HARVARD UNIVERSITY. LIBRARY OF THE MUSEUM OF COMPARATIVE ZOOLOGY APDO BEQUEST OF WILLIAM McM. WOODWORTH. ا | GF, Mi A METAMORPHOSIS ۱ NATURALIS UM autore 4 loanne Goedardo LEERE METAMORPHOSIS NA TUR ALIS, OFTE HISTORISCHE BESCHRYVINGHE VANDEN Oirfpronck,aerd ‚eygenfchappen ende vreem- de veranderinghen der wormen, rupfen, maeden و‎ + 2 vliegen, witjens و‎ byen , motten ende dierghelijcke | dierkens meer ; niet uyt eenighe boecken , maer | alleenelijck door eygen ervarentheyd uytgevon« den, beichreven,ende na de konft afgeteyckent | Door JOHANNEM GOEDAERDT.. ej TOT MIDDELBURGH, mn By Jaques Frerens 5 Boeck-verkooper, inde Globe, r Í to be ot 7 Bron, CAEN DE | EDELE MOGENDE | HEEREN. mijn HEEREN de GECOMMITEERDE ۱ 1 RADEN | ‘s Lands ende G EAE | VAN ZEELAN DT. 1 Ti 5 Souk het End van al- les : ende gelijck alles uyt hem ende door hemis, fo me- de tot hem Rom. r. want daer . en is geen der fchepfelen fo ge- tinh. , of uyt de aendachti, ge opmerckinghe der felve Kan. > men DE DECHEELIE, men veelfints ende overvloe- dige ftoffe vinden om Godt te ` loven, ende fijne wonderlicke wijsheyd ende voorfienigheyd te verwonderen. De waerheyd hier van heb ick met ervarent- heyd bevonden inde wormen, rupfen, maden; ende dierghe- licke kruypende ghedierten : welcke hoewelfe meeft veny- nich zijn , nochtans voor de voghelen tot een goedt voed- fel verftrecken. Ende hoewel defe dieren by-na van een yder ` niet gheacht en werden, fo fal nochtans uyt de befchrijvinge van van defe mijne eyghen bevin- dinge klaerlick blijcken, dat - inde felfde geen minder, maer eer onghelijck meerder rede- nen van verwonderinge bevon- den worden , dan felfs inde grootfte fchepfelen, ende die in haer aenfien meeft gheacht worden. So dat de wonderen der Natuyr fich inde kleynfte _ fchepfelen als verbergen, ende ernftelick na-gefpeurt zijnde, aldermeeft komen te vertoo- nen. Waeruyt bevefticht wort het ghene den Goddelicken Sangh-dichter gefegt heeft,dat | (a) 4 de DEBIGAFTTE. BEDICATIE de goedertierentheyd desHee: ren over alle fijne werckenis, ende dat hyfe alle met wijs- ir ghemaeckt heeft. Deal-beforghende ende al- beftierende Voorfienigheydt Godts blijckt onder anderen inde gelde dierkens, door dien fy door haer vernuft fich weten des winters inde aerde feer voorfichtelick te bewaren; want als het grondt-water be- gint te rijfen fo rijfen fy mede ‘opwaerts aen ; ende als het daelt, fo daelen fy mede: ende | als het vrieft,fo houden fy haer | altoos “DED POA TLE altoos onder de bevrofenaer- de „ende fy en fullen haer niet veel dieper begeven uyt vreefe van het water, ten zy inhoogh land, gelijck ick fulx dickmael bevonden hebbe aen de mole- naers, die fich in Augufto in- de aerde begeven , eer de kou- de dagen komen , ende leggen haer eyeren inde aerde om uyt-gebroeydt te werden , eer dat het grondt-water kompt, om fich als dan te konnen be- helpen. 2 Aen verfcheyden andere dierkens heeft my het neerftig, onder- DEDICA TER. onderfoeck ende de ervarent- heydt geleert, datfe des win- ters inde aerde gelijck als doot ligghen , ende haer ganfch niet enbewegen, ten zy datfe met de handen gegrepen worden ; want fo haeft fy de warmte des hands ghewaer worden, fo be- ginnen fy als op een nieuw te leven ; doch fo haeft die uyt de handen weder inde aerde geftelt zijn, fo blijvenfe weder fonder eenighe beweginghe : ende fy en komen niet eer uyt de aerde,vóor dat haer voedfel ghereedt zy , waer by fy leven ۱ kon- DEDLCATIEE, konnen, t welck haer defeer voorbedachteNatuyr wel weet te leeren. So datfe haer reec- keningewel wetente maecken met de fvvaluvven, welcke inf gelijx niet eer te voorfchijn en komen, voor dat het fo vvarm zy, datter voor hacr vliegkens ghevonden vvorden ر‎ ۵ haer eenich voedfel zijn, daer- fe by leven. | Maer de vee-mollen fchij- ` nen alle defe noch in vernuft te overtreffen , infonderheydt in het op-bringen ende uyt-broe- den van fijn eyeren: Want hy | weet DEDICA TIE vveet feer behendelick een kluyt aerde uyt te hollen,ende fijn eyeren daer in te legghen , ende de openinghevvedertoe | te maecken. Indien het kout _ weder vvort, fo neempt hy de gemelde kluyt ofte by-na ron- den bol aerde die-hy dus toe- ghemaeckt heeft, ende ۵۵ de felfde leeger te doen neder- fincken inde aerde; met de aer- de van onderen vvech te ne- men ende boven te brenghen: ende in teghendeel indien de locht vvarmer vvort , fo vveet hy die feer aerdich opvvaerts aen DEDIECGAEREES aente voeren , endeby-na bo- ven de aerde te brengen, ten eynde de eyeren te beter mog- ten uyt-gebroeydt verden. Sy vvorden gemeenelick daer on- _ trent gevonden , om daer voor forghete draeghen; vvant 1n- dien de gemelde klomp aerde gebroocken wort ofte de eye- : ren verftroeyt , fo en komt er geene van tot volmaecktheyd, maer fterven alle. ۱ Inde boffchen و‎ op de vel- den, inde hoven, huyfen, ja al- : lefints ende rontom ons inde Tocht, vvorden ontelbaere ge- | | daen- ORD POA ET ۶ daenten van dierkens voort- gebracht die ons van allen zij- den omringen , ende dickmael by de kaers fich vertoonen, ende ons verfchticken door haer ghefwerm ontrent haer vlam > waer doorfe fomtijts verbrant worden. Onder welc- ke zijn verfcheyden foorten van vlieghen, motten, uylen, maeden , moggen , ende meni- gherley andere.Doch van waer alle defe dierkens haeren eer- ften oirfpronck nemen , ende wat vremde veranderingen van de een foorte in een ander, ende DEDICATIE. ende hoedanighe wonderlicke eyghenfchappen die hebben,is __weynich of by na niet bekent. Ghemerckt de onderfoeckers | der Natuyr dit meeftendeel voor by fchijnen ghegaen te hebben , of om datfe defe die- ren te weynich geacht hebben, of om dat hare foorten fo veel. derley waeren , ende vele fo kleyn, dat haer de moeyte ver- | droten heeft. Te meer,dewijle | ick in eyghen perfoon bevon- ٠ ١ dên hebbe, dat ick niet alleen leer grooten arbeydt ende een onvermoeyelickeneerfticheyt, maer DEED TCA TIE: maer oock menige jaren in het na-{peuren der ghemelde din- ghen hebbe moeten befteden. Hoewel nochtans my dit alles niet alleen gheenfints en ver- driet, maermet meerder vlijdt aenghedaen werde ر‎ om na ver- loop van vijf-en-twintich jaren; oock de volgende (fo veele my Godt in het toecomende ver- leenen zal) daer in te befteden. Ten eynde 't ghene te vooren verfuympt ende onbekent ge- weeft is, ter eeren Godts,ende tot vermaeck van alle Natuyr- onderfoeckers mach in het licht DEDICA TIES licht-kömen أو‎ ende-blijcken datter niets vande fchepfelen Godts verachtelick is ‚maer datfe alle feer goedt ende met een onuytfprekelicke wijsheyt befchickt zijn: ja mede , dat ( buyten het oordeel ende ver- wachten der menfchen ) inde kleynfte ende minft gheachte {chepfelen, de wonderen der Natuyr aldermeeft ende by uytnementheydt, ghevonde WR j | (b) So 4. By voorbeeldt و‎ iffer niet meer aerdigheydt ende {choonheydt inde koftelicke ghefteenten die; -teer kleyn zijn, dan inde hooge ende groote klippen | ende fteenrotfen > Hier uyt. blijckt و‎ datmen, de 1 (b) waer- DEDICA TES So dat uyt het na-fpeuten defer dieren, ‚niet alleen veele faecken zullen ontdeckt wor: | ‚bis ١ 195! olis sten waerdigheydt der faecken niet uyt de uytwendighe grootte des lichaems , macer de inwendighe kracht ende geftalte moet af-meten. Auguftinus heeft niet ontfien een gheringe vlieghe om haer wonderlicke gedacnte, levendige ziele; werfeheyden finnen, دمع‎ _ leuren, bewegingen ende fo voorts; boven de fonne te verheffen. Ende fo heeft hy door een vlieghe de Manicheen wederlegt, welcke (om datfe de men- fchen fomtijts onghemack aendoen ( loochenden dat de vlieghen,mugghen.ende dierghelicke dieren, van Godt ghefchaepen waeren. Siet hier van by Augnflinus lib. de duabus animabus contra Mamebeos. . Daerom oordeelt Aldrovandus in Prolegomenis ad li- bros de infettis.. Dat dele dierkens infeölaghenaempt , volmaeckte dieren zijn و‎ ende geenfints onvolmaect geacht moeten worden. Want fy hebben yder haer eygenlichaem , eygen ziel, ende alles dat na haren aerdt , tot haer onderhoudt ende wefen noodtfake- lick is. Sodat het ten hooghften wonderlickis,boe inde kleyne dierkens,(van welcke fommige nacuwe- lijx fonder vergroot-glafen konnen gefien worden ) fo veel verfcheyden leden zijn, waer doorfe bewo- o gen DEDICATIE, den diete vooren verborghen waeren ; maer oock ftil-fwij- . ghens wederleght verfcheyden dwalinghen der ghene welck defen arbeydt ontfiende of lie- ver verachtende,meynden dat- fe by-na tot de volmaecktheyt (a der gen ende gevoet werden; ja verfcheyden uytwendi- ge finnen ghebruycken, voorteelen و‎ ende fo voorts. Ja het fchijnt dat dele dierkens het leven eenichfints „vafter aenhangt dan de andere groote dieren. Want behalven dat de byen ende vlieghen die in het water . verdroncken zijn, inden warmen aflche weder le- vendich worden: fo leven menighe foorten- vande infecta des winters inde holen, reten ende heymelic- ke plaetfen fonder eten. Ja de vlieghen {pelen ende _ leven eenen goeden tijdt fonder hoofden; als of fy nerghens van en wiften. Auguftinus verhaelt een exempel van een veel-voetighen worm, welcke in verfcheyden deelen ghefneden zijnde, alle leefden Sheweeft waren. Leeft daer van lib, de anima quan tate cap. 30. ee ee o nn ear mr er men eg a 3 er e 2 On 3 Pe Í DEDICATIE. der kenniffen gekomen waren, welckers: gerinfte deelen-haer noch heker waeren. Defe mijne uytvindinghen heb ick door den druck ghemeen ghe- | maeckt, niet fo feer doormijn | eyghen drift , als wel door het aenporrenende menichvoudig verfoeck van andere; te meer, alfo ick hier niet op hiet papier en ftelle, dan het gene ick felfs in perfoon hebbe ondervon- den; welcke ervarentheydt ick oordeel de feeckerfte ende befte te wefen om totrechte kenniffe te gheraecken. Want waer DEDICATIE. |. waer door ift anders ontftaen , | datde wereldt nu fo ontelbare | dwaelingen, voor-oordeelen ; | ende ydele vertellinghen) felfs in natuyrelicke dingen) geloof | gheeft + anders dan hier uyt, | datfe de eygen ondervindinge ٠ na-latende, verleyt zyn gewor: 3 den door onfekere ende ydele 1 | bedenckingen ; niet willende | haer verftandt voegen-naden ` | aerdt der faecken, (welcke fy ١ ١ nochtans fochten ( maer de | dingen felve draeyen na haere ydele inbeeldingen. Ende ge- d | Merckt ick naet Godt, my 8 ۱ meelt | ساس س ج اش س DEDICATIE. meeft verbonden achte aende Overheden die Godt over de ftade mijner geboorte, ende gheduyrighe woonplaets ghe- telt heeft;fo heb ick defe mij- nenarbeyd U Ed. سعد‎ den toe-geeygent, van herten biddende dat Godt Almach- tich uwe loffelicke Regeringe lange ende overvloedelick ge- lieve te feghenen. u dl Mog. ootmoedigen 73۳ goet- willigen Dienaer Yohannes Goedaert. ` BY-VOEGHSEL.. ON dit blade niet ledichte laten» heb ick niet ongheraden ghedacht hier by tê doen voegen eenige veerskens genomen uyt den geleerden, Vida lib. 2.de Bombyc. in welcke hy {eer aerdichlijck be- {chrijft de veranderinghe der Sijde-wormen in uylt- jens ende daerna in ghevleugelde witjens. Item de wijfe van haer voorteelinghe , ende hoe datle drye a vier dagen met dat werck befich zijn: ende waerom dat dele witjens niet en eten, maer in korten tijt / fterven, daer. nochtans de natuyr (die niet te ver- geefs en doet ) haer een mondt ende buyck gegeven heeft; waer van den geleerden Aldrovandus bekent dat hy geen reden en weet te geven. ۱ Gee autem ut roftro follei terebravit acuta ` - Protinus erumpit vifu mirabile monftrum, 1 Alitis in parva bombyx collecta figuram , Et nova fe rerum facies mirantibus offert. Ergo carceribus cum rupit multa viam vis و‎ Et fefe cacis populi eripuere tenebris ; Aligeri, atque iterum lucis venere {ub auras ; Herent attoniti rerum novitate neque audent Remigio alarum fe aperto credere celo: Disfinilefque fui tacite nova corpora fecum Mirari forma , nec fefe agnofcere in illa. ` Cornua mirantur fronti, mirantur & alas و‎ Et vires mil fupra audent tentare priores ` Dififi, memorefque fui, fed tum neque guftant Pubula, Pubula, nec vite quaerunt alimenta prioris, Tantus adhuc memores.timor atri detinet ortie Idcirco aligera neque frondem fuffice gent = Incaffitin, neque potandos Admoveris amnes. => ۰ ۱ atque iterum. Concubitu indulgent omnes, ut femina gentis > Munere defuntti vite poft fata relinquant , Et fervare genus valeant, ftirpemque tueri. | Nec verò, velut in fylvis genus omne ferarum, Alituumque vagos pasfis Jurantur amores, Sed connubia certa, fed eleéti H Iymenai. ` Ille fuam tenet, ¿lla pe dulcique fruuntur Amplexu caudis ambo permutua nexis. Inftant, & validis juncti compagibus havent. : Nec Veneris brevis ufus erit, nec quas legere velinquents Donec uterque cadat, nec enim fi viribus hauftus Mas prins occiderit, longum tamen ipfa fuperftes _ Femina erit; fed ubi concepta effuderit ova, Nulla mora, amplexu nondum divulfa fequetur. At verò qua infufa vides mantilibus albis Semina fen mili exigui tenuisfima coge. Hac tibi poft annum fobolis fpes certa ۸۰ 3 Aen den goedtwilhgen CESSER Oewel den menfch na Godts beeldt, ende op het eynde der wercken Godts, alseen kort begrijp des weerelds ghefchapen zijnde, door het verval indefonde, in groote elende niet alleen, maer oock onwetenheyt felfs van natuyrelicke faecken ghekomen is. Nochtans is in ons noch over-gebleven foda- nigen licht ende bequaembeyt, door welcke wy met neerftich onder-foeck ende opmerc- kinge, uyt de gefchapene ende fichtbare din- gen connen verftaen ende bemercken ‘tgene anderfints in-Godt onfienelick is Rom. 1.na- melick fijne ondoorgrondelicke wijsheydt , goedtheydt, macht , ende foo voorts. Ende gemerckt de eere Godts is het uytterfte eyn- de aller faecken , ende d’erhalyen den voor- naemften plicht der menfchen ; foo heb ick na mijn vetmoghen و‎ oock getracht yets uyt te vinden dat tot dat eynde mochte dien- ftich wefen. Ende fiende dat vande hemelen, fterren, gewaffen, dieren „de geftaltedes we- telds, der menfchen: item van Goddelicke, 3 (c) na- f | | i Aen den goedtwilligen LESER. natuyrelicke, borghelicke ende alderley ans dere dinghen door verfcheyden hooghe ver- ftanden veel uyt-guevonden ende befchreven was: foo heb ick voor my verkooren een ftoffe, op welcke de andere weynich of niet by nafchijnen ghedacht te hebben , om hare gheringheydt (foo fy dachten) of oock om de moeyelicke ende lang duyrige ondervindin- gbe die daer toe vereyft was. Immers dat mach ick fegehen, (hoewel op mijn en des druckers verfoeck, door den ghelcerden D. Joannes de Mey het naeft-volghende Capittel ende eenige weynige aenteyckenin- ghen by-gevoegt zijn. ) dat ick hier van mets hebbe befchreven dat uyt eenige andere boec- ken gehaelt is, of van hooren feggen; maer alleenelick het gene ick door eygen ervarente heydt ende door een veel-jarighe ende onver- moeyelicke neerftigheydt hebbe uyt gevon- den: daer de andere fchrijvers maer in het ghemeenhebberreefchreven , ende niet vol- gens eygen ende byfondere bevindinge.Ende hoewel mijnen arbeydt maer en gact over kleyne ende verachte dierkens , nochtans fal uyt def befchrijvinghe blijcken waerachtich te welcn, dat Godr door Natuyre inde cleyn- fte Aen den goedtwilligen LESER. fte dinghen aldermeeft fijn wonderen ver- toont; ja onghelijck meer dan felfs dickmael _inde grootfte fchepfelen: *t welck den groo- ten Natuyr-kender Salomon oock duydelick aenwijft Prov. 30. 24. Defe viere zijn vande kleyn- Jte der aerde.Doch de felfde zijn wijs,met wysheyt wel ver- fien. De mieren &c. Daerom heeft oock ten rech- ten een Poeer gefegt. Eminet in minimis, maximus ipfe Deus. Dat is, den aldergrootften Godt is inde minfte dingen by uytnementheyt. Ende Salomon gebiedt den leuyen menfch te gaen tot de mieren , ende uyt het aenfien van hare wegen, (dat is bedrijf) wijs te worden Prov.6. 6, و7‎ 8. ١ Oock quam my in den fin dar alle Godts wercken goedt zin geene uyt-ghefondert. Genef. 1.31. 1 Timoth, 4: 4. Pfal. 104.24. Hoe groot zijn uwe wercken o Heere ? ghy hebfe alle met wijsheyt gemacckt و‎ het aerdryckss vol van uwe goederen. Endedaeromen heeft het my niet verveelt mijne ledighe uyren inde onder-foeckinghe van den aerdt, vreemde veranderinghe, ende eyghenfchappen defer dierkens te befteden. Waerin ick niet alleen geen verdriet tot noch toe, maer in teghendeel groot vermaeck ghe- hadt hebbe; hoewel ick den tijdt van vier (c) 2 ende 7 Aen den goedtwilligen LESER. ende twintich jaren daer in beftecdt hebbe; beginnende anno 1635. of Ende om alles wel uyt te vinden ende t onthouden , fo hebbe ick de rupfen, maden, - wormen ende dierghelijcke dierkens onder glafen gheftelt, met haer natuyrlick voedfel onder-houden , ende cerfe tot veranderinghe ‚quamen na het leven afgheteyckent, Oock heb ick pertinent aengheteyckent den tisdt ende maniere van haere veranderinghen و‎ ende ’t gene daer van te yoorfchijn quam, af. gheteyckent. . Ick en'heb oock niet ontfien 's nachts by de kaers te gaen foecken cenishe dierkens diemen by den dach niet en conde vinden. Somtijts heb ick met de fpaede gaen foec- ken cleyne dieren die fich inde aerde ont- hielden. Ende op dat alles te beter mochte “vertoont werden, fo fal een yeder daer toe begeerich zijnde.niet alleen de afbeeldingen; maer oock alle de felíde door den Autheur met haere eyghen coleuren nae her leven af. gcteyckent krijgen connen. Vaert wel, Eenige os Eenige aenteyckeningen meeft iyt de voorre- den des feer geleerden ende hoog h-beroem- den Ulyfies Aldrovandus , over fijn boecken vande dieren infecta genaempt y dienende tot verklaringe vande volgende Hiftorifche befchrijvinge ende bevin- ainghein y g, Riftoteles befchrijft ons vijfderley Wy foorten van dieren die exangtia, dat iss © fonder bloedt of bloedloos genaempt 44 werden. De dierkens vande eerfte foor- te worden genaempt imfeíta : die vande | tweede teffacea, dat is die harde {chelpen hebben: die vande derde eruftata of cruftacea, dat is die fcha- len of een fachter flach van fchelpen hebben: die vande vierde mollia, dat is, fachte : die vande vijfde zoophyta, datis; die een middelmatigen aerdt heb- ben tufchen de kruyden of de ghewaflen der aerde, ende de dieren, Wy hebben voorgenomen eerft te handelen van- “de infecta, om dat defe gedaente is de yvoornaemites l ende veel meer verfcheydentheden heeft dan de an- dere. Ten anderen, om dat defe dierkens veel trefo elicker zijn dan alle de andere foorten و‎ gelijck ick met vele ende feer ftercke redenen foude konnen bewijfen; Ten derden; om dat vele feer vermaerde ende voerdeftighe mannen my tot dit werck met Sfooten ernit hebben aergemaent, Ende ten lact- ten, om dat tot noch toe niemandt ter deegh ende 3 (0) 3 e na na eyfch van faecken van dele dierkens gefchreven heeft. Het welck lichtelijck ontftaen is و‎ om dat defe dierkens van het volck om haere kleynheydt veracht geworden zijn; daer nochtans den onfterf- felicken Godt, ende fijn dienarefle de Natuyr, fchij- nen meer wonders ghefet te hebben in defe kleyne . dierkens, dan inde grootfte dieren dieder ghevon- ' den worden; om te toonen datmen de faecken niet en moet afmeten of oordeelen na de grootheydt van haere lichaemen, maer na de uytnementheydt van haere deughden ende krachten. Dit blijckt inde koftelick gefteenten klaerlick, welcke hoewelfe feer kleyn zijn,nochtans meer uyt- nementheden و‎ ende verwonderinge in haer vertoo- nen, dan de groote klippen ende woefte fteenachti- ge berghen tot aenden Hemel verheven.Indienmen een os by een bye, of een efel by een miere wil ver- ghelijcken; alles wel aenghemerckt zijnde , falmen meer uytnementheydt ende wonderen der natuyr,in defe kleyne, dan in ghene groote bevinden. Inde kleynfte dierkens fegt Plinius, en kanmen noyt genoech verwonderen , hoe de voorforghende natuyr inde felfde fulcken grooten verfcheydent- heydt der leden heeft konnen maecken و‎ daer fom- mige in haer gheheel fo kleyn zijn, datfe of niet, of immers befwaerelick vande menfchen konnen ge- fien werden. Met wat groote konfte zijn in defe _dierkens de leden gemaeckt om te fien و‎ hooren; ge- voelen; Ímaecken, riecken, bewogen te werden, ge- luydt te geven و‎ gevoedt te werden , haers ghelijcke voortte brengen ر‎ ende fo voorts? behalven dat A defe a defe dierkens onghelijck meer verftandt of vernutts kracht ende volkomentheydt gefpeurt wert, danin vele grove ende groote dieren. By voorbeeldt , de wormen die in het houdt voortkomen, hebben fulc- ke ftercketanden, datfe het hardfte houdt konnen door-eten „ende daer uyt haer voedfel nemen. Daerom en veracht geen kleyne dinghen, want daer en is in het onderfoeck der natuyr , niet dat te vers geefs, of onnut is: maer in teghendeel و‎ is de natuyr nergens meer in haer geheel dan inde kleynfte din- gen. Wie kan genoech verwonderen de ftoutheydt der vliegen, de kloeckmoedigheyt der wefpen, de forg vuldigheydt der mieren, de voorfichtigheyt def byen. Daerom bekent Auguftinus datter niet min, ja meer reden van verwonderinge , aendachtige op- | merckingssende ftoffe om Godt (die alles met wijf- heydt gemaeckt heeft) te loven; gevonden wert inde kleyne,als inde grootfte dieren. Want hy heeft inde kleyne gheftelt een onghewoone fchoonheydt; een fcherp gevoelen , ende wonderlick vermeughen; fo datter meer. oirfaeck is om fich te verwonderen | over de {nelle vlucht der vlieghen, dan over den ganck des elephants of van een os:ende daer is meer wonders inde wercken der mieren 5 dan inde laften die vande kemelen gedraegen werden. Ja (fegt Au- guftinus)ick en fchaeme my niet een vliege te vers heffen boven de fonne, door welcke nochtans alle dinghen in het leven behouden werden, om dat de vliege een levendichmaeckende ziele heeft. Hoewel ‚ andere Philofophi, dat Auguftino niet geern fouden: toeftaen , dat de fonne, door welckers middel alle | () 4 dies dieren haer leven ontfangen, felve fonder levendige kracht wefen foude. Den felfden Auguftinus ver- haelt dat een Chriften op fekeren tijdt feer vande vliegen gequollen zijnde een Manicheer ontmoete- de, die hem by die gelegentheydt fochte te over-re- den, dat de vlieghen niet van Godt ghefchapen en waeren maer vanden duyvel. Maer antwoorde den Chriften, indien niet Godt maer den duyvel de vlie- gen gefchapen heeft , wie heeft dan de byen gefcha- pen?den Manicheer niet der vende feggen,dat fulcke vernuftige ende nutte dieren vandé duyvel gemaect waren, is in fijn gevoelen befchaempt gemaeckt. Daerom heeft Hieronymus Cardanus beter ghe- oordeelt, fegohende dat defe kleyne dierkens ghe- maeckt zijn tot een cieraedt des werelds. Want wie en moet niet belijden, datter ongelijck meer konfte vereyft is om de ontallicke coleuren defer dierkens, ende alle haere nette ende menig hvuldige ledekens wel afte beelden, by exempel van een bye, vlieghe, miere, vloo,rupfe,boterka pel,boomworm,kalander ende fo voorts , dan een os of een peerdt,of een ele- phant te {childeren ? want even gelijck in een pacuw de coleuren veranderen: na datfe op dees of ghene wijfe na het licht der fonne gefet zijn, ende na dat het licht verfcheydentlick van haer af-{chiet , fo wort fulx ingelijx in vele van defe dierkens aenge- merckt. So dat een ende felfde plaets d'een tijde groen, d'ander tijdt blaeuw و‎ root, gheel of ander- fints gecoleurt {chijnt te wefen. Het woort infetum daer defe dierkens mede be- naempt werden, beteyckent eygentlick een pa: dat in(nij- 3 ۲ infnijdingen of verfcheyden deelkens heeft, die ge- lijck van een gefneden of gefcheyden zijn, hoewelfe noch ten deele met hare binnenfte deelen aen mal- kanderen hangen , welcke infnijdingen in fommige op het stere in andere aen het onder-lijf, in fommige op beyde plaetfen gefien werden. In defe dierkens en vintmen gheen vleefch noch beenen, maer yets anders in haer plaets و‎ gelijck inde byfon- dere befchrijvinge breeder blijcken fal. Dat defe dierkens volmaeckte dieren zijn blijckt, om dat onder de dinghen die uyt een onyolcomen _ vermenginge beftaen geene ghetelt worden die le- ven. Want fodanich worden maer alleen genaempt de dingen die uyt de dampen inde locht veroirfaeckt worden, als daer zijn de wolcken, regen, winden, fneeuw , hagel, donder ende fo voorts. Hoewel uyt defe gemelde dinghen wel fomtijts eenige dieren te voorfchijn komen, als padden, vorfichen , fpinne- koppen, rupfen, fprinck-hanen. Het is wel waer dat fommighe defer dierkens niet en hebben alle die le- den ende bequaemheden , die in fommighe andere dieren gevonden werden. Maer daerom en moet- men niet feggen datfe onvolmaeckt zijn. Want یج‎ heeft alle die leden ende eygenfchappen die tot haer wefen ende onderhoudt noodich zijn; fodat elek in fijn foorte volmaeckt is. Want anders en fouder geen dier volmaeckt mogen genaempt werden و‎ de- wijle daer geen dier en is, dat alle deleden, eygen- {chappen ende bequaemheden te gelijcke heeft, die in fommige andere gefpeurt werden. Ende hoe fou- de yemandt defe dierkens derven onyolmaeckt noe- men men, gemerckt in vele der felve (na ghelijckm atig- heydt te rekenen) ongelijck meer verltandt,konfte, voorfichtigheydt, vernuft, auttigheydt, kracht ende andere wonderlicke hoedanigheden gef] peurt werde; dan inde groote dieren; by voorbeeldt, inde zijde- wormen, byen, fpinne-koppen, mieren, vloon ende andere? ende hoewel te vooren verhaelt is, dat dele dierkens met der tijt een andere gedaente aendoen , ende van wormen in vliegen of andere dierkens ver- anderen, nochtans en volgt daer uyt niet, datfete vooren gheen volmaeckte dieren en waeren, niet meer als het volgt dat een kalf, geen volcomen dier of kalf enis, om dat het daerna hoornen krijgt die het te vooren niet en hadde; of dat een nieuw gebo- ren kindt, geen volmaeckt dier of menfch en is, om dat het noch geen tanden en heeft; of dat een nieuw geworpen hondt geen volkomen beeft en is, om dat hy noc ‚ledich zijn, maeckt uyt alderley {tofte alderley din- gen, na dat de gematigheydt ende bequaemheyt der itoffe lijden kan. Want het lichaem der menfche felfs komende tot verrottinge brenght verfcheyden foorten van wormen voort, uyt welcke verfcheyden vlieghen geboren werden ; fal daerom yemandt met reden konnen feggen , dat het lichaem des menfche te vooren niet en heeft fijn volmaecktheydt gehadt. Onder defe dierkens dd genaempt is een feer groote verfcheydentheyt,fo ten aenfien vande plaets in welcke fy geboren worden, als mede de coleuren ende hoedanicheden harer lichamen j item, ten aen- fien van de grootte ende deelen der lichamen ; ten aenfien niet fien en kan. De natuyr noyt konnende - aenfien van haer voedfel, wijfe van voorteelen ende haren verfcheyden oirfpronck , ende maniere van beweginge. Daer en is by-na geen boom,cruydt,vrucht, faedt of gewas der aerden, of het brenght fijn eygen wor- men of éenighe foorte van kleyne dierkens voort. Ingelijx en zijnder geen dieren,of daer worden eeni- ge byfondere dierkens op of in haer lichaem voort- , ghebracht; als mede uyt de bedervinghe der felver lichamen. Selfs de dingen die door konfte gemaeckt zijnshebben haer byfondere dierkens die uyt de felt- de voortgebracht werden, ghelijck inde kleederen, boecken, ende andere dingen te fien is. De infecta die haer vlercken verliefen, en krijgen > die noyt weder, want fy en groeyen noyt weder aen. Infgelijx als de byen haer angel verliefen,fo moeten die (gelijck Albertus getuygt) vande wonde fterven. Vele infeéta hebben feer lange pooten , fommige om datfe te beter foude konnen op-fpringen; andere om haer vande aerde op te heffen alfe willen vlie- gen; ende eenige om door de felfde rontom te voe- . len of haer yets inde wechis, door dienfe hardach- tige oogen ende een {wack gefichte hebben: fo datfe daer mede haer verweyren , ende ’t geen haer ver- hindert, trachten wech te doen: tot welcken eynde oock vele langhe dunne ende teere hoornkens heb- ben aen haere hoofden. ۱ De reden waerom fommighe van defe dierkens geer vele pooten hebben, feggen eenige te wefen de “oude gematigheydt defer bloedeloofe dieren, waer 20011 traeg zijnde van beweginge,door. de ae ; / er der pooten in hacre berocringhe verlicht wordens “Ten anderen, om datfe verfcheyden infnijdinghen ende fcheydinghen van leden hebben, ende lancks werpich op der aerden liggen, ende d'erhalven vele pooten van nooden hebben. De wijfe op welcke defe infecta voort-komen is feer verfcheyden , want fom mige telen haers gelijc- ke voort gelijck de groote dieren die bloct hebben; als de mieren, {princk-hanen, wefpen, &c. andere brenghen wel wat voort maer niet haers ghelijcke و‎ maer alleen wormen; vele foorten en worden niet voort-gheteelt door verceninghe van manneken en wijf ken, maer door eenige verrottinge, broedingey of eenighe warme ende vochtighe ftoffe, welcke tot het voort-brengen eenigher levendig he dierkens al- derquaemft bevonden wert : want de Hemelfche warmte verftreckt haer voor de ziele. Eenige wers den ten deele door voorteelinghe ende ten deele door eenige verrottinge voort-gebracht. Onder de gene die door paringe of door vereenin= ge van het manneken met het wijfken voorteelen, zijn de wijfkens ghemeenelick grooter dan de man- nekens و‎ °t welck oock infghelijx onder de vifichen wort aengemerckt ;-want de meerder grootheyt des lichaems tot de overvloedigher voort-teelinghe be- quaem is. Het is voor een wonder te rekenen , dat vele van dele infeda die wijtkens zijn, de geftalte der leden hebben die tot de voorteelinge و‎ aens niet onge» lijck de mannekens in andere foorté van dieré; ende in tegendeel de mannekens de gedaente defer ur die gemeenelick inde wijtkens is. So dat de manner „kens haer niet en voegen inden voorbuyck der wijf- ‘kens و‎ maer de wijfkens in het lichaem der manne- kens, waer doorfe een levendigen waefem ontfan- gen die haer tot de voort-teelinge bequaem maeckt, De infeéta worden in het ghemeyn gheacht te zijn van een koude gemarigheyt, ende datfe om die re- _den weynich voedfel van nooden hebben: doch dit en moet niet van alle foorten verftaen werden,want daer zijnder eenige die merckelick heet zijn; gelijck de byen,de cantharides ofte groene venijnigen boom- wormen, &c, den meeftendeel defer dieren en kon- “pen de koude des winters niet uyt-ftaen , maer fter- ven voor den winter, of liggen als doodt in deen of d'ander plaets verborgen, tot datfe met den fomer gelijck als een nieuw leven aennemen. De infecta en gebruycken geenen aefiem of verha- linge des adems; gemerckt fy kout zijn, ende geen bloedt noch longer en hebben, ende alleen door het water of locht die haer omringt, van buyten ver- koelt werden; ende ditis de reden datfe met olye beftreken zijnde fterven, doordien de kleyne tocht- gaetjens door welcke fy verkoelt worden gheftopt worden, maer door azyn worden die geopent, ende de dierkens in het leven behouden. Hier tegen wer- pen fommige in bedenckinghe , dat eenige ۸ groot geluydt van haer geven, gelijck de byen, vlie- gen, krekels, muggen, &c. doch dient tot antwoor- de, dat fodanigen geluydt niet veroirfaeckt en wert oor de tocht van eenighen adem of longher, maer , door het ghedruys dat defe dieren maecken 5 T 5 chud- fchudden van haer lichaem ende vlercken. Want indienmen de byen of vlieghen eenige tijt in het wa- ter hout dat matichlick warm of kout is, fo zullen fy fterven : maer met warmen affchen bedeckt zijnde, na dat de overvloedighe vochtigheyt verteert is, fo beginnen fy weder te leven; `t welck niet en foude gefchieden, indienfe heet bloedt hadden , ende by A van adem-treckinge gheftickt waeren. En hoewel de infeéta geen adem en fcheppen , nochtans leert de ervarentheydt datfe reuck hebben; want de byen en konnen geen ftanck noch roock verdragen: ende vele infecta {terven door den reuck van aenge- fteken folpher. Oock weten de byen ende muggen haer voediel van verren te riecken endete vervol- ghen. Het is een faeck die ten hooghften te verwonde- ren ftaet, dat defe kleyne gheringhe dierkens veel ftercker van leven zijn dan meelt alle andere oock groote dieren, die inde locht fweven,, of op aerden, of inde wateren leven. Want vele vande infeétain verfcheyden ftucken verdeelt zijnde, blijven allede deelen eenen tijdt-lanck in het leven, infonderheydt die lanck zijn, ende veel pooten hebben: ghelijck ‘oock deflangen, eggediflen ende eenige weynighe andere. De vlieghen blijven lange in het leven, na datfe van haer hoofden berooft zijn. Ende hier in zijn defe dierkens eenige gewaflen ten deele gelijck, welcke hoewelfe in fucken verdeelt worden,noch- tans haer leven behouden و‎ ende yder ftuck inde aer- de gefet zijnde, brengt fodanigen gewas voor als het geheel was و‎ daer de deelen van genomen waren zn St at ا لالضلا O‏ poca dat haer levendighe ziel in yder deel gheheelick be- | waert wert. Meeft al de infecta fterven binnen het jaer , uytge- nomen eenige,die haer des winters {til ende verbor- gen houden. Maer gemerckt verhaelt wert inde vol- gende befchrijvinghe,datter eenige zijn die feer lan- gen tijt in haer veranderinge blijven ligghen fonder eenich voedfel,niet alleen thien; ofelf;maer felfs tot ontrent vijf-en-twintich maenden; fo blijckt daer uyt de waerheydt van ’t gene te vooren gefegt is, na- mentlick dat dele dierkens van een koudt tempera- ment ofte gematigheyt zijn. Datmen hier op foude . mogen dencken, dat defe dierkens by de locht kon- nen gevoet werdé; gelijck vande Chameleon verhaelt wert,dat en voldoet niet, doordien de ervarentheydt geleert heeft,dat den chameleon door enckele locht niet gevoet en wertshoewel hy eenigen tijt in het le- ven kan blijven gevoet zijnde doot eenige feer kley- ne dierkens die inde locht zijn و‎ ende van hem tot voedfel ingetrocken werden. Wat de gebruycken defer dierkens aengaet, hoe- wel vele der felve niet alleen de menfchen ende an- dere dieren feer veel ongemack aendoen,maer oock ongheloovelicke fchade aen alderley vruchten ende _gewaflen der aerden aen-brengen; lo dat Plinins ende ändere hiftory-fchrijvers verhalen, dat door defe ende andere kleyne geringe dieren fomtijts eenighe fteden ende gheheele landftreken yan inwoonders ontbloot zijn. Nochtans zijnder oock onder defe - dierkens die de menfchen groot ghemack ende pro- fijt toe-brengen, als infonderheyt de byen. Eenighe Worden oock inde gences-kontft gebruyckt و‎ andere dienen verfcheyden dieren tot voedfel. Eenige wor- den gefegt de elementen als de aerde, water ende de locht van venynige ende quade geftaltenifle te fuy- veren, Daer zijnder oock die meenen dat fommige van defe dierkens dienftich zijn om het onfuyvere bloet eeniger dieren uyt te fuygé. Edoch dienen defe dier- kens infonderheyt om inde felfdeGods wonderlicke wijsheyt,ende macht te bemercken.want gelijck het in een konftenaer meer verwondert wert een kleyn, ende fubtijl werck, dan’t geen grof ende groot is; fo ifler oock inde natuyr meeft reden van verwonde- ringe inde cleynfte fchepfelen. Zwingerus verhaelt ` in theatro, dat binnen Neurenburg een yfere vliege gemaect is, welcke vanden huysheer ende eygenaer in het beginder maeltijt los gelaten zijnde, ron- tom de geheele tafel vloogh,ende eyndelick tot den eygenaer weder-keerde. Ende Plinius verhaelt van fommighe die ganfche wagens gemaeckt hebben, welcke onder de vlercken van een ghemeene vliege konden verbotghen werden. Ick heb in eygen per- foon hier binnen Middelburgh gheften een gouden langachtige keten,die rontom den hals van een vloo wiert vaft gemaeckt, ende de vloo {prong gemackc- lick met den ganfchen keten wech, Gelijcker dan in ` defe ende dierghelicke dingen meer konft is dan in groote ; fo oock meerder bewijs van Gods wijsheyt inde kleyne dierkens. In welcke niet tegenftaende fy in haer gheheel feer weynich lichaems hebben, nochtans met onnafpeurelicke verfcheydentheyt der leden voorfien zijnsdie tot haer voedinge, bewe- ginge,vijf finn&,voorteelinge &c. nootfakelick zijne | | F Byfondere ende verfcheyden Aen-merckingen. Vanden aerdt و‎ wonderlicke veranderinge ende Eygenfchappen der a Wormen, Rupfen ende b andere kleyne dieren in het ghemeyn. f Ck hebbe voor eerft ghe- > merckt, dat even gelijck de IGR meních ende andere dieren, door cen heymelicke drift i gene- 2. De Dierkens van weleke hier gefproocken wert, hoemen de Latinen in/ecta om datíe ghelijck als vera fcheyden infnijdingen hebben ; of als in ringhen vers deelt zijn, om welcke reden Albertus die annulofd ge¬ naempt heeft. b. De gemelde dierkens infecta genaempt , worden verdeelt in de gene die in of op de aerde fich onder= houden; ende die in het water leven. Vande gene die op de aerde woonen hebben fommighe voeten : doch andere en hebben geen voeten,gelijck daer zijn de morten , flecken , de wormen die inde aerde, of inden meníche,of in andere dieren groeyen; als mede in vetfcheyden gewaflen , fteenen, ende foo voorts. Onder de gene die voeren hebben , zijn eenige ges vleugelt, andere niet. Die fonder vleugels zijn , heb- en eenige weynigh voeten, namelick fes, als de mie- re, mol, luys, &c, of acht voeten, gelijck de Scor« Ploenen ende fpinnnekoppen : of twaelf voeten , of A Veet 2 METAMORPHOSIS. genegen zijn haer {elven voort-te-fet- ten, ende alfo in haere foorte eeuwich te blijven, hoe-welfe voor haer eygen {elven den doodt onderworpen zijn: ‘t welck cen klaer bewijs is vande al- om-teghenwoordige voorfienigheydt Godts, waer door hy niet alleen alles in allen werckt,maer oock alles in ha- re gedaenten onderhoudt 4, dat fegh ick, veerthien,als de rupfen. De andere worden veel-voe= tige genaempt, die meer beenen hebben dan de ge= melde. De infecta die vlercken hebben zijn tweederley; een nige hebben die open, andere de felfde met eenigh ander deckfel bedeckt, die daerom vaginipennia ge- naempt werden, Ten anderen,fommige hebben twee, fommige vier vlercken:ende wederom, eeniger vlerc- ken zijn vlief-achtigh , ende geven door het raecken niets van haer : maer andere zijn gelijck met eenige bloeme bedeckt , welcke door het raecken PRG of aen de vingeren hanght , gelijck te fien is inde wit- tiens, of boter-kapellen , by de Latinen Papiliones ge- naempt. i c. De dingen die onfterflick zijn ende niet en vers gaen, en telen niet voort. d. De voortelinghe is dickmael met groot ge ۱ „ende Nos E BRA. E INK 3 1ck,heeftoock plaets in dele dierkens, want tot dien eynde ftellen:fy haer faedt, ende dat op fodanighe plaetfen, in weleke het delfde door de fonne bequamelick kan uyt-gebroeydt wer- den, ende tegen dien tijde,; op welc- ken op die felfde plaetlen, defe dier- kens haer natuyrelick voedtfél kon- nen vinden. Soo-datmen met verwon- deringhe fiet „datter gheen Rupfen voort en komen y voor:datle:op de plaets van haer ghieboorte 5 oock met eenen. haere fpyle ghereedt vinden: waer in [y geluckiger zijn dan felfs ve- le menfchen, welcke haere kinderen voort=teelende;-met de op-voedinge basis! Abe der Eo prev FÉ ende. on gemacken-vermenghe. Soo dat door een wone etlicke genegentheyt ende beleydt der Naruyr, de chepfelen eenichfints haer felven vetlpochenen, tor Onderhoudt van het gemeene, 3 م‎ 2 e. Aena METAMOPHOStS der felve verlegen ende feer bekom- mert zijn. ‘Maer infonderheyde achte ick aen- merckens waerdigh te zijn ’t gene in- de laetfte bevindinghe verhaelt wert, dat uytotwee Ruplen van een ende felfden aerdt , tweederley ende feer onghelijcke veranderinge ghekomen zijn: Want van de eene rupfe heb ick bevonden dat voort-gekomen 1 is een fchoone boter-kapelle met vier vleu- ghelen:cmaer uyt de andere twee en tachentig kleine vliegen, welckealle van boven uyt het lijf uyt-gekropen zijn. : Temanderen , ghelijck ten aenfien vande verfcheydentheydt der landen, de menfchen van malkanderen feer verfchillen in grootte des lichaems, koleur, geftalte, gematigheyt, manie- : ren Na 2.08 erik - 35 ren van leven,lenghte des hayrs( want - in fommighe plaetfen groeyt het {eer lanck , in andere niet langher als de wolle der jonge lammeren) ende loo voorts ; fo ifler oock in defe dierkens een onbefchrijvelicke verfcheydent- heydt,na den aerdt ende geftalte van yder landt, Maer gelijekmen vande weerdigheydt ende geluckfaligheyde - der men{chen niet en moet oordeelen na het uytterlicke , maer meeft na de E deught ende inwendige geluckighen ftaet des ghemoedts. So heb ick dat infgelijx aen dele dieren konnen be- mercken.: Want als ick fomtijts een cierelicke ende fchoone wel-ghefat- foeneerde Rupfe vondt, fo dacht ick dat nae haere veranderinge, daer uyt een {eer fchoonen uyl of kapelle fou- de voort-komen : ende in tegendeel; A 3 als 6 METAMORPHOSIS ` als ick een leelicke Rupfe ontmoete, foo meynde ick, dat ick na de veran- deringe, daer uyt een graeuwen vuy- len uyl foude te voorfchijn komen. Maer de ervarentheydt heeft my ge- heel anders geleert, want uyt fchoone rupfen komen wel leelicke uylen;en- de uyt leelicke rupfen, {eer fchoone — kapellen. Voorts heb ick oock bemerckt,dat ghelijck onder de menfchen groote twiften, haet ende vyantíchap valt; dat oock het felfde alfo met defe klei- ne dierkens geftelt is. Ende ghelijck in verfcheyden Landen de menfchen verfcheydentlick ghevoedt worden , j fommige als in Noorwegen niet dan . met ftock-vifch in plaets van broodt; ` andere in Indien met Callavy-worte- len in plaets van broodt; ende eenige ghe- NATURAL ۲ ۰ ghebruycken meeft tot haer voedtlel de baften van