000| — SA ee 14 EEn EEE Es el 45 [413997 | 425| 47A| — On BE en 146 46-| 14393 8922 ebi een Ee ee Nn Hg | 9400; | 6359) I= De ES pn A8 |- 672| — | 7238|43540 b| | — zt RS Es BRL ASDO de al BOOGIE ERKENS Er 51 | 9150| — |236W| — ES je ERN Led 52 | 91698) 1141 | 15011 Eelen EE 2760 r a ENE ESE in ET ne Ee EE EE ED O8 Verdamping 7 Sapdamp- P==Paulypan Totaal staa m kj K.G. water,| Ker V.O. der| naar per M?. Ketel- 3=—=triple verdam- Nv voor: | V.O. per rende- | No. Fabriek 4==quadruple PinB: Ë ‚a Took ed eight | enz. Nee pan 23 24 25 26 27 9 10 3) 960 23 — 53 | Kon. Willem II 4 1082 v‚k 16 — | 54 | Ketanen K, 3 450 5 29 — 55 | Pohdjedjer 3 578 — 26 — 56 | Dinoyo — 97 | Soemengko 4 1292 v‚k 19 tr 5S | Tangoenan 4 1289 v‚k 19 == 59 | Brangkal 4 1331 — 15 — 60 | Bangsal Kr 950 v 18 — 61 ! Sentanenlor Á 690 v 27 — 62 | Perning K, 344 | 2975 v‚k 16 — 63 | Gempolkrep Á | 1700 v 12 — 64 | Somobito A 900 —- 23 —— 65 | Peterongan 7 866 vk 20 — 66 ‚ Modjoagoeng 4 1452 — 20 — 67 | Seloredjo 4 1350 v 17 — | 68 | Tjoekir S4 609 -— 36 — 69 | Blimbing ee 1060 v 20 — 70 | Tjeweng 33 1200 k7 18 — 71 | Goedo Le 1017 — 19 — 72 ‚ Djombang 4 1220 — 14 — 13 | Ponen A 850 Vv 22 — 74 | Ngelom 3 535 — 25 — 75 | Kenongo AA | 1855 v‚k 22 49 76 | Garoem win Á 1420 v‚k 26 — 171 | Soemberdadie A 1044 v‚k dOr -— 78 | Ngadiredjo K, 344 1180 v 20 — 19 \ Pesantren Pikes 1000 v 24 — 80 | Meritjan L 1175 v 26 — | 81 | Minggiran Lo 1095 v 25 — 82 \ Menang vA 1089 v 35 38 [ 84 | Kawarassan V/A 1426 v 24 — | 85 | Tegowangì Lo 1200 v 24 — 86 | Kentjong Áo 762 v 25 — 87 | Badas L 1920 v 17 —— 88 | Poerwoasri Á 950 v 25 — | 89 | Modjopanggoeng 4 795 — 29 — 90 | Lestari 4 1245 v 19 — | 94 | Djati 4 1045 v‚k 27 — | 95 | Ngandjoek A 2400 v 12 96 | Redjoagoeng P,. 344 | 1500 v 19 — | 97 | Kanigoro 445 | 1965 — 10 — | 98 | Pagottan pe Pikols suppletie-brandstof ‚285 Pikols verstookt op locomotieven | Djati- rd Riet- een d Le Sne Ampas-| Motor- No. l=los mee Sd Hout Ak hout | hout | blad em . ER | kool balen pn 9 | 28 29 30 31 32 33 |-34 | 35 36 BSS ii 2807 7 Te 5667 | 1300| — en BA (45901) — | 34684 — ue 2039 10303| — EE 55 | 6876 —! | 63708 en Ef ende ee en 56 | 4490| — | 65384 1678 1 aL EN Se EE BA a Eet 08310 de. ike Ei el 88 5004) lk 45130 S= EE 550 | — ae an 59 |34594| — | 44004 = 3863 | 1255| — En 60 | 416908): — | 74599) '— en ij je ne Gi KODA er A5AB3 | — EE 986: pe A13) …_— 2 Be14800 | —: | 3444) — ee A 63 39700, el 30897 '— En 5895 | 863| — 121 EIS AAAG |

Been 7eas n= 1524 —= — — —- — — Hie) 6791} “— 1920| A v — — — — — Mia | 63560 —= 9676 | 7610 v — [21115/ 3104 — — 134 | 11455 | 70 1543 ee — [34150 (14647) 1500 — d55 (30152 — — == —= 7146 10091| — — 156 6036) — — == — 3489 (20940 — -- 138 — | 6071 | 5855 — En => —= — — 140 | 2478/11475 | — — En — —| — — 144 | 2510| — |24566/| 1450 b — —- — — _ 142 — [19349 | — — — — 10056) — — 143 | 24715 | — 9384 — — — (14666| — — RAA | 6172) — en — En ae — — — 145 — — — —— == — = — — 146 |19130| — |18735| 9600 b md == — | 10154) — 147 | 5677| — |13641{ 6000 b — — — | 99% — 148 | 11M| — — — — — — | — — 288 Sapdamp- | afname |K.G. water, naar per M?, v== voor- | V.O. per warmer | maaluur k== kook- | verdampt pan 25 Ketel- rende- ment 27 No. Fabriek 10 Verdamping P — Paulypan „EEn K — Kestner ee 3 — triple rn == quadruple ie Ee enz. ' 23 24 4 750 9 105 4 otk A 1100 Le 1650 3433 749 4 1099 3 +4 926 33 765 4 1939 4 1000 A 960 4 1710 3-4 7710 K, 33 935 A 1566 K, 3 720 K; 8 800 4 900 K 1300 an 1600 4 1220 4 41497 4 1536 4 9922 Ln / 1861 4 1320 4 920 1625 344 1300 | 172990 5 pr GEen ie Majong Bajoepoetih Petjangaän Gemoe Tjepiring Kalimati Wonopringgo Sragi AN Tirto k Tjomal Petaroekan Bandjardawa | Soemberhardjo Balapoelang Doekoewringin Pangka Kemantran Pagongan Adiwerna Kemanglen | Djatibarang | Bandjaratma é Ketangg. West _ Nieuwtersana Karangsoewoeng Sindanglaoet Soerawinangoen Gempol Djatiwangi Kadipaten 289 Pikols suppletie-brandstof Pikols verstookt op locomotieven Djati- Wild- | Riet- rbe residu | Steen- Ampas-| Motor- No. l=los ed Hout brande hout | hout |{ blad bej doppen kool balen stof _9 28 29 30 31 32 33 34 35 36 149| 6667 — 539 44453 v —— —- — — — 150] — — 13899 — — — — — — 151) — 40| 12044 — — —- —- — — 153| — 1325, — 9818 b —- — — — — 154| 13824) — — 22206 b — — 6696| — =S 155| 24123) — 10108 — — — 3279 — — 156 14667 — 1853 — — _— — — — 157) 1168) — 20409| 1236 b — — — —- — ROS! 12444 — == — — — — — 159| 25291| 29757112635) — 5 A 160 708) — 15067/ 4329 b — 4118) 1668 — — 161, 17400 — 38715| 8100 b\ 9650 m| 3043 — — —= 162) 19704) — 317 — — En — — — 165 480, — 3640, 5687 b — — — — — 164, 1395 750) 2467 400 v —— — — — — 165| 7371 — 10955 745 v| 397 r| — 12309| 3248| — 166/ 19740) — 9407 — — — — — 168| 10148| 4339| 14413| 14378 b| _— 6007 8340 — Ee 169| 5190| 460} 15151| 2235 b\ — EE EL tt en 100 1 300 v 110) — EA de KOOL En ARO 174| 28964| — |-23969 7645 v\ 4499 m| 11310 EIA 299 TO ee en rk 2e Sa :SG3Re en peis MR 7872 — | 44545 — zn 1281| 3013 — el 418| 14620 — | 35463| 945 vl — ne oe on De ME 7839) — (90104 — 1381 r | 3840 40 2 ae 180| 9508 — fi0o bne 25 B PA84| 8553 — | 26587 — he se 3600| _— en 185/ 8897 — 46270 —- -— 1713), — — 211880 b| 36399 r | 3868328| 44364 1 2400) 7 | 79601 v 1eoo12ola0oo1 A | 481| 9166) — | 43678 — E Ei NE Ja | 76597 m [229406 5049 k VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië BREEF :LA MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE. Fale el m JAARGANG 1923, No. 7. WORTELROT IN EK 28 IN KEDIRI DOOR De. J. H. COERT, GROEPSADVISEUR VAN HET PROEFSTATION. N. V, BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v/h H. VAN INGEN — SOERABAJA, 10A VEN n 9, LIDRARY NEW YORK BET ANICAL GH RDEN MEDEDEELINGEN VAN HET PROEESTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE, Jaargang 1923, No. 7. WORTELROT IN EK 28 IN KEDIRI door Dr. J. H. COERT, Groepsadviseur van het Proefstation Er zijn den laatsten tijd herhaaldelijk stemmen uit de practijk opgegaan, die verkondigden, dat EK 28 meer aan wortelrot zou lijden op die gronden, waarop bij voorgaande occupatie eveneens EK 28 gestaan had, dan op gronden, waarop een andere rietsoort bij voorgaande occupatie gekweekt was. Hoewel dit a priori niet zeer waarschijnlijk leek, daar er moeilijk een werkelijke oorzaak voor gevonden kon worden, werden toch nadere gegevens verzameld, teneinde te trachten eenig inzicht hierin te krijgen. Men moet bij dergelijke vraagstukken wel bedenken, dat wan- neer door toevallige omstandigheden de aandacht op een bepaalde coincidentie gevallen is, en men meent, dat een causaal verband aanwezig is het zeer dikwijls gebeurt, dat, ter nadere demonstratie, zooveel mogelijk gevallen van deze coïncidentie verzameld worden, onder weglating van alle gevallen, waarbij de bedoelde coïncidentie niet optreedt, hoewel zij te verwachten zou zijn, indien werkelijk een causaal verband bestond. Op de hier behandelde kwestie toe- gepast, bedoelen wij hiermee, dat speciaal gelet wordt op de wortelrot- gevallen van EK 28 na EK 28, terwijl de gevallen van wortelrot in EK 28 na andere rietsoorten veel minder op den voorgrond gebracht werden; in het laatste geval ontdekt men zeer dikwijls plotseling een andere evidente oorzaak, terwijl in het tegenovergestelde geval de verklaring zonder meer in het motief EK 28 na EK 28 gezocht wordt. Ten slotte zwijgt men veelal alle gevallen, waarin bij EK 28 na EK 28 geen wortelrot optrad, gaarne dood. Om een objectief beeld te verkrijgen, werd het onderzoek als volgt ingericht: 292 Zooveel mogelijk werden van alle complexen EK 28 in den aan- plant 1921 — 1922 de volgende gegevens verzameld: aantal bouws, jaarwisseling, bibitherkomst, plantdatum, de hoeveelheid wortelrot en de rietsoort op dezelfde plaats geplant bij de voorgaande occu- patie. Het is duidelijk, dat bij dezen opzet ook de gevallen zonder wortelrot in het onderzoek werden opgenomen. In totaal werden op die manier de gegevens verkregen van 9493 bouws EK 28 sawah-aanplant, f) verdeeld over 3650 complexen, behoorende tot de fabrieken: Garoem, Soemberdadi, Neadiredjo, Pesantren, Meritjan, Minggiran, Menang, Bogokidoel, Kawarassan, Tegowangi, Kentjong, Badas, Poerwoasri, Modjopanggoong, Lestari, Djatie, Ngandjoek. Alle gegevens werden door mij persoonlijk gecontroleerd, wat noodzakelijk bleek te zijn om volkomen betrouwbare cijfers te krijgen. Het zoo verkregen materiaal werd op drie verschillende wijzen gesplitst, volgens de volgende principes: 1 splitsing naar: „EK 28 na EK 28” en „EK 28 na andere soorten”. II D} ) 1 „Jaarwisseling”’. II D) » : „Bibitherkomst”. Niet altijd was het mogelijk van een complex alle benoodigde gegevens terug te vinden, zoodat het wel voorgekomen is, dat een complex slechts in één of twee gevallen van splitsing bruikbaar was. Men vindt dan ook bij de verschillende hier aangehaalde opgaven een aantal „onbruikbare gegevens”. Bij het verzamelen der gegevens bleek reeds direct, dat bij een teruggaan tot een occupatie voor 1918 — 1919 slechts zelden betrouwbare gegevens te verkrijgen waren. Uit dien hoofde werden alle gronden, waarvan de vorige beplanting langer dan 3 jaar geleden was, als eerste oecupatie (zoogenaamde maagdelijke grond) opgevat. De splitsing in jaarwisseling werd dan als volgt doorgevoerd: a. 3-jaarlijksche wisseling, omvat de werkelijke 3-jaarlijksche gron- den, benevens die, waar òf nooit, òf meer dan 3 jaar geleden” riet geplant is; b. 2-jaarlijksche wisseling omvat de echte 2-jaarlijksche wisseling inclusief walik lobang (walik dongkel). In de oorspronkelijke staten werd de eerste occupatie, resp. walik lobang wel apart aangegeven, zoodat nagegaan kon worden of deze factoren een bijzonderen invloed op het resultaat hadden. 1) De tegallan-aanplant werd niet in dit onderzoek betrokken. 295 Bij bibitherkomst werd onderscheid gemaakt tusschen bergbibit, vlaktebibit en generatie. Van een splitsing, waarbij ook rajoengan als aparte bibitvorm beschouwd werd, moest afgezien worden, aan- gezien het bij vele tuinen, die als „met vlaktebibit beplant” te boek stonden, niet meer uit te maken was, hoeveel eventueel met rajoe- ngan en hoeveel met kredjaän geplant was. Het eindresultaat van het onderzoek is neergelegd in den volgen- den staat, waarin het geheele materiaal volgens de 3 hiervoor aan- gegeven principes gesplitst is. Het totale materiaal omvatte: 9493,2 bouw EK 28, waarvan 443,60 bw. of 4,67% wortelrot was. SPLITSING VOLGENS Vorige beplanting dE Wisseling Bibitherkomst ie bouws | wortelrot in || bouws | wortelrot in || bouws | wortelrot in EK 28 bws | 0% EK 28 bws 0/, EK 28 | bws Ga EK 28 na EK 28 3-jaarlijksche wisseling bergbibit 3540,8 253,95 ZZ 7638,20 | 261,60 | 3,42 || 1634,80 | 70,73 4,33 EK 28 na andere soorten 2-jaarlijksche wisseling vlaktebibit 5591,9 | 175,25 | 3,13 1705,70 | 177,66 10,42 || 2106,10 | 71,05 | 9,68 | topstek DE = — —= — | — 100 293,14 | 5,12 Onbruikbaar Onbruikbaar Onbruikbaar 360,5 | 14,40 | 3,99 149,30 | 4,34 2,91 26,10 | 2,38 9,12 Totaal Totaal Totaal 9493,20 | 443,60 | 4,67 9493,20 | 443,60 | 4,67 || 9493,20 | 443,60 | 4,67 Deze cijfers toonen in de eerste plaats aan, dat het totaal per- centage wortelrot zeer matig is, waarbij wel bedacht moet worden, dat elke slechte stand vrijwel als wortelrot beschouwd wordt. In de tweede plaats blijkt 2-jaarlijksche wisseling belangrijk meer wortelrot te geven dan 3-jaarlijksche. Het blijkt, dat in de tweejaarlijksche wisseling over het algemeen de hoofdoorzaak van het wortelrot te zoeken is; daar komt 10,42%% voor tegen 3,43 /% bij driejaarlijksche wisseling. Zooals bekend, is de verklaring hiervan de volgende: Na het oogsten blijven vele wortelresten in den grond achter. Evenals alle andere organische stoffen „vergaan”’ deze resten op den duur. Dit „vergaan” is een bacteriologisch proces, waarbij zuurstof verbruikt wordt. Er is een bepaalde tijd noodig voor deze resten om geheel te vergaan, d.w.z. te komen tot een toestand, waarbij weinig of geen zuurstof „meer verbruikt wordt, zoodat de in den grond aanwezige zuurstof grootendeels voor de levende planten beschik- baar blijft en de kans op een zuurstofarm milieu, dus op anaerobe toestanden, gering is. Het is duidelijk, dat verschillende grondsoorten en verschillende structuren van grond verschillen in den tijdsduur voor het vergaan van een bepaalde hoeveelheid wortelresten met zich meebrengen. Bekend is ook, dat hierbij de vochtigheidstoestand van den grond, de grondwaterstand en de beweging van het grond- water een grooten invloed uitoefenen. Het verschil tusschen twee- en driejaarlijksche wisseling is aldus op te vatten, dat de tijd tus- schen afoogsten en opnieuw beplanten bij driejaarlijksche. wisseling in het algemeen voor de meeste gronden bij normale verhoudingen voldoende is voor het totale „vergaan” der wortelresten, terwijl bij tweejaarlijksche wisseling zich veel eerder het geval voor kan doen, dat deze tijd onvoldoende is. Hieruit volgt, dat driejaarlijksche wisseling wortelrot niet witsluit, en omgekeerd, dat bij tweejaar- lijksche wisseling wortelrot volstrekt niet behoeft op te treden. Het lijkt mij hier de aangewezen plaats om het begrip twee- en driejaarlijks nog eens nader te beschouwen. Uit het bovenstaande is af te leiden, dat vooral de duur van den non-occupatietijd van grooten invloed is op de kans voor al of niet wortelrot. De non-occupatietijd kan namelijk zeer verschillend zijn bij gronden met tweejaarlijksche wisseling en evenzoo bij gronden met driejaarlijksche wisseling. Bij de eerste categorie is dit verschil relatief veel grooter dan bij de tweede. De non-occupatietijd in het algemeen ligt tusschen de volgende grenzen: a. voorgaande occupatie geoogst begin campagne, langst denkbare nieuwe occupatie geplant eind planttijd \ non-occupatietijd, b. voorgaande occupatie geoogst eind campagne, kortst denkbare nieuwe occupatie geplant begin planttijd \ non-occupatietijd. Om een inzicht te krijgen in de beteekenis hiervan, dienen de volgende cijfers, ontleend aan de mij ter beschikking staande ge- gevens. Tweejaarlijksche wisseling Non-occupatietijd a. begin campagne 16/17 : + 15 Mei 1917 1) eind planttijd 18/19: + 1 November 1918 2) { 1) Vergelijk Maalstaat 1917. 2) Vergelijk Gegevens betreffende aanplant en oogst van suikerriet 1917, 1918, 1919. 171/, maand 295 b. eind campagne 16/17: E 1 October 1917 1) EN ee begin planttijd 18/19: + 1 April 1918 DD Driejaarlijksche wisseling Non-occupatietijd a. begin campagne it vr TDrMEn 1917 ) 9917, ANR AE eind planttijd 19/20 : 1 November 1919 _2f ï b. eind campagne 16/17 : 1 Oetober 1917 begin planttijd 19/20 : 1 April 1919 Wij zien dus, dat de uiterste grenzen van non-occupatietijd liggen bij tweejaarlijksche wisseling tusschen 6 maanden en 171/3 maand (een onderling verschil van 11!/, maand), en bij driejaarlijksche wisseling tusschen 18 maanden en 29!/, maand (eveneens een verschil van 114/, maand). Voorts valt hierbij op, dat het gunstigste geval bij tweejaar- lijksche wisseling, namelijk 171/, maand, slechts zeer weinig ver- schilt van het ongunstigste bij driejaarlijksche wisseling, namelijk 18 maanden. Zooals reeds boven vermeld, is de vereischte non-occupatietijd voor een volledig vergaan der dongkellanresten voor verschillende gronden zeer verschillend. Het is duidelijk, dat er veel gronden zullen zijn, voor welke het gunstigste geval bij tweejaarlijksche wisseling meer dan voldoen- de is, en omgekeerd gronden, voor welke de ongunstigste verhou- ding bij driejaarlijksche wisseling nog onvoldoende is. In het laatste geval is er dus geen feitelijk verschil tusschen 2-jaarlijksche en d-jaarlijksche gronden aanwezig. 1 ( 18 maanden. Voor een nadere beschouwing van den kortst mogelijken non- occupatietijd bij driejaarlijksche wisseling houde men het volgende in het oog. Vereischt is, dat de tuin bij voorgaande oecupatie eind maaltijd geoogst is. In den regel zijn dit tuinen met laat- of althans middelrijpe rietsoorten, en slechts bij uitzondering met de meer vroegrijpe. Men mag dus verwachten, dat na laatrijpe rietsoorten in voorgaande oecupatie een bepaald aantal van deze ongunstige gevallen zal optreden, daarentegen na vroegrijpe rietsoorten nooit; m.a.w. EK 28 na laatrijpe rietsoorten zal meer van wortelrot te lijden hebben dan na vroegrijpe. Beschouwen we nu de splitsing EK 28 na EK 28 en EK 28 na andere soorten, dan blijkt, dat onder deze „andere soorten” DI 52 verreweg de voornaamste plaats inneemt; verder treffen wij 1) Zie noot p. 294. 5 2 bb) bh) bh 296 er aan een weinig 100 POJ, terwijl 247 B slechts sporadisch voor- komt. Nu is in het algemeen DI 52 een soort, die meer begin maaltijd geoogst wordt, m.a.w. voor deze soort is het ongunstige geval uitgesloten. EK 28 daarentegen wordt overal nog eind maal- tijd geoogst, dat wil dus zeggen dat bij „EK 28 na EK 28” een zeker percentage van den kortst denkbaren non-occupatietijd zal voorkomen, dus is hierbij meer wortelrot te verwachten. Voor tweejaarlijksche wisseling geldt dezelfde redeneering. Hier- bij wordt de toename van het °/% wortelrot in ongunstige gevallen relatief nog veel grooter dan bij driejaarlijksche wisseling. Volgens deze beschouwingen is het dus te verwachen, dat men meer wortelrot zal aantreffen bij „EK 28 na EK 28” dan bij EK 28 na andere soorten”, wanneer onder deze „andere soorten” de over- groote meerderheid door vroegrijpe gevormd wordt. Dit hoogere percentage wortelrot behoeft dus niet het gevolg te zijn van spe- ciale eigenschappen van EK 28 om den grond „te vergiftigen” voor verdere EK 28, zoodat er uit dien hoofde geen reden bestaat voor inkrimping van EK 28. Het lag voor de hand om dit nader aan cijfermateriaal te onderzoeken. Het bleek echter al spoedig, dat het onmogelijk was om van de verschillende EK 28-complexen van oogst 1922 met vol- doende zekerheid na te gaan, wanneer in de daaraan voorafgaande occupatie het riet geoogst was. Op enkele ondernemingen, waar uit de laboratoriumboeken en aanplantrapporten getracht werd deze gegevens te verzamelen, kon slechts in zeer enkele gevallen de oogstdatum van een bepaald tuinstuk in oogst 1919 resp. 1920 met een nauwkeurigheid van 10 dagen bepaald worden. Vrij dikwijls bleek de oogstdatum niet verder te benaderen te zijn, dan liggende tusschen 2 of zelfs meer maanden. Om echter eenigszins een indruk te krijgen of inderdaad DI 52 hetzij in het algemeen, hetzij op enkele ondernemingen, eerder geoogst werd dan EK 28, werd van oogst 1922 nagegaan hoeveel percent van iedere rietsoort telkens aan het eind van iedere 15-daagsche periode geoogst was. Hierbij bleek, dat van de 16 fabrieken, die EK 28 en DI 52 hadden (sf. Garoem had geen DI 52), er twaalf waren, die in de eerste helft ven den maaltijd een hooger percentage van haar DI 52 hadden vermalen dan van haar EK 28, terwijl slechts bij 4 fabrieken het omgekeerde het geval was. Van deze 12 fabrieken waren er 9, die reeds ruim 50% van haar DI 52 geoogst hadden vóór de helft van den maaltijd. Vergelijkt men alle EK 28 en DI 52 van de groep 297 Kediri met elkaar, dan blijkt na iedere 14 dagen bijna steeds percentsgewijs meer DI 52 dan EK 28 geoogst te zijn. De cijfers geven dus aan, dat er zeker een tendenz is om DI 52 eerder te oogsten dan EK 28; de fabrieken kunnen onderling hierin zeer sterk verschillen. Voorbeelden als sf. Ngandjoek, die pas 16°/, van haar EK 28 geoogst had, toen haar D[ 52 er reeds geheel af was, toonen wel aan, dat principieele verschillen tusschen beide rietsoorten kunnen optreden in verband met den non-occupatietijd. De cijfers, gevonden bij de splitsing naar bibitherkomst, hebben onderling geringe verschillen, zoodat hier geen werkelijke invloed van de gebruikte bibitsoort naar voren treedt. Het laagste percen- tage wortelrot kwam voor in de vlaktebibit, waar o.a. de rajoengans in begrepen zijn. Na deze algemeene beschouwingen wil ik thans meer in details treden, vooral daar in den loop van het onderzoek eenige frappante bijzonderheden voor den dag kwamen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het percentage wortelrot, zooals het over de fabrieken verdeeld is. De fabrieken zijn gerangschikt naar het percentage wortelrot: geeneen EK 28 na |Jaarwisseling Verhouding Ei s Ss RER tusschen 2- en © == —= z e = SS|EK |SSlonbruik- (8 (2 Seelen z5 el z Ln Baan WwIsse ing in 0/, 8-| 98 | SS) baar Serg van den totalen Fabriek 5A A Bene EK 28-aanplant a: Zele ED p Bl all RE Ge ad en S sS|I8al8s/5 [5 [ss eee POC a ha eN | | z 2 | lie Al 5 e) Sf. Meritjan Oel 0 vl 0e HZ re 0 =| O 196844:0 | 3,13 „ _Badas 0,15) 0,26| 0,09| — | — | 045| — | — | — 100 LO [0 „ Garoem 0,45| O0 | 09394910 | O |9,91/ 7,2| O [94,67| 4,57| 0,76 „ Pesantren 1,43| 2,47| 0,48| 27,6 | O 0,47/ 3,55 27,6 | O [63 |31,95| 5,05 „ Modjopanggoong | 1,74| 2,42| 1,16) — | — | 1,03) 419| — | — |78,37/21,63, 0 „ Djatie 2,04| 2,59) 1,16) 91,3 {2,75 | 1,00/31,37/ 61,5 | 1,50 (89,69) 3,09, 7,22 „ Bogokidoel 2,39| 5,25! 1,83) — | — | 2400 | — | — |99,37) 0,63| 0 „ Ngandjoek 3,46) 2,49| 3,18 — | — | 346 — | — | — 100 | 0 |0 „ Tegowangi 4,66/40,41| 1,78 21,5 {0,70 | 3,55) 6,64) 4,4 | 0,70 (65,29 34,30, 0,41 „ Menang 5,87/14,06| 2,72} — | — | 4221891) — | — |88,75/11,25) 0 „ Soemberdadi 6,27111,04| 4,46|13,8| 4,34 | 5,77/15,73| 1,7| O |9476) 5,07) 0,17 „ Kentjong 6,41140,74| 145| 0,710 | 8,37| 5,23| 0,7| O |37,68,62,16) 0,16 „ Minggiran LASA SOB | | 6,85| 8,13] — | — |59,1240,88) 0 „ Ngadiredjo 7,87122,30| 993441 |3,87| 2441402 — | — |53,14/46.86/ 0 „ Kawarassan 12,48/23,39\ 5,92} 49,6 | 2,74 | 9,03/19,68) 29,2 | 2,14 (64,31/32,84/ 2,85 „ Lestari 12,66145,0210,18| — | — | 8,3213,50/ — | — |16,28/83,72/ 0 Poerwoasri 13,60|12,61/13,78| — | — |13,11/58,82| — | — 98/94| 1,06) 0 298 In deze tabel valt in de eerste plaats op de groote regelmatigheid, waarmee bij tweejaarlijksche wisseling het rmeeste wortelrot optreedt. In het geheel komen slechts twee werkelijke uitzonderingen voor, namelijk bij de fabrieken Bogokidoel en Kentjong. (De fabrieken Badas en Ngandjoek komen hierbij niet in aanmerking, aangezien zij geen tweejaarlijksche wisseling hebben, en dus automatisch al haar wortelrot in de driejaarlijksche hebben). Bij de fabriek Bogokidoel is dit verschil niet in het minst betrouwbaar, daar de totale tweejaarlijksche wisseling, met EK 28 beplant, hier slechts 0,63 /% van den EK 28-aanplant, d.i. 1,2 bw, bedraagt. Wat de fabriek Kentjong betreft is het niet uitgesloten, dat hier een rol gespeeld wordt door de oude moeswatergronden, terwijl hier bovendien nog een tweede factor optreedt, waarover straks nader een en ander zal worden meegedeeld. De kolom EK 28 na EK 28 en EK 28 na andere soorten geeft een minder regelmatig beeld te zien; er zijn 5 uitzonderingen op 17 gevallen, wat erop wijst, dat de werkelijke invloed van al of niet EK 28 in voorgaande occupatie niet zoo groot is, dat andere fac- toren niet spoedig een afwijkend resultaat kunnen geven. De sf. Meritjan, die geen wortelrot heeft, valt buiten beschou- wing. Bij de 12 fabrieken, waar meer wortelrot in EK 28 na EK 28 optrad, zien we bij nadere beschouwing het volgende. EK 28 na EK 28 EK 28 na andere soorten Bank hiervan hiervan Fabriek c. q. totaal | wortel- | oraardidschE totaal | wortel- dinatie afdeeling. in rot ìn | | wortel- || in | rot in wortel bws bws | bws | rot in | ws | bws | bws. | rot in | bws | | bws. Sf. Pesantren 1) 41,5 4,98| 20,7| 4,33|| 35 0,02 (& 0 Noord | Sf, Pesantren 85,8 1 ODE KEEN 1,12} 66,9 0 7,9 0 West Sf. Pesantren 52,5 0,53 | 10,9 0,22 17,4 0,54 755 0,54 Zuid Sf. Djatie 407,7 10,54| 246 847 3531| 4,08 4,7 0,08 Sf. Tegowangi 356,2 37,08| 180,3| 46,78|| 700,7 12,48 | 178,3 7,18 Sf. Kentjong B?) 90,7 1,90\ 76,6/| 4,901 31,7 0 13,4 0 Sf. Kentjong D 19 0,80 4133| 0,80 63,1! 0 28 0 Sf. Modjopanggoong KR) 9,43/ 131 | 4,08 327,4 3,64| 31,38 2,92 Sf, Ngadiredjo 28 AE CT NRE ON ARL lij NO 0,60 Sf. Kawarassan 386 90,29 | 224,6 | 60,04 590,2\| 34,95| 97,6 5,66 Sf. Lestari 58 8,1 | 58 8,74 55 | _5,60| 36,6| 4,07 1) In de andere afdeelingen komt geen wortelrot voor in EK 28 na EK 28. 2) Voor andere afdeelingen van deze onderneming zie verder. 299 Bij vele fabrieken heeft een onevenredige verdeeling van 2- en d-jaarlijkseche wisseling een duidelijken invloed gehad, zooals uit het staatje 1) op p. 298 blijkt. Voorts is bij de volgende fabrieken het verschil niet betrouwbaar: Sf. Badas. Het totale wortelrot op deze onderneming bedraagt slechts 0,53 bw. Sf. Bogokidoel heeft slechts 31,4 bw EK 28 na EK 28 met 1,65 bw wortelrot tegen 160,9 bw EK 28 na andere soorten met 2,9% bw wortelrot. Onder de factoren, die mogelijk ook een verschuiving van het gemiddelde ten gevolge gehad kunnen hebben, behoort het voorko- men van moeswatergronden °). Invloed hiervan zou alleen mogelijk geweest zijn op de ondernemingen : soemberdadi, Kawarassan en Menang, ondernemingen, die alle drie een hooger percentage wortelrot in EK 28 na EK 28 hebben dan na andere soorten. De invloed van het moeswater op het wortelrot wordt door de volgende cijfers gedemonstreerd, waarbij tevens zeer duidelijk uit- komt, hoe een combinatie van twee factoren, die in dezelfde rich- ting werken, elkaar versterken, 1. ec. moeswater en tweejaarlijksche wisseling. __ De cijfers, waarover bovenaan p. 300 gesproken wordt, zijn in het volgende tabelletje naar de ondernemingen gesplitst : gg || hiervan moes- K W na EK % hiervan EK 28 Totaal EK 28 ee EK 28 na EK 28 anderen | waarvan waarvan or | wor- | or- | 2-jaarlijksch ‚or. | 2-jaarlijksch en, ge bws | We! brvjs bh, Wor} Jaa ane Dies) It MOE J En telrot telrot telrot |_ ws | 5 | telrot |_ pws | telrot | telrot | Sf. Kawarassan Afd. A. 2674: [-71-5a | 98,— | 50,67 | 38,9 | 36,25 | 36,2 34,85 | 591 | 1442 O 0 Sf. Menang Afd. B. | 184,2 | 1, || 14,5 | 3,351 58 | 2,75 5,8 Zan essen 060 r0s ) 70 Sf. Menang Afd. D._ | | | 836 115,55 | 3 SS RED es 709 6,60 | 7,2 6,60 | 48 | 1,20\ 0,5 0 Sf. Soemberdadi Afd. Slemanan | | 456,5 | 8,44 || 1448 [74 25,2 1,81 | O0 0 86.1 0,50/ 24 | O0 | | | | E | 1214,4 106,54! 259,8 | 64,13 | 77,4 | 47,41) 49,2 | 44,20 [178,7 | 16,72| 2,9 | O 1) De „onbruikbare” gegevens zijn hier niet meer opgenomen, hiervoor wordt naar de desbetreffende tabel verwezen. 2) Moeswater is water, waarin het bladmoes, dat bij verwerking der agavebla- deren in de vezelfabrieken vrijkomt, afgevoerd wordt. 300 Het aantal bouws EK 28 op moeswatergrond bedroeg totaal: 255,8 bw, met een hoeveelheid wortelrot van 64,13 bw. of ruim 25°/,. Van deze 255,8 bouw was 52,1 bw in tweejaarlijksche wisseling, waarin een wortelrot optrad van 44,20 bw of bijna 85%. Oppervlakkig zou men zeggen, dat EK 28 na EK 28 beslist meer wortelrot vertoont dan EK 28 na andere soorten, maar bij nader inzien blijkt EK 28 na EK 28 op 3 ondernemingen bijna uitsluitend op 2-jaarlijksche wisselingsgronden te staan, terwijl in EK 28 na andere soorten practisch geen 2-jaarlijksche wisseling voorkomt. Nog een andere factor is het voorkomen van zand-bandjirs, waardoor slechts enkele tuinen getroffen worden, zooals b.v. op Sf. Tegowangi, waar hierdoor in één enkelen tuin een zeer hoog percen- tage wortelrot optreedt (op 4,1 bw aanplant 2,5 bw wortelrot). Uit het bovenstaande blijkt duidelijk, dat de verhouding tusschen „EK 28 na EK 28” en „EK 28 na andere soorten” bij de onder- zochte fabrieken tamelijk éénzijdig beïnvloed is, zoodat een we- zenlijk hooger percentage wortelrot bij voorgaande occupatie met EK 28 slechts tot enkele uitzonderingen beperkt is, en algemeen niet veel hooger is dan te verwachten is volgens de beschouwingen over den invloed van den mogelijk kortsten non-occupatietijd. In het voorafgaande is er reeds op gewezen, dat de tijd, noo- dig voor het vergaan van de wortelresten, o. a. in hooge mate af- hankelijk is van den grond. Het was te verwachten, dat een derge- lijk verschil tusschen diverse grondsoorten hier of daar eenigszins tot uiting zou komen. Dat dit inderdaad het geval geweest is, blijkt uit het volgende. Al spoedig bleek bij het verzamelen der gegevens op de on- dernemingen duidelijk de groote invloed van de tweejaarlijksche wisseling op het voorkomen van wortelrot. Een der afdeelingen van de fabriek Kentjong echter viel bij het verzamelen der gegevens op, door haar afwijkend gedrag in deze. De bedoelde afdeeling, die gele- gen is aan den oostkant der kali Konto en bijna uitsluitend op An- djasmoro-grond, staat bekend om haar mooien EK 28-aanplant, niettegenstaande er vrij veel padas voorkomt, en de grond meer of minder kleiachtig is. Thans bleek bovendien, dat hier zeer veel tweejaarlijksche wisseling voorkwam. Er waren hier dus zelfs twee factoren, die wortelrot zouden doen verwachten, tweejaarlijksche wisseling gecombineerd met padas. Maar niettegenstaande deze schijnbaar funeste combinatie, kwam hier merkwaardig weinig wortelrot voor. Het lag voor de hand, hier 301 de aanwezigheid van zeer gunstige omstandigheden te vermoeden. De meest opvallende kenmerken, waardoor deze streek zich onder- scheidt, zijn: de iets hoogere ligging, in verband waarmede een iets vochtiger klimaat, en verder de roode kleur van den grond. Vooral deze roode kleur van den grond trok mijn aandacht. Eenmaal hierop opmerkzaam gemaakt, bleek verder steeds, dat in de groep Kediri op rooden grond in het algemeen zeer weinig wortelrot voorkomt. Men treft namelijk behalve op de hellingen en den voet van den Andjasmoro ook rooden grond aan op de hellingen en den voet van den Wilis. Hier zijn het de fabrieken Djatie, Meritjan en Modjopang- goong, die er riet op planten. Bij deze ondernemingen werd weder- om geconstateerd, dat de roode gronden opmerkelijk vrij van wor- telrot blijven. Sf. Meritjan, die haar EK 28 bijna uitsluitend op roode Wilis-gronden had staan, is de eenigste onderneming, die in het geheel geen wortelrot had, terwijl op de fabrieken Badas en Ngan- djoek, die, evenals Meritjan, geen enkel stuk EK 28 op 2 -jaarlijk- sche wisseling hadden, toch nog eenig wortelrot voorkwam. Gaat men nu na, waarin roode grond zich van niet roode grond- soorten onderscheidt, dan valt in de eerste plaats het relatief hoog ijzergehalte in den vorm van oxyden en hydroxyden op. IJzer treedt in vele gevallen in de natuur op als een zuurstofoverbrenger; het is dus niet onmogelijk, dat het ijzer in de roode gronden de oxyda- tie bevordert en zoodoende het wortelrot tegengaat. Resumé. De resultaten van dit onderzoek laten zich in het kort als volgt weergeven : 1. Tweejaarlijksche wisseling geeft, wegens korteren non-occupa- tietijd, meer kans op wortelrot dan driejaarlijksche. 2e. Bij driejaarlijksche wisseling kan door samenloop van omstan- digheden een non-occupatietijd voorkomen, die zeer weinig van tweejaarlijksche wisseling verschilt. de. De kans op wortelrot is grooter bij „EK 28 na laatrijpe soorten”, dan bij „EK 28 na vroegrijpe soorten”. Hierop moet voor Kediri waarschijnlijk het iets hoogere percentage wortelrot in EK 28 na EK 28 tegenover EK 28 na andere soorten teruggebracht worden. 4e. Op roode gronden (lateritische) is de kans op wortelrot in Kediri zeer gering. Kepiri, Maart 1925. 302 De tabellen met de detailcijfers voor iedere onderneming volgen hieronder. Op enkele ondernemingen, waar men in de eigen staten met 1, en 3/, bouw gewerkt had, zijn deze getallen afgerond tot 0,3 en 0,8, zoodat de totalen daar iets kunnen afwijken. TABEL L. OVERZICHT DER WORTELROTGEVALLEN OP 9493 BOUWS EK 28 IN DE RES: KEDIRI, GESPLITST NAAR DE VROEGER OP HETZELFDE TUINGEDEELTE GEPLANTE RIETSOORTEN. gm EK 98 na EK 28 EK 28 na andere Onbruik- Totaal AL soorten baar En L wor- za | wor- Ra Wor- A wor- . 1 ee 1 Id 1 afdeeling 5 telrot a / Z | telrot er 2 |telrot 5 telrot Ee / 3 lin bws 0 3 jin bws 0 2 finbwsj 8 Jin bws 0 OPE DO CE GEO NEEN OEE VNS TES ONO Badas 1268/ 0,33 0,26} 215,8 | _0,20| 0,09 — — || 342,6/{ 0,53| 0,15 126,8 | 0,33 215,8 | 0,20 Bogokidoel | 31,4/ 1,65 95,25 160,9| 2,94| 183} — — |[1923| 4,59| 2,3IJ 314 1,65 160,9 |_ 2,94 Djatie 135,9 | 4,00| 0,74 119,6) O0 | O EAS ub A B| 76,3| 4,37| 1,80| 626| 200| 3419) 59,9| 2,75 C{ 105,4) 0 O |AM12| 2,00[ 4,80} 314| O D| 90,1) 817| 9,07 59,7) 0,08 013 — = 407,7 | 10,54| 2,59 353,1 | 4,08| 1,16} 91,3| 2,75 8521 | 17,37 | 2,04 Benoem seal 4305:1 SO cel 10% de TBI OS 0 IA 0 Bl266:5 10 0 130,9 | O0 0 DO ss C| 192,0} 0 O || 589) 431| 1,66 38| O 389,0 | _0 O0 |[465,4\ 4,31| 0,93| 94,9) O 949,3 | 4,31| 0,45 Kawaras- | | | | san A | 119,6 } 50,43 | 42,17/| 140,7 | 21,42| 15,01 OS8| ? B|401,0\ 3,47| 3,44| 110,9 | 0,74| 0,67) 1,3| O Ol 447 2484483 44,6) O 0 38| 0 D| 27,7) 949/3318\ 742 440 1,54 20,0) 0,70 K| 523) 210\ 4,02} 814| 3,96| 486| 81| 0,60 F| 47,7\ 17,24{ 36441 106,3| 6,73| 6,33| 15,6| 1,44 G| 23,0| 5,68 24,70\ 381| 1,30| 34 — 386,0 | 90,29 | 23,39, 590,2 | 34,95 | 5,9% 49,6| 2,74 |1025,8 (127,98 | 12,48 Kentjong Al 67 0 0 44,5 O0 0 — E B 90:74 4:90 2:09, 34190 0 — en O1 180311 1050) GOE 08110 0 on => D| 419,0| 080, 4,24} 631| O he Deele E| 56,9) 22,70| 39,89) 568) 2,26| 3,93 — n 241,9 | 25,90 10,71[ 196,9 2,6| 1151 0,7| O 439,5 | 2816 | 6,41 Lestari 58,0! 8,74 /45,02! 55,0| 5,60!4018} — | — 58,0| 8,71 55,0) 5,60 er — | 443,0 | 14,31 | 12:66 Menang Al 624| 4410| 6,60/ 56,4| 0,40| 0,7} — en B| 855| 6,65| 7,78| 987| 4,35| AMI — 8 CS and 0 81 0 0 == == D| 46,9| 11,35 | 24,20 165,7 4,20| 2,53} — — 199,8 | 22,10 |11,06) 328,9 | 895| 2,72 — | — || 528,7) 4,05) 5,87 305 An | re OQ né a || 5 rr EK 98 na EK 98 EK 28 na andere Onbruik Totaal Fabriek soorten baar \ Î ij 1 E | Ï en ES, 7 el | E ne | wor- | 2 wor- | . 5 wor-|| 2 | wor-| . 1 z | id. || z iede z z | afdeeling 2 telrot ‘0 | telrot in òf 2 telrot|| 5 [telrot|. id 2 lin bws hj ar a al Ol ZS Jinbws| 2 lin bwsl Jo | | | | | SLS! 0 | Il | | | Meritjan Al 309 O0 0 A == | El So oase ode IL D| 907| 0 0 156,0, 0 A10 | 074 78,7 | 0 0 | 347,7| O0 0 17,0 | 0 543,4| O0 0 | | | Minggiran 18,9 | 0,98 _633/ 5,08, Din 18,9 | 0,98| 5,19|| 63,3| 5,08| 8,03 — | LE 82,2| 6,06| 7,37 Modjopang- | | | goeng Noord | 154,2 |. 1,09/ 0,71 | 816| 0,27, 033 — Ns Midden | 628| 0,06| 0,10 158,8/ 0,42, 0,26| — == Zuid| 194,9| 3,77| 1,93 46,2| 2,92| 6,32|| — el Ngoedjang 33,1 | 4,50/13,60| 408| 0,20, 0,49} — 445,0| 9,42| 2,12 327,4 | it 146 == ee 724 13,93 [4,7 NgadiredjoA {| 17,4| 5,08/29,20|| 6,5/ 0,24 3,69, — — | B| 10,6| 1,09 10,28 _ 1,0 4149/ 2,10} 44,1 | 3,87| 980 61223 177,5 173) 2,23|| 44,1 | 3,87 | 149,6 | 14,77 | 7,87 Ngandjoek A 85,9 | 1,28| 1,49 || 124,6 158 | 1,27|| — — B) — — | — ||1043| 549! 5,26 — LE Cl 25,6| 1,62| 6,33 63,9| 7,64(11,96 || — — D| 20,8/ 0,40| 1,92|| 110,1 | 0,50| 0,45! — — 132,3 | 3,30| 2,49 5,1 — 1 535,2/18;51 | 3,46 Pesantren Noord | 41,5{ 4,98 /12,00 — Oost. 102,1} 0 0 0 West 85,8| 41,12| 1,31) 0 Zuid 32,5 | 0,53| 1,63, 0 Kandat 68} O0 0 Jm 268,7 | 6,63| 2,47 0 546,8| 7,84| 1,43 Poerwoasri 49,0 | 6,18 — 49,0 | 6,18 12,61 — {| 321,0 | 43,66 | 13,60 Soemberdadi Fabriek 138,8 | 19,08 13,75 | 342,6 | 30,86| 9,01 | 44 | 4,34 Srengat 7,4| 0,60| 8,11|| 6181 0,65) 1,05 9,4 | O Slemanan | 77,2| 4,99| 6,46| 379,3| 3,45| O1 — Md: - 223,4 | 24,67 (11,04 183,7 34,96 | 4,46|| 13,8 | 4,34|1020,9 | 63,97 | 6,27 Tegowangi A | 98,9 | 15,05 15,22, 85,2 | 5,19 6,09| 4,0 | 0,70 C\ 384| 44011,46| 57,0| 1,80| 316 — | D| 622| 7,42/11,93|| 81,7) 3,24) 3,93 47,1 | O | E{ 70,4{ 0,60| 0,85/f 161,0| 0,60| 037|| — — | G| 53,1| 5,40 10,17 144,5 | O 0 04| ? H| 33,2) 4,21 12,68// 171,3 1,68) 0,98|| — ed 356,2 | 37,08 el 700,7 } 12,48 | 1,78 [ 21,5 | 0,70/4078,4| 50,26 | 4,66 | ! ! II | Groep Kediri (3540,8 253,95 | E17 591,9 175,25 3,13, 360,5 | 14,40 (9493,2 443,60 4,67 nennen 304 TABEL II. OVERZICHT DER WORTELROTGEVALLEN OP 0493 Bouws EK 28 IN DE RES. KEDIRI, GESPLITST NAAR HET VOORKOMEN OP GRONDEN MET @- EN 3-JAARLIJKSCHE WISSELING. S-jaarlijksche 2-jaarlijksche ed wisseling w.sseling Onbruikbaar Totaal en mi 53 en pn A wor- wor- | ; 5 | wor-| 2 wor- | . afdeeling 5 |telrot in 9 5 telrot sr D= telrot | 5 |telrot Ze 3 lin bws of 8 lin bws of S lin bwsl 8 lin bws lo Badas 342,6 | 0,53 — es — | En 342,6| 0,53) 015 — -— — || — — | 3426| 0,53| 0,15 Bogokidoel 191,1 | 4,59 gn 0 | — se 191,1 | 4,59) 2,40| 12/ O 0 | — — || 1923) 4,59| 2,39 Djatie A | 255,5| 1,25/ 049 — == en DER B | 168,7| 4,37| 259 — — C | 214,0| 2,00| 0,93 2,6| 0,0 | O D | 126,4| 0,00/ 0,00f 23,7| 8,25 [34,81 — | 764,3 | 7,62| 1,00| 26,3| 8,25| 31,37 61,5 | 1,50| 852,1 | 17,37 | 2,04 Garoem A {244,0} 0 0 — — | B | 214,0| 0 0 324} 0 0 C | 443,7| 0,01| O 11,0| 4,30, 39,09 — 898,7 | 0,01} O 43,4| 4,30) 9,01| 7 4,31 | 0,45 Kawaras- san A | 191,0| 27,53 [14,41 69,3| 44,02/63,59| 0,8 | ? B | 581| 14,60. 2,75| 153,8 | 2,61| 4,70 4,3 { O C | 466| 0 0 12,8} 2,18/17,03| 0,7 | O D | 809| 429| 5,304 324[ 6,60/20,37| 5,6 | 0,10 E | 98,0/| 1,24! 1,27 38,6| 4,82|12,40 5,2 |. 0,60 F | 136,6| 20,19 |14,78| 17,4| 3,78) 21,72 4,0 | 1,0 G | 485| 4,69| 9,67} 12,6) 2,29| 18,17 14,6 | 0,44 659,7 | 59,54| 9,031 336,9 |, 66,30 |19,68} 29,2 | 2,14 1025,8 127,98 12,48 Kentjong A | 449| 0 0 66,6 | 0 — B | 324| 0 0 90,0| 1,90 — C | — — en OL 0:50 — Dl| 408} 0 0 44,3 | 0,80 0 E | 47,5) 13,86/29,18/ 66,2} 41,40 — 165,6 | 13,86 | 8,37| 273,2 | 14,30 0 439,5 | 2816 | 6,41 Lestari 18,4| 1,53 94,6 | 12,78 — 18,4) 1,53) 8,3% 94,6 | 12,78 — | 113,0) 14,31 (12,66 Menang A /|1104| 430| 3,89| 841} 0,20 — B | 1438| 755| 5,25 404| 3,45 — Cl 424100 0 1,0} 0 — D | 2026| 7,95| 3,92} 10,0{ 7,60 — 469,2 | 19,80 | 4,22 59,5 | 11,25 vi 11:528,7| SOS Meriti AR AAD ZO 0 — — en Sen: Cairn A60 MD MN AD AE IL BEAR: p | 246,7| O0 0 — — 47,00 526,4| O 0 — — — 117,0 | 0 543,4| 0,0 | 0,0 305 3-jaarlijksche 2-jaarlijksche d bn € vocal: Onbruikbaar Totaal Fabriek wisseling wisseling en ï ze wor- | Ee wor- Wwor- afdeeling 5 telrot 1 5 telrot telrot |} ü 2 lin bws /o S lin bws in bwel es / Minggiran 48,6| 3,33 33,6 | 2,73 48,6| 3,33| 6,85 33,6| 2,73 82,2| 6,06 | 7,37 Modjopang- goeng Noord | 227,0 0,86| 038 88} 0,50 Midden 213,4| 0,48| 0,2 82 O Zuid 91,0} 0,19| 0,21 150,1 | 6,50 Ngoedjang | 73,9| 4,70| 636 — — 605,3 | 6,23| 4,03 167,1 | 7,0 1124 | 13,23 | 1,71 Ngadiredjo A 9,6| 0,81| 844 1431 4,51 B| 69,9) 143| 1,69 55,8| 5,32 79,5) 1,94| 2,44 701) 9,83 149,6 | 11,77 | 7,87 Ngandjoek Af 210,51 2,86| 1,36} — — B| 1043| 549| 5,2% — — C{ 89,5) 9,26/10,35j — — D| 130,9 | 0,90 0,69 Tl 535,2) 18,51 | 3,46 — — 535,2 | 18,51 | 3,46 Pesantren Noord 54,3 | 0,67| 1,23| 22,2 4,33 Oost 106,9 | 0,24 | 0,20 64,4| O West 125,9| O 0 2%6,8| 1,12 Zuid 31,5) 0,31) 0,98| 18,4| 0,76 Kandat 25,9| 0,44} 1,70/ 429| — 344,5 | 1,63} 0,47} 174,7 | 6,21 546,8 | 7,84| 1,43 Poerwoasri 317,6 | 41,66 3,4| 2,0 317,6 | 41,66 |13,44| 34| 2,0 324,0 | 43,66 | 13,60 Soemberdadi Fabriek 412,4 | 49,94 | 10,57) 13,3| 4,34 Srengat 61,8| 0,65| 41,05 15,2| 0,60 Slemanan | 433,2| 5,23| 1,4 23,3/ 3,21 967,4 | 55,82! 5,77} 518| 8,15 020,9 | 63,97 | 6,27 Tegowangi A | 112,2 | 12,74 | 11,35|| 71,9) 7,50 C| 28,2) 41,40| 4,96| 67,2| 4,80 D| 945| 4,80{ 5,08 66,5| 5,83 El 1518| 0,65| 0,431 79,6| 0,55 G| 167,2| 4,20| 2,51 30,4| 1,20 H/150,2| 4,24) 0,81 543| 4,68 704,1 | 25,00{ 3,55|| 369,9 | 24,56 | 6,64 4,4 0,70 1078,4 | 50,26 | 4,66 Groep Kediri [7638,2 261,00. 3,40|1705,7 177,06 Ho | 149,3 | 4,34 94032 443,60 | 4,67 306 TABEL ITL. OVERZICHT DER WORTELROTGEVALLEN OP 9493 BOUWS EK 28 IN DE RES. KEDIRI, GESPLITST NAAR DE BIBITSOORT. nn Fabriek GE afdeeling Badas Bogokidoel Djatie A B C D Garoem Kawarassan B C D Kentjong A B C D E Lestarie Menang A B C D Meritjan A B D Minggiran | Bergimport Vlaktebibit Generatie Totaal EEN EN PR ENIS E NS dE Le Bl CNS Ee Le EEEN OENE NEEN RE ee Al Bd ee Ia ol EE EE El el AES ES MERENS eN ES | | | 693| O0 | O0 | 74,9| 0,05) 201,4 0,48, _603| 0 | MER 0,05, 0,07/201,4| 0,48 0,23/ 342,6, 0,53, 015 II | | I | 97,6/ 2,09) Fl | 94,7) 2,50 | | | 97,6 2,09 2,14 Ee — | — || 947 2,50 264 192,3| 4,59 2,39 Í Ï | 649| O | O0 | 99,0/ O | O |[461,6/ 1,25! 0,77 | 10,9) O | O f 6,9 2,75/10,29/161,0| 3,12 1,94 55,0, 0 | O | 611 O | O |4319 2,00 1,52 | | 43,5] 1,48) 3,40} 33,7| O | O | 726} 6,77) 9,33 | 174,3| 1,48) 0,85/150,7/ 2,75| 1,82/527,1) 13,14 2,49| 852,1| 17,37) 2,04 | | | | | | | al ee 4580 10 | 7 Oe IMSO MENO 5,3 O | 0 1430,4 0 | 0 (4427 Ob OL 2,3) O | O |2433| 4,31} 41,77/209,A| O0 | O | BE LOD rn zat 0,81/440,0/ O0 | O 949,3 431/ 0,45 |_34l o | o | 20| o | o |[2549| 74,55| 98,07 | 30,9 Or 10 5,0 0’ | O 478,0| 424 231 10,3/ O0 | O0 | 24} O0 | O | 471,7 248 4,57 | 49 O | O || 7,6 2,50/32,89/107,1| 8,49/ 7,93 | | 39,7) 2,26/ 5,69 24,2 1,65! 7,78! 80,9' 2,75/ 3,40 | — | — | — | 49,2) 0,36 1,88/135,8| 24,61) 18,12) | | 16,5) 0,44 2,67 18,2) 2,90/15,93| 38,6, 1,70, 4,40 | (104,3) 2,70, 2,59 75,3 7,44) 9,84/843,0,115,49, 13,70,1025,8,127,98/ 12,48 { | | | | 487| o | o || As to | o || 90 0! 0! | 1,0) O0 | O0 || 644/ 4,30[ 2,03| 57,3) 0,60| 4,05) 6,2 0,50 8,06} 29} 0 | 0 | —| —| — 64,8| 0,80| 1,23 2,4 O | O ||[-459/ O |- 0 34,6) 12,60 36,49 11,8/ 3,60/30,51} 67,3, 8,76) 13,02 125,3) 13,90) 11,09 82,7 4,90 5,93/231,5, 9,36, 4,04] 439,5) 28,16/ 6,4 63 060 [A7 637 | 650 734 6,3, 0,60) 9,52 4,7| 6,37 15,28 63,0, 7,34 11,29[ 113,0 14,31} 12,66 — | —| — | 541 4,70) 344 644 2,80| 4,35 — | —| — | 79,7| 3,05) 3,83|1045| 7,95 | 7,61 Nl 140 FOR BO 0 NAT 0 0 30} O | O || 79,7) 9,40/11,79/129,9, 6,15| 4,7 30 0 | O0 |245,5/44,15| 6,57 310,2 16,90 | 5,45 328,7 31,05 | 5,87 215| 0 | 0 | 44} Oo | o | 901} O | 0 3390: | OI 4080 |“O | 930 O0 | Ô „31,00 0 | 40340 | O F245- O | O 86,6 OM 22 OT D 4056 0 | 0 (5434 Om 5 | 27,2 1,36 |_34,3| 3,01 20,7 1,69 | 27,2 1,36 5,0 343/ 3,01) 8,78 20,7/ 1,69) 8,16) 82,2| 6,06) 37,7 307 Bergimport Vlaktebibit Generatie Totaal Fabriek : 5 5 == en SE ss RE =S oel EE o . u E z| oe u Es s| Ss A Es eg © ua Es Z es a er dn EEEN EN CAN MEEK EE ES Ree Spot hk 2 ak Es| Z ESE EN Me Mm dE A Modjopang- goong Noord | 114,7/ 1,12/ 0,98) — | — | — || 124,4| 0,24) 0,20 Midden | 145,1/ 0,42) 0,36| — | — | — || 106,5| 0,06 0,06 Zuid ' 328| 0 | 0 92,7) 3,29| 3,55 115,6| 3,40| 2,94 Ngoedjang |_ 55,2) 4,70/ 8,51) — | — | — 187) O0 | 0 317,8) 6,24 1,96} 92,7/ 3,29) 3,55[ 361,9 3,70| 1,02 772,4) 13,23) 1,71 Ngadiredjo A | — | — | — 4,0| 0,502,50| 19,9) 4,82/24,92 B| — | — | — || 13,7 0,36/ 2,63} 112,0| 6,09 5,44 — [— | — F 17,7 0,86| 4,86| 131,9| 10,91| 8,27 149,6| 11,77) 7,87 Ngandjoek A | 146| 0,43| 2,95} 165,1| 2,43| 1,47 30,8| O | O B | 18,6| 0,22 1,18} 60,1| 3,85| 6,41| 25,6) 1,42 5,55 Cp S= Pi 493 7835 40,3 4,43) 3,55 D 34 O | O 475 O GOO 36,6) 0,65/ 1,78|| 274,4114,1A, 5,14| 224,9) 3,75) 1,671 535,2) 18,51 3,46 Pesantren Noord 45 O | O 66,8| 4,70} 7,04} 5,2} 0,30} 5,77 Oost | 13,2} O | O 79,9 0,21| 0,26| 98,9 O | 0 Nesbitt Se Ie -STA AAS HOOG A ede 10 Zuid | — | — | — {| 20,5| 0,96) 4,68| 32,5| 014} 0,34 Kandat |_— | — | — || 29,7| 0,16) 0,54} 39,1| 0,28} 0,72 17,7| O | O || 284,0[ 7,45| 2,59 245,1| 0,69) 0,28 546,8| 7,84| 1,43 Poerwoasri _216,5/32,70 _69,2 4,86 35,3| 6,10 216,5/32,70/15,10| 69,2 4,86) 7,09 35,3) 6,1017,28| 321,0) 43,6613,60 Soemberdadi Fabriek 58,3) 2,30| 3,95/| 27,7| O [ O !399,8| 51,9813,00 Srengat — el 2,1) 0,45/21,43| 540| 0,80 1,48 Slemanan 30,6/ 0,40/ 1,31| 44,5) 1,78] 4,00| 381,4 6,26) 1,64 88,9| 2,70) 3,04ij 74,3) 2,23| 3,00[ 835,2} 59,04/ 7,071020,9| 63,97| 6,27 Tegowangi A | 114[ 0,40| 3,60\ 7,9} 0,20 2,53| 169,1| 20,34/12,03 C | 59,4 2,30 3,87| 6,3) 1,0015,87| 29,7) 2,90| 9,76 D|{ 37,9/ 0,20 0,53} 45) O | O || 14,6) 10,43| 8,58 E | 464[ 0,40 0,29} 0,7/ O | O || 1846| 140/ 0,60 G | 92,7| 3,30| 3,56| 21,4 0,40| 1,87} 83,5 4,70} 2,04 H 8,6] 0,01} 012} — | — | — || 195,9) 5,88) 3,00 255,8| 6,31| 2,47) 37,8| 1,60) 4,23) 784,4) 42,35| 5,401078,4| 50,26) 4,66 Groep Kediri [1634,8/70,73| 4,33/2106,1/77,05| 3,68/5726,2/293,44| 5,12/9493,2/443,60| 4,67 De hoeveelheden „onbruikbare bouws” waren bij deze laatste splitsing zeer gering, zoodat ze met het oog op den omvang van de tabel hieronder vermeld worden. Kawarassan totaal onbruikbaar Soemberdadi Tegowangi 2 bh] 2) » 3,2, waarvan wortelrot 2,38 bouws. kp) 0,4, ’) 2 2 2 0,0 bb] 2 2) —_- | VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië Et nk MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE, EE) DJ JAARGANG 1923, No. 8. HOEVEEL SUIKER BLIJFT OP HET VELD ACHTER TENGEVOLGE VAN ONVOLDOEND OOGSTEN VAN HET RIET ? DOOR De. J. KUYPER, ONDERDIRECTEUR DER CULTUURAFDEELING. N. V, BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v/h H, VAN INGEN — SOERABAJA. Ms nt er en 1024. LIBRARY NEW YORK BGTANICAL MEDEDEELINGEN VÄN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE, Jaargang 1923, No. S. HOEVEEL SUIKER BLIJFT OP HET VELD ACHTER TENGE- VOLGE VAN ONVOLDOEND OOGSTEN VAN HET RIET ? door Dr. J. KUYPER, Onderdirecteur der Cultuurafdeeling. Naarmate het oogsten van het maalriet meer of minder zorg- vuldig geschiedt, zullen kortere of langere onderstukken van de stokken op het veld achterblijven; bij zeer slordig „dongkellen”, dit is het uitgraven der stokken, kan de hoeveelheid overgebleven riet vrij belangrijk zijn en zoodoende vrij veel suiker verloren gaan. Op verschillende ondernemingen worden geregeld z.g. dongkelproe- ven genomen, waarbij nagegaan wordt, hoeveel riet op een bepaald aantal geulen, die als monster uitgezet zijn, achtergebleven is, om daaruit te berekenen, hoeveel suiker per bouw verloren gaat en hoeveel men eventueel mag uitgeven om het dongkellen te verbe- teren. Dit is op zichzelf reeds belangrijk genoeg om deze op het veld achtergebleven hoeveelheden te leeren kennen; de zaak wordt echter actueeler, nu verleden jaar en dit jaar proeven met een machinale rietoogstmachine genomen worden, waarbij deze kennis noodig is om de financieele consequentie's onder de oogen te kun- nen zien. De proeven, waarover ons gegevens ter beschikking kwamen, werden op verschillende wijzen genomen. Op de fabrieken der Ned.-Ind. Landbouw Maatschappij verzamelt men reeds eenige jaren cijfers door een bepaald aantal geulen per bouw na te dongkellen, d.w.z. na het snijden in de daarvoor aangewezen geulen de resten der stoelen uit te graven en te wegen. Dit geschiedt ook op andere fabrieken min of meer geregeld, terwijl eenigen op ons verzoek nagingen, welke hoeveelheden op deze wijze verkregen werden. Deze methode lijkt ons de juiste; het probleem moet immers zoo gesteld 310 worden: hoeveel riet blijft bij het oogsten, zooals dit op een be- paalde plaats geschiedt, op het veld achter. Anderen echter bepaalden het rietgewicht van op normale wijze gesneden proefblokken en daarnaast dat van op zeer zorgvuldige wijze gesneden even groote blokken; het verschil zou aanwijzen, wat met zorgvuldig werken te winnen ware. De bezwaren van deze methode zullen direct blijken. Nog anderen wogen een lorrie goed gedongkeld riet, sneden dan de onderstukken der stokken af, tot waar de stok in den grond gezeten had en bepaalden het gewicht van deze afgesneden dongkellans, wat dan vergeleken werd met de zoo ‘verkregen dongkellan van normaal geoogst. riet… Ten ‚slotte werd op één fabriek de lengte bepaald van wat op het veld bleef en door een evenredigheid uit het gewicht en de lengte van het geoogste riet het gewicht der dongkellans berekend. Zooals wij reeds opmerkten, is de eerste methode de eenige juiste; de an- dere proeven zijn echter interessant genoeg om die toch te bespre- ken en wij zullen die aan de goed genomen proeven vooraf laten gaan. Op Kremboong werden in Augustus 1922 proeven genomen met DI 52 en 247 B. Wij zullen één proef uitvoerig beschrijven : | Vergeleken werden een lorrie, die in den tuin onder toezicht gedongkeld riet bevatte en een willekeurige lorrie met normaal ge- oogst riet. Van ieder dezer lorrie's werden de dongkellans afgehakt; daar- bij werd gerekend, dat de dongkellan begon 2 rossen onder den grond, wat goed te beoordeelen was door de aanhangende aarde. De afgesneden dongkellans werden bij beide lorrie's in een la- boratoriummolentje 3 maal geperst; door weging van het ‘sap werd de persing berekend en na bn daarvan het rendement. Proef 10 Augustus: DI 52. Extra gedongkeld Normaal gedongkeld gewicht riet 54 pik. 59 pik. » dongkellan 1,74 » 0,87 » persing 55 66 Brix Pol. RQ WS (Winter) Brix Pol. RQ WS (WINTER) 19,9 17,5 87,9 16,5 19,3 16,7 86.6 45 Rendement 9,15 10,39 Suiker in de dongkellans: 0,16 pik. St-Musc. (0.30%), 0,09 pik. St.-Musc. (0,15%) 311 Deze cijfers leeren het volgende: Bij extra gedongkeld riet wo- gen de op de boven beschreven wijze afgehakte ondereinden bijna 2 maal zooveel als bij normaal gesneden riet; de persing was lager, wat dus wil zeggen, dat de uiterste dongkellanpunten een zeer slechte persing hebben; de sapcijfers verschillen niet veel, maar zijn bij het eerste riet iets hooger; het rendement wordt door de lagere persing toch lager. In een andere proef met DI 25 vond men het volgende: Extra gedongkeld Normaal gedongkeld (gemidd. uit 2 monsters) gewicht riet 56 pik. 57,9. pik. » dongkellan 2,01 » 0,62 » persing 57 61 Brix Pol. RQ WS (Winter) Brix pol. RQ W.S. (WINTER) 20,7 17,6 85,2 16,4 18,6 15,6 83,6 a Rendement 9,30 8,79 Suiker in de geoogste dongkellans 0,18 pik. St.-Muse. (0,32%) 0,05 pik. St.-Muse. (0,09°/)). Ook hier ongeveer hetzelfde resultaat: bij het goed geoogste riet bijna 3 maal zooveel gewicht aan ondereinden; de uiterste punten hebben een lagere persing, een hoogeren brix en daardoor hier zelfs nog een hooger rendement. | Met de rietsoort 247 B werden meer proeven genomen; de cij- fers zijn in de volgende tabel verzameld: Extra gedongkeld Normaal gedongkeld Monster Ï | II | KI t- EM V [Gem 14 EEL) ‘EM | Gem. Gewicht riet 41 [43 137 [46 [31 — |[53 127 |66 [52 — » dongkellan {-0,83/ 0,87/ 0,84\ 0,70, 0,78, — 0,44| 0,52 0,70, 0,30 — Persing 54,1 [53,9 155,0 (55,8 (56,4 [55,0 ||46 [57 [57 |54 154 Brix 20,8 119,6 19,6 [21,6 [20,6 | 20,4 || 20,4 | 19,8 | 20,0 | 19,6 | 20,0 Pol 18,6 | 17,6 (17,4 (19,6 [18,8 [18,4 || 18,2 | 17,5 |17,7 (17,4 |17,7 RQ 89,6 \89,6 88,8 (90,8 91,3 (90,0 || 89,4 | 88,6 | 38,6 88,5 | 88,8 WS 17,8 |16,7 16,5 |18,8 (18,1 |17,6 ||17,4 (16,6 16,8 16,5 | 16,8 Rend. k 9,61 8,96/ 9,09) 10,50/ 10,20/ 9,67|| 7,99 9,52 9,55) 8,88) 8,99 Pikols St.-Musc. in || | de geoogste dong- | 0,08! 0,08/ 0,08| 0,07/ 0,08 — 0,04/ 0,05} 0,07/ 0,03} — kellans | 0,05/ 0/0 in 9 van het riet | 0,16/ 0,18| 0,21| 0,16 0,26 049 0,07 oas 040) Van de verhoudingscijfers voegden wij de gemiddelden hierbij; 312 hoewel deze cijfers slechts als eenvoudig rekenkundig gemiddelde bepaald zijn, geven zij toch wel een beeld van de verschillen. Vol- gens deze methode van bepaling zou bij goed dongkellen op Krem- boong bijna 0,1%» van het rietgewicht aan suiker meer gewonnen worden dan bij normaal werken; bij het voor Kremboong geldende gemiddelde rietgewicht van 1300 pikol per bouw zou dit 1,3 pikol suiker per bouw beteekenen. Onder dongkellan werd hier echter verstaan dat deel, dat die- per zat dan 2 rossen onder den bovenkant van de finaal aangeaarde geul; naar onze meening wordt in de practijk vaak niet zoo goed geoogst, zoodat meestal meer in den tuin zal achterblijven. Van belang zijn in deze cijfers vooral de lage persingscijfers van dit materiaal en het daarmee verband houdende lage rendement. Bovendien valt hier reeds op, hoe verschillende grootheden, b. v. de Brix, voor verschillende lorries belangrijk uiteen kunnen loopen. Wij komen daar later op terug. Op Sf. Modjoagoeng werd een geheel ander systeem toegepast, dat evenwel ook minder juist geacht moet worden. Het snijden was er in oogst 1919 zeer slecht; op het veld bleven flinke stoppels staan. In een reeks geulen dwars over het veld werd nu gemeten, hoeveel c.M. riet er bleef staan en met deze gegevens werd uit- gerekend, hoeveel gemiddeld van elken stok in de gemeten geulen achterbleef. Uit het aantal stokken per bouw, het gewicht per meter en het gemiddeld rendement kon men uitrekenen, hoeveel suiker in die stukken verloren ging. Zoo kwam men voor 5 tuinen met 247 B tot de volgende verliezen per bouw: 9,5, 4,9, 3,3, 3,9 en 5,0 pikol suiker, gemiddeld dus 5,3 pikol. Het behoeft geen betoog, dat de gebruikte grootheden nogal willekeurig zijn; alle getallen zijn uit monsters omgerekend, waarin reeds een bron van fouten ligt als men op absolute waarden overgaat. Deze berekening geeft aan de suiker, die in het bovengronds overgebleven riet aanwezig zou zijn; met werkelijke dongkellan erbij zouden de verliezen nog grooter zijn. Hoe voorzichtig men zijn moet met de vergelijking van ver- schillende tuingedeelten, moge uit de volgende proef op Sf. Padja- rakan blijken. In den DI 52-maalriettuin Pranti-Gedjoekan werd in 1922 een strook van 12 geulen breed in 8 vakken geoogst; om en om werden 4 vakken gewoon geoogst en 4 extra gedongkeld; het oogsten had onder bijzonder toezicht plaats. 313 De extra gedongkelde vakken.gaven resp. 1280, 1113, 1336, 1336 pik. riet per bw. De normaal desneden vakken gaven resp. 1447, 1280, 1336, 1392 pik. riet per bw., zoodat de normaal behandelde gemiddeld 1364, of 98 pik. riet meer opbrachten dan de andere. Bij het bepalen van het rendement zijn waarschijnlijk vergissingen begaan, zoodat de suikeropbrengst niet bekend is, maar wel ziet men hieruit nog eens, hoe onzuiver het is voor dergelijke proeven eenvoudig een paar vakken naast elkaar te nemen, zooals zoo vaak gebeurt. In de extra gedongkelde vakken lag wel een slechte plek, maar niemand had verwacht, dat de opbrengst van een vak zelfs tot 1113 pik. per bouw zou dalen, en hier had men dan in elk geval nog een viervoudige herhaling. Op Kremboong bleken, zooals reeds opgemerkt werd, de sapcijfers van lorries van één snijveld ook sterk uiteen te loopen; het is dus wel duidelijk, dat men, om verschillen tusschen tuingedeelten of partijen riet aan te toonen, vele goed gekozen lorries als monster zal moeten gebruiken of wel betrekkelijk kleine proeven vele malen zal moeten herhalen. In deze laatste richting zal de oplossing wel gezocht moeten worden. Wij hebben de tot nu toe behandelde gevallen aangehaald, om- dat zij wel iets interessants bevatten, maar komen nu tot de eenige juiste methode om de verliezen te bepalen, nl. het uitgraven van de dongkellans van eenige geulen, die op een bepaalde wijze op een reeds gesneden veld aangewezen zijn. Geregeld wordt dit gedaan op de fabrieken der Ned.-Ind. Land- bouw Mij. ; wij ontvingen van eenige ondernemingen de cijfers, die de laatste jaren bepaald werden. De methode, die op de bedoelde ondernemingen gevolgd wordt, is dat men van 3 tot 10 geulen per geoogste bouw aanwijst, die gerooid worden. Op Remboen b.v. wijst men 10 geulen aan, die goed over de pettaks, waarin de tuin ver- deeld is, verspreid zijn; b.v. de middelste geul van de middelste pettak van elke moedjoer. Men kan dit natuurlijk varieeren, zooals men wil. In de volgende lijst zijn de getallen opgenomen, die het aantal pikols rietverlies omgerekend per bouw aangeven voor di- verse rietsoorten en oogstjaren; waar ons het aantal tuinen be- kend is, waar de dongkelproeven genomen zijn, is dit aantal tus- schen haakjes aangeduid. Dit getal was ons evenwel niet overal bekend. 314 Sf. Boedoeran, oogstjaar 1922, 247 B 14 pik. riet per bw. 100 POF E2TAGD VAD ms DP EK 28 DD br» PD Pp DI 52 30, Bs) 1 10de hp 1499 POJ 38 » » » » DTAA tenen raa tdi sIrpralip 25 ev OT Da nd EAP Sf. Goedo, oogstjaar 1922, DI 52 23,37 pik. riet per bw. (61 proeven) EK 28 26,29; mon Loon (SA ».lald EK 2 2925: row 140 Di 1 MZ PAN j) 247. B 25,15 ine woir vr» (11 PD l19) 100 POF 47DA Dap hora nr6 Puli 2725 POJ, 49,19. ob app riten (4 » ff) 2714 POJ „3450 nde. (pI( A Jt Sf. Pagongan, oogstjaar 1922. gemiddeld 28 pik. riet per bouw. gemiddeld 25 pikol riet per bouw. DI 52 35,5 pik. riet per bouw EK DS, 227 PD D} MB 0D 107 vod » gemiddeld 30 pikol riet per bouw. Sf. Balapoelang, oogstjaar 1922. EK 28 40 pik. riet per bouw 2417 B 32 DD » ) EK 2 36 pe D D} » gemiddeld 36 pikol riet per bouw Sf. Perning. Oogstjaar 247 B 100 POJ| DI 52 | EK 28 | Tjep. 24 | Gemidd. 1917 | 49,99 1918 52,52 46,22 52,07 43,69 48,46 49,26 4919 60,24 51,86 62,19 67,47 46,60 56,75 1920 32,89 41,52 40,41 28,58 30,44 34,99 1921 33,80 | 30,08 | 3215 | 30,70 | 31,42 | 3188 1922 32,71 — 4 38,06 34,96 31,29 | 34,46 Gemidd. | 42,43 42,42 44,98 41,08 37,64 42,89 | pik, riet | per bouw De cijfers van enkele weinig geplante soorten hebben wij hier weggelaten, omdat ze te geringe beteekenis hebben. Bovendien heeft bij zoo’n enkele bepaling de tuin, waar de soort geplant was, te groote beteekenis; 315 immers de eene streek levert door den aard van den grond en de hoeveelheid en gezondheid van het werkvolk veel meer verlies dan de andere. Het oogstjaar heeft wel invloed; zoo ziet men op Perning, dat 1919 het grootste verlies gaf; dat is het jaar van bijzondere volkschaarschte geweest. Sf. Bandjardawa. Oogstjaar | DI 52 EK 28 EK 2 247 B | 90 F | Gemidd. 1920 |16,9 (12) |17,5 (28) | 18,1 (7 16,6 (9) | 19,4 (4 pW 1924 [149 ( 19|15,9 (35) | 18,4 (1 ik 15,3 (4 16,1 1922 — [20,4 (31) | 23,8 (2) | 15,8 (1) | 19,9 (3) | 20,0 Gemidd. | 15,9 TEI | 20,1 16,2 18,2 | 17,9 | pik. riet | per bouw Ook hier zijn slechts de belangrijkste soorten opgenomen. Sf. Petaroekan. Oogst- | pr 52 (eK 28 | -EK 2 (100 POJ| 90 F |Tjep. 24 (Gemidd jaa: 22 | 2 | | jep. 24 (Gemidd, | 1920 16,63 (25,08 tr if 8d 40,21 Ee 25,85 1921 (62,43 (2)39,03(15) 29,27 (3)64,84 (Djt2, 63 (2)49,40 (2) 42,93 1922 [24,81 9)27,54 34) 39,23 5) — 40 ‚67 3)2 2,60 ij 30,97 Gemidd. 134,62 (30,55 134,25 41,68 7 33,60 | 33,25 | | | pik. riet | | | per bouw Hier vallen de buitengewoon hooge getallen in 1921 voor DI 52 en 100 POJ op. Sf. Remboen. Oogstjaar| DI 52 | EK 28 | 247 B | 100 POJ | 2714 POJ Gemidd. | | | | | | 1920 57,8 35,0 32,1 | 50,7 Ars kh RG [921 77,8 (39) 57,2 (304) 55,6 253) 52,3 (3) | — 60,7 1922 |62,5 (31) /72,‚1 (830963,8 (215) _ — 441 (5) | 60,6 Gemidd. | 66,0 54,8 50,5 [51,5 ESO NT | | | | | | pik. riet | | | per bouw Van deze tabel van Remboen geven de cijfers tusschen haakjes aan, op hoeveel bouws 5 geulen per bouw nagedongkeld zijn. 316 De soorten gedragen zich in de verschillende jaren niet gelijk, nu eens staat de een bovenaan, dan weer een andere. Van deze fabrieken valt vooral Bandjardawa op door lage cijfers; | vaak liggen de verliezen gemiddeld in de buurt van 40 pikol riet. Het rendement werd vroeger niet bepaald, voor zoover ons bekend is; de cijfers van andere fabrieken wijzen er wel op, dat dit wegens de lagere persing iets lager gesteld moet worden dan het gemid- | -delde rendement der tuinen. | In de Vorstenlanden werden eenige bepalingen gedaan, onder andere ook in verband met de agrarische reorganisatie; men liet toen op vrij groote stukken alle dongkellan uit den grond halen om de hoeveelheid hiervan te kennen en om tevens het aantal werkuren, noodig om die te verwijderen, vast te stellen. Voor ons zijn de eerste cijfers van belang. Op zware gronden constateerde men in 1917 in Djokja, dat tot 65 pikol riet achterbleef, op mid-_ delzware tot 30 à 35 pikol riet en op lichte tot 25 à 30 pikol riet. Op één onderneming bedroeg het kwantum zelfs 120 pikol riet; in Juli 1922 kon de groepsadviseur zelfs constateeren, dat in de buurt van de stad Djokja op sommige tuinen tot 10% riet achterbleef, dus ook een getal in de buurt van 120 pikol. Dit zijn natuurlijk uitersten. In Solo werden bij proefnemingen als hierboven bedoeld op Tasikmadoe verliezen van 6 tot 10% vastgesteld. Bij een gemiddelde rietopbrengst van 1000 pikol komt men daar dus op 80 pikol ver- lies gemiddeld. In 1922 werden op een andere onderneming in Solo (aange- haald als Solo I) de volgende cijfers verkregen : lichte grond; 0,1 bouw EK 28 nagedongkeld; opbrengst : 64 pik. riet per bw; 12,50 rend; 8 pik. suiker per bw. lichte grond; 0,11 bouw EK 28, gaf 143 pik. riet per bw; 10,84% rend; 15,5 pik. suiker per bw. middelzware grond; 0,11 bouw EK 28, gaf 84 pik. riet per bw; 8,25% rend; 7 pik. suiker per bw. zware grond, 0,1 bouw EK 28, gaf 103 pik. riet per bw; 10,65% rend; 11 pik. suiker per bw. Het rekenkundig gemiddelde bedroeg hier dus 99 pik. riet per bouw en 10 pik. suiker per bouw. Op de onderneming Kartasoera vond men in 1922 voor BK 28 54 pik. riet per bw, 660/, persing; verlies 5,0 pik. suiker per bw (3 proeven) EK 293 » » » » 65% D) D) 16.» D) Daad Rok DI 5257 » » >» De DI ) D) 3,9 » ) » » (1 proef}: Ed 317 De lage rendementen dezer dongkellans zijn waarschijnlijk ont- staan, doordat de proef vrij lang na het snijden van den tuin genomen werd. De Vorstenlanden vertoonen in het algemeen hooge cijfers, zooals uit deze weinige gegevens wel blijkt. Op de onderneming Wonoredjo werd in 1922 op ons verzoek een proef genomen in tuin Ngrawi. Hier werd 0,7 bw. uit een den vorigen dag geoogsten DI 52-tuin gekozen, en geheel schoonge- dongkeld. | Per bouw omgerekend werd hier verkregen 48 pikol dongkellan met de volgende sapsamenstelling: Brix 20,96; Pol. 18,17 ; RQ 86,69; Winb. Suiker 17,05. Met een persing, die blijkens andere opgaven zeker niet hooger dan 65 gesteld mag worden, komt men tot een rendement van + 11,0%, en een bedrag aan verloren suiker van 5,3 pikol per bouw. De tuin bracht per bouw op 1230 pikol riet en 150,8 pikol suiker, zoodat hier ruim 3%, van den oogst verloren ging. Op Sf. Pandaán werd in 1922 eveneens een groot stuk nage- dongkeld, n.l. 1,8 bouw van een 247 B-tuin. Hier werd 13,3 pikol dongkellan per bouw verkregen, met een suikeropbrengst van on- geveer 1,3 pikol. Wellicht moet men in dit geval niet spreken van wat achterbleef op het veld, maar van wat van dit achtergeblevene eruit gehaald werd; want voor het totaal in het veld gebleven riet is het getal veel te laag. Op Sf. Panggoongredjo deed men in oogst 1923 eenige bepa- lingen. telkens op f/,) bouw per tuin; de dongkellan werd apart vermalen en geanalyseerd. De tuinen behoorden tot twee geheel verschillende gedeelten der onderneming, die onderscheiden kunnen worden als Oost- en West-Metro. Oost- Metro | rietsoort | dongkelljn persing | rendt. | sinen ô per bouw Le bouw | | | Tuin Senggoeroeh EK 28 | 130 | 61 MW Set hike hin: „__ Panggoongredjo 90 F 130 | _69 | 8,89 | 11,56 » _ Tegalsarie (DI 52 | 90 ::, 69, | --6,96 6,26 West-Metro | | | Ì | Tuin Djatikerto Kid. 90 F 33 | 65 | 8,70 | 2,84 » _ _Djatigoewie DI 52 101 64 | 1,16 | _7,88 Ke Daters Ter. IEWONAL ME 20 | 59! 0H,09 |A A2 Gemiddeld bleef hier dus 84 pikol dongkellan achter met een 318 gemiddelde persing van 65% en een gemiddeld suikerproduct van 6,34 pikol per bouw. Opvallend is wel het verschil tusschen de gedeelten Oost- en West-Metro; de tuin Djatigoewie vertoont door buitengewoon slecht snijden een hoog getal, maar overigens worden de West-Metro-tui- nen zeer gunstig gesneden volgens de ervaring op Panggoongredjo. In West-Metro is de grond lichter en dongkelt men met het pik- houweel (gantjo); in Oost-Metro is de grond zwaarder en dongkelt men met de linggis (breekijzer). Op Sf. Poerworedjo verzamelde men in 1923 de dongkellan van 20 verspreide geulen in 3 EK 28-tuinen. De resultaten waren : el Grond riet per bouw persing ek rendt. suiker per bouw. licht 4,8 pikol 4 | 4,2 0,20 pikol middelzwaar 20 » 9,9 0,20 » zwaar 112 > 62 | 24 0,83 » gemidd. | 6,0 pikol | 57 | — | 0,41 pikol Deze getallen zijn buitengewoon laag; zij werden in het eerste deel van den maaltijd verzameld en zoolang de gronden vochtig zijn, wordt op deze onderneming zeer goed gesneden; wanneer later de zware gronden uitdrogen, gaat het snijden minder goed en zullen de resten vermoedelijk wel grooter zijn. Ten slotte -zij vermeld, dat Sf. Soemberhardjo het verlies ge- middeld op ongeveer 50 pik. riet per bouw schat. : Het zal opgevallen zijn, dat de vermelde cijfers zeer uiteenloo- pen, maar daar de ondernemingen, waarvan zij afkomstig zijn, zeer verspreid over Java liggen, en ook van geheel verschillend type zijn, kan men er wel een vrij betrouwbaar gemiddelde uit berekenen. Wij geven dus eerst nog eens een tabelletje, waarin voor elke fabriek, waar bepaald is hoeveel riet in een snijtuin achterbleef, het rekenkundig gemiddelde van alle ons bekende cijfers vermeld wordt. De fabrieken zijn gerangschikt van Oost naar West. Wonoredjo 48 pikol riet per bouw Pandaän Ee 0 GD” ) Panggoongredjo Sh De eN » Boedoean 28 Dzn » Perning EEA een _Goedo ! 201 pi Bs ) 319 Tasikmadoe 80 pikol riet per bouw …____…— Kartasoera 68: sp cme D) Solo Ot am en rd » Djokja BEEN men oen Dj Poerworedjo Or en oen D) Remboen PMP si D) Petaroekan Se Emelenpe «9 » Bandjardawa Klus Beuman» » Soemberhardjo DO niem etmin y D) Balapoelang Ji ia Me B Dj Pagongan JO: ND Dj Gemiddeld kan het verlies dus op 45 pikol gesteld worden. Waar de persing bepaald werd, was deze steeds lager dan de gemiddeld op de onderneming behaalde; waarschijnlijk mag men 60 à 65% wel als een gemiddelde persing aannemen; het rendement is dus ook lager dan het gemiddelde rendement en met een ge- middeld suikerverlies van 4 pikol per bouw zal men niet ver van de waarheid zijn. Zooals wij reeds opmerkten, is de eenige juiste manier om ge- gevens over het verlies te verzamelen deze, dat men per snijveld een aantal geulen nadongkelt; het uitzetten dier geulen geschiedt het best door per bouw b.v. 5 geulen te nemen en deze vooral regelmatig over het veld te verdeelen. Door van de gewone tuinin- deeling uit te gaan, kan dit gemakkelijk geschieden. De practische vraag: hoeveel mag men uitgeven om dit verlies te verminderen, moet natuurlijk uitsluitend per onderneming en zelfs per afdeeling of per tuin uitgemaakt worden. Hierbij dient op een fout gewezen te worden, die nogal eens gemaakt werd, wan- neer deze kwestie op de ondernemingen, waar men op ons verzoek proeven nam, voorkwam. Men redeneerde dan: voor het uit- halen van de dongkellan betalen wij zooveel; vervoer, fabrikaat enz. kosten zooveel, de suiker brengt zooveel op, dus loont het niet of ternauwernood. Dit is natuurlijk onjuist. De redeneering moet lui- den: Ik verlies zooveel suiker, hoeveel mag ik aan extra sniijloon of extra toezicht betalen om op het meerdere product nog winst te behalen? Het zou immers onjuist zijn om aparte koelies aan te ne- men om die dongkellans eruit te halen; het streven moet zijn, iets beter te snijden of te dongkellen, en dus het meerdere riet, dat er is, binnen te halen. Wij wijzen op hetgeen de administrateur van Toelangan in deze 320 campagne invoerde. Daar werden een aantal tijdelijke snijvelders aangenomen, wier taak het uitsluitend is op de snijvelden op het dongkellen toe te zien en op het schoonmaken van het riet. Het resultaat van deze zes extra krachten (op + 740 bouw) is, dat beter gesneden, beter schoongemaakt en regelmatiger geladen wordt, ter- wijl ook het kwantum topstek stijgt. De salarisuitgave wordt door dit alles ruim gedekt, volgens den administrateur. Wij meenen inderdaad, dat in een dergelijke rich- ting op verschillende ondernemingen nog wel iets te bereiken is. Pasoeroean, Augustus 1923. VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië kele: EJ) MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- SUIKERINDUSTRIE, EA m JAARGANG 1923, No. 9. ONDERZOEKINGEN AANGAANDE DE MIKRO- FLORA, AANWEZIG IN NORMAAL EN SEREH- ZIEK SUIKERRIET DOOR De. C, A. H. VON WOLZOGEN KUHR. N. V. BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v/h H. VAN INGEN — SOERABAJA, ’ À | & p E ' CN bent 3 Zeh neet pr al a dad Ld a ‚” Je bh he Las Ì RA \ pe à REET N mn 8 ma 5 E E B el p he. EN . “a a 3 kj a ae « en : ni 5, E eeN pr ä | em vg ä d r. ë p. 1 ï ' 7 ì e É iks & E ln Es E 1 nd me za he E Ko) a ee he pi) berk à _ î af } et; | b 3 on En De En Î ' E i ee tes ri te ee nh den when id MEDEDEELINGEN VAN HET PROEESTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE Rn nne nd Jaargang 1923, No. 9. ONDERZOEKINGEN AANGAANDE DE MIKROFLORA, AANWEZIG IN NORMAAL EN SEREHZIEK SUIKERRIET door Dr. C. A. H. VON WOLZOGEN KÜHR. Inleiding. Tijdens mijn werkzaamheid als mikrobioloog aan de Cultuuraf- deeling van het Proefstation voor de Javasuikerindustrie te Pasoe- roean, kreeg ik einde 1917 de opdracht, een hernieuwd onderzoek in te stellen naar de al of niet parasitaire natuur van de serehziekte van het suikerriet Tot het instellen van een dergelijk onderzoek bestond alle aan- leiding, daar men omtrent de oorzaak der serehziekte nog steeds geheel in het duister tastte, niettegenstaande talrijke, hoogst be- kwame onderzoekers aan dit probleem reeds intensieve aandacht hadden geschonken. Deze laatste omstandigheid zou er nu toe kunnen leiden, dat men reeds tevoren aangaande het resultaat van iedere nieuwe poging om in bedoelde aangelegenheid meerdere helderheid te brengen, uiterst sceptisch gestemd zou zijn. Maar hiertegenover mocht worden gewezen op het min of meer hoopvol stemmende feit, dat het laatste experimenteele onderzoek naar het eventueele bestaan van een specifiek mikro-organisme als verwekker der serehziekte reeds uit 1898 dateerde. De groote voor- uitgang, die èn de phytopathologie, in het bijzonder de kennis der bacterieele plantenziekten, èn de mikrobiologische techniek sinds genoemd jaar heeft gekenmerkt, scheen nu het instellen van een hernieuwd onderzoek volkomen te rechtvaardigen. Dit inzicht werd ten volle gesteund door de volgende, uit 1914 dateerende uitspraak van den vermaarden phytopatholoog RWIN Á. SMITH: 1) „None of the Dutch writers have brought any con- Ì 1) ERWix F, Surru, Bacteria in Relation to Plant Diseases. Dl. 3, 1914, pag. 77, MAR 8 322 clusive evidence as to the parasitic nature of sereh, ie. they have not established the constant presence of any particular organism in the diseased cane: neither have they shown that the disease can be induced in sound cane by inoculating any particular organism. At the same time no thorough bacteriological study appears to have been made.” U). De mij verleende opdracht beoogde nu zoo mogelijk eeniger- mate in deze leemte te voorzien. Het in te stellen onderzoek viel nu automatisch uiteen in de twee volgende onderdeelen: 1. De beantwoording van de vraag, of in het serehzieke riet bepaalde mikro-organismen zijn aan te treffen. 