L LVV bende 


NATUURLYKE HISTORIE ga) 


Oo F ERA 
UITVOERIGE BESCHRIPING RER 
Dek vu‚a (8 
DIEREN, PLANTEN 
5 N 


MINER AAELEN, 
Volgens het SAMENsSTEL van den Meer 


LINMNEDV SA 


“Met : naauwkeurige Afbeeldingen. 
BRA AT RENATE GEE GTE GN AE 
TWEEDE DEELS, AGTSTE STUK. 


De KRUIDEN, 


Te AMSTERDAM; 
By de Erven van F. HOUTTUTN, 
„MDEBEXEVI 


EN 
Pi 1 1927 


D à 


Ee 


INHOUD VAN DIT STUK: 
PIERDE AFDEELING.. 
De KRUIDEN. 


_ YI, HoorpsT. Befchryving der. KrooNTjes- 
KRUIDEN ‚ €n der overigen „ nog tot‚de 
VyrFMANNIGE N behoorende. Bladz, i 


vii, HoofpsT. Befchryving der heise 
Krummen (Hexandria), dat îs , die zes 
Meeldraadjes hébben , tót welkende Anâ- 
pasen „ Aspergies » 'hloë- Planten, Pa- 
tich of Zuuring en anderen beiooren. === 12 


VIIi. Hoorpsr. Befchryving der ZEVENMAN- 
NIGE, Kade Hepansn ‚) waar van ne 
maar we Ge en voorkomen. — eN 423 


IX, Hoorpsr. Befthryving van de AGTMAN. — 
NICE Krurpen (Oétandria), tot welken 
dé“Spâanfche Kers en veelerley Soorten 
wan Varkens - Gras of Duizendknoop , 
waar onder de Boekweit „enz „ betrok- 
ken zjn. mmm 4 3Ô 


X. Hoorps 


Xe! Hoorns, Befchrpvingyder NEGENMAN- © 


NIGE KRUIDEN (Enneandria,) dat is, 
die negen Meeldraadjes hebben, van wel- 


ken maar weinige ‘Göflagten ‚en daar on- 


der de menndrber., voorkomen. Bladz. 495 


er 


ii Ed KG | Fi € + 4 
XI. Bons. TDi der rs 
NIGE KRUIDEN , dat ds die tien Meel. 


ls: 
& 


draadjes hebben - tot welkeng-belalve tret — 


van ofds bekende ESfcherikruid ; Vootane 
gel, Wintergroen „Steenbreek, Zeep- 
kruid , de Anjelieren , Duizendfchoo- 
nen 5 „verfcheide Soorten van. Lychnis, 
Klaver. Zuuring., Huistook , het Stern- 
muur , Zandmuur , ‘Spúriië „ook. het. 


jan 


nieuwlings ontdekte Kruid, dat men Vlies" 


8 ‚… genknip. noemt, en vele gd „ betrok: 


ken zyn. _—_ SI 


Xx 


Ee 
be 
. 


HoorDsr, Befthryving der TWAALFMAN= 


NICE KRUIDEN , dat is wiër Bloemen mak, 


twaalf of meer, ik 


BE Meldraaijes hebben 5 gelyk het RA 
Oor „de Porfelcin „ Agrimonie, de ma, 


nigvuldige gn van Euphorbia, of 5 2 
7 


Wokken ns En ENE econ 


BS. dlahid de ad 


it, 
: 


AAN- 


BANWEENG DER PLAATEN, 
en der Bladzyden, 
alwaar de REE aangehaald of befchreeven worden, — 


PraarT XLV. Afbeelding, van Kaoosrjas- 
KRUIDEN, 07 “tegen over Data, 4E 


Fig. 1. He t Tapaufche Döomzaad las 
lis Faponica) em dâarvan een — ae 
„Zaadje, by Letter A,‚vergroot. bl. 42e 
am 2. Het Keapfche Druivebloem, (Oes 
nanthe Capenfis)en deszelfs Vrugt- 
beginzel of mcd verzot. by 
ketter Be … amd bh pen 


_ Praat XLVL, Afbeelding: van VyYFMAN- 
NGE RODEN mm Blad, 285 


Fig. 1. Een Plantje dat ik, wegens ze 
Vrugtmaakende” rie ie > Linum KeS 
Capenfe noem. et b. 2865, eld 
Het Groc i 


s: ylen verí fchillénde ; gelyk blykt 
uit de vergroote Bloem by- A, 
zynde een der aartige Meeldraad- 
jes , zeer Rerk te, dend by ee 
voorgeftcld, ze . 292% 
— 3: Vifenia umbellata, cen baai Be haide. 
Gewas, waat van de Bloemkelk, *” 
met de Vrugtmaakende deelen , 
vergroot is voorgefteld by B en 
de Vrugt by C, 5 …bl.-3on k 
3 


Praar XLVII. Afbeelding Jvan ZesMan: 
NIGE KtUIDEN. _ tegenover Bladz. 33f 


Fig. 1. Renealmia Capenfis en de Vrugt- 
maakende deelen in de Kelk ver- 
groot, by a voorkomende, bi. 330 

—- 2 Het Zaadhuisje van een Rumex 
JFaponicus, of Japanfche Patch, 
by de Letters b, c, d, befchree. 
ven 

mm 3: Een ander Japan Kruid, ar 
ik Kroontjes - Zuuring genoemd 
heb, zie nis : bl. 414 


Praar XLVIIL Afbeelding van Zeven- 
EN AGCTMANNIGE KRUIDEN. Plada 4] 


Fig. 1. Een Takje van het Zruêllum 
JFaponicum of Japaníche Troffel- 
kruid, « 

_ 2, De Oenothera. aawal vis of Agt- 
en en » uit Oostin- 

bl. 440. 


bl, 427e 


PLAAT KE. mar EREPNANE 
NIGE KRUIDEN, _— Bladz, 467 


Fig, 1 Het Gelaarsde Duizendknoop, 
(Polygonum Ocreatum) uit Oostin- 
die, en een Schubbetje der Bloe- 
men vergroot by Letter A. bl,467._ 
— 2. Het Gebaarde (Polygonum-barba- EE 
tum) ook tot het Perfenkruid be- 


hoorende, uit Japan, 4. 4 
En Fig, 


Fig. 3. Een Soort van Duizendknoop, £ 
die nader aan de Boekweit komt, 
insgelyks in Japan groeijende, bl. 479. 


PraaT. L. Afbeelding van NEGENMAN- 
NIGE KRUIDEN, tegenover Bladz. sor 


Fig. Ie Dc Rhabarber :net gegolfde Bla- 
den (Rheum undulatum), welke 
Natuurlyk gezegd wardt te groci- 
jen in Maskovie, zynde voor de 
Echte gehouden geweest, bl. 

Zan 2, De Rhabarber met gepalmde , diep 
ingefneeden Bladen (Rheum pal- 
matum), in Tartarie groeijende, 
naderhand voor de Echte vere 
klaard, bl, 503. 

NB. Deeze beide Planten hebben 
zeer verkleind moeten worden, 
om ze in dit beftek af te beel- 
den : zo ook het Blad A, dat 
twaalfmaal zo lang is, als het 
hier voorkomt; maar het Bloem- 


enn he _B enn 
grootte. 


Praat LI, Afbeelding van 'TiENMAN- 
: NIGE KRUIDEN, mmm Blade, 639 


Fig. 1, Reynoutria Japonica, een Ja- 
panfch Kruid met Piekswys’ Hart- 
vormige Bladen en zonderlinge 
Bloemtrosjes. , bl, 640 


# 


Fig. x 


Eig.2- De Gehoorde Klaver:-Zuuting 
(Oxalis Corniculata), uit Oustin- 


die. ‚bl. … 
Praat LIL, Afbeelding van T waait. 

MANN IGE KRUIDEN. tegenover” Bida, 747 
Fig. 1. Een Soort van Wolfsmelk, Et 


Euphorbia Thymifolia genaamd. Bs 748 
a. Een andere , welke ik Nods) nd pi 
getyteld heb, ie eenn me 
_ Se De Glinus Lotoides en E57, bees 
— 4 De Glinus Diltreiidef des 
zelver verfchil en waare geftal- 
te aan te toonen, —_ Dl. 775- 
Het Zaadhuisje, vergroot zjn. 
de, is by «, het Vrugtbeginzel , 
met zyne Stempêls- en Meel- 
draadjes by b vertoond , en c@n 
Zaadje, ongemeen ftcrk vergroot, 
b à 


Alle deeze vier Planten zyn 
uit Oostindie. 


5 NB Zo iemand. de ] ansnfche tE van Fig. 3, Pl, 
XLVIL en Fig. 1, Pl. KEVIIS beiden nes. 
knoop betrekken wils gelyk, vleses den. Heer Tuunseno, 
… deeerfte het Polygonum Chinenfe van bladz, 479 , zou 
zyn, terwyl de andere naar het perfoliatum van bladz. 
481 zweemt. Ik heb ‘er niets tegen , dan alleen het ver- 
fch:l van de aangehaalde Figuuren en ’t geen bladz. 482 
en 415, gemeld is, Hier vindt men, ondertnsichen, de 
echte Afbeeldingen van die Planten. 


- 


BESCHRYVING 


PDE R 


PLANTEN. 


vide EE EELINE 
DRR RAID un 


pn gan, end, p pn pd 


VL HOOEDSTUK, 


Befchryving der KRrooNTyrs-KRUIDEN; 
en der DNrigen» MG toë de VYFMANNIGEN 
_ behoorende. 


HAA KroonTjes- Rida in 
« D De ’t Latyn Umbelliferae genaamd, ver. 


. . 
N WEE en rh EE 3 ie hb enigen er 
: ma - n 


zelfde Soort van Bloemen ; weshalve ook de 
beroemde TourNeroRrT daar van een by- 
zondere Klasfe , onder den naam van Kruiden 
en Heeftertjes met eene veelbladige Roosachtige 
Kroontjes - Bloem , gemaakt heeft, Een Roos-, 
achtige Bloem , die ùit veele Blaadjes , in ’t- 
ronde geplaatst , beftaat , worde (zegt die Kruid- 
kenner) Umbellatus genoemd, indien haar Kelk 
verandert in een Vrugt , welke uit twee Zaa- 
en 


1, DEEL. VIIL Stuk, 


2 BESCHRYVING DER” 


den famengefteld is „-die-aan. elkander Dielen 
als zy groen zyn, maar ryp wordende van één 
Hoorn. fcheiden. Deeze Bloemen is het eigen, dat zy 
STR jeder op een Steeltje zitten, en in zekere 
Hoofdjes verzameld worden , die op langer 

Steeltjes taan, welke , uit den zelfden top ge- 
fprooten, de gedaante van een Zonnefcherm of 

Kroontje verbeelden. Dit „ hoe-algemeen ook, 

wordt, gelyk-hy et Ray erkent, niet vol- 

ftrekt daar toe vereifcht. Een Roosachtige 

Bloem , met vyf Meeldraadjes en dubbelde Zaa- 

den, is het Kenmerk der Kroontjes-Kruiden, On- 

ze Ridder „evenwel, heeft ‘er ook metenkelde 

: Zaaden, mids twee Stvlen hebt d ‚ bygevoegd, 
Hier maak ik deeze algemeene aantmerking > dat: zy- 

meestal famengeftelde of gevinde Bladen hebben , 

en dat men ’er, hoe menig vuldig zy ook in Euro- 

pa zyn , maar zeer weinigen in de Indiën, en 

zelfs in Aftika niet veelen aantreft. 

Zeer blykbaar maaken deeze Kruiden „ die 

men ook inie zou kunnen noe- 
’, een eigen. Rang-in-de Natuurlyke Orde 
‚_szeuD. Be ni vie * * De eene ‘Kruidkundigen 
den drie erkennen zulks. De Heer Linnaeus onder- 
fcheidize naar het Omwindzel of Befchutzel van 
de Kroontjes , Bladerachtig van onderen zitten - 

de, en wel 1. zo wel aan het algemeene als dè 
byzondere Steeltjes , hoedanig wel dertig Ge- 
flagten zyn: 2. aan de byzondere alleen en daar 

van komen agt Geflagten voor; dan zyn ’er 3. 
nog agt, die in ’t geheel zulk een Omwindzel 
niet 


jd Arpa 


_KROONTJES-KRUIDEN. 5 


niet hebben. “Getal der Geflagten van-deezen IV. - 
aart is derhalve met de Phyllis „ een Kroontjes: AFDEEL. 
draagende Heefter, welke ik reeds hefchreevenHoorp= 
heb *, zesenveertig. De drie eerften zyn de} EE 
genen „welke eigendyk geen Kroontje, maar een sam bi 
Bloemhoofdje hebben ; hoewel zy anders toc4°t- 
deezen Rang behooren : weshalve Tour NeE- 
FORT die in zyne daatfte nd eer 

hadt: Beim: 


ErYNe1um. Kruistiftel, 


‚ Bloemen als Hoofdjes of ronde Bollen ; waar 
van de Stoel , even als in (ommige Samenteeli- 
ge Planten , bezet is met Kafjes, die de Bloem= 
pjes onderfcheiden: de Stoel Kegelvormig, met 
een veelbladig omwindzel, befluitende de Kelk- 
jes der Bloêmen en vervolgens Eyronde Vrug- 
ten, in tweeën deelbaar, 

Dit zyn de byzondere Kenmerken van het & te- 
Eee es DE Eee, 


tt ige RR 


a) Kruisdifte 1 met de 2 Wa rtatilads Lancetvor- pr 
e big d 
mig ‚ Zaagtandig; de Takbladen velde een 
lig, de Steng gegaf eid, or 
_Deee 
‘) Eryngium Foliis Radicalibus Lanceolatis ferratis &cc. 
Syft. Nat, KIL. Gen. 321. p. 201. Veg. XIII. Gen. 324. p. 
223. Erynge Fol. Gladiatië, GRON. Virg. 30, 40, Eryng. 
fertidam &c. BROWN Jam, 185. Eryng. Amo foetidiim. Heras, 
Lugdb, 236. T. 237» Eryng. Fol. ang. ferr, foridum, ee eid 
Fam, 127. Hifi, L Pe 264: T. 256, f. 33 4e 


A2 
il, DEEL, VIIL STUK 


4 BESCHRYVING DER 


Deeze Soort wordt Amerikaanfche flnkende 
dir on Kruisdiftel getyteld van HerMANNnus, die 
| Hoer verhaalt , dat dezelve in de voornaame Kruid- 
STUK. -tuinsvan den Heer F AGE L, was he 
Twewy- git Zaad van Suriname, aiwijn men het Gew 
5 Jfubu noemde > om dat de Slangen heerst 

fchuuwen. Het groeit ook in Virginie , wordende 
Veld. Kruisdiftel met Yucca - Bladen-getryteld 
door den Heer Cam SToON, die zegt, dat het 
voor een keurlyk Middel, tegen de Beeten van 
Ratelflangen en andere Venynige Dieren , wordt * 
gebouden, en in Koortfen hetzelfde uitvoert als 
de Contrajerva , waar van het , zo hy acht , 
misfchien een Soort zou kunnen zyn. 

De Wortelbladen zyn langwerpig en fcomp- 
achtig: de Stengen een Voet hoog, groen en 
hoekig; de Bladen aan de Takjes Wigvormig , 
omvattende, meest in drieën gedeeld ‚ met paat- 
fche Doorens op de hoeken. Een regte Bloem- 
Steel komt uit de Mikjes voort, met een alge- 
meen Omwindzel van zes gedoornde Blaadjes, 
langer dan die. d is en 
beftaat uit vyftandige witte Bloempjes en fpitfe 

Kafjes daar tusfchen: de Meeldraadjes eens zo 
lang: de Zaaden overal bedekt met halfronde 
Stippen. 

Die Kruid heeft een zeer onaangevaamen 
fterken Reuk, veel gelykende naar dien van 
verfche Koriander- Bladen , zegt HER MAN- 
Nus. Wegens het vlugge Zout, daar in ver- 
vat , houden de Amerikaanen het voor een der 


mrd hats 


KRoonryrs-KRUIDEN. 5 


grootfte Tegengiften. Ook is het in de Op. IV. 
ftyging van veel dienst, en 


(2) Kruisdiftel met Degenvormige Zaagswys’ ern 
gedoornde Bladen ‚ de Takbladen onver- Ek 
: ryngiuns 


deeld. ig 


Van dceze treten de bovenfte Bladen Els, Mager. 
vormige Tandjes , de laagere zyn maar Zaags- ennn 
wyze getand en ongedoornd, Men vindt hee 
Kruid in Virginie, op Waterige plaatfen. De 
Omwindzels en Kafjes zyn hier onverdeeld, 


(3) Kruisdiftel met de Wortelbladen ovaal, _ 11. 
plat gekarteld; de Huofdjes gefteeld. nr 
ge 


Deeze groeit natuurlyk in Rusland ‚Polen , 
Ooftenryk en Switzerland , volgens den Rid- 
der. Hy wordt breed- en ‘platbladig genoemd 
by Bauuinus. De Steng is meer dan cen 
Elle oogen. heeft blaauwe Bloemhoofdjes. 


mes Et epe zee 
(4) Kruisditer rs Le ar velbladen langwer. _1V, 
bed 
Pigs Klein 


(2) Eryngium Fol, Gladiatis&ce H‚Clff. 88. R. Lugdh. s29. 
GRON Virg. 146, 41. Eryng- Amer. Yucca folio. PLUK, 
Alm, 13. T. 175. fs 4 Scorpii Spina, HERN. Mexic, 222. Be 
Eryngium Lacuftre Virginianum, PLUK. Alm. 137. T. 396. £. 3. 

(3) Eryngium Fol. Radicalibus &c. He Cliff. Ups, R. Lagdbe 
9%, DALIB Paris. 83. Eryng.latif, planumt G. B. Pin 387. 
Reid. Ged sr. Erynge Pann, lanfoliam Crus. Hf. IL. p. 
158. Pane 669. Eryngium (purium primum Dop. Pempt, 7824 

(4) Eryngiam Fol. Radical, oblongis incifis &c, A. Clâfa 

R. 


Me. DEEL. Vils STUKe 


6 BESCHRYVING DER 


IV. pig, ingefneeden ; de esi ged: de 
AFDERJe Hoofdjes ongefteeld. 
etn „Dit fchynt de platte Frida van. ir 
Tum TRIOLUS, niet te zyn, welke men ook by 
viste LOBEL vindt afgebeeld, groeïjende, zo Cro- 
stus verftaan hadt, in de nn van Sile- 
Name HEE is de Naarden Kruisdiftel 
sus; grocijendesief® anje, op ies elrles: een 
Handbreed fami ds een’ Voet ‘hoog, met 
zéér dunne veel gen dice gn en blaau- 
we Bloemense nen 6 


Vv ze ee 65 ) Kruisdifeel, de hid Marten en 


zhe 


mie 7 heeft ii 2 ME 

en or agteromgeboogen. Ooren ; de Balle rie 
Driepune 4 Oe 

tige. k De B oe ig 

jn de ofer Landen, asin op Sic 
ie cn_in ‚Spanje „ is deeze waargepomen „ die 
Syvrifche  Takkige Kruisdiftel ‚ MmEt-de Hoofd- 
jes ls eneen ‚ Een en hie 2 D, a 


@ ride mei de Wartelbladen róndach- 
tig, 

wruisditel. af Plan 93 N. 4, zint. planum minus, C. B, Pin, 
386. 'Erynge putte p planum Mautoní, Crus. Hi, IL pe 
158. Erynge pumilums H: spe 455 Te 456, Dom Pempr-732. 
fs) Eryrgiaim Fol. Rad, Cordatis Be Am, Acad, 1. p. 
405. GRON. Orient. 76, Erynge ge ramofius &&c. Moris. 
rt ae Ed 166, s 7. K: eas £, 13e Eryog. Capit. Plylliie 


VL 
den 


© Eran Fol. Rad, prang plicais ec. He Cif. 
mgee 87. 
et 


X « 


KRooNTjEs-KaurDeEn, 7 


tig s geplooid „ gedoornd; de Hoofdjes ge- V. 
a Mzeld; de Kafjes driepuntig. Arp sprite 


Deze voert den naam van Zee- ett Hoor ee 
Om dat menze veel op Zandige evers, aan den Digamia, | 
Zeekant ; aantreft, Dit heeft zo wel sik in 
de Noordelyke als in de Zuidelyke deelen van 
Europa. In onze Provincie komt hy veel voor 
op ’t-Strand en aan de Zeedtinens in Friese 
land aan de Zeedyken , alsook by Harderwyk. 
Ik heb hem ook by Schagen „en elders bin- 
penslands , gevonden. . 

De Plant heeft een dikke Sten ‚ omtrent 
een ‘Voet hoog ‚ witachtig vän Kleur en zeer 
Takkig , ‘bezet met Bladen; die eer bleek- 
blaauw dan groen zyn, dik, breed en hoekig 
ingefneeden , met gebtwkbiige” Doornen gewa- 
pend en geplooid. De Hoofdjes ‚ van cene rond- 
achtige figuur, zyn als ingekaft met zes Blaad-- 

jes „die: fanaller en ook as ZyD, en zo 
a veitiins: 5 + BNN > 


Wortel is En Finger n MAREN Zeer lang ; 
fomtyds. tot tien of twintig Voeten : zo dat 
men hem byna nooît geheel ,zelfs niet uit het 
gulle Zand, kan trekken 5 ten ware het jonge 
Planten zyn: want hy blyft over. 

„Dit Kruid, dat men in Tealie Zringio, in Vrank- 

ryk 

87. Fl, Suee, 220 , 233e Re Jougdb, 93. GOUAN. Afonsp. 130, 
WEIG. Pom. Rug, so, Etynge maritimum, C‚ B. Pin. 3860 
CLUS. Hiff, IT, p. 169. CAM. Epit. 448. DOD, rep, 73% 
LoB. ke, Pe Ax. 


Â 4 
IL, DEEL, VIII, Sruk. 


8 BESCHURYVING DER 


ryk Panicaut de Mer, in Engeland Sea - Holly, 
“aan de Ooftzee, Mannes-Treu ,„ en by ons ook 
Hoorp- Eindeloos of Meer- Wortel noemt , is „jong 
5 sins zyn nde, gekookt „ tot Spyze zeer bekwaam, De 
ies PD Wortel is aangenaam van Reuk en zoet van 
Smaak en daar toe niet minder dienftig; ja in 
de. Geneeskunde zelfs , zo fommigen. willen „ 
kragtiger dan die vaa es td bluijdis- 
tel, hier volgende. e 


A 
'AFDEEL. 
vI 


vir. 7) Kruisdiftel met de Wortelbladen omvattene 
pen de en Lancetvormig gevind. 
Velde 7 


Kruisdiftel. _Deeze vindt men op woefte plaatfen, in de 
_middelfte en de Zuidelyke deelen van Europa. 
Zelfs in onze Nederlanden groeit-het Gewasaan 
de Ysfel- en Lek-Dyken;, als ook te Muider- 
berg en elders , overvloedig. Men noemt het 
Veld- Kruisdiftel , Wallen-. of Twimel- Diftel 3 
in Vrankryk Chardon- Roland , in Engeland E- 
ringo, in Duitfchland Branchen - sk: of Ra- 
Diftel 


‚ger groeit, heeft een ant Sick, doch dik en 
van binnen voos; met Bladen om laag , die zeer 
groot en breed, hard en ftyf , Scherp gedoornd 
Zyn» van een driehoekige figuur. Ieder Blad 

| heeft 


(7) Eryngium ge: Rad. amplexieaulibus &e, Oren. Dan, 
ss4 He Clif. 27. Mat, Med. 114. B. Lagdb, 93. GOUAN 
Mensp. 130. tal Aufir. 68. Jacq. Vind, 44. Rryo. Ged, 
81. Eryrgium Ramofisfmum, Rinnis Fol, Alatis pinnarisques 
HALL, Melv. 455 


KROONTJES-KRUIDEN, 8 


heeft een middelrib, waar aan Lancetvormige IV. 
Vinbladen, die gevleugeld ftaan aan de Rib,en Arpa. 
zelf wederom gevind zyn. De Stengbladen zyn Hoorne _ 
finaller en die“, welke de Hoof djes omvatten „TUE 
zeer {mal , ja Elsvormig en langer dan de Hoofd. ee Ep 
jes , welke Kroonswyze den top van de Steng 
bekiëedens abi gee. 

De Wortel van deezen Veld-,-ook.wel Berg- 
Kruisdiftel genaamd , is zo lang niet alsin-de 
voorgaande ‚ doch redelyk dik,’ en deeze werde 
gedroogd in Winkels gehouden, alwaar men- 
ze telt onder de vyf kleine Opefieside Wor- 
telen. 


_(8) Kruisdiftel met p Wortelbladen driedeen ee, 
lig, van agteren eenigermaate gevind. Atbfse 


… Deeze munt uit wegens de blaauwheid van ien 
geheele Gewas , welke uit den paarfchen moet 
zien, indien het aan den bynaam zal beantwoor: 
den. Doktor eene Ee nn den Kruis- 
diftel , dier” lie vondt ; “ook eene» 
Amethystkleur toe. en en de Diièdeëligheid 
der Bladen, doet my denzelven hier thuis bren- 
en De byfoort groeit in Spanje. De Omwind- 

zels 


(3) Eryngium Fol, Rad, trifidis, Bafi fubpinnatis, Eryng. 
Mont, Amethyftinum, C_ B. Pin. 386, MORIs, Hif. TI. p. 
165. S. 7. Ts 35e fe 2. Eryng. totum ccetuleum. BEsL. ° 
Ey. B, Eryng, minus trifidum , Hispan. BARR,. Ze. 36. Bocc, 
Bus, B 71. Eryng. Fol, Rad, pinnatis tripaxtitis, SCOP, Carne 
dd en 


A5 
IL. Dser, VOIE, Stug, 


1 BESCHRYVING-DER 


IV. zels beftaan uit Lancetvormige Blaadjes „ die 
Arns. insgelyks langer dan de Hoofdjes zyn, volgens 
Hoorp- den Heer. GouAN, door wien deeze Soort De: 
STUK, Mengels waargenomen werdt. 


59) Kruisdiftel met gevingerde zeis 


En „ien | rondachtige Bladen , een langwerpig veel 
Atpifche. bladig Er en n iridelian Borflelí ige 


_Stúppeltjngene 


Deeze- heeft de Bel EE ek in vyven 
gedeeld „ met byna a beed Slippen, die ver. 
{preid zyn en plat. De Bloemfteeltjes, uit den 
Top voortkomende, draagen langwerpig ronde 
Hoofdjes , met vecle lange Vinswys gedoorn- 
de Blaadjes omringd. Ee Kafjes zyn Borftelig, 
“in drieën gedeeld. 

‚Tot deeze Soort zal bei twyfel de tweede 
“van den Heer HAL Lem behooren}, welke zyn 
Ed, noemt Kruisdiftel , metde Bladen by den 
Grond Hartvormig 5 doder de- Kroon gevind, 


opde, haaid en zeer er menigvuldig 
Ee heide plaatfer der Swizzerfe 


SME 


‚ Alpen EREN, hade de Steng ween 
een. Span hoog „ met één Rolrond Hoofdje , 

ftadn- 

9) Eryngium Fol. digitatis, taciti, orbicalatis 8c.Sy/?, 

Wag. XII. Mart. 349. Eryngium Alpinum Spinis horridam, 

‚ Dipfaci Capitulo longiore. TOURNE. Jnft, 327. Spina alba. 


DALECH. Hif., Ae: Baelen Alpinum coeruleum Capitulis 
Dipfaci. C. B Pin. 3 

(*) Eryngium zl di Terram Cordatis ,  ò Umbella pine 
natis med, copiofismis, HALL. Helv. 


KRoOONTJES- KRUIDENs it 


flaande- in een zeer digte Kroon van Bladen: IV, 
De onderften waren. byna Hartvormig en fleges BEGEER 
tand; die aan de Steng hoe hooger hoe meer Hoorp-- - 
Nee oeedes Het. hadt „in zyn’ geheel , op de “73 ted 
Alpen eene, zeer fchoone blaauwe- Kleur, wel- Dise 
ke echter. ‚zegt zyn. Kd. „niet beftendig i is en 
ook in ande NOONED. plaats. heeft , van dit 
Geflagt ler nald 


me 


Hyp ROCO T YL Ee Water - Naf 


„Een enkeld. Kroontje met een vierbladig Om-. 
windzel 2de Bloemblaadjes miet’ ingefieeden: 
de Zaaden platachtig halfrond, 

Zodanig “zyn >de byzondere Hentaiken van 
dit Gellagt, ’t welk vyf Soorten dein kiest 
fchen , bevat, naamelyk: 


KO Water-Navel met Rondasvarmige Bladen zipdray: 
en, APlriet Anes le vulgaris. 


\ d welvk gr Kruid 
den naam van maten s dat is Water -Na- 
vel, Loner noemt het Scherp Water - Navel- 
Kruid der Noòrdelyke Landen : want hy hadt 

is io Nart de + 


(2) Hydrocotyle Fol, peltatis ‚ - Umbellis aningeeffaris, 
Sy}. Nar, egte 22. p. 202, Weg: Kill, Gen. 325, p. 
224. H‚ Chf. 38. Fl. Sutt, alt, 23e Re Lusdb, „83. EIALL. 

Helv, 425. dee Als. 137. GOUAN Monsp. 130. WEIG.: Pom 

Räg. sr. DaLis. Paris, 83, \TOURNE. Paris. 471. Inf?. 328e 

„Gotyledonis-folio, C. B, Pins, 130,-C 
Aquatica bd Jeon, 387. Kruidbe, 470, 


IL. DreLe VIJL, SvURe 


I2 BESCHRYVING DER 


_ IV. het, zyns weetens, nergens in Italie of Lar- 

ArDEEL: guedok gezien : maar in Engeland, Nederland 
Hoorp- en Normandie , zegt hy , groeit het overvloees 

STUK. dig op laage Waterige plaatfen. Het groeit, | 

en evenwel , by Montpellier , volgens den Heer 

Govan, als ook in Provence, Het-isin Moe- 

rasfen van Switzerland, als ook in deklzas aan 

den Ryn. Men vinderhet, by deeze Stad, in 

vogtige Landen; buiten Haarlem in Duin- Va- 

leijen , en in de Wouden van Friesland , aan 

de kanten van Slooten, en elders, óvervloedig. 

Het heeft dunne steeltjes, latips den Grond 

of in ’t+ Water kruipende, met Vezelige Wor 

teltjes hier en daar, en uit dezelven komen 

Bladfteelen voort, die byra het middelpunt 

— ___fchraagen van een Blad, dat-rond is, doch aan 

de kanten een weinig ingefneeden, Van boven 

zyn deeze Bladen holachtig en daarom noemen 

„de Franfchen het Ecuelle d'Eau. De Bloemp- 

jes , op wat korter Steeltjes- onder de Bladen 

mende. Zyn wit: zy beftaan uit vyf 

en hebben twee Stylen van elkander 

af, op het Vrugtbeginzel zittende , dat twee 
hatoade Zaadjes uitlevert , kranswyze om o 

op de Steeltjes geplaatst. Het is heet en fcherp 

van Smaak. 


IL (2) Water- Navel met Rondasvormige Buis 

en ene Kroontjes. 

beilata, Deeze 
oon. 

de, (2) Hydrocoryle Fole peltatis, Umbellis multiforis, BROWN; 


KROONTjEs-KRUIDEN, 13- 


Deeze in beide deelen van Amerika; gelyk 


IV, 


in Brafil, alwaar zy dearicobagenoemd wordt; Arnar. 
in de Weftindiën, op Jamaika; als ook ir. Vir. Hoorpe 
ginie voorkomende , heeft de Bloemfteelen veel TUE 


langer dan de Bladfteelen » zo dat de Kroontjes 
boven de Bladen uicfteeken en het Gewas is 
grooter. Ook heeft zy wel twintig en meer 
Bloempjes in een enkel Kroontje, Anderszins 


Digynia.’ 


verfchilt zy weinig van de voorgaätide,“dieook _ 


in Virginie groeit, 


(3) Water. Navel met Nierachtige , eeniger=… 
maate gekwabde , gekartelde Bladen. 


TIL 
bips 


Deeze, ook zo wel in Zuid- als in Noord: ner 


Amerika groeijende, gelykt naar de eerfte veel , 
doch de Bladen zyn , aân de ééne zyde, tot 


het midden ingefneeden en aan den rand flaauwtjes 


verdeeld in negen Kwabben , die ieder drie klei- 
ne Tandjes hebben. Het Kroontje beftaat uit 


vyf ee LoEFLino zegt, uit drie, — 


vier of vyf. Kruidje valt ook in Ooft- 
indie, en ik ween ‘er van deeze of de volgen- 


de Soort, 
(4) Wa- 


Fam, 135. Hydr. repens &c. GRON, Virg. 30, 41. Hyde. 
maxima. PLum. Sp, 7 Cotyledon Aquatica. SLOAN. Jam, 
93. Hift. 1. p. 312. Erva de Capiraon, MARCGR, Bras. 27. 
Acaricoha, Pis. Bras. go. 

(3) Hyd. le Fol. R € 
Te. 2815 36t. 


NL. DEEL, VL, STUK, 


F od A PR à Ld . ITazrer 


14 BESCHRYVING DER 


IV. (4) Water- Navel met Niervormige Tunds- 
0 wys gekartelde Bladen. 


sr Dit is een Ooftindifch Plantje , by RuMm- 
1, pHIius Paardevoet genaamd , wegens de figuur 
kij rg Ze Bladen , welken , zegt hy, meer naar die 
indi- van het Aardveil dan van het Mans =Oor mn 

“___ _Iyken, Het heeft kruipende Stengetjes , 
Worteltjes- aan-de knoopen, ‚ welke Bladfteelen 
uitgeeven een half Voet lang en zeer laage Bloem. 
fteeltjes. Het groeit in ‘t wilde langs de Haagen , 
_doch- wordt ookin de Tuinen gehouden, om 
dat de Bladen eetbaar zyn en men gebruiktze 
_om kleine Kwetzuuren te geneezen. Het valt 
ook , zegt de Ridder, op Jamaika: verfchillen- 
de van de voorgaande , doordien de Bladen dik- 
ker en byna grys zyn, egaal gekarteld, en gee 

tropt voortkomende, 


Elinee (s) Water- Navel met Litiote Blader en 
Chince- : 


ali hit 


hee ge et à 
| 


Ce 


Chineefche; van se als de voor. 
aarden : zei oort een Buinen Steng, de 
Bla 


_ (4) Hydrocotyle Fol. Renif. dentato- crenatis. H, caf 88, 
Flor, Zeyl. 113. R. Lugdb. 94, Valerianella Zeyl. patuftris 
repens. HERM. Par, T. p. 233. Ranunculo affinrs &c. PLUK: 
Alm, 314. T. 106. f, s. Pes Equinus. RuMPH. Amb, V. p. 
455. T, 169. f. 1, Codagam. H. Mal, X. p. or. T, 46. 
“Borm. Fl. Joa. Pp. 74 werde Zeyl. Afari folio, TOURNE, 
Jnft, at Burm. Zeyl, 1 

6) Hrtneh Fol, Ennis Umbellis multifiozise 


KROoNTJES-KRUIDEN. 15 


Bladén-Liniaal, glad, fromp, vlak, dikwils _ IV. 
twee aan de Leedjes en dé Bloemfteelen zo ArDaple 


lang als de Bladen. NEN 
ak STUK. 
SA NICU LA. Sanikcl, Digna, 


Dit Geflagt heeft digte Ktoontjes , veel naar 
Hoofdjes gelykende , waar van de middelfte 
Bloemen misdraagen. De Vrùgt is is ruuw. Het 
bevat drie Soorten , waar onder eet sie 
fche, als 


(1) Sanikel met enkelde Wortelbladen en alle Ee 
Blommmnetjes ongefteeld, Sanicula 


: pbl 
Dit is de Sanikel der Apotheeken, rde. 0 
dat in Bergachtige Bosfchen door byna geheel 
Europa en ook in onze Nederlanden groeit, 
Dezelve is onder de Kaapfche Planten geteld 
door den Heer N. L. BurRMANNuUS, Men 
noemt het Kruid in ’t Engelfch en Lr 
ook Sanicle , De vò ens_ den Lay fcher | 
zvD 5 maar ee wen ease ke aan verfcheide 
andere Kruiden , vooral die tot de Steenbreeke 
behooren , gegeven, 


Om 


(1) Samicula Fol. Radicalibus fimplicibus&c. Sy, Nat, XII, 
Gen. 323. P. 202, Weg. Xlil. Gen. 326.pe t25e Fl. Suec, 222 p 
235. Mat. Med. 115. GRON, Virg. 145--Sanicula Ofkci na- 
vrm. C, B. Pim. 319, Sanicala, Cliff. 58. Re Lugdb, 93. 


Be SCHRYVING DER 


- 1Vs Om laag heeft het veele Bladen, naar die 
Ark: van Byvoet of Vyfvingerkruid eenigszins gely- 
Hoorp- kende, en op lange Steelen uit den Wortel 
STUK. _opfchietende , terwyl in ’t midden zig een of 
Reet meer Kruidige Stengen verheffén van een El 
le hoog; in veele Takjes zig uitbreidende, die 

de Bloemkroontjes draagen , op welken ruuwe 

Zaadhuisjes volgen „ die als de,Klisfen aan de 

Kleeders hangen „blyven. 

Niet alleen uit- maar bok inwendig is dit 
Kruid. van ouds vermaard, wegeas zyne Wond. 
heelende eigenfchappen, wordende ook Breuk. 

“kruid genoemd en van fommigen Diapenfia, Het 
is eenigszins famentrekkende en verfterkende, 

Men gebruikt het Afkookzel tot oplosfing van 

het ergens geftolde Bloed, 


1, @) Sanikel met famengeftelde Wortelbladen N 
Case. de Blaadjes Eyrond, 


gene Deeze komt byna volmaakt met de voore 
gaande overeen, doch valt dikwils, in alle deee 
len , tienmaal zo groot , vzegt-de Ridder (*), 
De Groeiplaats is in Kanada, 
(3) Sa- 


tr (2) Saricula Fol. Radicalibus compolitis &c, GRON. Virgs 
146, 42. Sanic. Canad, amplisfimo laciniato folio. TOURNE- 
Jnft. 326. 

(*) Aangezien de Europifche Sanikel een Elle hoog groeit ‚ 
zou deeze een hoogte van tien Ellen moeten hebben, als 
men ’t eenvoulig verftaat; doch neemt men ’t naar de 
Wiakonst, dan zou deeze Soort ruim twee Ellen hoog grocie 
jen. De Heer GRONOvIUS zegt , dat dezelve een Stèng van 
twee Voeten en daar boven heeft, 


KaooNTjes-KRUIDEN. A 


2 Sanikel met de Mannelyke Blommetjes 8e, 
… fleeld, de vweeflagtigen ongefteeld, 


“ Deeze , ook in Virginie en Maryland gróei- sn bree 
jende , heeft de Bladen, die in de andere byna m1. 
driekwabbig waren , in zeven Kwabben ver- Neer 
deeld , die el zyn. De Steng en Takken ca. 
zyn gegaffeld , en als-bezet met kleine Klisjes. ne xr 
Hier is, niettemin , de Bofth-Sanikel , met drie= 
puntige Bladen en witte Bloemen, thuis gebragt. 
door den Heer GRroNovrus; waar aan de 
Ingezetenen van Nieuw-Jork , volgens Cor- 

DEN, den naam van Zwarte Slangenwortel 
geeven. 


arpa. 


AsTRAN TIA, Stetrektuid, 


_ De Blommetjes zyù, in dit Geflagt, omringd 
met een Bladerig omwindzel, dat gekleurd is, 
beftaande uit Lancetvormige, gelyke Blaadjes, 
die digt tegen elkander fluiten , doch met de 
Punten zig uitbreiden als een Ster, waar van 
het den „naam heeft De B | 
misdraagen , alzo ‘er maar weinige Pereefler- 
gen onder zyn. 

Twee Soorten ‚ beiden Europifche , zyn ’er 
flegts van bekend, naamelyk 


(1) Sterrekruid met vyfkwabbige Bladen, 
Kwabben in drieën gedeeld, 


(3) Sanicula Flosculis masculis Pedunculatis &e. GRON: 
Virg. 31, 42. Sanic, Fol, feptilobatis &c, H‚, Ups, 57. Saitic, 
Mârilandiea, Raj. Suppl. 260, 

(1) Affrantia Fol, quinguelohis 8e, Sy/7. Nát, XIb Gen. 

Ed, | 


Dief Afranss 


3 Daer. VIIL Srum, 


IV. 
AFDEEL. 
VL 
Hoorp- 

STUK, 
BA 


. paarfchachtig- nel 


BESCHRLZVING DER 


Dit Kruid heeft zyne Groeiplaats aan den 
voet der hooge Gebergten ín de Zuidelyke dee- 
len-van ‘Europa, Sommigen hebben het Wyfjes- 
Sanikel genoemd, anderen betrekken het ‚tot 
het. Nieskruid.: In de Tuinen is. het bekend , 
hebbende een Steng, van een Elle hoog die zig. 
boven Takswyze verdeelt, in de gezegde Bloem- 
kroontjes , welke hes ommindnnt witachtig of 


gal raar Vd == 


en vindt ook een klei- 


nere. van deeze Re van welke. misfchien 


It 


Ors 
. 


Govan fpreekt ;-wanneer hy de hoogte van 
een-halven Voet aan dit Kruid tocfchryft. In 
Provence groeit het wild, aan den voet der Ber- 
gen, gelyk in Busernd. De Bladen, die uit 
den. Wortel voortkomen , zyn helder groen. 
Van de vrugtbaare Blommetjes komen dubbelde 
fonidachtige Zaaden, die in cen geplooid Huik- 
je vervat zyn. 

De Wortel komt in Reuk byna met de Con- 
trajerva overeen. Hy pürgeert , doch zägter dan 


de kde Eee Exerakt dryft Water en 
s ijn: Te: dens n pn 


otras CR Sterhekenid. met gevingerd Zaagandg 
Ge- 


Bladen. 


zig. p. 203. Peg: KIET. Gên. 327. Pp. 225. HALx. Hel. 439, 


…_H. Clif. 83. Helleborus niger. Saniculz folio. C. B. Pine 


186. Veratrum nigrum, Dób. Pempt. 387. Afttaïttia nigra. 
Lorp, Jcons”63%, GOUAN Alonsp. 132, GER. Prov, 231. 

-{2) Affrantia Fol, digicatis ferratis, Afte. Fol, digitatis 
feptenis, HALL. Helv, 449, Helleborus niger Saniculx folio, 
minor, GC. B. Pi, 186, Bede, 97, Helleb, minimus &ce 
Bece, Sic. 1o, T, 6. 


ee Hee 
wt sf ed 


„Kmoonrjes- RUDE <ô 


"Gezegde Heer: Ar beR zegt duidelyk, dat 

deeze Soort niet om laag maar op de Alpen, ata 
ia Switzerlend „groeit, Zo windt-men * ook Hoorn- 

op de Bergen in Provence. Het woert den naam 5 

van Zeer klein Nieskruid-der Alpen met de Bloem 75e, 
van Sterrektuid , by Boëtonr. De Bladen 
onder IEKeRhn het vita % voorgaande. Zeven of 
negen komen in vertel BS top det Stee- 
len voor, en fomtyds vyf. Het Kroonticis geen 
Duim breed envaltoos wit; mét korter Straalen, 
BAvHiNus zegt, dat de hoogte -omtrent een 
Hand palm Zy ‚ en } dat het ook ng op de by: 
renecn. 


Bors Haese 


De Omwindzels zyn,’ in die Geflagt, groot 
en vyfbladig : de Bloefnblaadjes iki 
of ingekruld ; de Vreet rondâchtig, fimenge- 
drukt gep de Bladen ftyf en fterk pn 
in € en als”. N mn 


Het bevat ’er vyftien ‚ waar van ale dé 
Kruidigen tot ons Wereldsdeel: de Heefterach, 
tigen tot Afrika behooren, — 


a) Haazen - Oor dat goor bladerig is, en pa Bap … 
algemeene Omwindzels heeft. wt vorsne 
Meh 
dola- 
OC) Bapleuren Involuaris univèrGlibushallis &c. Sy/. van 
KUL Gens sisi P. zoz. Weg, KUIT GER. Fes. p. ars. H. 
Ups. 64e Kelngdb, 109. Harn. Helv,- #37 Per foliata vil- 
Ba gt 


MM, Dear, VIEL, Srume en 


ac BESCHRYVING DER 


“Men noemt dit Kruid, dat niet alleen in de 


Vv. 
ArDErle Zuidelyke deelen van Europa, maar ook in 
Hoor: Duitfchland, en in de Nederlanden, voortkomt 


STUKRs 


onder ’t Koorn , gemeenlyk Doorwas, of Deur- 


Beh was s in t Franfch Percefeuille , om dat de Bla- 


den volftrektelyk van de Stengen Takken door- 


‚ boord zyn. Harrrr geeft ’er twee Voeten 


hoogte aan, De Bladen zyn aan de ééme zyde 
korter , aan de andere langer , ovaalachtig , 


_Zeegroen en zeer glad. Zes , zeven of meer , 


byzondere Kroontjes, maaken het algemeene 
uit. 

% Is een Wondkruid , komen in Pleifters 
tegen de Breuken en ín Samentrekkende Pap- 
pen, zo die Heer aaïmerkt, De kleine mer ge- 
boogen Takken, van C, BauHinus,heeftde 
Bladen wat langer , doch de Bloemen zyn, 
even als in de voorgaande en meeft alle Soor- 
ten van dit Geflagt , geel. De zelfde fpreckt 
van een Doorwas met menigvoudige Bloemen , 
% welk onder den naam van Gekruld of Mosach- 
tig Doorwas in- Afbeelding gebragt is door C a- 
MERARIUS; zynde een zeldzaam Kruid, Het 
Kleine , zegt die Autheur, is een kragtig Mid- 
del, in Pappen, die men op Beengezwellen 
legt. 
(2) Haa- 
grtislima Arvenlis, C‚ B. Pin, 277. Pexfoliata. Dop. Pempts 
104, @. Perf. minor Ramis inflexis & Flore multiplici, C, Be 
Pine 277, Berf, crispa , Muscola, CAMe Horte T, 37. Ps 
13% 


KROONTJES-KRUIDEN,: K- 


(2) Haazen-Oor met vereenigde, Omwindzelì, 
tjes , het algemeene driebladig. 


Iv, 


FDEELs 
VI. 


Hoor 
Dit Kruid, de Steng een Elle hoog hebben-srur. 


de , is op dé Switzerfche Alpen, onder andc- 


beper 


ren, door den Heer Harrer gevonden, die s,czaram, 
het in Afbeelding gebragt heeft. Men zietdaar Gefeinde 


uit, hoe zeer het van hetvoorgaande verfchille, 
De Wortelbladen zyn ongevaar een Voer lang 


fmal en egaal van breedte : de Stengbladen - 


Lancetvormig ‚ en geenszins omvattende. De 
Omwindzeltjes zyn in agten gedeeld, gekleurd 
en langer dan de Blommetjes. 


(3) Haazen Oor met vereenigde Omwindzel- 
tjes „ het algemeene vofbladig. 


Deeze, op de Alpen door GESNERUS ges 
vonden , hadt zeer fmalle Bladen als die van. 
Gras. Vyf Blaadjes maakten het algemeene 
Omwindzel van de Kroon uit, en de byzonde- 
re der Kroontjes- waren Gefternd , ten hal. 
ven in zesfen gedeeld, Zy hebben zeer lange 
Steeltics, 


4) Haa- 


(2) Buplearwm Involucellis coadunatis, &c. Bupl. Alpi- 
num, HALL. Helv, 438. T. zo, Pesfol. Alpina anguftifolia 
media. C. B. Pin. 277. Prodr. 129. BURS. VI. se 
(3) Bapleurum Involucellis coadunatis &c. Bupl, Fol, en- 
guft. Sc nervofis. HALL. Helu. 438 Perfoliata Alpina Gramie 
neo folio, C, B. Pin. 277. Sedum Petrxum Bupieuri folio 
PoN. Bald. 247. 
B 3 


M, DEEL. VI, rum. 


1140 


erraumi 


Zie 


Vv. 
Augen, 


et 
de 


d 
Be 


Vv 


inns. 
LangUla= 
dig. 


22 BESsCHR'Y VIN Ge DÊR 


— 


) Haazem- Oor. met vyfbladige ronde Om- 
er nt het algemeene driebladig Ey- 
rond: de Bladen omvattende, id 
Hartvormig. 


Ein En ent ef 


BaunuinNus,-waar van het Groote op de Py« 
reneen door. BursEnRUS shet Kleine op de 
Bergen van Wallifer Land gevonden is. Die 
lastfte heeft de Bladen aan den Wortel Gras- 
achtig, twee. of drie Duim lang ;de Stengertjes 
een Voet hoog. Het andere heeft de. Worel: 
bladen Lancetvormig, lang :gefteeld ; de Steng- 
bladen breeder en gehockt, / 


; (5) Haazen- Oor met vyfbladige Eyronde Om- 
windzeltjes ; het algemeene byna vyfbla- 
dig: de Bladen de Steng omvattende, 


EN edad 


Deeze, die de-onderfte Bladen gefteeld heeft 
ende bovenften doorbladig „, groeit op de Swit- 
zerfche Alpen en by-Gottingen volgens den 


hetook in de El 


_ Heer Harren, Men vindt 
zas, op hooge Gebergten. Het wordt Breed- 


bladig Berg- Doorwas genoemd. De Steng is 
een Elle hoog. 
(6) Haa- 


(4) Bupleuram Involacellis pentaphyllis &c, Perfol, Alpe _ 


anguftifolia major. È, B. Pin. 277» Prodr. de, minor, 
Jide, 
(5) Bupleuram Involucellis &c, Bupleurum Pol. imis pe 
s-- HALL. Melv. 43%. Perfoliata montara latifolia. G, 
B. Pin. 277. Perfol montana, CAM, Hort. 120, T. 3%. MAPP. 
Alte 4Ge Eh 


es 


pppn ej meg eee 


pr OL 


pie ij eere en en gn 


KROONTJES-KRUIDEN; | 23 


€6)-Haazen-Oor met vyfbladige fpitfe Oe, WV, 
aindzeltjes, het algemeene byna vyfbladig: yr 1 
de Bladen Lancetvormig , de Steng bogtig. Hoor 
Deeze Soort , die in * byzonder den naam ie: 
van Haazen- Oortjes in Duitfchland voert, zou Felrornnst 
die met rondachtige Bladen of de allergemeen- ee 
fte zyn , Van C. BauminNus. Ondertusfcheri 
heeft het Maazen - Oor met geele Kroontjes & 
van J. BAUHINus, niets dat naar ronde Bla 
den zweemt. TouURNEFORT merkt aan , dat 
by fommigen de onderfte rondachtige Bladen 
zyn weg gelaten. De befte Afbeelding zou by 
TraAgus voorkomen, waar van Cor puszig 
bediend heeft tot de befchryving van zyn J/o- 
pl:yllon , gelyk by dit Gewas noemt. Zulks fchynt 
gelykbladig te betekenen; doch dat is volftrcke 
tegenftrydig : want de onderften Bladen zyn 
gerond Lancetvormig , de Stengbladen worden 
paar boven langs hoe fmaller en zyn fpits ge= 
punt, In de gedagte Afbeelding by Tracus 
vind ik dic geenszins Zeisfenvormig, gelyk zy 
by J.BAuHIiNus zo blykbaar zyn, Het heeft 
kleine Kroontjes ‚ maar een taamelyk hooge bog= 
tge- Steng. Dezelve is paarfchachtig , meest 
(6) Bapleurum Involacellis &c, Bupl. Fol. Rad. pedunculae 
tis, GUÊTT. Stamp. 59e Bupl. Fol, petiolatis &c, HALL. Helv. 
439. Bupl, Fol. fubrouundo £. vulgatis@mum. C. B. Pin: 278, 
Aurieula Leporis Umbellâ luteâ. J. B. Hifl. Ill. p. 200, f° 
r. foph Plum, Coup. Hift, 69. Herba Vulneratia, TRAG, 
ae ik. Eke 7 
Bá 


UH, DEELe VIII. STUK, 


rr BESCHRYVING DER 
\V. met zeven Kroontjes , die hoog geel zyn; vol- 

AFDEEL. gens LINNAUS. 

ziöden, Wat de gemeenheid van dit Kruid aangaat : 

STUK. hetis zekerlyk gemeener , dan onze Ridder zig 

weeg: fchynt verbeeld te hebben. Zyn Ed, fchryft er 
de Haagen van Misnie en ’t Wallifer -Land tot 
eene Groeiplaats aan toe. Men vindt het in vers 
fcheide deelen van Duitfchland; in Vrankryk 
omftreeks Parys „ in de Elfaz en in Provence. 
Tragus bevondt , dat men het Wondkruid 
noemde, en HALLER merkt aan , dat men het 
Afkookzel voor een Koortsmiddel houdt (*). 


wir. (7) Haazen- Oor met vyfbladige fpitfe Om3 


rs men windzeltjes » het algemeene driebladig ; het 
Tandig. miadel- Bloempfe hooger, de Takken wyd. 
gemikt. ze 


Dit is een zeer klein Kruidje, groeijende op 
de Alpen van Wallifer- Land ‚op de Rotfen 
van Italie en op de Gebergten in Provence, als 
ook by „Montpellier, Het heeft de Stengeties 
maar een Han ” » fterk getakt, met 
zeer kleine Kroontjes. De Ponn Omwind- 
zeltjes, van ieder Kroontje , zyn vyf bladig , ge= 
baard en ftyf. 


(8) Haa- 


(*) Door den Heer BERGIUS is een Kaapftb Haazen- Oor , 
kf zeer naa komt aan deeze Soort „ befchreeven. Cape 


ii Bupleurum Invol. gc, Bupl, Fol. Gramineis &c. HALLe 
Helv. 438. Perf. minor anguftif. Bupleuri folio, C‚, B, Pin. 
277. Perfol, minima Bupleuri Palio, Cor, Eepir, IL, Pe 34 
7. 47 


KROONTJES-KRUIDEN. 25 


(8) Haazen- Oor met famengeftelde en tevens IV. 
N enkelde Kroontjes. ArDEzre 


Ta Spanje groeit deeze , die naar de voor-en 
gaande Soort veel gelykt , hell naauwlyks voor vri 
eene Verfcheidenheid kan worden aangezien. Sonicanpa- 


(9) Haazen- Oor met vyfbladige dd Halflamen: 
ge, langere Omwindzeltjes; het algeme ne° nu 
driebladig ; de Stengbladen Lancetvrnig Ramos: 

Deeze , groeijende in Switzerland en op de; aman 

Pyreneefche Bergen , heeft degelykenis van ken 
Ranonkel , zo LoBer aanmerkt, De onderfte 
Bladen zyn fmal , de bovenften langwerpig Hart- 
vormig, de Steng omvattende, gelyk uit de Af- 
beelding van J. BAumiNus blykt. Hy noemt 

het Bupleurum met Grasachtige Bladen. De 
Steng is omtrent een half Voet hoog en de Blom- 
setjes zyn, gelyk in de anderen, geel. 


(10) aen: Oor mes. een byna naakte gegaf- 
fel- Rl, 


(3) Bupleurum Umbell. compos, sc, Am, Acad, II, p. 405. 

(9) Bapleurum Involucellis &c, Bupl, Fol. amplexicaul. &c, 
H, Cliff. toa. HALL. Helv, 437e Re Lugdb. rio, Pecíol. Ads 
pina anguftif, minima. C. Be Pin. 277. Prodr, 130. Perfe 
Gramineum &c, kOB. Jlluflr. 137. PARK. Theatr, 335. Te 
338. J. B. Hijl, IL. p. 199, 

(io) Bapleurum Caule dichotomo fubnudo &c, Bupl. Fol. 
Lanceolatis rigidis &c. Re Lagdhe zo. SAUV. ddonsp, 76. 
GOUAN Afonsp, 133, GER. Prav. 233, KRAM, Auf?r. 69. 
Jacq, Vind. 47. Bupleuram Fol, rigido. C. B. Pin, 278, 
Bupl, alt. latifolium, Doo. Pempt. 633. LOB. Icon. 456. 


JE. DEEL. VIIIe Srugs 


26. BESCHRYVING DER 


rs 5 felde Steng en zeer kleine alie € Omwind 
VL zeltjes. 

Hoorp. 

STUK. In. Duitfchland is deeze, die naar de 7. esde 


Twewy- Soort veel gelykt, zo wel thuis als in Langue: 
Eet, dok by Montpellier en in Provence. Men vindte 
ze,onder den naam van Breedbhladig Bupleurum , 
by Loper en Dovoneus afgebeeld, De 
Steng is omtrent.twee Voeten hoog, bezet met 
zeer kleine finalle, fpitfe Blaadjes ; terwyl de 
Wortelbladen- breed Lancetvormig, geribd.en 
ftyf zyn, en veel naar Haazen- Ooren gelyken, 
De end-Kroontjes zyn in tweeën of drieën 
gedeeld ‚ met even zo veel Kafachtige Blaad- 

jes; de byzondere klein en zesbloemig. 
Volgens nader Waarncemingen zyn alle de 
‚ Bladen, in deeze Soort, Lancetvormig, geribd, 
átyfen gefteeld: het algemeene Omwindzel be- 
ftaat uit drie Elsvormige zeer korte Blaadjes; 

de byzondere zyn kort = Borftelig. 


XL. C LI EEn Oo met enkelde over hoekje ; 
veer wege oontjes. 


p' 
ee - 
Dundladg. _Deeze in Duicfchland. Len Vrankryk, 

Italie , als ock in Switzerland voorkomende , 
| heeft , 

Cr) Bapleuram Umbellis fimplicibus alternis Sc, Bupl, 
Fol. Lin. acur, fesfihbas, H. Chifà 104, R, Lugdh. t10d 
GBuan Monsp, 133. GER. Prov, 234. KRAM, Aufir. 70, 
Jacq. Wind, 43. Bupl. tetiunr minimum, Cor. Eepbr,. 
B Pp. 84 To 247. Bupl. anguftisfimo en C, B, De 


KROON TJES-KRUIDENS 27 


heeft, volgens den Heer HaLreEr,een Voet ä Iv. 
hoogte. Het Stengetje is van onderen tot bo- Kr dd 
ven met Kroondraagende Takjes bezet , enmet Hone: 
ftyve, lange, fpitfe, zeer fmalle, Grasachrige "Tee 
Blaadjes. De Kroontjes, die uitde Oxels voort- 
komen, zyn zeer klein, als Aairtjes , en hebben 

een driehlktlie: kort Omwindzel; terwyl die van 

de byzondere Krobntjes Borftelig « en ook kort 

Zyn. 


_(r2) Haazen-Oor met een opgeregte hans XII. 
de Steng, Liniaale Bladen , driebladige Ean 


Omwindzels en vyfbladige Omwindzeltjes, Biesachtig. 


Deeze Soort, in Provence en in Piemont 
waargenomen, heeft de Bladen Elsvormig. Het 
Stengetje is maar een half Voet hoog. In Swit- 
zerland fchynt zy ook te groeijen. Een derge- 
Iyke vonde ForsKkAoHL by de Dardancllen. 

de: de girlie » in dic nk belde 


_ I sa Haazen nn » at Drie 2 iss met xm, 
Slomp Eyronde effenrandige „Bladen. zeen: 
Dee-neefterig. 

(rz) Bapleurum Caule ereto paniculato, Sec, Buple aan, 
angutifolium, MAGN. Jlonsp. 42. ALL Nie, 192, GER. Prave 

234. Te 9e re anguftifolium, Don, Pempt, 474: HALLe 

Helv. 439. 10, 
(13) ‚oled Frutescens Fol, obovatis ge, Bupl. Fol, 

obverfe Ovatis&ec. H. Ciiff, vore. Lazd, 109, SUV. Afonsp, 

„$e. GOUAN Morsp. 133, Selcli „Athiop, Salicis folia, C, B. 

Pin. 161. Sefeli Zshiop. Frutex, DOD, Pomp, 312, GER 

Prov. 134. 


Ile DEEL: vliL STUE« 


23 BESCHRYVING DER 


Deeze Soort, in de Europifche Tuinen groei- 
jende, maakt een Heefter van twee Ellen hoog- 
te, met Houtige bruine Stengen , en heeft lang- 
werpige Bladen, van gezegde figuur , bleck 


* groen : de Kroontjes hebben geele Bloempjes: 


de Wortel is lang en blyft over , gelyk het Gee 
was, dat in de Koninglyke Tuin te Montpellier 
altyd groen is. Men heeft ’er den naam van 
Ethiopifch Sefeli aan gegeven , volgens de Ou: 
den. Misfchien zal het uit de opperfte deelen 
van Egypte afkomftig zyn. Het groeit van zelf 


“by Marfeille en elders in de Zuidelyke deelen 


Iv. 


Bupkurum 


Fruticese 


gens, 
Heefter. 


achtig. 


van Provence , als ook in de Levant, op vog. 
tige Steenachtige Gronden. 


(ra) Haazen-Oor, dat Heefterig is, met Li- 
niaale Bladen , hebbende algemeene en by- 
zondere Onwindzels, 


Op Bergen en hooge Heuvels by Aranjuez 
in Spanje groeit deeze Soort , volgens LOEFLING; 
overvloedig. _Zy heeft Houtige Stengen van 

wee of drie Voeten hoog , met korte 


ecn; twee 
… _Biesachtige Takjes en Bladen als van't Vlafch , 


zeer glad. De Omwindzels, in de voorgaande 
Soort ‚ door hem in Portugal wild gevonden , 
ontbreekende, deeden hem vaftftellen „ dat het 
cen andere moeft zyn, 

(15) Haa- 


(14) Buplearum Frut. Fol. Linearibus Sc, Am, Acad, IV, 
pe 269. LOFFL. Jtim. 134 ‚ 188. Bupl. Hiep. Arborescens 
Gramineo folio. TOURNE. Jn?. 310, Bupl, Fruticans anguftie 
fol. disp. BARRe ar, Te 1255. 


_ 


KROONTJES-KRUIDEN, 25 


“{15) Haazen-Oor, dat Heefterig is, met de 
Woorjaars - Bladen meervoudig verdeeld , 


IV; 
Arns 


vlak „ ingefneeden 5 de Zomer - Bladen oorp- 
Draùdachtig „ hoekig , in drieëngedeeld, STUK. 
XV. 


De Winterbladen zyn als die van Peterfelie , 4; 
‘de Zomerbladenals die van ’t Priemkruid. * Om- 
windzel beftaat uit verfcheide Elsvormige Blaad- 
jes, onder famengevoegd , die afvallen : de klei. 
ne Omwindzeltjes zyn vyfbladig. Ook zyn fom- 
mige Kroontjes enkeld, anderen famengefteld., 
volgens den Heer Linnaus. Het Loof der 
aangehaalde Kaapfche van den Heer J. Bur- 
MANNus verfchilt aanmerkelyk. Ook wordt 
door deezen van gedagte Winterbladen geen ge« 
wag gemaakt : dat zonderling zou zyn, indien 
het dezelven , zo verfchillende , gehad had in 
de Hortus Medicus alhier; alwaar het, zo zyn 


Bapleurum 
difforme, 
Wanûiale 
ti eN 


Ed, aanmerkte, met gemak werdt  voortgeteeld. 


EcHIiNorHOR A, Stekelkroon, 


De zydefinefe Bloemen zyn Mannelyk of ón- 
vrugtbaar , de middelften vrugtbaar in dit Gee 
flagt , 't welk een enkeld Zaad draagt , in de 
vergroote Kelk beflooten. 

Het heeft twee Soorten, beiden Europifche ; 
paamelyk. dee 

(1) Stex 
(15) Bapleurum Frut, Fol. Vernalibus decompofieis 8rc, Bu- 
pl, Fol. Radicalibus pinnate-incilis &c. R. Lugdb, 110. Bupt. 
Frurescens Fol, ex uno punto plurimis Junceis tetragenis, 
Bona. Afr. 195, T.71, f. 1? 


Ue Dar, VII, STUK, 


so BESCHRYVING DER 


| av. (1) Stekelkroon met effenrandige Blaadjes dia 
Ar: Elsyormig gedoornd zyn. 


Hoorp-__ Gegoornde Zee « Venkel heet deeze by Dopos 
L N&AUSs, die aanmerkt , dat menze-aan den Zee- 
pien Kant. der Zurdelgke deelen vap Europa vindt. 
Gedoam-L,oBEr noemt dit Kruid Zee- Pinfternakel om 
dat de Wortels ’er den Smaak vanhebben, wor= 
dende van het Landvolk, aan de Kust van Lan- 
guedok » zegt “by. ‚ tot Spyze gebruikt. Het 
_groeit ‘er „ onder de Kruisdiftel, aan de Dui- 
nep. De Steng is hol en uibegroefd, anderhal- 
ve Elle hoog ‚ als met Knoopen , uit welken 
op zyde de Bladen voortkomen , die aan een 
dikken Steel met gepaarde , final verdeelde, 
Vinblaadjcs bezet zyn, welke aan *t end fcher= 
pe Doorntjes hebben. Ook is het Zaadhuisje met 
punten , t welk de Kroon ftckelig maakt, 


an 


(2) Stekelkroon met inggfieeden ‘ongedoornde | 


1. 
uifolide 3 
eden Blaadjes. 
Ed a AH dga Aere 
(3) Echiwopbira Fotiotis EE lais f 
Syft. Nat. Xlls Gen. 325. pe 2040. Vege XU, Gen. 329. pz 
226. Caucalis Caule Lignofo &c, R. Dagdh, 96, SAUV. Afonsp, 
258. GOUAN Afonsp. 133. GER. Prov. 231. Crithmum mae 
fie. fpin. C, B. Pin. 238. Crithmum fpin. Don, Pempt, 705. 
hek marina. LOB, Jeon. 710, TOURNE. Jnfl, 566, Tè 


„LOUR- 


in aid Foliolis incifis inermibus, Echin, Fol, _s 
pr Waci, Ultr, 200, Caucal, Caule Lien Fol, 
inciûs. R. raed. 96. Pastin. fylv. anguftif, Er. cchinato. C, 
B.P, iste Fafks Echinopho ra Apula. Cor. Eepbr, 1. Ps 
s3. T. 101, Echiae Paftin, folio, zoen, Infi, 566, = 


aÂ 


zerorger nr ends nr ero ee ten ee rd einer ar Vr sen 


KRooNTyrs-KrRuIDEn. zt 
-TourNErorr geeft de Bladen van Pink-_ IV. 
ffnakels aan deeze, die ookin de Europifche A*er ze 
Tuinen voorkomt, dvd insgelyks een over* Bisörn. 
blyvend Kruid. BAG minus hadt hetzelve van °TUEe_ 
Cor uMNa gekreegen „ door wien,het aande 97% 
Zeekust van Apulie, in ’t Ryk van Napels, 
se zoute Gronden, gevonden is en afgebedid, 


OHAssELQUIST ras 


pta 


Naar wylen ‘den Heer HAssELQUIST, 
door “zyne Ônitilekkingen in *t Beloófde Land 
én: în Egypte vermaard , is door Bid, 
dit Geflagt gedoopt. 

‚Het heeft geftraalde Bloemen » met de mid- 
Rand tweeflagtig ì brengende deeze dubbelde 
plätte, ‘ovaale, in de omttek gekartelde Zaad- 
jes voort: terwyl de vrugtbaare Blommetjes van 
de Schyf enkelde halfronde, holle ZLaadjes uit- 


gekroond zyn. 

De eenigfte Soort „, Eeyptijche gebynaamd , 
heeft haare Groeiplaats , zegt de Ridder, in? ruf ek 
Arabie, Zyn Ed, heeft evenwel dien bynaam in sali, 
Oofterfche veranderd. De Oofterfche Pinflerna- es 
kel van BuxrAuM zou mooglyk hier toe be- 
hooren kunnen. Doktor HasskErQuisT vondt 
dit Kruid in Arabie, zynde twee Voeten hoog. 
ê 7 Hes 
Bi Hastelgeitia, Sy? Nat. Voeg. XllLe Gen. zarepe 226, 
Plant. 217, Am. Acad. IV. p. 379. JACQ, Hors. Te 87 


II. DEELe VII, STUK, 


‘Tv. 
AFDEEL. 


Floorp- 


VSyrifch. 


LA 
Tordylivns 
riacum, 


52 BESCHRYVING BER 


Het hadt een ftyve Steng , witachtig ruuw ; 
met gefteelde Vinbladen overhocks,;en een 
Kroon van tien kleine Kroontjes ‚ met witte 
Bloemen. De Omwindzels waren. Elsbladig. 


‚ TorpDvyrriuvuMme. Krielzaad. 


In dit Geflagt zyn de Bloemen geftraald en 
allen tweeflagtig : de Omwindzels lang en on- 
verdeeld : de Vrugt beftaat uit twee platte ovaa- 
le Zaaden, die een breeden gekartelden Zoom 
hebben; weshalve ik het Krielzaad noem. 

Het bevat zeven Soorten , meestal Europi- 
fche Planten, als volgt. 


(1) Krielzaad met de Omwindzels langer dan 
het Kroontje. _ 


De vermaarde Rauw or r heeft deeze Soort 
in Syrie gevonden ende Zaadendaar van aan de 
Kruidkundigen in Europa bezorgd. ’t Gewas is 
klcin, doch heeft de Zaaden groot en met cen 
gekartelden Zoom , ie gezegd is, De Bladen 
komen met die- der 


… overeen. 


(2) Kriel- 

(1) Tordylium Involucris Umbellâ longioribus, Sy/, Nat, 
XII, Gen. 327. pe 204 Veg. Xlll. Gen. 330. p. 227, He 
Clif, Ups, R, Lugd, 95. GOUAN Mon:p, 134. GRON, Orient, 


‚78 Tordylium Syr. humilias &c. Morts. Hi/, 11t. Pe 317. 


S. 9. T. 16. f. 7. Gingidium Fol, Paftinacz latifoliz, C, B. 
Pin, 151 Gingidium primum, Dop, Pempt, 6zo, Tordylium 
minus limbo granaläto syriacum, TOURNE, Jn?, 320, Te 
370, 7 


KROONTJES-KRUIDEN. 33 


(2) Krielzaad met de byzondere Omwindzeltjes -IV. 
van langte als de Bloemen , de Blaadjes me 


Eyrond en gefnipperd. Hoorn- 
STUK. 
Deeze , bekend by den naam van Se/eli Cre- 11. 


ticum, groeit in de Zuidelyke deelen van Eu- Klass 

ropa, aan de Wegen. De Grieken hebben de- Gemeen, — 

zelve Tordylion genoemd, Het Kruid wordt naauw-_ 

lyks een Voet hoog , en heeft enkeld gevinde 

Bladen, die Eyrond en Tandswys’ ingefheeden 

zyn, brengende dergelyke Schildachtige Zaaden 

voort. Men heeft ’er een Pisdryvende kragt aan - 

toegefchreeven, 

(3) Krielzaad met gefleufde rimpelige geplooide ema; 

Zaaden, het algemeene Omwindzel eenbla-nam. 
dig en op ’t meest in drieën gedeeld. 


Deeze , reeds onder den naam van Preemde 
Caucalis by C. BAuHiNus- bekenden door 
CAMERARIiUs afgebeeld , verfchilt van de 
anderen grootelyks door de geftalte der Zaaden, 
die echter ook zeer zeer fraay zyn, De geheele Plant 
bevat een zoete Melk en fimaakt naar Sellery, 

D 


(a) Tordylium RR, partialibus &c, H. Clif, Ups. A. 
Lugdb, Mat, Med, SAUV. Monsp, 230. GOUAN Monsp. 134» 
GER. Prov. 235. Tordyl, Nate minus. TOURNE. Inf, 
320, Sefeli Rag minus, C. B. Pin, 16r. Sefeli Gretie 
cum. Dop. Pempt. 

(3) Tordylium germinibus fulcatis Be. Cancalis peregrina 
Semine rugofo. C. B. Pin, 153 Caucalis_ Hispanica. CAM, 
Jort, 37. Te 11. 


il. DEEL, VILI. Srug. 


/ 


34 BESCHRYVING DER 


IV. De Bladen zyn als-die van Kervel, Het alge- 
Vie meeue Omwindzel heeft «drie of minder; het 
Hoorp- byzondere op ’ hoogft zeven Straalen. De 


STUK. Groeiplaats is , volgens ARDUINU Us, in het 


Ooften. 
iv.» — (4) Krielzaad met de Kroontjes ver-van elkan= 
pt rg der , de Vinblaadjes dende en n gefnip- 
Apulifche perd, 


Deeze , in Apulie en elders in Italie groeï- 
jende, is door CorLUMNA afgebeeld, als ook 
door den Heer JACQUIN. Men vindtze a}- 
lerkleinft Cretifch Sefeli genoemd van C. Ba v- 
minus. Ieder Kroontje heeft drie rand-Bloemp- 


„jes grooter of geftraald, 
v, (5) Krielzaad met getropte geftraalde Kroontjes 
Elec: ses U Lamncetvormige en neen 
peer, Blaadjes. 


Deeze komt niet alleen in Italie, op Seben- 
achtige plaatfen , voort, maar zy groeit ook in 
Langugdok en Provence aan de kanten der Ak- 
en Enten ee Lé 


(4) Tordyliur: Umhellulis remotis 8&c. H‚, Clif. go, Re 
‘Lugzdb, 94. Tordylium Apulam minimum, COLUMN, Ecphre 
Te p. 122, T. 124. Sefeli Cret. minimum. C. B, Pin, 161» 
Jacq. Hort. T. 53. 

(Gs) et en confertis radiatis &ec, H‚ Clif. oo 
R. Lugdb, 9 v. Monsp. 230 , 259. GOUAN Alonsps 134. 
GER. Prov. ik. daal Riv, Pent, 1. Cancalis ma- 

“mima &c. C. B, Pin, ss2e Cauc. major. e Hift, ie 
p. teke sefeli Creticuimm aaajus, C. B, Pin. 161, 


K BOONTJES KRUIDEN. 35 


keren, en. Wegen. Men vindtze Groot Sefelivan IV. 
Kandia getyteld by Bauuinus, en Grogje “yr 
Caucalis met gedoornd. Zaad. ’t Gewas heeft Hoorn- 
een geftreepte ftekelige Steng: de Bladen be-°TU& 
flaan uit zeven ruige. Vinblaadjes , het ende-« den 
lingfe eens zo groot; de Kroon beftaat uit Stee- 

len veel langer dan de Bladen , en de groote 

meeft uit negen kleine Kroontjes: de Omwind- 
zelszyn vyfbladig, Elsvormig; de-Bloemenge- 
ftraald, wit van onderen rood; de Zaaden rond- 

achtig ‚ famengedrukt „ftekelig, met een ver- 

dikten, gedoornden, rooden rand of zoom. 


(6) Krielzaad met getropte Kroontjes en Ey- _ wr. 
rond Lancetvormige Vinswys’ ngeneee aen 
den Vinblaadjes. ype 


Dit is een gemeen Onkruid op de Akkers en - 
aan de Wegen in de Noordelyke deelen van 
Europa , zelfs in Sweeden ; hoewel men het 
cok in de middelfte en Zuidelyke deelen aan- 
treft. Men noemt het in onze Nederlanden, 
daar het niet minder gemeen is, Akker - =Klisfen. 
De bynaam Anthriscus behoort tot de Naalde. 
Kervel, waar van hetzelve grootelyks verfchilt, 

In 


(6) Toraylium Umbellie confertis Sc. Hi Clif. FL Sacco 
R. Lugdb. 94. Cauca ucaiis Umbellà conferrâ &c. Gur. 
Stamp. 1. p. 81, Crucalis Semine aspero Flosc. rubentibus, 
GC, B. Pig. 152, ICON, Prodr, go, Gauc, minor Flore ru- 
hente. Moris, Hift. Il. p. 308. 8 9e Te 14e f. 8, Daido 
Cus annyus minor, Flor. Reg TOURNEE. Jafl, 308 
: a 


a] 
aad 


1. Deer. VII STO, 


6 BESCHRYVING DER 


„IV. In Switzerland groeit dit Kruid, met zyne ruu- 
ri we Stengen , zode Heer Ha rrLER aantekent, 
Hoorp- tot vyf Voeten hoog. Hier is het, aan de We- 
Een gen immers , veel laager. De Bladen zyn ook 
wee n >: . 

wige. ruuw „ donker groen , in * geheel driehoekig , 
met de buitenfte Vinnetjes breeder. De alge- 
meene Kroontjes zyn klein, plat en gedrongen : 
zy hebben maar ééne of geene Straal, de by- 
zondere vyf fmalle Straaltjes De Beten, dike 
wils roodachtig gekleurd , zyn Mannelyk en 
Vrouwelyk; daar op volgen Eyronde Zaadjes, 
met drie Streepen gewiekt en vol van korte 

roode Stekeltjes (*). 


vi. (7) Krielzaad mee enkelde ongefteelde Kroon- 


lan tjes , de buitenfle Zaaden Stekelig heb- 
Kuoopige bende, 


_…_ ‘By het voorgaande , aan de Wegen en Op 
de Akkers , komt fomtyds een Onkruid voor „ 
dat de Stengen knoopiger en aan die Knoopen 

on- 


£*) Deeze befchryving van dit Kruid , door den Heer HAL- 
LER, vern met die van LINNZUS Aant. p. 350 Over: 
eenkomende , en, zo wel ten opzigt van de Bloemen als 
van de Zaaden, groote'yks afloopende van de Kenmerken van 
dit Geflagt „doet my verwonderen , waarom het niet liever 
In ’t volgende geplaatst zy. TOURNEroRT heeft dit en de 
volgende Soort, wegens de Ee van ’t Zaad, tot het 
Geflagt van Daueus hetro 

(7) kr de Umbell, stketnes fesfilibus &c. H. Ups. 
Cliff." R. Lugdb. os. DALIB. Paris 85. TOURNE. Paris. 
18. Caucalis nodofa Echinato femine, C. B. Pin, 153. Predr. 
30, J.B, Hifl, UL p. 83. 


KROONTjJEsS-KRUIDEN, 37 


ongefteelde Kroontjes heeft van dergelyke Blae-_ IV, 
menen Zaaden. M rerse heeft het in Vries-*® sen 
land; ik beb het hier in Holland gevonden. Het Hoorpe 
is door J. BAUHINUS, als naby aan het, voo“ TUKe 
rige komende, zo niet eene -Verfcheidenhcid. 257% 
daar van zynde , aangemerkt. Zyne Afbeelding 
nogthans deugt nict. C. BAUurHINuUSs heeft het 
byzonderlyk befchreeven.. Hy. hadt. het van 

Parys bekomen , zegt TouaRNErORT alwaar, 

het zeer gemeen is aan de kanten der Wegen. 

Het Zaad van de een en andere komt dikwils 

onder ’t Koorn, 


CA ucaAL rs, Doornzaad. 


De Blommetjes zyn geftraald, de middelften 
Mannelyk of onvrugtbaar £ zy-hebben de Bloem- 
blaadjes omgeboogen uitgerand ; en geheele Om: 
windzels. „De Vrugt is met. Borfteltjes ge- 
doornd. 

Zes SOE, EE altemaal Europifche „ vallen. in 
die Geflagt, naamelyk alg osb serwis 


GG) Debra met alle Omwindzels vyfoladig; LL 
het ééne Blaadje eens zogroot. en 
Dee. ra, 
Groothloes 
(1) Cazecalis Involuctis versele) fr Es Nat. Xl mige, 
Gen. 328. pe 205. Veg. XIII, Gen.-33 z7. H. Cliff. ox. 
KR. Zugdh. os. GOUAN Monsp, 135. pr vire Umbêllà cor 
fertâ &c. GER. Prov. 237. Cauc, Inv. univerfali ern 
Bec. FL, Suec, 225. DALIB. Paris 84, VAILL 
_» Gaucalis Involuczis latifoliis, Hatr. Helv. wis. Then Arve 
echinata magno Flore. C. B. Pin. 152, Echinophora lore 


mage 
Ile DEEL VIE, STUK, 


38 BESCHRYVIKG DER 


Arseen Deeze voert eigéntlyk den naam van Caucd- 
lis, een Woord by HipPocRATES bekend 
Hostip en van Droscoripes gebruikt voor een 
STUK, __Móeskruid met welriekend Zaad, De Franfchen 
en “ roemen her Bafterd en de Engelfchen Wilde 
Péterfelie. Het heeft ruige Stckelige Zaadkroon- 
tjes , waar van het Zaad als Klisfen aan de 
Kleeders bangen blyft, en hierom hebben fom- 
migen het Echinophora  getyteld. Het groeit niet 

alleen in de Zuidelyke, „ maar ook in de middel. 
‘fte deelen van Europâ, wild aan de Wegen én 

op de Koornlanden, wordende in Duitfchland, 
Engeland en Sweeden…, ja zelfs aan de Maas: 

en elders in de Ooftenrykfe Nederlanden ne 

den. iii 

Het is, volgens den Heer Harrer, in 

Switzerland een laag, gearmd, verfpreid Kruid, 
dat de Bladen ruigachtig en zodanig Verdeeld 
heeft, dat menze drievoudig gevind mag noemen, 
Aafi de gemeenen’ Bladfteel , naämelyk , ftaan 
Vinswy: ze andere ammo endeeze zyn met 
„welke : wederzyds drie Vin- 
ve in tweeën of in 
„drieën velen 2 ZyDe Het heeft groote witte 
> Kroonties ‚ wier algemeene Omwindzel drie of 
vierbladig is : het byzondere heeft drie groote 
en twee of drie. zeer kleine Blaadjes. Van de 
c ; Bloem 


ed 


ed 


taagno, RIv, Pent, 25. Echin, pycnocarpes. bne Btpesdre Br; 
Pp. 9Ie T, 94e Caucalis. Doo, Pempt. 790, Caucalis albo Eloi — 
Í vuigaris. LOB. Je, 723. 


KROONTJES-KRUIDEN, «59 


Bloempjes zyn de. büitenfte Blaadjes wonder- 
baarlyk,groot (*), en geeven dus veel Sie 


aan ’t Kroontje. Het Zaad is groot, met lange Hooi. 


flappe Stekeltjes, 


(2) Doornzaad met de Kroon driedeelig onge- 


Mladerd: de Ee driezaadig en drie- Sn 
b 


Daucoides, 
Ww 


…$ . 


Tot deeze Soort wordt door Ols 
dat zonderling is „ de Caucalis , die het alge= 
meene Omwindzel van langte als de Kroon én 
Lancetvormig heeft „ van Linneus, t'huis 


gebragt. “Het zelfde doet de Heer Govan, 
die dezelve by Montpellief , alwaar de voor. 


naamfte Groeiplaats fchynt te zyn , heeft waar- 


epomen- , en verhaalt ‚ dat- de Straalen der 


Omwindfelen Vliczig gezoomd zyn. ’ Is zeker , 
dat hier de Caucalis met Wilde Wortel Bladen 


IV. 


raad: AFDE. 


Digyria, 


TICie 


kruidig, 


en een groote-gedoornde Vrugt, van Macno-- 


LIUS, te betrekken zy, De Bladen zyn wel 
vet la. GENT EE TN DER maar aa 


% 

*) Harz. Helv. uts zegt, Peralum externum mirifict maa 
fusz doch GERARD zegt van twee groote Bloemblaadjes; *t 
welk ook uit de fraaije Afbeelding van MORISON, S: 9. T. 
HAER SS nn, te blyken : ten ware dit Bloemblad in tweeën 
verdeeld m 

(a) Cautalis moun trifidis aphyllis 8e, Mant, 351, H.J 


Clif, or. H, Ups, 58. GER: Prov, 236. GOUAN Monsps135e 


Cauc, Dauci fylv, folio echinatomagno Fruêtu. MAGN, AMlonsp, 
292. TOURNF. Jeff, 303. Echinophora tertia leptophylla pur- 
pured, Cor, Eephr, Lp. 96. T. 97% 
C 4 
IL DEEL Vils STUK. 


- 


hd 


| 


40 BESCHRYVING DER 


IV. __máar dübbeld gevind ‚ doch hebben de Vinret- 
lid jes diep verdeeld in Liniaale Slippen, wyd van 
Hoorp: elkander, Derhalve noemt CoLUMNaA ze, de 
Derde Smalbladige paarfche Stekelvrugt. Vol. 
sdi “gens GeRrarpD behoort hier de Breedvrugtige 

_Caucalis van den Ridder, 


“mt. (3) Doorhzaad met de algemeene Kroon drie- 


Lorifolië, deelig , de byzondere Kroontjes vyfzaadig ; 
i ad Vinblaadjee Zaagtandig. 


„Hier worden de Breedbladige Akker- Klisfen 
van C. BAUHINUSs Lappula Canaria by zyn 
— Broeder geheten ‚-t'huis gebragt. Zy waren te 
vooren tot het Tordylium betrokken geweest. De 
Groeiplaats is op de Akkers „in Vrankryk, Itas 
lie en in ’ Ooften, onder ’t Koorn, De Bladen 
zyn hier maar enkeld gevind ‚ met Zaagswys’ 
getande Blaadjes aan een-gemeenen Bladfteel , 
die ruuw is,zo wel als de Stengen en het Loof, 


re (4) Doornzaad met het algemeene Onnwindzel 
Mert „Eenbiadie : de El, de dead. 
B t ifch wai, : Ee een an Ms he 


Î De. 

(3) Cauealis Umbellà univerfali tridà &e, H‚ Clif, gr. 
Mant, 350. Cauc, Invol, & Involucellis pentaphyilis, Fol. 
pinnatis. GER, Prov. 237» Cauc. Arv. Echinata latifolia. C. 
B. Pin, 152. Lappula Canaria letifolia, J.B, Hi?, Lp. Ste 

Tordyliuma latifoliam, Spe Plant. 345, 

(4) Caucalis_ Involucro, univerfali &c, Moenn. Epbe Nat. 
Car, 1742. Vol, VL ps gol. Cauc. Mauritanica vulgari fimie 
lis fed Semine majore, BE Hort. 127. 


Per à ie: JA / 
a N # ij 


2Deel PLAAT: XIV. 


SF 


KRrooNrjEs-KRUIDEN.- 41 


Deeze gelykt naar de Gemeene Caucalis, IV 
volgens WALTHER US, maar heeft het Zaad bakra 
grooter. Zy groeit in Afrika en is door den Heer Hoorpe 
MoEHRING, die haar in zyn Tuin geteeld “TUE. : 
hadt , óüiftandig befchreeven . maakende cen Pi&smias 
jaarlyks Gewas van omtrent twee Voeten hoog. En 
De Bladen zyn in drieën gedeeld en gevind ‚de- 
Vipnetjes fmal en diep verdeeld hebbende. 


(5) Doornzaad met witgefpreide Kroontjessde 
Vinblaadjes van den. tweeden rang fyn en Orva. 
fmal gefnipperd. Es 

_ Hier wordt de Zeer hooge Orientaalfche Caüs 

calis ‚, met Bladen van Ferula, welke Tour- 
NEFORT in Klein Afie ontdekte , thuis ge- 

‚ bragt. Zy was reeds Caucalis genoemd door 
BeELoN,eninzyne Reisbefchryving afgebeeld, 
Morrison geeft daar van het Blad en de Vrugt! 

onder den naam van Hooge Aleppifche met Bla- 

den als van de Hera en witte Bloemen Dé 
Blommetjes z | „De Zaaden heb. 

ben uieftechend ‘Borfteltjes , 3 elke aan ’t end 
Lymerig geklierd zyn. 


Sd Doornzaad byna zonder algemeen Ome Vi 
wind- ri & 
(s) Cascalis Umbellis patentibus Sc. Alant. 351. cie Pelie 
Orient, altisma folio Ferulr, TOURNE. Cor. 23. Cauc. pro= 
cerior Chalepenúis &c. Moris. Heft. III. p‚ 308. S, 9. Ĳ ide 
f $. Gaucalis, BELL Ze, Libr. 3. Cap. 49, T. 200, 
(6) Caucalis Involucro univerfali fabnullo &c. Aant. 351, 
GER, Prov, 236, Cancalis procumbens. Riv, Pent, Lappula 
| Cs Ca 
IL Dser, VIII. Srux, 


V. 
Arpzecr. 
VI. 


Hoorp- 


STUK, 


42 BESCHRYVING DER 


windzel, de ande va Vadis, » de Kroon 
in tweeën gedeeld, 


De Alder Klisfen ; mèt een kleine Bloem 


Ki Vrugt, van C. BAumrNus,worden hier 


bedoeld. Zy groeijen in Vrankryk, Italie, En- 
geland ven in Switzerland , alwaar de Heer 
HaArLeEr ‘er zeer fyn verdeelde. Bladen aan 
toefchryft , ’t welk-niet blykbaar is in de Af- 
beeldingen van J- BAuuinus en Mor:son, 


Linneus zegt: de Steng is laag, rond, ag- 


terwaards rauw: de Bladen zyn dubbeld gevind 
en ruuwhaairig: de Kroon is tweedeelig zonder 
Omwindzel: de Kroontjes zyn vyfbloemig , niet 
geftraald , uit den witten paarfchachtig , eenige 
Blommetjes onvrugtbaar; met vyfbladige kleine 
Omwindzeltjes : de Vrugt is Eyrond, gekranst 
met ftekelige Doornen, die driepuntig zyn, De 
Plant geeft Melk zegt VAILLANT, Men 
vindtze in de Velden omftreeks Parys en moog- 
Iyk ook wel in onze Nederlanden. 
De--zeldzaamheid der „Kroonrjesdraagende 


Kruiden in Ooftindie, doet m my hier erhet Gewas 
hin Plaat vertoonen, dat ik uit Japan ontvangen 


heb , en ’t welke zekerlyk, fchoon met geen. 
der 


Canaria Fl. min. tenuifolia. J. B. Hi?. MI. p. go, Caucalis 


Arv. echinata parvo. Fl. & Frutu. C. B. Pin, 152. MoRIs. 
Hi. It. p. 305. S. 9. Te 14e f, 8. HALL. Helv. 448, 
Gurrr. Stamp. 80, DALIB. Paris. 80. VAILL. Par, 31. 
XoOURNE. Par, 325e NE 


KROoNTjEs-KRÜrDEn.. 43 
der gedagte Soorten frrookende, tot dit Geflage IV, 
bëhoort. Ik geef het derhalve den byhdam van £ : 
Japanfch. De Stengen: van het zelve zyn rond ie, 
doch-niet hol, een weinig in de langte gegroefd STUK. 
en ‘eenigszins ruuw ‚ door kleine witte Borftel- Diamime — 
Haes, ‘c welk al meer en meer ‘haat boven , : 
in de Kléinfte Takjes, Blal- et Bloëm- 
fteeltjes ‚ wier Haaïftjes zo ‘lang als de dikte 
zyn, allen opwaards geftrekt zynde , pläats heeft: 
De Steng verdeelt ’zig in wyd gearmde Tak- 
ken, die kleiner Takjes uitgeeven, met Bloem: 
kroontjes. De: Bladen zyn , gelyk men in de 
Afbeelding Plaat XLV, Fig. 1, zeer duidelyk 
ziet, dubbeld gevinid , als «an den gemenen 
Bladfteel tot vier of vyf paar Vinfteeltj heb- 
bende, die wederom mer diep ingefheeden Vin= 
blaadjes bezet ef zelf gevind zyn; als-ook van 
onder en van boven dergelyke witte Haaïrtjes 
hebben’, te klein om in de Afbeelding gebragt 
te w worden. ee b en dj AE | 


freclen He ‘byzonders , nt zy de Takken van 
onderen byna geheel en verder half omvatten 
kunnen , zynde Geutswyze daar toe tot aan 
de eerfte Vinverdeeling gefatfoeneerd. De groot= 
fte Kroontjes beftaan vit agt Straalen of Steel- 
tjes, waar van de buitenften wel eens zo lang 
zyn als de binnenften ; en hebben een zoge. 
naamd Omwindzel van vyf of zes korte Bor- 
fteltjes. De kleine Kroontjes, daar de groote 

} …_ uit 

II, DEEL. VIII, STUKe 


44 BEsSCHRYVING DER 


zv,’ uit beftaan, hebben dergelyke Omwindzels, zo 
ArpeeL, lang byna als hunne Straalen. Het Zaad, pe 
en: eene ovaale figuur heeft, verfchilt byna van al- 
stuk. le Zaaden der Beonbies: Kruiden daar in , dat 
Tweewy- deszelfs Doorntjes Haakig omgeboogen zyn , 
V5% ___gelyk men die by A , in zulk een Zaadje „dat vicr- 
maal in langteen dus vierenzestig maal vergroot 
is , kan befchouwen. Al het overige van deeze 

Plant is in de Natuurlyke grootte afgetekend, 


ARTEDIA 


De Bier DENN KO heeft dit Geflagt bes 
noemd naar wylen den kundigen Sweed An- 
TEDI, inzonderheid. door zyn Samenftel der 

_Visfchen vèrmaard, en wien de Kruidkunde ’ 
gebruik van het Omwindzel der Kroontjes- 
Kruiden, in de bepaaling der Geflagten , zo de 
Ridder ekant, is verfchuldigd, 

De Kenmerken zyn , Vindeelige Omwindzels ; 
de middelfte Blommetjes Mannelyk of onvrugt- 
baar: de Vrugt door Schubben ftekelig. 

En Ee „De thars-eenig{te Soort (1).s:waar van de 


Eden Kruidkenner Ra gw OLE het Zaad, op den Berg 
gefch 


non ing, d, door Europa verfpreid heeft, 
is door Tourn Er or T gevonden in Klein Afie, 
‚Men 


(1) Artedia. Syft, Nae. XII. Gen. 329, Ps 205, Veg. Kille 
Gen, 332. p. 228, H. Clif. 839. Ups. s8. Rs Lugdi, 96. 
GRON. Or. 81, Thaplia Orientalis Aneth. folio &c, TOURNE, 
Cor, 22. Ïtin. Ie p. tss. Gingidium Foenicali folio. GE 
Pin, 151. RA. a se 443 » 466. Gingidium Rauwolfii, CAM, 
More, p. 67. T. 


KROONTJES-KRUIDEN, 45 


Men houdt het voor ’t Gingidium vanDrosco- IV. 

RIDES ,datdopr CA MERARIUS isafgebeeld, TE 

groeijende ook in Syrie, BauniNus, noemt sor 

het Gingidium met Venkelbladen. ir 
Het heeft een dunnen. Wortel: de Stengen Pisrier _ 

zyn zelden hooger dan een Span ‚krom en dun, 

met Bladen bezet, welke naar die van Dille ge= 

Iyken , twee of drie Duimen lang. De Kroont- 

jes zyn anderhalf Duim breed , met een Om- 

windzel van vyf fmal - Vinnige Blaadjes , langer 

dan de Kroon, Het Zaad is Eyrond en heefteen 

breeden Zoom, die als, uit platte Schubben 

fchynt te beftaan, 


Daucus. Wortelkruid. 


De Bloemen zyn iets of wat geftraald „allen 
tweeflagtig, in dit Geflagt, ’t welk de Zaaden 
bezet heeft met ftekclige Haairtjes. Het bevat 
vyf Soorten, als volgt. 
(1) Wortelkruid met Stekelige Zaaden;de Blad- „5, 
fleelen van onderen geribd hebbende, Cara. 


Oor 


(1) Daucus Sem. hispidis „ Petiolis fubtus nervofis. Sy/?. 
Nat. XII. Gen. 330, pe 206, Veg. XIII, Gen, 333e p. 228e 
H‚, Cliff. Ups. Fl, Succ, Mart, Med, R, Lugdh. 97. Ke, Ee, 
GRON. Virg. 42. Paftinaca tenuifol, fylveftris Dioscoridis vel 
Deucus Officinarom. C. B. Pin, 151. MOR, Hijt. S, 5. T. 
13e f, 2. Paftinaca tenuifolia fylveâris. Dop. Pempt, 679. 
Log. Jeon, 722. B, Palin. tenuifolia Gativa Rad, luteâ. C, 
B. Pin. 151. p, Daucus fativus Radice atro- rubente, TOURN. 
Inft. 307, 


IE, Daëz, VII, Srum, 


46 BESCHRYVING- DER 


IV. _ Door geheel.-Europa „ zo aan de Wegen als 
AFDEELe ;n dé braak leggende Akkers-en op drooge 
Means: Velden ‚ groeit die Kruid, dat men ook over- 
STUK. _vloedig in Virginie vindt. Het voert in de 
sTwew) Nederlanden den naam van WVogelneft ; in *t Ita- 

Jiaanfch en Spaanfch Dauco , in ’t Engelfch 

Dauke genoemd wordende, naar den Latynfchen 

naam Daucus , by welken het in de Apothee= 

ken bekend is. De Franfehen noemen het Panet 

fauvage of Wilde Pinfternakel , gelyk het in ’ 

Latyn ook dien naam by eenige. Autheuren 
voert, 

De Wilde, waar van de. Tamme Dacta 
die men Peen of Karooten noemt , waarfchyn- 
Iyk afkomftig is (*), heeft een ardér en dun- 
ner. Wortel, doch van den zelfden Reuk, In 
Moerasfen grocijerde isde Steng, zegt de Heer 
HaArLrLER, fomtyds zes. Voeten hoog, maar 
gemeenlyk flegis twee. of drie. Voeten, De 
Bladen zyn ruig en ruuw; langwerpig en vere 
deeld in een menigte Vinnetjes, die wederom 
Vinswyze zeer diep zyn ingefheeden; zo dat 
menze byna_ Rie mag noemen. 
Aan ’t end der Strengen komen zeer groote 
Kroonen , beftaande aan den rand uit mismaak- 

te 

(*) Loner flelt dit valt, zeggende dat het zaad der Wil 
de Katooten , ín een goede Grond en in de Hoven gezaaid 
zynde, door de kweeking verandert in tamme Peen of-Kâ- 
rooten; gelyk de Hoveniecs te Antwerpen by Ondervinding 
hadden. Aruidh. p‚ 833. 


KROONTJES-KRUIDEN, — 47 


te Bloempjes ‚die het buitenfte Blaadje-zeer IV. 
groot en Hartvormig hebben: maar de binnen. AFDEsLe 
ften zyn regelmaatig. Het algemeene Omwind- il 
zel is zo groot als de Kroon, beftaande uit STUE 
gevinde : de byzondere uit ingefneeden Blaad- melt, 
jes. De Bloempjes zyn meest wit, dooh fom- \ 
migen roodachtig en in ’ midden komen ’er 
dikwils eenigen, die geheel rood zyn , voor. 
Men heeft 'er ook gezien, die de geheele 
Kroon roodachtig hadden. BrerYN heefize, 
by Mentz, met donker paarfche Bloemen gee 
vonden 

Bloeijende is deeze Kroon als een Zonne= 
Scherm uitgefpreid, maar in ’t Zaad fchietende 
trekt zy zig toe en krygt dus de figuur van 
een Vogelneftje , waar van de naam ontleend 
is. Alsdan beftaat zy uit een menigte van Zaa- 
den, die de grootte byna van een Pisfebed hebe 
ben, en door de ftekelige ruigte veel naar een 
Diertje gelyken. Dit Zaad wordt onder de ver- 


dit Bier geprezen , als een Oitmüintend Mid- : 
del, om de Stonden en de Verlosfing voort te 
zetten; als ook tot Waterloozing, 

De Tamme Daucus, die men gemeenlyk 
Wortelkruid noemt, is het Loof der zogenaam- 
de Wortelen, Peen of Karooten. Hetzelve ver- 
fchilt van dat-der Wilden weinig, doch de 
Kroontjes zyn veel yler en draagen ook minder 
Zaad. Van de se, heeft men , Belk ee 


‘ve nan 


43 nee VREE DER 


IV. js, die langer en dunner zyn, geel van Kleur, 
AFDEEL. golyk de Leide Wortelen, welke voor de finaa- 
300 kelykften gehouden worden; hoewel de Roode 
STUK. of Oranjekleurige Hoornfe Wortelen zoeter zyn. 
wire Daar is veel overleg noodig, om deeze Wor- 

telen goed te teelen, zo dat zy niet Waterig 
zyn en een geurigen Smaak hebben, Het is 
dan geen ongezond Voedzel. Van donkersroo- 
den , daar TourNerorT van fpreekt, by 
WEINMANN afgebeeld; vind ik geen mel. 
ding by de Hovenieren (*). Ondertusfchen 
fchynt het woord Karoot wel van het Hoog- 
duitfch Gar Rotkr, datis geheel rood, gelyk 
de Duitfchers die, volgens Doponé us, noe- 
men ‚ afkomftig te zyn. Misfchien worden zy 
in Duitfchland en Vrankryk geteeld. Daar zyn 
ook Witte Wortels, Poepen genaamd, van de 
Pinkfternakels verfchillende, Dezelven groeijen 
fchielyk , maar zyn, wegens de onfmaakelyk- 
heid , het teclen naauwlyks waardig, 


en (2) Wortelkruid met Stekelige Zaaden ; het mide 
Han deljde Blommeije [ es: »onvrugt- 
BarberifeM5 zû | alfklootrond, 


Hier 


(*) Noch ps Harma, noch in het alom beroemde 
aanleggen van Landhuizen , Lufthoven en 
Plantagiën, ener bladz. 361 » uitvoerig van de teeling der 
Geele en Roode Wortelen gefproken wordt. 
(2) Dasens Seminibus hispidis&c, Daucus Hisp, Umb mag- 
nâ. TOUENE, In/?. 308. Pat. tenuifol. Rad, & Umb. luteâ: item 
Sicula hirfuta crispa, Mor. Hit, III, S. 9 T. 13. f, 3, 5. 


KROONTjJEs-KRUIDEN, 49 


Hier behoort de Spaan/che Daucus meteen IV. 
groote Kroon van TournrrorT: als ook de ÁFDEELe 
fFynbladige van Morrison met de Kroon en Hoorne 
Wortel geel; als mede de Siciliaanfche ruige ge-STURKe 
krulde Wilde Pinfternakel van Boccone. Dr, 25% 
SHaw vondt deeze Soort ook in Barbarie, Zy 
gelykt, buiten ’ gemelde, naar de voorgaande 
zeer. 


(3) Wortelkruid met effene Zaaden : de Ha. II. 
Dauc 
meene Kroon van onderen famengegroeid Pina, 


hebbende, binden 


Deeze , onder het Gingidium door fommigen 
betrokken , heeft haare Groeiplaats ook in de 
Zuidelyke deelen van Europa, in Barbarie en de 
Levant. Zy heeft insgelyks , tot grondfteun van 
de Kroon, een vatten Stoel , waar mede het 
Omwindzel, dat uit driedeelige Blaadjes beftaat , 
_ is vereenigd. De Bloemen zyn paarfchachtig en 
de Zaaden wel En doch niet ruig, zo min 
als de Steng. Van de Bloemfteelen der Kroon- 
tjes , als zy droog en verhard zyn , wordt, in 
de Oofterfche Landen , tot Tandeftookers ge- 
bruik gemaakt, Het Loof is byna als dat van 
Venkel gefnipperd. …— (4) Wor- 


(3) Damens Seminibus levibus &c, Mant. 352, H. Clif. 
R. Lugdb. 97. Sauv. Monsp. 257. GOUAN Mfonsp, 136. 
GER. Prov. 242, GAR. Aix, 183, Foenic, annuum &c, 
TOURNE. Inff. 315, Ging. Umbellâ oblongâ. C. B, Pin. 
Ist. Giùgidium alterum, Don. Pempe. 702. Visnaga Ging. 
Ang. LOB. Jcon, 726. 


II, DEEL, VIII, STUK. 


be) _BESCHRYVING DER 


(4) Wortelkruid, dat de Straalen 4 van “t Om= 


EN windzel plat heeft: de Slippen der Bladen 
Hoorp- _—omgekruld, 
STUK, 


Mes Marrnriorus hadt dit Kruid uit Syrie 
cigidam ontvangen „ en bevondt het een Steng te heb- 
biadie. el ben van anderhalf Voet hoog , die rond, ge- 
ftreept , zwartachtig en knoopig was: het Loof 
geleek veel naar dat der Wilde Pinfternakelen , 
doch was glanzig helder groen ; de Kroon wit, 
en rondom bezet met Blaadjes : in t Zaad fchie- 
tende „ trokken zy zig famen, en waren Lyme- 
rig op ’t aantaften. Waar uit bleek, hoe veel 
dit Kruid van de Kervel verfchilde, daar het 
nogthans byna de Bladen van heeft. De Wor. 
tel en het Kruid was bitterachtig, doch zeer 
gezond tot Maes, Het grocit ook aan den 
Zeekant van Provence, doch by Montpellier ín 
Languedok , volgens den Heer Go UAN, zeef 
zeldzaam. 

5) Wortelkruid „ dat de Zaaden driepuntig 
nn gedoornd haet. | Hier 
(4) Daucus Radiis Involucri planis 2 Laciniis recurvis, Re 
LEugdb 97. Daucus mont. lucidus. TOvRNr, Inff. 307. Gine 
gidium Fol. Cherophylli, C. B Pin, 161 Gingidium MATTHe 
Comm. 372. T. 373. GER, Frov. z4z. GOUAN Monsp. 136e 
__Faftin. tenuifolia Marina. MAGN, Dlousp. 199. Paftinaca folio 
Oenanthes. Boce. Sie. 74 
(5) Dancus Sem. vaculeatis. Artedia muricata. H. Cf: 89. 
jen maj»r Daucoides Tíngitana. Mor, lift, III. p. 3o8- 
„9 Te ite Fe 4. RAJ Hift. 469. HERM,. Par III, Te title 
ran altera afpezior platycarpos, CoL, Eepbr, I. pe 
gs 


KROONTJES-KRUIDEN,” st 


Hier zyn thans verfcheide Soorten van Cau-_ IV. — 
calis thuis gebragt. De eene Verfcheidenheid eid 
groeit in Barbarie: de andere aan de Oevers Hoorps 
van de Middellandfche Zee. ’t Gewas komt STUX 
met het Wortelkruid in veele opzigten over. 25”* 
een, doch verfchilt allermeest door zyne fterk 
zn Vrugten , die naar Minkyzers gely- 

‚ in het Barbarifchie ‚ alwaar zy paarfche. 
niin hebben ; doch in dat van Provence zyn 
de Stekels der Zaaden geelachtig, Lit heeft maar 
leggende Stengetjes van een halve Handbreed 
hoog. 

AMMI, 


De Omwindzels zyn Vinswyze verdeeld, de 
Blommcetjes geftraald en allen Tweellagtig; de 
Zaaden effen in dit Geflagt , bevattende drie 
Soorten 3 naamelyk 


95. Tr 94. Cauc. er shin Eel Eruêtu, C. B, Pin, 
153. B, Caucalis pumila Mariti ‚B. Pin, 153. Lappula 
Canaria &c; J.B, Hif. II, pe 81, Caucalis Umbella bifidâà 

. GOUAN Jfonsp. 135. Cauc, Invol, univ. diphyllo, GER= 
Prov. 237. Te. 10. 

(1) Ammi Fol. infer. pinnatis &e, hak Nat, XII, Gen. 
331. Pe 206. Wig, XIII, Gen. ie pe 229. H. Ups. 59. Am- 
«ii Laciniis Fol. Caul. Lanceolatis. H. Clf. 85. R. Lugdb, 
85, SAuv. Monsp. 232. GOUAN, en 137. GEB, Prov, 241. 
Ammi majus. C. B. Pin, 159, Ammi za ain Dop. Pempt. 
zo1, LOB, Jeon, 721. 

