An dh d i i i i WP V we V uw T we? uw Tw uuu ————n PCM Vwu Vw wu Ww
.

NA
FILAZANA NY AMY NY ZAVA-MANIRY

SY NY FOMBANY.

NOSORATANY

REV.: R BARON., FLS.

HO FAMPIANARANA AO AMY

NY L.M.S.. COLLEGE.

XOTONTAINA FAXIXDROAXY,

ANTANANARIVO: NY L.M.S. COLLEGE.

-——" qup — en pennae aaa SPP aa ‘ea a ~a Up ww ww"

————— eM M
*

NOTONTAINA TAMY NY
PRESIN’ NY F.F.M.A., FARAVOHITRA,

FANOROAM-PEJY.

Aktna ci ia ria 39
EI OTT * 19
Aidly i eee vase 21
roues M 43, 126
ANB S S rers 4
pa e . E 127
Amarantacew ..... 11
Amaryllidacere be 82
Ampongandra 15
Anuran-java- maniry.. . 49.
Anatin' n o
j pibe Bs iry 206
Anatin' ny sela....,. 92,
Andresioma ... 2
Angiospermia ,..... 57,59
Aukevitry ny e l
enta 1 124.
zava-mani ^e
AnónsSeem. 2... eode 604
ter ša 29
Antokotokon’ ny za- | 47
va-m DUE 3
A RE eu el 58.
yünACOm soss. 10
Aretin-java- -maniry. 159
Aroidem ........ — 84
Astiepindace E 10.
Arenio s.eccove vs c. W
Atin«teémine 4
Atraktionu kapilury.. . 3
PRBNE erese eai as SENE
Basan-dravina ...... IL

e ""224559»*5959"59299 .
Bikan- pé dravina 10.
Sa :

126.
NEU IL o E E 191.
Calcium 127.
Cnrbona........s... 125,
Chenopodiacese...... 14.
lenacese ..,...... 63
Chlorine ....... 12
Citrika asida escocesa . BA:
posi **2549 LI 67.
Convolvulacee si éban 71.
Copaiva .,.... 126,
era "22892089 LE J 61

Crucif à 5
Cueurbitacere ...,,... 65.
uem sensusss — BE

B.olisssonsesss 103.
Haier OGONA ..... 142.

Se rA mueres h09,
Diloi XP 95.
Dioscoreacee. T 80.
erc au enta — 33.
Di: ska *"*-92**»9** 36.
Dity. s esensaiss 96.
e vais WC AA 98.
LOP e. een 39.
Fiir iiid — 61.
Elanelan' ny sela.... 91..
Elementa hita B1 122
ny zuva-maniry xi
Embri "ara . 31, 43.
End s*weweesse 129,
Epikaliksa ...... .... 26.
Equisetaceee ........ — 45.
BEricacei. cer veo sa 63,
Euphorbiacem ...... 16.
Fahafatesan-java- 122
YGATHEY ET s
Fahatsembohan-ja- 135
va-maniry .... |] gs
Fahavanonána ana-
xi ny u-ma- | 149,
iry .
Fahazavana y ny ) 145
ony .. EE :
Fohclan java- ma- ) 119
e et j
aka. 2.
Fükan" ny dikotile-
AE T 114.
» By p o-
tiledona secos 116,
n -dravina 133
fen e: ital nkafonana .. — W.
Fanam bunin-dravi 12.
Taano ny boditra 111.
anarian-java-ma- |
ni vatra .... n.
Fandehanan-teapa ..
Fanerogama ý TA "y
Fanirian-java-maniry 138.
Feniée araea DM.

Fanovang hanina

ho — tenan-java- | 137.
Fatorian-jeva-ma- ; 161
Fibra LE Few rie L] .96, 99, 109,

n. FANOROAM-PEJY.

Wyeeseseaa L20.
Dean iaria 134
MADINA ssa reesei :
Fifohan' ny faka rano — 128.
AR DINE i 133,162
ty e m
Tibatan, dravina.. 120.
Fihoronan-dravina .. m
Fil ME 3.
Voi... drasi x 24,
A seme uut à 28.
Fi asik. ME 52.
Fili 5.
oed b eer 35.
48.
Tiaa 121.
Fipan: polena 33

my ny stigima

: Firelketeu- -a i 42
amy ny ovary.,
Firakā sasian *- A21.
Fischoan' ny rpesia.. 48.
Fitoecran-dravi ] 34
ony.. ea
zs» 400
Fitomboan-java. ` l
maniry isan-tao- 112
pre z j
“itom an’ " em-
s uu. sis | Hn
a ny em-
brion' ny dikoti- 141.
ledona . eres |
Fitomboan' ny em-
rion’ ny mono- 142
Qui Y |
m 1 ha- |
lavan' ny Bi. | pus
Fitomboan' ny ha- 5
lavan' ny taho, 5 as
Fitomboan' M ovola 149
5 avina 143.
1 uy de
vim-bony Hes
» ny sela, .. 139
ny tarana
Ja ede sso 146.
Fitondran' ny bibi. ) 154
kely pol a]
» drivo t 158
Palena, ooe]
Fizarana amy n
Botany . ibt i
Fizaran-java-ma- j 55
Flori EN aeiiaaskosos 57, 80.
Fiuorine.......... 126.
Folikla 1i 39.

: Fonikolosy , ..,, ,... 148.

Mme] m
ien sea verras 3 59.
Fui sarase e 45.
Genera..... «ass d, E
Gentian MOD nce.

Lope a permis seere Di 70.
Glànda,....... à 105.
Gloma ..... pe 81.
Glumiferte .,........ 01, 80.
Gonesiomn ...... iei 30,
Gramine@ .......e BT.

Hafanana sy ny}
ataon &veaesa ll
Hafanan- java-ma- |

niry.. ;

Hanin n-java- -ma niry d Bi

iit ArNe moe U
wy . j

riba.. PO 5
erim-paniri 146
Hodi-java-maniry.... 102
Hodi-tsemina,....... 42.
Hoditra ivelany...... 148.
anatiny .... 148.
Hydrogena.. she p
Ifloresentsa 20.
» definita ..... "21.
» indefinita ...... 2l.
Inte M irkestevis 3.
od

Ivolokra ...... eee 21,

JOB ossia 16
Kalazà ..aesons — 189.
Kali * e.a sà 25

Kapitolom E ruri 23.
apsola sess»: 40.
Kario i "e*:s209592$ 40.
juo S DU 231.

o 94.

FANOROAM-PEJY.

Mba 21... 22.

petala .... j 2l.
Kotiledona ......... : us
KOEN 5 ee roseees 102,
Kriptogama.. seacor la 4407.
Lab AU 12
(piece e m ETT fj.
Lampony arroi 4, Mà.
lümediano 2....... . 100.
Lammi sesers 9

umtHtSy | .......... 126
UrHCPIÓ oer eoo Jô

a i 40
Legominose ........ — 64.
bn... 91
Licheues ; . 46
ilübee ....... 6. m 83
Litani i... ucc DUE
ABI eorr er AL
Loban-korola,...,... 21
n rai a 26.
odikol ; 87
Loganiacem B oeswevev 09
Loranthacesm .,..... " 18.
aycopodiacem ...... ^ 4à,

Magnesium 2... DT:
Mee edam sakre c dads
Malva sea are Va 62
Man sas 127
Marsiloacon berriki 4

Mesofioio EN EE

i 11.
opila dela 148,
Momba ny vola .,.. 148.
PETE i eran sawa l; 04, 80,
Monopetalæ 57, 67.
e a ues 11.

ME neocse DO
45

E

Myrtacem bci BR

Nikotina 1o... 128,

Nitrogena P E R L2

*** 9539353599322 3.
e Ses iaeoe 94.
Noklios esr HR
MM «i c 00.

Ümbel& (ues X
Omhidee .,.....5. — Bü.
Ordra . 2s 41,49,
Ordran’ ay ` zava- 58

Ovary a 31, 33.

Ovary ambany ,...., 36.
ny

4, ambony s... 36.
ÜVOR eu raa is 31.
Oxyrong 0 5 locus ur

Ori dmi dravi
ra fibro- vasliclu. 100, s

TUDeen c I 87.
linge sue 83.
Joahmitifda. a,oa 13.
amikin e eierci 23.
Paosy itoeran' n
ambrio a Hs
SIDE a Que 7 M.
feguki.. a. 20.
Pena 5 ooa Ves 40.
Perünti-. .... sess svn 74.
Periblema EN 142,
Perikarpa ...... mr Sl:
rp oan 9.
mao ves. n 14.
Pinatifida l.l... 13.
Piņnatiparta 1. Pies 13.
Piperacem escrocs 18.
Pluseuta.......... 31.
P parietaly ,, 33.
» Sentraly .... 33.
erOmBs i. oue rover 142.
Plomola sesssssssss 43
nu M PN 29, 30

uu sad E eT 40.
Pot rraces df.
[roe mete «s. 93.
Radikla *995225*»»"g]gv39? 48.
Ralo ouesesisessss MUR
Bl. cec ese o vus 21.
Rano un ny zava- j 125.
aval SR es. — D9.
Rase ma MASSIZXI >» 22.
BAUBA ulus 3
"m Ba usa i 1l.

s bipimata ,...., 14.
5 ibor 10.
» eipsa..... 10.
" imparipinata = s 14.
» x oniosa......., 11.
5 ines Tone T ez
» [miss Pe wis , l1.
» lineara-luntsa .. I.
» manodidina .. 4.

» miendri - tayo- 15
angy ... :

» Nüifanandrify ., 4

IV. FANOROAM-PEJY,
Ravina arvata ) 13 Strontium ..sasssses
drantsana ' | Strychnis 5...
» ir s 13.
» mivakiv 3 Taho ied ies
mitsanganu j 13. | Tahon-dikotiledona. ,
» mivakivaky | 13 a edicere
mitsivalana j Tahon a .
» mivalona ,,,, Talamifloræ ........
» mivaloua roa | "Tulauosy sesreseris
WONNA 8 "Tànam. botontiu iy veis
» Oblantsa ,,.. 10 Tu ny itoerun- -java-

e» es ot

» puripinata ,.,.. 14
is atu . 1

» mee ica 10

» romboida .... ll.

atolà. Louis ll

» ternata eed l5

s triangoli 2 10.

» trpinata .... 14.

» tsotra irn T 13

vakivaky ,

Rindrin ny sela s. . 9L

m s IPTE 6

Rubiacete ,..,.... 67.
Rubidium . :

Sam assi to8 40.
Sarin dais ngony .... 150.
"o ea rns 13.
Sela. Minis 89,
va WES Ri . 96, -
in antera . TEES

ovary

. Sela tsotra

TETERE TEK

90, 99.

*»"seocad9t

asko
de. Sean. 4:491, 125.

Beimlna i.iovsrvesivs E 41.
epala. 25.
» miendri-pelala. 26.

Sikon € Seded Pa 40.

Silico siske GT.

s. e nrdie va d SUN 23.
MAMY isis ,.96, "

Sisin-dravi sd

Sodiur We ume D

Solanacem .,........

Solifara A ES du
rosisy E T E
pesia 47, 48
ik... oew 22

Stamena.... o essri 28

Stigima

Tartari asida as s
'Tuvo "n *
Ten ds ilu s
'Tendron -dta .
Teny ailan i sonera Em
Toban' ny kalika E
» kor .

Tos- s : T
kta b ETC

$ Qe Cd
» eere seas (e

petala

HJ Ls

». Poolas oes ese

Toetr-autera ........

no OVOlE oa o ES

Toe-tsemina ..
il

terree

" ce B o...
Tsilo

EI *eesnooiooitos

Umbellifere ,.......
Urtieacew ,

Vies germinaly T
Vita

oa

», Gehiska ........
» indehiska

"n v.

**5253903224995993209

ony .
s sklamidiosy .
» aksi uu D
3 diklan: iosy ....
is Wismar d

» terminal T m

Votonatiny . "
Mi

TI

fiafin- draving eE

Zingiberacem sesso

TANY. |:

Dg

BO LI AU
Ciel Qua Yo

A, bue a
TARANA I. > aii TAZ

TOKO I.
1. DOTANY no milaza ny zava-maniry 8y ny
non

fombany rehetra na inona na inona.
Ny isan’ ny karazan' ny zava-maniry atsin’
izao tontolo izao izay efa hita sy voalaza dia to-
kony ho 150,000, nefa amin’ ireny dia misy izay
toa tsy mitovy akory, na dia samy zava-maniry

aza, toy ny Bobongolo sy ny Amontana, na ny Lo-

motra sy ny Rofia.
2. Mizarazara hiany ny Botany araka izao mi-
lahatra eto ambany eto izao :—

(a) Ny fizarana anankiray milaza ny momba
ny zava-maniry, toy ny fàkany sy ny raviny
sy ny voany, ete.

(b) Ny fizarana anankiray milaza ny an-
tokotokon' ny zava-maniry.

(d) Ny fizarana anankiray milaza ny ainy
sy ny fanirin' ny zavya-maniry.

(e) Ny fizarana anankiray milaza ny momba
azy rehetra araka izay toetrany hita amy ny
mikroskopa.

. Ary misy fizarana koa afatsy izay voalaza
izay.

Ny fizarana voalohany hiany amin’ ireo no
holazaina aloha, i

3. Mizara ho roa toko lehibe ny zava-maniry
rehetra, na inona na inona, dia (i.) izay mamony
sy mamoa miharihary, toy: ny Tainakoho sy ny
JHoibe, etc.; ary (ii.) izay tsy mamony sy tsy ma-
moa miharihary, toy ny Holatra sy ny Ampanga
ary ny Volombato, eic. Fanerogama no anaran’
lo toko voalohany io, ary Kriptogama no ana-
ran’ ny faharoa. Ny fanerogama hiany no hola-
zaina aloha.,

4. Ny fanerogama indray dia azo zaraina ho
roa toko, dia (.) ny Dikotiledona (na Ekso-
gena); ary (i.) ny Monokotiledona (na En-

2

"es aa Izay mahasamy hafa azy ireo dia mbola
holazaina so aoriana. Ity aloha andrefa no aoka
holazaina hahalalana izay monokotiledona sy izay

9. Ny momba ny fanerogama saiky mandraka-
riva dia ny fàkany sy ny tahony sy n i
ny voniny ary ny voany, ka dià hoheverina tsirai-
ray ireo.

TOKO II,
NY FAKA SY NY TAHO.

6. Ny faka dia ny momba ny zava-maniry
izay midina amy ny tany. Roa no anton’ n
faka: (i.) ny mampitoetra ny zava-maniry ; ary
(ii.) ny mifoka rano aman-anona hahavelona azy.

7. Bamy hafa be hiany ny toetry ny fàkan-java-
maniry : ny sasany dia tahaka ny tandrimo lava
vatana; ny sasany dia boribory; ary ny sasany
dia misampantsampana be hiany. Tay lany amin’
izany anefa ny toetry ny fàkan’ ny zava-maniry.

8. Efa voalaza teo fa ny fàkan’ ny zava-maniry
dia midina amy ny tany, nefa misy izay tsy mi-
dina amy ny tany akory. Ny fàkan’ ny sasany
izay maniry anaty rano dia mitsingevaheva amy
ny rano hiany ; ary ny any ny sasany dia mirai-
kitra mikambana na mipetraka fotsiny amy ny
hazo hafa,

9. Ny fàkan’ ny zava-maniry sy ny sampam-
pakany dia misy sakeliny na volony, ary ny an-
ton" ireo dia ny mifoka rano aman-anona,

3

10. Ny taho dia ny tena vatan-java-maniry
izay miseho eo ambonin' n ny tany saiky mandra-
kariva sady iraisan' ny sampan Indraindray
dia lehibe ny taho, ary indraindray kely hoatra
ny taretra. Indraindray mivohitra ao an-tena-
tenany izy, ary indraindray boribory hoatra ny
pus ary Tan fisaka, toy ny any ny

aiket ndraindray telo zoro, na efa-Joro, na
dimy zoro izy, ary misy izay misy hasiny, etc.

11. Ny tahon’ ny sasany dia mijoro mahitsy,

ny any ny Amontana sy ny Voasary sy ny
Kitsitsika, etc. Ny senkabiazan' ny tahon’ ny
zava-maniry dia toy izany. Ny sasany kosa man-
dady amy ny tany, na miseho eo ambony, na mia-
fina ao ambany. Indraindray dia mielkei
mananika ny hazo na zavatra hafa ny taho, ary
indraindray dia mananika tsy miolikolika izy, fü
misy zavatra solon-tànana, i izay mitana ny iaka-
rany, no ananihany. Dia hita izany amy ny Voa-
loboka sy ny Girenadila, etc. Ary misy taho hafa
koa afatsy izany izay tsy azo lazaina eto.

12. Ny tahon' ny zava-maniry sasany dia tsotra
tsy misampantsampana, toy ny any ny Ampanga-
hazo sy ny Rofia. Ny any ny ankabiazan' ny
zava-maniry andrefa dia misampantsampana, toy
ny any ny Voampo, ny Hery, ny Ravintsara, etc.

13. Ny tahon' ny htec f sasany sy ny
sampany dia misy raviny, ary ny sasany kosa dia
tsy misy raviny akory, ny sasany misy tsilo,
ny Pn dia malama, ary ny sasany dia marao-

e

TOKO III.
NY RAVINA.
NY FILAHARAN' NY RAVINA, ETC.

Nefa amy ny tahon' n a e biazan’ ny zava-m Eoi
niry dia tsy pes mibarihary ny noda toy izany.

4

15. Telo samy hafa ny ravina raba ny toetran'
ny itoerany amy ny taho sy ny sampana no heve-
ina: (i.) Ny ravina mifanandrify ; (ii) Ny ravina
manodidina; (ii) Ny ravina mifandiso. Dia ho-
azaina tsirairay ireo. —

(i.) Ny ravina mifanandrify (sary1). Raha
misy ravina roa maniry amy ny noda iray, ny
anankiray eo amy ny ilan' ny taho iray, ary ny
anankiray eo amy ny ilany mifanandnfy aminy,
dia atao hoe rarina mifanandrify izy. Amy ny
zava-maniry misy ravina mifanaudrify andrefa, ny
ravina roa ao amy ny noda iray dia perpendiko-
lara saiky mandrakariva amy ny ravina roa ao amy
ny noda manarakaraka azy, na ny ao ambaniny
na ny ao amboniny. Maro hiany ny zava-maniry
izay misy izany filaharan-dravina izany.

Gi.) Ny ravina manodidina (sary 2). Raha
misy ravina telo na mihoatra maniry amy ny noda
iray, dia atao hoe ravina manodidina izy, toy ny
amy ny Fandrika. Tsy dia maro loatra anefa ny-
- zava-maniry misy ravina milahatra toy izany. `

(üi) Ny ravina mifandiso (sary 3). Raha
misy ravina iray hiany maniry amy ny noda iray,
dia atao hoe rarina mifandiso izy, satria mifanao
ambony sy ambany izy rehetra tsirairay. Ny an-
kabinzan' ny zava-maniry dia manana ravina mi-
lahatra tahaka izany. Saiky ny monokotiledona
rehetra manana ravina mifandiso, ary ny anka-
biazan' ny dikotiledona koa manana azy.

5

ny ravina anankiray ka hatramin' ilay mifanitsy
aminy dia hodidinina indray mandeha hiany ny
taho; izany hoe, isaky ny manodidina ny taho dia
misy ravina roa. Raha ny filaharan' ny ravin’
ny Zozoro na ny Herana na ny Fitohizambalala
kosa no dinihina, dia ho hita fa misy ravina telo
amy ny indray manodidina ny taho. Raha ny

taho; ary hatramy ny fahavalo ka hatramy ny
fahenina ambin’ ny folo dia tsy maintsy hodidinina
intelo koa; izany hoe, hatramy ny ravina ananki-
ray ka hatramy ny ravina mifanitsy aminy, na ny
ao amboniny na ny ao ambaniny, dia misy ravina
valo (fa araka ilay voalaza teo, ny iantombobana
tsy tokony hisaina); ary tsy izany hiany koa, fa
raha ireo ravina ireo no arahina tsirairay mihodi-
dina ny taho, dia tsy maintsy hodidinima intclo
vào tonga amy ny ravina mifanitsy amin' ilay
niantombohana. Misy zava-manuiry sasany kosa
indray izay manana ny ravina fahatelo ambin’ ny
folo mifanitsy amy ny iantombohana, nefa amin’
izany ny taho tsy maintsy hodidinina indimy vao
tonga ao aminy ; ary ny ravina fahenina amby
roapolo no mifanitsy amy ny fahatelo ambin’ ny
folo, ete. Misy koa izay manana ny fahiraika amby
roapolo mifanitsy amy ny iantombohaua, nefa
amin’ ireny dia ny taho tsy maintsy hodidinina im-
balo vao tonga ao aminy; ary ny faharoa amby efa-
polo no mifanitsy amy ny fahiraika amby roapolo,
etc., amy ny sasany indray dia ny ravina fahetatra
amby telopolo no mifanitsy amy ny iantombohana,
nefa arahina mihodidina intelo ambin' ny folo ny
taho vao tonga amin’ ilay fahefatra amby telo-
polo; ary ny ravina fahavalo amby enimpolo no
mifanitsy amy ny fahefatra amby telopolo, etc.

6

Koa amin’ izany dia azo alahatra toy izao am-
bany izao ny ravina mifandisosamy hafa filabarana:
ny nomeratra milaza ny isan’ ny manodidina ny
taho vao tonga amy ny ravina mifanitsy amin’
ilay iantombohana, ary ny denominatra milaza ny
isan' ny ravina arahina kosa :—

112835 818.
PD;prsnmsrS a

Ary izao no mabagaga amin’ ireo isa irco:
raha dinihina izy dia ho hita fa ny nomeratra na
iza na iza dia mitovy amy ny tontalin' ny nome-
ratra roa eo alohany, ary ny denominatra koa na
iza na iza dia mitovy amy ny tontalin' ny deno-
minatra roa eo alohany. Tsy izany hiany, fa ny
nomeratra na iza na iza dia sahala amy ny deno-
minatra faharoa eo alohany.

ry amin’ izany dia hitanteika fa tsy milaha-
dahatra foana amy ny taho sy ny sampana ny
ravina, fa milahatra manara-dalàna hiany. In-
draindray andrefa, noho ny fiolanan' ny taho, na
ny fifanizinan' ny ravina, dia sarotsarotra hiany
ny manisa azy (sary 4 sy 5).

y zava-maniry sasany dia manara-dalàna hafa
kely noho io voalaza io amy ny filaharan-draviny,
nefa tsy betsaka izany tsy akory, fa vitsy hiany.

NY LAINGON' NY RAVINA.

17. Ny laingon' ny ravina dia miseho na eo an-
tendron’ ny taho sy ny sampana, na eo anelanelan'
ny taho (na sampana) sy ny fototry ny ravina.

y ny tany mangatsiaka dia ny laingony no
mazàna rakofan-javatra madity hiarovana azy amy
ny hatsiaka fandrao matiny. :

NY FIHORON' NY RAVINA AMY NY LAINGONY.

7

Raha ny ravina /sirairay amy ny laingony no
heverina, dia misy mihorona ary misy mivalona.
(i) Ny mihorona.

(a) Misy ravina sasany manao horonan-
tsihy manoloana hatramy ny sisiny ka ha-
tramy ny sisiny no fiborony. Ny ravin ny
Akondro sy ny Saonjo dia tahaka izany.

(b) Amy ny sasany kosa dia ny sisiny roa
amy ny ravina samy mihorona manoloana ka
mihaona amy ny oza-beny. Ny ravin ny
Tsaramaso sy ny Tatamo dia tahaka izany.

) Amy ny sasany kosa dia mihorona
miamboho ny sisiny roa.

(e) Ny ravina sasany mihorona hatramy
ny tendrony ka hatramy ny foton

y. Ny
ravin’ ny .4mpanga rehetra dia tabaka izany.

(ii) Ny mivalona.

(a) Misy izay mivalona manoloana ho roa

sosona, ka ny sisiny iray tonga mihaona amy
. ny sisiny iray.

. (b) Ny tendron’ ny sasany dia miforitra
ka mipaka amy ny fotony.

(d) Misy ny sasany izay mivalona ho maro
sosona toy ny fikopaham-bazaha. Ny ravin
ny. Voaloboka dia tahaka izany.

Raha ny filahatry ny ravina amy ny namany no
heverina, dia misy mahitsy, ary misy milahatra

mivalona roa sosona
(.) Ny milahatra mahitsy.

(a) Amy ny zava-maniry sasany dia mi-
fampipaka amy ny sisin’ ny namany ny sisin’
ny ravina.

(b) Amy ny sasany kosa dia mihorona ma-
noloana kely foana ny sisin’ ny ravina
mifampipaka amy ny sisin' ny ravina namany.

,(d) Amy ny sasany dia mifanosona ny
sisin’ ny ravina.
— (e) Amy ny basany dia mifanosona mifa-
. natrika mifanerana ny ravina tsiroaroa. Ny
ravin’ ny Zarongana dia tahaka izany. .. -

8

(i) Ny milahatra mivalona roa sosona.
(a) Ny ravina sasany dia mivalona roa
sosona sady mifampiditra.
(b) Ny amy ny sasany kosa dia ny ilany
iray hiany amy ny ravina tsirairay no mi-
ditra amy ny namany.

TOKO IV.
NY MOMBA NY RAVINA.

19. Ny momba ny ravina dia izao : ny Stipola,
ny Petiola sy ny Lamina. Ny lamina dia ilay
lelan' ny ravina ; ny petiola dia ny tahony ; ary n
stipola dia ilay ravina kely izay hita matetika ao
am-pototry ny petiola. Dia hoheverina tsirairay
ireo, fa ny stipola no aoka hoheverina aloha.

20. Ny Stipola. Tsy dia misy stipola avokoa
tsy akory ny zava-maniry rehetra, fa ny sasany
hiany no misy. Indraindray ny stipola dia mirai-
kitra amy ny petiola mihitsy, fa ao am-poton
hiany, tahaka ny amy ny Raozy. Ilay sofina
kely ao am-pototry ny tahon-draviny no izy. In-
draindray amy ny zava-maniry misy ravina mi-
fanandrify dia misy stipola miraikitra amy ny
taho eo anelanelan' ny fototry ny petiola roa, toy
ny amy ny Kafe sy ny zava-maniry rehetra miray
toko amy ny hazo ahazoana kininina. Indrain-
dray ny stipola dia manodidina ny taho ao ambony
kelin’ ny fototry ny petiola, tahaka ny amy ny
Fotsimbarinakoholahy.

an' ny

ravina iray, ary ny roa dia stipolan' ny ravina
iray. ;

ho iray koa. Raha tsy mikambana toy izany

9

hiany ireny

29. Ny Petiola. Efa voalaza fa ny petiola dia
tahon’ ny ravina. Indraindray andrefa ny ra-
., Vina dia tsy manana petiola akory, toy ny ravin’

ny Vonenina. Indraindray fohy ny petiola, ary
indraindray lava. Any an-dafy dia misy zavatra
fihinana tsara atao hoe Rhubarb, dia petiolan' ny
zava-maniry izany. Indraindray dia misy sofina
ny petiola, toy ny amy ny Laoranjy.

manodidina ny taho. Namanaman’ ny stipola

(.) Ny Ozawv; (ii) Ny Brxawv; (ui) Ny
Basany; (iv. Ny TeNDnRONY; (v. Ny Sisixv;
(vi.) Ny FaNAMBONINY; (vit) Ny FAxAMBANI-
NY. à

25. Ny Ozany. Amy ny ravina rehetra dia
hitantsika fa misy ozatra, ny sasany lehibe, ny
sasany salasala, ary ny sasany kely. Ilay lehibe
indrindra, iza med in
hatramy ny basany ka hatramy ny tendrony, no
atao hoe oza-be;

10

za
ny fàkany. Raha marina izany hevitra izany,
dia ny ozatry ny ravina no hoatra ny sarin’ ny
zaya-maniry misy azy.

26. Ny Bıxany. Samy hafa be dia be ny ravin’.
ny zava-maniry, raha ny bikany no heverina;
koa amin' izany dia tsy maintsy misy teny milaza
ny toetrany samy hafa izay azo enti-milaza azi
rabha misy holazaina, dia izao: boribory, elipsa,
ovata, obovata, lantsa, oblantsa, oblonga, rena, trian-
gola, koniosa, romboida, spatola, lincara, akosa.* Ho-
azaina tsirairay ireo teny ireo, Ny hoe boribory
(sary 6) tsy ilana teny hilaza ny heviny. Elipsa
(saru 7) ny ravin-javatra raha sendra misimisy
- kokoa ùy lavany noho ny sakany, nefa mitovy ny
sakany eo amy ny lohany sy ny eo amy ny basany,
fa tsy mibakely. Ovafa (sary 8) izy raha manaha-
tahaka ny atody ny bikan’ ny ravina, ka ny basany
dia lehibebe kokoa noho ny lohany. Ny ravin’ ny
Anantarika na ny Boreda na ny Anamamy diaovata.
Obovata (sary 9) ny ravina raha manahatahaka ny
atody mitsingoloka ny bikany, ka ny lohany dia
lehibebe kokoa noho ny basany. Ny ravin’ ny.
Laisoa dia obovata. Lantsa (sary 10) izy raha
mitovitovy tarehy amy ny lela-lefona. Ny ravin
ny Dingadingana na ny Zahamborizano dia lantsa.
Üblantsa izy raha mitovitovy amy ny lela-lefona
mitsingoloka. Oblonga (sary 11) dia sahalahala
amy ny elipsa, nefa kely kokoa ny sakany. Ny
ravin’ ny Amontana dia oblonga. Rena (sary 12)
izy raha mitovitovy amy ny endriky ny voankena.
Ny ravin’ ny Fiandrilavenona dia tahaka izany.
Triangola (sary 13) izy raha telo zoro ny ravins,

* Milaza ny lamina hiany irco.

1

kamitohy amy ny lafiny anankiray ny petiola. Ko-

niosa izy raha telo zoro ny ravina, ka mitohy amy
ny zorony anankiray ny petiola. Romboida (sary
14) izy raha efa-joro ny ravina, ka mitohy am

Misy koa ovata-lantsa, ete. N y obovata-lantsa
dia ny ovata-lantsa mitsingoloka.

27. Ny Basany. Ny basan’ ny lamin’ ny ravina
sasany dia misy sofina roa, na sofina misy tendrony,

12

na sofina vorivory. Amy ny ravina tsy misy
petiola sasany dia misy sofina roa manodidina ny
taho, tahaka ny amy ny Antsointsoina. Ny sofina
roa tahaka izany dia indraindray mikambana eo
amy ny ilan' ny taho izay ihaonany, sady mirai-
kitra amy ny taho hodidininy, ka tonga hoatra ny
ravina iboroahan' ny taho izy. lndraindray kosa
ny sofina roa eo amy ny basan' ny lamina dia
miraikitra ka midina amy ny taho, toy ny amy
ny Ariandro. Ny ravina sasany dia tsy misy
basany akory, ka dia miraikitra eo amy ny fanam-
banin' ny ravina mihitsy ny petiola, toy ny amy
ny Kapisily.

28. Ny TewpRoNy. Samy hafa koa ny tendron’
ny ravina, fa misy vorivory, misy kitso loha, ary
misy mivaky, etc.

. Amontana ; ny sasany dia maraorao, toy ny any

maintsy holazaina. Koa amin’ izany dia hasiana
eo aoriana ny filaharan’ ny teny sasany izay fanao

13

indrindra amy ny Botany, raha ny ravin-javatra
no lazaina, hianaran' ny ta-hahay.

32. Izany teny ambony izany dia milaza ny
ravina tsotra tsy mivakivaky, nefa misy ny ravina
tsotra sasany T mivakivaky, na mivaky indray
mivaky hiany, koa araka ny toetran' ny ivakiany
no anarany. Misy mivakivaky mitsivalana, ary.
misy mivakivaky mitsangana. Toy izao ambany
izao ary no izy :—

Ravina mivakivaky. Ny ravina tsotra
sasany dia mivakivaky mıtsivalana toy ny volom-
borona, ary ny sasany mivakivaky mitsangana toy
ny tànan’ olona. Amin izay mivakivaky mitsiva-
lana dia misy mivakivaky marivo, ary misy miva-
kivaky M using (sarı à —€ no anaran’

y ravin’ > Meo) gahazo dia palmatiparta.
3. Afatsy ireo indray dia misy ravina hafa
koa holazaina, i izay atao hoe :—

1 a mirantsandrantsana. 'Amy ny
ravina tsotra izay efa voahevitra teo dia iray
hiany ny petiola, ary iray biany ny lamina; fa
misy ravina sasany andrefa izay misy lamina 8y
petiola roa na telo na efatra na maro aza; ary irco
nom ireo no atao hoe ravina mirantsandr antsand.

ilay lamina mivelatra tsirairay no ataon' ny olona
tsy ted COMIS hoe raviny, kanjo tsy tena a

izany koa ny ravin’ ny Rii y, fa zavatra miran-
tsana izy, ka noho izy mirantsana dia misy zana-
dravina dimy na fito aza. Izao andrefa no maha-
samy hafa ny ravin' ny Raozy sy ny any ny Taina-

14

koho: my ravin! ny Tainakoho dia milahatra mifa-
natrika tsiroaroa hatramy ny basany ka hatramy
ny tendronv, fa ny zana-dravin'

ny tahaka ny any ny Raozsy, izay misy zana-
dravina tokana eo an-tendrony, no atao hoe Im-
partpinata (sary 21).

aba ny ravin’ ny Tsiqfakomby indray no heve-
rina, dia ho bita fa mirantsandrantsana be hiany
izy, fa tsy mirantsana indray mandeha hiany, fa

zafy na zafiafin-dravina aza; ary ny zana-petiola
dia atao hoe zana-petiola hiany. Matetika dia
milahatra tsiroaroa mifanatrika ny zana-dravina,
ary raha izany dia isaky ny roa isaky ny roa no
atao hoe Joga. Indraindray andrefa dia mila-
hatra mifandiso ny zana-dravina.

15

Ny ravina palmata izay misy zana-dravina telo
hiany no atao hoe Ternata. Bebe hiany ny zavatra
izay misy ravina ternata. Ny ravin’ ny Kodia-
diavorona sy ny Aikavary, etc., dia tahaka izany.

TOKO V.
NY FIOVAN' NY RAVINA, ETC.

94. Ny ravin' ny zava-maniry sasany dia miova
toetra, ka tsy miseho ho tahaka ny ravina intsony
ny endriny. Nefa mandrakariva dia misy anton’
ny iovany, fa ny ho antonona ny raharaha ha-
taony no iovany toetra. Ny hoheverina amin’
izany dia ny Ravina miendri-taronhangy, ny Fam-
pitsinkafonana, ny Tendrila, ny Tsilo sy ny Akola.

[olazaina tsirairay ireo.

sv. r
toetrany : ny petiola aloha dia Wr sofina, nefa
tsy dia hatrany hatrany no misy azy, fa ao am-
potopotony hiany. Ary ao an-tendron’ ny petiola
dia misy zavatra tahatahaka ny tavoahangy be
vava. Ary ao an-tendron' ny tavonhangy indray
dia misy sarony kely. Ny lamina mihorona ka

cenia, 1zay manana ravina tahatahaka ny any n
Nepenthes, nefa tsy misy petiola izy io, fa i

16

-Ampongandrano dia mahamamo sy mampiady
loatra ny olona misotro azy.

sady manerana ny zava-maniry misy azy izy.
Mahagaga ny toetran' ireo zava-madinika ireo,

anatiny aloha dia misy zavatra mitsiloliloly ma-
vesabesatra, ka mipetraka ao akaikin' ny tany
ambanin' ny rano ny zava-maniry misy azy, fa
tsy afaka mitsingevaheva ambonimbony akory

izy, raha mbola feno io zava-mitsilohloly io ny

17

fampitsinkafonany. Nefa rehefa antomotra ny
fotoan' ny famoniany dia manao toy izao ireo
zava-madinika ireo hampitsingevaheva ny zava-
maniry, fa tsy mety mamony ao ambanin' ny
rano izy. Miditra ny vavany ireo volom-bavany
ireo ka mamorona rivotra ao anatiny sy man-
droaka ny rano mitsiloliloly; dia mihamaivana
amin' izany ny zava-maniry ka miakatra amy
ny rano saiky hatramy ny amboniny, ary amin’
izany dia mandroso mamony izy; ary rehefa
masaka sy mihintsana eo ambonin' ny rano ny
voniny sy ny voany, dia mivoha ilay varavarana
o am t a

indray, dia miakatra indray izy. Ary manao toy
izany isan-taona, mandra-pahafatiny, io zava-ma-
niry io sy ny namany manana fampitsinkafonana
tahaka azy. Amy ny Tatangindrano kosa dia misy
fampitsinkafonana eo an-dohan' ny petiola ambany

elin’ ny voniny. Lehibe lavitra noho ny fam-
pitsinkafonan' ny Firambana izy ity, nefa ny
petiola mibohitra no mahatonga azy, fa tsy ravina
tsy akory. Poakaty sady feno rivotra izy; ary
ny raharaha ataony dia ny mampitsinkafona ny
vony ao ambonin' ny rano, fa raha ao anaty rano
ny vony dia tsy mety velona.

