UURKUNDIG TIJDSCHR “UITGEGEVEN DOOR DE SEI EER RT IN NEDERL-INDIË. NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDT. nr hekelingen oet ie eden ae ot Caris woo oe dln acc ied on a ik NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDIË. UITGEGEVEN DOOR DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL-INDIË ONDER REDACTIE VAN er. J. Gh. VAN DEV EN TEER. edi aind DEEL LVI. NEGENDE SERIE. DEEL V. Mo. Rot. Garden. 1398. BATAVIA, ’S GRAVENHAGE, G. KOLFF & Co. | G. KOLFF & Co. 1897. INHOUD VAN DEEL LVL. Naamlijst der Leden van de Koninklijke Natuurkundig Ver- eeniging in Nederlandsch-Indië op 1 Maart 1896 . Lijst van Vereenigingen en ane met was É Koninklijke Natuurkundige Vereeniging in betrekking staat. Verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand der Ko- ninklijke Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch-Indië over het jaar 1895. Uitgebracht in de Algemeene Verga- dering van den 13de Februari 1896 door Dr. J. P. van DER Srok, Voorzitter der Vereeniging. ien De Meteoor van den 14den Juni 1895, door Dr. s. Ficere … Over de oorzaken van are (met dn door R. FENNEMA. Vulkanische Vorsilgnselen. en Aardbevnes. in he 0. É Archipel waargenomen gedurende het jaar 1895, verza- meld door Dr. S. Freree en Dr. H. Onnen, Leden der Aardbevingscommissie. . Studiën over getijden in den. hal Asentel XIV. Statistiek door Dr. J. P. vaN Der Stok. De grens van luchtverdunning bij de dibbatwackends aol pomp met behulp van de kraan van Babinet door Dr. J. G. VAN DEVENTER … Een nieuwe Javaansche det dis Dr. E G. Benzin en S. H. Koorpers (met platen). Fraxinus Eedenii BOERLAGE et Koorpers. … Studiën over belijden in dn Gesischen krentpel. xv. Vaas spelling, door Dr. J. P. van per Srok (met platen) . Betrachtungen über die Verwandtschaftsbeziehungen der Am- pelideen und anderer Planzenfamilien, von Hans HALLIER. en Meteoor. Bericht van den Resident van Bembang. Die Indonesischen me Dee des Herbariums zu uitenzorg, von Hars Harr een BLADZ , VI EN OU HK BLADZ. Les Indes Neerlandaises sismiques, par F. pe Morrrssus DE BALLORE (avec une Carte) . . Ls Verslag omtrent de Gouvernements Kn ideen in gn Preanger-Regentschappen over het jaar 1895, door P. van EERSUM. … . 361. Notulen van de ennen De Koninklijke Netukundige Vereeniging in Nederlandsch-Indië gedurende het jaar 1896 Alphabetische Index op de Lijst der phanerogamen-geslach- ten van den Maleischen Archipel (Index alphabeticus ge- nerum cn en van S. H. en hen de en kn NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT NEDERLANDSCH-INDIË. KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERLANDIË MET ANT DOEN EDT ENE: DEEL LVL — EERSTE AFLEVERING, NEGENDE SERIE. Ì DEEL V. Aflevering 1. à HE in Mig. Bet baanden,’ En es En B 1898, nn ben to __BATAVIA, ek 5 GRAVENHAGE, e KOLDE & Co. |G. KOLEF & Co | ME NAAMLIJST DER LEDEN VAN DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERLANDSCH-INDIE op 1 Maart 1896. Dagteekening van oprichting 19 Juli 1850. OPRICHTERS. Dr. P. Bleeker, f 1878; Dr. J. H. Croockewit Hz, + 1880; Corns. De Groot; P. J. Maier, f 1878; P. Baron Melvill Van Carnbée, + 1856; C. M. Schwaner, 1851; H. D. A. Smits, t 1855; Dr. C. Swaving, j 1881. HoONORAIRE LEDEN. Datum van benoeming. LA. W.P. Weitzel, 24 Februari 1859. 2 Corn“. De Groot, 8 Juli 1865. 18 Mei 1866. 3 W.F. Versteeg, EVE de Datum van benoeming. 4 Jhr. Mr. J. Loudon, 18 Mei 1872. 5 F. ’s Jacob, 29 Juli 1881. 6 H. L. Janssen Van Raay, 20 April 1882. 7 P. Van Dijk, 16 April 1885. 8 Dr. C. L. Van der Burg, 18 Februari 1886. 9 Mr. W. Baron Van Goltstein van Oldenaller, 16 Oetober 1890. 10 Jod. Heringa, 14 Juni 1894. OD DO IPD TAN BESTURENDE LEDEN. E. Polak, 17 Februari 1872. A. G. Vorderman, 20 April 1878. Dr. H. Onnen, 19 September ,„ Dr. J. P. Van der Stok, Voorzitter, 19 è » H. J. Hardeman, 17 Juli 1884. Dr. S. Figee, Secretaris, Bibliothecaris, 20 November „ Dr. J. P. Kloos, 8 Juli 1886. G. J. P. J. Bolland, 12 Mei 1887. J. C. Th. Scheffer, 24 Mei 1888. Dr. W. Burck, 12 Juli í J. Berman, Penningmeester, 13 Juni 1889. Dr. J. M. Janse, 12 Februari 1891. Dr. P. van Romburgh, 12 # 1891. Dr. J. G. van Deventer, Redacteur, 12 Januari 1893. CORRESPONDEERENDE LEDEN IN NEDERLAND. Maximum-aantal 30. Datum van benoeming. Dr. A. W. M. Van Hasselt, ’s Gra- venhage, 28 Februari 1856. Dr.C. A.J. A. Oudemans, Amsterdam, 15 Juni 1858. Dr. W. F. R. Suringar, Leiden, 21 December 1872. Dr. J. Bosscha Jr, Haarlem, 21 5 Dr. N. W. P. Rauwenhoff, Utrecht, 21 î Bien EEn Sn A A ae hed AN ee EREA EOD ok orn Mdm gn aller tl ot et et lk Le iten nt den EE cn de vk Cd á - = E kkn ns n k ” hinde zi ö men " Sn St Ge 1D ma BAE ij Datum van benoeming. Dr. H. G. v. d. Sande Bakhuysen, Leiden, 21 December Dr. J. W. Gunning, Amsterdam, 21 Maart Dr. J. A. C. Oudemans, Utrecht, 17 September Dr. C. Ritsema, Leiden. 17 September Dr. H. C. Dibbits, Utrecht, 20 Mei Dr. Th. W. Engelman, Utrecht, 20 Dr. Th. Mac Gillavry, Leiden, 20 Dr. Th. Place, Amsterdam, Dr. E. Van Rijckevorsel, oan. Ban ee C. T. Snellen, Rotterdam, bee . M. Van der Wulp, ’s Gravenhage, 17 „ ed A. A. W. Hubrecht, Utrecht, 20 November Dr. H. Wefers Bettink, Utrecht, 9 September Dr. P. P. C. Hoek, Leiden, 9 » F. W. Van Eeden, Haarlem, 9 » Dr. C. A. Pekelharing, Utrecht, 11 Augustus Dr. Max. Weber, Amsterdam, 23 Mei Dr. A. Wichmann, Utrecht, 23 „ Dr. L. Serrurier, Leiden, 16 October Dr. J. G. Boerlage, Leiden, 12 Februari Dr. K. Martin, Leiden, 9 Februari Dr. C. Ph. Sluiter, Amsterdam 12 April Mr. M. C. Piepers, ’s Gravenhage, 13 Juni CORRESPONDEERENDE LEDEN IN HET BUITENLAND. Maximum-aantal 30. 1872. 1874. 1875. 1875. 1880. ” „ 1883. 1884. 1886. ” ” 1887. 1889. 1890. 1891. 1893. 1894. 1895. Datum van benoeming. J. Steenstrup, Kopenhagen, 28 Februari W. von Haidinger, Weenen, 10 November O0. von Struve, Pulkowa, 28 Januari O. Beccari, Turijn, 15 Juni D. J. Whitney, San Francisco, 21 December F. Baron von Müller, Melbourne, 21 ij 1856. 1859. 1865. 1872. „ „ Se Pe Datum van benoeming. 7 A. Russell Wallace, Londen, 20 December 1875. 8 A. le Jolis, Cherburg, 16 d E 9 A. B. Meijer, Dresden, IS Mei 1878, 10 G. J. Allman, Londen, rj) RER 1880. 11 G. A. Daubrée, Parijs, RO n 12 Tommaso Salvadori, Turijn, 88, 1882. 13 Otto Finsch, Bremen, 19 Juli 1885. 14 John Milne, Tokio, 20 November 1884. 15 Michele Stefano Rossi, Rome, 20 5 d 16 J. H. Kloos, Brunswijk, 9 September 1886. E 17 Wilhelm Blasius, Brunswijk, 9 : é hi 18 Alexander Woeikof, St. Petersburg, 11 Augustus 1887. É 19 S. P. Langley, Washington D. C. S Maart 1888. E 20 Hermann Gr. v. Solms Laubach, Straatsburg, 12 Juli é 21 Julius Hann, Weenen, 11 Oetober s 22 K. Göbel, Marburg, 23 Mei 1889. 23 E. Selenka, Göttingen, 12 Februari 1891. 24 E‚ Haeckel, Jena, 11 Januari 1894. EE EN enor leden in Nederlandsch-Indië J. F. Den Dekker, K. F. Holle, A. H. Hisgen, E. Polak, Dr. J. P. Kloos, A. G. Vorderman, C. F. Michielsen, R. Fennema, 6: M. We. Zuur, W. J. M. Linden, P. Landberg Jr. 12 P. Houtzager Jr., 13 B. Douwes Dekker, 14 H. L. G. Van der Burch, 15 D. J. Crol, 16 E. Th. Van Delden, [7 J. P. Ermeling, 18 W. H. Heijtman, 19 E. J. Kerkhoven, 20 D. C. J. Kool, 21 Th. S. Reijneke, ded. HP, Saer, 23 W. J. M. Michielsen, 24 G. P. A. Renaud, 25 A. M. J. Bolsius, 26 J. W. Dersjant, 21 H. F. P. Obertop, 28 A. K. J. Kaffer, 29 Dr. J. P. Van der Stok, mi OS © MO AFD THA WN _i _ Datum van benoeming. }1 Juni 0 Maart 16 Maart 21 November 19 September 16 April go 17 Maart ED A RE ” 21 April „ od Ee bl 29 Mei 16 December 17 Maart n 21 April 16 Juni 1857. 1859. 1867. 1868. 1870. 1873. ” 1874. 1876. ” ” ” ” 1877. ” „ 30 J. C. Ribbers, 31 32 33 61 62 63 64 R. Edwards Van Muijen, A. Massink, G. C. Twijsel, H. C. Soeters, Dr. K. H. Mertens, Dr. H. Onnen, J. Stormer, Dr. W. Dominicus, C. Deijkerhoff, J. Dinger, J. B. Mack, J. L. Moquette, Dr. P. A. Platteeuw, Dr. R. D, M. Verbeek, Dr. M. Treub, F. D. Warnecke, F. Foringer, M. Ten Cate, G. Mullemeister, A. Mulder, C. J. De Waal Malefijt, T. Ottolander, H. E. Prins, Dr. W. Burck, D. J. Guijkens, J. Julius, Mr. C. S. Buys Ballot, P. Van Leersum, H. W. Backhaus, H. J. Hardeman, H. Faber, Dr. S Figee, P. C. Van Motman, B. J. Stofberg, Datum van benoeming. 28 19 16 19 25 17 17 16 Juli 184: Januari 1878. Februari È April à »” ” Mei Ae Juli ke April À Maart 1880. ” ” ” ” ” ” April e Oetober 5 December _ „ ” n Februari 1881. „ bd Maart 7 April s Juli 1881. Februari 1882. Maart à kid bid September 1882. October à April 1884. Juli ra 18 September _„ October SE 18 December _„ ee ER 3 e zE rik de an han reien a he PE Rd zj Ld de en A ea tn dee 3 Jeen heet ef TL iin, En Pe en Datum van benoeming. 65 D. F. Van Braam Morris, 15 Januari 1885. 66 S. H. Koorders, 16 April 5 67 Bibliotheek der Hoogere Burgerschool te Soerabaja, 21 Mei ï 68 W.J. Hubers Van Assenraad, 17 December _„ 69 H. C. Van Ruijven, 17 5 ’ 10 J. S. Van Drooge, 18 Maart 1886. 11 J. C. Th. Scheffer, 22 April s 12 Mej. Charlotte Jacobs, 10 Juni b 13 G. L. Verver, 10, se 14 A. D. J. Groenemeijer, 9 September 15 W. Kessler, 11 November „ 16 G. Fischer, 11 js n 17 A. Mohr, 1 ä oe 18 G. J. P. J. Bolland, u ó à 19 G. D. Birnie, 9 December 80 A. C. Schepper, 9 » - 81 G. L. Mens Fiers Smeding, 9 ” » 82 E. Van de Roemer, 9 ” » 83 G. A. Scherer, 9 » » 84 N. L. Holwerda, 9 ” » 85 A. C. O. Meine, 9 » - 86 Ch. G. Cramer, 17 Februari 1887. 87 Dr. J. J. Pigeaud, 17 ” » 88 J. Berman, 17 à 8 89 Ko Mo An, 17 5 a 90 D. van Aalst, 17 ä ä 91 J. Schülein, 9 Maart , 92 Liem Liong Hien, B ú 93 F. A. Einthoven, voor de Vereeniging van Djocjasche Landhuurders, En » 94 Dr. S. Monnikendam, 14 April ” 95 Lie Tjoe Hong, En ” 96 G. P. J. Theunissen, ik, ” 97 P. Engelmaijer, En » 132 De Le Dr. L. Martin, .S. De Jong, . Van der Est, . W. Baron Van Heeckeren . Buurman van Vreeden, J. B. De Meijier, ’ E L H. J P. H. Bilgen, M. C W 5 sr ep} . Veenstra, W. C. C. Bleekmann, D. P. F. Driessen, Ps W. A. De En . Kersjes, . P. S. Jansen, bi e ape g is br Ws È Ce: 5 > Og =z es; el el, FT 5 © 5 . C. Bakhuizen Van den Brink, M. L. Koperberg, „ Hoppenstedt, se K J. Kok De Jong, . À. Klerks, Netscher, . W. E. Thur C. EN H Wertheim, MRE d. Datel, DOHA mi a Li Datum van benoeming. 14 April 1887. Ln 12 Mei 14 Juli 11 Augustus p: ” 8 September „ ” ” „ ” November _„ December „ Februari 1888. Maart 5 ” ” 12 April ) en n 24 Mei ij 24 , » 12 Juli s 1 ” 9 Augustus e 13 September _„ 8 8 0 8 8 » » 8 December 1887. 9 8 8 8 8 2 ed hade B inenen adhd ha An hed san vi tee Waz an cede ee vlerken in he ne nd a ld re Datum van benoeming. 133 P. J. F. Van Heutz, 8 November 1888. 134 P. J. Hijmans van Anrooy, 13 December _„ 135 A. C. J. Fournier, 13 dl ï 136 Dr. F. J. M. Fiebig, 13 i : 137 Dr. H. W. C. Utermöhlen, 17 Januari 1889. 138 C. D. H. Monod de Froideville, Te MAME 139 H. B. Van der Kolk, TAS ie 140 Mr. S. J. Lagerwey, 11 April b 141 G. W.S. von Wedell, AAsed Ee 142 F. A. Bergmans, 23 Mei 143 K. E. C. Groen, 45e » 144 K. H. Van Leijen, Re 145 T. H. Van Kooten, 2E rs ° 146 P. A. M. Vermeulen, 11 Juli » 147 C. W. Weijs, 11 Juli 1889. 148 F. J. L. Mersen Senn Van Basel, 8 Augustus „ 149 B. N. A. De Cuiijper, 8 » - 150 H. A. Engelken, 8 = » 151 F. Roorda Van Eijsinga, 8 - - 152 G. Kaulbach, 8 ” » 153 J. Van Lennep, 8 5 5 154 H. Van Sprang, 8 » - 155 H. Van Dorp, 12 September ,„ 156 W. F. G. L. Haanstra, 12 - ” 157 H. F. Hesselaar, 12 ” » 158 G. Hoedt, 12 Hi i 159 F. B. Smits, 12 » 160 B. H. J. Spanjaard, 12 8 4 161 A. BE. Kerkhoven, 14 October - 162 F. W. Morren, 14 » 163 D. Göllner, 14 serenade âi 164 Dr. H. Breitenstein, 12 December _ „ 165 J. W. IJzerman, 9 Januari 1890. 166 Dr. J. M. Janse, 13 Maart s 167 Dr. P. Van Romburgh, TR s - 168 169 170 171 172 173 174 175 176 201 202 re J. P. Jannette Walen, J. C. Van Aalst, F. Van Gulick, A. F. Bouman, H. J. Stoof, H. G. Trip, Dr. J. F. Van Bemmelen, EB. F. Moll, H. de Chauvigny de Blot, J. K. F. de Does, Jhr. H. de Kock, C. Baumgarten, J. H. W. Graaf Van den Bosch, A. A. Maas Geesteranus, S. J. EERE Dr. EF. A. F. C. Went, M. hi Delden, Th. F. A. Delprat, J. A. Van ’t Wout Hofland, C. A. Kroesen, D. F. S. Mulder, A. Snethlage, J. Bleij, O0. F. Mispelblom Beijer, A. Otto, J. Kloppenburg, J. Ch. Lapp, Chr. E. H. Wolweber, R. Hagenaar, H. C. Prinsen Geerlings, W, H. Bogaardt, M. A. Van der Sprong, Dr. W. G. Boorsma, Datum van benoeming. Maart Mei Juni Juli Februari ” Maart ” April n Juni ” Oetober Januari Maart ” Mei Juli Augustus ” 1890. PRE je 203 Dr. P. Anema, 204 Dr. J. L. A. Brandes, 205 P. A. A. F. Eijken, 206 Dr. J. H. F. Kohlbrugge, 207 Dr. J. G. van Deventer, 208 Dr. J. H. Wakker, 209 E. 210 J. 211 EF. 212 P. 213 D. 214 M. ain Fe 216 M. 217 M. 235 J. 236 C. 237 F. M. Kal, Fürth, de Jong, M. Klönne, A. P. Kok, C. Lans, Op de Laey, Lüder, Martherus, Van Riemsdijk, Sieburgh, . A. P. J. Oosthout, . A. Salomonson, . Chr. Renardel de Lavalette, . BE. M. Stenzel, . van der Kooy, . Zweerus, J. K. de Moulin, J. Van Lokeren Campagne, W. Van Haeften, Datum van benoeming. 13 October 1892. 13, - 13 ” ” 13 ” „ 10 November „ ” ” 9 Maart 1893. 13 April be à RK N ee : 13 ” „ 13 » » 13 ” ” En - KR » 13 » » 18 ne 13 „ - 13 „ - 15 ” ” 13 ” ” 13 - 11 Mei 5 4 - jn ” EE . Es m EE a » ik 4 - Il - Is - 1 Juni 1893. 12 April 1894. 14 Juni é 256 257 Dr. E. C. de Vries, Dr. H. Hallier, G. Van der Hoven van Genderen, Dr. J. C. Koningsberger, D. H. Bosboom, Z. Exe. G. Kruijs, T. A. Lehwald, Dr. W. J. Van Stockum, Jhr. O. Van der Wijck, J. Z. van Dijck, J. Haak, EE EF Roll Mr. A. D. H. Heringa, J. W. van Eeck, Dr. J. van Breda de Haan, Dr. A. van Bijlert, J. D. Kobus, Dr. Th. Valeton, Datum van benoeming. 14 Juni 1894. 11 October à 11 G ” 8 November „ 8 ” b,| 14 December E 14 Maart 1895. 11 April se 11 ” ” EEn » 9 Mei 13 Juni ö 13 „ ” 10 October 6 14 November „ 14 12 December „ ” 12 12 ”„ ” „ ” LIJST VAN VEREENIGINGEN EN GENOOTSCHAPPEN, MET WELKE DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN BETREKKING STAAT, 1. Nederlandsch-Indië. Departement van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid, Batavia. Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschap- pen, Batavia. Nederlandsch-Indische Maatschappij van Nijverheid en Landbouw, Batavia. Vereeniging tot bevordering der geneeskundige weten- schappen in Nederlandsch-Indië, Batavia. Vereeniging tot bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië, Batavia. Gymnasium Willem III (Bibliotheek), Batavia. Mijnwezen in Ned. O. Indië, Batavia. Koninklijk Instituut van Ingenieurs. Afdeeling Neder- landsch-Indië, Batavia. Scheikundig Laboratorium (Bibliotheek), Batavia. Militair Hospitaal (Bibliotheek), Batavia. Societeit Concordia (Bibliotheek), Batavia. Algemeene Secretarie (afd. Statistiek), Batavia. 's Lands Plantentuin, Buitenzorg. Vereeniging van Djocjasche Landhuurders, Djocja. Proefstation „West-Java”, Kagok, Tegal. Proefstation „Oost-Java’’, Pasoeroean. Proefstation „Midden-Java”’, Semarang. Landbouw-Genootschap, Semarang Hoogere Burgerschool (Bibliotheek), Soerabaja. ans id Be 2. Nederland. Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Amsterdam. Koninklijk Zoölogisch Genootschap „Natura Artis Ma- gistra’’, Amsterdam. Aardrijkskundig Genootschap in Nederland, Amsterdam. Natuurkundig Genootschap „tot Nut en Genoegen”, Arn- hem. Polytechnische School, Delft. Koninklijk Instituut van Ingenieurs, ’s Gravenhage. Koninklijk Instituut voor de Taal- Land- en Volken- kunde van Nederlandsch-Indië, ’s Gravenhage. Indisch Genootschap, ’s Gravenhage. Nederlandsche Entomologische Vereeniging, ’s Gravenhage. Universiteit, Groningen. Natuurkundig Genootschap, Groningen. Hollandsche Maatschappij van Kunsten en Wetenschap- pen, Haarlem. Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijver- heid, Haarlem. Teyler’s Genootschap, Haarlem. Universiteit, Leiden. s'Rijks Herbarium, Leiden. de Sterrenwacht, Leiden. Het Geologisch Rijksmuseum, Leiden. Nederlandsche Dierkundige Vereeniging, Leiden. Bataafsch Genootschap van proefondervindelijke Wijsbe- geerte, Rotterdam. Het Leeskabinet, Rotterdam. Koninklijk Meteorologisch Instituut, Utrecht. Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, Utrecht. 3. België, Académie royale des sciences, des lettres et des beaux arts de Belgique, Brussel. Académie royale de médecine, Brussel. Gi Er ie Et: gl AE nd ark a Balt ee nen EPG EN Ed nn NT ne aen Ha O9 Speke Bp eN mi O EN rd De } Re Société entomologique de Belgique, Brussel. Musée royale d'histoire naturelle de Belgique, Brussel. Société royale malacologique de Belgique, Brussel. Société royale des sciences, Luik, 4, Duitschland. Königliche Bibliothek, Berlijn. Königl. Preussische Akademie der Wissenschaften, Berlijn. Archiv für Naturgeschichte, Berlijn. Physikalische Gesellschaft, Berlijn. Redaction Meteorologische Zeitschrift, Berlijn. Naturwissenschaftlicher Verein, Bremen. Verein für Naturwissenschaft, Brunswijk. Verein für Naturkunde, Cassel. Verein für Erdkunde und verwandte Wissenschaften, Darmstadt Verein für Erdkunde, Dresden. Naturwissenschaftliche Gesellschaft „Isis, Dresden. Naturwissenschaftlicher Verein, Elberfeld. Physikalisch Medicinische Societät, Erlangen. Senckenbergische naturforschende Gesellschaft, Frankfort a. M Naturwissenschaftlicher Verein des Regierungs Bezirks, Frankfurt a/0. Naturforschende Gesellschaft, Freiburg i/B. Ober-hessische Gesellschaft für Natur- und Heilkunde, Giessen. Königliche Gesellschaft der Wissenschaften, Göttingen. Redaction Petermann’s Mittheilungen, Gotha. Geografische Gesellschaft, Greifswald. Verein für Erdkunde, Halle a/S. Kaiserl. Lieopoldino-Carolinische Deutsche Akademie der Naturforscher, Halle a/S. Verein für Naturwissenschaftliche Unterhaltung, Hamburg. Wetterauer Gesellschaft für die gesammte Naturkunde, Hanau. Co 1 Oonpsenrr in ET Mediecinisch Naturwissensch. Gesellschaft, Jena. Naturwissensch. Verein für Schleswig-Holstein, Kiel. Physik. Oeconomische Gesellschaft, Königsberg. Verein für Erdkunde, Leipzig. Naturforschende Gesellschaft, Leipzig. Kön. Sächsische Gesellschaft der Wissenschaften, Leipzig. Fürstlich Jablomowskische Gesellschaft, Leipzig. Geographische Gesellschaft und Naturhistorisches Mu- seum, Lübeck. Verein für Erdkunde, Metz. Die Universitäts Bibliothek der K. Baierischen Akademie der Wissenschaften, München. Offenbacher Verein für Naturkunde, Offenbach a. M. Botanischer Verein „Irmischia” für das nördliche Thü- ringen, Sondershausen. Verein für vaterländische Naturkunde, Stuttgart. Nassauischer Verein für Naturkunde, Wiesbaden. 5. Engeland. Cambridge Philosophical Society, Cambridge. Royal Society of Edinburgh. Royal Physical Society of Edinburgh. Biological Society of Liverpool, Liverpool. Royal Society of London, Londen. Zoological Society, Londen. Royal Astronomical Society, Londen. Linnean Society, Londen. British Association for the Advancement of Science, Londen. Meteorological Office, Londen. The Literary and Philosophical Society, Manchester. 6. Frankrijk. Société linnéenne du Nord de la France, Amiens. Société d'Etude des sciences naturelles, Béziers. Ld he id dd jd ee DAApnmaNrnr DANA ENSS DADA H WE tn Société des sciences physiques et naturelles, Bordeaux. Société des sciences naturelles, Cherburg. Académie des sciences, arts et belles lettres, Dyon. Faculté des sciences de Marseille, Marseille. Société des sciences de Nancy, Nancy. Société des sciences naturelles de l'ouest de la France, Nantes. Académie des sciences, Parijs. Musée d'histoire naturelle, Parijs. Sociëté géologique de France, Parijs. Société académique indo-chinoise de France, Parijs. Société zoologique de France, Parijs. Société philomatique, Parijs. Feuille des jeunes Naturalistes, Parijs. Société astronomique de France, Parijs. Société d'études scientifiques de Paris, Parijs. Redaction de la Revue Biologique du Nord de la France, Rijssel. 7, _Halië Museo eivico di Storia naturale de Genova, Genua. Reale Academia della scienza et belle lettere, Napels. La Reale Academia deì Lincei, Rome. Reale Comitato geologico, Rome. Museo civico di Storia naturale, Triest. Academia della seienza, Turijn. Direzione del Cosmos di Guide Cora, Turijn. Osservatório della regia Universita, Turijn. S, Luxemburg. VInstitut royal grand-ducal de Luxembourg, Sciences naturelles et mathématiques, Luxemburg. 9, Oostenrijk. 1. Gesellschaft zur Verbreitung wissenschaftlicher Kennt- nisse, Baden (bei Wien). LVI. 2k OD Ap AEN rl. SOPAPHRENE mi ai dk a Direktion der Gewerbeschule, Bistritz, (Zevenbergen). Naturwiss. Verein für Steiermark, Gratz. Böhmische Gesellschaft der Wissenschaften, Praag. Verein für Vaterländische Naturkunde, Pressburg. K.K. Akademie der Wissenschaften, Weenen. K.K. Geologische Reichsanstalt, Weenen. K.K Zoolog. Botan. Gesellschaft, Weenen. Verein zur Verbreitung naturwissenschaftlicher Kennt- nisse an der Universität, Weenen. K.K. Naturhistorisches Hofmuseum, Weenen. Ornithologische Verein, Weenen. 10. Portugal. Academia real das sciencias, Lissabon. u. Rusland. Naturforscher Gesellschaft bei der Universität, Dorpat. Administration de l'Industrie en Finlande, Helsingfors. Université de Helsingfors, Helsingfors. Société des Naturalistes, Kiew. Société impériale des naturalistes, Moskou. Société des Naturalistes de la Nouvelle Russie, Odessa. Académie impériale des sciences, St. Petersburg. Jardin impérial de botanie, St. Petersburg. Comité géologique (Institut des Mines), St. Petersburg. Physikalisches Central-Observatorium, St. Petersburg. 12. Spanje. Academia real das sciencias, Madrid. B. Zwitserland. Naturforschende Gesellschaft, Bazel. Naturforschende Gesellschaft, Bern. Schweizerische Gesellschaft für die gesammten Naturwis- senschaften, Bern. Société de physique et d'histoire naturelle, Genève. Naturforschende Gesellschaft, Zürich. ak bm ODD IN me enaen= En 14. Zweden, Noorwegen en Denemarken. Bergens Museum, Bergen. Bibliothèque de l'Université royale de Norvège, Christiania. Videnskabs-Selskab, Christiania. Kongelige Danske Videskabernes Selskab, Kopenhagen. Naturhistorisk Foreningen, Kopenhagen. Université de Lund, Lund. Stavanger Museum, Stavanger. Kongelige Svenska Vetenskap Akademie, Stokholm. Bureau géologique de Suède, Stokholm. Entomologiska Foreningen Stokholm, Stokholm. Université d’Upsala, Upsala. 15. Noord-Amerika. Boston Society of natural history, Boston. American Academy of Arts and Science, Boston. Society of Natural Science, Buffalo. Harvard College, Cambridge. Academy of Sciences, San Francisco. The Connecticut Academy of Arts and Sciences, New Haven, (Connecticut). Euianopot Academy of Boincol Indianopolis (Indiana). Wisconsin Academy of Sciences, Arts and Letters, Madison. Agricultural Experiment-Station, University of Nebras- ka, Nebraska. New Orleans Academy of Sciences, New Orleans. Geological and natural History-Survey of Canada, Ottawa. Wagner free Institute of Science, Philadelphia. The Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Philadelphia. American Association for the Advancement of Science, Salem, (Massachusetts). The Essex Institute, Essex, (Salem, Massachusetts). Smithsonian Institution, Washington. U. S. Geological Survey, Washington. Anthropological Society of Washington, Washington D. C. Surgical Service, Washington. 19. 20 21. did en en _ kel ed mz New-York Academy of Sciences, New-York. Journal of comp. Medicine and Surgery, New-York. The American Museum of Natural History, New-York. Instituto Geografico Argentino, Buenos Aires. Sociedad Cientifica Alemana, Santiago, (Chili). Academia nacional de ciencias de la Republica Argentina, Cordova. Observatoire Impérial de Rio de Janeiro, Rio de Janeiro. Museo nacional de Rio de Janeiro, Rio de Janeiro. 17. Britsch-Indie. Asiatie Society of Bengal, Calcutta. Geological Survey of India, Calcutta. Botanical Garden, Calcutta. 18, Japan. Deutsche Gesellschaft für Natur-und Völkerkunde Ost- Asiens, Tokio. Seismological Society of Japan, Tokio, University of Japan, Tokio. 19, Australie. Royal Geographical Society of Australia: a. New South Wales-branch, Sydney. b. Queensland Branch, Brisbane. Royal Society of South Australia, Adelaide. Royal Society of Queensland, Brisbane. Geological Society of Australia, inn Royal Society of Victoria, Melbour Australasian Association for the Pe of Science, Sydney. Linnean Society of New South Wales, Sydney. Eise zi es 8. Royal Society of New South Wales, Sydney. 9. The Australian Museum, Sydney. 10. Colonial Museum and Geological Survey Department, Wellington. 11. The New Zealand Institute, Wellington. VERSLAG OMTRENT DE WERKZAAMHEDEN EN DEN TOESTAND DER KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERLANDSCH-INDIË over het Jaar 1895. UITGEBRACHT IN DE ALGEMEENE VERGADERING VAN DEN 13de FerBRvARI 1896. M.M. HH! De moeilijke tijden der balans-berekeningen, welke de eerste dagen van het jaar voor hen, die aan handels- of industrie-on- dernemingen verbonden zijn, minder aangenaam maken, zijn voorbij en in de bijeengeroepen vergaderingen kan de winst- en verliesrekening worden overgelegd. Ook voor onze Vereeniging is het oogenblik gekomen, waarop wij een terugblik moeten slaa op hetgeen er geschied en verricht is in het afgeloopen jaar, zoowel binnen onzen eigen werkkring als daarbuiten, voorzooverre het natuurkundig onder- zoek onzer Kolonie daarbij betrokken is. De verwachting, dat de publicatie van een onder ieders bereik liggend en toch wetenschappelijk werk als Dr. VAN BEMMELEN's „Hwuisdieren”, het ledental zou doen toenemen, is in zooverre niet verwezenlijkt, dat de inkomsten aan ont- kre d E À % | zes B za vangen contributies wijzen op eene vermindering van ongeveer { 280, ’t geen overeenkomt met een verlies van ongeveer 24 leden, Maar een medicus, die gewend is, zich voor 't moeilijk probleem van het post of propter geplaatst te zien, zou kunnen vragen of het ledental niet nog meer achteruit gegaan zou zijn, indien ons Bestuur de uitgave dezer algemeen gewaardeerde „schetsen uit het dierenrijk” had achterwege gelaten. Ontmoedigd zijn wij in elk geval er niet door geworden en gaarne hebben wij het aanbod van den Heer VAN BEMMELEN aangenomen, om ook zijne verdere studies op populair-weten- schappelijk gebied in ons Tijdschrift te converteeren van het ephemeer bestaan als dagblad-artikel tot de solide belegging in het fonds van ons Tijdschrift. Het aantal Leden, dat wij verloren, is echter niet zóó groot, (de Lijst telt thans ongeveer 250 namen) dat het financieel evenwicht aan het wankelen zou zijn gebracht. Zooals uit de rekening en verantwoording, aan dit Verslag toegevoegd, blijkt, was het saldo op het einde van het jaar ongeveer gelijk aan het batig slot, dat op de vorige balans voorkwam, een resultaat dat voor een groot deel moet geweten worden aan de omstandigheid, dat het onderhoud der gebouwen gedurende dit jaar niet met zulke groote bedragen op de debetzijde voorkomt als in de beide vorige balansen. Alles bij elkaar genomen, bestaat er dus geen reden tot ongerustheid, veel minder tot vertwijfeling, ofschoon aan den anderen kant een juichkreet zeker weinig op zijn plaats zou zijn. De vroeger algemeen geldende opvatting, dat men, eenmaal in Indië zijnde, verplicht was Vereenigingen als de onze naar beste krachten te steunen, ook dan, wanneer persoonlijke belangstelling daartoe geen drijfveer was, begint langzaam maar zeker te veranderen en te verdwijnen. Hiertegen nu zou niets in te brengen zijn, zelfs niet van uit ons standpunt van vooroordeel, indien hier tegenover eene opleving van het Engelsch-Amerikaansche begrip viel EU waar te nemen, dat zij, die belangstellen in problemen van algemeen onderzoek, door dotaties en legaten van die belang- stelling blijk gaven. Dit toch is de eenige juiste en logische wijze van bestaan voor wetenschappelijke Vereenigingen en noch het systema- tisch zoeken van hulp bij particulieren, noch het steunen op Regeeringssubsidies, kan als een zuivere levensopvatting beschouwd worden. In den grond was de dikwerf aangevochten uitspraak van THORBECKE volkomen juist: „kunst en wetenschap zijn geen regeeringszaken,’”’ maar het is er nog ver van af, dat in ons land, waar toch de gemiddelde rijkdom niet gering is, het voorbeeld van andere naties zal gevolgd worden en intusschen moet wel de Regeering de hand houden aan een belang, dat door het publiek niet in voldoende mate wordt behartigd. Het Bestuur der Vereeniging onderging vrij groote veran- deringen: de Ondervoorzitter, Dr. TRrEUuB, vertrok voor een jaar naar Ewropa, zoo ook de Bestuursleden Dr. VERBEEK en Dr. GurreLinG; op jeugdigen leeftijd ontviel ons het Bestuurslid J. W. F.J. van Brcke, van wiens arbeid men algemeen terecht zulke groote verwachtingen koesterde en die zich ook persoonlijk de vriendschap en toegenegenheid verworven had van allen, die hem mochten leeren kennen. De Redacteur, Dr. H. ONNeN, zag zich na vijftienjarigen, vaak onder moeielijke omstandigheden gepresteerden arbeid, verplicht, de leiding van het Tijdschrift aan Dr. vAN DEVENTER over te geven. Ons Bestuur kan niet anders dan de beweegredenen, die den Heer ONNexN hiertoe noopten, respecteeren en blijft hem dankbaar voor de met toewijding en zorg aan ons Orgaan ten koste gelegde moeite. Ook de Heer Eijken, die als opvolger van Dr. vAN BEMMELEN, de functies van Bibliothecaris met ijver en nauwgezetheid had waargenomen, moest ons verlaten, terwijl de Heer BOLLAND van verlof terugkeerde en wederom zitting nam in ons Bestuur. Nog hadden wij, hier in Indië, het verlies te betreuren van demand nn md med iden ht gelinieerd eller hele Tama on cach hi Steen À n S t inde imac der elken ol vain B ko ikl el ar lin nn het Eerelid onzer Vereeniging, den Heer A. J. C. BprLING, die kort na zijn terugtreden uit het actieve leven te Bandong overleed. EvrrLixG behoorde tot de oude School der Naturalisten, waarvan slechts weinige vertegenwoordigers meer in leven zijn en wier beste type misschien de oude KuuParos, de Prinius van JZnsulinde, is geweest. Langzamerhand hebben de Naturalisten, die in vroegere eeuwen in hunne onderzoekingen alles omvatten, wat tot de Natuurlijke Historie, d.i. tot de niet- menschelijke Geschiedenis behoorde, meer en meer hun gebied prijs moeten geven aan de Specialisten. totdat alleen Plant- en Dierkunde overbleven. Geen wonder, dat in dit aan planten en dieren zoo uiterst rijk land en in tijden, waarin de gelegenheid om in bijzondere vakken eene carrière te vinden nog zeer gering was, de Naturalist, d.i. de man met een open oog voor en liefde tot de Natuur en bezield met inwendigen drang tot kennis, dilettant als men wil, zonder voorafgegane bijzondere „training, maar breed van opvatting in zijne studie, een groote en niet gering te schatten rol heeft gespeeld. Van Eperine’s hand zagen in dit Tijdschrift, onder meer, de volgende verhandelingen het licht: Recherches sur la Faune erpêtologique de Borneo. Description d'une nouvelle espèce du genre Megalophrys, le Meggalophrys Chysii, vernoemd naar den Luands-Archivaris, MR. vaN DER Crijs. Botanische wandelingen in den omtrek van Bidara Tjina. Zeker zou het tegenwoordig moeilijk zijn, een geleerde te te vinden, die zoowel erpetologische als botanische studies kan ondernemen en schoon de verdeeling van den arbeid, tot het uiterste gedreven. zeker een onafwijsbare eisch van den tijd is, mag toch de vraag gesteld worden, of daardoor niet veel verdwijnt van de poëzie in de opvatting van de gestelde taak, of wel in het oog gehouden wordt, dat specialiseering dikwerf als euphemisme dient voor beperktheid van gezichtsveld en eindelijk of, in een land als onze Kolonie, waar nog zoo ontzagwekkend veel materie onverwerkt ligt, de rol der Naturalisten, nu meer in en t bijzonder als verzamelaars van locale gegevens, wel als geheel en al afgespeeld mag worden beschouwd. In de Lijst der Correspondeerende Leden in Nederland missen wij onder de namen, die gedurende lange jaren aan haar hoofd hebben geprijkt, die der Professoren Vern, BIeRENS DE HAAN en A. C. OUDEMANS. Ook de eerstgenoemde dezer betreurde afgestorvenen behoorde tot een geslacht, dat, zooal niet geheel, dan toch bijna is uitgestorven nl. tot hen, die eene eneycelopaedische kennis op een ruim gebied hebben weten machtig te worden en tot hoogen ouderdom te behouden. Aangeboden werd het Correspondeerend Lidmaatschap aan ons vroeger Bestuurslid Mr. J. C. Piepers, die met onver- flauwde liefde voor de natuur, gedurende zijn veeljarig verblijf in de tropen, zijne lievelingsstudie der entomologie nimmer uit het oog heeft verloren en thans bezig is, de vruchten van zijn arbeid in een groot werk te belichamen. Van de Lijst der buitenlandsche Correspondeerende Leden zijn twee groote namen, Huxrey en Pasreumr, afgevoerd moeten worden, wier lof het ons niet voegt te verkondigen; enkele woorden zijn hiertoe onvoldoende en slechts in uitgewerkte levensberichten kan een beeld gegeven worden van hun zegen- rijken arbeid en, wat misschien nog meer zegt, van hun krach- tigen, overheerschenden invloed op hunne omgeving en op de geheele methode van wetenschappelijk denken en arbeiden, die evenals alles, veranderlijk is en geleid wordt door „leiders der volken” als de beide groote afgestorvenen. Het Tijdschrift der Vereeniging, herboren in beteren druk dan vroeger het geval kon zijn, verscheen in het afgeloopen jaar op regelmatige wijze: drie afleveringen verschenen vóór het einde van ’t jaar, terwijl het vierde op ’t punt staat van het licht te zien. Onder meer bevat het LVste Deel: Bijdragen (een vijftal) tot de natuurlijke geschiedenis van menschen en dieren door Dr. KonrLBRUGGE. Gas A a Neue Lepidopteren aus Sumatra, van Dr. MARTIN. Lampong-vogels door A. G. VORDERMAN. Lijst der Phanerogamen-geslachten in den Maleischen Ar- chipel door S. H. Koorpers. Deze laatste vrucht van ’s heeren KoorpeERrs onvermoeiden ijijver, mag zeker als eene welgeslaagde proeve beschouwd worden van fraai drukwerk en ook als een bron van voldoening, zoowel voor den Schrijver als voor den Redacteur, die zich gelukkig mag rekenen, dat dergelijk correctie-werk niet da- gelijks voorkomt. Het zij mij vergund, uit deze laatste studie aan te halen, dat, volgens de schatting van den Heer Koorpers, tot de 145 familiën en 1880 in deze Lijst voorkomende geslachten, kunnen gerekend worden te behooren ruim 15000 soorten, waarvan ongeveer 13000 in ’twild groeiend. Eindelijk zullen in de laatste Aflevering ook nog verschijnen de Aardbevingsberichten, bewerkt ‘over 1894, berichten, die bij de herleving der belangstelling op dit gebied in verband met de meer nauwkeurige studie van het aardoppervlak, waar- aan vele geologen zich in den laatsten tijd wijden, meer en meer de aandacht trekken. Ook in onze Vergaderingen werd hierop gewezen en de vraag gesteld, of het niet op den weg onzer Vereeniging zou liggen ook de kleinere en voortdurende bewegingen van den aardbodem in studie ed nemen door den aankoop en de opstel- ling van een phot isch-zelf} t d instrument. De gevoeligheid ok van den ‘seiemograaf van het Obser- vatorium is zoodanig gesteld, dat alleen grootere en niet de miero-seismische bewegingen worden opgeteekend. De Bibliotheek werd door aankoop van nieuwe werken en inbinden der vervolgwerken in goeden staat gehouden en, dank zij de activiteit van den Bibliothecaris, kon een Supple- ment-Catalogus, loopende over de laatste 10 jaren, gepubli- ceerd worden. Van onze Correspondeerende Leden ontvingen wij onder an- EE dere, ’tzij direct, ’tzij door tusschenkomst van de Regeering: Reise in den Molukken van Dr. K. MARTIN en Beiträge zur Geologie Ost-Asiens und Australiens van den- zelfden, terwijl Prof. WicHMANN ons een Catalogus toezond van de mineralen en gesteenten, die onze Vereeniging aan het Utrechtsch Museum had afgestaan. Een ander groot werk, dat wij niet ontvingen, maar waarop ik uwe aandacht wil vestigen, omdat het de studie van den Maleischen Archipel tot doel heeft en omdat twee onzer Correspondeerende Lieden er aan hebben medegewerkt, een werk, dat wij m. i. voor onze Bibliotheek moeten aanschaffen, is: RICHARD SEMON. Zoölogische Forschungsreisen in Austra- liën und dem Malayischen Archipel, waarvan kort geleden de Vie Band, 2de Afl, verscheen. Hierin worden, onder meer, de Tunicaten behandeld door Dr. SLurrer en de visschen van Ambon, Java, Thursday Islani en Nieuw-Guinea door Prof. M. WeBer. Als merkwaardig resultaat van dit laatste onderzoek moge hier gewezen worden op het feit, dat het vooral de zoet-water visschen, op Amboina verzameld, zijn, die veel interessants aan het licht hebben gebracht, wel een bewijs, dat het niet altijd noodig is, uitgestrekte en zeer kostbare onderzoekingen op touw te zetten en dat het terrein hier nog zóó rijk is en zóó weinig afgewerkt, dat ook eenvoudige onderzoekingen, mits juist gekozen, met vrucht ondernomen kunnen worden. Een ander werk, door een onzer Correspondenten in het huitenland uitgegeven, is verschenen onder den titel: Sonnige Welten, Ost-Asiatische Reiseskizzen von Emi. und LENORE SELENKA. Naar dezen titel te oordeelen, zal het meer eene aan- gename causerie zijn, dan een wetenschappelijk werk; maar de groote kennis van den vroegeren Leidschen Professor en zijn hooge artistieke aanleg zijn waarborgen voor degelijke lectuur. Ook zij hier vermeld, dat de Heer Piepers nogmaals in de WREE oe he fleet a en Indische Gids eene lans gebroken heeft voor ’t geen hij vroeger ook in onze Vergaderingen heeft bepleit: de bescherming van Regeeringswege van Planten en Dieren tegen roekelooze uitmoording. In onze Vergaderingen bracht ook in ’t afgeloopen jaar de Heer VORDERMAN deze aangelegenheid ter sprake, bij welke gelegenheid ook bediscussieerd werd in welken vorm de ge- wenschte bescherming het best zou te verkrijgen zijn. Intusschen is uit een waarschijnlijk ongegrond protest tegen de in hechtenisneming der ondergeschikten van een Terna- taansch Chinees in Duitsch Gwinea gebleken, dat dáár licenties en jachtakten gevorderd worden van hen, die producten uit het dierenrijk wenschen te verzamelen en dat de licentie voor het schieten van paradijsvogels vrij kostbaar schijnt te zijn; uit deze omstandigheid zou men kunnen afleiden, dat wat in Duitsch Nieuw-Guinea mogelijk is, zeker ook in onze Koloniën kan worden ingevoerd, en dat hieruit niet alleen de bescher- ming van nuttige wezens en de in standhouding van het fraaie en oorspronkelijke in de natuur een gevolg zou zijn, maar tevens de opening van eene misschien niet onbelangrijke bron van inkomsten voor de Regeering. Nog zijn er M.M. H.H. enkele bijzonderheden betreffende het natuurwetenschappelijk onderzoek onzer Koloniën, waarop ik, schoon zij met onze Vereeniging in geen direct verband staan, toch uwe aandacht wensch te vestigen. Een der vroegere bezoekers van ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, de Oostenrijksche Professor J. Wi1esNEr heeft, na zijn terugkeer, in warme bewoordingen den lof dier instelling verkondigd en er op gewezen, dat de gelegenheid tot Botanische studie daar zóó exceptioneel gunstig is, dat Botanici naar Buitenzorg moesten gezonden worden, op gelijke wijze als Kunstenaars naar Rome en Archaeologen naar Griekenland. Gedurende het afgeloopen jaar werd de tuin bezocht door de Heeren: Prof. Dr. V. A. PoursenN, uit Kopenhagen, TE Dr. Jean Massart, uit Brussel, Dr. C. HOLTERMANN, uit Christiania en Dr. E. Girray, uit Wageningen; de laatste van wege het door de Akademie van Wetenschappen beheerde Buitenzorgfonds. Voorts waren twee fransche Zee-officieren, de HH. MoNAQUE en Bror, gedurende eenige weken werkzaam aan het Observato- rium; gekomen van Saigon, waren zij voornemens Melbourne en Sydney te bezoeken en daarna over Nieww Caledonie en Zuid-Amerika te repatrieeren. Door het Bureau des Longitudes waren op deze wijze zeven groepen, elk van twee Zee-officieren, die eerst behoorlijk voor hunne taak waren voorbereid, langs verschillende routen op reis gezonden, om, allen voorzien van dezelfde soort van instrumen- ten, overal ongeveer tegelijkertijd de aardmagnetische groot- heden te bepalen, ten einde op deze wijze goede en „up to date” kaarten te kunnen ontwerpen. Volgens later ontvangen berichten echter zijn deze voorbe- reidende moeiten en kosten alle vergeefsch geweest, daar het nieuwe Ministerie de reizigers halverwege hunne reis plotse- ling heeft teruggeroepen. Het plan, U in mijn vorig Verslag medegedeeld, om in 1895 de Borneo-expeditie, die in 1894 werd afgesloten, voort te zetten, moest, wegens verschillende redenen uitgesteld worden. Het is U zonder twijfel uit de nieuwsbladen, die het daarop betrekking hebbend Gouv ts Besluit hebben overgenomen, bekend, dat nu gedurende het jaar 1896 eene kleine expeditie, bestaande uit Dr. NieuweNHuis en enkele assistenten, zal trach- - ten, gedeeltelijk op bekend, gedeeltelijk op tot nog toe onbekend terrein materiaal te verzamelen ter voortzetting van het weten- schappelijk onderzoek van Centraal-Borneo en dat daarbij zoo mogelijk, de weg zal gevolgd worden, die van de uiterste grenzen der Wester-Afdeeling naar Samarinda, den Sultans- zetel aan de Oostkust voert. In hoeverre de tegenwoordige moeilijkheden, die trouwens in zuidelijker streken ondervonden worden dan waar Dr. N’s reisroute gelegen is, een beletsel zullen blijken tegen de Ahaha nnn ada bh naan linn 7 de veh oeh ee nieken ienie a ae nd ld nge eik: ien uitvoering der bestaande plannen, kan natuurlijk eerst later blijken, als de expeditie zich op het terrein harer werkzaam- heid bevindt. Van de eerste expeditie zag gedurende het afgeloopen jaar een belangrijk verslag het licht van de hand van den Geoloog, Prof. MOLENGRAAFF, die in April eene voordracht hierover hield bij gelegenheid van het vijfde Nederlandsche Natuur- en Geneeskundig Congres te Amsterdam en later eene uit- voerige verhandeling publiceerde in Petermann’s Mittheilungen, 1895, Heft 9. De resultaten van het geologisch onderzoek zijn, voor zoo- verre zij nu reeds bekend kunnen zijn, van het grootste be- lang en worden door Dr. MOLENGRAAFF aldus geresumeerd: 1°. Het bergland van Borneo wordt in zijn vorm beheerscht door dislocatie-lijnen, welker strekking een nagenoeg Oost-Wes- telijke is. 2°, De voornaamste elementen van het bergstelsel zijn een aantal O-W gestrekte aaneengesloten bergketens, die echter geenszins van één centralen bergknoop uitstralen. Een eigenlijk centraalgebergte bestaat er niet. 3°, Naast het bergland spelen een groote rol: a. een golvend heuvelland met reeksen of groepjes van hoogere bergtoppen bezaaid, die ook wel eens geheel geïsoleerd zich verheffen. | b. uitgestrekte laag vlakten. 4°. Het bergstelsel van Borneo geeft niet het recht, daaruit eene homologie met Celebes of Halmaheira af te leiden. Eene buitengewoon belangrijke ontdekking mag zeker ge- poemd worden die van een tot nog toe geheel onbekend vul- kaangebied van uitgebreide oppervlakte, dat Prof. MOLENGRAAFF het Miüller-gebergte zou willen noemen, een gebied, welks vulkanische gesteenten belangrijk afwijken van den aard der elders in den Archipel aangetroffene. Op het bovengenoemd Congres hield ook Dr. Bürrikorer ee oe eene interessante voordracht over de Dajaks aan de Sibau- rivier, terwijl Dr. NreuweNHuIs het eerste gedeelte zijner resul- taten nl. opmerkingen van medischen aard, aan de „Maatschappij ter bevordering van het Natuurkundig onderzoek der Koloniën” heeft aangeboden. Evenmin mag onvermeld gelaten worden, dat de palaeon- tologische onderzoekingen van den Heer Dugors, voor zooverre zij persoonlijk door hem werden geleid, voorloopig tot een einde zijn gebracht en dat de Regeering hem in staat heeft gesteld, zijn rijken buit in Nederland te gaan bewerken, zoo- dat ook op dit gebied de reputatie onzer Kolonie, van een ruim en rijk onderzoekingsgebied te zijn, zal hoog gehouden worden. Reeds nu is zijne voornaamste vondst, die van den Pithe- canthropos erectus, het onderwerp geweest van de grootste belang- stelling van de zijde der Palaeontologen en Anthropologen in alle landen van Ewropa en worden zoowel de wijze, waarop hij zijne toelichtingen voor deze Areopagieten heeft voorge- dragen als het zakelijke van zijn betoog om strijd geprezen. Als men in het oog houdt, dat begrijpelijker wijze, zijne voor- loopige mededeeling, van hieruit gedaan, bij velen twijfel, bij enkelen zelfs volslagen ongeloof hadden opgewekt („it was with a fearful joy that they had heard of Dubois’ discovery”, zei Prof. Hipper uit Dublin), dan kan het niet anders of men moet met de verslagen zijner voordrachten voor oogen, zijn argvnauten- tocht, in het belang zijner vondst ondernomen, als een waren triomftocht beschouwen. De vroeger van verschillende zijden aangevoerde argumenten, dat de verschillende deelen niet bij elkander zouden behooren en dat men hier te doen zou hebben met pathologische afwij- kingen, hebben geen stand kunnen houden tegenover Dugo1s’ betoogen, en bij de eindstemming is de grootste opponent, Prof. VircuHow, stellig in de minderheid gebleven, terwijl allen de vondst als een der merkwaardigste van deze eeuw beschouwen, daar in elk geval, al houdt men het dijbeen voor dat van een mensch, hieruit volgt dat deze reeds was opgetreden in de eerste periode van het pleiocene tijdvak. De wolken- photographie, aangenomen als internationale methode van studie der hoogere luchtlagen, waaromtrent in het vorig Verslag werd medegedeeld, dat zij nog stuitte op vele moeilijkheden, kan, zooals U gebleken is, toen ik in een onzer Vergaderingen de verschillende bijeengebrachte typen voor U demonstreerde, nu als volkomen geslaagd beschouwd worden en reeds nu blijkt het, dat inderdaad in de tropen vele merkwaardige vormen voorkomen — vooral gedurende de windstille kentering-perioden — die op hoogere breedten, waar- schijnlijk ten gevolge van voortdurende storingen in de at- mosfeer, zelden of nooit worden waargenomen en die van groot belang zijn voor de toetsing der verschillende theorieën. En hiermede, M. M. H. H. zou mijne taak afgeloopen zijn, indien ik mij niet in ’t vorig Verslag. als t ware verbonden had, om U op de hoogte te houden van de onderzoekingstochten op groote schaal der Heeren P. en Fr. SARASsIN, die zich met onverzettelijke wilskracht en met opoffering van groote kosten, eene volledige wetenschappelijke annexatie van Celebes schijnen ten doel gesteld te hebben. In het vorig Verslag deelde ik U mede, dat zij de noorde- lijke landtong van Celebes twee malen waren overgetrokken en dat zij voornemens waren, daarna van ’t Zuiden naar ’t Noor- den Celebes te doorkruisen. Dezen tocht hebben zij in ’'tbegin van ’tjaar met 70 vol- gelingen en niettegenstaande de wel niet vijandelijke, maar toch weinig vriendelijke bejegening der bevolking, gelukkig volbracht. De waterscheiding tusschen de Golf van Boni en die van Tomini wordt gevormd door het Tikalekadjo-Gebergte, dat op eene hoogte van 1670 M werd overgetrokken. Het land was hier onbewoond; de Fauna en Flora waren zeer bijzonder, vooral de varens, maar de koude nevels waren niet bevorderlijk voor de jacht en bovendien moest, uit vrees voor gebrek aan levensmiddelen, dit interessante ge- bied met geforceerde marschen doortrokken worden. Daarna ‚VI 3 daalden” zij in de vlakte van het Meer van Possoaf. Uit hunne onderzoekingen bleek, dat dit geen kratermeer is en dat op ruim 300 M geen grond gevonden werd. Hoogst belangrijk waren aan de Zuidkust van dit meer de versterkte dorpen, de door snijwerk grillig versierde Lobo’s (Raadhuizen) en de phantastische werktuigen, dienende om welgeslaagde sneltochten te vieren; zooals de Heeren S. aan r. A. B. Meier te Dresden schreven „für den Ethnographen höchst anziehende Schaustücke, aber für den Sammler gefähr- liche noli me tangere.” In Augustus jl. leden de reizigers voor de eerste maal een échec toen zij van uit de Golf van Mandar in Oostelijke richting naar Paloppo trachtten door te trekken; de RaApJa van Enrekang nam hen gevangen en dwong hen tot terug- keer, toen zij ongeveer halverwege hun doel gekomen waren. Deze teleurstelling heeft de beide neven echter blijkbaar niet afgeschrikt, want volgens een bericht der Makasser-Courant zijn de reizigers op 5 Februari van de hoofdplaats vertrokken, met het doel, om ditmaal het Zuid-Oostelijk schiereiland, dat nog minder bekend is dan het Zuid- Westelijk, van uit Paloppo in oostelijke richting te doorkruisen. Hiermede M.M. H. H‚ meen ik mijne taak van verslaggever te hebben volbracht. U en anderen, die dit Verslag zullen lezen, moge het de overtuiging schenken, dat er veel wordt gearbeid op het terrein van het natuurkundig onderzoek dezer gewesten, maar ook dat er nog veel is te vinden en te doen, zoowel voor ons Nederlanders, die het voorrecht hebben, deze landen tot hunne bezittingen te rekenen, als voor vreemdelingen, die _ willens zijn noch tijd, noch geld, noch vooral zich zelven, daarbij te sparen, VAN DER STOK. DE NVU Jajsaauburuurd CT e6L'CTOVV L Dd 5 eL6'LEYS c69'8E8 A A “18830, Beet <68) etn owuiju do opyes NE Se: *_uogsoyssuruug “990 U REE "If 1OOA UOABHHN Apen te *__* SUY A , ROPE uop ugA uoorsuwd UuaANOG -9D Jop PAPOIAY UA UJARDJIN op UI jPopuuy ' goon ugA halia an oylijyuruov 5 ë AT UB LUSS PUBL neo. eik ee quo) yospuejdepeN “zua UUOO] kade ‘uodur. ad LA ROE uo PEBLIJOJIS “nos "_gayosplig "_geoyorkd . . . . . . . . . NHAVDLIOD *_uoojuapuor pos)” O7’Csr OE LGGE e60°768L ‘G68T UVVL LAH HAAO DTT LTV EEM NE LO NINDESTE Ov LV € ‘Q68} Lenaqgor p VIAvavd “8801, eee ee Og UL voARd :100A HO9DAUHIHOH "IJ UBA AIN HJSsoY . . . . . . 7687 Ee « EGRY Ut voAeSIN :100A ZN sean ugA or nHIsoy hen 5 ‘687 € £6gr ui ade +1J00A uoddeyosuore A ug orwopeyy oyfijyuruoy op ugA onumsey . . . . . . SUI doA —’897 /_ Uopuorpeg :100A UAABDJIN op ur anogpuery uo plotptorling ue frddeyos Pee dUostpuj-gospuujgtopoN op ueA joopuey 0 dop uoduruuodanny op ur joepuey “1 vuopor dop uoderpliq oyosylijzeer “uorpngosplig, omooydon ueA 3sduoagdg ' eed opened yuegveds op frq ueA oruoy “puoWAUIHANOH JA UvA oTPISQUS ‘GORT enuer p do sey ur opreg ALLSINVALNO . . . . rd ens DE OOR-PIJLSTAARTROG VAN DEN INDISCHEN ARCHIPEL, CEPHALOPTERA KUHLII, VAL. („TJAWANG” SOEND.) door L. A.F. H. Baron vaN HEECKEREN TOT WALIËN met een Naschrift door A. G. VORDERMAN. (met een Plaat). Behalve bij zoölogen, is de naam „Oor-pijlstaartrog’’ hoogst- waarschijnlijk bij weinigen bekend en zeker zijn er nog minder, die het dier gezien hebben. In Juli 1895, met een Reen te Pelaboean aan de Wijnkoopsbaai zijnde, hadden wij het geluk zulk een visch te bemachtigen en daar een dergelijke vangst slechts zelden plaats heeft, zoo wil ik voor hen, die er belang in stellen, iets over het dier zelf, waarvan eene schets hierbij gaat en over onze jacht mededeelen. De be artsen. behooren tot de Onderafdeeling der „Trygons”’ (Pijlstaartroggen) uit de Familie van de „Rajae” of rogachtige visschen, welke ten opzichte van hun maaksel, vooral door hun kraakbeengeraamte, met de Haaiachtigen in vele opzichten overeenkomen (zie H. Scurraer, Handleiding tot de beoefening der Dierkunde). De Cephalopteras zijn de grootste van alle „Roggen”’ en berei- ken niet zelden eene breedte van 6 M terwijl de jongen van enkele soorten reeds vóór hunne geboorte 10 KG wegen. Het lichaam heeft de gedaante van eene ruitvormige, zijdelings in puntige, vleugelvormige lappen uitloopende schijf. “TJAWANG, ar Boven gezien. (Cephaloptera Kühlit Val). Afmeting a-b =60 CM. s _e-d =246cM. »„ 9 staart =60cM. Aan ‘iedere zijde van den kop heeft het een uitsteeksel in de gedaante van een oor, dat vóór het tamelijk groote 00g ontspringt en naar voren uitsteekt. De groote mond ligt dwars vooraan aan de onderzijde nabij den rand van den kop; de kieuwopeningen zijn 5 paar in aantal en bevinden zich aan den ondervlakte van den romp. Op den rug, dicht bij de staart, is een kleine vin; en de zeer dunne en ronde staart is van boven voorzien van een kleinen stekel. De kleur is van boven vuil paarsachtig en van onderen wit. Het dier bewoont alle zeeën van den Indischen Archipel en voedt zich vermoedelijk met visschen, krabben en andere zeedieren (zie H. Scrureer). Het was op den 6de Juli 1895, den laatsten dag, dien wij te Pelaboean zouden doorbrengen, dat wij in den namiddag tegen 4 uur naar het strand gingen, om met een groot sleepnet te visschen. Wij waren daar nog niet lang, toen wij in zee, niet ver van het strand, iets witachtigs zagen drijven of zwemmen; wij konden echter volstrekt niet uitmaken, wat het eigenlijk was. Toen wij de aandacht van eenige Inlanders op het verschijnsel vestigden, was er op eens eene groote beweging en drukte onder het volk dat voortdurend „Tjawang” „Tjawang” riep, terwijl velen onder het geschreeuw en lawaai maken door, zoo spoedig mogelijk trachtten, eenige van uitgeholde boomstam- men gemaakte kleine bootjes, in zee te brengen. Nog was ons onduidelijk, waarom er zooveel drukte en lawaai gemaakt werd. Een oude Inlander evenwel, die vlak bij ons stond en alles bedaard gade sloeg, vertelde ons, dat het eene groote soort visch was, die van tijd tot tijd daar wel werd gevangen en dat men nu zou trachten ook dezen machtig te worden. Intusschen was een bootje uitgerust en nam de heer Jar. Borre, die in ons gezelschap was, de gelegenheid waar, er in stappen. Behalve de heer BoreeL waren er nog 2 Inlanders in, van — 38 — wie één het bootje stuurde, terwijl de andere vóór op den boeg stond, gewapend met een „koeli-koeli’”’, dat is eene soort werpspies, die men meestal gebruikt voor de jacht op wilde varkens. Aan een houten steel van 1!/, meter lengte is een ijzeren punt met weêrhaak bevestigd, doch zóó, dat deze, na er een verwonding mede te weeg te hebben gebracht, gemakkelijk loslaat. Nu moest de „koeli-koeli” als harpoen gebruikt worden. Een lang stevig touw was aan den weêrhaak vastgemaakt, om als deze het dier getroffen had, den visch steeds „aan ’t lijntje” te kunnen houden. Ook de heer A. KERKHOVEN en schrijver dezes namen in twee andere bootjes plaats, terwijl, behalve deze 2,er nog een derde prauwtje was, waarin 2 Inlanders aan de vervolging deel namen. De visch zwom nu eens hier dan weêr daar, verdween soms voor eenige oogenblikken in de diepte om daarna voor een korten tijd weder aan de oppervlakte te voorschijn te komen, waarop dan dadelijk door de prauw-vloot in die richting gestuurd werd, Eindelijk zag men den man met den harpoen, die in het voorste prauwtje was, een worp doen, doch hij miste zijn doel. Na eenigen tijd werd de harpoen voor de tweede maal geworpen, doch nu met beter succes. De iijzeren punt drong tot diep in het lichaam van het monster door, waarop de visch als een pijl uit den boog voor- uitschoot en met eene verbazende snelheid tot ver in zee zwom, het bootje steeds in zijne dolle vaart medesleurende. Met kracht werd nu in de andere prauwtjes gewerkt, om het dier te omsingelen, voortdurend het eerste bootje volgende dat door de visch op sleeptouw genomen was. Het eene oogenblik moesten wij links, dan weder rechts aanhouden, daar de visch met groote kracht in alle richtingen rondzwom. Op het strand stonden honderden Inlanders en de overige leden van ons gezelschap deze dolle jacht aan te zien. ENA ge Van tijd tot tijd verdwenen wij geheel uit hun gezicht om kort daarop weder voor den dag te komen, door de hooge deining, die in zee stond en ons de jacht bemoeilijkte. Eindelijk bemerkten wij, dat de vaart minder snel werd en dat het beest zichtbare teekenen gaf van uitputting. Het liet zich tot aan de oppervlakte van het water ophalen, om daarna weder in de diepte te verdwijnen en zijn weg te vervolgen. Nog een paar keeren kwam het boven en eerst nu werd er aan gedacht werktuigen klaar te houden om het af te maken, doch door de haast had niemand er aan gedacht die mede te nemen. De heer A. KeErKHoOveN had een Flobertgeweer bij zich, hetgeen hij den heer BorreL, die in het prauwtje was, dat op sleeptouw liep, overhandigde en toen het dier voor de zooveelste maal aan de oppervlakte verscheen en dicht bij het bootje getrokken was, nam deze heer zijne kans waar en, denkende den kop van het monster voor zich te hebben, loste hij het schot op die plaats. Naderhand bleek, dat het niet de kop was geweest, daar het schot even boven de staart zat. Door dezen pijnlijken prikkel opgewekt, verdween het monster eensklaps weder naar de diepte en vervolgde met vernieuwde snelheid zijne vaart. Toen ik ontdekte dat een der Inlanders in mijn prauwtje een kapmes bij zich droeg, dacht ik er aan hiermede verder te komen dan met schieten uit het klein kaliber geweer, hetgeen dan ook gelukte. Na zich eenigen tijd uitgeput te hebben door rond te Zwemmen, liet de visch zich weder aan de oppervlakte van het water ophalen. Nu was het oogenblik daar, om onze kans te wagen. Zoo dicht mogelijk kwam ik met mijn prauw bij het beest en na veel hakken en stooten werden wij het gelukkig eindelijk meester, Zoodra het dier in onze macht was, ging er een hiep, hiep, he hoera! op, en keerden wij naar het strand terug, alwaar wij hartelijk door de omstanders werden verwelkomd. Volgens zeggen van de Inlanders aldaar, is het vleesch van dít dier smakelijker dan dat van rundvee. De gustibus non est disputandum ! NASCHRIFT. Een jacht op dezen visch, als hierboven door den heer VAN HereCKeREN geschetst werd, zal wel zelden door Europeanen gemaakt worden, daar het aan het toeval te wijten is, dat zoo’n visch onder dergelijke omstandigheden zoo dicht bij het strand komt, dat hij geharpoeneerd kan worden. Zelf was ik eens in de gelegenheid twee exemplaren van den „Tjawang” waar te nemen, die door de visschers van de Kampong Pagandaran geharpoeneerd waren in de Mauritsbaai aan de Zwidkust der Preanger-Regentschappen, tijdens ik in de kleine pasanggrahan vertoefde, die aan het westerstrand van de smalle strook is opgericht, welke de Mauritsbaai van de Dirk de Vriesbaai scheidt en die toegang geef: tot het bergachtige schiereiland Panandjoeng. De streek is nog aantrekkelijker dan Palaboean-ratoe. Een prachtige grot in het kalkgebergte heeft een voorpor- ‚taal aan zee zoo pittoresk als ik zelden aantrof. Een nandi, joni en lingga uit den Hindoe-tijd en het eenvoudige graf van SECH D7asoxe maken op het schiereiland de eenige bezienswaardige bijzonderheden uit. (}) De pasanggrahan is eenvoudig en het zeestrand biedt zoowel in de eene baai als in de andere even gemakkelijke gelegenheid tot baden aan als dit in de Wijnkoopsbaai slechts op één plekje, bij Pelaboean-ratoe, het geval is. De golfslag is echter veel geringer, daar het schiereiland de deining uit den Indischen Oceaan keert. (4) Zie Tweede Bijdrage tot de kennis der oudheden van Java door A. G. VoRDERMAN in het Tijdschrift voor Indische Taal, Land- en Vol- kenkunde. Deel XXXVII. elle oan hi een — 41 — Op een middag werd ik te Pegandaran door mijn oppasser gewaarschuwd, dat de visschers twee monsterachtige visschen in de oostelijke baai geharpoeneerd hadden, waarvan één reeds afgehakt was en de andere juist uit de zee aangebracht werd. Van het westelijke strand, waar de pasanggrahan staat, tot het oostelijke der Mauritsbaai, is slechts een honderdtal passen, zoodat ik nog bijtijds kwam om de groote tjawang, want het bleek zulk een rog te zijn, in levenden toestand te observeeren. Het dier meette 2.45 M tusschen de uiteinden der vleu- gelvormige uitsteeksels, dus op de grootste breedte, hetgeen slechts een verschil geeft van 1 cM met het door den heer VAN HEECKEREN beschreven exemplaar. Meerdere visschers waren noodig het van de reven, daar het laag water was, naar het strand te dragen. Wanneer men met een stok den omtrek der oogen betastte, trokken deze organen zich eenigszins schuin naar binnen terug. De pupil was ovaal. Het meest merkwaardige echter waren de uitsteeksels vóór de oogen, die door de meeste schrijvers o.a. door BLEEKER kopvinnen genoemd zijn. Toen deze ichthyoloog zijn exemplaar beschreef, had hij nooit een volwassen dier geobserveerd, en moest hij zich bepalen tot de beschrijving van een zeer jong dier op spi- ritus (1), waaraan nog een gedeelte der navelstreng bevestigd was. Hij zelf had te Batavia in 1857, toen hij reeds ettelijke jaren ichthyologische waarnemingen gedaan had, nooit den visch waargenomen, waarin de bekende natuuronderzoekers Künr en vaN Hasserr gelukkiger waren geweest. Hij beschrijft echter de uitsteeksels vóór aan den kop als schuin afgerond met omgeslagen uiteinden. Men moet het volwassen dier levend gezien hebben, om de beteekenis van die uitsteeksels te vatten. (1) Zie Negende Bijdrage tot de kennis der vischfanna van Amboina. Verhandelingen van de Koninklijke Natuurkundige Vereeniging. ee en Zij bezitten namelijk een schroefwinding, waarbij het bovendeel als de overige bovenhuid gekleurd is en de ondervlakte wit. Hierdoor loopt de donkere kleur niet over den geheelen boven- rand, maar gaat in wit over, waar deze door de schroef winding onderrand wordt, om nabij het uiteinde weêr donker te worden, daar dit na de winding ondergaan te hebben, weer bovenrand wordt. De visschers van de Mauritsbaai, die het dier meermalen gevangen hebben, beweren dat het zich met deze schroef vor- mende uitsteeksels zeer vast aan een kabeltouw van in zee geankerde prauwen hechten kan. Onmogelijk is het niet. Met mijn rotan-wandelstok betastte ik de uitsteeksels bij den levenden visch die, hoewel uitgeput, nog met zulk een kracht den rotan in het uitsteeksel omsloot, dat ik hem slechts met moeite eruit kon trekken. Door deze organen is de visch in staat gesteld, zich aan vooruitspringende scherpe koraalblokken vast te hechten; waartoe dit echter dienen moet, zal wel vooralsnog niet uitgemaakt worden. Het duodenum, zichtbaar wanneer de rug opengehakt is, vertoonde overlangs twee rijen langwerpig vierkante vakken als stevige cellen, vermoedelijk ontstaan door instulping van het darmslijmvlies en tot meerdere oppervlakte der secretie- organen binnen een beknopte ruimte. Van het vrij groote hart, dat op een bord in zeewater gelegd was, bleven de spieren nog een uur lang zichtbaar werkzaam. Het werd door mij voor den heer vAn BEMMELEN medege- nomen tot onderricht in de dierkunde aan het Gymnasium Willem II. De staart gebruikte ik langen tijd als rijzweep. Slechts éénmaal had ik de gelegenheid een even grooten rog in vrijheid waar te nemen, toen ik met een sekah-prauw, bij stil water, des morgens vroeg de kleine ondiepe baai van Pang- kal Ambalang aan de westkust van Billiton binnenvoer. Een rog, met vleugelvormige verbreeding van de schijf, schoot nabij onze prauw uit het water in de lucht, terwijl hij bij RE nds sr: etehger named ri oan Eet ad EN het nederplonsen onderdook, en dit drie maal achtereen, zich steeds verwijderende, herhaalde, een verschijnsel, dat mij het keilen van platte steenen door onze Hollandsche jongens over de water- oppervlakte in herinnering bracht. Baravra, Januari 1896. DE METEOOR VAN DEN 14den JUNI 1895 door Dr. S. FiIGEE. In den nacht van 14 op 15 Juni 1895 werd te Batavia een merkwaardig luchtverschijnsel waargenomen, waarover in de eerste Aflevering van Deel LV van dit Tijdschrift een kort bericht van de hand van den Redacteur verscheen. (1) In het Bataviaasch Nieuwsblad werd door mij een verzoek gericht tot diegenen, die getuigen waren geweest van dit zeldzaam verschijnsel, om mij daarvan een mededeeling te doen, waarbij het mij hoofdzakelijk te doen was om zulke berichten, waaruit de boogte van den meteoor zoude zijn afteleiden alsmede, casu quo, om berichten omtrent de plaats, waar de meteoor zoude zijn nedergekomen. Vele zijn die berichten niet geweest, waar- schijnlijk wel van wege het vergevorderde uur van den nacht. Door mijzelven werd het verschijnsel slechts voor de helft waargenomen, daar ik reeds was ingeslapen. Ik werd gewekt door een sterke, nog in intensiteit toenemende dreuning, die deuren en vensters op heftige wijze deed rammelen; de hang- lampen echter bewogen zich niet, zoodat aan een vertikale aardbeving werd gedacht. De klok wees juist middernacht. Door mijn echtgenoote werd tevens een lichtverschijnsel, als van brand, waargenomen. Op het Observatorium alhier werd het verschijnsel door twee instrumenten geregistreerd. De Javaan, belast met de (1) Op mijn verzoek ontving ik dit bericht van Dr. BooRsMa te Buiten- zorg. Voor de volledigheid der ingekomen berichten wordt het op blz. 50 en 51 nog eens afgedrukt. Red. et ed uurlijksche waarnemingen had niets opgemerkt, waarschijnlijk omdat hij juist aan bet observeeren was. De Seismograaf van Ewing was afgeloopen; de beide lijnen, die een beweging der aarde in N-Z of O-W richting moeten registreeren, waren slechts zuivere cirkels. De kromme voor den vertikalen composant echter was slechts een zuivere sinussoïde van snel afnemende intensiteit. Deze kromme is dus van een geheel ander karakter dan die, door seismischen oorzaak te weeg gebracht. Ten tweede vertoont de kromme, door een Barograaf van Rrcmarp geregistreerd, een kleine onregelmatigheid in den vorm van een klein vertikaal streepje ter lengte van 1.4 mM. Bij de uitmeting bleek, dat dit te 11459 n‚m. was aangeteekend. Geen spoor echter van een luchtgolving van eenigen duur. Barometerstand 757.8 mM., bewolkingscijfer 8. Noch aan de kromme lijnen, door den Magnetograaf van Apir, noch aan die, door den Electrometer Mascarr photographisch geregisteerd, is iets bijzonders op te merken, hoewel deze instrumenten zóó gevoelig zijn, dat de minste seismische be- wegingen door deze instrumenten geregistreerd worden. De aëroliet heeft dus noch magnetische, noch electrische werking van merkbaren aard uitgeoefend. Hierbij moge vermeld worden, dat felle bliksemschichten tijdens een in de onmiddellijke nabijheid van het Observatorium woedend onweder meestal bemerkbaar zijn aan de kromme lijnen van den Declinometer of van het Bifilair. De daardoor veroorzaakte deviatiën zijn wederom van een geheel ander karakter dan die, welke. door een aardbeving worden te weeg gebracht. Zij moeten worden toegeschreven aan de magnetische inductie door de snel bewegende electriciteit op de magnueet- naalden uitgeoefend. Nu eens is de amplitude der beweging grooter bij het Bifilair, dan weder bij het Deelinatorium, waar- van de naald in loodrechte richting staat op die van het Bifilair; de grootte van den uitslag hierbij is toch afhankelijk, behalve van de gevoeligheid van het instrument, van de rich- ting, in welke de bliksem over de instrumenten slaat. oe AB Thans laat ik de berichten volgen, die mij welwillender wijze op mijn verzoek werden toegezonden. le. Van den Heer B. H. Bussink te Krekot, Weltevreden : „5 minuten vóór ’t slaan van 12 uur aan de hoofdwacht (Water- looplein), kwamen mijn vrouw en ik van ’n bezoek op Batoe-toelis buiten. Prachtig weer, half-heldere lucht. Hoogstens 2 minuten later, terwijl we te voet gingen, kwam vrij plotseling, hoewel niet bij wijze van bliksemlicht, ’n blauwachtig, seconde voor seconde helderder en zich meer verspreidend licht op ; bijna te snel om te kunnen bepalen, van waar ’t was gekomen of begon- nen, was geheel ’t gewelf boven ons één blauwe lichtzee. Weldra, hoogstens 15 à 20 seconden na’t begin, was ’t reeds overgegaan in rose (niet vuurrood). doeh donker-rose, om, na nog ten hoogste 10 seconden aldus alles verlicht en rood gehouden te hebben, als ’t ware samentrekkend te verdwijnen, ’t laatst in de tegenovergestelde richting dan vanwaar ’t (ten minste naar ’t ons scheen) opkwam of aankwam. De richting van komen en gaan was, naar ik meen, bijna zuiver West naar Oost. Langzaam (wachtend als ’t ware op herhaling) liepen we op en na + 2 minuten sloeg ’t 12 uur. We waren toen op dát gedeelte van Gang Patjenongan, dat ligt tusschen Sawah Besar en Batoe Toelis. Doorloopend, langzaam, waren we gekomen tot op 50 pas afstands van de snijding spoorbaan-Krekot (aanleg- plaats Sawah-Besaar), toen ’n verwijderd gerommel uit ’t oosten te hooren kwam, ’n geluid als van vele, steeds in aantal toenemende, daarna afnemende, rijtuigen op ’n brug. ’t Geluid kwam uit dié richting alléén en deed denken aan ’n plaatse- lijk ongeluk in ’t oosten, niet aan ’n vliegend lichaam dat t opwekte. Om ’t dus zoo te mogen noemen, ’n locaal geen mobiel of zich verplaatsend geluid. Dreuning hebben we niet gevoeld. Er moeten 4 à hoogstens 5 minuten verloopen zijn tus- schen licht en dreuning. De dreuning of slag duurde + 10 à 12 seconden. | Niet ik, doch mijn vrouw, meende onder ’t opkomen van ee ’t licht ’n verschietende ster (zeer groot) te zien, die dezelfde als reeds door mij aangegeven richting volgde. ’t Licht gaf ons gelegenheid om de juiste teekening te zien van den wolken- hemel; geen ster was te zien door de te groote lichtkracht der ons onbekende bron.” 2e, Van den Heer R. Smerr te Mr. Cornelis: „Vrijdagavond, 4 minuten vóór 12 (nauwkeurig waargenomen naar den tijd van den vorigen avond 8 uur) werden we hier verrast door een sterk geel-wit licht, dat gaandeweg in inten- siteit toenam, zoodat alles om ons heen duidelijk zichtbaar werd. Het verschijnsel duurde + 10 seconden en deed ons denken aan noorderlicht. Juist om 12 uur hoorden we een zwaar rommelend gedon- der, dat rechts van ons scheen te ontstaan en hortend en stoo- tend naar links voortgeplant werd. Dit geluid zal niet in verband kunnen staan met eene (horizontale) aardbeving, aan- gezien niets, dat beweegbaar was in huis, bewogen werd. De wachters van een tweetal gardoe-huisjes, die we terstond hierover ondervroegen, hadden ook geen spoor van aardbeving opgemerkt. Deze waarnemingen, waarmede ondergeteekende UEd.G. van dienst hoopt te zijn, werden genomen in de achtergaanderij van een huis op Salemba, links aan den weg naar Meester- Cornelis.” 3e. Van Dr. J. G. vAn DEVENTER te Kramat, Weltevreden : „Ik zat gisteren avond te schrijven in de.achtergalerij, toen ik om 8 minuten vóór twaalven opschrikte doordat in het Zuid-Oosten (in zuidelijker richting was mij het uitzicht door een zijmuur belet) de hemel plotseling sterk verlicht werd door zulk een krachtig roselicht en van zulk een langen duur — ik schat 2 à 3 seconden — als ik nog nooit gezien heb; de tint van het gaslicht (Auer) veranderde er door. Onmiddellijk daarop verscheen er een geel of oranje-geel licht aan den hemel Aan iets meer naar het oosten. Een zeer gerwimen tijd later — ik was al weer druk aan het werk gegaan — kwam er een langdurige donder, van af zeer grooten afstand; het was een dof gerommel, dat ramen enz. aan het trillen bracht. Lampen zag ik niet bewegen. Het was een frappant verschijnsel.” 4e, Van den Heer J. F. Wriemans, Gang Pasar Baroe, Weltevreden : | „In den nacht van Vrijdag 14 Juni begaf ik mij van eene vergadering huiswaarts. Dicht bij mijne woning in Gang Pasar Baroe viel in eens mijne aandacht er op, dat de omgeving plotseling verlicht werd als door een opstijgenden vuurpijl. Het licht nam echter spoedig in kracht toe en werd helder als bij een bijzonder sterken maneschijn. Verwonderd keek ik naar boven en zag tusschen het gebladerte der boomen de lucht sterk verlicht. Na omstreeks 8 seconden verminderde de lichtglans en doofde uit in een rosachtigen gloed. Een bepaald omschreven lichtbeeld heb ik niet kunnen waarnemen. Ik merkte ook geen verplaatsing van het licht op, dat zich ongeveer in O. N. 0. richting aan den hemel vertoonde onder een hoek van 45°. Daar het mij dadelijk inviel, dat juiste opneming van den tijd later waarde kon hebben, keek ik bij een nabij staande lantaarn op mijn horloge en zag dat het 6 minuten vóór middernacht was. Thuis gekomen had ik mij reeds eenigen tijd verkleed en zou mijne kamer sluiten, toen ik een doffe dreuning waarnam, die ook weder snel in hevigheid toenam, daarna verminderde ‘en na omstreeks 15 seconden ophield. Ook toen nam ik dadelijk den tijd op en bemerkte dat het juist middernacht was; ik hoorde ter zelfder tijd de klok van het paleis het uur slaan. Eerst schreef ik de dreuning toe aan een schok van aardbe- ving, maar later bracht ik die met het lichtverschijnsel in verband. Tusschen waarneming van beide verschijnselen moeten juist 6 minuten verloopen zijn. . pe EN _ ot Er Wd Ed elen OA WPA, ie : nd IN 3 2 De EN Er bestond ook in zoover overeenstemming, dat beide ver- schijnselen sterk in intensiteit toenamen en vervolgens geleidelijk en langzamerhand verminderden.” 5e. Van den Kapitein der Artillerie H. W. A. S. Loke, Waterloo-plein N. Weltevreden: „Vrijdag avond 14 Juni waren wij bij ons wat aan het mu- siceeren en omtreeks 12 uur stond ik in de binnengalerij, met Luit®* Scrürr een duo zingende, met het gezicht naar het Waterloo-plein. Midden onder het zingen zie ik plotseling, dat de overzijde van het plein langzamerhand verlicht werd, zoodat het binnen enkele secunden zoo licht was als over dag bij eene bewolkte lucht. Aan het gedeelte van het uitspansel, dat van uit onze voorgalerij overzien kan worden (het zuidelijk deel), zagen noch de gasten en mijne familie, noch ik, eenig bepaald sterk lich- tend verschijnsel of vuurbol, alleen zooals ik reeds zeide, het was volmaakt dag, zoodat wij de zuil met „Leeuw van Waterloo” midden op het plein en ook de huizen en boomen aan de overzijde volmaakt duidelijk gedetailleerd voor ons zagen. De verlichting droeg naar ik mij verbeeld, een eenigszins geel karakter, herinnerende aan natriumlicht en duurde enkele secunden naar ik schat 5à6. Toen keerde geleidelijk de nach- telijke duisternis weder terug. Het geheele verschijnsel had een zóó weinig plotseling ka- rakter, dat niemand schrikte, doch een -ieder keek slechts verwonderd toe, terwijl de verbazing zóó groot was, dat geen woord werd gesproken in het gezelschap. Na het verschijnsel stormden wij naar buiten om over het vreemde daarvan te spreken. Fen Inlandsch koetsier, die vóór het huis wachtte en die dus een groot deel van het uitspansel overzag, had wel de verlichting, doch evenmin als wij een vuurbol of sterk lichtend punt gezien. 4 Ik teeken hierbij nog aan dat 3 personen, die zich met mij in de binnengalerij bevonden, doeh met den rug naar buiten niets van de verlichting zagen, maar hierbij moet zier LVI Mo. Bot. Garden, 1898. Er worden, dat èn de binnengalerij èn de voorgalerij goed met gas verlicht waren. Over het vreemde stonden wij eenige minuten te praten en gingen toen door met musiceeren, doch na weder eenige minuten gezongen te hebben, hoorden wij plotseling een zwaren doch verwijderden slag, die vrij geruimen tijd aanhield en de meeste overeenkomst vertoonde met een uiterst sterken donder- slag op grooten afstand. Het huis dreunde, de deuren klapperden, doch de lampen hingen volmaakt stil. Naar onze schatting was er ongeveer 8 minuten verloopen tusschen het licht en den slag, doch deze taxatie is betrekkelijk vrij willekeurig. Toch is het vrij geruimen tijd geweest, zooals U boven zal gebleken zijn. Zie daar alles, wat ik u omtrent het door ons waargenomene kan mededeelen. Op Batoe Djadjar hoorde ik van een Europeesch kanonnier, die op den bewusten avond op schildwacht stond, dat hij om- streeks 12 uur het geheele kampement rondom zich verlicht zag, eveneens alsof het dag was. Een vuurverschijnsel aan ZE den hemel heeft hij niet gezien, doch hierbij zij aangeteekend dat het schietterrein aan bijna alle zijden door hooge bergen is ingesloten, zoodat er van het zien van den horizont geen sprake is. Ongeveer 5 minuten na het licht hoorde hij een doffe slag, of eigenlijk meer een dof gerommel en gedreun. Meer kan ik U helaas omtrent het verschijnsel niet mede- deelen, dan alleen dat ik van anderen gehoord heb, dat de Heer E. S. pr Jore, een bepaalden vuurbol gezien heeft. Van hem kunt U dus wellicht iets meer interessants vernemen.” briek De volgende berichten ontving ik van buiten Batavia. Merkwaardig is het, dat omtrent dit zeldzame en ongewone verschijnsel slechts één officieel rapport aan de Regeering werd ingediend en wel het volgende van den Resident der Preanger- Regentschappen (G. R. 11806/95) : „In den nacht van 14 dezer (Juni 1895) te 112/, uur werd te Soemedang een natuurverschijnsel waargenomen, waardoor het uitspansel voor eenige oogenblikken vrij hel et nn verlicht werd, voorafgegaan door onderaardsch gerommel en gevolgd door drie doffe slagen als kanonschoten, waarna een lichte vertikale schok van aardbeving werd waargenomen. „Daar ik van den beheerder van den tijdbal te Tandjong Priok had vernomen, dat de vuurbol was neergekomen op de Hoek van Krawang, wendde ik mij met verzoek om eenige nadere inlichtingen daaromtrent tot den Resident van Krawang, van wien ik echter tot mijn spijt geen antwoord mocht erlangen.” Dr. W. G. Boorsma te Buitenzorg schrijft: „Met mijne vrouw, den Heer en Mevrouw Dirpaurs en nog eene dame wandelde ik ’savonds 12 uur Padjagalan langs, van Noord naar Zuid. Het was vrij donker, toen plotseling de omgeving lichter werd. Het licht werd zeer snel sterker, het was wit als daglicht, en naar het mij voorkwam, haast even intens, ofschoon dat natuurlijk moeilijk te zeggen valt. Omgziende naar de oorzaak van het licht, zagen we links van ons, in het Oosten dus, een vurigen straal, eindigende aan den horizon, daarmee een hoek makende (naar het Noorden toe) van 60° à 70° en een boog beslaande van mogelijk 30°. Ik meende, dat het eenvoudig een buitengewoon lichtgevende vuurpijl was, te meer daar de horizon op het snijpunt met den vuri- gen boog gevormd werd door een huisje met feestvierende Inlan- ders. De Heer D. zei echter dadelijk, dat het een meteoor moest wezen. De lichtstreep was bijna onmiddellijk weer weg en zoo ook de verlichting van onze omgeving. Het geheele verschijnsel eeft maar een paar seceunden geduurd, zooals daaruit blijkt, dat wij niet tegen elkaar zeiden „Wat is dat?” maar „Wat was dat?” _Donderslagen of andere nevenverschijnselen hebben wij niet waargenomen. Dit is al wat ik U kan mededeelen.” De Heer S. H. Koorpers te Buitenzorg meldt: Het in het Bataviaasch Nieuwsblad van eergisteren bedoelde natuurverschijnsel is ook door mij en mijn logé, Baron von Hrrtrine, waargenomen. Tegen 12 uur ’s nachts in de voor- CR DER galerij zittende (zuidzijde huis), werden wij verrast door een zeer helder licht, dat zoozeer op Bengaalsch vuur geleek, dat ik tot mijn gast zeide: „er wordt hier naast Bengaalsch vuur afgestoken” Den lichtenden kogel hebben wij niet gezien. Er zijn evenwel personen te Buitenzorg, die beweren dien gezien te hebben. De Heer ERMELING, candidaat-notaris te Buiten- zorg zal UEG. hierover nader kunnen inlichten.” De Heer A. W.J. Drie, civiel geneesheer te Bandoeng bericht: „In den nacht van Vrijdag op Zaterdag zat ik in mijn kan- toor eenzaam te lezen; alles was absoluut stil rondom mij. Omstreeks 12 uur hoorde ik buiten een dof, kort geluid, terwijl mijn venster begon te rinkinken. Ik ging direct naar buiten, omdat ik dacht aan uitbarsting of aardbeving, maar rondom was niets en niemand.” De Heer A. P. Mercmior te Sindanglaja, Pr anger schappen schrijft: „Eene uitnoodiging, welke ik in de courant las, geeft mij aanleiding u het volgende mede te deelen. In den avond van 14 Juni bevond ik mij met verschillende personen in een helder verlicht vertrek te Sindanglaja en heb evenals anderen het licht door de gesloten jalouzieën heen waargenomen. Het scheen mij toe eerst blauwachtig wit, daarna rood te zijn. Op den tijd heb ik niet gelet en aan het geheele verschijnsel maar zeer weinig aandacht gewijd, omdat ik evenals anderen meende, dat men bezig was een restantje van een vuurwerk, hetwelk een paar uren te voren was afgesteken, te verbranden. Den volgenden dag vernam ik, dat het waargenomen licht aan een meteoor moest worden toegeschreven, doch eerst te Batavia teruggekeerd zijnde, hoorde ik, dat men met een zeer buitengewoon verschijnsel had te doen gehad. | Eenig geluid of eenige trilling is door mij niet waargenomen _ en voor zoover ik weet ook niet door iemand anders.” Bn ek ooch sd eg leen ae dennen nad EN De controleur van Parigi, de Heer Th. BROUWER zond een beschrijving van het natuurverschijnsel, zooals dit werd gegeven door twee Heeren die het van uit de verlichte voorgalerij van de pasanggrahan te Pangandaran, die vlak aan de Mauritsbaai ligt, hebben kunnen volgen. Deze beschrijving luidt als volgt: „In den nacht van den 1442 Juni jl, ongeveer te middernacht, werd van uit de donkere voorgalerij van de passanggrahan te Pangandaran, die op het Westen uitzicht geeft en slechts eenige Meters van zee afligt, een verschietende ster waarge- nomen op + 310° Noord Westelijk, op eene hoogte boven den horizon van + 20°. Allengs nam deze ster in omvang toe, ging van kleur over nl. van wit in groen, daarna in geel en toen in prachtig don- kerrood, steeds een staart achter zich latende van aanmerkelijke lengte, die mede van kleur veranderde en toen achter de bergen op + 317° Noord-Westelijk verdween. De kern had toen eene schijnbare grootte van een geschilde klappernoot. Het licht was schitterend en stralend evenals electrisch licht, terwijl de geheele omgeving daardoor verlicht werd, De duur van af het oogenblik dat de meteoor verscheen tot dat zij voor het oog verdween, wordt geschat op + 5 seconden. De daaropvolgende dag bracht nieuwe berichten van hetgeen de Inlandsche bevolking had waargenomen in de Dessa Sela- kambang (Tjikemboelan), + 60 Meters boven de zee gelegen. Hun verhaal stemde geheel overeen met het bovenstaande; evenwel, werd nog door hen 2!/, seconde na het verdwijnen van de ster een lichtschijnsel, van dezelfde kleur als een petroleum vlam waargenomen, komende van uit het oosten en gaande naar het westen, welk lichtschijnsel eene schijnbare lengte had van 50 Meters, zich uitstrekkende van Noord naar Zuid, en eene breedte van 3 Meters. Dit verschijnsel duurde ongeveer 5 seconden. Onmiddellijk na het verdwijnen hiervan volgden drie slagen als van zware kanonschoten.” De Heer A. E. Mersonke, lichtopzichter der 2° klasse van het etablissement te Edam, rapporteert: oe En „In antwoord op Uw schrijven van den 44e" Augustus ll. heb ik de eer het volgende mede te deelen: In den nacht van den 14ér Juni 1895 omstreeks 114 53" werd uit het ZW een sterk lichtgevend lichaam in de lucht waargenomen, waardoor de lucht helder werd. Bij dit verschijnsel werden sterke geluiden waargenomen (schuddingen werden hier niet gevoeld). Te 11* 57m spatte de vuurbol in de richting NO met een donderend geluid uit een, waarna de lucht weder donker werd. De waarneming geschiedde niet door mij persoonlijk, maar door den wachthebbenden lichtwachter, wijl ik tijdens het ge- beurde met koorts te bed lag. De geluiden heb ik echter zelf gehoord. Ze waren zóó sterk, dat ik daarvan geschrokken was en dit mij aanleiding gaf den wachthebbenden lichtwachter dadelijk bij mij te ontbieden, om mij van het gebeurde eene verklaring te geven. De Heer J. van Mens, lichtopzichter der 1st° klasse te Boomp- jeseiland voegde het volgende aan zijne gewone maandelijksche waarnemingen toe: Van den 14de op den 15de des ’s nachts omstreeks 12" 20” werd alhier een vrij hevige schok van aardbeving waarge- nomen, een verschijnsel dat zich nog nimmer zoolang men zich heugen kan van het bestaan van het etablissement in 1872 af heeft voorgedaan ; zelfs tijdens de eruptie van den Krakatau werden hier volstrekt geen aardschuddingen waargenomen. De schok was horizontaal, loopende van het zuiden naar het noorden en duurde + 7 à 8 secunden ; vele hangende voorwerpen werden in een sterke slingerende beweging gebracht en de machine v/h draaiingsvermogen van het lichttoestel liep drie à viermaal zoo snel, terwijl de ketting van de gewichten met evenveel snelheid over het kettingrad krakende en knarsende heen liep. Schade aan het een en ander is echter niet veroorzaakt. Be nae Nader om inlichting gevraagd, schreef de Heer van Mens nog : „In voldoening aan Uw geëerd schrijven van den 6îer Augustus jl, is mij aangaande het lichtverschijnsel en de ‘daarmede gepaard gaande schok in den nacht van den 14der opden 15der Juni JL, die hier een vrij sterke of beter gezegd een hevige aard- beving deed ontstaan, alleen het volgende bekend. In den voornoemden nacht 12% 20m (het kan echter mis- schien ook wel iets vroeger geweest zijn, daar de klokken van hier meestal naar net op- en ondergaan der zon geregeld worden, die men hier natuurlijk iets eerder ziet opkomen en iets later ziet ondergaan), werd er plotseling, boven uit den toren (de wacht)—de andere lui waren reeds ter ruste —een groot en sterk schitterend lichtverschijnsel waargenomen, dat uit zuid- westelijke richting scheen te komen, zich in noordoorlijke richting verplaatste en + 5 à 6 secunden aanhield, waarna het met een licht gesuis en een knal verdween en het weder duister werd als tevoren; eerst toen werd de schok van aardbeving ondergronds waargenomen. De zee was als gewoonlijk ; er deden zich niet de minste oploopingen van water of golfslag, onstuimige kabbelingen of andere ongewone verschijnselen voor. Ook op het eiland zijn aangaande den grond enz. geene veranderingen waargenomen; overigens is noch mij, noch hun, die ik aangaande het verschijnsel ondervraagd heb, iets meer bekend dan hetgeen ik reeds mededeelde. Uit Moentilan, nabij Magelang (Residentie Kedoe) werd het volgende bericht van den Heer ScHröpERr ontvangen: „Voldoende aan het verzoek, gedaan in het B. Nbld van 25 Juni jl., heb ik de eer U hierbij eene mededeeling te doen toekomen van den meteoor, die ook hier is waargenomen. De meteoor is hier gezien geworden tegen 12'/, uur mid- dernacht van Vrijdag op Zaterdag. (Tijdverschil met Batavia 14 minuten). De richting is niet met zekerheid aan te geven. Op het oogenblik, dat de vuurbol gezien werd, scheen het — 56 als of hij loodrecht uit den hemel kwam vallen en wel in noordwestelijke richting. In het begin was de meteoor zoo groot als de maan op den 15der van het licht; doch van een lang- werpigen vorm. Hoe dichter hij de aarde naderde, hoe grooter hij werd. Op het laatste oogenblik, dat hij nog waarneembaar was, had hij een middellijn van +'/, Meter. Dit verschijnsel was +#°%/, minuut waarneembaar. Het licht was wit (oogverblindend). Het geheele Zuid-westelijk en Noord-westelijk deel van den hemel was helder verlicht, zelfs geruimen tijd nadat de vuurbol verdwenen was. De knal werd gehoord + 10 minuten na het verdwijnen van den vuurbol en geleek veel op drie verwijderde, kort achter elkander vol- gende zware kanonschoten. Uit Ambarawa (Residentie Semarang) schreef de HeerKorke : „Naar aanleiding van een stukje in het Bat. Nieuwsblad No. 160 van 15 Juni over een Meteoor, heb ik de eer U het volgende mede te deelen: In den nacht van Vrijdag op Zaterdag U. kwam ik na reeds een poosje geslapen te hebben, van mijn niet verlicht huis naar buiten, waar een lantaarn het erf verlicht. Ik merkte toen, het zal ongeveer 11u 45" geweest zijn, een blauwachtige verlichting die na ongeveer 6 seconden weêr afnam in kracht. Ik schreef het toe aan mijne oogen, doordien ik plotseling van het donker onder de hanglantaarn kwam. Ï ging daarop weêr te bed en hoorde circa5 minuten na de lichtverschijning twee slagen, als van kanonschoten. Ik stond nu weêr op, keek naar den hemel, waaraan ik geen onweêrswolken kon zien en wandelde naar het station, waar de Merapi te zien is; ik dacht toch, dat de slagen van daar kwamen. De gar- doewachters daar in de nabijheid, zeiden mij dat zij een daroe (vuurklomp) gezien hadden, die kwam van het Zuidwesten en liep naar het noordoosten. De 2 slagen (niet 1 slag) zijn door hen ook gehoord. Verder kan ik U nog mededeelen, dat ik met een mijner kennisen den weg van Wonogiri naar Solo ongeveer van oost naar west loopende, des morgens om 5 uur, op circa 2 Paal afstands van den kraton, een meteoor zag, zich bewegende dwars over den weg, zooeven genoemd van links naar rechts, met het gezicht naar Solo staande, dus ongeveer van zuid naar noord. Dit was een vuurklomp met een middelmatig langen vuurstaart er achter. Geluid heb ik daarbij niet waargenomen. Ten slotte nog het volgende bericht uit Magetan (Residentie Madioen) van den Assistent-Resident Corrarp. „Naar aanleiding van het couranten-bericht omtrent den meteoor, in den nacht van 14 op 15 dezer te Batavia gezien, heb ik onderzoek gedaan of daarvan ook iets alhier mocht waargenomen zijn. Vijf personen (Enlandsche hoofden) hebben verklaard, dat zij onafhankelijk van elkaar in den bedoelden nacht tusschen 4 en 5 uur s’ morgens een lichtververschijnsel hebben gezien, voortgebracht door een hemellichaam als een vallende ster, gaande Oostwaarts. Geluiden werden daarbij niet gehoord. Ofschoon waarschijnlijk van niet het minste gewicht, meen- de ik toch het bovenstaande ter uwer kennisse te moeten brengen.” Aan boord van H. M. Wachtschip Gedeh werd omtrent dezen meteoor niets opgeteekend. Uit al deze berichten laat zich afleiden, dat de meteoor zich iets bewesten het zenith van Batavia van uit het ZW naar het NO heeft voortbewogen. Het is wel jammer, dat geen be- En richten uit meer westelijk gelegen plaatsen, zooals Serang, Telok Betong enz. zijn ontvangen. Dáár zou men al licht den vuurbol meer aan het oostelijk deel van den hemel gezien kunnen hebben. Omtrent de hoogte van den vuurbol laat zich alleen uit het bericht van de Mauritsbaai iets afleiden. De berichtgevers zagen het verschijnsel ongeveer 20 graden boven den horizon. Voor den afstand van de Mawuritsbaai tot Batavia ruwweg 270 Kilometers stellende, komt de hoogte op 97 Kilometer te staan. Hoewel dit een zeer aanzienlijke hoogte is, houd ik haar toch nog eerder voor te klein dan te groot, in aanmerking nemende, dat men bij de schatting van hoeken van den horizon uit deze veelal te klein zal nemen. Dat de meteoor nog op veel grooteren afstand, te Moentilan in de Residentie, Kedoe duidelijk werd gezien, wijst almede op een zeer aanzienlijke hoogte. Het geluid werd waargenomen ongeveer tien minuten na het licht, hetwelk op zich zelf vrij kort duurde. Het moet dus ontstaan zijn op ongeveer 200 Kilometer afstand, hetgeen voor Batavia, in Noord-oostelijke richting uitgemeten, overeen- komt met ongeveer het midden van de Javazee, boven welke dus zeer waarschijnlijk de Meteoor, nog op aanzienlijke hoogte, met een drietal knallen is uiteen gesprongen. OVER DE OORZAKEN VAN AARDBEVINGEN DOOR R. FENNEMA. In Deel LIV van dit Tijdschrift is eene Nota opgenomen van den Kapitein bij de Triangulatie-brigade op Sumatra, den Heer J. J. A. Murrer, over de verplaatsingen van eenige trian- gulatie-pilaren in de Residentie Tapanoeli na de aardbeving van 17 Mei 1892. De landstreek, waarin deze feiten werden waargenomen, werd in de laatste maanden van het jaar 1877 en in het begin van 1878 geologisch door mij verkend en in het wetenschappelijk gedeelte van het Jaarboek van het Mijn- wezen van 1887 is een geologische kaart op de schaal 1:500000 van dit terrein met beschrijving, profielen enz. van mijne hand verschenen. De bovenvermelde nota trok daarom in het bijzonder mijne aandacht en in de volgende bladzijden wordt, in verband met de geologische samenstelling van de streek, de groote beteekenis van de door den Heer MurLer waargenomen feiten ten opzichte van de nieuwere denkbeelden omtrent het ontstaan van aardbevingen nader toegelicht. Een kort overzicht van de vroegere meenigen over deze interessante verschijnselen ga vooraf. Tot voor omstreeks 25 jaren bestonden er van aardbevingen, slechts twee verklaringen, die op wetenschappelijken grondslag berusten. Volgens de eene had men hare eerste oorzaak te zoeken in onderaardsche instortingen en volgens de andere waren het gevol- gen van plutonische of vulkanische werkzaamheid, omtrent den aard waarvan de meeningen dan weer belangrijk uiteenliepen. De eerste verklaring dateert reeds van de leerlingen van THALES, met name van ANAXIMANDER, die van 611—547 v. Chr. leefde, terwijl ARISTOTELES en na hem STRABO en PrINIus, door aan in de aarde gedrongen wind (dus aan de spankracht van gassen en dampen) de schuld te geven, als de stamvaders van de plutonische theoriën kunnen worden beschouwd. In den nieuweren tijd vond de instortingstheorie haren besten verdediger in Orro VOLGER met zijn in de jaren 1857 en 1858 verschenen werk: „Ueber das Phünomen der Erdbeben in der Schweiz”, en ongetwijfeld hebben in de door den schrijver behandelde terreinen, evenals in België, langs den zuidrand van den Harz en ook op Sumatra (*) en Java, dikwijls instor- tingen van kalkgrotten plaats gehad, die in den naasten om- trek aardbevingachtige trillingen hebben veroorzaakt. Voor de verklaring van die hevige schokken, welke over geheele landstreken worden gevoeld, vond men echter alge- meen deze theorie onvoldoende. Men zocht de oorzaak die- per en het ligt voor de hand, dat men het oog richtte op vulkanische uitbarstingen, welke van zulk eene hevige krachtsontwikkeling in het binpenste der aarde getuigen. De reusachtige hoeveelheden van gassen, dampen en vaste stoffen, die gedurende eene uitbarsting door het kraterkanaal worden geperst, geven dan ook ongetwijfeld tot trillingen aan- leiding, die vóór en gedurende de eruptie dan ook niet zelden als aardbevingen worden waargenomen. Ook bij zeer hevige uitbarstingen zijn deze bevingen echter van weinig beteekenis en gedurende de Krakatau-ramp in 1883 werden luchttrillin- gen waargenomen, maar werden nergens aardschokken gevoeld. De aardbevingen daarentegen, die de grootste verwoestingen hebben aangericht, kunnen niet in het minste verband met eenigen bekenden vulkaan worden gebracht. en beschouwde daarom deze laatste als te zijn veroorzaakt door zeer diep liggend vulkanisme, dat niet tot de oppervlakte kon doorbreken en daarom plutonisme werd genoemd. (1) Men zie b.v. in het Jaarboek van het Mijnwezen van 1877, 2de Deel, een bericht over eene aardstorting bij Pau in de Afdeeling Agam van de Padangsche Bovenlanden. 