‚De 
Il. DEELe VIJL, STUK,  “ ' 


52 BESCHRYVING DER 


EE Ie den Lancetvormig, Zaagswyze getand; de 
VI. _bovenften veeldeelig Liniaal. 

Hoorp- 

STUK. Dit Kruid, dat by den Grickfchen naam Amar 


Tweewys mî , met eenigszins verfchillenden uitgang, be- 
ke kend is in de meefte Taalen van Europa, groeit 
in Koornlanden en Wyngaarden der Zuidelyke 
deelen en in de Levant. By Weenen , in Oosten- 
ryk, groeit het-ook. wild op dergelyke plaat{en, 
Men vindt het by Doponéus en Loper 
afgebeeld : doch die verdeeling der bovenfte 
Bladen niet zeer blykbaar, Volgens den Heer 
VAN Royen zyn de Slippen der Stengbladen 
Lancetvormig. TOouURNEFORT heeftze naauw- 
keurig in Plaat vertoond, De Steng groeit tot 
cen Elle en meer hoogte , draagende op den 
top een uitgebreide Kroon, die met zeer korte 
fyne Blaadjes is omringd. Het Zaad, daar men 
in de Winkels den naam van Sem. Ameos of 
Ammios aan geeft, komt van de kleine Ammi, 
tot het Geflagt van Sif/on betrokken: wordende 
deeze , a peesjes ‚ Groote Ammi ge- 


heten, 
u 7 (2) Ammi met drievoudig gevinde Bladen, de 
enn Vinblaadjes Liniaal ; het Zaad gedoornd. 
Egy 


In Egypte is deeze waargenomen door Fors- 

KAOHL. De Geftalte is als die der Dille „groen; 

: a de 

(2) Ami Fol. fuprade- compoltis Linearibus Semine mu 
ricato, Mant, 56. 


KROONTJES-KRUIDEN, 53 


de Steng effen geftreept. De Kroontjes beftons IV: 
den uit tien Straalen en hadden Omwindzels van zg 
fmalle Blaadjes. De Bloemen waren wit: de Hoorps 
Zaaden Kruiderig. ee 


mm 


(3) Ammi met de Slippen van alle de Bladen u. 
„Lanceivormig. | glascifen 
diam, 


De aangehaalde van 7 Bau mrNos komt ;Zeegroen, 

volgens hem, voor op drooge Steenige plaatfen 
in ’c Graaffchap Montbelgard, aan de Grenzen 
van den Elzas en ’t Hertogdom Bourgondie: 
De Heer Harren betrektze onder de Planten 
van Switzerland, De Wortel heeft den Reuk 
der Krooten ‚ met eenige fcherpheid , en het Zaad 
is Kruiderig, volgens den eerstgemelden. 


| en BUNIuM. Aardnoot. 


a! 


Diit Geflagt heeft eene eenvormige Boni: 
een digt getropte Kroon, en de Vrugt, er 
Iyk in de and: re uit twee aad) es 
Eyronde dE 

De eenigfte Soort (£) voert, wegens ie En 

E pdneae 


rt mais zer: 


(3) Ammi Fol, omnium Lacinis Lanceolatis, Guerr.Europilche, 
Stamp. IL. p. 433. Ammi petrzum glaucifol. perenne, Mon. 
Hift, 11E. p. 295, Daucus Aug Ben J.B. Hil. 
IN. p. 58. HALL. Helv. 4 
(1) Bunium. Syf. Nat. ef Gen. 33% p. 206. Vége zut. 
Gen. 535. p. 220, H. Clif, 91. R. Lugdb, 107. Bunium Bul- 
be globofo. sauv, Monsp. 256, GOUVAN Monsp, 137. GERe 
Prov. 243. HALL, Helv. 782. Bulbocaftanum majus folio 
Apii, C._B‚ Pir, 162 Bulbocaftanum, Dop. Pempt, 333 zel 


3 
WH. DEEL, VAI. deus 


IV. 


54 BESCHRYVING DER 


Wortel , die naar een Karfteng of Noot ge- 


ArDEEL. joke, den naam van Buibocaftänom, Zy groeit 
Goed niet alleen in Duitfchland , Engeland-en Vrank- 


STUKe 


ryk, maar ook in onze Nederlanden, alwaar 


Rd men het Gewas, buiten Haarlem, aks in 


de Zandige Zaaylanden. Het wordt van de Fran- 
fchen Terrenoix, van de Engelfchen Zarthnuts 
of Keppernuts „ en- van de onzen „Aardnooten 
geheten. Sommigen „willen , dat hetzelve het 
Bounion van Droscor IDES zou zyn; waar 
van de Geflagtnaam isontleend, LorEL noemt 
het Aardnoot der Noordelyke Landen; doch men 
vindt het ook in Languedok en Provence , en 
elders aan de Middellandfche Zee; als hak, in 
Switzerland. 

Aan dunne Stengetjes komen Bladen voort, 
die dubbeld gevind en fmal verdeeld zyn, naar 
die van Zee - Venkel gelykende, Het-heeft groo= 
te witte Kroontjes ‚ wier Omwindzel veelbladig 
en breedachtig is.- De Bloempjes hebben de tips 
pen-omgeboogen. Het Zaad is blykbaar geftreept 

en. welriekende, De Wortel , Bolachtig rond, 
is eetbaar en zoet, van Smaak tusfchen Pin- 
fternakels en Karftengen , metende: voor een 
zeer goed Voedzel gehouden. 

BauuiNus heeft een kleiner Soort onder- 
fcheiden gehad, welke hy uit Engelánd en van 


Ei Ci Septentrionalium, Los. Jeon, 745. Pancafcoluse. 
ES Syff. 293. Bulbocaftanum alt, Caule firmore, BABE 
ke. 60 Ts 24e QeD, Den,” 220, 


X 


\ 
KROONTJES-KRUIDENs- 55 


de Pyreneefche Bergen hadt bekomen ;-doch aans 

volgens den Heer HArLer fchynt dezelve Et 
alleen-door de fynte der Bladen te verfchillen. Hoorn. 
Misfchien is ’t deeze ‚welke Doponéu s Klei De ai 


ne Aardnooten noemt , «en-daar. hy Stengetjes 


heel Europa : 


, 


van maar’cen-Span hoog aan toefchryft; zynde 

e Wortelen-derzelve , van grootte als Karften- 
gens-by Mentz gevonden door Lonicerus, 
Zy waren van buiten bruin, van binnen witse 


CoN rium. Scheerling. 


«Halve Omwindzeltjes-,-die byna driebladig 
zyn « Hartvormige Bloemblaadjes ; vrugtbaare _ 
Bloempjes en een Vrugtje, dat byna Klootrond 
is, met vyf Streepen, wederzyds gekarteld, Dus 
zyn de byzondere Kenmerken van dit mn 
opgegeven; ’t welk vier Soorten bevat. 

_(1)-Scheerling met gefireepie Zaaden. gaa 2 

_Deeze maakt het zeer bekende en door ge" Geviak: 

rocijende “Kruid vit, dat mcn, 

volgens den Latynfchen naam , ín ze nalieifei 
Cicuta ; in -’t Spaanfch Swa; in ’ Franfch 
Cigue of wel Ja grande Cigue en in Languedok 
Jau- 


(1) Corium Seminibus firiatis, Sy7. Nat. XII, Gen. 333 
p zo6. Peg; KIll, Gen. 336. pe 229. H. Clif, od. R. Lapdb. 
107. Fl Suee, 226 , 238, HALLe Heiv, 433. KRAM. Auf?r, 
72e GOUAN Afonsp. 137, GER. Prov, 243, Cicuta major. Co 
B Pin, 160. TOURNE. Znf?, 306, MOR1IS. Hij?. p. 290. S, ge 
T. 6. fe te Cicutaria major vulg. Crus, Hil. II, p. 2000 
Ir, DEEL. VIII, STUKe : 


56 BESCHRYVING DER 


IV. SFauvertasfe noemt. De Engelfchen noemen het 
ArDEEL. Hemlock; de Duitfchers Schirling en wy Scheer 
dba: ling of Dolle Kervel ;om dat het fommige Bees- 
STUK, ten als dol maakt en naar de Kervel min of meer 
vise Or gelykt.” Het groeit in Velden „ Moeshoven:, 

Wyngaarden , aan de kanten van Wagns en 
Slooten en op allerley woefte plaatfen. — 
… Het heeft eem dikkes-holle, ronde, gearmde 
Steng, fomtyds wel van agt Voeten hoog. In ’ 
bleek groen is deeze Steng met paarfche Stippen 
en vlakjes bezaaid, * welk ’er den bynaam aan 
geeft en dit Kruid zeer kenbaar maakt. De Bla- 
den zyn groot, ruuwachtig , byna driedubbeld 
gevind 3 onaangenaam van Reuk. De Steng is 
zeer yì weknond en de Kroonen hebben naauw- 
lyks een Omwindzel: dat der Kroontjes en de 
Zaaden als in de Kenmerken is gezegd. 

Dit Kruid, welk het Koneion van Dr1os- 
CORIDES fchynt te zyn , is van ouds berugt 
wegens zyne nadeelige Eigenfchappen. De Ats 
heners-hebben 'er , zo men wil, gebruik van 
gemaakt ‚ om den vermaarden SocrATES van 

„kant te helpen. Sommigen hebben zelfs het uit- 
wendig gebruik daar van afgeraaden ; wegens de 
fterk verkoelende en verdoovende hoedanigheid. 
De Ondervinding , echter , toonde in laatcf 
tyd, dat het, vanbuiten opgelegd, dienftig ware 
om harde zelfs Kankerachtige Kliergezwellen te 
doen verflaan ; om Pynlykheden- van allerley 
foort te verzagten , enz. En, niettegenftaande 
de menigvuldige voorbeelden , dat het Menfchen 

en 


KRoONTJES-KRUIDEN, 57 


en Beeften duizelig, dronken en dol of zinne- tv, 
loos gemaakt hadt , ja doen fterven; zo heeft ed and 
men evenwel zig verftout, om het tot een Ge- z 
peesmiddel in Menfchen te gebruiken: misfchiensTuE. 
daar op fteunende , dat het in fommige omftan. Digynia. 
digheden geen nadeel hade gedaan ”. 
Sedert het jaar - heeft de Cicuta, wier 
Wortel reeds overleg door den Geneesheer 
RENEALME, tot een half Drachme, tegen 
Klierverhardingen der Ingewanden was inges 
geven geweeft, eenige Jaaren veel geragt in ons 
Wereldsdeel gemaakt. De Heer Srorcr , Dok- 
tor van het Burger - Hospitaal der Stad Wee- 
nen, gaf in dat Jaar een Werkje uit, waar in 
zyn Ed. meende te betoogen , dat men dit Kruid 
inwendig niet alleen zeer veilig, maar ook met 
veel vrugt tegen Klierverhardingen en Kanker= , 
ES Gezwellen of Zweeren , ja ook tegen ee 
aje e EE ee Anders ougenees- 
| - ne ed zien | in ge, 
Het vern in et Beeften niet op de zelfde manier, 
‘Voer iden fchynt her een volkomen Vergift te zyn; ma 
het is voor dezelven ook een onnatuurlyk Voedzel. Een Vos 
ftierf ’er niet van , volgens WEPFERUuss Ganzen; Zwyuen, 
die zo gulzig zyn , was het doodelyk. De Bokken eeten het 
zonder hinder } de Schaapen laaten ’t ftaan. Als de Kocijen 
het gedroogde Kruid, onder ander Hooy, krygen, doet hee 
haar geen ess maar de Paarden worden ’er dronken van, 
my door ’t Landvolk is gezegd. En dit laarte betrof het 
noche Kad dat ik hier befchryf: want, wat de overie 
ge voorbeelden aangaat , is men niet verzekerd of dit, dan 
de Water- Scheerling eE ms Vergiftige Kruiden van ten 
naam > ook worden, 
Ds 


II, DEEL, VIII, STUK, 


AEBESL 


Hoch: 
STUK, 


38 BESCHRYVING DER 


ie, ik: laaten gebruiken, Men moest ‚ volgens 

ift „niet den Wortel maar het Loof 
HE „en het Sap daar van, tot een Extrakt 
verdikt, als Pillen, by weinig Greinen tefFens, 


Wi doch allengs ametdenende ingceven, In het 


gedagte Hospitaal hadt zyn Ed. ’er verfcheide 
Geneezingen door uitgewerkt en nooit Sape 
deel daar van bevonden (*) 

Deeze voordeelige Berigten deeden wel haast 
alle. voornaame Geneesheeren en Heelmeefters 
van Europa naar beveftiging hier van, door eigen 
Waarneemingen , reïikhalzen. Inzonderheid werdt 
hunne iever opgewekt, toen de Heer Sr oncx, 
in ’t volgende Jaar , Keizerlyke Lyf- Arts en 
Hofraad geworden „een veel dikker Werkje over 
dit onderwerp uitgaf , brengende daar in de voor- 
beelden by van omtrent veertig Geneczingen, 
in ’t gedagte Hospitaal door zyn lid, uitgewerkt 
en een menigte Berigten van-Genees- en Heel. 


“kundigen uit verfcheide deelen van Europa, die 


de Ee uitwerkingen van de Dolle Ker= 


si Groots N selstdende 5 iowninke Knoestge- 
» zwellen „ inzonderheid by de Oorklieren in 
„de Oxelen „ aan den Hals, in de Borften, 
> ENZ, 


Ris, Zie het Uittrekzel van het gedagte werkjes genaamd 
NT. STöRCE Libellus ec, in het Vyfde Deel der Uitgezagte 


de ‚ bladz. 351, Enzo 


X 


‘ 


Kroonryes- KRUIDEN. 59 


Sjer’ heb ik, door het enkele in- en- uitwen= , IVe 

» dige gebruik der Cicuta, opgelost en verdree. Â?P, ExL, 

» ven. Vuil- Etterige voortkruipende , Kane Hoòro: 

„ kerachtige Zweeren , hardnekkig tegen allen z 5 

„> Middelen , heb ik daar door volkomen gene. ‘cra, 

ss zen-en diep indringende Pypzweeren dikwils 

» toegeheeld gezien.-Groote Gezwellen aan de 

„ Kniejen , welken andere Geneesheeren en 

> Heelmeefters voor ongeneeslyk verklaard-had- 

» den, heb ik en de Heer HAFFNER, ver= 

„‚ maard Heelmeefter van ons Hospitaal , door 

ss de Cicuta alleen. veelmaalen geheel verdree- 

‚ ven. Zodanig , dat het Gewricht niet alleen 

> zyne bewecglykheid wederkrecg , maar dat 

„ ook de Beenen, ’er door uitgeteerd, weder- 

», om wel gefpierd wierden. Dus hebben wy 

5 ten uiterfte wanhopige Patienten ten volko- 

» menfte genezen” (*). 
Proeven die in Vrankryk, ze ers, sE 

onze Provinciën , Ee laden e Stad, 

met het Extrakt, dat to e van 

dit Kruid maakte, oen terne beantwoore 

den ondertusfchen geenszins aan het breed op- 

geeven van den Heer STORCK en zyne aan« 

hangers. Inzonderheid bleek dit, wanneer men 

* ingaf tegen de Kanker in ’t Borst , vóor welke 

het 


(*) Anr, Stöncg Libellus fecundus, guo confirmatur Cia 
Cutam , non folum ufw interno tutisfime adbiberi, Jed Er esfe 
fmal Remedium valde utile iP muliis Morbis, qui hucusque 
curatu imposfibiles dicebantur, Vindob, 1761e 


Ike DEE: VIJL, STUK. . 


6o BESCHRYVING DER 


IV. het wel allermeest , volgens de Opgaave van 
ArDEEL. dien Heer , tot een Geneesmiddel ftrekken moest. 
Hoorp- Want dit was eigentlyk een Kwaal , welke men 
STUK, tot nog toe voor ongeneeslyk heeft aangezien. 
hens Men raakte in twyfeling „of men het regte Kruid 

wel had, als ook of de Bereiding eenig Geheim 
mogt influiten. Hier op werdt het Extrakt van 
Weenen ontbooden en-diteflaagde niet beter. 
Toen befloot de Heer STORCK zelf de Afbeele 
ding uit te geeven, van het door hem gebruikte 
Kruid, ineen Werkje (*), waar in hy zig be- 
klaagde, dat de Weener Apotheekers uit hoof- 
de der menigte van Extrakt, die begeerd en van 
buiten ontbooden werdt, hetzelve , tegen zyne 
Onderrigting , van ’t Af kookzel van droog Kruid 
gemaakt badden , waar door het minder kragtig 
moeft zyn. Zelf hade zyn Ed, ’er in de ergfte 
Kankers van Vrouwen Borften , ‘fomtyds een 
fpoedige Geneezing , fomtyds een aanmerkely- 
ke werligting ; fomtyds geen uitwerking van 
gezien. Verfcheide honderd Ponden van het 
Extrakt waren door hem ; zonder eenig nadeel , 
ingegeven ;, niettegenftaande fommigen ’er , by 
vermeerdering, van twee Greinen tot twee Drach- 
men ’s-daags, van gebruikt hadden. En, zo 
men op zyne Gevolgtrekkingên acht geeft , is 
‘er naauwlyks een in- of uitwendige Sleepende 
Kwaal, waar ín het niet van goede uitwerkin- 
gen was geweest. Ja En verfterkte de Natuur 
ia 


(*) ART: STORCK Supplementum necesfarium de Cicutas 
Vindob, 1761, 


} 


KROONTJEs- KRUIDEN, 61 


in-haare Werkinger zodanig „dat zelfs de Vrugt- 
baarheid en Voortteeling „daar door , in fommige 
gevallen , bevorderd werdt, Kundige Gentesllasrns 
heeren , dndertusfchen ‚ zo in Engeland als in er 
Vrankryk; hebben wel dra aangetoond, dat de De 
Voorbeelden van Geneezingen , welken de Heer 
SrTouck bybragt, veelal twyfelachtig waren. 
Te Londen hadt men zelfs een aanmerkelyk na- 
deel van het Kxtrakt bevonden, Te Parys en - 
hier te Amfterdam voerde het, zo veel men be- _ 
fpeuren kon, niets uit. Dus is de nuttigheid van 
de Dolle Kervel meeft aan de zyde van den 
Heer STOoRrcK , tot zyne bevordering , gee 
weest (**). Volgens den Heer Ru TTY cven- 
wel, zou men te Dublin in Ierland, van het 
Extrakt der Bladen tot twee Drachmen, van 
het uirgeperfte Sap tot twee Lepels vol in ’c 
Etmaal , en van het opleggen der Bladen in 
Pap , alles met malkander eenige Jaaren lang 
_ gebruikt „in Klier - Gezwellen, Kankers en Vui- 
le Zweeren , goede uitwerkingen gezien heb» 
ben. Nu kórtlings. ve ia heeft een Ene 
gelfchman ontdekt , dat het Extrakt , uit de 
Zaaden der Dolle Kervel bereid , veel kragtiger 
is en beter tot Geneeskundig gebruik dan dat 
der Bladen (f). (@) Scheer- 


(*) Zie dienaangaande hert Uittrekzel der Aanmerkingen 
van den Londenfchen Geneesheer ANDRéE. Uitgezogte 
Verband. Vlil. DEEL , bladz. 321. als ook de mynen VIs 
DEEL , bladz. 462: en verder het Regifter aan ’t end van ’t 
X. DEL, op Cicuta, Scheerling, Dolle Kervel, 

(1) Mar. Med, Lond, 1775. 


IL. DEEL VIN, STUK, 


sk 
VL. 


6z BESCHRYVING DER 


IV. - (2) Scheerling met de Zaaden eenigermaate 


ArpsrL. gedoornd 5 de Bloemfteelen gegroefd ; de 
Hoor. Blaadjes gefleufd en lomp. 
STUK. 
slk ‚Deeze, aan de Kaap der Goede Hope op £ 
onm 


rigens: Strand grocijende ‚ gelykt naar de volgende , 

Styve. doch is grooter , regtopftaande en ftyftakkig. 

Zy heeft de Steng paarfchachtig en geftreept , 

zo wel als de Bloemfteelen, en de Bladfteclen 

overlangs gefleufd: de Bladen dubbeld gevind, 

famengevouwen , ftromp, gekarteld, hard, van 

Kleur als die-der Wynruit. De Kroon, die ftyf s 

‚kort en digt getropt ís, heeft een vyfbladig, 

_ kort Omwindzel:-de Omwindzeltjes zyn zeven- 

bladig : de Bloemblaadjes wit, Lancctvormig , 

5 omgewonden, egaal: alle Bloempjes vrugtbaar : 

de Zaaden roodachtig gedoornd en tevens ge= 
ftreept ‚ gelyk in de voorgaande, 


UI. (3) Scheerling met gedoornde Zaaden , de Blad- 
Kiaplhe, Eat ann effen. 


Deeze van de Kaap afkomftig, heeft 
Bladen, in rf naar die van Wynruit gely= 
kende , maar de Steng en Takjes zyn flap, 
nict geftreept : : de Kroonen in vieren gedeeld; 

de 


(2) Conium Sem. fubmuricatis , Pedunculis (ulcatis, Folio= 
lis Ganaliculatis obrufis. Mant, 56, 352, s12 
(3) Conium Sem. _muricatis, Petiolis & ralindui levibus. 
Con, Sem. acnleatis, Hl. Clif, 92 R, Lugdb, 107, Caucâe 
… lis Af, folio minore Kurz. BorRH, Lugdb, p. T. 63e 


KrRoonTjEs-KRUIDEN, 63 


de Kroontjes veelbloemig , beiden met een kort . IV, _ 
Omwindzel. Sommige Bloempjes zyn onvrugt- en 
baar : de Zaaden langwerpig ‚ gedoornd, meer rd 
bultig dan breed „met blyvende Styltjes gekroond, STUKe 
BoERHAAVE heeft” er, uit den Leidfen Tuin, Dicria j 
de Afbeelding van gegeven. 


(4) ‘Scheerling met _Straalswys’ gedoornd RG 
Zaaden, - — ran 


… Royeni, 


De Hoogleeraar D, vaN Roven hadt derma? 
Ridder gemeld , dat deeze uit Egypte afkom- 
{tig ware. Het fchynt die te zyn, welke Bux- 
BAUM , Onder den naam van Orientaalfche Ak- 
ker- Klisfen , met fyn verdeelde Bladen, paat- 
fche Bloemen en ee Vrugten , heeft af 
gebeeld; 


Et Selie, 


In dit Geflagt is het Omwindzel omgeboo- 
gen ; de Bloemblaadjes zyn Hartvormig egaal: 
de Vrugt is langwerpig ovaal, fämengedrukt 
plat , in ’t midden geftreept en de Bloempjes - 
Zyn vrugtbaar, 

Het bevat vyf Soorten , die allen in Europa 
Phuis behooren, 


(1) Selie met een Kansen veelvoudigen Kn 
Wurtel, 
piel 
Rererfelie, 
(4) Conium sem. Radieto. fpinofis. ea Orient, Are 
venfis tenuifolia, gc, Cent, III. p. 16. T, 2 
(1) Selinum Radice Fufiformi malgiplici, Sif, Nat, XII. 
Gen, 


MH, DEEL, VIJL STUK, 


64 BESCHRYVING DER 


EV Dit Kruid groeit volgens den Heer pe Gore 

TER, in onze Nederlanden , alwaar men het 

Heero: in Bosfchagie , of aan de kanten der Planta- 

STUK, _ giën, by Haarlem , Utrecht, Zwol en elders 

en aantreft. Sommigen hebben het voor ’t Thys 
felinum van Pr 1n1us gehouden; vananderen 
wordt het Wilde Peterfelie genoemd. Het zou- 
de, volgens MoORIsoON ‚by Blois in Vranke 
ryk voortkomen, en, volgens LiNNzus, op 
verfcheide plaatfen in Duitfchland ; maar by 
Weenen in Ooftenryk heeft men ’t niet gevon- 
den. Het groeit in Switzerland, zo de Heer 
HaALLER verzekert, die op de veelvuldigheid 
van den Wortel gelet heeft , welke uit vere 
fcheide Cylindrifche Knobbels beffaat, dat zeld- 
zaam is onder de Kroontjes- Kruiden, Men kan 
de Afbeelding en befchryving by Loser vins 
den. ’t Gewas, dat een Elle hoog groeit „ bevat 
een Melkachtig Sap, ’t welk in de Wortel 
gezegd wordt zeer fcherp te zyn. 


Ln (2) Salie, die eenigermaate Meik geeft, met 
pelafte dees Gen 


ag 334e Pe 207, Weg. XIII. Gen. 337. pe 229. H‚ Cliff, Upse 
. Lugdb. 106, Apium rn fucco turgens. C‚ B, Pin, 153. 
eng Plinii, LOB, Jeon, 71 
(2) Selinum (ubla&tescens Eni unicâ, HALL. Helv. 443. 
Sel, Foliolis & Lacinulis oblongoelinearibus. GUETT. Stampe 
IE, pe 70. Selinum paluftre Laêtescens. Fl, Lapp. 110, Sutce 
“227, 239 H. Clif. 92. R, Lugdb, 116, Sefeli paluftre Lac- 
tescens. C, B. Pin. 562. Prodr. 85. Ie. Apium fylveftre f, Thy(- 
felinum, Dop. Pempt. 699. Thysfel, Dod. Moris, Hij. IL pe 
sij. S. 95 FT. 176 fe ze 


KROONTjJES-KRUIDEN. 65 


Decze is gemeen in de middelfte en Noor-, {Ve _ 
delyke deelen van Europa, en onderfcheidt zig Em 
volgens den Ridder , doordien de Stengen diep ed 
geftreept zyn , doorgaans enkeld en harder 3 ter-2TUEe 
wyl het voorgaande Kruid dezelven bren én 2e 
menigvuldig heeft. Die van Morrison moet 
derhalve hier thuis gebragt worden , als heb- 
bende de Steng geftreept en twce Ellen hoog : 
zo ook de Wilde Eppe van Doponzos Op 
fommige plaatfen van Duitfchland noemt men 
dit Gewas Olfenich, en het kan , met reden, 
Water- Eppe geheten worden, alzo het in Poe- 
len en Mocrasfen , of aan de kanten van Sloo- 
ten, zo hier, als in Switzerland, en omftreek® 
Parys groeit, De uiterfte Vinblaadjes zyn wart 
langer en fmallerdan in ’t voorgaande. De Wor- 
tel is brandend fcherp, en wordt van de Lap- 
landers ‚byzonder als zy ter Kerke gaan , in plaats 
van Tabak gekaauwd, VarLvanT heeft dee- - 
ze Soort met de volgende verward: dochzy 
zyn alle drie moeielyk van elkander te onder- 
fcheiden ; te meer , om dat het Gewas in de 
‘Tuinen zeer verandert, 


H À n « nT. 
(3) Selie met een gefleufde fcherphoekige Sten3s mn 
het Carvifsiia, 
’ Wweye 

blad:ge, 
(3) Selinum Caule Sulcato EEE &c. Selin. Foliolis vn 
pinnatim laciniatis, GMEL. Si, I. p. 204. T. 48. Angelica 
tenuifnlia. Rrv. Pent, Rupe. Jen. 277. DITL. Giesf, 1327, 
JAcq. Aufr. T. 16, Caruifolia, C_ B. Pin, 158. VAILLe 

Paris. voa.-T, se fs 2 zel. vide. Mant. 353. 


IE. DEE, VIJL STUKe 


OFDe 
STUK, 


66 BESCHRYVING DER 


het algemeene Omwindzel verdwynende ;de 
Stampers van de Vrugt omgeboogen. 


De Bladen van het Kruid , dat de laatstger 


Twewye melde by Parys vondt, gelyken naar die van 
zige, 


‚ Segueri. 
G 5 


Karwey , als langwerpig zynde en uit veele 
ingefneedene Vinblaadjes , aan éénen Bladfteel, 
famengefteld. De gelykenis is zo groot niet in 
die, welke de Heer. GMEEIN byna tot.de 
Eerfte Soort betrekt , groeijende van de Rivièr 
Jaik tot de Oby in het binnenfte van Siberie, 


en nog minder in de Simalbladige Engelwortel, 
by Giesfen groeijende , door DiLLENIUS 


befchreeven ; als wiens Bladen naar die van de 
Dolle Kervel geleeken, Doch de Bladen ver- 
fchillen in deeze Soort, zynde volgens fommi- 
gen twee, volgens anderen driedubbeld gevind 
en fpits uitloopende , aan de punten wit ; de 
Stengen uitgegroefd met fcherpe kanten ; de Zaa- 
den hebben vier. Sleuven of drie Ribben over- 
langs en wyken met de zyden van elkander, 


4) Selie met de kleine Blaadjes gekrast engeen 
algemeen Om»windzel, 


Naar den Heer Secure „ die eene befchry- 
ving der Veroneefche Planten uitgegeven heeft, 


(4) Selinsm Fol. partialibus decusfâtis , &c. Jacq. Hort. 
T. 61. Liguft, Alpinum perenne &c, SEG, Ver, Il. p. 41- 
T. 13. An Lig. Alp, Fol. Cicuta ten, & glabris, TiuL, Pis 
93, Te 39. f, 2? 


Kroonrjes-Keurmen. 67 


is deeze gebynaamd, Hy noemtze. Alpifch Li- _ IV. 
gufticum „ dat overblyft , met Bladen van de ATJE. 
Ferula en witte Bloemen. Hetzelve groeit in iz 
Jealie. TUK, 
(5) Selie met een getropte Kroon; het algemgee En 
ne Omwindzel. omgeboogen > het Zaad met ntomiern 
vyf Wliezige Ribben. vliezige 
Deeze , door den Heer JAcQu IN zo wel 
als de voorgaande afgebeeld , is in de Zuidely= 
ke deelen van Vrankryk waargenomen door den 
Heer MoNNier, De Steng is omtrent een 
Voet hoog , met veele Takjes en driedubbeld 
gevinde Bladen, met fmalle Blaadjes ; het Loof 
ruig en het geheele Gewas gelykt naar de Kleine 
Scheerling. Het Zaad is klein, 


ATHAMANT A, Beerwortel, 


De Bloemblaadjes zyn Hartvormig , ingce 
boogen, uitgerand: de Blommetjes tweeflagtig, 


de Zaaden maaken een zi 
ftreepte Vrugt uit, in aen % welk neg en 
of tien Soorten , meest mage bevat als 


Ath ta 
Ny Libanotis. 
Kruideriggs 


(5) Selinum Umbellâ confertâ, Involucro univerfali refiexo 
Sem. quinque Coftis Membranaceis, Ars, Acad, IV, p, 269. 

(1) Athamanta Fol. bipinnatis planis öce. S/P. Nat, XlL. 
Gen. 335. p. 207. Vege KUL. Gen, 338. p. 230. P, Succ, 
229. Libanotis Pinnulis &c. HALL. Melv. est. Opusc. 250. 
Libanotis minor Api folio & Daucus montanus Apii felle en 
sminor. Ge B. Pins 157.“Prodr. 77. Iéons 
E 2 
IL. DEEL. VIII. STUKe, 


STUK. 


63 BESCHRYVING DER 


den, een half Klootronde Kroon en ruige 
Zaaden, 


Op drooge Berg- zE En de Noorde- 


en Iyke als in de Zuidelyke deelen van Europa , 
vige, 


groeit deeze, die, volgers H ALLER, dit by- 
zondere Kenmeek heeft, dat de-Blaadjes der 
eerfte Vindeeling, van den tweeden rang , kruise 
lings ftaan; de anderen.piet; *t welk ook in de 
Karwey plaats heeft en in de Gekrulde Pimper- 
nel. Voorts zyn de Bladen , naar den Oudere 
‘dom van ’t Gewas , ongemeen verfchillende » 
fomtyds een Elle, fomtyds maar een Handbreed 


Jang en dus ook- grover of fyner ingefneeden, 


doch altoos ’t gedagte Kenmerk hebbende. De 
Kroon is groot en niettemin zeer diet „ beftaane 
de uit veertig kleine Kroontjes, De Steng is van 
twee. Duim tot een Elle hoog en heeft een Ke- 
gelvormigen , fcherpen, Kruiderigen Wortel, De 
Bloem is wit : de Stylen van de Vrugt zyn 
paarfchachtig en het Zaad eenigermaate ruigs 
doch ook Ed ds glad. 


met Kruiswys Rovte infn)- 


3 
Evere ing tot Bladen en kaale Zaaden. 


Deeze is van R1vinus Cervaria genoemd, _ 
om dat de Duicfchers het Kruid nd 


(2) Athamanta Fol. re decsakaik &c, Selin, Fol. Rae 
dicalibus ferro errotis &cc. H. Cliff. 92, H. Ups. 59, Daucus mont. 
Apiüi folio major, C. B. Pin, 1so. Dauci tertium Gee 
Fucus. Flifl, 233. Cerwaria, Rv, Pent, 12, E 


KROONTJES=KRUIDEN, .  6y 


dat is Hertenwortel heeten. Men vindeze by _ IV. 
fommigen Groot Berg -Wortelkruid, met Eppe- dd 
Bladen , geryteld. De Groeiplaats is overal in Hoorp- 
de Bergachtige deelen van Europa. De Wortel e 
En het Zaad heeft een aanmerkelyke Kruiderig- OE 
heid. ’t Gewas is moeielyk van ’% voorgaände 

en volgende te onderfcheiden. 


(3) Beerwortel met gevinde ‚infnydig - hek jn. 
te Bladen. ï 
‘Siberitche. 

Deeze , in Siberie waargenomen door den 

Heer GMELIN en zeer duidelyk afgebeeld, 

heeft alleenlyk de Wortelbladen Kruiswyze ge. 

vind, en de Steng van een half Voct tot twee 

Ellen lang. De Reuk is byzonder, eenigszins 

paar dien der Bokken Et De Bloemen 

zyn van onderen, rood, 


L k ren met bna. dubbeld ded 
„Bladen , de Blaadjes nederwaards op el- 
__kander leggende : de Kroonijss. Lis 


In Siberie is ook deze w Eon die 
de Steng maar een Voet hoog heeft, met twee 
of drie Bloemdraagende Takjes en gefleufde 

Blad- 

_) Athamartá Fol. pinnatis ineifoeangalatis. H‚ Ups. bo. 

Ath, Fol, pinnatis pinnatifid: A oe ic decusfatis. GMEL. 
Sib, 1. p- 186, Tab, 40, fig, 

(4) Acbamkid Fol, thar ‚ Foliolis deo im 
bricatis , Umbellâ Lentiformie Daucus montanus, Pimpincl'e 
Silage Hircinz folio, PLUK. Alm, 129. T. 173. fe te 


Onde 


IL, DEEL, VIII, STUK. 


20 BEsSCHRYVING DER 


IV, Bladftetltjes, De onderfte Kwab der Vinblaad- 
AFDEEL. jes is groôter ‚ waar door zy zig als gekruist 
Hoorp- vertoonen. Het Kroontje is zeer digt en rond, 
STUL. mec witte Bloempjes en paarfche of bruine Meel. 
ij ei koopjes. Het Engelfche Berg- Wortelkruid vaa 

Puukener gelykt veel naar dezelve. 


v. 5) Beerwortel met de Vindlaadjer wyd van 
be malkander. an men 


“Tioladige. Den naam van B le voert deeze , in ’t 
Griekfch, by Crus1us, zynde anders Zwarte 
Berg- Eppe genoemd geweest, wegens de don- 
kerheid van het Loof, Haar Groeiplaats is in 
Duitfchland, Engeland en- Vrankryk , op lugti- 
ge Heuvels en Bergen. Lone heeft ‘er cene 
goede Afbeelding van, onder den naam van O- 
reofelinum of Pitrofelinam: want het Loof ge- 
lykt naar dat der Petrerfelie zeer. Men zou ze, 
derhalve, Berg- Peterfelie kunnen heeten. Die 
van Silezie , zegt DôDONéUs , noemenze Veel 
gutta, dat zo veel zegt als Multikona: omdat 
het Kruid van groote, Br zou ZD. Dit 

ket Pe Ori 
ken. 


De Heer DEE: bevondt, in Swieierland . 
den 


(5) Atbamanta Foliolis divaricatis, Fl, Suec, II. N. 241e 
Selinum Fol. ovato-acutis. Sc, El, Clif. 42, R. Lurd. 106. 
Sel, Pinnis ad angutos obtufòs pinnatis, Harn. Hlelv. 444e 
Aa Fol, ampliore & nigr, C. Be Pin: 153. Oreofelinum 
Crus. Hift. Il. p. zes. Oreos. f. Petrofelinum, LOB, Jeon 
207. Ordos. 6 Veclgutta. DOD, rampk 696. 


KROONTJES-KRUIDEN, > 


den Wortel Kruiderig en Harstgeevendetezyn, IV, 
van boven met een Borftelig- Kroontje, gelyk GEE. 
de meeften van dit Geflagt. De Bladen zyn van Hoorn. 
omtrek zeer groot. 


(6) Beerwortel mét de onderfte Bladen glan- PN 
zig 5 ‘de middelfte Kroontjes byna onge. „Sia, a 
freeld; de Zaaden Haairig. al 

soor den Iedliaan ZANONI is deeze, welke 
in zyn Tuin groeide, zeer fraay afgebeeld, en” 
befchreeven. Hy meent dat dezelve de tamme 
Pinfternakels of Wortelkruid met donker -roode 
Wortelen , van. LoBEL zy , wordende dezel. N 
ven onder Salade gegeten. Het Loof was-zeer 
fyn , en hâdt, als men ’t nuttigde , den Smaak 
_ van Sellery ‚ fcherper dan in eenig ander gedeel 
te van ’t Gewas, De Wortel; echter, zig een” 
weinig onder den Stoel in vier of vyven verdee- 
lende, verfchilt van die van Loper zeer. 


(6) Athamanta Fol, mnfetsogbus ed &c, H‚ Ups, bün 
Ath, Foliolis multifidis planis &tc. Cliff. 93. Re, Juugdb,’ 
97. Daucus fecundus Siculus Sophie sn: ZAN. Hift. so, 

(7) Athamanta Foliolis Linearibus planis hirfutis. Mat. 
Med, 143. Ath. Fol. Capillaribus 8cc, 14, Clif: 93, R. Luzdh, 
97. Libanotis Fol. tenuisfime pinnatís. HALL: Helv. ast. 
Daucus Creticus Semine An |B. Hifl.lIL. p. 56. Dau- 
cus Fol. Foeniculi tenuisfumis, C‚, Bs Pin. 150, DaucúsCre- 
ticus. GAM. Epit. s36. ea Cret. verus Dioscoridis. Lom, 
deon. 722. JACQ. Vind 

JE - 

Il. DEEL. VIll, STUKe 


7 BRSCHRYVING DER 


IV blaadjes , de Bloemblaadjes in tweeën ge- 
ts deeld, de Zaaden langwerpig ruig. 
Hoorp- 

STUK. Van deeze Soort komt het Zaad; dat men 


Twewy- in de Winkels. Semen Dauci Cretici noemt s 

KN …gynde in de Theriaak en andere Samengeftelde 
„Opfaaten byna alleen. in gebruik, Het gehee- 
le Gewas heeft een fcherpen Kruiderigen Reuk 
en’‘Smaak „ volgens--dens Heer HaLLeEr, die 
hetzelve op ‘alle hooge Bergvelden van Swit- 
zerland , bvna , aantrof en befchreef, Daar was 
eene” Verfcheidenheid “van mec korte, ruige, 
breedere. Bladen „ hebbende de andere dezel- 
ven yler , laäer en byna glad. “C AMER a+ 
RriusS heeft ’er de cenigfte goede Afbeelding 
van gegeven, zeggende dat de Bladen als die. 
van, Venkel ‚doch zwarter-en kleiner zyn; de- 
Zaadjes langwerpig gefpitst , witachtig ruig en- 
van eenen. Kruiderigen Smaak , als-men ze 
kaauwt ook, aangenaam van Reuk. Omftreeks 
Weenen is dit Gewas niet minder op de Berg- 
vlakten Rensen. bebbende, volgens de Waar- 

een. Wor- 
tel als die van den gewoonen Daucus- ‚ Een 
Duim dik en anderhalf Voet lang; en een ge- 
ftreepte ruige Steng van minder En twee Voe- 
ten hoogte, In ’t wilde, zegt-hy, zyn de Bla= 
den ruig en fchraal, doch, in de Tuinen ge- 
kweekt, Sappig, dik, broofch en zeer glanzig 
glad, De algemeene Kroon heeft Blaadjes; de 
by- 


KRoONTJES-KRUIDEN. 23 


byzondere hebben Borftelige Draadjes tot Om- IV. 
windzel, er 


4 
Û 8) Beerwortel met veeldeelige Bladen ; de boete 
Slippen fmal , rondachtig , gefpitst.. pi 
é brad 


Deeze ‚- waar van de voorgaande misfchien 44: jaarlykles 

haaren bynaam-heeft, is van Mor:soN daar 

toe betrokken geweest, wien de voornaamtte 
Kruidkundigen „zelfs TourNeromr Ten Boer- 
HAAVE ‚ en veele anderen, gevolgd hebben : 
doch billyk ís zy , door den Hoogleeraar A. 
VAN. ROYEN, daar van oriderfcheiden. Deeze 
groeit op Greta, hedendaags Kandia gevaamd.: 


(9) Beerwortel met de Zaaden p liezig, ge- 
„Jlreept ; de, Bladen drievoudig gevind, glad, Che, 
en de Vinblaadjes veeldeelig. fc 


De Heer BARTHRAM-, de Zaaden-van 
deeze uit Virginiezendende , heeft dezelve „dat ee 
es Ee tej Re ES, 
NEU er € mas huotede: fien 
kig, En erest , doch een w: inig Boetië: met 
Bladen als van de Kervel en de Kroontjes min- 
der uitgebreid; gelykende, in geftalte, naar de 
Berg - Selie, 


(1o) Beer- 


(3) Athamanta Fol, nrultivartitis cc. Re Lagdh, 98. Myr- 
rhis annua Semine flriato, Mor, Umb, 67, Myrrh, tenuifolia 
annua Cretica. MoRts. Eft, KIT. pe 30%, 
(5) Athamanta Seminibus Membranaceo « {triatis &c. 3 : 


U. Deer. VILT hik 


14 BESCHRYVING DER 


_ IV (io) Beerwortel met Haairachtige } Blaadjes 
Ar Nie en gladde geftreepte Zaaden. 
Hoorp- 


brui) Deeze is de Echte Beerwortel, of het Kruid 
dat men eigentlyk, wegens de ruigte van den 
aanne Wortel, Radix Urfina noemt. Dat herzelve in 
Echte, de Winkels den “naam van Meum Athamanti- 
cum voerde, gaf aanleiding tot den Geflagtnaam 
van Kruiden , die allen meer-of min van dee- 
ze ruigte hebben De Uitvinder, of een Berg 
in Thesfalie „ zouden oirzaak zyn van dien by- 
naam. Het wordt van fommigen Varkens - Ven- 
kel of Wilde Venkel genoemd ; doch is meest 
bekend by den-naam van Meum ‚Meo of Meus 
dewyl men ’t het Mejon van Droscoripes 
vacht te zyn. Het groeit op de hooge Gebergten 
van Duicfchland , En lalie » Switzer- 

land , enz. 

De Bladen zyn zo groot van omtrek niet als 
die van Venkel en gelyken-naar Dille - Bladen: 
de Steng is een Voet hoog, daar het in ’t wilde 
groeit: de Bloesfem ae wit. Menheeft 
aan den Wortel eene WW en afdry- - 
vende kragt te „Hy is Kruiderigen 
verwarmende , oOK dienftig tegen aflopende 
Koortfen , wordende in Engeland veel in Af- 

trek- 


(ro) Athamanta Foliolis Capillaribus, Sem. glabris (triatise 
H. Cliff. 93. Upse 60, Mat. Med, 144. Re Lugdb. 07, SAUV,' 
Jonsp. 256. GOVAN Monsp. 133. GER. Prov, 244, KRAMER 
Anfir. 73, JaCQ: Vind, 47. Meum Fol. Anethi, C, Be Pine 
148. Meum, Dop, Pempt, 305e HALL, Helv, 425 


KroonTjes-KRUIDEN, 28 


trekzel gebruikt, zo Brarr aantekent. Hy IV, 
komt in de Theriaak en andere Winkelmidde- Arns 
len. Het Zaad is fcherp van Smaak en ruikt Hoorp= 
naar Meliloten. | ies: 
„Dignis. 
PerEuceEDANum Haairftreng. in 
Dit Geflagt heeft de Vrugt Eyrond, weder. 
zyds geftreept ‚ met een Wiek omringd. De 
Omwindzels van de Kroon en Kroontjes zyn 
zeer kort. Veel Bloempjes misdraagen. De Haaîe 
rige dunte der Vinblaadjes geeft het den naam, 
Het bevat zes ‚ altemaal Europifche Soorten , 
naamelyk. } 


(a) Haairftreng met vyfmaal in drieën gedeel. r. 
de, Draadachtig fiaìle Bladen. Barel 


Dit Kruid, op vette Landen in de Zuidely-"varkens- 
ke deelen van Europa zo wel als in Duitfch- 
land groeijende , voert den Griekfchen naam 
Peucedanum, , om dat het Loof cenigermaate 
naar dat van den Pynboom gelykt. Dus noe- 
men het de ftaliaanen en Franfchen Peuceda- 
no; maar in t gemeen noemt men ’*arkens- 
Venkel , en by de Duitfchers, als ook in Enge- 
land , Haairftreng. Het komt in onze Nedere, 
landen op fommige plaatfen voor. ’ Groeit 


(1) Peucedanum Fol. quinquies tripartitis Sc. Sy/7, Nats 
XII, Gen, 336. p. zo8. Weg. XIII. Gen. 339. p. z3r. H. CEP. 
93. Up. 60, Mat. Med. 126. R. Lugdh. 98, GOVAN A/orsp, 
138: GER, Prov. 244e KRAM. Auf?r, 74. Peucedanum Gere 
manicum &c majus italicum. C, B, Pix. 149, GonT. Belg. 77e 


Ie DEEL. VII, SrUKe 


76 BESCHRYVING DER 


IV. Groeit met dünne knoopige Stengen, fom- 
zet: Be tyds een Elle hoog, met Bladen als belge 
Hoorp- js , veel uitgebreider dan die van Venkel, en 
han Kroonen van geele Bloempjes. De Wortel die 
os 50 fomtyds ter diepte van twee Lllen nederwaards. 
Hy is van buiten zwartachtig , van binnen wit 5 
geevende , als men hem kwetst „een geclidh- 
tig, flinkend Sap uit, dat fchielyk opdroogt , en 
hierom noemen de Duitfchers het Kruid ook wel 
Zwavelwortel: Inwendig heeft men ’er een op- 
losfende kragt , inzonderheid tegen Borstkwaa- 
len; uitwendig eene Wondzuiverende aan toe- 
gefchreeven. 


IL, (2) Haairftreng met Liniaale getakte Blaad: 
ven Alpen jes. 


De Kroontjes zyn zeer groot in dic Kruid, 
dat onder den naam van Alpifche Ferula door 
_ BoERnHAAVE onder de Planten van den Leid- 
fen Akademie=Tuin, waar men het nog vindt, 
is befchreev en. 


ans (@) Hacirftreng met gevinde Bladen; de Blaad- 
Kleine, jes Pian verdeeld ; de Slippen pen 
aal; 


B 1) Peucedanum Fol. ein ramofis. H. Clif. 94. Re 
Legdh. 98. Ferula- Fol, Libanocidis breviorbus, Alpeftris , 
Umbellis amplisfimis, BOERH. , uzdb, 1. p. 65. 

3) Peucedanum Fol. et 3 es pinnatifidis &c. 
Hups. Ang, zot. Peucedan minus, C‚ B Pin, 149, RA}: 
Angl. HE P--217e Renn montanum pumium Clufi, Fie 
albo. J.B. Hi? III. p. 17. 


KRrooNTJES-KRUIDEN. 77 


aal „tegen elkander over ; de Steng zeer ‚nj Iv, 
Takkig uitgebreid, ee 


 Omftandig is deeze voorgefteld , die het Klei e 
ne Peucedanum van C. BAuHinNus uitmaakt s Denis. 
en de laage Berg -Selie van Crusrus met wit- 
te Bloemen. Zy is in Engeland wild groeijen- 
de gevonden, 


(4) Haaïrftreng met nies pils de 
Siippen tegen elkander over ; het DS eee 
ie 


Omwindzel tweebladig. aut. 


Op vogtige Velden , zo in de Zuidelyke 
als middeldeelen van Europa, groeit dit Kruid, 
dat de Heer Harrem niet zeldzaam vondt in 
Switzerland, Het heeft een hoekige gearmde 
Steng, van twee Voeten en hooger , mer groote 
yl verdeelde Bladen , wier Vindeelingen , aan 
den grooten Bladfteel » wederom gepaard, en | 
aan ’% end driedeelig zyn met eeen ek 
Slippen, donker groen eat onderen | ke 
algemeene Omwindzel ontbreekt dikwils : de by- 
zondere zyn gebladerd. ‘Het Zaad, zo wel als 
de Wortel , wordt Steenbreekende geacht te 
zyn, en hierom wordt het Kruid van de Engel 
fchen wel Steenbreeke genoemd. 


(5) Haair- 
(4) Peucedanum Faliolis pinnatifidis&ce. H. Clif. R. Lugdh, 
98. GOUAN Monsp. 139, GER. Prov. 244, KRAM. Aafir. 74. 
Luis, Hal. 232. Sefeti Pratenfe. C. B. Pin. 162. Raj. Angle 
HIE p. 216. Siler alterum pratenfe. Dop, Pempt, 310. 


II. DEsL, VIII, STUK, 


Ed 


73  BESCHRYVING DER 


IV. (5) Haaïrftreng met Windeelige Blaadjes , de 
wl RE Slippen driedeelig flompachtig. 


en In vogtig Kreupelbofch van den Elfaz en de 


v. _ Paltz komt deeze voor, welke daar van den by- 
„Eese naam heeft. In de Puinhoopen van * Kafteel 
pend van Oppenheim nam de Heer HaLLER dit 

Kruid overvloedig waar , hebbende een Steng 
van Mans hoogte, meestal paarfch, diep ge- 
groefd en zeer Takkig. De Bladen, by den Grond , 
waren dikwils cen Elle lang, met groote uitgee 
holde Steelen , tot den derden Rang gevind, 
de uiterfte Slippen breed en met een Doorntje 
gewapend ; alles {tevig , glad , uit den geelen 
groenen Kruidig. De Kroonen waren yl, bee 
ftaande uit twaalf lang gefteelde Kroontjes van 
geele Bloemen ;-gelyk-de voorgaande, ’t Gewas 
heeft den Smaak en Reuk van Pinfternakelen, 


SE (6) Haairftreng met de Blaadjes overhoeks 
‘Knoopigs. weeldeelig. 
Deeze is het Creti/ch Lavas met Venkelbladen _ 
en een Knoopige Steng van TouRNE FORT, 
p PN id 

t 


(s) Pescelanum Foliolis pinnatifidis &c. Selin, Fol. pinne 
laciniatis Sc. H‚ Clif. 92. Daucus Alfaticus. C, B. Prodr, 
77. HALL. Opusc. 318, Umbellifera Alfatica magna &c. Je 
B. Hiff. IN. p. 106. RAJe Hf. 414. Oreofelinum Pratenfe 
Cicutz facie. TOURNF. Jn/?. 51 

(6) Peucedanum Foliolis altemnatim multifidis, H, CH 94. 
R. Lugdbe 93. Silaum quod Ligufticum Creticum, Folio Foze 
niculi, Cauls nodofo, TOURNF. Cor, 23, BOER. Laat, et 
P. St. 


KROONTJES-KRUIDEN, 79 


t welk BoERHAAVE geplaatst heeft in zyn IV. 
Geflagt van Silaum, ontleend van J. Baum ATD EEL 
Nus. Prinius heeft den naam Silaus, den Hoorp- 
bynaam der Vierde Soort , gebruikt voor een “TUE 

Kruid naar de Eppe gelykende, dat, gekookt © % 
van veel dienst was voor de Blaas , en dus , waar- 
fchynlyk ‚ de Ontlafting van ’c Water bevor: 
derde. Sommigen hebben dien naam , derhalve, 
aan de Varkens- Venkel of dergelyk Kruid ge- 
geven, | 


je) 


CRITHMUM, Steen= Venkel, 


De Vrugt is ovaal en plat: de Bloempjes zyn 
gelyk en vrugtbaar , met platte Blaadjes; de 
Omwindzels horizontaal in dit Geflagt , ’t welk 
twee Soorten bevat , naamelyk: 


(1) Steen- Venkel met Lancetvormige Vlee L 
zige Blaadjes. martina, 


Deeze komt aan de Zeekusten van en verie, 
Europa, zelfs aan die anden 
in Zeeland , overvloedig ‘voor, en wordt Eren 
wegen Zee- Venkel genoemd; maar de Engel- 
fchen geeven ‘er den naam van Sampire aan „ 

wel. 


ag Crithmum Foliolis Laneeolatis Carnofis. Sy/?, Nae, XII. 
337. P. 208, Wig. XIlL. Gen. 340, pe 231. H‚ Cliff, 
zen R. EEn 98. GOUAN Monsp, 139, GER, Prov, 2450 
Crithmum , Foenic, maritimum minus. C‚ B. Pin, ass, 
Crithm, B Dop. Pempt. 705, Foenic, marinum. {4 
Empetr, £, Galcifraga.-LOR. Je. 392 


IL. DEEL VIJL, STUK. wen 


Iv. 
Ár 


go BESCHRYVING DER 


welke by verkorting gemaakt is van Herbe de 


rn Sant Pierre gelyk {ommige Franfchen het noe- 


a men „of liever Perce- Pierre „wegens de Steene 


STUK, 


breekende hoedanigheid, welke daar aan toege- 


Tw 
wige, OY fchreeven wordt. Dus noemt LoBeEL het ook 


Feniculum marinum, f. Empetrum aut Calcifra- 
a. Hy geeft ‘er cen goede Afbeelding van; 
dezelfde als Doponéus, die het enkel Crith- 
mum marinum tytelt. Dewy ommige Franfchen 
het Baciile heeten , noemen de Duicfchers hee 
ook Bacillen- Kraut. 

Hier behoort de kleine Zee- Venkel van Bau- 
HINUS, dat een zeer Sappig kruid is , zig breed 
uitfpreidende , omtrent een Voet hoog. De 
Stengetjes zyn enkeld eneffen: de Bladen drie- 


„maal drievoudig, het middelfte dikwils vyfbla- 


dig: de Vindeelingen Liniaal, fpits , Vleezig 
en glanzig: het Steeltje zo dik als * Blaadje: 
de Omwindzels vyfbladig, dieder kleine Kroon- 
tjes zevenbladig en kort, zegt Linneus. In- 
gelegd is dit Kruid zeer’ aangenaam van Smaak 
en gezond, Men maakt ’er gebruik van , als 
elders van de ‘Augurkjes „Mappen en ahgere 


| zaaken, by gebraden Vleefch. 


(2) Steen- Venkel met de zydeling fe Blaadjes 


Nar tweemaal in drieën gedeeld, 


‚De 


(2) Crithmum Foliolis lareralibus bis erifidis. H. CHF. og. 
R. Lugdb. ss. Apium Pyrenaicum Thapliz facie, TOURNE, 
dnf, 305. 


KROONTJES-KRUIDEN, « 8t 


De-Pyreneefche Eppe, welke de gedaante IV. 
van Thapfia heeft, by TourNEForT ges SPD eene 
meld, is hier betrokken; doch de Heer HAL- Hegt D- 
LER verbeeldde zig, dat hetzelvede Achaman- TUe 
ta Libanotis , door den Ouderdom kaal wor- Dije. 
dende, ware, zegt de Ridder, 


—_CAcCHERY Ë Nootekroon, 


Een byna Eyronde gehoekte Vrugt, die een 
Kurkigen Dop of Bast heeft, en dus veel naar. 
een Nootje gelykt ‚ maakt de voornaam{te. on- 
derfcheiding van dit Geflagt uit, waar in twee 
Soorten, beiden Europifche , begreepen zyn; als 

(1) Nootekroon met dubbeld gevinde Bladen; 


zn 
acheys 


de Vinblaadjes Liniaal fpits en veeldeelig ; gien, 


de Zaaden spek en zn | EE rerfch. 
By M T1: ig deeze Soort s 
welke Liana is genoemd geweests en voor 
de, 7 


D worde, 


ze ook c f van Prox 
Zy Ei een NEN van twee of drie Ellen 
hoogte , met fyn verdeelde Bladen en groote 
Kroonen van geele Bloemen. Het daar op vol- 

5 gene 

Ga) Cacbrys Fol. bipinnatis &cc. Sy/?, Nat. KU. Gen. 33%. mt 
“>p. 208. Weg. KIII. Gen. 342. p. 23t. H. Clif. 94. R- Lugdb. 
99. GOUAN Monsp. 139. GER. Prov. 245. Cachrys Semine 
fangofo &c. Morts. Hif. II p. 267. 8.9. T- 1.f.6. Lie 
banotis Ferule folio, Semine angulofs. C. B. Pin. 158. Câ- 
chrys verior, Libanotis Galeno. Los. lc. 783, 

N PJ 


_H. Dárr. VII. Stug, 


\ 


IV. 
AFDEEL. 

vl. 
Hoorp- 
STUK. 


82 BESCHRYVING DER 


gende Zaad is Kruiderig , fcherp en bitter. De 
Wortel heeft een Melkachtig Sap. 


Ce) Nootekroon met dubbeld gevinde Bladen; 
de Winblaadjes Liniaal fpits; de Zaaden 
witgegroefd en flekelig. 


Deeze, die op ’t Eiland Sicilie en in Spanje 
voorkomt, onderfcheidt zig door de ruuwe Zaas 
den. Men vindtze Cretifche Paarde- Venkel gea 
tyteld, De Bladen zyn; als die van Venkel , 
maar in zeer korte fmalle Slipjes verdeeld, De 


, algemeene Kroon heeft een T'akkig Omwindzel, 


en is ongefteeld ; de byzondere Kroontjes zyn 
gefteeld , met enkelde Omwindzels: de Zaaden 
zeer dik. 


Fe Ru r aA. Holftok. 


Een Ovaale famengedrukt platte Vrugt , met 
drie Streepen wederzyds , dus platte Zaaden uit- 
leverende: de Bloemblaadjes Hartvormig ende 
Bloempjes alcemaal vrugtbaar, 

Dus zyn de byzondere ver ne voorge=- 
fteld van dit Geflagt , dat zyn naam 
of van ferire (flaan) of van Eerd (dragen) heeft , 
om dat het holle Stokken uitlevert, welke wel- _ 
eer van de Schoolmeefters, om de Kinderen te 
kaftyden , gebruikt werden en die, door hunne - 

hol- 

(2) Cashrys Fol. bipinnatis &c. Cachrys Semine Fungo@ 
falc. aspero. MOR. Jbid. £. 3, Hippo - Marathrum Creticum. Ce 
B. Pis. 147- Prodr. 76. Hipp. Siculum. Bocc. Sie. 37e 


KROONTjES-KRUIDEM 33 


holtes ligt om te draagen zyn. Ook zou Prome- IV, 
cheus het Vuur , aan Jupiter ontftolen , met sd 
zulk een Steng weggevoerd en op de Aarde Hoorps 
gebragt hebben (*). STUK. 

‘Ik noem derhalve dit Geflagt, dat de Duit- D5ras _ 
fchers Steckenkraut tytelen , eenvoudiglyk en 
zeer cigen , Holflok: waar ee negen Soorten 
Zy, hier volgende. 


G) pese met Liniaale, zeer ea: enkelë L 
communis, 
Gemeen. 


Deeze is de Wyfjes- Ferula van Pr inIos, 
die enkel Ferula by anderen. genoemd wordt , 
groeijende in de Zuidelyke deelen van Europa. 
Zy heeft een enkele Steng, van vier of vyf 
Ellen hoog ‚ die amg dik, en tegen ’t end 
van den Houtig is , zig aanden 
top in aen uitbreidende De Bladen 
groot, zagt en Haairachtig verdeeld; de Bloem- 
kroontjes geel en daar op volgen pk 

de Zaaden, als gezegd is rs 


{ 2) Hol. 


) Op ‘t een en andere zinfpeelende doet MARTIALIS de 
Ferule dus Ípreeken. 
Invife nimium Pueris, grateque Ae s 
Clara Prometheo mrunere Ligna fum 
(2) Ferula Foliolis Linearibus limelden cain 52. 
Nat. XlI. Gen. 840. n zo9. Pig. Kills Gen. 343. P. 231 


HE. Cliff. os. Ups. 61. R. Luzdh. 99. GOUAN Monsp. 140, 
GER. Prov. 245. gen foemina Plinii. C..B. Pis. 148, Fer 
xula. Don. Pempt. zer. LoB. Jeon. 778. 

F2 


IL Deen, VII Szûg, 


84 BESCHRYVING DER 


Iv. (2) Holftok met meervoudig gevinde Bladen, 
Bn ae de Blaadjes Lancetyormig Liniaal en vlak. 
n Op Sicilie en in Itatie komt deeze voor, die 


Ir. — minder gemeen is dan de voorgaande, Zy fchiet 
5 Mans langte; d 
glauca. een Steng van meer dan eens Mans langte; de 

Zeegroen. Bladen zyn grover en geeven een Melkachtig 
Sap uit, zwaar van Rcuk en fcherp van Smaak, 
volgens J. BAUHINUS, die aanmerkt, dat 
fommigen dic Kruid Thapfia Ferulacea heeten. 
Het Zaad is Be dan dat der gewagne Fe: 

5 rula, : - 


ur. | (3) Holftok met char Deede glanzige Blaad- 
ie eee jes; de Snippers drietandig ‚ ongelyk. | 


Deeze in Spanje en Barbarie huisvestende, 
wordt Tingitana met een zeer breed glinfterend 
Blad van. HERMANNUSs getyteld „ naar de 
Stad Tanger , aan ’t inkomen der Middelland- 
fche Zee, Men vindtze , zo wel als de voor- 
gaande en volgende Soortèn ‚ in de Europifche 


EED een | 

iv. (4) Holftok met Vindeelige Bladen, de Pinnen 
Nel: Liniaal , plat en driefneedig. Breed: 
aaních. | 


@ ner Ae tn is. Se. EL. CH. gs. R. Lagdh. 
go. J. B. Hit. TIL. p.45- 
WE mi en Laciniatis 8e. H. Cliff. Ups. R. Lugdh. 
Des. Ferala Tingitana &c. HeRm. Par. 165.T. 651. Rav. Pont. 
(4) Ferula Foliis pinnatifidis , Pinnis linearibus ê&c. H 
CEI. R . Lugdb. uts. Ferula Iatiore folio. Moris. Hif. & C. 
B. Pin. 148. Ferulago, Dop. Pempt. 321. Ferula ‘Galbaniftra 
Log. Jeon. 779, 


KROONTJES-KRUIDEN, 85 


Breedbladige Ferula hect decze by de Au-_ IV, 
theuren ‚ en het fchynt de Ferulago van D o- FDEEL, 
DONéUSs te zyn, welke Loner Ferula Gal- Hobkee 
banifera. noemt; hoewel zy de Gom Galbanum STUK — 
nier uitlevert. Zy was nochtans uit Zaad, dat 25 
men te Antwerpen in die Gom gevonden hadt, 
zegt hy» geteeld. De Galbanum komt in ’t Ge- 
flagt van Bubon , hier agter volgende. * 


(5) Holftok met de Vinnen der Bladen van nd 
agteren kaal; de Blaadjes Borflelig. _ Oriental 
Levantích. 
De vermaarde TOURNEFORT vondt deeze 
in de Velden van Armenie, Zy hadt de Steng 
maar drie Voeten hoog, doch den Wortel een — 
Arm dik, derdhalf Voet lang , cn een geelach- 
tig Sap uitgevende. 


(6) Holftok met de Vinnen der Bladen weder- 250 k 
_2yds rhmnggelijee edad de heer pride: 
Borflelig. — dane 
Die zelfde Kier en ed in Pee Fe 
vant vindende , heeft het Zaad in Europa over- 
gebragt. Het Loof is fyperdan in de naaftvoor: 


gaande Soort, 
(7) Hol- 


(s) Ferula Foliorum Pinnis bafi nudie &c. H. Cif. Re 
Lurds. Ferula Or. Folio et facie Cachryos. TOURNE. Cor.22- 
dein. 11. p. T. 239 

(6) Fersla Foliorum Pinnis utringse &c. H. Cliff. R 
Lugdb. roe. Laferpitium Or. Folio Mei Flore luteo. TOURNE,. 
Cer. 23: 

Hi. D&5Le VIJL, STUKe 


86 BEsSCHRYVING DER 


k 9 (7) Holftok met gebyhangzelde Blaadjes en on 
East gefteelde Kroontjes. 

Hoor ; 3 sg 

STUK: De Libanotis „ met Blad en Zaad van Ferula ; 


vin van C‚ BAuuminus; wordt hier thuis gebragt. 
pore “De Groeiplaats is in de Zuidelyke En van 
ERE Europa en in Irie. 


bloem 
5 ie, (8) Holftok met glanzig Loof » van Karas 
anaaernf:s. 
dan de nieuwe Plantbefchryving van Virginie, 
door den Heer Gronovius , vind ik deeze 
niet aangetekend. 
| Holftok met de Blaadjes overhoeks uitge 
aipafati fneeden, flomp. 
fi 8 
NE Dit Kruid, de Gom - Harst uitleverende, wel« 


ke men in de Apotheeken 45/2 fetida en in de 


wandeling Duivelsdrek noemt , wegens haaren 


en Stank, groeit in Perfie en misfchien ook 
in andere deelen van Afie. Bo N T1us heeft reeds 
geweeten.,. dat Perfie de Groeiplaats was van 


deeze Gom ;doch het f£ 


k 


hem verkeerde 


Gewasfen , als derzelver cirfprong, opgegeven 
zyDe 


6) Ferala Foliol. appendiculatis &c. Fer. Fol. Alis utrin- | 


que auêtis. B. Lugdb. zoo. H. Ups. 61. Libanotis Fer. folio 
& Semine. C. B. Pin. 158. Panox Asclepium Ferul facie- 
Los. Ze. 

ee wiede Jucida Ganadenfis. GRON. Virg. 147. H. Ups 


ES Ferula Foliolis alternatim Gnuatis obtufis. Mat, Afed, 


118. Asfa foetida Disgunenfis Umbellifera Haen affinis 


—KEMPE. Am. 535. T. 536. BURM. FJ. ind. 7. 


„KROONTjEs-KRUIDEN. 87 


zyn. Volgens KArMmrPreERr, die op de plaats 
zelve geweest is , valt zy in dat Ryk maar in 


IV. 
DER. 


twee Eandis ‚ in ’t byzonder by de Stad Hodfne 
Disguun , als ook by Heraat. De Plant die de- STUXe 


zelve voortbrengt , Hingi/éh genaamd, als zy 
_op de Bergen in ’ wilde, en Husjéh, wanneer 
zy op de Velden geteeld. wordt „ is niet altoos 
daar toe bekwaam, De Gom, Hiing by de In= 
diaanen genaamd, heeft , volgens hem, geen 
ander Vaderland dan Perfie, en de Plant zelve 
hadt hy in het Chineefche Kruidboek niet ge= 
vonden. 

’t Gewas , dat veele Jaarcn leeft, heeft in 
middelbaare ouderdom een Steng van veelmeer 
dan. Mans langte , een Arm dik, zynde van 
binnen vol Merg. Deeze Steng komt niet dan 
op ’t laatfte te voorfchyn, wanneer het Kruid 
in ’t Zaad fchiet, draagende alsdan groote 
Bloemkroonen , waar op Zaad volgt als dat der 


Digynie. 


den, een Elle lang, gemeenlyk de figuur heb- 


bende van Peonie- en de zelfftandigheid van La- 
vas- Bladen , komen uit den Stoel of top des 
Wortels voort, welke ruig is „gelyk die van den 
Beerwortel. Hunne Steel is een Vinger dik en 
byna rond , geevende Vinswyze Steeltjes uit, 
wier Blaadjes op de gezegde manier verdeeld 
zyn. De Wortel wordt door den Ouderdom zo 
groot , dat men ’er gevonden heeft van een Va- 
dem lang en zo dik als eens Menfchen Been, In 
vrye Grond is hy enkeld, En een Pinfterna- 
IL. Deer. VII Srum, pen 


83 BESCHRYVING DER 


kel, doch anders verdeelt hy zig wel in eenis 
ge e Armen; Van buiten bruin, van binnen wit 
Hoorn: en van zelfftandigheid als een Raap, bevat h 

STUK. een vet, wit Sap , dat een afgryslyke Uijen- 
be Reuk heeft, Hoe ouder hoe meer hy van dit 
Sap uitleverc, welk naar Room van Melk ge= 
Iykt , en zo fterk van Reuk is, dat een Vier. 
endeel Loots daar van meer ftnkt, dan hon- 
derd Ponden van die Gom, welke men in Eu- 

ropa by de Drogiften vindt. De Karavaan, die 

dezelve op Lastbeeften van Chorazan aûnbienge 

moet zig ver buiten de Poort daar van ontlase 
ten, en niettemin is de Stank , wanneer de Wind 

paar de Stad waait , byna onverdraaglyk. Ook 

wordt deeze Gom, als menze uit Perfie naar 
Indie voeren zal, niet by bederflyke Koopman= 
fchappen ingeladen. „ Het Schip, waar mede 
s ik naar Arabie overvoer,zegt K&MPFERs 
, hadt maar één Zak met Duivelsdrek aan ’% 
„ Agterfteven hangen, en deeze, door het Lee 
sá der d: ingende » Was ons niet alleen wegens ’ 


IV. 
An 


sE, bekómmerds; ee het Roover) de Wyn 
ss van Sjiras en de ectbaare Waaren, daar val 
j mogten aangedaan worden ” 

Die Autheur befchryft de Inzameling vandee- 
ze Gom , by Disguun, zeer omftandig en hel- 
dert zulks op met een fraaije Afbeelding. Zeker — 
Genootfchap der Burgeren gaat in ‘de Maand 
April naar ’t Gebergte , en plukt het Loof af 
van ‘deeze Plant; zuiverende zelfs den Wortel 

e pe van 


KROONTJES-KRUIDEN: 83 


Van zyne ruigte aan den top, en, daar toe ont-_ IV. 
bloot zynde, wordt hy wederom met Aarde ge= ze mie 
gekt, Na verloop van ruim een Maand , wan-Hoorp- 
neer de Melk overvloedig, tot nieuwe Bladmaa-STU%e 5 
king , in de top vergaard is, komen zy terug, 
en fnyden ’er eerst den Kop, vervolgens Schy- 
ven af; waar door zy gelegenheid bekomen om 
het gedagte ftinkende Sap, dat door- ‘opdroging 
Duivelsdrck wordt, te verzamelen, 

Deeze Gom, meer A/a dan Asfa fatida ge- 
naamd , is , wat den Reuk aangaat, by de In- 
diaanen zo affchuwlyk niet; wordende van ’ 
Heidenfche Volk , dat men Benjaanen noemt , 
in plaats van Knoflook by de Spyzen gebruikt, 
Het is by hun gemeen, de randen der Drinkgla- 
zen daar mede te beftryken , tot opwekking van 
den Appetyt , wanneer zy zig niet wel bevin- 
den. Ook gebruikt het Landvolk dezelve tegen 
Kolykpynen en de ke en fomaigen 
wordt zy; in e tegen 3 
het Podagra en allerley P: zege 
de Winden , die men dant door a verweke 
ken zulk een Stank , dat niemand het, byna, 
kan harden by zodanige Menfchen. De Perfie 

aanfche Artfen onthouden zig , derhalve „van 
deeze Gom aan huone Patienten. voor te fchry- 
ven. Zy is ‚ niettemin , in kleine. veelheid en 
onder andere zaaken tot Pillen gemaakt, een 
goed Middel tegen Opftygingen „ Winderig Ko- 
Iyk en Trommelzugt. Ook kan zy zeer wel als 

F „een 


igpnia, 


IL, DEEL, VIII, SPW 


go BESCHRYVING DER 


À ots „een Middel tegen de Wormen dienen. Uitwene 
Per dig iszy Wondzuiverende, vermanende en Pyn« 
Hoor ftillende. 


pn LASsSERPITI1U M. Laferkruid, 
ize. ‘ 


De byzondere Kenmerken van dit Geflagt 
zyn, eer langwerpige Vrugt met agt Vliezige 
ge hoeken. Het heeft ingeboogen Bloemblaad- 
jes, die uitgerand en uitgebreid Zyn, van figuur 
Hartvormig. De meefte Blommetjes misdraae 


a Het heeft zyn naam: van ’t Arabifch woord 
Lafêr , een Medicinaal Sap by de Ouden bete- 
kenende : weshalve men de Duivelsdrek dus ge= 
noemd heeft, Tien Soorten zyn ’er in begreepen. 


Laferpi- (1) Laferkruid met Hartvormige, Zaagtandig 
pen lasi- ingefneeden Blaadjes. 
dig °* Onder den naam van Breedbladige Libanotis 


is deeze voorgefteld , en van Dovonéus 
Kruidig Ethiopifch Sefeli genoemd, Het Kruid 
groeit niettemin in de deelen van 
Europa , zelfs in Sweeden, en is niet’ ongemeen in 
de Bosfchen van Switzerland; Het heeft , volgens 
HALLER , een dikken ronden Wortel ;-de 
Steng is laag en gearmd , met groote Bladfchee- 
CD. 


(1) Laferpitium Foliolis Cord. incifo-ferratis. Sy/f. Nat. 

XII. Gen. 341. Pp. 209. as XII. Gen. 344. p. 232. H. 
Cliff. 96. Mar. Med, 123. R. Lagdb. ror. HAur. Heiv. 440» 
Sibenots Tiifalis WE Gljnior. C. B. Pin, 157. sefeli 
Ethiopicum Heba. DoD. Pempt. 312. 


KRooNTjJES-KRUIDEN. — or 


den. De Bladen zyn zeer groot, Aan den Blad. jy, 
fteel zyn vier paar Vinnen, waar van de groot-Arpeet, 
ften uit vyf, de kleinften uit drie fcheef Hart- poos 
vormige „ getande Vinbladen beftaan, die fom-srur. — 
tyds tweekwabbig zyn. Het heeft zeer groote elen 

roonen; wier algemeene Omwindzel uit lange 
breede Bladen beftaat. De Zaaden zyn kort Ey- 
rond, met breede Vleugels , hebbendeden Reuk 
en Smaak van Engelwortcl- Zaad. By ’t Gemeen 
gebruikt men ’t als een Geneesmiddel. Onder 
den naam van Witte Gentiaan- Wortel vindtmen — 
* ook in fommige Apotheeken. | 


Wed 


RR 
Laferpi= 


le ee Eri- 


(2) Laferkruid , met driekwabbige ingefneeden 
Bladen. 


__Breedbladige Libanotis met Akeley - Bladen „Peen 
wordt deeze van C, BAUHINUS genoemd , 
die dezelve uit den Tuin van CAMERARIUS el 
bekomen hadt. De Wortel , zynde AIEE Ee | 
bitterachtig van Smaak, heeft een e 
Haairkroon als “de voorgaande SM enievuldize 
Bladfteelen komen daar uit voort en maaken 
dus een uitgebreiden Stoel, De Steng,die rond, 
geftreept en knoopig is , heeft drie of vier El- 
len hoogte en draagt groote Kroonen van Bloe- 
men, waar op een geelachtig rood Zaad volgt , 

dat 


(2) Lafirpitium Foliis trilohis ineifis. Libapotis lacifo!ia 
‚ Aquilegiz folio. C. B. Pin. 157. Prodr. 83. Angelica Foliol s 
tripattizis &c. R. Lugdb. 104. Liguft. Kauwolfij. J. Ba gn 
MI. p. 148. PLUK. Pôyt. 223. f. 7. 


IL, DEEls VIJL, STUKe 


92 BESCHRYVING DER 


IV. dat naar Komyn fimaakt ‚ zynde Kruiderig van _ 
Pr. Reuk , verwarmende en_de Kwyl doende loo- 
Hoorp zen, De Groeiplaats zou op Monte GAD 


STUK, _ in ’ Napelfche, zyn. : 
RLR Laferkruid met Wigvormige gert Vin 
ee tum Gr: bladen 


“Franfch. Men vindt deeze in-de Zuidelyke deelen 
van Europas w wordende in Languedok Zafer ge- 
noemd. Zy is van Marfeille aan de Kruidkun- 
gen toegebragt „ en wordt deswegen Franfch 
gebynaamd, De Steng is hoog en gefireept 
de Bladen gelyken, in de verdeelingen, naar 
die van de Haagdoorn , zo J. BAunINUS 
aanmerkt. De Wortel is zeer groot en welrie= 
kende , zo wel als ’t Zaad , dat bleekgeel is 


van Kleur. 
iv. (4) Laferkruid met Lancetvormige, effenran= 
gifsfd dige, ongefleelde Vinbladen. 
Smalbla- 
dig. _____ Door MorIson js deeze » onder den naam 
van Groot Smalbladig. Laferpitium, met lange- 
re onverdeelde sippen , “afpebeeld. Zy groeit 


ook 


(3) Lafirpitiam Foliolis Cuneiformibus furcatis. Laferp. 
Fol. Romulofis fesf. R. Lugdb. zor. Las. Fol. quinquelobis. 
H. Cliff. 96. Las. Gallicum. C. B. Pin. 156. Ray. Hifl. 426. 
Las. e regione Masfiliz allatum. J. B. Hif?. It. p. 137 

(4) Lafirpitium Foliolis Lanceolatis integerrlmis. HJ. ‘caf. 
96. RK. Lugdb. 102. Laferp. anguftif. majus. Moris. Hif. ut. 
p- 321. Sp: T. el f. 9. Laferp. Fol. longiocibus &c. PLUK- 
Alm. 207. T. 198. f. 


KROONTJES-KRUIDENS | 93 


ook in de Zuidelyke deelen van Europa „zo 


% Arp EL: 
LINNZus zegt, en men vindtze , zo wel als À eas 
de voorgaanden, in de Kruidhoven, Hoorpe 

STUK. 


(5) Laferkruid met Lancetvormige effenrandige. Re 
Vinbladen , de buitenften famengegroeid. tiun Pra 
ten 


Op fommige plaatfen in Duitfchland komt Pruis. 
deeze voor, die door den vermaarden BREYN 
in Pruisfen ontdekt , befchreeven en afgebeeld 
werdt. Hy vergelykt de Bladen by die der Tam» 
me Daucus of Karooten. Tusfchen dezelven 
komt, het tweede of derde Jaar na de Zaaijing , 5 
zegt hy , een Steng fchieter van een Elle of 
hooger. De Kroon is groot ‚uit Straalen beftaan- 
de van twee of drie Duim langte. De Bloempjes 
zyn Sneeuwwit, en daar op volgen gevleugelde 
Zaaden , die zekere Liymerigheid uitgeeven „ 
welke de Handen welriekend maakt, als menze , 
groen „ daar tusfchen wryft. Die Reuk fchynt 
als uit Citroen, Benzoin en Wortelzaad ‚famen- 
gefteld te zyn, en de Smaak js niet onaange= 


naam. 


(6) Laferkruid met ovaal - Lancetvormige, ef-_ sur 
fenrandige, gefteelde Bladen, Bergmia- 
Het erd- 


(s) Laferpitiam Fol. Lanc. ka extimis coalitis. 


Laferp. minus. RiVIN. Pest. T. 23. RUPP. Jen. 277. HALL. 

Goett. 177. KRAM. Aufir. 74. RErG. Gedan. 386. 
(6) Laferpitium Foliolis ovali- Lanceolatis Ec. HL caf 
9%. 


04 BESCHRYVING PER 


Het Zaad, dat men in de Apotheeken Semen 
ne EEL Sileris montant noemt ‚ komt van dit Kruid „ 
elan. 't welk fommigen meenen het Sefeli Masi iu 
STUK. fe te zyn, van Droscoripes, dat in de 
wen Theriaak en andere oude Winkelbereidfelen of 

Opiaaten geeifcht wordt, Men heeft het ’er 
ook wel voor gebruikt , en C, BAUHINUS 
noemt decze Soort Liguftieum, dat het Se/elí 
der Winkelenvise- Anderen oordeelen dit het 
Ligufticum wan D1iosCcoRIDES te zyn, dat 
van Ligurie zyn naam bekomen heeft, alwaar 
het nog by Genua, op ruuwe Gebergten „overe 
vloedig groeit ‚- zo DopoNéus, die ’er een 
goede Afbeelding van geeft, heeft aangemerkt. 
É Het valt bovendien in Ooftenpyk, op den Berg 
boven de Badwaters van Baden , als ook in Lan- — 
guedok en Provence, Har r Er merkt aan,dat 
het in Switzerland niet zeldzaam is op onbe. 
lommerde Rotfen. Het wordt in, Vrankryk Li 
véche of ook Sermontaine geheten ;dochde Duite 
fchers noemen ’ Sefelkraut. 

De Wortel is dik, Takkig , met een Borfte- 

lige Haairkroon er zeer Kruiderig : de Steng dik , 

‚ gearmd , van één tot zes Voeten hoog. De Bla-_ 
den zyn zeer groot van omtrek , glad, Zeegroen , 
met gevinde Takken, de Vinnen driedeelig , ge- 
fteeld ; 


96. Mat. Med. 124. Lipufticum qued Sefeli Officinarnm. Ca. 
B: Pin. 162. Siler montanum. MORIS. Hifl. III. p. 276. S- 
9. T. 2. f. 1. GOVAN. Jlonsp. 140. GER. Prov. 246. KRAM, 
Aufir. 74. HALL. Helw. zer. 


KROONTJES-KRUIDEN. 95 


fteeld 3 de Vinblaadjes langwerpig ovaal, Het IV. 
algemeene Omwindzel is breedbladig , agtere ee, 
omgeboogen: de byzondere zyn fmal- en veel- Hoorpe 
bladig. De Kroonen zyn zeer groot, beftaande *T®E- 
uit geele gelykbladige Bloempjes: het Zaad is Domin 
{mal , langwerpig Eyrond en gevleugeld (*), 
Het is zeer Kruiderig en Windbr Ende Woe: 

dende van het Bergvolk veel gel 

zen en Dranken een Geur te geeven, in 

van Anys- Zaad, Men noemt het Ezels - Komyn, 

Den Wortel kaauwenze voor de Smaak en cot 

een Kwylmiddel tegen Kiespyn. 


(7) Laferkruid met Liniaal Lancetvormi- Vr 


ge» Aderachtig gelireepte » Onderfcheidene Een 
cedanoides. 
Blaadjes. … oe “Smalbla. 


Dit heeft. zeer fmalle Blaadjes en wordt der-* 
halve by de Varkens - Venkel vergeleeken. ’ Is 
pee van de ien den verfcheidenheid der - 

de- „die in ‚Proveniee voorkomt, | 


Pp Es en | 


in 
(*) Het Zaad , merkt Linneus aan, gefleufd te zyn, 
zonder Vliesjes, doch , het gene in de Winkels daar voor ’t 
hepe komt , is weezentlyk met Vliesjes voorzien: ten wa- 
ze men het Sefeli- Zaad daar voor neemen wilde, ’t welk 
ik in het Gefligt van dien naam zal befchryven en grootelyks 
hier van verfchilt. 
(7) Lafirpitium Foliolis Linewi- Lanceolatis Venofis gc. 


vl. 207. T. 96. f. 1. 


II, Dez, VIJL, STUK) 


IV. 
Aanakl 
hele 
STUK 

ur. 
Laferpi- 
pasa Ferú= 


valk 
bladlg. 


96 BESCHRYVING-DER 


in de Rumrder - Valey van't Gebergte Baldo ; 
in ’ Veroneefche „ waargenomen, 


(8) Laferkruid met Liniaale Vinblaadjes. 


TourNeErForT vondt in-de Levant ecn 
Kruid, dat hy Orientaal/che -Cachrys noemde, 
met dunnere Bladen van Ferula en een gewiek- 
te platte Vrugt, Hy merkt AADs dat de Bladen 
meer naar die, van Venkel geleeken, dan naar 
die-van ’t gezegde Kruid. Zyne Afbeelding vere 
toont het zeer fraay. De Wortel was, aan ’t 


boven-end, een-Arm dik; de Kroonen een half _ 


Voet breed, met gecle Bloemen, en de Vrugt 
met fmalle- Vliesjes gevleugeld, doch Spongicus 


— of Kurkachtig, gelyk die van het-Nootekroon , 


15: 
Chironium, 
“Hartbladig. 


bevattende in haare holligbeid- een Zaad, dac 
grooter. was-dan een Garftekoorntje, 


(9) Laferkruid met fcheef Hartvormige Bladen 
en ruige Bladfteelen. 


Deeze Soort ‘hebben fommigen - Chironium 
„ anderen Panay Heracleum. Het Loof 


genoemd 
zweemt naar dat der Pinfternakelen , van. welk 


Bale: het door de Omwindzels onderfcheiden 5 
wordt. _ 


( 8) Laferpitium Eat: Linearibus. Cachrys Orient. Ferul& — 


folio tenuiore, Fruêtu alato plano. TOURNF, Cor. 23. It. IL 
par T. Reize p. 108. 

(9) Laferpirium Faliolis a Cordaris. Panax Heracleum- 
Moris. Hifl. ill, p. 315. S. 9. T. 17. 1. Panáx Pallinac® 
folie. C. B. Pir. 156. Panaces enn m. Ddo. Pempr 3a9: 


Panax altera recentiorum , Olas atri vel Pattinacg folio, LOB 
# 
Jao 


Kk. 702. GÖUAN Jlonsp. 140, 


_KRrooNnTjEs-KRUIDEN, 97 


wordt, De Bladfteelen zynzeerruig. By Mont- _1V. 
pellier-is de Groeiplaa:s op Rotfen. AFDEELs 


(ro) Laferkruid met shikai ongebladerde Bloem- Hoorn. 


fteelen „die half Klootronde Kroonenhebben: _x. 
de Winblaadjes weeldeelig, Liniaalen fpits. LA 


eee P/ m 

p_de, Ooftenrykfe Gebergten . vondt hd Splste. 
EE deeze , ‘welke „doorden H de 
HALLER op de Switzerfche Alpen was id 
genomen en eenigermaate verfchilt van de gene, 
die zyn Ed. , onder den naam van Alpifch 
Laferkruid , met de uiterfte Kwabbetjes kort, 
veeldeelig, hadt afgebeeld en befchreeven. 


H ERACLEUM., Heilkruid. 


Dit Geflagt kan , om dat‚de naam op Pa- 
naces, als een algemeen Geneesmiddel, is toe- 
gepast geweest , billyk Heilkruid gehesen wor- 
den », offchoon ’er geen Planten i in voorkomen, 
wier Geneezende kragt berucht is. by de heden» 

4 À baten Ee sea mend Te: 

De BE des En eratle, uitgeran- 
de , famengedrukte „ NIE seDee » gezoomde 
Vrugt: de. Bloempjes mismaakt ,ingefneeden 
en ingeboogen: het Omwindzel ligt afvallende. 
_ Zes Soorten , meestendeels Europifche, wor- 
den 'er thans in moesten naamelyk: 

(1) Heil- 

(ro) Laferpirium Scapo made apbyllo gee? Las. Fol. multí- 
fdis Lanceolatis, Rad. Umbelle trifidis. HALL. emendjn AE. 
Helv. V‚ pe-7s.-Ne zoz. Vide & Erum. Plant, Helv. 441. T. ir. 


11, DaEL, VIJL, Stu, 


93 BESCHRYVING DER 


W. (1) Heilkruid met.de Blaadjes Vinswyze ver= 
hs tr deeld en effen „ds Bloemen nd 
Hagsee Men noemt dit Kruid gemeenlyk B 

Lom; dat. het- weleer , in de Duicfche- ak 
ad ken, verkeerdelyk Branca Unfing is genoemd 
Bum. —__ geweest en voor de Acanthus in de Klyfteeren 
kauw. gebruikt, zegt DoponNéus. De Latynfche naam 


is afkomftig van het Griekfích Sphondylion. In ’t 
Franfch noemt men ’ ' Berce of Branche Unfine, 
in 1 Cow Parfnip , om dat de Run- 
ders naar ’ zelve gretig zyn; gelyk de Konynen 
het ook gaarn ecten. Door geheel Europa groeit 
het in Velden, Bosfchen en op lommerryke 
plaatfen. 

Dit Gewas is wegens de fchielykheid van 
Zyhen groëy vermaard, Het heeft de Steng zeer 
pypachtig en gegroefd , met “Pakken gearmd , 
twee Ellen hoog en dikwils hooger, met zeer 
groote ruige Bladen , die gepaarde aire: heb- 
ben, meest tén fatve in vyven gefneeden, de 
Kwabben verfcheidelyk Zaagtandig. De Bloc: 
men wi ns in roos dn 
ongelyke eden Blaadjes sean nk 


binnenften byna regelmaatig, met een omge- « 


bog- 
(1) Heracleum Foliolis pinnatifidis Tevibus &c. Sy. Nat. 
XI. Gen. 342. p. 210. Peg. XII. Geg. 345. p. 233. Ho 
Cliff, vo3. Fl: Suet. 231, 243. R. Lugdb, 113: Sphond. vul- 
gare hifutum. C-B. Pin. 157. Spondylium. Dop: Pempt. 307. 
Spond, Acanthus Germanica Fuchûi. Los, Jeen, 703, 


KROONTJRS-KRUIDEN, 99 


boogen top en uitpuilende rand; zo dat zy als Vo 
ingefneeden zig vertoonen, De Zaaden zyn by- ADE, 
na Hartvormig, plat, gerand, met vier Stee Hoor 
pen getekend en gebladerd, 

Dit volgens Har rer. Ík verftaa dan niet, 
hoe de Bloempjes RE, kunnen zyn en de 
Vinblaadjes- es, EEN us zegt. De 
Ve | ller Bladen is, volgens 
Har L E Ry niet van er: Gemeene Beerenklaguw 
Mechillende. Zy heeft, volgens Bau HINGSs 
de Bladen veel meer gefaipperd, Men vindt ’er 
ook- een mer gekrulde Bladen, dat mede hier 

thuis behoort, Somtyds komt het voar met 
donker paarfche , fomtyds met vergülde Bla- 
den (*). Her Kruid wordt pog heden in verzag- 
tende Klyfteeren , Pappen en Stoovingen, gee 
bruikt. De Polakken en Lithauwers maaken’er, 
door Giling, een Drank van als Bier, dienene 
de ook fomtyds tot een Geneesmiddel of an 
drin Bier nd dk, Lain is Lin rachtig, 


pr . 


ondienftig » ZO Dee Sc Cc o POL LI sert 8 CI) 


(2) Heilkruid smet Kruiswys’ gevinde Bladen, 


de Blaadjes Liniaal, de ven ed een- Ara 
vorm De 
„ We- ge ns 


1) Were: Flor. Pom. Rag. p. 

(Ct) Eph. N.C: Dec. a. Ann. 6. io Aan. s-Ohs, 87. 
£1) Flor. Carniolica. Vienne. 1769. p. 330 

(:) Heraclea Fol; cruciato- pinnâtis , Foliolis Linerribuss 
6 £ Co= 
Me Deij: var. srus. ’ 


IO BESCHREYVING DER 


> Wegens de groene eenvormige Bloempjes 
„(zegt LiNNmus) zonder ik deeze nu af 


Hoorp. „ van het Sphondylium,” Daar moet dan, zo - 


het fchynt, in de bepaaling dereerfte Soort een 
) misflag zyn. De tegenwoordige, zegt zyn Ed., 
komt in Sweeden en Engeland voor, en de 
Smalbladige , welke JAcQurN onder de Wee. 
ner Planten afbeeldt, fchynt ’er naauwlyks van 
te verfchiilen. Gedagte Verfcheidenheid is thans 

hier t'huis gebragt. — | 


(3) Heilkruid met Bladen , die uit vyf Vin- 
laadjes beftaan ‚ waar van de middelften 
ongefteeld, en eenvormige Bloempjes. 


De Scheeden der Bladen hebben van onde-_ 
ren een digten witten Baard, in deeze Soort, 
welke door GMELIN is waargenomen, en de 
Bloemen zyn groenachtig geel, beftaande uit ge- 
Iyke Blaadjes. Door gantfch Rusland kwam 
dezelve hem ; als ook van de Jaik tot de Oby » 
Ame in Siberie , zeer menigvuldig voor, 

Men gebruikt ’er de Spruiten tot Moes en de 

_ Stengen, in kookend ‘heet Water ter afgetrokken, 
leveren Dramk uic voor het Gemeen; wordende 
na de Gisting gekookt en dan van de Vermo- 
gene 


Corollis uniformibus. Mant. 57. Sphondyl. hlefutum Fol. an- 
guftioribus. C. B. Pin. 157. Prodr. 83; Riv. Pent. 5. Sphon- 
dyl, hirs. minus Fol. en en PLUK. Phys, T, 63: 
£. 3. Jacq: Vind. 217. , 

(3) Heracleam Fol. Ai Ens quinis Sc, Mant. 354 
fl. Ups. 65. Paftinaca F@l. Gimpliciter pinnatis &c. GMEL: 
Sib, 1. p. 21% 


KROONTJES-KRUIDEN, ror 


genden zelfs niet verfmaad. Het groeit eens IV. 
Mans langte hoog. Aanaat. 


er in li … Hoorne 
(4) Heilkruid met Bladen , die uit vyf Vin=-srux. 
blaadjes beftaan, waar van de middelften _ tw. 
ongefteeld, de Bloemen geftraald. Bie 
Groot. 
Ondsg deezen bynaam betrekt LiNNZEUs 
hier h Kruid , dat GMELIN van de Oby 
Oostwaards tot aan Kamtfchatka vondtgroeijen, 
en het welke die Kruidkenner zig fchynt ver= 
beeld te hebben tot het gewoone ruige Beeren= 
klaauw te behooren. Het verfchilde echter van 
het Duitfche Kruid deezes naams ‚ zo hy erkent, 
door een grooter Geftalte, welke het in de Tui- 
nen behieldt, De Steng van ’t zelve was dikwils 
ook van eens Menfchen hoogte ‚en de Kroon, 
zeer groot zynde , hadt vyftig of meer Steelen 
van kleine Kroontjes, die hy uit tien” Steelrjes, 
of daaromtrent, famengefteld vondt, De Steng, 
Takken en Bloemfteclen waren altemaal ruuw „ 
door ftyve- Haairtjes : de Bladen van onderen 
Wollig. 
De Rusfen op Kamtfchatka : zegt hy , noc- 
men 


(4) aasde Fol. pinnatis &c. Heracl. Foliolis palmatis 
ferratis. FZ. Clif. 103. R. Lugdb. 113. Panax Sphondylii folio 
f; Heracleum. C. B. Pin. 157. Heracleùm Fol. pinnatifidis. 
GMEL. Sib. 1. p. 213. Panaces Heracleum f. potias Spondy- 
lium alterum. Doo. Pempr. 307. Sphond. smajus f. Panax Hes 
racleum quibusd. TOURNE. Jnff. 320. BOEBH. ZLugdô. 1. p, 
66. 


MH. DEEL, VIIÍ, STUK, 


Ne, 


fó2 BrEsCHRYVING DER 


men het Zoet- Kruid; niettegenftaande hét Länd. 


“volk aldaar, de Stengen raauw kaauwende, dike 
“ wils de Lippen en het Tandvieefch-daar door 


vol Blaartjes krygt, door de fcherpheid van den 


“Bast, die ook maakt „dat een Streng of Tak; 
‘aan de bloote Huid raakende, dien doet oploo- 


pen met Puiften, waar uit Zweertjes ontftaan. 
De voornaamtté Zoetheid heeft in-de Bladftee- 
len plaats , welke men wan de Wortelbladen 
neemt 5 én AEZENER na dat ’er de Bast afge- 
haald is; by Bosjes droogt, aan welken dan een 
geelachtig Meel gröeit, ’t welk men ‘er op ee 
Doek of Papier af kân kloppen, Veertig Ponder 
van Zulke gedroöëde Steelen leveren Ongevaar 
een Vierendeel Poids van dit Suikermeel uit 
Men last het ‘er doórgaàns aan zitten, ef 
dus vorden die Bladfteelen op Tafel woôrge- 
Zet. Ook gebruiken de Rusfên nicts dan zo- 
damige met Meéel bezwângerde Steelen tot het 
ftooken van Stérken Dfânk uit dit Kruid; een 
Eigenfchap in hetzelve by toeval, en doof 
fchaarsheid van de Bens Kele $ hunne Kwast 
van maâäkten, o 


Ls 


Rn dat zekere Gen: van ée gedagte Stece 
bt zelf mer- eenige Berg - Besfen bereid iss 
doen zy dien Gest in een mêngzel van veere 
tig Ponden of eens zo veel der gedroogde 
Steelen met Water, en, na de Gisting van een 
Etmaal, wordt alles in een Destilleer . Ketelgee 
daan; waar van in *t eerst een fterke , vervole 
gens een flapper Geest komt. Men haalt dien 
Geest tweemaal over; dan heeft hy de -fterkte 

van 


\ 
KROONTJES- KRUIDEN, 103 


van den besten- Jenever en is aangenäaïner van IV 
Smaak. Het Suikermeel der Steelen levert óp“ Vi 
de zelfde manier , doch in mindet veelheid , Höorp- 
ook Geest uit, maar men maakt ’er een foôrt ke 5 
van Bier of Wyn van, die zeer ligt in ’t hoofd 

flaat. Men heeft ook-uit de-gedagte Steelen , 

mer geftampte Pynboom- Pitten, een Soort van 
Mede gemaakt. Dit alles , zegt. GMELIN , hecft 

het gebruik der Sterke Dranken, ouder de ins 
gezerenen van Kamtfchatka, zeer doen toënee= 
men: zo dat, indien hetzelve heilzaam ware of: 

tot Geneezing ftrekte „ de bynaam van deeze 
Soort „en zelfs de Geflagtnaam, daar door gee 
billykt zouden zyn. 

(5) Heilkrúid met gevinde , wederzyds rimpe- v. 
lige , ruuwe Bladen , de Bloemen eenigszins Arie 
gefiraald, 

Die Ooftenrykfe verfchilt dus van het voors Ike 


Linneus. Het onderfcheid beftaat meest in 
de kleinte, zynde dit een Kruidje van maar 
een Voet of anderhalf hoog, in hetopklimmen 
der toppen van den Schneeberg voorkomende, 
De Blaadjes zyn wederzyds ruuw zegtde Heer 
JACQUuIN, daar BAuHI Nushet geheele Ge- 
in was 
Z 

(5) Heracteum Fol. pinn. utringue rugofis &c. Jacq. Wind. 
236. Sphondylium Aipinam parvum. C. B. Pim 157. Prodr. 
‚83. BURs. VII. 21. 

G4 


UH. DsxL, VIII, STUK, 


104 BESCHRYVING DER 


„IV. was flegts bezet gevonden hadt met gladde 
nrd Haaïrtjes. 


in (6) Heilkruid met enkelde Bladen en gefiraalde 
VI. Bloemen. 
Heracleum 
reerd „Van de voorgaanden verfchilt deeze groote- 
Iyks , die met de Ooftenrykfe famengevoegd 
wordt door SEG UIER, in de befchryving der 
Veroneefche Planten. Zyn Ed. bewyst zulks, 
doordien”dezelve , in de Tuinen gezaaid, de 
ruuwheid der Bladen verkiest. In deeze Switzer- 
{Che zyn dezelven niet gevind, maar Hartvormig 
en eenigermaate gekwabd ; de bovenften byna 
Wigvormig en allen Zaagswyze getand, volgens 
den Heer GovAN, die aanmerkt, dat de Blad- 
‚_ _fteel, de Steng van onderen omvattende, zeer 
_ rood is. Het Kruid grôeit, volgens hèm , naauw- 
Iyks een Voet hoog, C. BAUHINuUSs hadt het- 
zelve ter hoogte van twee,Ellen ‚ met gladde, 
in drieën gedeelde Vygebladen, op de Switzer- 
fche Alpen waargenomen, 


Ereusricum „Lavaskruid, 


Di Geflagt heeft de Vrugt langwerpig, me 
vyf Sleuven a en de Bloempjes gelyk , 
met 


(6) Heracleum Fol. Gmplicibus gc. Her. Fol. pinnatifidis. 

GER. Prov. 246. GOvaN Monsp. 141. Sphond. Alpinum gla- 
brum. C. D. Pis. 157. Prodr. 83. Ic- Sphond. mont. glabr. 
abo Flore. BARR. Je. ss. Sphond. Fol. nn fimpl. obiter 
&rilobis. Haux. Helv. 17. 


KROONTjJES-KRUIBEN. Ios 


met ingekrulde onverdeelde Bloemblaadjes, Het IVS 
bevat zeven , altemaal Europifche Soorten. rd 


(1) Lavaskruid met veelvoudige Bladen , desrum. 
Blaadjes aan ’t end ingefneeden. L 
Liguflicum 
Dit Kruid isonder ons bekend by den naam {nem 
van Lavas, in Brabant Lavetfe , in ’t Rranfch 
Livéche of Ache de Montagne , in ’t Eogelfch 
Eovage , in ’t Hoogduicfch Liebftoekel: gelyk 
onze Boeren het ook. Lubbeflok of Manskragt 
heeten (*). De Italiaanen noemen het Liguftico, 
naar den naam van een ander Kruid , waar voor 
men het in de Winkels gebruikt heeft. Het 
groeit wild op de hooge Bergvelden in de Zuis 
delyke deelen van Europa, gelyk in Languedok 
en Provence en verder in Itâlie, 
Uit éénen Wortel geeft het dikke Stengen van 
meer dan Mans hoogte, die van binnen hol zyn; 
fomtyds in Takken verdeeld, geelachtig groen, 
zo we} als sp, Sla die ee t » wedn 


Zaaden meer Bement en van een zeer 
fterken Reuk , die ook in ’t geheele Gewas plaats 


heeft: 

» 
G) vee Fol. zen &c. H. Clif. Ups. Mar, 
ed. R. Lugdb. 104. SAUv. Monsp. 261. GOUAN Monsp. 


E41. En: Prov. 247. ade montaaa perennis , Paludapii 
folio. TOURNF. Inff. 313. Ligufticum vulgrre. C. B. Pin. 157. 
Levifticum valgare. Mor. Hift. 1II. p. 275. S.9. T.a.f. 7. 
Dop. Pempt. grr. Levifticum Germ. Laferpitium. Lom. fe. 


703. 
(*) De Gorrez. FJ. Belg. p. 78. 


| EUS 
IL, DEE VIII, STUK. 


106 BESCHRY VING DER 


IV. heeft: zynde de Wortel groot, dik en Vleezig3 
meet rd van buiten zwartachtig vân-binnen wit. 

Hoors- Het Lavaskruid wordt in de Tuinen van 

stuk, _Duitfchland, Vrankryk , Groot Brittannie en de 

vas vY- Nederlanden , geteeld , en hét wil ’er zo wel 

voort ‚ dat men het zelfs in de Velden en by 

Boeren Wooningen ‘aantreft ; waarom fommi- 

gen hetzelve , ten onregte, vooreen inlamdfch 

Kruid van ons Gewest hebben aangezien, Dat 

men het voor de Panacea van Puinius of 

Panacef van T HEOP HR AS TUS gehouden heeft ; 

was niet minder fout. Het bezit aanzienlyke 

kragten ‚ zo tot Windbreeking, tot prikkeling 

van de Maag en ’t Gedarmte en dus tot bevore 

dering van de Spysverteerings als; door zyne 

verwarmende hoedanigheid , tegen inwendige 

Verftoppingenen Pynen, die uic koude onftaan ; 

inzonderheid tegen Borstkwaalen. Het Gemeen; 

zegt SCRODER, zuigt den Tabaks-Roek door 

een hollen Steel van dit Kruid ín „om den Hoest 

te doen bedaaren. Tegen de Moederkwaalen is 

het byzonder dienttig. Het is ook x Zweerdryven- 

de en ortel 

en bet Kruid, doch inzonderheid het Zaad, dat 

veel op Sterkendrank gezet wordt, om De: ge- 

fe men in de wandeling Lavas noemt te be- 


reiden, 
u. £ 2) Lavaskruid met dubbelà drievoudige Bladen, 
E rde 
cotbicum Dit 
schotich 


(2) Zigaflicum Folds birernatis. Lig. Fol. duplicato - es 


KRoONTjJES-KaüÜiDeEù, ío7 


Dit in de Noordelyke deelen van Engeland , in IV. 
Sweeden en Kanada voorkomende, is aan het ÂFDEELs 
gezegde kenbaar, TourneroRT heeft het Hooepe 
Schotfch Lavas met Eppebladen getyteld, Een*TOE 
zelfde , doch kleiner , hebben wy dan de Oe- 
vers van de Yszee gevonden, zegt LINNAUS , 
dic het toen Zée- Eppe noemde. Het valt ook 
aan de Zee-Kuft in Virginie (*). 


_6) Lavaskruid met veelvoudig gevinde Blas nc 


den, de Blaadjes Vinswyze gefmaldeed. rk 


Dit Kruid heeft breeder en dikker Bladen ““*“n 
dan de Dolle Kervel, maar welke hets in Ge- 
ftalte, eenigszins gelykt. Het flinkt rg 
en daar van heeft het den naam by de 

theuren. Lorer wil , dat het bdikadesk 
Sefeli Peloponefiacum sd zy. De Groei. 
plaats is op hooge Gebergten in Morea en Rhe- 
tic, aan de Grenzen van Tirol, dek: in Pro- 
Vence, 


: EE) La- 


tis. H. Chf. Fl. Sue, R. Lugdb. 104: GRON. Virg. 31. 
Lig. humilius Scoticum, Prük. Alm. -217.-T. 06. f. 2. 


Apium maritimam PL Joapp. 107. Liguft. Scot. Apii folio. 
TOURNE. Jnfi. 324. Sefcli maritiraum Scot. HERM Pe ae Ee 


(*) Eid iets dat men in de Flora Suecica dit 
Kruid Liguflram d t. 

BEG, Ligafican, bel nitens: pinnatis Sec. H. CI 97. 
R. Lugdh. ro4. GER. Prov. 247. Cicutaria larifolia foetida. 
CB. Pin. 161. Cic. latif. foetidisfma. Lon. Jeon. 734. $E- 
feli Peloponnefenfe. Cau. Epir. sre- 


IL. DEEL VII, STUK. 


to8 BESCHRYVING-DE R 


IV. (4) Lavaskruid met dubbeld gevinde Bladen ; 
Ar Cr de Blaadjes fiamenrlinkiends. gage heeden pi 
Hoor p- effenrandig. 


Deeze groeit op den Schneeberg. en andere 
ziefian Ooftenrykfe Alpen. Lorer hadtze in eenige 
cam. Hoven van Nederland gezien, doch in ’t wil- 


Bol de groeijende gevonden op Heuvels in het 
Piemonteefche, niet verre van Turin. Zy groeit 
ook om{treeks- Verona en elders in Italie, 

Iv. (5) Lavaskruid met meervoudig verdeelde in- 
baden gefneeden Bladen , de Wortelbladen drie- 
Cornwal- voudig „, Lancetvormig , effenrandig. 