2. De beantwoording van de vraag, of één van de aldaar even- tueel aangetroffen mikroben als de specifieke verwekker der serehziekte mag worden beschouwd. Dat met het eerste deel van het onderzoek niet zou mogen wor- den volstaan, is duidelijk op grond van de twee volgende over- wegingen. In de eerste plaats hebben de onderzoekingen der latere jaren aangetoond, dat in strijd met het in den aanvang van deze eeuw overheerschende inzicht, ook de weefsels van uiterlijk normale plan- ten geenszins ten allen tijde vrij van mikro-organismen zijn. In Hoofd- stuk I zal hieromtrent in een nadere beschouwing worden getreden. Alleen reeds op grond van dit gezichtspunt is het geenszins nood- zakelijk, dat de uit zieke planten geïsoleerde mikroben in oorzake- lijk verband tot het ziekteverschijnsel staan. Intusschen volgt hier- uit, dat het in hooge mate gewenscht is, naast het mikrobiologisch onderzoek van de zieke planten een parallel onderzoek van de uiterlijk normale planten te verrichten, om dan op grond hiervan tot de al of niet aanwezigheid van voor het ziektebeeld specifieke mikroben te kunnen besluiten. Met de wenschelijkheid van een der- gelijk parallel onderzoek werd dan ook ten volle rekening gehouden. In de tweede plaats echter kan ook een dergelijk onderzoek niet tot beslissende uitkomsten leiden. Immers de mogelijkheid moet ten volle worden erkend, dat de aanwezigheid eener specifieke mikroflora in de zieke planten niet de oorzaak, maar veel meer het gevolg van het ziekteproces en derhalve een verschijnsel van secundairen aard is. Het is dan ook op grond van dit alles, dat ERwin F. SmirH 2) in navolging van KocH's klassieke beschouwingen over de infectie- 1) Cursiveering ván mij. 2) ERWIN F, SmrrH. Bacteria in Relation to Plant Diseases, Dl. 1, 1905, pag. 9. 323 ziekten bij dier en mensch, in zijn standaardwerk over bacteriëele plantenziekten terecht den eisch stelt, dat, alvorens tot de parasi- taire natuur eener plantenziekte mag worden besloten, aan de vol- gende voorwaarden moet zijn voldaan: 1. de mikrobe moet geregeld in de zieke plant voorkomen; 2. de mikrobe moet uit de zieke weefsels van de plant zijn geïsoleerd en nauwkeurig in verschillende media op haar eigenschappen onderzocht ; 3. door inenting van een reinkultuur dezer mikrobe in gezonde planten moeten de karakteristieke symptomen van de ziekte bij de ingeënte planten worden teweeggebracht; 4. in deze planten moet de mikrobe aanwezig zijn en daaruit weer te isoleeren, terwijl door kultuur van de bij reïsolatie verkregen mikrobe in verschillende media met volkomen zekerheid moet zijn vastgesteld, dat dit gereïsoleerde mikro- organisme hetzelfde is als dat, hetwelk voor de inenting werd gebruikt. Bij mijn onderzoek heb ik mij geheel gehouden aan deze door SMITH geformuleerde eischen. Uit het hierachter volgende verslag mijner proefnemingen zal blijken, dat deze er wel toe geleid hebben een specifieke mikroflora voor het serehziek suikerriet aan te wijzen, doch het verder onderzoek heeft geleerd, dat het uit dit riet door mij geïsoleerde organisme niet voldoet aan de bovengenoemde voorwaarden, op grond waarvan het als de verwekker der serehziekte zou mogen worden beschouwd. Aangaande de oorzaak der serehziekte is dus door mijn onder- zoekingen geen nieuw licht verspreid. De te beschrijven proeven blijven echter, naar het mij voor- komt, haar belang behouden als de eerste, met behulp van een aan de eischen van den tijd beantwoordende techniek, verrichte onder= zoekingen naar de mikroflora van het normale en serehzieke sui- kerriet. Met de aanwezigheid van een mikroflora zoowel in het uiterlijk normale als in het serehzieke suikerriet toch, zal door degenen, die zich in de toekomst met het onderzoek naar parasi- taire ziekten van deze zoo belangrijke kultuurplant zullen bezighou= den, zeker volop rekening gehouden moeten worden. In overeenstemming met het boven uiteengezette zal nu in Hoofdstuk 1 een overzicht worden gegeven van hetgeen vroegere onderzoekingen geleerd hebben over het al of niet voorkomen van mikro-organismen in uiterlijk normale planten, 324 Daarna zullen in Hoofdstuk IL de vroegere onderzoekingen betreffende de serehziekte van het suikerriet besproken worden, waarbij in het bijzonder de meeningen over de al of niet parasi- taire natuur dezer ziekte zullen worden naar voren gebracht. Hierop volgt dan het verslag van de door mij verrichte proef- nemingen en de gevolgtrekkingen, die zich op grond van de ver- kregen uitkomsten laten afleiden. HOOFDSTUK 1, Vroegere onderzoekingen over het voorkomen van mikroben in uiterlijk normale planten. SL Het inwendige van levende plantenweefsels bevat als regel geen mikro-organismen. Van het oogenblik af‚ dat Pasreur de alomtegenwoordigheid der mikro-organismen in de natuur in een helder daglicht stelde, is de vraag aan de orde geweest, in hoevere ook in het inwendige der weefsels van hoogere organismen mikroben aanwezig zijn. PasrEuRr’s tegenstanders, zooals BEcHAMP en HALLIER, geloofden in de mogelijkheid eener transformatie van bepaalde protoplasmati- sche bestanddeelen der hoogere organismen in bacteriën en gisten. Deze meening werd ook door FrÉMmy en TRrEcur verdedigd. Hiertegenover stelde Pasteur |) in zijn in 1876 verschenen „Etudes sur la bière” vast, dat het inwendige van gezonde planten vrij is van mikro-organismen PasrTEUR experimenteerde met drui- ven, waarvoor hij aantoonde, dat uit het inwendige daarvan verkre- gen sap steriel blijft, zoolang men het onder uitsluiting van van buiten komende kiemen bewaart. Zijn leerling CHAMBERLAND ?) toonde in 1880 aan, dat onmiddellijk na het oogsten uit de peulen genomen boonen eveneens vrij van mikroben zijn. In 1885 stelde LAURENT ©) vrij uitgebreide onderzoekingen op dit gebied in. Deze leidden hem tot de volgende woordelijk aange- haalde uitspraak: „Il n'y a pas d’ organismes étrangers dans les tissus végétaux à l'état normal”. Talrijke onderzoekingen werden sindsdien verricht om uit te maken, of de afwezigheid van vreemde kiemen in het weefsel van uiterlijk normale planten al dan niet algemeen geldig is. GALIPPE 4) kwam in 1887 tot het resultaat, dat nagenoeg zonder uitzondering alle door hem onderzochte groenten in haar inwendige bacteriën bevatten. Bij herhaling dezer proeven door FERNBACH ®) 1) L. Pasreumr. Etudes sur la bière, etc, 1876, pag. 56. 2) Cu. E. CHAMBERLAND. THÈse, Paris, 1880, pag. 35. 35) E. LAURENT. Sur la prétendue origine bactérienne de la diastase. Bull. de Académie Royale des Sciences, des Lettres et Beaux-Arts de Belgique, 3me Série, T. 10, 1885, pag. 58. 4) V. GAL PPE. Note sur la présence de miero-organismes dans les tissus végé- taux. Compt. Rend, hebd. de la Soc. de Biologie, Paris, 1887, pag. 410. 5) A. FerNracH. De [absence des microbes dans les tissus végétaux. Ann. de YInstitut Pasteur, 2 année, Paris, 1888, pag. 567. Pe in 1888, vond deze slechts in ruim 6% der onderzochte gevallen bacteriën. Deze positieve uitkomsten, evenals het door GArrrpr ver- kregen resultaat, meent FERNBACH geheel aan infecties van buitenaf te moeten toeschrijven, waarom hij wijst op de belangrijke rol, die luchtinfecties bij dergelijke proeven kunnen spelen. FERNBACH komt dan ook tot de slotsom, dat het gezonde plantenweefsel een volmaakt filter vormt tegen de in de omgeving aanwezige mikro- organismen. Slechts op geheel accidenteele wijze kunnen deze in het inwendige van het plantenweefsel doordringen. A. pr Vesrra |) herhaalde in 1888 eveneens GALIPPE's proeven met het resultaat, dat in de door hemzelf verzamelde planten geen bacteriën of andere mikro-organismen te vinden waren, indien het onderzoek onmiddellijk na het inzamelen plaats vond. Werden deze planten echter eenigen tijd in de open lucht bewaard of bezigde hij voor het onderzoek op de markt gekochte planten, dan bleken zij niet vrij van mikro-organismen te zijn, een uitkomst, welke geen verwondering kan verwekken. In hetzelfde jaar verscheen evenwel weer een verhandeling van BERNHEIM ?), waarin deze onderzoeker mededeelde, dat hij in het inwendige van de zaden van verschillende graansoorten bacteriën had aangetroffen. Deze uitkomst werd intusschen weerlegd door de proefnemingen van LEHMANN ©) en BucHNER #). Beide onder- zoekers kwamen onafhankelijk tot de conclusie, dat het inwendige van normale plantenzaden vrij van mikro-organismen is. In 1891 toonde KRAMER °) aan, dat het inwendige van den aardappel vrij van mikroben is. Tot een analoge gevolgtrekking kwam RusseLL ©) is 1892 bij het onderzoek van verschillende planten en zoo ook HirLrNeR 7), die gezonde zaden vrij van mikroben vond. Bij Kocus’ 8) proeven in 1894 werd gewezen op het feit, dat Ô 526 1) A. pir VesTEA. De labsence des microbes dans les tissus végétaux. Ann. de PInstitut Pasteur, 2 année, Paris, 1888, pag. 670. 2) H. BERNHEIM. Die parasitären Bacterien der Cerealien. Münchner med. Wochenschrift. 1888, pag. 743 en 767. 3) K. B, LEHMANN. Erklärung in Betreff der Arbeit von Herrn Dr. Hveo BERNHEIM: „Die parasitären Bakterien der Cerealien” Münch. med. Wochenschr. 1889, pag. 110. $) H. BucHNER. Notiz betreffend die Frage des Vorkommens von Bacterien in normalen Pflanzengewebe. Münch. med. Woehensch. 1888, No. 52, pag. 906. 5) E. KRAMER. Bakteriologische Untersuchungen über die Nassfäule der Kar- toffelknollen. Oesterreichisches landw. Centralbl. I, Heft 1. 1891. 6) H. L. Russerr. Botanical Gazette. Vol. XVIII, 1892, pag. 93. 7) L. HiLTNER. Zie: Bacteria in Relation to Plant Diseases, by ERWIN F, SMITH, Dl. ,2, 1914 pas. 26, 8) Kocns. Giebt es ein Zellenleben ohne Mikro-organismen ? Biologisches Cen- tralbl. Bd. XVI, 1894, No. 14, Ref, in Centralbl. f. Bakt. Bd. XVI, 1894, pag. 633. 327 planten, gekweekt uit zaad, dat van aanhangende kiemen is bevrijd, in een steriele omgeving tot vollen wasdom kunnen komen en dus voor haar ontwikkeling geheel onafhankelijk van mikro-organismen zijn. Op grond van al deze waarnemingen kan men dan ook slechts instemmen met de uitspraak van SMmrrn t), wanneer deze zegt: „We now believe that bacteria do not oeeur normally in the inte- rior of sound plants”, waarbij in plaats van bacteriën ook het rui- mere begrip mikro-organismen kan treden. Het standpunt, dat het normale levende plantenweefsel als re- gel vrij van mikroben is, gecombineerd met het feit, dat sinds de tweede helft der vorige eeuw de overtuiging steeds meer ingang vond, dat tal van ziekten van hoogere planten een gevolg waren van het binnendringen van verschillende mikro-organismen, leidde nu aanvankelijk tot de opvatting, dat zulk een binnendringen ook altijd ziekelijke afwijkingen in de planten teweeg moest brengen. Althans voor zoover de betreffende kiemen in de planten niet snel te gronde gingen. Intusschen toonde RusserrL in zijn boven geciteerde verhande- ling reeds aan, dat de feiten met deze opvatting geenszins ten allen tijde in overeenstemming zijn. Hij infecteerde verschillende planten- weefsels voorzichtig met bacteriën-suspensies en stelde vast dat deze bacteriën zich in het weefsel geruimen tijd (70 dagen en langer) konden handhaven, zonder dat daarvan waarneembare afwijkingen in de plant het gevolg waren. Daarbij kon hij tevens vaststellen, dat de bacteriën zich somtijds over niet onbelangrijke afstanden in het betreffende plantenorgaan konden verspreiden. RusseLL wijst er nu op, dat een dergelijke, met infectie gepaard gaande, na eenigen tijd niet meer waarneembare verwonding ook in de natuur geenszins zeldzaam zal zijn en dat dit ten gevolge zal hebben, dat in sommige gevallen, in afwijking van den regel, de onderzochte plantenweefsels niet vrij van mikro-organismen zullen worden gevonden. Het is waarschijnlijk, dat hierdoor verschillende van de afwij- kende resultaten, welke door onderzoekers als GariPPE werden ver- kregen, zijn te verklaren. Men moest dus constateeren, dat door de proefnemingen van RusseLL de mogelijkheid van de aanwezigheid eener accidenteele 1) ERWIN F. Suirm. Bacteria in Relation to Plant Diseases, DI, 3, 1911, pag. 23. 328 mikroflora in levende plantenweefsels van uiterlijk geheel normale planten is komen vast te staan. Tot overeenkomstige beschouwingen voor dierlijke weefsels zijn in de laatste jaren ook andere onderzoekers als Lummwre f) en BucHNER 2) gekomen. Het uitgangspunt van hun onderzoekingen was de in 1918 door Porrrer in zijn boek: „Les symbiotes” opge- stelde merkwaardige symbionten-hypothese 3). Volgens dezen onder- zoeker zouden de mitochondriën van het celplasma der dierlijke en plantaardige organismen niets anders zijn dan bacteriën, welke in symbiose met de cellen der hoogere organismen zouden leven. Met behulp van deze hypothese meent Portier nieuw licht te kunnen werpen op belangrijke vraagstukken als dat der avitami- nose, van den kanker, der bevruchting en in het bijzonder ook der parthenogenese. Al deze verschijnselen zouden in verband zijn te brengen met de aan- resp. afwezigheid der symbiotische bacteriën. Indien deze theorie voldoend experimenteel zou zijn gesteund, zou zij vanzelf sprekend een omwenteling beteekenen in het bo- ven geresumeerde inzicht over de afwezigheid van mikro-organis- men in levende weefsels van hoogere organismen. Intusschen zijn PoRTIER’s min of meer phantastische beschou- wingen aan een scherpe critiek onderworpen door LUMIERE en BucuNer. Hun bestrijding komt in de eerste plaats hierop neer, dat Portier volgens hen in gebreke is gebleven het bewijs te leveren, dat de mitoehondriën inderdaad bacteriën-karakter bezitten. Wel- iswaar heeft PoRrIER in sommige gevallen inderdaad bacteriën uit de onder aseptische voorwaarden geïsoleerde weefsels gecultiveerd, maar Lumière houdt het voor zeker, dat de door Portier geïsoleer- de symbionten voortkomen uit saprophytische sporen, welke in de normale weefsels der gewervelde dieren aanwezig kunnen zijn. Door speciale proefnemingen bewees LUMIERE, dat inderdaad tal van saprophytische kiemen in levende weefsels van hoogere dier- lijke organismen kunnen blijven bestaan. De mitochondriën zouden protoplasma-kolloiden zijn, welke slechts een vage gelijkenis, wat den vorm betreft, met mikroben hebben. Overigens zouden zij daar- van geheel afwijken. Voor ons is in dit verband van belang, dat zoowel LuMiÈreE als 1) A. Lumière. Le Mythe des Symbiotes, 1919. 2) P. BucHNeR. Tier und Pflanze in intrazellularer Symbiose, 1921, pag. 401. 3) Het is mij niet mogen gelukken het oorspronkelijke geschrift van PORTIER, blijkbaar in zeer beperkte oplage verschenen, onder oogen te krijgen. Het omtrent zijn hypothese medegedeelde werd ontleend aan de boven geciteerde geschriften van LUMIÈRE en BUCHNER. 329 BucHNER op grond van een en ander toch tot de slotsom komen, dat de klassieke opvatting der bacteriologen van de onvoorwaar- delijke asepsis van de gezonde organen moet worden herzien. t) Met andere woorden erkennen ook deze onderzoekers de mogelijk- heid van het bestaan eener accidenteele mikroflora in levende weef- sels van uiterlijk geheel normale hoogere organismen. S 2. Symbiose van hoogere planten met daarin voorkomende mikro-organismen. Behalve dat dus hier en daar in de literatuur weleens melding wordt gemaakt van het voorkomen eener accidenteele mikroflora in levende plantenweefsels, werden geleidelijk steeds meer gevallen bekend betreffende het min of meer regelmatig voorkomen van spe- cifieke mikro-organismen in levende plantenweefsels, zonder dat van dit voorkomen een ongunstige invloed uitging op den algemeenen toestand van de betrokken plant. Integendeel kon althans in sommige gevallen met zekerheid wor- den vastgesteld, dat de plant bepaalde voordeelen aan de aanwezig- heid van het mikro-organisme ontleende. Daar omgekeerd de plant de ongestoorde ontwikkeling van het mikro-organisme in haar weef- sels tot op zekere hoogte scheen te bevorderen, sprak men in der- gelijke gevallen van symbiose, waaronder men dan verstond een sa- menleven van de twee organismen op zoodanige wijze, dat beide partijen daar wederkeerig door werden gebaat. Een kort overzicht van de belangrijkste tot nu toe bekend gewor- den gevallen van symbiose van hoogere planten met mikroben moge hieronder volgen, omdat eruit blijkt, hoe in zeer uiteenloopende plantenfamiliën de aanwezigheid van mikro-organismen in de weef- sels van alleszins normaal zich ontwikkelende planten is vastgesteld. Het meest bekende voorbeeld eener dergelijke symbiose is onge- twijfeld die tusschen de verschillende soorten van Leguminosae en de daaruit door BEIERINCK 2) voor de eerste maal geïsoleerde Bact. radicicola. Andere gevallen betreffen het voorkomen van endophy- tisch levende Anabaenasoorten bij Azolla filiculoides, door Ors 3) 1) Terloops zij hier nog vermeld, dat bij een onderzoek van P.A. vaN DRIEsT gebleken is, dat ook het spierweefsel van verschillende vischsoorten niet steriel is, ook al wordt het vleesch direct nä den dood aan de dieren ontnomen, Zie: Conserveering van visch door kunstmatige koude. No. 25. Mededeelingen en versla- gen van de visscherij-inspectie. ’s-Gravenhage 1919. Eerste rapport pag. 39. 2) M. W‚ BeueriNeK. Die Bakterien der Papilionaceen-Knöllchen. Verzamelde geschriften. Dl. 2, pag. 155. 3) A. Oes. Uber die Assimilation des freien Stickstoffs durch Azolla. Zt. f. Bot. Bd, 5, 1913, pag. 145, 330 onderzocht, en van Mycobacterium Rubiacearum in- de Rubiaeeae, door Von FaBert) bestudeerd. In al deze gevallen moet de betee- kenis dezer symbiosen voor de hoogere plant naar alle waarschijn- lijkheid gezocht worden in de binding van de vrije afmosferische stikstof door het betreffende mikro-organisme, tengevolge waarvan deze stikstofbron indirect ook aan de voeding der hoogere plant ten goede komt. Nog duister is echter de beteekenis der symbiose van Ardisia crispa en de daarin voorkomende Bac. foliicola, welke door Mrrne ?) is onderzocht. Naast genoemde bacteriesoort werd uit deze plant ook nog een door Mrene als B. repens aangeduide mikrobe aange- troffen, welke waarschijnlijk slechts een van geen principiëel belang zijnde begeleidster van Bac. foliicola is. Evenmin verklaard is de symbiose van Lolium temulentum met een daarin voorkomende schimmel, welke het eerst door GUERIN en Voer werd vastgesteld. Het ontwikkelingsproces van de schim- mel in de plant werd door het onderzoek van FREEMAN ®) geheel opgehelderd. Volgens HANNIiG f) is hierbij intusschen van binding der vrije stikstof door het mikro-organisme geen sprake. Tot de gevallen van symbiose moet dan ook nog worden gere- kend het innige samenleven van de wortels van een zeer groot aantal zeer uiteenloopende hoogere planten met verschillende schim- melsoorten, welk verschijnsel men als mycorrhiza pleegt aan te duiden. Daarbij ontwikkelt de schimmel zich somtijds in, dohe meestal aan de oppervlakte van de plantenwortels, op grond waarvan men onderscheid maakt tusschen endotrophe en ektotrophe my- corrhiza. In dit verband is vooral de endotrophe mycorrhiza, waar- bij de schimmel dus in de cellen leeft, van belang. Van de gevallen van endotrophe myecorrhiza is vooral het sa- menleven van schimmelsoorten met verschillende vertegenwoordigers van de familie der Orchidaceae goed onderzocht door MAGNys ®), BERNARD ©) en BurcerrF 7). Daarbij is duidelijk aan het licht getre- 1) F. C. vor Faper. Die Bakterien-Symbiose der Rubiaceen. Jahrb. f. wiss. Botanik. Pd. 54, 1914, pag. 249. 2) H. Mieup. Weitere Unters. über die Bakterien-Symbiose bei Ardisia crispa. Jahrb. f. wiss. Botanik. Bd. 53, 1914, pag. 1. 3) E. M. FrErMAN. The Seed-Fungus of Lolium temulentum. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Vol. 169 B, 1904, pag. 1. 4) E. HANNiG. Uber pilzfreies Lolium temulentum. Bot. Zeitung. 65, 1907, pag. 25. 5) W. Maaxus. Zie: L. Josr, Vorlesungen über Pflanzenphysiologie Ste Aufl. 1913, pag. 317. 6) N. BERNARD. Remarques sur Pimmunité chez les plantes. Bull. de PInst. Pas- teur. Tome VII, 1909, pag. 369. 7) Bureerr. Die Wurzelpilze der Orchideen, Jena, 1909. Zie L. Josr, Vorlesun- gen üb. Pflanzenphysiologie, 3te Aufl., 1913, pag, 319. 331 den, dat de bewuste schimmels niet alleen. in de wortels der Orchi- deeën van physiologische beteekenis zijn, maar dat ook voor het kie- men van orchideeënzaden de aanwezigheid van de specifieke schim- melsoorten onmisbaar is. De daarbij waargenomen verschijnselen, d.w.z. het binnendringen van de schimmel in het embryo en de wijze, waarop de cellen van het embryo zich ten opzichte van het binnendringende mikro-orga- nisme gedragen, zijn van groote beteekenis voor de verruiming van ons inzicht aangaande het wezen der symbiose. Een en ander leidde BERNARD ertoe de volgende beschouwingen te ontwikkelen aangaande de mogelijkheden, welke zich voordoen bij het binnendringen van een mikro-organisme in een levend weefsel eener hoogere plant |). Al naar gelang van den aard en den physiologischen toestand van het mikro-organisme eenerzijds en den aard en den physiolo- gischen toestand van het plantenweefsel anderzijds, zullen nu ver- schillende gevallen zijn gerealiseerd. In de eerste plaats is het mogelijk, dat het mikro-organisme zich krachtig vermeerdert ten koste van de bestanddeelen der aan- getaste cellen. Onder zekere voorwaarden zal dit zelfs zoo ver gaan, dat de betreffende cellen afsterven, waarna in den regel ook de omringende cellen zullen worden aangegrepen. Dit heeft dus een meer of minder volledige verwoesting van het aangetaste weefsel en eventueel zelfs van geheele deelen der plant ten gevolge. Dit zal dan onvermijdelijk tot uiting komen in den geheelen toestand van de plant, welke dan afwijkingen van pathologischen aard zal vertoonen. Onder deze omstandigheden pleegt men het mikro-or- ganisme als parasiet te kwalificeeren. Dit geval is sinds de ontwikkeling der moderne phytopathologie geenszins zeldzaam gebleken te zijn en om deze reden laat Smrrn zijn in S Î aangehaalde uitspraak dan ook volgen door: „the case is quite different however, with wounded plants or wilted ones.” In de tweede plaats is echter door de onderzoekingen van HILTNER 2) en BERNARD ©) duidelijk aan het licht getreden, dat de cellen der hoogere planten geenszins ten allen tijde weerloos zijn 1) Le. pag. 369. Zie ook: J. MAcrou. La symbiose chez les plantes. Bull. de PInst. Pasteur. Tome XX, 1922, pag. 169 en 217, en het werkje van M. CAULLERY, Le Parasitisme et la Symbiose. Paris, 1922, 2) L. HrrrNeER. Zie: LarAR, Handb. d. Techn. Mykologie. Bd. III, 1904—1906, pag. 45. 5) 1, c. pag. 369. 332 tegenover eventueel binnengedrongen mikroben. Onder zekere om- standigheden zal de mikrobe in de cel worden aangegrepen en waar- schijnlijk somtijds geheel tot oplossing gebracht. Tusschen deze twee gevallen in ligt nu evenwel een derde mo- gelijkheid, waarbij in een deel van het weefsel het mikro-organisme zich zeer wel kan ontwikkelen, zonder nochtans de cellen tot af- sterven te brengen, terwijl het binnendringen in het overige deel van het weefsel wordt tegengegaan, doordat in de betreffende grens- lagen een in-activeering of zelfs oplossing van het mikro-organisme plaats heeft. Het is dit compromis tusschen parasiet en voedster- plant, dat men als symbiose pleegt aan te duiden. Of, zooals BERNARD het kort typeert: „La symbiose est à la frontière de la maladie.” Deze zienswijze brengt met zich mede het bestaan van allerlei denk- bare overgangsvormen tusschen parasitisme en symbiose eenerzijds, en symbiose en volledige immuniteit van de voedsterplant ten op- zichte van de mikroben anderzijds. S 3. Het voorkomen van mikro-organismen in doode weefselelementen vain hoogere planten. Bovenstaande beschouwingen gelden intusschen uiteraard alleen voor het binnendringen van mikro-organismen in nog levende plan- tenweefsels. Nochtans treft men in iedere hoogere plant ook afge- storven weefselelementen aan, die daarin evenwel nog zeer gewichtige physiologische functies hebben te vervullen. In het bijzonder geldt dit voor de houtvaten, waarvan de belangrijke rol als banen voor den opstijgenden sapstroom buiten twijfel is gesteld. Hoewel deze doode elementen bij geheel onbeschadigde planten nergens aan de oppervlakte komen en deze dus nimmer primair geïnfecteerd kunnen worden, zal het toch in de natuur geenszins tot de uitzonderingen behooren, dat ook mikro-organismen in de genoemde elementen doordringen. Hiervoor is het niet noodzakelijk, dat het betreffende mikro-organisme eerst levende weefseldeelen heeft overwoekerd, immers kleine, in de natuur geenszins zeldzame verwondingen zullen ten gevolge hebben dat de houtvaten in directe aanraking komen met de, in de omgeving van de plant nimmer ontbrekende mikroben. Tengevolge van den sapstroom zullen in dat geval deze mikroben over belangrijke afstanden in de houtvaten worden vervoerd. De vraag rijst nu, wat het gevolg eener infectie van deze doode elementen zal zijn. Ke In de eerste plaats moet dan geconstateerd worden, dat een 333 actieve immuniteit in dit geval vanzelf sprekend buitengesloten is. Daarbij komt, dat de voorwaarden voor de instandhouding en ontwikkeling van binnengedrongen kiemen in velerlei opzicht niet ongunstig moeten worden geacht. Immers, in tegenstelling met het- geen tot nog toe werd aangenomen, dat namelijk het houtgedeelte der vaatbundels uitsluitend zou dienen voor het transport van het water met de daarin opgeloste minerale bestanddeelen, is onlangs door DrxoN |) en Barr uitermate waarschijnlijk gemaakt, dat ook het transport der in de plant gevormde organische verbindingen, althans voor een overwegend deel, door de houtvaten plaats heeft. Indien deze verbindingen geen geschikt voedsel voor de binnen- gedrongen mikroben vormen, zullen deze laatste zich niet kunnen ontwikkelen en vrij spoedig afsterven. In het tegengestelde geval vermeerderen zij zich in de houtvaten, waarbij dan de mogelijkheid bestaat, dat de mikrobengroei gepaard gaat met een aanmerkelijke vorming van wandstoffen, welke tot een verstopping dier vaten aanleiding zou kunnen geven. Indien dit verschijnsel een voldoen- den omvang aanneemt, zal hiervan een belangrijke verstoring in den physiologischen toestand van de plant het gevolg zijn, zoodat men in dit geval ook het betrokken mikro-organisme, ofschoon dit slechts in doode weefselelementen voorkomt. als parasiet zal ken- merken. Maar ook blijft het denkbaar, dat de ontwikkeling van het mikro-organisme niet zulke afmetingen aanneemt, dat hieruit voor de plant schadelijke gevolgen voortvloeien. In een dergelijk geval zal men dan toch in het inwendige van een uiterlijk geheel normale plant dikwijls een groot aantal kiemen kunnen aan- treffen. Men moet nu vaststellen, dat aan de mogelijkheid van het voorkomen van mikro-organismen uitsluitend in doode weefselele- menten wel wat weinig aandacht wordt geschonken. Oudere onder- zoekers, zooals LAURENT °), kwamen tot de conclusie, dat ook in de houtvaten van normale planten geen mikro-organismen aanwezig zijn. Intusschen ontbreekt het niet geheel aan aanwijzingen, dat ook met het tegengestelde geval somtijds rekening wordt gehouden. Zoo treft men bij SmrrH in vervolg op zijn eerder in dit hoofdstuk 1) H. H. Dixon, Transport of Organic Substances in Plants. Nature. Vol. 110, 1922, pag. 547, 2) E. LAURANT, Expériences sur l'absence de bactéries dans les vaisseaux des plantes. Bull. de Académie Royale des Sciences, des Lettres et Beaux-Arts de Belgique, 1890, 3me Série, T, 19, pag. 468, » 4 | geciteerde uitlatingen de opmerking aan: „The parenchyma of healthy plants is always or almost always free from bacteria. Probably the vascular system, especially of some parts of the roots frequently contains bacteria.” Door een recent onderzoek van GAUMANNÍ) is intusschen de mogelijkheid gebleken van de aanwezigheid eener accidenteele mikroflora in de houtvaten van hoogere planten, welke aanwe- zigheid niet in ziekelijke afwijkingen van de betrokken plant tot uiting komt. GÄUMANN bracht steriel uitgesneden weefselstukjes van wilde bananenplanten op geschikte kultuurplaten. Zoowel uit de blad- scheeden verkregen vaatbundels als parenchymatisch weefsel werden op deze wijze onderzocht. Zijn kultuurproeven leverden een negatief resultaat op, waaruit hij tot de slotsom kwam, dat in het algemeen de weefsels der wilde bananen vrij van mikro-organismen zijn ?). Voor de gecultiveerde bananen kwam hij evenwel tot een af- wijkend resultaat. In het geheele vaatbundelstelsel van op het eerste gezicht normale planten werden door hem ten allen tijde mikro- organismen aangetroffen. Een nader onderzoek van het rhizoom en het verdere wortelstelsel leert in dergelijke gevallen dan welis- waar steeds gelocaliseerde, dikwijls vrij onbeteekenende verkleu- ringen in de laatstgenoemde plantendeelen kennen, maar GÄUMANN verwerpt toch de opvatting, dat men op grond hiervan alle op Java gecultiveerde bananen voor ziek zou moeten verklaren. Hij spreekt daarom in dergelijke gevallen van „relatief gezonde” planten en hiervoor geldt zijn hieronder volgende uitspraak : „Bij slechts relatief gezonde bananen, waar dus zieke, verkleurde vaatbundels alleen in den wortelstok, maar niet in den schijnstam en de bladeren voorkomen, worden daarentegen door den sapstroom verschillende organismen, vooral bacteriën en lusariumsporen, uit het zieke rhizoom naar boven gevoerd. Hier vermogen zij geen waarneembare werkingen uit te oefenen, zelfs dan niet, wanneer zij kunstmatig in groote. hoeveelheden erin geënt worden. Waar- schijnlijk gaan zij in den schijnstam spoedig dood.” 3) Hieruit leidt GAUMANN af‚ „dat de in anders gezonde bananenplanten voor- komende rottingsbacteriën onder normale omstandigheden geen eigenlijke vaatbundelziekten veroorzaken.” £) Ten overvloede wijst 334 1) E. GÄUMANN. Over een bacterieele vaatbundelziekte der bananen in Ned.- Indië. Mededeelingen v. h. Instituut voor Plantenziekten, No. 48, 1921. 2) Le. pag. 28, 8) Lc. pag. 20, 4) Lec, pag. 31, Schematische voorstelling van het verloop van het vaatbundelstelsel in bibit en jonge spruit. De figuur geeft den samenhang der vaatbundels weer bij een door serehziekte aangetaste bibit; de roode lijnen stellen de verkleurde vaatbundels voor. 335 hij erop, dat „overal waar in de weefsels van bananen voldoend diepe wonden worden aangebracht, bacteriën in de vaatbundels treden en, in zwakkere mate in den wortelstok, op grootere schaal in de bladscheeden, locale verkleuringen en ziekten veroorzaken. Deze bacteriën zijn echter niet werkelijk pathogeen en zijn ook niet in staat bijzondere massawerking uit te oefenen” |). Reeds op grond van deze in 1922 gepubliceerde waarnemingen van GAUMANN moet het a priori waarschijnlijk worden geacht, dat ook het vaatbundelstelsel van uiterlijk normaal suikerriet niet vrij van mikro-organismen zal zijn. Dit wordt vooral duidelijk, wanneer we bedenken, dat ook in de suikerrietkultuur de vegetatieve wijze van vermenigvuldiging wordt toegepast om den nieuwen aanplatn te verkrijgen. Immers daarbij vormt de rietstek of bibit gedurende het geheele leven van de rietplant een wonde plek, van waaruit door den sapstroom mikro-organismen in het vaatbundelstelsel kun- nen worden opgevoerd. Overweegt men daarbij, dat tengevolge van het bibit-rotproces een sterke ophooping der bacteriën in de onmid- dellijke omgeving van de boven gesignaleerde toegangspoort plaats grijpt, dan kan het moeilijk anders, of een deel dier mikro-orga- nismen zal ook in het vaatbundelstelsel van den rietstengel terecht- komen, daar dit in verbinding staat met het vaatbundelstelsel van den bibitknoop, zooals in fig. [ schematisch is weergegeven. Zooals men zal zien, leveren de later te beschrijven proefnemin- gen een bevestiging van de boven uiteengezette zienswijze. Hier ter plaatse zij nog slechts vermeld, dat tijdens mijn onderzoek een zeer belangrijke verhandeling over de gomziekte van het suikerriet verscheen van mej. WILBRINK ?), waarin deze ook terloops melding maakt van het feit, dat volwassen stengeldeelen van het suikerriet zeer vaak saprophyten bevatten. 1) le. pag. 124. 2) G. WirBrinK. De gomziekte van het suikerriet, hare oorzaak en hare be- strijding. Archief voor de Suikerindustrie in Ned,-Indië, 1920, pag. 1425. HOOFDSTUK 11. Overzicht van vroegere onderzoekingen betreffende de serehziekte. Omtrent de aetiologie van de serehziekte van het suikerriet zijn sedert 1885 verschillende verhandelingen verschenen, waarin de meest uiteenloopende hypothesen werden opgesteld. Duidelijk zijn hierbij twee richtingen te onderscheiden, n.l. de ééne, waarbij de meening wordt geuit, dat de serehziekte niet van parasitaire natuur is, en de andere, waarbij men overtuigd is van den parasitairen aard der ziekte. Deze laatste zienswijze is verreweg in de meerderheid. In 1885 opende TreEuB!) de reeks van wetenschappelijke onder- zoekingen met een verhandeling, waarin als vermoedelijke verwekker der sereh een nematode, Heterodera javanica, wordt aangegeven, een parasiet, die in de wortels woekert. Hiermede zou het epide- misch en besmettelijk karakter der serehziekte zijn verklaard. Ver- der vermeldt TRreEuB, dat een secundair optreden van een schimmel, een Pythiumsoort, zeer nadeelig is voor de aangetaste planten. In 1889 vond SorrweperL?) in de wortels van serehzieke plan- ten eveneens een nematode, doch van een ander geslacht, n.l. Tylenchus sacchari. Evenals bij TrevB wordt door SorrwepeL de besmettelijkheid der serehziekte verklaard door het optreden van deze wortelparasiet. Bijna in elk der volgende jaren, tot 1911 toe, verschenen een of meerdere publicaties, die op de oorzaak der serehziekte betrekking hadden. Dat daarbij ook volop aandacht werd geschonken aan de mogelijkheid, dat een mikro-organisme als verwekker der ziekte zou kunnen optreden, lag voor de hand. Irnmers sedert het begin van de tweede helft der negentiende eeuw was men erin geslaagd de oorzaak van talrijke plantenziekten op het binnendringen van schimmels terug te voeren. Daarbij kwam nog, dat omstreeks 1880 de eerste gevallen van door bacteriën veroorzaakte plantenziekten bekend werden, dank zij de onderzoekingen van BurriuL, PriLLieux, WAKKER e.a. 3) 1) M. Treup. Onderzoekingen over serehziek suikerriet. Mededeelingen uit ’s Lands Plantentuin, II, 1885. 2) F. SorrwepeL. De serehziekte. Mededeelingen van het Proefstation Midden= Java. Semarang, 1889. 3) Erwin F, SMirm, Bacteria in Relation to Plant Diseases, DI, 2, 1911, pag. 7. 337 KRÜcer f) was de eerste onderzoeker, die in 1890 de desorgani- satie der weefsels van serehzieke rietstengels aan de werking van bacteriën toeschreef. Meer dan een veronderstelling kan deze mede- deeling niet geweest zijn, daar KRÜGER geen isolatieproeven der betrokken mikrobe vermeldt. Een aanvang met het bacteriologisch onderzoek naar de oorzaak der serehziekte werd gemaakt door JANsE 2) in 1891. Hij schrijft de serehziekte toe aan een door hem geïsoleerde bacterie, waaraan bij den naam geeft van Bac. sacchari, die dikwijls door Bac. glagae wordt vergezeld, beide sporevormers. De eerstgenoemde mikrobe wordt door hem echter ook aangetroffen in gezond suikerriet en vele andere planten, zoodat zij niet specifiek is voor het serehzieke riet. Bij zijn onderzoek werden de knoopen der zieke stengels, na desinfectie met 0,1°%/, sublimaat-oplossing, uitgesneden en 10 à 30 minuten gekookt in zuiver regenwater en daarna in steriele glazen schalen ondergebracht. Op de aldus behandelde stengeldeelen ont- wikkelden zich dan na eenigen tijd de mikroben. Door het koken blijven alleen de sporevormers achter, zoodat het begrijpelijk is, dat JANSE uitsluitend op deze groep van mikroben stuit. DeBrAY 3) vermeldt, dat hij bij een herhaling van JANSE’s proeven gelijke resultaten kreeg, wanneer de oppervlakte van het riet onvoldoend was gesteriliseerd. Er werden echter geen organis- men door hem gevonden bij behoorlijke sterilisatie van het sten- geloppervlak. Op grond van hetgeen aan het slot van het vorige hoofdstuk werd opgemerkt, lijkt het intusschen geenszins uitgesloten, dat de door JANse geïsoleerde sporevormers inderdaad uit het inwendige van den rietstengel afkomstig zijn. Het onderzoek van VALETON f), eveneens in 1891 verschenen, kenmerkt zich door een uitgebreide anatomische studie van het se- rehzieke riet. Belangrijk hierin zijn de waarnemingen over het ont- staan der gom bij de kieming van serehzieke stekken. Wat het bacteriologisch onderzoek betreft, treedt VALETON in 1) W. Krücer. Vorläufige Mitteilungen über die Serehkrankheit des Zucker- rohrs (Rotz, Bacteriosis). Berichte der Versuchsstation für Zuckerrohr in West-Java, Kagok-Tegal, Teil 1, 1890, 2) J. M. Janse. Het voorkomen van bacteriën in suikerriet. Mededeelingen uit 's Lands Plantentuin IX, Batavia, Landsdrukkerij, 1891. 3) ERWIN F. SarrH. Bacteria in Relation to Plant Diseases. Dl. 3, 1914, pag. 76. 4) Tr. VALETON. Bijdrage tot de kennis der serehziekte, 4l pag, 1 Taf. Proef- station Oost-Java, Batavia, Kolff & Co, 1891, p een herhaling van de proeven van JANsE, doch gaat blijkens zijn „Naschrift” belangrijk verder dan deze, door fragmentjes van het zieke knoopweefsel in kultuurvloeistoffen te brengen. Hoewel deze proeven tot geen gevolg geleid hebben, zijn ze reeds in beginsel juist. Het mislukken dezer proeven schijnt voor VALETON een reden te zijn geweest om de inrichting van de proef te wijzigen; hij neemt nu geen fragmentjes uit den knoop als infectiemateriaal, maar het perssap ervan, blijkens de zinsnede uit het „Naschrift: „Onder- tusschen is het mij ook gelukt uit droppels uit serehziek riet uitgeperst sap, onder de noodige voorzorgen opgevangen, uiterst fijne tot kleine groepjes vereenigde staafjes te kweeken, die mis- schien zulien blijken met de door Dr. Janse gevondene overeen te komen.” Reeds langen tijd waren mijn proeven steeds met onder asep- tische voorwaarden opgevangen perssap uit serehziek riet uitgevoerd, toen ik van de werkwijze van VALETON kennis nam. Mijn kultuur- proeven waren dus in beginsel een herhaling van die van VAreros. Zij verschilden hiervan, doordat na kultiveering het mengsel der aanwezige mikrobensoorten op gelatineplaatkulturen werd ontward. De publicaties van BENECKE |), gedurende de jaren 1891 tot 1893 verschenen, zijn hoofdzakelijk besprekingen van het werk van KRÜGER, JANsE, VALETON en andere onderzoekers, doch leveren voor het opsporen van de sereh-oorzaak geen nieuwe gezichtspunten op. De onderzoekingen van WeNr *) over de serehziekte, in 1899, 1895 en 1896 gepubliceerd, werden in 1898 samengevat in het be- kende werk van WAKKER en WeNr: „De ziekten van het suikerriet op Java”. Went achtte het destijds niet uitgesloten, dat de serehziekte tou samenhangen met het voorkomen van een schimmelsoort, Hy- pocrea sacchari, in de bladscheede van het serehzieke riet, waar- naast ook wortelziekten een rol zouden spelen. Zeer waarschijnlijk is Wert deze meening niet meer toegedaan. Het zwaartepunt van zijn beschouwingen dient gezocht te worden in de belangrijke, door hem ontwikkelde argumenten ten gunste van de opvatting, dat de serehziekte van infectieuzen aard zou zijn. 338 _E) FE. BENECKE. „Sereh”, Onderzoekingen er beschouwingen over oorzäken en middelen, Mededeelingen v. h. Proefstation Midden-Java” te Klaten, 1891 — 1893. Ee in „Bacteria in Relation to Plant Diseases”, Dl. 3, 1914, pag. 19 en 80, _) J.H. WAKKER en F‚ A. F, C, Wert. De ziekten van het suikerriet op- Java, Leiden, 1898, 339 In de eerste plaats wijst hij hiertoe op de langzame verbrei- ding der ziekte over Java van Oost naar West gedurende de jaren 1882 tot 1894, 1) Wen analyse van de beschikbare gegevens leerde, dat elk jaar een iets meer oostelijk gelegen streek werd aangetast en dat verder het eerste optreden der serehziekte hoogst sporadisch was, om in volgende jaren meer en meer toe te nemen. Op deze geregelde verbreiding kwamen weliswaar uitzonderin- gen voor. nkele ondernemingen werden eerder aangetast dan meer westelijk gelegen ondernemingen; een verklaring hiervoor was ech- ter te vinden in het feit, dat in die gevallen buiten twijfel import van bibit uit aangetaste gebieden had plaats gehad. Een andere uitzondering was deze, dat streken, die door hooge bergketenen af- gesloten waren, later aangetast werden dan volgens haar ligging verondersteld moest worden. Het totaal der gegevens betreffende de verbreiding was echter geheel in overeenstemming met de op- vatting der sereh als infectieziekte. Als nader bewijs hiervoor wijst WeNr erop, dat gezonde stek- ken in streken, waar geen serehziekte voorkomt, gezond riet ople- veren, terwijl diezelfde stekken, gebracht in streken, waar de ziekte heerscht, riet opleveren, dat allengs door sereh wordt aangetast. Aan deze beschouwing voegt hij dan nog toe: „Het feit, dat serehzieke bibit weer serehzieke planten oplevert, kan voor de infectie-natuur der sereh spreken, maar behoeft dit niet te doen. Het zou toeh mogelijk zijn, dat reeds de aanwezigheid van een aantal roodgekleurde, vergomde vaatbundels in de bibit ten gevolge had, dat die vergomming zich in de jonge plant voortzette, en dat hiermede gepaard dan ook als gevolg de uitwendige sereh verschijn- selen optraden.” Als steun voor deze laatste mogelijkheid haalt Werr een waarneming van VALETON aan, door dezen als volgt beschreven : „Een gezonde stek, den 15den Maart ter contrôle der proeven met serehzieke stekken in een kist uitgeplant, bracht drie planten voort. Ken hiervan werd den 26sten Juni onderzocht en vertoonde geen spoor van roodkleuring, noch van gomvorming. De beide an- dere, nog aan de stek verbonden, werden in den vollen grond ge- plaatst. Deze vormden talrijke uitloopers, die de oude stoelen spoe- dig ver in groei overtroffen. Eenige dier uitloopers, den 28sten Augustus onderzocht, waren ook nu nog vrij van gom, Den 2östen October bleek een der oude stokken, die talrijke krachtige uitloo- 1) Le. pag. 87, 340 pers gevormd had, door een stengelboorder te zijn aangetast, ook een der uitloopers was geheel uitgevreten; eenige der uitloopers aan die zijde waren nu bij de doorsnede licht rozerood op de knoopen, maar zonder nog gom in de vaten te bevatten. Den Sden December was deze hoofdstok gestorven en de onder de wond ge- legen knoopen waren lichtrood en hadden veel donkerroode bundels zonder gom. Ken der dikste zijstokken was nu typisch rozerood en in alle opzichten gelijk aan een serehzieken stok van ongeveer 3 maanden. De andere hoofdstam, die slechts twee uitloopers had, was evenals deze volkomen vrij van gom.” Hoewel het bovenstaande ziekteverloop nu inderdaad de moge- lijkheid openlaat van een verklaring, die niet op de parasitaire na- tuur der serehziekte is gebaseerd, sluit het deze toch anderzijds in het geheel niet uit. Het is dan ook begrijpelijk, dat WeNr zich door deze onzeker- heid niet laat weerhouden om op grond van de beide voorafgaande overwegingen te besluiten, dat aangezien de serehziekte een infec- tieziekte is, „de oorzaak der ziekte in hoofdzaak moet worden gezocht in parasieten.” Daarnaast is WeNr zich echter zeer wel bewust, dat eveneens „zeker inwendige omstandigheden van de plant mede in aanmer- king moeten worden genomen, daar immers verschillende rassen en zelfs verschillende individuën van éénzelfde ras zoo verschillen- de vatbaarheid voor de ziekte vertoonen.” Dit laatste gezichtspunt is één van de redenen, waarom, zoo- als WeNrT opmerkt, het bewijs, dat de ziekte contagieus is, dat dus een zieke plant een daarnaast staande gezonde plant kan infec- teeren, zeer moeilijk is te leveren. WeNr kent dus onder de factoren, die het optreden der sereh- ziekte beheerschen, behalve aan de parasiet, ook een ruime plaats toe aan de dispositie van de rietplant. Daarbij wijst hij er ook reeds op, dat deze dispositie in hooge mate afhankelijk is van tal van uit- wendige omstandigheden, zooals klimaat, bodemtoestand, enz. Indien we nu hiermede nog een stap verder gaan, rijst de vraag of we voor de verklaring der bij de serehziekte waargenomen verschijnselen niet alleen met den invloed der uitwendige factoren op de rietplant kunnen toekomen, en de veronderstelling van het bestaan eener, de serehziekte veroorzakende, parasiet geheel kan worden ontbeerd. Het is bekend, dat in latere jaren vooral onder den invloed 341 van SORAVERÍ) in de phytopathologie een strooming is ontstaan, welke de beteekenis van de parasiet voor het tot stand komen van een parasitaire plantenziekte tot de kleinst mogelijke dimensies te- rugbrengt en daarentegen den factor van de „Prädisposition” van de plant zooveel mogelijk op den voorgrond stelt. Het lijdt geen twijfel, of deze nieuwe richting heeft zich bij de beschouwing van die ziektegevallen, waarvoor de onmisbaarheid van de aanwezigheid van de parasiet voor het tot stand komen der ziekte is vastgesteld, aan overdrijving schuldig gemaakt. 2) Maar aan den anderen kant valt het niet te ontkennen, dat juist bij die ziekten, waar ieder direct bewijs voor het bestaan van een parasiet ontbreekt, niet spoedig genoeg de noodige aandacht kan worden geschonken aan den invloed van de uitwendige factoren op de ontwikkeling van de plant. Zoo lijkt het gerechtvaardigd de vraag op te werpen, of al- thans de verschijnselen, waarop het tweede door WeNrT aangevoerde argument ten gunste van den infectieuzen aard van de serehziekte berust, niet een even ongedwongen verklaring zouden kunnen vin- den in de opvatting van de serehziekte als een door uitwendige factoren veroorzaakte, zoogenaamde physiologische ziekte. Op dit standpunt staat blijkens zijn in 1897 verschenen publi- catie ook WAKKER. 5) Deze onderzoeker neemt uitdrukkelijk geen organisme als verwekker van de serehziekte aan. Hij vat deze op als een gomziekte, ontstaan door watergebrek, dat gedurende het voortschrijden der ziekte tengevolge van de verstopping der vaten steeds toeneemt. Dit, gecombineerd met het feit, dat een primaire vergomming van de vaatbundels in de bibit eveneens het ontstaan van serehzieke planten kan veroorzaken, leidt hem tot de uitspraak, dat de serehziekte accumulatief en hereditair is Het voortwoekeren van de serehziekte over Java van West naar Oost verklaart hij geheel door het aanwenden van aangetast plant- materiaal, uit West-Java afkomstig, waar de ziekte zich nu eenmaal zou hebben ingeburgerd. RactBoRrsKu f) geeft, na vergeefsche pogingen te hebben gedaan 1) Men vergelijke bijv. : P. SorAver. Handbuch der Pflanzenkrankheiten, 3te Auflage, 1909. Bd. 1. 2) Vergel. : Jona. WESTERDIJK. De nieuwe wegen van het phytopathologisch onderzoek, Amsterdam, 1917, pag. 19. 8) J. H. Wakker. De sereh-ziekte. Mededeelingen van het Proefstation Oost- Java. Nieuwe serie, 1897, No. 35. Overgedrukt uit het Archief voor de suikeriudu- strie in Ned.-Indië, 1897. 4) M. RacrBorskKi, Archief voor de Suikerindustrie in Ned.-Indië, VI, 1898, pag. 1021. „Over serehachtige ziekteverschijnselen”. 342 ter opsporing van de parasiet, in 1898 als zijn meening te kennen, dat het optreden der serehziekte in de eerste plaats door uitwen- dige factoren, als klimaat, bodemtoestand, enz. wordt beheerscht. Hij laat echter ruimte voor de mogelijkheid, dat de ziekte daarom toch wel door een parasiet kan worden veroorzaakt. Opmerkelijk zijn zijn proeven met verschillende looizuur-oplos- singen, die, na door den rietstengel te zijn opgenomen, in verloop van eenige dagen de gezondste bergbibit de serehsymptomen be- zorgen. Hieruit besluit hij terecht: „dat er, om sereh-achtige ziekte- verschijnselen in een knoop van het riet te doen ontstaan, geen mikro-organisme noodig is, dat in dien knoop zelf zetelt.” In 1907 verscheen een verhandeling van VAN DER STOK, Ù) waar- in hij de hypothese uitspreekt, dat de serehzieke rietplanten, tenge- volge eener vegetatieve dubbelrasvariabiliteit, uit de normale planten ontstaan. Voor de verhouding, waarin de beide rassen gevormd worden, zijn de groeivoorwaarden van de grootste beteekenis, en wel zullen, evenals dit voor andere gevallen van tusschenrasvaria- biliteit is geconstateerd, gunstige kultuurvoorwaarden het ontstaan van de abnormale variëteit bevorderen. Terwijl VAN DER STOK het parasitaire karakter van de serehziekte verwerpt, wordt door LEIJLSTRA 2) hiermede wel rekening gehouden in zijn in 1911 gepu- bliceerde proeve eener verklaring van de serehverschijnselen van het suikerriet, welke zich overigens nauw bij de hypothese van VAN DER STOK aansluit. ZEIJLSTRA werpt de mogelijkheid op, dat het suikerriet een dubbelras is van voor serehziekte immune en niet immune plan- ten. Daarbij zou het dan nog van secundaire factoren afhangen, in hoeverre de planten van het niet-immune ras al of niet door de serehziekte werden aangetast. Terwijl de hypothese van VAN DER STOK wel een verklaring geeft voor het feit, dat eenzelfde rietsoort in het laagland, dus onder gunstige kultuurvoorwaarden in tegen- stelling met wat in de hooggelegen bibittuinen het geval is, een be- langrijk percentage aan serehzieke individuen oplevert, blijft zij in gebreke een verklaring te geven voor het feit, dat goede grondbe- werking en bemesting in het laagland in het algemeen de vorming van serehzieke individuën merkbaar tegengaat. De door ZeuLstTRA opgestelde hypothese geeft ook voor dit laatstgenoemde verschijnsel een verklaring. Op deze kwestie zal hier verder niet worden inge- B E. VAN DER Stok. Archief voor de Suikerindustrie in Ned.-Indië, 1907, pag. 581. 2) H‚, H‚ ZrurstRA Fan. Ber. der Deutsch, Bot. Geselsch. XXIX, 1911, pag. 330. 343 gaan, slechts moge worden geconstateerd, dat ook ZeurLsTra de meening is toegedaan, dat de parasitaire natuur van de serehziekte niet kan worden ontkend. In 1916 wees QCANJERT) op de groote overeenkomst, die er zijns inziens bestaat tusschen serehziekte en phloëemneerose en geeft als zijn meening, dat deze ziekte als pseudohereditair ver- schijnsel met de bladrolziekte der aardappels, veroorzaakt door een voorleopig nog hypothetisch virus, te vergelijken is. Ten slotte mogen hier nog worden vermeld de proefnemingen van mej. WirBriNK ®), welke beoogden het contagieuze karakter der serehziekte vast te stellen. Haar pogingen om aan te toonen, dat bij het snijden en kappen van gezond en serehziek planten- materiaal met dezelfde werktuigen het eerste zou kunnen worden besmet, hadden geen resultaat. In verband met het feit, dat soort- gelijke proeven bij gomziek riet wel leidden tot overbrenging der ziekte op het gezonde materiaal, zijn deze waarnemingen zeer zeker belangrijk. Bij herhaling dezer proeven kwam ik, zoowel voor het sereh- als voor het gomzieke riet, tot hetzelfde resultaat. Het is niet te ontkennen, dat in de veronderstelling eener pa- rasitaire natuur der serehziekte, de bovengenoemde verschijnselen moeilijk zijn te verklaren. Het bovenstaande overzicht van de vroegere onderzoekingen aangaande de serehziekte kort samenvattend, kan gezegd worden, dat geen van de hierbij opgestelde hypothesen veel licht hebben gebracht over het wezen dezer ziekte. De conclusie kan niet anders luiden, dan dat de meeste der onderzoekers de opvatting der serehziekte als zijnde van parasitaire natuur in meerdere of mindere mate zijn toegedaan, zonder dat zij hiervoor nochtans afdoende bewijzen hebben kunnen aanvoeren. 1) H. M. QcaNJer. Aard, verspreidingswijze en bestrijding van phloëemnecrose (bladrol) en verwante ziekten. oe sereh. Menpdeelingen van de Rijks Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool DI. 1916, pag. 2) G. WILBRINK. De Ee van het Bek hare oorzaak en hare be- strijding. Archief voor de Suikerindustrie in Ned.-Indie. 1920, pag. 1524, HOOFDSTUK III. De toepassing van de gelatinekweekmethode in de tropen. 8 1. De noodzakelijkheid van het gebruik van gelatine naast agar-agar. Toen voorloopige proeven mij geleerd hadden, dat zoowel in het normale als in het serehzieke suikerriet verschillende mikro- organismen naast elkander voorkwamen, sprak het vanzelf, dat ik gebruik wenschte te maken van de methode der vaste voedingsbo- dems voor de isoleering der afzonderlijke soorten, alsmede voor haar diagnosen. Zooals bekend, worden hiervoor gewoonlijk naast elkaar gelatine- en agar-agarsols gebruikt, die men in gesloten glasdoozen tot plaatvormige gels laat stollen. Hierop brengt men dan de te onderzoeken mikroben, hetzij met behulp van de uitzaaime- thode, hetzij met behulp van de z.g. uitstrijkmethode t). Aan het gebruik van gelatineplaten in de tropen is echter het bezwaar verbonden, dat deze reeds bij een temperatuur van 22 tot 25° C. vloeibaar beginnen te worden. Dit heeft ten gevolge ge- had, dat de meeste onderzoekers, die in de tropen werkzaam waren, van het gebruik van gelatineplaten geheel hebben afgezien en zich tot het onderzoek op agar hebben bepaald. Dit nu moet als een ernstig bezwaar worden beschouwd. Immers de uiteenloopende che- mische natuur van de beide gels — gelatine een eiwit, agar-agar een koolhydraat — heeft ten gevolge, dat op de gelatine eigenschappen aan het licht komen, die op agar verborgen blijven. Het duidelijkst blijkt dit uit het feit, dat de peptoniseerende en tryptische enzymen zich onmiddellijk kenbaar maken door de vervloeïïng der gelatine, terwijl zij op agarplaten onopgemerkt blijven. Daarenboven vormen mikroben op gelatineplaten dikwijls karakteristieke koloniën, die opvallen door haar vorm en structuur, iets, wat op agarplaten in veel mindere mate het geval is. Aan de andere zijde evenwel is het vervloeien van de gelatine- platen onder invloed van de bovengenoemde enzymen in vele ge- vallen een bezwaar bij het onderzoek naar de andere. eigenschappen der mikroben, zoodat men dan op agar is aangewezen. Vanzelf 1) Deze laatste methode vindt men merkwaardigerwijze in de literatuur weinig beschreven. Voor een nadere beschrijving van het ten grondslag ligvende principe zie men: C, H. DoPrer en E. SACQUÊPEE. Précis de Bactériologie, 1921, pag. 168. 345 sprekend is dit ook het geval, wanneer men de kultuurproeven bij een hoogere temperatuur dan 22° C. wil laten verloopen. De beide gels vullen elkaar in het gebruik dus aan, zoodat voor een volledig onderzoek geen van beide zal mogen worden gemist. S 2. De bruikbaarheid van de gelatinekweekkmethode in de tropen. Om deze reden was het wenschelijk na te gaan, of werkelijk de bezwaren aan het gebruik van gelatine-kulturen bij tropentem- peratuur (omstreeks 30° C.) onoverkomelijk waren. Het onderzoek heeft het tegendeel bewezen; wanneer men slechts enkele kleine voorzorgen in acht neemt, zijn de plaatkul- turen, die bij 20° C. worden gehouden, geruimen tijd op de arbeids- tafel te onderzoeken, zonder dat vervloeïïng der gelatine plaats heeft. In het koelere gedeelte van het jaar bleek een plaat van 129% gelatine eerst na 4 uren een begin van vervloeiing te ver- toonen, terwijl in het heetere jaargetijde het smelten der gelatine eerst na 1 uur optrad. Dezen tijdsduur kan men verlengen door het percentage aan gelatine tot 15% te verhoogen. Deze hoogere con- centratie bleek geen invloed van beteekenis te hebben op het uiter- lijk der koloniën in vergelijking met dat op de gebruikelijke 12% gelatineplaten. Bij het gebruik van gelatine-voedingsbodems moet men er evenwel rekening mede gehouden, dat het stolpunt van de gelatine- sol door langdurige sterilisatie wordt verlaagd. Men zal er dus op uit zijn het steriliseeren zoo kort mogelijk te laten duren en dit bij zoo laag mogelijke termperatuur te laten plaats hebben. Hoever men hiermede gaan kan, hangt echter af van de bacterieele ver- ontreiniging der voedingsstoffen, die aan de gelatine worden toe- gevoegd. Indien daarin sporevormers aanwezig zijn, is het moeilijk met de bovengenoemde eischen rekening te houden. Om deze reden is het aanbevelenswaardig, om, vooral in de tropen, de gelatine- oplossing en de betreffende voedingsvloeistof afzonderlijk te sterili- seeren en eerst vóór het gebruik te mengen. Daardoor kan de eerste steeds bij relatief lage temperatuur worden gesteriliseerd, waardoor ongewenschte verlaging van het stolpunt wordt voorkomen. Boven- dien pleegt de gelatine onder deze omstandigheden steeds glashelder te blijven, wat niet het geval is, wanneer de gelatine wordt ge- steriliseerd na te voren in de kultuurvloeistof te zijn gebracht. Het is echter duidelijk, dat bij de aangegeven werkwijze, waarbij de waterige gelatine-oplossing van dubbele concentratie met een gelijk 346 volume van de kultuurvloeistof wordt vermengd, ook deze laatste de dubbele concentratie van de gewenschte voedingsstollen moet bevatten. In dit verband moet opgemerkt worden, dat tegen het steriliseeren van geconcentreerde voedingsoplossingen weleens be- zwaren zijn aangevoerd. Bij de toepassing van de gistingsproef van EikKMAN bij het wa- teronderzoek gaat men uit van een geconcentreerde alkalische glu- cose-pepton-oplossing (10°, glucose, 10% pepton en 5% keukenzout). Dre Waar 1) vestigt er nog eens de aandacht op, dat reeds EijkMAN zelf ondervond, dat deze geconcentreerde oplossing bij overmatige steriliseering de neiging heeft hare oorspronkelijke alkalische reactie te veranderen in een zure, waardoor de groei van tal van organis- men onmogelijk wordt gemaakt. Gedachtig hieraan, werd door mij speciaal nagegaan, of eenzelfde geval zich ook bij de door mij gebruikte kultuurvloeistoffen voordeed. De voornaamste door mij gebruikte voedingsvloeistoffen waren een glucose-pepton-oplossing met 2% glucose en 0,5% pepton en verder een moutextract met 8°/, moutsuiker, 0,15% asparagine en 0,05% KsHPO,. Om een vasten voedingsbodem van deze samenstel- ling te maken, was het dus noodig een waterige oplossing van het dubbele der genoemde concentraties te steriliseeren en na afloop daarvan te vermengen met een gelijk volume van een 30% waterige gelatine-oplossing. Het bleek mij, dat op de aldus samengestelde voedingsbodems zeer verschillende organismen zich uitmuntend ontwikkelden. Wat verder de uitvoering van de gelatine-kweekmethode aan- gaat, moge nog het volgende worden opgemerkt. Voor het gieten van een plaat worden de beide kolfjes respectievelijk met geconcen- treerde voedingsvloeistof en met de gesmolten waterige gelatine-oplos- sing bij elkaar gevoegd, goed gemengd, tot dicht bij het stolpunt afgekoeld en in een glasdoos uitgegoten, alles onder de noedige voorzorgen ter handhaving van de steriliteit. De kultuurdoos wordt dan bij 20° C. geplaatst en is na een uur voor gebruik gereed. Om de beschikking te krijgen over een ruimte van omstreeks 20° C. in het tropische laboratorium, waar de temperatuur in den regel omstreeks 30° C. bedraagt, kan men met succes van een een- voudige ijskast gebruik maken. Na eenige proefnemingen slaagde ik er spoedig in door regeling van de hoeveelheid ijs de temperatuur 1) J. W. pe Waar. Het water in de Neder-Betuwe. Bacteriologische en schei- kundige onderzoekingen. Dissertatie 1918, pag. 51. 347 in de kast rondom 20° C. te houden. De koeltrog werd tweemaal daags, in den voormiddag en tegen den avond, van ijs voorzien. Het bleek mij, dat de temperatuur tusschen 18° en 23° C. schommelde. Voor het maken van plaatkulturen, waarbij stoffen als krijt en loodearbonaat zooveel mogelijk homogeen in de gelatine gesuspen- deerd moeten blijven, neemt men de voorzorg de te gebruiken nog ledige glasdoozen te voren geruimen tijd bij 20° C. te plaatsen. Het kolfje met de suspensie in de gesmolten gelatine wordt dan onder voortdurend omsechudden in het ijswater van den koeltrog afgekoeld. Juist vóór de inhoud van het kolfje stolt, giet men dezen in de af- gekoelde kultuurdoos uit, zoodat hij daarin onmiddellijk vast wordt. Het werken met gelatine volgens de aangegeven methode heeft zeer bevredigende resultaten opgeleverd. Het onderzoek der gelati- nekulturen op de werktafel bleek zelden meer dan een half uur te, vereischen, terwijl vervloeïïng eerst na één uur of aanmerkelijk later intrad. Vermeld moge nog worden, dat het gebruik van speciale gela- tine met hoog smeltpunt, z.g. tropengelatine t), niet aan de ver- wachtingen beantwoordde. Het bleek mij niet mogelijk deze gela- tine-oplossingen te steriliseeren, zonder wederom het stolpunt terug te brengen tot dat der met gewone gelatine bereide oplossing. HOOFDSTUK IV. De gevolgde methodiek voor het onderzoek naar mikroben in het suikerriet. S LL. Algemeen averzicht der gevolgde methode. Teneinde het inwendige van het suikerriet op de aanwezigheid van mikro-organismen te onderzoeken, werd als volgt te werk gegaan. In de eerste plaats werd op de hieronder nader te beschrijven wijze een cylindertje uit het merg van den stengel onder aseptische voorwaarden geïsoleerd. Vervolgens werd dit eylindertje of een deel hiervan op zoodanige wijze uitgeperst, dat infecties van buitenaf uitgesloten waren. Ten slotte werd het in steriel vaatwerk opge- vangen perssap volgens de gebruikelijke methoden op de aanwezig- heid van kiemen onderzocht. Op deze wijze werden nagenoeg zonder uitzondering minstens 1) Tropengelatine „Non plus ultra” van GEHE & Co. Dresden, 348 een drietal leden van iederen stengel onderzocht. Daartoe werden van ieder binnengekomen stengel steeds in de eerste plaats aan beide einden stukken ter lengte van twee of drie leden met een steriel mes afgekapt, nadat tevoren de door te snijden plaatsen door flambeeren uitwendig kiemvrij waren gemaakt. Uitsluitend de meer naar binnen gelegen leden werden dus voor het onderzoek gebruikt. Van de bij het onderzoek aangetroffen mikroben in den stengel mag dus worden aangenomen, dat zij hierin van den aanvang van het onderzoek af aanwezig waren. In die gevallen, waarin het onderzoek tot drie leden van iede- ren stengel beperkt bleef, werden steeds twee dezer leden dicht bij de versche uiteinden van den stengel uitgekozen, terwijl het derde ‚lid zooveel mogelijk uit het midden van den stok werd genomen. De détails van de gevolgde werkwijze zijn in de volgende paragra- fen beschreven. S 2. Aseptische werkwijze voor het uitsteken van een monster uit het inwendige van den rietstengel. Het onderzoek naar de in de rietstengels aanwezige mikro-flora geschiedde door deze stengels uit te persen en het vrijkomende sap op te vangen, alles onder zoodanige voorzorgen, dat geen infectie van buitenaf kon plaats grijpen. Om dit mogelijk te maken, was het dus in de eerste plaats gewenscht, uit het inwendige van den stengel een gedeelte onder aseptische voorzorgen te isoleeren, waardoor storingen tengevolge van kiemen, welke op de oppervlakte van den stengel steeds aan- wezig zijn, worden ontgaan. Weliswaar zou men ook kunnen trachten een uitwendige desinfectie van de stengeloppervlakte met behulp van antiseptica te bewerkstelligen. Hiervan werd intusschen afgezien, in de eerste plaats, omdat dit voor onderzoekingen op groote schaal te omslachtig en te tijdroovend is. Maar ook heeft de antiseptische methode het bezwaar, dat men niet met zekerheid kan beoordeelen, in welke mate de toegepaste desinfectiemiddelen in het planten- weefsel zijn doorgedrongen, waardoor het gevaar ontstaat, dat ook de gezochte mikroben worden gedood of althans verzwakt. Om op aseptische wijze een monstertje uit den te onderzoeken rietstengel te verkrijgen, werd als volgt te werk gegaan. De rietstok wordt op eenige centimeters van een knoop geflam- beerd, met een steriel mes dwars doorgesneden en goed vlak afge- Uitgeboorde stukken rietstengel, welke achterblijven bij de aseptische monsterneming. A1 ì rf 4 ' VE! ed ä . } „ eN ‘ e Ld  „ _ Jar 5, te, ï 5 . R À 5 re ft k nr Ja Ì ge ® re d o £ Jes | rf : _ nn inr ) d ú \ sn 4 r - » N _ & pe zn 1 i he ee Je & î p 7 En PRE ais Y 4 / & N ” e hd x k ES 1 _ 4 = U ri 4 ars Ai . d „ Open pers. „J 349 sneden. Dit einde wordt nu gedrukt tegen een stuk plaatijzer, dat op een drievoet is geplaatst en met behulp van een grooten bun- senbrander op roodgloeihitte (pl. m. 500° C.) is gebracht. Met ver- schuift den rietstengel en draait dezen daarbij om zijn lengte-as onder stevig aandrukken tegen de gloeiende plaat, totdat het ver- hitte vlak geheel verkoold is. Door het steriele, zwart verschroeide oppervlak van het stengeleinde wordt een messing kurkboor gedrukt, die kort te voren is geflambeerd en afgekoeld, ofschoon dit laatste niet strikt noodzakelijk is. Men drukt de boor door den stengelknoop heen en draait dan krachtig een halven slag terug. Vooral bij eenige herhaling breekt het uitgestoken rieteylindertje bij den knoop af en wordt met de boor mee teruggetrokken. In het geval, dat deze werkwijze mislukt, kan men gemakkelijk het rieteylindertje inwen- dig afbreken door de boor krachtig zijdelings uit de as van den stengel te drukken en haar daarna terug te trekken. Aldus behan- delde stukken rietstengel zijn in fig. 2 afgebeeld. Met een steriel ijzeren of glazen staafje drukt men het rietcylindertje uit de boor en brengt dit — na het nog even uitwendig geflambeerd te heb- ben — met een steriele pincet in een kort te voren gesteriliseer- de pers. S 3. De sapmonsterneming met behulp van de open pers. Na vele pogingen gelukte het mij een pers te construeeren, die geschikt was om op eenvoudige wijze afdoend te worden gesterili- seerd en zich voor snelle monsterneming leende. Zij bestaat, zooals in fig. 3 is afgebeeld, uit een eenvoudige bankschroef, waarvan de bek voorzien is van twee vierkante pers- vlakken, zoodanig bevestigd, dat een paar der hoekpunten naar omlaag gericht zijn, wanneer de bankschroef omgekeerd aan de werktafel wordt bevestigd. Wordt een stukje riet nu hierin uitge- perst, dan vloeit het vrijkomende sap naar beneden bij de punt en kan aldaar in een reageerbuis worden opgevangen. Het kwam bij het onderzoek dikwijls voor, dat kleine stengeltjes moesten worden uitgeperst, die slechts enkele druppels sap gaven. Met het oog hierop was het raadzaam de persvlakken niet te groot te nemen, daar anders hieraan te veel sap blijft hangen en er geen druppel afvloeit. Daarenboven zijn kleine persvlakken handiger in het gebruik, om- dat ze gemakkelijker en spoediger zijn te reinigen en te steriliseeren. Men perst zoo krachtig en zoo snel mogelijk en vangt het sap op in een steriele reageerbuis, die bijna horizontaal wordt gehouden, 350 El om het invallen van kiemen uit de omgeving te ontgaan. Daarna wordt de opening van de reageerbuis geflambeerd en met een wat- tenprop afgesloten. Door snel te persen ontbreekt het de afvloeiende sapdruppels aan tijd om zich aan de eventueel nog heete persvlak- ken belangrijk te verwarmen. Door een passende keuze uit de serie van kurkboren kan men ook zeer goed kleine stengeldeelen aan geheel dezelfde bewerking als grootere onderwerpen. Het komt er bij de beschreven monster- neming vooral op aan om alle manipulaties in den kortst moge- lijken tijd achter elkander uit te voeren. S 4. De sapmonsterneming met behulp van de gesloten pers. Bij de boven beschreven werkwijze blijft intusschen nog steeds een zekere infectiekans bestaan, hoewel de practijk heeft geleerd, dat deze zeer gering is. De kans van infectie in de pers trachtte ik nu nog te verminderen door gebruik te maken van een geheel gesloten perslichaam. j De volgens dit beginsel geconstrueerde pers is in fig. 4 en 5 afgebeeld. Deze pers bestaat uit een persstempel, nauw omsloten door een eylindrischen mantel en die met behulp van een hand- wiel in verticale richting op en neer bewogen kan worden. Onder den stempel is op een frame een gemakkelijk uitneem- bare en stevige stalen perskom van eenige centimeters diepte aange- bracht, waarin de stempel nauwkeurig past. Het perssap kan door een opening in den bodem van het bakje langs een hellend afvoer- buisje afvloeien en opgevangen worden. Op zij is boven aan den op- staanden wand een opening aangebracht, waardoor het uitgestoken rietcylindertje in de pers geschoven wordt. Deze opening en evenzoo de ruimte tusschen stempel en onderliggend bakje, is door een nauw passenden bronzen mantel af te sluiten. Met een klein handvat is de mantel gemakkelijk draaibaar om de lengte-as, zoodat de ope- ning van de perskom, die bedekt wordt door een overhangende lip van den mantel, vrij te maken is. Door den mantel geheel omhoog te schuiven, kan de perskom uitgelicht worden en is de stempel geheel toegankelijk, hetgeen voor het reinigen en steriliseeren dier beide onderdeelen noodzakelijk is. De pers is stevig op een zwaar houten onderstel bevestigd, dat eenigszins helt, om het afvloeien van het sap te bevorderen, hetgeen vooral van belang is, als de hoeveelheid gering is. Het houten bovenblad, waarop de pers is vastgeschroefd, is aan den voorkant met een scharnierinrichting Gesloten pers, Kl ie Ld ® Le _ An bk. nj | E ad Mr Lik gean bef _ …_® + Gesloten pers. Omgelegd. a 351 zoodanig verbonden met het aan de werktafel bevestigde onderste gedeelte van het houten frame, dat met een enkele handbeweging de pers kan worden omgelegd en haar lengte-as daardoor horizon- taal kan worden gesteld. Dit omleggen van de pers is noodig om bij het steriliseeren van den stempel door middel van flambeeren verwarming van het handwiel te voorkomen. Bij een verticalen stand van de pers zou bij het verhitten van den stempel de vlam het handwiel onmiddellijk verwarmen, waardoor dit spoedig een voor de hand ondraaglijke temperatuur zou aannemen. Om het houten bovenblad bij het flambeeren van het tuitje der perskom tegen over- matige hitte te beschermen, is aan den voorkant en onder het pers- frame een bekleeding van eterniet aangebracht. Het steriliseeren van de pers geschiedt op de volgende wijze. De stempel wordt met behulp van het handwiel ‘zoo hoog mogelijk opgeschroefd. De bronzen mantel wordt geheel naar boven gescho- ven en de perskom uit het frame gelicht en met alcohol van 96 vol.