_ NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-INDIË, NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT VOOR NEDERLANDSCH-IN DIE, UITGEGEVEN DOOR DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL-INDIË ONDER REDACTIE VAN EJ. CH. VAN DEV ERN TEE, DEEL LVII. TIENDE SERIE. DEEL IL. Mo. Bot. Garden. 1398, BATAVIA, 'S GRAVENHAGE, G. KOLFF & Oo. G. KOLFF & Co. 1898. INHOUD VAN DEEL LVI. BLApz. Naamlijst der Leden van de Koninklijke Beus neee Ver- eeniging op 1 Maart 1897. . . Lijst van Vereenigingen en enotnnben: dt ie de Koninklijke Natuurkundige bren in betrekking staat. 12. Verslag enk d arkneiiheden en ln wadde ee Ko- ninklijke Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch- Indië over het jaar 1896. Uitgebracht in de Algemeene Vergadering van den 18den Februari 1897, door Dr. J. P. vaN per Stok, Voorzitter der Vereeniging 21: Rekening en verantwoording over het jaar 1896. . 29. Uitkomsten van meteorologische waarnemingen in Neder- landsch-Indië gedurende het jaar 1895, door Dr, S. Frarr. 30. Bolbliksem of meteoor in Solo. ’ 102. — Het Herbarium analyticum van M. AR 104, elen Observations sur les vols des lpioptêres par .C. Piepers. 107. rete tot de Natuurlijke ke en van aen en dieren door J. H. F. Korrsrvaer. VL. Schwanzbildung und Steiszdrüse des Menschen und das Gesetz der Rückschlagsvererbung (mit 9 Abbildungen). 163. Petrographische Studiën über den Indischen ea von ArTHuR WicumanN in Utrecht (mit 1 Tafel). . 196. Verslag omtrent de Gouvernements Dan tnderdenkan in de Preanger-Regentschappen over het jaar 1896, door P. van Leersum (met 2 platen). . eh Fragen, die Bali-Rinder oe von iN N.. 304. Rapport betreffende een geneeskundig, Enkie en voorbereidend elimatologisch onderzoek van de Hoog- 307. vlakte van het Janggebergte door J. H. F. Ee VI INHOUD. Een waterhoo Kinalogische ne IX. enige cijfers buiten alssloit: gehalte en productie van enten-,stekken-en zaailingen- plantsoenen door P. v. Leersum, Wd. Directeur der Gou- vernements Kina-onderneming. … Vulkanische Verschijnselen en Khidbe lanen in de 0. Archipel gp gedurende het jaar 1896, verza- meld doo ‚SS. Freree, Lid der Aardbevingscommissie. onnie van Meteorologische waarnemingen in Neder- landsch-Indië gedurende het jaar 1896, door Dr. S, Frar. Notulen van de Vergaderingen der Koninklijke Natuurkun- dige hg in N beende. het jaar 1897. . ’ die en Bijlage IL dd Cohen BENE eee BLADz. 348. NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT — VOOR NEDERLANDSCH-INDIË, UITGEGEVEN DOOR DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL-INDIË ONDER REDACTIE VAN Dr.T. &. WAN DEVENTER. DEEL LVII TIEN DE SE RIE. DEEL 1. Mo, Bot. Garden, 1898. ie \ BATAVIA, dk : GRAVENHAGE, oa "KOLEP & Co. …KOLFF & Co. SE son NAAMLIJST DER LEDEN VAN DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING NEDERLANDSCH-INDIË op 1 Maart 1897, Dagteekening van oprichting 19 Juli 1850. OPRICHTERS. Dr. P. Bleeker, f 1878; Dr. J. H. Croockewit Hz, + 1880; Corn“. De Groot + 1896; P.J. Maier, f 1878; P. Baron Melvill van Carnbée + 1856; C. M. Schwaner, + 1851; H. D. A. Smits, f 1855; Dr. C. Swaving, f 1881. HONORAIRE LEDEN. Datum van benoeming. 1 W.F. Versteeg, 18 Mei 1866. 2 Jhr. Mr. J. Loudon, B 5 SOEREN 3 F. ’s Jacob, 29 Juli 1881. 4 H. L. Janssen van Raay, 20 April 1882, 5 P. van Dijk, EU, 1885. 6 Dr. C. L. van der Burg, 18 Februari 1886. 7 Mr. W. Baron van Goltstein van Oldenaller, 16 Oetober 1890. 8 Jod. Heringa, 14 Juni 1894. LVII. Ik En ggn BESTURENDE LIEDEN. Datum van benoeming. 1 A. G. Vorderman, 20 April 1878. 2 Dr. J. P. van der Stok, Voorzitter, 19 September 1878. 3 H. J. Hardeman, 17 Juli 1884. 4 Dr. S. Figee, Secretaris-bibliothecaris, 20 November „ 5 Dr. M. Treub, Ondervoorzitter, 18 December _,„ 6 Dr. J. P. Kloos, 8 Juli 1886. 7 Dr. W. Burck, 12 Juli 1888. 8 J. Berman, Penningmeester, 13 Juni 1889. 9 Dr. J. M. Janse, 12 Februari 1891. 10 Dr. P. van Romburgh, 12 é 1891. 11 Dr. J. G. van Deventer, Redacteur, 12 Januari 1898. 12 Dr. J. G. Boerlage, 9 April - 1896. 13 A. P. Melchior, 11 Juni » AF: Homel. B » 15 M. G. Hoekstra, _ Edu » 16 J. W. van Eek, 13 Augustus „ CORRESPONDEERENDE LEDEN IN NEDERLAND. Maximum-aantal 30. Datum van benoeming. 1 Dr. A. W _M. van Hasselt, ’s Gra- venhage, 28 Februari 1856. 2 Dr.C. A.J. A. Oudemans, Amsterdam, 15 Juni 1858. 3 Dr. W. F. R. Suringar, Leiden, 21 December 1872. 4 Dr. J. Bosscha Jr, Haarlem, 21 ú ” 5 Dr. N. W. P. Rauwenhoff, Utrecht, 21 s ” 6 Dr. H. G. van de Sande Bakhuysen, Leiden, 21 ” ” 7 Dr. J. W. Gunning, Amsterdam, 21 Maart 1874. 8 Dr. J. A. C. Oudemans, Utrecht, 17 September 1875: 9 Dr. C. Ritsema, Leiden, 17 September 1875. 10 Dr. H. C. Dibbits, Utrecht, 20 Mei 1880. 11 Dr. Th. W. Engelman, Utrecht, 20; ” 12 13 10 11 12 Rn Datum van benoeming. Dr. Th. Mac Gillavry, Leiden, 20 Mei 1880, Dr. Th. Place, Amsterdam, Dit s Dr. E. van Rijckevorsel, Rotterdam, 20 „ 4 P. C. T. Snellen, Rotterdam, ej 1883. F. M. van der Wulp, 's Gravenhage, 17 Dr. A. A. W. Hubrecht, Utrecht, 20 November 1884. Dr. H. Wefers Bettink, Utrecht, 9 September 1886, Dr. P. P. C. Hoek, Leiden, 9 ” ” F. W. van Eeden, Haarlem, 9 e : Dr. C. A. Pekelharing, Utrecht, … 11 Augustus 1887. Dr. Max. Weber, Amsterdam, 23 Mei 1889. Dr. A. Wichmann, Utrecht, a e Dr. K. Martin, Leiden, 9 Februari 1893. Dr. C. Ph. Sluiter, Amistitini:’ _ 12 April 1894. Mr. M. C. Piepers, ’s Gravenhage, 13 Juni 1895. Dr. J. F.van Bemmelen, 's Gravenhage, 12 Maart 1896. Prof. Dr. G. A. P. Molengraaf, Am- sterdam, 12 Dr. M. E. T. J. Dubois, Leiden, 12 ” ” ” ” CORRESPONDEERENDE LEDEN IN HET BUITENLAND. Maximum-aantal 30. Datum van benoeming. J. Steenstrup, Kopenhagen, 28 Februari 1856. W. von Haidinger, Weenen, 10 November 1859. 0. von Struve, Pulkowa, 28 Januari 1865. O. Beccari, Turijn, 15 Juni 1872. A. Russell Wallace, Londen, 20 December 1875. A. le Jolis, Cherburg, 5 5 A. B. Meijer, Dresden, ___18 Mei 1878. G. J. Allman, Londen, dE 1882, Tommaso Salvadori, Turijn, 45 , 1880. Otto Finsch, Bremen, 19 Juli 1883. John Milne, Tokio, 20 November 1884, Michele Stefano Rossi, Rome, 20 ” ” 13 J. H. Kloos, Brunswijk, 14 Wilhelm Blasius, Brunswijk, 15 Alexander Woeikof, St. ei 16 S. P. Langley, Washington D 17 Hermann Gr. v. Solms Ed Straatsburg, 18 Julius Hann, Weenen, 19 E. Selenka, Göttingen, 20 E. Haeckel, Jena, Datum van benoeming. 9 September 1886, 9 ” ” 11 Augustus 1887, 8 Maart 1888. 12 Juli e 11 October 5 12 Februari 1891. 11 Januari 1894. Gewone leden in Nederlandsch-Indië. . den Dekker, . Hisgen, shin 4 al © 2 ld den Douwes Dekker, Lì. G. van der Burch, . J. Crol, 18de B: Eraeliik. 14 W. H. Heijtman, 15 E. J. Kerkhoven, 16 D. C. J. Kool, 17 W.J. M. Michielsen, 18 G. P. A. Renaud, 19 A. M. J. Bolsius, 20 H. F. P. Obertop, 21 A. K. J. Kaffer, 22 Dr. J. P. van der Stok, 23 J. C. Ribbers, 24 R. Edwards van Muijen, 25 G. C. Twijsel, 26 H. C. Soeters, 27 Dr. H. Onnen, 28 Dr. W. Dominicus, 29 J. Dinger, Do mt OO OO Olm Je jd jd == AAS, Datum van benoeming. 11 Juni 1857 16 Maart 1867. 19 September 1870. 16 April 1873. 19 Juni 1874. 17 Maart 1876. lbs ” Tg » TE » 17 ” ” 21 April ú 21 , » 21 „ » 21 „ - 21, » al, » 21 ” ” 29 Mei 5 16 December „ En » 21 April 1877. 16 Juni à 28 Juli in 19 Januari 1878, 20 April # 20 i 20 Juli d 18 Maart 1880. Se - 30 J. B. Mack, 31 J. L. Moquette, 32 Dr. P. A. Platteeuw, 33 Dr. R. D. M. Verbeek, 34 Dr. M. Treub, 35 F. D. Warnecke, 36 F. Foringer, 37 M. ten Cate, 38 G. Mullemeister, 39 A. Mulder, 40 T. Ottolander, 41 H. E. Prins, 42 Dr. W. Burck, 43 D. J. Guiijkens, 44 J. Julius, 45 Mr. C. S. Buys Ballot, 46 P. van Leersum, 47 H. J. Hardeman, 48 H. Faber, 49 Dr. S. Figee, 50 P. C. van Motman, 51 D. F. van Braam Morris, 52 S. H. Koorders, 53 Bibliotheek der Hoogere Burgerschool te Soerabaja, 54 W.J. Hubers van Assenraad, 57 J. C. Th. Scheffer, 58 Mej. Charlotte Jacobs, 59 A. D. J. Groenemeijer, 60 W. Kessler, 61 G. Fischer, 62 A. Mohr, 63 G. D. Birnie, Datum van benoeming. 18 Maart 15 April 21 October 16 December 16 5 17 Februari 21 April 21 September 19 Oetober 17 Juli FE 18 September 16 October 15 Januari 16. April 21 Mei 17 December 17 5, 18 Maart 22 April 10 Juni 9 September 11 November 11 e 11 9 December 1880. S 4 Ee Ze | $- & ej Datum van benoeming. G. L. Mens Fiers Smeding, 9 December 1886. E. van de Roemer, 9 | i G. A. Scherer, : 9 s pe N. L. Holwerda, 9 d jk A. C. O. Meine, 9 - - Ch. G. Cramer, 17 Februari 1887. Dr. J. J. Pigeaud, 17 4 u J. Berman, 7 sd j Ko Mo An, 17 : D. van Aalst, 17 k É J. Schülein, 9 Maart s Liem Liong Hien, B ë E. A. Einthoven, (voor de Vereeniging van Djocjasche Landhuurders), de à Dr. S. Monnikendam, 14 April à G. P. J. Theunissen, 14 3 de P. Engelmaijer, Es MA Dr. L. Martin, ten pe L. van der Est, 12 Mei 5 H. J. J. Hepp, TE À P. H. Bilgen, 12 „ = M. C. W. Baron van Heeckeren, rs BE s W. Buurman van Vreeden, 6E pl J. B. De Meijier, 23 Juni ä W. A. G. Bakker, 20, 3 D. P. F. Driessen, 14 Juli ö S. P. Ham, 11 Augustus „ W. A. de Kanter, 11 à Ere B. Kersjes, 8 September „ W. P. S. Jansen, 8 á : J. W. H. Muller, 8 pe » J. G. Schot, 10 November „ J. A. H. Breijmann, 8 December J. C. Huijsman, se 8 : s Dr. C. Eijkman, 8 December „ ER 98 R. C. Bakhuizen van den Brink, 99 M. Koperberg, 100 J. B. Hubenet, 101 J. B. Kampschuur, 102 P. Koefoed, 103 E. A. Klerks, 104 O. Netscher, 105 C. J. H. Wertheim, 106 P. J. Hijmans van Anrooy, 107 A. C. J. Fournier, 108 Dr. H. W. C. Utermöhlen, 109 C. D. H. Monod de Froideville, 110 H. B. van der Kolk, 111 Mr. S. J. Lagerwey, 112 G. W.S. von Wedell, 113 F. A. Bergmans, 114 K. E. C. Groen, 115 K. H. van Leijen, 116 T. H. van Kooten, 117 P. A. M. Vermeulen, 118 C. W. Weijs, 119 F. J. L. Mersen Senn van Basel, 120 E. N. A. de Cuiper, 121 H. A. Engelken, 122 F. Roorda van Eijsinga, 123 G. Kaulbach, 124 J. van Lennep, 125 H. van Sprang, 126 H. van Dorp, 127 F. B. Smits, 128 B. H J. Spanjaard, 129 A. E. Kerkhoven, 130 D. Göllner, 131 Dr. H. Breitenstein, he 132 Dr. J. M. Janse, Datum van benoeming. 8 Maart 9 Augustus 13 December i8 17 Januari 14 Maart 12 September 12 s „ 14 Oetober 14 November 12 December 13 Maart 1888. ” ” ” 1889. ” ” 1890. ef ee 133 Dr. P. van Romburgh, 134 J. P. Jannette Walen, 135 J. C. van Aalst, 136 F. W. van Gulick, 137 A. F. Bouman, 138 H. G. Trip, 139 E. F. Moll, 140 H. de Chauvigny de Blot, 141 J. K. F. de Does, 142 Jhr. H. de Kock, 143 C. Baumgarten, 144 A. A. Maas Geesteranus, 145 S. J. Meijer, 146 M. Van Delden, 147 Th. F. A. Delprat, 148 J. A. van ’t Wout Hofland, 149 C. A. Kroesen, 150 D. F. S. Mulder, 151 J. Bleij, 152 O. F. Mispelblom Beijer, 153 J. Ch. Lapp, 154 G. Göring, 155 M. G. Hoekstra, 156 H. C. Prinsen Geerlings, 157 W. H. Bogaardt, 158 M. A. van der Sprong, 159 Dr. W. G. Boorsma, 160 Dr. P. Anema, 161 Dr. J. L. A. Brandes, 162 P. A. A. F. Eijken, 163 Dr. J. H. F. Kohlbrugge, 164 Dr. J. G. van Deventer, 165 E. M. Kal, 166 J. Fürth, 167 F. de Jong, Datum van benoeming: 13 Maart 10 Juli 12 Februari 19 Maart ” ” 13 April 11 Juni - „ 9 Juli 9 n 9 » 9 , bu 14 Januari 10 Maart 12 Mei 7 Juni ” 22 Juli 23 Augustus rt B 18 October 8 de n 10 November 9 Maart 13 April 5 1890. ” % ” ” 1891. ” ” ” „ ” 1892. ” ee en 168 P. M. Klönne, 169 170 171 172 173 174 175 176 171 178 179 180 181 182 183 184 185 186 M. Martherus, B. H. Merghart, W. W. Pasteur, J. A. Pecqueur, S. W. van der Ploeg, G. van Riemsdijk, E. Sieburgh, A. G. Valette, J. L. W. G. Koch, G. A. P. J. Oosthout, G. Chr. Renardel de Lavalette, R E. M. Stenzel, Y. van der Kooy, C. Zweerus, F. W. van Haeften, Dr. EB. C. de Vries, 187 Dr. H. Hallier, 188 Dr. J. C. Koningsberger, 189 190 D. H. Bosboom, Z. Exe. G. Kruijs, 191 T. A. Lehwald, 192 L. Resner, 195 194 Jhr. O. Van der Wijck, 195 196 M. Segov, J. Z. van Dijck, J. Haak, 197 H. F. Roll, 198 Mr. A. D. H. Heringa, 199 J. W. van Eek, 200 Dr. J. van Breda de Haan, 201 Dr. A. van Bijlert, 202 J. D. Kobus, Datum van benoeming. 13 April ” ” Juni ” October November ” December Maart April ” Mei Juni ” October November ” December ” ” 1893. ZEE je Datum van benoeming. 203 Dr. Th. Valeton, 12 December 1895. 204 W. de Kempenaer, 9 Januari 1896, 205 A. P. Melchior, 12 Maart à 206 A. W. Nieuwenhuis, 18:74 5 207 J. W. Selleger, 1E 5 208 Dr. J. G. Boerlage, 9 April É 209 L. Swart, B a 210 Mr. C. Mulocek Houwer, 11 Juni À 211 Mr. J. Schoutendorp, Xn » 212 W. O. Gallois, 13 Augustus „ 213 Dr. G. Grijns, j 13 5 » 214 J. J. A. Muller, 13 5 # 215 H. H. Austen, 13 8 216 Dr. A. R. van Linge, 10 September „ 217 Dr. L. Zehnter, 10 8 $ 218 Dr. Asajiro Oka, 10 = à 219 P. M. L. de Bruijn Prince, 8 October fe 220 A. van der Scheer, de » 221 Dr. L. J. Eilerts de Haan, 12 November „ 222 EB. F. Jochim, 10 December „ 223 Mr. L. Serrurier, 10 5 5 224 Josa Srogl, 10 5 s 225 Prof. Dr. A. Zimmermann, 10 pd sd 226 J. A. Schuurman, 18 Februari 1897. 227 Dr. R. Anema, 18 8 5 228 A. A. de Wolff, 18 s pd LIJST VAN VEREENIGINGEN EN GENOOTSCHAPPEN, MET WELKE DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN BETREKKING STAAT. 1. Nederlandsch-Indië. Departement van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid, Batavia. Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, Batavia. Nederlandsch-Indische Maatschappij van Nijverheid en Landbouw, Batavia. Vereeniging tot bevordering der geneeskundige weten- schappen in Nederlandsch-Indië, Batavia. Vereeniging tot bevordering van Veeartsenijkunde in Nederlandsch-Indië, Batavia. Gymnasium Willem III (Bibliotheek), Batavia. Mijnwezen in Nederlandsch Oost-Indië, Batavia. Koninklijk Instituut van Ingenieurs. Afdeeling Neder- landsch-Indië, Batavia. Scheikundig Laboratorium (Bibliotheek), Batavia. Militair Hospitaal (Bibliotheek), Batavia. Societeit Concordia (Bibliotheek), Batavia. Algemeene Secretarie (afd. ietieian), Batavia. Ned. Indische 1 Maatschappij, Batavia. Kaiserlich Deutsches General-Konsulat, Batavia. ’s Lands Plantentuin, Buitenzorg. Vereeniging van Djocjasche Landhuurders, Djocja. Proefstation „West-Java, Kagok, Tegal. Proefstation „Oost-Java’’, Pasoeroean. Landbouw-Genootschap, Semarang. N= a He he ik Hoogere Burgerschool (Bibliotheek), Soerabaja. Archief Java suiker-industrie, Soerabaja. 2, Nederland. Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Amsterdam. Koninklijk Zoölogisch Genootschap „Natura Artis Magis- ra’’, Amsterdam. Aardrijkskundig Genootschap in Nederland, Amsterdam. Natuurkundig Genootschap „tot Nut en Genoegen”, Arnhem. Polytechnische School, Delft. Koninklijk Instituut van Ingenieurs, 's Gravenhage. Koninklijk Instiuut voor de Taal- Land-en Volkenkunde van Nederlandsch-Indië, ’s Gravenhage. Indisch Genootschap, 's Gravenhage. Nederlandsche Entomologische Vereeniging, ’sGraven- hage. Universiteit, Groningen. Natuurkundig Genootschap, Gronin: Hollandsche Maatschappij van Kunsten en Wetenschap- pen, Haarlem. Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijver- heid, Haarlem. Teyler’s Genootschap, faaam Universiteit, Leiden. ’'s Rijks Herbarium, Leiden. De Sterrenwacht, Leiden. s’ Rijks Geologisch Mineralogisch Mind Leiden. Nederlandsche Dierkundige Vereeniging, Leiden. Bataafsch Genootschap van Proefondervindelijke Wijsbe- geerte, Rotterdam. Het Leeskabinet, Rotterdam. Koninklijk Meteorologisch Instituut, Utrecht. Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, Utrecht. rd es md Sopra al 3. België. Académie royale des sciences, des lettres et des beaux- arts de Belgique, Brussel. Académie royale de médecine, Brussel. Société entomologique de Belgique, Brussel. Musée royale d'histoire naturelle de Belgique, Brussel. Société royale malacologique de Belgique, Brussel. Société royale des sciences, Luik. 4. Duitschland. Königliche Bibliothek, Berlijn. Königliche Preussische Akademie der Wissenschaften, Ber- lijn. Archiv für Naturgeschichte, Berlijn. Physikalische Gesellschaft, Berlijn. Redaction Meteorologische Zeitschrift, Berlijn. Kaiserliches Gesundheitsamt, Berlijn. Naturwissenschaftlicher Verein, Bremen. …… Verein für Naturwissenschaft, Brunswijk. Verein für Naturkunde, Cassel. Verein für Krnknnds und verwandte Wissenschaften, Darmstadt. Verein für Erdkunde, Dresden. Naturwissenschaftliche Gesellschaft „Isis, Dresden. Naturwissenschaftlicher Verein, Elberfeld. Physikalisch Medicinische Societät, Erlangen. Senckennbergische naturforschende Gesellschaft, Frankfort a/M : Naturwissenschaftlicher Verein des Regierungs-Bezirks, Frankfurt a/O. | Naturforschende Gesellschaft, Freiburg i/B. Ober-Hessische Gesellschaft für Natur- und Heilkunde, Giessen. Königliche Gesellschaft der Wissenschaften, Göttingen. Redaction Petermann’s Mittheilungen, Gotha. Geografische Gesellschaft, Greifswald. 0) ke DapneeNnr BEN an Verein für Erdkunde, Halle a/S. Kaiserliche Leopoldino-Carolinische Deutsche Akademie der Naturforscher, Halle a/S. Verein für Naturwissenschaftliche Unterhaltung, Hamburg. Wetterauer Gesellschaft für die gesammte Naturkunde, Hanau. Medicinisch -Naturwissenschaftliche Gesellschaft, Jena. Universitäts Bibliothek, Jena. Naturwissenschaftlicher Verein für Schleswig-Holstein, Kiel. Physikalische Oeconomische Gesellschaft, Koningsbergen. Verein für Erdkunde, Leipzig. Naturforschende Gesellschaft, Leipzig. Königliche Sächsische Gesellschaft der Wissenschaften, Leipzig. Fürstlich Jablomowskische Gesellschaft, Leipzig. Geographische Gesellschaft und Naturhistorisches Mu- seum, Lübeck. Verein für Erdkunde, Metz. Die Universitäts Bibliothek der Königlich baierischen Aka- ‘demie der Wissenschaften, München. Offenbacher Verein für Naturkunde, Offenbach a/M. Botanischer Verein „Irmischia” für das Nördliche Thü- ringen, Sondershausen. Verein für Vaterländische Naturkunde, Stuttgart. Nassauischer Verein für Naturkunde, Wiesbaden. 5. Engeland. Cambridge Philosophical Society Cambridge. Royal Society of Edinburgh. Royal Physical Society of Edinburgh. Biological Society of Liverpool, Liverpool. Royal Society of Londen, Londen. Zoölogical Society, Londen. Royal Astronomical Society, Londen. Linnean Society, Londen. El: Ot spenen Et British Association for the Advancement of Science, Londen. Meteorological Office, Londen. The Literary and Philosophical Society, Manchester. 6. Frankrijk. Société linnéenne du Nord de la France, Amiens. Société d'Etude des sciences naturelles, Béziers. Société des sciences physiques et naturelles, Bordeaux. Société des sciences naturelles, Cherburg,. Académie des sciences, arts et belles-lettres, Dyon. Faculté des sciences de Marseille, Marseille. Société des sciences de Nancy, Nancy. Société des sciences naturelles de l'Ouest de la France. Nantes. Académie des sciences, Parijs. Musée d'histoire naturelle, Parijs. Société géologique de France, Parijs. Société académique indo-chinoise de France, Parijs. Société zoölogique de France, Parijs. Société philomatique, Parijs. Feuille des jeunes Naturalistes, Parijs. Société astronomique de France, Parijs. Société d'études scientifiques de Paris, Parijs. Redaction de la Revue Biologique du Nord de la France, Rijssel. 7. Italië Museo civico di Storia naturale de Genova, Genua. Reale Academia della scienza et belle lettere, Napels. Stazione Zoölogica, Napels. La Reale Academia dei Lincei, Rome. Reale Comitato geologico, Rome, Museo eivico di Storia naturale, Triest. Reale Academia della scienza, Turijn. Direzione del Cosmos di Guide Cora, Turijn. Osservatório della regia Universita, Turijn. ek Jk ge Do np Jaaa sr De | ee Eed e e En ae S, Luxemburg. PInstitut royal grand-ducal de Luxembourg, Sciences naturelles et mathématiques, Luxemburg. 9, Oostenrijk. Gesellschaft zur Verbreitung wissenschaftlicher Kennt- nisse, Baden (bei Wien). Direktion der Gewerbeschule, Bistritz, (Zevenbergen). Naturwissenschaftlicher Verein für Steiermark, Gratz. K. Böhmische Gesellschaft der Wissenschaften, Praag. Verein für Vaterländische Naturkunde, Pressburg.- Naturwissenschaftlicher Verein des Treneséner Comitates, Trencsén. K.K. Akademie der Wissenschaften, Weenen. K.K. Geologische Reichsanstalt, Weenen. K.K. Zoölogische Botanische Gesellschaft, Weenen. Verein zur Verbreitung Naturwissenschaftlicher Kennt- nisse an der Universität, Weenen. K.K. Naturhistorisches Hofmuseum, Weenen. Ornithologische Verein, Weenen. 10. Portugal. Academia real das sciencias, Lissabon. 11. Rusland, Naturforscher Gesellschaft der Universität, Dorpat. Administration de l’Industrie en Finlande, Helsingfors. Université de Helsingfors, Helsingfors. Société des Naturalistes, Kiew, Société impériale des Naturalistes, Moskou. Société des Naturalistes de la Nouvelle Russie, Odessa. Académie impériale des sciences, St, Petersburg. _ Jardin impérial de botanie, St. Petersburg. Comité góologique (Institut des Mines), St. Petersburg. Physikalisches Central-Observatorium, St. Petersburg. VIL 2k mnd et * „er mn PSOPASNEENE e en IR 12. Spanje. Academia real das sciencias, Madrid. 13. Zwitserland. Naturforschende Gesellschaft, Bazel. Naturforschende Gesellschaft, Bern. Schweizerische Gesellschaft für die gesammten Naturwis- senschaften, Bern. Société des sciences physiques et d'histoire naturelle, Genève. Naturforschende Gesellschaft, Zürich. 14. Zweden, Noorwegen en Denemarken. Bergens Museum, Bergen. Bibliothèque de l’ Université royale de Norvège, Christiania. Videnskabs-Selskab, Christiania. Kongelige Danske Videskabernes Selskab, Kopenhagen. Naturhistorisk Foreningen, Kopenhagen. Université de Lund, Lund. Stavanger Museum, Stavanger. Kongelige Svenska Vetenskap Akademie, Stokholm. Bureau géologique de Suède, Stokholm. Entomologiska Foreningen Stokholm, Stokholm. Université d’Upsala, Upsala. 15. Noord-Amerika. Boston Society of natural history, Boston. American Academy of Arts and Science, Boston. Society of Natural Science, Buffalo. Harvard College, Cambridge, U. S. A. Field Columbian Museum, Chicago. Academy of Sciences, San Francisco. The Connecticut Academy of Arts and Sciences, New Haven, Connecticut. Indianopolis Academy of Sciences, Indianopolis, Indiana. Wisconsin Academy of Sciences, Arts and Letters, Madison. sn on 10e The Meriden Scientific Association, Meriden, Connecticut. Agricultural Experiment-Station, University of Nebras- ka, Nebraska. New Orleans Academy of Sciences, New Orleans. Geological and natural History-Survey of Canada, Ottawa. Wagner free Institute of Science, Philadelphia. The Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Philadelphia. Rochester Academy of Science, Rochester, New-York. American Association for the Advancement of Science, Salem, Massachusetts. The Essex Institute, Essex, Salem, Massachusetts. Smithsonian Institution, Washington. U. S. Geological Survey, Washington. Anthropological Society of Washington, Washington D. C. Signal Service, Washington. Tufts College, Massachusetts, U. S. A. New-York Academy of Sciences, New-York. Journal of comp. Medicine and Surgery, New-York. The American Museum of Natural History, New-York. 16. Zuid-Amerika. Instituto Geografico Argentino, Buenos Aires. Sociedad Cientifica Alemana, Santiago, Chili. Academia nacional de ciencias de la Republica Argentina, Cordova. Observatoire Impérial de Rio de Janeiro, Rio de Janeiro. Museo nacional de Rio de Janeiro, Rio de Janeiro. 17. Britsch-Indië, Asiatic Society of Bengal, Calcutta. Geological Survey of India, Calcutta. Botanical Garden, Calcutta. 18. Japan. Deutsche Gesellschaft für Natur- und Völkerkunde Ost- Asiens, Tokio. Ge be . . Jed BOE Seismological Society of Japan, Tokio. Imperial University of Japan, Tokio. 19. Australie. Royal Geographical Society of Australia : a. New South Wales Branch, Sydney. b. Queensland Branch, Brisbane. Royal Society of South Australia, Adelaide. Royal Society of Queensland, Brisbane, Geological Society of Australia, Melbourne. Royal Society of Victoria, Melbourne. Australasian Association for the Advancement of Science, Sydney. Linnean Society of New South Wales, Sydney. Royal Society of New South Wales, Sydney. The Australian Museum, Sydney. Colonial Museum and Geological Survey Department Wellington. The New Zealand Institute, Wellington. VERSLAG OMTRENT DE WERKZAAMHEDEN EN DEN TOESTAND DER KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERLANDSCH-IN DIË OVER HET JAAR 1896. Uitgebracht in de Algemeene Vergadering van den J8ten Februari 1897. Overeenkomstig het voorschrift van ons reglement vraag ik heden uwe aandacht voor het volgend resumé van de lotge- vallen onzer Vereeniging gedurende het jaar 1896 en voor hetgeen ik gemeend heb, naar aanleiding daarvan, er aan te mogen toevoegen, betreffende den wetenschappelijken arbeid, door ons en door anderen, die aan onze Vereeniging verbonden Personalia. Het jaar 1896 werd gekenmerkt door groote mutaties in het Bestuur en in de naamlijst der Eereleden, zoowel in Nederland als in het Buitenland. De eenige overgebleven oprichter der Vereeniging, de oud- Hoofd-Ingenieur van het Mijnwezen CoRNs. DE GROOT VAN EMDeEN, overleed in hoogen leeftijd te ’s Gravenhage, na ge- durende 46 jaren deel te hebben genomen aan den bloei onzer Vereeniging, 't geen zelfs nog in de laatste jaren meermalen bleek uit hartelijke brieven van zijne hand; ook de oudste der Honoraire Leden, de Luitenant-Generaal A. W. P. Werrzen, he Ge Eerelid van het jaar 1859 af‚ kwam ons te ontvallen, terwijl onder de Correspondeerende Leden in het Buitenland onze Ver- eeniging het verlies te betreuren had van den beroemden Geoloog G. A. DAuBREÉ te Parijs, van den Botanist FERDINAND Baron VON MuveLLERr te Melbourne en van Josiar, Dwient WurrNeYy, Professor in de geologie aan de Harvardsche Hoogeschool. Wegens vertrek naar Europa hielden de volgende heeren op lid van het Bestuur te zijn: G. PoLak, de oudste onder de Besturende Leden, Dr. C. EiskMAN, Pror. G. J. P. J. BoLLAND en J. C. Th. SCHEFFER; aangevuld werd het Bestuur door de toetreding der HH. F. H. Rorr, A. P. Mercuiom, Dr. J. G. Boerzace, M. G. Hoekstra en J. W. van EEK. Tot Correspondeerende Leden in Nederland werden benoemd de HH. Dr. J. F. VAN BEMMELEN, Pror. Dr. G. A. F. MoreneraarFF en Dr. M. G. F. J. Dugors; het aantal der Correspondeerende Leden in Nederland bedraagt op dit oogenblik 29, in het Buitenland 21. Financiën. De toestand der geldmiddelen is op dit oogen- blik noch bepaald ongunstig, noch bijzonder gunstig te noemen ; maar de vooruitzichten zijn niet schitterend, want de som der jaarlijksche contributies — een directe maat voor het getal der bijdragende Leden — was dit jaar wederom f 300 minder dan het vorige, ’t geen wijst op een verlies van 25 leden. De gelden, besteed aan de uitgave van het Tijdschrift, be- droegen ongeveer evenveel als in 1895 daaraan ten koste werd gelegd; die voor de Bibliotheek daarentegen waren niet onbe- langrijk hooger. Zooals reeds meermalen is opgemerkt, is deze vermeerdering slechts schijnbaar, omdat de som, die hiervoor op de jaarlijksche balans voorkomt, afhankelijk is van het tijdstip van indie- ning en voldoening der rekeningen. Wat het saldo op 1 Januari 1897 betreft, zoo wijst dit op een achteruitgang van ongeveer f 740. Tijdschrift. Dank zij de goede zorgen van den Redacteur van het Tijdschrift, verschenen de vier, vrij volumineuse Af- ze WR leveringen van Deel LVI op den bestemden tijd en is de in- houd zeker niet minder belangrijk dan in vorige jaren, FENNEMA’s opstel over de oorzaken der aardbevingen, waarbij zich de verhandeling van den Heer pe Monressus DE BALLORE „Les Indes Neérlandaises sismiques”’ toevalligerwijze aansluit, Koorper’s „Alphabetische index op de Lijst der phanerogamen- geslachten in den Maleischen Archipel’, de botanische studiën van Dr. H. Harrier en de oceanische van den verslaggever mogen hier van de opgenomen stukken vermeld worden. De verwachting, in het vorig verslag uitgesproken, dat gedurende 1896 den Leden nog een vervolg op VAN BEMMELEN’s „Indische Huisdieren” zou kunnen aangeboden worden, is niet verwe- zenlijkt; ons Bestuur verklaart zich echter op dit punt diligent en hoopt in 1897 tot stand te zullen brengen wat in 1896 niet is kunnen geschieden. Bibliotheek en Gebouwen. De Gebouwen verkeeren in goeden toestand en van de Bibliotheek kan gezegd worden, dat zij aan de . eischen voldoet, die men aan eene dergelijke verzameling kan stellen. Standaardwerken als „The Birds of Celebes and the neighbou- ring Islands” van A. B. Meijer en L. W. WiGLESWORTH en Dr. KuckKenNrHar’s „Forschungsreisen in den Molukken und in Borneo” werden aan de collectie toegevoegd, terwijl zij zoo van de Regeering als van particulieren door vele en belang- rijke boekwerken werd verrijkt Ook voor goede catalogiseering werd door Dr. Fraee, den waarnemenden Bibliothecaris, zorg gedragen, zoodat men zon- der moeite en in korten tijd alle verlangde werken kon ver- krijgen; te betreuren echter is het, dat van eene zoo rijke ver- zameling niet meer gebruik wordt gemaakt Vergaderingen. De Bestuursvergaderingen werden maan- delijks gehouden en vrij druk bezocht, en dit zou waarschijnlijk nog sterker het geval zijn indien het meer algemeen bekend ware, dat ook niet-bestuursleden daar welkome gasten zijn. ee Naar aanleiding van de meer en meer gewaardeerde aardbe- vingsberichten in het Tijdschrift werd in de vergadering besloten voortaan ook een werkdadig aandeel te nemen aan het plan tot een internationaal onderzoek van de kleine seismische bewe- gingen, die zich over de oppervlakte en door het binnenste der aarde voortplanten; de aankoop van een zelfregistreerend toestel voor dit doel is misschien de aanvang eener nieuwe periode van werkzaamheid voor de Vereeniging, die hierdoor getoond heeft zich niet in principe te willen beperken tot passieve beoefening der natuurwetenschappen alleen, maar ook bereid te zijn tot actief op- treden, als het geld ende werkkrachten daarvoor te vinden zijn. Naar aanleiding van de meermalen in deze vergaderingen uit- gesproken wenschelijkheid tot bescherming der in den Indischen Archipel voorkomende diersoorten kan ik U mededeelen, dat niet alleen in Dwitsch Nieuw-Guinea, maar in den allerlaatsten tijd ook in Britsch Centraal Afrika en in het Duitsch Protectoraat in Oost Afrika, door de bevoegde autoriteit paal en perk is „gesteld aan de onbesuisde uitroeiing der in *t wild levende dieren ; met dat feit voor oogen zal men zeker niet langer kunnen vol- harden bij de bewering, dat het nemen van zulke maatregelen in vele der tot onze kolonie behoorende landschappen onmogelijk zou zijn en weldra zal men niet meer gewagen van de wen- schelijkheid van zulk een ingrijpen van ’t Bestuur, maar van de moreele verplichting daartoe. Mededeelingen. Hiermede M. M. H. H. zou mijne taak volbracht zijn, indien ik niet deze gelegenheid wenschte te gebruiken, om u op het een en ander opmerkzaam te maken, dat verband houdt met ons streven en met hetgeen in onze bijeenkomsten werd besproken. Het jaar 1896 nl, merkwaardig door Nansen's beroemden pooltocht, waarbij hij, dank zij zijn stalen spieren en bedrevenheid in allerlei sport, het „record” der pooltochten heeft geslagen en ongeveer 3° nader aan de pool is gekomen, dan bij vorige expe- dities mogelijk was, is ook voor Nederlandsch-Indië merkwaardig geweest op ditzelfde wetenschappelijk geographisch gebied. zh a De Heeren PauLen Frrrz SarasiN hebben — zooals U moge blijken uit de hier ter inzage aangeboden verhandelingen — de „Durehquerung”’ tot stand gebracht van verscheidene landengten van het nog zoo weinig bekende Celebes. In 1895 doortrokken zij langs verschillende wegen de noor- delijke landengte van Menado en volbrachten de expeditie dwars door Centraal Celebes van Makasser naar de golf van Tomini; in 1896 baanden zij zich een weg door de Zuidoostelijke landengte van de golf van Boni naar de golf van Tomaiki en later, in Augustus trachtten zij ook den Zuidwestelijken landarm van de bocht van Mandar naar de golf van Boni te doortrekken, een plan dat slechts gedeeltelijk ten uitvoer kon worden gebracht. Deze tochten der Heeren SARrAsiN hebben reeds nu tot zeer merkwaardige geographische en geologische ontdekkingen geleid en de rijke verzamelingen, die zij, dank zij hunne volharding en ook dank zij de ruime middelen, waarover zij konden be- schikken, hebben bijeengebracht, zullen ook zonder twijfel een schat van wetenswaardigheden aan het licht brengen op bota- nisch, zoölogisch en ethnologisch gebied. En alsof het jaar 1896 voorbeschikt ware voor doortochten, tegelijkertijd is ook door een Nederlander het feit volbracht van den tocht dwars door Borneo, een machtig werk, dat door Dr. NrieuwenHuis is tot stand gebracht, nadat het van 1829 af, het jaar, waarin zijn voorganger Murrer is vermoord, op het programma der geographen had gestaan Gaarne neem ik deze gelegenheid te baat om op de groote verdiensten van den jeugdigen arts te wijzen: met weinig middelen, maar met veel beleid en rustige vasthoudendheid aan het eenmaal opgevatte denkbeeld, een plan dat geheel oorspronkelijk was, heeft NIEUWENHUIS zijn doel bereikt en het hier ter uwer inzage liggend bulletin der Maatschappij tot Bevordering van het Natuurkundig onderzoek der Neder- landsche Koloniën moge als bewijs strekken van de groote be- scheidenheid, waarmede hij zelf over zijn arbeid spreekt en van den eenvoud, die hem bij het succes zijner stoute onderneming is bijgebleven. Dit blijkt ook uit het feit, dat hij, in de Ooster- a en Afdeeling aangekomen, zich volstrekt niet gehaast heeft naar Samarinda door te gaan, maar, door zich geheel en al te wijden aan de wetenschappelijke exploratie van de nog totaal onbekende landstreken, waarin hij bij zijne gastheeren, de Dajakhoofden, vertoeft, toont een juist besef te hebben van het gewicht van dergelijk exploratie-werk, waarvan het zwaarte- punt eer gezocht moet worden in de wijze, waarop het volbracht wordt, dan in het feit der volbrenging alleen, hoeveel moed en tact daarvoor ook noodig is. Exploratietochten als die van MOLENGRAAFF en NIEUWEN- HUIS openen nieuwe landstreken voor het politiek verkeer en het wetenschappelijk onderzoek; zij leeren den inboorling, dat het Nederlandsch Gouvernement geen oorlog en straf voor vroegere euveldaden, maar vrede en welvaart wenscht te bren- gen, daar waar de bevolking gebukt gaat onder den druk van regeeringloosheid en willekeur; zij openen. nieuwe gezichts- punten omtrent het geographisch verband, dat er bestaat tus- schen de verschillende deelen van den Zndischen Archipel, en maken het mogelijk de oude geheel en al speculatieve beschou- wingen te vervangen door theorieën, gebaseerd op en getoetst aan de uitkomsten der ervaring. De wijze, waarop NreuwenNHuis bij de onafhankelijke en tot nog toe van aanraking met het Bestuur afkeerige Hoofden is ontvangen, toont duidelijk aan, dat dergelijke eerste vriend- schapsbanden het best worden aangelegd door een man des vredes en niet door geweld van wapenen en dat, in het alge- meen, een geneesheer, die het vertrouwen der bevolking weet te winnen en haar tastbare bewijzen van de voordeelen, aan beschaving verbonden, weet te geven, voor zulk een pioniers- werk de aangewezen persoon is. Ik had gehoopt, eigenlijk gemeend, dat Dr. NieuwENHUIS in deze vergadering tegenwoordig had kunnen zijn en dat wij den koenen reiziger persoonlijk geluk hadden kunnen wenschen, maar „es wär zu schön gewesen”, zoodat wij ons met de hoop op bericht en spoedigen terugkeer in ons midden na afwezigheid van een vol jaar moeten tevreden stellen. RA Ae Dat onze Kolonie meer en meer als internationaal arbeidsveld wordt beschouwd, en dat men, nu de groote heirbaan van ’t wetenschappelijk onderzoek, zoo van zoölogie als botanie, voor- namelijk in biologische richting voert, in de tropen en onder den aequator de gegevens komt zoeken, die in noordelijker breedten en onder minder gunstige klimaatsinvloeden niet te vinden zijn en dus ontbreken in den schakel van ’t onderzoek, moge u blijken uit de toenemende beteekenis, die ’s Lands Plantentuin in de organisatie der botanische studie inneemt. In 1896 hebben de volgende geleerden den tuin bezocht en gebruik gemaakt van de opengestelde gelegenheid tot praktisch onderzoek. Dr. E. Givray, Leeraar aan de Landbouwschool te Wa- geningen. Dr. C. HoOLTERMANN, Botanist uit Christiania. G. Z. KANNEGIETER, Conservator van het zoölogisch mu- seum te Lijsenburg. H. Raar, Conservator bij den botanischen tuin te Genua. D. G. FarrcuiLp, van het Agricultural Department te Washington. Dr. G. CLAUTRIAN, van het botanisch Instituut te Brussel. - Dr. A. J. Ewart, Botanist uit. Liverpool. Dr. O. Perzie, Hoogleeraaar in de Botanie aan de univer- siteit te Genua. Dr. M. RacrBorsKr uit Krakau. Ook de Inspecteur van den Burgerlijken Geneeskundigen Dienst, ons medelid A. G. VORDERMAN, maakte meermalen gebruik van de laboratoria en vier natuuronderzoekers zouden nog bij deze lijst moeten gevoegd worden, indien zij niet door toevallige omstandigheden op ’t laatste oogenblik verhinderd geworden waren aan hun plan gevolg te geven. Nog wensch ik u mede te deelen, dat volgens pas ontvangen berichten, ook de welbekende Gouverneur van Zwid-Oost Nieuw Guinea, Sir W. Mac Grroor er in geslaagd is dit eiland over de in ’t midden gelegen alpenreeks over te trek- ken, zoodat 1896 in waarheid het jaar der doortochten genoemd mag worden. en Eindelijk vestig ik nog uwe aandacht op enkele resultaten van het wetenschappelijk onderzoek onzer Koloniën, die, be- liehaamd in boekwerken of brochures, hier ter tafel zijn gebracht, omdat ik meende dat zij door u met belangstelling zouden worden ingezien, voor zooverre gij er nog geen kennis mede gemaakt hebt. Het spreekt van zelf, dat ik in dit opzicht allerminst aan- spraak maak op volledigheid, maar mij beperk en beperken moet tot een choix de lecture. J. Bürrikorer. Zoölogische Skizzen aus der Niederlän- dischen Expedition nach Central-Borneo. M. M. Screpman. The mollusca of the Dutch scientific Borneo-Expedition. | A. WiICHMANN. Der angebliche Schlammausbruch des Gu- nung Salak im Jahre 1699. A. WicHMANN. De oorsprong van den naam van het eiland Celebes. A. WICHMANN, Der Posso-See in Celebes. J. Wr…esver. Beiträge zur Kenntniss des tropischen Regens. J. WriesrNer. Untersuchungen über das Photochemische Klima von Wien, Cairo und Buitenzorg. JEAN Massart. Un Botaniste en Malaisie. Ten slotte is het mij aangenaam U een exemplaar te kunnen toonen van een juist uitgekomen werk getiteld: Wind and weather, currents, tides and tidal streams in the East Indian Archipelago, van de hand van Uw verslaggever, een werk, waar- van in vorige verslagen reeds meermalen melding is gemaakt en dat door de Landsdrukkerij is uitgegeven op eene wijze, die de vergelijking kan doorstaan met de fraaiste op dit gebied bestaande boekwerken. VAN DER STOK. nn NVU „ogsoourbuwuuo J AT eBE' LEGEN / SE LEE AAL A 085 « . GOL Sn gE 0 —OEL « . s18°885 * 089 4: —:G) Men OSG en efrr 06 8LE8 90:09ET J Teo, “1681 Henuep j do opreg EEn en uojsoysguruug teert tt HOONUTTHOM OE sd, bete Uop UVA uoolsud ss verrees ee gopuotpog ERE dop uojsoy op ur joopuey EE “ ATUpPeIYy “T{ULUO My Ek "or ULINSSEPUBI en nee Yospue[Iopan DN ee “-ggayosplir, A end NHAVILIA sE LeeeT / ")68T Menuep 1 “vravavd tee OU aL menen 6886 om) Oe mr tt 56'L055 * gen ae S= DO0E S8GLSL 4 ‘9681 UVVL LAH UAAO NICE MALENVEE A NE ONINER EA “nnn erts UOISOSTUI YOT LOA n eenen ses “uoojuopuorpog hed Oe ermeopery Tauruoy ons ternrneeeene rennen tees. gomnoq 08 op uoSurmuodanny op ur joopuey ““-……uoporf dop uogerplig oyosyfijaver entend ree tE OR ouk Uk uoggtagosplig oygooydoA ueA 3sBuoaqdo Re) on opdojog Yuegreedg op fiq ueA ozuoy "* 1" *guoUAULOANOH) JOY UVA orpisqng ‘"°"°968T Henuep j do sey ur opeg NULININVALNO UITAMOMSTEN VAN METEOROLOGISCHE WAARNEMINGEN IN NEDER LANDSCH-INDIË GEDURENDE HET JAAR 1895. DOOR Jet 5. FICHE). 1. Windwaarnemingen. a. Componenten in procenten. b. Gemiddelde windrichting voor elke maand. II. Regenwaarnemingen. a. Aantal regendagen. b. Hoeveelheid regen. e. Ligging. d. Grootste dagelijksche hoeveelheid. Hoewel onder de Regenwaarnemingen slechts die worden opgenomen aan welker vertrouwbaarheid niet behoeft te wor- den getwijfeld, kan voor de nauwkeurigheid der waarnemingen toch niet altijd worden ingestaan. De meeste waarnemingen worden verricht met regenmeters, model K. N. V. Enkele andere, meest die, welke ten behoeve van de irrigatieopnemingen worden gedaan, geschieden met een model van eigen maaksel. Daar de laatste soort waarne- mingen echter onder het deskundig toezicht van den Ingenieur, at en Chef der betrokken irrigatieopneming plaats hebben en door hen direct bewerkt worden, mag men ook aannemen, dat de nauwkeurigheid en vertrouwbaarheid der ingediende cijfers niets te wenschen overlaten. Er is dus voor mij geen reden om enkele waarnemingen, die mij bedenkelijk voorkomen, achter- wege te laten. Zoo komen mij de cijfers voor den regenval te Prinkoening, voor welke plaats de voor Java zeer buiten- gewone regenval van 7266 mM werd opgegeven, veel te hoog voor, ofschoon de streek als een zeer regenrijke bekend staat. Daar de opgaaf mij echter gewerd van den Ingenieur, Chef der irrigatieafdeeling Demak en door dezen naar de betrouw baar- heid der medegedeelde cijfers werd geinformeerd, heb ik ge- meend die opgaven niet achterwege te mogen laten. Het is voor hen, die zich met het doen dezer waarne- mingen hebben belast of daarop het toezicht uitoefenen, zaak om vooral goed na te gaan of het gebruikte maatglas wel overeenkomt met de opening van den opvangtrechter. Het maatglas van den regenmeter model K. N. V.is zoo verdeeld, dat elke millimeter regenhoogte overeenkomt met tien cubiek- centimeter opgevangen hemelwater. Ten slotte wordt de aandacht gevestigd op den arbeid van den Ingenieur der Burgerlijke Openbare Werken A. P. MELCHIOR, voorkomende in het Tijdschrift van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs, Afdeeling Nederlandsch Indië, Verhandelingen blz. 15 (De toepassing der formules van LAUTERBACH voor de bepaling van den grootsten waterafvoer van rivieren op Java), waarin ook van de opgaven omtrent den regenval, in het Tijdschrift der K. N. V. voorkomende, een ruim gebruik werd gemaakt. WINDRICHTING. REEN in he enolen ij te Noord —Zuid. Componenten (percenten). 2 sl Als EE: to slaälslal 8E gldlssl 5 leë £ 1895, Perera wig SIaSl Giel 8 Renesse is & Stes im} me 8 elf erf = JARURFL zeente 2 er 8 sf 11 0 Februari. ..... 16 201-555 ji EEn 0 Maart.....s. 7 —15 25.1 —37 welk 0 Aetion Sl17 1-59 33 |—76 „2161 2401 10 EE ve 8110 |[—45 20 | 10 Mid 3 On Sl— 2/—30 23 |—25 17| 21| 30 WD en. E RE 20 |—44 50| 38| 29 Augustus .…… Ba Gld BRE HEE B Braat 40 dg September A1--A2j=Sti be A6 A2 REL IP et 25 TA 7 IN October. ….…. 23/—40|—15|. 15| 23 431=-51—82| 12| 29| 32) 17 Morember.....l Je T|eepal BL Jet PT DER 10 9} 71 -M December... late 04 0 WOLAEILTEl80— 9) 2 IN RENE 4 3 88 bekleedde lees Februari. ..... 25 0/—82 10 |—=39 {—=79 Maat eirsii  de 20 |—82 — 381 |—38 |—49 Apk el 49|- 60 23 [—84 ed, ME en Sl 43|—39 Tiet 52| 15/--68 Ee Grga. Sl 481—30 ee ee, EE TTb WE El 35/—24 29 |—59 23| 69 |—51 ugustus ST Opdat Aten Blerk 8198 | 10 1260 September | 34/—28|—47|— 61—23| 191—77| 17| 23| 41—55| 29 DOE eet se 31|—24|—19| 1|—18| 16|—65|—29| 23| 12/47) 1 November 17f=10/=29| 068 BBT 10120111165) LD December... loert 0} 35/19 | 29167 | 32|— 2/15 |—=68| CN Januari....... 2 7 68 1: "10 0 Februari...... jd | 281 5 0 Maart... sai datt 214 ak di 0 Apel5 a sl 11—62 23| 8 aen fi: 10 Met. E| 0|—26 29 |—19 —30| 26| 10 HUE aen —13 1—35 28 2 „18 di 23 BAR oeurvan „13424 ie 3185 8| 64| 19 Augustus... 8 [19 |—44|—78|—37|—17|— 7|—34| 6|—16| 15| 10 September 4|—23|—=30f— Bf 20 14|—37|—10| 4! bl 18! ee 19 —=80 1527 {420 18 ien 8 4 6l—14| 28| 39 |—25 November T|— T|80| 82801 381 81 201-46| 21 2018 cember cin Ges U 01-881. 201 Mi 10 |--10ia49 1| 18/—16 ek WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). ao =| . © Sial Ss ledidodties beelen 5 za) ‚© je) © rl 8 pir TS 1895. bl el Alels|%|EI|8lEs 8 SS aistelSstslAlalkISglea ld Ss Rn ) Ai 2 sr a Au Januari. ...... 93 24 251 --351-100 Februari. ..... 78 —20| 29 30 | 48{ 100 Maart... f 61 —834| 40 ri 100 Ah st 38) 20 DE jas} mil 46 90 Mi B Blett —43| 58 6| 82| 90 HE kde er 12177 ikt 15 181 701- 63 kn = —84 ed ed hi 1 Augustus... SL A2 0l-I8N EDE SOA Bisel del Bá September Al 12/7144 81 82-51) 6|—47| 831 681 8T| 31 etober.....…. — T|—- T| 08 16| 39-47} 14L—-43E BIJ: 351 23116 November... 361 kt aETI-AO Wal-d8 BiT4EN 15 dit Telen December... . 18. 74| 100|—12| 100|—29| 23|—45| 11 4! 95e 8 Januari... ie. 97 3 —]1 14 1—50 |—39 ebruari....… 71 —35 |—27 15 |—44 |—35 Mank 59 ih 56 He Api EE —33 |—24 heide ett ME Al 23172 30 1-60 ae let tet dui DE BO cf Rt an le 8 Mekel. El 41-88 add dt —15 |—63 |—54 Augustus... BE 811-7713118 [35 |= 38 134 167 Ed September . Af 21178 |—67 3 |—80 1—51 |—37 |—30 |— 8 |—51 |—42 |—28 ober... Sf BAE A00 TOE Ai Ok E November... Ds Mr SOE 154 bar Elect en 91478181 1288 r. 85. 76} 100{ 10/90 1-1-4416 14la48 lt aten Januari... 99 46 —38| 67 100 ebruari. 74 —25 |—27 —52| 39| 100 Daten 56 —43 |—54 8| 78| 100 ADE ii cieselk Bi 5 za dig 88 A0 Melo l BED 193 ci —101—28| 84 a —61 [—76 —44| 18) 37 MER keda end Le dR —61 1—62 St et 4 Augustus .… Al 11/74/28 |— 7|—64|—52|—10|— 3|—41| 33) 58 September... 36|—801—87| 24|—72|—56|—69| 101—26|—10| 671—22 October... el A14 |R fed BR 1008 85 1E LDB November... 804. 221: 15 BLT jhtjebel Obd Bi 1588 mber...…. 61| 75 100 |—35 |—85 |—43 |—65 |— 6|—31| 40| 69|—27 LVII. en | WINDRICHTING. Noord—Zuid. Componenten (percenten). SFEER EKEREN 1895, S (8E AISEISE A SST bi 3 ESES 2 aA jssjeë “ (BAEE 8 A aid Ó &n Á Januatt. ss: Di D4f 23} 28 9 84 Februari... 5{ 18 6) 15)— 3 56 Maart. ::..:- east ARL WB 20 April. .....-«. 2 7| 46/—16| 16|— 8 edi 0 Bi Ti 68 23 Si 5 —15 A een. 5 tr 16: 02 4113 —58 1—64 —63 Baie: El 2{ 79| 40| 50| 61 35 1—65 |—20 |—2 il Augustus st 2 62l 20} 2 17-6130 05 |L | 37-4508 September... Af 7| 34} 38| 23|— 8/—43|— 9|—62|—38|—55|—36 | —T0 ctober. 10/ 30| 38 42 |— 1}—40}= B|—46|—50 —10 |— 36% November. .… 2 39| 34 Of—19|—42| 13| 52| 35|— 6 December... … 201 171 82|- 20|. 18}—-31f-28|—38| 92| 86 54) A Anniek. eerie —26 |—69 |— 6|— 4l— 4 85 Februari. ..... 10 —56 |—17 |—15 0 51 B en 16 |—46 zeilen 25 April, „een. 9|—-29|—42|— 9| 11 —10 AEN A Sl 35/39/15 12) 14 DURE Se na el 11-49) 23 3 —36 |—56 —19 Ree El_11l 3| 41| 49| 33 zsEkE 46118 1--14 —5ö Augustus. S|—24|—50|—26|—16|— 8| 44| 38| 35| 3|—15|—15|—71 September S1_13/—=80| 6/12 41 2} Bt 18 |—10|—36 |—17-[—16 kober. >. B&E B Ze B 48 BAL IR 10 |—14 November. —13/—66|—38|—21|—10| 43| 52| 54) 40| 58| 62|—26 December. ee id 00 13013 1 4 St HOF 50) 08) 42} Januartk. . —23 st 34 9|— 3 84 Februari. ..... — 5 Of 11127 1—=20 32 : ER Maart sheet 12| 181 Ei 23| 5 4 April „selon s| O| IIJ—16—36|— 7 iel Ê 4 Met .i.ae Sl 23/ 16) 4| 3| 32 39| £ E duniss..kers = 16| 21 8| 28 20 —_86_ dui Leioon sl 9f 27{ 40| 26| 36 ck Tis 55 ustus .….…. Sf-12| 2-24-2418) 40) 34|—19|—10| F 251 September 0}—29| 30-16} 9} 15| 24| 1} 23| B |—21—-1Ö, GEA —30|—43| 18}—= 7 32 Ot 40E 2m November... —18[—84|=20 1-36 48 OT: Bel: 47 40| 22 December... —_ AG lee RDE EE Mh HO sil #4 WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). blaalkâlsdesl El Zel 3 | s |ealëe 1895. SIEE Arse g (Es ei 4 3 IES £ISEISIASIAE| FS (SS8E 8 |Z MSIES 88 SES à Januari. …..…. 45) 17) fl 341-909 26 Februari. ..... 91 0l—21| 49| 13 33 Maart sel | 95| 14|—15| 34|—18 56 April, tasks al 97 4|—21| 14) 17 + Meki tbek 2l 93| 16|—20| 63| 15 —sî denks 0Esl EE IS tet 48 ate 15 —35 Bte El 93| 13/—36| 3/—30 85 |—15|-—-80 |—-45 —53 Augustus... sf 99| 16} 14! 45| 31|—20| 16/—10[—26 |—30 |—25 |—1 September... Af -86} 121-281 -4U/ 29 1 9|—28|—22|—24| 15|— 8 tober. .….…. 59|— 1) 57| 6|—24|—17 |— 9|—30|—40 —20 |—41 November 8|—10| 62| 47| 12| 17 |—19|— 37 |—24 |—46 |—24 |—28 December... ail— 9| 68| 35|— 5|—26|—36|—48| 12| 14|—41|—27 Januari....... —80 |—42 |—67 (—76 |—15 16 Februari...... —91 1—60|—45/—68| 14 46 | Maarbit..i... [—89 |—71 |—28 |—74|—23 46 Aprite BSE ded 6 Zan Mei, Ao, ;| ATO TE 0088 1 —32 dumisi sarin. Z[—84 |—84 |—41 |—55 |—19 EEn 88 —26 Sliert. B |_89 [—51 |—53 |—72 |—41 zi 081 FEB eh Augustus... Bl75|—-71|-15|—70| 9| 59| 47| 61| 19/—79| 35-23 September... | S [—59|—45 |—26/—72|— 8| 54} 61! 50| 8|—62| 47 ober, Gi: —80|—48|— 7|—80|—44| 35| 38| 20|—22 27 |—38 November —80|—63 |—32|—65|—29| 53} Mi 12 0l—42 2 5 mber..……. —87|—76|—49|—62|—18| 67| 29| 5| 10 8|—-34|— 3 Januari... i86h Wi BIRB 9 Februari... —94| 11-23-43 |—54 43| t Maarbi.. j.l H89f 41 40116139 bál 3 E April; Sori. sf—90|— 2| 29|—21 |—46 Ki Make eos B|—17|— 3|— 2|—64|—22 8 5. | Edas brt. Z|—94|— 7| 34/35 |—27 19| —16 BOU Oord. „1-86| 8| 35/—84|—39 —25| 52|—-4| & —45 Augustus... 2|-81| 5| 31/—-49|— 8| 55| 43| 41/—20 FE | 29|—23 September —55| 10! 0l—40|—28| 34| 34| 44) 35| 8 | 27 |—1M1 October... =75f 21] —Of—44 AT Of Dj 81 B A 26 2 November Bh HI 1515925 BH 38 BE -OL 16| 5 December. —49| 2} 38|—-18|—21| 55| 12/—22| 38 13/6 nde WINDRICHTING. Noord-Zuid. Componenten’ (percenten). EN ‚| be. Z| ep. | SirmEalsd 8 2838588 8s 1895. SISAESIËs 88 (Zale 8 BEISSJSA £ p= El klad bn El — Januari... dt Sil SM 161 56) 65E 17E 49 Februari. ....- 081 20t 13 GE Bt 46b 67 Maart. .....f „ 50| 47| 191-223 131 26} 23 6 April. ...s.. el E 101. 20 0 6 |—47 |—69 |—71 |—73 [—30 ke dee en tiet 15| 371—24| 23|— 5[—61 [—45 [—63 |—15 Augustus 8 —12| 32|— 41-25 |—60|—74 |—51 |—63 |—31 September...» 1{ 60 1—64 3 1—45 |—-71 1—45 |—T1 |— BNR en ait 47 — 3|—29|—37 |—15 |—46 |—12 | —13 November...» cet 86: AE 204 Wt=Ert 13 3|— 4|—16 December. .... 8 19 at 681 661 BE 195 DOF DI Januari... .s=«+ 601 58 374 23/. 94í 78} 24 49 Februari... - +. bal 31l 161 11} 924-951 49} 73 Maart ...-<…«: 31| 49|- 23 Bi 92f 82 65} D4 April... eel À 38| A4ll 30|— 5| 31| 24j—1l|— 9 Makes ie 5 29| 61 26/—19| 19 16 |—41 Baken eve el B 101 Ae 6 1—39 [—57 |—23|—68 |—33 ket vore een 19| 17/—15| 22|— 9|—20 58 1—35 Augustus ....- ä —_30| 29|— 5|—25|—45 |—66 —22 |—65 |—38 September... .. 34 |—66 8|—24 |—64 [—19|—66 |— ober et —20| 5 — 61-21 O|— 3|1—36 |—52 |—18 November... . —34| 13| 19| 17|—15{ 60 39| 10/—-31|— 4 December... lt 13 81 14: 91 65f 281 57) DA men IN an WINDRICHTING. Oost— West. Componenten (percenten). 2 | to : ne SE Zeo.) Sl&rs EEE SK SEE 1895. A SM Sel S |E ESSE SHE SS 2E 8 SEIEAISA SS |A EAER ESA ER In a S&R 'S88 [sa] Januari....... — 3/—-58/| 32 |—74|—62 |—55 |—88 |—69 —_55 |—73 Februari... BE BO BOBBIE 0949 —13 |—53 Maart. …. 2|—42| 10/77 |—48 [—30 |—44|—17 mon Gikaciik MBE oi li ee 31| 9 Me Er Bij Bel-1eltl 121 HM 127 281 0D Mal eden 5l—27| 41| Ol—13l 44|-35| 31| 57 62| 61 WA el 18|—-241--B8|- 51-86: 5} B8| Bij 45 66 | 36 Augustus ……. 7|—38| 52| 58|/—44| 39| 50| 52| 75 80| 68 September, 46/—26| 58| 46|— 8| 48| 38| 60| 55 66 | 66 October... 34| 1 81|—47|—26| 11| 338| 37| 52} 6G1| 46 November. 29|—17/—15| 47165 |—74 |—38 |—60 |—29 |—21 |—43 |—45 December... —12 |—23 7 |—48 |—72 |—64 |—76 |—42 |—35 |—37 |—57 Januari... — 4|—55| 30 |—55 |—51 |—39 |—86 |—71 En TD 7 | ebruari….…. —21 |—81 | 14 |—60 |—43 |—62 |—78 |—45 —15 |—41 Mali. —27|—61| 21 |—63 |—58 |—48 |—24 |—40 dij hac Kellie. zB BT BLD BE KAD 13| 5 Mi. kl MI Tk OB 6 0 VE. 0l—28| 48| 3|—38| 57| 39| 48| 50 55| 47 ORR. —80|—20| 39| 12|—42| 14| 36| 41| 18 25| 25 Augustus .….… Bft) 414-604 1) bil BAAN 68| 65 September. 44l—32| 54| 49|— 9| 58| 79| 61| 46 51| 59 WIDE. 45 |—12 84| 4|l 2| 34l 56| 28| 14| 55| 44 November... 91—43|— 41 50/35 |—65 |—42|— 7|—36 |—11 |—33 [—37 mber..…. 17 |—32 2 [—43 |—70 |—70 |—65 |—46 |—44 |—53 |—50 Januari... …. el Bb BEE 7 her 8 —28 |—63 Februari... .… Bt | Ml Bld HROS tt Maart... mied 06 RT ee Bels —19 |—18 Melis. —12|—71| 30| 16|- 24| 63| 48| 8 30| 24 Mi. Rb | blj 1181 43| 22 45) 28 10| 10 pr En IIi 48 Bil 101 0E ORT DE 67| 54 ONE. B5|-DT| 18 Bj 6) BR PABO PO 29 15 Augustus ….…. 30|— 6| 61| 60| 30| 65| 62| 55| 52 76| 57 September... 53l—22| 49| 45| 14| 68| 72| 72| 48 66| 62 October... enk sil 27) 16| 45| 53| 38|/ 79) 78| 49 November... dille 5 | 47 2|—20| 23| 18| 23} 65|— 5|—19 cember. 616 3| 4 |—24 |—28 |—57 | —50|— 9|—41 |—47 D WINDRICHTING. Noord—Zuid. Componenten (percenten). . . 1 [| salla Eiddjeals Eijea «| 4 lès 1895, VEE ISES Ezi a 8 CEE z F8 ZE 8 24 s Belsele [X2ISs ja | 8 8% & ES ml net in A Januari... 32 Gil Hel A61 901 BI 151-2819148 Februari... 36| 33 Gh MA ER Ri ATD 18 MAAN... 1 60 4 Sl Bl Bl 41 1-57 2 Apra eten. st 1e 4 3| 6| 4|—43| 28 |—29 |—77 |— 1|— Melisa iss. Mik 8 —13 |—26 | —38|—73 |— 9 |—60|—77 |—21 |—60_ BR Sike b — 37 |-—-40 |—20 | —61 |— 9 |—40 |—54 |—17 |—59_ BR en Rid B —36 |—85 —48 | 7|—54 |—80 |—35 |—6h3 ugustus.. Sl—10| 0 — 44 |—58 |—81 |—64 |—67 |—57 |—15|—65 September... .| S |-—43 |—22 —24 |—45 |—78 |—83 |—61 |—74|— 1/11 October... EE —25 |—46 |— 84 |—54 |—84 |—72|—77 [—58_ November....….| |—9| 0{—10 19 |—17 |—71 |—44 |—59 |— 64 |—68|—48_ December... tk 14110 Erk Blik DT hel [6 AN Januari....... 66 10 37 5| 35 5| 23| 39| 44} 39 ebruari.….... 61| 44 36| 66|— 6| 49|— 4|—35| 60| 61| 23 Maart. …… Hd 39| 34| 37|— 7|—20| 66| 77| 55 April... EE —18| 11| 40| 50|—34|/—38| 60| 81 MO vlee. Sieds —l4|—14| Of 17/--15|—40| 54| 68|— BRB eeen Bil | ette Plee Wleettiaetsl 551 59 Ee E|_—_49|—28 tek Re Behe 41}. 55 Augustus... el_23|— 5 —42 |—10|—25|—69|—58| 62) 65|—2 September... A [55 |—34 Rl HBje BBB 67 | 86118 October ….… | 3|—14 — Bi |—B7|—b8 85 68| 81 OR November... Oi. 11-50 ziel Aliti-b 10176 December... tE 10-80 ns) Ad GR B 0 461 BE Januari... 70 Met Bai Bt 6| 12| 40| 39) + Februari... 68| 26 25 | 49|—30 6| 14|—26| 60| 28| 5 Maart... gal. 17 14 |—-16 1-26 |— 2|—17| 69| 20} DR Apeil se zj 3| 18 eis O1 -b3j- 9/88) 52 61 Mei... En KC KK, =iG [82 [18141 5B|—48| 21| 23) BO Bend zn ae en B [1517 —53|—25|—36|—45|— 9|—70| 46| 56| 30 BRS tune des | 5 1—82|—20 —84|—58|—25|—28|-56| 46) 42) 51 Augustus .…… 8-6 1 —18|—48|—8E|—60|—67 | 54| 72) 197 September... —89|—28 —11 |—30|—90|—71|—90| 66| 84) 5 Be a. is 5|—70|—81|—73f--92| 40| 57| 5 November.....| |— 9|— 1|1—63 — 8|—80|—67|—28|—67| 52| 28| 695 ecember..... 104 tit 0 Allee +8) 20 Tt 4 — 3) WINDRICHTING. Oost— West. Componenten (percenten). REEEANTERRANBER FE 189 5. EE $ ARES Ez PRE lonen 5 5 SE ZEE ISS 2 |BESs s (Z2lSgj a | 8 83 à. ht Rd na ee an daar ie 48 55 76 —15 |—19 [——59 |—60 |—72 |—84 _86 Februari... 50| 44 72 |—77 |—13 |—16 |—33 |—21 |—-59 |—59 |—70 Barbee. | 59| 83 —66| 25|—36|—11| 12 |—51|—32|—18 Apel ri oe. 2|l 56| 88 5ol 43| 34| Ol 25| 39| 34| 45| 45 Bli aavedee 2f 43| 90 b3l-i4l 29 91-22 1813-24-39 Bekking sds 5| 46| 85 54l 61 zi 3| 42| 33| 58 Bniiti.cedte. Sl 38| 97 81 26 15l-Mlilf 8-4 50 Augustus... ld 53 t 4| 43| 54| All 20 72 September.....JAf 30|/ 89 15l— 11 861--861--601- 10/91 64 October …. 43 | 99 50|—15| 32| 25|-20| 32|— 8| 58 November... 21| 98| 90 —12| 3|—-22| 40| -19| 15/—19| 46 December... 38| 52| 60 —_58 [—16 |—41 |—66 |—35 |—45 |—21 —34 Januari... 5 — 71 |—68 |—18 |—61 |—69 |—57 |—71 |—73 |—84 Februari... Bie —41 |—50 |—24 |—52 |—44 |—32 |—60 |—50 |—76 er JB9 jl det 5 146 ett den El--84|--52 —691 -b4l—24l—-b4| 23|--34| 41|- 25} 69 Meki. „3 1—38 | —30 —69T Bibl 7 108 et aj dE Ee 34621-20156 201-181 -36| 391: 78 Ee El_20| 14 28 [—36|—53|—16|—15| 23| 12| 55 Augustus... ra Ed Eds bi l—b5i48- 381 601-214 371 95 September...“ |—22| 26 711--52|—56| 41| 48| 40} 24| 91 tobt. 19125 41 l-381—28| 18| 30} 31} 19192 November... —10{ 10|—50 4|—-26|—53| 33| 12 2 8| 36 December... ei dealt —_B4 |—43 |—72 | —64 |—49 |—46 |—26 |—36 Januari... 3 —51|— 71 |— 3 |—23 | —63 |—55 |—70 |—65 |—82 Februari... —23 |—39 —50 |—12 |— 4 |—27 |—33 |—31 |—49 |—45 |— 72 MEREL nn. —31 |— 1 —31| 1| 14/.16| 4/—38|—15|—35 Apellnes sce. #35 |— 6 841 Bl 81 161-201 24 401 10 Be MOE 544 |—13 131 9112) Of Bilde fl} 5 re E|-24| 3 —27| 591—-26| 261 2| 40} 59} 41} 64 EE „1-17 9 37190} 17jtijeieee 8 B Be Augustus... S|-21|— 3 Bál— 5| 20| 40{ 43/ 23/ 30{ 82 September... |—17| 18 zol14) 14} 401 181-396} 29 79 October … 91 11 44l—18| 26| 18| 16/ 45) 32| 56 November... . id A0 it —12 81-081 24 18 bi 4| 84 ember... a Sine — 46 |—20 |—28 |—65 |—46 |—58 |—27 | —45 he WINDRICHTING. Noord-Zuid. Componenten (percenten). Ed, j=# El & = KN & loal8sltsls. ssl sl S [Sal 8 [Sal 8 | 8 |S3 Sil 5 Sw 1895, Ss 38 ISAlE|EE Ea IS 8d SSEIE EEE TEE PAER Januari... 89) 2 40|—438|—25| O| 24|—34 |—17 |— 11 Februari. ..... —19 6 22 |— 7|—45 3 8|— 7| 18 3 Maarbsi-e. 129 |—27 33|—41|—75| 25|—25 |—39 |—50 | — 33 AN eee. 2 |—45|—38 4 |—64 |—84 |—53 |—34 |—66 |—33 |— 73 Mine. Eof—46|—57| 23| 23[—57 |—81 |—55 |—13 |—45 |—28 |— 58 | dunk oee. S[—70|—69| 41 30|—60|—77 |—63 |—17 |—47 |—5ò |— 84/—68 MR ee een. Bl_44f—60|— 5| 33|— 44 |—71 |—66 |—13 |—35 |—25 |— 44] —54 Augustus. 8|—66|—70| 19| 18|—58 |—90 |—59 |—58 |—78 |—87 |—-100/—69 September Af—44|—65! 12| 2[—71|—94 |—14 |—60 —86 |— 90/—65 tober... —42 |—23 |—10 |—21 |—79 |—89 |—17 |—63 |—68 |—73 |— 74| TL November —12|—36|— 8|— 7|—90|—79[— 7 |—57 —46 |— 59|—83 December. —15|—34|— 9|— 9|—44 |— 44 |—55 |-—31 |—10|—45 |— 12/—53 Januari... 3í 55 —_42|—42| 11) 34) 25| 15} 55| 15 Februari... 22 56 —47|—17| 50| 60{ 17) 40{ 24 1 RABe. 88! 72 —16|—84| 53|—38| 13|— 3! 23| 16 Aneiksid. Sof— 5| 29 —66|—74| 24|—37|—18|—24| 20|—75 | Melee zl 19} 27|—64|—50|—75| 46|—50|— 5|— 8| 12-16 dame. 5 — 8|— 8|—16|—23|—71| 11 2| 11 |—33|—13|—70|—84, Buken „| 20f 26|—65/|—36|—89| 12|-—56|—15|—20| 16|— 5-04 Augustus 2| Hj—-10|— 8|—19|—65|—43| 56 [21 |—T1 [144 September 36 |— 1|—29|—40!—62| 6!— 2|—43 —25 |—88 |—92_ tober.. ….., » Alf 49/—34|—45|—78| 36|—65|—38|—19| 0|—54|—0 November. 58| 66/—47|—49|—69| 41 0 |—40 11 [—14|—85 December. …… 15| 58|—52|—46|—54| 1| 2|— 2| 29| 45| 33/39 Januari... ol 17 0f—30{_ 16| O| 85| 14| 11} 2 | Februari. 9| 26 —48|—1ll|— 4| 23 7T4| 49|— 111 Í Maart... Ce EN | —26|—67| 46| O| 79| 6! 25| 1 Í April... et Me —50|—75| 65|— 1| 53|— 8| 10|—57 4 Met daden El 13f—12/—70|—62|—70| 40| Ol 43|—10|— 9|—25 dani E| 27| 33|—24|—26|—77| 30| 7| 63|—11|—15|—79|-62 dali „| 7| 9|61|-57|—76| 7) O| 51) 1| 18/3351 Augustus. Al 18| 17|—14|--12/—63| 18) 2| 49|—64|—43|—99|—8l September 42| 69l—41|—46|—71| 63| Ol 38 —44 |—86 |—16_ October... 24| 36|—23|—49|—80| 49|— 5| 39|—16|—28|—55|—76 November. 41) 11)-82|—41|—77| 56| O| 57 — 5|—15|-1 December. .… 18 |—19|--22|—11|—36| 15) 9| 15| 8| 3| 1% ut WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). : E en ef E = z K: = Dn 8 5 & Sit ENEN EEE REEN EEn RER: 1895. [SS ESSE 5 Zl E | alSadsasEd Grella te 5 2 laslEEl es AE se |E rn en Januari. ...... 1 {—=19 —60 |—171—80 [—97 |—75 |—69 |—52 |--12 Februari. 68 [240 — 40 |—26 |—59 |—78 |—78 | —65 |—64 |—75 Eee „j=14| 66 29| 811—-30|-| Ml 8 7 ve zl 46| 59 ZT Blerk OL 64: DE 30118 Mal bel-48| 50-40) 90 18E BE 40 ALF STi t OK ien len Sl 62| 68|— 5| 79| 46| 37| 63| 68| 66| 63|. 19/—37 aken El 59| 67|—48| 43|— 9| 11|—56| 62| 60| 30| 37|— 6 Augustus... sl 66| 65| 67) 91} 57)— 5|— 5} 54) 48| 20 0/—50 September .….J[ 69| 68| 44| 96| 64| Ol— 7| 49 98 |en! 2 [70 OEE 45| a1l 53} 82| 50|—16| 5| 47| 37} 12| 11|—62 vember... 58| 67|—64| 54| 23/—23|: O| 33 21| 23/—33 December. .... —10f. 281—76| 18|— 21-70-23 |I (31 1-33 Tj 5 Januari... et | 58 bb |-=15 1-86-8488 |—56 [49 118 Februari. … —86 |—65 —44 |—20 |—52 |—74 |—40 | —56 |—38 |—65 WE nn deit 00 131 19} 16/38 41 &| 5} 3 Koek cdi Ei St 40 58| 26| 14| 37| 68| 39| 60| 10 BE Si 46) el19| 9 14 B OL U BRE OL B BANE ZI 83| 60| 73| 69| 51l 59| 82| 88| 76} 73|. 35| 20 Bek enk El 62l 31| 38| 63|— 4| 48| 76| 80[ 63| 51| 50| 22 Augustus. sl tl 4rt| 89| 90| 651—66| 73} BTI -56| Talk 18 September Al 78| 40) 73| 82| 66| 55| 92| 79 70 tele ebr ns. 71| 13{ 68| 66! 43| 65| 72| 81| 58| 73| 16|— 3 November... 39/—10{ 73 51 6€| 361 100} 55 57| 68|/ 28 December. .…… —84 |—28 |—21 |— 6f18|—80L 99 DBI Gj 4) AL Januari... —16 |—82 66 1-23 BE 6E ebt 8 Februari. .… abt tt 49 |-16 [59 | 80 |--28 1-60 |-21 (248 Maarbs.iiuts, —23 |—28 37| rol 4ti: 2el45 BiA B Aprilis ia. El 43 |—12 zol 23| 38| 25| 65| 46| 52| 30 Tee s| 36|— 7| 20| 13| 16| 81| 90/ 65| 66| 36) 41 ERE en Bl 71| 13{ 80| 78| 44| 77| 47| 44| 92| 74) 27/12 BEN „il B2ltef 37| 49| 6| #2| Gh} 104 BEL HOL MB Augustus. | 88| 10|/ 89| 96| 53| 19| 41) 15/ 61} B8| 115 September … 68|— 4| 60| 81| 64| 43| 10| 79 68| 13|—49 obers. iii. 58|—38| 65| 54| 47| 55| 69| 75| T4| 69| 27[—44 November... —9|—44| 191- 88{ 161-24| 57| 52 48| 50/—25 ecember. —56 |—59|—37 |—12/—20|—60| 38| 10/—39 |—10|—16 |—26 ve Ra WINDRICHTING. Noord—Zuid. Componenten (percenten). en Ge en el 4 Sl 8 ek Bte Saale tbkisilsis 1895. [EES EAS Sissi ë a, Bt St estar sis El MALI M|esI|ala& Januari,.:.. 30 -6L 61-88 ar, Dt 221—_64| 44 Februari... 9 8 0, 40 —dd 44l 151—91| 62 aar... 5. Ù 45|— 178 50 —47 37 |—20|—97|- 33 ApPeRiiee es zl—100f 25|— 97) 54 —32 le led Dien Metls...iat l—- 67) 45|— 65/ 13 —34 teel leed AN Punk a. E: s 5l— 93} 15 — 6 —20 |—56/—80| 95 ehh. Ss |— 68 38|— 84) 45 16 „0 18-90 0 Augustus... 3 =—100f. 58|— 98|- 19|— 3 7 32 |—48|—-52 |—54|— 95 63 September — 67/—100| 65} 20 9| 61 1—-68|—77 |—48 —75 4 October... =100f 5E|— 161 39 35 6| 45 rt ede IR November... 93 5710046 891 36-55 247 11-83 December... — 6 59 rn E Ol 62|—16| 31| 60/—85|—24 Januari..... ze 401 39 171 56 —30 39| 35 5| 47 Februari... 24l 17 261 53 —40 43 8| 16140. Maart. ss. À 38 19 0 8 46 |— 41—18 Aprilis. é. Eol— 57 4 9 9 —48 —_13 |—10 |— 7 Oue hes Et 0 18 8 —29 tie Ti SaR Baak e.d. 8 OG 30 0 EN dE 31 at Bek bea 8 | 31) 34| 37 28 8 abdij SN Augustus....| & f -100) 42|— 86) 26 OE ZI 3, 01—-50|— 9|—- 5 9 September. .| S 83|— 38|— 5| 10|—14|— 8|— 2|—74|— 8|—-47| 61 tober sik TO este 101 39 Di 2 mart beed de dn November ZA 18 Gil 34l 5ol— 11-58} 4561-26-15 36. DE December. … ocitk An of A6l— 8f-B0l- bi EL 16) ALI A6 Januari... Sadi Bt 89 32 „20 42 8| 23/—12 Februari... =30 1 54 34 32 62 12 | 44 |—24 Maartu..i ae —921 61— 6 —16 32 1—38 10 [—12 | April: dj 0 1 Bij7 —24 —14|—49| 6-6 skin s|— 48|—27| 55 9 het —38 |—61 |— 6 /—25 dimi ea 5 St 8 tg 40 (23 1/18 Wi evens „l— 43/ 24 al 8 0 =—b4 | 51 88 Augustus... 2|— 98| 38|— 87 20f Of 3 —26|—69|—19| 5-33 September 82|— 43] —32| 20|— 8 |—25 |—48 |—76|—19/—53| 1Ì ctober . — 99 57 10— 5| 35 3 10 —719 16 8 |—60 November... — bof 11 20—10| 48/—18 |— 6 13 1—53 16 41 |—46 Decem —20 | 8e 1 âi 81 81 5| 45 |—71 se an WINDRICHTING, Oost — West. Componenten (percenten). : zo | 3 Je Eil Stan As 8 ë s = © |sel a kl AE Br 1895. Els Elei ALS dieg Res laisse iSs:alslslsIg a z MIL AS MiIe|s la e Januari... eid =10 |: 82 1-83 —48 _—88 |—-32 |—'9-}—65 Februari... 21 |—51 |—40 |—28 —53 zcB81-288 |: dj=D8 aart... dd 611181 :3 zi za10 481) 288 Kelis Ol bile al 4d 15 44l— 4| 541—66 B 2l 4| 59| 29| 80 18 52 _2| 12188 Ui de. 5 sel: 1 MH 54 92| 11| 23 |—12 Miele ede. Bl. 61 641 161 89 70 73| 18 9 |—19 Augustus... zl ol 60|— 5| 69| 90| 89| 83| 23| 78| 12|- 7-30 September. es) salooliel e0t al bol mek att. 8l0Biet ole: Ji: 01: 431 0Ol—26| 28| 53| 55 54 |—34| 14-42 November... ol 68 0l—51l 321—= 7| 43| 54| 4 |—14| 7/80 December... 90 |—32 |—53 |—48 |—46 |— 9 |—15|—-24|— 7|— 4/58 Januari... ei Bish hedt etd deBd 88 |L58 [Bl 18 Februari... 14 |—48 |—54 |—58 Bi 66 ANT set heden. 35| 10/—38 32 36 [+13 | 02108 April... oi Ge sl 41tl 37| 18 5 52 |—38 |—88 |—88 Mh. At: 5 28:961 BI 35 43 [258 1—87 |—89 URE z 83| 37| 32 58 901: 1011 BAREL ede HE: oil 3110801 8 49 70| 421—62|-—92 Augustus... sl ol 33|. 5| 87} 94 87| H2| 67/ JI Zj September... S 30! 26|—39| 63| 49| 79| 93| 47} 61}—74|—45 kokers weloe Diets de GEL O8 54 [—49 |-—74|—80 November 25! 29! 65l—57| 22/—16| 26| 25| 22|—40|—50|—77 December... . —23| 20159 |— 52 |—51 |—42 |—31 |—50 |—68 [—71 |—73 Januari... 1760 142 [248 eN | 8 1-46 1681078 Februari... —20 |—55 |—50 |—38 —53 —65|—59|—62| 74 Maart... Een 81. 6 40 at wk 48e 1288 Me dede 404 414250 271 421—23|—94| 87 MA. St 281009) 048 21 dri Abt ab Suk 4 64! 31! 54 47 83| 141—-75| 87 OM ti dere De 66 BT 9i-68 92 Augustus....…| S| 6 al 54-100) 82| 94| 49} 67|—10|-82| 74 September... | ® 23l 23| 19| 67 65| 64| 31| 48| 39|-61| 62 October... 8 loeeeteroi et) Bi MB Bt 52l—-11|—-69|. 58 November... 22| 25| 4 gl 25| 47| 23/—12| 5| 12/39) 39 ember... —32 |—11 |—32 |— 52} —34 |—21 |—58|—40|—31|—72| 21 ed WINDRICHTING. Noord-Zuid. Componenten (percenten). s e Bol sl od NE, ì Re SH Al Elisa dq 1895. 8 ES EIZ EEE 8E ES SE pele see Saa de Januari...... 25 29 16 100 Februari... ... 99 17 32 5 100 Maart. …. | 86| 34 Bib 100 Roels. sl 94| 23 0l—2 76 BE aen éol 81 10 0 0 95 BE oee denn 5 67 20 —_715 | —11 39 "ENE Bd El 94 0 05 2 86 Augustus....| Sf 39 —53 —10 50 September ..….| | 43 3 | —49 | —98 —60 [| —15| 49| —62 | —83 ctober..… ro 10 | —45 | —-17 | — 6 24 76 | —56 | —87 November 60 T|— 3|—33 | —25 | —28 27 | 100/ —58| —98 December 90 6 84 18 20 59 | 100 27 | —26 1 Januari...... 5 35 20 18 Februari... —12 84 46 15 80 Maart, 5. ‚175 18 6 + 19 Kp Bl e 0 He 70 MEE ss neve STe 68 — 8 7 —36 ORE eenen ri 8 | —65 | —16 —24 ESR El 71 | —25 —65 488 —40 Augustus. 5 | —58 0 —715 —26 —29 September ……| | —23| — 5| —56 | —99 18 | =70| — 5|—71|.=83 kohekr as. —61 12124 66 | —32 | —19 | —51 | —44 | —46 | —85 November —65 | — 8| —31 | —55 | —27 | —21 | —34 59 59 | —98 ecember. —67 | — 2 10 — 1 Zo — Ì 20 | —19 Januari...... —18 52 6 2 Februari... ... 43 83 57 3 91 Maart. ie 20 25 48 4 62 Aprile Sla KA 451 —= 2 Ol — 5 54 Mel dn E|—22| —56 of 9 —23 ej PS Là —30 | —66 —86 | —13 —ö31 ER a —40 —13 —40 ugust ä —35 0 —66 —28 —42 September ... —20 | —23 | —66 | —88 —70 | —62[ —32 | 62 | —76 Oetober.,...…. 3 5 —_23 | —28 | —16 | —59 9 —59| —82 November ... 33 3 8 | —33| —11 | —20| —60 | —29 | —36 | —76 December... 63 | —19 78 28 8 22 18 | —29 te de Aer a de en WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). S 2 i sr al Bels | a Iene 8 Sia atv A ei Sdlee te 1895. | 81 Sl EIESEF El AIEE El 8 EE Dan nasde we nr Januari... —36 35 0 0 Februari... 3 8 —21 9 0 aart. .... J—= 2|—84 —35 | —24 0 ADRS. ste 5 attend 17 RO eer A 0 58 —23 16 it Nite sl 20 60 Ei 14 39 du E ol 48 38 26 9 Augustus ID 16 { 100 17 10 ER September Al 30| 90|—56 5 7 61 881 BLT 40 October... 16 0 |— 3 1122 6 10 | —15 48 29 November ..… 0 40 | — 7| —9| 49 | — 2 | —25 0 17 5 December... 9 23 13 55 8 —19 Of —37 | —28| —19 Januari...... —_55 —30 | —15 8 Februari... 84 — 5|— 8 48 Maart |— 8|—18 —32 | —24 Ke) Kel Sia —33 | —56 38 Mel Sl 12| 12 Es, 28 dui. da) 9 Ji 2 32 dali. El 19 5 6 05 es Augustus....l 2 42{ 100 — 1 1 30 September... Sf 77 58 | —54| — 2 RD Ke ROE Âe 35| 45 40 tober…… 39| 41 3|—54| — 5|—42|— 6|—33| 47 34 November .…. 42 1 1} --52|--34I 510 BA 13 5 December... —_19 | —17 18 | —27 10 [| —55 12 | —35 | —23 | —23 Januari... — 92 —18 3 18 Februari... . 0|—40 138 20 Maart... 5|—75 —25 | — 6 11 Apribi ess et bees 5 | —45 —27 | —15 61 Mei... kt 4 16 —10 | —21 ig Juni.s sooter BEL 14 1 7 30 Juli. scssi 8) MH 8 — 8 3 Augustus... 8 45 | 100 1 — 2 45 September... 80| 53/1 —=60f— 9 11} =16 56| 52) 40 BE Aes 32 45 41-29 es 8 51 34 November .… 18} — 7 131 —50| 87 — 7|—48| 881 —10 2 December... . 0 ll 17 | —52 11 | —46 35 | —39 | —23 | — 9 GEMIDDELDE WINDRICHTING. RR a E - 5 Es es en ej = ale SI2IE 68 les e 1895. els ® pe | 5 | 8 [asl s |l e elisiI2iSlel|Ele Ig 35) = Sa $ sj ejslse 3 af wf = TARUREL oek en o ZZ0 0z0 | ONO | O0 Februari. ..... ONO NW | ZZO 0z o o Mart te be. 0z0 Nw | ZO z o o April. ........f gf 020 | 220 NW | Z zaw | oNo | o Mei... zzo | ZW WNW| O0 N o o Juni... „J5| Oo [wzw Nw | ZZ0 NO | ONO | ONO OUR casse tell 8 WZW Nw | Z NNW | ONO | ONO Augustus .....Jzf Oo |wzw{ zw | NO o w | No |wzwl Nw |oxol 0 September.....JA| No [wzw| zw [NNW{ Oo |[wNwlzzo [wZw| N |oNo | Oo | NO Oetober. ...... NNW| Z | 0ZO | NO |ONo | Nw | ozo | zw | NNo| NO | NO | NW November. .... o |o0zo | o INNwl o |[NNw|ozol zw | NO o 0 | NNW December..... Zzo | o o INNw| 0 | Nw | zo |wzw| zzo |l o 0 [NNW Januari. ...... o z zo | zw | ZZW Februari. ....… ONO w | zzw NO | Zw | ZZW Maarbis see. 0 N | zzw z | 2w | zw April... ‚.-l&f Neo} z Nw | ZZW Nw | wZw| ZZw Mei.........…|S| NNO | WZw WNW| Zw NN [WNW| ZZW Juni..........lSÏ NNO0 | WZw | w NNW | WNW | ZZW ui. ten waw Nw | Zw NNW| NW | ZW Augustus ...../2f ono [wzw[ zw | Nw | z |wzw|zzw| w | Nw| w | zw September... ..[A f xNo |wzw| zw | ZZ0 | WZW [wNw| zw |WNWINNW| w | zw | NW October. ....… No | ZZW | Zw [WNW|WZWINNW| zzw| zw | N wizw| w November. .... oNo | 0z0o | zo o | Zw IwNw| zZz [WNw/ zzo |wzwi ZZw [WNW December..... o o Oo [SNO{wzZw/ Nw | zzw| NN0o| o [wzw) Z [WNW Januart. ... ô-- o we Zzw | 0 o Februari. ....…. ONO WZW | wZw Zw o o aart. Ss ein o W [wWzw ZZ0 0 0 Aprili. ennn S|sNo| z NNW | ww ZZW | 0 o Met......-tselan rk eem WNW | WZW WZW | NW o Juni... e lwzw|wzw WNW| w wzw | oNo | ONO ME een us 5 Zw | WZW w [wzw WNW | NNW | ONO Augustus... Sf 2 [WZW ZW | zZz |wawj) w [wzw|anw/wzw|osoj 0 September... . W_ [WZW[WZW | 020 [WNW |WNW|Wzw| zo w [WNw/ 0 w October... . .. Nw | ZZW | WZWI Zw IWNw| w w | oNo |wzw| NO | NNO [WZW November... oNo | 0zo | z40 | N |wzwilwswl w N [zzw| o |oNoj 2 December. ste ozo | o | 0 | Nw {iwswiwNwl w |zzw| zw | o | ono |Ww2w mn De ee GEMIDDELDE WINDRICHTING. Es eo KE zo Blss8slediss … Faal ss [sds 189 5. S [85 .AISRI8E ZS |e8IEE) dw | 8 ESES IES E IS SAR 8-88 8 [& [SSEÀ Januari....... o | NNO| x No | wzw NNO Februari... o N | WNW| ONO | 0Z0 NNO En o | NNO| Nw | ONO| w ONO April.........lëf o | x.| zw | No | ozo z Mei... S| O0 [| NNO| Nw o | NNO WZW Juni.........l5| o ISnwinNNw| o |wxw ZZW | ZZW Z2W Sn One. BL0O ike CREW N [NNW NW | ZZw| Zw | WZw Zw Augustus... z| o |NNxo| No |oxo{onolzzw| zo| z |zzw| zw | ZZW | ZZW September.....JA| o | xxo{ xNol osol ozo| z zo | ZZW | ZZW[ ZZW | ZZ0 | Z Kober: + as fo) N NO N w | zzw | wzw|Zzw| Zw WZW | ZW November... oNo | Nw | oro so |oso) o | zw | zw [WNW| NW | NW [WZW mber..... ONO | NNW | ONO | ONO | NNW | ZW | WZW|WZW| NNO| N | NW | Ww Januari....... WZW | ZZw| w w |wzw N Februari... w | zw lwzwiwzw| 0 NO Maart. …… w [wzw| w w w oN0 April... dl w Iwzwl zw | w | NNO Zw Mei... SIwaw WZW | WZW| W N WNW EURE en es ZI w |WZWIWNW| w w ZZW | ZZW ZZW OW Jonan Eko w | Nw IWNW| Nw Zw | ONO | Z w Zw Augustus... zlwzwl zw | zzw{wzw| zo | No | No |oNol o | w | 0z0o | Z4W September... IA lwzw | zzw |wxwl w |wxwl oro | No |oNo | zo |wzw|ozo | -z ODE on se 5 wzw | ZZw | WZw| w w | NO | NO | NNO | WZW ONO | WZW November... w | zw | zw |wzwiwzw| NO | NO | NNO| N | NW | .N Z December. .... w | zw lwzwiwzw| w |[OoNof NO | N N N | Nw [NNW Januari... WZW| 0 N [WNW/ W ie Februari... w N IwNwlwzw | wZzw NO md w INxw| o [wNw| w ONO Apes. oons zl w | xs [ozolzzw| w ONO Meki ern WNW| N INNW| W | NW NNO J Hesoee. Sf w O|NNw[oNo| wj NW ONO z Juli... eel SIW | NNO| NO [WNW| NW w | ONO | wZw Zw Augustus... ZI w |oxol zo |wzwl zzw| No | No | ozo |wzw Zo | ZZW September. .….IA| w | zzo | N |wzwlwxwl osxo | so o | oNo zo z a Pososevef [WZW | 220 | N |W IWNW| ON | Wij N o 0z0 | KNO November... [wzw! z zo lwzw| zw | NO | ONO | N | NO NNO | NNO December... w | zzo | ozo | zw |wzw| oNo | ONO | NNW | NO NNO | _N 48 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. 5 ep Tt Zeo. Els Ss |wglaalësl ë | Sales osladjeSlEg kel Sms El 2 [ej esSlSEl|eeles| e as 1895. KISP Sels |E SISSI LE 8 l&elsalsâls | 8 [BSIGAILEIESIG SIE 4 5 = |= lá SIAA['SIËS fa! =| danuarte Js. N INW [NO [WNW| NW | NW | w | Nw Nw | NW Februari. ... NNW Í NNW | NNO| W | NW INNW| Nw | NW N | NW Manke veses N | NW | NNO|WZWIWNW| NW [WNW | NNW N | NW April... N [NNw[ No |wzwlzzw| Z | ZZw| 0z0 0zo | ZO MOE eere ee. À NNO | NO |INNW| ZW |-ZZ0 | Z40 | ZO | z zzo | ZZ0 duik: cof BRMO NNW | O0 N z | zzo | zzo | zzo | ozo zo | Zo Hulk. sense amrkiik a80 je NW Oo | NNO|Zzw| zZz | 220 | 220 | zo zo | ZO Augustus.....fzf ZZO {NNwWw{ O | 0Z0 | ZZW|ZZ0 | zo | zo | 0z0 0zo | ZO September.....{Af ozo [NNw/ zo | o z {-zo |azof zo |-z0 zo | ZO October... ... Zo N o lzwizwl|l z zo | zo |ozo | zo | ZO November, .... ZZO |NNW| Nw | oro | w |wzwl zw \wzw| zw | w [wzwl w m en zzw | Nw NO | NW INW | w IWNw| Nw | Nw | Nw | NW Jannatk ;.s.. N | Nw | No {Nw | NW |I NNWIWNW| NW Nw | NW Februari. ..... NNWINNW| NO | NW ÍNNW| NW |WNW| NW N | NNW Maart. uses Nw IWNW| NO [WNW NW | NW | Nw | NNW NW | NW April eee Nw | sw | No} w | z | zw | ozo |wNw zo | 2 Meki sein N | NO |NNw|wzw|zzo f zzo | zo | z zzwl z Juni........eelSt N | Nw | Oo | NNO| zw | zo | zzo | zzo | ozo zo | zo Juli..........lElwNwinNwiwrw| NNol w | zzo | zo | zzo | zo zzo | ZZ0 Augustus ...../zf Z2W|NNW{ O | 0Z0| Z zo | zo | zzo | ozo zo | zo September.....J&f o [NNw/ ZO o z zo | ozo | zo o zo | zo October. .….… .. NO | NNW o z z {ozo | zo |ozo | zo | zo | ZO November. .... zo | Nw | N | oNo [wNwl w IWNwiwNw| w | zw | w |WZW December... .. o [WNW NO | NW | AW [WNWIWNW| Nw | Nw | Nw [WNW danuartes. en. N [Nw | NO |NNW| N N |wNwW| Nw NNW | NW Februari...... NNWIWNW| NO INNWINNW| N | NNW | NNW N N Maart ....as.. Nw | Nw | NO | NNO| N N N |INNW NNW [NNW April... ave el NNWIWNW| NO | 0zo | NO | oNo| 0zo | zo zo | © Meiren sw | sol Ns | zw | oxol oxol ozo | zo z | zzo Juni..........l2fono | vw | osol NNolzzw| zo | ozo | zo | ozo ozo | zo Juli..........l“torolwrswl zo | N |zzwlozol o | zo | zo zzo | 220 stus.....l8| zo INNw| o |ozolzzol zo |ozol| zo | zo 0zo | 0z0 September...…..| “| o |ssw[ zo | o |zzof{ zo |ozo| zo | zo zo | zo October. zzw| N o | zo o o | zo | zo | ozo | ozo | ZO November..... z | Nw {Nw loNol z [NNw| NNo| ono | zo o |zzwl ZW December. .... WZW | NW NNO | NNO | NNW | NNWIWNW| NW | N | NW | NW in nt it en ae ales 49 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. 5 id 1 Ji 3 é „bd de [==] pe AES 5 A keb] 5 . 5 1 OENE RENEE EEE RE 189 5. El ES IES 8 Eska 8 eslkal Sl 8 |E8 ZEE Bug Sklsals 268 EIA I8s Januari... .. NO NO WNW | NNW | NNW | W IWNWIWZW| w w î NO | NO NO IWNWI NW | NW | w | Zw |lWZwWiwNw| w oNo | 0 ono | w IwNw| o | zw ZZW pj ONO (6) o O o z N zo | ZZO o zo …… &| 0z0 o ozo | zzo | ZO z |wzwl zzo | Zz zw | ZZO 5| 0zo o zo |ozo | zzo| zZz |O0z0| z ZO | 020 | zO 8 =| zo o zo | zo | zzo |WNw| zzwl zZz Z zo zj ozo| 0 zo z z zo | zo | zo | zo | 20 “etat zo {020 0zo | -z | Zz0o | 220 | zo Z o zo E o o ozo | zzw | zzo | zzo | zzo | zzo | z zo November. .. 0Z0o | O0 o zzwl z |zzwl zo |-zzo | zzo | zzw| zo _ December... 0zo | oNO0 | 0z0 WNW | wWzw | wzw| w | ZW [WZW| ZW | NW . N W WNW [WNW [WNW W WNW WNW II WNW WNW k NNW | NNW NW | NW [WZW | NW zw | Nw | Nw {WNW 5 NNW wNw| Nw | Nw | zo z NW [NNW [NNW : é WNW w w | oNo INNwW| NW | ZO Zo | NO | NNO| 0 5 Zw | WZW WZW | ZZ0 W IWNW|[ ZW | ZZW N NNO k0) Gl KEEN | EO ZZw | 0zo |WNw{ w | 0Z0 | ZZe | NNO | NNO| O é El zzw | zzo zzo lwzw| w | Wz zw| NN0 | NNO| O0 |z| Zw | 0z0 zo w |Iwzwl zzo | ZO | NNO | NNO| 0Z0 «ssl L ZZW | ZO 0zo \WNw| Ww | ZZO | ZZ0 | NNO|.NNO| O ' WNW | WZW ozo | zw | zw | zz0 | ZZ0 | NNO | NNO| 0 : w No | zw zzo |l w \wzw| zo | Z20 | N N NO ì WNW IWNW| Z w w w Iwzwl w | Nw [NNW| SW N WNW | WNW VA NW W IWNWIWNW|WNWIWNW é NNW | NW WNWINNW | Z [WNWIWNW| ZW | NW |WNW| NW Nw | N WNW| Z zzo | o | 220 [NNW | NW | Nw e dl w INNW wzw| o | zzo | zzo | ozo | zo | NO | NNO| ONO pe 8: WZW | WNW Zw | 220 | ZZW Z WZW VA NNW N NO Slzzwl z zzw | ozo | zw | zzo | zzo | zzo | so | No | ono : se zzw | zzw zo | zzwl zo | zzw|zzw| N N | NNo- : © | WZW | WNW ozo | z | zzo | zzo | 220 | NNO|NNO| O0 e Al zzw | zzo o lzzw| z | zzo | Z | NNO|NNO| NO ä NNW| 0 o | zzw|zzo | zzo | 2 NO | NNO | NO . WZW| O ZZW WZW| Z zzo | ZO z N N NNO NNW WNW| ww zw | zw | w w- [WNW WZW| Nw 4k Mo. Bot. Garden, 1898. B GEMIDDELDE WINDRICHTING. E . | Ee E . D 1 ® Z Be ES B 2 5 lo ez! Sl £ E 1888 PISA 2 dl 8 8 [S8|S tol. do 1895. ; [88 5 | 888 SIZES | 8 IERSE BSE EE gE sies ESES | Rn ee ee NS |= Januari... | WZw Nw | ZZW |I wWzZwl w WNW | WZW | wzZw| ZW Februari. Des WZW WNWIWZW| ZW | W w w IwWNw| W MERE eee ZZw | 0Z0 NNO{ ZO | ZZW| NW | ZO | ZZW Z | ZZW April. ........j | zo | ozo o [zzolzzw| zZz |ozo|zzo | zo| z Mei..........®f zo | ZO |WNw| NO | 220 |zzw| z | O0zo{ zo | zo z Juni..........j&| zo | zo | N |oNo| zo | zzof zo |0zo | zo | zo | zzo Empe eere 20120 w | NO |ZZwW|l Z zw | 0zo | ozo | zo | zo gustus . | zo | zo [onol o | zo z z zo | zzo | zzo | Z September...../&f ozo | zo | oNo| o | zo | z |zzw | zo ZZ0 |Z OMEN eeen zo | ozol o |o0zo |l zzol z | zzo | zo | zzo | z z November, .. …. 0zo | ozo | w o | z20 | ZZw| zZz | zzo ZZO | ZZ0 December... zzw| zo | w | zo z |wzwizzw | Zw |wzw | Zw | ZZW danuari..….... w | Nw Zw |ZZw | w IWNWIWNWIWNW| NW | NW Februari. ..…. vw | Nw zw | zw | Nw | Nw [wWNwl Nw | WNW Ww Maart si sisa NNW | NNO z | zzo | NNO| zo [ONO | 0zo | NNO| NO April, oases. | MO zo | zzo | NNo| zo |ozo |ozo | oxo| z Mei........-.S|ONO| KNO} zz0 | 220 | Z | N |Ozo| Oo o | ono | 0zo duiven ker 0 0zo | 0zo | zo o o 0 ozo| o | ZZO Juli..........lElono {| ro | zzolozo| z |oNol zo | o | ozol onol o Augustus. sel Bf O |OZO| O | 0zo| ZO |WZzw| NO |0Zo| zo| Oo | 2 September...../Af oxo/ o | ozol|ozo| zo | 0 o | 0z0 0zo | Z Oetober. .…..... ONO | NNO| 0zo | zo | zzo |oNo | zo | ozo | ozol o | zzo November. .... N | 0zo | zo z | NO o zo o | 0z0 December... WNWINNWI ZZW| Z |ZZWIWNW| O0 | 0zo | Nw N N | Januari, w_ IwNw wizwi w w INNW| w IWNW| W Februari... ……« w {WNW ZW IWZW| w | NW INSW|I NW | w | WZW Maart asen NW | w ZO | 220 | NO o N NO | NNO o April. ……. … «evf af | ONG ZO | 220 | NNO| O | NO | 0 o | ZZ0 Mei..........l El ono |zzw | zzo | zzol zzo | No | o | ono | o | ozo | ozo Juni..........lS{ oxo | NNol ozo | ozol zzo | oNol o | ro o | ozo | ZZ0 SR Sto law lsaol sol % | 0 o | No o | oxol| zo Augustus... RE: o [NNO/ © et o [oNo| zo | 0zo| 2 September... | vxol N | zo |ozol zo| so | o | oxo ozo| Z October... … ONO | Nw | 0z0 | zo | zz0 | NO o | oxol ozo | ozo| ZZ0 November... [NNW | WN zo | zo | zzo lNNwl o | No o | 0zo December... | WNW WZW waw) Zw | ZZW | WNW| ON) N | WNWlwNw| W Bl — GEMIDDELDE WINDRICHTING. 1 ao p) © . Mi is | Eh = . SHS dl EIEISIS EIA s 1895. ae GIN al sl ] es ach Oee CER RCH e S EN Januari seen z N o | Nw Zw WNW NW Z | Nw Februari...... zo lNw| w|Nw Zw Nw IwNw| zZz | Nw aart... NO | z N ZZW NNW wzwl zZz | wNw April. sssveeel | Z [ONO z NO Zzo o |zzw|l zo | Nw el... | Z | NO |ZZO| O Z20 zo z z [NNW duale o Z | ONO o ozo | zZz | 2z20| Nn Juliet. itn | ómet de NO ONO ozo | zzo | z N Augustus... sh Sl MO IE | 0900 o | orxol zzo | zo | zzo | zZz [NNw September... ../A No | z N | ONO | oNo| No | zo | zzol z | zzo | NNO October... z No | z InNNw| No | o | No zo |l zw | z | wxw November... z No | z | Nw{ No| XK | RO o zo | Nw | z w December... ozo |zzw | w [WNW w N IzZwiNw| N z |wzw JAREN ZZW | Nw | NNW| Nw WZW WNW|WNW| Ww | WNW Februari... NNO | WNW | WNW | Nw WZW wNw| w w [WNW Maart... NO | NNO| w ZZW Nw | w w WNW April. veeel Z o | oro | oNo . z 0zo [wzw| w [WNW Mei. servvereel Sf ZZO | O | NNO| O zo zo | w W [WNW Juni. beebs al o | ozo | oxo o ozo | zzo | w | WNW dull. ss. wol nl omOt » o 0z0 | 0Z0 [| W |WNW Augustus. … velg) 2 | xO| z | xo | 0 |oxof o o | ozol zzol w | w September... IA NNo| zo | w | o |ozol o o | zzol o |wzwl Nw October... z Isrol z | xw | xo | o o zo | zw | w |wxw November... zo | oxol so lwxwl NNol w | zzo | NNO| zo | WZwW| NW | Nw December... … zw | NNol w Iwsw| w | Zw | W [WNW[WNW[WNW| WNW menne Januari... zzo |wxw | NNw | Nw WZW wNw| w [wNw| o Februari... ZZw| w | NW | Nw WZW Nw IwWNwW| Nw | 0zZ0 ME z | No | ozo WZW Nw | zZw[ w | o April... ef 220} 0 z | 0z0 zo ozo|zzw|j w | o MA ln z zo | NNO[ © o zo z w | 0zo Juden 5 sla 0 020 ozo | zzo | w | 0zo Juli..........*| zzo| ro o o o zo | % w o Augustus.....….{8| z | xo | z |omol 0 o o | ozo | zo |zzw| w | ozo September... JS NNo| zzo | zzo |oxo | o |ozo | zzo| 220 |ozo|zw{ o Oetober: ;.…. z Ixsol z |ozoloxol o o zzo | zw | w | zo November... zzo | oNo | oxo | zo | NNO | 0zo | 020 | NW z NO | NW | zo December... wzwl sw | wiwswl wl wl wl|isNw| w [WNw/ ZZo GEMIDDELDE WINDRICHTING. er en 8 ee ; 5 . L s | Pal sal & aa ei ’ pe) & «8 == = 5 Kz © > 8 © _— 1895. BIES EISER EI dla 8) 8 & ee) 5 En 5 ei 3 wal s 5 D 5 En Ò an | a Janudfi.. NW NW N N Februari... . N N NNW | ONO N Mark. ia. N [WNW w_[ wz N Aprili... 4e. £| N | NNO w w NNO Mel. see see of NS o w 0 N Juni........| £| NNO | ONO ZZ0 | ZO NO dels. SIN 0 0z0 o N gustus....l zf NNO | 0 ZZ0 zo NNO September... S| No o ZW VA z | zzo | No | zo | z20 October... NNO | 0 | NW 2 | zw | zo | NNo| N zo | zz0o November .…. N o | wzw[ zzw | wzw| z NW | N ZO} Z December... N { ONO | N ONO NNO | NNW | N Nw | Zw | WEW Januari... w Nw | NW NNO Februari... . | zzó| xn N N NNO Maart) 4e ei. Z Nw w w NNO April.......l gf Z | NW WZW | _w NNO Mei. .....:..} Sf z | zzo w w Zw JURI jl | 020 z z z zo dus este Bi BRO 1 z Zw z Augustus. ...| zf zo o z z zo September ..;{/Af ozo | o | zw | 2 zzw | zzw | o | zzo | zzo OCE. 5. je … Z20;| ONO | zZz | Zwi zZz -lwzwl z zw | zo | Zz0 November .…. ZZ0 z z Zw | Zw |wWzwiwzw| No | zzw| z / December. ZZW | Wi | NNO | w NNO | w o [wWNw| zw | WSW JANUAFL sees) w "NNW | NNO o Februari... Ni| NNW N NW NNO Maart. N | WNW “NNW | NW N Aprili. an Et w_ | wzw NO Ml. NE a w | wNw ZZW JUUI eet nt OMGE Ze z | 320 zo BU ke Slwxw| zzo z ZZW z Augustus... Sf zo | 0 z z zo eptember .../“f 0zo | 0zo | Zw z Zzw | zzw | ozo | zó | 220 October... 0 0 [ NNO { zw | zzo | zzw | zzw | No | zo | ZZ0 November .…. NNO | WNW | 020 | WZw | waw | zzw | zw | ozo | zzw | Z j ember... N | zzw | NNO | Wsw NO | _w | oNo | wxw | zZw | NNW REGENWAARNEMINGEN. De volgende waarnemingen in de jaren aan 1895 voorafgaande zijn nog ontvangen in den loop van dit jaar, en worden, volledigheidshalve, hierbij opgenomen. I Plaats van waarneming: Ngoesri, hoogte boven zee: 1580 M,‚ Resi- dentie Kediri, Afdeeling Blitar, District Gandoesari. Jaren. 1890. 1891. 1892. 1893. 1894 BARUREE SN 2e 502 370 608 210 304 Februari... .. 278 506 419 298 259 A 305 508 467 226 518 ett ee er td 122 266 509 328 296 etek eek 330 0 339 312 86 End 320 0 191 244 81 LE hen 30 0 0 0 1 Augtstns. 5: 123 0 92 15 24 September ...... 160 6 25 342 37 etohBP in, tn 340 35 522 213 561 November... 319 323 477 442 460 December... … 395 532 156 573 590 daer lac doen 4} 19224 2546 8835 3263 3217 Aant. regendagen.| 184 123 181 201 184 IL Koffieland Mas Rowo, Residentie Probolingo, Afdeeling Soemedang. Jan. [Febr. | Mrt Ápr 4E Mei Juni Juli | Aug Sent «: Dec. Oet. \Nov. | Jaar. 316 417 280 554 422 388 271 273 244 247 496 210 354 327 | 334 18 | 313 53 | 177 409 530 499 762| 300 | 479 is 150 | 266 | 551 | 3691 861 |193/336| 4352 - ek REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN, Ì er8 BIE zal SIS l£ lS | 1895. 8 slls E 85 88E) Jaar. gISI8E gE EIPI& 8 Es | Slalsjdisjs|sls|#lS|sja Soedimara. . . ... 23/18/21/12/12/10|10f 5| Of 6 8[13f 138 NNOEROR en 24| 17|27|17|18/| 16/16/10} 7|13f17|29f 211 Tjikasoenga. .... 24| 16/25/18 13| 9/10} 9| 5 14| 16f 165 EPAR 20 9/21} 19/12/11 15f 11 4} 16| 14} 20f 172 ji B EDO 211200 161 211412 Bit 181200 200 Prng Sr) 26/17/29} 201 20/12/15} 12| 4/17) 20|26| 218 ne 3| 16/28/16/16| 8) 13| 9} 3/15| 19} 24f 190 Warong cen 28| 16/ 21| 25/| 22/16/17} 13} 5/20|17| 25| 225 BENNORS en 12/25/18/15| S8{[16/10f 6f11/|16/20f 179 ORREDR Zn 221 20f25| 14|12/15/14/18| 7| 9|13/23| 187 Parakan Salak. . . .}20/19/24(/23/|17|13/20{ 9| 5/16/f21/29| 216 Aeon. bn 291 27/31, 27| 19/20/24, 20| 8/21) 26, 31| 283 APUG on en 19/16f 25/21/12) 16|18| 6/ 4/15| 18| 24} 194 Tiilentap . ‚… … -422/18/20/14/12| 6/16| 9| 1} 7124/23) 172 Argalingga . Den 17/20{ 23/14/14} 14/15| 6/ 3/10 19| 26} 181 LHOGENE Se en 21/23/ 27/19 12/18/1914) 4/20| 24127} 228 EME ORM 24| 241 25/ 22/|13/16/18|14| 3/19| 25|26| 229 Soekaboemi. . ... 16/ 18/25/19! 8/13/18|) 8/ 1/14: 20} 26| 186 ENEN ee 20/19/21/20/15/15/18| 7) 5/19} 19|24|f 202 EREN Dn 20/ 15/ 26/18/12|18|12| 6} 2|11|20|29| 184 Barosso e a Sindang Sarie. . . .f18/20/21/17/13| 12/16) 9| 2|18|17|26| 189 Goenoeng Sarie 20/19/27) 18/| 15| 12| 16 4| 17/19) 28| 208 Tjempaka Noord „[22/23|/28|16|17|18/25|19| 4|16| 18/24} 225 Tjempaka Zuid. 21/ 24/30|19| 16/12/19|16| 4{15| 19) 26} 221 den 22/22/26 18|17/17|19| 7| 5|16/18|25| 212 B. 18/21/29/19/16/13|17|13| 2| 8/18} 20f 194 Pangledjar … . si. 18| 16/ 25/17/18|14/22|17| 1) 8/21 28| 205 Lembang . .….f14/21/27|20{15| 8/21 6| 1|.6/18|23| 180 Rantja Welini. .… .[25|25/30|22| 23| 18 | 24 13| 5{ 9| 25/29} 248 wi BB ou REGENWAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. . a En zi RE | & RE 3 5 Ë Is : Sirel 5 Jaar. 3 En emd 's — ao a 2 > eer ES a ® 5 5 5 5 A sm delende |Z le 383| 374 280{ 152 207| 2761 263 | 121 0O{ 155| 118/ 343| 2672 324| 2711 554 391| 304| 3181 378 288 137 318{ 548 /1300| 5191 291{ 239 594| 443| 194) 157 | 257 | 215 6{ 72{ 268{ 417| 3183 336| 127| 450| 388{ 247} 230| 275| 341{ 82| 4ll| 3401 583| 3810 363| 373| 310 742| 290 30| 283 273{ 31| 321| 378| 497f 3891 301| 327| 600 523| 533| 1951 322| 267| 85 362| 575| 477} 4567 453 | 251 | 462| 354/| 341/| 253| 215{ 270{ 122| 319| 407| 481f 3928 341 | 389| 555| 561| 455| 323| 370| 366| 163| 403| 448| 454[ 4828 413 | 2411 7341 315| 319| 202 316| 284| 1371 268| 463| 401| 4093 293{ 200/ 7761 374| 272| 377| 260| 227| 65 214| 408| 548| 4014 223| 164/| 259 | 211 209| 189| 230| 134{ 74! 384| 422| 479f 2978 300{ 368/ 721/ 571| 394| 479 | 4661 274| 46{ 436| 476| 607| 5138 198 | 138{ 288| 420| 136| 2581 294| 147| 38! 174 345| 489| 2925 278| 116/ 333| 301! 273| 116; 207{ 101/ 29/ 117/ 416] 411 | 2698 170{ 233| 413| 156{ 113[ 247| 230| 93| 34| 169| 356| 452| 2666 132| 262| 584| 249| 1751 326/| 231| 175| 63| 359| 684/[ 489 | 3729 200| 360| 675| 406{ 209| 254! 250| 240| 75| 400| 845! 624| 4538 102| 218| 430| 276| 144! 226| 134/| 107| 25/ 275| 379| 543| 2859 214| 198| 339| 322| 216| 1281 209| 9I1| 60{ 287| 459| 413} 2936 215! 2561 529| 257! 136| 307| 262| 115| 45/ 200| 349| 555 | 3286 153| 242| 367| 330| 153 134! 199| 132 51! 179| 209| 471} 2620 162| 297| 399| 317| 210! 191! 161! 171! 57{ 186| 301| 634| 3086 219 329| 515 322| 284| 165| 342| 173| 45| 197| 339| 5991 3529 213) 368| 458| 279/- 312| 212| 316| 151| 52| 203) 352| 515} 3431 417| 271| 389| 125| 286| 181| 252| 51| 93| 224| 215| 455 | 2959 237 | 195 468| 399| 267| 247| 188| 114 2| 129! 365| 349| 2960 810! 166 403| 387| 383| 192| 292| 307| 24! 154/ 303| 460f 3381 107| 1501 424| 173| 223| 93| 194| 9 111 | 230 357|f 2160 275| 2701 651! 190 381| 454[| 3414 a REGENWAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN, . m — a 8 8lâlsl££ 1895. Kill ll BIEISEE 8 TEIËISlAlSIEIZ Zia s|s | 3 SjelsjdlalSjslsig|S els BEOBE Sin ee. 18/ 9/22f11|14| 10/17} 5| Of 1[12/) 20 mers 251 22/23/ 22/24} 22/23) 17|17| 5/23) 25 ERM 5 be 18| 18/ 23/18/17/ 17/ 23{ 9| 4/1 12/25| 27 ampele Warna. 26/21/21/12/ 18/13/16} 4| 4} 5| 15/27 MPRIAEE 21/15/| 26/16/20| 12/17} 6| 1| 6|18| 24 Tjinanggerang. 14{/12/18| 7/15) 11/17) 6f 6f 4/17} 18 ENE 0 Td 18 | 23 BOONE oe 23/15/26/13/15/12/16| 5) 1) 4/13/ 20 Kamaroong . …. 25/. 8/ 22/10} 6) 3f 5f 2f Of 4/10} 11 Pamanoekan. . . 20/13/13} 6f 9f 4113| 2) Of 3[ 11/21 Pasirboengoer . . . 18/12/20/{ 5/10{ 5 9{ 2} O0} 6/17| 18 Wangoenredjo 22/15/27/13/18| 9/13} 5, O0} 5j 1218 Tengeragoeng 27) 18/29|14/ 23/16/25} 6} 2} 8| 21} 24 anaroekan . . . .. 27/ 23/31/22/ 26/19/24) 9} 2} 8/24} 28 ETUDES. 25/15/31/21/ 24/20/24} 5 3 4121121 Sarieredjo 23| 15/30/15/17|15/24| 4| 3{11}20| 27 Kassomalang. … 21/14) 22/16{18/ 12/18) 4{ O| 6f18| 22 Boekanegara 24/17/ 271 21/ 21! 14/20! 6} O| 8[22| 24 Djagernaik 26/17) 28| 17/ 23/ 12/15| 4) 2} 6} 21} 24 MEL ien 27/21/29 18/ 25/22/29) 11| 2/ 10/26/25 Doetamatis 20/14/19} 7/12/10/11f 2) 1/ 3{ 9/23 Ste an: 15/10/11{ 5f 5{ 6| 6f 2{ Of 3| 7/20 Bodjongbanteng 23/ 16/22/11/13/10/16f 7) 1| 5/16|17 batfans ;20 as 21| 8/16f 6f 4/17} 9 5| O} 3 517 Djoentingoeat . . 19/ 18/16/14; 9| 9r11| 5f 1} 6f [19 Kernknk 5 Ou 23/17/15| 7| 8 5}15f 3} O| 2f10|18 BORES sn 23/17/18/10/ 9{ 6/19f 8} 1} 77/13/23 Ketanggoengan ……}13/ 18/11 Bi 41 51121-8| Of 6} 11120 Bandjarardjo. . . . .f19/16{20/ 9{11} 3/11/ Of O{ 6{ 9/18 Sindangheula . . 23/ 23/ 26/16/13) 7/18 2} 2) S|17| 24 zt REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. S E 5 5 Jaar. Zi A ugustus September. ez) an) les} Ids, S rs bo op} lef _ ke) ide) bo Do lesn eee iten) de} eN ler) les} len) ide) hk En ei mi [es w bo © fr) © oo Lv) an fe) D ll ORO m lend ed lS EN nd En Le) ine ho Go © fer) ho _— (ee) hed Le) oo _— == 2, ke) oo (| ke lede} eek en bo Do Ied bo land bo Go Ge Ct mr Me OD ld E Le) el ve kde} he En |] oo eN ed oe REGENWAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. P “IE Kle E AE- 218 En en “lS SIE 1895. z|E kel end kol ® © |© s | E alelS|IS|s| & 518 Sialsidieis sis |® ZA RAEO je. 14 | 13 6 ROME es 24/23/19) 11 5/ 3/19) 2f 1 ONE edn 22/20/23|11| 7| 4f10} 2} O Koebangwaroe. . 7 2) 0 AOIWEERS ci. 23/17/12f 6/| 9/10/15| 3f 1 EE 26/22/23/ 15/15/1915) 5} 2 PRUIEAAR io 24| 19/ 27/ 22/ 20/14/16) 7| 1 en 26/23/26/ 25/20/15/19| 6/ 1 Re 26| 24| 23/ 16| 9|12|14| 8| 4 ERE te 24{19/| 20/10/14 16/17} 7) 4 Oeloe djami. . . .. 24 | 14 11 OBE Kie ed 21/18/23/18|12{ 9|16| 3/ O Randoedongkol. . . .f24/24| 24) 20/12 9/21} 3| 1 Aben nedk . -.126/22/22/11|13| 7 Kemassan. . . .. ’ 9| 5 en 13{ 3 Lebakbarang eee BONE. in ne 21/16|10| 7|10{ 4/15{ 5| 1| 6} 10 EERE 18117412} 61 8| 4fHF 3f 1 5 8 Poetjanggading 20/16[14| 8{ 9| 5[13| 3| Of 7| 8 BE ke in 15{15/ 15/11} 7 4f14| 1} Ol 6| 4 Tembalang ……. …… …FL1|12/ 9 21 21 51 9| Of 31 7 Temas € 21/12|11f10| 8} 2|14| 4) Of 6) 8 oeweh itn: 18/11{ 9| 9) 4f14f 2 Of 8| 6 Wonsketninì 24/15 /11f1lf14f 5,18 7) 1| 6{ 8 Nopcsa ann 24{14|11j11f14| 7/19| 7 1} 6 8 Karanganjar „}24/13{11f11| 8) 5{17| 3) Of 6) 8 tid 17/18|11f 11; Sf 5f17f 3/ O/ 6/8 Pring koeroeng. . . .f18/18/21{ 9}17/ 6/22f 7} 1/10} 8 MDD 5. eet ea nen a rd eid En a Sen id eha nd Pee ee en bc ND REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETEBS. PE Ge z|E 8 lg dà 8 ë ss El ed \ Ee 5 ° sle lmtdimtelesdtis lol lis 352| 356| 109| 100 549| 419| 379| 101| 142| 100| 459| 50| 40| 109 613! 404| 434| 174| 82| 69| 301| 49| O| 244! 163| 377| 2910 101 22| Ol‘ 55| 53| 235 428| 267| 252| 63| 194| 139| 187| 17| 16| 55| 119| 346| 2083 170| 540| 457{ 175| 315| 337| 168| 86| 69{ 155| 201 551} 3824 971| 821| 931| 561| 309| 374) 441) 95| 85| 323) 415| 930| 6206) , 853) 864| 663| 539| 321| 334| 363| 81| 57| 372| 549|1008| 6004 1114| 809 | 608| 231! 160/ 281| 323| 127| 76| 76| 235| 729| 4769 766| 618| 489| 208| 342| 467| 196| 43| A41l| 114 611 883| 316 | 110 887| 504| 492| 414| 275| 310| 285| 107| O0! 202| 351| 871} 4698 1007| 715| 492| 260| 127| 241| 306| 66| 1| 221 1123| 573| 272| 101| 74| 50 | 38| 6| 96| 83| 379 189| 14{ 144| 278| 581 1113 516| 349| 429| 63| 114| 52| 564| 115| 1| 153| 52| 529| 2937 512| 476| 305| 102| 157| 45| 442| 88| 2| 145| 89| 626| 2989 378| 302| 368| 140| 197| 123| 507| 83| Ol 202| 195| 500| 2995 458| 311| 322| 204| 42| 26| 776} 10| O| 166| 121} 617| 3048 840| 285/ 280| 71| 41| 23| 74| 155| O| 133| 182| 377| 1961 480| 360| 241| 224| 230| 44| 363| 71| O| 165| 141) 441| 2760 443| 410| 377| 192/ 373| 88| 481| 80| O| 236| 164| 464| 3308 388| 328| 433| 139| 108| 49| 714| 124| 3| 181| 87| 569| 3123 403| 266| 378| 102[ 101| 67| 598| 94| 2| 140| 67| 509 2727 86| 292/ 456| 162/ 131/ 93/ 662| T4| 0} 167| 60/ 688} 3271 550! 317| 412| 147| 162| 95| 707| 76| O| 166/ 109| 512| 3253 345|1217/1394| 220| 612| 3021211! 380| 10| 580| 196| 799| 7266 ? NEVEN EN GEN. TAL REGEND : ain Bil es SE ESjglÂlà 1895. Seele El EEEN 8 | Jaar. EISSIA SISI PIAI 8E 8 SIAISISJS lS SISI |e | |A MOREE ee 20/18/1481 5ji1l 1/16} 31 04 5 S|1T| 121 ERN de ate 16/13/15{ 6/ 7| 3| 8f O0} Of 3| 6/17} MH ONE de 20/16/20f 41 9/ 6/12) 2{ Of 6} 9|18| 122 Gendiug. 6E. SG. } Bai k048E bi Di Sriitodf Of 6/10 19} 115 OBO Ike eek 21/15/21f 8/ 4} 3/12| O0} Of 4{ 7/18| 113 ORG, + 4105. LOS 3 22/18/23{ 7|10| 4f11f 1/ Of 6/15|17| 134 MERE 10E li. 20{16|/16{ 8/12) 5/14| 1} Of 7{16|18f 133 Kerns. 400 0E 0 24/19} 14f 6|11| 2/11) Of Of 6/13|15| 121 Groenggoengan. . . …f22{/16/15|f 6/ 8{ 3| 9} 1{ O0} 6/12/15| 113 DI ide, 25/17/18 3/10/ 5f1Of 1f-1f 6115/19} 180 Toewsig iu ela 24/16/1491 bi 91 3 5 1| 1f 741323} 129 Botofiman ; 52,1 20e : 1818) A 18 AE 81: OI O4 61 -7| 10} GP NON 19/11} 10 1| 4{ 2/ 6f O| Óf 6| 9|17| 55 Caja dn 26/22|14| 8/10/ 6/11} 2) 1{ 8/13) 23| 144 Djebor , dOr ied. 221'15/15/ 5 9f 4frlf 1| Of 7/14} 22} 125 Pelem 25/22{ 19} 9| 9} 6/13} 2{ 1| 6/10|22| 144 BARS Been Bi iie Kor Bi df ALLEL 11 Ot 61 Si IST 122 Pontjowati, €. … 26/23/15| 6/ 8| 3/11} 1/ O| 7/12|18| 130 Desk: „Ea 4 26:11 10P Sie: 12 AE O[ 71131204 194 Bel OLO; 258714 8I7A) 5115 Tel 0} 749 }:24 | 108 Pangkadan) Ti 284 4 19/15|14| 7| 9{ 3/10 3{ Of 7|11|20| 118 HERCE Sne 20/20/21f10| 9) 5|14| 3/ O} 6/15|19| 142 Goebek. 4 ii Zi 15/15/13| 8| 8| 5|14| 3} O| 6/16) 24| 127 Kepoh 14/15/15| 6| 8{ 4/10/ 1} Of 7|15{21f 116 Goripetig … 5 dh 4 22/18/18} 8|14{ 6/16| 2{ O| 5|12/18| 139 Penoengalan. . . 21/18/17 7/1 518) 1 Of 5|15/| 18| 131 BRG oe jede ef 18/19f 21/10/18 7/15| 5| 1| 5/18|20| 152 hdi DE 26/22 27|11/15| 6/20 8| 1}13|21| 26| 196 Dj ‘langen. 26/17) 21/138/16| 8|/15/10| 1} 6/10} 21| 164 en lee 18/13/11} 9f1| 2/15| Of Of 3/10/ 16} 103 RT A EE EE EE Te EN ven _ REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. . Ef De zi eelt Selten SAM Ee al KRO E | Beprde Bleid sieta s| 2 SRI Fed enkel Elei za 239| 205| 259| 54! 90 14| 285| 24| O| 190| 107| 378[| 1845 539| 411| 428| 148| 75| 50| 392 Ol 77| 166| 503| 2789 436| 319| 424| 89| 157| 64| 319| 33| Ol 129| 254| 410| 2634 124| 465| 633| 86| 66| 66| 346 0| 207| 154| 401} 3150 619| 344| 642| 117| 84! 86| 413| Ol Ol 1141 173| 265| 2857 584| 3117| 436| 55| 198{ A4l| 211} 9| Of 159| 245| 584| 2849 965! 509| 801! 150! 218| 92| 404[ 10| O/ 106/ 348| 762| 4365 5891 268| 365| 92| 164| 47| 202 Ol 55| 278| 636| 2696 646| 166/| 416| 92/ 189| 54| 228) S8| O[ 99} 242| 667| 2807 582| 223| 4011 63| 172| 35| 246| 16| 5l 99| 237| 658} 2687 7711 233| 396| 26| 196| 120| 175| 20| 17|/ 72| 191| 558|- 2775 654| 286[ 446| 50| 145! 41| 267| Ol Of 109| 204| 242| 2444 674 225| 361| 25|l 72| 29| 297| Ol Ol 97| 153| 696| 2629 6461 236| 299| 87| 153! 45| 405| 19| 24[ 102| 237| 366| 2619 1057| 271{ 750 155| 377| 138/ 668| 5|- O| 130/ 171/ 355f 4077 1051| 369| 465! 93| 123| 102| 292[ 19| G6| 99| 215| 562|- 3396 650{ 364[ 282{ 29| 58| 54| 37| 2| Ol 29| 32 396f- 1933 912! 433| 429| 76| 148| 52| 253| 28| Ol 107| 143| 485} 3066 1630| 325| 615/ 180|. 65| 41| 187 Ol 102| 241! 497| 3886 7141 386! 604! 148! 179| 50 304| 36| O| 117! 232| 540| 3310 805| 428| 687| 104! 228| 49| 391| 16| O[ 222| 381| 662| 3973 __506[ 416| 408/| 184| 244| 89[ 578| 55| Of 201| 321} 510f 3512 _ 5O4{ 444) 389| 118| 211| 1781 405| 80| O| 245| 457.| 637|- 3668 671 7191 648| 69! 265| 1601 563| 7O| Ol 276 440/ 706f 4587 _375| 449 339| 74l 156/ 92| 289| 13/ Of 162| 237| 355f 2541 474 398| 445| 62! 248| 60! 304| 16| Of 70| 225| 388|f 2690 _305/ 353| 400! 83/| 201| 80! 308| 67| 2| 155| 270f 431f 2655 581/ 476/| 703/ 245| 321! 171} 496| 76| 30| 193| 223| 732f 4247 __387/ 342| 593| 190| 237| 168| 265| 183| 23| 131| 129 557| 3205 288/-174| 211! 98! 151/ 37 355 Ol 27/ 125| 346| 1812 RR a REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. : | di8 85 SIE BI2lal2|& 1895. sell ls .|S|E AE | Jaar. SIS SIAS(EIEIZIE SSS SIajsisjs SIS Is|gljelslà Benga 4 ot. ES 1412 4101 8 8101 Of 21614} 88 BONES Ht. 17/14/ 13/10/13) 6/16| Of Of 2/12/18| 121 NRRWORE sie 18/15/19) 3/10} 5/12} Of O| 2/14|14f 112 NEMEND ne 18/17| 16/1116) 8/21/-0f Of 3/16 27| 153 WOORD a 21/13/14| 6) 9| 5/16| O| O| 5j 8/15| 112 EE sE 19/10/15/10{10;, 8/12} Of O0} 2/10} 22| 118 Karangkobar .… 22/18/29|21|16f 16/18, 16| 4/15) 22| 29| 226 Bandjarnegara 20/15/24| 7|14/12/20| 6/ 2/12/21|26| 179 NORGREN ed 18f19/20| 7| 8/.8/20| 1f 1{ 7} 9|15| 133 Poerworedjo. . ... 20/18/21| 8/10} 7/16| 1/ 4{ 7{16/22| 150 Poerbolinggo. 23/17/23) 11| S|11/18{ 2 3) 9 27 GBORMEEL ei 21 19/18/19, 13/11|22| 9| 7} 14/24 23| 200 Djategoug 0 31/25/24/18/13/12/21| 7| O| 7/20|30| 208 BRRRRIJK 0 19/16/22 7/ 7| 4/20| 6| 2| 8/13} 20f 144 Bantarwaroe. . ... 