In Cornwall is deeze groeijende gevonden, 
en als een Steenbreeke van dat Land door P gs - 
TIVER opgetekend. 

ze (6) Lavaskruid, swelks groote Kroon byna geen 
Perge 


mwindzel heeft; de zydelingfen van on- 

RE deren Vliezig zyn; met eenigermaate Tak- 
kige Straalen. : 

a 


(4) Ligaflicum Fol. bipinnatis , Foliolis conflaéntibus &c. 
cq: Wind. zar. SEG. Weror. Ill. p. 226. Ligufticum alte- 
tum Lobelii. DALECH. Hift. 744- Lig. alt. Belgarum. Loz. 
de. 786. sefcli mont. Cicute folio glabrum. C. B. Pin. 161. 


p- 310. Smyrnium teauifol. moftras. RAy. Suppl. 254. Angt. 
KIL. p. 209 T. 8 Saxifraga Cormubie. Per. Herb. T. 26. 
9. 
(6) Lieuflicam Umbelle primarie &c. Petrofelinum Hor- 
tenfe latifolium. CB. Pin. 153. En Hortenfe magnum 
Petcofelini fapore. J. B. Hij. 11, p. 99 


KROONTJES:“KRUIDEN. 109 


In Portugal groeit deeze ; die een-ftyve hoe- IV. 
kige Steng heeft van twee Voeten hoogte; de Arprrus 
Blaadjes drievoudig als die van Peterfelie vere Hoorpá 
deeld; de Bladfteelen wit gevliesd: de Bloemen*TUEe 
geel, met witte Meelknopjes: de Vrugtbegin- P'5mie. 
zels effen , naauwlyks geftreept. Zy gelykt ook , 
in Smaak en Reuk, naar de Peterfelie, maaral- 
les is ftyver en grover. Het fchynt de Breedbla- 
dige Tuin-Peterfelie van C, BAUHINUS te 
Zyn, die van fommigen Engelfche genoemd 
wordt, by zyn Broeder afgebeeld, 


(7) Lavaskruid met gevinde Bladen, wier ag- Lieu? Ee 
terfte Blaadjes met een Blaadje vermeer Baleari- 
derd zjn. - —_ Baleuifth,) 


Deeze , op de Balearifche Eilanden, in de 
Middellandfche Zee, en by Rome voorkomen. 
de, is in de Upfalfche Tuin gekweekt, doch 
zou van een twyfelachtig Geflagt zyû, als nog 
geen volkomen Zaad voortgebragt hebbende , 
zegt LinNmus; doch hadt bevoorens reeds 
gezegd, dat de Zaaden langwerpig, byna Rol- 
rond en geftreept zyn (*). De Steng was maar 
een Voet hoog, 


ANGErIicA Engelwortel. 


Dit Geflagt heeft eene rondachtige, gehoek- 
te 


(7) Ligaflicum Fol. pinnttis ‚ Foliolis infimis autis Foliolo. 
_ Mant. 213. 
(*) Vergelyk. Sysr. Nat. Pig. XIII & AZant. loco citaio, 


IL. Daar, VIII, STuR, 


AEO BESCHRYVING DER 


IV. te Vrugt, die-niet voos is, met omgeboogen 
kamen: Stylen + de „Bloempjes- zyn kn en hebben 
sane kromme Blaadjes, Het bevat vee Soorten als 
STUK. volgt. 


1 (1) Engelwortel, die het offert Vinblad ze 
AAbnge —_ Kwabd heeft. 
Cc. 

“Tamme. Men teelt deeze in de Tuinen der middelfte 
deelen van Eutopâ-uit Zaad, en hierom wordt= 
ze van” BaáumrNus Sativa, en van anderen 
tamme Engebwortel geheten. Zy groeit, niettes 

‚min, wild in de Zuidelyke deelen van Europa, 
en hooge Bergen » gelyk in Provence op de 
zenden van Colmars, Aan den anderen kant is 
“zwin alle de vogtige , belommerde , Mosfi- — 
ge Valcijen der Laplandche Gebergten gemeen „ 
_ komende ook aan de kanten der Rivieren, die 
daar uit afvloeijen > voor, Men |Vindtag „boyens 
dien „in Sweeden ,N 7 
op Ysland, alwaar zy een zeer hooge Steng 
fchict, Ook komt zy op eenige- Gebergten, van 
Duietshland en Hohemen „ VOOr, | 
De naam isin de meefte T 
‘ropa, overeenkomftig met den Laryofi 
Belica, die wegens de beminnelyke en als En-_ 
SC 
(13 Angelica Folioram impari’ lobato-Syf. Nar. Xin. Gen. 
334. P- ZIT. Pig. XIII. Gen. 347. p-234- Flor. Lapp. 101. 
Sure, 233, 245 Mat. Bled. 120. H. Clif: 97. R. Lugd. 
zoz. “fütiva. C. B. Pim. 155. Angelica major. Dop. 
Pempt. 318. Imperaroria fativa. TOURNE. daf zz. GAR- 


Aix. 255-T. 55. GER: Prov. 247. Angelica Smyrniam Cordis 
kos. kt. 693. 


‚van Es- 
chen An. 


KROONTJES- KRUIDEN, ri 


gelachtige ‘hoedanigheden, daar aan zou gege- IV. 
ven, zyn; des wy ze ook Engelwortel noemen. ARREss 
De Laplanders, zeer veel op. hebbende met dit Hoorp. 
Kruid, dat die van Dalekarlie Quanrot heeten „TOB > 
geeven aan den Wortel van het eerfte Jaar, Bicone. 
nog geen Steng fchietende, den naam van Ur- 

tas 5; het” Kruid van ’% eerfte Jaar noemen zy 
Fatne, dat van het tweede Jaar Botsk, en de 
gefchilde Steng Rafi. Gedagten Wortel: 

zy. voor een uitmuntend Middel om de Gezonds 

heid te bewaaren, en kaauwen dien in plaats van 

Tabak. In eene hevige Ziekte, de Bafch- Lap- 

pen veel overeenkomende, welke cen Krampe 

achtig Kolyk fehynt te zyn , kennen zy geen 

beter. Middel -, dan. deezen Wortel. Maar de 
Stengen ‚inzonderheid „ maaken hunne byzon- 

dere Lekkerny uit.-De Kinderen, die in de Zo. 

_mer hunne Rendieren hoeden, brengen ’s avonds 
met zig een Schaot vol van deeze Steelen „voor 

das de Kanpa;sig-batfinocenr heeft Seblakg san 


dane Spye niet , 

pe toen wy ons in Lapland bevonden , zegt Ln- 
s> Naus: want. dezelve is bitter en een weinig 
2 Keuiderig , verfterkende en verfrisfchende den 
» Mond en Maag, na het gedurig gebruik van 
ss laffe Spyzen en Drank : gelyk ongezouten 
5» Vleefch en. Vifch , Melk en- Water, ouge- 
» meen :maar; (% zy dat het Gewas in de Tui- 
s‚ nen van aart verandere 5’t-zy dat onze Smaak 
»e verfchilde;) toen wy uit Lapland thuis ge- 
we », Ko» 
Ie. D5EL, VIll, STuk 5 


\ 


Iv. 


Hoorp- 
STUK. 


112 BESCHRYVING DER 


„ komen waren behaagde ons-deeze Kostnict _ | 
AFDEEL. 35 


meer”. Zeker is ’t, dat zy de arme Lap- 
landeren minder fmaaken zou „ indien zy van 
Ooft en Fruit, of ook van andere vrl 


inn ten, voorzien waren. 


’t Gewas heeft fomtyds een Sterng van een 
Arm dik en van eens Mans langte , die glad en 
knoopig is , van binnen hol, De Bladen zyn zeer 
groot, fterk gevleugeld. ‚dik gefteeld ; en omvat- 
ee de Steng-met een ruime Vliezige Scheede, 

De algemeene Kroon is groot en vlak, uit veele 
Straalen beftaande en heeft dikwils een éénbla- 
dig Omwindzel : de byzondere Kroontjes zyn 
Klootrond ‚en hebben de Omwindzels uit veele 
{malle Blaadjes beftaande , die omgeboogenzyn. 
De Bloemblaadjes zyn Eyrond; {pits, groen’, 
ligt afvallende:-de Meeldraadjes wie; de Zaaden 
breed, plat, gevliesd en geelachtig. De Wors 
tel is groot en dik, van binnen wit, een aange 
naamen Kruiderigen Reuk hebbende „gelyk het 
geheele Gewas en de Zaaden, Hy gecft een 
geelachtige , vette olene en van dergely= 
ken ‘Geur. oo ooor 
… Deeze- Wortel ei hees ne Nena: 


_ook het Kruid is in de Geneeskunde vermaard, 


wegens de’ Zweet= en Pisdryvende hoedanig- 
heid , die daar in plaats heeft, Zy verfterken 
de Maag , breeken de Winden, en zyn dus 
dikwils tegen Kolyk , Maag- en Darmpyn , dien= 
ftig. Men houdrze. ook voor. een goed Borst- . 
middel, Dimo dient dit Kruid tot verdry- 

ving 


KROONTJES-KRUIDEN.. 113 


ving van-koude Gezwellen, enz. De. Wortel „ IV. 
overdwars gefneeden , levert, zo wel als de Streng, 

een Balfem uit, die minder fcherp: is dan de ge: Hoöli. 
deftilleerde Olie. De Smaak is eenigszins bitter „TE 
met eene Kruiderigheid, welke heet is, en° zeer Dijn 
lang byblyfe nrd Mond red die van 

het Zaad, nneer men ’-kaauwt, 


@) “Engelwortel met gelyke Eyrond- Et: 708 dat 
e vormige , Zaagswjs' getande Vinbladen, Sphere 


Men heeft. getwyfeld „ of 'er ook verfchil mogt 
Zyn s tusfchen de gedagte Noordfche of Lap- 
landfche en, de Tamme of Tuin. Engelwortel ; 
maar LinNus verzekert van neen, De Wil- 
de, evenwel, die ook in Lapland groeit, is daar 
van aanmerkelyk verfchillende.… Zy wordtivan 
fommigen Water - Angelika genoemd, als groci 
jende in Moerasfige Berg-Valeijen „ zelfs in 
Duitfchland. Men vindtze ook in-onzê Provin- 
tiën. vry. al » gelvk in Vriesland, Gel 
derland en hier in Holand by Haarlem, janict 
ver van Onze Stad, in de Veenlanden ; in Noord 
holland en elders. Nar de voorgaande gelykt zy 
in Gewas, doch valt fchraalder, hebbende ook 
de Bladen donkerer en de Bloemen wit. De Geur 
is 


fe) ede Fol. zqualibas ovato - Lancealatis Gscadië H. 

„Fl. Suet. 234, 246. Mat. Med. var GRON. Virz. 

31. Zin Hetv. 444. R. Luzdb. 103. GORT. Belg. 78. Fi, 

Juapp. tor» Ang: Sylveltris major. G.B. Pins 155. Ang. sy 
Neftris. Dop, Pempt. 318. LOB. (c. 695. / 


u. Daan, vir. STUK. 


114 BESCHRYVING DER 


IV. is veel minder dan “in de Tamme en dus heeft 
AREN zy zo veel kragt niet , wordende niet dan by 
Hoörts gebrek der andere, of by plaatsvullinge, ge= 
ITUE WEEKE | 


Een (3) Engelwortel. met zeer wyd eenen 
Werticilla- den, de Blaadjes Eyrond, Zaagswyze ge- 
Cokes. tand, de Steng gekranst met Bloemfieelen, 


In de Upfalfche Fuin- is deeze geteeld en 
waargenomen ‚ die men dagt afkomtftig te zyn 
it Italie. Zy heeft de Steng van gelyke hoogte 
als de Tamme , maar dezelve heeft twee of drie 
Kranfen , ieder van vier of vyf Kroonen, boven 
malkander. Die der aangehaalde Autheùren zyn 
‘er niet volmaakt mede overcenkomttig. Ook 
verfchilt het Zaad aanmerkelyk van dat der eer- 


fte Soort, 
Dn (4) Engelwortel.- met oke witerfte paar Blaad- 
ude: E 5 jes vereenigd en het Endblaadje gefleeld. 
…_ Donkêt- 
patched 6 5. ee met de Aad gehks Ey 
ae nt, Ee - Za En 


3} Angelica Fol. divaricatisfimis Sc. Angel; Alp. ad nados 
Borida. TouaNr. Inf. 313. Angel. fylv. montana. C. B. Pin. 

155. Ang. mont. maxima &c. PLUK. Alm. 30. T. 134. f. Ie 
Ang. multiplicata latiore Umbellâ. LoB. Wluffr. 144. 

(4) Angelica Foliolorum extimo pari coadunato gece. Mart. 
354. R. Jugdh. vo3. Angelica Cn Tepe CORN- 
Te 198. T. ie 

) Angelica Fol. . ovatis incifo-ferratîs. HL. Cf. 97 
U 62. R. Zaid 103. Angelica lucida Cânàdenfis. CORN- 
Canad. 195. T. 197. MoRIS. Hit. IIL p. as1. Ss. T.3: £% 


de KRoöNTjEs-KRuIDen. ze Tis 


—Deidë béider ‚in Kanada groeijende, zyndoot. 1; 
Corsurus opgegeven en afgebeeld, Men AFDEEL 
Hoofs: 


vindtze in de Europifche Kruidhoven, 
STUK, 
SruM ‚„Water- Eppe. … Dijjidde 
rugt t isbynaEyrond, geftreept : het Om: 
windzel der Kroonen veelbladigs- diede Bloem- 
blaadjes Hartvormig hebben in dit Geflagt, 2e 
welk, negen, Soorten. bevat, als volgt. 


(1) Water- Eppe met gevinde Bladen, eneen. L 
endelingse Kroon. -— 5 tif 


« Dit Kruid noemt men gemeenlyk Water - Ep: dige, 
pe 5 in °t Hoogduitfch Wasfer - Eppich of War 
Jermarek ; in ’t Franfch Hache d’ Eau of) Berle „ 
in % Engelfch Water- Parfnip. ‘De Griekfche 
naam Sion, waar vanmen Sium gemaakt ‘heeft; 
RR sert hd IDES vennen, Hét mes 


len en Miderdöfsn, E Peder 1 is sheri in 
Graften , Slooten en allerley Wateringen „ bye 
zonder aan de Duinkant „ gemeen. 

Dopnanéus zegt ,dat het, met dikke , hoee 
kige, geftreepte , holle Stengen tot drie” Ellen 
en hooger wanne. doch het is gans! ; hier te lan- 

5 id 4 

Siam Fol. pinnatis „ Umbellà terminali. Sy? Nar. XII- 
Gen. 345. p. ziz. Weg. XII. Gen. 348. p. 234. H. Clif. 98, 
Fl. Succ. VALLE: GOUAN &c. R. Lugdb. 104, Siam helen 
C: B. Pin. rsg. Siume- Rav. Pent. 78. 


H 2 
Ee mi VI, STUEe 


_ 


116 BESCHRYVING-DER 


IV. de, zo hoog niet voorgekomen. De Heer Hat” 
Aron Be LER ftelt de hoogte , in Switzerland, op drie 
Hoorp- ‘Voeten, De Bladen zyn gevind; de Vinbladen 
gee rondomgetand , ovaal , vettig , glad en zagt, Aan’ 
vige. TT end der. Stengen En de Kroonen voort, die 

groot en ruim geftraald zyn. Het draagt kleine 

geribde Zaadjes. De -Wortels-zyn Vezelachtig 
en het Kruid heeft een Bitumincufen R Reuk. 


an Water - Eppe met gevinde Bladen, de Oxel- 
gefiifoliam, — kroontjes gefteeld; het et Omwind- 
og zel Vindeelig. 


Deeze, thans vande voorgaande afgezonderd, 
zoude eigentlyk het Sium van Doponéus 
zyn, doch dit komt met de grootte niet over 
een. De Heer Harrer merkt het als eene 
Verfcheidenheid aan, Deeze, Soort komt niet 
buiten ’c Water, zo Li NN usaantekent. Het 
is beiden gemeen ‚dat de eerst witfpruicende 
Bladen fyn verdeeld zyn ‚ en dus heeft men £ 
Gewas, in de Pri Pruisfifche Flora. > afgebeeld By 

Is de en de volgen” 
de Soort in haar verfchil vertoond Ce 


Kv B Water- Eppe met gevinde Bladen en on 
e gefteelde Oxel- Kroontjes. Dee: 
oade op- 

bloemige. (2) Siam Fol. pinnatis , Umbellis Axillaribus &c. $ium £- 
Apium paluftre Fol. oblongis. C. B. Pin. 154. Sium verum 

gennielt DALECE. Hift. vor. Siam: Dop: Pempt: s3g. Sum 
ì Olufatti folio »f. Paft LoB./c.20%+ 

(*) Hif. 111. p. asz. Si 5. TFt Dn 

(3) Sium Fol. pinaatis, Diit ank fesûilibus. H- 
Clif. 


KROONTJEs-KRUIDE)N. 17 


Deeze , die niettemin by de voorgaande en _ IV. 
op de zelfde plaatfen voorkomt, is klaarblyke- Aanars, 
yk , zoin Geftalte als in Loof en Bloem, vere Hous: 
fchillende. De Bladen , inzonderheid die aan de° TUE 
Stengen boven Water groeijen , zyn geoord en 
als driekwabbig. Behalve de Oxcel- Kroontjes 
geeft het ook anderen uit den top. Verkeerdelyk 
houden fommigen dit voor de Water - Kers der 
Winkelen. Het heeft dikwils een Kruïderigen 
Reuk , en wordt, even als de voorgaanden , op 
fomchlan plaatfen tot Moes eben zettende 
ook het Water af, 


(4) Water- Eppe met aide Bladen, dieby 1. 
de Bloemen drievoudig. Sifaram. 


De zogenaamde Suikerwortels , welke men wostel- 
hier in. de Moeshoven „doch zeldzaam, teelt, 
worden tot dit Geflagt. betrokken. Zy voeren 
den Griekfchen naam Sifarum en worden in % 


poemtze in A , in Spanje Chtrivias s 
in Vrankryk Cheryis, in Engeland Skirret en in 
Duitfchland Gierlin. In Brabant noemt menze 
ook wel Serilien. De natuurlyke Groeiplaats van 

C= 


Clif. Fl. Suec. Belg. &c. &c. Sium aquaticum pre on 
ad Alas floridum. Moris. utfupra. Sium Geniculis umbell 
VAILL. Par. 187. Angelica vel Sium Aquaticum. warme. 
T.N- 135 

(4) Sim Foliis pinnatis, Floralibus ternatis. H. caf: Ups. 
R. Lugdb. tog. Sifarum Germanorum. C. B. Fis. iss. Sifae 
tum. Dop. Pempr. 681, LoB. Jeon. 71e. 

H 3 
MH, DEEL, VIJL Srum. 


1r8 BESCHRYVING DER 


IV. dezelven is-met geen zekerheid bekend. Uit de 
el 
Hoon na afkomftig zouden zyn: maar , indien Keizer 
STUK. _ TP rBErius deeze Wortels reeds uit Duitfch- 
wize TJand of van den Neder-Rhyn te Rome deedt 

brengen, wegens derzelver lekkerheid, (gelyk 
PriNrus verhaalt ;) zo fchynen zy veeleer Aard» 
vrugten van ons Luandte- zyn: te meer, omdat, 
zy de Vorst kunnen uit{taan. | 
“Gewas heeft korte Stengetjes , zelden een 
Elle hoog „en daar aan komen dergelyke Eyron- 
de, getande Vinbladen , aan eenen Bladfteel, 
byna als in de Water-Eppe, or ook,naar die 
der Pínfternakelen gelykende ‚ met witte Bloem- 
kroontjes aan den top. De Stoel geeft veele 
Worteltjes uit ‚zelden wan dikte als een Vin- 
ger, witachtig en eenigermaate geringd, Deeze 
zyn zoet van Smaak, Meelig en voedzaam , niet 
alleen „ maar ook-Balfamiek en verfterkende; 
zo dat menze in “Teeringachtige-Geftellen- en 
van Menfchen, die door Ziekte ongemeen ver- 
„zwakt zyn, dikwils Bekoohedananbeniken. 
og. (5d Water - „Eppe met Zaagtandige Pi nbla- 
erge den, aan de Takken drievoudig. 
Wortel. «_° 


Hier wordt de Plant bedoeld, die-den Wor- 
_ „tel Ninfi der Japoneezen uitlevert , zyndedes- 
we 


ie: Be Fol. Serratis pinnatis, Rameis ternatis. sien 
mon „Radice r non tuberofà. Kamer. „Amar 
sis.T. 819. BuRM. FL. dnd.p. 79. T.20.f. 1. 


geftalte vermoedt LINNEus, dat zy uit Chi- 


„ KROONTJEsS-KRUIDEN. 219 


wegen, buiten de Thee en Rhabarber, de vere Al 
maardíte van Afie, Haar voornaamfte Groei- Le 
plaats is op de Bergen van Corea, een Land- Hoorp- 
fchap aan de Vaste Kust, tusfchen. Japan en ’:STUEe 
Noorder deel van China. Een gedeelte hier van Pisa Es 
behoorde aan de-eerften , het andere was onder- 

worpen aan de laatften : zo dat van die beide 

Ryken de Inzameling dezer Wortelen aldaar kon 
gefchieden. Die van Japan bekomenze ook ‘uit 

de Gebergten Kataja in de Provincie Sjamfäi; 
volgens KAEMPER , welke aanmerkt dat het 

Kruid zig wel laat voortteelen en weeldig groeit 

in de Tuinen van Meaco of Miako, een der 
Keizerlyke Steden ; maar dat de Wortel, aldaar 
geteeld, byna geen kragt heeft en beat Jaar- 

Iyks fterft , blyvende in de koude Gebergten 

over. „Zyne Groeiplaats moet derhalve op om. 

trent van 35 tot 40 Graaden Noordpools hoogte 

zyn; dat maar weinig Zuidelyker is dan de Al- 

pifche Bergen van Switzerland, 

Eerst uiefpruitende heeft het Gewas, (zo die 
Autheur meldt) maar een enkeld ‘Worteltjes van 
figuur als een Pinfternakel , doch flegts een Pink 
dik en drie Duimen lang , tide en Vleezig , 
met fyne Ringetjes of Spleetjes. Hetzelve is van 
onderen fomtyds , op de manier der Wortelen 
van het Mandraagers-Kruid , als in twee Dyën 
en Schenkels verdeeld , waar van het den naam 
Nindfin, als naar een Menfch gelykende, ge- 
meenlyk Ninfi, heeft. Worteltjes van die figuur 
zyn in de grootfte achting, De Reuk is als. 

n= A | der 

IL. Derz, VIM, STUK, 


120 BESCHRYVING DER 


IV. _ der geele. Wortelen of Karooten; de Smaak, 
ArpeEl. egt hy, als die van onze Suïkerworteltjes , 
Hoorp- doch met minder en aangenaamer zoetheid , 
STUK. _ _gynde door eenige flaauwe bitterheid getem- 
en perd. Vervolgens voortgroeijende , bekomt het 

Gewas, in de Japanfche Grond, aan den Stoel 
meer Wortelen , tropstvyze by elkander met de 
koppen vergaaid: en aldaar veele Knoppen uit- 
geevende tot nieuwe! Scheuten , door welken 
men het gemakkelyk kan voortplanten, = 
Het krygt (vervolgt Kmer ER) een Steng 
van anderhalf Eje hoog, dunner dan een Pink e 
bol, geftreept , met Rietachtige Knoopen , Leed- 
jes maakende van Anderhalf Duim lang. Aan 
Steeltjes , die deeze Knoopen omvatten, komen 
Bladen naar den ouderdom der Plant verfchil- 
lende. In ‘t eerst zyn dezelven enkeld, flaauw 
getand en Hartvormig; als het Gewas een Voet 
hoogte heeft , vyf aan den Steel, naar die der 
Water - Eppe JEE vervolgens volwasfen 
zynde., komen, aan de Takken Bladfteeltjes « 
voort , welke drie kleine Blaadjes , naauwlyks 
grooter dan eens Menfchen Nagel, hebben. 
De Kroontjes geeven , uit een Bladerig Omwind- 
zel, Straaltjes van een Duim lang „met Kraon- 
tjes van witte gelykbladige Bloempjes , waar 
op Zaad volgt dat geftreept is en naar Anys- 
Zaad zweemt. Verder groeijen in de mikken 
der Takjes rondachtige Kooppen, als Erwten, 
e of. op_den Grond vallende of geplant wor- 
dende, zo wel tot Bed dienen als het 
Zaad. Dee- 


KroonTjes- KRUIDEN. rar 


Deeze ‘befchryving en de Afbeeldingen van _1V, 
Kh eMmren vergelykende, met die, welke door Afozat. 
den Heer N. L. BURMANNUS als ten uiter-Hoorpe_ 
fte naauwkeurig opgegeven wordt, kan ik ’erSTUEe 
zeer weinig overeenkomst ín vinden : vooral Dignis. 
piet, wat den Wortel aangaat, welke, volgers 
gedagten Autheur ; ‚ gant(ch mee Knobbelachtig 
is, daar dezelve zig , in gemelde Afbeelding, 
wel degelyk als zodanig ‚en als naar de Klaauw 
van een Ranonkel gelykende, vertoont. Het * 
onderfcheid is uit de daar nevens gefchetfte 

lykbaar, Loch, volgens fommigen, zou de Ja- 
panfche Ninfi- en Chineefche Ginfeng-Plant 
__aanmerkelyk verfchillen. In Virginie en Nieuw 
Jork is een Soort van dit Geflagt gevonden „ 
welke naar het Japanfche Gewas van K Ar Me 
PHER veel gelykt (*). 


bed 


De 


@) Siam Folio infimo Cordato , Caulinis ternatis , cmni- 
crenatis. GRON. Virg. 43 
Noveb. 54. Anonymos Flor. toappardds Foliis ex uno Pe- 
diculo ternis. Cuayr. N. 291 & 420. Vervolgens zal men 
de Kanadalche Araliaffrum , die voor de Ginfeng gehouden 
wordt en tot het Geflagt van Panax behoort , onder de Po- 
bjgamia befchreeven vinden. Sommigen willen dat de Gin- 
Jeng der Chineezen. volmaakt met de Kanadalche, zo even 
gemeld, overeenkomftig zou zyn. Vid. GEOFER. Mat. Med. 
Tom, IL. p. 112. Ec. Anderen merken de Ninfi en Ginfeng 


d. p. 219: Hoe ’t-zy ‚ de regre Japanfche Ninf is hierte ° 
lande tegenwoordig weinig te vinden. 


5 
IL Deer, VIII, STUK, 


1e2 BESCHRYVING DER 


IV. De waarde ‚in welke deeze Wortels by de 
APOEL Oofterfche Volkeren zyn , blykt niet alleen uit 
Hoöfn: de byzondere ftaatie met welke zy ingezameld, 
STUK, de zorgvuldigheid waar mede zy bewaard en 
wiee T voebereid worden; maar inzonderheid. uit den 

Prys, dien zy gelden. Gedagte Autheur zegt, 
dat men in Japan een Katti, dat is vyf Viéren- 
deel van cen Hollandfch Pond, voor. om en by 
de honderd Theil, dat is driehonderd en vyftig 
‚ Guldens, Re Gemeenlyk verhaalt men, 
dat zy tegen Goud opgewoogen worden , ’t welk 
in Ooftindie en hier wel waar kan zyn. De Chi- 
peezen hebbenover de kragten veel gefchreeven. 
en merken dien Wortel byna als een algemeen 
Geneesmiddel aan. De Ginzeng is, by hun, 
de laatfte toevlugt in alle zwaare Kranhedent 
Men kan niet ontkennen ‚dat hy een ongemeene 
Hartfterkende kragt bezit; ten min{te by andere 
Cordialia gemengd zynde, Hy geneest derhalve 
veele Zwakheden , neemt Slymerige Verftoppin- 
gen weg ; herftelt de Eetenslust, verfterkt de 
Berst en kan dus Be dienen om de langduu* 
righeid des Levens en; doch’tis voor 
den Gemeenen Man een te duure Medicyn. By 
de Grooten wordt hy veel gebruikt, om de” 
lust en kragt tot Voortteeling te vermeerderen. 


vr. (6) Water - Eppe met gevinde Bladen , de 

Siam $ ke 

rigidius, Blaad: 

Virgini- 

Sche. (6) Sium Fel. pinnatis &c. Pimpinella Fol. Lanceo!. gla 
bris acum. GRON. Wirg. 32 , 44. Oenanthe maxima Ee 

na éc. Monas. Blif?. II. p- 288. S. 11. T. 7. É. x 


KROONTJES-KRUIDEN. 129 


Blaadjes Lancetvormig en byna effen- rw; 
Arperr, 


_ randig. Ö 
5 ne 


Deeze Virginifche Water - Eppe heeft ed 
Steng ftyfachtig „ ongetakt. De Blaadjes , by. 

vyf of zes Paâren aan een gemeenen Bladfteel 
groeijende, met een Sluitblaadje aan ’t end, zyn % 
lang en fmal , fpits glad , welriekende, de 
uiterfte fomtyds tot het midden ingefheeden, Zy 
draagt kleine Bloempjes en een gebladerd Zaad 
als der Pinfternakelen , volgens Cr AYTON3 
dat hier weinig ftrookt. Hy hadtze als een Soort 
van Pimpernel aangemerkt, De Wortel is als 
‚die der Vierde Soort. 


g ) Water- “Eppe met Liniaale afloopende ej vir 
mengegroeide Blaadjes. — sr 


raken 
fen 
Wegens de Zeisfenvormigheid der Bladen gafbiadige. 
Rivinus hier den naam van Falcaria aan. 
Het Kruid groeit in verfcheide deelen van.Eu- — 
ropa, als ook in de Levant, hebben 
het tot het Ammi, Berri tot het Eryngium 
betrokken. Eenigen hebben het Crithmum gehe- 
ten. Men noemt het in t Hoogduitfch Sichel- 
kraut , dat is Sikkelkruid, In de Elfaz groeit 
het 


(7) Sium Foliolis png decurrentibus connatis. B. Cf: 
‘98. KR. Lugdh. ros. SAuv. Monsp. 232. Ammi perenne re- 
pens. Moris. Hiff. 111. p. 204. S. 9. T. 8. f. 1. Eryngium 
quartum. Dop. Pempt. Eryngium montanum recentioram. 
LOB. deon. UI. p. 24. Crithmum quartum. CAM. Epis. 275. 

WEINM. T. 99, Too. 


ÎL. DEEls VIlL, STUK. 


IV, 
ArFprrL. 
VI. 
Hoorr- 
STUK. 


Tweewy- 
wige, 


VII 
Sium 


‚ Gracum. 


Griekfche. 


TA: 
Siculum. 
Siciliaan- 
{che. 


124 BESCHRYVING DER 


het overvloedig. De Steng is. Takkig gearmd, 
van een Elle en fomtyds hooger. De Bladftee- 
len omvatten de Steng en geeven drie lange 
Vinbladen uit, die overal even breeden Zaags- 
wyze getand zyn. Het heeft yle Kroontjes , 
witte Bloempjes en lange Zaaden , die fcherp 
zyn en welriekende. Het “peheele Gens is van 
een zoutigen Smaak. Het, komt ook voor met 
bonte Bladen. Ja de Hoven is het haatelyk „ 
door zyne fterk voortkruïpende Wortelen; ter- 
wyl het miefte ftukje, dat overblyft, een: nieu- 


‚we Plant geeft. 


(8) Water - Eppe met alle Bladen dubbele 
vinnig. 


5 Deeze Soort heeft TouRNerouT in Grice 
kenland ontdekt en is dezelve dus, door Zaad, 
in de Kruidtuinen van Europa voortgekweekt, 


(o) Water - Eppe met de Wortelbladen drit- 
voudig en dubbelvinnige Stengbladen, 


__Deeze is, onder den naam van. aline 
Daucus ,‚ met Pinfternakel- Bladen , afgebeeld 
door ZANon1 De Wortel, zegt hy, is niet 


. 


{3) Sium Foliis omnibus bipinnatis. H. Clif. 98. R- 
Lagds. 105. Ligufticum Grzcum folio Apii, Tounne. Core 
23. 


(9) Sium Fol. Radicalibus ternatis , Caulinis bipinnatis. R- 
Lugdh, sos. Myrrhis Fol. Paftinacz late virentibus. TOUANE- 
Cor. z2. Daucus Paftinaca folio Siculus. ZAN. Hif. 78. T- 
so. 


KROONTJEs-KRUIDEN, 125 


enaangenaam-en Kruiderig, zo wel als *t Zaad, IV. 


ende Bloesfem „die een weinig op de Tong “5 gd 
byt; maar, het Loof fmaakt als Peterfelic. Hoorn 
Sr son. Steen- Eppe. ‚ Digyria, 


Dit Geflagt héeft ook een Eytonde geftreepte 
Vrugt en verfchilt van ’%- voorige meest, door= 
dien het de Omwindzels,zo van de Kroonenals  - 
‘Kroontjes „beiden, byna vierbladig heeft, De 
Bloempjes zyn vrugtbaar ; ;derzelver. Blaadjes 
platachtig ;. de Kroonrjes yl-geftraald. 

„Het bevat.zes Soorten » meest SIRE 
Planten; als 


6) Steen -Eppe met gevinde Bladen en opfraan= d 
„de gd be 69 . ion 


: mense 
Eee: vogtige Slykerige hese. in Engeland, se. 
zegt LiINNAUsy groeit deeze, die het Preto- 
felinum Macedonicum van Et SLus is by 
Do ponéus. Het Kruid heeft byna 
van de Gewoone. Aacer- Bie en het Blad is 
ook zodanig, maar het Zaad. Kruiderig fcherp „ 
en zeer welriekende. ’t. Wordt voor het Sifon 
van. DroscorIDES gehouden , dat men Steen- 
Eppe: noemt. Men B betzelke. in onze 
' … Win- 


Ees ús Fol. ad umbeliis. ereâtis. Syp. Nat. XI. 
Gen. 346. po zz. Weg. KUL Gen. 349 Pp: 235--R. Lugh. 
195. SAUV. Monsp. 232. Sifon quod Amomum Officinis mos- 
tris--C..B. Pisg.1s4. Amomum Germanicumr, tee Petrofels 
Macedopicum. Fuchüi. Dop: tftep: 697s 


u. Dsl, VI, Sruke 


126 BESCHRYVING DER 


IV, Winkels voort Semen Amomi, zegt BAuHINUsS 
AFDEEL. erwyl veele Autheuren te vergeefs zig hebben 
Hoorp:» uitgefloofd, om het Echte Amomuùm der Ouden 

Ki: en bepaalen; ’twelk nog onzeker blyft* 


rn 09 ed Steen-Eppe met gevinde Bladen en hik 
kende Kroontjes. 


id Van deeze KE Morisox, dat dezelve in 
Koanani- Engeland \ aan de-kanten der Landen ; 
E tusfchen Koorn en aan de Haagen, inzonder= 

heid op Slykerige Gronden : maar van de voos 
rige, dat zy aldaar voornaamelyk Zandige Gron- 


den bemint, groeijende aan de Dyken van-nieus — 


we Graften of Slooten , als.ook,aan_de Haagen 

_… of Landfcheidingen. De Stengen zyn twee Voe- 

Ä ten hoog; de Bladen byna als die van de gemee- 

“pe Pimpernel, Deeze groeit ook in Provence , 5 
de andere by Montpellier à in Lapucdek. 


Esa. (3) Steen ‚Eppe met drievoudige. Bladen. Sj 
Kana=- 
dalche. __Deeze, a wel in Virginie als in Kanada huis: 
eftende , ile door haare “driebladigheid 
groots van de de voorigen. De Kroon i is drie= 
dees 


(2): Sifön Fol. pinnatis ‚ Umbellis cernuis. R. paer 105. 
Ups. terreftre Umbellis ee Mouis. Hij. 
HE pats. 'S. 5, %:82 £6: Ged. Prov. 

(3) sifon Fol. ternatis. H. Cliff. 99. a: Virg. 147- Re 
Lugdb, 106.- KALM. Join. IUI. p- 259. Myrrhis Canadentis tid — 
Joborá. MOR. Mig. TI. z zot. 8.9. Ts 11. Ff. 4. Myrrhis 
Canadenfis. Rav. Pest. T. 53. Myrehis trifolia Canadenli6 
Angelica facie. Toons. he. sd 


- 


KRoÖNrjes-KROiDEN. 427 
delig’, ‘ongélyk , zonder Omwindzel; de Krobrie “IV, 
tjes beftaan uit zeven of minder Blóempjes en ae 

rD- 


hebben het Omwindzeltje zeer klein; de zadde 
blaadjes wit en eveneens. . 


(4) Steen- Eppe met driedubbeld gevinde Bla- ie 
„den, de Wortelbladen Liniaal; de Steng-_amni 
bladen Borftelig ; de Stoppelblaadjes langer. Fynbladis 


Deeze, in Portugal , Italie en Barbarie gröei- 
jende, wordt gehouden voor dé Plant, die het 
Echte Semen Ammios der Apotheeken uitlevert. 
Men noemt ze Kleine Ammi, in onderfcheiding 
van de Groote, die tot het Geflagt deezés naäms 
behoort le Bavur Nus geeft 'er Venkel. zegd 


nis kan men zien uit de je” Afkeeldlge. 1 In die 
van SHAW zyn de, Blaadjes Draadachtig. dun. 


by ons 

Govan; de byzondére hebben een ° vitblâdig. 
Omwindzeltje. Het Zaad der Echte Anmíi, dat 
eene Zweetdryvendeen Tegengiftige kragt heft 7 
komt over Egypte uit Arabie, zo CAMERA- 
Rius aantekent. Het wordt ’er op de Vlak, 

(4) Sifin Fok tripinaatis &cc. Sifon Fol. Caul. fubcapilla- 
a H. Ups. 65. Mat. Med. 140. Feenic. Lafitan. minimam 

. SHAW: Afr. 232. Ammi. lacin. Caulibns Capillaribus. HZ, 

cf. 85. R. Zugdb. 96. Ammi parvam foliis Foenicul. C. B. Pin. 
259. Ammi. CAM. Epit. sa. Ammi perpuúllum Los. Jeon, 725. 


Il, DEELe Ville STUKe 


18 PASCERSIENG, DER 


IW. ten geteeld pn zo EF on SKAOHL hk: 
Aen, heeft C Cr 


1 î 
Be | | Hir zj Ze ain oe De 


Hento (5) Steen- zise die rits et ede 
kaan Kroontjes. 
Sion 


mr Op plaatfen , die ’s Winters onder Water 
groomde geftaar “hebben „ als ook in Slooten en Moe- 
5 rasfen „ komt-deeze. Soon vee deëlen van 
Europa, vore heeft de 2 Bladen, die onder 
Water zyn „, V enkelachtig verdeeld, doch de 
TE. zyn als driepuntig gekwabd, beiden 
gate De Stengetjes, Zy naauwlyks een 
Span en_dàar aan komen Kroontjes E 
er lóoist twee „drie en. zelden vier Straâlen , zegt. 
EE RISON» MEt, witte Bloempies, Hier op vs 
Befengre, ggadien, die naar. “het ee 
‘onder âlle. Nr 5 ruiden ran En het 
allerkleinfte; zo LiNN& us heeft aangemerkt, 
“Het voegde. beer in % Geflage, ‚der Wat: 
Eppe. _ ine oz als been eit. se ais: ” 
(6 Steen we mes Haairdunne gehn 
Portie Blaâ aadjes. Dee: 
Geke () For. ovb: drab. Haf, ds p. CIX. 
(5) Sifon repens Umbellis bifidis. Fl. Sac. 11. N. 240. MH, 
an, 397.:Siuu Fol. fubmerfis Capillaribus „ emerfis pinnatis- 
B. Lugdb. 105. Sium min. Fol. imis,Ferulaceis. MORIS- Hf. 
P- 283: S. 9 To 5e f. 5, Sium min. urmbellatum. PLUK. hyt 
T. 61-f. 3 Siam minimum. Ray. Hifl. p. 444. E 
(6) Sif Foliolis-verticitlatis Capillaribus.> Cau ze 


t 


was 


KROONTjES-KRUIDEN. 129 


Deeze groeit in de Zuidelyke deelen 


re Arp 
Vrankryk en op de Pyreneefche Bergen. Men “tprtme 
vindtze Weld- Daucus , met Bladen van Watcr- Hoorpe 
Duizendblad , genoemd. TougRNerorT heet TUE 


dit Kruid Karwey met uitermaate fyne Bladen 
en Wortels als der Affodillen. Anderen heb- 
benze tot de Oenanthe betrokken. Zy is ge- 
meen in de Moerasfen van Planet by St. Le- 
ger in Yveline, niet vervan Parys , zegt VAir- 
LANT , bloeijende in Auguftus en September. 
Voletns anderen groeit zy in Bergvelden „en heeft 
de Stengeen Elle hoog. De Bloempjés zyn wit 
en vierbladig. De Zaadjes zyn,daar zy aan el- 
kander raaken » wat fmaller dan op zyde, heb- 
bende op de rug drie Ribbetjes en vier taa- 
melyk diepe Sleuven overlangs. Men vindt het 
by Morrison afgebeeld. 


Bumox. be” 


De Planten van dit et 
rege behooren ; D 
ek fe Haaifipt Vrugt. 


ms bevat lief Soorten, wast timide twee uit 
Afrika afkomftig, 
(«) Gom- 


Sét. verticillatis. SAUV- Afonsp. 168, Carvi Foliis tennisGmis 
Asphodeli fadice. TOURNF. Jm/?. go. Daucus Pratenfis Mille- 
folii palufte. folio. C. B. Pix. 1so. Oenanthe Fol. ee. 
DaLis. Paris. 9e. VAILL. Paris. z0- GOUAN Monif. 14 
Gun. Prov. 149. Oenanthe Millefolii paluftris foliis. denn. 
Hip. IM. -p: 2897 S. 9. T-7.f. 10 


re 


EL, DaKu, VIS. STUK. 


Digrmien 


130 BESCHRYVING DER 


IV. (1) pn Ruitachtig: Eyronde gekare 
VL lde Vinbladen en Nee ide 


Hoo Ee 
En Det EE van, die Kruid dat ì in, Macedonie 
FR en. Barbarie groeit, gelykt zeer. veel: naar de ge 
sedonicum. woone Peterfelie. ‚Het wordt gehouden voor de 
wt Plant, die het Semen: Petrofelinì Macedonici det 
terfelie. Apotheeken „ dat in de Theriaak komt, uitles 
vert., De. Steng zis, een_Elle-hoogs-de Kroon- 
tjes. zyn wit en ‚het Zaad is zeer-klein, aange- 
naam van Reuk , wordende voor W. iaApreekend; > 
Pisdryvend en. Afzettende. gehouden, gie: 


… (2) Gom-Eppe met Riùtachtige, getande, 
Gelbanum- ho geftreepte Vinbladen, de Steng me 
RE Zeegroenen waafem bedaauwd, 


Verfcheide Autheuren hebben van dit Kruid 
gewag gemaakt, dat de zo bekende Gom Gal- 
banum voortbrengt , die ons óvér Marfeille uit 
de Levant of Syrie wordt toegebragt.-Dros- 
corIDESs fchryft dat dezelve afdruipt van 
zekere Ferula, welke Metopion genoemd. wordte 
Onder de he gehebbensbensoigen be het 


kehnend lomijce: Ge 
« das 


6) Babor Foliolis Rhombeo- ovatis &c. Syf?. Nat. zit. 
Gen. 347. P- 212. Weg. KIT. Gen.-3so. p. 235--H. Clif. 98: 
Ups, 62. Mlat. Med.-133. Re Lugdh. zoo, Apium Macedoni- 
cum. C. B. Pis. wek Petrofelinum Macedonicum. Loe he 


: mpt. 6 
2) B reis 'Rhombheis Gnat: &c. H Cf. ale 
Mat. fs 132. KR. Laugdh, zoor Anifgm- Aft., Feut. Folio 
Anii , Galbaniferum. PLUK. Alm. 31. T. za. f. 2. Ferulà 
Afr. Galbanifera. Harm. Par. 163. Te-16je 


KROONTJES-Kaurvpen” 181 


Gewas tot de-Ânys-betrokken „wegens de figuur 
der--Bladen-, die ook iets hebben; dat naar-de Aru 
pe zweemt ‚ waar van hetzelve tevens de Hoorpe: 
Geftalte uitdrukt, Het groeit in-verfcheide dege Dn 
len van Afrika, zo meu wil, zelfs-in-de» Zuie Pesa 
delykfte en eondelskder als eokà in, Perfie, Die 
Plant „welke Lon EL Ferula Galbanifora noemt , 
Ivan icn zend uit s-maar een-andere 
Gom „: zo ke OURNEFOR TT. Wir 
aen heefts 
Uitwendig. dient: en Galbânumes of op zig 
zelf of in. Pleifters gemengd; tot. el iridhd 
van Gezwellen. ongemeen; Inwendig, is ’c-een 
goed, Middel tegen. Verftoppingen:, zo in de 
Darmen als in de Ingewanden en. zelfs in de 
Borst , laxeerende tevens“ en. Windbreekende, 
De berooking daar mede is tegen Opftygingen, 
Sape en am “Ziekte ; ee, Be, 


bets 


(3) Gom- a: met plate VWinbladen; de De 
onderften Ruitachtig, Zaagswyze getand; umnifee 
de bovenfleg indeslig en drietandig. — rtl 


(2) Buhón Föliotis seni emee ferratië 
Bee. Ro Zagdò, roo, Ferule Aft, Galbanifera Fol, ee 
Coum. Horz. IL pe tise Te == 

| At an we ie 
IL D5sr, VIII, STUMe 


133 BESCHRYYING DER 


Deeze, ook van de Kaap afkomftig , wordt 
van CoMMELYN insgelykseene Afrikaanfche 


Hoorp- Galbanùm draagende Ferula genoemd; om dat 


zy, gekwetst zynde aan de Steng, een derge- 
“Iyk Gomachtig taay Vogt , van Reuk als de 
gedagte Gom , uitzypelen laat. Zy is, zo wel 
als de Hbonrmade ‚ Heefterachtig ; groeijende 
‘hier, in de Tuinen, hooger dan zeven Voeten, 
met een Stam van twee Duimen dik, bleek 
groen ‚en van binnen vol Merg. De Bladen, 

den Top voortkotnende , zyn die van de 
Wilde Kervel gelyk , en geeven een Spece- 
ryachtigen Smaak , waneer men ze kaauwt, 
van zig. De Bloemen zyn klein en geel; de 
Zaadjes langwerpig en gefleufd , even Ber die | 
der andere Afrikaanfe, 


(4) Gom-Eppe met Liniaale Winbladen. 


Uit de Afbeelding van BARRELIER ziet 
men, dat deeze de Vinbladen zeer fmal en veel 
haar die van de Ferula gelykende heeft. De 
Zaaden fchynen zeer es te Ag! De En 
plaats is op Sicilie, _ 

CUMINUM. Komye. 


De Kenmerken van dit Gellagt, behalve een- 
Eyronde geftreepte Vrugt, zyn vierftraalige 
Kroontjes met vierdeelige Omwindzels. _ De 

(4) Bubor Foliotis Linearibus. H. Cliff. gs. R. Lugdb. 10% 
Ferula durior f. rigidis 8e brevistimis foliis, Bocc. Mas. IEP 
34. T. 76, BARR, Aar. 6 T. 77e 


KROONTJES KRUIDEN, 133 


De eenigfte Soort (r), daar in vervat ,tis_ IV. 
het Kruid , welks Zaad men Komyn- Zaadnoemt, zn Ta 
den bynaam hebbende van den Griekfchen naam heir 
Cyminon , daar aan door de Ouden gegeven, ** 

Naar den Latynfchen naam, Cuminum, ne: gli 
men het de Spanjaarden en mp: Comino , aem 
de Franfchen Comin , de aaien mess, d de 
Duidfchers Kimmel. 

* Gewas komt, in geftalte en Bladerloof, de 
Venkel zeer naby 5 doch groeit zelden een Voet 
hoog ‚hebbende geele-Bloemkroontjes. Het 
komt van zelf voort in Ethiopie, Egypte en in 
de Levant ; beminnende een heet Klimaat, Men 
vindt het niet in onze Openbaare Kruidhoven; 
maar in Jtalie en op ’t Eiland Maltha wordt het 
veel gezaaid , van waar men hier het Zaad be- 
komt, dat een byzonderen Reuk heeft, en van 
dergelyke kragten is als andere verwarmende 
Zaaden. Zekere Pleifter heeft daar van den naam. 


DOENAN THE _Druive loem. 
Wanftaleins Bloempjes ; de middelften onge= 
fteeld , onvrugtbaar: de Vrugt met den Kelk en 
de Stampers gekroond, 
Dus komen de Kenmerken voor van dit Ge: 


flagt, 


(1) Cuminum. SyA. Nat. XII. Gen- 348 p- 212. Vege Kill. 
Gen. 3sr. p. 235. Cuminum. Mar. Med. 139. CuminumSe- 
mine longiore. C. B. Pin. 146- Cuminum Sativum. CAM. 
Epit. s18. Cum. Bioscoridis. Los. Jeon. 742. Faenic. Orient. 
Cuminum ditum. Touanz. Inf. 312. 

És 

IJ, DEEL. VIII, STUK. 


134 DBESCHRYViING DER 


IV. kn ‚ „welk krsf of zes Soorten bevat; 7. 
4 7 nr 


H 

am en Biävroar. 3 dat NT is smet 
den ER Stengbladen gevind : en en 

za re | 

Fypachig- — En 


Die Kruid, dat zin is aamstt: Wateren van 
onze Nederlanden , als ookin veele andete 
deelen van Europa, gemeen ris”, ‚ heeft de ei- 
genfchap, van suit zyne onder Water voortkrui- 
spende-Wortelen nieuwe Scheuten-uit te.geeven — 
en zig dus voortste planten. Als men het in de 
Kuïinen ‘kweekt, hangen ‘er Knobbeltjes aan 
ven op deszelfs ‘Vezelige Wortelen, en daarom 
spoemen fommigenhet Filipendula, in * Hoog- 
duicfch TFropfwurts. Het wordt. van Donpò- 
Nnéus Welriekende Waterbiezen geheten , om dát 
de:Stengen hol zyn, De meefte Autheuren noe- 
mien het Oenanthe 3 een Griekfche naam van 
duiftere betekenis. Misfchien is dezelve vanden 
Reuk, eenigszins naar dien der Wyngaardbloe- 


men. ne, > a en En vinde ’er ech 


(1) Oenanthe Stolonifera-&c. Eyf. Nat. XII. Gen. 349. pe 
212. Weg. XIIJ. Gen. 352.p. 235: Oen. Fol. Caulinis Fiftus 
lofis teretibus. H. Clif. 99. R. Lugdb, 108. Hann. Ficlv. 43. 
Fl,”Sute. 236, 250: GOUAN Morip. 144. GER, Prov. 249 — 
VAILL. Patis. 146. WEIG. Pom. Rag. 54. Oenanthe Aquâ- 
tica.-C‚ B. Pin. 162. dt. Scan, 243. Oenanthe. Rív. Pert. 
66. Juncus ‘odoratus aquatilis. Don. Pem empt. sos. LOB leon: 
752, Oenanthe Aq triflora, Momss. Hift. ir. p-269.5-9-T- 7 
f. 8 


KROONTJES-KROIDEN,- 155 


kander „door Lorerr afgebeeld zyn , verfchil. 


tende merkelyk in Gewas. Beiden hebben zy de En 


eigenfchap, dat de Kroontjes, in. eerst vlak “Hoan. 
na ’t bloeijen Kogelrond worden en ftekelig, pet*TUEe 


‚ Zaad:is eenigszins welriekende, 


@) Druivebloem met alle Hidagjes veeldeelig , Ome 
bna gelijk. ter 


… Jlomp en 
eee Soort groeit veer in de 
deelen van Engeland aan Beekjes en de kanten 
der -Moerasfen, zegt Loser, die. haar eerst 
in Afbeelding gebragt heeft. Aan de Oevers van 
de Theems--by--Londen hadt Linneus de- 
zelve overvloedig ingezameld. Zy valt ook, 
volgens MoRrIsonN , in de. Zuidelyke deelen. 
LecHe beeft ze in de Provincie van Swee- 


gronden der Bergen van Provence, Ia onze Ne- 
egen gen zy saldekan. voor. GA 
bike van den eg 
STALPERT VAN DER WIEL, die verhaalt, 
dat nu juist , terwyl ik dit fchryf, op weinig 
Weeken naaecen Eeuw en den 20 April, 
naa- 


(2) Oenanthe Fol. omnibus maleif. Sec. H. Clif. B. Suec, 
R. Lugdb. Govan. Ger. &c. Oenanthe Cherophylli foliis. 
GC. B. Pin. 162. TOURNE. Inf. 313. Oenanthe Cicutz facie 
Succo virofa crocea. Log. leon. 730: Phil. Trans. 1747. N. 
4to. p. 235. T. 3. STALP. v. B. WIEL. Obs. rar, Tom. Ie 
P-_182: Monis. Hit. UI. p. 238. S. 5. T. 7. É. ze 


Ï4 
IL. Deer, VIII. Sruk, 


kk 


156, BeESCHRIvING DER 


IV, paamelyk; van ’t jaar 1673 „zeker Haagfch Bur: 
ii ger ‚met zynen'Vriefd 's morgens vroegtydig naar 
Hoofps Zyn Tuin gegaan ‚ aldadr eenige Wortels uit den 
“stuk. _ Grond haalde, om die ’s Middags tot den Maal 
Pda tyd te gebruiken , meenende’ dat het Peterfelies 

Wertels waren, Zy proefden en aten ’er van 

—_ tet Verfnapering , doch niet lang daar na wêr-_ 
den zy met een groote Hitte in de Keel en Maag 
bevangen en kreegen daar op zwaare benaauwd- 
heid , Duizeligheid , Pyn voor ’t Hart , Wale 
gingen Buikloop; terwyl den een de Neus be- 
gon te bloeden, de ander met geweldige Stuipen 
bevangen werdt. Na twee Uuren verloops ftierf 
de geen, die het meefte daar van gegeten hadt; 
de ander een Uur laater: … 

Een Kruidkundig Raadsheer in ’s Hage, een 
deezer Planten uit des overleedenen Tuin inden 
zynen hebbende doen overbrengen 3 waar des 

- zelve weeldig groeide en bloeide ; werdt door 
gezegden Doktor de Afbeelding uitgegeven , 20 
van de geheele Plant in ’t klein, als van een 
Blad in de Natuurlyke grootte, als ook van den 
Wortel en het“Zaad „ die men in zyn Werk 
vindt, Uit welken blykt, dat het geenszins de 
Land- noeh Water - Scheerling kan zyn geweest; 
alzo die dergelyk Loof noch Wortels niet heb= 
ben. En, wat de manier aangaat, op welke dit 
Vergiftig Gewas in dien Tuin kon gekomen 
zyn; is het eer te denken, dat hetzelve onder 
de gezaaide Peterfelie opgegroeid, dan dat het 
van vreemd Zaad geteeld zou zyn. De 


KROONTJES-KRÚIDEN. 237 


De andere -Hiftoriën , door hem bygebragt, 
gaa ik, om dat men stiet zeker weet, welke EN 
Wortels 'er gemeend worden; voorby; De fi- Hoorp=* 
guur derzelven nogthans , als naar Karooten of “TUe > 
Pinkfternakels gelykende „ doet om geen ander Pisa: 
Kruid denken dan dit ; zelfs in het berigt van 
TuEerHRASTUS, die zegt, dat by de Noord. 
{che Volkeren zekere Wortels-gevonden wer- 
den , waar van de genen, die dezelven aten „ 
aanftoùds flierven, ’t Geen STRAro van zeker 
Vergift , ’t welk de Cantabri uit een Kruid, 
naar de Eppe gelykende;, bereidden; en dat zy re 
by zig droegen ‚ om ’er in alle gelegenheden , 
die zulks vereifchten , gebruik van te maaken, 
meldt, fchynt meer op de Dolle Kervel toepas= 
felyk. De Engelfche Doktor Meap heeft, 
ten onregte , end, ngai: voor de Cicutage. 
houden (*)… 
Het Ongeluk dat de Franche Krygsgevatiges 


nen te Pembroke ‚nu ruim dertig Jaar geleeden ; 
door d 

een nieuwe Afbeelding van } te maaken , » welke 

in de Verhandelingen der Koninglyke Societeit 

_van Londen , op ’t jaar 1747 ‚ en daar uit in 

Maandelykfe Werkjes is geplaatst. Niettegen- 
ftaande zulks gebruikte in Engeland, nog in den 

Jaare 1758 , een Man van omtrent agtenvyftig 
Jaaren , ongevaar vyf Lepels vol van het Sap 
der 


(*) De Wenenis ps 113: 


Ue DEEL, Ville STUK 


138 BESCHRIVING DER 


Arne. der Wortelen wan dit Kruid, *t welk de Heet 

W a TsoN Hemlock- Dropwort-noemt, by mise 

Hoor: tafting als een Geneesmiddel :-waar door hy , 

STUK, met zwaare Stuiptrekkingen ‚ na mam. drie Uu: 
on ten verloops den geeft gaf (*)e_ 

„De Wortels dan, van dit Kruid, harige ger 

tropt aan een gemeenen Stoel en gelyken eenigs- 

zins paar Karooten of Franfche Raapen ; maar, 

wanneer menze doorfnydt, gêeven zy een Saf- 

fraankleurig Vogt uit. De Steng , die geftreept 

is, Pypachtig hol en met Leden; roodachtig , 

ros of paarfch van Kleur, groeit dikwils twee 

Ellen of eens. Mans langte hoog. Het Loof ge. 

lykt meer naar dat der Eppe of Scllery , dan 

naar dát der Tamme, Wilde of Dolle Kervek 

het is ook donker groen, en deonderfte Blaade 

jes zyn breeder dan de bovenften, Sommigen zyn 

enkeld , de meeften dubbeld gevind. De figuur 

is Wigvormig, ingefneeden „effen „gelinieerd. 

De Bloemftceltjes zyn hoekig geftreept : de 

Bloemblaadjes wit , ingeboogen en niettemin 

Be! de Meelknopjes bruin. Het algemee- 

Soort 


Bn ole. ef 


als in de voorgaande. — WEE a RE 

(3) Druivebloem met de rand- Steeltjes van de 
Prolifera, Krog- 

(*) Philo. Tranfalt, for 1753. Vor TL. P. U. p. 356. 

(3) Oenanthe Umbellalarum Pedunculis &c. Oenanthe Flosc: 
Disci &c. R. Lugdh. 108. Oen. Flosc. radiantibus Ummbellarum 
proliferis. Fort. Clif. 99. Oenanthe prolifera Apula. C. B: Pin- 
163. MORIS. Ff. II{. p. 289. S. 9. T. 7.£, 5. 


„KROONT ses-Kruimen. 139 


… Kroonen langer, Takkig, en met. Manne- IW. 
‘dye. Bloempjes- gekroond: - 5 Aankie 


_ Deeze Italiaanfche , die zo wel in Apulie, als eni 
op Sicilie en Kandia groeit , heeft, (zegt Mo- Digari. 
RISON,) Stengetjes van een Voet hoog, met 
Kroontjes van zeer fraaye Bloemen. ‚ welke zig 

_als die der Madelieven met Kindertjes, 
zo men ze noêmt , vertoonen. De Bladen zyn — 
breed en Vinswyze Eek de Wortels 
Vezelachtig. 


G) Druivebloem met Kogelronde- Prugten. os 


Deeze Portugaalfche heeft de Zaadjes, wan- 54% 
neer zy famengevoegd zyn, Kogelrond , en hoofdiz. 
dus veel ker. dan in de andere Soorten van 
dit Geflagt. is | 

et Dreba de Wortelbladen grise "> Pigpe 

„mig gefpleeten ; de Stengbladen nde 
Tk dn zeer. AE Alie ega Pinpemel 


4) Oeventie. Fruâibus globofis. H. Clif. 9e. R. Lugdh. 
zo8. Oenanthe Luf tanica Semine crasfiore [RO id 
Inft. 313. ROERH. Lugdb. F-p-s1 
5) Oenanthe Folial. Radic. Cäpêitis BAER. HI Cif. 


GER. Prov, 250. Ocnanthe Apii folio. C. B, Pix. 162. 
Oen. Paftinacz fylv. folio. Jbid, Oen. £, Filipendula Monspes- 
fatana es) folio. T B. Hif. IUI. p. 190. Filipend. tenuifo!ia. 
Tas. : anguttifolia. Lo. Ic. 729. Momus. 
zur aúsp. 288. SS. ie DRS. 


U. Daan. VII, STUK. - 


14 BESEHRETVING DER 


„iv. _ In de Zuidelyke deelen van Europa groeit 

mee {Ween Soort, die de Bladen veel naar het Loof 

Hoor: van Eppe of Sellery gelykende heeft , komen- 

tet Ke _ de anders ook aan die van de Pimpernel, wel- 

vig 3" ke den bynaam van Steenbreeke voert, naby. 
By Montpellier is deeze zeldzaam, doch komt _ 
overvloedig voor op vogtige Weiden, nevens 
de Landfcheidingen, in Provence, TABERN £» 
MoNr heeftze, onder den naam van Smalbla- 
dige Filipendula, afgebeeld, Loner fchyntze, 
met zyne Smalbladige Oenanthe , te bedoelen. 
By BaurinNus is zy met de onderfte bree- 
de en bovenfte {malle Blaadjes , doch verkeers 
delyk met den bynaam van Mienwpellieriche, s 
vertoond. 

Van fommigen is deeze, die de Wortelen 
met Knobbels aan Draadachtige Vezelen hane 
gende heeft, met de Vergiftige Soort verward 
geworden; doch zy verfchilt aanmerkelyk. De 

‚ Steng is maar een half Voet hoog , hoekig : de 
onderfte Bladen gelyken naar die van Peterfe- 
lie; de Stengbladen byna naar die van Venkel. 
De Kroon is ongelyk , met dealgemeene en by- 
zondere Omwindzels Elswyze Borftelig en de 
Bloemen wit, yl geftraald. 

vr. Hier moet ik, wegens de Vrugt ‚die met den 
a. Kelk en Stylen gekroond is, dat Kaapfe Kroon- 
er tjes- Kruid, uit myne Verzameling, t’huis bren- 
Fig. 2. gen, waar van de gedeeltelyke. Afbeelding in 
Fig a, op Plaat XLV, is gegeven. De Steng 

van ’t zelve is dik en fltevig, van binnen hol en 

ver” 


KaooNTJEs-KRUIDEN. zát 


verdeelt zig in veele Bloemtakken, waar van , IVe 


dit ’er Één vertoont. Deeze Takken: komen uit 


Ns 


VIe _ 


een foort van Scheede voort. De Bladen aan Hoorn. 


de Steng zyn , gelyk het daarnevens Bevoeg Deme, 


de, Hertshoornachtig , in puntige Blaadjes ver- 
deeld. Aan de Takken komen getropte Blaad- 
jes en de Takjes zyn met Stoppeltjes bezet. 
De algemeene Kroon heeft, zo wel als-de by- 
zondere Kroontjes , een veelbladig Omwindzel. 
Men vindt ’er één aan ’c end van ieder Tak, 
laag zynde-en byna ongefteeld : terwyl de zy- 
delingfe, die dezelve omringen, daar boven uite 
fteeken, zynde merkelykkleiner. Deeze beftaan 
uit Mannelyke of onvrugtbaare Bloempjes , wel- 
ke de. Blaadjes egaal en byna rond hebben ,„ met 
een Puntje , de. Meelkhopjes -Eyrond en dub- 
beld, —_ De. middelfte Kroon. heeft tweeflag- 
tige Bloempjes, zyhde hier beladen met de 
Vrugtbeginzels of onrype Zaaden , gekroond met 
den Kelk en ee als gezegd is :hoe- 
danig een Vrugtje by B , vergroot zynde, is 
onder ’t Oog gebragt. De det” Kroon hére 
omtrent twintig , de zydelingfen omtrent tien 
Straalen , ongelyk van langte, 

_ De volgende Geflagten hebben geen alge- 


PHELLANDRIU M. Water-Kervel, 


Dat de middelfte Bloempje& kleiner zyn; 
Vrugt Eyrond , glad, met den Kelk en ie 
gekroond „ maakt de Kenmerken van dit Ge- 


flagt, 
ML, DEEL, VIJL STUK, 


142 BESCHRYVING DER 


IW. flagt,’ men twee rend Soorten bevat ’ 


ard naamelyk. id Bi 

ridors- (1) waer: Sg met Kd beha. der 
vm id gemikt, | 
Ps wid Bladen HV 8 Eru 55 ie 

drium 4- ‘eigene hebben dit Kruid; 


> 
Gemeen. verward met de Groote Scheerling en het der= 
halve Wâter- Pi een on ee ons 


pen nn aan de- kanten-van Rivieren en 
Moetasfen-en inondiepe “Wateren, door’ get 
heel Europa.::By ons: kome heek in Sloos 
ten. en Graften voor; en =n Verfcheidenheid , 


Er A Een 5 | dt K 4 KKK 
NV Ale PV VEV E d ek a <a bj] 


met Koriander-Bladen- bre BäùarNus heet 
volgens Ray, in mien ‘en hreniip: pen 
van Engelánd, >= orto elen 
Het heeftrcen zeer” dikkecholle: Std, die 
onder by: Verdiepingen Vezels uitdeeft > in den 
Grond der Slooten, forarysls opiglètende! tot 
nei to astgaitstgs” ohegranehe ee 


aki dey Nine 5 
G) Phellandrium, Fo ek: amif aanbas' à varied 
Sf. Nat. Nil. Gét. zso p. zi}. Weg. XIN. Gen. 553. p. 
236. Phellandrium. H. Cif: zoe. Rs Lugdb.”vog. FE Sid. 
233- VAILL. Paris, Is9. GOUAN Jonsp, 145, Jacq. Vind, 
sor-Reig. Gedan: 33.-Weig. PómURig.“ss Don. Pe 
$91. HALL. Helv. 432, Cicutaria paluftris tenuifolia. C. B. 
Pin. 161. Ciettraria ‘pltuftt is, Log: Ze. 735 B, Milfefotiam 
Aq-vatbtsellatuä Cótiadi folia. c 8. ef 146 milesi 
Aq. MATTE Dieser Mo prei ee | 


KROoNTjes-KRUIDBEN, aô 


twee Ellenhoogte , maakende eén zeer” IV. 
Gewas „als een Boompje, met groote. plan Aah 
die fyn verdeeld zyn. De uiterfte Blaadjes „zegt Hoor 
HALLER, zyn half gevind en Lancétvormig:STUES — 

de” Blöemkroönen- niet ‘wêct groôt, “Plet Zaad, Dirie, 


dat Kraiderig en: fcherp kt van ouds berugt tot 


Kehra vas: “windiinen op ieuirs 
aafigepreëzeh door den Jongen Heer He ret ens 
Zyn Ed. zegt, dat dit Kruid, in Daitfchtandy 
Water -Venkel; Paarde <Perikel of Wilde - Wens 
kel, genoemd wordt ; zynde het Zaad daarvan 
By het Gemeen, DES ang, tot alle Wonden , 
Zweeren en aanmerkelyke Kwaalen „als een al. 
gemeen. Geneesmiddel in gebruik geweest, Het 
heeft „ volgens zyn Ed. „een zeer Balfamieke 

hoedanigheid ftrekkende „ zo tot verfterking 
der Vaste Lighaamsdeelen sals- om, door eene 
zagte prikkeling , detaaije , Lymerige Vogten 
bies te emmae Varde. Lao daar 


ebben. Ev: ë och” zyn Vader, de vermaarde 
LaurENTiusS HEisTER, hadden, in Pae 
denten met Wonden en Zweeren behebt , ‘Goic 
ecnige kwaade ujtwerking daaf van gezien 3 
maar hetzelve , naar oogenfchyn,. dikwils mt 
vrugt gebruiken-Jaaten (2)e ‚5 —- 

Volgens den ‘Heer Gasten en 


ip Er: Fin. per: rolf de Phelhardria ke, 
Eph. Nat. Cur. Vol, V. p. 4 


U. DEEL, VIII, STUK, 


| 
144 BESCHRYNING DER 


Ws landrium Aquaticum , in Tartarie:s een dooden. 
AFDEEL: yk Vergift. geacht voor de Schaapen ; zynde. 
Hoorn: hetzelve, reeds lang, als nadeelig voor de Paar- 
STUK. den aangemerkt geweest, De Ridder Line 

NEUS, (zegt hy) dit Kraid zorgvuldig „ zo 
zelf als door zyne Leerlingen, onderzogt her 
bende, befloot, dat niet zo zeer dit Kruid, als 
het Olyphant - Torretje, daar op bevindelyk (*) ‚ 
hier van wel de oirzaak kon zyn. Het groeit ook. 
op vogtige plaatfen in. de: Erk deelen van 
het Rusfifch Gebied (4). 


iu. (2) Water- Kervel met eene bna’ naakte sen 
drin dubbeld gevinde Bladen, | 


engel Fen Kruid, dat de Switzers- Mers of Mute 
geren noemen ,; waar van ‘het misfchien den 
Baam Muttellina heeft, maakt deeze Soort uit, 
De Groeiplaats is op hooge Gebergten der 
Zuidelyke deelen. van Europa „ inzonderheid 
op de eigentlyke Alpen, alwaar de Runders 
door hetzelve te eeten', niet zn veel maat 

ook 


t0snben ei Elan dd 0% 


EE, Paraplu. Zie deere Nas. Hf. LDI, 


STUK » bladz, 47e. 
(tT) GMEK. kain darib Rusland. 1368 - 1779. Peters, 
2774. 1. D. p. 1 


(2) hande Caule fubnudo, Foliis bipinnatis. sere 
Caule vix Rämofo Gc. HALL. Hiv. 431: Meum Alp. Um — 
bellâ purpurascente. C. B. Pin. 148. Phellandrium Alp. &c 
TOURNE. Jnff. Muttellina vulgo in Alpibus dia. Gesn. 
Muttellina. J: B. Hil. Il. p. 66. CAM Epit. 3, Daucus 
montanus. CLUS. Pann. 7oa, 


On inn hel ae le de dk ad ae nk min aetkednhnden 


KRoonTjes-KRUIDen. 145 


ook een zeer Kruiderige Melk geeven. Het was _ IV. 


van C, BAuHINus Alpi/ch Meum, met een 


BREE, 


paarfchachtige Kroon , gencemd „ doch T our- Hodres 
NEFOR T bragt het, met reden , hier thuis, Een STEE 


goede Afbeelding , daar van , vindt men by 
CAMERARIUS, De Heer Harrer noemt 
het Sefeli en betrekt ‘er toe den Ooftenrykfchen 
Berg -Daucus , door Cr usrus befchreeven, Het 
heeft, zegt zyn Ed, , een dikken Wortel, met 
Stengetjes van maar eenige Duimen hoog en 
hardachtige Bladen als van Kervel, die de Vine 
blaadjes {pits veeldeelig hebben. De Kroonen 


zyn niet groot , zegt hy , en naakt, maar de 


Kroontjes, paarfch van Kleur, daar zy uit be- 
flaan , hebben de Omwindzeltjes zo lang als de 
Straalen of Bloemfteeltjes. Het Zaad is half 
ovaal , eer met een SDP dan met den Kelk 
gelande í 


C ICUT A, Water - brie 

zyn ‚ een byna iT ne ET 
De algemeene Kroon heeft ook geen Omwind- 
zel; ’t welk hetzelve van dat der Groote Scheer- 
ling, hier voor befchreeven, onderfcheide (*). 
On- 

(*) Dit merkt wylen de Haagfe Hoogleeraar SCHWENCKE 
aan , volgens LINNEUs, die de Kenmerken (ör Gen. Plant.) 
dus opgee!t : maar de Heer HALLER zegt, dat zo wel de 


mien als byzondere Kroontjes een Omwindzel hebben ; 


welk fomtyds inde eerften byna ontbreekt, 
K 


U. DEEL VIIL STUK: 


Digynia. 


4 
IV. 
Arpeer. 
VI. 

Hoorp« 
STUK. 

> 

Cicuta vi- 


refa. 
Vergiftige. 


146 BESCHRYVING DE R 


Onder de drie Soorten van hetzelve is ééne 


Europifche , naamelyk_ 


(1) Water-Scheerling met de Kroonen tegen 
de Bladen over 5 de Bladfteelen flomp ge- 
zoomd, 


Deeze voert te regt den bynaam, als de Ver- 
giftigfte van de Scheerlingen niet alleen , maar 
misfchien ook van alle Europifche Planten, Zy 
ee meest in de Noordelyke declen , zynde 

zeer gemeen in Noorwegen en Sweeden , als 
ook: in Pommeren en Rusland, op fommige 
plaatfen van Duitfchland , Engeland en de Ne. 
derlanden, en zelfs in Switzerland , voorkomen- 
de, De vermaarde HasserQuisT heeft dit 
Onkruid ook gevonden aan de Oevers van den 
Nyl in Egypte, en van de Rilandjes in die Rí- 
vier, Doktor Scoror 1 nam het waar in ’t Veld 
van Labacum in Karniolie, De Groeiplaats is 
altoos op vogtige plaatfen, aan de kanten van 
Meiren en Moerasfen of in Rietlanden en zelfs 
ja Modderige Slooten, waar in ik het hier, by 
(4) Cieuta Ummbellis oppofitifoliis Sec. Syf?. Nar. XII. Gen. 
3s1. p- 213. Veg. XIil, Gen. 354. p. 236. Cicuta, Hort. 


154. Sium alterum. Dov. Pempt. sor, Sium alte 
ati facie. Log. Jeon. zo8. Siam Pinnis laciniatis, Pinnúr 
lis trifidis, Nervo non foliofo. HALL. Helv, «36. HASSELG: 
Pal. soo. GORTER Zrgr. 44. WEPFER. de Cicuta Aguatice, 
Monogr. SCHWENCKE wan de Groote Water - Sc heerling. dagt 
3756, 


KROONTjEs- KRUIDEN. 147 


Amfterdam „-groeïjende gevonden heb ; weshals 1, 

ve het te regt den naam van Water - - Scheerling Arngake 

voert, Veel menigvuldiger komt het in de Ryn- Hoois 

landfche Veenen, als ook by Delft en °s Graa-STUKe 

venhaage voor. Digyuie, 
‚> De Steng van dit Kruid is ronden van 

‚> binnen Pypachtig hol (*): de Bladen zyn ge- 

s vind3 de Blaadjes drievoudig , Lancetvormi etvormig 

» Zaagswyze getand , met de Tandjes wie ge. 

» tipt. Het heeft een uitgebreide Kroon, die 

s» van onderen rood is: de Omwindzeltjes van 

» de Kroontjes zyn veelbladig , Borftelig , kort ; 

» de Bloemen wit, tweeflagtig en éénvormig, 

> met Eyronde ingeboogen Bloembiaadjes Zy 

s, hebben twee opftaande , witte , blyvende 

» Styltjes,dieop *tlaatst van elkander wyken , 

» en enkelde Stempels. De Vrugt is byna Ey- 

» rond , famengedrukt , effen „ geknot. Overs 

» dwars fplytende”, levert dezelve twee half 

Eyrondachtige Zaaden uit, d. die aan de en 


\ 


Bead 


Het Kruid is met zyn Bloem en Zaad ‚ als 
ook de Wortel, in Afbeelding gebragt door 
den gedagten Heer SCHWENCKE; gelyk, nu 
ruim een Eeuw geleeden , ook gefchied was door 

den voornaamen Duitfchen Arts Wearrgerus. 
a Medi à ua- 

€) By fchiet wel ter hoogte van twee Elien op , volgens 

‘Wrpsenus. Ik geef hier Woordelyk de befchgving van Lig: 
NEUS: Alant. alt p- 355: k 
as. Mtbee. niet meer dan een Elle loog gezien: 

K a 


U. Dazm. VIN. STUK, 


149 BESCHRYVING DER 


IV. Hunne Afbeeldingen komen, wat het Loof aane 
AFDEEL: gaat, nagenoeg met elkander, en met het gene 
Hoorp. dat ik gedroogd bezit, overeen; maar zy ver- 
STUK, {chillen aanmerkelyk ten opzigt vanden Wortel, 
zige CT welke ’s Winters „door hetafrotten zyner Veze- 

len „op Water dryvende , zig byna als een 

Raap vertoont 3 doch in de Zomer, wanneer 

het Gewas in groey {taat veel gelykt naareen 

Sellery - Wortel „als hebbende verfcheide dikke 

Vezelen aan een kort Hoofd, Hy is overdwars 

geringd; doch heeft in ’t eerfte geval dic Rin- 

gen veel zigtbaarer dan in’ laat{te : gelyk men, 
de Afbeeldingen vergelykende , kan zien. Van 
buiten is hy geelachtig, van binnen geheel wit. 
van Kleur en heeft een niet onaangenaamen 

Reuk , wanneer hy frifch wordt doorgefneeden, 

geevende ook een Melkachtig Sap uit , dat vole 

gens den Heer SCHWENCKE zoet is, Ik heb 
het niet geproefd, maar bevond, na dat hy een 

Etmaal , dus doorgefneeden , buitenshuis gelegen 

hadt, dat hy van binnen geheel geel was ge 

worden , en het Vogt re rn rood , ne 
een affchuwelyken Stank (*)._ 

„Hier uit kan men begrypen , dat deeze Wot- 
tels genoegzaam aanlokkelyk zyn voor ’t Vee en 
onkundige of hongerige Menfchen , ozon 

hei 


(*) Van die verandering , buiten den Stank, maakt WEP” 
FER ook gewag ‚en dit zal de reden zyn, dat J. BAUBI 
“us van den Wortel zonder bepaaling zegt: gekwetst zyndes 
geeft hy een vosachtig sie uit, senad van Smaak. Vid. RAL 
dll. Plant. Tom. IL. p. 4 


KROONTJES-KRurDEN, 149 
heid , voor Kinderen , die, al wat aangenaam _ IV. 
fimaakt gereedelyk ten End flaan, Van derzel- AFDEEL, 
ver kwaade uitwerkingen vindt men by de Ou- Hoofös 
den niets aangetekend : misfchien om dat zy °T®* 
weinig of niet groeit in de Zuidelyke deelen 5% 
van Europa. Zelfs zyn de Vergiftige Eigenfchap- 
pen, daar van, aan die onderzoeken de Genees. 
heeren Crusrus, Dopon us en Loser, 
niet bekend geweest (*). Ik fpreek van de Wae 
ter -Scheerling in ’t byzonder. SiMON Paur= 
L1, Geneesheer te Roftock in ’t Mecklemburg- 
fche, niet ver van de Oostzee , was misfchien 
de eer{te, die van de doodelyke kragt der Wore 
telen van dit Kruid, in Noorwegen Sylenebbhar 
genaamd, gewag maakte CH Aan een Water- 
molen by Kopp Menfchen, 
door het eeten der in Schyven gefaceden Wor: 
telen , geftorven. De vermaarde Weer e- 
Rus gaf een aanmerkelyke Hiftorie hier van 


(*) Van het Geelfappige Vergift van het Druivebloem 
(Oenanthe Sutco virofo Croceo) , dat zeer ten ontegte hier mee 
de verward wordt daor Doftor Mean, (op aanleiding van 
WeprERus,) hebben zy iets geweten, en de Land - Scheer- 
ling was hun bekend. 

Cf) In zyn Werk genaamd Osvadripartitum Botanicon, de 
eerfte maal te Roftock te in ’t jaar 1640, en aldaar 
Clasí. III. de Cizuta. p. 263. ’t Woord betekent Punten van 
Schoenmaakers Lifen zegt LINNAUS , die het, in Noorwegen 
zynde, bevonden hadt onze Water -Scheerling te zyn. Mis- 
fchien is die naam van de Kuiltjes of Putjes , die ’er in de 
Kringen van deezen Wortel zyn , als of zy ‘er met een Els 
in gekoken waren , oirfpronglyk. 

K 3 

U, Daau. VIEL, STUK, 


iso BESCHRKYVING DER 


aan *t licht. By gelegenheid dat, in ’% Jaatst 


Arnen. van Maart des Jaars 1670, in eene Berg - Vlak: 
Hoorp- tè daat de Bronnen van den. Dônau zyn, twee 


_ Jongens en zes Meisjes, famen tegen den Mid: 
dag titgaande , van deeze Wofttels ;dôor het _ 
trappen der Beeften op den Oever van een Beek 
bloot gemaakt , aten ; waar van zy zeer zwaate 
Toevallen kreegen ‚zynde de beide Jongens „die 
het meest daar van genüttigd hadden, binnen 
tén of twee Uüren tyds geftorven „ doch de 
Meisjes herfteld geworden. Het Volk, aldaaf; 
kende, voor dien tyd, de doodelyke uitwerking 
van dit Kruïd niet: offchoon zy wiften dat het van 
de Beeften niet genuttigd werdt ; maar fchreeven 
ser toen het verlies, dat zy van hunne Varkens 
voor eenige Jaaren geleeden hadden, aan toes 
weshalve dit Ontuig door hrin , vervolgens „zo veel 
mooglyk , werdt uitgeroeid, 
De Toevallen, hier door in Menfchen veroit- 
zaakt wordende, zyn ; Duizeligheid ‚ Maagpyûs 
Zwelling van den Buik, de Hik, Walging el 
Braakluft ‚met zwaare “Sruiptrekkingen , floie 
tende de Tanden vast op malkander , zodat 
de Mond niet dan“ met het uiterfte geweld kan 
open gebroken worden: het Hoofd trckt agter 
over en het Bloed loopt fomtyds tot de Oo: 
fen uit: waar op , indien de Lyder geen ver. — 
ligting krygt, door het ingenomene uit te braê: 
ken, gemeenlyk de Dood volgt, en dan loopt. 
‘er een groenachtig Slym uit den Mond van % 
Lyk. 
Niet 


KROONTjEs-KRUIDEN. _ ist 


Niet alleen de Wortel , waar ook hetKruid, — IV, 
heeft die nadeelige Eigenfchappen (*). Men 
vindt door den Heer Linnaus aangemerkt, rodel | 
dat de Inwooners van Tornea (4) en de he 
buurige plaatfen in Lapland, toen zyn Ed, zig Pe" 
aldaar bevondt, hem klaagden over eene Sterf- 
te onder *t Rundvee in fommige Velden, inzon- 
derheid aan de Rivier gelegen; alwaar de Wa- 
ter- Scheerling in menigte groeide, die derhalve 
door hem voor de oirzaak van deeze Sterfte 
gehouden werdt : want andere Landftreeken 
waren daar van bevryd, De Toevallen verze- 
kerden hem nog meer daar van: alzo die Bee- 
ften de Buik fterk opzwol, dat zy met Stuipen, 
bevangen werden en afgryzelyk bulkten, eer zy 
flierven. Drie Koeijen, in't jaar 1744 , te Roslag 
‘in Sweeden, aan den Oever , een menigte van 
deeze Wortels vindende , die ‘er van elders ge= 
bragt of door ’* Water bloot gemaakt waren, 
vraten dezelven Pr en ZEUS, GH) Eenige 


(*) Ook het Zaad, zegt de Hoogleeraar sertwanoet; in 
zyn Ed. Verband. bl. 43: maar ik vind daar van, zo by 
hem , als by anderen , geen Proeve 

) Tornea is geen tn van rede gelyk aldaar, 
bladz. 41, gez wordt, maar een Vlek of Stad 

Flor. Sutc. p. 34. De Heer SCHWENGKE heeft uit die 
zelfde Verhaal opgemaakt , dat het vier Os/èn waren, en dat 
de Hoeder mede flierf. LINNEUS zegt , Boves praflantisfime 
tres, die met den Hoeder of Dryver naar de Smid'e gingen, 
waarfchynlyk om gebrand te werden , en fpreekt van het 
laatfte niet. 

K 4 


IL. Deez, VIlL, STUK. 


152 Be Ne DER 


eren , evenwel, fchyr nen daar van minder aat. 


WV. Di 
AFDEEL goening te hebben, gelyk Wer per us ín Hon- 


voor den ondervonden leet: en het Kruid wordt, zegt 


STUKe 


men , van fommigen , gelyk van Paarden en 


Sne Geïten, zonder nadeel gebruikt, 


_ In’ Voorjaar 1714 , hadden drie Duitfche 


Soldaäten , van Utrecht vertrekkende „onder weg 
Wortels van de Water - Scheerling gegeten , 
meenende dat het Kalmus- Wortelen waren. Zy 
ftierven daar aan, in minder dan een half Uur 
tyds. Dezelven operiende , zag men de Wan- 
den van de Maag gefchroeid en de Maag vol 
van een witachtig Schuim. Men vondt de Lon- 


gen en Spieren van het Hart flap en flets, maar 


de Vaten waren vol van vlocibaar Bloed 9). 
* Geval van den jaare 1756 , heeft in onze 
Nederlanden wel het meefte gerugt gemaakt, 
Vier Kinderen , twee Jongens en twee Meisjes , 
waar van de oudfte omtrent veertien Jaar, en 
het jongfte twee Jaaren oud, in Zestienhoven 


onder Delfland , (niet ver van t Dorp Overfchie 
he wette Be Se dat 


Mem, de W Acad. des Sciences de 1715’, niet 1716, et- 
Iyk de zelfde Hoogieeraar zegt, en ‚van het 's morgens vroeg 
muchteren uitgaan, is daar niets te vinden. Het moet zeker 
lyk de Wortel van onze Water- Scheerling geweest zvn ; al- 
zo ‘er gezegd wordt: WEPFER, qui a fait un Traité expres 
Jur cette Racins Sec, Maar het laatfte, dat men by dien Aur 
theur geen Menfch daar van zo fchielyk heeft zien erven , is 
niet zo zeker: want in zyn eerstgemelde Jongen, van zes 
Jaaren , duurden , zegt hy, de Toevallen naauwlyks langer 
dan een half Uur, of by was dood. 


en 


KrooNTjes-K RUIDEN, 153 


dat een half Uur van Rotterdam legt) zig den HW. 
1 Maart „ ’s morgens , alleen te huis bevinden- APDERe 
de en hongerig zynde , aten van de gedagte Hoorp= _ * 
Wortels , welke aldaar overvloedig voorkomen “TUE 
aan de kanten van’t afgeveende Land, De Moe- 29" 
der , omtrent tien Uuren ’s voormiddags t’huis 
komende, vondt alle die Kinderen op den Grond 
leggen , in vreezelyke benaauwdheden met zwaa- 
re Stuipen, doende niets dan walgen, braaken 
en afgaán. De Oogen waren verdraaid en het 
Schuim ftonde hun op den Mond, Kort daarna 
ftierf de oudfte Jongen: het tweede Kind, een 
Meisje van zes Jaarcn, leefde nog tot ’s namid- 
_dags ten drie Uuren, en het derde , een Jongetje 
van vier Jaaren, frierf 'ganderendäags” s morgens 
te negen Uuren; zynde het jongfte , een Meis. 
je ‚dat misfchien weinig daar van genuttigd had, 
alleen Heth , 
Het befte Middel in ok een en 
alle mooglyke wyzen het braaken te 
met door den open gebroken Mond een Bidte 
veelheid laauw Water of Melk, met Olie en 
Boter, Suiker of Honig, naar dat men by der 
hand heeft, in te gieten. Een Aftrekzel van 
een Pyp vol of twee Tabak kan, in haast, tot 
dit einde dienen. Ook zyn verzagtende Klyftee- 
ren tot het wegneemen der Benaauwdheden , 
uit 
(*) Volgens het Verhaal van den Delftfchen Doktor Box, 
in het Werkje van den Heer SCHWENCKE , over de Water- 
Stheerling. 's Gravenhage, 1756. 


_ Me DEEL VIII, STUK» 3 


Iv. 
ArpeeL, 


Baak 

STUK. 
Tweewg- 

wize. 


«Zie 
bladz. 56 
hier voor. 


154 BESCHRYVING DER 


uit Winden ontftaande en om de Stuipen te 
doen bedaaren , of ook, het gene reeds in ’t 
Gedarmte Bekomen is, te loozen, niet ondien. 
ftig. Vervolgens zal men, niet zonder vrugt, 
eenige Theriaak of ander Opiaat, met Hart» 


‚fterkende Middelen gemengd , kunnen ingee- 


ven ‚ om de volkomene Oes te bevor- 
deren, 

De Heer LinNseus maakt van de Water- 
Scheerling alleen tot Geneeskundige gebruiken 
gewag» als zynde die tot de. bereiding van % 
Emplaftrum Cicute dienftig ; doch , aangezien 
tot dien Pleifter , zo wel als tot het Unguen. 
tum Cicute ‚het Sap des Kruids geeifcht wordt, 
en de Ouden geene dan de Groote Land-Scheer- 
ling fchynen gekend te hebben, die veel over= 
eenkomst met het Conium van DrioscoripeEs 
heeft *; zo zal men , myns oordeels , beter 


‘doen, zig aan het gemeen bekende Kruid, dat 


op ’”t drooge door geheel Europa groeit, te 
houden. Het eenigfte zou zyn, dat de Water- 
Scheerling fterker is 3 maar men heeft zelfs 
uit het onvoorzigtig uitwendige gebruik der Ge- 
meene Dolle Kervel gevaarlyke Toevallen zien 
ontftaan (*): zo dat men naar geen kragtiger , 

in dit opzigt, behoeft te zoeken. 
Ik voeg hier by, dat de uitwerkingen, die 
uit het gebruik van de Cicuta der Ouden voort- 
kwa- 


(*) BoreLr. Cent. II. Obs. 3. Item S. PAurra Quadrip: 
Bor. Clasf. 111. referente HOEFMANNO „Oper. Tom. il, ps 
199 


kwamen , veel meer overeenkomst hebben met _ 1V. 
een zagt werkend Vergift ; dan met een , ’t welk ÁFDEELs 
zulke geweldige Toevallen en een zo fchielyken Hooen- 
Dood veroirzaakt, Het was een Aftrekzel of ‘TUKe 
famengettelde Drank, door welken in te gees Piri 
ven, het Lighaam allengs van onderen op be- 
gonte fterven ; wordende de Omloop des Bloeds 
daar door vertraagd en eindelyk geheel vernie- 
tigd ; welke verdoovende Eigenfchap erkend 
word: in de Groote Land - Scheerling , hier voor 
befchreeven , plaats te hebben, 

Droevig is ’t‚-dat men de Water -Scheerling 
zodanig met de Water- Kervel (Phellandrium) 
en met de Water - Eppe (Sium) „ verward 
heeft ; van ’er zelfs den zelfden naam aan te 
geeven: Hier uit zyn , buiten twyfel, die te- 
genftrydige Berigten ontftaan ; dat men in de 
Zuidelyke deelen van Europa de Bladen en Spruie 
ten der Cicuta zonder hinder ble Salade en in 
Deere eisen k, ed EE daar door 
den Slaap verwekt hebben , ‘zegt con F ONTANUS, 
Ook fchryfc dn ‚ dat de Cicuta 
in Icalie niet zeer Vergiftig ware : weshalve het 
niet te denken is, dat de Venynige Druppeltjes, 
Acquetta di Neapoli genaamd, daar van bereid 
worden. 


(2) Water-Scheerling met vake Tuk rn. 
en. Mgabipe 


(2) Cieuta Ramis Bulbiferis. Ammi Fol. Lacîniis ee gend: 


U. Deer, VIII, STUs, 


IV. 
Arditk 


iberbe 
STUK. 


156 BESCHRYVING DER 


t. Gewas, dat onder den naam van Ammè 
te pe gefteld is door den Heer GroNO- 
vius, grocit in Kanada en Virginie. Het is 
een Waterplant , die de Bladen zeer fyn ver- 


veen deeld heeft, met witte Bloemen en den Reuk 


Cicuta 


maculata. 


Gevlakte, 


van Komyn ; grocijende niet hoog. Het heeft 
een gehoekte Steng. 


(3) Water - Scheerling. met de Tandjes der 
Bladen gefbitst , de Bladfteelen ek 
én aan de punt tweekwabbig. 


Niettegenftaande deeze , die ook een Vist 
pifche Waterplant is, insgelyks den Reuk en 
tevens den Smaak van Komvyn heeft in het 
Zaad , fchynt zy doch tot de Vergiftigen te 
Bshabren: De Steng is, volgens den Heer Crav- 
TON „ hol en glad , als die der Dolle Kervel, 
van onderen gevlakt. Men heeftze, niettemin, 
Virginifche Engelwortel genoemd gehad, en 

ITCHELIUS maakt ‘er een nieuw Geflagt 
van, onder den naam van Myrrha, Meerge- 
tente Hoogleeraar SCHWENCK E,dezelve uit 
Zaad en hebbende, was, door het Kruid 
dikv ken, met Duizeling en Hoofd. 

pya 
laribus Sc. GRON. Virg. 31,42, Umbellifera Aquat. &c- 
Raj. Suppl. 260 

(3) Cicuta Fol. ferraturis mucronatis Sc. Agopodium Fol. 
Lanceol. GRON: Virg. 22, 44. Ee Caribaarum elatior, 
Olufatri folio. PruK.-Alm. 21. T. 76. ft. Angelica Virgi- 
niana Fol: acutioribus Sec. MOR:s. Hift. II. p.2sr Myachâ. 
Mircu. Ger. 18. 


id 


KROoNTjEs-KR UIDEN, | 157 


pyn aangedaan. Volgens zyne Afbeelding gely- rv, 
kende Bladen vry veel naar die van de Europi-Arpeer, 
fche Water- Scheerling. De Steng was ook van Hookne 
binnen hol , met Leden, in Takken verdeeld stru. 
en fchoot op totsde hoogte van zes of zeven Digyia. 
Voeten. Het grootfte werfchil beftondt in de 
Wortel, die volgens zyne Afbeelding een Peen= 
Wortel is, gelyk hy den Wortel van de Water- 
Scheerling genoemd hadt , zynde dezelve, en 

niet deeze, een Knobbel- Wortel, Hier komen 

aan den Stoel verfcheide Wortels, welke de gee 
daante van Peen of Karooten , dat is van de 
gemeene zogenaamde Wortelen hebben , zynde 

met zeer veele Vezelen omringd : van buiten 
bruin-ros „ van binnen wit Vleezig en hebben- 

de geen Reuk, Die van het Zaad fcheen hem 

naar Anys en Venkel , ondereen gemengd, te 
gelyken (®)s-áari 


EE THUSA(H) Tuin-Scheerling. 


Era Oe ge Nin 


veerde. driebladige, hangende Omwindzeltjes en 
eene geftreepte Vrugt. Twee Soorten zyn ’er 
thans van opgegeven, naamely 


(1) Tuin: 


(*) SCHWENCKE over de Water-Scheerling ‚ bladz. 28. 

(1) Ve Heer HALLER fchryft Ethufa, om dat men, 
onder de naamen der Cicutas 49eveg vindts doch cigener 
is het woor sera s van ede fchroeijen (in brand $ 
fieeken } afkomitiz. 


EL, DEEL, VIII, STUKS 


153 BESCHRYVING DER 
IV. (1) Tuin=Scheerling met gelykvormige Bladen, 
6 


Vi. Dit Kruid, dat in de Tuinen van byna ge= 
pi heel Europa, mu en- dan , als een Onkruid 
voorkomt ; ja zelfs “in fommige Landen zeer 

Et gemeen is (*), verdient een naauwkeurige on- 
Dolmaa- derfcheiding. Men is doorgaans zo gerced niets 
rn om Kruiden , die in ’% wild groeijen, tot Spyze 
te gebruiken : het moet by toeval, door gebrek 

of door een mistafting zyn , dat men zig daar 
aan vergaapt : maar het tegenwoordige. komt 
fomtyds onder de Peterfelie voor, en kan liga 

telyk daar voor gefneeden worden. Men vinde 

‘het, naamelyk, by den kundigen Naamgeever , 

C, Bauminus, Kleine Dolle Kervel, die naar 
Peterfelie zweemt, getyteld,en T Racous noemt 

het Ondeugende Peterfelie: GESNERus eem 

Soort van Dolle Kervel , Gly/en genaamd: * 
Gemeene Volk, zegt Loner, Wilde Peterfelie, 

Men vindtze hier by de Stad, op den Weg naar 

Amttelveen , als ook by Deventer en Zwoll, 
en 


ED) Lrhafa “Foliis ‘conformibus. “Sy. Nat. Weg. KUL 
Gen, 355. p- 236 Zthufa. Syf. Nat. XII: Gen. 352. p 


G 

Perrofelino fimilis. C. B. Pin. 160. TOURNF. Inf?. VarLL. 
Paris. &c. Cicutaria fatua. LOB. Jeon. a z8o. Cynapiume 
Rav. T. 75. Rupp. DaLL. HALL. Helv. 

…__{*) Habitat pasfim in Hostis et Pied prope Viennam. * 
KRAM. Auf?r. 77. Elle vient communement dans les Jardins 
autour de la Ville. TOURNF. Par. 419. Nil in Kortis te: 
quentins. HALL. Helu. 433 


KROONTjES-KRUIDEN. < 159 


en in Vriesland aan de Wegen. Sommîigennoe-_ IV. 
menze ook Honds-Peterfelie, waar van Rr- kn id 
VINUS zyn Cynapium gemaakt heeft, dat Hoorp- 
tot een bynaam flrekt ; de Engelfchen Fools-STUE 
Parsley, wegens haare uitzinnigmaakende hoe- 5% 
danigheid. 
Dit Onkruid fchiet zo hoog niet op als de 
Groote Scheerling , hebbende den Wortel fom- 
tyds een Pink dik en wit, van figuur als die 
der Peterfelie. De Steng is ook geltreept ‚ van 
binnen hol en groen met een blaauwachtigen 
waasfem „ doch, by den Wortel bruin, Het 
Loof is donkerer groen en heeft geen aanmer- 
kelyken Reuk; waar door men het best van de 
Peterfelie en Kervel, wier Reuk zo kenbaar is, 
als ook van de Groote Dolle Kervel, kan on- 
derfcheiden, Hierom heeft Loper het Cicu- 
taria fatua geheten. Aan ftukken gewreeven , - 
niettemin ‚ geeven de Bladen ook een walgee 
lyken Look-Reuk uit. Zy zyn groot van om- 
trek , met weinig Vinnen en gefnipperde Vin- 
blaadjes , de Slippen byna gevind, de Slipjes 
Lancetvormig, vlak ‚ten halve in drieën gedeeld, 
De Stengblaadjes komen in figuur, byna, met 
de anderen overeen. Het heeft weinige Kroo- 
“nen, wien het algemeene Omwindzel ontbreekt, 
De buitenfte Bloempjes zyn ongelyk, de bin- 
“nenften gelykbladig, allen wit van Kleur. Het 
Zaad heeft vier diepe Sleuven en drie dikke Rib- 
betjes, verfchillende door zyne grootte en dikte, 
(byna als die van Koriander, ) van het Peter- 
fe. 


Ile DEEL VIll, STUEe 


160 BESCHRYVING DER 


IV. felie-Zaad en naby komende aan dat der Groos 
Aril te Dolle Kervel, doch het is op de Ribben 
Hoorp- niet gekarteld en geelachtiger van Kleur. 
STUK. Zonderling is, ’t gene Los gr van het gebruik 
„Avewydeezes Zaads fchryft, Indien de Oven der Bak- — 
es eren te heet is , zegt hy, zo dat men vreest 
dat het Brood zou mogen verfchroeijen of-ver« 
branden , dan werpen zy daar in, een of twee 
Handen vol van het rype of onrype Zaad deezes 
Kruids „ door welks gekraak en zonderlinge kragt 
die Hitte beteugeld wordt. Deze gewoonte werdt 
door de Bakkers in West- Vlaanderen onderhou- 
den 3 gelyk hem door den Edelen geleerden Heer 
Sakob van Hallewyn, Heer van Voxvrye, een 
groot Lief hebber der Kruiden , was verhaald. 

Zo deeze Hiftorie waar was, zou mer daar 
uit befluiten mogen, dat het Zaad niet van een 
zo fchadelyke hoedanigheid ware als het Kruid: 
* welk , met en benevens de Groote Scheerling; 
dient om de Vraagen te beantwoorden van LiN= 
NEUS. Of ‘er ook Vergiftige Kroontjes- Kruiden 
op het drooge groeijen en of niet alle deeze Krui- 
den Aromatiek zyn? De eerfte, naamelyk , wordt 
_door dit Kruid beveftigd: de Jaätfte om ver ge 
worpen. Deeze Kleine Scheerling heeft, als bo- 
ven gezegd is, byna geen Reuk, en niettemin 
eene Dolmaakende kragt. 

Ik cwyfel niet of de Hiftorie van Trac us» 
dat zekere Vrouw , onder de Pintternakels of Ka- 
rooten , eenige Wortels van Scheerling gekookt 
en genuttigd hebbende , daar door als dronken 

en 


KROONTJES-KRUIDEN, 161 


en zinneloos wierdt: zo wel als die van Krr- 1V. 
CHERUS , Welke de zonderlinge Toevallen , ÂFDEELe 
twee Geeftelyken door het eeten deezer Worte- Hoorne 
len, in plaats van Peterfelie- Wortelen , over: “TUE 
gekomen , befchryft (*) ; zal op die Kruidzien, 257% 
Immers met de Groote Scheerling kan men zig 
‚zo ligt niet vergisten. als met deeze Kleine, en 
de Toevallen verfchillen grootelyks met de uit- 
werkingen van het eeten der Wortelen van de 
Groote , of van de Water -Scheerling , hier 
voor befchreeven : dewyl de ecrfte langzaam 
door verdooving der Lighaams - Geeften ; de 
andere door Stuiptrekkingen zeer fchielyk de 
Dood veroirzaakt. Wil men , ondertusfchen, 
nog cen nieuwe Hiftorie der uitwerkingen van 
de Wortelen der Scheerling , (die overvloedig 
groeide in de Tuinen der Burgeren van Nieuw. 
Angermond, inde Ukker - Mark van ’t Branden-_ 
burgfche, en dus geenandere fchynt te zyn dan 
deeze Kleine Tuin-Scheerling:) zo als dezelve 
in * voorfte deezer Ecuw is voorgevallen. Men 
Viadt dien aangaande her volgende door eenen 
Geneesheer van die Stad, LrmPRECHT ge- 
naamd, aangetekend (4). 
In ’* Dorp Altkunigendorf , omtrent een 
| … Myl van deeze Stad, door deszelfs Heer onte 
„, booden zynde, om verfcheide Patienten , die 
» vere 
() zen Traët. de Pefle. Vid. GEOFFR. Mar. Med, 
Tom. UI. p- 3 
(1) Epbenm. Nas. Car. Vor. IT. Obs. st. P- 97, 


$, Deer, VII, Stom. 


Ho BESCHRYVING DER 


…À ghege waren, byte ftaan , fprong ik ylings 

‚ te paarde. Toen ik aldaar in ’t Kachel - Ver- 
‚‚ trek van zekeren Boer tradt , verbeeldde ik 
> my bykans in ’ Dolhuis té zyn gekomen, 
‚‚ Eerst zag ik op een Bank, naast aan den Kae 
„schel , een Perfóon zitten, die miet traanende 
„> Oogen de benaauwdfte zugtingen voortbragt. 
s, Aan de zyden van ’t Vertrek lagen ‘er twee, 
» waar van de een over fchrikkelyke Buikpyn 
„ klaagde , de ander gedompeld was in een 
„, diepen Slaap, waar uit men hem naauw- 
ss Iyks opwekken kon. Terwyl ik met de Ou- 
» ders over de oirzaaken der Kwaal en de 


ss Hulpmiddelen fprak , komt cen Dogter al 


„> lachende en fpringende op my aanvallen 3 
sen een andere wilde my met Vuiften 
s> flaan. Dit rumoer bedaard zynde, werdt my 
“3 't Geval aldus verteld. 
» Àlle deeze Patienten waren door een oud 
» Wyf in de nabuurfchap, de Weduw zyn- 
» de van een Yzerfimid, onthaald op Bry, die 
> Zy gemaakt hadt van zekere Wortels , wier 
„> lekkeren Smaak zy niet g kon pryzen. 
„ De Wortel my acid’ rdende, kende 
‘ik hem aanftonds voor dien van Dolle Ker- 
> vel, welke gekookt den Smaak heeft van 
ES witte Wortelen. De Bladen , die hy voor 
„het in ’t Zaad fchieten maakt, hebben vol- 
»» ftrekt de figuur van Peterfelie, maar gecven 
>, als menze tusfchen de Vingers wryft „ een 
», Onaangenaamen Reuk,”, 


Door 


„KRoonrjes-KRurmek. 163 


Door Braakmiddelen werden alle die Pâtiene_ 
ten wel dra herfteld ; doch zulks gelukte niet Arona. 
jm een jong Kind, het welk Pap van dergely= Hoor: 
ke Wortelen hadt gegeten, en die Geeftelyken pe we 
waar van KircHerusfpreekt, waren nacen aen: 
langduurige Kwyning ook geftorven. Daar uit 
blyke, dat de Tuin -Scheerling insgelyks Ver- 
giftig is, hoewel minder fterk dan de Groote 
Lahd-Scheerling , die wederom in deezen van 
de Water-Scheerling verre overtroffen wordt, 

BorRrHAAve verhaalt „dat zeker Huisgezin 
van twaalf Perfoonen , dit Kruid voor Peterfelië 
gebruikt hebbende be: ’t Middagmaal , daar van 
gevaarlyk ziek was geworden, en niet dan door 
het rykelyk gebruik van Azynen Wyn, nâ vers 
loop van tyd, tot herftelling kwam (*). ‚ Meù 
»» oordeelt, zegt Doktor Snor, dat fterke 

„> Wyn het befte Tegengift in dede zy (f}. 
„Ik 
(ror at ess, Medps tag oasis di 5 

(}) Enkel Melk is door de Ouden reeds als een Tegengift 
aangepretzen, en ook onlangs in Duitfchland dienftig bevon- 
den: doch het verfchile veel of men het Kruid dan de Woer- 
tels,en deeze raauw of gekookt, gebruikt hebhes als ook „ 
hoe lang hef gêleeden zy. Ingevalle de Wortels raauw ge- 
bruikt zyn en men ’er aanftonds bykomt, dan is de Ontlas- 
ting door Braaken noodig : anders zal men moog!yk door 
verzagtende cn vêrfteikende Middelen, gelyk Melk of Wya, 

Azyn tet Theriaak , Honig enz. meer uitregten , befchutten- 
de das de Maag en 't Gedarmre voor de, aandoening van 't 
Vergift en deszelfs uitwerping neder waards of ook daor de 
Zweetgaten bevorderende. 
La 
Il, DESL, VIII, Stug. 


IV. 
AFDeEL. 

VI. 
acai 

UK, 


bs 
wige, 


164 BESCHRYVING DER 


„» Ik ken een. Dame, die zeer veel Smaak in 
„ Peterfelie hadt, en een hartelyk Ontbyt van 
s‚ jonge Bladen van Dolle Kervel in plaats van 
> dien deedt, De misflag werdt wel dra ont- 

„dekt en men liet haar een  Pintje beften 

iä merten Brandewyn, ineens , opdrinken 3 ’£ 


4» welk haar in ’t minst niet aandeedt en zy hadt 


‚ ook geen nadeel van het Kruid” (*). Derge- 


lyke Verhaalen vindt men meer, die dikwils on- 
geloofbaar en niet gemakkelyk te ontknoopen 
zyn, welk Soort van Dolle Kervel ‘er bedoeld 
worde , en hier uic kan het ontftaan, dat men 
zo geweldige uitwerkingen van deze Scheerling 
door fommigen geboekftaafd vindt (+4). 