%, daarna met gedistilleerd water en ten slotte met een stukje watten, gedrenkt met een waterstof-superoxyde-oplossing van 5 — 10 % in- wendig goed schoongemaakt. Om de perskom terdege te kunnen flambeeren, wordt ze in een porceleinen schaaltje met vlakken bodem op haar zijde gelegd met de invoeropening voor het rietcylindertje naar boven gekeerd en het afvoerbuisje met tuitje horizontaal lig- gend. Met een flinke bunsenvlam verhit men nu krachtig de inwen- dige ruimte der perskom en de invoeropening. Bij het reinigen met bovengenoemde vloeistoffen blijft in het afvoerbuisje ten slotte wat vloeistof achter, die capillair wordt vastgehouden. Verhit men krach- tig het tuitje van buiten, dan zal de vloeistof gaan koken en ver- dampen, zoodat het geheele afvoerbuisje met stroomenden water- damp wordt gesteriliseerd. Nadat inwendig goed verhit is, laat men de vlam ook langs den geheelen buitenomtrek van de perskom spelen, Hierbij wordt met behulp van een buizentang de perskom meerdere malen omgewen- teld, totdat alles flink verhit is. Ook de bronzen mantel wordt van zijn plaats gehaald en krachtig verhit. Om den persstempel te ste- riliseeren, wordt de pers omgelegd, met het handwiel de stempel geheel naar buiten bewogen en deze over den geheelen omtrek krachtig verhit. Vlug wordt daarna de stempel weer geheel naar binnen bewogen, de pers overeind gezet, de bronzen mantel en de perskom worden met behulp van een tang op hun plaats gebracht en ten slotte wordt de invoeropening met de lip van den mantel Kk 352 | afgesloten. Acht men dit laatste nog onvoldoende, dan kan men de afsluiting met een wattenprop verrichten, die juist te voren is gesteriliseerd. Behalve met den mantel is de perskom van boven met den stempel af te sluiten, dien men desnoods geheel naar beneden tot op den bodem der perskom kan bewegen. Voor het inbrengen van het uitgestoken rieteylindertje schuift men den mantel terzijde, flambeert nog eens de invoeropening, schroeft den stempel snel zoo hoog op, dat deze opening juist vrijkomt, brengt hierdoor het rieteylindertje vlug in de perskom en sluit met den mantel de opening weer af. Nu wordt het tuitje nogmaals uit- wendig goed geflambeerd, daarna een steriele reageerbuis eron- der gebracht en de pers krachtig aangezet, zoodat het sap in de reageerbuis spuit en derhalve weinig of geen tijd heeft gehad om zich noemenswaard aan de nog heete metaaldeelen der pers te verwarmen. Voor een gemakkelijken gang van de pers kan men de schroef met een weinig vaseline of beter nog met grafiet inwrijven. S5. Contrôle op de doeltreffendheid van de maatregelen ter voorkoming van infectiën. Het spreekt vanzelf, dat het werken met de eerst beschreven open pers veel handiger is dan met de gesloten. Of nu werkelijk met behulp van de beschreven persen het op- vangen van sap zonder infectie van buitenaf kon geschieden, werd als volgt gecontroleerd. Een zestal gezonde, dunne rietstengels, bestaande uit één lid met één knoop, werden in wijde reageerbuizen gedaan, met een watten prop gesloten en gedurende 1 uur bij een overdruk van 1 atmosfeer (120° C.) gesteriliseerd. Met een steriele kurkboor werd nu uit ieder der rietstengeltjes een cylindertje uitgestoken. Om nu vast te stellen, in hoeverre deze bewerking zonder in- fectie had plaats gevonden, werd ieder der cylindertjes in een met steriel moutextract gevulde reageerbuis gebracht. Deze werden schuin opgesteld en bij 30° C. aan zichzelf overgelaten. Vervolgens werd dan nagegaan, in hoeverre in den loop van den tijd mikro- benontwikkeling in de buisjes plaats vond. Alvorens ik echter deze proef verrichtte, kwam het mij ge- wenscht voor, mij nog door afzonderlijke contrôleproeven te over- tuigen, dat het moutextract en in het algemeen alle bij de verdere proefnemingen door mij gebruikte kultuurvloeistoffen inderdaad 353 steriel waren en dit ook op den duur bleven, zoolang geen opzet- telijke infectie werd teweeggebracht. Men zal geneigd zijn, dezen laatsten eisch als vanzelf sprekend te aanvaarden, maar in het voch- tige tropische klimaat mogen extra voorzorgen in deze richting geenszins overbodig worden geacht. Bij herhaling toch constateerde ik, dat schimmeldraden langs de wattenprop van een met kultuur- vloeistof gevulde reageerbuis van buiten naar binnen voortwoeker- den, en ten slotte de kultuurvloeistof bereikten. Bij een speciaal tot dit doel ingezette proefneming, waarbij zes steriele buisjes met moutextract, schuin opgesteld, bij 30° C. aan zichzelf werden over- gelaten, kon ik intusschen vaststellen, dat alle buisjes na 14 dagen nog steriel waren. Den 29ster dag werd op den binnen-glaswand van één der buizen echter het stralig vertakte mycelium van een schim- mel waargenomen, dat eenigen tijd later ook de kultuurvloeistof infecteerde. De overige buisjes waren echter ook na 4% dagen nog steriel. In den regel zullen echter buizen, die twee maanden of langer bewaard worden, groot gevaar van infectie van buitenaf loopen. De met moutextract gevulde reageerbuizen, waarin op de bo- venbeschreven wijze een steriel rieteylindertje was gebracht, bleken na 14 dagen nog geheel steriel te zijn. Eerst na ruim een maand trad evenwel in enkele der buizen weer een schimmel-infectie op, welke echter langs de wattenprop in de buis bleek te zijn gekomen. We mogen dan ook besluiten, dat het uitsteken van cylindertjes uit het inwendige der rietstengels bij deze proeven en als regel ook bij alle verdere proefnemingen heeft plaats gehad, zonder dat in- fectie van buitenaf intrad. Als tweede punt moest nu worden nagegaan, in hoeverre ook het uitpersen van de op bovenbeschreven wijze verkregen riet- eylindertjes kon worden verricht, zonder dat het daarbij verkregen perssap van buitenaf was geïnfecteerd. Allereerst werd dit gecontroleerd voor het persen met de open pers. Daartoe werden wederom zes cylindertjes uit gesteriliseerd suikerriet gestoken, vervolgens uitgeperst en het sap in buisjes met steriel moutextract opgevangen. Zelfs na een maand had in deze proefbuisjes geen ontwikkeling van mikro-organismen plaats. Wel had zich een geringe hoeveelheid vlokkig praecipitaat in de buisjes afgescheiden, maar zooals door uitstrijking op een geschikten voe- dingsbodem werd vastgesteld, had dit bezinksel niets met mikro- benontwikkeling uit te staan. Om na te gaan, in hoeverre de afsluiting van de gesloten pers 354 geheel aan de eischen voldeed, werd een proef. genomen, waarbij achtereenvolgens drie cylindertjes uit gesteriliseerde rietstengels werden uitgeperst, terwijl de pers slechts bij het begin der proef- neming werd gesteriliseerd. Het sap der drie eylindertjes werd weer in buizen met steriel moutextract opgevangen. Het resultaat was, dat zich in het eerste buisje na 3 dagen een kultuur van Bac. mesentericus ontwikkelde, terwijl de beide andere buizen na 43 dagen nog steriel waren. Hieruit volgt dus wel, dat de in het eerste geval waargenomen infectie buiten de pers had plaats gevonden, zoodat de pers in alle opzichten kiemdicht bleek te zijn. Verder werden nog reeksen proeven. genomen, waarbij op de gebruike- lijke wijze werd te werk gegaan, dus de pers telkenmale na het behandelen van een monstertje opnieuw werd gesteriliseerd. In het geheel werden 23 monstertjes steriel riet uitgeperst, waarna tel- kens het daarbij verkregen sap op de beschreven wijze op sterili- teit werd onderzocht. Hierbij bleken 7 buisjes te zijn geïnfecteerd, terwijl de 16 overige ook na gemiddeld een maand nog steriel waren. Van belang is op te merken, dat in alle gevallen waarin infec- tie optrad, deze door sporevormers werd veroorzaakt. Aangetroffen werden Bac. mesentericus (3 maal), Bac. megatherium (1 maal), en een niet nader gedetermineerde sporevormer (3 maal). Met zekerheid is niet vast te stellen, waar de infectie vandaan kwam, doch met groote waarschijnlijkheid mag worden aangenomen, dat deze afkomstig was uit de lucht, die in het warme, vochtige tropische klimaat steeds rijk aan kiemen is. Uit deze proeven bleek dus, dat het zooveel meer gecompliceer- de gebruik van de gesloten pers geen voordeelen opleverde in ver- gelijking tot dat van de open pers, wat aangaat de kansen op in- fectiën van buitenaf, Om deze reden werd dan ook bij de hieronder beschreven proefnemingen steeds van de open pers gebruik gemaakt. Op grond van alle bovenbeschreven resultaten is het dus bui- ten twijfel, dat een monsterneming van het rietsap uit den stengel als regel zonder infectie van buitenaf geschiedde. Het is nog van belang op te merken, dat in die gevallen, waarin — bij het gebruik van de gesloten pers — infectie optrad, deze ten allen tijde door sporevormende bacteriën werd veroorzaakt, terwijl de door mij in de hieronder volgende proefnemingen geïsoleerde bacteriën juist grootendeels uit niet-sporevormers bestonden. Dit is een nadere 355 aanwijzing, dat bij deze proefnemingen de nimmer geheel te ver- mijden infectiën toch geen belangrijke rol hebben gespeeld. S 6. Het aantoonen der mikroben in het perssap door kweeking op kultuurplaten, Om het verkregen perssap op de aanwezigheid van mikroben te onderzoeken, ging ik op tweeërlei wijze te werk. Aanvankelijk bepaalde ik mij ertoe, om met behulp van een sterielen platinadraad kleine hoeveelheden van het opgevangen sap op geschikte vaste kultuurplaten af te strijken, waarbij naast elkaar van gelatine-en agarplaten werd gebruik gemaakt. De gebezigde voedingsbodems hadden de volgende samenstelling: 1. Moutgelatine (of -agar): BETUWE Se 100 EC. Gelaen Pe el KAST 15 G. (of agar 11/5 G.) Moutsuiker (Merck) ...... 8 D) ETT dd Ae 0,15 » ee oo Le ee a ei td 0,05 » 2. Swikerrietsapgelatine (of -agar.) GELIEEerd: PIECE. ne re 100 ec. EE 13 G (of agar 11/5 G.) ASPEREN tad Ven erkende De Tp KEE Oi ee en el 0,05 » 3. Glucose peptongelatine (of -agar). BOEREN eenn a en an 100 ec. ET ie ee Oe (of agar 11/5 G.) GIUCDSE Re OEE arn ad 2» vedo Ale rte et oro erder 0,05 » Á. Glucose-gistwatergelatine (of -agar). GEen eee. 100 ee EERMARE 0 nn ae EE ies 15, 265 (of agar 11/5 G.) GER hah el nbaedsert eeh da B 2 G. ASBREMB (acttarke len atie ren nde nig HAAREN Kn EAD nn eed Le Eet arne elke 0,05 » Het gistwater werd PEN door 50 G. droge gist met 1 liter leidingwater te extraheeren. De gelatineplaatculturen werden bij 20° C. gehouden, terwijl de agarplaten bleven staan bij kamertemperatuur van pl. m. 30° C. S 7. Het aantoonen van mikroben in het perssap door kweeking in cultuurvloeistoffen. De beschreven werkwijze, waarbij slechts een zeer geringe hoe-- veelheid sap op de kultuurplaten werd gebracht, laat echter plaats voor de mogelijkheid, dat ook in die gevallen, waarin op de platen zich geen koloniën ontwikkelden, het uitgeperste sap toch niet ge- heel kiemvrij was. Om deze reden besloot ik een gevoeliger methode van onderzoek toe te passen, nl. die, welke door mij reeds was ge- bruikt bij de contrôle op de mogelijkheid eener aseptische monster- neming uit gesteriliseerd riet. Daartoe werd dus weer het uitgeperste sap in een steriel buisje in zijn geheel gemengd met een geschikte kultuurvloeistof en nagegaan of, en zoo ja, welke mikroben zich daar- in na eenigen tijd ontwikkelden. Als kultuurvloeistoffen werden door mij wederom oplossingen van dezelfde samenstelling gebruikt als hierboven voor de bereiding van de vaste voedingsbodems werd aangegeven. De practijk leerde, dat bij gebruik van deze gevoeliger methode van onderzoek het geval, waarin geen mikrobenontwikkeling plaats vond, hooge uitzondering werd. In die gevallen, waarin in de buisjes bacteriëngroei plaats vond, werden deze door mij gedetermineerd, wat bijna steeds zonder meer mogelijk was. In twijfelachtige gevallen werd de cultuurvloeistof op een vasten voedingsbodem afgestreken en zoodoende de natuur der mikro-organismen vastgesteld. Als regel trad echter in ieder buisje slechts één mikrobe op den voorgrond, zoodat de gevallen, waarin op de platen verschillende mikroben zich ontwikkelden, zeldzamer waren. Verschillende leden van eenzelfden stengel leverden echter in vele gevallen onderling verschillende bacteriënkulturen op. HOOFDSTUK V. Het voorkomen van bacteriën in stengels van het normale suikerriet. S 1. Overzicht van de voor het onderzoek gebruikte uiterlijk nor- male rietstengels. In Hoofdstuk 1 werd gewezen op het feit, dat latere onderzoe- kingen buiten twijfel hebben gesteld, dat ook het inwendige van uiterlijk geheel normale planten in zekere gevallen niet vrij van mikro-organismen is. Voor het suikerriet wordt hiervan, zooals wij reeds zagen, door me). WILBRINK terloops melding gemaakt. Op grond van het in de Inleiding uiteengezette was het echter wenschelijk deze kwestie nog eens aan een uitgebreid onderzoek te onderwerpen. Hierbij besloot ik om vóór alles aandacht te schenken aan bibitrietplanten, daar deze met veel meer zorg worden gekultiveerd dan het riet van de maalriettuinen, zoodat een positieve uitkomst van het mikrobiologisch onderzoek voor de eerste veel sprekender zou zijn dan voor de laatste. Bovendien bood het gebruik van bibit- stengels nog het voordeel, dat daarbij de kans op serehziekte zeer veel geringer is dan bij de normale rietplanten der suikeronderne- mingen. Dit is van belang, omdat het begrijpelijkerwijze noodzakelijk was bij het onderzoek der normale stengels het in lichte mate serehzieke riet zoo volledig mogelijk uit te sluiten. Dit laatste is nu dikwijls niet gemakkelijk uit te voeren, om- dat de allereerste stadia der serehziekte in de rietplanten zeer be- zwaarlijk zijn vast te stellen. Vandaar dat het aanbeveling verdiende, het materiaal te kiezen uit stengels van zooveel mogelijk onberis- pelijke herkomst. In het geheel werden 591 normale rietstengels onderzocht, af- komstig van zeer uiteenloopende rietvariëteiten en onder zeer uit- eenloopende kultuur-omstandigheden gegroeid. Onderstaande Tabel 1 geeft een overzicht van de herkomst en van de variëteiten van het onderzochte riet. S 2. Uitkomsten van het onderzoek. De in S$ Ll vermelde bibitstengels werden nu geheel onderzocht op de wijze, zooals in het vorige hoofdstuk uitvoerig is beschreven. 358 . TaBeL I. OVERZICHT VAN DE HERKOMST EN DE VARIËTEITEN VAN DE ONDERZOCHTE NORMALE RIETSTENGELS. On D \_Aantal Herkomst der stengels eeen Rietvariëteit, onderzochte onderzoek, ‚_stengels. St. f) Soekowidi. 10 Juni 1918 | 247 | 5 Uit verschillende vlakte- | 9 F | 4 bibittuinen, | SW 1 4 | 247 B | EK 28 4 247 B 5 | 100 POJ 5 | | EK 28 3 | | 247 B 3 | | 247 B | 4 | | EK 28 4 EK 28 3 | EK 28 2 | EK 28 3 | 247 B | 3 | ‚_(Grootmoeder- | ‚_bibittuin 1920) | | EK 28 | 2 | EK 28 5 | EK 28 | 2 SW 3 4 | SW 3 | 2 EK 28 4 Bibitonderneming 24 Juni 1918 | 247 B | 11 Singosari. | EK 28 L| | SW 3 10 | ‚ (2000 voet hooge |_tuin) | Bandoengbibit. Aanplant | 4 Juli 1918 | EK 2 | 4 firma Hondius. _ Zwart Cheribon | 4 | Sf. Remboen. |_6 Juli 1918 | EK 28 | 6 Firma Hondius. |_ 5 Aug. 1918 | EK 28 | Á 90 F | 4 sf. Remboen. Lembang- | 10 Aug. 1918 | EK 28 | 7 bibit, firma Hondius. 247 B | 1 1) Sf. wordt hier en verderop gebruikt als afkorting voor: Suikerfabriek. ke ä 359 ng zl ee | : | |_Aantal Herkomst der stengels. ed Rietvariëteit. ‚onderzöchte f | | stengels. Bibitonderneming | 19 Aug. 1918 | EK 28 _ | 3 Singosari. | ‚100 POJ 6 ‚EK 30 | 3 | | SW 3 | 3 FSW UE 3 | | 247 B | 3 Salatigabibit. | 19 Aug. 1918 | 90 F | 23 Bibitonderneming ‚10 Sept. 1918 | DL 52 | 2 Singosari. | | Firma R. J. van der Tuuk. | 16 Sept. 1918 | EK 28 | 3 Ampel (Bojolali). | 247 B | 3 Sf. Padokan. Van firma De | 17 Oct. 1918 , EK 2 | 8 Voogt. | Bibitonderneming Soember-; 6 Nov. 1918 DL 52 6 poetjoeng. | De „Combinatie. | 29 Nov. 1918 | 100 POJ | EK 28 | 247 B | sf. Winongan. be Sdan TO SW 3 | | 6 Jan. 1919 | SW 3 SW 772 Sf. de Maas. 920 Jan. 1919 ' EK 28 ‘1228 POJ | 2379 POJ De „Combinatie”. Sf. Winongan. 24 Febr. 1919 | 247 B 100 POJ … Sf. Karang-anom. | - 4 Maart 1919 | 379 B Bibitonderneming Singosari | 12 Maart 1919 ‚ EK 28 (Malang). | | SW 3 | ‚SW UI | ‚DI 52 De „Combinatie”. ‚21 Maart 1919 | 100 POJ | | DI 52 | 247 B St, Soekowidi. | 27 Maart 1919 | EK 28 | | 247 B ‚SW 3 Sf. Seloredjo. | 11 April 1919 ‚ EK 28 Sf. Wringinanom. | 23 April 1919 ‚ 100 POJ Sf. Lestari. DO ven Hen OO en (in Wen CI CI CI HEN IEN Wen Hen UO UO UI LO LO UI UI eN iN MO HI UI 30 April 1919 ‚ DI 52 ‚100 POJ (3300 voet hooge tuin) Sf. Lestari. | 30 April 1919 , 100 POJ 4 | k-DI 52 4 De „Bibitcombinatie”’. | 3 Mei 41919 | EK 2 > En | EK 28 2 360 ed De „Bibitcombinatie”’. 10 Nov. 1919 Zwart Cheribon | Data van La Herkomst der stengels. Nel. ‚_Rietvariëteit. Be se Sf. Sentanen lor. 5 Mei 1919 EK 28 8 (DI 52 8 EK 2 | Á 90 F | 4 247 B u ‚EK Madoe Á | Zwart Cheribon | 4 Preanger Bibitonderneming, 5 Mei 1919 ' DI 52 4 der Mij. Sentanen lor c.s. | | 247 B 4 (Bibit v. d. Ned.-Ind. EK 28 4 Landbouw Mij). | EK 2 | 4 ‚EK Madoe | 4 ‚Zwart Cheribon | ij L-90:E Le Sf, Balapoelang van de fir-, 11 Mei 1919 © 247 B | 5) ma Hondius (Bandoeng). | Sf, de Maas. Uit moedertuin ; 12 Mei 1919 | EK 28 3 firma Schröder ang). Sf, Gesiekan. 12 Mei 1919 | 247 B 6 Sf. Lestari. 19 Mei 1919 | 90 F | 3 EK 28 | 5 ‚100 POJ | 6 Sf. Gondang Lipoero. 19 Mei 1919 | EK 2 ij Sf, Djatie. 14 Juni 4919 | EK 28 6 De „Bibiteombinatie”’. 19 Juli 1919 \ 247 B /) 90 F 4 Combinatie bibitonderneming 18 Aug. 41919 | EK 2 3 „Tandjoengsari” DI 52 3 doeng). 247 B > EK 28 > De „Bibitcombinatie”’. 23 Sept. 1919 | EK 28 5 | EK 2 3 ‚100 POJ 3 | 223 Rood 3 Sf. Soekowidi. 22 Oct. 1919 | 247 B ne) | | SW 3 3 sf, Soekowidi. 90 Oct: 1919" | EK 28 15 | 247 B | 3 [SW 3 6 Bibitonderneming Singosari 3 Nov. 1919 | SW 3 3 (Malang). EK 28 3 | 5) De „Bibitcombinatie”. 8 Dec. 1919 Zwart Cheribon 247 B Totaal 361 Daarbij bleek, geheel overeenkomstig de verwachting, dat in ver- schillende gevallen, waarin de kultuurplaten, waarop een kleine hoeveelheid van het perssap werd afgestreken, steriel bleven, toch met behulp van de gevoeliger werkwijze, waarbij van kultuurvloei- stoffen werd gebruik gemaakt, de aanwezigheid van mikroben in het perssap kon worden aangetoond. Aan den anderen kant waren de gevallen, waarin zich direct op de platen zonder meer koloniën ontwikkelden, geenszins zeldzaam. In die gevallen moet het aantal der in den rietstengel aanwezige mikroben dus vrij aanzienlijk geweest zijn. Al dadelijk moet opgemerkt worden, dat de gevallen, waarin met de gevoeliger methode geen mikroben in het perssap konden worden aangetoond, tot de hooge uitzonderingen behoorden. Dit verschijnsel beperkte zich tot een zestal fraaie, geheel normale, één jaar oude bibitstokken van de rietvariëteiten 100 POJ, EK 28, 247 B, alle afkomstig van een 3000 voet hoogen bergbibittuin te Singosarie. In overeenstemming met deze uitkomst was het feit, dat bij de aanvankelijk gevolgde uitstrijkmethode op gelatineplaten het aantal kiemen in het sap van stengels uit hooge berg-bibittuinen zooveel geringer bleek te zijn dan in het sap uit stengels, welke in de lage vlakten waren gekultiveerd. Eenerzijds staat het dus vast, dat onder optimale voorwaarden gekultiveerd suikerriet vrij van mikro-organismen is. Anderzijds leert het onderzoek, dat 99°/% of meer van de geheel normale riet- stengels mikroben bevat. Daarbij waren de bacteriën steeds verre in de meerderheid, alhoewel ook somtijds eenige gist- en schimmel- soorten werden aangetroffen. Aangaande den aard van de aangetroffen mikroben geeft onderstaande Tabel Il een denkbeeld. Achter elk der genoemde organismen is de frequentie aangegeven, uitgedrukt in procenten van het totaal aantal onderzochte rietstengels. TaBeL II, OVERZICHT VAN DE UITKOMSTEN VAN HET BACTERIOLOGISCH ONDERZOEK VAN NORMALE RIETSTENGELS. Bac. mesentericus, Bac. subtilis .. .... 72,4 Baci” megatheENR EN (UPL 20. 18,1% GOTE ten ns EN 15,8 Diverse mikroben, waaronder: Aërobacter aërogenes, A. viscosum en Bac. polymyxa 9,3% 362 Bij de beoordeeling vau deze uitkomsten wil ik niet uit het oog verliezen, dat de mogelijkheid bestaat, dat door de kultuur- vloeistoffen een andere samenstelling te geven dan de gebruikte, ook andere organismen tot ontwikkeling zouden zijn gekomen Voor mijn doel was het echter voldoende aan te toonen, dat de normale rietstengels niet kiemvrij zijn, terwijl overigens de voor- keur voor de gebruikte kultuurmedia voortsproot uit den wensch, de samenstelling ervan zooveel mogelijk te doen aanpassen aan die van het rietsap zelf; in het daartoe geschikte jaargetijde werd dan ook steeds van rijp rietsap als kultuurvloeistof gebruik gemaakt. In die gevallen, waarin over bergbibit van superieure kwaliteit kon worden beschikt, werd zelfs het ongekookte, na onderzoek steriel gebleken rietsap als kultuurmedium gebruikt. HOOFDSTUK VI. Het voorkomen van bacteriën in stengels van het serehzieke suikerriet. 8 1. De diagnose: serehziek der voor het onderzoek te gebruiken rietstengels. Alvorens over te gaan tot een beschrijving van het ingestelde bacteriologisch onderzoek van serehzieke rietstengels, zal worden uiteengezet, op grond van welke overwegingen tot de diagnose: serehziek van de onderzochte stengels werd besloten. Werr 1) noemt een aantal symptomen, die bij serehzieke riet- planten meer of minder duidelijk worden aangetroffen. Daarbij wijst hij er reeds op, dat deze symptomen niet alle tegelijk worden waar- genomen. De belangrijkste door Wert genoemde kenmerken zijn: 1°. bij zwaar aangetaste planten zijn de wortels voor het grootste gedeelte afgestorven of in ziekelijken toestand. De zieke wortels vertoonen dikwijls vergomming der vaten. 29, De stengels blijven meestal kort, wat een gevolg is van het kort blijven der geledingen. 3°. De stand der bladeren is waaiervormig, wat’ eveneens samen- hangt met het kort blijven der geledingen. IJ. H. WAKKER en F. A. F. C. Wert. De ziekten van het suikerriet op Java, IS98, pag. 76. SMITH noemt in zijn meermalen aangehaald standaardwerk „Bacteria in Relation to Plant Diseases”, DI, III, pag. 71, een elftal kenmerken, die echter grootendeels aan de beschrijving van WENT zijn ontleend. ï 363 Bij zwaar aangetaste planten blijft de bladschijf kort en--smal …en sterft vroegtijdig af. Bij lichtere gevallen vertoonen de blad- schijven overlangs geelgroene, z.g. chlorotische strepen. 4°, De knoppen zijn dikwijls gezwollen en loopen gemakkelijk uit, in het bijzonder aan het ondereinde van den stengel, hetgeen de rietplant het uiterlijke voorkomen geeft van het bekende serehgras, Cymbopogon Nardus Rendle. 5°. Bij het doorsnijden van den stengel vallen de roode, met gom gevulde vaatbundels in het oog. Dergelijke verkleurde vaatbun- dels zijn in het onderste gedeelte van den stok (dongkellan) grooter in aantal dan meer naar boven, waar de roode kleur der vaatbundels zich meer beperkt tot de knoopen. Voor zoover het plantenmateriaal afkomstig was uit de eigen aanplantingen van het Proefstation, was het nu doorgaans niet be- zwaarlijk om op grond van de hiervoor genoemde symptomen tot het serehziek zijn van bepaalde rietplanten te besluiten. Teneinde echter de beschikking te krijgen over serehziek riet, van verschillende streken van Java afkomstig, was door het Proef- station een rondschrijven gericht aan de administrateurs der ver- schillende suikerondernemingen, om van typische gevallen van se- rehziekte in hun aanplant mededeeling te doen en een deel van het aangetaste materiaal op te zenden. In vele gevallen kon ook hier onmiddellijk de conclusie worden getrokken, dat de toegezonden planten inderdaad serehziek waren. In andere gevallen werd dit nader bevestigd door een bezoek aan de betrokken ondernemingen, terwijl in enkele gevallen de bijgevoegde beschrijving voldoende was om allen twijfel aangaande den waren aard der ziekte weg te nemen. Overigens werd in alle gevallen het mikroskopisch beeld van de in het onderzoek opgenomen rietstengels gecontroleerd. Hierbij bleek, dat overeenkomstig het laatste door WerNrT genoemde symp- toom ten allen tijde, althans in de knoopen, roodgekleurde vaat- bundels aanwezig waren. Aangaande de roode kleur der vaatbundels moet nog het volgen- de worden opgemerkt. Ten tijde dat Went zijn boven kort weer- gegeven beschrijving der serehsymptomen gaf, was aan het voorko- men van de gomziekte in het suikerriet op Java nog geen aandacht geschonken. Sedert is door de onderzoekingen van GROENEWEGE |) 1) J. GROENEWEGE. De gomziekte van het suikerriet, veroorzaakt door Bacte- rium vascularum Cobb. Archief voor de Suikerindustrie in Ned.-Indië, 1915, pag, 29. 364 en vooral van mej. WiLBrinK |) duidelijk aangetoond, dat ook deze gomziekte aanleiding geeft tot een roode verkleuring en vergomming der vaatbundels. Op grond hiervan heb ik, zooals reeds boven werd uiteengezet, mij dan ook niet tot het kenmerk der roodgekleurde vaatbundels beperkt, om de diagnose: serehziek te stellen. Terwijl intusschen GROENEWEGE van meening is, dat op grond van het mikroskopisch beeld scherp tusschen serehzieke en gomzieke aan- tasting der vaatbundels kan worden onderscheiden, leverden mijn waarnemingen een bevestiging van het inzicht van mej. WILBRINK, dat dit lang niet altijd met zekerheid kan geschieden. Van ouds is bekend, dat juist het zeefgedeelte der vaatbundels bij serehziek riet in de eerste plaats aangetast wordt. GROENEWEGE zegt echter uitdrukkelijk, dat bij gomzieke planten dit gedeelte der vaatbundels altijd vrij van gom is. Evenals mej. WirBriNK dit opgeeft, bleek mij intusschen, dat bij sterke aantasting door gomziekte de gom- vorming ten slotte zoowel op het houtparenchym alsook op het zeefgedeelte van den vaatbundel overgaat. Uit dit alles volgt, dat men zich niet enkel op het mierosco- pisch onderzoek van den stengel kan verlaten, om met zekerheid uit te maken of de betreffende stengel serehziek is. Door de bovengenoemde voorzorgsmaatregelen zijn echter voldoende waarborgen verkregen, dat de voor mijn onderzoek gebruikte stengels inderdaad van serehzieke planten afkomstig waren. S 2. Het onderzoek der serehzieke stengels. Bij het bacteriologisch onderzoek der serehzieke stengels werd door mij wederom te werk gegaan, als in Hoofdstuk IV beschre- ven is. De afzonderlijke onderzoekingen zijn hieronder eenigszins uit- voerig weergegeven. Wat de uitkomsten hiervan aangaat, moet worden opgemerkt, dat in de beschrijving der afzonderlijke proefne- mingen in de meeste gevallen alleen is vermeld of Bact. herbicola al of niet werd aangetroffen. Intusschen werd van het voorkomen van andere organismen eveneens aanteekening gehouden, doch de betreffende resultaten zijn uitsluitend collectief in Tabel [II vermeld. Dit geschiedde op grond van de overweging, dat het voor het onder- zoek der serehzieke stengels toch vrijwel alleen beteekenis had, vast 1) G. WILBRINK. De gomziekte van het suikerriet, hare oorzaak en hare be- strijding. Archief voor de Suikerindustrie in Ned..Indië, 1920, pag. 1419. 365 te stellen, of daarin ten allen tijde een specifiek mikro-organisme was aan te treffen, terwijl reeds spoedig bleek, dat als zoodanig uitsluitend Bact. herbicola in aanmerking kwam. Bij de ondervol- gende beschrijving zijn de onderzochte rietmonsters in het kort aangeduid door achtereenvolgens te vermelden de suikeronderne- ming, waarvan zij afkomstig zijn, den datum van ontvangst der monsters aan het Proefstation en de rietvariëteit. 1. Sf. Boedoeran. 3 Sept. 1917. Rietvariëteit 90 F. Het ingezonden plantje was omstreeks 3 maanden oud. De stengel vertoonde inwendig het serehziektebeeld, terwijl de over- gang van de roode vaatbundels naar de spruit goed was waar te nemen. In den tuin, waaruit dit plantje afkomstig was, waren veel dergelijke planten te vinden. Zoowel de stengel als de bibit werden in onderzoek genomen. Stengel. Het hieruit verkregen sap werd dadelijk uitgestreken op een gluecose-gistwater-bikaliumphosphaat-gelatineplaat, waarop na 2 da- gen een groot aantal koloniën van Bact. herbicola zichtbaar werden. Bibit. Het sap uit den bibitknoop werd onmiddellijk op moutgelatine uitgestreken. In 7 dagen werd een kultuur van Bact. herbicola verkregen, die slechts door enkele koloniën van andere mikroben was verontreinigd. 2. Sf. Peterongan. Tuin Mlatten koelon. 7 Sept 1917. Rietvariëteit, 90 F. De rietplant, die ingezonden was, kwam voor in een tuin, waar meerdere van dergelijke door sereh aangetaste planten aanwezig waren. Ze waren uit bibit van bergimport gekweekt. De uitstoeling was gering. De wortels der planten waren afgestorven. Inwendig waren in het onderste gedeelte van den stok typische roode vaat- bundels der serehziekte aan te treffen. Het sap hieruit werd onmid- dellijk op een moutgelatineplaat uitgestreken, waarop na 5 dagen talrijke koloniën van Bact. herbicola zichtbaar werden. 3. Sf. Bandjardawa. Tuin Gondang. 7 Sept. 1917. Rietvariëteit EK 28, Ingezonden waren enkele afstervende plantjes, die serehziek wa- 366 ren. Naast de hoofdspruit waren gemiddeld 10 zijspruiten ontwikkeld. De wortels waren afgestorven. Inwendig was het onderste gedeelte van den stengel doortrokken van roode vaatbundels. Het sap hier- van werd onmiddellijk op moutgelatine uitgestreken, waarop na 4 dagen een rijke koloniënkultuur van Bact. herbicola werd verkregen. 4. Sf. Ponen. 14 Sept. 1917. Rietvariëteit Krebet 6. Beide ingezonden rietplanten waren afstervende. De bladeren waren geheel verdroogd, terwijl de overlangs doorgesneden stengel en bibit duidelijk het serehziektebeeld vertoonden. Overtuigend kon hier worden opgemerkt, dat de roode vaatbundels van uit den aangetasten bibitknoop door den stengelvoet in den stengel over- gingen. Het sap hiervan, onmiddellijk op moutgelatine uitgestreken, leverde na 3 dagen uitsluitend koloniën op van Bact. herbicola. 5. Sf. Ngandjoek, Tuin Plosso. 15 Sept. 1917. Rietvariëteit 90 F. Ingezonden waren drie plantjes, welke naast elkander in de plantgeul stonden. De bladkroon was afstervend zonder bijzondere kenmerken. Alle wortels waren inwendig grijs verkleurd en mee- rendeels afgestorven. Uit de bibit ging een stroom van roode vaat- bundels in den stengelvoet over. De grond, waarin de plantjes stonden, was zware klei. Bibit en dongkellan werden aan een bacteriologisch onderzoek onderworpen. Bibit. Het stukje bibitknoop werd op gebruikelijke wijze uitgeperst en het sap onmiddellijk uitgestreken op een moutgelatineplaat. Na 6 dagen was de plaat bedekt met een reinkultuur van groote, goud- gele, ronde koloniën van Bact. herbicola. Dongkellan. Het opgevangen perssap werd dadelijk uitgestreken op mout- gelatine. Na 7 dagen konden op de plaat dezelfde koloniën van Bact. herbicola als uit het bibitsap verkregen, worden waargenomen. 6. Sf. Badas. Tuin Dekes. 16 Sept. 1917. Rietvariëteit EK 2. De ingezonden rietplant was omstreeks 3 maanden oud. De bla- deren waren afstervend en verdroogd. Doorgesneden, vertoonde de stengel inwendig een grijze kleur, waarschijnlijk tengevolge van groeistagnatie. Ken onmiddellijke uitstrijking van het uitgeperste 367 sap-op moutgelatine gaf in den tijd van 2 dagen een rijke koloniën- kultuur van Baect. herbicola. 7. Sf. Bogokidoel. Tuin Semoet. 25 Sept. 1917. Rietvariëteit Tjepiring 24. Dit ingezonden plantje had een verdroogde bladerkroon en een vrij omvangrijk wortelstelsel, waarvan het meerendeel der wortels was afgestorven. Inwendig had de spruit een klein aantal roode vaatbundels. De bibit was nog voldoend gaaf, om evenals de sten- gel te worden onderzocht. Stengel. Het sap werd dadelijk op moutgelatine uitgestreken en leverde na 5 dagen alleen een tiental koloniën op van Bact. herbicola. Bibit. Van den bibitknoop werd het sap onmiddellijk op moutgelatine afgestreken. Na 5 dagen waren hierop 7 koloniën van Bact. her- bicola gegroeid naast een groot aantal zeer kleine, bleekgele, iriseerende koloniën van een niet nader gedetermineerde bibit- rotmikrobe. 8. Sf. Winongan. Tuin Selorentek. 17 Oet. 1917. Rietvariëteit SW 1M. De drie ingezonden planten vertoonden de symptomen der se- rehziekte. Aan de donkergroene bladeren was niets bijzonders te merken, doch van het vrij goed ontwikkelde wortelstelsel waren de meeste wortels verkleurd en afgestorven. Tot op 1/3 M. hoogte had- den de stengelknoppen spruiten gevormd. De overlangs gespleten stengels gaven in het ondereinde vele roode vaatbundels te zien, die naar boven in een roode kleur der knoopen overgingen. Een uitstrijking van het sap uit de stengelbasis direct op moutgelatine, gaf een goede kultuur van Bact. herbicola, slechts door enkele koloniën van andere mikroben verontreinigd. 9. Sf. Kemanglen. Tuin Doekoesabil. 23 Oet. 1917. Rietvariëteit EK 2. De drie ingezonden rietplanten hadden deels verdroogde, deels vergeelde bladeren. De richting van verdroging liep van den top naar de basis van het blad. Van het wortelstelsel waren vele wortels afgestorven, terwijl van de afstervende wortels de inhoud begon te 368 verkleuren. Het onderste gedeelte der stengels vertoonde roode vaat- bundels. Bij directe uitstrijking van het perssap der zieke stengels op moutgelatine werden duidelijke koloniën van Bact. herbicola ver- kregen. 10. Sf. Perning. 11 Dec. 1917. Rietvariëteit EK 28. De ingezonden spruit had in hevige mate pokkabong, !) terwijl de stengel inwendig in alle opzichten de serehsymptomen vertoonde. Een directe uitstrijking van het sap op moutgelatine gaf na 5 dagen koloniën van Baect. herbicola te zien. 11. Sf. Ngadiredjo. 11 Dec. 1917. Rietvariëteit 213 POJ. De ingezonden stokken waren ongeveer 1 M. lang. De bladeren waren geheel verdroogd. Tot op groote hoogte liepen de spruiten aan den stok sterk uit. Over de lengte doorgesneden vertoonden de serehzieke stokken, vooral aan de basis, de sterk gele en roode ver- kleuring der vaatbundels. Bibits waren niet meer aanwezig. Van één der zieke stengels werd op twee plaatsen uit de aangetaste knoopen sap geperst en afzonderlijk op moutgelatine door directe uitstrijking onderzocht. In 5 dagen verschenen op elke plaat ongeveer 150 ko- loniën van Bact. herbicola, verontreinigd met slechts enkele koloniën van Aërobacter aërogenes. 12. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 19 Dec. 1917, Rietvariëteit 2031 POJ. Deze stok vertoonde inwendig op de knoopen het serehziekte- beeld der rood verkleurde vaatbundels. Ken directe uitstrijking van het sap op moutgelatine gaf de volgende mikrobentlora, a. Ruim 20 koloniën van Bact. herbicola. b. Ken paar honderd koloniën van Bac. megatherium. c. Ongeveer 10 koloniën van Aërobacter aërogenes. d. Omstreeks 150 zeer kleine, doorzichtige, koloniën van staaf- vormige bacteriën, welke ten deele tot draden vereenigd waren en de gelatine niet vervloeiden. 13, Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 22 Dec. 1917. Rietvariëteit 2031 POJ. Uit het sap van dezen zwaar serehzieken stok van ongeveer 1) Onder pokkabong (een Javaansch woord, dat „gebroken spruit” beteekent) verstaat men het verschijnsel, dat de jongste, nog opgerolde bladeren harmonica- achtig in elkander geschoven zijn. 569 1 M. lang, werd zoowel van den top als van de basis een directe uitstrijking op moutgelatine gemaakt, die na 7 dagen het volgende resultaat gaf. Stengeltop. Op de plaat verscheen een reinkultuur van 12 Bact. herbicola- koloniën. Stengelbasis. Naast 15 koloniën van Bact. herbicola kwamen 4 koloniën van ‚„ Aërobacter aërogenes voor. 14. Sf. Winongan. 29 Dec. 1917. Rietvariëteit Gestreept Preanger. De ingezonden serehzieke stengel van omstreeks 3 M. hoog gaf bij directe uitstrijking van het perssap op moutgelatine een kultuur van ongeveer 70 koloniën van Bact. herbicola in den tijd van 5 dagen. 15. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 8 Jan. 1918. Riet- variëteit 247 B. Van een twee-oogsbibit had zich de eene knop ontwikkeld tot een normale plant van ongeveer 2 M. lang, en de andere tot een dun serehziek stengeltje van bijna 11/5 M. lengte. Het bibiteinde, waaruit de vaatbundels naar den serehzieken stok verliepen, verkeerde reeds in alkalisch bederf. Het perssap van den gezonden stengel leverde op moutgelatine slechts koloniën op van Aërobacter aërogenes in 3 dagen, terwijl het sap van den serehzieken stok, uit den top afkomstig, eveneens op moutgelatine in denzelfden tijd 4 koloniën gaf van Bact. herbi- cola naast de genoemde mikrobe. 16. Sf. Pleret. Tuin Pilang lor. 15 Januari 1918. Rietvariëteit SW 16. Van een ingezonden serehzieken stok, die inwendig over een groote lengte roode, serehzieke knoopen bezat, werden 3 bibits ge- sneden en elk in een pot uitgeplant op 17 Januari 1918. Twee dezer bibits kiemden, terwijl de derde bezweek. De twee spruiten groeiden op tot flinke plantjes met een frisch voorkomen en donkergroen blad. Op 14 Maart werd één der beide plantjes inwendig onderzocht. Daartoe werden stengel en bibit gezamenlijk overlangs doorgesneden. Fraai en overtuigend was hierbij te zien, hoe een vuurroode stroom 370 van serehzieke vaatbundels uit den serehzieken knoop in den stengel overging. Niettegenstaande het frissche en groene uiterlijk bleek het plantje inwendig reeds zwaar te zijn aangetast. Van dergelijke planten is bij ervaring bekend, dat zij bij water- gebrek spoedig te gronde gaan. Het gunstige aanzien moet zonder twijfel worden toegeschreven aan de rijkelijke watervoorziening bij de potkultuur. De andere plant had op 15 Mei reeds 1% zijspruiten gevormd. Sneed men deze aan, dan was de inhoud vuurrood door sereh-aan- tasting. Op 17 Mei werd zulk een serehzieke spruit onderzocht. Bij cultiveering in glucose-pepton-bikaliumphosphaat-oplossing gaf het sap der zieke spruit aanleiding tot ontwikkeling van Bact. herbicola. Na ongeveer 9 maanden, op 23 October, werd de hoofdspruit op 3 plaatsen, en wel nabij den top, in het midden en eenige c.M. boven den voet, onderzocht. De horizontale doorsnede vertoonde talrijke serehzieke, roode vaatbundels. De mikroben uit het perssap werden in moutextract gekuitiveerd gedurende 2 dagen en daarna op moutgelatine uitgestreken. In de 3 gevallen werden in den tijd van 4 dagen talrijke koloniën verkregen, uitsluitend van Bact. herbi- cola. Een onmiddellijke uitstrijking van het perssap op moutgelatine gaf in denzelfden tijd omstreeks 40 van deze mikrobenkoloniën als reincultuur. 17. Sf. Pengkol. Tuin Boegoelkidoel. 31 Januari 1918. Rietva- riëteit 247 B. Het sap uit het onderdeel van den stengel werd, na 2 dagen staan, verdund en op moutgelatine uitgestreken. In den tijd van 6 dagen werd een dichte koloniënkultuur van Bact. herbicola ver- kregen. 18. Sf. Ngandjoek. Tuin Plosso. 4 Februari 1918. Rietvariëteit 90 F. Ruim 41/, maand na de vorige inzending werd wederom uit tuin Plosso een halfvolwassen plant van de rietsoort 90 F ontvangen. Deze had in alle opzichten het uiterlijk van een serehzieke plant. Van het wortelstelsel waren vele wortels afgestorven. Over de lengte doorgesneden, vertoonden de dongkellan en de hooger gelegen sten- gelleden een groot aantal rood gekleurde vaatbundels, om ten slotte in de bovenste knoopen over te gaan in de typische roode kleur van de door sereh aangetaste knoopen, die op lengte-doorsnede zich 311 voordoen als roode puntjes en komma's. De uitgeloopen worteloogen vormden een wortel-viltmassa nabij alle knoopen over een groot deel van den stengel. Ook alle spruiten waren evenals de hoofd- stengel door sereh aangetast. Het perssap van dezen serehzieken stengel werd direct afgestreken op een moutgelatineplaat. Na 8 da- gen waren twee mikrobensoorten hierop duidelijk te onderscheiden, nl. Bact. herbicola en Aërobacter aërogenes. 19. Sf. Pengkol. Tuin Kedjobo. 14 Februari 1918. Rietvariëteit 241 B. De stok vertoonde inwendig op de knoopen door sereh aan- getaste roode vaatbundels. Het sap, afkomstig van het onderste ge- deelte van den stengel, op moutgelatine gebracht, gaf na 6 dagen naast koloniën van Bact. herbicola ook eenige koloniën van Bact. vulgare. 20. Sf. Pengkol. Tuin Kedjobo. 14 Febr. 1918. Rietvariëteit 247 B. Aan het uitgeperste sap van den serehzieken stengel werd een weinig moutextract toegevoegd. Na 4 dagen staan werd een weinig bacteriënmateriaal van deze kultuur op moutgelatine uitgestreken, waaruit na 6 dagen een dichte koloniënkultuur van Bact. herbicola ontstond. Ook het onderzoek van de bibit, op dezelfde wijze uitgevoerd, leverde na denzelfden tijd koloniën op van Bact. herbicola en Aërobacter aërogenes. 21. Sf. Pengkol. Tuin Kedjobo. 15 Febr. 1918. Rietvariëteit 247 B. De isolatie geschiedde door toevoeging van moutextract aan het perssap, uit den top van den serehzieken stok verkregen. Na 1 dag staan werd hieruit een streepkultuur op moutgelatine gemaakt. Na verloop van 6 dagen werd een kultuur van Bact. herbicola verkregen. Het onderzoek van een tweeden serehzieken stengel, op dezelf- de wijze met het sap uit den top verricht, gaf na 6 dagen een rijke kultuur van Bact. herbicola, echter vermengd met Aërobacter aërogenes. 22. Sf. Ngadiredjo. 22 Febr. 1918. Rietvariëteit EK 2, De inzending bestond uit eenige stokken van omstreeks 2 M. lengte. De bladkronen waren reeds aan het verdrogen. De stengel- 372 knoppen waren over een groote lengte van den stok uitgeloopen. Overlangs doorgesneden vertoonden de stokken in het onderste gedeelte een groot aantal serehzieke, roode vaatbundels, die leden en knoopen doortrokken. Van omstreeks het midden van den stengel naar boven hadden alleen de knoopen gele en roode vaatbundels, om in de nabijheid van den top over te gaan in een slechts gele verkleu- ring van de vaatbundels der knoopen. De verkleurde vaatbundels in de knoopen gingen steeds over in de uitgeloopen spruiten. Van de kultuur in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat werd, na 2 dagen staan, een weinig op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samenstelling afgestreken. In 4 dagen tijd werd daarop een dichte koloniënkultuur verkregen van Bact. herbicola. 23. Proefstation Pasoeroean. Tuin Poeroet. 23 Febr. 1918. Rietvariëteit Cristalina Cuba (Wit Preanger). Het sap uit den top van den serehzieken stengel werd 36 uren aan zichzelf overgelaten en daarna werd een weinig van het verkregen bacteriënmateriaal op moutgelatine uitgestreken. Na 6 dagen ver- schenen hierop talrijke koloniën van Bact. herbicola. 24. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 25 Febr. 1918. Rietvariëteit 2045 POJ. Na kultiveering der mikroben uit het perssap van den sereh- zieken stok in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat, werden deze op een gelatine-voedingsbodem van gelijke samenstelling afgestreken. In 8 dagen werd een goede kultuur verkregen van Bact. herbicola: 25. Proefstation Pasoeroean. Tuin Poeroet. 25 Febr. 1018. Rietvariëteit White Transparant (Cuba). Met behulp van moutextract werden uit het sap van den sereh- zieken stok de mikroben gekweekt en daarna uitgestreken op moutgelatine. Na 7 dagen vertoonden zich de koloniën van Bact. herbicola op de plaat. 26. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 26 Febr. 1918. Rietvariëteit 2040 POJ. De kultuur in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat der mikro- ben uit het sap uit een serehzieken knoop van den stengeltop gaf bij een uitstrijking van een weinig bacteriënmateriaal op een gelatine- voedingsbodem van dezelfde samenstelling een rijke koloniënkultuur van Bact. herbicola. 373 27. Proefstation Pasoeroean. Tuin Poeroet. 26 Februari 1918. _ Rietvariëteit Mangli Java S. Van dezen serehzieken stok, waarbij het serehsymptoom der roode vaatbundels in de knoopen naar den top toe geleidelijk ver- dween, werd uit een op het oog geheel blanken knoop sap uitge- perst, waaraan wat glucose-gistwater-bikaliumphosphaat werd toe- gevoegd. Na verloop van 2 dagen werden de mikroben op een gelatine-voedigsbodem van dezelfde samenstelling afgestreken. In 6 dagen verscheen hierop een dichte koloniënkultuur van Bact. her- bicola. 28. Proefstation Pasoeroean. Tuin Poeroet. 28 Februari 1918. Rietvariëteit Red-Mappoo (Australië). In het perssap uit een nagenoeg blanken knoop uit den sereh- zieken stengel kon door kultuur in moutextract na 8 dagen Bact. herbicola worden aangetoond. 29. Proefstation Pasoeroean. 6 Maart 1918. Rietvariëteit. De- marara 7á. Van dezen serehzieken stok waren de knoopen doortrokken van roode vaatbundels. De mikroben uit het sap der aangetaste knoopen werden gekultiveerd in moutextract en na 2 dagen op moutgelatine afgestreken. De aangetroffen mikrobenflora, in den tijd van 7 dagen op de plaat gegroeid, bestond uit: a. Bact. herbicola. b. Talrijke koloniën van Bact. fluorescens liquefaciens. c. Vele koloniën van Bact. vulgare. 30. Proefstation Pasoeroean. 6 Maart 1918. Rietvariëteit Teboe Soerat Paijoeman. Het ondereinde van dezen serehzieken stok was sterk, het middendeel minder en de top slechts zeer zwak aangetast. Hierin waren ook kleurlooze knoopen te vinden, in het sap waarvan Bact. herbicola werd aangetoond. 31. Proefstation Pasoeroean. 6 Maart 1918. Rietvariëteit Me- lawan Java S. | Inwendig vertoonde deze rietstok op de knoopen serehzieke vaatbundels. Het sap van een aangetasten knoop uit het midden van den stengel bevatte wederom Bact. herbicola. 314 32. Proefstation Pasoeroean. 9 — 16 en % Maart 1918. Riet- variëteit 247 B. Om de serehzieke stengeltjes in het aanvangsstadium te kunnen onderzoeken, werden plantjes gekweekt uit serehzieke bibits. Deze waren verkregen uit serehzieke stokken van de Sf. Pengkol, Tuin Boegoelkidoel en in potten uitgeplant op 22 Jan. 1918. Hierbij werden de zieke, met roode vaatbundels doortrokken knoopen on- derzocht. 1ste Serehzieke stengel. Op 9 Maart werd een der plantjes onderzocht. Bij het aansnijden van de spruit tot op de bibit was duidelijk waar te nemen, hoe fijne roode vaatbundeltjes van uit den sterk rood verkleurden knoop in de spruit overgingen. Aan weerskanten van den bibitknoop was de bibitinhoud nog geheel blank, zoodat de overgang der roode vaatbundels uit den knoop naar den stengel zeer fraai en over- tuigend te zien was. Alle roode vaatbundels lagen in een geel ver- kleurd veld. Het sap gaf in moutextract na een paar dagen een kultuur van Bact. herbicola. 2de Serehzieke stengel. Den 1ôden Maart werd nogmaals een plantje onderzocht. Im- wendig vertoonden bibit en spruit dezelfde serehsymptomen als bij het voorgaande geval. Het sap gaf in glucose-gistwater-bikalium- phosphaat na eenige dagen Bact. herbicola. Een weinig van de kul- tuurvloeistof, op glucose-gistwater-bikaliumphospaat-gelatine uitge- streken, gaf na 4 dagen een kultuur van: a. Vele koloniën van Bact. herbicola. b. Talrijke koloniën van Aërobacter aërogenes. c. Ruim 200 „wingerdbladvormige” koloniën, die vlak, door- zichtig en bleekwit waren en veel overeenkomst hadden met koloniën van Aërobacter coli. 3de Serehzieke stengel. Op den 24sten Maart werd een derde zieke spruit onderzocht, die inwendig duidelijk de rood gekleurde serehzieke vaatbundels te zien gaf. De mikrobenkultuur geschiedde in glucose-gistwater-bika- liumphosphaat. Na eenige dagen werd een weinig afgestreken op een gelatinevoedingsbodem van dezelfde samenstelling, die in 7 dagen een reinkultuur van Bact. herbicola gaf. Naast deze mikrobe hadden 375 zich in het sapbuisje boterzuurbacteriën ontwikkeld, herkenbaar aan het gevormde boterzuur en de blauwe kleur der mikroben-bij toe- voeging van jodium. Als echte anaëroben konden zij zich niet op de aërobe kultuurplaat ontwikkelen. 33. Proesftation Pasoeroean. 14 Maart 1918. Rietvariëteit Zwart Cheribon. Een serehzieke bibit werd op 25 Januari in een pot geplant. De verkregen spruit werd op 14 Maart onderzocht. Het sap, in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat gebracht, gaf na 10 dagen een dikke, gele mikrobenmassa, die op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samenstelling werd uitgestreken. In 6 dagen verschenen op de plaat alleen koloniën van Bact. herbicola, doch in 3 verschillende kolonie-vormen. 34. Proefstation Pasoeroean. 18 Maart 1918. Rietvariëteit Lahaina. Uit het perssap van den serehzieken stengel werden de mikro- ben gekultiveerd in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat en na 8 dagen uitgestreken op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samenstelling. In 4 dagen werd een dichte koloniënkultuur verkre- gen van Bact. herbicola. | 39. Sf. Petjangadn. 19 Maart 1918. Rietvariëteit EK 1. De inzending bestond uit een rietpol, waarvan de toppen der stengels afgesneden waren. Op overlangsche doorsnede der stokken werden de serehsymptomen der gele en roode- vaatbundels op de knoopen aangetroffen. De mikroben uit het sap van deze knoopen werden gebracht in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat en daarna op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samenstelling uitges- treken. Er werd een kultuur van Bact. herbicola verkregen, welke na verloop van 10 dagen groote koloniën te zien gaf. 36. Proefstation Pasoeroean. 20 Maart 1918. Rietvariëteit Zwart Cheribon. Deze sterk serehzieke stok vertoonde op de knoopen uitgeloopen wortels, die tot een wortelvilt waren ineengegroeid. Inwendig nam de aantasting van den stok vân beneden naar boven af‚ hetgeen merkbaar was aan de lange roode vaatbundels in het onderdeel van den stengel, die geleidelijk overgingen in rood gekleurde puntjes in ‚de knoopen van den top. De mikroben, uit het sap van de stengel- basis verkregen, werden in moutextract gekultiveerd en na eenige 376 dagen op moutgelatine uitgestreken. Deze plaat gaf na 7 dagen een rijke kultuur van Bact. herbicola. 37. Proefstation Pasoeroean. 25 Maart 1918. Rietvariëteit 90 F, De mikroben uit het perssap van de serehzieke knoopen van den stok werden gedurende 2 dagen in glucose-gistwater-bikalium- phosphaat gekultiveerd. De verkregen bacteriën werden daarna op een gelatine-voedingsbodem van gelijke samenstelling afgestreken. Hierop verschenen na 4 dagen koloniën van Bact. herbicola. 38. Sf. Padokan. Vlaktebibittuin Drowo. 9 April 1918. Rietva- riëteit EK 2. In dezen tuin stierven de bibitplanten plaatselijk af, hetgeen ook door de droogte in de hand gewerkt werd. Pokkabong kwam voor, terwijl de stokken inwendig in het algemeen de roode vaat- bundels niet duidelijk vertoonden, op een enkele hoofdspruit na, die op de knoopen een duidelijk serehzieke roode en gele verkleu- ring der vaatbundels te zien gaf. Bij onderzoek van het sap uit den stengel kon Bact. herbicola worden aangetoond. „9. Sf. Petaroekan. Bibittuin Gempol. 12 April 1918. Rietva- riëteit EK 2. De drie ingezonden rietplanten waren afkomstig uit een tuin, die in Februari van genoemd jaar zeer veel van regens en bandjirs geleden had. Vele knoppen v nade® omstreeks /, M. hooge stokken waren tot spruiten uitgeloopen. Het wortelstelsel was grootendeels afgestorven. Inwendig vertoonden de stengels de roode vaatbundels der serehzieke knoopen. Het sap werd in glucose-gistwater-bikalium- phosphaat gebracht. Na 1 dag werd het verkregen mikrobenmate- riaal afgestreken op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samen- stelling. In den loop van 5 dagen werd een rijke koloniënkultuur zichtbaar van Bact. herbicola. 40. Sf. Bandjardawa. 16 April 1918. Rietvariëteit 221 B. Tuin Gondang. Drie toegezonden rietpollen bestonden uit stokken, waarvan eenige een lengte hadden bereikt van 4,30 M. De langste stokken waren voor het grootste gedeelte van hun lengte voos, terwijl bij sommige stokken tot op groote hoogte de knoppen waren uitgeloo- pen en afgestorven. De overlangs doorgesneden stengels vertoonden het typische beeld der serehziekte, nl. een sterk gele kleur der 317 knoopen, doortrokken van kommavormige roode en gele vaatbundels. Bij de nog levende uitgeloopen knoppen waren de roode vaatbun- dels van de knoopen in de spruiten overgegaan. De door sereh aangetaste knoopen werden op L!/, meter bene- den het vegetatiepunt onderzocht. Het uitgeperste sap werd uitge- streken op glucose-gistwater-bikaliumphosphaat-gelatine. Na 5 dagen kwamen duidelijk twee mikrobensoorten op de plaat voor, en wel ongeveer 20 koloniën van Bact. herbicola naast eenige honderden van Aërobacter aërogenes. Al. Proefstation Pasoeroean. 2% April 1918. Rietvariëteit 2067 POJ. Van dezen serehzieken stok werden de mikroben uit de zieke knoopen in moutextract gekultiveerd en na 2 dagen op moutgelatine afgestreken. In 4 dagen werd hierop een reinkultuur verkregen van Bact. herbicola. 42. Sf. Tjomal. 21 April 1918. Rietvariëteit Tjepiring 24. De inzending bestond uit vijftien stokken, waarvan enkele door groeistagnatie leden van gedrongen vorm hadden; de uitgeloopen wortels hadden een wortelvilt gevormd. Op de knoopen vertoonden slechts sommige stokken inwendig de gele en geelroode verkleuring der serehzieke vaatbundels. In 5 onderzochte stokken kon, met behulp van moutextract, de aanwezigheid van Bact. herbicola wor- den vastgesteld. Ter contrôle werden de mikroben uit 2 der mout- extractbuisjes na 8 dagen op moutgelatine afgestreken. Beide platen gaven na 6 dagen een rijke kultuur van Bact. herbicola. 43. Sf. Modjopanggoeng. 6 Mei 1918. Rietvariëteit EK 2. Uit een bibittuin dezer onderneming werden twee planten inge- zonden, die alle verschijnselen der serehziekte vertoonden. De jongste bladeren waren aan het afsterven. Over een groot gedeelte van den stok liepen de stengelknoppen uit. Overlangs doorgesneden vertoonde de stengel op de onderste knoopen slechts een geringe sereh-aantas- ting, terwijl de knoopen nabij den top vuurrood gekleurde vaatbun- dels te zien gaven en onderling zoowel door roode, maar vooral door geelverkleurde vaatbundels verbonden waren. Dit beeld der serehaantasting wordt weleens aangeduid met den naam van „omge- keerd serehbeeld.” Ook de uitgeloopen oogen bleken serehziek te zijn. Met behulp van moutextract kon in het sap der zieke stokken Bact. herbicola worden aangetoond. 378 4d, Sf. Poerwodadie. 7 Mei 1918. Rietvariëteit SW 1. Van zes rietstokken waren de ondereinden ingezonden. Over- langs doorgesneden vertoonden de stokken in de knoopen serehzieke, roode vaatbundels op een geel veld. Na kultiveering der mikroben uit het sap van een aangetasten knoop, gedurende 3 dagen in mout- extract, werd een weinig hiervan afgestreken op glucose-gistwater- bikaliumphosphaat-gelatine. Na eenige dagen gaf de plaat koloniën te zien van: a. Bact. herbicola. b. Bac. megatherium. In het kultuurbuisje waren naast deze beide mikrobensoorten, met behulp van de jodiumreactie, boterzuurbacteriën aan te toonen. 45. Firma L. Karthaus. Kepandjen. 10 Mei 1918. Rietvariëteit Zwart Cheribon. De ingezonden stok bezat korte, gedrongen stengelleden. Langs de lengte doorgesneden vertoonde de stok op alle knoopen het fraaie serehsymptoom der geelrood verkleurde vaatbundels. De kultiveering der bacteriën uit de aangetaste knoopen ge- schiedde in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat gedurende 3 dagen. De verkregen mikroben werden op een gelatinevoedingsbodem van dezelfde samenstelling gekweekt. Hierop verschenen na 2 dagen een groot aantal koloniën van Bact. herbicola. 46. Sf. Sempalwadak. 12 Mei 1918. Rietvariëteit SW 3. Deze suikeronderneming is gelegen op een hoogte van 1200 voet. De ingezonden rietstengel vertoonde overlangs doorgesneden typische serehzieke knoopen met roodgekleurde vaatbundels. De buiskultuur der mikroben uit de zieke knoopen in moutextract duurde slechts een enkel etmaal. Daarna werden de gekweekte bacteriën op moutgelatine uitgestreken, die na 4 dagen een kultuur gaf van Bact. herbicola. 41. Sf. Sedajoe. Tuin Soenapan. 16 Mei 1918. Rietvariëteit 139. POT. Van de vier ingezonden stokken waren de bladeren en wortels verwijderd. Op overlangsche doorsnede bleken de stokken voos met een roode verkleuring in het merg. De stokken vertoonden vooral in den top de typische roode verkleuring der serehzieke vaatbundels in de knoopen. De bacteriën uit de serehzieke knoopen van den top kh “379 werden in moutextract gekultiveerd en daarna op moutgelatine afgestreken. De plaatkultuur leverde koloniën van Bact. herbicola. 48. Proefstation Pasoeroean. 17 Mei 1918. Rietvariëteit SW 16. Van een serehziek bibitplantje werd de spruit onderzocht. Door- gesneden vertoonde het ondereinde van den stengel de serehzieke, sterk roodgekleurde vaatbundels. De mikroben uit het sap van de zieke spruit, in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat gekultiveerd, „werden na 2 dagen op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde sa- menstelling gekweekt. Na 2 dagen verschenen hierop talrijke kolo- niën van Bact. herbicola. 49. Sf. Lestari. 18 Mei 1918. Rietvariëteit 2560 POJ. De ingezonden stok vertoonde een typisch serehbeeld, nl. korte leden met wortelvilt op de knoopen, inwendig roode vaatbundels, die naar boven toe overgingen in roode puntjes op de knoopen. Het kultiveeren der mikroben uit den zieken stok geschiedde in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat. Na 4 dagen werd afgestreken op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samenstelling, die in den loop van 4 dagen de volgende mikrobenflora opleverde: a. Een aantal kenmerkende koloniën van Bact. herbicola. b. Talrijke kleine vervloeiende koloniën van Bact. fluorescens liquefaciens. 50. Sf. Sedajoe. 23 Mei 1918. Rietvariëteit 1101 POJ. De ingezonden stengel bleek een typische serehzieke stok te zijn en was inwendig tot aan den top aangetast. Voor het bacteriolo- gisch onderzoek werd de stengel in drie deelen verdeeld en het sap van elk der deelen gebracht in glucose-gistwater-bikaliumphosphaat. Na een paar dagen volgde een uitstrijking van de verkregen mi- kroben op een gelatine-voedingsbodem van gelijkes amenstelling als de vloeistof der buiskultuur. a. Ken serehzieke knoop uit den top leverde na 6 dagen een reinkultuur op van Bact. herbicola. b. Een knoop uit het middendeel gaf een kultuur van Aërobacter aêrogenes. ce. Een knoop uit het onderste gedeelte leverde slechts koloniën van Bac. mesentericus. al. Sf. Padokan. 23 Mei 1918. Rietvariëteit EK 28. De inzending bestond uit achttien stokken, waarvan vele. op 380 lengtedoorsnede het serehziektebeeld der roode vaatbundels vertoon- den, die tot hoog in den stengel zichtbaar waren. Onder de uitge- loopen spruiten waren enkele eveneens serehziek. Met behulp van moutextract kon Bact. herbicola worden aangetoond. Hiernaast kwa- men voor Bac. megatherium en Bac. mesentericus. 52. Proefstation Pasoeroean. 24 Mei 1918. Rietvariëteit Teboe Bali (Watampone). De onderzochte plant was slechts 9/, M. hoog. Het ondereinde - van den stengel vertoonde op doorsnede duidelijk roode serehzieke vaatbundels. Het aantal gevormde nevenspruiten was vrij groot. In de zieke knoopen werd Bact. herbicola aangetoond. 53. Sf. Langsee. Tuin Karapan. 15 Juli 1918, Rietvariëtet EK 2. Er waren vijf plantjes uit één-oogsbibit ingezonden van om- streeks 40 dagen oud. De spruiten waren reeds afstervend en zelfs de jonge, nog niet ontplooide bladeren geheel verdroogd. De wortels bleken grootendeels reeds afgestorven. Van de bibits was de inhoud geheel verrot en donker verkleurd. De bibitknoop was geel verkleurd en doortrokken van roode vaatbundels, die in de spruit overgingen en hier het bekende serehsymptoom gaven. Van de 5 stengels wer- den 2 voor het inwendig onderzoek geheel versneden. Van de 3 overblijvende, die ook hevig bleken aangetast, gaf het uitgeperste sap, na vermenging met moutextract, reels na één dag een kultuur van Bact. herbicola. d4. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 20 Juli 1918. Zaai- ling 498 F 2. De stok vertoonde inwendig op de knoopen door sereh aange- taste roode vaatbundels. Het sap uit de zieke knoopen werd ver- mengd met glucose-gistwater-bikaliumphosphaat, waarna de gekweek- te mikroben op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samenstel ling werden uitgestreken. Na 3 dagen werd een rijke kultuur van Bact. herbicola verkregen. 95. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 20 Juli 1918. Zaai- ling 427 F c. Deze serehzieke stok, met geen andere bijzonderheden dan bij het voorgaande geval, werd op gelijke wijze onderzocht. De directe uitstrijking op glucose-gistwater-bikaliumphosphaat-gelatine gaf ruim 100 koloniën uitsluitend van Bact. herbicola. 381 96. Sf. Ngelom. 23. Aug. 1918. Rietvariëteit Koesoemo. De ingezonden rietstengel had in hevige mate pokkabong. In- wendig waren knoopen en leden doortrokken van bruinroode vaat- bundels. Door kultiveering der bacteriën in glucose-pepton-bikalium- phosphaat-oplossing kon in het sap uit den rietstengel Bact. herbicola worden aangetoond. 57. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 26 October 1918. Rietvariëteit Krebet 6. In eenige plantgeulen van deze rietvariëteit stierven bijna alle planten af. Bij onderzoek bleken de slecht ontwikkelde wortels bijna alle afgestorven. Werden stengel en bibit overlangs doorgesneden, dan kon men duidelijk waarnemen, hoe de donkerbruin, bruinrood en geel verkleurde vaatbundels in den stengel hun oorsprong had- den in de bibit. Na kultiveering der mikroben uit het sap der se- rehzieke knoopen gedurende 2 dagen in moutextract, werd hiervan een weinig afgestreken op moutgelatine, hetgeen na 3 dagen een reinkultuur van Bact. herbicola opleverde. Een tweede serehzieke stok, op gelijke wijze onderzocht, bleek meerdere mikrobensoorten te bevatten. In den loop van 10 dagen werden op moutgelatine aangetroffen koloniën van: «d. Bact. herbicola; b. een gist, waarvan de cellen klein waren en de koloniën wit en glad: ec. _Bact. prodigiosum met rozeroode koloniën. Het onderzoek van de bibit leverde bij kultuur op moutgelatine na 2 dagen alleen koloniën op van Aërobacter aërogenes. 58. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 26 Oct. 1918. Rietvariëteit EK 44, In de plantgeul stonden eenige zeer slechte planten. Het wor- telstelsel was geheel onvoldoend ontwikkeld, terwijl de meeste wortels waren afgestorven. Inwendig was het onderste gedeelte van den stok doortrokken van roode vaatbundels, die uit de bibit kwamen. Alle planten waren typisch serehziek. Van één der stokken werd het perssap, dat vrij sterk alkalisch reageerde, onmiddellijk op mout- gelatine afgestreken. Na 4 dagen verschenen op de plaat: a. Ruim 500 koloniën van Bact. herbicola. b. Talrijke koloniën van Aërobacter aërogenes. 382 Van een tweeden serehzieken stok werden de mikroben, na kultiveering in moutextract gedurende 7 dagen en daarop volgende sterke verdunning, op moutgelatine uitgestreken. In 4 dagen werden op de plaat zichtbaar: ad. eenige koloniën van Bact. herbicola ; b. talrijke koloniën van een gistsoort. 59. Sf. Winongan. Afd. Ngoeling. Tuin Tongas Wetan. 10 Dec. 1918. Rietvariëteit SW 3. De ontvangen stokken vertoonden inwendig op de knoopen de roode, serehzieke vaatbundels. In het sap der zieke knoopen kon door kultiveering in moutextract Bact. herbicola worden aangetoond. Op moutgelatine werd hieruit in 6 dagen een reinkultuur dezer mikroben verkregen. 60. Sf. Winongan. Tuin Wangkal. 21 Dec. 1918. Rietvariëteit 241 B. Er waren eenige dunne, serehzieke stokken ingezonden, die in- wendig op de knoopen in lichte mate, maar nog duidelijk de roodge- kleurde vaatbundels te zien gaven. Op dezelfde wijze als in het voor- afgaande geval werd een rijke kultuur van Bact. herbicola verkre- gen, verontreinigd met een enkele kolonie van Aërobacter aërogenes. 61. Proefstation Pasoeroean. Jan, Feb. en Maart 1919. Riet- plantjes uit serehzieke één-oogsbibit SW 3. Van acht plantjes werden achtereenvolgens zoowel de stengel als de bibit onderzocht. Niet alleen na 3 weken, maar ook na 3 maanden in den grond te zijn geweest, vertoonden de bibits nog alle op den knoop de roode, serehzieke vaatbundels. Op drie plan- tjes na, waren ook beginnend roode vaatbundels in de stengels dui- delijk waarneembaar. In al deze gevallen werd in de bibits en se- rehzieke stengeltjes met behulp van een kultuur in moutextract, ge- volgd door een uitstrijking hiervan op moutgelatine, in het sap der aangetaste plantendeelen Bact. herbicola aangetoond. 62. Proefstation Pasoeroean. 20 Febr. 1919. Rietvariëteiten Tje- piring 48, 49, 50, 51, 52 en 55. Bij de zwaar serehzieke planten werden bij alle nummers lage pollen van bouquet-sereh aangetroffen met een groote uitstoeling. Het wortelvilt op de knoopen kwam hier algemeen voor. Overlangs doorgesneden stengels gaven fraai den loop der roode waatbundels 383 door leden en knoopen te zien, dikwijls tot nabij het vegetatiepunt. Het sap der aangetaste knoopen, met moutextract gemengd, gaf na eenige dagen voor alle nummers zonder uizondering een sterke ont- wikkeling van Bact. herbicola. Bij de zwaar aangetaste stokken trad deze mikrobe vooral in het sap van de toppen der stengels sterk op den voorgrond. 63. Sf. Ranoepakis. 23 April 1919. Rietvariëteit EK 28. De ontvangen stokken waren in het algemeen zeer lang. Onder de dunne stengels werd een typisch serehziek exemplaar aangetrof- fen met roode vaatbundels in leden en knoopen. In de andere stok- ken waren knoopen met geel- en roodgekleurde kommavormige vaatbundels geen zeldzaamheid. In moutextract gebracht, leverde het sap uit de aangetaste knoopen in één etmaal een krachtige kultuur van Bact. herbicola op. 64. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 4 Juni 1919. Rietvariëteit 1499 POJ. Van eenige geulen waren meerdere planten serehziek. De stok- ken van dit 4 maanden oude riet waren ongeveer °/, M. lang, terwijl over 1/3 van de lengte de knoopen door sereh waren aange- tast. De verkleuring der vaatbundels was geelrood. Ter kultiveering der mikroben werden voor 4 serehzieke stok- ken 4 buiskulturen aangelegd, waaruit na f dag staan een weinig werd afgestreken op moutgelatine. In 5 dagen werden op de platen reinkulturen verkregen van Bact. herbicola. 65. Sf. Padokan. Bibittuin Kadipekso. 10 Juli 1919, Rietvariëteit EK 2. Van een aantal ingezonden bibitstokken had één der aange- taste stengels 8 uitgeloopen knoppen, die alle serehziek waren, daar de roode vaatbundels uit de knoopen in de stengeltjes overgingen. Hoewel in mindere mate, bleken nog 4 andere stokken inwendig duidelijk door sereh aangetaste knoopen te bezitten. Het sap uit de serehzieke knoopen gaf in glueose-pepton-bikaliumphosphaat-oplos=- sing in 1 à 1!/, etmaal een krachtige kultuur van Bact. herbicola. 66. Sf. Winongan. Afd. Ngempit. 12 Juli 1919. Rietvariëteit 1499 POJ. Van de ingezonden rietplant waren de stengels zeer dun en vertoonden op lengtedoorsnede van beneden tot boven roode, sereh- 384 zieke vaatbundels. Daarbij waren nabij den stengeltop de knoopen geel verkleurd. Het sap der aangetaste knoopen, in glucose-pepton- bikaliumphosphaat-oplossing gebracht, gaf na ongeveer 2 dagen een kultuur van Bact. herbicola. 67. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. 31 Juli 1919, Rietvariëteit SW 16. Deze plant was voor den leeftijd van ruim 6 maanden door serehaantasting veel te kort gebleven, terwijl de stengelleden ge- drongen van vorm waren. In het onderste gedeelte van den stok gaven de knoopen dui- delijk serehzieke, roode vaatbundels te zien. Met behulp van mout- extract, gevolgd door een uitstrijking op moutgelatine, werd in het sap van verscheidene aangetaste knoopen Bact. herbicola aangetoond. 68. Sf. Poendoeng. 5 Aug. 1919. Rietvariëteit 379 D. De ontvangen stokken waren dun en slechts matig lang, veelal inwendig voos of gedeeltelijk hol. Het onderste gedeelte was geheel verrot, terwijl meer naar boven toe de knoopen geel van kleur waren en roode serehzieke vaatbundels vertoonden, in het geval de stokken niet te ver waren verrot of verdroogd. Het sap der aan- getaste knoopen, in glucose-pepton-bikaliumphosphaat-oplossing ge- bracht, gaf na één dag Bact. herbicola. 69. Sf. Rendeng. Bibittuin Pingkol, 1 Sept. 1919. Rietvariëteit EK 2. Van de ingezonden rietplant van 8 stengels waren de toppen afgesneden voor topstek. Vele stengeloogen waren tot spruiten uitgeloopen. enige stokken en spruiten waren duidelijk serehziek, daar zij op lengtedoorsnede geel-roodverkleurde vaatbundels ver- toonden. De stokken waren veelal sterk voos en het mergweefsel was door rotting rood gekleurd. Het wortelstelsel van de plant verkeerde in slechten staat. Het sap der typisch door sereh aangetaste knoopen gaf in glucose-pepton-bikaliumphosphaat-oplossing Bact. herbicola. 10. Sf. Poendoeng. Tuin Podang. 13 Oct. 1919. Rietvariëteit EK 2. Deze tuin was beplant met bibit uit import van de firma H. J. GROENENBERG te Tjimahi. Van de ingezonden planten waren de bladeren geheel verdroogd. Het wortelstelsel was slecht ontwikkeld en de zijspruiten begonnen sterk uit te loopen. Op overlangsche 385 doorsnede vertoonden de hoofdspruiten duidelijk het serehziekte- beeld der roode vaatbundels, terwijl vooral: het onderste gedeelte van de stengels sterk was aangetast. De bibits der plantjes waren geheel verrot. Van de twee onderzochte spruiten gaf het sap, in moutextract gebracht, na ruim één dag een kultuur van Bact. her- bicola. 