19/20/22/12| 15/14/23) 9| 3/15/16| 25| 193 Banjoemas. .…... 22/17/24 9/12/12|19|, 4{ 2/12| 14) 28| 175 Poerwokerto. . ... 21/15/238/13/10|11|17| 8{ 4| 12/16) 23| 173 Djati Lawang 14| 9/15/{ 3} 9! 8/18! 5! O0} 6| 7!16f 105 MOENE 5. 14/12) 22|11f 99/1217) 5) 2/10} 15| 20| 149 MER 25/21/27|/19/20/15/23| 9| 5|15|20| 28| 227 Kedongdong. . .. . 22 9/22| 6/14 8|16| 4| 1| 7|16|15| 140 Kalibotö. ni da 20/18/23| 7|11/10/18| 4| 1{ 8/14| 21| 155 njoessit. 5 on 20/18/22} 8|14{ 6/16| 6| 1| 5|15|20f 151 Kedoengpoetri. . 19/19/23| 6/12|11|18| 3| 1|10/18| 19} 154 Kalibawang . . . . 26/24/|27/ 14/20/12 21| 9| 1/16 23| 28| 221 Kaliwiro an 26/20/26|12|11|14|24| 6 1/11/20| 26} 197 Kedong Kebo 238/20/22| 5|12/12|17| 5| 2) 8| 9/23| 158 Kaligessing . ..-.. 20/19/21} 6/14|10/17| 5| 1|11/12|22| 158 BOROBORD He ed 20/20/15} 2f 6| 8/16/.8| 1} 4/12} 20} 127 î AWRNERD. à 19/13/22| 4} 8| 7|15| 3| O| 4} 14|17| 126 Á et pian REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. : ò Ke En a EN Bl Sh - z ss Be ki p= 5 DEAR ERN Sm Mete els IA 298| 177! 214| 93| 144| 401 315| O| O| 25| 130} 284| 1720 225| 181| 260| 198| 195| 79! 349| O| O| 53| 188! 430| 2158 334| 225| 173| 53| 2129| 32| 198| O| O| 9| 450| 371| 2057 260| 194| 204| 119| 150| 71| 444| O| Ol 67| 252| 517| 2278 219| 98| 154| 81| 163| 65| 229| O| Ol 47| 71| 85| 1412 341 | 134| 1641 133| 172! 114/ 334| O| Ol 25| 150| 448[| 2015 459| 358| 574| 368! 291| 260| 283| 163| 33| 359| 365| 666| 4179 555| 225| 676| 142| 328| 201| 422| 118| 44| 225| 469| 440| 3845 456| 459| 499| 184| 219| 312| 566| 48| G1| 271| 245| 448| 3768 198| 192| 226| 106 101!: 66| 226| 6| 27| 92| 123| 262| 1625 517| 433| 744| S8| 183| 178| 455| 38| 26| 244 417 688| 564| 632| 392| 254| 241| 679| 176| 38| 540| 538| 540| 5282 1026 | 6131 600| 338| 279| 217! 627| 107| O| 107| 624| 909| 5447 567| z11| 499| 171! 180| 122| 509| 104| 6| 178| 371| 454| 3372 570| 435| 737| 369| 312! 318| 706| 129| 92| 587| 345| 730| 5330 317| 1411 428| 81| 150| 135| 378| 78| 54| 172| 319| 575| 2823 452| 233| 674| 213| 131| 180| 468| 128| 13| 150| 229| 520| 3391 403| 128| 325| 105! 239| 139! 459| 126| O| 124| 152| 511| 2711 319| 215| 434| 212| 219| 258| 598| 176| 51| 227| 185| 622| 3516 627! 309! 823| 294! 275| 165| 557| 121| 29} 261| 390| 750| 4601 565| 256! 459| 116! 313| 150| 325| 44| 10/ 178| 220| 379| 3015 685| 160| 670| 48| 120| 114| 255| 6| 3/{ 60| 163| 463| 2747 652| 122| 822| 126! 158| 75| 264| 23| 8| 7T4| 171| 347| 2842 549| 1701 865| 49| 114| 129| 277 al 58! 183| 352| 2756 649! 245| 678| 319! 240| 1441 418| S9| 20| 226| 306| 634| 3968 1701 163! 613! 176| 173! 1161 325|" 47| 69| 164| 242| 458| 3316 589| 237| 479| 15| 145| 82| 255| 20| 2| 41| 125| 391| 2381 554! 260! 650| 51! 163| 106! 357| 15| 1| 58| 162/ 430| 2807 640! 388l 173| 43| 195| 171! 365| 62/ 23/ 80| 162| 413| 2715 525| 148| 550| 46| 71| 54| 175} 11| Ol 63/ 141} 314f 2098 Mk REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN, s |= NE E 5 E ‚5 E s|2 1895. 8e tlal |l. |8IE 2E) 8) Jaer TESS AjSlEIEISIA SS 8 SielisidiaäjsienidigiSjZlA Roovastdio. ae Lr IFS ETD 40 Alard TIG: Iik 1118/24) LAB on ven Wen AEL 19/18/19} 2 9/ :7|15| 3| 1 5| 9} 22} 129: ASUS JLD Ie. 19/15/17 3) 5| 4|14| 4) 8} 4 5| 20| 118 Poerwodadi 221 18/23) 4|10| 7/20 4| 1} 4} 14} 26f 153: OERLE JOES hele 19|'15/17| 5|11| 8/14/-3) O} 6|12} 17 | 127 Kalimeneng. . ... 18/11 1 20| 5/18/ 8|/15/ 31, 0 647 9/18 126 Somogedeh- .. ….. 18 ['12:| 21: 61121 6{17| -3| 3|- 9|12f 18| 137 Sokögêlap. G5 0. 21) 8|21|- 5) 7| 9|17| 8 1 6f: 9 18| 125: Kedoenggoepit „f16|10/18{- 6|41{ 5}43} 1| Op 9[12{19f 120 Promttebn 1555 At. 19 [15141 3/-3| '4{13| 2| 1} 4-6 16f 100 Wadaslintang …. . . .f22/14/28/-10|11|15/20/ 2}, 1} 8/14 26f 166 Ambal:ö bs 18| 14/19|; 4{ 8{ 6/18| 4/ 3} 3| 13, 20f 130 Alvin: ide 60, 18/:-7/10| 7| 9| 6/12} 0} O} 6/18} 19| 107 ode ten LIE. 21/16/2713 11121151 21 f| 8|18| 22| 166- Penoenggalan ; . … .f21|14/28/-9|11| 4|15/ 2} Of 10} 13| 20f 142. Keboemen . 4%. … .|21/14/ 181: 5|-8| 716} -4| 2| 6} 7} 14f 121, Petanahan i 17: 8} 101 7j14/ 5| 8 512} 15 Karänganjar. … ... 22|15| 181-711! 7|16/-3| 6| 8|14!22| 149 Kedoengwringin …. „f 23/20 26/11/16} 14/22} 6| 4| 17} 17} 24f 200 Gomibdrig … GET ORS. 238|16|21| 5/13|12/18(-:5| Of: 7 12| 21f 159 Kreteks 65e IGE. 20{ 14/15 8[12| 7/16} 4| 83/10/12 19f 1407 Poeting: „56 wekt. 20l11lin| 4{-8) 9|14f 6| 6| 3|14|15| 1210 Bedegolan. ……… 2111 l161:3| 4l (Or14} 3| Ol: 8|11|19f 1100 Pesoetjen d so Silit IIED 141 2 dj 340017 onosobo 26| 23| 28|20| 24| 18/25 /12| 3/16/22| 31 248) rapen es eh 22/15/23{ 7|11{ 7}13| 8) 2} 5|10}20| 138 RG en 21|18/17|:5{10| 6/18} 2| 2| 1|12|21f 133 Tja 19/15/17113/|16| 17/22} 8/10| 7|12|23| 179 BIEROH LT t, 17|11|16| 4/14| 8|19) 2) 6) 9|11|21| 138 Ponoiceonde st til 18| 141 4laai 1014 DI 2 91-8307 18E Rp de ie a Agnete mer eee in a en EM cl tl a aire En are conan tin kod ien er denn die zor din 05 REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. Rf u zn Dief Pd HERERE BEEK 5 = Rl Bli es = A Ee) 5 5 Jaar. Siete Eelt aeis EIS Slet de Olsa 508 | 172| 317/ 59| 101{ 98/ 246} - 17 1| 37| 98/ 316f 1970 545 | 206/| 440{ 16, 166| 75, 241| 11 1| 33/ 122; 327| 2183 529 | 260/ 351| 14) 94| 70 273{ 53} 24| 118| 74| 328|f 2188 697 | 259f 521) 12| 157| 82| 347| 42 1| 36|{ 45! 433| 2632 608 | 123| 437| 115/ 123{ 71|/ 364| 12 0| 38/ 147) 354| 2392 506 | 189| 465 100, 174/ 106/ 412| 12 0/ 31} 120| 310f 2425 549 | 123| 692/| 203| 110[ 43| 340 20 21{ 95) 464| 550f 3210 605 | 210f 647{ 261| 185{ 95/ 437| 15 5! 67! 258/| 466f 3251 366 | 149 481/ 215) 129| 67| 221 1 Of 32, 253) 607f 2527 530 | 203/ 434/| 71| 6 84{ 239| 15 4) 39) 125/| 341f 2154 686 | 257| 781/ 181{ 225{ 160| 510| 11 9 157| 328| 797| 4102 373 | 181/ 268, 128| 256| 77| 404| 109f 42) 12) 184| 473f 2507 656 | 239 362| 234| 161| 105/ 368 O| 152 275/ 568f 3120 551 | 225{ 926| 213| 244| 136| 303 9 27| 130/| 423| 341| 3528 700 | 174{ 726{ 123| 126| 56/ 344| 20| Of 181/ 438| 506f 3394 447 | 199/ 393/ 121| 121/ 96/ 345| 39 1{ 64{ 126{ 266| 2218 302/| 192/ 251/| 170/ 411/ 57{/ 53[ 102| 212) 383 609 \ 194| 301| 167| 384| 93| 404| 66| 20{ 261| 132| 338| 2969 152 | 288| 613| 187| 232{ 130| 543| 60| 19/ 221/| 378} 512| 3935 561 | 206| 277| 71/ 346| 106/ 391| 35 0} 257{ 211| 404f 2865 512 | 293| 309| 155| 472| 146/| 508| 20 9| 130} 336| 405f 3295 408 | 118| 246| 95| 197| 166| 459| 89) 71| 23|f 194 406f 2472 563 | 142/ 332) 114| 76 0{ 220{ 25 45| 162/ 474f 2153 _409 | 68| 167 4| 169 262[ 19 34| 139 | 355 515 | 227| 557| 234| 294| 380| 423} 150| 27| 297| 403| 377f 3884 687 | 162/ 425| 74| 232| 125| 264| 27 5| 47| 155| 280f 2483 537 | 199| 315) 100{ 151| 35/ 224| 19 8| 129/ 340f 2062 361 | 185| 331| 241| 364! 428| 660! 97| 78| 80} 180| 449| 3449 558 | 213| 368| 156 163! 551| 33| 71| 150{ 151| 432f 3195 490 | 242| 215| 78| 229| 210) 543| 55) 29| 108) 65/ 327f 2591 5k wi REGENWAARNEMINGEN. ‚ AANTAL REGENDAGEN. d a | # A N-: RE ge SEAN SIS El = SIEISIE 8 1895. — SIAIg El sl ElsleiglS ë8 Sialsis<[siIsisi e B an a ET B RS re 5 5 B bg ok olen li H Ei Jaar. EIS IdlElg Big jPl& 8 Ss ë sie lsdis sisal |elalá 407| 281| 176| 95[ 299| 277) 417| 119/ 40| 170| 89[ 278| 2598 371| 159| 153| 84| 191| 225[ 436| 123| 44| 128| 64, 232} 2210 279| 145 | 217 0} 103/ 369{ 585) 132/ 51{ 190} 139/ 230f 2440 304| 92| 181{ 60| 65} 39| 179[ 10 4\ 59f 158| 487| 1638 431| 208{ 228{ 36| 279} 158{ 313{ 41| 50! 112{ 42| 307| 2205 238{ 205} 214) 533 567| 268{/ S89| 189| 93| 264 218{ 240| 196/ 533| 875| 214| 84/| 178) 103) 244 281| 105/ 141| 381| -27| 36 328 0 0 0 Of 267|f 1216 291| 321{ 194 22| 20| 101! 230 4 Ar 111 "201 221} 1459 280{ 208! 258 61 1084 581-313 101 221-931 A1 -1T0F 1095 267| 239| 227| 37| 161| 63| 461 0 Of 38/ 21f 175| 1689 417| 183| 358| 34 242| 21| 430 0 Of 154| 102/ 338/f 2339 688| 515| 690| 63[ 304| 140 360 0 0f-63|. 41{ 269{f 3133 330[ 248| 323| 28| 156| 55| 365| 13 9| 123| 82/ 190f 1922 386| 396| 658| 277| 264| 116| 428| 10 3| 112! 276| 554f 3480 409| 374| 685[ 329| 264| 101| 449 | 33 6| 154! 411| 331f 3546 403| 412 762| 328[ 267| 193| 463| 17| 23| 145| 317| 490[ 3820 634| 491 | 495| 254| 301! 72! 344| 86 0| 271/ 335| 565| 3848 410 359| 242| 69| 88| 145 336| 21 41-831 105) :2551 2127 513| 440 | 247 201 495 28 3{ 132| 140| 283f 2612 42 88 346 | 400| 621| 197 | 233| 144| 538 8 8| 218| 235| 469f 3417 930| 595| 694| 422| 564| 29/1555 0 0} 63| 1181 700f 5670 248 | 250{ 158| 90| 67| 152| 274 17 181 |- 169 587/ 536| 435| 58| 115| 292|1276 7 8| S81{ 255| 441| 4091 467 | 219 | 267 105 157| 104{ 62| 260} 68/| 136f 2859 119 295 193| 143/ 406{ 94| 54| 170| 614| 19} 21 6{ 109| 158{ 1987 283| 466 | 300| 64| 47| 155| 273 6 4{ 14{ 183| 389| 2184 167) 122/-158| 17| 63{ 182| 734| 35| 83|/ 24| 36| 145| 1716 438| 254| 330| 49| 197| 233| 874| 48} 66| 165/ 165/ 260f| 3079 320{ 235| 389| 94| 7T5| 105| 294| 11|/ 16/ 119) 219) 187| 2064 En Woe REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. HE HEADER: Er el 1895. BIE glal ll .|S|EÊE Ef Jaar. EISISIAISIEIEI ZIS SS sielslidislstsldiëlOlslA Djengrong, ……. ‚. : 20, 19 „ |10| 6/13 517 Kalikadjar, .. ... 17/16/18/12| 9 10/19} 2{ 1| 7| 8|22| 141 Pakoeda. „…{19/16| 9} 8/18/13/20|15| 11/10) 4/13| 156 Ka Herde, 23/13/10| 6/15/18/23|10| 4| 9| 3/20} 154 Taman Gloegah . . .f21/18/12/|10|16|17/ 23/17/12) 8| 51 15f 174 Tangarang î 23/18/18| 5|14f 4}15| 3| O} 5|10|15| 130 ee ee 25/14) 6f 3| 5} 1} 74 0} Of Of 8/14} 78 st Anam 171801 4 Al ZAL Tee2 KCR oei le. 201: STAP Hr Ald Ob Ken. pe hek 20f14| 3 5{ 2/ 2} Of Of Of 0} 1} 6f 53 Bondowoso . . ... 21/14 16| 7/12) 1/19} 1} O| 6| 9/19| 125 Tandjong Sarie 185,8/ 6) Sl Af 54-010) Of-1| AL}: DR Taman À 18/14/12| 6/16| 6|14| O| Of -2| 4} 19| 141 Anektek ee. 19/12/17) 7|24| 5|14| 2| Of 4/16|18| 138 Kajoermas …. 24|18/15| 8/20| 6/19) 4| O} 3| 9| 20f 146 Kedongdong. . ... Wai Bataf oe 21/17/17|12| 10/12) 17}13| 5|10}11| 20f 165 Loeboe Raya . 14| 14! 25/26 | 161 18/ 19! 21! 24| 26| 21 | 24| 248 Lahajoe . , ‚ …{19/13/18{19| 9|16|17|20|23| 23} 14| 22| 213 Lagos. Boi. ……. 10| 16| 14/13/10 11| 8|14|14| 20| 16| 20} 166 Si Borong Borong . 14| 19/17/12) 6) 9} 6f17}19| 10/22 Batang Baros . .. 16| 19/25/12 14/13|16| 15| 19| 26| 26| 210 minn Batoe. . . .|20|21|24|22|14| 16| 11 18| 22) 24| 28 | 28| 248 Segli. è 6/13| 3| 8| 6| 6| 5} 4|10|13| 12) 17| 109 Polini 14| 14| 14f 14/19/12) 5f16|15|19|15| 11| 165 Linea. ss. mor 10{17{11|12/20| 8| 7|18{19|20|17| 16} 175 Tandj, Goenoeng 16/21/15|17| 19/14) 8/15/17|18|18{22| 200 Tanah Prio 20/17/24} 20{13|12| 8|14|12/14|17| 18| 189 BORRE or ee 25|18/24/23| 18| 17|13/17|10| 19 | 28| 30| 242 Batoe Radja. . . .. 21/27f14|14| 16| 8/16| 3/18} 26| 24 IE REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETEBS. d Be, eN = ei SIR SBN = 5 Eel es Ö 2 = ‚5 = Jaar. BIES Elgdlalkiëlg|ë 8 ste IS FAR tld Eede 447 | 404 146 | 111| 226 116 | 235 292 202| 240} 183{ 159{ 137| 393| 13 6| 119{ 173| 247| 2164 437| 275| 164} 205{ 260 407/1052[ 496/ 149| 3331 721 350| 4200 406| 273 279| 154| 233| 321{ 859 142} 55} 117| 27/ 235| 3101 440} 271{ 110f 217} 234| 370/1131 | 465} 123{ 411 | 50| 330| 4452 591} 294| 207| 63[ 221} 23| 298| 30 0O| 40{ 133{ 288{ 2188 4176) 214| 42{ 13 3) 132 0 0 0! 19{ 145| 1052 431} 300{ 40 59| 49| 12| 158{ 38 654} 213| 33 4| 18 6 0 0 398| 244| 50f 59| 51 25 0 0 0 0} 25} 157f 1009 493 348[ 163/| A44| 181 1/ 334| 10 0! 34{ 84{ 298f 1990 5241 255| 921 36 43} 141 110 0 0 0 31 222| 1302 526 | 363{ 223| 138| 214| 49{ 308 0 0 1| 57j 150f 2030 415 | 420| 510} 271! 545| 78[ 439} 58 Ol 32{ 178| 136/ 3142 559{ 389| 311! 162| 407| 45| 400} 13 Ol 26[ 97| 226f 2635 233| 216| 130| 105| 149| 191| 109| 134| 76| 126| 130| 158| 1757 301| 267[ 567| 633| 265| 268| 377| 310| 698| 477 | 514| 617| 5294 363| 105| 404| 217 | 236| 414| 344| 265| 630| 372| 282| 389| 4021 144| 150| 136| 258| 129| 139| 72| 78| 209| 247| 110| 259| 1931 107[ 391| 319| 170| 42| 66| 110| 337| 163/ 75| 204 18{ 112| 306! 384/ 158| 266| 224| 178( 327| 338| 3131. 519| 3198 164| 280| 281| 265| 133| 148[ 197| 148| 304| 322) 495) 400f 3137 143) 4161 2 9 9 58| 55l 33! 68| 256| 141! 260f 1644 150f 224| 194{ 210/ 478| 218| 89| 296[ 536| 418[ 446| 261f 3520 232| 575| 270| 289| 601| 138| 114| 227| 480| 495| 539| 374f 4334 466 | 613| 155| 402| 784| 220| 112| 459| 649| 360| 714| 400f 5334 474| 353| 466| 296| 218| 128| 139| 273| 284| 212| 484| 246f 3573 271| 326| 356| 328 186| 219 145 | 212| 160| 424| 497 349| 3473 253| 706| 254| 217! 304{ 170! 264| 23| 162{ 546| 204 ee pen REGEN WAARNEMINGEN. _ _ AANTAL REGENDAGEN. î al 5 BIE EI8 5 E sjÂ2 1895. SIS |l Bl E12|8|8| Jaar. BISISjAlSSIS|2IR SES SIAlSId|IalS IS IsIË JOE GAAN. een te. 9), 9) 22/2011 1112/14) 17) 201 22| 178 OBE er ee, 8{ 5/13/22/22/ 15/16/ 22| 121 20[ 24, 22 201 Elei Djeboes . . .f14| 8/20/19/15!12(/18!16| 5!17| 22! 28| 194 BUNDE ee tn. 16| 5/16/21|17{ 9/17/22| 9/17} 18) 26f 193 Soengeltlia or ae an 17} 5/10f 8/13f 8[ 9/13} 6|14| 9/18 130 MOERWARG. er hi. 16| 7|15/14/19|f 9/10/20| 4|14f 14| 14F 156 Soengeïslan . . . . . 19/11/22| 21/17} 14 14{ 3{14/ 16{ 20 KORO AR ke 17) 15/ 10/14/18| 14/14/16) 5|13| 14| 17} 167 ob&: see es 121: 8117122012119 1131 221 81 19F:16/ 264 183 Pangkal Pinang I . .f 9/ 8/16/15|19| 7{ 7/18| 5/15|19| 18 d 15 Pangkal Pinang II. 19/ 13/ 20/ 17| 17| 10/12/21 5|15/20/ 23f 192 ANBI ar 22/11/18; 19/21/15/20|24| 7|18{ 4|17f 196 kn brek TO 1OELGI eer 0719716 1 11} 22 Boyong ede e teef 20|15|19/16/15|10|18/21| 2|14|14| 23| 187 Bengkajang . . .….|22| 9/21{18|10| 10|12|18{ 10| 26 Sakour. 13| 24 | 24 8|29| 26 | 28 BER REGENWAARNEMINGEN, HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. e — fa nf 3 EN klok han 5 8 & 5 5 Jaar. EIS alls e gl8 El è maialis islisidi® olsa 62| 187! 491 | 366! 195| 97| 156! 238| 161| 295| 371| 351f 2970 110| 32! 184! 450| 439| 329{ 206| 644| 111| 322| 418| 246f| 3491 300{ 89! 348 326| 237| 191! 277| 230| S87| 345| 536| 425| 3391 232| 67| 237| 537| 279| 158} 239| 452| 65 4| 187| 441f 3148 142| 126{ 72) 89| 212| 136| 178 293 4\ 221; 209| 262 Di 19 171 212! 424| 300! 324| 123| 193| 222[ 38| 192| 244} 251f : 2694 2681 192{ 396{ 429 | 261{ 210 2712| 102: 226| 251 | 230 241| 123! 132| 220 181| 268| 216| 497| 33| 233| 219| 251/| 2620 92| 81/ 368| 338! 140| 60! 126! 305| 60[ 170| 287| 308f 2335 142| 170! 281 | 250! 307| 106| 129! 268| 37| 318 284| 355 2647 217 | 185| 304| 265| 299| 120} 164 137 | 37| 401} 309| 388[- 2826 192| 92| 196| 140! 406 | 208| 416| 441 | 184| 119} 31| 157f 2582 127| 129{ 184[ 251! 237| 146| 206| 111| 30 227 | 291 357| 285! 404| 621! 409| 468| 440| 471 8| 309{ 313! 747| 4842 480| 107{ 531| 314! 185/| 210| 107{ 204{ 129) 600 218 379 128| 7251 422| 467 a LIGGING DER PLAATSEN. ) | Hoogte 1895. bovenzeein{ Residentie. | Afdeeling. Î Meters. ij E Soedimara … 20 Batavia. | Mr. Cornelis. | Cultuur Onderneming Tjiogreg 442 s Buitenzorg. 5 d Tjikasoenga. 320 8 . 5 | Tjirangsad 600 À se k | Tjipatat . 525 PS s e Tjiomas Ge) | 257 ë à : Kota Batoe. ‘ 340 z 8 Rd Warong Loa 800 5 e ê Dramaga 220 à ki k Jasinga . 90 n : à Parakan Salak . 601 [Pr. Regentsch.| Soekaboemi. A Perbawati . . 1160 En s sl Artana . 700 5 d é Tjilentap 600 5 s k Argalingga . 300 È IS ú Tjiodeng. 850 s s 8 Pasir Datar 1000 5 5 Soekaboemi 602 í 5 Gez. Etablissement. | Tjisalak 660 $ ô Cultuur Ondernemit Tjisampora . 400 d ä » à Baros 495 ú pe » Sindangsarie 601 s s 5 Goenoeng Sari 946  5 í Tjempaka N 1009 8 Tjiandjoer. ” Tjempaka Z. 1152 à 5 s Gedeh . 1000 st gn s Friesland 1039 5 Bandoeng » Pangledjar . 600 - - ” Lembang . … 1250 5 ë - Rantja Welieni 1750 s à » A) GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. : 4 s En ard 8 5 5 £ Ee EE Ë Er = je 2 @ 5 © = ns lar ede 18 [SI Sl .& | < si Id ks 4  e zi |A 51\ 112 38 44 81 | 102 | 151 35 0 60 33 [115 _63| 65 72 65 66 97 88 70 38 65 | 100 | 110 41{ 50 | 90 | 100 52 65 48 49 12 40 65 | 75 421 35 | 120 70 50 55 55 90 38 | 122 60 | 80 35| 26 65 55 60 25 52 47 25 55 | 60 64| 66 | 108 89 | 122 48 74 64 57 66 74 | 88 14| 67 66 75 70 73 36 93 56 60 67 | 84 50| 95 85 65 | 125 85 93 | 110 75 62 80 | 70 651 67 | 106 55 75 75 76 70 15 65 66 | 63 41| 32 | 134 89 85 78 17 71 26 64 197 S1 62| 45 40 31 65 42 40 51 46 47 70 60 42| 42 | 12 83 88 84 64 81 30 | 105 An derd 26 | 32 86 52 60 45 56 | 104 29 61 55 68 55 | 21 68 63 82 30 30 28 29 50 66 76 28| 52 | 68 28 33 44 45 36 22 | 103 54 | 44 18| 45 | 145 36 47 66 60 45 35 96 90 | 90 36| 70 | 160 50 45 62 56 | 113 48 62 | 155 | 59 21) 55 50 35 52 75 81 45 25 70 80 | 90 66| 35 42 46 42 28 25 41 17 38 | 103 48 45 | 82 1 33 29 88 65 48 23 44 63 92 20| 39 41 71 40 30 39 65 50 34 69 | 65 221 82 | 112 | 80 37 36 27 72 52 56 54 | 80 ait A 14 | 54 78 39 46 | 29 24 82 85 | 101 40 B | 64 | 47 | 50 | 40-| 6 | MAT A 201 00: | 40 Fr 10 oor | 42 PF 85 | 18 | 20 IP JE | BA | 90 AL 2 | 87 | ats | 105 | 68 | 69 | MM 14 | 8 | 604 Mid 18-41 | 08 | Al | 10 MRP MED PE | 01 ESO tss: de | 63 | 41 | 80 j 2 ii 60° 7 80 | s6 20 48 15 {20 | 46 | 40 | 656 | DP 5 ip 86 | 45 | 55 ser Be …_ LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1895. bovenzeein| Residentie. | Afdeeling. Meters. oe 710 _|Pr. Regentsch.{ Limbangan. | Cultuur Onderneming. Tjiharoes 1350 (Soekapoera-K. ee } Tjikadjang $ À 8 Tjampaka Warna 1150 5 k E Margapala 900 5 Soemedang. s „ Tjinanggerang 1015 » » = Zjisalak, … … 1090 » » „ 'd Soebang . 126 Krawang. |P. en Tjiass. L. 3 je Kamaroong . 79 s 5 ò f Pamanoekan. 8 s 5 s Pasir Boengoer. 47 pe ' 5 angoen Redjo . 94 3 N à | Tenger Agoeng. . 565 » » ” Panaroekan 942 $ nn » Tjiatter . 1100 » “ » Sarieredjo 565 5 5 à Kasso Malang 518 5 À d Boeka Negara 1162 s » s Djagernaik . 628 5 s je djos 154 7 7 3 Doetamati . 10 Cheribon. | Indramajoe. 2de Waterst. en Slyeg 5 5 a Opnemingen ter doo Bodjong Banteng 20 je rn Oa she En Rambattan . … 3 » - mati- leidingen. jg Djoenti Ngoeat. 2 & à 8 Kersana. 11 Tegal. Brebes. d 2de watert telg BE 23 pnemingen ter Ketanggoengan. … 11 2 5 dn an Bandjar Ardjo. . 22 „ - sidentie Tegal, tusschen Sindang heula . 110 s : Loani en Tjiomal rivi a GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. Bl ê . SIR g 2 3 EE: | 5 5 2 8 2 8 [8 | En jr en ë Be, - ed 8 © ed ® ES © 5 Ch: 5 | 5 o |$& Es | = st = 5 = hs! n' © Zi had BL 0 | 04 | 44 | sel 50 | z2-| 20 pO} 7 | 47.48 & 27 7 59 70 65 72 69 78 34 28 | 60 58) 35 90 37 47 43 43 53 9 72 42 | 42 ‘82/ 80 | 119 78 65 97 69 46 14 24 69 | 75 _87{ 50 90 20 32 60 4 14 10 27 66 [106 35 61 33 40 60 45 23 9 23 65 { 55 A1 43 98 | 148 89 70 46 | 113 30 2 30 29 | 44 32 22 58 83 52 58 16 0 38 64 {100 33 39 21 85 A1 71 2 0 15 20 | 60 82 68 30 | 106 18 40 16 0) 37 40 | 50 9 62 38 84 69 17 35 0 24 89 1 D8 101 91 81 71 41 25 14 16 TA LA En Ht 90 56 94 41 165 32 10 64 | 107 [110 45 85 55 55 35 | 140 45 15 65 | 1566 |120 30 82 76 76 74 70 18 5 48 u? 54 52 | 127 53 | 111 15 59 19 0 bo: tia 1 De 74 82 66 64 85 65 12 fi) 56 95 |138 83 80 52 99 48 60 48 22 35 16 | 94 86 97 66 74 54 A1 24 20 23 79 | 99 36 68 26 54 21 40 36 1 12 45 | 11 48 37 32 16 en EB 43 0 6 53 | 122 10 | 112 29 94 42 40 38 4 25 12 | 160 40 28 21 21 66 55 12 0 4 6 77 32 23 28 23 39 | 111 19 1 7 14 188 100 | 103 19 34 | 188 | 138 17 0 20 22 55 89 | 59 54 57 26 80 40 4 40 41 | 108 12 78 20 45 96 153 14 0 28 88 63 50 | 39 | 30 30 20 92 0 0 15 65 |:87 101 0) 64 43 | 41 ze Re ad LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1895. boven zeein| Residentie Afdeeling. Meters. Kaligogo. 4 Tegal. Brebes. rin Bk 21 d 5 E Notok 28 Ke 5 _ Hoebangwaroe . 25 À Ô Adiwerna, k Tegal. Cultuur-Onderneming. essie. … Pekalongan. Kadjen. Paningaran . 5 ji Sigoegoer À adjen à 8 Gambiro. Oeloedjami . … Tegal. Pamotong. 2de Waterst. afdeeling B ORR En Moga. Voor de opnemingen # Randoedongkol . d 8 Sragi. Watoe Koempoel À de Kemassan . .… ' d MO Pekalongan. Duro. Lebakbarang N à Bodjong. Semarang. Semarang. 3de Waterst. afdeeling Tenggang Ee 5 5 Voor het opmaken bir: bee, Pootjaggnding. ll waterafvoer in Oost-Semt_ Gabeng ae 9 7 rani Tembalang bn & : Padoeroengan … A 8 Mloeweh. : E Wonoketingal k é Nogosari. . . 5 5 Karang Anjar . Tandng, s d Pringkoeroeng . … g é Djomblg.(Oengaran) ' s B ge GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. He shae Es ä =| Bad hee pn} e vel 4 fen] 2 Bie: E A Oe = z OE 6 | 8 | & = 5 zi — = d 97 © 7 A 108{ 68 | 30 37 103/ 100 | 63 25 58 65 | 136 44 40 25 861 10 | 82 46 17 37 16 40 0 80 46 | 80 | 45 59 98 13 0 22 27 | 60 _82| 58 68 24 12 50 35 10 16 21 28 64 15äl 82 | 119 45 67 64 58 40 61 48 65 | 68 181) 125 | 168 9 70 | 129 | 100 32 35 48 64 | 147 UI 183 | 110 86 45 | 113 22 57 57 70 1107 154| 216 | 106 42 64 61 48 38 35 26 44 |116 Hol 97 67 45 70 64 57 15 30 46 82 |112 1756| 71 35 159{ 109 | 60 | 104 53 | 116 38 43 0 | 104 | 110 {124 234{ 93 17 50 34 54 45 87 1 50 154{ 112 | 64 16 16 13 9 2 55 37-40 80 9 44 27 1-10 179 105! 142 | 90 12 32 40 | 193 Mi 51 16 | 103 140 | 89 64 32 51 16 | 135 41 2 41 33 | 141 59 54 82 40 99 78 | 161 51 0 70 66 |142 87{/ 100 | 57 | 121 15 15 | a1s 10 o | 85 | 68 [100 50} 42 | 53 AE De en ve) oil 60 ur | 58 37 94 31 60 28 0 56 25 |108 _53/ 68 89 39 | 102 51 73 63 0 48 42 [103 561 97 1107 | 23 | 94 | 33 [949 | 44 3 | 70 | 36 | 99 43| 94 | 84 8 n 4i | 190 | 36 a FR 1040 59) 86 | 98 3 43 47 | 176 | 48 o | 55 20 {150 19/ 106 | 93 | 25 53 43 | 180 | 50 0 | 65 | 40 |125 55} 142 | 125 48 | 104 95 | 143 93 10 | 138 31 | 75 a LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1895, bovenzeein| Residentie. | Afdeeling. Meters. OENE Semarang. Demak. 3de Waterst. afdeeling B Pingkol be en ke Voor de opnemingen en he odjo ' maken der ontwerpen voo ” de verbetering van de Gending. .… 5 neden-Serang of Tangoelats olo ë s ivier van de be vloeiing en den waterafvoer » DR. ì f in het district Wedoeng. ENDE 5 7 4 RE : ë Groenggoengan. 5 6 DE 6 é _Toewang. . é À Botosiman … à Med, ee Ë fi Gadjah . .… : 2 Djebor . Ë f RA d 4 Rab. Pontjowati . : 4 e _ Demak .… : : 5 EMK on d À Pangkalan . é Hilir js 3 6 Goeboek. …. .… f Kepoh . Ee 5 Gompeng . .… Ô à __Penoengalan. 4 : SENDER zn. 5 : Ô MUM ns 5 Cultuur-Onderneming: Djatikalangan … $ Moendti. 48 Rembang. Toeban. Irrigatie. ER GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. ss 5 Ee 2 2 zi [=| Bal es fn elan 2u ede a CNS 28| 26 | 47 17 19 14 65 13 0 62 95 110 Baest 29 29 | 108 0 36 105\ 57 27 40 45 25 105 25 0 36 160/ 134 | 98 | 24 21 34 S 2 0 70 901 90 | 110 50 37 52 101 0 0 35 115| 122 [106 | 21 85 15 60 0 52 150/ 100 { 200 35 30 40 80 10 ) 35 dij 82 | 86 | 52 | 56 45 45 0 0 30 105{ 30 | 90 | 50 80 | 46 70 8 0 36 Heel | 95 | 53 {63 | 10 | 80 | 16 bt RA 1 01 | 201-7018974 | 20 4-17 E86 16/ 70 | 86 | 50- | 65 | 29 | 96 0 0 | 45 162/ 75 | 82 | 25 30 15 | 142 0 0 30 18| 43 | 56 44 62 28 | 12 13 24 45 150 93 [138 | 43 | 138 93 | 163 5 0 33 MOI 65 [133 | 54 | 39 | 90 | 73 | 15 6 | 30 45 34 73 15 19 51 11 2 0 1 M?l 51 |103 | 20 49 40 87 28 0 34 HO) 66 133 | 52 | 17 | 20 | 32 3 0 | 29 BER 00 176 | sr Ll 0 1-35 ee Do 1 87 |-40 1 80 1-08 7 0 | 5 05/65. 60 | 55 | 85 | 45 | 102 | 25 Ee Ae 114 75 29 63 | 125 86 45 0 | 106 Pe 130 {150 | 35 | 55 | 60 | 140 | 70 o | 83 ej 46 | 40 | al 26 60 10 0 48 jd d 88 | 88 | 95 | 62 | 20 1 45 | 16 o | 20 | 50: f- 20} 40 f-40 s9 | 0 a 0 | id 85 1-00 | 45 | 01 1-69 1 Bi isk 0 ns ge 80 | 131 51 89 79 59 66 23 62 COEN 5e | 90 | 891-990 IE 0 er | November. | | December. or er) 89 RR LIGGING DER PLAATSEN, Hoogte 1895. boven zee inf Residentie. Afdeeling. Meters. Bangilan 45 Rembang. Toeban Afdeeling Serang. Senori 47 p Blora. (Semarang, Japara, Ngawoon 47 S Toeban. bang). Ngladjar 41 ij 5 Wotsogo. 5 » Toedir .… à 125 k Karang Kobar . 1023 Banjoemas. |[Bandj. negara.| 2de Waterst. afdeelin Bandjarnegara . 289 Ì 5 oor de verbetering der Wonodadi 230 5 5 vloeiing en afwatering EO 5 Zwid- Bagel n van Poerworedjo. « . 44 5 Banjoemas. aabae Kari Anjar gelen). Den 40 a Poerbolinggo. Bobotsar 166 à à Dislegoië Por À Poerwokerto. Boekatedja 42 e Banjoemas. Bantarwaroe P : Banjoemas . 18 à Poerwokerto 65 a Poerwokerto. Djati Lawang 14 d e Adjibarang 148 à : Sapoeran 120 Bagelen. 2de Waterst. afdeelin Voor de opnemin e Kedongdong. 647 Kedoe. - Magelang eri had d 5 “_ fhet bel der verbet Kaliboto. 156 Bagelen. | Poerworedjo. o de bevloeiing en Banjocasin . .… V. gebergte tering in het stroomge Kedoengpoetri … 86 wordende aes Ep : ring van het gedeelte ©: Kalibawang. .… 580 k 2 van in Zuid-Banjoemas. Kaliwiro. . . 420 ie 4 Kedong Kebo . 62 ne e __Kaligessing . . [V.gebergte. s 5 Djogobojo . é 6 ' Koetoardjo. wangan .… 60 k i kan GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. Ganofigee ich ware Es k En ei 5 5 & rs é 4 5 5 5 5 5 je 8 3 B ke EE | ap a, 3 5 3 Sl & = < = 5 ed 5 Pl le) ee tm 10 35 55 25 40 pi S0 0 0 15 53 55 E44) 24 271 25 21 21 28 0 0 35 40 47 E 15 79 27 48 68 16 60 0 0 5 18 60 Bol 27 45 20 20 20 29 0 0 30 47 52 _40{ 45 19 27 44 27 125 0 0 13 16 46 32 46 66 34 28 12 0 0 17 54 56 105 71 58 94 51 46 50 28 94 61 97 36 59 43 68 60 S4 62 43 vS | 50 65 11 50 50 70 202 114 48 61 90 70 90 24 26 20 16 19 20 6 11 19 18 90 156 119 20 36 47 95 ff 11 59 90 64 55 54 52 114 55 12 142 18 75 60 60 71 53 53 117 50 0 50 94 155 39 80 40 55 32 60 50 4 66 83 59 58 124 87 125 94 93 59 86 130 41 105 17 52 29 38 40 67 35 52 46 62 156 68 88 66 40 52 90 49 9 56 52 91 26 46 85 58 41 95 50 0 45 45 199 43 79 50 53 65 150 133 36 40 63 89 50 iP 70 64 44 87 64 18 62 106 12 81 45 35 60 39 48 16 10 55 52 106 30 158 11 31 30 56 2 3 39 40 84 20 76 39 40 44 42 6 8 39 37 47 16 189 20 29 40 65 3 2 19 42 49 50 71 14 57 31 74 28 20 56 38 90 30 53 49 34 21 56 20 69 34 70 65 42 58 8 33 30 60 8 1 15 30 67 34 108 31 26 28 86 6 1 12 69 62 59 40 38 65 45 78 43 23 45 54 73 43 13 25 15 12 36 0 95 44 64 hae” Ree LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1895. boven zeein| Residentie. | Atdeeling. Meters. Koetoardjo . 15 Bagelen. Koetoardjo. Banjoeoerip . 22 à Poerworedjo. 9 3 } Poerwodadi . 12 : Koetoardjo. Reboek . 20 pe 5 Kalimeneng. 20 s 4 Somogedeh Gebergte. s i Sokagelap .… en & 5 Kedoengsoopit „18 5 $ Premboe 7 È Keboemen. Wadaslintang Gebergte. à Liedok. Ambal: : 8 n Keboemen. Álian . [V.gebergte. ò pe Sadang . ” » ” Penoenggalan 147 3 Karang Anjar. 6 Keboemen . 21 à Keboemen. Petanahan P Karang Anjar 12 $ Karang Anjar. Kedoengwringin Gebergte 4 5 ombong …. 17 d à Kretek … é 36 i s Poering ' 7 i à Bedegolan ô 21 5 ä Pesoetjen e 13 ’ ge Wonosobo . … 840 s Ledok. Koetoewinangoen 11 8 d NWBE Os 1 pe de Tjilatjap Banjoemas. Tjilatjap. Rogodono 8 » . Poerwogondo … 2 Bagelen. |Karang Anjar. en GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. Fame Ate rl 51 br ie teld 1 Pr den le 4 Ô En En Fn eik Ee Slee sld En Bale 8 106 18 Re, E Ki - 2 5 a | 8 SI Sl & 5 4 sd 5 3 < ® e) 2 IA 61{ 29 | 55 38 |. 49 39 73 1 10 35 | 55 S5l 32 | 75 8 62 36 55 5 1 21 52 | 51 19{ 39 87 8 27 39 66 29 19 70 20 | 69 u6| 50 | 64 6 41 30 57 26 1 23 6 | 60 5| 29 | 63 44 22 20 76 6 0 11 64 | 51 Rol 62 | 55 61 49 42 66 5 0 7 47 | 50 95) 50 92 105 40 14 90 10 15 24 95 86 _18| 45 70 | 123 55 29 91 6 5 27 62 70 52| 40 | 58 | 105 36 20 45 7 0 9 64 | 120 82{ 42 | 82 | 45 36 31 53 8 4 16 53 | 95 Alf 59 | 119 55 63 22 | 128 7 9 54 66 | 118 55l 32 | 48 65 | 100 35 82 T1 18 9 88-1-09 20 94 | 67° | 110 30 31 88 0 81 60 | 82 68| 68 11 47 69 31 68 5 27 91 63 54 Hef 48 1113 | 40 23 20 61 12 0 82 | 114 | 67 69 | 42 15 27 59 30 41 17 1 22 41 70 59 66 | 120 62 | 108 16 38 84 74 | 70 103) 45 42 74 88 33 58 AT 12 91 34 | 44 100 | 83 73 41 82 43 97 41 11 37 70 | 69 $6| 52 | 51 43 94 29 57 14 o | 139 48 | 58 tT 40 f 80 | 50 | 140: | 60 | 61 9 Elro tek FS 1 88 | 36 1116 44 | 169 34 34 20 | 34 | 65 46 41 74 71 35 0 51 10 0 21 46 76 64) 20 | 36 4 0 62 10 alot Aken Set | 46 [ 86 | 58 st | 36 | 72 1 2 1 1 | W-k 08 ME 62 | 10 | 55 | 4 tst rt 4m | 37 | 52 43 50 11 Al 12 3 30 | 55 GARE | e7 | st | 68 | 102 1140 | DE 4 SR ED se MM 40 | 59 | 67 | 117 | 52 {102 | 21 | 40 | 830 | 4 | 57 ALM | 30 | 40 lada deal eat Hp AR 1 OF 10-172 LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1895. bovenzeein| Residentie. | Afdeeling. Meters. Remboen ï Bagelen. Keboemen. Winong 87 pe Broeno 250 5 Kepil 450 s Sapoeran. Magetan 361 Madioen. Magetan. Slagreng. 627 Sarangan . 1285 . k; na as afdeling . oor de opnemingen ter ver Papringan 3 602 „ 7 betering van de bevloeting Gorang Gareng. 15 ” „ in de Afdeeling Magetan Redjosari 130 i Ponorogo. || (Madioen). E Ponorogo P e se Maospati. 105 Ee î Ketandon 211 Soerakarta. Klatten. Batoe . Pasoeroean. Malang. Singosari 4 ê Djaboeng ú à Toempang a 5 Malang . .… jn ò Boeloelawan 5 5 . Ade Waterst. afdeeling À- Pontjo Koesoemo m : Voor. de werken as f Brantas-Porron, Wadjag » ï baja-rivieren in het belang amotan. 4 g van den waterafvoer, pr . rigatie, de scheepvaa Gondanglegi. ” » de bedijking (opneming en Dahoe A) » » uitvoering). | Wagir ” ” Magoewan . s k Kepandjen . . 5 ij Soember Poetjoeng. ö 5 j Te Kediri. Blitar. Seloredjo Winge. „ _ eN en GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. Ee u 5 en eS os = ed = Pe „5 S Bd les pr @ = ® z AN: 5 E 5 5 de Ep at 8 2 5 STR ta a Tan 81 | 46 90 51 42 33 56 14 3 20 35 | 81 85| 4t 5 46 62 19 96 10 0 16 20 | 68 150 | 42 79 21 50 15 79 5 5 59 50 {150 90 | 100 89 57 71 52 1e 23 10 80 52 | 96 40| 34 48 36 58 65 93 0 0 A1 30 | 66 55| 50 49 40 40 44 59 0 1 30 39 | 52 36 | 30 85 29 93 | 105 90 13 2 36 36 | 45 al 32 88 50 63 65 60 0 1 26 47 | 89 59| 27 17 13 62 10 67 0 0 13 61 76 25| 13 17 17 62 17 59 0 0 21 37 25 60| 34 28 4 76 43 36 0 0 J 12 76 43 74 15 71 46 | 109 1 2 7 34 | 76 39 | 45 41 | 49 58 27 35 10 66 I 0 34 10 | 57 50| 25 60 43 32 29 51 26 5 30 34 | 50 U6 | 45 31 33 32 24 29 26 0 50 36 {105 62| 39 55 28 26 17 30 18 0) 24 97 trek 89 | 58 46 58 83 1 67 5 3 52 33 97 57 | 61 33 67 49 5 55 0 0 1 35 53 ot) 28 34 21 23 29 30 1 0 30 16- | 87 21{ 50 66 23 46 6 15 0 0 8 85 {100 40 18 | 60 | 0 4-80 10 | 108 0 0 | 33 {28 | 59 45 |. 30 25 47 36 25 66 0 0 24. 17 66 44l 70 24 15 15 5 69 1 0 24 5 32 _60f 52 | 124 28 13 8 28 0 ) 36 34 56 45) 45 48 56 55 25 50 0 0 22 46 | 48 46| 27 | 108 44 30 11 1105 15 1 30 46 | 56 42| 42 25 15 9 10 15 10 0 10 36 47 54| ot 27 25 42 4 32 6 0) 25 42 | 60 62) 18 51 11 53 21 55 19 31 68 | 79 ak LIGGING DER PLAATSEN. Ade Waterst. afdeeling A ri atie, de scheepvaart €l de bedijking (opnemi uitvoering). Hoogte 1895. bovenzeeinf Residentie. | Afdeeling. Meters. Soetodjojaän. Kediri. Blitar. Bhar; : 5 ö Srengat . js 3 Kali Dawir. AS Ngrowo. Bandong. 5 je Bendo . . 5 Trengalek. Trenggalek . … 5 si Toeloengagoeng. ë Ngrowo. Sendang. . .… à AN Kandat . : Kediri. Wates 5 Kediri 5 i Klodan . .… ä Berbek. Ngandjoek . ö e Redjoso . d ë Kertosono i d Pareé . ë Kediri. Ngantan Pasoeroean. Malang. Wonosalam Soerabaja. | Modjokerto. Modjowarno. ì Djombang. Djombang . à E Djattiredjo . id Modjokerto. Modjosarilor sf 4 Modjokerto . s pa Kaboeh . 3 Djombang. Kemlagi. ä Modjokerto. Lengkong » Ee Sidhoardjo . s Sidhoardjo. Soerabaja i Soerabaja. |/ ngen À ST GROOTSTE HOEVEELHLID REGEN IN 24 UUR. S 5 Bl pad Ee et EK 5 5 ss ‚5 ES 5 E Del ak 5 =| 5 js) EE 5 | el 4 = td id <4 B le) Rek 199 | 23 50 10 45 0 62 2 3 25 45 10 125 | 22 31 13 74 53 0 0 27 23 | 40 88 | 32 33 1 48 15 35 0 5 11 39 | 89 53 55 29 1 38 12 89 4 2 8 62 40 80 | 25 26 36 32 14 101 15 10 14 28 52 57 | 42 37 67 35 1e Rm 40 2 ar 44 46 5 BI 69 7 78 10 17 8 0 16 49 38 102| 23 32 28 38 11 109 2 0 2 45 11 45 | 44 38 22 51 63 | 122 34 25 98. 115 41 79 | 103 63 31 14 12 87 21 0 37 35 80 56 | 33 97 31 51 31 31 8 44 60 67 5l| 29 37 22 50 KI) 56 25 0 12 48 45 76 49 122 79 84 8 0 22 50 | 48 59 20 50 42 54 0 0 0 26 18 0 0 28 42 30 31 3 29 5 30 12 0 13 46 38 50 35 38 6 0 21 26 57 39 52 32 3 50 48 11 0 41 34 73 160 | 38 58 16 27 43 82 28 1 21 51 28 53| 70 48 61 47 24 95 3 0 1 55 | 47 41 | 44 66 5 62 45 79 0 0 8 40 17 153 | 44 90 20 21 33 | 108 0 0 3 28 29 148 35 52 43 De IIIe 60 0 15 23 58 107 | 39 51 1 20 31 16 10 0 21 15 36 S5| 46 58 45 74 73 42 2 0 18 42 | 44 57 | 81 23 24 33 41 86 20 0 36 69 24 100 | 64 23 51 46 42 48 5 0 0 49 pj 9% | 92 46 43 130 | 122 15 0 0 0 26 53 U3| 74 46 34 60 87 0 0 10 15 27 64} 60 12 51 45 6 87 0 0 0 59 45 me LIGGING DER PLAATSEN. ” E Hoogte 1895. {boven zeein| Residentie. Afdeeling. Meters. Kesiman. Pasoeroean. Bangil. Prigén . á ö Mr: i ’ Gempol . Soerabaja. Sidoard jo. Dajoe Pasoeroean. Bangil. Bekadjak » “ Aide Waterst. afdeeling A. Lawang . i i Voor de werken aan de Pager é vas metriek. ee jest Wonoredjo ” ” iT aad rafvoer, dere. toer 5 Pasoeroean. || rigatie, de scheepvaart en de bedijking (opnemingen Poespo . ä 5 uitvoering). Tosari .… s Pasoeroean En Loembang .… s 5 Gading . … 8 8 Ngoeling ó ì Djatiredjo . 125 Soerabaja. Modjokerto. Wonosalam . 525 e i rawas . 720 5 » Tjelaket. 950 ' 5 Patjet . 650 ó 5 Poegeran 4 á Ë Bed mpa. 600 ö à Cultuur-Onderneming Banjon 700 5 e é RK es 154 s à ; B A se. 154 n id ú Proefstation O. Java. 5 Pasoeroean. | Pasoeroean. Kendogo Ardjosari.{/ 1000 ä S.Sjoeling(Boentjes)| 445 : i é S. Sjoeling . … 450 U ae GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. e an hi . ai 8 | £ zn el 3 + ' = 5 E 8 = = r En ri iS Ep ® © ® ri) ET E ol al 5 z = — 5 EE . | Es = ed = = = Bac! (07) © Zi A 148 | 39 43 34 81 33 | 174 8 0 fi) 24 [113 133 | _70 53 27 15 17 | 100 16 0 24 31 [114 143 | 28 | 158 60 33 32 | 120 0 0 0 20 173 60| 56 74 36 52 16 | 122 0 0 22 99 | 78 156 | 79 74 18 85 34 58 6 0 26 17 [135 60{ 79 72 52 39 30 58 1 0 0 12 | 65 10! 51 95 48 50 54 92 37 8 41 18 | 60 69| 47 66 29 | 139 42 98 2 0 53 18 | 43 37| 57 AT 41 33 7ö 51 3 0 1 15 | 25 rn 73 12 61 17 69 15 0 66 21 | 28 11 | 46 82 86 | 133 54 | 186 18 1 28 83 76 98| 96 54 30 61 35 181 130 4 33 32 | 148 94| 49 50 69 38 23 | 100 3 0 0) 2 | 38 98| 58 58 56 53 20 93 15 0 2 17 10 55| 45 65 42 30 25 80 0 0) 0 17 | 46 48| 45 | 14 73 32 40 46 0 0 0 6 | 58 153| 44 20 21 30 64 0 Ii) 27 28 | 29 160} 38 65 16 27 43 82 28 5 21 51 28 _S6{ 80 35 36 54 33 60 20 0) 2 33 | 60 60 | 100 47 50 45 26 50 12 ) 30 30 | 40 48 | 83 81 41 40 22 | 108 0) 0 0 23: | 58 2u 72 | 100 20 28 ii 11 0 10 45 | 29 U] 65 92 63 55 92 | 105 50 0 21 53 | 58 11| 76 10 68 571 82 | 128 28 0) 33 64 | 43 193 | 65 16 64 64 { 103 | 111 38 0 27 58 | 48 217 { 63 | 104 73 38 72 94 43 0) 15 69 | 42 121) 43 38 67 36 23 74 4 0 0 8: -1-8% 93| 62 | 103 29 84 45 | 103 8 3 23 116 | 69 49| 31 33 88 46 | 157 | 230 85 24 | 167 27 53 62| 38 65 49 87 91 | 118 34 25 | 145 15 | 82 B Ce LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1895. bovenzeein| Residentie. | Afdeeling. Meters. S. Mangis . 550 Pasoeroean. Malang Cultuur-Onderneming. 4 Kali Bakar. 524 à ER „ S. Mangis Kidoel 550 5 ë » Wonokerto 1 . 480 ws ä = Tanah Wangi . P Fa » » Kali Padang 500 : pe » Toempak Lengkong. 785 ie » - Loengoer Dowo, 530 à » - Gending. 4 Probolinggo. | _Kraksaän. Padjarakan . 5 pe » da. 70 ä A Djatiampoh 25 » ” Gading Koelon . 180 s » rg Kidoel. 25 n » en n 5 5de Waterst. afdeeling V de opnemingen té dee 5 „ ” bal (Probolinggo) Tiri Rn “ R orda en » » Kedaton. 7 jn » Seboroh . ’ s à Gading Wetan . s ò Ajerdingin 5 s Pandanlaras En i Teekon Loemad jang. Waarnemingen 0 oere 5 5 an van de ve apsijke ed e adviseur voor de K Sendoero ú pe hea B à h ” Babaän „ „ ” Pasirian. » » ” Goetjialit » » ” vlg a Bn GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. hdd enen nitens À 5 si ph : 5 5 3 8 ‚5 En & 3 S| E er z  En E ‚5 - 8 ELS Aten 8 en OT 5 < is As es < VA le) tn 49 | 39 47 41 74 99 | 111 60 25 | 138 19 {100 58 | 43 26 7 | 108 53 67 AT 15 50 | 97 77| 30 41 17 48 46 16 30 15 6 19 | 67 61{ 28 70 0 43 63 | 170 20 21 50 35 | 58 42| 25 56 28 19 10 36 5 25 85 | 61 51 | 38 45 15 | 103 38 59 17 26 67 15 | 95 11 84 76 | 133 | 176 62 23 52 46 | 65 48 71 49 | 116 | 158 61 22 54 43 | 43 51 | 39 31 31 16 28 | 122 0 0 0 0-1 42 40 | 152 44 16 5 45 82 4 4 9 14 | 51 4A4| 55 48 4 49 30 14 4 22 39 21 42 27| 95 15 16 45 33 | 133 0 0 15 15 | 50 68 | 25 56 26 54 25 0 0 40 31 30 138 | 133 171 401114 1104 [138 0 0 28 13 86 56 | 61 60 25 66 27 82 Er 9 32 27 42 55| 55 95 54 66 35 u 5 3 30 5240 65| 55 | 115 83 77 23 80 23 6 47 97 30 60 | 54 95 62 85 41 123 17 23 64 (GES 5) 90 { 110 56 58 49 28 75 65 0 45 vat aa 16 | 136 50 25 33 86 | 128 13 2 19 58 | 39 108 | 119 42 34 42 30 | 124 13 3 47 34 | 51 50| 60 55 45 60 50 us 8 8 36 53 | 75 140 | 151 94 51 98 8 | 156 0 0 9 10 | 57 60 | 43 35 80 27 82 | 115 17 38 | 37 70 | 150 45 15 35 45 | 350 3 6 25 35 | 45 4 56 87 58 23 69 | 125 28 13 96 28 25 46 | 40 | 254 52 30 63 | 260 7 11 3 32 1 42 67 | 175 65 40 23 63 | 107 5 3 5 53 | 50 59| 62 55 5 21 56 | 208 14 22 6 10 | 67 61 | 100 47 16 52 60 | 182 27 21 69 5 67 LVIL. 7k Ben LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1895. boven zeein| Residentie. Afdeeling. Meters. Randoeagoeng . 101 Probolinggo. | Loemadjang. pe Djengro ” ” ” 5 Kalikadjar 170 à en Cultuur-Onderneming. akoeda. . 698 Besoeki. | Banjoewangi. si Kali Baroe . 350 ó é Taman Gloegoe. 600 je s 5 Tangarang 251 $ Bondo woso. ä Olean 4 20 Á Sitobondo. Wringin Anam. 19 s » 5e Wiler afdeeling Patek: 8 5 4 de opnemingen in het belang der ksk Ln, Kapangan (en en Bondowoso Rn ” » bied der Sampean-rivier. Tandjong Sari 10 5 Ee Cultuur-Onderneming. — Taman Aroem . 1200 Ë Panaroekan. e Angkrek.: 1060 4 4 is Kajoemas 1000 5 à à Kedongdong. Lampongs. |{Om. Telok Bet. d Wai Ratai . 60 % 5 5 Loeboe Raja 942 Tapanoelie. s hajoe . -- b Nias. — Lagoe Boti N 1000 4 Lob. laagvl. er Si bevor à „ __hoogvl. é tang Baros . 1400 Pad. Bovenl. ota. 5 Gadoeng Batoe. 1000 4 anah Datar. s ì Ba Grt. Atjeh O. Res ae / Petani 8 _|O.K.Sumatra.| Deli. je | MRS se 81 4 oven Langk. pl Tandj. Goenoeng . 400 Dn bs 5 Tanah Priok . . 100 Palembang. | Tebingtinggi. D Redjang. 1090 k ag e Gre To GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. } : z Ee ' En ERE AO B El Es IB Bte Sen ee dd lol ie 27 | 40 71 30 12 30 36 7 41 62 | 30 83 | 107 59 51 91 57 44 86E 4 59 36 34 93 52 61 51 58| 68 46 95 31 89 | 149 | 130 43 174 54 93 79 | 130 85 68 55 | 265 3 17 34 19 50 68 | 80 36 80 57 | 103 | 205 | 112 23 | 206 41 [109 132 | 156 63 42 51 9 71 20 0 32 51 37 S8| 87 15 7 5 3 75 0 0 0 10 32 76 | 150 18 35 27 12 | 120 33 199 | 94 20 4 18 5 0 44 | 102 20 34 43 20 0 0 0 0 25 51 14 | 142 44 12 40 1 1108 10 8 51 75 134 | 119 23 29 43 14 68 0 0 0 25 89 60 | 10 55 35 41 18 80 0 fi) 5 18 28 85| 72 67 76 76 27 97 49 0 25 39 26 101 95 65 60 72 20 90 5 0) 12 51 28 49 | 70 26 29 48 43 17 25 30 20 39 | 45 15{ 78 85 87 99 14 69 54 | 136 57 10 {136 111 28 72 43 86 84 56 11 150 11 60 | 94 39| 37 33 59 44 58 31 18 73 31 TR ar 20 51 90 70 11 11 39 60 20 15 | 40 30 | 22 75 50 45 90 45 49 90 47 46 | 90 52| 52 50 36 52 59 96 42 | 108 48 64 | 89 47 | 110 10 26 35 35 26 13 29 | 107 31 80 _53| 66 95 57 | 204 76 69 48 88 68 13 [100 63| 87 63 | 105 6 65 36 36 94 69 65 16 80| 89 58 69 | 112 41 28 98 135 53 99 55 99| 78 94 43 94 50 43 54 90 85 | 47 31| 53 76 41 50 56 33 39 50 12 40 39 — 100 — LIGGING DER PLAATSEN, Hoogte 1895. \bovenzeein| Residentie. Afdeeling. Meters. Batoe eend 100 Palembang |Ranau district.) Cultuur-Onderneming. Gading . Riouw 0. Indragiri. ' o 6 s Lingga. Mijn 3 Djeboes 20 Bangka. Opnemingen ten behoeve Blinjoe 8 zn der tin-winning. Soengeiliat . 12 8 b erawang 6 ; » Soengeïslan . 5 A 3 To 1 5 Ee » Koba 5 k i Pangkal Pinang 1. 12 s je Pangkal Kanne u. 12 Aw ies ne ì Amboina. | Eil. Ceram. | Cultuur- Onderneming. Karo: 350 Menado. Amoerang ë Boyong . : ” ” » Bengkajang. W Afd. Born. Montrado. NARODE, uee 140 Sam bas. „ ” erheen aaa eee enter he NANSEN: — 101 — GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. : pe ik & En Sin Elan Kn MRE 8 © E B 18 Re: 5 & | 8 Si sl & sj 4 = kn De 4 2 je) er PA 38 | 147 59 50 74 68 { 101 9 38 85 48 15 | 51 71 45 35 34 35 54 62 68 12 43 68 67 63 59 | 150 3 71 47 42 69{ 50 | 116 48 63 40 79 4 41 59 96 69 57| 31 56 | 102 62 42 43 63 17 68 21 1:49 26 | 61 28 45 82 47 95 | 122 18 88 54 32 35/ 98 | 106 15 74 82 60 40 15 65 48 53 38 | 67 50 65 35 65 45 60 44 40 {120 KE 34 55 30 80 50 | 183 23 42 32 | 45 25| 32 88 46 24 8 24 48 28 47 45 89 25{ 40 44 37 56 36 50 72 12 70 56 60 49 | 38 35 89 59 29 48 18 12 113 62 52 47 | 20 35 17 54 39 | 128 141 90 32 15 | 23 24| 35 70 35 38 53 65 20 30 40 43 54 18| 50 96 92 181-1024188 86 16 16 64 |104 98| 50 | 120 47 40 54 32 32 27 92 167 | 55 64 56 55 99 52 | 49 BOL-BLIKSEM OF METEOOR IN SOLO. De Heer C, VrerMeuLEN, 1° Machinist op de suikerfabriek Bangak in Solo deelt ons het volgende mede. „Gisteren avond om halfacht (d. i. 18 Januari 1897) ontwaardde ik van uit mijne achtergaanderij, dat plotseling mijn erf en de naaste omgeving sterk verlicht werd, blauw en evenals door een bliksemstraal. Gelijktijdig met het licht viel er een slag, onge- veer als een kanonschot, kort, scherp, en met zulk eene hevigheid dat ik mijn stoel voelde trillen. Mijn huisjongen stormde op dat oogenblik binnen met het bericht dat een vuurbol, zooals hij zeide zoo groot als het reservoir der boven de tafel hangende lamp, naar beneden gevallen was, in schuine richting uit het O komende. Op de plek, die hij aanwees, vond ik bij on- derzoek, met een lantaarn gewapend, niets. Heden morgen echter werd mij verteld, dat twee Inlanders het verschijnsel hadden waargenomen op een afstand van 1} à 2 M bij een klapperboom staande op + 40 M van mijn huis, onmid- dellijk nabij mijn vrij grooterf. Genoemde boom vertoonde op vier plaatsen eene beschadiging alsof men met een ijzeren haak een stuk uit den bast had willen trekken, en wel van boven naar beneden, iedere scheur over eene lengte van + S cM, en alle vier in eenigszins schroefvormige lijn, de uiterste + 1} eM van elkander. Omtrent de richting, waarin eventueel een lichaam (meteoor of bolbliksem?) zich zou bewogen heb- ben, kreeg ik verschillende berichten bij navraag, doch de op- gegeven richtingen loopen zoowat om de heele kompasroos. In ieder geval is die, welke door mijn bediende is opgegeven, eene fictie, daar de plek die hij aanwees + 50 M van den boven bedoelden klapperboom, aan de andere zijde van mijn erf, was gelegen. De boom vertoonde geen brandsporen, en ook op — 103 — den grond was niets te vinden, hoewel ik naar fragmenten van een meteoor gezocht heb. Misschien is het nuttig hierbij te voegen dat het mooi we- der was, licht bewolkt en heldere maneschijn. Alleen in het O op zeer grooten afstand was onweder waar te nemen.” HET HERBARIUM ANALYTICUM. VAN M. Buijsman. Over deze uitgave ontving de Redactie een circulaire van den Heer Buisman te Middelburg. Ten behoeve van verzame- laars. en eventueele medewerkers laten wij haar hier in haar geheel volgen. Genoemde Heer Buijsman belast zich ook met den verkoop van verzamelingen op natuur-historisch gebied. Red. ÄLLGEMEINES ANALYTISCHES HERBARIUM. Von allen Herbarium-Ausgaben ist mir bis jetzt noch keine bekannt wo die Pflanzentheile, welche zur Bestimmung unbedingt nothwendig sind, separat beigegeben wurden; dieses habe ich aber immer als die Hauptsache aller Sammlungen betrachtet und dem entsprechend die Exemplaren publicirt. Die sehr günstige Beurtheilung verschiedener Botanischen Autoritäten (wie zum Beispiel: des verstorbenen Prof. MORREN in Lüttich, des Prof. pr BARY in Strassburg, Prof. ENGLER in Breslau, the LINNAEAN Society in Londen, Prof. WiLLKOMM in Smichow, Prof. HenNriques in Coimbra (Portugal), Prof. OUDEMANS in Amsterdam, Prof. RauweNHorr in Utrecht, Prof, SUrINGAR in Leiden u. s. w.) (*) gab mir Veranlas- sung, vor einigen Jahren die Ausgabe eines ALLGEMEINEN ANALYTISCHEN HERBARIUMS zu unternehmen; die Nutzptlanzen (°) Die Ausgabe wurde besprochen in der Zeitschrift der Deutschen Botanischen Gesellschaft vom 27 Nov. 1885, in »la Belgique Horticole” 1885 S 247, »the Journal of. Botany,” März 1886, in der »Botanischen Zeitung” (von Prof. pe Bary) 1887 S 158, in der »Oesterr. Bot. Zeit- schrift” 1887 S 299, in der »Revue Horticole” 1888 S 179, und in »Ame- rican Garden” 1888 S 207, — 105 — sind darin in erster Reihe vertreten und umfassst die Publi- kation sowohl tropische als extra-tropische Pflanzen ; die Exem- plare werden aus den schönsten und vollständigsten gewählt. Vorläufig werden nur die Phanerogamen publicirt. Jeder Pflanze wird beigegeben: 1° Analysen auf dem Her- bariumbogen aufgeklebt; es sind dieses Pflanzentheile, wel- che durch troeknen nicht verunstaltet werden; 2° Analysen in Alcohol und zwar der fleischigen und anderen zarteren Theile; diese werden in der Flasche unterm Mikroskop oder Lupe untersucht; 3° Früchte und Samen. Verschiedene Museen, Vereine und Botaniker sind bereits als Subscribenten zugetreten. Man kann subseribiren auf medicinale, technische, handels- landwirthschaftliche, zier-, seltene oder kritische Pflanzen ; es ist nur nöthig dass ich weiss welche Art Pflanzen gewünscht wird. Der Preis stellt sich auf Mk 1,— pro Exemplar für extra- tropische and auf Mk 2,— für tropische und sub-tropische Arten. Auf Wunsch werden Proben zur Einsicht gesandt, jedoch mit der Bitte um baldige Zurücksendung. M. Buysman. MrppeLsurG. (Holland.) Noriz FUR MITARBEITER. Von jedem Exemplar erhalte ich stets eine Blüthen-und eine Fruchttragende Pflanze, natürlich wenn die Pflanze nicht etwa Blüthen und Früchte zugleicherzeit trägt; ausserdem wer- den jedem Exemplar beigegeben: ein Fragment derselbe Pflanze (Blüthen-und Fruchttragend), sorgfältig getroeknet und zicht gepresst, wenigstens nicht stark. Für fleischige Früchte, wie z. B. Beeren, sende ich die nöthigen Flacons mit Alcohol per Post ein. Diese Flaschen brauchen nicht separat zurückge- schiekt zu werden, sondern immer erst später mit der betreffenden Collection Pflanzen. Von sehr grossen Früchten brauche ich nur Durchschuitte (Scheiben). Von sehr grossen Pflanzen, wie z. B. — 106 — Palmen, brauche ich ein sehr junges Blatt, ein Theil eines ausge- wachsenen Blattes, eine Blüthenrispe und die Fragmente resp. Früchte. — Diese Beilagen sind unbedingt nothwendig, weil ich sonst die Analysirung nicht vornehmen kann. Der Preis wird vom Sammler selbst festgestellt. Auf Wunsch zahle ich die Hälfte des Betrages einer Sammlung im voraus. Das Format meines Herbariums ist 41 cM Länge und 29 cM Breite. Eine liste der Arten welche man sich vorstellt zu sammeln erbitte ich von jedem Mitarbeiter. LEBENDE PFLANZEN, FRÜCHTE, SAMEN. Ausser dem analytischen Herbarium publicire ich auch (ohne Subscription) lebende Pflanzen (Zwiebeln, Knollen, Wurzeln u.s. w.), Früchte und Samen von medicinalen, technischen, handels-, zier-, seltenen oder kritischen Pflanzen, mit einem Worte von allen Pflanzen der Welt; auch seltene Droguen und solche welche als Parfumerie verwendet werden. Zweifelsohne wird man diese Gelegenheit, sich alle Pflan- zenarten, welche man braucht, anschaffen zu können, benutzen, weil es vieles und oft nutzloses Nachfragen überflüssig und unnöthig macht. Der Preis wird sofort mitgetheilt wenn man specielle Arten wünscht, welche mehr allgemein sind; für seltenere muss ich vorher bei meinen Correspondenten anfragen. Jedoch folgt die Aufgabe so bald wie nur möglich. — Eventuell offerire ich gern seltene oder interessante Arten, wenn ich nur weiss welche Pflanzenfamilie oder Pflanzenabtheilung gewünscht wird. NOUVELLES OBSERVATIONS SUR LES VOLS DES LEPIDOPTERES. PAR M. C. PIEPERS. En 1880 je publiais ici mes „Observations sur des Vols de Lépidoptères aux Indes-Orientales-Neerlandaises et considéra- tions sur la nature probable de ce phénomène”. (*) Je m’étais efforcé de rassembler dans ce travail tout ce qui avait été remarqué jusqu’alors sur ces migrations, de recher- cher ensuite les faits précis qui en résultent, et d'en déduire enfin quelques conclusions concernant leur nature et leur cause demeurée jusqu’iei mystérieuse. Depuis cette époque j'ai pour- suivi ces études. En 1892 j'eus encore l'occasion d’observer à Java un de ces vols; revenu en Europe en 1894, je pus consulter aussi plusieurs écrits traitant de ce sujet que je n'avais pu me procurer pendant mon séjour aux Indes. C'est le résultat de ces nouvelles recherches que je „désire soumettre à présent aux lecteurs de mon article précédent. J'exposerai done d’abord les faits nouveaux, recueillis dans ces écrits ou que j'ai observés moi-même; pour les premiers en citant aussi les opinions émises là-dessus par ceux qui les ont constatés. J'en déduirai ensuite tout ce qui pourra servir à fortifier ou à rectifier les faits admis dans cet article et les conclusions qui me semblaient en résulter. Tout cela en conti- nuant de ne m'occuper pas des acridiens; la cause des migra- tions de ces insectes n’étant nullement douteuse, mais ne pouvant évidemment être admise pour la plupart des autres insectes, surtout pour les imagines des lépidoptères. (*) Natuurkundig Tijdschrift voor Ned.-Indië, Vol. L. p. 198. LVII gk — 108 — J'ai recueilli d'abord plusieurs observations sur les voyages des papillons Pierides. D'après une note de KöpPLeR (men- tionnée dans les coramunications du Dr, vor Krauss sur les vols du Pyrameis cardui L., publiées dans les „Wurttemb. Natur- wissensch. Jahreshefte”, 1880) on remarque quelquefois au Suriname pendant plusieurs semaines de grands vols de la Catopsilia Statira Cram. en de Urania Leilus L., se dirigeant avee une grande vitesse, ede 9 heures du nl jusqu à 3 heures de l'après-midi, de 1’ EB. à 1’ O. Bates au 6P® dlinnte de son ouvrage bien connu, „The Naturalist on the Amazons”’, raconte qu'il vit pendant deux jour- nées des quantités de papillons du genre Callidryas (Catopsilia) traversant sans interruption depuis le matin jusqu'au coucher du soleil le grand fleuve de l’Amazone dans la direction du N. au S. Selon la „Biologia Centrali-Americana”’ ces papillons seraient la Catopsilia Statira Cram. et la Catopsilia Eubule L. qui feraient de grandes migrations dans la saison la plus aride de l'année, c'est-à-dire au mois d'octobre. Bares croit que tous ces papillons étaient des &” >”. On rap- porte du reste que ce ne sont que des FA de ces espèces qu'on y voit toujours en grand nombre sucer les sables humi- des des cours d'eau, tandis que les? 2 ne quittent pas les arbres sur la lisière de la forêt, sur les feuilles desquels elles dépo- sent leurs oeufs. R. Server (Journ. Linn. Soe. IX, 1868) dit aussi avoir observé plusieurs de ces vols sur ce fleuve. llen vit un qui était composé d'une quantité de papillons diurnes, blanes et orangés, c'est-à-dire portant lalivrée des Catopsi- lia. Un autre, observé en 1849 était composé d'individus si fatigués que beki tombaient dans la rivière. Illa remar- qué encore que ces insectes avancaient en formant un angle droit contre le vent, même lorsqu’un vent fort en rejetait beaucoup; selon lui ils cherchaient probablement au-delà de Amazone les feuilles dont ils avaient besoin pour y déposer leurs oeufs, parce que sur la rive dont ils partaient ces feuilles auraient été dévastés par des chenilles. Le Dr. O. STANDINGER (Exotische Tagfalter, p. 38.) dit aussi — 109 — que la Catopsilia Hubule L. est très commun dans l’Amérique tropicale et qu’on en a constaté souvent de grands vols. J. W. LAXTON en a observé un à la Jamaïque (Hardwich’s Science, Gossip XXVII, 1891, p. 221.) Des myriades de papillons de cette espèce var. Sennae L., de la Kricogonia Lyside Godt. var. Terissa Lue, du Pieris goppe Bsd. et du Gonopteryx Maerula FE. (Eeelipsis Cram.) furent remarquées pendant presque tout le mois de mai et dans une grande partie de juin à Kingstown et même sur la mer près des îles Caiman à 100 lieues au NO. de la Jamaïque, se dirigeant toujours du SE. au NO. Leur quantité n’était pas la même chaque jour; quelquefois ils étaient en très grand nombre. Vers le soir le vol devenait moins intense; un grand nombre de ces in- sectes s’abattant alors sur les arbres qu’ils couvraient presque complètement. On ne sait pas d'où venaient ces essaims, mais PLAxron a remarqué que les papillons étaient déjà plus nombreux que de coutume quelques jours avant que le phénomène com- mencât à se manifester. Dans 1 „Insect Life” III, p. 335, J. Davis rapporte qu’au mois de septembre 1890 on a observé dans l'Alabama un vol de la Catopsilia Eubule IL. allant du NO. au SE. Ces papil- lons volaient en très grand nombre passant par dessus les maisons et les arbres et ne se posant que très peu de temps sur les fleurs ou sur les feuilles. Scupper (*) fait aussi mention de plusieurs vols de la Catop- silia Eubule IL. observés dans 'Amérique du Nord. En 1869 et 1870 ces papillons se montraient en quantité sur la mer près de la côte de N ew-Jersey et aussi à Narragansett, où ils se mettaient sur des fleurs poussant près du rivage, Ils étaient tous en très mauvais état par suite probablement d'un long voyage. Dans les mois d’août, de septembre, d'octobre et de novembre des vols observés près de Charles- town, allaient du SE. an NO. chaque papillon voyageant C) S. H. Scupper. The butterflies of the Eastern United-States & nn With special referenees to New-England. Cambridge. (U. S.) — 110 — isolément, passant au besoin par-dessus les maisons quelquefois aussi s’arrêtant pendant quelques instants sur une fleur. Dans la Georgie méridionale et dans Alabama on observa encore de ces vols en octobre et en novembre 1879; une dame, qui habitait ce pays depuis 26 ans, aurait dit à Pobservateúr que chaque année elle avait vu le même phénomène. Du reste, selon ScuppeR, ce même papillon se trouve aussi pendant plu- sieurs autres parties de l'année dans ces mêmes contrées, seu- lement pas en si grande quantité. D'après le même auteur on remarque àussi souvent vols de Catopsilia (Callidryas) dans le Venezuela. M. Hr enfin aurait observé dans la Florida un _ vol composé de Pierides s'en allant au Sud, qui dura dix journées. __La „Revue scientifique” du 28 septembre 1895 reproduit ainsi une note du „Zoölogist” contenant qu’au mois d’avril de cette année on observa à Ceylon et jusqu’ à 150 KM. en mer d’innombrables papillons, volant du NE. au SO. et appartenant tous à lespèce Catophaga galene Feld. Selon „Nature”’ du 20 juin 1895 cette même migration a été le sujet d'une discussion à la „Linnean Society”, le 6 juin 1895. Dans cette discussion on aurait prétendu qu’elle aurait eu lieu pendant les mois de mars et d’avril dans la partie septentrionale de l'île, eommengant environ à 7 heures du matin, pour dimi- nuer à midi et recommencer alors pendant deux heures de l'après midi. Ms. HARTING et SwiNHor auraient déclaré y voir une vraie Émigration, causée par la trop grande quantité d'individus de l'espèce, provenant d'une saison extraordinaire- ment favorable à sa multiplication. M:. KirBy aurait appelé l'attention sur les espèces spéciales Ee qui prenaient part à ces vols qu'on nomme migrations. Mal- heureusement ces actes de la „Linnean Society” je n'ai pu les consulter moi-même. La Catophaga ou Pieris galene Feld. est une espèce très peu éloignée du Pieris brassicae L. de Europe. Selon Moore, dont l'ouvrage sur les Lépidoptères de Ceylon est bien connu, ce papillon est très commun dans cette île, où chaque année à partir du mois de novembre on observe de grands vols, composés de ces papillons, de la Cato- — Ul — phaga Lankapura Moore, de la Catophaga Neombo Bed. et de la Catopsilia Pomona Cram. (avec ses formes Catilla Cram. et Gnoma Feld). Chaque jour de soleil on les y voit s'en allant d'un vol très fort, tout droit, passant au-dessus de tout ce qui se trouve sur leur chemin, même au-dessus de montagnes de 6000 pieds de hauteur et suivant les côtes de la mer vers le N., soit en petits groupes, soit isolément. Selon la eroyance des indigènes ils iraient ainsi, comme eux-mêmes ont l'habitude de le faire, en pélérinage à l'empreinte du pied du Buddha sur la montagne, dite le Pie d'Adam. Toutefois selon ce même ouvrage quelques semaines après ces vols, la C, Lankapura se trouve là en grande quantité aimant à se mettre en plein soleil, là où la terre est humide. D'après Emerson TeNNENr, cité par J. W. Praxron (Hard- wich’s Science, Gossip XXVII, 1891, p. 221.) la Catopsilia (Callidryas) Pyranthe Cram. ferait aussi partie de ces vols qui se manifestent annuellement à Ceylon, vols se dirigeant selon lui vers le NO; elle y serait encore accompagnée de quelques individus du genre Euploea. Enfin le célèbre lépidoptérologue R. TriMEN rapporte que Spruce a rencontré aussi dans l’Afrique méridionale de grands vols de la Catopsilia (Callidryas) florella F. Ces papillons ne s’arrêtaient que rarement pour quelques instants sur les fleurs, et se dirigeaient vers l'Est. Ce serait du reste selon lui une manière d’agir commune à la plupart des Pierides de s’avancer d'un vol fort, en ligne droite, en suivant toutes la même direc- tion et ne se posant que de temps en temps sur des fleurs, sans visiter lune après l'autre celles d'un même arbre, comme plusieurs autres espèces de papillons en ont Yhabitude. Selon ScuppeRr les „Entomologische Nachrichten”, III, 1871, Contiennent une relation du Dr. Scuuure, rapportant qu'un vapeur aurait traversé durant trois heures, c'est-à-dire sur un parcours de 30 lieues, un essaim de Pieris rapae L. Le temps était calme, et Y'on se trouvait alors près de l’île de Norderney à une distance de 10 à 30 lieues de la terre ferme et de 5 — 112 — lieues de l’île la plus rapprochée. Le rivage était aussi cou- vert de ces papillons. „The Entomologist’’ contient plusieurs notes regardant les espèces de Pieris communes en Europe, c'est-à-dire le Pieris brassicae L., le Pieris rapae L. et le Pieris napi L.; RICHARD Sour raconte que ce dernier et surtout le Pieris rapae L. ont été très communs en 1868 au Japon; il aurait vu un vol de celui-ci, traversant depuis le matin jusqu'à 3 heures de lYaprès-midi la baie de Satzuma; il a remarqué aussi que le jeur suivant et même pendant plusieurs mois après cet évène- ment on n'en voyait plus un seul dans ces contrées. Selon son opinion ces papillons ne seraient pas venus d'autre part, mais seraient originaires du pays. Les voyages des Lépidoptères auraient pour cause des influences météorologiques et aussi Yinstinct de la conservation de la progéniture, instinct qui déeiderait les papillons à émigrer pour pondre leurs oeufs aux époques où ils sont en trop grand nombre. Le Pieris brassicae et le Pieris rapae L. étaient très abon-. dants en Angleterre pendant les mois de juillet et d'août 1887. Beaucoup de personnes croyaient alors que ces papillons étaient venus de l'étranger. J. H. A. JENNeR et A. E. Harn ne par- tagent cependant pas cette opinion. Le premier rappelle qu’au mois de septembre 1886 les chenilles des deux espèces étaient plus abondantes que d’ordinaire et il déduit de ce fait que quelques circonstances fortuites, favorables au développement de ces chenilles comme par exemple un temps plus humide on plus sec que de coutume, une forte chaleur, un grand froid, beau- coup de vent ou peu de parasites, devaient avoir eu pour con- séquence nécessaire le développement d'une quantité extraor- dinaire de papillons. A. H. Harn, est du même avis. Il rappelle aussi que cet été de l'année 1886 fut exceptionnellement sec et que le parasite Miecrogaster glomeratus était alors assez rare. JENNER admet cependant que dans le cas de surabondance de papillons des émigrations peuvent avoir lieu occasionnées par la manque de nourriture mais seulement à de petites distances, et il eroit que c'est ce qui explique qu'on trouve quelquefois — 118 — tant de papillions sur les côtes de la mer, insectes, qui pendant une de ces emigrations ont été arrêtés par cet obstacle. Ajoutons que selon M. Kerry (Essex Naturalist, Vl, 1892, p. 205) des quantités innombrables du Pieris brassicae L. arri- vaient le 11 août 1892 et les jours suivants à Harwich en Angleterre se dirigeant du SE. au NO. Beaucoup de ces papillons se noyèrent dans la mer, où les pêcheurs les avaient vus jusqu'à 6 milles de la terre. A Harwich ils pondirent leurs oeufs dans les jardins; de là une multitude de chenilles qui y causèrent beaucoup de dégâts en mangeant les feuilles de plusieurs espèces de choux quoique certes les 4 de ces insectes furent détruites par un ichneumon, probablement PApanteles glomeratus L. Léditeur de 1’ „Essex Naturalist” croit aussi que ces papillons comme plusieurs autres espèces d’insectes qu'on observe de temps en temps en quantité extraordinaire en Angleterre y émigrent du continent; c’cst ce qui serait arrivé selon lui pour les coccinella si Bohren. il y a une vingtaine d'années, en quelques endroits de la côte de l'Angleterre et pour les Libellula quadrimaculata observés en 1888 sur la côte d'Essex, près de Shoeburyness. Le „Psyche”, I (1874—76), p. 121, contient aussi une com- munication concernant un grand essaim de Terias Lisa Bsd. ob- servé aux Bermudes par J. M. Jongs, le 1°r octobre 1874, ces in- sectes venaient du NO. par la mer et semblaient très fatigués, car beaucoup d'entre eux se laissaient tomber sur les bateaux qu’ils rencontraient en mer à à quelques milles au N. de ces Îles. Ils ne seraient restós aux Bermudes que quelques Juurs; toutefois leur départ ne semble pas avoir été observé, Ce qui a été bien constaté, c'est qu'ils y étaient dévorés en quantité par le Sialia sialis Baird, et le Minius carolinensis Gray ; il se pourrait done très bien qu’ils y aient tous péri. Le 10 Oet. 1847 un autre fait du même genre se serait aussi produit dans ces îles. Selon Jones la terre ferme la plus rapprochée des Bermudes, c'est le Cap ‘Hatteras dans la Caroline sep- tentrionale, à 600 milles de distance. Le Terias Lisa Bsd, est commun à cet endroit et sur toute la côte de New-Jersey; plus au S, il devient même très abondant. Il faut dire que — 114 — c'était alors le temps des cyclones qui, dans ces parages, pous- sent même souvent des oiseaux de passage jusque dans ces îles. Il est done bien probable que la même chose sera arri- vée à ces papillons. C'est à la même distance des côtes de Afrique — comme nous le verrons tout à l'heure — qu'un na- vire qui se trouvait dans l'Océan Atlantique fut assailli pen- dant un eyclone par une multitude d'oiseaux et de papillons: ces derniers du moins venant de ce continent. SCUDDER rapporte aussi d'après WERNEBURG que dans le mois de janvier un navire aurait rencontré près de la même côte une très grande quantité de Terias. Ce même naturaliste cite encore sur l'autorité de Disranr un vol du Delias Dione Drury (Egialea Cram. var.) D'après une note du Dr. Twarres insérée par Moore dans ses „Lepidoptera of Ceylon” on observe souvent à Ceylon les jours où il y a un beau soleil et peu de vent, des quantités de papillons d'une ou de plusieurs espèces du genre Huploea, S'avancant ensemble, tous dans la même direction, à quelques pieds du sol, et d’un vol régulier, continu, et assez rapide, ne s'arrêtant que quelques minutes sur des fleurs; quand ces essaims rencontrent sur leur route des papillons appartenant à des espèces très différentes, ceux-ci semblent être pris aussi- tôt de ce même besoin de voyager et se mettent alors à accom- pagner les autres; mais pendant quelque temps seulement; bientôt ils quittent les voyageurs et s'en vont de leur côté, reprenant leur manière de vivre ordinaire. Une autre Danaide très connue par ses voyages, c'est le Danais Plerippus L. (Erippus Cram.) Plusieurs vols de ce papillon, observés dans l’Amérique du Nord sont mentionnés dans louvrage, déjà cité, de Scupper. Je les insère ici: „En 1868 le 19 septembre Rirey en observait dans le Missouri; ils s'en allaient du N. au S.; en 1870 on en vit dans le Kansas, le soir du 27 et le matin du 28 septembre, puis le 31 octobre; la direction était celle du SO. En 1877 on en observa encore dans le Kansas le 17 septembre; ils y venaient alors du NNE, et volaient à une telle hauteur — 115 — que beaucoup de papillons étaient hors de vue, et aussi d'après le „Field and Forest”, III, 1891 dans le Texas, du 15 octobre au 15 novembre leur nombre diminuait beaucoup pendant la dernière semaine. Ils volaient. vers le S. et étaient accompa- gúüés d'un petit nombre de papillons d'autres espèces. Selon „American Nat.” Xl, p. 244, on observa alors aussi un vol qui passait sur le sommet du Pegan hill à Natich (Massachusetts\. Il faisait ce jour-là très chaud, le vent venait du S. Tees papillons volaient à une grande hauteur, isolément, ou en petits groupes; d'un vol plus droit et plus continu que d'habitude. On en observa encore en 1886, le 20 septembre à Long Green, Md. („Insect life”, I, p. 221); le 23 du même mois à West River, et le 24, mais cette fois en plus petite quantité. Ils volaient vers le S.; beaucoup s’élevaient à une telle hau- teur qu’on les perdait de vue. In 1888, le 2 septembre à Hampton N.H. en petits groupes suivant la ligne du rivage de la mer vers le S. Puis encore dans la Floride et dans la Californie (M*s. Buck.) Ces Danais auraient l'habitude de se rassembler en automne et de s'élever alors tout en se jouant beaucoup plus haut dans lair que d'autres papillons. Quand le vent est très fort, ils rechercheraient des arbres ou des broussailles pour s’y abriter, où on les trouverait alors en grand nombre”. D'une Libytheine, VHypatus Bachmanni (probablement le Libythea Motyr Bsd. var.) Gro W. Koreer rapporte („Insect Lite”, 1895, VII, p. 357.) que de grandes quantités de ces insectes, s'en allant vers YE, ont été observées aux Etats- Unis de VAmérique du Nord, surtout au Texas, durant les premiers jours de septembre 1895 sur une superficie d’à peu près cent milles. Ce papillon serait toujours commun au Texas, mais ses migrations de cette année sont attribuées par Krienr à ce fait, que, tandis que les mois de juin et de juillet y avaient été très arides, il y eut la première semaine d'août des pluies exceptionnelles. Cette température chaude et humide aurait causé une éclosion extraordinaire de ces insectes. — 116 — SCUDpER parle aussi d'un vol de Zibythea Celtis F. qui aurait eu lieu en 1887 dans les parties méridionales des Etats- Unis de l'Amérique du Nord. Les „Proceedings of the London Entomological Society” du 3 février 1868 contiennent une observation concernant le Py- rameis carduì L. dont un grand nombre, appartenant à la variété Kershawii M'Coy qui se trouve en Australie, auraient été vus près d'un navire qui longeait la côte. C'est la première fois à ce que je crois, qu'on ait remarqué un vol de ce pa- pillon hors de l'Europe. Dans „l'Entomologist”’, III, p. 226, il est aussi rapporté toutefois que pendant un eyclone un _ navire, se trouvant à 600 milles de distance de la côte de Afrique et à 200 milles des îles du Cap Verd, fut visité par une multitude d'oiseaux.et de papillons, des Pyrameis cardui L. et des Diadema bolina L. Or, puisqu’à présent on ne con- naît pas des P. Cardui L. des îles du Cap Verd, et que les deux espèces habitent le continent de l’Afrique, il est bien probable que le vent les avait amenés de là. Des voyages du Pyrameis cardui Ls. en Europe, je pus ras- sembler de nouveau plusieurs observations. Selon CLENNEL WiLkiNsonN (The Entom. Monthly Magazine, XVII) ce papillon était très commun en Angleterre en 1879. On en remarqua de grands essaims au milieu du mois d’aout, provenant évidemment des chenilles qui y avaient été très abondantes vers la fin de juillet. Un observateur de Surrey (Angleterre) („The Entomologist”’, XXII, 1889.) n’avait vu avant le 1°r juin ni le Pyrameis cardui L. ni la Plusia gamma L. deux espèces ordinairement très communes dans ces contrées; à cette date il y vit un seul individu de la première et puis le 3®° de ce mois ces deux espéces y étaient en abondance. Toutefois une semaine après, leur nombre commengait à diminuer et une huitaine de jours plus tard, elles étaient déjà devenues rares. Sous le titre „The recent abundance of Vanessa Cardui L.” As R.- Mo. Lorie a rassemblé dans „The Entomologist” Monthly Magazine XVI, tout ce qu’il a appris relativement — 117 — aux migrations de ce papillon en 1879. On en a observé de grands vols du 26 au 30 avril, près de Valence et de Barce- lone en Espagne et du ler jusqu’au 3 mai à l’île de Minorque, ainsi qu’au S, et au centre de France. On en voyait encore dans la première moitié de Juin dans beaucoup de localités d’Espagne, de \’Italie septentrionale jusqu'à Rome, de la Suisse, e la France, où la direction était soit du SSE, par un vent SSO. ailleurs du SE, ou du SO. ou bien de VE. vers PO. ou même du S. vers le N. On en a observé un vol, s'en allant contre un vent faible, un autre pendant un temps pluvieux; tandis qu’un vol allant du S. au N. changeait sa direction vers 1'O. à 2 heures de l'après-midi, lorsque le vent venait de tourner. Beaucoup de vols aussi dans le S. de l'Al- lemagne allaient du S. et de 1'O. vers le NE. et VE. ou bien du SO. versle NE. et de ’O. vers 'E. Les papillons étaient en quantités innombrables. On ne constata aucun vol dans le N. de l'Allemagne, ni en Belgique, quoique dans ce dernier pays beaucoup de ces papillons fussent remarqués qui se trou- vaient en mauvais état, comme cela arrive souvent, quand ils ont volé longtemps. Dans le S. de l'Angleterre ces insectes étaient aussi nombreux depuis le commencemeant de mai, mais on ve vit pas non plus de ces vols Ils n’y étaient pas encore rares en automne. Mc. LACHLAN eroit que c'étaient des migrations d'individus ayant hiverné, venant du midi de l'Europe. En Angleterre et dans le reste du N. de l'Europe le printemps et l'été de cette année avaient été très froids. Les „Württemb. Naturwissensch Jahreshefte. 1880” con- tiennent encore des observations très détailleés sur les voyages de cette espèce. Pendant l'année 1879 du 1 jusqu'au 29 juin beaucoup de vols du Pyrameis cardui L. furent observés à plusieurs endroits de l'Allemagne méridionale, de la Suisse, du Nord de VItalie, du Sud de la France et de Espagne, se dirigeant généralement dans ces deux derniers pays du N. au S., mais dans les trois autres dans la direction justement opposée. — 118 — Ordinairement du reste la direction de ces vols. était trop variable pour en déduire une règle. L’Oberstudienrath Dr. von Krauss remarque, quant à ce phénomène que le temps fut cette année-là très mauvais et humide ; il déerit la manière de voyager de ces insectes qui volaient très vite, tout droit, à une hauteur peu considérable du sol, passant au-dessus des maisons et des arbres; chaque individu se trouvant seul, ou bien accom- pagné de 2 ou de 3 autres. Evidemment donc ils ne voya- geaient pas en bande organisée. Quelques papillons jouaient parfois les uns avec les autres; il y en avait aussi qui se reposaient pendant quelques moments sur la terre humide ou sur des fleurs de trèfle. Quelques-uns enfin s'en allaient, quittant les autres en sens oblique, aucun cependant ne retournait en arrière. Un très petit nombre d’individus du Pieris brassicae L. et de PAntocharis cardamines L. les accompagnait. Le Dr, Ermer, Professeur de Zoölogie à Tübingen a observé aussi ces vols et il a remarqué que souvent ils changeaient de direction, si souvent même que quelquefois ils se mouvaient dans un demi-cercle autour de la ville de Tübingen; que leur direction variait aussi selon les jours; il en a même vu un, qui avait voyagé déjà toute la journée de 1’O. à I'E., rencontrer tout-à-coup à 41/, heures du soir plusieurs papillons de la même espèce qui allaient dans une direction tout-à-fait. opposée, c'est- à-dire de PB. à 1’O.; il vit cela continuer ainsi pendant une demi-heure que durèrent ses observations. Ll erut observer que lessaim qu’il avait observé toute la journée, était déjà fort amoindri à 4 heures de l'après-midi, tandis qu'on remar- quait alors aussi plusieurs papillons qui jouaient ensemble sans plus prendre part au voyage. Selen lui la direction du vol variait tellement qu’il est absolument impossible d’y constater aucune règle. Suivant ses observations ces papillons ne pas- saient pas au-dessus de bois, non traversés de chemins ou d'autres espaces larges qu’ils pouvaient suivre, mais en fai- saient alors le tour, tandis que dans les villes ils suivaient les rues et les places, ou passaient aussi en partie au-dessus — 119 — des maisons. On lui a raconté aussi qu’ils suivaient en Suisse les défilés des montagnes. Les vols commencaient ordinaire- ment à 11 heures du matin et continuaient encore à 7 heures du soir; les papillons allaient évidemment chacun de son côté, sans aucune organisation commune. On lui a dit encore que des individus qu’on avait pris et retenus quelque temps en captivité, s'envolèrent aussitôt qu’on les eût relâchés, dans la même direction qu’ils suivaient auparavant. Le Dr. Emer a constaté encore qu’avant ce phénomène le Pyrameis cardui L. était déjà extrêmement abondant aux en- virons de Tübingen; que plus tard, dans le mois de juillet les chenilles. de ces papillons y étaient aussi en grande qüan- tité, et qu’enfin dans le mois d’août suivant les papillons abon- dèrent de nouveau. Selon son opinion il se pourrait bien que ces vols aient lieu plus souvent, mais qu'ils ne soient remar- qués que dans les années où l'insecte est très nombreux. Enfin ayant constaté que de 19 individus qu’il avait pris, 18 étaient des 2 9, contenant des oeufs fécondés, il en déduit que ces vols ont pour but de chercher des endroits favorables pour déposer les oeufs; et discute ensuite cette théorie. Au même temps on remarqua aussi à Vienne un vol de pa- pillons de cette espèce, allant de 1'O. vers VE. (Verhandl. der Zoöl. Bot. Gesellsch. in Wien, 1880.) Ce même recueil fait encore mention d'un essaim compact de ces papillons, ob- servé par F. Jaraovic, le 2avril 1888 à Gravoza (Dalmatie). Ils volèrent sans interruption de 9 à 10 heures du matin du . au N. se dirigeant vers la mer. C'’étaient des individus qui avaient hiverné; quelques-uns restaient là, mais la plupart continuèrent à poursuivre leur vol. Quant aux autres Nymphalides, selon BEER le Vanessa californica Bsd, aurait constitué des vols en 1856 et en 1883 dans la Oalitonie, et ailleurs dans l'Amérique du Nord; dans ees mêmes contrées, toujours selon Brrr, on aurait remarqué aussi des vols du Vanessa J. album Bsd, et Lee. (Van. V. album W. V.). D'après MANN un vol d’Aganisthos Cadmus Cram. (Acheronta F.) aurait été vu le 17 février 1888 au — 120 — Brésil; d'après Ber à Chintales dans le Nicaragua on remarque chaque année des vols du Megalura Chiron F.allant toujours dans là-même direction sans que jamais on voie revenir ces papillons. Enfin selon WeRrNeBurG le Polyommatus Hyippothoe L., c'est-à-dire une Lycaenide, formerait aussi des vols dans le mois de juin dans le Sud de la France; on aurait vu aussi un petit essaim, composé d'une vingtaine d'individus du Pa- pilio Hector L. volant sur la mer, près de la côte de Ceylon. Ces dernières observations sont encore tirées de l'ouvrage déjà mentionné de SCUDDER. Une autre note de R. Spruce (Journ. Linn. Soc. IX, 1868.) a encore rapport aux Lépidoptères. En 1862 se trouvant près d'un village de l’Amérique méridionale situé près de Guaya- quil et de l'Océan Pacifique, contrée ordinairement très aride, mais où de grandes pluies tombées dans le mois de mars, avaient alors développé une forte végétation de plantes herba- eées, il y vit arriver de I'E. beaucoup de papillons diurnes et noeturnes qui recherchaient les fleurs et déposaient leurs oeufs sur les feuilles, Peu de temps après l'on vit apparaître une quantité de chenilles qui devastèrent toutes les plantes et qui, forcées alors d'émigrer par le manque de nourriture, se dirigérent toutes vers l’O., c'est-à-dire vers la mer, où la mort les attendait, tandis que vers l’E., à une distance assez petite du lieu où elles se trouvaient, la végétation ne man- quait pas. La „Biologia Centrali-Americana” de F. D. GoOpMaN et O. SALVINs rapporte plusieurs observations sur des vols du Cydimon (Uranidia) fulgens Guénée, remarqués à Jalapa, pendant 2 ou 3 semaines et puis à la Vera-Cruz, et à Chiri- quijzces insectes s'avancant du N. au S. ou au SO. Mais en août et en septembre on les voyait aussi dans l'isthme de Panama, où ils se dirigeaient de B. vers 'O. Ces auteurs rappellent aussi que BorispuvaL a déjà remarqué que cette espèce est extrêmement commune au Mexique et qu'elle y Émigre à certaines époques de l'année par bandes nombreuses, — 121 — probablement lorsque les chenilles ont dépouillé tous les arbres d'une localité et que par uu instinct naturel, elles vont cher- cher ailleurs un berceau pour leur progéniture. C'est le seul des Uranidae dont cet ouvrage mentionne l'habitude d'entre- prendre ces voyages: serait-cee done à cette espèce que de- vraient être rapportées les migrations annuelles au Mexique et au Texas de l’Urania Leilus L. et de \' Urania Marius Cram. mentionnées par Orro Frrepricu? (Voir mon article précédent, p. 247.) Quant aux héterocères de l'Australie, dont il y a été question à la page 251 de ce travail, je lis dans les „Proceedings of the London Entomological Society” du 3 février 1868, que ces papillons (Agrotis spini Gúen.) sont emportés quelquefois en grande quantité par le vent jusqu’en pleine mer; qu’alors, si le vent est trop fort, ils s'y noient et sont rejetés ensuite sur le rivage, mais qu’il leur arrive aussi de pouvoir retour- ner à terre et que c'est de là que vient la croyance que ce seraient des immigrants, venant de contrées situées de l'autre côté de la mer. Des individus de ces essaims ont été trouvés tout remplis de miel, ce qui a fait penser qu’ils recherchent les fleurs et que c'est le manque de nourriture qui les con- traint à entreprendre ces voyages. Dans son livre connu sur le „Darwinisme”, ALFRED RUSSEL Warzacr fait mention d'un vol d’héterocères dans I’Océan At- lantique, rapporté dans 1’ „Entomologist’s Monthly Magazine” du mois de juin 1885 d'après le livre de bord du navire „Pleione”. Ce navire revenait de la Nouvelle-Zélande en Angleterre, quand par 6° 47’ de latitude N. et 32° 50’ de longitude O. des cen- taines de phalènes firent leur apparition, se posant en grand nombre sur les mats et les agrès. Depuis quatre jours le vent avait soufflé très faiblement du N. du NO. ou du NE, et quelquefois il y avait un calme complet. A cette saison de Pannée le vent alizé du NE. s’étend parfois jusqu'à la région où se trouvait le navire. Le capitaine ajoute que fréquemment dans cette partie de l’Océan, il y eut à bord des phalènes et des papillons. Selon WarLAcE le point, dont il s'agit, est à 960 — 122 — milles au SO. des îles du Cap Verd, et à 440 milles environ au N.E. de la côte de 1’ Amérique du Sud. L'exemplaire con- servé est une Deiopeia pulchella L., espèce, dont il a été question aussi à la page 252 de mon article précédent, et très commune dans les localités arides des tropiques de 1’ E., mais selon Mac Lachlan n’existant pas dans l'Amérique du Sud. Ces papillons __seraient done venus des îles du Cap Verd ou de quelque partie de la côte africaine, et auraient dû traverser environ un mil- lier de milles de 1’ Océan, aidés, sans doute, par un fort vent alizé du NE. pendant une grande partie de la distance. Dans les collections du British Museum se trouve —toujours selon WALLACE — un exemplaire du même insecte, pris en mer, pendant le voyage du „Rattlesnake” par 6° de latitude N. et 221/,° de longitude O., c'est-à-dire en un point situé entre celui dont il y a été question tout à l'heure et le Sierra Leone, ce qui fait qu'il est probable que les phalènes venaient de cette partie de la côte d’ Afrique. Dans ce cas l'essaim ren- contré par la „Pleione” avait dû parcourir plus de 1200 milles. Aussi bien WALLACE que Supper font encore mention d’un cas pareil, cité par A. F. Lucas dans le journal américain „Seience”, IX, 340. (8 avril 1887.) Ce naturaliste aurait rencontré en 1870, dans l'Atlantique Sud (par 25° de latitude Sud et 24e de longitude O.) à environ 1000 milles de la côte du Brésil, de 20 à 30 phalènes, appartenant à plusieurs espèces. Comme cette région est précisement en. dehors des alizés SE, c'est possible que ces insectes ont été amenés là de la terre, poussés par un coup de vent, venant de 1'O. J'ai pu consulter aussi plusieurs notes ayant rapport aux autres orders d'insectes. Selon 1’„Entom. Monthly Magazine” XII, le 2 sept. 1880, d’innombrables diptères, Dilaphus vulga- ris (spinatus) Wilk. aussi serrés que des flocons de neige, envirronnaient un navire qui se trouvait en mer à une petite distance des côtes de Norfolk (Angleterre). _ Suivant „The Entomologist”. Vol. XXII, 1889, des millions de la Libellula quadripunctata furent vus du 21 au 26 mai dans l’île de Heligoland; le 26 de ce mois le vent tourna vers et en le N., et le lendemain tous ces insectes avaient disparu. Le Prof. KLUNZINGER vit au mois de mars 1875 dans le dé- sert égyptien beaucoup de libellules (Aeschna); elles volaient évidemment d'une mare à une autre; quelques-uns de ces in- sectes qu'il avait pris, pondirent des oeufs fécondés. C'est le Dr. Emer qui fait mention de ce fait dans les „Jahreshefte” du „Ver. für Vaterl. Naturk. in Wurttemberg”, 1882, où se trouve aussi l'observation suivante, faite par ce savant lui-même. Le 2 septembre 1880 il vit à Sils-Maria dans l’Ober-Engadin - (Suisse) un essaim, composé du Melithreptus (Cyrphus) Lavan- dulae Macq, de l'Eristalis sylwaticus Meig. (Eristalis Tenax L. var.) et de la Libellula Scotica Donovan., tous en grande quantité, qui s'en allaient en plein soleil, tout droit devant eux, contre un vent OSO. assez fort, dans la direction de Italie. Les diptères rasaient la terre et les Zibellules volaient à 2 mètres au plus du sol. Les deux jours suivants le phé- nomène se reproduisit, mais la quantité des insectes était beau-- coup plus petite. Les libellules arrivèrent du N., elles passè- rent de 9 heures du matin à 5 heures du soir; la même espèce était encore très abondante dans cette contrée la semaine suivante. Un autre observateur avait aussi rencontré ces insectes le 3 septembre dans le défilé dit le „Julia pas” et avait remarqué alors qu’ils ne s’éloignaient pas beaucoup du Rhin d'Oberlahnstein et qu’ils volaient toujours en amont des val- lées, quelle que fût lorientation de celles-ci. Le Dr. Emmer rapporte aussi des observations météorologiques très intéressantes sur le temps qu'il faisait quand le phénomène Se produisit. Parmi les trois espèces d'insectes qui eonstitu- aient ces essaims, se trouvaient des représentants des deux sexes; cependant sur quatre individus de l'Zristalis sylvaticus Meig. que le Dr", Emer avait pris, trois étaient des $ ®, sur neuf indi- vidus du Melithreptus lavandulae Macq., sept étaient des 2 2, deux seulement des & 7. Lorsque plus tard le Prof. E. Tas- SCHENBERG examina ces Melithreptus, l'état de dessication des têtes le convainquit qu’ils avaient dû être tous fraîchement ie de Ja chrysalide. Ce même Professeur fit eend Ï ce encore que le but de ce voyage des Melithreptus pourrait bien avoir été d'’aller déposer des oeufs dans des contreés plus méridionales: les larves de ces diptères se nourrissant de pucerons qui probablement dans cette partie de l'année vien- draient à manquer dans les contrées assez froides de la Suisse, d'où partaient les insectes; mais que cette même raison ne saurait expliquer le voyage des Eristalis, dont les larves vivent dans les fumiers et les eaux croupissantes. A ce propos le Dr. Ermer mentionne encore des voyages de lar- ves du Sciara T'homae et de Stratiomys toutes adultes et bien près de passer à l'état de nymphes, qui étaient donc proba- blement à la recherche d’un endroit propre à favoriser cette métamorphose. Une note très intéressante de W. H. Hupson („zoölogist”, 3me Série, Vol. XII, 1888.) a rapport aussi aux libellules des pampas de l'Amérique méridionale. Selon lui, dans cette con- trée et dans toute la Patagonie, il arrive quelquefois, surtout dans les temps de sécheresse, quand la chaleur a été forte, qu'un vent sec et froid, nommé „pampéro” se lève tout-à-coup. Ce vent est très violent, quoiqu’il ne dure ordinarement que dix minutes. Aussitôt qu'il commence à souffler, le plus souvent un quinzaine de minutes avant, on verrait alors une quantité de libellules, volant à une hauteur de 12 pieds vers le NE, devangant le vent et allant si vite que ce vent ne saurait les atteindre. Mais dès qu'elles rencontrent un arbre ou des personnes, elles s’abattraient là-dessus et s'y tiendraient si for- tement cramponnées aussi longtemps que la violence du vent dure, qu ’il serait impossible de les en détacher. On n'a pas remarqué qu'elles s'en retournent après au lieux, d’ où elles sont venues. Dans ses „Souvenirs okto: Paris 1879, J. H. FaBrrE raconte qu’un certain jour d’août, il trouva sur les erètes du mont Ventoux, vers laltitude de 1800 mètres quel- ques centaines dammophid (Psamnophila) hirsuta sous l'abri d'une large pierre plate, amoncelées les unes sur les autres et d'une manière aussi compactes que le sont les abeilles dans — 125 — la grappe d'un essaim. Qu'aussitôt la pierre levée, tout ce petit monde se mit à grouiller sans tentative aucune de s'en- fuir, même lorsqu'il déplaca le tas à pleines mains. Une autre fois en octobre sur le sommet de cette même montagne, puis encore en juin sur un plateau voisin à une altitude de 734 mètres, il trouva une quantité de Coccinella septem punctata, quoiqu’à ces endroits arides les pucerons qui ” dans ces vols. Qn'est-ce qu’ils y feraient donc, si ces voyages n’étaient que la conséquence d'un instinct absolument feminin, ne pouvant évidemment pousser queles 2 2 à cet exercice extra- ordinaire, si elles ont vraiment pour but d’aller déposer des oeufs, acte auquel les papillops &'&' n'ont rien à voir. Si ces vols tout en se produisant surtout dans les années où il y a abondance de papillons de l'espèce voyageuse, se remarquent eependant souvent aussi lorsqu'il n'y a pas du tout autant de ces papillons, il faut convenir que les £% fé- condées n’auraient alors aucune raison d'entreprendre un tel voyage; la raison donnée ne peut done pas servir d'explication. Un fait qu'on a remarqué plusieurs fois, fait que j'ai constaté moi-même en 1883 et qui se produisit surtout sur une très grande échelle pendant le vol de 1892 à Java, c'est que pendant les vols quelques couples, parfois beaucoup même, abandonnaient les autres pour s'occuper de la copulation, ce qui prouve bien que dans ces vols les ne ‘manquaient pas et que beaucoup de ® 2 n’étaient pas du tout pressées d’aller pondre, si ce besoin de pondre les dominait assez pour les forcer à entreprendre ce voyage extraordinaire, il ne leur aurait pas laissé le loisir de s'occuper d’a- mourettes en route. J'ai aussi rapporté à la page 247 de mon article précédent une observation relative à des libellules arri- vant par la mer en France et se mettant alors en copulation; au moment d’entreprendre ce voyage les $? de cet essaim n’étaient donc probablement pas encore fécondées. Aux pages 245, 246 et 248 il est question de vols de la Vanessa urticae L., de P'Urania Leilus Cram. et de la Libellula quadrima- culata L. se composant comme celui de la Catopsilia Pomona F., étudié par moi en 1883 et celui du Melithreptus lavandulae Meig. d'individus tout fraîchement sortis de la chrysalide. Les 99 qui faisaient partie de ces essaims n'étaient certes pas — 146 — encore fécondées; ce ne pouvait donc pas être le besoin de. pondre qui les poussait à voyager. On sait à présent que ces insectes ne s'en vont pas vers quelque endroit déterminé, mais changent de direction selon les circonstances; que ces circonstances varient beaucoup dans la même contrée selon les jours, quelquefois même pendant la. même journée; on sait aussi que par conséquent souvent les papillons qui font partie d'un de ces vols ne s’éloignent que bien peu de leur point de départ. On ne peut donc pas voir dans ces vols de vrais voyages ayant pour but d'émigrer vers une contrée éloignée. Du reste on a dûment constaté qu’après. les vols, l'espèce d'insectes qui en a fait partie, reste tout aussi commune dans la contrée où ce phéno- mène s'est produit qu’auparavant. Le Dr, Emer l'a noté lui-même pour la Libellula scotica Li. Il ne peut done y avoir là une émigration sauf dans les cas naturellement où la violence du vent emporte les insectes. L'observateur seul qui remarqua en 1886 les Pieris rapae L. traversant la baie de Satzuma au Japon dit qu’après ce départ cette espèce de papillon ne se trouva plus pendant plusieurs mois dans cette contrée. Mais c'est là encore une remarque absolument isolée qui ne paraît pas du tout le résultat de ‘recherches sérieuses, ten- dant à constater ce fait; elle pourrait donc bien ne pas reposer du tout sur observation, mais n’être tout bonnement que expression de cette opinion erronée sì généralement répandue que ces vols seraient des émigrations. C'est ainsi que l'observateur des Bermudes, cité plus haut, admet aussi que les Teria’s Lisa Bsd. n'ont séjourné que quelques jours dans ces îles; et cela sans avoir constaté leur départ, tout simplement sans doute parce qu’il ne les voyait plus. Mais qui nous assure qu’ils n'y ont pas péri en peu de temps, ne trouvant pas dans ces îles les conditions nécessaires pour leur existence ou bien y rencontrant trop d'ennemis ? Après les vols de 1892 à Batavia et à Buitenzorg la Catopsilia Pomona F. me sembla, il est vrai, y être pendant la saison sui- vante beaucoup moins commune qu’a l'ordinaire et cependant — 147 — aucun vol n’avait moins fait penser à une Émigration que celui-là. Il s'était manifesté pendant plusieurs semaines, mais ne pré- sentant jamais un caractére bien intense et tandis que pendant toute sa durée on avait vu beaucoup de papillons de la même espèce voler par-ci, par-là, sans y prendre part. Ce n’était done pas l'émigration qui était la cause du si petit nombre de ces insectes la saison suivante; c'est bien connu que lorsqu’un animal a été quelque part et pendant quelque temps beaucoup plus abondant que de coutume, sans qu'il y ait été aucune Émigration ce même animal y sera pendant une période suivante plus rare qu’à l'ordinaire. S'il est vrai qu’une aug- mentation extraordinaire d'une espèce d’insectes quelque part est surtout la conséquence de circonstances fortuites, qui, uni- sibles aux ennemis vivant à ses dépens, causent une diminution du nombre de ceux-ci, il se pourrait bien aussi qu’ un tel accrois- sement devînt ensuite à son tour une circonstance favorable à lexistence de ces ennemis; qu ’une augmentation considérable de leur nombre en résultât ainsi, laquelle en amenant alors de nou- veau une diminution del’espèce trop acer ue, ramènera peu à peu Vétat d’équilibre qui existait auparavant. Il n'est du reste pas douteux que les Catopsilia Pomona F. de Java n’aient nullement besoin de se mettre en voyage afin de chercher ailleurs des feuilles pour y déposer leurs oeufs ou afin de procurer leur nourriture aux chenilles futures. Dans les lieux qu'elles habi- tent ces feuilles sont partout en abondance. En Europe les plantes dont se nourrissent les chenilles du Pieris brassicae L., du Pieris rapae L. et du Pyrameis cardui L. sont aussi si communes que l'on peut difficilement admettre ce besoin pour les 29 de ces espèces. Quant aux Libellula quadrimaculata L. mentionnées à la page 245 de mon article précédent, tous les individus sortaient d'une mare près de Königsberg et commen- Caient ainsi leur voyage en s'éloignant de l'élément dans lequel leurs oeufs ‘devaient être pondus et dont leurs larves Ont absolument besoin pour exister. D'après le Prof. KLUNZINGER les Aeschna, observés par lui dans un désert de Egypte recherchaient l'eau pour y déposer — 148 — leurs oeufs; cette opinion ne me paraît non plus probable. Comment auraient-ils pu connaître l'existence de quelque réservoir d’eau situé à une grande distance? Sans doute on peut supposer que ces insectes possèdent des organes assez subtils pour sentir des Émanations venant d’assez loin et qui leur révèlent ainsi l'existence de l'eau; mais je ne crois pas que ces Éémanations puissent leur parvenir distinetement s'il y a d’au- tres réservoirs d'eau, beaucoup plus proches, d'où doivent venir aussi des effluves tout-à-fait de même nature, mais beaucoup plus forts et ne permettant done pas de distinguer les premiers. Or les libellules ordinairement ne vivent pas loin de Veau d'où elles tirent leur origine et il est assez probable que l'espèce observée par le Prof. KLUNZINGER rentrait dans cette règle générale. Ces raisons ne permettent pas de eroire que ces libellules auraient connu l'existence de ces mares d'eau, situées à une assez grande distance, ni qu'elles auraient eu besoin de les . rechercher, tout aussi peu que les Libellula quadrimaculata sortant de la mare près de Königsberg. La cause du voyage de ces libellules dans le désert de Egypte aura été selon mon opinion tout autre; mais ce qui est assez vraisemblable c'est que ces insectes, étant d'une origine essentiellement aquatique, ont besoin de beaucoup d’humidité et que si, pendant un voyage, ils parviennent à saisir des Émanations venant de quelque eau lointaine, ils tâchent aussitôt de s’en approcher. Ce qui mérite aussi l'attention c'est la remarque du Prof. E. T ASSCHENBERG que, quoïque le voyage du Melithreptus observée par lui puisse certainement avoir eu pour but d’aller déposer les oeufs dans une contrée plus méridionale où les larves futures auraient plus de chance de trouver leur nour- riture que dans les pays froids d'où ces mouches sortaient, cette même raison ne peut être admise pour les Eristalis qui voyageaient avec elles, On admettra bien difficilement que dans un assaim, composé de deux espèces de diptères la raison qui a déterminé ces insectes à se mettre en voyage n’aura pas été la même pour les deux espèces. — 149 — Des Libellula scotica Donovan faisaient aussi partie de ce même vol, ct le Dr. Ermer constata qu'elles restaient encore très communes à Sils-Maria pendant la semaine qui suivit le phénomène et les 2? qu'il prit alors pondirent aussi des oeufs fécondés en quantité. Les 2? de cette espèce n'avaient done pas senti le besoin d’émigrer pour aller pondre leurs oeufs ailleurs. C'est à cause de cela que je ne puis admettre les conclu- sions que le Dr. Erver ecroit pouvoir déduire du fait observé par lui que dans une petite quantité d’insectes pris parmi cet essaim, il y avait plus de 22 que de 7”, et une fois même une très forte majorité de 22. Il n'y aura bien été là qu’un cas fortuit. Toutefois son observation s’oppose aussi à la sup- position émise dans mon article précédent sur la nature du phénomène, opinion basée sur la similitude que présentent ces vols et les exercices de plusieurs insectes qu'on nomme voyages de noces ou danses nuptiales. Certes ces vols si forts et si extraordinaires me semblent toujours bien présenter le même caractère que les autres exercices forts aussi et non moins extraordinaires qui semblent précéder nécessairement chez plusieurs insectes hymenoptères et diptères la copulation. Der- nièrement aussi un lépidoptérologue de beaucoup d’expérience le Dr. M. Sranpruss se prononca encore tout-à-fait dans le même sens en disant que pour les mâles de beaucoup de l/- Pidoptères, surtout de rhopalocères, le stimulant que leur pro- cure un certain temps d'un mouvement énergique dans l'air est indispensable pour les exciter fortement à la copulation (*). Mais cependant le fait constaté par le Dr. Erter qu’une quantité de QQ fécondées se trouve parmi ces voyageurs, ne me permet plus de soutenir plus longtemps l'idée que ces vols auraient aussi pour but d'exciter à la copulation. Voyons done si l'on ne peut pas expliquer autrement ce mystère. Il y a environ un siècle le comte pr LOCHE croyait trouver (°) »Handbuch der Paläarktischen Gross-Schmetterlinge für Forscher und Sammler”. Jena — 150 — la cause du phénomène dans linfluence de lair. Si vague que puisse être cette expression, elleexprime bien l'idée de R. Souru pour qui