boomen, bladeren,wor- telen, kruyden ; ja daer zijnder die in het vleefch ende ingewandt van doo- de menfchen een goede fmaeck vin- den. So iffer infgeliyx onder de rupfen groot verfchil van voedtlel,ende lom- | mige eten oock de andere op, ende zijn haer medt-ghefellen tot een be- graef-placts. Ten vierden و‎ ick heb oock felfs vande hope der Chriftenen, welcke is de op-ftandige tot een volkomen ge- luckigh ende eeuwigh leven; eenigh- fints cen voor-beeldt ende ghelijcke- nifle in dele geringe dieren befpeurt e. Want daerfe in haer eerfte leven maer en zijn verachte maden , wormen of e.Aengefien de op-weckinge der dooden een werck dat de gheheele kracht der Natuyre te boven gaet, ende derhalven Gode eygen; fo en kanmen de feec- erheydt daer van door geen natuyrelicke redenen ur bewij. is 8 MeETAMORPHOS15 rupfen geweekt ; fo wordenfe nader- handt kleine vogelen , die inde vrye locht, inde hooghte ende by de aen- genaeme bloemen ende foetigheden haer onthouden, Edoch cer fy tot dit leven konnen geraecken,{o moetenfe haer eerfte lichaem veranderen, ende voor bewijfen , maer hanght alleen aen den geopenbaerde wille ende beloften Gods inde H. Schriften uyt-g hes druckt. Nochtans zijnder inde Nature wel eenige afs beeldingen , welcke by gelijckeniffe de felfde eenichs fints vertoonen. Want men fiet dagelijx dat niet alleen uytalderley zaden , maer oock andere dinghen, die niet en leven noch gevoelen hebben ; levendige ende gevoelende dieren voort-komen. Na dat inden Win- ter de gewaflen ende vele dierkens, een langen tijt als doodt geweeft zijn, fchijnenfe met het aen-komen desSomers als een nieuw leven te krijgen DeStoifche Philofophen hebben gelooft dat als de oude wereldt verbrandt fal worden, uyt de gebrande ftoffe weder alles fal vernieuwt ende gelijck als herfchapen wore. _ 52 J 1 den, Soroafter onder عل‎ Chaldeen , ende Theopom= pus onder de Peripatetifche Philofophen , hebben de opftandige der dooden erkent. Als mede den Hey- denfchen Chryfippus, volgens’t gene Lactantius aens treckt ۰ inf. 7. cap. 23. den flaep ende ontwaece Kinge uyt den flaep, is een daegelix ende gemeen voorbeeldt des doods ende opftandinghe, | NATURA LIS voor een tijtlanck als inden doot leg- gen, tot datfe een andere geftalte des lichaems verkregen hebben. In welc- ke Veranderinghe onder anderen aen te mercken ftact, dat op de plaets daer de pooten vande Ruple geftaen hebben, daer ftaet daerna den rugghe van het dier , dat door de verande- ringhe voort-kompt : Ende dat den rugghe geweelt is vande rupfe , daer worden de pooten gevonden van het dier dat na de veranderinge te voor- fchijn kompt ; gelijck inde lacfte be- vindinghe klaerlijck getoont wert. Ick heb oock aenghemerckt , dat defe dieren eerfe tot haer veranderin- ghe komen, van alle haere onreynig- heden moeten ghefuyvert worden, want anders en konnen fy niet veran- deren, Ende dat defe veranderinghe As met ee 10 METAMORPHOSIS: met groote treckingen, arbeydt ende, pijne gefchiedt. Doen dacht ick, dat ons dit een voor-beeldt diende te we- fen, om ons te reynighen van alle be- {mettinge der ziele ende des lichaems, om door onfe doodt toe-ganck te heb- ben tot den throon der genaden inde hooghfte Hemelen , alwaer niet on- reyns en kan in-komen; want die de hope der zaligheydt wil verkrijghen, die moet hem {elven reynigen gelijck » Godt reyn is; ende dat vande fonden, welcke alleen de meníchen voor God verfoeyelick ende onreyn maecken, Mattb.15. 2 Cor.7.1. 110h.3. Apoc.22. uyt-treckende den oudenmeníche,op dat wy den nienwen Menfche mogen aen-doen die na Godts ghelijckenifle herfchaepen wort : even gelijck defe dieren haeren ouden huyt af-doen و‎ ende NAT UAE 1.182 1 ende een ganích nieuw ende veran- dert lichaem krijghen. Als nu defe dierkens gefuyvert zijn van alle haere onreynigheden , foo gaen fy haer gelijck als in een Graf beforgen,ende fpinnen voor haer fel- ven een huysken dat feer konftigh is, ende een wonderlick werck vande wijle , voor-bedachte , ende voor- forghende Natuyre. In dit huysken laeten fy een kleine openinghe, die feer behendigh ghemaeckt is , door welcke fy op haeren beftemden tijdt uyt-komen. In defe huyskens zijnfe voor haere vyanden (welcke de mie- ren zijn ( bewaert, ende leggen daer even als of fy doodt waeren, hoewel in haer noch een levendigh fap ove- righ is, t welck haer ziele is, ende het Welcke teghen den tijdt van haere 3 ver- 12 METAMORPHOSIS veranderinge endeuyt-komfte begint op-te-fwellen ende te fermenteren, foo datfe weder in een ander leven ende in een nieuwe gheftalte des lichaems te voorfchijn komen. Dit gaf my in bedencken , dat wy veel meer voor ons af-fterven , voor ons felven behoorden te beforgen nict al- leen cen bequaeme ruft-plaets voor onfe lichamen,maer boven al de He- melíche woon-plaetfen onfer Zielen by Godt, tot welcke onfe Zielen ko- men moeten na de doodt , namelick tot haeren oirípronck diefe gegeven heeft, gelijck het lichaem tot der acr- den keert daer het uyt ghenomen is; yder deel onfes wefens weder-kee- rende tot fijn beginfel ende cerften oirfpronck. Ecclefiaft. 12. Noch heb ick ghefien, dat als een : ruple | | ۳۳ ۲ ۶ ۷ 8 ۶ ۲ ۲ ٩ ۰. ۸ rupfe haer tot veranderinge ftelt voor haeren natuyrlijcken tijdt, dat is,eerfe langhe ghenoegh geëten heeft, ende haeren vollen wafdom heeft; dan en krijghen fy na haere veranderinghe, haere behoorelicke geftalte niet,maer zijn leclick ende elendigh, de vleu- gelen zijn te kort ende verkrompen , gelijck perkement dat te nae by het vyer geweeltis; die anderfints in den " tijdt van cen half uyr net geverftende uyt-gefpannen worden. So dat hy nu die vleugelen niet en kan ghebruyc- ken, ende fijn koft niet en kan foec- ken, ende d’erhalven veel elendigher is dan te vooren , ende lanx de aerde kruypen ende vergaenmoet.So dacht ick (by gelijckenifle y in mijn felven, fal het gaen met de gene die den tijdt der ghenade in dit leven verfuympt oe heb- 14 METAMOPHOSIS hebben و‎ ende welckers Zielen met | het geeftelick broodt des Goddelic- ' ken Woordts ende Chrifti, niet en zijn gevoedt, die zullen een elendige opftandinghe hebben, ende veel on- geluckiger worden dan fy in dit leven _ gheweelt zijn. „Maer in teghendeel, indien wy in dit aerdfche leven, na den wille Godts, heylighlijck leven, foo hebben wy in;Godts Woordt de belofte, ende in defe dierkens cenig- {ints een voorbeelt ;, dat wy.na onle opftandinghe vande aerde zullen met Chrifto. inden Hemel op-ghenomen _ worden, nieuwe verheerlickte lichaer men verkrijghen „ende met de lieffe- lickheden ende foetigheden die ter rechter-handt Godts eeuwiglick zijn, verladight worden: gelijck defe dier ren, die eerft aerdt-kruypende Wort- | ded + men. | come per‏ ویر / / Cp ) WA “ WALD J EEE ret 5 a ere Er ONT ee ee TI O =‏ ام Sy a rar‏ ولا | SDA EUR A ba 18 men waeren , nu inde locht vlieghen, ‚ende den honingh ende lieffelickhe- den der befte bloemen genieten, na _datfe een ander leven ende gheftalte des lichaems verkreghen hebben. | I ONDERVINDINGE, | E Ruple 4 afgebeeldt by letter A. (welckeick:om van andere te on- 3 der- a. De rupfen zyn fommige ruych ende hayrich, ‚welcke meeit fenynich geacht worden; fommige glat gelijck de Zyd-wormen ende andere. Ende hoewelfe leer groote fehade doen aen de boomen , foo zynfe echter feer dienftig om veelderley gevogelte te voe- den. Somtijts komen veelderley foorten van Rupfen in fulcken groote menichte voort , datter by-na geen oof van haer overich gelaeten wort: wactom fy oock ‚een heyr Godts ghenaempt werden, waer door feer Broote fchaede de menfchen toe-gebracht wert. Joel. ١ 1: 4. Wat de Kupfe heeft overgelaten, heeft den Sprincka | haen af-gegeten, ende wat de Sprinckhaen heeft overs gelaten, heeft den Kever af-gegeten , ende wat de Kever | heeft overgelaten heeft den Kruyd-worm af-gegeten.c.2. 25.al/o fal ick u lieden de jaren vergelden die den /princk. Saen, de kever, ende de bant ende de rup/e heeft J-gegeten: mijn groot heyr dat ick onder u gofonden heba 6 Siet Amos, 4-9. Kcee 16 METAMORPHOSIS F derfcheyden , den Egel-rups noeme ) | heeft haeren oirfpronck uyt het faedt | dat de Pacuw-ooge ( van welcke hier onder gewagh gemaeckt wert)fet op | de tweede foorte vande groote brand- netels, in het Latijn Vitica genaempt. | Dit kruydt fchijnt een verwarmende kracht te hebben, door-dien het aen- geraeckt zijnde, door fijn kleine doo- | renkens die op de bladeren ftaen, de = handt feer doet ontfteecken,ende met. puyften of bladderkens op-loopen : | i welck ongemack verfacht ende weg- genomen wert, indien-men de plaets} des brandts ende pijne vrijft met het! fap dat uyt gras geperft wert. | Defe Rupíe heb ick ghevanghen den 14 Mey, 1635. ende onderhou- den met netel-bladeren tot den 11 Junit des felfden jaers ; doen heeft fy! haer | Be) 5 el gpl Tmax, EA DE A EE A IIA nt EL رن‎ EE ii Pt ی‎ E EEn td هس‎ Mn we ار لسلس‎ ee Naor ver asp 114 - 7 ‘haer tot de b veranderinghe ghelet, smaeckende het achterfte eynde vande veranderinge feer vaft, met den kop nederwaerts hanghende, als te fien is by letter B. HD A B "Dele B. Alle Rupíen die eenich fpindfel uyt haer felven Voort-btengen , na datfe dich daer in verborgen heb- ben, foo krijghen fy een geheel andere gedaente dane fe te vooren gehadt hebben. Want te voor warenfe facht, aten , bewoghen haer van d’een plaets na d'ane | der ende hadden pooten : maer na datfe fich in haer fpindfel tot veranderinge gefet hebben, fo en fietmen in haer gheen beweginge , dan alleen alfmen die aen- raeckt; fy en eten niet, worden harder, ende men ‚ wortter geen pooten aen gewaer, Siet Aldrovandum 116.2. de infectis cap.g.uyt defe veranderingen kemen daerna verfcheyden ghedaenten van papiliones die wy *wittiens of boter-kapellen noemen. *rGene fich inde gemelde veranderinge vertoont eer daer de papiliones uyt voort-komen , hebben de ous de genaempt chry/alides ende aurelias , om datfe fom- tijts het coleur van gout vertoonen:hoewel-der oock zyn die wit, groen, of van andere coleuren gevonden worden, Wy noemenfe in het gemeen uyltgiens,hoes welfe feer verfchillen in-haere gedaente, doch ges meenelick vertoonen fy het fatfoen van een kindt at inde luyten gewonden is, met hoorukens ende gelijck als met een myter op den kop. Aldrov.ibidem. po B Daer 1 18 METAMORPHOSIS Defe vertooninge duyrde den tijdt van negen-thien dagen,als doen quam daer uyt een {choone vier-gevleugel- de « Pacuw-oog,gelijck in dele mede- gaende figuyre aen-gewelen wort, by de letter C. Als dele Paeu-oogh eerft voort- quam uyt haere veranderinge, waren haere vleughelen even als nat papier geftelt, c. Daer zyn feer veel foorten van papiliones of botere kapellekens , waer van te fien is by 4/drov Moufetus, Jonflonus ende andere, Eenige vliegen by nachte diefe Phalenas noemen, andere vliegen inden dach. Beyde beminnen feer het licht,gene dat des nachts, defe dar des daeghs fich vertoont. Die by nachte vliegen, ver- toonen lich dickmael ontrent de brandende kaerflen, lampen, of eenige andere lichten: Ja vliegen fomtijts daer in,ende worden verbrandt. By defe worden niet fonder reden vergeleken de ghene die door onmatige liefde tot de welluft , of fpijfe ende dranck, haer fel- ven bederven. Of oock die al te nieuwf-gierich zijn om de Goddelicke geheymeniflen te onder-foecken ; want Godt woont in een ontoeganckelick licht,ende veel eer fouden wy vanden glants fijner heerlickheye- verflonden worden , dan fijn geheymen ende onna« fpeurelicke volmaecktheden uyt-vinden, Het NATURALES. „ED geftelt waer uyt eenige druppelkens waeter vloeyden : doch ( dat mijns oordeels wonderlick was,en op-merc- kens waerdich)fy wierden inden tijde van een half quartier van een uyr vol- komentlick ftjf,uyt-gefpannen,ende = bequaem om daer mede te vlieghen. Het voedtfel dat dele ghemelde Pacuw-oogh ghebruyckt, is fuycker ende verfeheyden loorten van loctig- heden , doch infonderheydt den ho- ningh, diefe van de bloemen weten te haelen: en boven-al beminnen fy feer bedorven freuyt, om welck [y tegen malkanderen dickmael vechten. Sy verberghen haer des Winters inde Schoor-iteenen der landtlieden, -uyt welcke ick de felfde fomtijts met fterck vyer te ftoocken و‎ hebbe doen te vooríchijn komen. Oock onthou- B 2 den 58 aa pe re nn Eee es Es 5 ge ee 5 3 8 3 1 A oe. : ae 20 METAMORPHOSIS 3 den fy haer dickmael inde holle boo- men. = I. ONDERVINDINGE. . ی ی‎ yder voghel fijnen byfon- | deren aerdt,heeft ten aenfien van fijn geftalte, eygen{chappen, plactlen in weleke fy haer onthouden ende, foo voorts ; fo mede ten aenfien van haer voedtfel ende oirfpronck; welc- ke in verghelijckinghe geftelt zijnde, | inde dieren fomtijts geheel contrary |) is. Want daer den Paradijs-voghel ge- fegt wort fijn woon-plaets inde lucht te hebben „ende fijn aes uyt de wolc- ken te haelen: fo fietmen in tegen- deel dat den Hoepe ntoep fijn voetfel | foeckt uyt de vuyligheydt die van _ menfchen ende beeften af-gaet. Dit kan noch klaerder af-ghenomen wer- den uyt dele made, die wy om de on- rey- NAT UR AE 19 OF reynigheydt van haeren oirfpronck | ende vuyleftoffe uyt welcke fy voort- |, kompt, de fwiinmade ghenaempt heb- ben. Want fy onthoudt haer inde vuyle ende fünckeryolen ende hey- melickheden in welcke fy oock haren oirfpronck heeft uyt een verrottinge die in een vochtige ende warme ftoffe aldaer veroirfaeckt wert. a Den langen fteert die defen worm | heeft , bewaert hem dat hy in het vooit-kruypen niet om en rolt; want fo haeft hy gewaer wort dat hy rollen foude, lo weet hy dat door het krom- men des fteerts daedelick te verhin- deren. و‎ ¡AE Defen worm heeft fich tot:veran- deringhe beginnen. te fiellen den 26 Augufti , tot welcken eynde fy ghe- woonelick kruypen inde gerren ende bs groc- q ee i 92 METAMORPHOSIS groeven van oude muyren. Sy verblij- ven in haere veranderinghe den tijde van feven-thien daghen. Want na dat ick hem daer dus lange hadde fien in- liggen, fo is daer uyt voort-gekomen een tamme bye 4 ghelijck af-gebeeldt is d. Het fchijnt een vreemde faeck te wefen dat de Byen,(die lo uyt-nemende vernuftich zijn, ende van welckers wonderlicke wercken ende regeeringhe feer veel , maer echter noyt genoech na waerdig= heydt ende waerheydt gefchreven is :) uyt fulcken pime Roffe ende onreyne vuyligheydt voort- omen. Het is nochtans feecker (feght Jonftonus in fijn natuyrelicke Hiftorie lib. 1. de ee dat uyt verrotte Stieren,Oflen,Koeyen ende Kalvers de Byen geboren worden. Daer wort by-gevoeght dat de Ko. ningen ende Hooft-officieren uyt de herfenen, maer de ghemeene byen uyt het vleefch haren oirfpronck nemen. Infgelijx mede uyt her merch van het rugges been; doch dat die uyt de herflenen komen de {choonfte , voorfichtichfte , fterckfte ende grootfte bevonden worden, / Vande gewoonlicke voorteelinge derByen wort feer werfchillig gevoelt ende gefchreven; men fiet niet dat tot dat werck de mannekens met de wijf kenst’famen komen. Jonflono tefte loco citato , apum coitus vifus eft nunquam. Sommige meenen dat de koningen alleene de mannekens zyn ende faedt geven tot de voortees linghe, NaTURALIS 2 is inde tweede af-beeldinge by dedet- teren A.B.C. waer van A. de maede; B. de veranderinge derfelfde ende C. A ol oslade linghe, ende datfe daerom grooter zyn: Den-geleera den Voflius.fchrijft vande voortfettinghe der byen , uyt verhael der gene die met debyen om-gaen,didus. Den Koningh der byen fet fyn faedt in yder.huyskens Dar faedt heeft de gedaente van een wit blaesken, uyt welcke.een wit wormken voort-compr het faedt van flacp-kruydt niet onghelijck. Rontom dit blaesken wort vande gemeene byen-uyt den daeuw gedaen een taeye witte vochtigheyt. So dar defe witte vochtig» heyt te verghelijcken is by het wit van een ey, maer het faedt des koninx by het gheele des eys. Na dar de gemelde blaeskens mer defe taeye vochtigheyt om- cingeltzym, fo broeyen de broeyd-byen defelfde uyt, Daerna beginnen fy allenxkens meer en meet te fwels len, totdatter eyndelick fulcke wotmkens uyt-kos men ghelijckmen uyt de vette kaefen fiet te voore {chijn komen, Ten Jaeften worden daer uyt voort- gebracht volmaeckte byen, het velleken open-fply- tende, binnen den tijdt van thien و‎ twaelf of meer daa hen, na dat het bequaem weder is. Sier ib.4 de ido= olatriacap.66 pag. 1531. om dat de Byen gelament- lick als in een regeeringe leven , fo hebbenfe in onfe duytfche tale daer van-haer naem er darfe by een leven. So dat byen, fo veel is als by-een. Om te beter ervarentheydt te nemen van haer voorteelinge, regeringe ende wercken, fo dunckt my , darmen daet toe behoorde te gebruycken byen-kotven van glas of eenige doorluchtige ftoffe gemaeckt. 24 Meramorrnosris de bye yertoont die daer uyt gheco- mensis. د‎ Welcke:in het eerfte my — {cheen Seas vleugels te wefen,want irr plaetfe vande felve fach ick twee witte: Ta مس‎ vary ea ontrent tijdt van ‚onitrentz twee eer lo net KE datfe tot volkomene ende fatloenelicke هر‎ gewor- den zijn. Het voedtfel van dele = is de foetigheydt diefe haclt uyt de bloe- men vanden carduus fybveftris ‚ daerle dickmacl op gevonden wort.. Oock — eten defe byen fuycker, ende konnen daer mede eenen langhen tijdt in het leven ZA SAD de OPG: Ja beers © annen eene ره مت نی رس وا رس Na TUR AE Tis, ‘05 leven ghehouden worden. Sy en zijn niet feer hongherigh , ja konnen den tijdt van een-en-twintich dagen fon- der eenigh voedefel in het leven blij- ven: een teycken dat haere ingcboo- ren warmpte feer wel ghematight is teghen haere natuyrelicke vochtig- heydt. II. ONDERVINDINGE. En: meeft alle rupfen haeren oirfpronck nemen uyt eenigh fedt’, fo is oock defe rupfe voort- gekomen van een faedt dat aende bla- = B 5 deren e. Sommige meenen dat alle dieren oock de infecta ende de alderkleynfte uyr eenich faedt geboren wor- den, ende niet uyt enckele verrottinghe; ende dat de kleene faeden ailefints konnen verftroyt worden , of met de kruyden op=gegeten zynde , daerna inde معتل‎ ren of na haer doodt uyt de feifde, verfcheyden dier- kens veroirfaeckt worden. Ja dat op dierghelijcke maniere de voríchen fomtijts konnen inde locht ger boren zyn,ende met den regen neder-gevallen; door- dien eeñich van haer faet inde locht met de dampen B $ ope 26 METAMORPHOSIS deren vanden popelier-boom ghefet was, ende door de hitte der fonne uyt-ghebroeyt wiert, Dele Rupfen eten feer geern de bladeren vande po- pelier-boomen of oock willege-boo- men;welcke beyde bladeren malkan- ren in krachten feer gelijck zijn. Defe Ruplen worden van verden gefien, om haer fchoon wit datfe heb- ben ‚ende om datíe haer inde hoogte op de boomen onthouden ; om welc- ke op-genomen was , ende door de warmpre des luchts tot vorfchen geworden. Edoch daer zyn fo veel diera kens die uyt lanck veritorven hout, uyt het midden der befloten vruchten, ende uyt alderley verrotte ende bedorven faecken voort-komen , alsmede uyt enckele broedinge, daer maer eenichfints een bequa= me vochtigheyt ende gematichde warmte gevonden wort ; dat Bee onmoghelick ıs in alderley oirfpronck der dieren eenich eygen faedt aen te wijfen. Ghelijck in het vervolgh defer uyt-vindinghen noch verder blijcken fal. Want de warmte ofte naruyre en kan noytledich wefen, maer daer eenighfints maer bee quaeme bereydinghe van ftoffe kan vallen, daer uyt komt altoos yers levendichs voorr, fo dat den onders ganck van het ecne,den op-ganck wort van het ander. NATURALIS 27 ke reden ick haer tot onderfcheydt,de Verde-fienders genaempt hebbe. Ick hebbe defe Rupfe van eten verforght vanden 21 Mey tot den fefden Junii , ende als doen heeft hy fich tot rufte gaen leggen, om na {ijn veranderinghe een vroyelicker leven te verkrijghen. Ende fy is inde veran- deringe gebleven den tijdt van veer- thien daeghen, ende doen is daer uyt- gekomen eenen witten uyl. Gelijck inde derde af- beeldinghe te fien is, waer van A. de rupfe,ende B. den uyl vertoont,die daer van voort-gecomen is. Na dat dit uylken met fijn gefel- fchap eenige dagen vroeylick geweeft was, fo heeft het fijn faedt gefer. Korts daeraen is het manneken gheftorven, maer het wijf ken bleef noch in het leven den tijdt van vier-en-twintich da- ar a 28 METAMORPHOSIS _ daghen, hoewel ick niet en konde be- dencken waer by dat het fo langhe in het leven konde blijven,alfo het geen voedfel en gebruyckte. IV. BEVINDINGE. D Efenf Worm wort gevonden in- de fecreten , nemende fijnen oir- [pronck . De Wormen worden voort-ghebracht by-na in alderley foorten van dingen, niet alleen door verrot= tinge maer oock in faeken die tot verrottinge niet en komen; want ) {fegt Jonftonus) als de Meulenaers haer Molen-fteenen fcherpen , fo vinden fy dat