Unt6,

j/oc/cc/tiJ

a/7c^(j

D. D.

GLADIOLUS.

QUEM ,

DISSERTATIONE BOTANICA,

COA'5. EXPER. FACVLT. MED. UPSAL,',

FUBLKjf yENTItAKDUM EXHIBENT

PRiESES

CAROL. P.JHUNBERG,

Med. Doct. Prof. Reg. et E^traord. , Acad. C^sar. n. c,
Reg. Scient. Hoimiens. , Societ. Scient. Ups. Patk.
Holmens. Berol. n. Scrut. Lund. Harlem,
Amstel. et Nidrosiens. Membrum.

ET

RESPONDENS

CHRISTEN ^JMEL^US,

FENNO.

IN AUDIT. GUST.RIAJ. D. XXVm MAJI ANXO MDCCLXXXH^

UPSALI^,

APUD JoHAN. EdMANjDIRECT.ET REG. ACAD. TYPOGR,

DISSERTATIO BOTANICA ,

DE

GLADIOLO.

5. I.

E nfatarum ordinis Naturalis Genera, ob fimilitu-
dineni nimiam, non lire difficultate infigni di-
gnofcuntur, ut Crocus & Galaxia ab Ixia, Ixia a
Gladiolo , Gladiolus ab Antholyza , Iris a Mo-
R^A & SiSYRiNCHio; MoR^A a Ferraria, Witse-
NIA aDiLATRIDE, DiLATRIS a WaCHENDORFIA. QuO
enim magis affinia fuerint Genera , & quo plures
fpecies Genus contineat, eo major femper furgit dif-
ficultas eas rite diftingvendi , fique hae fpecies a loco
& cultura variantes fimul affiimant formas, longe
major evadit haec ipfa difficultas.

Hacc efl: rado , cur plures harum , inprimis vero
IxiiE, Gladioli & Antholyz^e, fpecies confuderint
Ausiores , quibus vivas hafce Enfatas examini accu-
ratiori fubjicere non contigit. Gladiolum itaque ra~
fnofum dixerunt plantam, quae Ixia crcca a polyfta-
chya flore luteo, Gladiolum imbruatum ^ qux An-
THOLYZffi forlan efl: fpecies ; Gladiolum capitatum^
quaeMoR^A; Ixiam africanam^ glad atam & cbinen-
quae ad Moreas referendae ;| Ixiam niopecnroi^
decwi ^ quae Gladiolus nobis audit fpicatus\ Ixiam
panicuiatam & longifioram^ quae Gladiolus tongijio*

A rm ;

4

DijJcrtath Botanica.

rusi hiiAM flaheUifaliatn & iridi foliam, quse Gladi-
olo plicato adnumerandas; Ixiam Fabricii, quae Gla-
diolus anceps dici debet; Ixiam galaxiam & fuga-
cifimam, quae Galaxi^e Genus conftituunt; Antho-
LYZAM merianam & meriandlam, quje Gladiolus
vierianus %c meriamUus \ Ixiam hirfutain Sz Wachen-
DORFiAM utnbellatam , quae Dilatris corymbofa*9 An-
THOLYZAM mauram, quae Witsenia erit , ut Vete-
rum in his errores alto praeteream filentio.

Ob variantes , quas induunt^ a folo & climate ,
formas, varietates non raro pro diverfis fpeciebus
habuerunt Aufiores, ut GladiolUxM carneum pro
communi. Gladiolum permeahile?n pro trifii. Gla-
diolum undulatum pro augujioy Ixiam milleii pro
crocata. ^

Si unquam fublatae erunt , vel fakem diminutae
in Botanicis obvenientes difficultates , Genera lingu-
la , quam accurate fieri poteft , deferibenda , praefer-
trni in plantis vivis , ut certi eruantur charafleres ^
quibus unius ab altero differentia vera pateat..

vero hoc non animo fblum perpenderem ,
fed etiam huic obtinendo fini meam qualemcunque
conferrem aleam, & aliquam fimul apud Te, B. L.
dum fpecimen edo academicum , inirem gratiam, eX'
plicandum & deferibendum mihi affumfi intricatum
LADioLi Genus, proximis Ixi-e & Antholyze ge-
neribus adeo in haud paucis fimile, ut in quibusdam
cxaimnandis fpeciebus dubius de Genere h^reat at-
tentillimus, nec imperitus alias Botanopliilus. Sepa-

ra-

5

De Gladiolo.^

ramr tamen Gladiolus Triandrus & Monogynus fe*

quenti charaQ:ere edentiali : Corolla monopetalay tu-
bulo fa\ tubo curvato; Umbo 6 -partito: laciniis fupre-

rna infima extra vel intra laterales collocatis,

§, II.

CHARACTER GENERICUS.

Calyx, Spatha bivalvis, infera , corolla brevior: Val-
vuliC oblongae, perfiftences, exterior major
interiorem includens.

CoROL. monopetala, tubulofa, fupera. Tubus cylin-
dricus, interdum bafi filiformis, curvatus. Lim-
bus 6 - partitus , fubcampanulatus : laciniae fu-
prema & infima extra vel intra laterales, ob-
longae , erefto - patulae.