linstinet du voyage chez les lépidoptères. se développe sous l'influence de circonstances météorologiques Or, à ce sujet le Dr. ErMer nous apprend aussi des faits extrêmement intéressants. Il a recu de M. Cavirzer, chargé des observations ‘météorologiques à Sils-Maria, les communica- tions qui vont suivre. Selon ces observations faites pendant les 17 dernières années le thermomètre a indiqué comme moyenne pendant le mois de septembre à Sils-Maria 7°.94 C. et le baromètre a marqué ainsì 616.22 mM. Au mois d’août 1880 le thermomètre qui marquait environ 13°, tombait à la fin du mois, c'est-à-dire le 29 et le 30 à 9°.7 et le 31 jusqu’ à 9°.2. Le baromètre variait pendant cette période entre 613.4 mM. et 616.35 mM. L'humidité moyenne de lair était le 15 août de 69°/, et arrivait après quelques oscillations le 31 de ce mois jusqu’à 94°/. Au mois de septembre ces chiffres changeaient con- sidérablement comme l'indique le tableau suivant. sept. thermom. barom. humidité 1880 | (chiffre moyen.) | (chiffre moyen.) | moyenne de l'air. 1 ie SE 620.7 mM. 92 e/, 2 EN 5 6228 , 82 3 1490 5 6230 , 48 zr + Ad 6225 , eg Les vols se produisirent le 2, le 3, et le 4 de ce mois de septembre. Le thermomètre aussi bien que le baromètre mar- quait done alors un chiffre beaucoup plus haut que la mo- yenne donnée par une observation de 17 années pour cette partie de l'année. L'air était alors aussi très humide et l'état météorologique avait ainsi changé très rapidement, la température était devenue beaucoup plus élevée et l’humidité — 151 — beaucoup plus grande que pendant la dernière quinzaine. C'est done précisément pendant les journées des vols qu’était sur- venu ce changement, rendant subitement l'état météorologique tout-à-fait anormal. Ces faits évidemment très remarquables m'ont amené à deman- der au Directeur de l’Observatoire météorologique de Batavia sil serait. encore possible de me procurer des notes relatives à l'état météorologique de cette ville pendant les jours de janvier et de février 1892 où j'avais constaté les vols de la Catapsilia Pomona EF. Le Dr. vaN DER SrokK a eu lextrême obligeance de m’envoyer une liste très complète, contenant les observations faites à cet établissement les 9, 15, 18, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30 et 31 janvier et les 1, 2, 3, 7, 8, 15, 16, 18 et 26 février 1892, observations relatives à la hauteur du baromètre et du thermomètre, à l'humidité et à l’électricité de lair, etc. Malheureusement je n'y ai pu constater aucun rapport probable entre l'état atmosphérique et lapparition de ces vols. Les chiffres des jours pendant lesquels ces vols étaient très forts, ne diffèrent guère non plus des chiffres des jours où ils étaient très faibles. Il est possible du reste que ce phénomène quand il dure longtemps et bien qu’il résulte des mêmes causes, soit produit d'une autre manière que quand il est leffet immédiat d'une certaine perturbation météorologique comme dans le cas observé par le D. Erver et qu’alors la statistique météorologique n'en démontre pas si clairement le rapport avec l'état de l'atmosphère. Et puis une de mes observations à Buitenzorg démontre encore que ces vols peuvent être quelquefois très locaux; il est done possible qu'aux jours où je n'ai pu constater de vol ou que le vol me semblait très faible, dans d'autres localités peu éloignées, le contraire eût lieu. Cependant malgré ce résultat négatif les données fournies par le Dr, Eier sont assez remarquables pour permettre de supposer qu’entre cet état anormal de l’atmosphère et les dépla- cements extraordinaires de ces insectes se manifestant justement les mêmes jours, il y a quelque rapport. Les araigndes ont toujours été regardées comme extrêmement — 152 — sensibles aux influences de l'atmosphère. Dans les dernières années du siècle passé QUATRENIÈRE DisJOUvAL rapporte à ce sujet des observations très curieuses et quoiqu'’il y ait là évidemment beaucoup d'exagération et trop peu d'exactitude, il me semble que quelques-uns de ces faits mériteraient bien d'être étudiés de nouveau. Quant aux insectes et surtout aux lépidoptères, il y a plusieurs raisons qui font supposer qu’au moins sur leur cou- leur l'état atmosphérique peut avoir une assez grande influence. Selon BE. VeERNON (Zoologischer Anzeiger XIII, p. 44.) Pélectricité inHuencerait fortement l’éclosion des oeufs des vers à soie. Plusieurs observations et même des expériences tendent à démontrer aussi qae l’électricité artificiellement appliquée ou bien qu'un orage survenant pendant l'éelosion du papillon de la chrysalide auraient pour effet de provoquer l'albinisme chez les papillons. On peut trouver un exposé de ces faits dans l’ ouvrage de H. J. Korge, „Einführung in die Kennt- niss der Insecten”, Berlin, 1893. Il me semble du reste pas douteux que les insectes soient en général très sensibles. à l'état méteorologique. Il est bien certain que le froid et la chaleur, la sécheresse et l'humidité influencent fortement plusieurs d'entre eux. Indireetement d’abord par l'intermé- diaire des plantes ou d’autres substances qui leur servent de nourriture et dont la vigueur et par suite le pouvoir ,nu- tritif dépendent beaucoup des conditions atmosphériques. Mais aussi en agissant directement sur leurs fonctions vitales. Tout entomologiste connaît du reste la différence qui se manifeste dans leur vie, selon qu'il fait chaud ou froid, see ou humide. S'il est à présent assez bien prouvé que les vols d’insectes ne dépendent pas de la direction du vent, les vols de la Catop- silia Pomona F. prenant plus ordinairement la direction du vent d'Ouest qui domine pendant le temps de leurs voyages, comme le vol de libellules partant de I'île de Héligoland aus- sitót que le vent changeait de direction, sont cependant des faits qui montrent bien que la direction etl’état du vent exer- cent aussi quelque influence sur ces insectes. Ce qu'on rap- porte des libellules des Pampa's de l'Amérique qui s'envole- — 153 — raient pour échapper à la violence du vent „pampéro’’ prouverait même que ces insectes ont la faculté de sentir d’avance cette perturbation atmosphérique et qu'ils agissent alors en consé- quenee. Un fait curieux qui doit se rapporter probablement aussi à cette faculté, c'est que le nombre des héterocères ac- pamplisdsat leurs fonctions vitales semble différer tant d'une nuit à l'autre. Dans le livre déjà mentionné du Dr. STANpFuss on trouve quant à cela la remarque que des nuits chaudes sem- blent stimuler le besoin de la copulation chez les lépidoptères qui sans aucun doute subissent l'influence de certaines condi- tions météorologiques. En Europe les naturalistes observent principalement ce fait dans leurs chasses nocturnes d’héterocères qui se font en cou- vrant en quelques endroits lécorce des arbres d'un appât se composant ordinairement surtout de mélasse. Dans cette chasse ils ont fait l'expérienee que non seulement la quantité des phalènes attirés par cet appât est extr@mement variable selon les nuits, mais aussi que ces insectes s’envolent quelquefois aussitót qu'on tâche d'en approcher, tandis que d'autres nuits ils restent posés où ils sont toutabsorbés par leur occupation de sucer cet appât et se laissent ainsi prendre avec facilité, Le degré d’intensité avec lequel ils accomplissent cette fonction vitale de la nutrition, pas plus que leur état nerveux n'est done toujours le même. Or, puisque la même chose se remar- que simultanément chez des phalènes de différentes espèces, il doit alors exister quelque influence générale qui agit sur eux tous d'une méme manière. Quelquefois la chasse est très abondante, quelquefois aussi on ne prend presque rien, et cela quoique le temps semble être à peu près le même; cependant un clair de lune et surtout un vent froid sont universelle- ment reconnus comme circonstances défavorables. Dans le „lijdschrift voor Entomologie” publié par le Société entomo- logique néerlandaise, Vol XXXVI, le Dr. J. Ta. Oupemans à& communiqué quelques notes relatives à des chasses de ce genre faites par lui à Bussum (Hollande) en 1892 pendant les soirées du 28 et 29 mai, du 20 et 25 juin, du 4, 13, 21 — 154 — et 27 juillet, du 27 août, du 2, 21 et 26 septembre et du 16 novembre. Selon ce _ naturaliste une température chaude, un ciel couvert, de l'obscurité, une atmosphère chargée d’électricité, l'absence de vent et de rosée sont des circonstances en général favorables, même lorsqu’il tombe un peu de pluie. Tandis qu'un temps très chaud, et surtout le clair de lune ont pour effet de faire envoler trop tôt les phalènes; au contraire pendant un temps très obscur, ils se laissent prendre facilement. Cependant il doit y avoir encore d'autres influences; ainsi, par exemple, le 27 août quoique toutes les circonstances fussent favorables et que ces insectes ne fussent pas craintifs, leur nombre était pourtant extrême- ment petit. Des observations spéciales quant à ce sujet seraient ecertainement à désirer, surtout des expériences faites chaque nuit pendant un certain laps de temps, pendant un mois par exemple, dans la même contrée. Mais il faudrait alors y joindre des annotations météorologiques comme celles que le Dr. E1MER nous a procurées. Dans la Malaisie on observe un phénomène qui est évidem- ment de la nature de celui dont je viens de parler. Pendant toute la saison des pluies, chaque soir les papillons héte- rocères se rencontrent partout en assez grande quantité; du moins dans les endroits où la végétation n'est pas par trop maigre. Beaucoup de ces insectes entrent dans les maisons, ordinaire- ment assez fortement éclairées et possédant des parois intérieures blanches et des plafonds peints d’nne couleur claire. Mais leur nombre diffère extrêmement d'un soir à l'autre, Presque toujours il y en a quelques-uns, mais surtout pendant les deux premières heures qui suivent le coucher du soleil et probable- ment aussi un peu avant son lever le nombre en est beaucoup plus grand. Quelquefois même, c'est à dire deux ou trois fois tout au plus par an, il y en a tant que souvent l'attention des naturalistes a été attirée par ce fait. C'est ainsi que WAL- LACE, il y a longtemps déjà et après lui plusieurs autres, tant dans l'archipel malais que sur le continent de l’Inde, ont remarqué ce phénomène. Moi-même je l'ai observé plusieurs — 155 — fois. De temps en temps aussi je trouvais le matin dans l'intérieur de la maison que j'occupais beaucoup d’ héterocères grands et petits qui Évidemment y avaient cherché un refuge contre la lumière du jour, en passant par les fentes des jalousies ou par les autres ouvertures, qui sont si nécessaires dans les maisons des Indes pour y faire entrer lair frais. Un certain soir, une demi-heure environ après la tombée de la nuit, je me trouvais dans la galerie ouverte d'une maison à Sindang- laja (Java) vivement éclairée par une lampe à pétrole. Comme à Vordinaire d’abord quelques papillons héterocères étaient entrés dans la maison, s’approchant de la lumière, lorsque tout-à-coup,‚ pendant une demi-heure leur nombre devint consi- dérable, je fis alors la remarque qu’une pluie légère avait com- mencé à tomber; il me semblait done bien que dans ce cas c'était pour chercher un refuge contre la pluie qu’ils étaient entrés. Car c'est pendant les premières heures de l'obseurité que ces in- sectes ont surtout l’habitude de voler. Jamais cependant je n'ai pu réussir à découvrir quelques raisons ou règles générales pour expliquer leur apparition plus ou moins nombreuse. Quand il fait froid, qu'il a un clair de lune ou un ciel étoilé lumineux, certes le nombre de ceux qui entrent dans les maisons est toujours petit, mais quand ces circonstances ne se présentent pas, il arrive pourtant souvent la même chose. Je n'ai pu constater si l'état atmosphérique était anormal pendant les nuits que ces insectes étaient extraordinairement abondants. Une de mes notes se rapportant à une de ces soirées, dit qu'il faisait alors très obscur, et qu’il ne pleuvait pas, mais que plus tard dans le cours de cette même nuit des pluies très fortes tombèrent; cette note constate encore qu’il avait plu fortement la nuit préeédente; l'atmosphère était done alors certainement très humide. Quant à des observations spéciales relatives à Vétat du thermomètre et du baromètre ainsi qu’à l’'humidité de latmosphère, malheureusement je n’avais pas l'occasion de les faire. J'ai acquis aussi la conviction que l’éclosion des chrysalides, que je possédais toujours en grand nombre pendant le temps LVII. Lik — 156 — des pluies, est soumise à de certaines influences. Quelquefois je remarquais le matin que le nombre de papillons éclos était extraordinairement grand; d'autres fois il n'y avait que peu ou même pas un seul; or, puisque l’éclosion des papillons est quelquefois très retardée et que la cause de ce retard est encore inconnue, cette observation me semble bien présenter aussi quelque intérêt. Il n'y a pas à douter que l'état météorologique d'une même contrée ne soit très inconstant; il n'y aurait done pas lieu de s'étonner si des phénomènes si variables de la vie des in- sectes, comme ceux que j'ai énumérés, se manifestaient sous Pinfluence des circonstances météorologiques; d’autant moins qu'il semble bien prouvé que ces animaux sont très sensibles à ces influences. Mèême quand il arrive qu’une espèce d’insectes est extraor- dinairement nombreuse, le phénomène du vol ne se manifeste pas toujours. En janvier et en février 1892 il y eut quelques journées pendant lesquelles, bien qu’il fît un beau soleil et que je visse quantité de Catopsilia Pomona F., je ne pouvais constater que ces papillons formassent un vol. Et cependant à cette époque, au moins quand il faisait beau temps, ce phénomène se produisait presque journellement à Batavia et à Buitenzorg. A la Jamaïque on a observé que les papillons étaient très nombreux quelques jours déjà avant que les vols y fussent remarqués; à Tübingen, le Dr. Emer a vu de même un grand nombre de ces insectes longtemps avant le commen- cement du phénomène; plusieurs observateurs ont constaté aussi que le vol une fois fini, les insectes des espèces qui y avaient pris part, étaient encore très nombreux. La cause qui les met quelquefois en mouvement n'est donc pas leur grand nombre; elle est d'une nature très incertaine, variant même selon les jours, tout-à-fait comme celle des conditions atmosphériques. A la page 222 de mon article précédent se trouve l'annota- tion que des Catopsilia Pomona F. frafchement écloses, se mêlèrent au vol dès qu'elles eurent pour cela la force requise. — 157 — Le Dr. Ermer raconte que des individus du Pyrameis cardui La. qu'on avait retenus quelque temps en captivité, continuèrent aussitôt qu'on les eut relâchés, à suivre la direction du vol, dont ils faisaient partie lorsqu’on les prit. Ces faits nous portent à croire que ces papillons obéissaient à une influence qui les dominait; toute la nature de ces vols donne du reste cette conviction. Le Dr. Ermer remarqua qu’un certain soir quelques papil- lons faisant partie d'un vol, s'avancaient dans une direction tout-à-fait contraire à celle que ce vol avait suivie toute la journée; et il les prit pour des @ Q retournant après avoir déposé leurs oeufs ailleurs. Ce fait pourrait, à ce qu'il me sem- ble, trouver une explication plus vraisemblable dans la varia- bilité quelquefois même locale, des influences dont je viens de parler. Je pensai en lisant cette observation aux petits poissons, se dirigeant d’un ou de l'autre côté du vase dans lequel ils sont contenus, selon l'influence électrique qu’on exerce sur l'eau où ils se trouvent. Le caractère si local de quelques vols comme ceux que j'ai remarqués le 25 janvier et le 13 février à Buitenzorg et à Batavia, trouverait là aussi son explication comme encore la différence en intensité que présentait le phénomène les deux fois que je pus l'observer assez longtemps, en 1883 et en 1892. Il y aurait done un rapport constant entre le degré d’intensité plus ou moins grande. des agents atmosphériques et la force de linfluence qu'elles exercent. Tout ce que j'ai su ajouter depuis mon travail précédent sur le phénomène qui a fait l'objet de cette étude, n'a pas encore pu éclaircir le mystère dont il reste enveloppé. Notre connaissance de sa nature se trouve toutefois déjà bien élargie, peut-être même la voie est-elle trouvée à présent qui doit nous conduire à son explication. Ce qu'il faut maintenant ce sont des observations spéciales, propres à nous guider sur cette piste. 'abord les rapports consistant entre l'état atmosphérique et Yapparition plus ou moins nombreuse des héterocères devront — 158 — devenir un objet d'observation constante, aussi bien en Europe que dans les tropiques pendant la saison des pluies. Puis, lorsqu’un vol est constaté quelque part, il faudra s'enquérir de l'état atmosphérique de la contrée où ce phéno- mène se manifeste et cela aussi bien pendant les jours où le vol se produit que pendant ceux qui l'ont précédé; il faudra tâcher de connaître aussi l'état moyen de l'endroit. Enfin il convient en général d’étudier tout ce qui a rapport à la sensibilité des insectes pour les influences atmosphériques. Et en dehors de ces observations météorologiques la manière de voler de ces espèces d’insectes, dont les voyages sont sou- vent remarqués, par exemple du Pyrameis cardui L., du Pieris brassicae L. et de la Libellula quadrimaculata L. doit „encore être examinée attentivement. Il importe de savoir si la supposition est juste, que dans ces années que l'on ne constate pas l'existence d’un vol, il y a toutefois des individus isolés, volant de cette manière spéciale qui caractérise ces voyages. C’est-à-dire si ces migrations ne sont qu’un fait normal, mais qui attire seulement l'attention alors que les in- sectes dont il s'agit sont occasionellement beaucoup plus nom- breux qu’à lordinaire. Je me permets d’inviter les sociétés entomologiques qui me feront l'honneur de prendre connaissance de ce mémoire de fixer l'attention de leurs membres respectifs sur l'impor- tance de ces observations; je serai très reconnaissant aussi à tous ceux qui me fourniront encore des matériaux nouveaux pouvant servir à l'étude de ce sujet. Ce n'est qu’en réunis- sant tout ce qui a été constaté en cette matière que l'on peut espérer d’éclaircir un jour le mystère de ce phénomène. ADDITION. A la fin d’avril 1897 M. le docteur Frater, Secrétaire de la „Koninklijke Natuurkundige Vereeniging in Ned.-Indië” eut la complaisance de me faire parvenir la communication que cette année le phénomène du vol des papillons s'était encore reproduit à Batavia (p. 131 et 134). Pendant plusieurs mois chaque jour du matin jusqu’à trois heures du soir des papillons blanes y furent remarqués en très grande quantité; leur vol ne s’élevait pas beaucoup au-dessus du sol; leur direction était inva- riablement vers le SE. Et lorsque M. Frerú se trouva en février à Soukaboumi, c'est-à-dire dans les montagnes du Prajangan, à Yintérieur de cette même partie occidentale de Java, il en remarqua encore; selon ee que lui racontaient plusieurs plan- teurs, la même chose se vit alors partout dans cette province, Or, le mousson d'Est précédent, celui de l'année 1896, avait été extrômement aride; tous les journaux de Java contenaient alors des plaintes sur la sécheresse et sur le mal qui en devrait ressortir pour les cultures. Le fait rapporté par M. Frar confirme donc tout-à-fait nos conclusions sur ces vols, qui se reproduisent périodiquement à Java, et démontre encore une ois que ce phénomène doit s’expliquer alors par un accrois- sement numérique extraordinaire de la Catopsilia Pomona F. dont la cause directe n'est pas encore connue, mais qui résulte Sans aucun doute de l’aridité du mousson d’Est précédent. Dans les livraisons 15, 16, et 17 de I’,Illustrierte Wochen- schrift für Entomologie” M. le Prof. KarL Sasó publia un artiele intitulé „Insektenreisen’’ dans lequel se trouvent quel- ques observations intéressantes sur les vols d'insectes et où Vauteur exprime en outre ses idées là-dessus. Lui aussi a — 160 — observé le grand vol de la Pyrameis Cardui L., mentionné déjà dans notre dernier article, phénomène qui se manifesta en 1879 dans tout l'Ouest et le Sud-Ouest de l'Europe et dans la partie adjacente de l’ Afrique; en Algérie où on le constata déjà en avril; en France où ces vols, dans lesquels selon M. OBERTHÜR la Plusia gamma L. accompagna la Pyrameis cardui L., se montrèrent dans le mois de mai; et ensuite en Allemagne et en Suisse où il vit le 5 juin des milliers de ces papillons sur la neige près de l’hôpital du St. Gothard. Cependant les ehardons et les autres plantes dont la chenille fait sa nourriture se trouvaient partout en quantité; évidemment le soin d'assurer la nourriture à leur progéniture n’entrait done pour rien dans les motifs, qui poussaient les papillons à ces voyages. Du reste, selon lui, même quant aux sauterelles, la faim n'est pas, ou du moins pas la seule raison de leurs migrations. D'abord les voyages de ces insectes s’étendent beaucoup plus loin qu’il ne leur serait nécessaire s’il ne s’agissait que de cela. Ensuite M. Sasó a constaté que l'espèce nommée Stau- ronotus maroccanus Thunb. habitait déjà avant l'année 1888 la Hongrie, mais qu’alors elle restait toujours dans les prés sans attaquer jamais les champs de céréales, ce qui arriva pour la première fois dans cette année et cela sans que la faim en pût être la cause puisque l’herbe ne manqua pas dans ces prés. D'abord les insectes adultes seuls prenaient leur vol vers ces champs, mais peu à peu, dans les années suivantes, les jeunes encore aptères allaient suivre à pied leur exemple. Un autre fait mentionné par cet auteur c'est que pendant quel- ques nuits de l'année 1882, par un ciel couvert et tandis qu'il tombait une pluie légère, des quantités de papillons héterocères furent observós auprès de la lumière du phare de l'île de Heligoland. C’étaient surtout des Plusia gamma L., mais aussi des Hibernia defoliaria L. et des Hibernia aurantiaria Esp. tous les individus de ces deux dernières espèces devaient être des @”&', puisque les 2? n'ont pas d’ailes, ou du moins des ailes trop courtes pour s'en servir. Sans doute ces papillons — 161 — étaient attirés là par la lumière comme cela est souvent le cas pour les oiseaux; évidemment un coup de vent survenant alors aurait pu ainsi les éloigner à une grande distance de cette contrée où ils étaient nés. C'est de cette manière que selon cet auteur, les voyages des insectes doivent être expli- qués; il y voit un moyen employé par la nature pour la con- servation de l'espèce; car en faisant déménager ainsi de force plusieurs individus, il arrivera souvent que ceux qui se trou- vent dans quelque localité où leurs ennemis, devenus trop nombreux, tendent à les détruire, soient ainsi emportés vers des lieux où ces. ennemis ne se trouvent pas et où l'espèce trop menacés pourra ainsi se reproduire en quantité. Les in- sectes, remarque-t-il encore, sont très sensibles aux influences météorologiques; lorsque le temps est à la pluie ou à l'orage, leur vie est toujours beaucoup plus intense, la faim aussi bien que linstinet de la reproduction se manifeste beaucoup plus fortement; pendant le jour qui préeède une nuit pluvieuse, quelquefois même déjà pendant le jour précédent, on en peut faire partout observation; les mouches et les cousins par exemple sont beaucoup plus acharnés que d'ordinaire. Même en Europe, à la veille d'une nuit d’orage, on voit beaucoup V'insectes entrer dans les maisons, où la lumière les attire; les hymenoptères aquatiques, qui ordinairement ne fréquentent nullement les endroits où il n’y a pas d'eau, volent partout, ainsi que plusieurs espèces de coléoptères, qui presque jamais ne se servent de leurs ailes, mais qui en font usage ces soirs-là. Surtout quand on chasse le papillon à l'appât cette influence est très manifeste; si le ciel est traversé par des éclairs cette chasse réussit le mieux, mais quand il a plu ou quand la rosée est abondante, c'est tout le contraire. Qu’il fasse clair de lune ou nuit noire, cela ne fait pas de différence; même la température n'y fait rien; mais lorsque le baromètre con- State une grande dépression de l'atmosphère, les insectes sont pleins de vie. Certes, je ne partage pas tout-à-fait les idées de ce savant; — 162 — ses observations m’ont toutefois semblé si intéressantes, elles tendent tellement à confirmer les vues sur ce sujet que j'ai eu honneur de présenter à mes lecteurs que j'ai cru devoir les ajouter encore à mon travail là-dessus, tachant toujours de le compléter autant que possible. BIJDRAGEN TOT DE NATUURLIJKE GESCHIEDENIS VAN MENSCHEN EN DIEREN DOOR J. H. F. KounuBrvaer. NE SCHWANZBILDUNG UND STEISZDRÜSE DES MENSCH- EN UND DAS GESETZ DER RÜCK- SCHLAGSVERERBUNG. (*) Mit 9 Abbildungen. Wenn bei einem Menschen Formen auftreten, welche nicht von den directen Vorfahren ererbt sind, sondern normal nur an Thieren beobachtet werden, dann nennt man diese Erschei- nungen: Rückschlag oder Atavismus. So werden Anomalien des Menschen, welche z. B. den nor- malen Formen der Affen entsprechen als atavische Bildung- en bezeichnet; als solche betrachtet man die Mikrocephalie des Menschen (C. Voer), gewisse Formen der Ohren, aussergewöhn- liche Behaarung und andere mehr. Tesrur hat gleiches für die Muskelanomalien zu beweisen gesucht. Alle Muskelanomalien sind nach seiner Auffassung nicht durch Zufall, nicht durch zufällige Ereignisse während der embryonalen Eatwikie entstanden sondern sie sind Re- Produectionen normaler Tierformen, hervorgerufen durch eine uns thatsächlich unbekannte Kraft (oder Eigenschaft des Keim- plasma’s), nämlich den Atavismus. ern (Nach ‘einem Präparat, gesammelt vom Herrn Dr. B, M. D, Essers in Proboli inggo. — 164 — Es steht aber fest, dasz viele Anomalien, welche beim Mensch- en auftreten können, gewisz durch Störungen während der embryonalen Entwicklung verursacht werden; diese dürfen wir dann nicht als atavische bezeichnen. Es ist daher nicht ein- zusehen, warum die Muskelanomalien alle auf atavischer Basis beruhen sollen, man kann sie mit gleichem Recht als Miszbil- dungen bezeichnen. Ieh möchte diese in drei Gruppen trennen : 1°, die durch äussere Ursachen entstandenen, die eigentlichen teratologischen Wun- derbildungen; sie sind gleichzeitig pathologisch abnormal und gehorchen keinen Gesetzen ; 2°. die bl innere hr oe Hemmungen der Busines sie sind pathologisch; 3°. die durch Variation a ‚ Miszbil- dungen, die man auch Anomalien nennt und nicht pathologisch sind. (*) Die beiden letztgenannten Arten zeigen eine gewisse Schwankungsbreite, welche durch die Gesetze der embryonalen Entwicklung beherrscht wird. Wenn nun homologe Organe bei Menschen und Affen vari- iren und zwar nach verschiedenen Richtungen innerhalb der Variationsbreite, dann sind zahllose Formänderungen bei jedem möglieh und werden oft zwei entstehen, die einander gleich oder ähnlich sind. Die zufällige Gleichheit erklärt sich dann durch die Variationsfähigkeit und ist kein Grund vorhanden eine Eigen- DE Zu der ersten Gruppe gehöreh: Verstümmelungen der Hände und Füsze, Amelus, Sn sen (totale und partielle) und andere. Zu der zweiten rechne ich: Spina bifida, congenitale Halsfistel, Hasenscharte, Hypospadie und ähnliche. Wir sind nicht immer in der Lage zu bestimmen ob eine Miszbildung zur ersten oder zur zweiten Gruppe gehört. Die erste Gruppe entspricht den secundären Miszbildungen ZIEGLER’s; sie entstehen »durch schädliche Einwirkungen auf einen normal angelegten Embryo.” Die zweite Gruppe gehört wohl zu den primären Misz- bildungen Ziegler’s, die Ursache der sich später manifestierenden Misz- bildungen soll schon in der ersten Anlage des Embryo gegeben sein. (Ziearer. Beiträge zur pathologischen Anatomie. Bd. IV. H.L S. 440) Zur dritten Gruppe rechne ich die zahllosen Anomalien der Nerven, Muskeln und Gefäsze der Wirbelsäule und der Rippen, welche bei einem normal entwickelten Menschen gefunden werden. Auch von dieser Grup- pe giebt es Vebergänge zur zweiten. — 165 — schaft oder Kraft wie den Atavismus zur Erklärung heranzu- ziehen. Darum kann man bei jedem einzelnen Fall darüber streiten ob eine Anomalie eine atavische oder PARA eine Hemmungs- oder Variationsanomalie sei. Während der letzten Jahre herrschte ein heftiger Streit über die Polydactylie. BARDELEBEN u. and. wollen die überzähligen Fin- ger als atavische Bildungen betrachtet wissen, welche Auffassung durch GEGENBAUR, WIEDERSHEIM u. and. bestritten wird (*). Wer wie ich an diesem Streit persönlich Anteil genommen hat, der weisz wie schwierig es ist in dieser Streitfrage Stellung zu nehmen, was ich denn auch vermieden habe. Es geht daraus hervor, dasz uns oft das Criterium fehlt um mit Bestimmtheit sagen zu können: „Hier liegt ein Fall von Atavismus var und dort nicht.” Iech möchte dies an einem Beispiel erläuteren. Wenn bei einer Frau sich mehr als zwei Brüste ausbilden und die überzählige Brust liegt auch an der Ventralseite, viel- leicht am Bauch, oder in der Inguinalfalte, dann gleicht die Anomalie gewisz sehr den atavischen Bildungen. Wenn die dritte Brust sich aber unter dem Arm oder anf dem Rücken findet, dann ist das gewisz kein Fall von Atavismus, sondern sie kann nur durch Verlagerung (Transposition) der Zellen (oder im Sinne WrisManN’s: der Determinanten der Brustdrüsen) während der Entwicklung des Individuums ent- standen sein. Aber dann ist die Frage erlaubt: Warum ist denn der erste Fall ein atavischer, wer kann beweisen dasz nicht auch hier durch irgend eine Störung Zellengruppen während der Entwicklung verlagert (transponiert) wurden, wodurch die dritte Brust zufälligerweise grade dort entstand wo Brüste auch bei Tieren gefunden werden?, und wenn durch eine Störung Zellengruppen transponiert werden, dann ist doch für ventrale Zellen eine Verschiebung in der ventralen Ebene leichter erklärlich als eine solche in die dorsale Ebene. en () BARDELEBEN. Hand und Fuss. Aus den Verhandlungen der anato- mischen Gesellschaft. Jahrgang 8. 1894. — 166 — Es hängt also viel vom individuellen Standpunkt ab, aber stets musz dieser der Forderung genügen, dass eine Anomalie nur dann als eine atavische gelten kann wenn sie den bei dem ver- mutlichen Atavus sich findenden Formen entspricht, nicht nur der äussereu Form nach, sondern auch nach ihrem inneren Wert. Eine überzählige Brust musz also eine wirkliche, wenn auch noch so rudimentäre, Brust sein und nicht etwa ein angeborenes Fettgeschwulst, wenn dieses auch die äussere Gestalt einer Brust täuschend nachahmt. Von diesem Standpunkt wollen wir auch die zuweilen beim Menschen beobachteten Schwänze be- trachten und müszen wir also schwanzähnliche Bildungen streng von den echten Schwänzen scheiden. Nur ein echter Schwanz kann eventuell durch Atavismus erklärt werden, eine schwanz- ähnliche Bildung hat nicht mehr Wert als ein angeborenes Lipom mit Mammaähnlichen äusseren Formen. Weiter erhebt sich die Frage, sind die bisher beim Menschen beobachteten Schwänze wohl Schwänze (im atavischen Sinne) oder nur durch abnormale Entwicklung hervorgerufene Bil- dungen. In letzterem Falle gehören sie in das Reich der Misz- bildungen und haben wir zu ihrer Erklärung den Atavismus (falls man diesen überhaupt anerkennt) nicht nötig. Mit VircHow sollte man die discontinuirliche Vererbung von dem eigentlichen Atavismus (Ahnen-Erbschaft) trennen. Die erstere ist eine That- sache, der eigentliche Atavismus ist nur eine Hypothese, die nur für den Wert hat, der an die Descendenzlehre glaubt. Das Erörtern biologischer Fragen ist hier nicht meine Absicht, ich möchte nur betonen, dasz es ein unrichtiger Standpunkt ist, wenn man sich «bei einer Anomalie damit zufrieden giebt, dasz sie bekannten niederen Formen gleicht und sie dann als durch Atavismus verursacht und so als erklärt betrachtet. So sicher begründet ist der Atavismus doch nicht, dasz man ganz davon absieht nach anderen Ursachen zu forschen. In meiner demnächst erscheinenden Arbeit (*) über die Muskeln (°) Diese Arbeit wird noeh im Laufe dieses Jahres in den: »Verhande- lingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen” erscheinen. — 167 — und peripheren Nerven der Primaten glaube ich nachgewiesen zu haben, dasz viele der als atavisch gedeuteten Anomalien auch in anderer Weise ebenso gut oder besser erklärt werden können. Darum wünsche ich zu prüfen ob Gleiches viel- leicht auch für den Menschenschwanz gilt, der scheinbar so ganz zum Atavismus gehört. Niemand kann heute mehr be- streiten, dasz Mensch und Tier nach gleichem Plane gebaut sind, dasz der Mensch in der Reihe der Lebewesen nicht auf einer vollkommen abgetrennten Stufe, sondern an der Spitze dieser Reihe steht; aber von dem Erkennen dieser Thatsache bis zur Anerkennung einer atavischen Kraft oder Eigenschaft des Keimplasmas ist noch ein sehr weiter Schritt. Die Steiszbein- wirbel des Menschen sind gewisz den ersten Schwanzwirbeln des Affen homolog, aber darum braucht eine Verlängerung in der Gegend des Steiszes doch noch kein Schwanz und gewisz keine Rückschlagsbildung zu sein. Wenn ein Steiszbein dorsalwärts, hautumkleidet, frei her- vorragt, dann kann man solch eine Bildung gewisz mit einem Tierschwanz vergleichen ; aber solch ein Schwanz ist dann durch Hemmung der embryonalen Entwicklung und nicht durch Ata- vismus entstanden, oder wenn der Schwanzfaden der Embryonen (Braun) (*) nicht resorbirt wird, dann kann man den dadurch hervorgerufenen weichen Schwanz auch einen Schwanz nennen ; aber auch dieser ist dann keine Rückschlagsbildung sondern ein Produkt abnormaler Entwicklung (gestörter Reduction). Zum Atavismus im engeren Sinne ist nötig dasz bei einem Individuum Formen auftreten, die denen des Atavus gleichen, aber dem norma- len Embryo fehlen. Dabei möchte ich bemerken, dasz ich gar nicht streiten will über die Definition des Begriffes „Schwanz”; gerne acceptiere ich den Vorschlag WALDEYER's (sieh unten) um als Schwanz-einen Körperteil zu bezeichnen, welcher Schwanzwirbel und etwaige andere Abkömmlinge cau- nennen () Vergl. Bonner. Die stummelschwänzigen Hunde, Beiträge zur pa- thologischen Anatomie und zur allgemeinen Pathologie von ZIEGLER und NAUWERoK. N. Bd. IV. H. I$ 84 u. f. B en daler Ursegmente enthält und dabei allseitig von Integument um- - geben ist. Und dann müssen wir anerkennen dasz jeder mensch- liche Embryo einen Schwanz besitzt, der den embryonalen Säüuge- tierschwänzen völlig homolog ist (Hrs, Ecker, Kerger) (*) und dasz öfter Schwänze bei Menschen gefunden wurden. Ich lasse diese Begriffe und Thatsachen seitwärts liegen und will nur die Frage beantworten:ob unter denvielenbisherbei Menschen beobachteten Schwänzensich Rüeckschlagsbildung- en finden und zur Vereinfachung der Ausdrücke werde ich nur solche als wahre Schwänze be- zeichnen. Vor wir die in der Literatur gesammelten Fälle näher beleuch- ten, müssen wir daher zunächst bestimmen, welchen Anforde- rungen ein Menschenschwanz genügen musz, damit er unzwei- felhaft zum Atavismus gehöre: „Er musz Wirbel enthalten, entstanden durch Vermehrung der normalen Anzahl Wirbel; er musz weiter in der Verlänge- rung einer normalen Wirbelsäule liegen (**).” Von diesem Standpunkt aus wollen wir nun die zahlreichen Anomalien betrachten, welche man in der Kreuz-Steiszbeinge- gend begegnet, und die sich als äussere Hervorragungen zeigen. Zunächst erwähnen wir die Spina bifida. Sehr häufig ver- einigen sich die bilateralen Anlagen der Wirbelsäale nicht; das kann im ganzen Verlauf der Wirbelsäule der Fall sein (Rachischisis) oder nur an einer beschränkten Stelle. Lietzteres beobachtet man meistens in der Sacralgegend, oder auch an den letzten Lendenwirbeln. Man beobachtet solche Anomalien bei allen Völkern; MARTIN und Serar haben sie bei Feuerländern, Ten Kare an alten Mumien und Gerippen der amerikanischen Indianer gefunden (**). Zuweilen ist nur ein Proc. spinosus (2.B. der des letzten Lendenwirbels) gespalten, zuweilen ist (*) Vergl. WALDEyYER. Die Caudalanhänge des Menschen. Sitzungs- berichte der K. preuss Akad. der Wiss. XXXIV, XXXV. 1896. (**) Vircuow. Berliner klinische Wochenschrift 1884 No. 49 und BAR- rELs. Über Menschenschwänze. Archiv für Anthropologie. Bd. 13. 1880 (**) Ten Kare. Sur quelques points d'ostéologie ethnique. Revista del museo de la Plata, Del Tomo VII. Pag. 263. 1896. — 169 — dieser nicht mit dem Bogen des Wirbels vereinigt oder es bleibt eine breite Spalte an der hinteren Fläche des ganzen Kreuzbeins offen. In den Seciersälen Europa's findet man solche Anomalien nicht selten (*); viele Fälle hat RECKLINGHAUSEN gesammelt **). Der offen gebliebene Kanal kann durch eine faserige Platte geschlossen sein (Membrana reuniens), sodasz man äusserlich nichts sieht und der Träger seiner Ano- malie unbewuszt ist; meist jedoch treten die inneren Teile hervor und es bilden sich Meningocelen, M yelo-Meningocelen u. s. w.; öfter erscheinen auch Lipome und Fibrome (**). So können sich über den Spalten auch schwanzähnliche Lipome zeigen (RECKLINGHAUSEN S. 272); auch Hypertrichose und Haarschwanzbildung treten häufig auf bei Spina bifida (RECKLINGHAUSEN 1. c. S. 2380—296). Solche über Spalten ent- standenen schwanzähnlichen Bildungen sind gewisz keine wahre Schwänze. Sie sind oft reich an Fettgewebe, Blutgefüszen und Haaren und zeugen für die eingreifenden Veränderungen die vielfachen Umgestaltungen dieser Gegend während der embryonalen Periode. Es können sich an der Wirbelsäule noch andere Anomalien ausbilden durch Verschiebungen in der Längsrichtung, ohne oder mit Spaltbildung. Ein „zusammen-gedrückt-sein” in der Längsrichtung findet sich häufiger (RECKLINGHAUSEN). Werden (°) Die Spina bifida beträgt wohl 1,6 sämmtlicher Bildungsfehler (Craussier). Auf 1000 Geburten kommt ein Kind mit dieser Miszbildung (WERNrrz). Könte. Lehrbuch der Chirurgie. Ate Auflage. Bd. IL S. 655 HyRTL lehrte: Unvollkommene Schliessung oder Offensein des Canalis sacra- lis in seiner ganzen Länge findet man oft genug (Lehrbuch der Anatomie). C°) RECKLINGHAUSEN. Untersuchungen über Spina bifida. Virchow’s Archiv. Bd. 405. 1886. (**) Es hat diese Körperregion eine grosze Variationstähigheit, deren Ursachen wir hier nicht näher untersuchen wolle (Vergl. Rrok- LINGHAUSEN S, 447, 448 u. s. w.). Es kommen in dieser Gegend häufig Congenitale Lipome vor; auch Hygrome, die zuweilen dem Steiszbein gestielt aufsitzen: weiter Teratome, Fibrome, Neurome. Häufig findet man in diese Gegend abnormale Behaarung und Haarschwäme, Auch Musz man an die Glabella und Foveola Coccygea, sowie den Vertex Cocoygeus EckeR’s denken (Archiv für Anthropologie. Bd. 12. 1879). — 170 — einige Wirbelanlagen ganz aus ihrer Lage gerückt, aus der Reihe dorsalwärts geschoben, so bilden sie Anhäânge mit Knochengerüst, welche, wenn auch schwanzähnlich, sicher keine Schwänze sind, da sie nicht in der Verlängerung des caudalen Endes der Wirbelsäule liegen. Untersucht man solch einen Schwanz, naehdem er abgeschnitten wurde, dann findet man ein aus rudimentären Wirbeln gebildetes Knochengerüst, mit Nerven und Muskeln. Solehe Gebilde sind dem Tierschwanz auszerordentlich ähnlieh und lassen kaum einen Zweifel auf- kommen, dasz hier nicht ein echter Schwanz vorliege. Daraus geht hervor, dasz auch die genauste Untersuchung eines abgeschnittenen Schwanzes sehr geringen Wert hat. Wieder in anderen Fällen kann sich ein Hautschwanz bil- den in der Verlängerung des Os coccygis aber ohne Knochen- gerüst; auch dies ist meiner Meinung nach kein Schwanz im atavischen Sinne, es ist eine Hemmungsbildung (BARTELS L e. S. 30). Gleiches gilt von den Sehwänzen, welche die normalen Steiszwirbel oder diese etwas umgeändert enthalten. Sie zeigen das embryonale Stadium, während dessen sich das erst ventral umgebogene Leibesende streckt und mit dem ganzen unteren Abschnitt der Wirbelsäule eine gerade Linie bildet; in diesem Stadium sieht man den Steiszhöcker; er ragt von Haut bedeekt deutlich hervor. (*) Die später eintretende Krümmung des Steiszes „ventralwärts”, wodurch der Steisz- höeker wieder verschwindet, blieb bei solehen Schwänzen aus. Nur dann wenn die normale Zahl der Wirbel (33 oder 34) ver- mehrt ist, und die überzähligen Wirbel in dem Schwanze liegen, kann man van einem Schwanz im atavischen Sinne sprechen. Ein solcher Schwanz kann nicht durch Hemmung der embryonalen Entwicklung entstanden sein, da auch während des Fruchtlebens nicht mehr als die normalen 5 Steiszwir- (°) Ecker, Der Steiszhaarwirbel u. s. w. Archiv für Anthropologie. Bd. 12. 1879, BrAuN. Entwicklungsvorgänge am Schwanzende bei einigen Säugethie- ren mit Berücksichtigung des Verhaltens beim Menschen. Archiv für Anatomie u. Physiologie. 1882, Weiter. His, KEIBEL u. And.; die Literatur findet sich bei WALDEYER L. c. — Ml — bel des erwachsenen Menschen angelegt werden. (*) Ist der Menschenschwanz, so weit wir ihn kennen nur eine Miszbil- dung oder Hemmungsbildung, so kann diese übrigens mit Wachstumssteigerung verbunden sein, wodurch die längeren Schwänze entstehen. Ich glaube, dasz man diese Wachstumsstei- gerung direct mit den in dieser Gegend vorkommenden conge- nitalen Geschwülsten vergleichen kann, die doch auch auf Wachstumssteigerung beruhen. Prüfen wir jetzt, von oben genanntem Standpunkt ausge- hend die Mitteilungen der Autoren, die sich mit dieser Frage beschäftigt haben. Die erste Sammelarbeit über Menschen- schwänze ist die van Mornike (**). Er kam zu dem Schlusz, dasz echte Schwänze beim Menschen nicht nachgewiesen wur- den, er war auch der Meinung dasz Schwanzbildung beim Menschen unmöglich sei. Critischer ist die Arbeit von Barrers. Er teilt die Schwänze ein in: qd. die durch Atavismus entstandenen Schwänze, die wabren Thierschwänze, b. die durch Hemmungsbildung ent- standenen Schwänze, c. die durch Wachstumssteigerung entstan- denen Schwänze. Die beiden letztgenannten Arten interessieren uns hier nicht; nur die erste ist für unseren Zweck wichtig und von dieser bezeugt BARTELS: dasz bisher eine Schwanzbildung beim Menschen, welche durch Atavismus ihre Erklärung finden könnte, in unanfechtbarer Weise noch nicht beobachtet worden ist (Seite 30). Vier Jahre später (1884) sprach Vircuow das gleiche Urteil aus (le). und ihm schloss sich RANke an (Der Mensch. 2° Aufl. 1895). Nach BarreLs wurden noch viele ion natielielnnnns beschrie- ben. Bei den Forschern tauchte dann fast immer der Wunsch auf, den von ihnen untersuchten Schwanz, wenn nicht als einen C°) Nach SrersacH besitzt der männliche Embryo am Ende des zwei- ten Fötalmonats nur fünf Caudalwirbel. Wenn je nachgewiesen werden sollte dasz mehr zin fünf ersten ging kam würde auch bei einem erwachsenen Men Zunahme der Wirbel mn sein, ohne dass wir ihn als eine Rückschlagsbildung zu betrachten 5 d Mounike. Über geschwänzte Menschen. Wiesbaden. 1878 VII — 172 — ganz echten, atavischen, so doch als einen der hypothetischen atavischen Form sehr nahe liegenden Fall anerkannt zu sehen, Der Fall GerLAcH (FLEISCHMANN) ist schon von BARTELS in seiner Nachschrift (S. 38—40) abgeurteilt worden ; wir brau- chen ihn nicht weiter su betrachten ; es war eben kein Schwanz, sondern ein Anhang der Schamlippe (*). Dann folgte LussNer’s Beobachtung (**). Der Schwanz wurde nicht näher untersucht, er enthielt warscheinlich Knochen. Da aber nicht bekannt wurde ob die normale Zahl der Wirbel auszerdem vorhanden war, so können wir ihn nicht verwerten. Auch FreEuNp beobachtete in Straszburg mehrere Schwanz- bildungen (**). Der erste, anatomisch genau untersuchte Fall war den weichen Schwänzen zuzuzählen; das Steiszbein lag nicht im Schwanz, bog sich aber nach auszen und hinten um und erreichte mit der Spitze beinah die Schwanzbildung. Da dieses Steiszbein 5 Wirbel zeigte, so glaubte FrEUND dasz hier der Anfang- zur Bildung eines wahren Schwanzes vor- liege. Dieser Schlusz ist aber ganz unrichtig, denn 5 Steisz- beinwirbel finden sich sehr oft beim Menschen. Also auch hier liegt keine wahre Schwanzbildung vor; der Fall gehört ebenso wie die beiden anderen von FREUND zu dem Hemmungs- bildungen. Sie beweisen nur dass solche Bildungen häufiger vorkommen als man glaubt. Hennie und Rauser beschrieben auch eine interessante Schwanzbildung (***). HeNNie läszt eine geschichtliche Über- sicht vorausgehen, bei der er lange nicht so kritisch verfährt wie Barrers. Das Bestreben tritt deutlich hervor um die Literatur- angaben in dem Sinne wahrer atavischer Schwänze zu deuten. Natürlich versuchte er auch sein Exemplar in dem Sinne zu (°) GerracH. Ein Fall von Schwanzbildung bei min menschlichen Embryo. Morphologisches Jahrbuch. Bd. VI. S. 106. Taf. (*) LissNER. Sehwanzbildung beim Menschen. Epe Bd. 99. S. 191. 1885, ze) FreuND. Über Schwanzbildung beim Menschen. Virchow’s Archiv. Bd. 104, S. 531. 1886, (***) _HENNiG und Raver. Ein neuer Fall von geschwänztem Menschen. Virchow’s Archiv. Bd 105. S. 83. 1886, — 173 — erklären. Der Foetus hatte die normale Anzahl Hals-, Rücken- und Lendenwirbel, das Sacrum bestand nur aus 4 Wirbeln; da der vierte etwas abnorm gebildet war, so glaubten die Autoren, dasz in ihm auch ein Teil des Os coccygis enthalten sei. In dem Schwanz wurden zwei modificierte Röhrenknochen gefunden, die durch einen bindegewebigen Strang mit dem dista- len Ende des Sacrum’s verbunden waren. Da RAUBER diesen Strang nun als einen Rest verkümmerter Steiszwirbel deutete, so konnte er zu der Auffassung gelangen, dasz die beiden Knochen des Schwanzes dberzäühlige Wirbel seien. Ich will nicht weiter in die Beurteilung dieses Falles treten, ich glaube dasz jeder, der die Beschreibung ohne Vorurteil liest, überzeugt sein wird, dasz hier eine vorhergefaszte Meinung verteidigt wird. Aber auch wenn man sich den Ausführungen RAUBER’s anschlieszt, dann beruhen diese doch nur auf Vermutungen und „keine Sicherheit ist zu erreichen”, wie RAugER selbst anerkennt (l. ce. Seite 102). Am weitesten geht Auprrcmr, der den Mensch gleich unter die Primaten einreiht und zwar tiefer stehend als den tür- kischen Affen, der die Menschenschwänze direct mit dem Schwanze des Inuus vergleicht und der das Weib (weil es öfter 5 als 4 Schwanzwirbel haben soll als der Mann) für tierischer hält als den gezähmten Mann (*. Ich kenne diese Arbeit nur nach Hernia (l. e.); obiger Auszug genügt wohl, wenn ich hinzufüge, dasz ArprrcuT keine neuen Schwanzbildungen be- schrieben hat. In der russischen Literatur wurden weitere Fälle beschrieben, die mir nur durch den Bericht Srirpa’s bekannt sind (**). (°) Nach E. Srueinpacu, Die Zahl der Caudalwirbel beim Menschen, Dissertation. Berlin 1889, ist grade das Entgegengesetzte vegen. es hat der Mann meist 5 Steiszwirbel, das Weib ebenso oft 4 wie 5. Die Forscher sind also leider noch nicht darüber einig wer tierischer und Wer gezähmter ist: der Mann oder das Weib! (**) Ergebnisse der Anatomie und Entwicklungsgeschichte von MERKEL und Bonner, Bd. III, 1893. Bericht über die russische Literatur S, 385. Prarnizky. Über den Bau des menschlichen Schwanzes und über mensch- liche Schwänze im allgemeinen. Dissertation. Petersburg. — 174 — Der Fall Jerissesew’s (1886) und der Psärnizky’s haben unsere Kentnisse nicht sonderlich vermehrt. Van dem JELISSEJEW’s teilt uns SrieDA mit, dasz er den Fällen ORNSTEIN’s und BRAUN’s ähnlich sei (Sieh bei BArrers). Eine Vermehrung der Wirbel war also nicht vorhanden. Da Psárnizky den Schwanz abschnitt und ihn dann untersuchte, so konn te er auch nichts mitteilen über die Herkunft der Nerven- und Muskelfasern, die er in dem Schwanz fand. Daher haben diese denn auch für die Bestim- mung, ob hier ein echter Schwanz verlag, gar keinen Wert, eigentlich wurde seine ganze Untersuchung dadurch wertlos. Ieh werde einen Schwanz mit Knochen, vielen Muskeln, Blut- gefässen und Nerven beschreiben, der doch kein Schwanz ist. Knochen fand Psärnizky gar nicht in seinem Exemplar. Ich begreife darum nicht wodurch er seinen Schluss rechtfertigen will, dasz die microscopische Untersuchung bewiesen habe, dasz der amputierte Anhang ein wirklicher Schwanz gewesen sei. Den längsten Menschen Schwanz hat wohl Howes (*) beobachtet. bei einem jungen Moi. Er war ein Fusz lang; es war aber keine Verlängerung der Wirbelsäule vorhanden. Die letzten Mitteilungen, welche ich in der Literatur fand, stammen von WALDEYER. (**). Seine Definition des Wortes „Schwanz” wurde oben bereits erwähnt. Auch die caudae suillae hominis sollen den Tierschwänzen zuweilen homolog sein. WALDEYER will dies durch folgende Beobachtung beweisen. An einem genau untersuchten Menschenschwanz lagen in einer bindegewebigen Axe dorsal zwei Nervenstränge und ventral eine Arterie, alles in mächtiges Fettgewebe eingehüllt, das von der äusseren Haut umkleidet wurde. Dieser Befund entspricht genau dem Bilde, das Querschnitte des letzten Endes von Lämmer- und Schweineschwänzen zeigen. Letztere (*) WIEDERSHEIM. Der Bau des Menschen. Freiburg. 1893. "*) Bericht der XXVII allgemeinen Versammlung der Deutschen Anthropologischen Gesellschaft in Speier, 3—5 Aug. 1896, Centralblatt ür An thropologie, Ethnologie und Urgeschichte. Jhrg. 1. Heft. 4 18 Und: Die Caudalanhänge des Menschen. Sitzungsberichte der Kóniglich Preussischen Akademie der Wissenschaften, XXXIV—XXXV. 1896. — 115 — Angabe stimmt mit denen BoNnet’s (l. c. S. 85) und Psärnizky’s (l. e.) überein, doch glaube ich dasz Wauldeyer ihren Wert zu hoch schätzt. Er will die schwanzähnlichen Fettgeschwülste ausschlieszen, doch da er selbst einen abgeschnittenen Schwanz untersuchte, so ist immer noch der Zweifel berechtigt, dasz ihm ein Fettge- schwulst der Steinbeingegend vorlag. Denn es ist sehr wahr- scheinlich, dasz bei jedem accessorischen Gebilde, welches in der Verlängerung des Steiszbeins liegt, solch eine ventrale Arterie und zwei dorsale Nerven sich werden finden lassen, ziehen doch zu dem letzten Steiszbeinwirbel von der Haut her immer drei kleine Falten, in den lateralen liegen die Nerven (Nn. ano-coccygei), die mittlere, dritte, wird durch ein bindege- webiges Band gebildet, das zwischen der Haut und der Spitze des Steiszbeins befestigt ist. Der Insertionspunkt an der Haut entspricht dem Vertex coccygeus Ecker’s, und der Strang deutet die Linie an, welchen die Spitze des Steiszbeins beim Foetus zurücklegt, bei dem sich ja erst spät die ventrale Biegung des Steiszbeins ausbildet. Unter diesem Band liegt dann ventral- wärts erst die Arteria sucralis media, welche zur ventralen Fläche des Steiszbeins zieht; dort findet man auch die Steiszdrüse. So is talso bei jedem Menschen das vorhanden, was WALDEYER in dem von ihm untersuchten Schwanz gefunden hat. BRAUN und His halten es nach WALDEYER für wahrschein- lich, dasz die weichen Menschenschwänze aus der von erste- rem als „Schwanzfaden” beschriebenen Bildung hervorgehen, die Braun regelmässig bei embryonalen Tierschwänzen fand und von KerBeL bei menschlichen Embryonen nachgewiesen wurden. WaALpEYERr (Ll. c.) 784 kann diese Auffassung nicht teilen; ich sehe aber wieder nicht ein, „warum nicht”, denn wenn auch der Schwanzfaden in der Regel frühzeitig resor- biert wird, dann gilt dies doch auch von anderen embryo- nalen Bildungen, die zuweilen bei erwachsenen Menschen sich zeigen. Und wenn die weichen Menschenschwänze sich völlig gleich dem bleibenden Endstück der Tierschwänze ver- halten, dann können sie trotzdem aus dem Schwanzfaden entstan- — 176 — den sein, sie sind dann eben dem bleibenden Ende der Tier- schwänze nicht homolog. Gleiche Formen finden sich auch bei nicht homologen Bildungen (z. B. Parhomologie der Mus- keln). Ich halte diese Schwanzbildungen nicht für Rückschlags- bildungen, sondern erkläre sie durch Entwicklungshemmung (Störung der Resorbtion). Soleh eine Schwanzbildung hat genau denselben Wert wie eine Spina bifida und es ist nicht einzusehen, warum solche Schwänze nicht ebenso oft vorkommen sollen wie diese Spina bifida und ebenso wie diese bei allen Völkern der Welt. Jüngere Stadien embryonaler Entwicklung werden fixiert und zeigen sich dadurch am erwachsenen Körper, ganz wie die congeni- talen Fisteln des Halses. Wenn man solche Fisteln, wenn man die Spina bifida, Atresia ani und gleichartige Erscheinungen zu den embryonalen Entwicklungsfehlern rechnet, dann gehören die von WarprEvEr beschriebenen Schwänze auch dorthin und nicht in das Reich des Atavismus. (*). Dasz die Menschenschwänze meist mit anderen Miszbildun- gen wie Bauchspalte und Atresia ani combiniert sind und nicht mit atavischen Formen, ist gewisz nur in dem Sinne ver- ständlich, dasz auch der Schwanz eine Miszbildung wie die anderen ist und nicht durch Atavismus hervorgerufen wurde, wenn er auch wie der Schwanz des Embryo, aus dem er ja hervorging, einem Tierschwanze homolog ist. Iech möchte, wie dies auch BarreLs gethan hat, darauf hin- “_() Zur Vergleichung will ieh noch Folgendes nach eigenen Unter- suchungen mitteilen. Die Nn. ano-coceygei entstehen bekanntlich aus dem Plexus coccygeus (5t Sacralnerv, 4t, 2 Caudalnerv). Sie verlaufen um das Steiszbein nach hinten und kommen so dorsal von der Arterie zu liegen. Aehnlich verhalten sich die Schwanznerven der langschwänzigen Affen. Auch diese entstehen aus ventralen Wurzeln, biegen dorsalwärts um und liegen dann dorsal von der Arterie. Diese Nerven gehen haupt- sächlich aus den Nerven 30, 31, 32 hervor, ganz wie beim Menschen, doch folgen auf 32 beim Affen noch andere Nerven, die beim Menschen rudi- mentär sind, Auch nehmen weiter proximal gelegene hen zuweilen an der Innervation der Schwanzmuskeln Anteil, so 29. schrägen Schwanzmuskeln erhalten auch noch Fasern aus 28, dem zr Sacral- nerven des Menschen, dem ersten der Affen. —_ MT — weisen, dasz ich mit obigen Betrachtungen durchaus nicht be- haupten will, dasz echte Schwänze (im atavischen Sinne) beim Menschen nicht vorkommen können. Ich discutiere weder ihre Möglichkeit noch ihre Unmöglichkeit, ich wollte nur zeigen, dasz die meisten Autoren zu sehr geneigt sind, da wir unter der Herrschaft der Descendenzlehre leben, alle Anomalien durch Atavismus zu erklären. Meine Auffassung ist, dasz man, statt sich mit dem Machtwort Atavismus zu begnügen stets genau forschen soll, ob nicht andere, näher liegende oder uns besser bekannte Ursachen vorliegen. Betrachten wir jetzt den von mir genauer untersuchten Menschenschwanz, welcher (Taf. I) eine intermediäre Stellung einnimmt zwischen den Spaltenbildungen der Wirbelsäule und ihren Folgen und den eigentlichen Schwanzbildungen ; dadurch ist er sehr lehrreich für das Verständnis der Anomalien der Sacralgegend. Die Trägerin des Schwanzes war ein in Ost-Java geborenes Mädehen von rein Maduresischer Abstammung. Ich erhielt dasselbe als Leiche in Spiritus. Dieses Kind normaler Eltern war selbst (auf den Schwanz nach) normal gewachsen, gut entwickelt, kräftig gebaut und zehn Monate alt. Das Kind starb durch Malariafieber und wurde begraben. Einen Tag nach dem Begräbnis erhielt Herr D". Essers in Probolinggo für eine beträchtliche Summe die Zustimmung der Eltern um die Leiche wieder auszugraben. Ihm danke ich dieses merk- würdige Präparat. College Essers sah das Kind zum ersten Mal als es bereits fünf Monate alt war. Es konnte den Schwanz willkürlich bewegen nach beiden Seiten, auch nach oben und unten, aber die Exeursionen waren nicht grosz. Die Abbildung (nach einem Photogramm) zeigt die äusseren Formen der Leiche; ich füge hinzu, dasz auch die nicht sichtbaren Füsze vollständig normal waren (*). Am ganzen ) Zwar macht das Photogramm den Eindruck als ob der Schädel des Kindes abnormal gebildet sei. Ich kann aber versichern, dasz die Kopfdurchmesser vollständig denen normaler gleichaltriger Kinder ent- sprechen. Der Kopf scheint zu grosz, weil der Nacken durchgeschnitten Wurde und der Brustkorb durch innere Verwesung zusammengesunken ist, — 178 — Körper zeigte das Kind, auch an den inneren Teilen keine Miszbildungen ; auch die Geschlechtsteile (inneren und äusseren) und der Anus waren normal gebildet. Ich hebe dies hervor, da die Schwanzbildungen meist mit Atresia ani, Bauchspalte und anderen Miszbildungen kombiniert sind. Das Gehirn war entfernt, wozu man die Wirbelsäule vom Kopf abgeschnitten atte. Die äusseren Teile waren gut conserviert, die inneren nicht; dadurch war das Rückenmark zu einer teichigen Masse geworden; die Nervenwurzeln in den Intervertebrallöcheru waren ebenfalls aufgelöst und die Verbindungen zwischen vielen Knochen waren gelöst. Daher habe ich leider nicht allen Verhältnissen auf den Grund gehen können. Das einzige Abnorme an dem Kinde war sein Schwanz. Dieser war 12 cM lang und hatte an der Basis einen Umfang von 14 cM. Er zeigte einen ersten breiten Teil, der von rechts nach links abgeplattet war, und einem fingerartigen zweiten Teil, der ganz wie ein Finger aus drei Phalangen zusammengesetzt schien. Man fühlte deutlich die Knochenteile durch die Haut hindurch. Der Schwanz war nicht starr mit dem Körper verbunden, sondern sehr lose; das ganze Gebilde liesz sich leicht auf die rechte oder linke Seite legen. Die Krüm- mung des Schwanzes war nach unten wie beim Tierschwanz, sie liesz sich ausgleichen ganz wie ein gekrümmter Finger gestreckt werden kann; sich selbst überlassen, zeigte er eine Haltung wie in der Abbildung, aber immer mit der Neigung sich der linken Körperseite zu nähern. Die Medianebene des Schwanzes lag etwas links von der Medianebene des Körpers. Hob man den Sehwanz auf, so fühlte man distalwärts von der Basis die Steiszbeinspitze, es ging der Schwanz also nicht von der Steiszbeinspitze aus, sondern er war mit den Sacralwirbeln verbunden. So zeigte bereits die äüussere Unter- suchung, dass hier kein echter Schwanz vorlag, denn ein solcher musz in der Verlängerung des Steiszes und nicht proximal von diesem liegen. Es schien das Steiszbein übrigens sehr kurz zu sein, denn zwischen dessen breitem Ende und dem Anus lag ein weiter Zwischenraum. Der Körper zeigte normale — 179 — Behaarung, die Kopfhaare sind deutlich auf dem Bilde, die feinen Laguno bedeckten den Körper in normaler Weise und fanden sich auch auf dem Schwanz bis nahe an dessen Spitze. Die Haut des Schwanzes war ganz wie die des Körpers ge- bildet und leicht beweglich, nur an der Spitze des Schwarzes war sie mit den inneren Teilen verbunden; sie war dort ge- runzelt wie eine alte Narbe. Auch über der Spitze des Steiszes war die Haut nicht verschiebbar, sie zeigte ein seichtes Grübchen und eine ganz haarlose Zone um diese kreisförmigen Fältchen ; die Haare des Körpers zogen in der Richtung dieser Stelle und bildeten also Ecker’s Haarwirbel. Die drei Bildungen, welche Ecker (l c.) als Steiszhaarwirbel, Glabella und Foveola coccygea unterschieden hat, fanden sich also hier vereinigt, darauf komme ich später zurück. Ich spaltete die Haut und fand unter derselben eine dicke Lage Fettgewebe. Das Kind zeigte überall gut entwickelten Panniculus adiposus, wie man dies gewöhnlich bei gut ge- nährten Kindern findet, doch war die Fettschicht am Schwanz noch stärker, besonders an dem basalen, breiten Teil, die Fettcellennester waren hier auch gröszer. Es war sehr schwierig in dieser Fettschicht Hautnerven zu finden; zum Schwanz zogen keine Zweige der Nn. glutaei. Der einzige Hautnerv, der sich an den Schwanz verästelte, war der R, lateralis des letzten Thoracalnerven. Dieser entsprach genau der nachfolgenden Beschreibung GEGENBAUR's (Lehrbuch) : „Am letzten Intercostalnerv ist der vordere Zweig des Ramus lateralis häufig sehr ansehnlich und läszt dann einige Nerven über die Crista ilei herab zur Haut der Hüfte und des Gesä- Szes gelangen (nn. cut. clunium superiores)”, Dieser Hautnerv verzweigte sich jedoch nur an die dem Körper direkt anliegen- den Teile des Schwanzes. Muszte es auf den ersten Blick befremden, dasz keine Nerven vom Körper auf den hervortretenden Teil des Sch wanzes übergin- gen, so zeigte sich nachher, dasz die Nerven dem Schwanz durch- aus nicht fehlten, dasz dieser sogar sehr nervenreich war. Doch Slaube ich, dasz ich zum besseren Verständnis die Schichten- — 180 — weise oder präparotorische Beschreibung fahren laszen musz um zunächst das Skelet näher zu betrachten, wobei uns natürlich nur das Axenskelet interessiert. Die Wirbelsäule zeigt die gewönhnlichen 7 Halswirbel, dann folgen elf Rippen-tragende Wirbel. Nur 6 von diesen Rippen sind an das Sternum befestigt, die anderen 5 sind ganz frei, dabei ist die elfte Rippe ziemlich lang (5 eM.); von einer 12ten Rippe ist keine Spur zu finden. Es folgen dann 5 normale Lendenwirbel, Ganz abnormale Bildung zeigt der andere Teil der Wirbelsäüule (Fig. 1. und 2). Zunächst ist das Sacrum abnorm gekrümmt. Es ist nicht convex nach hinten gebogen, son- dern konvex nach vorne; die mittleren Fig. 1. Wirbel springen also am meisten in den Beckenraum vor. Darum-ist die Vorder- ansicht (Fig. 2) nur eine schematische, da ich alles in eine Ebene zeichnete. Weiter ist das Saerum der letzte Teil der Wirbelsäule; ein Steisz- bein ist nicht vorhanden. Das distale Ende des Kreuzbeins ist nicht nur stark nach hinten gekrümmt, wie die Profil-Ansicht (Fig. 1.) zeigt, sondern weicht auch von der Medianlinie etwas nach links ab (Fig. 2.). Bei näherer Betrachtung sieht man dasz die Entwicklung des ganzen Knochens keine Fig. rein symmetrische ist. Die Anzahl der Sacralwirbel belet sechs (*) und dem entsprechend sind auch fünf vordere und hintere Sacrallöcher vorhanden (auszer vorne links). Der letzte Wirbel ist etwas zugespitzt, und während alle anderen ganz verknöchert sind zeigt das nach hinten umgebogene Ende noch Knorpel an *) Dasz sechs Wirbel sich an der Bildung des Sacrums beteiligen, ist eine häufig vorkommende Anomalie, und entsteht durch Anschlusz eines Steiszwirbels an das Sacrum, — 181 — der Peripherie; der Kern wird aber durch normales, zusammen- hängendes Knochengewebe gebildet. Sicher liegt hier nur ein Wirbelkörper vor. Die Zwischenwirbelscheiben sind alle noch erhalten, nur an der hinteren Fläche war die zwischen 4! und 5' Sacralwirbel zum Teil verschwunden, die zwischen 5t und 6' nicht. Die Facies auricularis erstreckte sich über die Sei- tenteile der drei ersten Sacralwirbel. Es wird die Wirbelsäule also aus (7 + 11 + 5 + 6) 29 Wirbeln gebildet, während die normale Wirbelsäule (7 + 12 + 5 + 5 + 4) 33 Wirbel zeigt. Es fehlen also vier Wirbel oder fünf, wenn man fünf normale Caudalwirbel an- nehmen will. Eine Reduktion der Wirbelzahl kann man als eine progressive Anomalie betrachten, je weniger Wirbel desto differenziertere Verhältnisse liegen vor. Ist weiterhin das Os coccygis nur ein rudimentäres Organ (ein Schwanzrest), also ein Zeuge für die Abstammung des Menschen, dann würde das vollständige Schwinden desselben einen Fortschritt be- deuten und könnte man sich denken, dasz der Zukunftsmensch so wie dieses Kind gebildet sein würde. Das Sacrum ist auf- wärts verschoben und die thoraco-lumbale Wirbelsäule wie beim Orang Utan um einen Wirbel verkürzt; das Saerum hat nun sechs Wirbel, von denen der sechste nicht zum Os coccygis tritt, sondern mit dem Sacrum verbunden bleibt. Das Os coccy- Sis selbst ist ganz verschwunden; auch ist die Zahl der Rippen auf elf reduciert. So könnte man in streng Descendenz-theo- retischen-Sinne diese Anomalie erklären. Dagegen darf man nicht einwenden, dasz solch eine sprungartige Umänderung Undenkbar sei, denn die Descendenz-Theoretiker nehmen ja heute eine sprungartige Abänderung als möglich an (Emery) it Aber in diesem Fall kann es sich jedenfalls nur um ein Über- Sangsstadium handelen, bei dem die Wirbel erst anfangen zu KENNEL u. and. — 182 — neuer Modus vorliegen um die Wirbelsäule zu verkürzen, nicht durch Hinaufsteigen des Sacrums, sondern durch ein direktes „aus der Reihe treten” mittlerer Wirbel. Doch kehren wir von diesen Speculationen zu der Betrach- tung der vorliegenden Formen zurück. Der Canalis sacralis ist in seiner ganzen Länge nicht ge- schlossen, der Proc. spinosus des ersten Sacralwirbels ist bereits gespalten, doch ist der Spalt nur schmal; an den folgenden Wirbeln sind die Bögen wie abgeschnitten, von ihnen sind nur kleine Teile ausgebildet, einige der Foramina sacralia sind daher nicht geschlossen (Fig. 1); die hervorragenden Spitzen der Bögen zeigen am Rande noch Knorpelgewebe. In dem offnen Sacralkanal liegt noch ein selbstständiger, platter Knochen (Fig. 1. S.); dieser zeigt an beiden Rändern (rechts und links) knopfartige Vorsprünge, rechts drei, links zwei. Links sind sie mit den rudimentären Bögen des 3' und 5', rechts mit denen des 2t bis 5t Wirbels durch lose Bänder vereinigt. Auf der dorsalen Fläche zeigt das Schaltstück eine Tubero- sitas gleich einem Processus spinosus der Sacralwirbel. Dieser freie Knochen ist ohne Zweifel aus den Dornfortsätzen hervor- gegangen, welche nicht mit den Wirbelbögen vereinigt wurden. So weit entspricht der Befund den bekannnten Verhältnissen bei unvollständiger Vereinigung der bilateralen Anlagen der Wir- belsäule. Auf dem freien Schaltknochen liegen hier aber noch andere Gebilde. Zunächst ist ein selbstständiger Knochen (Fig 1. a.) durch ein Band mit der Tuberositas des Schalt- stücks vereinigt; dieser trägt den Schwanz. Das Gerüst des Schwanzes zeigt drei Teile. Der erste (b) ist breit, von rechts nach links abgeplattet und wird distalwärts immer schmäler und runder. Es zeigt dieser Teil zwei getrennte Ver- knöcherungen (mit spongiöser Knochenmasse X, X’, Xx”); eine nimmt fast die ganze breite Basis ein, die andere findet sich in der Mitte, diese ringartig umschliessend ; alles andere ist Knorpel- gewebe. Auf dem langen Stiel sitzt dann wieder ein kleiner phalangenartiger Knochen, der durch ein Gelenk mit dem Stiel verbunden ist; dieser zweite Teil zeigt eine knöcherne Diaphyse —.183 — und an den Enden knorpelige Epiphysen. Der Stiel trägt eine concave Gelenkpfanne, das zweite Glied einen convexen Ge- lenkkopf; die beiden Teile sird also durch eine Diarthrose verbunden. Auf gleiche Weise ist das dritte Glied mit dem zweiten verbunden, beide Teile sind gleich gebildet, nur ist der distale Epiphysenknorpel (Endknorpel) weit länger ; auch ist er unregelmässig geformt. Es gleicht der letzte Teil des Schwanzes mit seinen Röhrenknochen und seinen Gelenken also genau dem von Herrie und RAuBer beschriebenen Menschenschwanz, der in der Verlängerung des Steiszes lag. Hs ist merkwürdig, dasz sich aus Wirbelkörpern Röhrenknochen bilden können und, wie schon RauBEr bemerkt, könnte man in Zweifel kom- men ob hier nicht eine Zehe oder ein Finger modificierter Art eines parasitären Monstrum duplex vorliege. Jedoch wie RauBer kann ich auch für meinen Fallsagen: „Aber an dieser Annahme hindert doch so vieles, dasz fast nichts mehr übrig bleibt” Es scheint mir unnütz darauf näher einzugehen; die weitere Beschreibung wird zeigen, wie unbegründet solche Auffassung sein würde. Wir fassen den Befund in dem Sinne auf, dasz hier vier modificierte Wirbel vorliegen; drei bilden den Schwanz, einer verbindet ihn mit dem Schaltstück des Sacralkanals; so wären also die vier fehlenden Wirbel gefun- den und steict die Zahl der Wirbelkörper auf-33. Wenn das erste Schwanzstück auch zwei Ossificationscentra zeigt, so wäre es doch meiner Meinung nach ganz unbegründet, um es aus zwei Wirbeln enstanden zu denken; findet man doch öfter zwei Knochenkerne (oder einen paarigen) in einem Wirbel, auch sind in diesen Schwanzstücken die Wirbelbögen mit enthalten mit ihren eigenen Knochenkernen. Will man dieses Stück aber doch als zwei Wirbeln gleichwertig betrachten, so steigt die Ge- Sammtzahl doch nur auf 34 und auch der normale Mensch kann so viele Wirbel besitzen (7 +12 +5 +5 + 5). Nachdem man das Skelet des Kreuzbeins bloszgelegt hat, sieht man in dem Wirbelkanai das Rückenmark mit den Nervenwurzeln. Diese zeigen normale Verhältnisse; der uralsack reicht bis zum oberen Rande des zweiten Sacral- — 184 — wirbels; abwärts aus ihm treten dann noch die letzten Sacral- nerven hervor, welche schräg distals zu ihren Sacrallöchern ziehen. Die Dura mater geht dann vom 2tSacralwirbel an in einen dünnen Strang über, welcher bis zum 6t Saecralwirbel sich verfolgen lässt. Soweit ist alles normal. Ganz abweichend ist aber Folgendes. Gleich nachdem der Duralsack in das Sacrum eingetreten ist, spaltet sich von ihm eine starke Portion ab, welche nach links und abwärts zieht bis zum zweiten hinteren Sacralloch. Sie tritt dann durch den groszen medianen Spalt nach auszen und legt sich auf die linke Seite des Schaltstückes S. Aus diesem Teil gehen dann die Nerven hervor, welche sich an beide Seiten des Schwanzes verzweigen. Wie weit das Rückenmark in den Duralsack hinabreicht und ob etwa in ist, liesz sich nicht mehr feststellen; der ganze Inhalt des Duralsacks war eine braune, teichige, amorphe Masse. Ich kann mit Sicherheit nur aussagen, dasz eine starke, breite Duralscheide von dem Duralsack ausgeht, aus welcher Scheide eine Anzahl Nerven und Venen hervorgehen, die alle zum Schwanz treten. Es entspringt diese Duralscheide und also die aus ihr hervor- tretenden Schwanznerven unter dem ersten Sacralnerven (hier der 25t Nerv) über dem 2t Sacralnerven. Daher können wir schliessen, dasz sie zu Segmenten gehören, welche oberhalb des 2t Sacralwirbels lagen; es wurde der Schwanz also aus oberen Sacralwirbeln gebildet und die Steiszbeinwirbel haben die Rolle des Saerums übernommen. Der 24t Wirbel ist hier der erste Sacralwirbel und der 25t Nerv der erste Sacralnerv. Der zweite Sacralwirbel wird, da vier Wirbel ausgeschaltet wurden, die Nummer 29 tragen müssen und der zweite Sacralnerv die Nummer 30, obgleich sie der Reïhenfolge nach Nummer 25 und 26 sind. Die Wirbel 25-28, die Nerven 26—29 bilden dann den Schwanz. Es sind also Segmente nach hinten ausgeschie- den, deren eigentliche, ursprüngliche Stellung man an den Nerven erkennen kann. Die beigefügte schematische Zeiehnung — 185 — des unteren Teiles der Wirbelsäule dieses Kindes (Fig 3), verglichen mit der normalen Form (Fig. 4) verdeutlicht die Ver- hältnisse. Diese Zeichnun gen zeigen auch dasz der 32te und 33 Nerv dieses Kindes 2, wohl entwickelt sind, während der32®des … /… normalen Menschen sehr schwach ist oder 26 So, 26 fehlt und der 33te ganz rudimentär sich dem SE Filum terminale anschlieszt. Die Zahlen der 28 fx, 5 Sacralwirbel sind in den Figuren unter- 29 f**29 strichen. Nachdem wir das Knochengerüst 50 [+30 und die Herkunft der Nerven und Venen se zie nen gelernt haben, läszt sich die Beschreibung der 35 anderen Teile leicht daran anreihen. Fig. 4. Unter der Haut des Schwanzes liegt zunächst die dicke oben erwähnte Fettschicht, in welcher zahlreiche Nerven und Gefäsze eingelagert sind, die mit ihren Verzweigungen zum Teil in der Haut enden, zum Teil in die unter dem Panniculus adi- posus liegende starke Fascie eindringen. Diese Fascie ist die directe Fortsetzuug der Rückenfascie, welche die Rückenmus- keln bedeckt, Letztere endet lateralwärts in der Gegend der Articulatio sacro-iliaca, medianwärts am 1t Sacralwirbel; ein Teil zieht distalwärts zum Schwanz. Die lateralen Teile verbinden sich mit der Glutealfascie; auch die Schwanzfacie strahlt seitwärts in diese Gegend aus. Die Glutealfascie selbst ist distalwärts an die stark hervorspringende Spitze des 6' Sacralwirbels (gleich Steiszbeinspitze) befestigt. Das Lig. spiaosum endet am ersten Sacralwirbel dessen Proc. spinosus bereits gespalten ist; es zieht also nicht zum Schwanz. Die Öffnung im ersten kation wird nur durch eine dünne Membran geschloszen. Nimmt man die oberflächliche Fascie weg, dann treten die glänzenden Fasern der Aponeurose der Rüeckenmuskeln zu Tage; diese sind lateralwärts an den oberen Rand des Ileum befestigt, ziehen dann unter den Glutaeus maximus abwärts, und Muskel Wie Aponeurose bedecken die lateralen Teile des Sacrums bis hinab zum 6t Sacralwirbel; sie sind an alle Wirbelbögen des Sacrums befestigt. Soweit den die beiden Seiten einander gleich. — 186 — Näher der Mittellinie zeigen sich wichtige Unterschiede. Es sind Muskel und Aponeurose an den Proc. spinosus des lt Sacralwir- bels befestigt. Von dort ziehen an der rechten Seite aponeuro- tische Bänder mit Muskelzügen der Rückenmuskeln zum Schalt- stück des Sacralcanals und zum Schwanz; an diesem enden jedoch nur wenige Fasern, die meisten ziehen unter den Glutaeus maximus hinweg: zu den unteren Sacralwirbeln, bis zu der nach hinten umgebogenen Spitze des Saerums. So ziehen aponeurotische Bänder vom Schwanz zum 1* und zum 6t Sacral- wirbel. Die mittleren longitudinalen Muskelbündel werden auch vom Glutaeus maximus bedeckt, denn dieser nimmt Ursprung an den obengenannten Bändern; an der rechten Seite zeigen die Muskelzüge nur longitudinale Fasern, transversale fehlen vollständig. An der linken Seite ziehen Muskel und Aponeurose nicht so- weit abwärts, sie enden am 1! Sacralwirbel. Dadurch bleibt unterhalb desselben eine Öffnung, durch welche die Nerven und Venen vom Rückenmark zum Schwanz treten. An der linken Seite finden sich auch noch Teile der langen Rückenmuskeln ; jedoch haben diese jede Verbindung mit der Hauptmasse ver- loren. So gehen schwache Muskelzüge vom ersten Sacralwirbel zu dem Schaltstück des Sacralkanals und zum Schwanz, welche teils oberhalb, teils unterhalb der oben genannten Öffnung lie- gen. Andere selbstständige Muskelbündel ziehen von der Spitze des 6t Sacralwirbels zum Schwanz; sie entsprechen vielleicht dem Extensor coccygis des normalen Menschen. Durch diese unteren Teile der graden Rückenmuskeln wird der Hiatus sacralis geschlossen, zu welehem Verschluss namentlich die Fasern der rechten Seite beitragen, welche nahe dem 6' Sacral- wirbel quer über die Medianlinie hinweg zur linken Seite ziehen. Da die oben beschriebenen aponeurotischen Bänder an der linken Seite fehlen, so sind die Fasern des Glutaeus maximus direct an die Spitze des 6! Sacralwirbels und an die Schwanzfascie. befestigt (*). Durch die Beziehungen des Gesäsz- (*) Beim normalen Menschen entspringt der Glutaeus maximus nicht an den medianen Teilen des Sacrums, sondern nur an dessen lateralem — 187 — muskels zum Schwanz sind die während des Lebens beobach- teten Bewegungen nach rechts und links erklärt. An der linken Seite fanden sich auch noch transversale Fasern der Rückmus- keln; sie zogen von den Spitzen der Wirbelbögen zu dem Schalt- stük des Sacralkanals und zum Schwanz; sie gehören wohl zum System des Transverso-spinalis und Multifidus spinae. Es wird demnach der ganze offen gebliebene Sacralkanal durch Muskeln und Bänder, so wie durch das Schaltstück ge- schlossen; es bleibt nur eine kleine runde Öffnung zurück, aus welcher die Schwanznerven hervortreten. Die oben beschriebenen Bänder und Muskeln verbinden also den Schwanz mit dem Körper; ihre Haftstellen am Schwanz liegen nur zum kleinsten Teil an dessen Knochen, fast alle enden an der Schwanzfascie. Löst man diese starke, straffe Fascie von ihrer Unterlage los, dann bemerkt man, dasz ein Teil der im Panniculus adiposus liegenden Ner- ven und Gefüsze die Fascie durchbohren und so zu den tiefer liegenden Muskeln gelangen. Diese, die eigenen Muskeln es Schwanzes sind in den Figuren 5. und 6. abgebildet; sie gehören zu den Wirbeln 25—28, welche das Gerüst des Schwanzes bilden,. Man kann sie in drei Gruppen trennen: 2t Sehwanzwirbel, die der 2, Fig. 5. und stärksten verbinden den lt mit dem 2t Sehwanzwirbel (b, b4). Diese tragen das Rande, die en binen er nur en bep eoccygis. Da der Muskel des Kindes di Sacrum also dem Steisz- in des OR enslen Menschen. Gleiches den sich bei Vergleichung der langen Rückenmuskeln. Diese ziehen beim normalen Menschen nur bis zum unteren Rande des Sacrums hinab, ebensv die Aponeurose; der Hiatus sacralis wird nur durch eine dünne Membran geschlossen. Bei dem Kinde ziehen Muskel und Aponeurose bis zum letzten Wirbel hinab, denn de Steiszbeinwirbel sind hier Sacralwirbel geworden. LVII 13k — 188 — lange Knochengerüst des Schwanzes und trugen viel zu seiner Beweglichkeit bei. Die Muskeln der dritten Gruppe (a, a’) entspringen und enden am 2t Schwanzwirbel, diesen wie mit einem Mantel umhüllend; eine Wirkung können sie daher nicht gehabt habeu; am schwächsten waren die longitudinalen Fasern (a). In Fig. 6 wurden auchdie Nerven angedeutet, welche durch die Fascie zu den tiefer liegenden Muskel- schichten treten. Es entwic- kelten sich die eigen Muskeln des Schwanzes aus Teilen der Muskelplatten, die zu den aus der Reihe geschobenen Schwanzwirbeln gehören. Die Gefäsze und Nerven treten fast alle nur zur linken Fig. 6. Seite des Schwanzes, von dort ziehen sie um den oberen und unteren Rand zur rechten Seite; darum habe ich nur die Verzweigungen der linken Seite abgebildet (Fig. 7 und 8). Fig. 7. Fig. 8. Die Arterien (Fig. 7) kommen aus den Foramina sacralia posteriora und zwar aus den Foramina 2 bis 5; ob sie aus der Arteria sacralis media oder aus den Arteriae sacrales late- rales stammen konnte ich wegen der Fäulnis der inneren Teile nicht ermitteln. Die Arterien aus dem 2t und 3t Sacralloch treten graden Weges zur linken Seite des Schwanzes (a?, a?), die aus dem — 189 — 4t Loch zieht aufwärts, über die anderen hinweg, bis zum ersten Sacralwirbel und legt sich hier zwischen die Fasern des Mus- kelbandes, welches vom 1t Sacralwirbel zum Schwanz zieht (Seite 186). Mit diesem bildet sie den oberen Rand der Öffnung, durch welchen die Nerven aus dem Sacralkanal treten und gelangt so zum Schwanz (a*). Die Arterie des 5t Lochs (a°) is sehr schwach und vereinigt sich mit dem Zweige des a?, welcher zur rechten Seite des Schwanzes tritt. Die Herkunft der Arterie, welche am oberen Rande des Schwanzes verläuft (Fig. 7), habe ich leider nicht feststellen können, sie risz beim Präparieren ab; vielleicht stammte sie aus Arterien der rechten Körperseite. Ich habe kein Gefäsz gefunden, welches von der rechten Körperseite zum Schwanz zog. ie Hautzweige der Art. glutaea sinistra, welche die Mm. Glutaei durchbohren, geben einige Ástchen zur Basis des Schwanzes; sie etleng deli aber nicht bis zum frei herabhän- genden Teil desselbeu. Die Arterien verzweigen sich vielfach, besonders treten die vielen Anastomosen hervor. Diese sind meiner Meinung nach ein Zeugnis für die Reduktion dieser verschobenen Körper- segmente. Besonders stark sind sie an der Schwanzspitze; dort vereinigen sich dic Hauptzweige der rechten und linken Seite und bilden mit den ebenfalls der Schwanzspitze zustre- benden Nerven ein Gebilde, welches nur mit einer Steiszbein- drüse verglichen werden kann. Dieser Befund ist sehr interessant, denn wenn eine aoleks Bildung sich auch an diesem falschen Schwanz zeigt, dann kann man daraus folgern, dasz sie nur ein Zeuge stattgefundener Reduktionen ist. Den erst gröszer angelegten Arterien fehlt bei der starken Reduktion der Endteile dieses Schwanzes oder des normalen Steiszes der Raum zur Entwicklung, und dadurch wird ein Knäuel gebildet wie ihn die Luvscmka’sche Drüse zeigt: Dafür spricht auch die aussergewöhnliche Breite der Arterien, welche nicht mit der geringen Grösze des Schwan- Zes übereinstimmt. In gleicher Weise erklärte GEGENBAUR (Lehrbuch) die Geflechtbildung der aus den Foramina sacralia — 190 — posteriora hervortretenden Nerven durch Reduktion der Cau- dalregion. Die Hauptvene des Schwanzes (Fig. 7. V.) kommt aus dem Sacralkanal zusammen mit den Nerven; sie stammt aus den Plexus venosi spinales und dringt mit wenigen starken Zwei- gen direkt in die tiefen Schichten der Muskulatur ein bis in das Knochengerüst des Schwanzes. Auszer dieser Hauptvene kommen noch einige kleinere aus dem Sacralkanal, einige scheinen aus den Venennetzen der Wirbelsäüule, andere aus denen des Rückenmarks hervorzugehen; sie verzweigen sich: gleichzeitig an den Schwanz (dabei zu den Muskeln und dem Periost tretend) und an die innere Fläche des Schaltstücks- des Sacralkanals (Fig. 1 und 6. S) und an die inuere Fläche der Sacralwirbel. Hautvenen: für den Schwanz aus den Gluteal- oder Sacralge- fäszen fanden sich nicht. Die Nerven entspringen alle, wie schon erwähnt, direkt aus- dem Rüeckenmark und treten, umhüllt von einer Duralscheide, durch die öffnung in der Fascie der linken Seite zum Schwanz. Sie verzweigen sich hauptsächlich an der linken Seite, von links treten die Nerven nach rechts hinüber. Die Art der Verzweigung zeigt Fig 8. Ein Nerv tritt direct aus dem Nervenbündel zur rechten Seite. Die meisten Zweige liegen ganz oberflächlich auf der Fascie und im Panniculus adiposus. Andere treten, wie die Figur zeigt, unter die Fascie, sie ge- langen zu den Muskeln. Die ersteren repräsentieren die Rami eutanei, die anderen die Rami musculares der Intervertebral- nerven; der direct zur rechten Seite tretende Nerv ist viel- leicht ein Ramus posterior, denn ich glaube, dasz die linke Seite des Schwanzes der ventralen Fläche des Körpers, die rechte Seite der dorsalen Flüche entspricht. Von den Nerven gilt dasselbe wie von den Arterien, auch sie sind unverhält- niszmäsig stark (breit). Erwägt man nun, dasz sie, wie die vielen Arterienzweige, fast alle der Fascie auflagen, dann kann man daraus ableiten, dasz die Fascie von einem Netz von Nerven- undfGefäszbändern bedeckt wurde, in dem man nur — 191 — mit grosser Mühe und immer mit der Loupe arbeitend sich orientieren konnte. Die hinteren Zweige der Sacralnerven treten mit den Arte- rien aus den Foramina posteriora hervor, sie sind sehr schwach und bilden ein einfaches Geflecht (weit einfacher als sonst beim Menschen). Die Zweige treten in die distalen Teile der graden Rückenmuskeln ein; Zweige zur Haut konnte ich nicht constatieren, es wird das Sacrum ja auch ganz von dem Schwanz bedeckt. Der letzte Nerv tritt am hinteren Ende des Sacralkanals (oder war es vielleicht nur das Filum terminale) in der Medianlinie hervor und verliert sich an der stark nacht hinten umgebogenen Spitze des 6! Sacralwirbels. Da die eigentlichen Steiszwirbel hier Sacralwirbel geworden sind, so musste bei diesem Kinde an die Stelle der beim nor- malen Menschen stets eintretenden Reduktionen eine gröszere Entfaltung des Gewebes treten (*). Daher war auch zu erwarten, dasz die auf Reduktion beruhende Bildung der Steiszdrüse sich hier an der Spitze des letzten Wirbels nicht werde finden lassen. Betrachten wir nun das untere Leibesende näher. Dieses wird, wie wiederholt hervorgehoben wurde, nicht durch den Schwanz gebildet, sondern durch den letzten Sacralwirbel, _ welcher das fehlende Steiszbein vertritt. Während der Hiatus sacralis beim Menschen nur durch eine dünne Membran be- (©) Wenn beim Embryo mehr als die normale Anzahl Steiszwirbel vor- handen wären, dann dürfte man erwarten, dasz bei diesem Kinde, bei dem die unteren Wirbel sich breiter entfalteten, auch diese beim normalen enschen verschwindenden Anlagen sich erhalten haben würden. sie aber auch hier vollständig fehlen, so glaube ich dasz dies ein indi- rekter Beweis dafür ist, dasz auch während des Fruchtlebens nie mehr als 4 oder 5 Steiszwirbel vorhanden sind. Ich hebe dies hervor da nach Hennie (l.c. S. 106) For gefunden haben soll, dasz jeder menschliche Embryo in der 6t bis 7t Levenswoche 9 knorpelige Schwanzwirbel be- sitze. Wo HeNNiG diese Mitteilung Forr’s gefunden hat, teilt er leider nicht mit; sie ist auf jedenfall im Streit mit den Beobachtungen anderer Porscher (SreiNBAcH 1. c. u. s. w). — 192 — deekt wird, über welcher die EcKeEr’scne Foveola oder Gla- bella liegt, finden wir diese Gebilde hier nicht über dem unteren Ende des Sacralkanals, da dieses ganz durch die langen Rückenmuskeln geschlossen wird. Daher fehlen auch die Venen- geflechte, welche (Ecker l. c) sonst aus dem Sacralkanal hervor- gehen und sich an der Bildung der Steiszdrüse beteiligen- Doch ist auch hier noch eine Glabella in der Haut zu con- statieren, welche jedoch, da das Ende des Sacralkanals sich am letzten Körperwirbel befindet, mit dem normaler Weise über dem letzten Wirbel Kndtidee Steiszhaarwirbel zusam- menfällt. Zu beiden Seiten des letzten Sacralwirbels tritt ein starker Nerv hervor. Diese stammen aus den letzten vorderen Sacral- löchern, krümmen sich von dort nach hinten, communicieren in der Medianlinie und verzweigen sich an den Levator ani und an die Haut zwischen dem letzten Sacralwirbel und Anus, welche Region hier relativ viel breiter ist als beim normalen Menschen. Von der vorderen Fläche des Saerums kommt ein Gefäsz, der Endast der Arteria sacralis media. Dieser tritt am unteren Ende des letzten Wirbels zur hinteren Körperseite und teilt sich an der knorpeligen, nach hinten umgebogenen Spitze dieses Wirbels in viele kleine Zweige, die bis zur Haut gelangen. Die breite Spitze des obergenannten Wirbels trennt _ dieses Gefäsz von den Gefäszen des Sacralkanals; zwischen beiden liegt ja auch eine Scheidewand von Muskelbündelp. Dieser Wirbel trennt auch die oben beschrieben Nerven. Dar- aus geht genügend hervor, dasz ein der Steiszdrüse ähnliches Gebilde sich nicht entwickeln konnte, und ist dies eine neue Stütze meiner Auffassung, welche das Auftreten der Steisz- drüse, die sich hier wohl an der Spitze des unechten Schwanzes und nicht am Leibesende findet, nur als eine Reduktions- erscheinung betrachtet wissen will. Wenn man ähnliche Bild- ungen auch am Tierschwanz gefunden hat (GrGeENBAUR. Lehr- buch 1e Aufl. S. 687), dann sind diese also nicht in dem Sinne zu verwerten, dasz sie den Menschensteisz dem Tierschwanz näher rücken, sondern sie sind nur als ein Beweis für diean — 193 — beiden Organen während der embryonalen Entwicklung auf- tretenden Reduktionen aufzufassen, wie ja auch aus dem späteren Verschwinden des schwanz-ähnlichen Leibesendes der Embryonen hervorgeht. Psarnizky (l. e) glaubt, dasz die Luscuka’scne Drüse mit dem sie umgebenden Bindegewebe und den darin eingeschlos- senen Nervenbündeln den axialen Teil eines, also noch bei allen Menschen vorhandenen, kaudalen Gebildes (Schwanzes) repre- sentiere. Wâäre dem so, dann müszte sich Aehnliches an dem Kinde finden, denn der Pseudo-Schwanz konnte nicht das Rudi- ment des eigentlichen (PJATNIZKY'SCHEN) Schwanzes zum Ver- schwinden bringen. An diesem Kinde sind jedoch die Nerven 32 und 33 und der Endast der Sacralis media nicht reduciert und fehlt demnach auch die Steiszdrüse So hat genaue anatomische Zergliederung gezeigt, dasz, ob- gleich hier ein Schwanz mit Wirbeln, Muskeln, Nerven und Gefäszen vorliegt, dieses Gebilde doch kein echter Schwanz ist. Daraus geht hervor, dasz (wie ich bereits oben betonte) man an einem abgeschnittenen Schwanz nicht dessen Natur und erkunft beurteilen kann; denn sicher würde ich zu ganz anderen Schlüssen gelangt sein, wenn mir statt des ganzen Körpers nur der abgeschnittene Schwanz vorgelegen hätte, der an und für sich eine so hohe Entwicklung zeigt, wie noch keiner der bisher beschriebenen Menschenschwänze, wie denn auch keiner so frei und dabei so willkürlich ben war wie dieser. Es mahnt uns dieser Fall auch zur Vorsicht bei Beeteik der Berichte von geschwänzten Menschenrassen. Gesetzt ein reisender Naturforscher hätte dieses Kind, als es noch lebte, gesehen, gewisz hätte ihm dies genügt um das alte Märchen von den geschwänzten Menschen auf Java wieder aufzu- frischen. Ich habe über diese sog. geschwänzten Javanen, die Kalang’s, nähere Mitteilungen gemacht in einer anthropologischen Arbeit, welche demnächst in Paris (l'Anthropologie) erscheinen wird. Ich will hier der Vollständigkeit halben noch diejenigen — 194 — Fälle von Schwanzbildungen erwähnen, welche bisher unter den Malaiischen Völkern constatiert wurden. Die allgemein gefaszten Reiseberichte über geschwänzte Menschen auf Java (auch in HyrrL’s Anatomie), die geschwänzten Dajaks und die neulich wieder auftauchende Zeitungsente von den geschwänz” ten Moi in Hinterindien, glaube ich übergehen zu dürfen (*). Aus alter Zeit stammen die Mitteilungen von HeLBIGIUS (nach BARTELS) von zwei geschwänzten Menschen auf Formosa und die von Harvey über eine geschwänzte Frau aus dem Inneren Borneo’s. RANKE citiert den folgenden Bericht Hesse’s aus seiner Ostindischen Reisebeschreibung: „Unter anderen unserer Sklaven bei dem Bergwerk hatten wir eine Sklavin, welche gleich einer schändlichen Bestie mit einem kurzen Stiele oder Ziegenschwanz ausgeschändet war”. Im Jahre 1850 traf KöeerL (nach BARTELS) einen mit einem 14 Zoll langen Schwänzcehen behafteten Mann. Er hiesz Redinsono und war aus Cheribon (Java) gebürtig. Das glaube ich ihm, was er weiter erzählt glaubte er wohl selbst nicht. BRILMAN (nach BarreLs), Sekretär der Residentschaft Soerabaja hat dort einen siebenjährigen geschwänzten Knaben gesehen, der aus der Resi- dentschaft Pasoeroean gebürtig war. Herr L. F. M. ScHuLTzE (nach BarreLs) beobachtete eine Verlängerung des Steiszbeins im Jahre 1860 auf Borneo. Das weitere wird er wohl hinzu ge- schwindelt haben, ganz wie er über seine amtliche Stellung schwindelte. Bin kapitän, der Gouverneur verschiedener Distrikte der Niederländischen kolonien gewesen sein will — da hört allerdings alles auf. Wer übrigens Land und Leute kennt, der weisz das grade die Herren, welche die höchsten Stellen bekleiden, das intime Leben der Völker am wenigsten kennen. r, Moscovicz (nach BARTELS) secierte 1877 in Padang eine Leiche aus Timor, welche einen knorpelig-fleischigen Anhang () Viele der auf Java wohnenden Europäer glauben noch heute an die geschwänzten Javanen (Kalangs). iese gehören ebenso wie die sagenhaften Tiere, Pandaspatti, Santeng oder Kentoes, Kéké u. s. w. ZU den Ammenmärchen, wie wir ähnliche aus Europa kennen; auch sind sie hier ebenso so zähe wie dort. — 195 — zeigte. Als neunter Fall wäre dann der von mir beschriebene Schwanz zu nennen. Das sind also nur neun sicher konstatierte Fälle für alle Malaiischen Völker, gewisz keine grosse Zahl, wenn man be- denkt, dasz in Europa schon mehr als dreiszig gesammelt wurden, die übrigens meist besser konstatiert sind als die obigen. Und doeh werden hier seit langer Zeit jährlich Tausende Malaien von Árzten untersucht und behandelt. Da auch die allerneusten Reiseberichte bekannter Autoritäten nicht frei sind von dem Hang nach dem Sensationellen, so haben wir vielleicht zu erwarten, dasz eines der Photogramme des von mir untersuchten Kindes den einen oder andern reisenden Naturforscher zur neuen Auffrischung der alten Märchen veranlassen wird. (*) nnen (°) Es ist übrigens unbegreiflich, dasz solche Märchen sich so lange in einem Lande erhalten konnten, wo die Kinder alle ganz nackt herum- laufen. Oft wurde mir ein bestimmtes Dorf angewiesen, wo alle nitie geschwänzt sein sollten, und wean ich daan frug: sind auch die Kinder die auf der Strasze herumlaufen, geschwänzt, dann wurde das ebenso, bestimmt verneint. Ich beabsichtige so bald möglich die verschiedenen Dörfer der Kalangs za besuchen, nicht um nach ihren etwaigen Schwänzen zu forschen, sondern um zu konstatieren ob sie nicht alle Mesaticephal sind, wie ich vermute, und sich dadurch von den brachycephalen Javanen unterscheiden. PETROGRAPHISCHE STUDIEN ÜBER DEN INDISCHEN ARCHIPEL. VON ARTHUR WICHMANN IN UTRECHT. (*) (met 1 Tafel). II. GESTEINE VON DER INSEL GAGI. Auf der Linie, welche die Südostspitze von Halmahera mit der Westspitze von Neu-Guinea verbindet, ragen eine Anzahl kleinerer Inseln und Inselgruppen aus dem Meere hervor. Man stösst, von Halmahera ausgehend, zunächst auf eine Gruppe unter der Gebé als die grösste erscheint. Weiter in südöstlicher Richtung fortschreitend, trifft man das Biland Gagi, dessen Abstand von der Südostspitze von Halmahera 120 kM, von der Westspitze von Waigeü nur 35 kM beträgt. Da die Route von Ternate nach Neu-Guinea in der Nähe dieser Insel, deren Flächeninhalt MreLviLL vON CARNBÉE ZU 0,89] Meilen berechnet hat (**), vorbeiführt, so hat dieselbe nicht selten eine Erwähnung in der Litteratur gefunden. Eines Besuches und einer Beschreibung ist indessen Gagi nur ausnahmsweise für würdig erachtet worden. Die Landung von Tu. Forrest auf derselben erfolgte am 12 December 1774, doch hat die Beschreibung seines Aufenthaltes, abgesehen von der Abbildung, kein weiteres Interesse für uns (**). Die tj ler Natuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch Indië, DL. LIV, Seite jleaux et documents statistiques rélatifs à la population et Pétendue de l'Archipel des Molucques. Moniteur des Indes, II. 184 —48. La Haye. 1848, p. 390. BERNSTEIN bemerkt jedoch, dias Gagi auf der Melvill’schen Karte augenscheinlich zu klein gezeichnet worden sei, voyage to New-Guinea and the Moluccos. London 1780, p. 52—54; Pl. VII | — 197 — einzigen Mitteilungen, die für die geologische Kenntnis der Insel von Bedeutung sind, verdankt man H. A. BERNSTEIN, der dieselbe in den Jahren 1863 und 1864 wiederholt be- treten hat. (*) Seinen Angaben zufolge ist die Westküste felsig und fällt — aus der Ferne gesehen—steil zum Meere ab. Am nördlichen Teile der ebenfalis steilen Ostküste tritt ein schwarzes Gestein auf, das meistens geschichtet ist und zwar fallen die Schichten nach dem Meere zu ein, woraus BERNSTEIN den Schluss zieht, dass diese Insel, wie viele andere im Archipel, durch vulka- nische Kräfte gehoben worden sei” (**). Weiter südwärts ge- langt man an einige Buchten, deren Strand und die an demselben gelegenen, ganz kahlen oder nur mit kärglichem Graswuchs bedeckten Hügel aus Serpentin bestehen. Wenige Jahre zuvor war WALLACE, am 3 October 1860 auf Gagi „unter nackten vulkanischen Hügeln”’ gelandet. (***) Vor kurzem hat J. W. Rrreers zwei von der Ostküste der Insel stammende Gesteine untersucht, die als „Enstatitfels” und „Serpentin mit Adern von Quarz”’ bezeichnet werden. (****). Die Handstücke sind, ebenso wie die im Nachstehenden be- schriebenen, von BERNSTEIN gesammelt worden. (*) Voorloopige mededeelingen nopens reizen in den Molukschen Archipel. Tijdschr. v. Ind. T. L. en V.k. XIV 1864, p. 462. S. C.J, W. vAn MUsscHENBROEK. Dagboek van Dr. H. A. BERNSTEIN's laatste reis van Ternate naar Nieuw-Guinea. Bijdr. t. de T.L. en V.K (4) VII 1883, p. 45. C*) In der sehr mangelhaften und überdies durch zahlreiche Druckfehler entstellten ersten Ausgabe der hinterlassenen Tagebuchnotizen (Me- dedeelingen nopens reizen in den Indischen Archipel. Tijdschr. v. MT Len Vk. XVH 1869, p. 104), steht allerdings zu lesen, dass Gagi durch vulkanische Kräfte entstanden sei” Dem entsprechend schrieb auch C. E. MEiNEcke (Dr. BERNSTEIN’s Reisen in den nördlichen Molukken. PETERMANN’s Mitthlg. XIX. 18738, p. 244), dass die Felsen »vulkanischer. Natur” zu sein schienen. (**) The Malay Archipelago. IL. London, 1869, p. 343. (***) Gesteenten van de Molukken en Ternate, Jaarboek van het Mijn- Wezen. 