5, EN LreoroLp von BucH en ALEXANDER VON HumgoLpr steunden deze theorie met hun gezag en daardoor bleef zij jaren lang de heerschende. Von Bucu zocht verband tusschen de werkzaamheid, waardoor de groote oneffenheden op ons aardoppervlak worden gevormd en de aardbevingen. Volgens hem zijn alle bergruggen door opheffing ontstaan; zij zijn door de vorming van kristallijne gesteenten, die onder den naam „porfier’”’ worden samengevat, naar boven geperst en omdat dit proces niet zonder horten en stooten plaats heeft, worden voortdurend aardbevingen gevoeld. Vor Huasorpr definieerde aardbevingen en vulkanische uit- barstingeu tezamen als reactieverschijnselen tusschen de gloeiend- vloeibare kern van den aardbol en zijn vaste korst, zoodat de he- vigste aardbevingen volgens hem juist dáár zullen plaats hebben, waar deze reactiewerkingen niet aan de oppervlakte een’ uitweg kunnen vinden. De vulkanen werken daardoor als veiligheids- kleppen voor den naasten omtrek en het voorspelt eene land- streek weinig goeds wanneer hunne kraterkanalen verstopt raken. Deze theorie werd door C. F. NAUMANN nader uitgewerkt en bleef jaren lang zeer populair. Uit den aard der zaak kunnen echter bij el beschou wings- wijze de eigenlijke oorzaken der verschijnselen slechts in zeer vage termen worden uitgedrukt. Die gloeiend-vloeibare kern of Pyriphlegeton, zooals NAUMANN haar noemt, is op zich zelf reeds een hypothese en komt men aan de oorzaken, waar- door die kern in spanning zou kunnen geraken, dan verlaat men nog verder het gebied der waargenomen feiten. In 1861 schrijft daarom dan ook E. Kuur, die zijn halve leven aan de studie van aardbevingen had gewijd en een overtuigd voorstander was van de HuMBOLDT-NAUMANN'SCHE theorie: „Künftige Forschungen auf dem Gebiete der Physik werden uns „erst darüber aufklären, ob die Fluctuationen des feurig- „flüssigen Kernes der Erde ihren Ursprung einem Impulse „von aussen verdanken, oder ob der Pyriphlegeton den Keim „zu jenen in sich trägt”. ee RD Voor uitwendige impulsies zocht men naar bewijzen in de statistiek der aardbevingen. Verschillende geleerden meenden achtereenvolgens daaruit een zeker synchronismus te mogen afleiden tusschen aardbevingen aan de eene zijde en stroomen van vallende sterren, de perioden der zonnevlekken, noorder- licht en magnetische storingen en de verschillende standen van zon en maan ten opzichte van elkander, aan de andere zijde. Men kwam echter tot zeer uiteenloopende resultaten. De bovenvermelde E. Krver telt bij voorbeeld in de jaren, waarin de zon rijk is aan vlekken, bijzonder weinig aard- schokken, terwijl daarentegen R. Worrr te Zürich uit zijne registers meent te moeten afleiden, dat de aardkorst in die jaren buitengewoon bewegelijk is. Honderd en vijftig jaren vóór FaLB werd reeds door den Italiaan Bacriri beweerd, dat aardbevingen het meest voorko- men bij volle en bij nieuwe maan; en wanneer de vloeibare kern en de vaste korst der aarde werkelijk twee zulke scherp gescheiden deelen vormden, als men in dien tijd geneigd was aan te nemen, dan zou de stand van zon en maan ook wer- kelijk op de inwendige spanningen van invloed moeten zijn. Uit een eenigszins uitvoerige statistiek blijkt intusschen van dien invloed al heel weinig. Het grootere aantal aardbe- vingen, dat bij volle en bij nieuwe maan werd waargenomen in vergelijking met die bij de kwartierstanden, is al zeer gering en geheel onbeteekenend, wanneer men in aanmerking neemt, hoe onvolledig die statistiek is en van welk een uiterst gering gedeelte van ons aardoppervlak de bijna dagelijks voorkomende schuddingen worden opgeteekend. Men verwachtte terecht meer licht van juiste waarneming van hetgeen gedurende eene aardbeving plaats heeft. Men hoopte daardoor de plaats te kunnen bepalen van waar de schudding uitging; want men meende als iets van zelf spre- kends te mogen aannemen, dat deze plaats, de zoogenaamde haard van de aardbeving, ten opzichte van het terrein, waar- over de beweging gevoeld werd, van geringe uitgestrektheid zou zijn en daarom als een punt beschouwd zou mogen worden. EE Dit punt werd het centrum genoemd en het punt, dat in de „ zelfde verticale lijn aan de oppervlakte is gelegen, het epicentrum. K. vor SerBAcH meende dat men alleen uit een voldoend aantal opgaven van het tijdstip, waarop eenzelfde schok op verschil- lende punten wordt waargenomen, de plaats van het epicen- trum en de diepte van het centrum beneden de oppervlakte zou kunnen bepalen. Hij neemt daarbij aan, dat trillingen in de aardkorst zich naar alle richtingen met dezelfde snelheid voortplanten en uit fig. 1. kan men gemakkelijk afleiden, dat de schok zich in dat geval het eerst in het epicentrum zal doen gevoelen en van daar uit in concentrische golven zal worden voortgeplant. Uit die figuur volgt verder, dat de snelheid van voortplanting aan de oppervlakte spoedig geringer zal worden, want, terwijl zich de eigenlijke aardschudding van c tot d en van d toteof van c'totd’ en van d’ tot e&° voortplant, zal zich de bewe- ging aan de oppervlakte van EC tot Den van D tot E verplaatsen. Voor de verplaatsing van D tot E zal dus een veel langere tijd noodig zijn dan voor die van EC tot D. Verder blijkt, dat bij het dieper liggende centrum C de beweging aan de oppervlakte zich spoediger van EC tot D zal verplaatsen dan bij het centrum C’ en dat het verschil in tijd tusschen de verplaatsing van EC tot D en van D tot ZE bij de trilling van uit het centrum C grooter zal zijn dan bij die uit C’. De aanvangssnelheid van de voortplanting der schokken aan de oppervlakte en de wijze, waarop deze snelheid vermindert, zouden dus beide functiën moeten zijn van de diepte, waarop het centrum C gelegen is, en de laatstgenoemde waarde zou daarom uit de waarnemingen omtrent de snelheid van voort- planting moeten kunnen worden berekend. Deze methode ziet er om hare eenvoudigheid zeer verleide- lijk uit, maar er valt al dadelijk op te merken, dat men _ slechts bij uitzondering gegevens zal kunnen verzamelen, die de voor hare toepassing noodzakelijke nauwkeurigheid bezitten. Slechts in eene streek, waar op verschillende punten, die tele- grafisch met elkander verbonden zijn, de beweging door seis- mographen automatisch wordt opgeteekend, zal men juiste Ae tijdsopgaven verkrijgen en zal men ook zeker kunnen zijn, dat deze op eenzelfden schok betrekking hebben, daar in den regel verschillende van deze snel op elkander volgen. Van een theoretisch standpunt kan men ook al dadelijk tegen de methode aanvoeren, dat de aarde geen homogeen lichaam is en dat daarom de vooronderstelling, dat de voort- planting der trillingen naar alle richtingen met de zelfde snelheid zal plaats hebben, geringe waarschijnlijkheid bezit. Uit onderzoekingen van MarLer en anderen is dan ook reeds gebleken, dat deze voortplantingssnelheid in graniet b. v. twee- maal grooter is dan in lossen zandsteen, terwijl A. vor LASAULX door proefnemingen aantoonde, dat de trillingen zich belang- rijk sneller voortplanten evenwijdig aan het vlak der lagen, dan loodrecht daarop. Bovendien is uitde onderzoekingen van H. L. AgrBor en van F. Fovqug en Mrcuer LÉvy gebleken: dat de snelheid van voortplanting met de sterkte van den schok toeneemt; dat gedurende de voortplanting de snelheid langzamerhand vermindert; dat in de meeste gevallen eenzelfde schok aan de opper- vlakte trillingen van verschillende golflengte doet ontstaan, die met elkander interfereeren. De voortplanting van trillingen door onze aardkorst is dus een uiterst gecompliceerd verschijnsel en aan de resultaten, die men door de toepassing van de voN SErBACH’scHE methode op verschillende Europeesche aardbevingen heeft meenen te verkrijgen, mag daarom slechts geringe waarde worden toegekend. Van geen grootere beteekenis is ook hetgeen men door de methode van Marrer heeft geleerd. Deze nam even als von SEEBACH aan, dat de aardbeving binnen een beperkt gebied, dus in een centrum ontstaat en zich van daar uit door longi- tudinale trillingen voortplant. Hij bezocht Calabrië na de verwoestende aardbeving van 1857 en meende uit de ligging der scheuren in de ruïnes der gebouwen en uit den stand der uiteengevallen stukken den hoek te kunnen bepalen, waaronder deze longitudinale trillingen op de verschillende punten aan od dada nd sen We de oppervlakte waren gekomen. In figuur 1 zou daardoor de stand van de boogjes dd en dd’ en van ee en ee’ bekend zijn geworden en daaruit de ligging van C’ en C’ kunnen worden berekend. Het spreekt echter wel van zelf, dat de bepaling van die richtingen hoogst moeielijk is en altijd eenigszins willekeurig zal wezen. Het gevaar toch is groot, dat de waarnemer, min of meer onbewust, van een zekere voorstel- ling omtrent de ligging van het epicentrum zal uitgaan, zoodat ter plaatse juist die scheuren en barsten zijne aandacht zullen trekken, welke met zijne voorstelling overeenstemmen. Hoewel dus a priori kon worden verwacht, dat volgens hunne methoden slechts onbetrouwbare resultaten zouden kunnen worden verkregen, hebben de heeren Maurer en VON SEEBACH toch de groote verdienste, dat zij tot het doen van systematische waarnemingen den stoot hebben gegeven en de elementen heb- ben aangewezen, om welker vaststelling het in de eerste plaats te doen is. In streken, waar aardbevingen dikwijls voorkomen, werden op een groot aantal plaatsen personen aangezocht, om aantee- kening te houden van het tijdstip, den duur, de richting en de intensiteit der opvolgende schokken, en daar meer en meer bleek, dat ook om den zenuwachtigen toestand, waarin de getuigen dezer schrikwekkende verschijnselen gewoonlijk ver- keeren, hunne opgaven in het algemeen weinig vertrouwen verdienen, vond men de reeds vermelde Seismographen uit, die automatisch het tijdstip, den ik, ei winner en de verticale composanten van de int be et eerste resultaat, dat uit een eon hantel: van deze waarnemingen kon bans afgeleid, was van negatieven aard. Het bleek, dat de grondslag, waarvan de bovenvermelde theorieën uitgaan, dat namelijk de schok binnen een zeer beperkte ruimte ontstaat en van daar uit door longitudinale trillingen naar alle richtingen wordt voortgeplant, in verreweg de meeste gevallen niet met de werkelijkheid overeenstemt. De plaatsen, waar de schok gelijktijdig wordt gevoeld, vormen geen cirkels rondom een centrum, maar liggen in LVI 5k ae rechte of flauw gebogen lijnen, die met de geologische samen- stelling van het bewogen terrein ten nauwste samenhangen. Wij noemeu de volgende voorbeelden. Bij de aardbeving van 26 Maart 1872 langs de oostzijde van de Sierra Nevada bij Owens Valley, werden over een afstand van 450 Kilometer de zwaarste schokken gelijktijdig waargenomen langs een lijn, evenwijdig aan de Sierra, terwijl van deze lijn uit de schokken zijwaarts werden voortgeplant en in 2 á 3 minuten het San Joaguin-dal, in 3 à 4 minuten het Sacramento-dal en in 4 á 5 minuten de kuststreek tusschen San Francisco en Los Angeles bereikten. Bij de aardbeving in de Boven-Punjab op 2 Maart 1878 werden langs den voet van de Sub-Himalaya de zwaarste schokken over een afstand van meer dan 700 Kilometer onge- veer gelijktijdig gevoeld. De aardbeving van 4 Juli 1880 strekte zich uit van de Po-vlakte dwars door de Alpen tot in het Schwarzwald en werd over meer dan 300 Kilometer uitgestrektheid ongeveer gelijk- tijdig waargenomen. R. WÄnrer, die alle gegevens omtrent de aardbeving te Agram op 9 November 1880 zorgvuldig bestudeerde, komt tot het besluit, dat de schokken langs een langgerekte strook gelijktijdig ontstonden en zich van daar uit door transversale trillingen hebben voortgeplant. De diagrammen, die in Japan door seismographen worden opgeteekend, wijzen ook steeds op transversale trillingen van verschillende golflengte en richting, die elkander zoo onregel- matig mogelijk wijzigen, versterken en opheffen. Bij alle in de laatste jaren goed waargenomen aardbevingen nemen de schokken een aanvang langs, door het geologisch onderzoek reeds bekend geworden, breukvlakken in onze aard- korst, en planten zich van daar uit naar beide zijden door transversale trillingen voort. Men kan zich de schokken daarom ontstaan denken door eene rukwijze beweging ten opzichte van elkander van de stukken der aardkorst, die langs zoo’n breukvlak aan elkander grenzen. OE na GEE A ded Arn er Eer ant ee ve hed NE de Deze waarnemingen zijn dus volkomen in strijd met de grond- gedachte van de Humboldt-Naumann’sche theorie. Ze passen beter bij de denkbeelden van LieopoLp von Bucn, die verband zocht tusschen aardbevingen en de vorming van bergketenen. Sedert vor Bucu zijn echter de voorstellingen omtrent het ont- staan van de groote oneffenheden van ons aardoppervlak zeer be- langrijk gewijzigd, en tot goed begrip van de nieuwere denk- beelden over aardbevingen moet de nieuwere theorie over bergvorming hier met een kort woord worden vermeld. Slechts in één terrein, in het westen van Amerika, (in Colorado, Utah en Arigona) liggen koepelvormige bergen, die in overeenstemming met de oude vor Bucr'’sche theorie, door directe opheffing zijn gevormd. Door de onderzoekingen van de Amerikaansche Geologen G. K. GiLBERT en WHITMAN CROSS is overtuigend aangetoond, dat de „Henry-Mountains’” en meer- dere andere toppen tot in het begin van de tertiaire periode op de volgende wijze zijn ontstaan. In een vlakke streek, waarvan de bodem uit horizontale, sedimentaire lagen van duizenden Meters dikte bestond, zijn gesmolten magma’s uit onbekende diepten langs spleten naar boven gekomen, maar hebben de oppervlakte niet bereikt. Op verschillende niveaux zijn deze tusschen de horizontale lagen ingedrongen en hebben zich daartusschen uitgespreid, somtijds als betrekkelijk dunne banken, maar ook als uitgestrekte vlak- koepelvormige massa’s met een horizontalen diameter van meer dan 7 Kilometer en eene dikte van meer dan 2000 Meter. De' duizende Meters dikke, boven liggende, horizontale, sedi- mentaire lagen zijn tot het volle bedrag der dikte van de „intrusieve’’ massa opgeheven, en hebben daardoor aan de opper- vlakte op zich zelf staande koepelvormige bergen doen ontstaan. De tusschenliggende lichamen van massagesteente, die jonger zijn dan de bovenliggende lagen, zijn eerst door latere erosie blootgelegd en zijn door GiuBerT „Laccolithen” gedoopt. Waarschijnlijk zullen er nog wel meer punten worden gevonden, waar kristallijne gesteenten op dergelijke wijze den bodem tot bergen hebben doen opzwellen, maar deze staan buiten verband met de groote ketengebergten, die de hoofdlijnen vormen van het relief onzer aardkorst. (1) Het onderzoek van de Alpen, de Rocky Mountains, de Alleg ha- nies, de Himalaya en andere gebergten leert steeds overtuigender, dat in het algemeen de kristallijne gesteenten zich volkomen passief gedragen ten opzichte van de bergformeerende krachten. Te zamen met de onder water afgezette sedimenten vinden we ze uit hun oorspronkelijken stand geperst, gebogen, geplooid en tot uiteenloopende niveaux opgestuwd. De nieuwere denkbeelden omtrent het ontstaan der berg- ketenen zijn dan ook voornamelijk van Amerikaansche- en van Alpen-Geologen afkomstig en door EpvARD SuEss en ALBERT Herm het best beschreven. De grondoorzaak van de gebergtevorming wordt door hen daarin gezocht, dat het volume onzer planeet door afkoeling vermindert en dat onder de werking der zwaartekracht de buitenste korst daardoor moet ineenschrompelen. Dit denk- beeld is ook reeds door HumgBorpr in zijn „Kosmos” uit- gesproken, maar is in dien tijd onvruchtbaar gebleven. Eerst door de studie van de plooiingen en storingen in de geweldigste bergketenen van onzen aardbol heeft men de krachten leeren vermoeden, die daarbij in het spel traden en heeft men als eerste oorzaak van deze met groote waarschijnlijkheid de boven- vermelde inkrimping leeren aanwijzen. Deze inkrimping heeft niet gelijkmatig plaats; langs enkele zwakkere strooken, die men lijnen van kleinsten weerstand zou kunnen noemen, komt de spanning, die door de volume- vermindering in de buitenste aardkorst wordt veroorzaakt, het eerst tot uitwerking en hier zal de verschrompeling het belangrijkst zijn. Het surplus in lengte, dat de omtrek door (1) Ter loops zij hier slechts herinnerd, hoe de in Indië welbekende kegelbergen, de vulkanen ontstaan. Zij zijn opgebouwd uit vaste en losse eruptieproducten, die alle door den krater zijn uitgeworpen en zich rondom deze opening tot reusachtige kegelvormige puinhoopen hebben opgehoopt. De theorie der verheffingskraters van LropoLp voN BucH behoort reeds sedert JUNGHUHN ’s tijd tot de geschiedenis. de verkorting van den aardstraal heeft verkregen, wordt hier over betrekkelijk korten afstand in ’t gelijk gebracht. De spanning in de buitenste korst wordt ontbonden in tangen- tiale en radiale krachten. De eerste openbaren zich door hori- zontale drukking, die de meest gecompliceerde plooiingen en verschuivingen van de lagen over elkaar veroorzaakt; de laatste door verticale bewegingen, waardoor groote schollen onzer aard- korst ten opzichte van het naastliggende gebergte wegzakken en trogvormige inzinkingen ontstaan. Surss meent dat deze verticale verplaatsingen steeds inzinkingen moeten zijn; anderen achten, onder gunstige omstandigheden, ook opheffingen moge- lijk. Een schol b. v., die door convergeerende kloofvlakken wordt begrensd, heeft een wigvormige gedaante en zou door horizontale spanning omhoog kunnen worden geperst. Uit de Alpenprofielen blijkt, welke mate van plooibaarheid ook de meest vaste gesteenten onder den invloed van geweldigen druk kunnen verkrijgen; maar, zooals boven reeds werd aange- nomen, ontstaan gedurende het plooiingsproces ook spleten, en wel in de eerste plaats langsspleten, dat zijn dezulke, die even- wijdig zijn aan de plooiing. Daar het proces niet overal met dezelfde intensiteit plaats heeft en de bewegende massa niet homogeen is, moeten echter ook breuklijnen ontstaan, die met de plooiingen een grooteren of een kleineren hoek maken (dwars- spleten). Van beide soorten vindt men in ieder gebergte honderden voorbeelden en men vindt evenzeer de bewijzen, dat de gedeelten aan beide zijden van die spleten zich ten opzichte van elkander over honderde en duizende Meters afstand hebben verplaatst. Ook op Java en Sumatra zijn langs- en dwarsspleten over groote afstanden aan te wijzen. Jn de Preanger b. v. verheft zich, dicht bij de monding van de 7ji Mandiri in de Wijnkoops- baai, het gebergte aan den zuidelijken oever als een steile, 600—800 Meter hooge wand, die uit oud-mioceene zandsteen- en breccielagen bestaat, welke onder een hoek van 20° regelmatig naar het zuiden hellen. Aan den noordelijken voet van dezen wand liggen jongere mioceene mergels en deze zijn dus ten opzichte en van de oudere brecciebanken neergezonken; de mergellagen zijn bovendien sterk geplooid en verbroken, als waren ze met geweld tegen den zuidelijken wand aangeperst. De verticale krachten, die de inzinking veroorzaken en de horizontale spanningen, waardoor de lagen worden geplooid, zijn hier dus gelijktijdig of achtereenvolgens werkzaam geweest. (1 In ieder gebergte vormt dus de buitenste aardkorst geen homogeen, samenhangend gewelf, maar bestaat zij uit verschil- lende schollen, die door breukvlakken worden gescheiden. Ook is er geen reden om aan te nemen, dat de inkrimping tot een afgesloten tijdvak zoude behooren, zoodat de spanningen, door de contractie veroorzaakt, dus nog tegenwoordig werkzaam zijn en de tegen elkander geperste schollen met horten en stooten een nieuwen evenwichtstoestand zoeken. Die horten en stooten voelen wij als aardbevingen, en in elk gebied, waar deze tot een gewoon verschijnsel behooren en dat geologisch goed bekend is, is het verband tusschen de aardschokken en de groote breuk- lijnen in het gebergte overtuigend aangetoond. Ook de onregelmatigheden van het verschijnsel worden op deze wijze het eenvoudigst verklaard. Het is toch te verwachten, dat de beweging langs het breukvlak niet overal op dezelfde wijze plaats zal hebben. Over groote afstanden kan het een vrij gelijk- matig glijden zijn, terwijl elders groote weerstanden moeten worden overwonnen. Op deze punten zullen de zwaarste schokken worden veroorzaakt en deze zullen daardoor dikwijls van verschillende centra schijnen uit te gaan, die op verschil- lende punten langs de breuklijn zijn gelegen. Op Jara en Swmatra zijn de groote breuklijnen eerst door het geologische onderzoek van de laatste jaren bekend gewor- (1) Op Java, evenals elders, zijn de vulkaneu boven deze spleten opge- bouwd en hetzij men met Suess gelooft, dat de lava door druk van het bovenliggend gebergte wordt opgestuwd of met REyER aanneemt, dat de spanning van ingesloten en oververhit water dan de hoofdmotor is, in beide gevallen is door het ontstaan van de spleet de weg gebaand, waardoor e massa’s uit de diepte aan de oppervlakte konden komen. Zooals wij zullen zien, blijft er dus ook bij de nieuwere verklaringswijze een zeker verband bestaan tusschen vulkanen en aardbevingen. henk aten EREN den en omdat over groote uitgestrektheden slechts enkele Europeanen wonen en omdat men omtrent het ware uur van den dag bijna overal in het onzekere verkeert, zijn de aardbevingen in onzen Archipel slechts gebrekkig waargenomen. Het bovenvermelde verband kan hier dus nog niet in bijzon- de rheden worden aangetoond, maar hetgeen is opgeteekend komt toch beter overeen met de nieuwere denkbeelden dan met de oudere. In den tijd, toen geen Europeaan op Java aan het directe verband tusschen vulkanen en aardschokken twijfelde, is het toch nooit aan iemand gelukt den bepaalden vulkaan aan te wijzen, waarvan eene belangrijke beving kan zijn uit- gegaan. Alle schokken van eenige beteekenis zijn steeds over belangrijke uitgestrektheid langs de lengte-as van Java en Sumatra gevoeld, en wanneer men de aardbevingskroniek nagaat, die sedert 1887 door de Heeren DS, Fiarr en D". H. ONNEN jaarlijks in dit Tijdschrift wordt gepubliceerd, dan ziet men dat bij belangrijke schuddingen, die over grooten afstanden op een groot aantal plaatsen zijn waargenomen, de tijdsverschillen gering zijn en de onregelmatigheid van deze verschillen maakt het waarschijnlijk, dat ze voor het grootste gedeelte door ver- schillenden stand en gang van de plaatselijke uurwerken zijn veroorzaakt. Wij verwijzen b. v. naar de tijdsopgaven van de volgende aardbevingen en geven de uitgestrektheid op, Waarover deze werden waargenomen. 12 Febr. 1885 Banjoemas — Pasoeroean. _ 400 Kilometer. 8 Aug. 1885 Java’s 1stepunt — Keboemen. 520 ,„ 22 Sept. 1886 Serang — Soemedang. BE rn 19 Maart 1888 Gombong — Pasoeroean. 880, 8 Oct. 1888 Batavia — Pasoeroean. 10 4 Sept 1890 Batavia — Cheribon. 200, 12 Dec. 1890 Batavia — Besoeki. 800 „ 25 Febr. 1891 Batavia — Besoeki. BOS Algemeen wordt daarom tegenwoordig aangenomen, dat bevingen, die door onderaardsche instortingen of die bij vul- kanische erupties door de wrijving in het kraterkanaal worden ER at veroorzaakt, slechts in den naasten omtrek van beteekenis zijn, en dat de schokken, die over grootere uitgestrektheid worden waargenomen steeds zoogenaamde dislocatie-of tektonische bevingen zijn, die naar het zeggen van Surss directe getuigenis afleggen van den „Zusammenbruch des Erdballes, dem wir beiwohnen”. De verplaatsing, die door deze beweging wordt tot stand gebracht, was echter tot nu toe nog nergens met mathema- tische zekerheid geconstateerd. De mededeelingen in LYELL's „Principles of Geology” omtrent rukwijze opheffingen langs de Westkust van Zwid- Amerika alsmede op andere punten en die sedert in alle leerboeken zijn overgenomen, zijn niet bestand gebleken tegen de moderne kritiek, en Surss, een der vaders van de boven ontwikkelde theorie, schrijft nog in 1885 in zijn veel gezaghebbend werk „Das Antlitz der Erde”, Band 1, Seite 227: „Eine strengere Prüfung lehrt, dasz bis zu dem heutigen „Tage eine messbare Ortsveränderung irgend eines Stückes „des Felsgerüstes der Erde gegen ein anderes, sei es im Form „einer Erhebung oder Senkung oder Verschiebung fester Gebirgs- „theile, nicht mit voller Beweiskraft festgestellt ist.” Van verschillende zijden werd echter reeds de verwachting uitgesproken, dat deze verplaatsingen, hoe betrekkelijk gering ze ook mogen wezen, vroeger of later geodetisch zouden worden geconstateerd. De Commissie uit de „Naturwissenschaftlicher Verein zu Karlsruhe”, die de aardbeving van 24 Januari 1880 in die streken heeft bestudeerd, wijdt in haar Verslag een hoofdstuk aan „die geodätische Untersuchung der durch Erdbeben bewirkte Dislocationen an der Erdoberfläche.” Zij meent, dat men b. v. door den betrekkelijken stand van de pilaren van de kadastrale meting van het Groothertogdom Baden met dezelfde nauwkeurigheid te hermeten, verplaat- singen van minder dan één Meter lengte over grooten afstand zal kunnen aantoonen. Bij nieuwe metingen in Zwitserland werd reeds het ver- moeden uitgesproken, dat de afstand tusschen het Jura gebergte en de Alpen geringer was geworden en dat in den driehoek En UE re ED nt PDE AD ITAR elit 1 U ee Ie Hf hate UE Lögern-Rigi-Napf deze verplaatsing in de laatste 30 jaren 1 Meter zou bedragen. In het „XI“ Jahresbericht der geographischen Gesellschaft, Bern 1891/92” worden echter door BRÜCKNER alle oudere en nieuwere triangulatiemetingen met elkander vergeleken en hij komt daarbij tot het resultaat, dat 7 gevallen voor eene ver- grooting, 8 voor eene verkleining en 11 voor stabiliteit van den afstand tusschen beide gebergten spreken. Eerst in 1892 is naar mijn beste weten voor de eerste maal eene verplaatsing van den bodem gedurende eene aard- beving aangetoond. Op 20 December van dat jaar werd in de landstreek bij Quetta in het Engelsche gedeelte van Beludschistan een vrij hevige aardschok gevoeld, die door verschillende kleinere werd gevolgd en de baan van den spoorweg, die Kandahar over Quetta met het net van Noord- Westelijk Indië verbindt, werd vrij belangrijk beschadigd. Een verslag van het gebeurde vindt men, door photogrammen en teekeningen toegelicht, o. a. in de Engineering van 19 Mei 1893, in de Augustus-aflevering van 1893 van The Geological Magazine en als een uittreksel uit the „Records of the Geological Survey of India” van Mei 1893 in het nummer van „Nature” van 10 Augustus 1893. De opgaven zijn in hoofdzaak verstrekt door R. W. Ecerron, den Ingenieur van de lijn. Westelijk van Quetta passeert de spoorweg door een tunnel van 4} Kilometer lengte de Khojak-range en daalt dan in wijde bochten af naar de vlakte van Kandahar. Aan den voet van de „range’ was na de aardbeving in ongeveer noordelijke richting en evenwijdig aan den kam van het gebergte, een scheur ontstaan, welke door EGerroN noordwaarts over meer dan 10 Kilometer lengte werd vervolgd en zich op Afghanis- tansch grondgebied nog verder voortzet. Volgens berichten van Inlanders zou deze scheur in zuidelijke richting over meer dan 30 Kilometer duidelijk zichtbaar zijn. Op het punt, waar de spoorweg deze scheur onder een’ hoek van ongeveer 20° snijdt, is de baan met ballast, dwarsleggers en rails voor dubbel spoor als een stuk touw in een lus geworpen, die men op het photo- — 14 — gram het gemakkelijkst aan het beloop van de rails kan vervolgen. Tot op eenigen afstand van deze scherpe ombuiging waren bij de verbindingslasschen de rails stijf tegen elkander geperst en bij de reparatie van de baan bleek het, dat deze 2 voet en 3 duim of 0.68 Meter korter was geworden. Het vermoeden vang EGERTON, dat de bovenvermelde scheur een breukvlak in het gebergte zou aanwijzen, dat door de aard- beving zichtbaar was geworden, werd door C. L. GRIESBACH van de „Geological Survey of India”, die het terrein een week later bezocht, bevestigd. Langs dit breukvlak liggen twee ver- schillende formatiën discordant tegen elkander, aan de oostzijde vindt men de schiefers, die de Khojak-range samenstellen, aan aan de westzijde grijze, mergelige kalklagen, die jonger zijn en tot de bovenste lagen van de Krijtformatie of tot de onderste lagen van het Eoceen behooren. Op het punt, waar de spoorweg passeert, is hier dus met zekerheid verplaatsing van het gebergte langs een dislocatielijn geconstateerd en deze verplaatsing is gelijktijdig met een aard- beving tot stand gekomen. Van nog meer gewicht is de boven reeds vermelde verplaats sing van eenige Triangulatie-pilaren in de Residentie Tapanoelie, die na de aardbeving van 17 Mei 1892 door de triangulatie-brigade aldaar werd aangetoond en waarvan de bewijzen door J.J. Murter in Deel LIV van dit Tijdschrift en nog eenigszins uitvoeriger in Deel III van de Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam (Eerste Sectie) werden medegedeeld. Tot toelichting van deze gebeurtenis diene een kort geologisch overzicht van het gedeelte van Sumatra, waarin deze ver- plaatsing werd waargenomen en dat noordelijk en zuidelijk van de Afdeelingshoofdplaats Penjaboengan is gelegen. Ter verduidelijking diene het in fig. II geteekende dwarsprofiel van Sumatra over de toppen Maleja en Si Dohar-Dohar en voor nadere bijzonderheden wordt naar de boven vermelde beschrij- ving in het Jaarboek van het Mijnwezen van 1887 verwezen. De oudste lagen zijn in het profiel met het teeken S aangeduid De EME EA ee VAT zg za en bestaan uit verschillende soorten van vaste schiefers (talk- en chlorietschiefers, glimmerschiefers, die somtijds in gneissachtige gesteenten overgaan en zijdeglanzende kleischiefers), waarin talrijke aderen en gangen van melkwitte kwarts voorkomen. Verder vaste banken van grauwacke, grauwacke-zandsteenen, kwartsiet en zeldzaam kalklagen, die somtijds door een glim- mergehalte in cipollin overgaan. Tezamen met de schiefers komen over groote uitgestrektheid granieten aan den dag, (men zie in de figuur het teeken Gr.) die gedeeltelijk even oud, maar ook voor een gedeelte jonger zijn, daar op sommige plaatsen graniet en kwartsporfier de schiefers en ook den ouderen gra- niet gangvormig doorbreken. Deze formatie vormt over een zeer groot gedeelte van Sumatra en ook aan de overzijde van Straat Malakka,op het schiereiland van dien naam, de basis van het terrein, waarop zich alle jongere vormingen hebben afgezet. Reeds sedert de oudste tijden werden deze lagen evenwijdig aan de lengteas van Swmatra geplooid, want zij worden discordant overdekt door de naast jongere formatie, die in het profiel met het teeken % is aan- - gegeven. Deze bestaat uit zachte kleischiefers en kiezelschiefers, die beide vrij veel veldspaath- materiaal bevatten, verder groene, schieferige zandsteenen met vrij veel augietgruis, conglôme- raatlagen met brokstukken van de oudere. gesteenten, die door een kiezeleement zijn verbonden, en kalk. De schiefers zijn over het algemeen veel minder rijk aan kwartsgangen dan die uit de oudere formatie. De kalk komt voor in dunne lagen tusschen de schiefers en in banken met tientallen van meters dikte, die zich als steile riffen uit het omgevende terrein verheffen. In de dunne lagen werden verder zuidwaarts in de Padangsche Bovenlanden fraaie versteeningen gevonden, welke zeer groote overeenstemming vertoonen met de Fauna vande Europeesche kolenkalk (men zie o. a. Jaarboek van het Mijnwezen 1881, I). De dikke banken zijn waarschijnlijk door koraalbouw ontstaan, maar de Organische structuur is geheel verloren gegaan en ook van andere versteeningen wordt in deze kalk geen spoor gevonden. ek Verschillende kristallijne gesteenten als: diabaas, gabbro en pikriet, die in de figuur onder het teeken D zijn samengevat, zijn gedurende deze periode of een weinig later aan de opper- vlakte gekomen en de bovenvermelde groene zandsteenen en de elders voorkomende serpentijnschiefers zijn waarschijnlijk afkomstig van tuffen, die bij deze erupties zijn ontstaan. De omgrenzing van deze kristallijne gesteenten wijst aan, dat ze te voorschijn zijn gekomen langs spleten, die evenwijdig loopen aan de lengteas van Swmatra en welker ontstaan dus in onmiddellijk verband staat met de bovenvermelde plooiing. Het goud, dat in dit gedeelte van Sumatra, vooral in vroegere tijden, op talrijke punten werd gewasschen, komt in diluviale conglomeraat- en grindlagen voor, die uit de vergruizings- producten van de oudere gesteenten bestaan, en is waarschijnlijk afkomstig uit de dikke kwartsaders in de oude schiefers en uit de diabaas- en gabbrogangen uit de carbonische formatie. In verband met het plooiingsproces werd het terrein, na afzetting van de genoemde carbonische lagen, over groote uitgestrektheid boven water opgeheven, want alle sedimentaire afzettingen uit het mesozoïsche tijdvak ontbreken. De naast jongere lagen (zie in de figuur W) bestaan uit brecciën, con- glomeraten en zandsteenen, die behalve grootere brokstukken van ‘alle oudere gesteenten, zeer veel kwartsgruis bevatten, dat van de granieten afkomstig is. De bekende koollagen van de Oembiliën liggen tusschen deze zandsteenbanken, en in dieper liggende lagen van mergelschiefer, die tusschen de brecciën voorkomen, zijn talrijke overblijfselen van visschen en andere dieren gevonden, die deze lagen als eoceen karak- teriseeren. (Men zie o. a. de Jaarboeken van het Mijnwezen van 1878, Ien 1880, I). Deze eoceene lagen liggen steeds discordant op het oudere gebergte en zijn gewoonlijk slechts weinig geplooid. Door talrijke breukvlakken is de formatie echter in verschillende schollen verdeeld, die ten opzichte van elkander zijn verschoven en tot zeer verschillend niveau zijn opgeheven. Op de kwartszandsteenen liggen langgestrekte ruggen, die dn ook weer evenwijdig aan de lengte-as van Sumatra zijn gericht en uit dergelijke eruptief-gesteenten en boven water afgezette brecciën bestaan, zooals op Java aan het begin van het mioceene tijdvak aan den dag zijn gekomen. De mioceene zee-afzettingen, waardoor deze gesteenten op Java over zulke groote uitge- strektheden worden overdekt, werden tot nu toe op Sumatra slechts in het zuidelijk gedeelte, op de eilandenreeks langs de Westkust en in de landschappen Tamiang en Langkat aan de Oostkust aangetroffen, zoodat het hier beschreven gedeelte van het centrale gebergte waarschijnlijk sedert het eoceene tijdvak voortdurend hoven water opgeheven is geweest. De genoemde eruptiefgesteenten, in de figuur onder A aangegeven, zijn voor het grootste gedeelte pyroxeenandesieten, maar ook bazalten ontbreken niet en enkele toppen bestaan uit kwartshoudende hoornblendeandesieten. Uit dit korte overzicht van de geologische geschiedenis van Sumatra tot aan het post-plioceene tijdvak blijkt dus, dat de lengteas van dat eiland een van de straks vermelde „lijnen van kleinsten weerstand’ aanwijst, waarlangs, van de oudste tijden af, de door de inkrimping van de aarde in de korst veroorzaakte spanningen tot uitwerking zijn gekomen. De daardoor veroorzaakte plooiing is ook in de topografie van het eiland zichtbaar, want evenwijdig aan de lengteas gerichte bergruggen en daarmede evenwijdige lengtedalen vormen daarvan het voornaamste kenmerk. Dit werd reeds door JurenuuN opgemerkt en op bldz. 35 en 36 van het 1*° Deel van zijn „Battalünder auf Sumatra’ schrijft hij : „es ist keinem Lweifel unterworfen, dasz das angedeutete Winkelverhältnisz der trachytischen Bergketten und Bergrippen kein Zufall ist, sondern durch ein tiefes, bis jetzt noch nicht erkanntes, Naturgesetz auf Sumatra hervorgerufen ist, dessen weitere Ergründung (wenn ich mich nicht irre) die wichtigsten Resultate für die Geologie und Erdkunde dieser Insel her- beizuführen im Stande ist”. Hij had daarbij voornamelijk het oog op het groote lengte- dal, dat zich tusschen de vulkanen Mertimbang en Kalaboe A en over meer dan 200 Kilometer lengte uitstrekt en in het Noorden door de Batang Taro en in het Zuiden door de Ankola en de Butang Gadies wordt besproeid. Dit dal wijst de lengtespleet aan, waarop in post-plioceene tijden de voornaamste vulkanen van Sumatra tot eruptie kwamen en de opbouw van deze reusachtige kegelbergen op den breedgeplooiden ondergrond gaf aanleiding tot het ontstaan van diluviale meren, waarvan wij op Swmatra op zoo talrijke punten de sporen kunnen aanwijzen. Aan het begin van het diluviale tijdvak waterde b. v. het hier behandelde terrein naar het noorden af en stroomde de Batang Gadies ongeveer langs het tegenwoordige Padang Sidempoean naar de uitmonding van de Batang Taro. Door den opbouw van den Zoeboe Rajoe werd echter het dal af- gedamd, en van Padang Sidempoean tot Kota Nopan over meer dan 100 Kilometer lengte in een meer veranderd, waar- van het water werd afgevoerd over het westelijk gelegen plateau van eoceene zandsteenen. Deze nieuwe waterafvoer, de tegenwoordige Batang Gadies, groef zijne bedding hoe langer hoe dieper in en daardoor werd het niveau van het meer lager en langzamerhand werd de bodem drooggelegd, zoodat tegenwoordig slechts de moerassige streken tusschen Penjaboengan en Si Epping de laatste sporen van het meer aanwijzen. Oude meerafzettingen, in het profiel met md aangeduid, vindt men echter over de geheele breedte van het dal en vooral langs den rand; in de door kleine riviertjes aangevoerde deltavormingen wordt uit deze afzettingen het straks vermelde goud gewasschen. Aan de oostzijde wordt dit wijde dal begrensd door een’ steilen bergrug, die de waterscheiding met Sumatra's Oostkust, vormt en aan den top Maleja meer dan 2000 Meter hoog is, maar naar het Noorden toe lager wordt. Uit het profiel in fig. II blijkt, dat deze rug uit de oudste schiefers en uit gra- niet bestaat, waarvan de lagen zeer steil, bijna waaiervormig zijn opgeheven. Aan de westzijde van het oude meeroppervlak komen de RE te nes rt Ee oude schiefers en de graniet ook aan den voet van het ge- bergte aan den dag, maar worden reeds op betrekkelijk laag niveau successievelijk door al de bovenvermelde formaties over- ekt. De samenstelling van het gebergte aan beide zijden van het dal is dus zeer verschillend, en ook daaruit blijkt, dat door deze breede vallei een van de hoofdspleten wordt aangewezen, waarlangs reeds de oudste lagen van Sumatra zijn verbroken geworden en ten opzichte van elkander ver- plaatst. Door de waarnemingen van den Heer MuLLer en zijn staf is nu bewezen, dat de aardkorst hier nog niet tot rust is geko- men, maar dat verplaatsingen nog in den tegenwoordigen tijd plaats hebben. De signalen Malintang, Sorik Marapi en Si Manondang die in de richting van de lengte-as van Sumatra aan de westzijde van de spleet, vijftig Kilometer uit elkander zijn gelegen, zijn 1.2 à 1.3 Meter in de richting naar Noord West verplaatst, terwijl bij het signaal Tor Si Hite dat aan de oostzijde van de spleet op 12 Kilometer afstand van de lijn der andere signalen werd opgericht, eene verplaatsing van 0.6 Meter in Zuid-Oostelijke richting is geconstateerd. De beide deelen van de aardkorst aan weerszij- den van de spleet zijn dus ten opzichte van elkander ver- schoven en ongetwijfeld is door die verschuiving de aardbeving van 17 Mei 1892 veroorzaakt, welke vooral in het boven beschreven lengtedal groote verwoestingen heeft aangericht en oostwaarts daarvan over de geheele breedte van het schier- eiland Malakka en tot in het westelijk gedeelte van Java en westwaarts langs de geheele lijn van Sumatra's Westkust in meerdere of mindere mate werd gevoeld. (1) (1) Reduceert men de tijdsopgaven, die in Deel LI van dit Tijd - anne zijn opgegeven tot Bataviaschen tijd, dan vindt men: oor Padang Pt sad 20e westwaarts langs Westkust van dae (Mokko-Mokko) 20u 28m, en oostwaarts In een nieuwe uitgave van het werk van Surss „Das Antlitz der Erde” zal hij dus het op bldz. 13 afgedrukte citaat moeten wijzigen en kunnen aanteekenen, dat in 1892 op Sumatra „eine messbare Ortsveränderung eines Stückes des Felsgerüstes „der Erde gegen ein anderes mit voller Beweiskraft festge- „stelt ist.” De groote beteekenis van dit feit is, hoop ik, na het voor- gaande duidelijk en uit een wetenschappelijk oogpunt mogen wij het een gelukkig toeval noemen, dat de aardbeving van 17 Mei 1892 heeft plaats gehad vóór dat de triangulatie van dit gedeelte van Swmatra was afgeloopen. Een woord van hulde ten slotte aan de nauwkeurigheid, waarmede die trian- gulatie werd uitgevoerd, want daardoor alleen is het mogelijk geworden, dat deze betrekkelijk geringe verplaatsing met ma- thematische zekerheid is geconstateerd kunnen worden. Batavia, 31 Maart 1896. in Deli en Langkat 20u 29m tot 20u 32m, te Batavia 9 m, en op Malakka (Penang) 20u 41m, Ook deze tijdsopgaven (hoe sober ze ook zijn) spreken er dus voor, dat de schokken zich niet concentrisch hebben voortgeplant, maar naar weerszijden van eene lijn, die over Padang Sidempoean loopt. Oe C en C. Centra. EC, Epicentrum. E E É & 4 RS es A 8 . S En si IS 5 S 7) 3 > @ ke 3 ä 3 5 t \ 5 5 E 2014M. 5 1870M. 1550M E EN ig î NEN 8 Is, wad 0 „9 en 8 AAN UN) 5 CL DENNS INES he a) EAN) E INNS RINSE Lao °, N NEN 180M. ec | 4 LS NO. loM. EN Av. ARE, oM. Sn in ane S. Oude schiefer-formatie. K. Cà bbro en Pi Eoceen. m d, Meer-Diluvium. Gr. Graniet. D. D kriet, 4, Andesiet, Lithografie G, KOLFF & Co, Batavia en Weltevreden. DER Sror, Voorzitter de Ea ge VOOR NEDERLANDSCH-INDIË, UITGEGEV N DOOR DE & ONDER REDACTIE VAN Dr JT. GH WAN DEVENTER. In dn DEEL LVL — TWEEDE AFLEVERING — a Rouwe eo | VULKANISCHE VERSCHIJNSELEN EN AARDBEVINGEN, IN DEN O0. [. ARCHIPEL WAARGENOMEN GEDURENDE HET JAAR 1895, VERZAMELD DOOR Dr. S. Frage en Dr. H. ONNEN, Leden der _Aardbevingscommissie, A. VULKANISCHE VERSCHIJNSELEN. Het eerste bericht van vulkanische werking betrof het ont- staan van twee spleten in den bodem in het gehucht Tiglagah van de Dessa Pranten, District Bawang, Afdeeling Batang van de Residentie Pekalongan, op 21 Februari 1895. De eene spleet had eene lengte van + 25 Men de andere van + 120 M bij eene breedte van 5 mM. Er stegen zwaveldampen uit op (G. R. 4363/95). Volgens nader ontvangen bericht van den Assistent-Resident van Batang hadden de beide spleten zich verlengd, resp. tot + 120 en + 530 M, en liepen zij nabij den berg Sipandoe in elkaar, alwaar zij eene warme bron vormden (G. R. 4875/95). Uit de Preanger-Regentschappen . werd geen andere mede- deeling ontvangen, dan dat op 24 Mei 1895 in den avond LVI 6E ae B vaa tusschen 7 en 10 uur te Tjiawi (Tasikmalaja) in Zuid-zuid- westelijke richting voortdurend zwaar gerommel werd waarge- genomen, voorafgegaan door een zwaar onweder, evenals destijds bij de uitbarsting van den Galoenggoeng. Sedert werd echter niets bijzonders meer waargenomen (G. R. 10433/95). Van den Semeroe werd door den Resident van Pasoe- roean gerapporteerd, dat in den nacht van 22 op 23 Mei verhoogde werking werd waargenomen, zich openbarende in aanhoudend donderend onderaardsch gerommel, terwijl den bedekt. Ook den 24sten Mei viel er nog een lichte aschregen (G. R. 10754/95). Ruim een maand later werden de verschijnselen veel ern- stiger. Tijdens de overstroomingen, die in het begin van Juli de Residentie Probalinggo teisterden, wierp de Semeroe veel asch, lava en steenen uit, onder sterke rommelende geluiden. Het water in de irrigatie-rivier Toenggeng, die de grens uit- maakt tusschen de Districten Kandangan en Tempeh, veranderde dientengevolge geheel van aard, daar die rivier lava, zand en steenen, van den Semeroe afkomstig, medevoerde. De Besoek- Semoet, stroomende over het perceel Kadjarkoening door een ravijn van ongeveer 30 Meters diepte, raakte geheel opgestopt met lava, zand en steenen van den Semeroe en was bij de afzending van het bericht (13 Juli) gelijk met de oevers (G. R. 13900/95). In het Soerabajasch Handelsblad werd de werking van den Semeroe op de volgende wijze beschreven. „ „Nadat het sedert den 28sten Juni bijna onafgebroken geregend had, zoodat er niet of weinig gewerkt kon worden, begon de Semeroe, die reeds eenige dagen een verhoogde werking ver- toonde, in den nacht van 6 op 7 Juli zulk een onafgebroken regen van asch, steenen en lavaslakken uit te werpen, dat deze, door de wegens aanhoudende regens gezwollen berg- stroomen, in groote hoeveelheden naar de laagvlakte gevoerd, de rivieren en beken verstopten en verwoestende banjirs ER veroorzaakten. De banjirs deden zich door zulk een geweld kennen, dat de bewoners der Dessa Tempeh en omstreken voor have en goed bevreesd begonnen te worden en de Administra- teur der daar gelegen suikerfabriek het noodzakelijk vond, om, vergezeld van den wedânâ, persoonlijk de hoogst gelegen koffie- perceelen te bezoeken, ten einde een onderzoek in te stellen naar de redenen der buitengewone banjir. „Ook de vorm van den krater had in den nacht van 6 op 7 Juli een belangrijke wijziging ondergaan. Vroeger vertoonde hij, van het koffieperceel R. gezien, een gelijkmatig ronde ge- daante, doch toen ik Zondag morgen om 7 Juni den vulkaan bekeek, zag ik dat de Zuid- en Noordzijde van den krater belangrijk hooger waren dan de Oost- en dus naar ons gekeerde zijde, zoodat de vuurstroom, die vroeger voornamelijk Zuid- en Zuidoostwaarts den berg afstroomde, zich nu grootendeels Oost- waarts een weg had gebaand en regelrecht op het perceel af- kwam. Ook de Inlanders hadden dit opgemerkt en wezen er elkander op met hevige gesticulaties en teekenen van onrust. „Bepaald ongerust behoefde men op R. toen echter nog niet te zijn, daar de vuurstroom ongeveer halverwege den berg in het groote ravijn. der Besoek-Waderan verdween en daardoor dus een Zuid-Oostelijke richting nam. Mocht echter door den onafgebroken stroom van uitwerpselen uit den krater het boven- gedeelte van het ravijn verstopt raken, dan zoude de toestand bepaald ernstig worden. „Dien Zondag-morgen verlieten reeds verscheidene, door de aanhoudende regens moedeloos geworden, koelies het perceel ; doch de toestand zoude nog fraaier worden. „Den geheelen dag bleef de Semeroe doorwerken en toen bij het invallen der duisternis het duidelijk zichtbaar werd, dat een onafgebroken vuurstroom uit den krater den berg afliep in de richting van R., kwam de hoofdmandoer rapporteeren, dat tachtig koelies zich gereed maakten nog dienzelfden avond het perceel te verlaten. „Ongeveer elf uur me ter ruste willende begeven, werd ik door zulk een doordringenden slag van den berg opgeschrikt, ad Le dat ik me haastte in de open lucht te komen, ten einde me te overtuigen of de Semeroe in al zijn majesteit zich nog ten hemel verhief en of misschien niet een gedeelte van zijn kruin verdwenen was. Ik was nog juist bij tijds buiten om me te kunnen overtuigen, dat de reusachtige vuurzuil, door de uit- barsting omhoog geslingerd, in het nederdalen niet alleen alle toppen van den Semeroe met een kleed van gloeiende stoffen overdekte, doch ook de geheele helling van den berg, minstens 1000 voet naar omlaag. De Oostelijke vuurstroom werd door de enorme massa gloeiende stoffen, die niet snel genoeg kon afkoelen, van roodgloeiend, witgloeiend. „De paniek, die deze uitbarsting in de kampong teweegbracht, is ongeloofelijk voor ieder, die zoo iets persoonlijk nooit heeft bijgewoond. Als een troep opgeschrikte hoenders kakelden en vlogen de Inlanders door elkaar, hun weinige have bij elkaar zoekende en zich tot een overhaaste vlucht gereed makende. „Nog hoopte ik een oogenblik, dat het volk zich zoude laten kalmeeren, toen een prachtige vuurzuil uit den krater opsteeg en een langgerekt gerommel door de lucht klonk, zoo scherp en dreigend, als ik nog nimmer gehoord had. De luchttril- lingen waren zoo sterk, dat de huizen een paar seconden lang op hun grondvesten trilden. „Ook nu werden alle toppen en een duizend voet van de helling met een gloeiende massa overdekt. Een werkelijk im- posant gezicht! De vuurstroom herwaarts duurde ondertus- schen onafgebroken voort. „De langgerekte, trillende toon, dien de berg bij dergelijke uitbarstingen doet hooren, is zoo dreigend en onheilspellend, dat men dien slechts eens behoeft gehoord te hebben, om hem nooit meer te vergeten. „Des nachts had ik het bosch op het bovengedeelte van den berg duidelijk zien branden en des morgens kon men den loop van het ravijn, waarin de vuurstroom verdween, ook duidelijk herkennen aan den bruinen rand aan de bovenkant van het ravijn, helder afstekend tegen het donkere groen der onverzengde woudboomen. De vuurstroom, den bodem van het ravijn volgend, wa Be had het daarlangs zich uitstrekkend bosch niet bereikt, doch de vuurgloed was toch voldoende geweest om het woud daar ter plaatse te zengen. Alleen het hoogst gelegen gedeelte van het woud was in onmiddelijke beroering met het vuur geweest en dien tengevolge dan ook verbrand. „Hoogstwaarschijnlijk in verband met de verhoogde werking van den Semeroe, barstte er in den nacht van 9 op 10 Juli, zulk een onweder boven den berg los, dat gedurende meer dan vier uur, de eene bliksemstraal bijna onafgebroken op den anderen volgde en de donder zich van alle kanten tegelijk liet hooren. Het was een ware wedstrijd tusschen Semeroe en onweêr, wie den hoogsten toon zoude aanslaan. De kali Toengeng langs de Zuidgrens van R. zich uitstrekkende en in gewone omstan- digheden slechts een klein stroompje, wies nu aan tot een bergstroom van zulk een kracht, dat de zwaarste boomstammen werden medegesleurd en verbrijzeld, geheele bamboestoelen als een kluwen in elkaar werden gedraaid en een stuk koffie- tuin in’t niet gevaagd werd. „Toen ik den morgen na het onweder mijn blikken naar het hooggebergte richtte, bemerkte ik, dat de bruine streep langs het bovenravijn der Besoek-Waderan zich tot een groote bruine vlakte had uitgebreid en mijn eerste gedachte was natuurlijk, dat dit veroorzaakt was geworden door enorme hoeveelheden gloeiende stoffen, in den afgeloopen nacht door den Semeroe uitgebraakt. „Daar de banjir van de kali Toengeng ettelijke bouws sawah vernield had, besloot de Controleur een onderzoek in te stellen naar de oorzaken van den banjir en van de enorme hoeveelheden medegevoerde modder. Daar het ook voor de omliggende per- ceelen van belang was te weten, tot hoeverre de uitwerpselen van den Semeroe zich reeds uitgestrekt hadden, besloten de Administrateur van R. en ik zelf mede van de partij te zijn. „Van de noodige koelies vergezeld om, waar noodig, een Santasan te slaan door het oerwoud, begaven we ons op weg en na het hoogste gedeelte van het perceel bereikt te hebben, sloegen we een Zuidelijke richting in, tot we het ravijn der eet kali Toenggeng bereikt hadden, waarna we den rand van dit ra- vijn eenvoudig naar boven volgden. Het eerste gedeelte van on- zen weg hadden we, geleidelijk stijgende, door betrekkelijk licht bamboebosch slechts een oude gantasan te volgen, zoodat we tamelijk snel vorderden en om 8 ?/, uur reeds een hoogte van 3500 voet bereikt hadden. Na een korte rust, zetten we onzen weg voort en merkten onderwijl op, dat het gevolgde ravijn steeds dieper en breeder werd, hoe hooger we het ge- bergte ingingen; een vreemd verschijnsel, daar meestal ravijnen hooger op, wel is waar dieper, doch ook smaller worden. De wanden waren bijna overal onbestijgbaar steil, en de vele plaats gehad hebbende aardstortingen deden het ons raadzaam achten, een nederdaling langs de medegevoerde touwen niet te beproeven. „Na nog een minuut of tien doorgemarcheerd te hebben, bereikten we de grens van het bruine woud en nu bleek het, dat de bruine kleur van dit gedeelte niet veroorzaakt was geworden door de hitte der uitgeworpen vulkanische stoffen, doch dat in den nacht van het hierboven reeds ver- melde onweder, een cycloon dit gedeelte van het woud had geteisterd. De geheele bodem was bedekt met afgerukte takken en kruinen en het was bepaald interessant, om de kracht op te merken, waarmede de wind hier moet hebben gewoed. Zooals gewoonlijk in dergelijke gevallen, hadden de grootste woudreu- zen het meeste geleden, doch geen enkele boom was er onbe- schadigd afgekomen. Als met reuzenhanden waren kruinen en takken beetgepakt en niet afgerukt, doch afgedraaid gewor- den. Het was een waar pandaemonium en een toonecel van verwoesting, zooals zelden wordt aanschouwd. Treurig staken de overgebleven kale stammen der woudboomen omhoog, even- als zoovele gedenkzuilen op hun eigen graf. Een doodsche stilte heerschte rondom; zelfs geen insect liet zich zien of hooren. „Tamelijk snel stijgende, stapten we over de, den grond aller- wege bedekkende, doode stammen en afgevallen takken, zoodat we betrekkelijk langzaam vorderden, terwijl de Inlanders bij ieder hevig gebrom van den berg, allerlei uitroepen van eer- bied deden hooren aan het adres van den Semeroe. gi vodden © vrt taenia aka „Het beste bewijs dat er een cycloon gewoed had, was dat we na eenigen tijd een strook bosch bereikten, die slechts zeer weinig geleden had, terwijl we, verder doormarcheerende, weder hetzelfde tooneel van verwoesting te aanschouwen kregen. De eyeloon scheen zich om het gespaarde gedeelte te hebben heen- gedraaid en had in dit gedeelte de vulkanische asch van het verwoeste gedeelte gedeponeerd. In dit gedeelte toch was de bodem bedekt met een 4 eM dikke, vastgeregende laag asch, die volkomen op Portland cement geleek. Bedenkt men nu, dat de enorme regens het grootste gedeelte der gevallen aschlaag in den vorm van modder in de kali’s gespoeld hadden, dan kan men zich een voorstelling maken van de niet geringe hoeveelheid asch, door den vulkaan in het hooggebergte gede- poneerd. Van de varenpalmen in het door den cycloon ge- spaarde woudgedeelte, stond niet één enkel blad overeind. Alle zonder uitzondering waren onder het gewicht der aschlaag bezweken. „Tot twaalf uur worstelden we door dezen chaos en hadden eindelijk het einde van het gevolgde ravijn bereikt. We be- vonden ons toen op 500 voet hoogte ten Noordwesten van den Goenoeng Pakies — een afzonderlijk staande heuvel op de helling van den Semeroe — en op gelijke hoogte met den kruin van dien heuvel. Nog slechts één bergrug scheidde ons van het bovenravijn der Besoek- Waderan. „Met den kijker werd tijdens onze rust dàt valea van den Goenoeng Pakies bekeken, dat naar Besoek-Waderan afdaalt en we konden duidelijk onderscheiden, dat ’t hier geen ver- nield woud was, dat zich voor onze oogen uitbreidde, doch wel degelijk verdord en verschroeid bosch. Ook constateerden we, dat de hevige banjir der kali Toenggeng veroorzaakt was geworden door de hevige regens en door de enorme hoeveelheden asch, door den Semeroe uitgeworpen, doch dat het ravijn der kali Toenggeng niet in directe verbinding staat met de door den kra- ter uitgeworpen stroom van zand en lavaslakken. Een ta- melijk breede bergrug scheidt die twee. „Tot dusverre schijnt voor de Oostwaarts uitgeworpen stoffen A EN voldoenden aflaat te bestaan in het ravijn der Besoek- Waderan. Wie kan echter zeggen hoelang dat duren zal? Dit hangt geheel af van de grootte en hevigheid der uitbarstingen in de toekomst. „Terwijl ik dit zit te schrijven, doet de Semeroe weer erg vreemd. Hij is vrij rustig, doch laat, indien hij zich laat hooren, weer ratelende slagen weerklinken en gooit groote hoeveel- heden stoffen tegelijk uit. „Er schijnt in zijn ingewanden weer iets niet pluis te zijn. Tot mijn vreugde constateer ik echter terzelfder tijd, dat de zadelvorm van den krater begint te verdwijnen en, door de groote massa stoffen Oostwaarts uitgeworpen, weer den cirkel- vorm begint aan te nemen. Hij gooit nu meer gelijkmatig naar alle kanten uit, waardoor het gevaar van verwoesting zeer vermindert. De kraterwand is ook duidelijk zichtbaar hooger geworden” De Heer G. KaurBacu te Soember-Agoeng, Afdeeling Malang (N°. 591) vermeldt nog een zwaren aschregen op den 1ster October, des ochtends van + 7 tot + 8 uur. De asch lag + !/, CM hoog. Sedert de laatste 8 jaren was er niet zoo veel asch gevallen. De berg werkte echter niet zoo buitengewoon. Het weer was droog met 0.2.0. wind. Op den 26sten October ongeveer te 3 uur in den namiddag werd in de.Dessa Talkandang ter Hoofdplaats Sitoebondo, Af- deeling Panaroekan, Residentie Besoeki, een natuurverschijnsel waargenomen, bestaande in het opstijgen van vlammen uit den grond over eene uitgestrektheid van ongeveer 10 vierkante Rijn- landsche voeten een sterke zwavellucht om zich heen versprei- dende. Het verschijnsel duurde slechts kort (G. R. 21765/95). Van de Sumatrasche vulkanen heeft alleen de Goenoeng Dempo van zich doen spreken. Volgens bericht van den Assis- tent-Resident te Lahat, steeg er op den 2 Juli des morgens te 8 uur, zonder schok of voorteeken, een breede rookkolom uit dezen berg op, een weinig asch medevoerende, waarna alles weder rustig werd (G. R. 13749/95). in eni ee den B wo an En volgens bericht van den Controleur der Afdeeling Manna en Pasemah Oeloe Manna stootte de Dempo op den 30ster Sep- tember tot twee keer toe zwavel uit, terwijl daarbij een flauw gerommel van den kant van dien berg werd gehoord (G. R. 20546/95). Een telegram van den Resident van Ternate en Onderhoo- righeden bevatte de mededeeling, dat op den 19der December, des avonds te 9 uur 20 min. een kleine vuurkolom te zien was boven den Piek van Ternate, spoedig gevolgd door dichten zwarten rook. Deze verschijnselen gingen vergezeld van onder- aardsch gerommel als van verwijderd onweer, doch hielden binnen een kwartier op (G. R. 125/96). re schappen, Ja ava. en gn — 91 — AARDBEVINGEN. Lt Ee Q e p sj Eeen Nt Bijkomende verschijnselen A3 Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.| Gouvernement, = id Duur, Richting. ehh en aa > ' - cinq E E en Eiland. & | Locale tijd. en aard der beweging. opmerkingen. Aardbevingsberichten over Januari 1895. A. A. Maas Gees-|Argasari, Ban- [Preanger Regent-|24| 17u55m eet eener „|Lichte korte schok. teranus. doeng. c n, Java. É G. R. 5389/95. Pariti. Timor en Onderh.26| 16u 3 _ ZN. Lichte horizontale schok. Timor. | G. R. 5389/95. Pariti v. Afd. Am-|Timor en Onderh.26| 13t 2 { Z-N. Lichte horizontale aardschok. oang. imor. Rr G. R. 5389/95. Babauw. Timor en Onderh. 26| 12u 45m Honig? ZN. Lichte horizontale schok. G. R. 7172/95. Oepaho. Timor en Onderh.26| 134 a VAR Eenige lichte horizontale schok- Rotti (?). 13u 30m | ì en. G. R. 5389/95. Babauw. Timor en Onderh.}27| 15% 3 ZN. Lichte horizontale schok. A. A. Maas Gees-|Argasari, Ban- Preanger Regent- 30 5u — Gd aen Twee lichte schokken. teranus. doeng. schappen, Java. Aardbevingsberichten over Februari 1895. ; G. R. 6947/95. _[Tontoli. Celebes en Onderh.|16| _ 4t pl ON: Lichte schokken. : Cc 5u50m 30 “ela Twee vrij hevige schokken. G. R. 11459/95. [Maumerie. Timor en Onderh. 21 P eden Een horizontale schok. Flores. G. R. 3098/95. _|Soekaboemi en Ta- Preanger Regent-) 6 | 15u45 hk: . [Twee kort op elkander Die schokken werden op hetzelfde oogenblik sikmalaja. schappen Java. gende, vrij hevige, vertikale| te Tjiawi gevoeld, richting ZN. Na de schokken. aardbeving werd een doffe slag gehoord op den Galoe oengoeng, waar rvan de plotseling op nieuw begon te werken. A. A. Maas Gees-|Argasari, Ban- [Preanger Regent-| 6 gu 30m EG Lichte aardbeving. teranus doen ng. se appen, ava 16u „eens elit Vd ee evige ” la Ke Broex. Garoet. Preanger Regent-/ 6| 15u45m vert Ttrreveesve.lEen hevige stoot. Verticaal voorondersteld, Beas de lampen n Ì er Tien minuten vóór den er werd een plot- i orte windstoot waargeno- r had toen reeds een gevoel eg we ne N-—Z slingert, even- apen O—W slingerende, stond stil. DE — 98 se Residentie of Herlei, To din t zE : k ; Uur. a el! Berichtgever. Waarnemingsplaats.| Gouvernement, E “__|Batarai-f_ Duur, rd) ds sch p en Eiland. |Z | Zoeal rijd. | td Z Minuten.| Seconden. Aardbevingsberichten over Februari 1895. (wervolg). G. R. 2992/95. [Garoet en Manon-|Preanger Regent-| 6| 15u45w |— 5 |.evseenr djaja. schappen, Java. G. R. 3189/95. _|Tjiamis. Cheribon, Java 6| 15u45m |— 8| 5 G. R. 2991/95. |Tjilatjap. Banjoemas, Java. | 6| 16u — 9 faerarer Officier van|Segli. nen Atjeh en On-|15 5u 15m, ‘Gezondheid. erh. Sumatra 44} 15 15| 21u30m A. A. Maas Gees-|Argasari, Ban- [Preanger Regent-18| 15u10m |— 3 |…ee $ epi doeng. schappen, Jav Officier van|Segli. Groot Atjeh en On-/20/ 4u 44 Ô ldwandhed. derh. Sumatra. | 2 10u Ian 5 A. A. Maas Gees-|Argasari, Ban- [Preanger Regent-21| 16u15m |— 3 ee teranus. oeng. schappen, Java. 591/G. Kaulbach. Soember Peting. Pasoeroean, Java. [21j 10u50m |— 24 1 G. R. 4307/95. _[Makasser. Groot Celebes enl21| 11u20m |—50| 3 Onderh. Celebes. G. R. 5016/95. _|[Negara. Bali en Lombok,|21|.......…. —32 | 30 .R. 5388/95. _[Bima. Groot Celebes en/21| 1iu4m |—48 | 120 Onderh. Soem- 4 baw. .R. 7222/95. _|Waingapoe. Timor en Onderhj21| 12t —34 | 60 oemba. .R. 7222/95. _|Endeh. Timor en Onderh. 21} ’s Nachts. |—40 | 10 _ Zuid-Flores. op ì 22 L G. R. 7222/95. |Endeh. Timor en Onderh|22| 11u —40 e Flores. À A. A. Maas Gees- Ban- [Preanger Regent- 's Nachts. |— 3 [--""""“ s. teranu Argasari, doeng. schappen, Java. Henige lichte horizontale schok- , Aardbeving. C D E A Bijkomende verschijnselen Richting. Intensiteit En en aard der beweging. opmerkingen. NZ. Twee A hevige horizontale schokke WoO Twee pe horizontale schok-/ ken. NZ, Twee horizontale schokken. lar Vrij hevige horizontale schok- Eenige lichte schokken. BOR de Eiche schok. P Eenige lichte schokken. IN. Horizontale schokken. Ket ks „|Een paar lichte schokken. NO—_zw. 4—5. Twee harde schokken; De berg vertoont meer werking. ie golvend. WoO Twee vrij sterke schokken; ho-| Volgens G. R. 5388/95 nd omstreeks EE rizontaal. denzelfden tijd schokken v mand gevoeld te Takalar, Balangrips, De ang ra djene en Segiri, alw richting èn duur overeen kwam zot et reeds hier- omtrent (G. R. 4307/95) gerapporteerde. ee enteterenseerden EN. Verscheidene vrij zware schok- en; Ke vertikaal, daarna ho iz ZW_N0 Horizontale, nu en dan schom- 7 melende schok. 4W—_No. Eenige vrij hevige horizontale schokken IW_N0 er gn — 95 — EE: Cc D E © . . Ei …. st Residentie of ane dl Bijkomende verschijnselen 2 é : : 2 : De Intensiteit 23 Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.| Gouvernement, - dn Batavia} Duur. Richting. en zie 5 4 en aard der beweging. 8 5 en Eiland. & | Locale tijd. |_ tijd. an aard dee DEMeEE opmerkingen. Zi Minuten. Seconden. Aardbevingsberichten over Februari 1895. (vervolg). G. R. 4308/95. |Manondjaja. Preanger Regent-|24 1u30m |— 6 |. NZ Vrij hevige horizontale schok. schappen, Java. ' fl G. R. 4491/95. |Banjoemas en Tji-/Banjoemas, Java. |24 1u 30m |—10 |. NZ. Eenige horizontale schokken. latjap. | G. R. 4744/95. _[Tjiamis. Cheribon, Java. |24| Ou45m|— 8) 5 NZ Lichte horizontale schok. G. R. 5388/95. _|Bima. Groot Celebes en|26| 1u30m|—48| 2 ZN. Twee lichte horizontale schok- Onderh. Soem- ken. wa. Aardbevingsberichten over Maart 1895. G. R. 5571/95. |[Mokko Mokko. Benkoelen, Suma-| 1| 10437m [+21 6 AN-Z, Ene hevige vertikale schok- ra. É en. ‚10 it î î 5571/95 ook in de Afdeelingen G. R. 5014/95. _{Benkoelen. ee Suma-| 3| 22u43m |H18| * Vrij hevige horizontale schok. hieend cai £ | Kros op het salfde tijd- Î adr stip waargenomen. G. R. 5571/95. [Seloema. Benkoelen, Suma-| 4} 22u15m [+17 Penig® SZ, Geringe horizontale schok. a. À G. R. 5970/95. |Moeara Doea. Palembang, Suma-| 3| 22u55 [411 10 vre... [Twee vertikale schokken, de tra. eerste flauw, de daaropvol- Ô gende vrij hevig. ke G. R. 5970/95. _|Kepahiang. Palembang, Suma-| 3| 22u16m |4-16| 0 HSA Sterke beving. ee Benkoelen eenige aard ra. d stortingen G. R. 5970/95. (Padang Oelak,Tan-|Palembang, Suma-| 3| 23u 15 [esn Wo Hevige horizontale aardschok. din ng. ra. $ G. R. 5891/95. _|Tjiamis. Cheribon, Java. |[15/ 20u10m|— 8 |-"; 5 Nd Lichte horizontale schok . G. R. 5698. Sadjira, Lebak. (Bantam, Java. 18 6u + 2 dh ns Vrij hevige horizontale schok. G. R. 6430/95. veerde Lebak |Bantam, Java. 23 gu + 2 SRO Een lichte horizontale schok. Aardbevingsberichten over April 1895. G. R. 7695/95. _|[Goenoeng Kentja-|Bantam, Java. 131 11430m 14 2 2 Een horizontale schok. a na. en tes. ï . e . A. A. Maas Gees-[Argasari, Ban- |Preanger Regent-|13/ 11v40m |— 4 jerr""" 4 eee teranus. doeng. schappen, Java. Ae oe zie Sj Residentie of Herlei- C | D E zE ; Uur pende | Bijkomende verschijnselen A3 Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.| Gouvernement, | 2 D Batase DNR | | Intensiteit za z per Richting. : | en 5; Eiland. Locale tijd. tijd. ô 4 de | EE en Eilan A rctocl n | en aard der beweging. | opmerkingen | | en | Ee ns Aardbevingsberichten over April 1895. (vervolg). 68 |E. J. Kerkhoven. Sinagar. Preanger Regent-|13/ 11445® | — Fenige schappen, Java. " „|Niet hevig. | A. A. Maas Gees-|Argasari, Ban- |\Preanger Regent-|21 5u — 4 de ë | teranus. oeng. schappen, Java. „Lichte aardbeving. | 591 |G. Kaulbach. Soember Peting. |Pasoeroean, Java. |21/ 21u45m 24} 5 | î _ NO—zZwW, 5—6. Twee harde, vertikale, G. R. 8921/95. (Bima. Celebes Onderh21| 9u —47| 60 f ‚_ schokken | Soembawa. AN. Twee »hovige, horizontale schok- G. R. 9471/95. |Onderafd. Bangka-|Groot Celebes en}21 gu — 50 |Een paë’ la, Afd. Taka-| Onderh, Cele- ke Ee Vrij hevige aardbeving. ar. es. | G. R. 11459/95. |Endeh. Timor en Onderh, 21 gu Zn ded 1 | Flores. eN. ‚Eenige op elkaar volgende G. R. 11459/95. [Soembaen Onderh.jTimor en Onderh} 21 guZOm 453 [Ben pat’ N ‚_ schokken, Soemba. . 6 {A0—ZW. ‚Een horizontale schok. R id t B Ì i Ì | el PE AE p | . eg wetn ed nea benede En See IW—_N0. eene een ed In het geheele gewest een aardbeving waar- 26 Á | genomen. Aardbevingsberichten over Mei 1895. Ben G. R. 8879. Krawang. K Java. 1 gu org ‘Lichte schok; horizontaal. |Ook door Resident direct aan Aardbevings- 532 |L. Wichers. Soekaradja. Kediri, Jav 2| 5ulom | commissie medegedeeld. 591 |G. Kaulbach. Soember Peting, Bake Java. 2 5u 20m eeeld, | Malang. 514, Drie schokken, waar- van de 2de enorm hard; alles! kraakte en voorwerpen vielen om. emeeze _ontstelte- nis; geen ongelukken Mooi weer; de berg werkt s'nachts G. R. 9161/95. _|Soekapoera. \Probolinggo, Java.) 2/ 5el5m ‚Hink met vu ans pis; pt ber met hori- eik. 195. Ì i 5 | 162/95. _ |Loemadjang. |Probolinggo, Java.) 2/ 5u30m sn anas de zes in het District Kandangan van de Af- NK |__deeling Loemadjang werd een aardbeving G. R. 9222/95. Pasoeroean, Java.) 2 5420m | gevoeld. Afdeeling Toeren, (Malang). "(?) Drie vrij hevige schokken. | ! ae BR — 99 — El Jo D | D NG IS, Ee R d d e Í | zi Residentie of | ae Kn B Teneits | Bijkomende verschijnselen ER Hert À ; je Uur. Betaal on Richting. ntensitert 3 erichtgever, Waarnemingsplaats., Gouvernement, 5 uur. | en EE ke schen | en aard der beweging. | 85 en Eiland. & | Locale tijd. |_ tijd. opmerkingen. MS, Minuten.) Seconden. — Aardbevingsberichten over Mei 1895. (vervolg). BN G. R. 9044/95. _ [Manondjaja. Preanger Regent-l 5| áán Oad Ln volgende, vrij schappen, Java Kn 5 en. G. R. 9044/95. _|Tasikmalaja. Preanger Regent- bl gezon l—= 6e ern sf wee krachtige vertikale schok- schappen, Java. & . ' G. R. 9543/95. |Tjiamis. Cheribon, Java. 5 5u — Bae zo vr horizontale schok. G. RK. 15361/95. |Waingapoe. Timor en Onderh, 5 5u 5m |— 54 2 ; orizontale aardschok. Soemba. 9 ' G. R. 10185/95. |Bintoehan, Afd. |Benkoelen, Suma-| 8| 9u30m |413 | 30 (Horizontale schok, voorafge- Kauër. tn: de Ee oor een onderaardsch f mf | G. R. 10186/95. |Kroë. Benkoelen, Suma- 8/ , 9u42m +11 kort — tg hevonale schok. | ra. 0. G. R. 10028/95. \Makasser. Celebesen Onderh. 14! 11530P |... Zawerke vr Serhan ete lebes. | ng, gevolgd door ne 7 ‚een zachtere horizontale. | G. R. 9612/95. jedek en |Krawang, Java. |14| 15u 3m — 3 3 Benen tgn Poer-. Ì | e e Krawan rawang. | vrij hevig ) 8, | 2u \ | 5u 35m ez, G. R. 9612/95. \Poerwakarta en \Krawang, Java. |15|/ 7“10%|— 3, Sn (Horizontale schokken, te Poer-, Krawang. | 7u ee | ke vri zt te Krawang, | E40 | m0. | ‚G. R. 9492/95. Batavia. Batavia, Java. lj 15 10 a ar se rj he Aan het Observatoruim is van deze aard- | | | onderaardsch geluid. beving, die ook door anderen is waarge- | | nomen, niets opgemer | | ‘Is ook niet door den Seismograaf geregis- deed evenmin door den Magnetograaf, | die zoo hers is voor de minste aard- | | î 5. Zwak ‚_bewegin C. Valkenburg. _|Weltevreden. Batavia, Java. ej 1000050 ‚Lamp in de btje, schommelde + 3 de- | bi h cter uit het lood. G. R. 11367/95. Bima. Celebes en Onderh..| 15 5u45m — 48 2 Twee lichte, vertikale schokken | seen | | 8 awa. : | G. R. 10432/95. Teros, Oost-Lom- Bali en Lombok, 16| 17425 — 41 Lichte schokken. | | ‚bok, Lombok, | | | | — 101 — Intensiteit en aard der beweging. ed E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen. — 100 — B ï 35 Residentie of | Herlef ri: | dae ON Richting Ze | Berichtgever. {Waarnemingsplaats./ Gouvernement, 2 Uur. _ |gatacia-| Duur 6 Za Le schen Bs en Eiland. & | Locale tijd. |_ tijd. | Z Minuten.) Se Aardbevingsberichten over Mei 1895. (vervolg). G. R. 15361/95. |Endeh. Timor en Onderh.,16/ 184 Zuid-Flores. G. R. 15361/95.. Waingapoe. Timor en Onderh, 26 6u 15e Soemba. _ | Aardbevingsberichten over Juni 1895. W-0 G. R. 10753/95. |Afd. Tjaringin en 81 , Pie de gla vh Bantam, Java. 3 1u4bn | Le i J. H. Nierop. Uitkijk Tandjong|Batavia, Java. 3/4 2 0 jen riok. INZ. G. R. 10628/95. |Batavia. Batavia, Java. 3 10800 | 0 en (UO_NNW. ‘Observatorium. _|Batavia. Batavia, Java. 3 jean | O | DO 34 G, P. M, van Weel./Gedeh. Preanger Regent-, 3 1u 30m en chappen, Java G. R. 11273/95. \Tjitjoeroeg, Afd. gilera Regent-, 3 1u 45 Soekaboemi. ppen, Java G. R. 11853/95. (Bima Ödienen en Onderh. 3| 20e oembawa. G. R. 14399/95. \Toeal en Amboina. Key Ei-\ 4 5ug0r Elat. Ù Ge G. R. 12763/95. |\Krawang. Krawang, Java. [29 20e Aardbevingsberichten over Juli 1895. G. R. 13756/95. |Op Merien Madioen, Java. | d 10u45 | plaatse | G. R. 13162/95. oratie |Probolinggo, Java. d RS ! Lie 1e | | Eenige snel op elkander volgen- de, horizortale aardschokken. Horizontale schok. Hevige schokken. Één schok; horizontaal. Vrij hevige, horizontale schok. Vrij sterke aardbeweging. Vrij hevige aardbeving. (Horizontale schok. ende, horizontale schokken. raisontale schokken Volgens G. R. 11025/95 ook te Goenoeng gres en Rangkas Betoeng in denzelf- en nacht waargenomen in N—Z. richting. van tevoren een ontzettende re- ’s Avonds welke ongeveer te 1 uur genbui (132 mM), eindi Twee lichte, vertikale bl ken Tw es lichte, op elkander vol- e. Opgeteekend door den Javaanschen wachter, met evenzoo door den Seismoscoop „Lepsius”’ en „Olland”. Seismograaf „Ewin 5 heeft niet gewerkt wegens een defect aan de Batterij. Gepaard met onderaardsch gerommel. Twee kort op elkander volgen-, de schokken. Zeer korte schok. | | A EE | 5 B Br D | E ad Residentie of Herlei- | NE | Bijkomende verschijnselen ndi Uur ding to Richtine Intensiteit | nn 28 Berichtgever. _{Waarnemingsplaats./ Gouvernement, | UE, __|Zatarai-| Duw iff REN En be en aard der beweging. opmerkingen. Ez en Eiland. El Locale tijd. tijd. | | ES Minuten.) Seconde Aardbevingsberichten over Juli 1895. (vervolg). î ‚ 0—W. zb, 532 |L. Wichers. \Soekaradja. Kediri, Java 3| 11u30m |— 20 | 80 NZ. en: hevige, horizontale schok- G. R. 13162/95. [Loemadjang. Pea. Java) 3) 11u45m |—26 dee k ENZ 5 B re pn regen metonweer. De berg werkt 591 IG. Kaulbach. |Soember Peting, Pasoeroean, Java. | 3| 11u45m |—24 30 en En der dan voor korten tijd. Malang. s NW—Z0. ing. G. R. 13464/95. |Toempang, District|Pasoeroean, Java. | 3| 11u50m |— 24 Enkel Hen aardbeving Pakis, Afd. Ma- VAB ede Schokken. G. R. 13748/95. igst Pasoeroean, Java. , 3/4-12t 24 [aanne EN Toe N rd van het | | District Tengger. OR ee. vri : kok. G. R. 13452/95. er ie Afd. Loe- Probolinggo, Java.) 3| 12u30m [20 de rij hevige scho BDB. eee _…Sechokken. G. R. 13463/95. Ontdek Pasoeroean, Java. | 3| 13u —24 | 6 | Re Poespo en Loem- Î | bang, Tengger. Bie. ü durige be- 632 (TT. Ottolander. Pantjoe r. En Besoeki, Java. 4| ’s Nachts. |... «fre 4 "…‚fBen zachte, vrij langdurig . op 0 a . í 4 BW. ? Zeer gering. teekend door Seismograaf „Ewing”. Tijd Observatorium. |Batavia. Batavia, Java. 11 F en dn 4 A ne bek 5 j BE en i : aal. L. A. Demmers. |Singkel. Benen, Suma-/12| 19ugm [H36 jerre" Korte, flinke schok; verti ì 3 Lichte, horizontale schok. G. R. 15419/95. [Bima. cele ei en On-/12/ 11u59m 4 ZN. Lichte, horizontale schok. derh., Soembawa.) 14 Lu 86 | Lichte, vertikale schok. a gek EN Zeer lie chte, horizontale schok. | ie nk Vrij hevige, langdurige, golven- ze Veen. Kele-Londy. Menado, Celebes. [27/ 12ul5m |—72 jet de Baeten e Ee Aardbevingsberichten over Augustus 1895. Vrij hevige schok. G. R. 15991/95. |Bima. Celebesen Onderh} 1| 13u34m |—48 9 5 | Soembawa. Een horizontale schok. G. R. 18944/95. laand en On-\Timor en Onderh.| 1/ 14u15m |—52 d derh. | — 104 — — 105 — DE A | C D | E 23 | Residentie of {| dn ES | Bijkomende verschijnselen : 3 Berichtgever. be md Gouvernement, | £ Uur. _ | gatacia-) Duw Richting. erk | en ie B = 5 en en aard der beweging. | re B | en Eiland, 8 | Locale tijd. |_ tjd. | opmerkingen. En | Minuten.) Seconden As | Aardbevingsberichten over Augustus 1895. (Vervolg). G. R. 18946/95. |Tontoli. Celebes. en _On-| 2| 20042n 1-56 | EW. Ine derh., Celebes. | 330 (H. A. Engelken. enne, Afd. Soerakarta, Java. | 5 Bu46m |—16 | 4028 NZ. Lichte trillingen. Zacht klepperen van deuren en ramen. Einde iets heviger schok. G. R. 16221/95. |Verschillende Madioen, Java. _|10| ’s Nachts |. … Benige \-ZW. |Een schok. aatsen in op Afdeelingen Ma- 11 ‚_dioen en Pono- |_rogo. | 5 591 (G. Kaulbach. 'Soember Peting, eene Java. ie gu 9m —24 | 20 N0_zw 5—6. Harde ZO wind; berg werkt meer. Ma, | | G. R. 16044/95. \Tjiandjoer. kon: Regent- 14| 10u 37m — 1 NW ZO Hevige schok. |__schappen, Ja : G. R. 16044/95. |Soekaboemi. _ \Preanger Regent-14| 10u45m |— 1} dad \Drie vertikale schokken. |__scha en, Ja 68E. J. Kerkhoven. Sinagar. ieaaber drs 14| 10u33e | Ok tete. Korte schokken. schappen, Java. !15| 11425m 0. Eden » » 16 4u 15m 0 5 ek ENT fen Maas Gees-\Argasari, Ban- Preanger Regent-1l| 19u | AE ee. Vrij hevige en langdurige aard- ran oeng. scha, en, Java. id: beving (vertikaal ?). G. R. 16220/35, Tjiamis. Olieribon: Java. e I1| 19u 2m E ei En EW_NO Lichte, horizontale schok. G. R. 16044/9 Tasikmalaja. ‘Preanger Regent- 11) 19u 3m |— 6 Kort Eee \Vertikale schok so |_ schappen, Java ben ) IS. J. Meijer. Ondern. Friesland, Bled Regent- Tl 19e Gauke Lichte aardbeving. et Afd. Bandoeng. | schappen, Java. | E‚ J. Kerkhoven. Sinagar canger Regent- 1 1| ia 4m lovers Korte, doch vrij hevige aard- H. L.C | appen, Java | A, . L.C.ter Braak. Baros, Soekaboemi. Preanger Regent-/1l, 20u30m |— Ì {Twee hevige schokken. | chappen, Jav 4 Ee rr kn EE betaan. ae a 11 20u35 |H 6 Lichte aardschok. 95. Se emg, Suma- 24 | a | ett (Lichte, horizontale schokken. | __ gu20m G. R. 17464/95. |Afd. Laïs. Benkoelen, Suma- 24 Ju 20m +19 [Twee lichte, horizontale schok- | tra | ken G. R. 17465/95. ‚Benkoelen. Beakoelen, Suma-| 24 | guZOm +18 «Vrij hevige, horizontale schok. í Í | | | | | E | — 106 — — 107 — 5 - | e = | | Herlei | C zi | . Ee | Residentie of | | ding tot nn | Bijkomende verschijnselen 25 Berichtgever. 'Waarnem ingsplaats.| Gouvernement, 8 hen Batasia_Duur Richting. Intensiteit | en BE | z sc Te 8, | en Eiland. & | Locale tijd. | tijd. en aard der beweging. | opmerkingen. El ee Minuten.) Secondet 8 | == Aardbevingsberichten over Augustus 1895. (Vervolg). 11 |F. Twiss. Moeara Doea. Palembang, Suma-|24| 9u4im [Hil] ? ge OW. 4. Twee schokken. ra. j G. R. 17774/95. [Moeara Doea. Palembang, Suma-/24| _gu4im +11 oe 0-—w, Twee lichte schokken. G. R. 17464/95. [Manna en Pasemah Benkoslen, Suma-/24| 10v +15 8 1O_NW. Eenige hevige. Oeloe Mannah. 3 î Bat. Nieuwsblad. |Tjibeber ene Regent-|24/ 16u22m |+ 1 ‚ WO. \Eenige lichte schokken. schappen, Java. 0 B 1 | teerd door den Seismograaf van | k 5 mt le En 1 rine Observatorium. _[Batavia. Batavia, Java. 24) 16u24 300 W_NNO. Vrij sterke beweging. hz he ontleend aan het bifilair van deb eee: G. R. 16913/95. |Goenoeng Kentja-Bantam, Java. |24| 17u30m| 2 dll NW—z0. Lichte horizontale schok. na en Rangkas Betoeng. Benigt d met een onder- G. R. 18355/95. [Banda Neira. Amboina, Banda. |26/ 1ulóm |—93 Been. Horizontaal; hevige schok. |De drh. ging Er | oh sch gerommel (G. R. 20483/95. Hatoesoea, Afd. |Amboina, Ceram. |26| 5e14m |—87| DE Kaira en 8 E. A. Genie ips en Semarang. 26 P A RONNW. | Waargenomen door den tang! rid rd cier te Willem op : sius; tijd t rg leger dehme. | 27 En moet zeer licht zijn gewees Aardbevingsberichten over September 1895. 4 G. R. 23161/95. [Endeh. Timor, Flores. | 5| 16430m |—59 s d EN. Eenige lichte, horizontale me ‚£ schokken. é 6 E Lichtopzichter. Vlakke Hoek. Benkoelen, Suma-) 8| 23u + 9 Lichte schok. Lampen schommelden. Dreuning ledikant G. R. 18870/95. \Moeara Doea. Palembang, Suma-| 8/ 23u 1E |Eenige horizontale schokken. | Voorafgegaan door een gerommel. UL (F, Twiss. Moeara Doea. Pideinbuis, Suma-| 8 23ul5m +11 t‚ Eenige horizontale schokken} Voorafgegaan door grommel. G. R. 18945/95. |Bima. (Celebesen Onderh. 18 15u 15m |— 48 fn. Lichte vertikale schok. | Soembawa. Ben pf N-7 | G. R. 18758/95. tg Lebak./ Bantam, Java. Of 22u30m |+ 2 SG Lichte, horizontale schok. | 68 |E. J. Kerkhoven.|Sin nagar Preanger Regent-21/ 19% 35m RT eereen …|Lichte-schok. h schappen, Java. Masarang. — 108 — — 109 — 4 1 i d rlei- 3% en w tot Bijkomende verschijnselen 28 Berichtgever. Waarnemingsplaats.) Gouvernement, 5 Uur. pee Duur. Richting. Intensiteit | A 2 3 sc | p an mine | zoeate a. | wd. en aard der beweging. —_ | borikrnden. z À Minuten.) Seconden er Aardbevingsberichten over September 1895. (Vervolg). 68|B. J. Kerkhoven.|Sinagar. Preanger Regent-|25| 19440m 0. lichte schok. ô schappen, Java. |Lichtopzichter. Vlakke Hoek. nen Suma-21| 21e + 9 | 18 Ow. Lichte schok. G. R. 19424/95. |Kota Radja. Groot Atjehen On-/11/ 21" +45 |. Bi sehte schok: |Op be Beds waargenomen aan de erh., Sumatra. | _ Wes Noordoostkust, als ook op het eiland We E. A. Koch. Segli. Groot Atjeh en On-/11| 21410m 444} 10 Ow, Eenige schokken. derh., Sumatra. f Observatoruim. Batavia. 2 21u 29m Benige 070 î î treerd door den Seismometer „Ewing” m atavia Batavia, Java. minuten WNW. (Zeer gering horizontaal. er Beirimometer „Ollaud”. Tijd Prdnd | aan de photographische kromme voor de ho- | | rizontale Intensiteit van den Magnetograaf. G. P, M. van Weel. Gedeh, Tjiandjoer. Preanger Regent-|21/ 214 30m Lichte golvingen. } chappen, Java | (Bataviaasch Tjibeber. Preanger Regent-/21/ 21u30m ‚Horizontale aardschokken. Nieuwsblad. schappen. Java. | G. R. 18713/95. Soekaboemi. Preanger Regent-21/ 214 30m Vertikale schokken. | schappen, Java. | G. R, 18895. wide de bve Bantam, Java. 21} 23e 15m Lichte horizontale schok. | G, 21456/95. |Pangkadjen Celshes: enOnderh. 20; 10% 20 JE ON eene vee Celebes. | G. R. 21456/95. \Bonthain. Olstersn Onderh. 20) 16-20 EE eener hes | elebes. | G. R. 21456/95. \Sindjai. (Celebesen Onderh.,29/ 15u 30m ede | G. R. 21456/95. |Kadjang. Celebesen Onderh, 29| 15u45m : Bae dere GERO AE | Aardbevingsberichten over October 1895. | G. R. 21456/95. |Donggala. Groot Celebes On-| 1| 13230m eN Vertikaal | kn À er elebes. S. J. Meijer. Ondg. Friesland, Preanger Regent-, 9) 20413" Korte aardbeving. Afd. Bandoeng appen, Java. | G. R. 21764/95. Bima. lsb en Onderh. 13) 4430m Lichte, horizontale schok. | 835 |E.Goedbloed. an oaibes 16 gu Een zware schok. bennen 3, Suma-, IM NED Re de den en weete Volgen s G. R. 21768/95 zijn deze aardschok- lk on — 111 — EE: | B C D | E si | |_Residentie of | | | BERT aks | Bijkomende verschijnselen a8 Berichtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, = Bees |Betai Duur, Richting. de | en es © | 5 schen . Í jp | en Eiland. & | Loeale tijd. |_ tijd. en aard der beweging. | opmerkingen. El | Sl | Aardbevingsberichten over October 1895. (Vervolg). G. R. 23158/95. [Tontoli. Groot Celebes en/16| 1342im |— 56 4 _NO-zw. Lichte schokken. Onderh. | E. A. Koch. Segli. (Groot Atjeh en |16/ 21u15m |+ 44) 2 etter | Onderh, Suma- | | tra. | | E. A. Koch. Segli. Groot Atjehen On-|16/ 22u45m [4 44 OMR | |_ derh., Sumatra. | k gE G. R. 21458/95. \Kota Radja. Groot Atjeh en On-, 16/ 21e | 45 5 NZ. Eenige horizontale schokken. bed terzelfder tijd ook waarg jen ip | derh., Sumatra. 22u33m; TT 6 er Noord-,Oost- en Westkust van dit. Ge- |G. R. 24390. _ \plat. Amboina,Key-Eilì 17) 57 (104 BENE R EW. en paar lichte schokken. | 71E. Twiss. Mocara Doea. Palembang, a 17 6u Ke 5. | G. R. 21768/95. |M D =| | | | ank jet Palembang, den | Ì an fB eneen. Lichte schokken en aardbeving. ‘| TIF. Twiss. 'Moeara Doea. Palembang, Suma-| 17 8u33m | 17 d B | E, A. Koch, \Segli. Groot Atjeh en|17| _ 7u45m He 44. eneer a Eenige lichte schokken. | | Onderh. Suma- | | tra. | | G. R. 22419/95. rio. (Amb | 17 gu P SEL Lie ichte, horizontale schok. En R. 21764/95. \Bima. Dalet on Onderh. jn 13u 30m en 48) A. Vertikale schok. Soem L A. A. Doolo.v.g.! (Singkel. Tapanoe, Suma: 18) te mn a ee. Vertikale schok. | 6. R. 21067/%5. |Benkoelen. monkoelen, Suma-\ 2 20 164 10m 4 E 60 ÎW_zo. oes hevige, vertikale schok- | N. G. R. 21068/95. ‘Telok-Betong en. Bane Dis- 20. 16u 30m ie 5 20 en vo. Een gen hevige schok; eenige ‚_ Ommelanden ‚Se-| tricten, Sumatra, el minuten daarna gevolgd door | ‚_mangka en Ka- | aa een tweeden, doch veel lich- | __timbang. | | | teren. 121767/95. Palembang. 16" 26m 4 8 120 G. R. 22471/95. | | (Ook in de Afd. Se. poetih, ekam- pong en Toelong Bawang. end Dis-, tricten, ngen zou 20 16u 30m 4 6, Eenig Een paar minuten later gevolgd door een tweeden, veel lich teren, ken ook te Moeara Doea en Lahat gevoeld. — 113 — — 112 — Ee Residentie of | Herlei-/ zE } | 5 ding t zl Berichtgever. (Waarnemingsplaats., Gouvernement, 8 | Uur. Batatai-|_ Duur. 8 = schen de en Eiland, E | Locale tijd. tijd. I __\Minuten. Seconden. Aardbevingsberichten over October 1895. (Vervolg) \G. R. 22472/95. |Afdeelingen Se- [Benkoelen, Suma-,20| 164 10m + goan | loema, Manna, tra KA | Kauer, Laïs en | 4-28 | | roë | | | Í G. R. 22473/95. \Vlakke Hoek. Benkoelen, Suma-/20| 4u30m 4 9, Ï tra. id | be | | B G. R 22887/95. \Bandi | | „ ‚Banding Agoeng.|Palembang, Suma- 20 REE 48 | tra. | | \ | | | 711 ik Twiss. ‚Moeara Doewa. Palembang, Suma- 20, 16u 30e 1d Le ER s tra. í HÛ Lichtopzichter. Vlakke Hoek. Benkoelen,;, Suma- 20 16u30m 4 9 15 tra. | Ì : hin: [95. (Geheele gewest. (Bantam, Java. ‘20 16u30m |....- Java’s 1® Punt, |Bantam, Java. 20, 16430P ‚+ 6 | | | ê | | Richting. D Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen. LN. IW—_N0. Ongeveer tus- schen, 6 —7. Hevige schokken. Vrij hevige schok. Hevige aardbeving. etste tente Hevige schokken waargenomen. eee. Hevige eed van aardbeving, welke on- minuten aanhielden ez schade ch Behalve Kern deuken aan de schoorsteen- enkele bouten, die door de hevige schokken stuk zijn gevaan, hebben de to- en, het greed, en de gebouwen geen en ge De stal, die 0 Hek etablissement ter genoem- der plaatse de rij der bijgebouwen sluit, is nu daarvan afgeweken ter breedte van een hand. Niet lang na de schokken waren op de Ranau, fi n het kalm weer was en windstilte heerschte, sterke golfslagen waarneembaar, die spoedig verliepen. Met uitzondering van eenige vr aan de een schoorsteenkap en n de dwars- stang boven het ioatnetdse. zoeetdl, die door de hevige gg n gebroken was, verkeeren de toren en gebouwen, lenzen en prisma's in voed t. jef Bmetgnsets ging kleppen en 32torenven- scheurden, de lamp slingerde N—Z, ie E hef water uit de vol zijnde drinkwa ter- gk — 114 — ane nee C D E Residentie of Herlei- Beri / tot SPE Bijkomende verschijnselen erichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, Batarai-| Dur, _ Richting. Intensiteit en en . en aard der beweging. en Eiland. opmerkingen. Nummer in de Lijst der Medewerkers. Locale tijd. tijd. Aardbevingsberichten over October 1895. (Vervolg). ketels slingerde er uit; evenzoo aan de N zijde der ketels. Naar gissing heeft de aardbeving aan één stuk langer dan twee minuten noodig hebben. Toen die Lichtopzichter. _|Java’s le Punt. |Bantam, Java. [20| 16u30m + 6} 8-2. Hevige aardbeving. De mastik der lenzen en prisma’s liet los; 5 evenmin als aan de gebouwen eenige schade te bespeuren, niettegenstaande de torenbel | klepte, en het water de gesloten waterke- ad pe ven Tandjong Priok. (Batavia, Java. 2 ijdbal. Observatori : ; 5e EW fi rvatorium. _|Batavia. Batavia, Java. 20 |16u2gmi0s| O[EÏ ij aa rrd Sterk. Geregistreerd door den Seismograaf „Ewing”, En den Scismoscoop „Lepsius” en ook door den he Magnetograaf, op alle drie de kromme lijnen. De beweging der registratiepennen van E- fam] Jo tvloog. 16127m20s—12| $ k UO_NNW. (Kleine schokken. Astronomische klok bleef stilstaan op 16% 27" 485 4 >|, minuut), zoodat de duur der beweging zeker op meer dan 7 minuten kan worden beving zal echter wel minstens een halve G.R; : minuut vroeger zijn geweest. R. 20609, Weltevreden. Batavia, Java. 20| 16430m — 0} Twee kort op elkander volgen- ger zijn 8 e, vrij hevige, horizontale schokken. B Ge — 117 — St A js 8 Residentie of Herlei C | D E A © Beri En 3 | ke 5 7 ding DE erichtgever. _ {Waarnemingsplaats./ Gouvernement, | 2 Uur. _ |gatarat-| Duw. RE Bijkomende verschijnselen En ke schen Richting. Intensiteit 5 en Eiland. E | Locale tijd. |_ tijd. En \ en en aard der beweging. Minuten.) Seconde! in opmerkingen. Aardbevingsberichten over October 1895. (Vervolg). G =n aa EE: Batavia, Java. |20/ 16430m 0 | Eenigt, La st een | oerwakarta. Krawang, Java. |20/ 16430m |— 3 3 Rn 50 chokken. | bee dd reanger Regent-[20/.........| es evejeeern ZW Horizontale schokken. schappen, Java ede denied eene ene ae ed De aardbeving, waarvan reeds melding is gemaakt in verschillende couranten, op 20 dezer, is waargenomen in de negen Af- 8 deelingen van dit gewest. Horizontale schokken zijn gevoeld, die op eenige plaatsen langer (eenige minuten) en op andere korter (eenige seconden) aan- hielden. Te Tjikadjang (Afd. Soekapoera- Be ko'ot) was de beving, zooals opgemaa .J. Meijer. ans moet worden uiteen Ra t van den Con- jer gen esra Preanger Regent-|20| 16u23m |— 3 90 id Eiele adehae gr Ree van den Con G, P. M. fi chappen, Java l | RE rij zware aardbeving. EEE M. van Weel./Ondg. Gedeh. Preanger Regent- 20| 16u38m |— 1 66 N-7 : hd Klok Oss W, Meet: ANO DOPEN: 68 |E. J. Kerkhoven. |Sinagar. Preanger Saale gl 20u 13m ob B Hevige aardbeving. Hevige golvingen; alles kraakte. scha „ia 68 [E. J. Kerkhoven. |Oppantak .……..… Diane horent 20 zene schappen, Java. | iadddh Bijzonder zware schok, van/ Waarnemer bevond zich te Oppantak, Dis- la ur trict Tjidamar, in de wildernis. De top- pen der boomen bewogen zeer sterk en sloegen tegen elkander. Op twee hellin- gen waren lange scheuren in den grond, | over een lengte van 20 eter, ZOO breed, dat waarnemer van zIJn paard moest stijgen. Het is mogelijk, dat deze scheu- ren door de langdurige droogte veroor” zaakt zijn, maar ik veronderstel toch, dat de aardbeving er de oorzaak van is, want 68 |E. J. Kerkhoven. (Sinagar. reanger Rerent-|2 at zag ik zulke lange en breede Regent-|26 |... «fer Tre. scheuren. E A schappen, Java) 1, Op Zaterdag 26 October werden hier ’s mor- . A. Maas Gees-|Argasari E ens in de lucht eenige zware knallen teranus. her Ban- [Preanger Regent-[20/ 16“30m |— 3 |: Baliked. waarschijnlijk dus een meteoor. g. schappen, Java. Hevige aardbeving. — 118 — — 119 — 38 Residentie of Herlei. Pt Berichtgever. Waarnemingsplaats.| Gouvernement, | £ Ute za Duur. zn ie sch 25 en Eiland, & | Locale tijd. ie | inuten.| Seconden. Aardbevingsberiehten over October 1895. (Vervolg). G. R. 21065/95. Cheribon en Tjia-(Cheribon, Java. [20/ 16130m|— 7| 10 G. R. 21069/95. Banjoemas en alle/Banjoemas, Java. |20/ 16430m |— 9 [aren : ce n. Wd. Resident. B Residen- Bagelen, Java. 20| 16u45m |—12 | 25 G. R. 20955/95. Mage clan Kedoe, Jav ) i 305 (G. van Beuninge S Ë ee Op 162405 | grtn Helsdinge raf olo, Djehbres. Beenhaden. Java. |20/ 16u39m |—14 | Feni . R. 20920/95. [Djokja ioki E.A. Genie-Offieier Gombong roma nh kn ze 40m Zit 30 4 en He ds ilitai-|Kedong Kebo. 16u 45m BE eh Eenige dn eht op| Djokjakarta, Semarang, Java.| 20/4174 14 Geeren k Magelang, Wil- 16u35m 14 [oreert lem I. 178 14 Oa G. B. i : 21308/95. \Afdeelingen Madi- Madioen, Java. 20| 16u45m |--18 | Eenige 632 |. Wichers 5 oen en Ponorogo. | E45 . rangah, Blitar. |Kediri, Java. 20/ 16u40m |—21 ne G. R. 125 j /96. Batjan. Ternate, Batjan. |28/ 21u30m |—79| 10 Aardbevingsberichten over November 1895. J. A. A. Dool, Off [Si hat en í Singkel Tapanoeli, Suma- | 10 tra. lie! 21u30m aju [+36 5 C D E Richting: OENE Bijkomende verschijnselen en en aard der beweging. : opmerkingen. IN -NO. Eenige schokken; horizontaal.| Geen schade. EE eeedoareemene erven Be schokken waren zeer dre waarneembaar ee n duurden eenige seconden ag een oel aardschudding. —=NO malen zeer lichte, Klokken bleven doorloopen. xo dk siebe le schokken. ie Tdi Eenige lichte schokken. eneen Overstorting van kwik in ZW bakje van B jeenennesrerseentersseresene Seismo derd ted re Whe enn sesssdseee st evveeeee Niet behoorlijk opgen ee 0. dieen tee eee sier ee Geen overstorting in jen Vegenoverliggende enteren voeien en ende vak. De Seismometer had gewerkt en ireen eene eet) van staafjes aan de ZO zijde van 2 mM; zeer lichte Her, door weinig geen gev Solo, Ngawie, Salatiga, Semarang De E. A. Ge nie-Officier te Magelang herie van af Semarang tot Karang if heeft É |__geen telegraafkantoor de bev geco E stateerd. De Seismograaf te re heeft NW  een afwijkin vertoond. po Lichte aardbeving. zel Dn À W. Zeer zachte golving. nd Vrij hevige, horizontale aard- beving. — 121 — — 120 — cij a © : C , 83 Residentie of Herlei 5 50 ° 4 di g ver k ee g Berichtgever. Waarnemingsplaats.| Gouvernement, | £ Uur. pabe Du. Richting. Intensiteit Bijkomende venen ER 5 ch en hd en Eiland, & | Locale tijd. | td en aard der beweging. onelkhigdn aa ‚pmerkimgen. Aardbevingsberichten over November 1895. (Vervolg). NS G. R. 1358/96. _ |Afdeeli fdeeling Tontoli. snee Den a1{ Sut3m {56135 _ WAW-ONO. [Zeer hevige schokken. | Gepaard met onderaardsch gedruisch. derde oor de zware schokken K zonder steun op de been blijven; huizen kraakten, zware boomen schudden alsof er een orkaan woei, staande lampen vielen om, swerk in kasten brak, metalen klok luidde van zelf, de gevulde waterbak in de b er van den Civielen Gezag- hebber werd half leeg geschud, het school- gebouw, schoon niet beschadigd, staat nu scheef, het los- en laadhoofd te Laboean- eh werd uit zijn verband verzakte, terwijl tusschen de kolenloodsen en de en op eenige andere plaatsen diepe scheuren in den grond te bespeu- Le mn ren waren. Aardbevingsberichten over December 1895. É G. R. 1358/96 Afd. Tontoli jj ê „ Tontoli. Groot Celebes en, 2 " gui2m |—56 |. di 5 Onderh, Cele- | Een schok. G. R. 1358/96 Afd. Tontoli os, EE ° ‚ Tontoli. Groot Celebes en| 4 Ho î É 6u —66 1 Lm NNW . 835 |E. Goedbloed. Masirang tn. Celebes. | Lichte schokken. Gepaard met onderaardsch gedruisch. G. R. 1392/96. nr : Menado, Celebes. | 5| 24u10m |—72 [eet ON onee: Een lich | ernate. Ternate, Ternate. | 5/ 12"22m —82 45 \NW_ 270 Vrij nd En ieetden trillen- G. R. 692/96. Kroë. Benkoelen, S t0_w e aardbeving. G. R ra. en bid et ED Hevige schok. Voorafgegaan door een ond raardsch ge- „R. 1358/96. _|Afd. Tontoli, Groot Celebes en/17| 2u 4m |— 56 | GE E maes eme Cele À ‚……jEen schok. B. A. Si ’ L A. Kerkhoven. |Sinagar. Preanger Regent-25| 14u53m 4 Sk Dr. 8. Firee. à appen, Java. 16% 7m ichte aardbeving. gee ear, Afd.\Preanger Regent |26| 14° 50m Vilt hevike b d 34 IG. P. M. van Weel adjamanelala, |_ schappen, Java y hevige beweging. hea reanger Regent-|26/ 15t Gedeh ‚ Tjian- djoer. schappen, Java. Vrij hevige, horizontale aard- beving. — 122 — | 193 pl: EE c D E sp Residentie of Herlei 58 di Ges di Berichtgever. _ {Waarnemingsplaats.| Gouvernement, | 2 Uur. pn Duur. Richting. Intensiteit Bijkomende verschijnselen el à > schen SE 23 en Eiland. E Locale tijd. |“ tijd en aard der beweging. ee Minuten. Seen opmerkingen. Aardbevingsberichten over December 1895. (Vervolg). ng Gees- and, Ban- [Preanger Regent-|26 p E. en oeng. scha je hi B ht KRS een ee s ele es es eeeeseseeersseereeseess se S. J.M î ppen, Java. [29 Peen Ee EN re eier. Ondg. Friesland, Preanger Regent-| 27 L4u40m ‚Ee Eianbe. ek hiding G. R. 773/96. Ktoë bek B s koelen, Java. |29| 16u10mf| 3 Ee... » Ts G. R. 1775/96 eee enkoelen, Suma-f29/ _ 0n2óm + … 0-W. _Onge-|Hovige schok. hemm ee door een onderaardsch ge- det . iland Raäs. € Res Madoera. 29) 10030m |— 30 JEE 2 „Lichte aardschok. Ook woedde een windhoos, waardoor in de Dessa Katopak (Ras) 20 huizen en 40 stal- len zijn indd Geen menschen- G. R. 135/96 Poerwakar , taon IK dl levens te betreu latent 5 rawang. Ee eN — 8} 4 N-NO Vertikale schokken. Geen schade of Onwetend . oerwakarta. À 34 IG. P. M. van Weel A derden — AA fino Vertikale schokken, ok waargenomen op de hoofdplaats van .M. eel. Gedeh, Tjiandjoer. hed Regent-|29/ 16u 6m |— 1 6 Bed. Hevige vertikal dbevi vi tdha Observatorians. Rr 5 schappen, Java. / 8 ale aardbeving. tin dats, 29) 16u 8m opti Siterende Zeer gering. Geregistreerd door den Seismograaf „Ewing.” | Ook aangeteekend door den Magnetograaf. G. R. 592/96 Weltevr | ’ eden. B î E Door meerdere ersonen 0 G. R. 311,96 à aid ndeden 29j 164 10m 0 | Enkele Es „|Een lichte vertikale schok. jen eld van pj n ani ondarnatlech ge- en Preanger Regent-|29/ 16t10m|— f| } OZW. _ (Vrij hevige schokk an TUF. Twiss. Mears IS schappen, Java. 5 nr oea. Palembang, Suma-| 30 Qu 2m 1411 des ? 2a8.T hakt G. R. 1359/96. [Moeara Doea Palas 9 | eit f alembang, Suma-[30| 0n30m Hil * | ê Twee vrij hevige schokken van/ Geen schade. aardbeving. BERICHTEN DAT GEENE AARDBEVINGSVERSCHIJNSELEN WERDEN WAARGENOMEN, WERDEN ONTVANGEN : Over Januari, hed ied bed Februari, Maart, April, Mei, Juni, van den Heer G. VAN BEUNINGEN VAN HELS- DINGEN (305) te Solo-Djebbres, Residentie Soe- rakarta. van den B. A. Genie-Officier der 24° Mi- litaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Wil- lem 1, Magelang en Gombong. van den B. A Genie-Officier der 2de Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem I, Magelang en Gombong. van idem. van den Heer G. VAN BEUNINGEN VAN HELS- DINGEN (305) te Solo-Djebbres, Residentie Soe- rakarta ; van den B. A. Genie Officier der 24° Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem L, Magelang en Gombong. van den E. A. Genie-Offieier der 24° Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem l, Magelang, Gombong, Djokjakarta, Soerakarta, Kedong Kebo, Ngawi en Salatiga. van den Heer G. vaN BEUNINGEN VAN HELS- DINGEN (305) te Solo-Djebbres, Residentie Soe- rakarta ; van den B. A. Genie-Officier der 24e Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem I, Magelang, Gombong, Djokjakarta, Soerakarta, Kedong Kebo, Ngawi en Salatiga. Over Juli, = ed … ed = =… Nd = Augustus, September, October, November, December, van den Heer G. VAN BEUNINGEN VAN HELs- DINGEN (305) te Solo-Djebbres, Residentie Soe- rakarta ; van den 1, A. Genie-Officier in de 24 Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem 1, Magelang, Gombong, Djokjakarta, Soerakarta, Kedong Kebo, Ngawi en Salatiga. van den B. A. Genie-Officier der 2de Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem 1, Magelang, Gombong, Djokjakarta, Soerakarta, Kedong-Kebo en Ngawi. van den Heer G. VAN BEUNINGEN VAN HerSs- DINGEN (305) te Solo-Djebbres, Residentie Soe- rakarta. van den E. A. Genie-Officier der 2% Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Soerakata, Ngawi en Salatiga. van den Heer G. vaN BEUNINGEN VAN HELS- DINGEN (305) te Solo Djebbres, Residentie Soe- rakarta ; van den BE. A. Genie-Officier der 2d Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem I, Magelang, Gombong, Djokjakarta, Soerakarta, Kedong-Kebo en Salatiga. van den EB. A. Genie-Officier der 2% Militaire Afdeeling op Java, voor Semarang, Willem I, Magelang, Gombong, Djokjakarta, Soerakarta, Kedong-Kebo, Ngawi en Salatiga. STUDIËN OVER GETIJDEN IN DEN INDISCHEN ARCHIPEL. XVL Statistiek, (1) Bk Indien men een theoretisch en praktisch ontwikkeld zeeman de vraag stelt, welke zijne denkbeelden zijn, gegrond op 't geen hij geleerd heeft en zijne ervaring, van de verschijn- selen der getijden, dan zal men, in het algemeen, het navolgende antwoord ontvangen. Op het Instituut of de school werd het onderwerp eenigszins onduidelijk en met tegenzin door den leeraar behandeld ; ’t geen trouwens niet te verwonderen was, omdat in geen enkel boek eene heldere voorstelling, nog minder uiteenzetting, der ver- schijnselen was te vinden, terwijl theorie en praktijk reeds terstond met elkander in tegenspraak kwamen. Zoo b.v. is het duidelijk dat, overeenkomstig de ons voor- gehouden theorie — volgens welke de door de maan te voorschijn geroepen ellipsoïde met haar top de beweging der maan moet volgen — overal, of ten minste op de meeste plaatsen, hoogwater moet voorkomen op den middag der dagen van volle of nieuwe maan, terwijl de praktijk met deze gevolgtrekking in lijnrechte tegenspraak is. Stilzwijgend werd dus de theorie als weinig afdoende be- schouwd en eenige wetten, door ervaring verkregen, of liever eenige vrij algemeen geldende regelen werden daarvoor in de plaats gesteld. Deze regelen kunnen, in algemeene termen, als volgt worden geresumeerd. Eene eerste, ruwe, maar bruikbare informatie omtrent den De vorige Studiën zijn verschenen in het Tijdschrift van het Kon. Inst, v‚ Ingenieurs, Afd, Ned, Indië, Jaarg, 1890—4895. — 127 — tijd van hoogwater op eene bepaalde plaats wordt verkregen door de bepaling van het zoogenaamd havengetal d.i van den tijd van hoogwater op den dag van volle of nieuwe Maan (vulgar port-establishment). Is het op dien datum hoogwater b.v. te 7 uur voor- en namid- dag, dan zal het op andere dagen ongeveer hoogwater zijn 7 uur na den tijd van maansdoorgang door den meridiaan, Wenscht men eene nauwkeuriger bepaling, dan kan men ook rekening houden met den zonsinvloed, die ongeveer een derde bedraagt van den maansinvloed. Bij springtij werken zon- en maansgetij samen, bij doodtij werken zij elkander tegen, zoodat, in t algemeen, bij springtij het water twee maal zoo hoog rijst en daalt als bij doodtij. p de meeste plaatsen wordt springtij waargenomen, niet op de dagen van volle en nieuwe maan, maar één of twee dagen later; dit noemt men den leeftijd van het getij, die schommelt tusschen 1/s en 2°/s dag. Het optreden van dit zonsgetij veroorzaakt afwijkingen van den regel van het havengetal, blijkende uit schommelingen, die zich telkens na 14 dagen herhalen, of beter, samenvallen meten - dus afhankelijk schijnen van een bepaalden maansouderdom. Als men dus het havengetal bepaalt gedurende 14 dagen en de gemiddelde waarde neemt, dan verkrijgt men het zoo- genaamd zuivere of gemiddelde havengetal, dat het maansgetij kenmerkt, onafhankelijk van het zonsgetij. Om den juisten tijd van hoogwater te weten, moet men het havengetal steeds corrigeeren voor den zonsinvloed ; correctieta- bellen, berekend voor de gevallen, dat de: leeftijd van het getij 1} en 24 dag bedraagt en de verhouding der beide getijden is als 1 tot 3, vindt men in de verschillende getijtafels. Bovendien worden in deze geêtijtafels nog correcties voor maans-en zons- parallax en declinatie gegeven; in de praktijk vinden zij echter weinig toepassing. Voorts is het bekend, dat op vele plaatsen, vooral in buiten- Europeesche zeeën, een enkeldaagsche invloed bestaat, waardoor het ochtend-hoogwater verschilt van het avondhoogwater, maar — 128 — vaste regels of correcties hieromtrent worden niet aangetroffen en in het algemeen wordt het miet noodig geacht hiermede, als een verschijnsel van ondergeschikten aard, rekening te houden. Waar, als b.v. bij den Helder vier malen daags hoog- water optreedt d.w.z. een tweede hoogwater kort na elk der beide reglementaire, wordt dit toegeschreven aan de aanwezig- „heid en het samentreffen van twee of meer getijgolven, die uit verschillende streken stammen. Volgen de getijverschijnselen deze algemeene regels niet, of slechts ten deele, dan wordt dit toegeschreven aan bijzondere invloeden van wêer en wind, aan schommelingen van geheele watermassa’s eener zee etc. en in zulk een geval rangschikt men de getijden onder de onregelmatige. Ook in deze ge- vallen worden afwijkingen van ’t geen als normaal beschouwd wordt, dikwijls toegeschreven aan het samentreffen van getijgol- ven van verschillenden oorsprong. Bekend is eindelijk dat de getijder in het vóór- en najaar, en in t bijzonder omstreeks den tijd der aequinoxen, sterker optreden dan in de andere jaargetijden, ’t geen wel eens, weer zonder be- wijs, wordt toegeschreven aan den invloed van den maansafstand. 82. Het zal ongetwijfeld nog langen tijd duren, alvorens de boven aangevoerde catechismus zoodanig gewijzigd zal zijn, dat de gangbare denkbeelden in overeenstemming zijn gebracht met hetgeen de waarneming leert en dat men heeft leeren inzien, dat ook op dit gebied de bakens moeten worden verzet als het getij verloopt m.a. w. dat niet de voorop gestelde en on- bewezen idee, maar de resultaten der observatie tot grondslag worden aangenomen. Reeds eenige jaren geleden hebben DArwiN en BörGEN dui- delijk uiteengezet, dat en waarom de in $ 1 geschetste begrip- pen, hoewel bruikbaar voor enkele plaatsen, daarom nog niet toepasselijk zijn op alle plaatsen ter wereld en dat men zich, door ’t geen in een gedeelte van den Atlantischen Oceaan als regel geldt ook aantenemen voor andere zeeën, — 129 — schuldig maakt aan eene door niets gewettigde generalisatie. Veel echter hebben de ij verige pogingen dezer beide geleerden, om den juisten weg aan te wijzen en het verkeerde pad te doen verlaten, nog niet uitgewerkt, getuige de in Studie XII aangewezen grove fouten, die nog steeds, als vroeger, voorkomen in de Engelsche, Duitsche en Fransche getijtafels, waarin onder het hoofd „havengetallen” gegevens worden verstrekt, die met deze grootheden in hoegenaamd geen verband staan. Havengetallen worden daar gegeven van plaatsen, waar geen havengetal bestaat, en zelfs korte bemerkingen toegevoegd, die met het begrip van havengetal in lijnrechte tegenspraak zijn: b. v. dat de getijden enkeldaagsch of van de moessons afhankelijk zijn. Voor dit geringe resultaat der gepubliceerde onderzoekingen is echter, behalve de natuurlijke neiging van den mensch tot behoud van ’t bestaande en de onbewuste tegenzin tegen inspanning, wel eene aannemelijke oorzaak aan te wijzen. De naam, door Lorp Kervin aan de verbeterde methode van onderzoek van het verschijnsel der getijden gegeven, n.l. „Harmonische analyse” heeft de mannen der praktijk niet alleen afgeschrikt, maar hen bovendien de meening doen opvatten, dat deze methode verband houdt met eene bijzonder moeilijke theorie, terwijl in werkelijkheid de methode eene zeer bekende en algemeen gebezigde is, wanneer men empirische formulen van door de waarneming tinae periodieke verschijnselen wenscht af te leiden. Zij steunt integendeel volstrekt niet op eenige theorie, maar behoort, als alle methoden der statistiek, tot de zuiver empi- rische, terwijl omgekeerd, de mannen der praktijk, schoon onbe- wust, de theorie, en met name de evenwichtstheorie, doen voor- Saan aan de ervaring. De voornaamste reden, waarom de woorden van DARWIN en BöreeN nog te weinig ingang hebben gevonden, is echter zonder twijfel hierin te zoeken, dat eerst in de laatste jaren een vrij uitgebreid materiaal, als resultaat van het onderzoek, eschikbaar is gekomen en dat het niet voldoende is te td LVI — 130 — op de onjuistheid van begrippen, die burgerrecht hebben verkre- gen, maar dat met cijfers op quantitatieve wijze duidelijk moet, aangetoond worden, in hoeverre die begrippen als juistof onjuist _ mogen beschouwd worden, binnen welke grenzen generalisatie is toegestaan en waar zij ongeoorloofd is. In het bijzonder heeft de studie der getijden in den Indischen Archipel, zooals uit de onderstaande tabellen blijken zal, ge- gevens geleverd die, daar zij uitersten vormen, bijzonder leer- rijk en overtuigend zijn en het doel dezer studie, nl. het geven van een overzicht der voornaamste tot nu toe verkregen quantitatieve resultaten, is derhalve tweeledig: in de eerste plaats te betoogen, dat het algemeen gedeelte der Engelsche, Fransche en Duitsche getijtafels noodzakelijk eene algeheele wijziging moet ondergaan, omdat de gegevens, daarin voorko- mende, voor een groot deel onjuist en onbruikbaar zijn, en ten tweede, om de plaats aan te wijzen, welke de getijden binnen het Nederlandsch-Indisch gebied, die van oudsher eene repu- tatie hadden van zonderlingheid en onregelmatigheid, in het geheele systeem innemen. Zooveel mogelijk zijn in de navolgende tabellen de vragen be- antwoord, die in $ 1 zooal niet gesteld, dan toch aangeduid zijn. TABEL I. INDISCHE ARCHIPEL. Nos Plaatsen. M, (dl ine erg ie: , S,—M, E K,-0 1 | Segli 57 | 18 | 75 | 0.32 | 0.68| 40° |0.31/ 21 2 | Baros 42 | 17 | 59 | 0.40 | 0.68) 40° |0.42| 32 3 |G. Sitoli 26 | 12 | 38 | 0.46 | 0.65| 34° |0.33| 49° 4 | Natal. . . .