daer Wor- men in geboren worden. Sommige Wormen dan kou men uyt verfcheyden boomen , ghewaflen, kruyden ; andere uyt verfcheyden beeften ; andere worden inde menfchen geboren,ofin haer leven, of na haer doot: Daer worden oock Wormen geboren in fteen-achtige of fchelp-achtige lange ronde buyskens hanghende aen de fteen-klippen Shen fchelpen. Sommige van defe buyskens zijn recht, andere krom ende om-ge- draeyr. In defe buyfen leven ende worden voort-ge- blade wormen ontrent een vinger-lanck. Van welc« ke breeder te fien is by Xondeletivs و‎ Jonftonus , Aldro- vandus,&c. In het jaer 1۲۵4 wierden in Italien meni« ge Wormen van een onbekende gedaente inde locht gefien, welcke gelijck een dicke Wolcke,het licht der „Sonne verduyfterden. Jonf. ۱۵۰3, de infectis. cap. Y. je VI CW Ae AAT Sipu la مر‎ 7 4 NA TURALIS 29 {pronck uyt den dreck der menfchen, ende is leer traegh in het voort-kruy- pen : fo datmen hem niet fonder re- den mach noemen den vurylen leuyaerdt. Hy leyde fich tot veranderinghe den 28 September ende is inde felfde bljj- ven ligghen tot den 22 Oétober, dat is vijf-en-twintigh daegen.Ende doen و1‎ daer uyt voort-gekomen een kley- ne vlieghe,gelijck inde vierde figuyre vertoont aende letteren A.B. kan ge- fien werden. Dele vlieghen onthou- den haer ontrent de plaetfen daerfe van daer ghekomen zijn, ende hebbe die met fuycker niet konnen in het leven houden. V. BEVINDINGE. Efe made of worm heeft haeren oirfpronck gehadt uyt cen war- me 30 METAMORPHOSIS me 8 vochtigheyt, waer door alle ver- rottinghen ende. bedervinghen ont- ftaen و‎ ende om dat de natuyre of warmpte niet en kan ledich wefen,fo wort uyt het verderf van het eene wat anders gheboren. Want den onder- ganck van het eene, is den op-ganck van het ander, ghelijck in veelderley gelegentheydt bevonden wort. Ende in het byfonder fo is delen worm ge- fprooten uyt bedorven drooghen- vifch , welcke ick onder een gelas be- waert hebbe. Ende ick hebbe bevon- den dat op den 26 Mey defen worm in een p ey verandert was, ende dat uyt g Dat de vochtigheydt ende watmte t’famen ad ghematicht zijnde, alderbeft bequaem zijn tot de voorteelinge , als mede tot het groeyen ende voort- bringen der ghewaflen ende dieren , leert allefints de dagelixe ervarentheydt. + Dat uyt eyeren dieren komen is ghemeen; maer dat een dier in een ey verandert, ende dat daer uyt weder een ander foorte van gedierte voort-komt, fchijnt {feer vrempt te welen, NATURALIS 1 uyt dat felfde ey op den 21 Junii daer na, cen groote foorte van een vlieghe gekomen is, als by letter E. mach ge- . {ien worden. VI. BEVINDINGE, HE begin van defen worm is uyt de verrottinge van een zuycker- wortel, ende heeft inde felfde wortel fich tot veranderinge gefet op den و‎ Augufti , ende is daer uyt voort-ghe- komen op den 25 vande felfde maent een lanck fwart beeftken, gelijck by letter F. af-gebeclt ftaet. Het achter- fte lijf fleept achter aen,ende is traegh in het kruypen, gelijck oock te voo- ren den worm geweeft was. Als dit beeftken eerft uyt-komt, fo is het van coleur bleeck-gheel , ende het lijf vooren wat root-achtigh:maer daerna 22 METAMORPHOSIS daerna wort het hoogher gheel, ende naderhandt amber-achtigh, ende eyn- delick fchoon fwart. Ick heb het by wat foetigheyt eenen langhen tijdt in het leven behouden. VII. VERANDERINGE. py ruple eet het loof van brae- | men ende willige-boomen,welck beyde tamelick verkoelende zijn,met een tlamen-treckende eyghenfchap. | Ick hebbe hem wegh ghelet om tot — fijn veranderinghe te komen opden — 13 Junii,ende fy heeft haer {clvenge- | lijck als begraeven ende in een ru- | plaets begeven totop den 14 Julii, fo | datle in haer veranderinghe gheble- | ven is den tijdt van een-en-dertigh daegen. Ende doen is daer uyt voort- _ gekomen eenen bruynen uyl, gelijck . by, هد من وج وت تسم t one 1 guert us |

Defe Rupfen nemen haeren oir- {pronck uyt eenen ring, die van klei- ne eyerkens dicht aen malkanderen liggende, gemaeckt is, ende rontom de dunne tacken der boomen ghefet worden , ende fo vaft aen عل‎ felfde kleven, datfe met een mes daer van gelneden moeten werden. Sykonnen de koude felfs vande hardfte Winters genoeghfaem uyt-ftaen, fonder ceni- ghe fchaede vande koude te lijden Ende komen uyt haere eyerkens in C 3 het 38 METAMORPHOSIS — het voor-jaer, doch niet eer’ voor dat fy op de boomen aen welcke {y door deSonneuyt-gebroeydt werden, hacer natuyrelick voedtfel vinden konnen: foo datmen de felfde niet ghewaer en wertjof daer isfeeckerlick groente,by welcke fy in het leven konnen behou- den werden. Hoewel ick door eygen ervarentheydt gefien hebbe , dat defe Rupfen uyt haer eyerkens gekomen zijnde; elf weecken-lanck in het le- ven ghebleven zijn و‎ by occafie datle met eenighe tacken fonder oplet of voornemen , op mijn folder gebracht Dit heeft my te meer op-geweckt om nacder acht te nemen op de vetan- deringhe ende wedervacren dat ick van dele Rupfen mochte vernemen; ende daerom heb ick de felfde met woedtfel onderhónden ende gequecót Na Tak le 5 tot datfe haeren volkomen wafdom verkreghen hadden , tot dat een der felfde na datfe fich gefuy vert hadde , tot veranderinge ghekomen is op den 2 Junii, ende is fo blijven ligghen tot den eerften Julii , ende doen is daer . een foodanigen uyltjen uyt-gekomen als by de letter A. te fien is: doch daer was weynigh levens by „ende na dat het eenige eyerkens geleght hadde is het geftorven ; ende de eyeren ver- drooghden , om datter gheen manne- ken by-geweeft en was. Defe Ruple heb ick ghenaempt den Nat-neus , om dat hy fo tot den dranck gheneghen Was. XI. ONDERVINDINGE. Howe! daer weynig Rupfen zijn die de koolen beminnen,loo eten C 4 noch. o METAMORPHOSIS | nochtans defe feer geern de favoeyen ende blom-koolen,in welcke fy groo- te fchade doen, de bladeren der felve tuffchen de ribben op-etende,maer de roode koolen en roeren [y niet aen. Sijn meeften vyandt is den kouden reghen, door welcken hy geheel tot wacter verdwijnt, fo datter niets dan alleen het vel overigh en blijft. Defe Rupfen hebben tweederley tijdt van veranderinghe ; want als fy haer des Somers tot veranderinge fet- ten, fo gefchiet die in eenen korten tijde, maer indien haer veranderinghe in het na-jaer begint , foo verblijven fy daer in den ganíchen Winter over. Ick hebbe dele beyde veranderingen: door eygen ervarentheydt bevonden. Want een van defe Rupfen heeft haer gelet tot veranderinghe, (welcke ick af-ghe- Ume bre at‏ زا af-ghebeeldt hebbe aen de letter A)‏ ende op den‏ و op den eerften Julius‏ twaelfden dagh vande felfde maendt‏ is daer uyt voort-gekomen cen witte i Boter-kapelle, diemen in Hollandt Wittiens noemt. Doch een ander Rupfe van defe felfde foorte , heeft haer tot veranderinghe begheven den 17 De- cember, ende is daer in gebleven den gheheelen Winter door tot den 15 Mey des volgenden jaers , ende doen quam infghelijk daer uyt voort een witte Boter-kapelle, de. voorgaende in alles gelijck. Doch hier ftaet wel aen te merc- ken, dat ick om verder den aerdt de: fer Rupfen uyt te vinden, in een an- der jaer , op den 18 December een groote menighte van dele Ruplen ge- nomen hebbe , ende van {pijfe ver- forgt 2 METAMORPHOSIS forgt fo langh alle eten wilden. Doen heb ick bevonden ende ghefien dat de Rupfen die minít met (wart ghe- teyckent waeren, na datle op-hielden van eten , vier dagen bleven (til lig- gen ‚ende als doen quamen door de huydt aen weder-zijden van yder Rupfe أ‎ veertigh en oock 50 en 52 kleine Wormkens te voorfchijn : welcke fo haeft fy uyt-gekomen wa- ren, yder een geel zijden huysken {ponnen , beginnende van onder op- waerts, tot dat het boven haer hooft toc- i, Defe Hiftorie is ganfch vreempt , niet alleen ten aenfien vande wijfe op welcke deie wormen voort- komen ; maer infonderheydt om dat een ende felfde rupfe op tweederiey manieren voorteelt ; namelick op defe vreemde,ende dan op de gewoonelicke wijfe, door haer faedt. Ten anderen, om dat een ende felfde Rupfe tweederley voort-brenght , namelick fomtijts een wittien, ende fomtijts een vliege. ’ Welck noch meer te verwonderen is, indien-men de derde wijfe van voorteelinge inde felfde rupíen aenmerckt, die hier noch by-gevoegt wett. e E Nea TORA EIN 43 toe-ginck. Als fy dit alle fo gefpon- nen hadden tot haer felfs bewaeringe teghen de koude vande lucht , doen quam de Moeder-tups uyt welckers lijf fy voort-gekomen waeren, ende die {pon de felfde alle aen malkande- ren vaft, (als met een bandt der lief- de ) op dat fy uyt haer veranderinge komende, malkanderen fouden vin- den, ende faedtnac-laten. Dit ghe- daen zijnde, ftelde fich de Moeder- Rupfe dacrby, ende leefde noch met alle die wonden , ( uyt welcke de veertigh en meer, te voor ghemelde Wormen uyt-ghekomen waeren, ) ende fonder eten, vanden 14 Septem-- bertot den 28 dito. Ende den y Oéto- ber zijn uye de veertigh ghemelde -€n meer Wormkens و‎ even fo veel | K kleine vlieghen gekomen, diemact | k. Behalven dit, fo teelen de vlieghen voort door METAMORPHOSIS fes daeghen in het leven bleven. ° Noch een ander Rupfe doch vande felfde foorte , na datfe fich tot veran- deren ghevoeght hadde , ende veer- thien dagen daer in vertoeft, fo qua- men vooren uyt het hooft der veran- deringe twee Wormen te voorfchijn. Ende defe twee Wormen zijn in myn faedt ende vermenginge; waer uyt wormen, ende uyt de wormen vlieghen voort-komen. Voorts worden de vlieghen by Moufetws ende andere in veelderley foorten verdeelt, fo ten aenfien van haere grootte و‎ coleuren , ende ghedaente ; als mede ten aenfien van haeren oirfpronck , want fy oock uyt verfcheyden dinghen door verrottinge geboren worden. Daerom worttet geoordeelt, dar At meer dan ghewoonelick vliegen gevonden werden , de locht tot peft genegen is, gemerckt fy uyt een verrottinge voort-komen, De Vlieghen dienen tot fpijfe niet alleen voorde Spinnekoppen, Swaluwen ende andere dieren; maer oock voor den Chamaleon , ghelijck Moufetus ghee tuyghe ghefien te hebben, So dat fonder waerheydt vele ghefchreven hebben , dat dit dier by de locht al» leen leeft. So yemandt begeerich is om te fien een nette ende feer aerdighe befchrijvinghe vanden aerdt ende uytnemende eyghenfchappen ende voordeelen der vlieghen , die lefe Lucianus in mufoe ۰ E - % € NaATURALIS 45 mijn ghefichte binnen den tijdt van ontrent een uyr ende een half ver- andert in twee Eyeren van coleur loeyent-amberachtigh: ende inden tijde van derthien daeghen quam uyt elck Ey een groot-achtighe Vlieghe voort. Over welcke vremde ende ver- fcheyden manieren van veranderin- gen, ende dat in een ende felfde foor- te van Rupfe ick (eer verwondert was, lo dat mijn verftandt als verftelt ende ftille ftont. Ende dit is voor fo veel ick tot noch van die foorte der Rupfen hebbe konnen met ervarent- heydt uyt-vinden ; want ick in allen defen niets en fchrijve و‎ dan alleene- lick het gheen ick in eyghen perfoon bevonden ende ghefien hebbe. XII. BE- i A acs) 5 > 59 ar PE guae 11-2727276 ١ METAMORPHOSIS XIL BEVINDIN GE. It is mede een bylondere flach van Rupfen, want ick heb be” vonden dat hy feer tot drincken ghe- neghen is, ende fijn hooft in het water fteeckende , ‘heft fich met het voor- lijf om hoogh , het felfde dickmael hervattende , ende laet alio het drinc- ken neder-fincken , even op fodani- ghen-wijfe als de Hoenderen doen. Dele Rupfen en willen niets altoos eten dan alleen de groote foorte van gras د‎ ja fouden eer fterven dan yets anders proeven. Na dat defe Rupfe haer felven had- de ghefuyvert , fo heeft fy haer tot veranderinghe ghefet op del 7 Junit y ende is daer in gebleven tot den der- “den Juli, dat zijn 27 daeghen و‎ als doen Í & ) heet 2 art E pola 70۰ i > Nea etn Er 47 ‚doen is daer uyt ghekomen een groo- _ ten Uy] gheelachtigh, hebbende een ‚root fireepken op elcke Vleughel, ‚ Defe Rupfe bevondt ick dat by dage ‚ {eer flaperich ende loom was,houden- ١ de fich geheel fil , ende hoewel-men ‘fijn Vlercken op-licht , fo treckt hy ‚die weder füllekens in. Maer alsick . met de kaers hem des nachts of inden _avondtbefocht, lo bevondt ick hem ' feer levendigh ende van een woelen- den aerdt. Ick heb hem den Dronc- Raert ghenaempt , om dat hy {eer tot het drincken genegen was, (by ghelijckeniffe ghefproocken) van XIII. BEVINDINGE. Vie Rupfe is (gelijck wy in onfe Voor-reden aen-ghemerckt heb- ben ) van een byfonderen aerdt, ja ecn 48 METAMORPHOSIS een eygene wijsheydt ende voorfich- | tigheydt. Want als defe Rupfe voelt dat den tijdt des jaers beghint te ver- anderen , den Herft naedert , ende de koude locht gewaer wort, fo gaen fy ghefamentlijck voor haer {elven " een fchuyl-placts verforghen , ende ende haclen tot dien eynde op de Peer-boomen of Doorn-hagen eeni- e bladeren te famen met haer {pind- del, ende gebruycken dacr toe meeft de uytterfte toppen vande tacken, © om dat het loof daer mecft teer is ende bequaemftom gebogen te kon- nen worden و‎ ende allo een woon- plaets voor haer gefamentlick te ma- ken. Sy maecken defe woon-plaets feer behendich , want fo langh het noch goedt wederis lo laeten [y een openinge om daer uytenin te gaen; maer NATO ROME Ad 49 maer als de koude haer begint te dringen , fo maeckenfe die woonin- ge fo dichte toe, datie felfs door de alder-ftrengfte vorit niet en worden befchadicht, ende door dienfe van buyten vet-achtich is, fo en dringht daer gheen water in ; maer vloeyter over heen : doch fy lijden grooter aenftoot vande Meclen, die defe Ru- pfen feer graegelick ap-foecken en- de eten. Defe Rupfe hielt op van eten den tweeden Junit, ende fteldefich dan tot veranderinghe, ende doen is daer | uyt-ghecomen den 30 dito een wit | uyltjen ر‎ hebbende op een yder vleu- ` gel een علوم‎ pleckgien. Ick noem defe Rupfe den Koeckoeck, om’ dat fy daer in den felfden gelijck zijn,datfe van ontrent half September tot het | D begin H H ae 5565 RER 1 =‏ یزان ERR nnen di‏ 50 begin van April in haere fchuyl- METAMORPHOSIS plaetfen blijven, tot datle de warmte der Senne gewaer worden, ende be- ginnen dan weder te eten. XIV. VERANDERINGE. . Hoewel de Rupfen meeft alle by de Bladeren leven, ende daerom | niet geern vande felfde wijcken,maer altoos daer ontrent fich onthouden ; fo en is nochtans dit in allen niet waerachtich. Want dele Rupfenheb- | ben haer verblijf inde Aerde, ende | fchuylen inde Aerde fo langh het dach is, ende komen eerft te voor{chijn met de duyfternifle , ende doen by nachte fo veel Provifie van eten op, als voor den aenftaenden dach ghenoech is, ende zijn allo eenichfints de Vleder- muylen ende Nacht-uylen ghelijck; _ ende 7 VOL f beclia pronuba. / eke WA Dt 51 ende daerom heb ick hem den Nacht- uyl ghenaempt. Sy eten feer geern de jonghe fcheutjens van verfcheyden kruyden als onder andere van kruyf- ken-kruydt ende van teskenf-kruydt, welcke kruyden beyde van verkoe- lenden aerdt zijn. ۱ Defe Rups ftelde fich tot verande- ringhe den 28 April ende is daer in | ghebleven tot op den 9 Junii , ende doen quam daer uyt eenen donckeren Uyl, welcke fich by daeghe niet en lact vinden, maer alleen als het duy- fter is, ende onthouden haer inde ho- ven daer verfcheyden Kruyden ghe- Plant werden, ende ontrent de bloe- men uyt welcke fy haer voedtfel ha- len. Ds XV. BE- 52 METAMORPHOSIS XV. BEVINDINGE. A Ls ick defe Rups eerft aenfach, fo — dacht my dat hy eenichfints den aerdt ende eygenfchap des Hypocrits yertoonde : want hoewel hy fecr {nel is in het loopen , fo is hy nochtans dadelick ghereedt om fo wel achter- waerdts als voorwaerdts te loopen, | na dat het hem goedt denckt. Haer {pijfe zijn de bladeren der Doorn- hagen, welcke fy fo langhe eten alfe die konnen vinden. Als fy haer tot Veranderinge gaen ftellen, fo voegen fy haer by pal Biei deren in eenen troep,ende yder heeft fijnen bylonderen draedt daer hy aen hanght,wacrom de Landt-lieden haer Boeren-neftelingen noemen. Dele Rupfe heeft haer tot Veran- derin- | Ne Towa TIN 99 deringhe geftelt den 5 Junii ende den 27 dito is daer af gecomen cen!mot- te, die haer langh ende geern ontrent de Dooren-hagen onthoudt, ‘tot dat fy haer faedt daer op gefet heeft,ende dat faedt blijft daer tot het begin van- den naeften Somer, want fy en komen niet te voorfchijn, voor dat haer {pij- fe voor haer gereedt is. XVI. BEVINDINGE. D Efe Rupfen eten de bladeren van Willige Boomen ende onthou- D3 den 4, De Motten komen uyt wolle ende menigherley foorten van kleederen ‚ fo van vellen als van andere offe ghemaeckt,ende verderven het gene daerfe van Voort-komen , gebruyckende tot fpijte het felfde dar aer den oirfpronck gaf. Ick heb in mijn cantoor je- genwoordich een kleet dar uyt de Straet Davids ghe= tachtis, ghemaeckt vande buycken van eenige von ghelen, belden pluymen met het vel a£ghenomen Zijnde ende Ulamen-gbevoeght, de Inwoonderen ala daer tot kleederen ghebruycken. Uyt dit kleedt fien ick dat door de warmte een groote menigte van vlie- ghende Motten y ki oort-ghekomen is die het (elfde ganích verteeren ende tot ftof verbri jfelen. METAMORPHOSIS den haer inde {cheuten ofte bladeren welcke ly te {amen woelen met haer | fpindfel, ende maecken alfo voor haer {elven een Wooninge, in welcke fy haer voor de hitte van de Sonne be- {chermen. Sy zijn leer {nel in het kruypen, ende foo haeft fy yets on- ghemeens ghevoelen behalven den Windt of yets datieghewendt zijn , fo laeten ty haer {elven dadelick met een draedt na beneden vallen, op dat- fe niet en mochten verfeert of befcha- dicht werden. Ick noemden hem Be- drieger , want als ick een van dele Rupfen meynde met de dandi te vat- ten, fo liet hy fich haeftelick vallen, لفقي‎ ick an mijn دي‎ bedro- gen wiert, Hy heeft {ich tot Veran- deringe gelet den 13 Junii ende den 21 dito 1 is daer een U yltgien uyt-ge- komen dat {eer vluchtigh ı was. NATURA LIS 55 XVII. BEVINDINGE. | Rupfe heb ick om fijn by- fondere ruygicheydt boven alle andere de Ruygen Beyr genaempt. Hy bemindt feer de Krop-falade ende de Scherley. So haeft als hy cenich gewe- mel voelt „of datmen hem yewers me- de maer facht aenroert , fo gelact hy hem als of hy doodt waer, ende houdt fich ganfchitil;behalven dat hyfichin een rolt als een ronden Bal, ende ver- heft fijn lanck hayr om ‘hoogh, ge- _ lick een Eegel-vercken : maer alk men hem wil by fijn hayr op-nemen, lo laet hy dat dadelick los uyt-fchie- ten. De Mufichen ende andere voge- len en willen defe Rupfen niet eten, maer {chijnen een fchrick daer van te hebben ; het kan wel zijn datfe van DA eenen en 56 METAMORPHOSIS eenen fenynigen aerdt voor haer zijn, ende daer-en-boven fo en is oock haer aenfien niet aengenacm. Defe Rupfe heeft fich tot Verande- ringe geftelt den 30 Junii ende den 22 Juli is daer uyt voort-gekomen eenen grooten {choonen Uyl, welcke even als het Letter-houdt gepleckt was. Dele Uyltgiens geven oock haer eyeren , maer doordien de jongen daer uyt eerlt voort-komen ontrent de maendt October , fo datle gheen behoorelicke warmte konnen krij- gen, fo kruypen fy inde aerde ende in andere gacten, ende onthouden haer aldaer den gheheelen Winter over,gelijck ick felfsbevonden hebbe. XVIIL BEVINDINGE. HE voedtlel van defe Rupfe zijn + „Êde bladeren vande violetten : fy | en A aaa, A~ Lnitircdo lapreat. 