1895, Wetensch, Ged. p. 123, — 198 — LHERZOLITH. Dieses dem südlichen Teile der Ostküste entstammende, und von BERNSTEIN in gar nicht unzutreffender Weise, Serpentin genannte Gestein ist ölgrün von Farbe, körnig und lässt unter den pyroxenischen Gemengteilen den durch seine glänzenden Spaltungsflächen ausgezeichneten Enstatit deu tlich erkennen. Der Durchmesser seiner unregelmässig begrenzten Individuen über- schreitet nicht 38 mM. Unter dem Mikroskop erscheint als vorherr- schender Gemengteil der Olivin, dessen Körner, soweit dieselben nicht der Umwandlung anheimgefallen sind, farblos erscheinen und nur hier und da Picotit als Einschluss enthalten. Die Um- wandlung vollzieht sich in der üblichen Weise, indem die Substanz van einem Maschennetz gelbgrünen Serpentins durch- zogen wird, Überall schneiden die Ränder dieser Maschen haarscharf von dem Olivin ab. An einigen Stellen geht der Serpentinisirung eine Ausscheidung von flockigem Eisenhy- droxyd vorher, das aber im Laufe des weiteren Umwandlungspro- cesses wieder aufgezehrt wird. Man beobachtet demzufolge : 1) Maschennetze von grünem Serpentin, die wasserklaren Olivin umschliessen, 2) weniger häufig vorkommende Maschennetze an deren inneren Rändern sich im Olivin Eisenhydroxyd abge- schieden hat und endlich 3) solehen in denen der zwischen den Maschen befindliche Olivin gänzlich von Eisenhydroxyd erfüllt wird. Die einzige Erklärung, die sich für dieses abwei- chende Verhalten des Olivins geben lässt, ist die, dass eisenrei- chere Partieen desselben die Umwandlung zu Serpentin mit einer Ausscheidung der erwähnten Eisenverbindung einleiteten. In den serpentinisirten Teilen findet man hin und wieder fein verteilten, schwarzen Erzstaub. Die mikroskopische Beschaffenheit des Enstatits ist eine dem Olivin sehr ähnliche. Auch dieses Mineral erscheint im Dünn- schliff farblos,und unterliegt zugleich demselben Serpentinisi- rungsprocess, wie der Olivin. Was den Enstatit aber von dem letztgenannten unterscheidet, ist seine faserige Struktur. Auch die bekannte lamellare Verwachsung mit einem monoklinen — 199 — Pyroxen ist zuweilen zu beobachten. Ausscheidungen von Eisen- oxyden finden sich nicht vor, ferner fehlen auch fremde Ein- schlüsse. Bei der Serpentinisirung dringt das Umwandlungspro- dukt von den Maschen ausgehend in Gestalt von Zacken, deren Richtung eine den Fasern parallele ist, weiter in die Substanz ein. Als dritter charakteristischer Gemengteil erscheint der Diop- sid, der makroskopisch bereits wahrnehmbar ist, sich aber seiner fast ölgrünen Farbe wegen, wenig deutlich von dem Olivin abhebt. Mikroskopisch giebt er sich dagegen sehr leicht durch die prismatische Spaltbarkeit, sowie seine Auslöschungsschiefe von 39 — 40° zu erkennen. Die Individuen erscheinen dabei völlig farblos und entbehren des Pleochroismus. Die Um= wandlung des Diopsids vollzieht sich in derselben Weise, wie bei den vorhergehenden Constituenten, indem seine Individuen von einem Maschennetz von Serpentin durchzogen werden. Eine Ausscheidung von Eisenhydroxyd hat nicht stattgefunden. Zum Schluss ist noeh der Picotit zu erwähnen, der, mit dem blossen Auge erkennbar, in Gestalt kleiner und schwarzer Körnchen auftritt. Im Dünnschliff werden sie braun durch- scheinend. Die als Einschluss im Olivin und Diopsid auftreten- den. Individuen stellen zuweilen Oktaëder dar bis 0,4 mM im Durchmesser. Bei dem Umwandlungsprocess bleibt der Pico- tit völlig unangetastet, so dass er auch in den gänzlich zu Serpentin veränderten Partien angetroffen wird. Dragas. (EPIpIABAs). Das dunkelgrünlichgraue, fast dichte und splitterige Gestein besitzt polyëdrische Absonderung. Die Absonderungsflächen erscheinen braun und schwarz in folge eines Überzuges von Eisenoxyden. Ausser Pünktchen von Eisenkies und verein- zelten grauen Feldspatkörnchen lassen sich unter der Lupe keine weiteren Gemengteile erkennen. Unter dem Mikros- kop ist die charakteristische Intersertalstruktur noch ohne weiteres zu gewahren, im übrigen sind aber fast sämmt- liche Gemengteile einer Umwandlung anheimgefallen. Die F elpsdatleisten, welche höchstens eine Länge von 0,24 m\ — 200 — und eine Breite von 0,045 mM erreichen, erscheinen völlig staubig getrübt und nur an den grösseren Viellingsindividuen lässt sich noch eine Zwillingsstreifung zwischen gekreuzten Nicols erkennen. Der pyroxenische Gemengteil hat eine völlige Umbildung zu Aktinolith und Chlorit erfahren. In kleinen Schnüren und Hohlräumen haben sich Epidot und Quarz angesiedelt. Das letzterwähnte Mineral erscheint dabei zuweilen in ausgexeichneten hexagonalen Durschnitten, enthält winzige Flüssigkeitseinschlüsse und Aktinolithnädelchen, welche letzteren sich auch im Epidot vorfinden. Sehr verbreitet ist noch schwarzes Eisenerz in kleinen oktaëdrischen Kryställchen, sowie unregelmässig begrenzten Körnchen. Ich vermute, dass das vorliegende Handstück von dem nörd- lichen Teile an Insel stammt, dass dasselbe demgemäss, das von BERNSTEIN erwähnte „schwarze, meistens geschichtete Ge- stein” darstellt. Ein Zusammenvorkommen von Lherzolith und Diabas ist bisher nur aus Californien bekannt geworden. (*) Augenscheinlich steht das Auftreten von Lherzolith auf Gagi in einem engen Zusammenhange mit einem Zuge von Olivingesteinen, die auf Halmahera eine grössere Ausdehnung besitzen. Zunächst finden wir nämlich der nahe bei Gebé liegen- den kleinen Insel Fau (**) Serpentin angeführt (***). In dem handschriftlichen Katalog der Sammlung des Bergwesens zu Ba- tavia findet sich ferner unter No. 3519 ein Mineral mit der Be- zeichnung Diallag von diesem Eiland. Es ist also jedenfalls ein dem Vorkommen auf Gagi verwandtes hier vorhanden. (**) *) H. W. TurNer. The geology of Mount Diablo. California. Bull. Geol. Soc. of America. II. 1891, p. 383. (*) Wird gewöhnlich, der nch Schreibweise folgend, Fow genannt. RETGERS nennt sie irrigerweise Tau (“**) Rereers |. c. pag. 123. **) FE, SCHNEIDER hat die von G. F. pe Bruin Kors gesammelten Gesteine als »Thonschiefer mit viel Eisenoxyd vermengt”, als. »Thoneisen- stein” bezeichnet. Ausserdem soll noch Magnetit, Eisenkies und etwas Glimmer vorkommen. (Bijdrage tot de kennis der Noord- en Oostkusten van Nieuw-Guinea. Nat. Tijdschr, 1, 1850, p. 170). — 201 — Hieran schliesst sich an der von W. KuKENTHAL auf der Wasserscheide zwischen Gimia und Patani (Gamasungi) unweit der Südostspitze von Halmahera gefundene Serpentin (*). Ein Diallag-Olivingestein beschrieb ferner REtTGERS von Efpakan, vielleicht wohl West Pakal nahe der Ostküste bei Maba (**). Schliesslich ist noch des eigentümlichen Serpentin-Conglo- merats vom Berge Kebiret bei Kia an der Südküste der Südost- halbinsel zu gedenken (***). IV. GESTEINE VON DER INSEL BANUA WUuHu. Es dürfte allgemein bekannt sein, dass auf der Inselreihe, welche die Nordspitze von Celebes mit der Südspitze von Mindanao verbindet, sich drei thätige Vulkane befinden, näm- lich der Gunung Awu auf Sangi, der Gunung Api auf Siau und endlich der das Eiland Ruwang bildende Berg. Über einen vierten, aber sonst nicht weiter in der Litteratur erwähnten Vulkan hatte CARLOS CUARTERON berichtet (***), Seiner Mitteilung zufolge hatte am 23 April 1835 des Morgens ein äusserst heftiger Ausbruch des „Banua buaja”’ stattgefunden. Während einer Dauer von drei Tagen sollen sich Lavaströme ergossen und der Berg eine Höhe von 300 Fuss erreicht haben. Als CvArTERON jedoch im Jahre 1848 an diese Insel vor- beifuhr, bemerkte er nichts weiter als eine Anzahl kleiner kegelförmiger Felsen, die aus dem Meere hervorragten. Meine Aufmerksamkeit wurde aufs neue auf dieses Piland gelenkt, als in dem von S. Frere und H. ONNEN verfassten Berichte über die im Jahre 1889 im Indischen Archipel statt- gehabten vulkanischen Erscheinungen, bei Erwähnung eines (°) Forschungsreisen in den Molukken und auf Borneo, Frankfurt 1896, ee L c. pag. 108. (**) Bernstein. Bijdr. t. d. T. L. en Vk. (4) VIL 1883, p. 38. Gestein gleicht völlig den bisher einzig in ihrer Art dastehenden Serpentin- Conglomeraten von Atapupu auf Timor. “**) Spiegazione e traduzione dei XIV quadri relativi alle isole di Salibabo, Talaor, Sanguey, etc. Roma. 1855, pag. 17, 18. — 202 — Erd- und Seebebens, das am 6 September Nord-Celebes, die Sangi- Inseln, Ternate, Batjan, sowie die angrenzenden Meeresräume erschütterte, die Mitteilung gemacht wurde, dass man am 9 September unweit Taruna auf der Insel Sangi eine Menge Fische treibend gefunden und sechs Prauen damit beladen habe. Als Ursache dieser Erscheinung wurde ein in der Nähe befindlicher Vulkan (Mahengetan) vermutet (*). Herr Missionar E. SrTELLER zu Manganitu auf Sangi hatte die Güte unter dem 2 Juli 1894 auf meine Anfrage das Folgende zu erwidern: „Westlich von der kleinen Insel Mahengetan liegt das sogenannte „Neue Land” oder Banua Wuhu. Es ist dies ein schmaler niedriger Streifen gewöhn- licher Kieselsteine mit + 30 M hohen Hügeln aus vulka- nischem Sand, untermischt mit Bimssteinen, bestehend. Mein Mitarbeiter, Herr M. Kerrie, hat dieses, „Neue Land” auf seiner letzten Dienstreise photographirt und sendet Ihnen heute davon 5 Abdrücke (**). Die Eingeborenen von Mahengetan erzählen, dass in der Strasse zwischen dieser kleinen Insel und Banua Wuhu ein unterseeischer Vulkan sei, der vor langer Zeit einmal das ihn bedeckende Wasser in die Höhe getrieben und so erhitzt habe, dass sie eine Menge todter Fische gefunden hätten, die aber fade von Geschmaek gewesen wären. Ubrigens weiss Niemand zu sagen seit wie lange und warum es das „Neue Land” genannt wird. Einer Tradition zufolge, nach welcher die Insel früher sehr viel grösser gewesen sei, müsste es aber das „Alte Land” oder der Rest der Insel heissen.”’ In einer weiteren brieflichen Mitteilung und zwar vom 9 December 1895 berichtete Herr SrrrLeERr ferner: „Vor einigen Monaten hat wiederum eine unterseeische Eruption in der Nähe von Banua Wuhu stattgefunden. Bei wiederholten (C) Vulkanische verschijnselen en aardbevingen in den O. IL. Arch. waargen, gedurende het jaar 1889. Natuurk. Tijdschr. van Ned.-Ind. (*) Die Abbildung auf Taf. II, Fig. 1 ist nach einer dieser Photo- grammen angefertigt worden. — 203 — Nachfragen ergiebt sich, dass diese Eruptionen gar nicht so selten, doch auch nicht so erheblich, dass davon viel Auf hebens gemacht wird, zumal in dortiger wenig besuchter Gegend die nur wenige Minuten dauernde Eruption: die aufsteigende Wassersäule, selten gesehen und deren Folgen, ein höherer Wärmegrad und die gekochten Fische, bemerkt werden.” Herr Srerver hatte die grosse Freundlichkeit gehabt seinem ersten Schreiben eine kleine Sammlung von Gesteinen dieser Insel beizufügen. Es erscheint angezeigt zunächst die Resul- tate der an diesem Material angestellten Untersuchungen mitzu- teilen und darnach die oben erwähnten Erscheinungen einer näheren Erörterung zu unterziehen. Der am Strande von Banua Wuhu lagernde Sand besitzt eine schmutzig bräunlichgraue Farbe und ist untermischt mit kleinen Lapilli, sowie mit verwesenden Pflanzenresten. Nach dem Sieben und Schlämmen giebt er sich unter dem Mikroskop als ein typischer vulkanischer Sand zu erkennen. Unter seinen Gemengteilen ist in erster Linie der Plagioklas zu erwähnen, dessen Viellingsindividuen mit zahlreichen und oft grossen. Glaseinschlüssen erfüllt sind. Sie treten sowohl in Gestalt unregelmässig begrenzter Körnchen, als auch in solcher von rectangulären Täfelehen auf. Ebenfalls sehr häufig erschei- nen die lichtgrünen Augite, die sich durchweg wohl erhaltener Krystallformen erfreuen. Sie enthalten Erzkörnchen und Glasein- schlüsse. Weniger häufig sind dunkelbraune Hornblende- individuen und nur selten gewahrt man vereinzelte Hyper- sthene. Titanmagneteisenerz ist dagegen wiederum sehr ver- breitet. Als weiteres vulkanisches Produkt ist ein ausgezeichneter Hornblendeandesit— Bimsstein zu erwähnen, der, den Angaben des Herrn STELLER zufolge, neben den Sanden, sich hauptsächlich an der Zusammensetzung des Eilandes beteiligt. Die vorliegenden, zum Teil mehr oder weniger abgerollten, rum Teil eckigen Fragmente erscheinen im Bruche fast schnee- Weiss und dabei fein porös. Als porphyrische Gemengteile LVII. l4k — 204 — geben sich dem blossen Auge vereinzelte kleine, schwarze Kryställchen, sowie wenige, zuweilen bis stecknadel kopfgrosse, glasglänzende oder auch etwas getrübte Feldspäte zu erkennen. Bei mikroskopischer Betrachtung stellt sich die Grundmasse des Gesteines als ein fadenförmiges Gewebe von farblosem Glase dar. Die kleineren Gasporen, welche durch das Schleifen nicht blossgelegt wurden, zeichnen sich durch dunkle Ränder aus und besitzen rundliche, elliptische oder auch schlauchförmige Gestalt. Sie sind zuweilen ganz ausserordentlich in die Länge gezogen. Die grösseren Hohlräume werden beim Praepariren mit Canadabalsam erfüllt. Da der Brechungsexponent desselben sehr wenig von dem des farblosen Glases verschieden ist, so erscheinen die Konturen der Poren nur als zarte, oft kaum erkennbare Linien. Man kann diesem Übelstand, der die charakteristische Struktur des Bimssteines nicht allzu deutlich in Erscheinung treten lässt, leicht dadurch abhelfen, dass man die Gesteinsfragmente vorher glüht, wodurch das Glas eine schwache Bräunung erfährt. — Ausser den in sehr spärlicher Menge vorhandenen Erzkörn- chen treten nur Hornblende und Feldspat, sowie ganz ver- einzelte Individuen von Augit als Finsprenglinge auf. Das äusserlich so trübe Aussehen der Feldspäte wird ver- ursacht durch die zahlreiehen Sprünge einerseits, sowie durch die in breiten Zonen angehäuften Einschlüsse andererseits. Unter den letztgenannten herrschen vor farblose Glascinschlüsse, ferner stellen sich Gasporen, sowie wenige Hornblende- un Augit-Individuen ein. Die zuweilen vielfach zerbrochenen und gegen einander verschobenen Vicllingsindividuen besitzen vor- herrschend die Tafelform, auch die leistenförmigen sind immer ziemlich breit. Die Auslöschungsschiefen sind gross, so dass ein sehr basischer Feldspat vorliegt. Im Kerne steigen dieselben bis — 39° auf M und sinken dann nach aussen bis auf — 26° herab. Die Übergänge sind jedoch keine allmählichen; auch findet man, dass am äusseren Rande, in der Richtung de Vertikalaxe, die Auslöschungsschiefe kleiner ist, als an den beiden Seiten. Die Hornblende erscheint durchweg in krystallographisch — 205 — wohl begrenzten Individuen, wenn auch die terminalen Endi- gungen, wie dies überhaupt gewöhnlich der Fall ist, weniger gut entwickelt zu sein pflegen. Einfache Zwillinge nach der Querfläche kommen zuweilen vor. Die Kryställchen sind stets grün und entbehren zugleich allezeit des Opacitrandes. Der Pleochroismus ist: c. dunkelgrün, b. bräunlichgrün, a. gras- grün. Die Auslöschungsschiefen betragen 14—:8°, An Einschlüs- sen findet sich wenig En RE AEN E sowie nicht sehr reichliche, ab ì üsse. Binige Individuen emalieinon zerbrochen und dabei die Fragmente gegen einander verschoben. Dieselben sind lediglich durch Lufträume getrennt, was wohl daher kommt, dass das Magma nicht mehr dünn- Hüssig, oder vielleicht zu schaumig war, um die entstandenen Lücken ausfüllen zu können. Gegenüber der Thatsache, dass die Hornblende es vorzieht in den Andesiten in der braunen Modification zu erscheinen, verdient es hervorgehoben zu werden, dass sie in den nicht eben häufigen lornblendeandesit-Bimssteinen zuweilen grün gefärbt ist. Die von OrBBeKE aus dem Bimsstein von Maga- lang unweit Arayat (Philippinen) beschriebene Hornblende ist ebenfalls grün und ihr Pleochroismus ein mit demjenigen unseres Vorkommens nahezu übereinstimmender (*). Ferner erwähnt B. Escu grüne Hornblende aus dem Bimsstein der Cayambe in Ecuador (**). Dagegen ist der Amphibol im Bims- stein vom Ilopango-See in San Salvador, wie E. Conen mitteilt, braun (***). Dasselbe ist, zufolge Tr. H. WarLeR, mit demjeni- gen von Montserrat in den Antillen der Fall (****). Schliesslich möchte ich noch bemerken, dass die Hornblende in einem Bims- stein von der Insel Paloweh (Rusa Radja) der braunen, diejenige von Maumeri auf Flores der grünen Modification angehört. G) Beiträge zur Petrographie der gr und der Palau-Inseln. Neues Jahrb. f. Mineralogie, Beil. Bd. 1. 1881, (*) Die Gesteine der een Dek Oordillere. Die Berge des Îbarra-Beckens und der Cayambe, Inaug. Diss. Berlin. 1896, pag. 28. C**) Lava vom Ilopango-See, Neues Jahrb. f. Min. 1881 I, pag. 205, C***) A Lava from Montserrat. Geolog. Magazine (2) X. 1883, pag. 290. — 206 — Das Vorhandensein grüner Hornblenden ist nun deshalb bemerkenswert, weil eine Erhitzung des Bimssteins über dem Bunsenschen Brenner genügt, um sämmtlichen Individuen eine intensiv braune Färbung zu verleihen, während doch das ur- sprünglich einen weit höheren Grad besitzende Andesitmagma nicht im Stande gewesen war eine derartige Veränderung zu bewirken. Als ein Bimssteinfragment zwei Stunden lang im Platintiegel erhitzt wurde, erhielt das ursprünglich weisse Gestein eine lichtröthlichbraune Farbe. Die dem Tiegel auflie- gende Fläche war konkav, die entgegengesetzte jedoch schwach konvex geworden. Auf der Unterseite hatte sich zudem ein Riss gebildet. Die porphyrischen Gemengteile hatten, bei Betrachtung mit der Lupe, nichts von ihrem frischen Glanze kingebüsst. Die Zunahme der Härte des Gesteines nach dem Glühen war eine äusserst geringfügige. Unterzieht man nun Dünnschliffe des veränderten Bimssteins einer mikroskopischen Untersuchung, so fällt zunächst ins Auge, dass die Basis eine lichtbräunliche Färbung angenom- men hat, wie bereits oben erwähnt wurde. Ferner waren die Hornblende-Individuen gleichmässig intensiv gelbbraun und ihr Pleochroismus in entsprechender Weise ein anderer gewor- den, nämlich: c. braunschwarz, b. dunkelkastanienbraun, a. gelbbraun. Die Auslöschungsschiefe betrug nur höchstens 10°. An den spär- lichen Augiten, sowie den Feldspäten waren keine Verände- rungen zu bemerken (*). Zum Vergleich wurde der Augitandesit-Bimsstein vom Gu- nung Awu auf der Insel Sangi (Eruption 7 Juni 1892), sowie der Rhyolith-Bimsstein von der Insel Lipari auf dieselbe Weise geglüht. Beide Vorkommnisse zeigten dieselbe Veränderung, wie sie am Gestein von Banua Wuhu beobachtet worden war- Aus allen diesen Versuchen lässt sich der Schluss ziehen, dass das in dem Bimssteinglase enthaltene Eisen ursprünglich als Ferrosilicat vorhanden ist und durch das Glühen in ein __() Ziemlich übereinstimmende Resultate hatte bereits M. BELOWSKY mit Hornblendeandesiten erzielt, - be D a Ferrisilicat übergeführt wird (*. Um diese Annahme auf ihre Richtigkeit zu prüfen, wurden verschiedene Bimssteine im Wasserstoffstrome geglüht. Derjenige von Banua Wuhu er- schien nach Beendigung des Versuches ebenso weiss, wie zuvor, der etwas bräunlieche vom Gunung Awu war sogar lichter geworden und hatte eine aschgraue Färbung angenommen. Am bemerkeswertesten war es indessen, dass auch die Horn- blendekryställchen unverändert grün geblieben waren. Bei allen bisher angestellten Versuchen hatte sich das übereinstimmende Resultat ergeben, dass grüne Hornblenden gebräunt wurden und ursprünglich braune eine noch dunklere Färbung erlitten und zwar ganz gleichgültig ob dieselben im isolirten Zustande geglüht wurden, wie dies M. BELOWSKY ausführte (**), oder dass sie in Schmelzflüssen eingetaucht wurden, wie dies A. Broker (***) und, bald darauf, C. DoeLreR und E. Hussak thaten (PE), oder dass sie in Wasserdampf geglüht wurden, wie dies seitens C. ScHNeIpEr geschah (*****), oder aber endlich ob das Glühen im Kohlensäurestrome stattfand, wie B, Psor nachwies (**PPEN, Der letztgenannte Forscher zog aus dem Resultate seiner Untersuchung den Schluss, dass die Braunfärbung, sowie die Opacitisirung der Hornblende ausschliesslich als eine Folge der er Wärmewirkung zu betrachten sei, indem er von der Unter- C ) Dass dabei die in den Feldspäten auftretenden Glaseinschlüsse keine Veränder ‘ang erfahren, ist jedenfalls dem Umstände zuzuschrei- ben, dass keine Luft hinzutreten konnte. 6) Über die Ánderungen, welche die optischen Verhältnisse der Hornblende beim Glühen erleiden. Neues Jahrb. f. Min. 1891. T, pag. 292. Die Gesteine der ecuatorianischen West-Cordillere von Tulcan bis zu den Escaleras-Bergen. Inaug. Diss. Berlin. 1892, p. 37—4 (**) Über die dunklen Umrandungen der Hornblenden und den Ben titen in den massigen Gesteinen. Neues Jahrb. f. Min. 1883. II Cree) uber die Einwirkung arten Magmen auf nen Mineralien, Neues Jahrb. f. Min. 1884. 1, pag. 23. 1) Zur Kenntniss rernnd Boublodee Zeitschr. f. Krystallo- Sraphie, XVIII, 1891, pa ette) Die Gesteine he ten nen Ost-Cordillere. Die Berge des Ibarra-Beekens und der Cayambe. Inaug. Diss. Berlin. 1896, pag. 37. NE stellung ausging, dass die Kohlensäure sich der Hornblende gegenüber indifferent verhalte. Diese Voraussetzung ist jedoch nicht als eine einwandfreie zu betrachten, da 2 doch 72,77°/, Sauerstoff enthält und zwar um so weniger, als der Versuch in der Glühhitze ausgeführt wurde. Falls die Horn- blende ein starkes Oxydationsvermögen besitzt, so darf dieselbe- sehr wohl befähigt erachtet werden dem Kohlendioxyd den erforderlichen Sauerstoff zu entziehen, der überhaupt doch irgendwo hergenommen werden muss. Die Theorie, welcher zufolge die Umwandlung der Hornblende — die Entstehung des Opacitrandes mit einbegriffen — die Folge einer „blossen Wärmewirkung’’ sei, stammt von R. Kücu (*). Dass diese Theorie nicht richtig sein kann, geht bereits aus der Thatsache- hervor, dass grüne Hornblende beim Glühen im Wasserstoff- strome eine Veränderung nicht erleidet. Aber auch andere Erscheinungen können nicht im Einklang mit derselben gebracht werden. Zunächst is bei einer derartigen Annahme gar nicht einzusehen, wie in einem Bimssteine grüne Hornblende über- haupt zu existiren vermag, um so weniger, als dieselbe bereits. fertig gebildet aus dem Vulkanschlote nach oben befördert wurde und unter allen Umständen einer höheren Temperatur ausgesetzt war, als bei den Versuchen im Laboratorium. So- dann darf wohl noch auf einen anderen Umstand hingewiesen werden. Unter den Auswürflingen der Vulkane des Indischen Archipels findet man nicht all zu selten völlig körnigkrys- tallinische Andesite und darunter auch Hornblendeandesite. Derartige auf Java gefundene und vom G. Ungaran, G. Me- rapi und G. Kelut stammende Gesteine hatte JUNGHUHN als Syenite, Diorite u.s. w. bezeichnet (**). Auch auf der Insel Flores. findet man derartige Auswürflinge in denen die Hornblende völ- lig grün geblieben ist und zugleich des Opacitrandes gänzlich ent- behrt, trotzdem alle diese Stücke sich keineswegs der im vulka- nischen Heerde herrschenden Hitze zu entziehen vermocht haben. *) W. Reiss und A. Srüpe. Geologische Studien in der Republik Colombia. Petrographie 1, Berlin 1892, pag. 57. (“*) Java. IT. Leipzig. 1854, pag. 268, 318 et passim. DO oe Über die Bedingungen unter welchen die Herausbildung des Amphibols aus dem Magma erfolgt, wissen wir noch gar nichts. Es ist menschlicher Kunst bisher noch nicht geglückt irgend ein Glied der Hornblendegruppe darzustellen (*, dagegen ist es eine sehr bekannte Erfahrung, dass geschmolzene Horn- blende zu Augit erstarrt (**). In diesem, ganz besonders aber in dem weiteren Umstande, dass ihre Zusammensetzung sich vielfach als eine nahezu übereinstimmende erwies, hatte man den Beweis für den Heteromorphismus ihrer Substanzen zu erblieken geglaubt (***). In Hoang. hierauf muss jedoch hervorgehoben werden, dass die ab wei Reaectionen, welche die Koergeponddirenden Glieder der Amphibol- und Pyroxen- gruppe zum Schautragen einer derartigen Auffassung wider- sprechen. Aus den oben mitgeteilten Untersuchungen von BELOWSKY, Esen und C. Scuveiper geht in übereinstimmender Weise hervor, dass farbige Amphibole, wie Aktinolith, gemeine grüne und basaltische Hornblenden eine Änderung ihrer Farbe, sowie anderer optischen Eigenschaften erleiden (****). Der Aus- löschungswinkel wird kleiner und sinkt unter Umständen bis zu 0° herab. Die folgenden Beispiele mögen zeigen, dass auch andere Amphibole sich in ähnlicher Weise verhalten. Anthophyllit von Hermannschlag in Mähren. a=b. farblos, c. weingelb. Nach dem Glühen erschien jedoch (°) Die von K. von Curusrscnorr behauptete künstliche Darstellung der Hornblende hat bisher keine Bestätigung erfahren. (Neues Jahrb, f. Mineralogie 1891. II, pag. 89 DOE vem, Handbuch der Mineralchemie. Leipzig 1875. IL, pag. 394. À A. Lacorio. Über die Natur der Glasbasis, sowie der Krystallisations- vorgânge im eruptiven Magma. TACHERMAK’s Min. u. petrogr. Mittlg. VIII, 1887. pag. 423. Ke neg bei C. Hinrze. Handbuch der Mineralogie. II. Leipzig. 1897, pag. 950, d pi hat die Beobachtung gemacht, dass der Grammatit darch das Glühen keine Veränderung erfährt. Das Gleiche ist mit der Fosenroten Varietät desselben dem sogen. Hexagonit der Fall. — 210 — d==b. lichtbraun bis dunkelbraun, c. dunkelbraun bis schwarz- braun, je nach der Dicke der Fragmente. Die Auslöschung war eine gerade, wie vor dem Versuch und auch der Winkel der optischen Axen schien sich nicht merklich geändert zu haben (*). Glaukophan von der Insel Syra. a. farblos, 5. violett, c. dunkelblau. Auslöschungswinkel 4°. Nach dem Glühén war a. lichtgelblichbraun, b.=c braun. Auslöschungswinkel 0°. Ebenso verhält sich der Gastaldit. Gedrit von Gèdres. Dep. Hautes Pyrénées. d==b. liehtbräunlich, e. lichtgrünlich bis fast farblos. Geglüht erhalten die Körnchen einen messingähnlichen Metallglanz. [m durchfallenden Lichte erscheinen sie braun nnd zeichnen sich durch einen kräftigen Pleochroismus aus. a—=b. dunkelbraun bis schwarz, c. braun. Auslöschung, wie vor dem Versuch, 0°. Richterit von Pajsberg bei Filipstad. Schweden a. lichtgelb, b==c. dunkelgelb. Auslöschungsschiefe 16—18°. Nach dem Glühen erschien jedoch a. lichtsepiabraun, b==c. sepiabraun und der Auslöschungswinkel betrug nur noch höchtens 10°, Der grüne Asbeferrit von Brunsjö in Wermland wird sogar vollkommen schwarz und undurchsichtig; er ist, wie man zu sagen pflegt, opacitisirt (**). Behandelt man dagegen verschiedene Glieder der Pyroxen- gruppe in derselben Weise, so stellt sich heraus, dass dieselben durchweg unverändert bleiben, gleichgültig ob die Versuche mit Bronzit, Diopsid, Jeffersonit, Akmit oder gemeinem Augit angestellt werden, ja selbst der Violan behält seine violette Farbe (**). (°) Des Crorzeaux konnte bereits bei Erwärmung des Kongsberger Anthophyllit auf 641/s9 C. keine Anderung des Áxenwinkels wahrneh- men. (Nouvelles recherches sur les propriétés optiques. Paris 1867, p. 32)- (**) Eine Magnetitbildung hatte indessen dabei nicht stattgefunden. Nach längerem Koehen in Salzsäure ging nur wenig Eisen in Lösung und blieb das Mineral völlig schwarz und undurchsichtig, (“**) Dagegen wird der Rhodonit lichtbräunlich. — 211 — Man sollte nun meinen, dass die Am phibole in Folge der erwähnten Eigenschaften im allgemeinen eine geringe Gewichts- zunahme durch das Erhitzen erfahren müssten, aber gerade das Gegenteil ist der Fall. Und hiermit stossen wir auf einen weiteren Unterschied derselben gegenüber den Pyroxe- nen. Mit vollstem Recht hebt denn auch ZirkeL hervor, dass in vielen Amphibolen etwas Fluor, selbst bis zu 2,8 °/,, nachgewiesen worden ist, und dass auch frische Vorkommen eine gewisse Menge Wasser liefern, „welches bisher bei der Dis- eussion der Formel meist vernachlässigt wurde” (*). Und SAvrr, einer der Wenigen der die Bedeutung dieses Punktes erkannte, unterliess es nicht darauf hinzuweisen, dass den meisten Horn- blendeanalysen noch exakte Wasserbestimmungen fehlen (**). Über die zwischen den Pyroxenen und Amphibolen be- stehenden Beziehungen werfen die Veränderungen, welche diese Körper erleiden, einiges Licht. Die Hornblenden erfahren durch das Glühen eine Verdunkelung, in dem das vorhandene Eisenoxydul ganz oder teilweise in Bisenoxyd übergeführt wird, wobei zugleich Wasser entweicht. Das Mineral ist trotz der erlittenen Veränderungen Hornblende geblieben und muss sich daher auch in diesem Zustande der Hornblendeformel fügen. Dieser Zustand ist selbst als der stabilere zu bezeichnen, wenigstens findet eine restitutio in integrum nicht statt, wenn bereits geglühte Hornblenden im Wasserstoffstrome abermals erhitzt werden. Treibt man die Erhitzung der Hornblende weiter, so dass Schmelzung eintritt, so bildet sich nach dem Erstarren Augit, wobei zugleich eine Rückbildung des Fe?O? in FeO, aber keine Wiederaufnahme des entwichenen Wassers erfolgte. Das Schmelzprodukt, der Augit, besitzt also nicht mehr die gleiche Zusammensetzung, wie die ursprüngliche Hornblende, wenngleich die Abweichung scheinbar eine geringere ist, als die zwischen dieser und der geglühten Hornblende bestehende. G) Labebech der Petrographie. T. Leipzig. 1893, pag. 254. C*) Der Granitit von Durbach im nördlichen S:hwarzwald. Mittlg. Bad. Geolog. Landesanstalt. IL, Heidelberg. 1893, pag. 254. — 212 — Die morphologischen und physikalischen BEigenschaften des Schmelzproduktes sind indessen ganz andere geworden. Glüht man dagegen die Pyroxene, so erleiden dieselben keine merklichen Veränderungen und aus dem Schmelzfluss krystallisiren dieselben wieder als Pyroxen aus. Ganz anders verhalten sich die Augite gegenüber den in der Natur sich abspielenden Umwandlungsvorgängen. Hierbei gewahrt man nicht selten eine Umbildung des Augit in Hornblende. Das Produkt, der Uralit, darf aber nicht mehr, wie das üblich ist, als Paramorphose, sondern muss als echte Umwandlungspseu- domorphose betrachtet- werden, denn fast sämmtliche Uralit- analysen ergaben einen nicht unbeträchtlichen Wassergehalt (*). diesen Fällen stimmt also die Zusammensetzung der neugebildeten Hornblende nicht mehr mit der des ursprüng- liehen Augites überein. Endlich darf es auch nicht Eintinen werden auf einige der Hornblenden und Biotiten gemeinsame Eigenschaften hin- zuweisen. Beide erlangen durch das Glühen eine dunklere Färbung und zwar werden sie braun oder schwarz (**), beide sind häufig von einem Opacitrande versehen und beide beglei- ten einander getreulich oder ersetzen sich gegenseitig in den Gesteinen. Auf diese Weise erscheint denn der von ZIRKEL in so nachdrücklicher Weise hervorgehobene Gegensatz zwischen den Hornblende- und Glimmerandesiten einerseits und den Pyroxenandesiten andererseits, auch innerlich in dem Wesen der Constituenten begründet. (** In Bezug auf das Verhalten der Hornblende in den ande- (°) Vergl. die Zusammenstellung bei HiNtze. 1. ce. pag. 11413. (*) Ihr Verhalten im Schmelzfluss ist allerdings, entsprechend ihrer abweichenden chemischen Constitution, ein verschiedenes. Biotite liefern, für sich allein geschmolzen, ein farbloses Glas, dem zahlreiche Olivine eingestreut sind. Auch bei diesem Vorgange ist das durch das Glühen entstandene F203 wieder zu FeO reducirt worden (Beiträge zur Ge- ologie Ost-Asiens. II, Leiden. 188287, pag. 81). (***) Hierauf hat RosENBUsCH zuerst aufmerksam gemacht. (Mikrosko- vische Physiographie. II. 2te Aufl. 1887, p. 660; 3te Aufl. 1896, p. 9/7; ferner ist noch besonders zu verweisen aaf die Beobachtungen von KücH, WASHINGTON und BECKE — 213 — sitischen Gesteinen dürften die folgenden Sätze wohl allgemein als zutreffende anerkannt werden. 1. In Andesiten mit rein glasiger Grundmasse kommt grüne Hornblende weit häufiger vor, als in solchen in denen dieselbe mehr oder weniger entglast ist. „Auch stellt sich im letztge- nannten Falle eine opacitische Umrandung weit häufiger ein” 2. In rein körnigkrystallinischen Andesiten treten grüne und braune Hornblenden auf‚ die eines Opacitrandes jedoch stets ermangeln. Es erscheint demnach völlig klar, dass ein Zusammenhang zwischen der Bildung des Opaecitrandes und der Differentiation der Grundmasse bestehen muss. Diese Verhältnisse sind zuerst von Kücu (*) und neuerdings von Herry S. WasurnG- TON (**) und F. Broker (***) in eingehender Weise erörtert worden. Der strittige Punkt ist allein noch der: liegt der Entstehung dieses Korrosionssaumes ein chemischer Process zu Grunde, nämlich eine teilweise Auflösung der Hornblende durch das Magma, gefolgt durch ein Auskrystallisiren von Augit und Magnetit, oder vollzieht sich die Umwandlung — wie die beiden letztgenannten Forscher wollen — „am starren Krystall nach Art einer paramorphen Umlagerung.” ? Der letzterwähnte Fall wäre bei der Hornblende noch im- merhin denkbar, bei dem Biotit erachte ich eine derartige Umwandlung für gänzlich ausgeschlossen, da sich auf einem solchem Wege niemals Augit und Magnetit aus diesem Mine- ral zu bilden vermag. Da die Korrosionshöfe sich in genau derselben Weise bei Hornblende und Biotit einstellen, so darf man daraus folgern, dass ihrer Entstehung die gleiche Ursache zu Grunde liegt. Wie wir ferner oben bereits gesehen haben, kaan von einer Paramorphose von Augit nach Hornblende, und umgekehrt, überhaupt nicht mehr die Rede sein. So erfährt die von ZiRKEL zuerst ausgesprochene Ansicht, An a ge (°) Le. pag. 55, 157 Cr The magmatie alteration of Hornblende and Biotite, Journal of rik b] _ umbre TSCHERMAK’s Miner. u. ede: Mittlg. XVI. 1896, p. 328. — 214 — „dass die Hornblendekrystalle, als zuerst erstarrte Körper, von der umgebenen, noch geschmolzen plastischen Masse oberfläch- lich alterirt wurden, und dass der schwarze Opacitrand das Produkt dieser kaustischen Einwirkung darstellt” (*, durch die vorstehenden Untersuchungen ihre volle Bestätigung. Den Amphibolen fehlt bei rein glasiger Ausbildung des Ge- steines der Korrosionssaum, weil das sehnell erkaltende Magma nicht erst befähigt ward einen Einfluss auf die bereits ausge- schiedenen Gemengteile auszuüben, während bei den völlig krystallinischen Gesteinen, das ganze Magma unter Druck rasch erstarrte und sofort die körnige Textur erhielt, wie be- reits LAGERE in zutreffender Weise hervorhob (**). Die Frage, ob die braune Farbe der Hornblenden in den Eruptivgesteinen als eine ursprüngliche anzusehen ist, kann dahin beantwortet werden, dass dies bei glasiger und kornig- krystallinischer Ausbildung zweifellos der Fall ist. Bei Ge- steinen mit mehr oder weniger entglaster Grundmasse erscheint es dagegen nicht unmöglich, dass sich auch in dieser Hinsicht ein Finfluss des erstarrenden Magma’s geltend gemacht hat. Alle übrigen Gesteine liegen nur in Gestalt von Geröllen vor und sind am Strande des Bilands aufgelesen worden. 1. Hornblendeandesit. Die kleinen Gerölle desselben sind kompakt und enthalten in einer lichtgrauen Grundmasse bis 2 mM lange und 2/, mM breite, schwarze Hornblendesäulchen aus- geschieden. Die porphyrischen Feldspäte treten in Gestalt trüber, gelblichweisser, meist rectangulärer Täfelchen auf. Die mikroskopische Untersuchung ergiebt, dass auch diesem Gesteine eine grüne Hornblende eigentümlich ist. Der Pleo- chroismus ist: c. dunkelbraungrün, b. braungrün, a. grasgrün. Im übrigen haben aber die Individuen wenig mit denen des Bimssteines gemein. Während bei diesen ein Opacitrand fehlt, ist (°) Die plees: Gesteine ge des 40 Breitegrades in Nord- west-Amerika. Berichte d. k. Sächs. Ges. d. W. Leipzig. 1877, p. 181, 197; auch Mic veorpte Petrography. gein 1876, p. 95, 128. (*) Über die Natur der Glasbasis. 1. c. pag. 513. — 215 — er bei jenen fast stets vorhanden. Die Verteilung des Opacits ist jedoch keine regelmässige. In seltenen Fällen ist der Amphibol von einem schmalen Saume gleichmässig umgeben, meist dringt der Opacit in unregelmässiger Verteilung in die Substanz ein, dieselbe fast vollständig erfüllend und nur ein farbloses, schwach doppelbrechendes Mineral zwischen sich lassend. Auf Taf. II, fig. 3 ist das wechselvolle auftreten des Opacits in einigen Indivi- duen zur Darstellung gelangt. Bei Anwendung stärkerer Vergrös- serung löst sich der Opacit in Aggregaten schwarzer Körnchen auf, die alsdann als langgestreckte, an den Enden abgerundete, auch wohl keulenförmige Gebilde, sowie zuweilen als etwas breiter und tafelförmige Flitter erscheinen, die zum Teil blutrot durchscheinend werden (*) und in mancher Beziehung dem Hisenglanz gleichen. Hervorzuheben ist noch, dass dieser Opacit weder durch kalte, noeh durch heisse Salzsäure gelöst wird. Ihrem ganzen Auftreten nach ist diese Substanz, die in der unverändert gebliebenen Hornblende nicht gefunden wird, nur als Um wandlungsprodukt zu betrachten Zuweilen ist der Amphibol ganz und gar aufgezehrt worden und nur noch das erwäbnte schuppigfaserige Mineral, dessen Individuen so angeordnet sind, dass sie parallel zur Vertikalaxe der ehemaligen Hornblende auslöschen, mit den eingestreuten Opacitkörnchen vorhanden. E. Conen hat zuerst darauf hingewiesen, dass auch bei der Umwandlung von Hornblende, wo kaustische Wirkungen des Magma’s ausgeschlossen sind, sich Opacit zu bilden vermag (**). Ferner wurde ein derartiger Fall erwähnt bei der Beschreibung eines Andesits von der Insel Ono ke Endlich hatte J. W. Rereers mit der Auffindung einer solchen Pseudomorphose in einem Diabasdioritporphyrit vom Sungei Talok Sawah in S.0.-Borneo eine an und für sich neue Thatsache zu erkennen geglaubt (teen), ©) Bei Ur Untersuchung kenden Objekte ist es durchaus erförderlich sich des Dunkelkastens zu bedie (*) Neues Jahrb. f. sudidoeis. 1881. 1, pag. 195. (**) Ein Beitrag zur Petrographie des Viti-Archipels TSCHERMAK's Mineral. u. „bekroer: Mittlg. V. 1883, p. ee kroskopisch onderzo ek eener ver erzameling gesteenten uit de Afdeeling Masons. Jaarboek van het Mijnwezen. 1891. Wet. ged. p. 64. — 216 — Die tafelförmigen oder breit leistenförmigen Feldspäte sind zum Teil wasserklar, enthalten dann nur farblose Glasein- schlüsse und sind von Sprüngen durchsetzt. Bei den grösseren Viellingsindividuen erscheint der basischere Kern getrübt und zuweilen in Opal umgewandelt. In den peripherischen Teilen ist die Zwillingsstreifung vortreflich erkennbar, doch gewahrt man hier die beginnende Umwandlung in feinschuppige Mus- covitähnliche Aggregate. Die lichtgraue, mikrofelsitische Basis enthält wenige farblose, stark lichtbrechende und scharf begrenzte Zirkonkryställchen, ausserdem zahlreiche, z. Tl. recht grosse Magnetitkrystalle und-körnchen. | 2. Augitandesit. Von dieser Gesteinsart liegen verschiedene Varietäten vor, die kurz besprochen werden mögen. a. Ein aschgraues, ziemlich poröses, aber doch noch kom- paktes Gestein lässt einige porphyrische weisse Feldspäte und zahlreiche kleine, schwarze Säulchen erkennen. Von der mikroskopischen Beschaffenheit dieser Felsart sucht Taf. II, fig. 5 ein Bild zu geben. Die porphyrischen Pla- gioklase zeigen zonaren Bau und sìnd teilweise vom Glasein- schlüssen, sowie Basispartikelchen erfüllt, teilweise aber gänz- lich frei davon und unzersetzt. In geradezu idealen Formen erscheint der lichtgrüne Augit, dessen Individuen fast stets von einem mehr oder weniger breiten, nach dem Innern zu allmählich verfliessenden, dunklen Saume begrenzt sind. Opa- citkörnchen sind in demselben nicht zu erkennen. Der dunkle Rand kann in diesem Falle nicht als Korrosionssaum zuge- sprochen werden, da auch die in dem Augit eingeschlossenen Apatite von einem derartigen Saume, ganz nach Art der pleochroitischen Höfe umgeben sind. Die Eutstehung dieser Ränder erfolgte zugleich mit der Ausscheidung des Augi- tes und ist denmach nicht auf secundäre Einflüsse zurückzu- führen. Erwähnenswert ist noch, dass sich kleine fremde Gesteins- einschlüsse vorfinden, die von einem Kranze lichtgraulich grüner — 217 — Augitkryställehen umgeben sind, denen der dunkel gefärbte Rand durchaus abgeht. b. Ein dunkelbraunes, poröses Gestein, an dessen Oberfläche zahlreiche, bis 3 mM lange Augite knotenartig hervortreten. Die zahlreichen trüben Feldspäte von gelblicher Farbe besitzen tafel- oder leistenformige Gestalt. Unter dem Mikroskop erweist sich das Gestein von einer ausserordentlichen Menge mehr oder weiniger kreisrunder Hohlräume erfüllt. Jeder Hohlraum ist einem schmalen Saume lichtgrünliehen Chaleedons umgeben, der zwischen gekreuzten Nicols die charakteristische faserige Textur besitzt. Die braune, trübe, gekörnelte Basis enthält, neben schwarzem Erz, zahlreiche zarte Leistchen von Plagioklas. (Taf. II, Fig. 4). Der ausschliesslich als porphyrischer Gemengteil auftre- tende Augit bildet wohlbegrenzte Krystalle, die in den Durch- schnitten gelblich- bis grasgrüne Farbe besitzen und nur schwach pleochroitisch sind. Sie enthalten sehr zahlreiche Erzkörnchen, einige braunrote Olivine, sowie dann und wann einige Glaseinschlüsse. In Hohlräumen hat sich Chalcedon wiederum angesiedelt. Die nicht häufigen Olivinkryställehen sind rostrot von Farbe, enthalten Erzkörnchen und sind unter Ausscheidung von gelbbraunem Limonit in einer weiter gehenden Um- wandlung begriffen. Am meisten herrschen im Gesteine vor die porphyrischen Feldspäte. Bereits bei Betrachtung mit der Lupe giebt sich ihr zonarer Bau zu erkennen. U. d. M. offenbaren sich diese Zonen als Schichten, die sich durch einen abwechselnden Mangel oder Reichtum an Glaseinschlüssen auszeichnen (Fig. 4). Sehr häufig ist der gänzlich zersetzte Kern dieser Plagioklase mit Chalcedon erfüllt. €. Ein poröses, ziemlich verwittertes Gestein, das in einer dunklen gelblichgrauen Grundmasse leistenförmige Plagioklase und vereinzelte Augitkryställchen erkennen lässt. Mikroskopisch enthält das Gestein viele kleine Hohlräume. Die zahlreichen kleinen Feldspäte liefern rectanguläre und leistenförmige Durchschnitte, die teils wasserklar sind, teils — 218 — in Zonen angeordnete Einschlüsse enthalten. Ihr innerster Kern hat zuweilen eine Umwandlung in Opal erlitten. Augit tritt in Gestalt blassgrüner Kryställehen auf, während das Erz ziem- lich grosse Körnchen bildet. Die zwischengeklemmte mikrofelsitische Basis ist trübe und der Umwandlung anheimgefallen; in Hohlräumen finden sich Absätze gelblichen Opals. d. Braune bis graubraune Gerölle, die wenige porphyrisch ausgeschiedene Augite und Plagioklase enthalten. Die lichtgraue, mikrofelsitische Basis ist zam Teil gelblich gefärbt durch das aus der Umwandlung des Magnetits hervor- gegangene Eisenhydroxyd. Die Plagioklase haben zum Teil eine Opalisirung erfahren, sind aber im übrigen einschluss- arm. Die im Dünnschliff lichtgelblichgrünen Augite sind völlig frisch geblieben und haben sich somit auch hier als den am widerstandsfähigsten Gemengteil erwiesen. e. In dem rotbraunen Gesteine gewahrt man hier und da kleine Augitkryställehen und daneben weissliche Feldspäte hervortreten. Mikroskopisch beobachtet man lichtgrüne Augite, wasserklare Plagioklase mit bräunlichen Glaseinschlüssen und, neben vereinzelten dunkelroten Olivinen, zahlreiche grosse schwarze Magnetitoktaëder und-körnchen. Die in dem Gesteine durchaus vorherrschende lichtbraune Basis enthält zahlreiche Erzflitterchen und andere nicht näher definirbare staubähn- liche Partikelchen, sowie vereinzelte schmale Plagioklasleistchen. f. Ein dunkles, fast schwarzes, poröses und etwas schlackig ausschendes Gestein, in dessen Grundmasse graue Feldspäte und wenige Augite porphyrisch hervortreten. U. d. M, erkennt man zwei Generationen von Feldspäten. Die grossen porphyrischen Viellingsindividuen besitzen den charakteristischen zonaren Rau der andesitischen Feldspäte, sie sind z. Tl. auf das reichlichste erfüllt mit verschlackten Partikeln der Basis. Die zweite Generation erscheint in Ge- stalt sehr kleiner rectangulärer Täfelchen, die, durch eine braun® globulitische Basis verkittet, den Hauptbestandteil der Grund- masse ausmachen. Die an Erzeinschlüssen ziemlich reichen — 219 — Augite sind relativ gross und erscheinen gelblichgrün im durch- fallenden Lichte. Ihre zum Teil polysynthetisch verzwilling- ten Individuen treten fast ausschliesslich als porphyrische Gemengteile auf. In Hohlräumen des Gesteins ist Chalcedon zum schichten- weisen Absatz gelangt. g. Aschgraues, sehr fein poröses, fast bimssteinartig zu nen- nendes Gestein. Porphyrisch treten vereinzelte, bis 2 mM im Durchmesser besitzende Feldspäte und, ganz spärlich, dunkle Augitkörnchen hervor. Mikroskopisch macht eine lichtgelbliche, nahezu farblose Basis, die mit zahllosen Gasporen erfüllt ist, die Hauptmasse des Gesteines aus. In ihr schwimmen kleine Feldspatleistchen. Die porphyrischen Plagioklase enthalten zonenförmig angeordnete, und zwar braune Glaseinschlüsse. Ausser kleinen lichtgrünlichen Augitkryställehen und -körnchen treten noch solche von Erz auf. Die vorstehenden Gesteinsbeschreibungen lassen keinen Zwei- fel darüber obwalten, dass nur der zuerst besprochene Horn- blendeandesit-Bimsstein als Produkt des Ausbruches vom Jahre 1835 gelten kann. Alle übrigen Gesteine haben zu einem gros- sen Teile bereits so durchgreifende Umwandlungen erfahren, dass sie von älteren Eruptionen herrühren müssen und mögli- cherweise gar nicht einmal Banua Wuhu ursprünglich angehören. Es erscheint so gut wie vollständig ausgeschlossen, dass noch jemals nähere Einzelheiten über den erwäbnten Ausbruch in Erfahrung gebracht werden. Soviel ist indessen klar, dass die Auswurfsmassen von einer sehr loekeren Beschaffenheit gewesen sein müssen, denn sonst hätte nicht eine so rasche Denudation stattfinden können. Die Angabe, dass die Insel in Folge der Eruption von 1835 eine Höhe von 300 Fuss erreicht hätte, ann nur von Eingeborenen herrühren, und wenn dieselbe vielleicht auch etwas übertrieben ist, so unterliegt es doch keinem Zweifel mehr, dass dieselbe früher einen grösseren Umfang besessen hat, wei die Bezeichnung „Neues Land” andeutet und wie aus den Herrn SrerLeR gemachten Mittei- lungen hervorgeht. Seit der Zeit, dass CuARTERON an diesem LVII. — 220 — Eilande vorbeifuhr, bis zum heutigen Tage, haben keine nen- nenswerten Veränderungen mehr stattgefunden. Was nun die neuerdings zur Kenntniss gelangten submarinen Vorgänge in der Nähe von Banua Wuhu anbetrifft, so darf man wohl einen, wenn auch entfernten Zusammenhang mit dem früheren Ausbruch annehmen. Von einer wirklichen sub- marinen Eruption kann selbstverständlich nicht die Rede sein, denn niemals wurden in Begleitung der eingangs erwähnten Erscheinungen Bimssteine oder andere Erzeugnisse vulkanischer Thätigkeit zu Tage gefördert. Man hat ausschliesslich bemerkt ein Heisserwerden des Wassers und ein Aufwirbeln desselben. Die in Menge erfolgte Tödtung der Fische, der fade Geschmack derselben deutet darauf hin, dass auch Schwefelwasserstoff dabei entwichen ist. Wir haben es daher wahrscheinlieh mit einer submarinen Sol- fatare zu thun. Es ist allgemein bekannt, dass heisse Quellen treue Begleiter der Solfatarenthätigkeit von Vulkanen darstellen. Eine weitere Bigentümlichheit der Solfataren und der mit ihnen vor- kommenden heissen Quellen ist, dass sie bei Erdbeben in eine leb- hafte Thätigkeit geraten. Der heisse Schlamm und das heisse Was- ser werden, wie sich durch zahlreiche Beispiele belegen liesse, mit Gewalt herausgepresst und erst wenn die Erdschichten wieder völlig zur Ruhe gelangt sind, tritt der normale Zustand wieder in seine Rechte. Ein solcher Fall lag auch bei dem Beben vom 6 September 1889 vor. Besondere Hervorhebung verdient noch, dass Banua Wuhu nicht in dem centralen Teile, sondern an der aüssersten Peripherie des Schüttergebietes gelegen ist. Urrzecut, 26 März 1897. Erklärung der Abbildungen. fig. 1. Banua Wuhu von Mahengetan aus gesehen. fig. 2. Kartenskizze der Sangi-Inseln. fig. 3. Hornblende mit Opacitausscheidung aus Hornblende- andesit. fig. 4. Augitandesit. fig. 5. Augitandesit. VERSLAG OMTRENT DE GOUVERNEMENTS KINA- ONDERNEMING IN DE PREANGER- REGENTSCHAPPEN OVER HET JAAR 1896, DOOR P. VAN LEERSUM, Waarnemend Directeur der Gouvernements Kina-onderneming. IL. WEERSGESTELDHEID. De periodiciteit, en wel om de vijf jaren, van een fellen Oost-moesson, werd ook door 1896 weder bevestigd; want evenals 1891 zich kenmerkte door eene aanhoudende droogte, zoo bleef het afgeloopen verslagjaar hierin niet veel achter. Een beeld in cijfers geeft hiervan o. a. de regenval op het etablissement T'jinjiroean. Het gemiddeld aantal regendagen en de gemiddelde regenval bedragen hier jaarlijks + 225 dagen en + 3500 mM. Nu waren deze cijfers respectievelijk voor de jaren 1891 en 1896, 155 en 192 dagen en 2000 en 2813 mM. Kenmerkte zich het begin van het verslagjaar, n. 1, de maanden Januari en Februari, voor de plantsoenen op den Tangkoeban Prahoe (zie Bijl. B.) door een betrekkelijk gerin- gen regenval, zoo was deze daarentegen op de Zuidelijke eta- blissementen vrij groot en bleef dit voor alle tot op het eind van de maand Mei, toen de droogte eensklaps inviel en, Z00 goed als onafgebroken, bleef aanhouden tot medio No- vember, op welk tijdstip de regens met kracht kwamen doorzetten. Op het etablissement Lembang was de droogte zelfs buiten- gewoon sterk, want met uitzondering van 24 mM, verdeeld — 222 — over 9 dagen, viel dáár van ult°. Mei tot medio November, dus gedurende nagenoeg 6 maanden, geen druppel regen. Nachtvorsten (steeds met eene felle droogte gepaard gaande) kwamen wel voor, maar insgelijks in minder sterke mate, dan in 1891 en berokkenden weinig schade aan de plantsoenen; daarentegen wel aan de kweekerijen te Tjibeureum. Ook hadden in het begin van het verslagjaar de tuinen der etablissementen Lembang en Nagrak nog al te lijden van hevige Zuid-Westen winden, waardoor aan de plantsoenen, vooral op laatstgenoemd etablissement, betrekkelijk veel schade werd berokkend; terwijl in de maanden October en November hevige Noord-Oosten winden, somtijds in stormen ontaardende, door afscheuren van takken en het door midden breken van verscheidene boomen in de Ledgeriana-tuinen te Nagrak en in die, gelegen op den Malabar, belangrijke schade aanrichtten, vooral ook in de Succirubra-tuinen doordien veel blad door den wind ingescheurd en zelfs geheel medegenomen werd. Over het algemeen genomen, kan dus de weersgesteldheid voor den, in den West-moesson 1895/96 tot stand gebrachten aanplant en inboetingen niet bepaald gunstig genoemd worden; daarentegen wèl voor de ontwikkeling der reeds produceerende tuinen. HL. VERMENIGVULDIGING. Het aantal in den vollen grond staande planten bedroeg op ulte, December 1896 (zie Bijlage C.) 3090.900; eene vermin- dering aantoonende van 30.000 planten vergeleken met de aanwezigen op het eind van 1895, en wel toe te schrijven aan het staken der inboetingen op de etablissementen Lem- bang, Nagrak, Rioeng-Goenoeng en Kawah Tjiwidei Laatstgenoemden met Oost-T'jibitoeng zullen toch, zoodra besloten is tot inrichting der Gouvernements kina-onderneming tot proefstation, in eigen beheer gerooid en daarna verlaten worden, zoodat reeds sinds eenigen tijd de hiaten met waarde- volle wildhout-soorten worden ingeboet, met het oog op een zoo zeer noodzakelijke reboisatie. — 223 — In de laatste 3 jaren valt op bovenbedoelde etablissementen dan ook een langzame, maar gestadige vermindering van het aantal boomen te constateeren. Een 75000 C, Succirubra boomen, waarvan 10000 te Lem- bang, 50000 te Tjibitoeng en 15000 te Kawah Tjiwidei, moes- ten dit jaar gerooid worden, wilde men uit deze plantsoenen ooit een waardevol product bekomen. Oorspronkelijk te dicht op elkaar geplant, en nooit uitgedund noch opgesnoeid, zoo hadden zich bovendien langzamerhand een verbazend aantal takken gevormd, en werd hierdoor de zoo zeer noodige toetreding van licht en lucht belet, zoodat de een den ander in zijn ontwikkeling belemmerde en onderdrukte. Het wegnemen van dit „takkenbosch”, dat niet in eens mocht geschieden, moest natuurlijk aan uitdunning voorafgaan. En door nu deze takken inde jaren 1892—1895, geleidelijk te laten wegnemen, zijn de boomen langzamerhand z. g. „op stam” gekomen, en was nu de tijd van uitdunnen aangebro- ken; waardoor men voor volgende jaren verzekerd is, van deze plantsoenen een mooi en waardevol product, d. w. z. lange gave pijpen te kunnen oogsten, hetgeen uit een (euphemistisch gesproken) „takkenbosch-plantsoen’’ nooit het geval kan zijn. De bast van deze gerooide boomen was echter, als zijnde afkomstig van onderdrukte en slecht ontwikkelde exemplaren, te dun om oogstbaar te kunnen zijn, en miste ook de zoo zeer noodzakelijk zilverwitte kleur; bovendien zouden de litteekens, veroorzaakt door het wegnemen der takken, welke nog niet genoegzaam, vergroeid waren, alléén al het snijden van gave pijpen belet hebben. Dat echter deze behandeling, gepaard gaande met eene flinke grondbewerking, wel urgent was, bleek ook uit het gezonder uiterlijk en de meerdere bladvorming der boomen, eenigen tijd nadat zij deze bewerking hadden ondergaan ; hetgeen voor- al in het oog viel op het etablissement Kawah-Tjiwidei, waar deze tuinen steeds een kommerlijk aanzien hadden gehad. Een klein gedeelte slechts der gerooide boomen, en wel die afkomstig van het etablissement Zembang (9 paal van Bandoeng dk oe gelegen) konden voor verkoop op publieke vendutie in aanmer- king komen (Gouvernements besluit 16 Juni 1895 No. 1) en brachten in 1895 een som op van f 140.— en in 1896 f 231,75. De afstand van Bandoeng tot Tjibitoeng en Kawah-Tjiwidei, en de geaccidenteerdheid van het terrein, waren oorzaak dat men voor deze etablissementen daarvan moest afzien, te meer, omdat voor dergelijke spichtig ontwikkelde boomen, in zulke groote hoeveelheden, toch geen gegadigden geweest zouden zijn. Het aantal planten op het etablissement 7'irtasari vermeer- derde met 115000, een gevolg der beplanting van de reeds in 1890 gekapte en binnen de grenzen gelegen ravijnen; en dit was noodig, omdat de langzamerhand ontstane opslag, tot schuilhoek en broeinest van allerlei ongedierte strekte. In de kweekerijen (met uitzondering van die op de proef- zaadbedden) bevinden zich nog naar schatting + 175000 plan- ten, waarvan een groot gedeelte in het 1° kwartaal 1897 voor overplanting in den vollen grond in aanmerking zal komen. Van de zaadbedden te Tjibeureum echter mislukte een groot gedeelte, doordien de plantjes zoodanig van vorst hadden te lijden gehad, dat zij afgeschreven moesten worden. Doch behalve de kweekerijen leverden de onderdrukte boomen in verschillende tuinen, ook nog een rijk vloeiende bron van plantmateriaal op. Zij werden hiertoe op ongeveer een halve meter boven den grond op stomp gekapt, en voldeden uitste- kend als inboetmateriaal voor de 6- à 7-jarige tuinen. Met het enten van C. Ledgeriana en van Hybriden op C. Succirubra werd onafgebroken doorgegaan; daartoe werden gebruikt twijgjes van No. 38°, Ltt. A. en de hybride N° 23%. Zoodra de hybriden-enten te Tjinjiroean, afkomstig van de moederboomen Ne, 2,5 en 11 van Tjibitoeng (met een kinine- gehalte van respectievelijk 8,40 o/, 9,08 o/, en 8,83°/, en zeer weinig einchonidine) voldoende materiaal opleveren, zullen zij op hun gehalte worden onderzocht en blijkt dan, dat zij hierin niet achteruit zijn gegaan, dan zullen hiervan bij voorkeur de nieuwe aanplantingen worden tot stand gebracht, omdat zij harder groeien en zich forscher ontwikkelen dan de bekende N°. 23°. — 225 — Wat het enten betreft, zoo is men in de laatste drie jaren er hoe langer hoe meer toe overgegaan om dit in de buiten- lucht op de kweekerijen, dus niet meer in kweekhuizen, te doen plaats hebben; en wel: 1°. om het grooter percentage aan geslaagden ; 2°, omdat de enten dan krachtiger onderstam krijgen en dus, in den vollen grond gebracht, veel sterker groeien; en 3°, om het groot verschil in kosten. Veel wordt er dan ook niet meer aan de kweekhuizen te Tjinjiroean ten koste gelegd. Wat verder de zaadproductie betreft, ofschoon de in 1895 plotseling ingevallen droogte in de maand Augustus, welke tot medio October aanhield een rijken bloei der Ledgeriana’s ten gevolge had, zoo viel de zaad-oogst ten slotte toch tegen en kon hierdoor aan de buitengewoon vele aanvragen van Ledgeriana-zaden maar matig voldaan en slechts één kinazaad- veiling gehouden worden, en wel op den 1sten December van het verslagjaar. Het aanbod bedroeg dan ook maar 17 pakjes à 25 gram Ledgeriana- en 55 pakjes à 50 gram Succirubra-zaad, welke respectievelijk f 1576 en f 282,50 of te zamen f 1861,50 opbrachten. Met het oog echter op de lage bast-prijzen zijn deze enorme Prijzen wel een bewijs, dat de planters van den superieuren aard van het aangeboden zaad overtuigd waren. Tot contrôle-proef werden zoowel van het Ledgeriana- als van het Succirubra-zaad eenige pakjes op de Gouvernements- onderneming zelf uitgezaaid en liet de opkomst niets te wen- schen over. Klachten van koopers omttent slechte kwaliteit van het zaad kwamen dan ook niet binnen. Ten gevolge van de langdurige droogte gedurende het ver- slagjaar begonnen vele Ledgeriana-zaailingen (moederboomen) en ook vele enten o. a. Ne, 23, in het laatst van 1896 sterk te bloeien; zoodat in 1897 een ruime oogst van kina-zaden mag worden verwacht. — 226 — De belangstelling op kinologisch gebied wordt hoe langer hoe grooter; van daar, dat de aanvragen om kina-zaden, her- barium, monsters bast hoe langer hoe veelvuldiger werden. Zoo werden in 1896 door tusschenkomst van den Directeur van ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg zaden verstrekt van: C. Calisaya, C. C. Ledgeriana, C. Officinalis en C. Succirubra aan de firma VILMORIN en ANDRIEUX te Parijs. Aan C. Lepeer in Australië werden Ledgeriana-zaden van hoog proecentige boomen gezonden voor eenige botanische in- richtingen aldaar; evenzoo aan den Heer vaN Line, Technoloog, en verbonden aan de op te richten kininefabriek van de Heeren A. Massink c. s. te Pandam Aroem, die een onderzoek wenschte in te stellen naar het voorkomen van alcaloid en jonge plantendeelen van kinaboomen van hoog kininegehalte. Aan Prof. Dr, H. Werers Berrink te Utrecht werden be- halve kinazaden voor den Botanischen tuin aldaar ook nog twee Wardsche kisten met jonge planten, voor een zijner leerlingen, den Militair-Apotheker van Disck gezonden, ten behoeve van een miero-chemisch onderzoek naar het alcaloid in den levenden kinaboom; en kwamen van de 80 plantjes, welke geëxpedieerd werden, er 79 in goeden staat over. Ten slotte werden nog kinabasten en herbarium verstrekt aan Prof. Dr. Harrwicu te Zürich en aan het Koloniaal Musseum te Haarlem. IIL. ONTGINNING, AANPLANT EN ONDERHOUD. Het laatste restant der reeds in 1890 gekapte boschgronden werd in het afgeloopen jaar met hybriden-enten (N°. 23°) beplant. Vóór dien tijd vormden deze boschstrooken een afscheiding tusschen de ondernemingen T'irtasari, Tjinjiroean, Tjibeureum en Tjibitoeng-West, die dus, na rooiing van Tyibitoeng-Oost (een zeer lange smalle steenachtige strook van 2 à 3 paa — 227 — lengte), bestemd zijnde om later het Gouvernements Kina-proef- station uit te maken, te zamen één goed afgerond geheel zul- len vormen. De beplanting van dit zeer geaccidenteerde terreingedeelte, te zamen + 15 Bouws groot, was bovendien urgent, omdat het steeds tot toevluchtsoord en broeinest van allerlei ongedierte strekte. Terreinen, buiten de door het kadaster tijdens de opmeting der Gouvernements ondernemingen in 1894—95 aangegeven grenzen, zijn dan ook niet meer ontgonnen noch beplant. Op de 4 bovengenoemde etablissementen werden alle hiaten, gedurende het afgeloopen verslagjaar ontstaan, zoowel door ontgraven van zieke boomen, als door afsterven van vorige inboetingen (te wijten aan de felle en abnormaal lang aan- houdende droogte in den laatsten Oost-moesson) met Ledge- riana-zaailingen volgezet. Op het etablissement Tyjibitoeng werden bovendien de in den jongen aanplant van 1889—90 zeer veel voorkomende Ledgeriana’s van slecht type en laag kinine-gehalte verent met de hoog procentige Ledgeriana 38 f. Ook werden de hybride-zaailingen aldaar, met een eht van + 4 °/, zwavelzure kinine in den stambast, verent met de hoog procentige hybride N°. 235. Genoemde, in de laatste jaren consequent doorgezette han- delwijze heeft dan ook tengevolge gehad, dat men hoe langer hoe meer een aaneengesloten aanplant van edel type heeft verkregen. Ook eenige Ledgeriana-enten-plantsoenen te T'ir- tasari, z. g. „niet onderzocht en roodblad’” met slechts een gehalte van 5,50 °/, zwavelzure kinine in den stambast zullen voor eene dergelijke restauratie in aanmerking moeten komen. Waar door slechte qualiteit en steenachtige geaardheid van den bodem in enkele plantsoenen, zooals o. a. te Tjibeureum en Tirtasari, vele boomen afstierven en herhaalde inboetingen met Ledgeriana-zaailingen en Luedgeriana-enten mislukten, wer- den deze tuinen, na behoorlijke bemesting, eveneens met de hybride-enten N°. 23% ingeboet. — 228 — Alleen in dit speciale geval werd hiertoe overgegaan, ofschoon Rapporteur om verschillende redenen anders geen voorstander is van inboeten met hybride-enten in Ledgeriana-plantsoenen ; het onderhoud van tuinen, n. l. op dergelijke schrale gronden aangelegd, is ten gevolge van het aanhoudend opslaan van bijna niet uit te roeien onkruid, op den duur zeer kostbaar en bovendien is een vrij goed geslaagde hebriden-tuin verkiese- lijker en goedkooper in onderhoud, dan een ziekelijk Ledge- riana-plantsoen, waarin veel hiaten voorkomen. Op de etablissementen, welke geleidelijk voor rooiing in aanmerking zullen komen, zooals o. a. te Nagrak en Rioeng- Goenoeng, werden de hiaten in de plantsoenen niet meer in- geboet met kina-planten, maar met verschillende deugdzame en tot timmerhout geschikte wildhoutsoorten, zoo als: Heas (Vitex) Djamoedjoe (Podocarpus) asang (Quercus) Baros (Mangbretia) Poespa (Schima) Saninten (Castanea) enz., enz, in het geheel een 20- tal soorten. De houtvester Dr. S. H. Koorpers zegt van bovengenoemde houtsoorten, dat zij duurzaam zijn, fraai, sterk en fijn; en uitmuntend geschikt voor huisbouw. Het hiermede beoogde doel is tweeledig: 1°, Werden hierdoor de kosten van onderhoud der tuinen al heel spoedig tot een minimum gereduceerd; en 2e, werden deze plantsoenen, bij voortgezet ontgraven van zieke en onderdrukte boomen en inboeting met wildhoutsoor- ten, geleidelijk herschapen in jong bosch. Aan het onderhoud der plantsoenen werd ook in het afge- loopen jaar zeer veel zorg besteed en hierbij eene werkwijze gevolgd, welke in vorige verslagen reeds meermalen beschre- ven werd en sedert Mei 1892 in werking is getreden. De resultaten waren zeer bevredigend; niet alleen, dat de aanplant op alle etablissementen zonder uitzondering er reeds — 229 — gezonder is gaan uitzien, getuige o. a. ook het verdwijnen van de vroeger voorkomende gele kleur der bladeren om plaats te maken voor intens groen; ook de grooter en waardevoller bastproductie en het gemiddeld hooger alcaloidgehalte spre- ken hiervoor. En dat dit niet een maar losweg daarneder geworpen phrase is, blijkt wel ten duidelijkste uit het feit, dat verscheiden particulieren, die de Gouvernements onderneming bezochten en de gunstige resultaten dezer manier van grondbewerking opmerkten, zich haastten, om die op hun eigen onderneming toe te passen, en niet weder lieten varen. Een van hun, de Administrateur van de Onderneming Dara- djat, was zoo vriendelijk Rapporteur hieromtrent het navol- gende mede te deelen. De hoeveelheid pijp-bast, op zijne Onderneming in de laat- ste jaren verkregen, was aanhoudend achteruitgegaan, maar na invoering van bovenbedoelde regeling mocht hij, nadat de grond pas tweemaal op deze wijze bewerkt was, reeds een toena- me van 1/6 boven het gewone gemiddelde product constateeren. In 1895 toch oogstte hij 1/3 pijp- en 2/3 stuk-bast, en in 1896 waren deze cijfers 1/2 aan pijp-en 1/2 aan stuk-bast; en neemt men nu hierbij in aanmerking, dat de waarde van pijp-bast tot stuk-bast staat als 3: 1, dan ziet men ook hier weer uit, hoe dankbaar de grond steeds voor een degelijker en beter bewerking is. Door enkele planters wordt echter nog steeds beweerd, dat men bij de Kina-cultuur met een minimum aan grond be- werking zou kunnen volstaan en dat al, wat meer hieraan ten koste gelegd wordt, weggeworpen geld zou zijn. Om deze bewering voor goed te kunnen logenstraffen en te bewijzen, dat de invloed van een behoorlijke bewerking zich wel degelijk openbaart in meerderen groei, productie en alcaloidgehalte van den Kina-boom, werden door Rapporteur eenige proeven genomen, ten einde zijn argumenten met cijfers te kunnen staven. De hieronder volgende overzichten mogen dit aantoonen. 230 — GEMIDDELDE HOOGTE AAN- ER AN PROEF- | PLANT ÉÉN BOOM AANTEEKE- SOORT. STUK. VAN GEME- | GEME- | GEME NINGEN. TEN IN | TEN IN TEN I 1803. 1804. | ies. | 1808. No,143 A. C./ Dec. [C.Ledgeriana.| 0,55 | 0,92 | 4,51 | gepatjoeld. D) B. D D 0,52 | 0,91 | 4,40 | gebabad en bobok. Ne, 144 A. e. C. » Di 0,57 | 1,07 | 41,61 | gepatjoeld. > B. » D) 0,52 | 1,02 | 1,24 | gebabad en bobok. No, 52 A. [Nov. 94.f Hybride. 0,57 | 1,02 | gepatjoeld. D) B. » D) 0,46 | 0,56 | gebabad en bobok. » C. » » 1,00 | gepapast. D) D. » » 1,05 | gepatj. en opgekapt. No, 54 A, » p 0,56 | 0,91 | gepatjoeld. » B. » ) 0.47 | 0,57 | gebabad en bobok. » G. » » 0,96 | gepapast. » D. D) » 0,1 | gepatj. en opgekapt. Hierbij zij nog aangeteekend, dat in de jaren 1894/95 de tuinen en dus ook de proefstukken in hun geheel vrij ernstig van de Helopeltis Bradii hadden te lijden, hetwelk op hun groei van nadeeligen invloed is geweest. Het verschil in hoogte tusschen N° 52 en N°. 54 A en C respectievelijk gepatjoeld en gepapast, is nog niet merkbaar, omdat eene gelijke grondbewerking hebben gehad. Eerst in het vorige jaar, 1896, werd A gepatjoeld en C alleen gepapast. de beide stukken van het begin af (November 1894) — 231 — Gemimp- | _Hor- Hor OPPER- DELDE | veer | Genar- | \FEE gran SooRT vAN | zooere| mem | re zwa-| PPP | AANTEEKE- VLAKTE IN IN ME- | BAST IN | VELZURE Tiss en AANPLANT. | rens | xmo- | Kinine | KININE NINGEN. dhl VAN ÉÉN| GRAM- | iN proc, | P\XIEO- BooM. | MEN. Era MEN, en is 73 ORR Mengsel jn 72 | 6,40 | 4,60 | In de tuinen e IVe » C. jr eat Be, 144 B, en 144 C. RE! ii 64 A0 komt veel 382 » Bl4b46 OD » de uit 1,40 | 54 | 6,0 | 3,40 voor; een hard JAA A, Se groeiende boom, 3b42 DD » as 161 42 | 5,50 | 2,31 | doch die minder » G. 382, 23 f é 39 544 | 4.74 Kinine bevat dan ì 7 de andere soor- » Bib4 mn » | enz. enz. | 4,24| 21 | 410 | 0,96 | ten. Het verschil in hoogte tusschen 143 A + C en 143 B is niet groot, doch dit vindt zijn oorzaak in de zware takvor- ming bij 148 A + C onder aan den stam, een gevolg van de aanhoudende aanvallen van de Helopeltis. Nu de boompjes zijn opgesnoeid, zal het verschil in lengtegroei in 1897 veel grooter zijn. het eerste jaar was er nog van geen bewerking sprake en werden alle stukken van onkruid schoongehouden; doch in de volgende jaren werden de stukken A en C behoorlijk bewerkt, en aan de stukken B slechts het minimum van onderhoud besteed n. 1. dat men alleen toepaste het z. g. babad (kortslaan van het onkruid met een kapmes) en het z. g. bobo- kor (het onkruid om de boompjes met de hand verwijderen.) De uitgaven aan grondbewerking bedroegen in het afgeloopen Jaar f 14.322,17 (zie bijlage L) dus f 11,42 per Bouw, waarbij niet uit het oog verloren mag worden, dat tegenwoordig alle tuinen op dezelfde wijze worden bewerkt en onderhouden ; dus zoowel de Ledgeriana-tuinen op vlak terrein aangelegd, als de met hybriden en Succirubra beplante steile hellingen. — 232 — Deze laatste waren oorspronkelijk volgens het z. g. tjeblok- systeem beplant en ook niet geterrasseerd ; in de laatste 5 jaren werden er echter successievelijk behoorlijke terrassen aangelegd en werd dezelfde intensieve grondb ewerking als elders toegepast ; in tegenstelling met vroegere jaren, toen deze terreingedeelten slechts zeer oppervlakkig werden schoongehouden. et het nemen van bemestingsproeven werd in het verslag- jaar geregeld voortgegaan. Ofschoon de veestapel van het personeel bij de Gouverne- ments Kina-onderneming zich meer en meer uitbreidt, en daar- door meer mest dan vroeger ten goede dezer Onderneming komt, zoo is en blijft eene bemesting met stalmest in ver af- gelegen tuinen zeer kostbaar; en aangezien de meeste Grouver- nements-tuinen nu reeds sedert + 40 jaren onafgebroken in cultuur zijn geweest, steeds met hetzelfde gewas beplant en er slechts in het laatste 5-tal jaren bescheiden pogingen zijn gedaan, om door bemesting met stalmest de bestanddeelen, welke er door aanhoudend oogsten aan zijn ontnomen, eenigs- zins te remplaceeren, zoo werd er in het laatste jaar ook toe overgegaan, om middels beplanting met lupinen, het voor het plantenleven zóó hoog noodige stikstof-gehalte van den bouw- kruin zoo veel mogelijk op te voeren. Zoodoende brengt men in de eerste plaats weer de stoffen in den grond, die er door de planten langzamerhand aan zijn onttrokken, maar in de tweede plaats heeft de bemesting tenge- volge, dat de grond losser wordt, beter doordringbaar voor de wortels, voor de zuurstof bevattende lucht en ook, dat de verschil- lende in den grond voorkomende elementen, ten gevolge van schei- kundige werking tusschen den gebruikten m est en de zuurstof, daarin in zoodanige verbindingen worden om gezet, als geschikt zijn om door de wortels der planten te worden opgenomen. Het nut der lupinen-beplanting kan Rapporteur niet beter wedergeven, dan door aan te halen, wat hieromtrent in een der periodieken van December Ae Pe werd aangeteekend : „Geen enkele plant bezit de eigenschap, om met haar boven- „aardsche stengeldeelen vrije stikstof uit de lucht op te nemen. — 233 — „Wel neemt de lupine vrije stikstof op, maar op een andere „wijze, n. Ll. door middel van de z.g. „Hellriegelsche” knolle- „tjes, die in groote hoeveelheden voorkomen aan de wortels der „planten, behoorende tot de groep der leguminosen; en lupine „Staat daarin volstrekt niet alleen. (Er zijn ook nog andere „Planten, zij het dan ook slechts lagere wieren, die uit de vrije „Stikstof van den dampkringeiwitstoffen kunnen bereiden. Rapp.). „Al de planten, behoorende tot de familie der Papiliona- „ceën, bezitten min of meer de eigenschap, om door middel „van de z. g. „salpeterzuur vormende bacterien”, vrije atmosphe- „rische stikstof op te nemen „Deze bacterien, die in groote hoeveelheden in de genoemde „knolletjes voorkomen, veranderen de vrije stikstof in salpe- „terzuur, dat, als nitraat gemakkelijk door de plant opgenomen „kan worden. „De vorming geschiedt dus aan de worteldeelen, en van „dááruit wordt de stikstof verplaatst tot opbouwing van „eiwitstoffen en andere stikstofhoudende bestanddeelen naar „de bovenaardsche stengeldeelen. Reeds lang voordat Herr- „RIEGEL deze bacterien vond (ik meen in 1873), was het aan „ervaren landbouwers bekend, dat een klaverbeplanting „den »„grond voor de volgende vrucht bemestte”. Veelal was deze „dan ook een voorvrucht der verschillende soorten van graan. „Ook bij de suikerkultuur is deze „bemesting” al verschei- „dene keeren toegepast, n. 1. door middel van de katjang ”. Bovendien verrijkt groene bemesting met een vlinderbloemig gewas den grond niet alleen met stikstof en humus, maar brengt veelal moeielijk oplosbaar en diep zittend phosphorzuur en kali in meer gemakkelijk oplosbaren vorm in de bouwlaag over. Om nu de proeven op eenigszins uitgebreide schaal te kunnen nemen en ook om na te gaan, welke soort lupinen het beste voldeed, werden op de kweekerijen uitgezaaid : 10 Kilo witte lupinen (albus) 10 „ gele (luteus) en 10 „ blauwe „ (varius), en werd hiervan een beschot verkregen van: — 234 — 330 Kilo witte 122 „ gele en 6 „ blauwe. De witte soort bleek dus het beste te gedijen en zal ook de meeste humus-bestanddeelen vormen, als n. l. de bladeren en stengels, vóór het in bloei schieten worden ondergepatjoeld. e proeftuinen werden nu in strooken verdeeld, welke om en om met lupinen beplant werden, nadat de kinabast eerst op zijn gehalte onderzocht was. Rapporteur hoopt in de gelegenheid te zijn, in een later verslag de eventueele resultaten mede te deelen. Van ziekten hadden de tuinen in het afgeloopen jaar na- genoeg niet te lijden. Stamkanker kwam bijna niet voor; alleen wortelziekte te Nagrak, doch deze berokkende aan de enten aldaar weinig schade. Niettegenstaande de felle en abnormaal lang aanhoudende droogte in den laatsten Oostmoesson is er, dank zij den ge- troffen maatregel, om den grond rondom de jonge plantjes met onkruid te bedekken, zeer weinig sterfte onder den jongen aanplant voorgekomen. ok hadden de plantsoenen op het etablissement Nagrak, dat in den nacht van 23—23 Mei door een aschregen werd getroffen (een gevolg der vorming van een nieuwen krater op den Tangkoeban Prahoe en verhoogde werking van dezen vulkaan) geen nadeelige gevolgen daarvan ondervonden. Daarentegen hadden de tuinen, vooral van het etablissement Tirtasari in het afgeloopen jaar wel buitengewoon te lijden door insecten. De aanvallen van de vroeger zoo beruchte en gevreesde Helopeltis Bradii (steeds ten onrechte Helopeltis Antonii genoemd) waren thans van geen ernstigen aard evenmin die van de Hileud merang (Euproctis flexuosa); doch wel was dit het geval met de Hileud sinanangkeup (Odonestis plagifera), welke o. a. in de oudere plantsoenen te Tirtasari zulk een ravage aanrichtte, dat hieruit in het verslagjaar geen product kon gewonnen worden. — 235 — Tot driemaal toe hadden deze tuinen een aanval te door- staan. En daar deze rups steeds de kleur aanneemt van den bast, waaraan zij zich hecht (zelfs varieerende van bruin tot zilverwit), zoodat de vlinders bijna niet van dorre bladeren te onderscheiden zijn en bovendien de eieren niet op één blad (zoo- als bij den vlinder van de Hileud merang het geval is), doch bij 4 à 5 stuks te zamen, zeer verspreid worden gelegd, zoo behoort de uitroeiing van deze soort rupsen tot het moeie- lijkste van dit toch al niet gemakkelijk werk. Toeh mocht het na veel inspanning en groote uitgaven (de som van f/ 5268,025, zie Bijlage Li, moet bijna geheel op reke- ning van deze rupsenplaag gebracht worden) gelukken, tegen het einde van 1896 de plaag tot staan te breugen, zoodat de schade zich alleen tot het etablissement T'irtasari en een paar aangrenzende tuinen van Tjinjiroean bepaalde. Van alle middelen, welke werden beproefd, om de vermenig- vuldiging van het insect te voorkomen, bleek het kostbare, maar daarentegen afdoende, aanhoudend zoeken en vernietigen van deze rups het eenige doelmatige. Het jaar 1896 schijnt bijzonder gunstig geweest te zijn voor de ontwikkeling dezer insecten, want de klachten hieromtrent waren algemeen, zoowel op de Gouvernements- als op de meeste particuliere ondernemingen. IV. Ooasr VAN KINA. De oogst van 1896 bedraagt 646.043 halve Kilogrammen bast (hieronder begrepen 38.022 halve Kilogrammen van 5,43 e/, kinine-sulphaat, afkomstig van het etablissement T'irtasari, oogst 1895, doch verzonden in 1896); waarvan 643.520 ten verkoop naar Nederland werden gezonden en 2523 aangehou- den werden, zijnde bestemd voor den Militairen Geneeskundi- gen Dienst in Indië. In 1895 werden daarentegen verzameld 672.796 halve Ki- logrammen bast (doch verzonden 634.774), zoodat de productie met 26.753 halve Kilogrammen verminderd is. Deze achteruitgang in productie was een noodzakelijk ge- VII. 16% L — 236 — volg der steeds dalende unit-prijs, waardoor hoe langer hoe meer product als waardeloos (in de tegenwoordige tijdsom- standigheden n. 1.) in de plantsoenen moet achtergelaten worden. Ook met den oogst van het pharmaceutisch product was dit het geval, omdat van dit alleen de in pijpvorm geoogste dee- len en, van de gebroken stukken, alleen die van zeer mooi uiterlijk, nog loonende prijzen konden bedingen. En dat van het geoogste nagenoeg alléén dat gedeelte ge- ëxpedieerd is, wat bij de tegenwoordige calamiteuse unit-prijs geen verlies zal opleveren, blijkt ook uit het hooger gemid- deld gehalte der verzonden partijen fabrieks-bast, hetwelk 1,15 °/, kininesulphaat bedroeg; terwijl dit cijfer over den oogst van 1895 6,43 °/o en over dien van 1894 6,55 °/, was. Berekent men echter uit deze cijfers en uitde betrekkelijke productie dier jaren, de hoeveelheid geproduceerde zwavelzure kinine in de fabrieksbast, dan blijkt, dat deze over 1896 res- pectievelijk met 1917 K°s is toegenomen (in 1895 werd ge- produceerd 18.855 K°s en in 1896 20772 K°s). Het hoogste gehalte, n. 1. 10,36 °/,, werd verkregen uit het enten-plantsoen te Tirtasari, bekend onder den naam van „MENGSEL RIOENG-GOENOENG. Dit moest noodzakelijk uitgedund worden, en hierbij werd in hoofdzaak er op gelet, dat vooral N°. 38a geoogst werd, zijnde een ent, die wel sneller groeit, maar minder rijk aan kinine is dan de overige soorten, welke in dezen tuin voorkomen. Het laagste gehalte, zijnde 4,01 e/,, toonde een partij bast aan, verkregen uit den oogst van hybride zaailingen. De achtergelaten, op nieuw uitgeloopen stompen werden dan ook alle verent met de hoog procentige hybride N°. 23%, ten einde een aanplant van edeler type te verkrijgen, zoo als reeds in Hoofdstuk III omstandig vermeld werd. Uit onderstaand schema blijkt, dat het etablissement Nagrak het rijkste product gaf, en wel afkomstig van door Rapporteur in der tijd met speciaal daartoe uitgezochte bibit voor de tweede maal beplante tuinen, waaruit in het verslagjaar door uitdunning voor het eerst werd geoogst. — 237 — ‘G6BY 1830 Po EYG ULA “soM Er 550'8E vodoudog aopuodorpy vo wop! "q “pauouod Jseqyer ue -WUIS DV err GEO' TSG N . . . . s . . 1VVLOL, vor |V) — — | oet [oerr | wr [woel — eee «Buena, GEL VORMER. e mL |oevuo | ess |veeve | 88e |eseog |* * * * "umoumeqilL ecL [v6V8I ve8 |eeor | 69% |eO8T| ve8 |LeLee | 659 |L666e |° * * * * ueooufuikr, *(uewoogtepeour) 6r9 | EH| — B Re 5 GL'G |9599'07 | 689 | LOL |[° * * * * "MESEMIL 8L9 | OVSG En kad g0'L | eOeC — — 9L'9 ALGL' GS "__* __* _Busoudory-Hueory 608 | GTE — va O0L Te ee 618 |[PIGOMY | * * * ' * AVEN *VOUd NI ede Î ‘QOAd NI ha Ï ‘VOUd NI he Î ‘VOUd NI m Ï ‘VOHd NI ‘so M 5 NI LSVH 5 NI LSVH NI LSVH e NI LSVH k ANINIMJ ara ANINIM AIaH ANINIM aIaH ANINIM AIaH ANINIMN | NI LSVH °‘MZ AL IAA ‘MZ AL erTAHA ‘MZ dL THA 'MZ AL TAA ‘MZ AL AIAH =IVHH =IVHA ="IVHA 5 =IVHA 5 =1VHAE) | -1AHAHOH 9| aon 9 | aon 9 | aon 9 | aon LNANASSI IE VLA IVVLOL “OAAHINUI A “LSVETALUO MA ‘NAHdfId NAMOUH ‘SIN HUE) =d) AO ISVANVLIS JO LSVANVT, — 238 — De oogst van 1896, naar Nederland verzonden, bestond uit: AANTAL. NETTO GE- KINA-SOORT. WICHT IN } KI- BALEN. | KisTEN. | LOGRAMMEN. C. C. Ledgeriana. 2550 581035 C. Succirubra. 443 62485 TOLKAE Tess eeen men 2550 443 643520 Met het oog op de aanschrijving van het Gouvernement, bij Missive van den Gouvernements-Secretaris, dd°. 3 Mei 1894 N°. 1238/b, om voortaan de productie zoo laag mogelijk te doen blijven, bestond het Ledgeriana-product dan ook hoofd- zakelijk uit bast, waarvan de oogst absoluut noodzakelijk was en niet langer uitgesteld mocht worden, wilde men zich ten minste niet aan schade blootstellen. Zoo was het o. a. dringend noodzakelijk, dat de jonge Ledgeriana-tuinen op de etablissementen Nagrak, Tjinjiroean en Tjibeureum uitgedund werden, omdat de boomen zich zoo ontwikkeld hadden, dat zij elkaar begonnen te verdringenen hun groei te belemmeren, hetgeen natuurlijk met bastverlies gelijk gesteld kan worden. Het kleinste gedeelte van dit product werd verkregen door uitgraven van zieke boomen; een nog geringer gedeelte door rooiing van een tuin te Nagrak, groot 2 Bouw, waar de boomen zeer iijl en ziekelijk stonden. Zooals boven reeds werd aangeteekend, werd tot regel aangenomen: niet meer te oogsten dan absoluut noodzakelijk was, waardoor dan ook in de meeste Ledgeriana-tuinen er eerder te veel dan te weinig boomen staan dan met het oog op hum leeftijd wel gewenscht was; doch hier staat tegenover, dat. — 239 — men het Gouvernement billijkerwijze dan ook niet meer ver- wijten kan, dat het niets doet om te voorkomen, dat de markt met bast overvoerd worde. Het Succirubra-product werd slechts, door uitdunning verkre= gen, en wel voor het kleinste deel uit eenige plantsoenen te Lembang en Kawah-Tjiwidei; het grootste aandeel hierin lever- den echter de plantsoenen te Rioeng Goenoeng. Door de in de laatste jaren verbeterde grondbewerking waren deze tuinen zich zóó enorm gaan ontwikkelen, dat een geregelde oogst hoogst urgent werd, want laat men dit soort boomen te lang en te dicht op elkaar staan, dan is er ook geen sprake van, dat de bast de zoo zeer gewilde zilverwitte kleur aanneemt en dus een zeer inferieur soort pharmaceu- tischen bast oplevert, dat bijna geen prijs haalt. Jammer genoeg moest de oogst uit deze tuinen door de plotseling ingevallen en abnormaal felle droogte in den laatsten ‘Oost-moesson reeds in de maand Juni van het verslagjaar worden gestaakt, en kon hiermede niet vóór de maand December op nieuw begonnen worden; om reden niet alleen, dat de droogte nadeelig werkt op het loslaten van den bast, waardoor geen behoorlijke pijpen te vormen zijn, maar ook, omdat de schors dan begint af te schilferen, waardoor deze soort basten, welke een fancy-artikel vormen en slechts op hun uiterlijk voorkomen en niet op alcaloïd-gehalte verkocht worden, een onoogelijk aanzien krijgen en hierdoor enorm in waarde verminderen. Wordt nu later overgegaan tot inrichting der Gouvernements- onderneming tot proefstation en rooiing dan dit etablissement, dan zullen niet alleen beschikbare ruimte en droog-capaciteit aldaar een factor ter bepaling van den duur dier bewerking uitmaken, maar zal het boven aangeteekende daarbij het hoofd- moment dienen te vormen. Uit onderstaand rapport van den opziener der Onderneming Rioeng-Goenoeng B. A. Courant, (dat hier zonder eenige ver- andering of verbetering, dus letterlijk wordt opgenomen) be- treffende den toestand der plantsoenen te Rioeng-Goenoeng, kan de invloed der verbeterde grondbewerking op de qualiteit — 240 — van het product nagegaan worden; evenals dit onder Hoofd- stuk III reeds bleek uit de daar vermelde resultaten op de particuliere Onderneming Daradjat. „Ingevolge Uwe opdracht, doe ik UwBEdGr. hierbij beleefd „toekomen een staatje, zijnde een driejaarlijksch overzicht van „de Succirubra-oogst te Rioeng-Goenoeng. „Het zij mij vergund UEdG* daarbij met een paar woorden „het hieronder volgende onder uwe aandacht te brengen. „Ik las in het jaarverslag omtrent de Gouvernements-onder- „neming over het jaar 1895 dat: „de C.S. plantsoenen alhier te „zamen groot + 100 Bouw van 20—30 jarigen leeftijd, sedert „1888 geen noemenswaardig product opgeleverd hadden, omdat „zij door gebrek aan blad niet gesloten stonden, en dus niet „in aanmerking kwamen om uitgedund te worden. Na toe- „passing echter van een degelijke grondbewerking raakte de „aanplant meer en meer gesloten en moest hier en daar noodwen- „dig uitgedund worden, hetwelk in dat jaar een product van „26.931 !/,Kilo’s opleverde.” „Dit bleek maar al te zeer waarheid te zijn, daar na her- „haling van bovenbedoelde grondbewerking (patjoelen en het „onkruid in greppels begraven) „in het jaar volgende op het „oogstjaar 1895, in 1896 weder een product van 36.287 !/ Kilo’s „netto verkregen kan worden. „Dit product is verdeeld in 10.637 *!/,Kilo’s lange pijper „van 100 t/m. 50 eM lengte en 9103 !/ ,Kilo’s korte pijpen van „25 t/m. 12!/, eM, zoodat de pijpbast alleen 19.740 !/,Kilo's „woog tegen 16.547 !/,Kilo’s gebroken pijpen en eene kleine „hoeveelheid wortelbast te zamen (zie het hierbij gevoegde „Staatje)”’. „De C. S. productie van Rioeng-Goenoeng is dus in 1896 „met 9356 !/,Kilo’s netto toegenomen en de verhouding van „lange tot korte pijpen en gebroken pijpen is dan ook veel „beter dan in de oogst van 1895. „In 1894 kon van wege de boomen minder goed loslieten niet „tot de C. S. oogst worden overgegaan, doch na flink patjoelen — 241 — „der tuinen kon in 1895 er mede begonnen worden, alhoewel „er veel boomen omgekapt en niet geoogst werden, daar „de pee minder geschikt was voor de zoo gewenschte pijp- „vorm.’ „Die boomen, die niet geoogst werden, doch wel uitgedund, „hadden door hun kwijnend bestaan en door lang te dicht op „elkaar gestaan te hebben, hun spichtigen vorm behouden, zoo- „dat de bast niet die zilver witte kleur had, die zoo ge- „wenscht is voor pijpen. „Niettegenstaande er in 1896 door het uitdunnen dus minder „boomen op een bouw stonden, is de oogst van pijpen in dat „jaar toch toegenomen” „Dit moge UEdGestr. als bewijs strekken dat de toegepaste „werkwijze van onderhoud dier tuinen van grooten invloed „was geweest op de kwaliteit van het product; de bast laat „daardoor beter van het hout los, hetgeen vroeger niet het „geval was en de productie van pijpen grooter werd.” „In tuinen, waar vroeger alhier nooit geoogst werd (Tuin „N° 1, 2, 3 en 4), kon na het patjoelen alweder uitgedund „worden, daar de boomen zich al meer en meer in blad be- „Zinnen te ontwikkelen.” „De tuinen, waarin uitgedund was geworden, bleven na de „grondbewerking, in 1896, steeds heden de groene frissche „kleur behouden en zullen in dit jaar, zoo het weder zich „voor de oogst er toe leent, ongetwijfeld zoo niet meer, dan „toch dezelfde hoeveelheid product opleveren”. — 242 — Driejaarlijksch Overzicht van de C. Succirubra-oogst te Rioeng-Goenoeng. LANGE PIJ- PEN VAN ed ng TOTAAL GEBROKEN TOTAAL OoasT- En arrie 25 CM EN | Pijpen IN | PUPEN TE en 195 cM TE ZAMEN IN | PRODUCTIE IN JAREN. eo ee NETTO NETTO NETTO 1 KG 1 KG 3 KG. [Nerro 4 KG. } KG. 3 he T 8 1894 — aas en En ak 1895 9.331 5.004 | 14.335 | 12.596 26.931 1896a | 10.637 9.103 | 19.740 | 16.547 36.287 a. Niet te vergeten dat door de droogte in 1896 dit nog wel een zeer ongunstig jaar was voor het oogsten van deze soort basten. (w. g. B. COURANT.) In 1896 werden weer enkele kisten met groote stukken wortelbast verzonden, omdat. voor dit soort product uit den oogst van 1895 (welk product in 1896 verkocht werd) nog f 0.20 per half kilogram werd betaald, tegen f 0,33% voor dat uit den oogst van 1894; doch ook hiervan moet de aan- voer klein blijven, wil men den prijs niet drukken, daar bij de geringe vraag, de markt spoedig overvoerd wordt. Uit het oorspronkelijk Ledgeriana plantsoen te Tjibeureum, + 30 jaar oud, werden zieke boomen stp welke opbrachten : 240 1f,Kos gruis of takbast dende 4,55 0 kinine 959 1/, » gebroken pijpen of stambast ‚65 235 _ 235 Is » _wortelbas » 6,25 » p 1435 tKes totaal, houdende gemiddeld 6,23 °/, kinine, gevende 8,38 °/, sulphaat; terwijl uit dezenzelfden tuin in 1895, door ontgraving van 20 gezonde boomen, 3786 halve kilogrammen bast werden verkregen met een gemiddeld ge- halte van 6,37 °/, kinine. — 243 — __ Uit het moederboomen-plantsoen te T'jinjiroean, + 30 jaar oud, werden 89 zieke boomen geoogst, welke opbrachten: 468 1/,Kos gruis (takbast) houdende 5,10 0/) kinine 2808 __» gebrokeu pijpen (stambast) » Gi 8 1635 » vernieuwd ( Pe D 6,20 » D) 935 » _wortelbast D) 5,59» » 3846 1!/,K°s totaal, houdende gemiddeld 5,98 °/, kinine, gevende 8,04 °/, sulphaat; terwijl uit dezen zelfden tuin, aan oogst van zieke boomen, in: 1890 bee, verkregen 1627 IJoKos met gemiddeld 5,36 0, kinine 4836 1891 » » D) » 1892 D) » 4952 » » D) 5,41 » » 1893 D) » 9031.» » » 5,50 » » 1894 » D) ps D) » » 44 » » 1895 > 5 » Het gemiddeld he de dilien blijft dus, niettegen- staande den hoogen leeftijd vrij constant. Uitvoerige opgaven omtrent de bij elke veiling verkochte soorten en behaalde prijzen vindt men in Bijlage I. Daaruit blijkt, dat de algemeene middenprijs voor de in veiling verkochte basten beliep f 0,1825 per half kilogram, tegen f 0,199? in 1895 en f 0,23"? in 1894; en dat de ge-. middelde unit-prijs (per half kilogram bast en per procent kininesulphaat) f 0,02°7 was, tegen 0,025 in het jaar te voren en f 0,039° in 1894. Bedroegen de middenprijzen in 1894 voor het Ledgeriana- product f 0,2245 en in 1895 f 0,19‘? per half kilogram, deze Prijzen daalden in 1896 op nieuw en wel tot f 0,17*!, Voor Succirubra was in 1894 de middenprijs f 0,31'5, in 1895 f 0,20°? en in 1896 f 0,24°5 (zie Bijl. J.) De middenprijs van de op alle veilingen ten verkoop aan- geboden basten daalde in 1896 met f 0,0077, De totale bruto-opbrengst was f 117.677.19° (zie Bijl. I). V. PERSONEEL EN GELDMIDDELEN. Onder het Europeesch personeel ult°. 1895 bestaande uit: 1 Wad, Directeur en 6 opzieners, kwamen de volgende mu- tatiën voor. — 244 — De betrekking van Directeur, sedert 5 Mei 1892 vacant, bleef, met het oog op de reorganisatie-plannen, n. 1. inrich- ting der Gouvernements Kina-onderneming tot proefstation, onvervuld, en met de waarneming daarvan tijdelijk belast de Adjunct-Direeteur der Gouvernements Kina-onderneming in de Residentie Preanger-Regentschappen. Bij Missive van Zijne Excellentie den Minister van Koloniën dde, 15 November 1895 Ltt. D, N°. 22/2662, werd alvast de Heer J. P. Lorsy ter bêschikking gesteld van Zijne Excel- lentie den Gouverneur-Generaal, ten einde aan de Gouverne- ments Kina-onderneming in de Preanger-Regentschappen te worden verbonden; en bij Besluit van Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal dd°. 30 Januari 1896 N°. 1, werd deze ambtenaar toegevoegd aan den Wed, Directeur dier onderne- ming en zulks op een traktement van f 500, dat na drie jaren dienst zal klimmen tot f 600 en na nogmaals drie jaren dienst tot f 700 ’s maands benevens genot van vrije woning of huis- huur indemniteit ad f 50 ’s maands. Tegelijker tijd werd bij Besluit van Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal dde, 29 September N°. 4, voor boven- genoemden ambtenaar eene instructie vastgesteld, waarbij 0. „a. m. bij Artikel I werd bepaald: dat de Botanist bij de „Gouvernements Kina-onderneming, staande onder den Di- „recteur dier Onderneming, tot speciale taak heeft: het instellen „van botanisch physiologische onderzoekingen, mierochemisch „en experimenteel, over de wijze waarop en de voorwaarden „waaronder de alcaloiden in de kinaplanten ontstaan, worden „getransporteerd, zich ophoopen en toe- of afnemen.” en groot verlies leed de Gouvernements Kina-onderneming in het verslagjaar door het overlijden van zijn bekwaamsten opziener n. l. A, VACQUIER. VACQUIER was iemand, begaafd met buitengewonen ijver en van nauwgezette plichtsbetrachting. Door het ontvallen dezer exceptioneele werkkracht moest er voorzien worden in de betrekking van opziener voor twee etablissementen, n.l. Jjibeureum en Tjibitoeng; want VACQUIER — 245 — had in de laatste tijden deze taak, anders door 2 opzieners waargenomen, steeds met eere vervuld. Hiertoe werd dan ook overgegaan bij Besluit van den Resi- dent der Preanger-Regentschappen dde 13 Mei 1896, N°. 4694/8, door de benoeming van twee élève-opzieners op eene bezol- diging van f 75 ’s maands elk n. 1: a. W.H. HeyrMaN, en b. G. G. WiessNEr met aanwijzing tot standplaats van: … a. Tjibeureum, en b. Tjibitoeng. In de maand October d. a. v. werd door laatstgenoemden opziener een rekest om verlof ingediend, doch zonder dat de noodzakelijkheid van een onmiddellijk vertrek door den plaatse- lijken geneesheer was gecertificeerd, en zonder eenige beschik- king hieromtrent af te wachten, noch zijn chef, den Wei Direc- teur hierin te kennen, verliet die ambtenaar eigenmachtig de Onderneming en ook de Residentie, na de onder zijn verant- woording berustende gelden aan zijn collega élève-opziener te hebben toevertrouwd. En aangezien nu op het behoud in ’s Lands dienst van der- gelijke personen zeer zeker geen prijs kan gesteld worden en, bij een eenigszins vertraagde beschikking op een voorstel tot ontslag uit ’s Lands dienst door dezen persoon nog steeds be- zoldiging uit ’s Lands Kas zou zijn genoten, zoo werd met het oog op het Gouvernements Besluit van 1 November 1868 N°. 8, dezerzijds bij schrijven van den 23*t" November 1896, N°, 125, voorgesteld den persoon van G. G. WiessNer uit ’s Lands dienst te ontslaan, en hem voorloopig in zijn betrek- king te schorsen. Bij Besluit van den Resident der Preanger-Regentschappen dde 27 November 1896, N°. 11447,8, werd daarop ; le. de élève-opziener bij de Gouvernements Kina-onderne- ming, geplaatst op het etablissement Tjibitoeng, G. G. WiessNEr, eervol uit zijne betrekking ontslagen; en 2e, met ingang van 3 December 1896 op de daartoe staan- — 246 — de bezoldiging van f 75 ’s maands als zoodanig benoemd; P. SreKKINGER, Klerk op het Assistent-Residentie-kan- toor te Tasikmalaja met aanwijzing van Tjibitoeng tot standplaats. Ook werden nog bij Besluit van Zijne Excellentie den Gou- verneur-Generaal dde 10 Maart 1896 N°. 27, en van 17 De- cember 1896 N°. 12, aan de opzieners bij de Gouvernements Kina-onderneming A. ScHrIJN en A. C. HETTFLEISCH VON EHRENHELM, als belooning voor de goede waarneming, te gelijk met hun eigen functiën van de gelijknamige betrekking : 1°. voor den eersten op het etablissement Lembang gedu- rende 15 maanden; en 2°. voor den tweeden op de etablissementen Tjibeureum en Tjibitoeng gedurende 3 maanden gratificatien toegekend, van respectievelijk f 375 en f 150. Tengevolge van bovenvermelde mutatiën bestond alzoo op ult. December 1896 het ondergeschikt Europeesch perso- neel uit: 2 élève-opzieners. Het vast Inlandsch personeel telde op ult°. December 1896: 10 timmerlieden, 3 pakhuis-mandoors, 22 mandoors, 248 boedjangs, 2 bedienden bij het chemisch, en 1 bediende bij het botanisch laboratorium. Over gebrek aan werkvolk viel in het verslagjaar niet te klagen; wel is waar was het aanbod van werkkrachten in enkele maanden van het jaar, tijdens de sawah-bewerking en den koffie-oogst als naar gewoonte niet groot, doch deze tijde- lijke schaarschte van werkvolk oefende geen nadeeligen in- vloed uit op den geregelden gang der werkzaamheden. De uitgaven ten behoeve der Onderneming hebben in 1896 bedragen: — 241 — Tractement Wad, Directeur, Botanist eel en verder Europeesch personee dress ennn ae Reis- en aak ROE en en ann et 900. — Schrijf behoeft ee een 300 .— Behoentortrichedis nde, re A Uitgaven aan vernieuwing, eoerktie en materialen van gebouwen en droog- inrichtingen . oon f 668.30 „voor vorh mara vervoer 019.34 van het product (tot Bandoeng en Tji- ee mahi) benevens inlading, enz. enz. „ …. » 50.560,945 Totaal. é ‚ … f 84149.31 Bij de begrooting voor het jaar 1896 was br Tractement Europeesch personeel . Ee kr Da Reis- en ved tee teke NAD, Schrijf beho » 360. Aanplant, een vervoer van het produet (at: Dee: doeng en Tjimahi), gebouwen, enz, enz. …_» 70.000. Totaal . . . . f 104.440.— zoodat de uitgaven f 20.290.69 minder bedroegen dan waarop bij de begrooting gerekend en toegestaan was. Onder bovengenoemde uitgaven zijn nog niet begrepen de kosten van het vervoer van de spoorwegstations te Bandoeng en Tjimahi naar Tandjong-Priok ad f 6548.97 (ook niet onder de aangevraagde en toegestane fondsen ad f 104440.—), zoodat dus de gezamenlijke uitgaven in Indië bedragen f 90,698.28 (zie Bijl. L). Worden alle uitgaven in Indië omgeslagen over het gele- verde En dan blijkt dat deze per half kilogram hebben in 1800 DE HE EE ON ee „ 016% 1804, En en a ARORA Een — 248 — Blijkens Bijl. M van het jaarverslag over 1895 bedroegen de gezamenlijke uitgaven in Indië met inbegrip van het transport van het product naar Tandjong-Priok gedurende dat IM eee |. SOR De kosten van verzending naar en verkoop in Europa. . … à ‘ . » 2.2538.— Totaal... ….f.-109,005.087 Het bruto provenu van den oogst over 1895, op de vei- lingen in 1896 te Amsterdam gehouden, beliep f 117.677.19°; zoodat uit den oogst van 1895 een winst is behaald van f 8671.57 (zie Bijl. G), ongerekend eene som van f 275— en f 140.— van in Indië verkochte zaden en kina-hout (zie Hoofdstuk III). De gezamenlijke uitgaven berekend per half kilogram bast, met inbegrip van het vervoer naar Tandjong-Priok bedroegen in 1895. . . f 013% die van vervoer naar Ewropa en verkoop van | Rek prodner, se UE OMME ef DA De bruto-opbrengst per half kilogram was gemiddeld f 0.18”; zoodat het netto provenu per half kilogram bast f 0,01% bedraagt. Een gespecificeerde opgave van de uitgaven in Indië over het jaar 1896 vindt men in Bijl. L. _ Daaruit blijkt, dat het onderhoud der tuinen over 1263 Bouw netto aanplant, f 11.42 per bouw heeft bedragen tegen f 10.50 in 1895; en alle onkosten in Indië op den oogst, inclusief spoorvracht en inlading te Tandjong-Priok f 0.03° per half kilogram, tegen f 0.037 in het jaar te voren. VL. SCHEIKUNDIGE ONDERZOEKINGEN. De z. g. handels-analyses, betrekking hebbende op het naar Nederland verzonden product, oogst 1896, vindt men in Bij- lage D vermeld. — 249 — Bijl. F daarentegen bevat de cultuur-analyses, n. 1. die, waarbij de alcaloid-bepalingen uitsluitend uit een agronomisch oogpunt plaats hadden. Zoo werden diegene, vermeld sub. N°. 