37. Ny Tendrila. Ilay zavatra hoatra ny
kofehy izay miolikolika sy mihazona zavatra hafa -
no atao hoe Tendrila. Ny Pitipoa sy ny Girena-
dila sy ny Voaloboka sy ny Voatavo, ete., dia misy
azy. Azo lazaina ho tànan' ny zava-maniry izy,
fa izy indrindra no itanany sy iakarauy amy n
zavatra hafa. Mandrakariva ny zava-maniry misy
tendrila dia malemy taho ka tsy mahatsangana
akory, koa izany no isian’ ny tendrila—mba ha-
haizany hitsangana sy hiakatra amy ny zavatra
nafa. Indraindray ny stipola, ary iudraindray
ny lamina, ary indraindray ny rautsana misy vo-
hiny amy ny zava-maniry dia mioya ho tendrila.
Amy ny Avaotra dia ny stipola no miova ho ten-
drila. Amy ny Pitipoa dia ny zaua-dravina sa-
sany amy ny raviny no miova ho tendrila. Amy
ny zava-maniry sasany kosa dia ny tendron' ny

18

lamina no mihakely lava ka tonga tendrila. Amy
ny Flagellaria indica, izay maniry any an-indran-
tany, dia misy tendrila tahaka izany. Amy ny
Vonloboka kosa dia ny rantsana hisy voniny raha
tanteraka no miova ho tendrila.

Misy zavatra mahagaga amy ny tendrila, dia
izao: malaina dia malaina ka saiky tsy mety mi-
hazona ny tahon’ izay misy azy izy raha tsy lany
rambo aloha mitady zavatra hafa hohazoniny, fa
raha ny zava-maniry misy azy no hazoniny, dia
tsy manampy akory amy ny fananihana izany,
fa zavatra miankina amin-tena. Ary tsy izany
hiany koa, fa izao no fomba fitadiny zavatra ho-
hazonina: ny tendrony dia tsy maniry mizotra
mahitsy, fa maniry mandeha manao serkola ; ary
ny serkola voalohany ataony dia kely, nefa mi-
halchibe kokoa izy mandra-pahatakany ny za-
vatra hohazoniny. Ary raha sendra tsy misy
zavatra akory izay takany, dia mijanona tsy mi~
tady izy, ka dia miondrika mandray ny tahon-
dreniny. Indraindray andrefa dia tsy mety man-
dray ny tahon-dreniny izy, fa miraviravy foana
eo, ka matin’ ny tsy fananan-draharaha. Ary ny
fiolikoliny dia toy izao: raha mahazo zavatra
iolikolehany izy ka miolikolika miankavanana
aloha, dia miova fandeha rehefa afaka kely hioli-
kolika miankavia kosa; ary raha miankavia no
fandehany aloha kosa, dia miova miolikolika mian-
kavanana izy. Fa raha tsy mahazo zavatra hio-
likolehany izy, dia tsy miova akory ny fandehany,
fa iray hiany no fandehany hatrany hatrany. .
Amy ny zava-maniry atao hoe Bignonia speciosa
dia misy tendrila tsy miolikolika, fa ny fananiny
zavatra hafa dia izao: ny tendrila dia miditra ny
loaka amy ny zavatra anihiny ka mihazona azy
a0; nefa ataon’ ny tendron’ ny tendrila ahoana
moa no hahita loaka kely hidirany, fa tokony ho
mahalankalana hiany ny loaka? Izao no ataony :
mandehandeha mivezivezy mitsapatsapa izy ka
mitady mandra-pahitany loaka.

38. Ny Tsilo. Amy ny fitenin' ny Malagasy,
dia ny zavatra rehetra izay maranitra ka man-
dratra amy ny zava-maniry no atao hoe 'Tsilo.
Fa amy ny Botany kosa, dia tsy malalaka toy
izany ny teny. Ny tsilo marina dia zava-mafy sy
maranitra izay maniry avy amy ny anatin' ny taho

19

na ny rantsana na ny ravina misy azy. Indrain-
dray ny tsilo dia ravina voaova, toy ny tsilon' ny
Jiaiketa ; ary indraindray ny tsilo dia stipola voa-
ova, toy ny tsilon' ny Rointsokina, Indraindray
ny tsilo dia rantsana voaova kosa.

39. Ny Akola. Ny akola dia tahatahaka ny
tsilo hiany, fa zava-mafy sy maranitra izy, nefa
izao no maha-samy hafa azy : tsy maniry avy amy
ny anatin' ny misy azy tahaka ny tsilo izy, fa
avy amy ny hoditr' izay misy azy hiany. Ireny
zava-maranitra amy ny Raozy sy Hery ireny dia
akola hiany.

izay raharaha hataony. Toy izany koa ny zavatra
hafa izay efa voalaza talohan' ity.

ny zavatra sasany dia tsotra amy ny voalohany,
nefa miova ho ravina mivakivaky na ravina mi-

miandalandalana izy ho ravina tsotra rehefa an-

titra kokoa. Raha dinihina izany dia ho hita fa

rehefa tsotra izy dia mihorirana amy ny taho, ka

manatrika ny lanitra sy ny tany ny sisiny, fa tsy
aka ny ravina hafa.

20

TOKO VI.
NY IFLORESENTSA.

41. Dia handroso hilaza ny toetran' ny vonin'
ny zava-maniry isika, nefa tsy dia ny vony tsi-
rairay no hoheverina, fa ny tontalim-bony atao
hoe Zfloresentsa.

aha dinihina ny famonin' ny vonin' ny zava-
maniry, dia hitantsika fa misy maha-samy hafa
azy. Ny famoniny amy ny ZTsiafakomby sy n
famoniny amy ny Zainakoho ary ny famoniny amy
ny Jróna dia samy hafa. Ny famoniny amy ny
Tsiafakomby dia toy izao: misy ny tahobem-bony
aloha izay misy vony maro; ary ny vony tsirai-
ray dia samy misy taho kely avy. Ny famoniny
amy ny Tanakoho kosa dia mba tahatahaka ny
any ny Tsiąjakomby hiany, nefa ny vony ao am-

rantsany farany dia samy misy vony avy indray.
Ny hoe ifloresentsa dia enti-milaza ny famoniny
tahaka ireo. Tsy dia milaza ny momba ny vony
tsirairay izany tsy akory, fa milaza ny famonin'
ny maro sy ny filaharany amy ny taho misy azy.

\efa na dia vony iray hiany aza no miseho amy
ny famoniny, dia azo lazaina ho ifloresentsa koa
izany.

42. Misy teny sasany izay tsy maintsy iana-
rana aloha vao mandroso milaza ny ifloresentsa
isika, dia izao: ny Pedonkla, ny Pedisela,
ny Rakisa, ny Aksily, ny Brakta, ny Spata,
sy ny Ivolokra. Dia holazaina tsirairay Ireo.
Ny Pedonkla dia tahon’ ny ifloresentsa, na iflore-
sentsa misy vony maro, na ifloresentsa misy vony
iray monja. Hita mazava ny pedonkla amy ny
zavü-maniry sasany, toy ny amy ny Voainpobe, fa
ilay tahobem-bony lavalava no izy. Ly edisek
kosa dia zana-pedonkla izay iraiketau' ny vony
iray hiany. Amy ny Voampobe dia hita mazava
koa ny pedisela, fa ilay tahom-bony kely ao an-
dohan' ny pedonkla, izay misy vony iray avy, no

21

izy. Ny Rakisa dia taho izay misy vony maro-
maro hatramy ny fotony ka hatramy ny lohany.
Amy ny ifloresentsan’ ny Zsiqfakomby dia misy
rakisa, dia ilay taho misy vony manerana azy ha-
trany hatrany. oe rakisa andrefa tsy dia

43. Ny vonin’ ny zava-maniry dia miseho, na
eo amy ny aksilin' ny brakta, na eo an-tendron'
ny taho na rantsana saiky mandrakariva. Izay
miseho amy ny aksilin! ny brakta dia atao hoe
vony aksilary ; ary izay miseho amy n n

o na rantsana dia atao hoe vony terminaly
(na eo an-tendrony).

44. Ny ifloresentsa dia mizara ho roa karazana:
(i.) ny ifloresentsa indefinita —sahala amy ny hoe
tsy misy fetra; ary (ii.) ny ifloresentsa definita—
sahala amy ny hoo misy feira. Dia tsy maintsy

olazaina ireo. Amy ny illoresentsa indefinita

la ny vony izay lavitra indrindra amy ny ten-
dron’ ny taho no mivelatra aloha, dia ilay mana-
rakaraka azy, dia ilay manarakaraka izany iu-
dray, ary ny faran’ izay mivelatra dia ny eo an-
tendron’ ny taho. Ary amin’ izany dia hitan-
tsika fa tsy maintsy mihintsana, na tonga voa aza
ny vony lavitra, raha mbola tsy mivelatra akory
ny eo an-tendrony. llitantsika izany amy ny
illoresentsan' ny Tsia ukomby, fa ny vony ambany
indrindra amy ny rakisa dia malazo, na tonga voa
aza, raha mbola tsy mivelatra akory ny vony eo an-
tendron’ ny rakisa. Amy ny ifloresentsa definita

22

kosa, dia ny vony co an-tendron' ny taho indrin-
dra, no mivclatra aloha, dia vao ny manarakaraka
azy, dia ny manarnkaraka izany indray mandra-
pabatonga amy ny vony izay lavitra indrindra
amy ny tendron’ ny taho. Ary amin’ izany, ny
vony amy ny tendron’ ny taho dia malazo, na
tonga voa aza, raha mbola tsy mivelatra ny lavitra
azy. Jita izany amy ny Amaninomby.

45. Misy hiany anefa izay tsy itovian' ny iflo-
resentsa indefinita, fa mizara ho enin-karazana
izy, dia ny Spika, ny Rasema, ny Panikla,
ny Korimba, ny Ombela, sy ny Kapitoloma.
Amy ny ifloresentsa definita kosa dia iray monja
ny karazana, izay atao hoe Sima. Dia holazaina
tsirairay ireo.

(i) Ifloresentsa indefinita.

(a) Ny Spika. Ny ifloresentsa misy rakisa
tsy mirantsandrantsana, sady misy vony maro
tsy misy taho miraikitra amy ny rakisa ha-
trany hatrany, no spika. Ny ifloresentsa amy
ny Dingadingambazaha sy ny Hazomby sy ny
-Avokombiby, etc., dia spika.

(b) Ny Rasema, Ny rasema dia naman’ .
ny spika hiany, nefa ny vony tsirairay amy
ny rakisa dia samy misy taho avokoa. Ny

izay miraikitra amy n rakisa dia miran-
tsana na mirantsandrantsana indray, koa ny
rantsany farany dia samy misy vony avokoa.
Ny panikla dia hita amy ny Ahitra sasany,
ny Foandelaka, sy ny Boròna, etc.

(e) Ny Korimba. Naman’ ny rasema
hiany ny korimba, nefa ny tahon' ny vony
amy ny ambanin' ny rakisa dia lava, ka
mahatakatra na saiky mahatakatra ny vony
eo amboniny, raha ny hahuvony no heverina.
Ny ifloresentsan! ny Tainakoho, etc., dia
korimba. o

(f) Ny Ombelz, Amy ny ombela dia mi-
haona ao an-tendron' ny pedonkla ny tahon
ny vony rehetra (dia ny pediselany izany).
Haha tahaka izany izy dia atao hoe Ombeía

23

tsotra; fa indraindray kosa ny taho kely
rehetra dia samy manana ombela kely koa co
an-tendrony, tahska ny amy ny Karaoty,
ary raha izany dia alao hoe mbela miran-
tsan-dron izy.

(9) Ny Kupitoloma. Ny kapitoloma dia ny
ifloresentsa misy vony madinika maro miray
toerana ao amy ny tendron’ ny pedonkla. Ny
fijanonan' ny pedonkla tsy haniry intsony no
mahatonga azy toy izany, fa raba tsy mijanona
ny pedonkla, fa tanteraka ho lava toy ny sa-
sany, dia tonga spika na rasema misy rakisa ny
ifloresentsa, ka milahatra mifanao ambony sy
ambany amy ny rakisa ny vony; nefa satria
tsy tanteraka ho lava ny pedonkla amy ny
kapitoloma, dia mivory sy miray toerana amy
ny tendron' ny pedonkla ny vony rehetra.
Ny ifloresentsan! ny Antsointsoina sy ny
Maimbobe sy ny Monfomaso sy ny Anama-
laho sy ny Ambiaty ary ny betsaka koa dia
kapitoloma.

(ii) Iflloresentsa definita.

(a) Ny Sima. Amy ny ifloresentsa defi-
nita dia tsy misy afa-tsy ny sima. Ny maha-
samy hafa ity sy ireo voalaza eo ambony ireo
dia izao: ny vony eo an-tendron’ ny taho
amy ny sima dia mivelatra aloha indrindra,
ary ny lavitra azy indrindra no mivelatra
farany. Raha ny ifloresentsan' ny Amaninom-
by no heverina, dia hita fa eo an-tendron' ny
tahobeny dia misy vony aloha, ary eo amy

ny tahobeny (na pity
S

ny brakta roa eo am-pototr' ilay taho-
beny, ary ny tendron' izy roa ireo dia samy
misy vony indray; ary eo amy ny ilan' ireo
avy indray dia misy taho roa avy indray,
tahaka ilay teo, izay samy misy vony eo an-
tendrony avy. Dia tahaka izany ary ny
"firantsany sy ny fivelatry ny vonin’ ny sima ;
ny eo an-tendron' ny ia mivelatra
alohan' ilay lavitra azy, koa izany no maha-
sima sy ifloresentsa definita azy.
„Amy ny ifloresentsa sasany dia misy vony iray
hiany, na eo an-tendron' ny taho, na eo amy ny

24

aksilin' ny brakta. Raha misy vony iray hiany
eo an-tendron' ny taho, dia isan' ny ifloresentsa
definita hiany izy; ary raha misy vony iray
hiany eo amy ny aksilin' ny brakta kosa, tahaka
ny amy ny Roibe, dia isan’ ny itloresentsa indefi-
nita kosa izy.

Misy ny ifloresentsa sasany (vitsy. andrefa) izay
sady tsy indefinita no tsy definita, nefa tsy azo
lazaina eto izany.

maniry amy ny taho izy. Amy ny zava-maniry
atao hoe Ruscus aculeatus sy ny atao hoe Xylophylla,
dia ao amy ny fanambonin’ ny brakta no aniriany.
Ary amy ny zavatra sasany, dia miala eo amy ny
tena vatany umbanin' ny ravina ny ifloresentsa.

TOKO VII.
NY VONY.

47. Tamy ny teo dia nihevitra ny ifloresentsa
isika, fa izao kosa dia ny momba ny vony tsiral-
ray no hoheverina.

Efa voalaza (& 42) fa ny pedonkla dia tahon'
ny ifloresentsa, na misy vony iray na maro am
ny ifloresentia; ary ny pedisela kosa dia zana-
pedonkla, izay misy vony iray monja. Koa amin
izany dia hitantsika fa ny hoe pedonkla dia enti-
milaza ny tahon’ ny ifloresentsa misy vony iray

iany, na ny tahoben' ny ifloresentsa misy vony
maro, fa ny hoe pediselu kosa dia ny rantsan ny
pedonkla izay misy vony iray monja. Ary amin
izany dia hitantsika fa ny tahom-bony dia pe-
donkla indraindray, ary pedisela indraindray. N y
tendron' ny pedonkla (na pedisela) no itoerau
ny vony, sudy atao hoe Talumosy no anarany.

48. Amy ny vony dia misy zavatra efatra
karazana izay milahatra manodidina mifanao
anatiny sy ivelany. ireo zavatra

y anaran
efatra ireo dia Kaliksa, Korola, Andresioma,

25

Ny andresioma dia ny tontalin' ilay zava-madi-
nika misy vovoka ao an-dohany, izay ao anaim
ny korola manarakaraka azy. Ny gonesioma dia
ilay zavatra (na iray na maro) ao ampovoan n
vony indrindra. efa tsy maintsy hoheverina
sy holazaina tsirairay ireo.

ay a ny raviny, dia atao hoe
Kaliksa monosepala (mono=iray). Aoka hoheve-
rina S

90. Ny Kaliksa polisepala (sary 32). Raha mitovy
habe sy tarehy sady milahatra tsara manodidina ny
sepala rehetra, dia atao hoe Kaliksa mitovy sepala ;
ary raha lehibe noho ny sasany, na hafa tarehy
noho ny sasany kosa, ny sepala sasany, dia atao hoe
Kaliksa tsy mitovy sepala. Zavatra tsy misy taho
ny sepala, Maitso saiky mandrakariva izy, neta
indraindray mba tsy maitso hiany. Ny sepalan ny
Tuinakoho dia vony, ary ny any ny Raiketa dia me-
namena. Ny sisin’ ny sepala dia tsy misy nify saiky
mandrakariva, fa raha sendra misy dia ny teny
enti-milaza ny nifin’ ny ravina no enti-milaza azy-
Ary ny toetrany hafa koa dia ny teny enti-milaza
ny ravina no enti-milaza azy. Koa amin’ izany
dia misy sepala lantsa sy lineara, ctc., etc.

öl. Ny Kaliksa monosepala (sary 33). Ny kaliksa
monosepala dia mivakivaky hiany, tahaka ny ra-

*

26
vina tsotra sasany. Ny sasany mivakivaky marivo,
ary ny sasany mivakivaky lalina. Amy ny kali-
ksa mivakivaky dia ny vodin' ny kaliksa tsy vaky
no atao hoe Toba, ary ny vàkiny no atao hoe Loba.
Indraindray dia mitovy habe ny loban’ ny kaliksa,
ary indraindray kosa dia tsy mitovy.

92. Samy hafa bika ny kaliksa monosepala, fa
misy boribory lava, ary misy boribory miendri-
dakolosy mivadika, ary misy boribory izay- kely
ambany ka mihamalalaka miakatra miendrika
ny vavan’ ny latonara. Misy hafa koa, fa ireo
no hita matetika indrindra, Indraindray misy
zavatra tahaka ny fantsona lavalava amy ny kali-
ksa, izay atao hoe Kalikara. Ny Benjamina sy ny
Voahangindrano dia misy kalikara. Indraindray

ny sasany dia mifanakaiky ao amy ny ilany iray

osa.: Ary amin’ izany, ny ao amy ny ilany dia
mifanalavidavitra amy ny ao amy ny ilany. In-
draindray dia tsy maitso ny kaliksa, ary raha
izany dia atao hoe Miendri-petala izy.

53. Indraindray ny kaliksa dia mihalehibe,
araka ny fihalehibiazan' ny voa, tahaka ny am
ny Voanantsindrana sy ny Boreda. lIndraindray
tsy maharitra ela ny kaliksa, fa malaky mihin-
tsana, nefa ny sasany kosa maharitra hatramy ny
fahamasahan' ny voa. Amy ny Ramiary tsy dia
mihintsana ny kaliksany rehetra, fa misy sisa tsy
mihintsana hita eo ambanin' ny voany.

94. Eo ambanin' ny kaliksa, amy ny zava-ma-
niry sasany, dia misy kaliksa koa, ary raha misy
izany dia atao hoe Epikaliksa ny kaliksa ao ivelany.
Tsy dia hita amy ny zava-maniry maro loatra
izany andrefa, fa ny Foibe no isan’ izay misy azy
Saiky mandrakariva ny foto-draharahan' ny kali-

sa dia ny miaro ny vony raha mbola kely izy.

55. Ny Korola. Ny korola no ilay ravina
manodidina ao anatin’ ny kaliksa manarakaraka
azy. Ilay hita miharihary sady maha-te-hijery sy
maha-ta-hanimbolo matetika noho ny hatsaran’
ny tarehiny sy ny fofony no izy. Baiky man-
drakariva dia lehibe noho ny kaliksa izy.

Efa voalaza teo aloha fa indraindray ny ka-
liksa dia ravina iray monja tanteraka manodidina,

27

ary indraindray kosa dia misy ravina maromaro.
Ary mba tahaka izany hiany koa ny korola. Nefa
ny ravina tsirairay amy ny korola dia atao hoe
Petala, fa tsy sepala intsony. Ary amin’ izany
dia misy Korola polipetala (na korola misy petala
maromaro) sy Korola monopetala (na korola misy
petala iray monja), izay hoheverina tsirairay.

56. Ny Korola polipetala (sary 33). Raha mitovy
habe sy tarehy sady milahatra tsara manodidina ny
petala, dia atao hoe Korola mitovy petala, ary raha
tsy mitovy kosa dia atao hoe K rola tsy mitony
petala. Ny korolan' ny Pitipoa sy ny Tsaramaso
sy ny Tsikobona ary ny Amberivatry, ete., dia tsy
mitovy petala. Tsy dia misy petala indray mano-
didina hiany mandrakariva, fa amy ny vony sasany
dia misy petala indroa na intelo manodidina, na
mihoatra noho izany aza, tahaka ny amy ny vonin’
ny Tatamo sy ny Raiketa. Raha ny petala tsirai-
ray no heverina, dia misy petala lantsa sy ovata sy
obovata, etc., ete. Indraindray dia mihakely ao
am-potony ny petala, koa raha izany, ny ambaniny
izay kely dia atao hoe TaAon' ny petala, ary ny am-
boniny izay lehibe dia atao hoe Lamina! ny petala.
Ny petala anankiray amy ny zava-maniry sasany
dia misy kalikara, tahaka ny Fuchsia (na Raozinka-
vina), ilay maniry amy ny tokotanin! ny Vazaha.

8. Ny zokin-draharshan' ny korola dia ny
mampanatona bibikely ny vony, hono; fa ny ana-
tonan' ny bibikely ny vony dia misy antony
tokoa, izay mbola holazaina amy ny aoriana. Ary
mba hampanatona bibikely ny vony, dia indrain-

-

28

dray mena izy, ary indraindray maitso, ary in-
draindray fotsy, indraindray mani-pofona, in-
draindray misy tantely aman-anona.

59. Ny Andresioma. Ny tontalin' ilay zava-
madinika izay manodidina ao anatin' ny korola
no atao hoe Andresioma, ary ny anarany tsirairay
dia atao hoe S/amena. Dia hoheverina ny stamena.

60. Ny SrauENA. Amy ny vonin’ ny zava-ma-
niry sasany dia misy stamena telo, amy ny sasany
dia misy efutra, amy ny sasany dia misy dimy,

61. Ny Filamenta, Matetika ny filamenta dia
zavatra boribory, sady hoatra ny taretra na kofehy
ny hakeliny. Indraindray tsy boribory hatrany ha-
trany izy, A fisaka ao amy ny basany. Indraindray

dia mirantsana c^ an-dohany ny stamena, ary ny

antera dia miraikitra amy ny rantsany iray hiany
amin’ ireo (sary 35). Amy ny Allium satirum dia
mirantsan-droa ny filamenta, ka ny antera dia ao
amy ny rantsany iray hiany, ary ny rantsany iray
kosa dia miova $ zavatra hoatra ny tendrila.

62. Indraindray ny ambanin' ny filamenta re-
hetra dia mikambana an-tsisiny, ka saiky tonga
hcatra ny filamenta iray hiany ; nefa ny ao an-
dohany dia tsy mikambana, fa samy mitokana, sady
misy antera iray avy. Indraindray kosa dia mi-
sasaka izy, ary ny antsasany mikambana ho hoatra
ny zavatra iray, ary ny antsasany ho hoatra ny
zavatra iray koa, nefa mbola samy mitokana eo
amboniny sady misy antera co an-dohany avy izy.
Indraindray dia mitelo tahaka izany izy, ary in-
draindray kosa dia misaraka ho maro toko. Am
ny Aika sy ny Amberiratry dia misy stamena folo,
ka ny sivy amix’ irco dia mikambana filamenta,
ary ny iray mitokana.

63. Amy ny zavatra sasany dia misy stamena
efatra, ary ny roa amin’ ireo dia lava noho n
namany. Ny stamena amy ny vonin’ ny Zahana

29
sy ny Kitsikitsika, etc., dia tahaka izany. Ary

my ny zavatra sasany kosa dia misy stamena
enina, ny roa dia fohy, ary ny efatra dia lava.

Hita amy ny Akondronjaza, etc., ny tahaka izany.

64. Ny Antera. Ny antera no ilay zava-bori-
bory, na boribory lava, izay miraikitra eo an-dohan'
ny filamenta. Samy hafa ny firaiketan' ny antera
amy ny filamenta. Amy ny stamena sasany,

65. Ny antera dia zavatra tahatahaka ny lasaka,
na paosy kely, izay feno vovoka atao hoe polena.
y anaran’ ny lasaka na paosy kely tsirairay dia
Sela na Selan-antera. Saiky mandrakariva dia misy

ny lafiny roa amy ny triangola izy, izany hoe,
mifanotona manao kitso loha izy.

66. Efa voalaza teo (§ 62) fa ny filamenta dia
mikambana indraindray ; ary mba tahaka izany
koa ny antera, fa mikambana izy rehetra indrain-

ray, na dia amy ny zavatra misy stamena tsy
mikambana filamenta aza.

67. Efa voalaza teo ambony fa ny sclan-antera
dia feno vovoka atao hoe polena, To polena io, na
dia zava-madinika dia madinika aza raha jere-
maso, dia manan-draharahara lehibe hataony. Ny
stamena misy azy no lahy, ary ny polena no ilay
zavatra lzay tsy maintsy mipaka amy ny vavy
vao mety miteraka izy. Ary raha tsy ipahan'
ny polena ny vavy, dia tsy mety mamoa akory.

90

Koa amin’ izany dia hitantsika fa tsy maintsy misy
ivoahan’ ny a fan amy ny selan-antera misy azy
mba ho any amy ny vavy, nefa tsy mahazo mi-
voaka izy raha tsy mitriatra na miloaka ny selan-
antera. ankabiazan? ny selan-antera dia
mitriatra sy misokatra hatramy ny lohany ka
hatramy ny basany, ary izany no Jvoahan' ny
polena. Amy ny Zuinakoho sy ny Hery sy ny
Anamamy, etc., dia misy loaka madinika kosa ao
an-dohan' ny selan-antera, izay ivoahan' ny polena
(sary 37). Ary am ny Ravintsara, etc., dia misy
zavatra hoatra ny varavarankely, izay mivoha
ivoahan' ny polena.
68. Ny Polena (sary 38 sy 39). Ny polena raha
dinihina amy ny mikroskopa dia hita fa bala kely
ia kely maro be. Tsy mitovy habe izy tsy akory
amy ny zava-maniry rehetra, fa ny balam-polena
amy ny zava-maniry sasany dia lehibe noho ny
amy ny sasany. Ny lehibe indrindra dia 3 ny
intsa iray ny diametrany ; izany hoe: raha atao
mifanohy ny balam-polena 300, dia intsa iray ny
halavany. Ny kely kosa dia a; ny intsa iray. Ma-
tetika izy dia vony, nefa indraindray mainty, ary
indraindray mena, ary indraindray fotsy, etc.
Saiky boribory mandrakariva izy, nefa indrain-
dray dia telo zoro, na efa-joro, na veis ni na
maro zoro aza; indraindray dia boribory

tsy maintsy mipaka amy ny vavy vao mety mi-
teraka izy.

` 69. Ny Gonesioma. Ny tontalin’ ilay zava-
madinika izay ao anatin’ ny andresioma, sady ao

3l

ampovoan' ny vony indrindra, no atao hoe Gone-
sioma, ary ny anarany tsirairay no atao hoe Ka-
ripela. Koa aoka hoheverina kely ny karipela.

70. Ny Kaniprra (sary 32). Ny anaran’ ny
ambanin' ny karipela (dia ilay tenany be) no atao
cary ; ny anaran’ ny tendrony (na lohany)
dia S/igima ; ary ny anaran’ ny ao anelanelar! ny
Orary sy ny Stigima no atao hoe Stilo (sary 40).
Indraindray dia tsy misy stilo ny karipela, ary raha
izany dia miraikitra ao an-dohan' ny ovary mihitsy
ny stigima. Raha vakina amy ny antsy ny ovarv,
ia ho hita ny zava-madinika dia madinika bori-
bory, iray na roa na telo na maro ao anatiny, izay
miraikitra aminy ; ny anaran’ ireo zava-madinika
ireo dia atao hoe Oro/a (sary 42) ; ary ny fitoeran'
ny iraiketany amy ny ovary dia atao hoe Plasenta.
Ny karipela no vavy amy ny zava-maniry, ary tsy
maintsy ipahan' ny polena avy amy ny stamena
izy vao mety miteraka. Eo amy ny stigima in-
drindra izy no mipaka, ary rehefa elaela dia misy
zavatra avy amy ny balam-polena tsirairay man-
deha midina ao anatin' ny stilo mandra-paha-
tongany amy ny ovola ao anatin' ny ovary. Ary
rehefa izany dia mihalehibe ny ovola mandra-pa-
halehibeny tanteraka. Ny anarany rehefa lehibe -
tanteraka dia Semina. Tsy misy teny Malagasy
akory aza enti-milaza izany ; indraindray atao hoe
‘ Taolam-boany ’ na * Voany ao anatiny ? izy, nefa
teny tsy izy izany. Ny semina dia misy zana-java-
maniry kely atao hoe Æmbrio ao anatiny ; ary raha
ambolena izy dia miala aminy io zanany kely io ka
tonga zava-maniry mahaleo tena. Tsarovy ary fa
raha mbola kely ao anatin' ny ovary izy, dia orola
no anarany, ary rehefa lehibe dia semina. 'Tokony
holazaina eto koa angaha fa ny ovary misy azy
rehefa lehibe no tena voa; izany hoe: ny o
dia mihalehibe ka tonga voan' ny zava-maniry ;
ary ny ovola ao anatiny dia mihalehibe ka tonga
seminany. Nefa mbola holazaina amy ny aoriana
izany.

(na loban’ ny korola), na ny stamena amy ny vony `

32

misy azy, fa vitsy kokoa izy. Amy ny. Vonenina
dia dimy ny loban' ny kaliksa,* dia ny loban'

Amy ny Pitipoa dia dimy ny sepala (na loban’
ny kaliksa), ary dimy ny petala, ary folo ny sta-

izany. Amy ny sasany andrefa dia be hiany ny
isan’ ny karipela, toy ny amy ny Tatamo.

izany, Dia hitantsika amin’ izany fa tsy maintsy

manahirana indraindray ny manisa ny isan’ n

kambana ovary hiany izy, dia isao ny isan’ ny
stigima, fa ny isan’ ny stigima dia mitovy amy
ny isan? ny karipela saiky mandrakariva. Fa
raha sendra mikambana koa ny stigima, dia didio
mahitsy amy ny antsy maranitra ny ovary mi-
kambana hatramy ny ilany ka hatramy ny ilany,
ary isao ny efiny, fa ny isan’ ny efiny dia mitovy
amy ny isan' ny karipela saiky mandrakariva.
Ary raha manahirana indray izany, dia diniho ny
co ivelan’ ny karipela mikambana, dia ho hita
matetika fa misy zorony boribory mivohitra co,
koa ny isan’ ny zorony dia mitovy amy ny isan'
ny karipela saiky mandrakariva.

* Sepala dimy mikambana ao amy ny ambaniuy izany, ka
tonga kaliksa monosepala misy loba dimy.

33.
= io Ny. hoe. ovary dia azo enti-
milaza ia ambanin' ny karipela iray.hiány, na ny
tontalin' ny ambanin' ny karipela mikambana.

y efitra tsirairay amy ny karipela mikambana
dia atao hoe Sela na Selan-ovary (sary 41); ary ny
anaran’ ilay efitra mampisaraka ny sela dia atao
hoe Disepimenta. Amy ny karipela mikambana
sasany dia misy sela roa ny ovariny, amy ny
sasany dia misy telo, amy ny sasany dia misy efatra,
ary amy ny sasany dia misy maro noho izany aza.
Ny plasenta : iraiketan' ny ovola amy ny ovary dia
ao ampovoan' ny ovary indraindray, ary raha izany
dia atao hoe Plasenta sent rim jy * izy (sary 41 sy 44).
ves EE kosa dia eo anilan' ny atin' ny ovary
ny plasenta, ary raha izany dia atao hoe Plasenta
parietaly n izy (sary 45). Misy hafa koa, nefa izy
roa ireo no miseho matetika.

74. Ny Stilo. Ilay ao anelanelan' ny ovary
sy ny Minis no atao hoe stilo. Saiky boribory
mandrakariva izy, nefa misy hiany fisaka. Misy
stilo $asany izay misy volo, nefa vitsy ireny.
Indraindray lava izy, indraindray antononto-
nona, indraindray fohy, ary indraindray tsy misy
akory. Amy ny karipela tsy misy stilo dia ny
stigima no miraikitra ao an-dohan' ny ovary.
Eo an-tampon' ny ovary indrindra no anirian'
ny stilo saiky mandrakariva, nefa misy izay ma-
niry eo anilany. Matetika koa dia mikambana
ny stilo rehetra, indrindra fa raha mikambana

a alehan' ny avy amy ny balam-
' polena ho any amy ny ovola izany.

79. Ny Stigma, Ilay eo an-dohan" ny stilo no
atao hoe stig gima. Matetika z dia boribory

76. Ny stigima no es ny aim: avy amy
ny stamena ; ary mba hifotaka tsara aminy ny
polena, dia toy izao no toetran" ny stigima: tsy
voasaron-koditra akory izy, ary tsy malambo-

* Sahala amy ny hoo *ampovoany.'

f Sahala amy ny * anilany.'

34

izany hiany koa, fa ao ampovoan' ny stigima dia
misy loaka kely; tsy hita maso loatra anefa izany
noho ny hakeliny, nefa vava idirana amy ny làlana
ao anatin' ny stilo izay miafara amy ny ovary
izany ; ary ny avy amy ny balam-polena dia mi-
ditra eo ka midina manaraka io làlana ao anatin'
ny stilo io ka miafara ao amy ny ovary.

jreo, fa tsy tsidimidimy tahaka ny amy ny diko-
tiledona. Indraindray anefa ny petala dia folo,
na dimy ambin’ ny folo, na roapolo, na moltiplan'
ny dimy bafa amy uy dikotiledona, ary raha izany
dia milahatra tsidimidimy mifanao anatiny sy ive-
lany izy, sady mifandiso araka ny voalaza eo am-
bony. Ary toy izany ny filaharan' ny stamena
raha folo na dimy ambin’ ny folo, ete. Ary tahaka
izany koa ny amy ny monokotiledona, nefa mi-
lahatra tsitelotelo izy ireo.

78. Amy ny vonin-javatra sasany dia tsy misy
korola akory, nefa ny stamena mbola miíandiso

i

39

amin'izay tokony ho fitoeran' ny petala hiany
sady mifanatrika amy ny sepala, izany hoo: tsy
miova fitoerana ny stamena noho ny tsy fisian'
ny petala. Atao hoe Vony monoklamidiosy ny
tsy misy korola. Amy ny vonin-javatra sasany
kosa dia sady tsy misy korola no tsy misy kaliksa.
Ny tahaka izany no atao hoe Aklamidiosy. Fa
raha sady misy korola no`misy kaliksa, dia atao
hoe Fony diklamidiosy. Ary tsy izany hiany koa, fa
amy ny sasany dia tsy misy ny andresioma. Ny
vony tahaka izany dia vavy hiany. Ary amy ny
sasany kosa dia tsy misy ny gonesioma. Ny vony
tahaka izany dia lahy hiany. Amy ny zava-maniry
sasany dia misy vony lahy sy vony vavy mitokan-
tokana. Amy ny sasany kosa dia misy vony lahy,
sy vony vavy, ary vony lahy sy vavy mitokan-
tokana amy ny zava-maniry iray hiany, dia telo
karazana izany. Amy ny sasany. kosa dia vony
lahy hiany no amy ny zava-maniry anankiray, ary
amy ny zava-maniry namany anankiray kosa dia
vavy hiany. Koa izany indrindra no maha-lahy
sy maha-vavy ny zava-maniry, koa saiky man-
drakariva izay ataon' ny olona tsy mahay Botany
hoe lahy sy vavy (tahaka ny hoe'Roibelaħy sy
Roibevavy) dia tsy lahy sy vavy tsy akory, fa sady
lahy no vavy izy.

79. Amy ny zava-maniry sasany, ny sepala sa-
sany dia miova ho petala indraindray, ary ny petala
dia miova ho stamena, fa mahalana foana kosa ny
stamena no mba miova ho karipela. Ary tsy izany
hiany, fa indraindray, indrindra raha ambolena
ka tandremana tsara ny zava-maniry, ny kari-
pela dia miova ho stamena, ary ny stamena dia
miova ho petala, ary ny petala dia miova ho sepala.
Hitantsika ny fiovan' ny stamena ho petala amy
ny tonin-dRaozy. Any an-dafy izy dia may
" any an-tsaha, ary ny stamenany dia betsaka, ía
ny petalany dia dimy hiany. Nefa raha afindra
amy ny tanimboly izy ka tandremana tsara, dia
miova ho petala ny stamenany.