7 NAT WALES BF en konnen de warmte vande Sonne niet wel verdraeghen , ende daerom onthouden fy haer altijt ontrent de aerde , ende zijn mocyelick om te vinden door haere groenigheyt,welc- ke veroirfaeckt datmenfe niet licht van de groene kruyden en kan onder- {cheyden. Sy zijn oock feer vreefäch- tigh, want foo haeft fy yets hooren, blijven van ftonden aen feer ftille lig- gen, ende dat voor eenen ruymen tijt, fo dat het fchijnt als of fy doodt wae- ren : daerna beginnen fy haer felven allenxkens ende feer fachtkens te be- weghen , ende als hy niets verder en verneempt , fo is hy {nel genoegh om wech te kruypen. Na dat ick defe Rupfe 18 daegen gelpijlt hadde ر‎ fo heeft hy hem ge- füyvert van alle fijn onreynigheden D 5 die o E s 58 METAMORPHOSIS” ا‎ die hy by hem hadde; ende heeft fich daerna tot veranderinge gevoeght op den 4 September, ende is daer in ge- bleven tot op den negenden Mey des volgenden jaers , dat zijn acht volle - Maenden ende daer over, fonder dat- men daer eenich leven in konde ge- waer worden,ende na dien tijdt quam daer uyt eengemeene Vliege,recht op haeren tijdt met de warmte der Son- ne. Ick-heb dele Rupfe tot onder- | fcheydt den Duycker genaempt. ۱ XIX. VERANDERINGE. Jek hebbe defe Rupfe met willigen Loof vijfthien daeghen in het leven _ behouden. Als hy ophielde vaneten | lo woelde hy fecr eenen ganfchen | dach lanck , (als of hy groote {merte hadde ) maer doen ginck hy fich fil ` lekens | ۱ NAT Uma كه‎ TE. 59 lekens tot fijn Veranderinge bege- ven ende is daer in gebleven vanden 17 Julii tot den 20 Augufti, zijnde 35 daegen, ende doen is daer uyt voort-gekomen een geele Vliege cen Bye gelijck. XX, VERANDERINGE, E Doorn-haeghen hebben ver- {cheyden foorten van Rupfen die haer het Loof af-eten, onder welcke oock dele eene is , hoewel hy oock eet het Loof van Pruym-boomen ende Keerfle-boomen. Hy onthoudt fich feer geern inde fchaduwe van het Loof. , want het fchijnt dat hy de hitte. der Sonne niet verdraegen en kan, Eer hy fich tot Veranderinge ftelde heeft hy tot driemaelen fijn el verandert, ende op yder reysals hy 60 Meramorrmosıs hy fijn Vel verandert heeft, fo houdt — hy fich eenen ganfchen dach feer fil le,tot dat het hooft wat ftijver gewor- den is, want de Veranderinge van Vel veroirfaeckt een grootefachtigheydt. Hy ftelde fich tot Veranderingeop « den 12 Junit ende op den 4 Julii is — daer uyt-ghekomen een fchoon wit — Uyltjen , ick heb de Veranderinge ۰ hier mede af-geteyckent gelijck aen — de letter A te fien is, temeer, om ۲ dat ick hier wat aenmerckte dat ick | aen geen andere ghefien en hebbe, want hoewel de opperfte fchale fwart was, foo ftont nochtans daer boven | als op gefponnen fchoone geele zijde, | hoewel ick niet vatten en kan, hoe | die daer boven op gebracht kan zijn: A Ick noemden hem om fijn {nelle | loop, den Schoonen-looper. XXI. BE- O ¿e 5 ‘ap. ع > 2 بغر وار‎ Nera 5H UR AEF 61 XXL BEVINDINGE, L 11۴ {choon dat de Netelen haer gheweyr hebben waer mede fy {eer vinnich van haer fteecken: noch- tans en konnen fy dele Rupfen niet ` afekeeren, welcke niet en komen om te fteecken maer om te byten : ende lo lange als de Netelen in haer fleur zijn, foo en willenfe haer tot geen Veranderinge begeven. Dele Rupfe ftelde fich tot Veranderinge den 23 Junit, in welcke hy aengeroert zijnde veel levens betoonde door fijn bewe- ginge. Den و‎ Juli is daer uyt voort- . gekomen eén {choon gekoleurde Ka- | inde fallen der Bechen. Ick gaf hem o pelle , welcke lange in het leven kan blijven. Want defe Kapellen onthou- den haer den geheelen. Winter door den 62 METAMORPHOSIS den naem van Gulfigaert om dat hy feer veel at, ja naeuwelijx en konde _ verfadicht werden. XXIL BEVINDINGE. Etis een vermaeck om aen te fien,hoc heerlick defe Rupfe van koleuren is, ende vande Natuyre ge- teyckent is, waerom ick hem de Mer- | velie genaempt hebbe. Sijn (pijfe is het loof van Keerfen, Amandel و‎ Peeren ende Praym-boomen. Ick en hebbe noyt het faedt van dele Ruplen kon- nen vinden. Sijn begin is gelijck een kleine fwarte fleck, flijmachtich, nat ende blinckende , ende wort fo al- lenxkens grooter tot dat hy voor de eerfte-mael fijn Vel verandert , ende dan begintmen de koleuren te fien , doch hy vervelt daernae noch eenige | reyfen. | War GOCE Lea DIR. E “>:‏ مت ری Oaeda.‏ 0 1 Bond delt YA‏ | NE دعو‎ U ROA 158 63 _ reyfen. Ick heb hem van koft verforgt 20 dagen, ende heeft fich tot Veran- deringe gefet op den 22 September, ende is daer uyt-gekomen op den 12 | Julii van het volgende jaer.defen Uyl 1 hier af-geteyckent by letter A. welc- ke maer twee daegen in het leven bleef. So dat hy acht Maenden lanck geweeft is fonder datmen daer in ee- | , nich leven konde befpeuren : Ende | _ lach aldus in eenige t'famen-gefpon- | nen bladeren verborgen. XXIL BEVINDINGE. Oewel-men fegt dat den roock van gebrande wilden Wijngaert de Ratten ende Muyfen dooden kan, nochtans worden ‘defe Rupfen met | dat Kruydt gevoedt. Doch men wort | haer niet eer op dat Kruydt gewaer dan | l ۱ 64 METAMORPHOSIS dan tegen dat daer Bef yen aen komen, | ende houden haer daer ontrent foo | lange tot dat de Befyen volkomen — ‚roodt zijn ende af-vallen, ende op | dien tijdt verlieft dat loof fijn kracht, — fo dat het niet meer tot voedtfel voor — defe Ruplen verftrecken kan, derhal- ven beginnen fy haer in defen tydt by | gebreck van fpiyle,totveranderinge te _ {tellen: Die ick bewaerde, heeft haer gefet op den 24 September, ende _ doordien het laet op het jaer was, fo — dat den Uyl die daer uyt komen mochte, geen bloemen tot fijn voedt- fel foude konnen vinden hebben, fo | is hy in fijn Veranderinge blijven lig- — gen tot op den 12 Juni des naeftvol- | genden jaers, fo dat hy by-naenegen | Maenden inde Veranderinge gelegen heeft , ende doen is daer uyt te voor- {chiyn NATURA TIE © {chijn gekomen defen Uylaengeteyc- kent by letter A van koleur uyt den geelen, doch na dat ick hem haddeaf- geteyckent fo is hy my ontvlogen, fo dat ick fijn eynde niet en hebbe kon- nen fien. Ick noemde defe Rupfe Lof= poodt om dat hy fich feer licht van het Loof liet vallen als of hy geen pooten gchadt hadde. XXIV. BEVINDINGE. pr Rupfe is van vooren ende van achteren gewapent: van voo- ten tegen het hooft heeft hy ghelijck een hart Schilde bynae een hert ghe- Uckende , aen welcken kop gheen ooghen en konnen befpeurt werden. Achter ophet lijf heeft hy een five arde pinne uyt den blacuwen groen, Welekeick oordeele feer venijnichte عه‎ E welen. EM #2 5 TE keting aas رن تسین‎ nee A E 66 METAMORPHOSIS wefen. Alfmen het lichaem van defe | Rups met een Ítroo of yets anders LE aenraeckt , fo werpt hy het achter-lijf | om, ende gébruyckt de gemelde Pin- | ne tot fijn wapen om fich te verwey- ren. Sijn voedtfel is het loof van wil- f lige Bladeren of van wiedaeuw,welc- — a ke fy geern eten. Hy begon fich te | fuyveren ende tot veranderinghe te | ftellen op den 1 April gelijck by de | letter A vertoont wort. Dele vertoo- | ninge duyrde den tijdt van 55 dagen, in al defen tijdt vertoonde hy be- | fcheydentlijck een mans aengeficht met baerdt en knevels و‎ ende voorts de gedaente van een jongh kindt dat | je inde luyren opgewonden is, meteen _ t kap-doeck over het hooft. Na dat 1 hy alfoo $$ daegen hadde gelegen, lo is op den 25 Mey daer uyt voort- lasnaden ۹ 7 x geko- | En,‏ سس يي رس سس x ay >> Dee ISH لعل‎ ۲ ij Dam RO i Bod ALT 1 Sum. Nr 421 جه‎ ra و‎ gekomen cen feer ftercken Uyl. Ick noemde dele Rupfe om fijn fenijni- gen Iteerts wille den Pijlfleert. XXV. BEVINDINGE. Jos hebbe by ervarentheydt in ver: fcheyden jaeren bevonden dat de Sonne-bloemen haer faedt lacten val- len,dat op de Aerde de ganfche Win- ter door, (hoe ftrengh het oock vrie- fen mach) behouden wort, ende inde Lente uyt-{chiet.Defen Worm wacht na dit loof ende onthoudt fich inde Aerde; doch ick en hebbe defe Ru- . ple of Worm hier nevens af-gebeeldt noyt konnen vinden of fien eten in- den dach , maer ick heb hem des hachts met de Kaerfe moeten loec- ‘ken, want cer en komen fy niet voor «den dach om te eten. Na dat ick 5.53 hem 68 METAMORPHOSIS hem gevangen hadde , heb ick hem _ onder een Glas geftelt „ ende gefien © dat hy noyt als des Avondts en begon te eten. Na dat hy fich ghefuyvert hadde, fo heeft hy hem tot verande- — ringe gefet op den 17 Auguíti, ende | is foo inde veranderinge gebleventot | ‘op den و‎ Junii van het volgende jaer, fo dat hy by na thien Maenden als doodt inde Veranderinghe gelegen : heeft, ende als doen is daer uyt voort- | gekomen dit Uyltjen ’twelck op yder Vleugel de gedaente vaneen O heeft. | Ick heb dele Rupfe den Slaepaert ge- — naempt,om dat hy den ganfchen dach _ in flaep legt. | XXVI BEVINDINGE. | ree de Veranderinghen defer | Dierkens ( van welcke wy hier | fchrij- | Nrà ct Usb maribi 69 fchrijven ) leer vreempt ende won- derlick zijn in haer felven, fo heb ick daer-en-boven noch bevonden datfe dickmael gheheel buyten mijn ver- wachten uyt-gevallen zijn. Als by voorbeeldt in defe Rupfe geteyckent A. te fien is;:ick en hadde gheen gedachten dat hier van yets {choons {oude konnen voort-komen , noch- tans heb ick hem met eenige andere voor een tijdt-lanck den koft ver- lorgt, om te fien watter van gewor- yy den foude. Ick heb hem onderhou- | den met Olme-bladeren diefe feer geern eten. Hy heeft een onfatloene- licken Kop, rouw ende ganích niet gepolyitert of net, daer andere 1n te- gendecl blincken als een Spiegel. Hy heeft fich gefuyvert ende tot Veran- deringe geltelt op den 7 Junii, ende ۳ 2 op 70 METAMORPHOSIS op den 20 dito is daer van voort-ge- er een (choon , vier-gevleugelde Voghelken, ود‎ den gheheelen Winter in het leven blijft, ten zy dat het of van andere Dieren verflon- den worde , of inde rtetten der Spin- nekoppen verhangen, Ick heb defe Rupfe om onderfcheydt te maecken de Noort-Rupfe genaempt. XXVII. BEVINDINGE, AF de Savoyen ende Blom-koo- | len beginnen te fluyten 10 wort- men ان‎ de felfde dickmael ver- fcheyden Boter-kapellen ende Wit- tiens gewaer,welcke op defelfde haer fäedt letten: ende als de heete Sonne- {chijn daer op komt,fo wort 6 opwaerts om hooge getrocken met de hoofdekens n na boven, ende wor- ۱ den ۱ VAR. apar. Naer ۳ 6۱۸۰1 FÎ gi den fo allenxkens volwaflen Ruplen, die acnde koolen groote fchadedoen. Sy konnen de warme Sonne-fchijn wel verdragen, maer den lanck-duy- rigen regen geenfints, want dien re- gen doet haer geheelick verdwijnen ende fmelten , fo datter niet overich en blijft dan alleenelick het Vel. Dele Rupfe heeft haer gefuyvert ende tot veranderinge geftelt op den 3 Augufti , ende op den 17 dito is daer uyt voort-gekomen een tweede foorte vanWittiens ofte Boter-kapel- len,welcke mede den ganfchen Win- ter ende fomtijts langer in het leven blijven. Ick gaf dele Rupfe den naem van Droevaert om dat hy feer duyfter van koleur is, ende om dat hy aenge- rocht zijnde fich by na niet en be- weegt, ende licht laet dooden ; fo dat E4 hy ‚72 METAMORPHOSIS ۱ hy van een flaeuw-hertigen ende loo- men aerdt 1s. XXVIII BEVINDINGE, D Ele Rupíe bemindt de Roofen leer, doch en was met enckelde Roofen niet te vreden,maer ick moeft hem dobbelde geven, Als ick eenen dach na-liet hem eten te geven,fo be- gonhy fich dadelick tot veranderinge te voegen,doch door dat fetten {oude eenen onyolmaeckten Uyl gekomen hebben „ ende daerom gaf ick hem eten lo-langh hy wilde. Want dit is in het gemeyn in alle Rupfen aen te mercken , dat fo haeft haer de 1011 ontbreeckt, lo gaenle haer tot veran- deringe begeven: maer indienfe voor haeren natuyrelicken ende gewoone- licken, tijde haer voedtfelmiflen , fo ۱ komen XXIX NAT UR, ALS 73 komen fy na haere veranderinge on- volkomentlick ende feer teer voort. Maer moeten om haeren vollen aerdt te hebben, fo lange eten tot datfe van {elfs ophouden ende fich tot verande- ringe ftellen. Defe Rupfe dan heeft haer {elven gefuyvert van alle haere onreynigheden, ende daerna tot ver- anderinge begeven op den 14 Augu- fti,ende daer is uyt-gekomen op den 17 Junit des volgenden jaers: een geele Vliege, fo dat hy over de thien Maenden in fijn veranderinge als doot ende begraeven gelegen heeft fonder eenich voedtfel of beweginge, want daer en was (in al dien tijdt)) geen le- ven aen te befpeuren. De Vliege die hier van gekomen is , was feer traegh , ende loom van leven. BE MB. METAMORPHOSIS XXIX. BEVINDINGE, I hebbe gemerckt dat defe Rupfe groot vermaeck ende {maeck hadde in het eten van het loof der roode Jenevers ofte Aclbefyen, doch heeft fich feer haeft tot veranderinge ge- ftelt na dat hy gefuy vert was, name- lijck op den 12 Julii ende is inde veranderinge gebleven tot op den 15 Augufti, ende doen is daer uyt-geko- men cen m Vlieghe die feet graeuw ende m. Men leeft 2 Reg. x. 2. dat inde ftadt Ekron ee nen Afgodt geweeft is, die genaempt was Baalzebub, dat is,een Heer ofte Meefter der Vliegen,om dat dien Afgodt geeerr wiert , ten eynde hy haer te hulpe fous بن‎ de komen tegen de menichte der Vliegen , die in Pa- leftina de menfchen veel ongemack ende {chade aen- brachten. Want dit gevoelen over de reden der ghe- melde benaeminge ر‎ denckt ons veel waerfchijnelic- ker, dan dat den Afgodt de gedaente van een LE te - foude gehadt hebben ; gelijck eenige meenen. O dat hy dus genaempt geweeft {oude zijn, om dat in fijnen Tempel altijd vele Vliegen waeren, fittende op de Offerhanden der Beeken , die hem ter eeren, in groote ی یت 1 f E Neset gol ec De ende {nel in het vliegen was, doch en bleef maer 4 daegen in het leven. Ick noemde dele Rupfe Vroegh-op,om dat hy gewoon was te eten oep 6۲ groote menichte geoffert wierden : daer in tegendeel de Joden feggen ) hoewelfe miflchien hier in, gelijck in menige andere dingen, weynich geloofs verdies nen ( dat inden Tempel te Jerufalem ; noch ontrent de offerhanden die daer gheflachter wierden, noyt geen Vliegen en quamen. So dat den Afgodt defen naem als tot een {chimp foude gekregen hebben, om dat hy de offerhanden die tot fijner eere gedaen wiere den, niet en konde vande Vliegen verloflen; Want hoe is her eenichfints waerfchijnelijck teachten, dat Ahafia zijnde {waerlick gequetft, ende verfoeckende uyt den gemelden Afgodt te weten of hy van fijn kranckheydt genefen foude, dat hy op dien tijde dien Afgodreen naem tot fijn {chande ende befpottinge foude gegeven hebben? doet tot beveftinge van het eerfte gevoelen, dat oock Plinius lib. 10. cap-28. ge- wach magekt van Volckeren die den Afgodt Myagron aengeroepen hebben , als met de menichte der Vlies gen de Peft veroirfaeckt wiett ; ende datie alle fliere ven, fo haeft'alfmen dien Afgodt offerhande gedaen hadde, Ende 4/anws verhaelt in fijn elfde boeck Vande dieren cap. 8. dat eertijts inden Tempel van <1 pollo Actius een Ofe geflacht wiert voor de Vliegen, germen het Fecft hielt ter eeren van dien Afgodt, om datfe vertrecken fouden , ende darfe met het nw es 76 METAMORPHOSIS feer vroegh,in het aenvangen des da- 2 geraedts. ۱ XXX. VERANDERINGE. V. ende verfcheyden Rupfen beminnen de Violetten-bladeren, doch dele is een lief-hebber vande dobbelde. Indien het gebeurt dat fijn medt-gefel hem eer tot veranderinge ftelt dan hy و‎ foo # eet hy hem op; inlon- des gedooden Off verfadicht zijnde, alle wech gin» gen tegen dat het Feeft aenginck. Doch inde felfde plaets fchrijft hy van vromer Vliegen, die niet door loon als het waer uytgekocht, maer van felfs door eerbiedicheydt tot de Afgoden vertrocken , alfmen haere Feeften houden moeft, Defen naem van Baal. zebub hebben de Joden den Overften der Duyvelen gegeven Matth. 12. 24. Marc.3 22. lo uyt haet ende verfoeyinge des Afgodts, als tot verkleeninge ende verfmadinge vande macht des Duyvels.Siet Se/denum de dis Syris lib. 2, cap. 6. n. Hoewel het feer ghemeen is inde Natuyre , dat her eene dier een voetfel is voor het ander; nochtans is het war feldfaems , dat van een ende felfde footte, de dieten malkanderen verflinden, welck gemeene- lick niet en gefchiet, ten zy uyt noodt of eenigh toe- val, of immers in weynigh foorten van dieren ghe« fpeurt wert, XXX DA aa : Mak 9 +5/h lara la. Pp A N ar RME IS. yT infonderheydt foo hy eenigh gebreck _ van fpijle heeft ; ende dat konnen fy feer licht doen , door dien deRupfen in haer veranderinge zijnde , gelijck een kindtinde luyrengewonden و‎ Ja als een dooden in het graf liggen.De- _feRupfe heeft haer gefuyvert ende tot _veranderinge gefet op den 13 Odto- _ber,tot op den 6 Junii des volgenden jaers, ende doen is daer uyt-gekomen -defen graeuwen Uyl ,afgebeelt by de letteren A. B. dien ick den Brafiliaen genaempt hebbe. XXXL BEVINDINGE. (yA alle Rupfen en weet ick gheen foorte die moe yelicker te verdrijven is, dan defe : Want ick en hebbe niet konnen uyt-vinden , op wat maniere, of in wat plaetfen fy haer faedt 78 METAMORPHOSIS faedt ftellen. Doch eyndelick heb ick na vliytigh ende lanck-duyrigh onder- foeck gemerckt,datle haer faedt bren- gen aen eenige bladeren, ende de felf | de als dan met bruyn hayr bekleeden, (even als of het een beeftken op fijn felven waere.) Ende weten fichalfoo tegen de koudete bewaeren. Als ick dele bladeren open dede, foo vont ick daer een faedt in dat uyt den groenen was. Defe Rupfen eten geern de bla- deren vande beyer-hagen ofte kruyf- befyen , alsmede van ael-befyen, foo fwarteals roodeen witte. Sy zijnecn kancker voor dele befyen , ende hoe neerftelick datmen die op-vanght,loo heb ick bevonden datmen ’s ander- dacghs al weder andere kleyne vindt. Oock heb ick bevonden dat de voge- len dele Rupfen niet en beghceren.Sy ۱ ftellen ۱:۸ Ur Roa bh ta 79 ftellen haer tot veranderinge op den 22 Junii, welcke veranderingeick om fijn byfondere nettigheydt hier af-ge- teyckent hebbe by de letteren A.B. fy bleef inde veranderinge tot den 1 3 Julii, ende doen is daer uyt-gekomen een klein bondt Uyltjen,wit ende feer aerdigh met {wart gepleckt. Alfmen hem inde handt heeft of laet vallen, foo houdt hy fich of hy doodt waer. XXXIIL BEVINDINGE, En taback heeft veel lief-hebbers niet alleen onder de menfchen, maer oock dele Ruplen af-geteyckent aen de letteren A. B. {y en willen an- ders geen kruydt eten: oock en fullen fy de bladeren van dit kruydt niet geerneten , terwijle fy noch nat zijn, maer wachten liever tot datle droogh zijn. 80 METAMORPHOSIS zijn. Voorts heb ick gemerckt, datfe l veel liever de groote ende volwaf- {chen bladeren eten dan de onderfte, want die en fijn loo voedtfaem noch foo rijp niet. ۱ Dele Ruple heeft haer gefuyvert ende tot veranderinge gelet op den 3 Augufti „ende op den 17 dito is daer uyt gekomen cen aerdigh Uylrjen dat fich vinden laet inde hoven ontrent de bloemen , ende heeft een langhe ftrael,waer-mede het denhonigh weet + uyt de bloemen te fuygen,ende isfnel - in het vliegen. Ick heb hem den naem - gegeven van Taback-etcr, XXXII. BEVINDINGE. D Efe foorte van Rupfen is feldfaem ende weynigh te vinden, foo dat ick defealleen maer gevonden hebbe; dede 7 fs 2 Dani. anafı omafi Y, 79 Na ۲ 0 ۸ ۲1 ۶ St dede hem in een gelas ende gaf hem , eten, doch bevondt hem vijsende lec- | ١ Kertewefen,foo dat ny alle dage ver- ` - {che fpijie begeerde, Na dat ick hem cen maend: lack gkefpijft hadde,foo {pon hyeenige bladeren te farren, on- der welcke hy fich felven als in een graf verberght heeft, Daer nafagh ick dat dele veranderingehaer ve:toonde als cen bruyn ey ghelijck by de lette- ren A.A, te ften is, Hy ftelde fich tot veranderinge,na dat hy geneegh van- de willege-bladeren geeten hadde;op den 19 Juli, ende bleef daer intot op den 3 Augufti, ende doen is daer z voort-gekomen een eenvoudig Uylt- jen, dat nochtans mede fijne nettig- heydt heeft. Dit lecfde fonder eten Hoch {es daer,” = 242 26, ود حم‎ F BE- a J N | ll | ۱ Al 0 ES 82 METAMORPHOSIS XXXIV. BEVINDINGE, Efe foorte van Rupfen onthou- | den haer in groote menighte by © malkanderen op eenige willege-boo- — men ر‎ foo dat dele boomen van veel- | derley foorten van Rupfen gefocht | worden.Defe Rupien fijn{choon van | koleur, geclende met {wart geteyc- | kent,dat leer wel af-fteeckt.Vooraen — cen kop hebben fy de ghedaente van | een wapen daereen keeper in ftaet, © den grondtis {wart ende den keeper geel.gelijck inde af-beeldinghe A, te — fien is. Sy heeft haer geluyvert ende — tot veranderinge geletop den 8 Au- | gufti,ende is in fijne veranderinge ge- | bleven tot op den 30 Mey des vol- — genden jaers, dat is den tijdt vanon- — trent thien maenden ; ende doen is i daer XXXIV Jud dci, : Shalt. Wavaria, Nigiri ón BE daer defen Uyluyt-gekomen,welcke feer fterck was , hoe-wel hy maer twee daghen in het leven bleef. Om _ fijn gedaentes wille gaf ick hem den _maem vanden geelen-wapen-drager. XXXV. BEVINDINGE. DEE Rupfen onderhouden haer felven op de roode ael-befyen, welckers bladeren fy feer geern eten. Het is cen ongemeene {lagh van Rup- fen: wantdaer de andere Rupfen haer pooten in het midden hebben , daer heeft defe haer pooten aen het achter- ` lijf, ende doet daer mede grootghe- welt. Als hy van d’ een plaets tot een ander, of vanden eenen tack tot den anderen gaet, foo vat hy den tack tuf- Íchen fijn achterfte pooten wel vaft, ende recht hem op inde hooghte ghe- E 3 lijck 84 METAMORPHOSTS Kick een flange,ende voelt op die wij- - fe allefints ; of hy voorder „of op een bequamer plactfë komen 29 ofniet. Hy houdt fich foo vaft met die achter- fte pooten, datmen fcer befwaerelijck hemyewersaf kan krijgen.Defe Rup- fe heeft haer gefuy vert ende tot ver- anderinge gelet opden ecrften April, ende op den 24 Junit, is daer uyt-ghe- komen een Uylen , dat mede niet vreemt en is van teyckeninge , doch het was teer ende leefde weynigh | tiydts. . XXXVI: BEVINDINGE. a د‎ Rupfe af-geteyckent by de | letteren A. Avis een wonderlick | fchepfel,ende van eenvreemde geftal- | te: hy heeft boven op fijn lijf vijf bof- fen van hayr, ye vorenaen denkop — twee FASE UPA,‏ وه ری ی nn‏ سس | N 2۳ فج بن‎ ۲ ri 5 twee hoornen van hayr و‎ gelijek een” fleck; (ende daerom noem ick hem de fleckerupfe) ende achter op het lijf de: gedaente van een fteert , in{gelijx