Stam. Filamenta tria, ori tubi inferta, filiformia,
corolla breviora. Anthera incumbentes ovatae.

PiST. Germen inferum, triangulare, glabrum.

Stylus filiformis, longitudine filamentorum.
Stigmata tria, revoluto -patentia , obtufa ,
villofa.

Peric. Capfula ovata, trigona, obtufa, flriata, trival-
vis, trilocularis.

Semina plurima, glabra.

Differt ab Antholyza : laciniis limbi fubsqualibus;
ab IxL\: tubo curvato & fitu laciniarum limbi.

Spatha vel efl: tubo corolla brevior vel longior ; ob-
tufa vel acuta: integra vel lacera: glabra vel
hirfuta.

6 D-Jfertatio Botanica.

Tubus coROLUiE in hoc genere valde variat; efl enim
ipatha brevior, «qualis vel longior; magis vel
minus prafunde partitus; ringens, cylindricus
vel filiformis; {implex i. e. (ubaequalis vel du-
plex i. e. bafi filiformis , dein cylindricus ; cur-
vatus vel geniculatus.

Limbus corolla 6-partit« quoque variat, ut fit cam-
pannlatus faepius ; reflexus , patens & crifpus
rarius; «qualis vel inaequalis.

§. IJI.

-T3TVISIO SPECIERUM.

* Simplices [capo indivijo :
tingentes limbi laciniis divaricato-ringentibus.

1. montanus', corollae ringentis tubo fpathae obtufae ae-

quali, foliis ellipticis nervotis.

2. coroll« ringentis tubo fpatha acuta Ion»
giore; fcapo flexuofo.

6. reflext^ limbi laciniis reflexis:

'^.recurvus: coroWx limbo reflexo, fpica fecunda, fo-
liis linearibus.

y. patentes'., limbi laciniis patentibus:

/{.falcatus: corollae limbo patenti, folio lanceolato
falcato.

campaniilati ; limbo campanulato:
a. ere^i'^ floribus eredbsi

5. hiflorus: corollae ereflae limbo campanulato, fcapo
bifloro, foliis linearibus.

dichototnus: QovoW'£, ereftae limbo campanulato, fca-
po bis dichotoino quadrifloro, foliis linea-
ribus. Y cth

De G /adi olo. 7

7. crifpus. corollae ere8:ae iimbo campanulato, flori-

bus fecundis, foliis cnTpis.

b. nutantes co’ ollis cernitis:

8. trijiis'. corollis cernuis, tubo flmplici, foliis trincr-

viis bifulcis linearibus.

9. communis', corollis cernuis , tubo fimplici, foliis enfl-

formibus multinerviis.

iQ.Watfotiius: cotoWis cernuis, tubo duplici, limbi la-
ciniis oblongis, foliis linearibus glabris.

11. Meri and lus\QtsTo\\\s cernuis, tubo duplici, limbi

laciniis ovatis, foliis enflformibus pilofis.

1 2 . Meria 7 ius:Qoro\\\s cernuis fubcylindricis, tubo du-

plici, limbi . laciniis ovatis, foliis eniiformi
bus glabris.

c. imbricati'.^ floribus imbricatis:

\ fpicatus'. coroWis ere£tis, fpica imbricata difticha,
foliis linearibus.

* * Ramosi fcapo polyfiachyo:
t alopecuroides'. poIyflachyiis,irpica imbricata difticha,
foliis enflformibus nervofis.

15. alatus: polyflachyus , corollx laciniis lateralibus

latiffiinis, foliis enflformibus glabris.

16. hicolor: polyflachyus, corolla ringente, fpathis la-

cero -ariltatis , foliis enflformibus glabris.

17. anceps: polyflachyus, fcapo ancipiti, fpathis crifpis.
1%. junceus: polyflachyus, floribus fecundis, foliis lan-

ceolatis.

19. fetifolms: polyflachyus, foliis lineari - fetaceis.

20. polyflachyus, fpica longiflima, floribus
alternis cernuis, foliis enfii;ormibi.s muici-
ncrviis marginatis.

A 3

21 an-

g Differt at 10 Botanica.

polyftachyus , floribus fecundis, fpathis
acutis, foliis enfiformibus.

22, /£?w^/^or7^.^:polyftachyns, tubo corollae longiflimo,

fpathis obtufis , foliisque enliformibus
glabris.

23. tuhiflorui : polyffachyus , tubo corollae longiflimo ,

fpathis foliisque ellipticis plicatis, hirfutis.
z^.plicatus\ polyflrachyus, floribus fecundis, fpathis
foliisque enfiformibus plicatis, hirfutis.
2^.fpathaceus'.^Q\yPt2iQhy\is^ fpathis membranaceis ari-
it^isr--gkbri3 , foliis enfiformibus plicatis
hirfutisj

26,gra7nineus\^o\y{i^Qhyus fcapo laxo, fpicis capilla-
ribus flexuofis, foliis enliformibus glabris.

§• IV.

DESCRIPTIONES SPECIERUM.