| 48 | 19- | 62 | 0.44 | 0,49| 32° |0.48| 26° 5 |Ajerbangies. .| 41 | 20 | 61 { 0.48 | 0.61| 39° |0.27| 49° 6 | Padang . . .| 49 | 20 | 69 | 0.41 | 0.44| 41° [0.58/ 13° 7 |Java’s 4de Pt. | 35 9 | 44 | 0.27 |0.57| 75° |0.50| 29° S Labóean. … |. 90: |-48: 1:48 1 Od5 1 0401 aat. 00 Ee 9 |\Tjilatjap. ..| 75 | 31 |i06 | 0.42 | 0.50| 62° [0.63| 10° — 181 — En PT ER RVE A EE (1) De getij-constanten voor Taroena zijn nog onzeker. TABEL I. INDISCHE ARCHIPEL. (Vervolg). eed 10 | Duizend Eilr. 6 | 35| 41| 5.51 | 6.88| 105°[0.25/| 27° Edam... 9 | 23| 32| 2.56 | 0.93|— 10°/0.54| 14° 12 | Tandj. Priok 11 | 4tl 52| 3.63 | 1.06|— 61°/0.52| 18° 13 | Boompj. Eil 17 | 22| 39{ 1.31 | 0.42 [—144°|0,44 | —13° 14 | Kar. Djawa 7 | 27| 34| 3.75 | 2.43| 98°/0.17| 95° 15 | Semarang 8 | 23| 31| 2.83 | 0.70/—123°/0.22| 132° 16 | Bawean . 8 681-761 8,07 | 1.15 1— 56°10,58-}-- 26° 17 | Oed. Pangka. 9 | 74| 83| 8.67 | 1.93|—121°|0.47| 47° 18 Es. En 9 | 76| 85| 8.72 | 2.18|— 95°|0.46| 64° 19 |P. Bes „| 32 | 117| 149! 3.62 | 0.42|—100°/0.58 | 46° 20 Ondepe. Eil. 15 | 82| 97| 5.42 | 0.94|— 30°/0.54| 46° 21 | P. Langkoeas 81 99/| 1021/8081 | sj — [0.63] 57° 22 | Tdj. Kalean 34 | 148| 182) 4.34 | 0.50 27°10.59| 64° Singapore 112 58 170| 0.52 | 0.41 480/1.00 | 47° 24 | Pemangkat 33 | 31| 64| 0.94 | 0.17| 66°/121) 45° 25 | Pontianak 151 671. 21 81210 0°0.81| 74° 26 | Soekadana 19 | 90/ 109| 4.88 | 0.78 14° 10.60 | 47° 21 | Sembilangan 34 | 72| 106| 2.13 | 0.87 90.53 | 41° 28 | Soerabaja 71 74| 145| 1.05 | 0.66 4°10.58| 34° 29 | Kar. Kleta 89 | 72l 161| 0.82 | 0.49 5°l0.60{ 29° 30 | Gading 90 | 72| 162| 0.80 | 0.51 2010.56| 39° 31 | Pasoeroean 90 71! 161/ 0.78 | 0.51 3°10.58| 28° 32 | Zwaant.- dr 69 | 67| 136| 0.97 |0.52| 11°0.46| 34° 33 | P. Sapoedi 40 | _63[ 103| 1.57 | 0.48 210.66 | _ 26° 34 | Meind.- dr 35 | 59| 94| 1.66 | 0.42| 10°0.57| 30° 35 |De Bril. ..| 24 | 45| 69| 1.84 | 0.20| 132°/0.67| 26° 36 | Kotta Daroe ì 86 | 55| 141| 0.64 | 1.33| 56°/0.34| 26° 37 | Makas ‚| _20 | aáal 64l 2,20 | 1.50| 123°/0.57| 34° „0 Dongiala Jol 1 31} 102| 044 418| 5408) 24° 39 | Taroena. (1) .| 65 | 19| 84| 0.29 |0.56/ 40°/117 |—118° 40 Sil “sil 29 g0| 0.57 |1.48| 31°/0.65| 2 Al [Gorontalo . .| 36 | 37| 73| 1.038 | 1.33| 56°/0.49| 56° mi …4133 — TABEL I. INDISCHE ARCHIPEL. (Vervolg). M, +S, |K‚+0| Totaal.| K,+O Ss Plaatsen. cM. eM. | cM: | M‚+S,| M, |: Kef Amboina. . … 61 1--DET LIZ) 084:1 0.38 65°|0.72| 10° Gamsoengi. . 36 f24 63| 0.76 | 1.29 46° | 0.60} 66° Koepang. . . 80 | 34 | 114) 0.42 | 0.54 60° | 0.45/—37° Finschhaven .… 17 29 46 | 0.58 | 1.39 |—177°| 0.26) 94° Hongkong . . 61 | 62 | 123) 0.98 | 0.39 26°|0.72| 49° Freemantle. . Dak 40| 3.44 | 0.91 6°|0.58| 9 Adelaïde. . | 103 | 42 | 145| 0.42 | 0.98 59° | 0.62/—15° TABEL II. INDISCHE OCEAAN. 8 . Plaatsen. se nd : |K, +0 | Totaal cM. cM. mn DS OOIT Tm ek jk Jami el a OO DO Aden 69 | 59 | 128 8 Bushire 37 45 | 82 Á Maskat 87 59 | 146 k Karachi 105 59 | 164 à Okhe iet AET B MN Kathiwadar. . | 127 | 71 | 198 À Bhavnagar 421 | 101 | 528 / Bombay 172 | 62 | 234 | 0.36 | 0.40| 33° |047/— 3° Minicoy 37 | 31 { 68 | 0.84 | 0.41| 52° |0.49/— 9 Mormugao 15 | 47 | 122 | 0.63 |0.35| 31° |051— £ Beypore 38 | 32 | 70 | 0.84 {0.35| 49° |0.48— 5 arwar 72 | 46 | 118 | 0.64 | 0.36{ 33° |0.50— 4 Gookin: 30 | 28 | 58 | 0.93 |0.36| 60° |[0.53— 5° Tuticorin. . . 35 | 18-} 481 08% 10711 40° 1040 5 RE ed a re á | — 133 — TAREE H. INDISCHE OCREAAN. (Vervolg). 15 | Pamben. .. 29 12 41 | 0.41 [0.64 | 45° [0.39 1e 16 | Colombo. . .| 29 10 | 39 [| 0.34 |0.68 | 46° |0.40/—31° RE EOS 2e. 001 6 | 33 | 0.22 10.69 | 37° |0.28|— 61° 18 | Trincomalee . 24 9 33 | 0.38 [0.34 { 23° 10.33 18° 19 | Negapatam 30 9 | 39 | 0.30 10.39 | 33° |0.40| 23° 20 | Madras 45 12 | 57 | 0.27 10.43 | 30° [0.33 14° 21 | Cocanada 66 15 81 | 0.23 [0.42 | 33° | 0.39 6e 22 | Vizagapatm 65 15 | 80 | 0.23 |0.45 | 32° |0.39 11° 23 | False Point 99 18 | 117 | 0.18 [0.45 | 33° [0.43| 10° 24 \Dublat. . . .{ 205 | 21 |226 | 0.10 [0.46 | 37° |0.38| 18° 25 Diam. Harb 225 22 | 247 | 0.10 [0.44 | 41° [0.45/ 29° 26 Kidderpore 155 18 [173 { O11 |0.40 | 43° |0.54/ 35° 27 | Chittagoong 183 26 | 209 | 0.14 |0.35 | 33° |0.50/ 4° 28 ab. . 111 19 | 130 | 0,17 [0.44 | 30° |O.41| 6° 29 | Port Blair 91 17 | 108 [ 0.19 [0.48 | 35° [0.40| 25° 30 | Rangoon. 30 | 29 [259 | 0.13 036 | 39° |0.44 5e 31 | Elephant Pt. | 250 35 | 285 | 0.14 [0.40 | 40° [0.43) 22° 82 | Amherst 75 31 [306 | 0.11 [0.44 | 34° [0.46) 21° 33 | Moulmein 157 21 [178 | 0.13 10.36 | 35° |0.59/—11° 34 |Mergui . . .| 256 22 | 278 | 0.09 [0.53 | 38° [0.40 20° 35 | Port Louis. .| 23 12 | 35 [ 0.52 |0.76 | 3° |0.57) 23° 36 | Kerguel.Eil. .| 68 | 11 | 79 | 0.16 |0.56 | 43° [1.57/— 3° TABEL II. STILLE OCEAAN. WESTKUST VAN AMERIKA. Nos. Bn M, +8, [K,‚+OfTotaal.| K‚+0 | 8, [sg _m, kf K,‚—0 cM. cM. cM. | M‚,+8S, | M, K, 1|St. Paul. . .[ 132 | 68 |200| 0.52|0.33| 33° |068) 17° 2 |Sitka .. 144 74 | 218 | 0.51 | 0.32{ 31te |0.60/ 190 — 134 — TABEL III. STILLE OCEAAN, | WESTKUST VAN AMERIKA. (Vervolg). Nos Plaatsen. zo oe en z ares NES 5 S,—M, Ae K‚—0 3 |Pt. Townsd. .| 85 |118 | 203 | 1.39 [0.25 21e 0.57) 18° dl Astoria sl 144 68 1144 | 0.556 10.27 28° 10,59), 11° 5 | San Francso … 63 61 | 124 | 0.91 |0.23 40 [0.64\ 20° 6 [San Diego. 73 52 | 125 | 0.71 [0.41 |— 4° [0.69 25° 7 | Panama. . .| 230 18 | 248 | 0.08 |0.28 57e [0.32 — 4° 8 [Honolulu . .| 21 23 | 44 | 1.07 [0.33 0° [0.54 12° TABEL IV. ATLANTISCHE OCEAAN, OOSTKUST VAN AMERIKA. M,+S, [K,‚+0| Totaal.| K,‚+O0 8, 48 er ener cM. cM. cM. | M‚+S, | M, ne AF Kris 1 | Beechy Isl. .| 82 | 42 | 124 | 0.51 | 0.34| 47° (0.54/ 81 2 | Port Leopd 81 41 |122 | 0.51 | 0.32| 51e |0.49| 52° 3 | Halifax 75 15 | 90 | 0.20 | 0.22| 37° |0,48{ 19° 4 | Eastport 304 26 | 330 | 0.09 | 0.16| 41° |0.79| 17° 5 | Portland 150 | 27 | 177 | 0.18 [| 0.16| 40° [0.46 |— 6° 6 | Boston 157 25 |182| 0.16 | 0.16) 39° [0.82 |— 20° 1 | Newport 62 11 73 | 0.18 | 0.23) 19° [0.76 /— 28° 8 {New London 41 13 | 54 | 0.32 | 0.19| 13° [0.72 |— 26° 9 | New York. 78 15 | 93 | 0.19 | 0.20| 26° [0.50/ 30° 10 | Philadelph 102 | 21 [123 | 0.21 |O.14| 43° |0.77| 25° 11 d Pt. ORE 10 | 54! 0.22 | 0.19} 20° [0.74 |— 23° 12 [| Washingt.. .[ 49 7 | 56[ 0.14 | 0.13) 46° [0.57 |— 20° 13 | Charleston 88 18 | 106 | 0.20 | 0.17| 28° [0.74 — 3? 14 | Savann. Ent 116 18 | 134 | 0.16 | 0.18| 26° |0.74)— 6° 15 | Fernandina. 101 58 | 159 | 0.17 | 0.17) 23° [0.71 |— 5 16 |Key West. .| 23 | 14 | 37 | 0.61 |0.31| 19° [0.73 /— 38 — 135 — TABEL IV. ATLANTISCHE OCEAAN, OOSTKUST VAN AMERIKA. (Vervolg). Nos Maan. gele, ain erg K, +0 17 | Galveston … 8 21 20 1-40 18 | Cat Island Re er Ne 19 | St. Thomas 5 16 21 | 3.20 20 | Buenos Air 30 21 Kir TL 21 | Falkl. Isl. 62 | 25 | 87 | 0.40 22 | Sth. Georgia 34 | 15 | 49 | 0.44 TABEL V. EUROPEESCHE STATIONS. M‚+S, [K‚+0 [Totaal. | K,+0 ne en. hoek dM MD: 1 | Kopenhagen 91-14 -1-23 | d.56 0.18 | 2 | Helgoland 119 | 14 | 138 FE 1.14 3 | Liverpool 407 | 22 | 429 | 0.05 1.05, 4 |W. Hartlepl.| 210 | 25 | 235 | 0.12 | 0. 1.14 5 | Ramsgate 244 | 17 [261 | 0.07 |0.31/ 52° |1.53—162° 6 | Dover. 282 | 10 | 292| 0.04 | 0.29| 52e (1.34 —139° 7 | Helder. 68 | 13 | 81 | 0.19 |0.28| 67° |1.60/ 160° 8 | Ymuiden 85 | 19 | 104 | 0.22 |0.27| 67° 1.38, 165° 9 | Hoek v. H 98 | 19 [117 | 0.19 | 0.26| 59° [1.38 163° 10 | Ostende 235 | 15 | 250 | 0.06 |0.30| 51°. |1.84|—179° Ul | Prt, Breakw 95 | 14 | 109| 0.15 [| 0.52/ 50° [0.55 -121° 12 | Brest . 284 | 13 | 297 | 0.05 | 0.38| 38° |1.01/ 104° 13 | Toulon 9 | 5 | -14| 0.56 |047|— 2° |O,51| 61e 14 | Marseille. . 9 5 | 14| 0.56 |0.35| 19° |0.66| 75° 15 | Malta 10 | 2 | 12| 0.20 |0.61| 7° [0.61 |— 40° EE S 3. A. In de eerste der 8 kolommen vindt men een bena- derend antwoord op de vraag: hoe groot de dubbeldaagsche getijden bij verschillende plaatsen zijn, en hoeveel de uiterste bedragen uiteenloopen. Als maatstaf is hierbij genomen de som der amplituden van het maans- en het zonsgetij, M, + S,, waarbij derhalve de overige dubbeldaagsche getijden als N en K, niet in rekening zijn gebracht; het dubbele van de aangevoerde cijfers geeft het verval bij springtij van deze getijden, uitgedrukt in centimeters. Dubbeldaagsche Getijden. GROOTSTE AMPLITUDEN. KLEINSTE AMPLITUDEN. TABEL. PLAATSEN. cM. [TABEL. PLAATSEN. cM. I. |Singapore. . .|112| 1. [Poeloe Langkoeas.| 3 é Pasoeroean. . .…| 90 Duizend Eilanden. | 6 Koepang „160 Karimon Djawa 7 IL. |Bhavnagar .|427| IL. {Port Louis 23 Amhers rd Trincomalee 24 Diamond Harbour. | 225 | IL. | Honolulu 21 UI MEE Of IV. St. Thomas 5 IV. |Eastport . . .|304 Cat Island. 6 V. {Liverpool . . .… {407 Galveston slec0 V. {Kopenhagen . .| 9 Toulon. Ree ee Marseille . 9 Uit dit overzicht blijkt, dat het grootste dubbeldaagsch getij — voorzooverre de constanten bekend zijn — voorkomt in Britsch Indië en het kleinste in Straat Gaspar, terwijl ook in West- Indië bij de Deensche Hilanden en in de Middellandsche Zee deze getijden buitengewoon gering zijn. B. De tweede kolom toont aan, hoe groot de enkeldaagsche — 137 — getijden zijn, als gemeten door de som der amplituden van de partieele getijden K,‚ en O; ook hier zijn, ter vereenvoudiging, de kleinere enkeldaagsche getijden niet in rekening gebracht. Het dubbel der getallen geeft aan het verval bij springtij, dat waargenomen zou zijn, indien het getijij-régime zuiver enkeldaagsch was. Enkeldaagsche Getijden. GROOTSTE AMPLITUDEN. KLEINSTE AMPLITUDEN. TABEL. PLAATSEN. CM. fTABEL. PLAATSEN. cM. Tl. |Tandjong Kalean.|/148| IL. |Java’s 4d° Punt 9 Poeloe Besar vis G. Sitoli 12 IL. |Bhavnagar. . .|101f IL (Galle . … 6 II. | Port Townsend .|118 Negapatam. 9 IV. |Fernandina. . .| 58 aen 9 V. [W. Hartlepool .| 25} UI. | Pana ’ 18 Kva waehiditdn 7 Newport . 11 V. {Malta . 2 Toulon. 5 Terwijl dus de kleinste dubbeldaagsche getijden voorkomen binnen Nederlandsch-Indisch grondgebied, wordt daar ook — als ander uiterste — het grootste van alle enkeldaagsche getijden geobserveerd; echter zijn er ook op Swmatra’s Westkust plaat- sen, waar deze getijden zeer gering zijn. De kleinste enkeldaagsche getijden vindt men in de Middellandsche Zee, die in dit opzicht eene eerste plaats mneemt. C. De derde kolom, gevormd uit de sommen der beide eerste kolommen, geeft een maatstaf voor de totale intensiteit van het getij. — 138 — Totale Intensiteit. STERKSTE GETIJDEN. (1) ZWAKSTE GETIJDEN. TABEL. PLAATSEN. CM. [TABEL. PLAATSEN. cM, 1. | Tandjong Kalean. |182| 1. Semarang . . «| 3l Singapore . 170 Karimon Djawa .| 34 Straat Madoera 162 et REE Matter Barger: tt FEE et Galle ne 08 II. |Bhavnagar. . [528 Trincomalee . | 33 Amherst. 1306 Port Louis ‚| 35 III. | Panama page ee Cn BENE Ee GE DIERS 0 CTATSETV. 06 Ebooks ‚ee IV. | Kastport -. -: [830 Galveston . . .| 29 Zaverpool 2.0, F4208- Vof Malta 20e dn Ns Treek is ee Toelons oan Kopenhagen . .| 23 In dit opzicht staan dus Bhavnagar en Liverpool, wat betreft de grootste en de Middellandsche Zee, West-Indië en de Oostzee, wat betreft de kleinste getijden, bovenaan. De absolute getijhoogten, in de eerste drie kolommen over- zichtelijk saamgesteld, zijn voor de studie van het verschijnsel van ondergeschikt belang; de kennis der absolute hoogten is echter noodzakelijk voor eene juiste beoordeeling der meer karakteristieke eigenschappen, afgeleid uit de verhoudingen, waarin de verschillende factoren tot elkander staan. Zijn de absolute hoogten klein, dan is het verhoudingsgetal minder vertrouwbaar dan wanneer de getijden alle krachtig zijn ; niet alleen toch is de bepaling der juiste waarde van kleine getijden veel moeilijker dan die van groote, maar een klein verschil, b. v. van 1 cM, zal natuurlijk ook in het verhou- älngsretl een groot verschil te weeg brengen. 4) Voor « zooverre bekend is op grond der berekende Constanten. — 139 — D. Van meer belang derhalve dan de vragen, in de eerste drie kolommen gesteld naar de absolute getijhoogten, is de vraag, die in de vierde kolom wordt beantwoord en die de verhouding betreft van de enkeldaagsche tot de dubbel- daagsche getijden. Dit vraagpunt, of liever de verwaarloozing daarvan, is de oorzaak geweest van den onbevredigenden toestand, waarin zich, ook nog op dit oogenblik, het probleem der getij-voorspelling bevindt. DARWIN (1) zegt hieromtrent: „Ihus simple tables (in $ 1 genoemd), such as are applicable in the absence of diurnal tide, are of no avail. The tidal information supplied by the Admiralty for such places consists of rough means of the rise and interval at spring and neap, modified by the important warning, that the tide is rn by diurnal inequality. Information of this kind affords scarcely any indication of the time and height of high and low water on any given day, and must be almost useless.” Eene andere autoriteit (2) op dit gebied oordeelt hier omtrent aldus: „Die nautischen Hülfstafeln pflegen eine Liste der Hafenzeiten, d. h. der Eintritszeiten von Hochwasser am Tage von Neu- oder Vollmond, oder — genauer gesprochen — des Zeitintervalls zwischen der am Tage von Neu- oder Vollmond statt findenden Kulmination des Mondes uud der Eintrittszeit des folgenden Hochwassers, sowie die Hubhöhen bei Spring-und Nippfluth für eine Anzahl über die gange Erde vertheilte Orte und eine Tabelle der sogenannten halbmonatlichen Ungleichheit (getij S,)zu geben. Diese Hülfsmittel sind vom wissenschaftlichen, wie vom prak- (4) ionen vol. 43 B 320. Tidal Prediction. Abstract of the Baker - ian Lect (2) ek der Hydr. i, marit. Meteor. Prof. Dr. C. BöRGEN. Ueber die Berechnung eines einzelnen Hoch- oder Niedrigwassers nach Zeit und Höhe, 1892, — 140 — tischem Standpunkte aus, gänzlich ungenügend um eine eini- germassen zutreffende Vorhersage der Zeit des Hochwassers zu gestatten.” Deze aanhalingen van reeds in 1891 en 1892 door desbe- voegden geuite beoordeelingen mogen voldoende zijn, om het gewicht eener samenstelling, zooals die in kolom 4 is gegeven, te doen uitkomen. Deze verhoudingsgetallen zijn als een maatstaf te beschouwen van het karakter der getijden; zij vormen eene numerische toelichting tot de door DARWIN en BörGrN aangewezen tekort- komingen en geven aan, in welke mate de tot nu toe gevolgde methode van berekening voor de verschillende plaatsen onjuist moet blijken. In 1892 was echter nog bijna niets omtrent de Nederlandsch- Indische getijden bekend en, daar juist deze in vele opzichten uitersten vertoonen, zou waarschijnlijk het oordeel der beide aangehaalde autoriteiten nu nog scherper luiden dan voor drie of vier jaren. De verhoudingsgetallen der kolom 4 zijn gevormd door het quotient te nemen van de getallen der eerste en tweede kolom, waarbij moet opgemerkt worden, dat zij berekend zijn uit de oorspronkelijke, nog niet tot geheele centimeters afgeronde getallen, zoodat zij niet altijd volkomen overeenkomen met de resultaten, die men direct uit de hier gegeven tabellen kan afleiden. Ofschoon aan de berekeningen, gebaseerd op de even wichts- theorie der getijden, in ’t algemeen slechts eene zuiver theo- retische waarde kan toegekend worden, is het toch niet zonder belang bij de discussie dezer verhoudingsgetallen voorop te stellen, dat, volgens die theorie, de verhouding der getijden K, +0 tot M‚+S, wordt uitgedrukt door de breuk 0.409. De grootste waarden of m.a.w. de getijden van het sterkst uit- gesproken enkeldaagsch karakter, alsmede de kleinste waarden voor deze kenmerkende verhouding, d. w. z. de meest zuiver dubbeldaagsche getijden vindt men in de volgende tabel verzameld — 141 — Grootste waarden van Kleinste waarden van PNR ie thin hek dnndnntadennanendanan… nannnnennnnndannmnn den inkiesateseneninde ed a oo K, +0 K, +0 M‚+S, MS, Tabel. Plaatsen. - [Tabel. Plaatsen. L. |Poeloe Langkoeas 30.81 | 1. |Java’s 4° Punt 0.27 Oedjoeng ‘Pangka Taroena (1) 0.29 ke. 0 Segli . 0.32 . … 8.07 f 1. [Mergui. 0.09 bee Eil». . 5.51 Dublat. RD tr etn Eil.. 5.42 Diamond Harbour. 0.10 Soekadan . 4.88 Amber ets Waarde Kalean. 4.34 (Kidderpore 0.11 Karimon Djawa . 3.75 Moulmein 0.13 Pontianak . Rangoon 0.13 Tandjong Priok . 3 63 | IIL. |Panam 0.08 Poeloe Besar 3.62 | IV. \Eastport .… 0.09 Freemantle 3.44 Washington 0.14 emarang 2831. V. Dover. 0.04 LE 2.56 Brest . 0.05 Makasser 2.20 Ostende 0.06 H. (Bushire Oe Ramsgate . 0.07 den … . 0.86 Cochin. 0.93 Minicoy 0.84 eypore 4 HL (Pt. Townsend 1.39 Honolulu … 1.07 San Francisco 0.91 IV. (Cat Island. 5.17 St. Thomas 3.20 Galveston . . . 2.62 V. [Kopenhagen . . 1.56 (1) De getij-constanten voor Taroena zijn nog onzeker. — 142 — Beter dan uit de voorgaande tabel kan misschien het bijzonder karakter der Nederlandsch-Indische getijden blijken uit de volgende opgave van het aantal malen, dat de verschil- lende groepen van verhoudingen in de vijf tabellen voorkomen. _K+0 [rapel 1 | Tabel IL Tabel IIL\Tabel IV. Tabel V. Ms + S) 1 pd 1 2 3 1 0.99 — 0.50 12 10 5 4 2 0.49 — 0.25 12 8 0 8 0 0.24 — 6,00 0 E{ 1 12 12 Tutaal. 47 36 8 22 15 Deze tabel zou eigenlijk tot eene van percentages moeten omgewerkt worden, maar daar hiermede eene schifting der gegevens zou moeten gepaard gaan, zoodat eene ongeveer gelijkmatige geographische verspreiding der stations werd ver- kregen, is dit niet wel uitvoerbaar zonder willekeurige besnoeiing van het toch reeds, voor het opmaken eener statistiek, vrij beperkte materiaal. | Uit het voorgaande blijkt ten duidelijkste dat, en in welke mate, de getijden in de Noordzee, die langen tijd voor de normale hebben gegolden, als geheel abnormaal te beschouwen zijn, of, zooals Darwin het uitdrukt, dat zij zijn „abnormal in their simplicity”; dezelfde uitdrukking kan echter ook toegepast worden op de getijden in de Java-Zee, die cok, als bijna zuivere typen van enkeldaagsche getijden, buiten- gewoon eenvoudig zijn in hunne verschijnselen, omdat de complicatie der dubbeldaagsche factoren daar bijna geheel en al ontbreekt. Ook in Britsch Indië, met name in Achter-índië, vindt men getijden van een bijna even zuiver dubbeldaagsch type als in de Noordzee, maar, aan den anderen kant, is het ook — 143 — in de Europeesche zeeën mogelijk, plaatsen (Kopenhagen) aan te wijzen, waar het getij even enkeldaagsch, of beter, even gemengd is als b. v. bij Poeloe Sapoedi. Uit eene onderlinge vergelijking der kolommen 1, 2 en 4 kan het, onder sommige omstandigheden, terstond duidelijk worden, waaraan eene verandering in karakter van een getij- golf toe te schrijven is. Zoo b. v. zien wij, dat bij Poeloe Sapoedi en Meinderts-droogte de getijden vrij sterk enkeldaagsch zijn met coëfficienten 1.57 en 1.66; in Straat Madoera bij Pasoeroean, bij Gading en bij Karang Kleta verminderen deze verhoudingsgetallen tot de helft en wordt dus het getij veel meer dubbeldaagsch, terwijl Zwaantjes-droogte met 0.97 een overgang vormt. Uit de kolommen 1 en 2 blijkt nu terstond, dat deze verande- ring in t karakter geenszins te wijten is aan afneming van ’t enkeldaagsch getij (dit neemt integendeel toe), maar aan bijzon- der sterke vermeerdering, ten gevolge van stuwing, der getijden van halfdaagsche periode en duidelijk valt het hierbij in het oog, hoe weinig het enkeldaagsch getij toeneemt nl. van 59 tot 72, als het dubbeldaagsch van 35 aangroeit tot 90. Reeds bij Karang Kleta, maar nog duidelijker bij Soerabaja, neemt, zooals in Studie XIII is aangetoond, juist tengevolge dezer energie-verkwisting, het dubbeldaagsch getij wederom af en in nog sterkere mate bij Sembilangan, terwijl het enkeldaagsch getij zich zonder verandering van amplitude voortplant, waardoor nu wederom de „enkeldaagschheid” sterk toeneemt tot 1.05 en 2.13, om bij Oedjong Pangka tot 8.67 te stijgen. Wat hier op kleine schaal (ten minste geographisch) geschiedt, gebeurt elders op grootere terreinen; maar de oorzaak van den overgang van de eene soort van getij tot eene andere blijft dezelfde ; waar enkeldaagsche getijden voorkomen of de enkel- daagschheid toeneemt, zal op den vroeger doorloopen golfweg eene plaats aan te wijzen zijn, waar omgekeerd, het dubbel- daagsch karakter bijzonder sterk optreedt, zoodat er in zekeren zin compensatie plaats heeft. Een zelfde verschijnsel doet zich voor in de Oostzee. Ver- — 144 — gelijkt men in Tabel V de kenmerkende getallen voor Hel- goland, Ramsgate, Ostende en de Nederlandsche stations met die voor Kopenhagen, dan valt het terstond in het oog, dat het enkeldaagsch karakter der getijden bij deze plaats in geenen deele te wijten is aan toeneming der enkeldaagsche factoren, maar alleen aan afneming van ’t dubbeldaagsch getij. Terwijl toch dit laatste varieert van 9 cM bij Kopenhagen tot b. v. 244 ecM bij Ramsgate, schommelt voor alle die plaatsen de waarde van ’t enkeldaagsch getij slechts tusschen 14 bij Ko- penhagen, 13 bij den Helder en 17 bij Ramsgate. Dat, evenals in ’t geval van Straat Madoera, deze karakter- wijziging der getijden bij Kopenhagen, met eene aanvankelijke overweging van de dubbeldaagsche elementen gepaard gaat, schijnt te blijken uit de vermindering der karakteristieke quotien- ten van 0.19 en 0.22 op de Hollandsche kust tot 0.12 bij Helgo- land. Getij-constanten berekend uit waarnemingsreeksen gedaan op plaatsen aan het Schagerrak gelegen, die dit zouden kunnen bevestigen,zijn nog niet bekend, althans nog niet in druk gegeven. Het duidelijkst blijkt de betrekkelijke gelijkmatigheid van het: enkeldaagsch met betrekking tot het dubbeldaagsch getij uit Tabel II, waar b.v. van Kathiwadar tet Bhavnagar het eerste stijgt van 71 tot 101, het tweede van 127 tot 427 cM. of 42 pCt. en 236 pCt. terwijl men voor de toeneming van Meinderts-droogte tot Pasoeroean vindt resp. 22 pCt. en 157 pCt. In de golf van Cambay stijgt dus het dubbeldaagsch getij 6 maal en in Straat Madoera 7 maal sterker dan het enkel- daagsch getij. De getijgolf, die de Arabische Zee binnentreedt, plant zich niet, zooals men verwachten zou, gelijkmatig voort langs de west- kust van het Britsch Indische schiereiland, maar treft, hierbij den weg der grootste diepten volgend en dus komend uit het Westen, de kust bij Mormugao en Karwar op ongeveer 15° Noor- der Breedte en splitst zich dan in twee takken die elk hun weg langs de kust vervolgen, de eene noord-, de andere zuidwaarts. Zoekt men nu drie gelijksoortig gelegen punten in elke dezer golfbanen, dan vindt men voor de verhoudingsgetallen : — 145 — Noordwaarts. Zuidwaarts. Mormugao 0.63 Karwar 0.64 Bombay 0.36 Beypore 0.84 Okha 0.44 Cochin 0.93 De zich noordwaarts voortplantende golf wordt dus gelei- delijk meer dubbeldaagsch, terwijl de zuidwaarts voortschrij- dende steeds meer enkeldaagsch van aard wordt, althans tot aan Cochin. Deze verandering gaat gepaard met eene vermindering van de intensiteit der getijden langs de kust van Malabar en eene vermeerdering in de Arabische Zee. De toeneming der coëfficienten in kolom 4 bij Cochin etc. vindt eene ongedwongen verklaring in interferentie tusschen twee golven, die elkander ontmoeten, de eene loopende om de ZO langs de kust van Malabar, die de Westkust treft van het eiland Ceylon, de andere stammende uit het Zuid- oosten, die zich voortbeweegt langs de Oostkust van dit eiland, golven wier M__kappagetallen ongeveer 180° verschil- len (Colombo 51° en Trincomalee 242°), die derhalve elkan- der grootendeels opheffen en aldus de oorzaak worden van de buitengewoon kleine getijden, om en bij Ceylon waarge- nomen en de bijzondere kenmerken, waardoor zij zich onder- scheiden. Dat bij Okha de coëfficient (0.44) wederom grooter is dan bij Bombay (0.36), is misschien daaraan te wijten, dat zich reeds hier de invloed doet gelden van een getijgolf, eveneens stammende uit de Arabische Zee, maar die haar weg gevonden heeft langs de kust van Afrika en de Perzische Golf, op dien weg, waarschijnlijk ten gevolge van overwonnen stuwingen, sterk enkeldaagsch is geworden en nu tusschen Okha en Karachi de om de NW loopende getijgolf ontmoet en kruist; zeker is het, dat Karachi tot een ander getijgebied behoort dan LVI 10k — 146 — Okha, al schijnt de overeenkomstige ligging dier plaatsen eene vingerwijzing te zijn tot het tegendeel. Nog sterker dan in de Arabische Zee blijkt het standvastig karakter van de enkeldaagsche getijden in de Golf van Ben- galen, waar, misschien ten gevolge van de grootere diepten langs de kust, de enkeldaagsche composante ongeveer even groot blijft, zich bewegende tusschen de uitersten 15 cM bij Coca- nada tot 35 eM bij Elephant Point, terwijl de dubbeldaagsche getijden door stuwing sterk toenemen, zoowel achter in de Ben- gaalsche Golf bij Dublaten Diamond Harbour als in den Mergui Archipel en de Golf van Martaban, waardoor derhalve het karakter der getijden daar bijna uitsluitend dubbeldaagsch wordt. Nog moet hier de aandacht worden gevestigd op het feit, dat gemiddeld aan Amerika's Oostkust deze coëfficienten der enkeldaagschheid aanmerkelijk grooter zijn dan h v. bij Liverpool en Brest; hieruit blijkt dat ook in eene zelfde zee, waar bovendien geene belemmering door eilandengroepen tot verklaring kan dienen, het karakter van het getij aanmerkelijk aan de beide kusten kan verschillen, zoodat men zich deze naar ‘t Noorden voortschrijdende getijgolf geenszins heeft voor te stellen als een eenvoudig verschijnsel. Ook in andere opzichten zijn, zooals hieronder zal blijken, de getij verschijn- selen langs de beide kusten van den Atlantischen Oceaan verre van gelijksoortig. Uit de coëfficiënten van Tabel [LI toch schijnt de conclusie getrokken te mogen worden, dat in den Stillen Oceaan het enkeldaagsch getij in veel sterker mate op den voorgrond treedt, dan in den Atlantischen Oceaan ; alleen in de Golf van Panama is het verhoudingsgetal klein. E. Even belangrijk, en ook nog weinig of niet bestudeerd, is de vraag, in de 5de kolom beantwoord, betreffende de verhouding van het maans- tot het zonsgetij. Werd onder D de vraag behandeld, hoe het karakter is der getijden als geheel beschouwd, hier en in de volgende kolommen wordt de quaestie gesteld: welke is de aard der dubbeldaagsche of der enkeldaagsche getijden, afzonderlijk beschouwd? — 147 — Theoretisch, volgens de evenwichtsleer, is de verhouding van de amplituden der getijden S, en M, gelijk aan 0.465 ; zooals in $ 1 werd vermeld, wordt in de practijk meestal de verhou- ding 0.32 aangenomen, omdat deze voor de Engelsche havens geldt. In werkelijkheid echter blijkt uit de hier verzamelde gegevens, dat groote afwijkingen van de theorie niet zelden voorkomen, en dat het ongeoorloofd is eene voor enkele plaatsen geldende verhouding ook voor andere stations aan te nemen. S UITERSTE WAARDEN VAN —r-—, UIT DE 5 TABELLEN VERZAMELD. M 2 S p } TABEL. PLAATSEN. M 2 Ne) bij Poeloe Langkoeas. | 6.88 „ de Duizend Eilanden. 2.78 „ Poeloe Besar. 2.43 „ Karimon Djawa. T 1.50 „ Makasser. 0.20 „ de Bril. 0.17 „ Pemangkat. 0.76 „ Port Louis. 0.71 „ Tutieorin. 0 69 „ Galle. KE eee oen et sen kn 0.32 „ Okha en Bhavnagar. UITERSTE WAARDEN VAN — 148 — S M’ UIT DE 5 TABELLEN VERZAMELD. 2 (Vervolg). S, TABEL. IE PLAATSEN. M, 0.41 bij San Diego. EEE: eeens eee eh ee eee e 0.23 „ San Francisco. 0.59 „ Cat Island. 0 51 „ South Georgia. Eee ree keke: 0.16 „ Eastport, Portland en Boston. 0.13 „ Washington. 0.61 „ Malta. 0.52 „ Port Breakwater. y een 0.25 Helgoland. Stelt men, zooals van de getallen der kolom 4 is gedaan, de verschillende waarden en het aantal malen, waarop zij in de vijf tabellen voorkomen, te zamen, dan vindt men: Ee — 149 — Tabel. | 0,000. | 0,26—0.50 | 0.51—0.75 | 0.16.00 | 1Û L 2 14 12 5 14 HE 0 29 6 1 0 UI. 1 0 4 1 2 IV. 16 2 0 0 V. 1 12 2 0 0 Hieruit blijkt, dat de grootste verscheidenheid in de verhou- ding van het zons- tot het maansgetij voorkomt in den Jn- dischen Archipel, en dat in dit opzicht de getijden in den Indischen Oceaan nog het meest reglementair zijn, even zeer als die der Europeesche stations. In den Atlantischen Oceaan, met name aan de Amerikaansche kusten, zijn de verhoudingen abnormaal klein; de Tabel IV is de eenige, waar het maximum valt in de eerste kolom. Merkwaardig is het, hoe veel grooter dan ergens anders de verhoudingsgetallen van S,/M, zijn, die in den Indischen Archipel voorkomen; ook zijn er in het bovenstaand overzicht van de uitersten slechts enkele als voorbeeld aangehaald. Ook al wenscht men Poeloe Langkoeas, de Duizend Eilanden en Arisbaya buiten beschouwing te laten, omdat daar de dub- beldaagsche composanten zoo klein zijn, dan blijft nog het merkwaardige feit bestaan, dat bij verscheidene plaatsen in den Archipel, waar de dubbeldaagsche getijden niet zoo klein zijn, en waar derhalve de bepaling der constanten met juist- heid kan geschieden, het zonsgetij S, grooter blijkt te zijn dan het maansgetij M,. Poeloe Besar en Karimon Djawa zijn in dit opzicht merkwaardige plaatsen; maar de resultaten zijn daar minder sprekend, omdat het zonsgetij, schoon relatief groot, op zich zelf beschouwd, klein is. Bij Poeloe Langkoeas wordt de verhouding zelfs oneindig groot, omdat het maansgetij daar geheel en al verdwijnt, terwijl het zonsgetij, schoon uiterst — 150 — zwak, blijft voortbestaan; dezelfde bemerking geldt voor de Duizend HEilanden. Ook bij Finschhaven (1.39), Makasser (1.50), Kotta Baroe (1.33), Gamsoengi (1.29), Kema (1.43) en Gorontalo (1.33) is deze verhouding buitengewoon groot, ’t geen vooral voor de vier laatstgenoemde plaatsen tot zonderlinge complicaties aanleiding moet geven, omdat daar het dubbeldaagsch getij overheerschend is. Bij doodtij toch wordt daar het maansgetij meer dan gecom- penseerd door het zonsgetij, zoodat dan alleen het enkeldaagsch régime den tijd van hoog- en laagwater beheerscht. Om den anderen maken zich hier dus het dubbel- en het enkel- daagsch régime meester van de positie en beide volgen, onaf- hankelijk van elkander, de voor hen geldende wetten. Maar ook, afgezien van dit optreden der enkeldaagsche getijden, zijn deze getijden merkwaardig, omdat tengevolge van de grootheid van ’t zonsgetij, de tijd van hoogwater volstrekt niet met constant verschil den maansuurhoek volgt, maar des te meer eene eigenaardige schommeling vertoont om een bepaalden tijd van den dag d. w. z. om een zonne-uur, naarmate de verhouding S,/M, grooter is. Is, zooals b.v. bij Donggala en Adelaïde, de verhouding gelijk aan de eenheid, dan valt de tijd van hoogwater na den dag van springtij elken dag niet 48, maar slechts 24 minuten later in, totdat op den 8sten dag — dus na doodtij — een sprong plaats heeft van ruim 6 uren ; daarna verachtert het getij weder dagelijks 24 minuten tot den 23sten dag, waarop hoogwater wederom plotseling 6.3 uur later intreedt dan men verwachten zou. Als het verhoudingsgetal één is, zijn er dus 12 uren van den dag, waarop nooit hoogwater voorkomt. Is, zooals bij Kema en Makasser, de verhouding ongeveer 1.5, dan verachtert na den dag van springtij de tijd van hoogwater dagelijks ongeveer 18 minuten tot den 5ien dag, waarop eene beweging in tegengestelden zin optreedt, die aanhoudt tot den 9den of 10den dag, waarna wederom eene geringe dagelijksche vertraging wordt waargenomen. — 151 — Uit deze beschrijving (1) moge blijken dat het begrip van havengetal bij deze plaatsen geheel en al zonder beteekenis is. Terwijl het zich zeer goed laat begrijpen, dat alle hinder- nissen tegen de voortplanting der getijgolven het karakter der getijden doen veranderen, is het moeilijk in te zien waarom, zooals uit de voorbeelden Sembilangan e. a. blijkt, het zons- getij, waarvan de periode ongeveer gelijk is aan die van ’t maansgetij, feitelijk zelfs iets korter, zou blijven bestaan als het maansgetij verdwijnt. Ondiepwater-Eiland, Makasser en alle plaatsen in de Java Zee zijn zoovele voorbeelden van het feit, dat vermindering van getij-intensiteit gepaard gaat met eene bijzonder sterke toeneming van de verhouding S,/M,; vooral voor Makasser is dit merkwaardig, omdat bij het dichtbij gelegen rif de Bril diezelfde verhouding integendeel bijzonder klein (0.20) is. De eenige verklaring, die men op dit oogenblik van dit verschijnsel zou kunnen aanvoeren, schijnt de volgende te zijn. Zoodra de golfhoogte niet meer klein is ten opzichte van de waterdiepte, ontstaan er zoogenaamde ondiep-watergetijden, die met dubbele, drie-, vier-, zes- en achtdubbele perioden van de getijden M, en S, optreden, of liever als zoodanig bij de analyse gevonden worden. Het spreekt van zelf, dat de energie dezer getijden van zeer korten duur, die b. v. zeer sterk optreden aan de Hollandsche kusten, haar oorsprong vindt in die der diep-watergetijden, zoodat zij, schoon aanvankelijk vaak gepaard gaande met locale (1) Eene eenvoudige benaderingsformule ter berekening van den tijd van hoogwater, voor 't geval dat men te doen heeft met de maans- en zonsgetijden M, en S, alleen, is tang. 30°T = SE q + cos S X waarin T beteekent de tijd van hoogwater uitgedrukt in uren, X het aantal dagen, verloopen sedert den dag van springtij, S de hoek, dien de Taaansbeweging per etmaal achter blijft bij de zonsbeweging of 24 3815 © q de verhouding van de getijden Se en M2; hierbij is gemakshalve Voor opgesteld, dat op den dag van springtij hoogwater invalt te 12 uur middag (zie Studie HIL.) — 152 — versterking der getij-werking, ten slotte tot de vernietiging van het getij zullen leiden. Zoolang nu het maansgetij sterker is dan het zonsgetij, zal het ook aanleiding geven tot sterkere „Overtides” en „Compound tides” en derhalve ook in meerdere mate als het ware afslijten. In ondiep water moet er dus eene neiging bestaan tot gelijkmaking der getij- den M, en S,. Maar hoe het zonsgetij sterker kan worden dan het maansgetij, wordt hierdoor niet opgehelderd ; de ratio- neele grens toch is bereikt als de verhouding 1.00 is geworden. F. Van niet minder beteekenis voor het karakter van 't_ getij dan de verhouding der amplituden, is het verschil der kappagetallen van ’t maans en zons dubbeldaagsch getij, in kolom 6 onder het hoofd S,—M, gegeven. Dit verschil gedeeld door 24°3815 geeft, zooals vroeger is aangetoond, het tijdsverloop aan, uitgedrukt in dagen, tusschen het oogenblik van nieuwe of volle maan en dat, waarop de beide golven eene gelijke phase vertoonen. Om derhalve de hoek- verschillen tot dagen te herleiden, heeft men die met de grootheid Ae dt 24.3815 te vermenigvuldigen en men verkrijgt eene zuivere, wel gede- finieerde uitdrukking voor ’t geen gewoonlijk „de leeftijd” van het getij genoemd wordt. Daar nu op den dag, waarop deze gelijkheid van phase plaats heeft, ook de grootst mogelijke samenwerking der beide getij- golven mogelijk is, zal op dien datum springtij voorkomen met een verval van ongeveer 2 Xx (M,+S,) amplitude. 4 In Studie III, en ook hierboven sub A, is eenvoudigheids- halve aangenomen, dat dit werkelijk de amplitude bij springtij is, maar dit is niet geheel, slechts bij benadering, juist. De gelijkheid van phase heeft nl. slechts plaats op één oogen- blik en alleen als dit samenvalt met den tijd van hoogwater van een, en dus van beide getijgolven, zal de rijzing van het — 153 — water bedragen M, JS, cM; maar bij ’t volgend en voorgaand laagwater kan dan onmogelijk de afwijking — (M‚+S,) zijn, omdat dan de phasen 6 X 1°016 —= 6°1 ten opzichte van elkander verschoven zijn. Intusschen is de fout, die men begaat door aan te nemen, dat springtij voorkomt met eene amplitude 2 (M,+S.), zeer gering en zij wordt hier alleen gereleveerd, om in het oog te doen vallen, dat alleen de definitie „tijdstip van gelijkheid in phase” juist is en scherp tegenover het ietwat vage van den „dag van staat. Even als men, op grond van beperkte ervaring, voor de verhouding der amplituden van zons- en maansgetij eene bepaalde grootheid heeft aangenomen en hierop tabellen voor toepassing van correcties heeft gebaseerd, in de meening dat zulke tabellen, zooal geen volstrekt algemeene, dan toch eene vrij uitgestrekte toepassing zouden kunnen.vinden, zoo ook is voor deze verachtering van den tijd van springtij verkeerdelijk een normale waarde van ongeveer 2 dagen aangenomen. De tabellen toonen duidelijk aan, dat ook in dit opzicht de grootste verscheidenheid heerscht, ook zelfs bij plaatsen, die niet ver van elkander verwijderd liggen; deze verscheidenheid is zelfs zoo groot, dat het moeilijk is op systematische wijze de afwijkingen te behandelen. Vangen wij aan met Tabel IL, dan ziën wij, dat daarin de kleinste afwijkingen voorkomen en dat althans nega- tieve waarden in den Indischen Oceaan niet worden aan- getroffen. De grootste waarde nl. 60° of 2.5 dag vindt men bij Cochin, waar ook het getij het meest enkeldaagsch is; gaat men na, hoe deze kenmerkende grootheid verandert als de golf zich, zoo als hier boven is aangetoond, in twee tegengestelde rich- tingen langs de Westkust van het Britsch-Indische schiereiland voortplant, dan vindt men voor S,—M, de waarden: — 154 — Noordwaarts Zuidwaarts Mormugao 31° Karwar 33° Bombay 33° Beypore 49° Okha 27e Cochin 60° Hieruit schijnt te kunnen worden afgeleid, dat met de ge- leidelijke vermindering van den invloed van ’t dubbeldaagsch getij ook eene verlating van ’t oogenblik van springtij gepaard gaat, grooter dan die, welke alleen aan den doorloopen afstand geweten kan worden. Ook bij Bushire gaat een maximum in de 4d kolom gepaard met een maximum in de 64°, zoodat voor een constant verband tusschen de twee verschijnselen wel eenige aanwijzing bestaat. Er is op dit punt, dat de voortplanting der getijden raakt, nog veel onverklaarbaars. Zoo b.v. laat het zich wel begrijpen, dat de grootheid S, —M, zeer klein is bij Port Lowis, omdat daar de door zon en maan opgewekte golven nog in vrij oorspron- kelijken toestand aankomen; maar onbegrijpelijk is het, hoe bij Kerguelen, dat even vrij ligt, de leeftijd van ’t getij 1.8 dagen bedragen kan. Het zonderlingst echter zijn, ook in dit opzicht, de kleine dubbeldaagsche getijden in de Java Zee, die alle, behalve Karimon Djawa, groote negatieve waarden aanwijzen. Hierbij moet opgemerkt worden, dat deze phase-verschillen als negatief worden beschouwd als het kappagetal van M, grooter is dan dat van S,, tgeen abnormaal is; het verschil — 30° bij Edam beteekent derhalve dat springtij der dubbeldaagsche getijden voorkomt 30° X 0.041 == 1.22 dagen vóór den datum van nieuwe of volle Maan, maar men kan natuurlijk evengoed zeggen, dat dit geschiedt near kadde aaan oedendh — 155 — 330° Xx 0.041 = 13.53 dagen ná dien datum. Daar de geheele periode van nieuwe tot volle Maan 14.76 dagen bedraagt, komt het invoeren van negatieve teekens hierop neer, dat men nooit grootere afwij- kingen toelaat dan 7.38 dagen, zooals b.v. bij Finschhaven, voor welke plaats men even goed beweren kan, dat springtij voor- komt 7.18 dagen vóór als 7.58 dagen ná nieuwe of volle Maan. | De onregelmatigheid van KarimonDjawa (die trouwens ook aan de onzekerheid der argumenten kan liggen) is dus eeniger- mate op te heffen, door in de plaats van + 98° te lezen — 262°. Hoe dit ook zij, zeker is het, dat het geheele tot nog toe aangenomen begrip, dat de leeftijd van ’t getij eigenlijk niets anders is dan de tijd, noodig tot voortplanting van de springtij- golf (zie het voorbericht van de Engelsche Getij-Tafels), zoodat men die ook zou kunnen afleiden van de havengetallen, mits men daarbij rekening houde met het aantal geheele perioden of het aantal malen, dat het zelfde havengetal terug keert, door de onderzoekingen der getijden in den JIndischen Archipel veel van zijne oorspronkelijke duidelijkheid verliest. Noch de groep van negatieve getallen in de Java Zee, noch de groote positieve verschillen bij de Bril en bij Makasser laten zich op die wijze verklaren en dit is niet te verwonderen, nu wij gezien hebben, hoe, onder bepaalde omstandigheden als bij Sembilangan, het zonsgetij zich op geheel andere wijze kan voortplanten dan het maansgetij. Eene zelfde moeilijkheid levert de verklaring op van het feit, dat aan de Amerikaansche kusten van den Atlantischen Oceaan de leeftijd van het getij aanmerkelijk geringer is dan aan de Europeesche kusten; wederom een bewijs, dat de voortplanting van de vloedgolf van Zuid naar Noord op onge- lijkmatige wijze geschiedt. Terwijl toch bij de Europeesche kustplaatsen hoekverschillen gevonden worden van 40° tot 60° en 10°, of vertragingen in den tijd van springtij van 1.6 tot 2.8 dagen, vindt men aan de overzijde van den Oceaan hoe- — 156 — ken van 13° bij New London, 19° bij Newport, 26° bij Old Point Comfort, 23° bij Fernandina enz, ’t geen correspondeert met eene vertraging van 0.5 tot 0.9 dagen. Daarentegen is dit bedrag bij Buenos Aires, waar men juist een kleineren leeftijd zou verwachten, wederom bijzonder groot nl. 81° of 3.2 dagen, terwijl in de Golf van Mexico de hoekverschillen wederom zeer klein zijn. Onderwerpt men nu de enkeldaagsche getijden aan een zelfde onderzoek als naar den aard der dubbeldaagsche werd ingesteld, dan vindt men dat in de verhoudingsgetallen O/K, niet zulke groote verschillen optreden als bij de verhouding S,/M,. Trouwens, geheel en al vergelijkbaar zijn deze twee grootheden niet, want terwijl S, en M, zeer bepaaldelijk aan zons- en maansinvloed te wijten zijn, moeten O en K,‚ beschouwd worden als het gevolg te zijn, het eerste getij van maansin- vloed alleen, het tweede van maans- en zonsinvloed te zamen. Volgens de evenwichtstheorie zou de verhouding moeten zijn 0.711, eene waarde die meestal niet wordt bereikt. 0 UITERSTE WAARDEN VAN ——, UIT DE 5 TABELLEN VERZAMELD. K, 0) TABEL. PLAATSEN. K 1 1 21 Pemangkat. Et Taroena (1). 1.00 Singapore. Ë En 0.22 Semarang. 0.17 Karimon Djawa 1) Onzeker. — 151 — 0) UITERSTE WAARDEN VAN KUIT DE 5 TABELLEN VERZAMELD. 1 (Vervolg). 0 TABEL. PLAATSEN. K 1 - ien 1 57 Kerguelen Eilr, 0 69 Bushire. 6:55 Trincomalee. „28 Galle. 0.69 San Diego. > REE RE TET 0.32 Panama. 94 South Georgia. „26 Falkland Eil. p Galveston. IV. A EE 48 Halifax. 5 DO [e) Ad „91 Cat Island. 0. 0.46 Portland. 1.84 Ostende. k 1.60 Helder. | d V. keen snee rss ennn dn vree Prenen | 0.18 Kopenhagen — 158 — In dit opzicht zijn derhalve de Europeesche getijden de meest abnormale van alle door den overwegenden invloed van het getij O boven K,, terwijl in andere zeeën, en met name in die, waarin de enkeldaagsche getijden met groote intensiteit optreden, bijna overal K,‚ veel grooter is dan O, meestal dubbel zoo groot, zooals blijkt uit de Indische getij- den, de Nederlandsche zoowel als de Britsch Indische. Dat en in welke mate de enkeldaagsche getijden besten- diger zijn dan de dubbeldaagsche, komt sterk op den voorgrond indien wij van deze verhouding, als van S,/M,, eene over- zichtstabel samenstellen : 0.26—0.50 | 0.51 —0.75 | 0.76—1.00 à 1.00 Tabel. | 0.00 — 0.25 en grooter Kk 3 16 24 1 3 u. 0 27 8 0 1 UI. 0 1 7 0 0 iv: 0 4 ) 7 2 Yv: 1 0 4 0 10 Uit deze tabel blijkt terstond, dat in den Indischen Archipel de waarde dezer verhouding gemeenlijk schommelt tusschen de grenzen 0.26 en 0.75, in Britsch-Indië tusschen 0.26 en 0.50, in den Stillen Oceaan tusschen 0.51 en 0.75, terwijl aan Ame- rika’s Oostkust de grenzen reeds verplaatst zijn tot 0.51 — 1.00 en in de Europeesche zeeën een zeer uitgesproken maximum voorkomt in de laatste kolom. H. In de laatste kolom der Tabellen I—V vindt men de verschillen van de kappagetallen der getijden K, en O, eene grootheid, die dus analoog is met den leeftijd van ’t getij als men van dubbeldaagsche getijden spreekt. Met 0.038 vermenigvuldigd (gemakshalve kan men 0.04 nemen), geven deze verschillen aan, hoeveel dagen springtij van — 159 — 't enkeldaagsch getij voorkomt ná (positieve teekens) of vóór (negatieve teekens) den datum van grootste maansdeclinatie of juisteruitgedrukt, het verschil in phase der beide golven op ’t oogenblik van maximum-declinatie der maan of, nog anders geformuleerd, het tijdsverloop tusschen het oogenblik van grootste maansdeelinatie en het moment van phase- gelijkheid. Ook in dit opzicht blijken de Europeesche Stations geheel en al abnormaal te zijn, terwijl de Britsch-Indische zeeën de kleinste afwijkingen vertoonen. In den Indischen Archipel zijn de uiterste waarden: EMED (A) ae —118° 4.7 dagen vóór le ” » Boompjes Eil........ — 13° 0.5 » » Finschhaven ……..…. 94° 3.6 n an NIB si en 1329 5.0 - ” PORBADAK css oe. 28 ” - Langs de Britsch-Indische kusten vindt men eene groep van negatieve waarden in de Arabische Zee en van positieve in de Golf van Bengalen, ’tgeen misschien verband houdt met de ondiepten langs de Westkust en de betrekkelijk groote diepten langs de Oostkust van ’tschiereiland. Geheel abnormaal zijn hier wederom de beide plaatsen Galle en Colombo met —61° en —31°, of springtij van de enkeldaagsche getijden 2.3 en 1.2 dagen vóór den datum van grootste maansdeelinatie, terwijl ook Moulmein met eene negatieve waarde voorkomt. Groote verschillen, en geheel andere dan die, welke aan de overzijde worden aangetroffen, vertoonen ook de Amerikaansche getijden van den Atlantischen-Oceaan. Van 81°, of springtij 3.2 dagen ná het tijdstip van grootste maansdeclinatie, gaat deze kenmerkende grootheid over tot eene groep van negatieve waarden bij Portland, Boston, Newport en New-London; bij New- York en Philadelphia vindt men wederom positieve getallen, terwijl daarna van Old Point Comfort tot Key-West overal springtij _@ Onzeker. — 160 — van deze getijden optreedt vóór den datum van uiterste maans- declinatie. Evenals in andere opzichten wijkt ook hier Buenos Aires aanmerkelijk van de normale waarde af met een ver- schil van 167° of 6.7 dagen, zoodat springtij van ’t enkel- daagsch getij ongeveer samenvalt met den datum van maans- doorgang door den aequator. Het meest abnormaal echter zijn in dit opzicht de getijden van de kusten der Noordzee en eveneens die in het Kanaal en de Zersche Zee, waar bijna overal springtij van deze getijden invalt dichter bij het tijdstip van maansdoorgang door den aequator (wanneer zij eigenlijk moeten verdwijnen), dan bij dat van grootste maansdeclinatie. Men kan dus met recht beweren, dat de enkeldaagsche ge- tijden in en bij de Noordzee minstens even abnormale ver- schijnselen vertoonen als de dubbeldaagsche getijden dit doen in de Java Zee. . Op eene aannemelijk verklaring dezer uiteenloopende verschijn- selen, waar ten onrechte gelijkvormigheid en gelijksoortigheid is vooropgesteld, schijnt voorloopig nog geen uitzicht te bestaan. 8 4. Van de kleinere partieele getijden zullen hier alleen beschouwd worden die, welke door de letters N, K, en P worden aangeduid. Het dubbeldaagsch getij N vindt zijn oorsprong in de ver- andering, die de maansafstand ondergaat tengevolge van de ellipticiteit der maansloopbaan en is een echt maansgetij. Eenmaal in de 27,5546 dagen heeft dit getij gelijke phase met het, door de gemiddelde Maan veroorzaakt, getij M,; indien derhalve de zonsafstand 266 groot was, dat de invloed van dit hemellichaam geheel onmerkbaar was, zou toch een springtij en doodtij worden waargenomen, maar, in plaats van eenmaal in 14.77, eens in 27.55 dagen. Hebben de getijden M, en N gelijke kappagetallen, dan valt ook de tijd van dat springtij samen met dien van gelijke — 161 — phase der fictieve sterbeweging, maar als de kappagetallen verschillen, dan komt springtij ná dit tijdstip en deze vertra- ging, gemeten door het verschil in kappagetallen, is derhalve eene grootheid, die volkomen analoog is met wat men den „leeftijd van ’t getij” noemt, waar zons- en maansinvloed ten opzichte van elkander worden beschouwd. Volgens de evenwichtsleer zou de verhouding van de amplitude van het getij N tot die van M,‚ moeten zijn 0.194, ’t geen, zooals uit de onderstaande tabellen blijkt, vrijwel met de waarneming overeenstemt; ten einde te berekenen, hoeveel dagen na astronomische gelijkheid van phase, de samenwerking der beide getijden in werkelijkheid voorkomt, heeft men de verschillen der kappagetallen te deelen door ongeveer 13°, Het getij K, is, evenals het getij K‚, een gemengd zons- en maansgetij en behoort tot hetgeen men zou kunnen noemen de „seizoen-getijden’’; het is dubbeldaagsch en voegt zich twee maal per jaar bij het zonsgetij en werkt dit twee maal per jaar tegen. De samenwerking geschiedt theoretisch, d.i. als de kappagetallen van S, en K, gelijk nul, of ook wanneer zij gelijk zijn, op den 21ster Maart en 21ste" September; de tegen- werking op 21 Juni en 21 December. Het is dus dit getij (en niet zooals Lienz ten onrechte in zijn „Ebhe und Fluth” zegt, het getij N), dat oorzaak is van de groote voor- en najaars-getijden, die op plaatsen, waar de dubbeldaagsche getijden sterk zijn, worden waargenomen. De theoretische verhouding van de amplitude van dit tot die van het zonsgetij S, is 0.272 en indien men uit het verschil der kappagetallen wil berekenen, hoeveel dagen na 21 Maart en 21 December geheele samenwerking plaats heeft, moet dit verschil gedeeld worden door 1,97 of door ongeveer 2; daar het getij echter zeer langzaam. verloopt ten opzichte van den middelbaren tijd, bestaat er ook geruimen tijd vóór en na dien datum feitelijk samenwerking. Het derde partieele getij P eindelijk, waaromtrent in de volgende tabellen gegevens zijn verzameld, speelt ten arte LVI 8, — 162 — van het enkeldaagsch getij K,‚ dezelfde rolals K, ten opzichte van getij S,. P is een echt zonsgetij en versterkt K, bij gelijkheid van kappagetal omstreeks 21 Juni en 21 Deoerhbaf en verzwakt K, omtrent 21 Maart en 21 September. De theoretische verhouding van de amplitude van P tot die van K, is 0.331 en ook dit verschil der kappagetallen moet gedeeld worden door 1.97 of 2 om te berekenen, hoeveel dagen na astronomische conjunctie de samenwerking der getijden optreedt. Voor de getijden in den Zndischen Archipel zijn N en K, van weinig beteekenis; overal zijn zij klein en de voorhanden zijnde gegevens derhalve nog slechts in onvoldoende mate vastgesteld. Bovendien treedt hierbij het nadeel der methode van waarneming op den voorgrond ; uit observaties door middel van een zelfregistreerenden getijmeter verkregen, zijn deze getijden, bij gelijken duur der waarneming, met eene acht maal zoo groote nauwkeurigheid af te leiden als uit observaties, drie malen daags verricht. Om deze reden zijn dan ook slechts voor eenige, niet voor alle plaatsen in den Indischen Archipel, de beschikbare gegevens bijeengesteld en, schoon de meest vertrouwbare zijn uitgezocht, zal toeh zonder twijfel een voortgezet onderzoek later niet onbelangrijke wijzigingen noodzakelijk maken. Van meer belang voor de Indische Binnenzeeön is het getij P, waarvan de amplitude bij Tandjong Kalean tot 26.7 cM stijgt, maar ook in deze wateren is dit getij dikwerf zoo klein, dat pe contrôle door onderlinge vergelijking van ovaal reeksen noodig is, eer aan de statistiek. díe beteekenis zal kunnen gehecht worden, welke men aan de gegevens, in $ 2 verzameld, mag toekennen. Ten einde een oordeel omtrent de waarde van het resultaat mogelijk te maken, zijn uit dien hoofde de absolute waarden der amplituden nevens de kenmerkende verhoudingsgetallen in de tabellen opgegeven. — 163 — TABEL VI. INDISCHE OCEAAN. Nos! Plaatsen. ln M‚,—N = S,—K, En KP RR de ae 0.27 5e | 0.2 —15° |. 0.30 40 Ed MUBNIPO a 0.21 27° | 039 | —220 | 0.29 8 ke 3 Rakt ene ot 0.24 17° 1-0,26 6° | 0.36 2e 4 | Karachi.......: 0.24 17°: 1 0,29 2o { 0.30 _0e 5 in TE 0.20 25e | 0.27 |—= 3° | 0.27 3 6 | Kathiwadar 0.26 220 | 0.26 zel 024 jee he t | Bhavnagar....…. 0.22 23° | 0.25 0e | 0.29 |— 3° St Bombay... 0.25 17e | 0.25 11e | 029 ig ET A 0.19 280 | 0.27 ge | 031 3° 10 Mormugao...... 0.24 19e | 0.28 6° | 0.30 ie KEE ONDO. 0.21 25e [| 0.23 8e | 028 |— 2° KE EKE 0.23 20e | 0.28 bo | 0.28 8 Kot GRIM 022 31e: 0 8e | 0.28 4e 14 | Tuticorin....... 0.12” ge | 028 oe [0.24 | 18° 15 EE ee 014 16° , 0.30 20 | 0.37 be 16 | Colombo. 0.10” 16° | 0.26 5e | 0.30 ge BET ANG 011” 120 | 0.31 |— 5e | 0.28 |— 4° 18 | Trincomalee 0.25 |—11e | 0.18° 32e | 0.33 |— 7° 19 \ Negapatam .……… 0.23 | 12° | 0.30 |— 2° | 0.36 zo 20 | Madras... ...… 0.22 7e | 0.25 oe | 0.33 |— 4° 21 | Cocanada. ....…. 0.21 ge | 027 0e | 0.27 15° 22 | Vizagapatam.... | 0.20 go | 0.29 ge | 0.28 je 23 | False Point... .. 0.20 GA ERE 3e | 0.33 |— 1° Be Dublat..e... 0.19 6e | 029 4e | 0.31 5 25 | Diamond Harb 0.19 40 | 031 |— 5e | 0.35 4e 26 \ Kidderpore .…… 0.18 13° | 0.30 5e | 0.36 ge 27 | Chittagoong 0.19 | 11° | 0.27 Oe | 034 |— 8° Be Akvab.sctts. 0.20 ge | 0.29 6e | 0.32 |— 3° 29 | Port he ee 0.20 6° | 0.26 ge | 0.35 3o 30 | Rangoon... 0.18 | 15° [0.30 |— 1° [ 0.22“ |—19° 31 Flephant Point.. { 0.19 15° | 0.82 ge | 0.26 |—l1° 32 | Amherst... 0.20 | 13° [037 | 6°|027 | 12 33 | Meten Eet 0.18 | _15° | 0.24“ |—11° | 0.30 |—15° 34 | Mergui.......…. 0.18 4o | 0.29 ge | 028 |— 3° 35 | Port Louis. 0.32 |— ge | 042 3e | 0 23° |—11° — 164 — TABEL VII. STILLE OCEAAN, WESTKUST VAN AMERIKA. Nos. Plaatsen. 5 zak 5 SK, E KP EESECERRE eri 0.21 26° | 0.29 Set 5 69 EEE ts 0e OG Pe 0.19 24° | 0.28 13e | 0.31 1e 3 | Pt. Townsend 0.21 20° 1 0,29 F—-2e.| 081 2e AT KOOP. 0.20 22e | 0.28 14e | 0.28” 33° 5 [San Francisco. 0.22 27° | 0.35 6e | 030 2e 6 | San RON. sue 0.24 18° | 029 ge | 0.35 ge Ei Pena S.. 0.21 39° | 6:22 5e | 0.29 |— 2° 8 | Honolulu....... 1 83° | 0.25 12° | 0.29 5e TABEL VII. ATLANTISCHE OCEAAN, OOSTKUST VAN AMERIKA. N K, P Nos. Plaatsen. x, M‚—N 5, Ss, —K, E KP 1 | Beechy Island... | 0.21 32e | 0.22 |—20e | 0.24 | 21° 2 | Port Leopold 0.22 18° 10,2% 0e [024 |— 2° B VMO 05 iS. 22 120 | 0.31 0e | 0.30 |— 6° &:} Hastpert 0.20 26° | 026 ge | 031 |= 93° BEONE es 0.20 34e | 0.34 1e | 0.23 |—10° 61 Boston it es „23 32e | 0.24 0e | 0.34 45 1 | Newport. ….……. 0.22 25° | 0.26 3e | 0.33 |—19° 8 | New London 0.23 26° | 0.31 oe | 0.30 |— 3° 9 | New York ….…. 0.23 | zie | 0,29 1e | 0.3 2e 10 | Philadelphia. .… { 0.17” [| 20° | 0.29 5e | 0.22” |—51° 11 | Old Point Comfort. 0.24 36° 1088 | 2e 10,36 6 12 | Washington 18 | 23° | 0.46 14° | 0,29“ |—21° 13 | Charleston .……… 0.22 19° | 0.24 5e | 0.33 1 14 | Savannah Entr 0.22 20° | 0.28 |—12° | 0.34 |— 1° 15 | Fernandina. ..…. | 0.23 | 20° { 0.33 |—2ge | 0.36 30 16 | Key West... 0.22 { 24° | 0.40 49 | 0.35 |—38° 17 | Galveston ...... 0.24 1° f 0,42 4e [| 0.38 | 102° 18 | Cat Island.... [0.25 | 22° | 0.41 96° | 0.30 £ 19 | Buenos Aires... | 0.42 | 37° | 0.09*{ 14° | 0.49 |— 3° 20 {Falkland Isl.... | 0.22 | 27° | 0.35 |—11° | 0.39 |—50° — 165 — TABEL IX. EUROPEESCHE STATIONS. Ò N. É. P Nos Plaatsen. M. M‚—N 5. S, —K, % EP L_{ Kopenhagen .….. (0.30 29e |0.18° 4e | — _ 2 abe ep 0.15" 34° (0.22 13° [0.43 |—18° 3 | Liverpool ...... 0.19 20e [0.29 49 10 36 20 4 West Hariepoal 019 25e 10.28 40 HT 5 | Ramsg 0.18 29e [0.28 9e 10.33 20° 6 over. en 0.19 16° | — — 0.36 26° 7 ‚den Helder zie WEE 20e 10.31 0e [0.48 |— 4° 8 | IJmuiden ...... 0 16 240 10.31 6° [0.53 16° 9 Hoek v. Holland. '0.17 21e: 10-31 49 [0.51 2ge TT Ashende .::.. LE df 120 | — — 0.44 22e 11 bord. dee 0:29 ge 10.28 110 6° BEE BROEK 0.20 17° 10.22 |— 6° [0.34 (hd 13 kei B Re 0.25 20e 10,27 |= 4° 10 35 3e 14 | Marseille. ...... 0.20 1e 10:21 I= T° 10.38 | 2 15 ee 0.16 |—21° [0.28 |—=10° [0.31 [—15° TABEL X. INDISCHE ARCHIPEL tan] Plaatsen P KP 5 Nos.) Plaatsen. P K —P eN 3 K, À NK l [Padang 3.7! 1e [0.29 [16 \Soekadana...| 6.9| 4° (O1 2 (Tjilatjap 4.6| 5e [0.24 |17 |Sembilangan./11.5| _5° [0.24 3 [Duizend Eilr. 10 6 8e [0.38 [18 [Soerabaja .….|14 2|— 3° (0.30 4 \Tandj.Priok | 7.4| _ 1° [0 28 | 19 [Karang Kleta. 14-2/—22° (0.32 5 |Bawean 12.5) 29e [0.29 [20 |Gading .………... 13.9 2e 10.30 6 [Semaran 3.6| 16° [0.20 [21 [Pasoeroean .…14.8| _2° [0.33 Oeds. Pangka | 16.5/—17° (0 33 | 22 Meinderts: 1.4 ge 10.20 8 |Arisbaja | 11.7)— 9e [0.23 | 23 [Poel Sapoedi.| 11.3 ge 10.31 9 Karimon Djw. 9.3} 30° {0.40 [24 |De Bril..... 8.8/ 24° 10.29 10 \Ondiepw. Bil|12.4|— 19 [0.23 [25 Donggala 12.7/—35° [0.5 Il |P. Langkoeas. 17.4| 8e |0.29 |26|Kema …… 14.1| 43° [0.80 12 Tandj. Kalean! 26.7 ge 10.30 [27 [Taroena ‚130.2| 166° [3.51 ? 13 \Poeloe Besar. 15.6 ge 10.21 | 28 |Amboina....l 9.0 49 10.30 l& Singapore .…| 8.8| 28e (0.17|29|Adelaïde....} 7-0| OP [0.27 15 [Pontianak...| 9.2|— 1e /0.28 | — 166 — TABEL XI. INDISCHE ARCHIPEL. N Nos. Plaatsen. N M;—N x, K, | S,-K, 5, ER 86 |—14° | 0.25 1.3 |—23° | 0.32 2 IBePOR es 5.1 |—13° | 0.20 5.9 |— 3° [0.34 3 | Ajerbangies..... 4.6 ie 01 1-38 20e [023 + Padang... 7.9 | 24° | 0.23 | 40 | 11° | 0.27 5 \Java’s 4de Pt... 4.1 20e | 0.17“ | 2.5 | 19°. 0,205 8 ERM. 9.8 25° | 0.20 7.1 o 10.29 1 |Tandj. Kalean . 5.4 27° 1 0.21 25 220 1054 8 | Poeloe Besar... 5.8 55e | 0.26 8.9 ie [0.83 9 Singapore .…..…. 13.7 28° | 0.17 9.8 3e | 0.30 10 |Soekadana. .… de add zn 8.0 13° [#.M1 11 (Tandj. Priok. rd 35° (-0.38 2.8 220 | 0.41 12 | Boompjes Eil.. 3.3 30° | 0.29 As 28° | 0.71 13 [Semarang .….... 1.6 21°. 0,84 1.8 |—87° [0.55 14 \Oedj. Pangka... | 2,9 240 | 0.55 7 I= 40 1028 15 |Arisbaja :..::: 2.0 11° | 0.87 9.5 |= 22e 10.04 16 |Sembilangan 3.3 8° | 0.18 4.6 40 [0.29 17 [Soerabaja ..…... 9.1 14° | 0.21 8.0 j—= 2e 10,30 18 \Karang Kleta. 15.7 24e | 0.26 man Hr de FD FORE 12.3 19e | 0.21 | 8.1 |—10° [0.27 20 | Pasoeroean .….……. 11.3 ge | 0.19 8.0 1e [0.26 21 Zwaantj.-droogte. 8.1 11° | 0.18 5.9 |—78° [0.25 22 ‘Meinderts » 4.6 10° | 0.19 | 2.5 |— 4° | 0.24 23 | Poeloe Sapoedi.. | 5.3 219. 0,21 3.9 16° {0.30 24 De: Brico 5.0 31° | 0.24 — ons; en 25 ‚ Donggala ee B tn Tt 1 28 IKeme. is ade ze 108,8 | 95° | 028 37.| Tarodna. 5,7 5.6 3e Ott dt 6e [0.18 28 |Gamsoengi .….….. he dn vien 4,1 |— 20 10,24 29 | Koepang …..….. 8.2 | 21° { 0.16*| 7.9 |—10° | 0.28 30 | Amboina....... 10.0 | 20° | 0.23 3 11° | 0.22 31 | Adelaïde. .... GERE: se | nen — [14.0 3° [0.27 (1) De amplitude voor N, opgegeven in de »Tide Tables for the year 1896, by the U.S. Coast and Geod. Survey,” nl. 23 cM, is hoogstwaar- schijnlijk onjuist. 5 Eh Pen — 167 — Ten einde een overzicht, zij het ook in algemeene trekken, van deze kenmerkende bijzonderheden der getijden te verkrij- gen, zijn de gemiddelde waarden genomen van 4 hoofdgroepen nl. de Britsch-Indische stations zonder Port Louis en Ker- guelen Eil", de Europeesche stations, met uitzondering van Kopenhagen en de plaatsen in de Middellandsche Zee, de havens, aangeduid door de cijfers 5— 16 aan de Oostkust van Amerika, derhalve Kastport tot Wernandina, en eindelijk de plaatsen van Tabel VII, behalve Honolulu. Ook bij deze ruwe schifting is natuurlijk nog veel bij elkan- der gerangschikt, wat niet bij elkaar behoort; zoo b. v. zijn in verscheidene opzichten de getijden aan de Westkust van het Britsch-Indische Schiereiland verschillend van die, welke aan de Oostzijde worden aangetroffen, maar voor eene voorloopig onderzoek is het beter aanvankelijk niet meer te preciseeren dan de uitgebreidheid der waarnemings-resultaten toelaat; de richting moet aangewezen worden alvorens de weg wordt afge- bakend en gereed gemaakt. De Nederlandsch-Indische stations zijn echter onder dit over- zicht niet opgenomen; in deze binnenzeeën zijn de omstandighe- den zoo geheel verschillend, dat alleen individueele beschouwing vruchtbaar kan zijn en eene berekening van gemiddelden weinig beteekenis zou hebben. TABEL XII. al A K Stations. n S,—M, er MN 5, SK, EE graden dagen graden dagen graden dagen Britsch-Indië .….. [0.43 135.7 1.43 {0.20 |13.0 1.00/0.28| 2.5 1.25 Europ. Stations. 10.32/53.5|2.14|0.18121.2!1.63/0.28| 4.6 12.30 Oostk. Amerika.. |0.17/30.3|1.21 | 0.21 |24.3/1.87/0.30 0.0 va Westk. Amerika. [0.30 /24.3/0.97|0.21|26.4/2.03/0.29| 6 dine — 168 — Uit dit overzicht blijkt terstond, dat de verscheidenheid in de verhoudingsgetallen N/M, en K‚/S, veel kleiner is dan die in het quotient S,/M,. Zooals reeds in $ 2 werd opgemerkt, maar hier nog meer uitkomt, is de verhouding van het zons- tot het maansgetij over het algemeen kleiner dan de theoretische waarde; zij is het kleinst aan de Oostelijke kust van Noord Amerika nl. 0.17, veel grooter in de Europeesche havens en ’t grootst in den Zndischen Oceaan, terwijl, zooals boven werd aangetoond, in den Indischen Archipel deze verhouding zoo groot kan worden, met name in Straat Makasser, als nergens anders. Ook in de grootheden S,—M, bestaat groot verschil; de leeftijd van ’t getij is het kleinst langs Amerika's Westkust in den Stillen Oceaan en het grootst in de Europeesche zeeën. De verhouding van het elliptisch getij N tot het maansgetij M, echter verschilt zeer weinig met de berekende waarde en is, in het algemeen, zeer constant en gelijk 0.20. De vertraging van het oogenblik van gelijke phase der beide getijden ten opzichte van het moment van gelijken stand der beide fictieve sterren ten opzichte van den meridiaan blijkt, als zij wordt uitgedrukt in tiijds- en niet in hoekeenheden, niet veel te ver- schillen van de grootheid S,—M, en eveneens te varieeren van 1.00 tot 2.00 dagen. De verhouding van het voor- en najaarsgetij K , tot het zons- getij is eveneens buitengewoon constant en gelijk 0.29, waaruit de gevolgtrekking mag getrokken worden, dat de maansgetijden N en M alsmede de zonsgetijden K, en S, zich op gelijksoortige wijze voortplanten, dat echter het zonsgetij S zich op andere wijze voortplant dan het maansgetij M,. De grootheid S,—K, is, in graden uitgedrukt, zeer klein, zoodat de juiste bepaling van zulke kleine argum entsverschil- len moeilijk is en aan de gevonden grootheden geene te groote beteekenis moet gehecht worden. — 169 — TABEL XIII. o F À k os oe Rn, Be Stations K K,—0 K, K, graden dagen graden dagen Britsch- Indië . ‚45 | 5.4| 0.22 0.30 0.4, 0.20 ? P 4 „13 Ê f ‚69 [—2.1/--0.08| 0.31 |—7.7/—3.85 Westk. Amerika 0.58 115.11: 0601-80-31 6.4| 3.20 Uit het overzicht in Tabel XIII gegeven blijkt dat er groote overeenkomst is tusschen de wijze, waarop de beide getijden O en P zich ten opzichte van K,‚ voortplanten. De verhouding is het grootst bij de Buropeesche stations en het kleinst in den Indischen Oceaan, ’t geen ook toepasselijk is op de vertraging der „gelijk-phasigheid,” die trouwens bij de Europeesche stations zóó groot is, dat het moeilijk is eene gemiddelde waarde hiervoor te berekenen. Merkwaardig ook — zoo hier geen toevallige overeenkomst in ’t spel is — is, dat beide enkeldaagsche getijden aan de Oostkust van Amerika met, negatieve teekens optreden in de grootheden K,—0 en K,—P. De theorie der golfbeweging zal moeten uitwijzen, welke de oorzaak kan zijn van het optreden eener vloedgolf eenigen tijd nadat de oorzaak daarvan, de conjunctie van twee fictieve sterren, heeft plaats gehad en welke rol de wrijving, zoo wel in- als uitwendige hierbij speelt. De statistiek toont aan, dat het verschijnsel niet beperkt is tot de zon- en maansgetijden S, en M,, maar dat het eveneens waargenomen werd bij de getijden M, en N, S, en K,, K, en O alsmede bij K‚ en P. Voorts blijkt uit de verschillen S,—M, en M‚—N, die bijna overal op hooge uitzondering na positief zijn, dat het ’t snelst verloopende getij is, hetwelk het grootste kappagetal verkrijgt m. a. w. waarvan de tijd van hoogwater het meest vertraagt. De verschillen in snelheid toch zijn: — 110 — S,—M, == 1°.016 per uur M, eN sn D4A Voor de enkeldijpactie getijden K,‚ en O zijn de verschillen der kappagetallen, schoon het verschil in snelheid 1°.101 per uur bedraagt, veel kleiner en in sommige streken, als b.v. de Arabische Zee, gedecideerd negatief. Wat betreft de getijden S, en K,, K, en P, zoo is het verschil in snelheid zeer gering nl. — 0°.0821 per uur voor de eerste, + 0°.0821 per uur voor de tweede combinatie, en met de aanwezige gegevens is het moeilijk reeds nu wetten op te sporen, waaraan de verschillen in kappagetal zijn gebon- den. Echter kan geconstateerd worden, dat, over het algemeen genomen, de verschillen in kappagetal S,—K, niet negatief uitvallen, schoon de relatieve snelheid negatief is, ’t geen in strijd schijnt met de wijze, waarop de getijden M,,S, en N ten opzichte van elkander optreden. Daar alle deze verhoudingen der partieele getijden onder- ling, maar voornamelijk die van S, tot M „, blijkbaar afhankelijk zijn van de diepte der zee en de müderderd of mindere vrije gele- genheid tot ontwikkeling en voortplanting van de getijgolf, is het waarschijnlijk dat de oorzaak van deze verschijnselen niet spoedig zal kunnen worden aangewezen. Beschouwen wij nu de Tabellen VI tot XI meer in het bijzon- der, dan kunnen de volgende bijzonderheden van localen aard geconstateerd worden. Nergens is de relatieve waarde van het maans-afstandsgetij N —en dus de invloed bij het optreden — zoo gering als op de Westkust van Ceylon. Bij Colombo bedraagt de verhouding tot het gewone maansgetij slechts 0.1, terwijl op de Oostkust bij Trincomalee de verhouding eer groot dan klein te noemen is. In de Arabische Zee is het verhoudingsgetal gemiddeld vrij groot; aan de kust van Malabar neemt het wederom af, ter- wijl het in de Golf van Bengalen en bij Achter-Indië zeer normaal en gelijk aan de theoretische waarde blijft. Ook in de verschillen M‚—N bestaat verschil; aan de Westkust van het schiereiland zijn zij aanmerkelijk grooter dan aan de Oostkust ade MEM — Ml — en hier wederom kleiner dan in de Golf van Martaban bij Rangoon, Elephant Point, Amherst en Moulmein. De verhouding bij Port Louis op Mauritius is geheel ab- normaal. Uit de Tabellen VII — IX blijkt voorts dat, na de Westkust van Ceylon, de Nederlandsche kusten en Helgoland een mini- mum aanwijzen voor den invloed van den maansafstand, ter wijl ook bij Malta, in ’t algemeen in de Noordzee, bij Philadelphia en Washington in den Atlantischen en bij Honolulu in den Stillen Oceaan deze invloed zeer gering is. Eene bijzonder groote werking oefent de maansafstand uit bij Buenos Aires, Kopenhagen en San Diego; maar het is moge- lijk, dat de voor deze plaatsen gevonden verhoudingsgetallen niet juist zijn, omdat daar overal de amplituden van ’t getij N, en in ’t algemeen van de dubbeldaagsche getijden, zeer klein worden. Wat het getij K,‚ betreft, zoo blijkt uit de tabellen, dat dit voor- en najaarsgetij het kleinst is, of beter, optreedt met den ge- ringsten invloed bij Trincomalee op Ceylon’s Oostkust (0.18), bij Panama (0.22), Buenos Aires (0.09) — als ten minste dit geheel abnormale getal juist is — en bij Kopenhagen (0.18). Het krachtigst doen de aequinoxiale getijden zich gelden bij Bushire in de Perzische Golf (0.39), Amherst in de Golf van Martaban, bij San Francisco (0.35), Washington (O 46) en, van de Europeesche stations, op de Hollandsche Kust (0.31) Het enkeldaagsch zonnekeerpunts-getij P eindelijk doet zich het sterkst gevoelen op de Hollandsche kusten (0.48 — 0.53), bij San Diego (0.35), Buenos Aires (0.49) en in Britsch-Indië bij Maskat in de Arabische Zee, in de Pamben-pas bij Ceylon, Negapatam op de kust van Coromandel en Kidderpore in de Golf van Bengalen. Over het algemeen echter vertoont dit getij geringe schommelingen, zoodat de minima, die bovendien evenals de maxima in de tabellen zijn aangeduid, hier niet behoeven aangêhaald te worden. Het is misschien niet zonder belang nogmaals op te merken, dat hier overal, waar van invloed of werking gesproken wordt, PRE de relatieve invloed bedoeld wordt; aan de Hollandsche kusten b. v. is het getij P in werkelijkheid zeer klein, nl. ongeveer 4 centimeters in amplitude, maar de verhouding tot het even- eens kleine K, getij (6 à 8 cM.) is groot en daarom zijn de verschil- len der enkeldaagsche getijden in Juni en September abnormaal groot. Beschouwen wij nu de Tabellen X en XI, waarin de meest vertrouwbare gegevens omtrent deze kleine getijden in den Indischen Archipel zijn bijeengesteld, dan valt het feit terstond in het oog, dat de verhoudingen in het algemeen volstrekt niet zoo abnormaal zijn als men naar analogie der getijden S, en M, zou vermoeden Ook in deze binnenzeeën wijken de verhou- dingsgetallen weinig af van de theoretische waarden. Uit Tabel X blijkt, dat de verhouding van P tot K,‚ klein is bij Singapore, nl. 0.17, en vooral bij Soekadana (0.11); de waarnemingen, bij Soekadana verricht, dragen alle kenmerken van juistheid, maar de amplitude (eene gemiddelde uit twee jaren waarnemens) is klein en het is dus zeer wel mogelijk, dat bij voortgezette waarneming dit minimum zou blijken niet te bestaan; wegens opkeffing van deze controleurs-standplaats is echter deze voortzetting niet mogelijk. Eene buitengewoon groote verhouding wordt aangetroffen bij Donggala (0.55) en Kema (0.80); bij de eerste plaats zijn waar- nemingen verricht gedurende twee jaren, bij laatstgenoemde gedu- rende één jaar, zoodat dit resultaat nog nadere bevestiging noodig heeft alvorens het als wel geconstateerd feit geboekt mag worden. Daar bij Donggala en Kema het zonsgetij S, abnormaal groot is ten opzichte van het maansgetij M,, zou het zeker van belang zijn indien geconstateerd kon worden, dat ook het enkeldaagsch zonsgetij P buitengewoon groot was ten opzichte van het zons-en maansgetij K,‚. Geheel alleen staat T'aroena met een verhoudingsgetal van 3.51. Voor zoo verre op dit oogenblik bekend is, komt eene dergelijke verhouding nergens ter wereld voor; overal is het getij K,‚ ongeveer 3 of 4 maal grooter dan het getij P, en dit resultaat mag dus niet zonder reserve En aangenomen worden, zoolang het niet door overeenkomst van verscheidene jaarreeksen wordt bevestigd. Intusschen zijn de overige resultaten, b. v. de verhoudingen van de N en K, getijden tot het maans- en zonsgetij M, en S,, zooals uit Tabel XI blijkt, zoodanig, dat a priori deze bevreem- dende uitkomst niet als gevolg van onjuistheid der waar- neming mag worden aangemerkt; hier komt bij dat ook de verhouding van O tot K,‚ abnormaal is, zoowel wat betreft amplitude als argument. In deze tabel en de volgende zijn de resultaten voor Padang, Tjilatjap, Tandjong Priok, Soerabaja, Karang Kleta, Pasoe- roean, Gading, Oedjong Pangka, Arisbaja, Semarang, Singapore en Amboina de meest vertrouwbare, omdat op deze plaatsen uur-waarnemingen zijn bewerkt, zoodat het gewicht van het resultaat 8 malen zoo groot is als voor die plaatsen, waar — bij overigens gelijk tijdsverloop — slechts 3 malen daags is waar- genomen. In Tabel XI mogen de minima voor de verhouding N/M, n. Ì. 0.17 bij Ajerbangies en 0.17 bij Jara's 4% Punt, als goed ge- constateerd worden beschouwd; die van 0.13 bij Taroena en 0.16 bij Koepang vereischen nadere bevestiging De maxima bij Oedjong Pangka (0.13) en Arisbaja zijn merkwaardig; want wel zijn de amplituden van het N getij hier zeer klein, maar de observaties zijn gedaan door middel van zelfregistree- rende peilschalen en de overeenkomst tusschen beide plaatsen, zoowel in amplituden als in argumenten, is van dien aard, dat moeilijk aan toeval kan worden gedacht. Ook de geheel abnormale verhouding van het K, getij tot S, bij Boompjes Eiland nl. 0.71, moet als juist beschouwd worden, daar voor deze plaats eene vijfjarige reeks van blijkbaar goede observaties is bewerkt. Zooals in Studie XII is aangetoond, zijn hier trouwens bijna alle getijden van zeer bijzonderen aard, ‘tgeen zich uit de ligging laat verklaren; het minimum, 0.18 bij Taroena, moet echter als een voorloopig resultaat worden beschouwd. — 174 — 8 5. In $ 2 is naar aanleiding der verhoudingen van het zons- tot het maansgetij reeds opgemerkt, dat zich op sommige plaatsen bijzondere verschijnselen voordoen, bestaande in het optreden van een tweede hoogwater kort na dat van het regle- mentaire, een langer aanhouden van den tijd van hoogwater dan van laagwater, of eene steeds terugkeerende onderbreking der continuiteit bij rijzing of daling. In meerdere of mindere mate komen deze verschijnselen overal voor; zij hebben hunne oorzaak in de hindernis, die de voortplanting der golfbeweging ondervindt als de diepte van het water ophoudt groot te zijn ten opzichte der golf-verheffin- gen en treden dus het sterkst op daar, waar het strand met zachte glooiing afloopt of bij stations in de monding eener rivier. Ten onrechte worden zij toegeschreven aan het samentreffen van meerdere getijgolven. Evenals verschillende krachten, die op één punt werken, zich vereenigen tot ééne resultante, z00 zullen ook verschillende golven van gelijke periode, on verschil- lig van waar zij komen of hoevele er zijn, zich vereenigen tot eene enkele beweging van dezelfde periode. Onjuist is daarom ook de vrij algemeen geldende meening, dat het moeilijk en zelfs onmogelijk zou zijn de wetten, die de getijden volgen, op te sporen voor plaatsen, waar vele golven elkander kruisen of ontmoeten; hierdoor mogen moeilijk te verklaren bijzon- derheden ontstaan in het verloop der Hom okum enen, voor de analyse maakt dit geen verschil. De belangrijkste dezer zoogenaamde ondiep-water-getij- den zijn die, welke door de letters M ‚ en MS worden aange- duid en die beide 4 malen daags hoogwater veroorzaken. Het eerste is, wat zijne phasen betreft, constant ten op- zichte van het maansgetij M, d.w.z. de tijd, die er verloopt tus- schen de reglementaire tijden van hoogwater, veroorzaakt door s en M,, is constant. Zoo b.v. geeft M ‚ hoogwater 0.2 uur vóór den tijd, waarop M, hoogwater veroorzaakt bij den Hoek van Holland en, ME AEO AAG NOEL aki deni in GE ie — 175 — omdat het een vierdubbeldaagsch getij is, ook 0.2 uur vóór de tijdstippen van laagwater; bij IJmuiden is dit tijdsverschil ongeveer 1.25 uur, bij den Helder echter 2.6 uur en hieruit blijkt terstond, waarom het verschijnsel meer opvallend is bij den Helder dan bij de andere plaatsen, ofschoon de intensiteit daar niet grooter is. Bij den Hoek van Holland toch is het verschil in tijd zóó gering, dat de invloed merkbaar zal zijn in eene ver- lenging van den duur van laagwater en in eene verkorting van dien van hoogwater m. a. w. van eene afstomping van de kromme bij de minimum punten en eene verscherping bij de maxima. Bij IJmuiden zal het effect zijn eene onderbreking der daling van het niveau 4 uur na den tijd van hoogsten stand en daarentegen eene versnelling der rijzing na het tijdstip van laagwater, terwijl bij den Helder eindelijk het tijdsverschil zoo groot is, dat zich een duidelijk tweede hoogwater ken ontwikkelen. Hierbij voegt zich nu nog het effect van het vierdubbel- daagsch getij MS, dat eenmaal in de 14.77 dagen, (derhalve twee malen per lunatie) met M,‚ samenwerkt en eenmaal daaraan tegenovergesteld is. Voor alle drie plaatsen geschiedt de samen- werking drie dagen na dien van volle of nieuwe Maan, zoodat de bovengeschetste bijzonderheden het sterkst optreden een dag na springtij, dat op de Nederlandsche kusten 2.5 dagen invalt ná den datum van volle en nieuwe Maan. Bij den Helder wordt dit verschijnsel „agger” genoemd, eene benaming die hoogst dpd een zelfden oorsprong heeft als het Engelsche „eagre” of „eager.” De beteekenis van dit laatste woord echter is ietwat verschillend: onder „eager” nl. wordt verstaan de sterke watergolf, die sommige rivieren bij vloed oploopt b.v. de Seine, de Severn, de Solway enz. terwijl het verschijnsel zelf „bore’” wordt genoemd. De beteekenis van „eagre” is dus dezelfde als die van het fransche woord „la barre.” De woorden „eagre” en „agger” vinden waarschijnlijk hun oorsprong in het latijnsche „agger”’ — 176 — een hoop of dam, en het werkwoord „aggerare” d.i ophoopen. In de volgende tabel is tot maatstaf dezer soort van getij- werkingen genomen de som van de amplituden der ondiep- water-getijden M,‚ en MS, gedeeld door die van het getij M,, omdat het hier, evenals in de boven beschreven ver- schijnselen, minder op de absolute dan op de relatieve sterkte aankomt. In de Nederlandsch-Indische zeeën treedt het verschijnsel overal, voor zooverre bekend is, zeer zwak op. TABEL XIV. Nos. Plaatsen. SE M, 1 REMON oo ne 0.43 2 MRE 0.42 3 Kidderpore 5 0.38 4 Port). Breakwater. .... 0.36 5 Hoek van Holland 0.34 6 BEER 0.33 7 Diamand Harbour. .... 0.28 B: RR 0.17 9 ORKEREOORE 0.17 10 MAIRE 0.15 11 OEREN 0.15 Ten slotte moge hieronder eene opgave volgen van de ligging der in deze studie voorkomende getij-stations, waarvan vele ook den vak-geograaf onbekend zullen zijn. ee Peene Eigen — MT — TABEL XV. Getij-Stations. INDISCHE ARCHIPEL. Nos Plaatsen. Ligging. itn Breedte, Ede ee benee Atjeh, Noordkust .../ 96°0 O | 5°4 N 2 eden ER Dee ee Sumatra, Westkust../ 98°.6 O | 200 N Bl Bihor 5 98°,8 O | 17 _N 4 Goenoong Sitoli.. |Eiland Nias..….…. 97.6 O | 19,3 N 5 Re Sumatra, Weka 990,1 O | 0°.6 N 6 here Bangies. ..… d as ee 994 O | 00.2 Z ES Placa ores ROL 8 | Java’s 4de Punt..|Straat Soenda.. | 105°.9 O | 6°1 Z 9 | Laboean.......…. Java, Westkust. ....| 10502 O [ 6°4 Z FOT EROP er. PA 109°.0 O | 7°.6 Z 11 hameie Mit. darer0b snee. 106,5 O | 5°.6 Z Ee EMR ein 106°.8 O | 6°.0 Z 13 Denditnd Priok … Java, Noordkust. .…| 106°.9 O | 6°.1 Z 14 | Boompjes Eil JAYW BOE iursatien 108°.4 O | 5°.9 Z 15 | Karimon Djawa... 11095 O | 5°.8 Z 16 jaa eenn Java, N wat STORE LDL AL j Bewekn s,.: KEK DEE ink ne rr O4 18 Ootjers Pongka | Java, Nouidnet.. 112°.6 O | 6°.9 Z En Arisbajk ne: Madoera, Noordkust..| 112,8 O | 6°.9 Z 20 Postoe Besar | Straat Banka, Zuid..| 106.1 O | 2.9 Z 21 | Ondiepwater Eil... „ Gaspar, Zuid..| 1072 O | 3°3 Z 22 | Poeloe Langkoeas.| „ „ „ Noord..| 107,6 O | 2°.5 Z 23 | Tandjong Kalean. „ Banka, Noord. 105°.1 O | 2°.0 Z 24 | Singapore. …… Riouw Archipel... | 103°.9 O | 1°,3 N 25 | Pemangkat Borneo, Westkust...| 109°.0 O | 1°,2 Z 26 | Pontianak .…………. id à ä 109°.3 O | 0°.0 27 | Soekadana. ib 5 d 109°.9 O | 1°.2 Z 28 | Sembilangan [Straat Soerabaja... | 112°.7 O | 71 Z 29 | Soerabaja ….…… ik si 1120.6 O | 7°2 Z 30 | Karang Kleta....| Straat Madoera... 112°.8 O | 7°3 Z 31 Rensel Straat Madoera .…….| 112,9 O | 7°.2 Z 32 | Pasoeroean ………. e 112,9 O | 7°.6 Z 33 | Zwaantjes-droogte |, e 1181 O1} 75 4 LVI 12k — 178 — TABEL XV. Getij-Stations. INDISCHE ARCHIPEL. (Vervolg). Nos. Plaatsen. Ligging. De Breedte. 34 | Poeloe Sapoedi ... Madoera, Oost... … 114°,3 O | 7°1Z 35 Meinderts-droogte. Java, dk hene te 114°.4 O | 7°.7Z nt Ee. Soenda-Zee ‚118,9 O | 621 Z 37 | Kotta tee ERA Straat Makasser, Zuid. 1167 O | 322 88 | Makasser ..…..... elebes Z. W. Kust.! 119°.4 O | 5°1Z 39 | Donggala …..…. Straat Makasser | 119°.7 O | 0°.7Z 40 | Taroena......... Sangi Eilanden 125°.5 O | 307 N 41 ee es. Celebes, N. O. Kust.) 125°.1 O | DAN 42 | Gorontalo ..…...…. Golf van ne 123°.1 O | 0,5 N 43 | Amboina....... Ceram, Zui 128°.2 O | 3°.1 Z 44 | Gamsoengi .………. Halmaheir, Dein 128°,8 O | 0°2N 45 ODARE et RAGE ren 123°.6 O | 10°,2Z 46 | Finschhaven .….…. Ni ieuw Guinea... 14708 O | 6°.6 Z 47 | Hongkong... OREN setae dn 114,2 O | 22,3 N 48 | Freemantle .…. Klsteadie. Westkust. 115°,8 O |32°.1 Z TABEL XVI. Getij-Stations, INDISCHE OCEAAN. Nos Plaatsen. Ligging. Lengte Breedte. Fi AMOR ee Golf van Aden... 45°.0 O {128 N at Buskes Perzische Golf... 50°8 O 28°.9 N 8 | Maakat.::......: Arabische Zee... 58°.6 O |23°,6 N 41 Karmel... 67°.0 O |24°,8N „ ” kid, emmen gna | ie Ee 5 — 1179 — TABEL XVI. Getij-Stations. INDISCHE OCEAAN. (Vervolg). _= Nos Plaatsen. | Ligging. hi PE Ì | KOR Pe ddee, Golf van Cutch..... 69°.1 O | 22°.5 N 6 | Kathiwadar....… Golf van Cambay... 71,6 O | 21°.0N 7 | Bhavnagar.....…. he 5 12.2 O | 21,.8N EEE Arabische Zee .……. 720,8 O |-18°.9 N Bt Minieoy ti... Eil. W.v. Kp.Comorin, 73.1 O | 8.3 N 10 | Mormugao....... Kust van Malabar . 7308 O | 150,4 N KEE OPP ine i 1508 O | 1102 N RE ERONDER did 4 76°.1 O | 14.8 N Rr ENEN a RE . 760.38 O | 10°.0 N bd TOON eed Golf van Manar....| 78°2 0 | 88 N AE en Golf van Manar ..… 79.2 O | 9.3N Ast Kom Ceylon, Westkust...) 79.0 O | 7.0 N REL ARRDO dee 80,.2 O | 6°.0N 18 | Trincomalee .…… Ceylon, Oostkust 812 O | 8e6.N 19 | Negapatam .…… … ust van Ostomkndeh 79.9 O | 1008 N 20 AET ORO 80°.3 O | 13°.1N 21 | Cocanada......…. Golf van Bengalen. ‚| 82°.3 O | 16°.9 N 22 | Vizagapatam .………. kn á 83.3 O | 17.7 N 23 | ae er ken een G 86°.8 O | 20°.4N BRE Dublak ie. en 4 88°.1 O | 21°.6N 25 Die nouà Eikrhourd. os À 88°2 O | 22°.2 N 26 ‚ Kidderpore ….……. Ren ei 88°.3 O | 22.5 N 27 | Chittagoong.. …. RL à 91.8 O | 22,3 N 28 WAND 5 Á 92.9 O | 2001 N 29 | Port sem ede Andeman Wils... 92,8 O | 117 N 30 ngoo | Golf van ged 96°.2 O | 16,8 N 31 Elephant Point. Ee 96°.3 O | 160,5 N 88 Amborst ….. en 5 970,6 O-| 16e.1 N 33 ne Rn 9706 O | 16°.5 N SAL Mergnis.o.…… Merguï Archipel. 98.6 O | 120,4 N 35 | Port Louis .…….…. Mauritias see 572 O | 20°.9 Z 36 | Kerguelen Eilt... Ind. bean Zuid... 70°,2 0 |-49°.2 Z — 180 — TABEL XVII. Getij-Stations. STILLE OCEAAN. Nos Plaatsen. Ligging. pride Breedte. EER 20e eed Amerika, W. kust ..| 1520.4 W | 570,8 N A EP 3 OER 1350.3 W |[57o.l N 3} ME games, p reg 1220.8 W | 480,1 N 4 Aston... 1d Wien 5 | San sr 4 dits 122,4 W [370,8 N 6} San Diego. ...... pe AEN 11702 W | 32.7 N del PADARER Sn si he 19°,5 W | 8.9 N 8 | Honolulu. … Hawaï Eiln,..... 157,9 W |21°.3 N TABEL XVIII. Getij-Stations, ATLANTISCHE OCEAAN, OOSTKUST VAN AMERIKA. Nos Plaatsen. Ligging. En Breedte. 1 { Beechy Isle... Arktische Archipel../ 91°.9 W/|74°.7 N 2 | Port Leopold... De à 91°.0 Wi74.0 N SBR. Nieuw Schotland... 63°6 W|44.7 N B a 67°.0 W|44°,9 N ST POPE IMMERREe es 70.7 W|43°.7 N GF Bow Ar in Maamcitses en 71°.1 W|420.4 N T | Newpomk: 5e ies St egen 7103 W|41°.5 W 8 | New Londen... Onnes! ee 72,1 W[|41°.5 W 9 New Viek Cn Ge 740,0 W|40°.7 N 10 | Philadelphia... … New Yersey 15°.2 W|39°.9 N IL | Old Pt. Comfort. | Virginia...... .…. 16°.3 W|37.0 N 12 | Washington ….... ed SPE 11°,0 W|380.9 N 13 { Charleston... Zuid Carolina... 79.9 W|32.8 N 14 | Savannah Entr GROEID. 80°.9 W {32.0 N 15 | Fernandina.....… BIO oi 81°,5 W|30°.7 N 16 | Key: West... k 81°,8 W|24°.6 N 17 | Galveston... Teen 94°.8 W/|29°.3 N ATLANTISCHE OCEAAN, — 181 — TABEL XVIII. Getij-Stations. OOSTKUST VAN AMERIKA. (Vervolg) aen Nos Plaatsen Liggi Lengte |Breed ï sen. igging. (rw: reedte. 18:| Cat Island: ..……. olf v. Mexico in en 89°.0 W [3004 N 19 | St. Thomas... West-Indië. ........ 64°.9 W[18.3 N 20 | Buenos Aires.....| Argentinië. ........ 580,4 W | 340,6 Z 21 | Falkland Isles. ...[ Atl. Oceaan, Zuid. 68°.0 W[51°.5 Z 22 | South Georgia...….| „ ö a 360.0 W}54°.5 Z TABEL XIX. Getij-Stations. EUROPEESCHE ZEFËN. Nos, Plaatsen. Ligging. hanase Breedte. 1 | Kopenhagen .….... Oedse vens 12.6 O |55°.7 N 2 | Helgoland.......… Noopddek #5. 709 O |54°.2 N 3 Ladinn ht. Iersche Zee........ 30.0 W |53°.4 N 4 | W. Hartlepool .….| Noordzee .. .……………. 10,2 W |54e.4 N 5 | Ramsgate......…. à 1e,4 O [51°,3 N 6 hd À 1,2 O [Stel N EN MAER ï 4.7 O [52.9 N 8 | IJmuiden......…. s 4,6 O [5204 N 9 | Hoek v. Holland. ò 40,1 O [5le.9 N Sl Cele, ass. : 2,9 O |5le2 N 11 des Breakwater.| Kanaal............ 20,4 W [50e.2 N EN DEE ee e 40,5 W | 480,4 N 13 Toulon SE En Middellandsche Zee.) 5°.9 O |43°.1 N 14 | Marseille .….....…. é 5°,4 O [430,3 N En RE 4 14°.5 O |35°.9 N Batavia, Juni 1896. vaN DER STOK. NASCHRIFT. De gegevens, waarvan in deze Studie (niet de X VI, zooals in den titel is aangegeven, maar de XIV?) is gebruik gemaakt, zijn ontleend aan: Proceedings Royal Society 1885. — Prof. DARwIN en Majoor BarrD. Proceedings Royal Society, 1889. — Prof. DARWIN. General Report on the operations of the Survey of India Department. — Col. H. R. Tuuimrer R. E. Annalen der Hydrographie und Maritimen Meteorologie, 1891. — C. KassNER. Verslagen der Zittingen der Kon. Akad. v. Wetensch. Afd. Natuurk. Dl. III. — Prof. vAN DE SANDE BAKHUYZEN. Tide Tables for the year 1896 bij the U. S. Coast and Geod. Survey. — W. W. DurrieLp. Tijdschrift van het Koninkl. Inst. van Ingenieurs, AN Ned. Indië. Jaarg. 1891—1896. — vAN DER Srok. In de Amerikaansche Tide Tables zijn alleen die getij-con- stanten als juist beschouwd, waaraan uurwaarnemingen, gedu- rende minstens een jaar verricht, ten grondslag liggen. Wat de Nederlandsch-Indische stations betreft, zoo zullen, dank zij den krachtigen steun der Regeering, binnen enkele jaren de getij-constanten voor ruim 80 plaatsen met juistheid bekend zijn. Ook de Regeering van Britsch Noord-Borneo heeft de oprichting van een vijftal getij-stations toegezegd. Ed E DE GRENS VAN LUCHTVERDUNNING BIJ DE DUBBELWERKENDE LUCHTPOMP MET BEHULP VAN DE KRAAN VAN BABINET DOOR Dr. J. G. VAN DEVENTER. A de bovengenoemde grens a een eenvoudige afleiding van de formule aangetrof- Sen fen, die mij voldeed, daar | Ee men steeds den inhoud , van de kanalen abe + de f verwaarloost, terwijl deze ruimte ongetwijfeld grooter is, dan de schadelijke ruimte u, welke niet verwaarloosd wordt. De onderstaande afleiding bezit dat gebrek niet. A en B zijn de pompeylinders, waarin zich de zuigers op en neer bewegen, door welke de stangen gaan, die beurtelings bij i en d de openingen sluiten; de opening bij g voert naar den ontvanger. De grens van luchtverdunning zal zijn bereikt, wanneer in B de zuigerklep niet meer geopend wordt. Dit zal plaats hebben, | Nog nooit heb ik voor wanneer bij den laagsten zuigerstand in het volumen w de spanning H van den dampkring heerscht. (De kracht, noodig om, bij gelijke spanning boven en onder, de kleppen te openen, wordt verwaarloosd). Bij den hoogsten zuigerstand was dit volumen » (inhoud pompbuis bij hoogsten zuigerstand) van de spanning z. Volgens BoYLeE is dan: — 184 — 4 u uH=v «, waaruit a Maar is de zuiger van B boven, dan is die van A beneden en dus is het totale volumen onder de zuigers, als we het volumen a be + def == k noemen: ze v + k + u met een spanning en Ee Zoodra de zuiger van B naar beneden gaat, wordt d gesloten, waardoor dit volumen gesplitst wordt in een volumen v en een volumen k + wv van de spanning — H. De lucht in het volumen k + wu is de lucht, die bij den hoogsten stand van den zuiger in A een volumen had van k +v, Immers bij dien stand had men wel een volumen k+v +ihg + recipient, doch zoodra de zuiger in A omlaag gaat wordt i gesloten en bevindt zich onder dezen zuiger een volumen k + v van de spanning y, welk volumen wordt samen- geperst tot een volumen % + vw van de spanning 5 H. Men heeft dus: (k + v)y — (k + u) — H ku u 7 de pe XxX Sj H. pe ° ° N (1) Wordt nu A ten opzichte van w en wv verwaarloosd, dan krijgt men de steeds opgegeven formule: of y= vi) E- A De fout, die gemaakt wordt, is nog al aanzienlijk. Voor een pomp, waarvan de pompeylinders een grondvlak bezitten van 3,5 cM straal en een hoogte van 25 cM,‚ waar- mede men bij een Barometerstand van 760 mM zonder kraan van Babinet pompen kan tot bijv. 4 mM en waarbij k 17660 mM® bedraagt, verschillen de waarden, uit (1) en (2) afgeleid, niet minder dan 78°/,! Baravra, 13 Juli 1896. | d Î 8 ki ä 3 E 4 k ge BERICHT. | —__ Voor oorspronkelijke Bijdragen wordt 50 gulden per vel £ honorarium verleend. Verzamelaars van Molluscen en Schelpen kunnen zich voor ruiling van exemplaren wenden tot de Heeren HENRY SUTER id te Christchurch, Nieuw Zeeland en E. Duranp te Parijs. | (Zie blz. 479 van Deel LV.) 4 Erratum: Blz. 126 regel 3 v.b. staat XVI, moet zijn XIV. EN ELO TUD VAN DE Tweede Aflevering van Deel LVI BLADZ. Vulkanische Verschijnselen en Aardbevingen, in den O. Archipel waargenomen gedurende het jaar 1895, verza- nield door Dr. S. Fraer en Dr. H. OnverN, Leden der TRT ipel. XIV. ee Ree Aardbevingscommissie Studiën over getijden in den Indischen Archipel VANS DER :-BTOK. 0 Statistiek door Dr. J. P De grens van luchtverdunning bij de dubbelwerkende luchtpomp met behulp van de kraan van Babinet door REE Dr. J. G. van Devexrer NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDLË, UITGEGEVEN DOOR DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL.-INDIË ONDER REDACTIE VAN Ir. SJ. Gh. VAART DEV EEN" DELE. DEEL LVL — DERDE AFLEVERING. NEGENDE SERIE. DEEL V. BATAVIA, |__’S GRAVENHAGE, G. KOLFF & Co, | G. KOLFF & Co. 1896. NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDIE, NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDIË. UITGEGEVEN DOOR DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL-INDIË ONDER REDACTIE VAN det. J.H. VAART DEV ENT EEL. ed DEEL LVI. — DERDE AFLEVERING. NEGENDE SERIE. DEEL V Aflevering 3. BATAVIA, ’S GRAVENHAGE, G. KOLFF & Co. | G. KOLFF & Co. 1896. EEN NIEUWE JAVAANSCHE BOOMSOORT. DOOR Dr. J. G. BorrraAceE EN S. H. KooRrDeRS. Fraxinus Eedenii BorrLace et Koorpers. Deze nieuwe soort van het geslacht Frazinus door welker ontdekking het voorkomen van dit geslacht op het eiland Java voor het eerst werd geconstateerd, wordt door ons gewijd aan den verdienstelijken Directeur van het Koloniaal Museum te Haarlem, den Heer F. W. van ErpeN, die zoo vaak door woord en daad zijn levendige belangstelling getoond heeft in alles wat onze Koloniën betreft, vooral waar het de kennis geldt van de plantenwereld en de daaraan ontleende voortbreng- selen. Onze soort is het meest verwant aan Fraxinus Griffithii o. a. 1° door gaafrandige, scheve blaadjes; 2° door den scherp- en niet stomp-toegespitsten bladtop ; 3° doordat secundaire nerven aan de onderzijde uitspringen in plaats van onduidelijk waar- neembaar te zijn. De beschrijving naar eenige bloei- en vruchtdragende takken van Herb. Kps. van Java volgt hieronder. Boom. Twijgen eenigszins vierhoekig, fijn-kort-behaard of kaal. Bladeren met 5—9 blaadjes. Bladsteel ende jonge bladspil dieht-kort-behaard, later kaal wordende. Blaadjes min of meer tegenovergesteld of verspreid, met 5— 10 mM lange bladsteeltjes, lancetvormig, lang- en scherp-toegespitst, aan den voet scheef-afloopend, gaafrandig, dun-leerachtig, aan beide zijden onbehaard, in sicco aan de onderzijde lichter van kleur dan aan de bovenzijde; middennerf en zijnerven aan de onderzijde uit- springend. Bloem pluimen eindelingsch en aan de uiteinden LVI. 13% — 186 — der twijgen okselstandig; dicht-kort-behaard. De onderste vertakkingen met rudimentaire bladeren, de bovenste met bracteën. Bloemen gesteeld, dicht-opeengezeten. Kelk 4-tandig, zeer kort-fijn-behaard. Bloembladen 4; kaal. Meeldraden 2. Eierstok eivormig. Vrucht nabij het boveneinde 5 mM breed en 32—35 mM lang, smal-lijnvormig, naar den voet toe geleidelijk-versmald, met stompen top. Hooge boom; soms H (kruinhoogte)—=45 M; D (stam- diameter op borsthoogte) — 90 cM‚ meestal lager en dunner. Stam: meestal nogal recht, nogal hoekig en meer of minder gedraaid, met enkele knoesten; met breede en niet zelden diepe en hoogoploopende gleuven; met kleine wortellijsten ; de onderste zware takken niet zelden 20 M of meer boven den grond, bij uitzondering nabij den grond in meerdere stammen verdeeld. Takken: vertakking vorksgewijze. Takken niets opmerkelijks. Kroon: zeer iijl of ijl; in den regel hoog- aangezet en schermvormig; meestal klein. Schors: bros; buiten aschgrijs; glad; in dunne kleine niervormige platen zeer weinig afschilferend. In doorsnede 5—6 mM, vuil-wit, spoedig oranje verkleurend. Binnen wit. Met veel lenticellen. Met waterachtig sap. Met veel bladgroen. Reukeloos. Zeer bitter. Bladeren (volwassen): eenigszins leerachtig, boven en onder gewoon-groen-glimmend ; reukeloos; bitter smakend; nadat de bladeren een paar dagen (vooral boven vuur) gedroogd zijn, krijgen zij een duidelijken reuk naar gebrande opium; vooral wanneer de gedroogde bladeren gebrand worden is dit duidelijk merkbaar. Geographische verspreiding. Door ons uitsluitend gevonden op 900—1600 M zeehoogte en vooral op 1200 M in de Resi- dentie Bésoeki in Oost-Java bij de koffieplantage Pantjoer van den Heer T. OrroLanDeR op het Raoeng-Idjèn-gebergte (Afdeeling Panaroekan; District Pradjëkan). Door den Heer DE JAAGER een paar jaar na ons gevonden in de Resi- dentie Probolinggo, Afd. Kraksan, op het Jang-gebergte; dus eveneens in Oost-Java. Bij Pantjoer is de boom geenszins zeldzaam. Als vrij zeker kunnen wij echter het ontbreken — 187 — voor Midden- en West-Java aannemen. — Standplaats: in hoogstammig, nogal schaduwrijk, heterogeen oerwoud op constant, nogal vochtigen vruchtbaren bodem bij Pantjoer. — Voorko- men: niet gezellig groeiend ; maar in vrij groot aantal in de bos- schen van Pantjoer verstrooid. Bladafval: altijd groen. — Bloei-en vruchttijd: bloemen in begin April ; jonge vruch- ten in Juni en bijna rijpe vruchten in September. Rijk vrucht- dragend. — Gebruik Hout: volgens de Inlanders te Pantjoer (zie boven) niet duurzaam en daarom niet gebezigd. De nogal geringe duurzaamheid, vooral bij expositie aan weder en wind is gebleken door een op ons verzoek door den Heer T. OrToLANDER te Pantjoer genomen proef; na 2 jaren was het geëxponeerde houtstuk nogal vrij erg door fungi aangetast en had het zwarte vlekken gekregen. Spint en rijphout effen wit, nogal sterk, reuke- loos. Zonder kernhout. De uitnemende eigenschappen van het Europeesche esschenhout schijnen bij deze Fraxinus van Java gemist te worden. Een nader technisch onderzoek blijft echter ge- wenscht. — Gebruik van schors, enz.: de bladeren nabij Pantjoer in Bösoeki algemeen als surrogaat voor opium gerookt. Deze eigenschap werd het eerst door Dr. Boorsma (1) nader onder- zocht en door den Assistent-resident DE JAAGER in Probolinggo ontdekt. Aan het door den Heer p. J. met bladeren aan den Directeur van ’s Lands Plantentuin (een paar jaar na de ontdek- king der boomsoort) opgezonden rapport is het volgende ontleend : „Nu (Aug. 1894) ongeveer drie jaren geleden bemerkten eenige Inlanders, dat de afgevallen bladeren van deze boomsoort bij verbranding een lucht als van opium verspreiden. Zij wreven de bladeren in de hand fijn, vermengden die met tabak en maakten er klobots (sigaretten van maisblad) van. Daar de reuk veel heeft van opium, gebruikten zij ze als surrogaat. Het gebruik heeft zich echter nog niet verder verspreid, maar bepaalt zich tot enkele personen in die streek en is elders geheel onbekend. Volgens die personen ondervindt men niet de minste gevolgen van het rooken der droge bladeren, men wordt er noch dronken, noch duizelig, noch opgewekt en (1) Teysmannia 1894 p. 564. — 188 — door, zooals dit bij opium het geval is; alleen doet de reuk aan opium denken. Hen zwarte stroop werd verkregen door uitkooking van de gestampte schors met water. Nadat het afkooksel een zekere lijvigheid verkregen had, werd het gezeefd en evenals opium met een weinig kandijsuiker vermengd. De patih alhier heeft deze stroop op dezelfde wijze als dit met tjandoe geschiedt, nl. door middel van een opiumpijp, laten schuiven door twee als vrij sterke schuivers bekend staan- de Chineezen en door twee Inlanders, die een matig gebruik van opium maakten. De beide eerste gebruikten het op de chineesche wijze (ningko), n.l. door de stroop onvermengd met een naald op de opening der pijp te brengen. Zij verklaarden zich door het gebruik wel een weinig opgefrischt (segör) te gevoelen, maar dat het verder geen invloed op hen had en ook niet den trek naar opium deed verminderen. De beide Inlanders vermengden de stroop met (1) awar-awar-bladeren (maakten er dus tike van). Zij verklaarden, dat het hen op- frischte en wel den trek naar opium stilde. Allen vonden den smaak overeenkomende met tjandoe van de tweede soort, alleen wat warmer op de tong, zooals sommige sigaren of tabak, doch men vermoedde dat dit moest toegeschreven worden aan vermenging met te veel suiker”. Aldus de Heer DE JAAGER. Cultuur: voorloopig niet aan te bevelen, tenzij misschien als schaduwboom voor koffietuinen in Oost-Java, waar betere soorten niet slagen, — Inlandsche namen: bij Pantjoer, wordt de boom constant Kadjoe-tjandoe, madoereesch (dat wil zeggen „opiumboom”) geheeten; soms echter ook Kadjoe-khè- dang, md. Volgens enkele Inlanders zoude er nog eenig ver- schil tusschen beide zijn. Ons onderzoek ter plaatse leerde echter het tegendeel. De Heer pr JaageR te Kraksan in Probolinggo deelt nog het volgende mede. „Een vaste inlandsche naam schijnt er hier niet voor te bestaan, althans geen, die algemeen bekend is. Men noemt hem thans Sélaton, waarschijnlijk eerst na de ontdekking, dat de reuk der verbrande bladeren overeenkomt met die van Tjandoe. (1) Awar-awar is de Javaansche naam voor Ficus leucantatoma PoIR. — 189 — Het woord is nl. een samentrekking van de twee madoereesche woorden „Salah (mis) en këton” (verwonderd) en beduidt een grove vergissing. Een boom van den naam Kidang of Kèdhang is in die streken niet bekend”. Habitus: volwassen boomen herinneren in kroon eenigszins aan Melia Azedarach DC. (Mindi, javaansch). De vruchten roepen dadelijk den Europeeschen esch (Fraxinus) voor den geest. De lichtgrijze, soms gedraaide slanke stam valt nogal op, aangezien op de groeiplaats zeer weinig andere boomen een dergelijken stam bezitten. Fraxinus Eedenii Borm. et Koorn. Arbor 45-metralis. Ramuli subtetragoni puberuli vel gla- brescentes. Folia 5—9-foliolata, petiolo ut rachide Juventute dense pubescentibus, dein glabrescentibus, foliola subopposita vel irregulariter sparsa, petiotulata (petiolulis }—1 cM longis) e basi obligue cuneata lanceolata, longe et acute acuminata, in- tegra, membranacea, utringue glabra, subtus pallidiora, nervis cum costis subtus rubescentibus et prominentibus. Paniculae terminales et ex avillis superioribus ortae, rachide et ramulis dense pubescentibus, ramulis inferioribus a foliis depauperatis, superioribus bracteis obstipatis. Flores secus ramulos fasci- eulati pedicellati. Calyx 4-dentatus breviter puberulus. Petala 4 glabra. Stamina 2. Ovarium ovatum. Fructus anguste lineari- oblanceolata, sub apice retusa, ad 5 mM lata, 32—53 mM longa. Species affinis videtur Frar. Griffithii CLARKE cui appro- zimatur foliolis integris sed ab ea distinguenda videtur foliolis obliquis membranaceis nec coriaceis acute- nec obtusiuscule-acu- minatis; nervis secundariis subtus prominentibus nec obscuris. Tamen absentia speciminis vel iconis ejus speciei affinitatem non certe elucidi potest. Burrenzorg, 31 Maart 1896. . VERKLARING DER PLATEN. Bloemkroon met meeldraden. Stamper, overlangs doorgesneden. A. Tak met bladeren en vruchten. D. Een blad. à C. Onderzijde van een foliolum. D. Stuk van een bloeiwijze. E. Vrucht. F. Bloem. G. Me 6 Helmknoppen. K. Volwassen boom in hoogstammig gesloten bosch op vruchtbaren grond. Elien ein STUDIËN OVER GETIJDEN IN DEN INDISCHEN ARCHIPEL. XV. Voorspelling. (1) DOOR Dr. J. P. vAN DER STOK. S1. De tabellen, in deze studie gepubliceerd en toegelicht door verschillende voorbeelden, hebben tot doel eene eenvoudige oplossing te geven van het volgende probleem. Een schip wordt gedirigeerd naar eene haven of reede, waar- voor de getij-constanten bekend zijn, maar geene uitvoerige getij-tafels bestaan, omdat het weinig drukke verkeer de uit- gaven, aan zulk eene jaarlijksche publicatie verbonden, niet wettigt. De dagen van aankomst en verblijf zijn vooruit bekend, gevraagd wordt eene vooruitberekening der getij-kromme, waar- uit de gezagvoerder den besten tijd van aankomst en vertrek, en de gunstigste oogenblikken voor debarcatie en embarcatie met één oogopslag gewaar kan worden. Zooals bekend is, geven de in de meest bekende getij-tafels gepubliceerde havengetallen hieromtrent in het algemeen geene bruikbare inlichting, om de eenvoudige reden dat de praemis, die aan het begrip „havengetal’’ ten grondslag ligt, n.l. dat de niveaubeweging met een constant verschil in tijd de bewe- ging der maan volgt, voor geen enkele plaats volkomen juist is en voor vele geheel en al onjuist, terwijl bovendien een (1) Zie omtrent dit onderwerp Darwin, On tidal prediction. Phil. Trans. Vol. 182 (1891), Börgen, Ann. der Hydr. und Mar. Meteor. 