van | hayr ; ende uyt het midden vande hayr-boffen rijfen noch eenige kleine hayrkens,die haer wat hooger verhef- fen, ende tot cieraetverftrecken. H heeft fijn vermaeck ontrent den duyn- kant, ende vindt daer verfcheyden kruyden tot fijn voedtfel. Ick en kon- de echter niets vinden dat hy eten wilde, ende daerom heb ick hem met der hacft af-oheteyckent,want hy be- gon {ich dadelick tot veranderinge te 4 ftellen; makende fijn graf ofte (chuyl- | plaets van fijn eyghen hayr dat hy op | het lijf hadde و‎ met fin quijlfel ver- menght.Hy begaf fich tot veranderin- - 8*e op den ro Julii; ende is daer in ge- = bleven. u 86 METAMORPHOSIS bleventot op den 8 Auguíti و‎ ende | doen quam daer uyt eenen graeuwen uyl,nae den blacuwen treckende. Als defen uyl eerftuyt-ghekomen was, lo _ bedeckte hy een langen tijdt fijn oo- gen met fijn voorfte pooten, als of hy de locht niet en konde verdragen, XXXVI, BEVINDINGE. N Iet tegen-ftaende dat de bloemen . | | | | | feer weynigh vande rupfen be- focht worden, fo en fijnfe echter, daer niet geheel vry van. Want defe rupfe af-gheteyckent aen, A, doet aen de bloemen grootefchaede. Sy eten feer geern het befteuyt de jenoffelen, ofte roode angers ende teft bloemen. Ick hebbe bevonden datfe den ganfchen dagh haer inde aerde onthouden,ende niet dan des nachts aen de bloemen — komen; _ | 3 ty {i i + ED ED at re Jord. همم‎ | Na ۲ ۷ ۸ ۲ 1 ۰ 87 komen; fo dat ick die niet dan by de kaerffe en hebbe konnen achter-hae- len.Ick heb hem gef pijft met de voor- genoemde bloemen (wanthy eet fou- de geftorven hebben , dan yets anders gceten) tot den 30 Julii, doen begaf | hy fich tot veranderinge, en is daer in ` ghebleven tot op den 23 September, - ende doen is daer defen rooden uyl uyt-gekomen, die weynigh tijdt leef- de. Om de groote fchade die hy doet inde bloemen,heb ick hem den verflm- der genaempt. XXXVII. BEVINDINGE. jen bevinde dat defe rupfeende vele andere het willegen loof beminnen. Waer van de reden my dunckttezijn, dat dit loof van eenen droogen aerdt. - 15, waer door de over groote vochtig- F 4 heydt سای ان 88 METAMORPHOSIS heydedefer wormen gematight wort, Defe-tups is {eer,vreelachtigh „ende | dacromioock geveynfivanaert.Want alfmen hem eens aenraeckt, fo rolchy in malkanderen , ende blijft een tijde langhi genfch £ fal liggen,als of | hy doot waer; ja dagt hem om en weis Ticjen, : ende cuymelen fonder {clsexeaten, ende dicht gefloten blijven nde taer indien: mien heat wat te har: druckt, fo en kan hy dat niet verdragen ende moet fijn gheveynftheyde fizecken i waer uyt een voor-beeldt.van veel huychelaers ende gheveynfde men- fchenby gelijckenittë kan gehomen warden ende, hed. hem dem, Eopserit genaempk ام‎ noo Nadat ick dake Rups: ای‎ langhe on hebbe als hy eten wilde, 9 en hy hem felyen ghefuyvert ende | > اق ie‏ ع ع a‏ Na TUR ALES: 89 ‚ende tot. veranderinghe. begeven op . den 10 September, ende op. den ro Juni des volgenden jaers is daer uyt- gekomen eenen witten Uyl met fwar- te füppelkens opide. vlengels. Den ganíchen eeriten. dach.na fijn voort- komite hielt hy.hem feer fülle, maer dzeraa. begon hy ‚te, woelen ende vlachtich ce werden; oroe BEVIND INGE. pre Ef > kleine R Runfe heeft haer ver- maeck inde hoogte ende lact fich vinden onde olme-boomen „welc- kers leof hy tot {jn voedefel ghe- bruyche, : Hy en kan de koude niet rta wort lichtelijck door de {elfde gedoodt, Hy heeft hem ge- fuyvert ende tot veranderinge g selet op den. 28 Augufti onder een vlies من رون‎ e E ۱ „dat te E go MeTAMORPHOËIS dat hy gelponnen hadde ; *t welck fo blanck ende fo net was, als of het ge- polyftert filver geweeft hadde. Hy is gebleven inde veranderinge tot den 1 Juni des volgenden jaers, fo dat hy over de negen maenden inde veran- deringe geweelt is, ende doen is daer uyt-gekomen een o vliege af-geteyc- kent aen A. ick heb defe rupfe den [brinck-haen genaempt, om dat hy met een flag feer haeftelick fich van d'een - plaets o. Uyt defe ende alle de voor-gaende ende volghende hiftorien blijckt, dat de natuyre fomtijts uyt haer ey= gen {elven een veranderinge maeckt ر‎ vande eene foorte in een ander, hoe-wel fulx de oude vreemt ges acht hebben. Want een rupfe of worm is een ander foorte van ghedierte als een bye , witjen, motte, of vlieghe, in welcke fy verandert werden. Diergelijck ghefchiet oock inde ghewaflen , want ghelijck Dodo- nzus verhaelt, het ghebeurt feer dickmaels , dat fom: mighe ghewaflen , ofte door het neerftigh meften en bouwen, oft oock door onachtfaemheydt vande gene die het landt gade flaen , ofte oock door eenig hen ey. ghen aerdt , van haer gedaente verfcheyden worden, ende by na in een ander gheflaghte fchijnen te willen treden, Siet Jb, 1.cap. I N A THU RON LEN ok plaets op d’ander werpt, gelijck een {princk-haen. XL. BEVINDINGE. de effchen-boomen en zijn mede niet vry vande rupfen , want daer fijnder verfcheydene die fijn loof op- eten. Dele rupfe af-gheteyckent aen de letter A. weet leer aerdigh het efichen bladt toe te rollen , om fich daer-mede teghen de: heete | fonne- fchijn te befchermen. Hy verandert verfcheyden reyf enfijn wooninge,ge- lijck de beeren in Noor-wegen doen; alffe met haer vee een plact{e kael op- eeten hebben, fo verhuyfen [y na een ander landt-ftreeck. Dele rupfe heeft haer gefuy vert ende tot veranderinge - gefet op den 24 Junit,ende op den 26 September is daer uyt gekomen een motte, als te fien is by de letter B. VER- 92 METAMORPHOSIS XLI, VERANDERINGE. D Efe dierkens af-gheteyckent aen A. vindtmen ghemeenelick op de jenyver of ee ee- nigh vyer op-gevallen is. Onderaen | de hagen fietmen menige kleine.dier- | kens als luyf kens , welcke defe wor- _ men tot {pijfe gebruycken :ende van- | gen de felve met {ul te liggen ,-want- dan komen defe luyfkens en loopen " rontom haer henen, ende op het lijf, welcke fy dan met het {pits van haere becken weten te vatten , ende uyt te — fuygen. Dit dier heeft fich tot veran- — deringe gefet op den 19 Junit ‚ende op den 30 vande felfde maendtisdaer een vliege van voort-gekomen,fo dat inden tijt van elfdagen van een worm cen vliege geworden is. Ick heb = eN en | rid 4 AÁ Ort. Nur aca mil 93 | den bedriegher genaempt , om dathy | feer liftelick de dierkens die hy tot fpijfe gebruyckt, weet te vangen, fich _ foftilhoudende,als of hy doodt waer. BEVINDINGE.‏ لا T Egen dat de moerbefye-boomen‏ haer loof uyt-werpen, fo komen _dezijde-wormen te voorfchijn و‎ vin- | dende de bladeren: der moerbefye- boomen tot haer voedtfel bequaem: hoe-wel fy jonck zijnde, oock wilde - fichorey ende latoeeten , door-dien , demoerbefye-boomen , feer laete, ja … alderlaeft onder de boomen haer bla- - deren krijgen. Eer dele wormen gaen {pinnen و‎ fo fuyveren fy haer felven van alle onreynigheydt diefe by haer hebben, 160 zijde-wormen , geven gemeenelick aen zijde een once ende So METAMORPHOSIS‏ 4و 80 graen. Defen worm heeft hem tot veranderinge geftelt den 14 Septem- | ber , ende daeris den 24 dite een wit | uyltjen af-gekomen.Eerdatdefeuylt- | jens pacren, )ود‎ reynigen fy haer felven | van alle vuy ligheydt, fo welhet man- neken als het wijfken, ende na dat fy ۰ (metde E -declen)aen malkan- deren geweeft zijn, fo leght het wijf- | ken 166 eyerkens. Indienfe niet en | paeren fo leggenle wel eyeren , maer | fy zijn alle onvrughtbaer , ende ver- droogen.Somtijdts raccken dele uylt- jens wel voor de tweede-mael aen malkanderen,doch daer en komt niets van. Sy fterven gemeenelick voor den tijdt van 14 dagen. XLIII BEVINDINGE. Oe-wel dit een klein dier is , fo gebruyckt het nochtans defen de - e 7 a) pda vids | f 1 | | NATURA LIS. 2 ot fijn ftel af-gheteyckent aen A. t _voedtfel , daer de groote beeften die niet en begheeren. Het heeft fich tot veranderinge gheftelt op den 9 Julii, welcke veranderinge ick om haere aerdigheydts wille hebbe af-gheteyc- kentby de letters B. in het midden. Het opperfte heeft de ghedaente van een keyfers kroone, ende daer onder een doots hooft : van onderen heeft het de ghelijckenifle van een wapen, dat met goudt of filver in-geleght is, even als het wapen van een bode.De- fe vertooninge duyrde twaelf dagen, ende doen is daer een groen beeftken van voort-gekomen و‎ met fes pooten, °t welck ick hier af-gefchildert hebbe, ende de groene {childt-padde ghe- | naempt. VER- ۷2 ۶ ۸۱۵۵ ۱ 8 و‎ rs 96 ۱ XLIV, VERANDERINGE. py volghende-dierken en is het voorgaende niet {eer ongelijck; het ghebruyckt voor fijn vocdtlel de melifle ofte confelie de greyn, welc- kers fap in een roomer met wijn , ghe- drückt zijnde,de pijne van het graveel {eer verfacht. Als dit dier voort-kruy pt fo heeft het achter op fijn: lijf de ghe- daente van een [warte waeyer , (na welcke ick het oock den naem gege- ven hebbe ) welcke als het voort- kruypt, geduyrighlick beweegt, ende achter op fijn rugge werpt, gelijck of het tot verkoelinge diende. Dit dier ftelde fich tot veranderinge den 7 Ju- nit و‎ ende nathien dagen’is daer dit beeftken af-gekomen, af-geteyckent „by B. BE- XLVI NATURALIS. 97 XLV. BEVINDINGE. Efe rupfen hebben een wonder- licken oorfpronck;wantick heb- be bevonden op het willegen-blade . Eenige kleine ruplen;in order ftaende, op de wijfe van een kegel-fpel , ende als fy haeren vollen wafchdom ver- kregen hadden , fo begonde fy haer te - buygen endetoteten te begeven,ende aten al het opperfte ende fijnfte van het loof af, fo datter niet overigh en bleef, als een dun vliefken. Dele rupfe iseerft uyt den geelen, ende daer nae wortfe (wart. Sy 6 haer tot veranderinge den7 Junii,ende den 18 dito quam daer van dit beeft- ken, af-gheteyckent by A. ende is {choon blinckend groen. Hoe datmen defe dierkens fchut و‎ fo en vallen fy, 1 G echter 98 MeETAMORPHOSIS echter niet af; want aen haer achter- — lif hebbenfe wat lijm و‎ waermede | fy foo vaft overal aen-kleven ور‎ 6 nieten konnen vallen; ende daerom heb ick hem den lijmaert genaempt. ‘XLVI. VERANDERINGE. ۲ \ Efe maden-worm heeft haeren oirípronck uyt het binnenfte vande fuycker-peeren, alwaer hy fijn | wooninge heeft, ende alle fijnnoodt- | fakelick vocdtfel vindt. Heeft fich tot veranderinghe geftelt den 3 Augulti, ende den 2 Juli van het volghende jaer is daer defe motte van voort-ge- komen , gheteyckent by B. foo dat | hy elf maenden lanck in fijn verande- | ringhe als doodt gelegen heeft. Ick noemde hem van fijn {pyle den Peer-eter. BE | ۱ | t A 7 وس مس‎ ریب‎ > X UI ۳ A — UD u € “yap hus raft: XLV II NaTURALIS 99 XLVI. BEVINDINGE., Ds worm ghebruyckt tot fijn voedtfel cenighe kleine dierkens diemen groene luyskens noempt ; welcke de vetticheydt vande roofe- bladeren eten. Soo dat het allefints blijckt , datter niets fo klein of foo groot is, of het heeft fijn vyandt. Met het dickfte eynde van. fijn lijf houdt fich defen worm vaft, ende met het dunfte eynde *t welck fijn fnuyt is, daer taft en flingert hy mede aen al- len zijden, om te voelen of hy eenige vande gemelde dierkens gewaer kan worden. Ende als hy wat kan krij= _ gen, foo heft hy fijn {nuyt om hooge; op dat de dierkens haer nergens aen fouden vaft houden, ende dan fuygt hyfe droogh uyt, tot datter nicts over G 2 en roo ‘METAMORPHOSIS en blijft dan de vleugels,pooten ende het vel. De mieren houden oock veel van defe groene luyskens و‎ ende zijn daer altoos feer befich by, doch en befchadighen haer niet و‎ ende ick en kan niet bemercken wat fy daer on- trent doen. Defen worm heeft hem tot veranderinge gefet op den 4 Juli inde gedaente van eeney, ende den _ 21 dito is daer een lange vliege uyt- ` gekomen. Ick gaf hem den naem van olyphants-fnuyt , van weghen fijn fnuytte , die hy om hooge fteeckt. „XLVIIL BEVINDINGE, Efe kleine rupfen onthouden haer op het loof vande keerffe- boomen, °t welck fy tot voedtfel ge- bruycken. Men vintfe ghemeenelick aen de onderite zijde vande bladeren, op ¿Nod TU RA DIAS. 101 op datfe vanden heeten fonne-{chijn {ouden bevrijdt wefen. Sy heeft haer geluyvert ende tot veranderinge ge- fet op den 22 Julii ende den 4 Au- guftt is daer een vliege yan gekomen, gelijck te fien by de letter A. XLIX. VERANDERINGE. I)" otrípronck van defen worm is op hetefichen bladt, in de ghe- «daente van een {wart fleckje , blinc- kende als pick... Op dit effchen-loof _wordenfe in groote menichte gevon- den ; eten het teerfte groen boven af, ende laeten niet overich dan het vlies daer het bladt door ghevoedt wort. ' Dit dier wort niet grooter dan de figuyre by A. vertoont. Het heeft lich tot veranderinge ghefet den 28 Julii, ende daer is een gracuwe vliege G 3 van 102 METAMORPHOSIS van voort-gekomen. Defen worm is genaempt den fwarten kreeft, want fijn _ achter-lijf is den kreeft feer gelijck. L. BEVINDINGE. DE ghewas afgebeeldt by de let- ter B. wort een fpeen-appel ghe- ' naempt , om dat de ghene die met defpenen gequollen zijn, ende twee of drye van defe appelkens in haere facken draegen,daer by verlichtinge krijghen. Somtijts nemen oock dete appelen wel cenighe koorflen vande kinderen wech, die uyt al te grooten — hitte ontftaen , alímen eenighe van defe appelkens in haer onderitekleer- — kens naeyt. Dat defe appelen fulcken verkoelende kracht hebben ende veel brandt uyt het lichacm wech nemen, dat komt van cenighe witte worm- kens NaTURALIS. 103 kens ‚ welcke haer in defe appelen onthouden. Sy worden bequamelick getrocken den 16 October, want dan vintmen defe wormen daer in, ende blijven daer in tot het naeft-volgende jaer, tot den 13,14, of 15 Juni, ende ‘dan komt uyt den appel cen aerdich vlieghjen te voorfchijn , 'ewelck op elcke vleughel een letter heeftzalsof die met een pen ghefchreven waer. Men kan niet bemercken waer Uyt defen worm ghefproten is, ende als . de vlieghe die daer uyt voort komt, wech vliegt, of uyt den appel is,dan en heeft den appel geen kracht altoos Meer; daerom hebick (van weghen haere werckinghe ) defen worm ghe- haempt den brands-fuyger ? dele ghe- melde yeranderinge gefchict binnen in den appel, lo dat ick niets feeckers daer van [chrijven kan. BE- 104 METAMORPHOSIS LI. BEVINDINGE, Are ick begheerich was! om te vernemen watter uyt de pifle der men{ché mochte te vooríchijn komé, fo heb ick een trachter van pampier gemaeckt , welcke ick foo wilte te vouwen, dat inde vouwen geen vlie- gen noch yets anders komen en kon- de: eyndelick heb ick gefien dat uyt het aenhanghfel vande pifle, binnen defe vouwen eenige wormen waten gegroeyt. Een van defe wormen nam ick om te fien watter van geworden foude, ende heeft haer tot verande- ringe gefet den 1 Maerte ; ende daer is uyt voort-ghekomen den 14 dito een vliege afgeteyckent by. de let- ter C; Den kop is roodt , „het lijf is fwart, ende het achter-lijfgheel. Ick . gat ON A Tee Rak Lets. Aog „gaf hem (ten aenfien van fijnen oir- {pronck.) den naem van pif-worm. LII. BEVINDINGE. Efen worm heeft haeren oir- {pronck uyt .ghemaclen gort , ‘twelck hy noch kleynder maelt. By «dele gort was eenighe vochtigheyde _ gekomen , waer door een bederf ont- - | font met hitte vermengt ,-ende uyt die bedervinghe is defen worm ghe- Íprooten, want het bederf van het ee- ne is inde natuyre ( die noyt ledich ‚kan wefen )den opganck van wat an- ders, Iek en hebbe aen defen worm -gheen leven befpeurt , ende nochtans heeft hy fich tot veranderinge geftelt Op den $ Augufti و‎ ende op den 23 dito is daer uyt voort- gekomen een lange {malle vlieghe و‎ als te fien is G 5 by 106 ‘METAMORPHOSIS by A. Defen worm heb ick (ten aenfien fijnen oitfpronck ) genaempt den gort-worm. - LIII. VERANDERINGE: pe made-worm is gefproten uyt een doot ende bedorven kemp- haen; ende heb:hem onder een glas bewaert 5 ende heeft fich tet veran- deringe gefer den 30 Mey , ende op; den 14 Junii is’daer uyt voort-geko- men een groote vliege. Als dele vlie- geeerft uyt haer ey quam , foo en fachmen daer gheen vleughelen aen, ende inden tijdt van een half uyr was hy noch eens foo groot als te vooren ende de vleugelen uyt-[pannen. Ick noemde hem (ora fijnen oirfproncks wille ) kemps-haens made. VER- u e II rre en > MN SCA CAESU, f NATURALIS 107 | LIV. VERANDERINGE. | pre made af-geteyckent by A. is gefprotenuyteen doode ende bedorven Vlaemfe gaey met fchoon blacuw op de vleughels. Het fact aen te mercken, dat alle maden eerfe tot veranderinge komen, haer plaet- ‚ fefoecken te veranderen , ende haer | felven in eenige heymelicke hoecken | te verberghen. Soo heeft infghelijx - dele ghedaen, ende heeft ‘haer tot | veranderinge begeven op den 12 Ju- hu, ende op den 27 dito is daer een ‚goude vliege uyt-ghekomen. Dit is dan de exters-made. nn ل‎ LV: BEVINDINGE. DER made by A. A. A. afgheteyc- kent heeft haeren oirípronck uyt | de 108 Me TaMORPHOSTS de verrotte herfens van een doode, water-Ínep. Als hy hem wil tot veran- | deringe begeven, foo P boort hy doof | eenich houdt dat hy vinden kan, even ' of het met een {pijcker-boor geboort. “waer, (ende daerom heb ick hem den door-boorder genaempt ) ende gact dan in die holligheydt hem verberghen; hy boorde door alle de doofen daer | ick hem in ftelde, tot dat ick hem in een glafe flefiche dede. Hy ftelde fich | tot veranderinge op den 12 Augufti, ende p. De Specht wort in het Latijn genaempt Picus Martius in opficht van fijn fterckte , om dat hy de eycken-boomen ende andere boomen door-pickt of uyt-holt. Doch dit en fchint my foo wonderlick niet, als het gene hier van dcfe made verhaelt wert: want — de {pecht heeft een harden beck و‎ maer dit en is maer een kleine ende fachte made, Ten anderen» de fpecht beproeft eerft door het kloppen van fij- nen beck of de boomen hol zijn, ende d’erhalven ٠ bequamelick konnen door-boort worden of niets | Want fijn oogh-merck is wormen ende andere cleine dierkens te foecken tot fpijfe, welcke hy weet, dat in de holle boomen haer onthouden, „LEVI. d | 7 q 1 Hoet meticulefa | NAZ POE TS FM ‚ ende op den 26 vande felfde maendt - 15 daer een vliege van gekomen. Ick hebbe by ervarentheydt bevonden, dat uyt de doode menfchen, inde | menichte maden komen,en- de datfe alle in vlieghen veranderen; ‚fo dat de muyren der graeven fomtijts | krielen ende fwart zijn van vliegen, | maer fo haeft de fercken op-ghelicht ١ worden , ende datle de lucht gewaer ‚ Werden, foo vallenfe dadelick alle te eclijcke doodtter neder. LVI. BEVINDINGE. HEt voedtfel van defe rupfe is het kruydt datmenmercuriael noempt. Als hy yets vrempts of ongewoons Voelt, fo laet hy fich met der haeft ter aerden vallen als of hy doodt wa- te, ende in malkanderen gerolt. ین‎ hee 110 METAMORPHOSIS | heeft fich tot veranderinge geftelt op | den 30 Julii, ende op den 26 Auguftt is daer een vremde flach van een uy] uyt voort-ghekomen, ghelijck by de al letter A. te fien is, onghemeyn van koleur ende teyckeninghe. Over fijn voor-lijf heeft hy de ghedaente van cen los manteltjen dat over fijn leden van fijn vleugels neder hangt, ftreckende tot bewaeringe ende cie- | raedt. Hy heeft langen tijdt geleeft fonder eten.Om fijn vreefachticheydt heb ick hem den (chrickachtigen ghe- nacmpt. ١ LVIL BEVINDINGE. © Et voedtfel van dele rupfe is het kruydt datmen lavas noemt:doch | hy en wil noyt inden dach eten maef alleen des nachts. Ick vondt hem ver“ | borghen inde groeve van een keerfle? boom. te n aaa en en en ee a ie را‎ et 3 0 NATURALI ar Ab i boom. Inden dach fach ick dat hy | hem felven verfcheyden maclen om- ‚keerde, legghende het voor-lijf daer het achter-lijf geweeft was, ende we- , der het achterfte daer het voorfte ge- ‚ leghen hadde , ende foo voorrs. | Ler hy tot veranderinghe quam و‎ | hadde hy veel moeyte eer hy fijn | buyde af-kreegh , foo datter ghelijck , fne droppelen waeters op fijn lijf | lacghen, Na dat den huydt af was . §tnck hy een tijdt lanck ruften, ende aerna ftelde hy hem tot veranderin- - $e op den 1 Junit , ende den eerften ulii is- daer van voort-gekomen een Staeuwen donckeren uyl. Ick heb | ACM den wacht-houder genaempt, om At. hy veel tijdts met den {kop inde Soghte verheven legt, alsof hy alle- | “mts rontom faege. BE- 112 METAMORPHOSIS LVII. BEVINDINGE. DEL rups heb ick cen tijde lanck | onderhouden met olmen-loof Als hy voort-kruypt is hy noch cens foo langh als dele figuyre by A. afge- teyckent. Sy ftelde haer tot verande- | ringhe op den 9 September, ende is inde felfde ghebleven tot op den 24 Mey des volgenden jaers, ende doen is defe vliege daer van voort-gheko- | men. Defe vliege heeft een wonder- lick vermaeck in het dooden vande {pinne-koppen , daer andere vliegen vande {pinne-koppen liftelick in haer netten gevangen ende vernielt wor den. Ick heb daer van gefien, dat ter wijl de {pinnekop in het midden van haer net fit ende vlieghen