Radix bulbofa bulbo tunicato, carnofo , globofo.
Scapus obvenit fimplex , divifus vel polyffachyus ;
brevis vel altus; ereflus, flexuofus vel laxus;
teres vel anceps; nudus vel brafleatus.

Folia polymorpha : fetacea, linearia, elliptica, lan-
ceolata, enfitormia, equitantia; plana, nervo-
fa, fulcata, plicata; glabra, pilofe.

Florejcentia omnibus fpicata , floribus paucis vel nu-
merofis; fpica erecla, nutante, flexuofa, fecun-
da, imbricata, diflicha vel dichotoma.

I. G. Moktanus: corollae ringentis tubo fpathac ob-
tufae aequali, foliis ellipticis nervofis.

De Ghidwlo, 5

Scapus teres ^ flexuofo- erectus , virefeens, glaber,
pedalis.

Folia elliptica, integra, trinervia, glabra, palma-
ria usque fpithamsea.

Florum tubus fpachis brevior , corollis Jpatbisque
obtufis.

CoroUiehmhiis ringenti-bilabiatns; labium fupcriuf
tripartitum macula purpurea; inferius pro-
fundius tripartitum.

2. G. Flexuosus : corollae ringent'S tubo fpatha acuta

longiore , fcapo flexuofo.

Scapus teres ^ flexuofus, ere£tus, glaber, pedalis.
Folia nulla fub florefcentia.

oblongo -lanceolatse, acuminatae, glabrae, tu-
bo corollae breviores, pollicares.

Florum /pica ovata, 4- 5 -flora.

Corolla albido - incarnata : tubus fpatha duplo lon-
gior; limbus ringens.

3. G. Recurvus: corollae limbo reflexo, fpica fecunda,

foliis linearibus.

ftriatus, foliis fere totus vaginatus, curvatus,
palmaris.

Folia tria vel quatuor , vaginantia, alternantia , li-
nearia, flriata, glabra, fcapo breviora.
Flores^ fecundi , tres vel quatuor, cernui, ex tus ru-
bri , intus albi , limbi laciniis reflexis.
Corolla tubus filiformis, virefeens, fpatha brevior:
limbi laciniae lanceolatae, concavae, patenti-
reflexae.

1x1« falcatae nimis afflnis.

B 4 G.

10

Dijfertatio Botanica '

4. G. Falcatus: corollas limbo patenti, folio lanceola-

to falcato.

Scapus compreflus , ftriatus , flexuofus , glaber ,
^ palmaris.

Fo//« 7// unum ' vel duo, obverfe-amplexicaule, ova-
to -lanceolatum , falcatum, obtufiufculum ,
integrum, ftriatum , glabrum, pollicare vel
paullo ultra. Folium fpadiaceum in medio
fcapo.

Sp at h 4^ yiridts, obtufas, tubo multo breviores..
Corolla caerulea Umbo patenti..

IxiiE excifae affinis.

5. G. Biflorus: corollae ereftae limbo campanulato, fca-

po bifloro , foliis linearibus.

Scapus totus vaginis foliorum teO:us, ereftus, pedalis..
Folia circiter tria, longe vaginantia, linearia, gla-
bra, infimo breviffimo , fupremo longicudi-
ne„fcapi.-

Flores terminales, bini, coloris triftis..

6 . G. Dichotomus: corollae eredtae limbo campanulato^,

fcapo bis dichotomo quadrifloro , foliis line-
aribus.

teres , er eO:us, glaber, pedalis, apice bifi-
dus, brachio fingulo bifloro.

Foliumh^a vaginans, lineare, glabrum, fcapo lon-
gius*, fpathaceum folium lineare,, acutum,
iub dichotomiis.

Flores fecundi, erefti.

7. G. Crispus: corollae ereO:x limbo campanulato, flo-

ribus fecundis, foliis crifpis.

Sca-

De Gladiolo,

u

Sc aptis teres, flexuofo- erectus, glaber, fpithamaeus
usque pedalis.

Folia circiter quatuor, endformia, crilpa, glabra,
fcapo breviora.

Flores fecundi, 4-9, fpathis breviflimis obtufis.

Coro//ti’ albo -incarnatae, ereO:ae, tubo fesquipollicari.

8. G. Tristis: corollis cernuis, tubo fimplici, foliis tri-
nerviis bifulcis linearibus,
fimplex, vaginatus, ereftus, glaber, crafll-
dc culmi tritici, pedal s & ultra.

Folia alternatim vaginanda, linearia, acuta, ftriata,
glabra, integerrima, fuperiora lenfim bre-
viora, circiter tria vel duo.

Coro//t? cernua. Tubus cylindricus , fendm ampliatus.
Limbus fubinflatus: lacinix ovatse, concavae,
acuminatas, apice patulo; (uprema latiflima,
intra proximas laterales , profundius divjla,
fubfornicata ; infima anguftifiima extra late-
rales fibi proximas.

Color corolla triftis, varius in variis individuis.