80. Ny fitoeran! ny Sepala sy ny Petala, ete. Efa
voalaza ($ 47) fa ny tendron’ ny pedonkla na pedi-

Indraindray ny idiot da lehibebe ka tonga
fipetrahana tsara ho any ny vony. Ny kaliksa sy

36

ny karipela dia miraikitra amy ny talamosy man-
drakariva, fa ny petala sy ny stamena kosa- dia
tsy miraikitra eo aminy mandrakariva. Raha ny
petala no heverina, dia toy izao izy: indraindray
dia mipetraka amy ny talamosy izy, ary indrain-
dray amy ny kaliksa lavidavitra kely amy ny
talamosy, ary indraindray amy ny zavatra kely
manodidina ny ovary atao hoe Diska,* ary in-
draindray eo an-dohan'ny ovary. Ary ny stamena
koa dia mipetraka amy ny talamosy indraindray,
ary amy ny kaliksa indraindray, ary amy ny
petala indraindray, ary amy ny lohan' ny ovary
indraindray,

TOKO VIII.
NY VOA.

82. Efa voalaza (8 76) fa misy zavatra avy amy
ny balam-polena, rehefa miraikitra amy ny sti-
gums, izay mandeha midina amy ny stilo ka mia-
ara mipaka amy ny ovola ao anatin' ny ovary.
Indraindray iray hiany ny ovola ao anatin' ny
ovary, ary indraindray roa na telo na efatra, ary
indraindray misy maro aza. Nefa na maro aza izy
dia maro koa ny balam-polena izay mampandroso
ilay zavatra misy fovila midina amy ny stilo ka
mipaka amy ny ovola rehetra. Ary rehefa tafa-
paxa amy ny ovola izany zavatra izany, ka avelany
ao aminy ny fovila, dia mandroso mihalehibe «d
ovola mbamy ny ovary misy azy. Ary rehefa
lehibe tanteraka izy, dia tena voan' ny zava-
maniry misy azy mihitsy izy. Indraindruy anefa
tsy dia ny ovary sy ny ovola hiany no mihalehibe
ka tonga voa, fa izy mbamy ny toban' ny kaliksa
miraikitra aminy, raha ovary ambany ny ovary.
* Amy ny vonin’ ny Laoranjy dia misy diska izay hita tsara,

37

Amy ny sasany (vitsy anefa) dia ny toban' n

korola no miraikitra amy ny ovary ka mihalehibe
miaraka aminy sady tonga hoditry ny voa. Raha
mbola mihalehibe ny ovary ka mihamasaka, dia

onga y ka
tonga:hoatra ny rambony kely. Ny:kaliksa raha
miraikitra amy ny ovary dia tonga lehibe sy ma-
tevi-nofo indraindray sobita Pa i ny voa. Amy

o voa ny ovary. Hita izany amy ny Ramiary :
raha mbola kely ny ovary dia misy sela roa hiany,
fa rehefa voa izy dia misy efatra kosa.

Amy ny voa dia misy ny Perikarpa sy ny
0

38

hoditry ny voa, ny anatiny dia ilay akaikin' ny
semina manoedidina azy hoatra ny tranony, ary
ny ampovoany dia ny ao anelanelan' izy roa ireo.
Matevi-nofo matetika io ampovoany io. Raha
ny voan’ ny Peso no dinihina, dia ho hita tsara
ireo zavatra ireo. Voalohany indrindra dia
misy ny hodiny na ny ivelan' ny perikarpa ;
faharoan' izany dia misy ilay matevi-nofo na ny
ampovoan' ny perikarpa; fahatelon' izany dia
misy ny taolany mafy na ny anatin' ny perikarpa,
izay hoatra ny tranon' ny semina; ary fahefatr
izany indray dia misy ny semina ao-anatin' ny
anatin' ny perikarpa.

85. Samy hafa be hiany ny toetran' ny voan'
ny zava-maniry, raha ny halehibeny na ny tare-
hiny na ny toetrany hafa no heverina. Ny sa-
sany dia fihinana tsara, ary ny sasany dia maha-
faty; ny sasany dia mafy ny ao anatiny, ary
malemy ny eo ivelany ; ary ny sasany kosa dia
malemy ny ao anatiny, ary mafy ny eo ivelany.
Rehefa masaka tsara ny voan-javatra sasany, dia:
hitantsika fa mitriatra na miloaka izy mba hialan"
ny semina (sary 46). Hita tsara izany amy ny
voan-dItamiary, fa rehefa masaka tsara izy dia
mitriatrą hatramy ny ambony ka hatramy ny

,

naraka ireo kirany roa ireo hiany ny fitriatriarany.
Amy ny voan-javatra sasany anefa dia ny kirany

39

iray monja no mitriatra, fa tsy ny kirany roa tsy
akory ; ary ny sasany kosa dia miloaka, fa tsy mi-
triatra akory. Ary raha avy amy ny fitambaran
ny karipela maromaro ny voa, dia misaraka ny ka-
ripela samy hafa, rehefa masaka tsara ny voa, na
samy mitriatra eo amy ny oza-beny, na eo amy
Ly oza-beny sy ny fihaonan' ny sisiny koa. Be-
tsaka anefa ny voan-javatra izay Indehiska, 1zany
hoe tsy mitriatrà na miloaka akory. y voa
rehetra izay misy nofo, toy ny Aoaintsy sy ny
Voatabia sy ny Voalavo sy ny Laoranjy, ete., dia
voa indehiska; koa tsy maintsy hihintsana amy
ny tany izy ka tonga lo sy levona ao vao afaka ny
semina ao anatiny.

86. Raha ny toetran' ny voan-java-maniry samy
hafa no heverina, dia misy fizarana roa lehibe, dia
ny tsotra sy ny ísi-tsotra, Ny tsotra dia ny voa
izay avy amy ny vony anankiray; ary ny tsi-tsotra
dia avy amy ny vony maromaro mitambatra.
Ny voa tsotra anefa dia zaraina ho telo karazana
indray, dia: (1) ny avy amy ny karipela iray
hiany; (2) ny avy amy ny karipela roa na mi-
hoatra misy ovary ambony mitambatra; (3) ny
avy amy ny karipela roa na mihoatra misy ovary
ambany mitambatra.

Ireo koa anefa dia manana zana-pizarana indray
araka izao filaharana eto ambany izao :—

(1) Ny voa tsotra.
(4) NY AVY AMY NY KARIPELA IRAY MONJA.
(L) Akena. Ny akena dia voa kely inde-

40

(iv.) Legoma. Ny gent dia tahatahaka
ny folikla hiany, nefa ny kira any roa sam
mitriatra avokoa. Ny voan’ ny Pitipoa sy
ny Tsaramaso sy ny ika dia legoma.

(B) NY AVY AMY NY KARIPELA ROA NA MI-
HOATRA MISY OVARY AMBONY MITAMBATRA,

(i.) Kariopsisa. Ny kariopsisa dia saha-
lahala amy ny akena, nefa misy karipela roa
na telo mikambana aminy. Ny voan’ ny
Vary sy ny Ahitra rehetra dia kariopsisa.

(i.) Samara (sary 47). Ny samara dia
voa per ska misy sofina. Tsy misy nofo
n

Gii.) Kopsols (sary 46). Ny V agi “a
voa dehiska izay tsy misy no der
ny Honey sy ny zavatra betaa oa dia
kapsola.

(D) Ny AVY AMY NY KARIPELA ROA NA NI-
HOATRA MISY OVARY AMBANY MITAMBATRA,

(2) Ny voa tsi-tsotra,

(i) Sikonosy. Ny sikonosy dia voa izay
misy talamosy lehibe, koa ao anatin’ ny
mosy dia misy voa kely betsaka. Ny
voan’ ny Voara sy ny Amontana sy ny
coc A sy ny Aviavimbazaha sy my Ambora

ia sikonos

(1.) "Bae y. Ny sorosisy dia voa avy
amy ny vony maro mifanakaiky amy ny

* Raha toy izany ny toetran' ny voan-javatra dia azo lazaina

ho bery hiany izy, na avy amy ny karipela misy ovary ambony

oda misy ovary ambany. voan’ ny

4Ingiry sy ny . dnauutiny diu hoi di na dia yb amy uy karipela

misy —— — aza izy cfa ny bery maring

à avy amy ny karipela misy ovary "bey mitambatra,
araka ny "hn co ambony,

41

rakisa iray izay mikambana ka tonga matevi-
nofo, nefa tsy ny karipelany hiany, fa ny
kaliksany mbamy ny korolany koa dia

n’ i

nasy tsy dia ireo voalaza ao ambony ireo
hiany no manjary voa, fa ny rakisa koa

aza.
Ary afatsy ireny voalahatra ireny dia mis
hafa koa, nefa saiky ny voan’ ny zavatra reketra

dia anatin' ireny.

TOXO IX.
NY SEMINA. -

87. Efa voalaza ($ 70) fa 27 ovoia re3e^a lehibe
sy masaka dia atao hoe Semina. Fantaisika fa
raha ambolena ny semina dia misy zava-maniry
avy aminy, sahala indrinára amy ny zava-maniry
niteraka azy. Samy hafa be hiany ny isan' ny
semina amy ny zava-maniry samy hafa. Ny
isan'ny semina amy ny vony rehetra amy ny
Paraky anankiray dia sahabo ho 40,000, nefa
vitsy lavitra noho izany ny isan’ ny semina amy
ny ankabiazan' ny zava-maniry. Ary tsy izany
hiany no maha-samy hafa ny semina amy ny zava-
maniry samy hafa, fa ny bikany koa dia samy hafa.
Misy boribory marina, misy boribory lava, misy
telo-zoro na efa-joro, misy fisaka, ary misy
miolanolana aza. Ny semina sasany dia lehibe,

avelany eo, atao hoe Masony. Dia hita tsara izany
amy ny seminan' ny Tsaramaso. Eo anilan’ ny

42

masony dia misy loaka madinika atao hoe Mikro-
pila. Ny mikropila dia madinika foana amy ny
semina, fa raha mbola ovola ny semina dia lehi-
bebe, fa izany indrindra no idiran' ny avy amy
ny balam-polena izay midina amy ny stilo ka

io loaka io, ka misy zana-java-maniry
foronina ao anatiny, atao hoe Embrio. Nefa mbola
holazaina hiany ny embrio.

88. Ny firaiketan' ny semina amy ny selan' ny
voan' ny zava-maniry sasany dia ao amy ny
ambaniny, ka mitsangana ny semina; ny any ny
sasany dia ao amy ny amboniny, ka mihantona
ny semina; ny any ny sasany dia ao amy ny ilany

ny Zahana dia misy sofina kely. N y seminan' ny
| b entina hanaovan-
damba, Ny seminan' ny Fanory koa dia misy volo.

43

Ao anatin' ny volon’ ny semina sasany dia misy
zavatra hoatra ny vy miaina, ka miala izy raha atao
anaty rano ny volo misy azy. Raha latsaka amy ny
tany izany semina izany ka iharan' ny hamandon’
ny tany, dia miala io zavatra hoatra ny vy miaina
io, ka izy indrindra, hono, no mihazona ny tany
mba hiorenan' ny semina faka.

91. Ny Aoditra ao anatiny (sary 48 B). Ny hodi-
tra ao anatiny dia manify dia manify, ary indrain-
dray malemy tsara, sady matetika dia miraikitra
mafy amy ny anatin’ ny hoditra eo ivelany izy.

92. Ny atin’ ny Semina. Rehefa voasana
tsara ny semina dia ny atiny hiany no sisa. Am
ny atin’ ny semina dia mandrakariva misy zavatra
atao hoe Embrio, ary matetika (fa tsy mandraka-
riva) dia misy zavatra átao hoe Albomena. Dia
aoka holazaina ireo, fa ny albomena no aoka hola-
zaina aloha :—

93. Ny Albomena (sary 48 D). Efa voalaza fa

e-

amy ny atin’ ny semina sasany dia misy albom

hoatra noho ny roa aza. Amy ny embrio dia
misy ny Radikla (sary 49 m, 50 A), sy ny Plomola

maniry ho
zava-maniry izy. Ny radikla dia mitombo miha-
lehibe sy midina amy ny tany ka tonga faka; ny
plomola kosa dia maniry miakatra ka tonga taho ;

44

ary ny kotiledona no raviny voalohany. Tsy dia
miseho mandrakariva eo ambonin'

,

ny Fanerogama, dia ny dikotiledona * T ny mo-
nokotiledona*; izany hoe: ny misy koti

ledona iray amy ny embrion’ ny semina. Ny ko-
Tsa-
ramaso, rehefa voasana ny hodiny. Hitantsika fa

95. Efa tapitra izao ary ny fizarana voalohany
filazana ny momba ny zava-maniry, nefa ny toetran'
ny Fanerogama hiany no efa voalaza. Ny Bo-
tany milaza ny Kriptogama dia sarotra loatra, ka
dia tsy holazaina loatra eto izy. . Izao teny fohi-
fohy izao hiany no hatao ny amy ny Kriptogama.

ny mamony sy mamoa dia mamony sy mamoa

* Di zz roa, mono = iray.

45
96. Filices. Ny Filices dia ny toko izay misy

ny ampanga rehetra. Manana faka sy taho sy ra-
vinaizy. Ny voany dia ilay zavatra madinidinika
saiky hoatra ny vovoka eo amy ny fanambanin’
ny ravina.

97. Equisetacez (sary 51). Ao anatin' ity
toko ity dia misy zavatra saiky hoatra ny Harefo
ny tarehiny, nefa misy noda maromaro sy zavatra
maro hoatra ny ravina madinika dia madinika isa-
noda. Ny interinoda rehetra dia mifampiditra,
ary ny tahony dia mihasinkasina. Ny voany kely
dia mitambatra eo amy ny tendron’ ny tahony.

98. Lycopodiacez (sary 52). Ny zava-ma-
niry amin' ity toko ity dia manana taho mandady,
aryny rantsany di it g hit y amy ny ta-
hony. Ny raviny dia kely foana; ary ao amy ny
aksilin' ny ravinyizy no mamony sy mamoa. Saiky
mandrakariva dia spika no ifloresentsany, nefa izy
(mbamy ny Kriptogama hafa rehetra) dia tsy misy

- kaliksa na korola, ary ny lahiny sy ny vaviny dia
tsy tahaka ny lahy sy ny vavin' ny Fanerogama.

.100. Musei (sary 53). Ny volon-kazo sasany
dia ao anatin' ity toko ity. Misy faka sy taho sy
ravina madinika sy manify izy. Ny voniny dia
roa karazana: ny anankiray ny lahy, ary ny anan-
kiray ny vavy.

101. Fungi (sary 54 sy 55). Ny Fungi dia zava-
maniry izay tsy misy ozatra akory, fa sela” maro
mitambatra hiany izy, sady tsy misy faka marina,
na taho marina, na ravina marina akory izy. Ma-
tetika dia fotsy izy, nefa indraindray mena, ary
indraindray mayo, etc. y Holatra rehetra, na
ny maniry amy ny tany, na ny maniry amy ny

" ^ i
y hoe sela dia teny hita matetika amin’ ity boky it
koa dia aoka holazaina A fa zavatra tahaka ny em

kely na
samy hafa toetra, ie i

m
H
E
Pg
*

e mi -—

EF MA.Lüh.

js SES iss
v E j

a WY et

gpMALM

s

rt

&

NUES
d

47

FIZARANA II.
TOKO I.
NY ANTOKOTOKON' NY ZAVA-MANIRY.
NY SPESIA, NY GENERA, SY NY ORDRA.

104. Ny zava-maniry rehetra samy hafa kara-
zana, na dia samy manana ny toetrany izay mahizy
azy aza, dia azo avakavahana sy atokotoko, koaizay
mitovitovy fomba dia azo atao amy ny toko iray,
ary izay mitovitovy fomba amy ny toko iray kosa.
Tahaka ny ankizy madinika amy ny sekoly izany :
tsy dia atao amy ny kilasy iray hiany ny ankizy .
rehetra, fa adinina aloha, ka izay mitovitovy
fahaizana dia atao amy ny kilasy iray, ary
alahatra manaraka ny toe-pahaizany avy izy.
Ary raha atokotoko ny zava-maniry, tsy dia ny
fitoviany araka ny fijerin ny maso azy fotsiny
no anokotokoana azy, fa tsy maintsy hodini-
hina ny toetran’ ny voniny, dia ny sepalany sy
ny petiolany sy ny stamenany sy ny karipelany,
mbamy ny voany, ary ny fakany indraindray, sy
ny raviny, etc., vao azo alahatra ao anatin’ ny to-
kony avy izy. Ny Songosongo sy ny Mangahazo dia
toa tsy misy fitoviany akory raha araka ny fijerin-
tsika azy, nefa ao anatin' ny toko iray mihitsy
izy. Ary ny Anamalaho sy ny Ambiaty koa dia
toa tsy misy fitoviany akory raha araka ny fije-
rintsika azy, nefa miray toko izy roa.

. 105. Ny zava-maniry tsirairay isan-karazana
isan-karazana no atao hoe Spesia. Ny Voanjo dia
spesia iray; ny Peso dia spesia iray; ny Kafe dia
spesia iray; ny Ovirandrana dia spesia iray; ny
. Amianadia spesia iray, etc., etc. Ny spesia izay mi-
tovitovy amy ny fombany sasany dia alahatra amy
ny toko atao hoe Genera. Ny Amontana sy ny
Aviavy sy ny Voara sy ny Anonoka sy ny Adabo
dia spesia samy hafa, nefa noho ny fitovitovian' ny
voniny sy ny voany dia alahatra ao anatin' ny ge-
nera anankiray izy. Ary tsy izany hiany koa, fa
ny genera izay mitovitovy amy ny fombany lehibe
sasany dia alahatra amy ny toko atao hoe Ordra.
Dia zavatra mifanao ambaratonga izy telo. Ao ana-
tin' ny ordra dia misy genera maromaro izay misy

fomba lehibebe sasany iarahany manana; ary ao

48

anatin' ny genera indray dia misy spesia maromaro
izay misy fomba sasany iarahany manana. Mis
toko koa, izay holazaina ato aoriandri kely, nefa
izy telo voalaza teo ireny no fotony izay tokony ho-
tsarovana. Aoka holazaina tsirairay indray izy
bs /

106. Ny Sresra. Ny zava-maniry tsiraray isan-
. karazana no atao hoe spesia. Ny Voandelaka dia
spesia iray; ny Jfontomaso dia spesia iray; ny
Rambiazina dia spesia iray; ary ny zavatra isan-
karazana isan-karazana reheirà dia spesia iray
avokoa. Nefa na dia ny zavatra miray spėsia aza
dia misy maha-samy hafa azy hiany. Ny Ámontana
rehetra tsy dia mitovy mihitsy amy ny fombany
rehetra, fa ny sasany Gia lehibe noho ny sasany,
na be ravina noho ny sasany, na mirantsandran-
tsana noho ny sasany, nefa samy Amontana hiany
izy rehetra, ary na iza na iza no mijery azy dia
Amontana hiany no ataony anarany; spesia iray
hiany anefa ny Amontana rehetra. Ny Halampona
indray dia misy maha-samy hafa azy, na dia samy
alampona aza; spesia iray hiany anefa ny Ha-
lampona rehetra. ;

107. Ny fisehoan' ny spesia maro samy hafa, na
ny spesian' ny zava-maniry, na ny spesian' ny zava-
manana aina, Cia zavatra mbola heverin' ny olo-
mahay, koa tsy miray hevitra mihitsy izy ny amin’

ny toetrany araka izay toetrany hitantsika izao.
Ny sasany kosa mihevitra fa zavatra vitsy foana,
na zavatra iray monja aza, no natao tamy ny
voalohany, ary ny zanany dia efa niova niandalan-
dalana hatramy ny ela be, ka tonga manana ny
toetrany araka izay hitantsika izao. Ary satria
tsy mbola miray hevitra ny olon-kendry ny
amin’ izany, ny mety hataontsika angaha dia ny
tsy mitompo teny fantatra mandra-pahita ny
porofo tsy azo lavina izay mahamarina ny hevitra
anankiray na ny hevitra anankiray kosa,

108. Ny toetran’ ny zava-maniry dia mety
miova hiany manaraka ny toetran' ny tany aniriany
8y ny haben’ ny ranonorana azony, etc. Rahany
zavatra maniry ao anaty ala no afindra amy ny
tanimboly ka usiana tany sy zezika tsara, sady

49

mandra-pananany ny tootrany marina; koa izany
no vavolombelona fa ny fiovany dia fiovana av
amy ny fitandremana azy hiany. Raha ny Akondro
no heverina, dia maromaro karazana hiany izy,
nefa avy amy ny fitandremana azy hiany izany,
fa spesia iray monja izy rehetra. — .

109. Ny Genera. Ny genera dia ny toko

110. Ny Ordra. Ny toko izay misy genera
mitovitovy amy ny fombany lehibe dia atao hoe
Ordra. i

Afatsy izy ireo anefa dia misy toko koa araka
izay hita amy ny fandaharana ato aoriandriana,
nefa izy telo no miseho matetika indrindra.

TOXO II.
NY. ANARAN’ NY ZAVA-MANIRY.

111. Ny zava-maniry rchctra izay efa hita sy
voalaza dia samy cfa nasian' ny olona mahay Bo-
tany anarana avy, nofa ny unarany dia atao amy
ny teny Latina. Koa izao no anaovany azy amy
ny teny Latina: (i) satria teny mamaritra tsara
ny holazaina izany; ary (ii) sstria teny fan-
tatry ny hendry amy ny lirenena maro 1zany,

50

ka iarahany mahalala ny lazaina. Toy izao:
ilay zavatra atao hoe Poanembanalika dia efa
nasian' ny olona mahay Botany anarana hoe
Cassia occidentalis, koa na ny avy amy ny firenena
iza na ny avy amy ny firenena iza, raha mahita
izany anarana izany, dia mahalala fa ny Voanem-
banalika no antsoina. Ny hoe Voanembanalika dia
anarana fantatry ny Malagasy hiany, fa ny hoe
Cassia occidentalis dia teny iarahan' ny olona ma-
hay Botany rehetra mahalala, na avy amy ny
firenena iza na avy amy ny firenena iza.

112. Dia hitantsika koa fa amin’ io anarana io

milaza ny genera dia naona mandrakariv

y teny
a. In-

teny milaza ny genera. Ny hoe Linnæa dia teny
avy amy ny anaran’ ilay olona natao hoe Lin-

xus. Misy genera anankiray izay atao hoo

azy hiany no atao anaran’ ny genera. Toy izao :

Ouvirandra no anaran? ny genera avy amy ny

fitenin ny Malagasy hoe Orirandra (na Oviran-
rana).

hoe parvifolia no milaza ny amy, ary avy amy

fotsy' raha adika. Indraindray ny toetran’ ny
tany misy azy no angalana teny hilaza ny spesiany,
toy ny hoe: sylvestris—=maniry e dg

toy ny hoe: odorafa— manitra ; fwtida— maimbo.
Indraimdray ny anaran i

02

ny spesiany, toy izao: Sagus ruffía no anaran’ ny
ofia maniry eto.

115. Aoam-paran' ny anaran' ny zava-maniry no
asiana ny anaran' ny olona izay nanome azy izany
anarana izany. Toy izao: ny anaran’ ny Akon-
dronjaza amy ny Botany dia Nasturtium barbareæ-
Jolium, nefa io anarana io dia asiana ny hoe Baker

o anarany, ary Hochst efa nanao Cissamnelos
, y iao

,

KO III.

NY FILAZANA NY ZAVA-MANIRY.
' 116. Raha te-hilaza ny zava-maniry amy ny
filazana tanteraka isika dia tsy maintsy milaza
(i) Ny Faxa, (ii) Ny Taro, (iii.) Ny Raviva,
(iv. Ny IrronzsENTsA, (v.) Ny Voxv, (vi) Ny
Voa, (vii.) Ny Semina.
(i) Ny Faxa. Ny halehiben' ny faka, ny bi-
kany, ny firantsany, ny itoerany, etc., tsy maintsy
holazaina, Raha hazolehibe ny misy azy, dia

sy maninona ny milaza ny toetran' ny faka.
(i) Ny Tano. Ny halavan' ny taho sy ny toe-

trany hafa tsy maintsy holazaina.

* Amy ny Zoology koa (filazana biby) dia toy izany am-

, bi

bony rehetra izany no anaovana ny anaran ny biby.

53

ii.) Ny RaviNA. Tsy maintsy lazainà na mi-
fanatrika, na manodidina, na mifandiso, na tsotra,
na mirantsandrantsana, etc., ny ravina. Ny toe-
tran’ ny sisin’? ny lamina sy ny tendrony, etc.,
etc., ny petiola koa sy ny stipola, raha misy, dia
tsy maintsy lazaina.

iv. Ny IrronEsENTSA. Ny toetran' ny iflore-
sentsa, na spika, na korimba, etc., tsy maintsy
lazaina.

(v. Ny Voxv. Ny kaliksa tokony holazaina
voalohany, dia vao ny korola, dia ny stamena,
ary ny karipela.

(vi Ny Voa. Ny toetran' ny voa, na kapsola,

vi.) Ny Semina. Ny halehiben' ny semina
sy ny bikany ; ny toetran' ny atiny, na misy albo-
mena na tsy misy; ary ny toetran' ny embrio sy
ny kotiledona, etc., tsy maintsy lazaina.

117. Àoka hatao ny fillazana ny zava-maniry
anankiray eto mba ho ohatra hahalalana ny mety
hatao raha ny zava-maniry no lazaina. Izao ary
no filazana ny Pitipoa tanteraka :—

Ny Fákany dia mirantsandrantsana.

Ny Tahony dia malemy, mananika zavatra hafa,
tsy mürantsana loatra, tsy misy volo, mamaki-
tratra mahery ny hahavony.

Ny Raviny dia mifandiso, pinata misy joga 2
na 3; ny zana-dravina dia ovata, tsy misy nify
na volo, ny zana-dravina an-tendrony dia voaova
ho tendrila mirantsana.

Ny Stipoluny dia lchibe, miendri-dravina, misy
nify boribory.

Ny Ifloresentsany dia vasema misy vony 2 na
8 hiany.

Ny Kaliksany dia monosepala misy loba & tsy
mitovy habe, maharitra.

Ny Korolany dia tsy mitovy petala akory,
fotsy, miraikitra amy ny kaliksa. :

Ny Stamenany dia miraikitra amy ny kaliksa,
10, ny 9 mikambana, ary ny 1 mitokana; ny an-
terany dia misy sela 2, koa mitriatra hatramy ny
lohany ka hatramy ny basany izy.

51

Ny Karipehny dia 1 hiany; ny ovariny dia
ambony, oblonga, misy sela 1 hiany; ny stilony
dia lavalava, ary ny stigimany dia kely foana;
ny ovolany dia vitsy, sady miraikitra amy ny fi-
haonan’ ny sisin’ ny karipela.

Ny Voany dia legoma boribory lava, tokony ho
3 intsa ny halavany. ;

Ny Seininany dia 3—9,* boribory; nyatiny dia tsy
misy ablomena; ny embriony dia misy kotiledona2.

118. Indreto kosa ny filazana ny Ramiary
(Datura alba, Nees).

Zava-maniry tsy maharitra noho ny herintaona
hiany izy.

Ny Tahony dia tokony ho mamakitratra ny ha-

avony, ary mirantsandrantsana kely hiany. :
y Rariny dia mifandiso, tsy misy stipola, lehi-
bebe, ovata, misy nify lehibe sy mahalana, marani-
doha, kely volo, 4—Ó in. ny halavan' ny laminany.

Ny Ifloresentsany dia misy vony tsirairay amy
ny aksilin' ny ravina sy ny taho.

Ny Kaliksany dia monosepala misy toba lava
8y zorony 5, misy lobany 5 kely mihintsana izy,
nefa misy sisa kely izay tsy mihintsana hita mi-
raikitra ao ambanin’ ny voany.

Ny Korolany dia monopetala, lehibe, manga-
manga na fotsy, miendri-datonara, misy nify 5
lava maranitra.

Ny Stamenany dia 5, miraikitra amy ny ko-
rola; ny anterany dia mitriatra hatramy ny lo-
hany ka hatramy ny basany.

Ny Karipelany dia misy stigima misy zavatra
hoatra ny molotra roa; ny ovariny dia ambony,
sady misy sela 2 be ovola izay misy plasenta ao
ampovoany. :

Ny Voany dia kelikely noho ny atodiakoho,
be akola izy; ny selany dia 4 noho ny fisehoan'
ny disepimenta 2 tsy marina. :

Ny Seminany dia bebe, mainty; ny OT dia
lehibe misy kotiledona 2; ny albomenany dia kely.

119. Izany filazana zava-droa izany dia azo la-
zaina ho filazana tanteraka, na dia azo ampiana
teny hafa koa aza izy ; fa raha misy teny koa enti-
milaza azy afatsy ireny, dia andrao tonga tsy
fantatra loatra ny lazaina noho ny habetsahan' ny

* Izany hoe: 3 na 4 na 5 na 6 na 7 na 8 na 9,

95

teny enti-milaza azy. Ary amin' izany, raha la-
zaina ny zava-maniry dia tsy tokony ho be teny
loatra ny filazana azy, fa afatsy ny teny milaza
izay mahizy azy hiany, dia izay mamaritra ilay
lazaina ka manavaka azy amy ny zava-maniry hafa
rehetra, dia tsy tokony hilana teny hafa hilaza azy.
Ary tsy izany hiany koa, fa ny toetra ananan' ny ge-
nera, etc., izay itoeran' ny zava-maniry holazaina,
dia azo avela tsy hosoratana amy ny filazana azy,
satria zavatra iarahan' ny maro manana izany; koa
izay manavaka ilay anankiray holazaina amy ny
namany rehetra hiany no tokony ho enti-milaza
azy, fa azo avela ny teny milaza fomba iarahan'
izy sy ny sasany koa ananana. Toy izao: ny
Jamiary dia ao anatin' ny genera Datura, ary
amin’ izany, ny teny milaza ny ananan’ ny Datura
dia tsy tokony ho entina hilaza ny Ramiary, fa
misy Datura koa afatsy ny Ramiary, ka dia zavatra
iaraban’ izy sy ny namany manana ireo fomba
maha-Datura azy ireo. Tsy izany hiany koa, fa

ny genera Datura dia ao anatin’ ny ordra Solanacee,
dde :

vitsy hiany ny teny sisa tokony ho entina hila-
zana zava-maniry, fa ny mamerimberina «d teny

Ny toetran' ny voniny sy ny seminany, etc.,
etc., izay tsy voalaza eo dia ananan' ny genera sy
ny ordra itoerany.

0 IV.
NY FIZARAN' NY ZAVA-MANIRY.

120. Efa voalaza ny hevitry ny spesia sy ny
genera sy ny ordra, nefa tsy lany amin' izany
tsy akory ny fizaran' ny zava-maniry.

Ao ambonin'ny ordra dia misy toko, ary ao

96

ambonin' io toko io dia misy koa atao hoe zana-
kilasy. Ary ambonin' izan indray dia misy
hafa koa. Ka raha alahatra mifanao ambony sy
ambany izy rehetra dia toy izao :—

. Fizarana.

2. ilasy.

3 Zana-kilasy.

4. Toko.

5. Ordra.

6. Genera.
7T. Spesia.

Raha fanoharana no entina hanazava izany dia
ny spesia no azo oharina amy ny olona tsirai-
ray; "y genera dia azo oharina amy ny trano

rano maromaro; ny toko
dia azo oharina amy ny tanàna misy lalambe
maromaro; ny zana-kilasy dia azo oharina amy
ny fizaran-tany misy tanàna maromaro ; ny kilasy

daza anefa noho ny nandaharany ny zava-maniry
(sy ny biby koa) dia Linnzus, lehilahy teraka tany
Boverige tamy ny taona 1707. Ny fandaharany
azy dia nataony manaraka ny toetran' ny vony,
indrindra fa ny isan' ny stamena sy ny karipela.

izay manana stamena roa dia nalahany tamy ny
toko iray izay nataony hoe Diaadria; izay ma-
nana stamcna telo dia nalahany tamy ny toko iray
izay nataony hoe Zriandria ; ary dia toy izany no
nandaharany azy manaraka ny isan’ ny stamena
mbany ny fombany hafa. Nisy toko na kilasy
efatra amby roapolo nataony toy izany, nefa izy
ireo dia navakavahany indray, koa ny isan’ ny
stilo no nentiny nanavakavaka sy nanokotoko azy.
Izay manana stilo iray dia nataony hoe Monogynia;
izay manana stilo roa dia nataony hoe Digynia;
izay manana stilo telo dia nataony hoe Trigynia, etc.

57

Ny sasany anefa dia n&tokotokony manaraka
ny toetran' ny voany sy ny sominany, etc.

122. Afatsy ny fandaharana nataony Linnæus
dia misy koa, fa izay malaza amin' ireo dia ny
nataony Jussieu, sy ny nataony De Candolle, sy
ny nataony Endlicher, ary ny nataony Lindley.

Izao fandaharana eto ambany izao no fandaha-
rana arahina amy ny boky maro :—

Fizraa 1. FPANEROGAMA.
Kilasy 1. DIKOTILEDONA.
Zana-kilasy 1. ANGIOSPERMIA.

Toko 1. TALAMIFLOR JE.
Toko 2. ^. KALISIFLOR JE.
Toko 3. MONOPETALJE.
Toko 4. — APETALÆ.

Zana-kilasy 2, GIMNOSPERMIA.
Kilasy E : MONOKOTILEDONA.

128. Aoka hohazavaina kely izany fandaharana
izany. Hitantsika voalohany fa ny zava-maniry
rehetra dia zaraina ho fizarana roa lehibe, dia (i.)
ny Fünerogama, na izay mamony. sy mamoa miha-
rihary; (ii) ny Kriptogama, na izay tsy mamony
sy mamoa miharihary. Ny Fanerogama indray
dia mizara ho kilasy roa, dia (i.) ny JDikotiledona,
na izay misy embrio misy kotiledona roa; (ii.
ny Monokotiledona, na izay misy embrio misy ko-
tiledona iray monja. Ny Dikotiledona indray dia
mizara ho zana-kilasy roa, dia (i.) ny Angios-
permid, na izay misy ovola ao anaty ovary;
(ii.) ny Gimnospermia, na izay misy ovola miseho
miharihary, fa tsy ao anaty ovary. Ny Angos-

rmia dia mizara ho efa-toko indray, dia (i.) ny
Talamiflore, na izay misy petala tsy mikambana
(korola polipetala), sady izy mbany ny stamena
dia miraikitra amy ny talamosy na diska; (ii.)
ny Kalisiflore, na izay misy petala tsy mikam-

* Azo alahatra toy ny Fanorogama koa ny Kriptogama, fa
tay azo alahatra cto.

58

orola. Dia atokotoko toy izany ary ny zava-
maniry rehetra; nefa ao ambanin' ireo indray

ny zava-maniry hafa rehetra.

TOKO V.
NY ORDRAN’ NY ZAVA-MANIRY.

124. Dia handroso izao isika hilaza ny ordra
sasany sy ny toetra tsy maintsy ananan' ny zava-
maniry ao anatiny. Ny ordra rehetra anefa dia
tsy azo lazaina amin’ ity boky kely ity, satria 300
latsaka kely no isany. Ny ordra amy ny Krip-
togama dia tsy holazaina akory, fa ny sasany amy
ny Fanerogama hiany no holazaina.

Ny pàragrafy voalohany ao ambauin' ny anaran’
ny ordra no filazana ny toetran' ny zava-maniry
ao anatiny. Ny paragrafy faharoa sy fahatelo
dia fanampiny hiany.

—àM S8 93C9 8 c——

k

59

Fiamm 1. PANEROGAMA.

(Ny Fanerogama dia izay mamony sy mamoa miharihary.
Misy stamena sy ovola izy, ary ny ovola dia tonga semina
rehefa lehibe, sady misy embrio [na zana-java-maniry kely)
ao anatiny. -

Kilsy 1. — DIKOTILEDONA.

ariva, ary ny toetran' ny tahony koa dia tsy
tah ny any ny monokotiledona. Mbola holazaina ato
aoriana anofa ny toetran' ny tahony.)

Zam-kilasy 1. ANGIOSPERMIA.

(Ny Angiospermia dia dikotiledona misy ovary misy sela
hoatra ny paosy izay itoeran' ny ovola.)
Toko 1. TALAMIFLOR E.

(Ny Talamiflorz dia angiospermia misy petala tsy mikam-
bana [korola polipetala izany], ary ny tamenany dia mipe-
traka amy ny talamosy na diska.) ;

Ordra 1.—Ranunculace:.

taho. Ny sepalany dia 3—6,t malaky mihintsana
matetika. Ny petalany dia 3—15 (tsy misy amy
ny genera Clematis). Ny stamenany dia be saiky
mandrakariva, tsy mikambana. Ny karipelany dia
be, tsy mikambana. Ny voany dia akena na foliksa
vitsy na maro, mahalana dia bery izy; ny semi-
nany dia kely, misy albomena be sy embrio kely.
- 126. Ny zava-maniry amin’ ity toko ity dia hita
indrindra amy ny tany mangatsiatsiakaany Eoropa
sy Amerika A varatra. Tokony ho 30 na 40 no isan

-maniry kely sady malemy taho, toy ny Tsipolitra
Mire s] ny Dininin 4 no atao hoe Heriba.

Hazo amy ny Dotany.
pelea dia " tokony hatao hoo Hazo.

f Izany hoo: 3 na 4 na $ na 6.