Dit blyke inzonderheid uit de volgende His- 
torie , welke men op rekening van de Tuin- 
Scheerling gezet heeft. De Heer Riviere 
gaf, den 24 Mey des Jaars 1708, aan de Ko. 
ninglyke Societeit der Weetenfchappen van Lan- 
guedok , te Montpellier, berigt van een droevig 
Geval , te Servian, in het Stigt van Beziers » 
gebeurd. Een Meisje van agt of negen Jaaren , 
de Kost zullende klaar maaken voor het Huis- 
gezin, van Vader, Moeder en vyf Kinderen, 
pam een hand vol wan dit Onkruid, *t welk zy 
niet kende, en, hetzelve fyn gefneeden hebe 
bende , bakte zy het in een Eijerkoek met 

Kruim 


(*) Srorr Afèdicina Brittannica. p. 136 
(f) Vide HaLtemum , loco cítato, Item WEPFSRUM. Pe 
ao &c. 


KROONTJES-KRUIDEN, res 


Kruim van Brood. De Ouders, van ’ werk ko- _ IV. 
mende ‚ aten daar van met al hun Kinderen, esra 
zónder dat het hun kwaalyk fmaakte. « Des an- Hibin 
derendaags waren zy altemaal ziek, Den volgen. 5TUE 
den ftierf een Meisje wan zeven of agt Jaaren, Digyria. 
* welk door den Vader, die omtrent vyfenveer- 
tig Jaaren oud was, met zwaare Hoofdpyn en 
Slaapzugt bevangen geweest, maar éénen Dag 
overleefd werdt. Een Dag daar aan ftierf een 
Meisje van zestiew of agttien Jaaren, 't welk 
zeer onruftig was geweest, hebbende ook Pyn 
io 't Hoofd. gehad , met Braaking en Koorts, 
gelykde anderen. In't Lyk van den Vader vonde 
men een zwartâchtig Vogt in de Maag: de Les 
ver was harden geelachtig : de Milt Loodkleu= 
rig : de Mond van binnen zwart. De Moeder 
en de drie overige Kinderen ‚waar van zy ’t 
jongfte zoogde , hadden dergelyke Toevallen, 
doch ftierven niet: misfchien om dat zy mindet 
van den Koek gegeten en vervolgens Triakel 
met. Brandewyn gebruikt hadden : ’t welk als 
een Tegengift onder ’t Landvolk berugt is in 
die Landen (*). 


CoRIAN DRUM. Koriander. 

De Kenmerken , hier van, zyn een geftraalde 
Bloem „ met ingeboogene uitgerande Blaad- 
jes: het algemeene Omwindzel eenbladig , de 

x by- 

(*) Hfl. de la Societé R. de Montpellier. Tom. IL. p. 190. 

L 5 
IL. DEEL, VIII Stug, 


166 BE-5-G-H-RILV ING DER 


IV, byzondere- gehalveerd ‚em eenc Kogelronde 
Aspen Vrugt. — 
dt Twee Soorten an in dit Gata begreepen, 
STUEe _ naamelyk, Tie 


Ee @) Koriander met enkelde ronde Vrugten. 


dram fati Het Zaad van dit-Kruid is algemeen bekend 

Tamme. onder de naam van“ Koriander „maakende des- 
zelfs Zaadjes , nag aan ‘malkander zittende , een 
Vrugtje „van Kogelronde figuur , byna zo- groot 
als Peper. Het behoudt zynen Latynfchennaam , 
die van het Griekfch.Korion. of Koriannon af te 
leiden is ‚ in de meefte Taalen. Het komt van 
zelf -voort in de, Velden der Zuidelyke deelen 
van Europa , Onder ’t Koorn; wordende hiers 
in Zeeland, als ook ia: Noordholland, by en 
buizen, ied gezaaid. 

‘Men noemt het-Graote Koriander, in- mai 
ftelling vande Wilde, niettegen{taande het maar 
eeh dunne Steng heeft „van cen „Elle hooz, De 
Bladen zyn verdeeld in {malle Snipperingen. De 
onderften heeft ‘het-veel breeder ; de-bovenften 
Ímaller ; gelykende de eerften veel naar. die van 
’t Moederkruid, Het heeft lugtige Kroonen van 
witte Bloemen, waar’ op ’t gezeede Zaâd volgt , 
dat eerst groen is „ vervolgens geelachtig. De: 


(1) Coriandrum Fruîtibus globofis. Syfs. Nae. XII, Gen, 
363. Pp: 213. Vig. XIII, Gen. 356. P: 237 H. Cliff. Ups. 
Ri. Zugdh. 109. GOUAN Aforsp. z4as. Mat, Med. 135. Cori- 
andram majus. C. B. Pin. 158, TOURNE. ‚Inft. 316. T. 168 
Coriandcum. Cam. “Epi. s2L. . LOL. Ie. zes. Dop. Pempt- 


302. 


KROONTJEsS-KRUIDEN, — 167 


5 


Dewyl-dit Kruid een Stank heeft als die IV, 
der Weegluizen , zo hebben fommigen hetzel- 285 
ve mede voor Vergiftig gehouden : maar het Hoor, 
Zaad, ryp en droog zynde, heeft in tegendeel ** 
cen aangenaamen Kruiderigen Reuk ; doch is 
bitterachtig, van Smaak. Men houd: het voor 
een Windbreekend en Hartfterkend Middel , 
gelyk veele andere Kroontjes -Zaaden, en ae 
zou tegen afloopende Koortfen byzonder dien. 
ftig zyn. Het behoudt echter altoos iets dât 
het Hoofd beroert, en hierom is het Bier, 
daar mede aangezet , fterker dan anders ; maar 
aan Koek geeft het een aangenaämen Kruide- 
rigen Smaak. Uitwendig wordt ‘er, ín Zalvens 
gebruik van gemaakt tegen nd Schurft 
en andere Huidkwaalen, 


Dig yria. 


(a) Koriander met dubbelde pij: I. 
‚Deeze groeit ook wild in de Velden van. Tare. 5 


zelden ‘famengefte d of meervoudig: het alge. 
meene Omwindzel erf ne ndire heeft 
het niet: de Bloomblaadjes zyn niet gefiraalds 
de Meelknopjes  paarfchachtig. Twee ronde 
Eol- 


€) Coriandrum FruGtibus didymis. H. Clif. R. Lugds. 
GER. Prov. 250. Cor. minus tefticulatum. C. B. Pin. rst. 
PLUK. T. 169. f. 2. TOURNF. Zaff. 316. Corianddi altera 
icon. Dop. Pempt. zoz. Lon. Jeon. 706. B, Cor. fylvelie 
fetidisimam. C. B. Pin. 158. SEG. Veron. IL. p. 26. 

Te DEELe VIJL, Srume 4 


158 BESCHRYVING DER 


PAS „j, Bolletjes by elkander gevoegd, en dus T eftikel 

vi. achtig, maaken de Vrugt uit, veel naar dic var 

mtd £ Kleefkruid gelykende, De Stank van ’t Kruid 

Tisa is fterker dan in de Tamme: vân die Verfcheie 

vig. denheid ten minfte , welke den naam van Wil= 
de uitermaate Stinkende Koriander voert. 


“SC AND IX. Naalde- Kervel. 


Een Elsvormige Vrugt: een geftraalde Bloem 
met. uitgerande Blaadjes : de Blommetjes in ’t. 
midden dikwils Mannelyk, en het Loof naar dat. 
van Kervel meer of min gelykende ; maaken. 
de Kepmerken uit van dit Geflagt, waar in tien, 
Soorten, meest Europifche, vervat zyn: als 


Ca) Naalde- Kervel met gefleufde gehoekte 
Zaaden. 


rio 

kende. Deeze Soort „ die Myrrhis genoemd wordt 
wegens den Reuk, groeit op de Bergvelden in 

Italie en Provence. Men noemtze in ’t Franfch 
Cerfeuil musquê , in * Neerduitfch Welriekende 

Kervel. Zy komt by ons niet dan in de Tuinen 

voor. * Gewas en Loof gelykt zeer naar de 

Dolle Kervel , maar het Zaad verfchilt groofe- 

Iyks, als zjnde grooter dan Komyn- Zaad , lange 

were 


(x) Scandi Setninibus fulcatis angulatis. Syf?. Nat. 
354. p. 213. Wig. XIII. Gem. 357. p. 237. H. Clif. toh. a 
Ga. R. Luydb. 155. GOUAN Afonsp. 146. GER. Prov. 250 
TOURNE. Inf. 326. T. 173. Myrrhis major Cicutaria odoratâe 
C. B. Pin. 160. Myrrhis- DOD. Pempt. zor. LOB. deon. 734: 


KROONTJES-KRUIDEN. 169 


werpig, dik en zwartachtig, eenigszins (pics ge- IV. 

punt, doch weinig overeenkomende metde op-AFDEELé 
gegevene Kenmerken, De Wortel is lang enHoorps * 
wit, eenigermâate voos, doch zoeten tot Spy-“TUKe 
ze bekwaaü : finaakende byna als-de Pinfters Pissis, 


nakelen, 
@) En dn die de, Zaaien fn en 
4 sedia 
zeer lang zen heeft. > Pe 
kig 


Deeze is in de Zaay -Landen der Zuidelyke 
en middelfte deelen van Europa , zelfs ook in 
onze Provinciën , gemeen. De Italiaanen noe» 
menze Scandice , naar den Griekfchen naam 
Scandixe Men heeftze te Roine ook .Acula of 
Naaldekruid genoemd gehad, wegens de figuur 


der Zaaden, en dit volgen de Franfchen met 


Aiguille de pen » dat is Herders - Naald: de 
Engelfchen met Pinkenelde en Storckes - Bill of 
Oijevaars- Bek; gelyk dit Kruid ook hier te Lans 


de Boeren , geheten worde, De Duite 


de , 

fehers noemen het Nadelkorffel, Venus-Strahl 
_en Hechelkam; zinfpeelende op Peten Veneris, 
seen bynaam, welken het bekomen heeft vande 
Kamachtige figuur der Zaadhoofdjes: In Spanje 
heet het Ouixenes ; wordende aldaar ter Markt 
gebragt ais Moeskruid , op fommige plaatfen, 


(2) Scandix Semin. lavibus Roftro fongisfimo. H. Clif. 
Ups. R. Lugdh. Scandix Semine Roftrato vulgaris. C.B. Pin. 
152. Scandix Peten Veneris. Dop. Pempt. 7o1. LOB. de.726. 
Peten Veneris. CAM. Epit. 3a4- 


Ls 
IL, Derz, VIII. STUK, 


170 BESCHRYYING DER 


Het heeft eenigermaate den Reuk en Smaak 


‘van Kervel en is van enenzande kragt ook nict 


Hoorp ontbloot. 


STUK, 
Tweeuge 


vigt. 


Dit Kruid heeft hen van een Voet 
hoog ‚ met lange ; ruige , fyn verdeelde Bla- 
den; de Vinnen gevind; de Vinnetjes zeer diep. 
in twee-en drieën verdeeld, vlak en zecr fmal, 
Het heeft de Kroonen meest enkeld , en de 
Blaadjes van ’t Omwindzel Gi dästeäns twec- 
hoornig,-De- Blaadjes der buitenfte Bloemen 
zyn zeer ongelyk; der binnenften byna egaal; 
eenigen Mannelyk anderen tweeflaatig. De Beke 
ken der Zaaden zyn wel twee Duimen-lang, 


_(g)Naalde- Kerels Eyrond Naald: | 


Ed _… vormige Zaaden, en zydeling fe ongefieelds 
in 


Kruontjes. 


……Deeze- Soort is de Gewoone of Tuin Ker: 
vel ‚die in de Zuidelyke deelen. van Europa 
gezegd wordt van zelf voort te komen, doch 
in- de middelfte en Noordelyke. deelen meest 
inde. Moeshoven wordt. geteeld; hoewel zy 
ook hier en daar, aan de Wegen en kanten der 
Akkeren , zelfs hier. te lande, in ’twilde komt 
opfchieten. Men noemtze, volgens den Grieke 
fchen naam Cheropleyllon, in ’t Latyn Cerefolium, 
in’ Italiaanfch Corefoglio , in ’t Franfch ede , 


(3) Scandix Semin. nitidis ovato-fabulatis &c. H. Clif: 
R: Lugdbe Fl. Sue. BC: GRON: Wirg. 3e. Mat. Afed. 137: 
Cherophylium fativum. C.-B: Bim. rsz. Charefolium-. DOB- 
Pempt. 700. 


KROONTJES-KRUIDEN. 171 


ip ’t Engelfch Chervel, in *t Hoogduitfch Korf- 

fel-.of Kerbelkraut, en by ons Kervel, Rosh 
De Geftalte is icdereen bekend. Men weet Boas. 

dat de Bladen zeer fyn verdeeld en geelachtigSTUEe 

groen zyn; de Stengen gegroefd , van binnen Digna, 

hol , van één tot twee Ellen hoog ger 

de: de Bl mtjes, wit en de Zaaden al 

gemeld ís. Het Kruid heeft een ain 

welriekende Geur en geeft eene Kruiderigheid 

aan het Moes daar het in gekookt wordt. In 

Voorjdar gezaaid zynde, fchiet het in de, Zo- 

_ mer fchielyk3-doch in de Herfst gezaaid-zynde . | 
duurt het den gantfchen Winter, … adlebinig 
De nuttigheid van dit Kruid is in een byzon- 
dere Verhandeling daar over , door Herwr- 
C1v S, befchreeven. Het is vitwendig, in Pap- 
pen , een zeer goed. oplosfend en verdryvend 
Middel : inwendig dient het uitgeperste Sap ‚by 

uitftek , tot wegnéeming van Verftoppingen der _ 
Ingewanden, als ook tot rypmaaking der Flui- 
men in de Borst, Men pryst hectegende Roos 
en Gezwellen „ en ‘byzonderlyk im eene Op= 
ftopping van ’t Wateren, den Steen en ’t Gra- 
veel ; zynde , zo wel als ’t Zaad , by uitftek 
Pisdryvende. Ook wil men dat, door deszelfs 
gebruik, het Zog. vermeerderd. worde, 


4) Naalde - Kervel met Eyronde flekelige Iv. 
Zaaden, eenvormige Bloemen en eene glad- Arif 
_ Stenge Ruu 


De die 
(+) Scandix: Sem avaris hispidis. &e. Scand. Sena. hispi- 
dis. 


U. DEEL. VIII. STUK» 


172 BESCHRYVING DER 


Hoorp- Kervel, naar welke het in Geftalte veel gelykt 

a wanecr. zy beiden groeijen op fchraale Gron- 

ige. den. Men vindt het, zo in onze Nederlanden, 
als in andere deelen van Europa, op wilde woe» 
fte plaatfen, aan de Wegen, Dyken, ja zelfs 
aan Muuren by Geneveen elders onder de Dol- 
le Kervel graeijende, 


v. (5) Naalde- Kervel met Elsvormige fekeig 
Pe Zaaden , geftraalde Bloemen en wa 
Zuidelyke. \Stengen. 


_Deeze. groeit op zeer dorre „opene Bergvel- 
den ir. de Zuidelyke deelen van Europa. Van 
de gewoone Naalde- Kervel , die men Venuse 
Kam noemt , verfchile zy meest door de Groeie 
plaats, zynde Reukeloos ‚volgens GERARD; 
maar ‚ volgens anderen, hebben de Bladen „ als 
zy gewreeven worden, eenigermaate den Reuk 
en Smaak van Kervel, Sommigen zeggen , dat zy 
gekaauwd zynde, naar. Anys ruikt, weshalve , 
en om dac de Bladen Saenen paar die van 

zen Ven- 
dis. H‚ Clif. ror. \M. Sasc. R. Zugdb. 111. Myrrhis Gytwelts ee 
Semin. asperis. C. B. Pin. 160. Myrrhis fylv. zquicolorum. 
Cor. Eepbr. 1. p: 110. T. 112. Cheroph. fylveftre Sem. 
brevibus hisfutis. TOURNF: 314. GER. Prow. 251. 
5 (5) Scandix Sem. Subulatis hispidis &c. Gouam Adonsp. 
146. GER. Prov. 251. Scandix Cretica minor. C.B. Pin. 
152. GARID. Prev. 431. Tab. 89. Sc. fem. Roftrato Italica. G. 
B. Prodr. 78. Anilomafethrum. Cor. Eepbr. Ip. 59. Te9e" 


KaoonTjEs:Kapionam „173 


Venkel gelyken , „CorLuMNA haar Anjo IV. 
trum heeft getyteld, ABEELA 


(6) Naalde- Kervel met byna Rolronde fie rn 
lige Zaaden , een ftekelige ng en ge- VI 
zwollen Knietjes. vd 

Knoopige. 

Op Sicilie is de Groeiplaats van dezze , die , 

de Steng ruuw heeft door zagte omgeboogen 

Doorntjes ; de Leedjes van boven Knoopig ver- 

dikt; de Bladen driemaal drievoudig ; de Vin- 

blaadjes ingefneeden ‚ruuw en uitgebreid. Het al- 

gemeene Omwindzel ontbreekt : de byzondere 

zyn twee- of driebladig, Elsvormig, klein : de 

Vrugten ftekelig door opftygende Haairtjes , 

lang, Rolrond en aan beide enden ftomp. 


(7) Naalde- Kervel met zeer ruige Zaaden , 
wier Haairtjes eens zo lang zyn als het ferme 
Zaad, 


hd 


VII, 
Tricha. 


In Egypte groeit deeze volgens Doktor Tor« 
RA » met Stengetjes van een half Voet hoog, 
byna glad, zo wel als de dubbeld gevinde Bla- 
den , wier Vinblaadjes Lancetvormig Eyrond 
zyn, De Heer Forskaon1 heeft aldaar, by 

Alex 


(6) Scandix Sem. fabcylinde. hispidis &c. Cheroph. Artica + 
„lis tumidis &c. H. Clif. ror. R. Lugdb. 112. Cerefolium an- 
nuum nodofum &c. Moris. Hij. UIT. p. 303. 8.9. T. 10. 
f. 4.-Myrrhis nodofa annua Semine aspero. MOR. Bles. 288. 
(7) Scandix Sem. hixfutisfimis, Pilis Sesnine daplo lengio- 
sìbus, Alant. 57. 


IL. DEELe VIII, STOK, 


_ 


1j4 BESCHRYVING DER 


Alexandrie , een Soort van Naalde- Kervel ge. 
‘ vonden ‚die de,Vrugten of het Zaad wel zeer 
Hoorb- ftekelig, doch. de Stengen ruuw hadt, worden- 
ad „ de van hem Scandix infefta geheten (*), gelyk 
Yde volgende by den Ridder , waar vande befchry- 
ving. aan zyn Ed, door D, less A is mede- 
gedeeld, 


vir. _ (8) Naalde- Kervel met de buitenfte Zaaden 
ve flekelig en half Klootronde Kroontjes zeer 
pn: _digt getropt. 
De Steng van deeze was, in de Pot , byna 
een Voet hoog gegrocid , met Bladen als dië 
‚ van Kervel. De kleine Kroontjes hadden omtrent 
zes vrugtbaare en voortsonvrugtbaare Bloemen 
de Meeldraadjes lang, met paarfche Meelknop= 
jes; de Bloemen wit, Van de twee Zaaden was 
het buitenfte alleen met gewrichte Doorntjes 
bezet : het binnenfte flegts ruuw, gelyk de beie 
de Zaaden van hêt middelfte Bloempje. 


iv. 
oer 


en € ) a Kervel met de Zaaden korter dan 
EE het ruige Steeltje. 
bloemige. — (16) Naalde- Kervel met lata se Eorond- 
X 


Procurs- Else 
en e ee arn Arab. Hafn. 1775. p. 58. 
andix Semine exteriore hispide, bebe cofte 
as eere Ves. KUL. 
(9) Scandis Sem. Pedunculo villofò brevioribus. R. md 
arr. Scandi Orientalis Flore maXimo. TOURNF. Cor. 23. 
(10) Scandix Sem. nitidis Ovato- Subulatis, fol. décöti- 
pofitis. GRON. Virg. 147. Cerefolium Virg. procumbens Fu 
marie foliis. Momus. Hij?. Ill. p. 303. S.9. T. 11. fig. ultimâ. 


KROONTJES-KRUIDEN. 18 


Elsvormige Zaaden en Vinswys’ verdeelde Ei Ar 
‚Bladen, en pps 


: Hoorp- 
De voorgaande is een Levantfche, deeze een srum, 
Virginifche , met Bladen als van Duivekervel Digyria, 
of wier Vinblaadjes op de manier van Varen in- 

gefnecden zyn; en witte Bloemen. 


CaerRorHvyrLrum. Wilde Kervé. 


De byzondere Kenmerken van dit Geflagt 3 
zyn, een omgeboogen holrond Omwindzel: in= 
geboogen Hartvormige Bloemblaadjes en eene 
langwerpige effene Vrugt. 

Het bevat eenige Soorten van Wilde Kervel, 
terwyl de Tamme of Tuin- Kervel, daar het 
den naam van voert, reeds in het voorgaande 
is befchreeven. 


1) Wilde Kervel met een gladde geflreepte 
Steng, de Knietjes een weinig gezwollen. - Cheropbst: 


Deeze, die by ons, hier om de Stad, en ver. Sladen: 
der by de Wegen en Velden, door geheel Eu-“é 
ropa , Onder de Ruigzaadige Naalde-Kervel , 

voor: 


(1) Charophyllam Caule levi firiato, &c. Sy/2. Nat. XII. 
Gen. 355. Pp. 214. Weg. KI. Gen. 358. p. 238. Chzro- 
phyll. Sem. levibus nieidis. H. Clif. zor, BR. Lugdb. 112 
Mat. Med. 143. FL. Sacc. Bolg. &c. Sc. Chziophyì!. fylve- 
fre perenne Cicute folio. TouRNE. drf?. 114. Fl. Lapp. ro4. 
Myrrhis fylv. Seminibus Izvibus. C. B. Pin. réo. Cicutaria 
vulgaris. J. B. Hiff. II. p. 185. Ráy. 429. Mytrhis. Fucus. 
Hil. sas. de. 298. 


II. DEEL, VIII, STUKe 


176 BESCHRYVING DER 


voorgemeld , en onder de Dolle Kervel, voort- 
* komt, gelykt in Loof veel naar de laatfte, Hiet- 
om is zy ook Cicutaria genoemd , by J. Bau» 
nINUS en andere Autheuren , doch by De- 
“ poNaus,offchoon dus aangehaald , vindt men 
ze niet (*). De Afbeelding komt voor , by Fucue 
sIUS, onder den naam van Myrrhiús , en daarom 
noemen fommigen dit Kruid de Myrrhis van 
Fuchfius. Morison heeft heet ook in Plaat 
vertoond (ft). 

De Steng is een dikke holle Pyp, als die der 
Dolle Kervel, doch ruig en niet gevlakt. De 
Bladen zyn doorgaans glad, met ruige Ribben, 
maar fomtyds ook geheel ruig en zeer groot. De 
Heer HAr LER heeft ze van een Elle lang ge- 
zien. De Kroonen zyn plat en hebben een algc- 
meen Omwindzel , dat eenbladig is , fomtyds 
ontbreekende ; 5 byzondere beftaan uit eenige 

tige Blaadjes » zig door,den tyd ombuis 

gende, De Bloempjes zyn wit; doch men heeft 

’er gezien met paarfche Bloemen: de Zaaden of 

Vrugtjes Kegelachtig en glanzig zwart : doch 

BoERHAAVE maakt gewag van zodanig een 
Kruid met geftreepte Goudgeele Zaaden, _ 

Is 

(*) Uitgenomen in het Franfche Werk, alwaar de figuur 
van Fucnsiug gebruikt is , onder den naam van M4yrrbis , 
zvnde de Plant, welke dus voorkomt in het Latynfche Werk » 
op de by LiNNBus en BE GORTER aangehaalde Bladzyde 
zor, de Welriskende Naalde - Kervel van hier voor. Het 
zelfde heeft in het Nederduitfche Kruidboek plaats. 

(F) Mogis, Umbell. 47.T. 1. £. 41. Hif, IL, p. 303e S-9 
T. 18.15 je 


KRoOoNTjEs-KRUIDEN Pt 


* Is een overblyvend Onkruid, in Vrankryk ‚ [Ve 
Perfil d'Asne, en in Engeland Cow-Weed ge- Sr hlan 
paamd , om dat in ’t Voorjaar de jonge Bladen Hoorp. 

STUK, «> 
tot een aangenaam Voedzel voor de Runders en ben: 
ander Vee verftrekken. Hierom is ’t zonderling , 
dat de Boeren het zouden vervloeken , zo Lin- 

Naus zegt (*). Het komt in de Laplandfche 
Bosfchen overvloedig voor ‚ by de Hutten der 
Ingezetenen. In Sweeden noemt men het Hund- 
luka, Hundkax of Hundkumin, dat is Honds= 
Karwey. Het Kruid wordt gezegd, onder den naam 
van Cicutarie Herba, in de Geneeskunde be- 
kend te zyn, als tegen het Heet Vuur dienftig. 
s, In Wyn gekookt, zou het kragtiger zyn dan 
» de Tuin- Kervel, zo om de Stonden te ver= 
»» wekken als tegen de Pesten andere Venynen; 
»» doch wy raaden niemand aan, zegt J. Ba u- 
» HINUS, om ’ zelve in de plaats van Myr- 
s rhis te gebruiken, alzo wy het eenigermaa. 
‚te Vergiftig Oordelen te ps lat 


tels van deeze Wilde Kervel ’s Winters had- 
den gegeten , in plaats van witte Wortelen „ 
hade hy daar van droevige uitwerkingen , byna als 
die van de Dolle Kervel, gezien, Waarfchyn- 
lyk zal dat Moeskruid , bereid zynde van Ker. 
vel, die op de Wallen der Stad door de 
Meid verzameld was, waar van BaRTHOL í- 

| NUS 


(*) Ruftieis deteftabitis. Herr. Clif. p. zor. 
M 


1. DEEL. VIII, STUK, 


18 ‘BESCHRYVING DER 


IV. __nus de kwaade gevolgen in een Burger van Kop. 

ArDEEL. genhagen , die kort na den Maaltyd ftierf ; gelyk 

Hoorp- ook in twee andere Perfoonen ; verhaalt, zoda- 

STUK. _nig Onkruid zyn geweest (*). In Sweeden wordt, 

Bran door het Vrouwvolk, op fommige plaatfen met 
de Bloemen groen geverwd, 


csakpbyi- Ce) Wilde Kervel met een gladde Steng ; die 
rad bulbo- aan de Leedjes gezwollen is en van onderen 
Raapachi flekelig. 

_Deeze heeft, volgens LiNNaus, haare 
Groeiplaats in Noorwegen, Duicfchland , Hon- 
garie,als ook in Switzerland, alwaar nogthans 
de Heer HALLER haar te vergeefs, op een 
Veld by Bazel, door Caspar BAUHINUS 
aangeweezen, gezogt hadt, In Provence groeit 
zy op de Bergvelden en is by Weenen in 
Ooftenryk in ’t Kreupelbofch en aan de kanten 
der Wyngaarden zeer gemeen. Zelfs brengt men 
‘er, in’t Voorjaar , de Raapachtige Worteltjes». 
even als by ons de Knollen ‚met het jonge 


- \ p 5 

(*) Barruor. Hif. Anatom. rar. Cent. IV. Obs. 46. fub 
titalo. Olus ex Mârrhide perniciofum. 

(2) Charopbyllum Caule levi &c. Leys. Hal. 258. Ch&t. 
Fol. fupradecompofitis &c. H. Ups. 64. Cher. Radice tut- 
binatâ Carnofà. H. Clf. to2. R. Lupdb. 112. Cicutaria Bul 
bofa. C. B. Pin. 161. Myrthis annua Semine ftriato levis 
Tuberofa, nodofa , Coniophyllon. 'PLuK. „Alm. 249. T. 206 
f. 2. Myrrhis foetens. Rav. Pent. 49. Hante Helv. 453. GBE: 
Prov. 252. KRAM. Aur. 78. 


KROONTJES-KRUIDEN, 179 


ter Markt; doch welke Spyze, zo Crusrus, IVe 

aanmefkt, fomtyds het Hoofd bezwaart, In de ADEL 

Elfaz houdt menze ook , na het affchillen van Hoor: 

den zwarten Huid , als Rämpies gegeten, voor “TCE 

zeer fimaakelyk. mld 
Hoe klein ook deeze Wortelen zyn, maakt 

doch het Kruid een enkele Steng van eens Mans 

langte hoog , met ros bruine Vlakken en gladde 

Leedjes ; van boven verdikt, De Bladen zyn 

glad en zagt , lang gefteeld- met zes of zeven 

paar Vinnen , die breed en wier Blaadjes in drie 

of vieren verdeeld zyn. Het heeft de Bloemen ; 

wit; de Zaaden Eyrondachtig en geftreept, taa- 

melyk groot, naar Anys ruikende, zo fommigen 

willen , zynde de Reuk van het Kruid volgens 

anderen ftinkende, 


(3) Wilde Kervel met een ruuwe Steng en ge- end 
zwollen Knietjes. ' EN ori 


Deeze , die , zo wel als de eerfte Soort, van Eee 
de Wegen cn in Wildernisfen , door geheel Eu- 
ropa zo wel als in onze Nederlanden groeit , ver- 
fchile aanmerkelyk door haare bruine of -bruin- 
paarfch gevlakte Steng, Het is een Jaarlyks- On» 

kruid, 

(3) Côeropbyllum ars faro &c. Cher. Caule maculatö 

&e. HI. Ch. R. Lupdb. FJ. Surc. GOVAN. Monsp. Bec. Myr- 

this Pinnulis femipinnatis Ben decrescentibus. HALL. 

Helv. 453. Gort. Belg. 83. Charophyll. fylveftre. C. B. 

Pin. 152. Mytrhis annua vulgaris Caule fusco. Moris. Hift, 
P- 302. Se 9. Te to. f7. 

Ma 


Ue Daer. VIlLe Sum 


130 BESCHRYVING DER 


IV, kruid , dat het Loof ook zeer fyn verdeeld en 
gea ruig, naar dat van Varen gelykende heeft. In 
Bode hoogte komt het met de eerftgemelde overeen. 
STe EE meer begaafd zy met de gedagte het Hoofd 
ot be ‚gelyk de bynaam fchynt 

aan n te willen duiden CH) ‚ is my niet gebleeken. 
De Kroontjes van hetzelve knikken eer zy open 


gaan. 
Iv. (4) Wilde den met een egaale Steng; de 
silaan Blaadjes fpits ingefneeden; de Vrugten 
birfutum. met twee Baardjes. 
Ruige. 


Dit Kruid, dat aan de kanten van Beekjes 
en op vogtige Bergvelden, in de Zuidelyke 
deelen van Europa, groeit, is in Switzerland 
niet zeldzaam. Men vindt bet Witte en Rooe 
de Cicutaria der Moerasfen , door C. Bauunt- 
NUs, getyteld, Tot hetzelve behoort de Bróc- 
kenbergfche Myrrhis van TH ar1usen de Ruig- 
achtige Berg-Sefeli met Bladen van Dolle Ker- 
vel, Ee den Heer HALLER, 

De 


(CT) Sommigen hebben dien soms in eni mat 

vindt het dus overal by Linn. 

(4) gr Caule quali se GONAN Afonsp. 147: 
KRAM. Auffr. 73. Jacq. Vind. so. GER. Prov. 252. Chate 
Foliolis mok Sc. H. Cliff. vor. R. Lupdb. var. Cerefor 
lium latifolium album 8&c rubrum. Moms. Hift. II. p. 304 

9. T. to. f. 6. Cicutaria paluftris latifolia alba 8 rubra 
C. B. Pin. 161. Myrrhis paluftris; Rtv. Pent. so. Myrr. S&me 
fritis longisGmis. HarL. Helv. 453. Sefeli montanum Ci 
cute folio fiabhicfutum. C. B. Pin. 161. Prodr. g5. Cicutasië 
palulris. LOB. Jeon. 735+ 


KROONTJEs-KRUIDEN. “181 


De Wortel , die eenige Ellen lang is, geeft, Iv. 
by ilehenwydren Vezels uic, gelyk die van de arie 
Water. Kervel. De Steng is pypachtig hol, ge- Hoorp= 
armd , en zeer ruig door ftyve Haairen, De °TUE 
Bladen zyn nu breeder dan fmaller, van onde- 
ren ruigachtig, en hebben de Vinnen gevind; de 
Vinblaadjes fcheef tweekwabbig, rondom met 
fpidte Tandjes, de uiterften famengevoegd., Op 
de Tandjes hebben zy witte Stippen of Klier- 
tjes. De Kroonen zyn klein en rond, ook knik- 
kende voor dat de Bloempjes ontluiken , en kort 
gefteeld. De Bloesfem is wit of rood van Kleur. 
Het heeft de Zaaden zeer lang , fmal en fyn 
geftrecpt. 


5) Wilde Kervel met een egaale Steng, de oe 
Blaadjes onverdeeld en Zaagswyze getand ; phrlien 
de Vrugten met twee Baardjes., 

‚ Koniderige. 

. Deeze Soort groeit in de Ooftelyke deelen 

van Duitfchland, hebbende C., BAUHINUS 
haar uit de Laulhie bekomen. Zy gelykt zeer 
paar het Gerards-Kruid , wordende van hem 
Wilde ruige Reukelooze Angelica geheten , dat 
tegen den Bynaam zou fchynen te ftryden ; 
maar hv erkent , dat de Wortel een Medici- 
paalen Reuk heeft. Hier zyn. de Steng en Blad- 
fteelen ftekelig. (6) Wil. 


Rek Sg Caule zquali , Foliolis ferratis iategris 
H. Clif. zor. R. Lugdb. 112. Cer. fol. rugofo Angel. 

Nn wee Mus. Il. p. 29. T. 19. Angelica fylv. hicfuta 
inodora. C. B. Pin. 156. Pradr. 32 
M 


3 
U, DEEL, VIII. STUK, 


182 BESCHRYVING DER 


IV. (6) Wilde Kervel met een egaale Steng; de 


Aragt Bladen meervoudig Pins verdeeld ; de 
Hits: ‚ Omwindzeltjes gekleurd. 
STUK. 

vi. Deeze, in Illyrie groeijende volgens den Heet 
Pred Arpuinus, heeft de Steng rond en vooral 


Corsi vän onderen ruig; de Bladen yl bezet met 
ekleurd 
Haairtjes ; de Omwindzeltjes Eyrond , gefpitst 
en geel gekleurd , van langte als de Steeltjes : 
het Zaad als in de volgende, maar je gee 


ftreept. 


vir. …— (2) Wilde Kervel meì een att Steng, ine 
pn gefneeden Winblaadjes en gekleurde Zaá- 
ee den, die gefleufd en flomp yn. 


Deeze Soort heeft: Rurrpius by Jena ge- 
vonden «en HALLEER te Gottingen. Dezelve 
heeft een Houtigen Wortel die overblyft. ’t Gêe 
was is ruigachtig , met.de Bladen van boven 
glad en Spoelvormige Vrugten, De Zaaden 
zyn geel met donkere Streepen, ook fomtyds 
bruinachelg, elen Morison. 


(5) Wik 


(6) Charopbyllum Canle aquali Bec. Jacq. Hort. T. st. 
Myrrhis perennis lutea Daucoides. MoRIs. Hi?. III. p. 30% 
$. 9. T. 10. £. 6. PLUK. Phyt. 100. £. 5 2 

(7) Charopbyllum Caule zquali êcc. Myrrhis perennis alba 
minor , Fol. hirfutis , Semine Aureo. Moris. Umb. 45- 
Rupe. Jen. p. 227. Myrr. Radice Lignofà perenni, HALL 
Gast. 184. Myerhis mainor. C. B. Pin. 160, 


KRooNTjEs-KRUIDEN. 133 
(8) Wilde Kervel, die Heefterachtig is. _ A 
Ten 


Deeze , een Dolle Kervel Boom genoemd Hoo 
ore 
door PLUKENET , die in Virginie groeit, issrux, 
nogthans maar een Heefter , met Bladen van vir. 
Wilde Kervel, zynde zeer groot , de Vinnen „lam er 
wyd van elkaaders niet ruig ‚ Zaagtandig inge, weigdind 
fneeden, Zy draagt dunne witte Kroontjes , wier Boomach- 
Bloempjes allen vrugtbaar zyn. tige. 


IMPERATORITIA, Meefterwortel, 


De byzondere Kenmerken van dit Geflagt 
zyn, een rondachtige famengedrukte Vrugt ‚die 
in’ midden bultig is, aan den rand gezoomd. 
Het heeft ingeboogen gerande Bloemblaadjes. 

De eenigfte Soort daar van (1), onder dien , he 
naam bekend, groeit natuurlyk op of aan den rio 
voet der hoogfte Bergen van Switzerland, Oost- “Modde. 
enryk en Provence. ’t Is een Kruid, dat uit een 
Koobbeligen , gerimpelden Wortel, die voort- 
kruipt, Steclen voortbrengt van een Voet lang, 
rond en ftevig, zynde de Bladfteelen van groo- 
te Bladen , die uit Lancetvormige Vinbladen fa« 

men= 


) Charophyllem Fruticofum. Cicuta Arbor Virginiana, 
Lux. Mant. 49. Cicutaria Arb. Virg. RAJ- Suppl. 257. 
(2) Imperatoria. Syff. Nat. Xil. Gen. 356. p. zis. Vig. 


Tio. Mar. Med. 122. Imperatoria major. C. B. Pin. 156. 
Imper. Oftruthium. Los. con. 7co. Aftrantia. Don. Pempr. 
320. Magiftrantia. CAM. Epit. 532. 

M 4 
IL Deer, VIII, STUK, 


184 BESCHRYVING DER 


mengefteld zyn ‚ fomtyds drie- fomtyds twee 
* kwabbig , op de kanten fpits getand, Hier tus- 
Hoorp- fchen komt een getakte dikke Steng voort, van 
STUK. _ een of twee Ellen lang, met een breede witte 
wenk Kroon getopt ; die geen Omwindzel heeft : maat 
dat der famenftellende Kroontjes is veelbladig 
fomtyds naauwlykste vinden, Het Zaad is rond- 
achtig, geftrecpt „ dikwils aan de kanten gebla- 
derd en fchraal voorkomende, welk laatfte meer 
‚plaats heeft in Kroontjes - Kruiden die voort- 
loopen 

De Wortel is in zulk een achting by de 
Ouden geweest , dat zy * Kruid deswegen 
Aftrantia , als met den invloed der Sterren be- 
gaafd , en Magifbrantia of Meefterwortel ge- 
noemd hebben, De Latynfchen naam JZmperù- 
zoria heeft eene dergelyke betekenis. De Fran- 
fchen behouden dien , maar de Engelfchen noe- 
men het ,Pellitoire of Spayne en Mafterwort » 
dat is Meefterkruid, De oirfprong van den by: 
paam, Offruthium, is zo blykbaar niet, 

De geheele Plant is zeer heet van Smaak; 
de Zaaden hebben een aangenaamen Kruideri- 
gen Geur; maar de voornaamfte kragt heerfcht 
in de Wortel, die niet alleen fterk. Winddry- 
wende is, maar ook dienftig tegen allerley kou- 
de en Siymerige Verftoppingen , ’t zy in de 
Ingewanden , in de Vaten, of in de Uitwerp- 
buisjes, en dus * geheele Lighaam zuiverte 
Groote Geneeskundigen gebruiken dikwils den- 
zelven tegen het Kolyk, de Waterzugt, Det- 

den- 


IV. 
AFDEEL 
VI. 


KroonTjeEs-KRUIDEN. 185 


dendaagfe Koortfen, enz. Hy werkt niet alleen 1v, 
door Zweet, maar inzonderheid op de Water- rp ne 
wegen en verwekt fomtyds ook Afgang. Onder Hoed 
de Tegengiftige Middelen is hy een van de‘TUKs 
beroemdften. Slymerige Borstkwaalen zyn ’er Pissis 
ook door tot Geneezinge gebragt, De Stonden 

zet hy af, verwekt de Kraam en bevordert de 
Vrugtbaarheid, Als een zoogende Moeder een 
weinig daar van inneemt, zegt men, doet hy 

’ Kind Wormen loozen. 


SeseEri Berg- Venkel, 


Klootronde Bloemkroonen , die een Omwind- 
van één of twee Blaadjes hebben, en eene Ey- 
ronde geftreepte Vrugt , zyn de byzondere Ken- 
merken van dit Geflagt , dat ik Berg- Venkel 
noem , dewyl de meefte Soorten op Bergen voor- 
komen en Venkelachtig Loof hebben, 

’ Getal der Soorten , altemaal in sen groei. 
jende, is elf, naamelyk 


(1) Berg- Venkel met een hellende BRE: de 


I 
Sefeli Pim- 
Kroonen voor ’t bloeijen knikkende. pinzlloides 


Het laatfte heeft dit Kruid met eenige Sorten 
van Wilde Kervel gemeen. Het groeit in de 
Zuidelyke deelen van Europa, met Bladen naar 
die van Pimpernel gelykende ‚ea geefteen Steng 
uit en een Voet hoog , die rond is en voor het 

bloci. 

(2) Sefelt Caule declinato , Umbellis mubilibus nutantibus. 

S)/?. Nar. XII. Gen: 357. P. 215. Vig. KLU. Gen. 360. p. 239. 


Ils DEEL. VIIL STUK. ’ 


186 BESCHRYVING DER 


IV. bloeijen nederlegt, vervolgens byna regt wordt, 
ARE met een of twee Blaadjes. De Omwindzeltjes 
Hoorp- der famenftellende Kroontjes zyn fmal; de Zaa- 
STUK. den ovaal met drie Ribbetjes, 


ied (2) Berg-Venkel met de Takdraagende Blad= 


manne. fleelen Vliezig, langwerpig , effenrandig; 
bladige: f de Stengbladen zeer fmal, 


In dit Kruid gelyken de Wortelbladen naar 
het Loof der Karooten , doch de Stengbladen 
zyn Verkelachtig, en, dieuit hunne Oxels Tak- 
ken maaken „ hebben een Vliezigen Steel, als 
een Scheede dalen omvattende, De Steng is 
ook maar een Voet hoog , rond en effen: de 
Kroonen hebben korte Steeltjes en de Zaaden 
zyn ruigachtig. Het groeit op Heuvels in Vrank- 
ryk en Italie, 


Rt (3) Berg- Venkel met de Takdraagende Blad- 
Glauc ús . . . Pe 
mjn mid. fteelen Vliezig, langwerpig, effenrandig : 
de Blaadjes enkeld en dubbeld, Geutswy= 
ze, gladen langer dan het Blaaftesitje. 
GE- 
(2) Sefeli Petiolis Ramiferis Membranaceis oblongis &c. H. 
Cif. zoz. R. Lugd!. 112. GOUAN Monsp. 142. Meum latie 
folium adulterinum. C. B. Pin. 148. mens montana mi- 
nor italica. Mors. Hijf. II, p. 272. S. . £.r. Cars 
uifolia. Valur. Paris. T. 5.6. 2 nmr ir. perenn® 
Ferulz folio breviori. TOVRNF. Jufi. 310. 
(3) Sefsii Petiolis Ramiferis &ec. GUETT. Stamp. 64. GER» 
Prov. 153. Faeniculum fylveftre glzuco folio. TOURNE. Jnf. 
312. Daucusglauco folio 8ec. J. B. Hil. IL. p. 16. 


1 


KrooNrjes-KRruipen. 187 


GERARD noemt de Blaadjes Draadachtig Iv. 
in die Kruid , dat in Provence en Languedok, AFDEELe 
op dorre Bervvelden » groeit , en in geftalte Hooks 
veel naar Venkel gelykt. De Bloemkroonen zynSTUKe 
voor de ontluiking paarfchachtig „ vervolgens Diaries 


wit, met Meelknopjes van die Kleur. 


(4) Berg- Venkel met de Bladfleelen aan de iv. 
Takken Vliezig, Buikig, uitgerand,. —_— &#® 
harrie, 


In Ooftenryk , Duitfchland en Vrankryk groeit 
deeze Soort „die een geftrekte , geftreepte Steng 
heeft , vaneen Span hoog en daar boven : de 
Bladen zyn dubbeld gevind en ingefneeden; de 
Bloemen uit den Violetten witachtig. *t Gehee- 
le Kruid heeft een Bokachtigen Reuk, volgens 
VAILLANT s die zegt , dat het volftrekt de 
Saxifraga Pannonica is van CLusius, en dat 
het, in de Tuinen aangekweekt, volmaakt de 
Geftalte van het andere Heian die Basterd- 
Meum, van Lorer, bekome. De Heer Jac- 
QuiN heeft het by Weenen naauwkeurig waar- 
genomen en befchreeven, 


(5) Berg- 


(4) Sefeli Petiolis Rameis Membranaceis &c. H. Chf. 103. 
A. Zugdb. 112. GOUAN Monsp. 148. Foenic. fylv. annuum 
Tragofelini odore. VAiLL. Par. T. 9. f. 4. Libanotis tenui- 
folia Germanica. C. B. Pin. 158. Spurum Meum alterum. 
Lop. Jeon. 778. JACQ. Wind. 225. Saxifrega Pannonica. CLUs. 
Pann. 697. 


H, DEEL. VIII, STUK. 


Ad 


188 BESCHRYVING DER 


IV. (5) Berg- Venkel, wier Wortelbladen de Blaad- 
Ae jes over elkander leggende hebben. 
Hoorp 


jee, Dit is een zeer klein Takkig Plantje, in Por- 

v. _tugal en Tralie groeijende , dat het Loof byna 
tg van Duizendblad heeft , zeer fyn gefnipperd» 

Ammi- fcherp van Smaak, Het draagt veele Kroontjes, 
gen wier Straalen aan den omtrek langer; in * mid= 
den kort zyn De Bloemblaadjes. zyn wit, de 
Meelknopjes Violetachtig , de Zaaden geftreept. 


vr. (6) Berg - Venkel met een hooge flyve Steng 
Milan en Liniaale gebondelde Bladertjes. 
se | 


Dit Kruid groeit in de Zuidelyke deelen van 
Europa ‚ inzonderheid in Provence by Marfeil- 
je, waar van het den bynaam van Marfiliaane 

fche bekomen heeft. De meefte Aurheuren, 
naamelyk , achten dit te zyn het Se/eli Masfi- 

lienfe , waar van het Zaad in de Theriaak en 

andere Opiaaten ge-cifcht wordt ; doch LIN: 

| NA U$ 


(5) Sefeli Fol. Radicalibus Foliolis imbricatis. Jacq. Hort. 
'T. 52. Ses. Petiolis Membranâ deftitutis. R. Lugh. 112. Fe- 
nic. Luft. minimum acte. TOURNF. /nf?. 312. Saxifraga ane 
nua acris , &c. MOR. Ee: MUI. p. 272. Ammoides, C. B- 
Pin. iso. Mor. Hift. Uil. 

(6) Sefeli Caule alto nn Mn linearibus Fasciculatis. 
GOVAN Monsp. 148. GER. Prov. 252. Oenanthe friara rigida 
H. Ciff. 99. Sauv. Monsp. 257. Sefeli Masfilienfe Foeniculi 
folio. C. 2. Pin. ror. Foenicu'utm tortuofum. J.B. HifA. ul 
p- 16. Sefcli Masfilienfe nonnulilis, Gallis Foenic. tortuofum 
CAu. Epir. s1r. sefeli Masfilienfe Foenicalì folio. LoB. hee. 
785. HALL. elv. 430. 


KROONTJES-KRUIDEN. 189 


Naus fchynt het Sefeli Creticum , dat in *t‚ IV. _ 
Geflagt van Tordylium, onder den bynaam van ee 
Officinale , befchreeven is, daar voor te hou- Hoorp- 
den, Dic kan echter geen plaats hebben , als 
men acht geeft op de Zaaden , die voor Se- ® 
men Sefelios Masfilienfis hier in de Winkels be- 
kend zyn , volmaakt overeenkomende met de 
Kenmerken van dit Geflagt en Hemelfchbreed- 

te van de Schildachtige figuur van het Kriel 
zaad verfchillende. Niet minder is het onder- 
fcheid tusfchen dit en hee Semen Sileris montae 

zi, hier voor in ’t Geflagt van Lazerkruid be- 
fchreeven, dat van fommigen ’er mede verward 
wordt. Het Zaad van deeze Sefeli heeft, zo 
wel als de geheele Plant , die omtrent een El- 

le hoog groeit , een aangenaamen Kruiderigen 
Reuk. Te Montpellier noemt men het Kruid 
Feniculum tortuofum , zegt J. BAUHINUSSs 

om dat de Steng, die ftyf en Houtig is, kort 
boven den Wortel gedraaide Takken uitgeeft, 

en de Bladen naar die van Venkel gelyken, 

Dat menze gebondeld noemt , is , om dat ’er 
geen twee maar doorgaans vier Vinblaadjes tee 

gen elkander over ftaan, Het draagt kleine Kroon- 
tjes, en heeft een langen witten Wortel. 


(7) en Venkel met een algemeen ge vir 
Sefelt 
Oms 


Purgeeren= 
(7) Sefzië involucro univerfali monophvllo, Ec. Am. Aend. ge, pn 


IV. p. 310. Sefeli tertium. BOERH. Lugdh. 1. p. so. Thapfia 
„Foeniculi folio, C. B. Pin. 143.’ eerule facies» Thapâa five 
Tarbich Gallornm. JB. Hifl, lil. p. 45. 


U. DEEL. VIII, STUK. 


195 BESCHRYVING DER 


IV. Omwindzel en geftreepte , ruige, gefbyide 
Arre Zaaden. 
Hoorpe 


Deeze, ook in de Zuidelyke deelen van Eu- 
Twewy-ropa, op de Gebergten , groeijende , wordt 
viste __Tyrbith der Franfchen genoemd of Afchgraau- 
we Turbich der Winkelen, by LoBer; zyn- 
de de Wortel met een zeer fcherp Melkachtig 
Sap voorzien. Hy zegt, dat men denzelven, in 
de Noordelyke Landen , byna overal voor den 
Turbith- Wortel in de Apotheeken gebruikt. 
De echte Drogery van dien naam komt uit 
Oostindie en is de Wortel van een Soort van 
" sr sr. ‚Winde, welke ik reeds befchreeven heb*, 


vir. _ (8) Berg- Venkel met famengegroeide eenbladi. 
Sefeli Hip- ge Omwindzeltjes, 


Ooften- _ Int Ooftenrykfe , doch ook in andere dee= 
ike. fen van Duitfchland, op hooge dorre Bergvel- 
den , groeit deeze, welke men den naam wan 
Paarde- Venkel heeft gegeven. De geheele Plant 
is glanzig. De Wortel lang, een Pink dik, van 
_ binnen witachtig , is , gekaauwd zynde, in ’ 
eerst zoet en walgesk, vervolgens bitterachtig. 
De Stengetjes zyn maar één of anderhalf Voet 
hoog , Biesachtig , met weinige Takjes, De 
Weortelbladen „ byna altemaal driedubbeld gee 
vind, ” 
(2) Sefzli Involucellis connato - monophyllis. Jacq. Vind. 
224. Daucus mont. multifido brevique folio. C. B. Pin. 150» 
Hippomarathrum. Rrv. Pent. 66. Rupp. Jer. III. p- 28% 
KRAM. Auflr. 82. HALL. emend, zis. Helw, 130. 


' 


KROONTJEsS-KRUIDEN. ror 


vind, hebben gefleufde Vliezige Bladfteelen, IV, 
en zeer fimal verdeelde Vinblaadjes. De alges Äfbrzre 
meene Kroon heeft geen Omwindzel: dat der Hoorne 
byzondere , daar zy uic beftaat, die Klootrond ‘TUE 
zyn , is eenbladig, hol, met. fpicfe Tandjes, 25e 
de Vrugt langwerpig geftreept en glad. Dus 

hecft de Heer JacQurin dit Kruid , op bloo- 

te Steenige Heuvelen, by Hamburg ; Melin, 
Petersdorf in Ooftenryk, en dus byna op de 

zelfde plaatfen, daar Crusius zyne Saxifra- 

ga Pannonica vondt, aangetroffen ; doch deeze , 

fchoon door C,‚ BAUuHINDs, op zynen Berg: 
Daucus met veeldeelige korte Bladen , aange- 

haald, fchynt nader te behooren tot de Vierde 

Soort. Maar de Paarde- Venkel was daar toe 

ook door den Ridder betrokken geweest. ; 


(9) Berg- Venkel met dubbeld gevinde Bladen, 
de Blaadjes ingefneeden fpits , de Omwind-voneum 
zeltjes Borftelig en langer dan het Kraantje. Byjstee 

Boner ntt heeft op de Pyreneen dit Kruid 

verzameld, ’t welk van C‚ Ba uminus Alpi- 
fche Karwey geheten wordt, Het groeide’er met 
een Stengetje van een half Voet hoog. - 


Srl Pys 


(ro) Berg- Venkel met een Draadachtige wyd  x. 
ge de Saxifra- 
Steenbree- 
(9) Sefeli Fol. daplicato - hen Carui Alpinum. C. B. kende. 
Pin. 158. Prodr. 84. Burms. VIII. 
(1o) Sefeli Caule Filiformi Tochns &c. Pimpinella Saxi- 
raga tenuifolia. C. B. Pin. 160. Prodr. 84. BURS. Vil. $+ 
Pimpinella tenuifoiia. Rrv. Pent, T. 82. HALL. Hiel. 430. 


II. DEEL, VII, STUMe 


192 BESCHRYVINCG DER 


gemikte Steng ; de Bladen dubbeld drievoue 
dig Liniaal ; de Kroonen meest in zesfen 
verdeeld. 


Aan het Meir van Geneve en in Duitíchland 
groeit deeze ‚met Stengerjes van een Voet hoog, 
dun en rond; de Bladen klein , met weinige 
Kroontjes. De Heer Harrer heeftze tot het 
Tragofelinum betrokken, 


(11) Berg- Venkel met een lange Steng , die 
Eeltige Knietjes heeft: de Bladen dubbeld 
gevind; de Vinnen Liniaal afftandig, 


In Ooftenryk en Vrankryk , zelfs by Fontaí- 
nebleau , groeit deeze laatíte Soort, die, in de 
Tuin geteeld „een Steng bekomt van Mans lang- 
te, effen , met witachtige Kniectjes. De Bladen 
zyn Zeegroen , Liniaal -Lancetvormig, aan de 
Steng weinig en kleiner. De Kroonen zyn , naar 
t Gewas te rekenen, dun geftraald en klcia; 
de Bloemen wit. 

In de volgende Geflagten, in ’t algemeen, 

geen Omwindzels, van de Kroonen of 
oude, voor. 


T HA rPsra, Vleugelzaad, 


De byzondere Kenmerken van dit Geflagt 
zyn een langwerpige Vrugt, die wederzyds een 
Bla- 


Cri) Sefeli Canle elongato &c. Mant. 357. Daucus mon 
tanas fol. Foeniculi longiore. MACN. Monsp. 294. Foenic 
fylveftre elatius &c. Vai. Paris. 54. Apium mont. Fol. 
teauiore. C.B. Pin. 153. 


KROONTJES“KRUIDEN. 103 


Bladerigen Vleugel heeft. De Griekfche naam IV, 
is’ van het Eiland Thap/us , alwaar zodanig Kruid Aspen, 
het eerst gevonden zou zvn, volgens D 1osco-= an: 
RIDES, afkomftig, Vyf Soorten zyn ’er maar “Tok — 
in vervat, naamelyk Divi. 


(1) Vleugelzaad met getände ruige Vinblaad- 
jes die aan “t gro ndfbuk vereenigd z ZD, via: 


Deeze, die in Spanje „ Portuga! , Provence er haairi: 
Languedok , wild groeijende gevonden wordt op” 
Steenachtige Gebergten ‚ maakt een ronden Kring 
van ruige groene Bladen, tusfchen welken een’ 
Kroopige Steng tot één of twee Ellen hoogte 
opftygt, zynde een Vinger dik, van binnen hol 
en Spongieus , met een groote geele Bloemkroon, 
die, als het Zaad aanrypt, Klootrond wordt, De 
Bladen gelyken naar die der Ferula , of naar die 
der Dolle Kervel, eenigermaate. De Wortel is 
lang en dik , van btén Haaïrig ‚ van buiten Zwart, 
van binnen wit „ €en vol van een 4 
Sap , dat zeer bitter en fcherp is en 
van Smaak. De Spaanfchen noemen het Sumil- 
lo, de Frarfchen in Languedok Malherbe, dat 
is Kwaadkruid. De Wortel , niettemin’, werdt 

van 


zl 1) isa Foliolis dentatis villofis, Bafi coadanatis. $y/f. 
at. XIJ. 35%. 2e 216. Vig. KluYe Gen. 261. p. zip. 
Es Cliff. ras. pin Lusdh. 113. Thapúe lanfolia villofs, C. Be 
Pin. 148 Thapfìa prima. CLvs. Hi. Ii. p. 192. Thantia quot. — 
hicfuta 8e aspera Cicure folio. MAGN. Mfonsp. 249. Sefelí 
Peloponnenfe majus. LOB. leon. 736. DOD, Lamps, 313. 


‚ B, DEEL. VIII, STUK. 


49 BESCHRYVING DER 


IV. van fommige Apotheekers, in Spanje, in plaats 
ArDErl- van den echten Turbith gebruikt; zo Cru 


Hoorp- s1us verhaalt, 


6TUK. “… 
(2) Vleugelzaad mes veeldeelige Winblaadjes; 

ik die van agseren fmaller zjn. 

Stinkend. 


Onder deezen bynaam komt een Spaaníche 
voor, die Thapfia met Karooten- Bladen getyteld 
wordt. Zy fchynt geen andere te zyn dan die 
van Salamanca by Crusrus, aldaar van het 
Gemeen Cannaheja genoemd-wordende, wegens 
de Rietachtige Steng van drie of vier Vingeren 
dikte, en meer dan Mans langte hoog. Dezel- 
ve; zegt hy, heeft de Bladen veel grooter en 
den Wortel dikker, die by de oude Wyven , 
aldaar voor Kwakzalver fpeelende, veel in ge- 
bruik is, om de Stonden en andere Ontlaítins 
gen te verwekken; doch hy werkt, door Braa- 
ken en Afgaan, zo fterk, dat de Patienten ’er 
dikwils door in gevaar raaken. Of het moest 
de volgende Plant, ook aldaar en elders in Span- 
ie groeijende , by de Ingezetenen Tuero genaamd; 

een yzelyken Stank heeft, zyn (*): maar de 
Bladen van Libanotis verfchillen veel van die 
der Eppe, en BOERHAAvE maakt daar vans 
vol 


(2) Thapfia Foliolis muktifdis [Rafi anguftatis. H‚ Chf- 
zos. R. Lagdb. 113. Thapfia Carote folio. C. B. Pin, 345- 
Th. Carota effigie. J. B. Hifk. III. p. 137. Mozus. Hif. Ile 
P- 319. S, 9. T. 18. f. 7. Thapfa Fol. Apii, foetidisfimas 
Flore luteo. Borman. Lugdó. I. p. 60. 

(*) Vid. Crus. Rar. Flip. p. 431; 


KrooNTjEs-KauiDen; ws 


volgens - Tourneronr, ook een andere 
Soort” (4). Arnen 


Hodes 
(3) Vleuvelzaad met gevingerde Bladen , de vrux. 
Blaadjes dubbeld gevind en Bonftelig ze a 
of 


deelig. Asciepium. 
Dunbladig. 


Deeze , in Apulie door Boa Ontdekt, 
heeft de Steng twee of drie Voeten hoog en 
Knoopig ‚ met Kroonen van een Span breed , 
de Bloemen geel, Het Loof is op de wyze van 
* gemeene Duizendblad en de groote Bladfteel 
verdeelt zig Vingerachtig of Straalswyze. Zy 
heeft den Wortel een Duim dik , vol witte 
Melk , die aznftonds ftolt als Gom, zynde zeef 
fcherp van Smaak , zo wel als * Zaad, 


(4) Vleugelzaad met gevinde Bladen, dè Rlaad- 
jes Vinswyze verdeeld, de Slippen Lancet. Vialas. 
vormig. 


Deeze, door Mac nor afgebeeld, was van 
EE de 


(tf) ThapGa Fol. Libanotis foetidisima. Thapfia quarta Clufi 
Tucro vocata &c. 

(3) Thapfia Foliis digitatis &c. Thaphia Fol. multifidis Se= 
taceis. R. Lagdb. 113. Th: tenuifolia, Petiolis radiati 
BR. III. p. 319. S. 9. T. 18. Ff. 9. poids Asclepium Apu- 
lum. Cor. Ecphr. 1. p. 87. T. 56. 

‚{a) Thapfia Fol. pinuatis, Foliolis pitnatifidis Sc: Mfant. 
$7. Thaplia five Turbith Garganicum Semine latisfima. J; B. 
Ff, lis p. so ThapGa Thaliti folio. MAGN. Afonsp; 237: 
T. 286. 

Na 
EN Dazs. van, stun, 


496 BESCHRYVING DER 


IV. de Kust van Afrika gebragt en in de Koning: 
a Iyke Tuin te Montpellier gekweekt; doch men 
Biaoie: vindtze, volgens Govan , ook in ’t wilde by _ 
STUK. _ die Stad. Wegeús den Wortel worde zy ook 
ve “YT Bafterd-Turbit of Turbith van den Berg Gar- 

ganus in Apulie , dat een gedeelte van ’t Ryk 
van „Napels is , getyteld, De Bladen gelyken 
paar die van het Thalitrum, dat in de Velden 
groeit, met Ímalle Blaadjes. | 


© et met drievoudige Eyronde Bla- 


Eee Virginifche heet Water- Eppe met het 
onder fie Blad Hartvormig , de Stengbladen drie- 
voudig, allen gekarteld, by den Heer Grono- 
vius. Zyn Ed, merkt aan, dat het Gewasveel 
overeenkomst heeft met de eerfte figuur van 
de Japanfche Ninzi, by KAEMPFERUS; uite 
genomen „ dat het in allen deele veel kleiner 
js, verfchillende ook door de donker - paarfche 
Kleur der Bloemen , en ‚doordien zy maar één 
Hartvormig Blad heeft, hoedanigen ’er drie in 
de gedagte Afbeelding voorkomen. Ieder Zaad 
heeft vyf Vliezige Wieken overlangs, zegt de 
Ridder, en zo wel geen Omwindzels als de - 
voorgaande. Dus gelykt de Plant weinig naat 
die der Water- Eppe, en zoude, wat het 
aan« 
‚{5) Thapfa Foliis ternatis ovatis. Syfr, Nat. XI. PV 
XIII. Sp. Plant. 376. Sium Folio infimo Cordato, 


ternatis, omnibus crenatis, GRON. Virg. 31, 43. Siuus AS" 
geanum. Corp. Noveb, 


4 


KROONTjES-KRUIDEN 107 
aangaat , veel meer met het Lavas- of Lazer-, IV, 
kruid overeenkomftig zyn. LN N # vs oordeelt , SFDERLà 
dat hetzelve veel naar ’t Zaad van *t Selinum Hoorns 
Carvifolium of Monnieri gelyke , doch het ont STUE_ 
_ breeken der Omwindzelen Het niet toe , dit Ge- 
was in dat Geflagt te brengen. Ook vind ik dat 
de eer rstgemelde Soort van Selie de Zaadjes maar 
met drie of vier Ribbetjes en Sleuven 


PASsTINaACA,. Pinfternakel, 


De Vrugt is ovaal , famengedrukt plat (*): de 
Bloemblaadjes zyn omgeboogen , onverdeeld , 
in dit Geflagt, van het welke drie Soorten, al« 
teraal Europifche , zyn aangetekend, 


Cz) Pinfternakel met enkelde ‚ Hart vormige, Ps ien 
: gekwabde „glanzige „fpits gekartelde Bladen; tus 


“In de Zuidelyke deelen groeit deeze, die 7e 
Steng effen, ‚ van anderhalf Voet cn EE heeft; et 
eg 


latie 


De Vrugt ‚luit twee “Zeaden belande, wordt bl. 
240. eest Compresfo- planus, dat is op zyde; de Zaaden 
bladz. 152 , Depres/o - plana ,dat is van boven of neergedruke 
plat te zyn. De Heer HALLER zegt, dat het Zaad plat is 
met een Bladerigen Zoom. Dit bevind ik in de mynen. TOuR- 
NEFORT zegt, dat zy dun, gerand en groot zyn. Zy verfchil- 
len in grootte geweldig. Ik heb ’er grooter dan zyne Af- 
| edn en ook wel die viermaal zo klein van Oppervlak 
te zy 
rg r A Ads Fol. Gmpl. Cordatis Sc. Syft. Nat. XII. 
Gen. 35o.p. 216. Weg. KU. Gen. 362. p: 240, Jfant. 58a 
gen Folio quai Libanotidis Jarifalie, BOERH. Lugdb, 1.pe 
Eed 
N 3 
U, DEEL VILL, STUK. 


598 BESCHRYVING DER 


IV de Bladen Hartvormig , byna gekwabd , ftyfach» 
ArDiEl: vig, rimpelig, glanzig, aan den rand met fpitfe 
ern Tandjes, De Bloemblaadjes zyn geel, de Zaae 
STUK, den famengedrukt en Schyfrond. Men heeft 
An zulks in de Upfalfche Tuin waargenomen, 


m_ (2) Pinfternakel met enkeld gevinde Bladen. 


3 i é 

Geweone, In de middelfte en Noordelykedeelen van Eus 
ropa groeit deeze zo wel als in de Zuidelyke , 

waar LiNNaus, zeker'yk door een misflag, 

de Woonplaats gefteld hadt :*) In onze Neder 

landen en elders „komt het niet alleen wild voor, 

in de Weiden, als-ook , op fommige plzatfen; 

aan de Wegen; maar-men vindt het ook in de 

Tuinen en op de Moeslanden , door kweeking 

tam gemaakt , als wanneer het de zogenaamde 
Pinflernukels uitlevert , die men niet met de 

Witte Wortelen verwarren moet, gelyk bevoo- 

% Blade. rens is aangemerkt *, In de meefte Taalen van 
: Europa, zelfs in ’t Poolfch en Boheemfch , heeft 
het een naam van ’t Latynfch woord Ee 


(2) pof Fol. Gmpliciter pinnatis. H. Cliff. Ups. Re 
Luedb ‚Fl, Suer. GORT. Belg. 82, GOUAN. Afonsp. 149e 
GER. an 254. B, Paftinac: fylv, larifolia & Paft, fativa latie 
folia. C. B. Pin. 155. Don Pempt. 620. Lom. Jeon, 709. — 

(*) In Spec. Plant, naamelyk, alwaar zyn Ed. zegt. habitát 
in Europe Auflralieris puderatis Er pascuis : hebbende 
vooren , in Horto Chffertiane, veel beter daar van gezegd * 
erescit in Anglia , Tealia, Germania, &c, en hetzelve nader 
hand zelfs in Sweeden gevonden: groeijende dit Kruid in 
Pommegen aam de Ooftzee aok in ’t wilde zeer avervloedigp 
Vid. WEIGELI Fior. Pom. Rug, pe 56. 


| 


KROONTJES-KRUIDEN, 195 


afkomftig „ welke ook dikwils aan de Daucusge- ry; 
geven wordt, om dat men gemeenlyk de Wor. Arpzez; 
telen verwart, De Engelfchen noemen ’t ook Par- Hors 
fhip, de Franfchen Panais ‚de Italiaanen Elg-srux. 
phobosco ‚naar den Griekfchen naam vandit Kruid, Digynies 
als ftrekkende tot Voedzel der Herten, 

” Gewas is echter grootelyks daar van ver- 
Schillende, Men vindt het Breeds en Smalbla- 
dig. De Steng groeit eens Mans langte hoog. De 
Bladen zyn zeer lang , met kort gefteelde, ge- 
paarde , half driekwabbige Vinnen , die verfchei- 
delyk rondom getand zyn, voor ’t overige gelyk 
en glanzig. De Kroonen zyn lugtig , met lange 
Straalen : de Bloemen geel , het Zaad welrie- 
kende. 

De Pinkfternakels , die in ’t wilde , of in cen 
fchraale Grond , dun en klein zyn, worden, in 
een zwaaren Grond , inzonderheid in de Kley, 
uitermaate groot, Ik heb ze gezien van by de - 
drie Voeten lang en aan ’t Kop-end byna een 
Vuist dik. Zy verfchaffen , gekookt zynde, een 
aangenaam en gezonde Toefpyze, tot Vleefch 
en Vifch; of ook gefnipperd en met Olie, Azyn 
en Peper beftrooid , onder Latuw of Salade , en 
van de Duitfchers worden zy, om den Smaak 
en Geur, in ’t Wortel- Moes gekookt. Men 
wil zelfs, dat de naam van hunne bekwaamheid 
tot Voedzel afkomtftig zy (#). Door Koude en 

Vorst 


(f) Paftinaca vocata, quod ejas Radix precipuus fit paftus 
Ho- 


/ N 4 
IL, DEEL, VIEL, SUE, 


v. 


koe BESCHRIVING DER 


Vorst. worden -zy. beter en lekkerder; des mena 


ArDEEL zo vecl in de Vaftenseet. Dat de. wilde, oude, 
Hodin, ftokkige ondeugend zyn "en zelfs van een kwaa 


STUE, 


pek Te 


de “hoedanigheid ‚ wil ik-wel gelooven. Zy zet 
ten-_door den „Afgang-en *t Wateren een- weinig, 
af en verwekken Minne- Lut, Het Zaad werdt 
om, zyne verzagtende kragt , met- rop tort Pil- 
len gemaakt, van-B OER HA A ve vee)-gebruikt 
tegen den Steen en Zweeren van de Blass, zext 
Harrem; De Wilde zou fcherper zyn, drye 
vende het Water, de Stonden: pere jer Vrugt 
kas palgens. BucHwaAL dd Ce 


Et 3) Pinfternake' met gevinde Bladen de B! ik 
jes aan den “voorften Grond, ‘teun uilge- 


kee 
“_ Gomdraä- 
sud _… Jreeden, er De 


De Grociplsats isin de Zuidelyke deelen van 
Europa. Zy wordt Panax Heracleum genoemd; 
(hoewel nien-twyfelt of zy wel de Plant der 

ns Oue 


Ho omivi, Ef enim odorata, jacunda & ‚Gibo aeleasbilië 


23) Paflinaca Fol. p leng vana ‚F pen Eemnes. Sy/ & 
Weg. KILL. Paftin: Fol. decompofitis pinnátis. Be: Plant. 576. 
H. Clif. ros. R Lugdh. 114. GOUAN Monsp, 149. Pafte 
Fol. bipianatis. GER. Prev. 254. Paftin. fylv. altisimae 
TOURNE. Jafl. 3to. GATUD. Aix. 351. Pan:x Coftinum. €: 
B. Pin. 156. TABERN. Jc. 81. Panax Heracleum. Monas. Hif: 
HEp: 315. $. 9. T. 17. f. 2. Sphondylio vel potius Pafte 
Germ. affinis Opopanax vel Pfeudo- Coftus , Flore luteo. J: 
B. Hf. UI. ps 156. Panaces peregrinum. pon. Pemps. 307: 
LOB. Ze. 702, 


KROONTJES-KRUIDEN, oer 


Ouden van dien naam zy;) misfchien, om dat. IV, 

zyvalle andere. Kroontjes - Kruiden in grootte AFVEEL. 

overtreft, Doponéusbeeldt haar af onder den Hoorp- 

paam van Wreemd of Uitheemfch Panaces. An-STUE 

deren noemen bet Panax Coftinum, als metden P'5i&e 

Coftus- Wortel eenige overeenkomst hebbende, 

of wel, om dat men de Wortels , voor ecni- 

gen tyd, in plaats van de echte Cottus, aande 

Apothekers plagt te verkoopen , waar over Mar= 

THioLys klaagt. - 

… De Bladen van dit Kruid zyn ontzaglyk groot. 

Zy bereiken anderhalf Elle langte en één Flle 
breedte, Men begrypt ligt, welke dikke Blad- 

_fteelen het moeten zyn, die deeze Bladen heb- 

ben. Dezelve zyn ruig en Geutswyze gefleufd, 

verdeelende zig, wederzyds, in Vintakken. die 

met enkelde Bladen bezet zyn, van eene ovaa- 

le figuur, drie. of vier’ Duimen lang en twee 

Duimen breed „ rondom gekarteld of getand, 

Dikwils vindt men deeze Vinbladen , aan de 

ééne zyde ‚ omtrent ten halve als af- of uit- 

gefneeden , en deeze uitfnyding heeft van ag- 

teren of by den Grondfteun plaats, % welk de 

bepaaling eepigszins opheldert. Het is in de 

gedagte. Afbeelding van Donoxéus, die men 

ook by Loer vindt, blykbaar: doch wat de 

voorfte Grondfteun betekent „blyft my nog dui- 

fter. De Wortclbladen zyn, volgens den Rid- 

der „enkeld gevind, met vyf Hartvormige Blaad- 

jes of liever Bladen, van gelyke uitfnyding als 

gezegd is, en hebben de Bladfteelen byna fte- 


„ N ke. 
U. DssL, VIII, STUK» 5 


a0% BESCHRYVINEG DER 


Iv. kelig. De Steng is zes of zeven Ellen hoog, 
ArDiil- fomtyds byna een Arm dik en Kooopig, of met 
möord: Leden, van boven gearmd met Bloemfteelen , 
STUK. draagende ronde Goudgeele Kroonen. Op de 
vig Bloemen volgt een Vrugt van twee Zaaden, die 

plat zyn en geftreept, naar Pinfternakelen Zaad 
gelykende , doch grooter. 

De vermaarde Boer HaAve heeft serfches 
de Soorten van dit Geflagt, als Planten in de 
Leidfe Akademie - Tuin geteeld „opgegeven „die 
misfchien enkele Verfcheidenheden zyn van dee- 
ze Panax, wier Wortel, die een aanmerkelyke 
dikte en langte heeft, in de Zomerfche Maane 
den ingefneeden zynde, zomen wil „ de beken- 
de Gom , Opopanax genaamd „ uitlevert, * Is 
zeker, dat ons dezelve uit de Levant wordt toe- 
gebragt , komende misfchien uit Syrie, alwaar 
de Panax, die men Syriacum noemt , buiten 
twyfel groeit. Ook betekent het woord zo veel 
als Sap van de Panax ‚en men heeft deeze Soort 
uit Zaad, dat ín die Gom gevonden was, ge= 
teeld, Men krygt ook niet alleen in Italie „maar 
zelfs in de middeldeelen van Europa, by heete 
Zomers , een dergelyk Sap en Gom uit de Stene 
gen van dit Gewas. De vermaarde Italiaan, P. 
Boccone, eindelyk , verzekert , dat de Sicí- 
liaarfche Panax, met ruig Zaad, welke ook by 
Montpellier in Languedok groeit, volftrekt de - 
welfde Plant zy als de B Beg 7 
panax uitlevert (*), 


(*) Rayusex Adversariis D. TANGRED Reninson. Ff. 
Plant. 


KRrooNTJEs-KruIpen, 203 


Het is een Harstachtige Gom, die in ronde IV. 
Kóchde voorkomt ‚ van buiten ros of roodachtig, AF2EELs 
van binnen geelachtig wit ; zeer bitter en fcherp Hoölhe- 
van Smaak, wat zwaar en eenigszins walgelyk T®* 
ruikende 5 vettig en niestemin wryfbaar. Som Aisne, 
tyds komt zv in grooter Klonten over, die bruin Opopanaz, 
rood zyn of zwart, vermengd met vu1}, brokjes 
van Steelenen Zaaden, Men verkiest de Korrels 
die geelachtig rood zyn en fterk van Reuk- Zy 
vatten Vlam als Harst en worden , niettemin , 
grootendeels in Water ontbonden, dat ’er Melks 
achtig van wordt. Door Overhaaling kwamen 
uit twee Pond meer dan tien Opcen van een 
Zuurachtig Vogten ruim vyf Oncen Olie, De 
zelfde veelheid van Sagapénum ‚ die ook van 
een Soort van Panax „of van de zelfde Plant, in 
Perfie of Indie, fchynt voort te komen, gaf na- 
genoeg even zo veel zuurachtig Vogt, maar by 
de negen Oncen (waar onder meer dan drie 
Oncen van eene blaauwe) Olie, Uit beiden 
kwam een weinig vlugge Alkalyne Geest. Men 
kan dus deeze Gomharften in hoedanigheid ee. 
nigszins vergelyken, en daar uit befluiten, dat 
de laatstgemelde veel kragtiger zy ; gelyk we- 
derom de Opopanax de Galbanum aanmerkelyk 
overtreft. Dikwils worden deeze drie Gommen, 
ten zelfden oogmerke, in de Vaorfehriften der 

Gee 
Plast. p. 411, Panax Semine birfuro Siculum, zegt hy: doch 
ik vind van de ruigte van het Zaad in de befcnryvingen niet 
gemeld. 


U. DssL. VIJL, STUK, 


24 BESCHRYVING DEAR 


Iv. Geneesheeren famengevoegd. Zy komen by ele 
ArDEEL. kander in verfcheide ouderwetfe Winkelbereie 
Hoorp- dingen, zo in als-uitwendig 3 gelyk de Theriaak 
STUK, en Pleifter- Zalven. Maar ,terwyl de Galbanum 
ee meest tot rypmaaking gebruikt. wordt, alzo zy 
5 „veel meer dikke Olicachtige zelfftandigheid bee 

vattende en dus ook meer laxeerende is ; zo wordt 
de Opopanax inzonderheid in Borstkwaalen # 
Lammigheden en-daar inwendig. koude flymige 
Stoffen te verdunnen en uit te werpen zyn, zo 
wel als de- Sagapénum, aangepreezen (*), 
GomAm- ‘Tot Borstkwaalen „echter „ bedient men ‚zig 
moniak. meest van de Gom Ammoniak, die ook buiten 
twyfel van eene nog onbekende Soort van Kroon- 
tjes- Kruiden , en-misfchien ook wel. van een 
Panax komt ; dewyl de Zaaden , die men ’er 
dikwils in vindt , eenige overeenkomst aanduis 


den, Zy heeft haar naam van-den Tempel van 


Hammon „die geftaan zou hebben in dat gee 
deelte van Afrika, ’ welk bezuiden de Middele 
landfche Zee , tusfchen Egypte en Barbarie „ges 
legen is en oudtyds Lybie genoemd werdt. Dr- 
OSCORIDES zegt» dat zy het. Vogt of Sap is van 
een Boom-Gewas , naar de Ferula gelykendes 


en PriNtus noemt hetzelve Metopion, Deeze 


Gom, die, gelyk men weet, uit famengegroei- 
de 


(*) Galbanum & Opopanax , praterquam quod digerant, 
emolliens quid habent, fed Opopanax digerendo, Galbanum 
molliendo „ coquendoque, pracellit. Rur ry Mgt. Med, Lond 
& Rot. 1775. p. 367. 


Ld 


-_ 


KROONTJES-KRUIDEN. _ sos 


de Kortel$ van witte rood-en geelachtige Rleu- IV. 
ren beftaat en daar door als gemarmerd zig ver= AFDEELS 
toont, laat zig ook in Water ontbinden, Men Hoorps 
vondt ’er, door overhaaling , veel minder gast 
achtig Vogt in, en byna even veel vlug Alka= hed 
Iyn; doch veel meer Olie dan in de Opopanax. 

De Reuk is niet fterk ; de Smaak in ’t cerst zoet , 
vervolgens een weinig bitterachtig, Van ope- 
nende, oplosfende en verdunnende hoedanighe- 

den , zo in- als uitwendig , is ook deeze Gom 

niet onbedeeld, Zy wordt ons van Alexandrie 

in Egypte toegebragt. 

De oirfprong van de Myrrha, die uit de bo- Myrrha. 

venfte deelen van Ethiopia , Abysfinie, of uit 

het midden van Afrika komt, is ons niet beter 
bekend. Sommigen willen dat het de T'hraan van. 

een Boom zy ; omdat DroscorIipes zulks 
zegt ; doch ’t is onzeker „of wy de zelfde Soort 

van Myrrhe hebben. Sommigen achten dit zelfs „ 
wegens den niet aangenaamen Geur , onwaar- 
fchynlyk. * Is nogthans hier omtrent bedenke- 
Iyk, dat de Myrrhenog heden , zo wel als oud- 
tyds, tot het balfemen der Lyken „ inzonder- 
heid in Egvpte , gebruikt wordt. Die wy thans 
hebben , komt in Thraanen van verfchillende 
grootte en Kleur, fterk en onaangenaam van 
Reuk en zig zeer Harstachtig vertoonende, Zy 

vat ook Vlam ; doch vermengt zig byna zo wel 

met Water als met Oliën en Geeften, en laat zig 

niet gemakkelyk geheel ontbinden, Door Over- 
haaling kwam ’er maar half zo veel Zuurach- 


ug 
U, D5lde VIIe STUK, 


206 BESCHRYVING DER 


IV, tig Vogt en byna even zo veel Olie van, alg 
AFDEEL. 

vi. uit de Opopanax , voorgemeld, Daar uit mag 
Hoorp. men befluiten , dat het Harstachtige hier vafter 
get famengegroeid zy en verbonden met het Armoe 
vist. 1 niakaale Zout (*), In het verdunnen , openen 

en wegneemen van Slymige Verftoppingen der 
Ingewanden , Klieren of Uitwerpende Vaten; 
fpant zy boven alle de gemelde Gom « Harften 
de Kroon, Inzonderheid is-de Myrrhe dienftig 
in Hoest en Borstkwaalen , daar Stoffen ryp te 
maaken en te loozen zyn. Niet minder nuttig 
js haar gebruik om de Spysverteering van de 
Maag en het Gedarmte , wanneer die door flap- 
heid, koude Slym of Wormen is geftremd, te 
_ bevorderen en te regt te brengen. In Roitige 
Ziekten, daar uitwerping door Zweet vereifcht 
wordt, is zy cen voornaam en in Zweeren, z0 
uit als inwendig , een voortreffelyk Balfamiek= 
Middel, dat inzonderheid het bederf weert-en 
de Verrotting tegenftaat. De zogenaamde Olie, 
door Afdruiping ’er van bereid , dient tot het 
wegneemen van Sproeten, Rimpels en Lidtekens 
in de Huid, Zy kom: ook in veele Winkelmid- 
delen, 
PoMmET zegt, wel is waar, frelliglyk dat de 
Myr- 
(*) Daar wordt ook van zekere vloeibare Myrrhe, Stacté 
genaamd , die zeer welriekend ware , gefproken, en deeze 
zou in het Gefchenk der drie Koningen aan den nieuwge“ 
esn Heiland vervat zyn geweest ; doch wat reden daar 
oor zy ; is my onbekend 5 aangezien de Aloë en Wierook 
krooge Speceryen waren. 


KROONTJES-KRUIDEN, 207 


Myrrhe van een fterk gedoornd Boompje komt IV. 
met Olme- Bladen (*); doch aangezien hy den ADEL 
oirfprong van de Duivelsdrek ook opgeeft vanHloorne 
een Boompje , mede door hem afgebeeld, met* TUE 
Wynruitblaadjes ; C't welk zekerlyk valfch is 3) Digyrias 
zal men het andere ook van weinig waarde mo- 

gen achten: te meer, om dat Droscoripes 
groote Kroontjes -Kruiden Boomen noemt » ZE- 

Iyk in ’t geval van de Gom Ammoniak blykt. 

Nu vinden wy, dat de Engelfche Heer M rr. 
CHEL, onder zyne nieuwe Geflagten ‚een van 
Myrrha opgeeft, ’t welk een Kroontjes - Kruid 

is (f). Zie hier de Kenmerken of befchryving. 

Het heeft een uitgebreide algemeene Kroon „ 
doorgaans van drie zeer lange Straalen , met by- 
zondere Kroontjes 3 die eens zo veel lange on- 
gelyke Straalen hebben en eenvormige Bloempjes 
van vyf kleine Blaadjes. De Vrugt , die lang- 
werpig is , beftaat uit twee lange geftreepte , 
wederzyds gelyke , Zaaden, die in een De 

uitloopen. De Omwindzels ontbreeken t® 
maal , zo dat het tot deezen Rang Behoart. 
Echter was dit Kruid , van welks Loof of Geftalte 
hy geen woord zegt, in Virginie door hem ge» 
vonden. 

Aan- 

(*) De oirfprong van dat denkbeeld mag wel zyn, dat de 
Arabilche Gom, die men fomtyds onder de pn 
ten vindt, haar afkomst van Sleedoornachtige of andere ge- 
doomde Boomen of Heefters heeft. 

(1) Mrrca. Nov. Gen, p, 39, lem Eph. Nat, Car, Vols 
WIL. App. 217. 


U. DEEe VIII, STO 


IV. 
AFDEEL. 
vi 


Hoorp.- 
STUKe 
Bdellium. 


408 _ BESCHRYVING DEA 


Aangaande de Gom- Harst, welke de Ouder 
Bdellium noemden , is nog minder zekerheid, 
Sommigen ftelden , volgens MA rTHroLUS; 
dat her niet aaier dan Myrrhe zy geweest, 
Droscoripes maakt’er drie, BACHINUS 
zes Soorten of Verfcheidenheden van, Volgens 


Prrntus kwam zy van een Boom, van groote 


te als de Olyven', met Bladen als der Eiken 
enz. Dezelve groeide in Arabie, Indie en Me-_ 
die. Prukenet beeldt een Bdellium- draa- 
gende Asmerikeanfche Boom af, Pome Tr zegt, 
dat men aan de Gom Anime en anderen dien 
naam geeft. Het gene wv in de Winkels voor 
Bdellium hebben; is een taaije zelfftandigheid, 
van buiten eenigszins naar Myrthe gelykende „ 


__doch van binnen roodachtig half doorfchynende ; 


zo dat zy niet kwaalyk zweemt naar Lymkoeke 
jes. Zy vlamt aan de Kaars en is niee onaange- 
naam van Reuk, Dikwils vindt menze,*in de 
Kasfen , gemengd onder de Myrrhe, en fomtyds 
onder de Arabifche Gom : zo dat deeze drie 
Gomthen zekerlyk in de zelfde Landftreeken , 
van Ábysfinie of Ethiopie, en misfchien alledrie 
van Boomen voortkomen. Tuever verze 
kert, dat hy wel tweeduizend Myrrhe en Bdel* 
lium draagende Boomen, in één Bofch, by cle 
kander grocijende ‚ gevonden heeft (*). 
SMYRe 
{*) De Boomen ‚ die de Arnbifche Gom vidleveren » heb 


ìk in het IL. DEELS Ill. STUK » bladz, 614 ‚ ENZ: reeds bes 
fchreeven. 


KROONTJES-KRUIDEN,. 209 


SM YRNIUM. Veld-Eppe. «IVe 


EL. 
Een langwerpige geftreepte Vrugt: de Bloem- nan 


blaadjes gefpitst en gekield: anderfcheiden dit srux, 
Geflagt, waar van vyf Soorten, meest uitheem- Digynise 
fche, voorkomen; 3 naamelyk 

Ga) Veld- id met enkelde Mlessonde ae 


ban KE 
if 
Deeze klas: die in Icalie , op Sicilie en op Posnde 
Kandia groeit, wordt Smyrnium genoemd we- 
gens den Reuk van Myrrhe, die zy heeft, en 
daar van heeten fommigen haar Myrrhe- Kruid. 
De Ouden verhaalen, dat deeze Plant groeide op 
*t Amanus- Gebergte in Cilicie , een Landfchap 
van Klein Afie, De onderfte Bladen gelyken 
naar die van Eppe, als Vinswyze verdeeld Zyne 
de en redelyk groot van omtrek: maar, die aan 
de Stengen gtoeijen , naar die van ’ Kruid dat 
men Doorwafch noemt; alzo zy lang - rondach- 
tig, zonder infnydingen zyn „ en als van de 
_Steng en Takken doorboord , wordende naar 
boven langs hoe kleiner. Het groeit omtrent een 
Elle hoog , en verdeelt zig boven in Kroontjes 
van geele Bloemen , waar op een rondachtig 
zwart 
(1) Smyrnium Foliis Caulinis fmplicibus amplexicaulibus. 
Syft. Nat. XII. Gen. 360. p. 216. Weg. XIII- Gen. 365. p. 
240. H. Clif. reg. Ups. 66. R Lugdb. 114. Smytrnium pe- 
tegrinum rotundo f£. oblongo folio. C. B. Pix. 154. Prodr. 
82. Smyrnium Amani Montis. Dop. Pempt. 698. Lon. le. 
7e9. Smyrnium Cret. perfoliatum. J. B. Hif. UI, p. 135. 


U. Det. VII Srux, 
” wr 


210 BESCHRYVENG DER 


IV. zwart Zaad volgt. De Wortel is zwartachtig 
e VEE en heeft , zo wel als *t geheele Kruid „een verware 
Hooro mende hoedanigheid. 

UKe 


(2) Veld-Eppe met twee onkelde Hartvormige 
Ajpne effenrandige Bloembladen. 


Egypdfche. De vermaarde HasserLqursT heeft deeze 
gevonden in Egypte , zynde van grootte als de 
gemeene, FoRrRsKAOHL vondt ’er een Smyr- 
nium met famengedrukte byna Schyfronde Zaar 
den. 


ons (3) Veld-Eppe metde Stengbladen artis 
Europi- gefteeld enn Zaagswyze getand. 
Dit Kruid grocit in Spanje, Vrankryk, En- 
geland en in onze Provinciën , komende veel op 
*t Eiland Tesfel voor; volgens CoMMELYN, 
en wordende Groote Wilde Eppe genoemd. Het 
Zaad is in de Apotheeken bekend, onder den 
naam van Semen Oleris atri. De Franfchen noe- 
men het Maceron, de Icaliaanen Maccerone, de 
Engelfchen Alexanders. 

Sommigen noemen dit Kruid gek wel Fe 


1 


€) Beynius Folifs Pondilgs bin Rc. Ze stie, 1 


pr st ido Fol. Caulinis ternatis petiolatis ferratis. H. 
Cliff. tes. R. Lugdb. 114. GOUAN Mfonsp. 149. GER. P70V: 
254. GORT. Belg. 83. Hippofelinam Theophrasti five Smyi 
nium Dioscoridis. C. B. Pin. 154. Hippofelinum. Dog. 
Pempt. 698. esse 3 O!ufatrum Diofc. Macedonie 
Belgarum. LOB. deon. 


KROONTJES-KRUIDEN. arr 


linum Macedonicum , doch dat is eigentlyk een AE 
Soort van Peterfelie, Het tegenwoordige maakt vre 
een grove Vertooning, in ’t wilde groeijende , Hoorn « 
met Bladen byna zo grof als die van Lavaskruid es 
de Wortelbladen driemaal drievoudig verdeeld ste 
hebbende ‚ maar de Stengbladen enkeld drievou- 
dig en de Boveallen tegenover elkander, De 
Kleur van ’t Loof is donker groen. De Steng 
groeit fomtyds twee Ellen hoog en is vry dik, 
met de Scheeden der Bladfteelen omgeven, aan 
den top met Bloempjes gekroond’, de middelften 
van het Kroontje Mannelyk , de buitenfte Twee- 
flachtig. Het Zaad is rondachtig „ dik, zwart en 
welriekende, zo wel als de Wortel , die een bit. 
terachtig Sap uitgeeft; doch niettemin. eetbaar 
is, wordende in Eageland ’s Voorjaars veel als 
Pererfelie = Wortelen met het jonge Groen in 
Vleefchnat gekookt ‚ om *t Bloed te zuiveren, 
Men teelt het ook in de Moestuinen, 


(4) Veld- Eppe met gevinde Zaagswys’ gelan IV, 
de Bladen; de agterften drievoudig en alle dn 
Bloempjes vrugtbaar, egen 


Van deeze, die de Bloemen Goudgeel Bi À 

D in 

: (4) Smyrniam Fol. pinnatis ferratis &c. ZEgopodium Fol. 

Caulinis Ee. H. Clif. 107. R. Lugdb. 115. Angel. Acadien- 

fis Fl. lateo. Dop. AZ. ss. RA). Hil. 1368. Angel. hum. 

& minor Fl. luteo. Mor. Hip. IL. p. 281. Smyrnium Fol. 

Caul. Sec. GRON. Virg. 148 , 44- Smyrmium Aurum &c. 
Plug. Mant. 173, 


O 2 
IL. DasL, VIII, Sum 


212 BESCHRYVING DER 


IV. in Noord-Amerika groeijende , zyn de Wor 

telbladen , wederzyds, drievoudig gevind, aan 

Hoorp- ’t end vyfbladig , en hebben alle de Vinblaadjes 

fcherp Zaagtandig gefpitst: de Stengbladen zyn 

wie. meest dubbeld drie of vyfvoudig „ met de twee 
buitenfte Blaadjes aan elkander gevoegd. Zy wâs 
Geitenpoot , met de opperfte Stengbladen negen” 
voudig ‚ genoemd geweest. 


sian (5) Veld- Eppe met de Stengbladen dubbeld 
integerri- drievoudig en effenrandig. _ 


dige. __Deeze Virginifche heeft de Steng anderhalf 
Voet hoog , effen en weinig Takkig: Bladenby* 
na als Akeleijen, driemaal drievoudig, langwet- 
pig Eyrond, glad, effenrandig en blaauwachtig 
groen. De Bloempjes in ’t midden der Kroon- 
tjes zyn Mannelyk. Volgens Cr avron hebe 
ben de Bladen een aangenaamen Reuk, 


ANETHUM. Dille. 


De Kenmerken van dit Geflagt zyn, een Eg 
na Eyronde, famengedrukte , geftreepte Vrugt 
de Bloemblaadjes ingekruld „ effenrandig. get 
bevat drie Soorten , dewyl 'er de Venkel ook 
toe betrokken is, 


(1) Dil 
(5) Smyrnium Fol. Caulinis duplicato - ternatis integer 


tis. Smyrn. Fol. Caul. petiolatis &c. GrRoN. Virg. 148» 
45. 


KROONTjEs-KROIDEN. ar3 
(1) Dille met famengedrukte Vrugten. 


Door geheel Europa wordt dit Kruid Jaarlyks oo gn 
in de Moeshoven gezaaid. Men noemt het , naar srux. 
den Latynfchen naam Anethum, in 1 Iealiaanfch L 
Anetho , in ’t Spaanfch Eneldo, in't Portugeefch iig 
Endros, in't Franfch Aneth, De e Hoogduitfche Sterke 
naam is Dille, waar mede de Engelfche en s 
Hollandfche ftrookt. Het groeit naauwlyks een 
Voet hoog , en komt ‚in gedaante, vry wel met 
de Venkel overeen , verfchillende daar van meest, 
doordien de Zaadjes gerand. zyn of gezoomd 
en de Blaadjes platachtig, niet rond (*), 

%x Gebruik van dit Kruid is meest huishou- 
delyk in de Zuidelyke deelen van Europa. De 
Bladen zyn zeer aangenaam van Reuk en wor= 
den tot Slaap - verwekking fomtyds aan 't Ledi- s 
kant gehangen , of ook tegen de benaauwde Lugt 
der de leit En en is pie 


attend ten 
") Awmthum Frutibus berei SR Nat. XII. Gen. 
of p. 216. Veg. XIIL. Gen. 364.-p. 240. Mat. Med. 146. 
MH. Clif. 1o6. R. Lugdh. 116. GOVAN Aonsp. &c. TOURNF. 
af. 317. an „ahd C. B. Pin. 147. Dop. Pesspt. 
298. Log. / 

(*) 5 art daar de Ridder de famengedrukte 
Prugt onder de algemeene Kenmerken opgeeft , dat zyn Ed. 
‘er deeze Soort alleen door onderfcheidt, en de Venkel door 
Eyrende Prugten, ’t welk tegen de Geflagts - Kenmerken ftryde 
Beter misfchien had hy de Dille door platachtige en de 
Venkel door rendachtige rn onderfcheiden ; ‘of door 
de platte en ek Zaaden 

o 3 

U. DEL, VIII. Sruxe 


214 BESCHRYVING DER 


ker en guter ‘aangenaam van Reuk dan Ven- 
Relzaad, deth kragtiger tot Windbreeking „te- 
Hoor: gen de Hoest, den Hik en andere Kwaalen, uit 
STUK- _ _opgaaring van Slymige Stoffen in de Maag en 
amer “van Winden : des het ook byzonder dient tegen 

Opftyging en Benaauwdheden, Men acht dat 
%r de Melk en ’t Zog, zo wel in Beeften als 
in Menfchen „ door vermeerderd worde ; maar 
 menigvuldige gebruik verzwakt hect Gezigt en 
de redselen Ongemeln, …— — 


m. “(e) Dille met drie Stengbaien en paas rug: 
Anerhum ten, 


IV. 
Ar E Ree 


“pile. Van deere die de ‘Kleine Jaarlykfe Portu- 
geefche Venkel is van TOURNEFORT, met 
Reuk van Dille, vindt men een omftandige ber 
fchryving door VANpEL Lr, Zy heeft een rood 
Stengetje van maar een Span hoog ‚ met drie 

vier Takjes „ en Blaadjes die zeer fyn verdeeld 
zyn, het bovenfte driemaal drievoudig. De Kroon 
is verhevenrond en beftaat it wit megen Kraantje 


met & 

tugal. Ne ASPAR EN es hadizinie Kleine 
Wilde Dille , die hier mede overeenkomflig 
fchynt, in zyne Tuin geteeld uit Zaad „dat hem 
door Cor uMNA uit Sicilie was toegezonden. 


(3) Dille 


(2) Anerharg Fol. Caulinis tribus, Fratibus ovalibus. Afant- 
eis. Aneth. en minas. C‚,B.. Pin. 247. Pradr. 76: 
Foeniculum Luftanicum minus annuum , Anethi oder: 
TOURNE. Jaf. 313. 


KROONTJES-KRUIDEN, EIS 
(3) Dille met Eyronde Vrugten. 


Dit Kruid is meer bekend in Europa en vry 
gemeener dan de Dille , komende , op veele 
plaatfen , in ’t wilde voor 4 zelfs in onze Ne- 


IV. 


ArDhELe 


Hoor: 
STUK. 


11. 
Anethum 


derlanden, Doch men moet onderfcheid- „maaken een am. 


tusfchen de gemeene Duitfche Venkel, de Ita=' 
liaanfehe- en de Wilde Venkel. De Traliaanfche 
of Roomfche is tweederley „ waar van de eene 
het Zaad fpicfer en fcherper dan de gewoone 
Duitfche Venkel , de andere hetzelve ronder 
en zoeter heeft, wordende deswegen genoemd 


Zoete Venkel. Onder de Duitfche en Franfche , 


wederom, komt ook een Zoete voor, en het 
fchynt dat de Kweeking inzonderheid veel daar 
toe doet ; alzo de Planten , uit het Zaad van 
Zoete Venkel geteeld, het tweede of derde Jaar 
verbafteren in Wilde Venkel. In Languedok, by 
Montpellier , groeit deeze overal, zo de Heer 
GOUAN aanmerkt, eens Mans langte hoog, en 
in Provence, volgens GERARD, op drooge, 
Steenige Gronden ; in Engeland byzonder op 

Zee. 


(3) Anethum Frutibus ovatis. Mat. Med, 147. H. Clif: 
Ups. R. Luzdh. 116, GOUAN Mfonsp. 150. GRR. Prov. 255. 
Gorr. Belg. -84.-&cc.- Foeniculum dulce. C. B. Pis. 147. Be 
Foen. vulg. Germanicum. dbid. 9, Foen. vulg. healicum 
Semine oblongo, guftu acuro. 1hid. 8, -Foen. fylveltse. Ibid. 
HALL. Helv. 423. Don. Pempt. 279. Foenicu'um five Ma- 
rachrum vulgatius dulce, Log. Ze. 775. 

EO ' 

MN, DEEL, VIII, STUK. 


216 BESCHRYVING: DER 


IV. Zeedyken en Kryt-Rotfen der uiterfte pe 
Re ee van Cornwal. Het zoete Venkel - Zaad wordt 
Hoorp- veel op Madéra en de Vlaamfche Eilanden ge- 
STO EEKE: 
ge 205 _De naamen van dit Kruid, in de Europifche 

Taalen , zyn afkomftig van den Latynfchen; 
Feniculum. Dus noemt men het in ’t Italiaanfch 
Fenochio , in ’t Spaanfch Hincio , in * Portu» 
geefch Funcho, in”t Franfch Fenouil, in ’t En- 
gelfch Fennel en in ’t Hoogduitfch Fenchel of 
Fennikel. Den Latynfchen naam zou men mis- 
fchien van de fynheid der Bladen, als paar Hooy 
gelykende , afleiden kunnen. Uit een witten 
Wortel, diefcherp van Smaak is, geeft heteen 
redelyk dikken Steng , meest beftaande uit de 
Scheeden der Bladfteelen , die zig ten minfte 
drievoudig , Vinswyze , al fyner en fyner ver- 
deelen , zynde de uiterfte Blaadjes Haairachtig 
dun. De Kleur van ’t Loof is uit den Zeegroe- 
nen donkerachtig. Het maakt groote fierlyke 
Kroonen van geele Bloemen, en levert dan het 
_ bekende Zaad uic, sielikalkdos gefleufd , doch 
se in fommigen ronder is, in anderen fpitfer en 
zo verfchillende van Smaak als ik gemeld heb. 
In ’t Moes is de Venkel zeer aangenaam, we- 
gens den byzonderen Geur van het Kruid, welks 
Afkookzel met Melk zeer verzagtende is, zo in 
als uitwendig. Het uitgeperfte Sap kan tot het 
zelfde oogmerk dienen. Dat der Wortelen werdt 
van Zacu Tus met een goeden uitflag gebruikt 
in Koortfen, welken het door Zweet te verwek- 
ken 


KROORTJES-KRUIDEN. 217 


ken genas. Dezelven zyn de kragtigften der vyf rv, > 
Openende Wortelen; dus genaamd „om dat der. AFDzEL; 
zelver Afkookzel veele Verftoppingen wegneemt. Hóonb 
Men wil dat de Bast derzelven , in Hartfterken- STUK. 
de hoedanigheid , byna den Ginzeng- Wortelder Disse. 
Chineezen zou evenaaren. De jonge Bladen en 
Spruiten, als ook de Stengen die men op de 

wyze van Sellery in de Grond wit maakt, zyn 

een byzondere Lekkerny , tot Winterkost, by 

de Iraliaanen. Ook worden de groene Zaadkroos « 

nen dikwils, als Salade , met Olie, Azyn en Pee 

per gegeten. Het Zaad heeft een byzondere ver- 
zagtende kragt in de Hoest en Borstkwaalen ; za 

wel als het Water en de Olie „ daar uit of uit 

__ het Kruid geftookt. Het is verdryvende en op- 
losfende , uitwendig opgelegd. Men verhaalt dat 

een Jongen , wiens Neusbloeding men niet te 
ftempen wist, door het eeten der Spruiten , groe- 

ne Toppen en Zaâaden , genezen werdt. Ook 

zou de hardnekkige Scheele Hoofdpyn in zeker 

Man , door den Rook van Venkelzaad uit een 
Tabakspyp op te zuigen, overgegaan zyn. t Is 
Windbreekende en dient om de walgelykheid 

der Sennebladen, in een Aftrekzel, weg te nee- 

men , enz. (*). 


C ar uvUM. Karwey. 
Een langwerpig Eyronde Vrugt, die geftreept 
is 
(*) vid, Rurrv Mat. Med. p. 202, 


Os 
1. DEELe VIJL Srums 


ar8 BESCHRYVING-DER 


is 3 een eenbladig Omwindzel en gekielde Bloom: 


* blaadjes, die ingeboogen uitgerand zyn; maaken 
- de byzondere Kenmerken uit, van dit Geflagt, 


„De eenigfte Soort (1) heeft, volgens P Lr 


ag, NIUS, haat naam van Caria, een oude Land, 
ftreek in Klein Afie. Men noemt het gemeenlyk 


Carui , in *t kaliaan{ch Caro, in ’t Franfch Car- 
yi, in ’t Engelfch, Carawayssen-in”t Hollandfch 
Karwey. De Duitfchers geeven ‘er. den naam aaïi 
van Garben of Weisf- Kuinmel „dat is Witte Ko- 
myn; gelyk fommigen der Ouden het ook Cu- 
minum Cereum of Wafch-Komyn plagten te 
heeten, Anderen noemen het, met BauHiNus, 

Veld-.Komyn ‚ om dat het wild groeit in de Vel. 
den, niet alleen der Noordelyke deelen van E Eu- 
ropa; (gelyk LENNeEus zegt), en in die van 
onze Nederlanden; maar zelfs in Languedok-en 
Provenee , alwaar het op de Bergvelden zeet 
gemeen. is, zo wel als in Ooftenryk omftrecks 
Weenen ‚en in Karniolie,. Ja in Switzerland 
groeit het zelfs op de allerhoogfte Velden en-op 


_ die der. Alpen, volgens. Harrem , wiens bee 


fchryving van dit Kruid ik hier zal ; 
Her heeft een Kegelachtigen Penwortel. De 
laden zyn lang , weinig breed, met gepaarde 
Vine 


(1) Carum. Syf?. Nat. XIT. Gen. 362. p. 216. Vig. XIII 
Gen. 265. p. 240. Dop. Pempr. 299. Fl. Lapp. vos. Fl. 
Suec. 245. 260. Jar. Med. 138. H. Clif. vo6. R. Zugdh. 
116. HALL. Helv. 423. GOUAN Monsp. 150. GER. Prov. 
255. KRAM. duffr. sp. Cuminum praten(e , Carvi Officina- 
rum. C. B. Pis, 158. CaM. Epit. 516. 


Kroonrjes-KRUIDEN; 29 


Vinnen ‚ de eerfte Vinnetjes by den Steel el._ IV, 
kander kmmifende ; 5-waar uit een byzondere ge- Sj 
daante van Loof fpruit, met platte, lange, fpit- is 
fe Slippen. De Steng is gearmd ‚-met-de Tak-°T® 
ken in Kroontjes uitdloopende „van witte. Bloe: 
men. ’t Eenbladig ‘Omwindzel ,-daar de Ridder 
van fpreekt „vind ik in geene Afbeeldingen s 
zelfs niet by Camer Arius; noch nn 
gedroogde Kruid, 

Het Zaad van Karwey wordt veel ebde 
om een Geur te geeven aan Brood „ Kaas en vee= 
lerley Gebak. Men-doet het ook in Vleefchnat 
en andere Soepen. Het wordt verfuïkerd en dan 
veel gekaauwd van de genen die Badwateren 
drinken; om dat het voor de Maag uitneemend_ 
is cn nn Winden } breekc. De Buikpyn worde ’er „ 
daar: % Is ook goed 
voor Eden Hoest en in Borstkwaalen. Het behoort 
tot de Vier Groote hea Zaaden; Beef 
veel Olie door Destillatie en komt als in % 
midden tusfchen Venkel en er Aan den 
Wortel, nog jong zynde , fchryven fommigen 
nict minder kragt toe. Hy kan op de zelfde ma- _ 
nier , als de Pinfternakelen , gegeten worden , 
zynde ook aangenaam van Smaak en geurig. 


Pe nde. 


PiMPINELLA Beverncl. 