11. Sf. Perning. 7 Nov. 1919. Rietvariëteit 1499 POJ. Van het ingezonden plantje waren de bladeren verdroogd en de wortels slecht ontwikkeld. Inwendig vertoonde de stengelvoet serehzieke, roode vaatbundels. Met het sap uit den stengel werden 6 buiskulturen met glucose-pepton-bikaliumphosphaat-oplossing aan- gelegd. Hiervan gaven 4 buizen met sap uit het topeinde in één etmaal een kultuur van Bact. herbicola, terwijl de buizen met sap uit den stengelvoet Aërobacter aërogenes gaven. 72. Sf. Perning. 8 Nov. 1919. Rietvariëteit Tjepiring 24. In alle opzichten was het ingezonden rietplantje serehziek. De stengelvoet was geheel doortrokken van roode vaatbundels, terwijl iets hooger de knoopen slechts roode puntjes vertoonden. Na kul- tuur van de mikroben uit het sap in glucose-pepton-bikaliumphos- phaat-oplossing gedurende ruim één etmaal, werd hiervan een weinig afgestreken op een gelatine-voedingsbodem van dezelfde samenstelling. Na 2 dagen waren de koloniën van Bact. herbicola opgekomen naast Aërobacter aërogenes. 73. Sf. Pradjekan. 12 Nov. 1919. Rietvariëteit (vermoedelijk) EK 28. Van het ontvangen plantje was het ondereinde van de hoofd- spruit geheel bruin verkleurd en verdroogd, doortrokken van sterk verkleurde vaatbundels, die op minder sterk aangetaste plekken de roode kleur hadden van serehzieke vaatbundels. Ook de neven- spruiten bezaten deze verkleurde vaatbundels. Het rottingsproces in de hoofdspruit verkeerde reeds in een vergevorderd stadium, duidelijk riekend naar ammoniak. Vermoedelijk in verband hiermede leverde het sap uit de hoofdspruit ditmaal geen Bact. herbicola op. Wel werd Aërobacter aërogenes aangetoond. Van de beide minder aan- getaste nevenspruiten gaf het sap bij kultiveering in glucose-pepton- bikaliumphosphaat-oplossing in ruim één etmaal een kultuur van Bact. herbicola. . 386 74. Proefstation Pasoeroean. Tuin Pekoentjen. Dec. 1919 — Maart 1920. Achtereenvolgens werden de ondervolgende duidelijk serehzieke stokken onderzocht met behulp van moutextract of glucose-pepton- bikaliumphosphaat-oplossing. De onderzochte serehzieke stengels, 67 in aantal, omvatten de volgende variëteiten: 247 B, EK 40, Fidji, DI 46, Makasser 1A, 2714 POJ, DI 52, Port Mackay, Mauritius S.st., Rood Baloeng (Annam 3) 1918, Bangsa Padangsche Bovenlanden, S., Big Tan- na Louisiana 1914 st. Soerat Java S. (Zwart Cheribon, rood ge- streept), Zwart Borneo Groenenberg 1912, Zwart Dik Duitsch Nieuw- Guinea, S., Timorriet S., Boengaja Bali 1915 st, Idjo Hawaii S., Cantoon White (Formosa) 1916, Geel gestreept Batjan, Groen Ba- tjan import Salatiga 1917, Poetih Menado S. st, Ancha For- mosa 1916. In 65 van de 67 stokken werd Bact. herbicola aangetroffen. S 3. Overzicht der witkomsten van het onderzoek der serehzieke stengels. Uit het verslag van de verrichte proefnemingen blijkt dus duidelijk, hoezeer in de serehzieke stengels Bact. herbicola op den voorgrond treedt. In het geheel toch werden 182 serehzieke rietstengels onder- zocht, waarbij in 179 stokken Bact. herbicola werd aangetroffen, di. dus in 98% der gevallen. Ongetwijfeld hangt dit feit ten deele samen met de omstandig- heid, dat de vloeistofkulturen een samenstelling hadden, die de ont- wikkeling van Bact. herbicola in het bijzonder begunstigde. Daar- tegenover moet gewezen worden op de talrijke gevallen, waarbij door directe uitstrijking van het perssap een rijke kultuur van Bact. herbicola werd verkregen. Intusschen werden, zij het in veel min- dere mate, aangetroffen : Aërobacter aërogenes, Bac. mesentericus, Bac. subtilis, Bac. megatherium, Bac. polymyxa, Bact. ftuorescens liquefaciens, Bact. prodigiosum, Bact. vulgare en verder eenige niet nader gedetermineerde gistsoorten, kaamgisten, schimmels, melk- zuurbacteriën, streptococcen, sarcinen, enz. De nevensgaande Tabel IIl geeft een overzicht van de frequentie der belangrijkste onder de genoemde organismen, uitgedrukt in pro- centen van het totaal der onderzochte rietstengels. 387 TaBeL MHI. OVERZICHT VAN DE UITKOMSTEN VAN HET BACTERIOLOGISCH ONDERZOEK VAN SEREHZIEKE RIETSTENGELS. Eenonblenlae er edes a der EEE Aërobacter aërogenes A NEE SPREAD R7 7 5 A Bac. mesentericus, Bestaan ld 0 Aers oid 4075 Bac. megatherium. ei en TO ET on Wie ER A ES A Diverse mikroben. . . .. 4 Een A De gevonden cijfers bnn dus Eene eu ar aan, dat in te- genstelling met wat het onderzoek van het normale riet leerde, Bact. herbicola in het serehzieke riet practisch gesproken ten allen tijde werd aangetroffen. In dit verband is het nog van belang op te merken, dat Bact. herbicola geen sporevormer is, terwijl het on- derzoek der blancoproeven geleerd heeft, dat eventueele infecties tijdens de bewerkingen nagenoeg steeds door sporevormende bacteriën werden veroorzaakt. Het lijdt dus geen twijfel, of Bact. herbicola is inderdaad in iederen serehzieken stengel aanwezig. De beteekenis van dit feit zal in Hoofdstuk VIII worden be- sproken. Het lijkt toch aangewezen, allereerst de eigenschappen van deze mikrobe, op grond van hetgeen hieromtrent in de literatuur bekend en uit eigen onderzoek gebleken is, aan een nadere be- schouwing te onderwerpen. kad HOOFDSTUK VII. De eigenschappen van bacterium herbicola Burri et Düggeli. S 1. Literatuuroverzicht betreffende Bacterium herbicola. Door Burri en Dücecerr f) werd in 1904 een bacteriesoort beschreven, waaraan zij den naam gaven van Bacterium herbicola. Het feit, dat deze bacterie, die toch blijkens het onderzoek, door de genoemde schrijvers verricht, in de natuur zeer algemeen verspreid is, in tal van bacteriologische handboeken niet of slechts zeer ter- loops behandeld wordt, rechtvaardigt wel, dat hier wat uitvoeriger op de eigenschappen dezer mikrobe wordt ingegaan. 1) M. Düacerurt. Die Bakterienflora gesunder Samen und daraus gezozener Keimpflänzehen. Centralol. f Bakt. Abt IL. Bd XII, 1904, pag. 602. 388 Het is zeer waarschijnlijk, dat BrEuERINCK!) reeds in 1888 de door Burri en Dücarm uitvoerig beschreven bacterie in handen heeft gehad. BeiseriNckK toch isoleerde van het zaad van roode kla- ver een beweeglijke, gelatine zwak vervloeiende, bruingekleurde, diplococcus-achtige rottingsbacil, waaraan hij den naam van Bacil- lus agglomerans gaf. In 1906 verklaarde BruerinckK ?) uitdrukkelijk, dat hij deze mikrobe identiek achtte met de inmiddels door Burri en Düsceur beschreven Bact. herbicola. Zoowel uit de onderzoe- kingen van Düscer1?) als uit die van BeurriNck f) bleek, dat deze bacterie zeer algemeen wordt aangetroffen aan de oppervlakte van verschillende groene plantendeelen, zaden, vruchten en kiemplantjes. BEIJERINCK 5) gaf verder een isolatiemethode aan uit het calyptra- slijm van de wortelspitsen van verschillende gekiemde zaden. Volgens Dücceur 6) is de mikrobe zonder twijfel identiek met de door W. WINKLER 7) reeds eerder van pruimenbladeren geïsoleerde staafjes- bacterie, waaraan deze den naam gaf van Bacillus mesentericus aureus. Deze naam moet echter ten eenenmale worden verworpen, daar hij een niet bestaande verwantschap suggereert met de be- kende sporenvormende Bac. mesentericus Flügge. Nog moet worden vermeld, dat Dücceur twee verschillende va- riëteiten van Bact. herbicola onderscheidt, waaraan hij respectieve- lijk den naam van Bact. herbicola aureum en Bact. herbicola ru- brum geeft. Het belangrijkste verschil tusschen deze beide variëtei- ten is de kleur, welke voor de aureum-variëteit, zooals de naam reeds aanduidt, goudgeel, voor de rubrum-variëteit mangaanrood is. S 2. Overzicht van de voor het onderzoek gebruikte stammen van Bact. herbicola. Daar het voor mijn onderzoek begrijpelijkerwijze van het groot- ste belang was, met zekerheid vast te stellen, dat de door mij ten allen tijde uit het serehzieke riet geïsoleerde en in het voorgaande hoofdstuk reeds als Bact. herbicola aangeduide organisme werkelijk identiek was met de origineele door Burri en DüaceLr geïsoleerde 1) M. W. BEERINCK. Die Bacterien der Papilionaceen-Knöllchen. Botanische Zeitung. 1888, Bd. 46, pag. 749. 2) M. W. BeEuweriNcK. Wundreiz, Parasitismus und Gummifluss beiden Amyg- daleen. Centralbl. f. Bakt. Abt. IL. Bd XV, 1906, pag. 373. 3) Le. 1904, pag. 61. 4) Le. 1906, pag. 372. 5) 1 ec. 1906, pag. 373. 6) Le. 1904, pag. 61 en 62, 1) _W. WINKLER. Untersuchungen über das Wesen der Bakterien und deren Einordnung im Pilzsystem. Centralbl. f. Bakt. Abt: II. Bd V, 1899, pag. 569. 389 bacterie, werden door mij een achttiental stammen dezer mikrobe uitvoerig op hun eigenschappen onderzocht en het resultaat van de- ze waarnemingen met de door Burri en Düccem verkregen uitkom- sten vergeleken. Daarbij moet nog worden opgemerkt, dat een deel der bij het onderzoek gebruikte stammen niet afkomstig was uit serehziek, doeh uit gomziek suikerriet. Er werden nl. naast de serehzieke ook een aantal gomzieke stengels op geheel dezelfde wijze onderzocht. In al deze gevallen werd eveneens Bact. herbicola geïsoleerd en een aantal van de op deze wijze verkregen stammen zijn in het hieron- der medegedeelde onderzoek opgenomen. Hieraan moet slechts wor- den toegevoegd, dat ik na het verschijnen van de reeds eerder ge- citeerde verhandeling van mej. WiLBRINK over de gomziekte, haar waarnemingen heb herhaald en volledig bevestigd gevonden. Naast de eigenlijke gomziekte-bacterie werd echter door mij, evenals mej. WILBRINK dit ook aangeeft, steeds de bacterie aangetroffen, die door haar als pseudo-gomziekte-bacterie is aangeduid en welke mij bleek, identiek te zijn met Bact. herbicola. TABEL IV. OVERZICHT VAN DE HERKOMST VAN UIT SUIKERRIET GEÏSOLEERDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers | Datum der Geïsoleerd uit: Herkomst van het riet. van stammen isoleering 1 Serehziek Zwart Cheribon. « Proefstation Pasoeroean. 25 Jan. 1918 2 ‚Serehziek Cristalina Cuba. id. 23 Febr. 1918 3 id. id. 23 Febr. 1918 4 Serehziek Zwart Cheribon. id. | 4 Mrt. 1918 5 Serehziek 1507 POJ. id. Mrt. 1918 6 Serehziek 1547 POJ. id. Mrt. 1918 7 Serehziek 90 F. id. | 25 Mrt. 1918 8 Gomziek 215 POJ, Sf. Tjokrotoeloeng. 31 Aug. 1917 g Serehziek 247 DB. Proefstation Pasoeroean. Mrt. 1918 10 Serehziek bibitplantje 247 B ade ‚16 Mrt. 1918 11 ‚Serehziek bibitplantje Zwart Cheribon. id. 14 Mrt. 1918 12 ‚Serehziek 100 POJ. id. 11 Mrt. 1918 13 _ \Serehziek 498 F 2 c. id. ‚20 Juli. 1918 14 Gomziek EK 2. Java Bibit Mij. 17 Sept. 1918 15 Serehziek 1499 POJ. Proefstation Pasoeroean. 4Febr. 1919 16 Gomziek EK 2, Sf. Pangka. 3 Mei 1919 17 id. id 9 Mei 1919 18 id. Sf, Padokan. 15 Mei 1920 90 De herkomst van alle voor de identificatie van Bact. herbicola gebezigde stammen blijkt uit Tabel IV. Het was niet altijd mogelijk, bij alle verschillende proefnemingen steeds dezelfde nummers te onderzoeken, daar in den langen loop van het onderzoek eenige nummers der reinkulturen door uiteen- loopende oorzaken verloren gingen en dan door andere werden ver- vangen om het onderzoek overeen voldoend aantal stammen te doen loopen. Bij alle verrichte proeven komen slechts enkele nummers doorloopend voor. 83. Morphologische kenmerken. a. Vorm en grootte der bacteriën. Het mikroskopisch beeld van alle onderzochte stammen was dat van een klein staafje met afgeronde uiteinden, geheel overeen- komstig de beschrijving van Burrr en Dügcerr. Gewoonlijk hebben de mikroben de gedaante van dubbelstaafjes. In het protoplasma was geen structuur waar te nemen. Voor het bepalen van lengte- en dikte-afmeting dezer mikrobe werden de eerste 12 stammen uit Tabel IV op verschillende kul- tuurmedia bij verschillende temperatuur gekweekt. Van dit onder- zoek geeft de volgende Tabel V een overzicht. Hierin zijn de opge- geven grootste en kleinste afmetingen de gemiddelde van alle des- betreffende waarnemingen. TABEL v. AFMETINGEN VAN BACT., HERBICOLA ONDER VERSCHILLENDE KULTUUR- VOORWAARDEN. Lengte van het Dikte van het Voedings- Hi Ouder- dubbelstaafje. dubbelstaafje. emp. | bodem P dom. Grootste | Kleinste ‚ Grootste | Kleinste | afmeting | afmeting | afmeting ‚ afmeting Ì Í Î | | Glucosepep- bard | tongelatine 90G: 2 dagen | 2.9 u 48 0.9 u 0.6 u Glucosepep- nt ks | ton-agar SOC Ab uren | Bee FOR 0.6 « | 0.6 ug Î | | | Mout-agar | 20° C. | 2 dagen | 22u | 06 wm | 06 u | 0.6 w 391 ___Voor de uitvoering der metingen werd het bacteriënmateriaal in water verdeeld. De maten werden afgelezen op een oculairmikro- meter, die geijijkt was op objectmikrometer bij een beeldafstand van 250 m.M. en een tubuslengte van 160 m.M. De meting ge- schiedde met objectief F en Huygensoculair 2 van C. Zeiss. In vloeibare kulturen van Bact. herbicola bij 30° C. van 36 uren oud waren de mikroben van 2,6—3,% x lang en 0,6—08 wg dik. Uit de verrichte metingen bleek derhalve, dat de lengte van het dubbelstaafje varieert tusschen 0,6 en 3,9 z en de dikte tus- schen 0,6 en 09 gu. Hieruit volgt voor de gemiddelde lengte en dikte resp. 2,2 en 0.7; het enkel-individu is dus gemiddeld 11 z lang en 0,7 dik. Soms komen echter in reinkulturen van Bact. herbicola op vaste kweekbodems bacteriëndraden van omstreeks 30 x lengte voor. In aansluiting hierbij zij nog meegedeeld, dat alle 9 onderzochte stammen nl. de Nos 2, 3, 8, 11, 14, 15, 16, 17 en 18 Gramnegatief bleken te zijn. Voor de kleuring volgens Gram werden bacteriën gebruikt van moutagarkulturen, die bij 30° C. gekweekt waren en na 48 uren werden onderzocht. b. Ciliën. Wanneer van jonge vloeistof- of plaatkulturen een kleine hoe- veelheid van het bacteriënmateriaal op de gewone wijze in water gesuspendeerd onder het mikroskoop werd onderzocht, kon men daarin in den regel een sterke eigenbeweging der bacteriën waar- nemen. Na eenigen tijd werd deze evenwel minder, wat ongetwij- feld met het verdwijnen van de zuurstof samenhangt. Het sterke aërobe-karakter dezer bacteriën blijkt nl. duidelijk uit hun opeen- hooping om luchtbelletjes, die toevalligerwijze in het praeparaat aanwezig waren. Dit werd nader bevestigd door, volgens de door BEIJERINCK aangegeven methode, een ademhalingsproef te verrich- ten 1). Daarbij gedroegen de bacteriën zich volgens het aërobentype; er had nl. een sterke opeenhooping in den meniscus van den vloei- stofdruppel plaats. Voor het slagen dezer proef is het echter een vereischte, dat de gebruikte bacteriën uit zeer jonge kulturen wor- den genomen, daar in de oudere stadia de beweeglijkheid sterk is afgenomen. Zooals onder c nader zal worden besproken, waren de onder- zochte stammen gekenmerkt door een sterke slijmproduktie, die 1) Ueber Atmungsfiguren beweglicher Bakterien, Centralbl. f. Bakt. Abt. IT, 1893, Bd. 14, pag. 827. FE 302 | veelal vergezeld wordt door de vorming van typische zooglosa. Van zelf sprekend gaat hierbij de beweeglijkheid der bacteriën geheel verloren, ofschoon die in bepaalde gevallen kan terugkeeren, wan- neer het omhullende slijm in water oplost. In Tabel VI zijn een aantal waarnemingen vereenigd aangaande de kultuurvoorwaarden, waaronder de verschillende stammen al of niet beweeglijk werden bevonden. TaBeL VI. OVERZICHT VAN DE KULTUURVOORWAARDEN, WAARONDER DE VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA BEWEEGLIJK BLEKEN TE ZIJN. ‘ene | ee Moutgelatine Moutagar Moutagar er 200 C. Na 2 dagen. 20o C. Na 2 dagen. 30o C. Na 2 dagen. stammen. | Î Ì Nord zeer beweeglijk zeer beweeglijk zeer beweeglijk js 2 beweeglijk zeer beweeglijk onbeweeglijk 5 B) onbeweeglijk onbeweeglijk zeer beweeglijk a À zeer beweeglijk onbeweeglijk onbeweeglijk 1 a) beweeglijk zeer beweeglijk onbeweeglijk je 6 beweeglijk onbeweeglijk onbeweeglijk 1 Vi beweeglijk beweeglijk onbeweeglijk 5 8 zeer beweeglijk onbeweeglijk onbeweeglijk 9 zeer beweeglijk onbeweeglijk onbeweeglijk anl0 onbeweeglijk onbeweeglijk onbeweeglijk ssl, zeer beweeglijk onbeweeglijk zeer beweeglijk wee Ie onbeweeglijk onbeweeglijk ‚onbeweeglijk Aan deze gegevens kan nog worden toegevoegd, dat op glucose- pepton-gelatine dezelfde resultaten werden verkregen als op mout- gelatine. Uit de tabel blijkt duidelijk, hoe de beweeglijkheid een zeer onstandvastige eigenschap is, die nu eens onder deze, dan weer onder gene voorwaarden te voorschijn komt. Het moet dan ook zeer waarschijnlijk worden geacht, dat de stammen No. 10 en 12 onder nog andere kultuurvoorwaarden eveneens nog wel in beweeglijken toestand zouden zijn verkregen. Dit wordt nog gesteund door het feit, dat de voor de ciliënkleuring gebezigde stammen 1, 2, 5, 8 en 1 alle zeer beweeglijk waren na kultiveering gedurende twaalf uren op glucose-peptonagar bij 30° C., terwijl de stammen 2 en 8 onder dezelfde omstandigheden op moutagar gekweekt, geen eigenbewe- ging vertoonden. „ 393 Opmerkelijk is, dat gelatine-kulturen over het algemeen, wat de beweeglijkheid aangaat, gunstiger uitkomsten opleveren dan de agarkulturen. Dit toch is in strijd met de algemeene ervaringen, die bij andere bacteriën dienaangaande zijn verkregen. Bij stam No. 8 bleek duidelijk, hoe het verlies der beweeglijk- heid samenging met het optreden der slijmvorming. Aanvankelijk was namelijk een kultuur van deze bacterie op moutagar bij 20° C. goed beweeglijk; deze eigenschap ging echter omstreeks het begin van den tweeden dag verloren, toen tevens krachtige slijmvorming intrad. Nog moet worden opgemerkt, dat de bacteriën in vele gevallen, wanneer de slijmerigheid van het mikroskopisch praeparaat niet te groot was, een duidelijke Brown’sche beweging vertoonden. DücGert maakt in zijn verhandeling eveneens melding van de eigenbeweging van Bact. herbicola, doch men vindt bij dezen onder- zoeker geenerlei mededeeling aangaande het aantal en de groepee- ring der aanwezige ciliën. Het kwam mij zeer gewenscht voor, daaromtrent eigen waar- nemingen te verrichten, daar deze buiten twijfel van belang zullen zijn, indien te zijner tijd de plaats van deze alom verspreide bac- terie in het systeem nader zal worden bepaald. Door mij werden twee verschillende methoden voor ciliënkleu- ring toegepast. In de eerste plaats de ciliënkleuring volgens ZerrNow f). Hiervoor werden de bacteriën in buisjes met schuin gestolde moutagar (of andere voedingsbodem) gekweekt. Het mikrobenmate- riaal van een kultuur, die niet ouder dan 12 uren was, werd voor- zichtig met een platinadraad uit het buisje genomen, zonder de agar-oppervlakte aan te raken, daar anders deeltjes van den vasten voedingsbodem naderhand mede gekleurd worden en deze het ciliën- praeparaat bederven. Het bacteriënmateriaal werd allereerst gebracht in een druppel leidingwater op een objectglas en hierin voorzichtig met de platina- draad geroerd, om aldus de bacteriën te bevrijden van aanklevende bestanddeelen van den voedingsbodem (moutextract, glucose, pepton, enz.), daar deze eveneens reduceerend op de te gebruiken zilver- oplossing werken. Deze bewerking werd eenige malen herhaald, door met een oogje in een platinadraad een weinig bacteriënsuspensie 1) W. HENNEBERG. Gärungsbakteriologisches Praktikum, Betriebsuntersuchungen und Pilzkunde. 1909, pag. 585. a Jn 304 uit den druppel in een tweeden over te brengen. De laatste druppel behoeft slechts te opaliseeren en moet zonder dekglas bekeken bij zwakke vergrooting een groot aantal krachtig beweeglijke individuen bevatten. Met een dikke platinadraad, aan het uiteinde over eenige milli- meters zwak geknikt, werden de mikroben uit den laatsten druppel op vetvrije dekglaasjes uitgestreken. Hierbij werd de platinadraad eerst naar rechts, daarna naar links bewogen, terwijl aan het einde van elke heen-en-teruggaande beweging de draad een weinig naar beneden werd verschoven. Bij het uitstrijken moet het hard drukken van de platinadraad tegen het dekglaasje voorkomen worden, daar anders de ciliën alle naar één kant—in de richting van de gemaakte streek—tegen het glas komen vast te kleven, waardoor een ciliën- telling moeilijk is te verrichten. Door deze wijze van uitstrijken wordt bereikt, dat bij de laatste streken de mikroben geheel geïso- leerd op ruimen afstand van elkander komen te liggen. Vervolgens werden het fixeeren, het bijten, het kleuren en afspoelen volgens het voorschrift uitgevoerd. Daar Bact. herbicola op den duur veel slijm vormt, moet bij het aanleggen van de buiskultuur slechts zeer weinig van het slij- mige infectiemateriaal gebruikt worden. Neemt men deze voorzorg niet, dan wordt het ciliënpraeparaat bedorven, doordat men daarin naast de jonge, beweeglijke bacteriën, gemakkelijk ook wat van het oude infectie-materiaal overbrengt. Bij die stammen, welke zwakke slijmvorming vertoonen, kan het infectie-materiaal grooter zijn. In de tweede plaats maakte ik gebruik van de kleuring volgens ZikEs U). Daar deze kleuringsmethode zeer weinig bekend is, zij hier het voorschrift in het kort weergegeven. Evenals bij de ciliënkleurings- methode van ZerrNow, worden slechts jonge bacteriënkulturen aan- gewend, niet ouder dan 12 uren. Ook hier geschiedt het uitstrijken der mikroben op een dekglas uit een bacteriënsuspensie in water, die slechts even opaliseert. De methode is verder als volgt: |L. Met een bajonetvormig gebogen, dikke platinadraad, waar- van het rechte uiteinde |1/, c.M. lang is, de bacteriën met een enkele streek op het dekglas afstrijken. 1) H. Zikes. Über eine leicht auszuführende Geiszelfärbungsmethode nach dem Silberverfahren. Allgemeine Zeitschrift für Bierbrauerei und Malzfabrikation. Jahr- gang 38, 1910. Fie 6: _ Bacterium herbicola. Stam No. 2. Ciliën Ei Lineaire vergrooting : 600 X Fis. 7. Bacteritum herbicola, Rood klaverzaad Ciliën. Lineaire vergrooting : 600 X de, | MA m pe , dj! A b U 3 p A UV LA | . hi k Ï 4 8 « ne \ Ì MA dl DN | \ ï - | | / { ) _ Ì RN í n D k Ii dl d ' e k et if qr 4 k DN \ Ó De } N | tel f La AT fi « ‘ Ip î n 's ï zj p Á ij A} é he Ì er BDE f | N 3 aj A \ 1 v . Ì hs U ’ f i ee ' 5 jp f k 1 l N ' e ; N À fi À ( N k É í } ï k Ì Û Den À Í | \ N ü * Î Li 3 Ee. _ : RE: ad B ús sie a ik ' ie 395 2. Het praeparaat luchtdroog laten worden en daarna drie maal door de Bunsenvlam halen. J. Inwerking van het bijtmiddel gedurende 1 à |!/, minuut: daarna het praeparaat onder de waterkraan flink uitspoelen en luchtdroog laten worden. Het bijtmiddel bestaat uit een tannine-oplossing (2 deelen tannine + 1 deel water), waaraan eerst 5 e.c. verzadigde, oxyde-vrije ferrosulfaatoplossing druppelsgewijze wordt toe- gevoegd en daarna 1 ce, geconcentreerde alkoholische fuch- sine-oplossing (goed doorschudden en filtreeren). Kleuren der bacteriën in twee oplossingen, die bestaan uit: d. een oplossing van 0,25— 0,5% zilvernitraat in water. b. een oplossing van 5 gram galluszuur, 3 gr tannine, 10 gr. kalium-acetaat in 350 c.c. water. Het praeparaat wordt gedurende enkele seconden in de eerste, vervolgens zonder afgespoeld te zijn, in de tweede oplossing gehou- den en daarna afwisselend in de beide oplossingen gehouden, totdat lichte bruinkleuring van de bacteriënstreep optreedt. Van de in Tabel IV genoemde 18 stammen van Bact. herbicola werden No. 1, 2, 5, 8 en 11 volgens ZerrNow en No. 8 ook volgens ZikEs op het aantal ciliën onderzocht. De vijf onderzochte stammen bleken maximaal 7 of 8 peritrich geplaatste ciliën te bezitten, die 2 à 4-maal zoo lang zijn als het enkele staafje. Bij het doorzoeken der ciliënpraeparaten treft men soms dubbelstaafjes aan, die door een kapseltje zijn omgeven, waaruít de ciliën ontspringen. Fig. 6 is een ciliënphotogram van stam No. 2 van Bact. her- bicola. Op de geteekende fig. 8 zijn de verschillende belangrijkste typen van ciliëngroepeering bijeengebracht, daar deze moeilijk in één mikrophotogram te vereenigen waren. In October 1917 werd mikrobe No. 8 in reinkultuur aan Erwin F. Smrra te Washington verzonden. In een schrijven van April 1918 berichtte Surra mij „l find the organism which you sent is motile by means of five to seven peritrichiate flagella.” Ter nadere bevestiging van de identiteit der door mij geïsoleerde stammen met Bacterium herbicola van de in Europa werkzame on- derzoekers, kwam het mij zeer gewenscht voor, bij een volgens de aanwijzing van deze onderzoekers geïsoleerden stam eveneens het aantal en de gedaante der ciliën vast te stellen. Dit onderzoek werd door mij in 1921 in het Laboratorium voor Mikrobiologie der Tech- nische Hoogeschool te Delft verricht bij een stam, dien ik van de ren 396 oppervlakte van rood klaverzaad isoleerde. Fig. 7 geeft een mikro- photogram van een volgens de methode van ZerrNow vervaardigde ciliënkleuring weer. Duidelijk blijkt hieruit, hoe het aantal, de groe- peering en de afmetingen der ciliën bij deze authentieke Bact. her- bicola in groote trekken geheel overeenkomen met die van den uit het suikerriet geïsoleerden stam No. 2. Fig. 9 geeft wederom een overzicht van de verschillende typen van ciliëngroepeering, zooals die in het praeparaat van den van klaverzaad geïsoleerden stam werden aangetroffen. c. Vorming van zoogloea. Een der meest typeerende eigenschappen van Bact. herbicola is de vorming van eigenaardige slijmklompjes of zoogloea, zoowel in vloeibare als op vaste voedingsmedia. Deze zoogloea vertoonen, zooals DücGerr |) terecht opmerkt, veel gelijkenis met worstjes. De vorm en de grootte der zoogloea loopen zeer uiteen; veel voorko- mende vormen zijn langwerpig en ovaal, rond of gedrongen, al of niet geplooid en in langere of kortere reeksen onderling verbonden. In de granulatie van deze scherp begrensde slijmklompjes kunnen somtijds de afzonderlijke mikroben herkend worden, die door de slijmvorming hare beweeglijkheid hebben verloren. Bij mikroskopische beschouwing van een zoogloea-praeparaat in water onder dekglas, bemerkt men dikwijls, dat de bacteriënklompjes omgeven zijn door een heldere, mikrobenvrije zône, die weer be- grensd is door een bacteriënveld. Door stroomingen, die hierin voor- komen, — wanneer het praeparaat na het opleggen van het dekglas nog niet geheel tot rust is gekomen — merkt men, dat de bewe- ginglooze mikroben in taaie vloeistof met den stroom worden mee- genomen en zich volgens de stroomlijnen rangschikken in den vorm van slieren. Men ziet, dat de heldere massa om de worstjes lang- zamerhand verdwijnt in de aangrenzende vloeistof, die blijkbaar be- staat uit een oplossing van slijm in water, waarin de hyaline-slijm- laag oplost. Eindelijk komt het slijm der worstjes aan de beurt om in het toetredende water op te lossen, waarbij zij geheel uiteen- vallen en de bacteriën vrijkomen. Is de waterige slijmmassa niet te taai, dan kan men waarnemen, dat de mikroben hare beweeglijkheid hierbij herkrijgen en zij in grooten getale uitzwermen op de plaats, waar het water het zoo- 1) 1. e. 1904, pag. 63. Bacterium herbicola. Stam No. 2. Ciliën. Lineaire vergrooting: 600 X (Penteekening). Fig. 9. Baecterium herbieola. Rood klaverzaad. Ciliën. Lineaire vergrooting : 600 X (Penteekening). it. ONT es 397 gloeaslijm heeft opgelost. Dit proces werd reeds door Dücceur f) als volgt kenschetsend beschreven : „Kürzere oder längere Zeit liegen die „Würstchen” scheinbar nicht beëinfluszt im Wasser, hier und da ist eine Volumver- gröszerung der Zooglöe, hervorgerufen durch Wasseraufname und deshalb erfolgte Verquellung des Bakterienschleimes zu kon- statieren, meist aber bleibt die Zooglöe scheinbar unverändert liegen. Plötzlich regt sich im Innern ein Stäbchen, ein zweites, ein drittes folgt und bald ist im Innern ein heller Aufruhr ausgebrochen. Die Bakterien bewegen sich mit einer solchen Geschwindigkeit durcheinander, dasz das Auge sie nicht zu fol- gen vermag. Der Inhalt der Zooglöe scheint förmlich zu kochen. Auf einmal entsteht irgendwo, bald an einem Ende, bald auf der Seite ein Risz und die sich lebhaft bewegenden Stäbchen strömen mit gröszter Geschwindigkeit durch die entstandene Bresche aus. Allmählich wird das Ausströmen langsamer und jedes Bakterium kann einzeln beim Ablösungsprozesz verfolgt werden.” Hoewel men de door Dücceur beschreven verschijnselen onder het mikroskoop dikwijls kan waarnemen, zijn de gevallen, waarbij de slijmklompjes langzaam in een onbeweeglijke bacteriënmassa uit- eenvallen, veel talrijker. De vorming van zoogloea wordt vooral in vloeistofkulturen aan- getroffen. Zij kan daarin onder bepaalde omstandigheden zoo sterk zijn, dat er een taaie slijmerige huid gevormd wordt, die met een platinadraad als een samenhangende massa uit de vloeistof is te lichten. Ook op gelatineplaatkulturen werd veelvuldig vorming van zoogloea waargenomen. Daarentegen treedt zoogloea-vorming op agarplaatkulturen slechts zelden op. Wel heeft op glucose-pepton- en moutagar dikwijls rijkelijk slijmvorming plaats, doch hierin werden de typische klompjes slechts zelden aangetroffen. Bij de in het vorige hoofdstuk beschreven kultuurproeven van de organismen uit het serehzieke riet, kon in vele gevallen gebruik worden gemaakt van de typische zoogloea-vorming, ter herkenning van Bact. herbicola ?). 1) 1. e. 1904, pag. 187. 2) Indien deze zoogloea klein blijven, ovaal van vorm zijn en fijn gegranuleerd. vertoonen zij dikwijls een oppervlakkige gelijkenis met somtijds eveneens in de kul- turen tot ontwikkeling komende gisten, zoodat, wanneer men hierop niet bedacht is, deze laatste voor bacteriënzoogloea zouden kunnen worden aangezien. Toevoe- ging van wat joodjoodkalium-oplossing heeft echter ten gevolge, dat de granuleering der bacteriënklompjes duidelijker wordt, waardoor ook in twijfelachtige gevallen het onderscheid met de gistcellen gemakkelijk is waar te nemen. 398 Toeh moet opgemerkt worden, dat in sommige gevallen de zoo- gloea niet optraden. Zoogloea kunnen bij eenzelfden stam van Bact. herbicola nu eens voorkomen, dan weer afwezig zijn, hetgeen o.a. bij het volgende geval bleek. Met het sap van een zwaar serehzieke EK 2-plant van bijna 3 maanden oud werd op de gewone wijze een kultuurproef aangelegd. Na verloop van eenige dagen konden in de mikroben- massa der proefbuis geen zoogloea gevonden worden. Een uitstrij- king der gekweekte mikroben op moutgelatine gaf na 3 dagen een reinkultuur van Bact. herbicola, die alle eigenschappen dezer mi- krobe op de plaat te zien gaf en evenzoo de zoogloea, welke bij de kultuurproef ontbraken. De zoogloea-vorming is dus geen vast ken- merk van deze mikrobensoort. Ook het omgekeerde geval deed zich voor. Uit een serehzieken EK2-stok van verscheidene maanden oud, werden de mikroben in een vloeistofkultuur gekweekt. Na een dag reeds bestond deze kul- tuur uit louter zoogloea. Hiervan werd een koloniënkultuur gemaakt op moutgelatine, waarbij in de reine koloniën van Bact. herbicola de zoogloea slechts schaars te vinden waren, dus geheel in tegen- stelling met de aanvankelijke buiskultuur. Ook naderhand werden ze niet talrijker. Daarbij waren de zoogloea op de plaat fijner van granulatie, terwijl die van de buiskultuur een grofkorrelig uiterlijk hadden. Zoowel het uiterlijk der zoogloea als het vermogen om deze te vormen, kunnen bij eenzelfden stam fluctueeren en zijn waarschijn- lijk afhankelijk van kleine, niet gemakkelijk aan te geven verschil- len in kultuuromstandigheden. Zooals uit deze beschrijving der door mij waargenomen ver- schijnselen blijkt, waren de door mij geïsoleerde bacteriën zeer va- riabel, hetgeen geheel in overeenstemming is met hetgeen door BrererinckK!) aangaande den rijkdom aan vormen bij Bact. herbico- la wordt aangegeven. d. Ontbreken van het vermogen tot sporenvorming. Onder geen omstandigheid werd bij mikroskopisch onderzoek de vorming van sporen waargenomen, terwijl Bact. herbicola, ook in oudere kulturen, geen pasteurisatie (10 minuten bij 60° C.) doorstaat. Ook Düccer1?) kon geen sporen aantoonen. 1) M. W. BriseriNck. Verzamelde geschriften. Mutabilität bei Bacillus herbicola. DI 5, pag. 53. 2) Le. 1904 pag. 63. 399 S 4. Beschrijving van de op vaste voedingsbodems verkregen bac- teriënkoloniën. a. Vorm, kleur en aard der koloniën op gelatineplaten. Een uitzaaiing of uitstrijking van een verdunde suspensie der onderzochte stammen op mout-, glucose-pepton- of rietsapgelatine bij 20° C. gaf reeds na ongeveer 2 dagen, soms veel eerder, bleeke, kleine, ronde koloniën te zien, die snel in uitgebreidheid toenamen en daarbij in den regel zeer vlak bleven. Gewoonlijk ging de ronde gedaante der koloniën vrij gauw verloren en verkregen deze een bochtigen of zeer onregelmatig gelobden rand. Zeldzamer kwam het voor, dat uitloopers gevormd werden, die eenigszins verbreed uitliepen. Indien niet te spoedig vervloeïïng intrad, konden, zoowel bij de ronde als bij de bochtig gerande koloniën fraaie en verschillende oppervlakte-structuren gevormd worden, zooals enkele, dubbele en meervoudige rosetten met een hart in het midden ; stralende figuren in eenige concentrische zônes: grillige netachtige teekeningen, enz. Ook kwam het voor, dat de koloniën een opstaanden rand kregen en in het midden een weinig verzonken. Bleven de koloniën een glad oppervlak behouden, dan waren dikwijls concentrische ringen waar te nemen, met zwakke koepelvormige welving. Andere koloniën waren sterk geplooid of bestonden uit mikroskopische zoogloea, waarbij de kronkelingen dikwijls willekeurig dooreen lagen. Weer andere koloniën bezaten geen bijzondere structuur en zagen er fijn of grof gegranuleerd uit. De consistentie der koloniën was zeer uiteenloopend en van een boterachtige zachtheid tot een brokkelige hardheid. Slijm vor- ming trad eerst bij het ouder worden der koloniën op. Sterk samen- hangende en harde koloniën konden met een platinadraad geheel uit de gelatine gelicht worden. Aanvankelijk waren de koloniën, die op de plaat opkwamen, zwak troebel, doorschijnend en soms zwak iriseerend. Na ongeveer 2 dagen bezaten ze een doorsnede van ongeveer 1 m. M., een afmeting, die echter bij de verschillende stammen van Bact. herbicola zeer ver- anderlijk is. Op mout- en glucosegistwatergelatine werden de opgroei- ende koloniën langzamerhand zwak geel en ten slotte goudgeel, oker- kleurig of helder geelbruin. Op vleeschgelatine verschenen na om- streeks 30 uren kleine, troebelwitte, nauwelijks zichtbare puntjes. Na 2 dagen waren ze uitgegroeid tot ronde koloniën van ongeveer 1/, m.M. diameter. Ze waren bij opvallend licht bleek grijsgeel van 400 kleur, bij doorvallend licht bleek blauw en zwak iriseerend. Lang- zamerhand werden de koloniën nu geel, terwijl de ronde vorm een niet geheel gaven rand bezat. Waren ze 5 à 6 dagen oud geworden, dan was de diameter 11/, à 2 m.M. geworden en de kleur helgeel. Ook blijvend witte koloniën kwamen voor, doch deze werden bij het onderzoek zelden aangetroffen. Werd in de gelatineplaten naast glucose, pepton Carne aangewend, dan hadden de koloniën dezelfde kleur „2ls op moutgelatineplaten. Bij gebruik van pepton Witte daarentegen werd het gele pigment spaarzamer gevormd of bleef geheel weg, zoodat de koloniën bleek van uiterlijk waren. Ook bij eenzelfde reinkultuur kon men soms waarnemen, dat de koloniën onderling in vorm en oppervlakte-structuur opmerkelijke verschillen vertoonden; zoo werden de rosetvormige koloniën vooral nabij den hollen gelatinerand aan den omtrek van de kultuurdoos aangetroffen, waar de uitdroging van de plaat het sterkst was. Uit de hierboven gegeven beschrijving van het uiterlijk der koloniën gedurende de eerste dagen der ontwikkeling blijkt ook weer de zeer groote variabiliteit, die deze mikrobe eigen is, iets, waarop, zooals we reeds zagen, ook door BEIJERINCK reeds gewezen is. b. Het vervloeien der gelatineplaten. Gewoonlijk na omstreeks 6 dagen, dikwijls echter ook vroeger of later, kon men bij een koloniënkultuur eersteen week worden en daarna een vervloeien van gelatine waarnemen op de plaats der koloniën. Deze veranderden daarbij in een weeke massa, doortrok- ken van een warnet van gele slijmdraden. Radiaire structuurele- menten der koloniën gingen in sommige gevallen over in straalsge- wijze geplaatste gele slijmdraden, die den scherp begrensden, niet vervloeiden omtrek verbonden met het vervloeiende centrum. Het slijm, in de koloniën gevormd, was al of niet dradentrekkend. Soms gelukte het zelfs om met behulp van een platinadraad slijmdraden van omtreeks 25 c. M. te trekken. Indien men bij ver- vloeide koloniën op gelatine sterke stijmdraden kon trekken, kwam het soms voor dat de geheele kolonie als een slijmdraad uit de holte in de gelatine gelicht kon worden. Ook kwam het voor, dat de vervloeïïng zich een halven centi- meter en meer uitstrekte buiten den omtrek der koloniën. Ronde koloniën, die geheel vervloeid waren, lagen verzonken in een scherp begrensde holte met hollen vloeistofmeniscus. In Tabel VII zijn een aantal waarnemingen samengevat van den tijdsduur, na afloop waar- ä 401 van een vervloeïing van de gelatine rondom de koloniën voor het eerst zichtbaar werd. TaBeL VII. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT VERVLOEING VAN GELATINE DOOR VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Numers der Al of niet gelatinever- Tijd, TET Ge gelatinever- stammen. vloeiend. f) | vg Se as k | ingetreden. Not Ee 3 ai 8 dagen 4 5 ride 5 En 6 » 6 EE br ò 7 —- (verweeken) id) 8 in 6 D 9 Rn Dies), 10 +J- (zwak vervloeiend) Bett 11 ie OD LP) == 13 zn BAC J- dp 15 sin fi ) 16 zl A D 17 an Sj 1e IE 8: Tee Was eenmaal de vervloeïing van de gelatine ingetreden, dan kon men waarnemen, dat de snelheid en intensiteit hiervan voor de ver- schillende stammen van Bact. herbicola nogal uiteenliepen. De ver- vloeïing kon krachtig, matig of zwak zijn. Ook het verweeken der ge- latine, zonder tot vervloeïing over te gaan, kwam voor, terwijl eenige keeren noch verweeken, noch vervloeien kon worden waargenomen. In het algemeen genomen trad voor eenzelfde reinkultuur de gelatinevervloeïïing niet gelijktijdig voor alle koloniën in, doch ging deze, eenmaal aangevangen, gestadig verder, totdat de geheele gela- tineplaat vervloeid was. Dueeeri deelt in zijn beschrijving van Bact. herbicola mede, dat hij noch voor zijn aureumvorm, noch voor zijn rubrumvorm ooit met zekerheid een vervloeïïng van de gelatine kon consta- teeren. Intusschen kon hij wel een „Erweichen” der gelatine vast- stellen, terwijl hij bij de beschrijving van de gelatine-steekkultuur zegt: „Die Gelatine sinkt bei der langsamen Verflüssigung allmäh- 1) De negatieve waarnemingen zijn verricht na een tijdsduur van 8 dagen. 402 lich ein, so dasz die oberflächliche Auftlagerung schlieszlich in den Grund einer napfförmigen, mit Luft gefüllten Vertiefung zu liegen kommt. Die Gelatine wird in Berührung mit der Bakterienmasse erweicht, nicht aberverflüssigt.” In hoeverre een scherpe onderscheiding tusschen een vervloeien en een weekworden gerechtvaardigd is, kan in het midden gelaten worden. Op grond van het boven aangehaalde leek het mij niet noodig om uit het feit, dat verschillende der door mij geïsoleerde stammen de gelatine onmiskenbaar vervloeiden, tot de niet-identiteit dier bacteriën met Bact. herbicola Dücceur te besluiten. En dit te meer, daar ook Beijerinck |) melding maakt van het feit, dat ook de door hem geïsoleerde stam van Dact. herbicola de gelatine vervloeit, waaraan kan worden toegevoegd, dat ook door mij in enkele gevallen niet-vervloeiende stammen werden geïsoleerd, die overigens geheel met de wel vervloeiende stammen overeenstemden. c. Vorm, kleur en aard der koloniën op agarplaten. Deze leverde niet zooveel kenmerkende eigenschappen op als de kultuur op gelatineplaten. Op beide platen waren aanvankelijk de opgroeiende koloniën in uiterlijk aan elkander gelijk. Regelmatige koloniënstructuren komen op agarplaten evenwel slechts weinig voor. Onregelmatige en sterk geplooide koloniën kwamen op beide kultuurplaten voor. Meestal waren koloniën op agar vlak, slijmerig en glad. Daar de kweektemperatuur voor agarkulturen omstreeks 80° GC. was, dus een tiental graden hooger dan voor gelatine, ont- wikkelden de koloniën zich sneller. De kleur is ook op agarplaten goudgeel tot bruingeel. Nog werd nagegaan, in hoeverre het op de agarplaten ge- vormde bacteriënslijm de cellulose-reactie gaf, zooals dit bij Aceto- bacter xylinum Brown het geval is. Hiertoe werd het gele slijm op een objectglas uitgestreken en bij zachte verwarming ingedroogd, waarbij het geheel fraai doorzichtig werd. Behandeling van het ingedroogde slijm met chloorzinkjood of met geconcentreerd zwavel- zuur en jodium gaf evenwel geen blauwkleuring. BeIJERINCK ?) vermeldt, dat het slijm van Bact. herbicola niet voor boterzuurgisting vatbaar is. Overeenkomstig de door hem gege- ven indeeling der bacteriënwandstoffen %) moet het slijm gerekend 1) M. W. BriueriNcK, Die Bacterien der Papilionaceen-Knöllchen. Verzamelde geschriften. Dl 2, pag. 167. 5) HN: Be Mutation bei Mikroben, Verzamelde geschriften Dl 5, pag. 53. 8) Lc, pag. 90, 405 worden tot de ecellulanslijmen, „welke gekenmerkt zijn door het feit, dat zij uit uiteenloopende suikers gevormd kunnen worden, terwijl de cellulose-reactie negatief is. |). S 5. Optimumtemperatuur van de ontwikkeling. De bepaling der optimumtemperatuur van de ontwikkeling geschiedde voor 8 verschillende stammen op de volgende wijze. Reinkultuursuspensies der mikroben in steriel leidingwater werden gebruikt om vergelijkbare kulturen aan te leggen. Een platina draad-oogje van de suspensie werd telkenmale af- gestreken op schuingestolde moutagarbuisjes. Voor kweektemperaturen werden gekozen: 20° C., 30° C., 34° C., 37° C. en 41° C., zoodat voor elk der 8 mikrobenstammen 5 mout- agarbuizen noodig waren. Na het enten werden de 5 seriën van S buizen gelijktijdig aan de genoemde temperaturen blootgesteld. Tabel VIII geeft een overzicht van het resultaat der proef. Hieruit blijkt, dat voor de verschillende stammen de optimum- temperatuur uiteenloopt. Er werd gevonden voor: 9 stammen een opt. temperatuur van 34° C. 2 » D) D) R OEL 1 stam D) » 31 me. Geen der onderzochte mikroben had een opt. temperatuur van 20 of 41° C., terwijl bij deze laatste temperatuur nog slechts in een enkel geval groei optrad. S 6. De stofwisseling. a. De behoefte aan vrije zuurstof. Alle onderzochte stammen bleken streng aëroob te zijn. In zeer gevariëerde kultuurmedia bleek bij afsluiting van zuurstof geen ontwikkeling plaats te grijpen. Dit resultaat is geheel in overeen- stemming met de in $ 3 onder b beschreven ademhalingsproef vol- gens BeIJERINCK. In de energetische behoefte der cellen kan dus uitsluitend door oxydatie-processen met vrije zuurstof worden voorzien. b. Ontbreken van het vermogen tot vergisting van suikers. Zooals op grond van het voorgaande te verwachten was, ble- ken alle 18 onderzochte stammen niet in staat suikers onder gas- vorming te ontleden. Het desbetreffende onderzoek geschiedde door de verschillende stammen te enten in reageerbuizen, waarin suiker- 4 D le. pag. 104. Le 104 Tagen VIII. OVERZICHT VAN HET TEMPERATUUR-OPTIMUM VOOR DE ONTWIKKELING VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. PRS, Tem- | 8 | À Nummers der aen Mate: van Optim. pera- | Groeitijd de Opmerkingen stammen. | groel. temp. | tuur. | 2 BEE | Neo: 2 20° C. | 16 uren — {Begin v. groei na + 48 u. Be: 146, » begin | | 342 C. | 1017» vrij goed, | 340 C. 3100. 10 's matig | °C. 16 » _— __|Na 48 u. nog geen groei. No. 3 20° C.| 24 »y — Begin v. groei na 48 uur. (3006. | 24 » matig | [349 C.| 24 » goed | 34° C. 1379. 24 DP begin [449 C.| WW » — {Na 48 u. nog geen groei. No. 11 20001 38 » | — {Na 48 u. nog geen groei. 30° C. | 38 » | vrij goed | 340 C.! 38 » goed | 34° U. 37° C.| 38 » matig | 449C.| 38 » — Na 48 u. nog geen groei. No. 16 20° CG. 46» — Begin v. groei na + 38 u. | 30° C. | 16 » | vrij goed | (349 C.| 16 » goed 34° C Seer de pp begin | | Bie Okt 10D —— Na 48 u. nog geen groei. No. 18 20°°G: 1 46° 5 — | Begin v‚ groei na 38 uur. | ‚30°C,| 16 » | krachtig ‚30° C [34° C.| 16 » | vrij goed | KEZ Elite KORE, begin | 41° C.f 16 » — {Begin v. groei na + 48 u. Uit gomziek 20° C. | 38 » — {Begin v. groei na 48 uur. EK 2 Proefst. |30° C. | 38 » goed | 30° C. Pasoeroean 34° C.| 38 » matig 22 Juli 206 SS TeAGN SSD — {Na 48 u. nog geen groei. 44° C. | 38 >» | — Na 48 u. nog geen groei. | Uit serehziek {20° C, | 16 » | — Begin v‚ groei na + 48 u. EK 28 van de|30°C.| 16 » vrij goed Sf. de Maas |34°C.[| 16 » | goed 34° C. 28 Juli 20 372 C.\ 16 » -| begin REE Eee — Na 48 u. nog geen groei. Uit gomziek |20°C.l 416 » | — Begin v. groei na 38 uur. SW 3 Proef- |30°C.| 16 » begin station | 34° C. | 16 » [ matig Pasoeroean |37°C.| 16 » goed 3180 28 Juli 20 |M°C.l 16 » — Na 48 u. nog geen groei. | 405 houdende kultuurvloeistolfen waren ‘gebracht. Als zoodanig deden dienst moutextract, glucose-pepton-oplossing van de gebruikelijke samenstelling en eveneens gistwater, waarin de suikers (glucose en saccharose) tot een bedrag van 2à 4%, waren opgelost. De reageer- buizen waren ingericht als z.g. Durhambuisjes, t) door in de vloeistof kleine, met het gesloten einde naar boven gekeerde buisjes te bren- gen. Bij het steriliseeren vullen de kleine buisjes zich geheel met de kultuurvloeistof. Wanneer de te onderzoeken bacterie hierin gas vormt, wordt een deel hiervan in de kleine buisjes opgevangen. Zooals reeds opgemerkt werd, waren in dit opzicht alle uitkomsten negatief. c. _Zuurvorming uit suikers bij aërobe kultuur. Het aantoonen der zuurvorming uit suikers (glucose, rietsuiker) kon niet op gelatineplaten geschieden, daar deze door de tryptische werking vervloeit. Agarplaten waren hier dus aangewezen. De zuurvorming uit glucose werd voor de ondergenoemde 17 mikrobenstammen onderzocht op glucose-pepton-ägarplaten, die met lakmoes donkerblauw gekleurd waren. Hierop werden bacteriën- strepen getrokken van ongeveer 6 c.M. lengte en 1 c.M. breedte. Tabel IX geeft het resultaat der proef na 3 dagen groei bij 30° C. Tapen IX: OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT ZUURVORMING UIT GLUCOSE VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. eendenennntndsed Nummers , | der | Groei na 3 dagen. | Mate van zuurvorming. stammen. | No. 1 zwak | zwak Ds krachtig | krachtig 3 krachtig | zwak Le zwak zwak Deel krachtig | zwak Gre) krachtig | zwak 7 krachtig | zwak 8 krachtig | zwak Merl krachtig zwak 102 krachtig krachtig 11 krachtig zwak 12 zwak zwak 14 krachtig goed 15- | krachtig matig Lef) krachtig krachtig 157 krachtig krachtig 1) Men zie hiervoor: JornN Percivar. Agricultural Bacteriology. London, 1920, 406 Bij de zwakke zuurvorming was het roode veld gewoonlijk niet veel grooter dan de getrokken bacteriënstreep. Anders is dit het geval bij sterke zuurvorming, b.v. bij stam No. 2, waarvan de grootste diameter van het roode, ovale diffusieveld 6 c.M. was, met een kleinsten diameter van 21/5 c.M. Langzamerhand verbleekte de roode kleur van het veld blijkbaar door de vorming van ammo- niak uit de aanwezige organische stikstofverbindingen, waardoor de oorspronkelijke blauwe kleur van de plaat geleidelijk terugkeerde en zelfs plaatselijk sterker werd. In 24 dagen was de roode kleur nagenoeg geheel verdwenen. Ook bij de zwakke zuurvorming ging ten slotte nà korteren of langeren tijd de roode kleur van lakmoes bij zuurvorming over in de oorspronkelijke blauwe kleur. Door BEIERINCK is gewezen op een eigenaardigheid, die alle zuur- vormende mikroben vertoonen, als men die brengt op vaste, suiker- pepton-houdende voedingsbodems. Onder den invloed van het gevormde zuur slaan de in de han- delspepton (althans in pepton Witte) steeds aanwezige albumosen neer, waardoor zich rondom de koloniën een wit ondoorschijnend veld vormt. Bact. herbicola vormt op glucose-pepton-agar een fraai wit al- bumose-neerslag. Van de onderzochte stammen, Nos. 2, 9, 11, 14, (5, 16, 17 en 18 werden, op No. 11 na, door alle duidelijke albu- mose-velden gevormd, die na 2 dagen groei bij 30° C. gemiddeld 6 c M, grootsten en 21/3 c.M. kleinsten diameter hadden bij een bac- teriënstreep van 4 c.M. lang en 1 e.M. breed. De zuurvorming uit rietsuiker werd voor 8 mikrobenstammen onderzocht op een rietsuikergist-agarplaat van de volgende samen- stelling : Gistwater. we „ot ee CAE Agar Mr Ee Ee NE Rietsuiker (Merck) RARE Ed et An dm ASnataelnen nm been ve enen. 0E ICE ade Benen: 005 Blauw lakmoes toegevoegd io haf: blaue kleur. Het gistwater werd verkregen door 50 G. droge gist met 1 Liter leidingwater te extraheeren. Op deze plaat werden de mikroben afgestreken als strepen van 2 à 3 eM. lang en 1 c.M. breed. Het resultaat der proef, na een groeitijd van 2 dagen bij 30° C,, is aangegeven in nevensgaande Tabel X. 407 TABEL X. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT ZUURVORMING UIT RIETSUIKER VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers | | der | Groei na 2 dagen. | __Mate van zuurvorming. stammen. | | No. 2 krachtig | goed 5) krachtig | zwak 11 krachtig | zwak 14 krachtig matig 15 krachtig goed 16 krachtig goed 17 krachtig goed 18 krachtig matig Bij de goed zuurvormende mikrobenstammen werd reeds na 3 dagen een duidelijke diffusiezoom om de bacteriënstrepen van !/, tot 1/5 c.M. breedte gevormd. d. Ammoniakvorming uit eiwitachtige stoffen. Door de onderzochte bacteriën wordt bij aërobe kultuur op vaste voedingsbodems uit de aanwezige eiwitachtige lichamen (het- zij direct uit de eiwitten, hetzij uit de daaruit gevormde peptonen) ammoniak afgesplitst, dat in de eerste plaats tot uiting komt in het ontstaan van een alkalische reactie van het kultuurmedium. Dit verschijnsel komt het duidelijkst tot uiting bij kultuur in afwezig- heid van suikers, daar anders het uit deze gevormde zuur aanvan- kelijk neutraliseerend zou werken. Gebruikt men evenwel een koolhydraatvrij medium, zooals b.v. vleeschagar, dan is het ontstaan eener alkalische reactie na korten tijd gemakkelijk aan te toonen, waarbij ik als volgt te werk ging. Aan de nog vloeibare vleeschagar werd een weinig van een blauwe lakmoes- oplossing toegevoegd en daarna druppelsgewijze zooveel verdund zoutzuur, dat de omslag in rood juist plaats had. Op de hieruit verkregen roode lakmoesplaten werden acht stammen afgestreken. Na ruim 1 dag bij 30° C. vertoonden zich om de bacteriën strepen, die zich in dezen tijd krachtig ontwikkeld hadden, helder blauwe velden met gemiddeld 33/, c.M. grootste en 2 c.M. kleinste afmeting, bij een bacteriënstreep van 21/, c.M. lang en ongeveer 1 e.M. breed. Reeds na den 3en dag was de geheele roode kleur in blauw veranderd. “4 : 408 Dat de gevormde alkali inderdaad ammoniak was, bleek uit het ontstaan van de typische kristallen van ammoniummagnesium- phosphaat in de vleeschagarplaten. e. Vorming van indol in bouillonkulturen. Een achttal stammen werden in vleeschbouillon bij 30° CG. gekul- tiveerd, waarin goede ontwikkeling plaats had. Na 4 dagen werd nage- gaan met behulp van de reactie van Kitasato-Salkowsky, in hoeverre in de kultuurvloeistoffen indol aanwezig was. Daartoe werden deze in de eerste plaats vermengd met een zeer verdunde oplossing van kaliumnitriet (0,01%) en daarna voorzichtig zwavelzuur (1 deel gec. zwavelzuur met 3 deelen gedistilleerd water) toegevoegd. Is indol aanwezig, dan verschijnt op het grensvlak der beide vloeistoffen een rose of roode ring. De beoordeeling geschiedde na 5 minuten. Een later optredende verkleuring is als een negatieve uitkomst beschouwd. Het resultaat van de onderzochte stammen is in Tabel XI sa- mengevat. TareL XI. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT INDOLVORMING VAN VER- SCHILLENDE- STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers der Groei na 4 dagen. Mate der indolvorming. stammen. | Norit goed | zwak 3 goed | geen de goed | geen 14 goed | geen A a goed | matig 15 el goed geen 17 goed | geen 18 goed | krachtig f. Het reduceerend vermogen. Zooals bekend, zijn de meest uiteenloopende mikrobensoorten gekenmerkt door haar vermogen tot reductie van verschillende, zoo- wel organische als anorganische stoffen. Daarbij is gebleken, dat in tegenstelling met hetgeen men zou kunnen verwachten, ook streng aërobe organismen in vele gevallen een reduceerend vermogen be- zitten 1), Bij deze onderzoekingen is nog aan het licht getreden, dat 1) FRIEDR. MurceER. Uber reduzierende Eigenschaften von Bacterien. Centralbl. f. Bakt. 1e Abt. Bd. 26,7 1899, pag. 5; Über das Reduktionsvermogen der Bacterien. Ibid 1899, pag. 801. | 409 van een reeks reduceerbare verbindingen door- verschillende or- ganismen volstrekt niet altijd eenzelfde verbinding het gemakkelijkst wordt gereduceerd. Naast een algemeene reduceerende is dus een voor ieder der organismen specifieke werking vast te stellen. ” Op grond van een en ander was het dus aangewezen, na te gaan in hoeverre de in het onderzoek opgenomen stammen van Bact. herbicola in staat waren een aantal uiteenloopende verbin- dingen te reduceeren. Hierbij werd speciaal aandacht geschonken aan de door BeIJERINCK aangegeven reductie-reacties |). le. Zwavelwaterstofvorming uit pepton. Om na te gaan of uit pepton zwavelwaterstof wordt gevormd, werden acht stammen afgestreken op platen van de volgende sa- menstelling : Leidingwater: 5 Tst Se 0 C;e: WOARE re B an Ge GUED IE Tee Etn Motek RD Benton MELIS REEN 0 Mien ee Gr VEND EPE O fie MAART 7 SEMA Ee «DRO PbC05 hak ben A AE (verma) Door de devote van dennen vormt zich met zwavel- waterstof het bruine tot zwarte loodsulfide. Tabel XII geeft een overzicht van het resultaat der proef na 11 dagen bij 30° C. TABEL XII. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT ZWAVELWATERSTOFVORMING UIT DEPTON VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers \ 5 Mate van zwavelwaterstot- der Groet na 11 dagen. vorming. stammen, En Noi --_2 | goed | matig 3 | goed | nihil el | matig zwak . ! . 14 matig | matig 15 | krachtig | matig | . | e 16 | krachtig | matig 17 | krachtig matig 18 | goed | matig mm ) M. W. BeueriNekK. Phénomènes de réduction products par les microbes. Ver- Ee geschriften Dl IV, pag. 192, 410 De onderzochte stammen vormen, op No. 3 na, een zwakke of matige hoeveelheid zwavelwaterstof. De kleur van het gevormde loodsulfide was bruin of bruinzwart. Ze. Sulfide-vorming wit natriumthiosulfaat. Bij gebruik van natriumthiosulfaat wordt, indien reductie plaats heeft, hieruit door zuurstofonttrekking sulfide of polysulfide gevormd. De beoordeeling van de intensiteit der sulfide-vorming geschiedt evenals boven, naar de bruine of zwarte kleur van het loodsulfide, uit toegevoegd loodcarbonaat ontstaan. De samenstelling van de plaat was de volgende: Leidingwater... „5 nrs ed ONE NE had eenn ol ENE ' Gluedse Senn D} Asparaclne u. ee KAPOT bn AE PLCE Ger aat te » (overmaat). Na95203 .. MSD Hierop werd een streepkultuur gemaakt van zestien stammen. De volgende Tabel XII geeft een overzicht van het resultaat der proef na 11 dagen bij 30° C, TaBeL XII OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT SULFIDE-VORMING UIT NATRIUM- THIOSULFAAT VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers der Groei na 11 dagen. Mate van sulfidevorming. stammen. | | Nord zwak | vrij sterk 2 krachtig krachtig B) matig | zwak Áo zwak zwak 5) krachtig | krachtig 6 krachtig | krachtig ij krachtig | krachtig 8 matig | vrij sterk 9 krachtig | krachtig 10 krachtig krachtig ig krachtig | krachtig 14 krachtig krachtig 15 krachtig matig 16 krachtig vrij sterk 17 krachtig vrij sterk 18 krachtig | vrij sterk OO eee 41 Alle onderzochte mikrobenstammen vormden op de plaat sul- fide uit thiosulfaat, waarbij echter verschillen in de intensiteit dui- delijk aan den dag traden. Zeer fraai was de pikzwarte loodsulfide-vor- ming der mikroben No. 2 en 14, terwijl het meerendeel bruinzwart loodsulfide had gevormd. 3e. De reductie van kaliumferrieyanide tot kaliumferroeyanide. Als een van de wijzen, waarop het reduceerend vermogen van mikro-organismen kan worden aangetoond, geeft BEIERINCK aan de reductie van het bruine ferriferricyanide tot het blauwe ferri- ferrocyanide (Berlijnsch blauw). Deze reactie werd door mij toegepast volgens de reeds eerder door mij beschreven modificatie t), die hierop neerkomt, dat men niet het ferriferrieyanide als zoodanig in de plaat brengt, maar hierin kaliumferricyanide brengt en na afloop van de kultiveering der mikroben, op eventueel gevormd ka- liumferroeyanide met behulp van ferrichloride reageert. Heeft er reductie plaats gevonden, dan ontstaan blauwe velden, tengevolge van de vorming van Berlijnsch blauw. De samenstelling van de gebruikte plaat was als volgt. Leidingwater ......- lars 1009 ene En EN re NED G. EUS NEN Ee Nee D} SALA Een vans kes es dok ee ND Re EEN EReenenhpeneaeeen roan OO O D Aan de geheel afgekoelde, doch nog vloeibare massa in het kook- kolfje voegt men een weinig kaliumferrieyanide toe tot duidelijk gele kleur der vloeistof. Hierna giet men den inhoud van het kolf- je uit in een glasdoos, waarin deze stolt. Op de aldus verkregen platen werden de stammen No. 2, 3, 11, 14, 15, 16, 17, en 18 naast elkander afgestreken, waarbij gezorgd werd, dat er een goede hoeveelheid bacteriënmateriaal op de plaat gebracht werd. Na 2 dagen bij 30° C. waren de streepkulturen voldoend ge- groeid; op de plaats der bacteriënstrepen en hier omheen was het gele veld duidelijk opgebleekt door de vorming van zwakker geel gekleurd kaliumferroeyanide. Werd nu de plaat met een verdunde ferrichloride-oplossing ?) overgoten, dan kleurden zich de bleeke 1) De mikrobiologie van de bodemreductie. Archief voor de Suikerindustrie in Ned.-Indië 1917, pag. 1129. Kl 2) Het is noodzakelijk, dat de ferri-oplossing ferro-vrij is, hetgeen bereikt wordt door ox 1155 met eenige druppeltjes 1/,j norm. kaliumpermanganaat. 412 velden helder blauw, terwijl de mikrobenstrepen zelf donkerblauw gekleurd waren. De grens der blauwe diffusievelden is niet scherp en loopt een weinig diffuus in het gele veld van de plaat uit. De volgende Tabel XIV geeft de intensiteit der blauwe verkleu- ring aan. TABEL XIV. OVERZICHT VAN HeT REDUCEEREND VERMOGEN TEN OPZICHTE VAN KALI- UMFERRICYANIDE VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT,. HERBICOLA, Nummers enk: ie I hier d Groei der bacteriënstrepen | Intensiteit der blauwe er na 2 dagen. | kleur, stammen. | | Nos 2 | goed krachtig > | goed goed 8 | goed vrij krachtig 1 | krachtig krachtig | e- . 1ú krachtig krachtig 15 | krachtig goed 16 | krachtig krachtig 17 | krachtig krachtig 18 goed krachtig Nog moge worden opgemerkt, dat bij deze reductie-reactie het asparagine niet door pepton kan worden vervangen, daar dit laatste zelf zwak reduceerend op het kaliumferricyanide inwerkt. ke. De reductie van nitraat tot nitriet. Naar het vermogen om nitraat te reduceeren, werd met be- hulp van de methode van BEIERINCK, |) dus door kultiveering op een daartoe geschikten vasten voedingsbodem, een onderzoek inge- steld. De samenstelling der plaat is daarbij als volgt: Vleeschwaterextract . . A OO eee EATON Ee dn ME EN ORI ene AO ARA Jetmeelike et 20 TA DN Hierop werden 8 stammen van Bact. herbicola afgestreken. Na ongeveer 2 dagen groei bij 30° C. hadden de bacteriënstrepen zich goed ontwikkeld en werd de plaat overgoten met een met zoutzuur 1)_M. W. Breuerinek, Über Spirillum desulfaricans als Ursache von Sulfatre- duction. Verzamelde geschriften. Dl 3, pag. 117. A13 aangezuurde joodkalium-oplossing. Het is noodig zich vooraf door een blancoproef te overtuigen, dat het kaliumjodide vrij is van ver- ontreiniging door kaliumjodaat, daar anders het aangezuurde reagens de geheele plaat blauw kleurt door afgescheiden jodium. De volgende Tabel XV geeft het resultaat der proef. ABEX V. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT VORMING VAN KALIUM- NITRIET UIT KALIUMNITRAAT VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA., __ Nummers | A NP E63, 9 Mate der nitriet- der Groei na 2 dagen. | vorming. stammen. Non 2 krachtig geen 3 krachtig zwak | krachtig geen 14 krachtig uiterst zwak 15 krachtig uiterst zwak 16 krachtig uiterst zwak 7 krachtig uiterst zwak 18 krachtig uiterst zwak Na de reactie werden de platen ter beoordeeling van het re- sultaat bij opvallend licht tegen witten achtergrond bekeken. Om de bruine of gele groeivelden verschenen twee zÔnes; de eerste zône, onmiddellijk om de bacteriënstreep, was geheel kleurloos, ter- wijl de tweede, om de eerste heen, zwak blauw getint was. De onderzochte mikroben bleken in de meeste gevallen in zeer zwakke mate het vermogen te bezitten om nitraat tot nitriet te reduceeren, doch in een tweetal gevallen was deze eigenschap in het geheel niet voorhanden. Hieraan zij nog toegevoegd, dat bij onderzoek van een stam, geïsoleerd van de oppervlakte der zaadhuid van lijnzaad, op een plaat van boven aangegeven samenstelling na 3 dagen kweeken bij 25” C., bij overgieting der plaatkultuur met aangezuurde kaliumjo- dide-oplossing, een sterke nitrietreactie werd verkregen. S 7. Enzymatische stofwisselingsprocessen. Het is in de mikrobiologie veelal nog gebruikelijk om die stof- wisselingsprocessen, waarvoor aangetoond is, dat zij eveneens kun- nen verloopen onder den invloed van een uit het organisme te A14 bereiden enzym, te stellen tegenover een andere groep. van stof- wisseling.processen, waarvoor zulks niet het geval is. Zoo maakt b. v. BereriNeK onderscheid tusschen enzymatische omzettingen en die, welke door katabolisme worden bewerkt. In hoeverre deze on- derscheiding werkelijk van principieelen aard is, zal hier in het midden worden gelaten. Op grond van practische overwegingen leek het gewenscht die stofwisselingsprocessen, welke als regel onder den invloed van mikroben-enzymen blijken te verloopen, in een gemeenschappelijke paragraaf te vereenigen, en wel geschiedde dit, omdat aan de wijzen, waarop dergelijke omzettingen in navolging van BEIJERINGCK gewoonlijk worden aangetoond, eenzelfde beginsel ten grondslag ligt. Het principe, volgens hetwelk men in dergelijke gevallen te werk pleegt te gaan, bestaat hierin, dat men de te onderzoeken mikrobe afstrijkt op een vasten voedingsbodem, waarin men de stof brengt, waarvan men de mogelijkheid tot omzetting onder den invloed van een enzym wil nagaan. Met behulp van daartoe geschikte reagentia stelt men dan na eenigen tijd, hetzij het verdwijnen van de te onderzoeken stof, hetzij het ontstaan van de typische splitsingsproducten van die stof vast. Indien nu de gezochte omzetting inderdaad heeft plaats gegrepen, zal men om de mikrobenkultuur heen een veld krijgen, dat in reactie afwijkt van het overige deel van den voedingsbodem. Hoewel men op verschillende plaatsen in de literatuur aanwij- zingen vindt, dat het ontstaan van een dergelijk reactieveld wordt besehouwd als een direct bewijs voor het feit, dat de onderzochte omzetting inderdaad onder den invloed van een in den voedings- bodem diffundeerend enzym plaats grijpt, moge er hier nadrukkelijk op worden gewezen, dat deze conclusie geenszins gerechtvaardigd is. Het feit, dat op een zekeren afstand van de plaats, waar de mikro- ben zich hebben ontwikkeld, de om te zetten stof uit den voedingsbo- den is verdwenen, of de typische splitsingsprodueten aldaar worden aangetroffen, behoeft nog geenszins een gevolg te zijn van een dif- fusie van het betreffende enzym in dien bodem. Om dit in te zien is het noodzakelijk de gevallen, waarin op het verdwijnen van de te onderzoeken stof en de gevallen, waarin op het ontstaan van de splitsingsproducten wordt gereageerd, afzon- derlijk in beschouwing te nemen. Wat nu de eerste genoemde gevallen aangaat moet erop wor= den gewezen, dat het verdwijnen van de om te zetten stof op eenigen afstand van de plaats der mikrobenontwikkeling een gevolg kan zijn 415 van het wegdilfundeeren dier stof, veroorzaakt door het verbruik daarvan in de cellen van het te onderzoeken organisme. Weliswaar zal onder deze omstandigheden steeds weer diffusie van de opgeloste stof uit de omringende zône plaats hebben, waar- van het gevolg zal zijn, dat in het veld, dat de mikrobenmassa direct omringt, geen absoluut verdwijnen, maar slechts een concentratie- vermindering van de te onderzoeken stof intreedt. fndien echter de concentratie van de te onderzoeken stof in het veld, dat de mikroben direct omringt, werkelijk tot nul daalt, zal men inderdaad moeten aannemen, dat er een enzym, dat de omzetting bewerkt, uit de mikrobenmassa naar buiten is gediffundeerd. In de tweede der bovengenoemde gevallen, waarin dus op de splitsingsproducten wordt gereageerd, zal men evenwel nimmer zonder meer tot de aanwezigheid van een oplosbaar enzym besluiten. Hierbij is het toch volkomen denkbaar, dat de eigenlijke om- zetting in de mikrobencellen zelve plaats heeft, terwijl de gevormde splitsingsproducten van daaruit een diffusieveld tot buiten de mik- robenmassa vormen. Voor zoover het gevormde splitsingsproduct, waarop gereageerd wordt, ongeschikt is om door de mikroben te worden geassimileerd, is dit zonder meer duidelijk. Indien deze assimilatie wel mogelijk is, zal de snelheid, waarmede dit geschiedt, in vergelijking tot de snelheid, waarmede de splitsing wordt bewerkt, bepalen, in hoeverre al of niet een diffusieveld van het voor het onderzoek gebezigde splitsingsproduct optreedt. Hoewel dus het optreden van een dergelijk diffusieveld de mogelijkheid open laat, dat er inderdaad diffusie van een oplosbaar enzym heeft plaats gevonden, behoeft dit anderzijds geenszins het geval te zijn. Dat dit laatste juist is, blijkt uit het feit, dat in de voorafgaande para- graaf voor het aantoonen van de reductie van kaliumnitraat tot kaliumnitriet gebruik is gemaakt van de vorming van een dif fusie- veld van laatstgenoemde stof om de onderzochte mikrobenmassa, terwijl toch het bestaan van een oplosbare nitraatreductase nimmer kon worden aangetoond, ondanks de vele pogingen, die men daar- toe heeft aangewend. Wanneer dus in het onderstaande van de vorming van een diffusieveld door een typisch splitsingsproduct gebruik zal worden gemaakt voor het aantoonen van een splitsing eener bepaalde stof, moet te voren worden erkend, dat daarmede het strikte bewijs voor het bestaan eener omzetting van de betreffende stof onder den invloed van een oplosbaar enzym niet is gebracht en dus de mo- ” ma Ee: gelijkheid blijft bestaan, dat de waargenomen omzettingen niet principiëel afwijken van die, welke in de vorige paragraaf werden beschreven. Zooals reeds gezegd, zijn de hieronder te bespreken omzettingen in een afzonderlijke paragraaf samengevat, omdat het algemeen gebruikelijk is die als voorbeelden van door diffundeer- bare enzymen bewerkte splitsingen te beschouwen, welke zienswijze althans in sommige gevallen ook door verdere experimenteele gege- vens wordt gesteund. A16 a. Het vermogen om zetmeel aan te tasten. Voor het onderzoek naar het vermogen om zetmeel aan te tasten werden de stammen No. 2, 5, 11, 14, 15, 16, 17 en 18 op een kul- tuurplaat van de volgende samenstelling afgestreken. Gistwater 11,7 we. ran Hedin we Aparal kde. rs GEIGER DE hteenlvelmeel. zn ene EE) KHBO, bii ste: zak 0,05 » Hierop werden flinke, 1 cM. Breen strepen van de genoem- de bacteriën getrokken. Na ruim 1 dag bij 30° C. waren No. 2, 8 en 14 goed gegroeid, No. 3, 11, 15, 16. 17 en 18 matig tot zwak. Nadat de bacteriënmassa onder de waterkraan van de groeistre- pen was weggespoeld, werd de plaat overgoten met een verdun- de joodjoodkalium-oplossing. Op de blauw geworden plaat bleven de groeistrepen der bacteriën als geheel ongekleurde of zwak blauwpaars getinte lange rechthoeken tegen het donkerblauw der omgeving afsteken. Hieruit kan geconcludeerd worden, dat een zwak vermogen om zetmeel aan te tasten aanwezig is, maar dat dit niet zoo sterk is als bij vele andere mikro-organismen, waar- bij ongetwijfeld diastase uit de mikrobenmassa in de plaat dif- fundeert. b. Het vermogen om rietsuiker te inverteeren. Het vermogen om rietsuiker te inverteeren werd onderzocht volgens de door BEIJERINCK aangegeven auxanographische methode. Daarbij suspendeert men een aanzienlijk aantal cellen van de ge- wone kaamgist (Mycoderma cerevisiae) in een afgekoelde, nog juist vloeibare agaroplossing, waarin zich behalve rietsuiker de noodige voedingsstoffen bevinden, en laat de massa tot platen stollen. Daar deze kaamgist rietsuiker niet kan aantasten, zal zij zonder meer in deze platen niet tot ontwikkeling komen. 417 strijkt men nu evenwel op dergelijke platen mikro-organismen af, welke de rietsuiker sneller aantasten dan zij de gevormde in- vertsuiker verwerken, dan zal in het daardoor ontstane diffusieveld der invertsuiker de kaamgist zich vermeerderen, waardoor op die plaatsen een ondoorschijnend veld ontstaat. Voor het onderzoek werd gebruik gemaakt van voedingsoplos- singen van een der volgende samenstellingen. Vleeschwater .......:.. 100 cc. ae ARS A ad Te en Me ls ie ee Rd ne LS Wer of: GEVEL IG dot zee OLE NEE, lk ee Kah ie A added ASPEPATTe UE TEI US Da, OREN MEP D AEL ZUUULON DML 0,05 » Voor deze proeven is vanzelf sprekend van essentieel belang, dat de gebruikte rietsuiker geheel zuiver is, althans vrij van invert- suiker, wat met behulp van Fehling’s-proefvocht werd nagegaan. In onderstaande Tabel XVI is het resultaat der waarnemingen voor acht mikrobenstammen, beoordeeld na 2 dagen, gekultiveerd bij 30° C., weergegeven. Op de beide boven aangegeven voedings- bodems bleken de uitkomsten geheel overeen te stemmen. Tegelijk met deze proeven werden nogmaals parallelproeven met dezelfde mikrobenstammen aangezet, waarbij de zuurvorming op denzelfden voedingsbodem met lakmoes werd nagegaan. De re- sultaten van deze waarnemingen zijn in de laatste kolom van Ta- bel XVI opgenomen. TapeL XVI. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT INVERSIE VAN RIETSUIKER VOOR VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers Intensiteit van den | Mate der zuur- der Groei na 2 dagen. groei van | vorming uit stammen. Mvcoderma. rietsuiker. No. 2 krachtig goed goed 3 krachtig zeer zwak zwak 1 | krachtig zeer zwak zwak 14 krachtig matig matig 15 krachtig matig goed 16 krachtig matig | goed 4% krachtig matig | goed 18 krachtig matig matig ba k Op grond van deze resultaten zou men dus geneigd zijn te concludeeren, dat Bact. herbicola inderdaad rietsuiker aantast, en wel met een iets grootere snelheid dan waarmee de gevormde invertsuiker wordt verbruikt. De snelheid der rietsuiker-inversie is evenwel belangrijk kleiner dan die van organismen als de gewone persgist (Saccharomyces cerevisiae), welke, zooals ik mij ten over- vloede nog eens overtuigde, een Mycoderma-groeiveld gaf van zeer veel grootere afmetingen en intensiteit. Intusschen moet opgemerkt worden, dat de beoordeeling van het bij de auxanographische methode verkregen resultaat in die gevallen, waarin dit niet geprononceerd is, met voorzichtigheid moet geschieden. In de eerste plaats is het denkbaar, dat de groei van de kaamgist plaats heeft ten koste van bepaalde door de onder- zochte bacteriën afgescheiden splitsingsproducten en deze groei dus niet altijd behoeft te wijzen op de vorming van invertsuiker. In de tweede plaats is het mogelijk, dat het door Bact. herbicola gevormde - zuur op den duur een langzame inversie van de rietsuiker in de plaat heeft bewerkt. Een aanwijzing, dat deze laatste verklaring niet zonder meer van de hand mag worden gewezen, is gelegen in het feit, dat de intensiteit der gevormde groeivelden vrijwel parallel ging met de mate van zuurvorming. Ook blijft de mogelijkheid bestaan, dat door de onderzochte stammen wel kleine hoeveelheden invertase worden gevormd, doch dat deze slechts daar haar werking kan ontplooien, waar tevens door het gevormde zuur voor een optimale waterstof-ionenconcentratie wordt gezorgd. Uit de bekende onderzoekingen van MrcHaeLis toch is gebleken, dat de werking van de invertase in hooge mate afhankelijk is van de concentratie der waterstofionen, en wel zoodanig, dat bij media met een pu —=7 deze werking practisch nihil geworden is. In verband met dit alles zou ik dus niet verder willen gaan dan te besluiten, dat Bact. herbicola in geen geval een krachtige invertasevormer is, zooals b.v. de persgist. A18 c. Het vermogen tot splitsing van glucosiden. Door de recente onderzoekingen van WirrsrArrtEr!) en zijn medewerkers is nog eens duidelijk aan het lieht gekomen, dat ver- schillende /2-glucosiden niet alleen door eenzelfde emulsine-praepa- 1) RrcHaRrD WiLLsTATTER u. WILHELM CsANyr. Zur Kenntnis des Emulsins. Zeit- schrift f. Physiol. Chemie. Bd. 117, 1921—1922, pag. 172. RrcnarD WILLSTÄTTER u. GERTRUD OPPENHEIMER. Idem Bd. 121, 1922 pag. 183. 419 raat met zeer ongelijke snelheden worden aangegrepen, maar dat ook voor verschillende emulsine-praeparaten de verhouding van de snel- heden, waarmede de verschillende glucosiden worden gesplitst, zeer wisselend was. Op grond hiervan beschouwt WirrstättEr de tot dusver bereide emulsine-praeparaten dan ook als veranderlijke meng- sels van uiteenloopende specifieke glucosiden- en polyosen-afbre- kende enzymen. Dit brengt met zich, dat het vermogen van mikro-organismen om één bepaald 2-glucoside te splitsen, geenszins behoeft te betee- kenen, dat dit organisme in staat is alle andere 3-glucosiden even- eens aan te tasten. Ken dergelijk onderling afwijkend gedrag ten opzichte van verschillende (2-glucosiden was dan ook voor tal van mikro-organismen reeds vastgesteld. Daar het uiteraard niet uitvoerbaar was, het onderzoek over alle glucosiden uit te strekken, is door mij een keuze gedaan en werd het vermogen der te onderzoeken stammen nagegaan om een drietal glucosiden, nl. indikaan, aesculine en verder nog een onbekend glu- coside, voorkomend in de bladeren van Piper Betle L., te splitsen. 1. Indikaansplitsing !). Voor het onderzoek naar de splitsing van indikaan werden de onderzochte stammen afgestreken op moutagar, waaraan 1/49 /% zui- ver indikaan 2) was toegevoegd of 5 à 8 druppels per kultuurplaat van een weinig ingedikt waterig-extract, uit indigoblad verkregen. Indien het indikaan wordt gesplitst, vormt zich hieruit naast de glucose indoxyl, dat bij oxydatie in blauw onoplosbaar indigo over- gaat. Het resultaat der proefnemingen is in Tabel XVII samengevat. TaBEeL XVII. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT INDIKAANSPLITSING DOOR VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. en Groei der bacteriënstrepen Mate der blauwe verkleuring na 4 dagen. door indigoblauw. stammen. | More 1) krachtig | goed 2 krachtig goed 3 krachtig | krachtig 1) M. W. BeueRrINckK. On Indigo-fermentation. Verzamelde geschriften. Dl. 3 pag. 337. 2) Welwillend afgestaan door Ir. J.S, pe HAAN, directeur van het Proefstation der Klattensche Cultuur-Maatschappij. Ke | BE Groei der bacteriënstrepen | Mate der blauwe verkleuring der hese Sta na 4 dagen. | door indigoblauw. | No. 4 zwak goed 5 krachtig goed 6 zwak | geen 7 goed | zwak hs 8 krachtig goed 8) matig zwak 10 zwak geen dd krachtig zwak 12 zwak krachtig 14 krachtig zwak 15 | krachtig zwak 16 krachtig matig E71 krachtig goed 18 krachtig matig Uit de tabel blijkt, dat met een tweetal uitzonderingen, alle stammen in meerdere of mindere mate het vermogen bezitten om indikaan te splitsen. 2. Aesculine-splitsing. Het aantoonen van de splitsing van aesculine berust op de omstandigheid, dat het daarbij naast de glucose gevormde aescule- tine met ferrizouten een roodbruine tot bruinzwarte verkleuring geeft. Voor het onderzoek van het aesculine-splitsend vermogen wer- den de onderzochte stammen op moutagar afgestreken, waaraan 1/10% aesculine (E. Merck, Darmstadt) en een spoor ferricitraat was toegevoegd. | Het bleek mij later, dat de aesculine-splitsing nog beter ver- liep, wanneer aan de moutagarplaat krijt werd toegevoegd, hetgeen waarschijnlijk verband houdt met de omstandigheid, dat het in de moutagarplaat gevormde zuur, indien dit niet door krijt wordt ge- neutraliseerd, remmend werkt f). Tabel XVIII geeft een overzicht van het resultaat van de aesculine-splitsing. 1) Achteraf beschouwd was het juister geweest een gistagarplaat met aesculine en ferrizout voor de proef te gebruiken, 421 TABEL XVII. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT AESCULINE-SPLiTSING DOOR VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. 1 Nummers Ge ze Groei der bacteriënstrepen | TA ER P / der Ef Mate der aesculine-splitsing. stammen. | à PE | No. 1 goed | krachtig 2 krachtig | krachtig 9 goed | zwak 4 krachtig | krachtig 5 | krachtig krachtig 6 | krachtig goed 6 | 5 ij krachtig | geen 8 krachtig | krachtig 9 krachtig | goed 10 krachtig krachtig zl krachtig krachtig 12 krachtig | krachtig 14 | krachtig | krachtig 15 | krachtig krachtig 16 krachtig krachtig ak | krachtig | krachtig [8 | krachtig | krachtig Uit deze tabel blijkt, dat wederom met een enkele uitzondering alle onderzochte stammen aesculine, en wel doorgaans in sterke mate splitsen. 3. Splitsing van het glucoside, aanwezig in de bladeren van Piper Betle L. Door den heer Dr. P. ANrMa, destijds leeraar in de scheikunde aan de Hoogere Burgerschool te Batavia, werd mij reeds geruimen tijd geleden medegedeeld, dat in de bladeren van Piper Betle L. een glueoside aanwezig was, welke de moederstof zou zijn van de wel- bekende roode kleurstof, die bij het sirih-kauwen ontstaat. Aangezien evenwel aangaande de aanwezigheid van een glucoside in Piper Betle L., voor zoover mij bekend, nog niets is gepubliceerd td), wil ik hier eerst uiteenzetten, op welke gronden inderdaad tot het voorhanden zijn van een gluecoside in de bladeren van genoemde plant werd besloten. Het bleek mij nu, dat, indien een hoeveelheid 1) In de vrij recente verhandelingen van H. H. MANN en medewerkers over de Chemie en Physiologie van de bladeren van Piper Betle L. (Zie Memoirs of the Department of Agriculture in India. Chemical Series Vol. IV, No. 7, 1916, pag. 282) vindt men over de aanwezigheid van een glucoside in de bladeren der bewuste plant slechts vermeld: „no active glucoside seems to be present in the leaf,” & 492 ongekneusde en ongeschonden bladeren bij ongeveer 60° C. met water werd gedigereerd, een extract werd verkregen, dat na zorg- vuldige neutralisatie met 10°/%, natronloog, de volgende eigenschappen vertoonde. Ip 2. Het versche extract reduceert bij 60° U. Fehling’s - proefvocht slechts in zeer geringe mate. Indien het extract te voren eenigen tijd gekookt wordt, heeft bij 60° C. oogenblikkelijk een krachtige reductie van Fehling’s- proefvocht plaats. Hetzelfde resultaat wordt begrijpelijkerwijze ook bereikt, indien men het versche extract eenigen tijd met Fehling’s-proefvocht kookt. Wordt aan het koude extract sterke loog of alkalicarbonaat toe- gevoegd, dan verkrijgt het extract eveneens het vermogen bij 60° het Fehling’s-proefvocht dadelijk, ofschoon zwak te reduceeren. Kookt men het extract (b.v. 10 ecc. hiervan) gedurende een kort oogenblik met eenige druppels 25° zoutzuur, dan redu- ceert het extract na afkoeling en neutralisatie Fehling's-proef- vocht bij 60° C. oogenblikkelijk en krachtig. De oplossing, verkregen bij de onder 4 genoemde behandeling, vertoont verder de volgende reactie. Na afkoeling en neutrali- satie met eenige druppels 2-norm. ammoniak of wat vaste soda tot duidelijk alkalische reactie, ook kenbaar aan de helder brui- ne verkleuring ft), worden eenige druppels 3 waterstofsuper- oxyde toegevoegd, waardoor een donkerroode verkleuring ont- staat, veel gelijkend op de kleur van bessensap of ferrirhodanide. Na verloop van een uur of langer, gaat de roode kleur in een vuilbruine kleur over. Stelt men naast de genoemde reactie een blanco-proef in, dus zonder het extract vooraf met zuur te koken, dan gaat de bruine kleur der oplossing, na alkalisch te zijn gemaakt, niet of slechts zeer langzaam in een zwakke roode verkleuring over. Behandelt men het extract met een oplossing van emulsine (Merck) en gaat men overigens te werk als onder 5 na de zuursplitsing is beschreven, dan verkrijgt men geheel dezelfde reactie. Wordt de emulsine-oplossing evenwel te voren door korten tijd opkoken inactief gemaakt, dan blijft de reactie achterwege. 1) Deze verkleuring is toe te schrijven aan looistof, welke het extract met alle looistofhoudende vloeistoffen gemeen heeft. De aanwezigheid van looistof in het Pi- per Betle-extract bevestigde ik nog door de reactie met ferrichloride in het juist geneutraliseerde extract. 425 Op grond van deze eigenschappen meen ik met groote waar- schijnlijkheid te mogen besluiten tot de aanwezigheid in het ex- tract van een glucoside, dat door de volgende eigenschappen is gekenmerkt. Het glucoside heeft een zwakke chemische constitutie, waardoor het onder den invloed van uiteenloopende factoren: langeren tijd koken der waterige oplossing, korten tijd opkoken met verdunde zu- ren of basen, inwerken van emulsine, wordt gesplitst in een redu- ceerende suiker en een onbekend nietsuiker-bestanddeel, dat door behandeling met waterstofsuperoxyde in alkalische oplossing een typisch roode verkleuring geeft. Vervolgens werd door mij nagegaan, in hoeverre de bovenge- noemde glucoside-splitsing bruikbaar kon worden gemaakt voor het aantoonen van bacteriën-emulsine. Hiertoe werd allereerst op de volgende wijze een geconcentreerd extract bereid. Een Erlenmeyerkolf van 2 L. inhoud werd geheel met onge- kneusde bladeren gevuld (375 G. blad) en daarna 1 L. water van 60° C. toegevoegd. Vervolgens werd gedurende een uur op het waterbad bij deze temperatuur gedigereerd. Het verkregen extract werd daarna afgeschonken in een tweede Frlenmeyerkolf, eveneens geheel met blad gevuld. Men digereert wederom een uur lang bij 60° C. Van 1 L. water uitgaande, krijgt men zoodoende gemak- kelijk 750 c.e. extract, dat lichtgeel van kleur is. De oplossing is alleen in geheel gevulde en goed geparaffineerde stopfleschjes houdbaar 4). Aanvankelijk is door mij getracht, de kleurreactie op dezelfde wijze toe te passen als dit voor de indikaan- en aesculine-splitsing gebruikelijk is, n.l. door het glucoside, in casu het extract, in plaatkul- turen te brengen. Deze pogingen hadden echter niet het gewenschte succes, omdat voor een positief resultaat bij deze wijze van inrich- ting der proef begrijpelijkerwijze een langere tijdsduur wordt ver- eischt, waardoor de spontane verkleuring van het extract bezwaren gaat opleveren. Om deze reden richtte ik de proef („ringreactie”) als volgt in: |. In een reageerbuis brengt men 10 c.c. extract. 2. Het te onderzoeken bacteriënmateriaal, uit een moutagarbuis- reinkultuur, gedurende 3 dagen bij 30° C. gekweekt, wordt aan het buisje met extract toegevoegd en gedurende | à 2 1) Aan de lucht treedt spoedig een bruine verkleuring in, waarbij de oplossing troebel wordt, uh minuten krachtig geschud, waarbij de opening der buis met den duim wordt gesloten. 3. Daarna wordt een geringe teke verdunde (2 norm.) ammoniak toegevoegd tot duidelijk alkalische reactie, waar- voor 3 à 4 druppels noodig zijn, en goed doorgeschud. Ook vaste soda kan worden gebruikt. Bij het alkalisch worden slaat de kleur om in zwak bruin, 4. Ten slotte giet men op de schuimlaag der vloeistof, zonder te schudden, drie druppels 3% waterstofsuperoxyde. Onmid- dellijk verschijnt aan de zwak bruine vloeistofoppervlakte een donkerroode, bessensapkleurige ring, die tot aan den me- niscus 1/, à 1 c.M. dikte heeft. De intensiteit neemt gedu- rende de eerste minuten toe en blijft daarna geruimen tijd constant. Na langeren tijd vormt zich evenwel een vuil bruin praecipitaat. De roode kleur kan met rose of violette tint overgaan in de schuimmassa, die deels door het krachtig schudden der vloeistof, deels door de katalase-werking der mikroben (ontleding van waterstofsuperoxyde in water en zuurstof) is ontstaan. Voert men op dezelfde wijze als boven de blanco-proef uit, d.w.z. zonder de toevoeging van het bacteriënmateriaal, dan blijft de ringreactie uit. De vloeistof aan den meniscus blijft helder bruin of er treedt een zwakke roodbruine verkleuring op, die in geen enkel opzicht gelijkt op den fraaien donkerrooden ring bij de bac- teriëele glucoside-ontleding. Dat door de mikroben een ontleding van het glucoside is bewerkstelligd, blijkt ook hieruit, dat het extract na inwerking der bacteriën en neutralisatie met natronloog (10°), Fehling's-proef vocht bij 60° C. oogenblikkelijk reduceert. Het bleek, dat alle onderzochte stammen van Bact. herbicola het glucoside splitsten, weliswaar in ongelijke mate, wat uit de verschil- len der intensiteit van de ringreactie volgde. De hieronder volgende Tabel XIX geeft voor de onderzochte stammen een overzicht. Zooals reeds opgemerkt, vertoonen door kookhitte gedoode bac- teriën de ringreactie niet meer. Wel blijft de reactie behouden, indien men de bacteriën doodt door voorzichtige pasteurisatie of door behandeling met chloroformdamp. Voor de pasteurisatie werd het bacteriënmateriaal uit een mout- agarkultuur van 8 dagen oud (30° C.) met 2 c.c. steriel leiding- water vermengd en gedurende 15 minuten in een waterbad aan de 425 temperatuur van 65° C. blootgesteld. Daarna werd snel afgekoeld en voor de ringreactie aan elke gepasteuriseerde bacteriënkultuur: 10 e.e. extract toegevoegd. TABEL XIX. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT SPLITSING VAN HET GLUCOSIDE UIT DE BLADEREN VAN PIPER BETLE L. DOOR VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers an Intensiteit der der ï : rinereactie. stammen. De No. 2 krachtig 5) | krachtig 11 krachtig 14 goed 15 goed 16 matig 17 krachtig 18 krachtig Het dooden der mikroben met chloroformdamp geschiedde in de buiscultuur, welke eveneens 3 dagen oud was (30° C.), door een in chloroform gedrenkt propje watten een weinig voorbij de opening der buis te schuiven, zonder in aanraking met de bacteriënmassa te komen en daarna af te sluiten met een caoutchoucstop. De kultuur werd op deze wijze 5 dagen aan de inwerking van den chloroformdamp blootgesteld, alvorens de ringreactie hiermede werd gedaan. Ter contrôle of de mikroben door pasteurisatie en chloro- form werkelijk gedood waren, werd na deze behandeling van elk der onderzochte bacteriënstammen een afstrijking op moutgelatine gemaakt. Hierbij kwam het eenige malen voor, dat de slijmerige mikrobenrnassa’s op moutgelatine groei gaven, al was het dan ook zwak en zeer vertraagd (4 à 6 dagen). Het is daarom noodig bij deze bewerkingen voor het goed doordringen van de warmte bij pasteurisatie en chloroformdamp die taaie of slijmerige bac- teriënkulturen in de buizen dikwijls terdege om te roeren. De ondervolgende Tabel XX geeft in overzicht het resultaat der ringreactie na pasteurisatie en chloroformbehandeling der onder- zoehte mikroben. Om de deugdelijkheid van het extract te contro- leeren, werd wederom een blaneo-proef uitgevoerd. 426 Tapen XX. OVERZICHT VAN HET VERMOGEN TOT SPLITSING VAN HET GLUCOSIDE UIT DE BLADEREN VAN PIPER BETLE NA PASTEURISATIE EN CHLOROFORMBEHANDELING. Nummers | der | Na pasteurisatie. __Na chloroformbehandeling. stammen. _/ | | Í NID een Zwakke reactie; na meer dan « Vrij krachtige; reactie na 5 à min, constant. min. constant, 3 | Zwakke reactie; na meer dan ‚ Zwakke reactie: na meer dan \__9 min. constant. | 5 min. constant. 11 ‚ Matige reactie: na 3 min. | Zwakke reactie; na meer dan | constant. | 5 min. constant. 14 | Matige reactie; na 3 min. ‚ Krachtige reactie: na 3 min. constant. constant, 15 \ Zeer zwakke reactie; na meer ‚ Zwakke reactie; na meer dan dan 5 min. constant. | 5 min constant. 16 | idem. | idem. 47 idem. ‚_ Matige reactie; de ring kwam vrij snel op en was na 3 min. constant. 184 idem, | idem. Gaf na verscheidene uren slechts een zeer zwakke, te ver- Blanco-proef | $ É | waarloozen roode verkleuring. Ï d. Het vermogen tot splitsen van vetten. Zooals bekend zijn vele mikro-organismen in staat vetten te verzeepen, waarbij vetzuur en glycerine ontstaan. Heeft deze reactie plaats in een zeer dun geheel doorzichtig vetlaagje, dan ziet men hierin witte, ondoorzichtige plekken optreden, tengevolge van de afscheiding van de zouten der hoogere vetzuren. Van deze reactie is het eerst door KijkMAN |) gebruik gemaakt voor de aantooning van vetsplitsende enzijmen „lipasen”, welke door mikro-organismen worden gevormd. Men gaat daarbij als volgt te werk. In een glas- doos met zeer vlakken bodem wordt gesmolten vet in een zeer dun- ne laag gelijkmatig verdeeld. Dit wordt bereikt door den bodem tijdens de uitspreiding van het vloeibare vet goed warm te houden, d.w.z. boven de stoltemperatuur van het vet. Hierna houdt men de doos goed schuin, waardoor het overtollige vet zich aan den rand 1) C. EirkMaN. Enzymen bij bacteriën en schimmels. Handelingen van het Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres. 8, 1901, pag. 174. — | van den bodem verzamelt, waarna dit met een kleine sterile pipet wordt verwijderd. Na volledige afkoeling stolt het vet in de doos tot een dun en doorzichtig laagje. Hierop wordt nu agarhoudende voedingsvloeistof gegoten, die tot zeer nabij het stolpunt was afge- koeld, zoodat ze na het uitgieten vrijwel onmiddellijk vast wordt. In het onderhavige geval werden moutagar-vet-platen vervaar- digd en hierop de te onderzoeken stammen afgestreken. Het resul- taat na 2 dagen groei bij 30° C. is in Tabel XX[ weergegeven. Tanen XXI OVERZICHT VAN HET VETSPLITSEND VERMOGEN VAN VERSCHILLENDE STAMMEN VAN BACT. HERBICOLA. Nummers | der Groei na 2 dagen. Mate der vetsplitsing. stammen. | he Prene krachtig ‘zwak, doch duidelijk troebelwit Eh) krachtig | nihil 82 7! matig nihil 1 goed nihil 14 krachtig nihil ied krachtig zeer zwak 16 krachtig nihil di krachtig nihil 18 krachtig nihil Voor de beoordeeling van het resultaat werden de aanwezige bacteriënmassa’s door een waterstraal weggespoeld; daarna werden de platen tegen het licht bekeken. Alleen bij de stammen No. 2 en 15 waren in de vetlaag ondoorschijnend witte vlekken, in plaats correspondeerende met de aangebrachte bacteriënstrepen, ontstaan. Uit de onderzoekingen van SöHNGEN is intusschen gebleken, dat het vermogen van mikro-organismen om op beschreven wijze splitsing te bewerken, in hooge mate afhankelijk is van den aard van den gebruikten vasten voedingsbodem. SöHNGEN immers stelde vast, dat verschillende bacteriën, die op vleeschagar krachtige vet- splitsing bewerkstelligden, dit niet deden op een vleeschagar-gluco- seplaat, waarop zij zich toch krachtig vermeerderden. De verklaring van het verschijnsel bleek SöHNGEN te liggen in het feit, dat de onderzochte bacteriën op de glucose-houdende plaat krachtig zuur produceerden. De hierdoor ontstane hooge zuurgraad verhinderde blijkbaar de afgescheiden lipase haar werking op het vet uit te oefenen. Dat dit zoo, was bleek uit de omstandigheid, dat het ge- vormde zuur zelfs in staat was, de vetsplitsende werking te onder- drukken van bacteriën, welke zelf geen zuur uit de glucose vorm- den en dus op de overige deelen der vleeschagar-glucoseplaat wel krachtig vetsplitsend werkten |). Daar nu Bact. herbicola op moutagar eveneens zuur maakt, was het aangewezen, de bovenbeschreven proef nogeens te herhalen op een voedingsbodem, waar deze zuurvorming achterwege blijft. Daarom werden dezelfde stammen ook nog afgestreken op een zwak alkalisch reageerende vleeschagar-plaat, waaronder weer een vet- laagje was aangebracht. Ofschoon de bacteriën gedurende twee dagen kultiveeren bij 30° C. zieh krachtig ontwikkelden, werd toch, wat de vetsplitsing betrof, een geheel negatief resultaat verkregen. Bact. herbicola bevat dus als regel geen lipase, e. Het vermogen tot ontleding van waterstofsuperoxyde. Het is reeds lang bekend, dat tal van mikro-organismen in sterke mate het vermogen bezitten om waterstofsuperoxyde in wa- ter en zuurstof te ontleden. De eerste, die bewees, dat dit vermogen geen algemeene eigenschap der levende cel was, was BEIJERINCK ®), die in 1893 er de aandacht op vestigde, dat de echte melkzuurfer- menten door een absoluut gemis aan vermogen tot ontleding van het waterstofsuperoxyde gekenmerkt waren. Sindsdien is er door ORLA JENSEN 3) op gewezen, dat hetzelfde geldt voor de anaërobe boterzuurbacteriën. Het is zeer waarschijnlijk, dat dit zelfs voor alle organismen, die gekenmerkt zijn door een uitsluitend anaërobe leef- wijze, doorgaat. De recente onderzoekingen van HAypucKk en HArHN é) maken het zelfs waarschijnlijk, dat men in de intensiteit van de waterstofsuperoxyde-ontleding, of zooals men dit gewoonlijk uitdrukt, in het katalasegehalte, een maat heeft voor het vermogen tot een aërobe of oxydatieve leefwijze met vrije zuurstof der organismen. In verband hiermede mocht worden verwacht, dat Bact. her- bicola als streng aëroob organisme in goede mate het vermogen zou bezitten om waterstofsuperoxyde te ontleden. Teneinde dit na te gaan, werden van alle achttien te onderzoeken stammen kolo- IN. L. SöuNGeN Microbenlipase, Zie Verslagen Koninklijke Academie van We- tenschappen, DL. 19, 1910, pag. 1263. 2) M. W. Beurmerinek. Bemerkung über die Zersetzung des Wasserstoffsuperoxyds dureh lebende Organismen. Verzamelde geschriften, Dl. 3, pag. 43. 3) S, Orva JENSEN, The lactic acid bacteria. Kobenhavn, 1919, pag. 48. bj F. MHaypvek und H. Harur. Das Problem der Zymasebildung in der Hefe. Biochemische Zeitschrift, Bd, 128, 1922, pag. 508, 429 niënkulturen aangelegd op moutgelatine of moutagar. Op de verkre- gen koloniën werden dan eenige druppels gebracht van +% water- stofsuperoxyde-oplossing. In alle gevallen kon steeds een krachtige gasontwikkeling, die zieh door schuimvorming in de opgebrachte druppels verried, worden vastgesteld. f. Het vermogen tot oxydatie van tyrosine tot melanine. Verschillende mikro-organismen bezitten het vermogen om ty- rosine te oxydeeren tot een karakteristieke verbinding, het melanine, dat, al naar mate de reactie in neutraal of alkalisch medium ver- loopt, bruinzwart of zwart is. |) Voor het onderzoek werden moutagarplaten, waaraan 0,1% ty- rosine in een weinig soda-oplossing opgelost, was toegevoegd, bereid. Hierop werden zes stammen afgestreken. Na 2 dagen bij 30° C. ge- kultiveerd, waren alle bacteriënstrepen krachtig gegroeid, doeh van een zwartkleuring was geen spoor te ontdekken. De tyrosine wordt dus door Bact. herbicola niet tot melanine geoxydeerd. S8. Vergelijking der eigenschappen van de geïsoleerde bacteriën- stammen met Bacterium herbicola aureum (Burrr et DüccrLi). Zooals reeds eerder opgemerkt, had het uitvoerige onderzoek naar de eigenschappen der door mij geïsoleerde bacteriënstammen een tweeledig doel. ‚In de eerste plaats leek het van belang met zekerheid vast te stellen, in hoeverre deze stammen inderdaad, zooals ik van den aan- vang af- vermoedde, met de door Burrren Düccert onder den naam jact. herbicola aureum beschreven mikrobe identiek was. In de tweede plaats was het noodzakelijk, aangaande de eigen- schappen van de door mij uit suikerriet geïsoleerde bacterie zoo nauwkeurig mogelijk georiënteerd te zijn, teneinde een inzicht te verkrijgen in de werking, die mogelijkerwijze door deze mikrobe in den stengel van het suikerriet wordt uitgeoefend. Terwijl op dit laatste punt in het volgende hoofdstuk nader zal worden teruggekomen, zal hieronder de eerstgenoemde kwestie in be- schouwing worden genomen. Hiertoe lijkt het de aangewezen weg om die eigenschappen, welke ook door Burrr en DücGert voor hun bacte- rie zijn onderzocht, in een tabellarisch overzicht te vereenigen met de uitkomsten, welke door mij bij de in de vorige paragrafen beschreven onderzoekingen werden verkregen. Dit is geschied in Tabel XXII. 1) M. W. BeEuERINCK. Pigments as products of oxydation by bacterial action. Ver- zamelde geschriften, DI. 5, pag. 6. 430 TABEL XXII. Vergelijkend overzicht van de eigenschappen der verschillende “ onderzochte bacteriënstammen met die van Bact. herbicola aureum (Burri et DüGGeLi). ‘dn Eigenschappen. Onderzochte stammen Bact. herbicola aureum (B. et D.) Vorm enkel- of dubbel- staafjes | | enkel- of dubbel- staafjes Afmetingen van het lengte : 0,6—3,9 u lengte: 1,5 —2 wu enkelstaafje dikte: 0,6—0,9 „ dikte : 0,6—0,7 „ Kleuring volgens Gram negatief negatief Eigenbe weging aanwezig aan wezig Aantal en rangschik- king der eciliën Zoogloea-vorming maximaal 7 of 8 peritriche ciliën dikwijls fraaie zoogloea | e : . maximaal 7 of & peri- | triche ciliën ï) zoogloea vormend gewoonlijk niet cirkel- vormend Sporenvorming afwezig afwezig vlak en rond, ouder Vorm der koloniën op vaste voedingsbodems met bochtigen rand maar met boch- tigen rand rond, Kleur der oudere koloniën geel (helgeel, goudgeel of lichtbruin) geel (goudgeel) Gelatine-vervloeiing zwak, matig en krach- tig vervloeiend | | 5 5 LE „Erweichung Slijmvorming in vloei- bare en op vaste voe- dingsmedia bij aanwe- zigheid van suiker meestal krachtige slijmvorming slijmvorming Temperatuuroptimum Variëerend tusschen 30Oven 37e: Vorming van indol in bouillonkulturen Veelal ontbrekend, soms een enkele maal krachtig omstreeks 37° C. krachtig 1) Door Burrr en Dücceu is geen ciliënkleuring verricht. Het vermelde resul- taat berust op een door mij verrichte waarneming bij een van klaverzaad geïsoleer- den, ongetwijfeld met de origineele Bact. herbicola geheel identieken bacteriënstam. 431 Hoewel dus, wat enkele eigenschappen aangaat, geringe afwij- kingen zijn op te merken, is de overeenkomst der door mij onder- zochte bacteriënstammen met Bact. herbicola aureum (Burrr et DüGGeLD, wat het overgroote deel der eigenschappen aangaat zoo onmiskenbaar, dat ik niet aarzel om mijn bacteriënstammen even- eens tot de genoemde soort te rekenen. Dit te meer, daar uit de eerder aangehaalde onderzoekingen van BEIERINCK gebleken is, dat deze bacteriënsoort in hooge mate variabel is. HOOFDSTUK VIII De beteekenis van het voorkomen van bacterium herbicola in het serehzieke suikerriet. S 1. De oekologie van Bact. herbicola. Nu in het voorafgaande hoofdstuk met afdoende zekerheid is vastgesteld, dat de in practisch alle onderzochte serehzieke riet- stengels aangetroffen goudgeel gekleurde bacterie identiek is met Bact. herbicola aureum, is het aangewezen, hier in een nadere beschouwing te treden aangaande de beteekenis van deze vondst. Daartoe zij hier allereerst een overzicht gegeven van hetgeen tot op heden omtrent de oekologie van dit organisme bekend is geworden. Aanleiding tot de ontdekking van genoemd organisme door DüeceeLt was een door hem ingesteld onderzoek naar den aard der bacteriënflora, welke aan de oppervlakte van gezonde plantenzaden en der daaruit gekweekte kiemplantjes voorkomt. Kort te voren had Burrr in een verhandeling, getiteld „Die Bakterien Vegetation auf der Oberfläche normal entwickelter Pflanzen 1)’ de meening uitgesproken: „dasz das Bild der Bakte- rienflora einer Plfanze wie es sich nach Zahl und Art mittels der gebräuchlichen Untersuchungsmethoden feststellen läszt, nicht die Summe der durch Luftströmungen, Insekten, Düngung oder sonst welche Wege auf die Pflanzen gelangten Bakterien darstellt, sondern der Hauptsache nach das Ergebnis einer während des Wachstums der Pflanze auf der Oberfläche derselben stattgefundenen lebhaften Bakterien-entwickelung ist” Deze meening was vooral gegrond op het feit, dat het zeer groote aantal kiemen, dat aan de oppervlakte van gezonde groene plantendeelen werd aangetroffen, niet te ver- klaren was door uitsluitend rekening te houden met het afzetten 1) Centralbl. f. Bakt. 2e. Abt. 1903, Bd 10, pag. 756. es 4132 van kiemen uit de lucht, terwijl bovendien het kwalitatieve onder- zoek leerde, dat de op de planten voorkomende bacteriënflora zeer belangrijk van de gewone luchtflora afweek. Het dienaangaande nader door DücGert ingestelde onderzoek leidde nu tot het resultaat, dat in nagenoeg alle onderzochte gevallen Bact. herbicola aureum het hoofdbestanddeel der op de bladeren, zaden en kiemplanten voorkomende flora vormde. Daarnaast trad Bact. fluorescens op den voorgrond. Duccert vestigt verder de aandacht op het merkwaardige feit, dat Bact. herbicola slechts in zeer zeldzame gevallen bij de bacteriologische analyse van de lucht wordt aangetroffen, waaruit volgt, dat het zoo regelmatige voor- komen van dit organisme als een specifieke aanpassing ervan, aan de op de oppervlakte der planten geboden levenscondities is toe te schrijven. In dit verband is speciaal melding te maken van de in de meeste kultuurmedia intredende slijmvorming, welke de ver- klaring geeft, waarom sterke en aanhoudende regens niet in staat zijn, het organisme van de oppervlakte der bladeren en andere plantendeelen weg te spoelen. Geheel in overeenstemming met dit resultaat is hetgeen BEIJERINCK in zijn eerder geciteerde verhandeling uit het jaar 1906 omtrent het voorkomen van Bact. herbicola meedeelt. Ook hij kon dit organisme in den regel zonder meer aantoonen in de opper- vlakte-flora van groene plantendeelen, hoewel hij als de overheer- schende organismensoorten noemt verschillende representanten van het geslacht Dematium. Ook op zaden vond BereriNckK Bact. herbi- cola zeer algemeen, waarop hij zijn reeds eerder genoemde fraaie isoleeringsmethode van dit organisme baseerde. Voor zoover mij bekend, wordt in de latere literatuur nergens melding gemaakt van verdere waarnemingen over het voorkomen van Bact. herbicola in de natuur. Slechts moge er nog op worden gewezen, dat BEIJERINCK f) in zijn in 1912 verschenen verhandeling over „Mutation bei Mikroben,”’ het belangrijke feit vermeldt, dat hij de zoogenaamde Ascococcusmutant van Bact. herbicola in groote hoeveelheid in de houtvaten van een van Java toegezonden sereh- zieken rietstok aantrof. Uit het bovenstaande blijkt dus, dat Bact. herbicola een zeer typische representant is van de oppervlakte-flora van levende plan- ten. In verband hiermede heb ik allereerst een aantal waarnemin- gen verricht, teneinde na te gaan, of deze bacterie ook aan de op- 1) M. W. BrurriNek. Verzamelde geschriften. DI. V. pag. 53. « 433 pervlakte van gezonde bladeren van het suikerriet was aan te tref- fen. Het resultaat was, dat inderdaad door afdrukken van bladstuk- jes op glucose-pepton-agarplaten enkele koloniën van Bact. herbico- la tot ontwikkeling kwamen, echter naast een zeer groot aantal kolo- niën van wilde gisten, Dematiumsoorten, diverse schimmels, enz. Ondanks dit laatste mag men dus toch aannemen, dat Bact. herbi- cola ook behoort tot de gewone oppervlakte-flora der groene plan- ten in de tropische streken. S 2. Beschouwing omtrent de waarde, toe te kennen aan het feit, dat bij de gevolgde werkwijze Bact. herbicola regelmatig in het sereh- zieke riet kon worden aangetoond. Daar we nu in Hoofdstuk I hebben uiteengezet, dat het bin- nendringen van alomtegenwoordige kiemen ook in uiterlijk geheel normale planten, in verband met steeds voorkomende beschadigin- gen van het wortelstelsel, geenszins tot de uitzonderingen behoort, behoeft het op zichzelf geen verwondering te baren, dat ik bij het onderzoek van gezonde rietstokken ook in 15,8% der gevallen de aanwezigheid van Bact. herbieola kon vaststellen. En dit te meer, daar het vaststellen der allereerste stadia van de serehziekte een uiterst bezwaarlijke, zoo niet onmogelijke taak is, zoodat het geenszins uitgesloten is dat ook onder de onderzochte, uiterlijk geheel normale planten, zich een aantal bevond, hetwelk de ziektekiem reeds in zich droeg. Ken en ander behoeft dus niets af te doen aan de merkwaar- digheid van het feit, dat in practisch 100% der gevallen in het se- rehzieke riet de genoemde bacterie werd aangetroffen. Om de waarde van dit resultaat nader te kunnen beoordeelen, dient de gevolgde werkwijze nog eens nader onder de oogen te worden gezien. A priori toch zou het denkbaar zijn, dat deze neer- kwam op een specifieke ophoopingsproef, waardoor ook een zeer ge- ring aantal individuen van Bact. herbicola in een mengsel van een groot aantal kiemen van anderen aard naar voren werden gebracht, zoodat het regelmatige voorkomen van Bact. herbicola geenszins zou behoeven te leiden tot de conclusie, dat deze bacterie in den sereh- zieken rietstengel het overgroote bestanddeel der zich daarin bevin- dende mikroflora zou uitmaken. Op den voorgrond stellende, dat iedere voor een dergelijk onderzoek gebruikte kultuurmethode tot op zekere hoogte electief werkt, in zooverre dat er steeds mikro-or- ganismen zijn aan te wijzen, die in het gebruikte kultuurmedium 434 zich niet of slechts moeilijk zullen kunnen ontwikkelen, zijn er toch verschillende overwegingen aan te geven, op grond waarvan het al- thans zeer waarschijnlijk wordt, dat Bact. herbicola inderdaad in het serehzieke riet in grooten getale voorkomt. In de eerste plaats wil ik erop wijzen, dat de electieve wer- king van het toegepaste kultuurmedium zich ook bij het onderzoek der normale rietstokken op geheel dezelfde wijze doet gevoelen. Mijn uitkomsten leeren nu, dat daarbij Bact. herbicola slechts in een be- trekkelijk gering aantal gevallen kon worden aangetoond en dan nog steeds vergezeld van verschillende andere normale saprophytische bacteriën. Dit bewijst afdoend, dat de verhoudingen voor de gezonde rietstokken belangrijk afwijken van die in de serehzieke stengels, waar- uit genoemde bacterie practisch in alle gevallen werd verkregen. In de tweede plaats moet er de aandacht op worden gevestigd, dat hoewel in vele gevallen gebruik werd gemaakt van een vloei- baar suikerhoudend kultuurmedium om Baect. herbicola in het pers- sap van serehzieke stengels aan te toonen, daarnaast eveneens tal- rijke malen Bact. herbicola werd geïsoleerd door directe uitstrijking van het perssap op vaste kultuurmedia, waarbij dan veelal een prac- tische reinkultuur van Bact. herbicola werd verkregen, hetgeen nim- mer het geval was, indien dezelfde methode werd gevolgd voor het perssap van normale stengels. In aansluiting met hetgeen over het gebruik van een vloeibaar kultuurmedium is medegedeeld, kwam het mij gewenscht voor, na- der experimenteel vast te stellen, in hoeverre deze door mij gebruik- te kultuurmedia inderdaad streng electief voor Bact. herbicola waren te noemen. Voor deze proeven ging ik uit van klaverzaad, dat met een weinig steriel water in een geflambeerden mortier tot een dunne brij werd gewreven. Wanneer ik van dit papje een uitstrijking maakte op een moutgelatineplaat, verscheen hierop zonder uitzondering na eenige dagen een groot aantal koloniën van Bact. herbicola. Gelijktijdig met het uitstrijken werden nu steeds ook een aantal reageerbuisjes met rietsap of moutextract met hetzelfde papje geïn- fecteerd en bij 30° geplaatst. Na eenige dagen werd door hernieuwd uitstrijken op moutgelatineplaten nagegaan, in hoeverre Dact. herbi- cola zich in de genoemde vloeibare kultuurmedia had ontwikkeld. Het resultaat was, dat in zeer vele gevallen dit organisme in het geheel niet meer werd teruggevonden: blijkbaar was het daarin door andere organismen practisch geheel overwoekerd. Ofschoon de 435 proeven met de reinkulturen leeren, dat de gebruikte media een zeer krachtige vermeerdering van Bact. herbicola mogelijk maakten, blijkt er toeh wel uit, dat zij geenszins in sterke mate electief werken. In overeenstemming hiermede is het feit, dat het aantoonen van Bact. herbicola in uitgeplante serehzieke bibits moeilijker bleek, naarmate de bibit langer in den grond gelegen had, om ten slotte, als het rottingsproces van de bibit te ver was voortgeschreden, onmogelijk te worden. Ook bij serehzieke stengels, die in het onderste gedeelte te sterk waren aangetast, was het dikwijls moeilijk Bact. herbicola in dit gedeelte aan te toonen, terwijl dan deze bacterie in de hooger gelegen knoopen en leden nog gemakkelijk was te vinden, Hieruit volgt dus, dat ook in de serehzieke stengels Bact. herbicola geleidelijk door andere mikro-organismen wordt overwoe- kerd en zich dan nog slechts in hoogere gedeelten van den stengel kan handhaven. S 3. Het samengaan van het optreden van het serehsymptoom der roode vaatbundels en het verschijnen van Bact. herbicola in den jeugdigen rietstengel. In verband met het voorafgaande leek het nu gewenscht na te gaan, of er, zooals te verwachten was, een nauw verband bestond tusschen het eerste optreden van het serehsymptoom der roode vaatbundels in den jeugdigen rietstengel en het verschijnen van Bact. herbicola in dien stengel. Hiertoe leek het de aangewezen weg een aantal één-oogsbibits, afkomstig van serehzieke stengels, waarin te voren de aanwezigheid van Bact. herbicola was vastgesteld, uit te planten en vervolgens op gezette tijden de jeugdige rietstengeltjes op de aanwezigheid van roode vaatbundels, resp. van Bact. herbicola te onderzoeken. Alvorens evenwel tot deze eigenlijke proefnemingen over te gaan, kwam het mij noodzakelijk voor ter contrôle een overeen- komstig onderzoek in te stellen bij rietplantjes, welke uit geheel gezonde bibit waren gekweekt, Hiertoe werd gebruikt pasgekiemde bergbibit (afkomstig van Wonosobo), en wel van de rietvariëteiten EK 2, EK 28, 100 POJ en 247 B. De bibits werden in ruime potten uitgeplant. Hierbij werd, evenals bij de verderop te beschrijven proeven met serehzieke bibits, tegen de gewoonte in het bibitoog naar boven gekeerd, terwijl de bibit zelf voor minder dan de helft harer dikte in de aarde verzon- ken was. Door deze plantwijze konden de zich aan de jonge spruit 436 ontwikkelende wortels door den grooten afstand, waarop ze zich van de grondoppervlakte bevonden, niet gemakkelijk in de aarde dringen. De plantjes werden aldus genoodzaakt, verscheidene weken ten koste van de bibit te leven, zoodat bij deze inrichting der proef ook geen mikroben uit den grond eventueel door de spruitwortels in den stengel konden binnendringen. Groeiden deze wortels te lang uit, dan werden ze met een heete schaar afgeknipt. lig. 10 geeft een afbeelding van de inrichting der plantproef. Hierop zijn de spruitwortels nog niet zichtbaar, daar zij nog niet waren uitgeloo- pen ; alleen de bibitwortels hadden zieh ontwikkeld. De uit de gezonde bibit gekweekte plantjes werden nu na een tijdsverloop, variëerende tusschen 2 en 3 maanden, op de aanwezig- heid van Bact. herbicola onderzocht. Daarbij werd tevens vastge- steld, dat in geen der stengeltjes roode vaatbundels waren aan te treffen. Aangaande de uitkomsten van het bacteriologisch onderzoek geeft onderstaande Tabel XXIII een overzicht. TABEL XXIII. OVERZICHT VAN DE MIKROBEN, AANGETROFFEN IN JONGE RIETPLANTJES, UIT GEZONDE BIBIT GEKWEEKT. Aantal onder- Rietvariëteit. | a Mikroben. ‚__zochte spruiten. Ü EK 2 | ul | Bac. mesentericus EK 28 10 | id 100 POJ dd ‚Bact, herbicola (in 1 stengel) | Bac, mesentericus (in 10 stengels) 247 B | | Bac. mesentericus en | Aërobacter aërogenes. In 43 onderzochte, gezonde spruiten, werd dus slechts eenmaal Bact. herbicola aangetroffen. Men mag dus concludeeren, dat uit gezonde bibit gekweekte, ongeveer drie maanden oude rietplantjes, nagenoeg zonder uitzondering vrij zijn van Bact. herbicola. Nadat de boven beschreven blanco-proeven dus een gunstig resultaat hadden opgeleverd, werd tot de eigenlijke proefnemingen met uit. serehzieke bibits opgekweekte rietplantjes overgegaan. Hiertoe werden een achttal één-oogsbibits uitgeplant, verkregen uit stengels van de rietvariëteit SW 3, afkomstig van de Sf. Wi- nongan, afdeeling Ngoeling. Vóór het uitplanten werd in alle bibits Fig. 10. Inrichting der plantproef van (serehzieke) bibits. ef - - N Ï Û ï Ih en En gl 437 op den knoop de aanwezigheid van Bact. herbicola vastgesteld. De bibits werden daarna op 10 December 1918 in twee ruime potten uitgeplant. Op gezette tijden werd nu telkens een plantje met zijn bibit uitgegraven, om bacteriologisch te worden onderzocht, Bibitplantje No. 1. Onderzocht op 3 Jan. 1919, dus 2% dagen na het uitplanten van de bibit. Het stengeltje, dicht bij de bibit afgesneden, vertoonde op de dwarse doorsnede in het geheel geen roodgekleurde, serehzieke vaatbundels, evenmin bij de beschouwing met een loupe van 10- voudige vergrooting. De bibit was fraai gaaf en gaf op den knoop nog zeer overtuigend de roode serehzieke vaatbundels te zien. a. Uit het stengeltje werd, na afbranden van het snijvlak, met een kleine, steriele kurkboor een klein rietcylindertje uitgestoken. Met de pers konden hieruit in een proefbuis een paar druppel- tjes sap worden opgevangen, waaraan eenige c.c, glucose-pepton- bikaliumphosphaatoplossing werden toegevoegd. Na 24 uren was hierin een zwakke bacteriëngroei ontstaan, die bij onder- zoek geen Bact. herbicola bevatten. De mikrobe zelf was een sporenvormer. b. Van de bibit werden 3 monsters uitgeperst en van het sap van elk der monsters een kultuur in glucose-pepton-bikaliumphos- phaatoplossing aangelegd. Na 24 uren had zich in de 3 proef- buizen een krachtige mikrobenvegetatie ontwikkeld onder gas- vorming. Een weinig van het gele slijmerige bacteriënmateriaal gaf onder het mikroskoop de talrijke, kenmerkende zoogloea van Bact, herbicola te zien. Een plaatkultuur op moutgelatine gaf na 4 dagen koloniën van Bact. herbicola en Aërobacter aëro- genes. Deze laatste mikrobe bleek de gasvormer te zijn. Uit deze proefnemingen blijkt dus, dat Bact. herbicola nog wel in de bibit, maar nog niet in den stengel aanwezig was, terwijl hierin ook geen roode, serehzieke vaatbundels werden opgemerkt. Bibitplantje No. 2. Onderzocht op 6 Jan. 1919, dus 27 dagen na het uitplanten van de bibit. Het onderzoek hiervan verliep als bij het vorige plantje. Het stengeltje, nog zonder serehsymptomen, gaf slechts een kultuur van Jae. mesentericus, terwijl 3 buiskulturen van 3 afzonderlijke monsters uit den bibitknoop alle Bact. herbieola bevatten. 438 Bibitplantje No. 3. Onderzocht op 15 Jan. 1919, dus 36 dagen na het uitplanten van de bibit. Op dwarse doorsnede van het stengeltje, dicht bij de bibit afgesneden, was een begin van een roode verkleuring merkbaar van serehzieke vaatbundels. In den bibitknoop waren nog roode vaat- bundels te zien. «. Van het stengelsap werd een buiskultuur aangelegd, die na 2 dagen een rijkelijke, gistende bacteriënmassa gaf. Daar bij mi- eroscopisch onderzoek geen zoogloea werden aangetroffen, werd een onderzoek naar de mikroben gedaan op moutgelatine. Na 2 dagen waren op de plaat vele honderden, typische bruin- tot goudgele koloniën van Bact. herbicola opgegroeid naast eenige tientallen koloniën van Aërobacter aërogenes. b. Drie sapmonsters van den bibitknoop gaven na 2 dagen in de proefbuizen een {linke mikrobenvegetatie. Ook hierbij waren mi- croscopisch geen zoogloea te vinden. Een uitstrijking van het bacteriënmateriaal op moutgelatine gaf na 2 dagen dezelfde ko- loniën in vorm, kleur en eigenschappen te zien van Bact. her- bieola als uit den stengel gekweekt. [liernaast werden eenige honderden koloniën van Aërobacter aërogenes aangetroffen. Bibitplantje No. 4. Onderzocht op 15 Jan. 1919, dus 36 dagen na het uitplanten van de bibit. Dit bibitplantje werd terzelfder tijd onderzocht als het voorgaande, en wel met hetzelfde resultaat. Ook hierbij was een begin van een roode verkleuring der aangetaste vaatbundels in den stengel merk- baar, terwijl de bibitknoop nog de serehsymptomen te zien gaf. a. Door een kultuur in moutextract, gevolgd door een uitstrijking der verkregen mikroben op moutgelatine, bleek ook hier de mikroflora van den stengel te zijn: Bact. herbicola en Aërobacter aërogenes. b. De bibit, op gelijke wijze onderzocht als de stengel, gaf als mikrobenflora : Baect. herbicola en Bac, mesentericus. Bibitplantje No. 5. Onderzocht op 24 Jan. 1919, dus 45 dagen na het uitplanten van de bibit. Het stengeltje van dit plantje bezat nog geen eigen wortels. Op dwarse doorsnede vertoonde de spruit een rose kleur en eenige roode, serehzieke vaatbundels. Het verloop der roode vaatbundels in de richting van de stengel-as is bij het monster dikwijls goed waarneembaar langs den omtrek van het rieteylindertje, wanneer dit 439 uit de boor geschoven wordt. De bibitknoop gaf nog bruinroode vaat- bundels te zien. d. Het onderzoek naar de mikroben in het stengeltje met behulp van een kultuur in moutextract en daarop volgende uitstrijking der mikroben op moutgelatine toonde de aanwezigheid aan van: Bact. herbicola, Aërobacter aërogenes en Bac. mesentericus. b. De bibit werd op 3 plaatsen onderzocht. Met behulp van de vloeistofkultuur, gevolgd door een uitstrijking der mikroben op moutgelatine, werden gevonden: Bact. herbicola en Aërobacter aêrogenes. Bibitplantje No. 6. Onderzocht op 5 Febr. 1919, dus 56 dagen na het uitplanten van de bibit. De stengel van dit plantje vertoonde op dwarse doorsnede geen roode vaatbundels, slechts een pleksgewijze rose, lichtgele tot bruine verkleuring. Uit de stengelbasis waren eenige korte eigen wortels te voorschijn gekomen. De bibitknoop vertoonde roodbruine vaatbun- dels. «d. De mikroflora van den stengel, met behulp van vloeistof en plaatkultuur onderzocht, bestond uit: Bac. mesenterieus en Aëro- bacter aêërogenes. hb. Eenzelfde onderzoek voor de bibit, op 3 plaatsen van den knoop, gaf aan bacteriën: Bact. herbicola, Aërobacter aërogenes en zeer kleine, ronde en doorzichtige koloniën van een niet nader on- derzochte mikrobe. Bibitplantje No. 7. Onderzocht op 8 Maart 1919, dus 13 weken na het uitplanten van de bibit. Dit plantje had aan het ondereinde van de spruit eenige korte, dikke en geheel gave wortels gevormd, die langs den stengel naar beneden liepen tot boven het oppervlak van de bibit en zich dus nog op groote hoogte boven den grond in den pot bevonden. Klaar- blijkelijk eroeiden deze wortels bij de inrichting der proef zeer traag. De dwarse doorsnede van het stengeltje gaf bruinroode vaatbundels te zien, terwijl bij hoogerop gemaakte doorsneden de roode sereh- zieke vaatbundels zichtbaar werden. In de bibit waren de meeste vaatbundels reeds donker roodbruin, rood en bruin verkleurd, zoo- als vele in rotting verkeerende bibits te zien geven. a. In het stengeltje kon de aanwezigheid van Bact. herbicola direct in de vloeistofkultuur worden vastgesteld, daar talrijke typische 440 zoogloea te zien waren. De gisting wees op het voorkomen van Aërobactor aërogenes, hetgeen door een moutgelatine-plaat- kultuur werd bevestigd. b. Een onderzoek van de bibit, als bij den stengel verricht, gaf aan mikroben eveneens Bact. herbicola en Aërobacter aërogenes. Bibitplantje No. 8 Onderzocht op 10 Maart 1919, dus omstreeks 13 weken na het uitplanten van de bibit. Van dit plantje kan in hoofdzaak hetzelfde als van het voor- gaande gezegd worden. Op dwarse doorsnede waren in het stengeltje talrijke roode, serehzieke vaatbundels voorhanden, terwijl de vaat- bundels uit den bibitknoop bruinrood waren verkleurd. ad. De mikrobenflora van den stengel, met behulp van vloeistof- en plaatkultuur onderzocht, bleek te zijn: 2 variëteiten van Bact. herbicola en bacteriën met kleine, vlakke, gele, niet vervloeiende koloniën, die niet nader werden geïdentificeerd. b. Als mikroben uit de hibit, op gelijke wijze als de stengel op 3 plaatsen onderzocht, werden aangetroffen: Bact. herbicola, Bac. mesentericus en Bac. megatherium. Op de plaatkultuur waren de koloniën van de eerstgenoemde mikrobe in de min- derheid aanwezig, hetgeen waarschijnlijk in verband stond met de algemeen ingetreden rotting van de bibit, waarbij over- woekering door andere mikroben was ingetreden. Uit een en ander mag dus worden besloten: 1. dat bij zeer jeugdige bibitplantjes uit serehzieke bibit aanvan- kelijk de typeerende roode vaatbundels uitsluitend in de bibit worden aangetroffen ; 2. dat gelijktijdig met het optreden der roode vaatbundels in de jonge spruiten ook steeds Bact. herbicola aldaar verschijnt. S 4. Bestaat er aanleiding om in Bact. herbicola de verwekker der serehziekte te vermoeden? Overzien wij thans het geheel der waarnemingen aangaande het voorkomen van Bact. herbicola in het suikerriet, dan zien we, dat overal waar in serehzieke rietdeelen het typische symptoom der roode vaatbundels aanwezig is, ook Bact. herbicola, althans aanvan- kelijk, nimmer ontbreekt. Daar kan nog aan worden toegevoegd, dat zoo dit organisme al niet de quantitatief belangrijkste repre- sentant der in de aangetaste plantendeelen aanwezige mikroflora is, het daarin dan toch in ieder geval in zeer grooten getale voor- 441 komt. Hiermede is dus voor Bact. herbicola voldaan aan de eerste voorwaarde, die SmirH noodzakelijk acht voor het aanwijzen van een mikro-organisme als verwekker van een plantenziekte. In verband hiermede lijkt het loonend eens na te gaan, in hoeverre in de in Hoofdstuk VII uitvoerig beschreven eigen- schappen van Bact. herbicola aanknoopingspunten zijn te vinden voor het vermoeden, dat dit mikro-organisme de verwekker der serehziekte zou zijn en dus in staat zou zijn zulke gewichtige storingen in den physiologischen toestand van de rietplant teweeg te brengen. Wanneer men deze kwestie overweegt, is voor een dergelijke opvatting op het eerste gezicht weinig steun te vinden. Bact. her- bicola toeh heeft zich doen kennen als een organisme, dat althans ouder de in het laboratorium gebruikelijke kultuurvoorwaarden gekenmerkt is door een gemis aan vermogen tot het bewerkstel- ligen van krachtige chemische omzettingen, zoodat het zonder meer niet duidelijk is, hoe door een dergelijk organisme krachtige wer- kingen op de weefselelementen der rietplanten zouden worden uit- geoefend. Hiertegenover moet evenwel worden opgemerkt, dat dezelfde opmerking eveneens van kracht is voor tal van andere bacteriën, die men toch met zekerheid als verwekkers van plantenziekten heeft leeren kennen. Zoo is b.v. de door mej. WiLBriNk geïsoleerde verwek- ker der gomziekte ook volgens deze onderzoekster zelve een uiterst teer organisme, dat in vitro niet in staat is, eenigermate belangrijke chemische omzettingen te bewerken. t) Zelfs wordt deze mikrobe door tal van uiteenloopende stoffen in haar ontwikkeling belemmerd. In dit verband is het ook niet zonder belang, dat Smrru ?) in zijn in 1920 verschenen „Introduction to bacterial Diseases of Plants” in het overzicht van een groot aantal bacteriëele verwekkers van plantenziekten erop wijst, dat voor deze geen gemeenschappelijke kultuurkenmerken zijn aan te wijzen. Terwijl sommige door vrij krachtige chemismen zijn gekenmerkt, ontbreken deze bij andere oogenschijnlijk geheel. Intusschen verdient één eigenschap van Bact. herbicola in bo- venbedoeld verband speciale vermelding, en wel is dit het vermogen tot krachtige slijmvorming in suikerhoudende voedingsoplossingen. Dientengevolge toch is het aannemelijk, dat mede in verband met 1) Le. pag. 1431. 2) Pag. 36. 2 de door Dixon t) geopende gezichtspunten over de physiologische functie der houtvaten, Bact. herbicola ook in deze vaten krachtig slijmstof zou vormen, wat tot verstopping dier vaten en een daar- uit logisch voortvloeiend watergebrek aanleiding zou geven. In verband hiermede is het niet zonder belang een oogenblik stil te staan bij de beschrijving, die Went geeft van de in de vaatbun- dels van ziek suikerriet aanwezige gom. WENT wijst erop, dat men de gomvorming moet afscheiden van het ontstaan van de roode kleur- stof. Deze kleurstof toch treedt algemeen op in de celwanden van af- stervend riet en ontstaat volgens hem uit de bestanddeelen der cel- wanden. Daarentegen constateert Went, dat het niet waarschijnlijk ‚ dat ook de gom een product van de celwanden der vaten is. Immers, WeNr kon waarnemen, dat doorgaans de grens tusschen gom en celwand zeer scherp is, zoodat hij meermalen gom kon aan- treffen, die van den wand was losgeraakt en waarin toch alle onef- fenheden van den wand waren afgedrukt. (Zie fig. 9, Plaat TI, WAKKER en Wert). Weliswaar bestrijdt WeNr uitdrukkelijk de meening, dat de gomvorming zou moeten worden toegeschreven aan de werking van mikro-organismen. Typeerend is zijn opmerking: „In de gom vinden wij meestal geen bacteriën of schimmels, hoewel het korre- lig uiterlijk der pas ontstane gom weleens aanleiding heeft gege- ven tot vergissingen, daar men meende hierin bacteriën te kunnen waarnemen.’ Hiertegenover moet worden opgemerkt, dat het in vele gevallen uiterst bezwaarlijk is, in dichte bacteriën-slijmmassa’s de afzonderlijke bacteriën als zoodanig te herkennen. Een typisch voor- beeld hiervan geven de zoogloea van Bact. herbicola, welke een granulatie vertoonen, geheel in overeenstemming met het korrelig voorkomen der door WeNrT waargenomen gom. Als verder argument, dat de zom kan ontstaan buiten de in- werking van mikro-organismen, haalt WeNr de uitkomst van een proef van VALETON aan. „Deze maakte een gat in een rietstengel, waarin een wattenprop geplaatst werd, die met sublimaat gedrenkt was. Rondom de wond stierf het stengelweefsel af door de vergiftige werking van het sublimaat, maar aan dit doode weefsel grensden vaatbundels, die met gom gevuld waren, niettegenstaande hier toch door het sublimaat het binnendringen van alle mikro-organismen was tegengehouden,’ Deze redeneering is nu inderdaad volkomen bewijzend, zoolang men aanneemt, dat de mikro-organismen uitslui- tend door de aangebrachte wond in den rietstengel in de genoemde 1) Reeds besproken in Hoofdstuk IS 3. IS 4143 vergomde houtvaten kunnen doordringen. Nu mijn proeven echter overtuigend hebben aangetoond, dat in iederen willekeurigen riet- stengel nagenoeg zonder uitzondering mikro-organismen aanwezig zijn, is het natuurlijk toch zeer wel mogelijk, dat de gomvorming ook in dit geval door mikro-organismen is bewerkt. Én dit te meer, daar toeh uitdrukkelijk wordt opgemerkt, dat de gomvorming uit- sluitend optrad in die deelen van het weefsel, welke onmiddellijk aan het doode weefsel grensden en waarin de sublimaat dus niet was doorgedrongen. Op grond van één en ander lijkt het dus nog geenszins uitge- sloten, dat mikro-organismen in het algemeen bij de gomvorming betrokken zouden zijn, en meer in het bijzonder heeft de veronder- stelling niets onaannemelijks, dat in het geval van het serehzieke riet, zoogloea- en slijmmassa’s van Bact. herbicola de als gom be- schreven verstoppingen in de vaatbundels van de rietstengel zou- den zijn. In dit verband zij er dan nog aan herinnerd, dat een ken- ner bij uitnemendheid van Bact. herbicola, als Prof. BEtJERINCK, tf) melding maakt van het in groote hoeveelheid voorkomen van Bact. herbicola in de houtvaten van serehziek suikerriet. De mogelijkheid, dat Bact. herbicola inderdaad de verwekker van de serehziekte zou kunnen zijn, scheen dus geenszins uitgesloten. Toeh was het mij van den aanvang af duidelijk, dat hierom- trent nog groote reserve in acht moest worden genomen. Immers, alvorens een dergelijke vèrstrekkende conclusie mocht worden ge- trokken, moest eerst worden uitgemaakt, in hoeverre Bact. herbi- cola ook voldeed aan de 5ie en 41° voorwaarde, welke door SMrrH zijn geformuleerd om een organisme tot verwekker eener planten- ziekte te stempelen. De volgende drie hoofdstukken geven verslag van de proefne- mingen, die ten doel hadden de beide genoemde punten aan het experiment te toetsen. HOOFDSTUK IX. Proefnemingen met het opzuigen van reinkulturen van Bacterium herbicola in gezonde bebladerde rietstengels. Ter voorloopige oriënteering aangaande de vraag, in hoeverre 1) M. W. BEIERINCK. Mutation bei Mikroben. Verzamelde geschriften. DL. V, pag. 59. Ah Bact. herbicola eveneens voldoet aan den dien door SMrirH geformu- leerden eisch, nl. dat door inenting van een reinkultuur dezer mikrobe in gezonde planten, de karakteristieke symptomen van de ziekte bij de ingeënte planten worden teweeggebracht, werden nu in de eerste plaats de volgende proeven ingesteld. Normale, flink bebladerde en bijna volwassen rietstengels werden in het volle zonlicht in reinkultuursuspensies van Bact. herbicola geplaatst. Vervolgens werd nagegaan, op welke wijze de rietstengels op het inzuigen der bacteriënsuspensie reageerden. In het bijzonder werd vastgesteld, in hoeverre wellicht voor de serehziekte specifieke symptomen optraden. Û In S 1 van Hoofdstuk VI is een overzicht gegeven van de be- langrijkste van deze symptomen. De meeste der aldaar vermelde symptomen manifesteeren zich slechts tijdens het verloop van het ziekteproces. len uitzondering hierop maakt intusschen het symp- toom van de roode verkleuring der vaatbundels, dat algemeen wordt beschouwd als eerste aanwijzing voor het intreden van den ziektetoestand. Als kriterium voor het voorkomen van serehziekte in rietaan- plantingen geldt dan ook allerwege de aanwezigheid van roode vaatbundels in den doorgesneden rietstengel, zooals deze door een- voudige microscopische waarneming is vast te stellen. Intusschen wees ik reeds eerder op de tot voorzichtigheid ruanende omstandigheid, dat deze roodkleuring ook bij de aantasting van het riet door de z.g. gomziekte optreedt. Dit neemt niet weg, dat het toch ten eenenmale noodzakelijk was na te gaan, in hoeverre bij de boven aangeduide opzuigproeven met reinkultuursuspensies van Bact. herbicola dit eerste symptoom eener serehziekte-aantasting wellicht eveneens optrad. De nadere inrichting der opzuigproeven blijkt uit de volgende beschrij ving. Een wijdmondsche flesch van omstreeks 5 L. inhoud werd gevuld met 1/, à 1 L. leidingwater. Van een reinkultuur van de te onder- zoeken bacterie (op mout- of glucose- peptonagar) van 1 à 2 dagen oud, werd in 50 e.c. leidingwater een homogene suspensie gemaakt, welke daarna in de wijdmondsche flesch werd uitgegoten en door omschudden gelijkmatig in het aanwezige water werd verdeeld. Per rietstok werden 1à 2 reinkultuurbuizen gebruikt. De flesch werd- nu op een aardewerkschotel geplaatst en tegen verwarming en di- rect zonlicht beschut door een aardewerkmantel, welke boven van ‘jeoadSimzdo zp Sunyorur V'S \ \ py a p sk 8 OE de Näs Î gn ra Ï f EN _ U it B, weti jd IJ LR ï L Ì KE ff _ 4 8 Pi e ot end aire L pen AAS, een ruime opening voorzien was voor het doorlaten der in te bren- gen rietstengels. }) Een zeker aantal van dergelijke beschermde flesschen, voorzien van de bacteriënsuspensie, werden in een rij geplaatst, vóór een houten latwerk of staketsel, op een open, zonnige tuinplek. Van elk der te infecteeren versche, bebladerde rietstokken werd het onderste deel ter lengte van eenige decimeters verwijderd en ten slotte onder water in een wijden emmer nogmaals een schijfje afgesneden. De stengel met het geheel natte, versche snijvlak werd nu onmiddellijk in de mantelflesch met bacteriënsuspensie overge- bracht. Afhankelijk van de dikte der rietstokken konden in één flesch 4 tot 6, soms ook meerdere stengels geplaatst worden. Deze werden tot een bundel stevig samengebonden en ten slotte flink aan het achterliggende bamboe-latwerk bevestigd, zoodat het geheel bij wind- vlagen voor omvallen en tegen breuk gevrijwaard was. Fig. 11 geeft de afbeelding van de beschreven opstelling. In de rij der flesschen is de tweede van rechts van zijn beschuttenden mantel ontdaan om de flesch met haar inhoud zichtbaar te maken. De opzuigproeven werden gedurende de morgenuren genomen, daar deze bij het onderzoek van Kuiper de gunstigste bleken te zijn wegens het dan plaats hebbende groote watertransport door den stengel. Meestal was dan ook reeds vóór den middag de bacteriën- suspensie door de stengels geheel opgenomen. Was echter de sus- pensie te dicht, dan trad spoedig verstopping der vaten in, zoodat slechts een gedeeltelijk opnemen der bacteriën plaats sreep. De door mij verrichte opzuigproeven met verschillende rietvaricteiten, in Mei en Juni geplant, slaagden het best in de eerste drie maanden van het daarop volgende jaar. Ofschoon deze tijd in den vollen regen- moesson viel, kenmerkten zich de morgenuren dezer dagen van het jaar 1919 veelal door helder en zonnig weer, bij uitstek geschikt voor de proefneming. Nadat de geheele bacteriënsuspensie door de stensels was opge- nomen, werden de flesschen verscheidene malen met gewoon water bijgevuld en bleven de rietstokken hierin omstreeks 4 dagen staan. De eerste reeks proefnemingen omvatte de rietvariëteiten: EK 9, EK 28, 90 F, 160 F‚, SW 3, SW 16, DI 52, Zwart Cheribon, 2064 1) De inrichting dezer proefnemingen is in hoofdzaak ontleend aan de werkwijze door J. Kuijper, toegepast bij zijn onderzoek over de transpiratie van het suikerriet. Zie : Waarnemingen over de transpiratie van het suikerriet. Archief voor de suiker- industrie in Ned.-Indië, 1915, Ken 446 POJ, 1991 POJ, 1858 POJ en 1547 POJ, Van elke rietsoort werden 4 stokken voor de proef gebruikt. Voor het bereiden der suspensie werd Bact. herbicola, stam No. 2 gebruikt. Na omstreeks 2 dagen werden de roodgekleurde vaatbundels in den 2den of Sden knoop boven het snijvlak van den stengel, soms zelfs hooger, op overlangsche doorsnede zeer fraai zichtbaar!) Deze „serehknoopen”’ verschenen in vrijwel alle stokken. Fig. 12 vertoont twee stengels met „serehknoopen” in een stok van de rietvariëteit SW 16, waarvan de rechtsche twee vooral duidelijk zijn. De tweede reeks proefnemingen omvatte de rietvariëteiten : EK 28 en EK 30. Hierbij werd Bact. herbicola stam No. 15 gebruikt. Na 3 dagen waren in de eerste twee knoopen boven het snijvlak zeer fraaie „serehknoopen” te zien. De meeste stokken vertoonden dit beeld. De derde reeks proeven omvatte de rietvariëteiten : Gestreept Preanger, Zwart Cheribon, Zwart Borneo, Bandjar- masin hitam. Hierbij werd gebruik gemaakt van Bact. herbicola stam No. M1. Na. 3 dagen waren in eenige knoopen boven het snijvlak de „sereh- knoopen” vrij goed of goed in nagenoeg alle stokken te zien. Hierbij dient de aandacht te worden gevestigd op het opmer- kelijke verschijnsel, dat in vele gevallen de typische roodkleuring in de knoopen eerst na eenige minuten te voorschijn komt bij het blootstellen aan de lucht. Ook bij de serehzieke stengels in de ondernemings-aanplantingen kan men dit verschijnsel waarnemen. Bij de practijk van het onderzoek naar serehziekte in de riettuinen en bij de bibitkeuring wordt hiermede ook volop rekening gehouden. De met de selectie van het riet belaste arbeidsters plegen toch: steeds de te onderzoeken stengels en bibits eerst aan te snijden, om eerst na verloop van eenigen tijd bij de aangesneden knoopen terug te keeren en dan de al of niet aanwezigheid der roode strepen vast te stellen. Nog zij vermeld, dat bij alle proefnemingen eenige contrôle- stokken onder overigens gelijke omstandigheden in water werden geplaatst, dat vele malen per dag werd ververscht. Hierbij vertoon- den de knoopen boven het snijvlak nimmer een roode verkleuring der vaatbundels op de knoopen. 1) Soms waren de roodgekleurde vaatbundels reeds S uren na het opzuigen der bacteriën te zien. Fig. 12. De aantasting der vaatbundels in de stengelknoopen („serehknoopen”) van de rietvariëteit S\W16 als resultaat van de opzuigproef met Bact. herbicola (stam No. 2) na omstreeks 2 dagen, A47 Bij de proefnemingen met de bacteriënsuspeusies werd uit de knoopen met de roode vaatbundels met goed gevolg op de ge- bruikelijke wijze de gebezigde stam van Bact. herbicola teruggeïi- soleerd. Het geheel samenvattende mag worden geconcludeerd, dat Bact. herbicola in staat is het symptoom van beginnende serehziekte in den rietstengel te weeg te brengen. Het was nu evenwel aangewe- zen nader vast te stellen, in hoeverre de roode verkleuring der vaatbundels uitsluitend door Bact. herbicola en niet door andere mikro-organismen wordt bewerkt. Alleen als dit zou komen vast te staan, zou in den uitslag van de bovenbeschreven proefnemingen een nadere aanwijzing mogen worden gezien, dat genoemde mikrobe ook als verwekker der serehziekte optreedt. Deze kwestie zal nu in het volgende hoofdstuk nader onder de oogen worden gezien. HOOFDSTUK X. Het serehsymptoom der roode vaatbundels. S 1. De roode verkleuring der vaatbundels veroorzaakt door andere mikroben dan Bact. herbicola. Zooals aan het slot van het voorafgaande hoofdstuk werd mee- gedeeld, was het aangewezen vast te stellen, in hoeverre het sereh- symptoom der roode vaatbundels als een specifiek gevolg van de aanwezigheid van Bact. herbicola in de rietstengels mocht worden beschouwd. Dat in dit opzicht de specificiteit der werking niet volkomen zou zijn, was reeds van te voren in zooverre duidelijk, dat, zooals we ook reeds eerder opmerkten, ook de verwekker van de gomziekte van het suikerriet in staat is hetzelfde symptoon te voorschijn te roepen, waarbij te bedenken valt, dat dit laatste door mej. WILBRINK geïsoleerde organisme zeker niet identiek is met Bact. herbicola, wat mij om. ook bleek bij herhaling van de door deze onderzoekster beschreven waarnemingen, welke tot een volledige bevestiging van de door haar bereikte resultaten leidde. Op grond van dit feit lag het voor de hand in de eerste plaats nog verschillende andere door mij uit normaal en serehziek suikerriet geïsoleerde organismen onder dezelfde voorwaarden, waarop dit voor A48 Bact. herbicola was geschied, op hun vermogen tot het verwekken van roode verkleuringen der vaatbundels te onderzoeken. Hiertoe werden dus op de beschreven wijze opzuigproeven in- gezet met reinkulturen van Aërobacter aêrogenes, Bac. mesentericus en Bac. megatherium. Steeds werd hiernaast een vergelijkingsproef met Bact. herbicola (stam No. 2) ingezet. Voor elk van de bacte- riënsoorten werden 4 rietstengels voor de proef gebruikt. Aêrobacter aêrogenes. Een eerste serie waarnemingen werd ingezet met de rietvarië- teiten KK 28 en DI 52, Na ruim 24 uren waren in de stengels, welke in de A. aërogenes- suspensie hadden gestaan, geen roode vaatbundels aan te treffen, terwijl dit wel het geval was bij de contrôleproef van Bact. herbicola. Een tweede serie waarnemingen werd ingezet met de rietva- riëteit SW 3. Na drie dagen waren in den 2der knoop van onderen gerekend zwak roodgekleurde vaatbundels te zien, terwijl met Bact. herbicola in denzelfden tijd op gelijke hoogte in den stengel duidelijk rood- gekleurde vaatbundels te zien waren. Een derde serie had wederom betrekking op de rietvariëteit DI 52. Na drie dagen waren zoowel bij A. aërogenes als bij Bact. her- bieola in den 2der en den Jie" knoop van onderen gerekend fraaie roode vaatbundels zichtbaar. Een vierde serie werd verricht met de rietvariëteit Zwart Cheribon. Na drie dagen waren in den 2!" en den 3de" knoop van onderen gerekend zwak roodgekleurde vaatbundels te zien, terwijl met Bact. herbicola in denzelfden tijd en op gelijke stengelhoogte een sterke verkleuring der vaatbundels optrad. Een vijfde serie proeven had betrekking op de rietvariëteit SW 16. Na drie dagen vertoonde de 24° knoop van onderen gerekend slechts een zeer zwakke, roode verkleuring der vaatbundels, daaren- tegen Bact. herbicola in denzelfden tijd en op gelijke hoogte duide- lijk roodgekleurde vaatbundels. Bac. mesentericus. Hiermede werd slechts één serie waarnemingen verricht, en wel met de rietvariëteiten EK 28, 247 B en 100 geel. Alb) Na drie dagen werden zoowel bij Bac. mesentericus als bij Bact. herbicola in de stengels dezer rietvariëteiten ter hoogte van den Zden en den 3der knoop van onderen gerekend duidelijk roodge- kleurde vaatbundels waargenomen. Bact. megatherium. Een eerste serie waarnemingen werd verricht met de rietva- riëteit SW 5. Na drie dagen gaven de 2% en de 3de knoop van onderen gerekend fraai roodgekleurde vaatbundels te zien, evenals bij Bact. herbicola in denzelfden tijd en op gelijke hoogte. Een tweede serie proefnemingen werd ingezet met de riet- variëteit SW 16. Na twee dagen waren in den 2der knoop van onderen gerekend zwak roode vaatbundels te zien, terwijl Bact. herbicola in denzelfden tijd en op gelijke stengelhoogte duidelijk roodgekleurde vaatbundels te zien gaf. Een derde serie proeven geschiedde met de rietvariëteit DI 52. Zoowel Bact. megatherium als Bact. herbicola gaven na 3 dagen in den 2den en den gier knoop van onderen gerekend fraai roodge- kleurde vaatbundels te zien. Een vierde serie waarnemingen had betrekking op de rietva- riëteit Zwart Cheribon. Na twee dagen waren in den 2der en den 3de" knoop van on- deren gerekend duidelijk roode en donkerbruin gekleurde vaatbun- dels zichtbaar. Bact. herbicola gaf in denzelfden tijd en op dezelfde stengelhoogte duidelijk roode vaatbundels te zien. Het leek nu verder van belang na te gaan, in hoeverre ook bacteriën, die tot dusver nimmer in het normale of serehzieke suikerriet waren aangetroffen, in staat waren de vaatbundels rood te kleuren. Daarvoor viel mijn keuze op Bact. Solanacearum, waar- van een uit slijmzieke tabaksplantjes geïsoleerde kultuur mij wel- willend door Dr. J. Honing van het Deliproefstation te Medan ter beschikking werd gesteld. Wel is waar heeft VaN DER Work f) de hypothese uitgesproken, dat deze bacterie ook bij de serehziekte _ van het suikerriet een belangrijke rol zou vervullen, doch. hiervoor. werd nimmer eenig positief bewijs aangevoerd, terwijl eenige op- zettelijk daartoe ingerichte proefnemingen om Bact. Solanacearum 1) P. C. vaN per Work. Onderzoekingen over de bacterieziekte, speciaal met het oog op hare beïnvloeding door onkruiden, met een aarin adh ren de sereh- ziekte van het suikerriet. De Indische Mercuur 1914, jaarg. 