Varietates hujus quam plurimse {unt:

odorus: roroZ/a hyalina, albido -flavefeen te: //»i-
bo extus carina purpurea vel rufefeente, api-
ce intusque rufefcenti-malculato , punftato.
b. inodorus: corolla tubo hyalino -albido; limbo
ex viridi- fla vefcen te: Laciniis tribus fuperiori-
bus intus extusque carinatis nervofisque pur-
piirafcentibus , tribus inferioribus carina pun-
flisque purpurafeentibus.

B 2

f. gran^

DiJJertatio Botanica,

c, grandis: corolla albido- trifti', laciniis tribus
fuperioribus intus linea duplici purpurea, ex-
uis purpureo - multi driatisj inferioribus intus
fulco medio flavelccnte,^ apice purpurafcente *,
bipedalis , folio infimo fubaequante fcapum ,
profunde fulcato, tetragono.

d, inodorus : corollis albis, carinis externis ftria
duplici purpurea; laciniis tribus inferioribus
intus bafi lutefcentibus , ftriis aliquot purpu-
rafcentibus; folio\ infimo lubfiliformi , fcapo
duplo longiore-

e, coroUis parvis, virefcenti -albidis, plurimis.

f, humilis \ corollis una vel binis, albo -incarna-
tis, fpithamxus.

g, pun6latus: odorus, corolla caerulcfcentc vel
caeruleCcenti- carnea: infimae tres lacinicS me-
dio albae lineis punctisque caeruleis. Flores al-
terni in fcapo flexuofo.

h, lateat corolla viridi -lutefcenti, unica vel bi-
nis, fcapo fpithamaEO.

i, aphyllus: corollis albido -incarnatis, quaternis,
fecundis; fcapo pedali.

k, ruberi corollis albo - incarnatis , fubfecundis, im-
maculatis ; fcapo fubaphyllo , fubpedali.

l. purpureusx corollis albo -purpureis, fubcernis,
immaculatis ; ycjpo foliofo, pedali,

m, inflatus: corollis albo - purpureis , fubinflatis,
fubternis , immaculatis ; fcapo foliofo , pedali.

n. violaceus: corollis \\ohcm fubinflatis, imma-

culatis, fubquaternis, tubo brevi; fcapo folio-
Ib, pedali. o.ba-

De GIndioio.

13

0. hnftatns: corolHs albo - incarnatis macula haftata.

p. cordatus: corollis albo- incarnatis, macula cor-
data \ foliis planioribus.

q, pertnehLnUsi floribus fecundis plurimis; crcfcic
in fabulofis (infulae Equorum) Parden Eyland,
florens Junio, fcapo tripedali. Folia circiter 4,
longe vaginantia, ffriata, plana, utrinque in
medio & margine vena elev^ata pallida ; infe-
riora longiora , pedalia ; fuperiora fenfim bre-
viora. Corolla tubus ampliatus, vix lineam
longus. Limbus inflatus, extus albus linea
media*“purpurea : Lacinia fuprema latior, con-
cavo -fornicata , intus alba, intra duas late-
rales; laterales duae fuperiores albx, apice
extus intusque purpurafeentes, intus medio
flavae flriis purpureis ; infima extra latera-
les inferiores , alba , apice utrinque pur-
purafeens.

Singularis haec fpecies folio infimo crafliufculo, li-
neari, intra marginem utrinque fulco profun-
do exarato; reliquis foliis fpathac limilibus ,
convolutis, fed fpathis longioribus.

9. G. Communis: corollis cernuis, tubo fimplici , foliis
enfiformibus , multinerviis.

Scapus teres, foliis ultra medium vaginatus, gla-
ber, erectus, fesquipedalis.

Folia obverfa, alternatim vaginantia, enfiformia ,
novem-nervii, glabra, inferiora fenfim bre-
viora, fcapo multo breviora, pollicem lata.

Flores alterni , cernui , purpurei , plures.

B 3 IO G.

I

14 Differtatio Botanica,

10. G. Watsonius: corollis cernuis, tubo duplici, lim-

bi laciniis oblongis, foliis linearibus glabris.
Scapus fimplex , teres , foliis vaginatus , ereftus, pe-
dalis & ultra.

Folia circiter tria, longe vaginantia vaginis ftriatis,
lineari- lanceolata , acuminata, ftriata , gla-
bra, fcapo breviora, fuperioribus fenTim
brevioribus.

Flores tres vel quinque, rubfecundi, cernui, purpurei.
Corolla tubus duplex , bafi filiformis , dein cyVm-
dricus V f^q^iipollicaris , geniculatus, CLirv^a-
tus; Limbi lacinia oblongae, acutae.

11. G.Merianellus: corollis cernuis, tubo duplici,

limbi laciniis ovatis , foliis enfiformibus pi-
lofis.

fimplex, vaginatus, Inferne reOius , fuperne
flexiiofus, fesquipedalis.

Folia unum vel duo, longe vaginantia vaginis
ftriatis, pilofa, fcapo breviora.

Flores tres vel quatuor, fecundi, cernui, flavo-
incarnati.

Corolla tubus duplex, inferne filiformis, genicula-
tus, inde cylindricus, curvus. Limbi lacinia
fubrotund^.