Dit Geflagt bevat niet de gewoone Kruiden 
van dien naam , waar aan men-den bynaam 
van Snierut fora geeftven waar van de Wilde 
of Groote reeds hier voor , onder den naam 


_ van 
II, DEEL, VIII, STUK, 


220 BESCHRYVING DER 


IV. van Sorbenkruid , is befebreeven *, en de Kleine 
A of Tuin - Pimpernel onder de Eeénhüizigen; die 
Hoorp. Veelmannig zyn , ver hier agter, ftaat te vole 
STUK. gen. Zodanig verfchillen de Vrugtmaakende 
Me deelen in Kruiden , die men onder den zelfden 

« zie naam begreepen hadt! Maar het bevat de Bee 
8 23e si gpnel en andere Kroontjes- Kruiden, tot welken - 
Val STuK-ook de Plant, die het Anys - Zaad uitlevert, is 
betrokken. 
De Kenmerken zyn, een Hoger Eyronde 
5 ingcboogen Bloemblaadjes , en byna 
Klootronde Stempels. ’t Getal der Soorten , meest 
Enropilche » is zeven , als volgt. 


eve, 1) Beet met enkeld en Bladen, de 


Sazifraga. Vinnetjes der Wortelbladen rondachtig , die 
rd Á der bovenften Liniaal. 


Het Kruid dat de vermaarde TouRNErFORT 
Tragofelinum genoemd hadt, en wel het Kleie 
ne ‚ maakt geeze Soort uit, tot welke, zo % 
my toefchynt , de beide Soorten van HaArr- 
LER, hier onder opgetekend, behooren, Want 

Eee 5 os 
< (1) Pimpinella Fol. pinnatis , Foliolis &c. Syf. Nat. XII. 
Gen. 363. p. 217. Weg. XIII. Gen. 366. p. 241. FJ. Suer. 
246. Mat. Med. 125. Pimpinella. H. Clif. vos. R: Lugdh. 115- 
ge Saxifraga minor. C. B. Pin. 160. Pimpinella Ste 
xifragia. Cam. Epit. 775. Saxifraga parva. Doo. Pompt. 315 
ecn amalan minor. LoB. leen. 719. Tragofelinum mi- 
OURNE. Jnfl. 309. Tragos. Pinnis fubrotundis circum- 

pl leem. Pinnis laciniatis (uperigs tenuis(imis. Hau. Helt. 

428. 


KROONTjEs-KRUIDEN, ze B23 


in de Afbeelding van CAMERARIUS, die IV. 
de Vinblaadjes rondachtig heeft , ontbreeken a 
de Liniaale Stengvinnetjes , die duidelyk voor- Hródm. 
komen in de Afbeeldingen van Logeren Do-°TU& 
DONéus, door zyn Ed, betrokken tot delaat= Diesen 
fte, Men noemt het Bevernel, in *t Hoogduitfch 
Bibernel , welke naam van ’t woord Bipinella , 

dat van de plaatzing der Vinblaadjes op twee 

ryën afkomftig fchynt te zyn, ontleend is. De 
Engelfchen heeten het Burnet Saxifrage : de Fran- 

fchen Bouguêtine of Boucage, dat zo veel zegt 

als Bokkenkruid, Sommigen , naamelyk , hadden 

het Saxifraga Hircina getyteld en Tragofelinum 
betekent Bokken - Selie. De Groeiplaats is door 
geheel Europa, zelfs in onze Nederlanden , op 
Zandige Hey - Velden. 


(a) Bevernel met enkeld gevinde Bladen, die ct 
alle Blaadjes gekwabd heeft „het end- Blaad- na 
je driekwabbig. wegen 


‚De Heer Linneus onderfcheidt thans de 
Groote Bevernel, welke zyn Ed. bevoorens tot 
eene zelfde Soort betrokken hadt. Zy verfchilt 
van de anderen , zo de Heer HALLER aan- 

merkt, 

(2) Pimpinella Fol. pinnatis, Foliolis &c. Mant. 219. Pim- 
pin. Fol. pinn. Foliolis Lanceolatis ferratis acutis. GER. Prov. 
255. Pimp. Fol. pinn. Fol. Cord. impari trilobo. Hups. Ang/. 
Î1e. Pimp. Saxifraga ‘major Umbellâ candidâ. C. B. Pin. 
159. Saxifraga magna. Dop. Pempt. 315. Pimp. major Fuchíii. 
Lon. le. 720. Tragofelinum majas. TOURNE. Jof/. 309, Taa- 
808. Pinnis femilobatig ciccam »fecratis, HALL. Helv. gar. 


Ile DEELé VIII, STUKs 


222 BesSCHRYVING DER 


merkt , ook ia Geftalte weinig , doch aanmer - 
‘ kelyk in grootte. De Groeiplaats is nier minder 
algemeen ‚inzonderheid wat die met witte Kroo- 


nen betreft , welke de Bosfchen en kanten der 


“Akkeren bemint; doch op de Alpifche Bergvel- 


den ‚ in- Switzerland, komt zy voor met roode 
Bloemen, Men;vindt ook eene Dunbladige, wel= 
ke cigentlyk de Bokken-Steenbreeke zou zyn, 
dus genaamd, om dat ’er de Bokken van'ecten. 
De naam is by ors, onder % Tk, Groote 
Bevernel of Bevernaart. 

_’% Gewas maakt een Steng van omtrent twee 
Ellen hoogte , die gevoord is of geftreept, en 
de groote Bladen, die het heeft, geeven’er 
eenigszins de gedaante van Pink{ternakel-Kruid 
aan; maar ’t Loof is donkergroen en ruuw. De 
agterfte Vinblaadjes, of Bladen liever , zyn drie- 
hoékig ‚ de overigen ovaal ‚met fpicfe Tandjes, 
fomtyds ten halve gevind , het uiterfte Blad in 
drieën half gedeeld zegt HArrrr. De boven- 
fte Bladen zyn fpitfer en fmaller verdeeld: doch 
alen hebben zy die enkelvinpigheid, welke hun 
naar de Bladen der gewoone Pimpernel wat ge- 
lyken doet en’t Gewas kenbaar maakt. De Wore 
tel is lang, naar een Pinfternakel gelykende , wit 
van Kleur, maar bevat een zeer fcherp Sap , dat 
blaauw is in eene verfcheidenheid , deswegen 
Cyanspos van Corpus genaamd, Dezelve zou, 
gedestilleerd zynde , een blaauwen Geest gee- 
ven. Omftreeks Wittenberg groeit deeze laatíte 
veel, zo B AUH1Nus aantekent; volgens andes 
ren in ’: Brandenburgfche,  Ge- 


KROONTJES-KRUIDEN. 323 


“Geheim der Stahliaapen, beftaande in eEh 


IV, 


Tinâuur, dienftig voor de Maag, voor Borstkwaa- Árpeel, 
len,en tevens een Koortsmiddel , als ook Wondzui-Hoord- 
verende en de Verlosfing bevorderende , wordt STUK: 


bereid van den Wortel deezer Plant, die zeer 
fcherp is en Kruiderig , zynde weleer, om de Ston- 

den te verwekken , te Neuremburg in gebruik 
geweest ‚ volgens HorMANNUs, Hy werke 
ook op de Waterwegen , en kan dus by toeval 
den Steer uitdryven ; hoewel van die Stcenbreee 
kende kragt dit Kruid zynen naam niet bekomen 
beeft, De Kleine Steenbreeke heeft den Wortel 
heeter dan Peper; en die der anderen wordt ook 


wel Inlandfcheof Europifche Peper genoemd (*). 


_ (3) Bevernel met meervoudig verdeelde Bladen, 
en 


en cen hoekige zeer Takkige Steng. 


Digyria, 


Als een byzondere Steenbrecke heeft cru 


srus deeze afgebeeld onder de Ooftenrykfe Plan- 
ten. Zy kwam aldaar op de hoog{te Bergen uit 
de Splecten Er Rotfen + voort; even als of zy 
de Steenen deedt breeken, Op een vry geplaat- 
ften naakten Berg , tusfchen de Steden Hamburg 
en Altenburg in Hongarie, was zy dus veel te 

_ vinden. Volgens den Heer Harren is die fyn- 
Lt bla- 


(*) Bornn. Hit. Plant. p. 89. 


(3) Pimpinella Fol. fopralecompofitis » &ec. Tragofelin. 


fol. tenuisfime diviûis. Harr. Helv. 430. Sefeli Petiolis Rd- 
miferis Membran. &c.-GUgTT. Stamp. p. 34? Saxifraga Paar 
gonicà NELOS. Pann. 698, 


U. DxEze VIII STUK, 


224 BESEHRYVING DER 


IV. bladige Bevernel, met de Vinnetjes aan ’t end 
rn driepuntig , tot welke zyn Ed. deeze betrekt, 
zonen in Switzerland zeer gemeen , hebbende Sten- 
STUK. __getjes van een half of een Voet hoog , die ge- 
ae armd zyn, en de Bladen met vier Vinverdeelin- 

gen. De Steen-Daucus met Zeegroene Bladen 

van J. BauniNus fchynt hier te behooren. 


w._ (4) Beverdel met de Wortelbladen gevind , ge 
dr karteld; de bovenften Wigvormig ingefnete 
roemde. den : de Kroontjes voor enh knike 

Ê kende. 


Op Sicilie, in Italie, Provence en in Spanje; 
groeit deeze Soort , welke Vreemde Sflie genoemd 
werdt door Crusrus, die dezelve op de Vel- 
den by Salamanca waarnam , hebbende een Steng 
van een Elle hoog en Zaad ärdapende ‚ dat naat 
Peterfelie- Zaad geleek, vaneen fcherpen Smaak 
en Kruiderigen Reuk. 


se (5) Bevernel met de Wortelbladen driedelig 
eens ingefneeden, 
nys j < D 
(4) Pimpinella Fol. Rad. pinnatis crenat atie &c. Anifùm Fol- 


Radicalivbus pinnatis. H. Clif. 1o7. Ups. pen R. Lugh. IIs. 
Apium peregrinum Fol. fabrotundis. C. B. Pin. 153. Daucus 
ei Dioscoridis. COLUMN. Ecpbr. I.p. 108. T. 109. GER: 

rou. 256 à 
(5) Pimpinella Fol. Radicalibus trifidis incifis. Syff. Nat- 
Veg. XIII. Anilum Fo!. Radic. fmplicibus. Mar. Med. 141: 
H. Clif. Ups. R. Lugdb. 115. GOUAN Monsp. 151. Anifum 
Herbaciis. C‚B. Pin. 159. Anilam vulgare. Crus. Hij, U-P- 
10% 


Kroounges-Kruinenì 22 
Deeze Plant; die het Anys-Zaad uitlevert; IVg 
heeft te vooren, met de voorgaande, een Ge- Arpaald 
bl b | 
flagt- uitgemaakt , doch is thans tot het tegen- Hoorná 
STUK, 
woordige betrokken. TourNErFoRT hadze Disyia, 
thus gebragt tor het Geflagt der Eppe. Zy 
wordt door geheel Europa, jaarlyks , in de Kruid- 
hoven en op de Moeslanden Bezâaid ; het wel- 
ke ook gefchiedt in onze Nederlanden; Men kan 
de Nâtuurlyke Groeiplaats ; die ín de Levant 
of in Egypte fchynt te zyn, met geene zeker: 
heid bepaalen. De naam is, in bynaalle Taalen 5 
met het Latynfche woord Anifum en dit met 
het Griekfche Anifon overeenkomtftig. Dus noe- 
men haar de Icaliaanen Anifo, de Engelfchen 
Anife, de Franíchen Anisen wy Anys. 
’t Gewas, dat zelden cen Elle hoog groeit , 
heeft een ronde Steng, in eenige Takjes ver- 
deeld, De onderfte Bladen gelyken eenigermaate 
hâar die van Eppe of Sellery , maar zyn witaehs 
iS en eig 3 de dn 25 verdeeld, 
op EEE het bekende Zaad, welk aangename 
__Reuk en Smaak hetzelve van veel gebruik maakt 
in de Samenleeving. Op dergelyke manier als de 
Karwey, mengt men het in Brood en Gebak: 
het is een der voornaamfte Windbreekende en 
Borst- Middelen , bezittende dus de kragten te- 
gen 


‘to2. Anifum. Dop. Pempt. 299. LOB. leon. 721. Apium Ani« 
fum ditum &c. Tovans. Inft. zos. $, Cuminum Semine 
Tôtundiore & minore. C. B: Pin. 146. Ray. Extr. 63e 


u, DEEL, VIN. srus. 


226 BESCHRYNVING DET 


IV. tegen * Kolyk en andere Kwaalen , in hooger 
el ge graad ‚ welke inzonderheid in de daar van ge. 
Hoorp- deftilleerde Olie uitmunten. Het behoort , met 
STUK. veel regt, tot de Vier Groote verwarmende Zaa- 
nn den en komt in verfcheide Winkelbereidingen der 

__Apotheeken. 

Die van Maltha noemen dit Kruid Zoete Koe 
myn , en hebben dan nog een ander, ’t welk 
zy Zoete Anys heeten; als zynde wat zagter van 
Smaak, Dit laatfte , dat fommigen Komyn noc- 
men, heeft de Zaadjes ronder en kleiner. Dee- 
ze Soort van Anys wordt op het Eiland Maltha , 
tot gebruik en tot den Uitvoer , in menigte ge- 
teeld.— 


vr (6) Bevernel met de Bloemfleeltjes tegen de 
ses, | Bladen over , die tweemaal in drieën gedeeld 
S 


elde. zyn, met Vliezig gewiekte Steelen, 


In Spanje groeit deeze Soort, die een Plant- 
je is van maar een half Voet hoogte , zeer Tak- 
kig, met de onderfte Blaadjes driedubbeld drie- 
voudig , de bovenften zeer fmal, Overvloedig is 
het getal der Kroontjes, welken ’t zelve draagte 


vi. _ (7) Bevernel die zeer klein is, met talryke fa- 
Divica, 1 
Emer à mengeftelde en enkelde Kroontjes. 
zige. 
C6) Pirapinella Pedanculis oppoftifoliis, Fol. Floriferis bits” 
{dis ,Petiolis Alato - Membranaceis. Mant. 53. 
(7) Pimpinella pumila , Umbellis numerofisfimis Bec, JACY 
Wind. 227. Aufir. T. 28- Mant. 357. Sefeli pumilum. SP 
‚_ Plant. 373. Foeniculum montanum pumilum. CLu® Hil: 
I:. pa 200, 


KROONTJES-KRUIPEN. zog 


Deeze in-Ooftenryk,-als ook in Provence , IJ 
wild groeijende , is maar een Handbreed hoog „ 
en geheel bezet met Kroontjes. Hier van komen Hie 
Plantjes voor met enkel Mannelyke en onvrugt-° TUe 
baare Bloemen , doch de Wyfjes- Planten heb- Een 
ben dikwils ook Meeldraadjes, 


Arrum. Eppes 


Dit Geflagt heeft een Eyronde geftreepte 
Vrugt 3 een eenbladig Omwindzel en egaale 
Bloemblaadjes, Het bevat maar twee eigently- 
ke Soorten , die zeer bekend zyn, naamelyk 


(12) Ears met de Stengbladen Lintaal en zeer 
kleine Omwindzeltjes. Arien Pe vn 
Pereifelie, ' 
"_ Dit Kruid wordt „onder den naam van Peter- 
Jelie, in *t Franfch Perfits in * Engelfch Pars- 
ley, in 't Hoogduitfch Peterfilge, in Europa , 
overal in de Moeshoven geteeld „ zelfs in do 


Zuidelyke deelen, daar het, op £ E 
fen wild of iolandfch geworden is ‚ door ’ Be 
ftrooide Zaad. Op ’t Eiland van Sardinie groeit 
het aan de Bronnen en Waterbeecken, 

ê De 


(1) Apium Fol. Caulinis Linearibus, Involucellis minutis. 
syft. Nar. Xl. Gen. 364. p. 217. Zeg. XIII. Gen. 367. p- 
zer. Mat. Bied. z27. H. Ciff. Ups. R. Lugdb. 116. Apiom 
Hortenfe Petrofelinum vulgo. C. B. Pin. 153. TOURNE. Inf?. 
Bos. Apium Hortenfe. Don. Pempt. 694. B, Apium vel Es: 

crispum. C. B, Pim. 153. 
t 
Ee. Daer, Vil, Sr 


:23 BESCHREVINCG DEK 


AN De geftalte „als ieder een bekend , zal ik niet 

AFDEEL befchryven. Men gebruikt het „ in de Huishous 

Hoorp- ding, veel , wegens den Geur en Smaak, wel- 

STUK». ken het aan eenige Spyzen geeft. Zulks heft 

omtrent het Kruid en de Wortelen plaats, wel- 

ke beiden openende, afzettende en Pisdryvende 

zyn, gelyk ook het Zaad. Men teltze onder de 

vyf Groote Openende Wortelen , waar van de 

Syroop in veel gebruik is. Het gedeftilleerde 

Water van Peterfelie heeft een verkoelende hoe- 

danigheid. Zonderling is ’t, dat het Kruid niet 

voort wil in de heetfte Landen des Aardbodems. 

Men zegt, dat het veel gebruik daar van’: Ge- 

zigt benadeelt en het zou een Versie, jn voor 
de Pappegaaijen. — 

Den _ Onder de Verfcheïdenheden is Pbethve de Ges 
krulde, gemeenlyk Krul- Peterfelie genaaamd , 
welke meer tot fieraad der Schottelen dan voot 
de lekkerheid dient, en die men Wortel - Peter- 
felie noemt, welke insgelyks hard en onfmaakc- 
Iyk is van Loof : inzonderheid te tellen de Pe- 
terfelie van Macedonie , zogenaamd; waar van 

het Zaad in de Apotheeken ook bekend is, een 
weinig van het Pet elie = Zaad verfchillende, 
Dezelve is, als de c Soort van Gom» Eppe , 
*gladz. hier voor befchreeven *, 


soin (2) Eppe met Wi ievormige Stengbladen, de 
graveolens, Di 
sellery. 
(2) Aptúm Fol. Caulinis Cuneiformibus. Mart, Med, 128: 
HL. Clif. Ups. R. ae 115. GOUAN Jlonsp. 151. Ges. 
Pv 


KROONTJES-KRUIDENe E 220 


Dit is de Apium der Apotheeken , cen Kruid — IV. 
dat men wild groeijende vindt , in vogtige Wei- SE 
den en aan de kanten der Wateren , in de mees- Hoorp- 
te deelen van Europa, en overvloedig aan Sloo- “TEE, 
sen en Begkjen: in het laage gedeelte van onze pl « 
y ons, Juffrouw- 

Merk of Eppe, en Wilde Seldrie by * gemeen. 

De Hoogduitfche naam is Epfig,de Tealiaanfche 

Apio, de Fraofche Ache, en de Engelfche Smal. 

lage. Men noemt het ook Paludapium, dat is 
„Moeras - Eppe , met den Griekfchen naam Eleoe 
felinum , onder welken Doponé vs dit Kruid 
voorftelt „ overeenkomftig; om het dus van de 
‘Tuin- Eppe, gemeenlyk, volgens het Italiaanfch 
„Celleri , by ons Sellery of Seldrie genaamd, te 
onderfcheiden., 

De Wortel is lang en dik  Takkië of gearmd , 

met veele Vezelen , fterk van Reuk. Hier uic 
komen dikke, Geutswyze , Bladfteelen voort, 

die Vinswyze bezet zyn met breede gekwabde, 
„donker groene; gladde Bladen, het uiterfte half 

in drieën gedeeld , in de omtrek diep en fpits 
getand. Het fchiet Stengen , fomtyds twee El 

len hoog ‚dik , hol , hoekig en Takkig, met 
Knoopen en fmaller verdeelde Wigvormige Bla- 

Fn den. 


Prov. 256. Gort. Belg. $6. Apium paluftre five Apium Of- 

ficinarum. C. B. Pin. 154. TOURNB. Inf? 3os- Eleofelinum. 

Dop. Pempr. 69c. Bleofelinum , Paludapium. Lon. Jeon. 707. 

B. Apium dulce, Gelleri Iralorum. TOURNF. Zn. 305. 

k P 3 
Is DEEL: Ville STU% 


b 


239 BESCHRYVING DER 


AV. den, In de Mikken- der Takken zitten de Bloem- 
Assen, kroonen byna ongefteeld, niet zeergroot ‚ met 
Hoorp- witte Bloempjes , doch die van buiten byna 
Ere groen zyn „ en daar op volgen diep gefleufde 
vig °DZaadjes, nog kleiner dan die van de Pererfelie. 

Groot is de verandering , welke dit Kruid 
door de Kweecking ondergaat. Van Scherp, wal 
gelyk en byna Vergiftig, wordt hetzelve een 
zeer aangenaame…Spyze ‚wier gebruik, tot Sa- 
lade, de-Franfchen van de Icaliaanen en wy ver 
„volgens van de Franfchen , geleerd hebben. Het 
Wordt zelfs zo aangenaam „ dat fommigen het 
Zoete Eppe hebben genoemd , houdende dezel- 
ve voor een byzondere Soort; doch dit kan nict 
zyn, alzo het in de Noordelyke Landen, in 
eenige Jaaren tyds, in Wilde Eppe verbaftert, 
Daar zyn Verfcheidenheden van, met roode en 
witte Steelen , als ook met dunner en dikker 
Struiken , welke laatfte Brabantfche Seldrie ge- 
heten wordt, Men plantze in Greppels „en , als 

’ Gewas zyne grootte heeft , worden die met 
Zand gevuld , onder * welke de Seldrie haare 
witheid krygt en eetbaar wordt. De Wortel is 
onder de Vyf Openende in kragten de minfte 
niet. Het Zaad geeft , door Deftillatie, een fcher- 
per Olie zelfs dan Anys- Zaad. Ook telt men het 
onder de vier Kleine Verwarmende Zaaden, en 
in Windbreekende hoedanigheid is het geer van 
de minften ; doch het menigvuldig gebruik zou 
ook nadeelig zyn. Het uitgeperfte Sap des Kruids 
wordt voor een Koortsmiddel gehouden , en dient 
tegen het Scheurbuik in de Mond, EGO 


KxOunTyEe KRUIDEN, 23X 
1E GOoP op IU M. Gerardskruid, — zv, 
ARE 


Een langwerpig Eyronde geftreepte Vrugt Hûbins 
onderfcheidt dit Geflagt, waar van de eenigftesrur. — 
Soort (1) Wilde Kleine voortloopende Engelwor- Digynias 
tel is genoemd geweest door BaAurinus. 

„Dus heeft TouRrNeForT ze ook in dat Ge- 
flagt geplaatst en anderen noemenze Basterd- of 
Wilde Engelwortel. De Echte heeft Omwind- 
zels aan de Kroontjes en deeze niet. Dopoe 
Néus merkt ze als een Wilde Soort van Mee- 
fterwortel aan, en zegt, dat de. Brabanders haar 

_ Geraart-, dat is Gerardskruid heeten. Men noemt 

het dus ook in ’t Franfch en Engelfch, doch 
bovendien Goutwort of Voet- Euvel Kruid , naar 
den Latynfchen naam Podagraria, die mooglyk 
alleen daar van daan komt, dat men het op de 

Velden met Voeten treedt. Anderen noemen ’t 

Geiten - Poot, naarden Geflagtnaam , of ook Haa- 
ne- Poot, en gemeenlyk Zevenblad, om dat het 
zeven Bladen op een Steel heeft In Duitfch- 
land noemt men ’t ook wel Wilder Holder, dat 
is Wilde Vlier. Het 


(1) Zgopodium Fol. Caulinis fummis ternatis. Sy/?. Nar. 
XII. Gen. 365. Pp. 217- Weg. XIII. Gen. 368. p. z41. H. 
Clif. R. Lagdb. 115. Fl. Suec. 247. 263. GOUAN Afonsp. 
152. GER. Prov. 256. KRAM. Auf?r. 81. WEIG. Pom. Rug. 
s7. Rei. Ged. 91. Rupp. Jen. 225. MAPP. Als. 23. VAILL. 
Par. 13. Goar. Belg. s6. Angelica fylv. minor £. Erratica. 
C. B. Pin. 15s. TOURNr. Znff. 313. Herba Gerardi. Dop. 
Pempt. 320. Podagracia. HALL. Flelv. 427. 

Pa 

IH, DEEL. VII, STUK. 


232 VYFMANNIGE KRUIDEN, 


1. Het wordt van CAMEraARIUS, met regten bil 
Moen Iykheid , de Pefl der Tuinen geheten, als een 
eos Onkruid zynde, dat men naauwlyks uicroeijen 
STUE, kan. Het groeit veel aan de Haagen, in Bos- 
ein fchen en Wildernisfen, aan de kanten der Wee 

gen en Wallen, zo in onze Nederlanden „als in 
Engeland, Venker: Duitfchland en de Zuides. 
Iyke deelen van Europa, zynde-zo gemeen niet 
io ’t Noorden. De Wortelbladen zyn als gezegd 
is. Het fchiet een gearmde Steng , van drie Voe- 
ten hoog , met drievoudige Bladen ev witte 
Kroonen, op lange Steelen, en draagt half Ey- 
ronde Zaadjes. Het heeft eenige Kruiderigheid, 
doch wordt in de Geneeskunde niet gebruikt, 

Dus de Tweewyvigen, in de Klasfe- der Vyf- 
mannigen , befchreeven hebbende gaa ik tot de 
Driewyvigen over, onder welken het eerst voor-= 
komende Geflagt van Kruiden den naam voert 
bbr 

TURNER A. 


Van dit Geflagt is de Kelk vyfdeelig Trech- 

terachtig en de buiten- Kelk tweebladig : vyÉ 

_ Bloemblaadjes zyn in den Kelk ingeplant: de 
Stempels zyn veeldeelig; het Zaadhuisje eenhok: 
kig en driekleppig. 

Het heeft zyn naam van den Engelfchman 
TuRNeERUS, door wien een Hiftorie der Plan- 
ten van Engeland, op een Alphabetifche manier , 
is aan ’tlicht gegeven. Vier Soorten, altemaal 
pitheemfche, zyn ‘er in vervat, naamelyk. 

(1) Tus 


PBN PA HRE 233 


Ca} Turnera met ongefteelde Bloemen uit de vv; 
„Bladfteelen , de Bladen aan ’ Mgt met \FDEELs 
twee Kliertjes. be: 


ke STUKe 
“De Groeiplaats van deeze Soort is op Jamai- á n 


ka en verder in de dd Men vindt ’er Turrera 
fraaije Ace inge s zo door den Heer od. 
Lin NEUS ze “vit Et Cliffortfchen T Tuin, 

als door den Eten Heer MAR TIN aan % 

licht gegeven. SLO A NE noemt het Ciflus met _ 
Brandênetel-Bladen , geele Bloemen en drie- 
hoekige Zaadhuisjes. De Bladen-gelyken veel 

naar die der Olme of Ypeboomen. Het iseenigs- 

zins Heefterachtig. Men kan fomtyds naauwlyks 
onderfcheiden , of de Bloemen op de Bladfteelen 

dan in de Oxelen zitten ; dewyl.de Bladfteel zo 

kort is in fommige Pubren: Men vindt ‘er eene 
Verfcheidenheid van, die de Bloem kleiner met 
gefpitfte Blaadjes, en Blikjes « zonder Klieren, ==» 
de Bladen ftomper heeft en de Meelknopjes niet — 

geel : zynde deeze oord den He NEA 
afgebeeld. 


(2) Turnera met er Blou uit de 1. 
Bladfteelen, de Bladen zonder Kliertjes, paer 
D 


ee. lierde. 


ct) Turnera Flor. fesfil. Petiolaribus &c. Syst. Nat. XII, 
Gen „ p- 220. Peg. XIII. Gen. 376. p. 245- Turn. Fol. Serr. 
Betiolis Floriferis. H. Clif. 112. T. 10. R. Lugdb. 424. Turnera 
Frut. Ulmifolia. PLuM. Gen. 15. MART. Cent. T. p. 49. Ciftus 
Urtice folio , Fl.luteo. SLOAN. Jam. 86. Flf.I. p.zó2. Te 127. 
Ea, 5, Ray. Dendr.g9z. GOUAN Monsp. &55- MILL. Je. T 
268. f. 2. 


(a) Turnera Flor. fesil. Petiolaribus &ccy Am. Acad. Vp. 
5 395 


M, DEEL. VIJL, STUKe 


234 VYFMANNIGE KRUIDEN, 


4 IV, Deeze komt , ten opzigt van de gedagte zon- 
ee, derlinge böedarigheid;, metde voorige overeen , 
Price doch is zeer klein en ruig , met kleine getande 


STUK, Bladen en geele Bloemen. Z je 
Re, g y groeit ook op Ja 


vig 

„Er (3) Turnera met twee - Borftelige Bloemfteeltjes 
Sidoides _ înde Oxelen , de Bladen ftomp Eyrond; 
gg Wigvormig > Zaagswyjze getand, 

Deeze , in Brafil groeijende 5, heeft Stengetjes 
van een Handpalm hoog en ongefteelde Wolli- 
ge Blaadjes, uit wier Oxelen de Bloempjes voort- 
komen , die zeer kort gefteeld zyn , en niettemin 
twee Blikjes als Borftels. hebben , met een dik- 
ken, vyfdeeligen Hazirigen Kelk. 

Es (4) Turnera met naakte Bloemfteeltjes in de 
Ciftoides. Oxelen der Bladen , die aan de Tip La 
naan wyze getand zjn. 


Deeze heeft de Steng gehaaïrd , zo wel als de 
voorgaande, doch geene Blikjes aan de Bloem- 
fteelen. Uit den naam, dien’ er de Groote Boer- 

es HAÁ- 
305. Pumilea minima nieten. BROWN. Jam. 188 
tus luteus &c. PsTriv. Gaz. 59. T. 38. f. 9. Chamzcist, Ute 
tice folio. SLOAN. uts. £. 6 
(3) Turnera Pedunculis Axl bifetis Sec. Alant. 58. 
(4) Turnera Peduncul. Axillaribus Ee sor Pumile? 
_ fubhirfura ZU &c. BROWN. Jam. 589. Helianthemoi- 
des. BorrH. Lugdb. 11. p. 269. eik: Betonice folio. 
Prum. Ie. iso. f. 1e Chamaciftus Canle hirfuto &sc. SLOANe 
wis, f‚ Je 


es A N DR IA 235 


HAAVE aan gegeven heeft, blykt eenigermaate Iv 
de Geftalte „die naar de Ciftus gelykt. De Steng Arp 
heeft de hoogte van een Vinger ; de Blaadjes Ho 
zyn Lancetvormig ‚ van onderen Wollig , zo wel srux. 
als de Kelk , en de Steeltjes zo lang als de Bloem. “Frigynis, 
Zy groeit bie de derde Soort op Dek als ook 

in Zuid- Amerika en te Suriname 


eni Smeerwortel, 


Een vyfbladige Kelk en vyf Bloemblaadjes „ 
die in het Bloemkasje ingeplant zyn: het Zaad- 
huisje eenhokkig , driekleppig. Dus komen de 
Kenmerken voor, van dit Geflagt, * welk twee 
Soorten bevat „ als volgt. 


(1) Smeerwortel met overhoekfe Bladen. 


Tels is 

_ Vandeeze geeft IM per A Tusde Afbeelding, hee, 
onder den naam van Telephium van D1osco- 
RIDES, en voegt ’er by, dat fommigen het 
Kruid Helenium van Crateva noemen. Cr u- 
sius heeft hetzelve , onder den naam van het 
Echte Telephium, dat zynen naam van eenen 

Ko- 


(1) Zelephians Fol. alternis. Syf?. Nart. XU. Gen. 374. ps 
220. Weg. XIII. Gen. 377- p- 245. H. Ups. 7e. H. Cliff. 
73. R. Lugdb. 434. Teleph. repens Folio non deciduo. C. 
B. Pin, 287. Telephium nbs CLus. Hil. 11. p- 67. 
Imran. dlif. Nat, 561. GOUAN Bfonsp. 155. FABR. Helm- 

ad. 197. GER. Prov. 450. ie Aix. 456. Ciftus Folio 
Majoranz. C.B. Pin. 465. LOB. Jeen. II. p. se Kruidb, 
P. 135. Telephium Dioscoridis. TOURNF. Jn/?. 24 


K. DEEL: Vl STUK; 


IV. 
Arnie 
aen 
STUK. 
Drizwy- 


VIE. s 


Te’ ge 
gar 


236 _VYFMANNIGE KRUIDEN, 


Koning van Myfie hadt , door wien het tegen 
vuile Zweeren gebruikt werdt ,befchreeven. Het 
is het Smeerwortel niet ‚dat men gemeenlyk dus, 
en ook wel Hemelfleutel noemt , in ’t Latyn 
Griekfch Anacampferos , betrokken tot het Ge- 


flagt van Huislook, Het heeft zyne Groeiplaats 


in Provence , op verfcheide plaatfen. LoBer 
kreeg het, door middel van een Apotheker , die 
het op den hoogen Berg van St. Bonaventura ; 
naby de Stad Aix, voor hem hadt uitgeftoken, 

„‚ Uiteen Wortel , met een Houtachtig Struik- 
„> je, (zegt hy ,) dat den Hals wat gekromd 


„, heeft, en zo wel boven als beneden knobbe- 
s» lig is ‚ groeïjen Takjes van een Han 


lang ‚ die Biesachtig, regt, buigzaam en wite 
», achtig-zyn ‚ met blaauw groenachtige Blader- 
…» tjes, als van Linfen, bekleed, Boven op de 
s, Stengetjes komen witte Bloemen , naar die 
‚> van den laagen Cittus of Heiden - Hyfop gely= 
„, kende, waar op Zaad volgt, dat bitteris van 
s, Smaak,” a 

In de Afbeeldingen kan ik die omgedraaide 
Bloemftaartjes niet vinden , welken ’er in fom- 
mige. aanhaalingen van den: Ridder aan toege- 
fchreeven zyn. Het groeit in de Openbaare Kruid- 
hoven. Ik heb ’er een Takje van met getcopss 
Bloemen. 


(2) Smeerwortel met gepaarde Bladen, 


vaatbed (2) Telepbium Fol, oppofitis. Telephium Myofotidis Eah 
5e 


amplioribus conjugatis. SHAW. Afric, N. 572. & Icen. 


P x_N TP A N DD R en As 287 


Deeze is door den beroemden Sz AwinBars- IV, _ 
barie gevonden, die ’er Bladen als van Mui AFDEELS 
zen-Oor , doch grooter en gepaard, aan toe- Hoorp- 
fchryft, zeggende van dit Kruid; ‚de toppen “TUE 
„ van deszelfs kleine Takjes krommen zig om 278 
„als die der Zonnewende, De Bloemblaadjes 
» zyn klein en de Zaadhuisjes enkeld met drie 
» _Hokjes, bevattende verfcheide Zaadjes.” 


CoRrRiIicIioLr A. Riempjes. 


De byzondere Kenmerken van dit Geflagt zyn „ 

een vyfbiadige Kelk en vyf Bloemblaadjes, even 
als in-de voorigen, maar het heeft een enkeld 
drietandig Zaad. 

Maar een enkele Soort is hier van bekend(1), _ r. 
die veelal op de Zandige Oevers der Rivieren, a ed 
in Duitfchland en Vrankryk, groeit. C. BAu- Riempjes 
HINUS noemt dezelve Klein Oever -Varkens- 
Cras, en zegt dat het aan de Rivieren in Swite 
land en de Laufnits voorkomt. M or 1soN vondt 
het by Pont Neuli , aan den Weg van Parys naat 
St. Germain en laye. In de Elfaz groeit het over- 
vloedig „ aan de Oevers van zekere Rivieren, 
bloeijende in ’ laatfte van den Zomer: zo ook 

in 

(1) Corrigiola. Sy/?. Nart. XII. Gen. 375. p. 220. Vig. 

XlII. Gen. 378. p. 245. H. Ups. Cliff. R. Lugdh. 420. GOUAN 

Monsp. 1ss. GER. Prov. 449. Polygonum Litsoreum minus 

dec. C. B. Pin. 281. Prodr. 131. Moris. Hif?. 11. p. 593. 

‚Ss. T. 29. £. 1, Polygoni vel Linifolia, per tervam fpala, 
Flore Scorpioidis. J. B. Ray. Hift. 215. 


IL, DEE» VIII, STUK, 


/ 
Iv. 
‚ Arprer. 
VL. 
Hoorp: 
STUK. 


ten, als 


238 VYFMANNIGE KRUIDEN, 


in Languedok en Provence. By den naam van 
Polygonifolia is’er een Geflagt van gemaakt door 
DiLLENIUS, en dus befchryft ook Varr- 
LANT hetzelve , onder de Planten omftreeks 


Het is een Plantje , naauwlyks een Hand- 
breed hoog , dat zig met zyne Stengetjes en 
Takjes, Riemswyze ‚langs den Grond uitfpreidt , 
op wier Toppen de Blommetjes famengehoopt 
zyn. De Blaadjes zyn langwerpig, Zeegroen ; 
en klein. De Kelk is roodachtig bruin „ doch de 
Bloempjes beftaan uit vyf witte Blaadjes, waar 
op een enkeld driekantig Zaad volgt (*). 


‚ PHARNAGCEUM, Muur-Spurrie. 


Prinrus zegt, dat fommigen de Santorie 
Pharnacéon noemden , naar eenen Koning: zo 
dat dit een eigennaamig woord is, op eenige. 
uitheemfche Planten toegepaste 

’* Geflagt heeft een vyfbladigen Kelk, zon« 
der Bloemblaadjes , zynde het Zaadhuisje drie- 
hokkig en veelzaadig, Het bevat thans zes Soore 


(1) Muur- 


_(*) Dit zeet DiLLENrus duidelyk en Hárren: doch Mo- 
RISON gebruikr woordelyk de befchryving van C. Baumt- 
Nus, die zegt , dat veel zeer kleine Zaadjes, als in het Duie 
zendgrein , de Kelkjes opvullen. VAILLANT fpreekt ook van 
één Zaadje in ieder Kelk ,en dewyl het Duizendgrein maat 
eenzaadige Zaadhuisjes heeft, zo zal BAUHINUs, met dig 
gitdgukking, niets anders gemeend hebben, 4 


P ENT A MD R T-A 239 


(1) Muur +Spurrie met byna gekroonde zydes IV, 
lingfe Bloemfbeeltjes , die zo lang zyn als Arpzeks 
‘de Liniaale blaadjes. — Hoorps 
STUK 

Deeze Soort, by Roftock in Pommeren zeer _ 
gemeen ‚ groeie ook in Spanje, Rusland en Ae 
Ooftindie, ’ Ís een Zaay- Gewas , dat men Zet radi 
Kleine Muur, van gedaante als Walftroo, metge. 
Zeegroene Bladen , by A M MAN genoemd bike. 
BuxBAum geeft ‘er den naam aan van Aller= 
kleinfte paarfche Spurrie, MiNuarTrushadt 
het Cerviana getyteld. 

Uit een Houtig Worteltje komt een Roosje 
van fmalle Blaadjes voort , die omtrent een half 
Duim lang zyn, en uit deszelfs middelpunt ver= 
fcheide dunne ronde Stengetjes, die geel of 
roodachtig zyn, glad en met Leedjes, bynaeen 
half Voet lang ‚ hebbende dergelyke Blaadjes , 
Kranswyze, als in het Walftroo, geplaatst. Zy 
geeven Takjes uit en dunne naakte Bloemfteel- 
tjes, die aan ’t end, Kroontjeswyze, in Steel. 
tjes verdeeld zyn 9 welke ieder op ’t end een 
witachtig Bloempje draagen, welks Blaadjes de 
Meeldraadjes en den Styl geheel bedekken. Het 

Zaad- 

(1) Pharnateum Pedanculis fubumbellatis” Sec. Sy£. Nar, 
Gen. 376. p. 220. Weg. XIII. Gen. 379. p. 245. Pharnaceum 
Blabram &cc. Pil. Bor. p. 258. Cerviana. MINUART. Trichlis 
pentaftemon. HALL. Gott. Alúne pumila Gallií factie, Foliis 
glaucis. Amm. Rath. 84. Alfine Saxifraga Ind. Orient. Sc. 
PLUK. Mant. 9. T. 332: f. 11. Spergula purpurea minima, 
Buas. Cent, 111. p. 55. T. 62, f, à 


U DEEL VI, STUR, 


840 VYFMANNiGE KRUIDEN 


AV. _ Zaadhuisje fs rondachtig en bevat veele zeer 
AFDEEL pjeine rosfe Zaadjes. “Dus vind ik dit Kruidje 
neons door ÂMMAN befchreeven. 

STUKe 
u (2) MES jtie met eenbloemige zydeling fe 

Berne Steeltjes , de Bloemen van langte als de 

lage. Bladen , en een neergedrukte Steng. 


Met deezen bynaam ftelt de Heer Linneus 
thans een Oostindifch Kruidje woor , dat door 
den jongen -Heer BURMANNUs, onder den 
naam van Mollugo Spergula, was afgebeeld, en 
met het Ceylonfch vyfbladig Muur , van den ou- 
den Heer „fchynt overeen te komen. Het gelykt - 
in gedaante, zegt zyn Ed, naar het Jilecebrum 
Ficoideum volkomen: de Vrugtmaakende deelen — 
zyn als die van de Gekranste Moliuzo (*), en 
het verfchil van die Soort, welke bevoorens den 

zelfden bynaam voerde, is aanmerkelyk, | 


(3) Muur-Spurrie met eenbloemige zydelingfe 
Der Steeltjes en Lancetvormige ruigachtige 
Ruige. n, 


(2) Pharnaceum Pedunculis anifloris lateralibus Sec. Aant, 
560. Mollugo Spergula. Sp. Plant. 131. BRM. Fl. Ind. pa 
31. T. 5. f. 4. Alfine ereêta pentaphylla Flore albo. BuRM. 
Zeyl. 13. T. 75 

(*) Zie Bladz. 221, in ’t voorg. STUK. LiNNus oordeelt 
hans , dat het gedagte Ceylonfche Muur hier nader thuis 

„dan tot de Mollugo Arita, bladz. 220. 

(3) haaemens Ped. unifl. lateralibus, Fol, Lanceolatië 

pubescentibus. Mans, 562, 


EN: T : AaNAD-ER 17 A 241 


Deeze Oostindifche heeft , volgens den Rid- IV. 
der, een menigte leggende ronde, ruigachtige “Terske 
Stengetjes, van een Span lang. Uit de Oxelen Hoorps 
komen verfcheide Lancetvormige Blaadjes, die STPE- 
ook ruigachtig zyn ‚met kleine enkelde Stop. 275" 
peltjes. Zy draagt Bloemplaimpjes die gegaffeld 
en ongelyk Zyn. 


(4) Muur -Spurrie met gemeene Braemfeelijes Iv, 
die zeer lang zyn en Liniaale Bladen, Ar 


In Afrika is de Groeiplaats van deeze, die „Gerne | 
men in onze openbaare Kruidtuinen vindt. Zy 
heeft een opgeregt Kroontakkig Stengetje , met 
verfpreide {malle Blaadjes en Bladerige Stoppel- 
tjes, die witachtig zyn en de Stengetjes grys 
maaken „ doordien zy dezelven omkleeden, De 
Bloemen. ‚ die witachtig Zyn ; maaken Gen 
Kroontje. 

Hier zou men, misfchien , als eene byzondere Tomenten 
Soort ‚die Kaapfche kunnen byvoegen, welke“ Woilige. 
de Heer N. L. BuRMaNNus onder den by= 
naam van Wollige voorftelt, als de Steng Wol. 
lig hebbende , met getropte Liniaale Blaadjes 
Omringd en zeer gladde Bloemfteeltjes aan ’c 
end: of ook die, welke te vooren onder den by- 
_ naam van Mollugo voorgefteld was, zynde by 
HerRMaNNus, in de befchryving der. Planten 

van 


{4d Pharnaceum Pedunc. comm. longisfimis, Foliis lfneari= 
bus, H. Cliff. 492. R. Lugdb. 221. Mant. 358. An PLUK, 
Phyt. T.-so4 É. 4. 


IL, DEEL, VIII, STUK. 


242 VYEFMANNIGE KRUIDEN, 


IV, ‚van den Leidfen Akademie - Tuin „afgebeeld , met 
a E de benaaming van Hurkend Afrikaanfch Muur, 
Heus in de gedaante van Walfiroo; welke Soort, die 
STUK. _ korte Bloemfteeltjes heeft, door den Heer Ber- 
Net ad eius omftandig is befchreeven (*). 


zt (5) Muur- Spurrie met tweedeelige bogtige Tros- 
Wes. di/t- jes en byna Liniaale ruigachtige Bladen. 


€un. 

Gegafielde. Tot deeze nieuwe Oostindifche Soort is hct 
naar Spurrie gelykend Muur van PrukKeNET, 
dat geaairde Bloemen heeft , die uit de Oxcels 
der Bladen voortkomen: als ook een ander Muur, 
dat ruig isen veelbloemig, thuis gebragt Die 
beiden zyn zekerlyk de zelfde Plant, welke de 
Bladen fmal en ecnigermaate Wollig heeft; het 
Zaadhuisje eenhokkig , drickleppig en veelzaadig. 


vr. (6) Muur -Spurrie met tweedeelige end - Tros- 
Ae 1 „jes3 de Bladen flomp Hartvormig. 

Hatbladige 5 

Onder de zeldzaame Afrikaanfche of liever 


-@ Eren deld zo net: 


T. 21. Rubía Stellaris f. Asperula minor humifpafà &c 
Puk. Mant. 163. T. 331 

(s) Pharnateum Racerniì brie flezuofis Sc. Dfant. 221 
Alúne Spergula Ind. Orient. PLUK. Mfant. o. T, 332. É. 4 
Alfine holoftea villofa &zc. PLUK. Als. 22. T. 130. f. 6. 
(6) Pharnaceum Racemís bipart. terminalibus , Fol. obcor- 
datis. „Am. Acad. VI. Afr. 6. Spergula e Cap. bone Spcis 
Fol. Portulace minoribus ftellatis. PETIv. //us, 478e 


PEN TAN D RI A 243 


Kaapfe Planten , welken onder de Voorzitting , We 
van den Ridder , door den Heer Prinrz, uit de yr 
ryke Verzameling van de Heeren B ur Ma N- Hoorpe 
Nus Wereldkundig gemaakt zyn, bevindt zig STEE 
deeze , die leggende Kruidige Stengen heeft, ziten 
van een Voet lang; met Kúoopige Leedjes en 
veele Bladen , van eene Hartvormige figuur ‚met 
het breedfte buitenwaards, glad, effenrandigen 
witte Bloemen van grootte als die der Akker- 
Spurrie , in gegaffelde Trosjes vergaard. 

De Heer ForskAOHL vonde, by Lohaja in Ara- 
bie, nog twee Soorten van dit Geflagt, waar 
van hy de eene” Pharnaceum Umbellatum , de 
andere obfcurum noemt , zynde beiden. zeer klei 
ne Plantjes. 


ALSINE. Muur, 


Dit Geflagt heeft een vyfbladigen Kelk en 
ML gelyke ede zynde het Zaadhuis- 
d zi 


drie Europifche Soorten voors 5 paamelyk 


(1) Muur met tweedeelige Bloemblaadjesen Ey- TI. 
rond Hartvormige Bladen, Pe a 
Dit Gemeen. 


(1) Alfine Petalis bipartitis , Foliis ovato- Cordatis. H. Clif: 
173. R. Lugdb. 449. GRON. Virg. 161. PJ. Lapp. Succ. Belg. 
&c. &c. Alfine pentaftemon Petalis bipastitis. Harn. Helw. 
486. Aline „media. C. B. Pin. 250. Alfine minor. Don. Pempt. 
29. Als. min. recentierum f. Hippia minor. Log. Ze. 460. 
Alfine vulgaris five Morlus Gallinz. J. B. Alif, Mt. p. 563. 
Aline. Cam. Epir. 

2 

U, DxEr. VIII, STUK, 


IV. 


244 _ VSFMANNIGE KRUIDEN. 


Ditis het zo bekende Kruid, dat men in ’t Ne= 


vene derduitfch Muur noemt, welke naam , volgens 
hoa fommigen , van ’t Franfche woord Mouron, in * 


STUK, 


Driewy- 


ige. 


Franfch dit Kruid betekenende , zou afkomftig 
zyn; maar dat is de naam van ’t Guichelheil en het 
Muur wordt Morgeline van de Franfchen geheten. 
De Engelfchen noemen het-Chickweed ‚de Duit- 
fchers Hunerbifk „ dat is-Hoenderbeet ; om dat de 
Hoenders naar ’t zelve gretig zyn. Zy noemen 
t ook Vogelkruid , alzo het een Geneesmiddel 
voor de Vogeltjes geacht wordt, en die beide 
benaamingen zyn by ons ook bekend: ja in de 
hooge deelen van ons Land wordt het, by % 


Gemeen , Erf geheten (*), dat met dendert 


fchen naam Arfwe overeenkomtftig fchynt. Dus 
noemt men het ook , in verfcheide deelen van 
Sweeden , Arf: zo dat die benaaming nog een 
overblyfzel zyn zal van den Inval der Deenen 
en Noordfche Volkeren in dit Gewest. 

*t Geheele Geflagt van Alfine was bevoorenss 
door den Ridder, onder de Tienmannigen ge- 
plaatst (GH): ja zyn Ed, beweerde met kragt van 
| ‚ dat de Grootte geen en ke vere 
fchil maakte, en dat overzulks het groote , 


middelflag en ‘kleine Muur, allen , tot een zelfde 


Geflagt behoorden. Want zyn Ed, telde geen meer — 
Soorten „dan ’er gedaanten in den beginne gefcha- 
pen zyn ‚ en hieldt het Muur met vyf Meel- 

draade 


(*) DE Goren. Flor. Belg. Ed.I. p. 35. 
(t) Fl Succ, Ed. I. p‚ 134 


PAM TAG DeR IE 245 


draadjes voor een enkele Verfcheidenheid C La 
Naderhand moet zyn Ed, een Openbaaring gee * vi 
kreegen hebben; niet alleen dat dit Muur wel Hoorp=- 
degelyk in ’t Paradys reeds als een byzondere TUE 
Soort beftaan heeft ; maar dat het zelfs tot een. 82 
byzondere, Klasfe behoorde; hebbende zyn Ed. 

het Groote Bofchmuur, in % Geflagt. van Stel 
laria, en het zeer Kleine Muur , in dat van dre. 
naria, onder de Tienmannigen gelaten. Zo dat 

dus het Gewoone Muur tot drie gen be- 

hoort (}) 

Het tegenwoordige , dat allerpemedse is in 

Europa, groeit veel aan Wallen en Wegen, als 

ook in de Hoven, alwaar het Jaarlyks, en wel 

* geheele Jaar door , overvloedig voortkomt 

uit gevallen Zaad, Om die reden telt men het 

ook onder de laftige Onkruiden. Het is zeer 
Takkig . ‚ met dunne Steeltjes en Eyrond Lan- 
cetvormige gepaarde Blaadjes , alles ligt groen. 


Dikwils kruipt het langs den Gron 

verheft het zig, door middel der byftaande Plan- 

ten, tot aanmerkelyke hoogte. Het is zeer Sap- 

pig » wordende door Dettillatie byna geheel in 
Wa- 


(*) Flor. Lappon. p. 148. Item. Phil. Bat. p- 99. Species 
tot numeramus , quot diverfe forme in principio fant 
create. 

(Ì)} Sommige Autheuren , gelyk arend GERARD . 
hebben wel eenige Soorten, hoe verfchillende ook in ’t ge- 
tal der Meeldraadjes , by een gevoegd; maar alle die Krui- 
den, weike onder den naam van Alfine voorkomen , in één 
Gefligt te brengen, was byna onmooglyk. 7 

5 3 


Í 


IL, Deer, VIII, STUK. 


246 VyrMANNieE KRUIDER. 


p IV. Water ontbonden. Het Sap, is eenigszins zuur- 

EFDEEL 

VI, achtig en zoutig, kunnende, gelyk veele ande- 

Joorp- ren, met vrugt gebruikt wórden tot oplosfing 

aah _ van Verftoppingen der Ingewanden. Ook dient 

zige, _ het tegen Kwaalen van de Keel en Borst. Het 

4 Kruid is in de Teering aangepreezen, én uitwen- 
dig in verzagtende, oplosfende Pappen en Stoo- 
vingen. Dit heeft hetzelve met het Groote cn 
met het Water-Muur (*) , dar veel in Slooten 
en Beekjes aan den Duinkant groëit , ged 


mige maes Muur met Borftelige Bladen, ‚gebaarde 
ersnata. _ …… … Kelken. en korte ede : „die ge 
Gelpisst, 


in hek zjn, a 


_Deeze, in Walliferland door den Heer Hare 
LER gevonden,en onder den naam van Dunbla- 
dige, met zeer kleine gekroonde Bloempjes, afs 
gebeeld , heeft zeer Takkige opftaande Stenget= 
jes en zeer fmalle;, getropte, fteekende Bladen. 
De Bloemen komen in de jongheid , langs de 
Beni, in volwasfenheid by, Kroontjes op den 


si miss edi k ke Wij 
en epen C. B. Pin. Esta een 
Verfchei kde van deeze zemerkt door den Heer pE 


Gorter, Fl. Belg. p. 39 par vatijk de Alfine nêa- 
pina. Dop. Pempt: p. 30. 

(2) Alfine Fol. Setaceis , Calyeibus’ Ariftatis , Peralis inte- 
pd brevibus. JZant. 358. Arenaria Fol. Setaceis mucronatis 

&c. Sp. Plant. 1.-p- 124. Alfine Fol. Setaceis mucronatis &c- 
Sp. Plant. 1. p: 124. enb ien tenuisfimis. HALL- 
Ev. 339. T- 7.°f. ‘2. SEG. Veron. Ill. p. 173. ei 
anguft. Gram. Folio zetum. stwas. Bet. p. { 


P B-K--TJAN-D.R TE Ae agg. 


top voort. De Bloem is geflooten ; de Kelk, Ni Nn 
geeft Stekeltjes uit, PEEL . 


Hoor» 

(3) Muur met geheele dan) en Els TOE 

vormige Bladen. RL 
Omftrecks Parys is deeze waargenomen door nd 
den Heer VAILLANT, die ’er de Afbeelding Muse. 
van.uitgegeven heeft, Het Kruidje is zonderling, 
doordien de Grasachtige Blaadjes over ééne zy« 
de ftaan, Het draagt vyf bladige Bloempjes met 
vyf Meeldraadjes ‚ en behoort des tot dit Gee 
{ligt zo wel als de voorgaande Soort, welke uit 
het Loof niet gemakkelyk van de Minuartia 
montana en Arenaria Fasciculata te onderfchei. 
den is; dan die beiden zyn regtopftaande met 
geftrekte Takjes; deeze heeft dezelven lang en 
losjes verfpreid, Het zoude misfchien ook de 
Arenaria met Borftelachtige Bladen , vyfmanni« 
ge Blaam: en nt man van 


TarEr…tmn 


jo YPIS, Kroondoorn. 


eggs vyftandige Kelk en vyf- Bloemblaad. 
: het Zaadhuisje rondom en ‚ cen- 


lie 
Dus 


(3) Alfie Petalis integris Fol. subalatis _Spergula Fol. Fi- 
liformibus &c. Gurrr. Stamp. 209. DALIB. Paris 133. A'= 
fine Segeralis , Gramineis fol. unum latus fpectantibus. VAtLLe 
Paris, Eeke 3. £ 3e 

Q4 


u. Derr, VIJL. STUK, 


248 VyrMÁNSIGE KRUIDEN, 


IV. 
ae en 


H vann 
STUKe 


Pe 
Stiandte. 


/ 


Dus komen de byzondere Kenmerken van dit 
Geflagt voor, het welke maar ééne Soort heeft, 
die-naar een Tanondeienke Doorn- of Diftele 
Plant gelykt (1). Dezelve is ook Diftel met zeef 
dunne Stekelige Bladen , als die van den Gene- 
verboom , door Mor 1son getyteld. C, BAU- 
HiNus hadtze Gekroonde Doorn „die ongebla- 
derd is , geheten : om dat de Bladen niet dan 
Stekels fchynen te zyn. De Griekfche naam 
Drypis ziet ook op de Stekeligheid van dit Ge- 
was, Het groeit in Moorenland en a lie, aan 
de Zee-Stranden. | 

De Heer JacQuIin hosten van ed Ooften- 
rykfe Oevers in zynen Kruidtuin bekomen heb- 
bende , merke aan „dat hetzelve ’s Winters fchynt 
te fterven , dochin’t Voorjaar uit de dorre Sten= 
geh nieuwe Takken fchiet, die aan ’t end met 
Bloemen gekroond zyn. Het is geheel Reuk- en 
Smaakeloos. De Bladen zyn Elsvormig en loopen 
uit in een fteekende Doorn. By de Bloemen eù 
aan de Mikken der Takken zynze breeder, De 
Bloemen , ongefteeld, komen Gaffelswyze voort. 


_Zv zyn roodachtig wit, met groene Kelken. Het 


Zaadhuisje is als in” ronde ingefneeden , en gaat 
| dus 


(1) Drypis. Syl. Nat. XII. Gen. 378. p. aar. Voeg. Kille 
Gen. 381. p. 246. GER. emmacul. 1312. Drypis Italica aculeata. 
MicH. Gen. 24. T. 23. Drypis Theophr. f. Apguillarz. LOB- 
Je. 759. TABERN. Ze. 144. J. B. Hif. Hil. p- 388. Spina 
Úmhella Fol. vidua. C. B. Pin. 388. Carduus Fol. ten. Spino- 
fis Sc. Moris. Hil. III. p. 1618. 7. T. za. É. 8 JAC4 
Vind. p. 304. Hors. T. 49. Mant. 359. 


PEN TAN DRIA 49 
dus waterpas oper; bevattende ven Niervormg 1. 
Zaad. EEL 
BASELL A Bendien. poor 
Dit Geflagt heeft geen Kelk , maar. een ze- be: &, 
vendeelige Bloem „met twee breeder Slippen 
tegenover ‘élkander ‚ en deeze Bloem, zig flui- 
tende, maakt ecne Bezie , waar in een enkeld 
Zaad aanrypt. 
Drie Soorten, altemaal Oostindifche ‚ komen 
in ’t zelve voor, naamelyk 
(1) Beetklim met” vlakke Bladen en enkèlde 1. 
Bafel 
loemfteelen, rubra. 
Roode, 
Ce) Beetklim met Eyronde gegolfde Bladen, en u. 
enkelde Bloemfleeltjes , langer dan het Blad. rd 


3) Beetklim met Hartvormige Bladen en dige ur _Ur. 
getropte Takkige Bloemfteelsjer Glane. 
Deeze drie Soorten erkent Lingeus alte 
naa 


(1) Bafslla Foliis planis , Pedunculis fimplicibus. Sv/?. Nat. 
XII. Gen. 379. p-22:. Weg. X:IT. Gen. 382- p. 246. Bafellas 
Hort. Mal. VIL. p. 45. T. 24. FJ. Zeyl. 119. GOUAN Monsp. 
156. Cuscuta Fol. ohcordatis. H. Clif. 39. Gandola rubra. 7 
Rumea. Amb. V.p. 417. T. in f. 2. Solanum tin&orium 
Zeyl. minus. HERM. Par 

(2) Bafslla Fol. ovatis meh ke. Gandola alba. Ruwer. 
uts. ies Peruviene nge pag Betz folio, (can- 


. PLUK 
( 5 Bafslla BE ann 2 Heim confertis Ramofis. 
Syft. Nat. XII. 
Qs 


Il. DEEL, VIII, STUK, 


250. VYEMANNIGE KRUIDEN, 


IV. naa verwantte zyn: doch zy houden, zegt hy; 
AFDEEL, zig beftendig in de Tuinen. Waarfchynlyk zal. 
Honk. zyn Ed. ’er de Oostindifche Moeshoven mede 
STUE, _ bedoelen , in welken dit Kruid, dat zo wel aan 
Kie de Kust van Malabar , als op Ceylon en door 

geheel Water - Indie groeit, tot Moes geteeld 
wordt. Men noemt het Beetklim „om dat de Bla- 
den naar die vande Beete gelyken en dat heteen 
Rankgewasis, klimmende als de Winde, zo men 
het ’er gelegenheid toe geeft. ’t Verfchil vande 
eerfte en tweede Soort beftaat f niet in de Bloe- 
men , die in beiden witachtig zyn ‚en uitermaa- 
te klein „maar in de Kleur van de-Ranken , Stec- 
_ Jen en Aders der Bladen, die-paarfch-zyn, van - 
binnen groen, Tot de tweede wordt een Klim- 
… mend Verw - Gewas betrokken , met Beete- Blas 
den, dat PrukeneT heeft afgebeeld , zyne 
de van Cochinchina afkomftigen de Nagtfchäde 
in Gewas nabykomende; doch die ‘Autheur hete 
zelve in de Comptonfche Tuin te Fulham ver- 
zameld hebbende, zegt dat het Mosachtige hoige 
roode geaairde Bloemen heeft, en dat meu deeze 

tat Mimiatrnur- V 1 4} eht ni 
van welken nogthans deor Ru merarus verze- 
kerd wordt , dat zy , zwartachtig als Vlierbese 
fen, ecn paarfch of Purperrood Sap uitgeeven, 
't welk de Vingers en het Linnen-kleurt. Van 
binnen hadt de Plukenetfe een Slakthoornachtig 
Zaad : in die van Rum rnrius was het rond- 
achtig, Dit zou kunnen famengaan ; doch de 
Ridder hadt te vooren het Gewas, fchoon vy£ 
Bloem- 


P EN T AN DR IE ost 


Bloemblaadjes en Meeldraadjes hebbende, tot 1Vs 
het-Geflagt van Cuscuta betrokken, om dat de Aron, 
Kelk en alles overeenkwam (**). "Thans heeft het ‚ Hoorne 
volgens de bepaaling, geen. Kelk (}); maar aan °TUE 

’ hoofd der -Klasfe vindt men , dat het geen 770" 
Bloem (Corolla) heeft 5 oninan 4 lig Kelk 

die een Bezie wordt 3 5 waar in een Klootrond 

Zaad (4). Dit wat volftrekt tegenftrydig 3 

doch de kleinheid der Bloempjes heeft het on- 
derzoek derzelven duifter en zeer ongemakkelyk 
gemaakt. 


SAROTHRA, Veegkruid, 


In dit Geflagt is de Kelk in vyven gedeeld, 
_de Bloem vyfbladig ; het Zaadhuisje eenhokkig , 
driekleppig » gekleurd. 

Het bevat maar ééne Soort (1) 5 die den by- 
naam, als naar de Gentiaan gelykende, voert , ee 

Ë 
komende natuurlyk voor „op drooge Zandvelden Ge En 
in Virginie en Penfylvanie. Buiten Philadelphia és 3 
entiaan- 
vondt Kar Mm dezelve op de Velden, en hangen? 
t 

(*) Vid. Hort. Clifort. E 39. 

Ct) nege Gen. Plant. Ed. V. 8 VI. Item Syst. Nat. eg. 
XII. 

(1) ne nulla, epi mene Sem. unum globofam , 
Calyce baccato. Ibid, p. 

(2) Sarothra. Syf. ng Xl; Gen. 380. p. azt. Vig, 
Xi. Gen. 383. p. 247. Am. Acad. NI. po rr. KALM. Jtin. 
II. p. 253, 273. GRON. Virg. 20, 47. Cent. min. fpicatuimn 
£. Scoparium, Marilandicum novum. PLUK. Mast. IL. T. 342. f. 4e 


U, DEEL. VIIl. STUK; 


282 VYFMANNIGE KRUIDEN, 


xt Kreupelbofch , zeer gemeen. Men betrekt’er. 
‘toe, het Nieuwe Marilandfche Bezemkruid van 


PruKkener, Het is een Kruidje , dat regte 


gearmde zeer Takkige Stengen heeft die Sappig 
zyn, met Kleine Elsvormige Blaadjes en gele 


Bloemen, des morgens alleen bloeijende „waat 
op een fpits, rood Zaadhuisje volgt, met kleine 
Zaadjes gevuld. Men noemt het ’er , in ’t Ere 
gelfch , Ground = Pine , volgens CLAyTONÒ 


Het is zeer verzagtende , en dient, gekookt 


zynde, Papswyze opgelegd, tot Geneezing van 
Ontfteekingen en Kneuzingen. 

Tot de Wierwyvigen meen" » is daar van 
het eerfte Geflagt. 


PARNASSIA. B 


Dit heeft den Kelk vyfdeelig „| met vyf Bloem. 
blaadjes en vyf H ‚die 
op de kanten gehaaird met Kloorronde Topjes: 
het Zaadhuisje vierkleppig. 

Maar ééne Soort komt ’er in voor(t), wel- 


ge Evenwel is het, man een by 
ce- 


(1) Parnasfia. Syf?. Nat. XU. Gen. 381. p. aar. Veg. XII 
Gen. 384. p. 247. H. Clâf. 113. R. Lugdb. 420. GOUAN 


Alonsp. 156. GER. Prov. 430. VAILL. Paris. TOURNF. env-_ 


Fl. Sue:. Lepp. Belg. &c. Gramen . inasfi albo Gmplici flore. 
C. B: Pin. 309. Gramen Parnasfium. Dop. Peapt. $64- Pars 
nasfia paluftris & vulg. TOUANF. wt, hik dbs 
luftsis, Moris. Hift. INI. p. 5o5. S. 


id 


PiRR TND RTM 253 


deezen zonderlingen naam bekend, groeijende , IV. 
alom op Moerasfige plaatfen of vogtige Velden, te SA 
In onze Nederlanden komt het overvloedig in Hoebe 
fommige Hey - Valeijen en aan den Duinkant "Peke 
voor: want ftinkende Poelen of brakke Wate: „ia. kran 
ren bemint het niet. Eenige Duitfchers noe- 
men het ook Weisfer Leberblumen en de Uplan- 
ders, in Sweeden, Slátterblomfter, zegt Li n- 
Naus. Het is aldaar, in vogtige Velden, zeer 
gemeen , inzonderheid op de Laplandfche Ber- 
gen en in de Wildernisfen , welken het door 
zyne fraaije Bloemen zeer verfiert, 

De gedagte naam zou van een Kruid, op den 
Berg Parnas groeijende, waar DroscortDEs 
Klyfachtige Bladen aan toefchryft „ af komftig 
zyn. De Stengetjes, die maar één Blad hebben, 
van gedagte figuur, * welk zy als doorbooren , 
zyn een Voet lang en doen het dus eenigszins 
paar Gras gelyken. leder heeft op.den;top een 
Bloem ,-die vry groot is , wit van Kleuren aan 
genaam van Reuk. Het maakzel der Woes is 
van binnen zonderlingen door TourRNEFORT 
taamelyk wel in Plaat gebragt. De Bloemfteng 
draaic zig een weinig om, en de Meeldraadjes , 
eerst het VW methegingel digt befluitende , breiden 
zig vervolgens uit. 


_Evorvurus, Kruip- Winde, 


Dit Geflagt verfchilt van de Winde door eene 
Raderachtige, vyfdeelige , niet Klokvormige maar 
‚ Platte Bloem, die een vyfbladigen Kelk heeft. 

Het 
HK. DEEL, Vz, srux, 


254 VYFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Het Zaadhuisje'is driehokkig en bevat enkelde 
en Zaaden. De meefte Soorten kruipen of leggen 
Hoorp:- op den Grond, waar van ik het den naam geef. 
STUK. *t Getal is vyf , altemaal Oost- en Wostenen 
Pelle Planten. 


EE (1) Kruip- Windemet rondachtige Bladen ,een 
Nemesla- kruipende Steng en ongefteelde Bloemen. 


em Deeze vindt men op Jamaika en op Barbados, 
volgens SLOANE , hebbende blaauwe Bloemen. 
Zy heeft enkelde Bloemen in de Oxelen, vol- 
gens Brown, en is van beiden tot de vinde 


ken geweest. … …… en 
B (9d Kruip- Winde met is ng 
Fein hi enn gefbitfle , pluizige , gefleelde Bladen , vere 
A ___fPreide Stengen en eenbloemige Steeltjes. 


In Indie komt deeze voor „ die leggende Tak- 
kige Stengen heeft van twee Voeten lang en Hart- 
dn Bladen , dikwils breeder dan een Duim, 
ftomp met een Puntje, Dej Jonge raa en Bloe- 
Bnn! zyn 2 zeer ruig. — 

© Kruip: 


(:) Evolwuins Fol. fubrotundis &c. Sy#. Nar. XII. Gen, 
382. p. 222. Weg. XIII. Gen. 385. p. 247. Convolvulus Num- 
mularius. Sp. Plant. 1. p. 257- Convolvulus minor repens 
Nummaularig folio. SLOAN. Jam. 58. Hifl. 1. p. 157. T--99- 
f. 2. Convolvulus Herbaceus repens &c. BROWN. Jams 


153. 
(2) Evolvalas Fol. Cordatis obtufis Bec. Am. Acad. IV- Pe 


306. BuRMm. F/. Ind. 76 
* 


PEESN TT BORD RT A. 255 


(3) Kruip -Winde met flomp Hartvormige „ 
gehaairde gefleelde Bladen, verfpreide Abs. 
Stengen en driebloemige Bloemfteeltjes. sons 


STUK. 
Volgens CoMMELYN heet deeze iftum- 


uz. 
Clandi , op Malabar, Hy noemtze Kleine Indi- a. 
fche Winde, met Bladen van Muur en rood- Muur: 
achtige paarfche Bloemen. Hier behoort de zeer “5: 
kleine Winde van Bisnagar, by PLUKENET 
afgebeeld, De Heer BuRMANN Us heeft cen 
dergelyke ontvangen van Koromandel, Twee 
ruige Ceylonfche Gewasjes , door den zelfden 
in- Afbeelding gebragt , zyn tot deeze Soort 
betrokken, Zy zyn leggende of kruipende en 
hebben de gedaante byna van Muur, 


(4) Kruip- Winde met Lancetvormige Haai 7; Zita 
rige ongefteelde Bladen , regtopftaande Sten- Vit nd 
gen en lange driebloemige Bloemfteeltjes. 


Met lange zeer dunne Bloemfteeltjes „ die 
twee Blikjes hebben , en fmalle Bladen , komt 
deeze , volgens BROWNE , op Jamaika voor, 


(5) Kruip. 


(3) Evolusius Fol. obcordatis obtulis Bec. Fl. Zeyl. 76. 

onv. “Fol. ovatis obtuis, Caule Filiformi. A. Clif. 63. Ana- 
gallis hifata minor &c. BURM. Zeyl. p. ul. T.6.f. 1. 6 
T.9. f. 1. Viftem-clandi. Hors. Mak Xl. p. 131. T. 64. 
Convolvulí minima fpecies Bisnagaica ec. PLUK. Alm, 116. 
T.s.f. 1. BuRM. Fl. Ind. 77. 
(4) Evolvulus Fol. Lanceolatis Villofis &c. An. Acad. IV, 
P. 306. N. 122. Convolv. Herbaceus eretus &cc. BROWN. 
Fens Tern fin 


Ile DEEL, VIJL STUK, 


256 VSFMANNIGE KRUIDEN. 


p IV. (5) Kruip- Winde met Liniaal Wigvormige, 
PE driepuntige zaan den verbreeden Grondfleun 
Hoorp- _… getande Bladen en eenbloemige Bloemftee- 
STUK. 2 
ie 
Evolvulus 


identa- Zeer aartige Blaadjes heeft deeze Soort, in 
Driengi. Ooftindie groeijende en door den Heer N. L. 
ge. BurRMANNUS in Plaat gebragt. Zy fchynt 
ook een Kruipend Plantje te zyn, van weinig 
hoogte ‚doch met windende Stengetjes. 

„Door den Heer N.L, BurMANNUSs Zyn 
nog twee Soorten van dit Geflagt, wier eene 
Uitgerande Hartvormige, de andere Klyfachtige 
Blaadjes heeft , uit Oostindie afkomftig , be- 
fchreeven en in!Afbeelding vertoond (*). 

Nu volgen de Wyfwyvigen onder de vyimaag 

“pige Kruiden, naamelyk 


A RAL I-A, 


De drie eerfte Soorten van dit Geflagt, tot 
de Boomen behoorende, zyn bevoorens „daar ik 
* pn RAe ook de Kenmerken opgegeven heb *, omftandig 
bl. zar,’ befchreeven : des ik flegts de twee gende 
Enz. 


nog. moet voorftellen, 
(4) Ara 


(s) Evolvulss Fol. Linearf - Cuneiformibus tricufpidatis 
&c. Conv. minor procumbens , Acetofelle fol. &c. PLUK- 
Mant. 117. T. 167. f. $. Sendera- Clandi, MH, Mal. XIL. pe 
el, Pein ed barbarus minor &c. Prug. Alme 
iras fs: m. B. Ind. p. 77-T. 16. fo de 

(*) Hi Ind. ee 30. zee et 


P mrt am Death -ag% 
(4) Aralia met een gebladerde Kruidige effene IV. 
Stenge | Ape 
Hier maaken de Bloemen en Vrugten geen oee 
Kroontjes, waar zyn Troswyze aan ’t end der BA 
Takken vergaard. *t Is ecn fraay Gewas, dâtrsemefs, 
op allerley Gronden in Kanada en Noord - Ame- dn 
rika groeit, geevende uit een langen dikken" 
Wortel een knoopige donker paarfche Steng , 
waar aan dubbeld drievoudige Bladen, die Ey- 
_rondachtig en Zaagswyze getand zyn en fpits 
gitloopen. De Steeltjes, uit de Knoopen voorte 
komende , draagen Bloemen; naar die van den 
Wynftok gelykende , waar op Besfen volgen , 
die food aaprypen ‚ zynde dan zeer aangenaam 
van Smaak. Munring heeft dic Gewas 4n- 
gelica Baccifera zeen en het onder dien naam 
afgebeeld, 


(5) Aralia met een wen naakte Sons e en iwee, 6 hi 
drievoudige B Ongeblan 


Dit Kruid noemt men in Vitginie, Bradiher 
in 


(4) Aralia Caule Foliofo Herbaceo levi, H. Ups. 70. 
CerD. Nevel: 67. delig. ex Alis, Massen. ‚e. Cf 113 KR. 
Lugdb. 292 ûs. CORN 

74- rs 75. . ARR. Jem. 705. Chriftephoriana Cana- 
denús mem & ramofa. Moris. if. 1. p.9. 5 1. Te 


pe E 

(5) Aralia Caule fubnudo , Foliùs binis temnatis. Ä. Cif. 

E13. GRON. Virg. 34. R. Lugdb. 54. Chriftophoriana. Virg. 
Sarzz radicibus &c. PLUK. dim. 92, Ts 238 £ 5 


| Bl DEEL, VIII, Srume 


258 VYrMANNIGE KRUIDEËN, 


IV. in ’t Gebergte gevonden werdt door den Heer 
zes El: CLAYTON, wegens de Wortelen. Salzaparib, 
Hoorp- en cen dergelyk , misfchien- het zelfde, komt 
STUK. op Java voort, volgens den Ridder „ die ’er 
Re 99 van zegt: De Steng is-zeer kort of ontbreckt 
byna. Het heeft twee lang gefteelde Bladen, die 

uit vyf getande Vinbladen beftaan , en waat 
tusfchen een ongebladerde Bloemfteng, opfchiet, 
welke driedeelig is of drie Kroontjes draagt. 
SHEET TER Strandkruid. 
„De Kelk is eenbladig , geheel, geplooid „ rap- 
pig: de Bloem vyfbladig , in dit Geflagt en het 
draagt een enkel Zaad; zynde het Vrugtbegin- 
zel, in de Kelk vervat, met vyf Stylen gekroond, 
Agttien Soorten , meest Europifche, komen 
‘er in voor, als volgt. 
p (1) Strandkruid met enkele Kopbloemige Sten- 
gereed getjes en Liniaale Bladen. 
Anjeiier- 
achtig. Dit. Kruid , dat men by ons gemeenlyk Zee- 


„Gras noemt , om dat het aan den Zeekant van 
zelf 


EE aes Bûse-Weis Geapliet Bk op. Nat. XII. Gen. 
384. p. 222. Weg. XIII. Gen. 388. p. 248. H. Clif. rise RK. 
Lugdb. 194. GOUAN Monsp. 157. GRON. Virg. 150. &c. ‘Li- 
moniam TS Gramin. globofum. Mor. Hij. 1 
p- 6o1. S. 15. T. 1. Ff. 29. Carophyllus mont. major & minor. 
C. B. tes 211. Statice. TOURNF. Inff. 341. Gramen polyan” 
themum majus & minus. Don. Pempt. 564. B, Statice Lufi- 
tanica Scormzoneiz folio. TOURNE. Jnff. 341. en, Hart, 
Te 42e 


dd 


Pans ANDER en A 


zelf groeijende wordt gevonden, komt op der- 
gelyke plaatfen zeer overvloedig voor in rendre. 
dens gelyk by ons in Zeeland, op de Stranden; H 
doch het groeit niet minder op de Ooftenrykte ten 5 
Gebergten , ja zelfs op die der Zuidelyke deelen sia, © 
van Europa, ie Languedok en Provence, alwaar 
men het Je Gazon d'Efpagne of d’ Olympe noemt: 
waarfchynlyk om dat het aldaar, zo wel als hier 
en elders , tot groene Paden of Terrasfen , of 
ook tot afperking der Bedden in de Tuinen ,_ 
gebruikt wordt, Een Zandigen Zouten Grond 
fchynt het voornaamelyk te beminnen , groei- 
jende dus ook aan den Ryn en Moefel op vog- 
tige Velden, zelfs in Boheme en Silezie (*), 
Eenige noemen ’t bloeijend Zee- Gras, om zync 
fraaije Blommetjes en de naam van Berg. An= 
jelier is 'er, wegens ’t gezegde, vry algemeen 
door de Kruidkundigen aan gegeven; tot dat het 
door TOURNEFORT, in navolging van de Hie 
ftorie der Planten van aes Statice geheten, — 
en onder dien naam in een byzonder Gefl Jagt 
geplaatst werdt. Doponus hadt het, cen- 
voudiglyk , Peelbloemig Gras getyteld, 
Het Kruid is door zyne Grasachtige ftyve Blae 
den en Roozekleurige Blommetjes, in Hoofdjes 
vergaard, zeer bekend; doch in de Trinen ge. 
kweekt 
(*) Men vindt het , vol ok in Noord - Ame 
rsi doch by den Heet Gronovrus is thans niet deeze maar 
volgende Soort aangehaald. Vid. Fl. Virg. Ed, 1762, p‚ 


R 2 


af 
Il. DEEL, VIE, STURe 


860 VrrMANNIGE KRUIDEN. 


IV. kweekt heeft het flapper Bladen. Het verfchilt 
Ee, aanmerkelyk in grootte : hebbende fomtyds de 
Bau: Bloemftengetjes wel een Span hoog; doch dat 
STUK. _ men tot Grondtapytwerk , Parterrcs of Veldjes 

en gebruikt, blyft laager. Of dit een weezentlyke 
| Verfcheidenheid zy , is duifter : maar Toug- 
NEFORT gewaagt van een Portugeefch Zee- 
Gras met Scorzonere- Bladen, welke grysach- 
tig zyn „en dit maakteen weezentlyk verfchil uit. 


saf @) Strandkruid met een gepluimde ronde Bloem 
neg fleng en effene Bladen. 

Breedbia- — ie | 

dig. Door geheel Europa , en zelfs in Noord- Ame- 


rika, komt dic Kruid aan de Zeekust voor. Men 
poemt het Limonium, welke naam van de Slyk, 
daar het in groeit , afkomftig fchynt. Daar is ecn 
groot Limonium, ’t welk veel op de Zeeuwfche 
Schorren , op ’t Koegras en andere buitendykf@ 
Vogtige Velden , Slikken en Hooilanden , die 
men oudtyds Bemden en Maerfchen plagt tenoe- 
men ‚ groeit. Hierom meent LogBer, dat de 
Latynfche naam zo veel betekene als Bemptkruids 
en telt het onder de Bemptpleaten , die aan den 
Zeekant groeijen. De naam “van Bempt, Bemd 
of Beemd, is, na de bedykingen , aan alle vlake 

ke 


(2) Statiee Scapo Paniculato tereti &c. Statice Caule nudo 
Ramofo. H. Chf. 11s. R. Lupdh. 119. GOUAN Monsp. 157 
GER. Prev. 340. Fl. Suec. 254 , 270. GRON. Virg. yes 
43. &c. Ec. Limonium maritimum majas, £, minus OQlez 
folio. y, minimum, BO@C. Sic. 25. T. 19, 


# 


PENT ANDREA 261 


ke groene Landsdouwen bygebleeven. Op zoz 


danige Schorren en Marfen groeit het ook over- Arosit, 
vloedig aan de Middellandfche Zee „doch aldaar Hoorn- 
valt eene Verfcheidenheid die veel kleiner is STUE 


met Madelieven- Bladen, door LogBer afge- 


beeld. Een Allerkleinst Limonium ‚ naauwlyks 
vier Duimen hoog ; werdt door Cas par Ba u- 
Rinus op een E landje, niet ver van Marfeil. 
le, gevonden. Behalve die met Olyfbladen kwa. 
men Doktor GeRraRrD de twee gemelde en 
nog eene andere Verfcheidenheid aan de Zee. 
kust van Provence voor, welke een naakte, ge- 
pluimde Steng heeft, met Spatelvormige ftom- 
pe Bladen. Door Linneus zyn twaalf Vere 
fcheidenheden opgetekend , van deeze Soort: 
ja zyn Ed. zegt , dat byna ieder Zeekust een 
verfchillend Gewas van dien aart uitlevert. M o= 
RisoNtelt vyfendertig Kruiden onder den naam 


van Limonium, waar van elf de Stengen getake - 
en met Bladen, vyftien dezelven getake en on 
overigen @ e naakte S 


gebladerd, de c 
getjes hebben , behoorende deeze meest tot de 
voorgaande Soort. 

De figuur der Bladen is derhalve verfchillen- 
de, doch meest Lancetvormig, en vry breedof 
Spatelvormig, aan ’t end rond: zo dat ik niet 
begryp ‚ hoe de Engelfchen hat Zee - Lavendel 
kunnen noemen : want Ray hadt geen ander 
in Engeland gevonden dan het Gewoonc. Do. 
DONAUS zegt, dat veelen het, wegens de ge- 
lykheid der Bloemen en Kroonsjes , roode Valse 

3 riaan 


IL. Deen. VINE STUXe. 


Et 


62 VrrMANNIGE’ KRUIDEN, 


IV. riaan geheten hebben. Die gelykheid is zekers 
ArDEFL. Iyk wat ver gezogt, Loser verhaalt, dat de 
Hoorp: Apothekers te Lyons, zeer belachelyk , den 
STUK. Wortel voor Belien rubrum fleeten ; alzo dat 

daar te Lande en als voor hunne Voeten groeit, 
Dezelve is roodachtig , doch de Bladen, welke 
hy by die van roode Beete vergelkt > zyn 
bly -groen , met lange roodachtige of rosfe Rib- 
ben of Steelen. Zy komen alleen by den Wor- 
tel voort, Het heeft taaije Stengen van de zelf- 
de Kleur ‚ ongevaar éen of anderhalf Voet hoog , 
verdelende zig in Takjes , die bezet zyn met 
éénzydige Pluimen van paarfchblaauwachtige 
Feadaie ep, vogtige zoute Gronden valt het 
op drooge plaatfen. De famentrek- 
kende a die ’er in heerfcht, geeft blyken 
van eenige nuttigheid ‚in de Geneeskunde, 


ur. (3) Strandkruid met een gepluimde Bloemfteng 3 
De de Bladen Lancetvormig „ drieribbig, een 
Grys- weinig gegolfd, fpits getipt ; de Takjes van 


de Pluim kel 


_ Deeze, van For SKAOHL in Arabie waar- 
genomen , ís uit Zaad in de. Upfalfche-Fuin ges _ 
teeld, Ik vind. ’er echter , in deszelfs Lyst van 
" Egyptifche en. Árabifche Planten, geen gewag 
van. Profesfor S, C. GMELIN vondt by Aftrae 
chan, aan de Kaspifche Zee , een. Statice, wel= 

ke 

(3) Statice En ‘paniculato , Fol, Lanceolatis eert 
&e. Mant. 59, 


P ENE AN De Koker 263 


ke hy rubella noemt en dagt misfchien de inca IV, 
na te kunnen-zyn. De Wortelbladen, die den rDaer. 
Stoel uitmaaken „ waren zeer week , van onde« Hodike En 
ren-Wollig en wierden door den Oaiderdom aa 

’t Gewas, zegt hy, Bloedrood (*). peage 


(4) Strandkruid „met een. abide Steng en ie 
Spate Wwormige flompe B Cordata. 


ë Hatvors 
De Bladen van deeze Soort zyn fomtyds lang 8 
werpig Hartvormig ‚ met een infnyding aan ’t 
end , gelyk men een’s Menfchen Hart gewoon 
is af te beelden , fomtyds alleenlyk ftomp en 
Spatelvormig: des zy wel een Verfcheidenheid 
zou kunnen zyn van bet Gewoone Limonium ; 
doch groeit maar een half Voet hoog, voorko= 
mende aan de Oevers der Middellandfche Zee, 


C5)-Strandkruid met een gepluimde leggende Reiedide. 
Steng , de onvrugtbaare Takken naakt oms-Netswys. 
thoogen de Bladen Wigvormig. 

Deeze, die de Takjes Netswyze door elkan- 

der gevlogten heeft , groeie op Eiland Maltha 3 
als 


(*) Reize durch Rusland. IT. Th. p. 199. Pl. 34. 

(4)-S1arice Scapo paniculato 8c. SAUV. Mlonsp. 15. ALLe 
Nic, 162. Lime. maritimum minus-Fol. Cordatis. C.‚ B. Pin. 
192. Prodr. 99. Lim. min ede BARR. Ze. sos N 

(5) Statice Scapa -paniculato proftrato Scc, Kûnen. minus; 
Virgulis reüformiter fe invicem implicacis. PLUK. Alm, 221. 
T. 42. f. 4» Limon. reticulatum. RAF. Mil. 396. Boog. 
Sic 8ze Te 44e 
II. DEELe VIII, STUK. 


« 


264 VyYFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. als ook in Griekenland en by Montpellier, De 
AFDEEL. Hoogleêraar Par LA s heeft dezelve ook aan de 
« Hoorp- Zout- Meiren , in de Zuidelyke deelen van Sie 
STUK: _ berie, fomtyds drie Spannen hoog „aangetroffen, 


vr Ed ) Geündkrid met een gepluimde , ronde, 


Eibieiden: … Steng ‚die Leedjes heeft, de Bladen ruuw. 
Rue 
dige De Bladen van deeze Soort , welke aan de 


‘Zeekust van Languedok en Provence groeit, zyn 
veel klei r dan die der Madelieven , doch van 

ey e HEEF, met oneffenheden, welke de- 
zelven ruuw maaken. Het Stengetje is een Hand- 
palm hoog en heeft de Pluim gewricht met ge- 
gaffelde Takjes. De Kelken zyn klein en fpits: 
de Bloembtaadjes uitgerand , bleek blaauw met 
eene paarfche Streep. 


Eens (€) Serandkruid met een gegaffelde tweefnyden. 
steve de Steng , Eyronde Spie Bladen en ver- 
gaarde Bloemen. 


vun. (8) Strandkruid met een gegaffelde Steng, de 
‘Tatariea, : 
Tartarifch, Bla. 
© Statie Scapo pamiculato tereti artieulato „ fol. fcabris 
minus annaam builstis foliis. MAGN. Hong. 157. 

En 156. GOUAN Mfsnsp. 157. GER. Prov. 340, GAR. 256. 
{7) Statice Scapo dichotomo ancipiti &c. Limon, ee ele- 
gantisfimis. Ray. Hif. 397. Limonium elatius, Plancaginis 
faliis &c. Arum, Ruth. 129. Limon. is Lanceol. mu- 
esonatis Radicalibes &c. Ger. Sib. IT. p. az1. T. on. f. 1e 
(3) Stozice Scapo dichotomo &c. GMEL. Sib, IE. p. 223, 
T. 92. Limonium Or. Plantag. folio , Floribus umbellaris. 
TOURNE. Cor. 25. BOBRH. Lugdb. 1. T. p. 76. Limon. elan 

Vus Kc. AMM. Ruth. 130. 


P ENT AN DRI A 265 


Bladen Lancetvormig gefpitst , de Bloemen , arne 
overhoeks, van elkander afgezonderd, zer; 
Hobrss 
De Bladen van deeze beiden gelyken naar diesrum.- 
van Weegbree en leggen op den Grond, doch nr 
hebben een Doorntje aan ’ end; beftaande het a 

verfchil, volgens AM MAN, voo 


* 


in, dat De eene de Bloemen i in _Hoofdjes ver- 
gaard, de andere Aairswyze geplaatst heeft, 
Zy zyn in beiden wit, De eerfte is, volgens 
GMELIN, in geheel Siberie gemeen, groei. 
jende dikwils maar een Handbreed , fomtyds een. 
Elle hoog. Het Landvolk aan de Irtis gebruikt 
de gedroogde Bladen in Aftrekzel , als Thee. Zy 
leggen ook dit Kruidop Wonden en Gezwellen, 
De andere, die als en heeft, 
valt in Tartare: 


ERE oe make Heee ix. 
Sratice 


dann: Jpife Bladen. Pshian. 


Bladen , naar die der Ánjefieren gelykende, en 
een Plag maakende die naar een Egel zweemt. 
ArriNus noemde het Echinus of andere Boks- 

doorn. 


(s) Statice Scapo panieulato , Foliis Subulatis mucronatis. 
Limon. Fol, Sub. mucron. pungentibus. R. Zugdb. 192. Li- 
mon. Orient. frutescens. TOURNE. Cor. 25. Lim. Cespito- 
fam fol. aculeatis, Bus. Cene. II. p- ed lg to. Limon. 
Grzc. Junipei folio. TOURNE. Cor. 25. £. Trage 
eantha altera, ALP. Exot. 57. T. 56. 

RS - 

BL. DasL, VIII, STUK, 


266 VYrFMANNIGE KRUIDEF 


IVd. doorn. De Groeiplaacs is in de W oeftynen van 
Arp rn Griekenland en Klein Afie, 


Hoor (10) Strandkruid met een getakte bogtige Steng , 
x 


wins geribde Bladen en endelingfe Tros - Bloemen. 
Ë poes Door STELLERUS is deeze in Siberie ge- 
vonden en aan G M rr iN medegedeeld, Zy heeft 
de Wortelbladen: Eyrondachtig en op de wyze 
der andere Soorten getropt. De Steng is een 
Span hoog; be > en’ getopt met zeer 
fraaije Bloemboofijes 5 uit Ee Te rood en 
en kleine b laat 


Ee 


megelld. 
xt an Strandkruid smet een PE ie: 
ee derde Steng ; de Bladen flomp Eyrond Wig- 
Gepurperd. vormig , drieribbig, gefpitst. 


De Heer BEreius noemt deeze Kaapfche, 
_die hy omftandig “befchryft „Statice peregrina. 
Zyn Ed, betrekt 'er toe het Heefterig Kaap/ch 
Limonium van RAY, dat naar ons gemeen Eu- 
ropifch gelykt. Ook meent hy , dat het Zee - Gras 
met een naakte Takkige Steng, welke zo wel 
als de Bladen TuUW is, van GMELIN, een zelf- 

de 


(so) Starice Scapo Ramofo flexuofo Ec. Stat. Fol. ovalibus- 
muticis nervofis &c. GMELIN. Sib. It.p.217.T-89.£. 1. 

(11) Statice Caule fabfoliato Sec. Alant. 59. Statice pere 
grina. BERG. Cap. so. Limon. Fruticofam Cap. B- Speis 
vulgari noftrati fimile. RAy. Suppl. 246. GMEL: Sib. Il: P- 
219. BRM. F/. Cap. Prodr, pe 8. 


P EN TA N D REA 267 


de Plant zy, De Steng is ongevaar een Span mw. 
hoog.De Kelken en Bloemen zyn paarfchachtig , Armee; 
waar van de bynaam, ri Jh 


(12) Strandkruid met een laag Heefterige ge kitr. 
| bladerde Steng ; de Bladen getropt, Wig- Sratiee 
vorm en ta James tegen en spr. 


Aan de Midderlandfche * Zee groeit Tais een 
Plantje van naauwlyks een Vinger hoog , met 
bleekroode Bloemen. Bevoorens was het onder 
de Verfcheidenheden van ’ gewoone Limonium 
opgeteld, 

(13) Strandkruid met een Heefterige Steng, XE en, 
die van boven naakt en Takkig is; met on-=cof. 

gal in » pret Schee-ecterig. 
laden heeft, en 

In Siberie grocit deeze Sort; Be Stengerjes 
van minder dan een Voer hoog maakt, zig i n 
Takjes verdeelende, die met s van 
ne blaauwe Bloeripies ‚ in Schubbige witte Kelke 
jes , gekroond zyn. Aan de Zout - Meiren is 
haare voornaamfte Groeiplaats, 


(a4) Strand- 


(12) Statice Caule Suffraticofo Foliofo &c. Mant. so. Li- 
mon. Maritimum minimum. C. B. Pin. 192. Predr. 99. Lim. 
Frut. minimum glabrum. ut Alm. azi. T. Fn 
Lim. Sic. folio deethid: Bocc. Sic. 64. T. 

(13) Statice Caule Fruticofo , fuperne as Ramofo &c, 
Stat. Fol: e Lanceolato Linearibus Sc. GMEL. ib. IL, p-216e 
TE KN 


IL, DEEL, VII, StUmò 


Statice 


268 VrrFMANNIGE KauiDey. 


(14) Serandkruid met eene Heefterige geblader- 
de Steng , eenzaame Bloemen, en Lancet: 
vormige Scheede - Bladen, 


De Stengbladen zyn Liniaal of zeer fmal in 


monoperala.deeze Soort, welke Houtig is , volgens Bo ce 
HOUS: GONE en op Sicilie groeit. Dikwils komen ’er 


Gallen aan voor , die door het fteeken wan In« 
fekten veroirzaakt zyn (*). Zy hebben fomtyds 
de grootte. van een Eikel, De Wortel van dit 
Kruid is ontzaglyk groot , hebbende gmt da de 
dikte en langte van eens Menfchen-Been , 
van binnen zo rood zynde als Brafilie - an 
Niettemin Eee hetzelve zig daar van flegts 
T: langs den Grond uit, als het Var- 
kens - Gras, met Bladen naar die van den Olyf- 
boom 


C14) Statice Caule Fruticofo foliofo Sc. Stat. Fol. Caule 
Lanc. Linearibus, H. Clif. 116. R. Lugdb. aber Limoniam 
Lignofam Gallas ferens. BOCG. Sie. 34, 35-- Te 16, 17- 

(*) Gallas fape fertex Phalana. RFAUM. Ius. en i T. 38, 
£. 1-4: zegt LINNZUS , in Spec. Plant. Ed. 11. p. 396 
REAUMUR Ípreekt, wel is waar, van zodanige Gallen , die 
op't Eland Cyprus gevonden waren , en hem uit Egvpté 
bezorgd, zittende aam een Soort van Limonism: mt £ het ore 
volkomen Uiltje, dat hy ‘er by afbeeldt, hade zekerlyk de- 
zelven nier veroirzaakt „en hy kon niet aren ‚ of het 
Infekt , dat-hv 'er binnen vondt, een Rupsje ware dan een 
Wormoje. Ook was het gezegde Bink niet kenbaar. Waz 
fchyn'yker is derhalve de gisling in Hort. Chffertiano , de 
deeze Gallen, gelyk die van andere Gewasfen , uit het (tec- 
ken van Wespen em ge Zie het H vofdû tuk van de 
Gall- Wespen , in het 1. DEELS o ik STUK ‚ van deeze 
myne Nat. Hiftorie , bladz. ken 


PENTA NPD ERIT A 269 


a of van Zre-Porfclein gelykende, De IV, 
Bloemen zyn vry groot , als die der blaauwe $y- AFDEERe 
ring, gelyk gedigte Autheur aanmerkt, en be- Hoorps 
ffaan flegts uic Één. Blaadje , even als in het*TUEe 
Portugeefche Strandkruid met veeldeelige Bla- ‚4% 
den, van TouRNEFORT, Onder den ‘zelfden 
byvaam geeft FORSKAOHL een Soort van dit 
Geflagt, by Alexandrie in Egypte groeijende, 

op, welke nader fcheen overeen te komen met 

de voorgaande Siberifche. 


(15) Strandkruid met een Heefterige geblader- xv. 
de Takkige Steng en Elsvormige Bladen, Pae 
G 


oudkleue 

Deeze heeft de Bloemkelken Goudgeel „ waar vg: 
van de bynaam. Het Kruid is door A MMAN 
afgebeeld en was op Bergvelden in Siberie ge- 
vonden door den Heer GMELIN, die het on- 
der den naam van Zimonium met Kali- Bladen 
befchryft. De Wortel is maareen Schryfpen dik 
en heeft een Bloedkleurig rooden Bast , van bin- 
pen wit zynde, zoet van Smaak, In alle Kelk- 
jes, byna, kwamen hem roode Wormpjes voor. 


(16) Strandkruid met een Heefterige Takkige xvr. 
Steng, de Takjes Schubbig , door Kafjes 2 rDetlig 
die met een Haairtje getipt zyn. 


(15) Statice Caule Frut, Foliofo Ramofo &c. Ger. Sib. 
IL. p. 218. Limonium Marit. hum. Ephedra facie &c. Ams 
MAN Ruth. 132 T. 18: É, 2 

(16) Statice Caule Frut. Lame &c. Limonium Ferulacee 
Folio, Grist. Zus. Moris. Flifl. III, S- 15. Te 1e f. 23. PLUK- 
Alm. 221. T. 28. f. 4e 


Me, DEZE, VII, STUG, 


270 VYFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. In Barbarie , Portugal , Spanje, komt decze 
AFDEEL. Soort woor» die-de Stengen rondachtig byna 
HE Houtig en gepluimd heeft, zonder Bladen; de 
SUE _ Takken Draadachtig dun , en Schubswyze be- 
29 kleed met zeer kleine Kafjes: de Bladen fyn ver- 
deeld: de Bloemen eenigermaate op elkander leg- 
gende, opftygende, eenzydig, geel van Kleur. 


XvIL. (17) Strandkruid met een bogtige, Takkige , 
Prana. Zemelige Steng. - 


ES 


Deeze is , door den vermaarden Saw, in 

_ Afrika gevonden en befchreevens doch hy heeft 

de Takjes voor Blaadjes aangezien, zegt Lin» 
NEUS SH Aw zegt ‚ dat de Blaadjes grys wit 
zyn» als waren zy met Suiker beftrooid. Lin- 

‚NAUS zegt , dat het geheele Kruid Zemelig 

is; ’t welk dan ook de Blaadjes influic. Zyn Ed, 
voegt ’er by „ dat SH Aw ’er een fchoon roode 
Vrugtmaaking aan toefchryft. Die Autheur zegt, 
de Bloem is fraay en fchoon rood, en aan den 

Stam komen Galnooten voort, van een ovaale 

figuur , met verfcheide gaatjes, 

„Ara GEE) Sertickroid mee eh Kruidige Seng; de 
Orgen en ed nd 
boekt. 

(17) Statice Caule flexaofo Ramofo Furfuraceo. Mant. 
$9. Limonium Galliferum Fol, cylindraceis. Swaw. Afr. Ne. 
369. 

(18) Statice Caule Herbaceo &c. Statice Fol, Caulinis de- 
currentibus. H. Clif. 116. Limonium peregrinum Foliis As- 
pienii. C. B. Pin. 192. Limonii fpecies. RAUW. rin. 313 
T. 314 Limon. Rauwolfianum. CLUs. Cúr. T‚p. 68: Be 

Lie 


PEN T AIN D ‚Rr see Ae 27I 


Wartelbladen” overhoeks. Vinswyze. uitgee— IV. 
fneeden;, de Stengbladen drievoudig , drie-! 
e kantig , Elsvormig » afloopende, amen 


hl 


STUK. 

Decze zeer fraaïje Soort groeit in de Levant Pontan 
en voorts langs de N Middellandfche Zee, inzon-52”4 
derheid opde K sten van Sicilie, _Zy komt, 
met het gemeene Limonium, op vogtige Vel. 
den voor in Paleftina, by de Stad Joppe, alwaar 
men de Bladen van beiden met Azyn , als Salá- 
de nuttigt. CLurrus vondt ze by Mallagaen 
bragt het Zaad in Holland over; waar door het 
in de Kruidtuinen voortgeteeld werdt. Immers 
datzelve bevondt Cr usius met het Rauwol- 
fifche Limonium overeenkomtftig ; gelyk hy ’er 
dan ook de Afbeelding en befchryving van me- 
degedeeld heeft. Het i is voor eenige Jaaren, door 
MARTYN, fieflyk in Plaat gebragt. 

De Wortelbladen gelyken zeer naar die van’ 
Kruid dat men Pitar wt » en hebben 
verdeelt zig in Takken, die fmalie B Bladen heb- 
ben , welke langs dezelven afloopen. De Tak- 
ken zyn als met gehakkelde Vliezen gevleugeld 
en loopen uit in Hoofdjes, van drie , vier, 
vyf of zes, eenbladige, ‘Trechterachtige Bloc- 
men , van blaauwe Kleur, die door het droo= 
gen niet verdwynt; gelyk ik bevind in myn 
Exemplaar van deeze Plant, CLusius kreeg 

Er 


Limon. Africanum &c. MART. Cent. T. p. 48. y, Limonium 
Caulibus alatis gec. SHAW. Afric. N. 363. 
IL ;DEEL VIJL, STUK» 


872 VSrFMANNIGE KRUIDEN, 


IW. er eenigen, die door ee Boomkweekér by Kas 
lee» He dix in Spanje verzameld“warcn, 
Hoorp- Twee Verfcheidenheden zyn door LinNaus 
Arts „ opgegeven ‚ waar van de eene de Bladen on- 
vizte ___ Verdeeld of minder uitgehoekt en ruig , de Bloes 
men bleek geel heeft , met paarfche Kelken : de. 
andere de Vleugels der Stengen en Takken niet 
gehakkeld , Bladen als de eeriteen fpitfere geel- 
achtige Kelken heeft. Deeze is de Elkhaddah 
der Arabieren , zegt SmaAw, die dezelve in 
Barbarie heeft gevonden. 

Door ForskAoHL zyn drie nieuwe Soot- 
ten, van dit Geflagt, waargenomen. De eene, 
die hy Statice Axillaris noemt, hadt een Hee- 
fterige gebladerde Steng , ade Bloempluie 
men in de Oxelen en regtopftaande getropte 
Bloemen, Een andere, genaamd Cylindrifolia, 
hadt een Heefterige , gebladerde , TakkigeSteng, 
van een Voet hoog, na ’t afvallen der Bladen , 
die Cylindrifch en gefpitst waren , gefchubd bly= 
vende, Een derde, Statice aphylla gedoopt, hadt 
een Takkige , gewrichte ‚ gegolfde geknobbel- 
de Steng, geheel Bladerloos. Deeze laatfte groei- 
de overvloedig in de Woeftynen by de Graf- 
fteden van Alexandria in Egypte: de eerfte by 

“_Lohaja in Arabie; de tweedeby Mocha opden _ 
Kleijigen Zee- Oever, 


Linum. Vlafch.' 


De byzondere Kenmerken van dit Geflagt 
van Kruiden zyn; de Kelk en Bloem beiden 


vyf. 


PEN eÄNDEÈIA agg 
vyfbladig: het Zaadhuisje vyfkleppig met tien’ Iv; Ee 
Holligheden , bevattende enkelde Zaaden. Aran 

„Het bevat twee-en-twiftig Soorten ; “waarHoorps * 
van de eetfte zestien de Bladen overhoeks ‘of “TUE 
beurtlings; de zes laatften gepaard of Ee. vim 
elkander Beplanent BeD EREN dead 


(0 vlafch. met n Kelken e en Eerd 
… fpitst:, de Bloemblaadjes gekarteld, de nd 
den Lancetvormig overhoeks; de Steng by Allege: 
na eenzaam. 
Deeze Soort levert het gewoone viart 
dat in de middelfte en Ooftelyke deelen van 
Európa, als ook in onze Nederlanden, jaarlyks 
Overvloedig uit Zaad geteeld wordt. Zy groeit 
van zelf ín de Zuidelyke deelen onder % Koorn ; 
doch „ zelfs. iù Switzerland, kwam. zy HALLER 
voor, geen inlandfch Kruid te zyn, komeidé 
waargalsk hier en daar in ’t wilde Op À > uit 
gevallen Zaad, Het Wilde „ 
het tamme Vlafch volkomen. KP Pprbne, zou 
fmisfchien uit Afrika kunnen zyn. De Grieken 
Roemen ’t Linòt, de Latynen Linum, de Ita: 
dek (5 
G) Lieum Gilycibùs Caplùlisque mucronatis &c. Syfi.- Nas. 
XII Gen. oe p- 223, Pig. KlII. Gen, 389. p. 249, H. 
Clif. 114. B. Lugdb. 433. Phil. Bot. a61. Hi. Ups. Mai 
Died. Bec. Bec. Linum Arvenfe &c. B, Gätivums. C: B. Pit. 
zie: y, Linum fativum humilius &c. BOERH. Lusdb. Ep. 
284 À, Lin. fat. latifol. ng Fruêtu majore. TOUEND, 
ee gsi 


“ts Deer, Ville STUK) 


a74- VYrFMANNIGE KRUIDEN, 


IV. Jiaanen en Spanjaarden Lino, de Franfchen 
AFDEEL. vin; de Engelfchen Flax „de Duitfchers Flachs „ 
Hoorp- waar van onze benaaming haare afkomst heeft. 
STUK, ____ Het maakt, uit een Vezeligen Wortel „ronde — 
B: oe 9” Stengetjes , van één of twee Voeten hoog, on- 

geregeld bezet met Blaadjes , van een Duim lang, 
Lancetvormig , fpits en groen, zeer glad, Op 
den top heeft het fchoon Hemelfchblaauwe Bloe- 
men, op enkelde Steeltjes, die veelal aan Tak- 
jes groeïjen , welke gebladerd uit de Oxels der 
bovenfte Bladen fchieten. Daarop volgen rende 
Zaadhuisjes „ met platte, gladde, bruine, we- 
_derzyds fpitfe Zaadjes. 
„De nuttigheid van dit Kruid is ongefmeen, De 
Vezelachtigheid van deszelfs Stengetjes maakt 
het binnenfte daar van , door zekere bereiding, 
die men braaken noemt , bekwaam voor de Wee 
veryën van het Linnen, welks menigvuldig ge- 
bruik om het Lighaam zuiver te houden en tot 
den opfchik der Vrouwsperfoonen , t'over be- 
kend is, -Ook weet men , hoe, van het afges 
fleeten Linnen , de Vodden ftrekken tot het 
thans in de ‘Samenleeving zo onontbeerlyke 
Papier , dat de Grondflag der Geleerdheid, het 
Werktuig der Correfpondentie en de As is, 
waar opde Koophandel draait, Ondertusfchen 
wordt op de Eilanden aan de Middellandfche 
Zee en in de Levant, zo TouRrNeEromr Tvete 
haalt, het Vlafch alleenlykgezaaid , om de Olie 
uit het Zaad, welke men aldaar tot de Spyzeú 
gebruikt. Die Olie is ongemeen verzagtendes 
cn 


_ 1E DESK, VIJL STUK 


PENTA ND RI A 278 


en,‚dient derhalve, owendig; tegen ’t Graveel, IVS 

den Rooden Loop , Bloedfpuuwing en alle Kwaa* Arpsit, 

len ; die uit fcherpe Stoffen ontftaan , mids men Hoorn. 
‘er.een_groote veelheid van inneeme. In Kly- STUK 

{teeren wordt zy byna altoos gedaan. Uitwen- & nd 

dig gebruikt menze, om plaatfen, waar men zig 

aan ’t Vuur of gloeijend Yzer gebrand heeft, te 
beftryken. De Schilders mengen hunne Verwen 

met gekookte Lyn - Olie : de Drukkers Inke 

wordt van dezelve gemaakt : men brandtze in 

Lampen ‚ enz. Het Zaad op zig zelve, of het 

Meel daar van, kan gegeten worden, gelyk „ 

by gebrek van Koorn , wel gefchied is; doch 

het valt zwaar om te verteeren. De Lynkoeken , 

waar-de-Olie is uitgeperst „ ftrekken tot goed 

Voedzel voor het Rundvee. 