1—88, verricht om een juister inzicht omtrent het voorkomen van het alcaloid in den bast te verkrijgen. Hiertoe werd van twee, verscheidene meters hooge boomen, gemerkt A en B, een reep bast over de geheele lengte ge- nomen, deze bast overlangs in tweeën verdeeld en van de eene helft de schors laag verwijderd. Dit laatste geschiedde, omdat de schors van den kinaboom op zekeren leeftijd en tot zekere hoogte in een kurkachtige zelfstandigheid ontaardt; die gedegenereerde bastgedeelten be- vatten zeer weinig alcaloid en doen dus met het overige ge- deelte van den bast vermengd wordende, voor een zeker gewicht het alcaloid-gehalte dalen. Ook hechten zich aan het onderste gedeelte van den stam door het met kracht neervallen van den regen en het dien- tengevolge opspatten der omringende aarde meestal fijne aard- deelen en vormen zich korstmossen, die beiden niet zonder beschadiging van den primairen bast geheel zijn te verwijderen en eveneens, met den bast vermengd, voor een zeker gewicht het alcaloid-gehalte doen dalen. e beide reepen, met en zonder schors, werden nu in stukken van 25 eM verdeeld en elk dezer stukken afzonderlijk onderzocht. Boom Lett. A was een 30-jarige moederboom, welke + 16 Jaar geleden over zijn geheelen omtrek was geschraapt; Lett. B een + 20-jarige boom, welke deze bewerking nog nooit had ondergaan en dus zijn oorspronkelijken bast nog had behouden. En alhoewel het aantal proefobjecten nog te gering is, om nu reeds eene algemeene conclusie te trekken, zoo blijkt toch uit de hierondervolgende graphische voorstelling, dat het voorkomen van het alcaloid (vooral bij boom A met ver- nieuwden bast) zeer eigenaardig is en dat niet, zooals men â priori zou verwachten, de laagst gelegen bastdeelen (tot een zekere grens), als zijnde de oudste, het rijkst aan alcaloid zijn. — 250 — Dat de lijn, die het gehalte aangeeft van den met de schors onderzochten bast, kort na het aanvangspunt plotseling begint te stijgen, moet, zooals boven werd gezegd, grootendeels wor- den toegeschreven aan den gedegenereerden bast aan het on- derste stamgedeelte. Deze onderzoekingen zullen door meerdere gevolgd moe- ten worden, ook om het voorloopig resultaat nader te be- vestigen : dat alleen bij forsch ontwikkelde en gezond uitziende exem- plaren de hooger gelegen bastdeelen (tot eene zekere grens) rijker zijn aan alcaloid, dan de lager gelegene, terwijl bij eenigs- zins achterlijke, gelijksoortige en gelijkjarige individuen dit juist niet het geval is (zie analyses N° 93—110) Behalve het voorafgaande wordt door de analyses, vermeld on- der de N°. 89—132 ouk nog bewezen, hoe groot de invloed der physische en chemische geaardheid van den bouwkruin ook op het alealoid-gehalte is. Het onderzoek toch betrof een op het oog zeer fraai staan- den in regelmatig gesloten kina-aanplant, uitsluitend daarge- steld uit afstammelingen (n. 1. door stekken, waarvan men dus met zekerheid zou kunnen verwachten, dat de daaruit gekweek- te planten van hetzelfde gehalte als de moederboom zouden zijn) van een moederboom (zie analyse N°. 89 en 90), welke op 5-jarigen leeftijd een gehalte had van 10,50 °/, en 11,63 °/o zwavelzure kinine in den luchtdrogen stambast. Slechts hier en daar had de aanplant eene gele tinten was de ontwikkeling der boomen, in vergelijking met andere ge- deelten van den aanplant van denzelfden leeftijd met groen blad, bepaald slecht te noemen. En dat die invloed niet gering is, kan blijken uit de groote afwijking in alealoid-gehalte, welke van 2,50 °/, tot 3,20 °/ kinine sulphaat beliep. Ja zelfs bevatte de welbekende ent N°. 38 f (zie analyse N°, 121), op deze laatste soort gronden gekweekt, slechts 1,70 °/, kinine purum, terwijl dezelfde soort enten te Tirtasari een gehalte van + 13,50 °/, aanwijzen. — 251 — Ook de onderzoekingen, opgegeven onder de Nos. 122—132 hebben daarop betrekking. Deze tuin te Tirtasari, welks boomen alle even oud waren, was aangelegd op een smallen bergrug, waar de bouwkruin niet tot de beste behoorde, en op enkele plaatsen zelfs tot de minder goede kon gerekend worden; dit was ook te zien aan de soorten van het gewoonlijk daar opschietend onkruid. Aan de boomen, welke op laatstbedoelde plekken voorkwa- men, was niets abnormaals waar te nemen; alleen hadden de bladeren een lichter tint, en waren zij (de boomen n. 1.) iets minder forsch ontwikkeld. Zoodra troffen de boomen echter niet een betere grondsoort aan, (ook zichtbaar aan hun habitus), of dit was ook onmid- delijk merkbaar in het alcaloid-gehalte. Zelfs op betrekkelijk korten ee toonden zich deze verschillen en beliepen soms kas! De Bs sub N°, 133—154 werden bewerkstelligd om den invloed van bemesting met stalmest na te gaan. Zij zijn een voortzetting der in vroeger jaren reeds hieromtrent aangevangen onderzoekingen. Tot dit doel werden van twee tuinen, beplant met de enten N°, 23 en N°, 38, in de maand Augustus 1895 eenige stroo- ken bemest, Dit geschiedde met een mengsel van koemest en compost. Na acht maanden inwerking werden de basten geanalyseerd, doch toonden nog geen verschil in alcaloid-gehalte aan (zie analyses Nos, 1338—145), hetgeen echter blijkbaar aan het te korte tijdsverloop moet worden toegeschreven, want waar dit eenigszins ruimer werd genomen, kon een voordeelig ver- schil van 1°/, in kinine purum geconstateerd worden, zooals blijkt uit de analyses Nes, 146—154 betreffende bast van boo- men, welke 1!/, jaar vroeger aan bedoelde bewerking waren onderworpen. Meerdere en over langen duur voortgezette proeven zullen echter moeten uitmaken, of bij langer inwerking ook het alcaloid-gehalte blijft toenemen, dan wel, of na uitwerking KL 17k — 252 — van den mest het kinine-gehalte weer tot zijn oorspronkelijk cijfer terugkeert; dus dat die invloed slechts een tijdelijke zou geweest ziju. _ De onderzoekingen, opgegeven onder de N°. 155—160, hebben betrekking op enkele proefstukken, waarop zoo goed als geene en waarop de gewone grondbewerking werd toe- gepast en wel, om tot eene decisie te komen omtrent het al of niet voordeelige eener intensieve grondbewerking. n ofschoon de verkregen resultaten nog slechts als voor- loopige moeten worden aangemerkt en voortgezette proeven deze uitkomsten zullen moeten bevestigen, zoo wijzen zij toeh reeds op den gunstigen invloed van eene diepe bewerking. Een ander vraagstuk, voor de praktijk van het hoogste belang, is de kwestie: hoever men, als van een kina-plantsoen het gemiddeld gehalte van den stambast bekend is, dan met den oogst van takbast kan gaan, om eenige zekerheid te hebben, dat er geen bast worde geoogst, welke bij zekeren unit-prijs verlies zou opleveren. In het vorig verslagjaar (zie Hoofdstuk VI, Scheikundige onderzoekingen), werd reeds een begin gemaakt met proeven hieromtrent, en deze werden ook dit jaar voortgezet, maar er zijn nog een groot aantal analyses noodig om deze kwestie tot een bevredigende oplossing te brengen. Enkele Administrateurs van Kina-ondernemingen meenden de zaak reeds empirisch gevonden te hebben, en wel, door alleen zulke basten te oogsten, welke de bij kina zoo eigenaardige zilverwitte vlekken vertoonden, en door de z. g. onrijpe basten, d, w. z. die, welke deze vlekken niet hadden maar in de tuinen achter te laten. Dat deze, op geen enkelen wetenschappelijken grondslag berustende, oogstwijze hun op geen geringe schade kan komen te staan, toonen de analyses, opgegeven onder de N°s, 161—170 duidelijk aan; deze leeren ons toch, dat z00 wel de geteekende of z. g. rijpe, als de ongeteekende of z. onrijpe bast, beide te gelijkertijd een hoog kinine-gehalte kunnen bevatten en de kleur van den bast, of liever gezegd — 253 — het daarop aantreffen van zilverwitte vlekken dus niet in het minste verband met een hooger of lager alcaloid-gehalte staat. Deze kleurschakeering is alleen een gevolg van het meer of minder gesloten staan van den aanplant; dus ook van het minder of meer aan lichtinvloeden blootgesteld zijn der boomen. Ook omtrent dit vraagstuk worden de onderzoekingen steeds voortgezet. De analyses Nes, 171—206 hebben betrekking op een ander belangrijk vraagstuk n.l. de al of niet-toename van het alcaloid-gehalte met den leeftijd. Slechts enkele analyses worden hieromtrent in Bijl. F. ver- meld; zij wijzen er op, dat na het 4° jaar tot het 8° à 10° jaar (dus voor zoover deze onderzoekingen tot nu toe loopen) het alcaloid-gehalte bij C. Ledgeriana en hybride van C. Succi- rubra, C. Ledgeriana met geringe afwijkingen (waarvan de oorzaak hoofdzakelijk aan ziekte of ongunstige geaardheid van den bodem moet worden toegeschreven) vrij wel constant blijft. Onder de Nos 207 en 208 worden de voortgezette proeven vermeld ten opzichte van het gehalte van de nu 8-jarige te Tjinjiroean staande enten van C. Pitayensis met betrekking tot den leeftijd. In het „Jaarverslag omtrent de Gouvernements Kina-onder- neming over 1892” werd door Rapporteur onder „Hoofdstuk VI, Scheikundige onderzoekingen” reeds hieromtrent het na- volgende aangeteekend: „Uit deze analyses blijkt, dat geen „dezer soorten wegens het lage kinine-gehalte voor verdere „kultuur in aanmerking kan komen, terwijl met het oog op het „resultaat van het onderzoek van de 3-jarige enten der C. „Pitayensis de aankweeking van die soort (begonnen in 1888) „is gestaakt geworden” En dat deze conclusie juist was, werd nu op nieuw bevestigd, Het materiaal voor het onderzoek hieromtrent werd ver- kregen van 100 enten, zoowel van de breedbladerige als van de smalbladerige soort. — 254 — Ook voor de cultuur van pharmaceutischen bast bleek deze soort totaal ongeschikt te zijn, en wel primo, om haar lang- zamen groei en het vormen van zeer korte geledingen, en secundo om haar eigenaardigheid, om een buitengewoon groot aantal dunne takjes te vormen (meer nog dan bij de C. Offici- nalis het geval is), waardoor het niet mogelijk is, behoorlijk gave pijjes van dezen bast te verkrijgen. De analyses N° 209 — 215 zijn van monsters bast uit den oogst van de moederboomen te Tjibeureum en Tjinjiroean, oud + 30 jaar. En al toont nu het gemiddeld kinine-gehalte van den oogst dezer moederboomen een hooger cijfer dan vroeger aan, zoo mag hieruit toch tot geen toename in alcaloid-gehalte besloten worden; want dit is alleen en uitsluitend het gevolg van de grootere hoeveelheid bast, welke in deze voor de kina-kultuur zoo benarde tijden als waardeloos in de tuinen moet achter- gelaten worden; er mag dan ook aangenomen worden, dat niettegenstaande de hooge leeftijd dezer boomen, het alcaloid- gehalte vrij constant gebleven is. Ten slotte zij hierbij nog aangeteekend, dat in het afge- loopen verslagjaar ook begonnen werd met een systematisch onderzoek naar den loop en het voorkomen van het alcaloid in de bladeren der C. Ledgeriana. Deze proeven zijn pas begonnen en zullen consequent wor- den voortgezet; daarom kunnen nog geen vaststaande feiten hieromtrent vermeld worden; alleen zij aangeteekend, dat alles er op wijst, dat de topbladeren aanmerkelijk rijker zijn aan alcaloid, dan de overige. VII. TorEsTAND EN VOORUITZICHTEN. De totale hoeveelheid product, welke op de verschillende kinabast-veilingen te Amsterdam in 1896 (in welk jaar het Gouvernements product uit den oogst van 1895 werd van de hand gezet, bedroeg 4.977.182 Kilogrammen, houdende 263.421 Kilogrammen zwavelzure kinine, waarvan slechts 317.387 Kilo- de grammen, houdende 19.635 K°s zwavelzure kinine van het Gouvernement. In 1895 daarentegen bedroeg bovenbedoelde totale hoeveel- heid 4.484.438 Kilogrammen bast, houdende 225.138 Kilogram- men zwavelzure kinine, zoodat dus in het verslagjaar wederom 492.744 Kilogrammen bast, houdende 38.283 Kilogrammen zwa- velzure kinine meer werden verkocht dan in het jaar te voren. De invloed van deze kolossale Java-productie was natuurlijk merkbaar in den loop der prijzen; zoodat dan ook de gemid- delde unit-prijs in het verslagjaar opnieuw daalde, en wel van 2925/0oo in 1890 2687/00 in 1896. Kon in de Januari-veiling, toen het aangeboden quantum bast 595.219 Kilogrammen bedroeg, houdende 32.396 Kilo- grammen zwavelzure kinine, nog een unitprijs van 3 cts bedongen worden, zoodra werden de aanvoeren van Java niet grooter, of onmiddelijk reageerde dit nadeelig op de marktprijs en daalde de unit in de November-veiling zelfs tot 2!/, ct; een peil zóó laag, als tot heden niet voorkwam. Zooals reeds in een vorig verslag werd aangeteekend, moet deze abnormale bast-aanvoer geweten worden aan het rooien en verlaten of converteeren in thee-aanplantingen van enkele Ondernemingen; terwijl andere om zich staande te kunnen houden, meer oogstten dan wel met eene rationeele exploitatie overeen te brengen was. Hoe lang een dergelijke toestand nog zal duren, is vooruit niet te bepalen, omdat eene taxatie van de hoeveelheid product ondoenlijk is, daargelaten nog, dat het niet het quantum maar wel het quale is, dat de markt beheerscht. En dat het laatste in den jongsten tijd er zeer op is vooruit gegaan, bewijst het hooger gemiddeld gehalte der totale Java-productie, hetwelk in 1889 4,12°/, en in 1896 reeds 5,48°/, zwavelzure kinine bedroeg. En ofschoon de zwavelzurekinine-prijzen nog lang niet evenredig zijn aan die van den bast, zoo kwam hierin in het verslagjaar eene groote verbetering en wel door de ver- laging van eerstgenoemde van f 24.— tot f 16.— het kilo. — 256 — Dit kan niet anders dan ten goede komen aan den planter en zal de toestand eerst dan gezond worden, wanneer die verhouding geheel normaal is. Den stoot hiertoe gaf eene aanbesteding van 600 Kilo's zwa- velzure kinine P. N. Bd. IL, ten behoeve van het Rijks Magazijn van Geneesmiddelen, waarop tot een prijs van f 15.40 per kilogram werd ingeschreven; een prijs zóó laag, als waar- voor tot heden toe geen zwavelzure kinine werd vorhuadsld. En niettegenstaande deze lage unit-prijzen, de noodzakelijk hooge administratie-kosten (een nadeelig gevolg van den grooten onderlingen afstand der Gouvernements-plantsoenen) en de geringe oogst, vergeleken met den grooten voorraad oogstbaren bast in de Gouvernements-tuinen, sloot voor de Gouvernements-onderneming het jaar 1895 nog met een voor- deelig saldo van f 9087; een resultaat, dat weinig particuliere Ondernemingen in deze tijden zullen kunnen aantoonen. Het zal echter zeer de vraag zijn of deze gunstige resultaten ook eindelijk niet door de benarde tijdsomstandigheden zoodanig zullen geinfluenceerd worden, dat ten slotte de Gouvernements- onderneming, welke gedurende haar bestaan, + f 4.000.000 zuivere winst opleverde, ook met verlies zal gaan werken. Wel is waar wordt steeds de meest mogelijke zuinigheid betracht, zooals o. a. uit de volgende cijfers kan blijken n. l.: In 1890 bidratsan da onkosten in an en sis te zamen f 0,285 p. 1/; KO. » 181 » » » » » »0.250 » » 1892 » » vs Ken rete » 1893 » » vR enn » 18% » D) He » ss. »048 a » 1895 D » Kk On doch ook om de ke Sen door ern met duur personeel en hiermede verband houdende andere Ae zijn de vooruitzichten niet bemoedigend. Hieraan zou tegemoet gekomen kunnen worden, door de jaarlijksche productie te vermeerderen; hetgeen zonder bena- deeling der tuinen zeer goed mogelijk is, want sedert de aan- schrijving van het Gouvernement wordt niet dan het hoogst noodzakelijke geoogst; en wel om zoo min mogelijk met de — 251 — particulieren te concurreeren en de markt te helpen opdrijven. Er is echter nog een andere uitweg, waarbij tevens de Gouvernements-productie niet behoeft opgevoerd te worden, en wel door een gedeelte der basten, n. l. zooveel als be- noodigd zijn voor de jaarlijksche consumptie van zwavelzure kinine in Indië en Nederland te zamen, door de Javasche fabrieken te laten verwerken. Aangenomen dat deze consumptie + 4000 Kilogrammen bedraagt dan betaalt het Nederlandsch-Gouvernement daarvoor Eek ‚tegen de laatste aanbestedings prijs f 15,40 x 4000= f 61. en nu van de productie 65.000 Kes, à 6 o/, zwavelzure kinine ter verwerking op Java afgezonderd, dan zullen deze 3900 Kes. zwavelzure kinine opleveren, welke tegen f 7. per kilogram aan fabricatie-onkosten, plus de geldswaarde van den bast, tegen den actueelen unit berekend, stel 2/4 et‚ min de transportkosten van Bandoeng tot Amsterdam en min de ver- koopkosten te zamen à 7 ects per K° het Gouvernement op f 26.000 zouden te staan komen; en dus een voordeelig ver- schil van f 35.600 opleveren. De wnd.-Directeur der Gouvernements Kina-onderneming, ‚ v. LEERSUM. Lembang, 12 April 1897. BIJLAGEN BEHOORENDE BIJ HET JAARVERSLAG OMTRENT DE GOUVERNEMENTS KINA- ONDERNEMING IN DE PREANGER-REGENTSCHAPPEN OVER HET JAAR 1896. Bir. A. Verslag omtrent de werkzaamheden, verricht aan het Botanisch Laboratorium der Gouver- nements-Kina-onderneming GEDURENDE HET JAAR 18 MAART 1896-—18 MAART 1897. Uitgezonden uit Nederland door Z. Ex. den Minister van Koloniën, werd ik bij Besluit van Z. Ex. den Gouverneur- Generaal van Nederlandsch Indië den 1 Februari 1896 als Botanist tijdelijk toegevoegd a/d Wd. Directeur der Gouverne- ments-Kina-onderneming. In Maart daaraanvolgende werd mij Tirtasari als standplaats aangewezen, waarheen ik mij den 18* dier maand begaf. | De eerste tijd aldaar werd besteed aan een onderzoek van de zoogenaamde stamkanker der kinaboomen. Op de door deze kanker veroorzaakte wonden werd eene schimmelsoort van het geslacht Nectria aangetroffen. Aan- gezien in Europa verschillende kankerziekten door Nectria’s worden veroorzaakt ligt het voor de hand ook hier de Nectria als oorzaak te beschouwen. Om hieromtrent zekerheid te verkrijgen werden inentingsproeven genomen. Ik moest in mijn verslag omtrent het 3° kwartaal 1896 mededeelen, dat deze proeven geen resultaat hadden gehad. Ik kan nu melden at één der aldus geënte takken werkelijk onder schimmel- — 259 — vorming is te gronde gegaan. Daar de tak echter gestorven is vóór de typische vruchtjes der Nectria konden gevormd worden, blijft het twijfelachtig of ze werkelijk ten gevolge der Nectria-enting bezweken is. Een paar andere der geönte tak- ken beginnen sporen van ziekte te vertoonen. De ziekte is echter nog te weinig gevorderd om eene diagnose te stellen. Het is dus zeer noodzakelijk deze proeven te herhalen. Ik kom dus nogmaals op mijn reeds vroeger aan HH. Adminis- trateurs gedaan verzoek terug, nl. mij kantertakken toe te zen- den, waarop de roode vruchtjes der Neetria aanwezig zijn. H. H. Administrateurs, die aan dit verzoek willen voldoen, zal ik gaarne teekeningen dier vruchtlichaampjes doen toeko- men om zoodoende het vinden dezer kleine voortplantingsor- ganen gemakkelijker te maken. De vruchtjes zijn zoo zeld- zaam, dat samenwerking van verschillende plantages tot dit doel zeer gewenscht is. In een vorig kwartaalverslag werden als maatregelen tegen de kanker aangeraden : 1°, het doen verwijderen uit de tuinen der door kanker aangetaste takken. Reeds lang vóór de ontwikkeling der Neetria-vruchtlichaampjes verraden deze takken de ziekte door het roodworden van ’t blad. 2e, De afgesneden takken niet in de tuinen te laten liggen, maar ze zoo spoedig mogelijk te doen verbranden. 3°. de bast van zieke boomen, bij de oogst, zoo ver mogelijk van de tuinen te doen kloppen, bv. op de bovengrensweg om de schimmelsporen zooveel mogelijk buiten de tuinen te houden. 4°, Indien om de een of andere reden een aan den hoofd- stam door kanker aangetaste boom gespaard moet worden, de kankerwond uit te snijden. Bij dit uitsnijden moet nog een flink stuk der omringende schijnbaar gezonde bast worden weg- gesneden aangezien deze hoogstwaarschijnlijk reeds schimmel- draden bevat. De wond moet geteerd worden of op andere wijze van de lucht worden afgesloten. Toen in Juni 1896 de noodigste zaken voor het Laborato- rium waren ontvangen, werd onmiddelijk overgegaan tot eene — 260 — localisatie van het alcaloid in C. C. Ledgeriana; hieromtrent konden ín Oct. 1896 eenige voorloopige mededeelingen worden gedaan. Later werd het noodig geoordeeld ook C. Succirubra te onderzoeken, daar bij deze vele punten duidelijker waren dan bij C. C. Ledgeriana. Dit onderzoek van C, Succirubra is nu afgeloopen; het heeft werkelijk op enkele punten de door C. C. Ledgeriana verkregen resultaten gewijzigd. Zoo kan bv. worden medegedeeld, dat bij C. Succirubra ook de groene cellen der oudere bladeren alcaloid bevatten en dat een her- haald onderzoek van C.C. Ledgeriana geleerd heeft, dat althans onder bepaalde omstandigheden ook bij deze in die cellen al- ealoid kan worden aangetoond. Het reeds vroeger gesigna- leerde feit, dat jonge bladeren veel meer alcaloid bevatten dan oudere, blijft hierdoor geheel onaangetast. Het geheele onderzoek omtrent de localisatie van het alca- loid is dus zoo goed als afgeloopen en op het oogenblik wor- den de resultaten voor publicatie gereed gemaakt. Tirtasari, 31 Maart 1897. De Botanist, tijd. toegevoegd ald. Wd. Directeur der Govts. Kina-onderng. Dr. J. P. Lorzy. C05 TVCE CI 8866 | VLI 0605 'E68F * * *uorezor 705 9E 615 ELLE ILT EEEG ‘68E * * "uopeor LEG 8676 Gy 0988 LL 5915 “G68T * © "ore GLV EVE 561 8185 Ger 7905 “OeBE * “uoreor IE SIL 0E Ger 5 To Cees toque 7} 97e LV Goe LV 1e8 dee "19 WOAON G ST 8 78 5 8 a Ee * Meo) G 61 8 LG 0 0 “_* _* __* “equordeg T 4 À y 56 5 5 dk d 81 7 9% 8 1 et MAF 5 8 q Vy T & TR | ET 8CT 7u Ver 71 e75 et ok ee 85 GLG L5 Wy 95 ves he 2 85 079 85 E77 55 68E ek 15 987 75 707 05 181 red c5 765 _ 85 LGE 15 856 ne enne *NADVANHOHH ‘KUN NI NA9JH F'NADVYA0 NADHH "WN NI NA9AH | °NA9VANADAH | WN NI NADH IVENVV AIA THA HOH IVENVV ALAH TA AA HOH TVENVV ALAN TAAAHOH NHANV VI AME LOA TA VD ‘NVHOUIENIET, ENANASST IA VLIJ ‘“ONVANRArT LNANASST TEV LI ENANASSITA VL ‘9687 zeef zoy opuomnpos uourouobrvem “voprarbp-ypanyy uo upoonlmlj bupquorr : uoFueUessIJYeJe-vUIK op do uegepueger [euwe ua uosor proyresAsoH , a ed BijsLaar C Aantooning van den toestand der Gouverments — 262 — haten meets PLANTEN IN DE KWEEKERIJEN. PLAN- BOVEN ZEE DER PLANTSOENEN. ||AANWE 5 LA 5 ZIG OP Î Ledge- ed ie en viens || Ledgeriana, | Succirubra. ll sana, LEMBANG. 1251 || 1894 hie a en Geb. Tangkoeban Prahoe, 1895 — EE On 896 a — ze NAGRAK. 1625 || 1894 de 150000 Bae Geb. Tangkoeban Prahoe. 1895 — En 60000 a 896 an — 3 TIRTASAR:, 4530 || 1894 47300 Saen pien Geb. Malabar. 1895 Bn — 5 1896 et ze 420000 5 TIINJIROEAN. 1566 || 1894 135000 50000 jn Geb. Malabar. 1895 20000 50000 896 20000 620000 e TsIBEUREUM. 1560 || 1894 100000 10000 540000 Geb Malabar. 1895 70000 30000 oa 1896 50000 e 10000 Meme TiBrroENG. 1527 || 1894 een 85 00 Bee Geb. Wajang. 1895 25000 35000 400000 1896 20000 f 25000 RIOENG-GOENOENG. 1625 || 1894 Dad 50000 re, Geb. ï 1895 ee in 5200000 KAwaAn-TstwiDel. 1950 || 1894 hee — En Geb. Kendeng Patoeha. 1895 — ae de ea ge me rd ToraaL der afzonderlijke 1894 252500 Ep ij soorten. 1895 115000 4115000 5130000 1896 120000 heerd TOTAAL GENERAAL van alle 1894 597300 soorten. il 1895 230000 1896 175000 — 263 — Kina-plantsoenen op Java over de jaren 1894—1896. TEN IN DEN VOLLEN GROND. TorAaL GE- and Suceiru- | Officina-|NERAAL DER TOELICHTINGEN. PLANTEN. CS. xC.s. bra. lis. 3000 125000 oe 12 hi zi 3000 1 ef virge a. eedt en aapt Re 103000 \||z, nieronder zijn begrepen | sne, 5000 Ee 550000 5000 ken en | Eg 5000 me 395000 zaailingen. ee agen ee 360000 c. hieronder zijn begrepen 2400 eeen, REE 00 oorspronkelijke Ledgeriana’ 8, 75000 EE en 465000 _ ||4- hieronder zijn begrepen 160000 de 5 580000 1500 C. Pi i ‚ hieronder zijn begrepen shan 0000 1400 766400 _ ||” 40000 _ 50000 50000 2000 812900 f men gee rn Versa ede sn 20000 CSXCCL. | AA 90000 740000 Lain ai _ 100000 g. hieronder zijn begrepen _ 120000 ern DoC 680000 1350C0 enten. keten 170000 — 335000 | eee | 150000 he 370000 ben 00000 — 305000 el 100000 500 366500 B. 100000 Gek 30 Sen 100000 an we 65000 145000 210000 |A 65000 145000 210000 ER en 50000 145000 g 95000 acBo0 5 _ 146900 3529200 393000 510000 147900 38 147900 3265900 í 2931900 E 31200900 | — 264 — Bisvace D. Beschrijving van partijen kinabast AANTAL MERKEN NETTO KINA-SOORT. BALEN OF | DER BALEN | GEWICHTIN KISTEN. OF KISTEN. } Kos, ETABLISSEMENT C.C. Ledgeriana stambast gruis. 63 balen. | PN. 1—63 147 » » » » b4 -y p 6417 11872 D) D) » » 64 » » 118181 1: » » D) » GAD » 1825 7021 D » D) D) 54 » 216—269 11320 » » » » 8 » » 270—367 25 » » » » 29 » 368—396 » > » » br OO » 397 513 PD D) » D) 165 » 514—589 16257 D » _wortelbast. 9 » » —29 5229 » » » 30» » _30—59 5673 D) DE » DR | » —_81 4431 > » > 39 » » 82120 7945 > > » 24 » AUM 4936 ETABLISSEMENT C. Succirubra stambast pijpen 1e soort. 3 kisten. | PL. 1—3 514 » » » ss 3 » » 4-6 521 D D) » » An 5 » D) 71 893 » » » » pO 1 kist. » 19 179 » » > DN Ye py 3 kisten. » 1—3 514 ETABLISSEMENT C.C. Ledgeriana stambast gruis. Sibalen.jW 4e Ve » » » » 44 » » 52-65 3360 » » » » 45 » 66—110 er b zl ld » D) ak » 1114 38022 1. > D) » gebroken pijpen. AR » —157 9640 | » » » » » dr » 158—168 ETABLISSEMENT — C.C. Ledgeriana stambast gruis. 4 balen. |M? 1-24 de > D) ED. p 1 » » 2-4 20 D) D) p D) 2% » » _35—60 6r — 265 — uit den oogst van 1896. SAMENSTELLING. LWA- in- roe ‚| VELZU- TOELICHTINGEN. Kini- Chin ini- zen | To- |RE Kr- 3 ne. |Midi-| dine ir ie taal En ne, nin NAGRAK ee el 8 — | — den ef — | — |7,0 a Eeke SEE es u 7,60 beef ee ee 1,14 map ne 1881 Bap fe ft 07 =| ff — | — | 9,08 Lt — zeke ee A mob lee | | 6,79 Ee ke ee 100 eee | 188 =d | — | 820 me | de | — | 860 LEMBANG 150 | 245 | — | 240 | 6,05 | 2,01 |_ Pijpen van 50 cM. 125 | 4,55 | — 3,40 | 6,20 | 1,68 D) » 5 » gemost. 150 | 215 | — | 240 | 6,05 | 2,01 ss 125 | 155 | — | 3,40| 620| 168| » » 12 » gemost. 150 | 215 | — | 9,40 ae 2,01 bn TIRTASARI a ee |} 680 mt | 653 ma =| | — | 548 Ee he Ta | TJINIIROEAN. ee 0 2e | — — — | 6,79 — 266 — Bisvace D. (Vervolg). Beschrijving van partijen kinabast AANTAL MERKEN Netto KINA-SOORT. BALEN OF DER BALEN | GEWICHT IN KISTEN. OF KISTEN. 3 Kes. C.C. Ledgeriana stambast gruis 33 balen. | M2 61—93 7128 » » » 2 » 4145 5148 » D) » D) 46 » » 116—161 » » » » Zn » 162163 » » D » sn) op | 4170 1638 D ef » gebroken pijpen. 16 » » 116 3780 D) fn DN » » > 7—60 10347 » » » » ne » 61413 12221 » » » » 46 » » 113158 10764 » D) » » 59 » » 159-—217 13837 » D » D) 22 >» » 48-929 2808 » » » vernieuwd. ek » def 1635 > » wortelbast. B» » —9 2124 D D en » 10 410 > > 82 » » 12-93 19274 D » A» » MH—97 ETABLISSEMENT C.C. Ledgeriana stambast gruis. 13 balen, | M3 113 > > > N 6 » » 14-19 361 D » » » 34 » » 20-53 7570 ) » » » 3 > 54 84 D) D) ) » vg » 85407 5426 D) D) D) » 7 » » 108—178 16824 » » » D) 5 » » 179—229 12021 D) » » » DN » 230—234 1189 D) » » D baal. » 35 240 » D) > » 3 balen. | » 236—241 1382 D) » » gebroken pijpen. 45 » » —45 bed » » > > 40 >» » 55 2406 » » » » » A » 102 11022 » » D) » D) 43 » » 103—145 10106 _ » » » D) D) Z » » 146-186 9742 p D > » » 9 » » 187-215 6808 DJ » D) » D) 4» » M6—219 959 5 > ” » D) D) 4 » 230 2600 8 » » wortelbast. As >» 14 804 d oek PO > > > ik 3 » 50—64 35 AR — 267 — uit den oogst van 1896. SAMENSTELLING. Kini- Ghinsl ee. ého- Kini- bird nn TOELICHTINGEN. en ne. |nidi-[dine. die ne. nine. et ® © aad 1 - Le Pr SISKEIRSEERLSSRE BE EERE 0 Ne Bret Peke Redd Biet bel dek Seen ll RR 0 0 las | = Is2| as ba) 5 BE St DELLE KELE kEtt Et EEE ERR EEN EDE EEE RR BEERS EIT 1 EEE EK - Jl SSS ai ERERDEDEEL ELD Brorace D. (Vervolg.) — 268 — Beschrijving van partijen kinabast AANTAL MERKEN NETTO KINA-SOORT, BALEN OF | DER BALEN |GEWICHT IN KISTEN. OF KISTEN. 5 Kes, C.C. Ledgeriana wortelbast. 1 baál. [ M3 65 235 » 51 balen » 66116 11995 |_ C. Succirubra stambast. Pijpen 4e soort. 1 kist. vo 135 |) > » » B » » Ph 133 f » » » A » se 138 | » » ss D) 2 kisten » 45 300 || » » » rei DN 3» » 67 305 [L » » » sp » 4 kist Pe 135 » » » Sp » » nt, 137 » » » HE » » $40 148 » » » sp » 2 kisten » 112 312 » D) » es D 1 kist. » 13 173 » » » » Je » Tp AE * 130 D) » » B» » 2 kisten » 2-3 245 » » » Pp » 1 kist. s & 140 » » » ve » 2 kisten » 5-6 256 D) > » gE » ist. hf 125 » » » re » D) 3 6 132 D) » » 3 pn D) D sy 133 » » D Pe » 3 kisten » 102 432 D D » : » Rp » 134 309 » ) ) en D) ist. » 15 153 |! > » » Gebroken pijpen. 4 kisten.) » 14 455 | > > » » ED » 5410 700 » » D > » U » » 134 26 | » » D) » » A» » 35-38 449 D » wortelbast. LA » 153 258 | » » > 1 kist. » 4 il ETABLISSEMENT C.C. Ledgeriana stambast. Gruis. 106 balen. Dome 4934 » » » » 29 » 107128 5150 » » » » 129 14937 » » wortelbast. Dep 1— 1156 — 269 — uit den oogst van 1896. SAMENSTELLING. ZwaA- k m. VELZU- Kini- zeke Kini-| “led | To- [re Kr- ede hd ne. [midi-|dine. haf tak ne, nine en — — — — 8,41 nt — — — — 7,87 Pijpen van 100 cM. » Dn » 155 | 230 | — 2,65 | 6,50 [ 2,08 » » Hs » B D) » » 10» » » 100» D) or 1,95 | 2415 | — | 285 [| 6,95 | 2,62 » 0 » > 45 D » D) 5 » » * 0» en » » 25 » beschadigd. 1,55 2,30 2,65 6,50 2,08 » » A 5 » » » 5 _» beschadigd. » » 100 » » » Oy = » » 50 » beschadigd. 1,95 | 2,415 | — | 2,85 | 6,95.| 2,62 8 sane ehs » 10» » kin beschadigd. 1,55 | 230 | — | 265 | 650 | 2,08 Gebroken pijpen. ’ 9 » » e » (groote stukken). 1,95 | 245 | =| 285 | 6,95 | 263 3 bie on 3 4 Groote stukken. ‚10 2,05 2,40 5,55 1,48 Kleine TJIIBITOENG. En | RRS — — — — 4,01 BE Dn — oe — 4,30 pad — — — — 4,30 Birace D. (Vervolg.) — 210 — Beschrijving van partijen kinabast ne ee AANTAL MERKEN NETTO KINA-SOORT. BALEN OF | DER BALEN | GEWICHT IN KISTEN. OF KISTEN. 4 Kes, ETABLISSEMENT C.C. Ledgeriana stambast. Gruis. 40 balen. | Kl 1—40 9636 D) » » ) 54 » » A1—4 12941 » D » » 80 » » 95174 18623 » » D) » 50.» » 175— 11597 D) » wortelbast. DE » ag 1947 D) » » 16 » » 10-25 3418 C. Succirubra stambast. Pijpen 1e soort 1 kist. Kn 149 » » » » He B » $ 145 « D » » » © Aep »  160 » » » » Pp Aep » 4 172 » » » > ge sn . De 151 » » » D) ralen 4 » » 6 459 » » » » sp EE Re 157 p » D) » ss 9 2 kisten » 8 9 339 > » D) D) Bosk 1 kist. v 10 183 » » » » Hs Ai» | 151 » » » » #% Ep Pe 12 153 3 » » D) Dn tis » a 160 D) D) D) » ee te, » 14 172 D) D) » » Bs 2 kisten » 41—2 298 D) » » » be Dn D) 34 294 D) » > » Ee, 8» > 5—7 416 » » » » Pp 3 Ee » 8—10 493 D) » » > DAN A kist. Did 179 » » » » a VE EP 142 > » » » Pin 4» AE dd 150 » » » » vp Oe » 14 151 » » » » ED en bide 157 170 f » » » » ses 3 kisten. | » >—18 479 D » » » kp kist. » ) 177 » > » » » >» 3 kisten. | » 122 456 » » » » > » 1 kist. » 23 169 » » » » sy > » fi 146 D D » > Pk » D) ) 168 D » Dj > Kek 2 kisten » W—27 ard » D D) Be DL » 1-2 pe | » » » » Bk Ft | » 3-5 43 — 271 — uit den oogst van 1896. SAMENSTELLING. ZWA- de Ene Am VELZU- TOELICHTINGEN. Kini-Ohih-lgini-| sled | To- [re Kr- wee diel dine t ne bena ne. nine. RIOENG-GOENOENG. — — EE == — 5,01 IE. — ds Len En, 5,18 — — Ee ee an 6,99 si — En ne _— 8,20 _t — en _— — 6,52 zE — en en me 1,38 : Pijpen van 100 cM. EN EO etsen an PED » 1 90 PD » k 100» » » 75 en 50 » 2,20 | 1,90 3,00 | 7,40 [ 2,95 kon ute DJ 25 » » 420» » 1 100» 220 | 490| — | 3,00| 740 | 2,95 dn » he » » 100 » D se P 1,70 | 4,50 | — | 3,00 [ 6,20 | 2,28 ke » $ 200 D) rv ED on » » 100 » » K da» 20 D) » DÛ 220 | 4,90} — | 3,00 | 740 | 295 Es » Oy » se DP el dat ee sn 1 » 1 ME A0 2,40 | 6,20 | 2,415 » sn » s IN 5 1.70 D) » 100 » ) 1,50 | — | 3,00 | 6,20 | 2,28 Es Bisvace D. (Vervolg.) — 272 — Beschrijving van partijen kinabast AANTAL MERKEN NETTO KINA-SOORT. BALEN OF | DER BALEN | GEWICHT IN KISTEN, OF KISTEN, 3 Kes, C. Succirubra stambast. Pijpen 3e soort. 9 balen. | Kl! 614 1298 » » » rp » Bp » eh } 1244 » » » >» >» » EE » WVA 327 » P) » » vk » WW 277 » » » es » Kx » 97-20 416 D) D) » Ken > BEN 30—33 573 » » » Es D) 10 » » 3443 1568 » D) » RE » E* » 4445 339 » » D) is » 7 kisten.| » 46—52 985 » D) » en » A » }—58 833 D) > » Ee » Kk » 59—63 714 » » » kh 5 D) TREE, » 64—70 1010 » » » zi » kist. dS 138 » > » EN. 2 kisten.| » 72-73 272 » » » ds » 4 » » 1411 550 » » » 3» » re » 78-83 657 » » D) 3 D) 1 kist. hd 146 » » » FR 9 kisten. | » 84-85 275 » » > Bep D) 1 kist. 4 159 » » » FP » » pis 152 » D » se » 3 kisten » _88—90 489 > > » Gebroken pijpen. 47 » D) —41 5932 » > ek > 36 >» » 48-83 4645 D » > » U » » 84107 3088 » » wortelbast, 16 3 » 1416 1943 » » D be » 17—4 939 ETABLISSEMENT C. Succirubra stambast. Pijpen 4e soort. 1 kist. K3 1 rd » © » , » 3 kisten. » 24 ei » D D rn > 56 » 5-9 758 » » > Ep » Bp » 10—17 ri è id : dkist. |» 4 ie » » > 3 > > „Oe > » 3 Le » » » >» » » 5 kisten. | » 3—7 fe D) » > rp » Ds » 8-16 1 90 » » D) v.» » Dr » 17-24 7 — 213 — uit den oogst van 1896. SAMENSTELLING. Zwa in- des VELZU- TOELICHTINGEN. Kini-[Ohit-lgini-|eled-| To- [re Kr- ne. |nidi-|aine.| oko” |taal.l ne. nine. Pijpen van 50 cM. 1,70 | 4,50-{ — 3,00 | 6,20 | 2,28 D) a » gek D) vr ) Pd 2,20 | 1,90 | — | 3,00 | 7,40 | 2,95 ev Bs D) * Ws » s Ar» » » an; » D) D) » beschadigd. 1,60 | 220 {| — | 2,40 | 6,20 | 215 de > » 25 » beschadigd. D) » 100 » D) » 100 _» beschadigd. 2,20 | 1,90 BOOT OL à ; , 3, D) » 75 » beschadigd. > de D) D) D) ) _» beschadigd. » » » 220 | 4,90 | — | 3,00 7,40 | 2,95 » _» 25 » beschadigd. D) » 12 » 1,70 | 1,50 | — | 3,00 {[ 6,20 | 2,98 | Gebroken pijpen. 2,20 | 4,90 | — | 3,00 | 7,410 | 2,95 » N 1,60 | 2,20} — | 2,40 | 6,20 | 245 » » 1,50 | 41,66 | — | 3,34 | 6,50 | 2,02 » _ stukken. 1,50 | 4,60 | — | 3,54 | 6,50 | 2,02 » > KAWAH TJIWIDEI. Pijpen van 100 cM 165 | 365 | — | 4,80 | 740 | 2,92 side » AA ee | » „4100 -:» » Ei 165 | 3051 — | 4001 740} 9,92 ss » | » » 9% » — 274 — BisracE D. (Vervolg). Beschrijving van partijen kinabast AANTAL MERKEN NETTO KINA-SOORT. BALEN OF | DER BALEN |GEWICHT IN KISTEN. OF KISTEN. } Kos. C. Succirubra stambast. Gebroken pijpen. 57 kisten. | K2 1—57 9011 » elbast. 4 kist. » 4 135 Ë Brace E. j Oogst OPGAVE VAN DE PRODUCTIE DER VERSCHILLENDE NAMEN C.C. LEDGERIANA. DER 5 … | Netto gewicht ETABLISSEMENTEN. ilk eas in } len. | ten. | Kilogrammen. NARE en 133 | — 154.262 | KONE en eenn En ee — RAE en ne 282 | — 66.365 BE en ed ee bos | — 118.194 TROON bei 137.875 Tjihitodag vee 196 | — 46.177 | Rioeng-Goenoeng. ........ 249 | — 58162 | Kawak-Ejtwidel tes — ED oe | Token 2.550 | — 581.035 — 215 — uit den oogst van 1896, Í | SAMENSTELLING. ZwA Ee gs A m. VELZU- T EN Kini- Chin-lgini Sed | ro- [nekt en hen ne, nidi- dine. Abd taal. ien ink ne. nine. 41,65 | 365 | — | 1,80 | 7,10 | 222 | Gebroken pijpen. 1,50 | 360 | — | 280 | 7,90 | 2,02 » stukken __ van 1S9G. ETABLISSEMENTEN IN HALVE KILOGRAMMEN. C. SvcciRUBRA. TOTAAL. Ba- Kis- | Netto gewicht f Ba. Kis- | Netto gewicht Tk 4 in en, ten. Kilogramm en. len. | ten. Kilogrammen. En - — 188 — 154.262 hen 15 2.618 — 15 2.618 EN — ei 282 — 66.365 pe — — 503 ae 118.194 eze 70 8.619 587 70 146.494 en — _— 196 — 46.177 Dn 262 36.287 249 262 94,449 Dr 96 14.961 — 96 14.961 nnen ne | 443 | 62.485 2.550 | 443 | 643.520 mmm — 216 — Bijrace F. SAMENSTELLING Num- ed G Chi INA-SOORT. ROEIP e En i KE 0 LAATS Kante Ka Kint To= ne. |nidi-|dine.l am. (taat ne, led, CCL. Moederboom. Tjinjiroean. 5,36 | 0,43 | — | 0,86 | 6,85 2 > > > 6,03 | 0,60 | — | 4,20 { 7,83 3 » D » 5,97 ‚39 oe 0,71 | 6,63 4 P) » D) 5,04 | 0,55 | — 0,92 | 7,4 D) D) D) 5,90 | 0, | — ; 6,62 ( » D) D) 6,21 | 0,30 | — 0,86 | 7,37 > > > 5,85 | OA | — | 0,74] 6,80 3 D) D) D) 88 | 0,25 | — [ 0.70 | 6,83 ) » > > 616 | 045 | — | 0,89} 7,0 10 » P) D) ‚00 | 0,20 | — 0,65 „85 1 » D) » 6,69 | 010 | — 0,80 | 7,59 12 > > > 6,03 | 045 | — | 0,64} 6,82 13 » » P) 6,02 | — ze 0,67 | 6,69 14 > > > 624 | — | — | 0,59) 680 f » » » 6,27 | — nn 0.63 | 6,90 / > » > 6,06 | — | — | 0,66 6,72 4 » » » 5,86 | — EEE 0,47 6,30 î » » » 5,72 | — it 0,54 | 6,26 ) D) » D) 5,70 | — er 0,54 | 6,24 ) » » » 5au| — | — | 050) 54 > » » 5,76 | — ee 0,32 | 6,08 ) » » ) 5923 | — | — | 0,37} 500 J » » » 6,37 | — an 0.63 | 7,00 î » D) D) 4 — Rr 0,66 | 7,00 » » D 5,11 | — 0,43 6,20 jp » » D) 6,30 [_-— en 0,30 | 6,60 ; D D) » 5,0 | — ene ‚30 | 6,00 3 » » D) 6,20 | — ar: ‚60 | 6,80 ) D) » » tf Aman rf 0,70 6,20 ) » » » 607 |- — hari 0,63 | 6,10 » » » 5,40 | — B 0,66 6,06 À » D) » 6,09 | — are 0,51 | 6,60 } » » D) 5,50 or a 0,50 6,00 » » ’ Brel | ) D) D) > ek en — | 037 | 56 36 » » b) 5,96 | — En 0,56 6,52 ' » > D) 5,45 | — — 108 se 38 D) D) » 5,67 — gen 0,59 6,26 39 » D) D 50 — Ee 0,47 6,1 40 » » » 5,65 — ze 0,55 a 4 D) D » 5,76 _ — | 0 64e 42 » D) > 6,00 | — ed OMI — 211 — E. Zwa- VEL- ZURE AANMERKINGEN. Kini- NE. Reep vernieuwde bast 2% cM lang, met schors 4e stuk van onderen. | » D) sok nk moetk nk D) D) D) » En) D) et ge » » » D) » bop r » zonder » PP » » D » dek k ) et » 3e » » » » DJ Re Je » zonder » A. » » » D) ee » 1 M b/d gr. D » pep » zonder » se» » » » » , ) e 5e p » D) » » WEP » zonder » hp » » » » hens » eb 6e » » D » » he » zonder » Dn » » Ì » D) bnn » Zep » | » D) son » ponder » PD » 2 | > > bn Rn eh » 2 M b/d gr. » » ho ED » zonder » REN » » » » bm smet Ye » » » D » kp » zonder » » » » » bn » _me 10e » » » » D) Pr » zonder » s » D) » D) je MD OE 44e » » » D) D) Pep » zonder » ba » » D » Ken mes Ark » 3 M b/d gr. D D hen » zonder » bi » D) : D » PR met 13e » » ed Dj ee » zonder » Pp » D » » hoh » et 14e » » » » D Pa » zonder » Pa D) » » D) he » _ me s 1e y » » » » Dek An » zonder » , » » al De kkk ne nek » 4 M b/d gr. » De Bn » zonder » DN D) » D » Kn met 47e » > » » » BR » zonder » » » » > DJ Pr» et 18e » » » » » be » zonder » AE” » » » » rn et 19e » D) » D > B » zonder » br » » „ » kh et >» EE, » 5 M b/d gr. » D , » zonder » » » » » sers » _ me » ate » » D « sn ne ader >» En) D) — 218 — Biurace F. (Vervolg.) SAMENSTELLING, Num- — 1 KINA-Soort. GROEIPLAATS. k ed pig ij HER Kini nt Kini- ee To- ne, [nidi-|dine ad taal. ne. led. 43 CCL. Moederboom A. Tjinjiroean. 6,06 | — wee , Ah » D) » 6,27 | — — | 0,30 45 | CCL Ledgeriana B. » 642 | — — | 2,33 46 D) » » 6,02 | — — 2,78 47 > D D) 6,80 | — — | 243 48 D) » > 543 | — —- ‚06 49 » D) D) 6,23 | — — | 3,52 ) > D » 5,22 | — — ! » » D) 5,93 | — — 3,42 » » D) 5,33 | — — | 3,73 » » D) 587 | — — 3,45 k » » D) 5,28 — en 3,86 ) » » » 5,173 — == 3,27 ) » » » 517 | — de 3,62 | » » » 5,70 | — dd 3,18 3 » » D 5,27 — — 3,41 ) » » D) 5,90 | — — 3,10 ) » D) D) BA | — — 2,79 { D) » » 5,71 En — 3.03 62 » » » 5.57 — — 2,93 63 » > » 6,06 | — _— ; 64 D) » » 5,63 _— — 2,87 65 » D) » 5,95 | — a 2,71 66 » » » 6,20 | — — 2,50 67 > D) D) 6,05 | — et 3,60 68 » » » 63 | — | — | 34 69 En D D) 562 | — as 3,68 ) > » » 6,00 En rend 4,00 » » D) 540 | — — 3,68 12 D » > 6 — sais ABD 73 » » » „04 en — 3,51 74 » DJ » 5,94 Ek — 3,36 75 » » » 498| — | — | 343 76 D) » D) 5,70 | — aak A0 771 » » » 4,10 | — nr 3,50 78 > » » 6,09 | — | — | 388 79 » » D) 495 | — oee 3,55 80 » » D sj — — | 3,26 : » » 5 55 | — ne 3,49 82 » » D) 5,A | — — | 3,56 83 » » D) 5,27 — gn 3,68 84 > D » 600| — | — | 342 — 219 — ZwA- VEL- ZURE AANMERKINGEN. Kinr- NE. Reep vernieuwde bast 25 cM lang met schors; 22e stuk van onderen. » D » ws zonder.» vp D) » » oorspronkelijke » » » » me D) de » sep » » hr en pr ander Pp sy » D) » » Pen epe Met » De» » » » » Pp tp zónder Try bp » » » » ine a! met » ep D) » » » besp topen zonder Ps br » » » » A En et D) 4e » » _» 1 Mb/degr. » > een onder» r , » D) » » » » » » et » he » » » » » bep Re zonder SD » » D) » Et et » 6e » » » » » se Dr zonder» OE » D) » » Hiep Pe met » 7e » » » DJ D Heb.» Donder» sp » » î » D) A et D) ge » » _» 2Mb/dgr. » » han zode ep » » » » PD met » ge » » » D) » PiP Db Konder. » sn » » » » Pee et » 2089 » > D) » pp»: » zonder» Hs » » » » wepe et ste PD » » » » vsp zonder Pp ee) » » » D) A et en Bn » _» 3Mb/d gr. » » ve ns wonder p sp » » » » EE re Ay » » » » Hs soRdere s en » » » D Pm et » 14e » » » E » » We Np HONOR DD en) » » » » KD ern Met » 15e 5 » » » » ga Bep RORder DP >» » » D) Á D D NAK et » 16e » » _» 4M b/d gr. » » Ps zonder s » » » > » RR Kn | et ee » » » > Hek Pv » zonder Db sn » » » DN eers met » 18e » » » D DN Bk er» Pp » » D » PR et s 10e p » » \ D) » sns sonder Pp Rn » » df » D) pl B WD et MOS p » » 5 M b/d gr. » » 1 2» » sonder» vn » » BijLaceE F. (Vervolg) — 280 — SAMENSTELLING. NuM- — KiNA-Soort. GROEIPLAATS. hi de ae: Kinijdhin Kini-| 220: | Tos ne. [nidi-|dine He taal led. 85 | CC, Ledgeriana. Tjinjiroean. 5,09 | — | — | 3,53 | 8,62 86 » » » 5,96 _ ET 3,04 | 9,00 87 » > » 5.1 6 ER ERE 3,94 9,10 88 D) P) » 5,66 _— wars 3,09 | 8,75 89 No, 25 Hybride. » 90 » » D) » 1 > » D) D) 92 >» > D) D) 5,01 | 115 | — 3,64 | 10,30 92 >» » » » 93 » » D) » 6,27 | 142 | — | 241 80 9% > » D) D) „50 0,4 | — 1,72 95 » > » D) 5,03 | 0,76 | — 1,83 9% De) » D) 451 | 0,67 | — 1,42 97 » > D) » 4,53 | 0,66 | — 1,60 98 > » » D) 3,85 | 0.58 | — | 0,77 99 » D » D) 5,90 | 1,20 | — | 2,71 100 >» » » » 6,39 | 140 | — | 2,01 101 >» D » D) 451 | 0,93 | — | 1,58 102 » » » ) 403 | 0,85 | — | 1,79 103 >» » » 5,93 | 0,93 | — | 239 104 > D D) y 6,24 | 0,88 | — | 2,06 105 >» > > 4,68 | 062| — | 1,60 106 DE) » » 4,30 | 048 | — 1,38 107 >» » » 458 | 119 | — | 224 108 De) » » 480 | 0,95 | — | 1,57 109 DP >» D) » 4,03 | AM | — | 213 110 ts D) > 3,93 | 063 | — | 1,31 114 » » > 647 | 144 | — | 2,39 112 > » > » 6,07 | 149 | — | 3,04 113 | _No28 » > 646 | 0,28| — | 251 114 > » > » : 016 | — | 181 115 » » » D) 5,21 | — | 1,4 116 > >» » » : 040 | — | 1,88 117 van > 732| 0,69 | — | 1,04 | 118 >» » > > 6,1 | 0,54| — | 0,95 j 119 >» > » 552 | 054| — |G 120 | __No,38fC. Ledger. ent. D 5, 48| — | 1,26 8 121 CC, Ledgeriana ent. Tirtasari, 7,70 | 019 | — | 0,99 56 122 » > » » 4,26 | 0,39 | — | 0,8 6. 123 D) ) » » 533 | 098} — 0,79 | De 124 D) » D) » 5,35 | 0,43 | — | 0,82 6, 125 » D) » » 7,60 | 1,30 | — 0,61 9, — 281 — ZURE | ° AANMERKINGEN, Reep oorspronkelijke bast 25 cM. lang, met schors, 21° stuk van onderen. » » Ee » » Re A > D) D) À D) 2 » » » en à : » 10,50 Moederboom oet: in 1580, Gehalte op 8 jarigen eej analyse Dr. Had. 11,63 sl oe rat. Haarlem. 8,37 » » DP $ » - » 6,55 » 16 ven tarik Ov dent dak ie 'o M | inne. van af 55 cM bra da de Monster bast 1/4 ee ij ri van 300 forsch ontwikkelde boomen met groen blad. 7, ) » » » \ 6,05 [Monster bast 1, M bid nd van wies en vinde pn zi geel sen oud 9 j derd ‘5,38 > Me » 5 D) Pe EA 4 D) De 6 Rn D) Te en D) eN Re he Ee > >» 14» » » » 300 forsch » » » groen » » 8 » » Ok Oe ME » » RBE | » » 14» » » » 360 slecht » » » geel » » » » » 1 nnn > > DD A Hi > de forsch » ss groen sn » 1 EN, » p » vr UR hs slecht D) HM a, » Bk bek Di » rn Denn D) > 14» » » » 800 forsch » » » groen » » 5 » » Rt nak nk » EO en » seh - A ee » >» » geel A vr Á overangsche divokan van 'o M Ben met veh forsche bos boomen. Ce Monster bast js» M et sr. van 908 en ontwikkelde b b. met ap blad, de 3j Eerd > » is 2 > 1000 slecht » > ged e bee stooken ie van oM lengte gesneden van an forsch EN ne m. nsroon bl bl. oud B jaar » ; A , ’ » forsch » » 6 groen » » 7 » d D Ke D) » slecht » » » geel » » » » p »D 2 Alstammeling van tn ry slechte grond vul + 10 jaar, 1/3 M b/d gron d. Dj » OE en Dj » » » » » » » » » » » D)] » en | eters » » en » — 282 — BijLacE F. (Vervolg). SAMENSTELLING, Num- K S 6 Chin- de INA-SOORT. ROEIPLAATS. Kini- len Kini cho. To- ne, [nidi-[dine.l am. (taal E e. aled. 126 CC. Ledgriana ent, Tirtasari. 6,51 | 0,86 | — | 0,67 127 D) D) D) » 6,75 | 042 | — 0,54 128 D) D) D) D) 544 rr 047 | — 0,69 129 » » D D) 5,33 | 0,38 | — [ 0,37 130 > D > D) 6,57 | 0,58 | — | 0,50 131 D) D) D) D) 544 | 047 | — 0,5% 132 » > Tjibeureum. |12,4 | — | — | 149 133 | Ledg. ent. No 23 Tirtasari. 7,16 | 0,30 | — | 0,% 134 > > » 8,00 | 0,31 | — | 0,9% 135 D) » » » 7,30 1 0,32 | - — 0,83 136 D) » D) 7,44 | 0,4 | — 0,87 137 > » > » 7,05 | 0,4 | — | 0,95 138 » D) D) » 6,88 | 0,32 | — | 0,50 139 D) D) D) » 7,18 | 0,30 | — | 0,85 140 D) D) » » 7,12 34 | — 0,69 14AA » » __Ne, 38 » 6,80 | 0,30 | — | 0,30 42 » » D) D) 6,92 | 0 | — 0,47 143 » > ) » 6,79 | 0,30 | — | OM 144 » » D) 6,94 | 0,35 | — | 0,61 145 » » » ) 7,02 | 0,30 | — | 0,46 146 » » __No, 233 Tjinjiroean. 6,54 | 0,64 | — ‚72 147 » > > » 7,42 | 0,72 | — | 1, 148 D) D) D) D) 6,82 | 0,65 | — | 1,50 149 > » > > 5,54 | 0, — | 1,69 150 » D) p) D) 6,70 | 0,47 | — | 1,78 151 D) D) D) » „67 | 0,45 | — | 1,76 152 » > » > 14 | 045 | — ‚62 153 ) » > » 6,1 043 | — ‚0 154 » > » 5,02 | 0,55 | — | 1.1 155 » » M.R.G Tirtasari 2 — pet ‚20 156 D D) D) » 08 | — ere. 1,29 157 » » » » 58 | — — | 1,23 158 > » D) » 4,66 | — paer 1,1 159 D D) » D) 3,51 | — mr 1,16 160 » » > D) 454 | — — | 1,18 161 | Ent. No. 38f. » 880| — | — | 0,92 162 » rn » 1,37 | — — | 0,85 163 » > D) 11,76 | — an 1,14 164 > sh > 10,87 | — | — | 0.59 165 D) » 38a. » 5,82 | — a 0,75 166 » sk D) 3,40 | — Par 1,45 167 » niet onderzocht. D) vier OU Se CE Pla 0,54 — 283 — zUEE AANMERKINGEN. rr et van ijk Más: nds grond; heen En en, ' je gend: pri van ze ee gesneden 1 . bid er, asta. es sE 9%, alde uto, ar. oud En bo tart D > Beni En AD Ee » A) ebde hin » DD Re aub DD pp hiinadarboo om No. 0ú: An den hie stuk A niet bemest: bast van 125 pe omen inn 1 M b/d grond. - id onderzocht 8 m at na de ben stuk B wel bemest: bast van 125 Bane an 1 M b/d grond. id doeh onderzocht 8 maanden na de ting. stuk C niet bemest; bast van 1:5 boom hr ë Hie M b/d grond. "ZOC de bem ze D rb de est; bast van 125 boomen ebde ï M b/d grond. zoeht 8 maanden na de Db emesting. okee Middenital niet bemest aanne Aug. 1895. » » April 1896. Boven _» wel » » Aug. 1895. » » D) ril » pril 1896. eneden n Aug he ag monster genomen. hendels hack: Kie dka ef van gen Middenstrook bemest. Onderzocht 41/9 jaar na de bemesting. Onbe ede 5 shar Her van gede d oor Midden strook dien nest. Onderzocht Li, ed na de bemesting. On bemeste str bn Zuidkant van den Noordkant » » Middenstrook had onders ht ad jar na de bemesting. emeste strook. Zuidkant van Tuin alg ee Pr. ne A Senpetienld gebiant in in A en Beoogs f aen ges gebabad in Oct C gepatj ol Tain Sn ru Praeistuk DN B ie oeld genen: N he n geoogst in Juli ’96, me en bobekoe » ssp » C gepa tjoeld. Sta tamba st va hi dea boom met org enden Takbast van ones taanden boc Amores br Stambast van den pen met ongeteekenden bruinen tak, Takbast van bovenstaanden nord, oandeh end. Takbhast gete geteekend. Takbast on ongeteekend: zelfde dikte. Stambast van den boom met geteekenden tak. Birace EF. (Vervolg). — 284 — SAMENSTELLING. NUM- KiNa-Soorr. GROEIPLAATS. : hin- vid MER. Kini-| eho- Kini-| nine To- ne aidi-|gine am. |taal. 6. aled. 168 | Ent. niet onderzocht. Tirtasari. 7,04 | 0,27 — 0,80 169 » D) > D) 7,88 | 0,30 | — | 0,48 170 » D) » » 5,92 | 0,28 | — | 0,36 171 HCN 23/3 » 9,27 | 058 | — | 1,15 172 D) D) D) D) 9,90 | 0,56 {| — | 1,69 173 » D) » » 10,27 | 0,49 | — 1,34 174 » » D) » 9,60 | 0,44 | — | 0,80 175 » » D) » 9,80 | 0,48 } — | 0,80 76 D D) » P) 9,93 | 0,50 | — 0,92 71 p » D) » 9,80 | 0,45 | — 0,86 178 » » » 9,30 : 0,40 ae 0,90 179 | Enten. M.R.G. » 40,69 | 0,42 | — | 1,22 1 180 » D) » 10,20 | 0,46 | — | 1,54 181 > » 10,00 | 0,40 | — | 1,20 182 > No. 38 f » 410,71 | OA | — ‚28 |1 SEE Rn » 10,61 | 040} — | 1,53 [1 184 » bs » 10,30 | 0,35 | — | 1,45 185 » » D » 9,74; 0,34 | — | 183 [1 186 » » D » 9,80 ! 0,30 | — 1,87 187 » » » » 9,60; 0,28 | — ‚62 188 D) kn » 10,41 ; 0,33 | — ‚ot 189 D) » » » 10,60 | 0,30 [| — | 1,13 190 | Enten. 38 f » 10,50 | 0,48 | — | 1,00 191 » D) » 10,00 | 042 | — 0,99 192 » » » 9,54 | 0,38 | — 4,48 193 » » » 10,46 | 0,27 í — 1,17 194 D) D) » 958 | 0,51 | — 0,66 195 D » » 9,28 |} 0,50 | — 0,42 196 » » » 9,00 | 0,45 | — | 0,50 197 | Ent. 238 Hybride Pasir Malang. | 9,87 | 1,39 | — | Î, 198 > » » 23| 4,51 | — | 222 199 » Rn > 938 | 1,83 | — | 229 200 » » » 995 | 2,27 | — | 20 1 201 » » » 9,98 | 2,00 | — | 2,29 202 | Enten. 233 » » 8,99 | 0,36 | — 3,03 203 rk î 874 | 061 | — | 2931 204 » » » 8,60 | 0,60 | — 2,60 205 D » » 9,66 | 0,90 | — | 244 206 » » » 9,00 | 1,02 — 2,35 207 | Enten Pitayensis. Tjinjiroean. 0,96 | 200 | — 0,45 208 » » 109 | 1,54 | — | 0,93 209 | C.C. Ledgeriana. Tjibeureum. 455 | 025 | — | 0,60 ORD ZWA- VEL- ZURE AANMERKINGEN, Kinr- NE, Takbast van bovenstaanden boom sir haar Stambast van den boom met onget 5 Takbast van bovenstaanden boom met hmida tak. ids hei 21 9 eeieit: an Hd ruk 233 j) 9,6 » ä » B 70 » Van ki DAE » » 4 » » 69 D) | pH 61 » oe | » 46 Dj SEN P09 460 » ki» ZE 70 » 1 5» EED 58 » HDN Hr AR » » 4 » Ko A » ek AR Ag dn » » 6 » wenn A60 » » 4 » vp 45 » Ee rn MM » » 6 » >» » 198 » » 4 » »_» 198 » see © Bk » Dip EE 97 » RN ne 76 » jen » 3 » B en ee se » » 5 » Veel kanker in de tuinen in 1894/95. An me » „6 ü id. OD, 93 » A D DP 1 boom n 6» D) » 4 » be cn | » le, EEE 1 7 ven BEN 4 „40 » » …» 100 boomen n afkomstig ie voorgaanden ater ee gee ig jaar. » ) de Een ot nd » » » D) De » » 100 » » » » » » 6 » Yn 100 » » » » » re » 12100 » _met breed blad *_»100 » » _sma » 6,12 |Gruis; oogst van de Moederboomen staande te Tjibeureum. — 286 — Bivace F. (Vervolg). SAMENSTELLING, NUM- KAT KINA-Soort. GROEIPLAATS. \Chin- en ben | 5 Kini- cho- Kini- zin: To- nIdl- . ne he dine. br taal. 210 | C.C, Ledgeriana. Tjibeureum. 6,65 | 038 | — 0,124 7,15 211 D) » » 6.25 42| — 1081 7,15 212 D) D) Tjinjiroean. 5,10 | — 0,22 1 555 213 » » » 6,15 | 0,31 == 0,49 | 6,95 14 » D) » 6, | 0,43 | — 0.32 | 6,95 215 » » D) 5,55 | 043 | — 1,42 4 7,40 — 287 — AANMERKINGEN. 5 |Gebr. pijpen of stambast ee den oogst der en B. ware ee Tjibeureum. Wortelbas > |Gruis of en uit den oat der ie M. B. » » Tjinjiroean. a „Pipen of ien uit sop ee ner M. n, D) D) wde D) » » Wetsalknee ED . » » » » » » Met uitzondering der cijfers in de kolom zwavelzure kinine, welke berekend zijn op luchtdrogen bast, hebben alle opgaven betrekking op bast, gedroogd bij + 105° C. “(so FOET PGSL UI UO ‘LIET EG8T Ws “ocl09T Z68T UI) 'zeeq uopayjooAooy uopnoy -033n1o3} zsuorgr weSrpunysoouog uop 100A zop opreem op gow ue —‘ery J wo ‘ogterr J ‘careoe J ‘oroogr J —' 105 J opuoggoy uoderpaq surdjoA -103yog ‘G68T wis 1681 ware op ur 3noy wo uozuo “uopvz ueA UofurjoA wopnoyeS zipuj ui zop y8Suoaqdo op gou uoroproouzoA op Bou s1 JoYoszoao HI (P) se81'0 | 5298 | 2292111900601 | 88655 | L9F9R |ec890'E5E | L8ELIE| LPT FG OF: 60| S6ST s061'0 FP8'9 |OSCEIT|ILT' LOI | PEE'OG | GESI8 |erPEES6E | E09 E6Gje LLEGE |e CEO TIG) P681 52660 6PF'SI | OOS'PEI| IGL'GIT | OSF'FG | OLB T6 |o8bEE'585 |e 199826) LI9'SF Je FPO'OEG) E6ST oe 160 167 TIO'F8I| OSG BEI | [IG'EGE | 60886 |e6980'OTE |4050'S0E| F5LGE |s96F'8IG| GORT s 5070 L8L°G8 | 90L°586| 696'9PT | IIP'LE | EEGGOT| 066E0°685 | TOT'ISG|e9ILOL |E PEECIG) TST 8! Or 6 8 L 9 Q L 6 5 Ï brite "S19jsuo u dn Meeter verd ele Je :DM A 1ed 93 H91JS moa U etat ur 0330 u 6 wojor UvA -IoA uoâ 9ezioA0olop zeen Bas vaar wezel TooAzep, Adm ed dd opurgonpord|®”) OAN duorgdo Surperer er ON ur Buri yerq urval vurri |°NAUVL hes rede ze Ne avan beven oL nd bs „opl AOTITn fq/-uourzogf voz1Oo8 zeppj wos opf AE LEet Fee f3s3oo pen leden ba Zee 2äpor |-LSDOO zep ‘Boo zoul op uoA | 3oy do MOTIE | eem [S0OA 38300 oropuvy urueu opu oa zoyosl2PULSTOA 08 JOP | «urzopuo opies uoA zeef zou ord zou | vury azdooyos -98o8do en -19AQ |ur opuer dn SjAnOHDop „og opuet ey Io Per Alrooa vol toa dooy ueA Buiroop side H KE AIN Meu wore -1009q if, pj heide 440 edn „B *NETIVA4D JONTOUA JAH dO NAISOH “DM NI 18900 ‘“DNIKHNUHTONO-VNIN SENHNHINHTHANOD HA NVA NALVA UAT LHOIZAJAO HOSMETTAVVL-ALTA ‘) HOV Brisrace H. — 289 — Overzicht betreffende de in 1896 in Nederland voor Gouvernements rekening verkochte hoeveelheden Kina-bast (alles uit den oogst van 1895), ALCALOID-GEHALTE VAN HOEVEELHEID. | DE ONDERZOCHTE MON- STERS, VOLGENS DE IN OPBRENGST. (ix KG.) IN VERRIC SE Netto gew it nd Laag nge- S DAGTEEKE- | voerde beid Gemid- 83 Nettol| Laag-| hO08- | zwa. [Laagste enl delde NING mg ste ge | deren-| ge- [ste en 5 hoogste vei- | Totaal de o p- halte I a lings- DER Bavo [wicht|hoog-| aan |\° 7U| veilings- 8e on prijs aan de ini Ù Verrineen. |*25,djaan dejste ge- kinine En prye def | var der op- SIRE ROOT BREDE verschil- fal de er door |. ie é lende kave-| kave- midaei Pers jaan kil „rog | nine inwe StCt ek uitge-f nine |loiden em door deon ubliely… zt (Pet re esonwiieverd, (Pet) te za ) 2 KG. een per üst men iK der te Pet z KG. veilen (Pet.) basten) 1896. LEDGERIANA 16 Januari, 25.732, —| 25.851,50 en — __[4,57A10,83|f 0,151/4à040 | f 0,2101 | f 10.866,78 20 Februari. 25.615,—| 25.918, — al =_ 465à 6,99|, 0,15 A0,26UYo| „ 0,191 | „ 10.012,82 26 Maart 28.142, —| 28.574,50 ae — 5,78 11,03] „ 0,1634à0,383/4 | „ 0,214 | „ 12.239,59 30 April 28.977, —| 29.275 — == — 15,51à 7,60}, 0,161/4à 0,281/4 | „ 0,190 | „ 11.162,655 U Juni. 30.462, —| 30.847 — En — __[437à 7,60/, 0,18 A0,26laf „ 0,187 | „ 11.399,225 16 Juli. 30,549,—|[ 30.839,50 on — __[450à 7,53| „ 0141/44 0,233/4 | » 0,185 | „ 11.184,635 27 Augustus. | 31,017,—} 31.596, — — _ |417à 7,40f , 0144 àO,21lje| „ 0,158 | „ 10.003,46 1 October. 31.039,— | 31.844, — ge — 5,36à 9,89 „ à0,26lfe | „0,172 | „ 11.419,19 5 November. | 30.152,—| 31.325 — 0 ae 5,98à 8,34], 0,12 AO1Tef „0,140 |, 8.804,735 10 December. | 30.956,—| 31.599, — de — _|5,38à 8,84|, O,111/gà0,18 | » 0140 8.97, Totaal. 993 241, 297.669,50 f 0,1781 f 106.065,98 Verstrekte mon- : a zeg 129,25 ee IS, d Totaal. 297.798,75 f 106.115,85 Buracr MH. (Vervolg) Overzicht betreffende de in 1596 in Nederland voor Gouveraements rekeninz verkochte hoeveelheden Kina-bast (alles uit den oogst van 1895), — 290 ÄLCALOID-GEHALTE _ VA HOEVEELHEID ZOCHTE MON- STERS, VOLGENS DE IN OPBRENGST. UN KG.) INDIË VERRICHTE ANALYSES. Netto ‚gew. Laag- 2 e ea Gemid- aan ste en DAGTEEKE- |voerde 7 delde ‚ij Netto 00g- à Ben . Laag- Zwa- | Laagste vei- NING verder) EE Ae ste ge- lings-| Totaal deren-| ste en en hoogste) HngS- de op- | wicht halte 5 ko DER 52Yo| aan |hoog-| aan velzu-{ veilings- | PFUS 5 Ö ver a aan de 5 kin "ijs Verineen [°s5ós) de ijste geefkinine ed US APE Tae wael dor op- elke | koo- | halte jen an- VELSEN. verin- oil. | pers ere door ä i 8 lende ka- ‚ À aan ki- ende $ en vafrieh uit- dion ne is en van e 1 yr 0 had » StCt.ge-| gele- | PIMP [loide oe nett ee Bee brengst. ubliel verd. | (Pet) | teza- | (PC) | per 3 Ko. POTP lis en 4 KG. der te veilen (rek) basten.) 1896. SUCCIRUBRA. 16 Januari. 3.635,—| 3.677,— |1,57à1,85|7,15à 9,75|2,11à2,49| f 0,20l/aà 0,701/4| f 0,333 | f 2.449,87 20 Februari. 2.981,—| 3.002,50 [1,224 1,85[6,35à 7,75| 1,64 à 2,49 | „ 0,201/4 A0,633/4| „ 0,279 | „ 1.639,195 26 Maart. 1976,—| 1.994, — |1,22à1,55|6,35à 8,80| 1,64à2,08| „ 0,18 _à 0,313/4 0,2331 | „ 929,98 30 April. 1L817,—| 1.808,— | 1,22à1,55|6,35à 7,10| 1,64 à 2,08 | „ 0,183/4 à 1,41 „ 0,320 | „ 1.160,48 11 Juni. 1.528,—| 1.506,50 | 1,40 à 2,80 [6,95 à 10,35| 1,88 à 3,76 | „ 0,193/4 à 0,403/4| „ 0,278 | „ 332,503 16 Juli. 1765—| 1.788,50 | 1,40 |6,50à 7,10) 1,88 „0,18 à0,33l/4| „0,21% | „. 761,11 27 Augustus. 1.957,—| 187250 | 1,40 [6,50à 7,10| 1,88 » 0,153/4 à 0,28 „ 0,1833 | „ 636,55 1 October. 1.105,—| 1.803,— |1,50à6,55/6,95à 8,25| 2,02 à 2,08 | „ 0,151/e à0,401/4| „ 0,2135 | „ 770,09 5 November. | 2.331,—|- 2.249, — |1,40à1,50|6,50à 8,25| 1,884 2,02|, 0,15 à0,27lfo| „0,196 | „ 884,64 10 December. 1.795,—| 1.716,50 1,50 8,25 2,02 » O,111/4 à 0,33 „0,1591 | „ 546,29 Totaal. 21.490,—| 21.417,50 f 0,248 | f 10.660,71 Verstrekte mon- 209,90 „ 160,87 sters. Totaal. 21.627,40 f 10.821,58 Bristace H. (Vervolg.) — 291 Overzicht betreffende de in 1896 in Nederland voor Gouvernements rekening verkochte hoeveelheden Kina-bast (alles uit den oogst van 1895) ALCALOID-GEHALTE VAN x HOEVEELHEID. | DE ONDERZOCHTE MON- STERS, VOLGENS DE IN OPBRENGST. (iN KG.) INDIË VERRICHTE ANALYSES. Netto | NEE hehe Gemid- DAGTEEKE- |yiora; dt dpade 8 = [voerde ben part. | Netto | Laag- zn Zwa- | Laagste vei- OR N (Bena- ste ge- ï ee otaa Zan deren-| ge- |ste en Wer en hoogstel11*8S de op- ; velzu- Ee PijS DER gav., wicht hoog- aan veilings- P 1 pgb aan de ste ge-lkini Ki over a an de 2e nine 7 Ì er 4 En VEILINGEN. | vóór | koo- etn Rien Pm de ka-| der op de pers halte jen an- verschil- velin- veil. É 5 door, | uits, aa KE giet nine | tende ka- | gen midde A alca- 4 van de) gele- | nine velingen door- \brengst. St.Ct. ge- loiden | (pet een per ublie verd (Pet. ) ng 1 KG p eschr- te za hed 5 4 KG lij st men er t veilen (Pet.) ten.) 1896. OFFICINALIS. 20 Februari. 1246, — | 1.233— | 3,15 5,40 4,24 f 0,1244A0,25lfa| f 0,145 | f 351545 30 April. 1.410,— |_ 1.400,50 4,2445,38|,0.12 à 0,16 „ 0,134 |_„ 384,95 Totaal. 2,656,— | 2.633,50 f 0,139 | f 736,495 Verstrekte mon- sters. 8,90 saat Totaal. 2.642,40 f_7139,165 — 292 — 20500 J nosso J e810 J joeGELLOLITJ| vig J loSteoretr JI) ec‘saorzee c0°8V5 OGO8L: TEE | — UBE LIS 'NATVLOL, ge'goo * uoro * ssrro “| etesee * 16. “| stores “|| oe Trees 00°95 —CTE:88 —reLe5 “-raquooo OT esrs0r0 * e6zo * pro * jesraore * uier “ Jerg'ogo6 “| e0809'ee co°T& PLCE —i880'66 “TA{UIPAON G e9cz00 * 16480 * u8ro “| e9,0aer * west “| ssesrer “|| 06'oL9ee oss — ‘17988 if rL'68 “1940390 1 ge‘soo * soto * zero “| 6e'gegror * es “ { ro'oegor “|| orooree 06 15 oe‘gores —FL6'88 ‘sujsnêny 15 eL8'z00 * 830 * oe8Tto “ |eOe'zdorr * ge TT * Fevrieporr “|| go'gegse c0°C5 — 85958 1886 “ur or eL8'z0'0 * 9e85°0 * 1610 “| Fr'ecgar * rg “| eLreser “| oo‘toe:se 0086 Oe ges z8 — 06618 “tun 11 e8'z00 * ce6ro * ge6T0 * |ert'oorer * 95e * |egogorer “|| osoeese og se oc‘es rag —T08°58 ‘adv os 8800 * sereo “ velg'o “| Toeerer * vorr “| zo'oorer “I|j e9°ooe:0e cr°85 08°89G"08 — {81108 “HEEN 95 38'a00 * gogo * 06610 * | ve'ggoer “ see “| ocfgoorer “|| oe TeToe 00°86 oe‘eeT'08 —SgP8°68 weniger 08 800 4 9070 4 veaso J | io zeeer J oc tv J | egoreer 4 || 08'o,0:03 AU 0e‘80°65 —198°68 ‘menuef 91 “968T ZN ‘SI9j8 orYo0H 5 ‘sSIojs ‘ooo H *NAONITIHA ‘SUHLSNON ‘ALHIOM -uom UAA NALESLII „LOU 9} f-1oA Burr -UOou 9} |-19A Burr ssostarrunos | “Na DNITIA ONTIAHNTA-HOIJSLOA| -TOA UI “YoIJSIOA| -TOA UI [HH AT NVy ‚8 5 ALMA ULS UAA ONTTIHA NEP 4 MILENO "D4O bgn. ea op TOOA [Joy TOOAf "NANVZ AL, Ô op UVA [Fy UVA kamenusn dat „AH “LUVA HA 5 -UIAAT NVAINI JAH NVA -WALSAH “IIHA AAIAAAIK HE) NAONUNUTA OOZIV, AA HOOA UAA NIN AUHA “DA UIVIL Urd “EHOIMAD OLLEN AHAATTEDLLN "MAD OLLAN é LSANHEUA AO CON u} OIAHTAHAHOH AMAALLD VA _ YHONOZLIA LAH NI ONTIKTA UM'TA TOOA LHOIZUHAO TV VLOL Loved 80 J | servo A | svod | wLro / | oeoor Tee loe'segs loeLwie loeeooLee) et NFIvaOL naro e oro «| we50 «| meto el oeyrver loe'Lor ant Ad — GBE | * * * SBE M eV « _ _ 8970 Ci — LETS es =S BLENR sag 68910 « _— at 68970 C || —LCT'8E _ == {TT LSF8E | _* * * patordio,. = 5 wI50 « | ooBVO C | BPO C | 5504 | —OveTL —'6e05 |Oe'zes Tr l0e'g600g | * _uodfid uayorqgen) ) — ke) 850 € haas ze85'0 « _— == (661 enne L08L — Ed be | Be esero d | oe5'0O 4 | reeeo 4 — =O Fl teert — *__* MOO op | . len | | ‘SITYN “VUNU ‘VNVIH ‘ST IVN “VUANH ‘VNVIH "IVVLOL, "IVVLOL, -IOLIAO | -IDOAS -19AArT INA | -I9DAS =HodarT ONIUHAHLHUOS ‘NVUDOU NM ATVH UIAd LSINHUHTO AA THAATINGH) ‘NANNVUDOTDM NI AIA TAA AHO “(NAWONGDNUHLIE NHDNIIIHA NAIL AU IV HUHAO) NTEVAM OTLET UHTA NALSVE ALHOOMNHHA ONTIIHA NI HO NIHVVA \NGHDONIHHELHOS ILVO LIdYOHH f aOVvIrId — 294 — | Brisrace K. PRIJZEN VAN KINABAST UIT DEN OOGST VAN 1895, Thrs | Veni | | 16 20 26 30 11 | Januari. Februari. Maart. April KINA-SOORT. zl E21 à gì es ze zen Ki Bin zn . . en id SIE akal stainmiste im m ao 0 esi nn jee) ua pl keb m nt, 0 eol TS 0 | ep |T So | aol ST 0 | eol © EN e=, 2 == 2 s | © 2 8 k le) Eend er © Dead et © = dan le) 8 1 Zijst Ledgeriana . Ge 40 15154 | 2101 | 26lo | 15 1931 [ 383/4 | 1634 | 2141 | 2314 ‚ll Succirubra es 7101/4 | 20Le | 3331 | 63/4 | 204 | 279 | 3134 | 18 8331 [1,41 | 184 IJ) Officinalis seen Me zi Ee 25lfe | 1214 | 144 | — B il 16 | 12Us Middenprijs der verschillendn. | | | 232 20% | 215 | 19° [gs Gemiddelde unit-prijzen bij elke veiling (berekehr, STERDAM IN PUBLIEKE VEILING IN 1896 VERKOCHT. 16 27 1 5 10 ni. Juli. Augustus. October. November. | December. E ‚À KI „ò EÀ EN 5 5 en E 5 5 s . - N Cu s . is . 4 . ISIS Iasi esleaisigsilalesigisiaig ge Siem ein B Oi BE m @ 2} 2 v |el=|e® T | E0l &o [| E0| Ep || EO ol |E pIE |B eld ies sie staatie staielëts ed e kad as SIA ISIDIAISIEIAISIKE [Als 1847 | 233/4| 14U4 [1818 21lfol 1414 | 153| 261o | 15 | 172 [17 | 12 1405 | 18 | 111/a 2163 | 331/4| 18 2127 | 28 | 1534 | 1833| 4014 | 15le | 2105 [| 271fe | 15 19% | 33 | 11/4} 1591 EK l-Soorten bij elke veiling in Centen. 16% 197 145 1428 955 29/6 gil, 925 — 296 — .Bijrace L. $ Ee Jaarlijksche aantooning van gedane uitgaven ten dienste d | OMSCHRIJVING Ee DER JANUARI | FEBRUARI. Maart. APRIL. Meu UITGAVEN. A. Personeel. Tractement Wad, Directeur. | f___600,—|f- 600,—| f _600,—{f 600,—|f 6df Moet vee. 200,-= |, 200;—|, 200, “200,1, UN Reis- en verblijfkosten. pe 15,— |, 15,— |, T5,— |» 15» 1 Schrijf behoeften... .... deel tekel Bek bel UN Tractement Botanist .... at ent yn 500, {»„ 500,—[, 50, Idem opzieners en élève-op- 8 KOMORD ee en 975,— |, 975, {n 825,—|,„, 825,— |» Idem laboratorium-bediende. | „ 15,— 15,— 15,— 15,— |» Idem mandoers .......[ , 229,48|, 230,99, 215,53|, 217,17 |, Totaal. ..… ..[f 2119,48|f 2120,99|f 2455,538|f 2457,17 | f B. Veldwerk. Kweekerij en enterij .... 324,50 |f 328,44|f 236,57[f 219,27 |f Ontginning nieuwe tuinen en aanleg van wegen ..|, 91,50 |, 36,38 |, _134,20|, 41,78 | „ Aanplanten en inboeten ..|, 383,47|, 407,27|, 434,13 |, 156,27 |, Ek Tuinonderhoud. ....... 4 806ITI 10053), BETON, BIFDSE AN 2 Vangen van insecten. ...[, 205,80|, 189,10}, 525,75|, 678,76}, Ù Onderhoud van wegen en d DrURBOR Ss seen e 144,00 | „ 94,52 |, 98,34 |, 160,16 | „ Bemesten. .... tetes s 814021, 240621, 207,83, 242,29, | Afslaan van doode en ver- 5 branden van zieketakken. |, NP is 4,60 | „ 56,27 „ 4 Potsal... f_ 22712,98\f 2405,87|f 2488,69|f 2478,33 |f_2:3%f3 — 297 — Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar 1896. Jem. Juur. Avaustus. ISEPTEMBER.| OcroBer. |NOvEMBER.| DECEMBER. | TorAAn. f_600,—|f 600,—|f 600,—|[f 600,—|f 600,—|f 600,—|f _600,—| f 7.200,— „ -200,—|, 200,—|, 200,—|, -200,—|, 200,— |, 200,—|, 200, |» 2.400,— bete, Tits Wte belt 2 Bl > 500, —|[, 500,—|„ 500,—|, 500,—|, 500,—|, 500,—|, 500,—|, 5000, 2 915,—|, 975, 95, 95, HD n 95 |n 975 |» 11-250, — Rede Ib Bi-ste theel ER IB ten » 214,75|, 220,63|, 218,08|, 233,22|, 236,82|, 252,05|„, 256,50/p 2.741,76 _f 2.604,75 | f 2.610,63 |'f 2.608,08 | f 2.623,22) f 2.626,82! f 2.642,05 |f_ 2.646,50 !f 2.9971,76 f 10188|f 9440|f 93,74|f 55,93|f 73,63|f 154,10|f 375,80 | f 2.200,61 EE WE EK a En een EEL A0 dn 19,60 | „ 329,46 an ze de ee jet 150 8D AD „2.304,26 |, 1.799,84 |, 1.295,82 |, 1.188,27 |„ 1.234,73 |„ 949,61|, 623,35 |, 14.422,17 » 54288|, 737,43|, 695,12|, 566,32|, 351,65/, 160,59|, 49,22 |, 5.268,02 Ee 148,20 |, 106,98|, 65,76|, 67,52|, 8867|, 61,50|, _ 84,28|, 1.239,96 ‘» 18540|, 125,10|, 144,— |, 135,67 |„ 123,30|, 140,31|, 253,83, 2.206,99 Ey 140,68|, 185,88, 106,64, 11,65), LB, Bt Zee OD _f 3.373,26 | f 3.049,64 (0 OND f 1.873,22 | f 1.472,86 |f_ 1.494,80 | f 27.728,29 a Brisrace L. (Vervolg) Jaarlijksche aantooning van gedane uitgaven ten dienste der OMSCHRIJVING DER JANUARI. | FEBRUARI. Maart. APRIL. Meir. UITGAVEN. C. Oogst Snoeien, schillen en rooien. |f 132,73 {f 514,78 |f 665,72|f 1.109,67 |f 1.052,74 Drogerij, oven, afwerking en verpakking product. . .|„, 163,50|, 236,83|, 247,48|, 368,46|, 457,80 Verzending product. . . .[» 13101, 11340), 231,60 186801, * 221,08 Totaal. se f _308,33{f 865,31 |f 1.140,85 |f 1.614,63 {f 1.731,60 D. Arbeidsloonen voor ge- bouwen en drooginrich- KR ee Tr aotas {20608 SSLMIS Beb if 311,53 | Volans F _25130f 2888 f BOLA Uh tf. 811,53 E. Materialen. Materialen voor kweekhui- zen en enterijj . . . . If df 12,10 | f ss |f == f 19,50 Materialen voor Bisa en droogbukken …… . ls 113,08, 141,45 |, 189,88, 131 15E, 72,45 | Materialen voor vakinki en Wodstiis ee ò 15,62 |, 52,27 |; 25,80 | „ —— |, 26,71 Materialen voor woningen | en stallen; een s 10656, 104801, 94,62 |, 63,28 | „ 63,70 Balen, kisten, oogst en em- ballage benoodigdheden . | „ 23,54 |, 805,60 |, 9,40 |, 13,50 |, 38,54 Transport geld en mate- rialen. . . EE 27,88 |, 16,57 | „ 18,94 | „ 2,81 |, 27 he Aankoop van mean Ie 3,35 | „ 32,— |, Sie MOTD, 37,25 RAAM eneen f_ _289,08[f 1.164,79 \f 360,04/f 419,44 |f 285,69 Ed — 299 — rl _Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar 1896. 3 Juni. Juur. AUGustrus. [SEPTEMBER.| OCTOBER. | NOVEMBER. | Decramer. | Toraar, U f1.431,42|f1.326,84|f 447,08 | f 316,21 |f 183,43 80,44 | f 333,11 | f 7.594,20 BE, 486,52|, 386,19|, 344,78[, 262,83|, 120,04 59,65 |, 161,82|, 3.295,92 (BR, 389,70|, 431,80 |, 438,15 |, 387,05 |, 346,40 16,20 |, 35,50 |„ 2.815,80 GE f 2.307,64 | f 2.144,84 | f 1.230,01 |f 966,09 | f- 649,87 |f _ 216,30|f 530,43 | f 13.705,92 Bf 307,48|f 250,35 |f 237,71 |f 310,75|f 211,36 |f 18187|f 168,44 |f 3.123,48 8 f 307,48 \f 250,35 |f 237,71 |f 210,75 |f 211,36{f 181,37|f _ 168,44 |f 3.123,48 WF of elf —lf —lf or 455|f _ 838,27|f 69,48 Mis 156,92|, 73,05|, 8021|, 4685|, 46=|, 49,35 47,90 |, 1.148,24 ll, 1530|, 21,75), 98,50|, 15530), —— 2,25 1,50), 415, 73,86 |, 60,78|, 50,70|, 137,22|, 147,33 39,51 91,98 |, 1.033,45 810,81), 4, 967,62, Bibi, 33642 71,30 2,40 |, 3.076,68 41,19 |, _32,03|, 27,53|, 28,22|, 20,58 36,07 |„ “13,59 |, 292,96 14,60 |, 10,65|, _ 4,39|, _ 13,50|, 161,09 54,21 |, 17,0 150819 farao 2020 [121895 f_386,24|f 710,42|f 257,24|f 207,70} f 6.673,96 20k Biraar L. (Vervolg) Jaarlijksche aantooning van gedane uitgaven ten dienste der — 300 — OMSCHRIJVING DER _ JANUARI | FEBRUARI. Maart. APrin. Mer. UITGAVEN. F. Diversen. Etablissement . ..-..- Ë 63,47 | f 66,34 [| f 87,54 |f — 103,27 |f 59,66 BORKRORBE 6 48,25 | „ 41,28 |, 42,14 |, 37,83 | „ 49,09 Nieuwjaarsdagen . . . . . 47,81 |, == |n 102,50[, |» — Oogsten en verkoopen van RNRERAOR GS te eere s 9,60 |, 2,64 |, =|» In — Uitgaven chemisch en bota- nisch Laboratorium. . .{, 12,10 | „ 24,65 [ 12,10 |, 12,80 | „ 17,77 Hebie: sue s | 10,— |, 16,50 |, 9,25 == Andere diversen . . . . . 35,63 1 „ 31,93 | „ 19,24 |, 57,39 |, 34,53 t. w. transport van boeken en herbarium, zoeken van koelies, halen van mon- sters, maken van paggers, onderhoud waterleiding . Potaak tas f__216,86{[f 176,84[f 340,02{f 220,54|f 161,06 RECAPI A. Personeel (mandoers). .{f _229,48|f 230,99|f 215,53|f 217,17|f 216,54 B. Veldwerk. … « un „ 2272,98|, 2.405,87 |, 2.488,69 |, 2.478,33 |, 2.392,26 U Ongst. see „ 308,33|, _ 865,31|, 1.140,85|, 1.614,63 |, 1.731,60 Il D. Arbeidsloonen. . „ . .|„ 251,25|, 286,78|, 281,44|, 8325,—|, 311,53 B Materialen se. „ 289,08|, 1.164,79|, 360.04|, 419,44|, 285,69 Í F. Diversen . ... .. |» 216,86[, 176,84|, 8340,02|, 220,54|, 161,06 fj Totaal... f_ 3567,98|f 5.130,59 {f 4.826,59 |f 5.275,11 |f 5.098,69 re OPDE EE need oh É É — 301 — Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar 1896. Just. Juur. Augustus. ISePrEMBER.| OcroBeEr. | NOVEMBER. | DECEMBER. | TorAAL, f_ 6831|f 66,27|f 67,22|f 7517|f 7169|f 87,01f 108,70 | f_ 924,67 » 48,32|, 50,97|, 49,13|, 47,53|, 51,64}, 48,54|„ 52,30}, 562,02 en A0 ba ns ae RD wf En kn ASS —— |» 150,31 6 oe —— B 1,96 |, 115,08 » 11,07|, 21,07|, 89,82|, 29,62|, 2415|, 13,50|, 12,80}, 281pf7 Éen — ij es zones je 156,80 |, 192,55 » 2986, 3560[, 53,25|, 83,08, 121,64}, 95,99 |, 61,62}, 719,77 Ì f 15257|f 173,91 |f 259,42|f 236,24|f 289,98|f 324,25 |f 394,18 |f 2.945,89 TULATIE. ‚ f 21475|f 220,63|f 218,08|f 233,22|f 236,82|f 252,05 |f _ 256,50 f 2.741,76 _»3.373,26 |, 3.049,64 |, 2.401,09 | „ 2.025,27 |, 1.873,22 |„ 1.472,86 |, 1.494,80 |, 27.728,29 „2.307,64 |, 2.144,84 |, 1.230,01 |, 966,09|, 649,87 |, 216,30, 530,43 „ 13.705,92 » 307,48|, 250,35|, 237,71}, 310,75/, 211,36 |» 181,37 |, _ 168,44 |, 3.123,48 ek „ 202,26 |, 1.218,85 |, 386,24|, 710,42|, 257,24), 207,70|, 6.673,96 » 152,57|, 173,91|, 259,42|, 236,24 |, 289,98|, 324,25 |, 394,18 |, 2.945,89 Er 10 po0410t|r5505,7 f 4.157,81 | f 3.971,68 [f 2.704,07 | f_ 3.052,06 | f 56.919,31 — 302 — Brace L. (Vervolg). Jaarlijksche aantooning van gedane uitgaven ten dienste der OMSCHRIJVING | Mei. DER JANUARI. FEBRUARL Maart. ÄPrin. UITGAVEN. Tractement v/d. Wrd, Direc- teur, Botanist en verder Europeesch personeel veder epen derne es see sdk en nes eet eenn Ne ek eeN Reis- en verblijfkosten | es ereen enne ee se ser eese. sees... ee... ee... Kosten van het vervoer van de Spoorwegstations Bandoeng en Tjimahi naar Tandjong FMORieterieuennker venae eelde eenen den — 303 — e Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar 1896. . Juni. Juur. Auveustus. (SEPTEMBER.| OCTOBER. | NOVEMBER.| DEGEMBER. | ToraAaAr. Per Transport. |f56,919,31 Ne een een » 25.850, — ee eee „ __900,— Eee » 300, Penitenten etn dennen ee „ 180, KONE nes f 84.149,31 Re Oden „ 6.548,97 Totaal Generaal. |f 90.698,28 | Onderstaande vragen ontving de Secretaris der K. N. V. van den Heer RASCHMEIJER, Administrateur van de Bindjey Estate op Deli. Zij waren aan genoemden Heer gedaan door een Hoogleeraar der Universiteit te Halle. Gaarne plaatst de Redactie ze in het Tijdschrift, hopende dat de Heer RASCHMEIJER en door hem de duitsche Professor voldoende inlichtingen zul- len bekomen. Red. FRAGEN, DIE BALI-RINDER BETREFFEND. 1. Kommt auf Bali der Banteng noch häufig wild vor? 2. Stammt das Bali-Rind ganz vom Banteng ab oder wur- den Zebu-Kühe mit Bantengbullen gekreuzt? 3. Finden sich ausser dem bantengähnlichen Bali-Rind noch reinblütige Zebus auf Bali? 4, Erfolgt die Zucht des Bali-Rindes regelmässig so, dass die brünstigen Kühe in den Wald getrieben und hier vom wilden Bantengstier belegt werden ? 5. Die von mir gezogenen Kreuzungs-producte von Ban- teng-Bullen und Zebu-Kuh waren männlicherseits unfruchtbar, obgleich sie den Sprung willig ausführten, weiblicherseits fruchtbar bei Paarung mit unserem Hausbullen. Ist es auf Bali auch so, dass die mäunlichen Kreuzung-Thiere unfruchtbar sind ? 6. Tritt vielleicht Fruchtbarkeit der Bastardbullen ein, wenn weibliche Halbblut- oder Dreiviertelblut-Thiere mit dem Wildstier sich paaren, so dass 2/, blutige oder 7/, blutige Bas- tardbullen entstehen ? Bei den Sayal Bastarden ist dies der Fall. 7. Wenn Kreuzungsbullen vom Banteng nicht verschnitten wurden, so färbten sie sich hier in Halle später ebenso dunkel wie der reinblütige Banteng. Ist dies auf Bali auch so? — 305 — 8. In welchem Alter findet auf Bali die Dunkelfärbung der männlichen Thiere vom Banteng und seinen Bastarden statt? 9. Bei der Geburt sind auch die männlichen Kälber roth- braun gefärbt. Ich vermuthe, dass diese rothliche Farbe auch bei den männlichen Thieren sich erhält bis in ihr Alter, wenn sie sehr frühzeitig verschnitten werden. Ist dem so? 10. In welehem Alter werden auf Bali die Bullenkälber verschnitten ? 11. Werden geschnittene Ochsen auf Bali gar nicht zum Zug benutzt ? 12. Züchtet man auf Bali den Büffel oder Karabau und benutzt man ihn zum Zug? _ 18. In welchem Alter werden die geschnittenen Ochsen des Bali-Rindes als Schlachtthiere verkauft? 14. Welcher Preis wird für dieselben gezahlt? 15. Würde es möglich sein 1 oder 2 Schädel vom Wildstier und der Wildkuh auf Bali zu erhalten? 16. Würden 1 oder 2 Schädel von möglichst alten ge- schnittenen Ochsen des Bali-Stieres zu erhalten sein? 17. Konnte ich zwei vom Wildstier tragende Bali-Kühe kaufen ? RAPPORT BETREFFENDE EEN GENEESKUNDIG- TOPOGRAPHISCH EN VOORBEREIDEND CLIMATOLOGISCH ONDERZOEK VAN DE HOOGVLAKTE VAN HET JANG 3TE. DOOR J. H. F. KorLBRUGGE. Door Gouvernements-besluit van 4 November 1896 N°1 werd ik belast met een onderzoek van de hoogvlakte van het Janggebergte om materiaal te verzamelen ter beantwoording der vraag of deze hoogvlakte geschikt zoude zijn voor de oprichting van een Sanatorium. Ik verkreeg de toestemming der Regeering om mijn rap- port met weglating der inleiding te publiceeren, waartoe ik thans wensch over te gaan, in de hoop, dat ook deskundigen belang zullen stellen in de door mij verkregen resultaten, daar climatologische onderzoekingen op zulke aanzienlijke hoogte nog nooit op tropische eilanden werden verricht. Meer even- wel hoop ik anderen van dienst te zijn. Er wordt namelijk door de bewoners dezer koloniën zeer veel over elimatologie geredeneerd, maar ook bij de meest ontwikkelden treft men dikwijls eene wonderlijke onkunde in deze, gepaard met de overtuiging, dat zij er alles van weten, en als later nauwkeurige onderzoekingen de onjuistheid hun- ner redeneeringen aantoonen, dan antwoorden zij: „wij waren ook niet in de gelegenheid een onderzoek in te stellen.” Daarom heb ik mijn rapport geheel onveranderd gelaten; ik heb willen toonen, wat men, slechts gebruik makende van de een ieder toegankelijke gegevens door vergelijking ook in LV III. 21k — 308 — weinige dagen bereiken kan. Want volgens mijne opdracht kon ik niet langer dan zeven dagen op de hoogvlakte vertoeven. In deze koloniën zullen nog dikwijls ambtenaren van Bin- nenl. Best., officieren en anderen, die geen climatologische stu- diën hebben gemaakt, genoodzaakt zijn een klimaat te beoor- deelen. Wellicht zullen zij door het lezen van beschouwingen als deze daarbij beter dan vroeger slagen, daar eigenlijke hand leidingen voor deze koloniën nog ontbreken. Het eerste rapport over de klimatologische gesteldheid van plaatsen op Java verscheen van de hand des Heeren J.P. vAN DER Stok, Direkteur van het Observatorium te Batavia en betrof plaatsen, gelegen in West-Java, 459—760 Meter boven zee, dus in de tweede zone van JUNGHUEN. Van dit onderzoek werd een extrakt uitgegeven door A. J. J. SraaL in het In- disch Militair Tijdschrift, Jaargang 1895, dat meer algemeen bekend werd gemaakt door het Nieuw Bataviaasch Handelsblad van 9 November 1895. Mijn rapport handelt over eene hoogte boven 2000 Meter en verder ter vergelijking ook over Tosari dat 1777 Meter boven zee gelegen is; beide behooren dus tot de 3e zone en het Jang- plateau ligt zelfs aan de bovenste grens dezer zone. Tot mijne opdracht behoorde ook het plaatsen van zelfregis- treerende instrumenten op het onderzochte terrein, die daar een jaar lang zouden verblijven. Daar het echter om redenen, die ik hier niet nader uiteen wil zetten, twijfelachtig is of deze wel geregelde aanwijzingen zullen geven, die ons na een jaar tot een meer afdoend oordeel in staat zullen stellen, zoo heb ik gemeend mijn rapport zoo te moeten inrichten, dat het ook zonder deze voortgezette waarnemingen waarde zou kunnen hebben. Ten eerste heb ik natuurlijk alles in het werk gesteld, om gedurende mijn kort verblijf op de hoogvlakte zoo veel gege- vens bijeen te brengen als eenigszins mogelijk was om het klimaat te beoordeelen. Ten tweede heb ik getracht, door eene nauwkeurige ver- gelijking van deze gegevens met de resultaten mijner obser- — 309 — vatiën in het Tenggergebergte en van andere bergen van Java, in verband met de bekende resultaten, verkregen op de bergen van Engelsch-Indië en Europa, te bepalen, wat wij van het Jangplateau kunnen verwachten en wat het waarschijnlijke resul- taat eener jaarreeks van meteorologische waarnemingen zal zijn. Ten derde meende ik de mededeelingen en plannen van den Heer vaN GENNEP, neergelegd in zijne beide verhande- lingen over deze habere (*) aan deze vergelijkingen te moeten toetsen, zonder in eene gedetailleerde critiek dezer verhandelingen te treden, waarbij ik mij dus beperkte tot eene beschouwing der plannen zelve van een climatologisch en geneeskundig standpunt, zonder op de technische uitvoer- baarheid of de financieele bezwaren te letten. Ten vierde heb ik mij veroorloofd aan het slot mijne con- clusiën te vermelden en de Regeering in te lichten op welke wijze deze hoogvlakte geëxploiteerd zou kunnen worden. Bij alles heb ik gemeend niet uitsluitend op de vraag te moeten letten of het Jangplateau geschikt is voor datgene, wat de Heer VAN GENNEP er wenscht tot stand te brengen, maar ook en veel meer nog op deze andere vraag: Is het Jangplateau meer dan alle andere tot nu toe bekende terreinen op Java’s bergen aan te bevelen, om er een of meer der plannen van den Heer van GENNEP te verwezenlijken ? VORM vAN HET JANGGEBERGTE (ARGOPOERO). (**) De Argopoero is een kegelberg, zooals de meeste bergen op Java. Zijn oorspronkelijke vorm is evenwel sterk gemodificeerd. () J. L. VAN GeNNep. De hoogvlakte van het Janggebergte op Java de meest geschikte plaats voor de oprichting van een Sanatorium, een krankzinnigengesticht en een Europeesche Landbouwkolonie. Sema- rang, VAN Dorp, 1895. De wenschelijkheid tot exploitatie van de hoogvlakte van het Jang- gebergte in Oost-Java. Indische Gids 1 (**) Vorm en wording van dit bergstelsel heb ik nader beschreven n eene uitsluitend geographisch-geologische verhandeling, die in het Tijdschrift van het Kon. Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap zal verschijnen. — 310 — De oude krater lag zuidwestwaarts van de tegenwoordige toppen Argopoero en Semeroe, die slechts stukken van zijn ouden rand vertegenwoordigen. Van dien centralen krater daalden de ribben, gescheiden door zeer diepe kloven, naar zee af. Eigenaardig van deze ribben is, dat zij nooit als stralen van een cirkel in rechte lijn afdalen, maar bochten vormen, die aan de noord- en oostzijde naar het noordwesten gebogen zijn. Zooals wij later zullen zien, is dit niet zonder belang voor den opstijgenden luchtstroom. Dicht bij den top waren de ravijnen minder breed en minder diep dan verder beneden- waarts; door afbrokkeling der ribben werden zij gemakkelijk gevuld en zoo ontstonden de tegenwoordige sterk hellende vlakten aan de zijden van den centralen krater. Het verweeren en afbrokkelen van de vaste trachietlava der ruggen is een der eigenaardigste kenmerken van dit gebergte, dat op de naburige kraterbergen als Tengger, Semeroe, Raoen en Lamongan niet gevonden wordt. De oorzaak dezer sterke verweering is deze, dat toen de groote trachietlavastroomen (de ribben) ontstaan waren, de groote krater ophield te werken en sedert deze, in het tertiaire tijdperk vallende werkzaamheid, vormden er zich slechts kleine secundaire kraters, die naast lava vooral zwaveldampen en andere gassen uitwierpen Daarin verschilt de Argopoero dus van de omringende vul- kanen die in latere perioden krachtig werkzaam bleven, maar- slechts zand, asch, puimsteen en dergelijke losse gesteenten uitwierpen, waardoor het vaste trachiet- of basaltgesteente der ribben met meterdikke lagen van deze poreuze uitwerp- selen bedekt werden, waarvan de bovenste door verweering alluviaal-bodem vormden. Geheel anders staat het met den Argopoero; de alluviale bodem rust hier direct op het trachiet- gesteente, door welks verweering hij ontstaan is. Dit verschil is gewichtig, vooral zoo wij het Tenggergebergte met den Argopoero vergelijken willen. Daar het gesteente direct aan de atmospherische. invloeden was blootgesteld, zoo moest sterke verweering en verbrokkeling volgen, waardoor het instorten van ruggen, het ontstaan van vlakten ons duidelijk wordt. — 3Il — Evenwel kan men zeer verschillend denken over het begrip „vlakten’’; feitelijk zijn er geen andere dan deze: de groote en kleine aloen-aloen en de aloen-aloen si mèzem, te zamen geschat op 300 bouws; al de andere zijn sterk hellende terreinen, ie den naam vlakten, welke de Heer vaN GENNEP hun geeft, slechts dan verdienen, als men van horizontale, schuine en verticale vlakten spreken wil. Wij kennen op Java nog andere hooggelegene, horizontale vlakten, maar deze zijn meestal op een ouden kraterbodem ontstaan en op gelijke wijze heeft de Heer VAN GENNEP de vlakten van den Argopoero willen verklaren, maar zeer ten onrechte (alleen de kleine moerassige vlakte tusschen Argo- poero en Semeroe is een oude kraterbodem). Ik wil hier verder niet in bijzonderheden treden, daar zij geneeskundig- topographisch niet van belang zijn; slechts terloops wil ik er op wijzen, dat de groote aloen-aloen reeds daarom geen krater kan geweest zijn, daar ik op eene diepte van 1,60 M steen- kolen gevonden heb. Overigens zal het voldoende zijn hier te vermelden, dat de aardlagen, tengevolge van hun ontstaan op het vaste gesteente, op de meeste plaatsen niet zeer dik zijn en dat verder de alluviale bodem niet met zand en asch gemengd is. Dit influenceert op de vruchtbaarheid in gun- stigen, en op de vochtigheid van den bodem in ongunstigen zin. Er is evenwel nog eene derde oorzaak van vlaktevorming mogelijk en ook deze vinden wij hier. Ontstaat zijdelings van een ouden krater een nieuwe, dan ontmoeten de lavastroomen elkander en vormen een hoogland of vlakten tusschen de centra van vulkanische werkzaamheid. Zoo ontstonden de vlakten tusschen Tengger en Garoe [Kapâlâ] en die tusschen Garoe [Kapâlâ] en Semeroe, die ongetwijfeld (zoo men met den Heer vaN GENNEP overeenstemt) niet minder in aan- merking zouden kunnen komen voor een Sanatorium en eene Landbouwkolonie. Het Janggebergte is rijk aan zulke zijde- lingsche uitbarstingen en de Djambangan en Krintjing hebben er zeer toe meêgewerkt om de aloen-aloen’s te vormen; vlak- ten, die op deze wijze ontstaan zijn, liggen zeer beschut — 312 — door de omringende kraters, maar zij zijn zeer onregelmatig gevormd. DE AANBEVOLEN TERREINEN DER HOOGVLAKTE, Deze kunnen wij in twee groepen verdeelen. Tot de eene behooren de dikwijls steile hellingen aan den zuidwest- voet van den ecentralen kegel Semeroe-Argopoero (hertendal), de noorderhellingen van den Semeroe (aanbevolen in de eerste verhandeling van den Heer VAN GENNEP), de vlakten van het Daloewan-ravijn; tot de andere groep reken ik de aloen-aloen si mèsem, de groote aloen-aloen, de hellingen van den Djam- bangan en de kleine aloen-aloen. De eerste zijn geen werkelijke vlakten, maar hellingen, doorsneden met smalle, maar dikwijls diepe ravijnen met kleine beken; deze terreinen zijn dus sterk geaccidenteerd; de laag aarde is op de meeste vruchtbare plaatsen zeer dun, de steenen treden overal voor den dag. Op deze hellingen werd de humus door het regenwater wegge- spoeld of verstuifde bij indroging in het drooge jaargetijde; de onvruchtbaarheid van den bodem bemerkt men in de eerste plaats aan de vele varens en heesters, die hier groeien, terwijl op. de ware vlakten het sappige gras gevonden wordt. Het meest geaccidenteerd zijn het Daloewan-ravijn en de noorderhellingen van den Semeroe; het onvruchtbaarst is het Daloewan-ravijn, het voor krankzinnigen en beri-beri lijders aangewezen terrein. Niettegenstaande hun grooten waterrijkdom staan deze dus zeer ten achteren bij de andere vruchtbare vlakten en zijn zij mijns inziens voor landbouw zeer weinig geschikt. Bij bewerking zal de thans reeds dunne humuslaag spoedig verdwijnen; ook is bij de landbouwkolonie te Poespo gebleken, hoe nadeelig voor den Europeeschen landbouw de sterke hellingen zijn. Geheel anders zien de eigenlijke vlakten er uit ; deze zijn bijna horizontaal, de glooiingen, waar deze gootaarden zijn, zijn zeer zacht; de laag vruchtbare aarde is veel dikker; nergens zijn stoeien zichtbaar, en alles is met gras bedekt. Daar- entegen zijn zij arm aan water; toch heeft de groote aloen-aloen zijn Daloewan-riviertje en naar de aloen-aloen si mèsem zoude — 313 — het water der Tanggoel-bronnen geleid kunnen worden; de kleine aloen-aloen alleen is moeielijk van water te voorzien. Zoo komen wij tot de gevolgtrekking, dat de terreinen der eerste groep wel voor niets anders te gebruiken zullen zijn, dan voor veeteelt, terwijl de vlakten der tweede groep voor elk doel geschikt zouden wezen, zoo andere, later te beschouwen bezwaren niet bestonden. Dit is zeker, dat de terreinen der eerste groep voor een gezondheids-etablissement of eene inrich- ting voor beri-beri lijders weinig in aanmerking kunnen komen, daar ze veel te geaccidenteerd zijn, en dat is een groot be- zwaar voor de loopoefeningen der beri-beri lijders (zooals die op Sumatra gebruikelijk zijn) en ook voor andere zieken als malarialijders, lijders aan hartziekten en andere kwalen. Wel kan men hiertegen inbrengen, dat Tosari, waar ook vlakke ter- reinen ontbreken, op zulke uitstekende resultaten bogen kan, maar wij moeten er op letten, dat het de bedoeling van den Heer VAN GENNEP is iets beters dan Tosari aan te wijzen en dat verder voor deze terreinen dezelfde bezwaren gelden, die hier- onder uiteengezet zullen worden, vermeerderd met die, welke aan een geaccidenteerd terrein verbonden zijn. Evenwel is het van minder belang, op welke wijze de Heer VAN GENNEP de aanwezige terreinen wenscht te besteden; belangrijk is het feit, dat het Janggebergte groote vlakten bezit, zoo effen dat men voor alle soorten van ziekeninrichtingen geen betere wen- schen kan. TEMPERATUUR. De gemiddelde temperatuur is op de groote aloen-aloen gelijk 15°.3 C. Ik bepaalde deze door de temperatuur te meten in een boorgat van 14 M diepte. Volgens JuNGuuuN komt de temperatuur van zulk een boorgat overeen met de gemiddelde temperatuur der plaats. Dat de temperatuur in deze diepte werkelijk constant is, bleek mij, door die op de koudste en warmste tijden van den dag te meten; steeds was het resultaat gelijk aan de eerste waarneming. Deze uitkomst is gunstiger dan ik verwacht had; berekend — 314 — volgens de hoogte zou de temperatuur lager moeten zijn. Volgens JuNeuuuN daalt zij op Java met 643 voet meerdere hoogte één graad R. Daarna berekend, zou zij slechts 14° C moeten bedragen of nog minder, zoo men in berekening brengt dat JuNGHuHN de rn der vlakte te hoog taxeert, namelijk op 22° R. (—= 27°.5 C) hetgeen vergeleken met de waarnemingen te Batavia 1° C. te hoog is. *) Wel heeft JUNGHUHN er op gewezen, dat de temperatuur op hooggelegen plateau’s niet zoo snel daalt als op de hellingen der bergen, maar ik geloof dat hij zich daarin heeft vergist. **) Tosari beantwoordt beter aan de wet van JuNGHUHN; de gemiddelde temperatunr is daar 17° C en zou volgens hem 16°.6 C moeten zijn, of zoo wij voor 100 Meter eene daling van 0°,54 C in rekening brengen, zooals men meestal doet, en als temperatuur der vlakte 25°.94 C aanneemt (het gemid- delde te Batavia in 25 jaren), dan zou Tosari 16°,34 C moeten hebben. Alles wijst er dus op, dat Tosari eene bijzonder hooge temperatuur heeft. Ik acht het, oordeelende naar de bekende temperatuurwaarnemingen, waarschijnlijk dat de gemiddelde temperatuur van het Jangplateau zal blijken lager te zijn dan 15°.3 C; het komt meer voor dat onderaardsche warme stroo- men de temperatuur der aarde verhoogen, zooals te Poespo in het Tenggergebergte; dan hebben de temperatuursbepa- lingen in een boorgat geen waarde meer. Mocht het evenwel - blijken, dat het gemiddelde toch 15°.3 C bedraagt, dan zou dit alleen verklaard kunnen worden door hooge middagtem- peraturen, die onder den invloed der insolatie staan en dus in den onbewolkten drogen tijd het grootst kunnen zijn. *) Gemiddelde temperatuur van Batavia (1866—1890) = 250.94 C. *%) JUNGHUHN observeerde zelf, dat de nachten op de hooggelegen plateau’s veel kouder zijn dan op de hellingen der kegelbergen bij gelijke hoogte boven zee; hij schrijft dit aan de uitgebreidheid der warmte uitstralende vlakten toe, Daardoor wordt het reeds waar- schijnlijk, dat de gemiddelde temperatuur dezer hoogvlakten lager zal zijn dan men volgens de hoogte verwachten zoude, te meer daar op deze vlakten de wolken- en weeen ming sterker zijn, waardoor de stralen der zon weer worden onderschept. — 315 — Zien wij uu wat ons van directe temperatuurwaarnemingen bekend is. Den 15der Juni 1845 wees de thermometer ’s morgens om 6 uur 5°.5 *), en den 17dr Juni 3°.20 (ZOLLINGER). Den 18%r Augustus 1896 daalde de thermometer van 9 tot 10 uur ‘savonds van 3°33 tot 1°.11 zonk gedurende den nacht beneden O° en stond om half 6 ’s morgens op — 4°.44 en om 7 uur op 0° **). JurenvaN vond de maand November iets warmer. Bij zonsondergang was de temperatuur (3 November 1844) 8°75 en bij zonsopgang 6°.25. In de maanden Juli en Augustus vriest het des nachts volgens vAN GENNEP en wordt het water tot iijs; 's middags om 1 uur zou de thermo- meter slechts tot 7°.22 rijzen en in de zon niet hooger dan tot 12°.78, terwijl hij na zonsondergang tot 3°.33 en minder daalt. Ik ben zoo vrij deze observatiën in twijfel te trekken ; ik acht het onwaarschijnlijk, dat de temperatuur om 1 uur niet hooger zou klimmen dan 7°.22 en ik acht het voor absoluut onjuist, dat de thermometer bij de sterke insolatie op bergen, in de zon piet hooger zou klimmen dan tot 12°.78; dat zou mijns inziens met alle ondervinding in strijd zijn, ik veronderstel dat hij minstens 20 à 25° zal moeten aanwijzen. Ik geef thans mijne eigene observatiën, gedaan gedurende zeven dagen, van 22 tot 28 Januari 1897, die voor het Tengger- gebergte de warmste van het geheele jaaris. Ik constateerde op de groote aloen-aloen gedurende de vroege ochtenduren 80.5 à 11°, waarbij ik nog niet kon bepalen, hoe lang de Krintjing de stralen der ochtendzon belette om de groote aloen- aloen te verwarmen; de thermometer klom dan snel en wees om 8 uur 13°.5 à 18°; dan begon hij sterk te schommelen, waarbij hij gedurig hooger klom (tenzij de thermometer reeds om S uur het maximum bereikt had), tot hij omstreeks 2 uur 18° à 20° wees; daarna daalde hij weer geregeld, eerst snel tot 4 uur op + 15°, en daarna regelmatig en langzaam __*) Wanneer het niet vermeld wordt, zijn graden C bedoeld. **) Volgens een onbekend waarnemer; meêgedeeld in de Soerabaja Courant 1896. Hij en ZoLLINGER observeerden op de groote Aloen-aloen evenals vaN GENNEP: JUNGHUHN op eene iets hooger gelegene plaats. — 316 — bijna zonder schommelingen tot hij om middernacht 119-139 aanwees. ’s Morgens vroeg stond hij dus op + 10°; de laagst geobserveerde temperatuur was 80, de hoogste 21°, gedurende een tijdperk van 7 dagen, alles gemeten in de schaduw. Gedurende den observatietijd beantwoordde de temperatuur aan een gemiddelde van 14°.2 en zouden wij reeds hieruit de gevolgtrekking kunnen maken ;lettende op het koude jaarge- tijde), dat het in de aarde bepaalde gemiddelde te hoog is. Ik veronderstel, dat wij na een observatie-tijdperk van min- stens een jaar een gemiddelde zullen vinden, dat nog lager is dan het cijfer, dat aan de hoogte boven zee beantwoordt *). Geheel andere getallen vindt men, zoo men een thermometer (in vacuo) aan de directe zonnestralen exponeert; dan blijkt, *) In zijne tweede brochure zegt de Heer VAN GENNEP: „Heeft men het daar (groote aloen-aloen en hertendal) nog niet koud genoeg, dan kan men zieh op het zadel tusschen de toppen Semeroe en Argapoero ves- tigen”’, Hij gaat dus van de veronderstelling uit, dat aan meerdere hoogte ook meerdere koude verbonden is. Ik heb in eene voorgaande aanmer- king er reeds oe gewezen, dat de hoogvlakten kouder zijn dan de hel- lingen, die even hoog liggen en het is zeer wel mogelijk, dat ze ook veel kouder zullen zijn dan de hooger gelegen hellingen. Eerst na de voltooiing van mijn rapport ontving ik het reisjournaal van den Heer EICHMANN, die in 1877 de hoogvlakte voor de opname bezocht, Darin vond ik ook eene reeks van temperatuurwaarnemingen; van deze wil ik slechts Saen dat de Heer ReEICHMANN den 18, 19, 20 en 22 September ’s morgens vroeg op de groote aloen-aloen gemiddeld 40 observeerde, en dat op den 866 M hooger gelegenen top van den Argopoero de thermometer den 241 September ’s mor eit men eene veel lagere temperatuur verwacht zou hebben. Er is nog een ander merkwaardig verschijnsel, dat er voor pleit dat do groote ddie veel kouder is dan de omringende hellingen. LOLLINGER vond namelijk in 1845 dat de aloen-aloen geheel van boomen ontbloot was (even als heden), terwijl de omringende hellingen alle werd bezocht, Ik gis dat door de warmte-uitstraling dezer groote vlakte en door het stagneeren der koude lucht tusschen de omringende bergen, de vlakte te koud was (en is) voor de ontwikkeling der boo- men, terwijl zij zich op de veel hooger gelegene hellingen van Semeroe en Argapoero wel ontwikkelen konden, — 317 — dat de intensiteit der zonnestralen ook hier, evenals op alle hooge bergen, groot is. Immers de thermometer wees in de zon 28° à 30°, dus 9° à 10° ook wel 13° hooger dan de hoog- ste temperatuur in de schaduw. Te Tosari wees dezelfde thermometer gedurende 3 maanden gemiddeld 31e en wel zijn de verschillen tusschen droge en natte maanden zeer gering. Letten wij op de groote verschillen tusschen ochtend en mid- dagtemperatuur, die gemiddeld gelijk 8° of 10° en ook wel 13° zijn (terwijl de schommelingen te Tosari in Januari slechts + 5° bedragen) en bedenken wij, dat deze schommelingen gedurende den drogen tijd veel grooter zullen zijn, dan is de temperatuur eene alles behalve gelijkmatige te noemen en verdient het klimaat den naam „zacht” niet. Wij dienen na te gaan waarom deze verschillen zooveel grooter zijn dan te Tosari. In de eerste plaats verwijzen wij dan naar den algemeenen door Worikorr gevonden regel, dat eene convexe oppervlakte de dagelijksche amplitude der temperatuur kleiner maakt en wel zooveel te meer naar mate de verticale uitbreiding de horizontale overtreft. Verder moeten wij op de speciale toestanden van Java letten. Over het algemeen zijn de verschillen in de derde zone (4500’— 1500’ Jurenvnn) tusschen dag en nacht geringer dan in de tweede zone. Daarmee stemmen de in de Preanger verrichte observatiën (Tjimahi, Garoet enz. 2% zone) geheel overeen, zoo men ze met die van Tosari (3% zone) vergelijkt. (Zie Bijlage ID. Er is overeenstemming in de hoeveelheid regen en het schommelen der temperatuur. In de 2de zone zijn beide veel grooter dan in de 1 en 3de zone; voor de laatstgenoemde bestaan evenwel, zooals reeds JurerunN opmerkte, uitzonderingen, waar de schomme- lingen even groot of nog grooter zijn dan in de vlakte en in de 2de zone. Deze uitzonderingen betreffen de uitgestrekte in plateau’s, die in de 3de zone gelegen zijn. De uitstraling is op deze, met gras bedekte, vlakten veel intensiever en zoo zijn de verschillen veel grooter, de nachten zoo bijzonder koud. Volgens het verschil van hoogte zou de vlakte op den Diëng — 318 — slechts 1°.25 kouder moeten zijn dan Tosari. Evenwel vond JUNGHUEN in Juli 1838 op het Diëngplateau eene laagste temperatuur van —0° 6, terwijl het gemiddelde der laagste temperaturen dier maand 1°.6 bedroeg. Daarentegen was de laagste temperatuur te Tosari in Juli 1896 (die zeer koud was) slechts 9°.5 en was het gemiddelde der laagste aanteeke- ningen 11°,6; het verschil met Tosari, dat ongeveer 1° moest zijn, is dus feitelijk 10°, Het schijnt daarbij, dat de verwar- ming der plateau’s niet in die mate toeneemt als de uitstraling: Immers de verwarming is op het Diënggebergte geringer dan te Tosari. Gemiddeld was de hoogste temperatuur daar 15°.7, te Tosari 22°; de hoogst geobserveerde was daar 17°.12, hier 26°. Deze hooge middagtemperaturen van Tosari ver- klaren zich door locale eigenaardigheden en wel door den donkeren zandgrond. Van alle soort bodem is het de donkere, grofkorrelige zandbodem, die de meeste warmte absorbeert. De onderzoekingen van ScuunBer *) hebben aangetoond dat, zoo men de warmte-absorptie voor zandgrond gelijk 100 stelt, die voor humus slechts 49 bedraagt. En de hooge plateau’s van Jang en Diëng zijn geheel bedekt met humus. Zoo is het verklaarbaar, dat ik zelfs om 1 uur ’s middags, wel bij bewolkten hemel, maar toch in den warmsten tijd van het jaars eens 12° constateerde, terwijl de laagst geobserveerde temperatuur in dien tijd en op dat uur te Tosari 17° bedroeg. Wij dienen thans nog na te gaan, waarom de verschillen in den drogen tiijd zoo veel grooter zijn dan in den natten. Door de mindere bewolking is de insolatie in den oostmoesson sterker, waardoor de middagtemperatuur hooger wordt, en tevens is de uitstraling om dezelfde reden ’snachts grooter, waardoor de koude toeneemt. De gemiddelden der droge en natte maanden verschillen slechts weinig, maar de schommelingen verschillen zeer veel. Te Tosari zijn zij in Juli gemiddeld gelijk 10°, op den Diëng 14°, en op het Jangplateau zullen zij zeker tot 16° à 20° klimmen. *) Vergelijk: Davipsox. Hygiene and diseases of warm climates. 