37. No. 28. 450 in deelen van serehziek riet aan te treffen, een negatief resultaat hadden. Bact. Solanacearum. Een eerste serie waarnemingen werd verricht met de rietvarië- teit EK 28. Na vier dagen waren fraai roodgekleurde vaatbundels zichtbaar in den 2den en den 3der knoop van onderen gerekend. Toch is de gelijkenis met de roode vaatbundels bij de serehziekte niet in alle opzichten volkomen, daar er te veel bruinroode vaatbundels voor- komen. In denzelfden tijd en op gelijke stengelhoogte gaf Bact. herbicola duidelijk roodgekleurde vaatbundels te zien. Een tweede serie proeven had betrekking op de rietvariëteit SW 3. Na drie dagen gaf de 24e knoop van onderen gerekend een zwakke roode verkleuring der vaatbundels te zien; daarentegen waren bij Bact. herbicola in denzelfden tijd en op gelijke stengel- hoogte duidelijk roodgekleurde vaatbundels zichtbaar, ook in den gden knoop. Een derde serie proefnemingen geschiedde met de rietvariëteit DI 52. Zoowel Bact. Solanacearum als Bact. herbicola gaven na drie dagen in den 2der en den 3der knoop van onderen gerekend fraai roodgekleurde vaatbundels te zien. Een vierde serie waarnemingen werd verricht met de rietvarië- teit Zwart Cheribon. Zoowel Bact. Solanacearum als Bact. herbicola gaven na twee dagen in den 2der en den 3der knoop van onderen gerekenl duidelijk de roode vaatbundels te zien. Een vijfde serie proeven geschiedde met de rietvariëteit SW 16. Na twee dagen waren in den 2den knoop van onderen gerekend zeer zwak roodgekleurde vaatbundels zichtbaar, terwijl Bact. herbi- cola in denzelfden tijd en op gelijke stengelhoogte duidelijk roode vaatbundels te zien gaf. Uit al deze proefnemingen blijkt dus onmiskenbaar, dat ver- schillende andere bacteriën dan Bact. herbicola, waaronder ook een soort, die nimmer in het suikerriet werd aangetroffen, in staat zijn het serehsymptoom der roode vaatbundels in gezonde rietstengels te veroorzaken. Eenerzijds volgt hieruit, dat het positieve resultaat der in 45í Hoofdstuk IX beschreven opzuigproeven met reinkultuursuspensies van Bact. herbicola zich niet leent om te dienen als nadere aan- wijzing ten gunste van de opvatting, dat deze bacterie de verwek- ker der serehziekte zou zijn. Anderzijds houden de verkregen uit- komsten een waarschuwing in, om geen te groote waarde toe te kennen aan de resultaten, welke verkregen worden bij het in de practijk toegepaste onderzoek naar serehziekte in de rietaan- plantingen. S 2. Microscopisch onderzoek van de bij de opzuigproeven ver- kregen roodgekleurde vaatbundels. Hoewel in de practijk met de microscopische beoordeeling van de aanwezigheid van roode vaatbundels in den rietstengel wordt volstaan, leek het gewenscht na te gaan, of de bij de opzuigproe- ven verkregen roode verkleuring ook bij microscopisch onderzoek een volledige overeenstemming vertoonde met die, welke bij de se- rehziekte wordt aangetroffen. In dit verband is het van belang, dat reeds WeNr erop wijst, dat het ontstaan van de roode kleurstof in het suikerriet moet worden afgescheiden vân de eigenlijke gom- vorming in de vaten. Het bleek nu bij microscopisch onderzoek, dat evenals dit voor typisch serehziek riet geldt, ook de stengels bij de bovenbeschreven opzuigproeven duidelijke gomvorming vertoon- den, terwijl het overige beeld niet te onderscheiden is van dat, het- welk het serehzieke riet oplevert. Vorming van gom, waarvan de kleur alle schakeeringen van geel, rood en violet vertoonde, werd zoowel in het hout- als in het zeefvaatgedeelte van den vaatbun- del waargenomen, wat dit laatste aangaat, vooral bij sterke aantas- ting van het vaatbundelsysteem. S 3. De roode verkleuring der vaatbundels kan door uiteenloo- pende chemicaliën worden bewerkstelligd. Zooals wij in Hoofdstuk Il zagen, was reeds door RACIBORSKY aangetoond, dat ook looizuur-oplossingen in staat zijn in normale rietstengels een roode verkleuring der vaatbundels te weeg te brengen. In verband hiermede was het dus geenszins uitgesloten, dat de in de opzuigproeven van verschillende bacteriën opgetreden roode verkleuring der vaatbundels moest worden toegeschreven aan de werking van de door de gebruikte mikroben afgescheiden, voor de rietcellen vergiftige, oplosbare stofwisselingsproducten. 452 Om deze reden ben ik ertoe overgegaan het verschijnsel van de roode verkleuring der vaatbundels aan een nadere studie te on- derwerpen. Daartoe werd allereerst voor een groot aantal chemische ver- bindingen van uiteenloopenden aard nagegaan, in hoeverre zij in staat waren de bewuste roode verkleuring te verwekken. Daarna werden de overige factoren nagegaan, die op het proces der roode verkleuring van invloed zijn. De hierop betrekking hebbende proefnemingen werden alle verricht in het Mikrobiologisch Laboratorium der Technische Hoo- geschool te Delft, onder leiding van Prof. Dr. M. W. BereRINCK. Het benoodigde suikerriet was afkomstig uit de kassen van het Laboratorium voor Technische Botanie te Delft, en dankte ik aan de welwillendheid van den Directeur van dit laboratorium, Prof. Dr. G. vaN IrersonN Jr. Daar dus slechts over een beperkt aantal rietstokken kon worden beschikt, richtte ik mijn proeven op eenigszins andere wijze in dan dat tot dusver het geval was ge- weest. Uit de lengte- en dwarsdoorsneden van den stengel werden on- der voorzorgen, welke infectie van buitenaf uitsloten, kleine stukjes afgesneden. Deze werden in steriele glasdoozen aan de inwerking van verschillende agentia blootgesteld. Om de stukjes zonder infecties uit het riet te verkrijgen, werd de stengel eerst uitwendig met een mes goed schoon geschraapt, en daarna over het geheele oppervlak met 5% alkoholische subli- maat-oplossing behandeld. Hierna werd met 96% alkohol afgespoeld, waarna de nog op den stengel aanwezige alkohol in brand werd gestoken. Deze bewerkingen werden eenige malen herhaald. Vervol- gens werd met een steriel mes van de geheele stengeloppervlakte nog een dun laagje weggenomen en daarna werden zoowel in de breedte als in de lengte stukjes van den stengel afgesneden. De al- dus verkregen stukjes riet werden in een steriele glasdoos opge- vangen en gerangschikt. Op deze dwars-en lengtedoorsneden werden de chemicaliën, hetzij in vasten of opgelosten toestand, gebracht, terwijl enkele schijfjes en lengtedoorsneden voor contrôle onbehan- deld bleven. Daarna werden de glasdoozen in een thermostaat bij 30° C. geplaatst. De ondervolgende Tabel XXIV geeft een overzicht van de gebezigde®hemicaliën en de intensiteit van de roode verkleu- ring, die door deze werd bewerkstelligd. De beoordeeling geschied- de na 2 à 3 dagen. % et dà g h Fig. 13. De roode verkleuring in dwarsdoorsneden van het suikerriet na ongeveer 3 dagen bij 30° C, (schematisch), a. door Bact. herbicola (stam No. 2) b___… Bact. herbicola (rood klaverzaad). EV, acts polymyxa: de Moliris-zout: e. __… __phenol (5 6). f. __‚ kaliumhydroxyde (20 4). gh. i _Contròle-rietschijtjes. 453 TaBerL XXIV. OVERZICHT VAN DE INTENSITEIT DER ROODE VERKLEURING VAN DE RIET- STENGELSTUKJES ONDER INVLOED VAN VERSCHILLENDE CHEMICALIËN. Intensiteit der roode Chemische stoffen. ted verkleuring. Sublimaat (5% en kristal) | sterk rood Mohr’s-zout (kristal) | sterk rood Phenol Re, | sterk rood » _ (kristal) sterk rood Phosphorzuur (10%) | sterk rood Boorzuur (kristal) | zeer zwak rood Lwavelzuur (25°) | rood Azijnzuur (10°) zwak rood Oxaalzuur (kristal) rood Appelzuur (gec. opl.) rood | í Wijnsteenzuur (kristal) | sterk rood Kaliumhydroxyde (20°) | rood Uit deze proefnemingen blijkt dus, dat verschillende chemische verbindingen in staat zijn de roode verkleuring bij het riet te weeg te brengen. Bij de proef met sublimaat, waarbij deze stof als oplossing of kristal op een lengtedoorsnede van het riet werd gebracht, trad op de plaats, waar deze stof in hooge concentratie aanwezig was, geen roode kleur op. Deze verscheen alleen aan den rand van het diffu- sieveld van de sublimaat. De roode kleurstof wordt dus blijkbaar in het onder invloed van het sublimaat langzaam afstervende weefsel nabij den rand van het diffusieveld van deze verbinding gevormd, terwijl in het snel gedoode weefsel binnen het diffusieveld geen roo- de kleur verschijnt. Analoog verliep de proef met het 25% zwavel- zuur. Werden phenol, oxaalzuur en wijnsteenzuur in niet geconcen- treerde oplossingen op stukjes riet gebracht, dan strekte de roode verkleuring hierop zich uit over het geheele diffusieveld. Indien dezelfde verbindingen echter in kristalvorm op het rietweefsel wer- den gebracht, vormde zich om het kristal eerst een meer of minder groot kleurloos veld en hieromheen een intensieve roode verkleu- ring. In overeenstemming met de sublimaatproef, wordt in het kleur- looze veld het weefsel snel gedood, zoodat de roode verkleuring uitblijft, terwijl hieromheen in het langzaam afstervende weefsel de roode kleurstof gevormd wordt. ar Bij de proef met MouRr's-zout trad roode verkleuring ook op de plaats van het kristal op, omdat deze verbinding blijkbaar slechts weinig vergiftig is en het weefsel slechts langzaam doet afsterven. De proef met 10% azijnzuur gaf om een kleurloos diffusieveld eenige roode vlekken en strepen te zien. De proef met 20. kaliumhydroxyde gaf op de plaats, waar eenige druppels hiervan op het stukje riet waren gebracht, een sterke bruinroode verkleuring en hieromheen een rood veld. De blanco stukjes riet, welke als contrôle dienden bij de hierboven beschreven proeven, vertoonden na 2 à 3 dagen slechts een zwakken en smal- len rooden zoom, dicht langs den omtrek. Deze is toe te schrijven aan de brandwond, veroorzaakt door den brandenden alkohol, ge- bruikt bij het steriliseeren van het buitenoppervlak van den riet- stengel. De localisatie der roode verkleuring, zooals die bij deze proeven onder invloed van verschillende chemicaliën wordt aange troffen, vindt men in de figuren 13 (d, e en f) en 14 b, c, d, e, f, g, en h) schematisch weergegeven. Het mikroskopisch onderzoek van het roodgekleurde riet leerde nu, dat de roode kleurstof vooral voorkomt in de celwanden, terwijl daarnaast de aanwezigheid van roodgekleurde gommassa’s in xyleem en phloëem kon worden vastgesteld. Bij sterk roodgekleurde weefselstukjes is in dwarscoupes bij 50-voudige vergrooting en geheel geopend irisdiaphragma waar te nemen, dat zoowel de vaatbundels als de vaatbundelscheede sterk rood zijn gekleurd. Vooral de wanden der beide groote houtvaten, het spiraalvat en het ringvat zijn rood van kleur, terwijl binnen in de vaten paarsroode stukjes gom zijn waar te nemen. Ook het phlo- êem kan donkerpaars of donkerbruinrood tot rood verkleurd zijn. Bij een zwakke roode kleur van den vaatbundel is het phloëem soms lichtbruin van kleur, Het parenchymatisch weefsel, dat den rooden vaatbundel omgeeft, vertoont slechts een zwakke roode verkleuring in de celwanden. Het mikroskopisch beeld van de met chemicaliën bewerkte roo- de verkleuring, vertoont in alle wezenlijke opzichten overeenstem- ming met dat van de verkleuringen, welke in serehziek riet werden aangetroffen. In beide gevallen variëert echter dit beeld aanmer- kelijk, naarmate het proces meer of minder ver is voortgeschreden. Het kwam mij voor van belang te zijn na te gaan, in hoeverre de aanwezigheid van luchtzuurstof van invloed is op het ontstaan De roode verkleuring in lengtedoorsneden van het suikerriet na Ongeveer 3 dagen bij 30° C, (schematisch), door Baect. herbicola (stam No. 2). (a, dwarse doorsnede). „__phenol (5 %) (b, ä z ). …__sublimaat (kristal) ë se En À …__wijnsteenzuur (kristal) __g. door phosphorzuur 9-25 … Azijnzuur (10 9%). h.__… _kaliumhydroxyde (20 °%). »„ zwavelzuur (25 lek t, J en k contròle-rietstukjes. 455 van de roode kleurstof. Daartoe werden wederom drie in de lengte gehalveerde stukjes rietstengel, waarop respectievelijk een kristal wijnsteenzuur, eenige druppels 5% phenol en eenige druppels 10% phosphorzuur, gebracht in een petrischaal, welke op haar beurt wederom was geplaatst in een hermetisch gesloten glasdoos. De pe- trischaal was omgeven door een rand van in alkalische pyrogallol gedrenkte watten!) Ter contrôle werden in de petrischaal bovendien twee onbehandelde rietstukjes gebracht, terwijl het geheel wederom bij 30° C werd geplaatst. Na vier dagen was geen spoor van een roode verkleuring waar te nemen, terwijl, zooals wij boven zagen, deze tijdsduur ruim vol- doende was com onder aërobe voorwaarden onder den invloed der gebruikte chemicaliën een intensieve roode verkleuring te doen in- treden. … Na genoemd tijdsverloop werd de glasdoos geopend en nu trad reeds na twee dagen wederom de roode kleur op. Op den 6den dag na de luchttoetreding was het stukje riet, waarop wijnsteenzuur was gebracht, geheel rood, behalve op de plek, waar het kristal lag; het stukje riet met 5°/% phenol vertoonde een roode verkleuring over de geheele oppervlakte, terwijl dat met 10% phosphorzuur zwakker rood getint was. De contrôlestukjes vertoonden op dat moment slechts een smallen, zwak rooden zoom, op eenigen afstand van den omtrek gelegen. De gevolgtrekking, welke uit deze proef gemaakt moet worden, is, dat luchtzuurstof onmisbaar is om de roode verkleuring in het langzaam afstervende weefsel te doen optreden. Verder overtuigde ik mij ervan, dat het bij deze proeven nood- zakelijk is, van levend suikerrietweefsel uit te gaan. Rietstukjes, die door onderdompelen -gedurende korten tijd in kokend water gedood waren, lieten zich op geenerlei wijze meer rood kleuren. S 4. De roode verkleuring van het suikerriet opgevat als nekro- biotisch proces. De voorafgaande waarnemingen doen het nu zeer waarschijn- lijk voorkomen, dat men de roode verkleuring van het suikerriet moet opvatten als een nekrobiotisch proces, dat in de langzaam i) De gevolgde werkwijze kwam geheel overeen met die, welke door mij is aan- gegeven voor de anaërobe kultuur van mikro-organismen. Voor details zie men: Archief voor de Suikerindustrie in Ned-Indië, 1917, pag. 4 BD 456 afstervende cellen verloopt. De gebruikte vergiften doen de cellen afsterven, zonder evenwel de daarin aanwezige enzymen te dooden. Tengevolge van de vernietiging der plasma-membranen diffundee- ren deze enzymen naar buiten en onder deze bevindt zich een en- zym, dat in tegenwoordigheid van zuurstof in staat is een kleurloos celbestanddeel in een roode oplosbare kleurstof om te zetten. De kleurstof diffundeert dan uit de parenchymatische cellen en wordt vervolgens in sterke mate door de celwanden geabsorbeerd. In het bijzonder in de dichtere wanden der houtvaten en van het scle- renchym wordt dan de verkleuring duidelijker waarneembaar. Het geheel laat zich eenigermate vergelijken met de omzettin- gen, welke zich bij het langzaam afsterven der cellen in de bla- deren van Indigofera tinctorium afspelen. Alleen met dit verschil, dat aldaar het kleurlooze substraat (het indikaan), in het celvocht opgelost aanwezig is, waardoor dit uit snel afgedoode bladeren door extractie te isoleeren is. Overeenkomstige proeven om een derge- lijke scheiding van substraat en enzym ook voor het suikerriet te bewerkstelligen, hadden geen succes. Terwijl dus het optreden der róode kleurstof door de bovenstaande proefnemingen tot op zekere hoogte wordt verklaard, verdient het ook bij deze proeven gecon- stateerde verschijnsel der gomvorming nog even nader te worden besproken. Het feit, dat de gevormde gom, zoowel in het serehzieke als in het met chemicaliën behandelde rietweefsel zeer verschil- lende kleurnuances, van lichtgeel, bruin, rood tot violet vertoont, maakt het waarschijnlijk, dat de kleur van de gom wordt veroor- zaakt, doordat de in het rietweefsel gevormde kleurstof door de gom wordt opgenomen. Dan rest nog slechts de vraag onder de oogen te zien, waaraan het ontstaan van de gom zelve is toe te schrijven. In S 4 van Hoofdstuk VII wezen wij erop, dat het niet uitgesloten is, dat de z.g. gomvorming zou zijn terug te brengen tot de ontwik- keling van wandstof-produceerende bacteriën in vaatbundels. Dat, zooals wij hierboven zagen, gomvorming ook bij de proefnemingen met chemicaliën optreedt, is nu op zichzelf nog geenszins een bewijs, dat bedoelde opvatting onjuist zou zijn. Wel is waar vond bij deze proeven een zorgvuldige sterilisatie van het buitenoppervlak van den rietstengel plaats, terwijl tevens alle voorzorgen werden geno- men om een infectie van- buitenaf te voorkomen, maar ook voor het gebruikte uit de kassen afkomstige riet moet de waarschijnlijk- heid. groot geacht worden, dat in het inwendige van den stengel zich mikro-organismen bevinden. In dit verband moet er dan nog 457 op worden gewezen, dat deze proeven plaats hadden bij een voor de bacteriën-ontwikkeling doorgaans optimale temperatuur van 30° C., terwijl de gomvorming zich ook steeds eerst na omstreeks 2 dagen manifesteerde. S5. Verdere waarnemingen over de roode verkleuring van het suikerriet door mikrobenwerking. Het leek nu verder aangewezen na te gaan, in hoeverre de ver- schillende bacteriën, die blijkens de boven beschreven opzuigproeven een roode verkleuring van het suikerriet bewerkten, ook in staat waren dit te doen onder dezelfde voorwaarden als bij de proef- nemingen met chemicaliën hadden geheerscht. De ondervolgende Tabel XXV geeft een overzicht van de met verschillende bacteriën verkregen resultaten. TaBeL XXV. OVERZICHT VAN DE INTENSITEIT DER ROODE VERKLEURING VAN DE RIETSTENGELSTUKJES ONDER INVLOED VAN VERSCHILLENDE BACTERIËN. ES ï Demmenie Intensiteit van de Bacteriën, roode verkleuring. Bact. herbicola (stam No. 2) donkerrood Bact. herbicola (uit serehziek EK 28) rood Bact. herbicola (uit serehziek SW 3) rood Bact. herbicola (uit serehziek Zwart Cheribon) rood Bact. herbicola (rood klaverzaad) rood Aërobacter coli (uit grond) rood Aërobacter levans rood Aërobacter aërogenes (uit melk) rood Bac. polymyxa donkerrood Streptococcus dextranicus donkerrood De blancoproef met dwars- en lengtedoorsneden van het riet gaf na denzelfden tijd bij 30° C. slechts een zwakke roode verkleu- ring in den vorm van een smallen zoom langs den omtrek van het stukje riet te zien. Deze is toe te schrijven aan de reeds besproken oorzaak. In fig. 13 treft men onder a,b en e en in fig. 14 onder u wederom een schematische voorstelling aan van de wijze, waarop de roode verkleuring in de rietschijfjes onder invloed der bacteriën optreedt. 458 S6. Een onderzoek naar den aard van de door nekrobiose in het suikerriet gevormde roode kleurstof. Onderzoekingen over de in het kleurlooze celweefsel van het suikerriet onder bepaalde voorwaarden optredende kleurstoffen zijn verricht door SzyMANSKI, PRINSEN GEERLIGS en LANGGUTH STEUERWALD. SZYMANSkr f) isoleerde uit natuurlijk gestorven riet een roode kleurstof, waarvoor hij de oplosbaarheid in verschillende oplosmid- delen naging. Zijn waarnemingen over den aard van deze kleurstof leidden in hoofdzaak tot het negatieve resultaat, dat deze kleurstof niet behoorde tot de groep der phlobaphenen (oxydatieproducten van looizuur). PRINSEN GEERLIGS ?) onderzocht in zijn studie over ampas de gele incrusteerende kleurstof, die bij behandeling van het riet met alkalisch reageerende vloeistoffen ontstaat. Daarbij sprak hij de mee- ning uit, dat de onder meer door SzyMANsK onderzochte roode kleur- stof door langzame oxydatie uit de gele incrusteerende kleurstof ontstaat. Ook PRINSEN GEERLIGS komt tot de gevolgtrekking, dat de roode kleurstof niet tot de phlobaphenen kan worden gerekend. Daar ook mijn proefnemingen (zie SS van dit hoofdstuk) aan- toonden, dat voor de vorming van de roode kleurstof, zuurstof on- misbaar is, lijkt het wenschelijk, hier eveneens eenige aandacht te schenken aan de latere onderzoekingen over de bovengenoemde gele inerusteerende kleurstof. Door LANGGUTH STEUERWALD 9) werd hier- omtrent een uitvoerig onderzoek verricht, waarbij hij tot het resul- taat kwam, dat de met alkaliën een gele verkleuring gevende stof tot de aromatische verbindingen moet worden gerekend. Bedoelde stof, door StreuERwALD saccharetine genoemd, vertoont een zwak zure reactie, terwijl bij kalismelting protocatechuzuur en pyroca- techine ontstaan. Bij verwarming met minerale zuren worden vanil- linezuur en vanilline afgesplitst. SrEvERWALD achtte het waarschijn- lijk, dat de incrusteerende kleurstof een bestanddeel is van de in de celwanden voorkomende houtstof. Intusschen kon hij geen aan- wijzingen vinden voor een ontstaan van de roode kleurstof bij oxy- datie van het saccharetine. Uit dit alles volgt, dat omtrent den aard van de bij nekrobiose in het suikerriet verkregen roode kleurstof nog zoo goed als niets 1) Bulletin Proefstation Kagok, No. 8. 2) Archief voor de suikerindustrie in Ned.-Indië. 1897, pag. 359. 3) Mededeelingen van het Proefstation voor de Java-suikerindustrie. 1911, No. 12, pag. 365. 459 met zekerheid vaststaat. Een eenigszins nader onderzoek scheen dus alleszins aangewezen. Hiertoe was het in de eerste plaats noodig een zekere hoeveelheid dezer stof te verzamelen. Hiervoor werden zoowel schijfjes als lengtedoorsneden uit den rietstengel in glas- doozen bij 30° C. geplaatst. Door spontane mikrobenvegetatie, vooral door schimmels, trad na omstreeks twee dagen bij de vochtige atmosfeer in de glasdoos de roode verklepring van het riet in. Het zijn vooral de vaatbundels, die zich rood, bruin- of paarsrood kleuren, waardoor een dwarsdoorsnede meestal rooder van kleur is dan een lengtedoorsnede, terwijl de roode kleur bij den knoop en dicht aan den omtrek van den stengel, waar vele vaatbundels gelegen zijn, sterker is dan in het midden. Dit laatste wordt bij een dwarsdoor- snede goed waarneembaar, wanneer hiervan een dun laagje wordt weggesneden. De roode verkleuring vangt meestal aan op de knoopen. Het geval kan zich zelfs voordoen, dat de knoopen reeds fraai rood zijn gekleurd, terwijl het tusschenliggende lid nog blank is. Kleurt ook deze zich langzamerhand rood, dan zijn de knoopen intusschen don- kerder rood geworden. Voor het verkrijgen der kleurstof werden de roode stukjes riet met water gekookt. Bij filtratie van de verkregen oplossing bleek, dat het filtreerpapier veel van de kleurstof opnam en zich daarbij blauw- paars kleurde. Het filtraat was lichter van kleur dan de oorspron- kelijke oplossing. Van de eigenschap van de cellulose-vezel om de roode kleurstof op te nemen werd gebruik gemaakt om een zuivere waterige oplossing der kleurstof te bereiden, daar het gedroogde filtreerpapier bij koken wederom een groot gedeelte der roode kleurstof loslaat. Ook met warme 96°/% alkohol is de kleurstof uit het filtreerpapier te extraheeren. Voor het verkrijgen eener waterige of alkoholische oplossing der roode kleurstof werd het afkooksel der roode stukjes riet in stukjes filtreerpapier opgezogen en daarna langen tijd met koud gedistil- leerd water, onder voortdurende verversching, goed uitgewasschen. De blauwpaarsgekleurde stukjes papier werden na drogen met ge- distilleerd water uitgekookt of met 96% alkohol op het waterbad gedigereerd. Na bezinking werd de heldere vloeistof afgekoeld of voorzichtig afgeschonken. Ook filtreeren der warme vloeistof gaf een roodgekleurd filtraat, waarmede verschillende reacties waren uit te voeren. Na vergelijking met vele kleurstoffen werden de eigenschap- A60 Alizarine f | | Eigenschappen Taa OVERZICHT VAN DE EIGENSCHAPPEN VAN DE BIJ NEKROBIOSE UIT H Purpurine Dr. G. GRUBLER Co., Leipzig Kleur der vaste stof, . . oranje rood violet geelbruin mat bruinrood rood niet gemakkelijk oranjerood 1) SzYMANskr. Bulletin Proefstation Kagok No. 8. Kleur der verdunde waterige oplos- UNE art ertieadnke wate Kikker me Oplosbaarheid in water, . ze art Kleur in absoluten alcohol . ' | Oplosbaarheid in absoluten alcohol goed vrij gemakkelijk Kleur in benzol.. — oranjerood — Oplosbaarheid in benzol — ‚niet gemakkelijk Kleur in aether .. — oranjegeel Oplosbaarheid in aether geen ‘niet gemakkelijk ATEN DA TPE | Lengte absorptieband in abs. alcohol — 540—400 u Lengte absorptieband in benzol . — | 540—400 u Lengte absorptieband in aether — ‚_ 530—400 u Oplosbaarheid in chloroform, . geen | moeilijk Kleur in aluminiumehloride-oplossing: (1075) rood rood Oplosbaarheid in aluminiumchloride- oplossing (10%) niet gemakkelijk gemakkelijk Kleur in verdund zoutzuur (10%) | geel verbleekt Kleur in verdund kalitumhydroxyde (AOSEN TE NEET | violet wijnrood Kleur op droog filtreerpapier | blauw blauw paars Kleur in verdunde calciumchloride- oplossing (10%) . SO | roodviolet rood Kleur in verdunde kopersulfaat-op- oid verkleu- lossing (10%) rood violet ring en rood viole: neerslag Toevoeging van verdund kaliumhy- droxyde aan aluminiumchloride-, : oplossing. rood lak | rood lak Fluorescentie der waterige oplossing, geen | wel eend Dn | | Reductie door Bact. coli... | — | geen 2) MurieL WHELDALE. The anthocyaninpigments of Plants. 1916, pag. 56, ul KVT. IKERRIET GEVORMDE ROODE KLEURSTOF MET DIE VAN ALIZARINE RINKE. Í ode kleurstof Aanteekening. wt suikerriet. bruinrood (uit al-_ Szymansk1 f) omschrijft de kleur als matrood _jeohol ingedampt) rood niet gemakkelijk SzyYMANskI: niet oplosbaar rood gemakkelijk SZYMAN NSKL vrij gemakkelijk _{ oranjerood \ niet gemakkelijk zwak oranje IE (IK {niet gemakkelijk _SzymaNskr: niet oplosbaar 950—400 u | Purpurine C, A, F. KAHLBAUM Adlershof., 535—400 7 | 530—400 u > » mi relben=A0D A | 525400 w _ » ) >» 530—400 u | moeilijk rood SZYMANSKI: rozerood verbleekt SZ yMANskr: intensief wijnrood | rood de roode rietkleurstof vertoont dus geen anthocyaan-reactie ®) blauw paars rood | violette ver- kleuring geen neerslag | | 4 gemakkelijk \ | | rood lak geen | geen 462 pen der roode rietkleurstof met die van alizarine en purpurine ver- geleken, daar hiermede de meeste verwantschap werd waargeno- men. Voor het onderzoek naar de oplosbaarheid van de rietkleurstof in verschillende oplosmiddelen, werd gebruik gemaakt van in filtreer- papier opgenomen kleurstof, na uitwassching en droging hiervan. Om na te gaan of de rietkleurstof was te reduceeren tot een leuko-verbinding, werd Bact. coli gebracht in een voedingsvloeistof, waaraan de rietkleurstof was toegevoegd. Daartoe werd een stop- fleschje geheel gevuld met een oplossing van de samenstelling : Vleeschbouillon + roode kleurstof 100 et. GICOSB. a anne tert ed: 3 G. KSB At Me AN 0,05 >» Na infectie met Bact. coli werd het fleschje met de stop goed gesloten en bij 35° C. geplaatst. De roode rietkleurstof in de vleeschbouillon werd verkregen door roodgeworden stukjes riet met vleeschbouillon uit te koken en dit extract, na toevoeging van glucose en kaliumphosphaat, te steriliseeren. Tegelijkertijd werd eenzelfde proef ingezet, waarbij de kul- tuurvloeistof werd gekleurd met purpurine (Dr. G. GRÜBLER & Co, Leipzig) en eveneens geënt met Bact. coli. Als contrôle werd een derde fleschje gebruikt met dezelfde vloeistof als het tweede, echter zonder geïnfecteerd te zijn met Bact. coli. De kleur der vloeistoffen in de drie fleschjes was gelijk genomen. Zelfs na meerdere dagen werd in geen der fleschjes ontkleu- ring waargenomen, ofschoon een krachtige gisting optrad, zoodat geen reductie tot een leuko-verbinding mogelijk bleek, Ook hierin werd overeenkomst gevonden tusschen de roode rietkleurstof en purpurine. Wel werden beide kleurstoffen iu wate- rige oplossing door natriumhyposulfiet (Na9S30,) ontkleurd. Voor het spektroskopisch onderzoek werden purpurine en de roode rietkleurstof in eenzelfde oplosmiddel in nagenoeg gelijke concentratie onderling vergeleken. De Tabel XXVI op p. 461 — 462 geeft een overzicht der waar- genomen eigenschappen van de roode rietkleurstof, vergeleken met die van alizarine (1-2-dioxyanthrachinon) en vooral van pur- purine (1-2-4-trioxyanthrachinon). Uit Tabel XXVI blijkt nu dus inderdaad, dat er zeer groote overeenkomst bestaat tusschen de eigenschappen van de roode riet- 463 kleurstof en die van het purpurine. Wat de spektroskopische waar- nemingen f) aangaat moet nog worden opgemerkt, dat het spektrum aan den kant van het violet geheel werd geabsorbeerd. De plaats echter, waar op de golflengteschaal de absorptieband aanvangt, is, zooals de lijst aangeeft, voor purpurine en de rietkleurstof in dezelfde oplosmiddelen, een weinig verschillend. Een dergelijk verschil werd door mij echter ook waargenomen bij oplossingen van purpurine van verschillende herkomst, zooals uit de lijst blijkt bij vergelijking der purpurine-praeparaten van Dr. G. GRÜBLER & Co. te Leipzig en van C. A. F. KAHrLBAUM te Adlershof, zoodat uit het geringe ver- schil in lichtabsorptie tusschen purpurine en de roode rietkleurstof niet mag worden besloten, dat beide stoffen in samenstelling van elkander verschillen. Ofschoon erkend moet worden, dat de bovenbeschreven waar- nemingen geen absoluut bewijs leveren, dat de roode, bij nekrobiose in het suikerriet ontstane kleurstof inderdaad purpurine is, mag dit toeh vrij waarschijnlijk worden geacht. HOOFDSTUK XL. Infectieproeven van suikerriet met reinkulturen van Bacterium herbicola. S1. De roode verkleuring der vaatbundels is geen specifiek symptoom der serehziekte. In Hoofdstuk IX werd met behulp van de z.g. opzuigproeven aangetoond, dat de aanwezigheid van Bact. herbicola in suikerriet aanleiding gaf tot het ontstaan van het meest op den voorgrond tredende symptoom eener beginnende serehziekte van genoemd ge- was. In Hoofdstuk X is intusschen gebleken, dat dit symptoom, nl. de roode verkleuring der vaatbundels, geenszins specifiek is voor genoemde ziekte, doch dat ditzelfde symptoom kan worden te voor- schijn geroepen door tal van factoren, die aanleiding geven tot het langzaam afsterven der rietcellen. Hoewel met dit feit vanzelfsprekend ten volle rekening moet worden gehouden, is hieraan aan den anderen kant evenmin een argument te ontleenen om Bact. herbicola niet als de verwekker der serehziekte te kenmerken. Slechts nadere proefnemingen konden hieraangaande een beslissing brengen en wel was het aangewezen, 1) Deze werden verricht met het rechtziend spektroskoop op universaalstatief van de firma ScHMIDT en HAENSCH. 46% experimenteel vast te stellen, of infectie van gezonde suïkerrietplan- ten met een reinkultuur van Bact. herbicola naast het genoemde eerste symptoom, ook de verdere symptomen der serehziekte met zich bracht. Kerst indien dit het geval zou blijken, zou men het bewijs geleverd mogen achten, dat Bact. herbicola ook voldoet aan den gier door SmirH geformuleerden eisch om een bepaald mikro- organisme als verwekker eener ziekte te mogen beschouwen. S 2. Infectieproeven met reinkulturen van Bact. herbicola. Het teweegbrengen der infectie werd op verschillende wijzen beproefd. 1. Door in bladeren en jonge stengels der rietplanten met geïn- fecteerde naalden te prikken. 4) Door boorgaten in bijna volwassen rietstengels met geïnfecteerde wattenpropjes op te vullen. 3. Door bibits, al of niet met uitgeloopen spruiten, te infecteeren langs een booropening, dwars op de bibit nabij de spruit aan- gebracht. 4. Door bibits uit een stengel te snijden met een besmet kapmes, zooals door mej. G. WirBrINK °) werd toegepast bij haar on- derzoek over de gomziekte. ò. Door opzuigproeven met bebladerde rietstengels, die daarna tot bibit werden versneden. De methode van infectie, onder 1 aangegeven, leverde, niettegen- staande herhaalde pogingen, niet de minste resultaten op. De infectie volgens 2 werd uitgevoerd aan een zestal gezonde, bijna volwassen stengels van de rietvariëteit 247 B. Daartoe werd in elken stengel onderin een dwarse booropening gemaakt ter diep- te der halve stokdikte en deze opgevuld met steriele wattenpropjes, die vooraf gedrenkt waren in een reinkultuursuspensie van Bact. herbicola stam No. 2 in steriel water. Het boorgat werd daarna met paraffine zorgvuldig afgesloten. Na 2 maanden werden op overlangsche doorsnede van één der stokken in twee knoopen, respectievelijk 15 en 30 c.M. van de in- fectie-opening verwijderd, enkele roode en roodachtig gele vaatbun- dels aangetroffen, die eenigszins op serehzieke vaatbundels geleken. De plant was echter niet in het minst serehziek. Verder kon uit de beide knoopen de ingebrachte mikrobe weer gemakkelijk geïso- ho 1) Zie EF. Smrra, Bacteria in Relation te Plant Diseases, Vol. III, 1914, pag. 21. *) Le. pag. 1480. 465 leerd worden met behulp van een vloeistof- en plaatkultuur op moutgelatine. De 5 andere planten vertoonden slechts een geringe roode ver- kleuring in den eerstvolgenden knoop boven de infectieplaats. De infectiemethode volgens 3 gaf slechts in eenige gevallen een zwakke roode verkleuring in het stengeltje, doch de uitgroeiende planten werden niet serehziek. Voor het infecteeren werd in een bibitplantje van de rietvariëteit EK 28, loodrecht op de lengterichting der bibit op ongeveer 2 c.M. afstand van de spruit, met een kurk- boor een gat geboord van bijna 1 c.M. diameter en omstreeks 2 c.M. diepte. Dit werd opgevuld met een dichte reinkultuursuspensie van Bact. herbicola uit een buiskultuur op moutagar van twee dagen oud. Daarna werd de opening gesloten met een stukje van het uit- geboorde rieteylindertje en aan de oppervlakte met paraffine dicht- gesmolten. De bibitinfectie, onder 4 genoemd, geschiedde met importbibit van de rietvariëteit EK 2. | Op een vooraf met sublimaatoplossing (1 :1000) ontsmet en overvloedig met water afgespoeld kapblok werden eerst de contrôle- bibits met een gedesinfecteerd kapmes gesneden en daarna de te infecteeren bibits, waarbij het kapmes rijkelijk werd bevochtigd met een suspensie van Bact. herbicola, afkomstig van een 2 dagen oude reinkultuur op moutagar (30° C.). Ongeveer een uur na het snijden der bibit werden geïnfec- teerde en contrôle-bibits met „bouillie bordelaise” behandeld en on- middellijk daarna in den tuin uitgeplant. Dit geschiedde in twee naast elkander gelegen reeksen van vier vakken elk, die afwisselend met contrôle- en besmette bibits werden beplant. In elke plantgeul waren 15 bibits uitgelegd. Zoowel de vakken met geïnfecteerde als met contrôle-bibits gaven na 12 maanden geheel gezonde, voordeelig opgegroeide planten, zoodat ook deze infectiewijze geen resultaten opleverde. Met behulp van de in 5 genoemde opzuigproeven, uitgevoerd als in Hoofdstuk IX beschreven, werden jonge reinkulturen van Bact. herbicola in de rietstengels gebracht. Deze werden daarna tot bibits gesneden, zoodat men op deze wijze kunstmatig geïnfecteerde bibits heeft verkregen, die naast contrôle-bibits in de plantgeulen werden uitgeplant. | De infectieproeven, op deze wijze genomen, werden verricht met de rietvariëteiten 247 B en EK 28. 466 a. Kultuurproef met geïnfecteerde bibits van de rietwariëteit On: Het plantenmateriaal, dat voor deze proef diende, was afkom- stig van een uit bergbibit geplanten maalriettuin van omstreeks 12 maanden oud, van de Sf. Pengkol, nabij het Proefstation gelegen. Den Ssten Juli 1919 werden in de morgenuren de bebladerde rietstokken versch uit den tuin gesneden en op de reeds beschreven wijze zoo spoedig mogelijk aan de opzuigproef onderworpen. Voor de infectie werd Bact. herbicola, stam No. 15 gebruikt, en wel ruim één dag oude buiskulturen op moutagar. Vóór den middag waren de bacteriënsuspensies geheel opgezogen. Den volgen- den dag werden de geïnfecteerde rietstokken tot bibit gekapt. Uit één geïnfecteerden rietstok werden niet meer dan twee twee-0ogs- bibits gesneden, en wel uit het ondergedeelte van den stengel, daar deze uit den aard der zaak sterker geïnfecteerd waren dan het bovengedeelte. Onmiddellijk nadat de geïnfecteerde rietstokken tot bibits wa- ren versneden, werd tot het uitplanten hiervan overgegaan; tevens werden op denzelfden dag de benoodigde contrôle-stokken uit denzelfden tuin gesneden, op gelijke wijze als de geïnfecteerde stengels tot bibits gekapt en gelijktijdig met de geïnfecteerde bibits uitgeplant. Voor de opzuigproef hadden 45 rietstengels gediend, welke dus 90 twee-oogsbibits opleverden. In elke plantgeul werden 15 bibits uitgelegd, zoodat voor de geïnfecteerde bibits 6 plantgeulen noodig waren, evenzoo voor de econtrôle-bibits. Voorts was de plantproef zoo ingericht, dat de geulen met geïnfecteerde en die, met contrôle- bibits beplant, elkander afwisselden. Kort vóór het uitplanten werden zoowel de geïnfecteerde als de contrôle-bibits op de gebruikelijke wijze met „bouillie-bordelaise’’ behandeld, Zes weken na den plantdatum stonden in verschillende geulen de planten, verkregen uit de geïnfecteerde-bibits, minder fraai dan de planten, gegroeid uit de contrôle-bibits in de naaste geulen, niet- tegenstaande alle geulen bij het water geven en de verschillende grondbewerkingen enz. geheel op dezelfde wijze werden behandeld. Naarmate het riet ouder werd, namen de verschillen tusschen de planten, ontstaan uit de geïnfecteerde en de contrôle-bibits, toe. De proef werd op 9 Februari 1920, dus na zeven maanden, beëindigd. Het resultaat hiervan is in Tabel XXVIII samengevat. RE „ iS h vt bj £ Üj Pm ON NS 3 PN Fig. 15. Twee aangetaste planten (tinks) en twee gezonde contròleplanten (rechts) uit de kultuurproef met geïnfecteerde bibits van de rietvariëteit 241 B. (Bact. herbicola stam No, 15). zi 467 TABEL XXVIII. OVERZICHT VAN DE UITKOMSTEN VAN KULTUURPROEVEN MET DE SUIKER- RIETVARIËTEIT 247 B, WAARVAN DE BIBITS AL OF NIET DOOR — OPZUIGING VAN EEN REINKULTUURSUSPENSIE VAN BACT. HERBICOLA WAREN GEÏNFECTEERD. Geul No. 1 ze Rn | 15 fraaie, gezonde planten. Do 8 goede, gezonde planten. LE No. “2 5 de Zen 5 2 „serehzieke” planten. 5 bibits dood Geul No. 3 | 14 fraaie, gezonde planten. (niet geïnfecteerd) 1 bibit dood. BBE NDA 9 gezonde planten. en 2 „serehzieke” planten. (geïnfecteerd) FN Geul No. 5 | 14 fraaie, gezonde planten. (niet geïnfecteerd) 1 spontaan serehzieke plant. Geul No. 6 | 9 fraaie, gezonde planten. (geïnfecteerd) 6 bibits dood. Geul-No: 71 | 14 fraaie, gezonde planten. (niet geïnfecteerd) 1 bibit dood. Ben | 5 goede, gezonde planten. 3 2 „serehzieke” planten. Ge Dn Geul No. 9 Ee En d) | 15 fraaie, gezonde planten. o Eea Nes40 10 goede, gezonde planten. f 1 „serehzieke” plant. geïnfecteerd) PRN Geul No. 1 | (niet geïnfecteerd). * | 15 fraaie, gezonde planten. 7 gezonde planten. 12 el | 1 „serehzieke” plant. ee | _7 bibits dood. Fig. 15 geeft een afbeelding van de twee aangetaste rietplan- ten (links), afkomstig uit geul 2 (geïnfecteerd), welke alle typische serehziekte-verschijnselen vertoonden. Daarnaast zijn twee gezonde rietplanten (rechts), afkomstig uit geul 1 (niet geïnfecteerd), afgebeeld A68 Fig. 16 geeft het inwendige ziektebeeld weer van de gedeel- telijk doorgesneden rietstengels van de in de vorige figuur afgebeel- de „serehzieke’” planten. De op de knoopen roodgekleurde vaatbun- dels zijn duidelijk waarneembaar. Uit drie stokken van elk dezer planten werd met succes een her-isolatie van Bact. herbicola verricht, en wel bleek de daarbij verkregen kultuur alle belangrijke kenmerken met stam No. 15 gemeen te hebben. b. Kultuurproef met geïnfecteerde bibits van de rietvariëteit EK 28. Op geheel dezelfde wijze als met 247 B, werd op 10 Juli 1919 ook met de rietvariëteit EK 28 een infectieproef ingesteld. Het planten- materiaal was afkomstig van een uit bergbibit beplanten maalriet- tuin, eveneens van omstreeks 12 maanden oud, van de Sf. Pengkol. Voor de infectie werden bij de opzuigproef gebruikt reinkultu- ren van Bact. herbicola, stam No. 16, van één dag oude buiskultu- ren op moutagar. Evenals bij de vorige proef, verliep ook hier het opzuigen der bacteriënsuspensies in den voormiddag. Den vol- genden dag werden de aldus geïnfecteerde bibits gelijktijdig met de contrôle-bibits uitgeplant. De verschillen, tusschen de planten uit de geïnfecteerde en de contrôle-bibits verkregen, waren bij deze proef sprekender dan bij de vorige, terwijl ook hier het aantal doode bibits opvallend was. Op 6 Februari 1920, dus na bijna zeven maanden, werd de proef beëindigd. Het resultaat is in Tabel XXIX samengevat. TagBeL XXIX. OVERZICHT VAN DE UITKOMSTEN VAN KULTUURPROEVEN MET DE SUIKER- RIETVARIËTEIT EK 28, WAARVAN DE BIBITS AL OF NIET DOOR OPZUIGING VAN EEN REINKULTUURSUSPENSIE VAN BACT. HERBICOLA WAREN GEÏNFECTEERD. Geul No. 1 / 14 fraaie, gezonde planten. (niet geïnfecteerd) \ |l bibit dood. Geul No. 2 (geïnfecteerd) Geul No. 3 / (niet geïnfecteerd) 10 „serehzieke” planten. 5 bibits dood. Denen 15 fraaie, gezonde planten. Fig. 16, Gedeeltelijk doorgesneden stengels van één der aangetaste rietplanten uit de kultuurproef met geïnfecteerde bibits van de rietvariëteit 247 B, (Bact. herbicola, stam No. 15). | Ken end ke E Ï f : « e « ‘ er p { í ' [ 4 pe ' L ' pe : … . 5 ’ wt 5 Î = , + ° oe . . er - , a 5 3 D pi { nt Gal ni EA p 5, Ee LE Û VES | 4 - . Bie 15 fraaie, gezonde planten. 469 6 gezonde planten. EE BR 2 „serehzieke” planten. a, úhibits- doed. Geul No. 5 ie Ede / 15 fraaie, gezonde planten. Geul No. 6 6 gezonde planten. (geïnfecteerd) 9 bibits dood. 8 14 fraaie, gezonde planten. a Dn gl d | 1 plant sterk door boorders (niet geïnfecteerd) ee Beat Na 8 3 gezonde planten. a iraHehbr 0) 2 „serehzieke’” planten. E 10 bibits dood. Geul No. 9 ze ed d) | 15 fraaie, gezonde planten. le) | 1 gezonde plant. be sake ee | 1 „serehzieke” plant. Ee 13 bibits dood. Geul No. 11 (niet geïnfecteerd) Geul No. 12 I 7 „serehzieke” planten. geïnfecteerd) \ 8 bibits dood. Van twee willekeurige „serehzieke” planten werden van elk 4 stokken met behulp van vloeistof- en plaatkultuur onderzocht, ten- einde den voor de infectie gebruikten stam van Bact. herbicola terug te isoleeren. Deze proefnemingen verliepen geheel naar wensch. Er werd een dichte koloniënkultuur van Bact. herbicola verkregen, terwijl de eigenschappen van de aldus geïsoleerde bacterie op de verschillende voedingsbodems geheel met die van stam No. 16 bleken overeen te stemmen. t) S 3. Bespreking der resultaten van de infectieproeven. Wat het resultaat der infectieproeven volgens 5 aangaat mag dus eenerzijds wel worden vastgesteld, dat de gevolgde werkwijze 1) Terloops moge nog worden vermeld, dat ook met de bibits, welke met be- hulp van de opzuigmethode met andere bacteriën waren geïnfecteerd (zie Hoofdstuk X S 1), op geheel dezelfde wijze kultuurproeven waren verricht. Het resultaat was, dat het meerendeel der uit de geïnfecteerde bibits verkregen planten, evenals alle contrôle-planten een volkomen normale ontwikkeling vertoonden. Een aantal der geïnfecteerde bibits leverde evenwel typisch serehzieke planten op. In al deze gevallen kon echter uit de stengels wederom Bact. herbicola worden geïsoleerd. 410 aanleiding gaf tot het optreden van een wat verhoogd percentage aan „serehzieke’ planten. Intusschen moet er dadelijk aan worden toegevoegd, dat van een slagen der infectieproeven geen sprake is. Daartoe is het aantal der ook na infectie gezond gebleven planten veel te hoog, terwijl het resultaat een ongedwongen verklaring zou kunnen vinden als men aanneemt, dat de voor de infectie toege- paste behandeling een verzwakking van de resistentie der planten- individuen heeft veroorzaakt, met het gevolg, dat de onbekende, blijkens alle kultuurproeven in het laagland steeds aanwezige facto- ren, die het optreden der serehziekte bepalen, op de aldus verzwakte individuen vat hebben gekregen. Mede in verband met het negatieve resultaat der infectieproeven volgens onder 1 tot 4 genoemde werkwijzen, kan de conclusie dan ook niet anders luiden, dan dat het optreden van de serehziekte in het suikerriet niet door de aanwezigheid van Bact. herbicola in dit riet wordt bepaald. HOOFDSTUK XII. Opmerkingen van Algemeenen aard over de serehziekte. S 1. Beschouwingen over den invloed van uitwendige omstandig- heden op het optreden der serehziekte. In overeenstemming met den aard der voorafgaande onderzoe- kingen ligt het niet in de bedoeling hier ter plaatse in een uitvoe- rige phytopathologische beschouwing in zake het wezen der sereh- ziekte te treden. _ De verkregen uitkomsten leiden er echter vanzelf toe eenige opmerkingen van algemeenen aard over de serehziekte te maken. Het negatieve resultaat der in het vorige hoofdstuk beschreven infectieproeven toont duidelijk aan, dat de simplistische opvatting, dat het optreden der serehziekte uitsluitend zou worden bepaald door de aanwezigheid van Bact. herbicola in den rietstengel, onhoud- baar is. Nu is evenwel in Hoofdstuk Il er reeds op gewezen, dat in la- tere jaren de phytopathologen steeds meer tot de overtuiging zijn gekomen, dat voor het ontstaan eener parasitaire plantenziekte, be- halve de parasiet, ook de dispositie van de voedsterplant een alles- zins essentieele factor is. Dit inzicht is o.m. gebaseerd op het feit, dat vele der meest gevreesde plantenparasieten veelal ook in de ir onmiddellijke omgeving van gezonde voedsterplanten zijn aangetrof- fen. Het al of niet optreden der betreffende ziekte wordt dus voor een belangrijk deel beheerscht door de mate van resistentie der ver- schillende individuen, resp. der variëteiten en soorten. Terwijl tot dusver in dit verband uitsluitend wordt gewezen op de aanwezigheid van de betreffende parasieten in de onmiddellijke omgeving der plant, lijkt het geenszins uitgesloten, dat men in dit opzicht nog een stap verder kan gaan en zou mogen aannemen, dat ook de aanwezigheid van de parasiet in de plant nog geenszins al- tijd tot het optreden der ziekte zou behoeven te leiden. Deze ver- onderstelling wordt eenerzijds gesteund door mijn proefnemingen, waaruit overtuigend gebleken is, dat ook het inwendige van uiter- lijk geheel normale planten, althans van het suikerriet, practisch nooit vrij van mikro-organismen is. Anderzijds moge erop worden gewezen, dat volkomen analoge gevallen, waarbij pathogene mikro-organismen in geheel. normale dierlijke organen zijn aangetroffen, reeds lang bekend zijn. t) Het logisch gevolg van deze zienswijze zou nu zijn, dat aan den dden door Smirm geformuleerden eisch niet langer met absolute ge- strengheid zou kunnen worden voldaan. In verband hiermede lijkt het nu loonend na te gaan, in hoe- verre er aanwijzingen zijn, dat ook in het geval van de serehziekte bij het suikerriet de uiteenloopende resistentie der individuen van beslissende beteekenis is voor het ontstaan der ziekte. Dat deze invloed zeker aanwezig is, mag op grond van de tal- looze waarnemingen der onderzoekers, die zich met het sereh-vraag- stuk hebben beziggehouden, buiten twijfel worden geacht. Immers volgens de meening van vele deskundigen is juist op dit feit de beteekenis der op Java algemeen gebruikelijke voorziening der vlaktetuinen met bibit uit de bergtuinen gebaseerd. Men stelt zich daarbij voor, dat de in de bergbibittuinen heerschende optimale kultuurvoorwaarden den weerstand van het daarin gekweekte riet dermate opvoeren, dat de alomtegenwoordige parasiet niet in staat is de ziekte te verwekken. De uit dit riet verkregen bibit zou haar verhoogde resistentie dan in voldoende mate, althans aan de eerste generatie van het daaruit te kweeken vlakteriet meedeelen, om dit ook onder minder gunstige kultuurvoorwaarden voor het optreden van serehziekte voor een groot deel te vrijwaren. 1) Zie b.v. Cu, E MarsHarr. Microbiology. 3rd Edition, 1921, pag. 664, 412 Intusschen moet worden erkend, dat deze verklaring van het genoemde verschijnsel niet de eenig mogelijke is. Het is b.v. ook denkbaar, dat het in de bergbibittuinen gekweekte riet gezond blijft tengevolge van het ontbreken van de parasiet, of tengevolge van het feit, dat de aldaar heerschende kultuurvoorwaarden direet, dus zon- der den omweg van de verhoogde resistentie van de rietplanten, de ontwikkeling van de parasiet beletten |.) Dat de eerste generatie van uit dit bergriet in de vlakte gekweekte planten doorgaans eveneens vrij van serehziekte is, zou in dezen gedachtengang kunnen zijn toe te schrijven aan de mogelijkheid, dat voor het ontstaan der se- rehziekte een reeds bij het snijden van de bibit intredende infectie zou worden vereischt. Om deze reden zou dus de belangrijke rol der resistentie van de rietplanten eerst afdoend gedemonstreerd worden, wanneer het gelukte aan te toonen, dat men, uitgaande van ongetwijfeld geïnfec- teerde bibit onder voorwaarden, waarvan vaststaat, dat zij op zichzelf voor de ontwikkeling van de parasiet alleszins gunstig zijn, door het verschaffen van optimale kultuurvoorwaarden voor de rietplan- ten, deze geheel normaal kan opkweeken. Hier en daar wordt in de literatuur gewag gemaakt van enkele op zichzelf staande proefnemingen, waarbij uit zwaar serehzieke bibits in het laagland onder optimale kultuurvoorwaarden een be- langrijk percentage aan gezonde planten werd verkregen; o.a. wordt hieromtrent in 1890 reeds iets door BENECKE ?) meegedeeld. Het leek mij intusschen gewenscht mij persoonlijk nog eens te overtuigen van de juistheid der waarnemingen, dat men uit sereh- zieke bibit onder bepaalde gunstige voorwaarden uiterlijk geheel nor- maal riet kan verkrijgen en daarbij tevens het al of niet verdwij- nen van Bact. herbicola in de aldus verkregen rietplanten na te gaan. S 2. Proefnemingen over het kweeken van geheel normaal riet uit serehzieke bibit. Onderstaande proefnemingen hadden dus ten doel na te gaan, in hoeverre het mogelijk is uit serehzieke bibit in het laagland door toepassing van optimale kultuurvoorwaarden van het riet, m.a.w. 1) Men denke b.v, aan de temperatuur, die in de bergbibittuinen aanmerkelijk beneden die der vlaktetuinen blijft. 2) F. BENECKE. Is het mogelijk uit typische „serehstekken” gezond suikerriet te telen? Naar aanleiding eener proef, genomen door Dr. L. OSTERMANN. Mededeelingen van het Proefstation „Midden-Java” te Semarang, 1890. 413 door opvoering van de resistentie van dit riet, te komen tot geheel normale rietplanten. Alle aanplantingen werden verricht op een in de onmiddellijke nabijhied van het Proefstation gelegen terrein, dat uit zwaren klei- grond bestond. Teneinde hierin optimale kultuurvoorwaarden te scheppen, werd allereerst groote aandacht besteed aan een sterke aëratie van den bodem. Daartoe werden op de gebruikelijke wijze geulen gegraven volgens het Reynoso-systeem. Alvorens nu tot uit- planten over te gaan, liet ik den aldus bewerkten grond ruim zes weken aan zichzelf over. Onder den invloed van de zonnewarmte barstte de kleigrond ten slotte in zeer kleine kruimels uiteen, zoodat hierdoor een krachtige aëratie werd bereikt. Voor het overige werd zorg gedragen, dat gedurende het geheele verloop der proefnemingen de gewenschte vochtigheidstoestand van den grond werd gehand- haafd. Daartoe was het proefterrein omgeven door een drainage- goot, die, naar gelang van den regenval, meer of minder diep werd gehouden. Voorts werd zwavelzure ammoniak in de gebruikelijke hoeveelheid van 6 picol per bouw toegediend. Op gezette tijden wer- den verdroogde oudere bladeren verwijderd, terwijl de grond tus- schen de rietplanten werd losgewerkt en van onkruid vrijgehouden. Eerste proefneming. Rietvariëteit Tjepiring 24, afkomstig van de Sf. Tjomal. Uit een zestal ingezonden serehzieke rietstokken werd een zes- tal bibits gesneden. Deze werden op 8 Mei 1918 uitgeplant. Hieruit ontwikkelden zich zes planten, welke 30 Augustus 1919, dus na ruim 15 maanden, werden gesneden. Bij geen der planten waren toen serehsymptomen meer waar te nemen. De lengte der stokken variëerde tusschen 2,54 en 2,90 M., de dikte tusschen 2,2 en 2,9 c.M. Bij onderzoek bleken de stokken voor het grootste gedeelte inwendig geheel normaal te zijn. Slechts in enkele gevallen werden op sommige knoopen hier en daar nog roode vaatbundels aange- getroffen. Van elk der zes planten werden twee stokken op de gebruikelijke wijze op de aanwezigheid van Bact. herbicola onder- zocht, en wel werd van iederen stok aan boven- en onderkant een monster genomen. Het resultaat van dit onderzoek was het volgende. Plant No. f. Van 2 onderzochte stokken 2 geïnfecteerd met Bact. herbicola Te Treble Weer D) D) | ) Pied D) tn dae Bike D) » geen ) ED, D) 414 Plant No. 4. Van 2 onderzochte stokken geen geïnfecteerd met Bact, herbicola ) pd DD ) D) geen » D » D) ) pinbenn 2 D) D) d D) Da » In 8 van de 12 stengels was dus Bact. herbicola niet meer aan te toonen. Korten tijd te voren werd van elk der 6 planten wederom een enkele twee-oogsbibit uitgeplant. Dit geschiedde op 23 Juli 1919, ter- wijl de verkregen planten op 26 Juni 1920 gesneden werden. De plan- ten hadden respectievelijk 7, 6, 6, 5, 7 en 12 mooie, inwendig geheel normale stokken opgeleverd. De lengte daarvan bedroeg gemiddeld 2,5 M., terwijl de dikte (in het midden gemeten) 2,7 e.M. bleek. Bij het bacteriologisch onderzoek kon in geen enkel der 12 stókken Bact. herbicola meer worden aangetoond. Tweede proefneming. Rietvariëteit Tjepiring 24, afkomstig van de Sf. Madjenang. | Op 19 Juni 1918 werd door bovengenoemde fabriek een twaalf- tal stokken ingezonden. Inwendig vertoonden deze op de knoopen duidelijk het sereh- ziektebeeld van de roode vaatbundels; alleen in enkele der bovenste geledingen waren de knoopen nog vrij normaal. Het meerendeel der 2 à 25 M. lange stokken had op de knoopen radiaal uitgeloo- pen worteloogen. De planten waren afkomstig van een zwaren, don- keren kleigrond, die onvoldoend uitgezuurd was. In al deze sereh- zieke stokken kon Bact. herbicola op de gebruikelijke wijze gemak- kelijk worden aangetoond. Den 22sten Juni 1918 werden uit de duidelijk zieke gedeelten 7 bibits gesneden en uitgeplant. De verkregen planten werden op 9 Augustus 1919 gesneden. Deze planten waren alle goed uitgestoeld, terwijl de stokken gemiddeld een lengte van 2 M. en een dikte van 3 c.M. hadden. De onderste leden waren ongeveer 10 c.M. en die nabij den top 2,5 e.M. lang. De stokken waren inwendig over het algemeen normaal. Slechts sporadisch kwamen rose knoopen met enkele verdachte roode vaatbundels voor. Van elk der planten werden weer twee stokken op de ge- bruikelijke wijze op de aanwezigheid van Bact. herbicola onderzocht. Slechts in 2 van de 7 planten werd Bact. herbicola aangetroffen. Korten tijd te voren werd van elk dezer 7 planten wederom één twee-oogsbibit gesneden. Het uitplanten geschiedde op 23 Juni 1919, de proef werd beëindigd op 22 Juni 1920. 415 De 7 bibits hadden 7 zeer fraaie planten opgeleverd, die achter- eenvolgens 5, 5, 5, 6, 5, 5, 4 stokken hadden gevormd van gemid- deld 2,6 M. lang en 26 c.M. dik, die alle recht, cylindrisch van vorm en inwendig geheel normaal waren. Bij het bacteriologisch onderzoek, op de gebruikelijke wijze verricht, kon Bact. herbicola in de onderzochte stokken niet meer worden aangetoond. Derde proefneming. Rietvariëteit 2714 POJ, afkomstig uit den tuin van het Proefstation te Pasoeroean. Van een aantal in den tuin aangetroffen duidelijk serehzieke planten werden uit aangetaste stengels twaalf twee-oogsbibits ge- sneden, nadat in deze stengels Bact. herbicola op de gebruikelijke wijze was aangetoond. De bibits werden 23 Juli 1919 uitgeplant, terwijl de verkregen planten op 1 Juli 1920 werden gesneden. De 12 uitgeplante bibits hadden 12 fraaie rietplanten opgeleverd met dikke, inwendig geheel normale stengels, welke gemiddeld 2% M. lang en 3,3 e.M. dik waren. Gemiddeld hadden de rietplanten ieder drie stokken voortgebracht. Bij onderzoek bleek, dat in nog slechts één van de 24 stokken Bact. herbicola kon worden aangetoond. Vierde proefneming. Rietvariëteit 139 POJ, afkomstig van de Sf. Sedajoe. Door bovengenvemde fabriek werden op 14 Mei 1918 vier stokken van de rietvariëteit 139 POJ ingezonden. Drie van deze stokken waren reeds rottend en inwendig voos, zoodat ze ongeschikt waren voor bacteriologisch onderzoek. De vierde stok vertoonde op de knoopen het typisch serehziektebeeld van de roode vaatbundels. In dezen stok kon Bact. herbicola wederom worden aangetoond. Uit dezen stok werd één enkele twee-oogsbibit gesneden, welke op 15 Mei 1918 werd uitgeplant. Hieruit ontstond een plant met de ab- normaal sterke uitstoeling van 97 stokken. Bij het einde der proef- neming op 11 Aug. 1919 waren deze stokken gemiddeld 2,5 M. lang en 3 c.M. dik. Bij doorsnijden bleken de 37 stokken inwendig over het algemeen geheel normaal. Intusschen kwamen enkele stokken voor, die op de knoopen, ofschoon in geringe mate, roode vaat- bundels vertoonden. Van deze min of meer verdachte stokken wer- den er 6 op de gebruikelijke wijze op de aanwezigheid van Bact. herbicola onderzocht. Hiervan was in twee gevallen het resultaat negatief, doch uit de andere 4 konden krachtige kulturen van Bact. herbicola worden verkregen. 476 Vijfde proefneming. Rietvariëteit 1499 POJ, afkomstig van de Sf. Winongan. Door genoemde fabriek was een rietpol ingestuurd, waarvan de stengels zeer dun waren. Ze vertoonden voorts op lengtedoor- snede de typische serehknoopen, terwijl Bact. herbicola gemakkelijk kon worden aangetoond. Van deze serehzieke plant werden 23 Augustus 1919 vijf twee-oogsbibits gesneden en uitgeplant. De daar- uit verkregen planten waren niet fraai en hadden respectievelijk 7, 10, 10, 1 en 13 stokken. Bij de beëindiging van de proef op 15 Juli 1920 waren deze gemiddeld 2,5 M. lang en 2,3 c.M. dik. Inwen- dig vertoonden de knoopen veelal nog een lichtroode kleur, terwijl hier en daar verspreid in het overige stengelgedeelte nog roode vaatbundels voorkwamen. Zooals op grond hiervan te verwachten was, kon in dergelijke knoopen Bact. herbicola worden aange- toond. Zesde proefneming. Rietvariëteit 2560 POJ, afkomstig van de Sf. Lestari. Een aantal door deze fabriek ingezonden stokken vertoonde het typische serehbeeld. De stengelleden waren kort, de uitgeloo- pen worteloogen tot een vilt vergroeid, terwijl het inwendig onder- zoek leerde, dat de knoopen doortrokken waren van roode vaat- bundels. In de serehzieke knoopen kon Bact. herbicola op de gebruikelijke wijze worden aangetoond. Uit deze stokken werden tien twee-oogsbibits gesneden, die op 28 Mei 1918 werden uitgeplant. De daaruit verkregen planten zagen er gedurende de geheele groeiperiode ziekelijk uit. De stokken waren bij de beëindiging van de proefneming op 19 Augustus 1919 gemid- deld 1,5 M. lang en 2,2 c.M. dik. Van alle 10 planten vertoonden de knoopen duidelijk serehzieke vaatbundels. Bact. herbicola kon we- derom in alle stokken op de gebruikelijke wijze worden aangetoond, Van deze serehzieke planten werden opnieuw twaalf twee-oogsbibits gesneden en op 23 Juli 1919 uitgeplant. De twaalf verkregen plan- ten vertoonden respectievelijk een uitstoeling van 15, 5, 3, 7, 7, 4, 1, 8, 2, 4, 9 en 4 stokken. Bij de beëindiging der proef op 7 Juli 1920 waren deze stokken gemiddeld 2,2 M. lang en 2 e.M. dik. Bij doorsnijden van de stengels bleken ook deze nog duidelijk serehziek te zijn. In overeenstem- ming hiermede kon Bact. herbicola in alle der onderzochte stengels worden aangetoond. 411 Overziet men thans het geheel der verkregen uitkomsten, dan mag op grond van het sprekende resultaat der eerste drie proef- nemingen worden besloten, dat het inderdaad mogelijk is door het verschaffen van optimale kultuurvoorwaarden de resistentie van de te kweeken rietplanten zoo hoog op te voeren, dat zich uit geïn- fecteerde bibits practisch zonder uitzondering normale, serehvrije rietplanten ontwikkelen. Bij de vierde proefneming is dit resultaat niet geheel bereikt, doeh trad ongetwijfeld een wijziging ten goede in den toestand van de gekweekte plant, in vergelijking met dien van de bibit in. De beide laatste proefnemingen leeren evenwel, dat bij sommige rietvariëteiten de verbetering der kultuurvoorwaarden, althans in één of twee generaties, niet zoover is door te voeren, dat de ziekte daardoor afdoend wordt onderdrukt. Ten slotte moge er nog op worden gewezen, dat ook bij deze proefnemingen het serehsymptoom der roode vaatbundels volmaakt parallel ging met het voorkomen van Bact. herbicola in de betref- fende stengels. S 3. Slotbeschouwing. Het feit, dat bij de in de vorige paragraaf beschreven proef- nemingen in bepaalde gevallen door het scheppen van gunstige kul- tuurvoorwaarden van het riet, uit serehzieke bibit geheel normale planten konden worden verkregen, kan zijn verklaring niet vinden in het ontbreken van een eventueel de serehziekte veroorzakende parasiet; evenmin kan dit worden toegeschreven aan directe, voor de ontwikkeling van een dergelijken parasiet in het suikerriet minder gunstige factoren, zooals in het geval der bergbibittuinen nog denk- baar is. Immers alle proefnemingen geschiedden op éénzelfde beperkt terreinstuk, waarin blijkens het optreden van serehzieke planten in andere der beschreven gevallen een eventueel bestaande parasiet zeker aanwezig was en zijn schadelijke werking kon uitoefenen. Wanneer men dit overweegt, moet men dus onvermijdelijk concludeeren, dat het uitbreken van de serehziekte, hetzij geheel, hetzij in belangrijke mate, wordt beheerscht door den physiologischen toestand van de rietplant, in laatste instantie dus door de meerder of minder gunstige kultuurvoorwaarden. In de eerste plaats wordt hiermede dus erkend, dat mijn proef- nemingen geen afdoende bewijsgronden hebben opgeleverd om de KP mogelijkheid van de hand te wijzen, dat de serehziekte, zooals dit o.m. door WAKKER werd aangenomen, een niet-parasitaire, dus z.g. physiologische ziekte zou zijn. Op grond van mijn proefnemingen moet men dan evenwel in deze veronderstelling aannemen, dat de factoren, welke deze physiologische verzwakking van de rietplant veroorzaken, mede ten gevolge hebben, dat gunstige ontwikkelings- conditiën voor Bact. herbicola in den zieken rietstengel worden geschapen. En dan blijft het nog denkbaar, dat enkele der thans als kenmerkend beschouwde symptomen der serehziekte slechts een gevolg zijn van het secundaire verschijnsel der ontwikkeling van Bact. herbicola in den rietstengel. Een bevestiging voor de opvatting der niet-parasitaire natuur van de serehziekte, alsmede een beslissing aangaande de rol, die door Bact. herbicola in de natuurlijke serehziektegevallen wordt gespeeld, zou slechts zijn te verkrijgen, indien men erin zou slagen, suikerriet onder volledig aseptische voorwaarden groot te brengen. Eerst indien ook bij dergelijk riet door ongunstige kultuurvoorwaar- den serehziekte-verschijnselen konden worden teweeggebracht, zou de beslissing ten gunste van de niet-parasitaire natuur van de sereh- ziekte zijn gevallen, terwijl dan tevens zou kunnen worden uitge- maakt, in hoeverre slechts door infectie met Bact. herbicola het volledige serehziektebeeld zou worden verkregen. In de tweede plaats is het evenwel geenszins uitgesloten, dat de invloed van den physiologischen toestand van de rietplant het optreden der serehziekte niet in zoo absolute mate beheerscht als in het voorafgaande mogelijk werd geacht. Wel is de invloed van dezen factor ongetwijfeld in niet onbelangrijke mate aanwezig, maar het blijft alleszins mogelijk, dat daarnaast voor het optreden der serehziekte de aanwezigheid van een tweeden factor, nl. van een serehparasiet, moet zijn gerealiseerd. Ook bij aanwezigheid van een parasiet in de plant, in het bijzonder waar dit de aanwezigheid in doode weefselelementen, zooals de houtvaten, geldt, zal dan het optreden der ziekteverschijnselen kunnen uitblijven, indien de phy- siologische toestand van de plant, of in andere bewoordingen, haar , resistentie, de ontwikkeling van de parasiet verhindert. Indien men toch de opvatting van de parasitaire natuur van de serehziekte wil handhaven, laten de eerste drie der in de vorige paragraaf beschreven proefnemingen een andere verklaring niet toe. Met dit gezichtspunt voor oogen is theoretisch de mogelijkheid niet te verwerpen, dat de in het serehzieke riet ten allen tijde door A18 419 mij aangetoonde Bact. herbicola de bewuste parasiet der serehziekte zou zijn. Het grootendeels negatieve resultaat der in Hoofdstuk XI beschreven infectieproeven zou zijn oorzaak kunnen vinden in de omstandigheid, dat in den strijd van den parasiet met de weerstand- biedende invloeden, welke van de bij de infectie gebruikte rietplanten uitgingen, de parasiet het onderspit heeft gedolven, met het resultaat, dat de typische ziekteverschijnselen uitbleven. Volmondig wordt echter erkend, dat zulks niet waarschijnlijk is, daar het niet te begrijpen is, dat zelfs wanneer men rekening houdt met de bij de proefplanten toegepaste, zeker gunstige, kul- tuurvoorwaarden, de resistentie dier proefplanten tot zulk een hoogte zou zijn opgevoerd, dat daaruit het geringe percentage der geslaagde infecties zou zijn te verklaren. : Er rest dan nog slechts te wijzen op een laatste mogelijkheid, nl. dat voor het tot stand komen der serehziekte, de aanwezigheid van een geheel ander mikro-organisme, hetwelk in de door mij ge- bruikte kultuurmedia zich in het geheel niet ontwikkelt, een on- misbare voorwaarde is. In dit verband zij eraan herinnerd, dat juist in de laatste jaren eenige gevallen bekend zijn geworden, waarin dierlijke mikro-organismen als verwekkers van plantenziekten zijn erkend.t) Voor dergelijke mikro-organismen, evenals trouwens voor vertegenwoordigers uit tal van groepen van plantaardige mikroben is het zelfs waarschijnlijk, dat zij in de door mij gebruikte „„weel- derige” kultuurmedia niet tot ontwikkeling komen. Maar ook, indien het toekomstig onderzoek de juistheid van de- ze hypothese zou aantoonen, zal er alleszins aanleiding bestaan om volop aandacht te schenken aan de rol, welke door de in het na- tuurlijke serehzieke riet immer aanwezige Bact. herbicola wordt vervuld bij het tot stand komen der typische serehverschijnselen. Overzicht der resultaten. De uitkomsten van de in de voorafgaande hoofdstukken be- schreven proefnemingen laten zich als volgt samenvatten: 1. Er werd een methode aangegeven, volgens welke het mogelijk is uit rietstengels perssap te verkrijgen op zoodanige wijze, dat infectie van buitenaf wordt uitgesloten. Deze methode berust op het onder aseptische voorwaarden uitboren van eylindertjes 1) Zie b.v. G. SraneL. De infectieproef in de phytopathologie 1921, en B. T. ParM. De mozaïkziekte van de tabak een chlamydozoonose? Bulletin van het Deli- proefstation No. 15, 1922, 2. dl 480 uit het inwendige van rietstengels en het daarop volgende uitpersen dier cylindertjes in een speciaal daartoe geconstru- eerd persje. De onder 1 beschreven methode werd toegepast voor het onder- zoek naar de aanwezigheid van mikro-organismen in uiterlijk normaal, zoowel als in serehziek suikerriet. Hiertoe werd het verkregen perssap op daartoe geschikte vaste voedingsbodems uitgestreken of met insgelijks passende kultuurvloeistoffen ver- mengd. In dit laatste geval werd het eventueel in de onder 2 genoemde kultuurvloeistoffen verkregen mikrobenmengsel ontward, door dit mengsel vervolgens op vaste voedingsbodems te kultiveeren. In het belang van de diagnose der daarbij verkregen organis- men werd door mij een werkwijze aangegeven, welke het prac- tisch uitvoerbaar maakt, ook in het tropische klimaat deze organismen op gelatine te kweeken. Het desbetreffend onderzoek van 591 uiterlijk geheel normale rietstengels, afkomstig uit zeer verschillende bibittuinen op Java, had tot resultaat, dat in nagenoeg alle gevallen de rietsten- gels verschillende saprophytische bacteriën bleken te bevatten. Slechts in een zestal stengels van verschillende rietvariëteiten, alle afkomstig van een op 3000 voet hoog gelegen bibittuin, werden geen mikro-organismen aangetroffen. Een volgens dezelfde methode verricht onderzoek naar de mi- kroflora, aanwezig in de stengels van serehzieke rietplanten, bracht de constante aanwezigheid van een bepaalde bacterie- soort aan het licht. Een uitgebreid onderzoek naar de eigenschappen van de in de stengels van serehzieke rietplanten ten allen tijde aangetroffen bacteriesoort toonde aan, dat deze identiek is met, of althans zeer nauw verwant is aan de door Burri en DücceLr onder den naam van Bacterium herbicola aureum beschreven bacterie. Aangetoond werd, dat bij het kweeken van rietplantjes uit se- rehzieke bibit gelijktijdig met het optreden der roode verkleu- ring van de vaatbundels in de rietstengeltjes ook de bewuste bacterie daarin zijn intrede doet. Opzuiging van een reinkultuursuspensie van de uit serehziek riet geïsoleerde bacterie in geheel normale rietstengels heeft ten gevolge, dat daarin het symptoom eener beginnende sereh- ziekte, nl. het optreden eener roode verkleuring der vaatbun- … 10. u. 12. 