(2) Vlafch met de Kelken en Zaadhuisjes flomp: mm 
de Bladen overhoeks es fenggsan, 
hl 


Deeze Biebyvede Gn van Vaten, valt 
in Siberie als ook in Engeland ; maar de Sten- 
gen van het Siberifche waren opftaande, die 
van het Engelfche leggende zegt de Ridder, en 
vraagt of. dit altoos plaats hebbe? Ray zal zyn 


Ed, 
(2) Linum catscan rtl obtufiusculis &ec. Mirt. 
if. T. 166. £. 2. H. Ups. 72. H. Clif. vig. R Lugdh. 


434. GOVAN Monsp. 158. ne perenne majus coeruleum, 
Moris. Hif. 1. p. 573. Linum fylveûre coerul. pezenne 
eretius &cc. RAF Angi. III. p. 362 
à 


_ 


876 VSrFMÄANNIGE KRUIDEN: 


Ed. aanftonds beantwoorden , uit zyrie aânhaa= 
ling, hier onder geplaatst, alt är dezelve het 
Höb den naam geeft van Wild overbly vend Hemelfch- 
STUK. _ blaauw Vlafch, dat regter op flaat, enz. zeg- 
Eed SP gende, dat het ÖrErvlbedië groeit op de Heuvee 
len en aan de kant der Bouwlanden by pa 


roeit. 


bridge, 
an (3) Vlafch met Lancetvormige s te yf 
Fiscefua. … ribbige Bladen. 
Kleverig. 


Deeze Soort groeit op de En van Lom- 
bardie , alsook by 0 en Erik in Duicích. 
land 


hd Ë 
L HER 


(4) Vlafch dat de. Kelten ruig , gefpitst, ore 
gefteeld , overhoeks geplaatst heeft, zo wel 
als de Bladen , maar die aan de Takken 
gepaard. ; 


IV. 
Hir future. 
Ruig. 


Op verfcheide hooge rooze Verden, zo ín 
Ooftenryk als in Tartarie „ groeit det Soort 
van Vlafch, welke byna van hoogte als het Gee 
meene is , met dikke , ruige Steelen en Blade- 
ren, 


(5) Viafch 


(3) Linum Foliis Lanceolatis , Pilofis , quïnquenerviis. Lite 
Je tatifol. Caule Viscofo , Flore rubio. C. B. Pin. 214 

Raj. Hfl. 107 

(a) Linum cher hirfutis Sc. Linum fylv. tacifol. hir- 
“fatum eceruleum. C. B. Pin. 339. MORis. Hif. Ik P- 

rd ak voe 6 Tds Ray. Hil. 1073. Linum fylveltre 
laufoliam,. Crus. Hi. f. 317. Lin. fylv. [peimyens, PANN. 
298. T. 299. KRAM. Aufir. 86 


« 


er RE EPT EN 


PEEN TIA MD ATD AM 


(5) Vlafch dat de Kelken gefpitst heeft IV. 
Bladen Lancetvormig, gd sk en 
ruuw en puntig, de Steng rond en, van ons Hoor 
deren getakt. vat STUREe 


Deeze Soort grocit in dat gedeelte van Eurò- 
pa, % t welk men oudtyds Gallia Narbonenfis fe 
plagtte poemen ;naamelyk in Languedok en Pro- 
vence. Het heeft de Stengetjes een Voet hoog „ 


num 
rag 


Nachonh. 


Houtig : de Bladen donker groen, zeer fcherp 


gepunt: dé Bloemen groot, Hemelfchblaauw „ 
in Kroontjes. 


6 Vlafch met gefpitfte Kelken, id moat: 
de. Borftelig Liniaale Bladen , die naar ag- ; Tei 


teren TUUW kin rs “hr: Puatladig. 
n EN - | s | Agt 
s ) Lam snie dmt en te fylv. ceerul. fo- 
lio acuto. C. B» Pin: z14. Prodr. 107: Lin. fylv. vieelkde 


ccecul. Emis flore, MAGN. SAUV. GoUAN Monsp 158. GER, 
Prov. 420. 
(6) Linum Cal, annetd; Fol. fpaefis &c. Lin. pererine 

Fol. anguftioribus. HALL. Helv. 371. Lin. fylws anguft,fo- 
um Flore magno. C. B. Pin. 234. Lin. fylv. V. anguftif. 
Cuus. Ff. 1. p. 318. 8, Lin. fylv. anguftif. Fl. magno in- 
Fenfe coer. TOURNE. Inf?. 340. 9y, Fl. maguo vielaceo. 1bid. 
ê. Lin. purp. dilinQo. lid, & Fl. magno. coer. & velut ci- 
neico. Ibid. Lin. fylv. v. anguftif. alind genussCLUS. Eijk. 
LL. p. 31e. & Lin. fylv. ang. Fl. dilute purp. vel carn. C. B. 
Pin. z14. in” Oxyph. multicaule. “Bocc: Mus. U. p- 169 
T. 125. #,(Linaria Capill. folio altera. C. B. Pin. 213. 9, 
Lin. anguftifoligm album &c. TOURNE. Jr. 340. Z. Lin. 
fylvelre anguftiotibus & et tol, fl. minore. C. 
B Pine zis. Lin, pol. altern. Linearibus&c. Scor. Carn. 69 

53 


WU. Dus, VIII. STUK. 


278 VYFMANNIGE KRUIDEN, 


Agt Verfcheidenheden heeft LINNEus op- 
gegeven van deeze Soort , die op drooge Vela 
den in Vrankryk en Switzerland haare Groeie 
plaats heeft, hoewel men ze in Languedok en 


7 Provence, ja zelfs in Karniolie en-in. Ooftenryk 


ook aantreft, De Ridder wil echter thans , dat men 
de Vierde daar. van zal uitfluiten. De Kleur der 
Bloemen „ die of hoog blaauw, of paarfchache 
tig, of bleekblaauw en zelfs Vleefchkleurig zyn s 
maakt het meefte verfchil in „deezen. De Heer 
ForskAoHr vondt een dunbladig. Viafch., 

met gecle Bloemen , in Arabie, Volgens H ar- 
LER geeft de Houtige” Wortel veele Stengetjes 


__ van een Voet hoog „ die Heefterachtig en ge- 


armd zyn „ met zeer fmalle , dikachtige  Blaad- 
jes en de Kelken zyn gebaard, LINNAUS 
noemtze Eyrond , zeer gefpitst, en „ gelyker- 
wys de Bladen , met kleine Stekeltjes Zaagswy- 
ze getand, 


(1) Vlafch met gefpitfte Elsvormige Kelken; 

Liniaal Lancetvormige overhoekfe Bladen: 
et gende Steeltjes van de Pluim en by- 
aa engefleelde. Bloemen. 


Deeze byzondere Soort groeit in Bosfchen van 
Languedok en Provence. Somtyds heeft.dezel- 
ve drie, fomtyds vyf Stylen op ’t Vrugtbeginzel, 

| (8) Vlafch 

(7) Linum Calycibus Subulatis acutis koe kin. Glo. mie 
mus Flore luteo, C.B. Pim. 214. Lin. Fol. lineari -laneeol 


Sauv. Monsp. 53. Kin. Cal, acutis, GOUAN Monsp. 159: 
GER. Prev. 421. Tab. 16: Fig, Io 


eenn 


PEESN TAN DRAG 259 


(8) Vlafch met. Eyronde , fpitfe, ongedoornde IV. 
Bd ì 


Kelken: de Bladen Lancetvormig , de on= 


derften gepaard, oasis: 


| ST 
Deeze, die het Wilde Wlafch:is van Dopo- 
Naus, groeit aan den Zeekant in Italie , Pro- Li” 


Pira imumn. 


vencê en Languedok; doch ook op het Geberg- zeekauus. 


te van Baden ín Ooftenryk. Zy gelykt vry veel 
naar het Tamme Vlafch , maar de Bloemenzyn * 
geel. Ook heeft zy zel, overeenkomst met de 
voorgaande Soort, 


(9) Vlafch met geronde ftompe Kellen, ‘Lini- En 


aale fpitsachtige Bladen en neergeboogen Albitch.. 


Stengen. 


Behalve de Vierde wordt hier ook t'huis ge- 
bragt de Eerfte verfcheidenheid van ‘het Dun-- 
bladige Vlafch , hier voor befchreeven. Naar de 
volgende gelykt deeze Soort zeer ‚maar de Sten- 
gen hellen en de onderfte Bladen zyn Schubs- 

wys’ 


(3) Linum Calycibus ovatis acutis muticis &c. Linum 
Caule fimplici &c. H. Clif. 114. R. Lugdb. 434. GOUAN 
Jleusp. iso. GER. Prov. 419. KRAM. 6. s7. Linum 
rmaritimum luteum, C. B. Pin. 214. Lin. luteum Narba- 
nenfe. J. B. Ae ur. p. 454: zinum fylveftre. Dop. Pempt, 
534 

9) Linwà Gàlycibus rotundatis obtuûs &c. Sp. Plánt. 
1672. JACQ. Vind. 225. Lini tenuifolit, Var. g, prima. Sp. 
Plant. 398. Linum fylv. dis: cceruleum , noftras. RA). 
Hi, 1073. Lin. perenn. m n. coeruleum. Moris. Fijt. UI, 
P- 573 Ne 4. Lin. fylv. vii angufif, alt. Crus. Hi, 
kp: 318. Lini tenuif. Var, quarta. 


S 4 
Ile DEEL. Ville Sraa 


23 YVSFMANNIGE- KRurDgnre 


IV: wys’ omgeboogen. ’t Geheele Gewas is efen 

Ar ns met eenvoudige. ronde Stengetjes, die byna op 

feat den Grond leggen. De Bladen klimmen op: de 

STUK. sBloemen zyn blaauw en niet ee fet DR 
de fe es sop, de Ooftenrykfe Bergen. — 


es „610) Vlafch met geronde flompe Kellen: en "Li 
gn oor … wiaale fpitfe regtachtige Bladen. 


Ooiten- 
ryks. Wa dit _N eder- gnd Vlafch; dat op 
dn’ Kalenberg en anderen groeit, zyn de Sten- 
gen korter dan in ’t gewoone, de Bladen ver- 
enk de Bloemer voor. anke sk 


de,Kelken Eyrond,. ftomp. ian 
€ 1) Vlafch met fpitfe Kelten” ed, de 
did a er Zaadhuisjes fkomp zeen Draadachtige Pluim; 
Varginifeh. F schobesronrmige overhoekfe Bladen ;de Wrs 


vtelbladen „Eyrond, 


In Virginie en Penfylvanie groeit deeze Soort ; 
die geele Bloemên heeft » Ongevaar een Voet 


hoog. 
XI „0 Saleh met ek geene. terts 
Eg Lan- 


Ge) asen Cal. rotund. ‘ebraûs &c. Lin. fotv. angtif 
Fol. rarieribus.” C. B. Pin. zi4. Tin. fylveftre fecundum. 
TTABERN. Je. 222. Mant. 359. KRAM. Aufir. 87. 

(rx) Linum Galycibus acutis alternis &c. Lin, Ramis For 
liisque alternis 8ec. GRON N. Virg. 35, 48. 

(32) Linum Calycibus (ubferrato - ike} Ke, Maks; 360. 
Zin. fy. latifol. luteum. C. B. Pin. 214. Li um Jae, 
lureum: J. B. Fik TIN. p. 454. Lin. fie tert. latifol. Crus, 
Elif. L P. 317. Pann. zel, BRAM. Afir, 87 Aant. 360; 


PEN ® HA EN: De Rs 1-4 a 


acdameetvormige naauwlyks gefleelde Kelken: Iv. 
„ineen Pluim van. gegaffelde Takden. Anet 
OOFDe 

Deeze heeft , aan de Blaadjes, wederzyds sruk. 

gen. Stip : de Kelk is hoekig: de Bloemblaadjes Pesa 

zyn geel met Saffraankleurige. Streepen, De"* 

Groeiplaats is in aen ; Langue 

dok en elders. 


6 i 3) Vlafch met laan: Kelken en Las. Zr 
cetvormige geftrekte gefpitfte Bladen, die Per 
aan de-kanten ruuw zyn. Geftrekt. 


„In Languedok , Spanje en op Sicilie, groeit 
dit Kruid, dat tot het Steenzaad is raken 
geweest door C,Bauninus.  Gelykt inder- 
daad niet weinig.» naar, hetzelve, volgens de Af- 
beelding van de Parr lafchkruid -Bla- 
den by LOBEL; welke door J.BAurinus 

is aangehaald, De Bloemen zyn Tuilachtig ver- 
‚ gaard: de Kalken, sena nd s het Zaadhuis- 
je, daar in vervat Aris EE 


(14) Vlafch met Liniaale Jbitfe ruuwe Bladen PR ij 
en El wand Stengen, hid: 
la es terig. 


{13) Linum Calycibus Subulatis &c. Lin. Fol. afperis ec, 
MAGN. Jfonsp. 164. GOUAN. 159. GER. Prov. gat. Lithosp. « 
Linasiz folio” Monspel. “C. B. Pi. 2 59. Pasferina Lobelii. 
}. B. Hij. gr. te 458, Den na Linie bea Lon 1e. 

Ei 

( 14) Linum Fol. linedribus acutis fcabris ger. ie an- 
geiolium Frucicofam Valentinum. TOURNE. Juf. 340. 


S 5 
u. Dsrr, VIJL, STUKe Á 


a%2 VYFMANNIGE KRUIDEN, 


IV. In’t Ryk van Valence , dat tot Spanje behoort; 
REE groeit -deeze , volgens den vermaarden Kruid- 
Bone kenner TOURNEFOR % 

STUKe : 

eee (25) Vlafch met wigvormige Bladen en Boom 

„Arboreum. achtige Stengen. 
Boornach- \ ; 
tig. Arrrnus kreeg van * Eiland Kabtiia, onder 
den naam van Boomachtig Vlafch,een Tak van 
cen Plant ‚welke de Bloemen, Vrugten en Zaa- 
den, volmaakt naar die van Vlafch gelykende, 
hadt. Zy is, zegt hy, Boomachtig , hebbende 
tengere ronde Takken, fcheef geftrekt en zwart 
van Bast: met Bladen als die der Myrthen by- 
na geheel bedekt , en aan de toppen Bloemen 
draagende, die geel van Kleuren zeer bitter wae 
ten, De Vrugt, van grootte als Cicers , bevatte 
vier Zaaden, aan die van het Vlafch volkomen 
gelyk. ’t Gewas groeit, volgens LIEKE Us, 
ook in Italie. 

XVI (26) Vlafch , welk het Grondftuk-der Bladen, 
pe vam wederzyjds : Klierig geflippeld heeft, 
nd Tot de Klokjes is deeze betrokken geweest: 


want de Bloem heeft cene alszins Klokvormige 
fi- 


(xs) Linum Fol. Cuneiformibus , Caul. Arborescentibuse 
Arp. Exot. 19, T. 18. : 

(16) Linum Fol. ba6 utrinque &c. GOUAN Mfonsp. 159 
Gen. Prev. 420. Kin. fylv. luteum Fol. fabrotundis., C. B. 
Pin. 212. Rapunculus nemor. angufiuf. Id. 93. Camp. lutea, 
Linifolia Montis Lupi. Log. Je. 414. Campanula Linifolis 
lutea. J. B. FEA, IJ. p. 817. 


FEN PER DRT 233 


figuur. Men vindt het Kruid op den Berg van Iv, 
St, Loup by Montpellier, als ook in de Zuide-AFDEEL 
Iyke deelen Provence, De Stengetjes zyn maar Hoorne 
een Vinger lang, hoekig en loopen dikwils aan STEE. 
’ end uit in drie groote geftcelde Bloemen, met pn 
Lancetvormige fpitfe Kelken. De onderfte Bla- 
den zyn breed en rondachtig; de nee als 
die van Vlafch: de Bloemen geel. 


- (27) Vlafch met gepaarde Lancetvormig Lint, x 
aale Bladen, de endbloemen gefteeld, Afra 


“Deeze Soort, in de Leidfche Akademie Tain „Af 
zig bevindende , was uit Afrika afkomftig, 
€18) Vlafch met de Bladen by de Bloemen Lan» XVIII 
cetvormig en gepaard , de Bloemen overhoeks tr tg 
en ongefieeld, mes Kelken zo lang als de dloemis. 
Bladen, 


Op Kleijige Velden van leatie groeit. deeze, 
die de Stengen ho oekig, effen, in twee of Die 
en gedeeld heeft ; de Bladen wederzyds van 

agteren met een buite Klier, die aan de Sten- 
gen overhoeks en Lancetvormig, dan de Tak. 

ken 

ES Linum Foliis oppoftis lineari - Lanceolatis RER R. 
Lugdb. 434. Lin. Aficanum luteum Fol. conjugatis, B© 

Lagdh. 1. 

(rs) vaas” rr Floriferis oppofit8 Lanceolatis &c. H. 
Clif. 154. Linum luteum ad nen Génicala floridum. C. 
B. Pin. org. Moris. Hij. II. p ij rn Fern 
luteum fylv. latifolium. COL. Ehr. IL. pe, 79. T. 80. 


_ U, DEEL. VIII, STUBs 


284 VIFMANNIGE KRUIDEN: 


IVY. ken fmaller-en- gepaard : de Bloemen gesla 
AFDEEL. ig, met een Bladerigen Kelk, 


STUKa : (19) Vlafch met gepaarde Eyrond Lancetvor: 
XIX. mige Bladen , gegaffelde Stengen en (Pk 
en Bloémblaadjes. | 
Purge | 
zend. Op de Velden der Noordelyke deelen van Eu= 


ropa niet alleen ‚ maar ook in Pruisfen, Ooftens, 
ryk, ja zelfs in Languedok en Provence, groeit 
deeze Soort ‚ welke men Purgeer - Vlafch noemte 
‚ ‘Men vindt het in onze Nederlanden in de Zalli« 
‚ker Waard, volgens den Heer pr Gorter. 
_Jn Switzerland is niets gemeener op. de, Gras. 
Landen , volgens den Heer Ha LLER. Men 
… windt het by weinigen goed afgebeeld , dan by 
J.Baumrinusen by Loeser 
Het Plantje groeie naauwlyks eên Handbreed 
hoog en heeft rondachtige Wortelblaadjes, de 
bovenften fmaller en de Bloemblaadjes , die wit 
of bleek geel zyn, Ípitss ’t welk , benevens de 
kleinte der Bloempjes, hetzelve van de andere, 
Soorten, onderfcheidt, - Het Loof is. uitermaate 
bitter en dient tot een Purgeermiddel x voor % 
Landvolk. Een Handvol , ‘daar van » een nagt 
ge. 
(19) Linum Fot. opp. ovato - lanceolatis , &c. H. Cliffe 
Fig. R. Zngdb. 434: GOUAN Monsp. 160. GER. Prov, 419s 
Gort. Belg. ge. KsAm. Auffr. 87. Fl, Sute. 255, 271. Mat, 
led. 157. Linum Pratenfe Floribus exiguis. C.B. Pin. 214 
Aline verna glatra Flor. umbellatis albis vel potius Kina 


minimum. J. B. Hif. IL, p. Ih Jpeg bifolia Lini Gae 
pitulis. Lors. Pruif. 261. T. 8 


| 


2Deel PLAAT XLVI. 


gi KE 

ik | B, 

- IE IE FRN 

LENTE NN 
4 KI \ \ 

S beh H HN 
2E Ide AE NN Ni 
A (Pr ee) ik zl NN hi VN N 


ú Kj 
An KL d\ ae 
NN on k 


Ni 
WN 
Aj 


INN 

AAN 

ENA 
AN 


Wint k 
in, DBS RAANNNR 
qu AN É NN hl \ i nt k ANNEN N 
il ik Kl \ ze) NEN NN SN SN 
, + \: NN 
AE SENNENIN 
AN SNN Pan BREN SIN AN 
ENG SANNE 
\ ANNE K 
AAN a 
AS ARKE 
Ni Á SNES 


NASD 


Ah Ne 
As: Re 

KOA NN Are = 

K EERENS 
MNN SCANNEN Ed 
De ENE NN SEON % 
N REEN 5 
N À 


N ANN 


NN 


EE 
Ten 


en, == 
nn 


PEN WAND RI À. 285 


getrokken in Wey of. Water, dat men ’'smot-, IVs 
gens inneemt , doet zagtelyk afgaan, en even ks ag 
zelfde kan men doen met een vierde Loots eni 


van gedroogde Kruid, 


(20) Vlafch met gepaarde Bladen , „ ten gegafe Rabe 
felde Steng ; de Bloemen vier mannig en yier- Geleid, 
Wyvig. 


Wegens de gelykenis van de Vrugt naar die 
van ’t Vlafch , noemde MicneLrus dit 
kleine Kruidje Linocarpum. Anderen hebben 
het Linoides geheten en VAILLANT Chamelinum „ 
dat is Laag Vlafch, Om dàt de Zaadhuisjes , open 
geborf{ten , zig met hunne Hokjes Raderachtig 
geftraald vertoonen , gaf DiLLeNrus’er den 
naam aan van ‘Radiola. Niertegenftaande het in 
getal der Vrugtmaakende deelen van dit Geflagt 
afwykt , oordeelt de Ridder , dat het daar toe 
behoore, Het heeft vier Meeldraadjes, vier jet 
len , vier Bloemblaadjes en agt Hokjes in de 
Vrugt. De Bladen, naar die van Muur gelyken- 
de, zyn naauwlyks grooter dan een Speldekop 
en de Zaadjes byna onzigtbaar , zonder Mikros- 
koop. ’t Geheele Plantje, dat-zeer Takkig is, 
groeit naauwlyks cen halven Vinger hoog. De 


en Fol. oppofitis &c. H. CHf. 114. R. Lugdd. 
Fl. Saec. 256, 272. GORT. Brig. 91. OED. Dar. 178. 
ina vulgare. vAILL- Paris. 33. T. 4 f‚ 5. L'nocate 
puma Secpilii folio. Micm. Gen. 23. T. 21. Radiola vulg. Ser= 
pilifolia. Ray. Angl. Il. p. xór. T. 15. É. 3. Polygoa. mis 
aimum, 6 Millegrana minima. C. B. Pin, 282. LOB. Je. 4Br, 


Il DEEL; Ville STUK 


286 VYFMANNIGE KRUIDEN: 


IV. Engelfchen noemen het Allfzed , als byna ge= 
ArprEL heel uit Zaad beftaande, en het behoort tot het 
Hoorb- zogenaamde Duizendgrein. De Groeiplaats is op 
STUK. _vogtige Zandgronden, door geheel Europa, als 
JMW ook in onze Nederlanden, doch niet algemeens 


zt (er ) Vlafch met kraislingfe Bladen. 


> oade 9__Deeze Soort heeft Stengetjes van een half Voet 
_ Vierbladig.of hooger , die by -tusfchenwydten met vier Blaad- 
jes omringd zyn en zig boven in Takjes verdec- 
len , met taamelyk groote vyfbladige Bloemen. 
Bihel dedze wordt ook het Zeekants - Vlafch 
_ _doorden Heer N, L. BURMANNUs,onder de 

‘ Kaapfche Planten geteld, 

De Bloempjes van het kleine Kaapfe Plantje , 
alhier in Fig. 1, op Plaat XLVI, natuurlyker 
grootte, vertoond 5 heb ik bevonden vyf Meel- 
draadjes en vyf Stylen te hebben; des hetzelve 
volftrekt tot deezen Rang behoort en volgens 
de Geftalte komt het aan geen Geflagt, daar 
in, nader, dan aan dat van Vlafch, Het enke» 
le dunne Stengetje , daar van , is by my Bla- 
derloos, doch dewyl het drie Knoopjes heeft, 
geloof ik, dat het Bladertjes gehad zal heb- 
ben ; doch of die kruislings om het Stengertje 
hebben geftaan , of enkeld, is my onbekend, 


(2e) Vlafch 


(1) Lirwe Foliis quaternis. Lin. Aftic. Rubie foliis quite 
ternis fiellatis. Ray. Sapphs 525. BERM. Fl, Cap, Prodré 
P. 5» 


PBN 75 A ND R IA 287 


(az) Vlafch dat de Bladen gekranst heeft, __ — 1V3 


In Italie groeit deeze Soort, die een Plantje Bi 
is van een Handbreed hoog, dat uit een dun langsryx, ° 
Worteltje ronde Stengetjes fchiet , met Krans- XXII, 
blaadjes van een Duim of daar omtrent lang. „tw 
Op den top heeft het vry groote paarfchblaau- zer. 

we Bloempjes, op welken een rond Zaadhuisje 

volgt, dat tienhokkig is gelyk in de andere Soor= 

ten, 


ALDROVAND A. 


De Kenmerken van dit Geflagt, zyn een vyf. 
deelige Kelk, vyf Bloemblaadjes , een vyfklep- 
pig Zaadhuisje, dat in ééne holligheid tien Zaa- 
den bevat. 

Het is benoemd naarden vermaarden Natuur- , 
befchryver ALDROVAN pus, en bevat, torde vk Vai 
nog toe, maar ééne Soort (1), voorkomendé op Grazsache 
Moerasfige plaatfen , zo van Italie als van Oost-tige. 
indie. MonTius heeft de eerfte, in de Ver- 
handelingen der Geleerden Sodeceit van Bono- 
nie, befchreeven en in Afbeelding gebragt, De 
Indifche is voorgefteld door den fchranderen 

Pru- 

(22) Linum Foliis Verticillatis. Linum fylv. Flore cefio, 
Floribus verticillatis. Bocc. Mas. Il: p. 49. T. 42. RAJ- 
Suppl. sza- BARR. Rar. 685. T. 1226. 

(1) Aldrevanda. Sy. Nart. XII. Gen. 386. p. 225. Wig. 
Xilr. Gen. 390. p. 251. MONT. AB. Bonon. II. P. 3. p. 404. 
T.12. Lenticula paluftris Indica: PLUK. Alm. zils T. 41. Le 
6. Burm. Fi Ind. p. 78. i 


He, Deer, VIII STUK, 


28% VyrMANNIGE KRUIDEN. 


_W. Prukener ’t Gewas heeft rondachtige Blaad- 

EE jes, gelyk ons Eendekroos , die met twee Haair- 
Hoer tjes aan ’t agter -end gebaard. zyn. Ook draagt 
STUK. _ het Blaasjes, byna gelyk de Uiricularia, ‚ maar 
tT dige getropt by elkander, 


Drosera, Zonnedaauw. 


Dit Geflagt heeft een vyfdeeligen Kelk en vyf 
Bloemblaadjes. Het Zaadhuisje is eenhokkig» 
gelyk in't voorgaande en aan den top ook vyfe 
kleppig , bevattende veele Zaadjes. Voorts wor: 
den de Planten , tot hetzelve behoorende , door 
zekere byzondere gedaante „die 'er den naam 
aan geeft » onierieheiden, In zes Soorten zyn 
zy verdeeld , als volgt. 


(1) Zonnedaauw met de Bloemfleeltjes uit den 
Drs Wortel en fchyfronde Bladen. 
en Baak atd 
„hondbla- (2) Zonnedaauw met de Bloemfteeltjes uit den 
ne Wortel en langwerpige. Bladen, 
T.engifolia, 
Langlae Deeze beide Soorten koen ® vogtige E. 
(1) Br t sis re al eri sâ. Mar: XI 
Gen. 387. p. 225. Weg. XII. Gen. 3o1. p. 251. Afar. 


SER 


eeie C. B. Pin. 357 Rorida f. Ros Solis major. LOB. Zone 


en Drofira Scap: Rad: Fol. oblongis. Fl. Lapp. Sue, zig. 
R. Lugdb. 417. Ros Solis folie oblongo;: C. B. Pin. 857. R& 
Selis. Don. Pemp:, 474. ltem Rorida minor, Log. Joage fiks 


EE 


PE nT A NDE TA aö9 


Velden door de geheele Veluwe, op Grasheu= , IV: 
velrjes by Naarden, als ook in Friesland, en el-“ TREE 


ders in onze Próvintiën , voor. Zy groeijen voorts „Hoorpe_ 
k 


door geheel Europa , niet alleen „ maar ook in 
Afia, Afrika en Noord - Amerikas ten minfte des, 
rondbladige: want de langbladige is minder ge- 
meen, Men zou echter met den Ridder kunnen 
twyfelen, of het ook een Verfcheidenheid mog- 
te zyn. Men heeftze beiden Ros Solis of Zonne= 
daauw genoemd „om dat de Blaadjes op de kant 


‚met Haairtjes bezet zyn ‚ waat aan men altoos ; 


zelfs in t heetfte van de Zonnefchyn, hier en 
daar Druppeltjes ziet van een kleverig Vogts ” 

welk zig als Daauw vertoont. De fchikking de 
Blaadjes en derzelver figuur wykt in het Cey- 
lonfche , door den Heer BurMAN Nus afge- 
beeld „ aanmerkelyk van het Europifche, dat de 
Blaadjes vry lang gefteeld heeft, af en komt 


"sTUKe 


Pentagy= 


meer met het afrikaanfche van HERMANN la 


overeen (*). 

In fommige deelen der Nederlanden noemt 
men dit Plantje, dat uit een Roosje van Wore 
telbaden ongefteelde Bloemftengetjes ‚ van on- 
gevaar een Vinger hoog , uitgeeft, Loopigkruid ; 
om dat de Koeijen ’er loopig of geil door wor: 


den, volgers DovoNsus, wanneer zy daar 


van eeten. Voor ’t Wolvee ondertusfihen is het 
zo wel in Virginie nadeelig bevonden als in Swit- 
| ace 


© Ros Solis Akita minimus Fòl, eblongd: = fovandie; 


Hams Cats Plant. Afr. p. 19. 
: 5 st, 


1, DSE. VI, STUK) 


206 VYEFMANNIGE KRUIDEN. 7 


IV. _zerland, Het is fcherp „ maakt „Zweeren in de 
ar ger ie Huiden veroitziakt de Teering in de Schaapen, 
Hoos gelyk men by Aalburg-ondervonden heeft, vole 
STUK. gens Barrscurus (©). Hierom is het te ver= 

wief 5 wonderen „ dat hetzelve in-Menfchen, als een 
Borstmiddel-, “zodanig aangepreezen zy ge 
weest (}) Büenwel loopt men ’erop Ceylon niet 
minder hoog mede , dan in Europa, volgens 
Her MANNus. Het Zout daarvan zou tegen 
de Verftoppingen van de Lever:, Milt en het 
Oele; een byzonder Middel zyn CH. 


ur. @ Zonnedaauw met de Bloemfteeltjes uit den 
fet En Wortel, de Bladen Elsvormig: van onderen 
Portu, — _ verhevenrond: de Bloemen tienmannig. 


R Ajus acht dit Kruidje ‚ dat in Porugd 
groëit, geen Soort van Zonnedaauw te zyn. Het 
heeft wel’ dergelyke gehaairde Bladen ‚-doch 't 
getal der Meeldraadjes van de Bloemen is altoos 
tien, De Bladen zyn zeer fmal , een Span lang; 
en de Bloemen vry groot, wicr Steelen cal: 
Blaadjes hebben! 05°, ù 


tes (4) Zonnedauw met de end uit den 
Capen/is. Wor: 
Kaapfch. - en, 
(*) A8. rijde Ann. IV. Obs. 53. 
({) Harr. Elelv. ps 273. 
(1) Buma. Zeyl p. 
(3) Droftra Scapis mart &c. Ros solis Kolen Fol, 
tene minoris. Moris. Hift. III. p. 6zo. S. 15. Te 4 
fe 4. PLUK. Alm. 323. To 1t7. f. 2. RA] Suppl. ss1- 
(4) zie We de Âe, &c. Dros. Fol, ad Radicem Jon- 
gis 


ENE AN te 5) 


Wor tel en Lancetvormige van onderen Tule Iv. 
we Bladen, Ei 


(5) Zonnedaauw met een enkelde peblàderds me 
Steng en Lancetvormige Bladen, 

Deeze beide Soorten groeijen aan de Kaap der Ei 
Goede Hope, als ook in andere deelen van Afri- mig. 
ka, ten.minfte wat de laatfte betreft, welke de 
Vader van BreyNius van de Kust van Gui- 
nee hadt ontvangen. Zy verfchillen aanmerkelyk 
ten opzigt van de Bloemen, die in de eerfte ge- 
aaird, aan de ééne zyde van ’t top-end ganlan- 
ge Stengen voortkomen , in de andere met haar 
twecën uit het top=end van korte Stengetjes. 
Deeze zyn gebladerd en die der eerfte ongebla- 
derd , een Span lang. De Bloemen zyn in de 
Jaattte ook veel grooter dan in de eerfte, wier 
Bladen „ uit _den Wortel » 
gefteeld zyn en dikwils omgekruld. Van de Jaát- s. 
fte ‚ welke de Bloemen wit of fchoon paarfch 

t‚komteene Verfcheidenheid voor „by Pro- 
KENET „ aan de Afrikaanfche Kust „ tegenover 
Madagaskar , verzameld „ hebbende de Wortel. 
blaad- 


Pad 


gisfimis, Fl. Spicatie. Burm. Afr. 209. T.7s.f. 1. Ros 
Solis Aft. Fol. ‘przlongis, Caule nudo altisfimo. Raj. Suppl, 
sIs. 3 

(5) Dro/rra Caule mpl. foliofo &c. Droftra Fol, ad Cane 
lem chlongis alternis, Fl. ampio parpureo. BURy. Afr.2'o, 
T. 78 5 2. Ros Solis ee angaùfto Flore amplo. BREYN 
Prodr. „T. 22. f. 2. Ros Sol. Afr. Citi Flote albo „ 

Caule pe wa) Sappl. Ee, LLUB. P hyt: Tsa4o. Fig: ke 


‚EI. Darke VIJL, STUK: 


263  VerMANNIGE KRuIDÈN. 


_IV. blaadjes korter en breeder en aan het Bloem. 

AFDEEL. ftengetje langer fmaller Blaadjes, met een klei- 

Hoorp- nere Bloem. Zodanig een Plantje heb ik van de 

STUK. Kaap bekomen ; zo wel als van het Grootbloe- 

Ct PI mige; ’t welk ik, om dat van de Wortelbladen 

door de Heeren BuRMANNUS en BREYN 

geen gewag gemaakt en flegts enkele Takjes af- 

gebeeld worden; als ook wegens een aanmerke= 

Iyke verfchillendheid , in fommige opzigten ; hier 

op Pl. XLVI. Fig. 2, in de Natuurlyke grootte 
afgebeeld , mededeel, tE 

pr.xLvi. Dit Plantje heeft veele fyne roode Worteltjes ; 

_#%E-2- byna zo lang als de Bladen , die aan den Stoel 

in ’t ronde uitfchieten ‚ van een Stroobreed aan 

% begin allengs verfmallende en in zeer fyne 

puntjes uitloopende. Op de zyden zyn deeze 

Blaadjes over de geheele langte , eveneens als 

in het gewoone Zonnedaauw , met Knopjes ge= 

haaird. Het Stengetje, uit het midden voortko- 

mende , ís wit- Wollig en bezet met dergelyke 

Blaadjes , uit wier Oxelen hetzelve Bloempjes 

uitgeeft, wier getal hier, met het endelingfe 

drie is. Deeze Bloempjes beftaan ieder uit een 

Kelk van vyf dergelyke met Knopjes gehaairde 

Blaadjes ,byna even zo lang als de Bloemblaad- 

jes, en zeer puntig „zo datde uitgefpreide Kelk 

zig gelyk een Ster vertoont. De Bloemblaadjes 

zyn aan ’ end rond en roodachtig van Kleur. 

Vyf Meeldraadjes omringen den Stamper, die 

een langwerpig rond Lighaam heeft of Vrugtbe- 

ginzel , waar op een enkel dun Styltje met ecn 

klein 


P EN T AN DR IA 295 


klein Koopje als Stempel. De Meelknopjes zyn w. 
zo lang als de Meeldraadjes. Zy beftaan ieder APRES 
uit twee Rolronde deelen, nevens malkander, Hors 
roodachtig van Kleur, doch die aan ’t onderend STUEe 
een zwart rond Schyfje hebben , waar in het „; hd 
puntje van het Meeldraadje fteekt ‚ daar zy 
waarfchynlyk zig op beweegen of draaijen, ge- 

Iyk 


yvadlt neemt. 


In de vergroote Bloem , by A, en daar ne- 
vens, by a, is dit blykbaar. 

N iettegenftaande de overeenkomst der gedaan- 
te met de Soorten van dit Geflagt, beken ik, 
heeft in dit Plantje een aanmerkelyk verfchil 
plaats; doordien het geen vyf Stylen en zeer 
groote Meelknopjes ‘heeft : dus zou het nader 
met het Geflagt van Roridulg overeenkomen ;, 
maar hetkan tot de voorheen befchreevene eenig- 
fte Soort daar van * niet betrokken worden, als « pags. 
geen‘ Heefter , noch Heeftertje zynde, gelyk deler „rd 
Heer N. L. BURMANNUS ’er van zegt; hoe 
zeer ook de Deelen der Vrugtmaaking gelyken: 
mogen. Zy worden, ín het Grootbloemige Zone 
nedaauw , thans, door den Ridder aldus befchreee 
ven. 

‚‚ De bodem van de Bloem is zwart, De 
‚> Meeldraadjes zyn zwart , van langte als de 
„ Kelk: de Meelknopjes Hartvormig geel; de 
» Stamper zwart. Het Vrugtbeginzel is Eyrond, 
‚ en aan hetzelve zitten rondom den top, niet 
» op denzelven, vyf zwarte Stylen, van langte 

L3 » als 

BEN DEEL, VIII, SrUx, j 


‘e04 — VEIFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. „als de Bloemblaadjes , en aan ’t end verdeeld 
ed er ‚ in twee dunne Haairtjes,” 


Hoor: (6) Zonnedaauw met een Takkige gebladerde 
Dn Sterg , de Bladen Liniaal,,. 
rojer: 


dea — Deeze'Soort, in Ooftindie vallende’, en door 

dich. den Hoogleeraar J. BuRMANNus onder de 
Ceslonfche Planten afgebeeld , heeft volgens 
zyn Ed. een Stengetje van éen half Voer lang , 
dun, Takkig , met zeer dunne Blaadjes overs 
hoeks, ten halve , naar ’t end toe, met Haair- 
ties gedekt. Uit derzelver Osclen komen de 
Bloemfteeltjes voort , met drie en meer, of ook 
fomtyds met enkelde Bloemen. Het overige was 
zyn Ed.,even als in de andere Soorten van Zon- 
nedaauw , voorgekomen. 


GISE KI A 


De Kenmerken van dit Geflagt, dat zynen 
naam van den Kruidkenner G 18 EK e heeft ‚zyn; 
een vyfbladige Kelk , zonder Bloemblaadjes , 

en de Vrugt uit vyf rondachtige Zaadhuisjes ; 
ieder ae één Zaadje , digt aan elkander ge- 
voegd , beftaande, 

De Ean Soort (1), daar van bekend zn is 


sf 
Pe 


Arg 
asc (6) Drafira Câùlê Ramos foliofs Fol. linearibus. Fl 
Zeyl. 121. Ros Solis Ramofus Caule foliofo. BURM. Zeyk. 
207. T. oa. f. 1e Araka-Puda. Hort. Mal. X. T. 20. 
(1) Gifekia. Syf?. Nat. Vag. XIlt. Gen. 1340. Alant. 56% 
Kölreutera Mollaginoides. Mugmm. Comm. Goes, Nov, T, 3 P° 
T, af. de 


PENS T ACN DER T A 005 


onder den naam van Koolreutera die naar de Mol-_IV. 
dugo gelijkt , door den Hoogleeraar Murrav AED, 
in de Gottinger Verhandelingen befchreeven. Foam 
De Heet Linneus geeft ‘er den bynaam°T®% 
Pharnacioides , als een Kruidje naar *t Pharna-„ Pe 
cium gelykende , aan. Doch zyn Ed. zegt da 

dat het de gedaante heeft van % Milecebrum Fi- 
coideum. De Stengetjes zyn Kruidig „glad, rond, 

een Voet lang ,op den Grond leggende , aande 
bovenzyde geftreept , met Knietjes ver van ele 
kander : de Blaadjes gepaard en kort gefteeld, 
Lancetvormig ovaal, ftomp, effen: de Bloem- 
fteeltjes komen enkeld in de Oxelen voort: zy 

zyn rond en naakt, draagende een veelbloemig 
Kroontje, met Bloemen van buiten groen , van 
binnen wit, die peerhangen, doch by * bloeijen 

zig opregten. De Groeiplaats is in Ooftindie, 


EO RAsSUEN: Dikblad. 


De Kenmerken van dit uitgebreide Geflagt 
zyn: een vyfbladige Kelk, vyf Bloemblaadj: s* 
vyf Honigfchubberjes onder aan ’*t Vrugtbegne 
zel en vyf Zaadhuisjes , by elkander vergaard. 
Hier kan men de dikte der Bladen , naar die 
van ’t Huislook gelykende , byvoegen , waar van 
het den naam gekreegen heeft by Diurr- 
Nius, Ver de meeften zyn Afrikaanfche of lie 
ver Kaapfche Planten. 

Onder de Soorten van hetzelve, wier getal 
thans tot vyfentwintig is aangegroeid, komen 
‘er voor die Heefterachtig Zyh ‚ gelyk de tien 


4 eet. 
II. DEEL, VIII, Stuk, 


In. 
Cymofa, 
Gekroond. 


296 VYFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. eerften: de overigen zyn van een Kruidige ge- 
Angent. ftalte. 
Hoor ee (1) En miet Eyre » platte, Kraakbee- 
- ig op de kant gehaairde Bladen, die om 
| re de “steng Scheedswyze Jamengegroeid zjn. 
Hoogrood. 


Deeze, uit den Hortus Medicus alhier door 
den vermaarden CoMMELYN in Afbee'ding 
gebragt, heeft een ronden rooden Stam , als uit 
verfcheide Leedjes beftaande , die zig in Takken 
verdeelt , welke met gemelde Bladen bezet en 
aan den top met Tuiltjes van Roode Bloemen - 
mie de Deeze Tuiltjes zyn dubbeld ge- 
geffeld en de Bloemen in vyven gedeeld, Hy 
hadt ze Cotyledon geheten. 


(2) Dikblad met Liniaale Kraakbeenig op de kant 
gehaairde Bladen, die om de Steng Scheedse 
wjyze famengegroeid zyn; de Steng Heeften 
rig met een end - Tuiltje. 


De fmalheid der Bladen onderfcheidt voors 
naamelyk deeze , die ook van de Kaap afkom- 
ftig is, gelyk de voorgaande en volgende. De 


en zyn een Span hoog en vergaan jaarlyks , 
> doch 


GG) Cras/fufa ha ovatis planis ene ae ciliatis 8cce 
Syft. Nat. XII. 388. p. zis. Peg. XIII. Gen. 992. ps 
251. Mant. 360. ps Clif. 116. R. Td 454. Cotyled. 

wi be CoMM. Rar. 24. T. is derge Succ. s. p: 

‚ T. so. BREYN Pradr. III. pe 3e. ht 

kj z) kan linearibus ais: =ciliatis Sc. Mast 
22%, BERG. Cap. 84. 


Bl ee 


dach de- Wortel blyft over. De Kroontjes zyn Iv. 
klein , maar-de Takken-zeer lang , zo BER= VADER 
GIUS aanmerkt, Hoese 
STUK, 
(3) Dikblad met platte famengegroeid- door. _un. 
boorde effene Bladen, de Bloemen Dido Pi 
tig ae 


Deeze heeft de Steng een Span hoog „ van 
boven lange ronde Sappige Bladen uitgeevende „ 
en daar tusfchen komen Tuiltjes van geele Bloce - 
men voort, 


64) Dikblad met Elsvormige , aoe ruuwe 1. 
Bladen, getuilde Bloemen en eene Heefter-""% res 
achtige Steng. 


Dit is een Heeftertje van een Voet hoog , ge- 
gaffeld, hebbende de Takken Bloedk!curig en , 
zo wel als de geheele Plant, gelyk als met Yse 
deeltjes befprengd, De Bladen zyn gepaard, Lie 
niaal, Vleezig. Op de toppen draagt het kleine 
Tuittjes van witte Bloemen , met Lancetvors 
mige uitgefpreide Blaadjes. 


65) Dikblad met gepaarde, uitgebreide , famen- es 
cabra, 
86 Rauw. 


\_G3) Crasfula Fol. planis connato -perfoliatis levibus &c. 
Crasf. Fol. teretibus &c. Mant. 6o. BURM. Afr: 37. T. 23- 
f. 2. Sedam Afric, umbellatum. PLUK. Alm. 340. T. 314: f.2- 

(4) Crasfula Fol, Subulatis Pruinofo = fcabris &c. Mant. 6o. 

‚(s) Crasfula Fol. oppofitis patentibus connatis 8c. Cras- 
fgla Mefembryanth. folijs longisasperis. Diek. Elth. 117, T 
99. £. 117. Cotyledon Afsicana frutescens &c. MART. Cost. 


H. DEEL. Vil, Srux, aa 


298 VyrMANNIGE KrRurpeg, 


IV. gegroeide „ruuwe,op de kant gehaairde Bla- 
re den: de Steng agterwaards ruuw. 


isen Deeze , die door de ruuwheid van de Bladen 


vyfwy- en Steng uitmunt, is door DirrENIius in Af. 
Mgt ___beelding gebragt. Zy is, gelyk alle de voorgaan- 
_ den, van de Kaap afkomftig, 


vr. (6) Dikblad met Lancetswys’ Elsvormige , One 
Nelis. gelo en ag ‚ gefleufde Bla- 
gen … den, die van onderen verhevenrond zyn. 


In de Europifche Tuinen komt deeze zo wel 
als de eerfte voor, moetende bewaard worden 
in de Wipterhuizen. CoMMELYN heeftze gee 
noemd Aloë, die gefteeld is en doorbladig , niet 
gedoornd , Zeegroen van Kleur. Zekerlyk zal 
die Hoogleeraar de Bloemen niet gezien hebben „ 
welken dit Gewas, in ’t jaar 1725, in de El 
thamfche Tuin by Londen voortbragt, en waar 
uit blykt, dât het van de Aloë, het Huislook 
en dergelyke Planten , in Geflagt verfchille. De 
Steng is kruislings omringd met dikke Bladen , 
die fcheppende ftaan en van boven Geutswyze 
uitgehold zyn, welker zwaarte zy, dikwils zes, 
agt Voeten en pn groeïjende , zonder fteun- 

zel 


24. T. 24e Ficoides Afrum frut. BOERH. Lugdh. I. p. 292. 
NIT, 

(6) Crasfsla Fol. rees Subulatis &cc. H. Clff. 116. 
RK. Luzdb. 455. Crasf. altisfima perfoliata. Dirr. Elth. 114- 
T. 96. f. 113. MILL. si tog. Aloë Africana Caulescens &ca 
Comm. Prel. 74. T. 23. : ! 


PEN TN DT Ran 


zel naauwlyks kan draagen. De Plant heeft, _ IV. 
gelyk de volgenden ‚ mede haar afkomst van de nd 
Kaap. Hooepe 


STUKe 

(7) Dikblad met gepaarde, Elsvormig fpitfe , vu. — 

uitgebreide, fommigen agreromgekromde rus eedt 

Bladen; de Steng Heeflerachtig, Heefterige 
Van deeze, die met een Steng van maar een 
Voet hoogte in de Upfalfche Akademie» Tuin 
geteeld is, heeft men ’er eene Verfcheidenheid „ 
van dergelyke hoogte ‚ die in eenige opzigten 
verfchilt; doch zo, dat zy beiden onder de ge- 
dagte bepaaling vallen. De Bladen zyn niet 
grooter dan die van den Geneverboom, de ou- 
den krommen zig om, en de Steng geeft fom- 

tyds Wortels uit. 


(8) Dikblad met Elsvormige, een weinig op-, VI 


LTAZONG 


saards gekromde „ flaauw vierhoekige „uit- viechoe- 
_gebreide Bladen; de Steng leden Boom“: 
achtig en Wortelfchietende 
Deeze ; ook in onze Kruidhoven dik is 
Heefterig, met een Steng van drie Voeten hoog, 
zegt de Ridder ; hebbende de Bladen gepaard 
en 


(7) Crasfula Fol. oppas. Pe acutis patentibus &c. 
Mant. 61. B, Crasfula Caffta. 

(8) Cras/ula Fol. Subulatis 3 incurvis &c, HL. Clif. 116. 
R. Lugdb. 455. Cotyledonoides Africanum. Brant. Sue. 
N.peis. T. it f. 41. Crasfula Subalara. BERG. Cap. s3. 
Spirma Capenfis Comofa Fl. albo. Pativ. Gazoph, T. s9.£, 8. 


In Deer. NIIL Stom, 


3co VyYFMANNIGE KRUIDEN, 


IV. en een naakte ronde Bloemfteel , waar op een 
a oe zeer Takkige , driedeelige, getopte Pluim, van 
oo witte Bloemen, met paarfche Meelknopjes, 


STUK. 
IK (9) Dikblad met gepaarde byna Lancetswys’ 


a en Mesvormige Bladen, digt aan elkander, 
efch 
EE (zo) Dikblad met gepaarde, flomp Eyronde, 
ener effenrandige , byna Mesvormige fcheeve Bla- 
mig: den; Paarswyze famengégroeid en wat van 
s elkanderen af. 

De Bloemen van deeze beiden komen in die 
eigenfchap overeen, dat zy hier te Lande nooit 
en ge | 

5 (xr) Dikblad met eene geheel enkelde Steno 
Cras/ula an Bladen , en ongefteelde myeline 
zeen, Bloemen 


Deeze is niet aan de Kaap maar in Siberie 
waargenomen door den Heer GMELIN,zynde 
bevoorens tot het Geflagt van Navelkruid be= 
trokken geweest. Zy heeft Wortelbladen, in ’t 
ronde gefchikt, als het Huislook, die byna al- 


len Elsvormig Zyn; en een enkelde % 
de Steng van een Voet lang, Spiraalswyze met 
3 Bla. 


(9) Crasfula Fol, oppafitis fublanceolatis &c. Mant. 61. 

(10) Crasfula Fol. opp. obtufe ovatis integerrimis &c. H. 
Clif. 496. R. Lugdb. 455. Crasfula Anacampferotis folio. 
Dirt. Eleh. 115. T. 97. É. 114. 

(11) Crasfula Caule fimplicislimo &c. Mant. 388. Crasfu- 
la Foliis planiasculis muctonatis. GMEL. Siber. IV. p. 173. T. 
67. f. z. Cotyiedon fpinofà. Sp. Plant. 615. 


P BERTAOA MBR sor 


Bladen omringd. Van drie tot vyf witte Bloe-_ IVS 
men zitten in de Oxelen, miaakende Aairen bo- mld 
ven aan de Stengen. Hod 
die > 
(ra) Dikblad met eene kruidige gearmde Steng ; 
de Bladen Hartvormig ongefteeld , de Stee- greg ) 
len eenbloemig. nne, 
Deeze wederom beden » gelyk alle de nd 
gende, tot de Afrikaanfche of Kaapfche pdre 
ten. 
(13) Dikblad met een Kruidige gegaffelde Steng; xur. 
Lancetvormig Eyronde Ee „en eenbloe- Gerni 


mige Steelen, 


Een Plantje van naauwlyks een Handbreed 
hoog, ’t welk eenigermaate de geftalte van de 
kleine Santorie , doch dikke Sappige ere 
heeft, maakt deeze Soort uit. De Bloemen 
van buiten paarfch, van binnen Goudgeel, 


14) Dikblad met een Kruidige gegaffelde ruu- XIV. 


we Steng , Lancetvormige Blaadjes, de en- an 
delingfe Bloemen getropt, Getrepte. 
Dit 


f (12) Crasfula Canle Herbaceo Brachiato gec. Am. Acad, VI. 
Afr. 8. Sedoides Afr. annua Centauroides, HERM. Parad. 169, 

(13) Cras/ula Caule Herb. dichotomo &c. Sedum Africa- 
num annuum, Centauri minoris folio, Flore Aureo. HERM. 
Lugdb. sso. T.s 

(14) Cras/ula ani Hetbaceo dichotomo fcabro Se. Ficoi- 
des Afric. annua minima Muscofa. HERM. Par. 170. Crasfula 
glomerata. BERG. Cap. 85. 

Il. DEEL. VII, Srux. 


gez VYFMANNIGE KRUIDEN. « 


‘ 


Iv. Dit heeft niet meer hoogte dan ’t voorgaande. 
wai Sommige -Bloempjes- komen ‚uit de Oxc's der 
Hooron Blaadjes, die Vleezig;, dun en fpits Zyn. enkeld 
STUK, __ voort, anderen tropswyze aan ’t end der Takjes, 

„ofer _gelyk in de Vertekous. Het heeft een eenbladi- 
vyfdecligen Kelk, met vyf kleine witte Blocme 

er blaadjes „ cie veel kleiner zyn, ’t Geen Ber- 
__e1us Onder deezen bynaam befchryft, is wat 
verfchillende „en heeft het getal der Vrugtmaa. 

kende deelen fomtyds zes. | 


45) Dikblad met een, Kruidige opftaande ie 

Graal, or en gegaffeide Takken, met gepaarde flomp 

hens —____— Eyronde Borflelige Bladen; de Steeltjes een- 
bloemig. 


Van deeze ard) md dat Ee ODE. een 
Span hoogen.war ftekelig is ;de Bladen gepaard, 
geftreept ‚ effenrandig , de onderften dikwils ge- 
fleeld, Veel Bloemen komen op, enkelde. Steel- 
tjes, aan ’t end der Takjes voort, wier Kelken 
Borftelig zyn (2. 


xv. (16) Dikblad met een Kruidige leggende Steng 3 
Edie de Bladen gepaard, Byrond, bultig en op 
—_— elkander leggende: de Bloemen eenzaam en 
ongefteeld. De 


(15) Crasfula Cau'e Herb. ereto dichotomo „Fol. obovatis 
frigofis, Pedunc. unifloris. Am. Asad. VI. Aft. 9 

(*) Caiyees flrigofs ftzat Per in Am. Acad. Dit betekent ; 
dat zy, gelykerwys de Bladen, mer kleine pen # Haais- 
sjes bezet zyn. Phil. Bor. p. 219 4 

(16) Cras/ula Caule Her etend A Fol. opp.ov. gibhís 
imabricatis , Flor. fesfilivus folitaciis. Am. Acad. VI. Aft. zo. 


PBM THA, ND Reek le 908 


…De-Stengetjes zyn Draadachtig , zelden Tak- ‚IV. 
kig in deeze zeer kleine Soort, welke: zeer kleed 
‚ne Vleezige Blaadjes heeft. De Bloempjes ann 
van larigte als de Blaadjes, 


Cz ) Dikblad amet gepaarde ovaale platachtige Ga A 
ver affkandige „ op de kant gehaairde Bla. Güùsca. 
den en endeling fe Bloemtuiltjes. erg 


Deeze Soort groeit omtrent een Voet hóog 
met een kort Stengetje , dat verfcheïde Takjes 
uitgeeft , die met Blaadjes-als van Huislook , 
doch by paaren kruislings. geplaatst, bezet zyn. 
Men vindtze in de Europifche Kruidhoven. 
» (28) Dikblad met gepaarde Eyronde geflippel- xvm. 
ze de kanthaairige Bladen; ende hae anp: Geige 
werpig. hd es ZE: ps ae 
Een rond Stengetie, ze Dee Erie Blaadjes 
van gezegde figuur , die met kuiltjes Betipgeld, 
van Oorderen verhevenrond zyn, en kk de kant 
zeer fyn gehaaird : zeer korte Tuiltjes in de Òxe- 
Ten , van witte Klokswyze Bloempjes, met paar- 
fche Meelknopjes, heeft deeze Soort. 


(19) ‘Dik- 


(17) Crasfula Fol. oppofitis ovalibus planiusculis , diftinc- 
tis, Ciliatis. H. Clif. 496. R. Zugdh. 4y5. Crasfila Cauies- 
cens Fol. semper vivi cruciatis. Dur. vr 116. T. 98; f. 


(23) Crasfula Fol. eppofitis ovatis pun@tatis ciliatis Be. 
Cauie flaccido &c. Mall. Di. Teephium Frures- 
eens Bee. Ray. Suppl. 113: 
u. Dear. VIll, STUKa 


364 _ VYFMANNIGE KRuïDtw, 


XIX. 
Cras/ula 
shine 
vormig. 


(19) Dikblad met Elsvormige Spilronde uitgea 
breide Blaadjes en eene Kruidige Steng. 
Deeze is Afrikaanfch wit Huislook van Her 
MANNUs genoemd. ’t Gewas heeft Sappige Sten- 
getjes hooger dân een Span, met fmalle , dikke 
groene gefpit{te Blaadjes „die kruislings de Steng 


„omringen. Het draagt een Kroontje van witte 
Bloempjecs en daar op volgen kleine Zmadies, R 


xx: 
Alternifo= 
ia. 
Overhoekse 


vyf by elkander gevoegde Haauwtjes. 


(zo) Dikblad met Zaagswys” getande platte 
“_ Blaadjes overhoeks , een zeer aeg 
Steng en hangende Bloemen, 


_Deezc is doot den Heer J. BURMANNUS 


afgebeeld onder de Afrikaanfche Planten, en 


befchreeven , als Takken uitgeevende van twee 
Voeten lang, die paarfch en ruig zyn , bezet met 


getande, langwerpig fpitfe Bladen, uit wier Oxc- 
len eenzaame geele Bloemen Vöorddmen met 
korte Steeltjes. 


(21) Bao met eerdre een weinig 4 


(19) Crasfila Fol. Subulatis veretibas Ee Caute 


Heribaceo. Mant. 360. Sedum Afric, umbellatum album. HERM: 


Lugdb. 552. Spirza Capenfis Comofà Flore albo. Periv, Gaz: 
T. 49. f. 8. Crasf. Subulata. BERG. Cap. 83. 
(zo) Cras/ula Fol. Serrato-dentatis &c. HL. Clif. 407. Ra 


Lagdb. 455. Craaf. Fol. oblongis acntis dentatis &c. Bumm- 
Afr. ee T. 24. É. 1: Cotyledon flore luteo media. HEEM: 
Liusdh. 


(21) Cra/iie Fol. Fuûfotmibus fabdepresûs Ees sns 


P en TA ND ea T â gòë 


te Bladen; een vierdeelig gebladerd Kroon- _ IV. 
tje van ongefleelde Bloemen met omgebooge- Arp; 
_ ne Meeldraadjei. Hoor 


itor, 
Die Kruüidic, thans wegens de Vyfmannigheid palag ; 

van het Huislook , dat tien Meeldraadjes heeft „"* 
titgemonfterd ‚ voerde aldaar den zelfden by- 
naam, Daar waren wel vier Verfcheidenheden- 
aangehaald , doch ik plaats hier flegts de be- 
Schryving ‚ welke de Ridder van het zynegeeft, 
Dit hädt een Stengetje van een Vinger hoog 3 
met verftrooide , langwerpige ‚ flompe , Vlee- 
zige Blaadjes; de onderften by vieren : een drie- 
_ef vierdeelig Kroontje met omgekromde Takjes 

en oùgefteelde Bloemen; wit van Kleur en zeer 
_gefpitst, met een ruigen paarfchachtigen Kielen 
een Vrugt van die zelfde Kleur, De meefte Au- 
theuren hebben het ‚ wegensde Geftalte , onder 
het Huislook geteld. ’t Gelykt zeer naar die Soort ; 
welke den bynaam van Jaarlyks voert. Het groeit 

in de Zuidelyke deelen van Europa , als ook id 
Switzerland. 


(22) Dikblad met een Kruidige Steng, uitge Kk 


breide Bladen en gekranfle gebaarde Bloë- Ed 
ET, 
pig Setrenst 


tubens. Sp. Plant. 619. OED. Dan. 82: Sedum Foliis oblon- 
to-dvatis „ Floribus in faramum Caulem congeftis , ze u- 
bentc, HALL: Helv. 396. 
(22) Crasfula Caule Herbacco , Fol. patentibus &c. 
861: Syst. Nat. Kil: Tom. 3. App. p. 230. Sedum annuunt 
è 


1. Dart, Vil, STUK: 


Iv. 


ee 


Hoss. 
STUK. 
Pf uy 


wize. 


XXIII. 


Epi 


de 
or ard 

Roodbia. 
dig. 


506 _VyrMANNIGE KRUIDEN. 


Dit kleine Plantje , by Montpellier in Langue- 
dok ontdekt door Mac NOLIUS, en door hem 
in Afbeelding gebragt , is niet nieuw, zo de 
Ridder aanmerkt ‚ en ookgeene Verfcheidenheid 
van de voorgaande Soort. Het-groeit in ’ wil- 
de niet meer dan één of twee Duimen hoog. 
LrinNaus heeft-hetin de Upfalfche Tuin ge- 
tceld , met. een enkeld Stengetje van een Vin- 
ger hoog, dat roodachtig is en weinige Takjes 
„uitgeeft, met zeer kleine Vleezige- Blaadjes. De 
‘Bloempjes omringen Kranswyze-de-Steng; zy 

hebben een groenen Kelk en witte Bloemblaad- 
zjes-met paarfche Slippen of Baardjes, ’t Getal 
der Vrugtmaakende deelen „ in ’t algemeen , is 
vyf. De Kelk fluit zig na’ bloeijen en dan ftee- 
ken de puntjes van de Bloemblaadjes-door-de 
Spleeten heen. Dit alles- moet met een -Mikros- 
koop waargenomen worden. De gefternde Zaad- 
huisjes zyn groot , rood van Kleur en met het 
bloote Oog taamelyk zigtbaar. 

(3) Dikblad met Elsvormige Wortelbladen en 

, eene naakte. „Steng. kont 


ce T Dita” met. ä 


minimum Stellatum rubrum. MAGN. aps a98: T.237. GER. 
Prov. 426. Tillea erecta. Hort. 

(23) Cras/ula Fol. Su'sutatis Radicalibus  Caule-nudo- H. 
Clif. 116. R. Lugdb. 455. Crasfula Caspitofa longifolia. Dikke 
“ib. 116. T. oe. f. TiS. 

(z4) ane Sármentis Proliferis „determinate Foliolis &c. 
H. Cliff. 496. R.,Lugdb. tbid. Crasf. Orbicularis zepens Fel 
Sempervivi, DiLL, Elh. 119. Teroo, f-WI$ 


En an EE 


PENTAN DRIA “907 


bepaaldelyk gebladerd zyns de Bladen zeer 


IV. 


witgebreid en op elkander leggende, Ar PDERLe 


(as) Dikblad met een flappe kruipende Steng en sro. , 


gepaarde Blaadjes, 
Deeze drie, Jeatfie- Soorten , wederom, 


hl A 
rasfulg 
gien. 


van de Kaap afkomftig en doer den Den 
Dive Niusin Afbeelding gebragt, De Sten- - 


getjes van de eerfte en derde vallen fomtyds 
een Voet hoog of lang, en komen opftygen uit 


het midden ‘der Bladen, die in de tweede Roos- 


jes op den Grond maaken, gelyk fommig Huis= 
look, Deeze heeft zeer kleine Stengetjes ‚naauw- 
Iyks. een Vinger hoog. In de derde krhipen zy 
EEn „den Grond, 
lle-de Soorten. van: dit Geflagt, uitgenomen 
de Ek die thans de Elfde is en de twee 
hier naaftvoorgaande Europifche , hebben haare 
Groeiplaats op-’t Zuid -end- van” Afrika of aan 
de Kaap der Goede Hope. Men vindt ’er een- 
entwintig „ waar onder eenige byzondere , door 
den Heer N. L. BURMANNUs opgeteld in 
zyne voorftelling der Kaapfche Planten , en on- 
der de Oostindifchen brengt zyn Ed. eene Cras- 
fula Scutellaria te berde’, welke de Bladen 
overhoeks „ Nierachtig, holrond en flaauw ge- 
kar- 


{ 25) Craydà Caule faccido repente > Fol. oppofi- 
tis. Crasfigla Portulacz facie repens. Dirt. Ekh. Ibid. £. 


IED. 
Va 
DerL. VIJL STUKe 


308 _ VYFMANNIGE KauiDens 


karteld heeft met Poornachtiee Tandjes (*)s 


" Deeze zou de Eerfte Schottelftruik van Rum 


PHIUS zyn , dus genaamd, om dat de Bladen 


van de Indiaanen als Kommetjes gebruikt wor- 


den, om daar uit Bry of Pap te eeten ; even als 
men zulks hier te Lande met Kools- Blinden 
zou kunnen doen, ’t Gewas, deswegen Daun 
Papeda genaamd, is een Struik van tien of twaalf 
Voeten hoog, met den Stam beneden een Been 
dik: zo dat het ontzaglyk verfchillen zou van 
de andere Soorten. Bvna nooit bloeit dit Ge- 
was , zynle aan gezegden Hoogleeraar zonder 
Bloem of Vrugt overgezonden. Met roemt het 


_in ’t Maleitfch ook Daun Manko, onder welken 


naam ik een Takje met drie Bladen van Java 
gekreegen heb, die volmaakt metde gedagte be- 
fchryving overeenkomen, doch, gedroogd zyn-= 
de, zo dun zyn als Lindebladen, 


VrseENtaA. Wifeno. 


De Kenmeiken zyn: een vyftandige Klokvor- 
mige Kelk; een vyfbladige Bloem en een Vrugt 
uit vvf Zaadhuisjes beftaande. _- 

Indien de Geftalte niet zo zeer verfchiide, zou 
men dice Gewas tot het voorgaande Geflagt en 
indien de Vrugt vyfhokkig was tot de Mahere 

nia 


(*) Crasfula P (Seutellaria) Fol. alternis Reniformibus con- 
cavis „ obfolere ferratis, Senaturis fpino'is. BURM. Fl. Ind. pe 
vt: vScumetlaria “peisma, ROM PH. Amb. IV. p. 75. Te He 
EE 


PRE AN DRIE Oe 


pia betrekken kunnen (*), Van beiden verfchilthet IVe 
bovendien, door het ontbreeken, van blykbaare ijtLe 
Honigbakjes of Schubbertjes ‚ hoewel het iets, Hoorp- 
naar dezelven gelykende, rondom het Vrugtbe-*TUE. 
ginzel heeft, daar de vyf Meeldraadjes op ge- „25 
plaatst zyD. 
Ik heb het uit Oostindie bekonen s onder den 

_ naam van Wifeno , en derhalve geef ik ’er den Zia 
Latynfchen naam Vifenia aan. De Afbeelding, onbloer 
Fig. 3, Pl. XLVI, vercoont het Takje, dat PrekLvI. 
Gaffelswyze verdeeld is en in Bloemtrosjes uit- *'5 * 
loopt , die famengevoegd een foort van Kroon 
of Zonnefcherm maaken. Het Blad is Hart- 
vormig, aan ’t end fpits, op de kanten Tandse 
wyze gefchaard, zeer ruuw op ’t gevoel , en lang 
gefteeld, De Kelk der Bloemen is Klokvormig , 
vyftandig verdeeld, met fpitfe punten en blyft 
over. De Bloem beftaat uit vyf Eyronde Blaad- 
jes, veel langer dan de Kelk , aan ’t Voetje 
fmaller en gefteeld , aan de tip breeder en rond, 
De Meeldraadjes zyn breed en platachtig, om- 
ringende digt het Vrugtbeginzel , doch niet fa- 
mengegroeid, Zy hebben debbelde Meelknop. 
jes, die langwerpig en gefleufd zyn. Vyf Sty- 
len, byna zo lang als de Bloemblaadjes en lan- 
ger dan de Meeldraadjes, zitten op het Vrugt- 
beginzel en loopen uit in Stempels, die maar 
weinig dikker zyn, kroonende de Vrugt, die in 

% 


(*) De Mahernia is in het IV. STUK, onder de Heefters , 
bladz. 439. enz. befchreeven. 


1e DEELe VIJL, STUKe 


3:10 VYFMANNIGE KRUIDEN, 


IV, ’t_geheel Eyrond is,-doch beftaat uit vyf lang- 
wi. “werpige platte Zaadhuisjes , van onderen een 
Hoorp- weinig dikker en aldaar een enkeld , gefpitst, 
en rondachtig. Zaad bevattende. De Takjes, Blad- 
nn freelen en Zaad! zyn met een fyne: naaUw= 
Iyks zigtbaarc, Wolligheid bedekt, De Vrugt- 
maakende déeld zyn by B, in de geopende 
Bloem, viermaal in: langte en dus Lighaamelyk 
vierenzestig maal vergroot zynde , aangeweezen , 
en de Vrugt met haare Zaadhuisjes vergroot by 
Letter C. 

Tot de Veelwyvigen onder de Wliaauniee 
Planten , behoort een enkel Geflagt , ’t welk 

die Klásfe Befluit. Het voert den naam van 


M YOSURUS, Muifen - Staart. 


De ecnigfte Soort van hetzelve (1) groeit ín 

fra Ruropa » doch is niet gemeen. Zy maakt cen 

zeer klein Plantje uit, dat door zyne gefteelde Aaiîrt- 

jes den naam van Muizenftaartjes- bekomen 

heeft, Men noemt het in ’t Franfch ook Queue 

de. „Souris , zAaaat in % Engelfch en in 
tk 


in onze Nederlanden; op vogtige mandaat 
enz 
(1) Myofurus. Syst. Nat. XII. Gen. 390. p. za7. Vig. 
XiÌf. Gen. 394. p-- 254. Myofürus zen gen H. 
Ciiff. vez. Fl. Succ. 261, 276. KR. Lurdb. 492. GOUAN 
Alonsp. 161. Gem. Prov. 383. JACQ, a de: Oep. Dan. 
406. GoRr. Bele. 92. Holofteo cffinis Cauda Murs. C. B, 
Pin.-190. TOURNF: Paris. 471. Cauda Muris. Dop. Pempi- 
Tie 


PEN TA NDR IE A S3ir 


en op fommige plaatfen tusfchen * Koorn, In, VL 
April bloeit het en het Zaad rypt aanin Mey, ET zl 
waar na het Plantje t'eenemaal verdort en niet Eier 
dan in *t volgende Jaar voortkomt uit zyn Zaad. 
By Aftrachan , aan de Kaspifche. Zee , is ditsia, 
Kruidje ook door den Heer S.G. GMELIN 
gevonden en afgebecld, Zyne befchryving ver- 
fchilt een weinig van die van LiNN&Us. 

De geheele hoogte is niet meer dan drie of 
vier Duimen, Het heeft dikke Grasachtige 
Blaadjes , tropswyze voortkomende , en daar 
tusfchen grocijen de- Steeltjes, die aan ’t end 
een Aair hebben van vyfbladige, aangegroeide 
Kelkjes en deeze bevatten ieder vyf Honigbak- 
jes, die Elsvormig zyn, gelykende naar Bloem- 
blaadjes. De menigvuldigheid der Styltjes maakt 
decze Aairtjes in fommig gedeelte ruig. Het 
komt ook voor met twaalf Meeldraadjes , en 
vervolgens beftaan de Aairen, als ’t warc, ge- 
heel uit Zaadjes; weshalve het, van dites 
Duizendgrein genoemd wordt. De Smaak is een — 
weinig fcherp en famentrekkende. 


PAN : 


ES 


en V4 VI HOOFD. 
MH. DEEre VIII, Stug. 


312 ZESMANNIGE Kruipen, 


pr 


Vil, HOOFDSTUK, 


Befchryving der ZESMANNICE KRUIDEN; 
(Hexandria) , dat is , die zes Meeldraadjes 
hebben, tot welken de Ananasfen, Aspergies, 
Aloë- Planten , Patich of Zuuring en anderen 
behooren. 


Ot de Zesmannige Kruiden komen veele 
Lelieachtige en Bolplanten voor, welken 
ik, volgens de orde wan myne befchryving , zal 
afaoiideren; Het eerfte Geflagt, in deeze Klasfe 
van het Stelzel der Sexen , voert den naam van 


B ROME LI1IA. Ananas, 


Als bevattende die zeer bekende. Planten , wel 
ken de vermaarde Vrugten , Ananasfen genaamd , 
voortbrengen. Het is genoemd naar den Sweed- 
fchen Geneesheer BROMELIUS , door zyne 
Flora Gothica vermaard, De Kenmerken zyn: 
een dricdeelige Kelk , boven het Vrugtbeginzel; 
drie Bloemblaadjes , ieder een Honigfchubbetie 
aan den voet hebbende en cen Vrugt met drie 
Zaadhokjes. _ / 

Zeven Soorten, meest uit de Westindiën of 
uit Zuid- Amerika afkomftig ‚ worden ’er thans 


in opgeteld, naamelyk 


’ () Ana 


AExXANDREA, 313 


(1) Ananas met kantdoornige gefpitfte Bladen , BAS 
en een gekroonde Aair. TE 


Dit is de gewoone Ananas - Plant, te mbeodsist, 5 
om, wat de uiterlyke gedaante aangaat , om= _ 4 
ftandig te befchryven. In de Westindiën en aan aur * 
de Vafte Kust, byzonderlyk te Suriname, als Gewone, 
ook in Brafil en elders, groeit zy wild, zynde 
van daar in Ooftindie, zo wel als in Europa O- 
vergebragt , waar menze in Broeibakken teelt, 
De Plant gelykt naar een Diftel met Aloë-Bla- 
den en de Vrugt naar een Pynappel. ’t Gewas , 
naamelyk, fchiet een Steng van weinig hoogte , 
die tusfchen de Bladen een Bloem -Aair krygt „ 
zynde van onderen in eenige gekranfte Bladen 
vervat, en van boven met dergelyken gekroond. 
De Bloemen zyn ongefteeld en maaken een dik= 
ke Aair uit, zo wel als de Vrugt, welke als ’e_ 

wa= 

(:) Bromelia Fol. ciliato-{pinofis mucronatis , Spicì Co- 
mofâ. Syf?. Nat. XII. Gen. 391. p. 232. Pig. XIIL. Gen. 
395. p- 259. Bromelia Fol. fpinofis, Fraibus connatis Cau- 
lem cingentibus. H. Cliff. 127. Hore. Ups. 73. R. Lugdh. 
24. Carduus Brafilianus Fol. Aloës. C. B. Pin. 384 Ananas 
Acoltz. ComM. Hers. I. p. 109. T. 57. Ananas acul. Fruâu 
evato Carne albida. Ti TREw. Ehret. T. 2. Anasla. 
RKumea. Amb. V. p.227. Ti 81. Kape-Tsakka, Hort. Maf, 
XL. p. 1. T. 1, 2. B, Ananas acul, Fruâtu pyramidaro , Carne 
Aurea. TOURNF. Jnf?. 653. 9, An. acul. Fr. Conico, Carne 
Aureî. PLUM. Sp. zo. &, Ananas lucide wirens Fol. vix fere 
rato. Dirk. Elib. 25. T. zi. f. zz. Amanas non aculeatus, 
Pista diëtus. PLUM. Sp. 20. 


Mi. DEEL. VIII, STUK, 


‚Ne 


IV. 


314 ' ZESMANNIGE KRUIDEN. 


ware uit famengegroeide Besfen , gelyk een 


gtr ren Moerbefie, beftaat. _ 
Bois Deeze Vrugt, die men A noemt , valt 


STUKe 


grooter , kleiner en pieramidaal of -byna gehel 


Ees £ rond. De algemeene benaamings by-de meefte 


Nariën van Europa , is Pyn- Appels, maar de 
Franfchen noemenze ook Pain de ‘Sucre, dat is 

Suikerbrood, In-de Indiën vallen-zy dikwils van 

die figuur: hier te Lande zyn zy doorgaans 
ronder «en kleiner , hoewel menze ‘er ook 
geteeld heeft van zeven Duimen hoogte. en 
dertien. Duimen omtreks. RUMPHIuUs zegt, 
dat zy in Ooftindie een Voet lang vallen 
en-van dikte als. eens Menfchen Been. De 
grootte ‚ derhalve, maakt geen weezentlyk 

verfchil uit, zo min als de figuur 3 doch men 
heeft ’er, met het Vleefch witachtig en Goud, 
geel; zynde. de Kleur van buiten ook meer of 
minder geel, met ros of bruinrood gemengd. 
De Bladen zyn gemeenlyk blaauwachtig en fterk 

gedoornd ; maar men vindt ’er ‚ die dezelven hel- 
der groen en weinig of niet gedoornd hebben; 
gelyk de Wilde Ananas, Pitta genaamd , by 
PLUMIER, van welker Bladvezelen, met Ka- 
toen gemengd, in Indie Garen gemaakt wordt, 

daar men in Bengale Zakdoeken en andere Stof. 
fen van weeft. Deeze moet wel onderfcheiden 

worden van de Amerikaanfche Aloë , wier Bla-. 
den het Fil de Pite ‚ook een foort van Garen of 
‘Touw , uitleveren. In Oostindie groeit deeze 
wilde Ananas zo menigvuldig, zelfs op afgelc- 

gen 


Hm xA ND RI de 315 


gen Eilanden „dat men ’er die naauwlyks den=. 


Iv. 


ken kan van buiten ingebragt te zyn, gelyk de PaEtes 


L 


Tamme, wier Vrugt, aldaar geteeld, in *t eerst Hoorns 


tien Dukaaten goldt, zo AcosTA meldt, 


De Ananasfen. worden byha van iedereen ge- „is 


preezen „wegens. haare lekkerheid, Sommigen 
vergelyken den Smaak by dien van Aardbefiën 5 
anderen by dien van Druiven, MERIAN wil, 


dat men ’er veelen van onze aangenaamfte Vrug- 


tente gelyk in proeft, Zo hebben zy ook een zeer 


aangenaamen Reuk. Maar de hoedanigheid vers, 


fchilt aanmerkelyk „naar de behandeling en den 

andaart, In de Westindiën , daar zy rykelyk 
zyn , moet men zig dikwils in ’t gebruik derzel- 
ven „ gelyk van andere verkoelende. Vrugten 
maatigen , om niet ie ’t Kolyk of den Rooden 
Loop te vervallen . Hierom zynze, wat ’er 
ook van gezegd mag worden , tot Voedzel niet 


zo dienftig als de Binnen De Slaavinnen 


zelfs weeten door het rykelykeeten deezer Vrug, 
ten, die zy in ’ Bofch vinden, zig de Re a af 
te dryven ; zo men verhaalt. ‘Hier te Lande is 
het Sap wat fcherp , zo dat men ‘er door tot 
loede 


*) Sommigen noemen de Ananasfen verhittende , om dat 
zy Ontfteekingen maaken in de Ingewanden ; doch die kun- 
nen ook uit een fcherp Zuur ontftaan , en derhalve kan 
rte van eer fcherpen Wynachtigen Smaak zynde, onder 
de Verkoelende Vrugten tellen. Men heeft immers , mec dat 
en het uitgeperfte Sap , in de Indiën, wel in heete 

Koortfen gebruiken laaten : doch de paepe. deezer 
Vrugten is zeer verfchillende. 


Ile DEEL. Ville STUK 


TUK. 


Meger 


Iv. 
Arper: 

Vil. 
Hoor» 
STUK. 


Een 
ige e 


316 ZESMANNICGE KRUIDEN, 


Bloedwateren zou kunnen vervallen; gelyk in 
Icalie wel gebeurt. Men fnydt derhalve de ge- 
fchilde Ananas , en legt de Sneedjes in Spaan- 
fchen Wyn,of in Water; waar door de fcher- 


%9 pigheid verzagt wordt en dus kan menze zonder 


gevaar gebruiken. Ook wordt ’er, in de Indiën, 
een zeer lekkere Wyn van gemaakt. Door de 
aangenaamheid der Vrugten worden de Kak- 
kerlakken aangelokt , die op de Plant voorttee- 
len ; gelyk dezelve ook tot voeding van Want- 
fen en ander Ongediert , en van de Rupfen (trekt, 
die de bekende Ananas Kapel uitleveren, 


(a) Ananas met Kant - Doornige gefpitfle Bla- 
den en een Tros aant end van de Steng. 


Een zeer fraaije Afbeelding van deeze vindt 
men onder de Planten van Enrer , door Trw 
uitgegeven ; waar uit blykt , dat de boventte 
Bladen, by de Vrugt- Tros, rood zyn. Zy was 
niet afgebeeld door Mir LER, noch ook door 
PruMmrer, zo DirLeENius aanmerkt, die 
het Gewas ook in Plaat gebragt heeft. Het wordt 
op de Engelfche Eilanden Pinguin genoemd. De 
Heer JacQquin verhaalt, dat men op Jamaika 
daar van leevende Omruiningen der Landeryën 
en Hoven maakt, welke zo fterk zyn, dat geen 

___Menfch 


(z) Bromelia Fol. ee -Ípinofis mucronatis , Racemo 
terminal:. H‚, Clif. R. Zugdb. BROWN. Jam. 193. N. 4 
Jacq. ‘Amer. 91. TREW: sn T. 5!. An. Americana fylv. 
altera minor. Prom. Afant. 29. T. 258. É. erg DILL, 
Eltb. 320. T. 240. f. zin. 


HS ,A:N DKT Arai 


Menfch in fteat is, daar over heen te klimmen, ON 
en geen Beetten ‘er door kunnén breeken. nen 
De Bladen zyn zeer ftyf en met fcherpe Door- Hoorp- 
Ben gewapend , vyf of zes Voeten lang. Het TPE _ 
maakt een Steng van twee of drie Voeten, die Rands 
zeer fraay is en beladen met veele Rooskleurige 
Bloemen , van omtrent twee Duimen längte, 
Hier op volgen geelachtige Vrugten. die lang- 
werpig Eytond en Klein zyn (*), zuurachtig en 
piet aangenaam van Smaak; hoewel zy van de 
Muizen of Rotten zeer bemind worden, die des 
wegen in menigte onder deeze Pianten neftelen, 
»% Gewas geeft Afzetzels uit , gelyk het Huis. 
look, waar door het zig fterk voortplant. 


| 5) Ananas met regtopltaande Bladen , en on- tu 
gefteelde by den Wartel vergaarde Bloemen, Ae Brem 


Deeze, in Zuid- Amerika groeijende, is ook de 
in de Westindië» gevonden door den Heer Jac- 
QuiN, die de zonderlinge Eigenfchappen waar- 
genomen heeft, Het is , zegt hy „een fraaije 
ongefteelde Plant, met niet dan Wortel. of 
Stoelbladen „ doch zeer talryk, Elsvormig Li- 

ni. 


(*) De Heer JACQUIN zegt van een Duim of een weinig 
grooter » doch by TRrw komen zy een Vinger lane en dik, 
voor , zynde bruinacntig van Kleur. De Anânas van ACOSTA, — 
welke maar de grootte van een kleine Citroen hadt, zou in 
dat opzigt meer mert deeze of de volgende Soort ftrooken. 

(3) Bremelia Fal. eretis, Floribus acaulibus, fesfilivus „ 
aggregstis. JAGQ. Amer. Hift. zo, Kort. 31, 32. 


Ile DEELs VIIL, STUK, 


IV. 
ek regtopftaande „ doch zo ftyf niet als iû-de ande- 


Es 


318 ZeSMANNIGE KRUIDEN. 


niaal ie Henten » op de kant gedoornd en 


av re Soorten, en hierom aan de Punt dikwils ome 


STUK 


eboogen „ meer dan eens Mans langte hoog. 


ei De Bloemen zyn Rooskleurig , » zonder Reuk , 


bynadrie Duimen lang , met den Kelk en ’% Vrugt- 
beginzel Rocstkleurig gehaaird,. De Vrugten , 
ook van drie Duimen, van, ovaale figuur, twee 
of driehonderd. in geul, ziiten in % kaffige mid- 
delpunt der Bladen , en beflaan een holte van 
ecn, half Voet middellyn, Onder een Lederache 
tigen geelen. Bast hebben die een witachtig Sap- 


pig Vleefch. „dat t_van „een ‚zoetachtig zuuren 


maak is , en waar in veel gladde rondachtige 
„Zaaden „- die: brain van. Kleur zyn , neftelen. 
Gefchild- zyn -deeze. Vrugten , volkomen ryp 
zynde ‚ niet onaangenaam van Smaak ; doch 
onryp zynde zo fcherp, dat ’er de Mond fom- 
tyds door aan ” bloeden raakt „en de Tong als 
ontveld wordt , in de genen, die ze eeten, In 
de Keizerlyke Tuin: te Weenen hadt deeze 
Plant reeds Vrugt gedragen: Op Martenique en 
Kuba heeft hy. dezelve, op-Bofchachtige plaar- 
“fen der Gebergten, groeijende gevonden , wor= 
dende van de Ingezetenen, met een Karibifchen 
naam, Karatas. geheten. De Vrugten ryp wor- 
dende ‚ wyken -de Bladen van een ; naar den 
Grond , engeevén dus gelegeheid, om ’er by 
te kai” fchietende de Plant vervolgens haare 
Afzetzels tot voortplanting uit, 


(4) Ana- 


HE X AN DERIA. 


(4) Ananas met Zaagswys’ gedoornde 
aden en overhoekfe Aaîren. 


„Detse heeft -de-Bladen Tongachtig, 


319 
om Iv. 
flompe_, Fe 
Vil. 
‚ Hoorp= 
dat is „or, 


aan ’t end ftomp,en een Bloemfteng met zyde- Ric 


lingfe Aairen , aan welken de Vrugten als Bes-,£ 


romelia 
Le ingulara. 


van de 


“ verfchilt. Pr um LER heeftze in Zuid- 
‚‘ka-waargenomen, 


(5) Ananas met de Wortelbladen Doornachtig én 


getand, de Stengbladen geheel effen 


Deeze „door dien zelfden Pater in Zuid- 


Getron gde. 


maer 


ud Hau, 
randig. an 
wr 4 


dak 


_rika gevonden , onderfcheidt zig door de geblae 
derde Steng die ver buiten de Bladen uitfteekt, 
van de gewoone Ananasfen, Myns oordeels zou 
„ze. derhavle helse den Rean gag Badlengissao- 


„gen voeren. 


ba 


_(6) Ananas , die byna ongefteeld is , met ver- at 
_ gaarde ongeftee Ide Bloemen en afzetzels in raage 


de Oxelen. 


Volgens. den Ent Et tir wilde 


deeze 
zeer 


(4) Ie selia Fol. ferrato - fpinofis hed Spicis alternis. 


Brom. Ramofa & oe emsfa , Foli peen ferzatis. 
„PLuM. Gen. 26. Ie. 64. fent 
or (4) Bromelia Fol, Teelias dentato - s Îpinofs Sc. Bro- 
„ melia Pyramidata aculeis nigris. PLUM- Gen. 46. Ie. 62 


(6) Bromelia fubacaulis, Flor. aggregatis fesfilibus , Axil- 
lis 


Stoloniferis. JAcQ: Wind. 306. 


IL, DEEL, VIJL, STUKe 


820 _ ZESMANNIGE Kruipgùs 


ÍV. “zeer wel voort; en hadt verfcheide maalen Bloer 
Ar OEE en Vrugt gegeven in de Keizerlyke Broeikiuizens 
Hoorps De Bladen zyn ongemeen ftyf en fterk gedoornd 4 
STUK. doch korter dan in de andere Ananasfen; Dertig 
Ef Bloemen , blaauw van Kleur, komen in ’t mid- 

delpunt der Plánt; zonder Steel of Sterig voort ; 
byna als in de Karatas, voorgemeld, De Vrug- 
ten zyn kleins Zy fchiet „ uit de Oxels der onder: 
fte Bladen , dikke korte Byfcheuten of Afzetzels ; 
die nieuwe Planten maaken. De afkomst zal zes 
_kerlyk ook it de Westindiën zy, 


vir. (7) Ánanas met een verfpreide. P} luim en op 
An 3. de kant ge doornde- RR panas 
kombi pd Bladen, 
15e 


Deeze wordt door de gezede byzoüderhéid 
thans, volgens den Heer JACQUIN, van de 
Derde Soort afgezonderd , en voert den bynaam 
van Prso ontleend. Men noemtze in Nieuw 
Spanje Mexocotl , ’t welk HERNANDEZ als 
een Plant die Hensies gelyk Pruimen , by elk- 
ander als eene Ananas vergaard, voortbrengt ; 
zyhde zeer aangenaarh van Smaak , heeft afge- 
beeld. Wanneer de Vrugt-ryp is ‚ hangen de 
Bladen geel „even of zy verflenst waren ‚ naar den 

Grond 


(7) Bromelia Paniculâ difufa gc. Sp. Planf. IT. p. ass. 
Bromelia Fol. fpinofis. Caraguata - Acanga. Pis. Bras. 190: 
T. 191. Mexocotl f. Maniguei. HERN. Mex.172. Monis. Fijt. 
MS. 4. T. 22. f. 7e Brom. Fol. fpinofis oblique recurviss 
PL, Ups. 73. Karatas Fol. altisfimis gc. PLUM. Gen 10 ? 


lÁ 


Hen MODERNE A 321 

Grond omgeboogen. Zy komen uic’een kort IV. 
dik Stammetje ; nict uit den Stoel of Wortel EE 5 
voort „en bevatten den tros van. de gezegde Fioosb 
Vrugten. Mor 1son heeft de figuur van HEr- STUER: 
NÄNDEZ overgenomen of gekopieerd, rn 
EE Ren. | 

Dit Gefhaet, door den Ridder benoemd, ter 
eêre van zekeren Tir zaNDs, den éerften en. 
eénigften Kruidkundigen, die aralesr in Finlând 
is geweest, bevat verfcheide Westindifche Ges 
wasfen, die even als de Marentakken op Boo- 
men grocijen » en in derzelver Schors geworeeld 


zyn. 

Het heeft een driedeeligen blyvenden Kelk 5 
de Bloem is Klokvormig . > “eenbladig, in palen 
bedelsf het Zaadhuisje er ne | met Beplúis: 
de Zaad 


Die Gefage bevat zeven Boeken alcethnat 
Westindifche & uit Zpid: Ani bier vol 
gende." 

(1) Tillandta met een gepluimde Bloemftenge r 

Wlardfa 

Vol- bs ares 

C x) Tillandfia-Scapo paniculate. Syf… Nat. XII, Gen. 392. ang tn 
Pr 232. Weg. XIII. Gen. 396. p. 259. H. Cliff. 129. Vi 


Caryophylloides maximum &c: De Fam. 76, Hit. 1, P: 
188. Visci modo Arboribus Indicis adnascens. C. B. fi. 
kx 


Peruvianum aliad, Alcës facie, Ahoribus iem innascens, 


LOB. Adv. p, asz & 455. Jeon. U. ager f. ye 


- 


u, DEEL VIJL, STUK. 


Iv. 


zee  ZESMANNIGE KRUIDEN, 


Volgens de befchryving van den vermaarden 


DEEL. SLOAN E omringt deeze Plant, met veele brui 
Faas ne Vezelen , de Takken of DER der Boo- 


STUK. 


men „ waar op zy groeit, en maakt zig dus een 


Te vafte ftandplaats, waar uit Bladen voorckomen , 


naar die der Ananasfen of Aloë- Planten gelye 
kende , van derdhalf Vocten lany, Zy loopen 
puntig uit, doch zyn aan den Wortel een Hand- 
palm breed, omvattende elkander zodanig, dat 
door de famenvoeging der zyden van verfcheide 
Bladen met malkander cen {oort van Kelder of 
Bak gemaakt wordt , waar in het Regenwater 
zig even als in de Bladen van onze Vollers 
Kaarden vergaart, en coor de kleine opening 
van boven niet fchielyk weg dampt De knob- 
belachtige Voet der Bladen aan de Steng , maakt 
dat dezelve zig als met Blaazen beladen ver- 
toont. Dit Water flrekt , door een byzondere 
gunlte van den Schepper „ tot Dorstlesfching 
voor Vogelen en andere Dieren, ja zelfs voor 
Menfchen, in dat heete Klimaat. Want , de- 
wyl deeze Plant niet fchadelyk of Vergiftig is, 
kan men het zonder hinder drinken ; gelyk 


_DAMPIER verhaalt , zelf gedaan te hebben, 


Gedagte Bladen, nu, geeven uit het midden 
een ronde Steng , van drie of vier Voeten lang- 
te, die altoos loodregt ftaat, Om dus het Wa 
ter te kunnen vangen. Gekwetst zynde, geeft 
zy een doorfchynende witte Liymerige Gom 
uit, Poven verdeelt zy zig in Takjes, die hier 
en daar bezet zyn met Bloemen van drie Blaad- 

jes: 


HEX A NDR IA 323 


jes, bleck geel of groenachtig van Kleur, met IV. 
paarfche Meeldraadjes , waar op driekantige eed 
Zaadhuisjes volgen, die kleine Zaaden , met een Hoofb= 
lang Pluis voorzien , bevatten , en zelf i in deSTVE 
drie Blaadjes van den Kelk begreepen zyn. Dec- „4 ""Er 
ze Zaadhuisjes ‚ eenigermaare naar die der An- 
jelieren gelykende , kunnen de reden zyn van 

den bynaam , welken Lin Nus geeft aan dit 
Gewas, dat zig, voor ’toverige „ byna als een Aloë- 

Plant vertoont, 


(2) Tillandfia met de Bladen van Bevin Zaag- 

tandig gedoornd, en een gebladerde Aair. Til 
en 4 

Deeze heeft de Bladen ook eenige Voeten zm a 

lang, paar die der Ananasfen gelykende , doch 

breeder en flomp, en eene pieramidaale Aair , 

met Bladen tusfchen de Bloemen,’ welk dezel- 

ve zeer fraay bont maakt. Zy groeit op oude 

rottige Boomftammen in Zuid- Amerika, 


_ 3) Tillandfia met Tongachtig Lancetvormige 
Bladen , die effenrandig Byn en aan den gee 
Voet Blaasachtig. 
Door 


_(2) Tillandfia Fol. fuperne ferrato- -fpinofis , Spicà Como- 
fà: TillandGa parafitica maxima &cc. BROWN. Fam. 195. Ca- 
zaguata clavata & ípicata. Plum. Gen. 1o. Je. 75. ft. 

(3) Tillandfia Fol. Lanccolato- Lingulatis, integerrimis, 
bafi Ventricofis. JACQ. Am. Hit. 92. T. 62. Tillandûa me- 
dia parafiuiea Bic. BROWN. Jam. 194. Viscum Caryophyll. 

Bec. SLOAN. Jam. 77. Hift. 1. p- 139. T. 120. 
RA. Suppl 405. Caraguata larifolia 8 clavata. PLUM. Gene 
10 Mie je 
X3 
II, Deer, VIJL, STUK. 


IV. 


324 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


Door den Heer JAcQquin is deeze, zo wel 


_ ArDEEL js door PLUMIER en SLOANE, afgebeeld, 


EMA 
STUK. 
Eenwy- 


wijt. 


De Bladen verbreeden zig Tongachtig naar 
end en rondachtig by den- Voet, alwaar zy ook 
het Regen- Water , even alsde eerfte Soort , 
vergaderen ; doch de Steng is hier enkeld en 
kort. Op lommerryke en vogtige plaacfen , in 
groote Bosfchen , op ’t Eiland Martenique , komt 
die Gewas op de Stammen van ontzaglyke Boo- 
men voor , wordende van de rn an aldaar 
Bofch- „Ananas geheten, 


(4) Tillandûia met Draadachtig dunne, efen: 


bege __randige Bladen en eene enkelde losfe dair. 


tenuifoiia. 
Dunbladi- 


__Deeze die den zelfden Heer overvloëdig voor- 
kwam op het Geboomte , dat by Karthagena 
“ groeit aan de Zeeftranden , is merkelyk kleiner 
dan de voorgaanden. Zy heeft de Bladen Els- 
vormig dun , naar ’t begin verdikkerde, ook hol 
gefleufd als die der anderen, maar,{piraal om- 
gedraaid en door. witte dwarsbandjes bont; dus 
nuar een” Soort van Aloë gelykende, ’ Gewas is 


_ daarom fraay en praalt met roode Bloemen, die 


ver van elkander voortkomen aan een dunne 
regtopftaande Steng. Het draagt bruine Zaad- 


huisjes, 
(5) Til 


(+) Tiliardfia Fol. Filiformibus integerrimis &c.R. Zugdb. 
25. JACQ. Amer. Hif?. p. 92. TE, 63. Till. parafitica parva &c: 
BROWN. Jam. 194. Renealmia Spicâ multiplici. Prym. Gem 
37. 1e. 233. f. 2. Viscum Caryophylloides minus &c, SLOAN. 
Fans. 77. Hif. 1. p. 190. T. Faa. Én, 


PS 


HENDE IT 4 825 


(5) Tillandfia met zeer korte Wortelbladen , een IV. 
byna naakte Steng , en eenigermaate ver- A 
deelde opftygende Takken. Foor: 


Als een Kandelaar, met veele Armen, en Er ne 
zigdeeze uit, met kleine Bloemtakjes, die over- en 
end ftaan op de dwars - Takken der Steng. De” Gepluim- 
Bladen, welkeden Stoel maaken ‚ zyn zeer kort. ° 
” Is ook. een Bygewas, als de NIER. 

(6) Tillandfia die een Halm heeft, met op el- _ vr. 

kander leggende zydeling fe Aaîren. Sg 
ecl- 

(7) Tillandfia met Liniaale gefleufde neerge- zp 

hoogen Bladen, een enkelde gefchubde Halm Hm Be. 
en enkelde Aair. seas 
arne 

Deeze twee, ook in Zuid-Amerika door Pa=**"8°- 

terP rv M1eR ontdekt, fchynen meest doorde 
gefteldheid der Aairen te verfchillen, 


(8) Tillandfia met Elsvormige ruuwe Bladen, vin. 
die, 


ENE 


(s) Tillandfa ig’ haagse erp mis &c. Tillandfia hoedt 
Parafitica major 8ec. N. Jam. 194. Renealmia Ramolis 
fima &c. PLUM. ôn 27. NE 237. 

(6) Tillandfia mo Spicis imbricatis lateralibus. Viscum 
Caryophylloides here CaATxsB. Car. II. p. 39. T. 
ars ? Renealmia Spicâ mulriplici. Pum. Gen. 37. Zo. 238. 
ge 


1) Tillandfia Fol. linearibus canaliculatis reclinatis &e. , 
Ren. non on fquamata & floribus niveis. PLUM. Ger. 
87 Te adezf. 

(2) Tille: Fol. Subulatis fcabris &c: R. Lugd. 25. 
Till. paraûtica parva pruinofa &c. BROWN. Jam. 194 Vis- 

MH. Desn, VIII, SruK. ee . ni 


326 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


Iv. die omgeboogen zyn , eenbloemige Halmen 
AFDEEL. — en tweebloemige Kafjes. 
bes per Door SLOANE is deeze op de Boomen van 


dant Jamaïka waargenomen , die aanmerkt dat het 

ewas, in manier van groeijing , in Blaasachtig- 

heid der Bladen aan de Steng, en in ’t opvan- 

gen van ’t Regenwater, met de eerfte Soort 

overeenkome , maar door de Grasachtige fmal- 

heid der Bladen; welke veel naar die der Anjec- 

lieren gelyken , daar van verfchille, Ook zyn 

de Bladen met een korte witte Wolligheid bc- 

_dekt, die dezelven , gelyk in de volgende, ais 

___ met Ryp bedaauwd doet voorkomen. Het heeft 

veen dunne Steng en eene driebladige paarfche 
Bloem, met geplaisd Zaad als de overigen. 


IK, (9) Tillandfia die Draadachtig is, en ruuw, 
moie: met omgedraaide Takken. 


je 
6e. Deeze Soort, op de Takken der Boomen groei. 
jende als de anderen , hangt als Mos van de 
mn nederwaards , en heeft de ni 
engen dun. De ee ke 
dee= 


cum Caryophylloides minus Sc, SLOAN. Farm. 77. Hil. 1. pe 
ipo T. TEI. fer ke 

(9) Fillandfia Filiformis Ramofà intorta fcabra. H. Clif 

Lagdte 25. GRON. Virg. 36. BARR. ZEguine 99: 

Renealmia parafitica &c. BROWN. 
phylt. tenuisfimum &c. SLOAN. Fam. 77. Hifl. 1. p. 19te 
T., zzz. f. 2 , 3. Cascuta Ramis Arborum innascens &C. 
PLUK. Alm. 1:65. T. 26. Ff. 5. Caminbaya, MARCGR. Dré 
«6. Per. Gaz. T. 62. fa 12. 


HE XA ND RIA. 327 


deeze Draadschtige Stengetjes nederhangen , is 
fomtyds tot twintig Voeten, Het wordt van de 


Iv, 
ÂFDEELe 
VII. 


Engelfchen , deswegen, een oud Mans Baard Hoorpa 
genoemd. De Vogeltjes, die Hangnesten aan de TUE. 


giter{te Takkend ‚neemen fom- „; 
tyds daar toe de Draaden van dit Gewas. Het 
komt voor in Virginie, aan de Vaste Kust van 
Zuid - Amerika en in de Westindiën. 


B U.R MANNI A 


Dit Geflagt is door den Ridder benoemd , 
ter eere van den vermaarden Hoogleeraar der 
Kruidkunde, in de Hortus Medicus deezer Stad 
Amftteldam , den Hooggeleerden Heer JoA Ne 
Nes BuRMANNUS, die door zyne befchry= 
ving der Ceylonfche, niet alleen, maar ook der 
Afrikaanfche of liever Kaapfche Planten, als ook 
door de Latynfche Vertaaling van ’t Ambonfche 
Kruidboek van RuMmPariusen andere Werken, 
zig een eeuwigen roem verworven heeft, 

De byzondere Kenmerken van hetzelve zyn; 
een driekantige , driedeelige, gekleurde Kelk , 
met Vliezige hoeken: drie Bloemblaadjes, cen 
driehokkig regt Zaadhuisje, met kleine Zaadjes, 

Het bevat twee Soorten, waar van de eene 
op Ceylon, de andere in Virginie haare groei- 
plaats heeft: als 


(2) Burmannia met een dubbelde Aaïr, 


(1) Burmannia Spicà geminà. SA. Nee. Xll. Gene 393. 
pen 


X4 
1. DEEL, VIJL, STURe / 


a 


: 
Ge 7 


323 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


Gedagte Hoogleeraar heeft deeze Soort, die 
op Moerasfige plaatfen van * gemelde Eiland 
Hoorp: groeit ,omftandig befchreeven en afgebeeld, Men 
STOK poemtze ’er Fawael of Fawul en -Dyajawul , dat 
EI) SED je, Water-Jawul, Her MANNUS hadtze ge. 
_nodmd Ceylonfche Hyacinth der Moerasfen, ’t Is 
een klein Plantje , met Grasachtige Blaadjes 
van twee Duim lang „allen by den Wortel grocis 
jende , waar tusfchen het een Stengetje heeft van 
één of anderhalve Spán , met eenige Blaadjes 
overhoeks bekleed, en zig verdeelende in twee 
dali van zeer fraaije Bloemen, die blaauw 
Kleur zyn en-overend {taan , als op een ry 
pn Zy hebben een Phenes Kelk, 
met drie Vleugels op zyde en van boven in drie 
geele Puntjes uitloopende. De zes Meeldraadjes 
zyn zeer kort en het Zaadhuisje langwerpig met 
drie hoeken. 


IV, 
Arpask: 
vu. 


(2) Burmannia met twee Bloemen, 


fch e Bloem 


Bur An 
nm sbifiora. _Deeze é in Virginie groeijende » is ook een 
kde 


op den top “van het Stengetje heeft, „vol gens 
CrtayrTor. De Bloem beftaat uit drie Blaad- 
jes, die als Pluimen uitfteeken aan de zyden van 
den Kelk, De Stengetjes zyn zo kek als Haair, 
naakt, 


p. 233. Vig. ZUIL Gen. 397. RAR BURM. Zeyl. so. T. 20. fr. 
BCe. 12e. H. Clif. 1 : ne ras. Planta Zeyla- 
nica Aquatica êcc. RA). Sap, 

(2) Burmaunia Flore gei. 'K Clif K28. _Busmanniâ 
Scapo biflore, GEON. Ving. 36 


wat. 


HE XA N.D,R I,& _39p 


naakt ‚ komende uit een Tropje van fmalle Blaad. _1v. 
jes voort en de Wortel is Vezelachtig. _AFDEEL, 


TRADESCANTIA STUK, 


> : Monogy- 
Dit ee is-door. Rv PP 1us.benoemd naar „ia. 


mEt ed 


fchryving van zyn Kabinet, is eerdre 

. De Kenmerken daar van zyn, een dricbladi- 

ge Kelk , drie Bloemblaadjes; de zes Meel. 

draadjes ruig, door gewrichte Haairt jes en de Stem- 

pel Pypachtig: het Zaadhuisje driehokkig. 
Zeven Soorten komen thans in hetzelve voor , 

naamelyk 


(1) Fradescantia die opgeregt ù is en » ghadla AE 

dig, met getropie Bloemen, tia Virgie 

Deeze is in de ‘Bloemtuinen niet onbekend „gat 
maakende een Plant uit van gladde Biesachtige 
Wortelbladen , tusfchen welken Stengen voort- 
komen, die korter zyn, met tropjes van Bloe- 
men „ die uit drie rondachtige_ Bloemblaadjes 
beftaan. De Bloem valt grooter of kleiner en 
van 


G) Dd Erelta levis , doe congeftie. sf. 
Nat. XII. ‚Pp. 233. eg. XIII. Gen. 398. p. 260. 
H. Cliff. 127. dn 7 ee R. Zugdb. 37. oet Monsp. 162. 
Rupp. Fen. 48. GRON. Virg. 36 , 49. Ephemerum Virginia- 
num, Flore coeruleo núinori. TOURNE. ee 368, Eph. Pha- 
med tripetalem &c. Moms. Hij. 1 „p. 606. S. 15. 

„f 4 Alliam five Moly did ë B. Pin. so6. 
PEG 5 
il, Deer, VIJL, STUZ, 


330 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


_ IV. van Klrur blaauw, paarfch, rood of wit, met 
ae eenige veranderingen, ’ welk agt Verfcheiden. 
EE heden uitmaakt, die door ToUuunNErorT voor 
STUE. Soorten geteld zyn. Deeze Kruidkenner vergelykt 
Eenwy- de Zaadhuisjes by Tarwe Graan. De Bloem- 
vige. 
tropjes zyn in twee lange fpitfe Bladen vervat, 
Het wordt, gemeenlyk , Ephemerum geheten. 


m5 Ee (2) Tradescantia die opgeregt is en staddladig, 
zie Mala met zeer lange enkelde Bloemfteelen 


Malabaars De Afbeelding van deeze, die aan de Kust 
van Malabar groeit , vindt men „onder den naam 
van Tali- Pull , in de Malabaarfe Kruidhof, 


(5) Tradescantia met de Steng eenbloemig. 