60

ny generany, ary 600 no isan' ny spesiany. Ny
anaran? ny generany sasany dia Ranunculus sy
Anemone ary Centis

Tsy tsara ho bhiuara ny zavaü-maniry amin’
ity ordra ity, fa iaztetiba misy poizina aminy.
Ny sasany anefa dix angalana fanafody.

IN,

Ordra 2.—Anonacez.

127. Hazo na froteksa (mananika. indraindray)
izy. Ny raviny dia mifandiso, tsy misy stipola,
sady tsy misy nify. Ny sepalany dia 3, miendri-
triangola, maharitra, mikambana indraindray, ary
indramdray tsy mikambana. Ny petalany dia 6,
manodidina tsitelotelo (nefa 3 hiany izy indrain-
dray) mihaona an-tsisiny, ary indraindray dia mi-
kambana. Ny stamenany dia be, tsy mikambana,
miraikitra amy ny talamosy lehibe. Ny karipc-
any dia be, matevi-nofo indraindray rehefa tonga
voa,tsy mikambana (afatsy amy ny genera Anona);
ny seminany dia 1 na maro isan-karipela; misy
ilbomena maramara sy embrio kely. :

128. Amy ny tany ao anatin' ny tropika any
Afrika sy Asia sy Amerika no misy ny zava-ma-
niry amin' ity ordra ity. Tokony ho 40 ny isan’
ny generany, ary 400 ny spesiany. Anona sy
Xylopia no genera sasany. -

Matetika dia zava-manitra izy.ireo;. ary ny
voan’ ny sasany dia fihinana tsara. Ny voan’ ny
Anona cherimolia, izay maniry any Pero, no faran’
izay tsara ho fihinana, hono.

Ordra 3.—Nympheacez.

129. Heriba maniry ao anaty rano izay misy
vony lehibe sy maha-te-hijery izy. Ny raviny
ia boribory saiky mandrakariva, sady mitsinka-
fona amy ny rano, ary misy petiolalava. Ny se-
palany dia 3—5. N y volu sy ny stamenany
dia be. Ny karipelany dia be, nefa mikambana
ho ovary maro sela. Ny embrion’ ny seminany
dia kely, sady ao anatin' ny zavatra hoatra ny

paosy kely.

61
130. Saiky hita amy ny tany rehetra izy irco.
Ny isan’ ny generany dia 4 na 5, ary ny isan’ ny
spesiany dia tokony ho 80 na 40. Ny genera sa-
sany dia Nymphæa sy Victoria.
ay Tatamo maniry aty dia isany, ary ny ana-
rany dia Nympheæa stellata, Willd. Ny Victoria
regia dia zava-maniry lehibe izay hita any Ame-
ria; ny diametran’ ny raviny dia refy na mahery
aza, ary ny voniny dia iray fita mahery.

Ordra 4.—Cruciferæ.

131. Meriba izy. Ny raviny dia mifandiso, sady
tsy misy stipola. Ny sepalany dia 4, mihintsana.
Ny petalany dia 4, ny 2 dia mitanambokovoko amy
ny 2, ary sany misy taho. Xy stamenany dia 6,
nefa ny 2 aminy dia fohifohy kokoa noho ny 4. Ny
karipelany dia 1 hiany, xefa ny selan’ ny ovariny

ia 2 noho ny fisehoan' ny disepimenta tsi-marina
anankiray ; ny stilony dia fohy, na tsy misy aza.
Ny voany dia naman’ ny legoma hiany, nefa misy
disepimenta tsi-marina hatramy ny lohany ka
hatramy ny basany; ny seminany dia tsy misy
albomena, ary ny radiklany dia ao anelanelan' ny
kotiledona roa, na mandry eo amy ny ilany, na eo
amy ny sisiny.

drano, etc., etc.

Ordra 5.—Droseraceæ.
133. Heriba maniry amy ny tany mandomando
na heniheny izy. Ny raviny dia mifandiso, sady
misy volo lava misy zava-madity. Ny sepalany dia
5, maharitra. Ny petalany dia 5, maharitra, sady
mifanosona kely ny sisiny raha mbola laingo izy.

62

Ny stamenany dia 5 na mihoatra. Ny ovariny dia
ambony, misy sela 1 hiany ; ny ovolany dia maro.
Ny stilony dia 3—5, mikambana indraindray. N y
voany dia misy sela 1 hiany; ny plasentany dia
parietaly, na amy ny ambanin' ny sela; ny semi-
nany dia be, misy albomena be sy embrio kely ao
amy ny ambanin' ny albomena.

134. Hita amy ny tany maro izy. Tokony ho
70 ny isan’ ny spesiany. Ny genera sasany dia
æ

karipelany, na indroa hoatra azy, mikambana in-
indray, ary indraindray tsy mikambana,

63

136. Ny tany ao anatin' ny tropika no be azy,
nefa maniry ao ivelan' ny tropika koa izy. Ny isan’
ny spesiany dia tokony ho700. Ny genera sasany
dia izao: Mawa, Pavonia, Hibiscus, Gossypium.

Ny voan’ ny Hibiscus esculentus dia atao amy
nylasopy amy ny tany sasany. Maniry eto Mada-
gaskara izy io. Ny genera Gossypium no aha-
zoana landihazo.

Ordra 7.—Chlænaceæ.

137. Froteksa na hazo izy. Ny raviny diamifan-
diso, misy stipola, tsy misy nify. Ny voniny dia
misy epikaliksa. Ny sepalany dia 3, ary ny sisiny
dia mifanosona kely. Ny petalany dia 9, miolana.
Ny stamenany dia be, sady mikambana matetika.
Ny ovariny dia misy sela 3. Ny voany dia kapsola;
ny seminany dia misy albomena.

138. Tsy maniry na aiza na aiza afatsy eto Ma-
dagaskara hiany izy ireny. Ny isan’ ny generany
dia 4, ary ny isan’ ny spesiany dia 9. Ny genera
dia Sarcolæna, Leptolena, Schizolena, Rhodolæna.

Ordra 8.—Vitaceæ.

138. Froteksa misy rano bebe izy, sady mazàna
mananika zavatra amy ny tendrila. Ny raviny dia
tsotra na mirantsandrantsana, nefa misy tendrila
mifanitsy amy ny ravina tsirairay. Ny ifloresen-
tsany dia korimba na ombela, ary ny voniny dia
kely. Ny kaliksany dia monosepala, ka hoatra ny
kopy kely tsy misy lobaloatra. Ny petalany dia 4
na 5, mihaona an-tsisiny, malaky mihintsana. Ny
stamenany dia 4 na 5, mifanatrika amy ny petala,
mikambana na tsy mikambana, mipetraka amy
ny diska. Ny ovariny dia misy sela 2—95; ny
ovolany dia 1 na 2 isan-tsela. Ny stilony dia fohy,
na tsy misy aza. Ny voany dia bery misy sela l na
mihoatra; ny seminany dia 1— 2, misy albomena.

140. Hita amy ny tany maro izy, nefa ny tany
ao anatin’ ny tropika no be azy indrindra. N
isan’ ny spesiany dia tokony ho 270. Ny genera
sasany dia Vitis sy Leca. à

Ny voan’ ny Vitis vinjfera no Voaloboka, izay
anaovana divay.

64
KALISIFLORJE.
Ny Kalisiflore din angiospormia misy petala tsy mikam-

(
bana [korola polipetala izany], sady izy mbany ny stamena
dia mipetraka amy ny kaliksa, na amy ny loban' ny ovary.)

Ordra 9.—Legominosz.

141. Heriba na froteksa na hazo izy. Ny raviny
dia mifandiso, misy stipola, pinata saiky mandra-
kariva. Ny kaliksany dia monosepala misy loba
sasany:eo amy ny ilan’ ny vony iray, ary ny sasany
eo amy ny ilay iray matetika. Ny petalany dia
tsy mitovy akory, fa ny 1 dia lehibe, ny 2 dia sa-
lasala, ary ny 2 dia kely manodidina ny stamena
sy ny karipela. Ny stamcnany dia 10 (na indrain-
dray 5, ary indraindray betsaka) mikambana, na
mikambana ny 9, ary ny 1 mitokana, na tsy mi-
kambana akory. Ny karipclany dia 1 misy sela 1;
ny ovolany dia 1 na maro. Ny voany dia legoma;
ny semingny dia tsy misy albomena saiky mandra-
kariva

142. Ny tany mafana no be azy, nefa saiky ny
tany rehetra no misy azy. Ny isan’ ny spesian
dia 7,000 ka hatramy ny 8,000. Ny genera sa-
sany dia Crotalaria, Indigofera,. Clitoria, Cassia,
Mimosa, Acacia.

y voan’ ny sasany dia fihinana, tahaka ny
Pitipoa sy ny Tsaramaso, ete. N sasany dia an-
galana fanafody mampivalana ; ary ny sasany dia
misy poizina.

Ordra 10.—Rosaceæ.
143. Heriba na frotesksa na hazo izy. Ny ra-
viny dia mifandiso, misy stipola saiky mandraka-

aza indraindray, obovata. Ny —€— = be,
i ia l na

144. Hita amy ny tany rehetra izy. Ny isan'
ny spesiany dia tokony ho 1,000. Ny genera
sasany dia Prunus, Rubus, Potentilla.

y voan’ ny zava-maniry maromaro amin’ ity

65

ordra ity dia fihinana, toy ny Konintsy, ny Peso,
ny Pesombazaha, ny Poma, ny Voaroy, ny Vori-
hauzo, ete., ete.

Ordra 11.—Myrtaceæ.

145. Froteksa na hazo izy. Ny vaviny dia tsy
misy nify, koa mifandiso ny auy ny sasany, ary
mifanatrika ny any ny sasany ; ary saiky mandra-
kariva dia misy sela feno diloilo izy, sady misy
ozatra salasala anankiray manamorona ny sisiny
roa hatramy uy basany ka hatramy ny tendrony
matetika. Ny kaliksany dia misy loba 4—5, izay
malaky mihintsana indraindray. Ny petalany dia

—5 mifanosona. Ny stamenany dia be saiky
mandrakariva, ary ny filamentany dia lava. Ny
ovariny dia ambany, misy sela. 1—6; ny plasen-
tany dia ao ampovoany ; ny ovolany dia 2 na maro.

146. Ny tany ao anatin' ny tropika na ao akai-
kiny no misy azy indrindra. Ny isan' ny spesiany
dia tokony ho 1,800. Ny genera sasany dia Psi-
dium, Eugenia, Barringtonia, Eucalyptus.

Iisy diloilo manitra azo avy amy ny zava-
maniry sasany amy ny Myrtaceæ. Ny sasany
kosa dia angalana zava-madity fanao zavatra.
Ny voan’ ny sasany dia fihinana, tahaka ny Ža-
hamborozano sy ny Goary sy ny Ampongabenda-
nitra. Ny Blogoma koa dia ao anatin' ity ordra
ity; Aostralia no fihaviany.

. Ordra 12.— Cucurbitacez.

147. Heriba mananika na mandady misy stipola
voaova ho tendrilaizy. Amy ny zava-maniry iray
dia misy vony lahy manokana sy vony vavy mano-
kana, na ny vony lahy dia amy ny anankiray, ary
ny vony vavy dia amy ny anankiray kosa. Ny ka 1-
ksany dia monosepala misy loba 5. Ny korolany dia
monopetala matetika, misy loba 4—5. Ny sta-
menany dia 5 saiky mandrakariva, mikambana na
tsy mikambana ; ny anterany dia lava sy miola-
nolana. Ny ovariny dia ambany, misy sela 3, sy
plasenta parietaly 3. Ny voany dia pepo na bery ;
ny seminany dia manify sady tsy misy albomena.

66

148. Ny tany mafana no misy azy, indrindra fa
India. Ny isan’ ny spesiany dia tokony ho 470.
Ny anaran’ ny genera sasany dia Cucumis sy Cu-
curbita sy Bryonia,

Zavatra tsy fihinana loatra ny ankabiazan’ izy
ireny, fa mankarary mafy, hono; nefa misy izay
fihinana tsara, dia ny Voataro sy ny Voataromba-
zaha ary ny Voatango, etc. Ny ravin’ ny sasany
no anaovan' ny olona any Aostralia ditè.

Ordra 13.-- Umbelliferz.

ary misy zavatra co anilany izay misy diloilo.

150. Maniry amy ny tany mangatsiaka izy
ireny. Ny isan ny spesiany dia tokony ho 1,300.
Ny genera sasany dia Hydrocotyle, Sanicula, Pen-
cedanum.

Angalana diloilo manitra sy dity, ete., ny zava-
in^ ity ordra ity. Ny sasany
kosa dia mahafaty raba hanina; ary ny sasany
kosa dia fibinana tsara, tahaka ny Waraoty, Se-
lery, etc.

67
MONOPETAL.E.

(Ny Monopetalre dia angiospermia misy petala mikambana
[korola monopetala izany], sy stamena miraikitra aminy saiky
mandrakariva.)

Ordra 14.— Rubiacez.

151. Iferiba na froteksa.na hazo izy. Ny ra-
viny dia mifanandrify, tsy misy nifv, koa misy
stipola miraikitra amy ny taho ao anelanelan’ ny
fototry ny petiola. Ny kaliksany dia monosepala
misy loba 4-—5. Ny korolany dia misy loba 1—

. Ny stamcnany dia mitovy isa amy ny loban’
ny korola; ny filamentany dia fohy matctika. Ny
ovariny dia ambany, misy sela 2 matetika, n
misy izay misy sela mihoatra noho ny 2. X
stilony dia mikambana; ary ny stigimany dia
mikambana indraindray, ary indraindray tsy m-
kambana; ny ovolany dia I na 2 na maro isan-
tsela, miraikitra amy ny plasenta ao ampovoany.
Ny seminany dia be albomena.

efa
N

152. Hita amy ny tany rehetra izy, indrindra
fa amy ny tropika. Ny isan’ ny spesiany dia to-
kony ho 4,000. Ny generany sasany dia Danas,
Oldenlandia, Guettarda, Lrora, Cinchona, Coffea.

Ny spesia sasany amy ny Cinchona no aha-
zoana kininina. ita any Àmerika Atsimo 1zy.
Coffea Arabica no Kufe.. Abysinia na Arabia no
fihaviany, hono. Guettarda speciosa no ahazoana
ny hazo hoe ‘Zebra-wood, izay anaovan' ny mpan-
drafitra any an-dafy vata, ete. Maniry any amy
ny nosy India Audrefana sy eto Madagaskara 1zy.

Ordra 15.—Composit:e.

153. lleriba na froteksa izy. Ny raviny dia
mifandiso na mifanaudrify, sady tsy misy stipola.
Ny ifloresentsany dia kapitoloma izay misy 1v0-
lokra eo amy ny ambaniny. Ny voniny maro
madinika dia miray toerana amy ny talamosy, koa
atao hoe floreta raha izy tsirairay no heverina,
ary ny toetran' ny floreta dia toy izao: misy izay
sady lahy no vavy, misy izay lahy manokana, ary
misy izay vavy manokana, fa indraindray ny Ho-
reta rehetra amy ny kapitoloma anankiray : dia

sady lahy no vavy. Ny kaliksany dia tsy misy

68

154. Hita amy ny tany rehetra izy. Tsy misy
ordra akory izay be zava-maniry hoatra ity, fu
ny isan’ ny spesiany dia tokony ho 10,000. Ny

nera sasany dia Vernonia, Spilanthes, Bidens,
Psiadia, Conyza, Emilia, Senecio, Luctuca, Sonchus.

amy hafa be hiany ny toetran' ny zava-maniry
amin’ ity ordra lehibe ity; misy izay fihinana
tsara, dia ny Salady sy ny Anamalaho, ctc.; misy
izay angalana diloilo; ary misy izay angalana

fanafody, etc.

Ordra 16.— Ericaces.

155. Heriba na froteksa izy. Ny raviny dia

mifandiso, manodidina, na mifanandrify, sady tsy
misy stipola. ^ Ny kaliksany dia kely, maharitra,
misy loba 4—5. y korolany dia misy loba 4—

y stamenany dia mitovy isa amy ny loban’
ny korola, na indroa hoatra azy, sady miraikitra
ao amy ny talamosy; ny anterany dia misy
loaku eo un-tendrony ivoahan' ny polena, sady
misy sofiny kely eo amy ny basany. Ny ovariny
dia misy sela 83—10, misy plasenta ao ampovoany,
sy ovola maro isau-tsela. Ny voany dia kapsola
saiky mandrakariva; ny seminany dia misy em-

brio kely sy albomena be.

156. Ny tany mangatsiaka no be azy, Ny
Kapo Goda Hopa no misy kurazana be indrindra.
Ny isan’ ny spesiany dia tokony ho 1,000. Ny
anaran?’ n genera sasany dia Frica, Andromeda,
Jéhododendron, Azalea, Philippia, Agauria.

Ny Anjacidy no karazany anankiray izay ma-
niry aty.

—— —

69

Ordra 17.— Loganiaces.

157. Heriba na froteksa na hazo izy. Ny ra-
viny dia mifanandrify, misy stipola eo anelanelan'
ny foto-petiola, ary ny laminany dia tsy misy nify
saiky mandrakariva, Ny kaliksany dia monose-
pala misy loba 4—5. Ny korolany dia misy toba
kely lava, sy loba mivelatra 4 na 5 na 10. N
stamenany dia 4 na 5 matetika, nefa indraindrav
tsy mitovy isa amy ny loban' ny korola. Ny
ovariny dia ambony, sady misy sela 2 saiky man-
drakuriva; ny plasentany dia ao ampovoany ; ny
ovolany dia 1 na 2 na maro isan-tsela, Ny voany
dia bery na dropa na kapsola; ny seminany dia
misy albomena.

158. Itv ordra ity saiky mitovy amy ny Ru-
biace:e, nefa ny ovarin? i i

tropika indrindra no aniriany. Tokony ho 350
no isan’ ny spesiany. Ny anaran’ ny genera sa-
sany dia Strychnos, Gertnera, Bucddleia.

Misy poizina amy ny zavatra maro amin’ it
ordra ity. Ny Voavontaka dia Strychnos spinosa,
a ary ny Sera dia Buddleia madagascariensis,
Lam.

Ordra 18.—Gentianaceæ.
159. Ileriba izay misy rano mangidy izy. Ny
raviny dia mifanandrify, tey misy nify saiky
mandrakariva, sady tsy misy stipola; ny laminany
dia misy ozabe 3 na 5 avy hatramy ny basany

nany dia betsaka, fa madinika, misy embrio madi-
nika.

160. Saiky hita amy ny tany rehetra izy. To-
kony ho 500 ny isan’ ny spesiany. Ny gen
sasany dia Gentiana, Exacum, Limnanthemum,
Tachiadenus,

70

Mangidy ny zavatra betsaka amin’ ity ordra
ity, ary ny sasany dia mampandoa mafy. Tsara
tarehy matetika ny vonin’ ny Gentianaccæ.

Ordra 19. —Apocynaceæ.

161. Froteksa na hazo (ary heriba indraindrav)
misy rano fotsy bebe izy. Ny raviny dia mifa-
nandrify, tsy misy nify, ary matetika tsy misy
stipola. Ny kaliksany dia monosepala misy loba
9. Ny korolany dia misy loba 5 miolana, ny to-
bany dia kely lava matetika, ary ny lobany dia
mivelutra,. Ny stamenany dia 5, misy filamenta
fohv, na tsy misy akory aza; ny anterany dia
mazàna mikambana manodidina ny stigima. Ny
karipelany dia 2, tsy mikambana na mikambana ;
ary ny ovolany dia 2 na mihoatra isan-tsela. Ny
voany dia folikla 1 na 2 matetika, na kapsola, na
dropa, na bery.

162. Hita any Asia sy Amerika sy Afrika ao
anatin' ny tropika izy ireo. Ny isan’ ny spesiany
dia tokony ho 900. Ny genera sasany dia Tang-
hinia, Orchipeda, Vinca. i i

"y rano fotsy amy ny zava-maniry anatin' ity
ordra ity dia poizina matetika. Ny any ny sa-
sany dia mampivalana na mampandoa mafy. Ny
Tangena dia. Tunghinia venenifera, ary ny Vonenina

ia Vinca rosea. ^ Ny Vahea gummifera, izay ma-
niry eto Madagaskara, sy ny Wilughbeia edulis,
izay maniry any India, sy ny Cameraria latifolia,
izay maniry any Amerika Atsimo, sy ny sasany
koa, r.o angalana fingotra. Ny hoditry ny sasany
dia atao ody tazo; ary ny voan’ ny sasany dia
fihinana, N y rano fotsin' ny Tabernemontana utilis,
izay maniry any Demerara, dia sotroin' ny olona.

Ordra 20.—Asclepiadaceæ.

163. Heriba na froteksa izay miolikolika ma-
nanika zavatra izy matetika, sady be rano fotsy.
Ny raviny dia mifanandrify saiky mandrakariva,
sady tsy misy nify no tsy misy stipola. Misy ny
sasany izay tsy misy ravina akory. Ny kaliksany

71

dia monosepala misy loba 5. Ny korolany dia
misy loba 5, Ny stamenany dia 5, misy zavatra
hoatra ny tandroka kely co an-tendrony; ny
anferany sy ny stigimany dia mikambana; ny
»lenany dia maditidity mitambatambatra. Ny
aripelany dia 2 tsy mikambana, na mikambana
kely foana ao amy ny ambaniny ; ny ovolany dia
maro miraikitra ao an-dohan' ny sela; ny stigi-
many dia misy zorony 5. Ny voany dia folikla
2, fa ny 1 amin’ irco dia tsy vanona indraindray ;
ny seminany dia misy volo saiky mandrakariva,
sady misy albomena.

164. Misy hita saiky amy ny tany rehetra izy
ireo, fa ny ao anatin' ny tropika no be azy in-
drindra. Ny isan' ny spesiany dia tokony ho
1,300. Ny genera sasany dia Secamone, Asclepias,
Gamphocarpus, Stephanotis, Ceropegia.

Tahatahaka ny toetran’ ny Åpocynaceæ ny
toetran' ireo. Misy izy ahazoana fingotra, etc.,
tuhaka ireo hiany, Ny rano fotsin' ny Gymnema
laetifera, izay maniry any Seylona, dia fisotro.
Ny ravin’ ny Dischidia dia miendri-tavoahangy.
Ny Fanory sy ny Tandrokosy dia ao anatin' ity
ordra ity

Ordra 21.—Convolvulaceæ.

165. Heriba na froteksa izay mandady na mio-
likolika mananika zavatra hafa saiky mandraka-
riva izy, ary indraindray dia misy rano fotsy.
Misy izy izay misy ravina, koa miraikitra

Ny korolany dia hoatra ny latonara matetika,
sady miolana no mivalona hoatra ny fikopaham-

seminany dia lehibe misy albomena; ary ny ko-
tiledonany dia mivalona ho maro sosona,

72

166. Ny tany ao anatin' ny tropika no be azy.
- isan’ ny spesiany dia tokony ho 800. Nj
ra sasany dia Zpomea, Convolvulus, Cuscuta,

i REEE
Matetika misy zavatra mampivalana mafy amy
y zava-maniry anatin' ity ordra ity. Ny Fo-
manga no Iponea Batatas, Lam. Ny züva-ma-
niry amy ny genera Cuscuta dia tsy misy ravina.

Ordra 22.—Solanaces.

167. Heriba izy matetika, fa indraindray frote-

sa. Ny raviny dia mifandiso, tsy misy stipola.
Ny ifloresentsany dia ao amy ny interinoda, sa
sima saiky mandrakariva izy. 'Ny kaliksany dia
monosepala misy loba 5. Ny korolany dia misy
loba 5. Ny stamenany dia 5; ny anterany dia
mitriatra, na misy loaka eo an- -tendrony. Ny ova-
riny dia misy sela 2 saiky mandrakariva; ny
plasentany dia ao ampovoany ; ny ovolany dia be.
Ny stilony dia 1, sady kely ; ary ny "acid dia
hoatra ny lohan’ ny paingotra. Ny voan dia
p na kapsola ; ny seminany dia misy fri

. Hita amy ny tany maro ireo, fa ny ao ana-
tin ps tropika no be azy indrindra. Ny isan' ny
spesiany dia tokony ho 1,200. Ny genera
dia Solanum, Lycoper: sieum, Capsicum, Ih ed
Nicotiana, Dutura.

le hiany ny zavatra amin' ity ordra ity no
misy poizina, nefa ny sasany angalana fihinuna
tsura, ary ny sasany angalana fanafi y
Orinbazaha. dia Solanum tuberosum ; ny Paraky
dia Nicotiana tabacum; ny Jeanitary, izay angalana
fanafody, dia Datura ulla ; ny Voanantsindraua dia
Physalis peruviana ; ny Toumpobe dia Solanum
auriculam, Ny voan’ ny zava-maniry amy ny
genera Capsicnm no sakay.

Ordra 23.—Labiatæ.
169. Ieriba na froteksa misy taho cfa-Joro izy.
Ny raviny dia mifanandrify tsy misy stipola, sady
manitra indraindray. Ny kaliksany dia monose-

pala, maharitra, misy loba Ó tsy mitovy. Ny

139

korolany dia misy loba eo anilan' ny vony iray
sy eo anilany iray, koa izy roa dia tsy mitovy habe
matetika. Ny stamenany dia 4 (matetika ny 2 dia
lavalava ary ny 2 dia fohifohy kokoa), fa indrain-
dray dia 2 hiany izy. Ny ovariny dia mipetraka
amy ny diska, sady misy zorony efatra. Ny stilony
dia avy amy ny basan' ny ovary, ary miran-
tsan-droa ny tendrony. Ny voany dia akena 4
mipetraka ao amy ny ambanin' ny kaliksa rehefa

masaka; ny seminany dia tsy misy albomena
matetika.

170. Hita amy ny tany maro izy ireo, fa in-
drindra amy ny tany mafampana. Ny isan’ ciu
spesiany dia tokony ho 2,500. N y genera sasany
dia ipiis Plectranthus, Leucas, Salvia, Stachys.

‘sy misy zava-mahafaty amy ny Labiato.
Misy 'diloilo samy hafa karazana amy ny selan’ ny
ruviny sasany, koa i izany no mahamanitra azy.

Ordra 24.—Scrophulariaceæ.

. 171. Heriba na froteksa kely izy. Ny raviny dia

mifanandrify matetika, fa mifandiso indraindray,
tsy misy stipola. Ny kaliksany dia monosepala,
maharitra, misy loba 4—5. Ny korolany dia misy
lobany eo amy ny ilan’ ny vony iray sy eo amy ny
ilany. Ny stamenany dia 4 (2 lavalava ary 2 fohi-
fohy kokoa), na 2 hiany indraindray. Ny ovariny
dia misy sela 2 izay mifanitsy amy ny taho, fa tsy
ao ankavanany sy ankaviany tahaka ny amy ny
sasany; ny plasentany dia ao ampovoany ; ny ovo-
lany dia betsaka. N y voany dia kapsola saiky man-
drakariva; ny seminany dia betsaka, sady misy
albomena bebe..

172. Hita amy ny tany rehetra izy. Ny isan' ny
spesiany dia tokony ho ,800. Ny generany sa-
sany dia Z/ysanfhes, Torenia, Vi Po Scoparia,
Radamea.
Zava-mangidy matetika ireny, ary misy, izay
mahafaty. Matetika dia tsara tarehy ny vonin’ ny
Serophulariacecw.

74
APETALÆ.

(Ny Apetalre dia angiospermia tsy misy petala akory, ary
tsy misy kalikaa aza indraindray.)
Ordra 25.—Amarantaceæ.

173. Heriba izy. Ny raviny dia mifandiso na
mifanandrify, tsy misy stipola. y ifloresentsan y
dia spika saiky mandrakariva. Ny voniny dia
kely foana. Indraindray ny lahy dia mitokana

drakariva. Ny loban’ ny eaer ary ny Aih

ia sady maina no kely. Ny stamenany dia 3—5,
mipetraka T: ny talamosy ; ny filam entany dia
mikambana eo amy ny umbaniny indraindray,
ary indraindro tsy mikambana ; ny an terany dia
misy sela 2 na 1; ao anelanelan' ny stamena dia
misy stamena kely tsy vanona reor

Z
w

Ny
>y Cyatluia, Alter nanthera.

y -Ananipatsa izay maniry aty dia Amar anthus
spinosus, Linn.; ary ny PFatofosalahy dia Achry-
anthes aspera, Linn.

Ordra 26. —Chenopodiaceæ.

175. Heriba na froteksa izy. Ny ra raviny
mifandiso saiky mandrakariva, fa ae icify
indraindray, sady tsy misy Qr Ny LE

a

iray sa
indraindray ny lahy mitokana no amy ny zava-

iray; koa sady kely no maitso ny voniny. Ny
periantany dia misy sepala 5 kely, E oben.
Ny hoe nia dia milaza ny kaliksa amy ny vony tay
misy korola, na *- kaliksa mbamy ny korola, raha mitovy
tarehy ny kaliksa sy ny korol
t Saiky sahala amy ny akena ny n, nefa ny perikarpa
tsy dia miraikitra mafy amy ny sem

75

kely foana indraindray ao am-potony, maharitra.
Ny stamenany dia 1—5, na mipetraka amy ny
talamosy na eo am-pofotry nv sepala. Ny ova-
riny dia misy sela 1 misy ovola 1 miraikitra ao
amy ny ambaniny. Ny stilony dia 2—4. Ny voany
dia otrikla na akena misy semina 1 hiany, sady
indehiska ; ny embrion’ ny seminany dia manodi-
dina eo ivelan' ny albomena, na miolakolaka tsy
misy albomena.

176. Ilita indrindra amy ny tany mangatsia-
tsiaka izy. Ny isan' ny spesiany dia tokony ho 450.
Chenopodium no genera anankiray hita matetika.

Ny Tuinborontsiloza dia Chenopodium ambrosioi-
dex, Linn.

. .Ordra 27.—Lauraces.

177. Froteksa na hazo izy. Ny raviny dia ma-
Ditra, mifandiso suiky mandrakariva (ny genera
Cassytha dia tsy misy ravina akory), sady tsy misy
stipola. Ny voniny iray sady lahy no vavy, na
misy vony lahy mitokana sy vony lahy sy vavy
amy ny zuva-maniry iray, ary vony vavy mito-
kana sy vony lahy sy vavy amy ny iray. Ny pe-
riantany dia misy sepala 4—6 izay mikambana
kely foana eo am-potony, ary indroa manodidina
ny vony izy indraindray. Ñy stamenany dia 8—
12,nefa tsy vanona matetika ny sasany amin’ ireny,
miraikitra amy ny perianta izy; eo am-pototry
ny sasany koa dia misy zavatra kely foana atao
hoe glanda * indraindray ; ny anterany dia misy

namomum, Agathophyllum, Camphora.: — :
e ny zavatra tsara, indrindra ny diloilo mani-
tra samy hafa karazana, izay azo avy amy ny zava-
maniry amin’ ity ordra ity. Ny Agathophyllum
.* Lazaina ato aoriana ny glanda., —

76

aromaticum izay maniry eto Madagaskara no aha-
ina manitra tsara atao hoe Clove-nut-
megs. Ny Ravintsara koa dia isan’ ny Lauraceæ.
Cinnamon sy Cassia sy Kamfora, etc., dia azo
avy amy ny zava-maniry amin’ ity ordra ity.

- . Ordra 28.—Euphorbiaceæ.
179. Heriba na froteksa na hazo misy rano
fotsy matetika izy. Ny raviny dia mifandiso
matetika, fa indraindray mifanandrify kosa, sady
mazàna misy stipola. Ny vony lahy mitokana sy

maniry irav, ary ny vavy mitokana dia amy ny
hafa, monoklamidiosy matetika, nefa diklamidiosy

voany dia kapsola misy sela 3, sy semina 3 na 6;
indraindray anefa tsy kapsola ny voany fa ma-
tevi-nofo izy; ny seminany dia misy albomena.

fa any Amerika ao anatin' ny tropika.
ny spesiany dia tokony ho 3,000. Ny genera sa-

sany dia Euphorbia, Manihot, Ricinus, Dalecham-

180. Hita amy ny tany rehetra izy, indrindra
isan’ .

tseroka. Ny voan’ ny Tanatanampotsy dia fanao
jiro. Ny fákan' ny Mangahazo (Manihot utilissima,
Pohl) dia fihinana. Ny Songosongo (Euphorbia
splendens) koa dia ao anatin' ity ordra ity.

sady misy volo manaikitra matetika izy. Nyraviny
dia mifandiso na mifanandrify, sady misy stipola.
Ny vony lahy mitokana sy vony vavy mitokana

77

dia amy ny zava-maniry iray, na ny vony lahy
mitokana no amy ny zava-maniry iray, ary ny
vavy mitokana no amy ny hafa, ary monoklami-
diosy na aklamidiosy indraindray izy. Ny pe-
riantany dia misy sepala 3—4 izay mikambana
ao am-potony indraindray. Ny stamenany dia mi-
tovy isa amy ny sepala, ary miondrika manatona
ny am , fa rehefa masaka dia mi-
pasaka tampoka hampielezany ny polenany. Ny
ovariny dia ambony, misy sela 1 (na mahalanku-
lana misy 2), sy ovola 1. Ny voany dia inde-
hiska; ary ny seminany dia 1 misy albomena.

182. Hita amy ny tany rehetra izy, Ny isan’
ny spesiany dia tokony ho 500. Ny genera sa-
sany dia Obetia, Pilea, Urera.

Ny Urticacex sasany dia misy voa fihinana sy
zavatra fanao kofehy tahaka ny hafotra. Ny
Amiana dia ao anatin’ ity ordra ity, ary ny ana-
rany dia Urera radula, Baker. ;

Ordra 30.—Moreæ.

183. Froteksa na hazo be rano fotsy izy. Ny ra-
viny dia mifandiso, misy stipola. Ny ifloresentsany
dia spika izay be vony madinika mifanakaiky, na
miray toerana ao anatin' ny talamosy tonga lehi-
be, na eo ivelun' ny talamosy. Ny voniny dialahy |
mitokana ny sasany, ary vavy mitokana ny sasany,
ary sady lahy no vavy ny sasany, koa monokla-
midiosy izy (indraindray dia aklamidiosy izy). Ny
perintany dia misy sepala 3—6 mikambana na
tsy mikambana ; indraindray anefa dia tsy misy
perianta akory. stamenany dia 1—6. Ny
ovariny dia misy sela 1 sy eria 1. Ny voany
dia sikonosy na sorosisy; ny seminany dia misy
albomena matetika, fa indraindray tsy misy.

184. Ao anatin' ny tropika, na ao akaikiny,
no anirian! ny Morex indrindra. Ny isan’ ny
spesiany dia tokony ho 800. Morus sy Bosquica
sy Vicus no anaran’ ny genera sasany. zB
. Ny rano lotsy amy ny zava-maniry sasany amu
ity ordra ity no angalana fingotra sy zavatra hafa
koa, Ny Acviavy sy ny montana sy ny Nonoka
sy ny Voara sy ny Adabo dia anatin' ny genera
hoe ieus; ary ny Vorihazo dia Morus alba.

78
Ordra 31.— Piperacez.

Ny voniny iray dia sady lahy no vavy, na lahy

y mi anta
akory izy, fa misy brakta kely iray monja. Ny
stamenany dia 2 na mihoatra. Ny ovariny dia

Manaikitra sy mahamay ny zava-maniry maro
amy ny Piperacew, fa izy indrindra no angala-

ordra 1ty.

Ordra 32.—Loranthacese.
187. Froteksa izay maniry sy miraikitra amy
ny zava-maniry hafa izy. Ny raviny dia mi

korola, ary ny sasany dia tsy misy.

dia 1 miraikitra amy ny ambanin' ny sela, na,
miraikitra amy ny afovoan' ny sela. 7 voany dia
bery; ny seminany dia 1 hiany misy albomena be.

188. Ny ankabiazan’ ny Loranthaceæ dia hita
amy ny tany mafana any Asia sy Amerika, nefa
misy hiany any Eoropa sy Afrika. Ny isun ny
spesiany dia tokony ho 500. Ny genera sasany
dia Viscum sy Loranthus.

79
GIMNOSPERMIA.*

(Ny nospermia dia ny zava-maniry izay misy ovola
mischo AA merum fa tsy ao aty ovary.)

189. Ny toetran! ny Gimnospermia dia toy
izao: ny voniny dia aklamidiosy, ary vony lahy
mitokana sy vavy mitokana izy rehetra. Ny
ifloresentsany dia spika. Ny vony vavy dia ka-
ripela tsy misy selan' ovary, ary ny ovolany dia
miraikitra dm a0 anatin' ny aksilin' ny brakta

permia, dia ny Conifere, Taracee, Gnetacem, sy
C, — nefa ny mind tsirairay dia tsy ho-
azaina e

* y hoe Gimnospermia dia " Bus ny teny Girika
hoe 34 Telar By sperma==se

80
MONOKOTILEDONA.

milahat ralela, sy vony misy sepala sy petala 3 na ny mol-
tiplany, ary ny toetran' ny tahony koa dia tsy tahaka dy amy
dikotiledona. M olazaina ato aoriana ane

toetran' ny tahony.)

FLORIDEZE.
Ny Florideæ dia monokotiledona misy kaliksa na kaliksa
8y korola.)

Ordra 33.—Dioscoreaces.

ao anaty zavatra hoatra ny. paosy kely anatin' ny:
albomena.