1892. — 192 — groot deel der in die getij-tafels gegeven grootheden gegrond zijn op onvolkomen of onjuiste waarnemingen. Wel worden de middelen aangegeven, om door toepassing van eorrecties voor zonsinvloed, parallax, leeftijd van ’t getij etc. tot een meer exact resultaat te komen, maar deze correcties zijn voor elke plaats verschillend en ten onrechte worden zij vaak als gelijksoortig beschouwd, zoodat hierdoor de bruikbaarheid der gegevens in de praktijk niet aanmerkelijk verbeterd wordt. Bovendien is met de enkeldaagsche getijden, die in vele buiten-Europeesche zeeën — en ook in sommige Europeesche b.v. de Oostzee — volstrekt geen ondergeschikte rol spelen, en in sommige zelfs de hoofdrol, geen rekening gehouden, en voor deze plaatsen leiden de als havengetallen opgegeven groot- heden, zoowel met als zonder correcties, tot geene andere dan misleidende resultaten. Het gevolg van dezen onbevredigenden toestand, waarin zich het probleem bevindt, is, dat op dit oogenblik onder de zee- varenden nog zeer vage en onjuiste begrippen omtrent het mechanisme der getijden heerschen. Bij de hier gegeven proeve tot oplossing van het vraagstuk is derhalve op den voorgrond gesteld, dat de methode van berekening uiterst eenvoudig moet zijn; dat de bewerking geheel mechanisch moet kunnen geschieden, ook door iemand die onkundig is van de theorie, en dat geen andere dan de hier gegeven tabellen moeten geraadpleegd worden. De gewenschte getij-krommen kunnen dan, hetzij bij de instractie aan den gezagvoerder worden uitgereikt door het hoofdbureau, hetzij op bevel van den commandant aan boord door een officier of onderofficier worden geconstrueerd. Ten einde aan deze eischen der praktijk te kunnen voldoen, is de nauwkeurigheid niet verder opgevoerd dan met die eischen overeenkomt, zoodat met de kleinere en meteorologische getij- den — welke laatste bovendien, als grootendeels aperiodiek, geheel onzeker zijn — geen rekening is gehouden. De toelichting tot de gegeven tabellen vindt men in den vorm van eenige uitgewerkte voorbeelden. ra Ss 2. De verschillende partieele getijden, die de statistische behan- deling der waarnemingen beeft leeren kennen, worden gemaks- halve in verband gebracht met fictieve hemellichamen, die zich met constante snelheid rondom de aarde bewegen ; van deze fictieve sterren is, evengoed als van de werkelijk bestaande, de tijd van doorgang door den meridiaan nauwkeurig te berekenen. In Tabel L vindt men deze tijdstippen berekend voor den 1“ Januari van de jaren 1890—1924 en voor den meridiaan van Greenwich. De eerste vier sterren, aangeduid door de letters S,, M,,N en K,, komen overeen met dubbeldaagsche getijden, veroor- zaakt resp. door de zon, de maan, de verandering van den maansafstand en die van zons- en maans-declinatie. Het getal 247° voor de ster M, en het jaar 1890 b v. beteekent dat, op den middag van den Is» Januari 1890 te Greenwich, de ster nog even zoovele graden doorloopen moest voor zij den meri- diaan passeerde, terwijl de waarden „nul” voor de ster S,, di. de gemiddelde zon, gegeven, beduiden dat deze altijd precies op den middag door den meridiaan gaat, zooals ook ieder weet. Gemakshalve is deze tijd van meridiaans-doorgang gegeven, niet in tijd, maar in graden; wil men den tijd in uren bere- kenen dan moeten deze hoekwaarden der Tabel l gedeeld wor- den door de hoeksnelheid (den afstand afgelegd in één uur), die men aan het hoofd der Tabellen III, vindt opgegeven. De drie daarop volgende getij-sterren K,‚,O en P komen overeen met enkeldaagsche getijden, die voornamelijk in den Indischen Archipel eene overwegende rol spelen. De ster P correspondeert met een zonsgetij, 't geen ter- stond uit Tabel [ blijkt door het feit, dat zij op den 1***" Ja- nuari altijd op denzelfden tijd door den meridiaan gaat; de sterren K,‚ en K, doen dit in hoofdzaak ook, maar zij schommelen in 19-jarige periode om een evenwichtstoestand ; grootendeels stellen zij dus zonsgetijden voor, maar gedeeltelijk zijn zij ook afhankelijk van de maan. — 194 — De ster O echter is een echt maansgesternte evenals Ms, met terugkeer van ongeveer denzelfden tijd van doorgang, telkens na verloop van 4 jaren. De ster van het getij N speelt eene bijzondere rol: eerst na ongeveer 120 jaren gaat zij op 1 Januari wederom om- streeks denzelfden tijd door den meridiaan. De laatste kolom eindelijk geeft den tijd van doorgang aan van twee fictieve sterren, die met de zoogenaamde ondiep- watergetijden verband houden, een ander soortgelijk getij (MS) wordt aangeduid door eene ster, die dezelfde beweging volgt als de ster M,; terwijl M‚ en MS voorstellen vier-dubbel- daagsche getijden en 2MS een dubbeldaagsch getij. Zij zijn in den regel klein en alleen hierbij opgenomen, om bij de vooruit- berekening eene eigenaardigheid der getijden aan de Hol- landsche kust te doen uitkomen. De bewering, dat de harmonische analyse ten doel heeft de opregelmatige veranderingen der uurhoeken van zon en maan te ontbinden in eene reeks van bewegingen, die eenparig met den tijd verloopen, is, zooals uit Tabel I blijkt, wel praktisch, maar niet volstrekt juist, ofschoon zooveel mogelijk naar dit doel is gestreefd. Evenmin als de amplituden geheel constant zijn (zij ver- anderen met de maansdeclinatie), is de snelheid der fictieve sterren steeds dezelfde. De 19-jarige schommeling, waaraan de maansbaan onder- worpen is, maakt eene volledige bereiking van dit doel onmo- gelijk: van 1893 tot 1894 — wanneer de maansdeclinatie hare grootste waarde bereikt — is de phase-verandering var de ster, door O aangeduid, in 365 dagen 98° en van 1902 tot 1903 — als wanneer de helling der maansbaan ten opzichte van het vlak van den aequator een minimum is — toont de Tabel l eene phase-verandering aan van 106°; omgekeerd is de jaarlijksche phase-verandering van de ster M, in 1893 (102°) iets grooter dan omstreeks 1902 (100°.) In de praktijk hindert deze ongelijkmatigheid niet, omdat binnen het tijdsverloop van één jaar de snelheid der fictieve MOER renee wen TT Amen Reens. … atd anima asana ansn ons — 195 — sterren toch als constant mag beschouwd worden, maar het feit moest hier worden vermeld, omdat de Tabel I, bij aandachtige beschouwing, in tegenspraak komt met de dikwerf (ook door ons) uitgesproken gelijkmatigheid van de ster-bewegingen als een der groote voordeelen van de methode. S 3. In de eerste tabel zijn de tijden van ster-doorgangen gegeven voor den meridiaan van Greenwich en deze tijden zijn niet volkomen dezelfde voor plaatsen, die op andere lengten liggen ; alleen de fictieve zon van middelbaren tijd gaat overal te 0 uur middag van localen tijd door den meridiaan. De Tabel IT moet dus bruikbaar gemaakt worden voor alle overige plaatsen op aarde door toepassing eener correctie, die in Tabel Il is gegeven, berekend voor lengteverschillen van telkens 10°. Ten einde goed te doen uitkomen, hoe groot die correctie is, zijn de hoekwaarden ook tot tijdseenheden herleid, waaruit men ziet, dat voor de sterren M‚, N en O de correcties voor lengte van vrij veel belang zijn, maar dat zij voor de getij-sterren ‚… P en K,‚ zonder bezwaar in de praktijk verwaarloosd mogen worden; deze waarden toonen tevens aan, dat eene nauw- _keuriger berekening der correcties, dan voor verschillen van 10° in lengte, onnoodig is. Ss 4, Is nu aan de Tabellen 1 en II de tijd van doorgang der ster op 1 Januari voor eene gegeven plaats ontleend, dan vindt men dien voor elken anderen dag van het jaar, door de dage- lijksche beweging der ster ten opzichte van middelbaren tijd, d. i. de grootheid, die zij per etmaal vóór- of achter loopt (eene grootheid, in deze als in vorige studies, door s aangeduid) te vermenigvuldigen met het aantal dagen, sinds 1 Januari verloopen. Deze vrij omslachtige vermenigvuldiging is onnoodig gemaakt door de Hulptabel III,, waarin voor elken datum van een — 196 — gewoon jaar de hoekwaarde wordt opgegeven, die men bij die van Tabel IT moet optellen, of m. a. w. de verandering in phase sinds den middag van 1 Januari. Het spreekt van zelf dat, als bij deze optelling de som grooter wordt dan 360°, men deze grootheid moet aftrekken, omdat de tijdrekening, evenals bij een klok het geval is, na een vollen omloop telkens weer op nieuw aanvangt. Wil men weten, hoe laat de ster op den gestelden datum door den meridiaan gaat en niet hoeveel graden zij nog moet doorloopen, dan moeten, zooals in S 1 reeds werd opgemerkt, deze hoekwaarden gedeeld worden door de hoeksnelheden der sterren; ook deze deeling zou in de praktijk vrij tijdroovend_ zijn en is daarom noodeloos gemaakt door de Tabel III, waarin men voor elk getij het quotient vindt van alle hoeken van 0° tot 359° en de snelheid der ster, uitgedrukt in uren van middelbaren tijd en uitgewerkt tot in tiende deelen van uren. Voor een schrikkeljaar is natuurlijk aan Tabel III, eene waarde te ontnemen, één dag later dan de gestelde, zoodra die datum voorbij 28 Februari valt Eenige voorbeelden, waaruit blijkt op welke wijze de tabellen gebruikt kunnen worden, en op welke vragen zij antwoord kunnen geven, zullen, beter dan verdere toelichting, de zaak duidelijk maken en aantoonen, dat iedereen in staat is de gestelde problemen op te lossen, ook als eene heldere voor- stelling van het mechanisme nog mocht ontbreken. VOORBEELD TI. Wordt gevraagd hoe laat de fictieve ster M‚, (gemiddelde maan) door den meridiaan gaat te Liverpool op den 31ster Augus- tus 1898. (Lengte 3°.0 West van Gr.) IES Oe en vn ee ee Wee Som 345° nan heek KEE M ee OBO desen en anke weent rde uur of te 114 54m des nachts. VOORBEELD II. Wordt gevraagd hoe laat de fictieve ster K, door den meridiaan gaat te Batavia op den 31ste Augustus 1898. (Lengte 106°.9 Oost van Gr.) Tabel LE: 1898 Ks aeron ma eeen 1619 ROL EE OOPBERO ee ee — Eubel IER dt Absosbis olaà et ensen 1210 282e Hee KUT. (EDA) ronnie d alde ene 18.7 uur of te 6“42m des ochtends van den 1ste" September; op den glsten Augustus ging deze ster dus door den meridiaan 4 minuten later of te 6146m des ochtends. VOORBEELD II. Wordt gevraagd wat het karakter is van de beweging der ster P. Zooals uit Tabel I blijkt, gaat deze ster op 1 Januari altijd op bijna precies denzelfden tijd door den meridiaan, n. 1. op een tijd, die overeenkomst met 190° of (Tabel III. P) te 12,7 uurd. i, te 12! 42m des nachts. Uit Tabel III, blijkt bovendien, dat de tijd van doorgang elken dag een weinig (ongeveer één graad) vertraagt, zoodanig dat in één jaar successievelijk alle waarden van 0° tot 3609 voorkomen. Elke datum heeft derhalve zijn eigen tijd van doorgang der ster, en voor datums, die een half jaar uit elkander liggen, is het tijdsverschil 180° of (Tabel II) 12 uur. De ster P is dus een jaargetiijjden-ster evenals de werkelijke sterren, die door haar stand het jaargetij kenmerken; maar in plaats van elken dag 4 minuten vroeger op te komen, gaat zij elken dag 4 minuten later door den meridiaan dan op den vorigen dag. — 198 — Men kan de vraag stellen, op welken datum de ster P door den meridiaan gaat te O uurd.i. op den middag. Het antwoord luidt op dien datum, waarop de waarde z van Tabel HIL, zoodanig is, dat voldaan wordt aan de vergelijking: 1909 + z == 3600 x=170ed. 1. 22 Juni. VOORBEELD IV. Wordt gevraagd welk het karakter is van de beweging der ster K,. Uit Tabel I blijkt, dat de tijd van doorgang op 1 Januari schommelt tusschen 160° en 179°; uit Tabel III volgt, dat de ster K,‚ op het oogenblik van middag door den meri- diaan gaat op de datums, correspondeerende met deze uiterste waarden : 16004 # == 3600, zr == 200° d.i. 12 Juni 1899. 119"J # == 360°,- # == 1810 d.i 2 Juli 1907. Gemiddeld gaat dus deze ster, evenals P, omstreeks 21 Juni op den middag door den meridiaan, maar dit geschiedt met schommelingen tusschen 12 Juni en 2 Juli, die met de 19- jarige verandering der maansdeclinatie verband houden. Als de maansdeclinatie hare grootste of kleinste waarde heeft, b. v. in 1894 en 1903, gaat de ster K,‚ precies op den langsten dag te O uur door den meridiaan; als de maansde- clinatie eene gemiddelde waarde heeft, bij overgang van grootste naar kleinste, gaat de ster zoo vroeg mogelijk, nl. op 12 Juni, op den middag door den meridiaan en als de maansbaan wederom met de ecliptica samenvalt, maar nu bij overgang van kleinste naar grootste waarde van de helling, dan passeert zij eerst op 2 Juli den meridiaan te O uur. In de vorige studies is daarom, waar sprake was van het getij K‚, steeds in het oog gehouden, dat het kappagetal den tijd van hoogwater aangaf omstreeks en niet op 21 Juni. — 199 — Voorts blijkt uit Tabel III,, dat deze ster elken dag ongeveer 1° (of beter 4 minuten tijds) vroeger door den meridiaan gaat, evenals de werkelijke sterren, zoodat men inderdaad deze fictieve ster zou kunnen vervangen door elke werkelijke ster, b.v. Sirius. VOORBEELD V. Wordt gevraagd het karakter van de beweging der ster K ,. De tijd van doorgang door den meridiaan op 1 Januari schom- melt blijkens Tabel [ tusschen 140° in 1899 en 178° in 1908. Uit Tabel III. K, volgt, dat deze ster te O uur, middag, door den meridiaan gaat als: 14004 7 == 3600, == 220° d. i. 13 Maart en 11 Sept. 1899. 178°J- # == 3600, =1820 d. i. 1 April en 1 Oct. 1908. Evenals P en K, is de ster K, das een jaargetijden-ster, die voor elken dag een bepaalden doorgangstijd heeft, alleen met dit verschil, dat de sterren P en K,‚ slechts eenmaal ’s jaars te zamen met de middelbare zon door den meridiaan gaan en wel omstreeks den dag der grootste noordelijke zonsdeelinatie, terwijl de ster K, twee malen per jaar op den middag door den meridiaan gaat en wel gemiddeld op de datums, aange- wezen door de formule: 159° + 7 = 360°, x =f 201° dus op die der voor- en najaars-nachteveningen u.l. 22 Maart en 21 September. Ook hier beeft, evenals bij K,‚, eene schommeling plaats van ongeveer 9 dagen naar beide zijden, die afhankelijk is van de helling der maansbaan ten opzichte van de ecliptica. VOORBEELD VI. Op welke datums in Augustus 1898 gaan de sterren S, (zon) en M, (maan) tegelijker tijd door den meridiaan; m. a. w. op welke datums is het in die maand nieuwe of volle Maan. — 200 — Het antwoord luidt als: 205° F7 — 360° of © — 1550, waarin « wederom aan Tabel III. M, te ontnemen is. Het is duidelijk dat slechts zelden de beide sterren in wer- kelijkheid precies tegelijk door den meridiaan zullen gaan; men moet zich dus vergenoegen met de kennis der datums waarop beide hemellichamen zich, meer dan op den vorigen of volgenden dag, in ongeveer gelijke phase zullen bevinden; werkelijke gelijkheid in phase geschiedt slechts op één ondeel- baar oogenblik. Uit Tabel III. M, volgt, dat dit geschieden zal op 2 en 17 Augustus 1898; of het op die datums volle of nieuwe Maan zal zijn, laat zich uit deze gegevens niet opmaken. VOORBEELD VII Wanneer gaan in Augustus 1898 de sterren K,‚ en O te- gelijkertijd door den meridiaan ? Het antwoord op deze vraag is, als: 161° + 7 == 48° + y. In ‘talgemeen genomen blijft dus zulk eene vraag onbe- antwoord, omdat er 2 onbekenden optreden in ééne verge- lijking. Aan de vergelijking wordt echter voldaan zoo dikwerf y — 1 = 113°; men heeft dus de verschillen te nemen der correspondeerende waarden voor Augustus van de Tabellen II. O en Tabel III. K,; die datums, waarvoor dan de ver- schillen het meest tot 113° naderen, zijn de gevraagde. Men vindt: voor 12 Augustus: verschil — 117° voor 25 ö 5 ms 1009 voor 26 ’ s ats 1269, zoodat, beide laatste datums even goed aan de voorwaarde voldoen. manen — 201 — Een andere methode van oplossing bij benadering is, dat men gebruik maakt van de omstandigheid, dat de ster K, slechts langzaam in phase verandert en y, de verandering in phase per etmaal van de ster O, groot is. De waarden van w, die aan de vergelijking voldoen, zullen dus weinig afwijken van de gemiddelde waarde van z, d. i. die voor 16 Augustus of 136°. Men vindt dan: 1619 + 136° —= 480 + y dus y == 249°, en met behulp van Tabel III. O voor de gezochte datums 12 Augustus, y — 257° 26 s y == 2520. Op deze datums bewegen zich dus deze fictieve sterren unisono, evenals zon en maan op de datums van volle en nieuwe Maan en, als de sterren K,‚ en O gelijke phase hebben, bereikt ook (zooals in vorige studies is aangetoond) de maans- declinatie hare maximumwaarde; of op de gemelde datums de maansdeclinatie hare grootste positieve of negatieve waarde bereikt, is met behulp der gegevens niet uit te maken. 8 ö. Is eenmaal duidelijk geworden op welke wijze de bewegingen der fictieve sterren uit de gegeven tabellen kunnen worden afgeleid, dan is de overgang tot het mechanisme der getijden niet moeilijk. Het verband, dat er bestaat tusschen die sterren en de water- hoogten is eenvoudig dit, dat het tijdstip van hoogwater voor elke ster altijd invalt een vasten at na het oogenblik van doorgang door den meridiaan. Deze constante grootheid, constant voor elke plaats, kan men gemakshalve het kappagetal noemen en‚om van de voorbeelden, in $ 3 gegeven voor de ster-bewegingen, over te gaan tot die der getijschommelingen, heeft men bij de gevonden hoek waar- en nog deze kappagetallen op te tellen. LVI. 1ák — 202 — _ VOORBEELD VIII. Wordt gevraagd, hoe laat het hoogwater zal zijn van het getij M, te den Helder op den 31st" Augustus 1898. (Lengte 40,7 Oost van Gr.) REN Bette ese neee s 205° REE ME ENWOGORD tenen enn ese re _ Tabek Mil. M,, 81 Augustus... 1400 Kappagetal ss ops. ne ease dns see ee cn 171e Ù 5169 360° 156° Tabel Ml. Ms (Gd) eos. eens ven es 5.4 uur. Hoogwater van dit getij zal dus voorkomen te 5v 24" nm.; laagwater te 5.4 + 6.2—= 11.6 uur di. 114 36m des nachts; tweede hoogwater te 5.4 + 12.4 == 17.8 di. te 5.8 of 5" 48% uur des ochtends van den 1st** September en tweede laag water te 11.6 + 12,4 —= 24 uur of op den middag te O uur van den 1sten September. Wil men den tijd kennen van ’t voorafgaand hoogwater, dan heeft men 5.4 uur met 24 te vermeerderen en daarna 12.4 uur er af te trekken, zoodat men vindt voor tijd van hoogwater 5.4 4 24,0 — 12.4=—=17.0 of te 5 uur ’s nachts van den 31°" Augustus, terwijl het laagwater zal zijn te 11.6 + 24 — 124 = 23,2 of te 11" 12 voormiddag van denzelfden datum. VOORBEELD IX. Wordt gevraagd, hoe laat het hoogwater zal zijn van het getij K,‚ te Batavia op den 31ster Augustus 1898. (Lengte 106°,9 Oost van Gr.) Tabel TL IBWS Mt ene tan 161° Tabel EE VOPOORB Seis ern neten ndr gs Tabel Ill, SE ANKOMUB. er enn ee 121e Kanpikekeks.s cerne ideeen wanne 145° — 203 — per transport.... 427° Ene HEL B GABON vanen ended 4,5 uur of te 4u30m namiddag. VOORBEELD X. Wanneer zullen in Augustus 1900 de getijden S, (zon) en M, (maan) te samenwerken en dus springtij (van deze getijden) veroorzaken te Gamsoengei (Oostkust Halmaheira). (Lengte 128°.8 Oost van Gr.) hnetk ME: 1000 ein ee en eN 4e Kabel: EL Corsoolkeust der weerda eene —ge BREUKEN oere ned eeen 1400 TT 135° Het kappagetal van S, is 189°; de beide getijden zullen dus samenwerken zoo dikwijls 135° +xr==189e of == 54° d.i, blijkens Tabel III. M,, op 12 Augustus (37°), 27 Au- gustus (43°) en 28 Augustus (67°). Zooals men ziet, vallen de tijden van maxima der beide getijden op geen enkelen dag der maand volkomen samen, maar op de gevonden datums zal toch de combinatie de gunstigste zijn. Op 12 Augustus vindt men voor de tijden van hoogwater: A ee 6e 18m Mie ves 135° + 37° == 1720 = 554 en voor 27 en 28 Augustus: Si eenn assente due 6:18" Meeren 135° J 43° == 178° — 6°6F Se teovenwede ruken enn 685 Meteen 135° + 67° == 202 = Tr — 204 — VOORBEELD XI. Wanneer zullen de enkeldaagsche getijden K‚ en O met elkander samenwerken in Augustus 1900 te Cotchin, op de kust van Malabar in Voor-Indië (Lengte 76°.3 Oost van Gr.) Het kappagetal van K,‚ is 52° en van O —= 57°; de vraag is dus op welke datums in die maand zullen deze beide enkel- daagsche getijden springtij vormen ? Tabel IL. 1900. Ker =m kP 0 == 207° Tabel IL. Correctie. — 5e Kappagetal. 520 57e ek nf 2139 259e Tabel III. K,. 16 Aug. 1360, Antwoord als: 2590 J vp == 213° J 1369 —= 3490 of als # == 90° di, op den 5e en 6dn en 2Osten Augustus, volgens Tabel III, O. VOORBEELD XII. In voorbeeld V is aangetoond, dat de sterren S, en K, twee keeren in ’t jaar, en wel op de datums der aequinoxen te zamen loopen; als nu de kappagetallen der met die sterren correspondeerende getijden even groot zijn, dan zullen op diezelfde datums nl. gemiddeld op 22 Maart en 21 September, ook die getijden elkander versterken. Dit nu is in den regel het geval ; de kappagetallen van S, en K, zijn meestal ongeveer even groot en daar het getij K, slechts langzaam verandert, zullen de getijden S, en K, ook vóór en ná die datums ongeveer gelijk van phase zijn; hierdoor ontstaat er groote kans, dat gedurende dit tijdsverloop ook het snelver- loopend M,-getij van gelijke phase wordt en in dat geval zal het optredend springtij bijzonder sterk worden door de mede- werking van het K,-getij. Omstreeks 21 Juni en December echter zal dit getij tegenwerken en het verval bij springtij dus aanmerkelijk, n. 1. 4 maal de amplitude van K, minder zijn. RAN ene — 205 — Het seizoen-getij K, is derhalve de oorzaak der bij de zeelieden bekende, bijzonder sterke aequinoxiaal-getijden. (Zie hieromtrent Studie XIV). Den juisten datum van coïncidentie der beide getijden vindt men door de formule v=k—k—I, waarin k het kappagetal van het getij S,, k’ dat van K, voorstelt, terwijl [ het astronomisch argument is van K,, ge- geven in Tabel I. Voor Adelaide en het jaar 1810 vindt men x= 180° — 177° — 1760 = — 173° = 1879 of 30 Maart en 28 en 29 September als datums van voor-en najaars-versterking van het zonsgetij. VOORBEELD XIII. Zij k het kappagetal van S, en k, dat van M, ; de verande- ring in phase per etmaal van het getij S, is nul, die van M, S= 24°,3815. Op den datum van volle of nieuwe Maan gaan de beide sterren door den meridiaan te O uur middag ; de grootheid en of (k —k,) 0.041 geeft dus aan, na hoeveel dagen het. phase-verschil k — k, is ingehaald of hoeveel dagen na den datum van volle en en nieuwe Maan springtij zal voorkomen: dit is wat men noemt den leeftijd van ’t getij. Op de vraag „hoeveel malen per jaar zal het springtij zijn dezer twee-dubbeldaagsche getijden”, is het antwoord: telkens na == 14.7653 dag zal het springtij zijn; 3609 24°.3815 per jaar dus 24,74 keer. Dezelfde vragen kan men stellen voor de enkeldaagsche getijden K‚ en O; deze sterren gaan te O uur door den meridaan op de datums van grootste maansdeclinatie; elken — 206 — dag loopt het getij O ten opzichte van het getijk, 26°.3528 achter; springtij dezer getijden komt dus voor: eeen dagen 26°.3528 na den datum van grootste maansdeclinatie, als K,‚ en O gemakshalve de kappagetallen dier getijden genoemd worden; springtij zal dus terugkeeren telkens na eene 10:06 dag 26°.3528 en dit zal voorkomen 26.74 malen per jaar. In de Java-zee zal dus, evenals in de Noordzee ongeveer om de 14 dagen springtij voorkomen, maar in de eerste zee zou het journaal dit verschijnsel 2 malen per jaar meer ver- melden dan in de Europeesche zee. VOORBEELD XIV. Om de hoeveel jaren zullen de vier-dubbeldaagsche getijden Sa, Ko, M‚ en N elkander versterken en het getij dus buiten- gewoon sterk zijn? Daar de kappagetallen van S, en Ke, bijna overal dezelfde zijn, vallen deze getijden samen na elk half jaar en wel in Maart en September; M, en S, versterken elkander telkens na 14.765 dag, M, en N telkens na 27.554 dag; zoo vaak derhalve een geheel veelvoud van 14.765 gelijk wordt aan een geheel veelvoud van 27.554 zullen de drie getijden M,, Ss en N, als zij eenmaal coïncideerden, wederom te zamen werken. Het getij M, verkeert telkens na verloop van 14.7653 dag in gelijke phase met het getij S,; getij N, dat 37°.4465 per etmaal achterloopt bij het zonsgetij, coïncideert hiermede tel- kens na verloop van 9.6137 dag. De drie getijden zullen dus samenwerken zoo dikwert een geheel aantal malen 14.7653 gelijk is aan een geheel aantal malen 9,6137. Zoo b. v. zal, als die coïncidentie eenmaal heeft plaats gevon- den, dit feit zich herhalen bij het tweede tijdstip van springtij, daarna bij het 13% en 15% tijdstip enz. — 207 — Stelt men nu de vraag, wanneer ook het getij K, van gelijke phase zal zijn, zoodat een buitengewoon krachtig voor- of najaars-springtij wordt waargenomen, dan moet men in de eerste plaats voor verschillende opvolgende jaren nagaan, op welke datums in Maart en September springtij zal voorkomen en in de tweede plaats berekenen, voor welke dier datums ook het getij N hiermede van ongeveer gelijke phase zal zijn. Met behulp der Tabellen 1 en II zijn voor eene bepaalde plaats dergelijke „kritieke dagen” zonder veel moeite te berekenen. Zoo b.v. vindt men, dat een bijzonder sterk springtij zal worden waargenomen te Liverpool op den 11%» September 1900. Op dien datum zullen alle vier dubbeldaagsche getijden samenvallen en dit verschijnsel zal des te opvallender zijn, omdat bij ’t volgend springtij op 25 September het verval veel kleiner zal zijn dan gewoonlijk. Het getij N toch neemt ten opzichte van het getij M, eerst na 27.5544 dag dezelfde positie in, terwijl de tijdstippen van springtij 147655 dag uit elkander liggen; samenwerking op een dag van springtiij gaat dus natuurlijker wijze gepaard met tegenwerking op de datums van ’t voorgaand en ’t volgend springtij. Dat het verschil in niveau-verandering door deze samen- werking van het N-getij niet gering is, moge blijken uit het hieronder gegeven uitgewerkte voorbeeld. VOORBEELD XV. Het zoogenoemd wetenschappelijk laagwater-peil (zie b.v. Indian Tide-Tables en de Tide-Tables, uitgegeven door de Admi- ralty) wordt gedefinieerd als het peil, waartoe het water zou zakken, als de vier getijden S,, M‚, K, en O alle tegelij” kertijd in de phase van laag-water verkeerden. Wordt gevraagd, wanneer dit laagwater-peil zal worden waargenomen. Voor verreweg de meeste plaatsen is het kappagetal van S, iets grooter dan dat van M,en dat van K, iets grooter dan dat — 208 — van O; ’t geen beteekent dat springtij der beide dubbeldaagsche getijden voorkomt, kort nà den datum van volle of nieuwe Maan, en springtiij der beide enkeldaagsche getijden, kort nà den datum van grootste maansdeclinatie. Voor coïncidentie der vier getijden is het dus noodig, dat het tijdstip van grootste maansdeclinatie samenvalt met dat van volle of nieuwe Maan ; en dit kan, zooals bekend is, alleen geschieden in Juni of in December. Buitendien is het voor eene coïncidentie noodig, dat K,‚ en S, samenvallen; daar nu S, op bepaalde, onveranderlijke uren hoog- en laagwater veroorzaakt, kan zulk een samentreffen slechts twee keer per jaar plaats vinden; eenmaal in ’t geval dat K,‚ laagwater geeft op het uur van het ochtend-laagwa- ter en een ander maal als laagwater van K, samentreft met het avond-laagwater, ’t geen 6 maanden daarna kan geschie- en. Nu verandert het getij K‚ slechts zeer langzaam (vier minu- ten per dag) en men kan dus aannemen, dat beide getijden ongeveer te geliijker tijd laagwater zullen geven, niet op 2 enkele dagen, maar gedurende bijna twee maanden van ’t jaar ; hieruit volgt dat alle vier getijden slechts dàn te zamen zullen werken tot het vormen van laagwater-peil, als deze beide maanden toevallig Juni en December zijn. Te Bhavnagar b.v. geeft het zonsgetij hoogwater te 5°54" vm. en nm, dus laagwater te 11%54m vm. en nm. Omstreeks 21 Juni echter geeft het getij K,‚ hoogwater te 6:65 nm, dus laagwater te 6Gu6m vm. en omstreeks 21 December laagwater te 66e nm. Hier vallen dus K‚ en S, niet samen (wat laagwater betreft) in de maanden Juni of December, en het wetenschappelijk laagwater-peil kan dus nooit gevormd worden; wel echter kan een correspondeerend hoogwater-peil ontstaan. Het getij K,‚ geeft laagwater tegelijk met het zonsgetij omstreeks 12 September en 12 Maart, maar dan is het niet mogelijk, dat de getijden M, en O met S,en K, samen- vallen. B — 209 — VOORBEELD XVI. Welke is de verhouding der vierdubbeldaagsche ondiepwater- getijden M,‚ en MS tot het hoofdgetij M,? Uit Tabel [ blijkt dat de aanvangsphasen, die 1, voor M, en I, voor M,‚ mogen genoemd worden, steeds voor M,‚ eene dubbele waarde vertoonen van die voor M,. Uit de Tabellen [IL blijkt, dat ook de beweging per etmaal s, voor ’tgetij M,, tweemaal grooter is dan s, voor ’tgetij M,, waaruit volgt dat, omdat ook de snelheid van M,, nl. n,, tweemaal zoo groot is als n, (die van M,), de tijd van doorgang door den meridiaan op den zier dag van ’t jaar voor beide sterren zal zijn: Ie t-sor TI, ds,r …— — 2I, +202 no n, zn, Indien dus de kappagetallen zijn k, en k,, dan geeft het getij M, hoogwater op den tijd Ie + sot +k, n en het getij M,‚ op den tijd 21, +2s,r tk, 2n, , waaruit volgt, dat het verschil in tijd van hoogwater zal bedragen Kele uren, 2n, eene grootheid, die onafhankelijk van x en dus voor alle dagen dezelfde is en bovendien kenmerkend voor het karakter van dit neven-getij. Voor de Hollandsche kust, waar deze ondiepwater-getijden relatief zeer groot zijn, bedraagt dit tijdsverschil: L Hoek van Holland IJmuiden Helder k, 133°.8 154°.0 190°.6 2k, —143°.0 —2250.4 —342°,8 — 9e, — 114 — 152.2 Tabel HI. M ‚0.2 uur vóór 1.2 uur vóór 2,6 uur vóór. — 210 — Hieruit blijkt dat het karakter van dit neven-getij geheel en al verschillend is voor de drie stations. Voor het vierdubbeldaagsch getij MS is de aanvangswaarde der Tabel I dezelfde als van M, en eveneens de verandering per etmaal s,, maar de snelheid verschilt een weinig; stelt men dus de vraag, wanneer de beide ondiepwater-getijden samen zullen vallen, dan is het antwoord: op den dag waarop Slet tr Ke Lo art ke, 2 ny Ee ns of, daar 2n, en n, slechts ongeveer één graad verschillen (2n, == 57°.968 en n, == 580.984), bij benadering als: st mk eee ee es (1) Voor de Hollandsche kusten vindt men: Hoek van Holland IJmuiden Helder Rien deine 176°.1 203°.8 235°.5 Kimon — 133°,8 — 154°.0 — 190°.6 420,3 490,8 440,9 voor 1900: I,. — 4°.0 — 42.0 — 40,0 382,3 45°,8 40°.9 Uit Tabel III, M, zien wij, dat deze coïncidentie in 't jaar 1900 zal voorkomen op 13 en 17 Januari, 1 en 16 Februari enz. Daar het verschil der beweging per etmaal bedraagt: 28,8, Of 8, d. i. even zooveel als dat van de maans- ten opzichte van de zonsbeweging, werken derhalve de beide vierdubbeldaagsche getijden samen en in tegenovergestelden zin twee malen per lunatie, evenals het zons- en maansgetij. Is k het kappagetal van het zonsgetij, dan is het springtij op die datums, waarop # voldoet aan de vergelijking: Ee 1, + sor +k, 30e Ao of ongeveer als =k—k,—l,......e (2) Hieruit volgt, in ven met formule (1), dat de verschijn- selen dezer neven-getijden het sterkst optreden — 211 — == hin een ns dagen nà den datum van springtij. Voor de Hollandsche kust vindt men: Hoek van Holland IJmuiden Helder Ms ee 131°.4 179°.8 23802 Bt 133°.8 154°.,0 190°.6 265°.2 333°.8 428°.8 NE ea — 71°5 ze 11307 17104 19307 22191 2514 Sen — 176°,6 _… 20808 — 3350.5 17°.6 17°.3 21°.9 of ongeveer één dag na springtij voor alle drie plaatsen. Voor Moulmein vindt men, dat het getij M,‚ hoogwater geeft 1.0 uur vóór de tijden van hoog- en ne van het getij M,, en dat de getijden M,‚ en MS elkander versterken iets (0.25 dag) vóór den datum van springtij. Sz De Tabellen I— II geven al wat noodig is, om op ge- makkelijke wijze, voor elk afzonderlijk getij, den tijd van hoogwater voor elken willekeurigen datum te berekenen. Bij de berekeningen, die aan deze tabellen ten grondslag liggen, zijn geene aanmerkelijke grootheden verwaarloosd; in Tabel I is voor de grootheden » en £, die met de nutatie der aardas samenhangen, eene gemiddelde waarde aangenomen, overeen- komende met het midden van elk jaar, zoodat feitelijk, als ‚men de tabel toepast op 31 December van ’t eene en 1 Januari van ’t volgend jaar, er een sprong wordt gemaakt, die, vooral in jaren, waarin de bovengenoemde nutatie-grootheden snel veranderen (bij grootste en kleinste helling der maansbaan ten op- zichte van het vlak van den aequator), niet onbelangrijk kan zijn. Deze onnauwkeurigheid wordt echter eveneens begaan bij berekening der getij-krommen met behulp van Thomson’s „tide- — 212 — predicting machine”, waarbij eveneens voor het jaar, waarvoor een getij-tafel moet worden samengesteld, eene gemiddelde waarde voor deze grootheden en de helling der baan wordt aangenomen, zoodat ook bij die methode de eerste en laatste dagen van het jaar, waarover de voortuitberekening zich uitstrekt, eigenlijk niet met elkander vergelijkbaar zijn. Door de Tabel I niet voor een vol jaar, maar b. v. voor halve jaren of perioden van drie maanden te berekenen, zou men den invloed dezer onnauwkeurigheid naar willekeur kunnen doen verminderen, maar het schijnt voor de praktijk onnoodig naar eene grootere nauwkeurigheid te streven. Zoowel voor den zeevaarder als voor den ingenieur komt het veel meer aan op kennis van den vorm der getijkromme, waarnaar hij de werkzaamheden aan boord of in de haven kan regelen, dan op eene volkomen juiste wetenschap van tijd en hoogte van den waterstand. Bovendien zijn er — zooals ook in deze studiën meermalen is aangetoond — vele schommelingen in den waterstand, die de voorspelling van de absolute hoogte illusoir maken, omdat zij, afhangende van weêr en wind óf onberekenbaar zijn, òf ten minste, zij mogen al als gemid- delden te berekenen zijn, onvertrouwbaar worden bij toepassing op elk speciaal geval. Eene berekening van correcties voor lengteverschil van 10° tot 10° werd daarom ook voldoende geacht, en evenzeer die van de grootheden s der Tabel III, tot in geheele graden en die van den tijd in Tabel III, tot in tiende deelen van een uur. De berekening van de tijdstippen van hoogwater, zooals die in de vorige paragraaf is uiteengezet, kan dus als scherp genoeg voor het doel beschouwd worden. Kent men nu de amplituden . der verschillende getijden, dan komt het probleem verder hier op neer, dat men de verschillende kromme lijnen voor elk getij naast of op elkander legt, zoodanig, dat de berekende tijdstippen van hoogsten stand samenvallen met de overeen- komstige waarden der tot abscissen genomen tijdswaarden, m.a.w.dat elke kromme met haar eigen argument CES pe Gi prk eed — 213 — (phase) ten opzichte van alle andere hare plaats inneem t. In Studie I is er reeds op gewezen, dat men hiertoe kromme lijnen zou kunnen bezigen uitgesneden in blik of in zink; men zou dan deze stukken voor een bepaalden datum op den juisten tijd hebben te stellen, op eene lei of stuk papier de krommen moeten trekken, en de ordinaten voor bepaalde uren of tijd- stippen optellen. Dit zou echter alleen kunnen geschieden, indien men voor ééne of enkele plaatsen getij-krommen vooruit te berekenen had; niet indien men eene methode wenscht, die op alle plaatsen, waarvan getij-constanten bekend zijn, toepasselijk is. De hier voorgeslagen en uitgewerkte methode tot samen- voeging der verschillende krommen komt in beginsel echter hiermede overeen. In de Tabellen IV vindt men voor de verschillende getijden en voor verschillende amplituden de wijze, waarop de krommen verloopen of, als het ware, de hierboven genoemde metalen curven, maar nu in anderen en gemakkelijker te gebruiken vorm en met de grootste positieve waarde steeds bovenaan. Voor alle practische doeleinden schijnt het voldoende, indien deze krommen alleen door wurwaarden worden voorgesteld en indien deze gegeven worden voor amplituden, opklimmende met telkens 3 centimeters, zoodat de grootste fout, die gemaakt kan worden, 1 eM bedraagt. Daar men bij deze wijze van samenstelling der verschillende krommen voor elk getij eene fout kan maken, in ’ ongunstigste geval een half uur, is de methode te beschouwen als voo geschikt voor plaatsen, waar enkeldaagsche getijden eene hoofdrol spelen; hoe grooter toch de periode, des te geringer is betrekkelijk de fout. Intusschen moge uit de gegeven voorbeelden blijken, dat de methode toelaat ook den invloed van getijden van zeer korte periode te doen uitkomen, zoodat eene groo- tere nauwkeurigheid voor de praktijk weinig voordeel zou aan- brengen. Natuurlijk zou het niet moeilijk zijn eene grootere nauw- — 214 — keurigheid te bereiken door, in de plaats van uurwaarden, voor elk half uur of elk kwartier tijdsverschil een ordinaat te geven; de berekening der tabellen zou volstrekt niet bezwaarlijk zijn, maar de uitwerking van elk probleem zou natuurlijk resp. twee of vier malen meer tijd kosten en het is de vraag of men zoodoende niet minder zou winnen in nauwkeurigheid, dan verliezen door opoffering van eenvoudigheid en kortheid der bewerking. Evenmin zou het veel moeite kosten om de Tabellen IV te berekenen, opklimmende met één in plaats van met drie centi-. meters; althans voor de kleine getallen b. v. van 1—20 zou dit misschien aanbeveling verdienen, want de fout van 1 cM moge gering zijn bij eene amplitude van 100 cM, zij is zeker te groot en zou het karakter der kromme kunnen vervormen als de getijden zwak zijn. De cijfers der Tabel IV worden zoodanig ingeschreven, dat de grootste positieve waarden (die bovenaan staan) samen- vallen met het vooruitberekende uur; de gegeven toepassingen zullen duidelijk genoeg aantoonen, op welke wijze dit geschiedt : zoowel de uren onder als boven het maximum-uur vult men in, aanvangende met de eerste waarde der Tabel IV, zoodat de eerste, gaande van boven naar haaien de tweede van onder naar boven worden ingeschreven. Bij het getij S,, en praktisch ook bij de getijden K,, K, en P, kan men ook doorschrijven, het uur O beschouwende se direct aansluitende aan het uur 23; deze getijden toch verloopen periodiek in 24 uur. Maar de getijden M,, N en O, waarvan de perioden resp. bedragen 24.8, 25.2 en 25.7 uur (zooals blijkt uit de Tabellen III) benen niet op deze wijze inge- schreven worden, daar hunne perioden te veel van 24 uur verschillen, om de beide uiteinden der kromme n.l. O en 23 uur te doen aaneensluiten. Voor deze getijden is dus inschrijving op de boven aange- geven wijze noodzakelijk, waardoor symmetrie ontstaat ten opzichte van het aangenomen maximum-uur. — 215 — Ten einde den lezer in staat te stellen ook andere voor- beelden dan de door ons gekozene uit te werken, zijn in het aanhangsel getij-constanten gegeven voor plaatsen, die als vertegenwoordigers der verschillende zeeën en kusten, en tevens ook van de verschillende getij-régimes mogen gelden, terwijl, overeenkomstig den titel dezer studiën, zooveel mogelijk stations in Nederlandsch-Indië daarbij opgenomen zijn. Zooals reeds vroeger is opgemerkt, mogen deze constanten echter niet beschouwd worden als geheel on veranderlijke groot- heden; de amplituden toch heeft men door de analyse niet onaf- hankelijk kunnen maken van de helling der maansbaan ten opzichte van den aequator. In de jaren van grootste maans- declinatie zijn de enkeldaagsche getijden het grootst, de dub- beldaagsche (voor zooverre zij afhankelijk zijn van de maans- beweging) het kleinst, en in de jaren van kleinste maansde- clinatie (1903, 1904, 1922) heeft het omgekeerde plaats. De getij-constanten, zooals zij gegeven worden, stellen der- halve gemiddelde waarden voor, behalve die voor de ware zons- getijden S, en P. Eene correctie aan te brengen voor de dubbeldaagsche getij- den schijnt voor de praktijk der voorspelling niet noodig: de hierdoor begane fout is steeds zeer klein; zoo b.v. bedragen de grootste verschillen van de gemiddelde waarden voor het getij M, niet meer dan 3.7 °/,. Bij de enkeldaagsche getijden mag echter deze verander- lijkheid der amplituden niet buiten rekening gelaten worden, zoodra deze eenigszins aanzienlijk wordt. De uiterste verschillen toch met de gemiddelde waarde bedragen: voor het getij O ongeveer 19 °/, en voor het getij K, bijna 12°/,. Daar nu deze getijden in denzelfden zin veran- deren, kan het totaal verschil der amplitude — als men aan- neemt, dat het getij O de helft zwakker is dan het getij K,‚ — ruim 21 °/, bedragen; of m.a.w. in jaren van grootste maans- declinatie (1894 en 1913) zijn de enkeldaagsche getijden ongeveer 55 °/, sterker dan in 1903, 1904 en 1922, wanneer de maans- declinatie het kleinst is. — 216 — Op den en dat de dubbeldaagsche getijden slechts een geringen invloed hiervan ondervinden, maakt het getij K, eene uitzondering; dit toch verandert in sterke mate met de maansdeelinatie, zoodanig, dat een getij van gemiddeld 100 cM amplitude in 1894 en 1913 eene amplitude van 132 cM en in 1905, 1922 en 1923 eene van 75 cM zou hebben. Voor de Indische getijden is echter het getij K, van weinig be- lang en voor andere plaatsen, waar het eene vrij groote absolute waarde bereikt, is toch de relatieve waarde gering, omdat het getij S, gemiddeld 4 malen, en het getij M, 12 malen zoo groot is. Alleen als men meer in ’t bijzonder de voor- en najaars verster- king der getijden wil nagaan, treedt dit getij op den voorgrond. De opgave der getij-constanten in het aanhangsel wordt daarom voorafgegaan door eene tabel van correcties, die men moet toepassen, zoodra de amplituden der daarin opgenomen getijden eene eenigszins aanmerkelijke waarde bereiken. De wijze van toepassing dezer correctie behoeft geene nadere toe- lichting en wordt bovendien aangegeven in de voorbeelden tot toepassing der methode, in de volgende paragraaf gegeven. og moge hier opgemerkt worden, dat ook deze noodza- kelijke correcties een argument zijn voor het geven der ampli- tuden in geheele centimeters en de opklimming der Tabellen IV met drie centimeters. Ook indien de voorspelling geschiedt met den „tide-predictor”’, moet eene gemiddelde waarde aangenomen worden voor het jaar, waarvoor de getij-tabel wordt berekend, ’t geen noodzakelijk tengevolge heeft, dat in jaren, waarin de verandering van de helling der maansbaan het sterkst is (1899,1900,1908,1918), de werkelijke waarde der amplitude, geldende voor 1 Januari, aanmerkelijk verschilt van die voor 31 December. Voor Tandjong Kalean b.v. is gevonden eene gemiddelde amplitude van 95 eM voor het getij K Voor het jaar 1899 geldt dus — na toepassing der correctie — de amplitude 93 en voor 1900 de amplitude 98 cM. Op 31 December 1899 maakt men derhalve gebruik van eene waarde, die 5 cM verschilt van die, welke voor 1 Januari — 217 — 1900 wordt gebezigd; bij het getij K, kan dat verschil van t eene jaar op ’tandere, en dus ook de discontinuïteit bij overgang, stijgen tot 10°/,, zoodat ook voor plaatsen, waar de dubbeldaagsche getijden overheerschend optreden, eene nauw- keurigheid der berekening, gebaseerd op decimalen van cen- timeters in de waarde der amplitude, als volkomen illusoir moet beschouwd worden, en deze bemerking treft zoowel de hier voorgeslagen methode als die, waarbij de kromme lijnen op continue wijze door Thomson’s machine worden bijeengevoegd. Ss. TOEPASSING IL. Tandjong Kalean. (Lengte 105°%.1 Oost van Gr.) Wordt gevraagd het getijverloop bij deze plaats, tevens de te ver wachten stroomrichting op den 31ster Augustus 1898. Het getij K, is zóó klein, dat hiermede geene rekening behoeft gehouden te worden. De enkeldaagsche getijden echter zijn bijzonder krachtig, zoodat de daarvoor gegeven gemiddelde amplituden voor invloed van maansdeclinatie moeten gecorrigeerd worden. Met behulp der correctie-tabel vindt men: amplitude K‚—=95 + 5°/,=—=99 cM. amplitude O =—=55 + 8°/,=59 cM. Voor de tijdstippen van hoogsten waterstand der verschil- lende getijden, vindt men: Tabel IL. 1898. S,=—=000°, M,=205°, N—=337°, K‚—=161°, O=48°, P==191° Corr. Lengte. Tab. IL. 7 idle 198° 326° 41° Kappagetal. 2410 1869 _ 1660 159e 93° 151e 2410 240 132° 3209 134° 342° Tabel III. 31 Aug. Gad 140° 62° 121e 19e 239° 41° _164° 1940 _ 81e 153° _221e Tabel II. (tijd) 8.0 5.7 6.8 B 110 — 148 LVI. 15k — 218 — Voor de tijdstippen van sterkste strooming om de Oost (de straat in) vindt men: Tabel Ien IL. (als boven) S,== 000%, M,=—=1980, K, — 161°,0 = 41° 150° 3e Kappagetal. 74e 680 rn 150° 2729 229° 14 Tabel III. (als boven) — 140° 1219 19° 1500 520 350° 63° Tabel HL. (tijd) 5.0 18 23,8 4,5 Correctie voor maansdeelinatie wordt bij stroomberekeningen niet toegepast, omdat de waarneming, waarbij richting alleen wordt waargenomen, slechts eene benaderende berekening der getij-constanten mogelijk maakt. Aan deze onvolledige wijze van waarneming, zonder meting der snelheid, is het ook te wijten, dat de percentages tot boven de 100°/, kunnen stijgen ; de observatie is daardoor discontinue, terwijl de methode der berekening noodzakelijk continuïteit voorop stelt. In aanmerking nemende, dat bovendien stroomen — veel meer dan waterstand — aan storende inwerkingen van wind en weer zijn blootgesteld, leidt de hier gevolgde methode van vooruitberekening toch tot bruikbare resultaten. Zoowel uit de tabellen als uit de daarnaar geconstrueerde krommen blijkt duidelijk, dat het stroomrégime aanmerkelijk meer dubbel- daagsch is, dan het getijrégime; dit is hieraan te wijten, dat het dubbeldaagsch getij, ten gevolge van stuwing, in veel grootere mate afslecht en dus overgaat in strooming, dan een enkeldaagsch getij; uit de verhoudingen der correspondeerende amplituden blijkt, dat inderdaad de dubbeldaagsche getijden stroomen te voorschijn roepen, die twee maal sterker zijn dan die, door enkeldaagsche getijden veroorzaakt. Amplitude. Verhouding. mn Getij. Stroom. S, 12 21 1.75 K- 05 45 1.80 Ki 8 84 0.88 0 55 46 0.84 — 219 — Hieruit volgt, dat, schoon bij Tandjong Kalean voor elk afzonderlijk getij het verschil der overeenkomstige kappage- tallen ongeveer 90° bedraagt, zoodat bij sterkste rijzing van het water ook de sterkste stroom om de Oost (de straat in) voorkomt, toch somtijds bij rijzend water een stroom om de West wordt waargenomen of bij dalend niveau eene beweging om de Oost; in ons voorbeeld aldus omstreeks 6“30" en 16%30n en te 22t en 23%, Dit geschiedt als het getij de wet der enkeldaagsche en de stroom die der dubbeldaagsche beweging hoofdzakelijk volgt. Een soortgelijk effect van de combinatie der dubbel- en enkeldaagsche factoren is, dat, schoon elk getij op zich zelf even veel keeren rijzing als daling en strooming om de Oost als om de West teweeg brengt, het resultaat is, dat in ons voorbeeld het water 9 keeren wassende en 15 malen dalende is, en dat de stroom 9 keer om de Oost en 15 keer om de West loopt in het etmaal. - Getijverloop bij Tandjong Kalean. 31 Augustus 1898. (in Centimeters.) | OTO WImO Dubbeldaagsche Getijden, Enkeldaagsche Getijden. S EERS Dubbeld. | Enkeld. Totaal. 8, M, N K, fo) P Getijden. | Getijden. re EO oe Lt hi Tek ke ee —10 [—20 |— 6 BO JAI Tod teek | 55 ke Jet [5 10 |=85 "28 EN Bi) —10 Ee 86 TD RT Beld 37 26 gE 13 0 08 leg 120 7 62 69 0 21 3 99 1 24 83 107 6 24 5 96 21 si 35 98 133 10 21 6 86 34 |—14 37 106 143 12 13 5 70 do tat 30 108 138 N.B. 9 malen rijzing, 15 keer daling. Zie Plaat L — 220 — Getijverloop bij Tandjong Kalean. 31 Augustus 1898. (in Centimeters.) (Vervolg). Dubbeldaagsche. Getijden. Enkeldaagsche Getijden. Som Som Dubbeld. | Enkeld. f Totaal. S, M, N tE o P Getijden. | Getijden. 9 10 1 B) 50 53 0 14 103 117 10 6 |—11 0 26 58 1 5 91 86 11 0 [20 |—- 2 0 60 14 |—22 14 52 12 |—- 6 [—24 |— 5 |—26 58 19 [—35 51 16 13 f—-10 |—22 |— 6 |—50 53 23 |[—38° 26 | — 12 14 |-12 [—15 [— 6 [—-70 45 26 [—33 1 — 32 15 |-10 |— 4 |— 4 [—86 34 22 [18 |—- | — 43 16 |— 6 4 1 [6 | 21 | 26 |—3 |— 49| — 52 17 0 18 1 [—99 7 23 19 |— 69 | — 50 18 6 23 4 1-96 |— 8 19 33- |— 85 | — 52 19 10 23 6 [—86 |—22 14 39 |— 94 [| — 5IJ 20 12 17 6 f—70 |—35 Kf 35 |— 98| — 63 21 f 10 6 5 |—50 |—46 0 21 |—- 96 | — 75 22 6 |— 6 2 [26 |—-54 | 7 2e BER 85 23 | 0 |—59 [14 [17 |= 13| — 90 N.B. 9 malen rijzing, 15 keer daling. Zie Plaat 1. Getijstroom bij Tandjong Kalean. 31 Augustus 1898. - (in Percenten.) (+- == om de Oost, — == om de West.) Dubbeldaagsche Enkeldaagsche i Stroomingen. m Som Dubbeld. | Enkeld. Totaal. S, M, K, fe) Stroo Stroom. 0 [18 24 81 16 6 97 103 1 |—11 39 13 25 28 98 126 2 0 45 59 34 45 95 138 3 11 39 40 50 82 132 4 18 24 22 44 42 66 108 — 221 — Getijstroom bij Tandjong Kalean. 31 Augustus 1898. (in Percenten.) (+ =om de Oost, — —= om de West.) (Vervolg). Dubbeldaagsche Enkeldaagsche Stroomingen. troomingen. Som Som Dubbelb. { Enkeld. Totaal. S, M, K, fe) Stroom. | Stroom. 5 21 2 0 45 25 45 68 6 18 [—20 [—22 44 |— 2 22 20 7 Il 1-37 [—42 40 [—26 |— 2 — 28 8 0 [—45 [—59 34 [—45 [—25 — 70 9 |-ll |—41 [—73 25 |—52 |—48 — 100 10 f—18 [—28 |—81 16 |—46 [—65 — 111 Il |-21 |— 7 [—84 5 [—28 |[—79 — 107 12 |—18 8 [Sl |— 6 [—10 [—87 — 97 13 [—11 34 [13 |—17 23 |—90“ | — 67 14 0 44 |—59 |—26 44 |—85 — 41 15 11 43 [—42 |—34 54 |—716 — 22 16 18 31 [—22 |—40 49 [—62 — 13 17 21 12 0 |—44 33 [44 — HH 18 18 |—11 22 |—45 1 [—23 — 16 19 11 |—31 42 |—43 [—20 |— 1 — 21 20 0 |—43 59 [—39 [—43 20 — 23° 21 fl [—44 13 |—-33 [55 40 — 15 22 |—-18 |—34 81 |—24 [—52 57 "23 |—-21 [—16 St —15 [—37 69 32 N.B. 9 malen om de Oost, 15 keer om de West. Zie Plaat I. Bij stroomberekeningen als deze moet in het oog gehouden worden, dat hierbij alleen rekening is gehouden met de zuiver periodieke factoren en niet met de wisselvallig periodieke (moessonstroomingen en de stroomen door land- en zeewind veroorzaakt) en aperiodieke stroomingen, nl. toevallige en constante zeestroomen. Bij de berekening van den invloed van het getij op den waterstand doet de maandelijksche of jaarlijksche waterstand — 222 — er minder toe, daar men het verloop wenscht te kennen, maar bij stroomen doen deze storende invloeden zich direct gevoelen, zoowel in intensiteit als in richting, zoodat deze nooit met dezelfde zekerheid vooruit berekenbaar zijn als de getijden. TOEPASSING II. Makasser (Lengte 119°24 Oost van Gr.) Wordt gevraagd het verloopvan het getij op den 16der, 20sten en 23sten Juni van het jaar 1912. Dit voorbeeld is gekozen omdat de getijden bij Makasser „tot de meest abnormale behooren, die bekend zijn; want het zonsgetij is 1.5 maal grooter dan het maansgetij, en springtij dezer dubbeldaagsche factoren komt voor 5 dagen nà den datum van volle of nieuwe Maan. Een gevolg hiervan is, dat hier niet (zooals bij andere plaatsen, waar ook de enkeldaagsche getijden overheerschend zijn) in Maart en in September de dubbeldaagsche getijden meer tot hun recht komen dan in andere maanden. Als nl. te Makasser, omstreeks den tijd der aequinoxen, de getijden K,‚ en O elkander tegenwerken — ’t geen geschiedt één dag na doorgang van de maan door den aequator — dan versterken de getijden S, en M, elkander nog niet; dit geschiedt eerst 4 dagen later, wanneer K,‚ en O wederom meer tot elkander in phase naderen. Een ander motief tot het kiezen van dit voorbeeld is hierin gelegen, dat in de Engelsche, Duitsche en Fransche getijtafels voor Makasser als havengetal 4 uur is opgegeven. Op welken grond dit geschiedde is onbekend, daar uit de berekende kromme lijnen duidelijk blijkt, dat hier van havengetal geen sprake kan zijn, Uit de Tabellen 1 en III. M, kan afgeleid worden, dat op de datums 16, 20 en 23 Juni 1912 de maan door den meridiaan zal gaan (boven of onder) resp. te 0.2, 3.6 en 6.1 uur nm, zoodat volgens de boven genoemde getijtafels hoog- water zou moeten voorkomen te 4.2, 7.6 en 10.1 uur, terwijl — 223 — in werkelijkheid gedurende dien geheelen tijd van 16 Juni tot Juni hoogwater dagelijks invalt omstreeks 7 uur des ochtends, en alleen op den 23sten een zwak spoor van een tweede hoogwater te 7 uur nm. zal waargenomen worden. De opgave van een havengetal doet hier derhalve niet alleen geen dienst, maar brengt op een geheel en al verkeerd spoor. In de volgende berekening zijn de kleine getijden N en K, buiten beschouwing gelaten. Het jaar 19íi2 is een schrikkeljaar, en daar de opgegeven datums na 28 Februari vallen, moeten aan Tabel Ill, de waarden ontnomen worden voor 17, 21 en 24 Juni in de plaats van 16, 20 en 23 Juni. Tabel T. 1912, S,—= 000°, M‚—= 286°, K‚=173°, O == 113°, P == 190° le Tabel II. Correctie. —g° 278° 1050 Kappagetallen. 1910 63° 303° 2690 191° 3460 1169 140 5 . (17 Juni. 1120 195e 2169 Ss Ar 209° 191e dt 24 , 2820 188° 940 Bel» 64 34 20.7 20.8 Se 20 „ 6.7 20.4 2.3 23 ,„ 9.2 20.2 vr Getijverloop bij Makasser. 16 Juni 1912. (in Centimeters.) 3009 130° 1659 169° 1729 19.7 20.0 20.2 Dubbeldaagsche 5 __ Getijden. Enkeldaagsche Getijden. erk : ef hek 8, M, K É O0 P Getijden Getijden rt) pnt 7 be Las beid 21 EL oa 15 Eed tostas kts 8 3 0 9 0 eg heg Gal 1 Dt Getijverloop bij Makasser. 16 Juni 1912. (in Centimeters.) (Vervolg). rays ER Enkeldaagsche Getijden. Som Som r Dubbeld. | Enkeld. | _ Totaal. Ss, M, Ks 0 P Getijden. | Getijden, + 6 8 |— 8 |—10 |— 5 14 |—28 — 9 5 10 5 15 |—13 |— 6 15 [—34 — 19 6 12 O0 21 —16 |— 8 12 |—45 —33 7 10 |— 4 [26 [—17 |— 9 6 [—52 | —46 8 6 |— 7 [29 18 |—-9 | 1 |—56 —57 9 0 j—-9 |-30 [18 |—- 9 f- 9 [57 | —66 10 p= 6 je 8 FD ll) Jee 8 eld [58 —67” Il f10 | 6 [26 [14 |- 6 |—-16* |—46 —62 12 12 | 1 F2 [10 5 |13 186 —49 13 f—10 ds peld dede 2 Jee 4 —32 14 |— 6 Ti—-8 |—- 2 0 1 [—10 — 9 15 0 9 0 2 2 9 4 13 16 6 9 8 6 5 15 19 34 17 10 6 15 10 6 16 31 47 18 12 2 21 13 8 14 42 56 19 10 |— 2 26 16 9 8 51 59 20 6 |— 6 29 17 9 0 55 55 21 0 |— 9 30 Is 9 |— 9 57 48 22 —-6 [— 9 29 17 8 |—15 54 39 23 [10 |— 7 | 26 | 16 | 6 li | 48 31 N.B. Het water daalt gedurende 45, rijst gedurende 9 uren. Zie Plaat IL, Getijverloop bij Makasser. 20 Juni 1912. (in Centimeters.) gern Enkeldaagsche Getijden. Som Som - Dubbeld. { Enkeld Totaal. S, M, K, Oo P Getijden. | Getijden 0-12 |— 8 15 16 | 5 20 36 16 1 f—10 |— 9 8 17 2 |—19 27 8 — 225 — Getijverloop bij Makasser. 20 Juni 1912. (in Centimeters.) Mkb in dende (Vervolg). Dubbeldaagsche Getijden. Enkeldaagsche Getijden. Som ° Dubbeld. | Enkeld. Totaal. s, M, K, Oo P Getijden Getijden sb [== 7 0 18 0 [—18 18 5 3 0 |—- 4 |—- 8 17 [2 [4 7 3 + 6 0 1—15 16 |— 5 6 |— 4 2 5 10 5 1—21 138 [|— 6 15 |—14 1 6 12 8 [—26 10 [— 8 20 [—24 — 4 7 10 9 [—29 6 |— 9 19 |—32 —_13 8 6 8 [—30 2 [|—- 9 14 '—37 —_23 9 0 5 29 |— 2 |— 9 5 |—40 —_35 10 |— 6 0 126 |= 7 | 8 JB [41 —47 Oe OL Oy. —51 DRE ent lb eed eh Teis Tek —_53 EER FEB tatbrded PeaiP le —45 14 |—- 6 |— 8 0 [—18 0 [14 |[—=18 — 32 15 0 J— 6 8 |—18 2 L—-6 |— 8 —14 16 6 |— 1 15 |—17 5 5 3 8 17 10 2 21 [—16 6 12 11 23 18 12 7 26 [—13 8 19 21 40 19 10 9 29 [—10 9 19 28 47 20 6 9 80 |= 6 9 15 33 48 21 0 6 8 9 36 42 22 |— 6 26 3 zo 37 33 23 [—10 |— 2 | 21 7 Tei ID 22 N.B. Het water daalt gedureude 16 en rijst gedurende 8 uren. Zie Plaat II. Getij-verloop bij Makasser, 23 Juni 1912. (in Centimeters.) Dubbeldaagsche ë ú Enkeldaagsche Getijden. Som Som en : Dubbeld.| Enkeld. |_ Totaal. 8, M, K, Oo P Getijden. { Getijden. 0 |—-12 |— 1 RN el bo telë 13 0 1 1-10 |— 6 EE sjit Bs — 226 — Getijverloop bij Makasser. 23 Juni 1912. (in Centimeters.) (Vervolg). Dubbeldaagsche 9 Getijden. Enkeldaagsche- Getijden. Som Som ï Dubbeld. | Enkeld. Totaal. S, M, K, 8) P Getijden. | Getijden. EE 0 2 OO SE | DN Ben 3 A Gete eed Fl + A tre tate) TEE 5 10 |— 4 |—-21- 13 |— 6 Men 0E B 6 12 0 E20 EA 12 |—=18- 1 — ® 1 10 5 1-29 RE ON) ik Lt diek 8 6 8-80 Wte EN 9 0 gk en DE Ott FR 10 |— 6 8. 1-26 ln A: 3 [18 | =16 11 f—10 5 1-21 tE SE EE ZD ee 12 [—-12 0 f=15 10 te kel tei0. JR EE on 0 2 dekaig dt att 15 Sa emd 8. | 2 gi) ne Ad 16 EE: ER land en 13 11 17 | 10 |— 6 eit 6 4 17 21 18 |. 12 [—- 1 DB teld 8 11 20 31 19% 10 2 Ge 9) 12 22 34 20 6 7 4e 118 9 13 21 34 21 0 9 RE sr} 20 29 22 |— 6 9 7 A 8 3 def 20 23 —10 6 Ei otd ek 4 11 7 N.B. Het water daalt gedurende 12, rijst gedurende 14 uren en blijft van 6—7 nm, op constant niveau. Zie Plaat II TOEPASSING III. Straat Soerabaja. Wordt gevraagd het verloop voor het getij en van de getijstroomen bij Sembilangan (Lengte 112°.7 Oost van Gr.) op den 7de Juni 1910 meren en TT nona enden ee — 221 — Dit voorbeeld is gekozen, omdat voor deze plaats ook de getij- constanten der getijstroomen nauwkeurig bekend zijn en, in de tweede plaats, omdat hier de getijstroomen een geheel ander régime volgen, dan de waterhoogten; de laatste zijn voor- namelijk enkeldaagsch, de eerste dubbeldaagsch periodiek. Daar het vaarwater zich geleidelijk verlegt, en sinds de stroomwaarnemingen werden verricht groote werken aldaar zijn uitgevoerd, is het echter de vraag of in 1910 de stroomen en getijden inderdaad zullen zijn, als hier is berekend. A. Getij. Tabel IL. 1910. S,=—=000°,M,==129°, K‚=— 173°,K 176%, O —=310°, P==190° we ge Tabel IL. Corr. 121° 3020 Kappagetal. 5e 3560 Lo 318° 277e _ 313 5o 117 174 134 219e 143° Tabel II,.7 Juni. _ 0e 2280 51e 205° 23e 155 5° 345° 2250 3390 2429 _298° Tabel HI. (tijd) 0.2 11.9 7.5 22.5 11,4 19.9 De correcties voor maansdeclinatie der amplituden K‚, O en K, bedragen: 8 | K, =H 79, — 50 eM. Oe 5 1 en 8 K, se en pe Getijverloop bij Sembilangan. STRAAT SOERABAJA. 1 Juni 1910. (in Centimeters.) Dubbeldaagsche Getijden. Enkeldaagsche Getijden. 0: Som BEE Dubbeld. | Enkelk. | Totaal. 4e 8, M, K, K, 0 P Getijden. | Getijden Of 15 108 140 eh 6108 | 40 70 if 13 sn 44 |—20 3 a | 27 49 od Es Tote 0 ket 12 17 — 228 — Getijverloop bij Sembilangan. STRAAT SOERABAJA. 7 Juni 1910. (in Centimeters.) (Vervolg). Dubbeldaagsche Getijden. Enkeldaagsche Getijden. Som Som 5 Dubbeld. | Enkeld. | _ Totaal. 8: M, K, K, Oo P Getijden, Getijden 3 0 I= 3 |= 5 26 |—-26 |—3 |—-8 |— 3 —]11 4Af—8 |—ll [— 3 138 |—27 [— 6 [22 [—20 — 42 5|—-13 [—17 0 0 |—26 |— 8 [—30 |—34 —64 6 |—15 |[—18 3 [13 [24 [—10 [30 |—47 kf 1-13 |—15 5 f—26 [—21 [—12 1-23 1—59 —82 S|—8 [— 8 6 [—36 [—16 |—12 [—10 [—64 —74 9 0 1 5 T—44 |—10 |[—=12 6 [—66” —60 10 8 10 3 |—49 [— 4 [—10 21 [—63 —42 11 13 16 0 f—51 8 |— 8 29 [—56 — 27 12 15 18 |— 3 [—49 9 I= 6 30 |—46 —16 13 13 16 [5 [44 15 |— 38 24 |—32 — 8 14 8 10 |= 6. 1-86 20 0 12 [—16 | — 4 15 0 1 |— 5 [—26 24 3 |—- 4 1 — ö 16f— 8 |—8 |—- 3 [—13 26 6 [19 19 17 f—-13 |—15 0 0 27 8 [—28 35 7 18 |—15 |—18 3 13 26 10 [—30” 49 19 19 |—13 |—17 5 26 24 12 [—25 62 37 20|—- 8 [—11 6 36 20 132 [—13 68 55 21 0 |— 8 5 44 15 12 / pi | 13 22 8 3 3 49 9 10 14 68 82 231 13 14 Et. 51 3 8 27 62 s9 N. B. Het water daalt gedurende 8 en rijst gedurende 416 uren. Zie Plaat IL B. Getij-Stroomen. Tabel I. S, =000°,S, == 000, M, —=129, K‚, = 1760, N == 371? Tabel HI. Corr. en 12° 121° 259° Kappagetal. 1839 26° 36° 243° 359° 2830 26° 157° boe 258° neben od mn nme en — 229 — Tabel II. 7 Juni. 2280 Tabel III. (tijd) 12.2 0.9 25° 0.9 205° 2640 17.5 Eene correctie voor maansdeclinatie van de amplitude K, is hier niet aangebracht; het argument van S, moet door 15 gedeeld worden om de hoek- in tijdwaarde uit te drukken. Ook Tabellen IIP of [IL K, kunnen daarvoor gebezigd worden. Getijstroom bij Nembilangan. STAAT SOERABAJA. 7 Juni 1910. (in cM per seconde.) (+ =om de Noord, — =om de Zuid.) Dubbeldaagsche Stroomen. mieren end Dubbeld. Enkeld. Totaal. S, M, N S, K Stroomen. | Stroomen. 0 26 79 138 [— 6 0 118 — 6 112 1 30 90 15 |—- 6 [|— 5 135 —l11 124 2 26 79 138 |—- 5 |— 9 118 —14 104 3 15 48 8 |—- 4 |—13 71 —17 54 4 0 5 E18 fei6 6 | —19 |— 13 Bjtb [39 | 6 fem 2 Jett 60 19“ |—- 79 6 |—26 |—74 |—12 0 |—18 |—112 | —18 [—130 1180 00 |15 alt belts bede 8 |—26 [—83 |—14 3 |—16 |—123 | —13 |[—136 9 [15 |—55 [—10 4 |—13 |— 80 — 9 |— 89 10 lA sd 4 B |—-9 |-18 | —4 |—- 22 1 15 16 4 6 |—- 5 35 1 36 12 26 68 10 6 0 104 6 110 381 50 | 88 1 14 6 5 132 11 143 14 | 26 | 86 | 15 5 9 1 127 14 | 141 15 | 15 63 12 4 13 90 17 107 16 | 0 | 23 6 3 | 18 29 19 48 U |-15 22 | 1 gite 8 19 |— 19 — 230 — Getijstroom bij Sembilangan. STAAT SOERABAJA. 7 Juni 1910. (in eM per seconde.) (H- =om de Noord, — —= om de Zuid.) (Vervolg). Dubbeldaagsche Stroomen. pmen Som Som en eget Dibherd: | Senkend | Mote, Ss, M, | N S, K, Stroomen. | Stroomen. | 18 26 |—61 |— 8 0 18 |— 95 18 |— 77 19 30 [—86 |—13 |— 2 17 |—129 15 [—114 20 |—-26 [—88 |—15 |— 3 16 [—129* 13 |—116 21 |-15 [—69 |—13 |—- 4 13 |— 97 9 |— 89 22 0 32 1-8 |- 5 9 |— 40 4 |— 36 23 15 13 Jelle 8 5 27 — 1 |— 26 N.B. De stroom loopt 14 malen om de Noord en 13 malen om de Zuid. Zie Plaat III, TOEPASSING IV. Liverpool (Lengte 3°.0 West van Gr.). Wordt gevraagd de getijkromme voor de datums 11 en 25 September 1900. Dit probleem is gekozen naar aanleiding van voorbeeld XIV. Op beide datums is het springtijij; op beide datums boven- dien is dit bijzonder sterk, omdat het voor-en najaarsgetij K 4 het maans- en zonsgetij versterkt, maar op 11 September voegt zich hierbij het afstandsgetij N, en op 15 September werkt dit in tegenovergestelden zin. niet noodig geacht; het getij P is — wegens zijn geringen in- — 231 — en | S,—=000e, M ‚40, N—=3130, K =—=141°, K‚—161°,0=207e, M ,—=8°, MS=4°. Kappagetal. 12e 327 3050 7e 1950 400 _ _223° 12° 331° 258° 1489 3560 2470 231° CR 11 Sept. Oec 49o 1149 2210 itte 298e 97e 25 [25 Sept. 0e 30° 2780 1949 97e 2930 60° 11 Sept. 12° 20° 12e go 107° 1859 328 120 1e 1760 3420 93° 180° 291° Ee) 11 Sept. 0.4 0.7 0.4 0.3 dek 13.3 5.7 S= 2125 Sept. 0.4 0.0 6.1 11.3 62 4D B Getijverloop te Liverpool. 11 September 1900. (in Centimeters.) Dubbeldaagsche Getijden. Nevengetijden. vere sm Totaal. 8, M, N K. M, MS K, Oo Of 93 263 ps 2% 21 12 |—-3 [—12 458 1f- 81 300 50 23 7 5 0 |—12 454 21 47 263 31 14 [13 |— 7 3 |—l1 327 3 0 159 5 0 [21 |—12 6 |— 9 128 4 [47 FO ed het ee Dela en B}—81 [—131 |—45 [—23 11 6 10 |—- 4 | —257 61—93 |—-246 |—56 |—27 21 12 12 |—- 2 [| —379 1-81 [—299 |—54 |—23 5, 6 13 1 [427 Sp 170 (38 jeetd Pe Dg 12 4 | —374 9 0 J=185 |—-M 0 Jt is 10 1 _|—=215 eN, 14 14 [13 |— 7 8 9 25 3ir 81 52 39 23 7 5 6 11 224 12{ 93 227 54 et 21 12 3 12 449 13 | 81 293 56 13 15 7 0 12 487 f 47 | 287| 45 | 14 |-5 |—-4 |—-3 | 12 417 15 0 209 | 23 0 20 12 |— 6 11 205 18 1-47 78 |—-5 [14 [16 |—-8 |— 8 Be MH 17f81 |— 73 |—31 |—23 3 4 [12 1 106 2709 2740 49o 30e 323° 3049 5.5 5.2 — 232 — Getijverloop te Liverpool. 11 September 1900. (in Centimeters.) (Vervolg) Dubbeldaagsche Getijden. Novengetjden. | meeldaagrene Totaal. 8, M, N K, M, MS K, 0 18 |—-93 [—205 |—50 |—27 19 12 [—12 À —352 19 |—-81 |—285 —57 |—23 17 8 [—12 1 | —432 20 F—-47 |—295 |—49 |—14 |- 1 | 3 [10 |—- 2 [421 21 0 |—230 —31 0 18 |—12 |—-8 |— 4 [—303 22 41 |—107 |— 4 14 [19 |—-9 |—-6 |—- 7 | 9 23 81 42 23 23 |—- 2 3 |—-3 |— 9 158 N.B. Het water daalt gedurende 13 en rijst gedurende 11 uren. Getijverloop te Liverpool. 25 September 1900. (in Centimeters.) mmm Dubbeldaagsche Getijden. Nevengetijden. reen Totaal. S, M, N K, M, MS K, 0 0 93 300 |— 56 23 7 5 0 [—12 360 1 81 263 |—45 14 [13 |— 7 3 |—12 284 2 47 159 |—23 —21 [—12 6 |—ll 145 3 0 16 5 |A |—-9 |— 6 8 |—-9 | 9 4 |—47 |—131 sl |—23 11 6 19 |= 7 —150 5 |—-81 |—246 50 |—27 21 12 12 |—- 4 — 263 6 |—93 299 | 57 |[—23 11 6 2 |—2 | —331 1-81 |—276 50 (14 |— 9 6 12 1 —323 8 |—47 [—185 31 0 [21 |—12 10 + — 220 9 — 47 5 14 |—13 |— 7 8 7 — 33 10 47 52 —23 23 7 5 6 9 126 11 81 227 |—45 27 21 12 3 11 337 12 |. 93 293 |—56 23 15 7 0 12 387 13 81 287 |—54 14 | 5 Ie 4 | 3 12 328 — 233 — Getijverloop te Liverpool. 25 September 1900. (in Centimeters.) (Vervolg) Enkeldaagsche Dubbeldaagsche Getijden. Nevengetijden. Getijden. Totaal. Ss, ED N Gh M, MS K, Oo 14} 47 209 |—38 0 |—-20 |-12 |= 6 12 192 15 0 18 |—14 |—-14 16 |— 8 | 8 11 29 16 |—47 |— 73 14 [—23 8 4 [—10 9 | —123 17 f-81 [—205 | 39 [—27 19 12 |—-12 1 | —248 18 1-93 |—285 | 54 |—23 17 8 [—12 4 | —330 19 81 |—29%5 | 56 |—14 |—- 1 |—3 12 1 —349" 20 [—47 [—230 | 45 O0 f—18 |—12 [10 |—- 2 | —274 21 0 [—107 | 23 14 [19 |—-9 |-8 [4 | —110 22 | 47 42 |— 5 23 |= 2 3 |-6 |= 7 95 23 | 81 181 —31 27 17 U |-3 |— 9 214 NB, Het water daalt gedurende 13 en rijst gedurende 11 uren. TOEPASSING V. Gamsoengi (Petani), Halmaheira. (Lengte 128°.8 Oost van G r. Wordt gevraagd de getijkromme op 24 Juni 1898. Dit voorbeeld is gekozen hoofdzakelijk om aan te toonen, hoe het getij O wordt ingeschreven, als men voor den tijd der maximumwaarde een getal vindt grooter dan 23; in zulk een geval berekent men dit tijdstip voor den vorigen dag. Tabel T. S,—=000°, M,—=205°, K‚—=141°, K‚=161°, O=48°, P=191° Tabel II. Corr. ° id 197° 39e Kappagetal. 1 89e 1409 1910 274° _210° __290° 189° 337° 332° “75° 2490 121 LVL 16% — 234 — Tab. II, 24 Juni. 2820 ti 188° 94e 1729 259 3499 2653° 3450 293° Tabel III. (tijd) 6.3 8.9 11.6 17.5 246 19.6 Tab. [II 23 Juni. 69° 3180 (tijd) 228 Getijverloop bij Gamsoengi, 24 Juni 1898. (in Centimeters.) Dubbeldaagsche Getijden. Enkeldaagsche Getijden. Som Som Dubbeld. | Enkeld. Totaal. Ss, M, Ks K, P fe) Getijden. | Getijden. 9 0-18 |— 2 3 0 3 9 f—17 12 — 5 1 |—-16 |— 7 3 |—- 4 2 8 [—20* 6 —14 2-9 11 2 |—- 8 0 1 1-18 |—- 1 —19 3 0 |—12 0 |—ll |— 2 5 [12 |—- 8 — 20” £ 9 [10 | 2 13 |— 3 3 |—3 |—13 —16 5 16 |—- 5 |—-3 [14 [—- 4 1 8 |—17 — 9 6 18 1 |—-3 [15 |= 5 |—- 1 16 [—21 — 5 7 16 6 [|—- 3 |—-14 |—-6 [—- 3 19 [—23 — dt 8 9 U [2 f13 |—- 6 | 5 18 |—24* | — 6 9 0 12 0 ll | 6 | 7 12 |—24 —i12 10 |— 9 11 2 8 |—- 5 |—- 8 4 |—21 —17 11 16 3 |J 4 | 4 | 9 | 7 [17 —24 12 —-18 1 3 0 |-3 |—- 9 14 1-12 —36" 13 f—-16 |— 5 3 4 | 2 | 9 [18 | 7 —_25 14 |— 9 [—10 2 8 0 —-8 f—17 0 —17 Bl 0 eik ba a EE ges 16 9 [ll | 2 13 3 | 5 | 4 11 7 17 16 |—- 71 |—- 3 14 4 |— 38 6 15 21 18| 18 |—-2 |— 3 15 5 | 1 13 19 32 19 16 2 |= 3 14 6 1 15 21 36 20 9 9 |— 2 13 6 3 16 22 3S 21 0 12 0 11 6 5 12 22 34 22 |—- 9 11 2 8 5 1 4 20 24 23 |—16 8 3 4 4 8 |—- 5 16 11 N.B. Zie Plaat IV. permen eten — 235 — TOEPASSING VI. Wordt gevraagd, welken invloed de vierdubbeldaagsche ondiep-watergetijden M, en MS uitoefenen op den aard der getijkromme bij den Hoek van Holland, IJmuiden en den Helder op 27 Augustus 1900, Zooals in Voorbeeld XVI aangetoond is, bestaat er een constant phase-verschil, kenmerkend voor elke plaats, tusschen de getijden M, en M,, dat gevonden wordt door de helft van het kappagetal van M, af te trekken van het geheele kappagetal van M, en dit — als men het tijdsverschil wil weten — te deelen door den spoed van het getij M,. Zoo is in Voorbeeld XVI gevonden, dat bij de drie boven- genoemde plaatsen hoogwater van M, invalt, respectievelijk 0.2, 2.2 en 2,6 uur vóór dat van M Ten einde de gestelde vraag te beantwoorden is het dus niet noodig een bepaalden datum te kiezen, maar kan men eenvoudig de getijden M, en M,, volgens de Tabellen IV naast elkander stellen met inachtneming van de bekende phase- verschillen en daarbij hoogwater van M, doen samenvallen met elk willekeurig uur b.v. met 0 uur. De overige getijden kan men daarbij, met voordeel voor de duidelijkheid, buiten rekening laten, omdat die geleidelijk ten opzichte van M, en M, van positie veranderen. Bovendien kan men den invloed van M, versterken door de amplituden van M,‚ en MS in gelijke phase bij elkander te tellen; tweemalen toch gedurende elke lunatie zal dit in werkelijkheid geschieden. Alleen zou dan ook eigenlijk het getij S, in rekening gebracht moeten worden, omdat de getijden M, en MS steeds samenwerken, als S, en M, een bepaalden stand ten opzichte van elkander innemen (één dag na springtij op de Hollandsche kust). Relatief zal de invloed dezer nevengetijden het sterkst optre- den, als de overige getijden het zwakst zijn en dit zal het geval wezen omstreeks Juli en December, wanneer het getij K, het — 236 — zonsgetij verzwakt en vooral op die datums, waarop ook het getij N tegengesteld is aan de getijden S, en M,. Dergelijke dagen, waarop de invloed der nevengetijden zich bijzonder sterk zullen doen gevoelen, kunnen derhalve met de gegeven tabellen gemakkelijk vooruit berekend worden. In het hier gegeven voorbeeld is een datum gekozen, waarop eene samenwerking der beide nevengetijden M,‚ en MS plaats zal vinden. Zulk een datum is 27 Augustus 1900, waarvoor de kromme lijnen zijn gecomstrueerd. Tabel 1. 1900 M, == 40, M‚=—= 8, MS — 4 430 8 27 Aug. Tabel III, 60 43° 470 940 47° & z { Hoek van Holland. 120 1340 176° 88 | IJmuiden... 1130 1540 2040 MSF Helder 1710 191° 236° Hoek van Holland. . 119 228° 223 E immo. 1609 2480 2510 a Belder 218° 2850 283° —… „_{ Hoek van Holland. 4.1 3.9 3.8 Te) HN Amurden se seen 5.5 4,3 4,3 Er et Helders en 7.5 4,9 4.8 Invloed der nevengetijden, 27 Augustus 1900. in Centtimeters. Hoek van Holland. | IJmuiden. Helder. votanks pe Totaal. | Totaal. SE ND Mil MJ MB Mt Mts | 0 |—34 |—11 |—5 |—50 |—54 |—il |—5 |—701-33 | 4| 3 | —0 1 4 i18-| =D |-28 120 |-18 19 1-56 1-50 le ti 3 IN Br at plad (99 Bf Sledge 3[ 68| 10{ 5 | 83| 35 10} 5 | 50|—44|— 5|— 3|—5? 4r AEL ME OH 106 H- 53 1e zel raten 6 8 |—lo bi MO tOTe Bl A3 s6 1-10 KL Bi dta an — 237 — Invloed der nevengetijden 27 Augustus 1900. (in Centimeters.) (Vervolg). Hoek van Holland IJmuiden. Helder. en Totaal: Totaal. Totaal. M, M, MS M, M, MS M, M, MS BL 41 |— 8|-—-4 | 29 | 58|— 8|—4 | 46 | 29 6 3 | 38 7 4 |—18|—9 |—23 | 35 |—18 | —9 Bi Ale Wiene Be Il 1 —5 1-50 Belt jets Feis jee E00 9 |--64 6: 4 Jb ee29 Eldee kie Tee) er 181 181-909 |-51 1-54 181-- 9 |-8T|- 29 4 3| 36 RER 12 | 18 5 |--54 1-66 | 181 51-48 81-12 GE NEN 12 1-48 |— 418 |—55 |—61 |— 4 1-3 |—68*|—24 8 dbadk ORI eld | 9 |ee88 Hal ett | BT Hed I= 8 2140 BER Meid 6 |— 6 1-10 |= | — B 180 1-54 |= |--6 |T 15 | 59 Stg 65 11 ie 17-150 |— 9 |—-4 168 tE 161 9 | 1011 501-161 9 75 1—33 2 2 1—29 EE Abt Bl :06 | Bl tkl--0 1 Sêl- BIH 5 9 RR Di le il ml es il | 60 9| 10 4l 23 REE 0 IS16 (9 1-5 | 4611610 | ALA zet 10 MEEO 116 6 da | 17 1-16 16 |- bl Blei € 97 B 8 91-53 Fiel et eli BETH I= A U EN dt postte 14 9 lat Beld 1| 38 ET Is ast trl vl=4ó 14110 6 | 30 NB. Zie Plaat V. Nam men voor de getijden M, en M, te IJmuiden de uren 6 en 4, dan zou het verschil (waarop het eigenlijk aan- komt) te groot worden, nl. 2 uur in plaats van 1.2, en daarom is voor 5.5 het geheele getal 5 gekozen, ’t geen natuurlijk geoorloofd is. Uit de tabellen, en beter nog uit de graphische voorstelling, blijkt, dat de invloed, dien de nevengetijden op dagen, waarop zij het duidelijkst optreden, uitoefenen, voor de drie plaatsen _ op de volgende wijze kan omschreven worden. — 238 — Bij den Hoek van Holland wordt na elk tijdstip van laag- water eene kleine rijzing waargenomen, gevolgd door eene tweede daling, terwijl de tijdstippen van hoogwater scherp begrensd zijn. Bij den Helder heeft het omgekeerde plaats en wordt elk tijdstip van hoogwater gevolgd door eene kortstondige daling, waarna wederom een tweede maximum optreedt, zoodat het water lang op of omstreeks op zijn hoogsten stand blijft staan, terwijl hier de tijdstippen van laagwater scherp begrensd zijn. Bij IJmuiden eindelijk geschiedt de rijzing zeer snel en heeft de daling, die aanvankelijk ook vrij snel geschiedt, 4 uren na den tijd van hoogwater veel langzamer plaats, welke ver- traging van den val ongeveer twee uren aanhoudt. TOEPASSING VII Wordt gevraagd het karakter der voornaamste nevengetijden te Portland Breakwater, Kidderpore, (Golf v. Bengalen) en Moulmein, (Achter-Indië.) Portland Breakwater. Kidderpore. Moulmein. M‚=194° M‚=32°; M, = 59° M‚=39;M, =114,M, = 1720. IM, —16° „20° —86° 178° 39e 28° 6.1 vóór 1.3 vóór 1.0 vóór of. 6,3 na 11.1 na 11.4 na. Invloed van nevengetijden. in Centimeters. Portland Breakwater. Kiddeipore. | Moulmein. Totaal. | | Totaal. Totaal. Ki, | S M, | M, | MS M, | M, | MS Í dane | | of 63 15 | ol sel ml sl 7 wl wl a 11 65 B|. Al 64} OMte tk er TOR al 88|-9|—-5| 19| 59-20 |= rel 62-20} sh. iben |De Be el 18 In — 239 — Invloed van nevengetijden. (in Centimeters.) (Vervolg). Portland Breakwater. q Kidderpore. Moulmein. Totaal. Totaal. Totaal. M, M, MS M, MS MS M, M, MS KE20 | 7 | 41-39 49) 15 | 13 |— 2il— bij 19 |. 131 19 5 1-52 8 blie Oi Ml LL le AO MOE RO RER AN 6 |—63 | 15 #30 E=ti0N 7 9 |— 94-1161 9 Ol 48 7 1—58 8 545 JORE 119 TETE TOB LET Fl EIB 81-39 |— 7 | 4 |—50 |— 68|—21 |—21 |—110f— 72/27 21 |—120 MELO |--15 | 9 [34 |— 17 9 [—10 |— 36 18112 |=10 1 40 NEE EEl- ói 5 | 3 Edens 4 ED ON kf di 20 45 1 | 48 5 4A|l 57 84l 1 l--eAL- 1261 89 ere 188 121 62| 15 01 884 1061-1111 4E er tia 14111 139 13 | 60 | 10 81 1611061 jet0 BIE 118218 110 90 REE Mie Al 3 87 Grt Dt 851 81127 21 33 KEE 16 l-l4 | 9 117 ZOER eik dr Olt jes 1 16 F-15 |—11 |— 6 —32|— 27 7 Gli hAl I8 Bis 10 17 |—43 2 EE rn Ne 18 1-60 | 14 GiB 08E AB IB le WBpetiti 194 AS 10 19 |—62 | 12 6 |—44 |—109|— 5 |— 8 |—122|—115|— 7 — 8 f—130 20 48 |— 1 |— 2 |—51 |— 85/—20 |—21 |—126|— 90|—26 |—21 [—137 81 [23 |—13 |— 9 |—45 |— 40|—16 |—14 |— 7O|— 42|—21 |—14 |— 7 ME Ui | 6 1-10 5 7 pi OEE | 4 7 27 23 | 88 |— 1 2 | 39 Bil 101 Ati 10 TO 25 at} A Ì N.B. Op de met deze tabel overeenkomende Plaat VI is niet voor alle drie plaatsen ’ aur 0, tevens maximum van M,, als aanvangspunt gekozen, maar respectievelijk de “Dscissen 0, 3 en 6, ten einde de drie krommen niet te veel te doen samenvallen. Uit deze tabel, en beter nog uit de kromme lijnen van Plaat VI, blijkt, dat bij Portland Breakwater de nevengetijden optreden op soortgelijke wijze als bij den Hoek van Holland, terwijl de krommen voor Kidderpore en Moulmein eigenaar- digheden vertoonen, die overeenstemmen met die welke Plaat V voor IJmuiden doet kennen. Onder de plaatsen waar, voor Zoo- verre bekend is, de nevengetijden het sterkst optreden, blijft derhalve den Helder eene zeer bijzonder standpunt innemen. TABELLEN — 242 — Tabel 1 Tijd van doorgang der fictieve sterren door den meridiaan op 1 Januari (middag) Greenwich-tijd. kj M, en MS| N | K‚, | K, fo) 1924 | 000 | 231 215 | 171 | 176 | 52 | 190 N.B. De vet gedrukte jaarcijfers duiden schrikkeljaren aan. — 243 — Tabel IL, Correctie voor lengteverschil, uitgedrukt in graden. 160, —170o | 11.18 | 17,16 | 11.63 | 0.45 | 0.45 | 0.90 170,—180e | 11.85 | 18.20 | 12.33 | 0.48 | 0.48 | 0.96 Oost. neg. Oost, neg. Oost. neg. Oost. pos. Oost. neg. Oost, pos. West, pos. West, pos. West. pos. West. neg. West, pos. West. neg. Uitgedrukt in uren. | 140°—160° | 0.35 | 055 | 0.76 | 0.03 | 003 | 0,05 160°—180° | 0.40 | 0,62 | 0.86 | 0.03 | 0.03 | 0.06 Ss —= 0e —= verandering per etmaal. — 244 — Tabel HIL, Getij S,. Febr. Maart. April. | Aug. Sept. en femke on Ke) Ot OO DO et Mei. | Juni. | Juli. — 245 — de, Tabel II. Getij S, n == 300 —= hoeksnelheid per uur. 0 1 | 2 | 3 4 5 6 7 à1 00 Ff 00 | O1 | 0.1 | Ot }04l 02 02 if 0.3 | 0.4 | 0.4 | 0.4 [{ 0.5 | 0.5 | 0.5 | 0.6 8075 011 071: 0BL08L 08 O8 08 A Ke en EE diel tal dd iAlkbEtbLib ii L8 BEA ETA Leh ik Le Bint 20 SENATE Bd AE 14 28 24 241 RAI SBL ABI 28 Rtl ATI ARI GRE aten SN ECA Ee BR 6 IE EE 101 38 | 34 | 34 | 3,41 85-1-8535 3.6 iki 38-38 SRS ks 191 401 40 Al dt iaAl kee 44 138| 43 | 4.4 | 44 | 44 | 45 45 | 45) 4.6 l4f 47 | 47 | 47 | 48 | 48 | 48 | 49 | 4.9 1804 BO Eli bt iik 5S-| 5-2 | 02 16f 5.3 | 54 | 54 | 541 55 | 5.5 | 5.5 | 5.6 Met DEd Dl bt 501 68158} 59 | 5.0 8R 004 60-1 64 1 Gd 1-6-1691 62 62 19| 6.3 | 6.4 | 6.4 | 6.4 | 6.5 | 6.5 | 6.5 | 6.6 ah hdd 64104-68108 68-| 69 1 69 OR even er EN EE RE EA LETA TAielbt thd 2 B Eel Tt ESE Tt A RE BOI ROT El St Bi 0 |t Bet Be 25| 8.3 | 84 | 84 | 84 | 85 | 8.5 | 8.5 | 8.6 ZOE KEAT STI 8d SEE BSL GRT OM ar 000001 Dt It E 02 Dd Da 281 93 | 9.4 | 94 | 941 95 9.5 | 95 | 9.6 29 9.7 | 9.7 | 9.7 | 98 | 98 | 9.8 | 99 | 99 30|-10.0 | 10.0 | 10.1 | 10.1 {10.1 [10.2 | 10.2 | 10.2 31 10.3 | 10.4 | 10.4 | 10.4 | 10.5 [10.5 | 10.5 | 10.6 32| 10.7 [10.7 | 10.7 {10.8 | 10.8 | 10.8 | 10.9 | 10.9 SSFLLO S11O HL (ALA FAA (12 102 | 112 34f 11.3 | 11.4 | 11.4 [11,4 [11.5 [11.5 | 11.5 | 11.6 35 | 117 [117 (11,7 (11,8 | 11.8 [11.8 | 11.9 | 11.9 SD OTP A OO DO DO — 246 — Tabel HI. Getij S == 24°,3814992 — verandering per etmaal. Febr. Maart. April. Mei. | Juni. Juli. Aug. Sept. Oct. 3599 23 229 129° 158 165° 176° 201 225 249 214 deet worden: b. v‚ voor 3f December neme men 32 December. 212° 236 261 In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari met één vermeer- — 241 — Tabel HIL, Getij M,. n —= 28°,984042 — hoeksnelheid per uur. 0 1 2 | 3 | 4 5 | 6 | 7 | 8 9 REBT 0010101 0id02l 021 02103103 1f 0.3 | 0.4 | 0.4 | 0.4 | 0.5 | 0.5 | 0.6 | 0.6 | 0.6 | 0.7: 8107107 081 081 0:81 09 1:09 1 08 TL f0 E10 A Re B ee Re RE AAE Bn hr, bi 118-181 181-191 101100 Es 821 41 | 21122221 ERI SR BAL G Eid Dal 51-25 261 tet SEALER BE ij B Oe BEA 311-329 321 34th bt dd) RO 841-356 351 36-1-8606 1 36 BUI RTI 8138110 Br 38 391-391 301 A0 AO 40 AAL ALF 12f Al | 42 | 42 | 42 | 43 | 43 | 43 | 44 | 44 | 44 |12 13| 4.5 | 45 | 4.6 | 4.6 | 46 | 4.7 | 47 | 47 | 48 | 48 |13 l4f 48 | 49 | 49 | 49 | 5.0 | 5.0 | 5.0 | 51 | 51 | 5.1 [14 161 52 | 52 | 521 53 | 531 53 | 54| 5.41 54 | 5.5 115 36E 5D 561 56 | 564 541 5.7 | 671 5.81 58 | 58 110 roei 60 591 601 601 60 611 61-11-61 | 62-117 18[ 6.2 | 6.2 | 6.3 | 6.3 | 6.3 | 6.4 | 6.4 | 6.4 | 6.5 | 6.5 [18 19| 6.6 | 6.6 | 6.6 | 6.7 | 6.7 | 6.7 | 6.8 | 6.8 | 6.8 | 6.9 |19 EE LO TOTO Atl Ti AE Gerd SEEN HOEREN DRE Et VELIT L0r LT TT TTET Lel Geren sol 401 601 80 80 81181 sti seit ae I8 24l 83 | 8.3 | 8.3 | 8.4 | 8.4 | 8.4 | 8.5 | 8.5 | 8.6 | 8.6 [24 251 8.6 | 8.7 | 8.1 | 8.7 | 8.8| 8.8| 8.8| 89| 8.9 | 8.9 [25 se 90 90 901 01 Gl 91 | 021 BAI 92 93126 211 93 | 9.3| 94| 9.4| 9.4} 9.5 | 9.5 | 9.6 | 9.6 [ 9.6 [27 28[ 9.7 | 9.7 | 9.7 | 9.8 | 9.8| 9.8 | 9.9 | 9.9 | 9.9 [10.0 |28 29 | 10.0 | 10.0 | 10.1 {10.1 | 10.1 [10.2 [10.2 | 10.2 | 10.3 | 10.3 | 29 10.4 | 10.5 | 10.5 | 10.6 | 10.6 | 10.6 | 10.7 [30 10.8 | 10.8 [10.9 {10.9 | 10.9 | 11.0 | 11.0 [31 tit Lar.2 H14.2 {11.2 11.8 [11.8 [11.3 (32 11.5 | 11.5 |11.6 | 11.6 | 11.6 [11.7 (11.7 [33 11.8 (11.9 {11.9 (11.9 | 12.0 [12.0 | 12.0 | 34 12.2 (12.2 (12.2 | 12,3 | 12.3 | 12.3 | 12,4 | 35 Ss — 37°,4464896 — verandering per etmaa — 248 — Tabel II, Getij N. mee ee Jan. | Febr. Maart, April Mei Juni. Juli, Aug. Sept. Ot OP DO el lj, _ ei len} Kad ee oe KS bo ep) Li) kee) de kde) 1309 355 1740 254° 298° 1430 2240 B. In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari met één vermeer- derd worden: b,v. voor 30 November neme men 4 December, — 249 — Tabel IL. Getij N. n= 28°,4397296 — hoeksnelheid per uur. 0 1 2 3 + 5 6 7 8 9 Pr90S 00 O1} Ot) 014 0202 0203 Ft Okt ER OA) O4) OA} 05-05} 06: 061 MBT UO Dd si 04 07 | 08} 08-08} 091 491 00 LOT RER sE LOF AAT Ltr dt Aiken heen AE LA LAN LD Lb Torie RO Ate hen ® StLt 18) 18 48410 mers D AOS VR er st 25 25125 26 EO BE BE tt Ld sE 201 28-28} 2.91 298 804 HT 30 St BL 8 stel 321321 32 ART IR AL SAL DDI 0 06 851 861061 BOA STI AEL ACIB 10 ii D8 | 39 391 801 40F 401 40 ALF ALFA JL 12f 42 | 42 | 42 43 43} 44 | 44 | 44| 45} 4.5 }12 I3| 45 | 46 | 46 | 46 | 47 | 47 | 47 | 48 | 48 | 4.8 |13 14E 40 49 BOI 5OI-DOE DI 5E) DL 521 DZ 4 154 52| 5.8 53 54| 5A4AL 5.4 | 55 | 55 | 55 | 56 f15 16| 56 5.6 | 57| 5.7 57| 58 | 58| 5.8 | 59 | 5.9 |16 14E 081 601 601 60 6.1} 6.1 | 61 | 62} 62 | 6217 18| 6.3 | 6.3 | 6.4 | 6.4 | 6.4} 6.5 | 6.5 | 6.5 [ 6.6 | 6.6 [18 19| 6.6 | 6.7 | 67 | 6.7 | 6.8 | 6.8 | 68 | 69 | 69 | 7.0 [19 40 TO LOI EEN TAL TAL LR TR Latest E40 BERT TA TA TDT Tb LOT talk At kel B TT 8 181 18 10 69 491 40 EF 80 22 sa 80 81 81 ei 821 821 821 031 08 | 44129 24f 84 84| 8.5 | 85 | 85| 8.6 | 86 | 8.6 | 8.7 | 8.7 |24 88| 8.8 | 8.9| 8.9 | 9.0| 90[ 9.0 | 9.1 |25 9.21 9.2| 9.2| 9.3 | 03 94 94 | 9.4 [26 9.5| 9.6 | 9.6 | 9.6 | 9.7 | 9.7 | 9.7 | 9.8 [27 9.9 { 9.9 [10.0 [10.0 [10.0 [10.1 |10.1 [10.1 f28 10.2 [10.3 |10.3 [10.4 (10.4 | 10.4 (10.5 | 10.5 [29 10.6 [10.6 [10.7 [10.7 |10.7 [10.8 |10.8 | 10.8 |30 10.9 1410 1340 F140 | MA [14.1 JIA (11.2 F31 11.8 {11.8 [114 FMA ILA 115 (11,5 [11.5 [32 11.6 [11.7 [11.7 [11.7 (11.8 (11.8 (11.8 [119 |33 12.0 [12.0 (12.1 [12.1 |12.1 (12.2 (12.2 [12.2 [34 12,4 [12.4 | 12,4 [125 12.5 [12.5 (12.6 [12.6 f35 — 250 — Tabel III. Getij K S= — 1°.9712928 — verandering per etmaal. Febr. Maart. April. Mei. Juni. Juli. Aug. Sept. Oct. | Nov. | Dec. _— SOD JF Ole GO DO So Ll S 299 2440 183° 181 179 1e 175 173 171 169 167 165 133 131 129 127 125 1239 802 2419 239 257 235 233 231 229 227 225 223 221 219 217 215 213 211 209 207 205 204 202 200 198 196 194 192 190 188 186 184 N.B. In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari derd worden. 1829/1219 62° 180 | 119 | 60 met één vermeer- is A ide Len — 251 — Tabel HI. Getij K,. n == 30°,0821372 — hoeksnelheid per uur. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 08 001 01101 011-081 02103108 ADE U if 0.3 | 0.4 | 0.4 | 0.4 | 0.5 | 0.5 | 0.5 | 0.6 | 0.6 | 0.6 {| 1 2107) 071071 081 081 08004081 0REiDEE BE LOI LOA KAL LEI KEI anne KRAB) LALA LALA DL LD het dn 8 BELT LT IAA LEI 1LSl ir einen D RE AI 20 AIA alt RE 1 08 LAS SALA NR RR DEE EIT ATI AEL ASR S Mi D0I 80 SII Sl Skeet SR ei hirs 101 881 341 341 34I- Sb Aaii 86 361-380 KEE ST ATI 37 38 KLEREN EDI ADEL Eer 40 40 T AI di ALA ARIA ALARA S I3f 43 | 4,4 | 4.4 | 44 | 45 | 45 | 45 | 46 | 46 | 4.6 [13 ARAS 47 ANT AST ABT 40) 49 401 49 BOEM Dr BOI DO KA Ai 51452 KI BAI De 5 FIG i61 53 54 | 54 54} 551 56 | 5.5 | 5.6 | 5.6 | 5.6 116 er Dt bribi 58 581581 br 5050 GOH Sr KOI GO Bt Gti Gti 62 62 621 681 65 0 19f 6.3 | 6.4 | 6.4 | 6.4 | 65 | 6.5 | 6.5 | 6.6 | 6.6 | 6.6 [19 20f 6.7 | 6.7 | 6.7 | 6.8 | 6.8 | 6.8 | 6.9 | 6.9 | 6.9 | 7.0 [20 sh 201 10 TO Lit Tilt EEn ek SSL TS 18 TAL TAI TAL TEI ADI Tei 6 €60 132 SER TTI AT Lel GBI Lei PT A8 241 BON SOI BOI 81 81 Sil EE BIER 33 14 251 83 | 8.3 | 8.4 | 84 | 84| 8.5 | 8.5 | 8.5 | 86 | 8.6 [25 461 86 8.7 | 8.7 | 8.7 | 88| 88| 981 8.9 | 89 | 8.9 126 211.90 | 9.0 [ 9.0 | 9.1 | 9.1 | 91 | 9.21.92 | 9.2 | 9.3 [27 281 9.3 | 9.3 | 9,4 | 9.4 | 9.4 9.5 | 9.5 | 9.5 | 9.6 | 9.6 [28 201 96 | 9.7 | 9.7 | 9.7 | 98| 9.8 | 9.8 | 9.9| 9.9 | 9.9 [29 30{10.0 (10.0 {10.0 {10.1 [10.1 [10.1 |10.2 (10.2 (10.2 | 10.3 [30 31|10.3 |10.3 (10.4 |10.4 |10.4 [10.5 |10.5 '10.5 (10.6 (10.6 [31 en 10.6 {10.7 |10.7 [10.7 [10.8 [10.8 {10.8 {10.9 | 10.9 {10.9 [32 — 252 — Tabel HI, Getij K, == — 0,9856464 verandering per etmaal. Febr. Maart April Mei. Juni. Juli. Aug. Sept. Oct. Dec. N.B. In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari derd word en. 329° 328 |: 327 326 326 325 324 20/27 1° 219 218 277 2176 215- 274 2173 272 262 261 2420 2110 210 182° 151° 150 120° met één vermeer- Sm HOG Fe Ot DE ee ie En 5 5 Td en DER re dd ea and era gk RIT, EEN — 253 — Tabel II, Getij K,. n= 15°,0410686 — hoeksnelheid per uur. an) Pl nl GE mt JOWI © vo IO Vo 8. 4. 4. 5 6 6. 7 8 8 9.3 EE | iom o ho or © hs _— ee 5 IO O En he OU OO Ut pamad o ir a dt © Go IO do DT Oo ok TOO mm OT CO me U DO io Dr © u Ur DB Ut Ut a VO PRN Polo pn en ei fn el PRN Golo mm SO Or OO u Gr OO a ko ODD FT ma OO JOWAIO Go IO U a Or © ho a © paal 23.0 |23.1 | 23.1 23.1 (23.7 |23.8 — 254 — Tabel HL. Getij 0. S == 2503671456 — verandering per etmaal. Febr. Maart. April. Juni. Juli. Aug. Sept. Oct. == CS © ol OU OP DO et md Le) el 57° 82 123° 1640 230° 271° 7 338° 3 N.B. In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari met één vermeer- derd worden. Attas etende — 255 — Tabel HI. Getij 0. n == 13° 9430356 — hoeksnelheid per uur. 0 1 2 3 | 5 6 7 je) 9 01-00 0.1 O1 f- 021-031 DA rl OASES 06 06 F0 KO 08-100 094-4O0 TTA bkr eha bekt REA 151 1616 Ar LE LD Kar BED Balt 221284 ZAND BEE 42012091 30 31181 82 Hor shr ls bi 461 36 371 881-891 30 40} ALT AL 4e D 6l 43 | 44 | 44 | 45 | 46} 46 | 4.7 | 48 | 49 | 4.9} 6 Ee OO Dl 54 521 58T od) DAL DDT DE DEES KES DET DI 6 GORKI Kr Os bebat ss E45 661-661 6TE Her bhi 6PT OI LED ROE El 12 181 TAI TAR GAL EB GO GEL LO IO it0f 1D GOT Eli MEt ARL OS BAT GAP BOEI 121 86 | 8.6 | 8.7 | 88 | 89| 90 | 9.1 | 9.1} 92| 9.3 |12 13f 9.4 | 94 9.5 | 9.6 | 9.6 [| 9.7 | 98 | 9.9 | 9.9 10.0 [13 l4f 10.1 [10.1 [10.2 (10.3 [10.4 [10.4 (10.5 (10.6 [10.6 (10.7 [14 15/10.8 [10.9 |10.9 {11.0 [11.1 [11.1 [112 [113 [114 [11.4 [15 16 [11.5 [11.6 |11:6 [11.7 [11.8 [11.9 [11.9 [12.0 [12.1 (12.1 |16 17 {12.2 [12.3 |12.4 |12.4 |12.5 [12.6 (12.6 [12.7 [12.8 [12.9 f17 18[12.9 (13.0 [13.1 [13.1 |13.2 [13.3 (13.4 | 13.4 | 13.5 | 13.6 f18 19|13.6 |13.7 [13.8 [13.9 [13.9 [14.0 |14.1 [14.1 [14.2 143 [19 20|14.4 [14,4 [14,5 [14.6 [14.6 [14.7 [14.8 [14.9 [14.9 | 15.0 f20 21|15.1 (15.1 [15.2 [15.3 (15.4 [15.4 (15.5 | 15.6 [15.6 [15.7 |21 22/15.8 |15.9 |15.9 |16.0 (16.1 [16.1 [16.2 |16.3 | 16.4 | 16.4 |22 23|16.5 |16.6 (16.6 |16.7 [16.8 [16.9 |16.9 [17.0 [17.1 (17.1 |23 24| 17.2 [17.3 [17.4 |17.4 |17.5 [17.6 [17.6 |17.7 [17.8 [17.9 [24 18.1 [18.1 |18.2 [18.3 (18.4 |18.4 [18.5 (18.6 f25 18.8 |18.9 (18.9 [19.0 (19.1 |19.1 | 19.2 (19.3 [26 19.5 |19.6 [19.6 [19.7 [19.8 [19.9 [19.9 | 20.0 [27 20.2 | 20.3 | 20.4 | 20.4 [20.5 | 20.6 | 20.6 [20.7 |28 20.9 [21.0 [21.1 [21.1 (21.2 [21.3 [21.4 [21.4 |29 21.6 (21.7 [21.8 [21.9 [21.9 (22.0 [22.1 22.1 [30 22.4 [22.4 |22.5 [22.6 |22.6 |22.7 (22.8 |22.9 [31 23.1 |23.1 [23.2 |23.3 |23.4 |23.4 | 23.5 | 25.6 |32 23.8 [23.9 (23.9 [24.0 |24.1*/24.1 | 24.2 [24,3 |33 24.5 [24,6 [24.6 [24.7 | 24.8 | 24.9 | 24.9 25.0 [34 25.2 [25.3 |25.4 |25.4 [25.5 |25.6 [25.6 [25.7 [35 — 256 — Tabel II. Getij P. Ss — 09856464 — verandering per etmaal. Jan. | Febr. | Maart.|-April. { Mei. [ Juni. | Juli. | Aug. | Sept. | Oct. | Nov. | Dec. If Oe| ief 58°| 899} 118°/ 149e| 178°| 209e| 2409| 2699} 300 3290 2 1 {32/59 | 90/119/150|179| 210 | 240 | 270 | 301 | 330 3f 2 {33,60 {f 91, 120151} 180| 2111241 [271 (302 | 331 Af 3 | 34 | 61 { 92|121/152|181/|212| 2421272 | 303 | 332 5| 4 {34/62 | 93/122/153|182[213 [243 | 273 | 304 | 333 5 | 35 | 63 | 94|123|154| 183 | 214 | 244 | 274 | 305 | 334 6 | 36 | 64 | 95|124| 155 | 184 | 215 | 245 | 275 | 306 | 335 1|37 | 65 | 96|125/156|185|216 | 246 | 276 | 307 | 336 8 | 38 | 66 | 97|126/157|186 | 217 | 247 | 277 | 308 | 337 | 9 | 39 [67 | 98[127|158|187 [218 | 248 | 278 | 309 | 338 (] 11f 10 | 40 | 68 | 99 /128/159/|188| 219 | 249 | 279 | 309 | 339 12f 11 f 41 | 69 [100/129| 160189 | 220 | 250 [| 280 | 310 | 340 138f 12 | 42 | 70 [101{130/161|190| 221 | 251 | 281 | 311 | 341 14f 18 | 43 | 71 |102/131|162/| 191 | 222) 252|282|312| 342 15f 14 | 44 | 72 |103/132/163| 192223 | 253 | 483 | 313 [343 16f 15 | 45 | 73 [103 /133/164| 193 | 224 | 254 | 284 | 314 | 344 17f 16 | 46 | 74 |104/134| 165/ 194 | 225 | 255 | 285 | 315 | 345 18f 17 | 47 | 75 | 105 | 135 | 166 | 195 | 226 | 256 | 286 | 316 [| 346 | I9f 18 | 48 | 76 | 106/136 | 167 | 196 [227 | 257 | 287 | 317 | 347 20f 19 | 49 | 77 [107137 |168| 197 | 228 [| 258 | 288 | 318 | 348 21f 20 | 50 | 78 [108/138/169| 198 | 229 | 259 [| 289 | 319 | 349 22f 21 | 51 | 79 [109/139/ 170 | 199 [230 | 260 | 290 | 320 | 350 23f 22 | 52 | 80 |110[140|171|200|231 | 261 | 291 | 321 | 351 24f 23 | 53 | 81 [1Il{141|172| 201 | 232 | 262 | 292 | 322 | 352 25| 24 | 54 | 82 |112/142|172/ 202 | 233 | 263 | 293 | 323 | 353 26f 25 | 55 | 83 |113/143[173/ 203 | 234 | 264 | 294 | 324 | 354 L 27f 26 | 56 | 84 [114144 | 174 | 204 | 235 | 265 | 295 | 325 | 355 E 28f 27 | 57 { 85 {115 {145175 | 205 | 236 | 266 | 296 | 326 | 356 29 | 28 86 | 116 [146 | 176 206 | 237 | 267 | 297 | 327 | 357 30 | 29 87 [117 [147 | 177 | 207 | 238 | 268 | 298 | 328 | 358 31 | 30 88 148 208 | 239 299 bed N.B. In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari met één vermeer- derd worden. — 257 — Tabel HI. Getij P. n — 14°,9589314 — hoeksnelheid per uur. [on DE | wdn mt ln el OOPDAID POR 00 en ie le nd mt in md mien se GO 0 abel at u ek TOO mk OT ne 0 == Ao 23.7 EN © ao ait dl ad wauw A etn nd mi U OO mi TT Do DU 90 et ot waren an 23.2 23.9 ee oen Ker da OP DO ee OO — 258 — | Tabel II. Getij M,. | S — 48°,7629984 — verandering per etmaal. Jan. | Febr. | Maart, | April. | Mei. | Juni. | Juli. | Aug. | Sept. | Oct. | Nov. | Dec. Oef 72°/357e| 69e} 920} 163°/| 186°/ 2589/3299) 352°| 649| 87° 49|120| 46|117{140/212/235 | 307 | 18/ 41 | 113136 tm CO DN me de) Go DN ep] de de) ent Jam lep) Go Jed oo iden) | Ne) ler} ed bo lee} rn le} ot ei len el le} ja Dn ler) mi mi go rn 24f 42|113| 39/110/133|205|228|299| 11 | 34|106 | 128 29 | 285 282|354| 17| 89|111|183|255|278|349| 12 30 | 334 331| 43[ 66|137|160|232|304|326| 38| 61 311 23 2 114 209 | 281 15 Ie N.B, In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari met één vermeer- derd worden, — 259 — Tabel HIL. Getij M,. n= 57°,9682084 —= hoeksnelheid per uur. En 0 1 2 3 4 5 6 e 8 9 01001 00 | 001 011 Ott OA O4 1 Ot fût 020 SORT 021 021-021 024 081 041 08 OBA ORTE 2| 0.4 { 0.4 | 0.4 | 0.4 | 0.4 | 0.4 | 0.5 | 0.5 | 0.5 | 051 2 3|f 0.5 | 0.5 | 0.6 | 0.6 | 0.6 | 0.6 | 0.6 | 0.6 | 0.7 { 0.7 | 3 41 0,71 011 071 071 081 041 Ga OLD DIE 5100 | 0.91 0:91 0.91 091-101 101 101 TOT EDE 5 VE ROE LEI EAT LEE Er tata gt SOR BAR NER ER a, SEAN LA AAL LAT LEE TD Dikeb 1018 BEB LE 16E LOT ERTL ner EE ETT LT LSI TATAR KBE KS SE L0 11910 EEE 10 101 101 101 20130 204 201 201 21 rat Sti ati err etRsi RI Ket ae rte it 281 281 041 237 GE O8 AAL HAT BARD laf 2,4 | 24 | 24 2.5 | 2.5 | 2.5 | 2.5 | 2.5 | 2.6 | 2.6 [14 1561 261 261 261 9,61 2.7 ee Ae WN DL 0 AR ARI SRI DTe 28 | 2.9 | 2.9 | 2.9 | 2.9 [16 A Sor RO 8013030 801 BAI BLA BAE ISR Bt BRA 88 421 891 32 SBE 191 3.8 | 3.31 33 | 3.3 | 3.3 | 34 | 3.4 | 8.4 | 34 | 34 }19 20 3.5 | 3.5 | 3.5 | 3.5 | 3.5 | 3.5 | 3.6 | 3.6 | 3.6 | 3.6 [20 SEB IBO BTI St AAT KES 3.8 | 21 221 3.8 | 3.8 | 3.8 | 3.8 | 5.9 | 3.9 | 3.9 | 3.9 | 3.9 | 4.0 [22 23 4.0 | 4.0 | 4.0 | 40 | 40 41 | 41 | Al | 41 | 4.1 [23 AT All 42) 42 421 421 42} 42) 43 | 48 | 4.3 [24 25| 48 | 43 | 43 | 44 | 44 | 4,4] 44 | 44 | 4.5 | 4.5 [25 261 45 | 4.5 | 4.5 | 45 | 4.6 | 4.6 | 4.6 | 4.6 | 4.6 | 4.6 [26 RAT ATI AN AT ALT ATI ABS AB) A8 48 127 28| 48 | 48 | 49 | 49 | 49 | 4.9 | 4.9 | 5.0 [| 5.0 | 5.0 [28 20150 5601 50 Kti bit Gil 51 61| 5.1 | 5.2 |29 30f 5.2 | 5.2| 5.2| 5.2| 5.2| 5.3 | 5.3| 5.3 | 5.3 | 5.3 [30 SIf 53 | 54 | 54 | 54 | 5.4 5.41 5.5 | 5.5 | 5.5 | 5.5 [31 321 5.5 5.5 | 5.6 | 5.6 | 5.61 5.6 | 5.6 | 5.6 | 5.7 | 5.7 132 33| 5.7 | 5.7 | 5.7 | 5.7 | 58| 5.8 | 5.8 | 5.8 | 5.8 | 5.8 [33 34l 5.9 | 5.9 | 5.9 | 5.9 | 5.9} 6.0 | 6.0 | 6.0 | 6.0 | 6.0 [34 85| 60 | 61 | 61 | 6.1 | 6.1} 6.1 | 6.1 | 6.2 | 6.2 | 62 |35 — 260 — Tabel HI. Getij MS. S —= 240,3814992 — verandering per etmaal. Febr. Maart. April. Juli. Aug. Sept. CT a OP DO EN (ven) N.B. In schrikkeljaren moet elke datum nà 28 Februari derd worden, 34° 5 1299 153 165° 189 213 238 262 287 1769) 212e/ 225° met één vermeer- je} BN NIE en eo aha te i oe Nn Tabel II. Getij MS. n= 58°.9841042 — hoeksnelheid per uur. 0 1 2 8 } 5 6 7 8 9 8E 00:00 | 00 1-01 OAT OA OA OA LAER H 0 1021 021 02/02 1-02} 080.81 08 108 10.84 1 2| 03 | 04 | 04 | 04 [| 04 | 04 | 04 | 0.5 | 0.5 | 05 | 2 sf 0.5 | 0.5 | 0.5 | 0.6 | 0.6 | 0.6 [| 0.6 | 0.6 | 0.6 | 0.7 | 3 KETI 07 1-07 1-07 (OTT OST DET OR TOS TORA À 5{/ 0.8 | 0.9 | 0.9 | 0.9 | 09 | 09 | 1010 | 10|10| 5 GE LOT LO) Aa Pl lek LATE AETR EDR 8 ER ONM NE RE Ne Ek BEREN TA AA ETA TAAK IR HAD LAB DANA 8 ee EERE CN NRA B Dank Die NAE SIE EPEET AT AARS EET LATER LS HO ELO | 19129194 194:3.0-| 20-20 |-20 | 20 TM BEA etl atrata ne rartn 1232 228 ET LB | 28 281231 2AHIS ll 24 | 241 24) 24251 25/25/25 | 25 | 25 f14 15f 2.5 | 2.6 | 26 | 2.6 | 2.6 | 2.6 | 2.6 | 2.7 | 2.7 | 2.7 |15 TREAT 27 AT ARTE 28 2828 20 FIE 17f 2.9 | 2.9 | 2.9 | 2.9 | 2.9 | 3.0 | 3.0 | 3.0 | 3.0 | 3.0 |17 ISL SI Sl A1 E31}-81J 81821 82-321 82 F8 19f 3.2 | 32 | 5.3 | 8.3 | 3.3 | 3.3 | 8.3 | 3.3 | 34 | 84 [19 20| 34 | 34 | 34 | 34 | 3.5 | 3.5 | 3.5 | 3.5 | 3.5 | 2.5 [20 21| 3.6 | 3.6 | 3.6 | 3.6 | 3.6 | 3.6 | 3.7 | 37 | 3.7 | 37 |21 221 3.7 | 3.7 | 3.8 | 3.8 | 3.8 | 3.8 | 38 | 8.8 | 3.9 | 3.9 |22 23| 3.9 | 3.9 | 3.9 | 40 | 40 | 4.0 | 40 | 4.0 | 4.0 | 41 |23 Al Al AL AL| 41 | 41 | 42 | 42 | 42 | 42 | 4.2 [4 25| 42 | 43 | 43 | 43 | 43 | 43 | 4.3 | 44 | 44 | 44 [25 26| 44 | 44 | 44 45 | 45 | 45 | 45 | 45 | 4.5 | 4.6 |26 21 46 | 46 | 46 | 46 | 46 | 4.7 | 4.7 | 47 | 47 | 4.7 [27 28| 47 | 48 [| 48 | 48 | 48 | 48 | 48 | 4.9 | 4.9 | 4.9 [28 29| 49 (49 50 | 50 | 50| 50 | 50 | 50 | 51 [5.1 [29 SOF 5.1 | 51 | 51 |51|52|52|52| 5.2 | 5.2 | 5.2 |30 Slf 53 [5.3 | 53 | 53 | 5.3 | 53 | 5.4 | 5.4 | 54 | 54 [31 321 54| 545555 | 55| 55 | 55 | 5.5 | 5.6 | 5.6 [32 S3| 5.6 | 5.6 | 5.6 | 5.6 | 5.7 | 5.7 | 5.7 | 57 | 5.7 | 5.7 [33 34 58 | 58 | 58 | 58 | 58| 58 | 5.9 | 5.9 | 59 | 5.9 |34 35} 5.9 | 60 | 60 | 60 | 6.O| 6.0 | 6.0 | 61 | 6.1 | 6.1 [35 — 262 — Tabel UI, Getij 2M$S, S == 480,7629984 — verandering per etmaal. Febr. Maart. April. Mei. Juni, Juli. Aug. Sept. Oct. 357° 125 178 N.B. In schrikkeljaren derd worden, moet 165° 212 1869 2580 307 329e Jk 352 elke datum nà 28 Februari met één vermeer- B Getij 2MS, n= 22°,9682084 — hoeksnelheid per uur. 0 | 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 00-01 01 00E 021 08 1-08 0810 kr O4 04 04-051 05E 051-0610806 OTA A MOT 08-081 08T 09400 DET LOR LED BE Added LEI 12 el TEI LSA leker 445 SELA ABN Abi 1514 ABA Elek bead BAS 1810 19 1LDT KOT Aetos El 2212 2E Gl BET BEN MA liene nt B Al bl 20 AETR test RS 29 20 KOT BOr KAT EE St tig vi RT 431 381 381 BA SEL AAL BR ISD FR d 101 3.6 | 3.6 | 3.6 | 8.71 3.11 38| 88 | 88 | 3.9 | 89 [10 Hi 89-40 40} 40 4E AL) AIT 42042 ASA I2f 43 | 43 | 44 | 44 | 441 45 | 45 | 45 | 4.6 | 4.6 [12 13| 4.6 | 4.7 | 47 | 48 | 48| 48 | 49 | 49 | 49 | 5.0 [13 l4f 50{ 50 | 51) 51| 521 52| 52| 63 53 | 5.3 [14 15f 54l 54 54| 5.5 5.51 55 | 5.6 56 | 5.6 [ 5.7 f15 16| 5.7 | 5.8 | 58 | 5.8 | 5.9 | 59 | 5.9 | 6.0 | 6.0 | 6.1 [16 der Ki Bi Bti eer aat 681 68 68 641 6ATM 18 6.4 | 6.5 | 6.5 | 6.5 | 6.6 | 6.6 | 6.7 | 6.7 | 6.7 | 68 [18 JERS Bt 00 60 491 TO 40} 10 LAL | ElA19 SUE Oe Te TETRA TSN ST LEL TAN GELASTE BEE GO EBB LEITE LI TSI ELS TZ 221 79 | 7.9 | 7.9 | 80| 80| 80 | 8.1 | 8.1 | 8.2 | 8.2 [22 231 8.2 [ 83| 8.3 | 8.3 | 84| 84 | 8.4 | 8.5 | 8.5 | 8.6 [23 241 86 | 86 | 8.7 | 8.7 | 87} 8.8 | 8.8 88 | 8.9 | 8.9 [24 25| 8.9 | 9.0 | 9.0 | 9.0 | 9.1 | 9.1 | 9.2| 92| 92| 93 |25 26f 9.3 | 9.3 | 9.4 | 9.4 | 94[ 9.5 | 9.5 | 9.5 [ 9.6 | 9.6 [26 211 9.7 | 9.7| 9.7 | 9.8 | 9.8| 9.8 | 9.9 | 9.9 | 9.9 [10.0 [27 28f10.0 [10.0 /10.1 |10.1 [10.2 [10.2 [10.2 [10.3 {10.3 {10.3 [28 29 [10.4 [10.4 | 10.4 | 10.5 [10.5 [10.5 [10.6 | 10.6 |10.7 | 10.7 [29 30|10.7 [10.8 [10.8 |10.8 {10.9 [10.9 |10.9 {11.0 |11.0 | 11.0 [30 SIfALA [Alt [11,2 (11.2 [11,2 [11.3 [11.3 [11.3 [114 [11.4 [31 32f11.4 [11.5 [11.5 (11.5 (11.6 [11.6 11.7 (11.7 [11.7 |11.8 [32 33|11.8 |11.8 |11.9 |11.9 |11.9 [12.0 (12.0 [12.0 |12.1 |12.1 [33 34|12.2 [12.2 [12.2 |12.3 [12.3 [12.3 (12.4 | 12.4 (12.4 (12.5 [34 35[12.5 [12,5 |12.6 [12,6 (12.7 [12.7 |12.7 |12,8 [12.8 [12.8 |35 — 264 — Tabel IV. Getijden S, en K. Om OO WO == OO GO mt OO mt MO DO WO mt WO mt DO OD GO vt eed CM 7 dE eo CM d ed OO OM OM 5 er 7 ii CM | Oo te DP OM DP De re De ete Ots Oe He Pe en | a mt DN OM A di mm OM U rs == NM OM t_I er | | © © eK ee ne) MO MC AD OMD On eh er MS came] ND mt MM A 7 NN ON md DN OM OO md U er te en ADE EN ee Rn ES te 9 eN He Ne Ld NQ A = AAN A it Kn EK EK an) _ ON NN Ln Ee | @ Den. NN == HW rm NN NN en en NON Hee NS N == 0 « 0D HD 0 & WH 0 B 0 4 0 DB 0 % + 0 _ ive) ar OG =op ae 150 EE Ee IS OO O0 WU Gt 5 k 2 GD De Ope 5 me ef HO OD De OD 5D De tbe ce | mm 2 id TE, HOI Pe 19 10 HOI Pe 1D EN" Kel 5 DO De Ope MO De sh De GO Ee sh HOE GO De + pe ej las HM AN AN MM H A A A MD A HD A CS: == K: e MO De Npe MO De NOD MO De OH OD OO De # De OO it OO == OO == _ OO mn OO mi OO mn OQ mt OQ == © ne 0 De Sh De GO De sh Oe WO De HO OO Ee =H =De oo 0 oP GD O0 en GG 0 DO 0 B MD MO DD B OD B Ke - Ô DO O Pe © MM A O te © MD 0 © De WO En a © IP 19 GO LO WW MW WW GO EO WO 19 19 OO OO WO MWE WW WO © 0 Nel D= © € B © te @ B © te @ MD 5 OO Pe O 0 an © En | oo == N H 1D © Le GO oo mm A MD 4 © De 0 PR OO mt NN B On A OO rn en ae en NA A — 267 — Tabel LV. Getij M,. tE OO PB OO MO NN OO © Fe WO SH 19 PR HB 215 en 0 CO MD OJ nd OO mi NN OM ED OI CV MN MM CI GI er ON lens | NP De Se 0 CO Co Me WO 1 MN MU 0 HD 00 O5 Hi WD ee eK an, em OV MO OU en en ee | | U OM OM OU kens | 0 Go CO GO OO MD ID 65 VD OD ed OO Le EDE EN ra “i -OO =d U mi U MN NN rn | NN NN AN A CN A 4 — De si fi A Le MD De WM 0 B WO O-R Te fe 60 5 Pe vu ee ed A A rs mi ON OU | A NM rs | 7 NN DN A T _— Ke) ml GON ON MO OO OC pe OO WS AO NGE Bek ee ON 7 A A MN rs mt OT OT | mm NM | had _ GO mm De mt A CM CO MW OO mt OO MWD 1 0 U OD mt WO OO B 8 let En OO. an | | han en a OE on} | an eN eN en | ed NA | Kam Ka OO ONE DO MD MO De vt CD CM sh MO Pe MD 1D WH MN De MO U OO Om pas Kann aan an | Kan an. 5: 7 kn an an as | han! 7 dt | _— 9 CD OO Ee NN AO WM OD ON Mr 10 U OO U OH OD Ol 1D mt 10 U Te) aam _— ana! Rama md Kamma! Kann an} _ A _ _ _ En | NRE | | Eee NN mm OO KS OO Nem Pe OV GU DD OU emi OO OP ND OO ER TH U De len | Ds an eed id ed _ | HEERE an Ed ber Go OD 169 Ni be Oo. OO Ord Are DD GO MN 0 B te 05 wd en) deed bk | pe CO Md 0 MO 1 OO OO OW ml em 2D OO OO WU AN ml HU OO © WD AU mt Sk loden bd be en CO CO U mi OM OM NN OO mm DM MD Nm al NA B Nam OO A Oe NE BEE DO == NM) OO Fe MO Ì OO ml NH 1D OO ke DO BD OO mn U B | ad a a a ae a a ae NA Aa granen nne a B DOD A NA ON Den OO BD Bte Be MO AD enn ee | in Ds 65 650 DO MA De OO OH mn el 2) Pe © 1D ra ri OW OO Ee 1D OU =S tn Oa ER Ss OO a Oe HD HN Pe OD 00 Lee A A A3 en RS | nd CGO COM ki a en 19 OO OO Hm ae OH OO OO 1D NU CD OO 19 B PD U Om OO WW A OO te DO 1 OO Mel MH HD OO pz OAD OD A 0 OO © U mn a 1D OO OO HU Ot mi U OO Ô WM SD 1D N DO OO DD OO ml me OS LrANAN Ee 0 0D A mi O _ ee rs a bant bd ge Bd NN PD ES Ne eN CO CO WO Fe OD ee OI Ee CD OO pe mt a = GO MD NH DO OO DD OO ml mi De QO PB De NN A EE HD SO Fe MM = WO Kamal A va E | | RR re GA MO A OD nt ed 1D Pe 1D De 1D HD OO U MO U re © ER ne) pd Se - D -1D KH 0 Ì Ì OO a te RR RP OO AN A OO DP Fe MD mt WO OO ms NN DP © MO DP LD Pe NN HU ON Pe 1D OM MD mn HH _ OO ® Sa OO 165 Ee DO Men pe DB OP OO NN NN OO B re OD mt 1D Ovt OP =O OC WO Pe 1) OO OO =d B 1D HU OM CM OO md oi B © ee SD CO si MN De DP DO 1) mtd Ee B MO OO A NN WO OD B te 5 vi 15 SO Ce 00 U DOD 0 UI U CO MO MO OO B B Nl == OO DOD B A © hal 4 DP De st A Pe OO OO MD vl rl OD MO DO © A A © WD WD © OD md MD be 5 Ot fe OM OD CD 5 el MS re re RR 2d GO Hele CO De GO OO 15 el mt OO 0D OO U CI 13 0D B 0D 5 4 15 sh OH 210 Pe 5e De GA MS MN et SA en 5 © CHE Ren | Cr CO 00 E WD ee DOO OO WS OA O4 1D OO 5 ed KS it et MK Ord MM) OO OH md PO OLE ND mt HD en ee sl KN OO MO De 1D mi mt OO De De 19 NN A WO T DO OO NU == si OO DO SN OD A DO OT RE OAN Ae OO ke ed A e OO Pe El st 5 ed KO De fe 10 OU val MN in Et 7 len Man Oe 1 te WO CP Ove MOO AOL CAN OS OO eee te Ee ARAKEA OE OD mt MN MD OO Pe MO B Ort OV O5 el 19 B te 0 HD 0 == NN nn ee a a a ae ae NN NN r\ — 270 — Tabel IV. Getij M,. +k KN Ee SS A48 AARS cn ae BEEREN oe RE ee mi OE AD AUM ED Me AD Me GO 1D OD Te: WE GE CS ED MS a KH ON De CO GO NEEM EDM COD OER DMS A a han A an | | a Kn an | | Dn en an | | | — a _— | OO mt Go Goe be MO ON ROM DO WO MN AD B 5 ERS le »} B A Pe Or 60 EN OD AM CO A CO OD OE eea 05 vi Kamen OE. an | | T Kn On | | Ken an en! | | dad | 1 OO 6 Go vt NN eN OA ND MIO 68 B GO B a 1D OD rt De ED rl ONO A OE LD U BD B 5 Ot DS ed ne kn an! | han an an | | Kan ann an | Kan Oan an | | GI WO OO Ot Nm DO Met MS Ee re 00 5 @ a en nd KE OO 6 MN MO GT OU DOD OT CU OB CO MO DB MU CO OD ll be on ad | men nn | fl | | Kn rn an! | | Kann an an | Ge 69. GO te 0 OO OO CO AN Le WC be GO Bte 0-00 00 ler) U =t 0 OO Nm Fe ND NN B A NN DB MM MD MD AN NU B Oe u De ee Kan an | dr n | | ed | | hann en! | a Le Sr ee Re, OET ee le re B WE RT EET de) NN =t © iS ON et Ee NN NN OD Ot ID 5 CO OO Ot CG OD en a Pe ie ed | Ken an | 4 id | | ir | Í en as 8 RE ee ee a bn en | rs zi | | Ean ON an | | | 1e _— | | kt ADN MO DP ml U OD nt Pe 10 OM mi PD ON U WD A B Pe AQ Gn en B RL OD Ot ml De ml NU OD rl emt MO OM ON MD mn am HR OH mi De zl En Beeke geen Rd | en Ee | ml OGO MT MO OD On Me DO DO See NSZ nd OO © 1 OO mt OO De mt OU OO vl ral OO ON DO ml ae Oel em De en A et 4 B eed me en need Ge OC 1 OD OO OD WO B Cn OO OO: 0D DO OM Fe ol 5 ED “sh = © © 1 rl OO be ml NN ODO mt OO be MD ON re SD va OO ON mt Ree bn en! bn nl ies Ken On sn Be EE Be be et De SG vl GP CN GOES Ore CO OTS DD Le WO O5 1D OS KD He dn dae BRE dd ZEN OO mt DN NH 1) OO Fe MO Ì OO mt U 0 A 19 OO Pe DO B 5D _ NU 68 han an an an an an en Oe Es Ee | — 21 — Tabel IV. Getij M.. 147 | 150 | 153 | 156 | 159 | 162 | 165 | 168 | 171 | 174 | 177 | 180 Of 147) 150/ 153) 156| 159| 162} 165 168|/ 171| 174 177) 180 If 129) 131) 134) 137 139} 142 144 147 150) 152 155| 158 sk E58 80: Sil 83/ &4 SB ST. 89 Gij O8 O4 98 3 8 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 9 RE 64 66 67|— 68|— T0|— Tij Tj Hie Tj 1 LE 70 5 |—120/—123|—125|—128| —130|—133|—135|—138|—140/—143|—145|—147 6 |—146/—149|—152|—155|—158|— 161/—164|—167|—170|—173|— 176 —179 1 |—135|—138|—141|— 144 —146/—149/—152|—155|—157)—160/—163|—166 8|— 9 92 94|— 96)— 98|—100/—102|—103/—105|—107|—109|—111 9|— 23— 23|— 24 — 24— 2— 25|— 26— 26|— 21— 21|— 28)— 28 kor 26 26 27 27 28 28 20 201 30/0 ar si Uf 11) 113) 116 118) 120| 122 125) 126) 129) 131) 134 136 12| 144 147 150 153) 156) 158| 161| 164 167 170| 173) 176 13| 141) 143) 146 149| 152) 154| 158| 161| 163| 166) 169| 172 läf 102 104 106| 108| 111) 113| 115) 117 119 121| 123) 125 I5| 88/ 39} 40| 40) 41l 42 483| 44l 44} 45 46} 47 16|— 36|— 36|— 37}— 38|— 38|— 39|— 40|— 41|— 41|— 42— 42 — 44 17 [—100/—102|—1041—106|—108|—1 10/—113/—115/—117|—119|—121/—123 18 [—140}—143|—146| —148|—151|—154|—157|—160|—163|—165—168|—171 10 [144 147|—150—153|—156|—159|—162|—165—168— 17 1|—174|—177 20 [ULB —11B|—117—119|—122|—124|— 126) — 129 —131|—133/—136—138 U 53— 54l— 5B|— 56— 57— 58— 59|— 60|— 61— 62— 63|— 64 22| 20} 21 a1| 22| 22 23) 23 23 24 24 25| 25 23| 88| gol 92 g4| 96| 98| 99 101) 103} 105 107) 108 — 212 — Tabel IV. Getij M,. 