1893. — 819 — Deze snel wisselende temperaturen oefenen grooten invloed op het menschlijk lichaam uit. Rheumatiek, ziekten der keel en der luchtpijpstakken zullen hiervan stellig een gevolg zijn, zoodat mijn djoeroetoelis en ik (gewend aan bergklimaat) dáár ook beiden van den 5der dag af door dergelijke ziekten gekweld werden. Daarbij moet men wel overwegen, dat het lang niet hetzelfde is tusschen welke temperaturen de thermo- meter schommelt, al zijn de amplituden van gelijke grootte. Als de thermometer te Tjimahi schommelt tusschen 30° en 15° of in den winter te Davos tusschen — 20° en — 5°, dan werkt dat lang niet zoo nadeelig, dan zoo hij, als op het Jangplateau, schommelt tusschen 0° en 15° of tusschen — 5° en + 10° dat heeft de ondervinding geleerd (zie Frücce, Grundriss der Hygiene (1894). Te gevaarlijker worden deze schommelingen als ze overdag plaats hebben, zooals op het Jangplateau. Beschouwen wij thans de temperatuur der bovenste aard- laag om de uitstraling te leeren kennen. De afkoeling der niet bekleede aarde was gedurende de dagen, die ik op de groote aloen-aloen doorbracht, zeer gering ; het verschil tusschen een minimum- thermometer in de aarde en een in de lucht bedroeg slechts 1 à 2 graden; dit was wel te verwachten, daar de aarde bestendig vochtig was. Droge aarde verliest veel meer door uitstraling. Het verschil tusschen twee minimum- thermometers te Tosari was in Augustus 1896: 4°.2, daalde gedurende de volgende maanden op 3°, bereikte in November 2°,3 en in December 1°.8, geheel overeenstemmende met het in Januari op het Jangplateau gevonden cijfer. Veel sterker is de afkoeling der grashalmen, waar behalve door uitstraling, ook door de geliijktijdige waterverdamping, de temperatuur daalt, Het verschil van een thermometer in de lucht en een gelegd op de grashalmen, bedroeg geregeld 6° (11° en 5°, 9° en 3°); dus doet de grasbekleeding de koude der plateau’s toenemen. Deze verhoudingen zijn gunstig voor knolgewassen, vooral gedurende den westmoesson; in den oostmoesson zal de af- koeling der aarde vermoedelijk zoo toenemen, dat wellicht vele — 820 — knollen zullen bevriezen; zij zijn ongunstig voor bladgroenten, graan en bloemen, want zoo de temperatuur der bladeren ook gedurende het warme jaargetijde geregeld tot 5° à 3° daalt, welke planten zullen dan daartegen bestand zijn? In den oostmoesson zullen zij zich natuurlijk voor temperaturen ver beneden nul moeten accommodeeren. Ook gedurende den koud- sten tijd daalt de temperatuur der aarde te Tosari nooit be- neden 5°, die der lucht niet beneden 8° (voor den westmoesson zijn de laagste cijfers 11° en 14°); daarbij is de aarde weinig begroeid en valt de uitstraling van gras en bladeren bijna weg. Al de boven voor het Jangplateau meêgedeelde cijfers hebben slechts betrekking op de groote aloen-aloen het is niet zeker, dat de hellingen van den Argopoero-Tandoe-Semeroe nog veel kouder zullen zijn, in overeenstemming met hunne meerdere hoogte (zie aanmerk. boven). Evenwel is het waarschijnlijk, dat de koude op de zuidelijke hellingen (hertendal) nog sneller zal toenemen dan men volgens de hoogte zou verwachten en dat ook de vochtigheid daar vrij groot zal zijn. Immers daar deze hellingen meer naar het zuidwesten open zijn, zoo ont- vangen zij dus eerst laat de stralen der ochtendzon, ter wijl e middagzon meestal door wolken bedekt is; voor de meer- dere vochtigheid pleiten ook de vele bronnen en het moeras, dat men daar vindt. Deze bezwaren zal men wel moeten overwegen, vóór men besluit in het hertendal een sanatorium te bouwen; zij gelden voor alle westelijke hellingen der bergen, en het is toch niet alleen de koude, die wij voor onze zieken zoeken; ware het zoo, dan zouden wij in Europa onze zieken gedurende de zomermaanden in kelders verplegen. Mocht men hier proeven en cijfers wenschen, zoo kan ik deze verstrekken; vooreerst meen ik zulk haast overbodig bewijs-materiaal te kunnen laten rusten, want niemand zal er wel aan denken er wille van ijzerhoudende bronnen een „Kurhaus” te bouwen als er in de nabijheid reeds een Sanatorium’ is, waarheen het water gemakkelijk door buizen geleid kan worden. Daar de Heer VAN GENNEP evenwel in zijne beide verhande- — 321 — lingen deze terreinen noemt, zoo zoude ik ook daar gaarne instrumenten geplaatst hebben; ik moest er echter van afzien, daar slechts weinigen daarheen durven te gaan; de Hoofden toonden duidelijk vrees en onwil en ik meende dat de behan- deling der instrumenten veel te wenschen zou overlaten, als ik hen dwong daarheen te gaan. VOCHTIGHEIDSTOESTAND DER LUCHT. De vochtigheidstoestand der atmospheer is op de hoogvlakte van het Janggebergte in de eerste plaats afhankelijk van de bewolking. De hoogvlakte ligt aan de bovengrens dier zone, welke JUNGEUHN als wolkenzone beschrijft. Het ware dus mogelijk geweest, dat locale toestanden deze plateau’s òf boven òf binnen de wolken hadden gebracht. In het eerste geval zouden zij een bij uitstek droog klimaat bezitten, waar de relatieve voch- tigheid zoo gering is, dat alles berst en springt, zooals JUNGHUHN op den Semeroe ondervonden heeft. In het laatste is eene hooge en zeer wisselende vochtigheid te verwachten, die klimt of daalt met de komende of ver- dwijnende wolken; groote verschillen volgen elkander dan snel op. Spoedig bleek, dat het Jangplateau aan de laatste veronderstelling beantwoordt, dus geheel in de spheer der wolken ligt; daarin stemt het dus met Tosari overeen, waardoor de vergelijking zeer vergemakkelijkt wordt. De ochtend begon meestal met een onbewolkten hemel (van 1 dagen 5); daardoor was de relatieve vochtigheid niet hoog, 60 à 70; door de sterke dauwvorming gedurende den nacht, was veel vocht neergeslagen, dus aan de lucht onttrokken ; om 8 of 9 uur kwamen de eerste wolken langzaam aandrijven, de relatieve vochtigheid klom dan tot 80 en 85, terwijl de relatieve vochtigheid, zoo er geen wolken waren geweest, door de meerdere warmte had moeten dalen. De wolken trokken over ons heen, de stralende zon werd telkens weer zichtbaar, waarvan het gevolg was: een bestendig op en neer gaan der vochtigheid van 8 tot 2 uur, waarbij zij steeds hooger klom. — 322 — Eindelijk werd de, uit de vlakte opstijgende, wolkenlaag zoo dik, dat de stralen der zon er niet meer doorheen konden Bloken en de zon zelve geheel onzichtbaar werd. Dan bleef de vochtigheid constant tusschen 90 en 100 en bleef eene bijna rechte lijn volgen gedurende den ganschen nacht, om met zons- opgang vrij plotseling tot 60 of 70 te dalen. Enkele dagen (2 van 7) bleef deze daling weg, de lucht bleef met wolken bedekt en de zon werd eerst om 12 uur zichtbaar en dan daalde de vochtigheid even snel als anders om 6 uur ’s morgens. Daar de nachten meestal een sterrenhelderen hemel toonden, zoo zouden wij ook eene geringere vochtigheid moeten ver- wachten, maar daartegenover staat de sterke verdamping van het natte gras der weilanden; een nevelwaas lag 1 of 2 Meter hoog op het gras, de koude lucht stagneerde op deze omsloten plateau’s en zoo moest de vochtigheidsmeter (15 M boven den grond) wel hooge cijfers aanwijzen. Deze nevel verdween met de opkomende zon. Zulke dam- pen kennen wij niet te Tosari, waar gedurende den ganschen nacht een sterke luchtstroom langs de hellingen naar beneden strijkt, die de opdroging zeer bevordert; ook straalt de bodem hier minder uit, de thermometer daalt weinig en de relatieve vochtigheid is daardoor veel geringer dan op het Jangplateau. Gedurende den nacht is Tosari dus zeker droger. Het gemiddel- de der relatieve vochtigheid bedraagt te Tosari in Januari 80; gedurende mijn verblijf op het Jangplateau en de daarop vol- gende weken, waarover ik reeds de aanteekeningen ontving, was het daar gelijk 90. Zoo wij slechts op de vochtigheid letten, dan is de vrachtbare met gras bedekte aarde een nadeel voor het Janggebergte. Deze aarde kan veel meer vocht houden en het regenwater dringt niet zoo snel in de diepte als te Tosari. De droge, weinig bekleede bodem slorpt hier alle vochtigheid snel op; in den zandigen aschbodem dringt het regenwater snel in de diepste lagen door, vereenigt zich hier in de lagen van grof korrelige asch en verdwijnt in de diepe ravijnen. Op het Janggebergte blijft het regenwater staan, de grond absorbeert zeer langzaam, behoudt door de grasbeklee- — 323 — ding de vochtigheid langer en ’s nachts verdampen weer groote hoeveelheden water aan de oppervlakte der grashalmen, waar- door deze zoo sterk afkoelen; door alle deze eigenschappen wordt het klimaat vochtiger en kouder. Anders vermindert de vochtigheid met de hoogte, door zulke factoren wordt die vermindering vertraagd of opgeheven, vooral in de zone der wolken. Deze zijn de oorzaak dat de vochtigheid op bergen grooter kan zijn (en op eilanden als Java meestal ook grooter is) dan in de vlakte. Zeer zeker zal zij in den drogen moesson geringer zijn, ook op het Jangplateau, maar vrij van wolken zijn de bergen ook dan niet *. De vochtigheid hangt af van de wolken en niet van den regenval. Immers de gemid- delde vochtigheid is dezelfde voor Tosari en Soekaboemi, op beide plaatsen is zij gelijk 80, maar de hoeveelheid regen is te Soekaboemi 4326 en te Tosari slechts 1900 mM. Van groote waarde is ook het verzadigingsdeficit, het is gewichtiger dan de relatieve vochtigheid. Vergelijkt men de eijfers, die uit de aanteekeningen van JurenuuN (Deel I) berekend kunnen worden, dan blijkt, voor zoover deze weinige observatiën het maken van gevolgtrekkingen veroorloven, dat het verzadigingsdeficit in de vlakte het grootst is en op de bergen vermindert. Daarentegen toont Tosari weer cijfers, die meer met die der vlakte overeenstemmen en die alleen met de zoo veel hoogere aschkegels van den G. Slamat (10500°) en G. Semeroe (11500') vergeleken kunnen worden. Daarentegen is het verzadigingsdeficit op den met woud bedek- ten G. Mandalawangi en op het Diëngplateau (6000’) veel geringer, evenals ik ook op het Jangplateau gevonden heb, waaruit blijkt hoe groot de invloed van den bodem is. Het verzadigingsdeficit was op het Jangplateau niet grooter dan, de absolute vochtigheid gelijk 10. Te Tosari is het ver- *) Later bleek dat het Jangplateau gedurende den oostmoesson langen tijd wolkenvrij kan zijn, maar dan is ook de relatieve vochtigheid zoo gering als op den top van den Semeroe, wat zeer onaangenaam op het lichaam werkt. Ï 22 — 324 — zadigingsdeficit in Januari gelijk 3.4, de absolute vochtigheid gelijk 12. De groote schommelingen der relatieve vochtigheid, bekend van alle bergen, en die ook te Tosari van 58 tot 100 kunnen „gaan, vond ik ook op het Jangplateau, maar evenals de dage- lijksche amplitude der temperatuur daar grooter is, zoo ook die der relatieve vochtigheid. Daar was de amplitude gemid- deld gelijk 21, hier is zij in Januari gelijk il. REGENVAL. Deze zou volgens den Heer VAN GeNNep zeer gering zijn, hij trof er zelfs in Februari geen regen. Waarschijn- lijk was dit slechts een gelukkig toeval. JuNeHuHN werd er in November í844 doornat en ik trof dagelijks regen, zeven dagen lang. Dit was daarom bijzonder belangrijk, omdat het te Besoeki gedurende die dagen bijna niet regende, doch te Bondowosso de westmoesson met volle kracht was in- gevallen. Daarbij is deze regenmoesson bijzonder regenarm ; de kusten van Java bleven nog in Januari droog. Daar de regenmassa op Java met de hoogte toeneemt, zoo is het dus natuurlijk dat het te Bondowosso meer regende dan te Besoeki. Zoo regent het te Poespo (Tengger 2000’) veel meer dan te Pasoeroean. Maar klimt men nog hooger op, dan vermindert de regenmassa w Te Tosari is de hoeveelheid regen enke gelijk 1900 mM, dus veel kleiner dan te Poespo, waar 3500 mM valt, maar grooter dan te Pasoeroean waar 1600 mM gemeten werd. Het zal nu moeten blijken of op het Jangplateau minder regen valt dan te Bondowosso en meer dan te Besoeki, zooals ik waarschijnlijk acht. Buitengewoon gering, zooals de Heer VAN GENNEP veronderstelt, kan de regenval in elk geval niet zijn; immers ten eerste ligt de hoogvlakte binnen de zone der wolken en ten tweede zouden de vele bronnen, ontspringende op 2 à 3 duizend meter hoogte, toch onverklaarbaar zijn als de regenmassa zoo buitengewoon gering ware. Want daar deze bronnen niet warm en, zoover bekend, niet bijzonder mineraal- — 325 — houdend zijn (waartegen ook het rijke dierenleven, o.a. dat der vele bloedzuigers dezer bronnen pleit), zoo kunnen wij niet aannemen dat het wellen zijn, die uit het binnenste der aarde opkomen. Zij moeten door regenwater gevoed worden, en zoo deze bronnen niet uitdrogen in den oostmoesson, dan bewijst dit slechts hoe groot de watercapaciteit van den bodem is, en hoe langzaam het water in de diepste lagen doordringt. De Daloewan heb ik tot aan haar oorsprong gevolgd, het water welde direct koud uit eene spleet in het vaste gesteente. De verschillen tusschen droge en natte moesson verminderen op halve hoogte in West-Java; voor Oost-Java geldt dit niet. WOLKEN. Zoodra de vlakte door de stralen der zon verwarmd is, stijgt de warme luchtstroom, wolken vormende, omhoog ; de wolken volgen daarbij den weg der ravijnen. Door deze opwaarts klimmende, bereiken zij de hoogvlakte van het Jang- gebergte. Het trof mij, dat de wolken bijna uitsluitend door het Daloewanravijn (dus van het noordoosten) en door de zuidelijke ravijnen opklimmen, terwijl de even diepe noordelijke ravijnen, leidende naar de vlakten van Besoeki en Kraksaän, bijna niet als wolkenpassage dienst doen. Nu stemt daarmee overeen, dat de vlakten in het zuiden en oosten (Bondowosso, Djember) regenrijk zijn, terwijl de vlakten noordwaarts als regenarm bekend staan ; buitendien zijn de eerst- genoemde hooger gelegen dan de laatstgenoemde. De van gene vlakten opstijgende luchtstroom zal in den regenmoesson grootere hoeveelheden vocht meêvoeren dan de uit de noor- delijke vlakten komende stroomingen, en daar de schoonste plateau’s van den Jang juist haar het zuiden en oosten openliggen, zoo zijn zij feitelijk ongunstig gelegen. Gunstiger zoude het zijn zoo deze vlakke terreinen aan de noordzijde van het Janggebergte lagen. Evenwel is het weer een voordeel, dat de ravijnen nooit in rechte lijn opwaarts stijgen, maar bochten vormen; daardoor stuit de luchtstroom tegen de hellingen en zal hierdoor meer waterdamp onderweg verliezen, dan als de stroom onbelemmerd recht opwaarts gaat. Voor de vochtigheid der wolken, die de hoogvlakte bereiken, is niet alleen de toestand der vlakten, waar zij ontstaan, ge- wichtig, maar ook die der hellingen, waar zij langs strijken. De hellingen van het Janggebergte met hunne maagdelijke wouden zijn zeer vochtrijk; ook vinden wij hoog gelegen sawahs op deze hellingen, al klimmen deze ook niet zoo hoog op als bij het Diënggebergte in Midden-Java, waar zij nog op 3500’ hoogte gevonden worden. Het is een voorrecht van Tosari, dat de opklimmende wolken boven de droge noordervlakten ontstaan en langs betrekkelijk drooge hellingen opwaarts k'immen, want de sawahs liggen niet hooger dan 1500’, oer- woud bestaat er niet meer, alleen de koffietuinen houden veel vocht. Het Tenggergebergte zoude nog droger zijn, zoo zijne ribben niet vrij neerdaalden, ook in het immens vochtige dal van Lawang. Daarom ook is het noordwaarts gelegen over- gangsstation Poespo goed gekozen, en zoude uit dit oogpunt beschouwd een eventueel overgangsstation voor het Jangplateau aan de noorderhellingen moeten liggen en niet aan de zuid- zijde, zooals vAN GeNNEP wenscht, die hierbij alleen op de verkeerswegen lette. Het staat te vreezen, dat de zieken in cen overgangsstation aan de zuidzijde veel van vocht zullen te lijden hebben met de gevolgen als malaria en buikziekten. WIND. Jureuvan heeft gevonden, dat op deze hoogte slechts de Z. O. Passaat waait, de Noordwestewind klimt niet zoo hoog op. Dit geldt ook voor Tosari en het Jangplateau. Daaruit volgt echter nog niet, dat er steeds een Z. O. wind waait. JUNGHUHN trof er reeds een N. O. wind en dien con- stateerde ik ook herhaaldelijk. De windrichting wordt door de omringende bergen en door de richting der ravijnen geïn- fluenceerd en zoo schijnt de N. O. wind onder den invloed van het Dalvewanravijn en van den, dit zuidwaarts afsluiten- den, Krintjing, te staan, die als het ware eene muur tegen den — 327 — Z. O. Passaat vormt. Gelijke veranderingen van windrichting observeert men dikwijls te Tosari. Naast den Z. O, Passaat kunnen er evenwel nog locale winden waaien; aan locale oor- zaken hebben wij den zuidwester storm in het Tenggerge- bergte te danken. Het is niet waarschijnlijk, dat zulke stor- men ook op het Jangplateau voorkomen ; de jagers van Baderan verzekerden mij, dat al waait het sterk in deze dessa (710 M). dat dan toch op het plateau weinig wind gevoeld wordt. Evenwel is de lucht bestendig bewogen door den passaat en den opstijgenden luchtstroom, die door de wouden wordt afge- koeld en met vocht verzadigd; ook door den luchtstroom, die van de plateaus naar de hooger gelegen toppen opklimt. Gedurende den nacht stroomt de koude lucht van die toppen naar de plateau’s of vervolgt dan haren weg ; echter niet direct, om als landwind de vlakte te bereiken, maar blijft eenigen tijd op de omsloten plateau’s hangen. Deze worden daarom niet uitgedroogd door dien luchtstroom, en men hoort er niet het voortdurende ruischen der boomen zooals te Tosari. Daar- door neemt de koude toe gedurende den nacht en met haar de nevelvorming; de waterdamp kan dan als dauw of ijzel neerslaan op het gras, dat des morgens druipnat is. Na deze klimatologische beschouwingen zullen wij nu, lettende op de voorstellen van den Heer vAN GENNEP, onderzoeken of de verwezenlijking van zijne plannen aanbeveling verdient. Betreffende het project eener Landbouw-Kolonie moeten wij trachten de vraag te beantwoorden, wat er op deze hoog- vlakte geplant zou kunnen worden, Ook dit is slechts door vergelijking te bepalen. In de dessa’s Wonokitrieu, Podokojo in het Tenggergebergte (+ 2000 M) plant men nog dja- goeng, kool, aardappelen en uien; bij ongeveer gelijke hoogte zijn deze plaatsen evenwel veel warmer dan het Jangplateau; maar daar deze produkten ook op den Diëng slagen, waar 1) Het resultaat was zeer ongunstig: de djagoeng droeg geen vrucht: ook een tweede aanplant mislukte totaal. Dus djagoeng zal men er al wast niet kunnen planten. Ook mijn tuintje is mislukt, niet door het — 328 — djagoeng en tabak de voornaamste voortbrengselen zijn, 200 mogen wij niet twijfelen, dat ze ook op het Janggebergte met voordeel geplant zullen kunnen worden. Zekerheid verkrijgt men echter slechts door proefnemingen. Daarom heb ik een tuintje aangelegd en daar aardappelen en boonen geplant; over eenige maanden zullen de andere commissieleden kunnen beoordeelen of deze geslaagd zijn. Ik vond er aardappelstruiken met zeer lang loof, maar met kleine knollen, die goed smaakten; wellicht zullen met zorg geplante aardappelen nog beter slagen. De assis- tent-wedono van Baderan had djagoeng geplant, die een sappig groot blad toonde; over de vruchten zal men eerst later kunnen oordeelen 1). Evenwel valt het te betwijfelen of eigenlijke bladgroenten zullen slagen, zoo men er op let, dat ook in den warmsten tijd de temperatuur van het gras tot 69 daalt en in en kouden ver beneden Ov. Zullen Europeesche graansoorten zulke koude verdragen, zooals de Heer van GENNEP beweert? Immers wij planten in Europa ook geen granen in Maart of April. De phyto-phaenologische onderzoekingen hebben aan- getoond, dat de temperatuursommen, waarbij eene plant zich ontwikkelt, in verschillende streken zeer varieeren kunnen; planten hebben dus een sterk acclimatatie-vermogen, maar hoe groot dit is, moet nog door proeven voor elke plant af- zonderlijk bepaald worden. Gemiddelde jaartemperaturen zijn voor de beoordeeling van weinig belang, want er zijn an- dere temperatuursommen wenschelijk voor de periode der ontkieming en weer andere voor het rijpworden der vruch- ten. Zoo zoude het mogelijk kunnen zijn, dat sommige plan- ten wel in den natten, warmen moesson kunnen groeien en niet in den drogen kouden; dan zal men slechts eenmaal kunnen oogsten, waar men in het Tenggergebergte twee- of driemaal oogst. Ook zou een deskundige moeten beslissen of de vruchtbare vette bodem dezer hoogvlakte wel de meest gewenschte is voor vele tot voedsel dienende planten. klimaat, maar door de ruwe handen der jagers, die het vernielden. Vergelijk de voorgaande aanmerking over het ontbreken der casuarinen op de aloen-aloen. — 329 — Zullen aardappelen in lossen zandbodem niet beter slagen ? (Men denke aan den goeden naam der duinaardappelen en Teng- ger-aardappelen). De geschiktheid voor veeteelt alleen staat boven allen twij- fel; zuivelbereiding zoude daar dus stellig slagen, evenals te Ngadiwono in den Tengger (6000’). Voor particulier initiatief blijft dus een ruim veld open. Ook zoude daar geplant kunnen worden voor de particuliere behoeften van de, steeds grooter vlucht nemende, distrikten Djember en Bondowosso. Maar zal het voor deze wel wensche- lijk zijn, de produkten zoo hoog te planten? Immers de meeste groenten slagen ook op veel geringere hoogte, ook de aardappel en de djagoeng; die van Poespo (630 M) zijn even goed als die van Tosari (777 M). Mijns inziens zal een kolonist op het Janggebergte slechts voor eigen gebruik kunnen planten. SANATORIUM. Over het nut van hoog gelegen gezondheidsetablissementen behoeft geen woord meer gesproken te worden ; ook de Regeering heeft dit door het toekennen van subsidiën erkend. En- toch hebben ook bergstations hun eigenaardige bezwaren. Buikziekten nemen toe met de hoogte en de malaria vermindert dikwijls niet, maar toont nog heviger karakter dan in de vlakte. De commissie, die in 1891 benoemd werd om eene geschikte leger- plaats voor troepen in de Preanger aan te wijzen, kwam tot de conclusie, dat een bergklimaat zonder buikziekten op Java niet te vinden zou zijn. Daarin vergistte zij zich, want in het Tenggergebergte gaan de gevallen van buikziekten en malaria niet hooger dan de koffietuinen dus tot 4à 4} duizend voet, de streek daarboven is immun voor genoemde ziekte, Hieruit blijkt, dat wij niet.op halve hoogte mogen blijven staan, maar tot 5000 voet moeten opklimmen. Daar eerst wordt het klimaat droog (misschien geldt dit uitsluitend voor Oost-Java, de grens ligt wellicht hooger in Midden- en West-Java) en deze droogte verhindert de ontwikkeling van bovengenoem- de ziekten. — 330 — Maar al klimmen wij hooger op, dan kunnen er toch tusschen terreinen van gelijke hoogte groote verschillen bestaan, zooals wij reeds boven hebben aangetoond. Zijn twee klimaten even koud, dan zal het vochtige meer warmte oattrekken dan het droge; koude vochtige lucht onttrekt veel warmte aan het lichaam door straling en geleiding. Door deze toeneming der vochtigheid voelen wij ons huiverig; als het te Tosari eenige uren onafgebroken geregend heeft, dan is in den westmoesson het gevoel van koude op het Jangplateau intensiever dan men volgens den thermometer verwachten zou. Natuurlijk is de eene mensch daarvoor gevoeliger dan de andere. Ook werken de stofbestauddeelen der lucht te Tosari zeer uitdrogend en dezé ontbreken op het Jangplateau. Het verzadigingsdeficit alleen bepaalt niet de snelheid van opdroging; al is dit gelijk aan dat der vlakte, dan zal de uitdroging op bergen toch veel sneller plaats hebben door den sterk verminderden luchtdruk en de vermeerderde luchtbeweging. Vergeleken met Tosari is de luchtdruk nog geringer op de hoogvlakte van den Jang, maar de luchtbeweging is er ook veel geringer. Even- wel geloof ik, dat ook de absolute vochtigheid van waar- de is voor de vochtigheidsopname der lichamen of ook de daarmee nauw verbondene warmte. Het schijnt mij toe, dat in de warmte, bij gelijke relatieve vochtigheid, het vocht gemak- kelijker in de voorwerpen dringt dan in de koude en dat ook dit een factor is, die ter verklaring der geringe vochtopname der lichamen op bergen in aanmerking moet worden genomen. Men moet er ook op letten, dat de hoeveelheid vocht, die bij het dauwpunt neerslaat uit warme lucht veel grooter is dan uit koude lucht. Immers zoo lucht met eene relatieve vochtig- heid van 70 en eene temperatuur van 30° slechts 5° daalt (zooals dagelijks in de vlakte geschiedt) en daarbij eene rela- tieve vochtigheid van 80 verkrijgt, dan zal om dit te berei- ken 2,78 gram waterdamp per M? lucht moeten neerslaan, die natuurlijk aan de voorwerpen blijft hangen. Daarentegen, zoo lucht met eene temperatuur van 20° en 70 relatieve voch- tigheid daalt tot eene temperatuur van 15° met 80 relatieve zn Hete vochtigheid, (welke cijfers aan meer gematigde bergstreken beantwoorden), dan zal slechts 1.81 gram waterdamp per M? lucht tot dauw overgaan en de lichamen bevochtigen. In dat opzicht is het Jangplateau gunstiger gelegen dan Tosari; maar Tosari heeft, zoo men de cijfers van Januari onder- ling vergelijkt, een veel geringer voehtigheidsdeficit en en dat is niet minder gewichtig. Zoo moet men alle factoren onderling vergelijken om te bepalen welke de invloed van het klimaat zal zijn. Zeker is, dat ook op den Jang de lichamen weinig vocht opnemen; mijn zout (fijn en grof) smolt niet na zes dagen en ook sigaren, die te Tosari steeds droog blijven, werden slechts weinig vochtig. Evenwel de grond is niet droog in den regenmoesson; op de horizontale vlakten vloeit het water niet af‚ de weinig poreuze bodem slorpt geen water op; des nachts heeft sterke dauw- of rijpvorming plaats. Deze natte bodem maakt de voeten nat en koud, de ver- damping der vochtigheid, al dringt het water niet door de schoenen heen, koelt de extremiteiten sterk af, dat influenceert weer op den buik en geeft verkoudheid in ’t algemeen. Te Tosari slorpt de poreuse bodem alle vocht op, het water vloeit snel af van de hellingen, de luchstrooming, het stof, alles werkt daar uitdrogend, en zoo is de grond ook in den regentijd droog; dat werkt gunstig op buiklijders. Een echte zand- en aschbodem zou voor buiklijders de meest gewenschto zijn. Ik heb proeven genomen om de snelheid te leeren kennen, waarmede het regenwater door de verschillende soor- ten aarde wordt opgezogen en tot die diepte doordringt, waar het aan de verdamping onttrokken is. Het bleek toen, dat het water door capillariteit te Tosari binnen 2 à 4 dagen (al naar het zand- of aschgehalte), tot eene diepte van 1 Meter opgezogen werd, terwijl in de sawahs van Poespo en in de koffietuinen hiervoor 6 à S en meer dagen noodig waren. De cijfers worden nog hooger voor vruchtbaren, vetten klei- grond, zooals wij dien op het Jangplateau vinden; de capillaire — 332 — aantrekking is daar het geringst. Reeds boven hebben wij aangetoond, dat ook de verwarming het grootst is bij zandgrond. Warmte en droogte gaan daar dus hand aan hand; op zulken grond is het gemakkelijk de voeten gelijkmatig warm te hou- den en een ieder weet, hoe moeilijk het is voor zwakken, bloedarmen, buiklijders enz. om de voeten even warm te bou- den als het lichaam. Wij eoncludeeren dus, dat de hoogvlakte van den Jang ge- durende den westmoesson niet geschikt is voor buiklijders. Zou zij dan geschikt zijn in den drogen moesson? Neen, want dan is de koude weer zoo excessief, dan zijn de temperatuur- wisselingen over dag zoo groot, dat van het Jangplateau, even- als van de bergen in Engelsch Indië te verwachten is, dat er buikziekte veelvuldig zal voorkomen. Den in deze zoo gunstigen toestand der Zwitsersche bergen mag men hier niet in rekening brengen; daar is de hemel weinig bewolkt, daardoor is de insolatie sterk gedurende het grootste gedeelte van den dag, de sneeuw kaatst de zonnestralen terug, alles werkt mede om de zieken te verwarmen, die zelfs in den winter in de open lucht kunnen zitten; zoo voelt men de winterkoude daar veel minder, ook door het neerdalen van de koude lucht van de bergen naar de vlakte. Dit is reeds voldoende om te verklaren waarom zieken te Davos onder veel gunstiger om- standigheden verkeeren dan in de vlakten van Europa. Alleen in ’t voorjaar, als de sneeuw smelt, wordt de gezondheidstoe- stand ongunstiger en dan vluchten de zieken weer uit Davos weg; dan worden er invloeden opgewekt, die wij met die der tropische bergen vergelijken kunnen. Gegeven de sterke temperatuurwisseling, de gaande en ko- mende wolken, (terwijl de lucht in Zwitserland ook bij snelle wisseling weinig bewolkt is), kunnen wij eoneludeeren, dat verkoudheid en aanverwante kwalen veel op het Jangplateau zullen voorkomen. In tegenstelling met Davos zullen wij dus zieken, lijdende aan kwalen der respiratiewegen, niet daarheen zenden, vooral niet als de bodem vochtig is. Uit al het bovenstaande blijkt wel voldoende dat het klimaat — 383 — der hooggelegen plateau’s op Java minder gunstig is dan dat van even hooge hellingen. De eerste toonen een karakter, dat veel op kontinentaal klimaat gelijkt, dus overeenstemt met de bergstations in Engelsch Indië. Laten wij dus thans deze beschouwen, daar zij ook door den Heer vAN GENNEP werden aangehaald om zijne plannen te verdedigen. Hij schreef: „terwijl wij op geen enkel etablissement kunnen bogen, kan onze nabuur wijzen op 12 dergelijke inrichtingen (hill-stations) boven 6000’ gelegen”. Welke is dan de waarde en het doel dezer hill-stations? Wij moeten er in de eerste plaats op letten, dat de tem- peratuur in Engelsch-Indië veel hooger is dan op Java, en soms zóó hoog klimt (Juli— Augustus), dat werken daardoor onmogelijk wordt. Zoo is het begrijpelijk, of misschien ook noodzakelijk, dat de ambtenaren in den warmsten tijd van Calcutta naar Simla vluchten en dat men de troepen tijdelijk op hooggelegen stations laat vertoeven. Deze berg-stations hebben dus slechts aan ééne voorwaarde te voldoen, namelijk een koel klimaat te bezitten; daardoor voornamelijk zijn zij dan gezonder dan de kustplaatsen; als eigenlijke ziekeninrich- tingen komen zij minder in aanmerking. Dit ontvluchten der warmte is voor gezonde personen op Java van wege het veel meer gematigde klimaat zelden noodig; een koel verblijf vinden wij hier reeds op geringere hoogten (de warmste maand te Dalhousie is 11° warmer dan de warmste van het minder hooge Tosari); op Java zijn wij tevreden met kampementen als Tjimahi. Wij stellen dus geheel andere eischen ; wij zoeken een oord, een klimaat, waar tropische ziekten snel en zeker genezen. Is dit onze eisch, dan doet zich de vraag voor, of de hill-stations onzer buren daaraan voldoen. Ter beantwoording nemen wij het werk van DavipsoN ter hand en zien wat hij daaromtrent meedeelt. Hij leert ons, dat deze hill-stations over ’t algemeen slechts geschikt zijn voor lijders aan acute ziekten. De door chronische ziekten verzwakte personen ver- dragen het bergklimaat van den [imalaya niet. Zij vatten licht kou door de snelle afwisseling van zonneschijn en regen, — 334 — zij worden door longbloedingen, dysenterie, leverontsteking en andere ziekten overvallen, wat Davipson voornamelijk aan de met koude gepaarde vochtigheid toeschrijft, en toch is ook de Himalaya minder vochtig dan de omringende vlakte. Ook is volgens genoemden schrijver de plotselinge overgang naar een bergklimaat voor vele zieken zeer nadeelig; en er zijn nog meer bezwaren. Lijders aan chronische dysenterie, leverontsteking en secundaire syphilis mogen in Engelse Indië nooit een bergklimaat opzoeken. Alle deze contraïndi- catiën bestaan zonder uitzondering te Tosari niet; een plot- selinge overgang zag ik nimmer nadeelig werken, integen- deel werkt deze juist zóó gunstig, dat ik het dikwijls betreur als zieken door slechte transportmiddelen gedwongen worden op halve hoogte eene nacht over te blijven. En dit geldt niet alleen voor Europeanen, maar evenzeer voor Javanen of andere Maleiers. De vele Inlanders, die als bedienden naar Tosari komen, acclimateeren even spoedig als hunne meesters, zij voelen zich zeer wel en worden dik en sterk; zelfs totale impotentie (niet verkregene) zag ik onder hen genezen; over ’t algemeen werkt het klimaat van Tosari even gunstig op de ziekten der Inlanders als op die der Europeanen. Op het Jangplateau zag ik geheel andere tooneelen: een Inlandsch Hoofd werd er dagen lang zoodanig door eene bib- bering gekweld, dat hij niets kon vasthouden. Ook de koelies, die nat waren geworden door den regen, leverden een treurigen aanblik op door de heftige bevingen van hun lichaam, een bewijs der intensieve koude, die zij voelden. Voor het Jangplateau gelden dus waarschijnlijk de opmerkingen van Dr, vaN DEN Bure en die van Dr. DAUBLER (Tropenhygiëne), dat Inlanders zich minder wel gevoelen in het door Europeanen zoo gezochte bergklimaat Dit is niet onbelangrijk, want het is ondenkbaar, dat al de door den Heer vAN GENNEP gewenschte inrichtingen zullen kunnen ver- rijzen of geëxploiteerd worden zonder de hulp van Inlanders, al wil hij overigens het plateau voor Europeanen reserveeren. — 335 — Of wil hij ook het Inlandsch dienstpersoneel weren ? Dan geloof ik dat zeer weinigen lust zullen gevoelen een sanatorium op het Janggebergte te bezoeken. Maar keeren wij na deze afwijking tot de an der hill-stations in Engelsch-Indië terug. De eenige overeenstem- mende contraïndicatiën voor deze en Tosari zijn ernstige hart- ziekten, gevorderde longtering en rheumatismus. Veel be- langrijker nog is echter de kennis der ziekten, die op deze hill-stations inheemsch zijn. DAvrpsoN noemt: ontsteking van long en longvliezen, ziekten van het hart en van de bloed- vaten en verder steenvorming. Ook werd leverontsteking op eenige stations veelvuldig geobserveerd en op alle komt de ‚ lastige hill-diarrhoea voor, die gepaard gaat met digestiestoring, gasvorming, leverziekte. ok dysenterie ontbreekt niet op den Himalaya; ook ma- laria wordt er aangetroffen, al is haar gif zeer verzwakt; ook cholera bereikte deze bergstations in zeldzame gevallen. Hoe oneindig veel gunstiger is de toestand te Tosari; alle genoemde ziekten zijn daar niet inheemsch; cholera, malaria, dysenterie klimmen nooit tot deze hoogte op ; longtering is er ten eenenmale onbekend. Overeenstemming met den Himalaya toont Tosari slechts door het veel voorkomen van rheumatismus, van krop en kretinismus. Al kan ook van den Himalaya getuigd worden, dat de sterfte onverschillig aan welke oorzaak die te wijten is, eene ontzag- lijke vermindering ondergaat, dat lijders aan acute ziekten, vrouwen, lijdende aan anaemie en leucorrhoea en vooral kinderen, daar goed genezen evenals te Tosari, dan kunnen wij toch ver- klaren dat Java’s hoogere bergen (en vooral het Tenggerge- bergte) een klimaat bezitten, dat oneindig hoog boven dat van den Himalaya staat, vooral ook daar vele kill-stations ge- durende eenige maanden van het jaar bijna onbewoonbaar zijn. Wij behoeven de Engelschen dus niet te benijden om hunne hill-stations. Ons Soekaboemi, Sindanglaja, Tosari zijn meer waard dan zij alle; maar vooral moeten wij er ons voor wachten, enkel ter wille van de horizontale terreinen, die hoog gelegen — 336 — plateau’s op te zoeken, die meer of minder met deze hill-stations overeenstemmen. 3 Eindelijk treedt de Engelsche schrijver nog in eene verge- lijking van deze bergstations met Europa en verklaart: dat het klimaat der tropische bergen door het gebrek aan jaarge- tijden, door de sterke insolatie der tropische zon en door het geringe zuurstofgehalte der lucht, nooit zoo krachtig, zoo op- wekkend op Europeanen werkt, als een verblijf in Europa. Lang verblijf in de bergen verweekelijkt het lichaam, velen gaan aan overprikkeling lijden en acclimateeren nooit. Meer of minder geldt dit ook van Java’s bergen en wij dienen daar wel op te letten als er stemmen opgaan, die de buitenlandsche verloven door binnenlandsche vervangen willen. Er rest thans nog den invloed na te gaan dien het Jang- plateau op eenige der gewichtigste ziekten eventueel zou kunnen hebben. DYSENTERIE. CHRONISCHE EN CATARRHALE AANDOENING VAN HET DARMKANAAL Over den waarschijnlijken invloed, dien een klimaat Z00- als dat van het Jangplateau op genoemde ziekten heeft, is boven reeds voldoende meêgedeeld. BERI-BERI. Over den invloed van groote hoogten op deze ziekte weten wij eigenlijk nog niets. Onze ondervindingen zijn beperkt tot halve hoogten als Buitenzorg, Soekaboemi, Kajoe Tanam, Fort de Kock. Thans wenscht men proeven te nemen te Tosari; het resultaat van deze moeten wij afwachten om bij benadering te kunnen beoordeelen of een gesticht voor beri-beri-lijders op het Jangplateau wenschelijk zal zijn. MALARIA. Er kan geen twijfel over zijn, dat malaria ook op het Jangplateau genezen zal, evenals op andere bergen. Maar wij weten, dat malarialijders bij elke verandering van woon- plaats genezen kunnen, al verhuizen zij van de eene malaria- — 331 — streek naar de andere; zelfs verandering van huis of kamer kan gunstig werken. Zoo zouden dan vele zieken, zoo zij slechts deze geringe veranderingen beproefden, genezing kun- nen vinden, ook zonder naar een berklimaat te verhuizen. Evenwel moet bij sommige hardnekkige gevallen de klimaats- verandering intensiever zijn en deze vindt men in de tropen door de bergen op te zoeken. Velen genezen reeds op reis voor zij hun doel (bijv. Tosari) bereikt hebben, anderen, die reeds door herhaalde klimaatsverandering trachtten te genezen en ook gedurende de reis in het gebergte niet herstelden, genezen na een verblijf van eenige dagen of weken te Tosari. Wij moeten dus aannemen, dat het klimaat direct genezend werkt; het schijnt dat de malaria-plasmodiën overgebracht op een bodem, waarin zij zich niet ontwikkelen kunnen, ook in het menschelijk lichaam spoedig afsterven. Te Tosari is de bodom ongeschikt (*) voor de ontwikkeling der kiemen. Voor het Jangplateau is het evenwel niet onmo- gelijk, dat de bodem daarvoor genoeg vocht houdt, evenals op den Himalaya (**). De mogelijkheid valt niet te ontkennen, dat men op den Jang dezelfde ondervindingen zal opdoen als in de koffietuinen beneden Tosari. Daar komt in den west- moesson bij het schoonmaken der tuinen geen malaria voor, de kiemen ontwikkelen zich echter in den vochtigen bodem _() Over den invloed, dien de bodem op de verspreiding der malaria uitoefent, vergelijke men het werk van DAvrDsoN bovengenoemd ; verder: REN. Traité des fièvres palustres 1884, en de beschouwingon van deze beide deskundigen in Janus, Archives tien pour [histoire de la médecine et pour la géographie médicale 1897 Verder: NIEUWENHUIS. De verspreiding van malaria in verband met de geologische gesteldheid van de Afdeeling Sambas (Borneo). Geneesk. Tijdschrift v. Ned. „Indië DL. XXXIV. Aflev. 2. 1894. Al wat ik betreffende dezen invloed in den Maleischen Archipel heb verzameld, heb ik in eene verhandeling vereenigd (Malaria and Höhenklima. das Höhenklima und die Etiologie der Malaria), die spoedig te Berlijn gedrukt zal worden. (“*) Dat heeft men ook op de hoogvlakte van Karman (Perzië) onder- vonden, waar de malaria zeer kwaadaardig is, en toch ligt deze hoog- vlakte 7500 voet boven zee. (Davipson 1. c, bl, 130 en 132). — 338 — om gedurenden den drogen moesson met het stof verspreid te worden; de dan koffieplukkende bevolking wordt zeer door malaria geplaagd. Er is evenwel nog eene andere reden waarom malarialijders in de bergen beter, sneller genezen: in de koelere omgeving verdraagt men hooge temperaturen, al houden zij weken lang aan, veel beter dan in de warmere en te- vens wekt het bergklimaat zeer de eetlust op; slechts zoo is het begrijpelijk, dat ik in 4!/, jaar nimmer een sterfgeval door malaria zag, niettegenstaande slechts de hardnekkigste, zwaarste gevallen naar Tosari komen. Deze gunstige conditiën zijn natuurlijk ook op het Jangplateau aanwezig. Evenwel zullen zij daar veel van hun kracht verliezen, daar men de vertrekken zal moeten verwarmen en meest ramen en deuren zal moeten sluiten voor den kouden luchtstroom. Daardoor zal de temperatuur der kamers hooger worden dan gewenscht is terwijl de luchtverversching belemmerd wordt; aan een verblijf in de buitenlucht kan dus alleen gedurende den tijd der zonstraling gedacht worden, die door de bewolking op Java's bergen zeer beperkt is. Er is nog een ander bezwaar. Velen, zoo leerde mij de ondervinding, genezen beter in minder hooge streken en ande- ren kunnen niet volstaan met ééne reis naar het hoogste station, maar genezen eerst als men ze herhaaldelijk van het hoogste station naar warmere streken laat verhuizen en weer terugkeeren. Door dit heen en weer reizen gelukte het mij de meest hard- nekkige koortsen, die ik vroeger niet genezen kon, te genezen. Ik beschik hiervoor over de stations Tosari, Poespo, Pasoeroean. Poespo is bijzonder droog, zooals het geheele Tenggergebergte en Pasoeroean is wellicht van alle kustplaatsen van Java het meest malariavrij. Voor herhaalde klimaatsverandering zijn deze plaatsen dus bijzonder gunstig gelegen. Geheel anders is het met het Jangplateau gesteld: kies het overgangstation waar ge wilt, het zal als al de hellingen van het Jangplateau vochtig zin, en dieper in de vlakte afdalende, komen wij in het vochtige Bondowosso en Djember of naar Besoeki, waar malaria en beri-beri inheemsch zijn, Men zou dus de risico — 339 — loopen een half genezen malarialijder bij verhuizing op nieuw te infecteeren of wellicht zullen de malariakiemen in deze streken, waar zij inheemsch zijn, niet zoo spoedig in het menschelijk lichaam afsterven. TeriNg, ONTSTEKING DER LONGEN EN LUCHTPIJPSTAKKEN. Ook betreffende den invloed op deze ziekten werd boven reeds een en ander meegedeeld. Nogmaals wil ik er op wijzen, dat een onafgebroken verblijf in de buitenlucht op het Jang- plateau niet mogelijk is, de redenen zijn boven herhaaldelijk uiteengezet. Voor hem, die iets van de behandeling der tering- lijders te Davos, Görbersdorf enz. weet, is dat voldoende om het Jangplateau voor deze ziekten af te keuren. Ik moet er bijvoegen dat een ideaal klimaat voor deze ziekten in de tropen wel niet gevonden zal worden. HYPERAEMIE EN CHRONISCHE HYPERTROPHIE DER LEVER. Het is zeer onzeker of deze veel voorkomende ziekten op het Jangplateau genezen zullen. Meestal berusten zij op malaria en dysenterie; zijn deze oorzaken nog werkzaam, dan gelden voor hen dezelfde bezwaren, die wij bij deze ziekten meege- deeld hebben. Letten wij er verder op, dat de ondervinding in Engelsch-Indië geleerd heeft, dat de plotselinge overgang van zonneschijn tot kouden wind en koude vochtigheid nadeelig op de lever werkt, en overwegen wij, dat deze factoren ook op het Jangplateau gevonden worden, dan wordt het zeer twijfelachtig of wij leverlijders daarheen zullen mogen zenden. NEURASTHENIE, NERVEUSE OVERPRIKKELING OF AFMATTING. Betreffende deze ziekten verwijs ik naar mijn verslag „De indi- caties en contra-indicaties voor opzending van lijders naar Tosari” (Geneesk, Tijdsch. Deel 35, Afl. 2 en 3). Men zal daar vinden, dat zulke lijders niet naar Tosari mogen komen en er bestaat geen enkele reden om aan te nemen, dat het Jangplateau hierin niet met Tosari zou overeenstemmen, te meer daar ook de Himalaya en de Alpen in deze zich weinig van Tosari onderscheiden. Men heeft daarvoor wel de volgende 23k je — 340 — verklaring gegeven. In droge streken wordt het bloed armer aan vocht en een gevolg daarvan is eene verhoogde werkzaam- heid, eene prikkeling der zenuwen. Deze veroorzaakt slapeloosheid en versnelde bloedsbeweging (die ik herhaaldelijk heb waargenomen). Gelijke uitwerking heeft het bergklimaat, daar de verdamping van vocht op groote hoogten sterk toeneemt. Wel genezen ook lijders aan genoemde zenuwziekten wel eens te Tosari, maar dan is de ziekte slechts door tijdelijke vermoeienis of door zwakte na malaria en andere ziekten veroorzaakt; de praedispositie voor zenuwziekten is dan niet aanwezig. Waar deze evenwel aan- wezig is, en het aantal menschen, vallende onder deze categorie neemt dagelijks toe, of waar ze verhoogd wordt door een lang verblijf in een tropisch klimaat, daar toont zich deze slape- loosheid en zenuwprikkeling te Tosari. Daaruit volgt van zelf, dat juist de oude bewoners van Indië, zij die de Heer VAN GENNEP op het Jangplateau villas wil doen bouwen, om er hunne laatste dagen te slijten, zich daar boven alles behalve wel zullen gevoelen. Ik kan er nog bijvoegen, dat ik niet alleen hen, die tot zenuwziekten aanleg hebben, maar ook anderen met een krachtig lichaam en zoogenaamde stalen zenuwen die 30, 40 jaren in een tropisch klimaat hadden doorgebracht, zonder ooit ziek te zijn geweest, aan slapeloosheid heb zien lijden. Bij dezen merkte ik op, dat het juist de droge koude was, die hen ziek maakte; zij sliepen geen enkelen nacht, soms geen enkel uur, als zij gedurende den oostmoesson hierheen kwa- men, terwijl zij zich in den westmoesson hier zeer wel gevoelden. Hun lichaam is te zeer geaccommodeerd aan de vochtige warmte en verdraagt de bovengenoemde uitdroging van hun bloed niet meer. Dezen — maar niet velen kunnen tot deze soort gerekend worden — zouden dus wellicht in den westmoesson op het Jangplateau kunnen aarden. Het bovenstaande is reeds voldoende, om aan te toonen dat van het bouwen van een krankzinnigen-kampong op zulke — 341 — hoogten geen sprake kan zijn. Overigens kan van de door den Heer vaN GENNEP hiervoor aangewezen terreinen zeker hetzelfde gezegd worden als van die, welke voor het krank- zinnigengesticht te Lawang afgekeurd werden; boven heb ik daarop reeds gewezen. Ik meen niet te overdrijven, zoo ik op grond mijner ondervindingen, te Tosari verzameld, verklaar : dat het vestigen van oud-gasten en van krankzinnigen op het Jangplateau slechts dan aan te bevelen is, als men zich zoo spoedig mogelijk van dezen wenscht te ontdoen. BLOEDARMOEDE. Men heeft in Europa aan het bergklimaat eene bijzon- dere bloedvermeerderende kracht toegeschreven en wel op grond van de belangriijke vermeerdering van de bloed lichaampjes en van den bloedkleurstof, gevonden bij bergbe- woners in Zwitserland en Zuid-Amerika. Men meende dit aan de zuurstofarmoede der berglucht te moeten toeschrijven (Prof. Mrescuer) (*). Later heb ik kunnen aantoonen, dat deze vermeerdering niet plaats heeft te Tosari (**) en daar hier hetzelfde gebrek aan zuurstof bestaat, zoo was de in Zwitserland bedachte verklaring dus onjuist. Welke nu ook de oorzaak van deze vermeerdering der essentieele bloedbe- standdeelen moge zijn, het is een feit, dat ze te Tosari alleen dan gevonden wordt, als de algemeene toestand van een zieke verbetert; en dan klimt zij ook nooit boven de normale cijfers. Na geheele genezing houdt elke vermeerdering op, terwijl in Zwitserland de vermeerdering, zoowel bij gezonde als bij zeer zwakke personen met snelheid plaats heeft en stijgt tot cijfers die de normale met 30°/, overtreffen. Ik laat geheel in ’t midden of men daaruit de gevolgtrekking moet maken, dat het klimaat der Alpen beter is dan dat van den Tenger; ik C°) Miescner. Über die Beziehungen zwischen Meereshöhe und Beschaf- fenheit des Blutes. Correspondenzblatt fur Schweizer Aerzte, XXIII, Jahrgang No. 24. 1894, (**) Geneeskundig Tijdschrift voor Ned. Indië, Deel XXXV. Afl, 5 en 6, 1895. — 342 — vermeldde slechts het bovenstaande om te toonen, hoe merk- waardig de op het Janggebergte verkregen resultaten zijn. Immers het bleek daar, dat het gehalte van het bloed aan ijzerhoudende kleurstof en bloedlichaampjes reeds na 6 dagen verblijf aanmerkelijk daalde. Ik constateerde dit bij mij zelf en bij mijnen djoeroe-toelis, een Javaan uit Bagelen. Het aantal mijner bloedlichaampjes per mM? bedroeg 4.230.000 en het gehalte aan kleurstof was 85, terwijl mijn bloed te Tosari de normale cijfers 5.016.000 en 94 toonde. Nu zou men kunnen veronderstellen, dat dit een gevolg van vermoeienis was, daar ik dagelijks groote marschen maakte, waaraan mijn lichaam niet gewend is; evenwel kan ik deze veronderstelling te niet doen, door er op te wijzeu, dat het aantal mijner bloedlichaampjes na eene even vermoeiende reis door Zuid- Oost-Borneo slechts tot 4.906.000 gedaald was, dus slechts 2°/; op het Jangplateau daarentegen ruim 15°/,. Ook vond ik bij mijn djoeroe-toelis bijna dezelfde daling als bij mij; bij hem constateerde ik 4.530.000 en 80 en zooals men uit de onderzoekingen van Dr. EiJkMAN (*) weet, is er in normalen toe- stand geen merkbaar verschil tusschen Javanen en Europeanen. Dus dit staat vast: het gehalte van het bloed neemt op de bergen der continenten (Europa, Zuid-Amerika) toe naarmate men hooger klimt, terwijl het bloed op de bergen van Java (zeeklimaat) niet verandert of misschien daalt (**). Is het laatste het geval, dan is het te Tosari nog nauwelijks merk- baar, want tien personen hadden een dag na aankomst gem. 5.083.000 en 96,4; terwijl tien andere personen na een verblijf van maanden en jaren de cijfers 5.020.400 en 92,4 toonden; deze verschillen zijn zoo gering, dat zij niet in aanmerking kunnen komen. EiJkMAN en VAN DER ScHEER (***) vonden ) Geneeskundig Tijdschrift van Ned, Indië. Dl. XXX. E (7) Deze tegenstrijdige verschijnselen kan ik hier niet nader verklaren ; in in zulke vragen belangstelt, dien kan ik verwijzen naar mijne verhandeling: Über die Veri ünderungen des Blutes im tropischen Hoch- gebirge. Correspondenzblatt für Schweizer Aerzte. Basel 1897 (7*) Geneeskundig Tijdschrift, van Ned. Indië Deel XXX. — 343 — dan ook in de vlakte cijfers, die soms hooger, soms lager wa= ren dan die van Tosari. In elk geval hebben wij het recht te verklaren dat het zeer twijfelachtig is of het Jangplateau op bloedarme personen gunstig zal influenceeren ; ook weten wij, dat lijders aan sterke bloedarmoede zeer gevoelig zijn voor koude en dikwijls reeds de temperatuur van Tosari niet kun- nen verdragen. CONCLUSIE. Resumeerende komen wij tot deze gevolgtrekkingen: a. dat de hoogvlakte van het Janggebergte geschikt is om er een sanatorium te bouwen voor malarialijders, reconva- lescenten, door de hitte of overwerking verzwakte personen, voor zwakke vrouwen en kinderen, die allen de opwekkende werking van het koude klimaat spoedig zullen ondervinden. Mits zij zorgvuldig letten op hunne kleeding, die gedurende de verschil- lende tijden van den dag niet dezelfde zal kunnen zijn en mits de gebouwen, waarin zij verpleegd zullen worden, aan hooge eischen voldoen; vermoedelijk zal houtconstructie onvoldoende zijn en zal men steenen huizen moeten verlangen. b. dat het Jangplateau ongeschikt is voor vele andere ziekten als: dysenterie, buikziekten in ’t algemeen, aandoening der respiratiewegen, hevige bloedarmoede, zenuwoverprikkeling met nerveusen aanleg enz. enz. en ook voor velen der zooge- naamde oud-gasten. c. dat, zoo wij het Jangplateau vergelijken met het Tengger- gebergte, blijkt, dat de contra-indicatiën voor het eerste veel talrijker zijn en dat ook de geïndiceerde ziekten een beter klimaat ter genezing in het Tenggergebergte vinden. d, dat het Jangplateau zijne eigenschappen gemeen heeft met alle andere hooggelegen plateau’s van Java en ten deele ook met de hill-stations van Engelsch-Indië. Dat het in ’t geheel niet vergeleken kan worden met de bergen van Europa, en dat wij voor deze koloniën de gezondste plaatsen niet op de plateau’s, maar op de hellingen der bergen moeten zoeken. e. dat het dus, al is het Jangplateau voor een gezondheids- — 34 — oord en voor het drijven van veeteelt wel geschikt, zeer twijfel- achtig is of enkel de voorrechten, verbonden aan horizontale terreinen, eene exploitatie zullen rechtvaardigen. f. dat evenwel eene onderneming op kleine schaal misschien nuttig zou kunnen zijn voor de oostelijke residentiën en wel- licht als proef aanmoediging zou verdienen, waarbij niet buitengesloten kan worden, dat eenmaal de praktische onder- vinding zal leeren, dat er gunstiger resultaten verkregen kun- nen worden dan wij thans verwachten. Theoretische bespie- gelingen, hoe goed ook gegrondvest, blijken wel eens niet geheel aan de praktijk te beantwoorden. De resultaten der meteorologische waarnemingen gedurende één jaar zullen ons in 1898 trouwens nog beter dan thans in staat stellen een oordeel te vellen. g. dat het wenschelijk zoude zijn na te gaan in hoe verre deze hoogvlakte geschikt is voor Europeeschen landbouw en het daar- om aanbeveling zou verdienen eventueele particuliere aanvra- en van onderdeelen in te willigen, waarbij de Regeering andere gedeelten (bijv. de groote aloen-aloen) zou kunnen reserveeren. Het schijnt mij toe, dat zoo de Regeering voor de gezond- heid harer ambtenaren en van het publiek in ’t algemeen wenscht te zorgen, het veel meer aanbeveling verdient in plaats van één enkel groot sanatorium, een groot aantal klei- nere te steunen. Om voor deze geschikte terreinen te vinden, is een nauwkeurig climatologisch onderzoek van Java’s ber- gen een eerste vereischte. Daarbij lette men in de eerste plaats voor Oost-Java op Raoen en Lamongan en voor Midden- Java op Sindoro en Soembing; zijn daar of elders sanatoria verrezen, dan zou iedereen zonder te lange reis en zonder te groote uitgaven in de gelegenheid zijn om in een koel klimaat genezing te zoeken. Zullen deze sanatoria evenwel doel treffen, dan is niet zoo zeer eene wijziging der verlofs- bepalingen wenschelijk, zooals de Heer van GENNEP wenscht, maar wel eene andere toepassing. Door verkeerde toepassing van deze bepalingen heb ik, daar mijne praktijk voornamelijk uit verlofgangers bestaat, vele patienten niet kunnen genezen. — 345 — Vooral wensch ik van deze gelegenheid gebruik te maken, om de Regeering er op te wijzen, dat er in Oost-Java terdege klimaten gevonden worden, waar buiklijders snel, wellicht sneller dan in Europa kunnen genezen. Door van deze ge- bruik te maken, zouden zeer vele soldaten, die thans van Lombok zonder resultaat naar Soerabaja en Malang geöva- cueerd worden, en eindelijk naar Europa moeten vertrekken, voor het leger behouden blijven. — 346 — Bisragce 1. TEMPERATUUR-SCHOMMELINGEN. De schommelingen der temperatuur heb ik voor de volgende plaatsen in onderstaande tabel vereenigd Hooate | TIJDVAK | GEMIDDEL- | GEM. TEMP. PLAATSNAAM. [BIJ BENA- Sheba x-| PE TEM- | VERSCHIL- | REGEN. DERING. |_ TIËN, | PERATUUR. LEN. Batavia. … . . Ot 250.94 62,55 |1750 Tjiandjoer .. 459 Ede 230.84 8°.23 | 3028 Soekaboemi . . 602 Ed 23°.31 10°,58 [4326 Padelarang . . 685 ik 22093 11°.26 [2301 EnRbT, 160 8 230.18 1°.66 [2713 ERFOOE Le, 710 kk 21°.95 10°.83 [2477 Bandoeng. . . 714 in 220,64 11°.78 [2440 MORBRE: SS 995 4 j. 21°.90 10°.30 [2396 BON tr 3 j. 170.00 80.00 |1900 Hieruit blijkt, dat de schommelingen der temperatuur in de 2d zone het grootst zijn, daarna weer dalen en te Tosari een cijfer bereiken, dat weer zeer dicht bijdat van Batavia staat. Wij kunnen deze cijfers niet direct met mijne waarnemingen op het Janggebergte vergelijken, daar deze slechts op de maand Januari betrekking hebben; de cijfers voor deze maand van de andere genoemde plaatsen ken ik meestal niet. Slechts de volgende kunnen ter vergelijking dienen. Temperatuurschommelingen in de maand Januari: te Bojomn (€ jaar eer er 10e te Jangplateau (7 dagen) . . . . . 90 te KOMET FR TO 08 Het verschil met Bojolali is niet groot, maar het zou veel — 341 — grooter zijn als wij ook het gemiddelde der droge maanden kenden, want in de maand Juli zijn de schommelingen : te Toaart sE ele LU te Dieng tt Zij zullen op het de eraan Tendai nog grooter zijn ; te Bojolali zijn de schommelingen bijna gelijk voor alle maanden. De aa dende sn tusschen 7 uur en l uur zijn te Bojolali 40,5 te Tosari Pr te Jangplateau … 50.2 De verschillen iisohief dei ders + van ed dag zijn dus bijna overal gelijk; de groote schommelingen worden dus alleen door de sterke daling der temperatuur in de vroege ochtend- en de late avonduren verklaard. Uit alles blijkt, dat het klimaat van Tosari veel zachter is dan dat van het Janggebergte. Om te toonen, hoe groot het verschil tusschen zee- en land- klimaat ook voor de bergen is, mogen de volgende cijfers hier eene plaats vinden. VERSCHIL en ARMSTE PLAATS. HooGrTE. | GEM. TEMP. KOUDSTE En Bojolali . d 3 995 21°.9 1°,4 Tosari. . ì he 1777 17°0 22,3 Mexico ek aen 160,7 vet Buette. 2 Mn belsak 1678 14°.2 20°.6 Dalhousie ….{ Tais 1900 190.44 190,4 Darjeeli ji wsop BE Ale, 120,3 110,7 Davos (Z witserland). }_ 1500 20,6 190,8 Het landklimaat is gekenmerkt door groote temperatuur ver- schillen. Deze cijfers toonen reeds voldoende, dat het klimaat der berghellingen van Java zeer verschilt van dat der groote con- tinenten, ook al zijn de gemiddelde jaartemperaturen bijna gelijk. EEN WATERHOOS. De Voorzitter der K. N. V. ontving onderstaand schrijven. MerLasoen, 12 April 1897. Station 122, Ik heb de eer UWelEdelZeergeleerde mede te deelen, dat zich hier op 7 April des avonds even vóór zes uur een waterhoos vertoonde op + 1500 Meter van de kust; zij bewoog zich eerst in de richting van Zuid-West naar Noord-Oost, om daarna om te buigen en zich naar het Zuid-Oosten (*) te bewegen, waar- door ze zich van de kust verwijderde. De hoogte werd geschat op 300 Meter, terwijl de breedte zich op dien afstand voordeed als te zijn een halve Meter. De snelheid was niet groot, minder dan van een stoomboot. Het verschijnsel duurde naar schatting een goed kwartier; volgens een der toeschouwers werd zij uiteengeslagen of verdween ten minste voor een bliksemstraal. Gedurende het verschijnsel was het bijna stil en viel een zach- te regen, die weldra vervangen werd door zwaren wind, dito regen en onweer. Voorts heb ik de eer U mede te deelen, dat ik tot mogelijke nadere toelichting ben bereid. De Berstaanwezend Officier van Gezondheid, G. J. BLONK. C°) Dit zal vermoedelijk »naar het Noord-Westen” moeten wezen. KINALOGISCHE STUDIËN, TA: Eenige cijfers omtrent alcaloid-gehalte en productie van enten-, stekken- en zaailingen- plantsoenen, : DOOR P. v. LEERSUM. Wâ, Directeur der Gouvernements Kina- Onderneming. (*) Bij het in toepassing brengen van kunstmiddelen om de kinaboomen te vermenigvuldigen, ging men van de veronder- stelling uit, dat de enten of stekken volkomen hetzelfde schei- kundig gehalte zouden verkrijgen als dat van den moederboom, waarvan zij afkomstig waren. Daar dit echter, zooals Dr. vaN GOoRrKUM op blz. 385 van „De Oost-Indische cultures, in betrekking tot Handel en Nijverheid, Deel II, 2° druk” zeer terecht opmerkt: „Feitelijk eerst na eenige jaren afdoende, kan uitgemaakt wor- den door de scheikundige analyses”, zoo werden eenige onderzoekingen verricht van enten en stekken afkomstig van bekende moederboomen, en is thans, zooals uit de ondervolgende tabel blijkt, met zekerheid uitgemaakt, dat het alcaloid-gehalte van de enten of stekken somwijlen hooger, maar dikwijls be- langrijk lager kan zijn dan dat van den moederboom, waarvan zij afkomstig zijn en dat o.a. door de meerdere of mindere vruchtbaarheid van de bouwkruin daarin groote veranderingen kunnen worden gebracht. (°) Zie Natk. Tijdsch. LIV, blz, 397. — 350 — SAMENSTELLING, Num- : KiNA-Soorr. GROEIPLAATS. hd in Kini-f op, |Kini- biste To- ne nidi- dine.| am. | taal. nes aled. 1 | Hybride C,C.L, XxX O,S. | Reoeng-Goenoeng. 10,33 =d 415 [LAN 2 > ent. > Lodaja. 1,45 | 084 | — | 2,6t [14,90 3 » » » » „66 34 | — 1,95 [10,95 4 » ) » » 8,47 { 0,29 | — | 1,94 [10,70 5 » ) ) » 8,30 | 0,4 | — 2,02 | 10,56 6 > > » Pasir Malang. | 987 | 1,9 | — | 1,58 [12,84 7 ) D) D) » 9,23 | 1,51 | — 2,22 | 12,96 8 » D) » » 9,38 | 1,83 | — | 2,99 (13,50 9 D) » » D) 9,25 |'2,27 | — | 2,30 [13,82 0 » D) D) » 9,2 got 2,29 [13,57 8 » » DS D) 9 ‚90 | — 2,44 | 13,00 ‚b D) D) D) » 9, At 2,35 | 12,37 1: > > > > 10,08 | 0,33 | — | 2,23 | 12,64 4 | » » » » 9, 0,39 2e 2,40 (12,62 15 » » » Tjinjiroeän. _ {40,29 | 0.30 | — | 1,97 | 12,56 6 > » » » 10,46 | 0,45 | — | 2,29 (412,90 1 D) » » » 9,60 BAE ee 2,00 | 12,14 18 D p > » 9,04 | 0,714 | — | 1,88 | 141,66 19 » » » > 641 | 0431 — 1400 SMT ) > > > » AT opta » D » D) 5,02-| 0,55 | —- [4,4 | 7,28 ) > » » » 5,23 | 0,56 | — ‚60 | 7,39 ) » ) » » 5,14 Ven 62 | 721 f » ) ) » 521 | 0,76 | — „at 7,68 > » > » 3,92 | 0,26 |. — 22 | 5,40 Ì p) » D) » 490 | 0,30 | — 31 | 5,81 ) > > » 4A | 027 | — 71 | 6,25 > > > » 353 OM — 55 | 5.32 ) > > > » 4,0 Bf 2e 55 | 51 ) > > > » 6:70 | 0,47 | — | 1,78 | 895 / » >» » » 688 | 04 | — 15 | 9,34 Al > > » 5,67 | 045 | — | 1.16 | 7,88 3 > » » » 595 | 043 | —-| 158 | 7,20 î » » » » 554 | 04 | — ‚69 1,67 > » » > bloet — 1150/10 > > > » 342 | 0,30 | — | 123) 495 > » > » 3,64 | 026 | — | 1,46 | 5,30 » > > » 478| 04 | — | 132) 634 ) > > > » 6,36 | 0,29 | — | 4,62[ 827 40 > > > p 3351 032| — | 1,2| 489 4 » ) » » VAL 0MBT tn 5,17 | » p > > zaal oa) — | 1,96 [10,10 — 351 — AANMERKINGEN. Analyse Moens. Moederboom No. 255. » » ent je) » D » » Reepbast van 158 cM; boom oud 6 D) » ee Bast van 100 mrs » D D » » > » » » vv vYsssy » Di » » » » » » » » » Di D)} D)) » Dj » Di Dj D)) » » Dj D » Di » » » Dj D) » hed vs yYsssSYy » Dj 6» » » 1 Di » » » » » D Di 8 » jaar; ent No. 233. » PD, Di » » 9» » HEREN ie Oe D) boomen gemengd, oud » » > vry vS ISS YS Di hed vv vs dd E e, ren we) GA Ser) AA Se) II OO ml CO et et ee) ne Se me Ce) Gar) » » » jaar. No. 238, D) bink n p »10 » JD, oud 6 jaar; 0,2 M boven den grond, No. 235. Er AE B D) D) BO Di » vvevstossvertsseeror vsAvvsuvBZsevss iv vvv sysyyey ma VH Ed to vuur ey VIIw boven den grond. No. 233. ) » Kk» » » » » PS | » » » D » D > » 1» » > >’ » D b H | ent No, 238. » » » D » » Pp Dj D » » » » » Dj D > — 352 — SAMENSTELLING. KrNA-Soort, GROEIPLAATS. Ee WOkine Kini pre Kini- cho-lstnEl atas ne, [nidi-|dine.l am. | ne. laled. Hybride C, C. L. X C.S. Tjinjiroean. 127 | 092 — | 181 D) » D D 6,82 | 0,65 | — 1,50 > > > > 6,64 | 0,84 | — | 1,28 » P) D) D) 6,54 | 0,64 | — ‚72 » ) D) D) 6,14 | OM | — 1,83 » » » D) 442 | 0,72 | — „16 » > > » 4,60 | 058 | — ‚19 » » » » 6,35 | 0,70 | — ‚13 » » D) » 6,07 | 0,57 | — „65 » » » » 5,05 | 0,65 | — 1,26 » > » » 5,16 | 0,4 | — 2,00 » » » » 6,58 | 0,25 | — 0,90 » » D) » 71,45 | 0,27 | — 0,84 » » » » 6,35 | 0,12} —-| 0,63 > > > > 8,47 | 018 | — | 0,79 » » » D) 6,88 | 012 | — 0,86 » » D) » 489 | 015 | — ‚16 » » D) » 5,13 | 018 [| — 1,44 » > » » 5,70 | 0,20 | — | 1,30 > > > > 5,43 | 0,20 | — | 1,50 > > > > 5,56 | 0,3 | — | 1,37 » » » » 6,60 | 0,30 | — | 1,35 » » » » 6% 0,39 | — ‚02 » » » » 6,96 | 0,63 | — 1,82 C. Ledgeriana No, 23 D 9,97 ee be, » » D) » 10,50 | — we ’ » » ent.» Tirtasari, 7,16 en 0,94 » » D D) » 7,64 | 049 [| — | 0,27 » » > » » 1,30 | — beest 0,83 » » > » » 7,37 | 027 | — | 0,79 » » » » » 105 | — me 0,95 » » » » » 6,88 | 0,32 | —.| 0,50 » » ) > » 6,77 | 0,5 | — „33 > Ree > 7,42 | 0,34 | —- | 0,69 > » » , » 7,07 | 0,6 | — | 081 C. > No, 38 Tjinjiroean. 9, — | 1,59 » » » D) 882 | — en ) D) A Tirtasari, 6,79 | 030 { — 0, D) » » » » 6,94 | 0,35 | — 0,61 » » » » ) 6,75 | 0,40 | — | 0,60 » » D) » » 6,80 | 030 | — 0,30 » » > » > 6,92 | 0, | — | 047 — 353 — ZwA- VEL- ZURE AANMERKINGEN. Kini- NE Bast van 100 boomen gemengd, oud 41 jaar, ag M boven den grond. No. 238, DER » D) Heleen | wi En Aten Me. » » nr dS De en SE A Bee | » » s40:s B nt A MR » » st» sr rp ss Rep » » vB KL on > 2 M » sp RE A en. » » ed BP | En Nn Bee, D) » Bp A Am sp » > Ae » » rits En sp rs PED » » 40» rr Pp es . RE A pee he » D) sp so » __» boomen, ehunidk op een in dwars daor en tuin. » > » » » » » » » B » » » » » D) » rp » » Rn TE, » » » Pp » D) PD » » » Bn » » nj > » » Ae] » » Te | » » > Pp » » RR » » » Pr » » RE » » » vh » » ee Dj » » » » » » » » » » k » ss » » He » » » D)] D)] D)] » 1874 onderzocht door id moederboom. ) Ee van 125 ot 1e aanplant. » » » » Di vs D Dj D Ee ho. » > 3 ED pe, » » » » » » » » » bn » » » » » . » À » » » » D Ee 1874 onderzocht door an aneh » Hast ee 5 enten 1e aanplant, » » a , 8 D D Oe On » D » AE » > D — 354 — SAMENSTELLING, Num- 3 gi OET INA-SOORT. ROEIPLAATS. in- En ien SS Ikini-hiA- gini toert enes ne. [nidi-fdine.| am. taal. ne. aled. 85 | _C. Ledgeriana ent No. 38 Tirtasari, 6,69 | 0,40 | — | 0, | 7,35 86 | » » KR » 7,02 | 0,30 | — | 0,46 | 7,18 87 | » » En D ‚00 f 0,40 | — | 0,42 | 7,82 88 | C, Ledgeriana No,94| Tjibeureum. [12,31 { 0,27 | — | 0,92 [13,50 89 Enk an irtasari 26 | 0,39 | — | 0,98 {| 5,63 90 » es D) 5,33 | 0,38 | — 0,79 | 6,50 1 D) REE > 5,35 | 0,43 |. — 0,82 | 6,60 92 > sn » 60 | 41,30 | — | 0,61 | 9,31 93 » Bn D) 6,51 | 0,86 | — 0,67 | 8,04 9 D) Kk D) 6,75 | 042| — | 054| 7, 95 D) pe D ‚4 | 0,47 — 0,69 | 6,60 96 D) Rrk » 5,33 | 0,38| — | 0,37 | 6,08 97 D) er » 6,57 | 0,58 | — 0,50 7,65 US > A » 544 | 0,47| — | 0,54) 6% 99 | C, Ledgeriana No, 384| Reoeng Goenoeng. 12,29 | — — 144 | 13,43 100 Ent Tirtasari. 272 | 0,35 | — | 0,35 [13,42 101 > ns » 1255 | OA | — | 0,6 [13,02 102 D) LE » 12,20 20 — 1,05 [13,49 103 » ss 3 13.60 | 0,20 | — | 0,98 [14,78 104 > ns > 12,80 | 0,20 | — | 0,65 [13,65 105 D) OE D) 12,43 | 0,20 | — | 1,16 13,79 106 > Ks > 12,77 | 0,36 | — | 0,97 [14,00 107 D) ht D) 12,92 | 0,38 | — | 0,83 14,13 108 > >» 1210 | 0,38 | — | 0,90 [13,8 109 > >» » 770 | 049 | — | 0,99 | 8,88 110 ’ bo î 1495 | 046 | — | 0,60 [42,01 11 D) kn D) 9,08 | 044 | — | 0,22 9,4 112 D) An D) 6,14 | 010 | — 017 6,41 113 > > D > 6,75 | 043| — | 049} 107 114 » AN » 5.24 O8) — 0,10 5,39 115 > en 483 | 006 | — | 010| 4% 416 |_ Hybride C. CL. X C.S. î 117 » en » 18 » » » 119 » ) > 551 | 445 | — | 3,64 [10,30 120 > » » 6,27 | 142 | — | 2,4 | 980 121 » » » 6.50 oat — 142 0 122 » > » 5.08 8 76 | — | 4,631 Hee 123 » > D) 441 067 | — | 142 6,60 — 355 — ZwaA- VEL- RE AANMERKINGEN. I- NE. Ba ea ze en, 1e aanplant. » » » » In 187 rd Morxs onderzocht; moederboom, Bast 1e aanplant. » 5 » » » » D » » » » » » » KD D) » D) >» » D > » _» 10 enten. » D ERN » » » » » » » D) » » » In 1884 bedaieseiis moederboom. Bast van een ent, oud sg pa je mn » » » » » EK » : D) » » » » Pr > » > » » » » » » » » » » » » » » » » » » DJ » » » » » » » » » » » » » » » » » D » » Di » » » » » » » » » » » » Di » DEERD Dj Da » > » » DAR © » » » » » » » » » » D » A NE © KERNEN D » » » » » » » » » D » »> 10,50 Moederhoom vaailing alde a Dr. Hess 11,63 Ee ‚ Laboratorium, 8,37 ’ s 6,55 erangsche Ae ak 2 M ata van af 25 eM boven den grond; analyse a W. LEER 1,74] Monste grtn 25 EM ‘boven den grond van 300 forsch ontwikkelde boomen me et g jen 7,94 Messer. dat 400 fs b/d ohh van dezelfde boom 605| >» » 25 » menma oewnitkelde. hoeken, tiet geel blad, 538 | Monster genomen 100 cM b/d grond van dezelfde boomen. LVII 24k — 356 — SAMENSTELLING, NUM- KiNA-Soorr. GROEIPLAATS. OR CARE MER Kini- zh ‚ Kini- mins ne nidi dins. am. {taal ne |l alcd. 12 |_Hybride C.C. L. X C.S. 453 | 0,66 | — | 1,60 | 6,79 125 » » > 3,85 | 058 | — | 077| 520 126 » » » 5,90 | 1,20 DE 9,71 | 9,81 127 > ) » 6,39 | 1,10 2,01 | 9,50 128 > > » 451 093| — | 158| 78 129 » > > 403 | 085 | — | 179 667 130 > > > 503| 093| — | 39 9% 131 » > > 6,24 | 0,88 | — | 2,06} 9,18 132 > » » 468 | 0,62 | — | 1,60 | 6,9 133 » » » 43 0.48 La 1,38 | 6,16 134 > » > 6417 | 444 | — | 239 8 „710 135 D » » 6,07 | 149 | — | 304 [10,90 — 357 — AANMERKINGEN, gin eo 25 cM b/d grond van 405 zeer slecht ontwikkelde boomen met gee Monster genomen 100 en b/d grond van dezelfde boomen D) 25 D) D) forsch ontwikkelde boomen met groen blad. vin Ar en en pad sr ond ger dezelfde boomen. 360 slecht ontwikkelde boomen met ie el bla Ag ze enn 100 ze ie ben pe dezelfde boom 25 300 forsch onvwkkonds boomen met al oen blad. Monster rn 100 De ee sin van dezelfde boom > 25 » 350 slecht ottwikkake boomen met geel bla de Monster genomen 100 cM b/d grond van dezelfde boomen. Analyse van 4 ov aans ane Aen bast van 2 M lengte van forsch ontwik- elle boomen zt epi Analyse van 4 rerlamenerie Eron zonder epidermis. De cijfers in de laatste kolom zijn berekend op luchtdrogen bast (markt- grt de overige hebben betrekking op bast, berekend als gedroogd bij t 105 358 — «0 | AIEKNK Et 8 « GA LS C8v6 | WIAXX & & 8 « « L « « 8G EL utejsdopiio ‘ots do túojus ‘Bport. AI RQ « A « «LOW u ER $ «LL « 089 Th | Ï oN PIT 8 AMD A gel L | 168 h usefelg 97 vowoogopaopm C06'OT g us GC « € « « G | 968} o/ogG'g g uo G "woojs PA ue dofiouyor pasel Erp | SOL vuliz gyoom yon peez — WIDelelg yin Jom uep -euBMEYHOG UBA fiz zo st Sunyoerr far Jswoydo op UBAIBEM ABBUL “Poamyod peez pn Yoo ‘uozuerd aaopuy “(ororz | Joop ’ €968 O7 ‘GE SE LE OE‘CEL C Ke « En « uopojo5) | «Or VEULSE GW HE OC OC « « « y __{ 968} CFL6 O7 ‘66 °86 ‘LE '9E GE « « “6 « °Jog Or 76 UO 85 '9G 'C5 ‘Yol ‘Woors pla ue vofiousort eel 5 SOI “uawoogdepsour g£ opweousdusaog UBA UAHoryron ‘peez ue solruerd «LC'er « “DANS « « Ge C gd « « 7 « « LEON « ‘DpoT € « C y Ke C « KS OE <4 ART «G5'g VIS & 7e « RES « a « 0/009'9 TER ‘Bpoy do beid Bodt y ‘woars p/a ua aoftouyop vavel 5 CGT “yuatoA uouimng opueejstopuo op uo uowoued sfimgue piom g ue 7 UID FIN vodurjeuuwerspe oIster) ozop UEA (F5 GI ua) « z ue « « eugl « CIT halide pond [| ueA vpe 5 ue « RE KUB « «O8: Tr Ley « «W « „anness Es Hi lofocy” WH Reiepus Be do ono 5) Wer Y “unstorT 'A “d ol rr | 5681 “Rod gd “ALTVHAD LVVHATAS "ENVId NVA JH0OS ‘oN NIAL HANANHV VAA Sedo aaan =VNV Î VNVAVMHOSS ONTKHNHUUO NOV NIM Analyse sub No. 1 is van een hybriden-zaailing van C. suc- cirubra x C, Calisoya Ledgeriana. De boom staat op het etablissement Rioeng-Goenoeng en had op vijf-jarigen leeftijd een gehalte van 10,33 °/, chinine purum. De enten van dezen boom werden niet alleen op verschil- lenden leeftijd onderzocht, maar ook naar gelang zij op maag- delijke dan wel op reeds in cultuur (te voren reeds met kina beplante) geweest zijnde gronden voorkwamen. Zooals uit de onderzoekingen, vermeld sub No. 2—66 blijkt, varieert het kinine-gehalte van 3,35 tot 11,45 °/,! De analyses, vermeld sub No. 67 en 68 zijn van den Led- geriana-moederboom No. 23, welke boom in 1874 een kinine- gehalte bleek te hebben van 9,97 °/, en in 1881 opnieuw onderzocht een van 10,50 °/,. Het alcaloid-gehalte der enten van dezen moederboom vindt men opgegeven onder de N°9s, 69—77. Van den moederboom No. 38 vindt men een tweetal analyses opgegeven onder de N°s, 78 en 79, terwijl de enten hiervan voorkomen onder de N°, 80—87. De bekende zaailing No. 94 had oorspronkelijk een gehalte van 12,31 °/, chinine purum (zie analyse No. 88), terwijl een partij enten van dezen boom te Tirtasari geplant is in een tuin, aangelegd op een smallen bergrug, waar de bouwkruin Liet tot de beste behoort en op enkele plaatsen zelfs tot de minder goede kan gerekend worden. Aan deze enten, waarvan de analyses voorkomen onder de N°, 89-98, was niets abnormaals waar te nemen; alleen had- den sommige een lichter tint en waren de boomen iets minder forsch ontwikkeld. Merkwaardig zijn evenwel de analyses, vermeld sub N° 99-115. Sub No. 99 is afkomstig van den moederboom No. 38 en de overige van enten van dien boom. — 360 — Ook bij deze overtreft het kinine-gehalte dat van den moe- derboom, waarvan de enten afkomstig zijn ; men vindt er name- lijk onder van 13,60 °/, chinine-purum, alhoewel er ook wor- den aangetroffen van een kinine-gehalte van 4,83 °/,! _En dat deze enorme achteruitgang o. a. ook te wijten is aan de minder goede geaardheid van de bouwkruin, blijkt wel uit het volgende. De boomen n. 1., waarvan de analyses onder de N° 110—115 zijn opgegeven, staan midden op terrassen, die 4 Rhijnlandsche voeten breed zijn, zoodat de onderlinge afstand der boomen gelijk is. Bij den aanleg der wegen langs den tuin kregen de bovenste terrassen de geheele humuslaag en den fraaien bovengrond van den weg en kwamen dus bij het planten de boomen Lt, A en B (de laatste in iets mindere mate) in de beste conditiën; van daar dan ook hun veel hooger alcaloid-gehalte dan dat der overige boomen Lt. C. D. en F. van gelijken leeftijd, maar die niet van den goeden bovengrond konden profiteeren. Of nu de boomen met hun laag alcaloid-gehalte, staande op het 3° en 4° terras, door eene zware bemesting met veel stik- stofhoudenden mest in gehalte zullen toenemen, zal door nadere proeven moeten worden uitgemaakt. Dat men bij stekken al evenmin zekerheid heeft, dat het kinine-gehalte van den aanplant met dat van den moederboom overeenkomt, leeren de onderzoekingen, opgegeven onder de Ne, 116—135. De analyses, sub N°, 116 —118 vermeld, zijn van denzelfden moederboom, maar door verschillende chemici en op verschil- lenden leeftijd onderzocht; en die sub Nes, 119 —135 van stek- ken van dezen meden. De stekken kwamen gedeeltelijk op goeden, minder goeden en op zeer slechten grond voor en vertoonden, met uitzondering. van kleine verschillen in de kleur der bladeren, bij het schillen geen ziekelijke verschijnselen. Behalve echter de bovenaangehaalde veronderstelling was men bovendien de meening toegedaan, dat het forscher wortel- — 361 — systeem, de krachtiger groei en de mindere gevoeligheid der Succirubra’s een meer gunstigen invloed zouden hebben op den groei der daarop geënte Ledgeriana’s; m. a. w., dat op den duur een entenplantsoen meer product zou opleveren dan een, uit zaailingen daargesteld. (*) Uit de hieronder volgende opgaven van productie-cijfers van eenige enten-, stekken- en zaailingen-plantsoenen blijkt evenwel, dat men zich ook hierin vergist heeft. (°) Voor het verstrekken dezer gegevens, betuig ik den Heeren Admi- nistrateurs der Ondernemingen Lodaja, Soekawana en Daradjat nogmaals mijn besten dank. — 362 — GSE "Lee, | “JU9IAA “uouuosaq 80° OCP STO8 96—E6 | LS, T9YWOA 38500 uop jou 56 L8'g Oes 1 JAS C6—F6 |-ON UL ozop -[6 ut 3s109 prom e6'°e SIE G605 F6—86 | vo zuerd al loes uing wozop HN cor SPC E198 86-56 |-98:s ‘vo op “ooueq 9 “wopI PIg GOE 8C05 46-16 |98,'AON UI| “WopI GL oN Z99F1 "Teer, Lc'g 888 1865 96—C6 “uazs.doo 97 a0ULG 00°9 166 EF6E C6—F6 "Ju J9A ded or oop v |” gee Gee P9E5 P6—86 | LS, HEEN Ocg uourmg ozop 907 OST ELITE 86—56 ur ozop "uIvjs yn uoef opuodjoa Tg 185 95E 86-16 |uo guejdoë|-zopuo-eiq u 008 -jsioo op ur p[ojs Sr 601 051 16—06 ['s'o op 98,/-naroong dof "ooyeg g -dopUOLOA FPLO MA I8's 09 Oor 06-68 | ‘Aon ur |eugnosporr) 6 'oN “VOHUd Mr 1SvE va! SOIIM NI HOHVH ‘ISVA HDOUT raf — vrap SENVIANVV vINVId NIAL NAT NVA 'NHONINHHHAENVP | sarvuan-aningy| WEL 2RONAOUA S,OTIN TVL Nad UAKKAN "ZIAAVAZ AATTLAAINHE) LVV. CAO UMUA A eddie 0 NVA ALLLA AGT EANTN 12008 NA ALLOOUE) CVLVAOT ONINENHHONO-V NIN AT NVA NANHOSLNV'Id-NHENGU AHOAHT NVA HILINTOUd UIT LHOIZEHAO — 363 — GEPG | "Te, 06, VEEN 88° 815 GF 15 96 —C6 | UI JUOLOA “Tu oes E69 OEL 066 6-76 |G8,Lenuer “Borg “wopr 597 E65 0085 v6—86 |ur guerdong| "wopr GG oN 06LE "Tee, “uazsgoo 07 ooYvY 1od so 028 & 008 uaurmj azap 68, LEEN “wBjsLopuo mm uoagf opuosjoa G8°L OL O8FG 96—E6 | UI UAA | ‚S "o do -4s1oo op ur p[ojs c6°9 SIT 0901 C6-—F6 |68,Henuer| ERZ ‘oN | ‘ooUtQ 6 -JopuodaA JPLoM 197 GGz 0085 P6—86 |ur 3uejdong| aqÂH PG oN ket : SOIT NI HOHVA ‘ISsVH HDOHUA Trap — raf ZINVIANVV “IN Vd NIJL NAO NVA NHONINANATIEN Fr ded | HAd AILDATONA S,OTIM TVL Emad NAT ee hbe HARKAN "ZIJAVAZ AA THAAINHE) NVV NADH UH A NVA AFLLAAAPT NA ALLOOU «VLVOOT ONINENUHANO-VNIJ HU NVA NENHOSLENV"Id-NALNGU-HOIUAAH NVA AHLLONOOUd UHU LHOIZUHAO 364 — “jstjo5 16988 “Teer, -uev sv stod -oJojf 100p JEEZ E59 068 LSG 96 — EG umg ozop jepwo } 5 ze ‘s30008 zoru poa za 089 1519 G6—F6 e6/s6 zeef voy ur gg G 091 ADA F6 — 66 ee B: ze 86 —66 “uwooarfurlg, “uazss0o 9 o0U A Ge6 6685 66-16 UvA uow -uq dod sort 009 zL'e e, PI 16—06 -ooq oxfijod 8 00G umg uozop a in we Ee ned Vaan is. yn woaef opuosjor dd 506 GEGT 06 — 68 de axyuoadsaoor" u (ons -3s100 op ur plors 81e 08 L185 68—88 | -08 pggr juvapeezsin) ooyeqg 6 -dapuodaA JPIo AM 08 061 COST 88 — 18 Joqwooo | vodurjreez 8 eN ae Aers ‚| sonx NI HOHVH “ISVH ADOHT raf — vrap NVTANVV Een MIAK NEU NVA Had ALLOAAONA SOTIM "TVL Nad UAKKAN NS ONINGMLIN VV ALTVHAD-ANININ “LTHAV MZ ATL CIN) * "NVV NADHUMHI A UVVELSDOG) NVA OPLEEAAT | -NYV NVA LHOOS NA ALLOOUK) CVLVOOTS ONTNENHUIHONO-V NIN AA NVA-NHOSLNV'Id-NHONITIVVZ NUE NVA AIONTOUd UAA LHOIZUHAO — 365 — “ysejoguer 55006 | TEBIOL, SBA _ stysjadoror JOOP IELMZ UINJ 02 it De Ep Be op veptuo uopaom ed 0c8 9684 96-66 530098 goru uoxy 810 059 OPFP 66-76 £6/56 zeef zou ur 9e Gpr 9558 P6--£6 Ee a Er 86-56 ueoou (url, “uojsgoo 9} OU ugA uour oe dod sor 009 sar 48 OsFs 56—16 -ooq ox ® 008 umg dezep d ie | d af jm uoaef opuosjon Gh 366 SILI 16 06 oxyuordszooly a (_J00T -3s199 op ur p[oIs 607 8 009 06-68 [GSSTHMEUKUBA PEEZ FIN) OOULY }, -JopuolaA FP10 MA 81e 665 GGLI 68—88 |ursuerdog | vodurrerg | ET 'oN ‘QOUd Nr asv ‘afA 'S,OTIN NI HOHVH | "ISVE HOOHT rap — maf “INVIANVV he *NIAE NAA NVA NHONINAHATAEN VV HUIVHAD-ANIND Hdd ALIIAAOHA SOA TVL NAT UIKKAN HVVLLSDOG) "NVV NVA LHOOS “ZIHAVAZ AATLAOINHL) -NVV NADEUNHH A NVA CMIIAHArT NA ALLOOUH) CVLVAOT DNIKHNHAONO-VNIJ HA NVA NHOSENV'Id-NADNIJIVVZ Nid NVA HLLONOOUd UIT LHOIIZAHAO — 366 — G899L | TevOr, 859 CTG 1865 96—E6 81'G OIS 959F G6—F6 cg'g GEL 6087 | F6—E6 “ueoourfuifg, “uojs8oo o7 ooy 5 Tr 007 8685 | 86-86 uv uou “eq dad sor 009 eL°e Or ag 56 —16 -00q_ oxfil 8 00G uing uozop 6 re oe - $ zm uazefopuo3joa 60 7 06 65e 16—06 oyuordszoopg [oee -}8.199 op ur p[o3s SIE G) IGP 06 —68 ‘CS8 1] VIBE UvA perez zm oog G -dopuodaA JPao A 08's G15 68E 68—88 |ur zuerdon | uoBuijterz | GT 'oN NI gen beden eeh On abibee raf — VIA hater INVId nn NA ININHMHILEN VV HITVHHD-ANINTN Hd ALLIAHONA S,OTIM "TVL VAE Nad 5 Ee E HARKAN 4 UV VLLSDOG) =NVYV NVA LOOS Na ALLOOUG) ZTA V MZ AA TALAOLNAE) “NVV NADHUIUH A NVA CPLLAEAPT «&VLVOOTS ONTKENUHONO-V NIM AA NVA NAOSLNV'Id-NADNIIIVVZ NAM NVA HLLONAOUd HET LHOIZHHAO — 367 — 19065 “#80, c6'9 OL 8549 96 —E6 ’ 58°9 GEL 996C G6—F6 00‘9 0e, 0209 76 —86 | en — BIZ 66-66 "ugoonrfurly, “uajsSoo 97 AO ugA uou =ug 1od sof 009 co'e 89 see 56—16 -o0q ox Li 00c uinj uazap ( ze ik as d A5 jm uoal opuoSoa ir. C61 SLET 16 — 06 P881 _ |voyuoadszoo| "yr (Joe 48190 op u p[oIs 66 7 C8 669 06-—68 J9qwovagf (UVA PEBZ IN) ooyvg S “JapUOrdA FPIO M 59e G96 vL65 68—88 |ut 3uejdog | uodurrerZ | OT 'oN a Eerde, 'S,OTIM NI HOHVE | ASV AOOUT rar — nap IN VIANVV Re TE NHA NVA NAONINAMAALEN VV Neen uad ALONTOU SOI (TVL Nad 'ZTTAV AZ AATLAALNHE) NVV NADAUNUA A UV VLLSDOG) NVA CfLLAAAT -NVV NVA LOOS HARKAN NA ALLOONN) «VLVOOT ONINHNHHONO-V NIN HA NVA NHOSLNV'Id-NHDONIIIVVZ NU NVA HILONOOUd UAA LHOIZUHAO — 368 — 6968 [ee301, 5e’ 018 Pe26 96—E6 c5'9 CEL G6LL G6—76 90°9 OIS 1098 P6—86 “uajsgoo 9} AOU Bn — heerd £6—456 "ugooarfurf,y, „eq Lod so 009 sgr CoP P5ST 56—16 UBA UoU QQG Uing uazop 89° GFI Beer 16—06 -ooq ox li zen uovel opuoöfoa Por OET 8081 06—6 ‘egST _ |-eyuoudszoo) yr (_J 008 =Js.L99 op ur p[ejs gee OFF FO9P 68-88 LIEN UE f' ugA perez Jm ‘ao eg Ol -JopuoraA IPIo A 098 OFI 1671 88-18 |urguerdopg | uoSurreez | ‘F5 oN NI ae fa, rag — vIap AEVRVY “IN VIa Re NAININAMHEENVV | grrvjap-aning | PEL WIDAAOU SOLI TVL Nad 5 EARNAN UVVLLISDOG „NVV NVA LUOOS Na aLLO OU) ZIHAVM Z AA TLAO LNH E) NVV NADH UM UU A NVA AfLLAAA'T | KVEVOOT ONINGHNUHUNO-V NIM HA NVA NHOSLNV'Id-NHDNIIIVVZ NAH NVA ALLONTOUJ UAA LHOIZEHAO LG6T L65 ML v85 4: 0 "PloM 1830098 UI Jsdoo JOY dOOA da UoOY ‘pno avel y 97L G5G 76 G {iz uorem uo yyoeigoB urezs do uorwous zoop sofduroog org 86 _ vj vuerdo5 ap uoptom ‘uozuejd zoy eu deel og uo 05 op U uy vos Ie} Gh £l __LS8P I83V MEEK 98 6 5 HEEN RBT toqtuovogr ur guejdos “uoummg-uoyyors vopugsy op 79 06 Wy 44 -[Py{MJUO poos sooyeq Cz UEA orzonpoad opjoppruo ry uoyyors O88T UAH pt "a 68, ‘Uef 504 SL 96-G6 96 ui 679 0LG 966 06 Oer S6—Y6 05 tuerdoö Spr 6 -Vö 9% 865 6-66 ol) ‘SO 865 7666 ol | 66 0687 s6G 6887 uojuo HEEN uojuo HEEN er) ÁH Pt zuolo A OÁH Pp: TA, <5 9887 L68T |__cor OE (96-eG ol| CAN | SHG e8E _ [96e ol| HEEN O8 S6 76 et, L6G 86-76 % ur Sgr GI v6-86 oG| uerdod G&G} GG5 76-86 oG| 1uerdod 876 66 -56 of) ‘SO 087 66-56 o4| SO 506 SO €616 96 U9.I9A 07 W65 Go 16 % ep 3580098 G| _LS8T } 6) LS8T ande sil ON Oo lees sr seen “UVVL L | ‘UVVL G ‘UVVL 8 kapt, avve evin Ke Re INE G UVV 6 Paren avv VINVIANVV a re ne LHOHVH UAA n { pe ze vig HOHUVH UAA F. - E IVVLOL | TVVL | TVVL | ssonandag 18900 | MOOUMAO Ff nvvzog, | rvvaor | 1vvaor, wousana sen) fj ROCMOAO ‘NUNHOSLENV"Id-NHM MULS NH NEENH HONVVDIVEOOA HO NVA HOHVH HUAJ HLLONAOUJ UIT LHOIZUHAO — 310 — OL8 96-56 96 C780 GEL G6 76 o8 Org 76-86 oe! Pe) &6-G6 20 LG Goy G6—-16 26 Cyr 1606 97 OIL OeT 06-68 06 Ovy 68-88 06) CRI Orr 88-—L8 ol) ‘uer C8GE OLL 96-G6 % SIG 26-66 o8 GEL G6-76 9 685 OTR 36-76 oL 0805 OeL 76-66 % GEL y6 56 9% Ea 66-66 9 068 007 56-66 oC G89 5616 a1 Ot - 6-16 97! Gy9 Cor 1606 af 079 06 6-06 26 G8 06-68 788} GL 6-68 9 _C88T G9E _ [68-88 ol| “L0AT CLG _ (68-88 ol) Heem GLLG 066 06-66 9% 068 6-56 98 0775 09 C6 76 98 059 G6-F6 eL 094 v6 86 °4 GEST Cry 6-66 90 en 66 66 90 RE 6-66 96 OSOr GE5 6-16 9G GEE 616 oy GL 16-06 97 GCC EG V6--06 96 00L Co )6—68 9 G8 668 9} _ERZT C06 68-88 aG/ TRI 65 8-88 off MBEN o6T 88--L8 ol ‘9 EN ett. uvvr nae e ng TENG dd Vve "IN VLAN VV ze ze ne he nr Be Roauddag sä 5 7 TOEVE-ANd -1890 woauraa TVva0L | TVVL | TWVWL | seonauaag Ne IVd0L | IVVHOL | TVV2OL | seoannag 20 NUNHOSLN V"Id-NADONTTIV VZ AANYVOAVHOOA UA NVA HOHVA UAd ALILONAOOUT UAA LHOIZAHAO — 311 — “yudins DM 117 "wr Iseq “DM 08s8 qd zo dys “Dry o20 vw “DM 00911 3eeq wer do zyoeaq (uoyHors) 56 oog ur proozo8 ‘Tg oog ur "das ‘nog 5'e 30018‘ urg, ie — ‘VNVAMVMHOS u u u Ere « El MO | Kd PLH ù u u “ 56 u U u & 15 & 85 & e l CIT u“ « « Oe Kn We “ avar“ hed “ had “ 56 u u u és oe “ 98 « “ 00e el u 4 er Me OE | u POLI“ u hed hd & 56 u u u ju ee « G8 “ ä 099 & u u GR u u “ e908“ u Len ee “ 66 u u u E & TE “ F5 u “Te “ u u de He “ 19 “ & & had “ 56 ed ws & LI “ 8 ° ad u u A HE u 8£8 u u u “ “ 56 u u È & ee u z£ & “D'MaLteooyeg vod g6gT Jeu uozozzo “ op“ * id « go 4 te Bels op « % 4 aq onnfte 6 sle t et Oeds | 1 Ë … LS prom juoraA i n S E { Ld is ind & ij 5 8 8 ä 5 d “oee 4 u Ke 4 ker tk ee WO u ú “ u u À Je N Hek 06 4 4e el“ gg 4 ge * “ ORTT “ ú u Ke Tk u ILT “ € « uu u“ ú u u « 06 4 & «9 5 gp * ge * u u u BR RN KK 4 0901 gras u kn u 4 ú u & g 44 u Aj Hse * 1e * & goor * u u U u Te OE u u u 6 “Ee “07 * og * & 008 u “ u dn & pe Ss & A u uu & og 4 4 4 Flu gp u ee & u OOvI ei “ Ks u u & u u O88L u u … “ hl we ú 4 “ u 06 “ “ “ u gc Ke 05 pi “ oror * u Ke kek a Ope en DE u u u pg en Ë “gig e Sr * “ oge * [ WM Tk & geget * * ee RON | u 4 u u “ gg tes 5 A ar Hxegrscoeg zedgoetgeumuezor ze BEB °° ‘Pau sdozoopgadoouwegdwj'aorog. * S* de CM gg ORP tE AE MO en KM oe tt Error OEE bee Pr “gg st EN u & ogpr * *% ooggg * “8 u « 16 % “ [3 08 ss 4 deg kes & “ “ té „u U Kd “ “ 4 68 98e vaar 0098” en) 0 Oe Re ek “ Ke eN gtr u & ogg * & oosg 4 “8 u u 6 “ * ú Ig 4 te & oo 4 gg 8 Er ges De productiecijfers der enten- en zaailingen-plantsoenen, hierboven opgegeven, zijn van tuinen, welke zich normaal ontwikkeld hebben en waarin weinig of geen hiaten voorkomen. Alleen dient bij eene vergelijking der cijfers in aanmerking te worden genomen, dat in de zaailingen-tuinen (met uitzon- dering van tuin N°. 15) in het jaar 1892/93, door de aanvallen van Helopelthis Bradii niet is geoogst kunnen worden, terwijl de enten-tuinen van deze plaag geen last hadden. Die der stekken zijn van 25 bahoes goed ontwikkelde, volkomen aaneengesloten Hybriden, geplant in December 1886. Dat Ledgeriana- of Hybriden-enten-tuinen op den duur min- der product opleveren, dan zaailingen-plantsoenen, is volstrekt niet te verwonderen, als men in aanmerking neemt, dat men bij de Ledgeriana-zaailingen ook den wortelbast kan oogsten, wijl deze ongeveer hetzelfde kinine-gehalte inhoudt als de stambast, hetgeen met een lagen unit-prijs bij enten met hun 2 à 3°/, zwavelzure kinine niet het geval is. En dat die productie van den wortelbast niet gering kan zijn, toonen de volgende cijfers aan. Bij een oogst van zieke boomen, dus waarbij minder wortel- bast wordt verkregen dan bij gezonde exemplaren, bedroeg deze hoeveelheid op: (* 475 Kos, stam- en takbast 350 wortelbast, dus 73,7 o/o of 42 o/o v/d. geh. oogst. » ne » 319 D) D Ss» » 42» » DP tk SE zee » » Ton »p 43» DP DD 368 » kek » _ 286 D) ld es Ben non 300 » DD» >» 240 D » 80,» » 44» » » DP De Ledgeriana-stekken-tuinen van de Onderneming Soekd- wana gaven, niettegenstaande de wortelbast oogstbaar was, nOg veel minder product; en wel na rooiing op 11-jarigen leeftijd 1150 à 2200 Kilo’s per Bouw tegen 4700 à 5300 van zaailingen- plantsoenen. De verhouding van stam-, tak- en wortelbast kan echter enorm variëeren, daar zij van verschillende oorzaken, als: aard van den bodem, gehalte en leeftijd van den boom, oogst- en werkwijze, enz. enz. afhankelijk is. — 313 — Hybriden-stekken-tuinen van de Onderneming Daradjat ga- ven de volgende producten. A. Gemiddelde productie uit een zeer mooi ontwikkelden tuin. Op 6 j. leeftijd werd 5'/, Ke, per boom natte bast verkregen. ” 1, ” ” 8! zen » ” Ll ” ” ” 8 „ ” ” 101/, ” ” ” ” ” ” ” 9 ” ” „ EA ” „ „ ” „ „ „10 „ » » 107/,, ” ” ” „ ” ie B. Gemiddelde productie uit een middelmatig ontwik- kelden tuin. Op 6 j. leeftijd werd 31/, K°. per boom natte bast verkregen. + ” 7 „ ” „ 4 „” n„ ” ” „ ” ” 8 „ „ . Bil ” ” ” ” » » ” 9 r ” ” De ” „ ” „ ” ” ” 10 „ „ „ 7 ” ” ” ” „ „ C. Gemiddelde productie uit een slecht ontwikkelden tuin, Op 6 j. leeftijd werd à | Ke. per boom natte bast verkregen. 1, ls had „ „ „ „ ” „ ” „ 8 „ „ „ 31/, ” „ ” ” „ ” ” 9 ” ”„ » Af e : „ „ „ „ „ ” 10 „ „ „ ” ” „ ” „ ” Zoo verkreeg men op dezelfde Onderneming, maar op steenachtigen bodem op 22 Kos, stam- en takbast, 13 Kos. wortelbast ; dus 60o/o of 370,0 wortelbast van den geheelen oogst. Voor de particuliere Onderneming Pasir Malang bedroegen deze cijfers. ian Takbast. ee zamen. Wortelbast. n Kos, in Kos, in Kos, in Kos, oe 23.804 ke 18,196; dus 39 e/o of 28 o/o v/d an ee 27.051 43,616 40667 17.898; » 44» » 30» » 3.428 3157 6.585 3.000; » 45» »34» » » » en voor de Gouv. Onderneming Tjinjiroean. 350 105 455 189; dus 41 o/o of 29 o/o v/d geh. oogst. 435 85 520 iT s Msn 155 30 185 80; » 43» »30» » » » ’ 152 130 282 152; » 53» »35» » » » — 314 — Hierbij moet het volgende worden aangeteekend. In den tuin, bedoeld onder A, had men het laatste jaar verbazend veel last van kanker en werd een oppervlakte van circa twee bouw gerooid. Van 2264 boomen werd 34.168 Ke, nat =15!/,, K°. per boom verkregen. Waren de boomen gezond geweest, of beter gezegd, ware er geen bast weggeworpen van boomen, die al te ziek waren, dan zou volgens taxatie, het gemiddelde op ruim 16!/, Ke. natte bast komen te staan. Dit is belangrijk meer dan bij het uitdunnen. Als regel volgde men echter bij uitdunning, dat de onder- drukte exemplaren uitgegraven werden. Eindelijk volgt hieronder nog een overzicht van de productie (waaronder bovendien het product begrepen is van enkele zaailingen- en stekken-tuinen) en de uitgestrektheid der tuinen van het Gouvernements-etablissement T'irtasari, waaruit men kan zien, dat deze bastproductie eveneens zeer gering is. — 815 — P80'T8F [AU DOOL HEFE| 1ELIOL “UOYEL OYPIZ [PPA UBA 38800 "0 rm GFI 000 dst | op: Ars 168 "uosdna ueA voreauey Ge BAK A! ft Pel oeST 8 ä SN 4 OLE 81F'G8 “68 068| 9681 s # an - G15 GLT IG So Kee Gel POS je É ha E GLE 109°69 Soa 868 PLI! G6ST “UorYe, opuoAdoJsJe UVA 38S00 op1ooo10or) OLE 199°GG va Bes OGT| s68T “UogoIOA UOYYeF oFFOzodurg Suey uvA uodeayos zoop sdof[lUos SOM 98L°GZ 'O "A G88 18G'G0 bo Be 6P1| toe 075 G68°58 on OiP 7 FEI | oest GSI C05'55 ho BEB LIL GET 061 S9T:61 Sa BIP “001 | 988I 988 08495 “TuOeCgr HS, | 2881 ae SaT'8I — 988 ‘S,O'TIM ‘SMOOH Ì “LSV HDOUT NAHONINAMHALNVY NI MANOE NI ENVIANVV UVVP UAd ANAAL S,OTIN IVENVV NAT NVA ALLOOUL) '6LST NI NENNODENO TUVSVLULL LNAWASSIIAVLH LAH NVA HILONTOHUJ NA KLLOOUD HUT LEOIZUHAO — 316 — Op grond van bovenstaande feiten is het dus voor den kina- planter, indien de omstandigheden zulks toelaten, van EA belang om zooveel mogelijk Ledgeriana-zaailingen-pl aan te leggen en zoo min mogelijk Ledgeriana- of en enten- of stekken-tuinen, en wel omdat: 1e. Enten noch stekken van boomen met bekend alcaloid- gehalte de minste zekerheid geven, dat zij volkomen hetzelfde alcaloid-gehalte inhouden als dat van den moederboom, waar- van zij afkomstig zijn; °, _Ledgeriana-zaailingen vergeleken met Ledgeriana-enten in de eerste jaren wel is waar minder product geven, maar de productie der zaailingen wordt ongeveer dubbel zoo groot als die van de enten, zoodra van de laatste de laag aanzittende takken geoogst zijn; en 3°. Stekken, niettegenstaande van deze de wortelbast ook oogstbaar is, het minste product van alle geven. Lembang, Augustus 1897. VULKANISCHE VERSCHIJNSELEN EN AARDBEVINGEN, IN DEN O0. [. ‘ARCHIPEL WAARGENOMEN GEDURENDE HET JAAR 1896, VERZAMELD DOOR Dr. S. Freep, Lid der Aardbevingscommissie. A. VULKANISCHE VERSCHIJNSELEN. De weinige ingekomen rapporten omtrent vulkanische ver- schijnselen wijzen er op, dat de vulkanische werkzaamheid in den Ned. Indischen Archipel in 1896 al zeer gering is geweest. Slechts twee gebeurtenissen trekken dit jaar onze aandacht, en wel de goedaardige eruptie van den Galoengoeng in Tangkoeban Praoe in den nacht van Vrijdag op Zaterdag 22 Mei en de aschregen, afkomstig van den Lamongan in de maand September. De minder belangrijke verschijnselen zal men in de hier- onder volgende opgaaf der ingekomen berichten vermeld vinden. L. Den 27ste Maart rapporteert de Resident van Pasoeroean aan de Regeering (G.R. 6416/96), dat blijkens een van den Assistent-Resident van Malang ontvangen bericht, in het Onder- — 318 — district Pontjokoesoemo, District Pakis van af Woensdag den 18% tot en met Vrijdag den 20sten Maart vrij hevige aschregens zijn waargenomen. IL. Onder datum 29 Mei bericht de Resident van Krawang (G.R. 10625/96) dat, volgens ingekomen berichten, in den nacht van Vrijdag op Zaterdag 22 Mei omstreeks 11 uur vóór middernacht de meest westelijke krater van den T'ang- koeban Praoe, de Kawah-Oepas wederom werkzaam is gewor- den. Den volgenden dag was het water van de beeken en riviertjes, die langs de noordelijke hellingen van dien krater afvloeien, zeer vuil van modder en werd een prikkelende reuk daaraan waargenomen. Het verschijnsel werd gevolgd door een gestadig opstijgen van een rookkolom uit den krater, welke men van uit de hoofdplaats (Poerwakarta) duidelijk kon zien. Omtrent deze uitbarsting zijn geen andere berichten in- gekomen. Van de Regeering echter werd een verslag ontvangen omtrent een tocht door den Resident der Preanger-Regent- schappen naar den krater ondernomen, welk verslag hieronder volgt. (Zie notulen der Bestuursvergadering van Augustus 1896 sub VIII). „Woensdag den 27sten Mei begaven wij ons naar den krater van den Tangkoeban Praoe, om de gevolgen waar te nemen van de uitbarsting, die in denn acht van den 22ster op den23sten had plaats gehad. De laatste eruptie van eenige beteekenis is die van den 27ste Mei 1846; wij gingen dus op den 50ster verjaardag van deze gebeurtenis. Van Lembang, dat 4000 voet hoog ligt, gingen wij te paard den berg op. Zoolang wij door de kina tuinen reden, die zieh uitstrekken tot op eene hoogte van ongeveer 4500 voet, bemerkten wij Seen spoor van vulkanische werking. Ook gedurende het eerste gedeelte van onzen rit in het natuurwoud, dat den ganschen top bedekt, konden wij niets bijzonders bespeuren. Eerst toen wij op eene hoogte van + 5000 voet waren, zagen wij dat de grond leikleurig was tengevolge van cen dun laagje vulkanische asch; van dat oogenblik af werden de sporen — 319 — der uitbarstiog hoe langer hoe duidelijker; de bladeren en takken hingen neer onder ’t gewicht van de grauwe asch, terwijl de grond bedekt was met eene blauwe modder, en toen wij op een 500 M. van den krater waren, was er geen groen blaadje meer te zien, terwijl de modderlaag steeds dieper werd. De neergevallen takken waren vóór onzen komst van den weg verwijderd. Op den zuidelijken rand van den krater aangekomen, maakte het bosch, dat achter ons lag, op ons den indruk, als of het een bosch was van gepotlood ijzeren boomen zonder kruinen; alle takken waren onder het gewicht der asch gebroken en de stammen waren met eene grauwe laag bedekt. Ook het gezicht op den krater was anders dan vroeger. De Kawah-Ratoe (zooals JunanumN den oostelijken krater noemt; de Inlandsche bevolking noemt hem Kawah-Oepas en Kawah- Ratoe den westelijken, -die volgens JunenunN Kawah-Oepas heet) had dezelfde borrelende werking met uitstooting van eenigen damp, die hij gedurende de laatste twee jaren steeds vertoonde en die hij ook in den tijd van JuNGHuHN had. Het kratermeer was echter veel grooter geworden dan het vóór den natten moesson was, wat aan de vele regens van de laatste maanden zal moeten worden toegeschreven. Misschien moet de geheele uitbarsting worden verklaard uit de groote hoe- veelheid water, die door den bodem is opgeslurpt, tot welke verklaring men geneigd is, omdat men noch op de buitenhellingen, noch beneden in den krater, noch op den rand vlak boven de nieuw ontstane opening een sterkere zwavellucht waarneemt dan vroeger, terwijl er toch voortdurend een vrij dichte kolom van damp omhoog stijgt. De grootste verandering heeft echter de Kawah-Oepas (volgens de bevolking Ratoe) ondergaan. Deze krater, waarvan JUNGHUHEN zegt, dat hij „geheel en al uitgedoofd schijnt” gaf reeds sedert eenigen tijd teeken van leven. at in Maart 1895 het kratermeer anders van vorm was dan in Augustus 1894 zal wel aan den regen van den Westmoesson gelegen hebben, maar in September 1895 vertoonden er zich verschillende kleine solfatura’s aan den Oostkant van den Kawah- Oepas tegen den scheidingsrug der beide kraters, welke openingen nu door de uitgeworpen asch worden bedekt, en thans is er een geheel nieuwe krater ontstaan in de westelijke binnenhelling, iets naar het Noorden en dus in de Residentie Krawang, ongeveer op ’t midden tusschen den rand en den bodem met wm kleine openingen ten Zuiden. De Heer Worrr, Opzichter op de nabij den krater gelegen Kina-onderneming soe vertelde, dat Vrijdag den 22ste Mei ’savonds om half negen de uitbarsting was begonnen onder een geknal als van klein geweervuur en met trilling van den bodem en zoo had voortgeduurd tot een uur of twee ’s nachts. Toen was alles afgeloopen. Het volk van zijne Onderneming had willen vluchten, doch hij had het weten te overreden niet weg te gaan. Wij daalden in den krater af naar den scheidingsrug in de richting, die gevolgd wordt door menig voetganger tusschen Krawang en de Preanger-Regentschappen en vonden helling en bodem bedekt met eene laag asch van een voet dik, van boven droog en grijsgeel van kleur en van onderen bestaande uit eene blauwe modder. De oppervlakte was door het drogen gespleten in kleine vlakjes, die deden denken aan de ruiten van een beschilderd raam. De Heer Worrr nam zijn weg langs de noordelijke helling en liep al klimmende naar het Westen. Hij kwam over een klein stroompje, dat volgens hem de bron der vruchtbaarheid heette en waarvan hij vertelde, dat er vroeger dikwijls jong- gèhuwden of vrouwen, die geene kinderen kregen, gingen baden; doeh voor zoover hij wist, gebeurde dat niet meer, zeker omdat er bijna geen water meer was. Daarna werd zija tocht gevaarlijk, doch hij was niet door waarschuwingen van zijn plan af te brengen. „Tjoba, tjoba”, zei de Heer Worrr „probeeren gaat boven studeeren’’, en met veel inspan- ning bereikte hij zijn doel. Toen we hem na een tocht van twee uren weer boven zagen, had zijn gezicht dezelfde blauwe kleur als de bodem. — 381 — Hij had vlak aan den rand van den nieuwen krater gestaan en in het gat gekeken. Vuur had hij niet gezien doch plot- seling was de vulkaan met steenen begonnen te gooien, die wel voor ’tgrootste deel in de opening terug vielen, maar hem toch noopten op een draf zijn tocht voort te zetten door de mulle asch, die daar naar zijn oordeel een voet of drie hoog lag. Op dat oogenblik kon men uit de verte niets zien dan een stofwolk. Naar zijn oordeelfzou de lengte der opening langs den kraterwand ongeveer 30 toembak of bijna ‚120 M? zijn. Terwijl wij bij den krater waren, zagen we voortdurend damp opstijgen en hoorden we van tijd tot tijd geknetter. Nadat er enkele photographische opnamen gedaan waren, gingen we langs een anderen weg, die over Nagrak, terug, waar het ons voorkwam, dat de boomen minder geleden hadden. De algemeene meening was, dat boomen en struiken wel weer uit zouden loopen, als ze maar eerst door de regen waren schoongewasschen. Ofschoon natuurlijk niet met zekerheid gezegd kan worden of er nieuwe uitbarstingen zullen volgen, bestaat er o. i. geen grond ze te verwachten, nu er eene opening bestaat, waardoor de gassen zich kunnen ontlasten. UI, In dezelfde maand werd veel aschval, afkomstig uit den Simeroe, waargenomen door den Heer G. KaurBacn van de Onderneming Soember-Peting, Afdeeling Malang, Residentie Pasoeroean. I In de maand Juni viel op den 18%» in eenige dessa’s van het District Tengger, Regentschap Pasoeroean, een lichte aschregen. G. R. 12543/96. V. Een diensttelegram van den Resident van Ternate (G. R. 15809/96) dd. 4 Augustus maakt gewag van een verhoogde werking van den vulkaan (G. Api), welke den volgenden middag in hevigheid afnam, maar nog niet geein- digd was, VL. In de maand September vertoonde de Berg Lemongan — 382 — in de Residentie Probolinggo een verhoogde werking in den vorm van een aschuitstooting, waaromtrent door den Resident voor het eerst bij diensttelegram (G.R. 17709/96) van den 9ien September werd gerapporteerd, dat sedert Zondag morgen (6 September) zware aschregen uit Lemongan afkomstig was gevallen. Nader bericht van den Resident (G. R. 18089/96) meldt: nadat de Lemongan in den laatsten tijd een hoogere werkzaamheid had vertoond en zware rookkolommen had uitgestooten, wat in den regel bij dezen vulkaan geen gewoon verschijnsel is, is van af den avond van 5 dezer tot en met heden (9 Sept.) een zware aschregen gevallen, welke blijkbaar nog voortduurt. In de dessa’s Papringa, Soemberwringin en Salak in het District Ranoelemongan der Afdeeling Loemadjang is de aschlaag wel 1/4 duim dik. Welke schade is berokkend aan de te veld staande gewassen, kan nog niet worden opgegeven. dd. 11 September (G. R. 18342/96) meldt de Resident, dat volgens bericht van den Assistent-Resident van Loemadjang op 8 en 9 Sept. de aschregen met meer hevigheid is blijven aan- houden. Van den berg was niets te bespeuren en ver in den omtrek was het licht verduisterd. Ook ter hoofdplaats was de aschregen zeer waarneembaar. dd. 17 September (G. R. 1861796) rapporteert het Hoofd van Gewestelijk Bestuur wijders, dat tot heden nog een verhoogde werking van den Lemongan blijft waar te nemen, en nog steeds meer of minder zware aschregens blijven vallen. Den 12dn viel te Klakah een buitengewoon zware asch- of liever zandregen. De berg werkte echter kalm en regelmatig door, zonder zware geluiden, terwijl slechts nu en dan een geluid als dat van een donderslag werd vernomen. Den daarop volgenden dag evenwel werd de berg veel onrustiger en hoorde men zware rommelende geluiden, gemengd met rommelend geluid der uitgeworpen en neervallende steenmassa’s. De atmospheer was den 13dn dezer in de omgeving van Klakah sterk bezwangerd met zwaveldampen, welke waar- schijnlijk ook gedeeltelijk uit het meer Klakah ontwijken, — 383 — aangezien de daarin levende garnalen en vischjes bewusteloos boven kwamen drijven. Het laatste rapport van den Resident van Probolinggo dag- teekent van den 19ter September (G. R. 18810/96). Daarin deelt hij mede, dat de verhoogde werking nog steeds blijft aanhouden met waarneming van ongeveer dezelfde verschijn- selen. Voortdurend worden groote massa’s asch uitgestooten, die zich hoog in de lucht verheffend, zich als een breede, dikke voor de zonnestralen ondoordringbare mantel in de lucht voortbewegen, en in alle richtingen, hier wat meer en daar wat minder, een aschregen veroorzaken. De neervallende stof is sedert eergisteren van geheel anderen aard. Was die tot vooreergisteren zwart zand, eenigszins scherp aanvoelend en blijkbaar het product van de wrijving van de in den berg aanwezige bazaltsteenen onderling, thans is de stof die neervalt zuivere lava-asch van een lichtgrijze kleur en van veel geringer soortelijk gewicht, veel fijner aanvoelend. Zij blijft ook veel langer in de lucht zweven en strekt zich over veel grooter afstanden uit. De geluiden, die worden waargenomen, zijn als die van den donder, met korte tusschenpoozen zich doen hoorend.Dreuningen van den grond worden in het geheel niet gevoeld; evenmin worden knallen of ontploffingen waargenomen, die gewoonlijk zware uitbarstingen vergezellen. Die donderslagen gaan gepaard met sterke korte bliksem- flitsen, die van den top van den berg door den aschmantel heen worden gezien. De top van den berg, die een paar dagen geleden nog wel eens vrij kwam, blijft thans voortdurend in dikke aschwol- ken gehuld. De bevolking schijnt niet bang, zij blijft in haar dessa’s. Alleen zijn de weinige bewoners van de daroengans, op de helling van den berg in het bosch gelegen, meestal aren- suikerkokers, naar de moederdessa’s teruggekeerd, minder uit vrees voor een uitbarsting, dan wel omdat het verblijf daar verder onmogelijk geworden is tengevolge der groote duisternis. — 384 — Verder bericht nog de Resident van Pasoeroean, dat sedert den avond van den 13de September in zijn Residentie een regen valt van vulkanische asch (G.R. 18635/96); terwijl ook nog de Resident van Besoeki mededeelt (G.R. 19129/96), dat sedert 17 September in het westelijk deel van dat Gewest een aschregen is waargenomen, afkomstig van den Lemongan, die zonder bepaald nadeel te berokkenen toch hinderlijk is voor mensch en dier. Van particuliere zijde ontving de Kon. Nat. Vereeniging bericht omtrent dit verschijnsel van Dr. KouLBRUGGE te Tosari, (Afd. Malang der Residentie Pasoeroean), dat den 85ter en verder van 13 tot 18 September door hem veel aschregen werd waargenomen. De heer L. Wicuers van het land Brangah (Wlinggi, Kediri) maakt, onder datum van 13 September, gewag van een asch- regen sedert den 11de, De heer J. B. Moqverre, van de Suikerfabriek Kremboong, (Afd. Sidoardjo der Residentie Soerabaja), maakt melding, onder dagteekening van i5 September, van een des nachts gevallen aschregen. Reeds den vorigen dag was de lucht vuil en scheen de zon evenals bij veenrook in Holland. Gedurende den dertienden was de lucht nog niet zuiver, doch er viel geen asch meer. Meetbaar dik was de aschlaag niet, doch alles zag egaal grijs (een monster der asch was bij dit schrijven inn Windrichting nagenoeg den geheelen dag Oost-Wes VII. dd. 3 Dn 1897 rapporteert de Resident van Probo- linggo een verhoogde werking van den Smeroe. De gewone ver- schijnselen van hare werking waren steeds het van tijd tot tijd uitstooten van zware dikke kolommen van asch en rook in den vorm van een hooge pluim, vergezeld van rommelende geluiden, terwijl het tot de groote zeldzaamheden behoorde, wanneer eens voor een kort oogenblik vuur aan den top zichtbaar was. Thans is reeds dagen achtereen een sterke vuurstroom zicht- baar. De top van den berg staat gloeiend en voortdurend worden ontzaglijke massa’s gloeiende steenen, lava en asch uitgeworpen: — 385 — De werking is zoo hevig dat des avonds bij stil weer op de aloen-aloen te Loemadjang zeer duidelijk de zeer eigenaardige geluiden kunnen worden gehoord van de met ontzaggelijke snelheid van den berg afrollende en tegen elkander stootende steenen. — 386 — B. AARDBEVINGEN. 