191. Hita amy ny tany anatin' ny tropika in-
drindra izy. Ny isan’ ny spesiany dia tokony ho
Ny genera sasany dia Tamus sy Dioscorea.
: Ny Ory izay fibinana dia ao anatin' ity ordra
ity. Ny vodiny vaventy dia be tavolo, koa izany
no mahatsara azy ho fihinana.

Ordra 34.—O0rchide:.

192. Heriba izay maniry amy ny tany na amy ny
hazo na zavatra hafa izy; raha maniry amy nyhazo
izy dia tsy miraikitra aminy mihitsy fa mipetraka
fotsiny. ` Ny periantany dia misy loba 6 milahatra
amy ny indroa manodidina; ny lobany ansakimy,

izay lehibe matetika noho ny namany, dia sudy

81

` 193. Hita amy ny tany rehetra izy. Ny isan’
ny spesiany dia tokony ho 3,000. Ny genera sasany
ia Eulophia, Goodyera, Disa, Liparis, Angræcum.
vonin’ ny zava-maniry sasany amin’ ity
ordra ity dia tsara tarehy sy mahafinaritra tokoa.
Matetika dia tahatahaka ny endriky ny bibikely
izy. Ny ravin' ny anankiray izay maniry any
anaty ala no anaovana zavatra solon' ny dité;
isan’ ny Aazo miavona izy.

J^. Ordra 35.—Zingiberacez.

194. Heriba misy faka vaventy izy. Ny ra-

viny dia misy ozatra paralela mankamy ny sisiny
hatramy ny ozabeny, ary ny fototry ny petiola dia
manodidina ny taho, Ny ifloresentsany dia spika
na rasema, Ny periantany dia misy kaliksa sy
korola. Ny kaliksany dia misy sepala 3. Ny
korolany dia misy petala 3 tsy mitovy matetika.
Ny stamenany dia 3 matetika, saiky hoatra ny
petala ny tarehiny, ny l hiany no vanona, sady
izy no eo anilan’ ny vony akaikin' ny taho. Ny
ovariny dia ambany, misy sela 3; ny ovolany dia
betsaka isan-tsela, Ny voany dia kapsola na bery,
misy ny sisa amy ny kaliksa maharitra co an-
dohany ; ny embriony dia ao anaty paosy kely.
, 195. Hita ao anatin' ny tropika izy ireny. Ny
isan’ ny spesiany dia tokony ho 500. Izao no
ess ny genera sasany, z[piomun, Canna, Zin-
giver.

*

sy ny Sakamalao koa dia isan' ny Zingiberacezv.

82

: Ordra 36.—Amaryllidacez.

196. Heriba misy taho biribory tsy tanteraka
ho lava saiky mandrakariva izy. 7 raviny dia
lineara, matevi-nofo matetika, sady miraikitra
amy ny taho akaikin' ny tany. Ny periantany
dia misy loba 6, ary ny ivelany dia miendri-pe-
fala. Ny stamenany dia 6; ny filamentany dia
mitambatra na tsy mitambatra; ny anterany dia
misavily. Ny ovariny dia ambany, misy sela 3;
ny plasentany dia ao ampovoany. Ny voany dia
kapsola matetika, na bery indraindray; ny se-
minany dia be albomena.

197. Maniry amy ny tany rehetra izy, fa in-
drindra amy ny tany mafampana. Ny isan' ny
spesiany dia tokony ho 500. Ny genera sasany
dia Crinum sy Agare.

y zava-maniry sasany amin’ ity ordra ity no
angalana fanafody izay mampandoa na mampiva-
ana. Ny Mæmanthus foricarius no angalan' ny
Hottentot poizina izay ataony eo an-tendron' ny
zana-tsipikany hahafaty izay zavatra tifiriny. Ny
Kingatsa maniry eto dia Crinum defivum N y
Taretra koa dia ao anatin' ity ordra ity.

Ordra 37.—Iridacez.

199. Maniry amy ny tany maro izy, indrindra
amin' izay mafana na mafampana. Any Kapo
Goda Hopa dia misy azy betsaka. Ny isan' ny
spesiany dia tokony ho 500. Ny genera sasany
dia Iria sy Gladiolus. i
y ranon' ny zava-maniry sasany amy ny Iri-
dace% dia mampivalana na mampandoa. Ny
tahon? ny sasany dia be tavolo, ka noho izany dia
fihinana ‘ireo amy ny tany misy azy. Ny Tenim-
pody izay maniry eto dia Gladiolus anankiray.

83
Ordra 38,—Liliace:.

200. Heriba na froteksa na hazo izay misy taho
fohy vaventy ambanin’ ny tany matetika izy. Ny
raviny dia matevi-nofo indraindray. Ny perian-
tany dia misy loba 6 (indraindray tsy mitambatra
izy), ny loba eo ivelany dia miendri-petala. Ny
stamenany dia 6; ny anterany matetika dia ma-
hazo misavily. Ny ovariny dia ambony, misy
sela 3, sy plasenta ao ampovoany. Ny voany dia
kapsola na bery; ny seminany dia be albomena.

201. Hita ao anatin' ny tropika sy ny tany
mafampana izy. Ny isan’ ny spesiany dia tokony
ho 1,800. Ny genera sasany dia Aloe, Antheri-
eum, Dracena, Dianella, Asparagus.

Be ny fanafody samy hafa karazana sy zavatra
hafa fanao taozavatra azo avy amy ny zava-ma-
niry amin' ity ordra ity. Ny Hasina dia isan’
ny zava-maniry anatin' ity ordra ity.

Ordra 39.—Palms.

202. Froteksa na hazo izy. Ny tahony dia
tsotra tsy mirantsandrantsana saiky mandraka-
riva, ka dia co an-tendrony hiany ny raviny.
Ny raviny dia pinata matetika nefa palmata in-
draindray, koa ny petiolanv dia ai pe am-

203. Maniry amy ny tany mafana izy ireny.
Ny isaw’ ny spesiany dia tokony ho 1,000. Ny
genera sasany dia Latania, Dypsis, Sagus, Cocos.

. Sy misy zava-maniry akory afatsy ny Gra-
mmex ızay ahazoana zava-tsoa betsaka hoatra
ny Palmacez, Ny laingon' ny Areca oleracea no

84

anatin' ny tropika izy. Ny voan' ny Elais gui-
néensis, izay maniry any Afrika, dia ahazoana

Egypta sy ny tany any ho any, dia ahazoana ny

karazana ny date, hono. Ny albomena mafin' ny
Phytelephas macrocarpa dia atao solon’ ny ivory
amy ny taozavatra sasany. Calamus Scipionum,
etc., dia ahazoana tehina tsara. Ny Rofia (Sagus .
rufia), sy ny Farihazo, sy ny Satrana, sy ny
Befelatanana, etc., dia isan’ ny zava-maniry amin'
ty ordra ity.

Ordra 40.—Aroideæ.

.204. Meriba na froteksa izay misy rano man-
gidy matetika izy. Ny raviny dia misy sofina
co amy ny basany saiky mandrakariva, sady misy
ozatra hita miharihary. Ny ifloresentsany dia
misy vony betsaka mifanizina amy ny taho lava-
lava, sady hodidinin' ny spata anankiray. Ny
voniny tsirairay dia lahy mitokana sy vavy mito-
kana saiky mandrakariva; tsy izany hiany koa, fa
indraindray dia monoklamidiosy, ary indraindray

85

ia aklamidiosy izy; amin’ izay misy. perianta
din misy co Ny siamenany dia botsaka
indraindray, mikambana filamenta indraindray ;
ny fllamentany dia fohy, na tsy misy aza; ny
anterany dia misy sela 2, mitriatra hatramy ny
lohany ka hatramy ny basany, na misy loaka eo
an-tendrony. Ny ovariny dia misy sela 1 2t
mihoatra. Ny voany dia bery; ny seminany dià
misy albomena.

205. Hita ao anatin' ny tropika indrindra 1zy,
fa amy ny tany mangatsiaka dia tsy misy loatra.
Ny isan' ny spesiany dia tokony ho 1,000.
genera sasany dia Arum, Colocasia, Caladium,
Richardia.

86

GLUMIFERLJE.

(Ny Glumiferæ dia monokotiledona izay misy vony maniry
amy ny aksilin' ny brakta kely sy maina; koa indraindra
tsy misy perianta izy, ary amin’ izay misy azy dia zavatra
kely foana hoatra ny brakta maina hiany izy.)

Ordra 41.—Cyperaceæ.

206. IIeriba izy. Ny tahony dia tsy misy noda
sady tsy poakaty, misy zorony telo saiky mandra-
kariva. Ny raviny dia lineara mifandiso, ary
miraikitra amy ny taho co akaikin’ ny tany, sady
manodidina ny taho ka mikambana mifampirai-

itra ny sisiny co amy ny ilany. Ny ifloresen-
tsany dia spika. Ny voniny tsirairay sady lahy
no vavy, na vony lahy mitokana sy vony vavy
mitokana ; ary samy mipetraka ao amy ny aksilin
ny brakta kely sy maina anankiray izy. Ny pe-
rintany dia tsy misy matetika, fa raha misy dia -
zuya-madinika izy hoatra ny brakta maina sy kely.

y stamenany dia 1—12, nefa matetika izy dia

; Dy anterany dia misy sela 2, ary miraikitra
amy ny filamentany amy ny basany. Ny ovariny
dia misy sela 1 sy ovola 1 izay miraikitra ao amy
ny basan’ ny sela ka mitsangana mahitsy. Ny
stilony dia 1l, ary ny e pen dia 2—83. Ny
voany diaakena; ny seminany dia misy albomena.

. 207. Maniry amy ny tany rehetra izy. Ny
isan’ ny spesiany hita dia tokony ho 2,000. N
genera sasany dia Cyperus, Kyllinga, Arthrostylis,
Isolepis, Fimbristylis, Eleocharis, Scirpus, Fuirena,
Cladium, Rhyncospora, Selería, Carez, P. apyrus. —
y zavatra maro amy ny Cyperacec dia mitovi-
tovy endrika amy ny ahitra, na ny toetry ny ra-
viny, na ny toetran' ny voniny no heverina, nefa
zavatra samy hafa izy. Ny fototry ny ravin ny
` Üyperaceo dia manodidina ny taho, sady mikam-
banany sisiny eo anilany, fa ny ravin’ gie kosa
(Graminez) dia manodidina ny taho hiany, fa tsy
mikambana ny sisiny. Ny filaharan' ny ravin
Dy Cyperacez dia i saiky mandrakariva, fa ny

any ny Graminec kosa dia z Tsy izany hiany koa,

87

fa ny tahon' ny ahitra dia poakaty saiky mandra-
kariva, fa ny tahon’ ny Cyperacem dia tsy poa-
katy. Misy koa izay maha-samy hafa azy, nefa
ireo zavatra roa irco no amantarana azy indrindra.
Ny sasany dia angalana fanafody mahatsemboka,
ary ny sasany ahazoana ody diarrhæa. Misy
diloilo manitra azo avy amy ny fàkan' ny Cyperus
rotundus. Ny fàkan’ ny C. esculentus sy C. bulbosus
dia hanina, satria be tavolo izy. Ny votoatin' ny
Papyrus antiquorum dia nanaovan' ny olona tao
aloha taratasy, ary ny hodiny dia nanaovany so-
biky, ka mbola anaovana izany mandraka ankehi-
triny. Ary tsy izany hiany, fa izy io no nanaovan'
ny tao aloha lakana sy mahazaka. Tokony ho ity
ilay lazaina ao amy ny Eks. ii. 3; sy Joba viii
11; sy Isa. xviii. 2, sy xxxv. 7. Scirpus lacustris
dia fanao sesa sy sobiky sy lakana amy ny tany
misy azy. Ny Herana sy ny Zozoro sy ny Fito-
hizambalala, etc., dia ao anatin' ity ordra ity.

Ordra 42.—Graminez.
208. Heriba izy na froteksa indraindray. Ny
. tahonydiapoakaty, saiky mandrakariva misy noda,
sady hodidinin' ny fototry ny raviny, nefa na dia
mihaona aza ny sisin’ ny raviny eo amy ny ilaw ny
taho,dia tsy mikambana izy. Ny raviny dia lineara,
ary ny flaharany amy ny taho dia ; Ny iflo-
resenfsany dia panikla na rasema na spika. Ny
voniny teirairay dia sady lahy no vavy, na lahy

(raha vony misy azy roa izy). Ny stamenany dia
1—6, fa saiky mandrakariva izy dia 3 hiany; ny
filamentany dia kely hoatra ny taretra; ny anteran

dia miraikitra amy ny filamenta amy ny lamosiny

88

minany dia misy albomena be; ary ny embriony

209. Saiky tsy misy tany akory izay tsy anirian'
izy ireo. Ny isan' ny spesiany dia 4,000— 25,000.
rany sasany dia Paspalum, Panicum, Ste-
notaphrum, Setaria, Andropogon, Sorghum, Sacc-
harum, Cynodon, Eleusine, Clenium, Chloris, Era-
grostis, Bambusa, Zea, Oryza.
ngamba tsy misy ordra akory izay misy zava-
maniry betsaka ahazoana hanina hoatra ity.

4

: ce
maniry amin’ ity ordra ity dia misy afovato. Ny
zava-maniry sasany amy ny Graminem dia aha-

oatra ny Folofsanguna, izay isan’ ny zava-maniry
amin’ ity ordra ity: fanaovan-trano 12y, fiton-
drana entana izy, fangalana sy fitoeran-drano 1zy,
fanaovana tongobolo sy sodina sy tehina, sy ga-
raba sy satroka sy elo, sy taratasy Sy faladian- .
kiraro ary akanjo aza, etc., etc., izy.

89

FIZARANA III.

NY PHYSIOLOGIN' NY ZAVA-MANIRY.

TOKO I.
NY SELA.

211. Raha ny voan’ ny Laoranjy no didiana, dia
ho hita ny zavatra betsaka boribory lavalava hoatra

ny antonona no heverina, dia E ny intsa ny dia-
metrany; misy anefa hatramy ny 5 ny intsa,
ary misy hatramy ny Ei ny intsa.
, Aoka mba holazaina ary fa ny zava-maniry na
mona na mona, hatramy ny Lomotra ka hatramy
ny Voamboana, dia sela betsaka dia betsaka mitam-
batra mifanizina; ary raha ny ravina no dinihina,
aa T faka, na ny vony, na ny voa, na ny momba
azy hafa, dia tsy inona akory izy, fa sela be dia
^ mitambatra hiany. Azo ampitahaina amy ny
tera ny sela ; ny litera mitambatra dia mahatonga

teny, ary ny sela mitambatra mahatonga zava-

90

rany,satria misy sela hafa koa holazainaato aoriana.
y sela tsotra anefa no tena sela indrindra, fa ny
hafa dia avy amy ny sela tsotra vaovao hiany.

maniry rehetra ireo zavatra ireo. Amy ny zavatra
a iray 8y

zava-maniry ny fahatsoran' ny toetrany.
Ny faran’ ny ambany dia tsotra dia tsotra; ny
ambonimbony dia fsotsotra; ary ny faran ny

ho biby, ary ataon' ny sasany ho zava-maniry
kosa. Ny [fahatsorany sy ny fitovitoviany no
mahatonga izany. e a

91

Aoka hoheverina ary ny toctry ny sela, nefa
ny elanelany no aoka bolazaina kely aloha.

katy toy ny Boreda sy ny Tatamo sy ny Kakasim-
poaka sy ny Volotsangana sy ny Ahitra sasany, etc.

Amy ny sela dia misy ny RINDRINY 8y 2y
ANATINY, ka ny rindriny no hobeverina aloha.

214. Ny rindrin' ny sela. Ilay mamaritra ny
sela no azo atao hoe rindriny. Ny toetrany dia
tahatahaka ny taratasy na ny hoditr' amponga.
Raha mbola vaovaoizy, dia manify ka tantera-paha-
zavana hoatra ny fitaratra, koaazon' ny ranoidirana
izy sady matezaroritina hiany. Rehefa ela izy dia
tonga mafy kokoa, sady tsy azo idiran' ny rano
loatra intsony. Indraindray ancfa, na dia ela sy
matevintevina aza, dia tsy tonga mafy loatra, ka azo
idiran-drano hiany izy. Raha mbola vaovao izy,
dia tsy misy soratra loatra fa hoatra ny fitaratra,
fa amy ny aoriana dia tonga mavomavo izy noho
ny zavatra anaty rano fohiny ka hazoniny eo.
N y anaran’ ny zavatra izay mahatonga ny rin-
driny dia Se/olosa, ary rabha avahana izy dia izao
no zavatra mikambana mahatonga azy: Carbona
sy Hydrogena ary Oxygena. Ary raha ny ara-
kevitr' ireo indray no heverina, dia ny a no Car-
bona, ny i no Hydrogena, ary nya no Oxygena.
Raha lazaina manaraka ny fanaon’ ny Chemistry
izany, dia izao no izy: Selolosa = O,H4,0;. Ataon’
ny sasany fa ateraky ny Protoplasema* izay
anat ny sela io selolosa 10.

* Mbola holazaina ato soriana kely izany,

92

215. Noho ny asa mangina ataon' ny ao anatin'
ny sela, dia mihamatevina ny rindriny anatiny, nefa
mifanosona ny zavatra mihandrona manampy azy.
Dia miampy toy izany ny rindrina (nefa ao ana-
tiny hiany ) nandra-pahatonga amin’ izay toetrany,
dia mijanona izy. Ary amin' izany dia tonga
matevina matetikany rindrin' ny sela amy ny zava-
maniry. Amy ny hafa kosa dia kely sisa no poa-
katy ny anatin' ny sela. Ny sela sasany amy ny
zavatra sasany, indrindra fa ny eo amy ny voan-
kazo mafy, tahaka ny voan' ny V^oaniho na ny
taolam- Peso (endokarpa), dia iue matevina n
rindrin' ny sela, ka tsy misy poakaty intsony, fa
feno ilay nanampy ny rindrina. Tsy dia ny sela
rehetra amy ny zava-maniry anefa no mihama-
tevin-drindrina toy izany, fa ny sasany hiany.
Ao anelanclan' ireo rindrina maro s0sona ireo dia
misy zavatra mitsiranorano,

216. Indraindray misy zavatra mitsololiloly mi- -
fono ny ivelan' ny rindrin' ny sela. Ary indrain-
dray amy ny sela sasany, indrindra fa ny scla eo

Ao anatin' ny sasany kosa dia misy fanampin-
drindrina, izay hoatra ny tsipika fohy na hirigir ika
aza.. Indraindray dia ny taretra iray hiany no hita
ao anaty sela, fa indraindray kosa dia misy roa na
telo na hatramy ny enina aza izay miara-mioli-
kolika.

217. Ny anatin’ ny sela. Ny rindrin' ny
sela mbamin' ilay fanampiny ao anaíiny dia azo
lazaina ho tahaka ny trano fitoeran ny eol
miasa, fa tsy dia ny rindrina no manao raharaha,

à ny ao anatiny; koa izy no fototry ny am ny

Züva-maniry, na ny amy ny fitomboany, na ny
famoronuny zavatra tahaka ny tavolo sy ny sira-

amy, ete; Ary rehefa mijanona tsy miasa Dy

wo did
ao anatin' ny sela, dia azolazaina ho maty ny sela
misy azy.

Aoka hoheverina amin’ izao ary ny zavatra hita
ao anatin’ ny sela. Ny hoheverina amin’ izany dia
ny Protoplasema, ny Vakola, ny Nokliosy, ny Kloro-
fila, ny Tavolo, ny Diloilo, ny Dity, sy ny Sira-
ma

my.

218. Ny Protoplasema. Ny protoplasema dia
hita amy ny sela rehetra, raha tsy antitra loa-
tra ny sela. Manao raharaha lehibe ny proto-
plasema, fa io no toa fototry ny ain' ny zava-
maniry. Carbona sy Hydrogena sy Oxygoena ary
Nitrogena mikambana no mauhatonga azy. Za-
vatra mitsiloliloly izy, nefa misy vongambongany
madinika betsaka indraindray, indrindra raha ela
izy. Mifanakaiky amy ny rindrin' ny sela (na

my ny fanampin' ny rindrin’ ny sela amin’? izay
misy fanampiny) manodidina ao anatiny ny pro-
toplasema, ary ny rindrina tokony hoforoniny
araka ny voalaza teo. Saiky mahafeno ny anatin'
ny sela izy, indrindra fa raha mbola kely ny sela.
my ny sela sasany amy ny zava-maniry sa-
sany, ny protoplasema dia man3eha manodidina ao
anatin'ny sela. N y selan’ ny Voatavo sy ny Voan-
tango sy ny Akondro, ete., dia misy toy izany azo
Jerena amy ny mikroskopa. Raha tonga mafa-
na ny scla dia mitombo ny hafaingam-pandehan'
ny protoplasema, fa raha tonga mangatsiaka. kosa
dia mandeha miadana izy; ary raha asian’ ny elek-
trisity na donin-javatra aza, dia mijanona izy.

y hafaingam-pandchan' ny protoplasema amy
ny selan’ ny volon’ ny Voaíaro dia tokony me
ny intsa amy ny ora iray; misy anefa amy ny
selan’ ny zava-maniry sasany izay mandeha to-
kony ho g ny intsa, na hatramy ny 3 intsa aza,

maniry sasany hiany no ahituna ny fandehan
ny protoplasema amy ny selauy, nefa angamba
manao izany izy amy ny selan! ny ankabiazan’
ny zava-maniry, raha tsy izy rehetra aza, fa zava-
tra Saro-Jerena sy dinihina moa, na dia ny mikros-
kopa tsara indrindra aza no andinihana azy.

94
219. Ny Vakola. Raha mihalehibe ny sela dia

misy zava-boribory hoatra ny poa-drano foronina
ao anatiny. Feno zavatra tahaka ny rano izy
ireo. Raha jerena amy ny mikroskopa, dia mi-
seho ho hoatra ny balan-drano kely izy. Vakola
no anarany. Ny protoplasema no manodinina
izany, ary satria mipaka amy ny protoplasema ny
vakola, dia miova ho tahaka ny ivy ny protopla-
sema, dia mitombo io balan-drano 1o, ka mano-
sika ny protoplasema rehetra ho eo amy ny rin-
drin' ny sela.

220. Ny Nokliosa. Ao anatin’ ny protoplasema
dia misy zavatra boribory kely atao hoe nokliosa.
Ataon' ny olona fa isan' ny protoplasema hiany
izy izay efa niova toetra kely. Izy maintimainty
no ahitana azy raha jerena amy ny mikroskopa.
Araka ny hevitry ny olona dia ny mamorona
sela vaovao ao anatin' ny misy azy no foto-draha-
rahany. Raha mitombo ho lehibebe kokoa 1o
nokliosa io, dia mihalevona ny protoplasema sy ny
vakola manodidina azy, afatsy ny protoplasema
kely foana izay miraikitra amy ny atin' ny rin-
drin’ ny sela, sy ny zavatra hoatra ny kofehy pro-
toplasema izay itohizan' ny nokliosa sy ny rin-
drin? ny sela; indraindray anefa dia mandeha
miraikitra amy ny rindrin! ny sela ny nokliosa.

masoandro izy ; fa raha tsy azon' ny hazavan' ny

-i masoandro dia tonga fotsy izy ka tsara ho

fihinana, Ary amin’ izany, ny sela anatin ny

momba ny zava-maniry izay tsy tratran p Mn
1 1

misy azy.
Hitantsika fa miova soratra ho vony na ho mena

95

ny ravin' ny zaya-maniry sasany, indrindra fa
rehefa antomotra ny fotoana ihintsanany; ny
klorofila maitso ao anatin' ny sela dia miova ho
vony na mena no mahatonga izany.

222. Ny Tavolo. Ny scla sasany amy ny zava-
maniry sasany dia be tavolo. Ny faka matevi-
nolo Sy ny voa indrindra no be azy. Tehirizin'
ny sela izy ho isan’ ny fiveloman' ny zava-maniry,
koa ny sela misy azy dia azo ampitahaina amy ny
paosy fitoerany. Ny Vary sy ny Lafarina sy ny
Ovimbazaha sy ny Akondro sy ny Tarolo sy ny

angahazo dia be azy; ka dia hitantsika amin'
izany fa isan’ ny foto-kanin! ny olombelona ny
tavolo. Ny vongambongany ao anatin' ny sela
dia samy hafa manaraka ny zava-maniry misy azy.
Ny anatin' ny selan’ ny Lafarina sy ny anatin’

hita mitokana na mikambana maromaro. Sam

hafa ny halehiben' ny vongany. Ny hita anatin'
ny selan’ ny zavatra sasany dia tokony ho ino ny
intsa ny diametrany, ary ny anatin' ny sasany
dia zig ny intsa kosa. Rehefa voaforona ao anatin'
ny sela ny vongan-tavolo, dia mijanona tsy miasa
Intsony ny ao anatin' ny sela

hakeliny
mikroskopa aza. Maro be samy hafa ny diloilo
manaraka izay zava-maniry misy azy hiany. Misy

98

ete. Raha ny ravin’ ny Laoranjy, nd ny ravin' ny
Taimboronísiloza, na ny ravin’ ny Blogoma, na ny
ravin’ ny Rambiazina, etc., etc., no kosokosohina
ka orohana, dia hotsaroana ny fofony samy hafa.

224. Ny Dity. Misy sela izay itoeran-dity amy
ny zava-maniry sasany, toy ny Kimba sy ny Ramy
Sy ny betsaka koa. Enti-manao zavatra maro
amy ny taozavatra ny dity samy hafa.

225. Ny Siramamy. Amy ny sela sasany amy
ny zava-maniry sasany dia misy siramamy levona
ao anatin' ny ranon-tsela. Hita amy ny Fary sy
ny Karaoty indrindra izy, nefa misy koa amy
ny Voaloboka sy ny Peso, etc.

TOKO II.
SELA LAVA, ETC.

227. Afatsy ny sela voalaza teo, dia misy sela
lava samy hafa. Ilay teo dia azo lazaina ho Sela
tsotra ny anarany. Misy hafa anefa atao hoe
Fibra, ary misy atao hoe Libra, ary misy atao
hoe Vesela, ary misy atao hoe Dokta.

228. Ny Fibra. Ny fibra no sela lava sady
matevin-drindrina ka tsy poakaty loatra, ary mi-
hakely hatramy ny laniny roa, Mafy loutra ny
fibra, koa beísaka ny sela fibra amy ny tahon’ ny
hazo lehibe sy ny froteksa sy ny heriba, ary 1zany
no mahamafy azy. Fa raha ny Holatra sy dA
Volombato sy ny Lomotra sy ny tahaka izany, «ia
tsy misy azy.

97

Ny diametran' ny fibra dia samy hafa; misy
359 DJ intaa, ary mísy zy ny intsa. Tsy mi-
tombo ny sakany, fa ny halavany hiany no mi-
tombo. Amy ny zava-maniry efa antitra dia

bra. Amy ny tany sasany dia ny libra amy ny
ravi-mananasy no fauao lamba; koa betsaka ny
zavatra angalana libra hanaovan-javatra toy 8y
tady sy ny lamba, fa sady maozatra no mateza 12y-
Ny fonon’ ny fatin’ ny olona izay notehirizina tany
Egypta dia natao tamy ny libra, fa satria maha-
ritra ela izany. Indraindray dia mirantsana kely
ny libra. llitantsika fa sarotra ny mamaky hazo
mitsivalana,—ny libra sy ny tibra no mahatonga
izany. Milamindamina maro sosona elanelanin
ny sela tsotra ny libra, koa izany indrindra -
nanaovana azy hoe /ibra (boky, raba adika), satria
milamina tahaka ny takelaka amy ny boky 17y.

* Isan’ ny karazan' ny sela amy ny Ozatra fibro-vaskola, T
lazaiua ato aoriana kely izy io, dia ilay eo an-tendrony lehi "
akaikin' ny hoditra; na azo heverina ho isan' ny Funumpit
ny Jloditra, izay lazaina ato aoriaua aza izy.

93

Ny fibra sy ny libra voalaza teo dia atao hoe
Sela lava ; nefa misy hafa indray holazaina atao
hoe Sela Vaskola. Mizara ho Vesela sy Dokta
ny sela vaskola, ka dia aoka holazaina ireny.

230. Ny Vesela. Ny Vesela dia sela lava avy
amy ny sela tsotra maromaro mifanohy, ka levona
ny fefy manelanelana azy. Ny sasany amin’ ireo
dia misy taretra miolikolika hoatra ny sekro ao
anatiny (sary 63), aráka ny efa voalaza teo aloha
ny amy ny sela tsotra. Misy koa misy taretra
miolikolika mirantsandrantsana. Ny sasany kosa
misy taretra boribory hoatra ny peratra maro-
maro mifanao ambony sy ambany (sary 64). Ary
ny sasany indray dia misy tsipitsipika fohifohy -
maromaro mitsivalana, toy ny amy ny sela tsotra
(sary 65).

231. Ny Dokta. Ny Dokta dia namanaman’ ny
vesela hiany, nefa raha dinihina izy, dia tsy misy
taretra miolikolika, na taretra boribory hoatra ny
peratra, na ilay tsipitsipika, fa ` misy hirigirika
maro hita ao, toy ny amy ny sary 66. — Lehibe ny
diametran' ny dokta raha ampitahaina amy ny
vesela, fa raha didiana mitsivalana ny hazo, dia
matetika hita maso aza izy noho ny halehibeny.
Ireo loaka azo ampidirana paingotra amy ny hazo
sasany, tahaka ny amy ny tahom-Boaloboka, dia
dokta. Lava noho ny sela sasany koa ny dokta.

232. Ireo taretra sy tsipitsipika ireo dia avy
amin’ ilay mahatevina ny anatin' ny rindrin’ ny
sela, nefa tsy mihamatevina manerana azy mandra-
kariva izy tsy akory, fa ny hirigirika kosa sy ny
tsipitsipika aza indraindray dia rindrin' ny sela
518a tsy nohatevenina, ka hoatra ny mangarahara
izy.

99

Raha ny diametran' ireo taretra ireo noheverina,
dia misy zogo hy intsa, ary misy hatramy ny
iooo PY intsa. Raha tapahina ny petiolan' ny
zava-maniry sasany, dia hita indraindray ny tare-
tra miolikolika noho ny fahavakian' ny sela misy
azy, fa mivoaka eo hoatra ny vy miainaizy. Ny
zava- Se Vd atao hoe Musa feztilis, izay maniry
any Manila, no angalan' ny tompon-tany ireo ta-
retra miolikolika ireo hanaovana lamba madinika
dia madinika. Ny taretra miolikolika tsy dia
mitohy tanteraka hatrany hatrany mandrakariva
tsy akory, fa tapatapaka be hiany izy indraindray.

293. Ny vesela sy ny dokta dia mitovitovy be
hiany, koa noho izany dia tsy samy asiana anarana
avy mandrakariva izy tsy akory, fa Sela vaskola
no anarana iombonany indraindray. Ary ny fibra
sy ny libra koa dia mitovitovy, n noho izany dia
Sela lava no atao anarany (822 9). Ny sisa re-
hetra dia Sela tsotra. Ary amin' izany dia azo
alahatra toy izao ny sela samy hafa :—

1. Sela tsotra.
(i.) ad i rindrina TES tsy wibamate:
na.

(ii.) Ny bus taretra miolikolika.
(ii) Ny misy tarctra boribory maromaro.
(iv.) Ny misy tsipitsipika fohifohy
(v.) Ny misy hirigirika.
2. Sela lava.
(a) Fisn4
(i) Ny isy misy hirigirika na tsipitsipika, etc.
(ii.) Ny misy taretra miolikolika.
(ii) Ny misy hirigirika sy tsipitsipika:
(iv.) Ny misy hirigirika.

3. Sela vaskola.
(a) VESELA.
(i.) Ny misy taretra miolikolika.
(i) Ny fier laretra. miolikolika mirantsan-

sana.
(ii) Ny misy taretra bsribory maromaro.
(iv.) Ny misy tsipitsipika fohifohy.

(t) Dokta,

100.

234. Ny zava-maniry sasany dia tsy misy sela
lava na sela vaskola akory, fa sela tsotra hiany.
Ny zava-maniry rehetra izay ao anatin' ny ordra
Fungi sy Algæ sy Lichenes sy Musci dia tsy misy
azy, fa sela tsotra ny selany rehetra; koa noho
izany dia zava-maniry ambany sy tsotra izy. Ny
efa tanteraka kokoa hiany no misy sela lava sy sela
vaskola. Tsy izany hiany koa, fa ny zava-maniry
hafa aza na inona na inona, raha mbola kely, dia
tsy misy sela afatsy sela tsotra fotsiny hiany, fa
ny sela fibra sy libra sy vesela sy dokta dia miseho
ato aoriana. -

235. Ny OZATRA FIBRO-VASKOLA. Raha tapa-
hina ny Fary sy ny zava-maniry sasany koa, dia

hiany izy. Amy ny tahon’ ny dikotiledona

amy ny toko hafa.

237. Nv Laran-praxo. Hitantsika amy n7 za-
Vatra sasany, tabaka ny Amontana sy ny Sonyo-
songe sy ny Vonenina, ete., fa misy zavatra hoatra
ny misy azy. Ao ambanin' ny hoditry ny zava-

fa

101
lalan-drano izany dia avy amy ny sela maro mifa-
nohy izay levom-pefy ka manao làlana hatrany
hatrany. Ary noho izany dia saiky azo lazaina
ho sela vaskola hiany izy. Mahitsy indraindray
izy, ary indraindray kosa dia misampantsampana.
Manify ny rindriny, sady tsy mihamatevina tahaka
ny sasany efa voalaza teo. Boribory izv raha

r
irery, fa raha misy maromaro mifanandrify dia
misy zorony. Ny diametrany dia tokony ho m

238. Aoka holazaina kely ny toetran' ny rano
1 y na

aza raha sotroina be. rano amy ny sasany
anefa dia azo sotroina mibiy ka fihinana. Ny
ordra 4 pocynacee sy zAsclepiadacee sy Euphorbia; |
cee Sy ny sasany koa dia be azy. Ny rano fotsin
ny Songosongo sy ny sasany koa dia misy vongan-
tavolo. Ny rano dia mandeha ao anatin' n
làlany faingana indraindray, ary miadana indrain-
dray.

* Kriptogama izany. Indraindray izy dia atao hoe Akoli-
ledona, satria tsy manana kotiledona akory.

MÀ

102

TOKO III.
NY HODITRY NY ZAVA-MANIRY SY NY
MOMBA AZY.

299. Ny momba ny zava-maniry rohotra afatsy
ny stigima dia misy hoditra. Ny sela amy ny
hoditra dia sela tsotra mifanandrify ka fisaka saiky
mandrakariva, sady tsy misy zavatra ao anatiny.
Mafy koa izy ka miaro ny fonosiny tsy ho simban-
javatra tahaka ny rivotra sy ny ranonorana, etc.,
ka tonga tahaka ny akanjony izy. Ny rindrin’
ny selany dia manify indraindray, nefa matevina
matetika. Ny anton’ ny hoditra amy ny ravina
dia ny bisakana ny rano amy ny zava-maniry t

"T
hiala faingana loatra, fa ny ravina no ahateembo-

be hiany ny rindrin' ny selan? ny hoditra. Ny
' ny hoditry ny zava-maniry sas:

e
us
=
5

inc
[I
-.
S

ee
a
^

sosona na mihoatra aza. lzany maro sosona izany
dia manampy ny hamafiny. 'Tsy izany hiany koa
anefa, fa amy ny selan’ ny hoditry ny sasany dia
misy zavatra hoatra ny savoka izay foronina eo,
a izany koa dia misakantsakana ny rano tsy.
hiala foana. Ny ankabiazan' ny zavatra izay
maniry amy ny tany kely rano dia misy hoditra
matevina, ka noho izany dia tsy maty foana 12y,
fa mitahiry ny rano ao anatiny hiany. Ny anton
uy hoditra anankiray koa, indrindra fa ny ho-
ditry ny taho, dia ny miaro ny ao ambaniny 1zay
sady vaovao no malemy, fa ao indrindra no misy
ny malemy sy ny vaovao. Eoi.
Ny hoditra izay lazaina amin’ ity toko iii. ity
dia ny hoditry ny ravina sy ny momba ny zava-
maniry izay maitso, toy ny tahon’ 2: heriba, etc.,
fa amy ny tahon’ ny froteksa sy ny hazo dia misy
atao hoe Fanampin’ ny Hoditra izay mbola ho a-
zaina ato aoriana kokoa. Mizara roa ny hoditra,
dia ny Kotisa sy ny Derma. Ny kotisa dia ny
ivelany amy ny hoditra; ary ny derma dia ny
anatiuy kosa. Aoka hoheverina 1zy 1reo :—

Erni

Lr

EE ABSESSR

20007

60

103

derma, Amy ny zava-maniry izay ao ambanin'
ny rano dia misy kotisa, fa tsy mba misy derma.

241. Ny Derma. Ny Derma dia ny anatiny
amy ny hoditra. Amy ny zava-maniry sasany dia
misy sela indray milamina hiany izy; misy anefa
izay roa sosona na telo sosona na efa-tsosona aza.