1 2. G.Merianus: corollis cernuis cylindricis, tubo du-

plici, limbi laciniis ovatis, foliis enfiformi-
bus glabris.

fimplex , teres, ftriatus, inferne foliis vagi-
natus , flexuofo - ereftus , fpithamaeus.

Folia plura usque 4 , obverfo margine vaginan-

cia.

De Gladiolo.

15

tia , cnfiformia , obliqua, parum ftriata ner-
vo medio utrinqiie elevato, integra, margi-
nata , fcapo breviora.

Flores 4 usque 85 alterni, cernui, purpurei.
Corolla tubus bafi filiformis, ftriatus, (enfim am-
pliatus, geniculato -reflexus, inde inflato-cy-
lindricus, laevis, nutans; a bafi ad genu iin-
gvicularis , a genu ad limbum pollicaris.
Limbus campanulatus : lacinia ovatae , ob-
tufifiimae cum acumine , concavae , aequales,
femiungviculares : fuprema extra laterales
proximas; infima intra laterales inferiores.

1 3. G. Spicatus; corollis ereftis, fpica imbricata difti-

cha, foliis linearibus.,

Scnprts fimplex, teres, vaginatus, creflus, fpithamaeus.
Folia qiiatuor alternantia , longe vaginantia , linea-
ria , glabra, inferiora fenfim breviora.

Flores diftichi, imbricati, cserulei, circiter duode-
cim parium in {pica pollicari.

Differt a fequenti floribus majoribus; fpica brevio-
ri, fed latiori ovata; fcapo fimplici.

14. G. Alopecuroides: polyftachyus , fpica imbricata

difticha, foliis enfiformibus, nervofis.

Radix plurimis bulbillis conflans.

Scapus foliis vaginatiis, teres, flexuofo-ereffus, api-
ce polyftachyus , fpicis alternis virgatis ,
fpithamaeus. • .

Folia duo vel tria, altcrnatim longe vaginantia,
linearia, ftriata, glabra, fcapo breviora, fu-
perioribiis fenfim brevioribus.

Flo^

i6 Diffeftatw Botanica

Flores diftichi, imbricati, minimi.

Spicae lineares, digitales , erectae.

Spathae margine membranaceo, albo.

Corollae Tiibuf vix fpathis longior.

Variat fcapo limplici & ramofo’, corollis albis &
caeruleis.

1 5. G. Alatus: polyftacbyus , corollae laciniis laterali-

bus latiffimis, toliis enfiformibus glabris.
«SfflpWJ* compreflus , flexuofus, erectus, ftriatus ,
fimplex & ramofus, palmaris usque pedalis.
F(3//^3 akernatim vaginantia, cnhformia ftriata, gla-
bra, fuperioribus fenfim brevioribus,

Rachis flexuofa, torta.

Flores alterni vel (ub fecundi, 3-7, magni.

Spathae tubo corollae longiores, integrae, virides.
Laciniae duae limbi corollae latiores.

Variat l:o floribus incarnatis, foliis brevioribus.

2:0 floribus triftibus reticulatis , foliis lon-
gioribus.

3:0 floribus violaceis , foliis longioribus.

16. G.B1COLOR*. polyftachyiis, corolla ringente, fpathis

lacero -ari flatis, foliis enflformibus glabris,
(ubramofus, angulatus, ftriatus, fulco utrin-
que profundo exaratus, bafi foliis vaginatus,
glaber, flexuolo-ereftus, fpithamaeus.

Folia alternatim vaginantia, obverfa, enfiformia ,
obtufa cum acumine, integra, ftriata, (ca-
po duplo breviora.

Spicae duae*, altera uniflora , tenuior ; altera triflo-
ra cralfior, longitudine dimidia fcapi.

Ra‘

17

De Ghidiolo.

Radiis angulata, flexuofa, glabra.

Spatha membranacea, apice lacerato -partita laciniis
acutis, venofa , bali grifea. apice ferruginea.

Coroll<£ tubus filiformis , fenfim ampliatus , fuper-
ne inflatus, fpatha duplo longior, flavus.
Limbi lacinia flavse; fuprema major conca-
va, ovata, obtufa, pallide flava, apice cx-
rulea : Laterales inferiores lanceolatx , con-
volutx , flavx , ultimo apice cxruleo : infi-
ma brevior, parum a reliquis feparata, ex-
tra laterales collocata : Omnes bafi linea
duplici purpurea in ore tubi. Affinis Ixi^
bulbrferx, refpeffu fpatharum.

7. G. Anceps: polyftachyus fcapo ancipiti , fpathis
crifpis.

Scapus ramofus , anceps , dentatus , fpithamxns ,
glaber. Latera acuta & dentes purpurafeen-
tes. Rami fimplices, alterni, ancipites, dentati.

Folia femiamplexicaulia, obverfa, curvata, enfifor-
mia, nervofo - ftriata. Folia fpathacea late-
re inferiore crifpato - dentata , ramis brevio-
ra, digitalia, glabra.

Flores alterni.

Spatha exterior fere duplo major , obtufa , apice
purpurea, comprefla , ftriata, margine cri-
fpo- dentata ut in folia, ungvicularis.