38 Residentie of f gi se ing : a3 Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, = kk gen Duur, ss sc Er en Eiland. E Locale tijd. | tijd. ze Minuten.) _Secon Aardbevingsberichten over Januari 1896. G. R. 2379/95. _{Amboina. Amboina. 2| Br 45m 86] 3 | Amboina. N ï G. R. 404/96. |Soekaboemi. deren: ng 2| 18u — 1| 3 schappen, Java. E. A. Officier van/Lagoe Boti. ei Suma-| 2| 21e 30m 4-32 foe" Gezondheid. tra. G. R. 2692/96. _|Tontoli. Gvt. Celebes en} 6| 8u 53m |—56[ 3 Onderh, _Cele- GR, 467196. Wetter Amboina, Wetter. 11| 9u 30m |—79| 6ÀT ‚ P.C, van wr Payacombo. Pad. Bovenlanden.|26| 13% 45m [4-24 foe---"" sid Officier va Observatorium. _ |Weltevreden. Batavia, Java. 26, 21u 21m 0 opt on G. P. M. van Weel./Ondern. _Gedeh, Preanger -Regent-|26| 21u 22m |— 1} 72 Tjiandjoer. schappen, Java. duri 68 |E. J. Kerkhoven. |Sinagar. eanger - Regent-/26| 21u 15m |— 0 lange schappen, Java. …n 18 D. C. Boutmy. {Pangledjar, Ban-/Preanger - pg bard 26) 2u 16m |—- 3 rum ng. schappen, Java. 0 G. R. 2751/96. _[Pendjaloe, Afd. Ga-\Cheribon, Java. |26| 21u 18 oeh. G. R. 2839/96. |Kota Agoeng. Lampongs, Suma-|26| 20u de Opere ra. G. R. 2838/96. _|Ter hoofd. Ben-|Benkoelen, Suma-|26| 20u 45m |+ 18 | 20 oelen Afd.| tra, pe er. Se- + 20 oema, Manna Laïs en Kroë, — 387 — D E sE Bijkomende verschijnselen Intensiteit en en aard der beweging. opmerkingen. il f IW_NO. [Vrij hevige schok. | HEET Vertikale aardschudding. Gepaard met een onderaardsch geluid. oft: -….......IZeer lichte aardbeving. | NO—ZW. [Lichte schok. | WO. Een paar vrij hevige schokken. P°tteree +... |Lichte aardbeving. d 2; gering horizontaleen vertikale) Geregistreerd door den seismograaf. | beweging. Ook opgeteekend door den magnetograaf en h photographischen, zelfregistreerenden elek- trometer, LN. _ [Lichte golvingen. 4 | Ere Zwakke aardbeving. | ee: Zware horizontale schokken. | NO-_ZW. [Lichte horizontale schokken. _EW_NO. (Lichte schok. NZ. _ [Eenige horizontale schokken. ends nd arseen: — 388 — Residentie of nr ee: pl h Uur „Bens Ag Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, E geragd Duur. s2 3 schen ip en Eiland. & | Locale tijd. | tüd. z° inuten.f Seconden. Aardbevingsberichten over Januari 1896. (Vervolg). Ph. P. C. van Doo-|Payacombo. Pad. Bovenlanden,|26| 20u 50m |+424 | 20 ren. Sumatra. Ee G. R. 2578/96. \Tebing Tinggi. |Palembang, Suma-|26{| 20u 55m [+ 15 | eenige tra. 711 F. Twiss. Moeara Doewa. (Palembang, Suma-|26/ 2lu 5m |+H11 |...-- ve. G. R. 4024/96. |Lahat en Bandar.|Palembang, Suma-|26| 21u 4-10 | 120 ra. G. R. 3235/96. |Moeara Doewa. [Palembang, Suma-/26/ 21u 11 joor ra. G. R. 3098/96. |Ampenan. Bali en Lombok, |28/ 6u 45m |—37 |eeeeert+ ombok. | G. R. 3098/96. _|Ampenan. Bali en Lombok, |29/ Ot BT fee eeen , ombok. ij G. R. 5067/96. |Pariti, Onderafdee-|Timor en Onderh.,29| 12u 7m |—68[ 4 Hi ling Amfoeang. { Timor. Aardbevingsberichten over Februari 1896. J. A. A. Dool. _[Singkel. Tapanoeli, Suma-| 2| 20u20m [+36 = ee. 20u45 [436 3 H. Veen. Keleh Londej. Menado, Celebes. | 9| 16u — 12 | eenige G. R. 4731/96. _|Manna. Benkoelen, Suma-/12/ 13u45m +415 à4 tra. H. A. Engelken. |\Kemoening. Soerakarta, Java. |17/ 17u4lm | —0 |...ver" H. A. Engelken. |Kemoening. Soerakarta, Java. |17| _Ou38m |—16 [15à20 J. A. A. Dool. Singkel. be sensi Suma-\21| 11458m [4-36 |..+-"" G. R. 4731/96. _|Seloema. ea Suma-| 22 4ug0m [4-17 | eenige. G. R. 4731/96. _{Manna. Benkoelen, Suma-| 22 5ul5m [4-15 | 4à5 tra. — 389 — D Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen. ee esesesesee. …….e. Vrij sterke aardbeving. \Horizontale schokken. 4 à 5. Twee vrij ee horizontale scho Eenige vrij “ hevige, schokken. [Horizontale aardschok. s lichte schokken Palembang, Kepahiang en 5 Talang Päiand. Geene. Volgens G. R. 2577/96 te op ennen dn aargenom „eee „eenen tee Twee vertikale schokken een zwakkere vertikale ahl Zware Mibe schokken. Vertikale schokken. res he geringe schokken. eer hevige, vertikale schokken. Lichte aardbeving. Lichte, horizontale schok. Eenige lichte schokken. Een schok eten, zich boven de andere eid, in ’*t$ midden van de pek — 390 — EN 55 Residentie of Herlei at : Uur pane 5 El Berichtgever. _[Waarnemingsplaats.| Gouvernement, E f geks Duur. p en Eiland, & | Locale tijd. | _tüd. iin Minuten.| Seconden. Aardbevingsberichten over Maart 1896, G. R. 5843/96. [Kota Agoeng. \Lampongsche Dis-|7 (tusschen |+ 6 |....…- : tricten, Sumatra. 1t en 2u G. R. 6121/96. [Bandar. ea embang, Suma-1l | 3u30m [H-10 |....eeer G. R. 5844/96. Manna en Benkoelen, Suma-| 12 gu + 15 10 Benkoelen. + 18 G. de vod en Kajeli. Amboina, ien 15| 23u30m |—81 | 3à4 G. R. 8868/96 Dammer. r.| 16 7u30* |—85 | Eenige GR. 6123/96 \Onderdistrict eiheerinh geen 18 gu Mnl . oetoer, Tengger. G. R. 6713/96. In de Controle -Af- Pasoeroean, Java. {18/| ongeveer |.....f..-- a deelingen 10u | andjen en Toe- ren (Malang) L. Wichers. Soekaradja. Kediri, Java. 18| 10u30m |—20 |... | G. R. 5890/96. |Kederi en elders. |Kediri, Java. 18 | tusschen | | 10ue —_21 feareeer . 11u 50m! | G. R. 6978/96. _[Garoet. Preanger-Regent-/30| 14u 15m |— 4 Lin schappen, Java f G. R. 7166/96. _ |Tjiamis. Cheribon, Java. |30| 14ni5ml— 6| óf nd Aardbevingsberichten over April 1896. E G. R. 7166/96. |Tjiam Cheribon, zn + 8ui0m|— 6| 5 | G. R. 7807/96. Wantarlavoong Zegel, Jav 9f 20uZ0Om |— 9 |.--r . G. R. 9238/96. |Pain Pad.’ Benedenlan- 10 425| 1à2 den, Sumatra. E E G. R. 8446/96. |Fort de Kock. Padangsche Boven-\11| 13u15m|4-25 | Zeer | anden, Sumatra. kort. G. R. 8867/96. [Amboina. ina,Amboina./12| 23u5gm |— 86 | Eenigt- G. R. 8485/95. |Tontoli. Grt. Celebes en On-| 17 4u4Qm |—56 | 3 Ì | derh., Celebes. E G. R. 8755/96. |Manna. Benkoelen, Suma-/18/ St +20| 5 | tra. R — 391 — C Richting. D Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen, te. esse [Horizontaal. Twee aardschokken. Eenige vertikale schokken. Horizontale schokken. Zware schokken vsi ………|Vrij hevige, vertikale schok. ‚Een vertikale schok. [Horizontale schokken. ed esse. eters... . Geen schade. [Horizontale schokken. Drie lichte schokken. (Horizontale schok Een horizontale schok. Duidelijk voelbare schokken. Twee lichte schokken. Eenige lichte schokken. Geen schade. hbs ven door een onderaardsch gerom- mel. Een uur later een onderaardsch ge- rommel ee ine. on voelbare aardgolving. — 392 — el: Residentie of Herlei sE DE Dur an pet Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, = ha me Duur. Se iej schen Eg en Eiland. |& | Localetijd.| td. is Minuten.| Seconden. Aardbevingsberichten over April 1896. (Vervolg). R. G. 9240/96. |Atapoepoe. Timor, Timor. 18| 13u 1mf—73 |oo... G. R. 14693/96. |Alor. Timor en Onderh.,}18|. ........|. vevefee……°* . P. Alor. G. R. 14693/96. |Alor. Timor en Onderh, 19| 1u —10 | 1 P. Alor. G. R. 9239/96. |Padang Sidempoe-\Tapanoelie, Suma-|19/ 20t +30 | 3 an. a. G. R. 9239/96. |Sipirok. (Tapanoelie, Suma-19| 20u 12m +30 | 20 tra. — 393 — Richting. Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen. Vrij hevige, vertikale schokken, n paar minuten later, was, terwijl des avonds te half acht uur zich nogmaals een schok deed gevoelen. O vn rb acht seconden aan- hie Korte schokken van aardbe- ving. Een horizontale schok. Een horizontale schok. De Posthouder van P. Alor rapporteert, dat at bij de aardbeving van 18 April 1896 eat et rj hen in de nego- mang, toko en Poeriman helbes kade gehad, wa arb ongeveer 250 personen het leven verloren hebben en tengevolge blkereld ie negorijen voor het grootste gedeelte verwoest zijn. — 304 — sE Residentie of Herlei, TT © 5 as Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.) Gouvernement, E Uur. |gatavia-[_ Duur | Do schen de en Eiland. _ |& | Locale tijd. |_ td. z° Minuten.) Second: Aardbevingsberichten over April 1896. (Vervolg). G. R. 9239/96. [Goenoeng Toewa. [Tapanoelie, Suma-[20/ 20u15m 430 | 3 ra. KE G. R. 14693/96. |Alor. Timor en Onderh..}27{| 23u —10 |. P. Alor. Aardbevingsberichten over Mei 1896. G. R. 10058/96. |Ternate. Ternate, Ternate. | 5| 5u26m |—82 60 835 /E. Goedbloed. Na Lewet. Menado, Celebes. | 5| 52m |—72 |...eee „ Limbur Tomohon. Menado, Gelebes. | Bfess..:...f.... fee eerd GR. 11533/96. epa. Amboina, Babber. | 17 7u 30m |—91 Versl G. R. 10866/96. |Koepang. Timor en O. Eil 18/ 6u 30m |—68 Timor. G. R. 15990/96. [Ilwaki. Amboina, Wetter. | 18 7u ae Td Eenigél} G. R. 14693/96. [Alor. Timor en 18| 12u (OE ig A. Limburg. Tomohon. Menado, Celebes. |18|.........|.. «++ „ener G. R. 12053/96. |Alahan, Pandjang.Pad. Bovenl, Su-/21/ 3u |... 4à5 matra. 3 G. R. 15990/96. |Woelor. Amboina, Dammer. 21 8u 30m |— 85 Eenige- G. R. 11079/96. [Painan. Pad. Benedenlan- |21| 12u45m [4-25 |Een paar den, Sumatra. G. R. 12901/96. [Endeh. Timor en O., Flo-/26| 17u 30m |— 59 2 res. G. R. 11650/96. |Manna. Benkoelen, Suma-/31{ 18u20m 4-15 | 5 G. R. 11650/96. |Bintoehan. Benkoelen, Suma-|31| 18u 30m [413 | Eenig® G. R. 11986/96. [Moeara Doea. 31l 18n40m 14-11 4 Palembang, Suma- tra, — 395 — C D E | 0e Bijkomende verschijnselen _Richting. Intensiteit a î en aard der beweging. opmerkingen 1 o . „Een horizontale schok. te ie Korte schokken. * Sterke horizontale aardbe- vin tend E |Een zware schok. C REE Horiscntald aardbeving. 4 hi Vrij hevige aardbeving. ease. eres... Lichte schok Ere „Korte schokken. O t van het eiland zijn in de negorijen M: ang, Posi op den 20sten Juni aanhou- dend aardschokken gevoeld, …-{Lichte aardbeving. Golvende beweging. Een vrij hevige schok, gepaard met onderaardsch gerommel. Hevige vertikale schok. Voorafgegaan door een kort, maar ded onderaardsch gedruisch en gevolgd doo arterie gedurende 12 à 15 ee. ‚…|Hevige vertikale aardschok. (Horizontale aardbeving. Een lichte schok. Ook door den Heer P. Twiss (711), particulier, medegedeeld. DE 5E Residentie of Herlei- L eten sa z Berichtgever. _[Waarnemingsplaats.| Gouvernement, E d bene Duur, | sc 8e en Eiland. _|& |Loealetyd.| ta. ze inuten.| Seconí Aardbevingsberichten over Juni 1896. E. J. Kerkhoven. |Sinagar. Preanger-Regent-| 3| 10u12m|— 0 |..s.se schappen, Java. A. A. Maas Gees-\Argasarie en Ban-| Preanger-Regent- 10u 7m |— 3 |aeeover teranus. oeng. schappen, Java. 835 (B. Goedbloed. Masarang, Tonda-/Menado, Celebes. |12 4ub5m |—72 |.e.even no. Somer. Java’s eerste punt.|Bantam, Java. 20 5u F6 foet G. R. 12987/96. gern. eee ng\Pad. Benedenlan-21/ 23u +26 6 ain den, Sumatra. 835 |E. Goedbloed. Amen Araúde: Menado, Celebes. |30/| 13455m |—72 |... .. no. Ok 13866/96. Ternate. Ternate, Ternate. | 30 gu24m |— 82 Aardbevingsberichten over Juli 1896. Ì 591 |G, Kaulbach. [Soember-Peting. [Pasoeroean, Java,| 1| 4 —24 30 Dr. Kohlbrugge. [Tosari Pasoeroean, Java. | 1 4u 30m [—24 [ener G. R. 13486/96. [Bambangan, Afd./Pasoeroean, Java.) 1| 4 — 24 fe Bangil. G. R. 13154/96. (Malang. |Pasoeroean, Java.| 1} 4e 38 jerre l G. R. 13372/96. |In de Afd. Toeren,[Pasoeroean, Java. | 1/ In den |—24 |e--"""" Toempang en Ba- morgen À toe van de Afd. ’ G. R. 13180/96. Soekapoera, Teng-{Probolinggo, Java.) 1| 4 25 [oere : ger. G. R‚ 13179/96. |Afd, Loemadjang.|Probolinggo, Java.) 1| 3" 45m|—26 |---"""° — 397 — 1. Drie zware schokken, meest op en neer. Alle losse v hehe in n vielen om, en alles kraakte Em C D E Á HEN Bijkomende verschijnselen Biehting. Intensiteit a en aard der beweging. opmórkingen: ve-vsvee ese |Een lichte schok. svrrvesev ere lEen korte vertikale schok. 2. Lichte aardbeving. DP: |Een vertikale schok. „j0. Een langdurige schok. s Onee Korte vertikale trillingen. ) m6 Alles werd wakker en liep het huis uit. etter e . ' head A gew „|Eenige schokken, na ongekend|Alles trilde en lange periode van rust. [Twee lichte schokken. Een vrij hevige schok van aard- eving. Vrij hevige schokken. rr van aardbeving, tot schuld, maar niets slingerde. Eigenaardig is, dat sedert herhaalde malen gedurende de vroege ochtenduren en uit- urende deze lichte schokken enpoozen gevoeld werden. Geen atra van de en wende. +3 à 4 maal sedert 1 Jul De muren van het koffiepakhuis te Sendoero Ben. korte, doch zeer hevige schok. werden daardoor wederom op verschillende — 998 — Ez 55 . . pe et: Residentie of Herlei- sl U ding tot A3 Berichtgever. _|Waarnemingsplaats,) Gouvernement, {£ UF. | gatavia rbe k > SC 8 8 en Eiland. & | Locale tijd. ; tüd. ci Minuten.| Seco Aardbevingsbericbten over Juli 1896. (Vervolg). G. R. 13178/96. |Besoeki. Besoeki, Java. 1 4u 15m |— 28 G. R. 14924/96. |Indrapoera, Afd. [Gvt. Sum. West-| 1| 17u EN Painan. kust, Sumatra. G. R. 14924/96. |Priaman. Padangsche Bene-/ 3 7u45m |H26 denlanden, Su- matra. G. R. 14552/96 en/Manna. Benkoelen, Suma-| 5| 14u45 [415 F. Twiss. tra. G. R. 14888/96. |Moeara Doewa. [Palembang, Suma-| 5| 154 5e 4-11 ra. G. R. 13487/96. (Bandoeng. Preanger - Regent-| 7| 0u27m |— 3 appen, Java. G. R. 13487/96. [Tjiandjoer. Preanger - Regent-| 7| _0u27m |— 1 schappen, Java. G. R. 13487/96. [Tjiandjoer. Preanger - Regent-/ 7| 1% — 1 schappen, Java. G. R. 13659/96. [District Gandasoeli.JKrawang, Java 7 1430r |— 3 — 399 — C D E a Bijkomende verschijnselen “ Richting. Intensiteit A5 en aard der beweging. à opmerkingen. plaatsen, vooral in de hoeken van onder ed boven ges scheurd. Ook enkele muren van de in reparatie mied assistent-resi- he woning zijn gescheur See, Lichte en kortstondige aard- schudding. EE Korte hevige vertikale schok, voorafgegaan door een onder- aardsch gerommel. OEE Een vertikale schok. MRO—ZW. Zoowel vertikale aardtrillingen en omstreeks denzelfden tijd Te Kroë waren de schokken hevig. Opde laatste plaats wer- den ze slechts zwak gevoeld. haaks Twee, elkander snel opvolgende schokken. —W, Sommige personen meenen na deze aardbeving nog tw andere, hd lichtere te ez ben gev =N, Hibo kk EEE er ern nere TET Omen On en Cha Ae eeh EE el Ee TOUT - N ne © n . “ - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ki — 400 — Nummer in de Lijst der Medewerkers. Berichtgever. Waarnemingsplaafs.| Residentie of Gouvernement, en Eiland. Datum. Uur. Locale tijd. M Aardbevingsberichten over Juli 1896. (Vervoly). D. C. Boutmy. E. J. Kerkhoven. Resident. 533/96 Oe GRE (Telegram). EB. Goedbloed. mms G. R. 15006/96. G. R. 14407/96. G. R. 17533/96 Tele. gram). G. R. 15511/96. Dr. C. D. Ouwe- and. G. R. 16912/96. Controleur. G. R. 16912/96. G. R. 17004/96. bid ” G. P. M. Van Weel.l Dr. A. J. Hoorweg. Onderneming Ge-| deh, Tjiandjoer. |Ondern. Pangledjar/ Radjamendala. Sinagar. District Gandasoe- lie. Galela. Masarang, Tonda- no. Bima. eth Malang. Galela Manna. Lagoe Boti. Natal. Segli. (Sabang. Taloe. Dongala. ” ” Preanger - Regent- schappen, Java. sch anne Java. Ternate, Halmahei- ra. Menado, Celebes. Gvt. Celebes en On- erh., Soembawa Pasoeroean, Java Ternate, N. Halma- Benkoelen, Suma- a. Tapanoelie, Suma- Tapanoelie, Suma- tra. Gvt. Atjeh en On- derh., Sumatra. Gvt. Atjeh en On- derh., P. ke Pad. Bovenlanden, umatra. ed en tad, Celebes en Onde. Ce Celebes. 8 „|15 16 kó 24 24 15u 50m ju 32m 20u 35% gu 30m 20u 30m 20u 37m 20u 45% 20u 45 21e gu 102 21u 30% 14u — 23 — 84 +15 32 |ee+° +31 +44 +46 +25 — 52 — 52 —52 mn — 401 — C D E ie Bijkomende verschijnselen Richting. Intensiteit en en aard der beweging. bieding teersee vee eel Zeer zware, vertikale aardschok. Bee Een lichtere, vertikale aardschok.| WW. Twee schokken va preken de eerste nog al hev epen v…..lTwee op elkander ad schokken. —N. Horizontale schokken. —0. Zware vertikale schokken. Zware vertikale schokken. T—0. Een schok. N. Lichte horizontale aardbeving TE PAE A. Lichte vertikale schok. rNO, Horizontale aardbeving. ie Lichte, vertikale aardschokken. Beekse Lichte aardschok. Eenige vertikale schokken; twee pee later gedurende 35 sec n wederom enkele ho- riwaitans schokken RE AE en —W, Vrij hevige schok van aardbe- ving. Benen Lichte aardschok. ZW. Horizontale schokken. 'ttevevee.|Vertikale schokken. — 402 — Residentie of pel : Uur. 23 Berichtgever. {Waarnemingsplaats.{ Gouvernement, El 5 es Er) Et en Eiland. _ |£ | Zoeate tijd. ch Aardbevingsberichten over Augustus 1896. G. R. 15510/96. [Manna. Benkoelen, Suma-/27| 114 30m tra. G. R. 16540/96, [Manna Benkoelen, Java. | 7/ 23u G. van Beuningen/Solo-Djebbres. Soerakarta, Java. | 7 lu 19» van Helsdingen. G. R. 16416/96. nn afd. Toe-{Pasoeroean, Java. | 7|/ 134 30m G. R. 15989/96. Tosa Pasoeroean, Java. | 7{ 12u G. R. 15894/96. inn en Toem- Pasoeroean, Java | 7/ 14u ng. GE 16540/96. (Tandjong Sakti. |Benkoelen, Java. | 7 u G. R. 16806/96. {Moeara Doewa. |Palembang, Suma-{ 7| 23u 15m EF. Twiss. Moearah Doewa. (Palembang, Suma-{ 7| 23u 15* ra. G. R. 15988/96. |Kepahiang. Palembang, Suma-/ 7/ 23t ra. A. Limburg. Tomohon. Menado, Celebes. | 7 D G. R. sers, 96, |Semarang. Semarang, Java. |12/ 0u20r W. va Sringin. Semarang, Java. |12 Ou 30m E.A. Genie-officier. Semarang Semarang, Java. (12 Ou 19e G. R. 16144/96. \Pati, Koedoes, Ja- Japara, Java. 12 Oe1ion (Telegram). para. 632/G. P. M. van Weel./O, Gedeh. Preanger - Regent-/14| 14u 36m schappen, Java. J. W. Ottolander. |O. Kajoemas. Besoeki, Java. 14f 23u 45e — 403 — C Richting. Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen. . en „Flauwe vertikale schokken. Eenige flauwe, lichte, vertikale schokken. Lichte schokken; horizontaal. Schokken : Ferscheidene, rete op elkaar l volgende, schokken. Hevige horizontale schok. Lichte schok. iet zeer hevige 2 tot 3. Sterke schok. ‚Horizontale aardbevin Twee vrij schokken eving, vergezeld van onderaardsch gero esse wesen eenen RR NN Horizontaal. Lichte schok. Hevige, korte, vertikale aard- ving. schudding vermisse een seconde, daarna een zware schudding ongeveer 1!/, sec. Volgens G. R. 15672/96 mede en tegelijker- deelingen Ken dal A iet in Amba- 3 vertikale beweging was ook een paar lang, toen weer een stilstand) limeter verschoven. Al eenige dagen vroeger asc Ranen en mart hangdn er aschwolken boven den krate 27k — 404 — Residentie of Ri sE Sp f Uur ing tot if Je Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.f Gouvernement, 8 re eend Duur. Ss 8 Re schen 3 Be en Eiland. _|S | Loeale tijd.| td. / 5 Minuten.| Seconden, Aardbevingsberichten over Augustus 1896. (Vervolg). G. R. 16538/96. |Sidajoe, Grissee, [Soerabaja, Java. |15) 11u25m |—24 |....ven Lamongan. \Observatorium. |Batavia. Batavia, Java. 15) 22u 56m 0 ? G. R. 16805/96. |Afd. Soekapoera-|Preanger - Regent-]15/| ’s Nachts „[onerer Kolot. schappen, Java. 16 G. R. 16717/96. |[Tegal. \Boemidjawa, Java./15/| 's Nachts vohnneire G. R. 16420/96. |Rembang. Rembang, Java. |15/ 234 16m |—18 |.….-° G. R. 15895/96. (Semarang, Poerwo- Semarang, Java. |15| 23u 10m |—16 |.-+:" ’ dadi en Demak. : E. A. Genie-offi-|Semar es Semarang, Java. |15| 22u59m |—14 | Eens cier. E. A. Genie-offi-Banjoebiroe. Semarang, Java. |15| 23u 4m |—14 |. ier. E. A. Genie-offiJSemarang. Semarang, Java. |15| 22u59m |—14 | Eer cier. Horizontaleaardschokken, waar- schijnlijk hun oorsprong ne ende uit den berg Gabas, 8 Behokken. — 405 — C D E en Bijkomende verschijnselen Richting. Intensiteit a d der b ing. en aard der beweging, óriinerktaned van 11/, sec. om te besluiten met een zware trilling. W. Schokken P Zeer licht, Op het verh hens vertoont e pho- tograpische kromme van den magnetograaf ereen een lichte fas nn an Seis- mograaf heeft niet gewerkt. Drie lichte schokken. Vertikaal te Semarang; hori- zontaal te Poerwodadi. uitgeschoven. staafjes 1 à 2 mM. verplaatst. Lichte trilling. hamer ie was niet waar te n De N,NO, ZZ en w staafjes es over de volle De richting werd afgeleid gede dat iemand 50 Paal de ti ja (Rembangtijd) opgenomen. Dezelfde persoon, zijnde beheerder eener petroleum- concen deelde tevens mede, dat een petro- leum put, die langen tijd niet meer had ge- loopen, den 16de plotseling weer was begonnen. — 406 — zl: Residentie of Herlei hd HE Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, = Uur. B pn Ee 5 à Br en Eiland. & | Locale tijd. | tijd. 5 Minuten Aardbevingsberichten over Augustus 1896. (Vervolg). B. A. Genie-offi-fWillem I. Semarang, Java. |15/ 23u 4m |—14 ier. G. R. 16144/96. [Pati, Koedoes. |Japara, Java. 15| 1lul5m |—16 G. R. 16282/96. |Jap apara, Java. 16} 23e (=15 E. A. Genie-offi-|Djocjakarta. Djocjakarta, Java. |15| ’s nachts |... cier. 330jH. A. Engelken. |O. Kemoening. |Soerakarta, Java. |15/ 23u 7m |—16 G. van Beuningen|Solo-Djebbres. Soerakarta, Java. |15{ 23u 7m |—14 van Helsdingen. G. R. 16536/96. |Banjoemas. Banjoemas, Java. [15/ 23u ed Resident. Poerworedjo. Bagelen, Java. [15/ 23t 14 E. A. Genie-offi-Kedoeng Kebo. |Bagelen, Java. {15} ’s Nachts. |— 13 cier. G. R. 16419/96. je nerd Kedoe, Java. 15 [4-23u — 14 etan. ì G. R. 16255/96. |Patitan. Madioen, Java. |löj+23t |—17 | Richting. — 407 — C D Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen, LN. tees es. T 1 EI {Twee lengte uitgestooten. De an- dere staafjes elk 1 à 2 mM Lichte trilling schokken. Een lichte schok. ……eesessnesee seeeeeeseeee Vrij hevige vertikale schokken. Korte, vrij hevige horizontale schok. Lichte schokken chokken, meest ‘vertikaal. se n de Afdeeling vert waargenomen ; duur . aes, sesese.ee. ….easseeereseseee..ese.s.e.e.. [Een hevige schok. Vier hevige schokken, respectie- velijk te 23 u 45, te 0 u 30, te 1 u 30 en te 2 u 30, waar- van de eerste het langst be de en het hevigst was. Dez schok is ook te Madioen waar- genomen, ongeveer terzelfder tijd en vrij hevig. Seismograaf met 8 koperen staafjes. eer noardeljks richting grootste king. nj inrichting voor Be leker m hots en ‚8 naa gegaa Waarschijnlijk zijn maande tilingen des nachts voorgekomen; te Sala gawie, Soerakarta en Gombong niet cheba, Een der hangklokken stond stil, zeer geringe Z te openen, daartegen geslinge Richting geconstateerd blijkens in meel staan- de omgevallen pennetjes. Een regulateur bleef op aangegeven tijdstip stilstaan. Te Patjitan is van de Assistent-residents woning muurwerk en kanteelen op onder- scheidene plaatsen gescheurd, en mede van de tijdelijke ziekeninrichting eenige pilaren gescheurd. — 408 — Dr. J. M. Janse, en é 53 Residentie of Herlei TS © 2 Berichtgever., _'Waarnemingsplaats./ Gouvernement, = Uur. |zatavia- sl SC, EE en Eiland. 8 Locale tijd. tijd. 5 he Minute: Aardbevingsberichten over Augustus 1896. (Vervolg). 532|L. Wichers. Ondern. Branggah,|Kediri, Java. 15| 23u8m |— 21 Wlingi. G. R. 16535/96. [Overal in het ge-|Kediri, Java. 15/ 23uim |—21 west. Suikerfabriek. Sidoardjo. Soerabaja, Java. 15 23u 30m |— 24 Kremboeng. G. R. 16533/96. |[Soerabaja. Soerabaja, Java. |15{ 23u 15m |—24 591/G. Kaulbach. Ondern. Soember|Pasoeroean, Java.|15| 23u 15m |— 24 Peting. Dr. Kohlbrugge. [Tosari Pasoeroean, Java. |15| 23u 30m |—24 G. R. 16539/96. [Geheele gewest. [Pasoeroean, Java.|15| 23u 25m |— 24 G. R. 16417/96. Ehud en _{Probolinggo, Java. 15| 23u 15m |— 26 Kraksa G. R. 16534/96. meen Probolinggo, Java. 15{ 23u 15m |— 26 G. R. 16537/96. nn Besoe-|Besoeki, Java. |15| 23u 15m |— 28 ki, Panaroekan, Diedowon: Djember. Observatorium. _|Batavia. Batavia, Java. 16|2u 16m 495 |Buitenzorg. Batavia, Java. 16) 2u 19m — 409 — C D E Richting. Intentie Bijkomende ige en aard der beweging. 5 opmerkingen. OW. 6. Het ijzeren dak, waarmede de woning gedekt aakte een hard gerommel. de waschtafel stond een waschkom half gevuld water, dat zoodanig in beroering werd gebracht, n estzijde er uitliep. Daarom kan men de richting - men van O—W,d. i. de richting van Smeroe naar Kloet. 0-W, Zwarehorizontaleaardbevingen.| Tal van particuliere en gouvernementsge- bouwen zijn beschadigd, en te Toeloeng goeng zijn enkele minder solied gebouwde Chineesche ener li ingestort. Geen per- : , hooafke ong teen: „JEenige horizontale schokken} Lampen slingerenden in SoDng N-—Z,deu- é OW ren en vensters rammel hd Eenige vrij hevige horizontale) Ramen paie, voorwerpen bewogen schokken zichtbaa —7. Drio zware schokken.| Klokken Heven stilstaan, voorwerpen vielen om. ER ‚…..[Hevige aardbeving, piche Ze digen lampen beefden, penis ha dan tot nog toe waargenomen Evenwel vielen in de apotheek vele fasen van de pla nk op sn grond. Ook te Pasoeroean gevoeld. VEN. Vrij sterke horizontaleschokken. NM reeet addeen teen Een hevige schok, Ook te Klakah, Sendoero en Randoe Agoeng in genoemde Afdeeling gevoeld. W. Schokken. Geen ongelukken. NNW zz0 Matige beweging. Geregistreerd door den seismograaf Ewing. Oo r den nn zelf regis- treerenden Magnetograaf. Door meerdere personen tevens opgemerkt. Eenige achtereen volgende lichte) — 410 — Z 5 sl Residentie of Ferlei se < Üat ding tot pe! 3 Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.{ Gouvernement, El 9 Batavia-|_ Duur, p en Eiland. |Z | Zoeate tid. | tjd 5 ‘Minuten. Aardbevingsberichten over Augustus 1896. (Vervolg). G. R. 16331/96. |Bandoeng, Soeka-\Preanger Regent-|16jt 2415" |— 3 boemi, Limban-| schappen, Java. an. G. P. M. van Weel. jOndern. hs Preanger - Regent-| 16, ........f.. ««« Tjiandjoe schappen, Java. KA ag Gees- hege bi Ban-|Preanger - Regent-/16| _2u20m — 4 tera eng. schappen, Java. AA. ee Gees- meen Ban- |[Preanger-Regent-|16/ 3u30m |— 4 teranus doeng. schappen, Java, E. J. Kerkhoven. Ondern. Sinagar. [Preanger - Regent-[16 2u 18m 0 schappen, G. R. 16532/96. |Tjiamis Cheribon, Java. [16| 2u10m/|— 6 G. R. 16144/96. |Pati en Koedoes. |Japara, Java 16| _2u30m [—16 J. J. Smits. Klatten. Soerakarta, Java. |16/ 11t 15 G. R. 16536/96. en kane Banjoemas, Java. |16/ 2u 30m |— 10 Resident. |Poerworedjo. Bagelen, Java. |16| 2u1lóm|— 14 L. Wichers. Ondern. Brancash kans Java. 16| _2u35e |— 21 Wlingi. G. R. 16419/96. |[Magelang Kedoe, 16 |H 2u 30m |— 14 Dr. Kohlbrugge. |Tosari. Pasoeroean, Java. |16| 1% — 24 G. R. 17367/96. [Bima Celebes en/17| 22 — 48 h., Soembawa Dr. J. H. F. Kohl-/Tosari. Pasoeroean, Java.|19| 14u30" |— 24 brugge. 532/L. Wichers. Ondern. Branggah.|Kediri, Java. 20 Lu 46m |— 21 EN DE EEG DS WNT Ee WT Rn — 411 — € p E 7 d itnsel haut Tan Bijkomen e bne en | en aard der beweging. à opmerkingen. schuddingen, waardoor de lamp) ook een weinig ging slingeren. | P De schokken waren ve . drie daarvan werden duide- lijk gevoeld. Volgens G.R. 16418/96 ook te Soemedang en Manondjaja vrij hevige schokken w omen. ú Bee eee Lichte golvende wai nst Klok, slingerende O—W, bleef stilstaan. tusschen 21!/, en BE be ne soes d \Aardbeving. Bede Sterke aardbeving. W. Twee vrij hevige schokken. —Z0. Horizontale aardbeving. tterseseeee [Een s ze Vrij hevige schok van aardbe-| Klokken bleven stiltaan. ving. "veveeves [Lichte schok. Berk eenst tein vedan eneen Ook in de Afdeeling Keboemen waargenomen. W, 3. var opgemaakt uit de beweging van N water in de wa wat enen N. Lichte, horizontale ok "ers verseelVrij hevige, vertikale schok; | Alles trilde, maar niets schommelde. FW @) £ Berichtgever werd gewekt door klo » ppen aan maar voelde bij het ontwaken het ledikant langzaam schu De los open- — 412 — IE 55 Residentie of Herlei- z5 5 AE g tot 25 Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, | £ e en, Duur. El 3 c p en Eiland. & | Locale tijd. |_ tid. Á ze Minuten.| Seconden. Aardbevingsberichten over Augustus 1896. (Vervolg). 835/E. Goedbloed. Masarang, Tonda-/Menado, Celebes. |26) 15u45m|— T2f...eerrr no. À G. R. 20122/96. |Dobo. Amboina, Aroö. |27/ 4%30m|—110| enige. Eilanden. E G. R. 17588/96. |Afdeelingen Besoe-[Besoeki, Java. 29| 2u3Qm — 29}... .. ki, Bondowoso Djember. == Aardbevingsberichten over September 1896. E Resident. Mangoenredja. Preanger - Regent-| 1 3u6m |— 3 8d schappen, Java. 5 G. R. 803/97. |[Maumeri. i Onderh.| 1| s'Avonds |— 62| 3 Flor EE G. R. 20122/96. |Toeal. Pstorhenf Key-Ei-| 2| 5u —104| Sj landen E A. A. Maas Gees-[Ond. Argasarie. Preanger - Regent-| 2/ 18u24m |— 4e ej teranus. schappen, Java. A. A. Maas Gees-|Ond. Argasarie. |Preanger- Regent-| 2/ 18u24m|— 4}. teranus. schappen, Java. AE Resident. Districtr Kandang-|Preanger Regent-| 2| 6u30m|— 4} > wesi, Afd. Soeka-{ schappen, Java. poerakolot. ad G. R. 19689/96. [Lahat en Bandar.|Palembang, Suma-, 7| 15u30m |+ 13f..…"""* tra. — 413 — C D E ï A Bijkomende verschijnselen Richting ntensiteit a en aard der beweging. : opmerkingen. loeng md ge weed er sedert af e grond. daar Toeloeng beg wellicht meer dan andere plaatsen aan aardbeving is bloot- gesteld. Pervecseee vee lBen korte schok. Ed tervevee voelen vertikale schok. Zaan Vrij lichte, horizontale schokken. ZD, (Horizontale aardschok. Eee voce es Lichte aardbeving. eg Steeseseee Lichte aardbeving. WO, Lichte, horizontale schokken. N- ZO. Horizontaal ;te Lahat meer ver-;De Dempo vertoonde geen zichtbare tee- ikaal. kenen van werkzaamheid. — 414 — 2 we 55 Residentie of Herlei- 35 ; ij ding tot ag Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, 5 en pees Duur. | p en Eiland, E Locale tijd. | tüd. 4 Bi Minuten.| Seconden, Aardbevingsberichten over September 1896. (Vervolg). EE G. R. 19128/96. [Bima. Gvt. Celebes en/13| 1u — 48 úf ki | reijn Soem- ® Resident. Mangoenredja. Preanger Regent-|13| 10u42m}|— 4| 4à5 appen, Java. d Dr. J. H. F. Kohl-{Pasoeroean. Penal Javaf20, 12u30m |—23 |... rugge. d 591/G. Kaulbach. Soember Peting O.|Pasoeroean, Java.20| 13u 25m |—24 30 835/E. Goedbloed. Na Lewet. Menado, Celebes. |21) 20u 15m [—72 |... “ 835/E.. Goedbloed. Na Lewet. Menado, Celebes. [23| 21u 72 |... ed imburg. Tomohon. Menado, Celebes. |21f,..,,....|.. el. veen A. Limburg Tomohon. euado, Celebes. 128)...-.…...l.... tl 235jMr. C. W. Kist‚|Kandangwesi. Preanger - Regent-[30 |... — 4 2 Resident schappen, Java 235|Mr. C. W. Kist,‚|District Karan ang,\Preanger - Regent-| 30 Tu30m |— 4 2 Resident. Afd. , schappen, Java. Ô rakolot SS Aardbevingsberichten over October 1896. j 5 G. R. 19688/96. |[Pandeglang. Bantam, Java. 2| Beim 3l 5 A G. R. 20024/96. |[Laboean, MenesjBantam, Java, 2} 5u30mf4 3| 2 en verschillendel laatsen in de Controle - Afdee- ling G. Kentjana. j Observatorium. _{Batavia. Batavia, Java. 2 De36r |... bidet Dr. J. M. Janse. (Buitenzorg. Batavia, Java. 2 jn 35m Of... el 235/Mr. C. W. Kist‚/Maleber, _Tjian- Preanger Regent-| 2 Du4gm |— 1 ij 0 Resident. djoer. schappen, Java. ES — 415 — C Richting. Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen. te eseseeee. ….se Peet nen ese Lichte, horizontale schok. Lichte, horizontale schokken. „Lichte schok. 8 en 2 fot9, Zware schok. en zware aardbeving. Horizontale er donirdh Vertikale aardbeving. Lichte, horizontale schokken. Lichte, vertikale schokken. . VERE Wen e 0. Lichte schokken. Lichte schokken. [Duidelijk waarneembaar. „12 schokken. Lichte horizontale schokken. Door meerdere rine zijn twee schokken waargenomen. aal. De seismo wing, hoewel in ders eeb is niet in kromme epen Deuren en vensters rammelden, dok: ‘hang- lampen slingerden niet. — 416 — DE ek Residentie of bi Uur. a5 Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.| Gouvernement, 5 p en Eiland. & | Locale tijd. | tüd ze | Min Aardbevingsberichten over October 1896. (Vervolg). 235|Mr. C. bak Kist,|Tjikalong, Tjian-[Preanger-Regent-{ 2 6u Residen joer. schappen, Java 68E. J. Reken (Ond. Sinagar. Preanger - Regent-| 2 5u 35 schappen, Java G. P. M. van Weel./Ond. Gedeh, Tjian-[Preanger - Regent- 2 5u 38m joer. schappen, Java. 235/Mr. C. W. Kist‚[Patjet, Tjiandjoer. Preanger - Regent-| 2 5u 50e Resident. schappen, Java. 235/Mr. C. W. Kist‚\Soekaboemi. ed ad 2 5u 40m Resident. schappen Mr. C. W. Kist, Tjibeber. Preanger - Regent-|26| 11% Resident. sehappen, Java 235/Mr. C. W. Kist‚[Tjiandjoer. Preanger - Regent-| 2 gu 50m Resident. schappen 235Mr. C. W. Kist,/Soekanegara, Preanger - Regent-| 2| _ 5u55m Resident. jiandjoer. schappen, Java 235Mr. C. W. Kist,[Pangadegan, Tjian- Preanger- Regent-| 2| _5u56m Resident. joer. schappen, Java r. 0. W. Kist‚\Sindangbarang, Preanger - Regent-| 2 5u Resident. jiandj schappen, Java A. Maas Gees-|Argasarie, Ban- Preanger - Regent-| 2 5u 40m teranus oeng. schappen, Jav Mr. C. W. Kist, lGaroet. Preanger - Regent-/22| 12u35 |.… Resident schappen, Java 235Mr. C, W. Kist,Tjikadjang, Soeka- Preanger - Regent-| 2| _6t esident. poerakolot. schappen, Java G. R. 21142/96. |Manna Benkoolen, Suma- 21e ra H. Veen. Keleh Londeh. _[Menado, Celebes. | 9| 11u G. R. 21623/96. |Ternate. Ternate, Ternate. |10| 13u 16» je u {3m G. R. 21580/96. [Natal. rode der zon G. R. 21344/96. |Makasser. 16} 19u45 rad en Onderh. Celebes. — 417 — C Richting. D Intensiteit en aard der beweging. E Bijkomende verschijnselen en opmerkingen. tees assess. „Lichte, horizontale schok. |Vrij hevige schok. vlee ese ete seren ennen Hevige, horizontale schok. Zw ……[Bij herhaling vrij krachtige, Vrij hevige aardbeving. Lichte, horizontale schok. Lichte, vertikale schokken, ein- digende a een vrij hevigen vertikalen Een lichte, Hiiltncride schok. Horizontale schok. Horizontale schok. Horizontale schok. Lichte schok. Drie vrij hevige schokken. Vri hevige, horizontale schok- ken. ware, horizontale aardbeving. vertikale aardtrillingen. (Horizontale schokken. Eenige lichte schokken van rdbeving Piek van Zernate is rustig. Deze schokken zijn op denzelfden avond ook gevoeld te Bonthain, Djeneponto, Saleyer, — 418 — Nummer in de Lijst der Medewerkers, Residentie of Herlei- U ding tot Berichtgever. _|Waarnemingsplaafs.| Gouvernement, E mn pee Duur, 0, schen en Eiland. & | Locale tijd. |_tüd. Minuten.| Seconden, Aardbevingsberichten over October 1896. (Vervolg). G. R. 22367/96. |Bima, Alloeen Boe-|Gvt. Celebes enl16 |... — 51 die lekomba. Onderh. G. R. 1272/97. |[Waingapoe. Timor en Onderh.{16| 21u 20m |— 52{ 120 Soemba. 20u 15m G. R. 1272/97. [Endeh. Timor en Onderhf,g|) 20% 20v}_ 59/5, 10en7 Flores. en te mid- dernacht. Mr. C. W. Kist‚Manondjaja. Preanger - Rogent-/20| 12435m |— 6/ 2 Resident. schappen, Java. Mr. C. W. Kist‚Mangoenredja. _ [Preanger-Regent-|20| 12u 35m|— 4| 1 Resident. schappen, Java. A. Maas Gees Argasarie, Ban- head Regent- 20f 12u55m |— 4... 4 teranus. ng. chappen, Java. | C. W. Kat Betoowengie, ee ehhiber Heeond 20} 12u40mf— 4} 5 Resident. kapoer schappen, Java. : | Mr. CO, 'W. Khel Sindongbersas. Preanger - Regent-/20/ 12u — If Eenige. #& Resident. ‘jiandjoer. schappen, En G. R. 21345/96. |Tjiamis. Cheribon, Ja 20| 12u50m|— 6f 5 | G. R. 22634/96. |Saleyer. gern en Ouder. 27| 19e15m|— 55) 3 | H. Veen. Keleh Londej. hade Geldide 28| 23u — 71/120 | | G. R. 24199/96. |Toeal. Amboina, Key-Eil./29| 22u 10m |—104f..... [ G. R. 5183/97, |Elat. Amboina Key-Eil./29| 234 —104f....-« … H : Ë — 419 — Lijst ers. EE ee EA. [/Nummer in de der Medewerk Berichtgever, |Waarnemingsplaats./ Residentie of Gouvernement, en Eiland. Uur. Duur, Locale tijd. Minuten. Seconden. | NW-—2Z0. ……ee. sees. …essdeessess "ee veseesse see eee. e.s.ees.e.e. Henige kort op elkander vol- gende, horizontale aardschok- en. Hevige, horizontale aardschok- ken. Lichte korte schok. Vrij hevige, horizontale schok- ken. Vrij hevige, horizontale schok- en. Lichte, horizontale schok. Lichte, horizontale schok. [Vrij zware, horizontale schok. Lang aanhoudende, vertikale stooten, die ten Ada in een draaiende beweging overgin- gen. Twee kort op elkander volgen- ken de scho (Verscheidene hevige schokken. In den in Nee mate op de twee Takalar; laatstgenoemde plaatsen. schokken, bedoeld in G. R. hdi bide en ge de genoem 1 schokken te Saleyer vibe hoewel in lichter mate, waargenomen DE a Residentie of Herlei- ed} df Ei ding tot pel Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.{ Gouvernement, 5 UE {Batavia-[ Duur, za EE |_schen Ed En en Eiland. 8 | Locale tijd. | tú. z inuten.{ Seconden. Aardbevingsberichten over November 1896. Observatorium. _|Batavia. Batavia, Java. 2| 19e fe ak Resident. Soekaboemi. Preanger - Regent-| 2/ 19u we schappen, Java. G. P. M. van Weel./Ond. Gedeh. Preanger - Regent-/ 2| 18u55m |— 1. 34 schappen, Java Mr. C. W. Kist, Manondjaja. Preanger - Regent-| 2/ 19u4m |— 6 |[Eenige. rn schappen, Java. | C. W. Kist, Mangoenredja, Tji-\Preanger - Regent- 2| 19u10m |— 6 26 Resident: kadjang. schappen, Java. Ads. Resident. Soekapoerakolot. [Preanger-Regent-/ 2/ 19u2m |— 4 |. schappen, Java 68 |E. J. Kerkhoven. Sindangbarang, {Preanger -Regent-| 2/ 19u 1m 0... Tjiandjoer schappen, Java Mr. C. W. Kist, Tjitjalengka. Preanger - Regent-/ 2/ 19u — 4 [Een paar. Resident. happen, Java G. R. 22186/96. |Tjiamis. Cheribon, Java. 2| 19u5m |— 6 5 G. R. 22061/96. |Tegal. Tegal, Java. 2is’ Avonds?) 9 |....-ee G. R. 22112/96. |Magelan Kedoe, Java 2| 19u25m 14 |... G. R. 22059/96. \Geheele ge Banjoemas, Java. 2j 19u10m —10 10, 282 |J. Bleij. Solokaton, Kendal.\Semarang, Java. | 2} 19u 10m |—13 |... — 421 — C D E Ee Bijkomende verschijnselen Richting. Intensiteit en en aard der beweging. 5 opmerkingen. bees essen veels end wetens rrd .…......| Waargenomen aan het Bifilair van den mag- netograaf. Niet geregistreerd door den seismograaf. Eenige lichte, vertikale schok- ken, eindigende met een vrij hevigen schok. NE eeens ae e Hb, Twee vrij hevige schokken. | NO—ZW. shan kort op elkaar volgende) Scheuren in de muren der districtsgevange- ardsehokken; de eerste hori-| nissen van Pameungpeuk en gheen kont de tweede golvend. en die der lier, r van het zoutpak- Z. Twee kort op elkander vol-/ huis te Pameungpeu ende aardschokken. De 1ste horizontaal, de 2de golvend. 0—W. Vrij jen aardbeving. hees assen Twee vrij hevige, vertikale schokken. 3 Twee vertikale schokken. —. Lichte schok. —W. Vrij hevige aardbeving. De graad van hevigheid is o.a. hieruit op 5 te maken, dat deuren en vensters hevig rammelden, regulateurs beilasodden, terwijl werd opgemerkt, dat lampen heel wei- nig slingerden, en de kettingen, n deze hangen, een vrij sterke golvende weging vertoonden. Van enkele huizen zijn de muren gescheurd, doeh voor zoo tt ride is er geen materieele schade ele wf vaneen vane basia 4 de Pele en Arn Djambaan en Genling _Goeno waargenomen hoogte (27—3500 zo. noordelijke afhang Pra- hoe; op de lagere perceelen niet gevoeld. — 422 — SE RR ox Residentie of Herlei- ed 2 U ding to 3 Berichtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, 5 kk gag Duur. | > schen Ep en Eiland. | | Loealetijd.| tú. id | Minuten.{ Seconden. Aardbevingsberichten over November 1896. (Vervolg). EB. A. Officier der|Willem I. Semarang, Java. | 2} 19u19m 14 |... Genie. E. A. Officier der/Gombong. Bagelen, Java. 2j 19uigm — 11 3 Genie, ì Resident. Poerworedjo. Bagelen, Java. 2) 19u — 12 ‚Een paar. 532 |L. Wichers. Brangah Wlinggi.|Kediri, Java. 2} 14u 25m |— 21 30 A. A. Maas Gees-[Ond. Argasarie. |Preanger-Regent-| 3| 20u 15m |— 4 ',.....…. teranus. schappen, Java. r. C. W. Kist‚/Tjiami, Tasik Ma-| diende Regent-| 3| 19u10m |— 6 3 Resident. ja. pen, Java. C. W. Kist,Garoet. Ploahods Regent-) 3{ 19u — 5 4 Resident. schappen, Java. Observatorium. |Batavia. Batavia, Java. 6| 17u 45m Oe dtee R. Fennema. Likoepang. Menado, Celebes. | 8/ 19u45m |—73 20 835 |E. Goedbloed. |NaLewet,Tondano./Menado, Celebes. | 8/ 19u 23m |— 72 |... — 423 — C D E aa intentie Bijkomende see en aard der beweging. À opmerkingen. NW—Z0 Lichte schok. dessen ee In de vijf vakjes van den seismometer van Lepsius, waarvan het middelste in de lijn O. is gelegen, had kwik ov aats, aan de Bih zijde niet. Bene eea Vertikale schokkon. In den zelfden vooravond en ongeveer o hetzelfde tijdstip eben in de deer eboem etoardjo hevige aa schokken gevoeld. die 10—15 poonder duurden NZ. tdk & Bhar eden Aardbeving. WO Twee vrij hevige, horizontale schokken eN. Een hevige horizontale schok, voorafgegaan door een paar lichte schokken. Eten evveeels net ade gheen door den seismograaf van Tijd ontleend aan de opteekening van hie magnetograaf. Volgens de kromme lijn van den zelfregi aiieerondda elec meter moet de duur minstens 12 à 15 minuten hebben bedragen. De beweging moet langzaam golvende zijn geweest, daar zij door niemand is opgemerkt geworden. Bdrar senses Vrij hevige schok. De Resident, op een van de Tulauer Eilan- den zijnde, zn de schok pige ziten. ontroleur op t Sangir en hai Europesmen te Menado Zohddno en Been (Zeer zware schok; dezelfde nacht og twee, maar zeer licht. — 424 — sE Residentie of Herlei- ke 8 5 Hi ding tot En 3 Berichtgever. _|Waarnemingsplaats.| Gouvernement, 2 f meng Duur. ] ar schen Er en Eiland. & | Locale tijd. | tüd. z Minuten.) Seconden. Aardbevingsberichten over November 1896. ( Vervolg). R. Fennema. Menado. Menado, Celebes. | 9| 19u 30m |—73 |... é 835 |E. Goedbloed. [Na Lewet,Tondano./Menado, Celebes. | 9} 20% TZ |. eesee H. Veen. Keleh Londej. Menado, Celebes. | 9} 20u _ [....sleveeeee . G. R. 22717/96. |Rangkasbetoeng |Bantam, Java. 10) 17u30 + 2 30 en Malimping. Observatorium. _|Batavia. Batavia, Java. 10| 174 33m UT ties 300 Dr. J. M. Janse. |Buitenzorg. Batavia, Java. 10) 17u 28m 0 à 420 G. P. M, van Weel.\Ond. Gedeh hr enn ch Regent-|10/ 17u30m |— 1 |..seeest djoer. schappen, Java. 68 |E. J Kerkhoven. Binger. Preanger - Regent-10/ 17u32" O fees oee î schappen, Java. Resident. Mangoenredja. ele Regent-/10| 17u45 |— 4 60 schappen, Java. A. A. Maas Gees-|Ond. Argasarie, iere Regent-|10/ 17430m |— 4 |. teranus. schappen, Java. G. R. 22632/96. |Telok-Betong, en/LampongscheDistr.|10} 17“ 30m |+ 5 feesseest Afd. Ommelanden/ Sumatra en Semangka. — 425 — n C D E 4 le Bijkomende verschijnselen ki Richting. Intensiteit A en aard der beweging. À E opmerkingen, den. Lee ad eek Duidelijke, minder hevige schokken. Een lichte schok. Geheel pm verschijnsel op 28 Oetobe Horizontale he Vrij hevig. Een zeer groot aantal zwakke schokken; slechts de paar De volgende m b ng v eelden teruggekaatst door de rvlakte van een glas regelmatig op met t usschen- poozen van 2 à 3 seconden. Richting onzeker. Lichte aardbevin Lichte, horizontale schokken. Vrij hevige en langdurige aard- eving. Horizontale aardbeving. Geregistreerd doer den seismograaf v Ewing. bew eging. Duur minstens 10 minuten. ie DE Ee EE o# Residentie of | Herlei- ze Ë U ding tot As Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.| Gouvernement, E wal geerd Duur. Tl 42 schen Er en Eiland. |Z on tijd. | tú. is Minuten.| Seconden. Aardbevingsberichten over November 1896. (Vervolg). G. R. 22635/96. |Benkoelen. Benkoelen, Suma-/10| 17u ape 18e den tra. G. R. 24283/96. |Talang-Padang en|Palembang, Suma-/10 | 17u30m [4 15|.......: Padang-Oelah, tra. Tanding (Sin- dang streken). G. R. 23714/96 en/Moeara Doewa. |Palembang, Suma-/10 | 17u 15m [4 11|.....… Twiss. tra. . R. 22931/96. |Lahat. ne Suma-|10| 17u28m [4 13)... . .R. 24024/96. |Natal. Tapanoelie, Suma-|10| 17u 10m 4 31... í G. R. 24024/96. |Singkel. Tapanoelie, Suma-/10/ 17u + 36 Een paar. tra. | G. R. 24024/96. |G. Sitoli. Tapanoelie, Suma-|10| 17u 5m [4 35 3m tra. Ë i J. A. A. Dool. _\Singkel. Tapanoelie, Suma-|10| 17 + 36 6 ra. GK: pbl Amboina. zeden, Amboina.| 10| 15u 10m |— 86|...... . GRZ tige enes. ‚ Jav 11| 16u30m 4 2... . G. R. 513 Elat. reid Key-El 1 8u 104... 885 |E. Goedbloed. Na Lewet,Tondano./Menado, Celebes. {12{ 16u45m |— 72|.....- vel Resident. Tjitjalengka. Preanger - Bomal 15} 168 5e |— 4... . schappen, Java R. Fennema. Menado. Menado, Celebes. |15/ 16u — 18. . | — 427 — C D E ok Bik 5 Een itse ijkomende verschijnselen en o' en en aard der beweging. 8 0 opmerkingen. nden, „ZW—NO0. Dientengevolge stortte het pan ent in de … Twee reld schokken van aardbeving horizontaal als vertikaal. Vrij hevige schokken, horizon- taal, vrij langdurig. Twee vrij snel op elkander volgende tamelijk zware hokken. Lichte, horizontale schok. Drie achtereenvolgende schok- ken van 15, 50 en 10 secon- Een paar lichte aardschokken. nh weging vermoedelijk ver- aal. ol vehde beweging, niet sterk; edurende een uur na weging dan te voren en na z Ë |Gelijkmatige, niet hevige schom- melingen. Lichte, vertikale schokken. Eenige lichte schokken Verscheidene lichte schokken. Lichte schok. scho Duidelijke, maar minder hevige schokken. Twee vrij hevige, vertikale| sen neesche kamp gelegen w n ; ook, olgens G. R. 23578/96 rend in de Afdeelingen Mokko-Mo se, Laïs, Seloe- ma, Manna, Kauer en Kro — 428 — Ze B ek: Residentie of Herlei ed: it ding tot pel Berichtgever. _{Waarnemingsplaats.| Gouvernement, = WE [gatavia- Duur 25 DE) ee Ep en Eiland. _ |A | Locale tijd. |_ td. Z Minuten.) Seconden. Aar dbevingsberichten over November 1896. (Vervolg). G. R. 23715/96. mee hed en Tji-\Bantam, Java. 23| 12u30m |+ 2 5 pal h (Afd. E. S. Kerkhoven.\Sinagar. Preanger - Regent-/27/| 22u 45m 0 faesveee . schappen, Java. Resident. Soekanegara en \Preanger- Regent-|28/ 22u30m — 1 3 Tjiandjoer. schappen, Java. | G.R. 24540/96. Ook|W anajasa. Krawang, Java. [30 19u —38 |. 1 | Resident. Aardbevingsberichten over December 1896. | E. J. Kerkhoven. |Sinagar. Preanger - Regent-| 5| 2u 35m ON schappen, Java. | J. A. A. Dool. _[Singkel. Tapanoeli, Suma-| 5| 20u 37m |4-36 3 al G. R. 24282/96. [Pandeglang,Menes Bantam, Java. 6f 3u 30m |H 2 |. dcd en Rangkas-Be- toeng. | Resident. sn en kad Regent-| 6| 19u et 2 | Tjiandjoer. schappen, Java. 532 |L. Wichers. Branggah, Blitar. |Kediri, Java. 6| 19u 50m [—21 60 & |A dministrateur. Fabr. Kremboong, Soerabaja, Java. 6f 19u 55m [—-24 |... | Sidoardjo 591 IG. Kaulbach. Soember-Peting. Pasoeroean, Java. | 6j 19u 55m |—24 20 G. R. 1273/97. |Afd. Toeren, Ma-[P ‚Java. | 6| 20u —24 30 lang en Pasoe- roean. Dr. J. H. F. Kohl-/Tosari. Pasoeroean, Java. | 6{ 19u 50m |—24 60 _& brugge. — E G. R. 24493/96. deren ent Pen Java.) 6| 20u eld Tet nsene | madjang,Kraksaä | E EE | A | — 429 — C D E ï Ae Bijkomende verschijnselen "i Richting. ntensiteit in dl en aard der beweging. à opmerkingen. jden. PW. Schokken van aardbeving. …...e.. bea eee sees. . thee ese achte schok Vrij hevige, vertikale schok. Horizontale schokken. Lichte schok; duurde verschei-| dene seconden. Horizontaal. Schokken van aardbeving,enkele seconden aanhou aid rich- ting te P. van N— van 0. te M. weekend. Horisóntsle schok. 34. . rn schok, duur en egen Lampen slingerden O—W. iet kunnen noteere 6 7. Een zware arte tin. Een schok, Ook volgens G. R. 1274/97 in de Districten Kot ú ijf Be hevige en hbe De bi bodem golfde kerke inenettit der han- n een) gende voorwerpen was evenwel gering. brt bteidpdies Deze ook, maar zeer zwak te Pasoeroean gevoeld. Vrij hevige schok; horizontaal — 430 — sE Residentie of Herlei- hi E d Uur ding tot ee z Berichtgever. _ |Waarnemingsplaafs./ Gouvernement, = Î mere 35 Le schen Ë 5 en Eiland. & | Locale tijd. | _tüd. dh inuten. Aardbevingsberichten over December 1896. (Vervolg). J. W. Ottolander.|Kajoemas. Besoeki, Java. 6| 20u — 29 G. R. 1271/97. [Besoeki. Besoeki, Java. 6| 20u 15m |—28 G. R. 2122/97. |Negara. Bali-Lombok, Bali! 6 P — 32 G. R. 24539/96. |Benkoelen. Benkoelen, Suma-\ 7| 18u +18 ra. G. R. 1275/97. |Laïs en Seblat. |[Benkoelen, Suma-{ 7| 18u el ra. 6. RR. 5183/97, Banda. Amboina, Banda. |12| 9u 53m |—86 J. P, H. Vernig. [Banda. Amboina, Banda. |12/ 9u 532 |... G. R. 513/97. Ambon. Amboina, Amboina/17| 19u 30m |— 86 J. A. A. Dool. |Singkel. Tapanoelie, Suma-|19| Ou 49m [+36 Resident. Nagara, Afdeeling|Preanger - Regent-20| 14n ds Soekapoerakolot., schappen, Java. G. R. 1118/97. _\Manna. Benkoelen, Suma-/29| 2lu 302 [415 G. R. 1118/97. [Benkoelen. Benkoelen, Suma-|29/ 21u 30m |H18 tra. G. R. 1118/97. [Benkoelen. Benkoelen, Suma-/30f 17u 302 |... ra, Resident. Mangoenredja. _ |Preanger- Regent-|30| 18u 30m |— 6 schappen, Java. Observatorium. _|Batavia. Batavia, Java 30) 18u 402 |... Vrij langdurige, zeer hevige horizontale scho Lichte schok; golvende bewe- ging. Vrij hevige schok. ‚|Vertikale schokken. Te Seblat bied bi schok en waargeno Vrij hevige Kertanide schok, met onderaardsch gerommel. Vrij sterke, horizontale schok. Lichte schok. Horizontale aardbeving. Lichte, horizontale schokken. Lichte schokken. Lichte schokken. Lichte, horizontale schokken. Ed …….e.. | — 431 — C D E TR Bijkomende verschijnselen ' . . ntensitel Duur | Richting. a en aard der beweging. 8 opmerkingen. got -----e----[Richting onbekend, bent De lamp maakte een groote draaiende bewe- lijk uit het Wes ging Westen om de Zuid. De klo sloegen aan en recie uur stil staan. Al de deuren klepperden, het was de zwaarste aardbeving, die ik na 18 heb bijgewoond. De n werkt sterk; zware ene die naar het Westen drij ve De magnetograaf (Bifilair) registreerde een zeer geringe beweging. Seismograaf nihil. BERICHT DAT GEENE AARDBEVINGVERSCHIJNSELEN WERDEN WAAR- GENOMEN, Over Januari. „ _ Februari. s Maatt sn MN dunt ed „ _ Augustus. „ _ September. „ _ October. „ _ November. „ _ December. WERD ONTVANGEN VAN DE VOLGENDE MEDEWERKERS. E. A. Officier der genie te Semarang, Willem I, Magelang, Gombong, Soerakarta, Kedong Kebo, Ngawi, Salatiga. Als in Januari; F. Twiss, Moeara Doewa, Palembang. G. VAN BEUNINGEN VAN HELSDIN- GEN, Solo, Soerakarta ; G. KauLBacH, Soember Peting, Pasoeroean. Als in Januari; verder van F. Twiss, Moeara Doewa, Palembang, G. KauLBacH, Soember Peting, Pasoeroean. Als in Maart. Als in Januari. Als in Januari; verder van G. vAN BEUNINGEN VAN HELSDINGEN, Solo, Soerakarta en F. Twiss, Moeara Doewa, Palembang, G. KAULBACH, Soember Peting, Pasoeroean. Als in Januari; verder van G. KAULBACH, Soember Peting, Pasoeroean. G. KAULBACH, Soember Peting, Pasoeroean. Als in Januari; verder van F. Twiss, Moeara oewa, Palembang, G. KaurBacH, Soember Peting, Pasoeroean. Als in Januari; verder van G. VAN BEUNINGEN VAN HELSDINGEN, Solo, Soerakarta, G. KAUL- BACH, Soember Peting, Pasoeroean, F. Twiss, Moeara Doewa, Palembang. Als in Januari. Als in Januari; verder van G. KAULBACH, Soember Peting, Pasoeroean. UITKOMSTEN VAN METEOROLOGISCHE WAARNEMINGEN IN NEDERLANDSCH-INDIË GEDURENDE HET JAAR 1896. DOOR Jet. 5. TEGELS). 1. Windwaarnemingen 1896. d. Componenten in procenten. b. Gemiddelde windrichting. . Regenwaarnemingen 1896. a. Aantal regendagen. b. Hoeveelheid regen. c. Ligging der plaatsen. d. Grootste dagelijksche hoeveelheid. HI. Regenwaarnemingen te Way-Lima in de Residentie Lampongsche Districten gedurende het jaar 1895. IV. Regenwaarnemingen te Sakong, Residentie Wester- Afdeeling van Borneo, gedurende het jaar 1895. _ Lam! — 434 — WINDRICHTING. Noord — Zuid. Componenten (percenten). at — 7 5 el ee 3 didl Ie I® 8 ë b IZZ ES 1896 EREA ENE: 3 EREN BEEN: Januari...... —31 — 21-38 5 52 | —25 3 318 Februari... BT 7 Glatt en zal Ole diek Maart... en 3 atd 8 detasle et 18 AR g|— 7|—29 89 2 bh ARtaMEl TE 14 18 Mt 2 Et tt 0 BE lee 1 dam 5 | —17 | —50 268} 30 Ol 4rra biedt 287 An Ren 8 | —10| —53 —65 | —44 ola ie 3 3| 28 Augustus „l— 3|—53 —68 | —51 0} 60f 45 0 4 8 September. … & | —13 ' —28 “[—68/—26| O| 43| 11|—18|— 8|—15 ctober … Gl et 0 Fat ol 37 8|—28l 16 |— 0 November ..… 8 | 31 | —52{ —70 | —60 Gee 7 36 20 REED December tin Jb 13 0| 151 —25|—-26|-25| 0 anuari ’ 0 3 Betale lt 48 TR 0 16 jestd Februari 28| 12 bl ltf 470 Rd 8 |—=88 ak 34 6 Oratie 10 51 4 Apel... al 39|—25 ede Bit Mie MEN &| 36|— 34 —61|—28| 8/—23|—82| O|—19| 10 dunk. | 39|—48 00 Iets Mia 8 ME 8| 17/—39 DLG en en 10 4) 32 Augustus....| = | 23|—39 „bel 520 17 3| —78 Bla 8e September... A | 23 | —40 —=61|—26 | 10145 | —88 31 181-890 ber . 12) 16 | — 3 | 64 | dl BL REL 4 3 6 |—26 November 142 18 - 40} 581 03 TB oek 7 7 |—10 December iste hb 5| -75| —80|—72| —710| 13| 20|—45 Januari... . ijl 3 71 -3t|— 5 25-22 — 6584 Februari. 10 8 re U —31 | —10/ —66|— 3 Mat Mid An He D nen | 6 | —70|— 9 April .….....l #1 91-28 6 | —20 | —56 0 2) 18/—52| 7 Mekin z|— 417 —44| —22| 6| 7} 4f—16|—16| 26 pO S [—11|—39 Trel ST Wte tui 40 duke 8 | —15| —38 —66| —49| 25| 26| 30 óf Mt 28 Augustus 2 4 | —38 =66f 216 20) 12e keto 4 September... A | —29 | —40 Blf heele en jede ctober ….… 5 | —30| —46| —55 Kl oetans 2 6|— 2| 0 November Bi-=50j =| 8 | —13 eN mbe kts Il —24| 20|—25| 52|— 6) —19|—17 PEREN TRR Ne STM — 435 — WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). É ef el 5 Bo ads nest Bl Ris id leg 1896. CHEER ECE 42 8 2 ua es ed > ei on 2 5 Januari .…. 19 | 94 Oil 171 9884 153130 261 GD Februari 7 82 93 32 95 62 | —41 25| 68 Maart. ……. shel ke SR ot Wel MLB Al 81984 rn: Een pe 13 | —22 belt ht bel 44 Dhedûl=-121 30 ME. eee 0e zB: ‘661 1001621 - 28 2 67 DR ene Ebel 80 an ae 43 BU ART 2| 70 ee & |-—35| —72 RB 60 871: BI 16 LB 9 0 Augustus. . Ed 30 | —72 tl 46) 94/52 9135/42 74 September... | _ _39| —36 —52| 26{ 100! 68| 43|—13 6| 60 BAE ee 53 6 6 | —34 EE B ATO LAT November 381 341 35| 381 -=1t| 100136} -39 7 dl 59 Decembe 18 88 Bel 411 1007 61}: 391 —16 Ol 52 Januari. … 93\ 90 92 | — 1| —30 2|—84|—-13| 22 —bh Februari... 84| 59 84 | —26 | —27 well keerd dd Maart... Bl 35 GBL etdleekiie liek ERK ve. El 52/—32 Bb BEL edl | 5E A 6 |—58 Mei 5 37 |-—61 db eb B 4 So 1 1—50 Sf 26|—58 bl RTS | el Le MOE 60 E 14 |= 78 zBR LIL ib B ede 10 962 2| 68|—78 ailes db be eedt Hilke mi | RO RR ere le Me dele 63 ba dlel0 Leehh RE e B deDar O 8 91-54 64|- 31/33 Bleib Tl 87| 98 date bie Tl 48 70 97 12| 65} —59|—20|—70| 3|--38| 28 54 | 66 88, 53|—41 —45| 21/—48| 29 33| 43 55/ 30| 35/—33/—78| 10/47} 0 x 1-26 | —33 —28| 39|—35|—19| 72 27 —50| 12 Ss |-38 | — 66 68 4 Bldtleedbia kl IL ieclk 2 21-70 —61 | 40 | —29 | —28 | —64 A ati 8 “128-718 —68| HI 18/—-P|e-bbl= 8| 6| 53 ee) zet IR Reed ett 0 15) -12 A 8| —53 —bi| 16/-20|—48|—66| 17|—10| 55 ette 81 48 tblelle0n 101--1d| 88 ek B 16/3 Ares 6 101 21 A0 52 95 | 80 OBR 8 26 10 --1T| 08 ' 2gk ne AD WINDRICHTING. Noord — Zuid. Componenten (percenten). „Elgsl Plaargëledl es Salsglad s 1896. Sl sal SELA sslse| s ESB be 2 TEE A (EESSIEEES à (SAEA AA 3 wal elf 8 Ep — ea) S| 5 KRUIER oe le En Di 481 19 1 1—40 |—14 —28 6 Februari ..…. — £ 10 12 19| 24 |— 6 8|—29|—32|—20| 38 Maart... O0! 16f 18! 20/ 16|{ 35'—64| 21/—29|—21|—44| 28 April... 2 f 10 5|— 1 5 23 |—14 9 [—34 |—45 |—42 |—33 SA. Ei 10 80 st Tir d0i-16 6|— 4} 21 |—30 [—65 |—65 JUNI. eteacel B 1 20 DB C| 27| 50|— 3|—23|—24| 21 [—70|- 69 |—83 BR 2 end A | 16 6 Sl Ir STR 0(—38 1-68 |—79|—73 Augustus... 2 | 3| 13| 2| 22|/ 38 — 5|—43|—11 |—72|—63|—84 September...J A f 10 —41 3| 10) 25/—36 |—42/—39 |— 71-12-5678 etober 4l——- 6|— 2 9 | 28|—16|—13 | —32|. 2542-75-59 November .. 10 |— 1 2| 23) 13| 10/—33|— 1| 30|/—62|—48 '—29 December …. 16 3 2 47 23 —30|— 6| 51|— 5| 17! 33 Januari... —il| 38|— 2/65 |— 7 2 5 17|-57/- 60 60 Februari 87 9|— 6|—53|—17|—11 1-39 34| 56| H1| 36| 37 Maart: ee. _1-75| 13|— 6l—58|—10|—131—18| 621 54| 72{ 39| 14 Asml aoe: sz f—-50 | 45548) 11 19 7| 60} 67) 60{ 37 2 Mie ot S|—64| 20|—51|—57| 2411 8| 49| 59| 31) 24|—52 BSS s|—63| 10/—59|—54| 32|-23|-14| 31) 44| 19|—20|-71 added s|—-56| 16/—45 |—49 8 2|—8| 32| 24| 25-35 [—5t Augustus e= |—58 81-91 1-58 51927 | 52 53 | 33 |—11 |-—68 September. ..…| & |—46 |—19 |—71.|—79|—48 |—54|—46| 27| 33| 19 |—22|— 70 ctober .„ —53 |— 8[—67 |—66 | —50|—35|—36| 37| 49| 67 —66 November —50 0(—72|—58 |—321—30 (—32 3| 63| 59| 36/|—20 December — 68 |—18 | —81 |—57 [—19 —14 |—30 0 45| 66} 28} 46 mis O|— 6|— 3/—14|—29| 13| 4| 26| 68{ 57 17 Februari... 3|— 9|—- 1f— 8| 12/17 |-12| 31, 29/ 33 5) 19 MAKER nek 0 Ij— 1 2|— 6/17! 15) 481'45| 45| 33/ 28 APE vats at 21 [—24 |—74 0|—15 |—13 8|. 521 681-481 34) 42 Lei Pienwnsde p:) 13 |—10 |—63 | —10| 11 |—12|—17| 41} 45) 26| 14| 24 Kunis. 2 | 23 |— 8|—64|—10 6 0 2|. 29f. 45|21j- 16f- IL Wes asnte hes 23) 13/—-43|—22{ 15 11 34) 21|16f= 1 4 Augustus. . 5 4 |—11 [—92 [—15 |—138|—50|—-34| 55| 38|—17 | 18 [—23 September. |& 20 [—34 |—71 [—70 |—541—-67[—35| 39| 33 |— 8 [—10|—3Î October ……. … 41—28|—67 |— 6|—20|—39|—57| 39| 35 42| 39 |—10 November 33 |—16|— 72| 17|—37|—47|-4li— 1| 57) 34|- 26} 12 December. 29 ‚—16 |—81 |— 3 [—17{— 81-20 0| 33| 39| 24} 17 or Ie WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). El © nn BE oale = al À La OS| a |Sslmealesleesl … |s=isgdl| 8 e @ es @ al er | | TT ei PA |. en 8 Ep en ca < ES Januari .….…. 100 |— 6| 61/—10| 46| 25 |—49 |—26 |—27 |—41 59 Februari 99 |—11| 54f—14[ 58 2711 | 14 1—-24 |—24 88 EN 10012 48 |= 8} 751 2011 |e21 348 L 311: 40 ie tl fit Trf14h 56158 TO | 38E T IA 12133 GD SE 90e Lt OB Tl TE BEE 10180 11e Lat GEPRAE nh Af Ml BL ID BAB ll Meet tE IB eld TR Al 65 4} TIj12E A 4 5200 Bt Augustus „|l 90 7 95 2 Of 55 9 —64|—16|—32| 23 |—14 September Al 90| 41{ 97l— 3 4&| 311 34/35 | 30 [14 12 |—=14 ober ….…. Oak MEE GPe AI 10E LBT BN IBEN ld oop November .… 901 31 62 Tl 412 111 35 1—151— 91-33 December. BRE INL Ope Bie Ole 1e Bl 161 891266 Bled anuari Ted | 7D |D |ecc81 1-86 [eb | 08 27: 39 28 Februari AED LEEN CRAEN ee DD, Maart... —35 |—41 |—87 |—61 1-34 |—70|—45 | 39 | 47| 28 |—29 |—18 AB... eo ke-80 ele 58 —81 [—46 | 39 | 53 |: 48 |—12 [39 RG a. & [35 [33 |—49 |—13 [3411138 46 60| 54) TB EE een 5 51 |—42|—47 |—63|-41|—52| 201-741 301 78| 151 4 EA B Jl [40 jaa [78 je 68 [bt jee TI DET 98E BOE OT 10 Augustus 2 1—41 |—20 |—13 |—64|—52|—60|—29 | 42| 38 15 |— 9|—16 September... A |—55| 6|—37|—51|—31|—42|—24| 461 42| 57| 2|— 4 etober ….… Dh 1) 1 BD jee DE hee ARD Ee 4168 48 B 16 November —50 |—22 |—39 |—63 |—15|—57|—20| 40| 37| 58|— 3|—23 December Ad je Peat Leipe tE PdO GT 26 TB 6 Januari... 100:|==23 |D 101 18 feA0 1631 18} 261 15 53 Februari OT i36let 1E MiB 54 831-401 221 57-26 Mei. ss 100 |—42|—60 | 181 8 [—79 |—24 39|— 9! 13| 16 ARR si Tijdje 36E 10 191eeb0le80| 181-501. B At 19 Mete Sl 87)—-39|—33| 6| 29|—27|—47| | 32/ 60| 53| 29 EEN Sf T0|—-15|—-40f— bj 13|/—-58| 27| -42| 281 52| 56} 23 es AR Tiest BlAE fbb <31 :20F 241 TOF 54115 Augustus....| 8 | 82|—17|—11j 16 4 1|—41| 46| 38 60| 33| 26 September... | 67|— 51—31| 4l 7T|—25|—27| 59| 42 44| 351 32 Oetober .….… 83 |—25|—38| 24| 2l—-50|— 7| 59| 45| 16| 34| 16 November 671-4614391 211 TBI-B8iAA) 68) 331 90 2 1 mber … {ije8T 2 She Bie bki ARL 16-18) 81218 — 438 — WINDRICHTING Noord — Zuid, Componenten (percenten). 8 k = r ap ì . . ® N á ap, z se IEEE sel EEE SIE SESEEE ee Ss |. Es © SS | 2e ® © Ss Ti 52 Bo SHIEEIMSISSIERISEISE| S |Z IEA s S-|EM| Sja Ee a KC Aus == Januari... 15 47 33 ril 14 511581 061-070 Februari . 84 671 56 10} 14 27|-44|l 56| 42| 53} 74 aar sit 67| 43| 13 3 El Me dl 44 SOE 00 April....|Ël— 6| 28, 52| 10|/—30j 13/ 43|—15|—34| 23|— 5|—11 Me Bot -321-2D | IO Se TL 14 2D 0 | —621—74|—79|— 50/— 58 danke BAB 10 RL 6940 | =3B 6 | — 66} —76|— 67/—57/—26 dk. AL __63| —75| --19 | —70| —21 | A1 | —25 | —10|—10|—72|—71|—68 Augustus. .| & | —60, —66 —65 3, — 5 18|—73/—64|—11|—70/—62 September . | | —49 | —54 861 26 Ol 19 [—74|— 76|—75|—70/—40 ober... —49 | —43 6 8112 9563168 |= 2610 November . zt A 443 Ee! | 1—67|—57—56—37 December. . 26| 70 IB —-14l. 11 39) 44-29 UD nuari 61| 52/30 11| 14| 60| 69| 68| 42} 73 Februari 73 56! 4 31 24| -28{ 67} 59| 79) 52 76 Maart. . SE 214 36 6| 20 28 1} 50| 27! 51 14 43 April. Bl +95} 10 Bil =tii--181 281 Bil 32-15} 33—18 20 Mu TAS SI4T E E 1 EN 0 [—30|—70|—49|— 57|-—33 Juni BT 56 63) 15 08 eed 28 9 | — 66|—74|—40/—66/—17 eid Bf 66-58} 321 2289 | 218 7 | —35 |—66| —72|—64|—70|— 55 Augustus. .} 5 | —65 | —60 —84 Ti 42! 21 |—41|—65|—64/—70|— 8 September . | | —55 | —66 87 | 19 | 12} 3144166 f650= 10 9 ober. —19| —56 Gt 1 294-266 Bd 35 TOE LE November Sila ER dl B 17| 45 1212 | 08 2| 65| 53| 38|—13|—12 anu 19{ 92/21 261-161 81 SD| 80-58 SL Februari .. 89 Bal: GOL 484804 TOL Si 94 WAP Maart... 22 bivak 14} 37 6| 16/ 80! 67 41| 53 April....ldf—27| 21 Ei AO ede Able 71 61 BA JO ID Mn A|—48|— 2) —31|—40 | —66 2 0 |—15|—52|— 11/44 Öl Juni [5 [—58|—82 3/—39|—36| 48 6|— 8|—54|- —17/—36|— 48 da ed 2 |—49|—60|— 9 —79 B| 15 | —25|—50| —55|—37/—59|—60 Augustus ee ed) —85 3| 16) 15|—18|—58|—52/—68|— 47 September 11 —55 —86| _8/| 20/ 29} 6/—14|--29|—10 42 tober. — 1| =60 web HE 4910 9e |—68/—35 November . 31 19. 281. 341 391: 28 7|_ 33/—451—43 December. . 15). 63! blt). Atl 4) sal 73de 18 — 439 — WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). Zalëg EN; slegl®sldal © | # zalen -- Olien Eef 8 an © Eder} — 1896. Ass EO ESsTiA ek ej 2 EEN ek 3E ES SSJSAILEISEISAI ZS SES LAAE a En De Januari. .… detdl tje B MRE BET BD BTI Mt Februari 31 td DL Hb A4 69143 Maart. . . zt ib zct4t Melinte 2 kb fe bEl 89] TE April .. z 2811128 9 | —42 11561331 3815618 B. Bol 12 Rb 16 Ott obiit dol abt A8 IB EEn S | —53f—20|— 6|—12| 19 87|— | 45} 60f 44| 77 Wa Af opta stol ait 3p1--35\ 80 Bl 65 GBI 691 BY Augustus .[Z| 49|— 3 —25| 61 81|— 6| 46} 60| 70| 65 September .[S | _47| 44 ke Ditte Hil AT Bet BB 10 88 October. . . LSR itt BEE 4 Bf 30 Bal 121 6e ovember . zt FTR wek Dil 18 dot yi 4 58 December. 4 39 BâleBOt dhl 40 SE el BE BE Januari... HIj — 9| 12} 10| —33|—12)—59| —48| —63|—4D Februari . 25 di 27f 131-331 36150 4 BD OI ME OF 46 add 16137 —15 [—35|—64| —60! —56|—59 April . SE Mtd SDR te Een sl —-15|—14| 30 61 101 DRT IEieikl OR 40 AOL MW Juni B[-63| 7|—16|—10| 14| BIJ B1| Ol Gij 44! 63| op BE BE Tjele ee Te He Tt Augustus. .| | 41l- 42 —10| 46 78/— 5| 54 53 65| 59 September „JC | 48| 33 18f 28) Zij 64 34 Bi 64 707 65 October. ais IR 81 651 28 441 4 32| 49! 701 23 November zegt AGE Ate RI E18 te Decemb, —29 | —50 RE Ie Let TO Sb Januari. .. 6 Sie Alie HE ll 44) Februari . 22 TAR Ottie reta Bi IB atd Mark, 57 ree tb Ar PI) Bet atie le 106 1 1 Ee Lee et) RN Bl 81-101 541— 2| 13! 201 18| 19| Gol 631 57 32 Juni Bede EK Mt tr 04 Hi vet 18r- GR CT BO W3 RR St 421 281 30 151 Aret Tal B Ml 13 53 Augustus. .| $| o8| 41 10| 5 691 _ 31 63| 65 65' 53 September .|S| 64| 50 16| 17| 10| 48| 12| 62} 68| 70l 59 _Oetober. , 43| 39 ikt fri tet zen sol Be 631 11 B2 November Bet 4 sie BE 17 62| 46 67 45 December. |_|— 5|—30 lee dell 31 BB Bl —6 — 440 — WINDRICHTING. Noord-Zuid. Componenten (percenten). TE A 7 En Deed Seno sle ss led SESSIE GED A ISAIEEER Ë eEE 1896. BR SE 88 ES 5 ë 8HIERISA & 28 Sa © |T '® D S fe») © ù © S pe) a 5 zg SS |À eel Ae Januari. 68) 81 IB 201 26 0-81 65} | Wf-4| MM Februari .. te BAT Ber 407 Sat 10P 141 BRL 161 Bel 17-18 Maat, elf 28) 821 TO 4l 42 11 3|—10/—58| 7 Al 7 April Jaf 1 32| 11 30| 14} 9| _I|—28|—41|—40|—18| 0 Mn bof —65| —59| —58| —42|—28| 9 — 3| —36 |—12 |—16 |—45 |—60 Saen S|—52|—48| —58|—22|-38— 2) Of —26|—82|—65|—60 eee —47|—67| —67|—57|—37| O| _ 2| —30 |—37 |—84 |—33 |—67 Augustus. .| 5 | —56| —68 | —65 | —57 |—57 |—50 | —24 | —23 |—42 |—69 |—51 —8l September . || —47 | —61 | —69 | —35 |—26 |—15 | — 9 | —31 |—29 |—73 |—71 —85 ctober. . b7| 81 | TE 10 |-20|18 |= 18| AT [32 [77 66 SDE November 48 dln ett Blatt he) — 69 |—67 |—45 December . Bf0i 51 10 1 51 —18|— 25 |—26 |—11 —40 Januari. .…… T6| 81} 58| 63| 38| 36|—41| 65| 20| 81| 17| 48 Februari . (sj Bal Gai Bd HOL BON 1E 04 OL otica aa ate 1 601: 451 204 1861 BAL AOT 10t atl4 3 _— 8 AN ate Inl Stiel 4 Vel 40 1 2 |—50|—13 —18 |—20 ne sl —68| —43| —60|—65| 20| 7 0{—35| 10|}— 2|—45|—51 Juni . [5 1—58 | —61 | —63 | —35 |—25 2 Ij— 2) 82|— 263167 REE B|_57| —63| —64| —86|—50 —21 | — 5 |—28 |—13 |—54 |—61 11 ugust z|—43 | —68| —60 | —73 |—29 —50|— 8|—13| 0 [—63|—60 |—89 September . [A f —19 | —56 | —59 | —54|—42 —42|—10|— 4| 28-81 |—71|—89 tober. . . 10 |B 162 4 Bl Bld eb November . 6|— 9|—-58|— 8| Al 1 01 —26 |— 6}—35 |—62 [87 December. . 20 | —26| —21!—21 | 25 A12 telt jb 68 18 BT Januari. .… Tei SIT ABI TA AOL Bie B Bla Blad AOM Februari .. BEL 1905 68 OTI ATL ATlot). Gila mt It Mt aan À 59/48} 55 27] 74| 54| Ol— 5|—60|-55| S|-15 April «Läl 23f 28 _7| 43| 67| 36| 38|—11 |—-54|—36 —20 —37 Mei. ....[Ef—50|—31| —49| —67| 41l— 3| 79| —27 |—27 |—24 |— 34 — 66 Juni …|E|—28|—42| 5939) Of 1171 1} 19 |—29|—65 —68 Juli. Fol—42|=74| —78| —87 |—24 —31 | —90 | —20 |—27 —85 |—64|—73 Augustus. .[Af— 1/—59|—51| 82 2-56 —4| 17 71-15-6288 September — 2|—37| —59| —65|—32|—21 | 94) 4516 —94|—71|—85 ctober — 6/—43| —10|—141—27| 7T|—83| 5621-63-11 87 November . 21/—20| —47|—20| 49) 13/—50| 12-57 1825985 December. . 431 —23| 19171 301 5|—43|—44 1-75 72118 46 — 441 — WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). =_ Ti 2 de LO. he , 5 dd | (Srs Ed 8 as Bälelësldel dS Balsa dà 8 896. [SE ESIGSIPENE IS Zes E gE SAESZejeT |E SIEMIEg aj sE je SIS & | & he > Jan ze46|-16|-54 52| 39} 59} TJ 61 |-11 57 |—60|— 9 Februari —38 fla Sh BEERS TO) BB je TO jee 1 158 jj Maa Ij=i6f42| 33} 641 981: 97266 544 [58139 April SE 91285 38 8E BIT BO [28 132 1268 (267 138 MR: kol Odie bi 40r Bik tt 9884) 4901 61-10} 161: 90 Juni Sl 69) 67| 67{/ 53| 64| 99| 93| 8T|—14| 29| 65| 65 Juli Ef 80} 62| 64| 46| 67| 100| 83| 64|—15| 40| 25| 51 Augustus Bid ta BI 3E 00L SEI 0e 61235 A1 47 September. || 75| 68| 71} 49| 70| 88| 92| 7T5|—30| 15, 69|—12 October .. 49|- 36} 59| 33| 67| 79| 76| 53|—43| 33| 69| 45 November . 42|: 56| 39| 40 67| 83| 79} 30[—31|—17|. 191. 57 December . abOl 1615 881, 16} 71981-66145 [55 [--17-—40 Januari .. wedt Lee16 BD 1 12621 | 20151 [21 16 16 [18 Februari. . abe dt Ideetje biec4d. rr 34) AT jee ebt et he Maart . {57 —27 | —42 | —17 |—44 |—30 | —84 [4 |—15 |—57 |—60 | —55 April El —18 60 | — 11 —49 |—44 | — 70 |—34 |— 38 |— 70 |—66 |—52 Mei. ....|.Sf 62/—25| 45|—18|—76| 3|—94| 55|—50|—57| 17) Î Juni el 451 5168 144 TRH BTR HBD B Rei RI-:281 53} 641 18/6015 521-101 68166/48| 21148 Augustus. .…{ 8| 11/ 71| 75 0|—65| 18|/—82| 92|—44|—-46| 69) -44 September . | S 1168114) 10150 91-62 81-61 69 4 Oetober z15ht 14) 46/18 1-65 91-95 10/65/45 | 691 14 November 215134 ZA 161-6330103) 40135) 13) 1 5 December . —57 | —61 | —72| — 6 |—66|—62 | —93 |—61|—52|--59 178 |—62 Januari 89 | —=15 122 | 10-20 |--24|-—55j—40 | —24 | —36 |—44 | 52 Februari. . 31 FL AOR 1642 23 | 00 119 1-D8 Maart „| |—12|—12| —25 | —15 |—20 |—40 |—100/— 30 |—15 |—51 |—63 |—48 April... || 26) O|—24|— 1|—43|—41|— 8|—27|—30|— 9|—62|—58 Mei... IE 58 14) 52|—22|-60|— 3) 2 42) Of 5) 204 dani... Sf 70 71|- 67} 13/—48| 69|—12| 88| 7/—4| 72, 57 Ef 481 43159 8|-52| 32|— 6| 55/—26|—28| 30| 39 Augustus. | SI 73/75 78 14|—81|-25|— 4|- 8912/29 68) 4 September .…S| 27| 13| 76| 18|—43|—19 6| 80 12-14) 69 0 tober, 36|- 41} 57|—24| 12| 17)—22| 69—31|—49| 69| 9 November . | Er bol as tlas Vla leB 20l 2d 5d December | _|—21|—42| —59 | —22|— 9|—28| —40|—41 |—29 | —55 |—82|—57 — 442 — WINDRICHTING. Noord-Zuid. Componenten (percenten). a Be Ee 8|e CSE|ISS| 8 lAËl AIEE 8 [SEE 8 1896. SIS |gsl8s| Ss HSS |SEl PIER EE ALA I8ejAS|E Sers e [AS 8 | 3 aa) 0 AD De ie ua 97) Januari... le El 7 1 ol 6 21—-38|—55|—65| 20 Februari . . 1 6 3 78 8 16 0 6 31 16140 161 10 Maart sid led [SDB | 17120 1-437 645-310: 2214B8 | IE eea 6 April 4850 jes4t eat | bh 147 O4: z4015 4010007) 270 te 29 Lest Mi ©1—82|—43 | —53 | —70 |—68 Óf 31-25 1266} 2-84 |=57 ADB Juni S |—67 |—66 | —68 | —72 |—70 Öl 2 6 |—65 | —94 |—39 |—53 ATIE Bdrg oep |t 2-10 03 4 228 7 |eaTi| 2-84 [12 |l Augustus. | 8 [—45 |—53 | —60 | —71 |—70 Ol 26 4 [70 | —90 |— 3/55 September . | |—49 [—66 | —71|—69|—32| O| 22 5 |—70 | —95 |—37|—62 ber. LO LES 159 Fer 16 OE 18 | ee 16 [2270 1-68 |B EE November 70 |—52 | —53 | —42 1-32 Gbettisei6lee11i =10 0 3 December —44 |—27 | —34 | —13 |—-33 ais 51—67 | —82 10 u 56| 66| 33 a 11-85 Februari bat: tol 405 BON TER teek ee12 47 OE N Maar oh BOL 0 ABE DA POE Leb |T 48 Ll ek April : Sp 58|- 60 22/81 64|— 3[=68| —28|--33 | 26 |— 9 AL MS z| 52 65f— 2 4i-H 0 8[—30|—66| 26 |—-25 |— 4 Juni e= id B he 3 1—26 0|—10|— 9/—70| 31 |—23 [17 EA 58 59 40P7 BET Bia BB 05 0 1—38 |—57 Augustus. .|8| 65| 92/— 1| “28{ 29 Ol— 3/—32|—68| 10 [20 |—-33 September „(| 61| 92|— 4| 27| 70 0} 0}—45|—70| 55| 0|—39 ctobe 84| 94 81-8017 0 |-=66| 70 les 10k 65 1| 15 November TAL TD 251 671260 Olt e<70 00E 88 3/29 December. . 61 64 151. 424 82 00e tt DE 43 Januari. .…… 50| 29| 33 ala tl 10e eiblegs) 131. MED Februari .. betr BTI 20144 Tie-79 ’; 9 2| 24j 81 Maart tol cet lader ae ie do let [eeste Men April „tt 10 5| 36 Bi E40 [2068 | aA B AE 0 85 Ori den ei 33951 IB Bl 2|— 8 9| 24-66) 31 0| 66 nr en et 561 40[ 181 Mt 58 0f-225 | —=10 14-701 31 ol 4 OE S| 54l 79| 35| 32) 48 0|—32|—44|—68| 25 0| 23 Augustus. .| 8| 60| 77| 43| 30| 68 0|—33|—36|—70| 37| Of 29 September .[S| 62| 82| 65| 9| 74| 17|—40|—46|—70| 41} O| 33 ctober 64| 69| 69| 25| 39 0l—82|—62|—70| 69 0, 25 November 39| 28| 67| 62| 29| 0l—-88|—=72|—60| 44 0: 16 December 16/17 32| 27| 43 „548 | Ta |40 | 22 26 — 443 — WINDRICHTING Oost-West. Componenten (percenten). hj S £ . 3 sb 3 a jz z - 1 é 8 | & BE IREISHI RIS ZIP El 1896. S|8 IES Ss [A8 8 882 |E 8 5 al 8 ISES SISA SIZE 3 al A 82 8 © © Eel if eh Ee) e=, es) Ss a Ea Id ej) D Januari. .…| |—84|—50 | —77|—90| -44 | —19 |—82 | —43|—34|—62 | — 62 | —76 Februari . —13 |—63 |—84 | —79 |—22| --48 '—93 | —49 |—28|—61 | —53|—74 Maart |_f=57|-36|—49|—82| 40 —23 —86| —45 |—20|—15 | — 5-72 me April Jaft0hei0he 1 231 Bib Ag Beer ele Me. Sol 16| 15| 63 67} 62/52 —44| 61| 59) 16|— 2| 82 NS sh 50 6, Alf 66} 7Of 41 A3 97) B |—18| 14) 55 ORE El 52, 31 65/70} 50 18 — 8, 97| 68) 13|— 2. 55 Augustus. ‚Sf 76 256| 75| 69| 70: 521 65| 98| 61\ 3 O\ 76 September .JA| 71| 19| 68: 59 46/87 | 72) 93| 70/12 0| 66 Oetober EL 35 | 9 68| 61/ 36 in 43) 85] 70 —49/—23| 1 November | 82l Al 50! 68) 44l 10} 11}. BI 58l-32l—25| 0 December. … |—51|—39'—31 —11| 42 [e88 11 52 34 —27 Januari. …| F71|—47 | —76 |—95 |—71 |— 23 |—50 | —64 |—50 |—58 |— 97 | —65 Februari | [—73/—41 | —77 |—87 |—58 | — 59 |—59 | —82 |—48 |—66 '--1001—87 Maart. ...| -f—69 [—36 | —53 |—62|—22|— 58 |—20 | —43 —25 |—29 |— 87 | —45 April c[Opl=88l- 9) 19) Be Bi BB ele 4e 2 bt je Mer B| 25! 44f 78 85| 70|— 84} 87| 61l 53| 55| 86| 90 Juni. Lef 54) 47) 971 74l 65/—-9T|-07| 98| 201 60) 90185 ME Bf 46) 33. 94|- 66) 42-94 97) Bá| 72) B4| 80-25 Augustus. ‚ef 65/ 23| 98| 89| 52/—100| 99 9, 71} 62 91| 81 September „Af 71| 25| 99| 8B1| 27/—100| 100{ 85| 70| 31| 100| 82 October. . …| 25|- 18) 98 73l— 8|—100| 52| 48| 70 29! 64| 60 November 16/24! 77/85), 6|—100| 55} 45| 53 O| 97| 82 December | 48 | 10 el ee 8D e | —11|--28| 45 |—24 12 Januari ‚| f—-58|—20 17 65 | 046 —62 |—42 |—67 |— 43 | —25 Februari | |—561—17|—10 —86 |—68 |— 7 |—48 | —80 |--31 |—65 | —48|—38 Maart bite ot DT Ben B kB 4-20 25 | 6 April sjel8j- 18 2: 151305 018: 3D 61: 86 7 Me Bl 41} Bij: 74, 82/28] 10) -97| 86| 58| 72| 39|- 68 De Bl 68) BRL 80: 17/18 671 90 OT TOL Vh] 501 Bl ME | 34f 28} 88/ 76/—26| 55 79 16 71} 58| 55| 90 Augustus. .‚S| 73, 56| 81} 85/— 7| 48| 91, 88| 65: 58| 74| 89 September. “| 65| 45|° 72| 93'—84| 63| 81| 86| 70\ 55| 87| 86 October . 31| 26). 68j 58'—45| 94|-37| 60| TO 18! 81| 65 November —12| _3| 52: 20124) 10} 11| 40) 50— 7| 27/ 87 December es 06 | =-36 60-226 | lee28 Ab) 48158 | ôt — 444 — WINDRICHTING Noord — Zuid. Componenten (percenten). zat $ AA ESL KN ep © . Is SIETSE Em 54E ele im soo. [SEPEEISEEEE EEE ES EN © se ,\ halfs |P dE £ “sIal®l|& dana dee Aje OE Fl | 4 29 A Ee 991088 33 Ala 18 EAT 13 | 6:20 Maart. «a f—-11|=28|— 11112 Zil bei BR 13l- 91 B April Ter Bledel SOLAR ed 1448 Mei .. ESB ibt ie 9 HEL BEI BEOOR ED bi it a ST RO Bitte tij Db 1-62 12 |— 100 11 28 8| 26 Rn Bl_66|—77|— 95/—631—100! 701—100! 33! 191—15! 31 Augustus . JS |—70{—67|— 94|—75|—100f 47)—100| 17/—39 1 9 September. „3 |—66 |—75 |— 100/—69|—100{ 35|/—100{ 35, 19| 15| 13 October. .… |—68|—65 UE lt 0 53e 100T 41 461 25) AE November. …J _1—66|—52|— 90|—81|—100| 14/—100| 32 20 |—42 ber. Retie the 4816 65 67 83! 48! 43 231—16 Januari... 86 Tél 1410 195: 9e 4318 dl ie Februari .. 69! 10 46 32 36, 44 bli 21 12 IM Maart... | 48/ 6 A 33 52| 12| 12|—-11!—43 April... JÉf 14{ 36 23| 18 234 blj 61 934140 Ma BiA Bf SRB ME B BER HIN 3 |—18 ORE en p65 Bleed 62|— 93| 12| 18|— 2-3 da. BLT |-ctb BCD 1e 60 09 et Bl tto Peep tk Augustus. JS—48| 31|— 85 —91|— 99| 27 — 50 —28| 3 6 September. JS |—62|— 2|— 77|—90|— 92| 41 42| 43| 35 ij4 tober.. | [—39/ 28|— 19/—89|— 77| 44 48| 36| 69| 15/—20 November. …J _ 1—23 |— 1 |— 25.1—-86|— 69|— 1 41132 2|—54 December. . 25! 31 27 —68 gia 8 59| 52} 32'—18|—41 Januari... Bott Belen bla B nld | 145 Februari. .. Bild AD A A1 l=- 1) 13/1210 Maart... | 40/—28 sies 8 2 8|_ 22|—37 |—15 April... . Jef 27{--88 dr WOteB la Oet 10 etend Mei. ARE Blaaltie Shi bhi GA Tie Bie ZEEiS B Jani. 47,0 B l-40|=16 |= 97 |-=72 Bel 98E GIST len BLT Jut s zf—53|—40|— 84|—77|—100| 63|— 54|-31| 22|— 4|—23 Augustus. „Â|—69| 2|— 74[—78|—100| 25|— 50/-35|—32| O|— 8 September. J |—64{—19|— 83/—78|— 96| 42| 36| 13| 381 1| 3 October . =-82|. 24 54-69 | 891 36 481 3 Tjee tiek ovember ee el RT et a BEET 19 1—28 — 1-34 December 22| 25 25. 1— 56 |— 28118 32 11. 43 (1—50 6 — 445 — WINDRICHTING Oost — West. (Componenten percenten). ede 28 Pel datt EEN f MR s |E 1896. EE NEN: > IA Selseldessisdie la 28e lg dlEsiss ATA ä B II? I& Januari... J [—83|—61| —47| 47| 25-29 | —47|—90 |—99 |—85 |—60 Februari... J 1-99 |—64| —67| -62|. 28/40 | —0 [48 72 |— 7420 NEER Seil eel etd vete cri OieAtie59 86 April JE 20 eh dBleedle ide Bled SKI 56 Sh. sol 49| 68 Alec heb 88 Ol 99{/ 84| 87| 89 dui. St: SOI AIT eet eed 95 0{ 100{ 75| 85/ 89 Mh El 53| 44 Giadt ol 70 ol 68| 85| 67| 62 Augustus. 8 42| 51| 12/—61 ol 67 0| 73) 78{-99|--98 September. JS| 51! 31 0/—65 0 62 0 43) 67| 84| 94 tober 48 3E dell ol 66 0l=-10/- 431 671 -98 November. Dil dr dh) ol 41 0 5 42| 84 ber a et de The BT 166 leed Januari. . —68|—50| —41| 48| 28/—50| —56|—97|—98|—87 —68 BREDER dd0 tT ee AT AT |B TOL TL |B [Bte 43 B hest 0 10110 [AL Ab 7248 kde st 40-481: 2b|e 5 56 831 12/46 Mei, „| 65| [| 17} 22) —4| 86/ 20/ 63| 83/ 89| 84 EMR. 1301 651 1912 65| 16| 61| 72| 82| 93 GER El 44 85| 26/10 4| 41l. 23| 29 :97| 81/60 Augustus. 2l 72| 76 Sale Wil ld k 23| 19 83 98/ 98 September. „| 62| 85| 32 6 9| 5il 58/—50|- 61/ 95 97 tober . 644-791 411 181: 231: 8047 61 1-DB| 36|-84| 92 November. 891 501 GT 18 2Pteegte 61168 zeit idg December , 82 1 4\ 45| 39|—27| _ 29|—60|—75|—64|—69) Januari. . — 78 |—54| 55128 21-41 —38 |—60 | 99 |—75 —92 Februari. hele ele IR lee ltd | 65448 BA [46 RE Estelle Bat —20| —25|— 9—48|—56 |—50 Apk: dl 30 4} atieid 191: par - 381 27/18 Bit EN et 90 Seth 11-14 gie 16l- 201 441-861 981 79 OA el 83| 83 6 |—46 zoi 161 85: Bi dl 86 Juli. St r0r st) 3010 11 431 -23| 58| 82| 95| 39 Augustus. | 69| 91 bl 4 il 38| 23| 59| 81| 98| 90 tember. . zi 891 22/-39— 9| 54| 56| 15| 66| 95| 97 October... 76| 62 Homel 194. 241 Bieb) 41176. 88 November. . 331 51| 45 Ti dd 6 sd 50 December. … [—10l— 5 |— 1l—27|- a8l—a1| 18125 |—78 |—50 |—85 Een WINDRICHTING. Noord — Zuid. Componenten (percenten). goe ED dh Sid k Boel Se | OENE KERNEN NEE 1896. En an, 5 Ee gn = 5 Paal En Sm each eN See 4 ans ben kde Ee ba ee Januari. ..l -J—- 2| 18| 45l—69l gl arl o9l 16 5 Februari. .. a tlD9 HH — 9 rr} 1 7 NMA 1 9132/8881 8517 961: 93! 83 Kodie. al Of—19| 22/-80{ 91-701 151 1 Meson Bol 0/—54|—24| 81 5| 10 10| 4 Juh ie 5 01--66/—43/—80| _ 2, 47| 20 Juli. | Bl-101—58|—56 —81/— 5| 41 [16129165 Augustus. ;.j $ f—29|—67 |—18|—83 0 — 62 September . „| |— 8|—41|—33|—78| 38\ 31 23-78 Oetober. . 0/—26/—10/—80| 21! 26| 19|—49 Novemb — 9l— 41-81} 37! 90| 101—22 December. . 0\ 66: 51/—82| 50! 85| 10| 29 Januari | f— 21 141-301 181 5110-242161 96 Februari. .. — 3, 52-18 Bisel 28 711 Maart... EO OLST AT 40 53 asd 0 s8 ADR. Bef Of-2Bj Alt Zij Abt eag on 11 zag less Men. S| Ol—54|— 8| 24| 38122! 52 [15163 TUM. js. 4 0|—62|— 5| 12 St 3 —50| 121—50 tn (El 3-59 7 5'—26|— 3 |—41 |—70 Augustus [$ 2160 Bj 38 led September (e ee ede Pe October olatjarde or 1e ag laas 21-70 November Of12|—30! 41 7 |—65|=37 187 |-37 December BABA kad 53taarshaadhe es Januari... [—14| 25 22 33 —66\ 35|—28| 21 ters sel of 4l 54 19 [49 36|—25| 54 Maart 0) 46) 13| 37!—29| 48l— 3| 53 ene dn sl 0Ol—30|—28| 35|—62| 23| 12| 34 ei 0|—62'—26| 36|—26| 8 |--40 4b ab dani zin. ed Geri 39 | 37/— 3/47 12-51-77 Julin mf 31-65 —12| 25-12 ol 14-17 Augustus. .…… S|— 6/70 61-431 1| 0/35 1-53 September — 8|—54 —46| 29 | 35| 27 |—51 1-73 —10 —75 ctober. . Ol-bli 9145: 38) 0-30 [227 |e November . . =1|—= 8 --25| 421 491-601 31 |— dee December …| |= 3! 70 19| 66| 51 5128 — 4: — 441 — WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). : 6 5 El at ; |E IS a SESAR ls laálë BES 1896. DIS Isi IE EiIë |E [288 j estate Ss IES Januari... —60|—92|—34| 16/—73 —22| 58| 51| 46/—35|—30 Februari. 13[- 62| —22 —40—21| 46{ 38 44 Ai: BREDA Aedtjee tt jaer dij dee Di ter B7601 86 MBRK ee. al 40l tt et AR hen Bijen Orr BEE RET MEE ee on Zl St} 18-807 4OfePa HEB diie LD 8 NE in EE 841 Tij Or eter Aer BT CE Lees En Bj 41 TIL 38 BEI= ORI AAA IS6B |-—19|-561 | 14-12 Augustus sl 58| 70} 40| 41| 9} 97 74 |—24 11 —18 September...| | 82| 83| 53! 47|—47| 83| 70 1—21|—68|—12 |—28 tober.. 100, 91| 33! 43|-18| 74} 42 [21 |—54|—40 |—68 November 60 73|—37| 40/—38| 10| 37| 38| 31| 3|—37 ember 391--40|—20| 38| 17|— 8 32) 23| 63 |—31.—27 | Januari... —80 [|— 92 [—70 [—821—-68|—45| 13| 37) 1|— 41-43 Februari. dte 70 Bl BAT Abr Die Peel? Maart..…. 12373 |—7|—90|—64) Al 4) 29/10} 16/—40 ES eenen Bk Bi BTT Bles Ole 88E Atleet MBE se Sf 16! 73 —88|--82|. 65| 23| 13/=61| 26|—35 MORE Bl 33 7220 Bl KN 9 10. Ol B4L BO 19 PWN ens BE 771 501 T1lsB0 ITTA ll BO Bld Augustus Sf 801.69 92}-16|—36. 971 20 8 14 |— 24 September Al 97| 82| 63/—92|—68| 80 27| 11|—T0| _6/—49 tober …… 100 | 76| 45|—89|—39|. 81|- 13 |—22|- 70 |— 44|—68 ane 181 G5/ATEL te DR 8E 5E 10 18/58 December. 651249 Bl ee BD Ol 28 6 3/28 Januari... —82|—88/—76 78 — 71-42 5| 29152 9|—15 Februari... dB 1 BE) ttr ts| BT |B ble 8 MRE — 3/34) 69 8|-44| T|-6— 25 Re. sl 7 5262) 1 10/—16| 1-62 3 8 ME SL sl 26 BATE Ati 681 27| Of6a) 38 5 EES. ple 7| | 23|-T6l— 8| 90) 271-181 65| 28-14 B: Sf 58| 55) 893/—87/—63| 74| 21/—37|—70| 12-26 Augustus... | 55| 69) 74/—72\ 16/ 100! 39|—22 16 |— 14 September... | 63| 77| 24'—86| 41| 73| 28|— 51 |—70|—14|—46 October... 100! 77/ 32/77) 23) 74— 2|—b1|—65|—48|—79 vember 60 TA Hier a Oje AAT 1420 Decembe 8|—43|—31|- 55! 44 |—1if— 81-38|-31| 22-26) — 448 — WINDRICHTING. Noord — Zuid. Componenten (percenten). AREN NK 1896. EE NEER a Januari... 76 89 58 0 32 Februari... 74 91 12 7. 20 MAB een. 15 100 14 |— 23 1 ADE ore ú 45 11 — 5 12 Me = 5 100 | —65 |—100 0 Ae & [—25 —40 | —67 |—100 0 Ms elan 5 | —öl 100 | —78 [—100 0 Augustus „| —49 5 65 |—100 0 September... |À |—39/—48| 86|—66|— 76| 0 etober .….... 4/—50| 100 | —62|— 86 — 5 November .…… 43 | —25 | 100 — 8|— 78 0 December... . 83, —15 | 100 9 |— 73 0 Januari …… 64 90| 67| 10/ 29 Februari .…. 55 | 48 — 1 29 MRM coo: 39 — 1| 52|— 68 9 April sue. diu —31 | — 5 0 ME nn 5 | —26 —15 | —61 {—10 0 dn. =| —26 ad 67 Het00 0 PU es 8 | —55 —40 | —77 [—100 0 Augustus 0 Amel —40 | —71 [—100 0 September A f--38 | —24 | —31 | —68|— 76 0 Öber i... —69 | —34 | —40 | —63 |— 87| —16 November. —23 | —20! —11 { — 1|— 83 —14 December... 47 | — 81-19 | — 5 76 — 2 Januari... 60 88 | 60 61-36 Februari 54 90 70— 10 34 MRREE res. 40 18{ 53 |— 65 8 ADS in. z 1-12 —26 | — 9 5 Mier. z | —19 —16 | —58 |— 100 0 BUUR senen 2 | —24 — 40 | —64 | —100 0 ME diese = | —63 —40 | —61 1—100\ — 2 Augustus 5 | —60 —40 | —50 [—100 0 September. | S | —41 | —52| —40| —55|— 76 0 October .…... —62| —39 | —31| —28|— BIJ — 5 November... —19 | — 8 | 63 | —27 |— 73 — 5 December... 23e AT 19 Tl ti 3 — 449 — WINDRICHTING. Oost — West. Componenten (percenten). sn 5 ll 8 ; 1896. Ar Ee sis lesia & <5 =| se! an A Januari. ... derd —10 | —58 |—100| —74 Februari... 6 Dti Biest Maart. .…... ì 9 OTN et re 514 15 5 +86 ME Én 9 ol 68 ol 97 Juni. | { "62 90{ 60 0! 93 Een 40 54 0: 100 Augustus S| 45 61, 60 0, 100 September. | 72| 9/ 9| 56| 56 100 October... . —17 1 0, 66 32 89 November . . yen WE 0 37 51) 100 December .. Di 0-l—=10 9 —52 Januari. ... ed 21 —61 [— 90 —80 Februari. .. ed 16 1250 |= 86; —=88 Maart... Ke P en Bleed ien 88e 6 Ms en So | —44 31 5 —50 ei ted 09 30! 70 0 97 BE gin 90| 62/0 100 EN 29 A 0. 100 Augustus. ..| © | 45 90 | 63 0, 100 September. .J“ | 68| 36| 42| 63| 56/ 100 ctober j —15 41—38| 61| 29| 61 November .. 49 | BIJ 18 31 40| —41 December .. Al | 81 1361 37 4| —54 Januari. .… atd et kai GAL 78 Februari. .. EER} 6 | —46 |— 90 —84 Maart... —20 — 1|—3l|— 35/ —92 April ‚| —40 briet =56 Me E| 37 62| 58 0 65 MEE E46 90} 47 0 83 MR 38 38| 41 0 95 Augustus 8 43 90 |. 50 0, 100 September 671 38| 42! 55| 56| 100 October ied 10 9 28 29! 83 November .. cak0 lest. 241217} at : 58 December .. Em re T dts — 450 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. ë E- - „led ° es en Eee ssd 8) SIS Zl ESI g 1896. LN DE k z 2e = ap = Ss [88 A Ear EK De BE Pi 7 © = ee 5 Januari . . ZZ0 o o ZZ0 o NNW | 0Z0 | W o o Februari. . . ZZ0 o o 020 o 0Z0 | WNW | 0Z0 o Mast ee WZW o zo o NNW | ZO |ZZw |ONO| © April... .…J @f ozo | zw ZZW 0) fe) ONO z zw | Nw | 0 Mei. ..... Sl ono | wzw ZZW 0 0 ONO Zo | WZW| N | ONO RENS ee 5 Zw Zw Zw 0Z0 o NO 0zo | zw | # o uh... Si wWEw | Zw Zw Zo o NO NW w | wNw| ONO Augustus ../ ef 0Z0 | Zw Zw zo o NO N wj® o September. Sf ozo | zw Zw Zo 0 ONO | ONO | Zw | Zw | 020 RE o z VA ZZW z o ONO | oNo | wzw| N | 040 November. . o zo zo 220 | ZZW 0 o NO | NNO| © 0 December. . zo o 020 z o | 0zo | 020 [ZZW | Z o Januari... o o o z ZZW N zzw | Zw | NO [WZW Februari. . . ONO | ONO o ZZW | ZZW Z Zw o | WZW BREE Ge NO o o z Z WZW | ZZW | ZWN 0 April. ..../ ef No w zw | Zw | zz0 zw | wij NNoj W Me et w8 WZW Zw Zw w WZW | ZZW wW z [WNW dant, | xxo | zw Zw z wzw| zw | Nw | ZW | © Juli ..... El so | wzw ZW | Z20 | NNw Zw LI WNW| NNO | WNW Augustus . z| ONO | WZw Zw ZW | WNW w ZZW | W 0 W September. Af oro | zw Zw ZW | WNW ZZW | _W N | ZW October . . o EN wewt Uw zw | zw | wzw | zzw | w | No | WEW November. . ONO Zo öka z Zw z WZW zZz [wNW| N zw ember... 0 o o ZZW | ZZW | ZZW zZz LwWNWINNW[ ZW Januari... o o o 0z0 w Nw | wzw | zzo-| zw | 020 Februari. . . 0 o 0 zo Zw Zw 0zo-| ZZW 0 Maart. No | 020 o ZZO | 020 | WNw | wWw_ | ONO-|-ZW Z April... ol wl ew WNW | 020 | zzw | w w__| ono} -zw-| ONO Mei......J el w | wzw Zw z NO | w w | zzw| zo NNW 5 w Juni... Sl z { wzw zw | zo | waw w | wNw| zj 020 | NBW À > Juli .....… sl wzw| wzw Zw zo | NNo | Nw | wNw| w|NNoj ORO Augustus .…… zl w | wzw zw | z Nw | wNw| w zj odof September. „Al zzo | zw Zw | ozo | Nw | wzw | w o jwNwj 020 October . . . WNW | ZW | zw | EW o | NNo/ wáw | w_ | ONOj-W ed November. w 220 | 720 | WZW o NW | w w Nol zzol © December ozo | 0 o z | sw | zaw | nnw | ozo|22wj © mn | / jj | À ï — 451 — GEMIDDELDE WINDRICHTING, e = DE . eo . we Bleu It IS ale die # SAl8 sie Al ZS 8 5 se 5 z& Han Al 5 ARES ain Slaan 8 ISEB < E Januari... o INNwl o | wNwi so | Nol w | zzwlwzwl zw o Vebruari.. Ed o | Nw | ono | wNwl ono No |wzwl ono | zw 0 NO Maakt ese o N | ONO | NNW |ON0| No | zzw | Nw | zw |wzw|l zo | xo April....... | o [wzwj o | wNwl o |oxolwzwiwzwl zw | zw | zzo | zw Me tvnere dol 6 N o | NW | N {ONOf ONO | W | NNO| ZW | Z | ZZW Juni...... .JSforo{ zo o | NNWINNo|zzol zo | zzwl NNo | zzw| zzo z Jduli........lESlonolnnw| o Nw | N |oo) w | zw |wzwl zzw| z z Augustus ef o [NNw| © N N o |ozo | zw | zw | ZZw| zz0 z September..….|&| o zo Oo | NNW| N | zo | zo | zw | ozo | z | zzo z tober..... 0 | 020 o NW |NNO | 0Z0| 020 | Zw | NO Zw z ZZW November. … Oo |WZW| O0 | NNWINNw|oNol zzw{ o | No | zzw| z Zw ber …. o o o N INNolorof z | ozol NNo| w INNW| Nw Januari... ZZW | NW w |IzZw |\wzwl wl w o | _NNO |I NNO NNO Februari... NNWI WNW W | ZW | Zw | w | Zw | ONO| NO | NO | NNO| NNO Maart ...... ZZW IwWNw| w | zw |wzw| w |wzwl NNo| NO | NNO | Nw | Nw April .….....tal zw | w | zzwl zw N [Wzw| w | NNO| NO | NO | NNW| ww EER E ZZW | WNW| Zw | Zw | Nw! w IwWNw[ No | No | oNo | NNol z Juni... ……...lsf zw Iwxw| zw | zw | Nw|wzw| zo |oNo| No | ono | zzo | z Juli... 8 zw Iwxwl zw |wzw | w | w |zzw | ono |l No | oxo| z z Augustus... el zw Iwxwl z | zw | w | wzwl zw | No | No | ooi zw | zzw September. .|Ä[ zw | zzo | zzw |zzw | zzw| zw |zzw | ono | No | oxo| z z October. ë zw |wzwizzw | zw | zw |wzwl z | oNo | No INNO | N | zzw November. zw | w |zzw |l zw |zzwlwzwlzzwl o | NNO| No N Zw ecember... zw | Zw |ZZw | Zw |\wWzw| Ww | Zw o | NN N NW [NNW nerd EE o lwzw| w | zo | z20l wNwi w | ONO | NNO | NNO ONO Februar o [wzw| w z oNol wzwl wzwi oNo | oNo | NNO| 0 NO M ing hanen ol w wl o ZO! WZWIWNW| N | No | N | NNo | NNo April | sl oro lwzw |zzw | o zolwzw| w | NNo| No NK | NNO | NNO ee | o |wzw!zzw | zz0o | ONO, WZW| WZW! NNO | NO | ONO | oNo | No OR 2 | ono | wzw | zzw | zw oxol w o | so | Nxo | ozo | ono | ozo Juli... Sl oro | wxw| zw | zzo waw! w | oxol rxol so | ozo | 0 zo Augustus... zl o ZW | Z zo |zzo z | zw | No | ro | ozo | ono | zo September... A rl Z ZZW | Z z \zzw | zw | oNo | No o | ozo | zo Oetober. zzw ozo | zo ‘zw | z | oxol No | Nxo | vo | ozo November... Bn WZW | ZZW | NO | ZZ0 ZZW | ZW o | rxol No | No N Deeemb oxo [Waw | (zw | 220 | z | w|wzw| o | NNO|NNw| xxo | sw: LV. — 452 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. S [© e Bals dial dl mts € allle ses 1596, AES sss ERE 58 Zilsäes o | A=] 5 e=! RR) SES SIEA| 8 SESSIES EAS ARE Sl 8 z Tas ln! r Januari...... N INNWÍNNW| NW |WNW| NW | NW | NW | NW | NW Februari de NNO NNW | N | NW [WNWINNW| NW | NW | NW wINNW MEE int is ONO NNW | NNO | WNWIWNW| W w WIWNW|WNW| NW April. .......l | 020 [NNW [NNW | NW | ZW [NNW| N | WZW| ZW | WN w | zw _Mei.........l 8 | zzw! zw | zw lzzwl z |zzw| o z | ZZ0 | ZZ0 + zo | ZZ0 ERE oa ee 5 zw | zzwlzZzw| z | zzo | z 0 Z | zz0o | zo |-z0 | 020 Juli....……...l & | 220 |z| Nw | 2 | 0z0[WNW|- Zw | z0-| zo | 20 -|-20 | 30 Augustus... ...l „| zo | Z ZZW | O0 | Zw |ONo| z zo | zo | zo | ZO September....| & | zo | zo zZz | No | w [oro | zzo | zo | zo |-zo | 020 Db ie zw | z ZZW | o |wzwloNo{ z ZZO | ZZ0.| ZO | ZO November... WNW | WZW ZW | ONO | Zw | NNO ZZW | Zz zo | zo December .... WNW | NNW WI WNW| WZW | WNW| NW [WNW| W w_ | wZw Januari...... N N | Z20 | NO IWNW| N | NW | NW | NW |NW Februari . NNO N | NNO | 020 | NW | Nw | NW | NW |NNW| NW | NNW Maart: canis 3 ONO NW | ONO [WNW| N wi NW IWNW| NW .JWNW| NW April........l «| zo | zw [NNw|zzwlwzw| N N | WNW| WZW| NW | WZW/| NW MO. soest en hert emot zl NO | o | zzw| zo | zo | 20 | 20 OR et Fat Z | NW | z | Zz20 | oNO| 0 z zo | zo | 20 | 0Z0 uli... dg | zzo| 2 |NNw| z |ozolnw|zw| z | zo | zo | zo | 220 ugustus.....| « | 240 | ZO Z o N [ONO | z zo | zo | 20 | © September... â zo | zz0 z ZO | ONO|[oNo| zo | zo | zo | 20 | O ee zw | zz0 z o AO | ONO | zZz | zzo | zo | zo [ONO ovember.. NNW | WZW ZZW | NO | N | NNO zo | zo |-zo | 0 December... . WNW | NW w | zo N wINNW| Nw [WNW|WZW| W Januari...... NNO | N z N NW| NNOINNW| N | NW [NNW Februari..... NNO NO | NNO| ZW | NNWINNW| NO N N INNWINNW Maart. et ON0 N | NNOIWNW| XN NW| NNO | N N INNW| NW April. .......l „f0zo{ N | N | xNol zw |zzo| x | zw | N | NNO| NW | NW MOR en ES 2 |wzw|ozol z z 0 o zo | zo o zo | Z20 Hikers Leune 2 |zzw|zzo| o z ZO | NNO| o | ozo{ zo | 0zo | 20 | 20 Juli.........l S | zo | zzo | ozol z o \wNxw| zw | zzo | zo | 020 | 20 | ZO Augustus... ...| ® | zzo | zzo z Oo INNw| oro |l ozo | zo | Zo | 40 | 20 September... Ss | zo Zo Z | ONO | NNO | ONO | ONO | 0z0 | 020 | ZO | ZO October. ..... o zo z O | NNO | oNo | 0zo | 0zo | o | 20 | 20 November. .…… NO NW ZW | ONO | NNW | NNO o NO | 20 | 240 December... NNW | NNW W_| 220 | WNW WNW| WZW NNW | NNW| ZZW | WZW — 453 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. - 8 - ae Re z sl © e Nr) s © B „ileslEnldul | S|salsalf.l 8 ISS. 1896 SSSR eS KE PE PSESlakl 3 Vo Bes (EEASELEE ESTE EAEE sió& sl & SES | ESS elf Zi > anuarì...... NW | _N |WNW/ ONO | NO | ONO | zzo | Nw INNW [WNW wl NNW Februari... NNW | N N NO | ONO | ONO | ONO IWNW| N | NW | WNWIWNW es N NW | WNW oNo | 0 o w zw wl w April........| & [waw| N |WXw| NO o o | ono | zw | ZW |WZW|WZW| w MN zl Bk 0 z zo | 220 | ozo | 0 o | zo | zzo | zzo | zzo | zzo Juni.........| | zo | zo | zo | ozo | ozo | o o |ozo |zzw | zzo | zo | zo EO 5 0zo | zo | zo | zo | ozo| 0 o |ozo |zzw | zzo {| zo | zo Augus sel w | ZO | zo | zo | zzo | zzo | zo | ozo | ózo | z |-zzo | zo | zzo September. ...|  | ozo | zo | zo | zo | ozo| o o |ozol zw | zzol zo | z etober. zo | zzo | zo | ozo { ozo | ozo | ozo | zo | zw | zzo | zo | zo November. .… o zo | zo. | zo | o o o | zo | w |zzw|zzo | zo December .. w | w w_ | 0zo | o o o \wzwiwzwiwzw|l w | Zw Januari... NNW | N INNW| N | NW | NNW| 220 | NW | NW | N [WNW|NNW Februari... … NNW | N N N | NW | NW [ONO NW | W [WNW| W WNW EO NW [NNW| NW | NW | NW INNW| W IWNW|ZZW| W | W|w ee EEG OTE On NN} w INNWINNwWl Nw wi wlzwl| w |wzwlwzw Mei.........l @{ zo | zzw| zo | zz NW[ NNO| w | ozo lwNw| w | zzo | z Juni.........ls | zo | zo | zo | zzo \wzw| o | w | o | Nw | w | zo | zo Juli.........l'8 | zzo | zo | zo | 2 | zw |ozo| w |ozo| w | zw | zzo | zzo Augustus.....| » | zzo | zo | zo z \wzwlzzo |l w o w | zw | zo | zzo September...  | z | zo | zo | z |zw |zzw| w | o |wxw| z | zo | z October... … Nw | z | zzolzw | wl|swl| w o [wzwl zw | zo | z November. …. wNw| ozo | zzo |wzwlwsw| w | w |o0zo | w | zzol z z mber wNw| wzw | wzw | ZZW |wWNwWj w | w | wzw| zw | zw | wzw|wzw Januari... NNW| ON INNW| N INNW| NW | w | NNW WZW|WZW|WNW| NW Februari .