Deeze , by Suratte gevonden , heeft vere 
fpreide Stengetjes van een Handbreed hoog , 
met korte Lancer vormige Scheedachtige Blaade 
jes , en aan ’t end een Draadachtigen langen 
Bloemfteel. De Bloem is groot en heeft drie 
vyfribbige B'aatjes, gelyk ook de Bloemblaad- 
jes veelribbig zyn : zes Meeldraadjes met vio- 
lette Haairtjes en een aan ’t end haakigen Styl. 
cons. (4) Tradescantia die nederlegt en ruig is. 

Op 

(2) Tradescantia ereha levis, Pedanculis folitariis long:s- 
Gmis. Tali-Pulii. Horr. Mal, IX. p. 123. T. Buam: 
Fl. Ind. p. 79. 

(3) Zradescantia Scapo unifloro. Mant, 223. 

(4) Tradescantia hirfuta procumbens. Trad. Canle genie 
&ulato „ baû repente. JACQ, Armer. Hlijl. 94. T. 64, Ranunr 

cue 


ta. 
Knoepige. 


He tkNRDe Tú 331 
Op Martenique vondt de Heer T scan 
dit Plantje , dat zeer teder is en Stengetjes-heeft 
die in ’t eerst langs den Grond kruipen , maar | Hoorn. : 

vervolgens zig opregten, De bladen zyn Hart-* 
vormig en meest op.de kanten wat ruig , doch nia. 
zo ruig niet als in de Afbeelding van die, welke 
PLoMiER in Zuid- Amerika vond. 


Ve 
pd 


Hone 


(5) Tradescantia met een Takkige Steng en _ v. 


; Trades- 
ongefteelde zydelingfe Bloemen. eam: 
ANT haan ff”? bs, renn N | ei 
Dee CZE g VUVULMLCM Oxelbloë: 


groeit in Oostindie op Watcrige plaacfen. De “er 
Steng is ook van onderen kruipende , met Linie 
aale Blaadjes , uit wier Oxelen de Bloempjes als 

uit Blaasjes voortkomen „ die gekleurd zyn. Zy 
zyn eene & Trêchterachtig „in drieën gedeeld 

en blaauw gezoomd , met zes gehaairde Meele 
draadjes, even als de andere Soorten. 


Tradescantia die 


} die kruipt , gladbladig met 
tweebladige Schubbige Bloemfcheeden, Cr a. 
Dee. 


culus f. Damafonium repens Parnasfiz foliis vilkofis. PLum. 
de, 216. fl. 2 

(515 pe Caule Ramofo, Flor. fesfilibus laterali- 
_ bus. ant. 321. Commelina Axillaris. Sp. Plant. pP- 62. 

Ephem' er Maderaspat. minimum. PLUK. Alas. 135. 
Tire Te era Pulli, Hors, Mal. X. p. 28. T. 13. BURM. 
Fi, Ind. p. 

(6) Tr. ie: antia repens levis, : ng” diphyllis imbrica- 
tis. Commelina criftara. Sp. Plant. 62. Fl, Zeyl, 32. Ephem. 
Zeylanicum proeumbens halt: hind Parad. 148. Ray. 
Hift. 566, Burm. B, Ind. pas. T. 7. £ 4. 


1, DEREK. VIII, STUKe 


332 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Deeze, op Ceylon en Malabar , in Mocrasfige 
AFDEEL. Gronden, voortkomende, is door den Heer N. 
‘oon: L. BurRMANNUS afgebeeld. Zy heeft de 
STUK. _Bloempjes wederom driebladig , met Haaïrige 
Rs Meeldraadjes , een geknodften Styl en een Pyp- 
achtigen gekartelden Stempel, De Bloemfcheed- 
jes beftaan uit zes paar of minder Bloempjes 
over ééne zyde, Het Plantje heeft ronde, Tak- 

kige, verfpreide gladde Stengetjcs. j 


/ or . 
vin. (7) Tradescantia die kruipt en gladbladig is, 
Er Le met driebladige gefchubde Bloemfcheeden… 


vlinder Deeze Soort is ook door gezegden Hoogleeraar 
afgebeeld en aan den Ridder medegedeeld. Zy 
maakt een klein Plantje, dat uit de Koietjes 
Wortel fchiet , aan de Kust van Koromandel, 
uit, Door de gekleurde Schubbetjes, waar in de 
Bloempjes zitten , vertoonen die zig cenigszins 
Vlinderachtig. LiNNzeus merkt het als van 
’% voorgaande weinig verfchillend aan. 


PONTEDERIA, 


Dit Geflagt >! Baarden beroemden Wealiaan. Por- 
‚inz 

fen n gedeeld, met twee Lippen ; drie Meeldraad- 
jes in de tippen, drie in ’t Pypje der Bloem in» 
geplant ; het Zaadhuisje met drie holligheden, _ 
Het bevat vier uitheemfche Soorten als volgt. 
(1) Pon- 

(7) Tradescantia repens levis, Spathis ak pi 

tis. Jlant. 61, 513. BURM. FL, Ind, p. 17. T. 7. 


ar 


HE za NOD RIA 333 
C1) Pontederia met Eyronde Bladen én ijb 


ge Bloemen. Ean 


“Op Waterige plaatfen, in ’t Ryk van Mala- page 
bar , groeit deeze, welke Bladen als de Water- A 
Weegbree heeft ‘of liever naär die van de Can. Ferrie 
nacorus gelykende. De Bloemen komen, byna Eyronde.- 
als in het Parnaskruid , uit de,Bladfteelen voort, 

zynde ‘de Stengen hol en Krüidig. 


62) Pontederia:» met Hartvormige Bladen ni 


een knikkende-Bloemtros. Schesdige, 


Tot die Soort, waar aan de Heer N,L, Bure 
MANNUs den naam van Scheedige gegeven hadt, 
is door den Ridder thans ook t’huis gebragt het 
Moeras - Moes van Rumrurus,’t welk de Bla- - 
den naar die van “c_ Kalfsvoet gelykende heeft. 
”Iseen groote Waterplant, met dikke fappige 
Bladfteelen, uit welker Blaasjes de Bloemíten- 
gen voortkomen. Somtyds zyn de Bladen ron- 
der, fomtyds fpitfer. Zy worden van de Ma- 
casfaren , inzonderheid daar men Ryst teelt , 
veel tot Moes gebruikt, 

(3) Pon- 


(2) Pontederia Foliis ovatis Floribus Capitatis. Syst. Nat, 
XI. Gen. 395. p. 233. Weg. XIII. Gen 399. p. 461. Plan, 
taginis Aq. de Flor. glomeratis. PLUK. Afm. 299 „Narukila. 
Hort. Mal, Xl. p.…67, T: 34 

(2) Pm ch Fol. Gordatis Racemo cernuo. Mast. 222, 
Pontederia Vaginalis. BuRM. Fl. Ind. p. 80. 
te foliis &c. PLUK. „Alm. 299. T. ars. £, 4 jn paluftre, 
Bumru. dab. VL. p. 178. T. 75. IL 


II. DEELe VIJL, STUMe 


834 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


) Pontederia. met Harivormige Bladen en 
geaairde Bloemen, 


ereen Deeze Soort is een Virginifche Water-Plant , 
nr. die eenigermaate naar de Water- Weegbree 

A nrg gelykt , volgens PLuKENErius, hebbende 
PE meen Aair van blaauwe Bloemen als een Hyacinth. 
‘Volgens CtaYToN zyn de Bladen van eene 
Pylachtige figuur ‚ met lange ronde Biesachtige 
Steelen. De ‘Bioenién van de gezegde Aair zyn 
eenbladig , in twee Lippen verdeeld, die we- 
__derom in drieën gefneeden zyn, *t welk zes Slip- 

pen maakt , hebbende de bovenfte van binnen 

ee end Vlak. Het Zaadhuisje i is rimpelig en 

/ figuur , een enkel Zaad 


iafuiende. 


iv. (4) Pontederia met Piekvormige Bladen en 
mn en Kroontjes = Bloemen, 


In werfcheïde deelen van Oostindie groeit 
deeze Plant „, die cenigermaate naar het Pyl 
rui 


(3) Pontederia Fol. Cordaris Flotihus fpicatis. H. Clif. 
iid R. Lacdh. 87. GRON. Pi irg. so. LOEFL- dtin. 54. Gla- 
diolus lacuftris Virg coeruleus. Perry. Gaz. TI. T. 1. f. 12. 
fte fim. Planta Pal. Virg. Momus. Hij. Ill. p. 618. S. 
15. T. 4. £. 8. Plantig. Aq. accedens &c. PLUK. Mant. 152. 


„80. 
(4) Ponsederia Fo'. Haftatis , Floribus Umbellatis. FA 
Zeyl.” 129. Sagitte quodrmmodo fimilis Planta 
tana gc. PLUK: Ala. 326. T. zzo.f. 8. Morris. utfupra. 
f. 7. Carimgola. Fort. Mal. XL p- sL T. 44. BURM. Fl 
dnd. p. so. 


DE derehid 


2 Deel PLAAT 


XL VIT. 


ed 
Siy.3 


NN 
NN É 


\ Lt 
\ Ait 
\ 


Ee 
eg 


ee 


ES 


He Xa np Rl -As 9395 
kruid gelykt , doch op de manier van dit Ge- 


IV, 


flagt de Bloemen, uit het midden der Bladftee- * Bt 
Jen of Stengen, als uit een B'aasje voortbrengt. oord: 


Die van Java , onder den naam van Plompen °T 


met Pylswyze Bladen, door den Heer KLEIN „z, 


HOF aan den Hoogleeraar BUR MANNUS was 
gezonden , hadt meer dan twintig Bloemen. L 1 N- 
Naus merkt aan , dat deeze Soort een T'on- 
getje onder de Bloem heeft, gelyk in de Mala. 
baarfe Carimgola ; het welk aan de tweede Soort 
ontbreekt. 

Hier ter plaatfe behoort het Kaapfe Kruid, 
dat in Fig. 1,op Plaat XLVIF is voorgefteld , 
hetwelke, fchoon in eenige opzigten overeenko= 
mende ‚ nogthans te veel verfchilt, om tot het 
voorgaande Geflagt betrokken te worden. Ik 
ei 'er desheies, een nieuw Geflagt van, hete 

de-verdienften van den Fran- 
fehen Kruidkerner deezes naams, doop met den 
thans openttaanden naam van 


RENEALMIA 
De Kenmerken zyn, een zesbladige Kelk en 
driedeclige Bloem „ gelyke Meeldraadjesen Meel- 
knopjes, rondom het Vrugtbeginzel, en een eén- 
hokkig Zaadhuisje. 


De eenigtte Soort ‚,my-daar van bekend, heeft 


ka onogye 


ë 


IL. 


Biesachtige holle Bladfteelen , ter langte van vier apen fs. 


Duimen uit den Wortel vóoftkonsendë. en ops* 
% end langwerpig ovaale Bladen hebbende, fcheef 
en ongelykzydig , waar van de grootften onge- 
: vaar 

bl Daer, VII, Srum, 


ELV 
Fig. ke 


336 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


vaar twee Duim lang zyn en één Duim breed,’ 


"Hier in gelykt zy eel naar dat kleine Kruidje, 


’t welk thans Limofella genoemd wordt, of ook 
naar de voörgtande eerfte Soort. De Stengen, 


"-die meer dan een Voet: hoogte bereiken , ver- 


deelen zig meer dan eens Gaffelswyze , en eindi- 
gen in Tropjes van Bloemen, die meestal ook 
in tweeën of in drieën verdeeld zyn. By iedet 
verdeeling hebben de Takken een , naar boven 
langs hoe fimaller en kleiner , Eancetvormig 
Blaadje. Aan de toppen worden deeze- Blaadjes 
als Stoppeltjes. De Kelk, die men gefteeld kan 


_ noemen , is groen en zesbladig fpits gepunt , bes 


vattende de eenbladige Bloems die-ftomp gelipe 
is en Oranjekleurig. De zes Meeldraadjes zyn 
zeer dun en Klein , met groote langwerpige , Lie 
niaale Meelknopjes , van aanmetkelyke dikte, 
Zy omringen het Peerachtige Vrugtbeginzel , 
dat een langen Styl heeft, met een driedeeli- 
gen Stempel, en eene eenhokkige Vrugt wordt 
Men kan zulks duidelyk in de vergroote Kelk, 

by a, befchouwen, De minder volkomen Bloe- 
med hebben de: Kelken EE ‚ ed Ze 


„Medldraadij nd 


Hier de erna Ealónnare en laa an- 


‚dere Geflagten , die tot de Bolplanten behoo= 


ren; overflaande „ koom ik tot dat van 


4e 


A SPA RAG US” Aspergie. ges 


_Deszelfs Bloei is in zesfen gedeeld ee op- 
ES GE * flaan- 


Herr web n at 


fiaande, met de drie binnenfte Blaadjes aan de, IV. 
tippen omgeboogen 3 de Vrugt een Bezie met Er 
drie holligheden en in ieder twee Zaaden. Hoorpe 

Dertien Soorten vindt men thans in dit Ge=°"U"* 
flagt opgetekend ‚ meest uitheemfche , doch Big nn: 
waar onder ook Europifche voorkomen , gelyk 


(1) Aspergie met een opgeregte 1 ronde Kruidige d he 5 
Steng „ Borftelige Bladen en gelyke Stop- Oene 
peltjes. 


De Griekfche naam , pe is tot allé 
Natiën byna van Europa overgegaan 3 zo dat 
de Italiaanen dit Kruid Asparago; de Duitfchers 
Spargen, de Engelfchen Sperage , dc Franfchen 
dAspergos en wy Nederlanders Aspergies en ge- 
meenlyk Sperfie of ook Koraalkruid noemen. 


effen boven den Grond vertoonen , om laag, uit= 
geftoken worden , en dan gekookt tot een lek 
kere Toecfpyze ftrekken. Ten dien einde teelt 
men het Kruid uit Zaad, en plant vervolgens 
de jaarige Stoelen in Bedden van Paarden - Mest 
en Zand , waar door dezelven in ’t derde Jaar 

ecn 


(:) Belen Caule Herbaceo tereti ere&to Bec. Syfl. Nar, 
Xr. 420. p. 245. Vig. Kill. Gen. 424- p. 274- Mat. 
GG 16e. H. Cliff. 121. R. Lugdb. 28. Fl Saec. 272, 2ôt. 
B. Asparagus fativa. C. Be Pin. 439. Ye Asp. matitinaus cras_ 
fore folio. € Asp. fylv. tenuisfimo folio. C. B. Pin. 490, 
„Mant. 490. GOUAN Jdonsp. 176. GER. Prov. 134. 


il. DEEL, VIII, STUK, „ 


<38 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


‚ goeden Oogst, van wel gevoede Sperfics, uite 
‚leveren, 

Deeze tamme of Hof - Aspergie verfchilt, zo 
de Ridder zegt ‚ door de Kweeking alleen van 
de Wilde Aspergie , die overvloedig in Velden 
aap den Ryn en Donau , als ook in ’t Zand aan 
den Zeekant van Europa, gelyk in Engeland en 
onze Provinciën , ja zelfs in Sweeden in een Bofch 
van Schoonen en aan de Middellandfche Zee 
voorkomt. De Wilde , nogthans, is fyner van 
Loof of ook gtover, en zoude , volgens Dok- 
tor GERARD sin Provence tweehuizig zyn, 
dat is op fommige Planten B eg of on- 

vrugtbaa Bloemen 
hebben. Ditheeft, motet: INN Eus vin de Hof. 

Aspergies geen plaats. Men ziet ’er echter on= 
der, die geen. Besfen draagen, terwyl anderen 
die men insgelyks na den fnytyd laat opfchig= 
ten, met roode Besfen als Kraaltjes fterk bela 
den zyn. 

Ik zal my niet ophouden met de befchryving 
van dit aan iedereen zeer bekende Gewas, maar 
alleenlyk ‚ ten opzigt van deszelfs Eigenfchap= 
pen „aanmerken „hoede Spergies geen ongezond 
Voedzel zyn, laxeerende en het Water fterk af- 
zettende, geevende tevens daar aan, by de loo- 
zing, een ongewoonen Reuk, De Wortels, gee 
droogd zynde , worden onder.de Vyf Openen- 
de „die veele inwendige Verftoppingen wegnee- 
men, geteld. De Ouder, evenwel , hebben door . 
Asparagus een ander Kruid gemeend, ee, 

2 


Bd 


Hex anNpDeR TA 339 


willen, dat de Wortels verfch gebruikt moeten , IVe _ 
worden „ om van kragt te zyn. De Besfen wr. 
eenigszins zoet van Smaak, zyn van dergelyke Hoorp- 
hoedanigheid en bevatten een rondachtig Zaad „°TUE 
dat ook geteld wordt onder de Winkelmiddelen, „ia ar 4 


(2) Aspergie met een origedoornde ronde 
mn „ Afgeboogen Takken en Borftelige 4nper agu 
Blade 


re 
Afgeboo- 


„> Deeze Afrikaanfche gelykt naar de voor= 
9, gaande Soort, maar ís hooger ‚ met meer Bla- 
„ den en die eens zo lang zyn. De Steng vers 
» gaat Jaarlyks. Zy heeft enkelde , Lancetswys- 
> Elsvormige Stoppeltjes ‚van onderen meteen 
», Vliezige punt. De Bladen zyn zeven of tien- 
» voudig, Draadachtig , Ditgebaeid, Myne Plant, 
is van de Kaap, is Mannelyk „” zegt de Ridder. 


(3) Aspergie met enkelde omgekeerde Doornen. > aas 
ronde Takken en gains Dang zen L 
tige Bladen. 


Op Ceylon groeit deeze, die door den Heer 
TJ. BURMAN Nus is afgebeeld. 

Ca) -Aspergie met ronde Doornen , ronde omge- zee bvrrae. 
as. 
Breektake 

(2) Asplaragus nl tnermi, Ramis declinae, Fol, Ser kige. 
taceis. R. Lugdb. 

___G3) Asparagss a, folitariis zeverfis haadeaieale 

&c. Fl Zeyl. 123. Asp. Fol. falcatis ex uno punêto nume- 
zofis. BURM. Zeyl. 36. T, 13. f. 2. 

(4) Asparagas Aculeis falirariis Sc. Asp. Frit, Fol, ne 


2 
Il, DEEL. VIII, STUK» 


340 ZESMANNIGE KRUIDEN: 


At boogene , terug gebroken, Takken en Bor- 
tr flelige gebondelde Bladen. 


OFD- 
STUK. De Bladen komen getropt en als gefternd , ge. 
rd lykerwys die der Lorkenboomen , op ’t end der 
Takjes voort in deeze, die de Takken rond en 
gegaffeld ; de Mikjes Wrattig met een klein 
knikkend Doorntje heeft, 


v. (5) Aspergie met enkelde omgekeerde Doorens , 
ibo de Takken hoekig , de Bladen Lancetvormig 
EN es zen 

Eth:opi= 
Aan de Kaap der Gafde Hope groeit deeze en 


de voorgaande. naar de derde Soort, 
maar heeft de Bladen wine. omtrent zeven-, 
niet drievoudig; de Stoppeltjes geeven een ag- 
terwaards gekeerde Doorn uit: de Takken zyn 
bogtig „ gehoekt, als Heefterachtig, groen. 


(6) Aspergie met enkelde Doornen . eenopftaan- 


eri de Steng , Draadachtige Takken en getrop- 
Che. de Borflelige Bladen. 
j kenldiddne- 


ceis termimalibus &e. H. Clif. 121. R. Lupdb. 28, Asp. Afric. 
tenuifolius &c. PLUK. Amalth. 40. T. 375. £. 3 

(5) Asparagus Aculeis folitariis reverfis, Ramis angulatis 
Kc. Mant. 63. Asp. aculeatus. Afr. Corrude teriz Clufi fie 
mmilis. Ray. Suppl. 359. N. 5 & 2. 

(6) Asparagus Aculeis folitariis , Caule ere&o , &c. A 
Aculeis alternis , Ramis folitariis &c. H. Cliff. 122. R. 
Lugdb. 28. Asp. aculeatus minor farmentofùs. Prum. Als 
sa T. isef, 4e Asp. Afiaticus. BuRM, F. Ind. p. â2e 


HE Xx AND RIA 341 


Onder den bynaam van Afiaticus is deeze, IV, 
in Ooftindie groeijende „ voorgefteld door den ArpzaL:; 
Heer BurMANNUs , die daar toe de Kleine Hoorpe 
gedoornde Aspergie van Madrafs, welke rank- STUK. 
achtig groeit, volgens de Af beelding van Pr v-„, er 
KENET betrekt. 
(7) Aspergie met enkelde Doornen , gehoekte _ vir. 
bogtige Takken , en getropte driekantige , er ei 
flompe , afvallende Bladen. einen 


Boven Lisfabon, niet verre van de Taag , 
vondt Cr usius deeze Wilde Aspergie ‚die ook 
op andere plaatfen van Portugal en Spanje groeit , 
overvloedig. ’t Is. een Heefterig Gewas , met 
witte Stengen, zig in Takken verdeelende, die 
bogtig em aan ieder bogt voorzien zyn met een 
enkelde , fterke, nederwaards geftrekte Doorn. 
Daar nevens geeven zy tropjes uit van vyf of 
zes opftaande Blaadjes ‚in welker midden aan 
dunne Steeltjes neerhangende Bloemen voortko= 
men, waar op een roode Sappige Bezie volgt , 
die driedeelig fchynt , doch gemeenlyk maar 
één en fomtyds twee Zaaden bevat. 


(8) As- 


(7) Asparagus Acul. (olitariis , Ramis angulatis flexuofis 
Ke. R. Lugd. 29. Asp. acnleatus Spinis horridus. C- B. Pis, 
490. Corruda tertia. Crus. Hif. II. p. 178. Hisp. p. 460, 
Je. 461. Aspar. fylveftris tertius. Dop. Pempt. 794- Coruda 
Weria CluGi. Log. le. 788. 

; Es 

EL. DEEL. VIE, STUKe 


IV. 


AFDEEL. 


VIL. 


Hoorp=. … 


STUK. 


bla- . 


342 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


(8) Aspergie met een ongedoornde hoekige Hee- 
flerige Steng , de Bladen Naaldachtig , 
Jlaf, blyvende, ge/pitft, egaal, 


De vermaarde Cr usius vondt deeze, die 


aen hy de eerfte Corruda noemt, insgelyks in Span- 
ale 


je, alwaar men deeze wilde Soorten. door mal- 
kander , Esparragos noemde „en by de Grie- 


ken, zegt-hy ‚ Wilde Aspergies, De Steeltjes 


1% 
Hlorridut. 


Schroo- 
melyke. 


of Spruiten ‚ voegt hy ’er by, zyn ook eetbaar, 
doch bitter, en de Wortels overtreffen in Ge- 
neeskragt die der tamme Aspergies. ’t Woord 
Corruda is van Latynfche afkomst en zou van 
het afvallen der Bladen afgeleid kunnen worden; 
doch dit heeft in deeze Soort geen plaats. De: 
zelve is Heefterachtig en heeft van vyf tot zeven 
Blaadjes, die Draadachtig dun , een weinig ftyf 
en ftekelig zyn. De Wortels hangen tropswyze 
aan den Stoel en zyn Spoelachtig dik , gelyk in 
de Affodillen : ’t welk ook plaats heeft in de 
voorgaande en andere zo tamme als wilde As-_ 
pergies. Hier aaf de mnd. in de eRRSs ’ 
Afchgraauw. 


(9) Aspergie die ongebladerd u, Hrafirie” NE 


vyf- 


(3) Asparagus Caule inermi angulato bad. &c. 
GOvAN Afonsp. 176. Asparägus Fol, acutis. C. B. Fin. 490» 
Aspâragus fylv. CAM. Epit. 260. Coruda prior. ie Hij 
In. p. 77. Hisp. p. 457: Je. 458. 

(9) Asparagus aphyllus Fruticofus &c, Asp. en € nd 
Cresfioribus hetridus. TQURNF, dnft, 300, 


% 


Ld 


HE Xx AN DRI A — 343 


vyfhoekig „ met vierhoekige famengedrukte yv; 

geftreepte Doornen. re N 
Wegens de ontzaglyke Doornen , van cen ie 
Vinger lang, welken deeze Spaanfche heeft, is „Amer 
de bynaam van Topa NEFORT ontleend, 


(1o) Aspergie met een ongedoornde , hoekige 2 
Heeflerige Steng , de Bladen Elsvormig, TEN 


_geftreept „ ongelyk en fpreidende. ee 


Buiten de Doornen , die met hun drieën of 
vieren getropt voortkomen , heeft dit Gewas, 
dat op ’t Eiland Sicilie, in Spanje en Portugal 
groeit , geene Bladen: des het Bladerloos ge= 
noemd mag worden. De Besfen hebben, ryp 
zynde, een zwarte Kleur, Men kan hier toe de 
tere tige Aspergie , welke TouRNE- 
FoRT ee od vondt , en afgebeeld heeft, 
betrekken, 
(11) Aspergie met viervoudige Doornen en » RE ne en 
Baar: Kaapfche. 


(to) Asparagus Caule înermi angulato &c. H. Clif, 122. 
R. Lugdb. 29. Asp. aculeatus alter , tribus aut quatuor Spie 


‚mis &c. C. B. Pin. 490. Corruda altera. Crus. Hift. Il. p. 


pan: Hisp. 457. Ie 459. Asp. fylv. alter. Dop. Permpt. 704» 
Corrude varietas &c. Lon. Ze. 787: B. Asp. Cret. fraticofus 
&c. TOURNE. Ries. bl. oz. Tab. 

(11) Asparagus Spinis quaternis &c. Asp. fol. quinis Seta- 
teis &c. H. Cif. 1zr eatus triplici Spinâ furreêtus, 
Prux. Alm. T. 78. f. 3. Asp. rubicundus. BERG. Cap. 8e 
Corruda Africana, Spinis brevibus aduncis. RAJ. òsppl. 355: 

4 


, 


IL. DrEL. VIII STUK. 


®44 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


„Ve gaarde ronde snel » die Borflelige Bla. 
gier __ den hebben. 
1 > 

En Deeze voert „in ’t byzonder ,den bynaam van 


Een Kaapfche. De Wortel is knobbelig of Bolachtig : 
de Stengen zyn Draadig , bogtig ‚ Heefterachtig. 
Zy heeft vier uitgebreide , iets omgekromde , 
zeer fcherpe Doornen, uit wier Oxelen Draad 
achtige Takjes voortkomen, flap, ongedoornd, 
afvallende, met Borftelige, eend korte Blaad- 
jes „zynde de Takken, tusfchen de Takjes , ftyf. 


Aen € ie Aspergie met enkelde Liniaal- Lancete 
paie _ vormige Bladen; een bogtige Steng en om= 
Rankige _ gekromde Doornen, 

De Afbeelding van HERMANN Us verklaart 
genoegzaam dit ‘Gewas, t welk op Ceylon in 
de Bosfchen groeit , en aldaar van de Inlanders 
Hatawarija , van de Europëers Scorzonera ge= 
heten wordt, De Wortels, naamelyk , in Melk 
of Vleefchnat gekookt, of met Zout, Azyn en 
Peper, toegemaakt ; zyn een lekkere Verfnapes 


ring, 


„Ei, (13) Aspergie met gerant Bladen. 


Eus. 
Gekranste. In- 


(12) Asparagus Foliis folitariis Lineari-Lanceolatis &ce 
Fl. Zeyl. 124. Asp. acul. Zeyl. maximus Sarmentofus. HERM- 
Lugdb. 62. T. 63. Schada-Veli- Kelangu. Hort. Mal. X. pe 
19. BURM. Fi. Ind. p. 82 

(13) Asparagus Fol. vetticillatis. Asp. Orientalis Foliis Gals 
li. TOUBNE. Cor. zi. Buxs. Cent. V, App. 47-T. 37e 


HEX AN DR IK qe 


In de Levant, Klein Afie en verder Oost- 
waards , heeft dit‚Gewas zyne Groeiplaats , zyn. ‚Arean 
de door TouRNEFORT toc de Aspergies be- Hoorn: 
trokken. 

Verfcheide andere Gewasfen , bevoorens door „ Hir 
den Ridder hier thuis gebragt, zyn thans in het 
volgende Geflagt geplaatst , waar van ik de 
Boomachtigen reeds befchreeven heb , zo dat 
nog twee Kruidige daar in overblyven, als volgt. 


DRACENA._ 


De Kenmerken van dit Geflagt zyn , door my 
omftandig te boek gefteld (*). Het bevat vyf 
Soorten ,„ waar van de twee laatften zyn „ als 
volgt. ER 


(4) Dracena die Kruidig is en. Ms Iv 
geftengd , met Degenachtige Bladen. É ifotiae 
Degenbla- 


Dit is een fchraal Gewas „dat omtrent terdige. 
hoogte van ecn Elle opfchiet , met Bladen als 
die van fnydend Lifch, verfcheidene by elkan- 
der getropt en dus een nieuwe Steng uitgeeven- 
de , op ’ laatst een dun Stengetje met Bloemen , 
die als aan Draadjes hangen , gefternd zynde en 
zesbladig, hoogblaauw van Kleur met zes gee: 
le Meeldraadj es, De Vrugt is Befieachtig met 

ecnie 

(*) IL D. II. Srug, bl. z2 

(4) Dracena Herbacea rad wed Fol. Enfiformibus. 
Mant, 63. Gladiolus odoratus Indicus. RUMPH. Amb. V. ps 
z3s. T. 73: 

Ls 


Blo DEEL, VIIL, Srux, 


346 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


IV. eenige Pukkeltjes , zoet van Smaak en geeft 
Eeke een paarfcbachtig Sap , dat de Handen verwer, 
Hoorp- De Wortels of derzelver Vezelen , gedroogd 
STUK: _ zynde, komen onder ander Reukwerk en daar. 

Pd om-noemt RuMrarus dit Gewas. Welriekene 
de Oostindifche Gladiolus , zeggende dat dezel. 
ve veel op Java groeit, 


v. _… (5) Dracceúa die Kruidig is en ongefterngd , met 
Orani Liniaale Bladen, 
Grabladi Deeze Soort , die mede in Ooftindie groeit , 
ge, 
_ heeft Grasachtige Bladen , die zeer geftreept 
zyn, een Span lang: de Bloemfteng is weinig 
langer ‚ geevende aan ieder Tandje van de Tros 
vier of vyf Bloemen uit, welke als uit een ftomp 
Kafje voortkomen. 


CONVYyALL AR IA Dalkruid, 


Een zesdeelige Bloem en een gevlakte Befie 
met drie holligheden , in ieder een Zaadje be- 
vattende. Dus zyn de byzondere Kenmerken van 
dit Geflagt opgegeven, waar in de Heer Lin- 
N& us drie onderdeelingen gemaakt heeft ; de 
eerfte met Klokswyze, de tweede met T Fetim 
terachtige en de derde met Radvormige Bloe. 
men. De tweede bevat de Polygonata van Tours 
NEFORT ; de derde deszelfs Smilaces, voor een » 

| Re 

(s) Dracena Herbacea acaulis, Fol. linesribus. Aspar 
ragus Graminifolius. Sp. Piant. 450» BRM. F. Ind. pe 
EN 


pd 


gedeelte; de eerfte alleen het volgende Kruid, 
dat den naam aan ’t geheele Geflagt geeft. 


* Met Klokswyze Bloemen, 
C Ĳ Dalkruid met een naakte Bloem - Steng. 


Onder den naam van n Lelietjes van den Dale : is 7 
dit Kruid in ons Land zeer bekend, wordende 
ook Meybloemen genoemd, gelyk in Duitfchland , paie 
of Lely Convaly, met een bafterdnaam, De 
Franfchen heeten het Muget of Lys des Vallées ;, 
de Epgelfchen Lilly Convally ‚ May - Lilly of 
Conval - Lilly. Het groeit op Bergvelden , in Va- 
leijen of Dalen, en in Bosfchen der middelfte 
deelen van Europa , gelyk in Duitfchland en 
Switzerland ‚ als ook in onze Nederlanden hier 
en daar ; doet vallesovervigedigst in 


HR: AND RT Á 347 


Lelietjee 
van gn 


Sweeden „ 
zo EN os aanmerkt. Men Hebt nie ook 
in Siberie gevonden. Het komt Deen in de : 


Zuidelyke deelen van Europa voo 
Het Kruid geeft, uit een aande Wor 
tel , twee breedachtige Bladen , naar. die der 
Leliën eenigszins gelykende , welke een Sten- 
getje influiten, van ruim een half Voet hoogte, 
met een Aair van kleine witte B! oempjes , zeer 
aangepaam van Reuk, Hier van wordt een Wa- 
ter en Geest gedeftilleerd, die Hoofd- en Hart- 
fter- 
(1) Convallaria Scapo nudo. Syst. Nat, XII. Gen. gz1.p. 
246. Pig. XUil. Gen. 425. p. 275. Mat. Med. 167. H‚ Clif, 
B. Lugdb. 26. GOUAN Monsp, 376. GORT. Bels. 97. Ec. 


‚le DEEL, VIlL, Sruik 


348 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. fterkende is, gepreezen tegen de Vallende Zieke 
ee te en andere Zenuwkwaalen, Het Poecijer der 
Hoorp: gedroogde Bloemen kan tot een Niesmiddel diee 
STUK. nen, De roode ronde Besfen zyn, zo wel als de 

ver Bladen en Wortels, zeer bitter, Van de Bladen 
wige. 
maakt men, met Kalk , een fchoon groene Kleur , 
die duurzaam is. 


*% Met Trechterachtige Bloemen. 


u. (2) Dalkruid met gekranste Bladen, 

Convalla- 

vie vert Op ruuwe Steenach:ige Gebergten der Noor- 

Gekaanst. delyke deelen van Europa, zelfs van Lapland, 
niet alleen , maar ook der Zuidelyke deelen , 
gelyk in Provence , groeit dit Kruid, dat niet 
zeldzaam is in Switzerland , noch ook in de Boss 
fchen van Ooftenryk en Hongarie. Het heeft 
regte Stengen van een Elle hoog, die fomtyds 
getakt , fomtyds enkeld zyn, Kranswyze by 
verdiepingen. omringd met vier of vyf fmalle 
Lancetvormige Bladen , uit wier Ogelen de Bloem- 
pjes, en voorts de ne aan an neder, 


pen 
a ed 6) Dalkruid met ee, batik Bla. 
oly, en 
ple, den, 
Salomoni- 
Zegel. (2) Convallaria Fol. verticillatis. H. caf. uk R. Lugdh, 


26. GOUAN Afonsp. 177. GER. Prov. 135. Fi 
&c. a alterum. Dop. Ks: 345. kle: gie 
foliam ramolum. C. B. Pin. 303 ‚ 304. TOURNE. Inft. z 
Harr. Helv. 238. Oun. Dan. 36. 
(2) Cenvallaria Fol, alternis a ek. &e. Mat. 
Med. 


Ha-zÂr a DET 349 


den, een tweefnydende Steng en byna ie Es 5 
bloemige Oxeljteeltjes. Arpzar, 


Dit Kruid, dat op dergelyke plaatfen , onder en 

en by het voorgaande , doch ook in onze Ne- AMonag3- 
derlanden en elders, waar het andere niet groeit „“* 
zelfs in Virginie en Siberie , voorkomt; wordt 
Salomons -Zegel genoemd, naar den Latynfchen 
naam, dien men er in de Apotheeken aan geeft. 
Men leidt dien naam af van de Merken , als 
met een Stempel ingedrukt, welken op de Wor- 
tels zouden zyn. De Griekfche naam, Polygo- 
natum , fchynt duidelyker van de bogtigheid 
der Wortelen ontleend, Men noemt het in ’t 
Franífch Seau de Salomon, in ’t Engelfch Solo 
mons Seal, maar in ’c Hoogduitfch Weisfiwurts , 
dat is Witte of Witwortel. 

Het maakt Stengen van Omtrent een Elle 
hoogte, die niet Takkig zyn, maar knikkende , 
bezet met ovaale Bladen, dikwilsopwaards {taan- 
de , wier Ribben aan de kanten evenwydig loo- 
pen. Het Kruid heeft dus een byzondere ge= 
daante , waar aan het zeer gemakkelyk kenbaar 
is. Men heeft ’er Verfcheidenheden van, in de 
hoogte van ’t Gewas ,in de grootte der Bladen, 
inde Reuk der Bloemen , als ook daar in ver- | 

Schil re 


Med. 168. H. Chf: R. Lugdb. GOuAN Monsp. GER. Prov. 

135. Fl. Belg. Suec. Gc. &c. Polygonatum lacfolium vulg:- 5 
ze. C.B. Pin. 305. Dop. Pewpt. 345 ‚ 346- Polygon, vulge 

Sisdium Salomonis. J. B. Hit. Il. p. 529: 


1, D&EL, VIJL, STUK, 


IV. 
ArpeeL 

VII, 
Hoorp- 
STUK. 


Eenwy 
mige. 


350 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


fchillende „ dat dezelven aan enkelde Steeltjes 
hangen 3 terwyl in anderen de Bloemen , by twee= 
ën, drieën „aan een Trosje groeijen. Zy zyn 
lang, wit,aan den randin zesfen verdeeld, met 
“groene T andjes. Men vindt het met roode , met 
paarfche ‚ met zwarte Besfen , die een Braak- 
middel zyn. De Wortel is zoet met eenige fcherp- - 
heid : het Kruid walgelyk. Men heeft het onder 
de Geneesmiddelen geteld , doch de kragt is 
duifter, De Bladen worden, uitwendig , in vere 
zagtende Pappen ‚ van Soria gebruikt, 


B Dalkruid met overhoekfe omvattende Bla- 
een ronde Steng en veelbloemige Ozel- 
ER 


Hier wordt het ‘Grontbladige Salomons - Zegel 
bedoeld, dat op de zelfde plaatfen als het voor- 
gaande groeit, en ook eene Verfcheidenheid van, 
het gemeene fchynt te zyn, zo fommigen aan- 
merken. De Bladen zyn 4 volgens CL usruss 
fomtyds zo groot- als die van het Witte Nies» 


Wortel Kruid. 


v. 
Racemofa. 


Getrost. 


En Meh Raderachtige Bloemen. 


(5) Dalkruid met ongefteelde Bladen en cen fúa- 
mengeftelde end - Tros. Dit 


(4) Convallaria Fol. alternis &c. Conv. Fol. alt. ee 
pendulis multifloris. SAUV- Monsp. GOVAN &c. Be. 
Jatifolium maximum dn B. Pin. 303. Polyg. latifol. prin 
Crus. Fifl. 1. p. 2 
(5) Convallaria me fesfilibus Sc, R, Ans zó. H. af 


HE % AND RT A 351 


Dit Kruid, in Virginie en Kanada groeijen _ IV. 
de, is Getrost Salomons- Zegel genoemd van yn, 
Corsurys , die het afbeeldt. Het heeft, Hoorp- 
ipsgelyks, een witten Wortel: de Steng is en-°TUE 
keld , met ongetande „ breede, geribde fpitfe „‚£ 81 
Bladen, naar die van de Weegbree gelykende , 
witachtig van Kleur. De Bloemen komen Aars. 
wyze voort, zynde klein en vyfbladig, waare 
op roode Besfen volgen, ieder met twee harde 
glanzige Zaaden. Deeze Besfen worden ’er ge- 
acht Hoofd- cn Hartfterkende te zyn, zegt ‚ 
CLAYTON, 


(6) Dalkruid met zeer veele omvattende Bladen. z , 
onvallas 
ria flellata. 


Men vindt deeze Soort onderfcheiden door Geüteinde. 
een gefternde Bloem , en zy is Vrugtbaar ge- 

aird Salomons - Zegel getyteld door Cornv- 
ere de Groeiplaats is in Kanada, 


(7) Dalkruid met drie omvattende Bladen en _ vm. 
een enkelde end- Tros, prieladig 


In 


£25. GRON. Virg. 38. Polygonatum Racemofum. CeRN. Ca= 
mad. 36. T. 37- Polyg. Racem. Americ. PLUB. Alm. 301. Ta 
Ear £ 2. Mom. Hlif. III. p. 537 S. 13. T. gef. 9. 

) Convallaria Fol, amplexicaulibus plurimis. Polyg. Vir- 
gin. err fpicatum ê&c. Moris. Hif.. III. p. 536. S. 13. 
Te4. f. % Polygon. Canad. fpicatum fertile. CORN. Canad, 


( n gode ee arrie ternis Sc. Convall, 
acemofis &c, „Siber, Is p. 36, T. 6. Phalangium 
vend foli. AMM. Pen 137: 


1, DEEL, VIJL, STUKs 


352 LESMANNIGE KRUIDEN. 


In de Bosfehen van Siberie is deeze waarges 


"pomen door den Heer GMELIN, zynde Pha- 


langium met Bladen van Wit- Nieswortel Kruid 
door AMMAN getyteld. Zy heeft twee, drie 
of vier Stengbladen van verfchillende grootte en 
breedte, De Bloempjes komen yl aan een naakt 
Stengetje voort en daar op volgen roode Besten, 
bevattende twee of drie geelachtige Zaaden, , 


(8) Dalkruid met Hartvormige Bladen. 


Dit Kruid, dat men Eenblad noemt, hoe wel 
het aan de Steng altoos twee Bladen doelt, is 
door geheel Europa gemeen. By ons vindt men 
het in 't Haagfe Bofch, in Gelderland, Vries- 


_Jand en elders. Eerst komt , uit.den Vezeligen 


Wortel, een enkele Steel met één Blad, waar 
nog één of twee aân de Steng , dic maar cen 
Handbreed hoog is, bygevoegd worden, zynde 
allen Hartvormig. De Bloempjes; die yl aan het 
Stengerje flaan ‚ fpzciten zig door den Ouder. 
dom langs hoe meer in de vlakte uit, Het draagt 
roodachtige Besfen, die tweehokkig zyn, doch 
gemeenlyk maar één Zaad hebben, dewyl het 
andere misdraagt ; 5 terwyl die van % Salomons 


: Ze- 
(2) Cenvaltaria Fol: ee H. Cliff. tzs. R. Lurdh 
25. GOUAN Monsp. 17 ‚ Prov. 135. Fl. Belg. 98. Fâ 


Lapp. Súec. B, KRAM. de 97. GMEL: Sib. 1. p. 35e Li- 
liam convallium minus. C. B. Pin. 304. Gramen Parnasfie 


Can. Epit, 744. Umifolium. Dop. Pemprt. zos. Monopbyl- 


lon. Log. Jeói. 303. Smilax unifolia humillima, TOURNE. 
dnft. 654. 


„ 


HEER WDM st 


Zegel veelzaadig zyn. Dit maakt cen merkelyk IV. 
verfchil met de opgegevene Kermerken; hoe- Arpe Ken 
wel de Besfen , door haare Vlakkigheid voor Hoorp- 
de rypwording, in de meefte Soorten daar aan TUE 
voldoen. | den 


Aròë” 


De Kenmerken , waar aan dit Gefazt , dat 
uit zig zelve kenbaar is, onderfcheiden wordt, 
zyn een hangende Bloem (*), die het Vrugtbe- 
ginzel omvat en het Honigbakje in haar bodem 
__ heeft ; de Meeldraadjes in het Kasje ingeplant. 

Van dit Geflagt zyn veele Soorten, meest al- 
len uit Afrika afkomf{lig , in de Broeikasfen der 
Liefhebberen bekend en tot-deeerf{te Soort kuns 
nen een-menigte Verfcheidenheden betrokken 
worden , welken ik zal optellen. LinNaus 
heeft de Soorten, elk op zig zelve, en volgens 
de Bloemen , en volgens de Bladen, Dees 
ven, als volgt. 


(a) Aloë 


(«) Corella erefa, Ore patule, vind ik wel als Kenmer- 
ken hie maar zulks is tegenftrydig , aangezien de 
mee rten van dit Gefligt hangende Bloemen hebben. 
Ik melocf, derhalve , dat die Corolla infera zal willen zyn, 
waar door hetzelve zig van ’t volgende blykbaarlyk onder- 
fcheidt. Ook hebben zy allen geen uitgebreiden Mond. De: 
_Amerikzanfihe Aloë , die federt veele Jaaren door haar bloei- 
jen in Europa ao veel gerugts gemaakt heeft, is in ’ vol 
gende Geflagt geplaatst. 


Il. DEEL, VIIL, STUKe 


354 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


iv. 0 Aloë- met gefbeelde , knikkende „ getroste 3 
Ann ‚ -byna Cylindrifche Bloemen. Aloë met ge- 
„Hoorp- ‚ tande „ Scheedswys omvattende Bladen aan 
STUK, de Steng, die dikwils wortelt, fchoon op=, 
At gef flaande. 

t4. 
en Hier onder zyn de volgende Verfcheidenheden 


door den Ridder begreepen. 

A. Aloë uit Afrika „die een Steng heeft „met 
meer Zeegroene Bladen, de Steng omvatten 
de en ftomper gepunt. 

B. Aloë uit Afrika „ die een Steng heeft. met 
minder Zeegroene Bladen ‚op ’t end aan de Rug 


€. Aloë uit Afrika, die een Steng heeft met 
breeder Zeegroene Bladen , die aan alle kanten 
gedoornd zyn. | 
D. Aloë uit Afrika, die een Steng heeft met 
Zeegroene-zeer korte Bladen, dieaan *t end , 
van binnen en van buiten, een weinig gedoornd 
ZyD., 


ke 
en Aloe Flor. ped es > bofis&c. Aloë Fo! 
Caulinis &c. Syft. Nat. XII Gen. s6: Pp: 248. Weg. KUIT. Gen. 
430.p. 278. H. Clif. Ups. R. Lugdb. 23. GOUAN Monsp. 179. 
A: Aloë Afr. Caulescens. &c. COMM. Pral. 68. T. 17e 
Rar. 44. T. 44. 
„B. Aloë Afr. Caulescens &c. Comm. Pral. 69. T. 18. 
‚€. Aloê Afr. Caulescens Sc. COMM. Pral. 7o..T. 19: 
D. Aloë Af. Caulescens éc. Comm. Prak 73. Te 22e 
Rar. 45. T. 45. 


dh 


HEE ANDREA 388 


… Ev-Aloë uit Afrika, die een Steng heeft ‚met Pdf 
Zeegroene Bladen , wier geheele Rug gedoornd is, an 
_F. Aloë uit Afrika , die cen Steng heeft met, pmen. 
kortere Zeegroene Bladen » in- en uitwaards een gg 
weinig gedoornd, 

G. Aloë uit Afrika, die een hak heeft, met 
Zeegroene , de Steng omvattende Bladen, 

H. Aloë uit Afrika, die een Steng heeft ‚ met 
gedoornde Bladen , die wederzyds witachtige 
Vlakken hebben, 

IL. Aloë uit Afrika, die een Steng heeft , door= 
bladíg ís en Zeegroen, niet gedoornd. 

K. Aloë uit Afrika met Zeegroene Bladen , 
die aan den rand en op ’t end aan de Rug ge- 
doornd zyn, met roode Bloemen, 

le Aloë nch ‚die gevlakt tsengedoornd, 


zer ver uit Afrika, die gevlakt is en gedoornd; 
de kleinfte. Na 


E. Aloë Afr. Caulescens &c. Comm. Pral. j1. T. ae 
Hert. IL. T. 13. HALE. Goett. 71 

F. Aloë Afr. Caulescens &c. Comm. Pral, 72. T. zt. 

G. Aloë Afr. Caulescens &c. Comm. Hort. II. p. 27. T. 14e 
H. Aloë Afc. Caulescens &c. Comm. Hort. II. p. 9. T. 5: 
LL Alcë Afr. Caulescens &c. Comm. Pref. 74. T. 33. 

K. Aloë Aft. ene An &c. Comm. Pral. 75. T. 24, 
tg Il. p. 23 
Pee Aft. ali fpinofa major. Dik, Elh: 17. Ta 

de #3 

M. pe Afc. maculata fpinofa minor, DIK. Elh, 18. Te 


Îs.£. 16. É 
Hs DEEL, VIIL STUK, 


356 ZESMANNICE KRUIDEN: 


IV. __N, Aloë uit Afrika met Myterachtige ges 
Ar vin” doornde Bladen, 
been …O, Aloë van Socotora , die fmalbladig is en 
Eerwy. gedoornd, met paarfche Bloemen. 
ige. Deeze Verfcheidenheden van Afrikaanfche 
„Aloë , komen daar in overeen , dat zy allen dik- 
ke Vleezige Bladen hebben, die een geelachtig 
bitter en ftinkend Sap uitgeeven. De Bladen 
groeijen inde meeften aan een dikke Steng , doch 
in de vyf laatften komen zy getropt by den Wor- 
tel voort ; hoewel door den Ouderdom zig ook 
fomtyds op een Steng verheffende, gelyk in de 
_ Elfde, welke, zo DirrrNrus oordeelt, de 
zelfde is als de Agtfte, hebbende de Bladen ook 
gevlakt. De Steng zit als een Paaltje inde Grond, 
uitloopende in veele Koordachtige Vezel - Wore 
telen. Altemaal , behalve de Negende, hebben 
zy de Bladen , die in allen meer of min rond 
van Rug en hot van binven zyn , op de kanten ge= 
wapend met fcherpe, fterke en kwetzende Door- 
nen, De laatíte , van ’t Eiland Socotora, aan 
den ingang der Roode Zee , afkomttig , heeft „ 
volgens COMMELYN, een Sap, dat wel ook 
en bitter is „ doch minder vies van Reuk-, 
gelyk die der beste Aloë, naar dat Eiland ge- 
naamde 


, 


N. Aloë aft. Mitriformis fpinofa. DirL. Elth, 21. T. 17e 


19. 

_O, Algë Succotrina anguft folia {pinofa , Fl. purpureo. COMM- 
Hors, 1. p. ot. T. 48. Aloë Americana Ánang Floribus fas 
vezubentibus, PLUK. Alm, 39, T. 240. f. 4, 


HEX A N°D RICA, 39m 


naamd, De meeften zyn uit den Amfterdamfen Iv, 
Kruidtuin afgebeeld , en veelen bevinden zige 
in -de Broeihuizen van voornaame Liefhebbers. epe 
Men vindtze byna allen , en nog veele anderen „srux. 
met Kleuren in het Kruidboek van Wrrn- „Monogye 
MANN, op meer dan dertig Plaaten, zeer na-” * 
tuurlyk voorgefteld. Twee voegt de Ridder 
nog , als Verfcheidenheden , onder byzondere 
naamen,; by deeze Soort; te weeten 
P, Aloë met opftaande Elsvormige Wortel-- anz 
bladen „ die overal bezet zyn met weerlooze zg 
Doornen,. 
Deeze wordt TE Aloë genoemd , om dat zy 
kleiner dan de voorgaanden valt, hebbende de 
Bladen maar vier Duimen ee! pe wederzyds be- 
zet met Wratten en naauwlyks fteekende 
nen, en “uitloopende in een ‘Punt , die naar ’ 
midden van de Plant is omgeboogen. Tweemaal 
's Jaars fchiet zy een Bloemfteng, zelden hoo- 
ger dan anderhalf Voet , welke roode Bloemen 
draagt ‚ die aan ’t end groen zyn, by den top 
vergaard als in de anderen. Het Sap was in ’ 
eerst een weinig bitter , doch aanftonds zoet 
wordende, bevonden. 
Q. Aloë mer getropte , Scheedachtige, gee au? 
vlake “ente 
;o | Aloë. , 
P. Aloë Fol. ereûtis Subulatis radicatis Sc. H. Clif. 131. 
B. Zugdb, 24. Aloë Afr, humilis &e. Comm. Pral. 77- Te 
25. Rar. 46. T. 46 
Q. Aloë Fol. Spinofis confertis „ dentatis, vaginantibus, 
planis maculatis. Mat. Med. 160. H. Clif. 130. Ups. 86. 
5 3 K, 
Il Dear, VIII, STUK, 


855. ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. vlakte , -plattê „getande , gedoornde Bladen, 
Arnie ‚De Groeiplaats van deeze , die de waare Aloë- 
Hoorp- Plant der Autheuren geacht wordt te zyn; isin 
STUK, _ Afrika en de beide Indiën , komende ook voort 
vi Pin Tealie, op Sicilie en Maltha, op de Dakenen 

_ op oude Muuren, Zy kan , derhalve , ook wel 

in Spanje grocijen , van waar zy, volgens Mun- 

TING , overgebragt werdt , die ’er, zo wel als 
Rumrpgmius, den naam van Spaanfche Aloë 

aan geeft ‚ En zegt, dät de Franfchen dezelve 
Perroquet. noemen. Men vindtze-by veele Au- 
theuren afgebeeld , en tn uit En „dat zy 
aanmerkelyk van die van OM- 
eten verfchille 5 Ee zy. beke 
fchynlyk, op dat Eiland groeit, en van fommi- 

sen Aloë Socotorina geheten wordt. 

En Off- Dat de Waare-.of Echte Aloë ook in Arabie 
Wink ks fchynt te blyken uit. de Waarneemingen 
Aloë. van wylen den Deenfchen Geneesheer Fo r s- 
KAOHL, Deeze , immers, vondt by Lohae 

ja een Aloë , met gevlakte Bladen en geele 
Bloemen „ hebbende de Steng anderhalf Voet 

hoog; en eene andere, waar aan hy den naam 

geeft van Winkel - Aloë; alzo het groene Lymce 

rige Sap der Bladen den Reuk van de Socotryne 

fe 


R. Lardb. 22. GOUAN Monsp, 180. BROWN. Fam. 167. 
Burn. Fl. Ind. 83. Aloë vulgaris. C. B. Pin. 286. Aloë ver 
za. Alunt. Ie, 96. Kadanaka f. Catavala. Horr. Mal. Xi. pe 
7. T. 3. Sempervivum majus Índicum. RumeH: Amb. V. pe 
291. Aloë vera de Barbados. KNORR, Regnum Flora. Nor 
Pe 1779, Ps 13, Tab. A. 9 


He xXANDRITA 359 
fe hadt. Deeze, van de Arabieren Sahr genoemd; AV: De 
worde dus door hem befchreeven (*). fe 

» De Bladen zyn uitwaards dunner, van bo- Hoor 
‚ ven hol, van onderen rond; hebbend e aan °TUKe 
» de kanten opftaande, ‘platachtige, korte Door- 4") 
» nen, digt by en tegenover elkander. Aan Ten 
» Vert zyn ze plat en maaken een Scheede, De 
,, Kleur is groen, met wit gewolkt, van onde- 
«> ten tosachtig. De Steng is twee Ellen hoog , 
s» rond , glad, Afchgraauw, fomtyds in tweeën 
sé. Bedel: met eene end- Tros van een Voet 
» langte, De Bloemen zyn rood, kort gefteeld, 
» neergeboogen , rondachtig driekant, hebben. 
» de de Slippen van den Mond aan ’t end om- 
ee gens ee: drie binnen:ten beneden de tip 
» ende en een weinig langer dan de 
ke a Ieder Bloem is van onderen ge= 
> fchoord , door een Vliezig , 5 Lancetvormig ’ 
za afgeboogen Blikje,” 

De manier der Bloeijing en de Blecniën ko» 
men volftrekt in de Echte Aloë met de Door- - 
bladige overeen , zegt -LiNN&us, en daarom 
heeft zyn Ed. dezelve tot die Soort betrokken, 
hoewel zy de Bloem een weinig minder verdeeld 
fcheen te hebben; maakende daarvan een’dub- 
belde Verfcheidenheid , zo ten opzigt van de 
Bloemen als van de Bladen, uit. 5 

De Drogery „ die den naam van Aloë voert S 

is 


(*) Flor. Agypt. Arab, Hafn. 1775. p. 75. 
te, B 


Il, DEEL. VIlL. STUK, 


IV, 
AFDEEL, 
Vil. 
Hoorpe. 

STUK, 
Eenwy- 
vige. 


sto ZESMANNIGE KRUIDEN: 


is het verdikte Sap van zodanige Planten, en 
dewyl men het Sap derzelven van byzondere 
boedaoigheden , in, fommigen ftinkende , in an- 
deren … maar weinig oneangenaam van Reuk , 
bevindt te zyn (*) ; acht men het zeer waar- 
fchynlyk , dat de byzondere Soorten van Aloë 
uit byzondere Planten komen, Van de Befeiding 
kan het ook veel af hangen ; of naamelyk het 
van zelf uitlopende Sap der’ Bladen, dan het 
uitgeperfte, of eindelyk ook het Afkookzel van 
het overblyvende na de perfing, tot het berei- 
den van dit Extrakt gebezigd worde. Voorts 
maakt de rope hier in mede ecn gewel 


want ifche 
Aloe- B van HE aart, vondt Rv m- 


prius geen de minfte bitterhcid: welke het- 

zelve ook door Gifting geheel verliest, zo Boers 

HAAVE uit Weperrus heeft aangetekend (+4). 
Men twvfelt derhalve niet, of de Aloë die 


_men Socotorina', wegens. haare. veerde afkomst , 


noemt „en lucida, wegens haare helderheid, - 
is het verdikte zuivere Sap van die Plant, wel- 
ke. Gens EL onder deezen naam heeft af- 
gebeeld. De Aloë. Hepatica fchynt het verdikte 
en waarfchynlyk door uitperfing verkreegene Rp - 


(*) Het gene in't Oude Teftament onder den naam van 
Aloë voorkomt, meent men het zogenaamde Agaldichum of 
Lignam Aloës, dat is welriekend Hout, geweeft te zyn; 
doch in *t Nieuwe Teftament wordt van dit verdikze deg 


geproken. 
(1) Chem. Tom. IL p. 184.) 


He 
te Zyn van de gemeene of Echte Aloë, laatst „ VLG 
befchreeven. De Caballina, die vol onzuiver-S"PgELe 
heden is, zwart, donker en zeer flinkende , Hon 
zal van de een of andere flegte Soort. of moog-STEke 
Iyk op de laat{te manier van Bereiding ‚of door „49 
af kooking , vervaardigd zyr. 

„De Aloë, in ’t algemeen, Er beladen Gom- en 

- Harftige deelen; waar van dg eerften het voor- 
naamfte Purgeermiddel zyn , en hierom wordt 
de Leverkleurige , ten dien opzigte, van fom- 
migen verkoozen : doch als het op ’t uitwendi- 
_ge gebruik, tot zuivering van Wonden en Zwee- 
ren „ of toehaaling derzelven „ aankomt; wan- 
neer de Balfamieke ‘hoedanigheid meest gezogt 
wordt ‚ dan zal de Harstachtigfte en zuiverfte 
de befte zyn. V ee elkaa en be- 


de Natuur zelve de befte bands © en menging 
gemaakt heeft. van dicSap „waar van men, naar 
de byzondere oogmerken , ‚ de een of andere 
Soort gebruiken kan. Inwendig fchaadt het niet, 
dän-door te veel aanhouding, als ook door zy- 
ne fcherpheid „ in fommigen , die het niet ver- 
araagen kunnen. 


(2) Alcë met gee » knikkende , in Cy- 


lied van 
5 lin. add 
Bonte, 
(2) Aké Flor. Racèmdfis cern wis &c: Aloë Fol. Caulinis 


eeïfariis imbricatis &c. Aloë Fol. _Canaliculatis Kc. H. Cif. 
ze re Kr: RK. ef 24; GOUAN A ige. Aloë Afr. 


MH. DEEL, dik rem: 


3652 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


lindrifche Bloemen , die een gelyken gaa- 
penden Mond hebben. Aloë met de Steng- 
_ bladen drievoudig , Sclrubbig regtopftaan=- 
de en drie Kraakbeenige hoeken. haken 


Deeze Soort , bont genaamd, wegens de te- 
kening der Bladen , met groote en kleine wit- 
achtige. Vlakken op een donker groenen Grond: 
heeft dezelven zeer dik.en ftyf „ in cen driehoe-, 
kige punt uicloopende, op de kanten en de Rug 
met een witte ruuwe Streep, doch ongedoornd. 


_Zy zyn by den Wertel getropt en geeven een. 


dunne Steng uit, luchtig bezet met roode Bloe- 
men. Het Sap der Bladen is zoetachtig. Op 
Kleijige plaatfen aande Kaap groeit deeze , die 
door Afzetzels zig rykelyk voortplant, In 48 
Franfch noemt menze Pappegaais-.Aloë, zegt 
GOUAN. 


(3) Alcé mèt gefteelde hangende, Ctinarien 
Eyronde kromme Bloemen. Aloë met Tong- 
achtige uitgebreide Bladen , op twee ryêën. 

bide WOE wiiee Vidi vint eol Ps 4E jg" 
T. 23. Rar. T. 47. TILL- 

(3) Alé Flor. pedunculatis pendalis &c. 4/2 Fol. Lin- 
guiformibus &c. H. Chff. Ups. KR. Lagdb. Aloë Afic. El 
tubro &c. Comm. Hort. Il. p. 15. T. 8. @‚ Aloë Af. Bec. 
Ibid. p. 17. T. 9. y, Aloë Af. fesûilis, Fol, Carinatis Verru- 
cols. Dizr. Ell. 23. Te 18. É. zo. Muur. Dil. T. 19: 
d, Aloë Aft. Fol. planis con jugatis. Maut. Cents. II. Te Me 
$. Aloë Afr. Arborescems montana non eN &c, Caum- 
Hert. Il. p. 5. T. 3e 


| 


linie 3 î 
HRN ORT A 


Deeze wordt, in ’t Franfch, Aloë a bec de Iv. 
Canne , dat is Eendebeks- Al , geheten. De had 
… Bladen hebben inderdaad iets, dat naar de fi- Hooepe 
guur van zulk een Bek gelykt: terwyl zy ook „STUK: … 
op een zonderlinge manier ‚ op elkander lekeen® ien 
en maar-aan twee Zyden , tegenover malkander, 
grocijen, Wegens derzelver figuur noemt mer. 

ze, ook niet oneigen, Tongen- Aloë. De Sten- 

_gen, die daar tusfchen voortkomen „zyn, zo wel 
als de Bloemen. Koraalrood in fommigen, Eeni- 
gen hebben de Bladen Wrattig ‚ anderen maar 
gepukkeld of met witte Vlakken: ’t welk aan- 
merkelyke Verfcheiderheden ‘maakt „ die’ door 
ce Tongachtigheid der Bladen en de kdornte der 
Bloemen tot deeze'Soort famengebragt zyn. 

en komt hier ook de Aloë van ComME- pn, 
EYN. met geplooide: Bladen. t'huis. zeen zeer geeeleoi- 
misfelsk Gewas „ dat de Bladen by uitftek lang” 
en Tongachtig heeft; voortkomende uit den top - 
van een dik Stammetje.. Zy draagt roode Bloe- 
men en kan in de befchryvinge- van den Amftere 
damfen Kruidhof nader befchouwd worden, 


(4) Aloë met, geaairde Eyronde, ruige gekar- my 
telde Bloemen „ wier binnenfte.Slippen fa- pad ain. 
menluiken. Aloë met. zesvoudige » Eyron:- spi 
de , gefpitfte Stenghladen, 

: Dee- 

(5) Alst Flor. Spicâtis ovatis muricatis Gc. Aleë Fol. Caul. 

faxfaris gc. Al.-Fol. ovat. acum. Caulinis quïngacfariam im- 


pars HI. Cliff. Ups. R. Lugdb. Aloë Alt. erea rotunda 
ILL. Elth. 16. T. 13. An Com. Pral. 83. T. 32. 


Ie DEEL, VIIL- STUK 


Ves 
Aloë 


retufa, 
Geknakte. , 


364 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


Deeze Soort, op Velden in Afrika grocijen- 


“de, maakt een Gewasje uit „dar zeer bekend 
» jsin de Broeikasfen der Liefhebberen van vreem- 
_de Kruiden, Het groeit van een Handbreed tot 


een Voer hoog , en beftaat uit korte dikke Blaad- 
jes , met een zeer fcherpe flyve Punt , welke, 
als Spiraalswyze om een Steng groeijen, die zy 
geheel onzigtbaar maaken. Somtyds. geeft dit. 
Plantje, van boven of ter zyden „ eene dunne 
Bloemfteng uit, van éénof anderhalf Voet lang, 
met hangende Bloemen , die in % eerst paarfch , 
vervolgens witachtig ëyb ‚ doch aan den Mond 
groen , en voorts als gezegd is. Het ‚Sap is Wa- 
terig en _Smaakeloos. De Franfchen noemenze_ 
Aloë en Epi, dat is Geaairde of Koorn -Aair 

Aloë, 


(5) Alcë- met geaairde driekantige tweelippige 
Bloemen „ die de onderfte Lip omgeflagen’ 
hebben. Aloë metde Stengbladen vyfvoudig 
… Ruitachtig gebuikt „ met een driekantige 
sine paer 


In ‘Afrika groeit dee op Kley - Gronden, 
volgens def Ridder. Men geeft ’er , wegens 
de zonderlinge gedaante der Bladen „in ’ Franfch 
den naam aan van Aloë a Pouce ve de men 

Rn in 

(5) Aloë Flor. Spicatis triquetris ia &c. Aloë Fol. 
Caulinis &c. H. Clif. 132. Ups. 87. R. Lugdb. 24. GOUAN 
Monsp. 180. Aloë Africana brevisûmo en folio. 
Comm. Hort. iu. T. 6. TiLk. Pis. G.T. 


HE AR DT de 365 


in * Neerduitfch zou kunnen noemen , Plet-_ IV. _ 
duim Aloë, De reden hier van is, dát de Blas a ee 
den , die zeer kort en dik ZYN, uitwaards als Hoorpe 
een geknakte punt hebben, naar ’t end van een STUKe 
plat geknelden Duim gelykende, Ik begryp noch- wia, Hd 
thans niet , met wat reden Linneus het 
Stengbladen noemt. De Bloemen gelyken zeer 

naar die der laatfte Soort, zo zyn Ed. aan- 

merkt. - 


(6) Aloë met geaairde Trechterachtige twee- Vr 
lippige Bloemen ‚ die vyf Slippen omgeboo- Re 
gen hebben , de bovenfte opftaande. Alois Lymerige. 
met drievoudige gefleufde op elkander leg. 
gende Bladen, die aan de tippen uitgebreid 
2e 
De Bladen van deze, (die weezendyk teng 
bladen zyn ,) zitten als driepuntige Blakertjes 
in malkander, zynde zo hol, dat menze teregt 
Geutjes -Àloe , ia * Franfch Aloë en echutière » 
noemen kan. Men zou ze ook Lampjes-Aloë 
kunnen heeten. Zy groeit naauwlyks een Voet 
hoog en geeft een dunne Bloemfteel uit van 
één of anderhalf Voet langte, met eenige wei- 
nige Bloemen , die opregelmaatig gelipt Zyn; 
aan 
(5) Aloë Flor. Spicatis Infundibuliformibus gec. Aloë“Fol- 
trifariis Canalicalatis gee. H. Clif. 132. Ups. 87, R. Lugdb. 
23. GOUAN Monsp, 181. Aloë Afr. ereêta triangularis 8c rin 
ang. Folio viscolo. Comu, Prel. 82. T. 31. TILL. Pis, 6, 
ET. s- Diar. Elsh. 15. T. 33.6. 13. 


M. DEEL, VIJL, STUK, 


866 _ ZESMANNIGE KRUIDEN, 


aan ’t end bezet, paarfchachtig van Kleurs 

Artin Drirrenius verbeeldt zig, dat de. Lymerig- 

Hoorn. heidder Bladen, waar Co MME LY N van fpreekt , 

STUK. … (hier tot een bynaam gebruikt) betrekking heb. 

vie “Y be op derzelver Sap; want aan het Gewas, van 

buiten , hadt hy geene Kleverigheid kunnen 
waarneemen, 


Vil. (7) Aloë met geaairde tweelippige Bloemen, de 


es en En: bovenfte. Lip regtst op, de onderfle omge- 
wei __kromd, Aloë met vergaarde Wortelbladen , 
die Eyrond Elsvormig gefpitst en gedoornd 

zjn. 


Margari. Tot deeze Soort worden, inde eerfte plaats, 

baaridraa- de Gepaarelde Aloës huis acre ‚ datis dezo- 

gende. _danigen, die de Bladen met witte Wratten , als / 

met Paarlen „ begroeid hebben; hoewel zulks 

maar in de jonge Bladen plaats heeft: want ge- 

dagte Wratten zyn op. de oude Bladen -groens 
| Men 


es 7) Alcé Flor. Spicatis bilabiatis Be. Aloë Fo!. oggeegnns 
Radicalibus &ec. &, Aloë Foliis ovato -fubalatis &c. H. 
bie KE Lugds. 24. Aloë Aft. Folio in fummit. triang. Mar- 
: Coma. Hoet. Ile-p. 19. T. 1e. Aloë Afc: Mars 
gaitifera. BRADL. Succ. REE MEN $, Aloë Afr. Marg. 
minor. COMM. uts. T. 11. DILLs Elth. 19. T. 16. £. 17. Ye 
== minima, Comm. Prel. 43. DiLr. Eltb. Ibid. T. 18s 
Ö. Atoë aft. huinilis Arachnoidea. Comm. Pral. 78. T. 27. 
£,'Aloë Fol, ovato-lanceolatis Carnofis &c. H. Clif. 13r- 
ie Ujs. 85. R.  Lagd3. ‚24. GOUAN ae 181. Aloë aft. 
nat. Bozar. 
Hers ip. T. 13ï. Baför. Suéc, 3e Pp. 12e Sr. 30. 


Hi XA ND Kra Soor. 


Men heeft ’er een Groote van , als ook een _ IV. 
Kleine en een Allerkleinfte; verfchillende dee- Aamkle 
ze allen byna alleen in de Grootte van ’ Ge- oord. 5 
was en van de Paarlachtige Wratten. In deSTEE 
Groote werdt het Sap, in de Hortus Medicus ia. + Er 
albier , door wylen den Hoogleeraar C oM M E- 
LYN zoet, in de kleine Zoutachtig bevonden. 

De Bloemfteng is in allen rond, maar in de 
Groote ‘Takkigst en draagt in allen groenachti- 
ge-Bloemen met eenig paarfch , naar die van 
enkelde Hyacinthen gelykende, 

Wegens de overeenkomst der Bloemen is #rachrei 

hier ook «een zonderlinge Aloë betrokken, die spiane: 
men in ’t Franfch a Pattes d’ Araignée noemt ‚°°° 
dat is Spinnepoot. De Bladen zyn Lancetvor- 
mig Eyrond , Vleezig » aan ’t end driekantig 
en met een menigte van, weerloozc, flappe „ 
witachtige Doornen bezet alie’or er gezegden naa naam 
aan geeven. De Plant is klein en geeft op zyde 
een Bloemfteng uit , fomtyds een Voet, fomtyds 
twee Voeten hoog en hooger : zynde van ver- 
fchillende dikte en met een dergelyke Aair, als 
een Hyacinth, praalende, Het Sap der Bladen 
is Smaakeloos, 
De Uvaria , ook tot dit Geflagt betrokken 
geweest , thans in dat van Aletris geplaatst , zal , 
om dat de Wortel „ten minfte: die van. de Eer- 
Îte Soort, Bolachtig is, en wegens de gelykheid 
der Bloemen, onder de Bolplanten befchreeven 
worden. 

__Behalve een Bonte Aloë, met Liniaal - Lan- 


eet- 
“1. DEE van, Srusâ 


365 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. cetvormige Bladen', en eene de Hangende ge 
SES naamd , om dat zy dikwils aan Rotfén hangen= - 
Hoorië de voorkwam, met zeer fmalle Bladen van om- 
„ STUK. _grenteen Voet lang ; als ook een Ongedoornde; 

a vondt de Deenfche Doktor FoRsSKAOHL, in 

Arabie , nog eene Soort, welke hy Waggelende 
Aloë tytelt. Deeze hadt de Bladen platachtig, 
donker groen , Tandig gedoornd, en byna on- 
gefteelde , knikkende , geelachtig roode Bloe- 
men. De Stam, welken zy opgroeijende krygt , 
een Arm dik , en een Elle lang, zegt hy, was 
zo zwak , dat hy door * minfte geweld omviel , 
ten zy ’er een Steen of ander Steunzel ter 2de 
ware. Her verfche Sap was geelachtig „ het droo« 
ge Bloedrood : waar door zy genoegzaam van 
de Echte Aloë onderfcheiden werdt (*). 


Â G A v E‚ Boom- Aloë, 


Dit Geflagt verfchilt van het voorgaande door 
een op{taande Bloem , die ook wel geen Kelk 
heeft, doch boven het Vrugtbeginzel geplaatst 
is. Hier zyn de Meeldraadjes langer dan de Bloem 
en overend ftaande. De Steng is Boomachtig. 

Het bevat. vier Soorten, allen uic Amerikaaf- 
komftig, naamelyk 


L (1) Boom - Aloë met Tandachtig gedoornde 

Americana. Bladen en eene Takkige Bloemfteng. 

„_Westindi- i 
Rhei Hier 

ee Flor: nn Arab. p. 

(1) Agave Fol, dentato - Csiaoûs Sero Pak ae 


Hier % AI NDR IA 369 


Hier wordt die Soort van Aloë bedoeld, IV. 
welke, uitde Westindiën afkomftig , en aldaar EDBELe 
Metl genaamd; zo groote Planten. maakt, dat Hoorp- 
menze naauwlyks uit en in-de Winterhuizen °*P% 
kan brengen, Men wvindt-’er met Bladen van ue” 
meer dan een Vadem lang, bynaeen Voct breed 
en meer dan een-half Voet dik: zo dat het ge- 
heele Gewas» in zyne Tobbe, bynatweeMans 
langten boven den Grond komt met de Punten . 
zyner Bladen „en eenen omtrek:beflaat van vere 
fcheide Vademen. Zodanig-is de grootte onges 
vaar van deeze Plant „ wanneer zy aan, ’t bloei- 
jen toe is, een tydftip dat veelen in de tyd van 
twee Eeuwen , dien dit Gewas in Europa is 
geweest en aangekweekt (*), te. vergeeffch heb= 
ben BEE en, dus huane mocite neiges 
befteed tee om hetzelve eng te 

KEE als een geheele Boom ®. „ met 
nt fierlyk runt Kroon van gn meer 


IL. p. 22: Syst. Nat. XII. Get. 427. pe 249. Das 3 XIII. 
Gen. 431. p. 278. H. Ups. 31. Aloë Fol. Lanceolatis denta- 
tis. &c. H. Clif. 130. Re L er 22. Aloë Folio in oblon= 
gum mucronem abeunte.C, B. Pin. 286. GOUAN Monsp. 181. 
Aloë ex America. Dop. Pempt. 359. 

_{*) Deeze Plant-hecft „zo ik meen, eerst in Italie rrd 
JAC. ANToN. CoRTUSUS , cen der Edelen van Padua, g 
van vêrdienften. in- de Kruidkuade by wien ik ze Eke 
andere uitgelezene Planten zag , in den jade hjes: a 
CAMERARIUs Fiore. Bled. p. 11. 

»- (T) Men noemrtze ‚in 't Franfch ; Aloë en arbres det ie 
„ Boomachtige df Boom - Aloë + welke benaaming ik hier heb 
gebruikee-FORSKAOHL vondt in Arabie een Alo? Arborea, 
uit wier Sap Vergift gemaakt werde.” Flor. Arab, p. CX. 

PN ' 


IL DEEL. VIII, STUK, e en 


IV. 


rel. en Reuk verfpreiden en zelfs Honig’ uitftor= 


vIL. 


370 _ZESMANNIGE KRUIDEN, 


dan een Vinger lang , die een zeer aangenda- 


Hoorp ten in Bakjes daar onder ‚geplaatst, 


STUK, 


Reeds in den jaare 1580, evenwel , heeft dee- 


wi ze Westindifche Aloë gebloeid in «de Tuin van 


den Groot Hertog van Toskanen , een Steng 
fchietende van meer dan twaalf Ellen hoog. 
Vervolgens bloeide ’er te Rome één ‚in de Tuin 
van den Kardinaal FARNESE,in ’tjaar 16255 
een andere te Madrit , agt Jaaren laater , die 
vyfentwintig Voeten hoog wierdt, In de voor- 

ande Eeuw hebben ’er ten minfte nog twee 
ín Duitfchland gebloeid, en in deeze is, na het 
Jaar 1730, het bloeijen deezer Aloë- Planten , 
meest van Vera Cruz in Nieuw Spanje af. 
komítig , zo gemeen geworden , dat men het 
niet meer als iets zeldzaams befchouwt (*). * Is 
bekend dat federt, zo te Leiden als hier te Am- 
fterdam , verfcheidene gebloeid hebben. Dit 
komt buiten twyfel daar van daan, dát de Plan- 
ten, in de Kruidtuinen van Europa aangekweekt, 
door den tyd haaren daar toe bekwaamen Ou- 
derdom, van vyftig of misfchien honderd Ein 
ten, hebben bereikt (}). - Dit 

_…{*) Te Leiden heeft deeze Aloë, E eerfte ‚maal zo veel 
bekend is, in de Nederlanden, gebloeid 'e jaar 1735. 

(t) G yk! de S Pl het bloeijen ver 
Bas en verdorren; dach de Hovenier van't Keizerlyke Hof, 
te Weenen , heeft zodanig eene Aloë «Plant ; met haare Steng » 
die er in't Jaar 1760 „of dear omtrent, gehloeid hadt „in het zeer 
groote Broeihuis den Winter over in't Leven behouden ,en dus 
daar aan, in't volgende Jaar, nieuwe Bloemen enrype Vrug- 
ten, benevens een menigte Afzerzels, bekomen, Jacq: 0% 
App. p. 397. 


HE xXANDERI A em 


Die gE » dat men Aloë Americana major _ IV. 
noemt, (in onderfcheiding van een kleine Soort ‚ws 
die volgt ,) is thans in de Zuidelyke deelen van Hoorpe 
Europa zo gemeen , dat men ’er in Portugal° UE _ 
Haagen van maakt , naar ’ zeggen van Lin- "én 
Naus. Zyn Ed. verhaalt’, dat hetzelve, in de 
Westindiën en Amerika, op drooge Stettch. 
tige Heuvels voortkomt. In Nieuw Spanje 
groeit het zeer veel, wordende aldaar gebruike 
tot Omtuiningen der Landeryën en om de Woo. 
pingen te befchutten voor den aanval van Vyan- 
den en Verfcheurende Dieren. De Bladen naa- 
melyk zyn, Tandswyze, op de zyden gewa. 
pend met fcherpe Doornen en loopen aan ’t end 
niet alleen fpits, maar in een dikken , fterken 
en zo fcherpen Steckel uit, dat de Mitierikaanen 
zig daar van als een Els bedienen „ en ook de 
Punten hunner Pylen dikwils daar mede wape- 
nen. De Bladen zyn Zeegroen en hebben een 
Soort van Daauw of Waafem, die maakt , dat 
’er de Tekens der aanraaking met den Vinger 
lang op blyven ftaan, Men vindt ‘er een Ver. 
fcheidenheid van, die de Bladen {maller, dun- 
per en groener heeft, doch voor * overige wei- 
nig fchynt te verfchillen, De Wortel is voorzien 
met veele Vezelen, gelyk in andere Soorten, 
Hy geeft veele Afzetzels uit, die men zorgvul- 
dig wegneemt , om de Moederplant kragtig te 
maaken. 

Te vergeefs zou men hier de bitterheid zoe. 
ken, die in de Echte Aloë- Plant heerfcht: als 


Aaa zo 
HM. DEEL. VIM, STUX, 


IV. 


372 ‘ZESMANNIGE KRUIDEN, 


zo het Sap der Bladen ziltig is; ja men wil, dat 


Arnsrke het Merg derzelven en der Stengen, in Ame- 
Hoorp- rika, gekookt zynde gegeten worde , zynde 


STUK. 


Uigt. 


‘ €”) Rar. Stirp. Hip. P: 442° 446. 


dus zeer aangenaam van Smaak, Ook voegt men 


meet i by, dat het Sap van den Wortel, door koo= 


king verdikt zynde , Suiker uitlevere, en door 
Gifting Wyn worde, doch die zo fterk is, dat 
zy niet. dan voor de Wilden drinkbaar geacht 
worde; flamde de Eufopeaanen , die ’er niet 
gewoon aan zyn , aanftonds in ’ Hoofd. Men 
kan 'er dan ook Azyn van maaken, gelykligt is 
te begrypen. De Amerikaanen zouden zelfs door 


den beeten Damp ‚der gekookte of op't Vuur ge- 
“braden Bladen , zulk een Zweet weeten te verwek- 


ken, datde Venus - Ziekte ’er door genezen wer- 


„des zo Crusius verhaalt. Hy hadteen Nete 


je, van de Bladvezelen door de Zuster van zyn 
Hospes gemaakt, te Valence gezien , en gehoord 
dat men te Madrit Hembden, daar van vervaars 
digd, te koop hield (*). 

Men kan dus te regt zeggen , dat deeze Soort 
van Aloë den Wilden , in Amerika en de West- 


indiën , Voedzel en Dekzel en allerley Levens- 


behoeften uitlevert. De Stengen, die zo dik 
als Sparren of Juffets zyn, dienen tot fchooring 
der Daken en de drooge Bladen tot Dakpannen 
of Schindels: terwyl de Vezels of Draaden gee 
bruikt worden „ om het een met het andere te 
verbinden, en de Doorens aan ’*t end zelfs die-_ 
nen kunen cot Spykers en Nagelen: 

| (e) Boom, 


HEE ek mime A 8375 


(2) Boom - Aloë met getande Bladen , de ee Iv. 
\_ draadjes niet langer dan de Bloem En 


Dit is de Kleine Amerikaanfche Aloë van anos. Hors 


TING , welke fommigen ten onregte met de — 1. 

voorgaande Groote verward hebben. Zy was zis ved e 

alhier weggeraakt > doch werdt, met den aan- veeireeli- 

vang deezer Ecuw , aan den Hortus Medicus®“ 

weder bezorgd door den Burgermeefter Hup- - 

DE; ZO CoOMMELYN verhaalt. Men onder 

fcheidt ze door de kortheid der Meeldraadjes, 

die in de andere veel langer dan de Bloem zyn , 

genoegzaam. De Bladen zyn zelden meer dan 

twee Voeten lang en in ’t midden ruim een 

half Voet breed, De Steng , welke zy hier in 

de Hortus uitgaf , was ruim tien Voeten hoog (*), 

en droeg aan den top wel een Kroon van veele 

guur naar die van de Groote Alvé gelykende , . 

doch de onderfte Takken waren met veele Af= 

zetzels of jonge Planten beladen: ja, dat ver- 

wonderiyk is, de overigen bragten zelfs, na 
het 


(2) Agave Fol. dentatis, Staminibus Corollam zquantibus. 
Aloë americana polygona. Comm. Prak. 6s. T. 15. Aloë 
Americana. RumPH. Amö. V. p-273: T. 94 

(*) Hier uit blykt , dat zelfs de verdioarde Rien, in 
eind rn ad notitiam Rerum Natsralism &c. de Groo= 

€ Kleine verward heeft, zeggende , dat uit her-mid- 
dend dr mi een Steng komt , van dikte als een Arm en 
van hoogte als een kleine Piek: want in ’t eerst befchryft hy 
de Bladen als vyf of zès Voeren lang. Zie bladz. 435 , 432e 
a 3 


H. Deer. VIII, STUK, < 


574 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. het verflenzen der Bloemen, een menigte zul- 
AFDEEL, f 

Vil. ke Spruiten voort. 
Hoorp= in RMANNUs heeft wel, in de befchry- 
benam g der Planten van den Leidfen Tuin, een 
vi an Ee rrliraizendo Aloë , die by Haarlem, op de 
Sobelifera. Hofftede vanden Heer pe Fr INES, gebloeid 
ch adt (*) : doch dezelve verfchilde t'cenemaal 
van de befchreevene zegt COMMELYN: wes- 
halve hy die, tot onderfcheiding , Polygona , dat 
is Vecltetlige”, genoemd heeft. In deeze, % is 
waar, zyn de Meeldraädjes veel langer dan de 
‚Bloem vertoond ; ’t welk dezelve nader brengt 
aan de Groote. Westindifche Aloë, waar vande 
een en andere mooglyk flegts Verfcheidenhe- 
den zyn. Want deeze hadt de gedaante van een 
jonge Plant daar van, en bragt een Steng voort 
van zes of zeven Voeten hoog. De Wilde Oost= 
indifche Aloë van RuMmrPurus, welke door 
hem met de Amerikaanfche vergeleeken wordt, 
fchynt my nog meer van de gedagte Kleine 
af te wyken, (hoewel zy ook Spruitdraagende 
is,) als hebbende een Steng van drie of vier 

Mans langten hoog (te 


(*) Alcö Americana Sobolifera. Hgam. Lugdh. 16. T. 17. 
(f) Ik weer niet, welke van deeze de Aloë Armericana 
Sobolifera geweest zy, die uit Zaad, dat door den Heer 
DE LA CONDAMINE aan de Rivier der Amazoonen verga- 
derd was , voortgeteeld , in den jaare 1768 te Schonbrunn, 
in de Keizerlyke “Tuinen „ gebloeid heeft. In ’t voo 
de Steng reeds zeventien Voeren en had van veertig 
tot vyfiig Bloemtakken. Gazesse de Leide, 8 Avril 1765 


Hr x AN D RI A 378 


De Heer JacQuin befchryft , onder den IV. 

naam van Agave Cubenfis, een dergelyk Ge- “Pre 
was, dat veel op ’t Eiland Kuba, inde West- Hoorp- 
indiën , door hem , groeijende gevonden was, STUK: 
Hetzelve hadt een zeer fraaye gedaante. De ‚4 
Bladen waren Degenvormig gefpitst, dik, op- 
ftaande, bleek groen, drie of vier Voeten lang. 
Een opgeregte Steng , van vyftien Voeten , was 
zeer fchoon gepluimd met menigvuldige han- 
gende Bloemen, aangenaamer van Reuk dan de: 
Afrikaanen, De Vrugtmaakende deelen kwamen 
met die van dit Geflagt overeen. ’t Is mede een 
Spruitdraagende Gewas, draagende aan de Tak- 
ken van de Bloempluim Bolletjes, welke nieu- 
we Planten voortbrengen, De Ingezetenen, by 
wien dit Gewas. Maguey genoemd wordt, ge- 
bruiken de Bladen of derzelver Merg om het 
Linnen te wasfchen, in plaats van Zeep (*). 


(3) Boom - Aloë met Tandachtig gedoornde HL 
Bladen en eene zeer eenvoudige Steng. Virginie 
irgini= 
fche. 


Van deeze , die in Virginie groeit, vallen de 
Bladen in de Herfst af, doch de Wortel blyft 
over. Zy heeft een enkelde Steng als een Le- 

lie, 

(*) Jacq. Amer. Hift. p. 100. Hy betrekt "er toe de Na- 
#uame:!, MARCGR. Dras. L. 2 16, 

(3) Agave Fol. dentato - pinas » Scapo fimplicisfimo. 
Geen. Virg. s2. Aloë Fol. Vinas Spinâà Casrilagineâ 
terminatis, Am. Acad. 111. 


sr 
NL. DESLe VIII. Srux. 


* 


376  ZRSMÁNNIGE KRUIDEN. 


IV, lie, met overhoekfe ongefteelde Bloemen be. 
ArDEEL. zet, die aangenaam: van Reuk zyn, groen van 
Häör. Kleur, met de Mecldraadjes eetis zo-lang als de 
STUK, Bloem, en zeer lange , trillende „ opleggende 

on. AU) Meelknopjes. De Bladen zyn fmal, met kleine 


Doornachtige "Fandjes, 
Iv. (4) Boom-Aloë met geheel effenrandige Bla- 
re den. j 
Scnkendee 


Decze Soort verfchilt van de anderen , door- 
dien de Bladen geheel zonder Stekels, niet dik, 
flap en volkomen gelyk of effen van Rand zyn. 
Aan *t begin, echter, zyn zy {maller en dikker , 
worden naar *t midden breeder, en eindigen in 
een Punt die niet fcherp is noch gedoornd, 
Deeze Bladen vallen wel vyf Voet lang en vier 
Duimen breed, Zy komen voort uit een dik 
rond Stammetje , van een Handbreed hoog, ’t 
welk de Wortel is, die daarom Knobbelachtig 
genoemd wordt, zynde met roode Vezels in de 
Grond vast, De Bladen fpreider zig in derond- 
te uit van een Hoorn „ die in_’t- midden ftaat , 
Ek in andere ‘Aloë « Planten, Zy hebben een 

merkelyken Stank, Van deeze Plant worden 
wbruaamelvk ‚inde Westindiën , daar de Ine 
landers dezelve Piet noemen, de Bladvezels tot - 
Draa- 

(4) Agave, Fol. integerrimis. Am. Acad. INT. p. 22. Aloë 
Fol. integerrimis patentiusculis &c. H. Cif. 132. Aloë Aine- 
zaan viridi & oe idisGmo Folio, Pie dia Indigenis. COMM. _ 

IN. p. 35. T. 18e Alcë Amer. Radice wberofà mainos. 
an Als. 5 Teti kes, 


2 
met 


Hexar DTAS Se 


den, en in *t byzonder op Kurasfau van de IV. 
Schoenmaakers gebruikt + zo dat die Draaden Arpzar, 
zeer fterk moeten zyn. De Afrikaanfche Boom- Hofs 
achtige ‚met witte zeer welriekende Bloemen (*) „STUK. 
die men lang in de Hortus. Medicus alhier gehad Sa 5 
heeft, fchynt ’er in Gewás naar te gelyken. Hier 

zyn de Bloemen by getekend, zo als men die 

aan de Kaap waargenomen hadt. 


A-c om us. Kalmus, 


Een Cylindrifche Bloemfteng, Aaitswyze ge- 
dekt met zesbladige naakte Bloempjes, die zes 
Meeldraadjes , doch geen Styl hebben: de Vrugt 
driehokkigs 

Dus komen de Kenmerken voor van dit Ge- he 
flagt, welks eenigfte Soort. Es » in ons Land, Cetamar. 
zo de Heer Linneus aanmerkt, g 
dan elders , evenwel ook overvloedig « groeit in 
verfcheide ‘dêêlen van Duitfchland., gelyk om- 
ftreeks Weenen , by Dantzig, in Pommeren, 
in Switzerland, ja ei in de Zuidelyke decten 

van 


(*) Aloë Africana Arborescens, Flor. albicantibus fragran- 
tisfimis. Comm. Herr. Amf?. IL. p. 7, T 

(1) Acorus. Sy/?. Nart. XII. Gen. 430. 5 249. Peg. XII. 
Gen. 434. p. 279. Mat, Med. 16. R. Lagdb. 6. GOUAN 


Typha Aromatica Clavâ rugost. Mor. Hif. Par p- 246. S. 
s. T. 13. £. 4 B, Acorus Afiaticus Rad. tenuiore. HERM. 
Lugdb. 9. F/. Zeyl. 132. Acorum. RUMPH. zi Vv. p. 176 
T. za. f. 1. Waembu. Hort. Mal. 11. p. 99. T. 6o. 


Aa s 
I. DEEL VIN, STUK. 


378 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


van Sweeden. Overal i is deszelfs Grociplaats aan 


IV 
ArpEEle de kanten van Graften, Vyvers, Slooten en Mei- 


Hoötb- 


ren;“by ons in de Trekvaarten tusfchen Haar- 
lem , Leiden , Delft en den Haag , naar U= 
trecht toe : in Slooten en Graften van Gelder. 


land; als ook in de Provincie van Vriesland op 


Moerasfige Gronden en in Poelen of ftaande 
Wateren. Morrison heeft het in fommige 
deelen van Engeland en zeer overvloedig tus- 
fchen Sluis en Brugge in Vlaanderen waargeno- 
men. In Vrankryk fchynt het zeldzaam te zyn. 
Waarfchynlyk zal heet ook in Griekenland en 


Kleio Afie groeijen ‚ dewyl het Gewas aan Dr- 


OSCORIDES is bekend geweest en voor des- 
zelfs Echte Acorus of Akoron gehouden wordt, 
Die Griekfche naam is in Icalie en zelfs in 
Duitfchland overgebragt met de Plant , welke 
Keizer Maximiliaan de II, zo men wil, uit de 
Teurkfche of Tartaarfche Landen kreeg (*). 
Gemeenlyk , echter , noemt men ’t in Europa 
Kalmus , naar den naam van Calamus Aromati- 
cus ‚ die ’er in de Apotheeken aan gegeven wordt. 
Van Mor 1sonis het Krwiderige Lifchdodde , 
met een rimpelige Knods, getyteld. Het heeft , 
inderdaad , iets dat naar de geftalte van Lifch 
zweemt „ en gelykt door zyne Aairen naar de 
Plant die men Typha noemt, grocijende op der- 
gee 
(*) Sommigen meenen, dat het dus voortgeplant zou zyn 
in ons Wereldsdeel: doch de en maakt zulks by 
my onwaazfchynlyk. 


HE X A N D RI A 379 


gelyke plaatfen. De Bladen zyn lang, naauws , IV. 
a 

Iyks een Vinger breed, met de rug een weinig 

uirpuilende, doch de eene helft, langs de Rib Hoorns 

heen , is breeder dan de-andere, en de Kleur 7% 

fchoon glanzig groen. De Aair, of zogenaamde, 

Knods,is niet verheven, gelyk in de Lifchdod- 

den, maar komt zydelings uit een Blad voort; 

hoewel fommigen dit een Steng noemen. Met 

Zaadhuisjes beladen is dezelve fomtyds een 

Vinger lang. 

De Wortel van dit Gewas „ die lang, dun en 
Knoopig is , bevat deszelfs uitmuntende Krui. 
derigheid , welke «echter ook in de Bladen 
plaats heeft, en de Vaarten , in ’t doorreizen, 
met haaren Geur vervult. De Smaak , echter » 
is niet aangenaam; hoewel men de Schyfjes van 
den gedroogden Wortel dikwils in Koek bakt, 
om die geuriger en verteerbaarer te maaken, Hy 
is een goed Middel voor de Maag , Windbree- 
kende en verwarmende. Men kan hem op Wyn 
zetten en dus gebruiken. Het gedeftilleerde 
Water is ook niet zonder kragt. Hy komt in 
verfcheide Opiaaten en andere Winkelmiddelen. 

Als eene Verfcheidenheid wordt hier thuis veras. 
gebragt de Oostindifche Kalmus ‚of Acorus met „gefindi- 
een dunner en knoopiger Wortel, van Har Mm AN- 
Nus gemeld , en volgers hem anders weinig 
van de Gemeene of Europifche Kalmus verfchil 
lende. Op Ceylon wordt deeze Vazumbo, aan 
de Kust van Malabar WWaembu geheten. Rume 
PRIUS, die ze afbeeldt , zegt , dat men het 


IL. DEEL. VIJL STUK. 


280 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


IV. _ Gewas, in de Maleitfe Landen , Deryngo noemt; 
ADEL welk de Portugeezen Dirimgo fchryven, en 
Hoorp- fomtyds Coryango : ook waren ’er die het Ka- 
STUK. run noemden , welke naam eenigszins overcen= = 
wijn el komt met Acorum. Het groeit ‘er overvloedigst 

inde Waterryke Landen, gelyk aan de Ganges 
in Bengale, Hy hadt het echter ook op hooge 
drooge Gronden der Molukkes zien groeijen. 
De Wortel was feherper en heeter dan die van 
onze Kalmus. Die op Ceylon voortkwam, was 
aangenaamer van Reuk en Smaak dan de Euro- 
pifche, De Chineezen leggen de Bladen in de 
‘Bedfteden om de, Weegluizen te verdryven, en 
verbeelden zig.ook, dat het, in de Huizen op- 
gehargen , de Booze Geeften verjaagt : mis- 
fchien , om dat het de kwaade Dampen weg- 
neemt, N 


ORONTIUM. 


__De Kenmerken zyn, een Cylindrifche Bloem: 
fteng gedekt met zesbladige naakte „Bloempjes: 
het Vrugtbeginzel zonder Styl -de Menge cen 
ee Blaasje === 

-osmioe De eenigfte Soort van dit Gen (1), tot 
guari nog toe bekend, groeit în Staande Wateren en 

| waterig. aan Beeken in Kanada en Virginie, volgens 
den 


(5) Orontium. Syst. Nat. XII. Gen. 431. p. 250. ng XIII. 
Gen. 435. p. 279, Am. Acad. 111. p. 17. T. 1. Ff. 5. KALMe 
Hein. UI. p. 45, 68. Arùm fuitans Pene nudo. BANISTER 
Virg. 1924. CRTESB. Car. Ie p. 82. T. 32. Sin. Por. IV. De 

4 


Ei 


He Xx AND RI A 8î 


den Ridder, De Geftalte is zodanig met die van IVe 
het Kalfsvoet - Kruid óvéreenkomftig, dat men- yn. 
ze met het Arum Virginicum verward heeft. Hoor 
* Zou hee dryvend Kalfsvoet met ecne naakte STUEe 


Schaft zyn van BANisTER, daar CATESBY „0 
de Afbeelding van geeft „ zeggende dat het en 
Aair heeft van blaauwe Bloemen, aan ’t endvan 
Stengen ‚ die vier Voeten lang zyn ; waarop 
groene Besfen volgen, die nooit hard worden, 
afvallende wanneer zy ryp zyn. De Bladen wa- 
ren ovaal , ruim een Voet lang, groen en kwas 
men aan lange Sappige Steelen voort. De Vrugt= 
maaking fchynt-my, in haar geheel ,‚ meer naar 
die van ’t Kalfsvoet te gelyken , en de zelfde 
Aanhaalingen vinde men „aldaar , by den Heer 
Gronorsns ln 7 

Vv Linneus 


oigens_ 1oort bh; 
of Taahim - Wortel der Aint hees 
daar Kar M van zegt, dat zy dezelven, an 
de Afch gebraden, aten; en dat de Zwynen ’er 
zo gretig naar waren , dat die dezelven diep uit 
den Modder gingen uitwroeten. Zy groeiden in 
Noord - Amerika dikwils zo dik als een Man om 
zyn Middel, en waren raauw zo fcherp , dat 
men ze voor de Menfchen Vergiftüg achtte, 
Ka LM zegt, dat dit de Wortel van het Virgie 


pifche Kalfsvoer is, by de Wilden in Karolina 


Tuckahoe genaamd , en aldaar gedroogd ; gegeten 
wordende, B 


() Zie Amum Fol. enervi ovato, GRON, Wirg.p. 142: 
H. Dain. Ville Sruk 


ier de gek | 


382 ZESMANNIGE KRUIDEN. 
RICHARDI A 


DEELs 

Hours. _ Een zesbladige Kelk, een eenbladige Bloem, 
sruxe die byna Rolrond is en drie Zaaden, komen 

ee als byzondere Kenmerken voor. 
De eenigfte Soort van dit Geflagt (1), te Ve= 
Richardia ra Cruz groeijende „ is door HousToN waar- 
daarna genomen en befchreeven. De Plant behoort tot 
de Gefternde (*. De Stengis hoog , gearmd, 
eenigermaate als met Leedjes , flaauw vierhoe- 
kig, ftekelig, met ftyfachtige , verftrooïide ,om- 
geboogene Haairen, De Bladen zyn Lancetvor- 
mig Eyrond ; overhoeks geribd , effenrandig, 
eenig; gefteeld en rauw. De Bloemen zyn 
s ook Kranswyze famengehoopt, End- 
hoofdjes maakende die geftraald zyn met vier 
óf meer Bladen, De Bloemen zyn lang en dun, 
Par ws speri- gelyk in de Ruuwkruiden *, maar in zesfen ge= 

deeld en de Vrugt beftaat uit drie Zaaden. — 


CANARINA, 


De byzondere Kenmerken van dit nieuwe Ge- 
flagt zyn dus opgegeven. Een zesbladige Kelk 
en zesdeelige Bloem, die Klokvormig is en zes 
Stempels heeft, boven het Zaadhuisje, dat zes= 
hokkig is en veelzaadig. 

‘ Cansrina De eenigfte Soort (1), te vooren door Lin= 

Ee NEUS 

Klokjes- 

achtige. es ens Syft. Nat. XII. Gen, 434. p. zs1. Fige 
„434 Pp. 251. Weg. XIII. Gen. 439. p- 285. 

gn en he D.I. $ruk deezer Natuur). Hijt. bladz. 190- 

Cs) Canarina. Sy/t. Nat. Veg. Xlil. Gen. 1301 pe 283- 

ì Alant, 


HE EAN DRI A. 383 


Nus onder de Klokjes geplaatst en aldaar on- IV. - 
der den naam van Kanarijche door my befchree- ad 
ven (*), is wegens de zesdeeligheid in de Vrugt- Hoorp- 
maaking , aldaar gemeld „ door den Ridder af.STUKe 
gezonderd „ en hier geplaatst. Ik zal dit Gewas li "7 
derhalve niet nader befchry ven. | 


Pikke nDen 


Van dit Geflagt is de Kelk vyfdeelig Trech- 
terachtig, met vyf Bloemblaadjes; de Stempel 
in zesfen gedeeld : het Zaadhuisje driekleppig 
met ééne holligheid, 

__Het bevat drie Soorten, altemaal in Europa 
groeijende , als volgt. 


(1) Frankenia met Liniaale Bladen, die aan 1 
den voeroprzyde gehaaïrd zjn bn 
EEN 


, 


„Mant. 225. hele Canarieníis. Sp. Plast. 238. Syfi. 
Nat. Veg. XIII. p- 1 

(*) Zie ’t vorm VII. srum, blad2. 596. 

(1) Frankenia Fol. Linearibus ba ciliatis. ze Nat. RIT. 
Gen. sar. p. 253. Veg. XIN. Gen. 445. 3. Frankenia 
Fol. fes: R. Zugdb. 452. Frank. Fol. Beddidins con= 
gefkis.S. Afonsp. 46. GOUAN Monsp. 135. GER. Prov. 319e 
Franca Flor. folit. &c. Guerr. Stamp. II. p. 459. Franca 
marit. fup. faxatilis &c. Micu. Gen. 23. T. z2. É. 1. Lyche 
pis fup. maritima Erica facie. Ray. Angl. IL. Nier 88. Anthyl- 
lis repens lealica, Tik. Pis. 46. Polyg. Frutic ‚ fapinum &c. 
BARR. Je. 714. BOCC. Mlus. 1 p-7. T. 11. Polygonum ma 
tit. minus foliis Serpylli. C, B. Pin, 285. Kali £. Vermiculari 
„marina non disfimilis, J. B. Hift, lip. 703. Rolyg. alterum 
Fufíillum &cc. LoB, Jeon, 422e 


IL, Daxr. VIJL, STUK4 


_ 


384 ZESMANNIGE-KRUIDEN, 


Naar ‘eenen Doktor Francur,te Floretie 


Iv. 
Ariike ce praktizeerende, een AitatinKeisdkenner heeft 


se st P 


p- MiCHELIUS den Geflagtnaam „Franca inge- 
‚ fteld , waar van de Ridder, zot fchynt , Franr 


geen: kenia gemaakt heeft. Deeze.Soort groeit aan de 


E à 
Frankenia 
hirfuta 
Ruige. 


_ Kusten van de Middellandfche Zee „zo wel in 
Italie als in Languedok en Provence. Men vindt 
ze by de Autheuren , wegens de uitwendige ge- 
daante, tot het Varkensgras betrokken ; hoewel 
Ray het. Lychnis noemde, wegens de Bloem- 
pies, welke Anjelierachtig zyn. Het gelykt ook 
eenigszins naar Heide. Sommigen vergelyken 
het byde Kali, Het groeit naauwlyks een Span 
hoog en heeft knoopig e Takjes met getropte 
Wormachtige of Naaldswyze Blaadics. Meest 
komt het-hurkend-of leggend voor; doch uit de 
Afbeelding van den Heer S.-Ge GMELIN, 
die hetzelve by de Aftrachanfche Zoutmeiren 
vondt, fchyat het veeleer op{taande te zyn Ce 


(a) Frankenia met ruige Es „en 7 gelo 
delde end= Blaadjes. ‚ ==nrs 


ee Deze pe zo wel alsde ee ir by 


M ICHELIUS- afgebeeld „ was door hem -in 
ae Ser ndoor Toor NEFO RT Op % Eiland 
Kan- 


(*) Rize durch ailed beper. voo 

(2) Frankenia Caalibus hirfuris &cé- Franca maritimt ae 
multiflota- candida. Mreu.” Gèn:“z3. T° za. '£. 2.° Polygon- 
Cret. Thymi folto. C. B. Pin 281. Prodr. 331. Aline Cré- 
tica marit. fupina &e: Tounne. Cor. 45. Nothia briefutae 
BERG. Cap. 171. T. 1. f. 2. 


4 


HExANDEIA ats 


Kandia ee LiNNaus voegt hier ha IV. 
het Kaapfe Plantje by, % welk de vermaarde ae 
$weed, Bererius, onder den naam van No- Hoorpe 
thria » Pheeft afgebeeld en befchreeven (*)3STUEe 
doch hetwelke zyn Ed. tot de Enkelbroederi-, gren 
gen hadt t'huis gebragt, om dat de Meeldraad-" 

jes in een Cylinder famenloopen. Ook verfchilt 

zyne Afbeelding veel van die des cerstgemel. 

de en. 


EG: 3) Frankenia mét flomp Eyronde Bladen, die hs 


van onderen als gepoeijerd zyn. Aken: 
Onder den naam van Anthyllis befchryft Crv=, lieftoore- 
sius een “Kruidje en beeldt het af, dat hy in 
Spanje gevonden hadt , en wel alleen aan de 
Graften der Stad Valence, Het groeit ook in 
Provence en Languedok onder en by de cerfte 
Soort, en aan de Oevers der Zuidelyke deelen 
van Ttälie:  Gelykt zeer naar het Kruid dat 
men Chamefyce noemt „ door zyne rondachtige 
Blaadjes, die aan leggende Stengetjes groeijen ; 
úit wier Oxelen de Bloempjes getropt voortko- 
men , 


_(*) Naamelyk Motbria birfuta. BERGIUS heeft niets 
anders dan Norhria repens, zeggende“dat de Steng en Takken 
glad ‚doch de Takjes ruigachtig zyn; welk van deeze 
Europilche veel verfchilt. 
(3) Frankenia Fol. obovatis retufis &ec. Frank. Fol, ova- 
libus. S. Monsp, 163. GOUAN Mforsp. 135. GER. Prov. 319. 


ee 
Ee 
En 
5 
Ee 
ad 
a 
2 
lep Bik 
Ë a 
ha 
had 
> 
Ek 
2 
@ 


F 
Valentina. Crus. Hif. 1. p. 186. Hisp. 479. LOB. Lon. 
21. Anthyllis mar. Chamafyces fimilis. CG, B. Pin, 232, 


IL. DrEzL, VIII, Srum, 


IV. 
oe a 


ed 
jk: 


enwj- 
is: 


356 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


men ‚ welke vierbladig zyn , witachtig of bleek 
paarfch. Het heeft een Zoutigen Smaak , en 
fchynt , volgens hem „als met fyn Zout befprengd 
te zyn. TOURNEFORT hadt dit Kruidje tot 
het Muur betrokken (*), 


PErrIs. 