Corolla tubus filiformis , fenfim ampliatus , fpatha
multo longior, pallide cxrulcusj limbi la-
cinia cxrulcfcentes.

C 18 G-

ig Differtam Botafiica.

i8 - G. Junceus: polyftachyus floribus fecundis, fo^
liis lanceolatis.

Scapus faepius ramofus , flexuofus , ereflus , palma-
ris: ramis teretibus, ifriatis, divaricatis.

Folia 4-6, ovato - oblonga, fubundulata, glabra,
fcapo breviora.

Flores 4-7 , fecundi, erecti, caerulefccntes.

Bra6ie<e breviflimas, tubo corollae multo breviores.

19. G.SETIFOLIUS: polyflachyus foliis lineari -fetaceis.

polyftach)ms , rariffime fimplex , flexuofo-
ercftus, glaber, palmaris: ramis teretibus,
ercftis.

Folia circiter tria, lineari - fetacea , fenfim brevio-
ra , infimo longiffimo (capum aequante.

F/orer alterni , albi, ringentes , tubo fpathis vix
longiore..

20. G. Marginatus: polyflachyns fpica longiflima, flo-

ribus alternis cernuis , loliis enflformibus
mulcinerviis marginatis.

Scapus (implex & polyflachyus, fublignofus , foliis
vaginatus, teres, glaber, flriQus, craflitie
fere digiti, pedalis usque 4- pedalis.

Folia enfiformia, vaginanpa, fcapo breviora , fe-
mipolliccm lata , in medio & margine vena
crafla flavefcente marginata, venisque ele-
vatis minoribus flavefccntibus lineata , gla-
bra, ereCla^ inferiora longiora, pedalia & ul-
tra*, fuperiora breviora, fpitharnsea, adprefla.

Flores magni, cernui.

Spi-

De Gladiolo.

19

Spica floribus alternis, digitalis usque pedalis, ra-
chide flexLiofa.

Variat «) floribus albis.

/S) dilute rubris.

y) — -fangyineis.

— — • — purpureis.

Diftingvitur facile a ceteris Gladiolis: fcapo lon-
go , craflo, ereQio, ftrifto*, fpica florum Ion-
giflima , fubramofa , pedali & ultra ; foliis
margine incraflato.

21. G. Augustus*, polyftachyus floribus fecundis , fpa-

this acutis , foliis enfiformibus.
fimplex vel fubrainofus, vaginatus, teres,
elevato- flriatus , glaber, flexuofo - erectus ,
pedalis,

Folia vaginantia vaginis longis, enfiformia, eleva-
to -ftriata flriis albis, integra, glabra, fca-
po breviora , fuperiora fenfim minora.

Flores fecundi , adfcendcntes , fpica longa fimplici
vel duabus palmaribus.

1 ? angulata, flexuofa, torta, glabra.

Spatbof longitudine tubi corollx, ramis breviores,
virides , pollicares.

Lwihi corollie laciniai fsepius undulatae.

22. G. Lokgiflorus: polyftachyus tubo corollae lon-

giflimo , fpathis obtufis foliisque enfifor-
mibus, glabris.

Scapus teres , fimplex & polyftachyus, creftus, gla-
ber, pedalis & ultra.

Folia 3-4, enfiformia, nervofa, glabra, fcapo bre-
viora. C 2 Flo-

20

Differtatlo Botmka,

Flores alterni, albo -incarnati, plurimi, approximati.

membranaceas, ftriatae, breviffim,K.

Tubus corolla pollicaris usque bipollicaris , apice
ampliatus, curvus, ere0:us.

Facies Ixi/e, fed tubus curvus & (itus limbi feparat..

23. G.TUBIFLORUS : polyftachyus tubo corollae longisfi-

mo, fpathis foliisque ellipticis plicatis hirfutis.
Radix profunda.

breviffimus , faepe vix pollicaris, foliis invo-
lutus, ramofus, hirtus.

Folia plurima , circiter 6 & ultra , elliptica feu li-
neari enfiformia & utrinque attenuata , ner-
vofa, (ubplicata, pilofa, erefta, fcapo longiora.
Bracbea oblongx^ hirfutiflimae, apice ferrugineae,
pollicares.

Flores alterni , incarnati , tubo corollje fpathis mul-
toties longiori , filiformi , apice ampliato ,
curv^o.

Facies Ixi® fcd limbus corollae Gladioli.

Affinis Antholyzis villofitate & foliis.

24. G. Plicatus: polyftachyus floribus fecundis, fpa-

this foliisque enfiformibus plicatis hirfutis.
magnitudine avellanae, fibrofus fibris longis,
parum profunde infidens.

Scapus teres , villofus , fimplex vel ramofiis.

Raifii alterni, breviffimi, inferiores longiores, villofi.
Folh circiter fena, margine obverfo vaginantia ,
enfiformia, obtufa, crafliufcula, nervofa ner-
vis a latere interiori produflis, plicata, villofa,
mollia, eredla, apice obliqua, fcapo paulo lon-
giora, digitalia. ^ F/o-

De Gladiolo,

21

Floies erccli, alterni vel fkpius fecundi.

Spatha villofe in rachide flexuofa.