183 | 186 | 189 | 192 | 195 | 198 | 201 | 204 | 207 | 210 zo| 216 en eed O OU te 10 OV MD te de en ES nn B weeen [nr mee} en OT Oem 6 Peel OO el OD 15 OV MD CD CG Ca OO OD OO ri MO rs fer] st MO OA CP CM MO Mo ete CON NO Ge len | B 9 -- COFe MI e ON e GAe lam Ke ©) ler) oer A =O vn ER rn OT OE ren EA re LAGO Ten OD en EEE ee jk en Ee de en N= | @ En 7 | mi NN | n ON == Bamnd Dr _= Isle ed OO CAD KO WO OON GO ed OR eN OOS GGO ler) en on rn Nn Te n= rn ee ne en NN | le T T | bn Oe an an | de Nr | wal H Oo ep) GO CO CAMDEN CD MON Lia: Go he OO Ed ee) GO OU 05 OE MD CO OE ADN On MA Pe NON NEE | han! Sp | kn eN an an. | Dan en KS En wad Ô le ©) et ed Ae CE CO Oe eeN Ot OD Ge en le ©) GO GA 5 CO 15 B OO Ml a Ml CO OO B MD te Ol CU en am, | rd | nn an an an | | Kn OE an aen an | | Nad oo Ld CA Net HO ek O5: OO rt OO ON EE en OO RD De le} GO 05 Ma OOM MM A Md De IN Kam Ka, | | Kam | vt _l Kann | md Kan | | __t md == Ken | haan AR Tan, em) KD Ate en OO eet te OMD te Fe DD De oo GO Ct 65 Oo St OS OO GO MS NO Ore OU mi Km | | Kann! 3 | _ _— Rand Raam | am ved == _ | Rena EN OO ME en RE | kr Me On en LC on el U CD Ne GO. CO ON TSE EN ON EN ONS OO OAN eN EM bt OAD oe an: An sk 1 NER A en Wren H OA ON mm U OM OM Ko CO 0 MT AA EN ON MD Oe AA CO EM GA 65 CT OO ad SN Oe ee 7 nr Bren AE re HO ar. mt MN OM OO et | bd NN Ot OO O_o O OO mm ln OO Om a ma rt OO OO 5. eo Ms OE ER eN en EE el OU OO MO Ne OO EN 4 mi U OM OM OW ee ME ne RE ee) Ct ON Aer OD Ge Gt me e=) p= OM OM U ON sd OT NN OO OD Oo GI Oe mt A OU MD ; AE CR EE ho ER ae AND MO tn OO Pe CWD 0 te Ge Go et CA OD Dn nn nn nn an On en | md MN CI — 280 — Tabel IV, Getijden S, K, en P. EN EN O0 le } nn Leh be: Us: oo sti es md sk | DE Ae. Jee 1D KK OM De D= De nn re De ame ee, Ne pn) or O N EN - > S eo a NN iS Ss hans! Ee | kB Ko len | OO OU == (se) NN OO Ga OO (son, 0 5 en) GO Ee 20 len | To GO GS OO U MD oo Ge md ler) tr Ke mk > G © © EN ») D > Me Lan © © 5e ep) GO Ee 10 AU 1 r- OO DP lep) T - p | A U 210 0 Oe ve) Ge: GO OO: AES le € CO CM er en Kd OO cn 5 lep} GO Oren GI ve 0 le, le ©) NN 0 | en OO De SH OO OO _ st be ee GD 0, ler) OO GO eN GR 0 Oh le ©) ON 0 | CG OO MN Ga sdh e ee leo} Go MD OO De R lep) mA Le | T -… @f Ld AN be OO Ld KD MM Nl CO les | e) p] nn: KD ON es le ©} ne OS CI ien} - ad NN te. GO | “ NN A or NK en eN le } AE een] Te) - NN OH Ee GO _ © De mt id p) en Ve Ee an le Ee MO WE OI Ie - NN WH De De le ©} GEKA en le 2) en Ge Go 0 19 90 Lind We 0 CI le ) en A en © De 1 Mo 6- GO Ge lap) 9 SS OO Ten] Lond CO AD OO mt 1 ) ban OE 2} ODO De Lod an} OL MO HA 10 B ne Ó U nd bn Ke | NN A — 281 — Tabel IV. Getij 0 an he SNR ENR ee bd eeen TE re A er EK > 7 EE Ne EN CEKEREES Sn PD Í . zn en pe MR ERE ke er en RN Kle OEREN a | hes al eN - Sne TRR sn | Ge it en OIJ 6 0 a Ren Rn n © [an Ì pC ENEN en ERE de a En bd ME pe Ee EE a = | CA GN ee eN Aa HER a NAO re HN be GP len | zen OO mn kn, EA on On an en de bl st hd 5 Oe GO Pe Me GD md CS AS ee 0 B A HH OD Le 1D Or AE MO De Ee bet tkn ese en Oe OA OU OE ed Dl OG 0 CA B Ce NU Nm B el U Enk dk saat essen NR — 282 — Tabel IV. Getij 0. el WD WO OO Wk DS aq B Cn 05 GND GO en MD a ed ps 5 KN 7 A NO te fe WO WW 15 MS TEI A HU 19 | Go he le Oe OO OD tn Oe te te Le OO Ee ed 2 © © © WW AM N | A A @ © id © © B B B A | ON OH WÖ CO OM OO te te B O5 On ND eID CO WO ME ra 8 DO 15 MD GN | ORS OD AR | == AN MM 1 | MD OL OO Pe 10 Al Pe MO MM == DO DO a B AD OO Hi OO HO AH a SWO NES | CA Che WO DO WO 69 0Y | NN OM OH DD Ce Me te 00 A AO ES CO SE A OW 2 ee leben De ee | CI LORD 1 AN 0 OU | NN MO 19 ON OL OO GO ee EE A er ON bs LES ALD AAD EA HD | CI OH 10 20 15 10 15 OM OD md | A OD | HH NN DO SS BO Pe Ol rs 0 OO 19 OD ed 1D 1D U OW OM | ee | A oM mi OO 18 OL GOS ID DR Oe OSD DE 2 MD MD MU OM NN rm | si OC OM 1D MD OM OH MM N= | Ce 05 GO te NWO Pete MS OO 0D ORO EN A STD pe re % en 1 ene en: dn an | me OV CO On Of Oe Oe OC OON em | mt U WO U ON ID CO MILD Pe TANN IDON Oe Ne pere te MD rd Od OW OM Om | NM OH OH OH OH MD OM N= | _ U 5 DE oen en EE ee Ee nl OE AT TE len HOH MD MD NN | mi ON OM OM OH OH OH MD MD Nm | mi NN B hs OMR ORD RD SMD OD OO CO mt EO 1D EN ES ler 5 5 MO NN N= et AD ED 0D CD 0D ES NA Om mi NN © 5 | SEO Ge ON MD res Oee OM AD CO te OO AD et En nn On En en Oee es Ees Ee | — 283 — Tabel IV. Getij M,. g| 2 SRRABROERPBRTEERAN RE g| SETERERRTERPERTRATRESNES g| ESTER ARKE EERE EERE ENE EEEN ENE KEEN | | OREEREED CORR | | | OD OS 00 00 tl OO 6 SA Pe MN MD rt WO DN Me Coe 5 Je dn Oe ET dn Ee 1 OO He 10- OP 10 KO ON ee Me Ce ON mt OH OH an dl en Dd HE Ti NN OO 9 De OT DO CD MN OO OD mm OL NN U a ri md ad _— rs Kn on! ed rd Ed ld be | | lor SM A Op OO CO OV OTN Os Pein OO Pe CDO OO te DD GO A A RE Bee B el LO OC - OK OT Oe KOM Me AD ED MD Mr MO “H OO Ae ME B eol AE EN NCA em a ON en Oe ED OD LO 6D Oe ein NN MD rd ed MEE bid BREE. CO eN ND te eN DO Ore mt MN OD ee ae ad NN A — 284 — Tabel IV. Getij MS. EN ENE OD ® tt @ O0 WW © A B WM MNM OO WW OSD OO OB Pe Ga HK ae Oi Nr MM T A DA == NM A Et en iN CO AU ï Ne OD Pe 19 5 O0 HN DE OS ee MO ON ere ee Ae a rn A en an Ee | 5 CO GV et Oa GV | nt ä en | en © 10 eN Dots DOGO RER DO GO EO OA LS DG on nr EK en! 7 ap) Ei rd EE ap) ik mi ED | @ E: NN A | NN Ee OH CD Ee Wm eG De Fee te OO te WO 'G OO OGS 19 1D a an, ij lens | T mm ON 7 @N ie NN | len | El NM A NN A eh Ame en OS CO eSEe 0 Le AD OD OTN OA OP pn NN 1 len | àl Ln ES On, | lens | jp NN rs | @N el en EK an, | len Damn, EN ES TRE EE A Ee TR B pen Nl == en len | e lens an | | en | 7 NN | lens | 7 U | len | 5 DD HP 0D OS: 00 Oe OO ED OE ED ED ee EE en le >} _ hans an Ln an Kn an | rd Ln an | han an, en ee: eN behe | | Bk WD MO re 19 00 © WE OG 1 ES WS Oet A ON GU par — _— _— hann aan ded bn on | En an hen an | DOE EE bn | eN A © © A Fr WW Nb À Nl 0 A A MO MP NN DP OM mt DD U mt OO ea — — — hl — _— ham! Dn OE an | Heel Ee | bed ber B WO B Wh en ee HG Ot Ge B CA Go De Ol OO Fe een 4 Ee ed Bk | o 0 6 0 O0 69 A EN al Oe GO MS To be. bede De dek en TE co OD Nm BD Amt AM A mn AN Rm Nm MM ON mt MD U Ke | En O Bd Bd Sm NV 0 U 1 OO te MO Ì OO = A DO B WO OO me DO PO ml DE On On en nn an an an an rn en en | — 285 Tabel IV. Getij 2MS. eer BER) OO MD MD Ord KO 8 OR LO ent GO MO WO WD MM OP S EK CS | sl ON CO MO el GE OO CO OD vd „GO CO OC CI | ea en GE EN EN OA eN AS OOS HOO OM GO CD OO 5e N= an ME et DE Ee A | d en Ean, md 60 3 A | en et CN OC MET Le OD MD: MD CO Ge Ge GO s MN rs A ND DN DN | ha == U MM en 7 | ee B te Ge OE Oe OO MD Re ID Pe CD MD _ NN De Pe UO De Ee NN DN rs Ei NN ON nm | =d NN gE NN NN | SH mt CD er Ce ee | nn EE ve ne ps NN ON | mi NN | mi NNM == 7 OO | mi OO OO oe CD MD OOR A a OO DD De ed et Oe 1D pn len an an | ne ES | hann an Nn an | 7 ON OU re | eo ee, Le OO De Oe DO 1 GP OO A MO GA MD ee Kn an on! mrs el mi | Kn an an an | | d Kann nn an | | | en Ee ©} Oe MD ed Me A Ge OO OOR MMO ai han an, | 7 ms a T | bnn A nn OE en} | en bn A en OE on) | A == WD B OT De ed DO WO KD GD GV CU: OO 0 Lenn | ml Kann | kann | an) md Kans | a Km am | wi ze B B El Go GO 160 CO te OO 15 ke 0 € Pld badk le CO MD CD CI 1D OO eN Oe EN DO KDL CAM WO WO et OU Ee bad dd on OO AN en eere ne enen ner eren mt OT 9 OD OV mt dd Ke ee Pr AANHANGSEL. — 289 — Tabel van factoren, waarmede de amplituden der getijden K,, 0 en K,‚ moeten vermenigvuldigd worden als correctie voor invloed der helling van de maansbaan ten opzichte der ecliptica, B, 1890| 1.03 | 1.05 | 1.05 |1908| 1.01 | 1.01 | 1.01 1891| 1.06 | 1.10 | 1.15 |1909| 1.04 | 1.07 | 1.09 1892| 1.09 | 1.14 | 1.23 |1910| 1.07 | 1.12 | 1.19 1893| 111 | 117 | 1.29 |1911| 110 | 4156 | 1.25 1894f 1.11 | 1.18 | 1.32 [1912] 1.11 | 1.18 | 1.30 1808 14 | 118 | Lai Fioiklait Gast 188 1896| 1.10 | 1.16 | 1.27 |1914| 111 | 1.17 | 1.30 1897| 1.08 | 113 | 1.20 [1915] 1.09 | 1.15 | 1.25 1898| 1.05 | 1.08 | 1.11 |[1916/ 1.07 | 111 | 1.17 1899| 1.01 | 1.02 | 1.01 |1917{ 1.06 | 1.06 | 1.07 1900} 0.97 { 0.96 | 0.92 |1918/ 1.00 | 0.99 | 0.97 19o1| 0.93 | 0.89 | 0.84 [1919[ 0.96 | 0.93 [| 0.88 1902} 0.90 | 0.84 | 0.78 [1920l 0.92 | 0.87 | 0.81 1903| 0.88“ | 0.81“ | 0.15 [1921 0.90 | 0.83 | 0.77 1904| 0.88“ | 0.81” | 0.75 [1922| 0.88" | 0.81“ | 0.75” 1905| 0.90 | 0.83 | 0.77 |1923/ 0.89 | 0.81“ | 0.75” 1906} 0.93 | 0.88 | 0.82 [1924 0.91 | 0.85 | 0.79 1907 | 0.96 | 0.94 | 0.90 — 290 — Getij-Constanten voor plaatsen in den Oost-Indischen Archipel en voor enkele stations, in andere landen gelegen. Hoek van pane (1) bmm (1) Helder. (4) 04 O, B. 51°.9N. | L. 4°.6 O, B.52°,4N. |L. 4.7 O, B. 52,9 N. A K A Ken Ss 20 eM 131° 18 cM 180° 15 cM. 238° M, 78 72 67 113 53 171 K, s 345 s 350 5 356 O 11 182 11 16 8 196 f 3 4 327 4 334 3 0 N 13 Et 11 89 je) 151 RK. 6 127 5 174 5 239 M, 17 134 19 154 11 191 MS 10 176 10 204 6 236 | 2MS 8 291 8 231 6 266 | Liverpool. (7) Portl. Breakwater. bi st. (1) | L. 3,0 W‚ B. 53°.4N. |L. 2,4 W‚ B. 50° L. 4°,5 W‚ B. 48°,4N | A K A K A _K | S, 94cM.| 12° | 33cM. 244 18cM.| _ 138° | M, | 301 327 62 194 06 100 | MK 11 195 9 114 6 66 | 0 11 40 5 353 6 322 P 4 180 3 108 2 59 N 58 305 15 185 42 83 Ë: 28 7 9 237 17 144 M, 21 223 14 32 5 85 MS —— -— fi 90 — _ Halifax. (2) Boston. (1) Buenos Aires. (1) L. 63°,6 W‚ B. 44.7 N. |L. 71°,4 W‚ B. 42°,4N. |L. 58°,4 W, B. 34°.6 2. A K A K A K Ss 13 eM 261° 22 eM 15° 5eM. 266° M, 62 224 136 336 25 185 Ke 10 60 14 141 8 18 0 5 41 11 121 14 211 E 3 66 5 137 t 21 N 14 212 32 303 11 148 K, 4 261 5 15 | 353 N.B. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- nemens, waaruit de constanten berekend zijn. rens dte B or TU — 291 — eee onee Ede Honolulu. (1) a. (1) Adelaïde. (1) L. 157°.9 W‚ B. 21°.5 N.| L. a 5: a B. 8°.9 N.| L. 138°.5 O, B. 34°.9 Z. A K A K A K S, 5eM.| 109° 50 eM 144° 5leM.l 180° M, 16 109 ) 87 52 121 K, 15 72 13 340 26 231 O 8 60 4 344 24 36 P 4 67 4 342 6 231 N 3 106 37 48 2? 114 K, 1 97 11 138 14 177 M, zin ke 7 358 ks Te Hongkong. (1) Kidderpore. (6) Moulmein. (6) L. 144°.2 0, B. 22°.3N. |L. 88°.3 O, B. 22,5 N.| L. 97°.6 O, B. 16°.5 N. PN K \ K A K S, 17 cM 292° 45 eM 102° 41 eM 149° M, 4 266 110 59 114 K, 36 297 i2 55 13 42 O0 26 248 6 21 S 51 P 12 285 4 46 4 57 N 8 255 20 46 20 99 Re 5 289 14 97 10 158 M, de a 22 39 27 172 MS he Eb 16 83 22 213 Diamond Harbour. (5) Cochin. (2) Bhavnagar. (2) L 682 0, B. 29.N.t L. 76°.3 O, B. 10°.0N. | L. 72°.2 O, B. 4°.8N. vS K N K A K S, 68 cM. 26° ScM. 31° | 104eM 176° M, | 157 344 22 331 327 135 Me 15 14 18 52 71 91 0 7 346 10 57 30 84 P 5 10 5 48 21 94 N 29 340 5 300 73 112 K, 21 25 2 2 26 176 M, 23 247 a pas 28 153 MS 22 287 oe a 20 196 N.B. De getallen achter de plaatsnamen, geven aan het aantal jaren waar- nemens, waaruit de constanten berekend zijn. — 292 — Singapore. (1) Tandjong Prlok. (3) Edam. (3) 103°.9 O,B. 4°.3N. |L. 106°.9 0, B. 6°,1Z. |L. 106°.80, B. 6°.0 Z. À K À K À K 3, 33 eM 348° 6 cM 291° 4 cM 213° M, 300 5 352 5 294 K. 29 100 27 145 15 142 0 29 53 14 119 S 129 E 9 95 7 145 6 125 N 14 272 2 317 2 322 K, 10 345 2 268 2 31 Duizend Eilanden. (1) Boompjes- eer A Karimon we (1) 51060 O4 ‚ 108°.4 O, L. 440°5 O0, B. 5.8 4 A K JN K N K S, 6 eM hf 6 eM 219° 5eM 344° M, 1 266 12 323 2 246 K, 28 165 16 102 23 357 (8) 7 138 7 116 + 262 Le 11 157 3 85 9 327 N 1 314 3 295 1 42 K, 2 294 4 191 2 22 Semarang. (1). Bawean. (0.7) Oedjong Pangka. (1) 1040, B7OA he BBZ |I 1196, B 0,0 2 A K A K A K S, 3 cM 160° 5ecM 16° 6 cM 12° M, 5 283 + 12 133 B 18 26 43 326 51 326 8) + 254 25 300 24 279 E t 10 15 297 17 343 N 2 256 3 116 2 109 BK. 2 247 3 315 2 16 N.B. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- nemens, waaruit de constanten berekend zijn. — 293 — Arisbaja. (1) gern (4) Stroom Str. Srbja. (1) be M98,B..6.0 7. BRAL Beld 4 Station A. REE K N K p. sec. S, gai eha bBeM.| 201° 5, 6 cM ge 16 eM 5e 21 10 M, 2 104 8 356 58 31 K, 52 326 47 318 15 235 0) 24 262 25 277 3 145 P 12 335 12 313 en a N 2 93 3 348 11 5 4 3 3 5 1 21 Stroom Str. Srbja. (1) Soerabaja. (1) „Pasoeroean. (1) Î Station B. L. 1126 O, B..-7,2ZjL-112.9 0, B. 7.62. | A K A K A K / p. sec | S, TeM 183° 2eM 83° 2eM 95° | S, 31 26 26 355 3 343 M, 91 36 44 351 60 340 K, 18 243 47 318 45 304 0 4 48 27 284 26 276 P — He 14 321 15 302 N 16 359 9 337 11 332 K, 5 44 s 357 8 342 | Gading. (1) Karang Kleta. en BE 2) KME RAI Z IL 419°.B CB. Ettie b. 54 A K Ak A K S, 2eM 40° 5cM 349° S, 3 346 29 346 23cM.| 344° M, 59 344 59 341 45 333 K, 46 308 45 304 47 307 0 26 269 27 275 22 273 E 14 306 14 326 295 N 12 325 16 317 8 322 K, s 356 5 349 6 62 li N.B. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- nemens, waaruit de constanten berekend zijn. — 294 — | rbi he rte B | Poeloe Sapoedi. (5) L. 114°.40, B. 7°,7 Z.{L. 114°.4 O,B. 8°.2(2)| L. 114°.30, B. 7°.1 Z. PE K AO ST A K | S, lleM.| 335° 32cM./ _348° 13cM.| 342° M, 25 326 43 | 293 26 939 KL 36 503 27 | 300 87 306 8) 21 2712 15 265 24 219 4 8 295 7 | 342 11! 297 N 5 312 11 | 257 5 318 se + 512 5 | 285 4 326 De Bril. (4) |___Makasser. (2) Kotta Baroe. (0.2) L. 118°.9 0,,B.6°.1 Z |L. 119°.40, B. 5°.1 Z.|L. 116°.7 0, B. 3°.2 Z. A K A K A K 5, 5eM 155° 12 cM 191° 49 eM. 216° M, 21 19 68 37 160 Ks 29 296 28 305 41 339 0 18 275 16 269 14 313 el 8 212 10 300 14 308 N 5 348 330 4 P Ee 4 219 14 123 Kwala Ladjau. (1) rig Boeton. (1) | met: geen En L. 103°.6 O, B. 0°.4 Z. 104°.6 Ó, B. 0°.2 Z. |L. 105°,4 O, B. 2°.0Z. A K A K N K Be 27 eM 145° 13 cM. 124° 12 cM 241° M, 90 98 9 34 25 186 K. 55 182 62 151 95 159 0) 50 108 46 14 55 93 P 13 171 22 136 27 151 N 16 65 4 15 5 166 K, 23 95 7 96 4 244 N.B De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- nemens, waaruit de constanten berekend zijn. — 295 — Poeloe Besar. (5) 1 Poeloe Langkoeas. (4) Ondiepwater-Eiland. (5) E 8.32, L.:106°.1 O, B. 2.9Z./L: 107°.6 O, B. 2.5 Z.-| L.- 407 EN K A K N K S, 11 cM 53° 3 cM. 43° 7 eM. 42° M, 22 167 dee Be 8 66 K, 74 153 60 142 53 144 fe) 42 107 38 86 28 99 P 16 145 16 135 12 143 N 6 112 Rn Sle 3 69 K, 9 52 ie zn 4 54 Pemangkat. (2) Pontianak (3) Soekadana. (2) L. 109°.0 O, B. 1°.2N. 109°.3 O, B. 0°.0 |L. 109°.9 O, B. 1°.2 2.  K  K A K S, beM.l 177 beM.l 175° 9eM.l _350° M, 26 111 12 173 11 328 K, 14 54 33 147 61 141 0 16 8 27 73 36 98 P 4 220 9 148 7 137 N 7 86 3 152 1 345 K, 2 339 2 153 8 341 Tjilatjap. Oe Java’s 4de Punt. be Padang. (2) 109°.0 O, B. L. 105°.9, B. 6°.1 Z. {L. 100°.3 O, B. 1°.0 Z. A K À K EN  S, dn ee Ea 1 eM. 57° S, 25eM.| 311° 13cM.| _ 280° 14 219 M, 50 249 24 210 33 175 K, 19 279 7 226 13 277 Ö 12 268 3 216 8 265 EF 5 274 2 171 4 277 N 10 224 4 190 7 157 K, 7 311 3 299 4 207 N.B. Hemens, waaruit de constanten berekend zijn. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- — 296 — Ajerbangies. (4) Poeloe Tello. (1) | Natal. (2) nemens, waaruit de constanten berekend zijn. L. 994 0, B..0%3 NN. L. 98.30, B.0°1Z. |L. 99.1 O, B. 0,6 N. A K A El LN Sa 15 cM 203° 12 cM 8 pj 14 eM 206° M, 27 160 6 168 9 175 K, 17 272 10 278 12 276 O0 6 240 5 255 6 258 ie £ 198 3 288 2 273 IN 5 141 5 151 6 157 Ks 3 1853 3 177 3 225 mins. Sitoli. (1) Siboga. cn Baros. (3) L. DUREN B 1, „L. 98°.4 0, B. 2.0 A K A K A | K 9, 10 eM 190° 3 cM. 158° 16 eM 200° M, 16 156 10 162 25 166 A 9 278 14 293 13 286 8) 3 236 5 268 6 250 P 1 313 + 321 6 269 N 5 127 1 170 5 171 RK: 1 226 4 245 5 199 Melaboe. (1 Poeloe Raja. (1) Oleh-leh. (1) L. 96°.1 O, B. 4°.1 N.[L. 95°.4 0, B. 4.8 N.[L. 95°.3 O, B. 5°.8 N, JN K A | K A K S, 9 eM. 218° 5 cM. 193° 16 eM 331° M, 14 194 £ 216 22 289 K, 8 301 9 311 6 336 8) 5 283 1 244 3 Sit P 3 345 8 156 2 338 N 3 192 1 133 4 294 Ks 3 253 5 95 2 274 N.B. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- l — 297 — Segli. en Belawan Deli. (1) Tandjong Tiram. (1) L. 96°.0 O,.B. 5°.4 N.| L. 98°7 O, B. 3°.8 N.{L. 99°.5 O, B. 3,3 N. A K A K A | K | 8, 23 cM 313° 29 cM 76° 34eM. 124° M, 34 273 46 29 RE a 78 K, 14 309 1 336 it 098 O 4 288 3 257 Wk 4 84 6 216 181-165 N 9 287 8 16 tb 68 | K, 7 336 4 32 Er | Bengkalis. (1) Kema. (1) Gorontalo. (1) Î ; Ea 102,1 0,B:42.5 M1L-195 4.0, Bi 4 Mete 128.40, B 0 DN. A K iN K A K S, 39 cM 282° 30cM. _192° 21 cM 173° M, 208 161 117 K, 6 118 18 254 25 293 0 24 127 11 252 12 237 P 13 71 14 211 5 5 N 1 213 2 186 2 78 K, 5 281 9 287 4 175 Ternate. (1) Batjan. (1) Gamsoengi. (2) Lb 421.40, B. 0.8N.IL. 121.50, B. 0°.6 Z.| L. 128°.8 O, B. 0°.2N. ee A K ek K A K Ss 23 eM 197° 14 eM 172° 17 eM 189° M, 3 163 79 3 140 K, 16 247 21 261 16 274 0 11 237 9 213 8 210 P 7 267 9 258 5 288 N 4 143 2 117 1 151 K, 6 182 4 252 4 193 ennen N.B. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- Nemens, waaruit de constanten berekend zijn. — 298 — Amboina. (1) Banda. (1) Dammer. (1) L. 128°.2 O, B. 3°.7 Z. |L. 129°.9 O, B. 4°.5 Z. | L. 128°.7 O, B.7°.1 Z. enk K A K A K Ss 17 eM 90° 22 eM 101° 22 cM 92° M, 44 25 57 36 47 29 K, | 30 314 29 310 31 315 0 21 304 19 299 14 288 P 9 310 9 275 6 300 N 10 5 10 2 6 359 K, 4 19 5 11 2 148 Koepang. (1) ae | Bonerate. (1) L. 123°.6 0, B. 10°.2 Z. |L. 118°.7 O, B. 8°.4 Z. | L. 11°.2 O, B. 7°.4 Z, EN K À K A K S, 28 cM 22° 14 cM. 42° 6cM.| 131° M, 52 322 29 8 14 358 Ke 08 294 33 316 11 42 0 10 531 12 253 9 236 P 1 107 8 318 305 N 8 301 3 304 2 353 K, 8 32 2 28 10 266 Saleijer. (1) Kadjang. (1) Bonthain. (1) L. 120°.5 O, B. 6°.12Z.|L. 120°.0 O, B. 5°.4 7. |L. 119°.9 O,B. 5°.6 Z. A R a en ES K | S, | 12eM| 61° | 18eM.| 89° | 20eM.| 154 M* 38 359 37 3 9 44 K, 87 291 21 503 22 325 0 23 279 15 266 4 266 E 9 246 15 282 16 260 N 11 336 6 336 4 54 K, 6 344 1 341 | 206 N.B. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- nemens, waaruit de constanten berekend zijn, ere ä Á — 299 — Donggala. (1) Strm. Tandj. Kalean. (4) | Strm. Poeloe Besar. (2) 8.70 B 0.7 2 + —= om m de Oost. L. 119°.7 de Oost. A TN ER A K A K Ss 38 cM. 206° 21 eM 150° 13°/, 248° M, 33 152 45 74 4 247 K, 23 278 S4 68 35 210 0 7 254 46 8 26 129 Ee 13 313 — _ er u N 3 156 — — gs er K, 9 212 Re Ee HE Ei Baravra, October 1896. VAN DER STOK. N.B. De getallen achter de plaatsnamen geven aan het aantal jaren waar- nemens, waaruit de constanten berekend zijn. BETRACHTUNGEN ÜBER DIE VERWANDTSCHAFTS- BEZIEHUNGEN DER AMPELIDEEN UND ANDERER PFLANZENFAMILIEN, VON Hars HALLIER. Wiederholt wurde in letzter Zeit auf die Notwendigkeit hinge- wiesen, die Erforschung der Tropenflora in den Tropen selbst vorzunehmen, die Irrtümer und Lücken, welche in unserer vorwiegend in europäischen Studierzimmern und Museen erwor- benen Kenntnis von der Pflanzenwelt der wärmeren Erdstriche unvermeidlieh waren, durch inmitten der lebendigen Tropenwelt selbst angestellte Forschungen zu berichtigen und auszufüllen. Unter Anderen war es vornehmlich Trrevg, welcher in einer im Jahre 1892 zur Feier des 75-jährigen Bestehens des bota- nischen Gartens zu Buitenzorg gehaltenen Rede (1) in über- zeugender Weise darthat, welch unschätzbare Bedeutung tropi- sche botanische Gärten für alle Zweige der botanischen Wis- senschaft bereits gewonnen haben und noch gewinnen können, und Kraus widmet eine kleine Schrift mit der Überschrift „Warum der Botaniker in die Tropen muss”, demselben Gegenstande. Vornehmlich, ja fast ausschliesslich, sind es indessen bisher nur die Disziplinen der Biologie, Physiologie und Morphologie gewesen, welche aus dem zahlreichen Besuch, den der muster- gültig eingerichtete botanische Garten zu Buitenzorg in den letzten Jahrzehnten erfahren hat, Vorteil zogen. Und doch ist der Aufenthalt in einem tropischen botanischen Garten für den Systematiker keineswegs von geringerer Bedeutung wie (1) Dr. M. Treur, De beteekenis van tropische botanische tuinen. Redevoering, den 18den Mei 1892 uitgesproken, ter gelegenheid van den T5sten jaardag van’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, — Batavia 1892 ein aan ede dn ene — 801 — für die Vertreter anderer Zweige der Pflanzenkunde. Beim _Anbliek der üppigen und formenreichen Pflanzenwelt der Wendekreisländer drängen sich auch dem Systematiker ungesucht eine Fülle von Beobachtungen und Fragen auf‚ zu welchen ihm die nüchterne Untersuchung des bruchstückartigen Mate- riales unserer europäischen Museen niemals Gelegenheit giebt ; die Möglichkeit, in ihrer natürlichen Umgebung Pflanzenformen mit einander vergleichen zu können, die in unseren europäi- schen Warmhiüusern überhaupt nicht oder nur in kümmerlichen Exemplaren vertreten sind, führt ihn absichtslos zur Erkennt- nis von Verwandtschatsverinense deren Aufdeekung in Europa oft langwierige und geisttötende mechanische Vorun- tersuchungen, eine mit grossem Zeitaufwande erworbene gründli- che Litteraturkenntnis und eine mühevolle, oft zum Betreten des unsicheren Bodens der Hypothese genötigte Gedankenar- beit erfordert, und das in reicher Fülle zur Verfügung stehen- de lebende Untersuchungsmaterial setzt ihn in den Stand, auf den Gebieten der vergleichenden Morphologie, Embryologie, Anatomie, Phytochemie u. s. w. Untersuchungen auszuführen, die in Europa entweder rundweg unmöglich oder doch wenig- stens mit unverhältnismässig grossen Schwierigkeiten verbun- den sind. Wer würde z. B. — um gleich mit einer der bedeutsamsten Entdeekungen der letzten Jahre zu beginnen —im Stande sein, in Europa an der Hand dürftigen Herbarmaterials Treug’s bahnbrechende Untersuchungen über die Fortpflanzung der Casuarinen und ihre Stellung im System auch nur zu wieder- olen? Wer würde ferner — es möge mir nicht missdeutet werden, wenn ich hier unvermittelt auch einige Beobachtungen von bescheidenerer Tragweite anreihe — beim Anschauen un- serer europäischen Fichenarten ahnen können, dass ihre durch ganzrandige Blätter abweichenden malaiischen Schwesterarten im Wuchs und in der Form ihrer unterseits oft schiefergrauen Blätter gewissen Vertretern der Laurineenfamilie, in welcher ebenfalls Cupularbildungen keine Seltenheit sind, zum Verwech- seln ähnlich und zweifellos sehr nahe verwandt sind? Wem — 302 — wird es weiterhin durch blosse Vergleichung von Herbarma- terial in den Sinn kommen, dass die Gattung Myristica, deren meiste Arten sich in sterielem Zustande nicht von Anonaceen unterscheiden lassen, als nichts anderes aufzufassen ist, denn als eine in hohem Grade rückgebildete Unterabteilung der letzteren Pflanzenfamilie? Und wem endlich bietet sich in Europa Gelegenheit, durch Vergleich einer lebenden Jatropha- pflanze mit einer Papaya eine Verwandtschaft der Euphor- biaceen mit den Papayaceen zu erkennen? Ist es nicht wun- derbar, dass in den botanischen Lehrbüchern diese beiden Pflanzenfamilien als klassische Beispiele für Pflanzen mit Milchröhren unmittelbar neben einander genannt werden, ohne dass hierdurch der Gedanke an eine natürliche Verwandtschaft derselben jemals wachgerufen wurde? Nur dadurch, dass die vergleichende Phantasie nicht durch den Anblick der lebenden Pflanze auf die richtige Spur gelenkt wurde, lässt sich das lange Ausbleiben dieser Erkenntnis erklären. Den Mittelpunkt der folgenden Betrachtungen bildet die Gattung Leea, welche zwar als Zugehörige der Ampelideen allgemein anerkannt wird, innerhalb dieser Familie aber eine ziemlich vereinsamte Stellung einnimmt und auch sonst noch in verschiedener Hinsicht die Aufmerksamkeit der Systematiker verdient. Nachdem indessen zunächst die besonders durch Leea vermittelte Verwandtschaft der Ampelideen mit einigen anderen Pflanzenfamilien etwas eingehender behandelt worden ist, soll schliesslich auch noch eine Reihe nur mittelbar mit dem Aus- gangspunkte unserer Betrachtungen in Verband stehender Ver- wandtschaftsbeziehungen kurz berührt werden, zu deren Er- kenntnis mir ein dreijähriges Studium der Floren von West-java und Borneo Gelegenheit gegeben hatund auf die ich im Laufe der Zeit behufs eingehenderer Darlegung zurückzukommen hoffe. Nach Bertram und Hooker (1) stellt die Gattung Leea eine Verbindung her zwischen den Ampelideen und den Meliaceen, (1) BENTHAM et Hooker, Gen. 1. S. 386. EA — 303 — und in der That auch zeigt sie in ihren gegliederten Blättern, ihren zurückgebogenen, dicken Blumenblättern, ihren zu einer Röhre verwachsenen Staubblättern, den wenigstens im getrock- neten Zustande durch 3—6 Längseinschnürungen gegliederten Früchten von Leea amabilis (1) u.s.w. mancherlei Anklänge an die Meliaceen. Die von verschiedenen Autoren vertretene Verwandtschaft der Ampelideen mit den Araliaceen hingegen wird von BENTHAM und Hooker (2) in Zweifel gezogen. Trotzdem lassen sich die nahen Beziehungen zwischen beiden Pflanzenfamilien, die zumal durch Leea vermittelt werden, nicht wegleugnen. Wenn unter anderem schon durch ihre einfach oder zusammengesetzt gefie- derten Blätter, ihre dem Blattstiel angewachsenen Nebenblätter, die hinfälligen, in der Knospe klappigen Blumenblätter ihrer unscheinbaren, grünen oder trübroten Blüten und ihre aus 3—6 einsamigen Fruchtblättern zusammengesetzte Beerenfrucht Leea sich eng an die sich allerdings durch Epigynie und hängende Samenknospen unterscheidenden Araliaceen anschliesst, so spricht sich besonders auch im Habitus die nahe Verwandtschaft beider Pflanzengruppen unzweideutig aus. Schon TeEyYsMaNN oder HasskKARL scheint diese grosse habituelle Übereinstimmung aufgefallen zu sein, und es ist wohl kein blosser Zufall, dass im botanischen Garten zu Buitenzorg, in welehem sich zur Überraschung des Neuankömmlings selbst die grössten Baumriesen in die systematische Anordnung willig fügen mussten, ZLeea und die Araliaceen in einem und dem- selben Gure neben einander stehen. Ohne Mühe lässt sich hier die grosse Áhnlichkeit in der Tracht beider Pflanzen- gruppen unmittelbar beobachten. Sie drückt sich vornehmlich darin aus, dass sich sowohl bei (1) Eine Beschreibung dieser in verschiedener Hinsicht beachtenswer- ten Prachtpflanze wird voraussichtlich demnächst im 14, Bande der An- nales du jardin botanique de Buitenzorg erscheinen. (2) Siehe Linprey, Veg. Kingd. (1853) S. 440 u. 781 und BeNtn, Hook. a, a, O. S. 932, — 304 — den grösseren Leea-arten wie auch bei vielen Araliaceen (Panaz, Eschweileria, Trevesia sundaica MrQ. ete.) von einem gemein- samen Ursprung aus garbenförmig eine oft beträchtliche Zahl verhältnismässig dicker, steif aufstrebender Stämme erheben, die sich erst hoch über dem Boden verzweigen. Die Gesammtheit der Stämmehen jedes Individuums macht den Eindruck eines grossen Strauches, der sich aus zahlreiehen kleinen Bäumen zusammense:zt. Noch täüuschender wird diese Áhnlichkeit beider Pflanzen- gruppen dadurch, dass sich sowohl bei Leea wie auch unter den Araliaceen Arten finden, deren Stämme und Zweige dicht mit kräftigen, kurzen Stacheln bewehrt sind, die sich von denen von Rosa ausser durch ihre Grösse nicht wesentlich unterschei- den und wohl auch dieselbe morphologische Bedeutung haben (Leea aculeata Br. und horrida T. et B. Trevesia Burcki BoeRrL., sundaica Miq. u.s.w.). Die Erwähnung der Gattung Rosa veranlasst mich, einen Augenbliek bei den Rosaceen zu verweilen, obgleich dieselben nicht unmittelbar mit dem Gegenstande unserer Untersuchungen in Beziehung stehen. In den Gebirgswäldern am Vulkan. Gedeh bei Buitenzorg findet sich nämlich von Tjibörröm ab (ca. 1550 m.) bis hinauf nach Kandang Badak (2350 m.) häufig eine Araliacee, deren Áste und Zweige dicht mit dünnen nadelförmigen spitzen Stacheln besetzt sind (Aralia ferox M1Q.). Da die Pflanze zudem noch zusammengesetzte Blätter besitzt, so erinnert sie in jugendlichen Exemplaren dermassen an Rubus, dass ich ein Herbarexemplar derselben irrtümlich als Rubus sp. bestimmt hatte. Mit den Rosaceen stehen bekanntlich die Savifragaceen in sehr enger Verwandtschaft, die unter anderen durch Astilbe und Aruncus; Cowania, Eriogynia und Saxifraga; Hagenia, Sorbus und Weinmannia; Crataegus, Neillia und Ribes vermittelt wird und im anatomischen Bau z. B. durch die Bildung von Innenkork bei Rubus idaeus, Spiraea (1) und vielen Sawifragaceen (1) De Bary, Vergl. Anat. (1877) S, 568, | — 305 — ihren (1) sichtbaren Ausdruck findet. Andererseits aber sind die Sazifragaceen sehr nahe mit den Umbellifloren verwandt. Sollte da nicht auch vielleicht die Áhnlichkeit in der Dornenbil- dung bei Rosa, Rubus und vielen Araliaceen, sowie in der Form der gefiederten oder handteiligen Blätter und der dem Blattstiel angewachsenen Nebenblätter vieler Rosaceen und Araliaceen der Ausdruck einer, wenn auch nur maden natürlichen Verwandtschaft sein ? In ihren Fiederblättern und Nebenblättern zeigen auch gewisse Cunonieen (Cunonia und Weinmannia (2) ) eine grosse Übereinstimmung mit Leea, von der sie freilich durch paarige Blattstellung und aufspringende Kapseln abweichen. Trotz dieser Áhnlichkeit in der äusseren Tracht scheinen jedoch die Cunonieen nicht diejenige Unterabteilung der Sazifragaceen zu sein, welche Leea am nächsten steht. Sowohl die verglei- chende Morphologie wie auch die Anatomie weisen vielmehr darauf hin, dass es die Hydrangeen sind, bei denen wir für Leea unter den Saxifragaceen den nächsten Auschluss zu suchen haben. Bei ihnen sind die Fruchtblätter, 2—10 an Zahl, ebenso wie bei den Ampelideen, mit Ausnahme der Griffel und Narben vollstindig zu einem einzigen Fruchtknoten verwachsen, der aber freilich nicht oberständig ist, wie bei den Ampeli- deen, sondern unterständig. Dichroa zeichnet sich ausserdem durch ihre Beerenfrucht aus und erinnert ferner noch durch ihre kleinen in Scheindolden stehenden Blüten, die sich aller- dings durch ihre schöne, lebhaft porzellanblaue Färbung sehr vorteilhaft von den unscheinbaren Blüten Leea ’s unterscheiden, an die letztere. Ebenso wie Zeea, so ist auch Dichroa febrifuga Lour., die am Vulkan Gedeh bei Buitenzorg in einer Meereshöhe von 1400—2400 m. sehr häufig ist, nach J. J. SMITH (3)ferner am Vulkan Kawah Manuk bei Garut in den () G. Horre, Beiträge zur Anatomie der Sazifragaceen und deren systematische Verwertung. Bot, Centr. 53 (1893) S. 5e (2) Auch diese Gattung fand durch TEYSMANN im botan. Garten zu Buitenzor g ihren Platz im Quartier von Leea und den Araliaceen. (3) Zeitschrift Teysmannia 6 (Batavia 1895) S. 154, ‚ LVI. 22k — 306 — Preanger-regentschaften vorkommtundin West-Bor- neo von mirunter den Wasserfäüllen des Berges Damus im Quellgebiet des Sam bas-stromes und auf dem Berge K’n e pai gefunden wurde, ein Strauch mit mehreren steif aufstrebenden, meist erst hoch über dem Boden verzweigten Stämmen und die von mir über Lebak Saat am Gedeh gefundene Hydrang ea oblongifolia hat den nämlichen Wuchs. Von ganz besonderer Bedeutung ist es aber, dass Houre (1) Rhaphidenzellen, die p'ARBAUMONT (2) bei sämmtlichen 60 untersuchten Ampelideen nachwies, auch bei sämmtlichen von ihm untersuchten Hydrangeen, sonst aber in keiner anderen Ab- teilung der Sazifragaceen vorfand. Neben den Rhaphiden kommt bei der Hydrangeen-gattung Schizophragma auch noch eine besondere Art von Krystallsand vor, der sich in Form von kleinen Nädelchen gleich den echten Rhaphiden in besonderen schleimerfüllten Schläuchen vorfindet und daher von Houue (3) als eine blosse Modifikation der Rhaphiden angesprochen wird. Auch in den Rhaphidenschläuchen des Markes verschiedener Ampelideen, deren Rhapidenbündel in allmähliehem Schwinden begriffen waren, fand D'ARBAUMONT (4) häufig derartige Nädel- chen im Schleim eingebettet vor, sodass sich auch hier wieder eine Verwandtschaft beider Pflanzengruppen zu bekunden scheint, wenn man nicht etwa besser thut, diese Auflösung der Rhaphiden in Krystallsand auf allgemeine, von der natür- lichen Verwandtschaft unabhängige und überall da, wo Rhaphi- den überhaupt vorkommen, in gleicher Weise wirkende physiologische Ursachen zurückzuführen. Von anderen Kry- stallformen des oxalsauren Kalkes erwähnt D'ARBAUMONT (á) nur noch das Vorkommen der gewöhnlichen, von den Rhaphi- den wohl zu unterscheidenden Nüädelchen in der Rinde und im Weichbast mehrerer Ampelideen, während bei den Sazifra- (1) Horre a. a. O. S. 5, 35, 67, 16t u. 224. (2) p'ARrBAUMONT, La tige des Ampelidées. — Ann. sc. nat. sér. 6. tom. 40, (4) D'ARBAUMONT a, a. O, S, 239, — 307 — gaceen diese Krystallform von Horre anscheinend nicht beobachtet worden ist. Bei Leea amabilis, aculeata Br. und aegquata L. fand ich jedoch neben Rhaphiden auch zahlreiche Krystalldrusen vor, die nach TrouveniN (1) und Horre auch bei den Sazifragaceen sehr verbreitet sind. Eine weitere bemerkenswerte Übereinstimmung beider in Rede stehenden Pflanzenfamilien zeigt sich in der Anlage des Korkes, nach welcher sich sowohl die Ampelideen wie auch die Sazifragaceen in je 2 Unterabteilungen scheiden lassen. Während nämlich bei den einen der Kork auf normale Weise unmittelbar unter der Oberhaut entsteht, wird er bei den anderen, nämlich bei Vitis $ Euvitis Prancu., sowie bei den Philadelpheen, Hydrangeen, Grossularieen und Escallonia innen zwischen Weichbast und Hartbast angelegt und verursacht auf diese Weise ein Abschülfern der primaeren Rinde und der Hartbastbündel. Bei der Gattung Leea, die für uns als Ausgangspunkt dieser Untersuchungen vornehmlich in Frage kommt, konnte D’ARBAU- MONT aus Mangel an geeignetem Untersuchungsmaterial keinen Kork nachweisen. Die in dieser Gattung beobachtete reichliche Ausbildung der Hartbastbündel und die Zartheit der an den Hartbast angrenzenden Schichten des Weichbastes verleiten ihn jedoeh zu der Vermutung, dass trotz ausbleibender Kork- bildung auch bei Leea der Hartbast sich in langen Streifen abblättert (2), sodass also der Weichbast schutzlos den sengen- en Strahlen der Tropensonne (3) und dem Angriff der Schma- rotzer preisgegeben würde. Es wird wohl Niemand darüber in Zweifel sein, dass eine Pflanze, deren Abänderungstrieb auf derartige Irrwege gerät, unerbittlich dem Untergang ver- fallen muss, bevor noch die neue Abänderung einen für uns (Ì) M. 'THOUVENIN, Recherches sur la structure des Saxifragacées. Ann. sc. nat. sér, 7 tom. 12 (1890) S. 1—174 Taf. 1—22, (2) D'ARBAUMONT a. a. O. S. 190. Die meisten Leea-arten und zumal eine in West-und Mittel-Borneo allgemein verbreitete Art bevorzugen das Gesträuch der Dschungels, die piedrigen, lichtdurchlässigen Bestände des Sekundaerwaldes und den Halbschatten eines mässig dichten Hoehwaldes. — 308 — wahrnehmbaren Grad erreicht hat. Ein Blick auf die zahl- reichen Leed-arten des hiesigen botan. Gartens belehrte mich denn in der That auch darüber, dass die schon in der Theorie unwahrscheinliche Vermutung D'ARBAUMONT ’s durch die That- sachen durchaus nicht bestätigt wird. Ein faserartiges Ab- blättern des Hartbastes, wie es bei unseren in Anbau befindlichen Rebensorten allgemein bekannt ist, war bei keiner Leea zu beobachten. Vielmehr finden sich bei Leea aculeata Bu. und horrida T. et B. die nämlichen Stacheln, mit denen die gelb- grüne Oberhaut der jungen Zweige bewehrt ist, noch an der verkorkten Rinde der alten Stämme. Der Kork entsteht bei Leea aculeata, wie die mikroskopische Untersuchung ergab, ebenso wie bei der Mehrzahl der Ampelideen unmittelbar unter der Oberhaut. Auch bei den Cunonieen wird nach Horre im Gegensatz zu den Hydrangeen der Kork auf normale Weise, oberflächlich, angelegt; doch kann dieses Verhältnis, da es nur ein negatives ist, welches sich auch bei vielen Ampelideen und im Besonderen bei Leea wilderfindet, wohl kaum als Stütze für die oben ausgesprochene Vermutung benutzt werden, dass die Hydrangeen den Ampelideen näüher stehen als die Cunonieen. Die Untersuchung des Korkes von Leea aculeata gab mir auch noch zu einigen anderen Beobachtungen Gelegenheit, die hier zur Ergänzung der Untersuchungen p'ARBAUMONT’s und SOLEREDER's beiläufig erwähnt sein mögen. Nach dem Erst- genannten (1) kommen ausgeprägte Treppengefässe nur bei den Vites verae und einigen Cissus-arten vor. SOLEREDER (2) fand sie jedoeh auch bei Leea hirta HoRNEM. und ebenso besitzt auch Leea aculeata Treppengefässe. Da weder von D'ARBAUMONT noch von SOLEREDER das Vorkommen von Krystalldrusen bei Ampelideen erwähnt wird, so verdient ferner hervorgehoben zu werden, dass sich in daf Rinde und im Weichbast und zuweilen in dessen Markstrahlen bei Leea aculeata neben den (1) D'ARBAUMONT a. a. O, S, 235, (2) H. Sorereper, Über den hege Wert der Holzstructur bei den Dicotyledonen, München 1885, 02, — 309 — Rhaphiden auch Drusen in reichlicher Menge vorfinden. Im Übrigen kann ich bei dieser Art nur einige Vorkommnisse bestäti- gen, die auch schon D'ARBAUMONT für Leea im Allgemeinen erwähnt hat. Der Holzeylinder ist, die ungewöhnlich breiten Markstrahlen nicht ausgenommen, vollständig verholzt;an der Aussengrenze des Weichbastes findet sich vor jedem Gefässbündel ein starkes Hartbastbündel vor und noch weiter nach aussen, sowohl vom Hartbast wie auch von der Oberhaut durch mehrere Schichten dünnwandigen Gewebes getrennt, findet man in unregelmässiger Anordnung breite Collenchymbänder, die in tangentialer Richtung durch auf dem Achsenquerschnitt tan- gential gestrecktes, grosszelliges, dünnwandiges oder schwach sklerosiertes und dann getüpfeltes Parenchym mit einander verbunden sind. Für unsere Aufgabe, weitere Beweise für die Verwandtschaft der Ampelideen mit den Samifragaceen zu erbringen, sind von den genannten Verhältnissen am meisten von Bedeutung die verholzten Markstrahlen, da dieselben sich nach Horre (1) auch bei den holzigen Sazifragaceen wiederfinden, unter denen sie jedoch nur bei den Cunonieen und Grossularieen eine solche Breite erreichen, wie bei vielen Ampelideen. Auch Hartbast gelangt nach Horre bei der Mehrzahl der holzigen Sawifra- gaceen zur Ausbildung, doch ist er hier nicht immer, wie bei den Ampelideen, in einzelne Bündel gesondert, sondern bildet in einigen wenigen Gattungen ein geschlossenes Rohr. Besonders bemerkenswert ist das von Horve (2) erwähnte gemischte Hart- bastrohr der Cunonieen und der Gattung Quintinia, das aus englumigen Bastfasern und Steinzellen zusammengesetzt ist. Aus dem Wortlaute in Horre’s Abhandlung lässt sich zwar nieht entnehmen, ob diese Mischung eine so regelmässige ist, wie sie von D'ARBAUMONT (3) bei einigen Ampelideen beobachtet wurde. An einem als Weinmannia Blumei PLancu. bestimmten (1) Horre a. a. 0. S. 6, (2) aa. 0. S. 34. (3) D'ARBAUMONT a. a. O. S. 209. Taf, 14 Fig. 12 u, 13. — 310 — Jaume des hiesigen botan. Gartens konnte ich mich jedoch davon überzeugen, dass dies nicht in dem Grade der Fall ist, wie bei den von D'ARBAUMONT erwähnten Ampelideen. Allerdings sind auch bei genannter Weinmannia die Markstrahlen des Bastes gegen die primaere Rinde hin durch Steinzellen, von denen auf dem Querschnitt nur je eine oder einige wenige sichtbar sind, abgeschlossen; da hier jedoch die Bastfasern an der Aussengrenze der Weichbastgruppen nur sehr unregel- mässige, dünne und lockere Schichten bilden, da ferner die Markstrahlen niemals die Dicke einer einzigen Zellschicht überschreiten und auch die zwischen ihnen liegenden Leit- bündel nur sehr schmal sind, so ist im Hartbastrohr der Wechsel von die Phloömgruppen begrenzenden Hartbastbündeln und die Markstrahlen abschliessenden Steinzellen nur sehr un- deutlieh und bei weitem nicht so regelmässig, wie bei den von D'ARBAUMONT genannten Ampelideen. Es mag hier beiläufig Erwähnung finden, dass sich im Weich- bast der untersuchten Weinmannia zahlreiche Drusenkammer- fasern finden, die jedoch nicht so regelmässig in Zonen angeor- dnet sind, wie es nach Horre (1) bei den Drusenzellen im Weichbast von Ribes der Fall ist. Bemerkenswert ist ferner, dass sich unter der Oberhaut der jungen Zweige ein einschich- tiges Hypoderm vorfindet, dessen grosse, farblose, auf dem Querschnitt quadratisch erscheinende Zellen sich durch das Verhalten ihrer Wände gegenüber dem polarisierten Licht von den kleinen, äusserst niedrigen, wegen ihres dunkelbraunen Inhaltes kaum erkennbaren Oberhautzellen scharf abheben. Erst innerhalb dieses Hypoderms trifft man auf das Phellogen, ja stellenweise ist das letztere sogar noch durch eine zweite, der ersten gleich gebaute Hypodermschicht von der Oberhaut getrennt. In der primaeren Rinde fallen besonders in ’s Auge einzelne verstreute, grosse, sehr diekwandige, parallel zur Achse des Zweiges gestreckte Steinzellen, wie sie durch THouveniN (2) (1) Horre a. a. O. S. 35. (2) THouveNIN a. a. 0. S. 75. EN EE AE EEM OEREN WREDE — 3Il — schon bei Weinmannia trichosperma und anderen Cunonieen beobachtet wurden. Mit Bezug auf das Prosenchym ist nach dieser kurzen Ab- schweifung noch hervorzuheben, dass auch im Bau seiner ein- zelnen Elemente in beiden Piarentanilen eine grosse Uber- einstimmung herrscht, insofern als sowchl durch D'Argav- MONT (1) im Prosenchym des Holzes und Bastes der Ampelideen wie auch durch Horre (2) im Holze von Deutzia und den meisten Hydrangeen-gattungen eine Fächerung der einzelnen Fase rn beobachtet wurde. Die oben ausgesprochene Vermutung, dass die Hydrangeen den Ampelideen näher stehen, als die Cunonieen, erhält hierdurch eine neue Stütze. Um nicht dem Vorwurf der Einseitigkeit anheim zu fallen, darf es jedoch nicht verschwiegen werden, das die Cunonieen in einigen anderen anatomischen Verhältnissen doch auch mit den Ampelideen mehr Übereinstimmung zeigen, als die Hy- drangeen. Es wurde in dieser Hinsicht soeben schon der gemischte Sklerenchymring erwähnt, welcher sich einerseits ei den Cunonieen und der Escallonieen-gattung Quintinia, andererseits auch bei gewissen Ampelideen findet, währen bei den Hydrangeen in der Entwickelung des Hartbastes grosse Verschiedenheit herrscht und nur Hydrangea Azisai durch die Ausbildung kleiner Hartbastbündel an die Ampelideen erinnert, die übrigen Hydrangea-arten und die Gattungen Deinanthe und Cardiandra hingegen völlig des Hartbastes zu ermangeln scheinen. Weiterhin ist hier auch des Markes zu gedenken, welches nach Horre (3) bei allen untersuchten Cunonieen, einer Reihe von Escallonieen und der Gattung Deutzia verholzte getüpfelte Zellwände besitzt und nach D'ArBaumont (4) auch bei vielen Ampelideen nicht unerheblich verdickte Wände aufweist. Bei Weinmannia Blumei PraNcu. konnte ich mich selbst davon überzeugen, dass die Wandungen der grossen (1) D'ARPAUMONT a. a. O. S. 225, 227 u. 233. k Ik (4) aa. 0. S. 203204, — 312 — Markzellen ziemlich stark verholzt und reichlich hofgetüpfelt sind. Alle diese Ubereinstimmungen sind jedoch nur von untergeordneter Bedeutung und können nicht die grosse Über- einstimmung der Hydrangeen mit den Ampelideen aufwiegen, die sich in dem Besitze von Rhaphiden, der anomalen Ent- stehungsstätte des Korkes und in zweiter Linie auch in dem Vorkommen gefächerter Bastfasern kundgiebt. Nach den zahlreichen an anderen Pflanzenfamilien gemachten Erfahrungen haben unter allen anatomischen Verhältnissen für die Systematik einen besonders hohen Wert die Haar- bildungen. Von Vesquer (1) wurde nachgewiesen, dass inner- halb jeder einzelnen Familie der Gamopetalen nur ganz bestimmte Haarformen angetroffen werden, und bei den Convol- vulaceen liess sich sogar eine vollständige Entwickelungsreihe von Sternhaaren durch zweiarmige und halbmalpighi’sche einarmige Übergangsformen hindureh bis zu gewöhnlichen einfachen Pfriemenhaaren erkennen (2). Ebenso wurde auch in anderen Pflanzenfamilien das Vorkommen von Sternhaaren, malpighi’schen und halbmalpighi’schen Haaren neben einfachen Haaren nachgewiesen, —ich erinnere nur an die Euphor- biaceen (3) —, und es darf mit grosser Wahrscheinlichkeit erwartet werden, dass nach Ausfüllung der zahlreichen Lücken, die annoch in unserer Kenntnis vom anatomischen Bau der einzelnen Pflanzenfamilien bestehen, die oben angedeutete Entwickelungsreihe als eine unter den Dicotyledonen allgemein verbreitete Erscheinung erkannt werden wird. Auch bei den Samifragaceen ist dieselbe noch vollständig erhalten geblieben und bei den Ampelideen vermissen wir nur das erste Glied der Kette, die Sternhaare ; im übrigen stimmen 4 L Vesque, Caractères des principales familles Gamopétales tirés de l'anatomie de la feuille, — Ann. sc, nat. sér, 7 tom. 1 (1885) S. 183—360 Taf. 945. (2) H. Haruier, Versuch einer natürlichen Gliederung der Convol- vulaceen auf morphologischer und anatomischer Grundlage, — Eng]. Jahrb. 16 (1893) S. 486—489, (3) P. RrPTERSHAUSEN, Anatomisch-systematische Untersuchung von Blatt und Achse der Acalypheen, Dissert. München 1892, S. 4—5. — 318 — sie auch hierin wieder mit den Sarifragaceen in hohem Masse überein. Am verbreitetsten sind bei den Ampelideen einfache, pfriemenförmige, aus einer Reihe gleichartiger Zellen zusammen- gesetzte Haare. Von Horre wurden nun zwar bei den Sazifra- gaceen derartige Haare nicht beobachtet; doch fehlen sie auch dieser Familie nicht und wurden hier von THouveNiN (1) bei Sazifraga und Francoa gefunden. Neben den eben erwähn- ten fand jedoch p'ARrgBAuMONT (2) bei Cissus striata auch noch andere Haare, die sich von ihnen nur durch ihre Kleinheit und durch das Fehlen von Querwänden unterscheiden. Auch aussen am Kelch von Leea amabilis kommen die letzteren vor „und beide Haarformen, sowohl die einzellige, wieauch die mehrzellige, fand ich ferner am Blatt von Leea aegquata L. Zumeist sind näm- lich bei dieser Art die pfriemenförmigen, dickwandigen, weit- lumigen und in einer stumpfen massiven Spitze endigenden Haare einzellig und entstehen unmittelbar, ohne irgend welche Scheidewandbildung, aus einer Oberhautzelle. Selten trifft man . auf ein Haar, das durch Scheidewände in wenige gleichwertige Zellen geteilt ist. Nur beiläufig sei hier zur Vervollständigung der unten folgenden Beschreibung des Blattbaues dieser Art erwähnt, dass der Fuss der Haarzelle sich umgekehrt kegel- förmig auskeilt und meist in einen vielzelligen Sockel einge- lassen, seltener der Oberhaut, ohne sockelartige Vorwölbung derselben, unmittelbar eingefügt ist. Bei den Savifragaceen sind nun nach Horre (3) einfache, ein- zellige Haare die am meisten verbreitete Form, und bei der oben erwähnten Weinmannia fand ich z. B. kurze, kleine, spitze, zapfentörmige, dickwandige, einzellige Haare mit fast geschwun- denem Innenraum, die den am Kelch von Leea amabilis beobach- teten gleichgestaltet sind und auch den von p’ ARBAUMONT beschrie- benen des Cissus striata sehr ähnlich zu sein scheinen. Bei Abrophyllum sind jedoch nach Horre die Haare einarmig (halbmalpighisch) und bei Argophyllum und Deinanthe beobach- (1) a. a. O, S. 12 u. 70 Taf. 3 Fig. 11 u. Taf. 11 Fig. 4 u. 5. (2) aa. 0. S, 194. (3) a.a. 0. S. 5 u. 70; — 314 — tete er echte, zweiarmige, einzellige Malpighiaceen-haare, welche nach p'ARBAUMONT (1) neben einfachen, einzelligen Haaren auch bei drei Ampelideen vorkommen. In noch viel überraschenderer Weise giebt sich die nahe Verwandtschaft beider Pflanzenfamilien im Bau der Drüsenhaare zu erkennen, und schon p'ARBAUMONT (2) giebt an, dass Leed hirsuta Haargebilde besitzt, die höchst wahrscheinlich den Drüsenhaaren von Ribes analog gebaut sind. D’ARBAUMONT'S Beschreibung dieser Gebilde passt nun zwar nicht auf die Drüsenhaare von Ribes, wie sie Horre beschreibt ; doch ändert dies an dem Kern der Sache nur wenig, da sie, wie ich mich selbst durch Untersuchung lebenden, aus dem hiesigen botani- schen Garten stammenden Materials von Leea aequata L. (hirsuta Br.) überzeugen konnte, vollkommen übereinstimmen mit den Drüsenhaaren von Escallonia, wie sie von THouveNIN (3) und Horre (4) beschrieben wurden. Ihr aus mehreren Zell- reihen zusammengesetzter, cylindrischer Stiel ist nämlich an seinem freien Ende zu einem durch zahlreiche, polyëdrische Zellen gebildeten Knopfe verdiekt und dieser ambosartig verbreiterte Teil ist ringsum dicht besetzt mit askenartigen, radial gestreckten Zellen, die sich mit ihren radialen Seiten- wänden dicht an einander schliessen, während die freien Tangentialwände halbkugelig vorgewölbt sind. Im Profil gesehen bieten diese Haare ungefäühr dasselbe Bild, wie der Querschnitt durch die leistenförmigen Drüsen auf den Nebenblättern der Cunoniee Ceratopetalum gummiferum (5). Die Prüfung der Frage, ob auch dem Vorkommen ähnlich gestalteter Drüsen- haare bei Betula alba (6), etwa durch Vermittelung der Hama- melideen, eine tiefere Bedeutung für die Systematik beizumessen ist, oder ob hier nur eine rein zufällige Analogie vorliegt, (1) a. a. 0. S. 195. (2) a. a. 0. S. 194. (3) a.a. 0. S, 118 Taf, 19 Fig. 4 u. 5. (4) a.a. 0. S, 98. (5) THOUVENIN, a. a. O. S. 82 Taf. 14 Fig. 2. (6) De Bary, a. a. O. S. 576 Fig. 221. — 315 — würde uns vom Gegenstande unserer Untersuchungen zu weit entfernen. Wohl aber ist hier vielleicht, da über den Bau des Blattes der Ampelideen noch keine zusammenhängenden Untersuchungen vorzuliegen scheinen, der geeignete Ort, auch auf die übrigen Kinzelheiten des Blattbaues von Leea aequata, welche bei Gelegenheit der Untersuchung ihrer Drüsenhaare zur Beobach- tung gelangten, etwas näher einzugehen. as dünne Chlorenchym setzt sich aus kleinen dünnwan- digen Zellen zusammen und zwar sind die Zellen des einschich- tigen Palissadengewebes walzenförmig und werden uugefähr vier mal so lang als dick. Zwischen den letzteren finden sich zahlreiche kurze, dicke Siicke mit je einer Kalkdruse verstreut; bisweilen ist auch eine und die andere Zelle der oberscitigen Epidermis zu einem solehen Drusensacke umgewandelt und ragt dann weit in das Palissadengewebe hinein. Unter dem letzteren befindet sich meist eine Schicht von ebenfalls noch gleichsinnig angeordneten, aber kürzeren, sackförmigen und weniger dicht an einander schliessenden Zellen, die in ihrer Form zwischen den Palissadenzellen und den Zellen des Schwammgewebes die Mitte halten, und erst dann folgt das eigentliche Schwammgewebe, das sich aus mehreren Schichten kleiner, kugeliger oder nur unbedeutend parallel zur Oberhaut gestreckter Zellen zusammensetzt, die nur kleine Interzellularen zwischen sich lassen. Zwischen Schwamm- und Palissaden- gewebe befinden sich einzelne grosse, ellipsoidische, gleichsinnig mit der Oberhaut gestreckte Zellen, in deren schleimigem Inhalt je ein Rhaphidenbündel eingebettet ist. Die Zellen der oberseitigen Epidermis heben sich durch Gestalt und Inhalt deutlich von denen des Palissadengewebes ab; sie sind klein, ein wenig breiter als hoch, sodass sie auf dem Querschnitt durch das Blatt rechteckig erscheinen, 2—3 mal so breit als die Palissadenzellen, ihre Wände sind ein wenig dicker als die des Chlorenchyms und die Cuticula ist nur sehr schwach entwickelt. Die Zellen der unteren Oberhautplatte hingegen gleichen in Gestalt, Grösse, Inhalt und Dicke der Wandungen — 316 — den Zellen des Schwammgewebes in hohem Grade und heben sich nicht deutlich von denselben ab. Wie die Zellen des Chlorenchyms, so enthält auch von ihnen eine jede im Lumen einen grossen, kugeligen, ölgelben Tropfen, während in der Oberhaut der Blattoberseite solche Tropfen nur hie und da vereinzelt angetroffen werden. Zwischen den beiden Oberhaut- platten folgt auf dem Querschnitt durch die Fiedernerven von oben nach unten collenchymatoeses Gewebe, welches eine kielartige Vorwölbung des Nerven verursacht, wenigschichtiges Chlorenchym, ein Hartbastbündel, Holz, Weichbast, eine nach oben zu offene, dem Weichbast anliegende Hartbastrinne und grosszelliges, farbloses, dünnwandiges, collenchymatöses Paren- chym. Auf der Flächenansicht zeigt die beiderseitige Oberhaut wellenförmig verzahnte dünne Seitenwandungen und diejenige der Blattunterseite zeichnet sich ausserdem noch aus durch den Besitz zahlreicher Spaltöfnungen, deren breite, fast das Bild eines Kreises gewährende Schliesszellen von 3—4 unre- __gelmässig angeordneten Nachbarzellen umgeben sind. Letzteres ist nun wieder für die Systematik von Bedeutung, da nach Horre bei den Sazifragaceen von mehr als zwei Nach- barzellen umgebene Spaltöffnungen der gewöhnliche Fall sind und auch bei den drei von p'ArBAUMONT (1) daraufhin unter- suchten Ampelideen die Schliesszellen von einem 2-oder 3- fachen Ring strahlig angeordneter Zellen umgeben sind. Auch der Gehalt an Gerbstoff, durch welchen sich viele Ampelideen und Sazifragaceen auszeichnen, verdient hier noch erwähnt zu werden. Bei der untersuchten Weinmannia ist er so beträchtlich, dass in dem Wasser, in welchem ein Zweig des Baumes mehrere Tage gestanden hatte, eine deutliche Blaufärbung eintrat und am durchschnittenen Zweige nach Be- feuchten mit Ferri-acetat augenblicklich und besonders lebhaft in Mark und Rinde die für viele Gerbstoffe charakteristische Blaufärbung zu beobachten war Eine weitere, wenn auch nur negative Eigenschaft, in welcher beide Familien übereinstim- men, ist der Mangel intralignaeren Weichbastes, upd schliess- 4) aa 0.S. 192. — 317 — lich sei auch noch auf ein Merkmal hingewiesen, in welchem die beiden Familien von einander abweichen. Während näm- lich Sorereper bei den beiden von ihm untersuchten Ampelideen nur einfache Gefäüssdurchbrechungen vorfand, kommen nach Horre bei sämmtlichen untersuchten Sazifragaceen leiterförmige Gefässdurchbrechungen vor. Dieser Unterschied verliert jedoch dadurch erheblich an Bedeutung, dass sich neben leiterförmigen bei einzelnen Sazifragaceen-gattungen auch einfache Durch- brechungen vorfinden und nach SoLeREDER’S Untersuchungen auch in anderen Familien, wie z. B. den Caprifoliaceen, Rubiaceen und Compositen ein solehes Schwanken dieses anatomischen Charakters zu beobachten ist. Die im Vorstehenden aufgezeichneten Parallelen zwischen beiden in Vergleich gezogenen Pflanzenfamilien, welche vor- wiegend nur durch eine flüchtige Durchsicht der Arbeiten von D'ARBAUMONT, THOUVENIN und Horre gewonnen wurden, mögen genügen, um zu erweisen, dass auch mit den Sazifragaceen die Ampelideen in naher Verwandtschaft stehen. Demjenigen, der sich eingehender mit den genannten Familien beschäftigt, dürfte es kaum schwer fallen, den angeführten Beweisgründen noch weitere hinzuzufügen. Nur ein mittelbarer Beweis für diese Verwandtschaft sei hier noch kurz berührt, der nämlich, dass sowohl die Ampelideen wie auch die Bruniaceen, welche bald als Unterabteilung den Saxifragaceen einverleibt sind, bald als selbstständige Familie denselben an die Seite gestellt werden, mit ein und derselben ritten Pflanzenfamilie in Beziehung gebracht worden sind, nämlich mit den Rhamneen. (1) Ebenso wenig wie bei den Araliaceen und Cunonieen ist wohl auch bei Sambucus die grosse habituelle Áhnlichkeit mit Leea, welche sogar zu einem Namen wie „Leea sambucina’”” Veran- lassung gegeben hat, eine rein zufällige, sondern in natürlicher Verwandtschaft begründet. Schon von zahlreichen Gewährs- männern wurde auf die nahe Verwandtschaft der Rubialen mit (1) Siehe LiNpLev ee O. S. 440; BeNtu. Hook, Gen.1 S. 386; THOUVENIN a. a. 0. S. 2 u. 3. — 318 — den Umbellifloren und Sawvifragaceen hingewiesen (1) und noch neuerdings wieder ist durch den Nachweis von Coniin bei Sam- bucus nigra (2) ein weiterer Beweis für diese Verwandtschaft erbracht worden. Es liegt somit nichts Befremdendes darin, wenn Leea einerseits mit den Cunonieen, andererseits mit Sambu- cus in naher Verwandtschaft steht. Unter den Caprifoliaceen sind es ja hauptsächlich die Sambuceen, welche zwischen den Sarifragaceen und Bubialen vermitteln, und zwar nähert sich in der äusseren Tracht durch seine gefiederten Blätter Sambucus am meisten den Cunonieen, Viburnum durch seine überhaupt nicht oder nur wenig geteilten Blätter und die grossen sterilen Randblüten von V. Opulus mehr den Hydrangeen, während die bei Berta. u. Hook. noch unter den Sambuceen aufgeführte Gattung Adoxa endlich durch ihren krautigen Wuchs, ihre unterwärts wechselständigen, oberwärts gegenständigen Blätter, ibre gehäuften, kleinen, grünen, monochlamischen Blüten und ihre flachgedrückten Samen in hohem Grade an Chrysosplenium erinnert, mit dem sie auch fast dieselbe geographische Ver- breitung gemein hat. (3) Die auf morphologische Eigenschaften gegründete Annahme einer Verwandtschaft der Rubialen mit den Umbellifloren und Sazifragaceen ist so allgemein anerkannt, dass es hier wohl a sour a. a. O. S. 765 u. 767; Berru. Hook, Gen. 1. S. 947, 28.1 u. 7; BaiLLon Hist. pl. 3. S. 418, 7, S. 75, 175 u. 370. (2) De nen in Atti R, Accad. dei Lincei ser. 5 vol. 3 (1894) S. 311. (3) Siehe Drup in Ener. Jahrb. 5 (1884) S. 4A4—447—Dass die Annahme einer engen Verwandtschaft von Adora und Chrysosplenium ihre grosse Berechtigung hat, dafür spricht unter Anderem der Umstand, dass dieselbe, zuerst von Jussteu ausgesprochen, zunächst auf lange Zeit hin wieder ganz in Vergessenheit geriet, dann aber zu wiederholten Malen unabhängig von den älteren Autoren wieder auf’'s Neue in ’s Leben trat. So war es Drupe, als er in der Bot. Zeit. 37 (1879) S. 665—672 Taf. VIIL A. zum ersten Male auf die Verwandtschaft von Adoza und Chrysosplenium hin- wies, noch nicht bekannt, dass dieselbe schon 90 Jahre zuvor von JussIEU erkannt worden war, und auch ich hatte die obigen Zeilen bereits nieder- geschrieben, als ich zunächst durch THOUVENIN’s mehrfach erwähnte Arbeit auf Jussieu und dann erst auf Drupe’s zweite Abhandlung über den angeregten Gegenstand aufmerksam wurde. de Nl oa ihagisknde — 319 — nicht nötig ist, die sich im morphologischen Aufbau zeigen- den Übereinstimmungen nochmals eingehend zu prüfen. Wohl aber ist es hier vielleicht angebracht, zur Befestigung der durch die Morphologie gewonnenen Ergebnisse auf einige sich im anatomischen Bau bekundende Übereinstimmungen beider Familiengruppen hinzuweisen. Zunächst sei hier erwähnt die Beschaffenheit der Gefässe. Von SoLEREDER (1) wurden, wie bei sämmtlichen untersuchten Savifragaceen, so auch bei allen in Untersuchung gezogenen Caprifoliaceen leiterförmige Gefässdurchbrechungen nachgewie- sen, und bei einzelnen Gattungen der Sarifragaceen kommen nach Horre, wie wir oben bereits zu erwähnen Gelegenheit hatten, neben leiterförmigen auch einfache Gefässdurchbrc- chungen vor, was nach MicHAEL (2) und SorerEDER auch bei vielen Caprifoliaceen der Fall ist. Die Rubiaceen und Ampe- lideen hingegen weichen insofern ab, als bei ihnen umgekehrt die einfache Durchbrechung überall vorkommt, während die leiterförmige zurücktritt und nur bei einem Teil der unter- suchten Arten gefunden wurde. Von grösserer Bedeutung ist es vielleicht, dass nach Horre (3) bei den Philadelpheen und Hydrangeen die Gefässlumina auf dem Querschnitt eine fast viereckige Gestalt haben; denn nach Micnaer (4) kommen auch bei Diervilla Gefässe mit viereckigem und bei Leycesteria formosa Gefässe mit vieleckigem Querschnitt vor. Auch die Tüpfelung der Gefässwände scheint hier für die Systematik von einiger Bedeutung zu sein; bei den Sazifragaceen nämlich fand SorerepeR meist und bei den Rubiaceen stets die Gefäss- wand auch bei angrenzendem. Markstrahlparenchym hofgetüp- felt. Auch bei vielen Cuprifoliaceen sind nach MrcuarL die Gefiisse hofgetüpfelt, doch finden sich weder bei diesem noch (U) Sorereper a. a. O. S. 112 u. 149. @) P,O. Mrcnaer, Vergleichende Untersuchungen über den Bau des Holzes der Compositen, Caprifoliaceen und Rubiaceen, Dissert. Leipzig 1885 S, 32, (3) Horte aa. 0. S. 7. (&) Micnaer a. a. O. S. 37 u. 43. — 320 — bei SOLEREDER Angaben darüber, ob dies auch bei angrenzen- dem Markstrahlparenchym der Fall ist. Die gleiche Unentschiedenheit, wie in der Art der Gefäss- durehbrechung, ist auch in der Tüpfelung des Holzprosenchyms allen drei in Vergleich gezogenen Familien gemeinsam. Während nämlich bei den Samifragaceen und Rubiaceen bald nur Hoftüp- felprosenchym, bald nur einfach getüpfeltes oder aber beide Arten der Tüpfelung in ein und derselben Pflanze angetroffen werden, kommen nach MrcrnaeL zwar bei sämmtlichen untersuchten Caprifoliaceen (auch bei Sambucus, was SOLEREDER übersehen zu haben scheint) Holzfasern mit behöften Tüpfeln vor, doch finden sich daneben bei Leycesteria formosa auch einfach getüp- felte Fasern und bei Sambucus sind die letzteren vorherrschend. Wichtiger scheint es mir zu sein, dass einerseits, was oben schon für die Saxifragaceen und Ampelideen erwähnt wurde, auch bei manchen Rubiaceen gefächerte Holzfasern, andererseits aber bei Caprifoliaceen und Sawifragaceen eine schraubige Verdickung der Holzfasern beobachtet wurde. Auch die Breite der Markstrahlen ist in allen drei Familien einem grossen Wechsel unterworfen. Als gemeinsames Merk- mal kann nur hervorgehoben werden, dass breite Markstrahlen von mehr als einer Zellschicht zwar nicht überall, aber doch in gewissen Gattungen einer jeden der drei Familien vorkom- men; doch genügt dies vollständig, um sie auch in dieser Hinsicht wieder mit den Ampelideen in Vergleich bringen zu können. Denn diese zeichnen sich, wenn wir SOLEREDER'S hierauf bezügliche Angabe richtig deuten, ausnahmslos durch den Besitz breiter Markstrahlen aus. Wenn wir schon oben bei Vergleichung der Sawifragaceen mit den Ampelideen dem Korke und dem Vorkommen von Rhaphiden eine ganz besondere Bedeutung für die Systematik beimessen konnten, so gilt dies nicht minder für die Caprifo- liaceen und Rubiaceen. Denn Rhaphiden, die, wie wir oben schon gesehen haben, für alle Ampelideen und Hydrangeen charakteristisch sind, kommen bekanntlich auch bei einer ganzen Reihe von Rubiaceen vor und zwar auffälliger Weise vornehm- NEE SE te a Edd EE “rn RENE ar ater tenet ln ee gr vl à d "_— 321 — lich bei solehen, die sich durch ihren krautartigen Wuchs, ihren stets nur zweiblättrigen Fruchtknoten und meist einsa- mige Fruchtblätter als jüngere Formen zu erkennen geben. (1) Bei den meisten übrigen Rubiaceen sind die Rhaphiden durch Krystallsand ersetzt, der auch den Caprifoliaceen und Sazifragaceen nicht völlig fehlt. Er wurde von Mörremr (2) bei Sambucus und von Horre bei Abrophyllum gefunden. Bei den Lonicereen und Viburmum wird hingegen der oxalsaure Kalk nach Mörrer in orm von Drusen in Kammerfasern ausgeschieden ; sie stimmen also hierin mit Ribes und Weinmannia Blumei überein. Der Kork entsteht nach Mörrer bei den Lonicereen auf gleiche Weise, wie wir es oben bereits in drei A bteilungen der Sif aiivosn und bei Vitis $ Huvitis gesehen haben, nämlich innerhalb der Hartbastbündel. Ahnlich verhält sich nach demselben Gewährsmann Coffea arabica, wo der Kork zu- nächst unmittelbar vor der primaeren Gefässbündelzone, bald darauf aber auch innerhalb derselben angelegt wird. Erwähnt sei hier ferner noch die sich in der Ausbildung von Lamel- lenkork bekundende Übereinstimmung von Pavetta (3) mit der Cunonieen-gattung Anodopetalum. (4) Von der oben skizzierten Entwickelungsreihe der Deckhaare findet sich bei den Rubialen nur noch das letzte Glied. In beiden Familien derselben kommen nur noch einfache Haare vor und zwar sind dieselben bei den Caprifoliaceen nach Frrrscu (5) stets einzellig, wie bei manchen Ampelideen und den meisten Saxifragaceen, während bei den Rubiaceen (6) auch solche Haare vorkommen, die sich aus einer Reihe gleichartiger Zellen zu- sammensetzen. Das Vorkommen dieser letzteren Haarform bei der Mehrzahl der Ampelideen sowie bei Sazifraga und Francoa wurde bereits erwähnt. 4) Sie Siehe SoLEREDER in Bull. Herb. Boiss. 1 (1893) S. 312315, (2) J. Mörrer, Anatomie der Baumrinden. Berlin 1882. S, 144, (3) SorEREDER in Bull. Boiss. 4. S. 274. (4) Horre a. a. O. S. 33, (5) K. Frrrscu in ENGLER u. PRANTL Nat, PAL, 4,4 (1891) S. 158. (6) SorerEDER in Bull, Boiss. 1. S. 180. LVI. Nt — 322 — Eigentliche Drüsenhaare kommen nach SoLeREDER im Gegen- satz zu den Caprifoliaceen bei den Rubiaceen nicht vor; doch scheinen die von ihm bei vielen Rubiaceen beobachteten Haar- bildungen, die er „Drüsenzotten’’ nennt, mit ihrem Palissa- denepithel einen ganz ähnlichen Bau zu besitzen, wie die oben erwähnten Drüsen von Leea aequata, Escallonia und Betula. Die bei den Caprifoliaceen verbreitetste Form der Drüsen- haare sind nach Vesquer (1) vielzellige lotrecht und wagerecht gefächerte Köpfchen mit aus einer Reihe gleichartiger Zellen gebildetem Stiel, dieselbe Haarform also, welche THOUVENIN (2) bei Arten von Savifraga und in geringer Abänderung, nämlich mit einem aus mehreren Zellreihen gebildeten Stiel, auch bei Ribes vorfand. Auch in der Ausbildung der Spaltöffnungen verhalten sich die Caprifoliaceen ebenso wie die meisten Sazifragaceen. Es sind mit wenigen Ausnahmen stets mehr als 2 unregelmässig angeordnete Nachbarzellen vorhanden (3). Schliesslich zeigt sich auch noch in dem Vorkommen von Gerb- stoff und Schleim enthaltenden Schläuchen in Mark und Rinde vieler Ampelideen (4) und zweier Sambucus-arten (5) und in Blatt, Frucht und Achse zahlreicher Rubiaceen (6) eine auffällige Übereinstimmung der mit einander verglichenen Familien. Auch die bei der Escallonieen-gattung Argophyllum gefundenen Milchsaftzellen schliessen sich vielleicht hier an, obschon HOLLE (7) von einem schleimigen und gerbstoffhaltigen Inhalt derselben nichts erwähnt. Die von RApLKOFER und SoreRrEDER in der Oberhaut des Blattes verschiedener Rubiaceen beobachteten Sekretzellen scheinen ferner unter den Sazifragaceen eine Parallele zu finden in den von EneLer in der Blattoberhaut a) VESQUE a. a. o. S. 185. Taf. 9 Fig. 4. (2) THouveNiN a. a. O. S, 13. u. 133 Taf, 1 Fig. 7 u. 14, Taf. 20 Fig. 12. (3) Versque a. a. 0. S. 187 Taf. 9 Fig. 2 u. 5. (4) D'ARBAUMONT a. a. O. S, 240. (5) Mörrer aa. 0. S. 144, (6) Eene in Bull. Boiss, 4. S, 282-985, (7) Hour a. a. O, S. 36, ME Ee Kee mehrerer Sazifragen (1) und von THouveniN bei Parnassia palustris (1) gefundenen Gerbstoffzellen und vielleicht auch in en nur durch ihren Inhalt abweichenden Sekretzellen der Blattoberhaut von Myosurandra moschata. (2) Schon die vergleichende Anatomie lehrt uns also, dass Leea nicht nur durch Vermittelung der Sarifragaceen, sondern auch unmittelbar mancherlei Beziehungen zu den Rubialen aufweist. Wir sahen, um unsere diesbezüglichen Ergebnisse nochmals kurz zusammenzufassen, dass die Ampelideen in dem Vorkommen von leiterförmiger Gefässdurchbrechung, von gefächerten Holzfasern und breiten Markstrahlen, von Innenkork, Rhaphiden, einfachen, einzelligen oder mehrzelligen Deckhaaren und von Gerbstoff- schläuchen. und ferner in den Drüsenhaaren von Leea aequata eine ganze Reihe von anatomischen Eigentümlichkeiten besitzen, die wir nicht nur bei den Saifragaceen, sondern auch bei den Rubialen wiederfinden. enn schon hierdurch eine Verwandtschaft von Zieea mit den Rubialen sehr wahrscheinlich gemacht wird, so fehlt es auch nicht an Übereinstimmungen im äusseren Bau, welche die auf dem Wege der vergleichenden Anatomie gewonnenen Ergebnisse zu befestigen geeignet sind. Auf die grosse habituelle Ahnlichkeit von Leea und Sambueus wurde oben bereits hin- gewiesen, und bei der oben gegebenen Beschreibung des Ha- bitus vieler Leeg-arten und Araliaceen wird wohl einem Jeden unser gewöhnlicher Hollunder in Erinnerung gekommen sein, der ja auch durch seine zu mehreren aus gemeinsamem Mittelpunkt sich vom Boden erhebenden und meist erst hoch über dem Boden verzweigten Stäümme eine Mittelstellung zwischen Baum und Strauch einnimmt. Ganz ähnlieh verhält sich Sambucus javanica, der auch in anderer Hinsicht unserem S. migra äusserst ähnlich ist und bei T jibodas am Vulkan Gedeh in Gemeinschaft mit Cyphomandra, Solanum auriculatum, Dichroa febrifuga und Leea sambucina im Sekundaerwald nicht eben selten ist. Die überraschende Áhnlichkeit wird aber dadurch KN THOUVENIN a. a. O. S. 37—39 Taf. 7 Fig. 6, Taf. 10. Fig. 1 u. 2 (2) THOUveNIN a, a. O. S. 146 Taf. 21 Fig. 4. — 324 — noch in hohem Grade gesteigert, dass beide Gattungen durch Fiederblätter ausgezeichnet sind, und auch die kleinen, un- scheinbaren, gamopetalen (1), bei vielen Arten grünen Blüten ihrer reichblütigen Trugdolden zeigen eine grosse Übereinstim- mung. Wenn gleich nun auch die einzelne Blüte von Sambucus bei genauerer Betrachtung durch ihre Radform und ihre freien, mit den Blumenblättern wechselständigen Staubblätter von denen Leea’s abweicht, so unterscheidet sie sich doch abgesehen von der epigynen Anheftung der Blumenblätter und Staubblätter und der Stellung der letzteren, nicht wesentlich von derjenigen der übrigen Ampelideen. Auch die 3—5-fächerige 3— 5-samige beerenartige Steinfrucht von Sambucus lässt sich recht wohl mit der Beere von Leea vergleichen, und als morpholo- gische Unterschiede von den Ampelideen bleiben somit nur die gegenständigen Blätter, die Epigynie, die mit den Blu- menblättern wechselständigen Staubblätter und die hängenden Samenknospen. Unter den Rubiaceen ist es wohl die allerdings sehr heterogene Tribus der Mussaendeen, in welcher sich die Verwandtschaft mit den Samifragaceen am deutlichsten ausspricht. Durch das häufige Vorkommen von mehr als 2 Fruchtblättern, von mehr als 5-gliedrigen Blütenblattkreisen und von dicken, lederigen Blättern (JuNGNer’s „Thaublätter”) geben sie sich unter den auch in der Anzahl der Samenknospen noch nicht rückgebildeten Cinchoninen als alte Typen zu erkennen und man darf also erwarten, dass bei ihnen verwandtschaftliche Beziehungen zu anderen Pflanzenfamilien noeh am ausgeprägtesten in der Organisation erhalten geblieben sind. In der T'hat auch erinnern die holzigen Formen unter ihnen durch ihre grosse Neigung, die Kelchblätter zu vergrössern und zu Schauapparaten umzu- bilden, an Viburnum und die Hydrangeen, denen einzelne (1) Auch bei Leea ist die Blumenkrone, wie übrigens schon die Lehr- und Handbücher richtig angeben, deutlich verwachsenblättrig und selbst in eine kurze Röhre verlängert; nach dem Abblühen füllt sie mit- sammt der Staubblattröhre als Ganzes ab. PEREN ENGE EIEREN ne VE EE Ë Ë — 325 — Gattungen, wie z. B. Mwssaenda, auch in der Form des Blütenstandes sehr nahe kommen. Da nun mit den Rubiaceen hinwiederum die Contortae anerkanntermassen durch die Loga- niaceen in enger Verwandtschaft stehen (1), so kann BAILLON’s (2) absonderlich klingende Bemerkung, das die Saxifragaceen zu den Gentianeen in Beziehung ständen, für uns nichts befremden- des mehr haben. Auch die Verwandtschaft der Valerianeen und Dipsaceen mit den Caprifoliaceen, die sich gegenüber den Compositen besonders in den unter sich freien Staubblättern, in dem ausnahmslosen Besitz gegenständiger, meist, wie bei Sambucus, fiederteiliger Blätter, in der Lage der Blieuknosjen und bei Linnaeeen, (3) Dipsaceen und Valerianeen in der Form der Blumenkrone kundgiebt, hat sich bis in die neueste Zeit unbestritten aufrecht erhalten (4), und wir gewinnen somit die folgende Verwandtschaftskette: Meliaceae, Ampelideae, Corniculatae (Ci assulaceae, Cephalo- teae, Saxifragaceae), Umbelliflorae (Cornaceae, Araliaceae, Um- belliferae), Contortae (Oleaccae, Salvadoraceae, Loganiaceae, Gentianaceae, Apocynaceae, Asclepiadeae), Rubiales (Caprifolia- ceae, Rubiaceae), Valerianeae und Dipsaceae. ie sich im Pappus und im Blütenstande bekundende und noch von Bert. u. Hook., sowie von BAmLLON (5) aufrecht erhaltene Verwandtschaft der Compositen und Calycereen mit den Dipsaceen und Valerianeen hingegen wird von Höck a. a. 0. stark angezweifelt. Von allen Pflanzenfamilien der vorer- wähnten Verwandtschaftskette unterscheiden sich die Compositen durch das ausnahmslose Vorhandensein einer einzigen aufstei- genden Samenknospe und ausserdem weichen sie sowohl wie (1) Siehe Bent, Hook. Gen. 2 S, 8u. 786; BaiLoNa. a. 0.7 S. 369; SOLEREDER in ENGL. PRANTI, Nat. PIl, 4,2. S. 26, Bull. herb, Boiss. 1 (1893) S, 168-169, (2) Baron a. a. 0. 3 S. 418. (3) Siehe Frrrscu in Enon. Pr. 44. S. 164. (4) Siehe BeNru. Hook, Gen. 2, S, 8 u. 152; BArLLoN a. a. 0.7 S, 369 u. 914; Frrrscu u. Höok in Ener. Pr. 4,4. S. 160, 175 u. 187. (5) Beru. Hook. Gen. 2 S. 452, 157 u. 161 ; BAiuLLONa. a. 0.7 S. 528, — 326 — auch die Calycereen und alle oben noch nicht erwähnten Fa- milien der epigynen Gamopetalen, nämlich die Cucurbitaceen, Campanulaceen (einschl. Lobelieen), Goodeniaceen und Candollea- ceen, mit denen sie von ENGLER und Pranrr in einer zwischen den Dipsaceen und Cucurbitaceen abbrechenden Verwandtschafts- kette aufgeführt werden, von den vorerwähnten Gamopetalen ab durch das Vorkommen von unter sich oder mit dem Frucht- knoten verwachsenen Staubblättern (ausgenommen Apocyneen und Asclepiadeen) und durch ausnahmslos oder wenigstens bei der Mehrzahl der Gattungen vorkommende wechselständige Blätter. Durch Vermittelung der Cucurbitaceen und der durch die Gattung Symbegonia W ARB. ihre nahen Beziehungen zu den Gamopetalen kundgebenden Begoniaceen, welche beiden Familien in der Ausbildung der Narben und Samenträger, in der Ner- vierung ihrer krautigen, oft mehr oder minder ungleichmässig gezähnten Blätter und in dem Auftreten von Cystolithen grosse Übereinstimmung zeigen, schliesst sich diese Kette synandrischer Gamopetalen an die Parietalen (einschl. Passifloralen), Columni- feren, Rhoeadinen ete. unter welchen sich die Synandrie wieder- findet bei den Passifloreen, Aristolochiaceen, Nepentheen, Raffle- siaceen (einschl. Cytineen), Balanophoreen, Huphorbiaceen, Malvaceen, Sterculiaceen, Capparideen, Papilionaceen etc. Eine natürliche Verwandtschaft der Compositen und Calycereen mit den übrigen Aggregaten scheint mir aber hierdureh noch keineswegs endgiltig ausgeschlossen zu sein. Wir dürfen nicht vergessen, dass ja nicht einmal die Eleu- therandrie und Synandrie eine strenge Sonderung der beiden genannten Verwandtschaftsketten herbeizuführen vermögen; denn während einerseits die Familien der Cucurbitaceen, Cam- panulaceen, Goodeniaceen und Compositen neben synandrischen Formen auch solehe mit freien Staubblättern umfassen, kommt andererseits in der von den Meliaceen bis zu den Dipsaceen verfolgten Verwandtschaftskette Synandrie nicht allein bei Meliaceen un eea, sondern auch noch hoch oben unter den Gamopetalen, nämlich bei den Rubiaceen-gattungen Argo- stemma, Newrocalyr, Aecranthera, Capirona u.s.w. vor. Dazu — 321 — kommt noch, dass durch Vermittelung der Euphorbiaceen (1) offenbar die Passifloralen und Colwmniferen mit den Rutaceen, Sapindaceen (2), Meliaceen u. s. w. in Verband stehen und dass ferner die Pittosporeen nach BArrLon (3) eine Brücke bilden zwischen den Parietalen und den Corniculaten. Es besteht daher die Möglichkeit, dass sich nach gründlicherer Durchar- beitung durch räumliche Darstellung des Stammbaumes der Angiospermen zwischen den beiden oben skizzierten Entwicke- lungsreihen (Meliaceen — Dipsaceen und Parietalen — Com- positen) auch höher hinauf bis zu den Gamopetalen noch engere gegenseitige Beziehungen auffinden lassen, durch welche die (1) Bei Betrachtung der Jatropha-arten des hiesigen botan. Gartens fiel mir plötzlich die überraschende habituelle Áhnlickkeit derselben mit Carica Papaya und Vasconcellea gracilis in ’s Auge, und bei genauerer Untersuchung stellte sich heraus, dass das Blütendiagramm von Jatropha dermassen mit dem von Carica übereinstimmt, dass man sie fast als eine reducierte Papayacee betrachten kann. Vergeblich suchte ich in BaiLLoN’s Monographie der Eu ain nach näheren Angaben über diese Verwandtschaft, gewahrte jedoch bei der Durchsicht des zugehö- rigen Atlasses, dass auch mit den es die Euporbiaceen in man- chen Eigentümlichkeiten ihres äusseren Baues in überraschender Weise When ze wieden kaktusartigen Xerophyten, handlappigen Blättern, Nebenblättern, Drüsen am Blattgrunde, eingeschlechtigen Blüten, löffelartig oder trichterig ausge- höhlten Narben und kn emeinsamem Stiel vereinig aub- un Fruchtblättern. In ein iin Abhandlung hoffe ich noch Gele- genheit zu finden, diese geld nur kurz angedeuteten Verwandtschaftsver- hältnisse einer eingehenderen Prüfung zu unterziehen. ass ferner auch zu Ans mit den Passifloreen nahe verwandten Bizaceen die Euphorbiaceen in enger Beziehung stehen, die sich besonders kund- giebt in der Zahl a ern in dem Vorkommen blattbürtiger oder aus blattartigen Zweigen entspringender und eingeschlechtiger Blüten, hängender Samenknospen, zottiger Auswüchsean den Früchten, Sternhaa- ren u.s.w‚, darf nun nicht mehr Wunder nehmen. Auch den Sterculiaceen und Tiliaceen stehen die Euphorbiaceen durch das Vorkommen handteilig gelappter Blätter, eingeschlechtiger Blüten, eines lee mit zottigen Auswüchsen ver salie Früchte, von Sternhaaren u.s.w. e, und ihre Verwandtschaft mit den Malvaceen wurde bereits von npe er- kannt. (2) Siehe Pax in Enar, Pr, Nat. Pfl, 3,5. S. 13. (3) Barron aa.0, 3. S. 418. — 328 — frühere Annahme einer engeren Verwandtschaft sämmtlicher Aggregaten neue Beweiskraft erhält. Einstweilen aber lässt sich wenigstens schon so viel sagen, dass die anatomisechen Befunde einer Trennung der Compo- siten von den übrigen Aggregaten durchaus nicht günstig sind, Denn das Hauptergebnis der schon mehrfach erwähnten Arbeit MricnarL'’s, die auch noch von Bedeutung ist durch den neuen Gesichtspunkt, von dem aus sie den Bau der Markstrahlen zur Lösung systematischer Fragen verwendete, beruht bekannt- lieh darin, dass sowohl alle Caprifoliaceen-hölzer mit Ausnah- me von Sambucus wie auch die Hölzer der Compositen unter einander eine grosse Übereinstimmung des Baues zeigen, dass aber beide Familien in gegenseitigem Vergleich erhebliche Verschiedenheiten des anatomischen Baues der Achse autzu- weisen haben und dass die Rubiaceen endlich zwischen Capri- foliaceen und Compositen eine Mittelstellung einnehmen, indem sie sich in drei Gruppen teilen lassen, von denen die eine mit den Caprifoliaceen, die andere mit den Compositen über- einstimmt, die dritte aber Formen umfasst, welche in einzel- nen Eigenschaften den Caprifoliaceen, in anderen hinwiederum den Compositen gleichen. Abgesehen von diesen allgemeineren Ergebnissen erinnert uns aber auch das, wenn auch nur seltene Vorkommen von hofgetüpfelten und zuweilen spiralig verdiekten Holzfasern („Tracheiden”) neben einfach getüpfelten, hin un wieder gefächerten Fasern und das Vorkommen von leiterför- miger neben einfacher Gefässdurchbrechung an das, was oben bereits über die Sawifragaceen, Caprifoliaceen und Lubiaceen gesagt wurde, und die von MromaerrL bei den Compositen hin und wieder angetroffene spiralige Verdiekung der Gefässe wurde von ihm und SoLEREDER auch bei einer Reihe von Caprifoliaceen beobachtet. Schon eine flüchtige Durchsicht des den Compositen gewidmeten Abschnittes in SoLEREDER’S „Holzstructur” genügt, um die der Micmart’ schen Arbeit entnommenen Übereinstim- mungen, welche einer Trennung der Compositen und Calycereen von den übrigen Aggregaten im Wege stehen, noch durch einige weitere vermehren zu können. So steht die bei allen | | | — 329 — untersuchten Compositen auch bei angrenzendem Markstrahl- parenchym vorkommende Hoftüpfelung der Gefiässe mit dem oben über die Saxifragaceen, Caprifoliaceen und Rubiaceen Gesagten in Finklang, die für die Tubifloren charakteristischen Ölgänge und die bei Za luzania beobachteten Harzgänge bringen uns die Umbelliferen und Araliaceen in Erinnerung, und ebenso wird auch der intralignaere Weichbast einiger Cichoriaceen von SOLEREDER mit dem bei einigen Aralien und Umbelliferen zur Beobachtung gelangten in Parallele gesetzt. Auch aus der schon mehrfach erwähnten Arbeit von VESQUE geht hervor, dass die Compositen sich in ihrem anatomischen Bau den Caprifoliaceen, Valerianeen und Dipsaceen eng anschliessen. Die Spaltöffnungen der drei genannten Aggre- gaten-familien sind ebenso wie diejenigen der Caprifoliaceen und der meisten Sazifragaceen von mehr als 2 meist unregel- mässig angeordneten Nachbarzellen umgeben. Auch im Bau der Drüsenhaare stimmen sie völlig mit den Caprifoliaceen und Sazifraga überein; dieselben stehen nämlich meist auf einem aus nur einer Zellreihe gebildeten Stiel, und nur bei Compositen wurden auch Drüsen mit mebhrreihigem Stiel beobachtet, die denen verschiedener Sawifragen und von Ribes gleichen. Die gewöhnliche Form der Deckhaare ist nun zwar bei den Compositen bisweilen schon sehr hoch entwickelt und es haben sich dann erhebliche Verschiedenheiten der einzelnen Zellen eines jeden Haares herausgebildet. Trotzdem aber lassen sie sich ohne Zwang von den einfachen, aus einer Reihe gleichartiger Zellen gebildeten Haaren vieler Sarifragaceen und der meisten Aimpelideen und Rubiaceen ableiten, und bei Chrysanthemum coronarium und Pyrethrum indicum erinnern sie durch ihre nach dem Vorbilde der Malpighiaceen ausge- bildete Endzelle an die oben erwähnten zweiarmigen Haare dreier Ampelideen und der Escallonieen-gattung Abrophyllum. Endlich scheint es mir auch nicht unmöglich, dass die Ölkanäle der Radiaten zu denen der Umbelliferen und Ara- liaceen und die Harzzellen der Cynareen und Vernoniaceen zu den Drüsenzellen der Escallonieen-gattung Argophyllum, — 330 — zweier Sambucus-arten und verschiedenen Rubiaceen in Bezie- hung stehen. Dies alles weist uns darauf hin, dass sich die Gamopetalen, wenngleich auch einzelne Familien derselben zu scheinbar von einander weit entfernten Familien der Choripetalen und Apetalen in Beziehung zu stehen scheinen (so z. B. die Sapotaceen und Convolvulaceen (1) durch Vermittelung von Humbertia zu den Mscallonieen Brezia, Ixerba und Roussea, die Convolvulaceen ausserdem zu den Chlaenaceen und Malva- ceen (1), die Myrsineen zu den Ochnaceen und Ternstroemiaceen und die Styraceen zu den Olacineen), doch alle auf gemeinsamer, wenn auch vielleicht sehr breiter Grundlage aus den Choripetalen entwickelt haben, und dass überhaupt im Allgemeinen der sogenannte Stammbaum der Gefässpflanzen der Jetztwelt mehr der gedrungenen, büschelartig verzweig- ten Form des Polsters von Silene acaulis oder einem Polytrichum gleicht,als z. B. der lang gestreckten Krone einer Pyramidenpappel. ine solehe Coordination der einzelnen Zweige des Stamm- baumes würde in hohem Grade beitragen zur Milderung des rätselhaften Gegensatzes, dass einerseits die noch wenig rückge- bildeten Polycarpicae, smet pmen _Hydr ggn en Grundstein für die Porogamen zu b Amentaceen, Casuarinen, Coniferen und Gnetaceen schon in hohem Grade reduciert sind und sich scheinbar durch mehrere ununterbrochene Verwandtschaftsketten in allmählicher Rück- bildung von den Polycarpicae ableiten (z. B. Ranunculaceen, Rosaceen, Sarifragaceen, Hamamelideen, Proteaceen, Coniferen; — Monimiaceen, Laurineen, Cylicodaphne, Quercus, Amenta- ceen; — Papayaceen, Euphorbiaceen, Antidesmeen, Amentaceen; — Huphorbiaceen, Meliaceen, Anacardiaceen, Burseraceen, Jug- landeen), trotzdem aber in verschiedener Hinsicht auffallend mit den Lycopodiaceen und Eqwisetaceen übereinstimmen. Dieselbe Lösung des Rätsels ist auch schon in dem kürzlich (1) Siehe ENGLER, Jahrb. 16 (1893) S. 486 Anm. 1e * — 331 — von SuRINGAR aufgestellten Stammbaum des Pflanzenreiches (1) angebahnt worden, indem hier die Amentaceen den Polycarpicae coordiniert werden. 1) W. F, R,‚ SuRiNGaR in Verslagen der Afdeeling Natuurk, van de Kon. Akad. van Wetensch, Amsterdam 1894/5 S. 250—255 mit Taf, Burrenzore, den 4. VI. 1896, EEN METEOOR. Van den Resident van Rembang ontving de Directeur van het Magnetisch en Meteorologisch Observatorium onderstaand schrijven: „Rembang, 14 Juli 1896. N°. 2/32. Ik heb de eer UEdG. mede te deelen, dat de Civielgenees- heer alhier, Dr. LoBELL, in den nacht van Dinsdag op Woens- dag 8 dezer te 2 uur een meteoor heeft gezien 8 paal ten zuiden van de hoofdplaats Rembang. Zijne opmerkzaamheid werd getrokken doordien het in den duisteren nacht plotseling licht werd als bij maneschijn. Hij zag toen in het Westen een vrij grooten bol, geheel overeen- komende met dien, welke ten slotte bij een vuurpijl wordt uitgeworpen. De bol gaf een lichtgroenen schijn en bewoog zich oostwaarts. Een knal werd niet gehoord, misschien omdat de Doctor in een wagen reed. Het verschijnsel duurde vrij lang, nl. enkele seconden. De Resident COLLARD. Cm. en Perc. 31 Augustus 1898. GETIJ EN GETIJSTROOM BIJ TANDJONG KALEAN. En he ad Fr _ „” - Pd 3 RE A A A 7 I II 8% 10 118 18:44 15 16-17 15 19 20 21 23 23 Getij. Getijstroom . twurkundig Tijdschrift voor B Nederlandsch-Indië. DIL VI. 1896. GETIJ BIJ MAKASSER. Ban Ee HOE ae » heen Bau: | k 5 8 De ie keel hd \ led í Í Gel AM Ot tn ane ts 810 11 19 18 14 15-16 11 19 19 20 21 9% 28 I 16 Juni 1912. 18 20 Juni 1912. 20 Be DEN } | od 5 3 10 SP Se Á \ ze | / | ie | a : 7, „10 „‚r Anedjeeek Pd Dn en an Jd „20 En Sen | nd De ee „80 |_| 3 4 “ve Í Í L | | | é 8 Í + _ TERI EERE SERT 22 28 21 | | te Resa 20 16 17 49 19 del % k ES | ! ! eld: Í | | Í B Ed L Í Í ja Î Ì | ii | Pel Ee EE dn ke el En EN ae Se ne ee nk | Í EEN Ki en EE 13 14 15 | ij 12 7 Juni 1910 | | | | H 4 nn A - | | | | | | | | | | | jâ | Í | shin | zE 9 Í | | L Î | | L | | AE EEEN | | 10 11 GETIJ EN GETIJSTROOM BIJ SEMBILANGAN. df hed aad ad mmc we ed een zie le] Ne EF _ opeen” Natur vkundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië: DLLVI 1896. 0: -10 -20 -30 -40 -50 aad -10 -80 90 =100 -110 =120 „l 80 =140 | -150 Ca. en Cm. p. Sec. ù ä : ns pee ä te 5 E ; E. | EEN À5 ef 4 : En Ke E oan Eeen: E . k | Boes, added EN en Ze 5 eeen Hd : BE Ze El À = ES ä s Ke a ke E 3 << 'S ei de En à s nd 5 = 8 ik: 4 oe ape KS e > E En Be En e gs 3 Pal EE SN BES Ee 3 KE © E td Ge A Ne ES > hal ES EEE AEN ER ng Ee Re on: E zee S fi Or : | | É B BERET 5 CEN NEN GREENS Es 3e een E Natuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië. Dl.LVI.1896. INVLOED VAN NEVENGETIJDEN. 27 Augustus 1900. Cm. 120 UI 0 en | B / N 5 | jen | ij & \ im: Lr HO EMA: EEN ERE j men en | Bnn en AE Ee, ne Da he | 4 Ô | \ Al | ê Á , \ X \ | Fi / Hú \ , \ H ij / \ À \ Ì Hi I Ke II h Gj / a 3 Een ie : K \ 8 / RS / \ \ / : 4 \ se N Ä d ] hj ' Á \ ; Ne nan EEG! eine N rn. EN ed \ BEE Paren Ge BEEN En 8 19 20 21 22 23 8 0 WMR MM MME ER Hen I Hoek van Holland. II IJmuiden. Helder. „oep PPT del dn tE 4 Teebee …n han dl he jen "7 Te teperef ee hs zede LVL4896. __Ple „pr Pe ae Re Pad Kidderpore. se Portland Breakwater. Moulmein. jen * | [ ; TN | | l 1 | | 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Seceeh Ie es ef — teven pen nend _d le INVLOED VAN NEVENGETIJDEN. AN \ \ Ì \ kundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Ind: BERICHTEN. Het Bestuur der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging brengt bij deze ter kennis van Leden en belangstellenden, dat het meerdere malen uit het moederland en het buitenland van geleerde instellingen aanvragen ontvangt om toezending van verschillende jaargangen van het Tijdschrift, waaraan niet altijd kan worden voldaan doordat de voorraad er van is uitgeput. Dit is het geval met Deel 1, 3, 16, 18, 20, 23, 24, 29, 32, 34 en 40 Dh het niet onwaarschijnlijk is, dat exemplaren van boven- genoemde deelen op vendutiën voorkomen of op andere wijze verkrijgbaar worden gesteld, wordt bij deze beleefd de hulp der Leden ingeroepen tot het verkrijgen van een of meerdere exemplaren der bedoelde jaargangen De Secretaris de K.N.V. IGEE. Bravia, 5 October 1896. De bepaling omtrent het honorarium voor ele hier bijdragen is sedert September Ll. ingetrokken. Verzamelaars van Molluscen en Schelpen kunnen zich voor Ë ruiling van exemplaren wenden tot de Heeren HENRY SUtER te Christchurch, Nieuw Zeeland en E. DuraNp te Ea nn | blz. 479 van Deel LV.) Red. INHOUD VAN DE Derde Aflevering van Deel LVI. Een nieuwe Javaansche Boomsoort, door Dr. J. G. Borr- LAGE en S. H. Koorpers ee dae Fraxinus Bedenii BorrLace et Koorpers . … 185. Studiën over getijden in en Eadtdohea Areipan XV. __ Voorspelling, door Dr. J. P. van per Srok (met platen). 191. _Betrachtungen über die Verwandtschaftsbeziehungen der Ampelideen und anderer eend von Hars Harren. . Een Mar Bericht van a Raefent van Bonnes 332. NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDIË. UITGEGEVEN DOOR DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL-INDIË ONDER REDACTIE VAN Dr. J.G. VAN DEVENTER. Ne dine etend DEEL LVI. — VIERDE AFLEVERING. NEGENDE SERIE. DEEL V, Aflevering 4. BATAVIA, | _'S GRAVENHAGE, G. KOLFF & Co. | G. KOLFF & Co. CID | NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDIË. NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT NEDERLANDSCH-INDIË, UITGEGEVEN DOOR DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL-INDIË ONDER REDACTIE VAN Dr. J. GG. WAN DEVENTER. DEEL LVL — VIERDE AFLEVERING. NEGENDE SERIE. BATAVIA, 'S GRAVENHAGE, G. KOLFF & Co. | G. KOLFF & Co. 1897. DIE INDONESISCHEN AESCHYNANTHUSARTEN DES HERBARIUMS ZU BUITENZORG VON HaNs HaArLLIER. Beim Bestimmen der von mir in der Flora von Buiten-. zorg gesammelten Aeschynanthus-arten wurde ich gewahr, dass in CrLARKE's Monographie der Cyrtandreen 1) einerseits mehrere Arten der Gattung Aeschynanthus selbständig neben einander aufgeführt sind, welche paarweise und selbst zu dreien mit einander vereinigt werden müssen, andererseits aber auch irrtümlich einzelne Formen mit einander vereinigt wurden, welche nicht zusammengehören. In folgender kurzer Übersicht zähle ich daher unter besonderer Berücksichtigung des von mir in Westjava und Borneo gesammelten Materials die mir in Herbarmaterial und Abbildungen bekannt gewordenen Arten des Archipels auf in der Reihenfolge, die mir der natürlichen Verwandtschaft am nächsten zu kommen scheint. Dabei berücksichtige ich in der Wiedergabe der Synonymie, soweit sie von mir gesichtet werden konnte, besonders auch die Abbildungen, die mir zugänglich und beider Bestimmung von Nutzen gewesen sind. Auch die unmittelbar am Fundort gemachten Aufzeichnungen dürften vielleicht über die Blüten- farbe, über Standortsverhältnisse, geographische Verbreitung Us.w. noch einiges Neue bringen, welches diesen kleinen, anspruchslosen Beitrag zur Flora der malaiischen Inselwelt einigermassen gerechtfertigt erscheinen lässt. Mit Ausnahme der von Herrn H. Raar aus Genua gesammelten Pflanzen, hennen 1) CLARKE in DC, Prodr. Contin. 5 (1883) S. 18—52, LVI. 24k — 334 — welche derselbe nach erfolgter Bearbeitung dem botan. Mu- seum zu Genua zu überweisen gedenkt, gehört das benutzte Herbarmaterial dem Herbar des botan. Gartens zu Buiten- zorg an. S. 1. POLYTRICHIUM Berrtn. et Hook. f. ; CLARKE in DO, Pr. Contin. 5 (1883) p. 20. 1. Ae. Motleyi CLARKE Ll. c. p. 20. Karimata-inseln (TEYsSMANN 1875 no. 11550 ex p…); Westborneo, mit Asclepiadea no. B. 1470 epiphytisch in einem Ameisenerdnest in xerophilem Myrtaceenwald auf ma- gerem Sandboden zwischen Fluss und Berg K'nepai (HALLIER f. 20. XIL. 1893 B. 1471.— Blätter beiderseits glanzlos, oberseits grün, unterseits violett; Früchte grün), Epiphyt am Flusse K’ne- pai oberhalb des Landungsplatzes im fruchtbaren Alluvialwald (Harmer f. 8. 1. 1894 B. 1936), gemein am selben Ort wie B. 1471 sowie auch am Flusse K’nepai zwischen dem ober- sten Landungsplatz und der Mündung des Flüsschens Sekedouw (Harrier f. 15,17, und 19. I. 1894 B. 1980. — Epiphyt; Blätter oberseits glanzlos, grün, unterseits schwach schimmernd, rot; Kelch trübrot; Blüten hellgrün, innen mit schwarzroten Saumbö- gen nahe innerhalb des Randes der 5 Lappen, auch die mesopetalen Nerven innen und aussen mehr oder weniger von der gleichen Farbe; Geschlechtsorgane weit hervorragend; Früchte gelb- grün. In der Sprache der Suhait-dajaken von Smittouw „Akar pèmokáti”); Mittelborneo, epiphytisch in magerem Xero- phytenwald auf dem fast nackten Gestein der vordersten Tuffbank des Liang Gagang bei Nanga Raun am Oberlauf des Mandai-stromes über 700 m. über See (Harmer f. 23. II. 1894 B. 2896. — Zweige aschgrau ; Blätter dick, weich lederig, oberseits glänzend, tief dunkelgrün, unterseits glasglänzend, grünlichgrau mit rotem Mittelnerv; Kelch schwach glänzend, hellgrün; Blumenkrone in der Knospe hellgrün, mit 2 roten Längsstrichen auf der Bauchseite); Celebes, Tjamba (TEYSM- 12632), Menado (Trysm. 5726). B. Ceramensis CLARKE 1. c. Ceram (Trysm. 5077). _— 335 — 5. 2. HAPLOTRICHIUM Berrn. et Hook. f.; CLARKE L e.p. 25. 2. Ae. angustifolius Srrup. Nomencl. ed. II vol. 1 (1840) p. 32; DC. Pr. 9 (1845) p. 262; Mrq. Fl. Ind. Bat. 2 (1856) Pp. 716; CLARKE l. c. p. 38. Java, Lebak Nanka (Brume unter den Namen Bignonia angustifolia und Lisionotus angustifolius Bu), in Ameisenerd- nestern keimend an Stämmen von Antidesma Bunias und anderen Bäumen eines Gehölzes bei Kampong Warung Mangga jenseits des Tjiliwung gegenüber Buitenzorg (HALuIEm f. 3. V. 1893 no. 243 a), ältere fruchttragende Exemplare vom selben Standort (Harrier f. 3. V. 1893 no. 243 c), epiphytisch in einem Fruchtbaumgehölz zwischen Baranan Siang und Ba- bakan jenseits des Tjiliwung gegenüber Buitenzorg (HALLIER f. 22, IV. 1893 no. 243 b), Epiphyt an einem Baumstamm im Kampong Tjibörröm bei Buitenzorg (Harmer f. 31. XII. 1894 no. 243 d), sehr gemein von Kota Batuh bis Suka Mantri bei Buitenzorg (nach eigner Beobachtung); Mittelborneo, mit Filie B. 3317, Polypodium B. 3299, 3312, 3318—3322, Lycopodium B. 3311, den epiphytischen Melastomaceen B. 3303 und 3313, dem epiphytischen Araliaceen-strauch B. 3335, Rhododendron B. 3294, 3315 und 3316, der Asclepiadee B. 3324, Appendicula B. 3323 u.s.v. in Menge auf einem mächtigen geschlagenen Baum von Quercus B. 3298 in maje- stätischem Hochwald nahe bei der Jagdstation „Punangrotte” unter der westlichen Felswand des Amai Ambit bei Nanga Raun am Oberlaufe des Mandai-stromes ca. 900—1000 m. über See (Harrier f. 24. IV. 1894 B. 3302 — Stengel schwach schimmernd, grün oder trüb dunkelrot; Blätter sehr schmal, diek, fleischig, oberseits glasglänzend, gelbgrün, unterseits schwach glasglänzend, graugrün mit dunklerem Mittelnerv ; Früchte schwach glänzend, hellgrün). En An dem Exemplar von Borneo sind die Blätter duplikatiev zusammengefaltet, aber auch ohne das schon ungewöhnlich schmal. Nur die untersten Blätter der Zweige sind viel breiter und kürzer, spathelförmig. — 336 — Bei der Verbreitung dieser Art scheinen Ameisen eine grosse Rolle zu spielen. An den Baumstämmen eines Waldbestandes bei Kampong Warung Mangga nahe bei Buitenzorg fand ich nämlich auf einem meiner ersten Ausflüge im Jahre 1893 zahlreiche aus Erde aufgebaute grosse Ameisennester. Ein Teil derselben war völlig nackt, andere aber waren mit einer jungen Brut gleichalteriger Pflänzehen des Ae. angusti- folius üppig überwachsen, ohne dass sich dadurch die Ameisen in ihren Besitzerrechten beeinträchtigt fühlten. In dem loekeren Erdreich hatten offenbar die keimenden Samen einen günstigen Nährboden gefunden. Ob die Ameisen absichtlich die Ent- wickelung dieses Epiphytengartens durch aktieves Eingreifen fördern und ob sie etwa selbst die Samen herbeischleppen und pflanzen, wie es bei gewissen Ackerbau treibenden Ameisen Südamerika’s beobachtet worden ist, das vermochte ich nicht festzustellen, scheint mir aber nicht wahrscheinlich zu sein. Durch Vergleich verschiedener Entwickelungszustände dieser Gärten liess sich nämlich leicht verfolgen, wie durch die Wurzeln der heranwachsenden Epiphyten die Nester lang- sam zerstört und, nachdem das feste Gefüge des Baues ein- mal gelockert worden ist, vom herabrinnenden Regenwasser allmählich weggespült werden. Unter erwachsenen Exemplaren des Epiphyten findet man daher oft nur noch geringe Über- reste der Nester, die von ihren Bewohnern meist längst ver- lassen worden sind. Durch künstliche Pflege des Epiphyten würden also die Ameisen dem Zerstörer ihrer Behausung selbst Thür und Thor öffnen. Es ist auch kaum ersichtlich, was die winzigen Samen oder die aus ihnen hervorgehenden Pflänzchen den Ameisen etwa für einen Nutzen bieten sollten. Denn zum Empfinden der rein ästhetischen Freude an dem üppigen Gedeihen eines selbstgepflegten Parkes dürfte doch wohl der Schönheitssinn dieser kleinen stets nur auf’'s Praktische gerichteten Industriellen noch zu unentwickelt sein. Wahrscheinlicher ist es wohl, dass die vom Winde herbeige- führten leichten Samen vermittels ihrer Flughaare zufällig an der rauhen Oberfläche des Erdnestes hängen bleiben, und die ER ee nieten BER Sonde ne a A4 ne ld Ee EK RE eer Feld AA — 337 — __Thatsache, dass die Pflänzchen eines jeden Gartens alle von dem gleichen Alter sind, ist wohl so zu erklären, dass die in der Umgebung befindlichen älteren Pflanzen nur in gewissen Perioden und dann alle gleichzeitig Blüten und Früchte tragen, eine Erscheinung, welche im malaiischen Archipel nicht eben selten und zumal bei Fagraea imperialis MrQ., welche jährlich mehrere Blüteperioden hat, sowie bei dem ungefähr alle Monate einmal blühenden Dendrobium erumenatum 1) besonders stark ausgeprägt ist. Auch an anderen Epiphyten, in’s Besondere an Hok ychium- arten und Melastomaceen (Medinilla, Pachycentria, Pogonan- thera 2) ist es mir in Borneo aufgefallen, dass dieselben meist in einer von Ameisen bevölkerten, aber formlosen Erdmasse wachsen, und auch hier war vielleicht ein regelrecht gebautes Ameisennest der ursprüngliche Siedelplatz des Epiphyten. Dabei macht es wohl wenig Unterschied, dass bei den genannten Melastomaceen die Samen nicht durch den Wind verbreitet werden, sondern, in einer fleischigen Beere eingeschlossen, offenbar auf Verbreitung durch Vögel eingerichtet sind. Diese Form der Lebensgemeinschaft ist indessen durchaus nichts völlig neues. So glaubt J. H. Harr 3) in Westindien beobachtet zu haben, dass bei gewissen epiphytischen Orchideen zur Erhaltung eines guten Gesundheitszustandes anscheinend die Anwesenheit von Ameisen erforderlich ist, und erklärt dies dadurch, dass die Ameisen entweder dem Epiphyten Schutz gegen Feinde gewähren oder aber seine Wurzeln mit dem bei der Ernährung eine Rolle spielenden Myzel eines Pilzes ver- sorgen oder dass beide Umstände zusammenwirken, um den Epiphyten in möglichst günstige Lebensbedingungen zu ver- setzen, während dieser als Gegenleistung den Ameisen in seinem Wurzelgeflecht Schutz und Wohnung bietet. 