verwacht, foo komt defe vlieghe ende valt haet on te hex 7 Cth. E an (es A Jorik. A) | NaTuRALisi 113 te midden op het lijf, ende weet haer dadelick te verlammen ende als een doodt-wonde te geven. De fpinne- kop dit voelende liet haer daedelick Met een draedt neder vallen, doch de Vlieghe en liet niet los , maer fleep- Ten de fpinne-kop langhs de aerde, Ende verbrack alle de pooten, gaens de met ordre van de een tot de ander; | “Merna liepfe rondtom de {pinne-kop Al fpelende uyt blijdefchap met haere | Vleugels. Ende dit dede fy alles tot diye verfcheyden reyfen toe, ende cyndelick vlooch fy met, de Ípinne- Op wech. Daerom heb hem den Verflinder ghenaempt. _ LIX. BEVINDINGE. Efe rupfe is.aenmerckens waer: - dich om fijne wonderlicke ghe- H ftalte lacio oi 5 سس‎ 1۲۸ METAMORPHOSIS ftalte. Hy heeft op het lijf de gedaen- | te van vier gheele kleer-beefems;en- ` de van vooren uyt het hooft twee hoornen gelijck een flecke ; aen we- | der zijden de gelijckenifle van twee | vlot-riemkens, een gheele ende een | {wart ; ‘ende achter op het lijf een pluyme; alles van hayr. Defe ruple eet de bladeren van pruym-boomen; heeft veel moeyte met het vel uyt te fchieten , ende yder reys als hy ver velt, fo is het lijf nat ,'twelck hy dan met de pluyme die op lijn achter-lijf ftaet , weet te drooghen. Dit gedaen zijnde legt eenen ganfchen dagh fl om te ruften, ende konnen op dien dach niet eten, om dat het hooft noch | te facht is. Na dat hy hem ghefuy ver t hadde , fo is hy tot veranderinghé | gekomen op den 20 Junit, ende Y. dać! LX NPK TI, 115 daer in ghebleven tot den 30 dito, ende doen is daer uyt-gekomen een _ elendich dier, dat noch rupfe is noch üyl.De oirfake is, om dat hy (ich al te Vroegh tot veranderinghe gefet heeft; Cer hy genoech geeten hadde.Ick heb- de hem om fijn bylondere gedaen- te , den vreemden anrijck genaempt, LX. BEVINDINGE, Dee rupfe heb ick wel twee maenden lanck met onder-haven . Onderhouden moeten eer fy fich tot _ Veranderinge wilde ftellen. Dit kruyt Wort feer geprefen in ’t gebruyck te- gen het graveelals mede tegen hooft: Pyne, inde oore gefteecken zijnde. ` Hy heeft hem gefuyvert ende tot Veranderen begeven op den 28 April, Ende den 26 Mey is daer enfchoon H 2 uyltjen rups. 116 METAMORPHOSIS uyltjen van voort-gekomen, ’twelck eenen byfonderen glans hadde, die- men fonder vergulden niet en kanaf- teyckenen.op fijn kop heeft het twee boffchen van pluymen , die recht op ftaen, ende welcke van bovengelijck meteen fcheere effen afgefneden zijn. Rontom de oogen is het wonderlick gewapent ende van de Natuyr toege- maeckt. Voor uyt heeft het twee tan- | | den beneden de oogen Dit dier hadde | een fterck levenna nat het kleyn was; _ hetleefde noch drye dagen fonder ee- nich vocdtfel. Is ghenaempt de freen "EXI. VERANDERINGE. Efe rupfe bevondt ick feer vies | ende lecker te zijn, in het verkie- _ fen der keerfe-bladeren و‎ welcke hem _ tot | LXI. 7 y Cor Roceyhala. J Bim b A Ba ا ی‎ i eae E Na TEROR LS fry tot voedtfel verftrecken. Heeft hem? tot veranderinghe gheftelt op den 6 Junii, ende op den 14 dito is daer uyt ghekomen dit wonderlick uyltjen,af- Scteyckent by letter A. is vyes van toleur, hy fchijnt een gelapten rock te hebben ‚ende de gedaente van een | Onten lap om fijn hals و‎ welck hem | achter op het lijf light. Hielt fich feer il, ende leefde eenen kerten tijdt. ele ruple is genaemt den blaeww-kop. LXIL BEVINDINGE. [ck en heb gheen voedtfel konnen Uyt-vinden dat dele ruple eten wil- €. Doch het kan wefen datick hem OP den tijdt van fijne veranderinghe he “en-getroflen. Hy begon feer te Oelen ende na langh woelen, zijn- ° CF van tufichen fijne leden eenighe H 3 drup- 118 METAMORPHOSIS druppelkens water gekomen; gelijck | _of het uyt-gedreven {weet was: ende | inden tijdt van twaclf uyren ; foo was yder droppelken fweedt cen kleine _ tuple geworden, die ick (ach leven, maer alfo ick niet en wifte waermede | dat ickfe moeft onderhouden,fo zijn- fe alle met de moeder in eenen dagh _ tijdts geftorven.Ick heb hem den peli _kaen-rupfe genaempt. | LXII. VERANDERINGE, Et voedtfel van defe rupfe zijn roof-bladeren ofte {charley.Heeft | hem tot veranderinge geftelt op den 20 Julii, welcke veranderinge hier in het midden by de letter A. afeghe- teyckent ftaet. Hy bleef inde veran- deringe tot op den 2 Augufti و‎ ende doen quam daer uyt een geclachtigen | wit NaTURALES 93 wit gevlamden uyl, welcken ick een tijdt lanck met honingh onderhouden hebbe, Is genaempt den geel-kop. =- LXIV. BEVINDINGE. Je achte dat dit wel een vande al- derwonderlijcxfte rupfen is diemen vinden kan.Hy en at maer eens daegs, ende dat een weynigh van willeghen loof , ende leyde hem dan weder in malkanderen als een hafe-wint-hont, tot’s anderdaeghs dat hy ontrent den middagh begon te eten. Dit duyrde tot den laetíten September 1653. €n- de bleef ftil in eenderley geftalte lig- gen , fonderfich te verleggen tot den 24 Ottober des jaers 1655. ende fireeck alle daegh over fijn lijf om te fien of hy fich bewegen foude, ende o H 4 ick 9 120 METAMORPHOSIS ick heb hem fien leven 1 twee volle jaren ende 24 dagen fonder eenighe {pijfe te nutten, of fonder fich eenigh- fints te verleggen of van plaets te ver- anderen. Ick en hebbe in al dien tijde geen veranderinge aen hem gel; pens dan g. Uyt de voorgaende bevindinghen blijckt , dat fom- mighe dierkensacht, fommighe neghen., ja andere over de thien of elf maenden inden winter fonder eenigh eten leven. Maer dit verhael gaet het alles ver- re te boven,en magh met reden voor een wonder inde natuyr gherekent werden, dat fo eenklein ende fwack dier, by de 25 maenden fonder voedtfel leven kan, Tot foodanigh lanck vaften doet veel de gheduerige rufte, waer door weynigh verteert wort, Item, {chijnt daer toe noodigh te wefen ‚een vochtigheyt die taey ende olyachtigh is, ende een natuerelicke warmte die kleyn is, fo datfelange kan fpelen op die vochtigheyt, ende nochtans weynigh verteeren, Hier by moghen de wonderlicke lampen vergheleken werden , die de Romeynen plegen te ftellen inde graven der dooden, welcke lampen menige eeuwen konden branden fons der eenighe vetverfchinghe van olye te krijghen: Den gheleerden M.Z. Boxthornius in quaftionibus Romanis maeckt ghewach van een lampe,die ontrent vijfthien hondert jaeren ghebrandt hadde,ende noch bequaem was om menighe eeuwen te branden, Siet 0/۰ 124649 | LXV La. A Jadu. Bom 4 7 N ۸ T UR ALE BE Tor dan alleen dat hy. ontrent de helft _ kleynder geworden was.Defen worm is den lintworm genaempt. LXV. BEVINDINGE. D Efe rupfe eet het loof van willige- boomen,dochisfeer traegh in het kruypen ende eten. Hy hielt op van eten den 24 Augufti, ende begon wat te {pinnen ; doch het werck. en wiert niet volmaeckt : ende ick merckte wel dat mijn huyf-veftinge hem niet aen en ftont و‎ dan lach hy hier ende dan daer,tot op den 14 October ende begon doen fijn groen koleur te ver- laeten, ende wiert roodt , ende ftierf doen na twee daeghen fonder te ver- anderen.Ick oordeel dat het een rupfe is die den heelen winter door inde holle willighe-boomen verblijft on- H 5 trent 122 METAMORPHOSIS. trent fijn voedtfel y ende teghen het — voor-jaer fijn uyl geeft, doch ick en | hebbe daer van gheen ervarentheydt, | ten zy dat ick hem andermael ter | preuve kan ftellen. LXVI. BEVINDINGE pes twee wormen af-geteyckent | by A. zyn de vyandenende over- — winners van alle rupfen. Sy hebben | yder voor aen de ghedaente van twee — nijpers, welcke als fy toeghefloten worden eenen ringh vertoonen. Met defe nijpers weten fy de rupfen onder in den buyck teflaen و‎ ende blijven daer zoo aen hangen. De rups de pij- | ne gevoelende werpt haer {elven om — en weder, maer den worm hout fich recht uytgheftreckt als of fy doodt was, fonder fich te bewegen. Ende hoe Na, TU goa Liss! 53 hoe de rupfe meer woelt, hoe fy te meer op-ghelcheurt wordt , ende als den worm hem los laet, fo fwelt de plaets op daer hy genepen geweelt is, *t welck een teycken {chijnt te wefen van fenijn. Dele worm is wel ghe- wapent, gheel ende blinckende van koleur , ende kan niet licht vande rupfen befchadicht worden. Sy en konnen buyten de aerde nict boven twee daeghen leven. Als een van defe wormen by na doodt was, foo leyde ick hem op de aerde,daer hy dadelick verquickte , ende drongh met der haeft inde aerde. Sy konnen feer wel de koude verdraegen. Ick heb inden winter als de aerde boven wat ontla- ten was, ende onder noch wel twee voeten bevrofen , met een {paede in- de aerde gegraven, ende vondt een van 124 METAMORPHOSIS , van defe wormen met eenbye, ende leyde defe bye by den worm; om te fien watter van geworden foude: Den ` worm vattede dadelick den kop van- | _ de bye tufichen fijne twee nijpers,en- de woeldefoo een tijt-lanck famen als in eenen hevigen ftrijdt,tot dat de bye feer vermoeydt was , ende ghelijck een over-loopen paert na den aeflem joeg. Ende fochtallefintste vluchten, | doch konde niet doordienfe beydein — een backjen befloten waeren,oock en konde de bye niet vlieghen door de koude. Dierghelijcken ftrijdt fach ick oock daernae tuffchen die bye ende een rupfe dieick op dien felfden tijdt uyt de aerde gehaelt hadde. Defe onder-ftaenden wormis vande felfde natuyr als de bovenfte , ende alfmen die in het vyer werpt, fo brandenfe ghe- P SERES. A : ON ۱6 2۶ ظ‎ Ww Mees Latin Noa T و تله يعدن‎ 4 ghelijck fuyveren olye. Ick heb hem om reden te vooren ghemelt, den ver- مسال‎ der ruplen genaempt. _LXVII BEVINDINGE. D Efe xupfe eet verfcheyden kruy- den, onder andere bemint hy den Aerd-veyl „doch is feer traegh ende vies in het eten , wil aen gheen kruyden komen ten zy datfe vers ge- pluckt zijn. Hy heeft verfcheyden reyfen fijn huydt uytgefchoten, want het {chijnt dat in hetgroeyen denou- den huydt niet en kan genoechfaem recken ofte uyt-letten, ende datfe daerom af-[chiet. Nadat den huydt afghelegt is, legt hy eenen ganfchen dach ftil, ende kan niet eten door de ` teerheyt van fijn gebit, tot dat het al- lenxkens door de locht verhart wort. . ús 126 METAMORPHOSIS Hy ftelde fich tot veranderinghe مره‎ den 5 Augufü, (welcke verande- ringe hier in het midden afgebeeldt is) ende op den 26 dito is daer een uyl uyt-gekomen, als inde af-beeldinge | onder aen te fien is. Defen uyl vliegt geern by nacht ende in het licht van- de kaers , doch weet fich feer voor- | fichteliek voor. devlam te wachten. Hy leefde fonder eenige fpijs fes dae- | gen. Ick heb hem om fijn viefigheydt | in het eten lecker-beerjen genaempt. _ LXVII. BEVINDINGE, Efe kleine rupfe bemint debla- deren vande vliender-boomen | voor fijn {pijs. Inde felfde bladeren | maeckt hy oock fijn woon- plaets, | ende weet die tot dien eynde feer aer- . dichtoe terollen, om fich inde felfde tegen سس ا | Nart ۳ ه‎ ۱۸41 1 16 7 | tegen de hitte der {onne ende denre- gen ( dic hyniet verdraeghen kan) te - verberghen. Hy eet by nacht, maer op den dach higthy ftil uyt vrees van- - de vogelen, die hem tot haer aes foec- ken te gebruycken. Hy heeft fich tot veranderinge geftelt den 22 Novem- ber 1657, gelijck hier afgebeelt ftaet, ende op den 21 Julin 1658 is daer uyt- gekomen een feer net ende wel-ghe- teyckent uyltjen als inde af-beeldin- | getefien is: LXIX. BEVINDINGE. Efe made is voort-gekomenuyt — de verrottinge van tarwe-feme- len, inwelcke ick water dede ende op cen bequame plaets ftelde tot dat — het {uyr wiert ende tot verrotünghe ghebracht wiert 5-doen quamen daer me- 128 METAMORPHOSIS menighe maden uyt, welcke haer tot veranderinge ftelden op den 2 2 Junii; ende op den 2: Julii quamen daer vlieghen uyt , welcké fonder eten leefden tot den fefthienden der {elfde | maendt. | LXX. BEVINDINGE. Itisseé wonderlicken worm,welc- kemick gevangen heb opden 3 A- pril 1658. Defen worm en heb ick noyt konnen fien eten of drincken. Oock enheb ick aen defen wórmgeen oogen noch eenige openinge konnen beipeuren , waer door hy: voedtfel fouden konnen innemen of eenigh af-werpfel konnen quijt „werden. Oock en heeft defen worm geen poo- ten, ligt altoos: fil و‎ ende bemindt meer de koude dan de warmte : als ick y «$ N Y Chaya 7 oe 0 rá | Ne Tt aon 1.87 199: ick hem inde fonne leyde , kroop hy dadelick na de fchaduwe , ende roer- de fich dan niet meer. ` Ick heb hemfomtijts op fijn rugge geleyt, ende dan wift hy fich dadelick ineenrondeintetreckenende weder , op denbuyck te vallen, gelijckdeon- derfte figuyre aenwijft. Defen worm hebbe ick by my gehouden totden 27 Maert 1659. fonder eenich eten. En leyde hem doen op zyn rugge,en had- de doen fulcken kracht noch و‎ dat hy hem op zijn buyck leyde en is geftors ven op den 28 Auguftus, ick noemde hem den kamelio.. Ende ftaet wel aen te mercken, dat by defen worm ghe- duyrichlick geleeft hebben drye witte beeftkens kleynder daneen ghemeen fandeken; die altoos boven of onder -zijn lijf liepen, ende leefden alfo over 1 de 130° METAMORPHOSIS | de negen maenden, fonder datmen | eenichfints bemercken konde datfe . eenich voedfel gehadt hebben; ende | eyndelick zijn twee van dele beef: _ kens op het hooft des ghemelden worms, ende een op den rugghe ge- ftorven. LXXI. BEVINDINGE. | pe rupfe ghebruyckt tot haer | -— yoedfel den hyflop,ende men vint | die meeft daer ontrent als den hyflop bloeydt; doch foo haeft allmen het loof aenraeckt foo laet dele ruple haer felven neder vallen,ende begeeft fich inde aerde. Na dat ickhemeenen | langen tijd hadde onderhouden, foo ftelde hy fich tot veranderinghe op den fevenden Augufti , ende nae dat hy cenige dacghen inde veranderinge ۱ gele- ور LXXII » سكت‎ A x 0 A f, FR ef ca cojea. t 2 rc hara een r o al EN ee ONE a او‎ ne ex E y. nad Bi. aad Bosa be 5 Pl Ed led 0 ار‎ ds ee A manen و‎ annen ens Ne ac ميض نه جز‎ As Lots 8 131 gelegen hadde; foo quaemen uyt fijn huyd drye maden-door-booren, ende in korten tijd veranderden yder made ineeney , ende uyt elck ey quam op den 8 September een vlieghete voor- fchijn, (gelijck den de af-beeldinge te fien is) welcke niet langer dan drye dagen in het leven bleven. De rups is genaempt den duyckelacr. LXXII BEVINDINGE. | Y Elerups heeft haeren oorfpronck genomen uyt cen verrottinghe Ontftaen inde tefticul ofte kloodt van een bergh-ent. Hy leeft inde gemelde tefticul fo langh als hy daer in eenigh voedtfel vint, , tot dat alles verteert ۱ 1 2 15; ” Hier uyt foudemen echichfints inoghen in bes decken nemen, of die dieren oock tot haeren vols Omen aerdt ende geboorte gekomen zijn, eer dat de Volgende veranderinghe gefchiet is. Want het is inde natuyt gewoonelick,dat fo langh de dieten noch zijn 4 132 METAMORPHOSIS is;ende daer-nae heeft hy fich tot ver- anderinge gefetop den 29Mey 1659. welcke veranderinge hier af-gebeeldt ftaet, op de figuyre by letter A. Sy voegen haer tot veranderinghe inde pluymen van den ent-vogel, dochal- fo , dat het hooft een weynigh uyt- fteeckt, op dat de motte die door de | veranderinge veroirfaeckt wort, geen ۱ belet en vinde om uyt te komen. _ Op den fevenden Junii 1659 quam | uyt de ghemelde veranderinghe een motte te voorfchijn ‘aende letter A. afgheteeckent , welcke motte haere nettigheydt heeft, ende in het vliegen. feer | | | ! inde plaets daerfe haere gedaente krygen, haer voed“ fel vinden inde plaets van haere voortkomfte. SO leert (by exempel ) de ervarentheydt, dar de kieckens haeren oirfpronck nemen inde eyeren uyt her witte, maer door den doyer ghevoedt werden, Ende tege” den tijdt dat het voedfel begint te ontbreken, fo bres. kenfe uyt de {ehaelen, 93 | Nractywrawibah. 133 feer aerdich draeght ende-vreemde omikeeringen gebruyckt. Defe mot- tenkonnen langhe leven ;; alle inde netten.der {pinne-koppen niet ver- ftickt en worden, Sy beminnen de duyfternifle, ende worden meeft ge- vonden aende balcken inde huy{en of in duyftere hoecken; of oock wel inde hoven onder de bladeren : want [y beminnenden daeuw , ende leven byde vochtigheydt die als een fweet vandonimige bladeren uytgact, waer by oock niet weynich andere vliegen ghevoedt werden. -Maer des. winters verberghen fy haer inde huyfen ende vervallen plaetfen. pl LXXII BEVINDINGE. Dee kleynen worm heeft haren oirípronck ghehadt uyt de ver- ۱ I 3 rot- 134 METAMORPHOSIS. rottinghe van comijne-kaes „waet mede hy oock ghevoedt ende in het — | leven behouden wert. Dele wormen — behelpen haer meer met fich ineen te ' trecken , ende haeftelijck (als een fprinck-haen ) wech te werpen, dan met kruypen. Eer fy haer felven tot veranderinghe fiellen,fo liggen fy dry ganíche daegen gheheel ftille, fonder roeren. Defen worm heeft haer tot veranderinge gevoegt op den 28 No- | ) | vember 1658 , welcke veranderinghe © af-gebeeldt is inde nevens-gaende fi- gure, aen de letter B,maer A vertoont den worm felve, ende C. een kley- ne vliege die uyt de gemelde verande- tinge te voorfchijn ghekomen is op ' den 10Mey 165 9.welcke vliege acht dagen leefde fonder eenich voediel. BE- | LXXIV a a NYT Û caras 133 LXXIV. BEVINDINGE. Efen worm afgeteyckent inde ~ volgende af-beeldinghe aen de letter A.heb ick ghevonden onder ee- nen yleren fmelt-kroes. Hy is feer ftrijtbaer , ende verflint de wormen die ghewoon zijn alderley rupfen te verflinden ر‎ waerom ick hem den on- vertfaegbden genaempt hebbe. Ick ftel- de hem in cen porceleyne komme, ende voegde daer by viergheele wor- men welcke alle andere rupfen ver- flinden, gelijck te fien isinde volgen- de af-beeldinge. Hy vattede dadelick defe geele wormen met fijne fcheere inden hals, ende neepfe vaft toe,ende fooch * alfo de felve wormen uyt : ۱ EE ende s D Me onderlinghe wyandtíchappen die tuflchen de dieren, fo Pr zee + als op و‎ ende inde 14 lucht 136 METAMORPHOSIS ende hoe fich de wormen wronghen en draeyden, fo hielt hy fich ganfch fil fonder eenige beweginge, tot dat hyfe lucht ghevonden worden , onftaen gemeenelijck uyt gebreck van voedfel, ende daerom wordenfe meeft ghefpeurt tuflchen de dieren die ontent de {elfde laetfen verkeeren, eneenderley voedfel gebruycken of de gene die d’een d’ander tot fpijfe dienen. Ja door ' ghebreck van voedfel , fullen dickmael de dieren van een foorte tegen malkanderen vechten, ghelijck inde zee kalveren te fien is; ja fomtijts deen dander very flinden. Maer als de dieren overvloedt van voedfel hebben, fo vechten fy fo veel niet regen malkandee ren ر‎ maer leven dickmael feer vreedfamentlijck, ge- lijck breeder by Ariftoteles te lefen is in fijn negende boeck vande hiftorie der dieren cap.1. d’erhalven ach; ten wy het vooreen fabel, dat tufichen de wolven en fchaepen (gelijck eenige meenen)een verborgen antia ‚pathie ofte tegenheyt ende haet of af-keericheydt zy; ‘dan alleenelick dat de wolven de fchaepen beminnen om teeter, ende tot dien eynde vervolghen, niet uyt haet tegen de fchaepen, maer liefde tot haer felven, Uyt dele fabel fchijnt oockeen ander verfonnen te zyn, namelijck, dat alfmen op twee trommelen flaet, _daer van de eene met een fchaeps vel , ende de ander met een wolfs vel over-trocken is, dat dan de trome mel met het fchaeps-vel overtrocken , geen gheluyt en geeft. Maer dit wort echter van velen voor waerachtich ehouden, ende (fomen fegt) door de ervarentheyt evefticht; dat de honden die menfehen vervolghen y NATURAK 247 hyfe alío gedoodt ende vernielt had- de. Op: de volghende figuyre kont ghy fien het wijfken van delenworm, welcke ick by malkanderen ghevon- den heb, ende zijn-beyde van gelijc- ken aerdt, LXXV. BEVINDINGE. He volght de ‚mede-foorte ofte wijf ken vande voorghemelden worm. Kruypt tracgh voort , ende met horten, fomtijts een weynich tijts Tabi ra ات‎ die ghewoon: zijn daghelijcx. veel honden doodt te flaen, hoewelfe die lieden noyt te vooren gefien heb- ben, Irem,dat de paerdenials fy gaen voor-by eenige plaetfen daer doode paérden liggen verbaeft worden, ende niet wel en konnen beftiert werden ; dat oock infghelijx de offen ongeern gaen door plaetfen daer oflen gheflacht zijn; ja oock fomtijts vlieden vande gene die gewent zijn offen te lachren , hoewelfe die anderfints noyt ghefien en hebben, Welcke dinghen‘ alle fonder twijfel ontftaen door dien eenigenreuck ende geur van de kleederen der oflen-flagers , of van de ghemelde plaetfen af-vloeyen , door welcke defe beelten ontítelt ende beroert werden. 138 MeTAMORPHOSTS _ fil blijvende. Defen worm onthoudt fich inde duyfterniffe, fomtijts inde aerde, maer meeft op de aerde. Defe endede voorgemelde wormen, wor- den alleenelick gevoedt door andere | wormen diefe dooden en opeten.Als _ defen worm een vande gemelde geele wormen krijghen kan, lo grijpt hyfe onder aen het achterfte van het ijf met fijn {cheere , ende doet dié hac= | ftelijck open en tot, tot dat hy ope- | ninge maeckt, ende fet een van fijn voorfte pooten op het lijf, ende haelt het inghewant daer uyt ende eet het op, Sieh kop opheffende, Ick (ach dat de darmkens die hy uyt de gheele wormen haelde, van dickte waeren gelijck een gemeyn menfchen-haeyr. Na dat hy verfadight was, ftelde hy fich tot flaepen ontrent vijf uyren lack, 1 Naru ROHELAT! 