Ao amy ny hoditry ny ANR dia misy
zavatra momba azy izay tsy maintsy holazaina
eto, dia ny Sroxa sy ny Voro ary ny GLANDA.

243. Ny Srowa (sary 67). Ny hoditra izay
efa voalaza teo ambony dia mifono tsy vaky ha-
trany hatrány ny fàkan' ny zava-maniry sy n

mitombo ka samy milefitra kely, ary misokatra
ny vava; fa raha maina kosa, dia mifanohy Sy

104

mahitsy izy ka mikatona, Ny ravina no mis
stoma betsaka, indrindra fa ny fanambaniny ; HA
tsy hita loatra amy ny petiola sy ny petala sy ny
voa sy ny semina, etc.; ary amy ny faka ambanin’
ny tany dia tsy misy akory. Raha milahatra
paralela ny selan’ ny hoditra, dia milahatra para-
lela koa ny stoma ao aminy (sary 67); fa raha
tsy milahatra paralela ny selan’ ny hoditra, fa mi-
korctidretika kosa, dia tsy miluhatra paralela koa
ny stoma, Ny stoma dia ateraky ny scla anan-
kiray amy ny hoditra, koa toy izao no fisehony :
Misy fefy mitsivalana foronina ao anatin' io sela
anankiray io, dia mitombo ny fefy, dia misaraka
ho roa manaraka ny halavany, koa izy roa no
tonga molotry ny stoma.

244. Raha ny isan’ ny stoma no 'heverina, dia
toy izao izy: Raha vitsy izy dia tokony ho 100
amy ny am-pahazaton' ny intsa sokera; raha maro
kosa izy dia misy hatramy ny 3,500 amy ny am-
pahazaton' ny intsa sokera; izany hoe: 300, 0
amy ny intsa sokera. Amy ny ravina anankiray
amy ny zava-maniry sasany dia misy mihoatra
noho ny 1,0€0,000 aza; koa raha heverina fa izany
no isan’ ny stoma amy ny ravina iray amın 10
zavatra io, manao ahoana ny babetsahany amy
ny zava-maniry iray fototra !

245. Izao no zavatra sasany izay azo lazaina ny
amy ny stoma : (i.) Ny hazo sy ny froteksa no be
stoma noho ny beriba saiky: mandrakariva. (u.)
Ny hazo sy ny froteksa izay misy ravina mah-
mafy no be azy amip’ ireo indray. (iii.) Ny ravina
matevi-nofo no vitsy azy indrindra. | (iv.) Ny
ravina izay vitsy azy amy ny fanamboniny no be
azy amy ny fanambaniny, fa izay be azy amy ny
fanamboniny kosa dia tsy be azy loatra amy ny
fanambaniny. (v.) Ny zava-maniry izay alofan-
Javatra no be azy noho ny tsy alofan-javatra. (vi.)

izy amy ny zava-maniry izay vitsy azy.
(vii) Misokatra kokoa amy ny mazava noho ny
amy ny maizina izy. Ny raharaha ataony dia
mbola holazaina ato aoriana.

105

koa miseho avy amy ny namany amy nv hoditra,
ka mitaingina eo izy. Misy izy sela lava iray
(sary 68) ; ary misy izy sela maromaro mifanohy
(sary 69); misy izy maro na maromaro miray
fototra (sary 70) ; ary misy izy izay itoeran-drano
mamy na rano manaikitra. Fantatsika fa raha
voakasiky ny Amiana isika, dia malailay.

mahatonga izany dia izao: Misy volo manindrona
izay tapaka ao anatin' ny nofontsika, ka dia mi-
ditra ao ny rano manaikitra ka mankarary. Amy
ny Mahatanando dia misy rano madity avy amy
ny selany eo an-tendron! ny volou-draviny ; ary

Mahatanando. Ny anton’ izany rano mwadity
izany dia mbola holazaina amy ny aoriana. Am
ny volon’ ny Paraky koa dia misy sela izay itoe-
ran-drano atao hoe Nikotina. Miankina amin’
izany indrindra ny itiavan’ ny olona ny paraky.
my ny volon’ ny zavatra sasany kosa dia misy
rano manitra samy hafa karazana, na rano mamy,
na rano mangidy, na diloilo samy hafa. Misy
zavatra anankiray any Nova Zelanda, koa raha
voan’ n
rary hateloana na hefarana aza, hono. Ary misy

mmy hafa, nefa ilay fitoeran-drano manitra na

e

taha
ny efa voalaza ho ao anatin' ny sela, fa diloilo

E
S
L4
e
ze
e
B
cá
2"
E"
4
o
T
o
SN
2
z=
i]
os
—
£e
5
as
S

: ha ao
izany dia atao hoe Vol misy glanda izy. Ma-
tetika anefa dia tsy ao amy ny volo izy, fa ao

106

amy ny glanda. Raha ny ravin’ ny Laoranjy sy
ny sasany koa no dinihina, dia ho hita fa misy zava-
boribor linil g h ,—izany
dia glanda; ary avy amin’ izany ny fofony. Amy
ny vonin' ny zava-maniry, indrindra fa eo am-
pototry ny petalany, dia misy glanda misy za-
vatra mamy ; koa izany indrindra no alehan' uy
bibikely sy tadiaviny raha mitety voninkazo izy.*

isy soratsoratra tahaka ny tsipitsipika mahitsy
hita amy ny petala amy ny ankabiazan' ny zava-
maniry,—ireo dia mankamy ny glanda (na izay
fitoeran-java-mamy hafa); ary araka ny hevitry
ny sasany dia fanondroana ny glanda ho any ny
bibikely izany. : :

Ireo glanda ao am-pototry ny petala ireo dia
toy izao: Misy tahaka ny paosy lehibebe fitoe-
ran’ ny zava-mamy, koa io paosy io dia hodidiuin
ny sela maromaro izay samy mamorona zava-
mamy, ka rehefa voaforona izy dia ampidininy ao

amy ny paosy ho any ny bibikely mitety azy.

TOKO IV.
NY ANATIN' NY MOMBA NY ZAVA-MANIRY.

mitambatra, Aoka holazaina anefa fa ny Krip-
togama, afatsy ny Ampanga lehibe, tabaka ny
Ampanganamalona sy ny sasany koa, dia tsy gv
sela afa y sela tsotra; ary amın e là
ny Fanerogama (dikotiledona sy monokotiledona
izany) no sisa holazaina.

249. Tsy dia ny Kriptogama hiany anefa no
tsy misy scla afatsy ny tsotra, fa ny rn E
niry rehetra, na l'anerogama koa aza, s
misy sela akory afatsy sela tsotra raha mbola

* Indraindray dia ao amy ny kalikara kosa ny zava-mamy
tadiaviny.

107

tin ny Taho; (ii) Ny any ny Faka; (iii)
Ny any ny Ravina; (iv.) Ny any ny Brakta

tsy lazaina, satria tahatahaka ny sasany hiany izy.

Aoka ny toetry ny anatin’ ny Tano ary no
hoheverina izao; nefa ny amy ny Dikotiledona
no aoka hoheverina aloha, dia vao ny amy ny
Monokotiledona.

250. Ny Tahon ny Dikotiledona. Raha
didiana mitsivalana ny tahon’ ny dikotiledona, ka
dinihina ny sela rehetra sy ny filaharany, dia ho

ita fa manara-dalàna hiany izy amy ny filaha-
rany; fa tsy dia sela tsotra, na sela lava, na sela

` vaskola, ny selany rehetra manerana ny taho tsy
akory, fa samy ao hiany izy ireo, nefa samy
manana ny fitoerany avy. Nyao —(—
drindra dia sela tsotra maro be; ila ataon id
olona hoe Votoatiny no izy. Ary hatramin' io vo-

tsara izany raha tsofana ny hazo lehibe. Ny
anarany dia atao hoe Tànam-botoatiny, koa avy
amy ny sela tsotra maro mitambatra izy. Ary

sy irco tànam-botoatiny ireo. Amy ny sary 7 1 dia
hita ny tahon’ ny dikotiledona anankiray voadidy.

. * Taona anankiray hiany no nahaveloman' izy io. Lin
i5^n-taona ny endriny anefa noho ny fitomboany.
holazaina ato aoriana kisay izany.

108

Ny votoatiny dia hita no ampovoany indrindra (ilay
fotsy tsy misy zavatra no izy). Àry manodidina
izany dia misy tànam-botoatiny izay elanelanin'
ireo ozatra fibro-vaskola ireo. Ào ivelan' ny ozatra
fibro-vaskola indray dia misy ny Fanamphè ny Ho-
ditra (bolazaina ato aorianu), sy ny ZTodifra marina.

Toy izany ary ny toetran' ny anatin' ny tahon’
ny dikotiledona ; nefa tsy maintsy lazaina tsirai-
ray indraindray izy irco :—

, 392. Ny Tawau-BoroATINY. Ny tànam-botoa-
tiny dia sela tsotra miendri-biriky, izay hatramy
ny votoatiny ka hatramy ny hodiny . my ny
ordra Crassulacee sy ny zava-maniry sasany koa
dia tsy misy azy akory.

253. Ny OzarRa riBRo-vaskorA. Efa voalaza
kely amy ny § 235 ny ozatra fibro-vaskola, nefa
tsy maintsy lazaina kokoa indray eto. Miakatra
mahitsihitsy amy ny tahon’ ny dikotiledona v
nefa mikambankambana kely indraindray, Sé
mirantsana mankamy ny sampana sy ny ite
ete. Raha dinihina ny anankiray, toy ilay Mta
amy ny sary 72, dia toy izao: Eo amy ny ? ae
ny tendrony kely no itoeran' ny vesela misy ta-

109.

retra miolikolika. Manarakaraka izany dia misy
fibra betsaka hatramy ny v ka hatramy ny k, izay
voamarika famy ny sary. Ary ireo loaka mala-
laka ao anatin’ ny fibra (ny anankiray voamarika
d amy ny sary) dia dokta, Amy ny k dia misy

amy ny sary. Ny libra anefa, na dia isan’ ny
sela amy ny ozatra fibro-vaskola aza, dia azo

toy izao izy: (i.) Ny Vesela maromaro misy Taretra
miolikolika ao anatiny ; (ii.) Ny Fibra betsaka;
Gü.) Ny Dokta vitsy mifangaro amy ny fibra; (iv.)
Ny Kambioma izay sela lava bebe tsy tanteraka ;
(v.) Ny Libra bebe. Aoka hoheverina tsirairay
ireo :—

294. Ny Vesela misy. Taretra miolikolika. Efa
voalaza fa mitoetra eo an-tendron y kely amy
ny ozatra fibro-vaskola ireny Vesela misy Taretra
miolikolika ao anatiny ireny, ka manodidina ny
votoatiny mipaka aminy. Ireo vesela ireo dia foro-
mna amy ny taona voalohany iainan’ ny zava-
maniry rehefa tonga lehibebe, nefa tsy miseho
intsony ato aoriana; fa tsy misy vesela misy taretra
miolikolika akory afatsy manodidina ny votoatiny.

255. Ny Fibra. Efa voalaza tamy ny § 228 ny
Fibra, nefa izao no teny fanampiny. Ny fibra ao
amy ny ozatra fibro-vaskola, raha ny hamarony no
heverina, dia maro lavitra n ny sela hafa amy ny
taho; ny habeny amy ny ozatra fibro-vaskola dia
mahatonga ny habeny amy ny taho, fa ny taho dia
madiva ho feno ozatra ibro- vaskola. Mibamatevina
Dy rindrin' ny fibra, koa rehefa ela dia mafy loatra
Ps Dia miankina amy ny toetran' ny zana-drin-
driny indrindra ny toetry ny soratry ny anatin' ny
tahon’ ny hazo, Ny anatin' ny tahon' ny Volom-
bodipona dia mainty ; ny mahatonga izany dia ilay -

110

manampy ny anatin' ny rindrin' ny fibra (ilay
zana-drindrina) mahatevina azy dia mainty. Ny
anatin' ny tahon’? ny Filao kosa dia mena; ny
bamenan' ny manampy ny rindrin' ny fibra no
mabatonga izany. Ny hatsaran' ny hazo amy ny
faharetany koa dia miankina amy ny toetran' ny
zana-drindrin' ny fibra izay mahatevina azy.
Fantatsika fa misy hazo sasany izay malaky lo, ary
misy maharitra ela be, kca dia izany voalaza eo
izany no fotony.

256. Ny Dokta. Tsy misy holazaina intsony
hA amy ny Dokta, fa ampy ny voalaza amy ny
81.

kambioma; ary ao amy n no itoerany amy
^ ,

Dy sary Koa hitantsika amin izany "e

anilan’ ny kambioma manatrika ny votoatiny €1à

1 i

pi
258. Ny Libra. Efa voalaza eo amy ar 229
ny Libra, koa tsy misy holazaina intsony : .

259. Ny momba ny zava-maniry izay -— d
ny tahon’ ny heriba sy ny ravina, etc, €^ y

111

hoditra fotsiny (Kotisa sy Derma) izay efa voa-
aza tamy ny toko iii.; fa amy ny rantsana sy n

LI $ .

tahon? ny hazo lehibe sy ny froteksa kosa dia
misy koa atao hoe FANAMPIN! ny HoprrRa. Dia
aoka holazaina eto izany. Misy ny MESOFLOIOMA
sy ny ErIFLoIoma amy ny fanampin’ ny hoditra.
Ny libra dia azo heverina ho isany amy ny fa-
nampin' ny hoditra, na ny isany amy ny ozatra
fibro-vaskcla. Efa voalaza rahateo izy anefa ka
tsy holazaina indray.

260. Ny MzsorLorowa. Ny Mesofloioma dia
ilay sela tsotra ao ivelan' ny libra manatrika ny
oditra. Ny selany dia manify rindrina, ary bo-
ribory na maro zoro sady tsy mifanandrify loatra,
fa misy elanelany bebe. Maitso izy, satria misy
klorofila. Matetika ny mesofloioma dia, misy za-
vatra hoatra ny savoka hisakana ny ranon' ny
zava-maniry tsy hiala foana amy ny hoditra.

floioma. Sela tsotra tsy misy klorofila ny selany,
sady manify rindrina no mi anandrify be

262. Ny Hoprrna. Efa voalaza (toko iii.) ny
Hoditra, ka tsy misy holazaina intsony afatsy
izao kely foana izao :—

Ny Derma no ao ivelan' ny epifloioma, ary n
Kotisa no ao ivelan' ny derma indray (fara ive-
lany amy ny zava-maniry). ;

' 263. Ary amin’ izany, raha ny toetran' ny
anatin' ny tahon’ ny ankabiazan' ny dikotiledona
no heverina, dia toy izao :—

1: Ny Votoatiny.

2. Ny Tanam-botoatiny.

3. Ny Ozatra fibro-vaskola.

* Mbola holazaina ato aoriana ny Sapa.

112

(à) Ny Vesela misy Taretra miolikolika.
(b) Ny Fibra misy Dokta mifangaro aminy.
(d) Ny Kambioma.
4. Ny Hoditra sy ny Fanampiny.
(a) Ny Libra.
(^) Ny Mesofloioma.
(d) Ny Epifloioma.
(e) Ny Derma.
(J) Ny Kotisa.

264. Efa voalaza fa raha mbola kely dia kely
ny zava-maniry, dia tsy misy sela afatsy ny sela
tsotra hiany ; fa ato aoriandriana, rehefa mihale-
hibe izy, dia miseho miandalandalana ny ozatra
fibro-vaskola ; ary ny filaharany amy ny tahon’
ny dikotiledona dia araka ny efa voalaza eto am-

ony. Nefa raha mbola velona sy mitombo ny
tahony, dia misy hiany miseho ny ozatra fibro-
vaskola. Ny sela hafa rehetra amy ny taho,
afatsy ny ao amy ny ozatra fibro-vaskola, dia sela
tsotra hiany, na ny ao amy ny votoatiny, na ny
ao amy ny tànam-botoatiny, na ny ao amy ny
hoditra sy ny fanampiny.

265. Raha tsofana mitsivalana ny tahon’ ny
hazo dikotiledona lehibe, dia hita matetika ny

ny amy ny tany misy ririnina mangatsiaka 8y
fahavaratra mafana. Ny fitomboany izay ataon

113

hoditra izy; fa tsy misy azy akory ao anelanclan'
-ny kambioma sy ny votoatiny. Ary noho ny
fitomboan' ny taho toy izany, dia mizihitra loatra
ny ao anatiny ka mampitresaka ny hoditra ao
. ivelany matetika, araka ny hitantsika matoetika,
indrindra fa amy ny hazo lehibe sy antitra.

266. Ny Tahon’ ny Monokotiledona. Raha
tsofana mitsivalana ny tahon?’ ny monokotiledona,
toy ny Fury, ete., dia hita fa bemy ozany. Ireny
ozatra ireny dia ozatra fibro-vaskola avokoa. Ny
filuharany amy ny taho, sy ny toctran' ny sela sy
ny vesela mahatonga azy, dia tsy tahaka ny amy
ny tahon’ ny dikotiledona. Ny ozatra fibro-vas-
kola amy ny tahon' ny dikotiledona dia efa voa-
laza ho toy izao: Miakatra mahitsy izy ; dia mi-
lahatra manodidina ny votoatiny mifandimby amy
ny tànam-botoatiny ; dia mikambana indrindray
ny sasany; ary mirantsana koa mankamy ny snn-
pana sy ny ravina ; ary ny fitomboan' izy rehetra
dia samy mitombo ao anilany roa amy ny kam-
bioma avy. Fa raha ny tahon' ny monokotile-
dona kosa no heverina, dia tsy misy filahavan' ny

afovoany, dia midina miverina amy ny oditra
indray. Raha ny ozatra fibro-vaskola tsirairav
no heverina, dia misy vesela misy taretra mioli-

samy hafa indrindra ny ozatra fibro-vaskolg amy
ny dikotiledona sy ny amy ny monokótiledona.

114

Ny ozatra fibro-vaskolan' ny dikotiledona dia mi-
tombo halehibe mandra-pabafaty ny zava-maniry
misy azy; fa ny any ny monokotiledona kosa dia
tsy mitombo intsony rehefa voaforona, fa maty ny
kambioma. Ary tsv izany hiany koa, fa nv ozatry
^ ny monokotiledona dia miova miandalandalana ho
tsy manana vesela na dokta akory, araka izay
halavitry ny idinany amy ny taho. Ny tapany
ambany dia tsy misy vesela na dokta akory, fa ny
ao ambony hiany no tanteraka manana ny selany
samy hafa rehetra. Ao ambony dia tanteraka
izv; ao ambany kely dia tsy misy vesela izy;
ary uo ambany kely indray dia tsy misy lalan-
drano, fa fibra, etc., hiuny no sisa.

y selu rehetra sisa amy ny tahon' ny mono-
kotiledona, afatsy ny amy ny ozatra fibro-vaskola,
dia sela tsotra avokoa, tahaka ny amy ny tahon’
ny dikotiledona hiany,

y itry ny monokotiledona dia tsy azo en-
dahana tahaka ny hoditry ny dikotiledona. Ny
mahatonga izany dia izao: Miafara amy ny ho-
ditra ireo ozatra fibro-vaskola ireo ka miray aminy;
ary satria maozatra loutra izy, dia tonga maozatra
koa ny hoditra misy azy ka tsy azo endahana loatra.

Noho ny tsy fitomboan’ ny ozatra fibro-vaskola
amy ny monokotiledona, raha ny halehibeny no
heverina, dia tsy mitombo loatra ny tahony ; koa
amin’ izany dia mihalava fa tsy mihalehibe loatra
izy. : so

267. Ny Fakan' ny Dikotiledona. Ny ra-
dikla amy ny embrio no tonga faka, Ny toetran’
ny anatin' ny fàkan’ ny dikotiledona rehefa le-

ibe dia mifanahatahaka amy ny tahony hiany,
nefa misy maha-samy hafa azy kely, dia izao: Ny
votoatiny amy ny faka dia kely foana, ary m-
draindray tsv misy aza. Ny vesela misy taretra
miolikolika izay manodidina ny votoatiny dia tsy
misy, Ny sela izay saiky co an-tendron' ny faka
sy ny zana-paka no fototry ny fanirian" ny faka,
'à saiky azo ampitahaina amy ny kambioma amy
ny taho izy, satria ao no fototry ny fitomboany.

Ny fibra sy ny libra; cte., samy hafa amy ny
9zatra fibro-vaskola amy ny faka dia indroa mit
intelo na inefatra hoatra ny toetrany amy ny taho
ny halehibeny. Ny tànam-botootiny dia vitsy

115

kokoa amy ny faka noho ny amy ny taho, nefa
lehibe noho izy. Ny fibra amy ny ozatra fibro-
vaskola dia mikoretidretika be hiany, fa tsy mi-
lahatra mahitsihitsy hoatra ny amy ny taho; ary
izany indrindra no fototry ny tsy mahamety azy
ho fanao zavatra tahaka ny taho. Ny hoditra dia
manify dia manify, ary indraindray tsy tanteraka
izy; nefa ny fanampin' ny hoditra dia ao hiany,
sady tahaka ny fanampin' ny hoditry ny taho, afa-
tsy ny libra, izay lehibe kokoa. Ny kotisa raha
mbola kely dia misy volo, ary ireny volo ireny
no misotro ny rano aman-anona ao anatin' ny
tany. Ny faka antitra dia tsy misy volo akory.
Ny zavatra izay maniry amy ny tany ratsy dia
be volo ny fàkany, fa andrao tsy ampy indray ny
rano aman-anona fohiny.

208. Ny Fakan'ny Monokotiledona. Ma-
tetika ny fàákan' ny monokotiledona dia hafa be
hiany noho ny táhony, raha ny toetran' ny anatiny
no heverina, Amy ny- Palme dia misy hoditra
matevina malemy, ary ao anatiny dia: misy fibra
betsaka, nefa tsy mitokotoko ho ozatra fibro-vas-
kola, fa initambatra be ao izy. Tsy dia tahaka
izany anefa ny toetran' ny fákan' ny monokotile-
dona rehetra, fa hafa, nefa tsy azo lazaina eto izy.

269. Ny Ravina. Aoka handroso isika hihe-
vitra ny Ravina, Ny ravina dia efa nolazaina ho
azo zaraina roa, dia ny Periora sy ny LAMINA.

2:0. Ny Peroa, Toy izao no toetran' ny
anatin ny Petiola raha lazaina tsotra: Sela tsotra
mısy ozatra fibro-vaskola efatra na dimy na mi-
hoatra izy, izay misy lalan-drano sady hodidinin'
ny hoditra, Raha tapa-tsirkola ny endriky ny
petiola rehefa voadidy mitsivalana, dia tapa-tsir-
kola koa ny filabaran' ny ozatra fibro-vaskola ao
aminy, Raha boribory tanteraka kosa ny endriky
ny petiola, dia boribory tanteraka koa ny ozatra
fibro- vaskola manodidina ny votoatiny. y Ye
sela misy taretra miolikolika—dia ilay manodidina
ny votoatin' ny taho—dia mirantsana avy any ka
miditra ny petiola; nefa ao akaikin' ny hoditra
amy ny tendrony lehiben' ny ozatra no itoerany.

271. Ny Lamina, lita mazava ny ozatra fibro-
vaskola amy ny Làmina, fa irco ozany hita miha-

116

rihary ireo no izy. Raha lazaina ny toetran' ny
anatin' ny Jàmina, dia toy izao izy: Ozatra fibro-
vaskola mikorcetidretika, na milahatra paralela,
izay misy sela tsotra ao anelanelany ; koa izy re-
hetra ireo dia fefen' ny hoditra co ivelany, ary
fisaka izy. Tsy izany hiany koa anefa, fa araka
ny efa voalaza, dia misy stoma ny ravina. Treny
no vava lavaka izay idiran’ ny acra amy ny ravina,
Ny lavaka misy acra anefa tsy dia ao anatin? ny
rayina hiany, fa amy ny petiola sv ny taho koa;
ka dia miditra ny stoma ny aera mankany amy
ny petiola sy ny anatin' ny taho aza. Ny selan’
ny ravina dia mifanizina hiany ao akaikin' ny
hoditra ambony, fa tsy mifanizina loatra izy ao
akaikin' ny hoditra ambany, ka dia misy lavada-
vaka ao (sary 74). Ny libra amy ny ozatra fibro-
vaskola amy ny liminan' ny ravina dia betsaka,

ny fanamboniny ka hatramy ny fanambaniny (sary
74): (i.) Ny hoditra; (ii.) ny sela boribory lava-
lava mitsangana mifanohy sady milahatra tsara;

noho ny sasany, koa izany no mahamaitso kokoa
ny fanambonin' ny ravina noho ny fanambaniny.

117

Matetika dia misy vy amy ny klorofila; fa n
klorofila amy ny ravina dia tsy misy loatra, fa
kely hiany. Raha tsy azon’ ny hazavana ny
klorofila dia miova ho vony aloha izy, koa miala
ny vy ao aminy ; ary tonga miova ho mamy ny
tcetrany mangidy. Ary raha tsy azon?’ ny haza-
vana ela ny klorofila, dia lasa mihitsy ka tonga
fotsy ny ravina, etc., misy azy.

272. Fantatsika fa tsy maharitra mandritra
ny taona ny ravina amy ny ankabiazan’ ny zava-
maniry. Ary izao no mahatonga izany: misy sela
manify rindrina sady fisaka foronina hatramy ny
ilan’ ny petiola ka hatramy ny ilany eo amy ny
fitoerana fikambanany amy ny taho na ny ran-.
tsana ;'ka azo ampitahaina amy ny antsy izy ireo,
satria mampisarėka ny ravina hiala amy ny taho
Dy rantsana misy azy. l x

279. Ny Brakta sy ny Sepala sy ny Pe-
tala. Ny Drakta sy ny Sepala sy ny Petala dia
suiky sabala amy ny ravina voalaza tco raha ny
toetran' ny anatiny no heverina; fa izao no maha-
samy hafa azy kely: Ny hodiny dia misy zavatra
kitso loha; ary ny ozatra fibro-vaskola ao aminy
dia saiky tsy misy sela akory afatsy vesela misy
taretra miolikolika. Ny selan’ ny petala dia misy

rano samy hafa volo: ao ny rano mena, ao ny
ano manga, ao ny rano vony, ao ny ramo fotsy,
ete., etc., maharaka ny toetran' ny zava-maniry

tsy dia tanteraka manana ny sela sy ny vesela re-
hetra, araka izay ananan' ny faritra sasany amy
ny zava-maniry, Ny sela * tsotra amy ny antera
dia miova bebe hiany, ka ny toetrany raha
mbola kely ny antera misy azy, sy ny toetrany
Tsy dia ny sclan' antera na paosy fitooran' ny polena no
lazain' izany, fa ny sela mitambatra muhatonga ny antera.

118

ato aoriana, dia samy hafa be hiany. Ny tarehin'
ny sela sy ny halehibé^ : >7 ny voalohany dia
mitovitovy hiany, ia aiu auriandriana dia misy
sela maromaro no ampovoany izay miova toetra
ka atokana hamorona polena,

niny; ary ny ampovoany dia paman’ ny sela
tsotra anelanelan' ny hoditra roa amy n ,
dia ny eo amy ny fanamboniny sy ny eo amy ny
fanambaniny.

ozatra fibro-vkskola izay mirautsana avy amy ny
plase

119

0 V.
NY FAHELAN' NY ZAVA-MANIRY.

7. Ny ankabiazan' ny zava-maniry dia avy
amy ny semina. Ny toetran' ny semina dia efa
natao mba hiarovany ny ainy tsy ho faty ; koa
noho izany toetrany izany dia maharitra ny man-
gatsiaka na ny mafana be'izy, indrindra fa raha
tsy mipetraka amin’ izay mando. Misy izay azo
atao amy ny mangatsiaka fatratra, na ny mafana
fatratra, nefa tsy maty. Ny seminan' ny sasany
kosa dia maluky maty, tahaka ny amy ny Kafe.
Misy kosa izay maharitra hatramy ny 300 taona
na 500 taona aza.

278. Samy manana ny fe-taona iainany ny zava-
maniry wanaraka ny karazany, Ny Feus indica
no isan’ ny ela velona indrindra. Misy anankiray
amin’ ireny any India izay nialofany Aleksandera
Lehibe, mbamy ny miaramilany 10,000 lahy,
tamy ny 2000 taona lasa izay. Tsy dia ny hale-
bibeny hiany no hitantsika amin’ izany, fa ny
fahelany koa. Ny Sedera any" Lebanona dia isan’
ny ela velona koa. Ny Bonfona koa dia isan’ ny
ela velona indrindra, fà misy ny anankiray izay
tokony ho 5000 taona, hono, izay no fahelauy. .
Any Kalifornia misy hazo sady ela no makadiry
be izay tsy izy. Misy izy faha-19 ny sirkomte-
rany, ary ny fahavony dia faha-ōl; ary 6000
taona, hono, no fahelany. Misy hazo sasany ao amy
ny Tendrombohitra Oliva izay tokony ho 1000
tuona. Azo zaraina toy izao anefa ny zava-maniry,
raka ny fahelan’ ny andro iairany no heverina :—
L) Ny maharitra herintaona, na latsaka kely. -

(ii) Ny maharitra roa taona, na latsaka kely.

(ii.) Nv maharitra cla.

Ny maharitra herintaona, na herintaona latsaka
kely, dia mamony sy mamoa amy ny fahavaratra,
ary inalazo SY maty amy ny fararano. Ny 1 si po-
litra sy ny Akondronjaza sy ny Fary sy ny Kodie-

diamborona sy ny Patofosalahy ary ny betsaka koa
dia tahaka izany. Ny maharitra roa taona, na la-
tsaka kely kosa, dia mamony sy mamoa amy ny taona
faharca iainany, dia maty. N y Fiandrilurenona sy
ny Tsindahoro, ete., diu tuhaka izany. Ny maha-

120

vitra cla kosa dia ny maharitra mihoatra noho ny
roa taona na hoatrinona na hoatrinona. Ny Zalamo
sy ny slzandrano sy ny Vuhona sy ny Sera sy ny
Foumboana, cte., dia tahakaizany. Ireny maharitra
cla ireny anefa dia misy maha-samy hafa azy. Misy
maty taho isan-taona, fa tsy maty faka, ka mampi-
trebna taho vaovao isan-taona. Ny Telamo sy ny
lacoto dia isaw ireny. Misy koa, nefa vitsy, izay
maniry cla vao mamony; fa rehefa afaka cla dia
»unneny' sy mamoa. Ny Vahona dia isan’ ireny.
dehefa namoa indray mandeha ireny dia maty
ka tsy mamoa intsony., Ny ankabiazan' ny ma-
haritra cla anefa dia clacla vao mamoa, ka rehefa
mamoa izy dia mamoa isan-taona. E
Nefa izany voalaza co izany tsy dia lalàna izay
tsy maintsy arahina mandrakariva, fa miankina
hebe hiany amy ny toetran' ny tany aniriany sy ny
klimata izany. Ny Tanatanamanga, izay maharitra
cela ati, dia isan’ ny maharitra herintaona hiany
any Pmglanda. Tsy izany hiany koa, fa. ny za-
vatra sasany izay maharitra herintaona dia mety
ho cla velona kokoa raba tapahina hiala ny vonmy
rehetra raha vantany vao mamony, satria ny ma-
mony sy ny mamoa dia zàvatra mahalany ny he-
rmy sy ny ainy loatra,

*

kosa dia maharitra

hatramy ny telo taona na enin-taona na hatramy

ny roa ambin’ ny folo taona aza vao eee

N * d .

Ny ravin’ ny Palmæ dia isan’ ny maharitra e ca
Tsy dia maty mandrakariva anefa ny rav

121

reheía tanteraka ao izy, dia saiky hoatra ny antsy
manapaka azy, ka dia miala ny ravina ka maty.
Misy hiany ancfa izay malaina hiala na dia maty
aza, fa miraviravy eo ambara-pisy rivotra mahery
na zavatra hafa hamrihintsana azy. Nefa na dia
tsy maty aza m ‘ka, alohan' ny fihintsanany
ny ravina, dia tsy i «ny haharitra ho cla velona
loatra tsy akory na dia tsy mihintsana aza. Ar
amin’ izany, na dia mbola velona ka maharitra
miraikitra amy ny iraiketany aza ny ravina, dia
sy mahavita ny raharahany intsony izy, ary tsy
tokony ho ela velona loatra, satria ny selany sy
ny veselany dia kendan' ny sokay aman-anona
izay fohin' ny fàkany ka mankamy ny ravina.
oa noho izany dia esorin' ny hazo hiala aminy
ny ravina, satria tsy mahavita ny raharahany
intsony na dia tsy mbola maty aza. Rehefa la-

-tsaka ny ravina, dia averiny amy ny tany niha-

viany ilay zavatra lasany.

.Rehefa ho faty ny ravin’ ny zavatra sasany,
dia miova soratra izy.* Ataon' ny olona fa ny
fiharoan' ny oxygena amy ny klorofila no maha-
tonga izany.

ved ny ankabiazan' ny zava-maniry dia mi-
seho alohan' ny voniny ny raviny; koa ao amy
ny ambony no ischoon' ny raviny aloha, fa ny,
ambany no aoriana.

280. Ny taho sy ny rantsana sy ny faka no
faritry ny zava-maniry izay maharitra, fa ny ra-
vina sy ny vony sy ny voa kosa dia tsy maharitra
fa mihintsana.

anesorana ny tahony na ny rantsany, dia mety
sar hiany ny voaesotra. Amy ny hazo lehibe,
ny ankabiazan' ny sela ao anatiny (ny fibra, Sy
ny vesela, ete.) dia azo lazaina ho maty, fa tsy
manao raharaha intsony izy ; fa ao amy ny kam-
bioma ao amy ny fanampin' ny hoditra no misy
miasa indrindra. Indraindray dia tsy maty hiany
ny ankabiazan' ny sela amy ny tahon’ ny zava-

X Hafa soratra koa ny sasany raha mbola tanora, tahaka
ny ravin’ ny manga, eto, :

122

toatin' ny zavatra betsaka no levona), fa ny vo-
toatiny mbamy ny ankabiazan' ny ozatra fibro-
vaskola koa aza dia levona. Ary amin’ izany dia
hitantsika indraindray ny hazo lehibe mbola ve-
lona, nefa holoka ny ao anatiny. Raha sendra
maty koa anefa ny kambioma, dia maty mihitsy
ny hazo.

TOKO VI.
NY ELEMENTA, ETC., HITA AMY NY ZAVA-
; MA?

282. Dia handroso amin' izao isika hihevitra ny
zavatra tsirairay amy ny zava-mauiry, dia ny
zavatra lazaina hoe Elementa amy- ny Kennstry.
Fantatsika fa ao amy ny
rano sy klorofila sy tavolo sy selolosa, etc.,
azo avabana ireny ho elementa indray, hoatra ny
teny azo avahana ho litera indray. Ary rehefa
voavaka toy izany ny hita rehetra amy ny zâva-
maniry, dia izao no izy: Oxygena (0),* : ydro-
gena (H), Carbona (C), Nitrogena (N), Solifara
(5), Phosphorus (P), Chlorine (CI), Bromine (Br),
lodine (I), Fluorine (F), Silicon (Si), Potassium
(K), Sodium (Na), Calcium (Ca), Magnesium
(Mg), Aluminium (Al) Mangamun (Mu),
(Fe), Fanitso (Zu), Varahimena (Cu), d
(Pb), Titanium (Ti), Arsenic (As), Lithium ( à),
Rubidium (Ab), Cæsium (Cw), Strontium (DU)
Barium (Ba). Ireny rehetra ireny anefa dia tS)

ita amy ny zava-maniry tsy akory. VY ra

* Iro litera anaty braketa irco no famautarana azy.

123

gena sy ny hydrogena sy ny carbona ary ny
nitrogena dia hita ao amy ny zava-inaniry rehetra
na inona na inona; ary ny oxygena sy ny hydro-
gena sy ny carbona (ary indrindra fa ny oxygena
sy ny carbona) no be dia be lavitra noho ny za-
vatra hafa na inona na inona, Ny nitrogena dia
hita ao amy ny zavatra sasany, indrindra fa ny
protoplasema. Afatsy ireo anefa dia misy soli-
fara sy potassium sy calcium sy magnesium sy vy
ary phosphorus amy ny zava-maniry saiky man-
drakariva,

Aoka hoheverina kely tsirairay ny enina lehibe
umin’ irco :—

283. Orygena. Bedia be ny Oxygena amin’
izao tontolo izao, ka saiky ny zavatra rehetra no
misy azy. Raha ny lanjany no heverina, fa ts
ny hubeny, dia mila ho antsasak’ izao tany ipetra-
hantsika izao no oxygena. Na ny vatolampy, na
ny tenan’ ny biby, na ny zava-maniry, na dia ny
trano itoerantsika aza, raha avahana am
many mikambana aminy, ny ankabiazany dia
oxygena. Ny rano fohin' ny faka, sy ny aera
fohin' ny ravina, no ahazoan' ny zava-maniry ny
oXygena.

284. Ilydrogena, Ny Hydrogena dia hita in-
drindra amy ny ranon’ ny zava-inaniry. -

- 285. Carbona. Raha dorana n y kitay, dia hitan-
tsika fa misy arina sisa amy ny lavenona; izany
r

y ravin amy ny
sioma ny carbonika asida (CO,) izay ao amy ny
acra, dia avahan' ny ao anatin' ny sela izy, dia
avoakany ny oxygena, ka tànany ao ny carbona.
Mbola holazaina ato aoriana ancfa izany.