Ci^ro/Zamonopetala, fubcampanulata. Tahzif fpathis
longior, l imbus bilabiato-ringens, laciniis
tribus inferioribus magis connexis, fupre-
ma profundius divifa. Lacinia fuprema ex-
tra laterales proximas curvata, tota albido-
violacea,- latior. Laterales fuperiores paul-
lo angufHores, obtufe cum acumine, albi-
do -violaceae. Laterales inferiores reliquis
paulo breviores, obtufse, extus albido-vio-
lace.£, intus macula magna oblonga albida,
cui inclufa efl: figura tridentata rubro- vio-
lacea, continente figuram fubulatam albam
marginibus pin purafcentibus. Infima extra
laterales proximas , obtufa cum acumine ,
albido -violacea , intus macula oblonga pur-
purea, bafi linea albida. Omnes lacinise
margine cnTpae, prsefertim inferne.

Antbera dorfo convexas, casrulese, fulcatx , albidsej
bali filiae; apice obtufae, fubbifidae.

Variat colore violaceo & purpureo corollis totis
kitcis , antheris violaceis & corollis albidis;
floribus paucis & plurimis, alternis, fecun-
dis; fcapis brcvifiimis & altioribus.

Folia flabelliformia faepe finduntur apice ut in
Areca.

Affinis Antholyzis florefcentia , WACHEXDORFm
foliis, IxiiE corollis.

C 3. 25 G..

22 DiJJertatio Botnnica.

i^.G.SpATHACEUs: polyftachyus fpathis membrana-
ceis ariflads glabris foliis enfiformibus pli-
catis hirfutis.

Scapus vaginatns, (pithamaeus, fnperne polyftachyus.

Folia enfiformia, nervofa, villofa. fcapi longitudine.

Flores albidi, tubo corollae fpathis multo longiore.

Spicce imbricatae , digitales , plurima.

membranaceae, (^epe lacerae, ariftatse.

Similis Gladiolo tubifloro & plicato- fed differt
fpathis.

26 .G.GRAMiNEU^:pDlyffachyas fcapo laxo, fpicis capil-
laribus flexuofis, foliis enfiformibus glabris.

Scapus filiformis , fubcompreffus, fulcatus, flexuofus,
fcandens , laxus , glaber, polyftachyus, lon-
giffimus.

Folia ^- 4 ^ enfiformia, tenuia, glabra, (capo breviora.

Flores in ramis capillaribus flexuofis fparfi, mini-
mi, albi.

Spatha obtufa cum acumine carinato, virefcens,
magine membranaceo albo.

Corolla fubcampanulata: tuhiis breviffimus, virefcens,
fpathis brevior; Iwihi laciniae ovatae’, arifta-
tx, concavae, fubaequales : fuprema paulo
brevior extra laterales fuperiores: infima pau-
lo anguftior intra laterales inferiores. O-
mnes carina extiis virefcente , intus linea
purpurea, femiungviculares. ^r//la lineam
_ longa, cserulefcens.

C£>r<5//<? decidua fitu laciniarum limbi refert Gladi-
olum, licet tubus breviffimus.

De Giadiolo.

Capf/ila obcordata , retufa.

Primo intuitu gramen diceres , corolla tamen
Gladioli.

V.

SYNONYMA.

G. Recurvus: Linn. Syft. Veg. p. 77 * Mant. p. 28«
G. Tristis: Linn. Spec. Pl. p. 53* P* 77 *

Gladiolus permeabilis. La Roclie DiiT. p- 27. t. 2.
Europ^is', AfFricaner.

Gb Communis: Linn. Syft. Veg. p. tG Spec. PI.p. 52-
Ghdiolits carneus. La Roche Dilp. p. 30. t. 4.

G. i\lEKL\NELLUS : /liitholyZui iMcnanella. Lin. S) it.
Veg. p. 77 *

G. Merianus: An^bolyza Meriana. Linn. Syft. Veg.
p. 77. Spec. Pl. p. 54 '

G. Spicatus: Gladiolus fpicatus ? Linn. Syft. V eg. p.
77. Spec. Pl. p. 53 *

Jxia alopecuroidea. Linn. Supplem. Syftem. p. 92.
G. Alopecuroides : Linn. Syft. Veg. p. 77 * Spec. Pl.

p. 54. . . . ^ .

G. Alatus: Gladiolus flore finguliri mmiato, interi-
oribus laciniis luteo -viritlibus. Breyn. Rar. p.
25. t. 12. f. 2.

Gladiolus alatus, Linn. Syft. Veg. p. 77 .Spec.Pl.p 53*
G. Anceps: Ixia Fabricii. La Roche. Dift. p. i 8 *
Gl.idiolus anceps. Linn. Supplem. p. 94.