481 dels, ontstaat. Op verschillende wijzen teweeggebrachte infecties van jonge rietplanten en bibits met de bewuste bacterie had- den evenwel niet tot resultaat, dat ook de verdere verschijn- selen der serehziekte in de rietplanten te voorschijn werden geroepen. Een nader onderzoek leerde, dat ook opzuiging van reinkul- tuursuspensies van verschillende andere bacteriën een roode verkleuring der vaatbundels in normale suikerrietstengels ver- oorzaakte. Bij de verdere bestudeering van het verschijnsel der roode ver- kleuring der vaatbundels bleek, dat dit ook door tal van meer of minder giftige chemische verbindingen kon worden teweeg- gebracht. Dit leidde ertoe, deze roode verkleuring terug te brengen tot een nekrobiotisch proces, dat zich in de afstervende weefselelementen van den stengel afspeelt, gevolgd door een ab- sorptie van de daarbij gevormde roode kleurstof door de cel- wanden. Voor de vorming der roode kleurstof bleek de aanwe- zigheid van zuurstof een onmisbare factor te zijn. Een voorloopig onderzoek naar de door nekrobiose in den riet- stengel gevormde kleurstof maakte het waarschijnlijk, dat deze kleurstof identiek is met, of nauw verwant aan, purpurine (1-2-4-trioxyanthrachinon)). In aansluiting op de waarnemingen van vroegere onderzoekers werd nogmaals gewezen op den grooten invloed, die zonder twijfel door de mate van resistentie van de rietplant, in laatste instantie dus door meer of minder gunstige kultuurvoorwaarden, op het al of niet intreden der serehziekte wordt uitgeoefend. Daartoe ingestelde proefnemingen bewezen, dat onder optimale kultuuromstandigheden uit zwaar serehzieke bibits in vele ge- vallen uiterlijk geheel normale rietplanten waren te kweeken. Daarbij werd nog vastgesteld, dat tegelijkertijd met het weg- blijven der serehsymptomen ook de in de oorspronkelijke bibits steeds aanwezige Bact. herbicola in de betreffende planten niet meer was aan te toonen. Fig. ig. 15. OTE Ais: hee 16. LIJST DER FIGUREN ‚ Schematische voorstelling van het verloop van het vaatbundelstel- sel in bibit en spruit. De figuur geeft den samenhang der vaat- bundels weer bij een door serehziekte aangetaste bibit; de roode lijnen stellen de verkleurde vaatbundels voor. ‚ Uitgeboorde stukken rietstengel, welke achterblijven bij de asep- tische monsterneming. Open pers. „ Gesloten pers. ‚ Gesloten pers. Omgelegd. „ Bacterium herbicola. Stam No. 2. Ciliën. Lineaire vergrooting: 600. Bacterium herbicola, Rood klaverzaad. Ciliën. Lineaire vergrooting: 600X. ‚ Bacterium herbicola. Stam No. 2. Ciliën. Lineaire vergrooting: 600. (Penteekening). ‚ Bacterium herbicola. Rood klaverzaad. Ciliën. Lineaire vergrooting: 600X. (Penteekening). Inrichting der plantproef van (serehzieke) bibits. . Inrichting der opzuigproef. „ De aantasting der vaatbundels in de stengelknoopen („serehknoopen’”) van de rietvariëteit SW 16 als resultaat van de opzuigproef met Bact. herbicola (stam No. 2) na omstreeks 2 dagen. De roode verkleuring in dwarsdoorsneden van het suikerriet na ongeveer 3 dagen bij 309 C. (Schematisch). De roode verkleuring in lengtedoorsneden van het suikerriet na ongeveer 3 dagen bij 30e. G. (Schematisch). Twee aangetaste planten (links) en twee gezonde contrôleplanten rechts) uit de kultuurproef met geïnfecteerde bibits van de riet- variëteit 247 B. (Bact. herbicola, stam No. 15). Gedeeltelijk doorgesneden stengels van één der aangetaste riet- planten uit de kultuurproef met geïnfecteerde bibits van de riet- variëteit 247 B, (Bact. herbicola, stam No. 16). TOM DD: NME ot AET LOE MERE AE ad AA ve Hoofdstuk IL. VROEGERE ONDERZOEKINGEN OVER HET VOOR- KOMEN VAN MIKROBEN IN UITERLIJK NORMALE PLAN- TEN. . S 1. Het inwendige van ‘ levende intensweetsel, bevat als regel geen mikro-organismen. S 2. Symbiose van hoogere plänten met ‘daarin T voorkomende mikro-organismen . 3 $ 3. Het Onnen van mikro- organismen in “doode: weefsel. elementen van hoogere planten . . . Hoofdstuk IL. OVERZICHT VAN VROEGERE ONDERZOEKINGEN BETREFFENDE DE SEREHZIEKTE, . . .. Hoofdstuk III. DE TOEPASSING VAN DE GELATINEKWEEKME- THODE IN DE TROPEN. St. De Ei Hen van het gebruik. van gelatine naast agar-agar N S 2. De bruikbaarheid van de gelatinekweekmiethiode in de tropen Hoofdstuk IV. DE GEVOLGDE METHODIEK VOOR HET ONDER- ZOEK NAAR MIKROBEN IN HET SUIKERRIET. S 1. Algemeen overzicht der gevolgde methode. ' 8 Aseptische werkwijze voor het uitsteken van een monster uit het inwendige van den rietstengel . . .. en fe S 3. De sapmonsterneming met behulp van de open pers S 4, De sapmonsterneming met behulp van de gesloten pers . $ 5. Contrôle op de doeltreffendheid van de ee ter voorkoming van infectiën Î S 6. Het aantoonen van mikroben in het perssap door kweeking op kultuurplaten Het aantoonen van mikroben in het perssap door kweeking in kultuurvloeistoffen. … Hoofdstuk V. HET VOORKOMEN VAN BACTERIËN IN STENGELS VAN HET NORMALE SUIKERRIET. 5 $ 1. Overzicht van de voor het onderzoek gebruikte uiterlijk normale rietstengels . . . . RR EAN SID S 2. Uitkomsten van het onderzoek. . Hoofdstuk VI. HET VOORKOMEN VAN BACTERIËN IN STENGELS VAN HET SEREHZIEKE SUIKERRIET. Nd S 1. De diagnose: serehziek der voor het onderzoek te gebr uiken rietstengels. ' $ 2. Het onderzoek der serehzieke stengels kit, S 3. Overzicht der uitkomsten van het onderzoek der Eene Cr he | stengels . Hoofdstuk VII. DE EIGENSCHAPPEN VAN BACTERIUM HERBI- COLA BURRI ÊT- DÜGGELL 4. AN S 1. Literatuuroverzicht betreffende Bact. herbicola . S 2. Overzicht van de voor het onderzoek gebruikte hamaded van Bact. herbicola . „_Morphologische kenmerken. . . seen 4. Beschrijving van de op vaste voedingsbodems verkregen bacteriënkoloniën .… AID AF S 5. Optimumtemperatuur van de ontwikkeling . $ 6. De stofwisseling. 6 S 7. Enzymatische stofwisselingsprocessen : ì S 8. Vergelijking der eigenschappen van de geïsoleerde ‘bacte- riënstammen met Bacterium herbicola aureum (Burri et Düscert) Hoofdstuk VIJL DE BETEEKENIS VAN HET VOORKOMEN VAN BACTERIUM HERBICOLA IN HET SEREHZIEKE SUIKERRIET. S 1. De oekologie van Bact. herbicola . p : 60: Beschouwing omtrent de waarde, toe te kennen aan het feit, dat bij de gevolgde werkwijze Bact. herbicola regel- matig in het serehzieke riet kon worden aangetoond .… $ 3. Het samengaan van het optreden van het serehsymptoom der roode vaatbundels en het verschijnen van Bact. her- bieola in den jeugdigen rietstengel Ei S 4. Bestaat er aanleiding om in Bact. herbicola de verwekker der serehziekte te vermeden (7: Hoofdstuk IX. PROEFNEMINGEN MET HET OPZUIGEN VAN REINKULTUREN VAN BACTERIUM HERBICOLA IN GEZON- DE BEBLADERDE RIETSTENGELS,. . Hoofdstuk X. HET SEREHSYMPTOOM DER ROODE VAATBUNDELS. S 1. De roode verkleuring der vaatbundels, veroorzaakt door andere mikroben dan Bact. herbicola S 2. Mikroskopisch onderzoek van de bij de opzuigproeven ° ver- kregen roodgekleurde vaatbundels 2 à ded S 3. De ‘raode varend der vaatbundels kan door uiteenloo- pende chemicaliën worden bewerkstelligd . S 4. De roode verkleuring van het suikerriet opgevat als nekro- biotisch proces . . 5. Verdere waarnemingen over de roode verkleuring van het suikerriet door mikrobenwerking . . - S$ 6. Een onderzoek naar den aard van de door nekrobiose in het suikerriet gevormde roode kleurstof Hoofdstuk XI. INF ECTIEPROEVEN VAN SUIKERRIET MET REIN- KULTUREN VAN BACTERIUM HERBICOLA. rok $ 1. De roode verkleuring der vaatbundels is geen specifiek symptoom der serehziekte : - $ 2. Infectieproeven met reinkulturen van Bact. herbicola : $ 3. Bespreking der resultaten van de infectieproeven Hoofdstuk XI. OPMERKINGEN VAN ALGEMEENEN AARD OVER DE SEREHZIEKTE. S 4. Beschouwingen over den invloed » van ì uitwendige omstandig: heden op het optreden der serehziekte . ; SN 2. Proefnemingen over het kweeken van geheel normaal riet uit serehzieka, bilan sion hink Se Slotbeschouwingaatshat toil dna abe ier Tales Overzicht der. resultaten 5. … < Coleantte oe 7o 390 399 413 429 431 431 433 435 440 143 447 441 451 451 455 457 458 463 463 464 469 470 4710 172 4171 419 VOOR DE Suikerindustrie in Nederlandsch-Indië BANE MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA- | SUIKERINDUSTRIE. Er et) m JAARGANG 1923, No. 10. SAMENVATTENDE BEWERKING VAN DE RE- SULTATEN DER PROEFVELDEN BIJ DE RIET- CULTUUR OP JAVA. 14E BIJDRAGE. BESCHOUWINGEN OVER DE THEORIE EN TECHNIEK VAN HET PROEFVELDWEZEN BIJ DE SUIKERRIETCULTUUR OP JAVA DOOR De. P. J. VAN BREEMEN, CHEF VAN DEN PROEFVELDENDIENST VAN HET PROEFSTATION. N. V, BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ v/h H‚ VAN INGEN — SOERABAJA. Ae, 6 p B je A Le D, y 4 4 zn En Ns Oad i ' Hr % schade lft Î Sr 8 | K ne A el \ EN ! ot Arends 5 - Oet rak Eg « nne id nn gn ee, Î sie a” 1 { i é AF m L Hi } í f Í P ze if mi N  { Á ch b lan { \ WEN} . f HH A : pik \ b | -_ î kl ij ' nd { _ € k fu . ed id ‘ { na Ne ' 4 Ô e \ « t | 4 . : id he f ie d pe ‚ pt 5 | d . . í & * t pi Ni ì Kans \ Í î p Í H * L ; 1 - \ $ _ mr a Î L É { H { A ' 4 t d ï È } * Ei . É | P Hrs | | ï nich { se. \ : 14 ETA L | { Ü Li Ei r | BAR EER vt [E à EI sd 4 ï | { | TA MEN ENA t 5 1 í : : -- Ì Ee H bete Í KN { 4 AT n ì | | \ ' E ï ! CHN, * $ | ï Kn kl } ak ij : = ' 1 EL ï Î ed il i il Bn 1 EAR 3 si! Î 4 Ü 4 el gj Ä fi je { ( bald 4 \ A: Ì k eraf Kk \ en hie MO VE En Et Et ri) Winden ml oe orn en ge. ee er comans emg Sje oa Kd (te nl Î ij y t 1 48 { | f Û a GEN EE ink ee eee ee ante eni en tr rn ef Ä "id \ en, Pi fi A pe LIBRARY NEW YOR! BOTANICAL GARDEN MEDEDEELINGEN VAN HET PROEFSTATION VOOR DE JAVA-SUIKERINDUSTRIE, nn Jaargang 1923, No. 10. SAMENVATTENDE BEWERKING VAN DE RESULTATEN DER PROEFVELDEN BIJ DE RIETCULTUUR OP JAVA. 14e BIJDRAGE. Beschouwingen over de theorie en techniek van het proefveldwezen bij de suikerrieteultuur op Java door Dr. P. J. VAN BREEMEN, Chef van den proefveldendienst van het Proefstation. Inleiding. Nadat reeds W. vaN DEVENTER omstreeks 1910 begonnen was te wijzen op het belang, dat men erbij had, te weten uit welke ge- tallen een gemiddelde opbrengst in een vakkenproef berekend was, heeft J. Scuumr in 1911 voor het eerst de wiskundige methoden van de leer der statistiek op de uitkomsten van proeven bij de rietcultuur op Java toegepast t). Als gevolg van diens werk werd het proefveldonderzoek bij die cultuur eenvormiger en stelselmatiger ingericht dan voorheen het geval was; onder leiding van de Cul- tuurafdeeling te Pasoeroean heeft zich de dienst der proefvelden sterk uitgebreid; de verhandelingen van Dr. J. M. Geerts, in de eerste plaats zijn verhandeling: „Over de beoordeeling van proef- veldresultaten” 2), hebben daartoe veel bijgedragen. In den loop der jaren is zoodoende een zeer rijk materiaal aan proefveldresultaten verzameld. Jaarlijks komen de gegevens van ongeveer 1200 geslaagde proeven bij het Proefstation te Pasoeroean binnen en iedere proef bevat minstens twee, veelal drie en soms meer objecten, die onderling vergeleken worden. Voor zoover dit materiaal betrekking heeft op de verschillende 1) Verslag over de proeftuinen van de Onderafd. Djokja, oogstjaar 1911, Archief 1913, blz. 121. Idem, oogstjaar 1912, Archief 1914, blz. 213. 2) Archief 1914, blz. 911. 486 onderwerpen, zooals vergelijking van de werking van verschillende meststoffen, bepaling van de optimale bemesting, toetsing van ver- schillende rietvariëteiten, enz., is het reeds gedeeltelijk onderwerps- gewijs door Dr. Geerts en door Dr. KuyPper bewerkt in vroegere nummers van deze reeks: Samenvattende bewerking van de resul- taten der proefvelden bij de rietcultuur op Java, die in het Archief 19151922 verschenen. Maar daarnaast bevat deze stof nog allerlei gegevens, die dienstig kunnen zijn bij de beantwoording van vragen, welke zich in den loop der jaren niet alleen hier, maar ook elders, zij het dan bij andere cultures, bij de veldproeven voorgedaan hebben en die op de techniek van het proefveldwezen betrekking hebben. Door bestudeering van dergelijke vragen zal men een in- zicht kunnen krijgen, in hoeverre bepaalde omstandigheden de beoordeeling van het resultaat van een proef beïnvloeden; men zal kunnen nagaan, of door wijzigingen in den opzet der proeven dergelijke invloeden geheel of gedeeltelijk uit te schakelen zijn. In de eerste plaats kwam het ons wenschelijk voor de stan- daardafwijking (ook genoemd middelbare fout) bij de rietproeven te bestudeeren. In de volgende hoofdstukken wordt achtereenvolgens behandeld : |. Inleiding over aard en beteekenis van de standaardafwijking. IL, De gemiddelde standaardafwijking voor riet en suiker op Java, en het gebruik van deze grootheid bij de beoordeeling van proefveldresultaten. HL Is er verband tusschen de grootte der standaardafwijking en de oppervlakte van ieder veldje of het aantal objecten per proef ? IV. Is er verband tusschen de grootte der standaardafwijking en de opbrengst der proefobjecten Wat wij in hoofdstuk I behandelen, is voor een deel tevens een uiteenzetting van de theorie der variatiereeksen; het verband tusschen de standaardafwijking en andere grootheden in die reeksen kan er ter sprake komen; de behandeling is zoodanig, dat zij ook voor den niet wiskundig geschoolden lezer geschikt zal zijn. Op verschillende punten is het dus een uitbouw van de stof, die in de reeds in het begin aangehaalde publicatie van Geerts (Archief 1914, blz. 911) behandeld is. Het is misschien niet ondienstig hier nog iets te zeggen over de symbolische teekens, die voor verschillende grootheden of uit- drukkingen in dit stuk gebruikt worden. A87 Vaste beteekenis hebben daarin feitelijk alleen de beide volgen- de symbolen: 1° cin het algemeen voor het begrip standaardafwijking en in het bijzonder voor de standaardafwijking van de enkele waarne- ming ; 2° een liggend streepje boven een of ander symbool (of combinatie van symbolen) voor de aanduiding, dat er een rekenkundig gemiddelde mee bedoeld wordt, bijv. M, M — A, 5. Eenige moeilijkheid levert misschien het gebruik van de bena- ming standaardafwijking van het gemiddelde. De naam volgt echter logisch uit twee omstandigheden: ten eerste, omdat tusschen de begrippen fout en afwijking in het algemeen en dus ook tusschen middelbare fout en middelbare afwijking (== standaardafwijking) geen onderscheid te maken valt, als men uitgaat van de bepaling, dat de fout of afwijking voorstelt het verschil tusschen een waarne- ming en het gemiddelde van een aantal waarnemingen; ten tweede omdat de fout of afwijking, die men aan het gemiddelde toekent, ten opzichte van dit gemiddelde eenzelfde beteekenis heeft als de fout of afwijking van de enkele waarneming ten aanzien van de enkele waarneming (zie dienaangaande de opmerking bij de formule voor de standaardafwijking van het gemiddelde in Hoofdstuk U). Is M het gemiddelde van een aantal waarnemingen, dan stellen we in het volgende de standaardafwijking van het gemiddelde voor door OT Het symbool voor een gemiddelde grootheid geeft dus als index aan, bij welk gemiddelde de « behoort. De letter n is vrij algemeen in gebruik voor het aantal waarnemingen, wanneer men met één letter kan volstaan. In plaats van n heb ik N gebruikt, in- dien het nadruk vereischte, dat er een „groot getal voorgesteld moest worden, wat dan trouwens in den tekst vermeld staat. Overigens is zoo noodig voor elk symbool in een formule opge- geven, wat het voorstelt, evenals zulks in wiskundige werken te doen gebruikelijk is. Ten slotte nog een opmerking over de variabiliteit, die in dit stuk behandeld wordt. Onder de hier onderzochte variabiliteit heeft men te verstaan het verschijnsel, dat eenzelfde rietsoort op een aantal even groote deelstukken (parallelvakken, controlevakken) van een veld onder practisch dezelfde eultuuromstandigheden verschillende opbrengsten geeft, Daar de verscheidenheid in opbrengst van parallelvakken voor- namelijk op verschil in bodemeigenschappen van de vakken berust, 488 is het tot op zekere hoogte veroorloofd van de variabiliteit van het proefveld in plaats van de variabiliteit van de rietsoort te spreken. Dit gaat echter slechts zoo ver, als men geen rekening behoeft te houden met het verschijnsel, dat verschillende rietsoorten op een- zelfde grondstuk onder dezelfde omstandigheden zich ten aanzien van de verscheidenheid in opbrengst der vakken eenigszins ver- schillend gedragen. | Van een ander gezichtspunt uitgaande, nl. wanneer men meer den nadruk op het bestaan eener normale waarde, in ons geval het rekenkundig gemiddelde, der vakopbrengsten wenscht te leggen, kan men even goed spreken van de stabiliteit eener rietsoort of van een grondstuk. Een normale waarde met groote stabiliteit gaat dan gepaard met een geringe variabiliteit en omgekeerd. Houdt men dit in het oog, dan kan de maat van de variabiliteit, in ons geval de standaardafwijking, ook gebruikt worden om den graad van stabiliteit te kenmerken. HOOFDSTUK IL. Gesteld, dat men ten aanzien van een bepaald stuk grond, dat op de op Java gebruikelijke wijze gegeuld en met suikerriet beplant is, het totale rietgewicht wenschte te weten, dan zou iemand, die van de veronderstelling uitging, dat de op volkomen gelijke manier bewerkte, beplante en verder behandelde geulen op hetzelfde tijd- stip evenveel riet voortgebracht hadden, zich er waarschijnlijk toe bepalen om het riet van één geul te wegen en dit gewicht met het getal, dat het aantal geulen van het geheele veld aangeeft, te vermenigvuldigen. Wanneer die persoon echter de moeite zou wil- len nemen om zijn aandacht niet op een enkele geul te vestigen, maar om verscheidene geulen afzonderlijk te wegen, zou hem, ook bij de grootst mogelijke nauwkeurigheid van werken, al spoedig opvallen, dat de rietgewichten der afzonderlijke geulen in het alge- meen niet overeenstemden, zoodat het een hoogst willekeurige han- delwijze zou zijn om de eerste de beste geul als grondslag voor de berekening van het rietgewicht van het gansche veld te nemen. In plaats dat elke geul b.v. 2 pikol riet oplevert, zouden wel- lieht bij afzonderlijke weging van alle geulen getallen gevonden wor- den, die in de volgende reeks onder te brengen waren: 1.6, 1.7, 1.8, 19, 2.0, 21, 2.2, 2.3, 24, en 25, wanneer de wegingen tot in tiende deelen van pikols nauwkeurig uitgevoerd werden en wij 1.6 en 2.5 pikol als laagste en hoogste gewicht aannemen. Bevat het stuk Nx 489 grond 500 geulen, dan zal hoogstwaarschijnlijk blijken, dat het meerendeel der 500 waarnemingen (de bepaling van het gewicht van een geul riet noemen wij een waarneming) gewichten van 2, of om en bij 2 pikol oplevert, terwijl het aantal waarnemingen ver- mindert, naarmate het gewicht verder van 2 pikol verwijderd ligt. Het rietgewicht per geul is dus geen vaste grootheid, maar wisselt van geul tot geul, waarbij verschillende waarden, de een vaker, de ander minder vaak, kunnen terugkeeren. Men noemt daarom het rietgewicht per geul een veranderlijke grootheid; de rietgewichten der afzonderlijke geulen heeten de varianten dier grootheid. De hoogste en de laagste varianten geven de grenzen aan, waar- binnen de schommelingen beperkt blijven, en bepalen dus het vari- atiegebied (of de variatiebreedte). Het getal, dat aanduidt, hoeveel maal een variant van bepaalde grootte voorkomt, noemt men de frequentie van die variant. Zijn er dus b.v. 10 geulen, elk met een rietgewicht van 1,7 pikol, aangetroffen, dan is 10 de frequentie van de variant 1,7. Daar men gewoon is de verzameling van varianten van een bepaalde grootte (of liggende tusschen bepaalde groottegren- zen) met den naam van klasse te bestempelen, stelt 10 ook de frequentie van de klasse met het gewicht 1,7 voor. Het rietgewicht van een willekeurig gekozen geul is derhalve niet in staat ons omtrent de rietopbrengst van het geheele veld betrouwbaar in te lichten. Feitelijk zou daarvoor de kennis van de rietgewichten van alle geulen noodig zijn. Wordt dus naar de werkelijke rietopbrengst per geul gevraagd, dan zou het antwoord moeten luiden: geul No. 1 heeft zooveel pikol opgebracht, geul No. 2 zooveel, geul No. 3 zooveel, enz, tot No. 500 toe. In plaats van deze lange en weinig overzichtelijke tabel, die men door toepassing van een klasse-indeeling eenigermate bekorten kan door bijv. de frequentie aan te geven van gewichten tusschen 1,55 en 1,65, tusschen 1,65 en 1,75, enz., heeft men eenige wiskun- dige grootheden gekozen, die in staat zijn om ons aangaande de grootte van de varianten en de verspreiding der laatste binnen. het variatiegebied in beknopten vorm bruikbare inlichtingen te ver- schaffen. De belangrijkste van deze uitdrukkingen zijn het rekenkundig gemiddelde van de varianten en de standaardafwijking. Op gezag van wiskundigen en statistici zullen wij hier maar aannemen, dat deze beide wiskundige grootheden in het algemeen als de meest 490 passende en bruikbare beoordeelingsmaten, de een van de grootte der varianten, de ander van hare afwijkingen van het rekenkundig gemiddelde, te beschouwen zijn, wanneer het erom te doen is een massaverschijnsel of een veranderlijke grootheid op beknopte wijze zoo goed mogelijk te kenmerken. Het rekenkundig gemiddelde, berekend volgens de uitdrukking: som van de varianten _ aantal varianten — rietgewicht per geul zou moeten bedragen om bij gelijk rietgewicht voor alle geulen het werkelijke rietgewicht voor het geheele veld te verkrijgen. Noemt men n het aantal geulen, dat op het veld voorkomt, M‚, Ms, enz. tot M‚ de rietgewichten der afzonderlijke - geeft dan in ons voorbeeld aan, hoeveel het geulen, en M het rekenkundig gemiddelde van alle M's, dan is: | M, + Ms 4 M3- ol Me Som M= on Zan M, SEANGOEE MS belen Som M of ook: Mas ana en — rd ee Het is daarbij onverschillig, in welke volgorde men de grootheden M samenneemt. Ook kan men de M's op willekeurige wijze in groe- pen verdeelen, van elke groep het gemiddelde bepalen en deze ge- middelden, elk vermenigvuldigd met het aantal M's, waaruit ze ont- staan zijn, bij elkaar optellen, zonder dat de einduitkomst verandert. n X M = M, + Ms + Ms + Ms + M5 +. ... Mr my Mg — M' X m, + M” X m3 + mm MXmtM X m + n Voor het geval, dat alle groepen even groot zijn, dus m4 = Mg == Mz enz, gaat dit over: prm EON E NDE AA )_ MM MH. n n m De standaardafwijking dient als maat van de grootte der afwijkingen, die een groep varianten met haar rekenkundig gemid- delde vertoonen. 8, M, Ms Ms M,‚, M- M Ms; M; Ms Mo Mio He NK NN NN: > V4 4 VG + En 491 Stel, dat men van 10 voorwerpen van dezelfde soort eenzelfde eigenschap, bijv. de lengte, gemeten heeft, dan kan men die 10 maten, die we alle ongelijk zullen veronderstellen, van een wille- keurig punt 0, het nulpunt, uit zoodanig op een horizontale as uitzetten, dat de afstanden (lijnen) M,0, Ms 0, enz. evenredig zijn met de verschillende gemeten lengten. Bepalen we nu het reken- kundig gemiddelde van de 10 lengten en nemen we aan, dat MO deze gemiddelde lengte voorstelt, dus dat: rf kde M‚O + MO + M30 +. 10 dan noemt men de verschillen, die tusschen MO en elk der MO's bestaan, een afwijking of fout. Het verschil b.v. tusschen MO en M40 is de afstand MgM, die we Vs zullen noemen. Vg is dus de afwijking of fout van het punt Mg ten opzichte van het punt M. Men denke dus bij het woord fout in de biometrie, en in de leer der statistiek in het algemeen, niet aan een foutieve of verkeerde waarneming ; met een fout bedoelt men daarbij niets anders dan het verschil tusschen een variant eener groep en het gemiddelde van alle varian- ten dier groep. Men noemt het verschil (afwijking, fout) positief, wanneer de variant grooter dan het gemiddelde, en negatief, wan- neer de variant kleiner is dan het gemiddelde. In ons voorbeeld zullen dus de fouten V‚, Va, V5, V‚ en V; negatief, de 5 overige positief zijn. Evenals het bij een groep varianten van belang is om de ge- middelde grootte der varianten te kennen, is het ook wenschelijk, dat men een indruk heeft van de gemiddelde grootte der fouten, die tusschen de varianten en haar rekenkundig gemiddelde bestaan. Variantengemiddelden van dezelfde grootte kunnen zeer goed uit groepen ontstaan zijn, waarvan de een groote, de ander geringe afwijkingen der varianten van het gemiddelde te zien gaf. Om den graad der afwijkingen in het eene en het andere geval bondig uit te drukken, kan de standaardafwijking dienen; zij geeft een op be- paalde wijze berekende gemiddelde afwijking aan. De berekening geschiedt aldus: men bepaalt de fout (het verschil = v) tusschen elke variant en het rekenkundig gemiddelde, verheft deze fouten (verschillen) in het kwadraat, neemt de som dier kwadraten, deelt die som door het getal, dat het aantal varianten aangeeft (waar- door men dus een gemiddelde waarde verkrijgt) en trekt ten slotte uit dit quotient den vierkantswortel. Die aldus berekende grootheid draagt verschillende benamingen, M,0 492 als: middelbare afwijking (of fout) van de enkele waarneming; middelbare afwijking (of fout) van een willekeurige waarneming; kwadratisch gemiddelde afwijking (of fout); dispersie ; standaardaf- wijking; standaarddeviatie; standaardfout. Tegenwoordig noemt men haar vrij algemeen standaardafwijking, welke naam hier ook verder gebruikt zal worden. GEERTS noemt haar de middelbare afwijking (van de enkele of een willekeurige waarneming). Al deze uitdruk- kingen slaan dus op een en dezelfde grootheid. De standaardafwijking wordt tegenwoordig gewoonlijk voor- gesteld door 7 en de formule voor « wordt dus voor n vari- anten : MME MDT EN n som (My — M? ene Sn Ole HOE nge =orle 5, aso n of, wanneer we, zooals boven, het verschil (M‚ — M) v noemen en het begrip Som door = voorstellen : Are eV , ie n Het verdient nog opgemerkt te worden, dat men meestal n —1 in plaats van n gebruikt, wanneer n klein, bijv. kleiner dan 50 is. In dat geval heeft men dus: o —= + Vv on 2 s heeft dus steeds een positieve ( +V = ) en een even \ Et: groote negatieve waarde (-V k ) in verband met de wortel- trekking ; het teeken + wordt vaak weggelaten. « wordt steeds op het rekenkundig gemiddelde betrokken. Met s zonder meer bedoelt 1) g (spreek uit: sigma) is de Grieksche kleine letter s, © is de Grieksche hoofd- letter S. Deze letters worden tegenwoordig zoo algemeen en zoo uitsluitend in de bovengegeven beteekenissen gebruikt, dat het goed is die hier van den aanvang af in te voeren. Men is natuurlijk volkomen vrij om bijv. voor de standaardafwijking elke andere willekeurige letter te kiezen: zoo vindt men die voorgesteld door m, door e,‚ door s of S, enz, maar g is langzamerhand het vaste teeken geworden voor de standaardafwijking, op dezelfde wijze als de Grieksche letter 7 de ver- houding van omtrek tot diameter van den cirkel, d.i. het onmeetbare getal 3,141 DO voorstelt. 493 men de standaardafwijking van de oorspronkelijke variantengroep ; men spreekt dan ook wel van de standaardafwijking in de groep. 1) Naast het rekenkundig gemiddelde is dus de standaardafwijking de belangrijkste grootheid bij die soort van variantengroepen, waar- mede men bij onze rietproeven te maken heeft en die zich daar- door kenmerken : | 1°. dat er bepaalde eindige, uiterste waarden aan te geven zijn, waarbinnen het optreden van varianten beperkt blijft; deze uiter- sten bepalen het variatiegebied of de variatiebreedte ; 2°, dat de verdeeling: der varianten binnen deze uiterste gren- zen op bepaalde wijze geschiedt, in dien zin, dat de verhouding van het aantal varianten in een willekeurig punt of een willekeurig ge- deelte van het variatiegebied tot het aantal overige varianten zich in hoofdzaak niet wijzigt, wanneer men maar eenmaal een „zeer groot” aantal varianten heeft en daar nieuwe bijvoegt. Onder de sub 1 en 2 bedoelde voorwaarden is het onverschil- lig, welken vorm de variatiecurve bezit. De ervaring leert echter, dat de meeste biometrische curven en onder meer ook die, welke hier in het bijzonder onze aandacht vragen, in vele gevallen min of meer, soms zelfs in zeer hooge mate, met de normale variatiecurve (toevalscurve, curve van de foutenwet) (zie Geerts le. blz. 917) overeenkomen. De kenmerkende grootheden van de. normale varia- tieverdeeling (hare constanten) laten zich met groote nauwkeurigheid alleen met behulp van een „zeer groot” aantal varianten vaststellen. Wij veronderstellen, dat bij onze variabele grootheden het aantal mogelijke varianten eveneens „zeer groot” is, omdat alleen dan de formules, die uit de eigenschappen der normale variatiecurve afgeleid werden, ook op haar van toepassing zijn. Tegen deze veronderstelling behoeft geen bezwaar te bestaan, omdat het proefveld altijd slechts een deel, gewoonlijk slechts een klein deel, van het grondstuk uit- maakt, waarvoor men het resultaat wenscht te laten gelden. De uitdrukking 1) „zeer groot” eischt eenige nadere toelichting. 1) Vat men de oorspronkelijke varianten van een groep in een aantal onder- groepen samen, waarvan men bijv. de gemiddelden bepaalt, dan kan men met die gemiddelden als varianten van een hoogere orde weer berekeningen uitvoeren. Men kan bijv. de afwijkingen (fouten) bepalen, die deze deelgemiddelden ten opzichte van het totaalgemiddelde bezitten en uit deze afwijkingen (fouten) de standaardafwijking (standaardfout) berekenen. Deze dient men dan van de stan- daardafwijking van de oorspronkelijke varianten te onderscheiden, hetgeen door een index geschieden kan, bijv. ox. Men kan de standaardafwijking van de oorspronkelijke variantengroep natuur- lijk ook van een index voorzien, maar in den regel laat men dat achterwege. Men is natuurlijk vrij in de keuze van zulke indices en dient daarum steeds aan te geven, wat men in een bepaald geval met een zekeren index bedoelt. O4 Terwijl zij theoretisch feitelijk met „oneindig groot” dient samen te vallen, kan men er voor practische doeleinden genoegen mee nemen daaronder varianten in zoodanig aantal te verstaan, dat zij voor de kenmerkende grootheden getallen opleveren, die nauwkeurig genoeg bepaald zijn om practisch gelijkgesteld te mogen worden aan dezelfde grootheden uit een „oneindig groot” aantal varianten dierzelfde variatiegroep. Wat men in elk bijzonder geval van practisch standpunt be- schouwd op zijn allerminst nog als „zeer groot” heeft te laten gelden, valt niet vooraf te zeggen en kan alleen door het onderzoek van de variatiegroep zelf vastgesteld worden. De begrensdheid van het variatiegebied en de verdeeling der varianten daarbinnen volgens bepaalde, zoo noodig empirisch vast te stellen regels is reden, dat men in het rekenkundig gemiddelde en in de standaardafwijking constante grootheden heeft te zien. Voor beide volgt dit uit de overweging, dat men, indien men een zeer groot aantal varianten onderzoekt, er werkelijk zal vinden van elke grootte, die men in het variatiegebied verwachten kan, en dat men de varianten tevens in de kenmerkende getalsverhoudingen zal zien optreden. Is het zeer groote aantal, dat de kenmerkende frequenties en de uiterste waarden aan het licht heeft gebracht, gelijk aan N, dan zal een tweede stel van N overeenkomstige waar- nemingen aangaande hetzelfde ding wederom dezelfde verdeeling en dezelfde uiterste waarden te voorschijn brengen en evenzoo elk volgend stel van N waarnemingen. Ten aanzien van het rekenkun- dig. gemiddelde van alle stellen te zamen wil dit zeggen, dat het gelijk is aan het gemiddelde van elk stel, en ten opzichte van de standaardafwijking, dat alle stellen te zamen dezelfde standaard- afwijking hebben als elk stel afzonderlijk. Is de standaardafwijking Le dan is het aantal N waarnemingen van m dergelijke stellen m XN. Vat men de stel- len tot een geheel samen, dan is het aantal waarnemingen, dat bij elk punt (of bij elk interval) van het variatiegebied behoort, in de samengestelde groep ook m maal grooter geworden, daar de frequenties der overeenkomstige punten (of intervallen) der afzon- derlijke stellen gelijk waren. Was bijv. in het eerste stel van N waarnemingen n, het aantal varianten met een afwijking v‚, dan zal in het tweede stel van N waarnemingen het aantal varianten met een afwijking v, eveneens dan xV2 van een stel van N varianten: s= + V Er ] 495 n, bedragen, enz. Bij m stellen van N waarnemingen elk stijgt dus het aantal varianten met een afwijking v, evenredig met m. Het- zelfde geldt voor varianten met vs, enz. Men vindt dus voor de standaardafwijking van de samengestelde groep: 2 2 2 Jay NV dens mV_ Et gr : eN 7. + El, lm Xz Vv? 2 _ — Te 2 — == sE / == IN: hest IN f_N : Wanneer dus voldaan is aan den eisch, welke de leer der massaverschijnselen stelt, n.l. dat de standaardafwijking uit een zeer groot aantal waarnemingen berekend dient te worden, blijkt zij constant en van het aantal waarnemingen onafhankelijk te zijn. Op het eerste gezicht wekt de uitdrukking voor de standaard- Reka kn ls v2 afwijking PES ) le) \ N van een breuk (echt of onecht) voorkomt, den indruk, dat met het aantal waarnemingen de waarde van de breuk en dus ook die van s moet dalen. Dat die indruk onjuist is, komt hierdoor, dat de teller’= V?, bij een veelvoud van N, in denzelfden zin en in zoodanige verhouding verandert, dat de waarde van de breuk er niet door gewijzigd wordt. Daar bij toevoeging van nieuwe waarnemingen aan reeds in groot aantal voorhandene ook het rekenkundig gemiddelde niet meer ver- andert, blijven schommelingen van 7 ook uit dien hoofde achterwege. De redeneering, die voor m XN waarnemingen gold, waarin N een zeer groot aantal voorstelt, blijft practisch doorgaan, onverschillig welke waarde (mits > 1) men aan m toekent. Een derde grootheid moeten wij hier nog ter sprake brengen, n.l. de standaardafwijking (of middelbare fout) van het gemiddelde. De eenig juiste maatstaf om het gemiddelde te beoordeelen van een beperkt aantal varianten, dat niet tevens het mogelijke aantal varianten voorstelt, zou feitelijk moeten berusten op de kennis van het verschil, dat bestaat tusschen het ware gemiddelde uit het totaal der mogelijke waarnemingen en het gemiddelde, dat uit het beperkte aantal, dus uit een deel der mogelijke waarnemingen, berekend is. Dit ware gemiddelde zou in het boven behandelde voorbeeld van een grondstuk met 500 geulen voor het gewicht per geul riet geven: 1/50 X de som van de rietgewichten van alle ‚ waarin het aantal waarnemingen in den noemer 496 geulen. t) Gesteld, dat men nu van b.v. 25 op een bepaalde wijze uitgekozen geulen het gemiddelde rietgewicht bepaald had, dan zou het verschil tusschen Msg en M3z een absoluten maatstaf opleveren om te beoordeelen, in welke mate het deelgemiddelde Mss met het totaalgemiddelde Mzoy overeenstemt. Nu blijft in de meeste gevallen het gemiddelde uit het totaal der mogelijke waarnemingen onbekend, omdat men er in de practijk zelden toe overgaat om de grootte van alle bestaanbare varianten van een verschijnsel of grootheid vast te stellen wegens de bezwa- ren, die daaraan bij groote aantallen mogelijke varianten verbonden zijn. Het eenige, wat men gewoonlijk wel kent, zijn de afwijkingen van een bepaald deel der mogelijke varianten ten opzichte van haar gemiddelde. De ervaring leert, dat het zeer waarschijnlijk is, dat het laatst- bedoelde gemiddelde min of meer van het ware gemiddelde afwijkt, maar daar men die afwijking in werkelijkheid niet kent en het toch van belang is eenigermate een voorstelling van haar grootte te heb- ben, voegt men aan het gemiddelde een grootheid toe, die zoo goed mogelijk den graad van benadering aangeeft. Deze betrouwbaarheids- meter heet de fout van het gemiddelde en voor onze veldproeven kiezen wij uit de verschillende typen van fouten de standaardfout uit als de meest passende en bruikbare. 2) Verder leert ook de ervaring, dat het gemiddelde uit een deel der mogelijke varianten des te meer kans heeft om met het gemiddelde uit alle mogelijke varianten der veranderlijke grootheid overeen te stemmen, naar- mate het aantal werkelijk gedane waarnemingen toeneemt. Noemt men dit laatste n, dan heeft men langs wiskundigen weg kunnen vaststellen, dat het getal, dat de maat van betrouwbaarheid van het deelgemiddelde aangeeft, dus de fout, bij aangroeiing van n gemid- deld verandert in de verhouding Es De fout wordt derhalve Vn n 1) Hierbij wordt verondersteld, dat de rietgewichten van wiskundig standpunt “ls foutenvrij aangenomen worden. Dit is het geval, wanneer het riet van elke geul maar eens gewogen is. (Zie noot blz. 493). $ 2) Fen dergelijke redeneering, als wij hier op het gemiddelde toepasten, geldt ook ten aanzien van de standaardafwijking. Zoo leert de variatiestatistiek, dat men aan de standaardafwijking een fout 7 mag toekennen volgens de formule voe wanneer de variatiekromme groote over- ad n eenstemming met de normale variatiekromme vertoont. Deze fout wordt in de theorie der veldproeven verwaarloosd, omdat de waarnemingen daarbij te grof zijn om haar met zulke fijne betrouwbaarheidsmaten te willen verbeteren. pee 497 maal kleiner; de betrouwbaarheid zelf stijgt daarmee in de omge- keerde verhouding en wordt dus Vn maal grooter. De formule voor de standaardafwijking van het gemiddelde is: Ed 2 VS M Wm waarin de letters dezelfde beteekenis hebben als in de formule voor de standaardafwijking o. Dit kunnen we ook schrijven: z Vv? n 5 TA th \n \n hetgeen in woorden omgezet luidt: de standaardafwijking van het gemiddelde is gelijk aan de standaardafwijking in de groep, gedeeld door den wortel uit het aantal varianten, waaruit het gemiddelde berekend is 2). Alvorens over te gaan tot bespreking van de wijze, waarop standaardafwijking en groepsgemiddelde zich bij een zeer beperkt 1) Gebruikt men in de formule voor 5 in plaats van n de uitdrukking n-A, dan krijgt men: n niet Vo overeenkomstig het voorschrift voor de berekening van een standaardafwijking luidt, is aan te voeren, dat de aldus gevonden Ti slechts een benaderde waarde voor de werkelijke di is. De laatste zou men als volgt moeten vinden: Deelt men een groot aantal varianten van dezelfde soort in m ondergroepen van n waarnemingen en vormt men van elke ondergroep het gemiddelde, dan krijgt men een reeks van m gemiddelden M;, Ms, M,, enz, die elk waarschijnlijk min of meer van T, zooals we het gemiddelde van alle M’s zullen noemen, afwijken, zoodat zich voor de groep van M's een standaardafwijking laat berekenen, nl. de kwadratisch gemiddelde afwij- king van M tot T en dus de gezochte 7. Noemt men M,— T =D, My — T—= Ds, M z D? 2) Tegen de opmerking, dat de uitdrukking voor STe Kl sle enz., dan vindt men o— volgens de formule: oi — ee v ‚ wat dus de ge- M wone vorm van de G-formule is voor een groep van m grootheden. Nu kent men gewoonlijk slechts één enkele M uit n waarnemingen en T in het geheel niet. Met behulp van de standaardafwijking 7 in de groep van die n waarne- mingen kan men dan oM toch nog bij benadering berekenen volgens een andere 5 formule, nl. TH = 498 aantal waarnemingen gedragen ten opzichte van hun werkelijke waarden uit het „zeer groote” aantal mogelijke varianten, zullen we eerst een paar voorbeelden uit de biometrie ter toelichting van het bovenstaande geven. Feree (Fühl. Landw. Zeit. 1921, blz. 344) geeft de volgende cijfers over de variabiliteit van het melkvetgehalte, getrokken uit een zeker rundveestamboek, dat op een bepaald veeslag betrekking heeft. Het boek loopt over de jaren 19121915 en op de drie eerste jaren (deelen) komen elk 2000 individuen, op het 4e 1534. Het vetgehalte is in % vermeld; het loopt van 2,4 tot 4,3%; voor de grootte der klassen is 0,1% aangenomen. TABer À: Pf Ag, \ | RARE | | 12,4 [2,5 (2,6 | 2,7| 28| 2,9| 3,0| 31) 3,2 3,3 | | | | | | | | 1 | | 1 | | | a | Aste deel — | 5 | 27 | 58442 |174| 261 | 284 SOLER b| 2de » — | 46 | 17 | 42/1041 191 | 250 | 985| 296| 275 ebde Ne 2 | 4 | 16 | 36| 70|157|234| 307 293| 288 d Ade » 2 5 | 49 | 44l 70 | 467 Hi 239 254l 212 PETE BETE CMN Ere) Ebel | | | Bat | Totaal |_4 { 30 [| 79 [480 | 356 | 689 | 924 | Lus 1174/1003 | | VERVOLG. | | | e= 3,4) 3,5| 3,6|3,7| 38/30 [40 |4A 42 |) IE | | | | | | ; ES | | | | | | a Aste deel |194/132| 92) 57 39/47 | A4 | 2 | — 2000 b Ide » | 218 133 78| 40 55 | 15 9 Gi 2000 c 3de » 93046711008 35.1, 28-49 Je TA Sark 2000 december sl 148 Be, 52| 30} 1/14 3} 3|— 1534 | De Eh Al | 1 | LES | Î | | | | Í | | Totaal (799 | 514 | 315 | 162|103/ 65 | 33 | 14 | 2 1534 | | | | De uit deze reeksen te berekenen waarden, die ons hier belang inboezemen, n.l. de rekenkundige gemiddelden, de standaardaftwij- kingen en de middelbare fouten der gemiddelden, vindt men hier- onder in tabel 2 vereenigd. TABEL 2 mm - 8 ee ; ; Variatie- Mental Gemiddeld Middelbare Standaard- coëölficient 1) zetel vetgehalte fout v/h. afwijking 100 im S/A gemiddelde mu TET a 2000 3,244 0,0063 0,281 8,66 b | 2000 3,240 | 0,0062 0,268 | 8,27 c 2000 3,269 | 0,0058 0,260 | 7,95 d | 1534 3,222 | 0,0066 0,260 | 8,06 am | ee 7534 3,245 0.0031 0,268 | 8,25 De middelbare fout van het gemiddelde van het totaal (0,0031) en de standaardafwijking van het totaal (0,268) zijn direet uit de frequentieverdeeling van de 7534 individuën en niet uit de cijfers der groepen a —d berekend. Een opmerking dient nog vooraf te gaan aan de nadere be- schouwing, die wij aan de tabelletjes zullen wijden, en die is, dat volkomen overeenstemming tusschen de cijfers van zelfs groote reeksen onderling goed vergelijkbare waarnemingen vrijwel nooit geheel te bereiken is. Kleine onbelangrijke verschillen zullen zich steeds kunnen blijven voordoen tengevolge van allerhande toevallige en niet toevallige oorzaken. Deels kunnen kleine systematische fouten, die voor de verschillende stellen niet dezelfde waren, en afronding van getallen het gebrek aan overeenstemming verklaren, maar deels is dit ook te zoeken in afwijkingen, die de wetten van het toeval volgen en omtrent welker toelaatbare grootte de waarschijnlijkheidsleer ons in staat stelt een oordeel te vormen. Het is hier niet noodig daarop dieper in te gaan; voldoende is het erop gewezen te hebben, dat wij in het algemeen geen volledige gelijkheid voor de constante grootheden, maar alleen zeer groote overeenstemming in de resul- taten mogen verwachten, zonder dat wij daardoor in strijd met de grondslagen der variatiestatistiek komen. Houden wij hiermee dus rekening, dan leert ons in de eerste plaats de vergelijking van de horizontale rij d met de andere rijen en met de rij van het totaal, dat een aantal van 153% individuën reeds als een zeer groot aantal in den zin, waarin die uitdrukking in het voorgaande herhaaldelijk gebezigd werd, te beschouwen is. 1) Over den variatiecoëfficient wordt in hoofdstuk 4 gesproken, 500 Een stijging van het aantal waarnemingen van 1534 tot 2000 en ook tot op 7534 brengt geen merkbare verandering in de waarde voor het gemiddelde en de standaardafwijking. Het gemiddelde vetgehalte van rij d wijkt van het totale gemiddelde niet sterker af dan b.v. het gemiddelde van rij e zulks doet; hetzelfde geldt voor de standaardafwijking. In de tweede plaats zien we, dat niet alleen alle gemiddelden, maar ook alle standaardafwijkingen binnen nauwe grenzen met elkaar overeenstemmen en dat dus werkelijk de variabiliteit onaf- hankelijk van het aantal waarnemingen is. _ In de derde plaats kunnen we opmerken, dat de middelbare fout van het gemiddelde zich anders gedraagt. Dat de fout in rij d iets grooter moet zijn dan die van de rijen a, b en c, komt in de cijfers wel uit, maar in niet heel sterke mate, omdat juist de fouten in de drie laatstgenoemde rijen nogal sterk wisselen en bo- vendien omdat het te verwachten verschil tusschen de fouten van 1534 en van 2000 waarnemingen ook in het meest ideale geval hier niet zoo bijster groot zou kunnen zijn, omdat de wortels uit 1534 en 2000, n.l. 39,2 en 44,8, relatief zoo weinig verschillen. Kennen we b.v. aan een groep van 1534 en aan een van 2000 individuën dezelfde standaardafwijking toe, en wel die van het totaal, ej 0,268, dan wordt volgens de formule o— —= —— de fout in het M Vn eerste geval 0,00684, in het andere 0,00599. Deze waarden wijken, zooals men ziet, dus weinig af van die, welke in de rijen c en d voorkomen. Waarschijnlijk is dus de fout van kolom d iets te laag. die van a en b iets te hoog uitgevallen. Komt dus ondanks de onvermijdelijke schommelingen het te verwachten betrekkelijk geringe verschil tusschen de fout van d en die van a,b en ec, alles bij elkaar genomen, nog wel tot uit- _ drukking, alle twijfel omtrent de verandering, die bij verschillend aantal waarnemingen in de grootte der fout moet optreden, ver- dwijnt bij vergelijking van de fout van het totaal!) met die van de afzonderlijke stellen. De fout van het grootste aantal waarnemingen bedraagt nog slechts ongeveer de helft van die der stellen van 2000, volkomen in overeenstemming met de theorie. Immers in tegenstelling met de standaardafwijking, die onafhankelijk van het aantal waarne- 1) In de verhandeling van Feige staat op blz. 345 foutief 0,0003 in plaats van 0,005 0/, opgegeven. 501 mingen bleek te zijn, neemt de fout af in omgekeerde evenredigheid met den vierkantswortel uit het aantal waarnemingen. Men ziet voorts, dat de middelbare fout nog maar zeer weinig invloed op het gemiddelde uitoefenen kan, hoewel dit laatste in duizendste percen- ten aangegeven is. De beteekenis van de fout is deze, dat men aan- neemt, dat, wanneer men in de gelegenheid was nog herhaaldelijk een stel van 7534 individuen van hetzelfde veeslag te onderzoeken, verwacht kan worden, dat de gemiddelde vetgehalten, welke men dan voor die stellen vindt, zouden schommelen tusschen (3,245 — 3 cy) en (3,245 + 3 om) %, dus ongeveer tusschen 3,236 en 3,254%%. Men ziet, dat beide getallen tot in tienden met elkaar overeenstemmen en men heeft dus bij 7534 waarnemingen het gemiddelde tot in tien- den nauwkeurig bepaald. Neemt men met deze nauwkeurigheid ge- noegen, dan oefent de fout dus geen invloed meer uit op de grootte van het gemiddelde, onverschillig hoe sterk men het aantal waarne- mingen vermeerdert, en de constante waarde van het gemiddelde is daarmee tot minstens in tienden nauwkeurig of betrouwbaar bepaald. Wat hier voor het totale aantal waarnemingen opgemerkt is, n.l. dat vermeerdering of vermindering van het gemiddelde met 3 maal de fout het cijfer der tienden niet meer beïnvloedt, geldt, „zooals een kleine berekening onmiddellijk toonen kan, ook voor elk der gemiddelden van 2000 waarnemingen, zelfs voor de groep van 1534 varianten. Dus reeds bij hoogstens + 1500 waarnemingen zou hier het gemiddelde vetgehalte van het betreffende veeslag met vol- doende scherpte te bepalen geweest zijn, indien men met een nauwkeurigheid tot in tiende percenten wilde volstaan. Op één punt moet nog in het bijzonder de aandacht gevestigd worden. Men verwarre de scherpte, waarmee een grootheid waar- genomen is, niet met de juistheid van waarneming. Dit zijn twee verschillende begrippen. Gesteld, dat bij het invullen van het tabel- letje 1 bij vergissing alle kolommen der frequenties één klasse te veel naar rechts verschoven waren, dan zou dit ten gevolge heb- ben, dat uitvoering der berekeningen overal hoogere gemiddelde vetgehalten opleveren zou, maar noch op de waarde van de mid- delbare fout van het gemiddelde (cj), noch op de waarde van de standaardafwijking der enkele waarneming (os) zou die verschuiving eenigen invloed gehad hebben. De fout van het gemiddelde zegt ons dus evenmin als die van de enkele waarneming iets omtrent de juistheid van de bepaling. Bij een juiste en een onjuiste bepaling kunnen dezelfde fouten behooren. 502 Gesteld, dat diezelfde vergissing alleen bij een der groepen van 2000 waarnemingen, b.v. bij groep ce gebeurd was en dat men dus voor die groep een onjuist cijfer voor het gemiddelde verkregen had, dan zou dit verkeerde gemiddelde met de (onveranderde) fout van 0,0058 niet minder scherp bepaald zijn dan de gemiddelden van groep a en b door hunne fouten. Omgekeerd kan men zich door symmetrische foutieve verschui- ving van varianten ter weerszijde van de middelklasse een toestand bereikt denken, waarbij de waarde van het gemiddelde niet veran- dert, maar de standaardafwijking in de groep en daarmee ook die van het gemiddelde wèl verschillen van wat ze zonder die verschui- ving zouden zijn. Bij in beide gevallen gelijke en juiste gemiddelden zouden dan verschillende fouten behooren. De gegeven voorbeelden stellen duidelijk in het licht, dat de fout de betrouwbaarheid van het gemiddelde bepaalt, alleen in zoo- ver de waarde van het gemiddelde van de waargenomen varianten afhankelijk is, maar geen uitsluitsel geeft omtrent de juistheid van de waarnemingen en dus ook niet omtrent de juistheid van het ge- middelde uit die waarnemingen. Een ander voorbeeld ter vergelijking van kleine en groote groe- pen voor hetzelfde materiaal moge hier nog volgen. ScuMiprt) on- derzocht het wervelaantal van zekere vischsoort, die in verband met haar levenswijze op de plaatsen, waar zij voorkomt, als een stand- visch te beschouwen is. Vangsten, die in verschillende jaren op eenzelfde plaats gedaan waren, gaven voor de telling der wervels uit- komsten, welke in tabel 3 neergelegd zijn. Naast het onderzoek van een betrekkelijk gering aantal volwassen individuen uit de jaren 1914, 1915 en 1916, beschikte Scnmipr over de werveltellingen van 8970 jonge individuen uit de jaren 1914—1919 van dezelfde vang- plaats. Op den leeftijd, waarop de jongen onderzocht werden, is het aantal wervels reeds voltallig aanwezig en ten opzichte van het werveltal zijn dus de jongen volkomen gelijkwaardig aan de vol- wassen dieren. In vergelijking met tabel 1 vertoont tabel 3 eenige verschillen, die in verband staan met de getalsverhoudingen van het aantal on- derzochte individuen. Terwijl in de tabel van het melkvetgehalte alle 4 ondergroepen mochten beschouwd worden als uit een „zeer 1) Jons, ScnMipr. Racial studies in fishes. I. Statistical investigations with Zoarces viviparus L. Journ. of Genetics, VII, 1918, p. 105; IV Experimental investigations with Zoarces viviparus L. Journ, of Genetics, X, 1920, p. 179. 203 TABEL 3. ET A EEE SS RER TIP A En een vermeer me omne en eeens Aantal Aantal wervels Jaar indivi- duen [405 [106 | 107 | 108 {109 [440 | 441 | 142 [143 | 1414 | 145 1914 166 1 hello KON Ja A30 21 1915 233 1 | — 328 ASp NPA 31 1916 239 WU 6 AOM Ul -33 7D « 481 94 1914 —1919| 8570 1 6 | 17 | 65 [172 | 463 | 893 139717851616/1109 . Totaal 9208 1 6 | 19 | 66 182 | 494 | 957 [1501/19221736/1185 Vervolg. Aantal Aantal wervels Gemidd. = Jaar indivi- ; aantal | a duen | 446 {117 118 (119 L20 [421 (122 | wervels Vn | 1914 166 18 5 2 113,42 | 1,87/ 0,145 1915 953 44 ntd 1 g 113,22 | 1,96/| 0,128 1916 239 5 B Me 0) ANP | 113,40 | 2,07| 0,134 1914—1919| 8570 (647 | 269 | 100 | 22 6 1 1 11413,24 | 1,99| 0,0245 Totaal 99208 | 704 | 295 107 | 25 6 1 1415. 2 1,091 0,0207 groot” aantal varianten te bestaan, zoodat elke ondergroep geacht mag worden het geheele variatiegebied van de totale groep te be- strijken, ziet men in tabel 3, dat de drie eerste ondergroepen, die elk uit een betrekkelijk gering aantal individuen bestaan, zich duidelijk niet zoover aan weerszijden van het gemiddelde uitstrekken als de groote laatste ondergroep of als het totaal. De verrichte tellingen zijn bij de kleine groepen dus nog niet talrijk genoeg geweest om de zeldzamer voorkomende varianten aan te treffen. Toch is het aantal tellingen groot genoeg geweest om het gemiddelde met vrij groote nauwkeurigheid te vinden; dat van de jaargroep 1915 komt er zelfs tot in honderdsten mee overeen. De standaardafwijking vertoont iets grootere schommelingen, maar het blijkt toch wel, dat de standaardafwijking van + 200 waarnemingen de werkelijke uit een zeer veel grooter aantal waarnemingen reeds zeer dicht bena- dert, zoodat, wanneer men met niet al te groote nauwkeurigheid, b.v. met afronding op 1 decimaal, genoegen neemt, de kenmerken- de grootheden, die men in dit geval van de op die bepaalde vang- plaats voorkomende individuen van Zoarces wenschte te bepalen, 504 nl. het gemiddelde werveltal en de daarbij behoorende standaard- afwijking, zieh aan ongeveer 200 exemplaren reeds met vrij groote betrouwbaarheid laten vinden. Daarbij is als voorwaarde te stellen, dat de samenstelling van zoo’n ondergroep in groote trekken naar verhouding met die van het geheele materiaal of van de geheele populatie, zooals men zegt, overeenstemt. Zijn in een ondergroep de verschillende klassewaarden in verhoudingen aanwezig, die zeer sterk en willekeurig van de frequenties, die typisch zijn voor de geheele populatie, verschillen, dan kan de ondergroep in het alge- meen sterk afwijkende waarden voor gemiddelde, enz. vertoonen. Men dient dus vrij groote zekerheid te hebben, dat een groep, die theoretisch genomen de betiteling van „zeer groot” niet verdient, toch een goed monster is van de massa, waaruit zij genomen is, alvorens men de uitkomsten, voor die groep verkregen, voor de ge- heele massa kan laten gelden. Meestentijds blijven de juiste verhou- dingen in de massa echter onbekend en het blijft dan vaak aan twijfel onderhevig, of de uitkomsten voor de ondergroep (het mon- ster) zonder meer ook voor de massa gelden. Zoodra het genomen monster zoo klein is, dat de typische frequentieverdeeling der mas- sa er niet meer behoorlijk in terug te vinden is, spreekt het van- zelf, dat ook de grootheden, die afhangen van een bepaalde, typi- sche verdeeling der varianten, nooit met zekerheid uit dit eene monster te bepalen zijn. De middelbare fout van het gemiddelde in tabel 3 ziet men in TG overeenstemming met de formule 4E sterk afnemen, naarmate het n aantal waarnemingen zeer veel grooter wordt. De onveranderlijkheid van de standaardafwijking 7 komt ook hier weer goed uit tegenover de veranderlijkheid van de fout van het gemiddelde sr. Wij hebben nu gezien, hoe de middelbare fout van het gemid- delde en de standaardafwijking zich gedragen bij representatieve ondergroepen of monsters, d.w.z. groepen, waarin de varianten van verschillende grootte in vrijwel dezelfde onderlinge verhouding vertegenwoordigd zijn als in het volledige materiaal. Wat gebeurt er daarentegen met de waarden van het rekenkundig gemiddelde en de standaardafwijking, wanneer men, uitgaande van een zeer groot aantal waarnemingen met constant gemiddelde en constante a, het aantal waarnemingen geleidelijk inkrimpt en voor elke zoo ontstane groep van waarnemingen het gemiddelde en de standaard- afwijking bepaalt ? 505 De ervaring leert, dat van een massaverschijnsel (een variabele grootheid) de kenmerkende grootheden, zooals de grootte van het variatiegebied, de frequentieverdeeling, bepaalde gemiddelde groot- heden, enz. zich alleen met behulp van een „zeer groot” aantal varian- ten met redelijke nauwkeurigheid laten berekenen. Wanneer men dus met een aantal varianten werkt, waarbij het begrip „zeer groot” ook practisch niet past, zullen de bedoelde grootheden niet meer haar „ware” waarden vertoonen, d. w.z. niet meer de waarden, wel- ke bij een „zeer groot” aantal waarnemingen behooren, en de vraag rijst, in welke verhouding de uit een te gering aantal bere- kende waarden tot hare „ware! waarden staan. Men kan zich van die verhouding op de volgende wijze een voor- stelling vormen. We gaan voor het gemak uit van een eenvoudige, willekeurige frequentieverdeeling met een beperkt aantal varianten. TABEL 4. 1 pl 3 A 5 6 7 8 arwel Dn ze al ze ESA oee AD hd zie ia zh Ein sE 5 zi zi IE SE in je ale zn zi dE | 0 | 9 3 le 16 9 Áo 1 0 1 Le 9) 16 V?2 In tabel 4 stellen de cijfers der bovenste horizontale rij de klassewaarden voor, terwijl elk kruisje een waarneming voorstelt. We nemen aan, dat de klassewaarden 1 verschillen, wat voor alle bewerkingen gemakkelijk is. Van de onderste horizontale rijen geeft de bovenste de klasseverschillen V met het gemiddelde en de on- derste de kwadraten dier verschillen aan. Het gemiddelde van de 25 waarnemingen is 5, de standaardaf- wijking in de groep 21). In plaats van echter na te gaan, hoe deze waarden zich wijzigen bij vermindering van het aantal waarnemingen, zullen we den weg in omgekeerde richting bewandelen en dus uit- gaan van een zoo klein mogelijk aantal waarnemingen en trachten te weten te komen. wat er bij geleidelijke opklimming van het aantal — NC J2 1) De formule / EE is hier toegepast, niet / rijk Op den gang / 4 n= van de redeneering heeft dit geen invloed, evenmin als op de algemeene gevolg- trekkingen. 506 waarnemingen gebeurt. Beschouwen wij eerst de standaardafwijking, omdat hier het verschijnsel het gemakkelijkst te volgen is, en wel vooreerst bij constant gemiddelde. De twee eerste waarnemingen, die men doet, kunnen overal in het variatiegebied liggen. Het kunnen b.v. zijn twee waarnemingen uit klasse 5; of de twee uiterste waarnemingen ; of een uiterste waarneming te zamen met één uit een andere, willekeurige klasse. De standaard- afwijking, die men volgens de formule berekenen kan, zal in het algemeen voor elke combinatie van twee waarnemingen verschillend zijn. Het is voldoende, wanneer we de grensgevallen nagaan, waar- onder we die combinaties van waarnemingen verstaan, welke ons de grootste en de kleinste waarde der standaardafwijking leeren kennen, want die kennis is voor ons doel toereikend. De grensgevallen voor 2 waarnemingen zijn eenerzijds gegeven door twee waarnemingen van klasse 5 en anderzijds door een waarneming uit klasse Î en een uit klasse 9. In het eene geval bedragen de afwijkingen van het gemiddelde, dus ook e, nul, in het andere geval zijn die afwijkingen het grootst en levert de formule Xx v2 pel aj Vers het getal 4 f); in beide gevallen is het rekenkundig ge- middelde 5. Het is gemakkelijk in te zien, dat voor elke andere combinatie van twee waarnemingen, waarmee dan tevens in veel gevallen een verandering van de waarde van het gemiddelde gepaard gaat, een a gevonden wordt, die kleiner dan 4 moet zijn, maar wel de grens nul nog kan bereiken. Voegen we aan elk der beide behandelde grensgevallen twee andere waarnemingen toe, zoodanig, dat de nieuwe groepen grens- gevallen (met constant gemiddelde) blijven, dan wijzigen de verhou- dingen zich als volgt; eenerzijds liggen alle vier waarnemingen in klasse 5; of de groep bestaat uit de 2 uiterste waarn. + 1Î waarn. uit klasse 8 + 1 waarn. uit klasse 2; de standaardafwijkingen Zin resp. 0 en Vv — 354. Bij 4 willekeurige waarn., geen grensgeval voorstellende, ligt de standaardafwijking derhalve tusschen 3,04 en 0 (0 < os << 3,54). Dat wil zeggen, wanneer we met het teeken + van oc rekening houden, dat s twee waar- den, één tusschen + 3,04 en O0 en één tusschen — 3,5% en 0, bezit. 1) Het teeken + voor de waarde van de standaardafwijking is in het vervolg weggelaten, 507 Vermeerderen we elk der laatst behandelde grensgevallen we- derom met 2 waarnemingen, dan worden de nieuwe grensgevallen : a) de 5 waarnemingen in klasse 5 + 1 waarn. uit klasse 6 (of 4) en b) de 3 uiterste waarn. rechts + de 3 uiterste waarn. links. o laat ZE 7) 16 Á C zich dan berekenen op Ve —= 0,408 resp. De Ae) RA ee =— 3,31. Zagen wij dus reeds bij het gestelde geval van 4 waarne- mingen het maximum f) voor s dalen, terwijl het minimum t) nog ongewijzigd bleef, in het grensgeval van 6 waarn. valt het minimum 0 niet meer te handhaven; de waarde van 5 kan niet meer onein- dig klein zijn, maar heeft steeds een eindige waarde. Dezelfde re- deneering voor de grensgevallen voortzettende bij verdere toevoe- ging van telkens 2 waarnemingen, zoodanig, dat men de uiterste waarden voor a telkens bij gelijkblijvend gemiddelde berekent, dan verkrijgt men zoowel voor het minimum als voor het maximum van os een reeks van getallen, die elk naar eenzelfde waarde stre- ven, n.l. die waarde van co, die bij de 25 waarn. behoort. Kenmerkend voor beide reeksen getallen is, dat het grafisch voorgestelde verloop geen schommelingen vertoont. Keeren wij thans tot onze 2 waarnemingen terug. Gesteld, dat niet de opzettelijk gekozen grensgevallen, die de maxima en minima voor 7 leveren, maar een willekeurig stel van 2 waarn., evenwel nog steeds met 5 als gemiddelde, ons uitgangspunt geweest was, dan be- hoefde bij vermeerdering van het aantal waarnemingen een eenmaal ingeslagen richting van het maximum of het minimum niet behou- den te blijven. Gaat men b.v. uit van 1 waarneming uit klasse 3 + 1 waarneming uit klasse 7, die een oc van ne — 2 hebben, dan zou toevoeging van 2 waarnemingen uit klasse 5 een o leveren 2 4 2 0 van Vv Se jen 1,41, maar toevoeging van 1 waarne- ming uit klasse 2 + | waarneming uit klasse 8 daarentegen een 5. 2X4H2XO van Dn — 2,54 enz. De loop van os van de aanvangswaarde voor twee waarnemingen naar de standaardafwijking van alle 25 waarnemingen behoeft dus geenszins een regelmatige lijn te zien te geven, maar zal in het al- gemeen onregelmatigheden vertoonen. Reeds bij 4 waarnemingen kan de waarde buiten de rechte lijn, die begin- en eindpunt verbindt, 1) Waarde van 9 zonder + of —, 508 vallen, en wel op verschillende wijzen; wij toonden hierboven reeds aan, hoe zij onder de eindwaarde kon dalen (b.v. 1,41), maar ook hoe zij boven de willekeurig gekozen beginwaarde kon stijgen (b.v. 2,54). Men zal gemakkelijk inzien, dat bepaalde combinaties van gevallen in dit opzicht een zeer grillig verloop van de lijn, die begin- en eindpunt in de reeks der c-waarden met elkaar verbindt, teweeg kunnen brengen. Het laatst behandelde voorbeeld geeft de in werkelijkheid te verwachten combinatiegevallen reeds met een zeer veel grooteren graad van waarschijnlijkheid weer dan de eerst besproken grensge- vallen, waarbij de aangroeiing van het aantal waarnemingen van het midden uit of van de uiterste waarden af op zeer regelmatige, maar tevens hoogst onnatuurlijke wijze plaats greep. Bij waarschijn- lijker combinaties dan die der grensgevallen zijn er dus steeds schommelingen in het verloop van de c-lijn te verwachten. Fig. 1 geeft een schematisch beeld van het zooeven bespro- kene. Op de lijn KE zijn de waarnemingen uitgezet; rechts van deze lijn liggen de positieve waarden van 5, links ervan de nega- tieve; beide helften zijn elkaars spiegelbeeld, en wat voor eenig punt van de rechterhelft geldt, is ook toepasselijk op de linkerhelft. Bij twee waarnemingen kan 5 een waarde hebben, die tusschen B en C in ligt, waarbij B en C de grenswaarden voorstellen, resp. 0 en 4. Bij 5 waarnemingen zagen we s als minimum voor het laatst de waarde nul verkrijgen. De lijn der minimumwaarden van a bij opklimmend aantal waarnemingen wordt dus (schematisch) door DG aangegeven, terwijl de lijn CG de grens der maximale waarden aangeeft. De waarden, die « bij alle mogelijke combinaties bij 2, 3, A, enz. tot 25 waarnemingen toe verkrijgen kan,liggen dus voor de positieve waarden binnen den vierhoek BCGD, voor de negatieve waarden binnen den vierhoek BAFD. Naarmate het aantal waarne- mingen toeneemt, krimpt dus het variatiegebied van a in; bij 15 waarnemingen zullen de plus-waarden hoogstens tusschen N en M, de minus-waarden tusschen O en P kunnen schommelen. Daarbij hebben bovendien de meer naar binnen gelegen waarden meer kans om op te treden dan de dichter bij N en M, resp. O en P gelegen waarden. De lijn GH geeft een van de tallooze gebroken lijnen van de positieve c-waarden bij opklimmend aantal waarnemingen te zien, wanneer men van twee waarnemingen met cj — BH uitgaat. In de linkerhelft dient men zich het spiegelbeeld van deze lijn te denken, 509 Hoewel het aantal van zulke lijnen zeer groot is, kan geen ervan ooit buiten de begrenzing van de vierhoeken BCGD resp. BAFD treden. Fig. 4. —0 +7 F E G Gaan wij nu over tot gevallen, waarbij men den eisch van sym- metrische verspreiding rondom het gemiddelde van de volledige groep, dus de voorwaarde van gelijkblijvend gemiddelde, laat verval- len, dan valt het onmiddellijk op, dat het gemiddelde zeer verschillen- de waarden kan aannemen voor een even groot aantal waarnemingen. Bij 2 waarnemingen is het laagste gemiddelde, dat kan voorkomen, EE: 048 ) — 1,5,en het hoogste —— — 8,5, bij 3 waarnemingen resp. 2 2 12/3 en 81/3, bij 4 waarnemingen 2 en 8, enz. De grafische lijn van de gemiddelden der grensgevallen ziet men ook hier geleidelijk tot het algemeene gemiddelde naderen, naarmate het aantal varianten aangroeit. Neemt men een willekeurig stel van twee waarnemingen als uitgangspunt voor een reeks gemiddelden bij opklimmend aantal 510 waarnemingen, dan kan men elk veelvoud van 4/3, van 11/5 tot 81/, toe als beginwaarde van het gemiddelde verwachten, dus ook het getal 5. Het is duidelijk, dat men, met een gemiddelde 5 van twee waarnemingen aanvangende en door toevoeging van telkens nieuwe waarnemingen geleidelijk naar het eindgemiddelde van de reeks, eveneens 5 opwerkende, in het algemeen het gemiddelde van de verschillende groepen meer of minder van de waarde van begin- en eindpunt zal zien afwijken. Bij 3 waarnemingen kan men waarden verwachten, die tusschen Beks — defs en en =— 61/3 (deze waarden inclusief) in liggen, enz. Het feit, dat begin- en eind- punt van de reeks gemiddelden gelijk zijn, heft de schommelingen in de reeks niet op. Nu eens zal het gemiddelde grooter, dan weer kleiner uitvallen, al naarmate van de grootte van de variant, die telkens toegevoegd wordt. Van eenige regelmaat in de schomme- lingen is geen sprake; zij wijken nu eens naar de positieve, dan naar de negatieve zijde van 5 af en de grootte der afwijkingen, hoewel aan zekere grenzen gebonden, is overigens hoogst af- wisselend. Tot dusver hebben we de veranderingen van het gemiddelde en van de standaardafwijking elk voor zich en die van de laatste bovendien slechts bij constant gemiddelde gadegeslagen. Een derge- lijke beschouwing kan men ook toepassen op elk willekeurig bij elkaar behoorend stel van deze beide grootheden. Zoo zien we, wanneer we eerst eenige sprekende gevallen uitkiezen, dat bij één waarneming 1 + één waarneming 9, dus met een gemiddelde van 5, s gelijk aan 4 wordt: bij twee waarnemingen 5, dus eveneens met een gemiddelde van 5, 7 —0 wordt, of dat bij één waarneming 1 + één waarneming 2, dus met een gemiddelde van 41/5, « gelijk aan 1/5 wordt; bij één waarneming 9 + één waarneming 8, dus met een gemiddelde van 81/5, 7 eveneens 1/, wordt, enz. De zeer veel andere samenstellingen van 2 waarnemingen, die zich nog kunnen voordoen, zullen voor M en voor o zekere combi- naties vertoonen van waarden, die voor M tusschen 11/, en 81/, en tegelijkertijd voor 5 tusschen O0 en 4 kunnen liggen. Vormt men van elke denkbare samenstelling van 2 waarnemingen door toevoe- ging van een derde waarneming de mogelijke combinaties van 3 waarnemingen, dan is het duidelijk, dat ook hierbij M3 en c3 weer in tal van combinaties van waarden zullen kunnen voorkomen; het- zelfde geldt voor M‚ en o4, enz. o11 Onverschillig van welk beginpunt van twee waarnemingen men uitgaat en onafhankelijk van de volgorde, waarin de 23 overige varian- ten één voor één aan de begincombinatie toegevoegd worden, staat het vast, dat voor elke reeks van M en oc de werkelijke M3; en de wer- kelijke 53, het eindpunt moeten zijn. Gaat men dus omgekeerd van Mas en 595 uit en vraagt men zich af, hoe M en a zich bij vermindering van het aantal waarnemingen gedragen, dan staat het dus eveneens vast, dat men, binnen zekere grenzen, allerhande combinaties van M en 7 zal moeten aantreffen, afhankelijk van het toeval, dat het uitval- len der varianten bepaalt, terwijl het verder eveneens zeker is, dat M en oc niet tegelijkertijd in gelijken zin behoeven te veranderen, of m.a.w, dat M en oc, wat richting en grootte der afwijkingen betreft, onafhankelijk van elkaar zullen schommelen. De beschouwingen, die voor ons schematisch en eenvoudig voorbeeld met zijn beperkt aantal waarnemingen gelden, zijn, zooals men gemakkelijk zal inzien, toepasselijk op elke variabele grootheid, onverschillig hoe groot het aantal bestaanbare varianten is. Hieruit volgt, dat men voor een deel der varianten, welker aantal te gering is om M en s met zeer groote nauwkeurigheid te bepalen, niet kan aangeven, hoe de voor dat onderdeel te berekenen waarden van M en es zich tot de werkelijke waarden uit al de mogelijke varianten verhouden zullen, zoolang men die werkelijke waarden niet kent. De fout van het gemiddelde, die men bij opklimming of daling van een niet zeer groot aantal varianten verkrijgt, zal eveneens, maar met geringere uitslagen dan s schommelen, in verband met de formule: or = GE Vn Ter toelichting diene het volgende voorbeeld, dat aan een veld- proef met een object van 100 vakken bij de rietcultuur op Java ontleend is (tabel 5). Als uitgangspunt der berekening zijn twee naast elkaar liggende vakken in een willekeurigen hoek van het proefveld genomen. In een bepaalde richting zijn daaraan telkens de twee naastliggende vakken van het object toegevoegd, totdat zij ten slotte te zamen een rechthoekig blok van 10 vakken vormden. Daar- na heeft de aangroeiing van het aantal waarnemingen telkens met 10 plaats gehad in de volgorde, die het veld in een bepaalde rich- ting aangaf. Zoo kreeg men de waarden voor M,s en op uit ach- tereenvolgens 2, 4, 6, 8, 10, 20, enz. waarnemingen. Zij toonen dui- delijk aan, dat er een streven is om met onregelmatige schomme- lingen de eindwaarden van het totaal te bereiken. 