…. NNW| N | N N | NNO| NW |WZwW| Nw |zZzw | w [WNW IwWNw ME. NNW | NNWINNW | NNWINNW| NW | w | w [zzwl zw | w |wzw EN zl Nol N [wxw NNW | Nw | NNw | wzw| zzw | zzw | wzw | wzw ME ee B | zo |zzo| zo |Z2Ww| Nw | zw | N |ozof z |zzw/zzo| z EN en S | ozo|ozof zo | zZ0 | w o z o |[Nso | zw | zo | zo BOR zal mo tm z \wzwl zo z | ozo | zw |zzw | zzo | zzo Augustus zl o | zo |ozol z | w |zzw| z | o |wzw|zzw| zo | zzo September....|A | o | zzo | zo | zzo | zw | zw | z |onolzw | z | zo| z ber. À o zo | zo |wzw| zzo | ono lzzw| o |zzw | zw | zo | z November. .… ono | ozo | zo | zw | N \wxwlzzw|oNol z |zzw | z | z ecember .... SNW | WZW | WZW | ZW INNW| w | zw | Zw |ZZw | Zw |wzwl zw — 454 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. x Te 5 n obal ldatar Bla ladle 8e [BEISS| ë [A8 5 (8al 8 Bel & | 8 1896. S|8 [ESI 2s| 8 [AA se (SES EE Als |ISSlasl 8 [Aal IAgl Ss las 2 | 2 EL a £jÀ Nf Januari .... w w | wNw| w w w w w | zw | zwi zw [WNW Februari... w W IWNW| wW | NW w w IWNWIWNW| ZW | ZW | W RETE sdi st ZW | ZZW | WZW | ZW zo | WNW W [WNW/ ZZW | ZZW Z W April......f | ZZW| zZw| Z | 220 | ZO w w N |[NNOj zZz | ZZW | WZW EN Z Zzo | zo zo zo w w | oNO0 | zo % Z 0z0 te REE 5 Zo Z zo | zo zo w w o zo z zzw | ZO Gat bte 201-240 1 50.1 20 Zo | 0Z0 | ZZW | O zo Z Z zo Augustus. 2 | ozo | zzo | zo | zo zo w | oro l o zo z z | zo September..| A | zo | zzo | zo | zo | zo w |oo) o | zo | Z z | Zo ctober ….. ZZ0 z zo | zo | 0zo w | oNo | 0 zo | zw |wzw| © November. . 220 z zo | ozo | zo w | zo | ozo | zo | zzw| w {ONO mber .. zw | zw | zw | zw | zo N | zo | ZZW WNW Januari.... NW | NW | WNW| w Nw | wzw| zw |wzw| Zw \WNW| W [WNW Februari... NW | NNW | WNW WNW [NW | WZW | WZW | WZW wzwi Nw | Ww [WNW Maart: NW | NNW | NW NNW | w | zzwl zw | ZZWINNW| W {WNW April... al NWj NF NO | NNO| N w [zzwl z z | oNo|wzwj Nw Mei … .….……l | NNol Ho o o o w 0 ozo | zo | oNo | 0zo | 0 daât..-: Zelst Nol sNol 9 o | ozo | w o o zo | ono | ozo | 020 Juli... | No | NNol o | rol rol w | o | ozol zo | o | ozo | 20 Augustus... 2 | NO | NNO O | ONO| ONO | w o | 0z0 | ZO o | ozo | 020 September... & | No | NNO o | oNo | NNOol w o | ozo | zo |NNo| o | 020 Oetober .….. NN N o | oo N w | zo | zzo | zo |NNof © [ONO November. . NNO | NNO | ONO | NNO| N w | zo | zzo | zo | N o jono NW [NNW | Nw | Nw/ N z | zzw| zo [NNW NNO ns Januari .... NW | Nw wswl w w N | zzwlwzwiwzw| w | NW | NNW Februari... Nw | Nw | Nw | wNwl wNwi Nw | zzw| w IwNw| w | WNW| NNW Maatti:.s w Wi NwWIWNw| w | NNO| z zw | zzw{wzw| NW| N April... ; {WEWjWEWL ON | o | w | zo| z | zzw|zzoj Nol N | NS Met. ses. | No | so} osoj o o ozo | o | ozo | zo |onol Oo | NO Juni......{ Sf No | wo | ono} o |nsw| o |ozo| o | zo |oxo| o |ON0 uli... ....f & | NNof| NNo| ono} oNolssw| o | ozol ozo | zo |onoj Oo | ONO Augustus...f 2 | No | No | orol onol N o | ozol ozo | zo |oNnof o | ONO September..JA | No | Nxo| No | o {NNw | onol ozo | ozo | zo | vo | o | ON October … .. NNO| NNO| NO | oNo| Nw | o | zzo | zo | zo {NNO| © | ono November. . SNW ÍN No | NNO| Nw | 0 z | zzo | 20 | N ie ran December …… WNW| WZW | NW | WNW NNW ZZW | ZZW | ZO {WNW | bed — 455 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. | @ 8 ES : k À zi Ös EdltaltslS| al PES 1896. ee FEIEEN EEE S leg Lel Sell SES bIAl2IEIles|E ARIESISESIAFIAS| & cn eikel 5 se) ae) ea) Januari... w w |wzwl Oo | zzo | Nw |WZw| w w w | wNw Februari .…… w W | WNw| ONO| zo | Nw | w NW | W w NO Maart... w | zzw| zw | 0zo N | Zw N IWNw| w | NNO April......| &f oNo{ zo | ozo | o | zzo | ono} zzw|oNo | o | NNO| NO Mei......:l Bi oge {m0 Z Zw z o z o o o o BRE 0 oe 5 zzo | zzo z Zw 0 z o ONO| O0 ‘ ONO BRR A. ‚| &| zo | zzo OEE rl No | z | oNo | oNo{ ozol oNo Augustus... „| zzo | zo z Zw z No | z |oxol ozo | 0 0 September. .| A| zo | zzol z | zw| z |ono| z | No | oro| o | o ober... ZZ0 | ZZ0 z |-Z2w| zZz NO z INNW| NO | ONO| 0 November. ZzZo | zzo z | zzwl z |oNo| z | NNO ONO | 0Z0 December .. ZW | 020 | Zw Z | ZZ0 N | ZZwW| N | WNW[WNW| ZZW | Januari... WNW| WNW WZW | ONO | NO [WNW| ZW | W w w | wzw Februari... NNW| W | NW | NOI NNWI NW | NW [WNW W | w | WZw Maart NNW | __N N o NNW| NW | WNW| WNW W zo April. .....l asl NNO|- No:| oNo| ono No | o | Nw | zo o | ZZO'| ZO TR o z zzo! z o | zzo | o | ono! o | ozo sum dst 440 0 | 220 z NO z o | ONo! 0 o duli.,s:.. A Blssol oi zzol z z | NNol zzo | ozo| o | o | ozo Augustus... ef zo | ONO, zzoj Z Z {ONO| 220 | O0 | 0z0| 0 o September. .| [| zo o |:asol 2 Á NO | NO | NW | ONO| 0 o October … 0zo | oNo{ ozo | z | 220 | NO | NO | NW | NNO|[ Oo | 020 November … 0z0 o | 0zo z zzo | 0z0 | NO | WNW w | zo e NW N N | zzol oNol w | NNO| NW | WNW| WZW| WZW Januari... w | Wzwlwzw| w z w w [wzwl w Re Februari. . NW | w W INNW| W [NW I|IWNW| W w w | wzw Maart..... NW | ZZw| NO | w WNW W | NW | WNW WZW| WZW A, sl NO N o | Nw | 0ozol o |wzw|o0zo | o | 0zo | ZZw Mee aL 0 o s [eel a 1 0 | azo} 0 ot et EARL sat er ok | 0 z | zzw NO | Z o | ONO| 0 o Juli.......f St zo | ozo | zzo | zzw ER No | zzo | 0zo | oNo| o | ozo Augustus .… 2| zo o Z20 z Z | ONO| ZZ0 | 0Z0 | 020 | O0 o September..| A| zo | ozo| zzo| zzw| z NO | ONO| NO | ONO| @ o tober... ozo | oNo| zo | zzwl z NO | NO |WZW| NNO| 0 o November. . o o | zo | zzwl|l z | zzo | ono) zzo ozo | zo Decemb NNW SNW | ZZW | ZO | WZW wi WNW| zw | w — 456 — GEMIDDELDE WINDRICHTING E , : Ô 5 . | BAl dr OENE NEEN ENE EEE 1896. slaa gl EIS AIS tt Pals SIEA sel el is a 5 5 Es eed Fe Bind Januari. . . w w | Nw | zzol w [NNw[ ONO | ONO| NO bd! w Februari. . o NW | WNW WZW| NNW | ONO | NNO| NO | N ONO BALL os Oo [WNW NNW| ZZO | NW N NO | NNO| ONO | N ZZW April. ...l | o | zzo| x | zzo| w | N | Nxofoxoj o | zo | 220 Meis ol zo | zo | ZZ0|WNWw| O0 o | NO! ZZw| ZZ0 ! Z SEO 0 zo | zo | zzo| w | No | oxol oro| z | ZZ0 | ZW ot ee z o zo | zzol zzol- w | No | ozo! zzw| ZW z | ZZW Augustus. | „| ozo | zo | 0Z0| ZZ0j ONOj O0 o | ZZW z | ZZW September . Al © 0zo | 0zo | ZZo| Nw | Oo | ONO | ZZW| Zw Z | ZZW tober. . o 0Z0 | 0Z0 | ZZO| Nw | ONO | ONO | zzw| Zw | ZW | WZW ovember. . o o W | ZZ0' NW | N | ONO| 0Zo| ONO | NNO | W December. . Oo | NNW[NNW| 220 NNO| N | ONO| NO | ONO | W w Januari. .. w W [WNW WNW NW [WAW| ZO | NO INNW| N {WNW Februari . . w NW | WNw WNW| ZZW | ZZO| NNO| NNO| NW {WNW Maart. enn Oo [WNW|WNW|WNW| NW | ZO W | NNO| NNO| NO W April... El o ZZO| W |WNW|WNW| ZO | W | NNO|WZW| ZO {WZW Mei. v…..l Sf © ZO | ZZ0 | WNwW|WNw[ 0zo| zzol zo! zw | ZZ0 | WZW du... 0 zo | wzwl w | Nw | o z N Zw | 220 {WZW ERR esch 0 zo o w “LO o z Zw z ZW Augustus. .| zj o zo | O0 | WZw, rw | o | 220 z Z | Z4W September .| Sf 0 0zo | 020} w |wNw! 0 sol dw Zj EW ctober. . . o 0Z0 | _0ZO0 | WNW | WNW| 0 zzol w | zw | zw |WZW November . o o | zzwiwNwi w | zzol z 0ZO | ZZW o [WZW December. . o sw | w Law NNW | wzwl Zz o | Nw | SNw | NW Ü Januari. . W_IWNWIWNWIWNW| z NW z NO | NW [NNW | W Februari. . w NW | WNW ZZW | NW | ZZW| NO | NW | N Zw aart. we W_ [WNW|WNW| WNW[ Zw N w N NW N [NNW April. ...l | w Z | ZWIWNW| Z | NNO[ NW | N | WNW| NNO |_NNO Mei.....l Bf o zo | zo |wNw/ ozo | o | zo | c | zw | z20 | ZZW Juni ..../ Sf w [| zo | zo [wxwlxsw| o | zzol sw | zw | zzo | wzw NPR zo | o [wNwl w 0 | NO |WZw| Zw z Zw Augus sl o zo { o |[wzwl o Oo | Zo | ZZw Z | ZZW September .J =| o zo | ZZO \WNw, NO | oNol zzo | zw | zw | z [WZW ber. . . o 0zo | 0z0 | WNw| NNO | 0 Z (WZW| ZW | Zw [WZW November . o O | ZZ0 [WSW[ NW INNW | ZZW | ZZW | WZW| NNO [WNW December. . ZO [NNW[WNW| NW | NO INNW| ZZW| W | NW | NNO [WNW — 457 — GEMIDDELDE WINDRICHTING. BIS ssl 8 | 5 1896. Bn el nee 8 ES 8 IGAS s | & ee 2 Januari.... N N NW WNW Februari... N N INNW| W | WNW Maart. is N N INNW|WZW| w April... £[NNw N zo WNW > sl o N zo z o BUR. deo} OO 0ZO | ZO z o BE BT zó N zo z o Augustus... „| zo o zo z o September …| Af ozo | z N ZO | ZO o October... WNW| Z N ZI | ZZO fi) Novem f NW {WZW| N |0Z0 | ZZO o December. Gn N w N NW w Januari.... NNW N NW | W [WNW Februari... NNW NNW | NW[ W | WNW MEE. NW ZZW | NNW | ZZW | W ht £| WNW zo Zo w Meiers S| zo 0Z0 | ZO z o Juni.......| =| ozo 0Z0 |_ ZO z o Juli....... | zzo zzw | zo z o ugustus. .. z| zo 0ZO | ZO z o September... A[ ozo | zo | zo ZO | ZO o tober .... ZZW | Z Zw | zo | zzo | 0z0 November. WZW | wzw | zw vo | zZ0 | w. Deeember.. Nw | w IwWzwl w z w Januari ik. N N NW WNW Februari... NNW N INNW| W | WNW Maart. …. NNW N INNW|ZZw| w April...) ;{wzw 0Z0 | ZZW w Mei... Eloro 0Zo | ZO z o dui... 2 | oo ozv | zo | zZz o vR. SE 20 zo | zo z o Augustus … te 020 | ZO z o September..| Sf ozo | zo | zo | zo | zo { © Oetober z | zzo | zz0o | zo | zzo o N ovember. En WZW | WZW | NNO | zzo | zz0 | © ember. WNW W N [wNwl z w — 458 — REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. 5 BLS: Lan nl aad 1896. SIElËl Blk 2 EIA 8| 8 Jaar. SIS|8 AND Ei slalblel|® slalaldialsislid gls lA Anjer kidoel Ei opt kl 6119 Tjilegon. … 1) 5/21 Parigi . Of 2/14} 12 ERERNER on. 0 Ol 4 [11 Goegoeng kentjana. 8| 1 1/ 5/15/19 Tjipanas 7|10j 8/11/20|28 Bodjong manik EO At Diii 20 Moentjoeng 4) 3} 3/16[23 Rangkas betoeng 10/12 | 16 Tjiomas. kr 4l 71 St 8117116 Padarintjang .… Ar Dieet 11 0 118 Oedjoengtiboe . 8) 4| 5) 9121/23 Pandeglang. 14/13/19 kalaba … LA Soedimara . WI20Tisrt7 61:07 31 | Of-1 TAI 1K 1OL Tjikasoengka … 20/17/15/23/16| 6) 4{ Of 5/10/18|23f 157 Tjirangsad. 238/16/15/20/13| 5{ 3) 3| 6/10/14|24| 152 Tjipatat. 126125121120 11611 bi 41 7lt1i1t9 185: 196 Landhuis Tjtomas. 19 [24 | 24 9| 6115/2122 Dramaga k 17/20}17/20{14{ 5| 7|10f 7|14|19}20f 170 asingà … . 28|17/11/24|12| 5| 4{ 6} 5|11}16|19f 153 Parakansalak . 21/22/24/26/18| 4) 5| 7} 8/16|19|27f 197 Perbawatie. 80/25 30/29/20| 8! 7| 5|10/12/20|28|f 224 riana. 17 |17}19 1261181 21 31 11 21 81121207 144 Argalingga. 20/19/16/20/12| 2) 1| 1| 4| 8115/24} 142 Tjiodeng 24124126|24/20{ 7| 2 3| 8|14|21|29| 202 Selabatoe ; 19/21/22/25/181 4| 11 3| 31 -5|17|27 | 160 Tjisalak B 15/19/20/23|14| 2) O| 3| 6/10/18/27| 157 Tjisampora. .'. 21121128126 1121 811: 1421 81101284 149 Sanoedin 15| 4} 1} 3{ 3| 4116/29 — 459 — REGENWAARNE MINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS, : a | 5 5 CREE de =| 3 rn Ne À z E E F Bt Elli Sk Reil ele tl |E 71. :601 901 0-6 -35 4l 10 0| 19| 248|- ol 0 15 12) 6| 5| 143| 215 126 | 196 169! 323! 263 36| 141! 274 21| 23| 89| 295 121 | 173 8) 45{ 32 5| 32) 249 59, 67| 49| 156| 255 00 | 237 161 | 248 193| 64! 23| 46| 18| 48| 187 — 460 — REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. si a 5 3 5 en | En e= IE „5 1895. SLEE |. ZES S/E Jaar SI8I8 | Alslelslfial ls 8 SIels SIS Sls|gje|sla Sindangsari. …. …. .}22/20/23/25/13| 4| 1 4| 2} 5{16|27| 162 Goenoengeari, . …. „4126/19: 25122116| 3| 1| 1} 4 7|12/25| 161 Noord Tjempaka „122/21/23|/29/17| 6f 4{ 5 9|10|17|28f 191 Zuid Tjempaka …. .f19/21/28/25|14| 6 2| 5 4| 9/18|27| 178 OER 23/24| 25/29/15) 4 71 3| 5| 6|15|27| 188 Friesland... +: .426/20/19/25|18| 81-41 Ol Ol 41151274 a Pangledjar …125/23/22|2614| 21 71 21 21 518 [23 Fame Padalarang. … 24116!18!16| 5| 1| 3| O| Of 3/16/23f 125 Lembang ed 1120192126114 11 3} 2) Of 91171281 1023 Rantjawilini. sada 186 2870 81 21 51 51101201801 198 Garoef ter „11912010 F1E 21 OP Of Ol-O|-1/12116 Tjiharoes. . .….. .…|25/26/23/26{13| 2{ 8| 3| 21 8|23|29 Tjikadjang. . . .f23/24/23|27|15| 1| 4| O{ Ol 5|19|26 era Warna. .f26/26|26/29/17! Of 2| O| Of 8{16|31 Margapala . «24/14/2524 117| Of 3| 2 2f 1|15}26 Tjinangerang . . .[16/15{/23/20/16| O0} O| 2| O| 1/10|22 Kandang Sapi . 7 4 O0} Of 2 18 Tjiampel 5| 2| O| 4l 9/16 Tegal Waroe 41-03-01:B 14 Tjitalang Of 1) Of 5{11}20 Plered . ee 14:21 Of 2117 F0 Tjlangkap nk al 2} Of 4| 6|12 en 81 01 0} 3176148 Klan ee Ol 1f 0} 4{ 7|12 Red ‘Dengklok : Ot 0 or EP det an è 3{ 1| O0} 4/10/13 Kraw : 1 4 | 20 Pig: Sambo. . 14:01:01 BSE Tjabangboengin. 6 di Oil Ot4510 kao 0} Of 4[11 | 4 — 461 — REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. E . B — fn) EE n= AR cn 8 5 Ee Ae: ee, BIED Jaar. RS edele sl Rin LR ld teil jan 9841 3181 3871 3361 2131 671 301 78| 15 60| 1471. 368[- 2298 Bet SION 4171 4141: 2071 961 1D EL 24\ 66} 154| 364} 2421 8171 2781 459! 429| 327| 84{ 14! 93! 70{ 175! 368| 411} 3025 303| 261! 463| 428| 287| 79| 20| 80} 27| 181| 336| 395| 2810 304! 411 | 386| 455| 145! 18| 47 jh 32| 66| 316| 453| 2644 443 | 281| 3671 470| 339| 26{ 61 0 Ol 18 212/ 488| 2705 398| 498| 348| 412| 309| 201 68| 11 2| 50 427| 493| 3036 330| 144| 251 | 245 | 105 6! 66 Óf Ak 1711 2144-1609 228| 181/ 339| 334| 245 Ene 2 0 8| 351| 362| 2064 262! 4181 587| 579| 257| 27 30| 56| 40} 67| 356| 519} 3198 237| 298| 304| 236| 21 0 0 3| 165| 300f 1564 481 | 538} 418| 478| 116{ 18/ 64{ 10 3| 42| 479[ 497| 3189 330| 456! 462| 454| 110| 11| 17 0 O| 16/ 325} 338| 2519 572| 725| 5861 553| 177 01-38 0 Ol 186! 432| 659f 3923 357 | 366! 512! 719 | 492 OE SEF 6| 19! 242[ 663|f 3406 220! 279{ 389| 390| 349 0 Ot Bi O{ 19/ 147| 513f 2327 50 0 0 41 273| 287 147 | 35 O{ 40{ 206{ 399 105 0f- 591 3151 310 24 Of 271 2361 395 44 35 Ol 94\ 295| 369 46 8 Oi 521 328| 304 18 0 Ot 321 444 290 0 5 Ol 35/ 285 179 0 0 0 1{ 257 | 495 16 6 Oli 40/ 256 535 70} 234 45 0 01-881 621 142 11 0 0 Ol 49} 449 30 0 Ol 44[ 426) 256 — 462 — REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. a | & 6 EE ed sle sle 1896. Biets |l IBISIË LE 52 3 DN = z en A = Pe SISISISIS EIS ll | |E Drangdan … Ol 0} O{ 8/18 Tjikris . 0} 3, Of 6/17 Pesawahan . 81104512 Poerwakarta 4| 1f Of 4}12 Wanajasa . 8| 1| 1) 8114 Tjampaka . 81-01 01378 Tjibening … 3| Of Of 6/10 Lemahabang 3| Of O} Of 4 Tjilamaja . Ae Er Ot OER 4 Soebang . . . . .[23/28/28|/19/10| O| 3| 1! Ol 2112 Kamaroong. . …. .f17[16/18/19| 8| Ol 2| Ol! Ol 3111 Pamanoekan . … .f25[17|16\ 81 3} Ol 4| 1l Ol Ol 8 Passir Boengoer . .f16/17/22|21| 8| Ol 4| Ol Ol 211 Wangoenredjo _. .f20/23/30|23l11| Ol 3| Ol 0! 3| 9 enger Agoong . .f29/18/25/21|13| O| 9| 31 Ol 7/16 Panaroeban. . . .f28/27/28{28/18| 5| 8| 4| 2|10|19 Tjiatter B 22/23/22125| 91 31 5| 5| 31 8118 Sarieredjo «ice er201861261221dES 1} 71 3111 7116 Kasso Malang. . .f23/24/29|28|18| 1| 3| 2| 2| 3113 Boeka Negara. …. .f22/24/24/26/18| 3| 3| 4|l 2| 7|19 Djagernaik. . . .f24|23/26|23l17| 1 91 5| 2| 7117 rie 28/23/26|27|17| 2| 8| 4l 1| 6|17 Goenoeng hedjo 814 Doetamati 21124 26/22/18 3} 5| Ol Of O Slijeg 22/18/138/15| 9} 11 2| Of Of O Bodjong banteng . .{26/26|/30[18| 7| 1| 5! ol Ol 2|11 ambatan … . . .f20/21/22/20| 7| 1| 2l ol 0! O0 Djoentingoewat. . .|24|/23|18{18| 6l 1 2|l Ol Ol 1 __Watoekoempoel. . …f26[27|23|24| 8| O| 1l 1| O|14|18 Meik ne 25129[24|25|14| 3| 2{ 21 O[12|21 — 463 — REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. 5 et Ln Fi es EE Ee BELET a RA Jaar. ed RIM dn ete laila 0 0 O| 86| 392| 639 0; 29 Of 67/1145 1346 22 g O| 35 286| 386 56 2 01--23/-261 | 342 62 5 2| 78{ 445 | 741 18 0 01 321-252 325 18 0 Of 107 | 262 10 0 0 0 55/ 187 28 0 0 9 85| 142 361 | 767| 624| 530[ 284 Gr 3e Î Qi 291-102 1 3021 3427 318| 2701 364| 273| 210 Oi 18 0 Of 18, 134| 184f 1849 507í 317| 215| 85| 28 Of 14 5 0 Of 122 196f 1485 301| 194} 413) 319| 65 Of 109 0 0 5| 148{ 343| 1897 112) 496| 535| 656| 93 0-19 0 01-37 1681 8724: 3138 650| 593[ 769| 410! 372 Oi 4e F0 Of 92 329| 468f 3831 453| 567| 535| 662| 354\ 33| 124| 20| 20} 178| 500| 915| 4361 372| 458| 605| 618| 250| 40| 86|{ 25| 18| 167{ 662/1008| 4309 140| 742| 541! 631| 558 41 113 -36 7| 119! 401| 631 4523 572| 583| 851| 487 | 352 bi 691-401: 141 291 184| 2921 475 360 426| 586| 791| 404| 27|. 44} 441 14[ 126/| 746/1000f 4568 _ 670| 616| 655! 615| 375 61 1421 24 121 991 491) 6571 4362 184| 516| 843| 429| 432) 43| 94 65 6{ 157| 529) 791 | 4689 102{ 407 | 585 378| 448| 266 144| 56| 42| 17 0 0 0| 38 244 1633 596| 212| 181| 210 68| 62{ 13 0 0 01 60 1681 1555 _420{ 393| 445| 361{ 138| 66| 28 0 0 21 262[ 328f 2443 436 331! 134| 1561 32 1 6 0 0 Of 50! 2911 14387 442| 257| 147 | 248 | 124 EE kt 0 0 6 44/ 149.f. 1429 913 1040 737| 595| 254 01-301 20 Of 177| 429 | 552| 4747 603| 948 |1085| 584| 188| 60 61-14 Of 142/| 346| 623| 4599 — 464 — REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. ME: Sie ls e z|7 sld eld 1896. BBI, od 23/6 |e|g | Jaar. 88e) alsigjsls als 58 sijl die SISSI glIellA Poelasari 25120 125126/13f 11 37 Of 1113/18/26| 145 Moga 29124125 |12| 24 Of Of 1 8/14 21 Karangsari 26/29|24125|12| 2| Of Of 11 7|16/24| 166 Boelakan , 23129 [26/28 If Of 2{ 2| 8/15!24f 166 Randoe dongkol. k 27129 :241261101 21 11 11 1461161201 109 Kedjeneh 26 29/26/22 9| 31 1| Of O0} 715723} 16E Waroepring. 22127|24/25|12{ 2| O0} Of Of 2/16/|26| 156 ipedang à 26 27126 F2A Tl 22 Lr OTLET Bantarboleng ì 261241221171 DE 21 IF 01:01 71111131192 Pedagoeng . 24197122199 11 31 21-01: 1|:b|1013AF 1495 Soekawati . 24127120119 1104 3 Oj-t| Of 5|14118P 141 Bangas 24128121126 114| 2 21 11 0|18122|20F 173 Soengapan 26 Iik De Ie Ost Oral Kebantaran go tb ror Bor 12 0 418 Stuw in de Gent. rivier. 26/26/21/19| 8| 3| Of 1| O| 8/15/22f 149- Petaroekan. 1 OPDE ER O4 Or Odatir0 ri iwoeng 26128/25|24|10| 2{ 1| Of 11-7|19|26| 169 Djacinegara. 24129130 :28112P 4} 11-0411: 7r15I2tE 148 rajon 29/23/13/10f 2} O0} Of Of 4[13/19 Dijatikidoel. 24{14f 9| 3f Of O} Of 3/15 [20 Tjipero . 26 [27 | 22 a Bt or Att Ot 8Lt8i 10) 168 Djambanwaroe. 19122 115}14|-8| 21: 01 04 Of 2} 5}18f 95 _ Soeradadi . 2512611611418) 1} Ol 11 Of 21 4717} 109 Tegal . . 1ori2r ds Le li0tOi4t arie Lebaksioe . 28/24/1912} 4} Of Of O| 4118 [21 | Kalibakoeng 29/28/26{ 9| 3) O} Of 1| 6/17127 jong. Zoi Br 31 Of Of 2}:0 E14 127 Boemidjawa. 281251241121 31 Ol Of 1| 8121/29 Kersana. . 22|24{23|16| 7) O| O| O| O| 2| 6/18| 118 Djedjeng 28/24/1251 12| 4{ Of Of 1} 8/21/30 ri tE A 7 ene — 465 — REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. ES ST en EL Bl Sen E 5 El ne 8 8 5 8 - Jaar. Ess Sis lals|5 8 baja dIa less jdi# iS Ala 825/1155/| 852| 497| 177 | 33) 27 Of 16/ 140/ 223| 529| 4474 980/1118| 779, 567| 241| 20 0 0 3} 30/ 226/| 559| 4523 89511207 | 835| 623| 267| 49 0 Oj 13/ 168| 201 517f 4775 1025/1058! 768| 551| 54| 18 O|j 19{ 32) 145| 180| 526f- 4376 80611027 | 790/{ 485| 90| 47| 12 1 32| 92| 152| 439| 3973 655| 927| 543| 478| 95| 27 9 0 Of 80/ 139 292f 3240 105/1269[ 753{ 865| 91 2 0 0 0 3| 190} 317| 4195 910\ 650| 512| 336/| 335| 38| 34| 10 Of 153/ 453) 585| 4016 641 11014\ 561 | 606| 214 9) 28 0 Of 165/ 278| 240f 3756 602| 893| 637| 495| 146) 56| 20 0 71 126| 195) 265f 3442 628| 847 | 416| 454| 69| 26 Of 24 O0} 23} 152/| 212f. 2851 685| 899 581| 507 | 261 8 8 zi 0} 172 610 776f 4504 515 779| 3441 306| 4 80 Of 12 0 7| 118| 176| 2384 927 | 416/ 302| 78| 39 71 10 Of 18/| 938[ 256 590/ 830{ 400\ 484| 206| 37 0 f 0! 107{ 263{ 305f 3229 1571 279| 272| 18/ 58 0 0 0 7 81} 222 925/1410| 719| 463| 89 6 2 O| 38| 80} 241| 514f 4482 151 /1252| 522| 489| 141) 17/ 12 0 2| 16/ 272| 263f 3737 420| 483| 360| 94 7 0 0 Of 45[ 295| 256 515/ 386| 115{ 18 0 0 Of 17{ 177{ 301 646| 754| 425| 362| 86| 25 6 1 O| 35| 312| 229| 2881 370| 510| 252| 167| 41| 90 0 0 0 4 54| 215| 1708 389| 373| 336| 280| 22| 88 0 5 O0 11/.33/ 264| 1801 440 228) 65| 11 3 0 Of 15f 28.| 264 666| 495| 520/| 133{ 16 0 0 O0} 41{ 210{ 358 1206| 842f 563) 90| -26 0 0 3) 68| 221| 341 885| 672| 161{ 15 0 O| 36| 83{ 270} 556 1100; 706/ 531| 162| 41 0 0 3) 116| 251} 713 413| 565| 523| 337 | 125 0 0 0 0 10/ 269f 2350 892| 850{ 534| 171| 64 0 0 If 141} 215| 620 — 466 — REGEN WAARNE gi GEN. AANTAL REGENDAG Dn sn Ee IE Sl 8 1896 SIE Els é ZIE EEE Jaar. am | Et Lei ET eet oe ë © > feb) ® SISISIAISIEISISA SSI 8 SIaj= djs is siglo ZlAl | Balapoelang 27/25/18/138| 4 Of OO} Of 4/16/ 25 Margasari … 35 2/18, 81 21 :OF Of 1i-4f-8[20 Notok . 2012971921616 21-01 0f-0/-5 8|19F 195 Tandjong 265231 101 24 010} Oi: B5iIS| 24 Songgom 2420191 21 Ot Or OF 4112120 Manggis 931 81-21-0101 04 515121 Tjileboet 5 21125101 28 010: 01-8807 30 Igirklantjeng . 21125101 3} Or Of 0110/2025 agoejangan 2210871 81 2710 OFT 123 26 Boemiajoe 2512247 240101 01711625 Pangebatan. 18/15/ 4 Of O0} Of OO} 4{11 16 ‘jisoeroe 2421 Ot ti Ot Of Of 4} T1120 Haarkawoeng (aar at 11 Op 0 Of 47131 19 Sal Of 0} Of O| 5 17 Basterari 7 | zi 1 0 0r 08 Tjisadap ’ 231/27\/27|16|10| O| O{ O| O| 3{13|/16f 135 Stiddsgheals 23/26/26/22| 7| 1| Of O{ O| 8/15|21| 149 Nambo . 15193 :25 121 81 OF Ti Ot Arditti <16 Nangg. Tjiboendoeng 19/26!25|16| 7| Ol Ol O| Ol 4! 6l19| 122 Padakat 2361214181 6) 15:21:01 Of 21-0118 Koebang waroe . 1e:91/231 91 8| t1 11:01 O1 0: 41167 109 Kramat. . 3222181 6 11 110 Of 13118 Brebes . die 184 20 r46r Ji 10 OL Or Or 31-218 Adiwerna . …. … .f23/20/16/13| 6| 2| 1} O| O| 2| 6/18| 107 Sigoegoer . „F31|28125/25 14 1| Of Of O|1T1I20|2GF 187 Paningaran. … „F17/26/25/22|15| 1) Of Of Ol11|24|25| 166 Kandang Serang 261261222618: 21 24 tf TI10/11/28} 102 Stuwdam Bene. : 26/20/19 91 2| 2 1 Of 9/15|21 Kesessie „{30/28/25/24/12| 5| 2f 1| Of10/15|25| 177 Kadjen. . 25/27|20|15|11| 5 1} 1 Of 9|16j2t| 151 — 467 — REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. Ee u a à hf Em aen sie Elfs ES SII Als slesisig les lIë 629| 553| 478| 1638| 26| O| O| O| 140| 208| 408 854| 727| 519| 137! 36| O| O| 2} 98| 127| 371 419| 803! 580| 569| 100 16| O| O| Of 44l 151| 472| 3154 670| 585| 74{ 171 O| O| O| 75| 99| 401 822| 652| 390| 242| 13| O| O| O| 32} 217| 494 846| 754| 106| 19/ O| O| O| 87| 344| 380 813| 807| 168| 21| O|- O| O|132| 433| 467 591| 463| 162| 22| O| O| O| 91| 587| 478 488| 566| 141) 26| 3| O| O| 116/1004| 708 747| 677| 112| 18|. O| O| O|120| 416| 361 559| 413| 69| O{ O| O| O|124| 268| 329 960| 537| 159| 45| O\ O| O| 95/ 167| 583 708| 387| 115| _1| O| Ol: O|118| 199| 362 855| 418| il O| Of 0} O[ 199| 4721 481 831| 466| 87| 10| O| O| O| 185| 347| 681 279| 850| 617| 380| 182| O| Oj Of O| 72|282| 291| 2883 341{ 923| 879| 535| 127| 37| O| O| O/|109| 179| 488| 3618 218| 779| 640| 294} 176 3| Ol; Of 59| 385/ 327| 2881 370| 832| 562| 371/| 99} O| Of of O| 43| 58| 371| 2706 558| 461| 259| 88| 1| 5| Of. O| 7/153| 342 325| 454| 527| 263) 129| 2| 2| O| O| o| 25| 228| 1955 380| 374| 334| 147) 2} 4, O| O| 14) 41} 249 287 | 397| 289| 129) 5 Of O| O| 8| 22} 283 838| 491| 266| 272| 130| 12| 11| O| O| 23|113| 198| 1854 798| 802| 622| 535| 266| 5| O| O| O| 210} 791| 727| 4751 634| 800| 585| 632| 591{ 15| O| O| Of 295| 758| 839| 5149 940| 770| 764| 369| 299| 97| 2| 29} 10| 181| 176) 465} 4102 827| 394| 482| 216| 28| O| 7| O|114| 258| 300 598| 651| 340| 478| 151| 22| O| 41| O| 38| 183| 250| 2752 727| 867! 491} 515! 255| 60! 4| 49| O| 214} 266! 452} 3900 LVII Bik — 468 — REGEN WAARNEMINGEN. ANTAL REGENDAGEN. Ei BRARD = 3 . @ @ — 1896. SIE Ell ll .|SIË 28E Jaar. EISISJAIS EISIZIAS) SIS slalsidlalsisisi®glOlslA Gambiro 28|/27{24|19/13| 6| 4| 2| 1| 9/15|26| 174 Karanganjar 27/25/24/20f10| 6| 8, Of Of 7/20}16f 163 ’ 29|23/19|18| 6} 4l 1{ O| O| 7{11118| 136 Lebakbarang 26/27 /23|23l1l| 2| 3| O| 2}18|22/28| 185 Heb 30|27/23|21|12| 5| 2| 1} O| 8/19|19| 167 Kepoetian . 25/20|18| 5| 4} O| O| O| 6/13/19 R 17{20{17{18{10{ O| 2| Of O| 6|14{18| 122 Tenggan ' 18/19|15{19/.3| 1| 2} O| O| 5|14|14| 110 Poetjnnggeding 15/18/19|14|11|, Of 3/ O| 1 8/13/20f 122 Gaben é 17 {14 {16 [10 [10 Tembalang . OLS R Zit 11:81:01 01-3112 161 38 mdr à 1L|10/15119| 7) 1} 3| O| O| 6/10|11|f 98 Mloe é 9[16/15|12| 7 Wonoketingal ï 20174181181 DI 41 51 Ol 01 81131171 126 Nogosari 4 20{16/17/18{ 9 Karanganjar 18/16/1818 | 10 andan 18/16/18 /18| 10 Pringkoeroeng . 241241241161 7| 1| 3} Ol 1 3/17122| 142 Djomblang . 24/24 24|16| 7| 11 31 O| 1| 3/17 |22| 142 Karangtoeri. 4} Ol Ol 8|12[16 Medinie. . .… 25/28/28|15| 7| Of 3| 1 14 5|13|21| 142 Djatikalangan . 21/26/|27|15/10| 3| 6| 0) 1, 8|14| 25} 156 Sedadi . 22/18/23|19{ 7| O| 2| O| 2{ 1|11|14f UO Pingkol. 18/17/19/19{ 6| Ol 3/ O| 3} 7114/17 | 128 Modjo . 614 tOPI4AN SI Ol 21 0) 1j-41 BIER 9E Gending. 4 16/18/15/15{ 5{ Of O| O| 1} 5|12{18f 105 Wolo … é 16|14{18/17} 6) O| 1} O| 1} 6}13|14| 101 Godong. …. . 17|14|15|16| 4| Of 2} Ol 1} 3/10/14| 9% Merak : 14/10/18/19| 4| O} 2| Of Of 3/13/18| 9 Krassak Ë 19)16/18|19| 5| O0} 2| Of O| 2/13118| 112 Kn Ea eN and ndr Et -…— 469 — REGEN WAARNEMINGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. ks oe Ds a et 8 | 8 ere g s E EI EE s|I8l& 5 5 Jaar. ech En sie midi ies leldtsiol=l|a 596 7201 468| 434| 127| 45 9 42 1 71) 152{ 336f| 3001 66711067 | 764, 609| 72| 223} 14| O 0 80{ 289, 341f 4126 694 611| 359; 319| 143} 141} 1O0[ O 0 46| 176) 228| 2727 1038/ 980| 736} 713/ 337| 18| 79} O 3 | 357| 465{ 933|f 5659 818| 754| 458| 359| 246| 105| 22) 8 0 651 310[ 407f 3552 585{ 385| 372| 41| 38 0-0 0 211 317} 370 454 406) 215) 273| 128 Gia rad 0 43| 278| 349f 2157 524\ 321| 153) 337{ 58 ikea 0 O | 112/ 154| 318f 2000 266 547 | 202| 233| 201 01 481 0 3 59| 305) 344f 2189 342| 620f 279) 252| 178 350| 494 271) 155| 94 6| 22/0 0 1) 188| 188f 1775 362| 463 | 196| 386, 179 5D| 38 0 13) 162| 320f 2184 327 | 614) 432) 408 | 107 355\ 473| 291} 287 | 166 81-890 0 701 343| 387| 2469 396| 497| 271 | 278| 182 456| 565| 342| 419 | 186 470, 599 348 | 430| 183 854| 767| 752! 973| 195| 15 30| O0 1 49| 496| 679} 4811 891| 771! 7638/1000 199| 17} 31 O 1 49 | 452| 669| 4843 24, 0 0 90 2901 374 655! 725| 930| 606| 98 Of 28{ 10 | 22 | 88) 292 574| 4028 342| 461 | 590| 309| 129| 21{ 38 O 6 | 165| 169| 426f 2656 253, 222| 467 | 401 | 107 Ol 15/ O0 | 39 | 240} 256| 375f 2875 288| 351| 546| 432| 67 0 910 --18 84| 374| 258| 2422 138) 218/ 192| 195| 13 0 6 Ot ik 15{ 182| 102f 1023 187| 273| 180{ 232| 43 0 0 Oj 14{ 76/ 206| 212f 1423 223\ 341) 274) 335 61 Of 28 Oi 11 95 305| 226f 1899 448\ 284 | 335 138 O{ 20 0 2 72 426, 181f 2366 302 156{ 161/ 313 59 040 0 Of 48) 266| 232f 1547 372) 246| 219| 300| 64 Of 26 0 Of 10| 404{ 353| 1994 — 410 — REGENWAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. od | diel 88 a im Eila 8 1896. 8 ôlElal ll .IEI8 2E 8] Jaar. SISISäls EISA 8 els sialslsials is is ed Ee eee eeen 16 105 113 85 18 0 0 0 0 9 42 |-56 66 ‚ 69 78 23 ont 0 0 0 0 50 55 PP 56 63 71 36 1 0 0 0 0 47 40 67 57 3 80 gat 0 0 0 0 0 37 71 85 | 115 145 75 48 0 6 E, 0 6 50 (114 55 | 14 49 68 57 0 0 0 0- 0. 42 {102 71 55 93 32 8 0 0 0 0 0 15 29 85 64 84 74 29 1 3 0 0 3 34 97 51 53 58 65 10 0 0 0 0 0 18 49 48 | 49 88 125 Ht 5 0 0 0. 5 40 {100 72 45 82 85 103 0 0 2 0 0 70 |102 16 | 100 55 35 29 0 0 0 0. 0 2 15 65 | 50 50 75 50 5 0 0 0 0 15 76 15 | 66 48 243 34 0 2 0 0 Of 88 {123 115 | 134 66 38 16 B 0 0 12 51 57 12 | 68 138 90 0 0 0 0 Op 6 44 105 | 65 58 70 10 0 0 0 0 0 42 80 28 85 51 40 78 66 138 0 0 0 0 0 8 101 24 4 70 65 2 0 0 0 0 0 3 36 15 | 160 90 80 26 | 20 0 0 0 5 116 12 53 70 130 64 28 5 0 0 0 35 50 16 | 56 50 14 20 0 EN, 0 0 0 40 47 60 | 125 60 217 Dl 0 0 0 0 9 67 81 57 | 85 65 | 220 52 0 0 0 0 12 Bilk? 58 | 103 61 219 65 0 0 0 0 14 48 63 E10 178 73 0 0 0 0 10 55 96 58 | 49 146 90 1 0 0 0 0 0 Bi 36 58 | 121 | 108 64 70 O0 0 35 16 56 [112 45 | 46 46 47 118 2 24 9 5 58 175 58 he B LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1896. boven zeein| Residentie. | Afdoeling. Bijzonderheden. Meters. Sr. Peling P Pasoeroean. Malang. Koffie. j Tanah Wangi 330 Ee 3 Koffie, peper. 53 Sr. Perkool 425 ú ú : | Bantoor . 270 : à Java- en Liberiakoffie. #9 Poerboijo A. 330 5 e Koffie. | Sr. Tjeleng 450 a s pe U Wringin Anom 1100 e ' ij 37 Soekorame 565 e 5 An ® Kalipadang . 480 n ' - 90 Sr. Manggis. 550 en ; » Kalibakar É 510 á à = Sr. ek kidoel. 550 i 6 „ Wonokerto 1. 480 À » Loengoer Boud: 530 4 Ô 5 Gending. k + Probolinggo. | Kraksäan. |Voor de opnemingen t sneren 5 E 5 Pekalen ; Stroomgebiet à Mar 70 ’ 5 van de Pekalen. % jasianinek. â 25 ú je ’ Gading koelon . 180 d e “ Banjoeanjar kidoel 25 ’ pe „ Pekalen 94 5 5 = K roetjil 8 à » Tiris. k À je “ Kertosoeko . e d B Kedaton. a je » Seboroh . 9 s ” Gading Wetan . s 5 - Ajerdingin . ö 5 - Pandanlaras 3 Ei Teekong. e Loemadjang. — 013 — GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. z dg ERR: 2 Pe Be F2 El 8 8 |E eee = ee < = z 5 < 8 e, en 90 60 Reef gh 1160 bhoh de de PA Dedel | 8 | 458 ak ss eo ek 0 er bor 4 Te Oe OR Bed er oa B oort A0 42 | 66 lot tast Bee 2018 115 | 52 deu Bereden betten lg Bk 8 te Oker Orte 0 td Bh bres lek det Beke kp ro ok ti 0 100 Bs tar | ae Da hek Ole dt 14 | 60e A Gehakt Peel 0 48 lia ae ke deden 80 Fee Li el tar 7 keer |t a kaat 8 banken Artsen te Ore en sthr dre een B Be sot dekte ded 0 8 zo: kelde od BL 5 la 16 sel dr BO tr Opel 16 Ll -9û | 40 oat not 00 45} 8 sh hee 4 beb Ord 0120 11-4-96--1:60 ee 0 00 bekag ii 1 ee eek O0 1e 0 | 36 1-80 tue ee at Od dt gat 60 | 106 | 28 | 40 |198 | o | 0 | 0 [50 1148 | 38 ben ede gl 00 0 0} 14 F0 Be re a Ol bel 0 1 4 1-68 | et et ot et 0E 0 | 18 | 46.159 BE a ee ole A OL LWD 64 35 65 67 0 7 0 0 12 95 35 — 514 — LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1896. bovenzeein) Residentie | Afdeeling. Bijzonderheden. Meters. Doeren … Probolinggo | Loemadjang. Waarnemingen op Sendoero. See É ast van den Weten- Tempeh . » ' schappelijken Adviseur Babaän … 5 ä voor de Koffie-Cultuur. Pasirian . à 4 Goetjialit k s ì Randoeagoeng Á n 4 Djengrong : ” ” ” Kali-kadjar . 170 s : Koffie. Alas Rowo . 700 â : 5 Pakoedo. 698 Besoeki Banjoewangi. Java-koftie. Kalibaroe 350 7 s Taman Gloegoe 600 } 5 jj Tangarang 251 k Bondowoso. Suiker. Taman Aroen 1200 8 Panaroekan. Koffie Angkrek. 1060 5 , 8 | ajoemas 1000 Á ö id j Wai Lima 100 Lampongs. | Ommelanden Liberia-koffie. dl Wai Ratai 62 jo Telok Betong. 5 àl Kedongdong. 250 ú ä 5 Loeboe Raja . 942 Tapanoeli. Angkola Koffie ál Lahajoe. . ….… Aan zee Ek Nias. id 8 Lagoe Boti 900 é Toba Rijst. Si Borong Borong. 1150 ‘ ë — Batang Baros . 1400 _ |Pad. Bovenld. Kota Koffie. E Gadoeng Batoe. 1000 ij Tanah Datar. Koffie. EE Re Aan zee. |Gvt. Atjeh-O — es Lambole baai je k Poeloe Bras. — Sabang . … jk. es Poeloe Weh. —- Petani 8 _|O, K. Sumatra. Deli. Tabak — 515 — GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. dank Er = de 5 8 ES Sn ed = < = = = 4 @ e) ES 804 hoob 5 0 0 0 58 | 45 | 2 | 30 | 12 | 28 | 40 | 62 | 53 59 | 50 |- 13 deld 3 Ol 1971 95 -4-88 55 28 28 5 37 3 0 10 59 20 50 20 10 32 8 21 28 141 1127 60 | 52 | 62 ode 0 ot 16 8s7 67 58 0 7 0 3 0 55 86 38 | 44 ber 6 0 Old teder ve Usb teek rbe | 17 1 60 | 22 Tu 150 97 | 43 | 70 | 168 |136 | 45 | 15 875 1 0% 80 41 60 20 33 0 8 0 80 12 97 82 92 169 123 16 16 2 73 73 62 27 27 0 0 0 11 75 44 98 42 2 0 0 0 0 46 40 56 104 16 5 0 0 0 20 47 59 S5 Sl 0 6 0 0 0 25 45 52 34 21 7 21 17 1 12 20 45 48 1 45 1 861. [bo 5 8 | 63 | 65 52 28 0 12 0 47 13 48 120 95 40 8 48 43 40 49 36 [130 72 60 13 131 78 46 71 9%5 32 24 19 8 31 22 40 80 63 30 45 40 20 10 40 50 50 45 25 35 65 21 55 69 35 40 25 50 45 109 52 54 53 40 23 72 29 S4 88 74 16 77 48 10 25 14 55 106 [125 26 23 S1 42 81 33 34 75 46 21 kf 104 8 52 11 19 91 36 92 58 80 73 48 49 69 60 58 139 82 — 516 — LIGGING DER PLAATSEN. Hoogte 1896. bovenzeein| Residentie. | Afdeeling. Bijzonderheden. eters. Lingga Estate . 81 _|O. K, Sumatra. Bov.-Langkat. Tabak. Selayang. -. 26 es . ë Boeloe Estate 5 3 Bedagei. à Stabat Estate à Bened.-Langk. ú ngei Mentjirim. 50 s Deli. rd Gading Estate . Riouw en O | Indragiri Koffie en Gambir. Dobo. ú Lingga. Tin Tanah Priok 100 Palembang. \Tebing tinggi. Tabak. jang. 1090 é ik Koffie. Wietske Zathe. 100 ö Komering etc. » Mijn 3 Kihoes 20 Banka en 0. Opnemingen ten Blinjoe . .… 8 k behoeve der Soengei liat 12 ì tinwinning. Merawan 6 * » Soengei Slan. 5 pe Toboali . 5 5 MODE En 5 Ei d Pangkal Pinang LL. 12 ee e Pangkal Pinang II. 12 a Benkajang . … 90 _{W. A. Borneo.| _Sambas. Sakong . 140 is à Awaya Amboina. | eil. Ceram. Karoa 300 enado. Amoerang. Tabak. Boyong Koffie. ”„ ” — 517 — GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. |E dend ENE: is n es mi Eee Bl Me eee = es = 4 = = — qd 7 e, Zi A 87 50 36 33 80 68 20 75 95 46 85 90 48e Ml Oe | 68 BU 10 | 48 1108 | 10} MI 11 | 16 de ee Tate Re BA 61 6 | 56 | s4 18 ta erniet Gek B8 104 ide 1 b5 188 | 148 1116 83108 1-65 | 681 2 1 75.8 Ge 6 421 88 [87 58 82 76 75 44 70 27 32 80 55 71 62 901 78 lot Bh an beet Al 97 84 | 08 1-64 49 | 52 | 95 | 102 | 36 | 35 Been | 48 | 401 74 4t 650 40 40 Lt | 8e Pik 86, | 40 | 85) 75 188 del 0 08 Fa Da 1 42 l- 59 30 1: 68 4 O6 480 vero a Kilo ld reBt | 100 | 10 1-26 :4 3h 1 33 113 1 564 Ee 32 56 37 44 75 67 8 56 6 26 99 40 49 97 40 70 58 47 16 39 2 19 55 57 30 83 13 48 34 35 9 64 13 46 50 47 Ds | st 1e 1 501 se 1 60 | at ai 0 7 | 56 [19 Bes í 84 tetten 0 1 8 TA en 4 881 60 168 36 89 32 SI 38 55 20 36 0 32 30 54 83 54 né 80 64 19 24 54 4 30 51 61 88 50 38 80 68 61 30 30 Er 36 89 97 92 81 80 63 51 53 39 32 65 76 106 Ld HOi ie 4 a ee Ltd 8 Dl 12 Lt 80 1-46 | 18 Mi 401 bed 98 15 ge de te 68 1 68 Lab 10 Bet | he 1140 1110 | 74 1 89 | be 1 58 190 | 561 dn En ONDERNEMING SELAYANG. Sumatra’s Oostkust, Afd. Boven-Langkat, hoogte boven zee 26 M. (Tabak). HOEVEELHEID EN AANTAL REGENDAGEN, reren et zE rd ANGER 1891. 1892. 1893. 1894. 1895. Januari. oer. ot 188-141 148 171 104 8 A09 Om Februari it doe He et, 58 8} 08 6 | 120 - Sm Maart . 67 81-2918 191 06 A Mi 08 Em April … 99 91 461 22 | 398 161 WG 18 O4 TEM Mei. . 115 4924 17 | 289 15 | 152 12 | 388 22 | Juni .… 107 Et 12 41 199 111 46 rn 10m set. 255 4 06 bl 115 121 164 120 Augustus 393 22 | 294 15 | 229 15 | 326 20 | 403 18 HK September 480 22 | 274 16 | 321 15 | 474 19 | 452 20 % Oetober 983 18 | 399 20 | 258 15 | 455 25 | 360 23 M November 490 26 | 302 17 | 438 21 | 386 20 | 611 15 M ecember 891 18 | 390 14} 203 11 | 241 15 | 159 16 | Jaar. 3128 157 | 3296 163 | 2725 162 | 3210 173 | 3392 171 ® MAXIMUM PER DAG. 1891. 1892. 1893. 1894. 1895. Januari 89 45 99 44 90 | Februari 25 80 25 51 53 | Maart ff 70 25 64 35 April . 42 54 79 42 69 ) Mk. 67 79 48 30 69 & Juni .… 44 38 30 68 54m Jduk . 64 33 41 35 46 | Augustus 64 107 55 72 zl September 89 112 55 86 106 October 57 56 58 56 61 November 75 52 91 nz? 83 cember 86 85 74 45 18 | — 519 — ONDERNEMING WAY-LIMA. Residentie Lampongsche Districten. Afdeeling Ommelanden van Telok-Betong. Zeehoogte —= 100 M. Cultuur: Liberia en Arabica-koffie. 1895. HOEVEELHEID. REGENDAGEN. MAXIMUM PER DAG. Januari Be P P P Rebraärid nn 188 18 30 Maart rid haio 198 16 39 April . 206 138 55 ei EA 83 28 A 70 10 19 Bul. ss: 148 18 31 Augustus . 141 10 25 September . 27 19 October. 81 10 27 November... 179 138 41 Bieoemiber s <.…. 155 18 34 ONDERNEMING SAKONG. Residentie Wester-Afdeeling van Borneo, Afdeeling Singkawang — 150 Meter boven de zee. 1895. HOEVEELHEID. REGENDAGEN. MAXIMUM PER DAG. Bânuaris eon et P A P P Februari. … 213 13 55 Maart …. . 457 24 64 pak 379 26 56 el RE P P P tr Me P P P uli. ’ P P P ugustus … P P P ptember . 128 8 55 tober. 125 29 99 OVRRDEP Aee e 422 Ee 52 BOORD en 4e 467 28 49 — 520 — REGEN WAARNEMINGEN. AANTAL REGENDAGEN. 5 E 3E EE Ea 8 % @ sl ss | 8 2 i8lel8i8 Sialsldislsisigl8lS gla Oléan. 19/12/12 Or or 0f 01 Of Of 2[107- 64 Wringin Anom. {10/11} 6 ij Of0t- OF OH 0E DIi4F- Bi Kapongan 13 12) Of 1} Of Of Of Of Of12} wo Bondowosso . 23/15127/16| O4 Of O| Of OO} 4f 7|21F 113 Tandjong Sarie . 144-1474101 10f Of 1: Of Of Of -Of- ZF DE Hoogte 1896. boven zee in Residentie. Afdeeling. Meters. Oléan. 21 Besoeki. Panaroekan. Wringin Anom. 19 » » Kapongan 10 pe 4 Bondowosso . k Bondowosso. Tandjong Sarie. 10 bh a — 521 — HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS. REGEN WAARNEMINGEN. | N 1D rd EO El A8 ES 5 m5 — — E veel we tn 28 “Tog wood per nie rep ND 0 “zaqueaoN | © © erg : Dee DAO 19040390 De aogmeden tf SS > | ‘sngsnôn yv Ne Inf ze) en) en) En, en, te Ton end ae DD RER 8 dy B 53 MEEN Se en B B PD LP S LrenageT RR Ì De NQ ‘LIEN Ue f Bn Oe | | | GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR. “1oquooag “19quIoA0 N 33 42 124| 28 88 34 18| 51 "1940300 9 "Ioq wozdog 0 “sngsn sn y Ant “un PN 0 0 Tady VEEN 93| 26 "Lrenqo 146 161 “Lenuwp 109 125| 114). 163) 166 | 108| 71 NOTULEN KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING NEDERLANDSCH-INDIË. gedurende het jaar 1897. Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 14 Januari, 1897. Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER Stok, Voorzitter, VAN Erk, Rorr, Dr. GrijNs, Dr. VAN DEVENTER, MULLER, Mercuior, BERMAN, Dr. Kroos en Dr, Frerer, Secretaris. De notulen der vorige vergadering worden gelezen, goed- gekeurd en geteekend. L. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren WoLLWEBER, Dr. WAKKER, SOESMAN, Kok, Kok pr Jona, Dr, VAN STOCKUM en REINECKE. II. Komt ter tafel een schrijven van den Heer OTTOLANDER te Kajoemas, Res. Besoeki, waarbij deze opgaaf van zijn waar- nemingen omtrent klimaat en weder aanbiedt, welke waar- nemingen echter zonder instrumenten zijn verricht. De heer OTTOLANDER wil echter een som van 300 gld. beschikbaar stellen voor het aanschaffen van goede meteorologische instrumenten. Wordt besloten den Heer OTroLANDER een opgaaf te ver- — 523 — strekken van de instrumenten, welke voor de genoemde som verkrijgbaar zijn. HIL. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer C. VER- MEULEN, 1° machinist aan de suikerfabriek Bangak, Solo, inhoudende een mededeeling omtrent een waargenomen natuur- verschijnsel. Gesteld in handen van den Redacteur, ter opneming in het Tijdschrift. IV. Voorlezing wordt gedaan van een schrijven van Dr. TREUB, waarin deze verklaart de herbenoeming tot Ondervoorzitter der Vereeniging met erkentelijkheid te aanvaarden. De Redacteur brengt ter tafel een schrijven van D". Konr- BRUGGE, waarbij deze verzoekt te mogen vernemen of een opstel over staartmenschen, naar aanleiding van een door hem waargenomen geval (waarvan een photogram ter tafel komt) in het Tijdschrift der Vereeniging kan worden opgenomen. Besloten wordt te antwoorden, dat dit opstel gaarne zal wor- den geplaatst. Verder brengt de Redacteur ter sprake een door hem ontvangen verzoek van bestuurderen van het Field Columbian Museum te Chicago om toezending van de publicatiën der Kon. Natuurkundige Vereeniging. De Bibliothecaris zegt juist een groot aantal der publicatiën van genoemd Museum te hebben ontvangen, deze liggen ter in- zage op de leestafel. Daarom wordt besloten aan het verzoek genoemd te voldoen door toezending van een zoo volledig bovenmogelijke serie van het Tijdschrift. omt ter tafel een schrijven van den Heer NASCHMEIJER te Bindjey, waarbij deze antwoord verzoekt op een groot aantal vragen, door een Professor aan de Universiteit te Halle gesteld, en betrekking hebbende op runderen van het eiland Bali. ordt besloten hierop te antwoorden, dat de Vereeniging op Bali geen Correspondenten heeft, door wien deze vragen voldoende zouden kunnen beantwoord worden. Een verzoek van den Secretaris van het Australian Museum te Sydney, om toezending zoo mogelijk van specimina — 524 — van Buideldieren uit den Ned. Indischen Archipel, zal worden, in handen gesteld van den Heer VoRDERMAN, die misschien zal kunnen aangeven of aan dit verzoek kan worden voldaan. De Heer BERMAN, Penningmeester, doet thans rekening en verantwoording omtrent het door hem gevoerd geldelijk beheer in het afgeloopen jaar. Het aantal contributiën wordt gaandeweg minder, en met het oog op de groote hoeveelheid onbetaalde quitanties, die dikwijls over meerdere jaren loopen, meent hij een vroeger gedaan voorstel nogmaals ter tafel te moeten brengen, om namelijk indien een lid wordt afgevoerd wegens niet-betaling der contributie, deze reden ook in de notulen te vermelden. : Hiertoe wordt nog niet overgegaan, maar er wordt besloten bedoelde nalatigen afzonderlijk aan te manen bij door President en Secretaris geteekend schrijven. De Voorzitter verzoekt de heeren Merrcrior en VAN Bek als eommissie te willen fungeeren tot nazien der door den Penning- meester overgelegde stukken, en daarover in de volgende vergade- ring verslag te geven. Beide heeren verklaren zich daartoe bereid. Nadat de Voorzitter aan de vergadering de nieuwe wolken- atlas van het Comité international metéorologique ter bezichti- ging heeft gesteld, sluit hij, niets meer aan de orde zijnde, de vergadering Algemeene Vergadering van de Leden der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging, gehouden op Donderdag 16 Februari 1897. Tegenwoordig zijn, behalve de Leden der Directie, een aantal gewone Leden der Vereeniging. De Voorzitter opent de Vergadering met de mededeeling, dat de Rekening en Verantwoording van den Penningmeester ter visie der Leden ligt, en gaat daarna over tot de voorlezing van zijn jaarlijksch verslag over den toestand der Vereeniging in 1896, — 525 — waaraan hij als gewoonlijk toevoegt een overzicht van hetgeen in 1896 in Indië op wetenschappelijk gebied is verricht, terwijl ten slotte de spreker aan de aanwezigen ter inzage biedt ver- schillende brochuren en publicatiën betreffende het weten- schappelijk onderzoek der Koloniën, waaronder in de eerste plaats het door den spreker op last der Indische regeering samen- gestelde en juist voleindigde werk: „Wind and weather, currents, tides and tidal streams in the East Indian Archipelago”, welk werk met belangstelling in oogenschouw wordt genomen. Nadat de Ondervoorzitter den spreker den dank der Verga- dering heeft betuigd, sluit de Voorzitter, daar er bij omvraag niemand meer het woord verlangt, de vergadering. Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 16 Februari 1897. Aanwezig zijn de Heeren Dr. vaN per Stok, Voorzitter, Dr". Treug, Dr. vAN DevENrTer, D", Burek, BERMAN, D", Kroos, VAN Erk, HoeKsTRA en D*. Fraer, Secretaris, benevens een aan- tal gewone Leden. Alvorens over te gaan tot de gewone werkzaamheden geeft de Voorzitter het woord aan Dr. Treus, tot het doen eener mededeeling over den achteruitgang van het vrouwelijk ge- slachtsorgaan bij Phanerogamen-planten, die parasitisch op an- dere planten leven. In aansluiting aan hetgeen elders was waargenomen, dat het vrouwelijk geslachtsorgaan verschillende reductie-verschijn- selen vertoont bij planten, die eene parasitische levenswijze voeren, was door Dr. TreuB een onderzoek ingesteld naar den aard en de ontwikkelingsgeschiedenis van de vrouwelijke onganen en het embryo bij het hier in Ned. Indië in de hoogere bergstreken voorkomende geslacht Balanophora, welk geslacht ook in zijn vegetatieve organen zeer sterke reductieverschijnselen vertoont. D*. TreuB wees er op ras; ade bij eene Balano- phora mannelijke zoowel als ijkeg tsorg worden — 526 — aangetroffen, er toch van eene bevruchting geen sprake kan zijn daar de kiembuis van het stuifmeel geen toegang kan verkrijgen tot het ovarium, zijnde de stijl van het vruchtbeginsel zoozeer gereduceerd, dat daarin geen stijlkanaal meer wordt aangetroffen. mtrent het ei deelt de heer TreuB mede, dat wel altijd in den beginne in de embryozak een volledig en oogenschijnlijk goed gevormd ei-apparaat wordt waargenomen, doch dat dit ei- apparaat niet bijdraagt tot de ontwikkeling van het embryo. Integendeel wordt dit ei-apparaat weldra geheel verdrongen door het endosperm, terwijl het embryo zich ontwikkelt uit een der endospermecellen. Een en ander werd door zeer fraaie eha toegelicht. De Voorzitter dankt den heer TrEuB ook namens de Ver- gadering voor zijn belangwekkende mededeeling, waarna de Secretaris de notulen der vorige Vergadering voorleest, welke worden goedgekeurd en gearresteerd. 1. Als Leden der Vereeniging worden ingeschreven de Heeren: J. A. ScHuUuRMAN, Mijningenieur, Soengeiliat, Dr. R. Anema, Tandarts, Batavia, A. A. pe Worrr, Commies bij de P. en T. te Pamekasan, terwijl van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren: Dr. H. BREITENSTEIN, F. ROORDA VAN ErsiNGA en F. A. LEHWALD. IL. De commissie, in de vorige vergadering benoemd tot nazien van de Rekening en Verantwoording van den Penning- meester, deelt mede deze te hebben onderzocht en accoord be- vonden. De stukken zijn, door de leden dier commissie geteekend aan den Penningmeester teruggezonden, waarmede dezen acquit en décharge is verleend. De Voorzitter betuigt hiervoor den Lieden der commissie dank. IV. Ter tafel komt missive No. 392 dd. 13 Januari 1897 van den Directeur van O. B, en N. inhoudende aanbieding van: 1e, Koloniaal Verslag 1896/97 No. 5. 2°. Jaarboek Mijnwezen 1896 1. — 527 — Waarvoor dankbetuiging. V. Wordt voorgelezen een schrijven van den Resident van Batavia, Voorzitter der commissie voor het patentrecht, strek- kende tot dankbetuiging voor het tijdelijk afstaan van de Vergaderzaal van de K. N. V. tot het houden der verga- deringen der commissie. Naar aanleiding hiervan deelt de Voorzitter mede, dat door hem, in afwachting der nadere goedkeuring van de Directie der K. N. V. het lokaal boven bedoeld tijdelijk werd afgestaan aan de genoemde commissie tot het houden harer vergaderingen twee maal ’s weeks, in den morgen. Wordt goedgekeurd. VL. Een missive van den Directeur van O. E.N. (N° 886 dd. 26 Jan. 1897) inhoudende verzoek om toezending der gebruikelijke gegevens en mededeelingen voor het koloniaal verslag van 1897; wordt gesteld in handen van den Secretaris met verzoek hieraan te voldoen. VII. Komt ter tafel een schrijven van het Correspondee- rend Lid der Vereeniging Dr. C. Pu. Srurrer, waarin deze mededeelt dat de hem toegezonden zeekrab (zie notulen Novem- ber 1896 V.)bekend is, ander den naam van Parthenope Horrida Latreille, ook wel onder den den naam van Lambrus Horridus. Een afbeelding is te vinden in Ruumeurvs „Rariteitenkamer”’, alsmede bij SrBA, welke twee afbeeldingen evenwel niet precies met elkander overeenkomen. Het toegezonden exemplaar is met dankzegging ontvangen en in het Museum van „Artis” geplaatst. VIII. De Voorzitter brengt ter tafel een door ae ter opneming in het Tijdschrift ontvangen stuk van de hand van het Correspondeerend Lid der Vereeniging Mr. M. C. Prepers, handelende over het trekken der vlinders. Gesteld in handen van den Redacteur, met verzoek om een 30-tal afdrukken voor den auteur te willen doen reserveeren. IX. Wordt voorgelezen een circulaire van den Secretaris van het Bergen's Museum, inhoudende aanbieding van de twee eerste deelen van SARs „Crustacea of Norway”. — 528 — Het eerste deel van dit werk kan niet ten geschenke wor- den aangeboden daar het door een particulieren uitgever is gepubliceerd. Het kan echter tegen toezending van 32 kronen verkregen worden. Wordt besloten om, ter completeering, ook dit eerste deel aan te schaffen. X. Op voorstel van den Bibliothecaris wordt besloten aan te schaffen het werk getiteld: The Journal of the R. H. Jorn Banks. Bestuursvergadering, gehouden op Vrijdag 9 April 1897. Tegenwoordig zijn de Heeren: Dr. vAN DER Srok, Voorzitter, Rorr, Dr. vaN RomBuren, Dr. BurekK, HOEKSTRA, VAN BEK, Mercmior, Dr. Kroos, Dr. VAN DEVENTER en Dr. FrGee, Secre- taris, benevens eenige gewone Leden der Vereeniging. De notulen der vorige vergadering worden goedgekeurd en geteekend. L. Van de ledenlijst wordt afgevoerd de Heer P M. KLÖNNE terwijl wordt aangeteekend, dat de Heeren vaN HAEFTEN en Jocmm tijdelijk Java verlaten. Tot gewone Leden worden benoemd de Heeren Dr. J. H. VERNHOUT en Dr. J. G. Kramers, beiden te Buitenzorg. IL. Wordt gelezen een missive van den Directeur van het Magnetisch en Meteorologisch Observatorium alhier ter begelei- ding van het werk door hem op last van de Regeering samen- _ gestelde werk over wind en zeestroomen in den Ned. Ind. Archipel getiteld: „Wind and weather, currents, tides and tidal streams in the Fast Indian Archipelago” krachtens G. Besluit dd. 4 Juli 1894 No 15 aan de Vereeniging aangeboden en bestemd voor de Bibliotheek. Dankbetuiging. TIL Wordt voorgelezen een schrijven van het Correspondeerend Lid Prof. A. WicHMaANN te Utrecht naar aanleiding van het — 529 — stuk van den heer Monrtrssus pe BALLORE, „les Indes neer- landaises sismiques, hetwelk hij met zeer veel belangstelling gelezen had. „Elke poging die gedaan wordt om methoden op „te sporen om het probleem ter oplossing naderbij te brengen, „verdient waardeering, maar het komt mij voor alsof de heer „MonNressus van de statistieke gegevens een vrij willekeurig „gebruik maakt en zoodoende de kaart geen juist beeld van „de „sismicité’” der verschillende streken geeft. Zoo wordt „bij Atjeh S —= 4 KM, waarbij van een willekeurig tijdvak „1884 — 1891 wordt uitgegaan. Dit cijfer zou een ge- „heel ander worden indien men uitging van het tijdvak „1871 — 1891; de eerste jaren van de Nederlandsche bezetting „vallen in eene periode, waarin aardbevingen uiterst zeldzaam »Zijn. De eerste in ’t geheel bekend geworden aardbeving „had plaats op 4 Februari 1877, de tweede op 31 December „1881, de derde op 16 Juli 1884, van welken datum af zij talrijker „worden, om gedurende de laatste jaren zeer te verminderen. „Zoo wordt verder de seismiciteit van Benkoelen berekend „naar de tijdvakken 1854 — 1867 en 1876 — 1893, terwijl de „Jaren 1868 — 1875 worden buitengesloten, oogenschijnlijk om- „dat in die jaren weinig aardbevingen plaats hadden, nl. slechts „eene op 18 Augustus 1871, die bekend is geworden. „Voor de noordelijke Molukken, waarmede in hoofdzaak „Ïernate bedoeld zal zijn, worden zelfs de jaren 1775 tot „1811, 1835 tot 1845, 1872 tot 1888 buiten gesloten, zoodat „het cijfer S ook hier niet aan de werkelijkheid beantwoordt. „Intusschen is de vervaardiging van de kaart een zeer nuttig „werk geweest, omdat daarmede een voorstelling gegeven wordt „van de meest belangrijke punten, die in den Indischen Archipel „aan aardbevingen onderhevig zijn. Het is echter buiten twijfel, „dat uit de met zooveel zorg bijeengebrachte gegevens veel „meer resultaten in verband met de geologische gesteldheid af „te leiden zullen zijn.” IV. Komt ter tafel een circulaire van het Bestuur van het Koninklijk Aardrijkskundig Genootschap te Amsterdam. Het Bestuur wenscht een fonds te stichten, welks rente zal — 530 — kunnen gebezigd worden tot voorbereiding en ondersteuning van enkele reizigers of tot aansluiting aan het onderzoek, dat van Regeeringswege of door andere Vereenigingen in den Ned. Ind. Archipel wordt ondernomen. Het Bestuur hoopt dat dit fonds, waaraan reeds niet onbelangrijke sommen zijn toegezegd, en hetwelk Veth-stichting zal worden geheeten, in 1898, in welk jaar het Genoot- schap 25 jaar zal hebben bestaan, een bedrag zal hebben bereikt, waardoor dat Genootschap zal worden in staat gesteld met moed en opgewektheid een nieuw tijdperk van werkzaam- heid op dit gebied in te gaan. Wordt besloten, den Penningmeester gehoord, een bijdrage van 100 gld. aan het Bestuur van het Genootschap voornoemd als bijdrage aan deze Veth-stichting te doen toekomen. V. Thans komt ter tafel een nota van den Ondervoorzitter der Vereeniging, waarin de wenschelijkheid wordt betoogd om de Bibliotheek der Vereeniging naar Buitenzorg over te brengen. Deze nota luidt als volgt: Aan het Bestuur der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch-Indië Mijne Heeren Medebestuursleden. Het zij mij vergund Uwe gezette aandacht te komen inroe- pen voor een voorstel van vèrreikende strekking — ik ben de eerste dit te erkennen —; belangrijk, in de eerste plaats — ook dit erken ik gaarne — voor de inrichting welke ik het voorrecht heb te beheeren, doch evenzeer, zoo niet meer nog voor onze Vereeniging, wier taak het is, volgens het eerste artikel harer wetten, in Nederlandsch-Indië werkzaam te zijn — 531 — tot bevordering der natuurwetenschappen in den uitgebreidsten zin”. Toen onze Voorzitter in een zijner laatste, steeds van een zoo ruim standpunt getuigende, jaarverslagen, de hoop uitsprak, dat het ook eenmaal der natuurwetenschap in onze kolonie te beurt zoude vallen door vermogende mannen krachtig geldelijk te worden gesteund, was het niet te voorzien, dat die wensch welhaast op eene, voor Nederlandsch-Indië geheel ongekende wijze, stond vervuld te worden. En toch, dit was zoo; zooals velen Uwer wel reeds bekend zal zijn. Ruim een jaar geleden werd door eenige zich uitsluitend op praktisch en volstrekt niet op wetenschappelijk gebied, be- wegende maatschappijen in Nederland, een bedrag van f 8000.— toegezegd ten behoeve der bewerking eener „Flora van Bui- tenzorg.’” Weinig maanden slechts na dit sprekend bewijs van be- langstelling in het natuuronderzoek onzer kolonie kwam het heugelijk bericht herwaarts, dat mede geheel van particuliere zijde in het moederland de belangrijke som van f 18000.— beschikbaar werd gesteld, om daarvoor een afzonderlijk Biblio- theek-gebouw aan ’s Lands Plantentuin ten geschenke te geven. Dit vorstelijk geschenk is geheel op ééne lijn te stellen met de liberaalste giften, welke onze takken van wetenschap in andere landen mochten erlangen. Van groote waarde en hoogst welkom — dit spreekt van zelve — als zoodanig, ontleent het tevens eene buitengewone beteekenis aan het feit, dat het een royaal teeken is van sym- pathie en steun in de bevordering der natuurwetenschappen in Nederlandsch-Indië, gegeven in Nederland, door mannen, zelf geheel buiten die wetenschappen staande. aar zóó wordt voorgegaan, kan en zal, zoo eenigszins mogelijk, de Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch-Indië, wier speciale taak juist die bevordering is, niet nalaten te volgen. Aan deze vaste overtuiging ontleen ik de vrijheid mij tot VII. 35E, — 532 — U te wenden; eene vrijheid, die een plicht tevens is tegenover U, Mijne Heeren Medebestuursleden, omdat ik er U-opmerk- zaam op heb te maken, hoe het uitsluitend van onze Ver- eeniging zal afhangen, het vorstelijk geschenk, ons koloniaal natuuronderzoek geworden, in alle opzichten het nuttigst voor dat onderzoek zal werken. Dit namelijk zal dàn het geval zijn, wanneer er toe besloten kon worden: de Bibliotheek der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch-Indië van Batavia naar Buiten- zorg over te brengen Een overbrenging, eventueel in bijzonderheden nader te ontwikkelen, doch waarbij, van den aanvang aan, zou dienen vast te staan, dat zij niet beoogt de samensmelting of vermenging der Bibliotheek van de Vereeniging met de Boekerij van ’s Lands Plantentuin. Alleen in hetzelfde gebouw als deze geplaatst, zoude de Bibliotheek, door dezelfde bepalingen en reglementen beheerscht als thans, het onverdeeld en onveranderd eigen- dom der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging blijven. Ware het, zelfs in de geringste mate, aan twijfel onderhevig, waar de Bibliotheek der Vereeniging meer nut sticht, te Batavia of na eene eventueele overbrenging, te Buitenzorg, wilt er U van overtuigd houden, Mijne Heeren, dat ik dan mijn voorstel had achterwege gehouden, het zoude, onder zoodanige omstan- digheid, niet anders dan eene uiting van onbescheidenheid zijn geweest. De zaak verhoudt zich echter anders. Te Batavia draagt de uitgebreide boekenverzameiing der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging, wat hare locale be- teekenis aangaat, zeer luttel meer bij tot de bevordering der natuurwetenschappen. Dat er zeer weinig gebruik van wordt gemaakt is ons allen bekend; onze Voorzitter betreurde het nog openlijk in zijn jongste verslag Te Buitenzorg geplaatst. zoude zij voortdurend door een 25- tal natuuronderzoekers, door den een meer, door den ander minder, worden geconsulteerd. De reden van dit verschil in eene eenvoudige. — 533 — Te Batavia hebben de speciale instellingen, aan zuiver en toegepast natuuronderzoek gewijd, òf hare eigene boekerijen — zooals met het Observatorium het geval is — òf wel zij vinden in andere rijke vakbibliotheken — als die der Geneeskundige Vereeniging — de bijzondere voorlichting, bij onderzoekingen van noode. Te Buitenzorg verkeerde men vroeger in geheel hetzelfde geval. Toen de „Hortus Bogoriensis’’ geen wetenschappelijke bezoekers had en nog slechts een klein personeel, zich uitslui- tend. aan de beoefening van een zelfde vak wijdend, was ook dààr de eigen speciale bibliotheek voldoende. Nu ’s Lands Plantentuin echter, door den loop der omstan- digheden, zich heeft uitgebreid tot een Instituut, niet meer geheel passend in het kader, door den naam aangeduid; nu hij is geworden tot de grootste natuurwetenschappelijke instelling, zich op zuiver en toegepast gebied bewegend, die men in eenige kolonie aantreft, is er, ook wat de behoefte aan literari- sche hulpmiddelen aangaat, een geheel andere toestand inge- treden. Onder de zes en twintig personen, het Europeesche personeel der Buitenzorgsche Inrichting uitmakende, zijn er een 18-tal natuuronderzoekers; het wetenschappelijk station, er aan ver- bonden ten behoeve van niet tot haren staf behoorende geleer- den, heeft thans een 8 à 10-tal bezoekers per jaar, terwijl het zich laat aanzien, dat dit bezoek nog zal toenemen. Niet die talrijkheid alleen komt hier evenwel in aanmerking, maar ook, en zelfs bovenal, de verscheidenheid van studierichting. Botanie, chemie en zoölogie zijn vakken die hier permanent terrein van onderzoek vormen. Door het steeds toenemen en het zeer uiteenloopende der bestudeerd wordende themata die- nen, uit den aard der zaak, verwante vakken steeds meer te worden geraadpleegd. Eindelijk worden er tegenwoordig voort- durend, van Buitenzorg uit, natuurwetenschappelijke reizen, met verschillende doeleinden, in onzen Archipel ondernomen; reizen bij welker voorbereiding de aanwezigheid eener algemeene bibliotheek weder in andere opzichten van veel nut is. — 534 — Dit alles scheen mij eene gewettigde aanleiding te vormen om U mijn voorstel te doen. Voor het verwijt als zoude ik, aldus handelend, slechts eene niet discreete en niet gemotiveerde „oratio pro domo” houden, reken ik mij a priori volledig gevrijwaard. En moge de voorgeslagen overbrenging der Bibliotheek mis- schien in schijn met de traditie in strijd komen, in werke- lijkheid zoude zij met de tradities der Koninklijke Natuurkundige Vereeniging, de bevordering der natuurwetenschappen in Ne- derlandseh-Indië als devies in haar vaandel voerend, volkomen in harmonie zijn. Tegenover U Mijne Heeren, behoef ik niet te gaan betoogen, dat tijdens den gang van een onderzoek, eene bibliotheek op de plaats zelve aanwezig — vooral eene, die zoo rijk is aan seriën verhandelingen van Genootschappen en Tijdschriften, als die onzer Vereeniging — van zoo groote waarde is, dewijl men in de boekerij zoekende eerst op het spoor komt van gegevens en aanwijzingen weer van andere bronnen, niet of onvoldoende in de algemeener toegankelijke literatuur vermeld. Mocht de voorgestelde overbrenging tot stand komen, dan ware daaraan b. v. de voorwaarde te verbinden, dat de nieuw ingekomen boeken en tijdschrift-nummers, na in eene maan- delijksche vergadering ter tafel te zijn gebracht, nog eene maand te Batavia ter lezing blijven. Werken als b. v. „Eney- clopedia Brittannica’” en „Brehm’s Illustrirtes Thierleben”’, die ter algemeener consulteering te Batavia dienen te blijven, zou- den van de overbrenging uitgesloten moeten worden. Voor het ingaan op verdere détails, waaromtrent eventueel ook gemakkelijk eene regeling te treffen zal zijn, schijnt het thans niet het oogenblik, Trouwens, het is zeer twijfelachtig of détails, welke ook, van invloed kunnen zijn op de beslissing in de ter tafel ge- brachte aangelegenheid. Domineert niet, veeleer geheel de principieele vraag: zal, ja dan neen, de aanzienlijke steun door niet-natuuronderzoekers aan de beoefening der natuurwetenschappen in Nederlandsch- — 535 — Indië geschonken, weerklank vinden in Nederlandsch-Indië zelf, bij de Vereeniging, die de bevordering dier wetenschappen zich als haar taak heeft gesteld ? Deze vraag vooral, Mijne Heeren mede-bestuursleden, ver- oorloof ik mij in Uwe ernstige overweging aan te bevelen. Deze nota was reeds te voren aan de directieleden ter ken- nisneming rondgezonden. Uit de kantteekeningen op deze nota bleek dat een groot aantal directieleden van meening was, dat in zulk een gewich- tige zaak de meening der gewone leden moest worden inge- wonnen. Dr, BurekK meende dat het wenschelijk zou zijn om naar de opinie der zustervereenigingen te Batavia ter zake te vernemen. Dr. Kroos oordeelde dat het dan beter was de geheele Vereeniging naar Buitenzorg overte brengen; enkele Leden waren beslist tegen het voorstel. Na discussie, waarin onder meer Dr. van ROMBURGH betoogde, dat volgens de statuten het Bestuur volkomen com- petent was ter zake te beslissen en het dus niet noodig was om de gewone Leden te raadplegen, werd met meerderheid van stemmen besloten : 1°, om aan de zustervereenigingen hier ter plaatse naar hun advies in deze zaak te vragen; 2°, om ook naar de opinie te vernemen der gewone Lieden, zoowel te Batavia als elders, 3e, om de verdere behandeling der zaak aan te houden tot een volgende vergadering, in welke de voorsteller zal kunnen tegenwoordig zijn om zijn voorstel nader toe te lichten. De Voorzitter verzoekt degenen, die bezwaren mochten hebben, deze in een nota in de volgende vergadering te willen indienen. Zij kunnen dan in de aan de Lieden toe te zenden circulaire worden opgenomen. VL. Thans geeft de Voorzitter het woord aan den Heer J. J. A. Murver, Kapitein van den Generalen Staf, die daarop eenige mededeelingen doet omtrent trigonometrische opname in het algemeen en omtrent de triangulatie van Sumatra in — 536 — het bijzonder en over de aansluiting daarvan aan het Javasche driehoeksnet, benevens over de nauwkeurigheid der verkregen uitkomsten. De bij de opneming gebezigde instrumenten wor- den vertoond en hun gebruik verklaard. De Voorzitter betuigt den spreker den dank der aanwezenden en sluit daarop de vergadering. Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 20 Mei 1897. Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER Stok, Voorzitter, Dr. TreuB, Dr. Kroos, VAN Beg, Dr. VAN DEVENTER, HOEK- STRA, BERMAN en Dr. Ficep, Secretaris. De notulen der vorige vergadering worden gelezen, goedge- keurd en geteekend. IL. Van de ledenlijst wordt den de Heer G. FiscHER, te Soerabaja. II. Ter tafel komt een schrijven van het Correspondeerend Lid der Vereeniging Dr. A. WICHMANN te Utrecht in begeleiding van een voor het Tijdschrift aangeboden verhandeling getiteld : „Petrographische Studiën über den Indischen Archipel, HI. Gesteine von der Insel Gagi”, met verzoek om 120 afdrukken daarvan te mogen ontvangen. Gesteld in handen van den Redacteur. UI. Wordt gelezen missive No. 2220 dd. 17 Mei 1897 van den Directeur van B.B., inhoudende aanbieding van het jaar- verslag der Gouvernements Kina-onderneming over 1896, opge- maakt door den waarnemenden Directeur, den heer P, vAN LEERSUM, met verzoek om te willen mededeelen of dit verslag spoedig kan worden gedrukt, alsmede om een 100-tal afdrukken ter beschikking van den Heer vAN LerERrSUM te willen stellen. Het verslag wordt gesteld in handen van den Redacteur, terwijl verder besloten wordt den Directeur van B. B. mede — 51 — te deelen, dat het verslag in de 3% aflevering van den loopen- den jaargang zal worden opgenomen, welke tegen het einde der maand Augustus zal verschijnen. IV. Wordt voorgelezen een schrijven van den Resident van Batavia dd. 19 Mei 1897, inhoudende dankbetuiging voor het gebruik der vergaderzaal van de Vereeniging door de Patent- commissie. Kennisgeving. V. Wordt voorgelezen een a ad van gen ee J. 6 BLoNk, Off. van Gezondheid te Melaboeh, i d beschrijving van een door hem waargenomen waterhoos. In handen van den Redacteur ter opneming in het Tijdschrift. … VL. Wordt voorgelezen een aan den Redacteur van het Tijdschrift gericht schrijven van den Heer M. MoNtESSUS DE BarLore, waarbij deze verzoekt om zoo mogelijk geregeld het Tijdschrift der Vereeniging te mogen ontvangen. Aan den Bibliothecaris wordt opgedragen om voor de geregelde toezending van het Tijdschrift aan den Heer Mor- TESSUS DE BALLORE zorg te willen dragen. VII. Wordt besloten de Heeren Dr. C. Gryns en J. A. VAN DER SCHEER uit te noodigen als Bestuurslid der Vereeniging zitting te willen nemen. VIIL Tot Correspondeerende Leden in het Buitenland wor- den benoemd de Heeren M. Moxressus DE BALLORE, Kolonel der Artillerie te Nantes. Dr. G. HABERLANDT, Hoogleeraar te Gratz. Dr. A SemonN, Hoogleeraar te Jena. Dr. H. KürenrtHar, Hoogleeraar te Jena. Dr. J. Massart, te Brussel. Dr. J. WiesNer te Weenen. Dr. W Scumpeer, te Bonn IX. Tot Correspondeerend Lid in Nederland wordt benoemd het voormalig Lid der Vereeniging Dr. F. A. F. C. Wert, Hoog- leeraar in de Botanie aan de Universiteit te Utrecht X. Komt ter tafel een schrijven van het Lid der Ver- eeniging Dr. L. J. Eirerts pe HAAN, gericht aan den Se- cretaris. De Heer Bierts DE Haan, die de April-vergadering — 538 — van het Bestuur der Vereeniging bijwoonde, komt op tegen een door een der Bestuursleden geuite opinie en wel dat deze het niet noodig vond, om de gewone Leden der Vereeniging omtrent het overbrengen der Bibliotheek naar Buitenzorg te raadplegen. Uit het zwijgen der overige Bestuursleden na de uiting dezer gedachte leidt de Heer HE. »p. H. af, dat de overige Bestuursleden met die meening instemden. De Heer E. p. H. verzoekt te mogen vernemen of het Bestuur meent dat, in zulk een gewichtige aangelegenheid als de overplaatsing der Bibliotheek naar een andere plaats, de Lieden der Vereeniging buiten de beslissing moeten worden gehouden. De Voorzitter deelt mede, dat bereids door den Secretaris hierop is geantwoord, dat de discussie in de bedoelde vergade- ring er juist over liep of de gewone Leden over de zaak in quaestie zouden worden gehoord, al dan niet, dat uit de ge- vallen beslissing nl. dat het oordeel der gewone Leden zou wor- den gehoord, genoegzaam is gebleken, dat de overige Bestuurs- leden het niet eens waren met de bovenbedoelde door een hunner geuite opinie. De Voorzitter meent verder, dat waar de statuten aan het Be- stuur in deze de beslissing overlaten, het niet wenschelijk is om een algemeene vergadering ter zake op te roepen, welke vergade- ringen, blijkens de ondervinding, slecht worden bezocht. Overi- gens geven de statuten aan de gewone leden het recht om, zes in aantal zijnde, een algemeene vergadering te doen oproepen Verder wijst de Voorzitter er op, dat de Heer ErLerts DE HAAN een uitnoodiging heeft ontvangen om deze vergadering bij te wonen, doch niet is verschenen, om welke reden hij voorstelt om deze zaak verder te deponeeren. XI. De Voorzitter zegt dat de behandeling van het voorstel omtrent de overbrenging der Bibliotheek tot op heden is uít- gesteld, omdat eenige Bestuursleden een nota van bedenkingen tegen het voorstel wenschten in te dienen. Daar een der- gelijke nota niet is ontvangen, stelt hij thans voor om uitvoering te geven aan het in de vorige vergadering gevallen Besluit — 539 — om per circulaire aan de gewone leden te verzoeken hierom- trent wel hunne opinie te willen doen kennen. De Heeren Kroos en VAN DEVENTER verzoeken bij die circulaire alsnog een nota te mogen voegen. De Heer TreuB dringt op een spoedige afdoening aan, daar kij, bij het aan- schaffen van meubilair er mede nike moet houden of de Bi- bliotheek al dan niet te Buitenzorg komt. Er wordt besloten om de nota. van de Heeren Kroos en VAN Deventer bij de circulaire op te nemen en in de maand September als de antwoorden hierop ook van de verst verwij- derde plaatsen uit den Archipel zullen kunnen zijn ontvangen, verder omtrent het voorstel van den Onder voorzitter te beslissen. (*) XII. De Heer Trevg deelt verder nog mede dat dergelijke fondsen als het Buitenzorg-fonds in Nederland, ook van regee- ringswege gesticht zijn of zullen worden te Weenen en te St. Pe- tersburg en waarschijnlijk ook te Brussel, waardoor de Botanici uit die landen in staat zullen worden gesteld geregeld gedurende een zekeren tijd te Buitenzorg in den Plantentuin werkzaam te zijn. Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 8 Juli 1897 Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER STok, Voorzitter Rorr, Dr. Kroos, Dr. vAN DEVENTER, VAN BEK, HOEKSTRA en Dr. Freee, Secretaris. Met kennisgeving afwezig Dr. M. Trevus. _De notulen der vorige vergadering worden na lezing goed- gekeurd en geteekend. 1. Tot lid der Vereeniging worden benoemd de Heeren : Dr. 1. P. Lorsr te Tirtosari bij Bandoeng en P. A. Ouwens Gep. Majoor der Infanterie te Pamekasan. IH. Wordt voorgelezen een schrijven van den heer Dr. C. GrIJNs, waarin deze verklaart, onder dankbetuiging, de be- (°) (Circulaire en nota: zie Bijlagen I en II, blz. 552 e. v.) — 540 — noeming tot Lid der Directie te aanvaarden ; verder een schrij ven van den Heer A. VAN DER SCHEER, inhoudende de mededeeling, dat drukke bezigheden hem verhinderen als Directielid zitting te nemen. HI. Van de Ledenlijst worden afgevoerd wegens vertrek de Heeren M. Sraov en L. J. RESNER. IV. Wordt voorgelezen een schrijven van den Secretaris van het Kon. Ned. Aardrijkskundig Genootschap inhoudende dank- betuiging voor de bijdrage ad 100 gld. voor de Veths-tichting. _ V. Ter tafel komt een missive van den Directeur van O. B. en N No 7000 dd 25 Mei 1897 ter begeleiding van twee exemplaren (een met Hollandschen en een met Franschen tekst) van de geologische beschrijving van Java en Madoera door de Heeren VERBEEK EN FENNEMA, aangeboden ten behoeve van de boekerij der Vereeniging. Dankbetuiging. VI. Ter tafel komt G. R. No. 12470/97 inhoudende de mededeeling van den Resident van Pasoeroean dat op de Onder- neming Tangkil, District Toeren, Afdeeling Malang in den avond van 24 op 25 Mei tegen ruim 6 uur aldaar een meteoor is waargenomen, gaande van Zuid naar Noord, ongeveer 15 gr. boven den horizon, die een helder wit lieht achterliet en onge- veer 6 seconden zichtbaar bleef. VIL. Wordt voorgelezen een circulaire van den Secretaris der Zoological Society te Tokyo, waarin deze, onder aanbieding van de publicatiën dier Vereeniging verzoekt het Tijdschrift der K‚N.V. in ruil te mogen ontvangen. Conform besloten. Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 9 September 1897. Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. Trrus, Ondervoorzitter, Dr. Kroos, Dr. vAN DEVENTER, Dr. vAN ROMBURGH, VAN BEK, MercHior, HOEKSTRA, BERMAN en Dr, Frarr, Secretaris. Afwezig met kennisgeving Dr. vaN DER STOK. — D4l — 1. De notulen der vorige vergadering worden na lezing goedgekeurd en geteekend. II. Ter tafel komen missiven van de Heeren WIESNER, HABERLANDT, SCHIMPER, SEMON, KükENTHAL en Wert, alle inhoudende dankbetuiging voor hun benoeming tot Correspon- deerend Lid der Vereeniging. Kennisgeving. II. Idem, missive No. 11215 dd. 16 Augustus 1897 van den Directeur van O. E. en N. inhoudende verzoek om toe- zending van eene opgave betreffende de samenstelling der Vereeniging ten behoeve van den Regeeringsalmanak. Gesteld in handen van den Secretaris. IV. Idem missive No. 12143 dd. 4 September 1897 van den zelfden met verzoek om te mogen vernemen of door de Vereeniging ook voor het jaar 18/9 op de gewone subsidie wordt prijs gesteld. In handen van den Secretaris, met de opdracht den Directeur voornoemd te verzoeken, om de bedoelde subsidie ook voor 1899 op het ontwerp-begrooting te willen brengen. V. De Secretaris deelt mede dat volgens een bericht, voorkomende in het Tijdschrift „Naturwissen schaftliche” „Rundschau,” het oudste buitenlandsch Correspondeerend Lid Prof. JaPrerus STEENSTRUP in den ouderdom van 84 jaar te Kopenhagen den 20 Juni Il. is overleden. VL. Tot gewoon Lid der Vereeniging wordt benoemd de heer Dr. Cu. M. vAN DeEveENrer, Leeraar aan het Gymnasium Willem III alhier. Op voorstel van den Secretaris wordt met algemeene stemmen besloten den heer VAN DEVENTER uit te noodigen ook als Dirigeerend Lid zitting te willen nemen. . Dr. vaN RoMBuRrGH stelt voor om den heer NIEUWENHUIS, onlangs van zijn schoonen tocht dwars door Borneo teruggekeerd, als blijk van sympathie van het Bestuur der Vereeniging met de kloeke wijze, waarop deze expeditie door hem geleid en volbracht het eerelidmaatschap der Vereeniging aan te bieden. Met algemeene stemmen besluit de Vergadering conform dit voorstel. VIII. Ter tafel komt een schrijven van den heer J. C. van — 542 — EERDE te Singaradja, namens den Resident van Bali en Lombok, mededeelende dat het plan is gerezen om van Gouvernements- wege eene Bibliotheek samen te stellen van al de literatuur, die over de Residentie Bali en Lombok is verschenen. Daarom wordt verzocht om toezending van eenige in dorso genoemde afleveringen van het Tijdschrift der Vereeniging, in welke verhandelingen over de genoemde gewesten voorkomen, In handen van den Bibliothecaris met verzoek om hieraan zooveel mogelijk te voldoen. Een Gouvernementsrenvooi No. 13661/97, behelzende een relaas van een waargenomen zee- en aardbeving; wordt gesteld in handen van den Redacteur. X. Thans komt in behandeling het voorstel van Dr. TREUB, betreffende de overbrenging der Bibliotheek naar Buitenzorg. Eerstens worden gelezen de ontvangen missiven van andere wetenschappelijke Vereenigingen hier ter plaatse, aan welke was verzocht geworden om ter zake hun opinie te mogen vernemen. Door geen dezer (Bat. Genootschap van K. en W., Genees- kundige Vereeniging, Veeartsenijkundige Vereeniging, Maat- schappij van Nijverheid en Landbouw, Kon. Instituut van In- genieurs, Afd. Ned Indië), werden bezwaren tegen de overbren- ging geopperd; de Geneeskundige Vereeniging gaf evenwel in overweging om van de overbrenging uit te sluiten de medische werken, welke door de K. N. V. reeds werden gedeponeerd bij de Geneeskundige Bibliotheek in het Militair Hospitaal, terwijl het Bestuur van het Bataviaasch Genootschap de aandacht er op vestigt, dat in de Bibliotheek der K. N. V. waren opgenomen eene reeks van boekwerken, welke aan het Genootschap in eigendom behooren. Tegen de overbrenging van ’s Genootschaps eigendom naar Buitenzorg moest het Genootschap bezwaar maken; om welke reden wordt verzocht, om bij aanneming van het voorstel van Dr, Trevus, het eigendom van het Genootschap hetzij te laten, waar het is, dan wel hetzelve weder ter beschikking van het Genootschap te stellen. De heer TreuB meent, dat er wel geen bezwaren zullen bestaan — 543 — om de boekwerken, welke reeds in bruikleen aan de Genees- kundige Vereeniging zijn afgestaan, te laten waar zij nu zijn, terwijl het van zelf spreekt dat het eigendom van het Bata- viaasch Genootschap van de overbrenging naar Buitenzorg zal moeten worden buitengesloten. Vervolgens komen ter tafel de antwoorden op de circulaire deze zaak betreffend, van de Gewone Lieden ontvangen. Uit deze bleken, dat 75 Leden voor de overbrenging naar Buitenzorg waren, 10 leden tevens ook voor de overbrenging van den zetel der Vereeniging derwaarts. Geheel en al tegen de overbrenging waren 3 Leden; tegen de scheiding 2; terwijl één Lid de beslissing overliet aan het wijs beleid der Directie. Ook van het Berelid der Vereeniging, den Heer JANSSEN vAN Raai was een advies ontvangen, dat niet gunstig luidde voor de overbrenging, noch van den zetel, noch van de Bibliotheek, op grond dat de te Buitenzorg gevestigde Lieden in hoofdzaak één tak der Natuur- wetenschap beoefenen, zoodat de Heer J. v. R. vreest, dat het doel der Vereeniging „de algemeene beoefening der Natuur- wetenschappen” allengs verloren zal gaan en daarmede de Na- tuurkundige Vereeniging zelve zal bezwijken. De Heer TRrruB meent naar aanleiding van deze opmerking er nog eens met kracht op te moeten wijzen, dat hij het voor- stel ter overbrenging niet zoude hebben gedaan, indien deze slechts ten bate van de beoefening der Botanie zouden komen. De tijden zijn echter veranderd, en thans worden te Buitenzorg studiën gemaakt in alle mogelijke richtingen : Botanie, Zoölogie, Chemie, Ethnographie en Geologie worden thans te Buiten- zorg beoefend. Voor al deze vakken iseen Bibliotheek als die der K.N. V. onmisbaar. Deze zal te Buitenzorg veel meer nut stichten en dus meer beantwoorden aan het doel der Vereeniging dan ooit te Batavia het geval zal kunnen zijn. Thans wordt overgegaan tot stemming van het voorstel TREUB. Het wordt aangenomen met zes stemmen voor ; één stem tegen en twee Leden houden zich buiten stemming. XI. Hierop vraagt de Voorzitter of men thans in behandeling eb wil nemen het voorstel van de Heeren Kroos en vAN DEVENTER. Op verzoek van den Secretaris evenwel wordt dit verdaagd tot tijd en wijle de Voorzitter van zijn reis zal zijn teruggekeerd en aan de diseussie van dit ingrijpende voorstel zal kunnen deelnemen. XII. Op voorstel van den Redacteur wordt besloten in het Tijdschrift op te nemen het rapport van DR: KOHLBRUGGE over het Dieng-plateau. De Heer vaN DeEvENTER, zegt dat hij als Redacteur dikwijls veel zaken te bespreken heeft met den uitgever van het Tijd- schrift, en verzoekt daarom toestemming om voor rekening der Vereening een half abonnement op de telefoon te nemen. Conform besloten. Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 14 October 1897. Tegenwoordig zijn de Heeren: DR. VAN DER STOK, Voorzitter, Dr. Kroos, Rouu, Dr. Cu. M. vAN DEVENTER, VAN Erg, Dr. J. G. VAN DEVENTER, DR. GRIJNS, HorKsTRA en DR. Free, Secretaris. De Voorzitter opent de vergadering en heet de Heeren GRIJNS en vAN DEVENTER die heden voor het eerst als Bestuursleden zitting nemen, welkom. Hierna worden de notulen der vorige vergadering gelezen en goedgekeurd. | 1. Worden voorgelegen brieven van de Heeren NreuWENHUIS en VAN DEVENTER, inhoudende dankbetuiging voor hun be- noeming tot Eerelid en Bestuurslid der Vereeniging. Kennisgeving. IL. Wordt voorgelezen een schrijven van DR. LEDEBOER uit Buitenzorg, waarbij namens den Heer Dr. M. GRESHOFF eenige boekwerken voor de Bibliotheek ten geschenke wor- den aangenboden. Dankbetuiging. HI. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer — 545 — L. J. vaN Eerpe te Singaradja, inhoudende dankbetuiging namens den Resident van Bali en Lombok voor dezerzijds toegezonden boekwerken en afschriften, ten behoeve eener te Singaradja te stichten locaal-bibliotheek. Kennisgeving. De Voorzitter brengt thans aan de orde het denkbeeld van de Heeren Kroos en J. G. vAN DEVENTER om den zetel der Vereeniging naar Buitenzorg over te brengen. Hij meent dat een dergelijk voorstel, hetwelk op de algemeene verga- dering van Februari 1898 zal moeten worden behandeld, niet van het Bestuur moet uitgaan. Beter zal het zijn dat de voorstellers dit zelf op de agenda dier vergadering stellen. Dit neemt niet weg dat het al of niet wenschelijke van den voorgestelden maatregel wel in den boezem van het Bestuur kan worden besproken Daar het duidelijk is dat een discussie over dit onder- werp zonder de tegenwoordigheid van een of meer der Buiten- zorgsche Bustuursleden vrij wel onvruchtbaar zal zijn, wordt besloten de verdere behandeling dezer zaak aan te houden tot een volgende vergadering, en hiervan op het convocatiebriefje aan de Directieleden mededeeling te doen. hd r. Ch. M. vAn DEVENTER vraagt of het niet mogelijk zou zijn om van den Heer PRINSEN GEERLIGS nadere inlich- tingen te erlangen betreffende zijne in de couranten vermelde ontdekking van de omzetting van zetmeel in suiker, De Secretaris neemt op zich den Heer PRINSEN GEERLIGS te verzoeken hieromtrent wel de inlichtingen aan het Bestuur der Vereeniging te willen verschaffen, die het hem op het oogenblik mogelijk zal zijn te kunnen geven. Daar er verder niets aan de orde is, sluit de Voorzitter de vergadering Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 11 November 1897, Aanwezig zijn de Heeren Dr. VAN DER Stok, Vooreitter, Dr. M. Treug, Dr. Ci. M. van DEVENTER, MrLounIor, Dr. GRIJNs, — 546 — HOEKSTRA, VAN Erk, Dr. J. G. VAN DEVENTER, BERMAN, Dr. Kroos en Dr. Fraep, Secretaris. De Voorzitter opent de vergadering, waarna de notulen der vorige vergadering worden gelezen en goedgekeurd. 1. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren H. D. H. BosBoom en L. vAN DER fist. HI. Wordt voorgelezen een circulaire van Dr. J. D. E. SCHMELTZ, waarbij deze kennis geeft van zijn benoeming tot Directeur van ’s Rijks Ethnographisch Museum te Leiden. Kennisgeving. HI. Komt ter tafel een briefkaart van den Heer H. PABISCH te Weenen, waarbij deze vraagt om toezending van een proef- nummer van ons Tijdschrift. In handen van den Bibliothecaris. IV. Wordt voorgelezen een schrijven van den Secretaris der Royal Geographical Society te Brisbane, inhoudende in- troductie van den Heer M. Arran, President van genoemd Genootschap. „ De Heer Kroos biedt namens het Correspondeerend Lid, den Heer J. H. Kroos te Brunswijk voor de Bibliotheek ten geschenke aan een viertal afdrukken, betrekking hebbende op onderwerpen van geologischen aard. Onder dankbetuiging aanvaard. VL. Ter tafel komt Missive No. 2425 dd. 23 October 1897, van den Eersten Gouvernements Secretaris, inhoudende aanbieding van een exemplaar van het werk van Prof. Dr. K. Martin getiteld: „Reisen in den Molukken, in Ambon etc” Geologischer Theil. 1° Liefg. Ontvangsterkenning met dankbetuiging. VIL. Idem: Missive No. 15694/D dd. 12 October 1897 van den Directeur der Burgerlijke Openbare Werken alhier, inhou- dende aanbieding van een exemplaar van het Verslag over de B. O. W. in Ned.-indië over het jaar 1895. Ontvangsterkenning met dankbetuiging. VIII Komt ter tafel een schrijven van het Bestuur van — 541 — het Bataviaasch Genootschap (No. 219, dd. 22 October 1897), inhoudende mededeeling, dat alle boekwerken, welke aan de Kon. Nat. Vereeniging in 1882 in bruikleen zijn afgestaan, voorzien zijn van ’s Genootschaps stempel, zoodat het niet moeielijk zal vallen de werken, welke het eigendom van het Genootschap zijn, te onderkennen. De Bibliothecaris van het Genootschap is gaarne bereid bij de schifting zijne medewerking te verleenen. De Directie meent voorts de aandacht van ons Bestuur er op te moeten vestigen, dat, naar haar ter oore is geko- men, werken welke tot ’s Genootschaps depôt behooren, in handen zijn geraakt van andere wetenschappelijk instellingen, en zelfs van particuliere personen. Zij vertrouwt dat, indien dit bericht juist mocht blijken, door ons Bestuur het moge- lijke zal worden gedaan om weder in het bezit te geraken van de bedoelde boekwerken. Wordt besloten te antwoorden, dat de boekwerken uit de Bibliotheek een voor een nauwkeurig worden onderzocht, ten einde die, welke voorzien zijn het stempel des Genootschaps uit te sluiten van de verzending naar Buitenzorg, dat bij die schifting, zoo noodig gaarne van het aanbod van den Heer VAN DER Cuijs, ’s Genootschaps Bibliothecaris, gebruik zal worden gemaakt. Voorts dat aan andere wetenschappelijke instellingen alleen duplicaten zijn overgedaan, terwijl ten slotte van een afstand van aan het Genootschap toebehoorende werken aan particulieren aan ons Bestuur niets bekend is. IX. Komt ter tafel een schrijven van den Heer DR. GRONEMAN, te Djocja, waarbij deze vraagt of een wetenschappelijk verslag betreffende het Diëng-plateau in het Tijdschrift der Vereeniging kan worden opgenomen. Wordt gesteld in handen van den Redacteur, met verzoek “hieromtrent in verder overleg met den Heer GRONEMAN te willen treden. Komt ter sprake het idee van de Heeren Kroos en VAN DEVENTER, betreffende de wenschelijkheid om den zetel der Vereeniging naar Buitenzorg over te brengen. — 548 — De Heer Kroos meent te kunnen volstaan met hetgeen in de nota van den Heer VAN DEVENTER en hem voor die over- brenging is gezegd. De schriftelijke adviezen, tegen hun idee, van de Heeren JANSEN VAN RAAY en KOHLBRUGGE ontvangen, welke hierop neerkomen, dat in Buitenzorg hoofdzakelijk slechts één tak van wetenschap wordt beoefend, worden ontzenuwd door het argument, hetwelk de Heer TRreuB voor de wenschelijk- heid van de overbrenging der Bibliotheek heeft doen gel- den, en wel dit, dat te Buitenzorg tegenwoordig niet slechts de Botanie, maar ongeveer alle natuurwetenschappelijke vakken hunne beoefenaars vinden. De Heer TRrruB meent dat tegenover het vele, dat voor een overbrenging zou te zeggen zijn, het volgende tegen een overbren- ging van den zetel der Vereeniging naar Bwitenzorg zou zijn in te brengen. Ten eerste meent hij een te spoedig besluit te moeten afraden uit een oogpunt van traditie; de Vereeniging toch bestaat reed sinds 1851 en het zou niet getuigen van groote piëteit voor hen, die de Vereeniging hebben opgericht en zoo langen tijd te Batavia hebben in stand gehouden en tot een grooten bloei, gebracht om zonder deugdelijke motieven tot zulk een ingrijpenden maatregel over te gaan. Ten tweede meent hij, dat de Vereeniging, door het doen houden van populaire voordrachten de goede zaak ook te Batavia nog wel zoude kunnen bevorderen. De Heer Kroos meent dat de vroeger gehouden populaire voordrachten al heel weinig hebben uitgericht. De ondervin- ding heeft geleerd, dat die voordrachten zeer weinig door de gewone Leden werden bezocht. De Heer GRIJNS meent dat alles afhankelijk moet worden gesteld van de vraag of een splitsing der werkzaamheden al dan niet in het belang der Vereeniging zal zijn. De Voorzitter meent dat de behandeling van zaken even goed hier als te Buitenzorg zal kunnen geschieden. Als verder argument voor de wenschelijkheid der overbrenging wordt nog aangevoerd, dat men, nu er zooveel localiteit in het gebouw is vrij gekomen, dit eigenlijk niet meer noodig heeft, — 549 — en dit zou kunnen verkoopen. De opbrengst zou dan kunnen worden aangewend tot wetenschappelijke doeleinden, enz, enz. De Heer J. G. vaN DEVENTER vraagt den Heer Treug of men te Buitenzorg het Bestuur der Vereeniging op zich zoude willen nemen. De Heer TrruB meent dat dit wel het geval zoude zijn, indien men bijv. mocht willen besluiten om de Mede- deelingen uit ’s Lands Plantentuin, welke in het Hollandsch worden gepubliceerd, in een vreemde taal overgebracht, in het Tijdschrift op te nemen. Deze zouden op die wijze door de groote verspreiding van het Tijdschrift onder de oogen van het groote wetenschappelijke publiek komen. De Voorzitter zegt dat er zeker geen bezwaar tegen is om stukken in vreemde talen het Tijdschrift op te nemen, terwijl de Redacteur er op wijst, dat dit reeds verscheidene malen geschied is. Daar er verder niemand meer over dit onderwerp wenscht spreken, sluit de Voorzitter de vergadering, na de verschillende sprekers dank te hebben betuigd voor hetgeen zij in deze zaak pro en contra gemeend hebben te moeten aanvoeren. Bestuursvergadering, gehouden op Donderdag 9 December 1897. Tegenwoordig zijn de Heeren: Dr. Kroos, Rou, Dr. J. G. VAN DeEverNrter, Dr. Ch. M. vAN DEVENTER, VAN Erk en Dr. Freee Secretaris. Daar de Voorzitter, met kennisgeving, afwezig is, neemt het oudste Dirigeerend Lid, de Heer Dr. J. Kroos, de leiding der vergadering op zich. De notulen der vorige vergadering worden, na lezing, goed- gekeurd en geteekend. 1. Tot lid worden benoemd de Heeren : M. F. ONNeN, tijdelijk Leeraar aan het Gymnasium alhier, J.C. VAN SCHOUWENBURG, Adspirant- houtvester te Malang, en J. Perersen, Militair — 550 — Apotheker te Weltevreden, terwijl van de Ledenlijst wordt afgevoerd : de Heer H. B. Prins, te Fort de Koek, wegens vertrek naar Nederland. II. Een schrijven van den Heer B. W. van LAWICK te Amsterdam, met verzoek om te willen inteekenen op de: „Eneyelopedie van Nederlandsch Indië’, ten einde ook de naam onzer Vereeniging op de officieele lijst der Inteekenaren te te kunnen brengen. Wordt besloten te antwoorden, dat de Vereeniging bereids ingeteekend is, maar haar naam gaarne op bedoelde officieele lijst zal geplaatst zien. HI. Wordt voorgelezen een schrijven van den Secretaris der Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen ter begelei- ding van het 7de deel der: „Oeuvres complètes de Christiaan Huygens.” Dankbetuiging. V. Dr. J. G. vaN Deverrter biedt ter bezichtiging aan een welgelukt photogram van een bliksemstraal, op aarde inslaande. V. De Heer Rorr demonstreert eene nieuw aangebrachte gaslamp, welke zich bij het openen der kraan van zelf aansteekt (zie de beschrijving hiervan in de Natuur afl. No. 10, 1897). . Dr. J. G. vAN DEVENTER oppert het denkbeeld of het niet op den weg der K. N. V. ligt nu en dan physische instru- menten aan te koopen, waarmede de nieuwe ontdekkingen op het gebied der physica kunnen worden aangetoond b.v. thans een toestel van Marconi. Daar dergelijke instrumenten slechts eenmaal zouden worden gebruikt, meent de Voorzitter het denkbeeld te moeten ont- raden. In dien geest wordt beslist. VIL. Komt aan de orde de verkiezing van functionarissen voor het jaar 1898. Op voorstel van den voorzitter worden de thans fungeerende bij acclamatie herkozen. De Redacteur, de Heer vAN Deventer, geeft echter den wensch te kennen als zoodanig te willen aftreden. Op aandrang — 551 — van den Voorzitter verklaart hij zich echter bereid nog eenigen tijd de Redactie van het Tijdschrift waar te nemen. Aan de afwezige functionarissen zal van hunne herkiezing worden kennis gegeven. Daar er verder niets aan de orde is, sluit de Voorzitter de Vergadering. — 552 — BijsLace I (zie blz. 538) Baravra, Mei 1897. AAN H.H. LEDEN DER KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERLANDSCH-INDIË. Het Bestuur der Kon. Nat. Vereeniging in Ned. Indië wenscht de aandacht der Lieden te vestigen op de hierbij als Bijlage toegevoegde nota van den Ondervoorzitter der Ver- eeniging, (*) betrekking hebbende op de overplaatsing van de Bibliotheek der Vereeniging naar Buitenzorg. Hoewel de Statuten der Vereeniging aan het Bestuur ten volle recht geven in deze zaak naar zijn beste meenen te beslissen, zoude het van te voren zeer gaarne de opinie der Gewone Leden willen kennen. Het Bestuur meent dit doel het best te zullen bereiken door zich per circulaire tot de Leden der Vereeniging te wenden, daar de ondervinding heeft geleerd, dat algerheene vergaderingen, welke belangrijke onder- werpen er ook worden mogen behandeld, slecht bezocht worden. Terwijl het U daartoe deze circulaire aanbiedt, waaraan nog een nota der HH. Drs. Kroos en VAN DEVENTER is toegevoegd, verzoekt het Bestuur U uwe meening aangaande de al of niet wenschelijkheid der verplaatsing van de Bibliotheek op bij- gevoegde brief kaart te willen mededeelen en deze voor September a.s. aan den Secretaris der Vereeniging te willen doen toekomen. Namens het Bestuur, VAN DER Stok, Voorzitter, Frere, Secretaris. (C°) Zie blz. 530 — 553 — BiraceE IT. Ondergeteekenden, Leden der Koninkl. Natuurk. Vereeniging nemen de vrijheid voor het onderstaande de aandacht hunner Medeleden te vragen. In verband met het door Dr. TrruB gedane voorstel tot overbrenging van de Bibliotheek der Vereeniging naar Buiten- zorg is bij hen de vraag gerezen of het niet rationeeler zou zijn den zetel der Vereeniging geheel haar Buitenzorg te verleggen en zij meenen die vraag bevestigend te moeten beantwoorden op grond van de volgende overwegingen. De bevordering der natuurwetenschappen, in het eerste artikel van haar reglement als het doel der Vereeniging vast- gesteld, tracht zij te bereiken: 1°. door hare maandelijksche bijeenkomsten, wel Bestuurs- vergaderingen genoemd, maar waartoe alle Leden toegang hebben; Ee door de uitgave van haar Tijdschrift; e, door haar Bibliotheek. en de laatste is door Dr. TRrruB klemmend uiteengezet dat zij te Buitenzorg van veel meer nut zal zijn dan zij blijkens de ondervinding te Batavia is; de uitgave van het Tijdschrift kan zonder groot bezwaar zoowel van uit Buitenzorg als te Batavia geschieden — blijven over de maandelijksche bijeenkomsten. Zou het nu voor deze ook niet rationeel zijn, dat zij gehouden worden daar waar het grootst aantal Leden woont die aanspraak kunnen maken op den naam van natuur- onderzoekers? Zouden daar die ter tafel gebrachte onderwerpen en de discussie er over voor de bevordering der natuurweten- schappen niet vruchtbaarder zijn dan te Batavia, waar het aantal in die wetenschappen belangstellenden wel misschien grooter is, maar waar slechts enkelen hunner zich geheel aan de studie er van kunnen wijden, terwijl verreweg de meesten slechts met moeite in een drukken werkkring daartoe enkele vrije uren — 554 — overhouden? En eindelijk zou daardoor het Tijdschrift, dat die mededeelingen en discussies opneemt, ook niet in waarde stijgen ? Te Buitenzorg nu is langzamerhand een inrichting ver- rezen — en aan de uitbreiding ervan wordt door den Directeur TreuB nog steeds met onvermoeiden ijver en veel succes gearbeid — die met de beste en grootste natuurwetenschap- pelijke instellingen in Europa kan wedijveren. Aan die inrichting zijn een 18-tal natuuronderzoekers vast verbonden, terwijl jaarlijks nog een 8 à 10-tal en voortaan waarschijnlijk hoe langer hoe meer, uit Europa er heen komen tot het maken van studies en het doen van onderzoekingen. Ondergeteekenden aarzelen dan ook niet de hierboven gestelde vragen bevestigend te beantwoorden. Wel is in de laatste Bestuursvergaderingen het denkbeeld besproken om, daar de richting van de studiën te Buitenzorg hoofdzakelijk een botanische is, de Bibliotheek slechts gedeeltelijk daarheen over te brengen; maar 1°. grijpt de studie van een onderdeel der natuurwetenschappen zoo belangrijk op allerlei ander gebied in, dat scheiding bijna niet uitvoerbaar is, 2°. zou daardoor de eenheid der Bibliotheek geheel verbroken worden en 3°. is het een feit, dat op geen enkel gebied van studie, van de Bibliotheek te Batavia een eenigszins noemens- waard gebruik wordt gemaakt. Het is naar de meening van ondergeteekenden alleen de vraag of te Buitenzorg personen gevonden zullen worden, die zich zouden willen belasten met de taak van leiders der Vereeniging en van wie te verwachten is, dat zij die taak zullen vervullen met dezelfde toewijding als te Batavia het geval is. En hoe hoog zij in dit opzicht vooral den Voorzitter ook schatten, zij zijn overtuigd, dat hij zelf de eerste zal zijn om hieraan niet te twijfelen Wanneer dus, zooals zij meenen te hebben aangetoond, zeer veel pleit vóór en zeer weinig tegen een geheele overbrenging van den zetel der Vereeniging naar Buitenzorg, zouden zij het niet verstandig achten half werk te doen en alleen de Bibliotheek te verplaatsen, — 555 — Zelfs zouden zij in de hierdoor tot stand te brengen splitsing van de onze Vereeniging uitmakende elementen, die zij niet in haar belang achten, een motief zien om ondanks de door Dr. TreEvB akieverk argumenten ten sterkste tegen die overbrenging te adviseeren. Dr. Kroos. Dr. v. DEVENTER. — 556 — ERRATUM. Het slot van het Kina-verslag op bl. 257 gelieve men aldus te lezen: het Gouvernement op f 42.250 zouden te lik komen: en dus een voordeelig verschil van + f 19.000 opleveren, Nat. Tijdschr. v. N. IL. DL LVII. Taf. 1. Nat Tijdschr: v. NIDI. LVL. Tat. 1. Fig.1. re de ae aus gesehen. 2, Stelle im Meer, wo das Wasser von Zeit zu Zeit heiss wird und aufwirbelt. 8. Strand der Insel Mahengetan. 1:2,500000 GESTEINE VON BANUA WUHU. 2M Mm del a NEDE EDI ZM BM IEM 2M 21M 2EM SEM 3ÈM dM AEM AEM AM 6,906 6,804 6,704 6,506 6,405 an meid _ _ _ —_ ek sen _ — _ _ dns de 0 De EE (Zie Ki bast canne schors. ze nde ) raphische voorstelling van acten PEEN van Vet sne ’ mee in women L 2 A, eg schr v.N. 1. DL LVI aM 2M ZM IM [IM BM IM 2M |22M 23M 2EM zm |st ar EM 3EM AM [4/1 44 AEM SM (SIM 50M SAM 6,604 Ë ad / | E 6404 F— Ë 6306 6,205 6106 600, JH \ 5,06 : 5,002 } \ 5706 ; \ 5,602 : 5,505 , 5,408 | 5,305 520% 510f 5,006 de 4, 806- ’ (Zie Fna Verslag bl 243) ‚ bast met schors. Graphische neteling: van En Jany van iet SE g ai in an eer B. zonder » - BERICHTEN. | on ik hek der Koninklijke Hanane eene ; Teek bij deze ter kennis van Leden en belangstellenden, dat — _ het Sondes malen uit het moederland en het buitenland van geleerde instellingen aanvragen ontvangt om toezending van verschillende jaargangen van het Tijdschrift, waaraan niet altijd kan worden voldaan. doordat de voorraad er van is uitgeput. Dit is het geval met Deel L, 8,16, 18, 20, 23, 4, 29, 32, 34 en 40. _ Daar het niet onwaarschijnlijk is, dat deinde van boven- genoemde deelen op. vendutiën voorkomen of op andere wijze N53 ze ijgbaar worden gesteld, wordt bij deze beleefd de hulp _ de I Sattel ed tot het En van een of ke Ee . De Sorrtaris der KN. v _Dr, lie Frage an, 5 Oetober 1896. _—___ hr Pre & Aan Zeeland. en DN Dis te Paris Zie biz. 410 van Deel LV ) |