9 lanck, fonder fich te bewegen,haelde fijn kop by-na onder fijn lijf , ende lach op een zijde, als of hy dronckigh hadde geweecft. a Alfo defen worm in-het kruypen feer traegh iso heeft de Natuyr hem vleugelen gegeven, die hy niet en ge- bruyckedan in tijt väntnoodt. Dele vleughelen zijn fo groot als fijn lijf, ende nochtans en kanmen die niet fien noch gewaet worden, dah als hy die te voorfchijn brenght;foo heyme- عد و23‎ 35 abi w ib HER + De vierckendienen niet allech op dat de dieren te beter haer voedfel fouden konnen foecken, maer oog off haete Yyanden te ontvlieden; ghelijck ick felfs an Mijn reys na de WelleIndien meermael gefien hebbe inde vlieghende viflchen, welcke gemeenelick boven € zee vlieghen Alfe van andere vifichen vervolght, werden , die de felve tot {pijfe ghebrúyekem: Edoch ele viflchen en konnen niet lange achter een vlies SEn, maer fo haeft de vlercken of liever vintién met welcke fy vlieghen, droogh ende ftijf worden, fo en Onhente tiet meer vliegen; ten zy darfe haer felven eetft in Zee laten vallen, om haere vinnen weder nat ende dwee te maecken, 140 METAMORPHOSIS | lijck-weet hy. die, met het achtet-lijf in een te vouwen’, ende--onder het voor-lijf in te trecken; foo-datfe niet vuyl en worden, hoewel hy-onder de aerderkruypt.… solê LXXVI. BEVINDINGE., Ward vee-mollen,aengaet , ick | heb door, verfcheyden, ervarent- heden bevonden date feer fterck en- dehart van leven zijn. Want ick heb eender felve vee-mollen den kop af- gefneden, welcken kop twee daegen daer na van een ander vee-mol {choon uyt gecten wiert, foo datter niets in overich bleef dantwee kleine zenuw- kens , ende leefde echter. dien kop noch twaelf uyren daer na. Oock heb ick een vee-mol fes da- ghen ende fes nachten laten hanghen in Nraore usado T44. ERE in een ftrop, inde heete fonne-fchiyn, fo dat hy {wart was, doch bleef noch in het leven totdat hy den feven- den dach ftierf. | Dele vee-mollen zijn feer- behen-. dich in het maecken van haerenelten. Want fy verkiefen daer toe een vaften klomp aerde, in welcke fy feer aerde- lick een gat maecken, door welck fy effen uyt en in komen konnen , maer van binnen is een holligheydt daer weltwee gemeyne ocker-noten kon- nen in legghen : in defe holle plaets verberghen fy over de hondert, ja fomtijts meer dan hondert en vijftich eyeren. Alfe alle haer eyeren geleght hebben, fo maecken fy de gemelden aerden-klomp (eer vaft toe, wantin- dien die breeckt fo vergaen alle de eyeren, ende worden van feeckere {warte 142 METAMORPHOSIS fwarte vlieghen die haer inde aerde onthouden, op geëten. Ende daerom zijnfe over de valticheydt ende bewa- ringe defes aerden-klomps feer forgh- vuldich. So datfe rontom de felfde cen loop-gracht maecken, ende fom» tijts daer romtom gaen, om op alles acht te nemen. Oock maecken fy on- der defen aerden klomp verfcheyden andere holen, om in tijt vannoodt tc vluchten. ۱ Voorts weten dele vee-mollen ha- re neften te doen rijfen tot boven de aerde toe, عل مه‎ breedte van twee vingheren nae, alfe bemercken dat het warm ende droogh weder is, ten eynde dat door de hitte der fon, haer eyeren mochten uyt-gebroeydt wer- den: maer als het kout ende vochtigh weder is, fo doen fy haere neften die- per Na TU EA rE 143. per inde aerdefincké. Eyndelick heb ick mede gemerckt , dat de vee-mol- len oock vleugelen hebben, maer niet om te vliegen, maer ftrecken haer al- ‚leenelick tot cieracdt ende tot cen . deckfel van haer achter-lijf dat feer 60194 In het eylandt van. Walcheren wor- den veel vee-mollen gevonden, ende” doen. ontrent verlcheyden. aerd- vruchten groote fchade; want fy heb- | ben van vooren de gedaente van twee {chaeren of fagen , waer mede fy de wortelen der kruyden af-{agen. Hier tegen worden van fommighe kleyne potten inde aerde, met de boorden ghelijcks den grondt gefet, in welcke de vee-mollen zijnde, niet en konnen uyt-komen, Ofte men moet hare ne- ften op-breken, fo en worden uytde yeren geen vee-mollen ghebroeydt. 144 METAMORPHOSIS LXXVI. BEVINDINGE. DE fpjs defer rupfen zijn de تقاط‎ deren van olme-boomen. Alfe. haer zetten willen tot veranderinghe lo begeven fy haer felven nae de fchutfels ende huyfen,endemaecken | aen de felfde haer achter-lijf wel vaft, hangende met het hooft nederwaerts, om te gemackelijcker daer uyt te fac ken. ۱ Eer dele rupfen inde veranderinge haren ouden huydt konnen afleggen, doenfe feer groot geweldt, jafchud- | den, wringen fich ende beven gelijck yemant die een {waere koorffe aen kompt; haelen dickmael haer lijf op en neer, ende eyndelijck trecken fy_ het lichaem gheheel in malkanderen, waer door het fo dick wert, datden _ huydt | 2 7 Ancumah Jif itini N a Tsu RvAL IS 845 huydt van het een eynde tot het an- der fplijt , ende afvalt +- enderdaerna. houden fy haer voor eenentijt ganích Tals لدم‎ ser Hott: Infonderheyt is dit in defe dier- kens aenmerckens waerdich, dat daer ‘de pooten gheftaen hebben vande rupfe, dat wort den rugge van het dier dat daer uyt (door de verande- ringhe) voort-kompt: ende dat den rugghe geweeft is vande rupfe, daer ftaen de pooten van het dier dat daer van voort-kompt. Dele veranderinge “ghefchiet im cenen korten tydt dat- men het befcheydentlick fien kan: want fo haeft den ouden huydt afge- leght is; fo kanmen defe veranderin- ghe fien. Defe rupfe heeft haer tot verande- tinge gefet den 1 2 Junii,endeop den ey der- 146 METAMORPHOSES dertichften ditois daer van voort-ge- . komen een fchooneboterkapelle met vier vleugelen;defe waren in het eer- fte gelijck nat papier, maer inden tijdt van cen half vierendeel uyrs ‚waeren die volkomentlijck droogh endeuyt: gefpannen. Daer nae liet defe boter- kapelle vier droppelen bloedts val- len uythaer achterlijf, ende een half uyr daersiae cen droppel klaer water: ende. leefde na haer veranderinghe noch negenthien dagen fonder dos voedíel.: Edoch:een andere ruple y van defe felfdefoorte, heeft haer tot verande- ringhe begeven op den derthienden Juli, ende na de veranderinge ; zijn boven uyt het lijf komen uyt-bijten twee ende eachdaiigh kleine vlieghen, ghelijck den e eerw. lefet inde mede-’ gaende | | | bares. cA 5 Mehna Vet Na TUR AL 219 7 gaende af-beeldinge fien kan, $o dat uytde een rupfe een boter-kapelle, ende uyt de andere 82 vlieghen te voorfchijn gekomen zijn. «LXXVIL VERANDERINGE. D Efen worm heb ick gevangen op den tweeen -twintichften Au- ` guíti 1659 en wort van velen ghe- naempt den Robworm و‎ doch lo my dunckt ten onrechten و‎ want de rob- wormen zijn graeuw ende fonder pooten, maer dele is meeft wit, ende met pooten. Daerom wort hy met meerdet reden, vande Land - luyden genaempt den kooren-worm „om dat hy inde kooren-landen groote fchaede doet و‎ doordien hy عل‎ wortelkens vande terwe af-eet; hoewel hy oock ‚daer-en-boven inde hoven ende ‘boom-gaerden dickmael ghevonden werk, K2 _ Iek 148 METAMORPHOSIS Ick heb defen worm een ganfchjaer _ in een glafen fleffe met aerde bewaert, werpende daer in eenig faedt, twelck op-ghecomen zijnde’; bevondt tfa- vonds by de kaers, dat als doen den | gemelden worm boven quam, ende het loof op-at vande morfus galline dat witte bloemkens draeght , (want daer is een ander flach, dat roode bloem- kens geeft. ) welckers faedt ick in het gemelde glas geworpen hadde. Na dat defen worm wel gegeten hadde kroop hy weder in de acrde,, wort inden dach (elden of noyt bo- ven de aerde befpeurt , ende eet niet alleen het loof maer de wortelkens der kruyden. Na dat defe wormen genoech geëten hebben, ende totha- ren volkomen wafdom gekomen zijn, fo begeven fy fich na een hooghe-en droo- ب Nia oT UFR ar isl 129 drooghe plaets „die niet veel geroert - en wort ji het zy inde: boomgaerden; aende kanten der :zacy-landen of el ders , cm haer tot rulte ende veran- deringe te chicken. test Defen worm heeft haren oirfpronck uyt het faedt vande dieren die wy hier molenaers noemen, om datfede toppen vande jonghe {cheuten:ende uytterfte bladeren der perfe-boomen, abrykofen, keerfen, willige-boomen, | pruymen, popelieren, ende haefelaer . geern eten, ende die weten te verma- denende-te verbrijfelen. Inde heylige Schrift wordenfe kevers ghenaempt, ende by de Franfen hanatons. - Defe molenaers worden wy op de boomen ghemeenelick ghewaer inde Mey maent, alfer voor haer bequaem loof ende fpijfe gevonden wort. Blij- a : K3 ven 150 METAMORPHOSIS ۱ ven boven de aerde ontrent den tijde van twee maenden of wat meer, van Mey tot Julius; ende blijven voorts onder de aerde verborghen neghen. maenden fonder eenige fpijfete nut- ten; ende liggen fo ftil als of {y-doot _ waré,maer meteen warme handt aen- geroert zijnde beginnen haer dade- | lick te roeren, gelijck ick dickmael by eyghen ervarentheydt bevonden | hebbe; als mede; datmen die onder de aerde nieten vint twee b y malkan- deren, maer elck alleen. ۱ Eer defe wormen inde ghemelde molenaers veranderen fo zijnfe over de vier jaeren oudt. Den worm hier inde nevenf-gaende placte afgebeeldt heeft haer tot veranderinge gelet op den derden September 1658 welcke veranderinge inhet midden der plaet- j te dn‏ مس Nra or una sig ۰ ۶ _ te vertoont wort; ende in Mey 1659 is den molenaer daer uyt ghekomen 5 die onder aen inde placte afgebeelt - ftaet. Defe molenaérs blijven langen tijt leven alfe maer des fomers in ha- ren tijt eten konnen krijghen; ende — des winters vande koude mogen bes ‚_vrijdt welen. Uyt inficht van fijnen . oirfpronck machmen defen worm den molenaers-worm noemen. ا أذ‎ > LXXIX. BEVINDINGE.. En worm. boven. inde mede- gaende plaete afgebeelde is ghe- komen van Yfiekeep aende wilde batt van America, daer jeghenwoordich een colonie ghefticht wert voor de Kamer van Zeelandt. Ick vont hem — in ofte tufichen de baften van füyc- ker-kiften houdt, dat wel een ganích Jcr in het {chip geweelt was, In dit ey houdt © 152 METAMORPHOSIS houdtof'des {elfs baft neempt hy fij- | nen oirípronck,ende wort oock daer by gevoct. | زان‎ obno sib | © Delen worm heeft fich tot veran- ۲ deringe ghelet op den 17 September tot den Tg October. Doenfchoothy | fijn veluyt ende fach hem in fijn ver- | . anderinge ligghen even foghelijckin | het midden der plaete na het leven af- gebeeldt is; ende blijven voorts fo lig- ` gen tovdatle allenxkens haer koleu- — ren verkrijgen;beginnende vande oo- Po aende hoorens;endedoor het groeyen der vleugels fo ontfluy- ten de feer langhe hoorens van haere vlechtinghe om de pooten : tot dat | eyndeliek dat wonderlick dier daer uyt komt’, dat inde byftaende placte vertoontwert. ’tWelck ick den mo- lenaer van Yfiekeep genaempt hebbe. | | | BY-VOEGHSEL. des Geeleerden D. JOANNIS de MEY, Omhelfende de wonderlicke Hiftorie der haft ende een-dag-levende dier- ` kens , by den Griecken daerom Hemerobia ende Ephemera ghe- naempt. … 2A Erwaerde Lefer, acnmerc- A AA kende de gelijckheydt defer hiftorie met de ftoffe welc- ke in dit boecxken verhan- delt wort;heb ick niet ondienflichge- ج‎ acht te verhaelen wat ick {elfs in per- foon onder-vonden hebbe aengaende den Haft , ofte feeckere vlieghende beeftkens , welcke van de Griecken genaempt zijn Epbemera,om datfemaer eenen dach en leven ; op een ende felfden dach te voorfchijn komen in- E den WAY den morghen-tijdt و‎ des middachs op haer kracht zijn, endemet den onder- ganck der fonne fterven. Doch aenge~ fien mijn bevindinge niet volcomen en is, fo fal ick eerft aenwijfen wat andere fchrijvers daer van melden, ende int byfonder den gheleerden D.Augerius Clutius in fijn boecxken de Hemerobio five infeéto Ephemero. - Ariftoteles heeft in twee plactfen gewach gemaeckt van dele een-dagh- levende dierkens, t welck oock Ulyt- ` fes Aldrovandus aen wijft in fijn derde boeck de infeéhs, cap. 3. Volgens Ari- ftotelis befchrijvinge,fo heeft dit dier- ken vier pooten, ende vier vlercken : ontrent den tijdt dat de fon op het hooghfte kompt des fomers , fo wor- den inde reviere Hypanis , eenighe kleine blaeskens of vlieskens be- fpeurt, uyt welcke vier-voetige dier- kens kens te voorfchijn komen , welcke tot na den middach vlieghen, maer als de fon begint leegh te daelen, fo wor- | fe onfterck ende flap,ende fterven met des {elfs onderganck, niet langer dan eenen dach levende;om welcke reden fy Flemerobia,Ephemera,dat is diaria ghe- naempt worden.dus verre Arıftoteles. Aldrovandus melt oock inde voor- verhaelde plaets van een vifch Ephe- merus genaempt, welcke fonder voor- teelinghe uyt andere gheberen wort, ende naeuwelijx dry uyren in het le- ven blijft. Item uyt Diofcorides , van twee kruyden die de felfde name dragen; het een kruydt, om dat het maer eenen dach leeft; het ander onz dat het met den eerften dach bloemen dracght. ۱ Hieronymus Cardanus in fijn ne- _ gende boeck, handelende vande dier- [a] 2 kens kens die uyt verrottinghe voort-ko- men , fchrijft aldus. De hiftorie van - het Ephemerum ofte een-dagh-levende dierken, is oock Cicero feer wel be- kent gheweeft, welck dier gheboren wert aen de reviere Hippanis و‎ heb- bende vier pooten و‎ ende vier vlerc- ken ; niet langher levende dan van {morghens tot den avondt, daer het fijn naem van gekregen heeft. Smor- ghens ift een kindt, 5 middachs een jonghman,ende des avonds een oudt- man ghelijck, ende fterft met den on- derganck der fonne. So dat de Na- tuyr meer moeyte ende tijdt ghe- bruyckt heeft tot de her-voorkomfte van dit dier, dan tot ghebruyck van fijn leven. Waerin de groote forgvul- dicheydt der voorbringende Natuyr | te verwonderen ftaet, welcke aen een dierken van fo korten leven, fo veel leden leden ende bequaemheden gegeven heeft. Want het fiet,hoort, wandelt; ende vliegt &c. Augerius Clutius in fijn voorghe- meldt boecxken, verhaelt defe na- volghende befchrijvinghe van Joan- nes Dortmannus. Ariftoteles maeckt ghewach van een dierken dat by de revier Hippanis te voorfchijn kompt, "e welck maer eenen dach en leeft, welck natuyrelick wonder oock ons Nederlandt heeft ende vertoont aen- de uytgangen des Rhijns, in welcke een wonderlicke menichte van defe een-dagh-levende dierkens ghevon- den wort; ’t welck ick felfs in perfoon hebbe waer-genomen, in een armken des Rhijns de Vaert ghenaempt. Ende wederom in het jaer 1619 aenden kant vanden Yffel ontrent Zutphen. Ick vertoon u hier dry ghedaenten La] 3 van- vande felfde dierkens,de eerfte is van een manneken , welck een ghehoornt hooft heeft. De tweede van een wijf- ken, dat gheen hoorns heeft, maer de voorfte pooten, fijn in een hoornach- tige gheftalte verandert, daerom heb ick het voorwaerts afghebeeldt. De derde gedaente vertoont dit dierken, ghelijck het fpeelt op het water , in fulcker voeghen ende fatfoen als het hier afghebeeldt ftact. Het heeft de felfde grootte met welcke het hier _ vertoont wort, van koleur ghelijck | bofch-boom-houdt, met een langen dryvoudigen fteert. Somtijts vlieght het mer het hooft na beneden, fom- tijts met het hooft verheven , gelijck de ander dieren diemen 2/۵۵7۸ noemt. Al vliegende vermengen fy fich met malkanderen, {pelende met haer be- vende vlercxkens. Sy weten haer dry- vou- Za, 2 {a IN CTE A Br | voudigen fteert fo uyt te breyden op | het water , dat de refte van haer _ lichaem bequamelick daer op verhe- ven ftaende kan fleunen. Defe dierkens hebben haeren oit- fpronck uyt een aerd-worm, die poo- ten heeft, welcken worm daerna ver- . andert wert in een beeftken dat geen pootjens heeft als het uyt de aerde te - voorfchijn kompt. Het is omvangen met een feer wit vliesken, ende als dat vlieskens opghebroocken is , dan be- gint het te vlieghen و‎ ’twelck gemee- nelick ghefchiet ontrent het feeft van- den H. Oduphus. Dit vliegen defer dierkens duyrt dry daghen lanck, 10 | nochtans, dat alle de ghene die des {morghens te voorfchijn komen , des avondsfterven, Terwijl defe dierkens met haere fteerten op het water fteu- nen ende {pelen, fo wordenfe lichte- EIS lick «lick vande viffchen ghevanghen ende ` op-geeten , ende daerom wordenfe | vande viffchers aes ghenaempt , om datfe de vifichen tot veed{el verftrec- ken.: -Uyt het voor-verhaelde ende uyt het gene AugeriusClutius befchrijft — uyt de antwoorden Petri Crachtii,op eenige vraghen raeckende dele dier- kensblijckt;dat dele vlieghende dier- - kens haeren oirfpronck hebben uyt ۰ feeckere wormen , diemen fegt dat lange te voor fich inde aerde onthou- den hebben,ende daerna tot verande- ringe komen, even op lo een wijle als vande rupfen is getoont; uyt welcke veranderinghe dele vier-voetige die- ren voort-komen. Dele wormen wot- den vande viflchers ghebruyckt tot aes om vilch mede te vanghen , ende om datfe teer ende ende facht zijn; fo e TR fteec- l fteeckenfe den angèl door het hooft *ewelck hardachtich 15, om te beter vaft te blijven. Dele wormen fijn {nel in haer beweginghe, peerfch van ko- leur, maer worden allenxkens gheel- achtich. Het ghemeen ghevoelen is, datfe faedt werpen eerie beginnen te vliegen „ende dat daer uyt weder an- dere wormen voort-komen , hoewel andere dencken datfe uyt de kley ha- ren oirfpronck nemen. De Viflchers feggen dat als het water leegh vloeyt, datíe dan haer dieper inde aerde ver- fteecken;maer hoe hooger het vloeyt, hoe datle hoogher fich na het opper- vlack der grondt begeven. Item hoe ' kleynder-datfe zijn, hoefe ondieper inde aerde bevonden worden ; ende hoe grooter,hoe dieper. | Terwijlen ( feght den ghemelden Petrus Crachtius ) dat dele dierkens vlie- vlieghen, fo en ghebruyckenfe geen 7 {pijfe, fy vlieghen geduyrichlick on- trent het opper-vlack des waters en- de den oever, fomtijts vliegenfe oock over het landt, maer keeren al weder tot de revier , in welcke fy eyndelick in een ontelbaere menichte verfmoo- ten, ende vande vifichen ende voghe- len geeten worden. Dele dierkens fegt (Aug. Clutius) na datíe de ghedaente van een worm afgeleght hebben, houden haer ftil fonder beweghen, ende worden met een dun vliesken als cen fchel of fchorsken overtrocken , welcke ghe- broocken zijnde, fo kompt daer uyt, als uyt een ey, een dier dat vier vleu- gels ende {es pooten heeft; ende wort dan cerft volmaeckt, na dat het fijn derde geftalte heeft aengedaen ; doch middeler-tijdt alfe in haer verande- / 0 ringhe ringhe zijn, en ghebruyckenfe geen fpijle, maer wel fo lange fy onder de ghedaente van een worm leven : in welcken tijdt, fy met haer hooft dat niet alleen hart is, maer oock met hoornkens voorfien , de aerde feer bequamelick weten te door-booren. Oock hebbenfe een keert, die haer als een roer dient, met welcke fy haer {elven in het fwemmen weten te be- helpen, ende haeren koers te beftie- ren. Dus ver hebben wy kortelick uyt verfcheyden Schrijvers by een ghe- bracht’t gene aenmerckens waerdigh is aengaende dele eenen-dag-levende dierkens , waer by nu met een ‘woordt, tot een befluydt mach ghe- voeght werden ع‎ geen ick felfs daer van hebbe bevonden ر‎ ende feer wel met de voorgaende befchrijvinghe 0۷ over-een-kompt. Want in het jaer 1652 den 23 Julii ben ick van Mid- delburgh ghevaeren na Rotterdam, ende komende ontrent den avondt op de Maes ontrent Dordrecht, fagen wy dat allefints rontom ons vloogh een ontelbaere menichte van dier- kens, ontrent een vingher lanck, ge- - heel wit, met dobbele fteerten, ende yeder hadde vier vlercken ende fes pooten , ende vervellen even gelijck de Zijde - wormen. De Hollanders noemen defe dierkens Haft , ende om datfe lo dicht ende in fulcken groote menichte vlieghen, fo is daer van een {preeck-woordt gekomen,waer door, alímen wil uyt-drucken een groote menichte van menfchen و‎ die by een loopen, datmen fegt, het wafler fo dicht, of daer waffer fo veel als Haft; want als my defe dierkens ontmoete- at den | i ! $ den,fo vlogenfe in fulcken overvloede allefints rontom ons fchip ende lichaemen, als de fneeuw-vlocken in- den winter, als het dichte fneeuwt, ende met den fonnen onder-ganck | vielenfe alle in het water tot een aes | der viffchen. Doch uyt vergelijckin- ghe van mijn ervarentheydt ende der andere,die ick uyt verfcheydenSchrij- by-gebracht hebbe, is licht af te ne- men,dat na de verfcheydentheydt der plaetfen, defe dierkens, inghedaente, vlercken ende fo voorts verfcheyden zijn ; hoewelfe in’t gemeen ten aen- fien van haren oirfpronck, aerdt ende onderganck, groote ghemeenfchap hebben. ۰ Vaert wel, | | ۱ |