512 TABEL 5. TTE KAI AS EDE CNR EL EEE RE EEE TOT Aantal Riet in gen Suiker | pes vakken | pik. p. bw. | 4 Min pilkaps bw d M | 2 RS 4767 194 | 4187 | 140 14 9,5 L 1393 dae 6E 141 8 4,1 6 1555 A2 46 137 1 4,3 8 | 1531 116 41 136 „40 3,7 10 1297 ‚186 59 4131 19 6,1 20 1279 148 39 129 15 3,3 30 | 1315 166 30 131 15 2 40 | 1313 208 | 38 131 21 9,3 50 1307 KOTS 130 20 2,9 60 1291 207 | 129 21 2,8 70 | 1298 209 25 129 Hd jk) 80 | 1287 208 23 | 128 21 2,3 90 | 1274 205 22 127 | _20 2,1 100 1267 202, 2. 20 127 20 2,0 Daar men van elk willekeurig tweetal waarnemingen uitgaan en de toevoeging van nieuwe waarnemingen eveneens op zeer ver- schillende wijzen gebeuren kan, is een zeer groot aantal combinaties van gemiddelde, s en %yj mogelijk, Tabel 6 laat aan een ander object met 100 vakken van een rietproefveld op Java zien, hoe M en s onregelmatig om de „ware” M en « als gemiddelde schom- melen, wanneer men die b.v. berekent voor telkens andere combi- naties van 10 vakken. Bij het proefveldwezen nu verkeert men in het geval, dat men niet voor elke afzonderlijke proef het „ware’ rekenkundig ge- middelde en de „ware” standaardafwijking kent om de eenvoudige reden, dat het practisch onuitvoerbaar is om elke proef zoo uit- gebreid te nemen als daarvoor noodig zou zijn. Slechts bij uitzon- dering en dan juist met het theoretische doel om den omvang der variabiliteit van een stuk grond, gemeten aan de opbrengsten daar- van, te leeren kennen, zijn hier en daar in het buitenland veld- proeven met een zeer groot aantal vakken aangezet. Bij de rietsui- kereultuur van Java worden uitgebreide proeven uiterst zelden ge- nomen, zoodat ons onder de vele duizenden proeven slechts een paar bekend geworden zijn, waarbij het aantal contrôlevakken per object, dus van op gelijke wijze beplante en behandelde vakken, eenigermate aan den eisch van groot te zijn voldoet. Hoewel wij dus voor elk veld afzonderlijk de werkelijke waarde voor de ge- middelde opbrengst per vak en de standaardafwijking zelden of 513 nooit anders dan bij benadering kennen, terwijl de graad van be- nadering ons tot op zekere hoogte eveneens onbekend blijft, is het toch van belang te weten, wat de gemiddelde variabiliteit onzer proefvelden is. Zoodra men deze grootheid kent, heeft men een maatstaf om na te gaan, of in een bepaald geval de variabiliteit groot, middelmatig of klein te noemen is. Men kan verder onderzoeken, hoe de variabiliteit zich onder bepaalde omstandigheden wijzigt en onder welke omstandigheden men kans heeft gemiddeld de kleinste variabiliteit te verkrijgen. De mogelijkheid om de variabiliteit van een bepaald verschijnsel te wijzigen is met het constant zijn van de variabiliteitsmaat eener groep, de standaardafwijking, niet in strijd. De kenmerkende groot- heden eener variatiegroep zijn slechts constant voor bepaalde om- standigheden. Onderzoekt men het verschijnsel bij gewijzigde om- standigheden, dan kunnen die grootheden in waarde veranderen, maar in die nieuwe omgeving zijn de grootheden weer constante waarden. Zoo zal de bladlengte van een bepaalden boom een zekere frequentiecurve te zien geven. waarvan men niet verwacht, dat zij van vorm verandert, zoolang de omgeving en de groeivoorwaarden van den boom niet veranderen. Rijke bemesting echter kan op de bladlengte zoodanig inwerken, dat niet alleen het variatiegebied en de gemiddelde lengte verschoven worden in vergelijking met niet bemeste boomen, maar ook de nieuwe standaardafwijking van de oude verschilt. Maar zoolang de nieuwe omstandigheden zich onge- wijzigd handhaven, blijven ook die nieuwe waarden constant. In de practijk van het proefveldwezen zal de grootte van de variabiliteit naar verhouding meer invloed hebben op de middelbare fout van het gemiddelde dan het aantal varianten, omdat dit laatste uit economische en practische overwegingen beperkt moet blijven en men dus in het algemeen niet boven een betrekkelijk gering aantal waarnemingen zal gaan. Dan kan dus alleen nog een vermindering van de standaardafwijking vergrooting van de betrouwbaarheid van het gemiddelde te weeg brengen en men dient dus alle factoren te kennen, die vermindering van de variabiliteit vermogen te veroor- zaken, teneinde die vermindering door een geschikte wijziging der omstandigheden zoo mogelijk ook werkelijk te bereiken. Hoe heeft men zich nu die gemiddelde variabiliteit van een groep van proefvelden voor te stellen en in welke verhouding staat de gemiddelde standaardafwijking, die slechts uit benaderde waar- den berekend kan worden, tot de gemiddelde standaardafwijking, 514 die aan de „ware” waarden, gesteld dat we die kenden, ontleend zou kunnen worden ? Wanneer bijv. Sj, Sa, S3, S4 « « « Sq de ware standaardaf- wijkingen voor proeftuinen met een „zeer groot” parallelvakken voor- stellen en n, het aantal van zulke proeftuinen met standaardafwij- king S, aangeeft, ng het aantal met standaardafwijking Ss, enz, is de gemiddelde standaardafwijking al dier proeftuinen: S ny S1 -— Ng So — 03 53 tn bete At ee Ng St 23 (nS) uy HD Dz Fe £ : . Dt ER Ï Maar indien we met een gering in stede van met een „zeer groot” aantal vakken per object werken, zullen we in plaats van n4 maal S, een reeks van waarden vinden, die we door 7’, 54, 2"4 ot aanduiden en die in het algemeen onderling en van S, zullen verschillen. Evenzoo krijgen we in plaats van nj maal een waarde S, een reeks van standaardafwijkingen 53, 2”5, . . cj 2, enz. Bere- kent men het gemiddelde van al deze 7’ s, dan krijgt men: bj] ’ n, ’ ’ n NH on en a LE od cols g ete Lait 03° + Bi Ef DE Ee Ne: nn = ) ne og Hogt. 03% +. > 4 : Zo H- 209 + 203 Je . + 25, im En waaruit volgt, dat S —s, indien X 54 —= my Sj, E09 — Mg So, ENZ, f DN — tn ADO: — of wel ze ST Jh mid == Og == S, enz. Dy Ng ri 7 S en s zullen reeds groote overeenstemming vertoonen, indien os, bij benadering gelijk is aan S.7j bij benadering gelijk is aan Sg, enz. Wanneer dus de S-waarden voldoende door de s- waarden te benaderen zijn, mogen we de onbekende ware S door de bekende ‘c vervangen. Om ons een oordeel over die benadering te vormen, grijpen we terug naar ons voorbeeld uit tabel 1. Gesteld, dat men als eerste stap in de beredeneering de loopende nummers 1 — 2000 uit het eerste deel van het stamboek, dus de individuen niet geordend naar de opbrengst van melkvet, maar bijv. in de volgorde van inschrij- ving, in ondergroepen van 20 samenneemt en voor elke ondergroep de standaardafwijking berekent, dan zullen die aldus verkregen 100 standaardafwijkingen, gelijk boven aan een eenvoudig voorbeeld uit- eengezet werd, meer of minder groote afwijkingen van de werkelijke standaardafwijking S, van het totale aantal individuen (2000) te zien 515 moeten geven. Maar tévens mag men verwachten, — en daarop komt het hier vooral aan— dat die afwijkingen zich min of meer symmetrisch om het middelpunt van verspreiding, haar gemeen- schappelijk rekenkundig gemiddelde en tevens de „ware” standaard- afwijking, zullen rangschikken, zoodat de positieve afwijkingen, die de standaardafwijkingen der twintigtallen ten opzichte van de ware standaardafwijking van de 2000-groep te zien geven, door de nega- tieve afwijkingen opgeheven worden. Zoo ideaal zal zich het geval in werkelijkheid gewoonlijk niet voordoen, vooral niet, wanneer het aantal varianten in de ondergroepen klein en het aantal ondergroepen gering is. Maar zelfs dan kan men de werkelijke waarden voor de standaard- afwijking van de „zeer groote” groep toch nog vrij goed benaderen. Taper 6. M EN c VOOR GROEPEN VAN 10 VAKKEN UIT EEN OBJECT MET 100 PARALLELVAKKEN. Kreet Suwrker 1 9 3 4 ) 6 7 8 9 / Gemid- Gemid-|| Gemid- Gemid- Groep van | Pik, delde delde || Pikol delde delde 10 vakken | P-bw. | Mo | zo || PPV: |van Mig | Po | Ov M van 10 van 10 || Mo |van 10 van 10 | No. 10 groepen groepen groepen groepen 1 1483 94 168 10 2 1553 134 4 WD 20 3 1418 88 160 18 jÀ 1446 106 169 15 5 VAD er 75 Ge 170 In 15 iN 6 1475 1471 159 100 165 166 97 47 7 1510 81 167 10 8 1435 103 170 18 9 1464 54 160 16 10 1403 114 158 25 AA | 1533 137 175 18 | 12 1503 100 170 14 13 1410 125 161 16 14 1454 59 168 18 45 1486 153 164 Ar 14 U TEN aen ee nT O 5 7 1490 84 70 8 18 1456 112 167 19 19 1433 125 1653 19 20 1434 50 156 Ja Ra est | S Wel kiem Mi 00 == 1471 5100 == 109 | Moo == 166 54100 == 18 1 2 3 / 5 | 6 ú 8 9 ' | Gemid- Gemid-=| | Gemid- Gemid- Groep van | Pik. | delde delde || Pikol / delde delde 10 vakken | P: bw. \ Mo | %0 Ciao p. bw. van Mol 210 | 90 ys MEN Mo ‚van 10, van 10 || Mo [van 10 | van 10 No. groepen | groepen, ‚groepen ‚sroepen | | 21 | 1522 129 | 474 20 22 | 41496 64 \ 470 24 | 23 | 4433 | 64 | 160 18 | NE GE 82 | 176 23 ‚| 25 | 1492 | „| 103 | 168 BE Kee Cl Sôoe | vaar) WEES 450 10 LOO oenen. 169 rg en 27 | 1546 108 | 476 17 28 | 1468 144 ‚164 27 | 29 | 1476 116 | 168 LA " 30 | 1451 144 | 169 | 22 jj | Sp AAT) 98 | 466 17 DA ATS | 92 | 167 4, 33 | A41 | 86 166 16 34 | 1472 | 95 167 18 Sos 1403, te, | TOU 164 dg Dl 36e AAea TE aag pe OEZ ag Len rde en 37 | 1484 | 4147 168 | 20 38 | 1468 116 166 | 18 39 | 1479 144 169 24 40 | 1456 | 150 166 22 AA | 1445 | | 75 | 166 15 42 | 41594 | 109 179 15 43 | 1398 | 106 160 18 44 | 1466 | 73 169 15 45 | 4475 SN PE | 4172 si SE A ETEN EE er 41. | 41514 101 171 ‚16 48 | 1432 80 166 13 49 | 1468 | 52 166 21 50 | 1399 | | 113 | 452 | | 19 | | Gemid- 1—50 | 1473 104 167 18 delde op- | | | brengst en gemid delde 9 uit de 50 groepen. Zoo zijn in tabel 6 van een object met 100 parallelvakken bij een veldproef (suikerriet) op Java M‚o en o4g voor een 50-tal ver- 517 schillende combinaties van telkens 10 vakken weergegeven. De 50 combinaties zijn weer in 5 groepen van 10 gevallen, A tot E‚ ge- splitst; alle combinaties onder eenzelfde letter zijn op overeenkom- stige wijze verkregen. Zoo stellen de nummers onder A 10 recht- hoekige vakblokken voor, waarin men zich de gezamenlijke 100 vakken in zekere volgorde verdeeld kan denken. In B zijn de com- binaties verkregen door de vakken bij tienen in een bepaalde volg- orde met overspringing van telkens een vak samen te voegen, zoodanig, dat alle vakken slechts eenmaal voorkomen. Onder C zijn 10 vakken eener combinatie door loting uit de gezamenlijke 100 vakken aangewezen, zonder herhaling echter van eenzelfde vak in dezelfde combinatie, maar met mogelijke herhaling van eenzelfde vak in meer combinaties. Onder D zijn de 10 vakken eener combinatie door het lot verkregen uit 10 opklimmende grootteklassen, uit elke klasse één, zoodanig echter, dat alle 100 vakken gebruikt werden. In E bestaan de combinaties uit één vak breede strooken van 10 vakken en zijn eveneens alle 100 vakken in de combinatie opgenomen. In elk der 50 combinaties komen dus steeds 10 onderscheidene vakken voor, maar in A, B, Den E zijn alle 100 in de 10 combina- ties opgenomen, wat bij C niet het geval is. Daaruit volgt, dat in de 4 eerstgenoemde Ma, Mp, My) en Mp in de 3e kolom met Moo voor rieten Ma, Mp, Mp) en Mp in de 7e kolom met M4oy voor sui- ker moeten overeenstemmen volgens de formules, in het begin van dit hoofdstuk gegeven. De afwijking van Mo (1485, resp. 169) wordt veroorzaakt door het niet voorkomen van alle 100 vakken in de 10 C-combinaties. Ondanks de groote schommelingen in de kolommen 4 en 8 voor s bij riet en suiker ziet men het eindgemiddelde dier kolom- men zeer dicht tot de overeenkomstige waarden voor 100 vakken naderen (riet) of er zelfs mee samenvallen (suiker). Zelfs de ge- middelden voor « van telkens 10 overeenkomstige combinaties in kolom 5 en 9 wijken in verhouding tot de cijfers van kolom 4 en 8 weinig van o40g af. f) 1) Wanneer zooals in de groepen A,‚B,D en E het rekenkundig gemiddelde van alle waarnemingen bekend is en tevens iedere waarneming maar eenmaal voorkomt, kan men Sig uit de 9 ’s der monsters, hier dus de O,g’s, zuiver be- rekenen. We behoeven de betreffende formule hier niet aan te halen, omdat voor de toepassing ervan het rekenkundig gemiddelde van alle waarnemingen bekend moet zijn en we juist het gedrag van 5 wenschen te- kennen in gevallen, dat er slechts een heel beperkt aantal waarnemingen uit het groote aantal mogelijke waarnemingen gegeven is en het „ware’’ gemiddelde dus niet berekend kan worden. 518 Het verdient nog opmerking, dat 549 betrekkelijk veel grootere uitslagen van de gemiddelden vertoont dan Mo, zelfs daar, waar de afwijkingen in opbrengst, zooals onder D, uiterst gering zijn. Een tweede voorbeeld met een grooter aantal vakken per on- dergroep en voor het totaal, ontleend aan een veldproef met tarwe, ergens in de Vereenigde Staten genomen, zij hier nog aan toege- voegd t). (Tabel 7). TABEL 7. SE Jaaa sjen] Soete | ek wicht der korrels (vakken) (vakken) | in gram per rij 1—50 50 240 30 51—100 50 260 38 101—151 50 260 29 151 —200 „50 260 29 201—250 50 240 26 251 —300 50 230 30 301-550 50 230 34 351 — 400 50 240 27 401 —450 50 280 AA 450 —500 50 270 39 Gemiddelde van de 10 groe- pen van 50 rijen 251 32 Gemiddelde der 500 rijen 250 36 Gemiddelde der niet afge- ronde opbrengstcijfers van 500 rijen 250,64 36,16 De korrelgewichten der rijen zijn in de oorspronkelijke verhan- deling (en bij EHRENBERG) in grammen nauwkeurig opgegeven ; voor de bovenstaande berekeningen werden zij tot in 10-tallen afgerond, evenals alle gemiddelden. Ter vergelijking zijn de uitkomsten voor de 500 vakken zoowel met als zonder die afronding in de tabel opgenomen ; practisch is er geen verschil in uitkomst, terwijl de berekeningen door de afronding zeer vereenvoudigd worden. Even- als in het andere voorbeeld ziet men ook hier het gemiddelde uit de standaardafwijkingswaarde van 50 vakken de 7 uit een 10 maal grooter aantal vakken zeer dicht naderen, ondanks de grillige schommelingen tusschen 26 en 41 in de cijfers der betreffende kolom. 1) EHRENBERG, Die landwirtschaftlichen Versuchs-Stationen, Dl. 95, blz. 225, 1920, naar : MoNTGOMERY, Bureau of Plant Industry, Bull. 269, 1910. 519 Gaan we nu nog een stap verder en nemen we aan, dat er n, groepen van 2000 stuks vee van hetzelfde slag zijn en dat we dus n, practisch gelijke standaardafwijkingen voor het melkvetgehalte BERDer: 2000 ere Ss =— Sj, evenzoo dat er nj groepen van een iets ander slag zijn met standaardafwij- 1 ») n . BINBEN Sg ge eg ENZ Kiezen we dan geheel willekeurig uit elk der n‚-groepen bijv. 20 exemplaren en rekenen we voor elke 20 stuks vee de standaardafwijking van het melkvetgehalte uit, dan vinden we in plaats van S/ een waarde 7',, in plaats van S”/ een waarde co’, enz. De waarde van elke 5 kan grooter, kleiner of gelijk zijn aan die van de overeenkomstige S. In plaats van de verschillen S4/ — 4’, S”4 — 0’, enz., mogen we schrij- ven Sy — 0’, 4 — 71, enz, omdat 5, =S | =S" |=. == Deze verschillen rangschikken zich symmetrisch om S,. Het gemid- delde 5, van alle 5, zal ten naastenbij met S, moeten samenvallen. Hetzelfde geldt voor 7 ten opzichte van S3, voor s3 ten opzichte van S3, enz., zoodat we bij een niet te gering aantal waarnemingen werkelijk de onbekende S door de bekende 7 mogen vervangen. HOOFDSTUK II. De gemiddelde standaardafwijking van veldproeven bij de suikerrietcultuur op Java. In het voorgaande hoofdstuk hebben we gezien, hoe men de gemiddelde standaardafwijking bij veldproeven berekenen kan, ook al kent men de werkelijke waarde van de standaardafwijking voor elk veld niet afzonderlijk. Het bleek, dat men met de benaderde waarden als grondslag der berekening het gemiddelde der werkelijke waarden met voldoende practische nauwkeurigheid nabij kan komen. De kennis van de gemiddelde standaardafwijking voor een be- paalde groep van variabele dingen is van belang, omdat een stan- daardafwijking eigenlijk eerst beteekenis verkrijgt, wanneer men haar met overeenkomstige waarden vergelijken kan. In het algemeen is de vraag niet, hoe groot zonder meer de variabiliteit is, maar wel, of de variabiliteit in een bepaald geval groot, middelmatig of klein geheeten kan worden, Men heeft dus iets noodig om er de standaardafwijking in elk afzonderlijk geval aan te toetsen en de gemiddelde standaardafwijking doet hiervoor een geschikten maatstaf aan de hand. Gesteld dat men in twee veldproeven standaardafwij- kingen van 80 en 200 pikol riet per bouw gevonden had, dan zou 520 men nog wel kunnen zeggen, dat de variabiliteit in het eene geval grooter is dan in het andere, maar niet of de eerste nu klein, de laatste groot genoemd mag worden. Beide zouden groot genoemd moeten worden, wanneer de gemiddelde standaardafwijking bijv. 10.en klein, wanneer zij bijv. 500 pikol riet bedroeg. Eerst als men dus het gemiddelde cijfer der standaardafwijkingen in zulke geval- len kent, is een uitspraak in den gewenschten zin mogelijk. Behalve dat de gemiddelde standaardafwijking als uitgangspunt voor de bepaling van de relatieve waarde van willekeurige, tot dezelfde groep van dingen behoorende standaardafwijkingen feitelijk onmisbaar is, kan zij ook van dienst zijn bij het doen van bereke- ningen, waarbij òf de afzonderlijke standaardafwijkingen onbekend zijn (of verondersteld worden), òf het gebruik van de gemiddelde standaardafwijking de voorkeur verdient. Van beide gevallen zal hieronder een voorbeeld gegeven worden. In de volgende tabellen zijn de uitkomsten van de berekeningen der gemiddelde standaardafwijking voor de rietcultuur op Java vast- gelegd. Zij hebben betrekking op het jaar 1920; er is geen scheiding gemaakt naar het onderwerp der proeven; bemestings-, variëteiten-, bewerkingsproeven, enz. zijn alle opgenomen. Ook is geen rekening gehouden met de grootte van de opbrengst, zoodat groote en kleine oogsten per bruto bouw het eindgemiddelde hebben helpen vormen. Wel is een scheiding gemaakt naar het aantal vakken per object. Voor de opbrengst van riet (in pikols per bruto bouw) bedroeg het aantal objecten (groep van contrôle- of parallelvakken van strikt denzelfden aard) 2725, voor suiker 2715. TABEL 8. vakken We AS Á De TGN 7 | | | Aantal | | | | | per object | | | | 5 voorriet _ |446 | 81 | 414 | 118 | 124 | 154 | 125 | 136 | 122) 128 | 186 | 88 Aantal | | waarn. ke 9 | 45 | 58| 78| A4 |167 | 53 |638| 38 |4615| 4 5 voor suiker |42,—| 9,9 | 12,5| 13,9 | 16,2| 16,5 | 44,6 | 11,—| 14,3 | 15,3 | 164 | 12,6 Aantal waarn. 10 9 |45 |58 |90 | 1 [465 \62 |G4 | 50 [45731 4 | | nnn 521 (Vervolg). Aantal r vakken 14 15 16 17 18 19 20 9, 923 2 Olie En per object | B 5 voor riet) 175 | 136 | 110 | 118 | 140 55 — — — | 143 | 136 (130,6 Aantal waarn. 7 9 7 1 14 Es 8 —: = == 4 92725 5 voor sui- ker 20,1 | 14,2 | 18,—| 23,3 | 17,3 | — | 169) — — — | 15,5 | 16,1 | 15,9 Aantal | waarn. 7 2) 7 1 42 = 8 — = — 1 OR De cijfers, die uit meer dan 100 waarnemingen berekend zijn, zijn onderstreept. Men ziet, dat het leeuwendeel der waarnemingen op objecten met 10 en 12 vakken betrekking heeft; te zamen maken zij + 82%, de 12-vakkenobjecten alleen reeds bijna 60% van het totaal uit. Het aantal waarnemingen van de meeste kolommen is te gering om aan het gemiddelde cijfer der standaardafwijking veel waarde te kunnen hechten, zoodat een goede vergelijking tusschen de cij- fers der verschillende kolommen niet wel mogelijk is. Alleen de kolommen van 5, 6, 8, 9, 10, 11 en 12 vakken laten eenigermate een vergelijking toe en zooals volgens de theorie te verwachten was, wijken die cijfers slechts in geringe mate van elkaar en van het totale gemiddelde af. Dat de beide groepen met het grootste aantal waarnemingen, nl. de 10- en de 12-vakkengroepen, toch geen geheel gelijke cijfers te zien geven, hangt wel daarmee samen, dat het bepaalde onder- nemingen, grootendeels in Kediri gelegen en waar in het algemen groote zorg aan de proefvelden besteed wordt, zijn, die geregeld 10 vakken per object in haar proeven nemen en de variabiliteit der opbrengsten, uit welke oorzaken dan ook, op die fabrieken iets kleiner uitvalt dan op de andere, die aan 12 vakken per object de voorkeur geven. Als oorzaken, die in dit geval tot vermindering van de variabiliteit aanleiding hebben kunnen geven, zijn oa. te noemen: een gemiddeld grootere gelijkmatigheid der tuinen, een gemiddeld grootere nauwkeurigheid bij de uitvoering der proeven, an- dere soortenkeuze.t) Het zou volstrekt geen moeite kosten om in de 12-vakkengroep splitsingen naar de streek of naar groepen van ondernemingen aan te brengen, die tot dergelijke verschillen in de 1) Over den invloed van de soort op de standaardafwijking. Zie Hoofdstuk IV. 522 waarde van de standaardafwijking tusschen de zoo verkregen groe- pen aanleiding zouden geven als nu tusschen de groepen met 10 en met 12 controlevakken per object waargenomen worden. Als gemiddelde van het totaal vinden we voor riet 130,6, waar- voor we met afronding naar beneden 130 zullen stellen, en voor suiker 15,5. Deze waarden kunnen dus gebruikt worden, wanneer de variabiliteit in de opbrengst van een veld, waarvan alleen de gemiddelde opbrengst in pikols per br. bw. — want op die grootheid heeft de standaardafwijking betrekking—gegeven is, ons onbekend is. In de eerste plaats kunnen zij in die omstandigheid dienen bij de bepaling van de gemiddelde betrouwbaarheid van het opbrengst- verschil van- twee objecten in verband met het aantal controlevak- ken per object. Stelt men de opbrengsten der objecten met hare in bedrag onbekende fouten voor door: d Ere ee VE Ee dan mag men 5 in beide formules gelijk nemen, daar de door ons berekende gemiddelde 7 het resultaat van de samenvatting van proeven met gemiddelde opbrengsten van allerhande grootte was. Het aantal vakken n nemen we bij voorkeur gelijk. AE Het verschil der objecten wordt dan: (A — B) + Nl tE 5 dus voor riet: (A — B) + D En (AE Len Vn Vn 15 mn en voor suiker: (A — B) + iep AAD) Zn Vn Vn Om het verschil (A — B) volkomen betrouwbaar te achten, moet het driemaal zoo groot zijn als de bijbehoorende fout. dus (A — B) wordt betrouwbaar, wanneer : 3 X 184 _ 542 Vn Vn & De (A—B) voor suiker — 3 X 22 _ 66 Va TE In tabel 9 is de gemiddelde minimumwaarde voor betrouw- baarheid van het verschil (A—B) voor riet en suiker bij verschillend aantal eontrolevakken aangegeven, waarbij dus in de uitdrukkingen o42 66 : Pir voor riet en — —- voor suiker n achtereenvolgens aan 2, 3, n n (A— B) voor riet = 4, enz. gelijkgesteld is. 523 TaBeL 9. Kleinst betrouwbaar Aantal gemiddeld verschil controlevakken in pikol per br. bw. voor voor riet suiker 2 383 Ä7 3 313 38 4 271 33 9 242 30 6 221 97 7 205 95 8 192 93 9 181 99 10 171 4 1 163 20 12 156 19 13 150 18 14 145 18 15 140 17 16 156 17 17 131 16 18 128 16 19 124 15 20 121 15 21 118 14 22 116 14 25 | 113 14 24 11 13 25 108 | 13 Verder kunnen de gemiddelde standaardafwijkingen bijv. dienen om zonder kennis van de middelbare fouten, maar wel rekening houdende met het aantal waarnemingen, de betrouwbaarheid der vergelijkings- en standaardeijfers bij benadering te berekenen t). Het eindgemiddelde dier cijfers steunt op een aantal gemiddelde op- brengsten uit vakkenproeven, waarvan de middelbare fouten cu gewoonlijk wel bepaald werden, zoodat de fout dier eindgemiddelden volgens de foutenvoortplantingswet te berekenen zou zijn. Maar ook zonder de fouten van de objeetgemiddelden te kennen kan men de fout der standaardeiijjfers bij benadering berekenen door gebruik te maken van de gemiddelde « voor Java, mits het aantal proeven niet te gering is. 1) Over standaard- en vergelijkingscijfers zie men: Dr. J Kuyper, De Proef- veldresultaten over de jaren 1917 en 1918, Archief voor de Suikerindustrie in Ned.-Indië, 1919, blz. 2246 — 2251. (Mededeelingen van het Proefstation, Landbouw- kundige Serie 1919 No. 5, blz. 1-7). 524 Men kan dan als gemiddelde voor de standaardafwijking der proeven 5 — 130 voor riet en 15,5 voor suiker aannemen; de 15,5 gemiddelde os wordt dan sp. ——: Daar het grootste Vn vn aantal der proeven met 12 vakken per object genomen wordt, zooals wel uit tabel 8 blijkt, zullen we bij de berekening n —= 12 aannemen. Nu stellen de standaardciijfers geen werkelijke (gemiddelde) opbrengsten voor, maar het zijn de relatieve opbrengstecijfers, die men verkrijgt, wanneer men de werkelijke opbrengstcijfers van de. verschillende variëteiten op die van 247 B betrekt en de laatste zelf op 1000 pik per br. bw. voor riet en 100 pik. per br. bw. voor suiker stelt. We hebben daarom aan de fout van de werkelijke opbrengst een correctie aan te brengen voor deze herleiding en kunnen die vinden uit de verhouding van de (gemiddelde) herleide opbrengst van 247 B tot de (gemiddelde) werkelijke opbrengst; we mogen nl. een grootheid en haar fout beide met eenzelfden fouten- vrijen factor vermenigvuldigen. Voor correctiefactor vinden we op die wijze 0,7 voor riet en voor suiker. Voor elke variëteit hebben we dus een reeks waarnemingen (objectgemiddelden), welke elk een (gemiddelde) fout van 0,7 X Hr pikol hebben, zoodat de fout van het eindgemiddelde or van al die waarnemingen is: g rjg vr O5 EE N waarin N het aantal waarnemingen voorstelt, dat in het lijstje der standaardeijfers voor die variëteit vermeld is; daar de aantallen voor de onderscheidene variëteiten verschillen, kunnen we die onder- scheiden als N4, Ns, enz. Het verschil tusschen de standaardcijfers van twee variëteiten, die we A en B zullen noemen, wordt dus: DT een Ong Vv 9 Vv / 3 À + En — B + —_ voor riet en v Na V Na ive een 07e NI v12 + voor suiker VvN VvN, of na herleiding en afronding: 26 26 4 4 net he 20 eel eee VOOr, Heb EN VvN, VN Ni, Na | D E Í Tk Dede eer eeen ia Gi voor suiker. Vv Na Vv Na N, Ne Passen we deze formules op eenige standaardeiijfers van 19211) toe, b.v. voor EK 28 en 100 POJ, dan krijgt men : \ A 41 1 A—B) voor riet —= 26 5 Nn Var E 1047 =— 1,4 pikol riet AES d de We (A—B) voor suiker = 3 ken AET AN 0,16 pikol suiker. Het standaardcijfer voor EK 28 is 901 en voor 100 POJ 726 voor riet, {ll en 90 voor suiker. De verschillen met hun fouten voor EK 28 en 100 POJ worden diek 175 + 1,4 pikol voor riet DI OO) » _ suiker. De minimumwaarde van het betrouwbare verschil is driemaal zoo groot als de fout van het verschil, dus in dit geval ongeveer: 4,2 pikol voor riet 05 » » _ suiker, en het verschil in opbrengst, zooals dit in de standaardcijfers dezer beide soorten bij het gegeven aantal waarnemingen tot uitdrukking komt, is dus geheel betrouwbaar. Het aantal waarnemingen van 247 Bis steeds gelijk aan dat van de soort, welke men met 247 B vergelijkt; N4 en Ng zijn dus gelijk, wanneer men 247 B in de vergelijking opneemt, en de for- mule wordt dus: A—B + 2 VK voor riet en A —B + 3 Al voor suiker. HOOFDSTUK III. Is er verband tusschen de grootte van de standaardafwijking en de oppervlakte van ieder veldje of het aantal objecten per proef ? Om den invloed na te gaan, die eenerzijds het aantal vakken van gelijke oppervlakte, anderzijds de grootte der vakken bij gelijk- blijvend aantal op de standaardafwijking zou kunnen hebben, werden de vakkenproeven van het oogstjaar 1920 aan een nader onderzoek ____1 J. Kuyper. Voorloopig overzicht der proefveldresultaten van het oogstjaar 1922. Archief voor de Suikerindustrie in Ned.-Indië, 1922, I blz. 960. 526 in dat opzicht onderworpen. Als materiaal kwamen alleen de proeven met 10 en 12 vakken per object in aanmerking, omdat het aantal waarnemingen van proeven met een ander aantal vakken te gering was om aan elk dier groepen afzonderlijk het verschijnsel na te gaan. In de volgende tabellen, waarin de uitkomsten over 1920 voor de 10- en 12-vakkenproeven afzonderlijk (tabel 10 en 11) en nog eens gezamenlijk (tabel 12) vereenigd zijn, is de grootte der enkele vakken in 1000ste bouw uitgedrukt en zijn de waarnemingen tot klassen met 10/ioogste bouw opklimmend gerangschikt. De waarnemingen in tabel 10 en 11 zijn voorts gescheiden naar het aantal vakken per proef, dus naar het product van het aantal ob- jecten maal het aantal herhalingen per object. Voor elk object eener proef is de betreffende standaardafwijking in rekening ge- bracht, zoodat iedere proef minstens twee getallen voor de stan- daardafwijking geleverd heeft. In de horizontale rijen komt dus van links naar rechts tot uitdrukking het toenemen in grootte van het proefveld als product van een gelijkblijvend aantal vakken maal een toename in de opper- vlakte per vak, terwijl in de verticale rijen het toenemen in grootte van het proefveld door vermeerdering van het aantal vakken bij gelijkblijvend oppervlak per vak weerspiegeld wordt. In tabel 12 vindt men ten slotte de uitkomsten van tabel 10 en 11 samen- gevat om een mogelijk aanwezigen invloed op de waarde van de standaardafwijking door vermeerdering van het aantal vakken bij constante grootte per vak aan langere cijferreeksen te toetsen. Tevens is daarin aangegeven het gemiddelde van elke verticale en van elke horizontale rij. De getallen onder de gemiddelden geven het aantal waarnemingen aan, waaruit zij berekend zijn. Bij beschouwing van deze tabellen krijgt men niet den indruk, dat er binnen de grenzen van het gebied, waarin de groottevariaties van deze vakkenproeven liggen, van een regelmatige stijging of da- ling in een bepaalde richting iets valt te onderscheiden. De cijfer- reeksen in de kolom en in de horizontale rij der totaalgemiddelden schommelen alle min of meer om de waarde van de reeds door ons gevonden gemiddelde standaardafwijking en hetzelfde geldt van de totale gemiddelden der kolommen en rijen. Misschien zou men in de iets lagere totaalgemiddelden van 2X10 en 2 X 12 vakken in vergelijking met die van 3 X 10, resp. 3 X 12 vakken een aanwijzing willen zien, dat de variabiliteit bij 2 527 objecten iets geringer is dan bij 3 objecten. Maar daar staat tegen- over, dat 4 objeeten wederom iets lagere cijfers te zien geven dan 3 objeeten, zoodat de stijging volgens deze gegevens niet aanhoudt. _ Bovendien zitten in de rij van 3 X 10 vakken de bijzonder hooge ge- middelden van 201 voor riet en van 19 voor suiker voor 24 waarne- mingen, welke niet anders dan toevallig kunnen zijn. Zonder deze 24 waarnemingen bijv. zou het gemiddelde voor riet van de rij 3 X 10 terugvallen op 112 voor 366 waarnemingen en dus gelijk worden aan dat van 210. Ook in de rij van 3X 12 komen voor het groote aantal waarnemingen, waaruit zij berekend zijn, ongewoon hooge gemiddelden voor, n.l. 161 voor riet en 19 voor suiker, beide uit 105 waarnemingen |. Afgezien van zulke toevallige afwijkingen laten de gegevens dus wel de gevolgtrekking toe, dat er door.verandering in de grootte van het proefvak, wanneer daarbij de thans meest voorkomende groottegrenzen noch naar beneden, noch naar boven overschreden worden, geen grootere gemiddelde nauwkeurigheid te bereiken valt. Welke de meest voorkomende grootte der proefvakken is, leert ons tabel 12. De oppervlakte wisselt in hoofdzaak 0,02 en 0,06 bouw met een voorkeur voor een grootte van 0,03—0,04 bouw. Wat het aantal objecten per proef betreft, laat tabel 12 even- eens zien, dat proeven met 3 objecten verreweg het talrijkst voor- komen, daarna die met 2, dan die met &#en ten slotte die met meer dan 4 objecten. Percentsgewijze is de verhouding ongeveer als volgt: 290/, (2 obj.), 60% (3 obj.), 8% (4 obj.) en 3% (Ben 6 obj.). Indien wij ons dus in onze conclusie tot de proeven met 10 en 12 eontro- levakken en met 2, 3 en 4 objecten beperken, blijkt uit de gegevens, dat het voor de wiskundige nauwkeurigheid van de proef vrijwel onverschillig is, of men er 2, 3 of 4 objeeten in opneemt. Wij kunnen hieraan toevoegen, dat dezelfde uitkomst eveneens met be- hulp van geheel andere gegevens, n.l. uit de vergelijking van proeven met gelijkwaardige objecten, verkregen werd. Wanneer desniettemin het plaatsen van meer dan 2 of 3 objec- ten in één proef zooveel mogelijk door het Proefstation ontraden. wordt, geschiedt dat vooreerst op grond daarvan, dat bij vermeer- dering van het aantal objecten vaak de neiging bestaat om het aantal controlevakken per object te verminderen, bijv. door het 1) Sinds de bewerking van het materiaal voor dit hoofdstuk kwam de grootte van de standaardafwijking als specifieke eigenschap der rietvariëteiten aan het licht (verg. Hoofdst. IV); in de tabellen 11, 12 en 13 zijn de it vau allerhande varië- teiten door elkaar afkomstig. 528 van Í2 op 6 te brengen, waardoor de gemiddelde opbrengsten ge- woonlijk met te groote fouten behept zijn om een scherpe conclusie toe te laten. Voorts is bij meer objecten de kans grooter om be- langrijke vergissingen te begaan, zonder dat dit op de wiskundige nauwkeurigheid van de gemiddelden van invloed hehoeft te zijn. Verwisseling van objecten in hun geheel is bijv. zoo'’n geval. Men houde zich daarom aan den regel om niet meer het strikt noodzakelijke aantal objecten in een proef op te nemen en dan liefst met 10 of 12 herhalingen per object. Vooral bij optimum-be- mestingsproeven neme men geen 4 of 5 objeeten, wanneer het doel even goed, zoo niet beter met 3 objecten te bereiken is. dan TaBeL 10. evn . = an en vemevmeenmneennnn … | Grootte | | | | | | | | | | | ® |der vak-| | | | p=} ken in [1-9 10 —19,20—99 30 — 39 40— 49 50—59 60— 69,70— 79 80 — 89 90— 9100 —109 … | 1000ste | | | | | | Ss | bouw | __ | | LEMA | | | | 5 | Grootte- | toename) ___, 3 van de Z vakken | RIET E | Grootte | 8 | van het | ‚proefveld | 2X40 | | 100 99 [112 |4194 1497 102 eeh deld Bijt 39fts Aij 11730 2 | 3x10 \/ 89 '152 | 201 114 108 139 108 108 | | 9 3 24 111 84| 114 36 9 4XA0 | 192 | 67 120 | 4 |__ 52 540 | (444 | 60 Í | | 25 | J 610, | | 139 | GA | 6 SU IFK ER | | k 2x10, dát AAB rel AB et A3) (A6 10 | | 8/39) 42| 30 2 3x10 B Id EL Kor Sul 13 16 14 13 | | 8) } ee 84 114 36 q | 410; | 15 15 14 | | 4 4 52 510) HB 15 | 25 | 5 x10 | 18 | 6 8 voor-riet.. …: 122 Gemiddelde van 604 waarnemingen | mike 0 529 TaBeL 11. … | Grootte | | | | ® | der vak- | | 5 | ken in |1—9 10419 20— 29/30 — 39,40 — 49 50 — 59 60— 69/70—79/80—89 he 99 100—109 … | 1000ste | | | | | | | 5 bouw | | | | | | il E Grootte- 4 | toename Ss > van (le > = vakken Breet 2 Grootte << | van het proefveld | | IX12 | 2928 [135 138 123 117 128 135 98 120 4 12 152 138 | 66 68, 14 | 8 8 ld Y 158 Vole en SS 0 2d B | 54 105 348 | „165 132 9 33 412 14/ MI PASS 124 Ad 12 | 8 48 5x12 95 102 25 5 SUA Keke: 2X12) | 14 16 15 14 15 18 13 16 | 12 152 138 66 68 14 8, | 8 3x12, 16 19 17 7 15 14 45 | | 54 105 345 | 165 132 9 aa 4x 12 19 ld te EZ 14 Ah 12 8 48 512 LI, 14 JD 5 De … ( 1458 waarn. voor riet : 137 Gemiddelde kh \ 1455 D) » suiker: 16,2 HOOFDSTUK IV. Is er verband tusschen de grootte van de standaardafwijking en de opbrengst der proefobjecten ? Een ander punt, dat in aanmerking kwam om onderzocht te worden, betrof het verband tusschen de grootte van de opbrengst en die van de standaardafwijking. De kwestie is wel van belang, daar uit de waarneming, dat de variabiliteit op bepaalde wijze met de opbrengst veranderen zou, meteen zou volgen, dat men bij vergelijkende beoordeeling van proefveldresultaten van verschillend hooge opbrengsten van een- zelfde gewas met deze eigenschap rekening zou moeten houden Het is, zooals vanzelf spreekt, gewenscht om voor het gewas, waar- mee men werkt, eventueele veranderingen in variabiliteit te kennen TaBerL 19. Sens Grootte der fe) 'otas Es re 1-9 | 10-19 | 20—29 | 30—39 | 40-49 | 50—59 | 60-69 | 70—79 | 80—89 | 90-99 [100-109 zenniddelde A bouw a) = | \ Groottetoe- | | | | | | ks Dj \ | | ze ‚name der | | | | | | | | E vakken | | | | | | | | Mere Sf RS ‚s EA RAS HR RO RAS [RE SSR ie See ene ees me) | | | | | S Grootte | | | | | | | SH vart.het N | | | | | | Ee | | | We | proefveld : | | | | | I | | | I 910 1 | 100 Lal 99 (13,4 vak: of 124 | 13,11 127 | 15,7 dek | | | 102! 40,4| 441 | 132 | 8 32 42 30 2 | // 118 212 288 | — [135 13,8 [138 | 16,0/123 | 14,9) 117 | 14,2 128 | 15,0/ 135 | 17,8] 98 12,7 | 120/15,5_ 129 | 154 12 152 138 66 68 14 s 8 4170 310 891 2,6/ 152 13,8 [201 | 18,9 114 | 13,9[ 108 | 13,3[ 139 | 16,4| 108 | 14,2} 108 | 12,8 14 | 148 | 9 3 24 1 84 114 36 5 390 3x12| | 133 (16,3 | 161 | 19,4 145. | 17,4| 138 | 16,6/ 137 | 15,1 142) 198 131 | 14,6 | 143 | 16,9 | | 54 105 [348 /345| 465 132 33 | 846) 843 410 192 | 15,0| 67 | 44,5 120113,6| | | 121 | 13,8 // 4 52 | | 60 4X12)| | 147 |18,7| 153 | 16,5} 127 | 14,4| 124 | 14,4 | | | 136 |} 16,3 Ì ht 12 8 18 | 112 540! | | 144 | 8,4 1160 | 45,4 | | 119 | 93 | | JE 5 | | | ae xX12) 95 14,8 | 102 | 14,3 | | | 9% | 12,2 | 25 | 5 | | 80. 3 610 | | 139 | 4 | 139: | 179 Ee en SAE: | | | | | | | | | Totaal 132 |12,6[134 | 15,8 447 | 1721132 |45,7| 124) 15,0| 432) 45,0| 147) 45,0 122) 140 | | 4 132 | 45,6 gemiddeld 1: | 69 | 362 [670| 667| 381 Ahh 61 | | 12 | 2062 | 2059 nd 531 om in staat te zijn den invloed ervan op de resultaten naar behoo- ren te kunnen beoordeelen en een algemeenen indruk te hebben van de fout, die men door het verwaarloozen van dezen factor zou kunnen maken. Wij moeten hierbij onderscheiden tusschen relatieve en absolute afwijkingen (of fouten), waarover dus eerst nog een enkel woord. Het is een vrij algemeene gewoonte om als maatstaf van beoordeeling niet de absolute afwijking of fout, maar een met be- hulp daarvan afgeleide relatieve grootheid te gebruiken. Zoo wordt van de standaardafwijking de variatiecoëfficient afgeleid, die men verkrijgt door de standaardafwijking in de gemiddelde opbrengst uit te drukken, waarbij men bovendien dit quotient tot procenten omrekent, zoodat dus de variatiecoëfficient de waarde van de standaardafwijking s in procenten van het bijbehoorende (rekenkun- dig) gemiddelde aangeeft (zie tabel 1). Hetzelfde kan men doen met de fout van het gemiddelde, welke herleide waarde echter geen af- zonderlijken naam heeft. In de proefveldverslagen van ons Proef- station vindt men zoo naast de standaardfout van het gemiddelde in absolute maat de relatieve standaardfout in % opgegeven. Een nadeel van het gebruik van percentages in plaats van de relatieve fouten in haar oorspronkelijken vorm is, dat zij ons de werkelijke waarde van de grootheden (fout en gemiddelde), waarvan zij de verhouding uitdrukken, niet doen kennen, terwijl die kennis in sommige gevallen niet geheel onontbeerlijk is. Verderop in dit hoofdstuk zal zoo’n geval ter sprake komen. Rekening houdende met het gebruik zoowel van absolute als van relatieve fouten bij het proefveldonderzoek zullen we beide soorten van fouten op haar gedrag met betrekking tot de grootte van de opbrengst onderzoeken. Bij een voorloopig onderzoek naar de zoo juist genoemde be- trekking kwamen er in het verloop der cijfers, die op een groot, aan soorten sterk gemengd materiaal betrekking hadden, eigenaar- digheden voor den dag, die blijkbaar niet op toeval berustten, maar het gevolg moesten zijn van bepaalde oorzaken. Beschouwt men namelijk de cijfers voor os en SE in de tabellen . n 13 en 14 nader, dan vallen twee verschijnselen in het oog: fe dat de gemiddelde standaardafwijking (en dus ook Ri) in het algemeen n in waarde stijgt, wanneer men de rijen van links naar rechts 532 volgt, en 2e dat er bovendien in dat verloop een duidelijke sprong is waar te nemen, die bij riet tusschen 1700 en 1800 pik. en bij suiker tusschen 150 en 160 pikol ligt. Voor de suikergetallen lette men hierbij vooral op de onderste rij, waar het ondanks de betrek- kelijk geringe onderlinge verschillen toeh duidelijk is, dat de gemid- delden voor es van 150 pik. af naar links om 15 schommelen en nergens de waarde 16 bereiken, terwijl van 160 pikol af naar rechts toe geen enkele” waarde onder 16 aangetroffen wordt. Ook in de middelste rij komt hetzelfde verschijnsel nog zeer goed uit; de ge- middelden voor dezelfde kolommen zijn daar iets hooger dan in de onderste rij. In de bovenste rij treedt het verschijnsel niet zoo scherp aan den dag wegens het geringere aantal waarnemingen. Het ver- dient opmerking, dat minstens ongeveer 50 waarnemingen noodig bleken te zijn om vrij betrouwbare gemiddelden te vinden; ter be- oordeeling van de betrouwbaarheid is het aantal waarnemingen, waaruit elk gemiddelde berekend is, in de tabel mede opgenomen. De waarden van os in de onderste rij van tabel 14 in de buurt van de scheidingslijn tusschen 150 en 160 pik. verdienen dus voldoend vertrouwen. De omstandigheid, dat een geringer aantal waarne- mingen dan ongeveer 50 het gemiddelde minder betrouwbaar doet worden, des te minder natuurlijk, naarmate het aantal waarne-» mingen daalt, neemt niet weg, dat ten eerste een gemiddelde uit weinig waarnemingen toch toevallig vrij juist kan zijn en ten tweede, dat het in het algemeen geen zuiver toeval kan zijn, dat in het linksche einde der rijen de gemiddelden doorgaans lager zijn dan in het meest rechtsche gedeelte. We zullen ons bij de verdere be- spreking moeten bepalen tot die kolommen, waarvan de waarden van 7 uit hoofde van het aantal waarnemingen voldoend vertrou- wen verdienen, en dus de kolommen met de zeer hooge en de zeer lage producties verder laten rusten. Wegens de onmogelijkheid om ook bij een veel uitgebreider materiaal het aantal waarnemingen in deze uiterste kolommen op behoorlijk peil te brengen laten we het daarom bij de bovengegeven aanwijzing, dat de cijfers in de meeste linksche en rechtsche kolommen. waar het aantal waarne- mingen onder de 50 blijft, goed passen bij het verloop van de reeks der c-waarden in het middengedeelte wan de rijen, in zoover als daarin, zij het ook in zwakken graad, een stijging in de s-waarden naar rechts tot uiting komt. We zullen ons dus bepalen tot de beschouwing van het betrouwbare gedeelte in de reeks der c-waarden. x 533 Het valt daarbij op, dat in de bovenste en de onderste rij van tabel 13 over de 10 intervallen tusschen 700 en 1700 pikol wel een neiging tot stijging aanwezig is, maar de toeneming daar gemiddeld per interval slechts 2,6 resp 2,2. pikol bedraagt, waarvan dan nog een aanmerkelijk deel aan de kolommen van 1600 en 1700 pikol toekomt, want de stijging der s-waarden van 700 tot 1500 pikol bedraagt per interval gemiddeld slechts 2 en 1,5 pikol. In de buurt van 1000 pikol zou in een grafische voorstelling de c-lijn ongeveer evenwijdig aan de as der opbrengsten loopen. In tegenstelling daar- mee staat de scherpe stijging tusschen 1700 en 1800 pikol, die met 2% pikol voor de bovenste en 17 pikol voor de onderste rij dus bijna het bedrag voor de totale stijging over de 10 voorafgaande intervallen bereikt. Ook kan men, om deze stijging te doen uitko- men, de vermeerderingen van 700 op 1500 met die van 1500 op 1800 pik. met elkaar vergelijken. Zooals reeds boven opgemerkt werd, ligt de sprong bij suiker, waar de cijfers niet zooals bij riet op de uitkomsten van 3 jaar, maar alleen op die van het jaar 1920 berusten, tusschen 150 en 160 pikol. Houdt men rekening met de kleinere onderlinge verschillen, dan valt hier hetzelfde op te merken als bij de s-waarden voor riet. Het lag dus voor de hand om aan te nemen, dat voor het op- treden van den plotselingen sprong in het verloop der s-waarden een bijzondere oorzaak moest bestaan. Daar de stijging rechts zich bij rietproducties van 1800 pikol plotseling veel sterker begon te uiten, werd nagegaan, aan welke soorten deze hooge produeties vooral te danken waren en het bleek toen, dat zij bijv. in 1920 voor 83% van EK-soorten, die, zooals bekend is, door hooge rietopbrengsten uitmunten, voor 14% van 241 B en voor te zamen 3% van andere soorten afkomstig waren. EK 28 en EK 2 vormden met resp. 461/, en 311/5% te zamen 78% van het totaal der 140 waarnemingen van de groepen 1800 pikol en hooger. Het lag dus voor de hand om aan te nemen, dat de hoogere gemiddelde fouten in het rechtsche uiteinde van de rij vooral aan specifiek hooge fouten van EK 28 en EK 2 toe te schrij- ven waren. Een onderzoek dienaangaande bevestigde dit vermoeden inderdaad, zooals uit tabel 15 nader kan blijken. Daarin zijn voor drie oogstjaren, 1920 tot 1922, de gemiddelde standaardafwijkingen opgenomen van alle 12-vakkenproeven, waarin EK 28 tegenover een van de in de eerste kolom genoemde variëteiten stond. Zoo zijn bijv. de standaardafwijkingen voor riet bovenaan in de kolom voor 1921, 534 154 voor EK 28 en 115 voor 2714 POJ, als gemiddelden afkomstig uit 39 proeven (het aantal waarnemingen is er in de tabel bijge- voegd), in elk waarvan EK 28 en 2714 POJ gezamenlijk voorkwa- men. Men kan dus zeggen, dat de getallen 154 en 115 het verschil uitdrukken tusschen de variabiliteit in stand van EK 28 en 2714 POJ op hetzelfde veld onder dezelfde omstandigheden. De bovenste helft van de tabel bevat de uitkomsten voor riet, de onderste helft die voor suiker. Het blijkt nu duidelijk, dat de beide EK-soorten een gemiddeld grootere variabiliteit vertoonen dan de zes andere soorten. Voor riet gaat, met uitzondering van SW 3 in 1921, geen dier soorten in een van de jaren of gemiddeld boven EK 28 uit, maar op zijn beurt blijft EK 28 steeds bij EK 2 ten achter. De verhoudingen der standaardafwijkingen, wanneer die van EK 28 gemiddeld over de drie jaar telkens 109 gesteld wordt, maken de vergelijking gemak- kelijker en zijn daarom ook in de tabel opgenomen. De onderlinge verhoudingen komen voor suiker in groote trek- ken met die voor riet overeen, maar bij DI 52 nadert de waarde die van EK 28 meer dan voor riet, terwijl EK 2 meer bepaald een uitzondering vormt, omdat de ec, die voor riet zooveel hooger was dan bij EK 28, hier tot het peil van die van EK 28 terugzakt. Dit verklaart ook, waarom de sprong bij suiker (tabel 14) minder dui- delijk is dan bij riet. Het is dus niet te verwonderen, dat men bij producties, die uitsluitend of grootendeels bij EK 2 en EK 28 behooren, gemiddeld een grootere standaardatwijking verwachten mag dan bij opbrengst- groepen, tot welker vorming allerhande soorten haar aandeel bij- dragen. De voor het gemengde materiaal gevonden standaardafwij- kingen namen naar rechts ook werkelijk zulke waarden aan, als met het gaan overwegen van EK 28 en EK 2 in de producties wel overeen te brengen was. | Men mag aannemen, dat de daling naar links, althans gedeel- telijk, op dergelijke wijze, maar dan door een tegengestelden invloed, tot stand kwam, n.l. door relatieve vermeerdering van producties, behoorende bij soorten met specifiek lagere variabiliteit in stand. De opbrengsten van bibittuinen, die gemiddeld veel kleinere fouten hebben dan even hooge opbrengsten uit maalriettuinen, en voor alle zekerheid ook de opbrengsten van onbevloeide tuinen waren niet in het materiaal opgenomen en kunnen dus niet tot de verlaging naar links bijgedragen hebben. 535 Ofschoon we er dus in geslaagd zijn de plotselinge, snelle stij- ging der z-waarden op de aangeduide punten te verklaren, schijnt de algemeene neiging tot stijging van links naar rechts in de c- gemiddelden op een andere oorzaak te berusten. Want dit verschijn- sel komt ook voor, wanneer men de s -waarden van een en de- zelfde soort bij verschillend hooge opbrengst berekent. Zoo vindt men in tabel 16 de c -waarden van EK 28 voor riet en suiker voorgesteld voor 2 oogstjaren gezamenlijk, waarbij aan het linker- einde de kolommen, die elk minder dan 50 waarnemingen hebben, samengenomen werden en evenzoo die aan het rechtereinde. Ter- wijl zoowel voor riet als voor suiker een groot deel van de rij voor s en ey cijfers van ongeveer dezelfde grootte te zien geeft, is bij beide geheel links toch een daling, geheel rechts evenzoo een stij- ging merkbaar. Maar het valt niet te ontkennen, dat het grootste deel der c-waarden zeer weinig om het gemiddelde schommelt, zoodat we met uitzondering van de zeer hooge en de zeer lage producties s en sy bij verschillend hooge opbrengsten gemiddeld practisch als constant mogen beschouwen. Dit geldt althans voor EK 28 en het is wel waarschijnlijk, dat het ook voor andere soorten zal gelden, maar het cijfermateriaal van andere soorten bleek in vergelijking met EK 28 zoo gering, dat de verdeeling ervan over de kolommen slechts voor betrekkelijk weinig kolommen voldoend be- trouwbare waarden opleverde en in het bijzonder de gegevens voor de uiterste kolommen rechts en links zeer schaarsch bleven, terwijl juist de zeer hooge en de zeer lage producties de stijging en de da- ling in de s -waarden aan den dag moeten brengen. In tabel 16 hebben we van « en cy tevens de relatieve waarde 100 = 100 cy in %, dus de verhouding p en Pp ductie aan het hoofd van de betreffende kolom. Voor de uiterste, gecombineerde kolommen is voor P het getal genomen, dat in het hoofd van de kolom tusschen haakjes staat. De zeer gelijkmatige daling in deze relatieve waarden springt duidelijk in het oog. Op grond van het bovenstaande vermeenen we dus te mogen vaststellen : le, dat de variabiliteit in stand een specifieke eigenschap der riet- soorten schijnt te zijn op overeenkomstige wijze als rietop- brengst, rendement, uitstoeling, legerneiging e. d. kenmerkende eigenschappen eener rietsoort zijn; ge dat de mate van variabiliteit in den stand van een rietsoort ingevoegd. P is de pro- 536 voor niet zeer hooge of niet zeer lage producties in absolute waarde nagenoeg onafhankelijk van de opbrengstgrootte is en er dus relatief vrijwel omgekeerd evenredig mee is; 3e, dat er geen vast verband bestaat tusschen productievermogen en gelijkmatigheid in stand. Wel is waar bleken de gemiddeld veel riet produceerende soorten EK 28 en EK 2 tevens een orootere mate van ongelijkmatigheid in stand van het riet te bezitten dan de andere ermee vergeleken soorten, maar onder deze was bijv. ook 247 B, die als rietproducent tusschen EK 28 en EK 2 in staat en blijkens de gegevens van tabel 15 tot de minst variabele soorten behoort, wat gelijkmatigheid van stand betreft. In hoeverre heeft men bij de verwerking der proefveldresulta- ten met deze uitkomsten rekening te houden? Een vaste regel daar- omtrent is wel niet aan te geven, maar stellig doen zich gevallen voor, waarin men de twee factoren, variabiliteit in stand als soort- eigenschap en afhankelijkheid der relatieve afwijking van de op- brengst, elk voor zich of beide te zamen niet verwaarloozen mag. Zoo bleek het reeds bij het zoeken naar het bestaan van die afhan- kelijkheidsbetrekking zelf noodig met den eerstgenoemden factor rekening te houden. Het gebruik van cijfermateriaal van sterk gemengden oorsprong, d. i. van een mengsel van vele soorten, ver- troebelde hier het juiste inzicht in die betrekking. We willen hier ook een voorbeeld geven, waarin de kennis van de afhankelijkheidsbetrekking tusschen opbrengst en fout te pas komt. Deze factor is in zoover van meer belang dan de andere, omdat zijn invloed zich niet alleen bij samenvatting van proefveldre- sultaten onder een of ander algemeen gezichtspunt doet gevoelen, maar ook reeds een rol speelt bij de beoordeeling der afzonderlijke proefveldresultaten, zooals het voorbeeld zal aantoonen. In hoofdstuk II zagen we, dat een gemiddelde standaardafwij- king als waardemeter voor de opvatting, dat een willekeurige stan- daardafwijking groot, middelmatig of klein genoemd mag worden, dienst kan doen. Vergelijkt men nu bij een bepaalde soort, bijv. bij EK 28 in tabel 16, de gemiddelde (absolute) standaardafwijking der afzonderlijke opbrengstgroepen met de gemiddelde (absolute) standaardafwijking voor alle groepen te zamen, dan blijkt de eerste practisch aan deze laatste gelijk te zijn. Maar de gemiddelde relatieve standaardafwijkingen der opbrengstgroepen zijn niet even groot als de gemiddelde relatieve standaardafwijking van alle waar- nemingen, want de groepen met een lagere opbrengst hebben 537 gemiddeld een hoogere relatieve standaardafwijking dan die met hoogere opbrengst. Men kan nu de gemiddelde standaardafwijking van een bepaalde opbrengstgroep weer tot maatstaf nemen voor de beoordeeling van de betrekkelijke grootte van een willekeurige standaardafwijking uit die groep en men komt dan tot deze gevolgtrekking: bij lage opbrengsten heeft men een eenigszins anderen maatstaf aan te leggen dan bij hooge. Bij opbrengsten van bijv. 800 pikol riet mag men in doorsnee een ongeveer dubbel zoo groote relatieve fout ver- wachten als bij opbrengsten van 1600 pikol riet dierzelfde soort. Daarom mogen we bij eenzelfde soort met een fout van ongeveer a % bij een gemiddelde van 800 pikol riet even tevreden zijn, wat de nauwkeurigheid van waarneming betreft, als met een fout van ongeveer 1/5 a % bij 1600 pikol riet. Gelijke opmerking geldt voor suiker. De natuur werkt nu eenmaal zoo, — tenminste bij het suiker- riet — dat men onder betere levensvoorwaarden van het gewas ge- middeld een gelijkmatiger stand verwachten mag dan onder minder gunstige omstandigheden, en dit verschijnsel vindt zijn uitdrukking in de vermindering van de relatieve fout bij toenemende opbrengst. Men heeft daarom bij de beoordeeling van de uitkomst der proeven met dit ervaringsresultaat rekening te houden. Wanneer men dus de fout van het gemiddelde in % opgeeft, dient men tevens te weten, van welke grootte-orde de opbrengst was om die fout op haar juiste waarde te schatten. Van dat standpunt beschouwd is de percent- fout bij onze proefveldresultaten van mindere waarde dan de abso- lute fout, omdat we bij de eerste het bijbehoorende gemiddelde feitelijk ook dienen te kennen, bij de laatste echter niet. De omstandigheid, dat de grootte van de standaardafwijking bovendien nog een soorteigenschap is, zoodat men den invloed daar- van bij de beoordeeling van elk resultaat feitelijk ook nog in rekening brengen moet, geldt zoowel voor de absolute als voor de relatieve fout. Maar die invloed is in beide gevallen gewoonlijk van weinig belang, omdat voor de meeste soorten de verschillen in dat opzicht slechts gering zijn, en hij kan daarom in het algemeen eerder ver- waarloosd worden dan de invloed, uitgaande van de betrekking tusschen opbrengst en fout. Het belang van de kennis der betrekking tusschen opbrengst en fout kunnen we nog aan een ander voorbeeld duidelijk maken. Geerts t) heeft van de percentagefouten voor riet en suiker de 1) GEERTS. Over d> beoordeeling van proefveldresultaten. Archief voor de Sui- kerindustrie in Ned.-Indië. Dl. 22, blz, 911, 1914. 538 frequentiekrommen bepaald en bevond deze asymmetrisch te zijn. De beide curven loopen naar rechts, d. í. naar de hooge percenta- ges, verder door dan naar links. In de bespreking zegt hij omtrent die asymmetrie: „Bij de proeven, waarvoor de fout aldus berekend werd, was het aantal controlevakken zeer verschillend, soms te klein; er traden vaak storende invloeden op; dit verklaart, dat beide curven zoo ver naar rechts doorloopen”. Op die afwijking der curven naar rechts hoopte hij nader terug te komen, hetgeen blijkbaar niet ge- schied is. Het blijkt nu heel goed mogelijk, dat een van de storende invloeden te vinden is in de betrekking van afhankelijkheid, die tusschen opbrengst en fout bestaat. Het hangt immers, wanneer we de grootte van de fout als soorteigenschap buiten rekening laten, o.a. van de verhouding der aantallen waarnemingen in de verschil- lende opbrengstklassen af, welke de frequenties der relatieve fouten zullen zijn. Bij symmetrische verdeeling der opbrengsten rondom het gemeenschappelijk gemiddelde zal bij voldoend aantal waarne- mingen de verdeeling der relatieve fouten eveneens symmetrisch moeten zijn, omdat de grootte van de relatieve fout vrijwel omge- keerd evenredig is met de opbrengst. Naarmate de opbrengstcurve scheever wordt door het overwegen van het aantal groote of kleine opbrengsten, zal ook de curve der relatieve fouten onsymmetrisch uitvallen, maar in tegengestelde richting. Want door een teveel aan hooge opbrengsten wordt het aantal waarnemingen met kleine rela- tieve fouten te groot, terwijl door een teveel aan lage opbrengsten de frequenties der groote relatieve fouten naar verhouding te sterk zullen toenemen. Ten slotte zullen we nog de vraag bespreken, hoe andere ge- wassen dan riet zich verhouden ten aanzien van de beide in dit hoofdstuk besproken punten. Het aantal gevallen, dat deze betrek- kingen in de betreffende literatuur ter sprake komen, is gering, omdat in de meeste gevallen het cijfermateriaal te beperkt is om het behoorlijk te kunnen ontleden ten aanzien van de vraag, waar het hier om gaat. Om vooreerst bij andere Indische cultuurgewassen te blijven, zoo heeft VAN RosseM |) voor rijst aangetoond, dat bij proefvelden de middelbare fout der enkele waarneming (—= standaardafwijking) onafhankelijk van de gemiddelde opbrengst per bouw is. Scheiding naar variëteiten heeft bij dit materiaal niet plaats gehad. 1) Van Rossrm. De nauwkeurighied van bemestingsproeven bij rijst. Mededee- linzen Alg. Proefstation voor den Landbouw. No. 4. 1920. 530 BisHop, GRANTHAM en KNaArPpt) merkten bij proefblokken in rubberaanplantingen van Hevea op, dat de percentagefout aangroeide bij vermindering van de opbrengst. Van andere onderzoekers, die zich met dit vraagstuk bezigge- houden hebben, dient vooral MrrscHerLicH genoemd te worden. Een van zijn laatste uitingen aangaande dit punt luidt:?) „Da die Ver- suchsfehler in Prozenten der gemessenen Grösse, d. h. des jeweili- gen Ertrages, ferner geringer zu werden pflegen, je grösser die gemessene Grösse ist, so empfiehlt es sich”, enz. Terecht heeft hij zich herhaaldelijk tegen toepassing van „gewichten” bij vergelijken- de proeven van soorten en variëteiten gekant, wanneer daarbij geen rekening gehouden werd met de mogelijkheid van het bestaan van een min of meer vaste betrekking tusschen opbrengstgrootte en fout 2) OETKEN &) bestudeerde bij verschillende rassen van voeder- en suikerbieten de variabiliteit van gewicht en van suikergehalte van de afzonderlijke bieten en bevond, dat beide eigenschappen varieer- den naar soort en ras, zonder dat het mogelijk was vaste regels aan te geven omtrent het verband, dat tusschen knolgewicht of suikergehalte en de variabiliteit daarvan bestond. Deze uitkomst is dus tot op zekere hoogte te vergelijken met wat wij voor de betrekking tusschen oogst en variabiliteit in stand bij het suikerriet vonden, nl. dat geen vaste verhouding bestaat tusschen het productievermogen eener soort en de variabiliteit in stand. Dat de oogst eener zelfde rietsoort op het eene veld zooveel ruimer uitvalt dan op het andere, is in de allereerste plaats aan het verschil in voortbrengingsvermogen van den bodem, dus aan den invloed van de voeding, toe te schrijven. Bij het suikerriet zagen we den omvang van de variabiliteit eener bepaalde soort bij oogstvermeerdering niet veranderen. Mej. T. Tammes >) nu stelde een opzettelijk onderzoek in naar den invloed van de voeding op de 1) BísHoP, GRANTHAM en KNAPP. Probable error in field experimentation with Hevea. Archief v/d. Rubbercultuur. DL. I. 1917. 2) E. A. MrrscnerLica. Ein Beitrag zur Technik des Sortenanbauversuches. Landw. Jahrbücher. Dl. 57. 1922, 5) Zie bijv. zijn artikel in Landw, Jahrbücher Dl. 46, blz. 761, 1914: „Zur Ver- arbeitung der Ernteergebnisse von Massenanbauversuchen”’. Á) OETKEN. „Studien über die Variations- und Correlationsverhältnisse von Ge- wicht und Zuckergehalte bei Beta-Rüben, insbesondere bei der Zuekerrübe”, Landw. Jahrbücher. DI. 49, 1916, blz. 4. 5) T. Tammes. Over den invloed van de voeding op de fluctueerende variabiliteit bij eenige planten. Verslagen Kon. Akad, Wetensch. Amsterdam, 1904, 5 (EN Vn TaBeL 13. ) BIJ 12- EN 10-VAKKENPROEVEN BIJ GEMENGD SOORTENMATERIAAL IN 3 JAREN VOOR RIET | le el 12-VAKKENPROEVEN 7 ij | 5 7 | el en zel |___{ Totaal 5 El Ln ln 20 20 400500 600 700 800/900 1000 1 von 12001300 1400 1500 1600 1700/1800 1900/2000 2400/2200 2300/2400/2500/2600/ vemid- 0 ed Dr | Mea =| | delde ee IE rte | | | Weil a | | | EE 5 | 4482101101116 ete 128 |128 135 | 130 [136 | 138 | 143 | 148 | 4172/1790 |163|178/251 | 128370) — || 134 e 7 al It | aes Cf | | el | | Fotaal | or |13/24/ 29 29/ 34 35| 36/ 37| 37) 37) 39| 38| 39) 40| M| 43| 50| 52) 47| 52| 72) 37/106| — | 84| 39 1920—’22| Vi2 | | | rl | | | KR | | Aantal | | Be | | | | | | | | waarn, | 3/10 28/40 (78 136/229/343| 492 | 641 |731 (745 | 667477334221 115) 53) 30/ 12 5) 2 1|— | 1/ 534 A n ek E ant Î il Î Ne ! dn) im Î | £ ee, La) odeld ae Re Er Ref RIET, 10-VAKKENPROEVEN le) „ en ben ; Mn 7 CE ED | | | | | | | | | | 6E |—|— 9210019 112133112| 138127 121 123195 119|128/126|441 121152222240 UI| — (AO) — | 126 B ey | | | | | | | Oogst). == |—-|—| 29 32 58| 36! 42 35 44 40). 38) 391 40 38! 40| 40| 45| 38 48| 70) 76| 66| — | 66| — | 40 1920—’22 | V10 | le | | htss | | Aantal | | | | | | | | | | waarn. | — | — 2 4 12 20} 57) 68/1830 185, 216222 | 292 (23 36 | 180 88/ 78) 31 El Oene BE EDE Í |I ! ! | 5 sake Jee En! ee RIET, 10- 12-VAKKENPROEVEN GEZAMENLIJK. | BREN end eN ES | oogst | 9 [4482100 LOI|116 120120 125 130127 (132 | 129 | 133 132 | 138 | 442 | 159 (158 150 | 1 97 | 245 |183/370|210| 291 | 132 Oogst). | | | | | | | 192092 | Aantal || | at: | | | Ie, | ee EEN | | (waarn. | 3/40 / 30 44 CO165 286411 622|826 947 | 967959 |713|514/309/193, 84 48) 24| 10 ijs 3|--A| 7262 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | : : p 8e nr In e 7 |e \e \ur ler lov \1o (oer goo ero (wa geo ero seo oLT Oev LS |Ly WE |L G [9 |'uweem| vou | | | | | | | | | | pezuwy jo cad A LEV (BETE ER OG DLT EGT VO GSI GBT OOG/G ON LIL OV VOT Eer ee i8 ri mvr o'erg'er erm ero'ero vijg vI96 | es _ [-5VUe-Or | EV JT Te {TTG EL EE LG (OL (OFT GEV (VST (TOG (GRT (GEIGEI|EG (CO [BE ZG GT |G |L |'uwvem N | | | | | he) uoaooad) ZE € € met ‘ bo Ink ‘ | 3 be It 6 6 ‘ ‘ er Gl -UAY DN Ve [lit ore go jer we ge o's or Lr jer Ier ey vv Sr [er [ry OT Tr vo ete | | 0 NEA-GI 2 ‘ ‘ | AN Creer | nt Is [8 ‘ df 2 N EN AN barrier ‘ ‘ FW FTT |T OTIS OUT TSO LIL LIG LE LVO OT VON CHEF WO SHE SHS CT 8 TIG TS ENG 7 Eg ij | SI VW TV IS 7 B |E. Se 9 \e7 WE Py (59 IL 09 [LG PG |e9 O7 LE [55 6 [9 5 | —|E |'ULBEM [BMUBV | gaavoad ‘ ‘ ‘ ‘ ‘ NG ‘ fn let tn 6 en 4 te 6, hek EUS AIAS © mik ‘ srt NE ‘, mek Or -Ud MN 97 GL 6OU99 IGEL |LL BE JEG OG Oe re er wr vr ior 68 or LY jee ey Te B'e Ly 78 To | -eA-ON SY (BETE VEB OGD LIET TG TBI GOV L LIL CIT OT VIS EHOEF BET IOU EVO ST GONG THOU YBHOGT — GON 0 un EER en | in Ae RUIN SE, EE feezog, 085 (0LG (095 (OET VE (OET 055 De 005 061 (OST OLT O9T (OEL (O7 L (OEL OGT OTT (OOT oe O8 (OL (O9 (OG JOy | 'Mq aq aad 1oyims “std mmm nm “UANINS HOOA OGO} NI TVVRIALVINALHOOS OONANAD PIE NHAHOHANUMNIVA-() NA Gl (IA ( Ty Tadv), u A 0) — NH) 2 542 variabiliteit bij eenige plantensoorten. Hoewel zij daarbij de totale oogsten van de goed en de slecht gevoede planten derzelfde soort niet direct met elkaar vergeleken heeft, blijkt voor verschillende onderdeelen der plant, welke de grootte van den oogst in de eerste plaats mede helpen bepalen, dat bij verschuivingen van de gemid- delde grootte dier onderdeelen hun variabiliteit vrijwel gelijk blijft, d.w.z. dat het variatiegebied zich zoo goed als steeds in dezelfde richting als het gemiddelde (hier de mediaan in plaats van het rekenkundig gemiddelde) en ongeveer over denzelfden afstand ver- plaatste. De lengte van de plant bijvoorbeeld, van de basis van den hoofdstengel tot aan den top van de bloeiwijze daarvan (le. fig. U), vormt een heel goed voorbeeld, omdat het rechtstreeks met het resultaat voor suikerriet vergelijkbaar is, waarbij de lengte van den rietstok stellig de voornaamste factor voor het te oogsten riet- gewicht is. TaBeL 15. STANDAARDAFWIJKING VAN EK 28, VERGELEKEN MET DIE VAN EENIGE ANDERE VARIËTEITEN IN DEZELFDE 12-vAKKENPROEVEN. Rele ‚ 1920—1922 estiaar / / 6 [9 €) Ee ; Oogstjaar 1920 1924 1922 1920— 1929, EK 28400 Variëteit | @ S 5 | 25 | S 5 & EE: 5 A A 288 el 5 Bi 4 | Ie | 24 5 ci eel se) m SEA | se sE 2 — | 3 Ì AAP ON SE | 1541115 | 39 [144 | 190137 | 144 | 119 | 4100 83 | 176 2725) — | — | — (157/126 | 32 144 | 134 | 89 | 147 | 132 | 100 89 | 121 400 » [153/130/| 63 |134/422/ 33 (143 | 124) 30 | 146 | 127 | 100 | 3715 41 B 470 1435 1-25 1440 129 | 39479 AZS ADP AS 435 1 100 86 80 SW 3 144 | 127 | 20 128 14341 380 437 A0) 430435 1207 400 95 | 101 DIe52 155 | 148 | 69 | 141 | 125 | 61 139136 /103 | 144 137 | 100 95 | 233 EK 2 150 168 D/A | 144 ‚157 30 ANO A DZ OO IL 80 SRU KEK, | | | 2714 POJ | — | — | — |19,3/ 14,3) 39 17,9, 149133 | 18,2 | 14,8 | 100 81 | 4172 2725 >» | — | — | — [19,8 14,3 32 19,0 16,1| 87 | 19,2 | 15,6 | 100 81 | 4119 100 » |417,0/414,7) 64 |16,1|15,4/ 33 |17,3/ 16,1| 30 16,8 | 15,2 | 100 90 | 127 47 B [20,9 14,6\ 23 17,0 14,8| 39 26,0; 20,3/ 15 | 19,9 | 15,8 | 100 79 ZO SW 3 (17,2 15,5/ 24 |15,2/16,2| 38 |18,2' 16,3) 42 | 16,9 | 16,1 | 100 Ob OL DI 52 18,0) 19,5) 68 |165,6, 15,8| 61 |17,5 47,9| 99 | 417,4 |17,8 | 100 | 102 | 228 EK 2 18,6) 17,5\ 26 [17,8 16,8) 35 | 23,4 25,0) 22 | 19,5 | 19,2 | 100 98 83 Apjopprus (ee or, KS 6G L6 GET | 697 PG eG ne Lade nr NG 69 ae vG SCN 4 907 196 GENE RI 6GE5 [VG OL GLV LO (ezo)l er ee 075 | 005 | 061 | O8T | OLV 015 055 |7LV \OVT | 76 OL om A ef A IA hr POG Ee ER ROPE Eerens Ep tor Lome Lr Lv 0:07 OG OPP OET OET 1e OPP veler Dae ale F5 007 "ULLBBAA rmuey G66T uD 561 (ee, np) =H 1 71 1°9 E8 oh | 787 605 LOG O6 IGO Ie L L9 58 UBB [er ur y hce NB ld a EOL ek el A VW, WW nie Vi FAI 1 07 07 W 68 A 07 AS W G56 1 ud 88 0°6 c°6 G'6 6°6 dt a cm RE Jet V56T Gal OT EET 877 | 47 6ET 68 GFT GET =| FTT Ae Lo 5 [8e30T, appoppruod (0005) ies RE N ee Ee Ì zn (009) [eco , 0085 | 0OLT | oO9r | ooer | OO7V | OOEH | OOGT | OOVT | 00OV | 006 008 [aq “iq zod gon Ld OOR T | -007 es et ee eet eee emee een de KUG (oe e= | NUUVE 5 NI RG Mo HOOA NHAHOUANGAIVA-gy ria Úo Na z ‘Qy Tav] otk Samenvatting. De beteekenis van de standaardafwijking als maat voor de variabiliteit van een op de op Java gebruikelijke wijze ingedeeld proefveld wordt uiteengezet. Met voorbeelden wordt toegelicht, dat de standaardafwijking bij representatieve (dus groote) monsters van een groep waarnemingen onafhankelijk is van het aantal waarne- mingen. Er wordt nagegaan, hoe het gemiddelde en de standaard- afwijking van kleine, niet of onvoldoend representatieve monsters uit een groep waarnemingen zich verhouden tot dezelfde grootheden uit een zeer groot aantal waarnemingen dierzelfde groep. In verband daarmee wordt aangegeven, hoe uit de standaardafwijkingen van de proefvelden de gemiddelde standaardafwijking voor de suikerriet- cultuur op Java benaderd kan worden. Voor de gemiddelde standaardafwijking bij proefvelden der rieteultuur op Java werd gevonden + 130 pikol per bouw voor riet en + 15,5 pikol per bouw voor suiker; de gemiddelde middelbare fout van het gemiddelde wordt hieruit afgeleid door te deelen door den vierkantswortel uit het aantal controlevakken van één object in een proef. Een invloed van het aantal vakken per object op de gemiddelde standaardafwijking van een groot aantal proeven kon niet vastge- steld worden; bij het gebruik van minder vakken neemt de kans op groote uitslagen ter weerszijde van dat gemiddelde evenwel toe zoodat de gebruikelijke 10- à 12- voudige herhaling der proefvak- ken gewenscht blijft. Bij veldproeven met 2 tot 4 objecten, elk van 10 of 12 vakken en met een oppervlakte van 12//009 tot 7%/100g bouw per vak, bleek de waarde van de gemiddelde standaardafwijking onafhankelijk te zijn van de grootte per vak of van het aantal objecten, dus van het totaal oppervlak van het proefveld. De gemiddelde standaardafwijking is voor verschillende riet- soorten onder dezelfde omstandigheden ongelijk. De gemiddelde absolute standaardafwijking bleek bij EK 28 met uitzondering voor de zeer hooge en de zeer lage producties van riet en suiker in hooge mate onafhankelijk van de productie te zijn. De relatieve standaardafwijking (variatiecoëfficient) kan daarom voor de meer middelmatige producties als omgekeerd evenredig met de opbrengst gesteld worden. Et Ne 4 et KEEN Sad Kn na KE (AHP B Shed? Asa nbad add dt bhi ded ERM a be polo hf Pf iet Lel Ei Hv EET ritt EE botak HEEE ou OR: l EG sr EK) Land} ril Rad arki dte L jr HRA ul, gade Hen Midd KANE En git / zoe ii: He a an IM ok A Gh KN ‘ Ere zat ee he, n Kn LEN el, a EE ble en en dl | Ac we Lat et t EEN AL 4 k Thal Leid, | \ Aret Í Hij tt EG } Ì Hi kope LENA H ; B tj: HD Hen Ht Hi hd bl U bi Fawd bei id 4 EETENEEEN N Hee 44 HERE web Pes 3, Ï Dist | iS k Kid ie 11 OTN 680r) itse u Nn ie Li ï Ahh d, ie je kine ofn terdege 40598 dj pkt LAN vit rk en ‚ be. En lij : ENTER k u ne Al '