1) Siehe J. MassaRr in Bull, Soc. R. Bot. Belg. 34 (1895) 1 S, 173—174, 2) Siehe auch Beccarr Malesia 2 (1884—6) S. 234—242 Taf. 56—59, 3) J. H. Harr in Bul. R. Bot. Gardens Trinidad (X. 1895) —Nach einem Referat in der englischen Wochenschrift Nature 52 (24, X. 1895) S, A ed — 338 — Von Ropway 1) wird ferner berichtet, dass ihm auf einem Creek in den Wäldern Guiana’s das Herabholen einer gros- sen Oncidiwm-pflanze, welche von einem grossen über das Ufer geneigten Baume herabhing, durch einen Schwarm aus der Pflanze hervorbrechender Ameisen sehr erschwert wurde. Noch weit mehr aber erinnert an das, was wir bei Aeschy- nanthus beobachteten, die in der Januarnummer 1895 des Agric. bull. of the Malay Peninsula 2) sich findende Schilde- rung von Epiphyten, welche sich den von Ameisen aufgestapel- ten Humus nutzbar machten. 3. Ae. tetraqueter CLARKE l.c. p. 38 t. 1. Sumatra. 4. Ae. geminatus ZouL.; WarP. Ann. 1 (1848—9) p. 518; Mrq. Loe pe 1175 CLARKE L c.p. 35. Westjava, Epiphyt bei Kampong Kali Bata jenseits des Tjiliwung bei Buitenzorg (Harrier f. 26. XI. 1894)?; Ost ja va, in silvis australibus prov. Malang (ZoLtinGerR X. 1844 no. 2373. — Corolla violaceo-fusca). Steht in der Breite der Blätter ungefähr in der Mitte zwischen dem vorigen und dem folgenden. Von dem ZoLLINGER’schen unterscheiden sich die Buitenzorger Exemplare durch viel schmáä- lere Blätter mit vollständig eingebetteten Seitennerven, doch stimmen sie mit ihm überein in der braungelben Rinde und den langen Gliedern der geraden Zweige. 5. Ae, Horsfieldii R. Br. in Horsr. Pl. jav. rar. (1838) p. 116, Ann. se. nat. ser. II. vol. 13 (1840) p. 160; DC, Pr. 9 (1845) p. 263; Miq. L. ce. p. 716; CLARKE 1. c. p. 34. Westjava (BLuME unter dem Namen Lysionotus longiflorus var. Bu), Tjibodas am Vulkan Gedeh (Scrrrrer; ArsiN 1. IX. 1879 no. 19707 unter dem sundanes. Namen Kikandel), eben- dort am Weg nach Tjibörröm (Harrier f. 25, VIII. 1893 no. 1) Ropwav, In the Guiana Forest —Nach einem Referat in The Gardeners Chronicle ser, III vol. 19 (28, TI. 1896) S, 392, 2) Nach dem Referat einer englischen Zeitschrift, deren Namen ich leider nicht aufgezeichnet habe. IE Nr nen nn — 339 — 411a), ebendaselbst vereinzelt an den Baumstämmen des Urwal- des über 1400 m. über See (Harrem f. 18, 1. 1895 und J. Massart 23. L. 1895 no. 471 b.— Hängender epiphytischer Strauch ; Blätter dick, fleischig, oberseits glänzend, dunkelgrün, unterseits Schwach glänzend, hellgrün, dicht weissgrün gefleckt, mit glasig durchscheinendem grünem Mittelnerv; Kelch trüb grün und rot; Blumenkrone brennend rot, die Lappen innen schwarzrot gefleckt), einzelnes Exemplar vom selben Standort ca. 1425 m. über See (Harrier f. 10. IL. 1895 no. 471 ce. — Hängender Epiphyt; Zweige sechwach glänzend, gelbgrün; Blätter sehr diek, ziemlich steif, fleischig, oberseits glänzend dunkelgrün, unterseits schwach glänzend, hellgrün, dicht und grob dunkler punktiert, mit glasig durchscheinendem, dunkler und lebhafter grünem Mittelnerv; Kelch grün, mit 5 langen, in’s Rote spie- lenden Zipfeln; Blumenkrone glänzend, brennend dunkelrot), Tjibodas 1400 m. über See (H. Raar 3. VIL. 1896 no. 674), am Vulkan Salak 1700 m. über See (Raar 7. VL. 1896 no. 237), Pamöngpök am Salak (Arsin 4. X. 1879 no. 19503 unter dem Namen Kikandel), bei Garut am Weg nach dem Krater Kawah Manuk (Scuerrer 21, IX, 1871 no. B. 47 und B. 49 unter dem sund. Namen Katumpang), Daradjat daselbst (Burck 25. VI, 1891 no. 219,—Sund.: Kikandal), Mons Kendeng (ScHerFeRr Ll. VL 1871.—Sund.: Kikandal), Mons Malawar (ScHEFFER 27. V. 1871. — Sund.: Kikandal lötik). Dem vorigen durch seine dicken, steifen, geraden Zweige mit braungelber glatter Rinde äusserst ähnlich, aber durch seine breiteren Blätter leicht kenntlich. 6. Ae, leptocladus CrarkE 1. c. p. 39 t. 2 Papuasien, Berg Arfak. Schliesst sich durch seine steiten geraden Zweige den vorigen beiden an. 7. Ae. lepidospermus Crarke 1. c. Westborneo, Berg Singkadjang ziee 8433. — Nach einer Bestimmung von Dr. Burcx. Unvollständigessterieles Exem- plar. Erinnert in der Tracht noch am meisten an den folgenden). 8. Ae, longiflorus DC. Pr. 9 (1845) p. 262 von WALL; ‚Fl: — 340 — des serr. 3 (1847) t. 288; Paxr. Mag. bot. 15 (1849) p. 25 cum tab.; Mig. L. e. p. 717; CLARKE |. c. p. 32. Java (BruMme unter dem Namen Lysionotus longiflorus BL), Pasir Tengah am Salak (Arsin 30. IX. 1879 no. 19542, — Sund: Kikandel), vereinzelt im Urwald bei Tjibodas am Vulkan Gedeh ca. 1425 m. über See (J. MassarrT 19. 1. und Harrier f. 20. 1. 1895. — Hängender Epiphyt; Blätter dick, geschmeidig, oberseits stark glänzend, dunkelgrün, unterseits weissgrün, schwach glänzend, sehr dicht und fein punktiert, mit glasig durchscheinendem grünem Mittelnerv ; Kelch trübrot ; Blumenkrone dunkel feuerrot; Staubfäden, Griffel und Narbe blau), nicht selten im Urwald beim Kratersee Telaga Warna auf dem Puntjak (Harrier f. 14. II. 1895. — Epiphyt mit brennend roten Blüten. Sund: Songgom aröj), Tjisarúä an der Grenze von Krawang und den Preangerregentschaften (RAAP 20. VII. 1896 no. 848). Zweige wie bei Ae. geminatus und Horsfieldii, aber viel dieker und meist knieförmig gebogen, selten so gerade wie bei den genannten. 9. Ae, speciosus Hook.; Fl. des serr. 3 (1847) t. 267; PAXT. Mag. bot. 14 (1848) p. 199 eum tab.; WarrP. Ann. 1 (1848-9) p. 518; Mrg. L. ce. p. 718; CLARKE Ì. c. p. 33. Java. Von voriger nach den gesehenen Abbildungen nur durch hellere, mehr in’s Feuergelbe spielende Blüten ver- schieden und vielleicht mit ihr zu vereinigen. 10. Ae. viridiflorus T. et B. var. ? 2. Ternatea CLARKE ep IE Ternate (Trrsm. 5199). Dürfte sich wohl nach dem Bekanntwerden der Samen als Verwandter des ebenfalls grünblütigen Ae. Motleyi zu erken- nen geben, von dem er sich jedoch durch seinen bis zum Grunde gespaltenen Kelch unterscheidet. $ 3. HOLOCALYX Berru. et Hook.; CLARKE 1. c. p. 40. 11. Ae. brevicalyx Mrq. 1. ce. p. 720, Suppl. (1862) p. 238; CLARKE 1 c. p. 49. — Ae. cordifolius Hook.; Fl. des serr. 14 TD PN enmet este en Deenen aen ET Ae (1859) p. 101 t. 1431.?— Ae. miniatus var. B. cordifolia CLARKE |. c. p. 51? Westsumatra, Lubuh Sumpit (Teysm. 1194,— Mal. Name: Sikilieh); Borneo (Loss nach dem Zeugnis von vAN Hourre und Crarke), Westborneo, einzelner Epiphyt an den in Moos und Hymenophyllaceen gekleideten Baumstämmen der Wolkenregior des Berges K’ nepai (Harzrer f. 30. XII. 1893 B. 1709 — Blätter fleischig, dick, oberseits glänzend, dunkel- grün, unterseits schwach glänzend, gelbgrün; Kelch hellgrün; Blumenkrone brennend rot). In der eigentümlichen abstehenden Behaarung des Kelches stimmt das Exemplar vom K’nepai vollständig mit dem von TeEysmanN überein, doch unterscheidet es sich durch etwas breitere, kürzer zugespitzte Blätter und durch eine spärliche, mit Vorliebe von dunkelbraunen Pilzfäden durchflochtene Sternhaarbekleidung der Zweige, Blattstiele und der Blattun- terseite. In der abstehenden Behaarung der Blumenkrone stimmt das Exemplar von Borneo mit VAN Hourre’s Ab- bildung überein, während an dem TeysMANN’schen Exemplar die Blumenkrone fehlt. Auch MriqurerL und CLARKE wissen noch nichts über die Blumenkrone von Ae. brevicalyr M1q. zu sagen. 12, Ae. miniatus Lip. Bot. reg. 32 (1846) t. 61 excl. syn.; Fl. des serr. 3 (1847) t. 236; Warr. Rep. 6 (ee, 1) Pp. 521; Mig. L e. p. 722; CLARKE En p. 50 J vn (LosrB). Nicht Ben Unterscheidet sich nach den gesehenen Abbildungen von vorigem durch den offen abste- henden Rand und die mangelnde Behaarung des Kelches und durch die gelbe, nicht schwarze Färbung des sternförmigen Honigmales der Blumenkrone. Von CLARKE wurde daher wohl mit Unrecht Ae. cordifolius als Varietaet des Ae. miniatus aufgefasst. 13. Ae. obcomicus CLARKE 1. c. p. 50; Hook. f. Bot. mag. 120 (1894) t. 7336. Malakka und benachbarte Inseln. Schliesst sich durch den offenen Kelch dem vorigen nahe an. 14. Ae. tricolor Hook.; Morren Belg. hort. 8 (1858) p. — 342 — 227 cum ic.; Fl. des serr. 13 (1858) p. 173 t. 1384; Mrq. Choix pl. rar. (1863) t. 16 fig. 2; CLARKE Ì, c. p. 48. Borneo. Auf Mriqurr’s Tafel sind die Namen der beiden Aeschynanthus-arten verwechselt, was von CLARKE in der Synonymie unrichtig dargelegt wurde. 15. Ae. volubilis Jack in Trans. Linn. Soc. 14 (1825) p. 42 t. 2 fig. 3; Miq. Fl. 2 p. 719, Suppl. (1862) p. 238 et 563; CLARKE Ll. ce. p. 46.— Ae. obovata var.? (3. pallida CLARKE Le. p. 47 Sumatra (DiePENHORST? 3092, — Mal. Name: Akar si dingin djambi); Java (ZiePerivs unter dem Namen Frichosporum pallidum Ze. Foliis pallide virescentibus subtus pallidis et minutissime lepidoto-punetatis). 16, Ae, dasycalyx sp. n. Ae. volubili et imprimis Ae. Becearii arcte affinis, sed a posteriori foliis multo brevioribus et latioribus diversus.— Pl. sieca: Rami elongati, ad nodos radicantes, tortuosi, teretes, glabri, oehracei, nitiduli, exsiccatione longitudinaliter rugosi ; petioli breves, crassi, ceterum ramis similes, glabri; lamina crassa, exsiccando rigide coriacea, fragilis, utrinque ochracea, nitidula, glabra, imprimis subtus laevis, ovata, brevissime et obtuse acuminata, basi rotundata vel subacuta; flores axil- lares, fasciculatì ; peduneuli brevissimi, teretes, tenues, nigricantes, sicut ER pedicelli, calyx, corolla, stylus pilis tenuibus brevibus patentibus laxiusculis nune cinerascentibus nune atratis molliter vestiti, in quovis fasciculo 1—3;bracteae parvae, lineari-lanceolatae; pedicelli in daens pedunculo bini, breves, quam peduneculus longiores et paulo tenuiores, cete- rum peduneulo similes; calyx ovato-subeylindrieus, subureeo- latus, atratus vel indumento cinerascente, dentibus 5 brevibus acutiusculis late triangularibus, post anthesin ad basin circum- scissus; corolla calycem dimidio excedens, tubulosa, parum eurvata, quadriloba, ore obliquo, lobis ovatis obtusiusculis; antherae vix exsertae; stylus stamina paulo superans, crassus, teres, stigmate magno ellipsoideo terminatus;capsula longissime linearis, teres. NEE BEG cre le B Rami usque 3 mm. erassi, internodiis usque 8 em. longis; petiolus 5 mm. longus; lamina usque 5 em. longa, 25—27 mm. lata; pedicellus 3 mm. longus; bracteae ca. 4 mm. longae, 1 mm. latae; pedicelli 5—13 mm.longi; calyx 12 mm. longus, prope basin ca. 7 mm. latus, ore 5—6 mm. tan- tum lato, dentibus 1—2 mm. longis; corolla 18—20 mm. longa; capsula invenilis ca. 12 em. longa. Mittelborneo, epiphytisch auf einem kleinen Baum von Mitrephora B. 3059 in der xerophilen Hochgebirgsvegetation mit Vaccinium B. 3062 und Rhododendron B. 3063 an der westlichen Felskante des mittleren Teiles des Liang Gagang ca. 800—900 m. über See (Harrier f. 1. IV. 1894 B. 3060. — Stengel oberseits trüb schwarzrot; Blätter dick, fleischig, ober- seits schwach schimmernd, grün, unterseits glanzlos, gelbgrün, mit glashellem Mittelnery und dichter, feiner, etwas dunklerer Punktierung; Keleh schwarzblau, glänzend, kurz abstehend grau behaart; Blumenkrone klein, lebhaft rot, in der Mundöff- nung gelb und dunkelrot gezeichnet). Beim Vergleich der obigen Beschreibung mit derjenigen des 4e. Beccarii wird man leicht eine hochgradige Übereinstim- mung zwischen beiden gewahr werden. In der Form und den Grössenverhältnissen der Blätter aber und in der Farbe des Kelches sind bedeutende Unterschiede vorhanden und, so lange sich nicht in CLARKE’s Angaben über die Maasse des Blattes von Ae. Beccarii ein Druckfehler nachweisen lässt, muss die Pflanze vom Liang Gagang als eigene Art abgesondert bleiben. 17. Ae. Beccarii CLARKE |. c. p. 47. Sumatra (BeEccARrr no. 796 nach dem Zeugnis CLARKE's). 18. Ae, parvifolins R. Br. in Horsr. Pl. jav. rar (1838) P. 115, Ann. se. nat. ser. II vol. 13 (1840) p. 160; DC. Pr. 9 (1845) p. 262; MrQ. Fl. 2 p. 720, Suppl. (1862) p. 238, Choix pl. rar. (1863) t. 16 fig. 3; CLARKE L c. p. 42.— Folia usque 5 em. longa, vix 15 mm. lata. Bangka, Sungei Slan, in paludosis (TEYsMANN). B. Lobbianus m.— Ae. Lobbianus Hook.; Fl. des serr. 3 — 344 — (1847) t. 246; Ware. Rep. 6 (1846-7) p. 520; Mig. Fl. 2 p. 721; CLARKE L. c. p. 44. — Praeter folia multo latiora, erassiora, rigidiora, usque ultra 5 em. longa, ultra 2 em. lata vix a forma bancana differt. Malakka (nach Crarke); Karimata-inseln (Teysm. 1875 no. 11550 ex p.); Westborneo, Kapúas (Teysm. 1874n0. 8438. — Inländ. Name: Penunuh), Kapúas bis Meliouw (Treysa. 1874 no. 10903), gemein am Flusse K’'nepai zwischen dem obersten Landungsplatz und der Mündung des Flüsschens Se- kedouw (Harrier f. 19. IT. 1894 B. 2084. — Epiphyt mit prachtvollen Blüten; Blätter dick, fleischig, schwach glänzend, oberseits dunkelgrün, unterseits gelbgrün, mit dunklerem Mittel- nerv; Keleh und Blumenkrone schwach glänzend, brennend rot (coccineus), Blumenkrone innen mit gelber Zeichnung. In der Sprache der Suhaitdajaken von Smittouw: Akar Penúrung- tengúrung; Ambon (BINNENDIJK). 19. Ae. pulcher Dor Gen. syst. 4 (1838) p. 656; DC. Pr. 9 p. 262; Fl. des serr. 3 (1847) t. 197; Warp. Rep. 6 (1846-7) p. 521; Mrg. Fl. 2 p. 721; CLARKE]. c. p. 43. — Ae. javanicus Rorrinson in Hook. Bot. mag. t. 4503; Fl. des serr. 6 (1850-51) t. 558; Miq. Fl. 2 p. 721 t. 35 fig. 1; CLARKE Le. p. 44. — Ae. Lamponga Mig. Fl. Suppl. (1862) p. 238 et 563; CLARKE |. c.p. 42. — Ae. Boschianus De Vriese; Ann. de Gand 1 (1845) p. 403 t. 39; Paxr. Mag. bot. 13 (1847) p. 175 cum tab; Ware. Rep. 6 (1846-7) p. 521. } Sumatra, Provinz Lampong, Berg Radja Bassa + 3000 Fuss über See (Trysm. 4482); Java (BLUME unter dem Namen Trichosporum pulchrum Br), ziemliceh häufig in Gesellschaft von Agalmyla stamineum Bu. epiphytisch im Schatten niedrigen Gehölzes von Ficus, Laportea, Villebrunea, Saurauja u.s.w. in der Tjapusschlucht am Fusse des Vulkans Salak (HALLIER f. 23. XI. 1894), Lebak Tjapus am Salak (Arsin 2. X. 1879 no. 19485, — Sund: Ki Kandel), Pasir Tengah am Salak (Arsin 30. IX. 1879 no. 19544. — Sund.: Ki Kandel), Kra- wang, am Weg nach Tjileat (pe Moncur 1891 no. 59, — Sund.: Mentjirang aröj), Tjibodas am Vulkan Gedeh (Scuerrer 28. VII. — 345 — 1871), ebendort sehr gemein an den Baumstämmen des Ur wal- des 1400 — 1425 m. über See (HALLIER É. 18. u. 20. I. 1895. — Hängender Epiphyt in der Tracht von Hoya; Blätter fleischig, diek, oberseits glänzend, dunkelgrün, zuweilen mit blauen Zähnen, unterseits schwach glänzend, gelbgrün ober weissgrün, zuweilen mit dunkler grünen Fleeken, dunkler grün oder blau umrandet, mit dunkler grünem, glasig durchscheinendem Mit- telnerv; Blume brennend rot, Schlund heller, Lappen mit dunkleren Flecken und Strichen; junge Frucht rot, schotenartig), Geger Bintang (Burek 11. VII, 1891 no. 573), Vulkan Tjiko- ra) bei Garut (Burck 29. VI. 1891 no. 362; Screrrer 25-26. IX. 1871 no. D.17 unter dem sund. Namen Katumpang), am Weg von Garut nach dem Krater Kawah Manuk (SCHEFFER _ 21. IX. 1871 no. B. 50.—Sund.: Katumpang), bei Takoka in den Preangerregentschaften 1000 m. über See (KoorDersS 11. II. 1894 no. 15254 3 und 25. II. 1894 no. 15128 2.—Sund.: Anggrek, d. i, der allgemeine Name für epiphytische Orchideen), Mons Tiluh (Scuerrer), in monte Luhur (Scuerrer 3. IX. 1870. —Sund.: Ki Kandal), Rawah Tjankoang (Scuerrer 5. X. 1870.—Sund.: Ki Kandal), Kaffeepflanzungen an den Ge- hängen des Berges Bongkok (Scuerrer 4. IX. 1870,—Sund.: Ki Kandal); Ostjava, Residentschaft Besuki, Abteilung Djember, Urwald bei Pasanan (Koorpers 14. XI, 1895 no. 21005 @); Borneo (CLARKE a. a. O, S. 44). Im Urwald bei Tjibodas ist Ae. pulcher sehr gemein und kommt dort in allen möglichen Nyancen in der Dichte des Haarkleides von Kelch und Blumenkrone bis zum völligen Fehlen eines solchen vor. Ae. javanicus und Ae. Lamponga sind demnach mit ihm zu vereinigen. Ae. parvifolius R. Br. mit der Varietät Lobbianus ist hingegen durch Form, Grösse und Beschaffenheit der Blätter gut geschieden. Durch die starke Behaarung der vegetativen Teile unterscheidet sich ferner von Ae. pulcher auch leicht der nahe verwandte Ae. radicans. 20. Ae. radicans Jack in Trans. Linn. Soc. 14 (1825) p. 43; Don Gen. syst. 4 (1838) p. 656; DC. Pr. 9 (1845) p. 262; Mia. Fl. 2 p. 720, Suppl. (1862) p. 238; CLARKE |. ce. p. 41. — 346 — Malakka und Sumatra (CLARKE a. a. O. S. 41); Java (Brume unter dem Namen Frichosporum radicans Bu), Berg Seribu (Brume unter den Namen Trichosporum radicans und Bignonia? hirsuta Br, vermengt ed ge pulcher Don). var. G. robustior Cranxe hots pe Westborneo, Kapuas (Trysm. He no. 8039 und 8716), Pontianak (Terysm. 1874 no. 11633), als Epiphyt gemein bis über Sanggouw hinauf am Tanggi, einem rechten Seitenfluss des Sambasstromes (Harrier f. 19. X, 1893 B. 927). Burrenzore, 15. IX. 1896. LES INDES NEERLANDAISES SISMIQUES PAR F. pe Morrtrssus DE BALLORE. (Avec une Carte). Les tremblements de terre ou séismes sont encore un des phénomènes les plus mal connus de la physique du globe. Cela tient en partie à leur instantanéité, et en partie surtout à ce que le point où ils se produisent nous est absolument inaccessible. De très nombreuses hypothèses ont été faites à leur sujet; cela seul prouve notre profonde ignorance de leur nature. On a cherché et on cherche encore à les mettre en relation avec des phénomènes cosmiques ou météorologiques; cela ne peut mener à rien, les séismes ayant évidemment une origine souterraine, et par suite étant dûs à des forces pure- ment géologiques; en outre les chercheurs de relations opèrent toujours sur des nombres insuffisants d’observations relatives à un seul pays; et en effet dès qu'on opère sur d’assez nombreux faits, ces relations s’évanouissent immédiatement. En fait les séismes sont absolument indépendants des heures, des positions de la lune, des saisons, des précipitations acqueuses atmosphériques, de la marche du thermomètre et du baromètre, ete. C'est ce qui a été montré par des statistiques, portant actuellement sur plus-de 100.000 observations. Le milieu dans lequel les séismes se produisent nous est bien plus inaccessible que les espaces cosmiques ; ce n'est pas une raison de dósespérer d'étendre nos connaissances à leur égard. La première question à résoudre est de chercher leur rópartition à la surface du globe. Les documents, dont on dispose maintenant, permettent d’aborder le probléme. Il est évident à priori, que sa solution apportera de vives lumières — 348 — sur le phénomène lui-même. Ce travail est en cours de publi- cation; 7 monographies ont déjà paru: France et Algérie, Suisse; Europe centrale; Italie; Péninsule Ibérique et Colo- nies, Scandinavie, Mexique; les autres suivront incessamment de facon à embrasser toute la surface terrestre. On présente actuellement aux lecteurs du „Natuurkundig Tijd- schrift voor Nederlandsch-Indië” la monographie des Indes Neer- landaises de Sumatra à la Nouvelle-Guinée. Cet estimé receuil scientifique publie depuis de longues années (1845), et sous Yimpulsion intelligente des Buys-BaLLOr, BERGSMA, VAN DER STOK, FIGEE et ONNEN, etc, la liste des phénomènes sismiques et volcaniques, observés sur presque toute la surface de l’ Archipel par de nombreux correspondants, disséminés un peu partout. Il en résulte une connaissance très satisfaisante de la répar- tition des séismes et de leur intensité. Le nombre d'années depuis lesquelles ces publications ont lieu est assez grand pour que cette monographie soit dans son ensemble une des meil- leures que l'état actuel des documents sismologiques permette de mettre au jour, et, n’était la question des observatoires sismologiques réduits à celui seul de Batavia, elle pourrait presque rivaliser avec celles de /’Ztalie et du Japon. Cette connaissance suit naturellement les progrès de la colo- nisation. C'est ainsi que la côte occidentale de Sumatra, Java, les îles de Bali à Timor, les extrémités NE et SO de Celebes, la côte sud de Ceram, Boeroe, Amboine, Banda, Ternate sont beau- coup mieux connues au point de vue sismique que l'orient de Sumatra, Borneo, l'intérieur de Celebes, la Nouvelle-Guinte, la presqu’île de Malakka et les autres îles. Les séismes sont extrêmement fréquents dans les Indes Neer- landaises. En moyenne Swmatra en ressent annuellement au moins 36, Java 41 et les Molugues 61, au total 138 sensibles à l'homme, ce qui en suppose au moins 895 sensibles aux sismo- graphes enrégistreurs maintenant en usage. Si l'on tient compte de la surface immergée sous les mers, on est conduit à un chiffre annuel de 2 ou 3000. Cependant les séismes ne sont pas ici aussi destructeurs qu'en ben Ë É Ë E Fz Ì — 349 — d'autres régions du globe. Cela peut tenir en partie à la légèreté et à l'élasticité des kwaden inne Au contraire, les nin. xpl ér uptions Ì Ì x atteignen sions du Timbero et du laken sont de véritables événements historiques. D'anciennes traditions, plus ou moins fondées, attri- buent la formation du détroit de Bali à des phénoménes sismico- voleaniques. Les volcans actifs, à régime Strombolien ou Vésuvien, et les manifestations thermales ou geyseriennes, se montrent en grand nombre, mais ne rentrent pas dans le cadre de ce travail. Toutes ces monographies sismiques des diverses parties du globe ont été faites, ou se feront d'après un plan uniforme et d'après une représentation chiffrée, ce qui a précisément „permis, malgré leur imperfection et de nombreuses lacunes, d'en tirer des consóquences intéressantes, par exemple les relations entre le relief et la sismicité, lois, qui, bien entendu, présentent des exceptions dans le détail. (1) Si ce n'est pas (1) Ces relations sont les suivantes: Les régions sismiques instables accompagnent les grandes lignes de corrugation de ['écorce terrestre, c'est-à-dire ses principaux traits de relief emergé ou immergé. Dans groupe de régions sismiques adjacentes, les plus instables sont celles, qui vegen les plus fortes pentes ou différenees de relief. L Les pays de montagnes sont plus instables que les pays de plaines. IL. Les côtes den. mers rapidement profondes, surtout si elles bordent une chaîne importante, sont instables, et celles des mers peu profondes sont stables, surtout si elles bordent un pays plat. UI. Le flane court et raide d'une chaîne en est le plus instable. IV. Le flanc court et instable d'une chaîne est surtout ébranlé en ses parties les plus raides. V. Le versant le plus raide d'une vallée eu est le plus instable, VL L'angle extérieur de la rencontre de deux chaines est moins stable que Pangle intérieur plus petit que VIL Le d'une chaîne principale, ee ee un _eontrefort important, est plus instable à l'opposé de ce con VIIL Les massifs sont plus instables sur leurs kan que dans leur intérieur. IX, Les brusques changements de pente sont favorables à l'instabilité, es parties moyennes des vallées sont souvent plus nin que les parties supérieures, et gónéralement que les parties i infér rieu — 350 — encore attaquer le bien près le phénoméne sismique, c'est cependant un résultat fort appréciable que de pouvoir le rapprocher des forces géologiques, auxquelles la surface terrestre doit son relief actuel. Voici la représentation chiffrée à laquelle on s'est arrêté. On divise le pays à étudier en régions définies au moyen de con- sidérations géographiques, géologiques ou autres, en ayant soin de ne pas trop les multiplier. Les observations dont on dispose, permettent de diviser chacune d’elles en autant de carrés, qu'il y tremble de fois par an moyennement. Le résultat de ce calcul sera d’autant plus exact que le nombre d’années d'obser- vations sera plus grand, et que ces observations elles-mêmes seront de plus grande valeur. La sismicité est le côté. de ces carrés élémentaires, exprimé en kilo- mètres. Elle est done exprimée par un nombre d’autant plus petit que la région considérée est plus fréquemment ébranlée. Il serait trop long d'exposer ici comment on peut au moyen de formules empiriques, appropriées à la question, ramener les observations à une même valeur scientifique, éliminer linten- sité des secousses et par suite ne tenir HE que de leur nombre moyen, etc. Cette méthode rationnelle n'est pas exempte d'erreurs. Mais heureusement l'inconvénient de ces erreurs disparaît, parce que Pon n’a besoin que des valeurs relatives des sismicités, et non de leurs valeurs absolues. D’ailleurs, c'est tout ce que l'on peut tirer des documents sismologiques en l'état actuel de la science. Cette monographie, comme ses devancières, est accompagnée d'une carte schématique, montrant mieux que tous les discours du monde la répartition des séismes, et même leur intensité, car là ou il tremble souvent, il tremble fort, et réciproquement. XI. Les étroites péninsules montagneuses sont instables, XII. Les isthmes surbaissés sont instables XIII. Les détroits resserrés et profonds sont Bljndnthent le siège de séismes, qui 5 ont leur épicentre, Ï se convaincre, que ces lois se vérifient bien pour PArchipel Néerlandais, en particulier les lois I, II, III, X, XI et XIIL — 351 — On voit de suite que les grands centres habités accaparent à leur profit les secousses, qui se produisent dans leur voisinage, mais comme les chocs de très petite extension l’emportent de beaucoup sur les autres, l'aspect général de la carte n'en est pas modifié. On a utilisé 6689 séismes, ressentis en 555 localités, et répartis en 23 régions. Chaque choc ne compte qu’une fois pour son centre supposé. Contrairement à ce qui a lieu ordinairement, les régions de Java n'ont point été tracóes d'après les grands traits géographiques, parce que les lignes de plus grand relief, de partage des eaux et des évents volcaniques s'enchevètrent d'un fagon inextri- cable. Il a fallu se contenter de diviser l’île en 4 trongons transversaux. Des hâchures d’espacement convenable montrent aux yeux les régions les plus instables, et la surface relative des points représentatifs des centres concourt au même but. Les régions sont décrites dans l'ordre de leurs sismicités décroissantes. La description de chacune d'elles est suivie de la liste des localitós, qui par des raisons diverses n ont pu figurer sur la carte. La carte, purement schématique, ne etend à aucune préci- sion géographique. On s'est servi de l'atlas de SreMFooRT et TEN Sternorr. (1 On passe maintenant à la description particulière des di- verres régions sismiques des Indes Néerlandaises et des con- trées limitrophes Malakka et Nouvelle Guinée. (1) L'auteur s'est servi de [atlas de DORNSEIFFEN; nous préférons nous référer au grand atlas de SrEMFOORT et TEN SIETHOFF, capitaines de Pétat-major de l'armeé coloniale, 1883 — 1885, et du les noms sont con- formes á ceux du »Regeerings-Almanak” du Gouvernement. eh et. — 352 — 1. TAPANOELI ET POELOE NIAS. S—=28 Km. (1852 — 1868, 1870 — 1893) 23 localités et 366 séismes. Cette région avec l'île de Nias est comprise entre le littoral de Singkel à Natal, le Batahan jusqu'à sa source, la ligne de partage des eaux jusqu'au lace Toba, la côte méridionale de ce lac, les plateaux de Pasar-Riboe et de Toroean, le Simpang-Kanan et le Simpang inférieur. Un grand nombre de séismes sont communs "à Sitoli et à Siboga, de sorte qu’om est amené à penser que beaucoup ont leur origine dans le détroit de Nias, et très proba- blement au pied du rapide talus sous-marin de 2000—4000 M. qui borde la côte occidentale de Swmatra.- C'est pour cela que Pile de Nias fait logiquement partie de la région. Deux autres centres d'instabilité se montrent dans /Ankola entre Sipirok et Padang-Sidempoean, et Yautre dans le Mandeling et les bassins du Natal et du haut Gadis. Tapanoeli nord, 22— Tapanoeli nord et sud, 9 — Tapanoeli nord et Poeloe Nias, 13 — Tapanoeli sud, 6, — Tapanoeli sud et Padang nord, 24, IL. ATJEH. S—= 34 Km. (1884 — 1891) 9 localités et A1 séismes. Cette région comprend à l'extrémité septentrionale de Su- matra la plaine du bas Atjeh sur une profondeur d’environ 20 kilomètres. Les tremblements de terre sont assez fróquents à Olehleh et à Kota Radja, mais on ne sait rien du reste de Pempire d’Atjeh. III. PRESQUILE DE MENADO. 32 localités et 993 séismes. — 353 — Cette région très bien connue au point de vue sismique comprend la presqu’île septentrionale de Celebes jusqu’à Yisthme de Tontoli, Trois points sont particulièrement insta- bles: le Minahassa avec de nombreux centres d’ébranlement. Les environs du lac de Limbotto près de Gorontalo et le golfe de Tontoli. Les séismes du Minahassa sont souvent en rela- tion avec les éruptions ou les périodes d’activité des volcans, qui s'y trouvent. Bojong-Atas, 116 — ortie. Distr. 6 — Kabila, 2 — Kakas, 2 — Kele- lindie — Kema, 45 — Langowang, 3 — Menado (Rés.), 86 — Na Lewet, 16 — Sakoe, 10 — Soigar, 3 — Sonakasan — Sontak — Rurukan — Likoe- pang — Sonder — Tombatoe, 3 — Tonkoko, 2 — Tonsawang. IV. PADANG. S= 46 Km. (1850—1868, 1870—1893) 42 localités et 729 séismes. Cette région est à cheval sur la ligne de partage des eaux. Elle a pour limites: la côte d’Ajer Bangies à Moko Moko; le cours du Mendjoeta jusqu'à sa source; la ligne de partage des eaux orientales et occidentales de Sumatra du mont Raja au mont Zndrapoera ou Korintji; une ligne con ventionnelle parallèle à la côte, partageant en deux parties à peu près égales les hautes terres de Padang, et englobant une partie des hautes vallées des affluents du Kari, du Kwantan, du Kampar et du Rokan Keri, le massif des monts Ledong et Malintang; enfin le Batahan jusqu’ à son embouchure. Les centres sismiques sont nombreux et assez uniformément répartis sur tout ce territoire. Les hautes et basses terres de Padang ont à peu près a même sismicité, c'est pour cela qu'on les a róunies en une seule région. D’ailleurs le plus souvent les séismes les ébranlent simultanément. Batoe IL. et Padang, 2 — Padang Rés., 3— Padang nord, 23 — Padang central, 42 — Padang sud, 14 — Padangsche Bovenlanden, 3 — Padangsche Benedenlanden, 2— Paro. Nr V. JAVA OCCIDENTAL. S—=50 Km. (1846—1849, 1851—1863, 1870—1893) S1 localités et 762 séismes. Cette région comprend les Résidences de Bantam, Batavia, Krawang et la plus grande partie de celles de Cheribon et de Preanger. Elle est limitée à l'est par une ligne, qui va de Cheribon à la baie de Tjilaoeteureun en passant par le Tjiremai et le Tjikorai. Le flane méridional de la chaîne volcanique du Tangkoebanprahoe au Salak, le versant nord-ouest des monts de - ebak et le district d' Anjer sont les parties les plus souvent ébranlés. De nombreux séismes sont communs à cette région et aux terres des Lampongsche Districten ; on doit en conclure que le détroit de Soenda, célébre par léruption du Krakatau est un centre d’ébranlement. Aardenburg, 3 — Bantam, Rés., 8 — Batavia, Rés,, 4 — Binoeangeun — Daradjat, 9 — Goha — Indragiri, 4 — Java Gebied. 60 — Java oeci- dental et Sumatra méridional, 19 — Kalapa Doewa — Karang Soemboeng — Katoembiri — Krawang, Rés., 3 — Lebak, Distr. 4 — Limbangan, Distr. 3— Melati (G.) 5— Oebroeg — Pangledjar Radjamandala, 2 — Sasir Telagawarna 6 — Preanger, Rés., 18 — Salaija — Soekawana — Soerangga — Cheribon, Rés, — Tjibeuti — Tjiboerial — Tjikidjing — Tjilangkahang — Tjimanoek — Tjitjoereg — Tjitoreh — Waspada. VL. JAVA CENTRAL OCCIDENTAL. S—=56 Km. (1846—1848, 1850—1868, 1870—1873, 1875—1893) 70 localités et 442 séismes. Cette région comprend lest des résidences de Cheribon et de Preanger, celles de Tegal, Pekalongan, Banjoemas, Bagelen, Djokjakarta, Kedoe et Yangle occidental de celle de Semarang. Elle est limitée à l'est par une ligne qui va de la baie de Sema- rang à celle de Sadengen passant par le Merbaboe et le Merapi. Les points les plus souvent ébranlés sont le district de Koe- — 355 — ningan sur le flane du 7jerimaï, le bassin moyen de la rivière Serajoe entre Bandjarnegara et Banjoemas, le district de Tasik- malaja, et les plaines de Poerworedjo et de Djokjakarta. Bagelen, Rés., 4— Banjoemas, Rés., 7 — Batoer, 2 — Galoe, Distr.7 — Java central occidental, 39 — Karang Mego, 6 — Kedoe, Rés,, 20 — Ke- dong Kebo, 5 — Kemoening, 2 — Koeningan, Distr. 2 — Ledok, Distr. 2 — Ngareanak — ne — ben Rés., 4— Petoeng Kriomo — Pogilaran, 3 — Preanger, Rés, est, 6 — Col de Selo — Simpar — Soeba — Tegal, Rés., 4 — Cheribon, Rós, 5 — Tombo, 5—, _VIL JAVA ORIENTAL. S=—=56 Km. (1884—1893) 23 loealités et S1 séismes. Cette région, comprenant les Résidences de Probolinggo et de Besoeki, est limitée à l'ouest par une ligne qui va de la baie Lengosowo au cap Warangan en passant par le Semeroe, le Bromo et le Tengger. Sa partie occidentale sur le flane de cette ligne volcanique en est la partie la plus instable. Elle participe souvent des secousses de Bali et réciproquement. Adjong-Besoeki, Rés., 6 — Côte nord de la Résidence de Besoeki — Résidence de Besoeki et île de Bali, 6 — Java oriental, 5 — Kajoe Enak, 4 — Kajoe Mas, 3 — Pantjoer 2— Probolinggo, Rés., 4 — Résidences de Probolinggo et de Pasoeroean, 3— Côte nord de la Résidence de Pro- bolinggo — Sampejan — Widodaren, 2 —. Côte de Sumatra de Singkel à Vlakke Hoek. S—=56 Km Java et Madoera. S= 57 VIII BENGKOELEN. S—=59 (1854—1867, 1876—1893) 21 localités et 226 séismes. Cette région est purement littorale. Limitée à la ligne de — 356 — partage des eaux, elle s’étend du cours du Mendjoeta et du mont Raja au cap Tjina, qui ferme la baie de Semangka à Youest. Les centres d'ébranlement s’alignent tout le long de la côte, mais Bengkoelen est probablement le point le moins stable. : Bengkoelen, Rés., 19 — Basses terres de Bengkoelen, 6 — Résidence de Bengkoelen et ouest de celle de Palembang, 10 — Tapa Badjan —. IX. JAVA CENTRAL ORIENTAL. S—=61 Km. (1845—1869, 1870—1873, 1875—1893) S4 localités et 472 séismes. Cette région, comprise entre les régions VI et VII, comprend les Résidences de Semarang (moins son angle occidental), de Japara, Rembang, Soerabaja, Soerakarta, Madioen, Kediri et Pasoeroean. Les parties les plus instables sont le flanc occi- dental du massif volcanique Tengger-Bromo-Semeroe, la vallée de la rivière Brantas de Kediri à Blitar, et les environs du Lawoe. L’archipel voisin de Karimon Djawa est quelquefois ébranlé pour son propre compte, Andoutjemoro — Bandjaran — Bandoerata, 4 — Bantaram — Batoe (Sisir) — Gardoeng — Java central oriental, 63 — Karang Nongko — Ke- diri, Rés. 10 — Kedokan et. Priedjik — Kemoening, 6 — Loembragoeng — Madioen, Rés. 3 — Malang, Distr. 5 — Pangonan (Djero), 3 — Pasoe- roean, Rés. 10 — Pateh, 2 — Rendeng — Côte de la Résidence de Rem- bang, 3 — Sekarang — Semarang, Rés. 3 — Sengeroe Bandoerata — Soe- karadja, 4 — Soember Agoeng — Soember Ningko, 3 — Soember Peting, 28 — Soember Telago, 20 — Soemobito — Soerakarta, Rés. — Solo Dje- bres, 3—Sringin, 2 — Tertomojo — Tosarie, 4— Wedon — Zwaantjes Droogte, 5 —. Tapanoeli, Poeloe Nias et mer comprise. S= 63 Km. (1835—1893). X. MOLUQUES MÉRIDIONALES. S=—=64 Km. 29 localités et 765 stismes. — 357 — Ceram n'est bien comme sismiquement que sur sa côte sud- occidentale, et Boeroe sur sa côte occidentale. Kajeli, Amboina et les îles voisines, Amahai et le groupe de Banda sont les points les plus exposés. Amboina et Banda, 2 — Amboina et Boeroe, 5 — Amboina et Ceram, 3 — Amboina et Hominoa — Gomo-Gomo — Moluques méridionales 10— Moluques septentrionales et méridionales, 2 — Moluques méridionales et Letti, 2 — Toelohoe, 3 —. Java central, Madoera et mer comprise. S= 66 Km. XI. MOLUQUES SEPTENTRIONALES. S— 67 Km. (1770—1774, 1812—1834, 1846—1871 1889 —1893) 13 localités et 970 séismes. Cette région comprend les îles de Morotai ou Moro, Halma- heira, Ternate, Tidor, Makjan, Batjan, Damma, Obi ou Ombi- rah, etc. — L’île la plus régulièrement ébranlée est celle de Ternate, tandisque les autres comme Tidore et Makjan le sont surtout au moment des paroxysmes de leurs volcans. Batjan et Ternate, 5 — Dodinga et Ternate, 2 — Laboeha, 4 — Senana, 2 — XII. TIMOR. S—=67 Km. (1856—1860, 1864—1868) 10 localités et 98 séismes. Des observations suivies n'ont guère été faites qu'à Atapoepae. Timor et Flores, 7 — Timor et Sawoe, 1 — Timor et Solor, 1. XIII. MAKASSAR. S= 712 Km. (1885 — 1893) 9 localités et 38 séismes. — 358 — Cette région avec l’île voisine de Saleijer, comprend l'extré- mité de la presqu’île sud-occidentale de Celebes, au sud de la ligne Segeri-Balang-Nipa. Elle est bien plus stable que la presqu’île de Menado, mais du reste de Celebes l'on ne sait rien. Côte sud de Celebes. S—=93 Km. Sumatra, Java, Îles de Bali aux Aroe et mer comprise. S—=98 Km. XIV. ILES DE BALI à ALLOR. S=r108 Km 24 localités et 214 localités. Les îles de Bali, de Soemba, de Flores et d'Adanara sont les plus instables. Des autres on ne sait presque rien. XV. LAMPONGS. — 112 Km. (1850 — 1868, 1874 — 1893). 27 localités et 142 séismes. Cette région comprend les terres de Lampongs jusqu'au cours de la rivière Toelang Bawang et les hautes terres sud-occiden- tales de Palembang, Ranau, Pasemah et Sindang. Ces derniers territoires sont trop récemment colonisés pour que le chiffre de 112 KM. soit bien certain. Quoiqu’il en soit on est bien sûr qu'il tremble beaucoup moins sur le versant oriental de Su- matra que sur son versant occidental. Les côtes des golfes de Semangka et de Telok Betong, et les hautes terres de Palem- bang sont les parties les moins stables de la région. Le littoral souffre de secousses Émanant probablement du détroit de Soenda. Beneawang, 2— Résidence de Lampongs, 7 — Mengala — Sagar Alam — Hautes terres de Palembang, 6 — Résidences de Palembang et de Lampongs, 2 — Redjang Distr. 2 — Sumatra méridional et Java occi- dental, 10 — Tandjongan. — 359 — Sumatra. S—=117 KM. Iles de Bali aux Aroe et mer comprise. S—= 134 Km. XVI. MADOERA. S—=142 Km. (1845—1869, 1870—1873, 1875—1892) 5 localités et 9 séismes. Cette Île est très stable. Elle ressent surtout des secousses venant de Java central oriental. Gerzik Poetie. XVII. ILES DE WETTER AUX AROE. S—= 276 Km. (1886 — 1893) 12 localités et 28 séismes. Ces îles sont en général fort stables. Les régions suivantes sont trop peu sujettes aux séismes pour permettre un calcul, même approché, de sismicité. XVIII. CôTE ORIENTALE DE SUMATRA. 10 localités et 64 séismes. Cette région comprend la plus grande partie de Sumatra. Elle est certainement très stable, malgré une certaine pauvreté de renseignements, ce qui est bien d'accord avec les deux premières lois de relief. Asam Koembang — Moesa, Sipongi, 4 XIX. ARCHIPELS à L'EST DE SUMATRA. 7? localités et 13 séismes. L'archipel de Riouw et les Îles de Bangka et de Billiton ne ressentent que peu de séismes propres. == 360 — XX. BORNÉO. 1 localités et 19 séismes On ne sait presque rien de cette Île au point de vue sismique. Cependant la partie hollandaise, au moins, ne parait pas très sujette aux séismes; de l'autre on ne sait rien. Côte O. de Bornéo — Côtes S. et O. de Bornéo — Naga Badoe. XXI. ILES DE SANGI, SIAUW et TALAOR. 7 localités et 28 séismes. On sait peu de choses sur ces îles, dont les deux premières ont été le siége de grandes éruptions volcaniques. XXII. PRESQU'ILE DE MALAKKA, 3 localités et 11 séismes. On a tout lieu de penser que cette presqu’île est très stable et ressent surtout des secousses venant de /’ Atjeh ou du détroit de Soenda. XXIII. NOUVELLE-GUINÉE. 1 localités et 12 séismes, Là encore l'ignorance est grande. En dehors de quelques éruptions volcaniques sur la grande terre ou dans les archipels voisins, nos connaissances se bornent aux 12 secouses observées en 1887 et 1872 à Doreh, ce qui suppose une instabilité notable, au moins en ce point. Ou connait en outre 42 séismes généraux pour Sumatra et 77 pour Java. Belle-lle-en-mer, le 26 Janvier 1896. DE MoNressUS. | | | VERSLAG OMTRENT DE GOUVERNEMENTS KINA- ONDERNEMING IN DE PREANGER- REGENTSCHAPPEN OVER HET JAAR 1895. DOOR P. vaN LEERSUM, Waarnemend. Directeur der Gouvernements Kina-onderneming. TI. WEERSGESTELDHEID. Met uitzondering van de zeer droge Oostmoesson-maanden Augustus, September en October was de weersgesteldheid in het afgeloopen jaar zeer regenachtig. (Zie Bijlage A.) In de maanden Januari en Februari viel er op de etablis- sementen Lembang en Kawah-Tijiwidei betrekkelijk weinig regen, respectievelijk slechts 257 en 393 mM; terwijl dit voor het etablissement Tjinjiroean gedurende het zelfde tijdvak meer dan het dubbele bedroeg, nl. 791 mM. Maart daarentegen behoorde voor alle etablissementen tot de zeer regenachtige maanden. Ook in de maanden April, Mei, Juni en Juli moesten nog vele regendagen worden opgeteekend. Omstreeks het midden van Augustus echter hielden de regens plotseling op, viel eensklaps de Oostmoesson met kracht in en heerschte hier in het algemeen tot ongeveer medio October eene aanhoudende droogte, gepaard met zeer hooge tempera- tuur, zoodat men voor deze streken tot den Oostmoesson van 1891 moet teruggaan, om een voorbeeld van dergelijke droogte en hitte te vinden. Gedurende de maanden November en December had men echter volop regen. — 362 — In de laatste helft van Januari en in het begin van Februari heerschten er op de etablissementen Nagrak en Kawah-Tji- widei vrij hevige winden, waardoor aan de plantsoenen te Nagrak, tengevolge van het afscheuren van takken, nog al schade werd berokkend. Nachtvorsten kwamen niet voor. Over het algemeen genomen was de weersgesteldheid zeer ongunstig voor de ontwikkeling der plantsoenen, daar er door de vele en lang aanhoudende regens nog al sterfte onder de oude plantsoenen plaats had, en de plotseling invallende droogte, gepaard gaande met eene verschroeiende hitte en vrij hevige, sterk uitdrogende oostenwinden, veel schade berokkende aan den in de maanden Januari en Februari van het jaar gereed gekomen aanplant en aan de inboetingen. IL. VERMENIGVULDIGING. Met ulte, December 1895 (zie Bijlage C) bedroeg het aan- tal in den vollen grond staande planten 3.120.900, zoodat deze in den loop van het jaar met 189.000 zijn toegenomen. Deze vermeerdering is voor een deel toe te schrijven aan de beplanting van de laatste, reeds in 1890 gekapte en binnen de grenzen gelegen ravijnen te T'irtasari, en voor een ander deel aan het groot getal Ledgeriana- en hybriden-planten, welke voor inboetingen (zie Hoofdstuk 1 en III) der verschillende tuinen moesten gereserveerd worden. Onder het in vorige jaren opgegeven getal Ledgeriana’s in den vollen grond was steeds het aantal aanwezige hybriden van C. C. L. x C. S. begrepen, maar thans zijn deze laatste in eene afzonderlijke kolom opgenomen; vandaar de schijnbaar groote vermindering van Ledgeriana-planten te Tjibeureum. et aantal in den vollen grond staande C, Succirubra’s verminderde met + 100.000. Dewijl deze boomen oorspronkelijk te dicht op elkaar ge- plant en hierdoor in hun groei en ontwikkeling belemmerd zijn geworden, met het gevolg, dat de bast niet alleen te dun was, om als pijpbast te worden verzonden, doch bovendien de zoo EE — 363 — zeer gewenschte zilverwitte kleur ontbrak, was deze voor het meerendeel waardeloos en werd dus niet geoogst. Zoo werden o.a te Lembang + 15.000 van deze soort om- gekapt, ingevolge Gouvernements Besluit dd. 16 Juni 1895 N° 1 op publieke veiling als brandhout aangeboden en voor een deel verkocht. In de kweekerijen bevonden zich op het eind van 1895 naar schatting 115.000 C. Ledgeriana’s en 115.000 C. Succirubra’s, waarvan een groot gedeelte nog in het eerste kwartaal van 1896 voor overplanting in den vollen grond in aanmerking komt. e groote vermindering der C, Succirubra’s in de kweeke- rijen, in vergelijking met het jaar te voren, is een gevolg van de verenting dezer soort planten met entrijs van de bekende hybride N°. 23,, terwijl onder het aantal in de kweekerijen voorkomende Ledgeriana’s nog begrepen zijn 20.000 enten, bestemd ter inboeting van den aanplant te T'irtasari. Het enten van C. Ledgeriana op C. Succirubra werd het gansche jaar onafgebroken voortgezet, Tot entrijs werden gebruikt twijgjes van een krachtig groeien- den Cinehona Ledgeriana Ltt. A, met een gehalte van 11 °/, Chi- ninum purum, afkomstig van de particuliere Kina-onderneming Boemi-Kasso. Daar de breedbladerige Ledgeriana N°. 38, van de Gou- vernements aanplantingen minder kinine bevat dan bovenge- noemde Ltt. A, zoo zal in het vervolg voor inboetingen van de plantsoenen te Tirtasari alleen van deze soort gebruik gemaakt worden. (*) Het enten van C. Officinalis op C. Succirubra te Kawah- Tjiwidei werd gestaakt, met het oog op het voornemen, om de Gouvernements Kina-onderneming in te richten tot een Proef- station, zoodat deze Onderneming zal worden gerooid en verlaten. Het alcaloid-gehalt elemen enne erge Ee e rsr e va 11050 en 1130 Olnehdnidins , Een Kinidin 163 » » 2,0 Ee Cinehonins. je am. ge 2 Totaal … > re es 127400 en 13,40 Oo — 364 — Zoodra de enten van de onderzochte Officinalis-boomen zich voldoende ontwikkeld hebben, om materiaal voor chemisch onderzoek te kunnen opleveren, zullen deze worden onderzocht; en blijkt dan, dat zij hetzelfde, dan wel hooger gehalte hebben dan de hoogst proeentige moederboomen, dan zal daarvan entrijs worden genomen tot aanleg van een klein Offieinalis- plantsoen op het Proefstation. Dit zou nog dit voordeel hebben, dat dan zoowel de enten als de moederboomen chemisch onderzocht zijn, en men dus zooveel meer zekerheid had van de beste bibit te gebruiken. De droogte in de maanden Juli en Augustus van het jaar 1894 beloofde een rijken bloei der C. Ledgeriana-plantsoenen, maar de vele regens der maand September sloegen die verwach- ting den bodem in. Aan de buitengewoon vele aanvragen om Ledgeriana-zaad kon dan ook in 1895 niet voldaan worden en er hadden dus ook geen veilingen van dit soort zaad plaats; wel twee van Succirubra-zaad, nl. in de maanden Juli en November, welke respectievelijk f 50 en f 225 opbrachten. Op het laatst van 1895 echter begonnen de Ledgeriana's, tengevolge van de wel korte, doch felle droogte in de maanden Augustus en September van dat jaar, sterk te bloeien, waardoor de oogst van zaden in 1896 weder zeer ruim belooft te zijn. Aan den Directeur van ’s Lands Plantentuin werden Succi- rubra- en Ledgeriana-zaden verstrekt ten behoeve van de Ka- mers van Landbouw te Papeete (Tahiti) en Queensland; verder eenige enten van verschillende minder voorkomende Kina- soorten, o. a. C. Cocola, Mapiri, Zamba Merada, Duraz Milo, Inquisive, enz. enz. ten behoeve van de bergtuinen te Tjibodas. Door houtvesters in Nederlandsch-Indië werden geen Succi- rubra-zaden aangevraagd. Meer en meer schijnt door deze ambtenaren te worden inge- zien, dat het gebruik van Succirubra ter reboisatie geen aanbe- veling verdient, omdat tot het goed slagen van een dergelijken aanplant te zware onderhoudskosten vereischt worden. Daarentegen werden op verzoek van den Controleur van — 365 — Gemoeh (Kendal) aan dezen ambtenaar Succirubra-zaden toege- zonden ten behoeve der bevolking, om deze in de gelegenheid té stellen, in de hoogere streken kina aan te planten. Het van de Regeering, door tusschenkomst van ’s Lands Plantentuin, ontvangen zaad van Cinchona Pombiana, toege- zonden door den Heer R. Tromson, gewezen Directeur van den Botanischen Tuin te Jamaïca, werd op de etablissementen Tjinjiroean en Tjibeureum te kiemen gelegd; en daar dit reeds zichtbaar een begin van bederf vertoonde, bestond er dus weinig hoop van slagen. Er kwam van de + 4000 zaadjes dan ook maar één, zegge één, op; en dit plantje is nog te weinig ontwikkeld, om nu reeds te kunnen bepalen, met welke reeds bestaande type deze soort overeenkomt; er zal hiervan dus later mededeeling worden gedaan. HI. ONTGINNING EN ONDERHOUD. In den loop van het jaar 1895 werden de laatste, reeds in 1890 gekapte en binnen de grenzen gelegen boschgronden, ter grootte van + 50 bouws, op het etablissement T'irtasari plantklaar gemaakt en in den Westmoesson 1895/96 volge- plant, zoodat hiermede alle tot nog toe ongecultiveerde stuk- ken woeste grond, welke steeds tot schuilplaats aan allerlei ongedierte strekten, in geregelde tuinen zijn veranderd. een terreinen buiten de reeds bestaande grenzen werden ontgonnen. Volgens de laatste kadastrale opmetingen in 1893 bedraagt de totale oppervlakte der Gouvernements Kina-tuinen: 1460 Bouws en 256 []J Rhijnl. Roeden; deze zijn volgens de opgaven in Bijlage B verdeeld in: 172 bouwen 385[_]R. R. C. Ledgeriana Oe els Ledg. x Succ. (Hybriden) |” ME „ 266 „ _„ __C, Succirubra. Pharmac. bast 1268 bouw en 278[_J R.R. totaal netto aanplant. Door de groote sterfte onder de inboetingen van den West- LVI. 26k — 366 — moesson 1894/95, tengevolge van den wel betrekkelijk korten, doeh uiterst strengen Oostmoesson, waarbij de verschroeiende hitte gepaard ging met sterk uitdrogende winden, moestên alle jonge Ledgeriana-tuinen te Tjibeureum en Tjibitoeng op nieuw worden ingeboet. Vooral op het laatstgenoemde etablissement kwam deze droogte zeer te onpas, daar de 5-jarige tuinen van Jyibitoeng, door voortdurend gebrek aan voldoend plantmateriaal, voor het eerst sedert de ontginning in het jaar 1890, in den Westmoesson 1894/95 konden worden ingeboet met planten, gekweekt uit zaad, dat in 1892 te kiemen was gelegd. Zoowel door de sterfte dezer inboetingen en door de bij den aan - leg dezer tuinen gevolgde onregelmatige plantwijdte, waardoor de planten op de meeste plaatsen op te groote afstanden van elkaa r staan, als deor de onophoudelijke plagen van Helopeltis Antonúi, Koe-oek en wortelziekte, welke ook vele planten deden afster- ven, zal het zeker nog eenige jaren duren, eer deze aanplant ge- sloten is, en een noemenswaardig product zal kunnen opleveren. En hieruit blijkt ook al weder, hoe nauwlettend het toezicht op de eerste werkzaamheden bij den aanleg eener plantage moet zijn, wil men later decepties voorkomen; dat wordt ook ten duidelijkste bewezen door de resultaten, verkregen bij den oogst uit bovengenoemde tuinen Tjibitoeng en Tjibeureum, bij welke laatste, in tegenstelling met de eerste, wel een behoorlijke en regelmatige plantwijdte gevolgd is geworden. Beide plantages toch zijn van denzelfden leeftijd, grenzen aan elkaar en verkeeren plus minus in dezelfde omstandigheden, en desniettegenstaande leverden die van Tjibeureum 200 halve Kilo- grammen drogen bast per Bouw meer op, dan die van 7jibitoeng. Te Tjinjiroean werden de in 1894/95 aangelegde Liedge- riana-plantsoenen en te T'irtasari de ravijnen, waar evenzoo door de felle droogte veel hybriden waren gestorven, alle ingeboet. Met het oog op het plan om de Gouvernements Kina-onder- neming in te krimpen, en daartoe o.a. het etablissement Nagrak langzamerhand te rooien, werden de tuinen aldaar niet meer ingeboet, en de beschikbare jonge waardevolle enten gebruikt, are enne _— 367 — om te Tirtusari de nog onbeplante tuinen vol te planten. Reeds meermalen is er op gewezen, dat de wijze van bewerking van den bodem een grooten invloed uitoefent op de voor het plantenleven zoo noodige nitrificatie of salpetervorming. In een degelijk omgewerkten en goed geventileerden grond komt veel stikstof vrij in een vorm, geschikt om door de planten te worden opgenomen; en, daar de voorraad stikstof verbin- dingen op zich zelf in den bodem ruim voldoende is, doch slechts wacht op ontleding, om voor de planten assimileerbaar te worden, zoo moet door flinke grondbewerking hiertoe gele- genheid gegeven worden. Doch nitrificatie alléén is niet voldoende; deze moet steeds gepaard gaan met pogingen, om eene beknodskn humusvor- ming te bevorderen. Eene uitsluitend minerale bemesting dus op arme gronden, dan wel het niet toepassen van bemesting op rijke gronden is in beide gevallen verkeerd, en elk op zich zelf onvoldoende voor een rationeele cultuur van gewassen, terwijl het boven- dien een ongunstigen invloed op den physischen toestand van den grond uitoefent. Men geve dus niet alleen aan den grond zooveel mogelijk de minerale bestanddeelen terug, welke daaraan door den oogst worden onttrokken, doeh men dient ook den grond te verrijken èn met stikstofhoudende èn met organische, humusvormende bestanddeelen. Met het oog op het bovenstaande werd dan ook in het afge- loopen jaar aan grondbewerking en groene bemesting (humus- vorming) zeer veel zorg besteed, alhoewel in de sedert 1892 toegepaste werkwijze geen verandering werd gebracht. Zoo als dan ook vroeger reeds bekend gesteld werd, bestaat deze werkwijze in het flink omwerken (patjoelen) der tuinen, benevens in het slaan van kleine greppels, om hierin het on- kruid en de afgevallen bladmassa, bij wijze van groene bemes- ting te begraven. Deze bewerking werd echter zooveel mogelijk in den Oost- moesson toegepast, om te voorkomen, dat de vele en zware — 368 — regens den pas omgewerkten bodem weer deden toeslibben, waardoor dus de toetreding van lucht tot den ondergrond geheel zou worden belet. In den regentijd daarentegen werd de bodem met de patjoel slechts oppervlakkig los gemaakt, waardoor het onkruid bij den wortel wordt afgesneden, om hierna gelijkmatig over den grond te worden verspreid. Deze behandeling, bekend onder den naam van „„mapassen”’, belet overmatig indringen van regenwater in den grond, houdt den bodem poreus en bevordert zeer de humusvorming. Ze is echter volstrekt niet nieuw, en eigenlijk slechts een verbeterde wijze van de methode, waarop de Inlander te werk gaat; alleen wordt ze tegenwoordig, in tegenstelling met vroe- ger, algemeen in de Gouvernements tuinen toegepast. Evenmin is de eerstgenoemde werkwijze van bodembewer- king, welke in den Oostmoesson wordt toegepast, iets nieuws, en is er vroeger reeds door DR. VAN GORKOM op gewezen, 0. à. in zijn belangrijk werk „de Oost-Indische Cultures’, waar ge- zegd wordt, sprekende van het etablissement Lembang : „Geen „etablissement heeft grooter kosten aan onderhoud vereischt; „wij hebben ons hier werkelijk buitengewone zorgen en kos- „ten getroost, om te zien wat met een meer degelijke grond- „bewerking zou kunnen verkregen worden. „De uitkomst van het gedurig diep omwerken van den grond „en het ondergraven van het onkruid overtroffen de verwach- „ting en trokken zelfs de aandacht van de Inlandsche Hoofden”. Het is dus wel te betreuren, dat een dergelijke behandeling van den bodem, waarvan de goede resultaten niet konden uit- blijven, in het begin alleen te Lembang en later in het geheel niet meer werd gevolgd. n 1892 en volgende jaren werd echter deze wijze van onderhoud der plantsoenen in alle Gouvernements tuinen op nieuw in toepassing gebracht, waardoor niet alleen de plant- soenen thans een veel frisscher en gezonder uiterlijk vertoonen, (een rijke voeding met stikstof geeft aan de groene bladdeelen der meeste planten een donker-groene kleur) maar ook het — 369 — meer of minder kwaadaardig onkruid geheel verdwenen is en vervangen door een minder kwaadaardig soort, als: Balakatjioet (Wollastonia Zollingeriana) en Sientrong (Erechtitis valeria- naefolia). Het zijn echter niet alleen de Gouvernements Kiua-plant- soenen, welke op deze goede resultaten kunnen wijzen; ook bij eenige naburige particuliere Ondernemingen, waar deze behandeling van den bodem in de laatste jaren meer en meer wordt gevolgd, zijn de uitkomsten boven verwachting gunstig. En ofschoon de lage kinabast-prijzen enkele Ondernemingen weerhouden hebben deze betere grondbewerking toe te passen, daar de voorgeschreven bezuinigingen zelfs moesten leiden tot besnoeiing van het onderhoud der plantsoenen, zoo kan dit niet anders dan ten nadeele dezer Ondernemingen geweest zijn, en is het een maatregel, welke weer voor de zooveelste maal zal leeren, dat in sommige gevallen de zuinigheid de wijsheid bedriegt. Men verliest meestal ook te veel uit het oog, dat de grond zeer dankbaar is voor de minste bewerking en het er aan ten koste gelegde met woeker terug heels Er werd getracht, om deze meer g ltaten onder cijfers te brengen en daartoe werden eenige proefstukken ì in sommige tuinen aangelegd, waar zoowel het omwerken van den bodem, met of zonder groene bemesting, uitsluitend het z.g. „mapas- sen,” als het niet-bewerken van den grond werd toegepast. Het hieronder volgend staatje geeft daarvan een overzicht, wat den groei aangaat. De proefstukken A, en A, zijn willekeurige strooken, geno- men in twee tuinen, beplant met enten van N°. 38. In het eerste jaar werden de plantjes in beide tuinen door eene zeer oppervlakkige bewerking van onkruid gezuiverd. In het tweede jaar werden de strooken A, en A, elk ter grootte van 1 Bouw, niet bewerkt, d. w. z. het onderhoud van die gedeelten bestond eenvoudig uit het korthouden van het onkruid (babad), zoodra dit de overhand dreigde te krijgen, terwijl het resteerend gedeelte van deze tuinen van onkruid gezuiverd — 370 — en behandeld werd volgens de tegenwoordige werkwijze, d. w. z. omwerken van den bodem met toepassing van groene bemesting. In een anderen tuin, aangelegd en beplant in December 1894, met de hybride N° 23,, werd onmiddellijk na de beplanting een strook B, ter grootte van 1 Bouw, dwars door den tuin, niet bewerkt, en overigens gehandeld als boven. Met uitzondering van deze strook nu was reeds na een tijdperk van 6 maanden de geheele aanplant intens groen gekleurd, terwijl de strook zelf een duidelijk zichtbaar geel- achtige kleur had. GEMIDDELDE HOOGTE AANPLANT IN METERS. AANTEEKE- VAN SOORT „Gemeten Gemeten NINGEN. in Deeem-lin Decem- ber 1864. | ber 1895. Proefstuk Ay [Decemb, 1893| _C, Ledgeriana 0,55 0,92 bewerkt. D) > » D) » 0,52 0,1 onbewerkt. » Aa » » » 0,571/3 1,07 bewerkt. » D) D) » > 0,52 1,02 onbewerkt » B. |Decemb. 1894) C.C,L. X C.S. 0,57 bewerkt. » D) ad, D) 0,46 onbewerkt. mt. Hierbij zij nog aangeteekend, dat de tuinen en dus ook de roefstukken A, en A,, in hun geheel vrij ernstig van de Helopeltis Antonii hadden te lijden, hetwelk op hun groei van grooten invloed is geweest. Zoodra de planten in de boven beschreven proefstukken zich voldoende zullen hebben ontwikkeld, om materiaal voor che- misch onderzoek te kunnen leveren, zullen er bovendien ver- gelijkende onderzoekingen omtrent den invloed van het verschil in grondbewerking op het alcaloid-gehalte worden gedaan. In het „Bericht omtrent de Gouvernements Kina-onderneming over het 2de kwartaal 1894” werd reeds door den rapporteur mede- gedeeld, dat bij het openen van greppels, waarin het vorig jaar het onkruid en de afgevallen bladmassa, bij wijze van groene eenn — 311 — bemesting waren begraven, bleek, dat zich daarin een uitge- breid haarwortelnet had gevormd. Om nu zooveel mogelijk te voorkomen, dat deze fijne wor- teldeelen, waardoor de plant hoofdzakelijk haar voedsel tot zich neemt, bij een volgende bewerking zouden beschadigd worden, werden de greppels geregeld verlegd en wel zoodanig, dat zij in het 1ste jaar rechthoekig op de lengte-as van het terras, in het 2de aan den voet van het talud der inkap- ping en in het 3de dicht bij den buitenrand van het terras geslagen werden. Men verkrijgt hierdoor bovendien nog het voordeel, dat de grond, door het gedurig verleggen der greppels, geleidelijk geheel en diep wordt omgewerkt; en daar losse grond een grooter capillair-vermogen heeft dan onbewerkte vaste, zoo blijft de bovengrond in den drogen tijd ook vochtiger, omdat het water uit de onderste lagen zich dan naar de oppervlakte kan bewegen, terwijl het bij zware regens daarentegen beter en sneller geabsorbeerd wordt en de planten dus de beste voorwaarden voor haren groei vinden. Bij de som der uitgaven voor grondbewerking (ad f 10,50 per Bouw), dient in aanmerking te worden genomen, dat in het afgeloopen jaar niet alléén de Ledgeriana- en Succirubra- tuinen, maar ook alle ravijnen, beplant met hybriden-enten en C, Succirubra’s, bewerkt werden. In vorige jaren bestond het onderhoud dezer laatste een- voudig uit het korthouden van het onkruid (babad), zoodra dit noodig bleek te zijn, maar in het afgeloopen jaar werden zij alle van zoogenaamde „sèngkêds” voorzien d. w. z. geter- rasseerd, waardoor voortaan zonder vrees voor afspoeling de grond behoorlijk bewerkt kan worden, hetgeen vroeger steeds om deze reden moest worden nagelaten. Ook na deze eerste en uit den aard der zaak diepere be- werking was de gunstige invloed op den groei der planten na enkele maanden reeds merkbaar. Bemestingsproeven werden gedurende het afgeloopen jaar ook genomen, waartoe in verscheidene tuinen strooken gronds — 312 — afwisselend bemest en onbemest gelaten werden, ten einde den invloed op groei zoowel als op alcaloid-gehalte te kun- nen nagaan; en alhoewel binnen enkele maanden reeds de gunstige invloed op bladvorming en kleur der bladeren van de boomen, op de bemeste gedeelten staande, duidelijk was waar te nemen, kan uit den aard der zaak nog niets zekers omtrent het alcaloid-gehalte gezegd worden. Aan bemesting van gedeelten van verschillende tuinen, waar de aanplant minder gunstig stond, werd eveneens veel zorg besteed; dit alles geschiedde met mest, afkomstig van eigen vee. Van ziekten en plagen had de Onderneming in het afge loopen jaar nog al te lijden. Door de veelvuldige en lang aanhoudende regens kwamen in enkele plantsoenen te Tirtasari stam- en tak-kan ker voor, en was de sterfte der boomen in de oude aanplantingen vrij belangrijk. Omgekeerd stierven door de felle en aanhoudende droogte in de maanden Augustus, September en October vele planten in de jonge tuinen af. De sterfte ware zeker grooter geweest, indien niet door de in de laatste jaren verbeterde grondbewerking (zie boven) ge- zorgd ware voor het behoud van een vochtigen bovengrond en gewaakt tegen te groote uitdroging door het bedekken van den bodem met onkruid (om de plantjes heen) ; een maatregel, welke meer aanbeveling verdient, dan het tijdelijk aanaarden der planten, zoo als bij eenige particuliere Kina-ondernemingen werd toegepast, en wel, omdat hij minder kostbaar en niet zoo nadeelig voor grond en plant beide is. In de laatste helft van Januari en in het begin van Fe- bruari heerschten er op de etablissementen Nagrak en Kawah- Tjiwidei vrij hevige ZW winden, waardoor aan de plant- soenen te Nagrak, ten gevolge van het afscheuren van takken, nog al schade werd berokkend. De Helopeltis Antonii nam, als gewoonlijk in het droge jaargetijde, meer en meer toe, en berokkende eenige schade — 313 — aan de jonge enten-plantsoenen te T'irtasari en aan de jonge en oude tuinen te Tjibeureum. De schade, aangericht door de Hileud mèrang (Euproctis fleeuosa), was zeer onbeduidend en deze rups, welke vroeger zooveel nadeel berokkende, is zoo goed als verdwenen. Meer en meer vertoonde zich echter de Hileud sinanang keup (Odonestis plagifera). | Vooral in het laatst van het jaar had het etablisement T'ir- tasari, niettegenstaande het opsporen en uitroeien der rupsen, nesten en poppen geregeld plaats had, in enkele tuinen een vrij hevigen aanval te doorstaan. De schade, hierdoor aangericht was niet onbelangrijk; en het is nog niet met zekerheid te zeggen, of zij geen invloed zal hebben op den aanstaanden oogst. Op de etablissementen Tjinjiroean en Tjibeureum kwamen zij slechts sporadisch voor. De Attacus Atlas, welke gewoonlijk in C. Succirubra-aan- plantingen voorkomt, vertoonde zich in den laatsten tijd ook al meer en meer in de Ledgeriana-tuinen, zonder echter eenige noemenswaardige schade aan te richten. Vrij veel schade werd ook aangericht door wilde varkens in de jonge, vlak bij de koffie-tuinen gelegen (waar de te Nagrak met succes toegepaste sublimaat-vergiftigingen wegens het gevaar, daaraan voor de omwonende bevolking verbonden, niet konden plaats hebben) Ledgeriana- plantsoenen te Tjinjiroean. Door het omwoelen van den bodem kwamen de wortels der jonge plantjes bloot of werden deze geheel omgeworpen, zoodat de felle zonnestralen, vooral in den Oostmoesson, 8e- legenheid hadden, om het geheele wortelstelsel in betrekkelijk korten tijd te doen uitdrogen en de plantjes te doen afsterven. IV. Oogst vAN KINA. De oogst van 1895 bedraagt 634.774 halve Kilogrammen bast, welke ten verkoop naar Nederland werden gezonden. Door den Geneeskundigen Dienst werden geene basten aangevraagd. — 314 — In 1894 daarentegen werden verzameld 290.214 halve Kilo- grammen bast, zoodat de productie met 44.560 halve Kilo- grammen is toegenomen. De toename der naar Nederland verzonden hoeveelheid bast is in vergelijking met het vorig jaar van weinig beteekenis, vooral als men in aanmerking neemt, dat deze enorm grooter had kunnen zijn, wanneer alles wat oogstbaar was, ook ver- zonden ware; doch met het oog op de aanhoudend dalende markt moest een belangrijk gedeelte product als waardeloos (in de tegenwoordige tijdsomstandigheden) in de plantsoenen achtergelaten worden. Bovendien werd eene hoeveelheid van ruim 50.000 halve Kilogrammen bast op de verschillende etablissementen achter gehouden, om de markt, welke toch reeds, ook door de steeds grooter wordende particuliere aanvoeren van Java, in abnormale omstandigheden verkeert, niet nog meer te drukken, en de unit-prijs niet nog meer te doen dalen, Deze meerdere productie over het afgeloopen jaar is voor een deel toe te schrijven aan het gedwongen oogsten van een groot aantal boomen, ziek geworden ten gevolge van de natte weersgesteldheid in het eerste semester, zoo zelfs, dat op enkele, moeielijk water doorlatende, laag en vlak gelegen stukken grond, deze groepsgewijze afstierven, en voor een ander deel aan den sterkeren groei, ten gevolge der toegepaste grondbe- werking, waardoor veel meer boomen dan gewoonlijk uitgedund moesten worden, wijl zij òf geheel onderdrukt waren, dan wel de omringende boomen in hunnen groei hinderden. Dat weer veel bast in de plantsoenen achterbleef, kan ook blij- ken uit het hoog gemiddeld gehalte van alle verzonden partijen Ledgeriana-bast, hetwelk 6,43 °/, kinine-sulphaat bedroeg. Over den oogst van 1894 bedroeg dit gemiddeld gehalte 6,55 °/.. Het hoogste gehalte, n.l. van 11,03 °/,, werd verkregen uit het enten-plantsoen te T'irtasari, bekend onder den naam van Mengsel Rioeng-Goenoeng, en het laagste gehalte 4,17 °/o, was van een klein partijtje bast, 824 halve Kilogrammen, ver- — 315 — kregen als eersten oogst, uit de in 1890 aangelegde proeftuinen, bestemd voor zaadwinning. In 1894 was het hoogste gehalte 13,05 °/,, en werd dit product uit dezelfde tuinen verkregen. De oorzaak, dat in het afgeloopen jaar het gehalte van den oogst uit deze tuinen zooveel minder was, moet niet gezocht worden in achteruitgang van het alcaloid-gehalte, doch een- voudig daarin, dat meer enten zijn geoogst van No. 39, een snelgroeienden boom, die vroeger gebracht werd onder het z. g. Mengsel Rioeng-Goenoe ng, maar bij nader onderzoek min- der kinine bleek te houden, dan in vroegere jaren aangeno- men werd, Het gemiddeld gehalte van het Officinalis-product was 4,44 of, kinine-sulphaat. De oogst van 1895 bedroeg respectievelijk: AANTAL. KiNa-soorr. NETTO GEWICHT IN }K®. Balen. Kisten. C. Ledgeriana..| 2.553 586.480 C. Officinalis... 24 3 5.311 C. Succurubra… 304 42.983 dn | 2.577 | 307 | 634.774 Het Ledgeriana-product, ad 586.480 halve Kilogrammen, bestond uit bast, waarvan de oogst niet langer uitgesteld mocht worden, n.l. van zieke, dan wel van onderdrukte boomen en van de in 1891 geschraapte takken, waarvan de meeste slechts een kwijnend bestaan voortsleepten. En Nu deze takken zoo goed als alle zijn weggenomen, begin- nen de boomen langzamerhand een kruin te vormen, welke zij vroeger geheel misten en blijkt deze bewerking ook geen nadeelige gevolgen te hebben gehad, mits men maar zorgt — 316 — (zoo als het geval was), dat deze niet op eenmaal, doch gelei- delijk geschiede. Ja! het tegenovergestelde is het geval; door de enorme bladvorming nà bovenbedoelde kapping heb- ben deze tuinen een veel gunstiger aanzien gekregen, dan vroeger, toen de boomen vol takken zaten, welke het licht onderschepten, en dus den bladergroei belemmerden. Nog verscheidene jaren kan men dan ook uit deze tuinen een belangrijk product, alleen door uitdunnen, verwachten. Dat echter deze vernieuwde Ledgeriana-bast nog lang niet zijn oorspronkelijk gehalte aan kinine-sulphaat heeft terugge- kregen, kan blijken uit den als Bijlage F aanwezigen staat van analyses, waarin is opgegeven: 1e. het gehalte van kinine-sulphaat der schilfers of primairen bast uit den oogst van 1891, en 2e, dat van den seeundairen of niet geschraapten bast plus het gehalte van den vernieuwden bast uit den oogst van 1892, '93, ’94 en '95. In 1891 werden door schrapen aan oorspronkelijken bast (schilfers) verkregen 195.558 4K°, met een gemiddeld gehalte van 9,51 °/, kinine-sulphaat en uit deze zelfde tuinen aan vernieuwden bast: In 1892: 105.559 3K°, met een gemiddeld gehalte van 5,98 °/,. In 1893: 71.449 }K°, met een gemiddeld gehalte van 5,56 °/,. In 1894: 55.453 JK°s, met een gemiddeld gehalte van 7,04 °/,. En in 1895: van de laatste takken. 74.319 4K°, met een gemiddeld gehalte van 6,31 °/,; dus 306.780 4K°, te zamen met een gemid- deld gehalte van 6,18 °/,, vertegenwoordigende eene hoeveel- heid van 9.479 K°* zwavelzure kinine, tegen 195.558 halve Kilogrammen schilfers in 1891, met een gemiddeld gehalte — 817 — van 9,51 °/,, vertegenwoordigende eene hoeveelheid zwavelzure kinine van 9.298 In één jaar tijds (1891) werd dus door schrapen ongeveer dezelfde hoeveelheid zwavelzure kinine, in den vorm van bast, geoogst, als in de 4 volgende jaren te zamen. Die grootere oogst had achteruitgang der tuinen ten gevolge en dit is wederom een bewijs voor de stelling: „dat het systeem van schrapen slechts dienst mag doen, wanneer een plotseling rijzen der kinamarkt een tijdelijk groot product, met behoud der plant- soenen, gewenscht doet zijn, dan wel, zoo behoefte aan fondsen den ondernemer dwingt, de toekomst aan het heden op te offeren. Op het etablissement Nagrak, waar reeds verscheidene tuinen zijn ingeboet met enten N°. 38, werden, behalve zieke en onderdrukte boomen, nog takken geoogst, welke de daaronder staande jonge waardevolle enten te zwaar beschaduwden, waar- om dan ook in sommige plantsoenen, de boomen meer opgekapt moesten worden, dan voor een rationeel onderhoud wel gewenscht was; doch aangezien bij de Gouvernements Kina-onderneming het streven bestaat, den oogst zooveel mogelijk te beperken, zoo beantwoordde opkapping beter aan het doel; want waren deze zaailingen van minder goed type gerooid geworden, dan zou de productie nog grooter geweest zijn, dan nu reeds het geval is. Het Succirubra-product werd grootendeels verkregen door uitdunnen der Succirubra-tuinen te Rioeng-Goenoeng. Deze plantsoenen, te zamen groot + 100 Bouw en van twintig- tot dertigjarigen leeftijd, hadden sedert 1888 geen noemens- waardig product opgeleverd, omdat zij door gebrek aan blad niet gesloten stonden, en dus niet in aanmerking kwamen om uitgedund te worden. Na toepassing van een degelijke grondbewerking echter raakte de aanplant meer en meer gesloten en moest hier en daar noodwendig tot uitdunning worden overgegaan ; dit leverde in het afgeloopen jaar een product van 26.931 }K®* op. Dat de toegepaste wijze van onderhoud der plantsoenen ook van grooten invloed was op de qualiteit van het product, blijkt uit onderstaande opgaven. — 318 — Door de betere grondbewerking n. 1. liet de bast beter van het hout los (hetgeen vroeger steeds veel te wenschen had overgelaten) en kreeg men dus hierdoor meer product in den zoo gewenschten waardevollen pijpvorm, en minder gebroken stukken. In 1892, het jaar, dat de tegenwoordig algemeen gevolgde wijze van onderhoud der plantsoenen in toepassing werd gebracht, werd er te T'jinjiroean een Succirubra-tuin gerooid, die aan pijpbast, 1st® en 2de soort 18.638 }K° tegen 73.750 Kes gebroken pijpen opleverde. De in 1895 uitgedunde platsoenen te Rioen-Goenoeng leverden daarentegen : 14.355 }$K°® pijpbast, tegen 11.221 4Kes gebroken pijpen, dus 36°, meer aan pijpbast dan te Tjinjiroean. at het al of niet gewenschte van opkappen (sleunen) der kina-plantsoenen betreft, hieromtrent zij het navolgende aangeteekend. In het jaarverslag over 1894 vindt men onder Hoofd- stuk „Oogst” reeds vermeld: „door het indertijd gevolgde systeem van niet-snoeien dezer „tuinen kon er echter weinig waardevol product, nl. pijpen „van j- 1 Meter lengte verkregen worden; het meeste pro- „duct bestond uit korte en gebroken pijpen. „Het mooiste product n.l. pijpen van 1 Meter, (welke in „deze voor de kina zoo kommervolle tijden zelfs prijzen be- „haalden van f 1,50 per half Kilogram) werd verkregen van „boomen uit een tuin, geplant in 1870, welke in hun jeugd „wel behoorlijk waren opgekapt”’. En dat opkappen, vooral van Succirubra-boomen, zeer nood- zakelijk is, wil men later groot geldelijk verlies voorkomen, blijkt eveneens uit bovenvermelde hoeveelheid Meter-pijpen, verkregen bij den oogst te Rioeng-Goenoeng (waar de boomen behoorlijk waren opgekapt), vergeleken met dien van Tjinji- roean, waar de boomen slechts voor een klein gedeelte be- doelde bewerking hadden ondergaan. Zoo werden uit de tuinen te Tjinjiroean in 1892 door rooi- — 319 — ing slechts 3 kisten pijpen van 1 Meter en 2 kisten pijpen van 75 cM. lengte, of respectievelijk 505 en 496 halve Kilo- grammen verkregen, op eene productie van 92.388 }K°*, ter- wijl te Rioeng-Goenoeng 21 kisten pijpen van 1 Meter en 13 kisten van 75 ecM lengte, respectievelijk inhoudende 2.654 en 1.988 }K°, werden geoogst op eene productie van 25.556 halve Kilogrammen. Het etablissement Kawah-Tjiwidei droeg slechts voor 15.000 $Kes Succirubra-bast tot den oogst van 1895 bij, en wel door wegneming van zware takken, welke den hoofdstam in zijne ontwikkeling belemmerden. _ Slechts 6 kisten ad 969 halve Kilogrammen pijpen van 50 cM werden hiervan verkregen; de rest bestond uit korte en gebroken pijpen. Ook werd, bij wijze van proef, van zeer oude Succirubra- boomen de wortelbast geoogst en dit product, dat uit groote, mooie, roode stukken bestond, in kisten verpakt, verzonden. Op de Januari-veiling van kina-bast van het jaar 1896 brachten deze stukken 33!/,cts. per half Kilogram op. Evenmin als de geringe hoeveelheid Ledgeriana-product van de Gouvernements Kina-onderneming (n. l. in vergelijking met het groote aanbod van fabrieksbasten van de particuliere cul- tuur) een nadeeligen invloed uitoefent op de unit-prijzen, zal de zeer geringe Succirubra-oogst dit doen op de prijzen van Pharmaceutischen bast. De aanvoeren van pharmaceutischen bast (en hiermede mag wel degelijk rekening worden gehouden, indien tot inkrim- Ping en rooiing der Gouvernements Kina-plantsoenen wordt overgegaan) behoeven echter niet heel veel grooter te worden, om, even als bij de fabrieksbasten reeds het geval is, de markt op een zeer laag peil te brengen; de benoodigde hoe- veelheid van bedoeld soort basten n.l. is steeds betrekkelijk gering en de daarvoor bestede prijzen zijn meestal fancy prijzen. Worden nu echter weinig pijpbasten van fraaie kwaliteit aangeboden, dan moet men zich uit den aard der zaak wel — 380 — met de minder fraaie tevreden stellen en dan zal het eerst loonend zijn al de gebroken pijpen te verzenden, welke, zoo- als bekend is, dikwijls bij een Succirubra-oogst het grootste gedeelte van het product uitmaken. Het C. Offieinalis-product groot 5.311 halve Kilogrammen, werd verkregen door ontgraving van het restant Officinalis-boo- men te Rioeng-Goenoeng, welke, als staande op een zeer schralen bodem, een kwijnend bestaan voortsleepten. De 5.211 3K° bast leverden slechts één kist, inhoudende 163 halve Kilogrammen pijpjes van verschillende lengten op. Uit het oorspronkelijk Ledgeriana-plantsoen te Tjinjiroean, geplant in 1866, werden 82 zieke boomen geoogst, welke op- brachten : 1.416 }Kes gruis, houdende 4,05 °/, kinine 4.958 „ gebroken pijpen, „ 5,50 „ » 1.164 „ vernieuwd, EDS en 410 wortelbast, ER Totaal 8.008 Eke, houdende gemiddeld 5,25°/, kinine gevende 7,06 „ kin. sulph. terwijl uit dezen zelfden tuin, in 1890 werden verkregen 4.627 }K° met gemidd. 5,36 °/, kinine, RE 0 a 4886 er elte. ” 1892. , Ee Ke jaoR k A A Ti E BAD eet en 1895 é » 8.008 , 5,25 „ Het gemiddeld gehalte van de moederboomen bleef dus ongeveer hetzelfde, want de nog al sterke daling in het oogst- jaar 1894 is alleen daaraan te wijten, dat niet alleen zieke boo- men, doch ook vele kwijnende takken werden geoogst, welke, zooals bekend is, een lager gehalte Ee, dan stam- en wortelbast. De hierboven vermelde hoeveelheid wortelhent: was zeer gering, hetgeen toe te schrijven is aan de omstandigheid, dat het grootste gedeelte der wortels afgestorven was en dus geen bast opleverde. D en 5 — 381 — En om nu te weten te komen, of boomen van dezelfde soort, welke er op het oog gezond uitzagen, bij rooiing even weinig wortelbast zouden opleveren, werden zoowel te 7ji- njiroean als te Tjibeureum 20 boomen ontgraven, en bleken deze iets minder wortelbast dan de normale hoeveelheid op te leveren en wel */,, terwijl dit, gemiddeld genomen, ge- woonlijk + *!/, van de totale productie bedraagt. De oogstresultaten van deze 20 gezonde bôomen bedroegen respectievelijk. Totaal Totaal Etablisse- gewicht hen pe gew iehtldeld per Kinine- Soort bast. | natte kod En droge [boom in ment. bast in iKos, [Past inf ig, | gehalte. 2Kos « 1Kos, Mean 1Kos, KONE oes 258 1013/50 109 5 950 5,05 9e Gebr. pijpen. 1.209 60 9/50 591 291zo 5,95 „ zi Vernieuwd..| 1.000 50 501 [25 1/so 5,90 , Tjinjiroean…lWortelbast..| 714 | 35% | 272 |13®/o | 5,10, Totaal... | 3.156 | 15 1.473 | 7312/30 Brovogen. |Gruis… … 369 | 18% | 165 | 8% | 5,20°/ (ee: pijpen.) 1.415 | 70%/ | 866 [43° | 6,65 „ } Vernieuwd... 1.052 5212/s0 529 | 269/5, 6,40 „ Tjibeureum. , Wortelbast. 950 4710, 360 | 18 6,20 „ Totaal... 8.786 | 1896/ | 1.920 | 96 stengen. De 1.473 Kilogrammen droge bast te Tjinjiroean hadden dus een gemiddeld gehalte van 5,70 °/, kinine, gevende 7,67 °/, sul- phaat, vertegenwoordigende 56,48 Kilo kinine-sulphaat of 2,82 Kos per boom. De 1.920 halve Kilogrammen te Tjibeurenm hadden daar- entegen een gemiddeld gehalte van 6,37 °/o kinine, gevende LVI. 27 — 382 — 8,57 of, sulphaat, vertegenwoordigende 82,27 Kes kinine-sul- phaat of 4,11 K° per boom. Het groote verschil in verkregen bast per boom te Tjinji- roean (1318/,, }K°) en te Tjibeureum (96 }K°S) is alleen daaraan toe te schrijven, dat de moederboomen te Tjinjiroean be- trekkelijk dicht op elkaar staan, zoodat deze zich minder goed hebben kunnen ontwikkelen, dan die te Tjibeureum, welke meer uit elkaar staan. De gemiddelde dikte van de gerooide boomen, gemeten op 1 M boven den grond, was dan ook te Tjinjiroean 0,71 M en te Tjibeureum 0,13 M. Uitvoerige opgaven omtrent de bij elke veiling verkochte soorten en behaalde prijzen vindt men in Bijlage K. Daaruit blijkt, dat de algemeene middenprijs voor de in vei- ling verkochte basten beliep f 0,199? per half Kilogram, tegen 0,2373 in het jaar te voren, en de gemiddelde unit-prijs (per half Kilogram bast en per procent kinine-sulphaat) f 0.02® (zie Bijlage J), tegen f 0,03°® in 1894. Bedroegen de middenprijzen in 1894 voor het Ledgeriana- en Officinalis-produet f 0,2245 en f 0,226 1, deze prijzen waren in 1895 respectievelijk f 0,19!? en 0,14°* (zie Bijlage K). Voor Succirubra was in 1894 de middenprijs f 0,31** en in 1895 f 0,20°98, De middenprijs van de op alle veilingen ten verkoop aan- geboden basten daalde in 1895 met f 0,047. De totale bruto-opbrengst was f 113520,395 (zie Bijlage J). V. PERSONEEL EN GELDMIDDELEN. Onder het Europeesch personeel, bet vorig jaar bestaande uit 1 waarnemend Directeur, 7 opzieners en 1 éléve-opziener, kwamen de volgende mutatiën voor. De betrekking van Directeur, sinds 5 Mei 1892 vacant, bleef onvervuld en met de waarneming daarvan tijdelijk belast de Adjunct-Directeur der Gouvernements Kina-onderneming in de Residentie Preanger-Regentschappen. — 383 — Bij Besluit van den Resident der Preanger-Regentschappen dd. 18 September 1895, N°. 7840/12, werden wegens over- compleet eervol uit hunne betrekkingen ontslagen : a. de opziener van Zjibitoeng A.J. B. C, vAn KEMPEN; b. de éléve-opziener V.E. HooGBruyN; onder aanteekening tevens, dat de werkzaamheden op het etablissement Tjibitoeng voortaan, tegelijk met zijn eigen betrekking, waargenomen zouden worden door den opziener van het aangrenzend eta- blissement Tjibeureum A. VECQUIER. Ten gevolge van dezen bezuinigingsmaatregel bestond alzoo op ult°®. December 1895 het ondergeschikt Europeesch personeel uit 6 opzieners. Het vast Inlandsch personeel telde op ult°. December 1895: 8 timmerlieden, 9 pakhuis-mandoers, 20 mandoers, 217 boedjangs en 1 bediende bij het chemisch laboratorium. De opkomst van werkvolk was in de maanden Mei, Juni, Juli en Augustus door de enorme concurrentie in werkkrach- ten ten behoeve van koffietuinen, sawahs en het nieuwe mili- taire kampement te Tjimahi, zoowel op de Gouvernements etablissementen als op de particuliere Ondernemingen niet alleen buitengewoon slecht, maar de daglooners werden hierdoor ook buitensporig in hun eischen, en verlieten onmiddelijk het werk, wanneer hun een taak werd toebedeeld, die zij vroeger zonder morren aanvaardden. De geregelde gang der werkzaamheden had hieronder zeer te lijden, zoo zelfs, dat overgegaan moest worden tot vermin- dering der dageliijjksche werktaken, of wat op hetzelfde neerkomt, tot verhoogde betaling. Dientengevolge bleven ook de tuinen langer in het onkruid staan dan voor een rationeel onderhoud wel gewenscht was; en moest ten slotte worden overgegaan tot het slechts herhaal- delijk „babad” (neerslaan met een kapmes), om te voorkomen, dat de jonge planten door het onkruid verstikt werden. — 384 — In de maanden September, October en November verbeterde de toestand echter aanmerkelijk, en waren er genoegzaam werkkrachten disponibel om den oogst op tijd binnen te halen en alle tuinen eene behoorlijke grondbewerking en groene bemesting te doen ondergaan. Evenals in het vorige jaar moesten, door gebrek aan volk voor het transport, de ter verzending gereed liggende balen en kisten geruimen tijd op het etablissement Rioeng-Goenoeng aangehouden worden, en konden zij ten slotte slechts tegen ver- hoogde betaling afgevoerd worden. De uitgaven ten behoeve der Onderneming (zie Bijlage M) bedroegen in 1895: Tractement Wed Directeur en verder. Europeesch personeel . …. . … « « … f 23550 MR ON: VOEDKRKORDEN sereen ep 900 BORELEDENGRBON Ue eer ne nee 800 Eaboratorramsbediende „ers. so. #4 — 180 Uitgaven aan vernieuwing, reparatie en materialen van ge- bouwen en drooginrichtingen. . f 7681,915 Id. voor aanplant, inzameling, vervoer van het product (tot „ 54153,79° Bandoeng en Tjimahi) benevens inlading; enz. enz ‚ . … « „ 46471,88 kotaat. ee 79083, 79° Bij de begrooting voor het jaar 1895 was tee Tractement Europeesch personeel. … f_ 36480 Reis- en verblijfkosten, … . . . … „1200 Schrijfbehoeften . . … 260 Aanplant, inzameling, vervoer van het did (tot Bandoeng en Tjimahi), gebouwen enz. enz. „ 70000 Totaal .… . f 108040 zoodat de uitgaven f 28956,205 dn belen dan waarop bij de begrooting gerekend en toegestaan was. Bij deze uitgaven dienen echter nog gevoegd te worden de — 385 — kosten van het vervoer van de spoorwegstations te Bandoeng en Tjimahi naar Tandjong Priok ad f 7383,83 (niet onder de aangevraagde en toegestane fondsen ad f 108.040 begrepen), zoodat de gezamenlijke uitgaven in Indië met inbegrip van laatstbedoeld vervoer hebben bedragen f S6467,625. Worden alle uitgaven in Indië omgeslagen over het geleverde product, dan blijkt dat deze per half laan hebben bedragen: in 1890 . d sf 0,23 se ANOE er no Ee ane VEN 41598 oo er er ede Ee EL Ee v. 1894 ne een ee en ee A08 erat rs MAER De veneninne sassen over 1894 bedroegen, met inbe- grip van het transport van het produet naar Tandjong Priok . .…. f 86852,81 De kosten van verzending naar en verkoop in Europa . . « « »„ 20324,00 Lotaat, een Ef Het bruto provenu van def oogst over 1894, op de veilingen, in 1895 te Amsterdam gehouden, beliep f 113.520 ; zoodat uit des oogst van 1894 een winst is behaald van f 6.344 Kie Bijlage H), ongerekend eene som van f 215 aan in Indië verkochte zaden. De gezamenlijke uitgaven, berekend per half Kilogram bast, met inbegrip van het vervoer naar Tandjong Priok bedroegen in 1894. . . f 0,147° die van vervoer naar edi en nd van het product. 3 NET Totaal. .… A 5 0,18?5 De bruto bobeeket ven half Kilder was an gemiddeld 019. zoodat het netto provenu per half Kilogram bast 0,01°® be- draagt. Een gespecificeerde opgave van de uitgaven in Indië over het jaar 1895 vindt men in Bijlage M. 000 — 386 — Daaruit blijkt, dat het onderhoud der tuinen f 10,50 per Bouw heeft bedragen; en alle onkosten op den oogst, inclusief spoor vracht en inlading te Tandjong-Priok f 0,037 per Kilogram. VI. SCHEIKUNDIGE ONDERZOEKINGEN. De analyses, betrekking hebbende op het naar Nederland verzonden product uit den oogst van 1895 vindt men in Bij- lage D vermeld. In een anderen hierbij gevoegden staat (zie Bijlage G) wor- den de uitkomsten opgegeven van alcaloid-bepalingen, welke vooral uit een agronomisch oogpunt van belang zijn. N°s, 1—105 zijn onderzoekingen, welke werden verricht, om de verhouding na te gaan van het alcaloid-gehalte van den boom tot dat zijner takken. Hiertoe werd van verschillende boomen de stambast onder zocht, en tegelijk werden takken van verschillende lengte weg- genomen. Deze takken werden in stukken van 4M verdeeld en van elk deel werd de bast onderzocht (zie analyses N°s, 1—73). Van een 10-tal jongere boompjes werd, om voldoend materi- aal voor het onderzoek te hebben, de stambast gemengd en onderzocht en evenzoo de bast der takken van verschillende dikte geanalyseerd. Ofschoon eerst na herhaald onderzoek een regel uit deze resultaten mag vastgesteld worden, zoo wijzen toch deze voor- loopige onderzoekingen er op, dat bij oude boomen het kinine- gehalte van den bast der takken, met een omtrek van 3 à 4 cM, in den regel lager is, dan bij jongere boompjes; en ook, dat de bast der takken van 3à4 cM omtrek van de enten 38a (welke enten in den stam-bast op ongeveer gelijken leeftijd veel minder kinine inhouden dan 38,), toch een vrij hoog kinine-gehalte bevat (zie analyses N°. 74-105). De analyses N°, 106-137 werden verricht, om na te gaan, hoeveel tijd er noodig is, om den vernieuwden bast (in zijn geheel, dus tot het cambium, en niet alleen het 2de schraapsel) tot zijn oorspronkelijk gehalte terug te voeren. hae Hi, Pins nd ee dd okei aa Alda delseeetn ne — 387 — Daartoe werden van een aantal boomen, welke in 1878 geplant en in 1884 voor de helft geschraapt waren, op eene hoogte van 1 M boven den grond, zoowel van het ge- schraapte als van het niet geschraapte deel, gelijke stukken bast gesneden en onderzocht; het bleek, dat zelfs een tijd- perk van nagenoeg 12 jaren nog niet voldoende is, om ver- nieuwden bast tot zijn oorspronkelijk gehalte terug te voeren ! ! 30 °/, toch der onderzoekingen toonen nà zulk een lang tijdsver- loop slechts eene kleine vermeerdering in alcaloid-gehalte aan. De analyses N°. 138-145 betreffen basten uit dezelfde tuinen en geven het gemiddeld alcaloid-gehalte aan van 100 oomen; en ook hierbij is het kinine-gehalte van den ver- nieuwden bast lager, dan dat van den oorspronkelijken. De analyses, welke gedaan werden ter bepaling van de al of niet toeneming in alcaloid-gehalte met den leeftijd van den boom, leeren, dat tot het 7de jaar (dus zoover de onderzoekingen tot nu toe loopen) geen noemenswaardigen achteruitgang in kinine-gehalte (bij gezonde boomen) is waar te nemen. Echter zou uit deze onderzoekingen (zie N°. 146-152) ook blijken, dat het kinine-gehalte dezer boomen, vergeleken met dat van het jaar te voren, !/,- 1 °/o is achteruitgegaan ; doch dat dit niet een gevolg is van de toeneming in leeftijd, doch alléén aan de slechte geaardheid van den grond moet geweten worden, blijkt genoegzaam uit de analyses N°, 153-157 van dezelfde enten en van gelijken leeftijd, doch staande op goe- den grond. Eene uitzondering hierop maakt analyse N°, 147 en wel om de volgende reden. De 100 boomen, waarvan de collectieve analyse onder dit nummer is opgegeven, werden in de maand September 1894 bemest met koemest. Reeds na 6 maanden was de uitwerking hiervan duidelijk waarneembaar. De boomen, staande op de bemeste strook, ter breedte van 2 Rhijnl. Roeden, hadden niet alleen meer blad gekregen, doch de bladmassa was ook intens groen gekleurd; zij — 388 — staken hierdoor opvallend af bij de overige niet-bemeste boo- men, waarmede zij, vóór bedoelde bewerking, uniform waren. In alcaloid-gehalte waren deze boomen ook niet achteruit- gegaan, hetgeen wel het geval is met de onbemeste (zie ana- lyse N°. 148). | De analyses N°, 158-173 leeren (behalve de N°, 158-165, zijnde van zieke exemplaren; en waaruit blijkt, dat bij deze het gehalte soms enorm lager kan zijn, dan bij gezonde boomen van dezelfde soort en leeftijd), dat bastgedeelten van hooger geplaatste stamdeelen meer kinine inhouden, dan van lager geplaatste. En om nu zekerheid te bekomen, of de oorzaak van dit abnor- male verschijnsel waarschijnlijk ook toegeschreven zou moeten worden aan de min of meer sterke korstvorming, welke dikwerf bij oude exemplaren aan het onderste stamgedeelte plaats heeft, en welke korst, als zeer weinig alcaloid bevattende en met het overige gedeelte vermengd wordende, natuurlijk voor een gelijk gewicht het alcaloid gehalte zou doen dalen, zoo werd van een stuk bast de eene helft onderzocht met en de andere helft zonder schors. Het aantal analyses (Nes. 166-173) is echter nog te gering, om nu reeds eene conclusie te mogen trekken; dit zal eerst na voortgezet onderzoek kunnen plaats hebben. De analyses Nes, 174-185 hebben betrekking op den bast van zieke moederboomen, waarover in Hoofdstuk IV „Oogst” reeds een en ander werd medegedeeld. VII. TOESTAND EN VOORUITZICHTEN. In aanmerking genomen den buitengewoon lagen stand der kinabast-prijzen in het afgeloopen jaar, toen het product uit den oogst van 1894 te Amster lam werd geveild, zijn de gelde- lijke resultaten der Gouvernements Kina-onderneming over dat jaar nog zeer gunstig te noemen. Het winsteijfer toch, bedroeg na aftrek van alle onkosten (ook van die in Nederland) f 6.344. (Ongerekend eene som — 389 — van f 275 aan opbrengst der zaad-venduties in Indië) tegen f 18.449 in het jaar te voren. Bij dit winstcijfer dient wel in het oog te worden ende: 1°, dat er slechts weinig Succirubra-product aan de markt gebracht is in tegenstelling van het jaar te voren; en 20, dat de gemiddelde veilingsprijs over het product in de jaren hee per half Kilogram afwisselde als volgt: 1890 re 0,3521 POOT we Eeten 0,402 Te EEN 0,21 50 ARE en Se enal ea 0,237? A 0,19°2 Dat in deze voor de kina-cultuur zóó benarde tijden nog gunstige geldelijke resultaten verkregen werden is niet toe te schrijven aan’ grootere productie van kina-bast, doch uitsluitend aan de oekonomischer werkwijze der laatste vier jaren, waarvan de volgende cijfers hiervan een sprekend bewijs geven: 1®. bedroeg het gemiddelde der totaal-uitgaven bij een zelfde quantum product over de jaren 1892/1895 slechts f 56.000 tegen gemiddeld f 82.000 in de jaren te voren; 29. werd alleen reeds op de uitgaven aan de Factorij der Neder- landsche Handel Maatschappij, door het aanbrengen eener een- voudige en voor de hand liggende verandering in de verpakking ruim f10.000 jaarlijks bespaard; (zie Bijlage H, kolom 7), en 3%. werd er aan personeel, door het cumuleeren van Directeur en Adjunct-Direeteur gedurende de laatste jaren ruim f 9.000 minder ’sjaars uitgegeven dan waarop bij de respectieve be- grootingen gerekend was. Worden dan ook alle uitgaven, zoowel in Zndië als in Neder- land, omgeslagen over het geleverde product, dan bedroegen deze: in 1890 . ‚of OMD pet ú KAL Lt ac Opee dn sAnne „on Ee „nn ” 1894 . De oorzaak van den a stand der Wsw peijsen, waar- — 390 — door de doorsnee-unit voor fabrieksbasten daalde van f 0,03°° in 1894 tot 0,025° in 1895, is hoofdzakelijk een gevolg der enorme aanvoeren van Java. Het quantum bast, dat op de verschillende veilingen in 1894 werd verkocht bedroeg 3.316.339 Kilo’s inhoudende 157.820 Kilo’s zwavelzure kinine; tegen 4.484.438 Kilo’s in 1895, ver- tegenwoordigende eene hoeveelheid van 225.138 Kilo’s zwa- velzure kinine. Slechts !/,, van deze hoeveelheid bestond uit Gouverne- ments basten, tegen !/,, in het jaar te voren. Deze abnormale Java-productie moet alleen worden toege- schreven aan het rooien en verlaten van enkele Ondernemingen ; terwijl ardere, om zich staande te houden, meer oogstten dan wel met een rationeele exploitatie overeen te brengen was. En juist met het oog op deze hooge steeds toenemende productie-cijfers der particuliere Ondernemingen, zal het in het belang der Gouvernements Cultuur zijn, bij aldien tot inkrim- ping wordt overgegaan, hiermede vooral niet in deze tijds- omstandigheden, met overhaasting te werk te gaan, aangezien elke vermeerdering der productie, hoe gering ook, terstond nadeelig influenceert op de marktprijzen. En al zouden hierdoor enkele etablissementen minder spoe- dig verlaten kunnen worden, de inrichting tot een proefsta- tion van het overblijvend complex behoeft toch volstrekt niet hierop te wachten. Mochten de prijzen in 1896 ongeveer dezelfde blijven als in 1895, dan belooft ook het jaar 1895 nog gunstige geldelijke resultaten te zullen afwerpen; en te meer mag hierop gere- kend worden, omdat er in 1896 een wel klein, doch waarde- vol pharmaceutisch product aan de markt zal worden gebracht ; voor welk soort basten nog in de Januari-veiling van 1896 een middenprijs van f 0,32 per half Kilogram werd gemaakt. De wr*. Directeur der Gowverne- ments Kina-onderneming, Lembang, 5 April 1896. P. vaN LEERSUM. — 391 — BIJLAGE A. Hoeveelheid regen en aantal regendagen op de Kina-etablissementen: Lembang, Tjinjiroean en Kawah-Tjiwidei, waargenomen gedurende het jaar 1895. LEMBANG. TJINJIROEAN. KAwAH - T5TWIDEL MAANDEN. | Hoevh.| 4antail| Hoevh-| Aantaif Hoevh- Aantal eigenen dagen. Be dagen. hen dagen. Januari... 107 14 449 26 201 26 Februari... 150 | 342 25 192 23 ERE os. 424 26 133 29 716 31 Dd ER 173 20 131 22 283 22 ME. 233 15 237 24 363 21 MB. 93 8 179 16 255 14 RU. 194 20 393 28 285 22 Augustus. 97 6 | 100 14 || 122 12 September 0 0 7 1 2 2 October... … 114 6 93 9 226 9 November....l| 230 18 303 24 390 27 December. .|| 357 23 393 27 393 28 Totalen 1895 || 2162 177 || 3360 245 || 3428 237 - 1894 || 2333 171 3772 219 3416 204 „» 1893} 2090 174 || 2982 215 3544 265 — 392 — RR BijLace B. Overzicht der beplante (oppervlakte. NETTO AANPLANT. ä ; TorAaAL Weaex Bn à dd | te nld AREES EN AL. Kampoexe. | IEPOEKAN. eg LISSEMENT. C. Ledge-[C.C.L.XC.S.{ C. Succi- | AANPLANT. WATER. ende AANMERKINGEN riana. Hybriden.| rubra. 4 k del B. [ORR B |orR) B. |orr) B. (ORR) B. (ORR(B (oer) B. (ore) B. (ORR) B. ORR. LEMBANG ….……. af: ee A Á ee 350 | 50| 350) 5 [2 Ì i8 485| 1 | 267) — | — | 60| 373| a Tusschen de C. Succiru- Rn Á bra’s staan hier en daar NAGHAR oe ii 139 | 101 | — — 476 | 141 | 077) 10 [& zj 5 401 | 2 463 7 | 167! 168 | 020 eenige C. Officinalis-boo- Kawanr - Tyrwi- ij 1 ‘ men verspreid, DER nn 408al 71| 408! 3 48 ST aoil 1 | 231l 11 | 179| 96| 287 hb. Daaronder is begrepen 12 B RIoENG - Goe- B en 273 TQ RR aanplant MOBNO see. 73 | 355 2 | 356 | 65 | 285 | 141 408 161 | 109 van verschillende soorten Ot kina, gelegen buiten de TIRTASARI . 180 | 126 | 67 de ad be ik A OE Er grens. 209| — | — | 270| 407 | Daaronder is begregen 7 B en Ar 0 bale Pao: 077| — | — | 232/ 330 nen, bestemd voor zaadwin- TaiBRUREUM .…. | 151 ning, gelegen buiten de 037e/ 45 | 295 | 15 | 099 | 211 065| 10 | 316| 242| 342 grens. d. Daaronder is begrepen 20 B Torir OENG ……. 84 | 104d| 21 | 330 | 97 | 143 | 203 169 | 12! 165| 227 | 388 en 99 OJ RR hybride- enten op hybride-zaailin- gen. RORER Ei en 112 | 385 | 156 | 127 | 334 | 266 [1263 384 | 41l 327|1460| 25 BIJLAGE C. — 394 — — 395 — LIGGING EN GEMIDDELDE HOOGTE PLANTEN IN DE KWEEKERIJEN. ToraAaAL GE- BOVEN ZEE DER PLANTSOENEN, ||AANwz Officing. |NERAAL DER TOELICHTINGEN. (De hoogte uitgedrukt in ate : d PLANTEN. Hert), vero || Ledgeriana, | Succirubra. hen: Ee ‚ hi der zijn begrepen LEMBA 1251 || 1893 en > 133000 a. hieron Geb. hitek clan Prahoe. 804 ae KE — 128000 40000 CSx CCL. Ee ae ne 113000 b. hieronder zijn begrepen Sn 25000 CSx CCL. NAGRAK. 1625 || 1893 B 150000 En ee en at vaakelen Geb. Tangkoeban Prahoe. 1894 dn 150000 — 550000 c. hieron SE E in grep 1895 ede zie — 395000 100000 e TIRTASART. 1530 || 1893 17000 ka ot: 467000 | veder a en Geb. Malabar. 1894 17300 ee zi’ 433300 en 5000 stekke 1895 jn — e. hieronder zijn begrepen n 2500 TJINJIROEAN. 1566 || 1893 | __ 450000 400000 A00 kids. oorspronkelijke Ledgeriana s. Geb. Malabar. 1894 135000 50000 de rise f. hieronder zijn begrepen 1895 20000 50000 2900 f 2909 1500 C. Pita Tage À 00000 00000 — 750000 . hieronder zijn begrepen latin: gen Ee etn Aan — Kdenen Á 1 enten. 1895 7 a 30000 TuBrroENe. 1527 || 1893 — atd hin Geb. Wajang. 1894 En 85000 _ nen 1895 25000 5 35000 be sik RIOENG-GOENOENG. 1625 || 1893 _ 50000 500 370500 Geb. Tiloe. 1894 Een 50000 500 366500 1895 ed 6 SEE. Kawan-Tsrwip 1950 || 1893 dk ge 82000 207000 Geb, anne t Patoeha. 1894 ma EN 145000 210000 1295 ai je 145000 9 210000 ToraaL der afzonderlijke 1893 2671 45000 87900 3915900 soorten. zi 1894 2300 545000 146900 3529200 1895 |/__ 445000 115000 147900 ToTAAL GENERAAL van alle 1893 1012000 soorten. 