286. Nitrogena, N y Nitrogena dia tsy bo loatra
amy ny zava-maniry. Ny protoplasema no be
azy indrindra, Ny ankabiazany dia azo avy amy
ny fifohan' ny faka ny ao amy ny tany, nefa misy
koa azony avy amy ny Amonia amy ny aora.

124
287. Solifura. Misy Solifara amy ny zava-

maniry mandrakariva, nefa kely foana. Ny ha-
fsaran' ny fihinana sasany amy ny zava-maniry
dia miankina amy ny diloilo misy solifara, tov ny
Mostaritra sy ny Nare, cte. Ao amy ny protop-
lasema, etc., sy ny zavatra sasany koa dia misy
zy.

288. Phosphorus. Ny Phosphorus dia tokony
hofohin' ny faka avy amy ny tany, Izy koa dia
hita amy ny protoplasema.
. 489. Ireny zavatra enina voalaza eo ambony
ireny no fototry ny zavatra izay hita amy ny
zava-maniry; ary saiky ny zavatra rehetra, na `
ny siramamy, na ny zava-madity, na ny proto-
plasema, na ny diloilo, na ny rano, na ny selolosa,
ete., etc., dia avy amy ny. fikambanana kemi-
kalin’ irco, na ny sasany amin?’ ireo; ka aoka
holazaina kely koa izy vao mandroso hihevitra
ny elementa hafa isika.

aha ny an-kevitr’ irco zavatra enina irco amy
ny zava-maniry no heverina, dia samy hafa kely
izy manaraka ny toetran' ny zava-maniry misy
azy. Alahatra. eto ambany eto ny an-kevitr
ireo araka izay hita amy ny Mololom-Barım-
bazaha sy ny Ovimbazaha ary ny Voam-Pitipoa :

Molat fuasimhaseha OvIimbazaha. - Yoam-Pitipoa.
xygena 3834 4r7 n

Hydrogena 5'3 5:8 ?
Carbona 489 440 46
Nitrogena 0:4 15 42
Solifara 0:14 0:08 0:21
Phosphorus” 0:08 0:34 034
Zavatra hafa 6:18 3:58 2-55

10000 10000 10000

.290, Tsy maintsy tsarovana anefa fa tsy dia
hita matetika ho mitokana ireo zavatra ireo, fa

ete., amy ny zavatra anankiray. . wan
amin’ izany toetry ny ikambanany g indrindra
i y e dia

no toetry ny zavatra avy amıDy. fa na

125

izy zavatra enina ireny aza no fototry ny anka-
biazan' ny zavatra hita amy ny zava-maniry, dia
ny oxygena sy ny hydrogena sy ny carbona no
tena fotony indrindra, fa izy (indrindra fa ny
oxygena sy ny carbona) no be lavitra noho ireo
telo hafa, araka izay hita amy ny an-keviny amy
ny Moloiom- Barimbazaha, cte., voalahatra eo am-
à Ny zavatra avy amy ny fikambanan'
izy telo, na ny fikambanan! ny roa aminy, dia
betsaka dia betsaka loatra, dia ny diloilo maro
karazana, sy ny asida maro karazana, sy ny dity
maro karazaná, etc., ete. Dia aoka holazaina ny
zavatra sasany izay avy amy ny fikambanan' ireo,
nefa vitsy foana no azo lazaina eto. ——
. 991. Raxo.. Ny Rano dia avy amy ny fikam-
banan’ ny hydrogena sy ny oxygena ; ary ny an-
keviny dia hydrogena 'roa famarana sy oxygena
iray. Koa izany no anoratana azy hoe H,O,
araka ny fomba amy ny Kemistry. Be ny rano
amy ny zava-maniry; amy ny vodin' ny Orvimba-

. 5 - TELS

zaha dia jog 2O rano; amy ny Laisoa dia joo 2O
"ue wm

Tono; amy ny Nave dia jọ no rano. Ny voa

matevi-nofo dia be azy koa.
292. SeLoLosa. Ny Selolosa dia C,H440;.

293. Tavoro. Ny Tavolo dia saiky sahala
amy ny Selolosa. | : :

294, BrmaMAMY, Ny Siramamy dia C, HnOn.

295. Marixa AsipA.. Ny Malika Asida dia
C,H,O, Hita matetika amy ny voan-javatra maro.
Hita koa izy amy ny ravin’ ny Paraky.

.296. TARTARIKA ÅSIDA. Ny Tartarika Asida
dia C,H,O,. Zavatra hita amy ny voan’ ny Voa-
loboka, sy ny voan’ ny Madilo, sy ny Poaíato, Sy
ny Ovimbazala, sy ny JMananasy, ete., izy io.

297. OrruxA. Asma, N y Citrika Asida dia
C,H,0;. ' Hita amy ny ranon’ ny Voasary, sy ny
Laoranjy, 8y ny Voatabia tsy masaka, etc. Izy
Sy ny sokay dia mikambana indraindray. Hita
1zany amy ny ravin’ ny Paraky sy ny Vodin- Ton-
golo sy ny Voan- Kafe, etc.

ro

298. KAMIFORA. Ny Kamifora dia C,H,,0.
Hita amy ny hazo sasany naman’ ny Rarintsara
dzy.

299. Misy zavatra sasany indray izay avy amy
ny carbona sy ny hydrogena hiany mikainbanu.
Ny Lasantsy sy ny Copuica dia CoH.

300. Amy ny zava-maniry sasany dia misy
asida foronina amy ny alina ka miala amy ny
antoamdro, Ny.ravina amin’ ireo dia mavao amy
ny maáruina, matsutso amy ny antoandro, ary man-
gidy amy ny hariva.

301. Ireo zavatra ambony ireo dia avy amy ny
fikambanana kemikalin' ny oxygena sy ny car-
bona sy ny hydrogena, na avy amy ny fikamba-
nan’ ny roa amin’ ireo. Misy zavatra betsaka
hafa anefa izay avy amy ny fikambanan' ireo, nà
Dy sasany amin’ ireo, mbamy ny nitrogena indray.
Misy Morphia (Cr, NO,), sy Strychnia (Ca Ha

10,), sy Kininina (C4H,,N,0,), sy Nicotine

*

802. Afatsy ireo dia misy elementa sasany koa
izay hita ao anatin' ny zava-maniry, araka n
voalaza eo ambony eo; koa holazaina kely izy
ireny, nefa atao fohy dia fohy ny filaza azy.

Chlorine. Ny Chlorine dia misy amy ny zava;
maniry mandrakariva, nefa kely foana. Toa isan
ny zavatra izay fototry ny mampaniry ny zava-
maniry izy. : um

AA sy Jodine. Ny Bromine sy Iodine sa

ita amy ny lavenon' ny Alge amy ny. a
sina rehefa voadotra, Kely toana hiany 1zy aneta,
ary angamba alainy amy ny fifohany ny rano
amy ny ranomasina.

Ne Ny Fluorine dia hita amy sf "
vatra sasany, tahaka ny Volotsangana sy ny ^ y,
etc.

127

Silicon.. Ny Silicon dia hita amy ny zava-
maniry sasany, indrindra fa amy ny nodan' ny
Ahifra sy ny Volotsangana.

Potassium sy Sodium. Ny Potassium- dia hita
amy ny zava-maniry rehetra; fa ny Sodium dia
be amy ny zavatra any anaty ranomasina, na
amoron-dranomasina.

Calcium. Ny Calcium dia mikambana amy ny
sokay izay hita amy ny zava-maniry sasany.

Magnesium. Ny Magnesium dia mikambana
amy ny oxygena amy ny zava-maniry sasany.
Aluminium. Ny Aluminium dia hita amy ny
zava-maniry sasany, indrindra fa amy ny JLycopo-
dium.

Manganese, Ny Manganese dia hita mikam-

ana amy ny oxygena indraindray. !

Vy. Ny Vy dia hita amy ny zava-maniry,
indrindra amy ny klorofila; fa raha tsy misy vy
ny klorofila, dia tsy miseho izy.

Funitso. Ny. Fanitso efa hita amy ny zava-
maniry sasany izay maniry ao akaikin' ny tany.
fangalana azy.

Varahinena, Ny Varahimena dia hita amy ny
züva-maniry maromaro,

Firaka. Ny Firaka efa hita koa amy ny za-

nr

Litanium. Ny Litanium efa hita amy ny la-
venon’ ny zava-maniry naman’ ny Farimbazaha.

Arseme. Ny Arsenic dia ao amy ny Narve in-
draindray.

Lithium sy Rubidium sy Cesium sy Strontium
ary Barium. Izy ireo koa dia efa hita amy ny
zava-maniry, neta tsy hita matetika loatra.

Ireo indray dia mikambana amy ny oxygena,
na amy ny carbona, etc., etc., ka mahatonga za-
vatra betsaka dia betsaka, nefa tsy holazaina eto
ireny.

TOKO VII.
NY HANIN’ NY ZAVA-MANIRY, ETC.
, 903. Ireo elementa voalaza tamy ny Toko vi.
ireo dia tsy maintsy azon’ ny zava-maniry avy
amy ny rauo, na ny tany, na ny aera, ka azo
lazaina ho haniny ireny, satria amboarina

128

M 3

manjary selolosa sy klorofila, ete., izy. Ny faka
sy ny ravina (ary ny taho raha niaitso) no idiran'
ny hanina amy ny zava-maniry. :

lisy zavatra enina momba izany izay hoheve-
rina amın’ izao: (i.) Ny Fifohan’ ny faka
rano, etc.; (ii.) Ny Fandehanan' ny sapa;
(ii. Ny Fifohan' ny ravina hanina; (iv.)
Ny Fahatsembohan' ny zava-maniry ; (v.)
Ny Fanariany zavatra; (vi.) Ny Fanovana
ny hanina ho tenan' ny zava-maniry.

904. Amy ny zava-maniry faran’ izay tsotra,—
dia ilay misy sela iray monja, na sela maromaro
mifanohy—dia tsy misy ravina sy faka hifoka
hanina, ka dia isan-tsela no manao izany. {re
anefa tsy dia hoheverina, fa ny Fanerogama hiany
no hoheverina.

Tsy maintsy ho gasa na ho likoida ny zavatra
rehetra hanin? ny zava-maniry, fa tsy mahay mi-
hinana ny solida na dia kely akory aza izy; ka
raha tsy levona aloha ho likoida na ho gasa ny
carbona sy ny vy, etc., etc., dia tsy mahay mi-
foka azy mihitsy ny fàkan' ny zava-maniry. Ay
hanina likoida dia fohin’ ny faka hiany, ary ny
hanina gasa dia fohin' ny ravina hiany saiky
mandrakariva. '

305. Ny Fifohan' ny faka rano, etc. Amy
ny faka dia ny sakeli-paka sy ny volony, afatsy
ny fara tendrony, no mifoka hanina indrindra;
nefa ny hoditry ny tena faka, raha tsy antitra

loatra, dia mifoka koa. Ary izao no cupo

fa tsy mahay mifantina rehefa ngoly.
kina amin’ izany fahaizany

tsy afaka telo na
hoatra noho izany
: dia ambolena

129

amy ny taona iray, ny zavatra hafa amy ny taona
manaraka izany, ny zavatra hafa amy ny taona
manaraka izany indray, etc., mandra-piherin' ny
taona fambolena ilay voalohany ; dia vao izay no
ambolena indray ilay voalohany. Ny anton’ izany
dia izao: fohin’ ny faka hiala amy ny tany ny
zavatra samy hafa manaraka ny karazan' ny za-
vatra ambolena; izay fohin' ny anankiray dia
tsy fohin' ny anankiray, etc. Dia tokony ho hi-
tantsika amin' izany ary fa ny fahalalana Botany
dia mampianatra antsika ny toetry ny zezika izay
antonona indrindra ny zavatra ambolena mba
hampahavokatra azy tsara ; fa ny zavatra tian' ny
zava-maniry sy fobin' ny faka indrindra dia to-
ony ho ao amy ny zezika atao aminy.

306. Be dia be ny herin’ ny fifohan' ny faka ny
likoida, fa toy izao no heriny, raha ny amy ny Voa-
loboka no atao fanoharana: Raha misy rano anaty
fantsona fahenina no hahavony, dia ny herin' ny
havesatry ny rano manindry ny ambany no mi-

Lad
©
^
£s
3
Ta
=]
u
ce
©
d
5,
B
E
Eh
e
cH
[]
zi
B
ca
S?
m^
2]
5,
(=
CA
N
T"

.907. Ny fifohan' ny faka likoida dia mian-
kina amy ny zavatra atao hoe Endosmosa, ary ny
endosmosa dia lalàn' ny likoida toy izao: a
misy likoida roa, ny anankiray marihitra noho
ny anankiray, kaelanelanin-javatra hoatra ny hodi
tra izy roa, dia fohin' ny marihitra ny tsy mari-
hitra hiharo aminy, ka miditra amin' ilay misy ny
marihitra izy, na dia misy hoditra manelanelana
azy aza, "Toy izao: raha misy tatavian-kena feno
rano ka atsoboka ao anaty tantely, dia hofohin' ny
tantely ny ankabiazan' ny rano anatin' ny tata-
vian-kena, fa ho kely foana kosa ny tantely izay
hofohin' ny rano, nefa misy kely hiany. Izany no
lalàn' ny likoida atao hoe endosmosa ; koa mian-
kina amin' izany lalàna izany indrindra ny fifo-
han' ny selan' ny faka ny likoida amy ny tany

ao ivelany ; fa ny likoida ao ivelany dia tsy ma-

130

rihitra loatra, na tsy marihitra akory aza; fa ny
likoida anatin' ny selan' ny faka kosa dia misy
protoplasema sy tavolo, etc., ka marihitra kokoa ;
ary amin' izany dia fohin' ny anatiny ny ivelany.
Ary tsy izany hiany, fa izany endosmosa izany
no isan’ ny fototra indrindra amy ny iakaran' ny
sapa sy ny idinany amy ny zava-maniry.

308. Efa voalaza teo fa ny sakeli-paka sy ny
volon' ny faka indrindra, afafsy ny fara tendrony,
dia mifoka ny likoida amy ny tany; koa ny rano
izay fohiny dia misy metaly, etc., levona ao ana-
tiny, sy gasa koa aza. n izany dia
hitantsika fa ny mpamboly zavatra dia tokony
hahalala izay fohin’ ny fàkan’ ny zavatra ambo-
leny, ka ny toetry ny zezika atao aminy dia to-
kony ho sahaza ho any ny zavatra amboleny, sady
tokony hisy ny zavatra tian’ ny zava-maniry ao
amy ny zezika, araka ny nolazaina teo, satria ho
lasan' ny zava-maniry hamelona ny tenany izany.
Ary tsy izany hiany, fa hitantsika koa amin’ izany
fa ny toetry ny zava-maniry dia miankina be hiany
amy ny toetry ny tany aniriany; koa ny mpa
boly mahay dia mifidy ny tany hambolena zavatra
manaraka ny karazan' ny zavatra hambolena, sa-
tria ny tany sasany izay tsy mety mahavokatra
ny zavatra sasany dia antonona ny sasany kosa.
Ny tany izay-be vato-karananadiatsy Rapp E

E. ‘izay be vatomainty dia tsy maha-
ace ed ici uc nrbe ier i iti fa raha
montsana dia mahavokatra tsara ; ny tany be tani-
manga dia tsy mabavokatra; ny tany sasany dia be
rano loatra, na kely rano loatra, ka tsy BUM.
katra. Ary hitantsika amin' izany rehetra 1zany Ja
ny mpamboly zava-maniry, raha te-ho mahay sa y
ta-hanam-bokatra tsara, dia tsy maintsy mahalala
izany fomba rehetra izany; fa raha manao n
lahy foana izy, dia tsy banam-bokatra loatra. fa
ny mahay kosa dia mihevitra ny toetry ny M:
8y ny zava-maniry amboleny sy ny sy api » :
aminy, etc.; fa ny tany ratsy aza dia -— E
mpamboly mahay amboarina ho tonga ma is à K
tra tsara. Raka avela haniry amy »y "0 Y
hihintsana aminy ny zava-maniry, dia cpm
amy ny tany ny zavatra lasany 12y ; m I sa P
jan’ olona kosa, na otazany, dia tsy miverina amy

m-

131

ny tany ny zavatra lasany; ka raha tsy asiana
zezika hisolo ilay lasany, dia hiharatsy sy hihakely
ny vokatra.

Ny zava-maniry sasany dia manam-paka mi-
raikitra amy ny hazo hafa, tahaka ny amy ny
Loranthacee, ka ny ranon’ ilay iraiketany no ha-
en d Ny JHolatra samy hafa rehetra dia mahazo
ny hanina avy amy ny fatim-biby na zava-ma-
niry maty, ete. Ny Hazomiavona dia mahazo ny
haniny avy amy ny aera fotsiny hiany ; fa ny hazo,
etc., izay ipetrabany dia tsy iraiketany akory.

309. Ny Fandehanan’ ny sapa. Rehefa tafi-
ditra ao anatin’ ny faka ny rano avy amy ny
tany, sy ny zavatra levona ao aminy, dia atao
hoe Sapa izy. Ny sapa tsy dia ilay rano voalaza
taloha izay mandeha amy ny lalan-drano tsy
akory, fa zavatra hafa. Rehefa voafokan' ny faka
ny rano aman-anona, dia tsy mbola voamboatra
hiveloman’ ny zava-maniry izy tsy akory, fa tsy
maintsy amboarin' ny ravina izy; koa amin’
izany dia miakatra ho any amy ny ravina ny
sapa mba hamboarina ao, dia vao midina indray
hamelona ny zava-maniry misy azy izy. Amy
ny lohataona sy ny fahavaratra no iakaran' ny
sapa indrindra, koa amin' izany dia ny lohataona
sy ny fahavaratra no andro anirian' ny zava-ma-
niry indrindra. Amy ny Palm» sy ny zava-ma-
niry sasany dia mandeha mandritra ny taona ny
sapa.

Rehefa miakatra ny sapa, dia mitombo ny ha-
ben' ny vongan-javatra levona miharo aminy ma-
naraka ny fahalaviran' ny iakarany, satria ny
e: ny siramamy, etc., voatahiry amy ny
sela andalovany no levoniny koa, ka manampy
ny efa ananany.

Raha azon' ny mangatsiaka ny sapa, dia mija-
nona tsy mandeha, na mandeha miadana izy ; ary
noho izany, raha mangatsiaka loatra ny lohataona,
dia malain-kaniry ny zava-mauiry. Ny toetry
ny sapa amy ny zavatra sasany dia tsy tabaka ny
toeny amy ny zavatra hafa, fa ny sapa sahaza ny
anankiray dia tsy sahazan' ny anankiray kosa.
Samy hafa ny haben' ny sapa amy ny zava-maniry
rehetra, Amy ny indray andro dia tokony ho
painta iray ny haben’ ny sapa izay mandeha amy
ny tahon’ ny Voaloboku,

132
310. Ny alehan' ny sapa miakatra sy ny alehany

midina dia samy hafa. Raha miakatra izy, dia ny
fibra amy ny ozatra fibro-vaskola no alehany in-
drindra ; nefa raha betsaka ny sapa amy ny loha-

ona.

311. Hafa kely ny falchan’ ny sapa amy ny
monokotiledona, fa fantatsika fa ny filaharan
ny ozatra fibra-vaskolany sy ny toetrany dia hafa
noho ny amy ny dikotiledona, koa isan’ ny ozatra
isan’ ny ozatra no iakaran' ny sapa, ary ny fibrany
no falehany indrindra.

312. Ny herin’ ny sapa miakatra dia zavatra

fa ny hery mampiakatra azy dia tsy maintsy. be
dia k y hafainganan’ ny fan ehan’ ny sapa
dia sahabo ho 16 intsa isan-ora, raha ny antonona
no heverina.

813. Rehefa tonga mifanandrify amy ny ra-
vina tsirairay ny sapa, dia miala mankao E
ny sasany isan-dravina, ary ny ozatra 1zay mixo-
retidretika na milahatra paralela eo dia mampi-
hahaka azy eran' ny làmina, ka dia miditra rd
ny selany tsirairay fob anyizy. Ary fan-
tatsika fa zavatra fisaka voavelatra ed ravina,
ka dia tonga mihahaka tsara ny sapa hiharan' ny
hainandro. É

914. Misy zavatra maromaro 328y mampiaka-
tra ny sapa, dia izao: (i) Ny pU Qi.)
Ny Atraktiona kapilary; (ii.) Ny Famoaham my
ratina rano; (iv. Ny Fiühetsikelsehan ny zava-
. maniry, etc.

133
315. Ny Endosmosa. Efa voalaza tamy ny 4
307 izany.

918. Ny Fihetsiketsehan' ny sava-maniry. Hitan-
tsika fa hetsiketsehin' ny rivotra ny zava-maniry,
koa dia isan’ ny mampakatra ny sapa izany. Ny
fototr' izany dia izao : Poritin' ny rivotra, hono,
ny sela, ka izay misy sapa dia mamoaka azy hi-
ditra amy ny sela hafa; dia mibontsina indray izy,
ka miditra aminy ny sapa uvy amy ny sela hafa.

134

319. Ny fanamboarana ny sapa ao anatin' ny
selan' ny ravina dia tsy holazaina eto, fa aoka ny
fidinan' ny sapa no holazaina izao. Ny fidinan'
ny sapa dia toy izao: ny toetry ny sapa raha mi-
dina dia hafa noho ny toetrany raha miakatra.
Marihitra kokoa izy, d sahaza ho fiveloman' ny
zava-maniry indrindra izy noho ny fanamboaran'
ny ravina azy. Ny falehany midina indrindra
dia ny kambioma, fa hafa amy ny falehany mia-
katra ; koa miankina amin’ izany indrindra ny fo-
totry ny anirian' ny kambioma sy ny fivelomany. :
Ataon' ny olona mahay Botany sasany fa misy
sola koa no amy ny libra - alohan' ny
nofa mbola misy mampisalasala kely hiany izany.

320. Ny Fifohan' ny ravina hanina. Amy
ny aera dia misy gasa nitrogena sy oxygena 8y Car-
bonika asida. Raha ny ankeviny dia toy izao izy :—

Nitrogena 79:02

Oxygena 20:94

Carbonika asida — 0:04
100.000

Ny gasa carbonika asida dia CO*, izany hoe:
carbona iray famarana sy oxygena roa famarana
mikambána amy ny fikambanana kemikaly. Hita
amin’ ilay filaharana co ambony fa kely dia kely
foana ny carbonika asida amy ny aera raha ny

y no hev

dia misy 3,000,000,000,000 tona ao amy ny aera.
Ny carbonika asida dia fohin' ny ravina sy ny
faritry ny zava-maniry koa izay maitso. Rehefa
tonga ao anatin' ny ravina izy, dia manavaka azy
ny klorofila ampian' ny fahazavan' ny masoandro ;
koa voavoakany indray ny oxygena, nefa tànany
hiany ny carbona) Ny stoma indrindra no idiran
ny carbonika asida.

321. Toy izany ary no toetran’ ny fifohan" ny A
vina raha mazava ny andro; fa raha alina aen ia
mifoka oxygena hiany izy, ary ny oxygena mi M"

ana amy ny carbona ao anatiny, dia — car
bonika asida ao izy ka mamoaka azy. tsy 17an
hiany koa, fa ny zava-maniry izay /5y maitso, toy
ny lfolatra, sy ny faritry ny zava-maniry re etra
izay tsy mailso, toy ny fakany, sy ny vodiny, ary ny
seminany rehefa bitsimoka, etc., dia mifoka oxygena
8y mamoaka carbonika asida andro aman-alina.

135
Misy nitrogena koa, hono, izay avoakan' ny
ravina, nefa kely.
ia miankina amin' izany fifohan' ny ravina
carbonika asida voalaza eo ambony izany in-
drindra ny fanamboarana ny sapa ho fiveloman'
ny zava-maniry ; nefa sarotra ka tsy azo lazaina
eto ny zavatra rehetra momba izany, indrindra
fa satria mbola misy izay tsy fantatra loatra ka
mampisalasala ny olona be hiany.

322. Ny Fahatsembohan' ny zava-ma-
niry. Ny selan' ny ravina dia misy rano; ary
io rano io dia miala amy ny sela ho amy ny ela-
nelany ka mivoaka amy ny stoma hoatra ny tsem-
boka. Nefa tsy dia ny stoma hiany no ivoahan'
ny rano, fa ny tena hoditra koa.* Ary noho n
fialan' ny rano tahaka izany, dia mihamarihitra
ny sapa; koa izany no isan’ ny mahamety azy ho
fiveloman' ny zava-maniry. Indraindray miala
tsy hita ny rano; fa indraindray kosa dia hoatra
ny dinitra hita eo ivohon' ny hoditry ny ravina
izy.

lanjan' ny tenany amy ny dimy volana.

* Lifa voaluzu teo ho isun’ ny muanpakalra uy sapa ity.

136

misy rano be indrindra mivoaka; ary amy ny
mamaton-alina kosa no misy kely indrindra.

924. Ny rano miala amy ny ravin-java-màniry
dia mandcha manjary etona sy zavona sy rahona
ka milatsaka indray ho ranonorana. Ny rano
avoakan' ny zava-maniry sasany dia be dia be;
izany dia hita raha heverina ny hamaroan' ny
ravina amy ny zava-maniry sasany, fa misy hazo
lehibe sasany izay manana ravina hatramy ny
4,000,000 aza. Izany, raha atao mifanohy an-
tsisiny izy rehetra, dia mahasarona tany 9 akera
aza, ka samy mamoaka rano daholo izy.

fohin' ny faka amy. ny fahavaratra. Nefa raha

ravina sy ny fohin’ ny faka, dia misimisy kokoa

326. Amy ny alina dia hita ny rano mivon-
gambongana amy ny ravina indraindray, indrindra
fa eo an-tendrony, na eo an-tsisiny, fa tsy man-
jary etona aloha raha tsy azon' ny hainandro;
indraindray anefa dia rano ariana avy amy ny

glanda sasany izany rano izany. Misy zavatra

mu

327. Ny Fanariany zavatra. Ny antsoina
amin’ ity dia sahalahala amy ny fahatsembohana
voalaza teo; nefa rano no avoaka amy ny aha-
tsembobana, fa zavatra hafa no antsoma amın

137

ity. Araka ny hevitry ny olona sasany dia misy
zavatra sisa amy ny hanin’ ny zava-maniry izay
tsy laniny ka arian' ny fákany ; nefa mbola mam-
pisalasala be hiany na marina izany na tsia. Toa
misy asida avoakan' ny faka, hono, satria indrain-
dray dia levona ny vato madinika na ny zavatra
hafa eo akaikin' ny faka, ka ataon' ny sasany fa
ny mahalevona azy dia asida izay avoakan' ny faka.
Raha atsoboka anaty rano ny fàkan’ ny Saonjo,
dia miaro ny rano tsy ho maimbo, hono, izy.
Ataon' ny olona fa ny asida anankiray avoakany
no miaro azy. Nefa na dia mbola tsy azo itom-
poan-teny fantatra aza izany, dia hita marina fa
ny faritra sasany amy ny zava-maniry dia manary
zavatra indraindray. Hita izany amy ny voan’
ny Manga, fa misy zavatra maditidity avoaky ny
hoditry ny voany. Amy ny zavatra maro koa
misy izany.

328. Ny Fanovana ny hanina ho tenan’
ny zava-maniry. Fantatsika fa ny hanina
ìzay hanintsika dia miditra amy ny kibo ka'ovana
yao mety ho tonga isan’ ny tenantsika. Rehefa
izany dia manjary ra sy taolana, etc., izy. Dia
tabaka izany koa ny hanin’ ny zava-maniry, fa
ny haniny rehetra dia mankany amy ny ravina
hamboarina sy hovana eo; ka rehefa voamboatra,
dia manjary selolosa sy tavolo sy protoplasema sy
siramamy, etc., etc., izy. Ary amin’ izany dia

329. NY ZAVA-MANIRY MIHINAM-BIBIKELY. Efa
voalaza fa ny ahazoan' n zava-maniry ny ha-

avy amy ny biby madinika, ka dia azo lazaina
ho zava-maniry mihinam-biby izy. Any Ame-
rika Avaratra dia misy zavatra anankiray atao

* Azo ampitahaina amy ny havokavoka koa ny ravina, satria
izy no mifoka ey mamoaka gasa, izany hoe: miaina.

138

u a misambotra azy izy ;
koa araka izay ikofokofohan' ny biby no hamafin'

ny p
tiola dia boribory sy lempona hoatra ny lela-sotro.
Io làmina io dia misy volo lavalava manerana azy ;
ary eo an-tendron' ny isam-bolo dia misy rano
maditidity boribory mamirapiratra izay tsy mety
miala. Åtaon’ ny olona fa ando izany, ka ataony
hoe Mahatanando no anaran ny zava-maniry. /
Raha izahana izy, dia tsy maintsy hita ny sasany

isy asida
bibikely

139

nefa ny fitomboan' ny habeny hiany no nolazaina
teo; fa amin’ ity toko ity kosa dia ny fitomboan'
ny halavany, sy ny halavan' ny faka, ary ny fiha-
lehibiazan' ny embrio sy ny ravina ary ny sela

karazana ny fomba fitomboan' ny sela, dia (i.) Ny
avy amy ny mokliosy na ny protoplasema ; (ii.) Ny
avy amy ny fisarahan' ny sela ho roa ma efatra ;
(iii.) Ny miseho miraikitra co ivelan! ny reni-sela ;
(iv.) Ny avy amy ny fikambanan! ny sela roa.

Ny fomba fitomboany voalohany dia toy izao:
Misy nokliosy ao anatin' ny sela izay toa fo-
totry ny isehoan' ny sela vaovao; nefa mate-
-tika dia tsy misy nokliosy, ka ny protoplasema.

indray no fototry ny isehoany. Indraindray ny
protoplasema rehetra ao anatin' ny sela dia atokana
hatao sela vaovao. Indraindray dia miala ho ao
ivelan’ ny sela mihitsy ny protoplasema ka manao
sela vaovao ao. Amy ny zavatra sasany dia ny
protoplasema ao anatin' ny sela dia imisaratsaraka
ka manao sela maromaro ao anaty reni-sela, ka
rehefa afaka elaeia dia levona ny rindrin' ny reni-
sela, ka samy mahaleo tena indray ireo aaepe k
Ny sary 76 dia mampiseho ny fitomboan' ny sela
tahaka izany.

avy amıny manodinina ny sela ka mankamy ny
ampovoany, ary mikatona ao ampovoan’ ny sola

140

misy azy izy, izany hoe: mamorona rindrina
vaovao manasaka ny sela ny protoplasema, ka
tonga misaraka ho roa ny reni-sela. Ary ireo
indray dia samy mizara roa indray, ka dia mizara
ho sela efatra ilay reni-sela voalohany, ka vao
izay no levona ny rindrin' ny reni-sela. Nefa
levona alohan' izany ny reni-sela indraindray

a mampiseho ny toetran' ny sela fony mbola tsy
nisasaka izy ; ny b mampischo azy rehefa voasa-
saka; ny c mampiseho azy rehefa voaefatra, nefa
tsy mbola levona ny rindrin' ny reni-sela satria
mbola tsy tanteraka ho mahaleo tena loatra ireo
zanany. i ;

Ny fomba fitomboan' ny sela fahatelo kosa dia
toy izao: Hoatra ny mitsimoka eo ivelan' ny
reni-sela ny sela vaovao. Matetika dia mifanohy
ny sela tahaka izany; ny AMasirasira sy ny Bo-
bongolo dia isan' ny zava-maniry mitombo sela
amin’ io fomba fahatelo io. Ny sary 78 sy 79
dia mampiseho io fomba io. T

Ny fomba fahcfatra indray dia toy izao: Ny
protoplasema ao anatin' ny sela anankiray dia
miditra amy ny sela hafa eo anilany ka mikam-

ana amy ny zavatra ao anatiny, ka ny sela roa
dia tonga sela iray. Ny sela voalohany amy ny
embrion? ny fanerogama dia misy izany fomba
izany. Tsy hita izy anefa afatsy amy ny sela
voalohany izay foronina amy ny zana-java-inaniry.

y sary 80 no maneho izany fomba izany. Amy
ny a dia hitantsika fa ny ao anatin' ny sela anan-
kiray dia efa miditra amy ny sela eo anilany; ary
amy ny b dia hitantsika fa efa tonga mihitsy amy
ny anankiray ny avy amy ny anankiray.

Ireo fomba efatra karazana fitomboan’ ny sela
ireo anefa tsy hita amy ny zava-maniry rehetra
tsy akory. Ny fahefatra dia hita amy ny sela
foronina voalohany indrindra hiany ; izany hoe:
ny sela voalohany indrindra hiany amy ny zava-
maniry no foronina toy izany.

332. Ny hafaingan’ ny fitomboan’ ny sela amy
ny zava-maniry sasany dia mahagaga. Misy Ho-
latra, hono, izay mitombo 60,000 isa-mimitra ny
selany, Izany dia tokony ho faran’. ny maro, fa

141

ny ankabiazan' ny zava-maniry dia tsy mitombo
sela faingana toy izany. Dia miankina amin’
izany fitomboan' ny sela izany indrindra ny fi-
tomboan' ny zava-maniry araka ny voalaza teo;
fa ny fitomboany dia avy amy ny fitomboan’ ny
selany tsirairay ; nefa tokony hotsarovana fa ts

dia ny sela rehetra isan-java-maniry dia mitombo
nvokoa, fa ilay eo amy ny kambioma, na amy ny
laingony, na eo akaikin' ny tendron’ ny faka sy
zana-paka, etc., hiany no mitombo, fa ireo hiany
no fototry ny faniriana; ny sisa rehetra dia maty.

333. Ny fitomboan' ny Embrio. (a) Ny
Embriow ny Dikotiledona. Ny famoronana ny
embrio amy ny voalohany dia mbola holazaina
ato aoriana; fa ny fitomboany rehefa voaforona
hiany no holazaina izao, ary ny amy ny dikoti-
ledona no hoheverina aloha. Raha vao mitombo
ny embrio ao anatin' ny semina, izany hoe, mi-
tsimoka, dia ny radikla no mischo voalohany, ka
midina no faniriny, satria tonga faka izy. Ary
rehefa tafavoaka amy ny semina ny radikla, dia
ny kotiledona roa kosa mivoaka aoriany kely.
Raha manify ny kotiledona, dia atosika ho eo am-
bonin' ny tany izy, ka manao raharaha tahaka

ambanin' ny tany saiky mandrakariva izy ka tsy
manao ny raharahan' ny ravina, fa ny oues izay

hita ny seminan' ny Tsaramaso; ny r no radikla

142

pat (p) dia efa tongalavalava. Zava-maniry
afa no aseho amy ny sary 84, fa tsy Tsaramaso
intsony. Ny r no radikla izay efa nanjary faka,
ny k no kotiledona roa, ary ny p no plomola efa '
mivelatra miandalandalana ho taho sy ravina.
Tokony hotsarovana fa amy ny seminan' ny za-
vatra sasany dia misy albomena, ary amy ny
sasany dia tsy misy (vakio 8 92). Amy ny se-
minan’ ny Tsaramaso dia tsy misy albomena (ny
hatevi-nofon' ny kotiledona no misolo azy), ka
dia tsy misy ao anatiny afatsy ny kotiledona sy
ny radikla sy ny plomola hiany.

334. (b) Ny Embrion’ ny Monokotiledona. Ny
embrio ao anatin' ny seminan' ny monokotiledona
dia mitombo toy izao: Mivoaka amy ny semina
aloha ny radikla mifono hoditra, nefa mandroso
hivoaka amin' io hodiny io koa izy. Sahalahala
amy ny akanjony 1o hodiny io, nefa manana izay
tena hodiny koa izy. Rehefa afaka kely anefa,
dia mijanona tsy maniry intsony io radikla io ka
maty, fa ny zanany maromaro kosa, izay samy mi-
fono hoditra tahaka ny reniny, dia misolo azy.
Ny kotiledona dia iray hiany, fa izany indrindra
no mahamonokotiledona azy. Ary izy io dia mi-
horona manodidina ny plomola aloha; dia mivoaka
eo ny plomola rehefa mitombo, ka mischo ambo-
nin’ ny tany. : :

Ny amy ny Akotiledona dia tsy holazaina cto.

143

sofloioma sy ny epifloioma. Ny dermatogena no
ihavian' ny tena hoditra sy ny volony, etc.