G. Augustus: Breyn. Icon. t. 7. f. 2? Linn. Syft.
Veg. p. 77. Spec. Pl. p. 53 '

GLuUolus undulatus: Linn. Syft. V eg. p. 77. Mant. p.
27. G. Lon-

r

14 Dijfermh Botanica. '•

G. Longiflorus: Ixia paniculata. La Roche. Diff. p.

26. t. I. ^

Jxia longiflora. Berg. PI. Cap. p. 7. . ,

Gladiolus longittoms. Linn. Supplem. p. 96. '

G. Plicatus: Ixia liabellifolia. La Roche Difi. p. 24. i
Ixia iridifolia, ibid. p. 24. ;

Gladiolus plicatus. Linn.Syn:.Veg.p.77. Spec.Pl p.S 5* j
Europaeis: Babianer.

G* Crispus, jukceus : Linn. Suppi. SyB:. p. 94.

G. Montanus, marginatus, gra?aineus: iu. p. 9J.

G, Flexuosus, falcatus, tubiflorus, setifolius,

SPATHACEUS: ibid. p. 96. |

§. VI.

LOCUS.

Gladiolus communis habitat in Europa aiiftrali :
imbricatus in Ruffia.
biflorus in Terra Magellanica.

Ceterae omnes fpecies in Africes aiiftrali angulo ,
Caput bonae fpei dido, vel in ipfis montibus, vel lo-
cis arenofis depreBis, vel collibus graminofis apricis
fponte crefcentes reperiiintur, ut
Montanus in ipfa planitie montis tabularis.

Crijpus in montibus Rode Sand & Piketberg.

Trijiis in collibus prope urbem, extra Cap in cam-
pis , juxta Drakenftein & alibi.

Watfonms ad latera montium capenfium , praecipue
in Leuweftaart, juxta Conflandam & alibi.
Merianellus in fummo montium inter Nordhoek &
Baijfals.

Me-

De Gladiolo*

Merianus prope Valsrivier & alibi. xx w a
S picatus in fummis montibus Hotcentots Holland.
Alopecuroides prope Cap, Swellendam, in Carro &
facpe in ipfis viis.

Alatus in Groene Kloof, Svartiandia: collibus areno*
fis, Bockeveld alibique.

Bicolor in collibus Groene Kloof.

Anceps in Swardand & regionibus Saldahnsbay’.
Junceus in Lange Kloof.

Marginatus in fummo TafFelberg, & aliis altis mon-
tibus , in collibus laepe infra montes a Cap us-
que ad Hauteniquas locis graminofis ea faepe
copia, ut integra colles e longinquo quafi pul-
cherrimo panno rubro teftas appareant.
Au%ufius in Campis fteriliffimis Carro-
Longiflorns in Lange Kloof, arenofis Swartlandiae &
Helenaebay.

Tubiflorus in Swardand.

Plicatus in collibus infimis infra latus occidentale Leu-
webild juxta littus, prope urbem Cap, in Swart-
land, Rode Sand & alibi vulgatiffimus.
Spathaceus in Bockland & Hamum.

Gramineus prope Cap, in Groene Kloof collibus, &
juxta Bergrivier.

VIL

FLORENDI TEMPUS

Scilicet Vernale, Gladiolis idem ac plurimis aliis
Enfatis deftinatum fuit^ prius tamen illx proveniunt
fpecies, quas loca occupant deprefia, & fenus uiae,
quae in altis montibus elevatum & frigidius amant
^ p) cli-

DiJJtrtatio Botanica De Gladiolo.

clima. Nonnullis florendi tempus breve obfervatur,
dum aliis per plures menfes florere conceditur. Florent
Majoj Junio ^ Julio ^ AuguJio\ Watfonius, recurvus^
triftis, plicatus.

Augufto, Septembri^ Octobri', plicatus, merianus, ala-
tus , bicolor, anceps, tubiflorus, gramineus.
O^ohri, Novembri i Decembri: gramineus, auguftus,
longiflorus, fpathaceus, crifpus, junceus, alo-
pecLiroides , marginatus.

Decembri, Januarioi marginatus, fplcatus.

Februario , Manio , Api ili ; montanus , flexuofus ,
Merianellus.

§. VIIL

USUS.

Idem hujus eft Gcneiis, ac Ixiarum, fcilicer
i:o cdyles plures funt horum bulbi carnofi, expetiti
non folum Europscis, qui hodie Africam auftralem inco-
lunt & Hottencottis, fed etiam Simiis variisque aliis anima-
libus, imprimis e Gliriiim Ordine, fodienribus. Maxime
vero omnium huic ufui infervit Gladiolus plicatus, cujus
bulbi a Simiis eradicati & a tunicis purgati crudes devo-
rantur, co£li autem a rulHcis quandoque comeduntur.

2:0 Ob flores magis vel minus Ipeciofos , variae fpe-
cies, imprimis communis, triflis ^ alatus ^ nugajius^ longiflorus
Zf plicatus, in Magnatum & Botanicorum hortis jus quali
‘civitatis obtinuerunt, adhuc inter rariores pulcherrimcs-
que bulbofas plantas coluntur, variant coloribus atque Ica-
po ramofo, <Sc floribus multiplicatis mirifice luxuri^^n^

3*0 (idore grato aliquot fefe commendant
ut prae aliis triflisZf recurvus, qui vefperi floren es o 'a-
rem fpargunt, ille Ivaveolenrem, hic caryophyllo-
rum aromaticorum debilem.

JSB B SSr