1894 597300 1895 230000 — 396 — 1 — 391 — Bisvace D. nemen Beschrijving van partijen kinabast he den oogst van 1895. AANTAL MERKEN NETTO EL eenn Zwa- : En 3 Am. ; VELZU- EN. KINA-SOORT. BALEN OF | DER BALEN ewa nf; ini- ee Kini- aled. Por ze Kr | TOELICHTING E T 1 Ë dre = e KISTEN. OF KISTEN. KeS, ne. Je Bes che Tk ne, Ea ETABLISSEMENT | NAGRAK. C. C. Ledgeriana stambast. Gruis. 61 balen. | PN 1—61 11735 | ht an -— — | 5,78 D Di » D) 63 D) » 6214 12985 |} zn) a Zn 5,45 3 > > > > 81» » 1255 WR |H OT— Dj — | 39% > > > > 65 » >» 206—270 14382 | | ie en ne ot ES D) D) D) D) Er >» 271—317 10660 | $ ° Ek Sm ES — | 6,25 » D > » 54 » » 318-374 hiken To a nn — | 5,85 » » _ Wortelbast. 4 >» se OE | — — | 6,0% » D) D) 24 » | » 32-55 lt Das — | 5,92 ETABLISSEMENT | PIRTASARI C. C. Ledgeriana stambast. Gruis. 40 balen. | Mt! 1—40 | pn —_ |= — | 7,06 D D] » » 17 D] » 41-57 ET. Et ne Tk 6,59 > > Di Di 38 » » 58-95 Ba a Le — | 9,01 > » > > Er à » WB oe Gee. De a Hse » D) > D) Se » 132193 En ad en pe 6,99 > > > > 40 » 194—233 nn ordi madnn Wimmean Hb: > > > > 20 » | » Wá— de el oh » > > > 116» | » 263-378 eed One a hr » D) » _ Gebroken pijpen. | 16 » D) 1—16 zit zr es — [10,83 » Di Dj D 60 » » _17—76 Bu Ee pi — |,605 > > > > OA» |» 77-400 ee dl sed arn he » » » _ Vernieuwd. 40 >» se HD a — — | 5,85 > D) » D) » >» AAT ng de es enh ze D » > » 59 — 106 ned Gh AE Er " C. Succirubra Wortelbast, _ » a A nt ns 225 | — | 5,30 | 10,35| 3,76 ETABLISSEMENT }_ÏINIIROEAN C. C. Ledgeriana stambast. Gruis. 50 balen. | M2 1—50 en Ee Den =| 68 á ’ » 32» » 51-82 EE. te se za 6,39 ’ > > p 48 >» | » 834% GA ane » > > p 8 » | » 126133 ea em ae > > > p 50 » | » 134183 B en ee » > > TAD » 184-218 Ee He zen, EE 545 8 e Ô > Ben » 924 dn o8k — 398 — — 399 — BisracE D. (Vervolg.) Beschrijving van partijen kinabast | uit den oogst van 1895. AANTAL MERKEN NETTO SAMENSTELLING RIN KINA-SOORT. BALEN or | DER BALEN [|GEWICHTIN| | ELZU- TOELICHTINGEN. j ER] Chin Kini- aled de RE Kir KISTEN. OF KISTEN. Kos, cho chi NINE. nidi-|dine.| cho- [taal = me, nin ETABLISSEMENT | _TIINJIROEAN. (Vervolg) C.C. Ledgeriana stambast. Gebroken pijpen. | 41 balen. | M2 1—41 wi en — 7,67 » D) » » D) rs * » 42-64 ei an ee ae zie 7,60 » » D) D) D) rr OE 65—1 18018 Gm de en on: 7,60 » » D) D) D) (TE) » 142—208 15906 Ee ze Jae ze pan 7,53 D) D) » D) D) AU » » 209—229 4958 lm Een ks en mn 7,40 » D) D) Vernieuwd. 33 » » 1-33 ne Veen ee nn äá 7,00 » » » D) . » 3411 en dis aes ie — 5.45 » » D) eeh » 72—76 De hek a A, ie 7,80 » D) wortelbast 11 D] » 11 — id En ee — 6.46 D) » » 4 » 1215 — A 0 en 7,13 » D) D) Ee. » 16—28 — an ol eN an 6,45 » » 3» 29—30 ef | | 650 ETABLISSEMENT | TJIBEUREUM C.C. Ledgeriana stambast. Gruis. 50 balen.| M3 1—50 11350 DS — — _ 5,65 | » » » » 0.» » 51—100 | 11335 20 A4 en mie DN » » » » ie » 1047 16 se A de, En: gk p D) » p 50. » » 172-221 12122 Se Gl, ed En 5,98 » » » D) ME » 22233 6882 — _— — — 5,78 » » » » 4 » » EER — mist eN — Hil » D) » _ Gebroken pijpen. 31 » D 1—3’ — — — — : » » » » ie » 9 p » _32—70 de wr en — | 9,89 » > » > » 60 » » _71—130 — ie ps — | 8,34 » » » » » WB» » 131158 ws geks a ti 1,4 » » ” Vernieuwd. 45 » » 1— — En — — 1,13 » D) D » 49 » » —4 — en A zin 7,06 D) D) wortelbast. 12 » » 1—12 — sed ie ee. 7,53 ETABLISSEMENT © TIBrTOENG C.C. Ledgeriana stambast. Gruis, 22 balen. | Mí 1—22 5086 — en di — | 497 » SS » » 46 » » 2368 11123 ee En Ee Dee 5,02 > » > > 42» » 69440 Jo van 100 C. Succirubra stambast. fe soort. 1 kist Oe pe — — — — bi 5O » beschadigd. » » » EN 5 1 » » 9 1 2, — 3,351 7,10 en ne $ » D) » » D 1 » ts 1 _ — D)) — 400 — — 401 — Bisvace D. (Vervolg) Beschrijving van partijen kinabast | uit den oogst van 1895. AANTAL Merken | Netto SAMENSTELLING, Zwe KINA-SOORT. BALEN OF |_ DER BALEN |GEWICHTIN) in-| Re | VELZU- TOELICHTINGEN. É Bon lkinif en | To- jRE Kr- KISTEN, OF KISTEN. 4 Kes, A: in- NINE. ad 7 nidi-{dine.| Cho: |taal. ne, nine. ETABLISSEMENT | RIOENG-GOENOENG C. Succirubra stambast. 4e soort. 1 kist. Kl 4 132 Pijpen van 100 cM. > » > D 3 kisten. » 224 Ahh -=x » A, D) > D D) B 4 kist. » 158 3,10 EEE 2,80 1,15 | 2,49 » » DO» el » D ARE, 2 kisten. » _6—7 335 » » 25 » » » » » » 9 De He » » 100 » » » » NN Rn » 1043 610 en 3,70 | 740 | 1,88 D » 50 » D) » » ek. Kd » 14-415 » » 5 » on » » 1 kist. » 16 174 » » 128» C.‚ Succirubra stambast. 2e » 2 kisten. » 1-2 D » 100 » D » hek A kist. » 3 120 » » 100 » beschadigd. » » Dj] » » 4 » D A 139 » D f ) , » » » D» 5 kisten ee De 697 If en 2,80 | 7,75 | 2,49 » » _75 beschadigd. D) » » Hen gee s 40 303 If » sb) » » » EE TEE » 1245 582 II : » » 50 beschadigd. ie > ) DD» ar » 16—17 327 8 De » » 29 : » » » » » ER » 4 609 Ts — de RA Zn » » 25 eM. beschadigd. 8 N en On Ee » 22-93 361 |B | 310| — | oe) 775} 2,40| » » 4% » » D > AAN. 1 kis » 165. TR: — Zn aad zal ds D) » 4125 » beschadigd. » » » bh 2 kisten » 25-26 6 | He wgn — — EE: » » 100 » » > » RE | A ki » 140 [RT — sk rie Ee ik » » J0 » » » » | EE 5 98 145 KE — si al, a ae » Ber » beschadigd. , » AE 5 kisten » 2933 Ro Kool ve — — gn D rd » » » Kie Ks % 37 3 12 | an5| — 2. 6,35 | 1,64 » » 50 » beschadigd. » D) D) sn 3 340 B en den de pa Ben > en » » D DJ DJ 4 g AA—44 ERR rn oan De en Zi » Brcs à » beschadigd. pe ’ > RE, tE » 4546 Ei En an Es — — » KAN » > » ik A kist. » 47 en — ba ged a ie » » 12 » beschadigd. » » > ep 6 kisten 48—53 A en EN een > » 100 » : D » » DN » 3 » 5 —56 5 — en Een Bet Dn » D 4100 » beschadigd. > > » NE. 1 kist. ee es Ed, » > D A, dk : 3 za a St ak Ben » » 75 _» beschadigd. 5 d d Ek 4 kisten 62 ps no _— — _ » » 50 » ; » » » ee Bs E 67 200 | — | 370 { 740 | 1,88 » » 50 » beschadigd. d ) » Kk 2 68—69 Ee ran — — — » » f n » » > AE, 3 4 s 70—72 _ jn ad bel a » » 25 » beschadigd. » » » D + 4 kist. se! Ier mma se aud aad » D] 195 Di 5 » » > DI > 4 > » 74 — us dn ke en » DI 195 » beschadigd. — 402 — — 403 — BijsvacE D. (Vervolg.) Beschrijving van partijen kinabast | uit den oogst van 1895 eren MenkkN SAMENSTELLI NG. Bl KINA- RT, Am. VELZU- TOELICHTINGEN. I SOORT BALEN OF | DER BALEN Re Kini- sed. dt laate KISTEN OF KISTEN Ee dine, | Cr L NIN ne. nine. ETABLISSEMENT RIOENG-GOENOENG. (Vervolg.) C. Succirubra stambast. 2e soort. 2 kisten.| Kl 75—76 jn —= — Ean En oon van 100 cM. D D) » » Sy » 178 4 — Wee an de ele zak » 400 » beschadigd, D) > > np 1 kist. » 79 … me — en ee en — den pijpen beschadi gd. D D) D) >» sE » 80 ER 100 | 245 — 295 | 6,95 | 2,08 D) » » ® » A U à » € in — — oden — — kaa van 75 EN boschullind: » D) D) >» E » » 82 De — ee fis ne — » 50 Rn D) A, Ep >» f Bl — — | — — Gemmade püren beschadigd. C. Succirubra stambast. Gebroken pijpen. 29 kisten.| » 1—29 815 | 310 — 2,80 | 7,75 | 2,49 En pijpe > > ) > > 13 » >» 30—42 4 12 | 275 — | 238 | 6,35 | 1,64 e D, D) D » eG » 43—53 4 140 | 200 | — 3,70 | 7,10 | 1,88 ’ : Nos, 43-47 bevatten reepen. » D) > » 34 » » 5487 EN 1,55 245 | — 2,95 | 6,95 | 2,08 p » gede ED » — 4 1,57 RUS 8,13 | 9,75 | 24M Bevatten wenken > > » Bed f 190 | 260 | — | 470 | 8,80 | 2,02 | Pijpen van verschilende lengte. » mg pe Pijpen gemengd. 1 kist. > EE va es — — — | Gebroken pijpen » >» _G wi oken pupa 2 kisten.| » 1-2 f 45 [449 — | 1,06} 5,40 | 44 » 19 balen. » 41-19 Er — amen ne ge 4,24 en en 5 » —_—5 ei — ls Kal rd 5,38 CC. Ledgeriana Sambas en 55 » bb ed — we ie DN 6,93 il 66 » » 5614 Re — — hui — 6,05 " d > 62 » » 122183 En — en de zee 6,18 Di D) » bebo pijpen. 17 » » 117 De vens — — — | 5,51 » D ì Vernieuwd EON 47 ie — — wm — ‚99 D) » » D) WO » > 1& ER Ee — En — 6,79 >» D) wortelbast, WB >» » 1-28 he — mt ole an 6,25 ETABLISSEMENT , KAWAH-TJIWIDEL. C. Bueetraben maere 2e soort. 3 kisten. | K2 1—3 we ze 5e wee — | Pijpen van 50 cM. , » 8 » » 360 | — | 450} 650} 498| > > B» pn en Es » 1245 Bef at Seen RN „ D » Re, Bie 4 — ze aes EE ze D) » » D » » > » 4 » » 19-22 410 mn 2,65 8,25 2,02 » » 25 » » > D pk B » 23- aje ae el Een Ee ed Bijvace D. (Vervolg.) | Beschrijving van partijen kinabast | uit den oogst van 1895. 5 SAMENSTELLING. | AANTAL ‚ MERKEN NETTO ZwA- 4 KINA-SOORT. BALEN OF | DER BALEN [GEWICHTIN Kini- ze Ks ied. Ts: kj TOELICHTINGEN. KISTEN. OF KISTEN. jKoe, HRe nidi- din. Ee REN NINE e‚ | nine. ETABLISSEMENT KAWAH-TJIWIDEI. C, Succirubra stambast. Gebroken pijpen. | 35 kisten. | Ne 404 | BE | — | — | — {Gebroken pijpen. s ad ra s En ast. Ge En en pijpen | pe mite on 8 | 6309 | A | De | oe | GE | | Ee | e 3 Brsrace E. Ê Oogst | van 1895. OPGAVE VAN DE PRODUCTIE DER VERSCHILLENDE | ETABLISSEMENTEN IN HALVE KILOGRAMMEN. C. Score feona. C. OFFIcINALIS. Totaal. HAER C.0. LEDGERIANA. el : DER Ba-|Kis-\Netto gewicht| Ba- Kie letto rk Ba-|Kis-Netto gewichtf Ba- be dinnrkn , Ì Ì 3 Á In 7 ETABLISSEMENTEN. en Einen Jen. | ten. Kilogram men. len. | ten.|Kilogramm en.) le*- ids Kilogrammen. | | Le | es „351 ERO er ne 426 | — 91.351 An B ma Ae ni ij € Eer 814 ebi ee 584 | — 132.620 | — |? 194 | — ie En BRMRWOR: 5 rn en en 559 | — 131.259 ae E Ea ner | ng pie Ee 143.279 Bihat. eeen 600 | _— 143.279 zn 5 — | — an LE 56 916 Tjibitoeng 0 26.469 ed | — de ton onl o8TM Rioeng-Goenoeng …. . ... gal 61.502 A 0081 24 | 3 5.311 298 15.411 Kawah-Tjiwidei. .. .... — | — — Pf 154u pe lon En zn Í TorAar. 2.553| — 586.480 — (3 42983 24 | 8 5,311 an Ba OU esale | et NE ae — 4017 — BisLace F. e PRIMAIRE BAST OF SECUNDAIRE OF sur GESCHRAAPTE BAST PLUS VERNIEUWDE BAST MET KURK (*) TOELICH- ETABLISSEMENT. SCHILFERS UIT DEN UIT DEN OoGsT vAN TINGEN. 1891. 1892. 1893. | 1894, | 1895. Kinine- Sulphaat. EVEEDEE Ka ik 6,18 Gi 5,54 9, 1,08 a de Enten Ne, 23. ke dee een 8,34 „ 3,21 » — as — » niet onderzocht. ef Ere ROE 5,10 BE, 5,65 Bk > » ER En — 5,97 „ 5,26 „ B RG > » eee Ee et en — 4,56 „ 4,36 s nn — » D) ERROR nn nn 10,09 „ 6,17 5 126 , ee 10 ne hen eh 9,89 , 6,73 » — en — EE RAE 4 5,97 — hee Jl 5,45 EE E00 5,38. — 9,82 „ _ SRbeurenm an 9,74: ; 5,10 „ ns a je EE enk 4 ET ee 514 » aids ie 106, Rt 10,14 5 1865 16 , 7,73 Tel 5 en elken een — 6,18 ge se ee de ae Ae — 6,46 „ 6,08 En Ee EL Gn — 6,62 „ Ee wi — ERROOUR er esn 08E, 3,01 „ se — ge Emer edn: ne 4,84 » 4,68 ek — de RE nd — 3,49 » on! en en Rioeng-Goenoeng …...… 881 4,63 » 4,95 5,83 5094 dn Î 9,04 , 4,46 » 401 , 5,65 „ 6,79 ,„ en RAR - de de — ee so Jr A REE RE ee — C°) Hier kortheidshalve kurk genoemd. Daaronder moet echter | \@rstaan worden 1 à 1 cM dikke laag afgestorven bast-elementen. — 408 — — 409 — BIJLAGE G. SAMENSTELLING, NUM- : mm JUL) KiNA-Soort. GROEIPLAATS, …… IOhin-l-.. CE AANMERKINGEN. MER. Kini- spel Kini | rise ts dam) ne, [nidi-{dine. PE taal {| ne. alc eg 1 C. Ledgeriana. Tirtasari. 10,30 — 1,30 100 1} Analyse boom B. Reep bast borsthoogte. q > > » BEL — ei 2,54 {2} Primaire tak, dik 47 cM. 4e stuk 3/, M lang. 8 > » D) 9,09| — — 245! U a Ek Am Wren Mk en 4 » » » 9,00} — — ‚2011 » B ME RIEL 5 D) Di » 837 | — — ‚90 > A CAE Dn EK OEE 6 » D » 7168| — — 0,82 > KHN De ME alas î » > » 6,90| — — | 087 LEE) > Epe EE 8 D) D) 5,80| — — 0,97 Bi» BN EN TN g » » » 3,32| — De 4,20 Ed > DD AOT DE TE eed TN 10 » > ) spoor | — — 0) 1E? » » 35 » Pe » » » » of topeinden. 1 D) » » td Ee, 1,78 | 188 HE | Secundaire takken ter dikt van 7 cM. 8 > p » 409| — — Nl Ke Ee > » 13 » » » Al — — 113| 4E » > A B EE ed » » » 00 — — 140} 24 > » > D ED 5 P) » » spoor | _— _ 0,95 zi A0 D) » heek ek 6 D) » D) 40| — — 1,90 | HIE | Analyse boom C. Reep bast borsthoogte. si D) » » LMA — ‚sol 3 Primaire tak, dik 435 cM. 4e stuk 1j,M lang. 18 » » D) 6,66 | — — 185 k » en | »: EPR ) > > » 6,42) — | — | 1,02 » > se sr DE 20 > > » 450l =| tn » >» » MMen8» 4e » » » » (De tak verdeelde zich in tweeën). » D) » 432| — ais 1,15 > Bp 5 Ee rn ih » D D) 402| — — 4,05} » rn ee, Ae MED et SR & » > D) 34 — — 0,90 | à » Tt ONE ENT oet Jep B k » » » 265| — Ene 0,85} 9 e AE deet oen NE Me, D) > » spoor | _— de 1,20 D___» » B pe » » » » of topeinden. ] > » > 363) — | — | 0S7| Alg | Secundaire takken ter dikte van 6 cM. > > » 2,28) — | — | 085 Hiks » EE DE 3 » » » AN en 0,80/ £ D) » » Ee } » » » spoor | — — 0,84 E es EN » AD, ) » » 10,86| — | — | 264 | Analyse boom D. Reep borsthoogte. 8 5 » 900) — | — | 223 Mi | Primaire tak, dik 18 cM. de stuk 1/2 M lang. d » » 8,56| — — 1,93 ve HE Ve ARE Ne A Re id E % LE em — [204 | Primairetakdik425 en 435cM. 3e » » » » (De tak verdeelde zich in tweeën). 34 » » > 684] — |R OE Ue A : > » » 6,62| — 0,90 kn EE | j » D) D) 6,36 | — — 1,09| d RN rr Oek HD d „ D D) 5,95 | — — 1,02) % A NL k 3 » » » 3,95 | — — 0,72] ; 4 vn pn RN 4 » » » 1,50 — — 1,23} « 4 n Nr Gr SM AGE MA IRE TEM É 40 » » D) spoor | _— — 0.6} / a B» » » 3 » 40e » » » » of topeinden. ZA » » » 537 — |l Secundaire takken ter dikte van 8 cM. 42 e id » 4TI| — — 0,83 te Ad » NN, De A sn di | SN Dn Bisraer G. (Vervolg). SAMENSTELLING. _ NUM- Chin- me zo KiNA-Soorr. GROEIPLAATS. … …|Chin- ehoni-| po. | AANMERKINGEN, MER Kini- Kini- ne cd aeg — Sn ne. [midi-|dine.| am. bh pe ne. alod. |_8 B 43 C. Ledgeriana. Tirtasari. 3,90 — | 080) 40 jn Secundaire takken ter dikte van 6 cM. Ak D) » D 216| — ee 0,97 313 ban D » Kn 45 » » > LEL — | 0,75 20 id » D) an GD Be. CML 46 » » > spoor | _ — — | 062) O@ 4 41 D) D) > 4085 | — — | 2,85 en 48 Ana alyse boom E. Reep esn eert 48 D) » D) 1017 | — —— 2,36 | 12% ze Primaire Er, in ie 18 cM. 4e hi hp " lang. 49 D) » D) 9,09r — Een 1,36 ue zl 13° + ge D) (De tak verdeelde zich in tweeën). 50 D) D) D) 8.60 | — ran 1,00 | AN Íe, » ARES D) > : D) D) » 806 | — — | 0,90 5 zg » 11 D) ) » » D) 158| — ze 0,68 770 da a D) ) » D) » 6,78| — De 0,92 za n » Á » > » 6,12| — — | 1,00 18 nt D ) » D) D) 3,00| — pes 1,25 ‘0 56 D) ) D) D) » 1,80} ar 1,10 ei dee » of topeinden. » D) » 5,85| — en 42 Dak 3 » D) D) 500 — — 1,24 de ) D) » D) 314| — KE 1,03 60 D) D) D) 134| — Je 0,90 ( D) » » spoor | _— — | 4,00 3 62 » > » 10,4 | — | — | 108 Analyse haar. Reep bat bieathidp en ( > D D 9,13| — — | 148 Mimaire tak, on ee 1e Ren ‘a ä An 64 D) D) » 8,58| — hans 1,13 „ > u ge 65 » D) D) MAl — et 1,15 # hts OE ke 66 » » oe On — | 1,8 # he ME Kok ( D) » » 704| — — | 0,97 nd A OEE UNE Oe ne at NE 68 » » D) 588| — _ 1,02 » A Ee NO ae Te MD 69 D) D) D) 455| — en 0,96 4 AN ME si Cere men MP AR, ) » D) D) 125| — EE 0,80 s RE OE ET UE AE A AEL, ó D) D) » 432} — — 0,72 Be A ter dikte van 6—5 cM. 72 » > > arj jee 5 » 73 » » » spoor | — — | 6 3 4 | Ba » » 32 » 74 » D » 9,15| — — | 21 5 T st van 10 ben 3 jaar oud, 38. 75 » » > 7,30| — ei 2,00 ; Akken te en di zie van 7 par 76 D » D 6,12| — EE 1,96 8 » » » 5,15 aat zena) 1,98 » » PBR 78 » » » 270| — | — ee ed yi 79 » » D) 4,65 | — — | 2 T a 10 Vanden. ze jar oud, 384. 80 » » » 793) — | — |Z akken ter dikte van ' » D D) TU — kan ER D) 82 » » » 6,13) — — 13 ee A © 3 » » » 6) — | — | hs A Oe MA 84 » » D) 239| — — | &% À > HRE EE — 412 — Binacr G. (Vervolg.) mn SAMENSTELLING. 7 NUM- hin- Ed KrINA-SOORT. GROEIPLAATS. Kini cn inh ing) SRU To- MER ch o- n ee e E ne, |nidi-|dine.| am. |taal e. alcd. s 85 C. Ledgeriana. Tirtasari 1 Lt ee 1,67 86 » p » 51 ON 1,60 87 D) » D) 5,00| — — 1,55} 9,9 88 » » D) 340| — Ze 1,60} 34 il 89 > D » 3,12 1,70) 408 90 D} » » 58 ES 116 E 1 » D N 41,80| — aen: 1,08 „B IJ2 D » D) El DAE en 0,97) 408 93 » D » ‚85 EN a 1,30} 4 04 » » > 5,00| — aes, 4,59) 695 95 » » » 4,30 | — — 1,40| 3, 4 96 D) » DN 3,38| — 1,73 ed 97 » » D) En en BE 0,92 210 J8 > > > 210| — | — 00, 3 99 > > > o8| 0,40) — | 102 4Ì 100 » » > 560| 0,30| — | 440 he 101 > > » 540) — | — {18 402 7 > » 450| — — 1,22| 9 403 » Di DD 3,66 des si 8 ‚65 104 D] D] » ‚90 zen ke q ‚02 105 > » > 2,06 tE 106 » > Tjibaki. 383| 2,80 45 7 107 » D) » $ 209| — 1,37 108 > » Nagrak. 6A4| OM) — | 083 } 109 > > » 555| 010) — | 1,45 7 110 » » D 651| 040| — 0,50 111 » » > 4, 087| — 4 4112 D) D) » 3.1 hd eng 13 D) Dj D) 443 OEE ee 114 D) » D) 6,001.-055 115 » » » AMT OE 116 » > > 6,28| 0,26 — 447 D » D) $ 0,72| — 118 » » D) 4461 AM 119 » D 38) 1405 120 » » » BABE ze de 421 » D) » 4,68| — — bed » » » DA — — 123 , > » » 5,97| — an 124 » » » 516| — in 125 » » » AAB T- — — — 413 — AANMERKINGEN, Bast van 10 boompjes, 5 jaar ik ter sel van 8 c » Ae » » D ss BP » » » Ds » » » > 4 » D van 10 boonie 5 he la Taken Bee zerlië van 8 ain it » > » Es » » DJ De ID » ) » » 4 » » 3 Bast van 10 en 5 en En ee erde van 8 cM. sE RD) k » > PG D] » » OLD » » » pe Oe) 15 » » » en JEE Reep oorspronkelijke bast 1/g Dj rnieuwde Ne. » oorspronkelijke » » )_ vernieuwde Deed D ee ea DD» D) HD > oorspronkelijk A, » teuwde Dn » oorspronkelijke ER. D Der » oorspronkelijke EN, D __ vernieuwd HD D oorspronkelijke » ip D __ vernieuwde HRD » he D_» Ì _ vernieuw NE 4 oorspronkelijke De Vernieuwde BD 5 side nde a DD » vernieuwd. pe | oud, 38. oud, 383. oud, 38. M lang, 1 » ) » M boven den grond. » ) ) » ) ), » D) » » » » » » Dj » » » » » » D » » » » » » » » » » » DJ » » » » » D » » » » » » D » » » » » » » » » » » D » Rn en sp — 414 — — 415 — Bisrace G. (Vervolg) SAMENSTELLING. ik Num- Chin: 83 KINA-SoORT. GROEIPLAATS. Kini kre ten ee To- Re: AANMERKINGEN, R. ' 5 zie ne nidi- dine. be ta 8 ne, alcd. Ë 126 C. Ledgeriana. Nagrak. 5601 034} — 0,60} 92 ee Reep oorspronkelijke bast 1/3 M lang, À se ln en El en J. 127 » D) D) 5,10| 0,74 0,59 ra 18 »_ vernieuwde EE AD » 128 » » » Di6l B — 0,59 7 É 199 » oorspronkelijke » » » » » » » D) » Boom K. 129 » » » 5,64| 1,40 HET 75 » _ vernieuwde WT ae LD D) » » 130 » » » 7,03| — Bak On 7e ) oorspronkelijke » » » » » » » D) » Baan j N 4134 D) » » 102| — Re) ’ 13 7 ä ) _ vernieuwde DD ed » » » » 152 » D) D) 4M| — ak pe za 4 > oorspronkelijke » » » » »» » » » _ Boom M, 133 » D) » AM eg 040 56 » _vernieu NE AME aot O ENE ) » 134 D) D) » TR Rane dee 0ss| 4 Hes » ke EE ee NE » » __» Boom N. 135 D) » » 432 — Be 020 | 30 136 > uw BEMERK DR ek 8 » 136 » > il me nd eol 76 » oorspronkelijke DEED IL HERH » » » vin 0. 137 » D) Tilaki 107| — ee 0, 50 970 j » _ vernieuwde » DD» » 138 » D) 156) 0,64) — eer 896 Hoe Oorspronkelijke bast van 100 Bien. in 1878 geplan 139 D) D) Nagrak. 7,00 el Gek 106 70 hi ernieuwde bast van ea en boomen, in 1883 half geschraapt 4140 D) > 5,47| 067| — 1161 70 lia Oorspronkelijke bast van omen, in 1878 gepla 141 D » » 5.02) 087| — 174) 768 Hao | orRieuwde bast van deet boomen, in 1883 half eben 42 > » » SA) 0,53| — 151 | 740 Mg yo brenkelijke bast van 400 boomen, in 1878 geplant. 43 > > > 5,32| 0,57| — 0'86| 74 Ha |oo nieuwde bast van dezelfde boomen, in 1883 me hirs AA » > >» 20} 034) — | Oval OEL verkronkelijke bast van 100 boomen, in 1878 145 Hybride No. 233 Tjinjiroean 5,60| 0,55/ — 192 Hoe teuwde bast Aon dezelfde boomen, in 1883 Falk pe 46 » >» » 6,96| 0,70| — 999 | 10, ast van 100 boomen, Mrt. ’94 onderzocht weren ener grd.8 jr. oud. 147 D) >» D) 108) AAE 158 So dez, ‘95 in September ‘94 bemest 9» » 48 » >» » 6,65} 084| — 153| 80 Ee 100 eens loopende evenwijdig aan de bemeste strook 9 » » 149 » >» D Af 064) — 1871 8 E10 Mrt. ‘04 onderzocht, haer op heki iens ie 8 » » 150 » >» De 5,92| 0,56| — sl 98 Har Bs des, 95 » 8» » 151 > > >» » ‚o4l 052 — dn gal 2 > 100 >» » 9 > » D) » >» Gn.» 152 » >» » GAF DAIL 197 12,5 Hag | B ded, » » '95 » » » » EEA RES 408 » p >» D 10,29 | 030} — ‘99 | 12,9 Er ss » bs ptn 154 » > » Pasir Malang. | 1046| 045| — dra fi | »_dez. "95 i » EO 155 D >» » 9,25| 2,27} — “4 | 13,00 lig Reep ni van een boom, oud 9 jaar. No, 23, 156 » » » » D) 9,66| 0,90| — 593 12,64 15) Best van enten d.1/g vt. b/d CS. 6 jr. o. 157 » > D » » 10,08 | 033| — 9,38 10,27 lig Te van dezelfde boomen, doch gesneden op 4 M boven den CS. onderstam. 158 » No. 3 » » 6,96 bd en 2,97 40,59 159 alyse v a en gesneden Ig be aje ai onderstam, zieke boomen 6 jr. oud. 159 > » >» » > 1,56} 072| — | 133| Sl ast » > ezonde _» DD 160 » DD » » 6,82| 0,59| — 138 | 4 ë zap dk boomen ds ida her 18 gesneden Elenin grd. ziekeboomen6 jr. o. 161 D No. 32 » » 8,36| 0,26) — og2| 10, ) jad » gezonde » »» » 162 > >» D » > 149) 215) — 122 108 lyse on bast, oen Ke " bd cs, onderstam zieke ane 6] ard eng 163 » > » » D) 1.65) 1 „6 Re 0.70| 9 [st x 164 » | D) » ROE Lan 101 10,51 van dez. boomen als een No. 162, ond Ig u ne Cs der en 6 E at ps C. Ledgeriana. Nagrak. die 8 en ee 0:s6 | 108 om n A 4 » AR » »gezonden »» » 3 p D > , „ Ee "26 | U, ast aen n 1/9 v rond vide han de schors 167 » D » ga: Ost 0,86 des 5 u h ge a 5 » Rn . — 417 — — 416 — Birace G. (Vervolg) 3 EE OO SAMENSTELLING. _ U- NuM- Ch in- AANMERKINGEN. KIiNA-SooRT. GROEIPLAATS, se HOhinele veel hs Kini- Kainisl Giae MER. cho- En ne |nidi-{dine.| am. ne, alcd. _{ 108 |Boom Lt. A, bast gesneden 1/a vt. b/d grond onderzocht zonder de schors. 168 C. Ledgeriana. Nagrak. 8,86) 0,30| — 0,76f 9d 169 Mik B » TM» D) D) D) D) D) 169 D » » 9,49| 0,30| — 0.64 1080 » LtB. » » 1 vt. » » » met _» » 170 D) D) » 6,60| 1,37 0,71| 80 RL » » > D) 3, M » » D) ii » » 174 D) D) D) Get LA — 0,72) 30 B B D) D) lg vt. » » D) zonder » D) 172 » D) » 6,00 147| — 0,30, A4 5 » D) » » 34 M » D) » » D) D) 173 D) DS Tjinjiroean. 6,90| 157| — 0,25| 8,1 fe Gebroken pijpen; moederboomen ziek. 174 D) Da » 5,50| 0,40 1,05 6,8 EE Vernieuwd D) » 175 » D) » 580| 0,4). — 111) AE 16 | Gruis » » 176 » D » 405! 0,29) — 0,31 kje à Wortelbast » D) 177 D) D) » 00 0,35/. — 1,40| 6 er Gebroken pijpen D) gezond. 178 » » D) 5,95 | 0,30 140) 7, nj 5 Vernieuwd » » 179 > > > 5,90| 0,8) — | 1,20/ 1E > > 80 D) » » 5,05| 0,20| — 0,60 5,6 D) D) 181 > > Tjibeureum. 510} 0,40| — | 1,60 sol Gebroken pijpen » > 182 » » Da 6,65| 030} — 1,55 7 Vernieuwd » » 183 > > > 6,40| 0,30| — | 1,0 helios |Gruis > > 184 D) D » 5,201 0,25} == 1,35 da Wortelbast D » 185 6,20| 0,50| — | 101 5% De analyses Nos 4—173 zijn berekend op absoluut drogen en de Nos. 1744185 op luchtdrogen bast. — 418 — RBE chnlee “(sos OET V68T Ut wo ‘LIGT S68T Ut ‘cLO9T Z68T UI) 98eq uopouyjsAeoy uapnoy -933n1oy suoi veSrpunssoouer uop 100A Top opreem op Jow ue —ferg J uo ‘octerk J ‘earaoe J ‘or'o8T J —v10g J opuoggey ueBeipog suMBOA -uoororyor 68 T w/3 068T uorel op ur uozuo uo vopez UvA UoZUIIoA vopnoyed 2pur ur zop 38Buorgdo op Jour uoroproowazoA 0} Zou st zoyoszoao HA (4) 0610 FP6'9 [OSTEITILT LOI | F5E'OG | GG8I8 Jar PEG 86G| BOI BOSle LG GE |eC5O'19G| FOST s266'0 6FF'81 [OOG FEI) IGL'GTI | OSP'P6 | OLGT6 [os65G'585 {0 199'8LG| LI9'SF | FFO'OEG| 8681 os 160 167 TIO'FSI|OSGSET | IIG'GE | 60886 |ae I98'OTE/e050'BOE| F5C'6E |e96F'8IG| GO8T 25070 L8L°G8 | 90L°666| 696'9PT | ITP'LE | ECG'6OT los EGO'68G| TOT'98G|099L°OL |sPEE'CTE| T6ST 15660 TIO'SS | S6T'88I| IST'EGI | 88666 | 66L'6IIjosPSE'RIG| I8G' LIG CFI'96 |E GET TLI| OGST II Or 6 8 L 9 q v 6 5 1 Genie “gros uou eten Bed Midd deld se Bu Sh rod 03 HO1JS ORS tente puerrop (6 WOJOY UVA -I9A uod 90Z10AO0O lop revu RAA hd’ Pte 1ooAraA|gonpordf|N Ut Suri ried woare dorgdo ‘Burperur pe Den oAorsrn (iq seeqgueal 3svq "NHUVL goy zoaosftrdfgrn oyosfopgoo Top UBA OTP lrop Hoo -BSUIITOA OP ygrreer), TOITEM fuourezor)gfroueufuorsorop 3ooM 3s3ool"uowurzor| uozroos | vurriI -Jepprweos op| ** (re fys3oo ‘uorrea [Teo zepuo „LSDOO0 zep ‘Boo zo| op woa | Foy do TESS | eva oydoogos ezopuv | Sper ur vow opnoul gglLPuULSTeA 03 JOUP | rzopuo opres uoaf° 4 39 UOSreer zou ord zo vury |AeAsjreva -0898do wor -1oAQ |ud puer pr SjAnODop -ox opuevd „open ur wer Arooa uoal Teu dooy bg de ons 0E oroptoAle3yin zep en zes od ede Aj Ge 3s3uo1gdg daher °NATIVAED LONTOU LAH dO NALSOM “DN NL 1SD0Q “ONTRENUUONO-VNIJ SENHWANUATANOD AAT NVA NALVA UIT LHOIZHJAO HOSMLTIUVVL-TPTA HN AOV — 419 — Bisrace 1. nnen Overzicht betreffende de in 1895 in Nederland voor Gouvernements rekening verkochte hoeveelheden Kina-bast (alles uit den oogst van 1894). ALKALOID-GEHALTE VAN HoEVEELHEID. DE ONDERZOCHTE MON- VOLGENS DE IN OPBRENGST. (iN KG.) INDIË VERRICHTE YSE Netto gew. f Aa Laag DAGTEEKE- | voorde ste en Gemid- Bert Netto | Laag-| hoog- Laagste enl delde neve heb otaal NING dere n- ge- ste en ste Be Zwa- hoogste kle T Ä ee de o p- halte lings lings- R gav., i ze veil1 _ De ontl. bebe Bb SAN Leelzue Ei prijs VEILINGEN. dh eg aan dejste ge-|kinine prijs En over [der op- vet k oo- halte ried re ki- verschil- al de A jj pers Jaan ki- ee lende kave-| kave- midde alc 8 S lingen van del …: . , nine, lingen per brengst. St.Ct.ge uitge-| nine |loiden 7 de door- 5 ublie. be e eschrjleverd.| (Pet.) | te za ® één per ä lijst men } KG. er te veilen (Pet.) basten) 1895, LEDGERIANA 2 Januari 16.114, —| 16.222, — — _ [4,80 à11,80/ f 0,151/4à8,36l/4f f 0,188 | f ted 28 Februari 20.607,—| 20.907,50 en 3,70 à 11,44] „ O,14l/gà 0,171/2 | „ 0,156 „ 6.560,715 April. 20.322,—| 20.567,— — _|4,84à 9,01}, 0,14 à0,2Tof „ 0,175 7.348, 9 Mei. 26.988, — 27.341, — hen 4,88 à 13,05) „ 0,153/4 à 0,533)4 „ 0,219 »„ 11.987,18 18 Juni. 28.575,—| 29.063,50 — |a69aà 9,89, 0,15 AO2S/s| „0,18? | „ 10.616,37 18 Juli, 29.677,—| 30.056,50 — |545à 9gel,0,15 à030 |» 0,24 13.465,895 29 Augustus, 29.715,—| 30.243,50 — [549à 482, 0,13 à025 | „020 |» 12.104,86 3 October. 29.861,—| 29.990, — — |5,92à 7,53 » 0,154 d0,2Aa| „0184 | „ 1108095 1 November 30.267,—| 30.841 — _ |3,55à 7,87 „ Ollie á0,25!/a | „0,185 | „ 11.377,24 12 December 29.396, —|[ 29.798, — sl 5,05à 7,73 „ 0,151/2à0,251a | „ 0,179 | „ 10.725,165 0 Totaal 261.022,-|265.030.50 f 01912 [f101.373,47 De bi Verstrekte mon- ie 46,90 sters. 114,65 Totaal 265.145,15 f 101.420,3750 — 420 — Birace KL. (Vervolg.) Overzicht betreffende de in 1895 in Nederland voor Gouveraemenss rek ening verkochte hoeveelheden Kina-bast (alles uit den ooxst van 1894), ÄLKALOID-GEHALTE VAN HOEVEELHEID TE MON- STERS, VOLGENS DE IN OPBRENGST. GN KG.) INDIË VERRICHTE ANALYSES. Ö Netto d ow. Laag- 8 í der in oe Gemid- aan DAGTEEKE- |voerde N delde {Netto hoog- â f np Laag- p Zwa- | Laagste | vei- NING ob 6 er stege- : Totaal deren- 5 lings- de op- | wicht ste en | alte en hoogste Re. DER es, aan hoog- aan velzu- veilings- Pes Ì over a aan de -lkinine ij Veiineen |°23ËS) de [ste ge a prijs der |ae wael der ops elke | koo- | harte jen an- verschil | velin- zeil | pers dere en oor L, . ° $ aan ki- 5 ende ka- en mna uit- alea- | Kini ' deo & van de 1 oor je StCt.ge-| gele- | BILP |loiden RN Een bn dek e An verd. | Pet.) | teza- | B* | per } KG. p k, ijst me n Sn er te veilen 8 Pet.) KG. basten.) 1895. SUCCIRUBRA. 24 Januari. 5.269, —| 5.442,— | 1,39à 1,50 | 6,82à 7,10 | 1,88À 2,01 [f 10 I/oà 1,18 f 0,257 | f 2.803,99 28 Februari. 1242, —| 1.265, | 1,39 6,82 188 |, 0,18 Is „ 0,18 Hal „ 468,05 4 April. 2.080,—| 2.076,50 [1,39à 2 |6,8248,05|1,88à2,68|, 01112 à042 | „0,27 | „ 1-138,51° 9 Mei. 2129, —| 2.173, 1,39 6,82 1,88 |, 0,10à 0,16 3/4 „0,125 | „ 550,70 13 Juni. 1.369,—| 1419,— | 1,39 6,32 1,88 |, 0,15à0,16 Ha | „0,155 |» 440,79 18 Juli. 950.—| 924,50 | 1,50 7,10 201 Ir 15Y2à0,16 | „0157 |» 29090 ’ 29 Augustus. | 1459,—| 1.432,— | 2,— 8,05 2,68 |, 0,1614à0,1914| „0,17 |» 50651 3 Oetober. 1.390,—| 1.363,— 2 8,05 2,68 „ 0,181/4à0,193j4| „019 |» 519,16 1 November. 942) 922,50 | 1,39 6,32 kee dbi, „0,1314| „ 246,31° 12 December. 1465,—| 1.419,— 2 8,05 468 17108 „0,15 | „ 425,70 Totaal. _ |18.295,—| 18.443,50 f o,2oor | f 7.385,63% Verstrekte mon- 130,80 „ 79% sters. me pr Totaal. 18.574,30 f 1.465,41 — 421 — Bisracr I. (Vervolg) Overzicht betreffende de in 1895 in Nederland voor Gouvernements rekening verkochte hoeveelheden Kina-bast (alles uit den oogst van 1594 )e ALKALOID-GEHALTE VAN HOEVEELHEID. | DE ONDERZOCHTE MON- TERS, VOLGENS DE IN OPBRENGST. GN KG.) INDIË VERRICHTE ANALYSES. Netto gow. Laag- Gemid- rd: ste en) - delde DAGTEEKE- en e ef e hoog- : part. | Netto | Laag- 5” | Zwa- | Laagste ven NING (Ben a- ste ge- lings- Totaal deren-| ge- [ste en bulte en hoogste is de op- î velzu- on pr DER gav., wicht hoog- aan veilings- aide ut gid: eeh ge-lkini rijs der k d VEILINGEN. steg Ba koo- IRIne re prij de Ka er op- elke pers halte Jen an- verschil- | velin- veil. 5 Pt door | ujt- jaan ki- En kini- [Jende ka- | SEP middel 8 alca- hs vande) gele- | nine velingen daor brengst. St.Ct. ge- loiden één ette. verd, (Pet. ) mt et KG 1 eschr- te za- PEN pers lijst men der te KG. veilen (Pet ) basten.) tis OFFICINALIS. 24 Januari. 3.317,—| 3.330,— zE Ee 452 |[f 0,13Y9à0,14 | f 0,137 f 15,785 28 Februari. 1.764, —| 1.184, | 3,92 Gaa |5,24à5,98|, 0,15 Y4A0,35 Haf „ 0,17 „ 613,55 Ks April. 1.762,—| 1.805,— ek — 516 |, 012% d013| „0,13 | „469,4 9 Mei. 1.163,—| 1.776,50 en — 516 |» 015sa0r5tlaf „01° | » 555,19 13 Juni. 1.221,—| 1.224, — Es en 527 » 0,13 IJs „ 0,131/g hal 330,48 „221, 2 sieg 1.221,—| 1.249, — — Be AM „0,4 „ 349,72 „221, 3 October. 1.221,—| 1.253,50 dd — 527 |, 04 „ok | „55098 Totaal, 1.2269,—| 12.422, — f 0144 | f 3.584,99 Verstrekte mon- 8,60 8,52 sters, Totaal. 12.430,60 Bmsans mm je: b 1895, SCHUHKRAFT. 28 Februari, 1176, — | 1.198, 1,14 4,09 1,53 f 0,131/4à0,931a| f 0,32 f_7135,825 * April, 836,— | _ 860,— | 1,14 4,09 153 |» 18 à 0,30 14 - ef : 7 En Totaal. ee f 0,24 5 Verstrakte” mon- 2,012, — ren ) 18.04 sters, » Totaal. zer 6410 f 1.046,095 — 422 — s°z0:0 / 1930 J so6to J |eogtogeerrJ| sesvt J |eetsreerrd || etves's6s 1085 —vg6'L65 | —'860'E6E ‘NATvaOL, goo * «810 * sto “ leeo'eerTr * co6 _ “ Leggtoerir “|| oe‘rraTe ost — 116 TG —198°08 “roqwe ST eL8°a00 * sro * s8ro “ | 90‘Gsg Tr * G * | og'gegrTr “ | og‘eeLrTe oevT —TLL'T8 — 60818 “TAYUAAON L eh8°30°0 * c0so * ero “| ge'Le6 TT * 69 “| e0'TeeTT “|| o8‘Tagrse oe“ ST 08°909"48 — 51618 “1940990 8 09z00 * e0zo * 6610 * |evo'vigar * z8 * feregoger “|| e8°069'T8 eg'05 0g‘e19'18 — FLT TIS ‘suysndny 68 sL°a00 * 150 * gtso * [ese pip * vs “ lere‘gorrt “|| orsvese or“8T —085'58 —8P8"I6 Tug ST eh8°50°0 * sro * kto “| vo'gee Tt * 08 “| vo°Lee TT “|| o8‘OEL TE oe“PT 0e“g0L°18 —G91"18 “ang €1 800 * sro * coso “| et Torer “ a8 “| rofgeorer “|| e6‘rreTe er“ T5 08°068°T6 _ | —088°08 "PN 6 g8s00 * 50 * ero “ [eese6 * o6s “[ sL'eree “|| oe'ogeres opa 088088 | —000'08 Tady 7 0ezo0 * 080 * 9910 “| LTo0v8 * co85 “| vr'eLe8 “| ee‘oeres es°G6 ogtereg | —68L'vS “enige 85 eL'e00 4 0980 4 9610 J | 29186 J sor J | ve'oes6 JI ov'ze0res ope —766'F5 — 00478 menuef Pé “c68T wr ‘S10}8 ‘o3yoog Ë Ì ‘EI9j8 ‘OFZO | 'NIONTIHA -uou o7 (-roA Sur RENE: head hin -uow 93 |-roA Suri ne ensen hronrliëk DNITIHA ANTA|- HO IJS IOA -ToA UI „HIJS IOA To A ur Ul HA NVV PRE op zooA |voyzooAfnanvzag | TENEUS [ETA ONTIEA BZ OL | op ue |4oq uea Re dere uaa dl ‘LAVA AO -UIAAT NVAINI JAH NVA -WALS4H "IIA alsk npe Ef “EHOIMHD OLIEN OAUAATTHDLIG) Nun oant DNIN AALO VO LSA NAUAdO (Dx ui OIEHTAHAHOH “UIONOZLIJ LAH NI DNIIIMA HIE HOOA LHOIZUHAO "TV V LOL fr aOVvIeId zo6TO Jfosvs'o J[sooso Jl sro 7 sro Jl ooreeres | —'geoa | octerer gevat | 09'0g0'e9s ee MTVLOK, scsi o * — Ea sce30o “[oogto | —ererer IE nd osreet | og LeLeT SL CMD MA 1690 * = gelo e r2ro “Il oe‘esecor a —FLS"P nn og'gggor | * * « « « eemzp 98610“ |s6ro “Farero “loogro *|oo0zg * OgSteert | oc‘oggr | og‘oegort | —georor oetegeroer | * + vuodfid woyorqor ed E) c08o * — — — z08'o J|| —891°83 — — — —'89L°85 eN ef en se68o “lesseto “losaeo “[oecgo & — oe“ Tr8:s oevers — vere | —'e8 En den Ot og sd en eclv'O J{u0820 Slsogro Jl 930 4 — 0eTaaT — ev —T6 oc‘gor _ OE DON: OT Al =H | Ferg |erqur Srjeu UU IFVIN | VIqni | sijeu UBI pi Teejoo, Tero, HUYS | -toong | -1orzFO | Spor UuYog | -toong | -Torz30 | -e3por ‘ONIUHAHLHOS °NVADOTY TIVH UAA LSONAUHAO AA TLAAINA £) ‘NANKVUDOID NI OIAHTALALOT (NAKONHDNHAIE NHDNIIIHA NAIL ad TV HUHAO) . € NUUVAM CTAHAUHA NAISVH ULHOOMNUHA ONITIIHA NI AUT NIJVVAM NAHDNIUHIELHOS HILV'IOLIJdYOHH ‘MM HOVIeIJ BiJjLaAGeE L. NABAST OOGST VAN 1894, TE enen en derne À AMSTERDAM IN PUBLIEKE VEILING IN 1895 VERKOCHT. VEILING es VAN 24 28 4 9 | 13 18 29 | 8 | 7 ia ‚__ Januari. Februari. April. Mei. 8 gen f P Juni, Juli. Augustus. | October. November. | December. KINA-SOORT. … ken | al À 4 en f 7 : s ed oep | erg pj = ez] uw | Eel le} wo 2} Z 5 E Ë a, & ‚en Eon jer | En Ezi nd Eni Re 2 5 9 | © Sie ei. ml, = 7 Bt = => = a [=| De) = Den —= z eN : u . =N s : an : 2u eN BIEISIEIEISIEIEIS bl&is RISE 8lsiE grise sisläslsjEiëjs| sle isl|le eig lels|isi|leiai® io Bol | bol lg | el Zig | Eis |l Ale |l Se AE EE RER EK BE SIS felsisielsislelsieslegisie | 8lsielêlël|=s OIII AISI Idals IEI el s = bie 8 et Ie ci DN Ee Ak Br tE WEE Ai =S |S |E A RIEK (BIES (SIE ISS IA |= . 3 Ledgeriana..... || 3614 1514 | 188 | 1vifs) 141a| 156 | 2rie| 14 | 179 | 5334} 19%) & st | 15 À dal 5 ij 215 {182 | 30 | 15 224 | 25 13 20 22ljef 151/4 | 184 | 25lg | 11Na | 184 | 2514 | 151/g | 177 Succirubra...… (us [soto 257 | 18ta| 18ho| 181e| 42 | sata) 27 | 16%) 0 |P Pe ) | gaf [15 | 16 15lfe | 157 | 1914 | 161/4 | 173 | 193/4| 1814 | 19 131/4 | 131/4 | 1314 | 15 15 15 Officinalis. .….... laa | astol 197 | 35al 154) 17 | 134) 1234) 13 | 15%) 16%) PH | k n p k Dlefisisl asiel 14 [14 | 14 PO En ont ME — — | — Schuhkraft..... | — | — | — | ssl 1s%l aa |oo ss Tu lisann Í en a _ __ Aike pel ah Lane ee ve eni ade pe aen dk ales alie A ‘mn i ijs der verschillende Middenprijs der v Kinasoorten bij elke veiling in Centen. En Ti ende | || : 50 , | 1976 170 1856 20 1784 2152 1951 1832 | 1809 | 1772 ! à Dn da : rekend Gemiddelde unit-prijzen, bij elke veiling (be ‚ Per procent kinine en per half kilogram bast) in Centen. PREENENEE d ee ERN 275 25 285 0 2875 272 260 2875 2873 3 — 426 — —_ 427 Bijrace M. Jaarlijksche aantooning van gedane ui i î : À ij 3 q uitgaven ten dienste der Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar 1895. OMSCHRIJVING JANvaRL | FeBRUARI. M k N . Renap dam APRIL Mer Jom. Ju. | Auvcusrus. [SrPrrMBer.| Ocroner.. |NovenBer.| Decemger. | Toraar. Tractement Wet, Direeteur.| f_ 600,— |f 600,— |f 600,— |f 600,— |f 600— f 600— [fr 600,— |f 600,— |f 600, |f 600,— If 600, |f 600, |f 7.200 ’ ie ek ei ke EE mi ON eee abide » 200,— |„ 200,— |, 200,— |„ 200,— |„ 200— ín 00— |, 200,— |, 200,— ilk ate En en Reis- en verblijfkosten... .| „ 15 |» WB |» B, Bels A OE 75 winde » al ” Ee » ie n ni - an, …. ’ haannaanmaaed Enna me eN Schrijfbehoeften .……........ „Bels Wel, Wels Be EE 25 dan » a ” EE » ei „ hie - mie Tractement opzieners en " B maan Aaa EL peen er Je en élève-opziener.......... „ 1.225,— |, 1225,— |, 1.225, — |, 1.225, — |, 1326 BED | 1.025 ë , . a FNS Ee an een es Ee oe Tractement Laboratorium- 4 „ 1.225, „ 1225, „ 975, „ 975, „ 975, „1.3950, bediende: sants dunes ee 15.— pn thee 4, 15, En 15,— E 15,— é en „ 15,— EEn 15.— sen Ei gen Tractement mandoors » 219,26", 218,20 |, 828,— |, 235,65 |, 230,22 |, 230, — er Bal ” ) „ 15, 15,— |In 15, „ 180, ie 15 |, ‚15 |, 257,98 |, 230,52 |, 222,60 223,60 |, 2.830,57 dd ARE f 2.359,265| f 2.358,20 |f 2.363,54 | f 2.076,63 | f 2.380,22 [2.390,69 f2 4 „406,15 [f2.401,15 |f 2.397,98 |f 2.120,52 |f 2.112,60 |f 2.113,60 |(f2.7760,57 B. Veldwerk. | ne i gend hed Bev : Kweekerij en enterij...... f_ 406,39 | f 435,— | f 346,74*|f 214,09 | f 178,28* f 122,38 ’ 202 Ontginning nieuwe tuinen f ‚91s|f- 163,70 If 139,73°f 155,54°|f 362,39 |f _ 370,41°|f 3.097,59 en aanleg van wegen...|„ 406,74 |, 339,70 |, 175,60 |, 29,70 ii Mi 18,60 df Aanplanten en inboeten... „ 368,87 [„ 267,88 |, 203,32 |, 50,15 |» 2,25 is 5 „ 126,445|, 117,525|, Ep - eed „ Ken - gd 1 En, Ent De J . enen „ 61349 |, 62155 |, 671,99 |, 76387 |„ 946% ph0R23el,1.717,485),2.304,938|,1.452,92 [01.403,80 |, 913,64 |, 815,64 |,1.3256,83° Ben ieden » 27,13, 46,25 |, 77,95 |, 50,76» Ln rS507, 11575, soos). 1071 |. 1617 |, 18808", 411,62), 1.151,45° MNOSTON. ...seveeseeses 4,80 ve pe RE ) ” ) n ) ” ’ ” ) Ae 0 E eet 1, 29,30 |, 139,04 |, 168,54 30,45 6,75 4,30 532,04 nderhoud wegen en brug- ) » ) „ ) » ) » „90 In ) ben eed ek daden 62 gen sMTEEG 1005 AET OEE, 87,62 81,53), 122,40 165,56 |, 142,335|, 147,32 |, 99,77, 142,41 |, 1.290,11* ….see. ee . 92 1 319 OE Totaal f 1.919,71 [f 1.844,03°| f 1.581,14°| f 1.174,29 |f 13009 }S12,73s |f 2.187,85 |f 2.990,62 |f 2.040,76°|f 1.806,67°|f 1.894,015|f 2.537,34 |f2.2589,53 C. Oogst. IE Snoeien, schillen enrooien.|f 359,43 |f 294,73 |f 298,82 |f 762,495|f 1515 | 946 | » ) : ) f_ 816 Drogerij, oven, afwerking 8 ‚86 |f1.026,99 |f1.420,61 |f 866,125|f 65,68 |f _ 103,41 |f 7.202,59 en verpakking product..|» 114,78 |, 16438 |, 205,80°|, 293,16 |» 295,43 h 308,23 3 | : ’ » 308,23 |, 349,93 45° 0 90,33 |, 3.213,57 Verzending product. ‚ 11405 |, 8160|, 42,55 |, 17810 |, 270 _I29,85 |, 129,85 „253,50 |. Re g ee g por "as |, aen Totaal. er. f 588.26 540.71 | 327. 69 ej [1.050 ’ ” | ” ] ” daad ” ’ „ de ’ 547,175| f 1.233,75° RARE aten! f en Ld ‚eff 1.288,75°f ed r 1.254,94 (1.630,42 f 2.418,61 |f 1.795,88 |f_ 777,73 f _ 369,44 (f1.3535.72 — 429 — — 428 — Biuraar M. (Vervolg) Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar Jaarlijksche aantooning van gedane uitgaven ten dienste der en ns 6, OMSCHRIJVING Bk ek A) ran BEER Jus. Juri. | Auvcuvsrus. SEPTEMBER. OctoBer. \NOVEMBER. | DECEMBER. Toraar. UITGAVEN. D. Arbeidsioonen voor ge- | | bouwen en drooginrich- f 161.09 \f_ 192 88s| 167,55 185,35 \f 233,83 181,22 Nn f_ 19777 |f 159,95 |f 18649 |f 284,66 |f 25256 j ‚88° f ‚55 \f 185,35 (f ‚83 [f ‚22 |f 218,98 |f 2.422,325 ____ f 16109 f 192,88slf 167 55, 185,35 |f 333,83 \f 181,2 Botaakern f_ 197.17 |f_ 159,95 |f 186,49 |f 284,66 |f 252,55 Bef 167,55 f 185,35 f 333,83 |f 181,22 f 218,98 |f 2.422,32 E. Materialen. Materialen voor kweekbed- 19,50 et RT ceed ae ; — If _ 85,— |f _ 90,40 — |f___ 58,20 [f 376,785 Materialen voor droogovens 196,20 Bf 54,45 305,55 23,55 58,50 é en droogbakken.....… j 31,10 |, 95,40 |f__ 388,25 |, 63,30 | f 116,42 1065 ) f 172,60 In ’ = ’ f ) » 42,10 |, 1.547,42 Idem pakhuizenenloodsen.|, 19,45 |, 30,50 gen ne, 57,50 13,84 5 end en 0 zhe 35 on nn ’ | Idem woningen en stallen. pe 217,40 3 68,62 ps 79,95 » 178,52 ” 155,58 ”„ b ” 142,33 ‚” 3 ‚35 ” bi ” 5 1, 6 „ 131,33 ” 2.646,48 Balen kisten oogst- en em- _509 k B Ie 824,80 12,20 23,40 25,22 453,70 — 3.031,15 ballage benoodigdheden. — |» 820,9 |, 1810 |, 21,70 en Mol, 4054), 553), 1040 10,92 „15,90 20,32 |, 263,95 Transport geld en materialen. „ BL Es A8 Is 13,41 |, 29,66 | „ 41,61: 2820 á 30 30 p sio gie f ze 5 Ee À 848.67 Aankoop van materialen..|, 17,10 |, 54,40 |, 289,305|, 21,84 | „ 362,65 Er TT bd d 8 Gede SEE ‚564,09 (f 1.108,14 | 381,48 | 841,80 |f_ 634,44 |f 1.136,26 314,52*|f 8.931,485 Mebaatr te f 316,36 f 1.190,935 f 789.515 f 338,02 f 1.055,92 A hel ) f ’ d ‚4 f . ’ f ) jd ’ F. Diversen. _ 26,30 sk“ f 68,72 |f 69,14 |f 71,47 |f 63,23*f 54,60 |f 58,20 f 825,79 NR f_ S798|f 1820 |f eoralr Tear TOB, ans) soa, a4sel. acsal, srrel, s008|, 406,05 EN „MIB, 40E, 368, AOB eee ze 135,75 Nieuwjaarsdagen .………… … ” 51,27 |, js 82,64 ge 133,82 127 | 59s|, 107,15°/, 89,9 113,99 |, _ 88,20 93,02 |„ 1.387,30* EE 143,70 |, 109,25 |, 11647°|, 128,56 |, 13561 | A Oogsten en verkoopen van S 420 À 16 |, 2,80 se ett le BLO% — eee 60,4 kina zaden … 4,20 |, _ 1,35 — |, 561» 68.10 io, 1280), 10,— |, 14,20 |, 96,70 |, 1280 |, 12,40, 346,45 Uitgaven Laboratorium ...! » 12,10 - 74,05 ” 12,80 [ „ 12,80 | „ BR 16,89 5 5 5 48,945 596,88 24 19 nh 99,84 ” 63,17 ” 66,57 „ 72,19 ”„ 83,82 dd £ 2 Î Andere diversen... » 25,49 |, 28,31 |, 51,39 |, brie — 300,52 | _ 1Oé If 353,49 288,67 287,24 423,50 277,20°|f _241,595|f 3.844,165 Pokal z0vis f_ 346,92 |f 333,32 |f 371,84*lf 278,96 |f 3408 en el Bad Aibrd derne Beda Wv. 30% — 430 — — 431 — Birace M. (Vervolg) Jaarlijksche aantooning van gedane uitgaven ten dienste der {Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar 1895. OMSCHRIJVING JANUARI. FEBRUARI. Maart. APRIL. Mer. Jom, Juri. |Avevsrus. (SePrEMBER.| Ocroger. |NovEMBEr.| DeceMBer. | Toraar. UITGAVEN. A. Personeel (mandoers)..|f 219.265 f 218,20 |f 223,54 |f 236,65 240,27 80,69 |f 266,15 |f 261,15 |f 257,98 |f 230,52 |f 222,60 |f 223,60 |f 2.830,57 Me VORDWOEK. bep ee. „ 1.919,17 |, 1.844,035| „ 1.581,115/| „ 1.174,29 300,92 1812,735|, 2.187,85 „2.990,62 |, 2.040,76°|, 1.806,675|, 1.894,01*|, 2.537,34 |„22.589,53 C. Oogst... 588,26 |, 540,71 547,17*| „ 1.233,75 327,96 11.050,84 „1.254,94 |, 1.630,42 |, 2.418,61 „1.795,88 |, 777,73 |, 369,44 [,13.535,72 D. Arbeidsloonen gebouwen.|„ 197,77 |, 159,95 |, 186,49 |, 284,66 252,55 | 161,09 |, 192,88s|, 167,55 |, 185,35 |, 233,83 |, 181,22 |, 218,98 |, 2.422,325 E. Materialen... „ 316,36 |, 1,190,935/, 789,515|, 338,02 05598 | 824,09 |, 1.108,14 |, 381,48 |, 841,80 |, 634,44 „1.136,26 |, 314,525|, 8.931,485 AE re ee el „ 346,92 |, 333,32 |, 371,54 |, 278,96 34008 500,52 |, 353,49 |, 288,67 |, 287,24 |, 423,50°|, 275,205|, 241,59°|, 3.844,16° MANS en f_ 3.587,745| f 4.287,15 | f 3.699,68 | f 3.546,33 518,41 3879,965 | 5.363,45° f5.119,89 [f 6.031,74®|f 5.124,85 |f 4.489,03 |f 3.905,48 (f54.153,79S Tractement v/d Wd, Direc- teur en verder Europeesch DENENOE SO eee vend senen latende an ee EE f_ 2.355,50 Mers.en verblijfkosten... ..…vesoorenevs eren „ 900. WileijfBehoeften nn eh EE ed „ 300.— Ampotatortumebediende. ……. :.,..s-ssnssscerstendsserwser ei de de eN NEN js teun VOUW es eens f19.083,79° Kosten van het vervoer van de spoorwegstations Ban- doeng en Tjimahi naar EE BWO te he ennn le AC man ed eene hl kh OE EE „ 7.383,83 Totaal Generaal. |f86.467,625 NOT EEN KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING NEDERLANDSCH-INDIE, gedurende het jaar 1896, Bestuursvergadering, gehouden op 9 Januari 1896. Aanwezig zijn de Heeren: DR. VAN DER STOK, Voorzitter, Porak, DR. VAN DEVENTER, SCHEFFER, VORDERMAN, BERMAN en Dr. Fieee, Secretaris. De notulen der vorige vergadering worden na lezing goed- gekeurd en geteekend. IL. Tot lid der Vereeniging wordt benoemd de Heer W. DE KEMPENAER te Malang. Van de ledenlijst worden afgevoerd de Heeren: P. Op DE Lari, H. A. SALOMONSON, W. F. G. L. HAANSTRA, G. VAN DER HOVEN VAN GENDEREN en J. SAIJERS. IL. Komt ter tafel een schrijven van den Heer A. E. KERK- HOVEN, gedagteekend Ardjasarie 15 December 1895, luidende: „ik ben in het bezit van een schedel van een wild zwijn, „dat naar mij voorkomt een andere soort moet zijn dan de „bekende Sus vittatus of Sus verrucosus. Dit zwijn komt „zelden voor. Slechts twee malen kreeg ik een exemplaar „te zien. Het heeft den gedrongen lichaamsbouw van S. — 433 — „verrucosus, doch ontbreken de uitwassen aan den kop, die deze „Soort zoo karakteristiek maken, geheel. Voorts schijnt het „een kenmerk te zijn, dat dat zwijn buitengewoon lange en „dikke borstels draagt op nek en schoft, in ’t oog vallend „verschillend van de beharing van S. verrucosus. „Wellicht stelt eenig zoöloog voldoende belang in de zaak, „om den schedel, dien ik gaarne wil afstaan, voor een onder- „zoek te verlangen. De Secretaris deelt mede, dat hij den Heer KERKHOVEN heeft verzocht den schedel aan de K‚N.V. te willen zenden, ten einde hem aan het Rijks Museum voor Natuurlijke Historie aan te bieden. De Heer VoRrDERMAN stelt voor om den bedoelden schedel eerst te zenden aan Père Herupe, te Zi-Ka-Wei, die een bijzondere studie op dit gebied heeft gemaakt; daarna kan de kop alsnog naar Leiden worden gezonden. Overeenkomstig wordt besloten. HI. Komt ter tafel een schrijven van den Hoogleeraar- Directeur van s’Rijks Geologisch-Mineralogisch Museum te Leiden, waarin dank wordt betuigd voor de toegezonden kisten met gesteenten uit de Minahassa (zie Notulen December 1895 II al. 31) en nadere bijzonderheden worden gevraagd omtrent de vindplaats dier gesteenten. Daar den Heer Martin, Directeur van genoemd Museum, een afschrift van het schrijven van den Heer WA wAROENTOE, in de vorige directie-vergadering ter tafel gebracht, met de daarbij ge- voegde schetskaart werd toegezonden, is nader antwoord hierop overbodig. (Not. Dec. 95, sub. V.) „ Op voorstel van den Bibliothecaris wordt besloten tot aan- schaffing voor de Bibliotheek van IJZERMAN's „Dwars door Sumatra.” V. Naar aanleiding van een ontvangen schrijven van den Heer Duranp te Parijs, waarin wordt gevraagd om ruiling van schelpen enz, wordt besloten op den omslag van het Tijdschrift aan de Leden der Vereeniging het verlangen van den Heer Dvraxp kenbaar te maken. — 434 — Hetzelfde wordt besloten omtrent een dergelijk schrijven van den Heer HeNry Surer, Christchurch New Zealand, waarbij werd gevraagd om land- en zoetwatermollusca. Dr. VAN DER Srok biedt voor het Tijdschrift twee ver- handelingen aan, waarvan een, over getijden voorspelling in het Engelsch, met een aantal tabellen en eenige platen. De kosten hiervan, die door de tabellen en platen nog al zullen oploopen, kun- nen gedekt worden doordat de auteur geen honorarium verlangt. VII. De Heer VORDERMAN wenscht naar aanleiding van een stuk van den Heer Piepers over bescherming van dieren en planten in Ned.-Indië dit onderwerp nogmaals ter sprake te brengen en stelt voor in een audientie bij Z.B. den Gouver- neur-generaal de zaak te bespreken. De Voorzitter meent dat het beter zou zijn om dit te laten uitgaan van het permanent Internationaal Ornithologisch Comité, waarvan de Heer VoR- DERMAN lid is, welke Vereeniging dergelijke zaken ook in andere landen heeft ter hand genomen. Een dergelijk ver- zoek zou dan door onze Vereeniging warm ondersteund kun- nen worden; in alle gevalle zou men met goed uitgewerkte practische plannen voor den dag moeten komen. De Heer VoRDERMAN zal in dien geest voorstellen bij ge- noemd Comité doen. VIII. De Heer BERMAN, Penningmeester, legt zijn rekening en verantwoording over het afgeloopen jaar over, waarop de Voorzitter, onder dankbetuiging aan den Thesaurier, de Heeren ScuerFER en VAN DEVENTER verzoekt de betrekkelijke stukken te willen nazien en daarover in de volgende Vergadering te rapporteeren. De Heer BERMAN stelt nu aan de Vergadering voor om eenige gelden, die tot nu toe renteloos bij de Javasche Bank zijn gedeponeerd, te beleggen, onder risico van de Vereeniging echter. Dienovereenkomstig wordt de Thesaurier gemachtigd om zooveel gelden als hij wenschelijk acht bij de NL. Es- compto-maatschappij in deposito af te geven. IX. Hierop vertoont de Heer ScHerreR een nieuwen microscoop van Leitz met alle verbeteringen, die in den laatsten — 435 — tijd aan deze instrumenten zijn aangebracht. De Voorzitter zegt den Heer SCHEFFER dank en sluit hierop de Vergadering. Bestuursvergadering, gehouden op 12 Maart 1896. Aanwezig zijn de Heeren: DR. vAN DER Stok, Voorzitter, Dr. Kroos, Screrrer, VORDERMAN, Dr. VAN DEVENTER, BERMAN en Dr. Freee, Secretaris. L. De Voorzitter opent de vergadering met de mededeeling, dat de in de vorige maand uitgeschreven algemeene vergadering alsmede de directie-vergadering na afloop daarvan niet is ge- houden kunnen worden door onvoldoende opkomst der leden, veroorzaakt door het ongunstige weer. Hij stelt nu voor om dit jaar geen algemeene vergadering meer te houden en zijn verslag benevens de rekening en verantwoording van den thesaurier in de eerste aflevering van Deel LVI op te nemen. Dienovereenkomstig wordt besloten. Hierop worden de notulen der Januari-vergadering voor- gelezen en goedgekeurd. Van de ledenlijst worden afgevoerd de Heeren: A.C. Scurpeêr, J. H. W. GRAAF VAN DEN Bosc, Dr. J. F. vaN BremmereN, E. S, pr Jone, C. J. pe Waar Marervyr, K. Th. Haasr, F. W. MorreN, A. Orrow, J. STorMER en E. Dugors. Van Dr. C. ErskMaN is een schrijven ingekomen, waarbij deze met het oog op zijn aanstaand vertrek naar Europa, ontslag als Directielid wenscht te nemen. Tot lid der Vereeniging worden benoemd de Heeren: DR. A. W. Nrieuwenuuis, Officier van Gezondheid te Weltevreden, A. P. Mercmior, Ingenieur der B. O. W. te Weltevreden en J. W. Serreeer, Administrateur Soember Manggis, Malang. IV. Op voorstel van den Voorzitter worden benoemd tot Correspondeerende Leden in Nederland de Heeren: Dr. J.F. vaN BEMMELEN te s’Gravenhage, Prof. Dr. G. A. F. MOLENGRAAFF te Amsterdam en M. E. T. J. Dupors te Leiden. V. Komt ter tafel missive N°. 743 dd. 24 Januari 1896 van — 436 — den Directeur van O. B. en N. waarbij wordt verzocht om spoe- dige toezending van de gebruikelijke gegevens en mededeelingen ten behoeve van het koloniaal verslag van 1896. Gesteld in handen van den Secretaris. 1. Idem missive N°. 1981 dd. 25 Februari 1596, waarbij wordt aangeboden een exemplaar van het jaarboek van het Mijnwezen in N. IL. over 1895, wetenschappelijk gedeelte. Idem missive N°. 480 dd. 4 Maart 1896, van den eersten Gou- vernements Secretaris ter aanbieding van een exemplaar van het werk getiteld: De opkomst van het Nederlandsch gezag in Oost-Indië, Tweede Reeks, 3de Deel. Dankbetuiging. VIL. Komt ter tafel een schrijven van den Bibliothecaris van het American Museum of Natural History, Central Park, New-York, waarin een wederzijdsche ruiling van publicatiën wordt voorgesteld. Wordt besloten aan bovengenoemd Museum te zenden een zoo volledig mogelijke collectie van het Tijdschrift en den Bibliothecaris voornoemd te verzoeken ons de publicatiën van het American Museum zoo compleet doenlijk te doen geworden. VIIL. Ter tafel komt een schrijven van den Duitschen Con- sul-generaal, dd. 20 Januari 1896, waarbij om toezending wordt verzocht, ten behoeve van het Kais. Gesundheitsamt te Berlijn van verhandelingen, betrekking hebbende op geneeskrachtige en vergiftige planten, die sedert het begin van 1895 mochten zijn uitgegeven door onze Vereeniging. De Secretaris deelt mede, hierop in overleg met den Voor- zitter te hebben geantwoord, dat publicatiën als bovenbedoeld sinds 1895 niet zijn opgenomen in het Tijdschrift der Ver- eeniging, maar dat van het verzoek van den Consul-generaal aanteekening is gehouden. IX Komt ter tafel een schrijven van den Heer A. P. Booy te Radjamandala ter begeleiding van een kistje, waarin zich moet bevinden een levend exemplaar ‘van een Python door den Inlander genaamd Oraj santja manoet, in tegenstelling van Oraj santja rawat. De lengte bedraagt 2.85 Meter Volgens rd Kr Dre 3 ve re red per A innn — 4317 — de bevolking giftig, valt paarden, schapen en geiten aan, die aan de gevolgen van den beet onmiddelijk bezwijken. Het is het grootste exemplaar, dat hier gezien is. Wordt besloten den Heer Booy den dank van het Bestuur te betuigen en het dier eerst te dooden om het daarna zoo mogelijk te definieeren. De Secretaris deelt mede, te hebben ontvangen de reeds vroeger toegezegde verhandeling van den Heer De Morressus de BALLORE te Nantes, over aardbevingen in den Ned.-Indischen Archipel handelende, waarbij zich een uitvoerige kaart bevindt. Een en ander wordt gesteld in handen van den Redacteur, die op zich neemt verder met den Heer De Monressus te dezer zake te correspondeeren. XI. be Voorzitter brengt thans ter sprake de noodzakelijk- heid, om de toelagen van Secretaris, Penningmeester, Redacteur en Bibliothecaris te regelen. Deze zijn tot nu toe ongelijk en het is wenschelijk elk dezer betrekkingen gelijkelijk te bezol- digen. Wordt besloten die toelage op 30 gulden s’ maands voor elk vast te stellen. Op voorstel van den Bibliothecaris wordt besloten in te teekenen op het bij R. FRIEDLÄNDER uit te geven werk, getiteld: „The birds of Celebes and the neighbouring Islands” door A. B. Meyer & L. W. WiGLESWORTH. Bestuursvergadering, gehouden op 9 April 1896. Tegenwoordig zijn de Heeren: DR. VAN DER STOK, Voorzitter, FENNEMA, Porak, DR. VAN DEVENTER en DR. FIGEE, Secretaris. De notulen der vorige vergadering worden na lezing goed- gekeurd en gearresteerd. 1. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren: S. J. Ext- HOVEN en E, SrEBURGH. Tot gewone Leden worden benoemd de Heeren: L. Swart, Ge- | d 3 — 438 — neraal-majoor te Semarang en Dr. J. G. BoerLAGE, Adjunct- Directeur van s’ Lands Plantentuin te Buitenzorg, vroeger Corres- pondeerend Lid der Vereeniging in Nederland. Op voorstel van den Voorzitter wordt besloten den Heer BOERLAGE te ver- zoeken in het Bestuur der Vereeniging zitting te willen nemen. U. Wordt voorgelezen een schrijven van DR. Hoek, te Den Helder, waarin deze verzoekt om, met het oog op den toenemenden omvang der voor de Vereeniging te expedieeren pakketten, het abonnements-bedrag bij het Bureau scientifique central van 50 op 70 gulden te willen brengen. Wordt toegestaan. IL Wordt besloten naar aanleiding van een ontvangen circulaire van het Bestuur van het Genootsehap ter bevordering der Natuur- Genees- en Heelkunde te Amsterdam, voor de Bibliotheek aan te schaffen het door dat Genootschap uitge- geven Maanblad voor Natuurwetenschappen. De Heer FeNNEMA biedt voor het Tijdschrift der Ver- eeniging aan het manuscript met een plaat, van de voordracht, door hem gehouden in de directievergadering van den Ssten November 1894 (Notulen sub VI. Onder dankbetuiging gesteld in handen van den Redacteur. V. De Voorzitter brengt ter tafel het 1e gedeelte van het in de Fransche taal gestelde manuscript der reisbeschrijving door de Minahassa van den Heer S. H. Koorpers, met een aantal platen en een kaart. Gesteld in handen van den Redacteur ter opneming in het Tijdschrift. De Voorzitter deelt mede dat bij circulaire van den 2gsten Maart door hem is voorgesteld om door de Natuurkundige Vereeniging te doen bijdragen aan het voor Louis PASTEUR op te richten monument tot een bedrag van 25 gulden en dat dit voorstel met algemeene stemmen werd aangenomen. VII. De Voorzitter brengt ter tafel een verzoek van Dr. SLUITER om de in het Museum berustende typen der door hem in het Tijdschrift der Natuurkundige Vereeniging beschreven diersoorten aan hem te willen toezenden. | | — 439 — Wordt besloten de beslissing in deze aan te houden tot over eenige maanden. VIII. De Secretaris vertoont de kromme lijnen te Garoet opgeteekend door een Richardschen thermograaf en hygrometer tijdens en na de uitbarsting van den Guloengang op 18 en 19 October 1894, waaruit blijkt dat te Garoet, waar de tempera- tuur over dag tot 29 à 30 graden stijgt, deze zich op den 19de October niet tot boven de 20 graden kon verheffen; dientengevolge bleef ook de lucht nagenoeg verzadigd van waterdamp. De oorzaak van die lage temperatuur moet na- tuurlijk in de aschwolk gezocht worden waardoor de zonne- stralen de lagere luchtlagen niet konden verwarmen. De instrumenten, van welke deze krommen afkomstig zijn, be- hooren aan den Heer van Horck, den eigenaar van het hotel te Garoet. Bestuursvergadering van 13 Mei 1896. Tegenwoordig zijn de Heeren DR. VAN DER Stok, Voorzitter, SCHEFFER, DR. VAN Deventer, Prof. BOLLAND, POLAK, DR. Kroos, BERMAN en Dr. Frame, Secretaris. Met kennisgeving afwezig de Heer VORDERMAN. L. ‚De notulen der vorige vergadering worden na lezing goedgekeurd en geteekend. IL. Wordt voorgelezen een schrijven van Mevrouw de Weduwe A. W‚ P. Werrzer geb. De PavLy, inhoudende ken- nisgeving van het overlijden van het eerelid der Vereeniging Z. B. den gepensioneerden Luitenant-Generaal en oud Minister van Oorlog A. W. P. Werrzen. Wordt besloten deze kennisgeving met een schrijven van rouwbeklag te beantwoorden. II. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren Mr. W. C. Veenstra, A. Massink, G. Horeexstent, K. F. Houre, C. J. VAN LOOKEREN CAMPAGNE en A. STUUR. IV. Wordt voorgelezen een schrijven van Dr. BOERLAGE — 440 — te Buitenzorg, waarbij deze kennis geeft, onder dankbetuiging de benoeming tot Directielid te aanvaarden. V. Ter tafel komt een schrijven van den Heer K. MARTIN, Directeur van s'Rijks Geologisch Mineralogisch Museum te Lei- den, houdende antwoord op schrijven dezerzijds (Notulen van December 1895 sub Vj. Toezending van meerdere gesteenten uit de Minahassa wordt niet wenschelijk geacht, omdat er voor- loopig niemand te vinden is, die het, materiaal kan bewerken. VL. Wordt voorgelezen een schrijven van den Consul- generaal van het Duitsche Rijk, gedateerd Batavia 29 April 1896, waarbij wordt verzocht om een exemplaar van Deel LV ten behoeve van het Kaiserliche Reichsgesundheitsamt te Berlijn, benevens later uit te geven publicaties der Vereeniging te mogen ontvangen. In handen van den Bibliothecaris met verzoek om hieraan te voldoen. VII. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer Beck, Officier van Gezondheid te Sintang, waarbij om toezending van spiritus als anderszins ten behoeve van praeparaten voor Prof. HuBrecuT wordt verzocht. Wordt besloten den Heer Brok mede te deelen, dat de rela- ties te dezer zake met Professor HuBrrecur zijn afgesloten, en dat hij zich dus verder tot den Hoogleeraar zelven zal moeten wenden. | VIIL In handen van den Bibliothecaris wordt gesteld een verzoek van den Bibliothecaris van de American Academy of Arts d: Sciences te Boston om toezending van Deel XL en XLV van het Natuurkundig Tijdschrift. IX. De Heer VAN Deverrter, Redacteur, brengt ter sprake het stuk van den Heer KooRrpers over diens reis in de Mina- hassa. Daarbij komen ongeveer een 26 tal platen, waarvoor minstens 1800 gulden zal moeten betaald worden. Hij wil op eigen verantwoording tot zulk een belangrijke uitgaaf niet over- gaan, en verzoekt de vergadering in deze te willen beslissen. De vergadering vindt deze kosten ook te hoog en verzoekt den Redacteur met den Heer Koorpers te willen overleggen — 441 — om deze verhandeling hetzij zonder of met slechts het hoogst noodige aantal platen uit te geven. De Heer Van DEVENTER vertoont hierop twee photo- grammen, het resultaat zijner proeven om het skelet van een tjitjak door middel van Röntgenstralen af te beelden. Daar zijn inductor te kleine vonken gaf en de Crooksche buis 30 jaren oud was, is het resultaat niet schitterend te noemen ; toch vertoonen de photogrammen een bijzonderheid, waarop de Heer Van DeverreR de aandacht vestigt, namelijk de afbeelding van de rugzijde, welke bij de proef van de gevoelige plaat was afgekeerd. De Heer VaN DER Srok vestigt de aandacht op een artikel in het Fransche Tijdschrift La Nature, naar aanleiding van de aan de Nat. vereeniging toegezonden groote slang. (Zie Notu- len Maart 1896 sub IX). In dit artikel wordt een groote ver- giftige slang beschreven, genaamd Ophiophagus Elaps, een lengte hebbende van vier Meter, die, naar men zegt, met een fluitend geluid andere slangen tot zich lokt en daaruit zijn prooi kiest. Deze slang moet voorkomen in Indie, Indo-China, Java, Suma- tra, de kleine Soenda-eilanden en de Philippijnen. XII. De Voorzitter wendt zich thans tot de Heeren SCHEFFER en BorLAND, die heden avond de laatste maal voor hun vertrek de vergadering bijwonen, om hun een hartelijk woord van afscheid toe te spreken, met een gelukwensch tevens aan den laatsten met zijn benoeming tot Hoogleeraar in de Bespiege- lende wijsbegeerte aan de Leidsche Universiteit. De Heer BorLanp betuigt hierop zijn dank aan het Bestuur der Natuur- kundige vereeniging voor de hem betoonde gastvrijheid ; de welwillende wijze, waarop het Bestuur hem in de gelegenheid heeft gesteld zijn eerste stukken op wijsgeerig gebied te plaatsen, heeft zeker niet weinig medegewerkt tot het thans ver- kregen resultaat. Hierop geeft de Heer BorLaND nog een interessant verslag van zijn bezoek bij den beroemden Philosoof Epvarp von HARTMANN, waarna de Voorzitter, omdat er verder niets meer aan de orde is, de vergadering sluit. — 442 — Bestuursvergadering, gehouden op 11 Juni 1896. Tegenwoordig zijn de Heeren: DR. VAN DER STOK, Voorzitter, Dr. TrevB, Dr. Kroos, PoLaK, DR. VAN DEVENTER en DR. Fieee, Secretaris. De notulen der vorige vergadering worden voorgelezen en na goedkeuring onderteekend. I Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren: E. Th. VAN DELDEN, DR. F. J. M. Frenie en P. LEENDERTSZ. Tot Lid worden benoemd de Heeren: Mr. C. Mvurock Houwer, Directeur van Justitie te Batavia en Mr. J. SCHOUTENDORP, Landsadvocaat te Batavia. IL. Ter tafel komt missive N° 2523 dd 21 Mei 1896, van den Directeur van Binnenlandsch Bestuur, waarbij aan de Vereeniging, ter opneming in het Tijdschrift, wordt aangeboden het jaarverslag der Gouvernements Kina-onderneming over het jaar 1895, met verzoek om een zeventigtal afdrukken daarvan te mogen ontvangen. Gesteld in handen van den Redacteur. HL Op voorstel van den Voorzitter wordt besloten de beide volgende Heeren uit te noodigen in het Bestuur der Vereeniging zitting te willen nemen, namelijk den Heer F. H. Rou, waarnemend Directeur van het Bacteriologisch Laboratorium alhier, en den Heer A. P. Mercmior, Ingenieur der B. O. W. alhier. IV. De Voorzitter brengt thans ter tafel een schrijven van Dr. J. M. vaN BEMMELEN, betrekking hebbende op een herdruk van diens artikelen over Indische Huisdieren, vroe- ger in de Javabode gepubliceerd, 2de Reeks. (Zie Notulen Juli 1895, sub IX). De Heer vaN BEMMELEN zou die op- stellen liever in Nederland willen laten drukken; ook zou hij gaarne over meerdere exemplaren willen beschikken, ter versprei- ding in den handel. Naar aanleiding van een en ander wordt besloten om den Heer vaN BeMMeLEN geheel vrij te laten in de wijze van publicatie dezer opstellen, maar hem, als bij- drage in zijn onkosten aan te bieden een som van f 150, — 443 — onder voorwaarde dat de Vereeniging een 300tal exemplaren ter verspreiding onder hare Leden zal ontvangen. V. De Heer van Deventer, Redacteur, brengt ter tafel een stuk van Dr. H. Harrrer, getiteld: Betrachtungen über die Verwandtschafts beziehungen der Ampelideen und anderer Planzenfumilien en stelt voor dit in het Tijdschrift op te nemen. Dienovereenkomstig wordt besloten. Daar er niets meer aan de orde is, sluit de Voorzitter de vergadering. Bestuursvergadering, gehouden op 7 Juli 1896 | Tegenwoordig zijn de Heer Dr. vaN DER Stok, Voorzitter, Dr. Kroos, FENNEMA, POLAK, MELCHIOR, Dr. VAN DEVENTER, Rorr, BERMAN en Dr. Figee, Secretaris. De Voorzitter opent de vergadering met een woord van welkom aan de Heeren Mercnror en Rour, die heden voor het eerst als Bestuurslid zitting nemen. Daarna worden de notulen der vorige vergadering gelezen, goedgekeurd en geteekend. L. Wordt voorgelezen een missive van de familie Dr GROOT VAN EMBDEN, inhoudende kennisgeving van het overlijden van den Heer CorNerIsS pr GROOT VAN EMBDEN, Oprichter en Eerelid van de Koninklijke Natuurkundige Vereeniging. Op voorstel van den Voorzitter wordt besloten deze kennis- geving met een schrijven van rouwbeklag te beantwoorden. IL. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren F.J. M. Fregie en C. DEYKERHOFF. HIL. Worden voorgelezen missives van de Heeren W. F. Ror en A. P. Mercuror, waarbij dezen verklaren gaarne zitting in het Bestuur der Vereeniging te willen nemen. IV. Worden voorgelezen missives van de Heeren vaN BEMME- LEN, MoLENGRAAFF en Dugois, inhoudende dankbetuiging voor hun benoeming tot correspondeerend Lid der Vereeniging. V. Wordt besloten om voor de Bibliotheek aan te schaffen: Dr. W. Kückenrrar, Forschungsreisen in den Molukken und in Borneo. | — 444 — VL. Op voorstel van den Voorzitter wordt met algemeene stemmen besloten den Heer M. G. Hoekstra, Leeraar aan het Gymnasium Willem III alhier, uit te noodigen als Bestuurslid zitting te willen nemen. VIL. De Heer vAN DeEverNtEr, Redacteur, bespreekt eenige moeielijkheden, welke gerezen zijn tusschen hem en den uitgever van het Tijdschrift, naar aanleiding van de meerdere druk- en zetloonen van een stuk van den Heer Koorpers. (Zie Notulen November 1895, VIII). Den Heer VAN DEVENTER wordt in overeenstemming zt zijn advies, aangeraden zich slechts te houden aan de schrifte- lijke overeenkomsten, en wordt verzocht aan de firma KoLrF te adviseeren, zich per schrijven aan de Directie der Vereeni- ging te wenden, indien zij voor moeielijker zetwerk een hooger tarief van betaling wenscht te mogen doen gelden. VIIL Ter tafel komt een circulaire, geteekend door een aantal autoriteiten op seismologisch gebied, in welke circulaire een voorstel wordt gedaan tot het oprichten van een interna- tionaal net van aardbevingsstations. Het doel is een nauw- keurige registratie van mikroseismische beweging. Hiertoe zou nvodig zijn het aanschaffen, opstellen en onderhouden van een instrument, een zoogenoemden horizontalen slinger met toebehooren, waarmede de bedoelde kleine beweging pho- tographisch geregistreerd wordt. De uitgave voor zoo’n toestel zou ongeveer 1000 Mark bedragen. Bij de circulaire was een brochure gevoegd, waarin de bedoeling der waarnemingen nader wordt uiteengezet. De Voorzitter meent dat de deelneming aan dit plan wel op den weg der Vereeniging ligt, en biedt aan, indien de Vereeniging het toestel wil aanschaffen, dit op het Observatorium te plaatsen, alsmede de waarnemingen te doen bewerken. Wordt besloten deze circulaire te stellen in handen van den Heer FeNNEMA, met verzoek om hieromtrent in een vol- gende vergadering te willen dienen van advies. „ De Heer vAN DER Stok brengt ter tafel een album — 445 — met Röntgen-photogrammen, welke door de aanwezenden met belangstelling worden bezichtigd. De Heer vAN DEVENTER vertoont hierop de zooge- naamde toupie spectrale, bestaande uit een schijf, met wit- te en zwarte segmenten en kringen, waarop bij ronddraaiing verschillende kleuren moeten kunnen worden waargenomen, bij draaiing in tegenovergestelden zin moeten de kleuren in de complementaire veranderen. Sommige aanwezigen nemen dit verschijnsel inderdaad zeer duidelijk waar, door anderen echter wordt niets gezien. Bestuursvergadering, gehouden op 13 Augustus 1896. Tegenwoordig zijn de Heeren: Dr. VAN DER Stok, Voorzitter, Dr. Kroos, Mercrror, Dr. VAN DEVENTER, BERMAN, HOEKSTRA, FENNEMA en Dr. Frar, Secretaris, terwijl mede ter vergade- ring aanwezig is de Heer Dr. G. GRrIJNs. De Voorzitter opent de vergadering met een woord van welkom aan de Heeren HOEKSTRA en GRIJNS, waarbij hij het doel dezer maandelijksche bijeenkomsten nader uiteenzet. Hierna worden de notulen der vorige Bestuursvergadering na goedkeuring geteekend. L. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer M. G. Horksrra, waarbij deze te kennen geeft zijn benoeming tot Bestuurslid te willen aanvaarden. IL. Wordt voorgelezen een schrijven van het Bestuurslid, den Heer PorLak, waarbij deze, onder heilwenschen voor den voort- durenden bloei der Vereeniging wegens vertrek, ontslag neemt als Bestuurslid, en tevens verzoekt hem na ommekomst van het jaar, als Lid der Vereeniging te willen afvoeren. II. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren: J. J. K. De Movun, P. Caxsier, Dr. H. W. B. Tuur, C. F. Micmersen, G. Hoeprt, F. J. P. van Heutsz, H. J. Sroor, Lie Tsor Hora, J. KuopPeNBURG en W.C. C. BLECKMANN, terwijl tot Lid worden benoemd de Heeren W.O. GarLors, LVL 31E — 446 — Vice-president van den Raad van Nederlandsch-Indië te Welte- vreden, Dr. G. GriJNs, Officier van Gezondheid, Weltevreden, J. J. A. Muurer, Kapitein Generale Staf, Weltevreden en H. H. Austen, Civiel Geneesheer, Rimboen, Deli. IV. Op voorstel van den Voorzitter wordt met algemeene stemmen besloten den Heer J. W. van Erk, Militair apotheker alhier, uit te noodigen als Bestuurslid zitting te willen nemen. V. Wordt voorgelezen een kennisgeving, dat het algemeene Secretariaat en het Secretariaat van de Afdeeling Wis- en Natuurkunde van de Kon. Akademie van Wetenschappen met 1 Juli 1896 van Prof. OupeMaANs is overgegaan op Prof. J. D. VAN DER WAALS te Amsterdam, waarvan aanteekening. VL. Ter tafel komen: 1e. missive No. 7707, dd. 24 Juli 1896 van den Directeur van O. E. en N., waarin, met het oog op de samenstelling der begrooting voor 1898 verzocht wordt te mogen vernemen of de gewone jaarlijksche Gouvernements subsidie ook voor dat jaar wordt verlangd. In handen van den Secretaris met opdracht den Heer Directeur van 0. B. N. te verzoeken dit subsidie ook voor 1898 op de ontwerp-begrooting te willen brengen. 2°, missive van den Directeur van O. E. N. No. 7884 dd. 30 Juli 1896 met verzoek om ten hehoeve van den Regee- rings-almanak voor 1897 een opgaaf betreffende de samen- stelling van de K. N. V. te mogen ontvangen. In handen van den Secretaris, ten fine van Ren aan dit verzoek. VI. Wordt voorgelezen Missive No. 11400/D dd. 28 Juli 1896 van den Directeur der B. O. W. inhoudende aanbieding van het verslag over de Burgerlijke Openbare Werken in N ed. Indië over het jaar 1894, Dankbetuiging. VIIL Ter tafel komt Missive No. 1512 dd. Bwitenzorg, 23 Juli 1896 van den Eersten Gouvernements Seerctaris, waarbij, op last van den Gouverneur-Generaal ter inzage wordt aangeboden een verslag van een op 27 Mei j. L, dus kort na de jongste AN a ENE ne NE Ne À — 447 — uitbarsting van den Tangkoeban Prahoe, door den Resident - der Preanger Regentschappen ondernomen tocht naar den krater van dien vulkaan, met de mededeeling dat tegen de opneming in het Tijdschrift der Vereeniging bij zijne Excellentie geen bezwaar bestaat. Dankbetuiging, met de mededeeling dat dit verslag gaarne in het Tijdschrift zal worden opgenomen. IX. De Voorzitter biedt, ter opneming in het Tijdschrift aan, een bericht door hem ontvangen van den Resident van Rembang, omtrent een aldaar waargenomen meteoor. X. De Voorzitter wenscht thans in behandeling te brengen de toekenning van subsidie voor oorspronkelijke bijdragen voor het Tijdschrift (Zie Notulen Juli 1895 sub III). Deze maatregel heeft thans twee jaar gevigeerd, en het is niet gebleken dat daardoor bijdragen zijn ontvangen, die anders niet aan het Tijdschrift zouden zijn aangeboden. Op grond van deze ervaring wordt met algemeene stemmen besloten dezen maatregel in te trekken. De Redacteur wordt verzocht hiervan op den omslag van het Tijdschrift aan de Lieden kennis te geven. De Heer FeNNeEMA geeft hierna een kort verslag van zijn reis naar Bwool en doet eenige toelichtingen omtrent de formatie der goudhoudende gronden aldaar, vergeleken met die in de Transvaal en Californië. IL. De Heer VAN DER Stok vertoont hierna een der kaarten, die voor Januari, uit het werk over wind en zeestroomingen in de Ned. Ind. Archipel, door hem op last van de Regeering samengesteld. Bestuursvergadering, gehouden op 10 September 1896. Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, Voorzitter, Dr. Kroos, van Erk, Rorr, Dr. GRYNS, DE Dors, HOEKSTRA, Muurer, FENNEMA, BERMAN, Dr. VAN DEVENTER en Dr. FIGEE, Secretaris. De Voorzitter opent de vergadering met een woord van welkom aan de Heeren, die voor het eerst de vergadering bij — 448 — wonen, waarna de notulen der Augustus-vergadering worden gelezen, goedgekeurd en geteekend. . Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren Dr. K. H. Mertens, H. J. SrorBere, en J. W. YzeRrMAN, terwijl tot lid worden benoemd de Heeren: Dr. A. R. van LiNeer, Directeur der kininefabriek Pandan Aroem (Preanger R.) en Dr. L. ZeuNreR, Landbouwscheikundige aan het proefstation „Oost-Java” te Pasoeroean. IL. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer J. W. VAN Erk, waarbij deze verklaart gaarne als Directielid zitting te willen nemen. TIL Ter tafel komen een exemplaar van het Jaarboek voor het Mijnwezen, 1895 Deel II, en een exemplaar der „Sta- tistiek van het vervoer op de spoorwegen en stoomtram we- gen in Nederlandsch Indië over 1895”, voor de Bibliotheek der Vereeniging aangeboden door den Directeur van Onderwijs Eeredienst en Nijverheid en door den Directeur der Burger- lijke Openbare Werken, alhier. Dankbetuiging. IV. Ter tafel komt een schrijven van den Bibliothecaris van het Museum te Bergen, waarbij, zoo mogelijk, om toezending van Deel IT tot XLVI wordt verzocht, terwijl daarvoor in ruil de publicaties van dat Museum wor- den aangeboden, van welke publicaties een lijst bij dat schrijven is gevoegd. Gesteld in handen van den Biblio- thecaris, met verzoek om zooveel mogelijk aan dit verzoek te willen voldoen. V. Komt ter tafel een schrijven van het Lid der Ver- eeniging J. Merver te Tagog Apoe, luidende als volgt: „9 Augustus 1896. Gisteren avond op mijn erf rond- wandelende werd dit plotseling vrij helder verlicht door een hemellichaam dat zich, gedurende enkele seconden vrij wel vlak westelijk van mij in het luchtruim bewoog. Op + 30° van den harizon verdween het. Misschien een minuut daarna meen ik een eigenaardig ge- luid gehoord te hebben, doch daar ik toen binnen was om — 449 — den tijd op te nemen durf ik dit niet met zekerheid te zeggen. Het was toen 9 u. 26 m.” VL Op voorstel van den Bibliothecaris wordt besloten om voor de Bibliotheek aan te schaffen: J. C. PoGGeENDorFF, Biographisch Literarisches Handwörter- buch der Physik, waarvan het 3% deel, loopende over de jaren 1858— 1883, juist is verschenen. VIL. Komt ter tafel een schrijven van den Heer DR, AsAJIRO Oka, Hoogleeraar in de Biologie aan de Koto-Gakko te Yamaguchi, Japan, waarbij deze zijn verlangen te kennen geeft om Lid der Vereeniging te worden. Tevens verzoekt genoemde Hoogleeraar om toezending van Indische land- bloedzuigers, terwijl tegelijkertijd twee mededeelingen over Japansche bloedzuigers voor de Bibliotheek door hem aange- boden worden. Wordt besloten om den Heer AsAJrro okA op de Lijst der gewone Leden te plaatsen en hem het laatste deel, alsmede Catalogus en Registers op Deel I tot L van het Tijdschrift toe te zenden, en hem verder mede te deelen, dat er pogingen in het werk zullen worden gesteld om de gewenschte bloedzuigers te verzamelen. VIJL De Heer FeNNeMa brengt thans rapport uit over het in zijn handen gesteld verzoek van eenige bekende geologen en seismologen tot deelneming aan de oprichting van een internatio- naal net van stations tot het doen van waarnemingen van mikro- seismische bewegingen. Na inhet kort uit elkander gezet te hebben, welke de bedoeling was van de onderteekenaars der genoemde circulaire en van welken aard de te registreeren kleine aardbewegingen zijn, meent de Heer FENNEMA, dat een deelne- ming aan dit onderzoek wel op den weg der Vereeniging ligt, vooral daar Batavia een uiterst gunstige plaats in bedoel waarnemingsnet inneemt. Indien van het aanbod van den Direc- teur van het Observatorium wordt gebruik gemaakt, om den toestel op het Observatorium te plaatsen en in het werk te stellen en te houden, zal de Vereeniging slechts de eerste uitgaaf voor het aanschaffenvan den toestel behoeven te doen. — 450 — _ Hij stelt dus voor den toestel aan te schaffen, en in handen te stellen van den Directeur van het Observatorium alhier. Conform dit voorstel wordt besloten, nadat de Penningmeester heeft verklaard, dat de toestand der kas, hoewel niet schitte- rend, een dergelijke uitgaaf, welke op hoogstens 600 gulden geraamd wordt, nog wel gedoogt. IX. Ter tafel komt een voorstel uitgaande van the British Association, betrekking hebbende op de wijze van pagineeren van overdrukken van stukken, betrekking hebbende op zoölogische onderwerpen. Gesteld in handen van den Redacteur. X. De heer VAN DER STOK vertoont hierop nog eenige wolken- photogrammen, tegelijkertijd op het Observatorium en op het Koningsplein genomen, waarmede de bedoeling van het onder- zoek, dat thans sedert Juni l. 1. aan den gang is, duidelijk wordt gemaakt. Bestuursvergadering, gehouden op 8 October 1896. Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. vaN DER Stok, Voorzitter, VAN Berk, HOEKSTRA, DR. KLOOS, VORDERMAN, VAN DER SCHEER, Mercrior, Murver en Dr. Freen, Secretaris; afwezig met kennisgeving de Heeren Rorr en DR. VAN DEVENTER. De Voorzitter opent de vergadering met de mededeeling, dat hij een telegram heeft ontvangen van den Resident TrRoMP met berichten dat Dr. NieuweNHuis den tocht door Borneo voor het grootste en voornaamste gedeelte heeft volbracht ; ook volgens ontvangen bericht van den Resident der Ooster-afdeeling is Dr. NieuwenNuuijs in de Afdeeling Koetei aangekomen. Hierna wordt overgegaan tot de voorlezing der notulen der vorige vergadering welke worden goedgekeurd en gearresteerd. 1. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren B. HAGENAER Jr, C. Liver, H. W. Backmaus en J. W. ERSJANT. „ Tot gewoon Lid der Vereeniging worden benoemd de Heeren — 451 — Á. VAN DER SCHEER, Arts te Batavia en P. M. L. pe Bruin Privcr, Resident van Kedoe te Magelang. IL. Komen ter tafel missiven van het Koninklijk aardrijks- kundig Genootschap te Amsterdam, van die Physikalische Gesellschaft te Königsberg en van Prof, WirmeLm Brasrus, met verzoek om aanvulling van ontbrekende deelen van het Tijdschrift der K‚N.V. Gesteld in handen van den Bibliothecaris. HI. Komt ter tafel een schrijven van den Bibliothecaris der Royal Botanie Garden te Calcutta, waarin, na dankzegging voor de toezending van ontbrekende deelen van het Tijdschrift de toezending van een exemplaar der Annals of the Royal Botanie Garden wordt toegezegd, waaraan slechts enkele platen _ zullen ontbreken. Voorloopig aangenomen voor kennisgeving. …__ÍV. Ter tafel komt een schrijven van de firma MaARTINUS Nijnorr te ’s Gravenhage, waarin, als antwoord op verzoek dezerzijds om prijsopgaaf van SEMON’s Forschungsreisen in Australien wordt medegedeeld, dat bereids 6 afleveringen tot een gezamelijk bedrag van f 72.60 zijn verschenen. Daar nog niet bekend is uit hoeveel afleveringen dit werk zal bestaan, wordt besloten hierop voorloopig niet in te teekenen. „ Komt ter tafel een schrijven van den Heer H. vaN GRONINGEN, Opperloods te Tjilatjap, inhoudende een beschrij- ving van een aldaar gevangen zee-zoogdier lang 2.81 M, breed 0,52 M, hoog 0,35 M, staartbreedte 0,88 M, door de Inlanders genaamd doyong karbouw. De schrijver houdt dit voor een zeldzaam dier en biedt aan het naar Batavia of naar Amsterdam te zenden. Daar volgens de beschrijving dit dier waarschijnlijk een gewone dugong (Halicore, cetacea Ill) alleen misschien weinig te Tjilatjap voorkomende, maar overigens niet zeldzaam is, wordt besloten den Heer vAN GRONINGEN onder dankzegging voor zijn aanbod af te raden het dier hetzij hierheen, hetzij naar Amsterdam te verzenden. De Heer Murrer geeft hierop een kort verslag van — 452 — een bezoek, door hem in gezelschap van de Heeren BOERLAGE en Bvrek gebracht aan Langen-Eiland en Krakatau. Door het personeel van den topographischen Dienst, hetwelk eenigen tijd tot het doen van waarnemingen op Langen-Eiland is geplaatst, worden regelmatig rookwolken of daarop gelijkende verschijnselen op Krakatau waargenomen; gewoonlijk is dit ’s middags tegen vier uur het duidelijkst. Ook langs Krakatau met de boot varende werd dit verschijnsel door den Heer MurLeER waargenomen; of dit werkelijk vulkanische dampen zijn, of door afstortende steenen veroorzaakte stofwolken, was echter niet uit te maken. Bestuursvergadering, gehouden op 12 November 1896. Aanwezig zijn de Heeren DR. VAN DER STOK, Voorzitter, VAN EEK, VAN DER SCHEER, DR. VAN DEVENTER, en DR. FIGEE, Secretaris. Afwezig met kennisgeving Dr. Kroos. De vergadering wordt bijgewoond door Dr. ErLerts DE HAAN De notulen der vorige vergadering worden na lezing goed- gekeurd en geteekend. Van de Ledenlijst wordt afgevoerd de Heer H. F. Hes- SELAAR, terwijl tot Lid wordt benoemd de Heer Dr. L. J. ErLERTS DE HAAN. IL. De Voorzitter geeft kennis van het overlijden van de Correspondeerende buitenlandsche Leden G. A. DAUBREE te Parijs en D. S. Wurirrey te San Francisco, welke mitsdien — van de Ledenlijst worden afgevoerd. II. Worden voorgelezen missiven van den Heer Dr. C. L. VAN DEN Bure en van den Bibliothecaris van het American Museum of Natural History, houdende dankbetuiging voor toegezonden boekwerken. (Zie Notulen Maart sub. VII). IV. Wordt gelezen missive No. 2111 dd. 10 October 1896 van den eersten Gouvernements Secretaris bedoelende aanbieding van een exemplaar der aflevering 21b en 22 van het werk van den Hoogleeraar Dr. K. Martin, getiteld „Beiträge zur Geologie Ost-Asiens und Australiens.” — 453 — Dankbetuiging bij ontvangst-erkenning. V. Ter tafel komt missive No. 10442 dd. 9 October 1896 van den Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid, waarbij aan de Vereeniging wordt aangeboden een kistje, ontvangen van den Resident van Amboina, inhoudende een zeekrab, die in de nabijheid der Negorij Pelauw (Noordkust van het eiland Haroekoe) op 150 vadem diepte is opgevischt, en die volgens genoemd Bestuurshoofd behoort tot een soort, welke niemand zich kan herinneren ooit te voren gezien te hebben. Wordt besloten dit zonderlinge dier ter determinatie te zenden aan het Correspondeerend Lid der Vereeniging Dr. C. Pu. SLurrer te Amsterdam. L. De Voorzitter brengt hierop ter tafel de tracee’s van de aardbevingen, welke in den namiddag van 2 en 10 November hebben plaats gehad, en wijst de bijzonderheden van elk aan. Wordt besloten hiervan afdrukken voor het Tijdschrift te doen vervaardigen. VIL. Wordt gelezen een schrijven van den Professor inde Zoölogie aan de Keizerlijke Universiteit te- Tokyo, Japan K. Mrrsukurr, waarbij deze toezending verzoekt van Deel XL VII van het Natuurkundig Tijdschrift. Gesteld in handen van den Bibliothecaris. Bestuursvergadering, gehouden op 10 December 1896. Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, Voorzitter, Van Eek, Dr. Burek, Rour, Dr. VAN DEVENTER, HOEKSTRA, Mercmior, Murrer, VAN DER SCHEER en VAN DER Does. Afwezig met kennisgeving Dr. Kroos en wegens ziekte Dr. Fier, Secretaris. De Voorzitter opent de vergadering en leest de door den Secretaris ingezonden notulen voor, welke worden goedgekeurd en gearresteerd. IL. Van de Ledenlijst worden afgevoerd als gewoon Lid de heer A. Syerurace te Weltevreden en als Correspondeerend nei nemen ER Lid, wegens overlijden, Baron FERDINAND VON MUELLER te Melbourne, terwijl tot gewoon Lid worden benoemd de Heeren : Prof. Dr. A. ZIMMERMANN, Botanist bij de IXt Afdeeling van 's Lands Plantentuin, Josa Sroar, Muziekdirecteur te Welte- vreden, EB, F. Jocmrm, Controleur 1° kl. te Pamakasan en Dr. L. SerRURIER, Leeraar aan de Afdeeling B van het G-ym- nasium Willem III te Batavia. IL. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer K. Mrrsukuri, Professor in de Zoölogie aan de Keizerlijke Uni- versiteit te Tokijo, Japan, dd. 29 October, waarin om toezending wordt gevraagd van Deel XLen XLIX van het Tijdschrift der Vereeniging. De verlangde Deelen zijn den Heer Mrrsukuri door den Bibliothecaris toegezonden. II. Wordt voorgelezen een schrijven van de Royal Geo- graphical Society of Australasia, Queensland, waarin der Vereeni- ging dank wordt betuigd voor de toegezonden aanvulling van het Tijdschrift. IV. Worden ter tafel gebracht twee afdrukken van geologi- sche verhandelingen van het Correspondeerend Lid der Ver- eeniging, Prof. Dr. J. H. Kroos te Brunswijk. V. De Voorzitter brengt nogmaals ter sprake het reeds vroeger in de vergadering van April ll. (sub. VII) besproken verzoek van het Correspondeerend Lid der Vereeniging Dr. Pu. SLumrer, te Amsterdam, waarbij toezending werd gevraagd van de door hem te Batavia bijeengebrachte collectie Holo- thurien en Ascidien. Het Bestuur is van meening dat deze verzameling ne het eigendom van Dr. Srurrer moet beschouwd worden en dat zij daarenboven te Amsterdam menigvuldiger zal kunnen bestudeerd worden dan te Batavia, op grond waarvan besloten wordt de colleetie op te zenden. Ten einde eene goede overkomst der collectie te verzekeren adviseert de heer Burck tot het vragen van assistentie ter zake aan den Directeur van ’s Lands Plantentuin door beschikbaar- stelling van een Inlandsch beambte van den tuin, die met het — 455 — nazien en verpakken van praeparaten op aleohol vertrouwd is. Dienovereenkomstig wordt besloten. 1. Aan de orde wordt gesteld de verkiezing van functi- onarissen voor het jaar 1897. Op voorstel van den Heer Hoekstra worden de thans als zoodanig fungeerende Bestuurs- leden bij acclamatie herkozen. De heeren vAN DER Stok en VAN DeEVENrER verklaren de benoeming aan te nemen, terwijl aan de afwezige Bestuursleden van deze keuze zal wor- den mededeeling gedaan. VII. Na diseussie over de nauwkeurigheid, die bij het reduceeren van hoogten tot een constant niveau te bereiken is en van de daarbij gevolgde methoden, sluit de Voorzitter, niets meer aan de orde zijnde, de vergadering. mn ALPHABETISCHE INDEX oP DE LIJST DER PHANEROGAMEN-GESLACHTEN VAN DEN MALEISCHEN ARCHIPEL (1) (Ander alphabeticus generum phanerogamorum Archipelagi Indici) VAN S. H. KoorpDeERs. NAMEN. BLz. NAMEN. Buz, Abauria Bece. (Koompassea an BLUME aen Marxcar). 332 BRD eden 348 haimen de. Van imbristylis rsr Dc. (Eugenia Ketens iel 085 MEK) ee : 318 OT A TEST | Abrauria Broc. (Legum. 33. … … | 332 pint AUBL. en L.). . [834 Abroma bp (Stero. 6) . 327 f Aeranthera ARN. (Rub. 27) . . . | 339 Abroma M e rhebennd 5: 327 | Acriopsis REINw. (Orchid; 80). 1828 Abrus L. gum. DNR 334 | Acrocarpus W.et A. (Legum. 34). | 332 Acacia LLD. (Legum. 6) . . 332f Acrocephalus BENtH. (Labiat. 4). | 348 pare Lt (Euphorb. 42). . [350 [| Acronodia Bu. (Elaeocarpus L.). . | 328 ACHRENRGERO ar ot 347 | Acronychia Forst. (Rutac. 8). . [328 peper rd Br. (Orchid. 66). | 323 | Acrotaphros _Hocnst. ies Acanthoglossum Bu. (Pholidota KOOR) ot vn eee s 333 nt ete Te 22f Acrotrema Jack. (Dille. 3). 324 nthonotus BENTE. (Indigofera L) 333 ales Br. (Azima LAM.) . . | 344 Acantiophipg um Bu, (Acanthephi- | 323 | Actephila egen hs dd 4). 350 on Ba a enen es Actinodaphne Nees. (Lau 10). [| 349 mrd a Bu. (Hoya R. en 345 | _Actinomorphe rn morir Acanthus Lins. en nt. dn TA OP 39 Acer L. (Acerac. 1) . ese Henkie WarLL. (Schoutenia raceae. .-.-...- ‚ | 331 MNu worked ee 28 pries L. (Composit. si). 342 rige hen WeNpL. et DC. (Pal- . (Sapotac. 6). CkaakR ee mk BEN eeh 319 psi (Buns Urtic. 32). 351 idomsa. Lam. (Lagerstroe! 337 Achyranthes LiNN. (Amarant 13). 348 | Adamboë ADANS. pear 337 nd Gepubliceerd in het Natuurk. Tijdschr. v. Ned.-Indië, end LV, blz. 312—352. De namen, die in de „Lijst” tusschen ) staan, zijn hier cur De paginatuur van Deel LVI kon wegens technische anker kat behouden blijven. Red. ADAMIA. AMARYLLIDACEAE. NAMEN. Brz. NAMEN. Brz. Adamia WarL. (Dichroa Lour.). | 335 | Agylophora NECK. vb Adansonia Linn. (Malvac. 10). 327 ORTE) 39 Adelonenga Bece. (Nenga WENDL.). | 319 hand 1e Neck. (Uncaria mone KorscHv (Aeschynomene). | 33 Ss Bj. 38 Adenanthera L. (Legu 332 | Agyneia VENT. (Euphorb 350 Adenilema Br. sgh prat 335 | Ainsliaea DC. (Composit. 62 342 Adenoerepis Bu. (Baccaurea Lour). | 350 [| Aizoaeceae (Ficoidaceae). 338 Adenoncos Bru. (Baroochitus R. Br.) | 323 En N. (Labiat. k è 48 Adenosacme WALL ie da Alangiu ‚ (Cornac. 1). 39 BA 340 Alberti 1 Broo Sign a 19): 325 Adenosma R. Br. (Serophular. U). 346 | Albiz 4E s 32 pr verg er eager 6). | 342 Ache his: en TR 08ac. E48) â 335 Adhatoda Nees (Justicia wear dg sn (Euphorb. 46). | 350 Lin 347 net. B. (Scrophular. nl 346 Adtasnden Jaca. (Ternstroem. Alectryon ante. ben 18). 331 10 326 ran : em vang . [321 Adisca Br. (Mal llotus Lour) . . [350 | Aleu RST. teh. EEN . [350 Aegialitis R. Br. ee 1) . [343 Atoursdendrin igg (Melochia). | 327 Aegiceras GÄRTN. ( KN À 34 f H KTH. err Aeginetia L. ( hadi” 1) 346 | Jac 319 Aegle CoRREA. (Rutace. 20). 328 Acers sonor lelieteres 1). 327 Aerides LOUR. an an 103) 323 | Alisma L. dees: 317 Aerua Forsk. (Am 22. 348 Annie St pdre kn (Gesmerar 5), 346 Krlaoaattias Twarres. „(Úrtie, 1). 351 eschynomene L. (Legu zeike 333 | Allaeophania Tw „_ 72) 41 afz Sm. (mas Trou 332 | Allamanda L. ( De ) ‚| 344 Geptapleurum wone L. (Liliac. zi . | 320 En 339 | Allmania R. Br. (Amarant. 4). 48 lami BLuME (Genner. 5). 346 propeen BLUME. Ola. 9. 387 ope Miq. (Derris Lour.) . 334 | Allophyllus Ee ‘Sapind. 30 Agapetes Don. (Vaccin 343 | Al ocasia ScHorr. “Arse. wo): 819 Agasta Miers (Barringtonia Forst.) | 336 (Liliac. . … [320 Agathis B. (Conifer 316 Aiphitoni REIssE pe (Ramnac. 8). | 330 Agathisanthes Bu. (N Ys _… {339 gier a H.r. et aoe Cane Agati Desv. (Sesbania Pers). 333 Ù. 324 ave L. (Amaryllid. 6) 321 Alpinia L. (Zin ngibe B). 321 Agelaea Sor. (Co 332 Alseodapne NEES. redes Ors). 349 Ageratum L. p. p. (Adenostemme”. 342 | Alsodeia THovars. (Violac. 3). 25 Ageratum L. (Composit. 7). 342 Asomitra geen (Cueurbit. 1). 338 Aglaia LOuR. ‘Geliac. er ij) 329 | Alsto R. (Apoeyn. 20) « . [344 Aglaiopsis Miq. (Hearnia Pero.) 329 Aiterandhiern Fonsk. (Amaran Aglaodorum 8) [319 4) 48 peen Scrorr. (Arac. 27) . | 319 Almofiá E. Sonusass (Mitiac, 1). 328 Agoneissos _ Zout. CFristllateia ltingia Nor we (Ha L 4). | 335 URS) . ‚132 aen and oi K. (Fa bri ze ‘Scop) 333 Agrimonia Tov RN. (Rosac: 14) . [335 | Alytost rr setae iin 325 erge ‘Neck. (Aygoph- Alyxia 5. ee Apoeyn. 10). 44 ). . 328 | Amaracarpus Bi. rd aal: è 341 Agrostis L, (Gesmin. 49). 318 | Amarant ea „| 348 Agrostistachys DALZz. (Euphorb. 350 | Amarantus LINN. (Am marant. 6 ‚ [348 Amaria ak amanat L.). . | 382 Agrostophyllum Br. (Orchid. 58). | 322 | Amaryllidaceae seed Vik AMBLYANTHERA, ANTIRRHINUM, NAMEN. Brz. NAMEN. Brz. Amblyanthera Bu. ee L.). | 336 f Aneilema R. BR. (Commel. 3). 820 srad Br. (Calanthe R. Br.). | 823 | Anemone JL. (Ranuncul. 4) . 824 Ambora Juss. (Tambourissa SoNN.). | 849 | Anerincleistus Kortn. Melastom., Amecarpus BeNtu. (Indigofe ent 333 AO ta Le ‚ [397 Amherstia Warr. (Legum. 28) . | 332 elesia KoRIN. (Rosac. 3) . . | 895 Ammannella Mig „Ammannia L.). [387 f Angelonia HuMB. (Scrophular. 2). [346 mannia (Lyte 0. BJ. 837 | Anilema KuNrtH. nea ema R. Ammannia DC. p. p. (Nesaea a Com). 37 Br. 20 Am earn dte Exar. (Spathiphyl- Anisein Crois. (Convolv. 8). 46 Jummk SOHOPD.) ie oere 819 | Anisochilus WALL. rcr 9: 348 mijn pui ih Gag dr 821 Aniomoles pt en en 21) . | 348 Am Rox 329 (iliaca Kanhai en ine, 17). 819 tik 50 elidaceae. 330 Anisophyiles R. Br. “(Rhizoph. Amplis PLANC H; (Ampeli id, 2). BOR OV reren 36 Ampelopsis semen (Vitis L.) . | 380 f Ani sopt era Korrtuars. (Dipteroc.) | 327 Amphidonax Nees. p. p. es Anisum EcKr. (Pimpinella Ab 38 L. 818 enmet bege (Terns ars) 326 Amphimenisen. H. En (ero: Anoden DC. (Apoe hor 44 carpus 334 enen Br. (Órehid. nd 322 Amydrium Scuorr. (Arae. 5. 319 | Anomanthodia Hook. r. (Rub. 40). | 340 Anacardiaceae ....--.- 881 | Anomanthodi he (Randia) . 840 Anacardium Roxs. (Anacard. 8). | 381 | Anomianthus Zorn. et Mor, (ano- Anacolosa Br. ( Bs GEEF Amb Mja eren, 824 Anacyclodon Juneau (Leucopogon) 843 | Anominanthus ZOLL. (Uvaria Lj). 324 Anadendron. Sc ac. 3). 819 omosanthes Bu. er santhes Anagallis L. (Prim 8 843 ae 4480 Anamirta CoLEBr. Menisper. 19). 825 | Anona k (Anonae 0 . eu Anamom (Eu 836 a. 834 L. (Bromeliac drs 820 | Anotis DC. (Rubi. 6) . . . « » 839 Anaphalis DC, Kar ep 271). 342 | Anotis DC. (Oldetamdta PrLuM.). 839 rthrasyce E‚-Mey. (Pseudar- nplectrum GraY (Diplectria) . [897 AE oen 833 genen A. (Melast. 20) „| 837 Anasser Juss. (Geniostoma). 345 | Anten C. (Anaphalis. DO.). | 342 Anauvanopetalum TEYSM. (Sw in- iest Kortn. (Go id tonia GRIFF). .....-.- SBR MEE) ereen sed perd rn ri 324 Antherotr iche TuROz. (Anisoptera) 327 32 thir nthirrhoea Comm. 40 Ancan „ Müir. (Uno L). 324 heiidhaad se MMERS, (Rubi. 5): 840 Anaietrolovus SPACH (Oratio praten istiria L. rin. (Gramin. 22). [917 eon ze 1 8RG FP Ant veder Rrcn. meeste. ee 339 Aneyloealya: Tou. (Pterocarpus L) 834 | Anthocoma gebe wee Andina Sarrss. (Rubi. 20). 889 | Antholyza L. (Iridac. ei Androglossa Kieldeus Horex. (Omtouier. 9). 338 CALEBR.). 831 urium Li. reti 5 RA ER et Andrographis War. Aant 22). |847 | Antiaris Lescn À Andropogon L. (Gramin k 21). ) 817 | Antidesma LrxN Lus. (Euphorb. 19) À es nstosvande Hi ROGN. (Antistiria L.) ). 817 ng Esp br er 5). | 4 Androtropis R. Br. Antilavis (Pycnaarhena ae phalus Arzar.) ... «… .… {880 Mrezs Aa be Anecochilus (Anoectochilus Antirea (An Anthirrhoea TEw.). BEL en ee ea AMS Antierhinem BANK. (Serophular. 4). | 346 ee APALATOA, ASTEROSTOMA. NAMEN. Brz. NAMEN. Bz. prs ao Aver. (Legum. 20) . 332 | Argyreia Lour. (Comvolpul. 19). | 346 Asparagopsis KuNtn. (Asparagus Argyrodendron Kotu (Croton. L.). | 350 en 320 gt en de F. v. Mürr, ae Aparisthmium. sor. „ (Alchornee). 350 rietia 327 Apatem HOT Seng: Ee Bu. (Or chi d. 38) . 822 glot ottis et ‚ 319 | Arisaema MARrrrus. (Arac. 87). . ‚ 1320 kosta” dn (Calor ian Aristida L. (Gramin. 45). 18 EE Ene ek 326 | Aristolochia Linn. „ristoloch 2). 349 Apen ndicula Br. ee D6) . 322 | Aristolochiacea ene Alphaenandra Mrg. (Rub. 15). 33 rmodar1 eoa. ‘(Corymbis Aphananthe Pra ive; (Urtic. 1). 351 EMOU Jee ett lend 22 Aphanes (Alchemilla L.). 335 | Armodorum Kuur. (Remanthera Aphania BL. (Sapind. 5) . 330 Onee Ee ee 0 . … | 328 Aphanococcus RADLK. Gapind, Arnoldia Br. (Weinmannia bk) 335 330 | Aromadendrom ANDR. (Eucalyp- Aphyllorchis Br. (Ore hid : 1), 822 AURA tn Wen eer en ben 36 Apista Br. (Podochilus Br), 322 Aromadendron Br. (Falauma Api e sn e ‚ [338 RN Dt Apluda L. (Gra 19). 1 Arouna Aver. (Dialium L) . 332 Appa Bamot: Geniamaioirc Artabotrys R. Br. (Anon 33). 325 ee 31 ma Don. eoitiler. 11). | 346 Ap ned inge (Gramin 18). 317 | Artanthe Mrq es r sr 549 Apoeynacea 844 | Artemisia L Se 55). 342 oneens %. ‘Mer. (Fephrosia thraxon ij neten 20). 317 Pres 338 Ardhrocarpen ût LF. (Diphac hae sien „Pometi Forst 1). NEE LODRI SG 2 33 lee 16) . 350 Arthroonern Mog. (Cnenopod. Apon Ee (Orch OBK Dn oet Sne 848 terium Bu. Caolas) 326 getrpiiig Br. bees 12). 389 Aquaria Lam. 1). 49 Forst. (Urtic. 2 351 Aguitici ti (er E) eden IUD teha CH rar 81). | 818 . … … … 819 f Arundinia Bu. (O A1) 22 achi L. (Lega 64) . . . . (383 f Arundinella Rappr. (Gramin. 26). | 817 Arachmanthe Br. (Renanthera eaf „ Seen 18 RN 323 (Sapin 31 rak Br. (Cor mbis Turov.). | 322 yter Eea seenr Br Le) 831 Arachnis Br. (Renanthera Lour). | 823 hae Jo ONES (Lagerstroemia L). 337 Aracium Neck. ( 342 | Aselepia 5 345 Aralia En GAraliae. 4) en. 339 lepias Linn. (Asclep. 13). . | 345 Araliaceae ee 339 | Ascolepis Nees. (Cyper 318 Aralidium Mr. ( OE TE 39 | Asp s L. (Liliac. 15). 320 Ararocarpus FF. (Anonac. 22). | 324 | Aspidocarya Hook. r. (Menisper. Araucaria Juss. (Conifer. 2). . KOE KE ae Eee 825 Arcangelisi (Menisperm. 15). | 825 Ee Pets A. Juss. Malpighi. Archytaea Marr. (Ternst.) . . 2 ee aheee Ardisia Swartz. (Myrci. 4) . . . | 348 f Aste „ (Compost. 42 sE (PM SO 31 prendre ta NEES. (Hygrophila). 347 Arenga LasiLL. (Palm. 18). . 319 f Asteromaea Br. (Comp. 15). 42 Argemone L. (Papaver. 2). ‚ (925 f Asteromyrtus ScHAU. (elaleuca 336 Argoste (Rubi. 10) . . | 389 Argostemma WarL. (Argoste Asterostemma DONE. (Asclep. 26). 336 AAL). . ele 389 | Asterostoma Bu. (Osbeckia L.). Ô j ASTILBE, BISCHOFIA. NAMEN. Brz NAMEN. Bz, Astilbe Hamit. (Saxifr. 1) . . . [335 | Bambusa ScHreB. ebk, 82). [318 Astragalus Tourn. A 59). (333 f Banalia Mrg. (Ama 348 Astronidium A. AY (Astronia Banava Juss. (L phat L.). [337 Br. 337 | Bania fl veran A ) 1825 Astronia BLuMr. olastom. 2): 337 f Banksia L. Fr. (Proteac. 2) . . . | 349 Asystasia BLUME. (Acant. 20) … 347 | Baratranthus _Mrq. 7 randus Atalantia CorREA. en 10). | 82 LINN.) . … 349 Atalaya Br. (Sapind. 2 5 330 Barclaya War. Symphaeue, 5). 325 Atherandra mk ps 6). 345 f Barleria LiNN. (Acant. 47 Atherostemon (Athor andra Barlerites OersT (Balarie LINK). 47 Doxr 845 rd reet eia _THovArs (Carallia Athrema De. (Bi fora Ek S6F RORBJ Cp en 336 Pi roisma DC. (Com . 26). . | 342 staen Forst. „Ogre 15); 336 Atylia BeNtu. (Catasosperuun asella Linn. (Che OE 48 et ARN.) 334 | Bassia L. p. p. (ipe Koso) . [343 Atylosia W. et A (Legumin. 104). 334 | Bassia L. p. p. (Payena DC.). . [343 Aubletia mn enim F.). | 337 f Batatas Cuorsy onde L.). . [346 Aulacodis Hoo Rub. 32). { 340 f Bauhi L. (Legum. 29). . | 332 bg Ware. stru) 333 | Baumea ng (Cadium R. Br). 318 Averr saps E Ae 5 328 | Beaumonti L. (Apoeynac. 44). | 344 Avicen ve set 348 | Beauvisagea, hen ylon L.). . | 343 pig re Ur ophyllum Waij 340 f Beccarianthus Coan. en Axanthes Wiaunr. (Aulocodiscus B enke 837 Hon: tek eter ee onp 0 Beccar Ee (ideroxslon Be 343 Axinandra Trwarr. (Melastom. 32). | 337 | Begoni eaf ie egoniac, 1). 338 Azalea. (Rhodendron Pu). . . . | 343 | Begon fac : 38 Azaola Lour. ern DC) «1848 Beilochmidin rie: (Laura. 2). . [349 Azadirachta USS, en 2 829 | Belamcanda ADANs 21 Azima LAM. Badvaaan IJ). 44 | Benincasa Savr. (Cucurbit. 10) . | 338 neti 1Qq. (Flacourtiac. 9). 338 Baccaurea Lour. (Euphorb. 18) . | 350 f Bernetia R. Br. (Galearia Zo out) 350 Baconia DC. (Pavetta LINE): 41 | Berbe ceae . - 325 Bactyrilobium Wid. (Cassia L 5 332 | Berberi (Berberid. Ö. 5 Badiera Hassk. ornis Bouma: bern ECK. (Rham ) 30 326 | Bergkias LAM rh ed Eruis). | 340 ea onm. (Gesner. 20). 347 Bergem Br. (R yparosa BL). 338 orde L, (Myrtac. 18). . . 336 | Berrebera Hocust. Olie W. ë. Baeobotrys Bu. et Forsk). ‚| 34 ARN 333 Bagnisia Bree. (Burmann. 2). . 321} Beta Luns. s. (Cheno oped. 3). 48 emd on Tang (egale. Biancaea Top. (Caesalpinia 1), 532 3 27 | Bidara Miq. (Gymnema KR. Br.) . | 345 men dee Do. ‚ (Apoeynac 39). ‚ [344 [ Bidaria DcNE Ee a 345 Balanoc (Dipteroc. 9). | 327 | Bidens L. (Composit. 46). 42 Balanophora Rt Gakrspher, Bifora HorrM. (Ume 1) 338 Eee eee 4 50 f Bigelovia SPR. EY). 341 rac: 350 f Bignonia LINN Bien. De. AT riagg sap (sea Ava): 326 | Bigno ceae. «| 347 Balboa alsa 33 | Bikhia ReEINW. (Rub ij: 39 Balispermum” b (Eup hô kk: Binnendykia Kurz epe 351 Sare den : . {327 Palmieri Cros ‘(Cacsaipinin DC, (Ge 4. 28 nn ag nd ear 15). 350 . hee BIXA, BUTOMACEAE. NAMEN. Brz, NAMEN. BLz. Bixa L. kga 2) . « « « « « | 826 | Brassica habere ‚ 2) 25 Bixa 326 | Br eej baeten: ad 326 ida C. (Alstonia R. Br). 344 | Breweria R che: (Bonamia T 346 Blachia Dan mn 4). 350 one erk Forst. (Euphorb. 10). 350 Blackwellia 3. (Homatium Bridelia WiLLp. (Euphorb. 2). . | 350 Jacq.) . 338 f Briedelia (Bridelia LLD.). 350 Blainvillen Cass ‚{Composit 28). 342 | Brissonia tdk ires L.). [333 Blastus LOUR, (Mela 1). 337 ittenia Coan. B m. 10) . | 337 Blat ANS (So i ). 337 f Briza L. (én ram. ä 18 Blatti RHEEDE (Sonneratia L. r.). | 337 f Broekea se erop 9. 346 Bleekeria Hass. (Ochrosia Juss.). | 344 | Brome 320 B odia BLUME, (Urtic. 7) . 351 Brahe a. (Orchia. 54). 322 Blepharis Juss. (Acant. 16) 347 | Brom a bir amin. 46). 18 Blepharochloa ENpr. (Leersia) 317 | B dh ‚ (Kibar a ExDL.). 349 Blumea DC. (Co a 342 | Br onu. de EG. (Sophora L.). | 333 Blyxa NORONHA. (Eydrocharit 9. 317 f Broussonetia Vert. (Urtic ) 351 Bobua DC. (Symploc 5 344 | Brownlowia Roxs. (Filiac. 1) … 27 Bocagea Sr. Hr, (Aname 2) 5 324 ue . (Simar END 28 Boehmeria Ja ACQ. (Urtie. 36) . 51,| Brugmansia BLuMe. (Cytinac. 2). | 349 Boenninghauseni son (Rutac. IJ. 328 f Bruguiera LAM. Agen ie 6). | 336 Boerhaavia Ls. (Nyetaginace. 2). | 348 | Bruinsmea BorrL. (Styracac. 3). | 344 rlagea Coen. (Melastom. 24) , | 337 f Brunella Linn. (Labi at. 20). 348 Boerlagella Eideroxylo n Ei). 343 | Bryonopsis AmrN. (Cucurbitac. 9): 338 pt Sr nine Ara 76). 323 ie dn SALISB. (Crassu Bolea (Timonius). 5 4 neee eng Beloon gpeg (Cyanotis. Bu veepalandrn ang (Arac. 2 319 le elsene 4} 820 f Buckáná Rox. (Anacard D. 331 Banda LnN . (Malvao 327 | B ones diet (Bohrophel. 30) . | 346 Bombycodendron Zoun. (ibisous Bucklandia R. BR. en en 327 Be er berkel ee EEA 35 emd TuocAns gren 1. 846 | Buda Apans. (Tissa Apax): 326 Bonnaya Link, TO En ro- Buddleia Linn. (Loganiac. a: 345 PRIDE ts ee een 346 Buettneria En enol. ES 327 Boraginaceae. ...... 345 | Bujacia E. Mei. (Glycine kali. . | 334 Borassus L. sing 8) . 318 Bulbospermon Br. (Peliosanthes Borreria G, F. W. Mex. (Rubiac. NDRE 21 89) . Th eneen eer MAL gene, ad Paropsia No- Boschia Kortn. (Mtalvac 15). 327 NH. 38 gee UNGE ‘(Borart- hes va Mars ISZN. (hricalysia) 340 niac. 10) . 5 5 346 | Burbidgea Hook. (Zingi 6) . | 321 Botryoropis { a Forst.) 336 | Burckela PrerRE. den Kosme) 343 uea Mersan. (Anacard. ba . „| 331 f Burmannia rk mann. 21 Bougain (Nyetaginac. 3) . | 34 eni : 321 ring et ARN. „Asclap. 5). 