S97

gana, e

336. Ny fitomboan' ny halavan' ny Faka.
Efa voalaza teo fa ny fitomboan' ny halavan' ny
taho sy ny sampana dia avy amy ny fitomboan' ny
selan’ ny laingony eo an-tendrony ; ary ny fitom-
an' ny halavan' ny faka sy ny sampam-paka kosa
dia avy amy ny fitomboan' ny sela saiky eo an-ten-
drony avy. Ampiana ny hoe saiky izany, satria
misy zavatra atao hoe 'arony' izay mifono ny
scla tanora mbola maniry ka miaro azy amy ny
tany sy ny vato, etc., izay aniriany. Amy n
sary 85 dia hita ny tendron’ ny faka. Ny voa-

937. Ny fitomboan' ny Ravina. Ny lain-

ony* no manjary taho sy ravina, ote., rehefa tafa-

ambany no lchibe indrindra ; nefa ny ambany aza
dia mbola tsy mischo ho miendri-dravina akory
noho ny hakeliny. Ny ao ambany no hanjary

* Ny hoe laingony dia enti-milaza ny sela co an-tendron' ny
taho sy sampana izay mbela tanora ka maniry sy mitombo ka
maujary taho sy ravina, etc.; nefa amy ny fitonin’ ny olona
dia malalaka ny hoe lringony, ka enti-milaza any ilay eo an-
tendrony na dia cfa uuujary ravinu tanora aza. Tsurovy ary
fa ny hoe laingony co ambony dia milaza ny toeny raha mbo
tsy misy lasan-ko ravina na dia kely akory aza, fa ilay i
hoan’ ny ravina hiany rehefa tantoraka no lazainy.

144

ravina voalohany, dia vao ny manarakaraka azy,
dia vao ny manarakaraka izany indray. Dia ho
tahaka izany izy hatrany hatrany. Saiky hoatra
ny votsy madinika dia madinika no iseboan' ny
ravina amy ny voalohany eo amy ny laingony ;
fa rehefa afaka kelikely dia miseho ny sela lava
sasany isan-dravina, dia vao ny vescla, ary rehefa

dra-pahavita ny ravina tanteraka. Indraindray

338. Ny fitomboan' ny Ravim-bony. Mi-
tovitovy hiany ny isehoan' ny ravina voalaza teo
Sy ny isehoan' ny ravim-bony. Tokony botsa-
roantsika fa misy vony sasany izay tsy mitovy
sepala na petala; izany tsy itoviany izany dia
hita indraindray raha mbola kely izy, izany hoe:
miara-teraka tsy mitovy izy. Misy anefa izay
miara-teraka mitovy ka tonga tsy mitovy indray
ato aoriana. : D er :

Ny Sepala raha be, dia teraka mifandimby ma-
nodidina no itoerany. Raha 4 na 6 na 8, etc.,
ny sepala, dia mifanandrify izy, ka ny ambany
no teraka voalohany. Raha 5 na 10 na 15, etc.,
izy, dia milahatra 3 no filahany, tahaka ny voa-
laza ny amy ny ravina tamy ny $ 16.

Ny Petala dia teraka aoran i sepala; koa
indraindray dia mifandimby tera
nefa matetika miara-teraka izy. 4 a
dimby teraka ny petala, dia azo lazaina ho pa
mifandimby tsy misy interinoda izy; fa raha
miara-teraka kosa izy, dia azo lazaina ho ravina
manodidina. TOM

Ny Stamena koa dia mifandimby teraka, na
miara-teraka. Ny filaharany dia ;. Raha misy
stamena indroa manodidina ao anatin’ ny vony,
dia ny ivelany no teraka voalohany saiky man-

raknriva. : que

Ny Karipela dia miseho aorian' ny stamena.

145

Raha karipela mikambana izy, dia tsy mikambana
amy ny voalohany, fa ato aoriandriana. Ny ka-
ripela raha mbola madinika dia madinika dia

tonga saiky hoatra ny hodiny manerana azy re-
hetra, afatsy kely foana eo an-tendrony izay misy
loaka madinika atao hoe AMikropila. Ato aorian-

., 999. Ny ataon' ny Fahazavana amy ny
faniriana. Miankina amy ny hazavana ny fa-
navahan' ny klorofila ny carbonika asida ho car-
bona sy oxygena. Tsy izany hiany, fa raha misy
zavatra maniry amy ny maizina, dia fotsy izy
noho ny tsi-fisian’ ny klorofila, Ary koa, ma-
niry ho lava loatra ny zavatra maniry amy ny
maizina na amy ny tsy mazava loatra. Ny ra-
vina anefa dia tsy mba tahaka izany, fa tonga

'fohy kosa.

Hita vao haingana fa ny hazavan’ ny jiro

146

elektrika dia mampaniry faingana ny zava-ma-
niry ; ary noho izany dia mahay mahamasaka ny
voankazo sasany alohan' ny fotoam-pahamasa-
hany aza ny olona.

TOKO IX.
. NY FITOMBOAN' NY TARANAKY NY ZAVA-
MANIRY.

2 mid
ny avy amy ny polena mt
Izany no fomba anankiray amy ny gp pd
taranaky ny zava-maniry ka atao hoe: E
boana avy amy ny Fikambanan ny
vatra roa. Misy koa anefa fomba pua dray
fitomboun' ny taranany atao hoe: Fitomt oana
avy amy ny F isarahana. Dia holazaina 12y
roroa, nefa ilay faharoa no holazaina aloha.

343. Ny Fitomboana avy amy ny Fisa-

rahana. Be ny zava-mauiry, indrindra fa ny

147

amy ny ordra Algæ, izay misasaka dia misaraka,
ka samy lasa ho zava-maniry mahaleo tena. Ny
atao hoe Pa/mellee dia misaraka toy izany. Izy
ireny dia sela iray avy, ary ny halehibeny dia
tokony ho "a ny intsa ny halavany, nefa mi-
toetra mifanakaiky ao anatin' ny zavatra mitsi-
loliloly izy. Ny Desmidiee sasany koa dia tahaka
izany. Zavatra madinika miraikitra amin-javatra
anaty dobo izay tsy hita maso velively akory ireay.
Ny Diatomee, izay mitoetra amy ny rano, na amy
ny ranomasina, na amy ny tany mandomando, dia
mba tahaka izany koa amy ny fitomboan' ny
taranany. Tsy hita velively izy, raha tsy amy
ny mikroskopa, noho ny hakeliny; nefa mifono
hoditra afovato mazava hoatra ny fitaratra izy,
sady mahafinaritra loatra no fijery azy noho n
sorany. Isan’ ny Alge izy. Ny Schizomycetes,
izay faran’ ny ambany sy tsotra amy ny zava-
maniry rehetra, dia manana izany fomba. fitom- .
boan’ ny taranany izany koa. Ny bakelin’ ny
sasany amin’ ireo dia fatratru loatra, fa tokony
ho z ny intsa no hakeliny, hono. Amy ny
ferin’ ny nofom-biby sy ny nofontsika no itoeran'
ny sasany amin' ireo. Ataon' ny olona mahay
fa ireny no fototry ny aretina sasany, koa raha
hita ny fanafody mahafaty ireny, dia ho sitrana,
ono, ny aretina, Ny tazo, hono, dia mba isan’
ny aretina tahaka izany, Nefa tsy fototry ny

344. Ny Fitomboana avy amy ny Fikam-
banan’ ny zavatra roa. Efa hitantsika fa
ny semina dia misy cmbrio izay zana-java-maniry
mbola hahalco tena. Ny famoronana io embrio io

* Ireny zavatra ireny dia mitovy be hiany amy ny bibi
kely faran’ ny tsotra sy ambany, na amy ny fomba fitomboan*
ny taranany, na amy ny fomba hafa koa aza. Ary noho ny
fitovian' ny zavatra sasany aminy tahaka izany, dia " azo
laznina marina loatra na biby na zavaą-maniry izy, fa ny

etran' izy roroa diu samy ananany, .

148

: t ny ovola izay
idiran’ ny fovila. Rehefa tanteraka ho lehibe ny

an-tsisin' ny ovola. Ny kalaza dia ny eo am-
bodin’ ny ovola izay itohizany amy ny rafe. Ny
hoditra ivelany sy ny hoditra anatiny, dia ny ho-

tiny; ny n milaza ny nokliosy ; ny m milaza ny

mikro ih; à )

ny embrio; ary ny e milaza ny vesikla germinaly.
* Jty dia misy a amy ny farany.

js V in pa

D n
Wuk

i n Hi

$
^ THI

FFMA. Lith.

149

345. Ny balam-polena, rehefa azon’ ny haman-
don' ny stigima, dia mampandroso zavatra hoatra
ny fantsona feno fovila hidina amy ny stilo, araka
ny efa voalaza matetitetika. Fohy ny stilo amy ny
vony sasany, fa lava kosa ny amy ny sasany. Ny
stilon' ny Tapabatana dia roa na telo intsa ny hala-
vany, ka lavitra ny alehan' ny avy amy ny polena
ho amin’ izy io. Amy ny zava-maniry sasany dia
roa na telo ora vao tonga amy ny ovola anaty ovary
ny avy amy ny polena, ary indraindray iray volana,
na mahery noho izany aza. Rehefa tonga ao anaty
ovary ilay fantsona misy fovila, dia mandeha mi-
tady ny ovola izy, koa rehefa hitany dia miditra
ny mikropila izy ka mamela ao ny fovila ao anatiny.
Ny fovila sasany amin’ ilay tonga ao dia mikam-
bana amy ny vesikla germinaly, ka vao izay no
foronina ny embrio zana-java-maniry. Amy ny
sary 87 dia efa nesorina ny ilan’ ny ovary anan-
kiray hahitana ny ovola tsy miforitra anankiray ao .

germinaly. Matetika dia misy vesikla germinaly
roa na telo amy ny ovola, fa iray hiany amin' ireo,
anefa saiky mandrakariva no tanteraka ho embrio.
Misy hiany anefa roa tanteraka indraindray, ka
raha izany dia azo lazaina ho kambana ny zavatra
aterany. Dia mitombo mihalehibe miandalanda-
lana hiany ny embrio, fa mihakely kosa ny nokl-
iosy. Io embrio io anefa dia mbola mahazo fivelo-
mana avy amy ny reniny hiany; koa ny foniko-
losy sy ny rafe ary ny kalaza no isotroany hanina
avy amy ny reniny. Ary ilay nokliosy koa dia
ahazoany hanina, fa misy zavatra mety indrindra
ho fihinan’ ny zava-maniry mbola kely izy io.
346. Izany fitomboan' ny taranaky ny zava-
maniry avy amy ny fisarahana sy ny fikamba-
nan' ny zavatra roa izany dia hita amy ny
zava-maniry tsy ambolen' olona; nefa misy fam-
pitomboana ny taranany tahatahaka izany izay

150

ataon' ny mpamboly koa. Misy fomba telo amana
efatra amin' izany izay ataon' ny mpamboly.
Ny fomba anankiray dia ny manaisotra ny sam-
pan-kazo mbola tanora ka mamboly azy. Mety
ho tonga zava-maniry mahaleo tena izy ireny
mafetika, indrindra fa raha hazo malemilemy.
Ny fàkan’ ireny dia mischo avy amy ny kambioma.
Raha ambolena ny toy izany, dia ny hafanana sy
ny rano bebe no tsara aminy, fa manampy azy
haniry izany. Tsy maninona loatra izay ambolena
amy ny tany, na ny vodiny, na ny lohany ; fa na
dia afototra aza izy, dia mety maniry hiany. Ny
tapaky ny faka kon, sy ny ravina aza indraindray,
fiba tandremana tsara, dia azon’ ny mpamboly
mahay ampanirina hiany.

347. Ary tsy izany hiany, fa ny laingon' ny
Fanerogama mbola tsy mivelatra, raha esorina amy
ny reniny ka ambolena sy tandremana tsara, dia
mcty maniry ka tonga zava-maniry mahaleo tena.
Misy amy ny zava-maniry sasany izay azo lazaina
ho sarin-daingony, fa tsy tena ingong marina,
satria tsy maniry amin’ izay tokony haniriany.
Ny laingony tsy maniry eo an-tendron’ ny taho, na
rantsana, na amy ny aksilin' ny ravina, no atao hoo
sarin-daingony; fa raha maniry eo an-tendron'
ny taho, na rantsana, na amy ny aksilin' ny ravina
izy,diatenalaingony. Ny faritry ny zava-maniry
izay be aina loatra noho ny habetsahan' ny sapa,
no isehoan' ny sarin-daingony. Hitantsika fa
raha kapaina ny zava-maniry, dia misy zanany
maromaro mitsimoka ao am-potony sisa; ny maha-
tonga izany dia ny tsi-fahampian' ny taho haha-
lany ny sapa ; izany hoe: raha anesorana ny zava-
maniry, indrindra fa raha anesorana be, dia misy
zanany betsaka miseho noho ny aben’ ny aina
sy ny sapa ananan’ jlay sisa. Ireo zanany ireo dia
isan’ ny sarin-daingony koa. Ny sarin-daingony
dia mety miseho na amy ny faritra iza na amy n
faritra iza, Hitantsika amy ny Vahona fa na dia
miteraka semina aza izy hampitombo ny taranany,
dia miteraka sarin-daingony betsaka koa eo am-
bony eo izy, ka raha latsaka ireo, dia maniry ka
mahaleo tena. Rgha ny ravin’ ny Kotrokotrobato
na ny Sodifafana sy ny sasany koa, indrindra fa
izay matevintevi-nofo be rano, dia mety miteraka
sarin-daingony an-tsisiny raha apetraka amy

151

ny tany mandomando. Izany fitomboana voalaza
izany no isehoan' ny ovola amy ny plasentan' ny
karipela; koa noho izany ny ovola dia azo la-
zaina ho sarin-daingony miraikitra amy ny pla-
senta, Ny sarin-daingony dia miseho na amy ny
ravina, na amy ny faka, na amy ny tabo, na amy
ny voa koa aza.

348. Misy fomba anankiray koa ataon' ny olona
mpamboly hahazoana. zava-maniry mahaleo tena,
dia izao: Ny rantsan' ny hazo maniry sasany dia
aforitra hidina lalandal lra-pi
amy ny tany ; dia didiana kely ilay rantsan-kazo
amin’ izay kasainy hototofana ny tany, koa amin’
io voadidy io no isehoan' ny faka. Izao koa no
fomba anankiray atao: ny noda anankiray amy

.
nihatrany
arany

avy izy. Eo amy ny kambioma uy no mirai-
a

TOKO X.
NY AHATONGAVAN’ NY POLENA HO AMY
NY STIGIMA.

949. Efa hitantsika fa ny ankabiazan’ ny zava-
maniry dia : stamena sy karipela avokoa a0
anatin' ny korola; izany hoe, ny ankabiazan' ny
zava-mnniry dia misy lahy sy vavy isam-bony.
Nataon’ ny olona taloha fa ny polena dia mipaka
amy ny stigiman' ny karipela izay miray vony
aminy, satria mifanakaiky izy ka miray toerana ;
nefa vao haingana no nahitan' ny olona fa tsy

152

350. Indraindray amy ny zava-maniry iray
spesia dia misy vony telo karazana tahaka izany,
dia ny misy stamena ambony sy stigima ambany,
8y stamena ambany sy stigima ambony, ary sta-
mena sy stigima samy antonona, koa ny polenan'
ny stamena ambony no moty amy ny stiguna
ambony amin' ilay vony hafa, ary ny ambany no
antonona ny ambany, ary ny antonona dia moty
amy ny antonona,

153

stigima aza ny polena; koa noho izany, ny polena
avy amy n
hampahavanon-janaka azy.

359. Ny zava-maniry sasany kosa dia misy vony
lahy hiany amy ny fototraanankiray, ary vony vavy
hiany amy ny fototra anankiray. Dia hitantsika
amin'izany fa ny polena izay mihatra amy ny
stigima dia tsy maintsy avy amy ny vonin’ ny fo-
totra hafa, fa tsy avy amy ny any ny tenany ; ary
izany no mahatsara ny zana-java-maniry aterany.

383. Hitantsika amin’ izany rehetra izany ary
fa tsy ny polena amy ny vony anankiray no entina
hapaka amy ny stigima miray vony aminy, fa ny
avy amy ny vony amy ny hafa fototra no entina
hapaka aminy saiky mandrakariva; ary izany no
mahatsara ny zanaka aterany. Nefa misy hiany
ny sasany izay misy polena mandeha miraikitra
amy ny stigima miray vony aminy aza, ary ny
toetry ny vonin’ ireo dia efa voavoatra ho maha-
Pi a izany, toy izao: indraindray ny stamena
dia lava, ka ny antera misy ny polena dia am-
bony noho ny stigima miray vony aminy, ary
miara-masaka izy roroa, ka raha mihintsana ny
polena, dia ny stigima no ilatsahan' ny sasany.
Ary indraindray misy toy izao: ny antera dia
ambany noho ny stigima, nefa mitsingoloka ny

'ony, ka raha mihintsana ny polena, dia misy
tonga mihatra amy ny stigima izy. Amy ny
llalampona sy ny namany miray genera aminy
dia misy zavatra lavalava mifandimby amy ny
stamena manodidina. Azoazo lazaina ho isan’ ny
stamena hiany ireny, nefa stamena lava tsy misy
antera akory. Treo dia mihodina sy mikasika ny
antera eo anilany, ka ny polena dia mikasika
aminy ; ary rchefa misy polena izy, dia mivorina

151

ka mikasika ny stigima kosa, ka avelamy eo ny
polena sasany. Nefa na dia misy toy izany aza amy
ny vonin' ny zava-maniry sasany, dia misy amy ny
toetry ny vony izay misakana ny polena tsy hika-
sika amy ny stigima namany saiky mandrakariva,
na hahafoana ny polena raha tàhiny mikasika., |

354. Azo alahatra toy izao ny zava-maniry,
raha ny fipahan' ny polena amy ny stigima no
heverina :—

l. Ny zara-maniry misy vony misy stamena (lahy)
hiany sy vony misy karipela (vavy) hiany, na ny
amy ny samy hafa fototra, na ny amy ny fototra iray.

y polena amin’ ireo dia tsy maintsy afindra amy
ny vony hafa, satria tsy misy stigima miray vony
aminy.

2. Ny misy cony misy stamena sy karipela.

Mizara roa ireo, dia izao :—

(a) Ny tsy mitovy fotoam-pahamasahana ny
stamena sy ny stigima. Amin’ ireo dia foana ny
polena, na dia araikitra amy ny stigima aza, fa
ny avy amy ny vony hafa izay miara-masaka amy
ny stigima hiany no mety aminy. —

(b) Ny misy stamena sy stigima miara-masaka.

Tsy maintsy ho isan’ ny voalaza amy ny (b) ny
zavatra rehetra misy polena mikasika amy ny sti-
gima miray vony aminy ka mahavanona azy.

355. Misy zavatra mr miN ny B
avy amy ny vony anankiray ho any amy ny sti-
es E E. hafa, dia (i) Ny Bibikely;
(1i.) Ny livore Aoka hoheverina izany.

356. Ny fitondran' ny Bibikely polena.
Ny bibikely izay mitondra polena avy amy ny
vony sasany ho any amy ny stigima amy ny vony

afa dia ny vorona- kely sasany, sy ny lolo, sy ny
renitantely, ary ny vitsika, etc., nefa tsy dia mi-
tondra azy amy ny vavany tsy akory izy, hoatra
ny zavatra mahalala ny ataony ; faizy mitety hi-

155

tsentsitra azy no sendra iraiketan' ny polena, dia
mankamy ny vony hafa mitady hanina indray izy,
ka misy polena mifindra amy ny stigima izay
sendra kasihiny. Ny vorona izay lazaina eto tsy
dia ny vorona rehetra tsy akory, fa ny vorona
kely sasany hiany. Any Amerika indrindra no
itoeran' ny vorona manao izany, nefa misy eto
Madagaskara koa, dia ilay atao hoe Soy na Soi-
manga. Efa voalaza teo aloha (§ 247) fa misy
zavatra atao hoe glanda ao am-pototry ny petala
indraindray, sy kalikara amy ny zavatra sasany,
izay misy zavatra mamy. Izany zava-mamy izany
dia fibinan' ny biby sasany, ka izany no alehany
hitety voninkazo. Ny renitantely, raha mitety
voninkazo, dia tsy mitady banina hiany, fa maka
polena sasany koa izy ho entiny hanaovana tohotra,
dia ilay fanao savoka. Raha mitetitety voninkazo
anefa izy, dia miraikitra amy ny stigima sendra
kasihiny ny polena sasany. Ny hanina tadiavin’
ny bibikely amy ny voninkazo dia tsy hitany
raha tsy misy fitaomana sy fanoroana azy. Ary
noho izany ny voninkazo izay tetitetezin' ny bibi-
kely sy itsofohan' ny lohany, dia tsara tarehy na
tsara fofona ka maha-ta-hanatona; ary azo lazaina
marina fa ny fototra lehibe anankiray (angamba
ny lehibe indrindra) izay nanaovan" Andriama-
nitra ny voninkazo sasany ho tsara endrika sy
mani-pofona, dia ny mba hitaona bibikely hitety
azy. Ary rehefa tonga amy ny voninkazo ny
bibikely, dia misy fanoroana ilay hanina, fa ilay
tsipitsipika maro amy ny korola dia samy ma-
noro ilay fitoeran-kanina sy miafara aminy, hono.

ahagaga "I toetry ny voninkazo amin' izany
tarehiny sy fofony izany. Ao ny fotsy manga-
tsakatsaka, ao ny manga, ao ny mena mangatra-
katraka, ao ny mavo, sy ny maro hafa koa. Ao
koa ny fofona maro karazana maha-ta-hanimbolo

156

357. Misy fomba samy hafa fitondran' ny bibi-
kely polena: indraindray miraikitra amy ny lo-
hany izy, na ny lamosiny, raha mitady hanina
ny biby; koa rehefa mifindra hitady hanina amy `
ny vony hafa ny bibv, dia sendra mikasika am
ny stigima ny polena sasany entiny. Indraindray
ny biby misesika miditra ny korola, koa rehefa
tafiditra izy, dia tsy afaka hivoaka noho ny fisian'
ny volo sasany eo amy ny korola, ka tonga hoatra
ny vovo izy, mazava idirana fa maizina ivoahana.
Dia mikorofodrofoka eo izy ka mampihintsana ny
polena amy ny tenany. Rehefa afaka kely, dia
mihorona na miraviravy ireo volo ireo, ka afaka
milefa hankany amy ny vony hafa ny bibikely,.
dia mikasika ny stigima izy ka mamela polena eo
aminy. .Ny toetran' ny balam-polena koa dia mi-
fanaraka amy ny toetran' ny mpitondra azy, fa
misy maditidity, ary misy izay misy faraingo bebe
eo aminy hiraiketany amy ny bibikely mitsen-
tsitra eo.

958. Tokony ho hitantsika amin' izany voalaza
rehetra izany fa ny endriky ny biby tsy maintsy
ho antonona sy mifanaraka amy ny endriky ny
voninkazo alehany, fa raha tsy izany, dia tsy ma-
havanona azy izy; koa noho izany dia hita fa
ny biby anankiray dia antonona amy ny zava-
maniry sasany hiany. Ary tsy izany hiany koa,
fu tokony ho azo lazaina koa fa ny toetran' ny
fofon' ny zava-maniry sy ny tarehin’ ny korolany,
na mena, na fotsy, etc. sy ny toetry ny zavatra
hafa amy ny vony, dia tsy maintsy antonona sy

157

mifanaraka amy ny biby mitety azy. Koa noho
izany dia azo lazaina fa ny endriky ny biby sy ny
endrika aman-toetry ny voninkazo teteziny dia
efa voamboautra hifanaraka sy hifanampy tsara,

biby, mba hifanaraka tsara izy roroa. Raha izany
no marina (ary tokony ho marina hiany angaha),
dia hitantsika fa tsy mitana ny toetrany nànaovan'
Andriamanitra azy tamy ny voalohany ny zava-
manan-aina sy ny zava-maniry, fa efa niova mian-
dalana nandritra ny ela be hifanaraka tsara izy roa
tonta, ary hifanaraka koa amy ny itoerany sy ny
raharaha ataony. Izany no ahitantsika ny fa-
haizan’ Andriamanitra sy ny fahazotoany miasa
mandraka ankehitriny, ka maudroso mihatsara
miandalandalana izao zavatra rehetra rehetra izao.

Izany hiany no holazaina eto ny amy ny fiton-

zavatra mahafinaritra indrindra amy ny Botany
izany fomban' ny fitondrana polena izany; koa

158

misy boky maro vita porinty maha-ta-hamaky
tokoa milaza izany.

360. Ny fitondran' ny Rivotra polena.
Ny rivotra koa dia mitondra polena hatramy ny
stamenan’ ny vony iray ka hatramy ny stigiman'
ny vony iray. Ny vony misy polena entm’ ny
rivotra dia kely sady tsy misy tarehiny na fofony
tsara saiky mandrakariva. Ny Katsaka sy ny
Vary sy ny zavatra betsaka koa dia isan’ ireny.
Matetika ny vony misy polena entin' ny rivotra
dia tsy misy korola hisakana ny rivotra tsy ha-
hazo ny polena; ary ny stamena koa dia sady
lava no kely filamenta, ary ny antera misavilivily
eo an-tendrony ka mora hetsehin! ny rivotra ho
lasany ny polena; ary ny stigiman' ny vony dia
lava sy be volo na misy zava-madity hahazoany
tsara ny polena entin' a: rivotra mandalo. Raha
ny Kaísaka no atao fanoharana, dia ny vony eo
an-tendrony no lahy, ary ilay ambany mbola
hamoa ny vavy. Ny stamena amy ny vony lahy
dia mivoaka amy ny voniny mba hohetsiketsehin"
ny rivotra, ka dia lasany ny polena ; ary ny sti-
gima no ilay zavatra be volo mena lava amy ny
vony vavy, izay misy zavatra maditidity iraiketan
ny polena. Ny polena entin’ ny rivotra matetika
be dia be ka entina lavitra

TOKO XI.

361. Ny zavatra holazaina amin’ ity toko ity
dia samy hafa, ary tsy maintsy atao fo hy dia fohy
no filaza azy. Ny holazaina dia (i.) Ny Hafa-
nan’ ny zava-maniry ; (i) Ny Hazavan
ny zava-maniry; (ii.) Ny Aretin ny zava-
maniry; (iv) Ny Fatorian ny zava-ma-
niry; (v.) Ny Fihetsehan' ny zava-maniry.

362. Ny Hafanan' ny zava-maniry. „Ny
hafanan’ ny zava-maniry itovi

amy ny hafanan' ny tan i k
wy fik zavatra. A siio izany dia tsy miovaova

159

ivelany. Ny vonin’ ny Aroideæœ (dia ny Horirika
sy ny Viha, etc.) raha mbola maniry dia mafana
noho ny aera eo ivelany, fa manan-tombo ha-
tramy ny 20°, na hatramy ny 30^, na mihoatra
noho izany aza, izy.

363. Ny Hazavan' ny zava-maniry. Efa
fantatsika fa ny biby atao hoe Angamenavava dia
misy hazavana saiky tahaka ny afo aza, raha man-
deha alina izy ; dia misy, hono, ny zava-maniry
sasany koa, indrindra fa ny Holatra sasany, izay
mazavazava kely amy ny maizina tahaka izany ;
ary ny hazo lo indraindray dia mazavazava kely.
Misy aza mazava azo amakian-teny amin’ izany,
hono. Ny sapa koa amy ny zavatra sasany dia
mazavazava.

364. Ny Aretin' ny zava-maniry. Mety .
ho azon' aretina ny zava-maniry tahaka ny zava-
manan-aina hiany. Azo zaraina tahaka izao ny
aretiny: (a) Ny aretina miseho noho ny tsi-fa-
hampian’ ny tany aniriany, na ny hazavana, na
ny hafanana, na ny aera, na ny rano; na ny avy

ny mazava. Izay maniry amy ny tany mafana
dia tsy mety maniry amy ny tany mangatsiaka ;

160

ary ny maniry amy ny mangatsiaka tsy mety ho
tsara amy ny tany mafana. Ary mba tahaka
izany hiany koa ny amy ny aera sy ny rano, etc.
(b) Ny Fungi kely dia mamely ny zava-maniry
matetika ka mampisy aretina azy, fa mampivonto
azy sady manimbasimba ny tarehiny. Ny vary
mainty amy ny tanimbary dia avy amy ny Fungi
anankiray izay manimba azy. Indraindray ny
ovimbazaha dia simban' ny zavatra tahaka izany.
Dia miditra ny stoman' ny ravina, hono, izy ; dia
mandadilady eo ambanin' ny hodiny; dia misa-
kana ny rivotra tsy hiditra, "i ny rano tsy

aterak' ireo aphides ireo; amy ny herintaona dia
mahary taranaka 100,000,000,000,000,000, hono,
ny aphides anankiray monja. Misy koa ny biby
sasany izay mampihorona ny ravin-Java-maniry
hataony trano ka manimba azy. Ny biby sasany
dia miditra ao anatin' ny ravina, na ny voa, ka
mihinana ny ao anatiny rehetra. Ny biby sasany
kosa dia hoatra ny kankana, ka manimba ny zava-
maniry loatra izy, fa mandehandeha mihinana
izay rehetra alehany ao ambanin' ny hoditra.
Ny zavatra sasany izay enti-mamono bibikely
manimba zava-maniry tahaka izany dia ranon-
tsokay sy solifara sy lasantsy ary paraky.

161

ataony fitoeran' ny zanany, ary ny anankiray dia
voatokana ho any ny mpanjakany. Ary raha

tsaka betsaka ny vitsika mitady ny fahavalony.

y hanin' ireo vitsika ireo dia tsy zavatra avy
amy ny hazo tsy akory, fa azo lazaina ho tahaka
ny mpiompy omby ireny vitsika ireny, ka ny
rononony no fivelomany, satria. maka bibikely
sasany izay ompiany sy ampinonoiny izy, ary ny

raka izany dia ny mivelatra amy ny telo, ete. N y
. faharetan' ny fatorian' ny zava-maniry dia ha-

tramy ny folo ka hatramy ny roapolo ora, fa ny
antonona dia folo. Vitsy feris ny mivelatra
alina noho ny mivelatra antoandro. Izany fomban'
ny zava-maniry izany dia miankina amy ny toetry
ny andro. Tahaka izany koa ny biby, fa manam-

162

potoana shatsiarovana sy atoriana izy. Ny an-
kabiazany mandebandeha antoandro, nefa misy
mandeha bariva, tahaka ny Vorondolo, ary misy
mandeba alina, tahaka ny Manary. Ary mba toy
izany hiany koa ny ravin' ny zava-maniry sasany.

367. Ny Fihetsehan' ny zava-maniry.
Ny fihetsehan' ny zava-maniry lazaina eto dia
tsy ny fihetsehany azon’ ny rivotra, fa hafa. Ilay
zava-maniry izay raisin' ny ankizy ka ataony
hoe 'mihoronkoróna,' ka dia mihorona,—dia ny

foritra midina mipaka amy ny taho isan-alina,
fa ny namany roa kely kosa mifampikapokapoka
hoatrany miady, ka indraindray mijanona tampoka
izy, dia mifampikapokapoka indray. Ary misy
zava-maniry anankiray koa izay mihetsika na dia
tsy misy rivotra na zavatra hafa mampihetsika
azy akory aza; ary raha ahantona ny lakolosy
madinika maro amy ny zana-drantsany, dia ma-
nenoneno v izy. Ny ravin' ny zava-maniry
anankiray rana atsipy amy ny rano, dia mitsam-
bikimbikina eo. Ny mahatonga izany dia tsy
mbola fantatra loatra. Ary ilay Fandri-dalitry
Venosy dia mba mihetsika koa, araka ilay voalaza

oha. Amy ny vony sasany, ny stamena dia
mitsipika tampoka raha sendra kasihin' ny bibi-
kely, ka mampihintsana ny polenany amy ny biby
izy. Ary ny voankazo sasany, tahaka ny any ny
Benjamina sy ny .Kodiadiavorona, dia mitriatra
tampoka ka mampiely ny semina. Mihetsika ny
zavatra sasany — Q satria azon-drano na
hamardon-javatra izy, nefa ny fomba rehetra dia
mbola maizimaizina hiany. Ataon' ny olona fa
fiovana tampoka amy ny toetry ny sela angaha
no mahatonga izany.

163

FIZARANA IV.

NY TANY ITOERAN' NY ZAVA-MANIRY SY
NY ZAVA-MANIRY EFA NANJARY VATO.
368. Ny holazaina amin’ ity toko ity dia tsy

maintsy batao fohy dia fohy. Fantatsika fa ny

zava-maniry dia mitatra amy ny tany izay tsy
misy azy rabateo, na mifindra ho azy, na afindram-
biby, na afindran' olona, etc. Ny sasany, rehefa
masaka ny voany, dia mitsipika ny seminany ka
mitatra miandalandalana; ny sasany dia misy
zavatra amy ny voany izay miraikitra amy ny
lamban' olona na ny hodi-biby ka afindra, tahaka
ny amy ny Tsipolitra; ny voan’ ny sasany dia
maivana, na: misy sofia, ka entin’ ny rivotra;

peris.
izy. Ny Amiana sy ny Kotrokotrobato dia maniry

maniry na aiza na aiza, afatsy akaikikaiky ny
ranomasina ao atsinanana sy andrefana eto Mada-
gaskara; ny Hafotra sy ny namany rehetra dia
maniry eto Madagaskara sy ny tany akaiky ma-
nodidind azy; ary misy anefa maniry eto izdy
saiky hita amin’ izao tontolo izao, Ary noho
izany, dia hitantsika fa ny zava-maniry izay hita
amin’ ity tany ity dia tsy hita amy ny tany re-
hetra tsy akory; ny sasany dia hita amy ny tany

164

eto Madagaskara, ary ny hita amin' ireo dia to-

969. Efa voazarazara izao tontolo izao mana-
raka ny karazan' ny zava-maniry ; ary amin’ ireo
fari-tany ireo avy dia misy zava-maniry mitovi-
tovy sy mifanakaiky karazana, nefa mba- mifam-
piditriditra be hiany izy. Misy zava-maniry hita
amy ny fari-tany roa na telo na mihoatra aza, ary
misy izay hita amy ny fari-tany anankiray monja,
nefa tsy manerana azy, fa amy ny fitoerana kely
hiany ao anatin' io fari-tany io. Ny voalohany
amin’ ireo fari-tany ireo dia ny fari-tany ekoato-
rialy ; ny faharoa dia ny fari-tany tropikaly ; ny
fahatelo dia ny fari-tany sob-tropikaly; ny fahe-
fatra dia ny fari-tany mafampana; ny fahadimy
dia ny fari-tany mangatsiatsiaka ; ny fahenina dia
ny fari-tany sob-artika; ny fahafito dia ny fari-
tany artika ; ny fahavalo dia ny fari-tany polara.

my ny fari-tany voalohany dia misy zava-ma-
niry lehibe sy dongadonga tsara sy betsaka noho
ny fisian' ny hafanana sy ny hazavana ary ny
ranonorana be. Ny hazo mitovitovy amy ny Rofia
(Palna) sy ny IHazomiarona sy ny .Anpanga sy ny
Akondro sy ny Sakamalao, etc., dia hita ao. Amy
ny fari-tany tropikaly dia misy zava-maniry ta-
hatahaka ny teo hiany, fa be Ampanga-hazo sy
ny namanaman' ny Sakay sy ny Aviary, etc.
Amy ny fari-tany sob-tropikaly dia efa niova bebe
hiany ny zava-maniry. Ny Koimemy sy ny na-
many ary ny Voaramontsina sy ny namany dia be
ao aminy. Amy ny fari-tany mafampana dia
tonga betsaka ny miray ordra amy ny Zsaramaso
sy ny Foaloboka. Amy ny fari-tany mangateia-

165

tsiaka dia mihabetsaka ny froteksa, ary saiky tsy
misy hazo izay tsy mihintsan-dravina amy n ri-
rinina. Amy ny fari-tany sob-artika dia ny hazo
amy ny ordra Conifere no be. Amy ny fari-tany
artika dia saiky tsy misy hazo lehibe intsony, fa
eriba maozatra sy ny froteksa kely sy ny
volombato dia be. Amy ny fari-tany polara dia
tsy misy hazo lehibe na froteksa intsony, fa ny
zavatra madinika hiany, ary ny volombato sy
ny namany no be.
Tsarovy koa fa na dia ny zava-maniry amy ny
fari-tany anankiray aza dia miova araka izay fa-
havony na fahivan' ny itoerany.

3970. Ary raha ny zava- -maniry efa nanjary
vato, dia hita izany ao anatin' ny tany raha ha-
dina lalina, ary ny tarehiny dia mbola hita ka
azo izahana hiany. Izay cfa nianatra Geology
na Geografy Fysikaly dia mahalala fa miovaova
ny vohon' ny tany ka tonga voasarona ny hita
raha ela, ary miseho koa- ny tsi-hita. Momba
. ny Ceology anefa izany ; fa ny holazaina eto dia
ny fisian' ny zava-maniry efa und vato ao
anatin' ny vatolampin' ny tany. Ny arintany
izay ataina any an-dafy dia tena zava-maniry efa
tonga mafy noho ilay zavatra manindry azy ao
ambony izay -— nanarona azy ela. Ary izao no

a-maniry efa tonga vato izay
hita lalina indrindra dia tsy tahaka ny zava-ma-
niry izay maniry ankehitriny izao, nefa miova
miandalana izy ireo araka ny fanatonany ny vohon’
ny tany, ka ny hita amy ny tany marivo dia mi-
tovitovy amin’ izay mbola maniry ankehitriny.
. Be ny zavatra azo Borre ny amy ny fitoeran’ ny
ząvąa-maniry s zava-maniry efa nanjary vato,
nefa tsy azo lisant afatsy io kely io hiany amin’
ity boky ity.

-n 0 09314) Dac.