345 | Burneya (Fimonius Ruxen.). « … | 340 Br N. (Derris 829 Lou mi 334 ee enen Wiaar. Gtastixia Brachyspatha ‘Scorr. (ämorpho- 39 phallus Bu). . . 319 Bund Mia. (Oyrtandromoen Zou). 347 rra Hook. F. (Ran ia). . |340f Bu sa Roxs. (Leg 94) oee | 884 Bragantia Lour. (Aristolochac. 1) | 349 | But na Juss. 7 Gasringenia assaia Eupr. (Araliac. 7). . . | 339 Nee ese 36 Brassaiopsis DC. (Araliac. 13). 339 Butoma MOORD ei rekene sl MEN E palend GNEM Eede ar, eh nn adik ed ak Te iN en BUTOMOPSIS. CARGILLIA. NAMEN. Biz. NAMEN. Brz. Butomopsis Kurrtu. (Tenagocharis Calystegia R. Br. ak 9). [346 HOOHST)-, ete onser veert 171 Camarohd DrNDy. meng 06). | 324 ig eten desia ben Cacao GÄRTN. (Theobroma L.). 327 ‚ … | 831 Cacara _ THOUARS. (Pachyrhiaus ern ik. (Thea Lj. NE Rrcn. ‚ … [835 f Campanulaceae. ...-. 343 Cacosmanihus Bern (Payen a). . [343 f Campanumaeca BLUME. (Campan Cac ai Combretum. L.). | 336 lae. 1). ENE 343 net Te 338 hert De ve. (Scaevola En 342 heat pn (Guettarda L). . | 340 f Campnosperm WAITES, (Ana- Caesalpinia had baj 40). 332 ard, A ee aaf Ta ae 331 Cailliena (Dierostachya oep Hook. r. (Uragoga 332 LINN ed ee Cainito Tus. (Chrysophyitam In) 343 tjes vlotropis sign” (Lespedeza.). | 334 Cajanus DC. (Legu 34 | Cananga Rum gr mein nonac. a 24 Calacanthus T, aestnodg Acant eenig; Br. (Can L). 29 nde ne 347 | Canarium L. (Bur rn 29 Ps Vert. (Ar 34) . 20 Candollek LABILL. lOundolicen: D: 326 Calamagrostis Rorn. ad 50). 818 f Candolleaceae 326 Calamintha 8 Km) DC, ijs 348 | Canicidia Vas, (Rourea_ Aon). 382 Calamus Ks 319 mig Der hie ea 343 Calamus L. Te 319 f Canna L. (Cannac. de 6 21 Calanchoë bes nch magen . | 321 vid 8 . jk 335 f Canscora LAM. ‘(Gentianac. 5). . [345 Calanthe Br. (Or chid 62). 323 | Cansjera ee (Olacin. 10) . . . [329 Calcearia Be (Corysanthes R. Bn) 321 tarospermum (Legum. 102). . | 334 Calendula L. (Composit. 60). 342 f Canthiopsis (Randia Housr). 340 Callerya ENDL. Milietia W. jet nthium Lam. (Plectronia LiNN.). | 340 ARN RE 333 | Canthopsis Mriq. (Randia Houst), f 340 Calliandra Bextr. (Legum. 5). . [332 f Canthopsis Mia. (Rubiac. 53) . „ | 340 Callicarpa LinN. (Verben. he 8 348 | Capellenia T. et B. (Endospermum Callicocca ScureB. (Uragoga Linn). [341 | _ BENTH.) … aen sa tk Callicysthus Exp. (Vigna Savi). | 335 | Capparidace 325 Callitriche L. (Halo 5) . «| 335 | Capparis L. oe 5). et 1540 Callostylis Br. (Orchid. 59). . . |822| Caprifoliaceae 339 PLANGH, (Cordyline Capsicum ie. (Bolanss.. 5): ‚ … | 346 OMEN eene. 320 | Capura L. (Otophora BL) . 330 Calonyction Crors. (Convolvulac. gquepiria L. (Gardenia). . 340 1 vende eere R40 FE Carallin BOER, arg 5) | Cal es Don. ant. 7). 347 apa AusL. (Meliac. . Calophylidm L. Garn 4) . . [326 | Carapichea AUBL. (Uragoga LiNN.) | 341 thus Bu. (Oroxylum Vert). | 847 | Carda L. (Crucifer. 5) . . . [325 Calotropis R. Br, (Ascl 2). .|345f Cardam SaLIsB. (Ellettaria ú ja Br. (T 32 TO ae ee Le Calpigyne BLuME (Euphorb. 59) . | 351 f Cardiocarpus Reinw. (Soulamea Calyptranthes S.W. (Egenia L.). |336f Lam) ..»- 329 er dardesi Br. (Palm. 25). . {819 re ds BENTE. ‘Gouiamea a alyptr Mriq. Baccaurea ste En En ea (Bac 850 Pee ls Wal, a '30). à zap Calyptrostylis Nees. (Cyper. 16) „ [318 f Carex Ea (rp gese erde Wren (Orger 1D, Cargill Br. tamin Tuou. we en dd EEN 344 Dn EP NE eerden VEND A Sne CARICA, CHEIROSTYLIS. NAMEN, Br NAMEN. BLZ. Carica L. rene 1) . … …« « « | 338 f Centratherum bn Roane 3). | 341 a 8 „ … | 338 | Centrolepidace ’ : 320 Carissa L.(Apoo nac. 8). 44 f Cent rolegis bar ‘(Comtrlep D. 320 Carpentaria Bisa, (Kentia Bu) 319 | Centronia Br. (Ae a 1) 46 Carpophyllum Miq. (Sterculia L.) 27 f Cephala ie Lian. Eablan: 24). 339 Carpopogon RoxB. ven meg 334 gee and THONN. achet Carria GÄRTN. (Gordonia ELL. 32 ‚| 339 Caruthersias SEEM. (Apaesran 3e). 344 | Ce ha mappa BArLt. (Euphorb. 57) | 351 Carthamus L. (Composit. 61) . 342 Cephas BL sia BLANCO) [ 351 Carum L. (Um vellifer. Ten 333 Hassk. (Phyllan- Carumbium Kurz. (Sapium P. Br.) | 35 us). ie eee 100 Carumbium ReiNw. (Homalanthus) | 351 Ceramica 7 (Osbeekia Li.) . | 337 Caryodaphne Nees. hingen Ceram (Bragantia Lour), | 349 BEN Ot seen ate 349 Bap: Hor (Cucurbit. 5) | 338 Caryophyllace 826 | Cerastium L. (Caryophyllac. 3). 26 Car ns pre Br. ‚(Peroitetia) 330 eden Br. (Eria mag AD 323 Caryota L. (Palm. De 319 atobolus Br. (Palm. de ‚| 319 Casearia Jacq ‚Waco ac. D. 338 drs ochilus. Br. (Orch id. 00). . | 323 Cassebeeria gaen gen Cerathoporus Mrq. , Payene DC). | 343 Rox. 337 | Ceratophyllace 52 ae Tous. Cegum, 32). REE ib iaer Eh (Cerataphyl. Cassine Li (Celastrac. 8). . . . | 330 Ere fe : . 1352 Cassytha LINN. dan ac. 14) . … | 34 Oitstosehn Br. (Nyssa L) . … | 339 Castalia SArisB. Nymphaea Smrrn) | 325 boris mpd RER 60) . 323 Castanea ARTN,. ERA Cer { waere SPACH.). 35 Bex 44 Oudinkonets SpacH. Cuputier 2). 352 biheen f (Apooyn nac. 13) ed 0e Castilloa CERVANT. (U 22). 51 | Ceriops ARN. (Rhizophor. 2). . 35 Casuarina Forst út I). 352 | Ceriscus GÄRTN. (Rondia Housr). | 340 rinac 352 riscus N (Webera ScHREB. 340 Casuvium rg (Semecarpus L) 332 | Cerocarpus HassK. (Eugenia L.) | 336 Catacline G. (Tephrosia wijn ek 333 | Ceropegia LiNN. (Asclep. 33) . 5 Catha ENpr 330 Cervisina (Wantenbergia Catetostonma, Bu. (Hoye B. Be). 345 ScH 343 Cauca, ‚ Umbe 16). 339 |} Cestichis Trou. ‚ (Orchid f 51). RN Ke manta mag Saatais 5: 332 | Chadara Forst. (Grewia gn 328 Cavinium Trours. (Agavetes Don.) | 343 | Chaetoc aA us Trwar. (Euphorb. 60) 351 Cayuputi „eateus L.) . . « «| 336 | Chaetocyperus aes (Heleocharis) | 318 Cedrela Meliac. 18) . . [329 | Chaetosus BertH. (Apoecynac. 7). | 344 Outantert 330 Chaitletia DC. (Dichapetalum Celastrus gen © (Gymmosporia TnHours 9 Wienr). 30 Chamaecladon Mr 1QVEL (Arae 19) 319 Celastrus A (Ce Ja strac. oi, 4 330 f Chamaeraphis (Gramin. 36). … 17 Celosia Lins. (Amarant 2). er 84B Oneida GRIEF. owe: 12) . | 929 Celsia heek (Serophul. 1 . … | 346 | Chariessa Miq. (Villarezia rh 529 Celtis L, (Urtio.-1) sf SDi Te: iera _Vimuu. (Pavet nch L. (Gramin. 34) . . . [31 Lin 41 Cenolophon Br. (Alpinia Li.) 321 hetook. Mast. (ia, 2). 327 O0 Composit. 54) 342 | Chasalia Br. erg 66) … 341 Centotheca Desv. (Gramin. 69). . | 318 | Chavica (Mrq. CE iperac. 9. 349 enen R. Br. be ee Cheilosa BLUME de 55). 351 82) . 346 | Cheirostylis Br. (Orchid. 26) . 22 — IX — CHELONANTHERA. COCCULUS. NAMEN. BLz, NAMEN. Brz. Chelonanthera Br. (Coelogyne | Cipadessa BruME (Meliac. 5) . 329 LINDL 322 | Cirrhopetalum Lip. (Orchid. 4, 323 Che lonanthe "a Bu. (enoidota Bi). '322f Cissampelopsis Miq. (Sen ed 42 Chenocarpus (Borreria Ma ‚841 | Cissampelos L_ (Menisperm 325 Onniopotincenn | 348 | Cissodendron MÜLr. indra henopodium ted (Chemage D. | 348 SEEM. 39 Chephaelis Sw. (Ura dp Be 341 | Cissus L. (Aanpeli 6) … 330 Chilocarpus Br. Apoe | 44 f Cistella Bu. voo Jao) 323 Chinchona MAR ge (Chehona 1) 339 | Citrus L. (Rutac. 18). 28 Chionachne R. Bec N. (Gramin. 2) 317 | Citta R. (Mucuna ADAN8) 334 Chionanthus Mrq. ‘(Linoccera) | 344 | Cladium R. Br. (Cyper. 13). 318 Chionotria Jacq. (Glicosmis CoRR- Cladogynos Zie. (Euphorb.. 58) 351 A. 328 geerd shys Don. (Deeringia Chiratia Monte. (Sonneratia Lr. ) SBA LEBEN TN Aorta ree ede 348 Chirita Hamit. (Ge 19) 347 iraorriehdd ‘Zors. (Ver rnonia) … 2 Chirocalyx MeisN ‚(rpthrina 1) 334 | Claoxylon A. Juss. (Euphorb. 39). | 350 Jhisocheton Br, (Meli 1} 29 | Clause URM. (Rutac. 14 28 Chlaenandra Mrg. Olouispermae avimyrtus Br. (Eugenia L 36 325 | C um sv. (Crotalaria Li). | 333 Chleopsis Br. (Cphiopogon Ker). 321 | Cleidion BLume (Euphorb. 51 350 Chlorantae 49 | Cleisocratera (Psychotria Linn.) . | 341 Onternatiren ren (Chiorantae Cleisos El 323 a 49 | Cleissocratera (Psychotria Luxs.). | 341 Chlo a Jee (Gr 318 | Cleistanthus Ho nf 3). | 350 torie Ke. alie: DE 320 | Cleistocalyr Bu. (Eugenia 36 Chlorosa Bu. (Orchid. we 321 | Cleistocratera KoRT. (Psychotria Chloryllis Mers. (Dolie oe-L) ‚835 wenn À ee eee 41 Clomeli Linn. (Webera rde ). 340 | Clema L. Ranuneul 324 Chonemorpha G.DoN (Apocynac. 43) | 344 | Cleome L. (Cappa Ee 25 Orton ak BeNtH. (Euphorb, Clerodendron sten veren 1. 348 ke 50 f Clethra y Sr 1). 343 Manor. de mires Des v‚). 333 | Clethraceae. . - - - - - 343 Chrozophora Neem. (Euphorb. 37). 350 | Cle eyera Denen neten E3. 326 waer rant Rrcu. (Composi ianthus SoLAND. (Donia Don.). | 333 342 | Clibadium L. (Composit. 32). . 342 lisann ‚ (Composit. 52 à 342 | Clidemia Dox. (Melastom. 25). . | 337 Chrysocalyz Gurt. (Crotalaria IL.) , 333 | Climacandra Mrq. lyrsi sinac. oke 343 soglossum Br. (Orchid. 44). | 322 app Nees in DC. (Aca Chrysophyllum L. (Sapotac. 8) 43 | _ 27) 347 Chydenanthus Miers (Myrtac. 16) | 336 Clinogyne SALISB. larant D, 321 Chylocalyr _ HAssK. (Eoiygoaum Clitoria L. Coonen ì . [334 BUEN). ee ee 348 | Cloradenia Baur. (E ed orb, 43). 350 C rg Br. (Step hania Lovr). 325 | Cnemidia LINDL. „ (Hropiia LixpL.) 322 licca Ls. rde ngen LixN.) . . | 350 f Cnesmone BLUM ang 61). | 351 Cie m. ; 334 | Cnestis Juss. zag 32 Cic ed “Compit bn ee Brann Praet kkk: „(Onore Cinshona. L. (Rubia 16 ennn 38 Jinclidocarpus Hon (Cosun Coccoceras MiQ. (Euphorb. 9). 350 8 332 | Coccoloba LiNN. (Polygonac. 48 Cinnamomum BLuME (Láarso. D. 349 benign man. Eg cauren De EoiseD 325 Cionisaccus Breva. (Goodyera R. BR). a een ere 322 boonie “Menispermac. 2). COCHLIA. CRESCENTIA. NAMEN. BLz. NAMEN. Brz. Cochlia Br. wij eng” aen 323 f Connaropsis PLANCH. (Geraniac. Co on it Kumrn. (Maxi 328 jn 326 Connarus Aver. pp. (Lepidope- 331 Coc ad (Palm ee 319 um EEDE RES Eoaorsocadijn HASSK. (Deemodium). 333 gemaa E (Conn aje he, 332 Codarium SoLANDp. (Dialium L.). | 332f Con LUME 26). 351 Codiaeum Ruxrr. (Euphorb. es 350 Cmopiali En Amorpho Codoniu WAL (Schoe s-Bu). 319 Scr 329 Convolyalacen 346 Codonopsis Mi. „Campanumaee). 34 EVEN 19). 342 er hne WN. (Gram po. sd E pn (Blumea DC). fi 342 53) 3 E : 318 f Conyza L. p.p. (Laggera ScH.) 342 Costas. ger Gs dept a Dj 325 aen E. nt (Pluchea Cass.) 342 Coelodepas K. (Euphorb. 4). 350 | Conyza L. p.p. (Veraonia ScureB.) | 342 Coelodiscus EE (Euphorb. 47). | 350 Cook Sons „(Clausen wien 328 oelogyne LINDL. (Orchid. 46). 322 | Cop a Forst. (Rubiac. 83). . | 341 Coelospermum Br. (Rubiac. 85) 341 apberntir ea n „ui 30) | 340 Coelostegia BeNtH. (Malvac. 16). | 32 sapelta KoRTH. es biac. 18). | 339 Coenorchis Br. (Goodyera R. Br). [ 322 f Corchorus ee (Tilia ‚ | 327 LiN rel 58). 340 | Cordia Lin knn ) 345 Coix L. pag 4). 317 f Cordylin OMM. (Lili 20 Col OTT. (Stercul. ig st 327 db Pedi Mor. (Symplocos L ) | 344 Coldenia ind (Boragina ig ve . « | 345 | Co L. (Umbellifer. 13) . | 338 oleus Lour (Labiat. 8). 348 | Corna 339 Collabium Br. (Orchid. 43). . | 322 Cornel” pe heamantn Eej: 337 Co rand ScHoTT, (Schisma: orsi (B B}. 321 ela 5 5 HP . | 319 | Corymbis Trov. (Orchid. 40) 322 Colocasia den, (Arac. 33 En 320 f Cor der nva (Jussiaea L.) | 337 Col winte Pers. (Tiliae. 9) . 328 f Corypha L. Eed 18 Columbrina L. C. Rrcu, (Rhamnae, Corysanthes ie B chid. 8 321 330 f Coscinium COLEBR. enispermac, Colutea L. (Legu 58) . 333 14 325 Colylelobium de (Dipterocar, Cosmos ‘cav. (Composit. '45). 342 wanne 327| Costus L. (Zingiber. 5). 21 Combre 336 et ane BLUME. (Oentianse, Oomirtoarpan Hook. r ‘atie 345 phorac. 10). p 3 336 Cotylephora. Mess. (Neesen BL.) 327 Banket tum L. (Combretae, a „ «1336 f Coulteria H. B wia peis 332 era 320 f Couthovia A. Gravy. (Logan ahd 345 Commelina L. (Co HE 320 f Covellia (Fieus Lanr. . 351 mame he (Stereul. 3). 327 f Covolia (Borreria mt 341 Com 341 | Crassulaceae . „| 335 Oane Hassk. ‘Gipendieuta, rataeva L. (Cappar ja, Ë 325 322 werkje der SCHEFF, (Loge: Omega Br. CDischidia R. 45 ‚ | 345 Crus Browr (Hyperiese, 2). 326 Pe Bors, (Veelen: 1e ‚ … | 348 wfurdia LL. (Gentia 345 Coniferae. . .. 316 pd ochiton E (Melastom 15). 337 Cmington Br. Buchanania Cropidin u ig “Afierostylis Nurr 322 Rox» 831 | Crepidotropsis WALP. (Dioclea) . | 334 Conium & ‘(Cmbelier, hi: 338 | Crepis L. (Composit. 65) . . .. | 342 Connaraceae ‚1332 | Crescentia Linn, (Acant. 9) . . . [347 CRINITA, CYRTOSPERMUM. NAMEN. Brz NAMEN. Brz. Crinita Hour. (Pavetta LiNN.). . | 341 | Cupia in dia) . 340 Crinonia Br ader genas 322 | Cupress sL (Coier 9. 316 Crinum L. imi id. 2). 321 Eupeliter 352 Croixia (Sideroxylo Li 343 | Curanga Jus, Seroph hul. 346 Crossandra SALISB. (avant o), 347 | Curcas ADpANs (Jatropha Lass) 350 Crotalaria L. (Legum. 46). 333 | Curculigo GÄRTN. mar d. 8). | 321 Croton LINN. (Euphorb. 29). 350 f Curcuma L. (Zingiber. 21 Cruci 325 here RuMmeH. eer Crudia ScHREB. (Apalatos Aum): 33 WiILLD. 330 Crudya nn ze 332 gecer (Ara 1). eed 319 Cr voot L. re 37 | Cuscuta L. iereateed D. 346 Cry a BLUME. (erde za 887 ond SALISB mbo 25 Eee ee Ri ac. 1). [349 | Cyanitis Reixw. (Dichroa Lour.) | 335 Cryptocoryne FrscHer. (Arac. 38). | 320 | Cyanodapne Br. (Laurac. 2). 49 Cryptoglottis BL. ervan bra) 322 | Cy eerd Br. (Vernonia SCHREB.) | 342 t R. Br. (Às 3). . | 345 | Cyanotis Don. mm. j ER 20 Cryptolobus SPRENG. avant Chamilia Br. Br (Vernon Suren.) 342 THovARs 335 | Cyathocalyx nac. 32). 325 Cryptostylis R. Br. (Orchid. 12). 322 Csachule ane himirand. 1. 348 dans BarLL. (A gest tee 33 | Cyca fe ON nen 316 Cteno ren pt Bin ar8je 29 | Cyca rn ead. 1) . 316 Cubeb Lain.) 349 | Cye ak NOTT. (Menisper rmac. 7 ki 325 nen mum Lov Gusiaen Li) 337 | Co gelo Grier. (Camphanu- É Cubilia Een (Connaraceae 48) . 3 a) 343 Cueum E. kono elise rvi 1938 ran Bruur (Euphorb. 135. 350 Givrbite (Cucurbitac. Re „338 | Cylicodaphne Nees. (Litsea LAM.). | 349 Cucurbitac 338 | Cylindrobolus Br. (Eria Linpu.). | 823 Cudrania Treco. (Urtie ‚ [851 | Cylizoma Neck. (Derris LOUR.) 334 us Mrq. (Cud . | 351 maria BextH. (Labiat. 2) . 348 Cuminosma DC. (AronychiaForsk.) | 328 | Cymbidium Sw. (Orchid. 86) . 823 unce T. (Knoxi 40 | Cymodocea KON. (Potamog. 4) 16 ris CLOS. (Nertera BANK.). 341 | Cynanchum Lins. (Asclep. 1 345 Cunonia L. (Astilbe HAMILT.) . 320 | Cynodon P (Gramin. 18 Cupania (Alectryon veen TN). 331 | Cynoglossum LINN. (Borganiac. 9). 346 Cp riete 331 | Cynometra L. (Legum. 18) . 332 Cupania Aucr. p.p. „episanthes ‘ynopsole L _ Galanophors 33 erhasd : 350 Cupania a (Dictyoneura Bu). 331 | Cyper … [318 ramen (Guioa pris 5 331 Cyperarchte Br (Orchid. 85) set 343 Cupania (Jagera L 331 | Cyperus L. (Cyper 18 pete ge dopetalum B): dn 1881 Cypholophs Wepp. ( 39) . ‚| 351 Cupania L. (Sapindac. 19) . 331 | Cyphomandra SENDTN. oma eis (Mischocarpus BL). . 331 A 346 Cupania ( p 1q.). . [331 | Cypripedium L. (Orchid. 1). 321 Cupania (Rhysotoechia sgt 331 | Cyrtandra Forst. (Gésneriac. 2). | 346 gen Gerst ngggide RADLK.). 331 | Cyrtandromoea ZOLL. Ang sf sked ON te ej Cupani ECT. (atostachys Cyrtoceras BENTH 345 L 331} Cyrtophyllum Bu. ea). 45 Cupania Vprigonacheas RaDux) 331 | Cyrtosiphonia Miq. (rauw IL). 344 Cupania (Xeros ae m Br. 331 | Cyrtosperma Grier. (Arac. 1 19 Cuphea DC. (Webera kB, 340 | C lensen Bexru. (Campno- Cupheanthes SEEN. (Eugenia hijs 336 sperma TWAITES). … … … ««* 31 NME CYRTOSTACHYS. DID YMOCOCCUS. NAMEN. Brz NAMEN. Brz. Cyrtostachys Bu. (Palm. 33). 19 f Dendrochilum Dn (Orchid. 81). | 323 petsggemmssd HAsskK. (Pysostel Den rbi, hum Pr. (Platyclinis ed, 34 BEN 322 Óvetep ts BL. (Odontochilus Ba) : 822 Dentro Br. (Sarooehius Re. Br) 23 Cystorcis Pi Kn 22 f Dend um Br. (Er NDL.) . | 323 Cytin 349 Dendrolohien BENTH. (Demo um Des 33 Daerydium SoLAND. (Conif. 6) . 316 Brot “MART. (Loranthus Dactyliota Bru. (Medinilla Gav- 349 DICH) . 337 Dentella Forst (Rubiac. 3). 339 Dactyloetenium Wii. (Gramin, Derris Lour. (Legum. 79). 34 318 f Deschampsia BEAUV. (Gramin 50) 318 Daedarncanthus ANDERS. cant esmanthus WILLD um. she 32 347 | Desmodium Desv. dsten: 68). 333 Be . Br. (Asc elep. 18); 345 | Desmotrichum BL. (Dendrobium Daenonorigs Br. Drag Bu). 31 323 Dalbergia L. (Legum 334 | Dialium t Les 30) . 32 Delschampia Liss, (Buphor, co). 351 | Dialycarpa Mast. edn 13). 327 Dalenia Kortn. (Melas 1): 337 Dianella Lam. (Liliac. 7) 320 Dali L Ru 35 | Dianthera LINN. (Acant 31) 347 Dalzellia Hassk. (Cyanotis Don.). | 320 [| Dianthus Es (Caryophyllac. 1}. . | 326 Damasonium ScHrREB. (Ottelia). 317 iatom UR. (Ca dln RoxB.). | 336 Dammara LAMB. (Agathis) . | 316 | Dicalyzx hoa (Symplocos L.). . | 344 Dapania Kortu. (Geraniac. 7) 328 | Dicera Forst erin atd L.) 28 Daphnidium Nees. (Lindera Dicerma DC. (Desmodium Desv.. | 333 KME Eren lenen a 1 En Br. _Gymnanthera Daphniphyllopsis Kurs. (Nyssa L.) | 339 R. bake a er ri Bruxe. (Euphorb. : Dichapetaiacene ere jh 50 msn in gronia pc. (Desmanthus Dichapetalum THOUARS. ‘Dichape Wir 332 d 29 Darwi a Desv. (Sesbania Pres). 333 nne die Daw. (Rubiac. 56). ‚ [340 tenen Taw. rt ki 343 | Diehondra Forst. need 2). | 346 Dasycoleum Turcz. (M 8). 29 | Dichopsis ged Een ndra) . 43 Dasyloma “Dc. (Oenance 1 5. 338 | Dichopsis T p- (Palaua utiscaceae. - re BLANCO 343 Datura Lis NN. (So anac. de, . [346 [ Dichopus Br. (Dendrobium. WJ): 323 ama DC. perken . [333 | Dichroa Lour. (Saxifragac. 3). 335 pese ads (Um rna dok. 39 f Dichrocephala DC. (Compost: 10). 342 a GaupicH. (Urtie dak 351 iens REINW. en Deaginaa LiNDL. “(Tropidia Lixpu.) | 322 346 Decas zr m Forst. (Myrtac. ue 336 dere, Juss. (oaat.: 36). 347 Deeri «RB R. (Amarant. 1). 48 | Dicoelia Berru. (Euphorb. 51). 350 Deguatia AUBL. (erris Lour.). . | 384 [| Dic nr An WiLLD. ee Dehaasia BLuME. (Laurac. 4) . 4 À 340 Delarhren heen Hselins in 339 Diet Dc. (Legum. 1). 32 Delia M. (Tissa ADANS) . 326 veg eid Le Wiear. aren L.) 327 Delim EE (pit en 1 324 f Dictyo Br. (Sapind 22). 31 perd Mrq. (Tetracera L.). 324 enn REINw. (Oldenlandia 339 adik Mrq. (A wing rss). 84 Den drobium Sw. (Orchid, 71) . . | 323 Didactylon Zot. Diucla E Br.) 317 D blik vetes Nees. (Gramin. 85) | 318 | Didymococeus Bu. (Aphania mj 30 en EE DIDYMOCARPUS. DRIESSENIA, NAMEN, Brz. NAMEN. Bz. Didymocarpus WALL. (Gesner, 1 347 | Dipterocarpaceae. . . - « - 326 Didymocheton Br. rt haa mn. 2 rete GÄRTN. F. (Diptero= Didymosperma W. et Dv. (Palm. 19) | 319 arpac. 1 26 Dieffenbachia ScHorrt. jha 29). [319 Dipter ad mum ‘Gruer. ‘(Gordonia Diemenia KorrN. (Rosac. 4). 335 ss f ze 326 Diervilla Tourn. (Caprifoliae. 4). 39 | Dira Br. (Am ERE 21 iesingia ENpu. (Psophocarpus) . | 335 Dirnehoia Br. rn Bu). 335 Digaster Mrq. (Pygeum GÄRTN.) 335 | Dischidia R. Br. (Asclep. 31) . 345 igera FoRskK. arken 5) 48 f Discistigma geh. (Garcinia L.). | 326 Diglyphosa Bu. (Orchid. 45). 22 | Disepal Hook. r. (Anonac. 19). | 324 Dilivaria Jvss. (Acanthus Lass). 347 | Disodea Pers. (Paederi an 41 Dillenia L. (Dillen. 4) . 324 | Disporum SarrsB. (Liliac 21 Dilleniaceae. . «. . . . - 324 | Dissecocarpus Hassk. Commelin imeria R. BROWS. ‚Gramin. 5). SAR: Kij vante ene 320 Dimocarpus. (Litchi SonN.) 330 Dissochasta Secr. “ (Diplectria Dimoearpus. (Nephelium L.) . SIERT BOHR vereren ee eren 37 Dimorphanthera Beco. (Agapetes Duoohast BLUME. (Melas stom. 19). | 337 Dox 43 gen aen Mrers. (Cissampelos Dimorphocaly Tavares (Euphor. Bh Sea 325 REEN Oise 350 Ditheca ‚ (Ammannia Ed. 37 Dinoohlos Büsr ‚(Gramin ge 318 | Dithy yroea pe Kunrtu, (Floscopa Dioclea H. B. K. (Legum. 98). 34 BOOR Nen vats. ee 320 Dioryctandra HASSK. (Alsodeia Dittelasma Hook. ‚(Sapindus » EHOUARG) ee GADE beden ra ade 30 Dioscorea LINN. (Dioscor. 1. 821 Dodecastemon Hassk. (Cyctoste Dioscorea wens: 821 | mon). . Rn 50 Diospyros DALECH. (Ebenac. 2). 344 | Dodonaea Sap 31 Diphaca Loon send Ste 333 | Dolichandrone Fenzr (Bignon. 7). | 347 Diphragm Es. (Bor ). 341 | Dolic (L … «| 835 Diphyes de: gean opbyllam Trou ). [323 | Dombeya LAMB. (Araucaria 2). … [316 plachne Breauv. (Gramin. 67) . | 318 acodes Br. (Amomum L 321 Diplacrum R Br. (Seleria Bema). | 318 Dondisia DC. (Plec IN 340 Diplectria Bu. (Diplectria Rreren.). | 337 koren ia Jacq. (Guetta Bi) 340 Dipl REICHENBACH (Melas- Don „ Don. (ie 33 wee ane eee 37 Doodia Rox5 n Des 33 Diploe 4 Bu. (Erica 63), 343 | Dopatrium HA En geno 16). 346 Deetaiais Miers. Eeen: ritis LixpL. (Orchid. 93). » 23 „ . … … … « [825 | Dorstenia Linn. (Urtic. 19). . 351 Ditoestor B. et H. (Trichalysia Dossinia (Orchid. 32) . . (322 a ene eel BAO Detoma (Baringtonia Diplogenea LispL. _ (Medinilla Forst E 36 GAU Eee ‚ [387 | Dowomma _Juss Garingtonie Diplo oden PERRE (Sapotac 3). 848} FORST.). se ee 336 Diplophractum Desr. (Tiliac. 8) . | 328 | Dracaena VANDELLI (Lilac. 1. 320 Dip DC. (Tricalysia Rrcn.). | 340 | Dracontium L. (Monstera ADANS.). | 329 Diplostemon MiQ. (Ammannia L.). | 337 Dracontomelum Bru. (Anacard. 9). | 351 Diplotheca Hocnsr. (Astragulus L.) | 333 | Dr BANks. (Thymelacae. 2). | 349 rage Hocnsr. det se vrei 333 | Drapieza Br. (Disporum SALISB.). | 320 Dipodium R. Br. (Orchid. 84). 23 | Dregea E. Mey. (Asclep. 2 45 Damen Liena. (Dolichos L.) . . |385 | Drepananthus Marso. (Cyatocha- Dipteracanthus Nees On calyx. CHAMP.) … … - … « 325 BENN) ee eee 47 Driessenia Kortn. (Melastom. 6). | 337 EENS _— KIV — DREBBELIA. EPHIPPIUM. NAMEN. Bz. NAMEN. Buz he pels ZOLL. drain Elaeagnus LNN. reizen ha 349 Has 334 | Elaeis Jacq. (Palm. 41). . 19 Drepmosper mien Bax (Camp: Elaeocarp 4 328 osperma Twarr 332 send Een: (Elaeocarpac. ij) 328 Days meg (Magnol. IJ. . 324 | Elae Juss. (Al gee hd a 350 era (Dr Eerd 335 aad Jac CQ. (Cassine L.). | 330 Droseraceae. 335 | Elate L. (Phoenix L.) . 18 ymoda Lent, ( Orchid, 15). 323 oenen atden haak (Euphorb, Drymophloeus re: (Palm. 32) . 319 24 50 dee, vane GÄRTN. (Dipterocar- Elat tostema Forst. (Urtic. 3 5). 51 pac 327 eter nt RADLK. (Bapindac. Dryptopetalen ARs. (Gynotrochse skool Nn eee ee id vene er SSD Bieocha aris R “Br ‚ (Helooharis) 318 uabanga HamiLT, (Lythrac. 9). | 337 | Eleogiton ig (Scirpus | DG 18 vt ges WaALP (Erytirina Elephantopus L. (Composit. 5). . | 342 334 | Elettaria MATON. ree 13). | 321 Dumasia DC. (L egum 89) . 34 f Eleusine GÄRTN. (Gramin. 60). . | 318 Dunbaria W.et ARN. (Legum. 101) 334 Floutheranthera Porr. (Compost Durandea PraNeH. (Hugonia L.). | 32 342 rio L. F. (Malv 2 gitaar ia “Br. (Amo E: 321 Duschesnea SMITH. (Pagraria L) 335 | Ellipanthus Hook. r. (Commarac ì 332 Dyera Ho F. (Apoecynac. 4 eers Hook. (Anonac. EL à 324 Dyer. Hem. (oleum Elsholtzia WirLp. (Labiat 13). 48 Pr 327 | Elytranthe Mriq. (Lor enthus ee 349 Derinopsis Dose ” (Ehymele acac. 6) 49 | Elytraria Vanr. (Aca ) 47 Dyschoriste NEEs. (Calophan li 347 | Elytrophorus Brauv. (Gramin. 64) | 318 Peerdidana on GÄRTN. md mbamma GRIFF. (Pterisanthes Br.) | 330 Plas: 341 | Embelia Burm. (Myrsinac. 3 343 ophyia Bove (Labiat. 12). 348 zien GÄRTN. (Phytianthus Dyane Q. (Sa epe osma Br) . 34 IGENNGN ae arne. 50 Dysoxylo ip (Meliac. 6). 329 | Embryogonia Bu. (Combretum L) 836 chek Br, standen Bu). 329 f Emilia Cass. (Composit 42 Emmenanthus Hook. (soman Ebenae 343 Sin: 328 erin nt in ‚Wart. (Acant: s (liydrooharit. 5). 317 He ete . ‚ [347 eme Roxs. (Sabia SALEBR) . 331 laad Beco. (Ánones. 21). 324 f Endiandra R. Be. (Laurac. 5). . | 349 Ensche Rrcn. nnn Endospermum BeENtH. (Euphorb. ane se 834 56 51 Ecbolium “Korz. ike 33) . 347 Engelhardia LESCHES. (Oungtand 352 pn vals Ee Ginder Me) 332 : , : pres 1oca hijr a L.). 328 Bialos Raon, (Ena us). ele 17 maa stan palsa num). 348 | Enhydra Lou opm 35). 42 zohiodiean in ivan ocarpus L.). | 334 f Enicosanthum Brcc. (Anonac. 13) | 324 Echi sr L. (Orchid. 96). 323 | Enicostema BLuMeE (Gentianac. 4). 845 Eeclipta an mposit. 36) . . [342 f Ensolen sei ScHorT. ren Edespermum Br. (Dalbergia A 334 ScHo 319 Ehretia Linn. (Borg: 2). 45 Hende. ADANS. (Pasaotha 1): 332 ichhornia hj Duale: ij. 320 | Epac ir Je 343 Eileman thes Hocust, (Indigofera Epaltes s. (Composit 23). 342 ROSE ke Pt oee ee UNS zippiam L (Cirrhopetatam Elaeagnaceae. .......|34 rs bne 23 VEEN WT EEN NEN EAS En PR EPHICARPURUS. EXITELIA. NAMEN. Bz NAMEN. Brz. eek us bag En 351 | Erythroxylon L. (Linac. 2). 28 Kpicra Br. (Bolbophytiam Eschweilera Zep. (Araliac. DE 339 die 323 | Esenbeckia Br. (Neesia BL) 827 - pic s BL. (Orch Fis 323 | Etaeria Fr. (Etaeria BL.) . 322 riot Kors sr n bj 343 | Ethulia L. (Composit. 2) 341 " Epi gynu atd T. (Apoeynac. 37). | 344 [ Eucalyptus L. (Myrtas. 10) 336 Epilithes wise erpicule L.). 35 | Euchresta BENN. (Legum. 80) 334 Epiphanes en erst Br). 322 a er L'Her. (Liliac. 11) . | 320 Epip m ScH Ara ae 19 | Eucosia Br. (Orchid. 37). . . . | 322 Rire € GRIFF. (Faphorb 64). 351 Eudesmia R. Rr. (Eucalyptus sr terme alomonia L. ie 36 326 Eugeie ssonia Gruen. (Palm. 9). 319 Epithera ‘Br. (Gesner. 47 | Eu ietsie he lier rte L.). 336 pitte GRIF es phon Euger L. yr ae 336 GÄR 340 wan MICHEL. Ns EE) 336 anc ‘Hos. (Gramin. '69). 318 | Eulalia KuNrn. (Polfinia’ Tus). 317 Eranthemum LINN. (Acà 1 347 | Eulophia R. Br. (Orchid. 69) . 328 rdysanthera Hook. (Apocynac 33) 344 chia DC. (lIsora brai 341 Erechthites Rarr. (Composit. 56). | 342 | Eupatorium L. ag sit. 8) . 342 emocharis R. Br (Donia G. Don.) | 333 | Euphorbiac 350 Eremochloa Büsr (Gramin. 17) 17 | Euphorbia nn par ID: 350 Eria Linpr. (Orchid. 72). . 23 | Euphoria. (Ary 31 Eriachne R. BrowN. (Gramin 51). | 318 f Euphoria Chau, api: 18). 330 anthus Mrcu. (Gramin 9 317 | Euphoria. (Guioa CAVv.). 331 ca 5 Ere 343 | Euphoria. (Litchi Sons): A40 Erigeron L etn 11) ‚|342f Euphoria. (Nephelium L.) . ../331 E e 320 f Euphoria. (Poma Fo ORBT). reel 381 arne Linn. (Briocaul. IJ). 320 | Euphoria. (Xerospermum Br.) . {331 ochloa KuNTH. 317 ia nthus RApLK. (Sapindac. perd Hassk. (Phyllanthus L.) | 350 23 31 Erioglossum Br. (Sapinc . [329 at iopsis RanLk. ‘Euphorian- HEriorhaphe Mia. en. L.). [327 31 Eriosema D 34 Hurfotia … (Uragoga “Linn. BE 341 Erismanthus W nn Eup b.63). 351 prei trou. (Tetracera L.) 24 Erithalis ForsT moni 340 | Eurycles SauIsB. (Amaryllid. 3) 321 Erophaca Botss. (Donia G. Dox.). | 333 ryco „ (Simarubac. 5) 329 Erpetion DC. (Violo L.) ‚ [325 | Eusideroxylon TrysM. (Laurac. 6). | 349 vum L. Pe. (Vicia L ‚ [334 | Eusynaxis Grirr. (Pyrenaria BL.) 26 Erycibe Roxs. (Convolvul 346 | Euthemis Jack. (O 6 ANS 2 29 ryngi ‚ (Umbellifer. 3) . » | 338 Euxoliús Rar. (Amaranthus Linn. 348 Erysimum L. (Crucifer. 6) 325 | Euzeurvine Lip. (Zeuxine LiNpL.) | 322 Erythrina L. (Legum. 93) . « « 33 ea L. (Urag Lix 41 Ergtbroen pus Br. RR zria COMM Eek erde | oel Rox 351 odia GXRrTN. (Rutac. 2). . . . [328 Brython Tuov. (Ne erter 2) 341 | Evolvulus. rde Banaat 0 Erythrodes Bu. (Queteletia Br.) . | 322 | Evony (Cel dn 330 dn Br. (Olacac. 6). . | 329 egt der neig TE ohne Eryth js Br. (Galeola Lour). | 322 GHT.) « deet Er: virostemon Kror. nend shi ade Kor s. (Kibessia DC.) . [ 337 € 332 antie ike (Pternanden JACK. ) 337 Beyihirostigma Haser. (Connarus um LiNN. (Gentianac. 2). … 345 En ne ee A hoe Br. (Parinarium Juss.) . | 335 EN en EXOCARPUS. GLOBBA. NAMEN. Bz. NAMEN. Brz. Exocarpus LABILL: (Santalac. 5 350 f Galanga Sartss. (Alpinia L.) . 1 Exoecaria LiNN. (Euphorb. 75). 351 arr ia Zo LL. et t Mor. aphorb. 350 Fabago Tourn. ideen evn 328 du a ; Lour. (Ore chid: Ae. Er Es bp Fabricia Scop. (Legum. 71). ‚ [333 | Galeopsis Linn. (Labiat. 24). . [348 Fagara L. (Santhoxylon L.). . 328 | Galianthe Gris. (Borreria Mris.). | 341 Fagonia L. (Zygophyllac. 2) „328 arten Ruiz. et PAv. reen Fagraea THuNs. (Loganiac. 2) 345 342 Fagraria L. (Rosac. í2) . 33 um ‘ Tovexe EF. ‚. (Rubiac. 91). 341 Fatioa D mh 1): 337 Gaumpia Br. en nnie 351 Fatoua Gauprcu. (Urti 351 | Gamogyne N. E. B N. (Arac. 22) 319 Feronia GÄRTN. ae, 1 d 343 | Ganitrus GÄRTN. gr dennen 28 Ferreola Roxs. (Maba j. R. et G.). | 328 | Ganophyllum Bu. (Sapindac. 33). | 331 Festuca L. (Gramin. 75) . 318 | Garciana Lour. har” iydrum Basse) 320 Fibraurea Lour. (Aenispermac 9). 325 ea win L. ifer. 6) . 26 Ficus Linn. (Urtic. 51 a ELL hes (Ru abiac. 42) . 340 eti prees a) 47 Bid Mig. doris 62). 341 Filiacora COLEBR „ (Menispermac. 6) 325 | Gürtnerea 8, reken Fi mbristylis Vaur. (Cyper. 10). 31 KR 43 na MARSIGLI. (Stercul 16). [327 dara Roxs. Oriroerse: 2). 29 'issilia Comm. (Olax. 29f Caruga Avct. p.p. (Jagera BL.). | 331 Fistula Een (Cassia L.). 32| G vanen Comm. (Araliac. 5 . … 389 Fitzalania F, v. Mürr. (Ovaria 1) 324. R. Br. (Orchid. 18). . | 322 Flacourtia (iconic 38 Gastro Br. (Liparis Rrcu.). | 322 Flacurtiae Sp. Ucr. (yrsg Gaultheria L. (Ericac. zede ater 848 WONDER se ee 338 | Ge eg REINw. (Amom L.). | 321 Flacou rtiac ° 338 | Gelonium Rox. dhophaein 6). 351 Flagellari 320 / . (Eug ) 336 Flagellaria Ee (Flagelias. 2). 320 | Gelsemium Juss. (Loganiac. 1) 45 Fleischeria Steup. (Sida L.) 327 | Genio WALL. iat. 2 348 Flemingia Rox. (Legum. 106) 334 | Geniostoma Forst. (Loganiac. 4). | 345 Fleurya Gaupicn. (Urtie. 28 51 n é de : de 45 Flindersia R. Br eliac. 19) 329 | Gentian 345 oscopa LouR. gern 1) 320 Es aloram, dach (Orchid. 68). 323 Fluggea WiLLp. (Euphorb. 9). 5 mitra Bro ne Broc). 341 Foeniculum ADANs. neme 10) 338 Geophila Dox. (Rubiac 68) . 21 Fornasinia Berto. (Milletia 33 | Ger: 8 328 Fornicaria Br. (Camarotis Linn 324 | Geranium L. (Geraniac. 5. 328 Forrestia A. (Commel. 4). . {320 f Gesneriaceae ‚| 346 ourcroya ScuuLr. (Amaryll. Uk 321 | Gestroa Beco. (Violao. 5. ‚| 325 Frankenia L. (Frankeniae: AEL 326 | Geunsia rpg (Verben. 6). 348 eniaceae 326 f Gigantochloa Kurz. ms. ‚ (Gramin. ads MaRsH. „(Gordonia Eu.) 326 Ae E 318 Fraxinus RORE BN ee er Be Gigliolia ‘Broc. Palm 22) . ‚ [319 Freycin vent Gaup er and. 2). 316 f Ginalloa Korru. (Loranthac. 4) ‚| 349 Frivaldia ENpr Gerogloua DO) 342 f Girardinia Gaupren. (Urtie. 34). | 351 Fuirena Rorrs. (Cy 7) 31 i iera Gavmon. (Urtie. 5) . | 351 Glabraria L. (Litsea LaM.). 49 eren Forst. (Cyper. 17). 18 ene He ia JACK. (Leptospermum actia P, Br. eha 97 34 7 336 eta nchoe ANS. (Kalanchoe hk enen L. za). 332 ADANs.) dn 335 | Globba L. (Zingiber. ie 321 ë DEN é 5 menteteeastekinnnem nnen ETEN ADRET kat annie art ae k ie ie À ed arne! inpak vraie tk neig ee: ae Le el ee 4 | DN GLOCHIDION. HAEMOSPERMUM. NAMEN. Brz NAMEN. Brz Glochidion Forst. (Euphorb. 7). 350 al Role (Pterocarpus L.) | 334 pit aengldg BL. ae: G B. (Woodfordia SALIsB.) | 337 For 50 Graphs ua Scuerr. (Hydri- ned ra “Br. (Orchid, 57). 322 Kl WENDE Joen en er nd en 319 Gloriosa L. (Li dhr 320 dike urdya Rons F. r, Orchid. 104) | 323 rele reg (Berophul. 25 ke 346 | Grukimannia NEC inne Glortidian nd aient 333 ae 5 341 Glox ‚ (Gesner 1). 46 | Grumilea ei ARTN. . (Rubiae. 6 5). 341 ta he Een ard. 4) . 331 hanin Br. (Polyaltia Br.) . 324 Glyceria R. edet (Gramin. 74) 318 | Guatteria Ruiz et PAvon. (nona. Glycine L. (Le Se 33 14 324 Glycine W. et sir Sw.) 33 azuma ‘Prom. St bkr 9). g 327 Glycosmis CoRREA be 9). 328 | Guettarda BL. Rpiang 54) . 40 Gmelina LiNN. (Ve 48 | Guettardella CHAMP. (Antircea) 340 Gnaphalium L. (Compost Zj. 342 | Guilandina L. rr L 32 sai airs 316 f Guioa Cav. (Sapindac. 20) . . 31 Gnetum L. (Gnetac IJ). 316 f Guizotia Cass. (Composit. 43) 342 Goledupa LAM. ee Lam). 334 | Gunnera L. (Haloragid. 1 35 Gomosia Murris. (Nertera BANK.). | 341 L. (Planchonia Br). . [336 Gomphandra Warr. (Leac. 15). 329 Guttenbergia Zou. (Morinda LixN.) | 341 Gomphia REB. ( 329 iter is 326 Gomphocarpus R. Br. (Asclep. 11). | 345 Gymmagathis Sona. (etaleuca L) 336 hostemma WALL. (Labiat. 29) | 348 | Gymnanthera R . (Asclep. 4). [| 345 phrena LinN. (Amarant. 15). | 348 Gyman pf Euphoro. 16) . [351 Been bits eran Prum.) | 339 f Gymnema R. Br. (Asclep. 20). 45 Gongro DeNe. (Aseclep. 21). | 345 pe honne ARN. (Cucurbit. Li) 338 Goniothalamue Br. (Oxymitra Bu.) 334 RE BLUME. cas Gonocarpus DC. (Haloragis |F Oee sn 4 Ee 21 35 or nosporia (Celastrac 5). 30 Gonioehiton Br. “Disoxylon Bu). 329 hin NEEs. (Acan nt. 23). 347 Gonocary Mia. ( 0) 329 ao ropsis DC, (Pediceilaria Gonyanera ce TH. erin 31). | 34 ae ANK.) « Re Ed ad L. (Burmannia L.). | 321 Gnoeephar un Br. (Phytoorene onys Hi s Teven. at a: sn É 329 elae, RE 349 Seaman Br. (Rub 86). 41 Baotuier ene 342 | Gynopachys 1. (Randia Housr.) 340 dyera R. Br. (Orchid 322 rnostectua pn (Cueurbit. 17). | 338 Gordonia Err. (Ternstroem. 4) 26 | Gynotroches Br. (Rhizophor. 1) . | 335 Gossypium L. (Malvac. pi ‚ [327 | Gynura „ (Co BT 42 Gouania L. (Rham 5 30 | Gyrinops GÄRTN. (Thymelaeac. 5). 349 Govindovia _ Wieur ropa Gyrocarpus JACK. (Hernandiac. 1). | 336 Lin me Rn 822 Gramine 317 | Haasia Nees. (Dehaasia Bu.) . . | 349 Gramman in En. r. (Orchid. s° 323 benaria WiLLp. (Orchid. 5). « [3 Grammatophyllum Bu. (Orchid. in 83 | Habzelia DC. (Xylopi ie 1885 Grangea Forsk. (Composit. 11). « | 342 maria Lap. (Orchi 22 Grangeria Comm. (Rosace 1). . 35 | Haematorchis Bu pig Lour.) | 322 rrantia Grirr, (Wolffia Hork). 320 jemen atoxylon L. (Legum. 3 „ [332 Graptophyllum Nees. (A ). | 347 ocharis SALISB. Chermstroom. Gratiola Liss. (Serophul. 1 5). 346 . … … [326 Greenea Wiur. he den ‚899 Haemospermum “Rexw. (Genio- i ac. 7) . 328 stoma) . ee } 345 wia L. (Til NEE HAENKEA, HOMALONEMA. NAMEN. Buz. NAMEN. BLz. sn Ruiz. (Schoepfia eng 329 | Henslowia Br. (Santalac. 3) 349 Halesia Br. (Guettarda aen L.). « 40 | Henslow af had pd ader N 337 Halodule ENDL. (Pota 5) . … | 316 f Heptapleu m Gin N. (Aral. 1 339 Halophila THOUARS. (iydrochard. Heritiera Der: YAND. (Stercu ul. 20). 327 17 | Herminiera GuiLL. (Aeschynomene Halorrhagidaceae ORN ENE et ADI lekte te Dea 333 Hal A Forst. (atorhagidae, Hernandia L. (Hernandiac. hi 336 2). 335 | Hernandiaceae 336 Hamame elidac 335 | Herpestis GÄRTN. Werorhul. 1). 346 Hamiltonia ko. (Rabac, 80). SAL | Herpyza SAUVALLE. (Teramnus Hancea Pie (Hopea Rox.) 327 SW. 334 Hanguana Br. ges Br. 32 kh ania ‘Goup. (heobroma Bj: 327 Hansemannia K. ScHumM. (Legum. a Br. (Orchid. 29). 22 332 Hett vi ron Juxan. (Antnistira Hapalocarpum (Amman L DE 33 Es 317 Haretighsea Juss. CDysonplon Br.) 329 aetragris ‘Grrer. (Boschia lia Roxs. (Sapindac. 34). | 331 327 Harrisonia BROWN. amd 2) [| 328 Heteopsi Mr a. (Monstera ADASs.) 19 Hasseltia Bru. (Kick L.). 44 | Heterosmilax KuNtN. (Liliac. ie 321 Hass woel WarP. p.p. (P andanus) 316 Heterospaha ScHerrER. (Palm 319 Hea da ld PE: pas 15e 29 | Het a W. ard CAsclep. 25) 345 H balies K. (S apindse 66). 330 sv riten (Eup 25). 50 Fests vn BK. an ewittia W.et A. nvt, 10). 346 Bj 334 nde NEEsS. veen gan Heckeria Kortn. (Piperac. 5). 4 347 Hedychium Koen. (Zingiber. 2). 321 Hemels, (Eugenia res 336 tegrchrand vas eere vlan: 339 | Herameria KR. Br. (Podochilus Hedysar L. (Le 3 Br. Re 22 Ernesto a Rau. Gori Heymassoli AUBL. (XKimenia Prum.) 329 OOP keen an ae 333 vrt Roxs. (Meliac. 16). » 29 Heleocharis R. Br. (Cyper. 9). 318 | Hibiscus L. (Malvac. 3). . ‚ [327 Helianthus L. cam en 342 | Hidrosia Lour. CRhynchosia Loor 334 He eh nva ri 1): 349 | Hierochloe GM (Gram. 44) . | 317 Helico 2 rs Br. Pet Md el 340 Heliconiopsis M e(ielionië 1). 321 ee ardia - ScHorT. te er es Les ster 13) . 32 MAR 27 L. (Parsonsia ed Br.) . [344 | Hippion ‚ (Enicostema Bu). 45 Height DC. weiger ssh Lans. (Hippocrat. IJ. 330 . | 346 gend à 330 Helio tropium 1 LINS. (Bo ”). 346 | Hippoglossum BREDA. (Cirrhope- Hellenia bd (Alpinia mt 321 talum LINDL. a Sen HelosporaJ x,(Timonius Rou) 340 et sine „ Glaipighiae, 3). | 328 Helygia en phi a R. Br.) . | 344 prise K. (Cu vonbed 14). | 338 Hemicarpha NEEs. ©: ce. 2 318 ren field (Abrus L.). . | 534 Hemicyclia W.et A. (Euphorb. 12) | 350 f Holarrhena R. Br. (Apocyn. 24’. | 344 paen a sr (Ac 47 | Hollru bek: Scuu br nang 1). [| 338 nigyrosa Bu. p.p. (Guioa Cav.). | 381 | Holochlamys Ener. (Arac. 13). 19 eni dn Br. p.p. (Lepisanthes olopeira Miers En (Obsetilas DC). 325 30 ern Buphe orb. 70). 351 Hmispadon. ExDL. (tndigofera L). 333 ien alium reen 9. 338 Henicostemma END: ld costem omalobus Wins, (Astragalus 333 ‚ul 448 Hinnlanena Scuorr. (Arac. 319 NRPEMRAN EDENIS Et CREED ICK OSCE EN HOMOCNEMIA. IXANCHENUS. NAMEN. Brz. NAMEN. BLz, Homoenemia Miers. (Stephania Hypolytrum Rrcu. (Cyperac. 4) . [318 OBE dee tat neven ek eo (OAD ned us Hassk. 334 Homonoia Lour. (Euphorb. 54). 351 | Hypoxis L, (Am eri 321 Hondbessem ADANS. gr ne 341 Hy pt ba (Lab nn 348 Hopea Roxs. (Diptero 4). 327 | Hyr unde a Miq. AN Gar- Horkelia REICHENB. (Voi Hor- DIGB) et reset none 51 KEL) . « di Seb 320 f Hysa anthes RAFI. (Serophul. ES IJ. + Horsfieldia Br. (Aral. Bal verden O8 hens ia Reinw. (Corymbis Trou.) | 322 Houttuynia TrurB. (Piperac. 1). | 349 er aar 29). . . « [345 | Iecaci 329 Hugon EC 1) . ‚ «| 328 Lehmocarpas R. Br. ‘Gipoeynac 86) 344 Hanter Horn (Apoeyn. air: 344 | Igua ‚ (Palm. 19 Hur N. (Euphorb. 77) . 351 pant pus atrens Stphania Loe) 325 Htm. Ean 6 (Barrtagtonia I Jen EE 1). 30 For d 36 | Hie 30 and END. (Tylophora R. Dare. gd ernandiae 2). 336 BEN) onee vd ete 4 p apotac. 43 Hiyvanthus Jacq. (Jonidium Vexr.) 325 | Zmantima Hook. F mite 341 Hydnocarpus GÄRTN. (Flacurtiac. s 338 | Imbricaria Juss. (Sapot . [343 Hydnophytum Beco. (Rub. 77). 8341 | Impatiens L. (Geraniac. 8) . . 328 Hydrangea L. (Saxifragac. 2) 835 | Imperata Cyr. (Gramin. 17 Hydrangia aijn Hij 335 gelid a JAUB. (Indigofera L) 333 Hydriastele WeNpL. (Palm die 319 f Indigofer „ (Legum. 52) . « « | 333 Hydrillia. (iydrocha weder dak 317 nende orsT. (Legum. 81) 334 Hydrocera Br. (Ge 9). 28 | Intsia Trovars. (Legum. on . | 332 Hiydwicharis L. Elpdrochaeik 8). 317 ula Een ang 30), reeel HAD er ephertp Res vac dt eben Id vxrH. (Liliae ie et 820 Hydrocotyle L. (Umbellifer. ze 338 ee (Convolvul. 15). 346 Hydrolea L (rro phyl. 1). 8345 fridao ts dert Hydroph 345 Iridorchis Dr, Oymbidiam Sw). 323 Hi ii ytum Judi Giyrmecodie cia na L metia Forst.) . 331 . . … … |341f Iris L. (Iric id. 2). 321 He zer vschoenus Zot. hel Mor. ne rider AUBL. (Casearia. Jaan) 338 Been ee on 318 | Irvingia Hook. (Simaru 329 H . Br. (Ac &. 5). . [347 hne Brow esb de. 317 Boden ee vtniden DC.). [337 | Isanthera Nees. (Gesner. 8). . [347 Hyl INDL. (Orchid. 35). | 322[ Isauris ARN, (Vatica L). . « 827 Hymasoli Aus. (Ximenia Prum.). | 329 f Ischaemum ie (Gr eN KI H L. (Legum. 24) . 32 | Ischnea F. v. MÜLL. (Compost, 53). 342 Hymenoecardia War. (Euphorb.20) | 350 f Zschur nahe: Büse. _(Bambusa Hymenodictyon WALL 1 3 SCHREB 5 ‚|318 Hymenopogon WALL. (Rub. 339 | Isochori Mira. (Acant. 26). . se 104 Hymenospron SPRENG. (Dioclea Isolepis R. Br. (Scirpus L.). » 318 H.B.K.). . . . . . . . . .« « | 384f Isonandra Wianr. (Sapotac. 4). « | 343 Hyoseyam (Solanac. 9). | 346 | Isoptera Scuerren. (Dipterocar.8) | 327 Hypenanthe Ee ledi GAU- ned is WarL. (Frigoniastrum BENN 337 aide 1836 gverls e 326 dra s! LINDL. (Campanalac. 7). | 343 Hypericum L. (Hy ac. En . «| 326 a L. ie js eed EN Hyperpa Mrers. ende Lour). | 325 aphne Bu. (Laurac. 12). . [349 Hypobathrum Br. (Rub. 46) . 340 hadde Cass. nen Hypoestes R. Br. (Acant. 38) . 347 Cass 42 ee IXONANTHES. LASIANTHUS. NAMEN. Brz NAMEN. Brz. Ixonanthes Jacq. (Linac. 4). . . | 328f Kleinhovia Linn. (Sterculac. 14). | 327 Ixora LiNN. (Rubiac. 60). . . . | 341f Klugia Scnuecnr. (Gesner. 13). . | 347 (Rubiac. 340 Jackia Br. hrg on vrijen sim 326 | Knulesia HassK. (Tradescantia L.) | 320 Jackia WarrL. (Rubiac 339 f Koilodepas Hassk. (Coelodepas). . | 350 Jagera. Eattostachys Rani): 331 f Kokoona Tuwarr. (Celastrac. 7) 30 geks indac, 25). 31 | Koompassea MAINGAY. (Legum 332 Möxc. Oras Liss). ‚ [348 psia Bu. (Apoeynac. 17) . 44 Hinne DC. (Eug ate, 36 | Korthalsia Br. (Palm. À 319 Jambosa Rumren. (Eu L). 336 | Kotschya END. (Smithi 333 enen Br. Stephanos) 345 | Kraussia Harv. (Tricalysia Rrcu.) | 340 vee age (Olea. pen 344 | Kuhlia. eek THOUN.). . | 345 perd INN. (Eupho 26). 30 | Kurria Hocun r. (Hymenodictyon Jenkinsia pe, „Gfiguia MEISN.) 329 NEER oat ae are 39 Jodes Br. ae 330 f Kurrimia ze. (Celastrac. 9. ‚ [330 Johnia W. wm. (Glycine EL). 334 | Kydia ad “Maly alva ag . [327 Daerden mn bnn Kyllinga Rorrs. (C En 6). . [318 Man oi ede . [320f Kyllingia Avcr. (sllinga Rorrs.) 318 Jonesia. Roxs. wamerg L) sels Jonidium Vert. (Vi Bie 325 f Labiatae 348 Josephinia ee: delend 2). 347 | Labisia dek Myrsinac. 8). . | 343 Juglandae « « « « « [852f Lablab SAvr. (Dolichos L.) . . « [335 Teathichnks ied (Codiacum. RuM- blavia Don. (Dolichos L.). . . | 335 MKE seer 350 | Lacara SPRENG. (Bauhinia L.). . | 332 Jussiaea L. (Onagrac. 1) . . . . | 337 edes eg Dcre. Gasioepn Justicia Lins. eha 28) . 34 Perak hen : 49 Taboo un Br. (Otanthera Bu) 36 rant Juss. (Magnol. 7) . . . [324f Lach inos iten Kortn. (Coffea Linn.) | 340 mpferia L. (Zingiber. 3). 321 | Lactaria Hassk. (Ochrosia Juss.) 44 porn Hassk. (Payena len. SaLIsB. (Gordonia ELr.). | 326 C. 43 | Lac L. (Composi woe GD Hetmekoe Konak enke 2). 335 | La vdrg ee (iercospermum) 341 Kalopanax Mrq. (Araliac. de 39 | La, R. (Cuc 12). 338 Kandelia Wicur. et Arn. (Rhi haalen, alat bemant 13). 342 phorae Sad ‚ [336 f Lagerstroemia. (Lythrac. 6) fs 7 Kayea W L. (Guttifer. ie . … [326 f Laggera Scu. Bip. (Composit. 21). | 342 eren, Br kond Dus.). S24f Lagunaea Cav. (Hisbiscus L.). 27 Ken L, (Palm. 31) . 19 neularia GÄRTN. eden etao. Kentroph yta Nurr. (Astragalus 1) 333 ‚ | 336 Keratoporus SK. ge DC.) 343 | zahia Hasex. dee k 5 327 Ke ssd SreEup. (Gram. 78) [318 f Lamprocarpus Bu. (Pollia a TuusB.) 320 Kerria DC. (Rosac. 10). . . . 335 ponten ade Hassk. (Anecilema Kibera Expr. (Monimiac. 3). . . |349[ _R. Br. 320 Kibessia ag bomers nd … ie 188 Lamprophyltum Mrens. (Calophy!- Kickxia Br. (Apoeynac. 45) 44 m L. Gee 0 Kiesera ReiNw. Biesdack Pers). 333 Landukie Prascn. (Amped 5). [330 Kigelia DC. (Bignon. 10). . . . [347 f Lansium Rumeu. (Meliac. 12) . . | 329 Kin ia Hook. (Anonac. 4). 324 ar se Kk er . | 347 Cinkina ADANs. (Cinchona L.) 39 rtea GaupicH. (Urtic ee „| 331 na anr Juss. (Glochidion) . . | 350 f Lasia Lour. (Arac. 15). . „319 Kissodendron Seem. (Araliac. 15). | 389 f Lasianthera BEAUV. (Olacac. en 329 Kleinhofia L. (Kleinhovia L.). . | 327 | Lasianthus Jack. (Rubiac. 70). 341 iet gas Tinie del he eh — XXI — LASIMORPHA. LIPARIS. NAMEN. Brz NAMEN. BLz rte bed ScuHorr. digen Leptaspis BRowN. (Gramin. 41) . {317 GRI : 19 f Leptocarpa Kortn. (Parinarium Zang “ Bexrn. (Bamadera DORE NEE el GÄR 5 ° 328 | Leptochloa BrAUv. Ber 62). [318 rad Bexrn. ydnophytam Leptocyamus BeNtH. (Glycine L.). | 334 é 41 | Leptonychia Turcz. (Stercul. 5) . | 327 Lathrodus Br. air Lesa) 322 erkers Br. gecer in, 345 rb ed (Le dln 334 | Lepto elen Presr. (Zingi 321 Latour rd 70). 23 | Le T end ii 336 La augierin ic (Guevara Bi): 340 | Leptostemma BL. (Dischidia R. Br.) | 345 Laune sne 70). 42 | Leptostigma ARN. (Nertera BANKS). | 341 Lau dike en EE 349 | Lepturus R. BROWN. (Gramin. 77) | 318 L a NECK. oui, els 333 | Lerchea ie (Rub en 39 Lavanga Mersm. ( 42 | Lespedeza Mcux. (Legum 75) » 333 Lavenia Sw. (Adenostemma Forst.) | 328 Lettsomia A rds Lour.). 346 Lawia Wienrt. (Mycetia Reinw.) | 340 zn men meg rn Lawsonia L. (Lythrac. 7). 337 ucas eik amen 6) . 48 se Hook. (Ormosia JAck.). . | 333 rende, TT. (Colocasis Lecananthus Jack. (Rubiac. 35). | 340 CHORE) veen à 320 mines Br. (Orchid. 14) . . [322 f Leucoenide Mrq. (Debregeasia GAv- Lecontea A. Rrcn. en L.). | 341 BN hate het aeta Dd Leea L. (Apo lid. . « « « [330 f Leuconotis Jack. (Apocynac. 2) . | 344 Leersia S eet 43) 17 f Leucopogo Br. (Epacridac. 1). | 343 renden hl Anns ‚ (Coscuts DC.) 325 f Leucorchis Br. (Orchid. 19). . . | 322 Jegum ino : sr 332 | Leucosyke Zorr. (Urtic. 45). . . | 351 arpus zr i. (Apor rosa BL.) . 350 vieren vege” (Diospyros) . 344 redt Don. (Weinmannia evieria RI. (Monimiac. 5) . | 349 . … … [335 | Libidibi De “os alpinia L). . [332 Lemna zi (euro: 2). 320 | Lichtia. (Theobroma L.) . . . . [327 Lemn: 32 | Br. (Palm. 4). 318 Lens GRE t Gboa. Wegum. si) 834 | Lightfootia Mig. (Wahlenbergia Lent dela 46 | __ ScHrAD. 43 Leonotis Pers. (Labiat. '27) 48 | Lightfootia Sw. (Myroxylon Forst) 338 Leontoglossum HANGE. (Delima L.) | 324 f Ligustrum L. (Oleac eel Leonurus N. (Labiat. 25 48 | Liliaeeae (Excrer) E. et P 320 Leopardanthus Bu. (Wailesia L.) | 823 macia Lour. (Menispermac. 17) 25 Lepidadenia Nees. (Litsea Lam.). | 349 | Limatodes Br. (Phajus Lour) . . {323 Lepidagathis WiLLp. (Acant. 24) | 347 ars nthemum _GMEL. gate sepidogyne Br. (Orchid. 28) 2: 345 Lepidopetalum Bru. (Sapindac. 30) | 331 Limmophils R. “Br. (Serophul. 13). 346 Lepig ster dk ied DANS ). | 326 | Limnophyton Miquer (Alismac. 2). | 317 Lepiniopsi (Apoc 11a). | 344 f Limonia GÄRTN. ne SCHREB. ) 338 Lepionuru Br olae cac. Ti) 329 | Limonia L. (Rutac. 12 328 Fepintger es _ Mig. (Loraathus Limosella LiNN. (Scrophul. 26). 346 Lis 349 e oe 1688 Lepironia Mia. pp (Mapai Aon) 318 pr Juss. (Scrophul. 3) . [346 Lepironia Rricu. (Cy 19)» 318 | Lindenbergia LEHM en 10) | 346 Lepisanthes Br. perd ) ‚ [330 f Lindera Tuums. (Laurac. 13) 349 Lepistemon Br. (Convolvul. 14). … | 346 f Linociera SwWARTZ (Ore 344 Lepistoma Br. (Cryptolepis R. Br.). | 345 | Linospadix boen (Pal 23) . 19 Leposma Bu. (Cryptolepis R Br). | 345 f Liparis.L. C. bvn 50) 322 Leptadenia R. BR, (Asclep. 32). « | 345 pr ke RIiDL. zstrd TuHov.) . | 322 a 1 ed LIPPAYA. MANGOSTONA, NAMEN. Bz NAMEN. Buz. peren and (Loranthus L.) . 49 blend a Br. (Cyper. 1). . | 318 sd L. (Dentella Forst). | 339 Lythra 337 ippia x. (ve erbenac. 2) . 34 drei ij Ie p. (Nesaca Couu.). 337 Lijuidanvar B. (Altingia Nozoxr. ) 335 poes alg P p. Plage Forst). | 337 Liquidambar Mrq. Hee ndia) . [335 | Lythru an rdia dan Sons. (Sapind 330 dre dd 337 Lithocarpus Mig. rap! LINN.). | 352 Lihosanthes Br. (Litosanthes Br.). | 341} Maba J. R. dal (Ebenaec. 1). 43 Lit er Linn. (Boraginac. Macaranga THo pm 52 2). 350 aen oe cart 346 | Machilus Nees. (Lau 49 Lisi BL. pe 41). 341 | Macklottia Kortn. pda 36 AM. (La 11) 349 | Maclellandia Wint. (Pemphis) . | 337 laad Crois. (Canvelwul 18) . . « |346 | Maclura Nutr. (Urtic. 15). . . . | 351 Livistona R. Br. (Palm. 5) . 18 es Br. (Orchi 8). 322 elia gee sen En 343 | Macranthus Lour. (Mucuna) … 334 Lobelia L. (Cam 5). 342 | Macroceratides RAppi. (Mucuna Lodhra De png raded ijk 344 BAND) oee een 334 Loganiaceae . .. 345 Maoroeymbisen WarP. Erythrina homera Hook. (Mezzettia Ee 34 Beco. Pe Macrolenet NAUD. (Marumia Bu). 337 Lonicera te ”(Caprifol iac. 3) … 339 [| Macromiscus Turoz. (Aeschyno- f Lontarus GÄRTN. gen nae 318 e A Lopadocalye Ku. (Ol Hi. 329 Macromyrtus DA (Eugen Li) 36 Lophatherum Broen. (Gramin 70) 318 cronemum V AHL. nk Lophiocarpus Mrq. (Alismac. 3) . | 317 ILL. 39 toebienen WiIGHT. (Castra afaerony Daz ‘(Tephrosia Pars) 333 Em vn a ans 30 | Macropanax Mrq. (Rubiac. 14). 339 Lo opho opyxis Hook. r. (Icac. 31 I) . | 330 Maar pigen ss (Piper. Liss). ‚| 349 pets Scuorr. (Eristani Macropla aan DC.) . [337 DN een . … | 336 henk ‚ (Kibessia DC.) . | 337 Loranthaeeae. . . . . . . . [349 | Macrosolen ang. eren Linn.) | 349 Loranthus LrNN. (Lorant. 1). 49 | Macrotylouma W.et ARN. Ae chos Lo: be Br. (Loranthus Lans. ). BANE eha ne ee 335 Loxocarpus Br. (Didymocarpus Maeos Forsk. va det ige ij. ante bne sl olia L. ( . 324 „oxonia Jack. (Geaner, ht ee B dd rg Dee: see DES Loxophyllum BLuMe. (Gesner. 12 347 ingaya … (Hamamê lid. 1). | 335 Loxotis Br. (Rhynchoglossum BL.) 47 eren eld 4 “Malva REGN oen 327 Lucinaea DC. (Rubiac. . 340 | Malaisia BLANCO. (Urti 12) N 351 a L. (Onagrac. 2) . . 337 | Malea Juss. (Cipadessa Br.) 329 ueurbitae. 7) . . « . | 388 f Mallococca Forst. (Grewia L.). . | 328 Luisia Gaupicn. (Orchid. 90) . 23 f Mallotus Lovur. (Euphorb. 9) 350 Lumnitzera WiLLp, (Combretac. 2) | 336 | Malpi eae ‚ … [328 Lunasia Branco. (Rutac. , 28 | Malus shan (Pyrus El. 339 Lupinus L. (Legnm. 47) . . . . [833 | Malvaceae. . . . 827 Luvunga F (Rutac. 15) . . 2 re dnites A. GRAY. “(Malvac. ij. 327 . veopersicu ILL. (Solanac. 1). [ 346 oi Ee (Sida.T)'s 6 +182 ygodisodea Ruis. (Paederia L.). [341 | Mam … (Guttifer. 2) … 26 Lyndenia (Memecylon L.). | 337 penne HassK, (Tradescantia L) 320 yonzia R. Br. ( . 26) . [344 | Mangifera L. (Anacard. 2) . 31 er en L. (Primulac. 1). . 345 Mangliefia BLuMe. (M dir 24 otus Don. (Gesneriac, 6). ‚ | 346 | Mangostana Rumru. faneenaie L), 326 Eren PSE ei B ein ii ae rand RET Ve EN mee TE EL ets a ea GEen MANIHOT. MICRORHYNCHUS. NAMEN. Bz. NAMEN. Brz Manihot Apans. (Euphorb. 38) . 350 f Melanorrhoea WALL. in Gn 381 Ma ris SCHEFF. (Oynometra 1). 332 | Melasto re eri 5 5 36 Manisuris L. (Gra 14 317 | Melia wf ke B ve 329 ani a (Samadera Melia ere 329 GÄRTN. 328 lice Br. (Babiac. gn 331 Maoutia Wepp. (Urtie. 40). 351 f Melissa Linn. grand 6). 348 aang hing (Cyper. 20) . 18 f Melocanna TRrr river age 88). 318 Mappa ‚ (Macaranga Tov): 350 f Melochia. (Stercul. 2). 327 oane end ent 18). ë 329 | Melodinus Forst. (Apoeynac, 6). 344 rige a L. hen bede anc 321 | Melostoma Burm. (Melastom. be 336 kle, 321 | Melothria L. (Cucurbitac. 3). 38 Erhard Br. nn Joss). 335 | Memecylon L. (Melastom. 33) . 337 arcuccia Brecc. (Anonac. 12) . 324 | Memorialis HAMILT. (Pouzolzia Marenteria THov. bis De 324 GAUDICH. S 351 Maria engel bs . 333 f Memoriali Hamm LT. (Pauzelzia). 351 Marlea RoxB. (Co 2). 33 Meniscosta Br. (Sabia SALE Eb ‚. | 331 Mar Én uartia Vo. “Aitietia w. et e 325 333 | Mentha vn (Labiat 1 di: 48 Marquieid de Rien. (Coprosma Me pe ein NW, (Lasianthus BORREN a ven tet eel SL bree 341 sit enn SCHEFF. En er Liss. (Euphorb. ii. 350 324 | Merremia DENNST. rrd 18). | 346 Martia "LEANDRO. (Clitoria Li. 334 | Mesona BLumr. (Labiat. 3) . 48 Martia Zucc. (ClitoriaL.). . . . | 334 rik de ra Hoo sr F. (Rubiac. 52). 340 Martiusia Scmuur. (Clitoria L.) 334 a L, (Gu 1}: 26 ia BLuMe. Melastom. 18) 337 rin Br. nh PLuM xm). 339 Mastixia Bu. (Cornac. 3) 339 | Metachilum LiNpL. (Appendicula aea Br. (Monimiac. 4). . 349 L. sen 0e Matthiola L. (Guettarda Br.) 340 etro iäeros Hans. (Myrtac. 8). | 336 aximiliana Marr. (Bixa 326 | Metroxylon Rorrs. (P st 19 Mayepea Aurr. (Linociera Swarr) | 344 ede LK mss Juss.). . | 340 Mays GÄRTN. (Zea L. 5 17 | Mezoneurum Desr. sbr di SRR Mazus Lour. (Serophul. 9) . 346 Mlzacin ah (Anon eek ecasa Br. rn: L. 6. ichelia L. (Magnol. 5). 324 RroH.) de aoe BL delend Mig. (Apoeynao. 32). | 344 ecopu N. (Legum 61) 333 f Microcalia Rrcu. (Lagenophora Medinilla Gaupicu. (Melastom. 22) | 33 Cass) . 42 edinillopsis Coax. (Melastom. 23). | 537 Mieroearpaen R. Br. Gerophul. Medusa Lour. (Alsodeia Vert) . | 32 46 Megalotrophis Grirr.(Butea Rox.) | 334 | Microcasia a Broc. (Ar 25). 19 richte aren ze 10) | 329 rende BROWN. Oramis. 56). 318 Megistostigma Hoo ana rococca BENTH. (Euphorb. si 350 68) . 51 Moois PLANCH. (Euphor _ Meiogyne ‘Mie. (Unon Gt 2 ER ne 350 Meizotropis PRES. bake Roxs.). 334 wedn DG, Ens posit. 18) . 342 ado N. (Anonac. 23). . [324 f Mier L. (Eugenia am 336 Melaleuca L. (M 18): 36 randen En (Rutac. 10). . „ [828 elanium SPRENG. (Pe mphisForsr) 337 | Micropera DALz. (Sareochilus R. Melan enen Hook. r‚ arg 17) [332 Br, … … | 328 Mel ca Bu. ‚ | 328 Mieropiery. W War (rythrina ke, 334 pven Rb: ‚ @fahotus Microrhyn en un LOUR) . . 0 nne. 42 KEN MICROSACCUS. NAJADACEAE. NAMEN. Buz. NAMEN. BLz. Mierosaccus Br. (Orchid. 97) . 23 | Moringaceae ..... 332 Micro ee gien Nanm Lovr) 350 phranck Laan „Debregeuzia). 351 Mic NGL. enegie ds 331 | Morus Linn. (Ur 1%) … 351 Miert ge (Orchid. 49). 322 | Moschosma ete (Labiat. 5). 348 erotis R. Br. (Orchid. g 321 f Mougeotia Kortn. (Melochia) 327 Airis WALL. ‚ Corastrac 3). 330 ountnorrisia Szysz. (Ternst. 9). | 326 Mit ania WiLLp. 9). 342 | Moutouchi Ausr. (Pterocarpus L.). | 334 Mildea Mrq. (Paranopholian pik 331 f Moutouhia DC. (Pterocarpus L). | 334 Miliusa Les . (Ano 6). 324 cuna ADANS. (Le . 1334 illetti ar 333 ronridn mg (Cucurbitae. 4) [338 Millingtonia Roxs. (Meliosma Br.) | 331 | Munchau . (Lag ia) … | 337 Mil IN 34 uld nie. É hea: gr 349 rist RoxB. veg Lous) 329 | Mulgedium Cass. (Lactuca L.). 42 Mimosa L. (Le: 32 pre r goede tones 329 katiae LINN. (Berophal ©) 346 L. (Ru 13). 328 Mimusops L. (Sapotac. ee 43 atorghas, ‘(agerstroenia HA 337 Miquelia Merszr. Plam: 6). 329 jn …e oak Mirabilis oei bene ac. D. 348 lenie etn 4 d SZ Miscanthus SON. En n. Mussaenda L. (Rubiac 28) . 39 ke tenten dd evene 317 raita BAILL. Rubiae. 19) 339 Aischocarpus BL. (Sapindac. 29). 331 | Mycaranthes Br. (Eria LINDL 23 rien hophl EFF. (Palm. in 319 | Mycetia einer. Bees. 83). 340 olobium Voa. (Dalbergia L.). | 334 | Myopo 47 Mitotigma kg (Platanthera L Myoporum BAxks et Sor. Gtsoporin A BAER OE) edele sede 347 Mitragyne Kortn. (Rubiac. 21) . | 339 pre ra. (Eugenia L.) . 36 Mitranthes Bere. (Psidium L 3 achaeta ZOLL t (Thysanolaene) 317 asacme LABILL. (Log: 345 fn Less. (Comp 12). 42 Mitrastigma Kr. (Plectronia Linn.) | 34 rt ager Desv. Corrie Gur). 338 Mitrella Miq. (Meladoru 324 | Myrica Linn. (My Ds 352 INN. (Loganiac. 45 Iveka end Te & 352 Mitrephora BLuME. ersage 27). 324 | Myrioneuron R. Br. ( Rubiac. 31) 40 meiden ig wa Br. (Tain Ta 323 hd edge jg eeen 9 335 Modeec M. (Passiflo . 338 | Myristica L wark ristic. 1) . 49 vghanie 7 ‘Sr. Hi. (Elam iel Sen 349 ln A e - … … | 334 | Myrmechis Br. (Orch 30). 322 Mol en L. (Aizoa D. 338 rebid JACK. (tian 18). 341 Monenteles Ea (Pterocaulon Myrmedoma Beco. (Rubiac. 75). 341 ° . 342 kemer pace audi, honde 341 Monim ME 349 | Myroxylon. (Flac Ee: 8 onocarpia Mrg. (Unona Ï.) . . 324 Myroxylon L. r. oniirn ) 332 Jacq. (Elaeocarpus L.) 28 | Myrsin mer 343 Monochilus Br. (Zeuxine Lixpr.). | 322 | Myrsine L. (M yrs 2). 343 Mig. (Polyalthia Br). . | 324 ln nn Perehosrla) © 341 Monophyll R. Br. (Gesner. 11). | 347 | Myrtaceae ....... 336 lectrum __Rar. (Sesbania Myrtella F. v. Mür. (Baeckea A 336 He be 33 | M dg F. Horru. (Eugenia L.) [336 Monoxora _ Wiaur. @hodamnia Myr Myrtao B} eene 36 ADE EEE A 36 Mt Henst. ZOLL. (Lunasia Brc.). | 328 Monstera Apans. (Arac. 8) . . . {319 | Myxopyrum Bu. (Oleac 344 Morinda Lixx. (Rubiac. 88). 341 Moringa Juss. (Moringac. 1). . . 1332 | Najadaceae. . ....-.-.- 1317 IEEE weinin NDT DE Bj Pre NE GL ei DD NAJAS. OENOPLEA. NAMEN. Brz. NAMEN. Brz. Najas L. (Najad. 1) . 317 f Neuropeltis WaLr. (Convolvul. 5). | 346 Nania ADANS. frr BANKS) 336 | Neusthan!hus BENTH. ie araageiee 334 Nania Mig. (Metrosideros BANks). | 336 | Neuwiedia zo (Orchid. 1) . 321 Nanocnide Br. (Urtic 51 f Nicandra NS, (Solanac. 6). . | 346 Nanopetalum HAssK. Cleistanthus Nicotiana Lans. (Solanac. 10) . . [346 Hoo A 350 | Niemeyera F. v. Müru. (Apostasia Naravelia DC. (Ranunoul 3) H 324 A) 321 Nasturtium R. (Crucifer. 5. 325 | Nipa Truss. (Palm. #2) . 319 s dilaaklae Böse). | 318 [| Nitrangium ENDL, (Stylidiam sw) 342 Natalanthe Sonp. (Tricalysia Riom.) | 340 | Noltia Scmum. (Diospyros). . 344 Nauchea Deso. (Clit ) 334 | Nomaphila BLuME. (Acant 47 Nauclea LiNN. (Rubiac. 23) . . | 339 | Nonatelia AvBL. (Psychotria ris 341 Neckia Kortn. hf ee . … | 325 f Norrisia paie (Loganiac. 9). 45 Neesia BLuME. (Malva 2 ory H. (Hypericum 1e, 326 Negr pe R. et Bit, lieu Notaphoe a (Persea GÄRTN.). | 349 ADA 34 Sen Mrgq. (Connarac. 10). | 332 Neillia gd (R osac 9). 335 | _Nothopan CR 339 Nelitris _GÄRTN. (Decaspermum othoprotium Mig. (Pentaspadon). | 331 Fors. : 36 | Nothosaerua Wieur. (Amarant. 11) | 348 eenst Gie. (Timonius Rox MPH) 340 | Nothoscordum Kurrn. (Liliac. 10). | 320 el Br. (Acant. 3). . . | 347 | Noton (Glycine L.). | 334 Nelambtoam. Juss. arne é . [325 f Notothixos Orrv. (Loranthac. 3). | 349 ke lln wir 325 | Nu DC. (Caesalpinia L.) 32 topyxis made L). 337 | Nuphar SM. (Nymph . …« [325 Nenga adh aim 8. 319 | Nyetaginaeceae .... ‚ [348 Nenuphar Rogiss. (Nalumbo) . [325 f Nyctanthes L. (Ole 44 N ed ee « « | 349 | Nyeteristition Ruis.(Sideroxylon L.) | 343 N N. (Nepenthac. 1) . | 349 gienen TeEysM. et BINNENDIJK Norold aen um Bi, oren id. en 322 ie ignon. 2). 347 lium. (Alectryon GÄrtN. 331 Nt hai d. E. Surrn. Sympha. 9) 325 Nepheldam poe de ts 31 gard a dn Boe. 25 Nephelium, (Euphoria Coumers.). 330 idem re ee den 325 Nephelium. (Guio eid GA a L. tens Os ea Nephelium. (Litchi Sonn.). . . . | 330 ephelium. (Mischocarpus B ‚ |331-f Oberonia LinprL. (Orchid. sad 322 Nephelium. (P ephelium Mrq.) | 331 err we ae acac. 5). | 329 epheliu ‚ (Sapindac. 16) . 331 | Ochna L. (Och Es ss Nephelium. (Xerospermum 801 Oehmaeons … ns. ee 329 ephelium Aucr. p.p. (Pometia). | 331 | Ochrocarpus THovARs. (Guttifer. 3) | 326 Nephel Auvcr. p.p. (Pseudo- Ochrosia Juss. (Apoeynac. 15). « | 344 nephelium 330 | Ochthocharis BLUME. Mlnotou, 8) | 337 Nephrandhers Hass. lasnnthieee 323 1 { um LiNN. (Labiat. pe 348 Lou via DC. (Lasianthus JACK.) 341 adden Lour. (Gaomai DC). 325 | Octomeles Mig. Br. (Datistac. 2). | 338 Neptunia Lour. (Le „ 10) . „ |332f Odina Roxs. (Anacard. 10). . 1 Nerium L. hiennan 30) . … … | 344f Odontochilus Bu. (Orchid. 30). . {322 Nertera BANks. (Rub. 82). . . „ [341 | Odontostigma Zorn. (Gymnosta- Nerteria Sm. (Nertera BANK) . . | 341 chyum NEES 47 Nervilia Gaup. (Orchid. 10). . . | 322 sema Kun. ‘@urbophyttum ERSON. (Lythrac. ie 337 | be 23 Neuburgia Br. (Apocynac. 16). 344 de ane Ie (Umbellifer 338 Housen Hook. (Rubiac, 11) . | 339 | Oenoplea HeDw. hasnendte Hen 330 Nn OLACACEAE, PANICUM. NAMEN, Brz NA MEN. Bz. Olaca … « « « | 829 f Otopetalum Mig. (Apocynac. 5) « | 344 Olax gn pr 5) 5 . [329 | Otophora Br. (Sapindac. 5). . . | 330 Oldenl atd Beije: ubiac 5: . | 33 vp DC. (Vi SAvI) . [335 Olea L. en . | 344 osema BeNrtu. (Milletia W.et A.) | 333 TOREORD 5 stenen oe 344 | Otostenima Br. (Hoya R. . 345 Origami” SEEM, (Heteroemilax Ottelia Pers. (Hydrocharit. 7). . | 317 Ek ee he 321 | Ottilis GÄRTN. (Leea L.) . . . « | 330 tobt DC. (Coelospermum Br.). | 341 Henn EE B pk 327 Ee tap anthus). . . | 351 f Ouroupari (Uncaria Omoea Br, (Saccolabium Br) . 323 HR se) zen 09 Omphadoliam Gimrs. (Connarus L) 332 ed ge ‚Dos: (Ardigofera L) 333 Omphalopus NAup. (Melastom. 14). | 337 | Oxalis L. (Gera 3). 328 we tgeen HAssK. AE Oral ci Zucc. Bioph a m DC ). 328 20 | Orycarpus Lour. aal. Jet 1320 Onagraceae et 337 | Oryceros Lour. (Randia Housr) . | 340 Oncospe E.( ). « » [319 f Oxymitra BLume. (Anonac. 20). | 324 Oneus Lour. (Dioscoreac. 3). . . | 321 it dobevand WALL. msnnen Onychium Bu. (Dendrobium S, W.) [ 323 338 Opa Lour. (Eugenia eee 1330 Oije Hin. (Polygonac. 2). … …| 348 Operculina MANso. (Convolvul. 12) | 346 | Oyyspora DC. (Melastom. 5). . . 337 Ophelia Don. (Swertia LiNN.) . 345 | Oxystelma R. Br. (Asclep. 20) . | 345 Ophelus en idineinie Liot) 327 f Oxytenanthera Munro.(Gramin.84) | 318 op iopog ER. an pl hie Ophiorhiza hl (Rub. 7). . | 339 f Pachycentria BLume.(Melastom. 26) | 337 Ophioxyl a . … … | 344f Pacht oid en (Pachystoma Bu). | 328 Opilia Roxs. (Olacac. 13). 329 f Pachygone Miers.(Menispermac.20) | 325 enb BEAUV. (Gramin. 13). 317 f Pach born dgn (Canarium Opuntia Haw. (Cactac. 1). . . . | 338 mere ke Orania Ziep, Geha: 20). 319 Rdnmane Hook. Fr. De rehid NÀ Ene 27 Orchidantha. tise De bad ens 321 ee A RicH. (egum. 110). 335 Orchipeda Br. (Ap: 28). 44 | Pacha hele Br. (Macaranga). . | 351 en Kou, (Queteletia Bu) 322 f Pachystoma Br. (Orchid. 67) . 323 Oreoc Q. (Villebru Er Br.) | 351 binkentetik K. Scu. (R nije 341 Or ketens sn pi (Palm. 21) . 319 | Padbruggea Mrq. (Milletia) 33 wife marne P. BeAuv. Ge Padia Zorn. (Oryza L.). . . . . [317 BOERE seeden 333 f Paederia L. (Rubiac. 79) +1 Ormosia Jac k. (Le 44). 33 da gk he ng Tr F ) 337 Ornitochitus Want lhameoteun 323 f Pahudia (Legum. 27). 32 Orobanchaceae . . ..... 346 | Palaquium Eme Heniiee 5. 343 Orophea Baar mama 29). 324 Pals 318 Oroxylu T. (Bi 4) … … | 347 | Palmeria F. v. Möc. (Monimiac. ij) 349 Oraidice B lg (Barcochilus R. Br) 323 | Panax L. (Araliac. 4) . . . . « | 389 Orthosiphon Berru. (Labiat. 6). | 348 | Pancheria, (Ixora LINN.). . » 341 L. (Gramin. 42), ‚ . . « [8317 | Panchezia ? (Ixora Linn.) . . . | 341 Osbeckia L. L. (Melastom. 3) . . | 336 | Pancratium L. (Amaryllid. 4). . | 321 smanthus Lour. ( ). … … | 344 | Pandanaceae be eeb Osmelia Tuw. (Flacourtiac. 10). | 338 Pandanophyttn, HAssK. ban Osmoxylon M1q. (Araliac. 16). « | 33 ek nn ë 18 Ostodes Brume tort vi 32). 350 pandans L. (Pan ij. 16 Osyricera Br. (Orc Hie 323 | Pangium ReiNw. (acura 2) 338 Otanthera BLUME. pd 1. 336 | Panicum Ls. (Gramin. 31). 17 KANE PAPAVER. PETOLA. NAMEN. Buz NAMEN. Brz. Papaver L. (Papaver. 1) . » 325 | Pedicularis Linn. (Scrophul. pd 346 Papaveraceae 325 | Pedilonum BL aai robium S. W 23 Papaya en (Cariea, E). 838 | Pegolettia Cass. (Composit. 30) 342 Papeda Hassk. (Ci iT 328 Pegolettia ae ( Cass. ‚| 342 Pappo ee uk de el 63) 318 | Pelargonium L’Húrir. (Geraniac, 2) | 328 sier Miers. (Menispermac. Peliosanthes remma (Liliae. 20). | 321 325 | Pellacalyx inns ee ig 7) | 336 rac celastru us “Mia. (Mierotropis) 330 f Pellionia GAUD (Urti 351 ewa ZoLL. (Colylanthera Br.) | 345 net. Hede zeke eid PA ) 335 Paracroton (Euphorb. 31). . | 350 pb ophorum Voa. (Legum. 42). 332 arahopea Heim. (Shorea RoxB.). | 327 f Pemphis when: (Lythrac. 4). 337 Parale UBL. (Dios ) 44 hr Pers. (Gramin. 35) 387 Parameria BENTH. (Apocynac. 34) 344 ntace HasskK. (Tiliac. 327 Paramignya Wiert. (Ru hr 16). | 328 ee ZOLL. (Leucopogon Toeg Mrq. (Sapindac. 31) | 38 Br. d Ee Parapanax Mig. (He opta) 339 Oee DC. (Di ipteroe 5). . | 327 aen ys Mrq. eb rys R Pentatoba Lour hbar ns) 325 EE 32 entanur ME. 2). … [845 arartocarpus BAILL. (Urtie. 24). [351 | Pentapetes L. (Stercul. 1). 27 Parasponia BLUME. 51 f Pentaphalangium arn (Guttiter. Parashorea Kurz. we nig SE 327 326 Paraste ‚. DC. (Ro . [335 Pentaphragma WALL. (Campanulac. Paratrophis BLuMr. (Urtic. ‘16). STR SN eten Waes ie ae EE or helig DC. (Heptapleuram Pentaspadon Hook. F. (Anacar rd. 11) [ 331 GÄr . « … « « « | 339 | Pentaspadon Hook.r. ene Pordantius Ker. ermee ENGL.). … e 81 21 | Pen Br. "(Asc 17) . [845 Poidchiten. (Rhynchospermum). . [344 zi roden et en (Postes: ietaria LiNN. (Urtic. 48). . . [35 Ë : 49 Parinarium Juss. pta Ee zoeter 880 F Fe lit Deur ILE. (Gerophl, 24). 346 brea Hook. (Anac 32 Pergularia Linn. (Asclep. 24) . 45 Paritium St. Hin. ronpnsded u). 327 | Peric seen IERS. kenen. peage 17) 332 325 Ptmnaale L. (Le De . … | 332 Poriper ygium | Hassr(Cardiopteris roche AMILT, (Leg „ 49). 1388. WALL). roeren tee 30 Paropsia NORONHA. (Flaco Kisho 3) | 338 eb Nees. (Acant. 37) . . | 347 re bes hire (Passiflorac. 3). 338 std Br. wiste L. G. B R. (Apocynac. zin 344 321 mio Bu. en Nim Zout. (Gualtheria DE 5 343 Br. ‚| 349 | Perobachne PRESL. agrar Paspalam E (Gramin. 28) ee ESL PRESL. 317 Passiflora L. (P er 2). . . | 338 | Peronema ‘Jack. Werben. 13): 348 Passiflorace Perotis Arr. (Gramin. 23). . . . [317 id E Mer. (Aeschyno- 338 | Perrottetia H.B.K. (Celaste. 9). ‚| 330 e L.). ‚ . .|333| Persea GÄrtN. (Laurac. 9) . 49 Piva LiNN. ‘(Rubtac. 59) . 341 Pantlowsie koei Gymodsee stesma Br.) 338 Pavonia Cav. (Malvac. 7). . . . | 327 | Petalandra Hassk. (Hopea Roxs.). | 327 Payena A. pen (Sapotac. 1). . . [343 ene Beco. nen hys) . | 329 Ponts ENTH. (Eremochloa dg ma _ROXxB rete Bü idd rernemd DE LD.) « eee 336 Pedalineaceae ..-..-..- [347 etat ‘DC. (Carania ez 336 Pedicellaria SCHRANK. (Capparid. 2) | 325 | Petola Rumen. (Luffa L.). 338 RENEE PETROSAVIA. PLANTAGINACEAE. NAMEN. ee NAMEN. Buz. Petrosavia Becc. Ges ee . « {320 f Physostelma Wicur. (Asclep. 30). | 345 Petroselinum DC. kn Klint 950 Ered L. C. Rrcu. bet Petunga ne oe ac. Er 34 Br. 322 Peucedanu ‚ Cmbair. 12). 338 f Phytocrene Wars. ‘(le 24) . 329 Phaca L. (astraal alus L. 33 | Phytolacca Linn. (Phytolacao. 2). 348 Phaea ig r. et THoMsos. hytolaccaceae . . . . 348 (Ano AK g . … … « [324 f Picrasma Br. (Simarubac. 3) 328 Phasocor iis GrIer. @hopalo- ieris L. (Composit. 64 42 350 f Picroplacum. hehe THAUN NB. 345 Phajus rra (Orchid 61). 323 ne tegen C. (Pratia Gaup.). 343 Phalaenopsis Br. (Orchid 92) 323 erardia (Bac aurea LouR) | 350 Phaleria Jack. (Thymel. 3) . 349 Pierotia he cba Jacq.). . [328 Phallaria _Scuuum. @lectro onia Pigafetta Br. (Palm. 17) 819 means 340 f Pige ere Ee 325 Phaseolus L. (Legum. 107) . 334 | Pilea LiNDr. 81) + 51 Phiellocas ‘pus BENTH. (Pterocarpus B sds hoa (Bauhi nia Lj. 332 34 | Pilet us HASsK. (Aneilema). . [ 320 enax “_Wepp. (Urtic. 4 5 351 Pillera. tad he cuna ne ‚ [334 Philagonia Br. ( RIN.) 28 | Pimela Lour. (Canarinm L.) . 329 Philodendron Scuorr. (Arac. 26). | 319 | Pimelandra A. DC. ar zen rsinac. 5). 43 Philomeda _NORONHA. Sn Pimeleodendron HasskK. (Euphorb. Sc 29 Zee « |-S0L Phily 320 ed LINDL. ‘Myrtac. 6): | 886 Philydrum 5. ( Philyd. ö: 320 Bini nella L. bege Ken 338 rk beng SE. (Gonoca- Pinanga Br. (Palm 37). 19 Jk att De A Oe 329 lane rei emtiiaiee 2). 346 hl lebosporium Joxon. dram 334 s L. (Con 3). sel 816 Phlomis re (Lal B 48 Piper LiNN. rrd 3). ‚ [349 Phoebe Nees. (Persea GÄRTN <). 49 | Piper Mrq. (Piper Linn). . . . | 349 Phoenicoper mum re a L) 328 | Piperacea 4 349 Phoe L. (Palm. 1) . . . . . 818 | Piptadenia Best. (Legum. 1 332 Pholido ocarpus Br. (Palm. 7) . . | 318 eh vista Dor. icva Pholidota Lixpr. (Orchid. 47) 32 8 KR 46 hotinia LiNpL. (Rosac. 17). . . | 335 piptospatta N. E. BROWN. (Arao. Phragmites TRIiN. (Gramin. 66) . | 31 kr A, Phreatia LiNpr. (Orchid. 73). . 323 an Wepp. (Urtie 42). 51 rynium WiLLp Sms ) 321 | Pirigara AvBL. (Planchonia Fons) 336 Pt emege Bern. (Legum. 74). 333 | Piringa Juss. ir aa LLIS.) . | 340 Phylax Nor. (Polygala Four. El 326 f Pirus L. (Rosac en ee 0D pnlagehs Buus: ali omeen m.9). | 337 Pisonia LINN pn RE 4). . …« [948 Phyllanther E. (Asclep. 1) |345f Pistia L. (Arac. 39) . . . ‚ | 320 phyla Les (Euphorb. 8). 35 sum L. (Legum. 85 . 334 Phylloboe ner. 16). 347 f Pitcheria Nutr. (Rhynchosia Lous) 34 P nn vern ek „Orta 33 thecolobium gen egum. 3). | 332 Phiylocaiys Berea. (E aL). 336 f Pittoniotis Gris, (An Phyllocephalum Bu. (Centatharum Comm.) . . NN Er RN 341 | Pittospora gene . ri Phyllochlamys Bur. ( Ur tie 10). 351 | Pittosporum BAN s. (Pi ittos D. 326 Phylloeladus Rron, (Conier An 316 f Pladera ren raket kant 345 Physalis Linn. (Solanac. 4). 346 f Plaesiantha Hook. (Rhizophorac. 8) | 336 Ph, hen Ven (Brsophylian agianthera Raon GMailetus): 350 ALISS.). 65] Piantasinacene . sd eb Ae PLANCHONELLA. POTTSIA. NAMEN. Bz. NAMEN. BLz ptn Bnn vue L). 343 | Poinsettia ebt sic li 350 Planchon E. (Myrtac. 1). . 336 | Polanisia Rar. (Cappari Ea 325 Plantago rented LD . | 348 f Polianthes L. (Amaryllid. 5). 321 Pla ehs nd Hook. (Mitragyne ollia THuNs. (Commel. 1) 320 Kor 39 f Pollinia TrRIN. (Gram 17 Platanthera EN G. Ron. (Oreni. 4) 321 | Polyadenia Nees. (Lindera Trurs.) | 349 Platea Br. (lea . … [329 f Polyalthia Br. (Ano 324 pltyeini B (Orchid. 48) . [322 f Polyanthes Avct. (Polianthes L.). | 321 Platymerium BArtr. (Rubiac. 93). [341 | Polycarpaea Lam. nde Jae 6) | 326 Platysma Bu. (Podochil De. 22 | Polydontia Br. (Pygeu 335 Platystylis Bu. (Cestichis Trou.). | 322 | Polygala Fours. L. (Petsenl. 6 326 Platystylis Bu. (Liparis L.) 322 | Poly eae. .. Ne ES Plectocomia MA ‚ (Palm. 1 19 | Polyg 348 Plectranthus L’HÉR. (Labiat. 7. 348 Polygonum LINN . (Polygonac. D. 48 Plectronia LiNN. (Rubiac. 51) . 40 edn ria pe Br. (Convolvul. 11). | 346 Plectrotropis ScHu gna SA 335 | Polyos L. (Saxifragac. 5) 35 Pleotheca WALL. (Spiradicles Br). | 339 pn een (Chasalia Br.) . 41 Plethiandra Hook. r. (Melastom. 31) | 337 ee siege Desr. (Fimonius Pleuropetalum Br. (Villarezia OMP rs van dn 40 Ne ere dane ve ee SRG Polypogon Desr. (Gramin. 48). 318 ziening TRIN. lasso Polyporandra Broc. (Icac. 28). 330 BEAUv. 317 dd Forst. (Araliac. 9). . . | 339 Ploecoglo Br. (Orchid. 64). 323 | Polystachya LINDL, borg 322 De nis Br. (Hoya R. Br). 345 | Polystorthia Bu. (Pygeum Giens 35 Plocostigma Br. (Pod Shilus Br.) 22 | Polytrias HACK. en El), 17 Ploiarium Kortn. ant ea) 326 | Pomaria Cav. (Caesalpinia L.). 332 Pluchea Cass. (Composit. 23) . 342 | Pomatocalpe Kuur. (Cleisostoma Plukenetia jas rene 6). 351 RE 323 umbagina 343 | Pombalia VaNp. (Jonidium Vert). | 325 Plumbago L. tanibe ae. 343 Bons tia er en de 17). . | 381 Plumeria L ee APE 19). 344 | Pongam M. (Le 78). 34 Poa L. (Gramin. 73). 18 Pongau ies. (Spenoelea Grts) 343 Pp vdiopetan. Hoan Darbergia 334 | Ponted ge ornia 16 Kur En 320 Podocarpus L’HÉr. (Conifer. 5) . | 322 Beuselesincsne.: En s 320 Podochilus Br. bree Bi). Pootia Mrq. (Orchipeda Br). . . | 344 Podogyne Horrasae. (Pedielnaria 325 | Popowia ENpL. (Anonac. 28) 24 Horrmseaj Hieke ae. 319 | Poppy ichosanthes L.). | 338 Podolasia N. E. BRowN.(Arac. 16 Porana BurN. (Convolvul. 6) …. . | 346 glenn JUNG. (Boeninghau- 328 | Por onius RuMPH. 340 & ROBBIE 349 | Portlandia Forst. base vnl 339 Podostema Portulaca L. (Po dhs 26 ogonanthere Bece (elastan. 21) 337 | Portulacaceae. . . - . 26 „12) |317 | Posidonia KöN. (Potar og. El „1818 en Juss. (Oren id Es 322 | Potamogeton Tours. (Potamog. ze 316 onolobus Mürr. (Coelospermum) 341 tonaceae . . {316 Polonne (Te, Rn Pothoidium Scuort. (Arac. 2). . 1819 Eee De En 83 f J Pothomorphe (Heckeria Pogonotrophe. (Ficus Linn). 351 349 P n Desr. (Labiat. RR 348 | Pothos Auct. p.p. (Anthurium L). 819 Poikilospermum Z: An 41). | 351f Pothos L. (Arae. 1) . . . .. 319 Poinciana L. (Legum 382 f Pottsia Hook. wf (Apocynac. 28) 344 nn ge SS We POUZOLZIA. RADERMACHERA. NAMEN. Brz. NAMEN. Brz. Pouzolzia Gauprcu. (Urtie. 38). . {351 | Pterosceras KurL. wedibagee R. Praravinia Kortn. (Rubiac. 36). . | 34 323 Pratia GAUD. (Campanulac. 7 343 | Pte ospermum 8e CHREB. (Stercul. 12) 327 emna LiNN. (Verben. 9) 348 Piaraatigna BENTH. en ma R. db L. Ee 68) . or Blij ae ee ‚ | 346 Primula L. (Primulac. A . | 343 Ptilotas K. Br. (Amar er 10). . [348 vaer rd NE ‚ … «343 | Ptychandra Scuerr. (Palm. 29) . | 319 Prinos L. ( Ne . 1330f Ptychohilus Scuav, (Fropidia Prionitis. verden, LISN.) . 34 IRDEK tet err Aen 322 Prionostachys HassK. Cneitema rie ande (Gymnosiphon R. Br. bleke er 20 5 EE en NEN Prismatomeris, (Rubiac. 87) chit Pt Ge osperma LasiLL. (Palm. 34) . | 319 Priva ADANs. (Verben. 4). « . . [348 { Péychotis DC. (Ca 38 Procris Juss. (Urtic. 35) . 51 | Ptyssiglottis T. ANDERS. (Acant. 32) | 347 ena vgen KoRTH. Rubiae on) 341 | Pueraria DC. (Legum EM Prosopis L. (Legum. 12) . . 32 nica L. (Lythrac. 11) . « . « [337 Pro osorus Darz. (Phyllanth wi Bk, 50 | Pupalia Juss. (Amarant. 8). . . [348 Prosthesia BL v(Alsodenia Tuor) 325 f Pusaetha L. (Legum. 16). . [332 PEOTORBERD Ea ee ee 349 | Putranjiva WALL. (Euphorb. 1). 350 Protium Burm. (Buroorac, 3) . 329 velen Miers. (Menispermac. Prunus L. (Rosac. 6) . . ... 33 EE ef 0 Pryona Miq. rige ÄUBL.). 332 broed Bextn. engs jn 345 Pseudais DcNe. (Tymel. Ban 49 | Pyenospor Pmisin m. 70). 33 Peeudalangium Mürr. (Alangium Pygeum m Gr TN. (Rosac. 7) . 335 ie en PN. 339 gloed Br. (Melodorum Psendartiris batij Self 69). | 33 ee aen en Pseudochrosia BL. (Ochrosia Br). | 344 rad. … (Ternstr oem. 7). . | 326 Besmsnorkoli, (Sapindac. 13). | 330 Pyretirn per en (Chrysanthe- Pseudostreblus Bur. (Urtic. 6) SBER oe wr eee eg s 42 Pseudotrewia Miq.(Wetria BALL.). | 350 Prospera Mrq. wa Pseuduvaria Miq. (Orophea Br). | 324 330 Psidiu ( 336 Poriesnes. (Timonius sRuMer 40 Psilobium Jack. (Rubiac. 38) . 40 | Pyrranthus JACK. (Lumnitz zoen 1) 336 Psilotrichum BLuM oi proe: 9). [348 f Pyrrheima HassK (Fradescantia L.) 320 sophocarpus Neck. (Legum. 112). | 335 | Py prlotrihia W. et ARN. (Erio- P: a L. (Legum. 53) . . . . | 333 on ESE RE Psychechilus Bu. (Zeuxine) <1-822 Seg De (Pirus L.) . 35 ia (Rubiac. 64). 341 | Pyrvipoma eline (Betuvlam 5 338 Psychotrophum P. Br. Psychotria) | 341 schsbesf here kgleemdang nine 340 | Quamoelit Mören. (Convolvul. 17). | 346 Pteleocarpa ‚ (Icac. 24) . 29 ercus LriNN. (Cupulifer. 1) . . | 352 Pteleocarpus en (ydrophyL 3). 345 | Queteletia Bu. (Orchid. 23). . . | 322 Pteranthera Bu. (Vatica L.) . 27 | Quilamum Bu. (Crypteronia Bu.). | 337 4 Pterilema ReiNw. (Engelhardtia) 352 ilesia BLANCO. (Dichapetalum). | 329 Pterisanthes Br. (Ampelid. 3) . 30 | Quingquina Corp incho: ) [339 Pternandra Jack. (Melastom. 30). 337 | Quisqualis L. (Combretac. 5). « . | 336 ebben dad URCZ. Ee a L.). d 1 | Rabelaisia PraAncm. (Lunasia Pterooarpus L (le 17 ). 34 Co) . 28 Pterocaulo’ ig, werg 25); 342 | Racoubea AUBL. (Homariom Jae) 338 hann ne (Stercul. ds 327 | Radermachera Zou. (Stereo- Pterolobium R. Br. (Legum. 39). | 332 spermum) . EN aanne ee NET Sn RAFFLESIA. ROTALA. NAMEN. Bz. NAMEN. Brz. Rafflesia R. Br. (Cytinac. 1) . « | 349 f Rhodora L. gran Pr.) . | 343 Randia Housr. des ng ‚ … 1340 | Rhomboda Lixpu. (Hetaeria Br). | 322 Ranunculacea et mi: spora Kit Greenia Ranunculus. (aman 5 . | 324 WIGHT.) se «ia tee sa 339 Raphiolepis LiNDL. (Ro 335 Faopalphare HAsskK. (Ancilema. Rapinia pn M. (S es ‘Gn >) | 343 20 Rathkea ScHum. a gn En 333 Rhopalobiaste Soneer Palm. 36) 319 Ratonia. (Arsa . | 331 ge die ng cnemis EE Ratonia. (Cu Lj: waer hed e 50 Ratonia. (atstachys Bu). 331 Rhoubieva Mia. «ch ienopod. 2). 48 Ratonia. (Mischocarpus Bu). 331 nage a Br. (Dianella LAM) . 320 Ratonia. vinnen ADLK.). 31 | Rhus L. (Anacard. 16). « « .. 332 auwenhoffia ScHerr. (Anonac. 30) 324 Rhynchanthera Br. (Corymbis Rauwolfia L. src 6 9). 1 SAE THouv. 22 Ravenala ApANs. (Musac. 4) . | 321 Rhynchodia Bexrn. (Apocynac. 1) 344 Rec L (Ki 0) ee | SOE be vids aes (Gesneriac Reevesia LINDL. (Stercul. 11) BTR KART sE ee ie eb 347 Regiolepis Hook. var era 343 inca Mig. (Piper. Lass). 349 Reifferschiedia PresuL. (Dille 32 Rhyne chosi ia LOUR. rh 103). | 334 Reinwardtia Kortn. Crernstroemi Rhynch C. (Rhy nchodia AE 326 Bani Eens Ae vere ee Remirea a Aur ‚ (Cype r. pig 31s | £ LINDL. ize Remusatia pen orr. (Arac. 32) . 1 Tos spermum) . .« 44 Renanther Aere eid 89). 328 Rprchaspeman ReEINw. (Com-_ Rennellia Koni. (Morinda L.) . |341f _posit. 13). « » « « - « 342 Restio L. (Restionac. 1) . . « « | 320 zinken Vanr. (Cyper. 15). | 318 betere varadero ter ran ae Viggen 107) . [324 Retinaria GÄRTN. (Goùania L.) . | 330 techum (Gesner. 7). | 347 ns dron Korru. (Vatica wid 827 Bare HAssK. gr Br). | 338 habdia png CROEEDEEN 5). 46 f Rhysotoechia RADLK ee 331 ea re ceae. _, . . … [330 | Rhyticaryum Berco. (Ieac. 19). . [329 Rhamnus L, (Ra 4). 330 er deere Gray. (Alangium Rhamphidia bskids aseeeis Br). 322 MW) uele eee ek 89 haphanus L. (Crucifer. 3) . . «| 325 zeytiglase NEES p.p- as Rhaphidophora HasskK. (Arac. 7). [319f _ LINN.) « « … « … A 47 Re ‚Ness. dl Richella te Omi Bi) Bi) 324 Lin 347 | Richetia Her (Ba! Rhapis. E (Palm. 318 KD ee ene ien 327 Rhinacanthus mi in “WALL. Ricinus LINK. (ie hek si 801 (Acant. 30) . 347 | Riedelia Ourv. (Zin Menol SEL ptn Br. (Scolopia ScareB.) 338 | Riedleia VENT. (eloe ls erde 27 ostigma MiQq. tgn ). … [326 | Ripidium TRIN are ri 317 Thipidostijma. En ba): „| 344f Rivina „ (Phytolacac. 1) . . | 348 Rhipidostigna (M 343 | Robergia Sour urea AvpL.). | 332 end L. grot 3 7 ‚ [335 | Robinia Aucr. pp. Pes aL). .|331 Rhizo FROeBe. re 35 | Robinia L. (L 64). 33 Rhodamnia Jack. (Myrtac. 1) . « | 336 | Robyns sia MART. achine) 335 Rhodea Rorm. (Liliac. 17) . . . | 321} Roepera Juss. (4 ygoph. ei: 328 Rhododendron. (Rhododendron Pr.) | 343 pel po hm TB). ‚ [335 Rhododendron Prancu. (Ericac.3). | 343 | Ros ‚ | 335 Rhodolcia Hook. f. rf erva 2) | 335 pride ee ri (Tricalysia Haat) ‚ | 340 Rhodomyrtus DC. (Myrtac. 336 | Rotala. (Lythrac. 1) . ‚ | 397 XXI — ROTHMANNIA. SARCOTHECA. NAMEN. Bz. NAMEN. Brz, Rothmannia SarisB. (Randia) . . | 340 pe (Samadera GÄRTN.). | 328 nave Tuur. (Gardenia Sam L. (Embelia Burm.). 43 it see: 840 rk Mrg. (ymenocard ia reen ke (Gramin. 13). 317 NAKE Nn een he de 350 Ro dikt es” (Matlotus Lous). 350 | Sambucus L. a vere II estar 889 es a enge sd 332 | Sandoricum Cav. (Meliac. 9). . . | 329 alen jd „ (Co 3). 332 | Sanicula L pd bern 4) Eon ee 488 Beaba h ents ewera Lous) 320 f Sanseviera Tuna. (Liliac. 18). . | 321 Rubia L. (Rubiac. 92) . . . . . [341 | Santalaeceae. .... sera st) Rubi Bn . « « | 339 | Santalum L. (Santalac. 2). . . . | 349 Rubus EN rages VAE Harn Ene 335 | Santiria Ee Mond rserac. 6). « . « | 329 Rudbecki ze reren 37). . « [342f Sapindac ERE Ruellia a (Acan 47 Sapindus. Argens Bu). oet Rueppelia A. Rien. (Aesiynomien Sapindus. (Cupania L.). 331 ken hed vande te td 333 Santa. (Euphorandus RADLK.) 331 Rumex LriNN. (Polygonac. 3) . 348 | Sapindus. (Gui che nie ese 31 Rungia Nees. (Acant. 35). . . » | 347 Sapindus ns Bu.) . 331 Ruppia L. (Potamog. 3) . 316 Sapindus. (Lepidopetalum Br). 331 Ratapesd 00 es 0 328 | Sapindus. (Lepisanthes Br). … 30 Rykia pr Vriese. (Pandanus sE). 316 | Sapindus. (Otophora Bu). . . .|330 Rynchophyle fat sehr 24). 1 ndus. (Pometia Forsr.). . . [331 Ryparosa Br. (Flaco 3). 38 dus. (Sarcopte ) … | 331 Ryssopterys BLuME. gh g. 4). 328 | Sapindus. (Trigonachros RapLk.). | 381 Bebijviis Br. (Vangueria Juss.). | 340 dus Auct. ( RIN.) | 331 Sapindus Aucr. tes Br. zie . | 330 enk RHEEDE. ed Sapindus Aucr. (Euphoria) . 30 tonia) … 336 | Sapindus Aucr. (Hebecoccus) . . | 330 Bitieon R. Br. (Gen ntian. 3). 345 se ver Aucr. (Xerospermum Sabia COLEBR. (Sabiac. 1). . rh Ae) OPEN 331 OENE 0e ae EA seni ‘Aucr. pp. aren Soxs.) 330 Saccharum L. (Gramin. 7) . 1 dus Aucr. p.p. (Stalaya de 330 neten Br. pepe Br). 323 Sepia En Pan 3). 30 Sac m Br. (Orc 323 | Sapi R. (Euphorb. 7). . … [851 Sacopeatan Dag ale Sa aaet: ie 43 LESCHEN ee LE 324 rs Br. Cubiae 9) Ed Hasna Dauz. (Anon 24 ca L. (Legum. 22). she le Sageretia BRONGN (iaamna 5). | 330 pe beitkin LinpL. (Orch 94) ‚. 1323 jnaaten L. (Alismac. 4). . … [317 | Sarcocarpon Br. eeen ‘Juss.). 24 Br. (Arenga LaABILL.). | 319 f Sarcocephalus Arzrr. (Rubiac. 25). | 339 sahbi NECK. (Garen eas) 340 f Sarcochilus R. Br. (Orchid. 105). | 323 Salacia LINN. Ee teen 2). 330 cochlamys Gauprcn. (Urtic. 39) | 351 Salacistis Rrcup. (Etaeria Br). 22 | Sarcodactylis GÄRTN. (Ci L.). [328 Salacistis Ricus. r. (Orchid. 36). 322 f Sarcolobus Br. (Asclep. 19). 45 WMEORRDRE te vie ers Cc 1108 Sarcopadium aen. (albophyam Salieornia LiNN. (Chenopod. 6). 348 BEES eN a ENE Salix LiNN. (Saliein. 1). 352 | Sarcopteryx RADLK. (Gapindac. 24) | 331 £ j So orT. (Bombax Lise). 327 | Sarcopyramis Warr. (Melastom. 11) | 337 Salomonia Lour. (Polygal. 1 326 | Sarcosanthera Kortn. pend 326 Salsola Linn. (Chenopod. 8) 348 ekeren Br. (Bagnisia and 21 Salvadoraeceae. . .. ...- 344 ak. Ee Dan sclep. 16). | 345 Salvia a (Labiat. 17). 348 arend as: A. (leac. ze 329 Samadera GÄRTN. helde ij. 328 ren eting (Linac. 3). 28 IE EIN XXI — SARCOZYGIUM. SMILAX. NAMEN. Brz. NAMEN. Brz re de Bunae. (Zygophyllum Scorodocarpus Brcc. (Olacac. 2). | 329 L. een 28 ie nde see on Br. (Lepisanthes Sariava Rar Symplocos Bidet PAAP BL tevoren tenet 330 Saribus BL Livistora) ar tri eea 318 ser Ad L. (Composit. 71). 342 Saurauia. (Dillen. 7}. .… … … fn 24 rophulariaceae . a eve 088 Sauromatum Sonor. (Arac. 36) . [320 f Scutellaria LiNN. (Labiat. 19) . 348 Sauropus BruMme. (Euphorb. 6). . | 350 oMM. (Rhamna de ‚| 330 Sautiera DcNe. (A ) 47 | Seutula Lour. (Memecylon L.). 37 Sauvagesia L, (Violac. 5). . . . | 325 f Scyphiphora GÄRTN. rn 15). 340 Saxifragaceae... .... 335 | Scytalia. (Euphoria CoMMERS) . 30 Scaev (Goode : 42 | Scytalia Auvcr. (Nephelium L.). 31 Scaphium Scuorr. (Firmiana MArs) | 327 | Seytalis E. Mers. dn SAVvI). « | 335 C: L. (Phyllanthus). . . | 8350 | Sebaeca R. Br. (Gen c.3). 45 Schefferella en lab DC.). | 343 Sobastiana SPRENG. ies rb. 74). 351 Schima ReiNw. (Ternstroem. 6) . [ 326 e L. (Gramin. 8) ..... 18 Schismatoglossis ens zet Mor. camone Br. (Asclep. 8) . 345 (Ara eier el 4191 Seouridaca rk (Polygal. 3) 326 Schis gemaaon STEUD. murs wdn . [320 [| Semecarpus L. (Anacard. 18) . 32 Mrcu. (Magnol. 6). 324 | Semeionotis Scuorr. (Dalbergia L.) | 334 Schizocasie zien (Arae. 31). 319 | Senecio L. (Composit. 59). . . 42 Schizolobium (Legum . 35). 332 | Serianthus Berru. (Legum. 2). 332 Schizoseyphus E ge HUM, (Legum. ringia Gay. (Stercul. 10). . . | 327 332 | Serissa Comm. (Rub.81). . . . . [341 Schizostachyum Ness. erat, 85) 318 | Serpicula s ‚(Ealorhagidae. sé 335 Schleichera Bme Br). 331 | Sesamum Linn. (Pedalin. 1). 347 en hera Aucr (Ela attos. Sesbania na (Legum. 56). 333 chys) . 331 | Sestochilos Kuur. (Bulbophyllum seheicher Aucr. Pp: (Ötophora Trou). . beet Bes rd ac. 2) ‚ | 338 „nisi WirLp. (Sapindac. EEn 330 | Setaria Brauv. (Gramin. 33). . . | 317 Schmidelia. (Mischocarpus Br). 31 | Shorea Roxs. (Dipterocar. 6). . . | 327 Schmidelia L. (Allophylus L.). . | 330 f Shuteria W. et A. (Legum. 91). 334 Schoenorchis Br. (Orchid. 98) . 323 | Sida L. (Malvac. 2) . . » « - 27 Sehoenus L. (Cyper. 11) . . » 318 | Siderocarpus PIERRE. (Sideroxylon choepfia ScHREB. (Olacac. 9) . 32 A VE 43 Schoutenia ng (Tiliac. 6) . 328 Siderodendron ScHREB. (Ixora Schul ze de gertiege Ee AP en 341 weten he ike 343 | Sideroxiloides JACK. (Ixora Linn.) | 341 Sechuurmansia Br. (Violac. 5. . … [325 | Sideroxy sen ES (Sapotac. 7). . . [343 Sciaphila Buumr. (Triurid. 1). 317 Blapsabeek L. (Composit. od ‚ [342 Seindapsus Scuorrt. (Arae. 1 . [819 Sig rar MEISN. Gamen Sein (Rhaphidiphora) | 319 ib Se sr 334 Seirpodendron Zier. (Cyper. ‚|318f Sim ceae. - - . [328 Scirpus L. (Cyper. 18 | Sinapis L. (Crucifer. 1). « « » 325 mire edi ROWN. (Gramin. 3). 317 | Sindora Mrg. (Le ‚ … [532 leri RG. (Cyper. 31 iphomeris rans (Pa a L.). 341 Suardi Br. (Atalantia Correa) | 328 | Siphonodon Grrrr. aties 10). 330 obia Noroxn. (Lagerstroemia L.) | 337 | Sladotrichum Voa. (Caesalpinia La.) | 332 Seolopia ern (Flacourtiac. 5). | 338 | Sloanea. aeocarpac. 2) . 3828 Scoparia pes (Soroplhul, 20) . … | 346 | per TeysM. et BINNEND. (Orte Scopolia dale (Solanac. 8). . .[346f 18) . . ‚ [351 Scopolia SMrrm. (oddalia Juss.). 328 | Smilax ‘Tovar. (Liliac. 22). oe OA sn KKEKIV — SMITHIA. STEREODERMA. NAMEN, Brz. NAMEN. Brz. Ee hia Air. (Legum. 63). . « . [333 f Sphanoghea Br.(Alectryon GÄRTN.) | 381 a Savi. nrtidemde . « « « [334 f Sphenoclea GARTN. (Campanulac. Sela en „|34 EI CER Solanum rei (Solan Bi. . … [346 | Sphenodesma Jack. (Verben. 15), | 348 Solea SPREN ar Wodan VENT.) . | 325 | Spicillaria Riem. (Petunga DC.) . | 340 Solenospermum Zorn. (Celastrac. pilanthes L. (Composit. 42). . . | 342 Ke, ia Een Linn. (Chenopod. 4) . « | 348 B als ENDL. ag re 351 x L. (Gramin, 40) „xl 81 Sommieria Beco. (Palm. 26). . . [319 atas Br. (Rubiac. 8). 339 Sonchus L raken 69) . [342 f Spir ‚ (Rosa en 335 Sonerita Roxs. (Melastom. 13). . | 337 seen ë Ged ce. 6). 35 Sonn rai ks Fr. ln ac. 8) 337 ticene 20) | 322 Sophora L. (Le Ab). 333 otra fg erge ac. 1) . [320 Sopa Haanen (Serophul. 33). 346 f Spondias L. (Anacard. 8). « « 31 Sorbi rus L.). 335 | Sponia Comm. ens Lour). 51 sini dee (Anseard. 14). 332 f Sporobolus R. di 45) 318 Soulamea Liam. (Simarubac. 8). . | 329 [ Stachys Lans. (Lab 23). 48 Sturen Bs rand 327 | Stachytarphet ie Vl B erarbelsn ) 348 pallanz C. (Mu 339 | Stackhousia Sm. (Stackhous. 1). 30 See reanophor had tad Stackhousiaceae .....- 330 bte en . … … « | 341 [| Stadmannia. (Cupar ) 31 Spartium L. (Legum. 48). . . . [833 | Stalagmites Murr. (Garcinia L.). | 326 K Suathomdis 89 UILL. mise inn L.) [337 { Staphyleaceae. . . . . 331 Spathiphyllopsis TrysM. et BiNN. Statice L. (Plumbaginac. 2) 45 (Spathiphyllum Scrorr.) . . . [319 [| Stauranthera BeNrH. (Gesneriac. 9) | 347 Spathiphyllum Scrortr. (Arac. 12). [ 319 runder (Stauropsis Rcus.). | 323 NOR 351 | Stauropsis ‚ Fr, (Orchid. 91). | 322 Spathodea Brauv. (Bi Je. «tl BAT Stauraploiis Scuau. (Phalae- Spathodithyros Hassr. (Commelina 25 en dd Bos. (Adenanthera Spathoglottis B. (Orchid. 65) . . | 323 ) : we Spatholobus gm (Legum. 96). 334 Stelechocarpus Buur. (Anonac. 10) 324 Spenocar. He Rrc rme Stellaria L. (Caryophyllac. 2). « | 326 GÄRTN . 336 | Stemodia LiNN. (Sero ) 346 Spenostylis Men. Vigda Savi) . [335 | Stemona Lour. (S . … | 320 Spergula L. (Caryophyllac. 5). . [326 | Stemonaecea. . .. .... [320 Spergularia Pres. dien 0 ). 326 | Stemonurus Bu. (Icac. 16) . 29 Spermacoce L. (Ru 90). 41 | Stemonurus Bu. (Urandra Twa Spermadictyon Ren: CHramiitonia TES) . hem eed Se Roxs men amen 341 Stenocalys. ‚Eugenia, Rek io ne LNG Sperma ABILL. (Olax, 1). 329 | Sten cm. (Dioscor. 2). | 321 Sphacrantus i (Composit. 24). . | 342 Stenaiphonium NEEs. (A cant. 11). | 347 ridiophora Dis. Endieotien m. (Anthirrhoea Comm.) | 340 r ve een andaian TRIN. (Gramin. 38). | 317 Sphaerocentrum Prerer. (Garcinia otropis Hassk. (E ina L.). | 334 s « « « « « « [326 f Stephania Lour. (Menispermac. 4). | 325 splarighaje Be (Morinda Linn.) | 341 | Stephanotis iten dr nd 345 Sphaerostemma Bu. (Schizandra Stephegyne Kom (Mi “Mt: Oe siske 324 Kor 339 Sphaerothalamus Hook. (Anonac. Sterculia Lins. Gtercul. 15); . «| 327 « « « « « « [324 f Sterculiaceae. . . ..... [327 Bind Jack. (Quisqualis L). 336 | Stereoderma Bu, (Olea. Li), . „| 344 ten ANN STEREOSANDRA. TETRACTOTMIA. NAMEN. Brz NAMEN, Brz, Stereosandra Br. (Orchid. 13) . 221 S eid ha me zaait 336 Stereospermum CHAM. (Bignoniac. ymphor B. (Verben. 14). | 348 347 | Symph oai na Euoatypeas L.). [336 Stictocardia H. Harrier (Convotva Symphyopoda DC. (Bauhinia L.). | 332 20 346 zen mphyskcar Hass SK. (ter Stillingia Les, (Euphorb. 72). «| 351 345 Stipa L. (Gramin. 46). . . . « 18 an ved sL. (Styr: a ie 44 Stipulari ia Haw. aen ADANS)). 326 an rella GÄRTN. (Compost 0: 342 Stixis Lour. (Capparid 25 ocia. (Ficus LIN 51 Ean bier (M wend Anas) 334 ik optea GRIFF. (Valica’ L. 327 Stravadiu he HE wid 36 | Sz ard GÄRTN. (Eugenia Hen 336 Strebiu kee (Ur l Str elec Hook. F. be an ringen ror kie 344 de 343 | Tacca FoRsT. an oo. 1). 21 Bleopbodtnden A al Aas. (Asclep.7) | 345 f Tacc 21 Streptogyne BrAUv. (Gramin. 71). | 318 Taeniocorpan ‘Desv. (Pachyrnizus Striga Lour. (Serophul. 31). ZACR EON EN tranen re 335 Strobidia Mrq. (Zingiber. 10) 321 paenboohlaand Hook. F. (Comnarae Strobilanthes BLUME. (Acant. 12). |347f 6)... . «eee 332 een ande «Br. en ernonia Senn) 342 Taeniophyllum Br. sag 120). 323 Strombosia Br. (Ol 1). 2 agetes L. (Composit. 50). 42 Str nood EE: (Eugenia L). 336 | Tainia Br. (Orchi "63. À 323 Strophades Borss. (Erysimum L.). | 325 | Talauma Juss. (Magnol. 2) . . . | 324 Strophanthus DC. (Apocynac. » 31). 344 | Taliera MART. (CoryphaL.). . . | 318 Strophostyles Eur. (Pha Bike 0 34 | Tamarindus L. (Legum. 25). « »« | 332 Strophostylis Meis. (Vigna Savi). | 335 f Tambourissa ‚ (Monimiac. 2). | 349 Strychnos L. (Ascle | 34 'aonabo AuBL. (Ternstroemia L.). | 326 Sturmia ile ee a va 340 meege ef (Zingiber. 4) . | 321 Sturtia pe de (G m a 2 'apogome L. (Uragoga LiNN.) | 341 Stylidaceae. . . - -- A 342 rardhagenos yer (Hydnocarpus Styl sdram. Sw. (Stylidac Boets 4 ; 338 Stylocoryne CAV. (Randia Haust.). 340 f Taraxacum Harn. (Composit. 66). 342 Stylocoryne W.e ek (Rubiac. 61) [341 f Tarenna GÄRTN. (Webera ScHREB.) 340 Stylocoryne W.e p. (Webera) | 340 f Tarrietia BL. (Stercul. . [327 Styloglossum Kon ijs Lour. ) 323 | Tauchiroa AuBL. (Apalatoa Aus) 332 Stylosanthes 333 | Taxotrophis BLUME. (Urtic. 9). 51 Stylosma BAKER 6 tylosanthus) 333 | T Juss. ( on. 5)... 1-41 Lingen SM. (Leucopogon R. Br.) [343 | Tectona LinN. (Verben.8). . . » | 348 tvracaceae. . . … . [344f Telmatophace ScuLeEiD. (Lemna 20 Det L. (Styracac 2). NN 344 | Temminckia De VR. (Scaevola L.). | 342 Stytilidium S. w. (Candollea 4 haris HST. ens: 1) {317 LAB ne: . … . … … « e | 326 f Tephrosia Pers. (Legu vecien s. (Cheno pod. 7) . . | 348 | Teramnus Sw. (L enb toet Suriana ng (Sima rubac. 6). « » 329 | Terminalia L. (Combretac. 1) . 336 Susum BLUME. (Flagellar. 3). . . | 320 vara lg (Clitoria L.) … 334 Sutera Roru. (Serophul. 7). _« 6f TT „ (Ternstroem. 8). | 326 Suteria DC. (Uragoga Lins.) . . | 341 e ae. - 6 wertia Linn. (Gentianac. 7). . « [345 Shara MrQ (Fourneforta Liss.) 346 Swietenia L. (Meliac. 182). . 29 | Tetracera nin 324 Swintonia ih ng” rd. 5). 331 ers Ea pre (Aporosa Symbegonia wo. (Begonia. Bus ee 50 6 338 | Tetractomia Hook. F. ’ (Butao. 3). 328 KAAT == TETRADIA. TRISTICHA, NAMEN. Brz. NAMEN. Brz. Tetradia R. Br. (Malvac. 21). ‚. | 327 | Toxocarpus W. et ARN. van 9). [345 Tetradium Lour. (Evodi \RTN.). | 328 f Trachelospermum. he 42). 44 Tetragonella Mrq. (Tetragonia L.). | 338 | Trachylobium HAyN 23) | 332 Tetragonia L. (Aizoac. 4). . . . | 338 | Trachymene Rupar. brie 2) | 338 Tetralopha Hook. r. (Rubiac. 84). | 341 | Tradescantia L. (Commel. 6). . . | 320 Tetrameles R. BR. tistac. 1) 38 | Tragia LiNN. (Euphorb. 66). . 351 Tetramerista Mrq. (Ochnac. 3). . [329 | Tragus Harr. (Gramin. 24). . . | 317 trensje Jacq. (Litsea LaM.). | 349 f Trapa L. (Onagrac. 3) . … . «. « | 338 Tetraotis Bu. ne hydra Lour.) . | 342f Trema Lour. (Urtic. 2). . . 351 heden Mrg. (Anonac. 9). | 324f Treubia PrERRE. (Palaquium Tetraplasandra A, GRAY. bais BLANC . . 343 sy) nee 339 | Zr een eplepgallloor) 330 Tetrastigma PLANCH. r (Amped 9. 330 ia Linn. (Euph 50 Teucrium LrNN. (Labiat. 30). 48 | Trianthema he (Ai 38 Teysmannia RcuB. an gen Zo SE Tribrachya Kortn. pmte d Linn.) 341 nT at ed „ | 318 | Tribulus L. (Zygophyllac. 3) . 28 Teysmannia Mrq. (Pottsia Hook.). | 344 | Tricalysia A. (Rubiaa. 47) 8 40 Thalassia Sor. eager Bye 17 f Trichacanthus Zorr. (Acant. 15). | 347 Thalictrum. (Ran weg 2). . « « [324 | Trichod ‚BR. (Borganiac. 8). | 346 Thea L. (Ternstr dt 26 | Frichodoum BerAuv. (Dioclea) 334 Theecostele ann F. Orehid. 88). 323 | Trichoglottis Br. (Orchid. 108) 324 Thela Lour. (Plumbago L.). . . [343 f Tricholobus BLuMe. (Connarac. 8). | 332 Thelasis Br. (Orchid. 79). . . . | 323 he Br. (Tiliac. 5) . [327 Thelymitra Forst. (Orchid. 6). . | 321 | Trichosanthes L. bead 13) . [838 Theobroma L. (Stercul. 8) « . . [327 IVehoboeid Br. (Eri 23 ium LiNN. (Santalac, 1). ‚. | 349 | Tricostularia Nees. KC ne: 12). 318 Thespesia Corr. (Malvac. 8). . . | 327 dax L. (Composit. 48) , je 42 evetia L. (Apocynac. 12). . . [344 [ Tridesmis Spacn. (Cratoxylon Br.) [ 326 Thibaudia Bru. (Vaccinium L.). 34 ridia Kortn. (H Lee ) 26 Thiolliera Montz. (Randia . [340 f Trifolium L. (Le 51). 83 Thismia Grrrr. (Burman 21 | Trigastrotheca Mu, Mollugo Lj) 338 Thladiantha Bunee. (Cucurbitac. 6) | 338 | Trigon ee chras RAp rh es 331 Thottea Rorrs. ( 349 f Trigonella L. (Le: 33 eren Pers. (Gramin voege NE Af Hedkldeden Mia. € (Polvael De . | 326 unbergia LINN. 1). 34 get reen eg WaLL. (Kokoo poem oan (Garden kie) 340 HWA dees 1900 Th aCeRE. 840 tand, Brome. (Euphorb. ajrentian Bate, Garuga Roxs.) | 329 EN eee ee 1000 Thysanolaena Nees. (Gramin. ie 317 | Triomma ba r. (Burcerac. 1). | 329 Thysanotus R. Br. (Liliac. 6). 20 | Tripetalum CHUM. nere 7). | 326 a ene ere he Se He ROSE Dehehaadn’ Kotte , … « | 328 Timonius Rumeu. (Ru bic 55). | 9401 T n Rorn. (Gramin. en 18 versen Mrers, (Menispermac. Tripterospermum Bu. (Crawfur: urdia) 345 8) . 25 pviptola Marr. eene L en 334 n rens. (Menospermao, 10) 325} Tr volg Hook. (Coelosperm Tissa ApAn ener gi: . … | 826 eee ed 341 Toddalia Juss. (Rutac. hi 328 Triseku tum Pers, (Gramin. 55). . . | 318 Toluifera L. B ante 43) . 32 Glans R. Br. (Myrtac. 9). . . | 336 Tombea r. (Gonnoratia Lr) 337 aniopsis BRONGN. (Tristania Torenia akg (Serophul. 19). . . | 346 ER Br.) . 336 Torilis Horrm. rrkneeà . … | 339f Tristellateia Trou. ‘Malpig. Len . | 328 ournefortia Lixs, (Borganiac. 6). | 346 | Tristicha Trou. (Podostem. 15 san | | — XXXVII — TRISTICHOCALYX. WEIGELIA. NAMEN. Brz. NAMEN. Buz. Tristichocalyx Mrers. (Cocculus L. (Dipterocar. 11 wv RE . « « « « « 1325 f Vavanga Rour. (Vangueria Juss.) | 340 Tristira RADLK. (Sapindaa. 10) . [330f Velaga GÄRTN. (Lager ia L.) [ 337 Tritaxis BAILL Pand AT) 350 | Ventenatia SMm.(Candollea LarrLLp.) | 326 Tritheca Mrq. (Rota laL.). . . . | 337 | Ventilago GÄRTN. ac. 1) . | 330 Lrithyrooorpua asen (Commelina Verbena LiNN. (Verben.5). . . . | 348 Kik « see eee « « « [ 520} Verbonaceae 347 m B Gramin. 79). . . . [S18f Vereia ANDR. (kalanchoë Apans 5). 335 Triumfetta. (Tiliac. 10). . . . 328 f Vernonia ScHREB. (Composit. 4) . | 342 Triuridaecea P, 817 | Veronica Linn. ei: be. 346 Trivalvaria Mrgq. (Polyalthia Br). | 324 | Verulania DC. (Pavetta LINN) . 341 Troostwyckia Mrq. (Connarac. 7). | 332f Viburnum L. Gores pine . … [339 Tropidia Lip. (Orchid. 39) . . | 322f Vicia L. (Legum rk 334 Tupistra Mrq. (Rhodea Roru.). . | 321 | Vicoa Cass marhe Sijs 342 Tu ed (Turnerac. 1). . 338 f Victoria LiNpL. (Nympha. 2}. . . | 325 Tu aceae an 338 | Vi (Legum. 109). 35 isd VENT. (Staphyloae. ie . [331 f Villarezia Ruiz. et PAv. Arn 23). 329 ea L. (Me hieu es 8329 | Villaria Rorre. (Rubiac. 43). 40 Turraea Mig. raand 327 | Villebrunea banen ligasen 43). 351 y pus Ener. (Ll . [329 f Vinca L. (Ap ee 134 Tylophora R. Br. (Asclep. 22). . | 845 Vincetoxieum eg Aaater as 345 Tylostylis Bu. (CallostylisBr.). „| 322f Viola L. Ee iolac. 1) . 25 Tylotaea Voa. (Ba 332 | Violae 325 Typha. (Typhaceac. 1) . 316 f Vireya Be. C&motodendron Pr). 343 Typhaceae. 316 | Viscum LiNN. (Lo EEE, Typhonium Scnorr. (Arao, 35). . . |320f Visenia Hourr. eland, L) «| 327 ania DC. (Li ) 344 Umbelliferae . 338 | Vitex Linn. (Verben. 11). . . . | 348 Uncaria SCHREB. (Rubiao. 22). ‚ |339f Vitis L. (Ampelid. 1) . 330 Unona L. r. (An nac wiet 324 | Viviania RAFIN. (Guettarda Bi). 340 Uragoga LiNN. (Rubiac. 69). . 841 | Vlamingia SPRENG. (Jonidium Uran dra reg dank 17). . | 329 ss ee 25 Esv. (Legum. 72) 333 | Voacanga THOUARS. (Orenipoda Br) 344 Urceola Roxs. (Apoecynac. 35). . | 344 f Voandzeia Trovars. (Legum. 1 334 Urophyllum Warr. (Rubiac. 34). | 340 | Vossia WALL. et rheden 317 Urostigma Mrq. L 851 | Vrijdagzynea BL. (Orchid, 21). . {322 Urticaceae 351 Utricularia Linn. ‚Gentibu D.: ‚| 346 | Wahlbomia Tuuns. (Tetracera 324 Uvaria L. (Anonac. 7) . ‚. |324f Wahlenbergia Br. Tee 340 an mg ‚ (Cam ekgnne ge pe … «1348 343 Vaeccini L. (Vaccintao. B): 343 wailesia LINDL. (Orchid. 83). ‚ … 1823 olan’ L. gs rianac. 1) . 341 | Wallichia Reimw. (Urophyllum Valerianac 34 War Eed been Vallaris Bunk dà poeynac 25). . ‚ | 344 f Walsura Roxs. (Meliac. 14). 329 Vallisneria Mrcn, (Hydro et 31 Rnd: L. . teroul De wee Vanda R. Br. (Orchid, ton). 323 | Warm ENGL. wave rn 331 Vandellia LiNN. (Scrophul. 20). . | 346 Watta ‘Kaka Hassk, (Dregea E demen Juss. (Rubiae, 50) . 340 gris egen . ee | 345 eria Pers. (Vangu eria Jus.) 340 En. (Ru biac. 39 Ee 340 a 8. W. (Orchid. 16) . . . | 32 Wedsiia nd: zj Laane it. 39). . | 342 Varier GÄRTN, (Casearia Jacq.). | 338 | Weigelia Mig. (Diervilla Tours). | 339 MWNANAI ZYGOPHYLLUM. WEINMANNIA. NAMEN. Bz. NAMEN. Brz. Weinmannia L. (Saxifragac. 7) . | 335 f Xyris L. (Xyrid. 1). . . . . . | 320 Weinreichia Rous. (Pterocarpus L.) | 334 Wendlandia Brrr. (Rubiac. 12). . {339 f Yucca L. gee mr dee 21-030 Wetria BaiLL. (Euphorb. 45) . . | 350 | Youngia DC, (Crepis L.). . . . | 342 Whittia Bu. (Cyrtandra Forst.) . | 346 Wightia Worr. (Serophul. 5) . 346 | Zalacca REiNw. 12) . 19 Wieckstroemia ENpL.(Th elacac 1) | 349 pn ve Mrcu. (Wotamog, 6). ‚| 316 Willugbeia Roxs. (Apocynac. 8). | 344 f Zanonia Ee (Cucurbit. 2) . 338 irtgeni H. (Spondias L.). | 331 Zanthoat m BL. re le). 328 ula IK. (Malvac. 5). 327 Zanthasyln en (Rutac. . … … | 328 Wollastonia DC twee kere 342 a L. (Gramin. 1). sv 1814 Wolffia H Lem 320 Berdadis TRIN. Oras: 52). á.… 1-818 Woodfordia pn (Lytir 3). 337 Zephyranthes ge daer 1) | 321 Wormia Jack. (Dilla 24 | Zeuxine LINDL. (Or 25) … … «1822 Wrightia R. Br. pps 29). 344 | Zin bfber ADANS. Nabe: lij. « 1321 Zingibera aceae. . .... 21 Xanthium L. (Composit. 33). . 2 | Zippelia Bru 2). … «| 349 Enid Roxs. a tarsbaia 14) 26 | Ziziphora LiNN. (Labiat. 18). 348 Xanthophyllum mogen (Polygal. 5). | 326 zyphus Juss. (Rhamnac. 2). 30 Xanthophytum Rerxw. (Rubiac. 4) | 339 ineen balg zin ij 12) 346 Xanthorrhoea Smrrr. (Liliac. veg 20 | Zornia GMEL. (Le 66) . 33 Xerochloa R. Brown. (Gramin. 37) | 317 donwoendie: Br. Cory noa R. Xerospermum Br. bmi ndac. 15). 33 Br. ee dd 22 Ximenia Prum. (Ol 1). 329 | Zoysia Wiezo. (Gramin, 25). 4:41 817 edn Pini, ar Zuccarinia Br. (Rubiac. keg . | 340 Sen ee « « « « | 333 [| Zuccarinia Spr. (Jackea WALL.) . | 339 ba 13). 332 f Zwaardekronia Kortn. (Chasalia 5 oare Köxo. ansi AuBL). 329 Br. 41 L. (Anonac. 31) . 325 f Zy yooglossum Remw. Cieriope- doeme Forst. (Myroxylon Fors.) 338 um LINDL ma diie 23 Xyphar mates veeitardn 334 Bum 328 EMBEE 55e en 320 | Zygophyllum E Rn oerthis D. 328 Natuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië. Dl. LVI. 1896. CARTE DES INDES NEERLAN D AISES SISMIQUES, rar F. pe MONTESSUS pe BALLORE. __ SISMICITES | 1-28 KM f | | 11-34 KM d i Á a PE ($ IES TALAOER 12. À rra KM Bs, T IV-46 KM Tamiang Distr) | À 5 V.50 KM XXII NN | Á Taroerna.3® Teboekar.9 eN Mangerito GRAND SANGL5. MALAKKA | © aboean Deli HH WI-VII-56 KM. n XXI Hd VIII-59 KM. ke] bed hed 5 4 4 IX-61 KM. i® SIAUW.3. X-64 KM. XI-X11-67 KM XIII-72 KM. — vans IN @® TAGOELANDA.2. pe} 4 XIV -108 KM. Oera. : LF af? ut: BINTANG OU RIOUW. y 9 ° en Ke ä de a 9 e a Pan De. tr 1 Eee En SOE, Bensansssen En € Í | XV-112 KM. || XVL-142 KM. | L DJILOLO ou HALMAHEIRA XV 11-276 KM. © TAJAN. 2 Ex BO Bamm. EE O. XXII NOUVELLE ? dn) £ TÊS D= Eg GUINKE : î i TJ ermasus. P AS AI d 2 | D de Det 5 5 ì ms ne el Lais .10 : f k dn _ } No Benkoelern-.90. | rp P den E ef ' Waroe’ 2 S IN —Malborough (Fort)2.&S Ph Ed pa, o oroug bkr me (eerder am 0% N E ie DN f AGE a Ì IS Ke, | BT e-Radja’ VOL Me Banda Neira. 104. N Be 5 G. Api. 5. Ä Grand Banda’. 201. ° Linouv (der 5 ub ® { Krvd  “fel | Berhace a lS en < ENGANO. Hotak ger? ° q° À 5. | Nr > a 300, . IESKARIMONDJAWA. 4 e IJ Se e „ . . Vlakhe Hoek 20. S he . XIII its ILSKEI. so 3. 7 - % k Sa Leijer: 6. EP o or 5 5 > J  A4  e 5 o a n af d s so® 2 ° ca 4 P ag … ! À 4 5 : Ke Q 0 0 0 En 4) lo BLT e a eN e TEE Te En d CEV EANAN DJAMPEAH. f 4 g \ 1 L8 AROE. à Es BA EN DE TI 7 | Ek ä un H | > k Kgrg®) DAMMERS. o Fe) LARAT. d ‘ Ht mu be Ik ° Ee o ee eet ae Te il HE u ra Wd > B: DE À 5 “GO | | f en kr Ode en \ ä o D/s ” 3 oh Ze me | | ki vw sb NA dn EE u 1/8 ILSLETTI (COS TesBABBER 4. nd jn BN ge LEEN en s : bh id ee MA e OEZ * Se 3 2 a 3 Eter CL 8 Sirwaroe. © TÈ4SERMATA. XVI AN Pidpa, } 8 . @ EEH Ì ARAS Re Nn 5 tig eert, Sep ok SVE 4 dr On, HRE dani Ema êe El GILING ET TAVANGAN. | n el = ; vt # 4. BER Dasael. ; 5 - } H , Ve Am 4 Winn t d DURE zoer pr =— | nn A MR Peer er ff 1 oi Ns p EK STe briopde fend | 8 EE Ig FS 4 | earn HEEE Be / Wid È : | EE | 6 L8 SAVOE. Re SS dk & in ä DI he _& TEEN TTE en k Ee dead De | AN. 8 P& | Sit EEE FEEL bo de En IN, ® EN d IA N t SEE 8 | 5 ® 4 Ri 3 9 Ni mi A „ En En En TH $ 0 he IS ® 2 - } DIE <57 AL OET MEE BERICHTEN. Het Bestuur der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging - brengt bij deze ter kennis van Leden en belangstellenden, dat het meerdere malen uit het moederland en het buitenland van geleerde instellingen aanvragen ontvangt om toezending van verschillende jaargangen van het Tijdschrift, waaraan niet altijd kan worden voldaan doordat de voorraad er van is uitgeput. Dit is het geval met Deel 1, 3, 16, 18, 20, 23, 24, 29, 32, 34 en 40. _ Daar het niet onwaarschijnlijk is, dat exemplaren van boven- genoemde deelen op vendutiën voorkomen of op andere wijze verkrijgbaar worden gesteld, wordt bij deze beleefd de hulp der Leden ingeroepen tot het verkrijgen van een of meerdere exemplaren der bedoelde jaargangen. De Secretaris der K.N.V., Dr. S. Freee, Baravia, 5 October 1896. Ed De bepaling omtrent het honorarium voor oorspronkelijke bijdragen is sedert September Ll. ingetrokken. | Verzamelaars van Molluscen en Schelpen kunnen zich voor — ruiling van exemplaren wenden tot de Heeren HENRY SUTER te Christchurch, Nieuw-Zeeland en E. Duranp te Parijs. (Zie blz. 479 van Deel LV.) | En Red.