De Kelk ís Klokvormig, aan den Mond in 
padre gefneeden ‚ met zes Bloemblaadjes , 
ingeplant , en het Zaadhuisje heeft twee Hol- 
me in dit Geflagt, dat twee Soorten be- 
vat. 


(a) Peplis met ongebladerde Bloemen. 


Op Moerasfige overftroomde Gronden en in 


ondiepe ftilftaande Wateren, zo van onze Ne- 


derlanden , als in Switzerland en elders in Eu- 
ropa ; groeit dit kleine Kruidje , * welk door 
MrcHerrtusen andere voornaame hedendaag- 
fchen is afgebeeld en. befchreeven. DIirLLE- 
Nrus hadt het, onder zyne nieuwe Geflagten , 
b 


(*) AlGne maritima fupina Fol. Chamefyces. TOURNF. 


Inf? App. 665. í ° 

(1) Peplis Fleribus apetalis. Sy/?. Nat, XII. Gen. 442. p- 
263. Weg. XIII. Gen. 446. p. 283. GoRT. Belg. 102. B. 
Lapp. 128. Fl. Succ. 291, 312. HAtL. Heiv, 406. Glancoie 
des paluftre Portulace folio. Micu. Gen. 21. T. 1 | 
paluftris. Prrir. Gen. 43. T. 43. Glaux Aquatica folio fub- 
rot. Lomss. Pruif. 106. T. zo. Glaux altera fubrotundo fo: 
lio. VAiLL. Paris. so. T. 15. f. $. Aline palufttis minor 
Serpillifolia. C. B. Pin. 251. Glaux paluftris &c. TOURNI 
dnft. 88 


HE S/A ND Rita Sé 


by den naam van Portula voorgefteld , waar, IV. _ 
van de bynaam is ontleend, Sommigen hebben Én 
het Glaux of Glaucoides genoemd, om dat het Hoorp- 
daar nàa gelykt. By BauuiNus heet het “TVE 
Kleine Moeras - Muur met, wilde ‘Thym Blaad. ee 
jes. 

Het heeft kruipende Stengetjes , die overal 
Wortelen en onder elkander verward zyn, eirte 
digende in een Roosje van Bladen, De Bloem. 
pjes komen aan de Stengetjes, in de Oxels der 
Bladen voort , en zyn als gemeld is. Dikwils 
komt de Kelk zonder Bloemblaadjes voor, dfaa- 
gende evenwel Vrugt, TourRNErFoRT heeft 
het Moeras - Glaux , met een geftreepte gefloote- 
ne Bloem en Dalai Bladen, getytelds — 


(2) ad met riermannigt aedladige. Bes, nge 


Dit is een teer Tats Plantje, in de Westefcaes 
indiën groeijende , *t welk rondachtige Blaadjes 
en in derzelver Oxelen eenzaame Bloempjes 
heeft. De Wortel is Vezelig en brengt kleine 
Knobbeltjes voort, De Steeltjes zyn twee Dui- 
men lang : de Bloempjes wit. Om de gelykheid 
der Geftalte heeft de Ridder het hier t’huis ge- 
bragt. 

Van de Tweewyvigen is de nd eam 


fz) Popi Floribus tetrandris monopetalis. JaCQ: Amer. 
Ef. roe. T. 130. f. 20. Ams. Acad, Vv. p. 412. Ammania 
hicta Sc. BROWN. Jam. 145. 
‚Bb a 
Il. DEEL, VII STUKe 


IV. 


388 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


onder de Heefters reeds befchreeven , en de 


ArDEEL Ryst betrek ik tot de Grasplanten : gaande der- 


Rróokn 
STUK. 


Driewy- 
wige. 


ex 
Partientia. 
T 


halve tot de Driewyvigen onder de Zesmannigen 
over ; waar van het cerfte Geflagt is 


Ru M Ex. Patich. - 


De byzondere Kenmerken van dit Geflagt zyn s 
een driebladige Kelk. en drie, famenluikende 
Bloemblaadjes; welke blyven en het beklcedzel 
worden van een driekantig Zaad, 

__ In hetzelve komen byna dertig Soorter , meest 
Europifche ‚ voor; dewyl de Zuuring en anderen 
vandien aart ook daar in begreepen zyn. Zy 
‘worden in drie Agen onderfcheiden „ als 
volgt. - 


* Tweeflagtige, die de ; Klepjes van de Bloem 
met een Korrêltie & getekend hebben, 
(1x) Patich met tweeflagtige Bloemen, de Klep- 
jes effenrandig , één- Korreldraagende: de 
Bladen Eyrond Lancetvormig. 


Dit Gewas wordt in de Hoven gezaaid en 


_derhalve Tamme Patich of Patientie genoemd „ 


‘welke naam misfchien van ’t Franfche woord 
Patience afkomítig is. Men noemt het, in ’ 
| La 


(1) Rumex Flor. hermaphroditis, en integerrimis unie 
câ GraniferÂ : Fol. Cordatis. Syste Nar. XII. Gen. 446. P: 
254. Wig. XIII. Gen. 451. p. 234. kes ze horen For 
lio blogs. C. B‚ Pin. 114, Lapathum (ativum, Dop. Pempt. 
648. 


Hes Ä NDR TA 3 
Latyn, zowel alsde volgende Soorten , Rumex ; iv 
want en ie-een Griekfcho woord: De es-4° va 
liaanen heeten het Lapatioof Rombice, de En- Goshae 
gelfchen Doek, de Duiefchers Mengelwurtz „STU*- 
Streiffwurtz en Zitterwurtza, of Grindwatre, DE. 
Alle welke benaamingen ook voepasfelyk zyn op 
de volgende Europifche Soorten, <7 

De tamme Patich krygt dikwils een Steng vaa 
eens Menfchen hoogte, De Bladen zyn fomtyds 
een Voet lang eneen half Voer breed , ten min-: 
fte wat de Onderften aangaat: want naar boven 
worden zy allengs kleiner. Zy-zyn ftyfachtig , 
ruuw en oneffen, De Zaadbladen zyn Pylvor= 
mig, als die van Zuuring, zegt Linn usen 
de Steng is wel rond, doch aen: Hy loopt 


tel is van buiten rood; var ole boel van Kleur. 
Het Kruid wordt tot Moes gebruikt, doch is 
gantfch niet aangenaam van Smaak, De natuur- 
Iyke Groeiplaats zou zyn in Iealie, 


Ca) Patich met tweeflagtige Bloemen, de Klep- U. 
Ran 
jes effenrandig , één Korreldraagende: de sangeiman 
toed- 
„Bladen Lancetswys Harken: wie 
| Men 
(2) Rumex Flor. Herm. Valy. integ, Sec, Mat. Med. 528. 
_ H. Clif. Ups, R. Lugdb. 229. Lapathum Folie acuto rubene 
te. G.E. Pin. 15s. Lapathum rubens. Dog. Pempt. 655. 
CAM. At 229. Lap. Sanguineum. LOB. /con. 290. GORK. 


Belg. 1o 
Bb 3 


Ì 


IL, DEEL. VIII, Sruk, 


300 _ LESMANNIGE Krurmen, 


IV, De Bloedkleurige Ribben en Aders der Bla- 
ARDEREe den oniderfieheiden deeze inzonderheid van de 
Ban andere Wilde Patich, Hier om noemt men ’ 
STUK, Bloedkruid of Draakenbloed in onze Nederlan- 
en den , daar het van zelf niet alleen in de Moest 
hoven ‚ maar ook aan Wegen en op ruuwe 
plaatfen voortkomt. Het gelykt anders veel naar 
de Spitsbladige Soort „/ en kan daar voor in de 
Geneeskunde gebruikt worden, Het Sap, dat 
men ter uitperst ; is Bloedrood en maakt Afgang 5 
doch het Zaad, in-Afkoekzel gemengd, zo wel 
als de Wortel, wordt tot Bloedítemping aange- 


$ 


edel wi À 
Ke 


om. 5 (3) Patich met bweefl. Bl. de K. lepjes effenran- 
Ramen dig „allen Korreldraagende: de Bladen Lan- 


werticiila= 
tas. celvormig, met Rolronde Scheeden. 
Gekranste, 

AE. (4) Patich met tweefl. Bl. de Klepjes effenran- 
ea dig, allen Korreldraagende : de Bladen 
eej Lancetvormig ‚ met fiaauwe Scheeden. 


Deeze beide Soorten zyn als Virginifche Plan- 

_ ten door den Heer GRronov1us opgetekend, 
In de is een-Cylindrifch Vliezig 
Stoppeltje, dat het Leedje byna tot de helft be- 
kleedt ; doch in deeze niet. De Bloemfteeltjes , 
in 


(3) Rumex Flor. Herm. Sec, Eapath. Aq. Fol, longis an= 
guftis acutis ec. GRON. Virg. 39, 55 
(4) Rumex Flor. Hermaphr. Sc. Rumex Aq. &c. ColD. 
Noveh. 33. Lapathum Fol, longis_ latis vix acuminatis &C* 
GRON. Virg. 393 55 


HE XA ND RI A zot 


in de andere dikker, zyn in deeze Haairachtig _ IV. 
dun. Zy is meer gepluimd ; de voorgaande meer Argiske 
geaaird en heeft de Bloempjes Kranswyze aan Hoorp- 
de Koietjes der Stengen of Takken, Cray-°TUE 
TON fchryft aan deeze roode Ribben en Aders „; Ke 
toes doch LinNaus heeft ’er vafrbekomen,’ 

die ze niet hadt : waarom, mooglyk , de Blocd- 
ftreepige door zyn Ed. ook als een Virginifche 

is aangemerkt. De Wortel is van buiten zwart, 

van binnen geel. 


(5) pee met tweefl. Bl. effenrandige Korrel- 
ende Klepjes en Lancetvarmige ge- erpen 
sf de fpitfe Bladen, Gekrulde, 


De Wilde Patich komt met fimalle gegolfde 
of gekrulde Bladen door geheel Europa, op wil- 
de woefte plaatfen, aan Wallen en Wegen, in 
vogtige Weiden, en aan de kanten van Slooten , 
veel in onze Nederlanden voor; doch de Heer 
HarreERr oordeelt dezelve niet weezentlyk van 
de Water- Patich te verfchillen, 


Te 


(6) Patich met tweefl, Bl, en getande Klepjes , 
al- Per Ms câ- 
rioides. 
Smalbladi- 
(5) Rumex Flor. Hermaphrod. &c. H. Cliff. 138. FE. Suec.pe, 
294, 314. GORT. Belg. p. 103. se AZonsp. 186. GER 
Prov. 445. KRAM. Anflr. 102. Fi. Lapp. 129. Lapatham 
Folio acuto crispo. C. B. Pin. 115. Lap acutum crispum 
TAB. Je. 436. B, Lap. Folio longismo crispo. BOERH. Zan. 
2e Pp. 35. N. ro. 
(6) Rumex Flor. Hermaphr. &c. 
Bb 4 
IL. DEEL. VIJL. STUK. 


só3 ZESMANNICE KRUIDEN. 


IV. allen Korreldraagende , de Bladen Laneets 

AFvEEL. vormig. 
fi | 

_Deeze , ook in Virginie groeijende , is een 
Drieuy- zeer Vakkig Plantje, van een Span hoog, met 
vig Lancetvormige , gefteelde ‚ gegolfde, gladde, 

effenrandige Bladen, terwyl de Klepjes der Blocs 
_men wederzyds drie. lange Tandjes hebben , zyn= 

de allen gedekt met groote bleeke Korreltjes. 


(7) Patich met tweefl, BĲ. de Klepjes hi 


Pt vo geborfleld , ket eene Korreldraagende 


£che. Esten Deeze hecft , dan de Klepjes der Bloëmen , 
zeer lange Borftelachtigë Tandjes; > waar door 
de Zaadhuisjes zig als-gebaard vertoonen. De 
Grociplaats is gefteld in Egypte , alwaar For ss 
KAOH Leen Soort van dit Geflagt vondt , met 
gebladerde Aairen , welke. cenigszins naar deeze 
fcheen te gelyken,-Hy heeft ook de voorgaande 
en „volgende , aldaar of in Arabie, NMO 


men (*). 
wijt. (8) Patich met tweefl. Bl, de Klepjes allen ge- 
pie emee IE es tanden eerdre de Bladen Lan. 
_cetvormig. 


T'hansis deeze, ook uit Eese afkomftig , van 
de 


(>) Rumex Fipr. Hermaphr. &ec. FH. Ups. 89. Wacu. Uler. 
391. Lap. egen @nnuum „ Parierauie falijs &c. TiLLe 
djan TT: zoete t 

(*) Flor. pn Amab. p. 

(2) Rumex Flor. Hermaphr. nà Lapatham Zgypt.Cap{ul. 
feminis albâ & crenatâ. Dirr. ERA. zor. T. 158. £. J9te 


Erres DR A a: 
de voorgaande afgezonderd , doordien zy de 
‘Tandjes geenszins Borftelachtig of langer dan de: 
Klepjes heeft , en van de Zesde bont vier Hoorde 8! 
‘Faudjes Klsvormig zyn „ door Lancetvormige STEE: 
‘Tandjes. Het komt hier dan op een zeer fyne sf! ME 
» onderfcheiding aan: terwyl de Bladen, in alle 
drie Soorten , Lancetvormig of langwerpig zyn. 

De Bloemen kwamen in de Upfalfche zydelings 
voort; in die van DirrrNios Kränswyzeom 
de Streng , die gebladerd was en geaard, -an=: 8 
derhalf of twee Voeten, in die van den Upfal- 
fchen Tuin maar een Span hoog, Naar alle ge- 
dagten zal in dé Patich, welke in Egypte en 
Arabie groeit , niet minder Verfcheidenheid plaats 
hebben dan in onze Wilde Patich, Immers de 
RD ‚ vanden Heer ForskAoHr in Egyp- 
genomen, welke hy Como/us noemt, ver= 

fehilde. zeer in de deelen der Vrugtmaaking, 
' De Kelk van deeze hadt maar twee Blaadjes Rumex 
en de Bloem beftondt uit twee gétände Klepjes ,E4/4 
waar van het binnenfte grootst. De Klepjes wa- de: 
ren vyf of zeventandig. ’t Getal der Meeldraad. 
jes was vier, der Stamperen twee. De Stempel 
was in vyven verdeeld , het grootfte Klepje in 
de Vrugt Korreldraagende. Het Kruid, dat hy: 
in December aan ’t Kanaal by den Tuin van 
Ibrahim Bey, te Kairo „zag bloeijen en Vrugt. 
draagen „hadt een leggende ronde, roode Steng, 
van anderhalf Duim dik (*) ‚ in een Aair uit- 

loo. 


193 
Aspear d 


(*) Hy zegt alleenlyk, fesguipollicaris; dit kan , myns 
oordeels, nierdande diktebetekgpen. Db s 
IL, DEEL, VIII, STUK. 


394 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


IV. loopende,-welke niet alleen tusfchen de Bloe- 
Apske men gebladaedn. maar ook van boven met Blaad- 
Häas jes gekroond w. 

STUK; Tot klaarder ges van de gefteldheid der 
Te Klepjes , heb ik in Fig.2, opPrLaAT XLVIL, 
Pl XLVIL. de Afbeelding gebrage van de Vrugt eener Jar 
- panfche Patich , uit myne Verzameling , die 
met de bepaaling van deeze Soort volkomen 
ftrookt. De Bladen , immers, zyn Lancctvor- 
mig, de Bloemen tweeflagtig en de Klepjes alle 
drie Korreldraagende en getand. Dit laatfte ver- 
toont zig duidelyk in het viermaal ‘overlangs ver- 
moose. Zaadhuisje by Letter hb, dat, geopend 
en uitgebreid ‚ van onderen voorkomt als 
ws 0 en dus het driekantige ad, uitgeeft , 
even vant vergroot by d, ’-welk in die Klepjes 
was begreepen. Deeze Klepjes,zynde de voort- 
gegroeide Blaadjes van de Bloem , als gezegd is, 
hebben ieder zulk een Korreltje als een Beursje 
uitpuilende, van binnen Sleufachtig.en dus ge- 
fchikt om de drie uitfteekende hoeken van het 
Zaad te bevatten. Zeer fraay zyn deeze rosach- 
tige Klepjes verfierd met een geweefzel van 
bruine Adertjes. In ’ Bloempje komen die Kor- 
relachtige laaien veel kleiner en byna onzigt- 

baar voor. 

ee (9) Patich met tweefl. B. de Klepjes getand 
marisimas. Ten Korreldraagende; de Bladen Liniaal. 
Oeveriché, ‚ Aan 


(9) Ramex Flor. Hermaphr, &cc. It. Scan. 248. FJ, Suec. 
il 


H re X AN DR IA 395 
Aan de Zeekusten van Europa, zo in Italie 
als in‘ Sweeden , groeit „deeze , die-de Bladen 


VE. 


ArDai, 


zeer fmal-en fpits- heeft, den Wortel rood, de ion 
Bloemen geel , weshalve het „Anthoxanthon ‘vanSTox ra 
fommigen is geheten, Het heef weinig meer „a, 


hoogte dan een Matmjn 
(to) Patich met zweeft Bl. de Po getand 


en Korreldraagende, de Bladen lang ElaPEs divarie 


Rams 


vormig flomp en ruigachtig. pu 


Deeze groeit op de Velden in Italie; Wegens 
de langte der zy - Takken ‚die wyd gemikt 
zyn „ heeft zy deh bynaam. 


ZEE Patich met tweefl. Bl, de Klepjes getand 
et eds kee Hart- 


en. vormig } 


De ‘Spitsbladige zie kont in onze Neder 
Dees Tile 


1. N. 313. Lapathum Aq. Luteole folio, TOURNF. Zrf?. sog. 
Lip: Aq. anguft. acum. Folio. Bocc. Mus. 11. p. 142. T. 
Fog. Lap. minimum. C. B. Pin. 115. Anthoxänthon. J. B. 
Eis. 11. p. 987. 

(ro) Rumex Flor. Hermaphr. Sec. Lapath. Arvenfe fut Le 
fütum , Folio one Caule longius brachiato, Sc. TILL. 
Pis. 93. T. 37+ 

(xx) Rumex es amet &c. Mar. Med. 176. H. 
Clif. 138. R. Lugdb. 229. GOUAN Monsp. 186. GER. Prov. 
446. KRAM. Auf?, 103. GORT. 54e. 104. Tapathum acutum 
be Oxylapathum. J. B. Hif?. ll. p. 85. Lap. Fol, acuto plano, 

„B. Pin. ris. LOB. Je. 284. B, Lopathum acutum minie 
mum. Jhid. Gonz. Belg. 104 


II. DEEL. VII. STUKe 


xr. 
Aeut ss. 
Er eig 


396 ZESMANNIGE KRUIDEN: 


IV. landen en“in andere deelen van Europa, by de 
AFDEELs Gekrulde en andere Soorten van Wilde Patich 
Hoor voor , welke het Landvolk Leeken noomt , mis- 
STUK. _ fchien om de verachtelykheid van het Kruid. In 
ie 9)" Provence noemt menze Rénebre, In Switzerland 

groeit dezelve, zo de Heer HALLER aante- 
kent , fomtyds drie Ellen hoog. Hier valt zy 
kleiner en fchynt dikwils naby te komen aan de 
Bloedftreepige ‚ voorgemeld. De allerkleinfte 
Spitsbladige van Loper zal hier ook behoo- 
ren : maakende het verfchil van den Grond en 
Groeiplaats dat onderfcheid van Gewas. De 
Wortel is geel en komt, zo wel als de Bladen 
en ’t Zaad , onder de Winkelmiddelen voor. 
Men nielfeze uitwendig als zuiverende „ tegen 
Huidziekten ; inwendig als Ontlafting maakende, 
voorgefchreeven ; waar in deeze Soott meest be- 
antwoorden zou aan den Griekfchen naam, De 
Wortel tot poeijer en met Hennendrek tot een 
Pap gemaakt, zegt men een zeker Middel te- 
gen SCN, te Zyn; by * Gemeen in ge- 
bruik 


XI (a2) Patich met SAAS Bi; ss Kort 
sbiofifalase draagende Klepjes en lang Hartvormige 
Sto 


Rang flompachtige gekartelde Bladen, _ 


Door 
(*) Marp. Als. p. 162. 


(12) Rumex Flot. Hermaphr. &c. Lap. Invol. Sem. den- 
tata 8&c. HALL.“ Helv. 172. Lap. fylv. fol. fubrot. Moa, 
Fi. 1. ps sto. Lap. folia minus acuto: C. B. Pin. rr. 
Lap. vulg. Fol. obtafo. J. B. hi Hifk. 175. Lapathum. 
Cam. Epit. 228. GORT. Beg. 1o4 


Msi MDR EEN 9np 


Door de flompheid dêr Bladen, ‚by den Wor- ry 
tel naar-die van Becte gelykende, verfchilt dee: Arpzers 
ze alleen van de voorgaande , volgens C AME“ Hoorps” 
RARIUS , die ‘er byna de zelfde kragten aan srux. 
voefchryft. Van de Water-Patich is zy door Trigys 
de getandheid der Zaadklepjes ligt te onder- an 
fcheiden. Zy komt by de voorigein de meefte 
deelen van Europa voor, en overvloedig op 
Zandige Gronden , als ook in de Moeshoven 
van onze Nederlanden. 


jes ; byna maar één Kocrelornanendns de Ne mi 
We ortelbladen Lierachtig. Schoone, 


‚ Deeze heeft haar bynaam wegens de fraai 
heid van ’t de welks Wortelbladen naar 


ee van > Schilden, | 
een Zy Renes naar °% end or en 
breeder , hebbende wederzyds een uitgulping 
by den Steel, De Stengbladen zyn langwerpig 
Eyrond en niet uitgehoekt: de Bloemtakjes 
Omgeboogen: de Klepjes van den Kelk getand , 
aan de tippen ftomp, waar van het buitenfte 
een 


Ui Rumex Flor. Hermaphr. &c, Lap. Fl. Herm. Fol. 


Mor. Hift. 1, p. sso. Lap. pilehrum’ Bogonienfe Greate. 
1- B. Hifl. Il. p. ses. Raj. Hifl. 174. Lap. Arvenfe fabhir 

fatum Bec. Tart. Pis. 93. T. 37. £. 2. HALL. oge geh 
War. lllsfis. 5. Goar. A 103 


‚ , He Dak. Vil, SrU& 


Pd 


393 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. een Korreltje draagt, in de overigen is het 
An nrd: zeer flaauw (*). De Groeiplaats is in Engeland, 
Baeke Vrankryk en Italie , ja, volgens BoeRHAA* 
STUEe _ ve, ook in onze Nöderlarided. 


ij KaG Tweeflagtige, die de Klepjes zonder Kor- 
reltje, of naakt, hebben; 


xiv. _ (14) Patich met tweefl. Bl, en getande naakte 


Beente: Klepjes; de Steeltjes plat verdikt en omge: 

phorus. boogen. 

Osfekoppi® 

Ee De omgekrulde Kelkblaadjes geeven aan de 
Zaadhuisjes-de vertooning van een Osfekop, in 
deeze Soort, welke Zuuring van Napels. met 
Ocymum - Bladen is genoemd geweest , groeie 
jende in Italie, Drie Bloempjes komen altoos 
35 malkander voor. 

xv. (15) Patich met tweefl, Bl, en ongetande naakte 
ala Klepjes; de Bladen Hartvormig glad, ge“ 
Pacich, | fbi Est. 


Door 


(*) In deeze Soort fchynen dan de Zaadklepjes van den 
Kelk, niet van de Bloem , afkomftig te zyn. 
(ra) Rumèx Flor. Hermaphr. &c. H. Ups: go. Rum. Fr. 
st. Cal. reflexi Bovinum zeferentibus. H. Cliff: 139, 
Acetofa Ocymi folio Neapolitanz. C. B. Pin. 114. Bucepha- 
tophoros. Cor. Eepbr. 1. p. 151. T. 150. hea Zen 
(xs) Rwsex Flor. Hermipht. &c. Fl. Succ, II. N. 31Se 
Mar. Med. 177. Lap. Aquaticum Folio Cubitali. C. B. Pin. 
116. Lapethum paluître. TAB. Je. 437. Hippolapathum. DA- 
Lec. Hit. 604. CAM. Epit. 252. Herba Brittannica. MUNT- 
Mlonogr. T. 1. Hydrolapatham majus & mirus. Log. Js. 28$ » 
286. Lapathum Aq. minus. G, B. Pin. 116. 


H ze Ee WIDE EIK 599 


Door deeze bepaaling inzonderheid wordt dee: IV. 
ze Soort vande Gekrulde Patich onderfcheiden ; Ln 
by welke zy aan de kanten van Slooten en Graf- Hoorps 
ten, Meiren en Moerasfen, zo in onze Neder- MES 
landen als door geheel Europa groeit. Men vinde nia” Ged 
‘er een Groote van, die de Bladen dikwils meer 
dan een Elle lang heeft, op fommige plaatfen, 
en de Steng één of anderhalf Elle hoogen 
eene welke Kleine Water - Patich genoemd 
wordt; hoewel BoenMmeEr deeze, in de Leip- 
ziger Kruidbefchryving ‚, voor eene byzondere 
Soort houdt. MuNTIiNe heeft ‚ met veele re= 
denen , getracht te ftaaven, dat de Groote Wa» 
ter -Patich de echte Britannica der Ouden zy, 
en die benaaming moest, volgens hem , niet van 
% Eiland van te! Brittannie „ maar van de 


en ica of hica uitwerping. Dus zou die nâam een 
Kruid betekenen , ’t welk Tanden „ die wagge- 
len en anders uit zouden vallen, vast zet. Een 
famentrekkende kragt heeft , zo wel als een bite 
terachtige wrange Smaak, in de Wortel plaats, 
gelyk in de Spitsbladige en andere Soorten. Dee- 
zeis ’t, welke eigentlyk Peerdick of Paardik 
geheten wordt. Men noemtze , in de Elfaz, 

Water - Rhabarber : wânt , op drooge olhatfch 
geteeld, heeft de Wortel een aanmerkelyke pur- 
geerende kragt en wordt derhalve het Gemeen , 
door fommige Chirurgyns, by dubbelde Gifte „ 
, in 
‚U DEEL. VIII STUK, 


400 ZESMANNIGE KRUIDEN: 


IV. ín plaats van Rabarber ingegeven; zo Doktor 
Arpsale Mar pus verhaalt (*). 


ie 

STUKe (16) Patich met oweefl ‚ Bl, en effene Klepjes: 
Xvr de Bladen Hartvormig; de Steng Boom- 
Raumex 

Lunaria. achtig. 

Boomach- 

E Deeze Boomachtige Patich, ct byna ronde 
Bladen, in de openbaare Kruidhoven bekend en 
van de Kanarifche- Eilanden afkomttig , heeft de 
Bloem in drieën „ niet in zesfen gedeeld, zegt 
de Ridder, Het Maankruid der Arabifche Wys- 
geeren hadt Klyfachtige Bladen , en fchynt dere 
halve hier van te verfchillen , doch de Heer 
HArrer merkt aan, dat de Blaadjes in de 
jongheid rond, inde volwasfene driehoekig zyn, 

(17)-Patich met tweefl, verdubb. Bl. en alle 
seed Klepjes zeer groot, Wliesachtig , omgebocs 

Veficarius. gen: de Bladen onverdeeld, 


Blaasdraa- 
: De Vrugt van deeze ís Blaasachtig , waar van 
zy den naam heeft, komende ook in de open- 
baa- 
_(*) Hif. Plant, rie: p. 1ó3. 

as) Rumex Flor. Hermaphr. &c. Vir. Clif. 32. Cliff. 
139. R. Zugdb. 320. ia Arborescens {ub ars folio, 
PLUK. Alm. 3. T. 252. f. 3. Lunaria Ees Arabum. Je 

B. Fit. Il p. 994? HaArr. Helv. 16 
C17) Rumex Flor. Hermaphr, enn &c. H. Clif. Ups. 


» 


diculis donatis. C. B. Pin. 114. Prodr. 54. Mom. Hit. Ilp. 
583. s. 5. He 28. se 7. 


His: ANDERE GAS qr 


baare Tuinen voor, Men vindtze Amerikaanfche ae ; 
Zuuring, met zeer lang gefteelde Bladen ‚by de vir 
Autheuren genoemd, BAUHINUS befthryfize H OTE 
en Morrison beeldtze af , onder dien naam. ze hin 
LiNNAus, echter; ftele de Groeiplaats in nia. 
Afrika te zyn3bevoorens in Afrikaen Amerika: 
BurMANNUs in Afia, Afrika en Amerika, 

De laatfte hadt een Zuuringachtige Patich met 
rondachtige Bladen van Java ontvangen 5 doch in 

de Afbeeldingen van deeze Soort zyn zy zoda- 

nig niet. Het is een Jaarlyks Zaaygewas , welks 
Bladen driekantig of Pylvormig als die der Mel- 

de, en zeer lang gefteeld , een Zuurachtigen 
Smaak hebben, volgens BAUHINUS. 


C ps Patich met tweefl, afgezonderde Bl. het XU, 

ééne Klepje een e Vliezige Netswy- pis nad 

ze Wiek heblende: de Bladen als witger Noot 
knaagd, 


De geleerde S H A w vondt deeze Soort, gelyk 
vit de bepaaling blykt, in Egypte: ForsKA- 
onr heefc wel de Blaasdraagende , maar niet 
deeze , aldaar aangetroffen, Het kan de Gefchil- 
derde ( Rumex piëlus) niet zyn, welke zyn Ed, 
by Rofette doorgaans op Zandige plaatfen vondt: 
want die hadt de Klepjes Korreldraagende onge- 

tand , 

(18) Ramer Flor. Hermaphr. diftin&is &c. R. Luedb. 230. 
Acetofa FEcyptia Rofeo feminis involucro Folio lacero Lippi. 
Snaw. Afr. 5. f. 5. 

Cc 


IL. DEEL. VIIL, STUK. 


402 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


IV. tand, de Bladen Liniaal, Vinswyze gekarteld: 
NE De Bladen zyn hier op de kanten als uietge= 
Höori fcheurd , gelyk zin de Rakette: de Klepjes van 
STUK. de Zaadhuisjes,wel een Duim groot, Rooskleu- 
en WI rig, aan de kanten getand , rondachtig, doch 

van onderen en van boven in twecën gefpleeten. 


XIx. (19) Patich met tweefl. afgezonderde Bl. Hart- 
Rum 


en vormige flompe „ effenrandige Klepjes en 
rent _Eyrond- Pylvormige Bladen. 
Ché - 


De Bladen zyn in deeze „ die in Barbarie cn 
Spanje groeit „ook uitgehoekt, *t Gewas is lang 
bekend geweest ‚ en wordt Stinkende Zee- Pa- 
tich genoemd van BAUHINUS, die zegt, dat 
het aan den Zeekant piet wyd van Montpellier 
voortkomt. By Govan nogthans vind ik het 
niet gemeld, Het blyft over. 


xx. (20) Patich met tweefl. Bl., Piekswyz’ Hart- 
Seatafus. © vormige Bladen en ronde Stengen. 
uring. 

Dee: 


6? Rumex Flor. Herm. dift. &c. Acetofa dentata peren- 

. Hift. 44. Acetofa Veficaria- tana &c. MOR: 

Er. uts. f, 8. Lapathum maritimum foetidum. C. D. Pin. 
116. Prodr. 56. 

(zo) Rumex Flor. Herm. Fol. Cord. Haftatis. Wir. Clif: 
R. Lugdb. GouAN Monsp. 138. Acetofa rotundifolia Horten- 
fis. C. B. Pin. 114. TOURNE. Jnfl. s03. GER. Prov. 447- 
ain androgynum acetofum &c. Harn. Helv. 170 
Scor. Carn. 1ac. Oxalis rotundifolia. Dop. Pempt. 649. B, 
kenia fcutata repens. C. B. Pin, 114. Prodr, sa 


Pes 


HEEK WEB ARK 403 


_Deeze Soort is de dóor geheel Europa zobe-_ IV. 
kende Tuin-Zuuring , welke men, by Mon- et 
TING, in Gemeene, in Roomfche of rondbla: Hoorne 
dige en in Spaanfche; die de grootfte is van STUE 
Blad , onderfcheiden vindt, De Gemeene is door „;,, Hey 
Ray op Gebetgten in Engeland » door HAL- 

LER in Switzerland, op de Alpen, door Vo r- 
KAMER in Beijeret wild groeijende gevon= 
den (*). Door kweeking fchynt die zodánig vers 
anderd te zyn, dat zy ronder en grooter Bladen 
heeft, wordende dus gemeënlyk Zuuring of ook 
Zurkel, in ’t Franfch Ozeille of Aigreue, in't 
Engelfch Sofret , in *t Hoogduictch Ampfef of 
Rn » in ’t Spaanfch Azederas en in 
Latyn Acetofa genoemd, wegens den zuuren 
Smaak, die ‘er ook, by de elen Grie. 
ken „den naam van Ozalis aa doet geeven. 

De kleine Schildbladige Zuring: ‚ inde Kruid. 
tuin te Padua gegroeid , met kroipefde Stenget- 
jes van vier Bane re: en Blaadjes als een 

Nä- 


(*) Zonderlingis’t, dat mênze, in Switzerlanden Provence , 
tusfchen Steenhoopen zou aantreffen, gelyk de Ridder zegt. 
Heer HALLER verhaalt ; dat 2y door HuBenuä ia 
Graauwbunderland „aan de Grenzen van Swaben , omftreeks 
Pluis, overal gtoeijende gevonden is in de {chuinfe Beddinz 
Ben van beweeglyke Steenen , aldaar Rieferen genaamd. In 
Provence grocit zy ‚volgens GERARD , op Steenige Berg * Vels 
»den en inde Valeijen, wild, Te Montpellier in Lenguedok 
Wordt zy volgens GOUAN, gelyk. by ens in de Tuinen, ge= 
teeld en tot Moeskruid gehouden. 
Ce a 
KE, Deer. vii, STUK: 


404  ZESMANNIGE KRUIDEN, , 

IV. Nagel -groot ; wordt als eene Verfcheidenheid 
AFDEEL nier huis gebragt tot dit Gewas , ’t welk ‘er 
Hoorp- ontzaglyk- van verfchilt. De Geftalte is ieder- 


tee een bekend, De Bladen ftaan niet alleen overe 
re - . . 
vige. end, maar vooral ; wanneer het in ’t Zaad (chiet, 


de Stengen, die ftevig zyn en fomtyds opfchiee 
ten tot twee Ellen hoogte, zynde dan beladen 
met een groote Aair van Bloemen, op welken 
gemeenlyk een driekantig zwart glanzig Zaad 
„volgt. Men vindt- nogthans gewag gemaakt van 
eene onvrugtbaare Zuuring van deezen aart, die 
het Mannetje ‘fchynt te zyn van deeze Soort, 
De Tuin- Zuuring is van grooten dienst in de 
„Huishouding, dewyl zy allerley foort van Moes, 
Vle pk RE a isfen, fi aatr ly} 2 1 ‚ maar 
ook gezonder maakt, voor heete Galachtige Gee 
ftellen , in welken die Kruid, door zyne verkoe= 
lende hoedanigheid , tot een Geneesmiddel kan 
ftrekken. Het bedwingt de Galbraaking en her- 
ftelc. den Appetyt, ja neemt de Dorftigheid weg , 
in allerley bederflyke Koortfen, Men kan het 
uitgeperfte Sap of Afkookzel der Bladen gebrui 
ken laaten. Het Zaad heeft een Hartfterkende 
hoedanigheid en is eenigszins famentrekkende 
en-ftoppende , gelyk inzonderheid de Wortel, 
die aan ’t Afkookzel eene roode Kleur mede- 


deelt. 
Ax (21) Patich met zweeflagtige Bloemen , die twee 
en Meeldraadjes hebben. 
Tweewy- Dee- 
vige. 


Cr) Zamex Flor. heemaphrodisis digynis. He Cf, 138 
Ee 


HE xXx A ND RI A. qof 


Deeze, die de Rondbladige Alpifche is vanC, IVe 
BaAuHINus, heeft het Loof als van Lepel- hi wit; 
bladen’, doch Brad uitgerand, De Kelk Adorpe 
is Bwdbtaars ‚ zo wel als de Bloem, die Zes ns 
Meeldraadjes en twee Stylen heeft, verfchillen-nia Ss 
de dus aanmerkelyk van de anderen. Het Plant- 

‚op de Muuren van een Gasthuis op den: 

grooten St. Bernhards Berg, in Switzerland, ge- 
vonderi , was minder dan een Handpalm hoog: 
en hadt zeer lang gefteelde Blaadjes. Het groeit 
ook „ volgens LinNnaus, op de Laplandfche 
Bergen en volgens GERARD in Provence, 


XK Met tweebeddige Bloemen. 


EE Patich’ met ireen onvrugtbaare en xxu. 

Zrouweljk „ met gekartelde naak= Sg 

te ; Klepjes en fen flompe rimpelige Alpiiche, 
‘Bladen. 


‚De Monniken - Rhabarber der Winkelen een 
Be- 


KR. Lugdh. 230. Fl. Succ, Lapp. Acetofa rotundifolia Alpina. 
C. B. Pin. 114. Prodr. ss. Oren. Dan. T. 14. Acetola re- 
pens, Coch!earix foliis &c. PLuK. Aùm. 3. T. 252. f. 2, An 
cetofr Britannica rotundifolia. Fr. compresfo. BLAIR Obs. 
err: 8). 

(za) Rumex Flor. hermaphr frexilibus, foemineisque en 
Rum. Fol. Pedali cordato &c. Lap. Androgynum ebruûfo- 
lium. HALL. Helv. 170. Lap. Hort. rotundif. five Monta- 
num. C. B. Pin. ars. rotundifolium. Crus. Hij. IL. p. 69. Rha- 
barbarum  Monachotunr, Jfat. Med. 178. Lap. Flor. fuper. 
masculis ,infer. foemin. Fol, Cordatis. ZINN. Goett. 3 


. 


M. DEEL, VIII. STUK 


4c6 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


geacht deeze Soort te zyn ‚ welke in Switzerland 


“zeer gemeen js omtrent-deBerg - Stallen op de 


Alpen, Het komt ook in de Zuidelyke deelen. 
van. Vrankryk. voor, en op. verfcheide „plaatfen 


van -Duitfchland. Ten opzigte der Ooftenrykfe 


Bergen fpreekt Cuustus 'er dus van. «Op 
» Alle die Ruggen „ inzonderheid omtrent de 
» vogtigfte plaatfen „ alwaar de Beeften , die 
» men ‘erin de Zomerfche Maanden voedt, 
>» gewoon zyn om-te drinken by een te komen ,, 
‚valt zeer menigvuldig die groote. Patich ‚met 
» breede en cirkelronde Bladen , welke fommi-: 
gen 1 verkeerdelyk Rhabarber meenen te zyDe 
„> Dezelve, nogthans, heeft den Wortel niet, 


sa Zelyk menze gemeenlyk afbeeldt, even als _ 


»» de Radys of Paarden. Patich (*) „ regt in 
», den Grond pneerdaalende, maar langs de Ops» 
„> pervlakte , byna als die van de Kalmus en _ 
„, Irisfen, kruipende, fomtydseen Arm dik , met 
»‚ Vezels hier en daar vast, voorwaards aans - 
2» grocijende en voortdoopende „ gelyk dic van 
ss de Kalmus en ‘t Salomons-zegel Kruid , van 
‚ binnen uitden geelen paarfchachtig, Gedroogd 

s zynde , zweemt dezelve naar Rhabarber en 
» kleurt niet minder af.” 
Dit Kruid, dat in geftalte en grootte naarde 
Rhabarber zweemt , is van fommigen daar voor — 
gehouden en gebruikt ; doch het heeft naauw- 
lyks 


(*) Dit is de Groote Water -Patich, hier voor befchree 
ven. s ens 


e 
Kirs Mn A 


Iyks andere hoedanigheden dan de gewoone Fe 
Patich of Paardik , zo Lorer aanmerkt, door vir. 
wien nogthans de onderfte. Bladen , volgens vak 
HaALLEr, te rond zyn afgebeeld, Deeze Kruid. * 
kenner houdt hetzelve , benevens de voorge-ria. 
melde Spitsbladigeen Gekrulde, a's cok de Groo- 
te, Kleine en allerkleintte Water - Patich, als 
temaal voor Verfcheidenheden : , want, zegt 

» hy, de Kransjes, die in de jonge Plant zeer 
s, digt by elkander waren, verfpreiden zig door 

s ’t opfchieten : de Bladen, onder aan ftomp 
»» cn breed , worden {maller en fpifer naar bo- 

ss ven : in de jongheid krullen zy zig aan de 
4 kanten oms doch worden vlak in de Ouder- 
5» dom, De Goudkleur der Aairen verdwynt op 

> zyn tyd, en wordt donker, zo door de Meel= 
» draadjes als door de Zaaden. De Bladen, tus- 
9 fchen de Kransjes ‚zyn in de jonge Plant ver= 

… borgen, doch komen te voorfchyn in de vols _ 
‚… wasfene en fleeken uit , en wat dies meer 


Trigy= 


en Se 

Indien echter de hier voor befchreevene Pa- 
tich- Planten tweeflagtige Bloemen hebben ,„ zou= 
_ den zy weezentlyk van deeze verfchillen , die, 
volgens de Waarneemingen van ZiNNrus, by 
Gotcingen, de-bovenfte Bloemen van de Aairen 
Mannelyk , de onderften Vrouwelyk heeft s 
zeer met het vereifchte tot bevrugting overeen- 
komttig ; en Hartvormige Bladen, van grootte 
als die van de Rhabarber 5 doch gerimpeld , vol- 
gens LINN zus. 


Pa: 
Il, DEEL, van. STUK. En in (23) : 


408 ZESMANNIGE KRUIDEN, 


IV. (23 ) Patich met Manwyvige Bloeme CH) s 
Arpeel. de Wrouwelyke Kelkeneenbladig ; de buiten- 

Vin 
Hoorp: fie Klepjes met omgeboogen aad heb- 
STUK, bende. 

XXII. 


pian gg De Kandiafche Beete met gedoornd Zaad is 

Gedooru- hier betrokken. Men vindt ’er de Afbeelding 
van by C‚ Bauminus , die aanmerkt dat de 
Stengen een Elle lang zyn en langs den Grond 
verfpreid: de Bladen als die der Zwarte Beete, 
doch kleiner en lang gefteeld. Men vindtze in 
de Europifche Kruidhoven. TourNerorT- 
hadtze tot de Spinagie thuis gebragt. 


xxv. (24) Patich met: Twechuizige Bloemen, Pieks- 
Gekte 0 ys’ Lancetvormige Bladen en uitgebreide 
belde. ; Ooren, 


In Ialie is de Groeiplaats van deeze, welke 
naar onze Veld-Zuuring veel gelykt en ’er wel 


een 
(23) Kumex Flor. an Calyeibus we mono= 
phyllis &c. Cal. Fr. natis. A. Clif. 159. R. Lugdb. de 
Govan Jfonsp. BEE man vca Semine, ech ato. C. 
Pin: rie. Predr. 51: Bern Gret. Sem. SpinofeJ. B, Hin. ie 
Pp. 962. 
(* temmen e Aen is wat duifter uitgedrukt ; beter 
wate % gezegd Afanw Plans: dewyl zulks betekent ‚dat 


pe Mannelyke a Enbenens Bloemen drasgt, wendt 
even ‘t zelve dat anders door Morvikia of Ee nhui uizige bere- 
kend word:. Des de Bloemen van decze Soo:t Tweek 
Eenhuizig zyn, gelyk die van de volgende Tweebuizig. 

(24) Rumex Flor. Dioicis , Fol. Lanceolato-= Sagittatis , 
Hamis patentibus. Acetofa kabweit Radice. C‚ B. Pis. 114 
Ozalis tubezofa. Dop. Pempt. 649. 


dl 


Ke, 
EEA END REK Mk 


een Baftaard-Soort van zou fchynen te zyn5 IV 
doch de Ooren der Bladen gaapen van agteren kr 
meer en de Stoppeltjes zyn langer: terwyl zy Hent | 
veele Knobbeltjes aan de Wortelen hangendeSTur. 
heeft. De Steng is opftaande en niet getakt 77% — 
volgens den Ridder. 


(25) Patich met Tweeluizige Bloons en Piek- xev. 
vormige. Bladen , die gevingerde Ooren 
hebben (*). 


leen vid 
Veeldeeli- 
“Op de Bergen van Toskanen, het Napelfche, 
als ook in de Levant, wordt de Groeiplaats’ 
van deeze Soort gefteld te zyn. De Vingerach- 
tige verdeeling van de Kwabben der Bladen maakte 
ze ere AE 


(26) Patich met et Tweehuizige Benen en lng: as e 
_werpige Pylvormige Bladen. Di Ee 
(25 ) Ramps en „Digieik Fol, Hatatis, Aurieulis phat r 
Mus oe 5 5 Pp. 164. Te: 


126. 
(*) Ik volg hier de Spéc. Piantarum: want Agrieulis Has- 
en gelyk het iz Syft. Nat. Weg. Ed. Kill. is veranderd, 
niet dan een misflag zyn. 
be) Rumex Flor, Dioicis , Fol. ers Sagittatis. Jfat, 
Med. sao. H. Cliff. 130« Ups. 89, R. Lugdb. 231. GOUAN 
Monsp. 183. FL. Belg: ros. Fle Succ. 295, 318. Lapp. 130, 


Ant. 31. Acetola Pratenlis, C. B. Pin. r14. CAM. Bpir.z3c. 
VAR. 2. Flore albo: TOUKNE. Zaft. 3. oxntis crispa. J. B. F2. 
MH. p. 990. TABERN. Ie, 440. 4. Acetolà montana maxima. C. 
B. Pin. 114. SCHEUCHZ. „Aip. 29. 5. Acer, montana Jate 
Ai totundo folie. Bocc. a 165. T. 125e 

5E 


UH. Deer, VIII, STUK, 


410 ZESMANNIGE KRUIDENe 


IV. Dit Kruid , onder den naam van Veid- Zuue 
Wb AST ring by ons algemeen bekend, groeit in de 
Haötb- Weiden of Graslanden door byna geheel Euro- 
STUK. pa, Men noemt het, deswegen, in ’ Franfch 
per EU" Ozeille de Préz, als ook Vinette of Saliette; in 
* Engelfch Wild Sorrel of Wilde Zuuring. Zur= 
kel is de benaaming , die ’er op fommige plaat- 
fen van ons Land, zo wel als aan de 'Tuin-Zuu- 
ring of Spaanfche Zuuring , voorgemeld , door 

onze Landsgenooten ‘aan gegeven wordt, 

In dit bekende Gewas zullen weinigen opge 
merkt hebben, dat ’er van hetzelve Planten zyn 
die alleen Mannetjes en anderen die niet dan 
Wyfjes Bloemen draagen : weshalve hetzelve 
tot de Tweehuizigen behoort, Onder de  Kruide 
kundigen zelfs zullen veelen , misfchien , niet ge= 
let hebben op het onderfcheid dier Planten , „ dat 

» paamelyk de Magretjes kleinerzyn , met paar- 
„ fche Bloemfteeitjes en gaapende Kelken , hebe 
„… bende zes Meeldraadjes met geele Knopjes 
s die paarfch worden „ uitgenomen het Voet- 
ss fluk , dat geel blyfe: dat de Wyfjes- Planten 
», grooter zyn ; en de grootfte Kelkblaadjes 
», omgebaogen ‚de kleinften opgeregt, het 
„ Vrugtbeginzel dekkende „drie Stylen met 
ss rcode gepluimde Stempels :-als ook dat de 
& egen allengs , tot witwordens toe , vere 
ss bleeken.” Dus heeft Doktor Scorot rr dit 
onderfcheid „ wel waardig in een zo gemeen 

_ Plantje onzer Velden met een keurig Oog nage« 
gaan teworden, voorgefteld en befluic daar vic, 
dat 


H E-X-A N D RI Ae 41X 


dat de Mannetjes - Plant ‚tot de bevrugting , 
niet grooter behoeft te zyn dan de Wyfjes, In 


vr le 


de Tweehuizigen , inderdaad, waar hec Stuif- Hott : 
meel door den Wind moet overgebragt worden „STUK: 


kan dit kleine verfchil van hoogte weinig nadeel … 
doen. Ondertusfchen vergaat wel het derde 
deel der Wyfjes - Bloemen zonder zig tot Vrugt 
te zetten, offchoon zy het Mannetje zeer naby 
hebben, getuigt die zelfde Heer, 
Aanmerkelyke Verfcheidenheden zyn tot dec= 
ze Soort betrokken, … Behalve. die met witte 
Bloemen „ door TouanNeErorT waargeno- 
men, komt er ook een Gekrulde op * Tapyt. 
Deeze allen groeijen op de Velden ; doch de 
Zeer groote Wilde eit Zuuring van C. B A u- 


HINUS is B SCHEUCHZER, HALLER 


en a ; Switzerfche Alpen gevonden, 
groeijende, zg de natuur der andere Planten, 
op de hooge Velden hooger, dan in de Valeie 
jen. Nog eene, die een zeer breed Blad heeft, 
nam BoccoNe in-Ttalie op de Bergen waar, 
Deeze beiden verfchillen anders niet van de 
gewoone Veld. Zuuring. 

Het Loof van deeze Plant komt met de Tuin= 
Zuuring, in hoedanigheden ; byraovereen. Men 
kan het als Salade nuttigen , gelyk by *e Landvolk 
dikwils gefchiedt, In. de koude deelen des Aarde 
bodems verftrekt het voor de. Ingezetenen en. 
voor ’t Scheepsvolk „ dat ’er aanlandt, tegen ’c 
Scheurbuik tot Medicyn. De Groenlanders men- 
gen, ten dieneinde, de Bladen van Veldzuuring 

en 


il 


. DEEL. VL STUK, 


ride, « 


ar? ZESMANNIGE KRUIDEN, 


IV. en Lepelbladen , in hunne Pottagiën onder 
rn een (*). Voor ’t overige is aan den Wortel een 
Hoorp- byzondere kragt, tot het wegneemen der Vere 
STUK. _ftoppingen vande Lever, toegefchreeven Boere 
wiee VU HAAVE prees het Zout, door Kryltallizatie uit 

het geperfte en geklaarde Sap bereid, in heete 
Ziekten en Rotkoortfen grootelyks aan, 


xxvir. (27) Patich met Tweehuizige Bloemen en Lans 
gn cetvormig. Piekswyze Bladen, 


zukel. Dit Kruid is, in zyne Verfcheidenheden, ge- 


noegzaam kenbaar aan de Piekswyze figuur der 


Blaadjes ‚ die by CAMERARIUS, Dopo- 
Neus en Loper , vry wel vertoond wordt. 
Het groeit ook in alle deelen van Europa en 
wordt door de benaaming van Schaaps-Zurkel 
of Kleine Wilde Zuuriog , onderfcheiden : want 
het Géwas valt in allen deele kleiner, dan ’ 
voorgaande, Op Zandachtige Gronden grocit het 
dikwils zo overvloedig, dat het Koorn daar door. 
verdrukt wordt : gelyk in Brabant en Vlaarde- 


ten veel plaats heeft. Een half’ Voct zyn de 


‚Stene 
(*) BARTHOL. AE. Med. 1671. Obs. 9 
(22) Rumex Florihus Dioicis, Foliis Lanceolato - haftatis. 
H. Clif. &c. &c. utfupra. Acetofa Arvents Lanceolata. C. 
B. Pin. 114. Oxalis Ovina. TABERN. Ze. 440. Oxalis minore 
Cau. Erit. hid Oxalis tenuifolia Gnuata Vervecina. 'LÔS- 
Hi Rett) Pe 


te 
min. ereÂ&- Lobs maltifidis. Bocc. Aus. 164. T. 126. Lapa- 
thùm acetofum &c. Har. Heiv. 168. 


- 


HEXAN DRI A. 413 


Stengetjes zdlden hoog en de Blaadjes niet bo- IV. 
ven een Duim lang. De Bloem- en Vrugtmaa- “"95ELe 
king komt overeen ; maar * Mannetje is hier Hoorp- 
zo groot als ’t Wyfje. Somtyds kruipt het , fom-STUEe 
tyds {taat het overend, De Blaadjes zyn lang- 0 
werpiger of ronder „en hebben fomtyds krom- 

me haakige Ooren , fomtyds eenvoudige by- 
hangzels , fomtyds in ’t geheel geen Ooren of 
Haaken , die aan de bovenfte Blaadjes altoos 
ontbreeken, De Smaak is zuur en in kragten 
komt het met de voorgaande overeen. 


yy: 


(28) Patich met Tweehuizige Bloersen, Lan- XEVIM, 


Rumex 


cetvormige gefteelde Bladen, en omgeboo- acazarus. 
Stekel- 
gen Vrugten met kanthaairige Klepjes. Zuuring. 


Dit Kn heeft Bladen als die van de 
Zurkel, doch geheel zonder Ooren of 
Priske”? zegt L INNUSs. De Afbeelding van 
C, BauHiNus toont, dat dezelven zeer Lan- 
cetvormig zyn. Hy hadt die van het gene in % 
jaar 1594 ‚ in de Tuin des Hertogs van Wir- 
temberg , bloeide , ontleend , en noemt de 
Zaadhuisjes ftekelig. De Stengetjes waren ruim 
een Handbreed hoog. Het groeit, volgens den 
Ridder, op Kandia en in Spanje, 


(29) Pa- 
(28) Eier Flor. Dioicis &cc. pi Cret. Semine acu- 
learo. „ Pin. zi14. Prodr. ss. Oxalis minor aculeata 


mar e Hift. IL. p. 995 
Il, DESL, VIIE, Srums 


Ag  ZeEsMANNicE KRotnes, 


Iv. (29) Patich met vennen Bloemen , Haftvof. 


ÁrparL, mig Piekswyze Bladen en leggende Stengen ; 
Hoorn» die hoekig zyn, 
STUKe 


sui Ín de Upfalfche Tuin heeft dit Gewas, van 

tens. de hooge Gebergten by Bononie in Lombardyé 

weelde afkomftig, geen Bloem willen vertoonen, niet= 

zj tegenftdande het zeef weeldig groeide, brengen 

de een menigte van leggende , Takkigé, hoe- 

kige ‚ geftreepte Stenigen , die één of anderhalf: 

Voet lang wareù, uit een Wortel met detgely= 

ke Knobbels daar aan hangende ; als in de Knob-= 

bel-Zuuring ‚ voort, De Bladen, van gezegde 

gedaante, waren ùitermaate zuuf, aan den rand 

paarfchachtig, gegolfd en naauwlyks gekarteld, 

Zy zyn länger dan die van de Veldzuuring ‚zo 

LiNN&us aanmerkt. Hier mede wil zyn Ed, 

dat men eene Kaáapfe Zuuring Plant, doot PLus 
KENET, afgebeeld ‚zal vergelyken, 

xxx. _ Daet zyn genòegzaame redenen, Om die Ja- 
A. Panfche Plant, waar van ik in Fig. 3,op PLAAT 
haast: s- XLVIT, de Afbeelding mededeel , insgelyks tot 
PxLeidie Geflagt te betrekken. Ik geef ’er derhalve 
Ps: > den naam van Kroontjes-Zuuring aan. Zeer 
blykbaar, immers, heeft dezelve een algemeen 
Kroontje, uit byzondere famengefteld , hebben= 
de het ecrfte een éénbladig, de anderen veel- 

bla- 


(29) Rumex Flor. 1, Cordato- Haftatis, Cane 
libus tene: hekee ij 64. Acetofa Fagopyti 
folio. Boce. Mus. 165. T. 126: PLUK. Phyt. Ts 331 É. 23 


od ND RIA &18 


bladige Omwindzels. De Steng is kruipende, IV 
hoekig of gefleufd , bogtig en met Knoopen Ken 
aan ieder van welken zy een groote Vliezige! EN 
Scheede heeft, zo wel als aan den oirfprong * 
der Takken en Bladfteelen. De Bladen , wier nia, 
figuur Piekswys’ Hartvormig of Spatelachtig is, 
zyn op de gewoone manier geaderd, niet fterk 
geribd en hebben middelmaatige Steelen , die 
vry dun zyn. Geen Wolligheid heeft in ’t gehee- 
le Gewas plaats, Op 't end der Takken komt , 
uit een dergelyke Vliezige Beursachtige Schee« 
de , het Bloemfteeltje voort , dat de Kroon draagt , 
benevens nog een byzonder Steeltje , met een 
enkeld Kroontje ,‚ hoedanigen ’er vier op het 
andere Steeltje zyn , elk een byzonder Steeltje 
hebbende, Van de Omwindzels heb ik gefpro- 
ker. *t Getal der Bloempjes , in ieder Kroon 
tje, fchynt omtrent tien te zyn. Blykbaarlyk 
hebben dezelven , door ’t Mikroskoop onder= 
zogt zynde , een Kelk die verdeeld is in drie 
fpitfe , waar binnen drie ftompe Bloemblaadjes, 
In ’t midden van de Bloem zyn drie lange dun- 
ne witte Stylen , ieder met een roodachtigen 
Stempel geknopt , en omringd van zes kortere 
Meeldraadjes met groote ronde Knopjes. 

Dus komt het getal „gelyk de Ridder fpreekt „ 
in deeze Plant volmaakt met dit Geflagt over. 
een (*), en , zo veel ik zien kan, in decze 

À t- 

@) FE 3 fiduss Corolla 3 pesala; Stamina 6 
Styli 35 Sem. 1 

IH. Dixie VIII Srus, 


Trigys) 


416 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. kleige Bloempjes „ hebben zy een roodachtig 
BrDESle ruin , driekantig Vrugtbeginzel , *t welk de 
HooFp: overeenkomst-nog vermeerdert. Maar, volgens 
STUK __de onderzogte Bloempjes, zou zy tot de Twee: 
dt flagtigen onder de Patich behooren, Uit de ge- 

dagte groote Scheeden , waar uit de Takken en 
Bladfteelen oudn ‚ vermoed ik dat het 
een Waterplant zy, in welken men meermaals, 
gelyk in hee Fonteinkruid, zodanige Vliezige 
Scheeden vindt; dienende , naar myne gedagten, 
om de nog tedere Knoppen voor de te fterke 
aandoening wan het Water te befchutten, 


MEDpEorA, 


Van dit Geflagt zyn de byzondere Kenmer- 
ken, een zesdeelige Bloem , die agterom ge- 
boogen is, zonder Kelk, en de Vrugt eenedriee 
zaadige Bezie, 

Twee Soorten, beiden Uitheemfche , komen 
‘er in voof, naamelyk 


(1) Medeola met gekranste Bladen en ongedoorn- 
de 


J. 
Zijde Takken. 


ärginia ' 
ela In deeze Virginifche, welke naar het Paris- 
kruid gelykt, is de Steng , op zekere hoogte, 

Krans= 


(1) Medcola Fol. versicillatis, Ramis inermibus. Syf?. Nat. 

450. p. 256. Vig. zin. Gen. 455. p. 287. Med. 

Fol. pens Fruêtu baccato. GRON. Virg; 39, ss. Lilium 

… Martagon pufillum &c. PLug. Abm. gon. T. 323. f. 4 

Herbe Paridi affinis Mariana &c, Periv. Mus. 425. Ra}: 
Seppl. 351 & 3950 


À Htok, AN B B Ar Ari 47, 
Kranswyze omringd. met zes of zeven Lancet: IV, 
vormige Blaadjes. Op den top grocic een trop= Arnie, 
je van-Bladen, ’t welk eenige Draadachtig dun- Hoorpe _ 
ne Steeltjes uitgeeft , die tusfchen de Bladen an 
neerhangên , ieder met één Bloempje, dat ge-a, ht 
ftraald is, met omgeboogen, Punten en bleek. 

Op de Bloëm volge een vogtige Bezie, zwart 

van Kler, „ met drie of vier harde Zaaden. 


(ay Medeola met gevinde Bladen , de Bland: ne 
7 jes overhoeks. diparagein 


erg 
‘Dit Gewas, onder den naam van Afrikaanfche ie 


Klimmende Spergie met Myrthebladen , door 
Tirrrús geboekt, is ook door Herman- 
Nus; als in de Leidfe Tuin bevindelyk, afge: 
be De NE zyn rond cn, ongedoornd ; 

de | 


de gewoone linven, en hebben. 
sooren ‘Zeven Rie break rcn) t Gewas 
klimt dikwils op ‚ tot meer dan eens Mans 
langte hoog. De Bloemen komen, aan Steeltjcs 
hangende , uit de Oxels der Bladen, en op de- 
zelven volgden fchoonrôode Besfen , als die der 
Spergies , volgens HERMANNUS, 
Van de Veelwyvigen komt in deeze Klasfe 
BRR one aa Ain één 
Bt Medeola Fol. pinnatis » Foliolis âlternis.- Aspar: Fols 
©vato -lanceolatis &c. H. Cliff. taz. R. Lugdb. 29. Asp. Afre 
fcaadens Myrti folio, Tir. Pir. 16. T. 12. Fi-r,z. Kaarut 
Alexandrina Ramofa Fruêtu e (umm;t. Caulium. Hau. Lazah, 
675. T.- 681. î 
Dd. 
„IL DEEL. VIJL Szus. 


IV. 


AFDEEL. 


Vil. 
Hoorp= 
STUK. 

Veelwye 
vigt,. 


> 


418 ZESMANNIGE KRUIDEN, 
één Geflagt voor, ’t welk den naxm voert van. 
ALtisM aA. Water- Weegbree. 


Den Griekfchen naam Mlisma, van D1os- 
CORIDES afkomftig , geeft de Heer LiN- 
N&us aan dit Geflagt , waar in verfcheide Soor- 
ten van Water - Weegbree begreepen zyn. 

De byzondere Kenmerken beftaan in een drië= 
bladigen Kelk en. drie Bloemblaadjes , met zes 
Meeldraadjes en verfcheide Stampertjes, vol- 
gende daar op vecle Zaaden, ’t Getal der Soor- 
ten is agt, als volgt. 


(1) Water - Weegbree met Eyronde fpitf? 
Bladen en flomp driehoekige Vrugten. 


De twee Verfcheidenheden van dit Kruid 5 
waar van de eene, die Breedbladig is , zeer fraay 
by CAMERARIUS, de Smalbladige by Lo- 
BELen Doponéusafgebeeld , komen door ge- 


‘heel Europa aan de kanten van ftilftaande Wa- 


teren en in ondiepe Meiren of Moerasfen voor. 
Men zietze by ons, aan den Duinkant en el- 
ders, 


Alisma Fol. ovartis acutis &c, Syf. Nar. XII. Gen. 
Pijl 


isma 
1. p. 77. Plantago Aq. latifolia. C. B. Pin, 19o. Plantago A= 
quatica. CAM. Epit. 264. B, Plant, Aq. anguftifolia. C. B. 
Pin. 190. Plant. Aq. Don. Pempt. p. 6o6. Plant. Aq- Fol. é 
Betz aut Plantaginis, Flore Gallii albi, Log. Je. zoo. Damte 
fonium, HALL. Helv. 3oo. 


HOE XJA ND RT A _ cât9 


ders ‚- veel in zodanige Slooten , inzonderheid IV, 
de Breedbladige , die de gemeenfte is, Misfchien Aopaak, 
komt het verfchil der Bladen alleen van de hoe- Hoorps 
danigbeid van den Grond. *t Gewas verheft zig STOK. 
boven ’t Water ‚ zo met zyne Bladen als Sten- „742 
en, welke met een fchoone Aair of Pluim van 

witte Bloemen, praalen, De Wortel beftaat uit 

een dik bos Vezelen, De Bladen zyn, even als 

in de Weegbree , overlangs fterk geribd entang 
gefteeld. De Aair is aartig met haare Steeltjes 
gekranst en deeze wederom met kleiner Bloem- 
fteeltjes. De Vrugt is een Hoofdje van veele 
cenzaadige Haauwtjes , in %' ronde geplaatst, 

doch in dricën verdeeld, 

Men wil dat dit Kruid voor het Vee Vergif. 

tig zy. FABREGOU Zegt, dat ’er Koeijen van 

zyn geftorven.… Deszelfs Sap is zo fcherp» dac 
„men de Bladen tot een Blaartrekkend Middel ge- 
bruiken kan, zo HArtERr meldt, 


(2) Water - Weegbree met Eyrondefpitfe 11. 


Bladen „ gekroonde Steeltjes en Klootronde Pr 
Vrugten. Geels. 


In Zuid-Amerika komt dit Gewas voor, ’ 
welk allergrootst Damsiontuim van PLUMIER 
geheten wordt, De Bloei is geelachtig „de Vrugt 
Klootrond, chiisk. 

(3) Wae 


(2) Alisma Fol. ovatis acutis &c. Damafonium maximum 
®lantag. folio, Flore flavescente, Fr. globolo, PLum- Spec. 


7 Jen 135. 
Dd 2 
IL, Deen VIEL, STUK. 


ma ne mi. 


420 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


(3) bias «Weegbree met langwerpig Hart- 
ormige Bladen en zeswyvige Bloemen: de 
Zaadruisjes Elsvormig. 


Deeze Soort ‚die de Haauwtjes der. Zaaden 
2 Sterswyze geplaatst heeft en daar door, zo wel 


Gefternde, als door de Bladen, zeer zigtbaar van de ande- 


IV. 
Cordifoha. 
artbladi= 


ren verfchilt, is , zo wel als de volgende, Da- 
mafonium genoemd door VAILLANT en ande- 
re Kruidkundigen (*). De vermaarde Tour- 
NEFORT hadt ’er, onder dien naam, een by- 
zonder Geflagt van gemaakt en de Bloem, zo 
wel als *t Zaadhuisje, zeer fraay afgebeeld; ge. 
Iyk men de geheele Plant by Loser vindt, Zy 
groeit in Engeland en RER op_ Waer: 
plaatfen. | 


(4) Water- Weegbree met flemp Hartvorsik 
ge Bladen , twaalfmannige Brng en 
Haakig gefpitfte Vrugten. 


Deer 


(3) pn Fol. Cordato - - oblongis &e. Alisma Fruêtu Be 
corni. H. Cliff. T4r. GOUAN Monsp. 190. R. Lagdb. + 


É 1m. DAL. Io5s$. 

sl Kad] VAILLANT vertaalt dat woord, Flute de Berger cf 
Herders- Fluit en de Duit(chers noemen dit Geflagt Fro/ih- 
döfel „ dat is Kikvorfch- Lepel; welke Ea benaamingen 
my wat vreemd en ver gezogt voorkom 

(4) Alisma Fol. Cordatis obtuûs &c, Ee ramofum 
Folio Cordiformis VAILE» Adem. de 1719. gn 28. mei 
“‚Nirginiana &c. Mor: Hil. UI. p. 618. S. 15. T.4 É.6 
ern Aquaticus, Afai foliis &c. PLUM- 5 7. de, 234 

. Ze RAR 


As Pe SA ENP DT RTE. a 


Deêzes ‚dievals een middelflag tusfchen de 
Water - - Weegbree en het Water Pylkruid uits Ant” 
maakt , groeit, volgens de Waarneemingen , zó De, 
wel in"Zuid- als in Noord - Amerika, Ten-min-STUEe 
fte wordt de Water - Ranonkel met Mans -,Oor bd 
Bladen , dieaan de Knoopen’ Kroontjes- daags 
van PruMier, hier ook thuis gebragt,» 


(5) Water - Weegbree ‘met flomp - Eyronde 
Bladen en eenzaame „Braemfieslen, aa 
ei brive 


Vv. 
dime 


(6) Water» Weegbree met Liniaal Lancet, Le 
vormige bladen en Klootronde rappige Zaad- jas. 


Ranonkel- 
huisjes. EK achtige. 


Deeze Dee Soorten tec de op -fommige 
7 En den. „Sweeden, _ 


et den Water. ed te en 
Es Bladen heeft. Zy heeft doorgaans agt 
Zaadhuisjes. De andere komt in onze Neder- 
landen , overvloedig „ in de Trekvaarten van - 
Zuid. 


(5) Alisma- Fol. Ovatis obtuûs , Ber Fl. Sec. il. 32 
Damas. repens Potamogetonis rotuudifolii folio. VA:LL. Mem. 
1219. p. 29. .T. 4 f. 8. Ranunculus paluftris Fol. Grami- 
heis & fubrotundis. Prrir. Gen. 47. ZiNN. Goett. 112: 

(6) Alisma Fol. Lineari- Lanccolaris &c, Al. Fr. globofo 
undque echinato. Horr. Clf. R. Lugdb. 46. Fl Belg. vò7. 
Govan. sin tao, Ec. dc, Damas. anguft. Plant. Foli 
VAILL. Mem. 1716. p. 35 Plänt. 4e humilis anguttifolie. 
J-B. Hift. Ht. p. 738. LÓB. Ze. 3oó. Ran, Aq. Plant. Folio 
anguftislfimo. PET. Gaz. 41. T. 26. E IL. 

Dd 


NH. DEEL. VIll, STUK, 


422 ZESMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Zuidholland , als ook in Overysfel en Vricse 
Ae land op Landen ‚-die Moerasfig zyn of onder 
Höve: Water ftaan , en elders , meest op Zandige Gron- 
STUK _ den voor. Zy wordt kleine Water - Weegbree ge 
Ene noemd , dewyl de Bladen naar die der {malblas 

dige RE onbiëe gelyken. Deeze beide Soorten 
zyn zeer Ranonkelachtig, 


vir (7) Waters Weegbree met Elsvormige Bladen. 


Alisa 
sara. _ Dit is een klein Plantje, met witte Bloemp- 
5e. jes, doof den Heer CrAYTON in Virginie 


waargenomen. 


vi ja a Water - Weegbree met fpitt ditber mig 
dee vee Bladen en gewrichte Bladfleelen, —— 


kruid Van zelf is de reden van den Bynaam blyks _ 

EE baar in deeze nieuwe Soort , in Italie op. Wâ- 
terige plaatfen in de Appennyníche Bergen waar. 
genomen. Volgens de nadere befchryving heeft 
zy de Bladen Hartvormig effen , lang gefteeld, 
naauwlyks gefpitsten de Bladfteelen maar flaauw 
gewricht , komende de Bloemfteng volmaakt 
met die der der zee overeen. 5 


VIII, HOOF Ds 


(7) Alisma Tes Subulatis. GRON. is: $7. Sag. pull . 
&c. CLAYT. N. 

(3) Alisma A Kn acutis &c. Bass. A3. Bonn. 
176%. Mant. 371. Syst. Nat, Xll. Tom. 3. App. p- 239: 
Alisma peltatá Fol. patulo- cordatis. TOURELL. Pil, 140. Râ 
nunc. pal, Flore aibe » Graminis Pasnasfi folio, TaLLe Pis. 145» 
Ts 46 fi Is 


HE PT AND RI A 423 


pen edn rm LEN en Nn, mees, Ì 


\ \ mnd 


VII. HOOFDSTUK, Hoorp- 


Befchryving der ZEVENMANNIGE Kuur- 
DEN (Heptandria,) waar van maar weinige 
Geflagten voorkomen. 


ERS de Zevenmannigen is het Geflagt van 
ZEsculus ‚dat den Paarde-Karftengen Boom 
bevat , nog maar alleen , als Boomachtig be. 
flrseven' des ’er nog vyf Geflagten overbly- 
ven, welke my thans te befchryven ftaan. Het 
eerífte behoort tot de Eenwyvigen (*) en voert 
den naam van 


ERIENTALIS 


De Binet en zyn een zevenbladige Kelken 
zevendeelige Bloem, die gelyk is en vlak , wore 
dende gevolgd van eene drooge Befie. 
De eenigfte Soort hier van (1) ‚ groeijende. 
Tr ps zalis 
in erg 
topi- 
(*) Dat in deeze Klasfe gn Onderdeelingen zyn, etn blthe. 
ik bladz. 247. in het II. ‚STUK. gezegd heb, ziet al- 
leen op die der hit ‚ waar van ik aldaar bladz. 226 


rak. 

(1) Trientalis Fol. Lanceolatis integerrimis. Syst. Nar.X!I. 
Gen. 456. p. 2sg. Weg. Xlal. Gen. 461, p. 29e. Trientalis. 
Fl. Lapp. 139.-Fl, Saac. 302, 326. KR. Lugdb. 438. HALL. 
Opusc, 123. KALM. Jein. Il. p. 263. Aline Alpina. SCHWENCK F. 
Skz. 17. Pyrola Alfnes flore Europea. C. B. Pin. sot. 
P: too. Fig. p. ae fub nomine P/ylliü nasnoris; item 
Bra Tais ibid. p. ro 


Dd 4 
U. Deen. VIJL STUK, 


iv, 


4% ZEVENMANNIGE KRUIDEN 


in de Bosfchen en Kreupelhout der Noordelyke 


Amres deelen van Europâ, is onder den naam van 


Hoorp: Wintergroen met Bloemen van Muur. belchree- 


STUK 
Feng 


A 


ven en. afgebeeld door C‚ Bauuinus, die 


05 aanmerkt dat ‘er ook een groote en kleine Bra= 


filiaanfche is, waar van de laatfte volkomen ge- 
Iykt naar- de Europifche, Deeze ís een ‘klein 
Plaptje ‚ misfchien wegens het weinig aanzien „ 
op-zig zelve; Herba Trientalis genaamd; hoe- - 


wel ’erde-dorre Berg- en Bofchvelden , zo in 


Lapland en Sweeden als in Duicfchland, onge- 
meen door verfierd „worden, wanneer het , in 
*t- midden van Juny- „leeijends, „dezelven als 


_ met een wit Laken overdekt. Hee groeit ook 
op de Gebergten in Noord - Amerika en in Si- 


lezie. De Heef HÁrtEr vofdt het zeer ge« 

meen in de Bosfchen by Celle in * Hanovers 

fche ‚en ‚keurt. de. befchryving van, L INN US 
oed, 

Dit Kruidje „dat naauwlyks een. half Voot 
haog groeit , heeft een enkelde Steng , eerst met 
kleine {malle Bladertjes , die opwaards vergroos 
ten, maakende een Kransje van zeven; agt tot 
negen Bladeû in de hoogte. De Bloemfteeltjes, 
die het aldaar uitgeeft , zyn fomtyds enkeld „ 
fomtyds -dubbeld en de Bloem is doorgaans in 
zevenen „gedeeld; zo wel als. de-- Kelk, die 
paârfch is, gelyk de buitenzyde van het Bloem 
blaadje ‚ dat van binnen Melkwit is met zeven — 
Meeldraadjes, die Goudgeele ronde Melk 
ies hebben en cen enkelen Styl. 
fi De 


EN 


BD II It’s AN DICHT 9D TORE 


r 1 ob 1eehe AmEE 

Dit nieuwe Geflagt heeft de Kenmerken , wat doen zn 
het getal belangt „zeer onbefterdig in eene zelfs 
de-Soort en Plante, De verdeeling van de Kelk Mey 
en Bloem is van; À ven tot „agten en dit volge ii 
ook het getal der celdraadjes, elken,h het van 
vyf tot. agt. heeft , doch meest zeven en dus 
is alsdan ook _de,Bloem en Kelk ve, ren 
zyn korter dan de Bloem, en hebben Pylswy- 
ze Knopjes. De Styl is Draadachtig met een 
enkelden Stempel en het Zaadhuisje Eyrond, van 
langte. als de Kelk, tweehokkig, 2 bevattende 
veele Eyronde_ Zaadjes, 

De eenigfte Soort, (1), weleer Sihthorpia 
nend. | ‚Js 


Vaeies haten D me a 
met dertig Tandjes, efeeld en ook tuig zyn, 
groeijen overhoeks, en hebben Bloemftee Dek 
in ‚de Oxelen.. Deeze komen meest dubbeld , 
zelden één- of drievoudig voor + zy zyn a 
ftaan regtop „ ieder met ééne Bloem, die gecl 
is van Kleur, De Afrikaanfe Sibcborpia van Snaw 
fchynt-ook, veel naar deeze te gelyken. De Groei- 
plaats is in de Levant, | ee 


‘C1) Difandra. Sy. Nar. Ver. XIlI. Gen. p. 290. Sibthor- 
pia Fol. Renifoumibus crenatis, &c. Syfl. Nar. KIT. p. gat. 
St. Plant. 830. Am. Head. Ti P- ä, Prük. ki T. 257e 
bs 


Dad 5 


HM. DEEL. VIJL, STUK, 


426, ZEVENMANNIGE, KRUIDEN, 


IV, Onder de Tweewyvigen voert het ecnigfte 
AFDEEL, Geflagt den naam van 


Ban 
STUK. LriMEUM 


en E__Dit heeft een vyfbladigen Kelk en vyf egaale 
Bloemblaadjes : het Zaadhuisje is a met 
twee holligheden. 

jad De eenigfte Soort (1), van de Kaap afkom. 

ef fig, heeft de geftalte van de Corrigiola of Tes 

Kaaplh. Jephium, zegt de Ridder. De Stengen zyn flap , 
leegende , hoekig ‚ naakt 5 een Span lang : de 
Blaadjes overhoeks, ver van elkander, Lancet- 
vormig Liniaal, klein , naauwlyks gefteeld, Aan 
* end komen famengeftelde naakte Bemosjes 
“voort, die vry lang gefteeld zyn. 

In ’t Jaar 1766 is aan den Hoogleer Bur- 
MANNUs een Takje overgezonden, dat de 
Blaadjes langwerpig Eyrond en de Steng regt= 
opftaande heeft „de Trosjes niet zo lang gefteeld, 
fchynende van het voorgaande te verfchillen, 
Een laag Limeum, met Eyronde Bladen, vondt 
de Heer Forskaonr by Lohaja in Arabie, 
Dit hadt leggende Stengetjes: de Kelk was 
naauwlyks gekield , met fpitfe Bloemblaadjes (*). 

De Driewyvigen leverden in deeze Klasfegeen — 
Geflagt uit, des ik het hier nevens op Plaat 
XLVIII, in Fig. 1, afgebeelde Japanfche Kruid 

heb 


1) Limeum. Sy/. Nar. XII, Gen. PEEN E 259. Weg. XIII 
463. p. zor. BRM. Prodr. Fl. Cap. p. 1 
(*) Flor. Mgypt. Arab. p. 79» 


PLAAT XEVUI. 


HEP TA ND R IA 427 


heb ingevoegd als een nieuw Geflagt, onder jee 
den naam van Er 
RUE UM, ‘Froffelkruid. em 

“Omdat de Bladen naareen Metzelaars « Trof« Pl xl vile 
fel (*) zweemen. Zy gelyken wel zeer veel naar ne 
die van dat Kruid, ’t welk onder den naam van 
Doorbladig Duizendknoop door-den Hoogleeraar 
N. L. BuRMANNUs is afgebeeld , hebbende 
ook agterwaards gedoornde Stengen : doch het 
verfchilt daar van door de plaatzing der Bloem- 
pjes, welke hier tot Hoofdjes vergaart zyn; als 
ook door de Vrugtmaakende deelen „zeer veel, 

Dit Kruid „ dan, heeft lange dunne Knoopi« 
ge Stengen ‚ met omgekromde Doorntjes bezet , 
zo wel als de Bladfteelen en Middelrib der Bla- 
den ‚ wier figuur , als gemeld is„-men-in de 
Afbeelding befchouwen kan. Haar punten maas 
ken byna een gelykzydigen Driehoek uit Op ’ 
end der Stengen of Takjes , zig Gaffelswys’ 
verdeelende , komen getropte Bloempjes, ieder 
een zevenbladigen Kelk hebbende en zeven Meel- 
draadjes ‚ met dubbelde rosfe Meelknopjes. De 
Bloem is eenbladig ‚in vyven verdeeld , paarfche 
achtig van Kleur. Drie Seylen; zitten op bef Vrugt- 


4 beginzel , dat py g Vrugt 
wordt. 
De 


(*) De Latynfche benaaming van dat Wetkcuig (Traffa) 
is niet zeker; doch de Franíche (Truéile) ged daar veel 
overeenkomst mede. 


MU. DEFKe VIJL STUK. 


Sasrurus 
cernuus. 
Knikken- 


428 ZEVENMANNIGE-KRUIDEN. 


De Vierwyvigen -geeven het Geflagt van 


SAURUR US 


Dat een Kat draagt met ‘eenbloemige Schub- 
„ben, vervattende zeven Meeldraadjes, zonder 
Bloem, ea vier Vrugtbeginzels „ waar Re vier 
wnesadige Besfen volgen. » 


‘Twee Soorten, beiden uitheemfche „aya thans _ 


daar in voorgefteld , naamelyk 


hd Saururus met een nd veel - Aaïrige 


Steng. 
Die Virginifche Gewas heeft nde 


zéentplite Blader; paar díe van de Tamnusge- 
Iykende en uit een Vlies, dat de Steng Schecd= 


achtig: omwindt , met hunne Steelen” voortko= 


mende. De Scèng js beladeft met hangende 
Bloem-Aairen ‚ gelyk die der gewoone Ama= 
ranthen , wit van Kleur met veele zwarte Meel- 


draadjes , die: niet ligt te tellen zyn, voor dat: 


de Aair haare Schubben verlooren heeft, gelyk 
mepze Cus-by PrLuKENeET vindt vertoond; 
De Kelk is Vliezig, eenbladig ,” zeer klein. Op 
Waterige plaatfen groeic dit Kruid in menigte. 
De Wortels zyn verzagtende , weekmaakende , 
cre 

(1) Saururus Caule foliofo polyftachyo. Sy/?. Nar. KIT 
Gen. 459. p- 259- Vig. Xlil. Gen. 464. p. 291. Saur. Fol. 
GCordatis petiolatis &c. H. Ups. 91. Saur. fol. profunde Cor- 


_ datie &c. H. Clif. R. Lugdb. 8. GRON. Virg. go, 56. Setr 


pentaria repens „ Flor. Stam. fpicatis &c. PLUS. Alm. 343 
FE. 17.6, 3, 4 


HE P TAN DRI A 429 
ophende en Pynftillende fchryft Crayron,. IV. 


GG) Saururus zonder Lig » met eene enkelde ; Panta 


air. em 


De Hecr Koenie, ae in de Wateren ra 
van Oostindie : aantreffende , was van vermoc- Durvends. 
den of ze niet wel tor die-Geflagt 
te , hoewel hy het juifte getal der verd 
niet heeft kunnen waarneemen. ’t Kruid gelykt 
zeer naar: ons rondbladig of dryvend Fontein= 
kruid , maar heeft drie Draadachtige Stylen, 

De Bladen zyn Hartvormig ovaal, drieribbig , 
glad met zeer lange-Bladfteelen „en dryven op 
«het Water; Dat met Bladen als Zyde en Goud- 
kleurige Aairen van PLukKENET, fchynt hier 


_Nog blyven ‘de Zevenwyvigen over, tot wel- 
‘ken het Geflagt behoort, dat den naam deswe- 
gen voert van 

SEPTA S. 


t 


Welks Kenmerken zyn, een zevendeelige 
Kelk , zeven Bloemblaadjes , zeven” Vrugtbe= 
ginzels, en zeven veelzaadige aadhuisjes. Het 
getal- van zeven is derhalve hier zeer volko- 
men. 

De 

(2) Saururus acaulis , Scapo monoftachyo. Mant. 227. 
Parya-Kalanga. Hort. Adal. Xl. pe 3e T. 15+ Confer. Poe 
tamog. Ind. F Fol. Sericeis oe Auteâ. PLUK. Póyt. Tab. 
349. 


IL. Daar. VII, STUK. 


430 ZEVENMANRIGE KRUIDEN, 


De eenigfte Soort (1) van de Kaap afkour 
…“'ftig, bevondt zig , onder den naam van Trien- 
-talis met rondachtige gekartelde Bladen , in de 
_Leidfe Akademie- Tuin, PLuKENET, die het 
Kruidje. afbeelde ‚ twyfelde of het een kleine 
“ Soort van Doronicum ware , dan of het tot Hie- 
“ racium behoorde. Hy noemt het, in’t Engelfch , 
Little Grim the Collier. De Bladen van zyn 
Plantje, aan den- Wortel groeijende , geleeken 
naar die der Auriculaas en de Bloem, op een 
Stengetje enkeld daar uit voortkomende ‚ was 
donker Saffraankleur. Daar is van-de Kaap on- 
langs een Plantje. gebragt met Liniaale Bladen 
en Oranjekleurige Bloemen, tot dit Gans be= 
hoorende. | 


Pan ne EN A pn en Aten 


Dd need km N VEN 


IX. HOOFDSTUK, 


Befchryving van de Ac TMANNIGE Krutr- 
DEN ( Oêtandria), zat welken de Spaanfche 
Kers en veelerley Soorten van Varkens- Gras 
of Duizendknoop , waar onder de Boekweit, 
enk. , ned 


D: Agtmanuigen, dat 3 is die agt Meeldraad, 

jes in de Bloem hebben, zyn door den 

Ridder, ook , in Een-, Twee- Drie- en Vier= 

wy= 

(1) Septas. Syfl. Nat. Xll,-Gen. 460. p. 259. Vig. XII. 

-_ Gen. 465. ps 291. dm. Acad. VL. Afr. 13, Bum. Prodr. 

Cap. p. 11. Doronici an fpecies pumila Auricule Ur folio 

8'bro. PLUK. Mant. 65. T. 340, f‚ €. Trientalis Fol. Cabre- 
tandis crenatis. R. Zugdb. 533 


Lj 


he 


O c n A N D KN 431 


wyvigen verdeeld , waar van de cerfte Rang, 


IV. 


als gewoonlyk., de meefte Geflagten bevat, die air aad 
wederom gefmaldeeld zyn, naar dat zy Bloem: Hoorne 
blaadjes hebben of niet, Van de eerften komen 55 


de volgende Kruiden voor. 
TaomaoLum Spaanfche Kers, 


Dit Geflagt heeft den Kelk eenbladig , gefpoord 
en vyf -ongelyke Bloemblaadjes : de Vrugt bee 
ftaat uit drie drooge Besachrige Zaaden. ’t Ge= 
tal der Soorten is vier als volgt. 


(1) Spaanfche Kers met Schildvormige (*) 
witgegulpte Bladen en fpits-Bor ftelige Bloem: u 
blaadjes, 


Dit thans onder den naam van Spaanfche Kers 


Kruid » natuurlyk groeijende in Peru, 


algemeene 
omftreeks Lima, is by de twee Eeuwen reeds 
“in 


(*) Schildvormig gebruik ik,alseen algemeene benaaming, 
voor Peltatum, 't wek eigentlyk maar op de inplsnting van 
het Steeltje in de vlakte des Blads, niet in den Rand of aan 
t End , ziet, en geenszins ap de figuur. Phil. Bat. p. 48e 
Fig. 92. 

(1) Tropeolum Fol. Peltatis repandis , Pertalis acuminato- 
Setaceis. Syst. Nat. XII. Gen. 461. p. wis: Wes. Kin. Gen. 

orbicue 


95 
HB. Clif. 143. R. Luzdb. 462. Cardamindum minus & 
vulgare. TOURNr. Feurrs. Persv. III. ps 14+ Te 8 Naftur- 
“um Indicum majus. C. B, Pin. 306. Nafturtium Andicuns. 
LoB. fe. 616. Fig. „med. 


m. DEEL. vul, STUK: 


en wa 


keg 


é 


L 
eb aa 


Iv, 
Âz DEK 
pnt 
STUK. 
en Wye 
Ee :, k 


432 _ AGCTMANNIGE KRUIDEN: 


in Europa-bekend- geweest (*) In ’ Franfch, 
noemt-men, het la -Capucine ‚„wegens de figuur: 
van,de Bloem: in andere Taalen Jndiaanfche of 
Spaanfche- Kers, dat niet oneigen is, dewyl het 
over Spanje uit Indie herwaards is gekomen, 
TourNEroRrT hadt het Cardamindum gehe- 
ten, als Cardamum JIndum , zo hy het ver- 
verklaart (f) 3 doch dien bafterd-naam heeft 
LinNaus getragt te verbeteren met Tropeo- 
bum; willende daat mede aanduiden, dat het van 
de Tuidficden veel gebruikt BBE om zekere 
Pieramieden van Latwerk te bekleeden , waar 


_aan bet met zyne Bladen de Schilden en met zye 


‚Helmen. met Bloed gekleurd, en 


ne 
van. doorftoken., zou kunnen beteke- 


pen en dus een foort van Zegetckenen der Ou- 
den affchetzén (CJ). 

Deeze zowel als de volgendé Soort hadt zyn 
Ed. Tropeolum met Schildvormige Schyfronde Blas. 
den genoemd gehad. Thans onderfcheidt hy ze 
door de figuur der Bloemblaadjes „’ die in de 
kleine Soort , volgens de Afbeeldingen van Doe 
DoNausen LoBeEr, puntig voork ; doch 
ik li » dat zy Borftelig gefpitst zyn , en 

in 


ks ” Habitat in Pera, Lime innoruit 1580 per Dodoneuns 


Dus fiaat 'er in Spec, Plantar. LINN. Maar de zinfcheiding 
zal dus moeten zyn. Habitat Lime in Perw: innotuit Anno 
1580 per- Dodoneum 

(f) D't berekent radiezafshe Kers: want ’t an Car- 
damon is ons Naflurtium of Kers. 

(4) Hart. Cliforte p. 143- 


Ozerki RT A sat 
in de aângehaalde Afbeelding der Kleine ge: 1, 
“meene Spaanfche Kerfe, welke men in Vrank- Aramabé 
tyk Ja petite Capucine noemt ,uit FEUILLEE, Hoorpe 
zyn dezelven zo ftomp als in de andere » dik egg 
volgt, genaam Pe 


(2) Spaanfche Kets met schildsormige bynâ Twperlad 
vjfkwabbige Bladen en En Bloem- mj 
vlaadies. 


Een zonderlinge misflag , wan inòdorá voor 
Indica, maäkt de aanhaaling van HEerRMAN- 
N Us tegenítrydig en onver{taanbaar. Hy noemt 
dit Krúid Klümmende Indifche Wicol, den Smaak 
hebbende van Tuinkers, zeer groot en welriekens 
de. Dezelve was , zegt die Hoogleeraar; eeùù 
nieuwe AE „in den jaare 1684 eetst doortoe= — 
Edelen Heer BEVERNING uit — 
BER Nederland overgebragt en vervol. Esc 
_gens zo aan de Tuinen der Liefhebberen als aan + 
den Leidfen Akädemie- Tuin medegedeeld, De 
aangenaame Reuk en fierlykheid maakt dit thans 
gemeene Gewas , inzonderheid met dubbelde 
of volle Bloemien ; behaaglyk, Hert. wordt zo 
Wel van Stek als door Zaad voortgeteeld , en dus 
td van 
(2) Propeolum Fol. peleatis fubquinguêlobis, Peralis obtus 
is: H. Ups. 93. Trop. Fol pele. orbiculatis. H: CHf. 1430 
Cardamind. ampliotifolio & majori Flore: TOURNE. FEUILL: 
ér. (IL. P. 1âe T. &. Acriviofa maxima odordee® Bonte: 
Lagd. i. P: 244. Viola indica end Sars fapöre j rfias 
Kima Ödoräta: Hram. Lazdh. 
RE Er, Ëe e 
U. Desi. Vilt, Stuit, — 


434 AGTMANNIGE KRUIDEN: 


IV. _ van een Jaarlyks in een overblyvend Kruid ver- 
RTT anderd. De Bladen gebruikt men in Peru alseen 
Haas Wondmiddel en en: ’t Scheurbuik , tot Mee 


I (3) Spaanfche Kers met byna dönasdorak 
Kolder vy/kwabbige effenrandige Bladen, en vern 
Batterd. anderlyke Bloemblaadjes. 


In zekere Tuin te Stokholm was uit een 
vreemd -Zaadje voortgekomen een Soort van 
Spaanfche Kers „meest byzonder door de Bladen , 
die piet regt Schildvormig , maar Wigachtig en 
vyfkwabbig waren: welke door den Heer BEr- 
erus- is afgebeeld en omftandig befchreeven, 
Ook is ’t opmerkelyk , dat de Bloemblaadjes in 
deeze byna geduurig veranderen, 


Iv. (4) Spaanfche Kers met byna Schildvormige 
lie He a, yyfkwabbige getande Bladen ; de” Bloens- 
‚blaadjes Kanthaaîrig als gefcheurd, 


Pater FeurLLEE heeft deeze Plant nict ver 
van Lima in Peru waargenomen. Zy is wel dui 
delyk van de anderen verfchillende , hoewel zy 
oök een Rankgewas maakt, dat by de Boomen , 
zegt hy „ tot aan derzelver Toppen, opklimt, 
De Bladen gelyken eenigszins naar die van het 

ger 

(3) Tropeolum Fol, fabpeltatis quinquelobis integerrimis, 
Petalis variantibus. Mant. 64. Trop. Fol. ee fabeun. 
quinquelobis. BERG. AF, Holm. 1765. p. 32 

(4) Tropaolum Fol. fubpeltatis Sc. heks’ Quinque- 
folii folio vulgo Malla. FruiLr, Perav, 11. p. 756. BL 42+ 


Grass A WT A ie 


gewoone Pasfiebloem. De Bloemen hebbentwee 1v; 
groote en drie zeer kleine Blaadjes „ vertoonen= en: 
de dus als de Vlerken van een Vogel; weshal- Hoorpe 
ve de Spaanfchen den naam van Paxarito aan sTux. 
dit Gewas hadden gegeven, Voor ’t overige nr 
verfchilde het , ten opzigt van de deelen der Ee 
Vrugtmaaking:, niet van de andere Spaanfche 
Kers, zo die Pater omftagdig befchryft. Het 
Zaad: was fcherp en een weinig zuurachtig van 
Smaak, 

RHEXTA 


Een vierdeelige Kelk en vier Bloemblaadjes 
die in den Kelk zyn ingeplant: de Meelknop- 
jes afgeboogen en een md Zeede 
in de Kelk beflooten, == j 
_Dus komen de Kenmerken voor van dit Ge- 
flagt, t welk drie altemaal Amerikaanfche Soor” 
ten heeft, naamelyk 
(1) Rhexia met ongefteelde Zaagswys’ zelde he 
Bladen en gladde Kelken. Pinin 
rginie 
Deeze , in Virginie groeijende, en aldaar she 
wegens het Zaadhuisje , de Zuigbottel of het 
Pypkannetje genaamd , heeft de Steng met Vlies 
Zie 


(1) Rhexta Fol. fesflibus ferratis &c. Sy. Nar. XIL, 
Gen. 453. p. 261. Pig. XIII. Gen. 468. p. 295: GRON. Wieg. — 
41, 58. Aliphanus vegetabilis Carolinianus. PLUK. Amaltb, 
8 Eyfimachia non pappolt Virg. &c. PLUS. Alm. 235. Te 
zor. Ff, 3, 


Ee 3 
MN. Dszr, VIJL Srux, 


436 _ AGTMANNIGE KRUIDES, 


IV. zige kanten; de Bladen gepaard , eenigermaate 
Arnen Lancetvormig , ongefteeld en Haairig ruig. Aan 
Hoorn: ’t end komt een gegaffelde Bloemfteel voort, 
dee met eenzaame , vierbladige, roode Bloemen, 
wig die Zeisfenvormige geele Meelknopjes hebben , 

dwars op de Meeldraadjes geplaatst. Hierom 
noemen fommigen het Ankerbloem. De Vrugt is 
langwerpig ‚ dikbujkig ‚ met een famengetroke 
ken Mond. Men noemt het’er , volgens Cr At 
TON, ook Soepkruid. 
Pa (a) Rhexia met kanthaairige Bladen. 
mor Deeze , in Maryland waargenomen , heeft 
@. dergelyke Bloemen en is geheel ftekelig „de Kelk 
< bezet met Borftels, die aan ’t end gefternd zyn. 
Zy valt ook in Brafil, 


(3) Rhexia met overhoekfe, gefbeelde , vyfdaer 

Afm lige Oxelbloemen. 

* Westindi- 5 

fche, Deeze Westindifche , door Browne Áei- 

fanthera genaamd , heeft Houtige Roedswyze 

Stengen , met vierhoekige Takken, en drierib= 

« bige Eyronde , gekartelde Bladen , tegenover 

elkander. De Bloemen komen eenzaam voort » 
gelyk in de andere Soorten, 


Oz- 


(2) sg Fol. en dag: en non papp. Terre Ma 
riane &c. Pruk. Man sf. 
a) Rare Flor. En Br sedens gc. Amt 
. Pp. 396. Acifanthera ereta Ramofa &c. BRON; 
a 217. T. 22. ° 


Gi: rk WIDE RT AL He 


SOENOTHER A, Onagr. IV. 
n al Arin 
Die Soorten van Planten, welken TourNE- Hobb 
rorTin het Geflagt van Onagra hadt geplaatst, srux. 
zyn door den Heer LiINNaus met deezen Aon: 
Griekfchen naam, die van TuroranastTus5”* 
afkomftig is en een foort van Lyfimachia bete- 
kend heeft, beftempeld. Men moet denzelven 
als Enothera of Oinothera uitfpreeken. 
De Kelkis vierdeelig met vier Bloemblaadjes 
en het onderfte van het Bloemfteeltje wordt een 
Rolrond Zaadhuisje met ongepluisde Zaadjes , in 
vier hokjes vervat, 
In dit Geflagt komen tien Amerikaanfche Soor 
ten voor; Beneljk 


0 Onagra met Ertand: „Lancee e vlakke 
Bladen, de Steng Deken ruig. Ae 
Dit Kruid, in Virginie en andere deelen vaals 
Noord - Amerika. natuurlyk groeïjende , is, ru 
ruim anderhalve Eeuw geleeden , in ons We- 
reldsdeel-overgebragt en aldaar zodanig genatu- 
ralizeerd , dat men het thans, uit gevallen Zaad, 
over- | 


(1) Oensthera Fol. ovato - lanceolatis planis &c. Sy}. Nat. 
XI. Gen. 464. p. 263. Vig. XIII. Gen. 469. p. 205. H. 
Ciâffs 144. R. Lugdh. 251. GOUAN Mansp- 192. HI. Bel, 
leg GRON. Wirg. 254, 53. KALM. Zrine Ill. p. so9. Lyli- 
michia lutea corniculata. C. B. Pin. 245 ‚ 516. Moris. Fiff. 
IL p. 271. S. 3. T. ir. f. 7. Hyoscyamus Virginianus. ALr. 
Baxort. 325. Te 324. Onagra latifolie. TOURNE. Inf. zoz. 

Ee 3 

IL. DEEL, Ville STUK 


435 AGTMANNIGE KRUIDEN. 


overal in ’t wilde,-zo wel als -in-de ‘Tuinen, 

ziet voortkomen. Men noemt het gemeenlyk 

Hoorp- „Gehoornde geele Wederick , wegens de overeen- 

STUKe …_koinst der Geftalte met dat Kruid en om dat de 

„nr Zaadhuisjes zigals Hoorntjes vertoonen, ” £ Schynt 
het Virginifche Bilfenkruid te’ zyn van ALPi 
Nus, De Afbeeldingen, evenwel , die men ’er 
van heeft, pb En oordeels, weinig aan 
de natuur: 

Het Kruid, dat) ih het‘ tweede Jaaf eerst bloeit 
en dan vergaat - heeft de „Wortelbladen onge. 
vaar een ‘half Voet of langer en een Duim breed. 
De Steng , die het, fchiet „ bereikt dikwils vyf 
of zes Voeren hoogte, ‘en verdeelt zig in vee. 
le Takken „ die-insgelyks met dergelyke doch 
kleinere Bladen bezet zyn … welke.…een witte 
middelrib hebben , zynde zagt, groenven Sâps 

„pig, aan de Bit naauwlyks uitgegulpt ; doch 

„de onderfte Bladen vindt mer dieper inge {nee 
den. Uit de Oxels-der Bladen komen=Bloems 
fteelen voort , met groote vierbladige geele Bloes 
men, dic tegen den Avond open, gaan, en dan. 
een zeer licflyken, Geur verfpreiden., Den vol 
genden morgen verflenzen die Bloemen , en 
tegen den avond komen anderen te voorfchyn: 
x welk een goed deel van den Zomer duurt, 


IV, 
Arprel. 


In. (2) Onagra met Byrond- Lancetvormige vlake 
Oenothera 
parzifiore, ke Bladen en eene effene weinig gehraairde 
Kleinblce- 
tag ‚ StEng. „Dee- 


(2) Oerortera Fol, ovato « Lanceolatis planis &e. Oenoth. 
Fol. 


ú 
Oc TAN DRT A 499 


Deeze zou, volgens de bepaaling , de Steng 
minder ruig hebben dan de voorgaande ; hoewel 
MirreEr die ftekelig noemt. Zy is rood , rouw Horos 
en met Haairen befprengd, volgens den Ridder, “TCE: 
De Bladen zyn eenigermaate , als met ‘Tandjes ; „ia. 
uitgegulpt en zo zagt niet. De Kelk heeft zyn 
Pypje viermaal zo kort en beneden de Punt met 
een Tandje. De Bloemblaadjes zyn de helft 
kleiner, De Vrugt is met een agtdeeligen , niet 
vierdeeligen Stempel, gelyk in de voorgaande, 
gekroond en de Zaadhuisjes vierkleppig. Voorts 
gelyke dit Kruid , dat mede in Noord - Amerika 
groeit, naar dezelve zeer. 


(3) pe met rend vlakke Bladen; WI 
Oenothera 
en gedoornd, ë 


Arkin, 


zi Gedoorn=- 
Deess’ een mir ‘voorgaande zegt de de- 
Ridder , maar heeft de Vrugt van boven niet _ 
agrdeelig : de Steng is met roode”Stippen be- 
fprengd ; de Gtoeiplaats in Kanada, 


(4)-Onagra met fyn getande Bladen, enkz ide, NE Binn: 
Haairige Stengen en affbandige tweekwab- Langlae 
bige Bloemblaadjes. 


In 


Fol. Lance, Caps. Ventr. contcis. ZiNN. Goett. voo. Oeno- 
thera Fol. Lanc. dent. Caule hispido, Mirt. Je. 189. f. 1. 

be? Oenothera Fol. Lanccolatis planis êc. Syst. Nar. Veg. 
Xu 


) Ommothera Fol. denticulatis, Caulibus fimpl. Bilofs, 
Petalis diftanribus bilobis. Mant. 227. 


Ee 4 
IL. DEEL. VIII, SruK, 


IV. 
Aroma, 
hind 
STUK 

Eenw def: 
wize. ’ 


410 AGTMANNIGE KRUIDEN. 


In ’t Land omftreeks Buenos-Ayres ‚in Zuid» 
Amerika , groeit deeze ‚ die in de Upfalfche 
Tuin isgekweekt en naauwkeurig waargenomen, 
Uit den Stoel, die met veele breed - Lancete 
vormige Bladen emriegd was ‚ kwamen doore _ 
gaans vyf Stengen voort, zynde ruig en groen, 
met langwerpig Eyronde , getande, ongefteelde 
Bladen bezet. De-Bloemen kwamen, met een 
Haairig Steeltje, uit de Ozels der bovenfte Bla: 
den voort, en hadden vier geele , ftomp er 


vormige ‚ tweekwabbige Bloemblaadjes , 


veel naar die van de gewoone Oomgagilknde, Ee 


_zo wel als het Zaadhuisje De 


Cs) Onagra- met langwerpig Sn : 


Ovarhra > gefpifte, vlakke gladde Bladen, 


eTovaluis. 
Agtkl 


pige. 


eeze Soort, die door de Agtkleppigheid der 


T ie ““Zaadhuisjes zig onderfcheidt „ komt in andere 


opzigten grootelyks met de voorgaanden-over- 
een. De aangehaalde figuur van PruMiER 
gelykt ook naar de Kleinbloemige , zo Line 
Nus aanmerkt, Ik vind aldaar de Zaadhuisjes 


vierkantig afgebeeld. De Heer JACQu in haalt 


piettemin die figuur ook aan op deezt Soort » 
wel. 


C°) Ik denk dat de Ridder, met Oenothera Onagra, de 7 

biennis, zynde onze eeifte Soort ‚ bedoele: want ik vind 
neigens eene Soor, met dien byna am. 
(5) Oenothera Fol. Lanceolato- oblongis acuminatis ‚ pi? 
nis glabris. JacQ, Amer. 19. Hif. T. vo. Onagra Fol. Per- 
e= anguftiorbus Flore magno luteo. PLUM. Sp. 7 len 
Heh Ie 


Oe" TrA NDR AS ar 


welke zyn Ed. op de meefte Karibifche Eilen= 192 


landen, inde Westindiën, hadt aangetroffen, Ik ÂFDEELS! 


heb, uit Oostindie , zo wel een Takje van de Hoor 


Kudiblbemis als van deeze ontvargen , waar vanSTUEe 


de Afbeelding, door my, bierop Paar XLVII, 
in Fig. 1, is medegedeeld, Te niecr heb ik zulks — 
gedaan „omdat van de Agtkleppigheid der Zaad- 
huisjes geen blyk is in de zyne, Zie hier, hoe 
zyn Ed. het Westindifche heeft befchreeven. 
5, De Kelk beftaat uic vier {pits Eyronde 
‚Blaadjes „ die onmiddelyk op het Vrugtbegin- 
s zel zitten : de Bloem heeft vier ftomp Hart- 
»> vormige uitgerande Blaadjes „langer dan die 
ss van den. Kelk en insgelyks uitgebreid, ’t Ge- 
» tal der Merldrandjes. is agt, die Elsvormig, 
‚> krom, en b als de „is ns 


> 


» met Eyronde opleggende XN 
‚ het Vrugtbeginzel , dat Rolrond , la 
», pig » agtftreepig is , zit een dikke Bn half 


„> zo lang als de Kelkblaadjes , met een grooten 


$‚ gekoopten Stempel. Het Zaadhuisje „dat één- 


s, hokkig is, fplyt in agten open en bevat een 


3 menigte van zeer kleine hoekige Zaadjes, die 


» geen Pluis hebben , zittende aan een vier- 
ss hoekig Standertje , vry geplaatst,” Dit Stane 
dertje is in ’t midden vanhet Zaadhuisje, gelyk 
hetzelve zig , met veele. Zaadjes beladen, in 
myn Takje vertoont, en hetzelve komt, voor ’ 
overige , met zyne befchryving overeen. Zyn 
El, EL aan „ dat dit Kruid een „middelílag 

Ee 5 fchynt 

Ile DEEL, VIIE, STUKe” 


pn 


nnen 


442 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


IV. fchynt-te zyn tusfchen dit en ’ folgrnde Gee 
AFDEEL, gage, als-van beiden verfchillende. 


poor C ed, Onagra met | Lancetvormige gegolfde 
VI. Bladen. 
4 


Deeze , in ’& Land omftreeks Buenos Ayres 
groeijende , was uit Zaad „ dat men van daar 
bekomen hadt, inde Elthamfche Tuin geteeld, 
en is in Afbeelding gebragt door DiLLENIUS. 
Hier is een afvallend Steeltje onder de Bloem, 
gelyk inde gewoone Onagra; * welk de voor- 
gaande Soort niet heeft. ’t Gehecle Gewas is 
digt bekleed met eene zagte Haairigheid (). 
„Men vind het ook afgebeeld door Pater F r u- 
ILLEE, die hetzelve , Mithou genaamd, in % 
Ryk van Chili gevönden hadt; hebbende een 
Steng van drie Voeten hoogte, De Bladen wete - 
den ’er, als een heilzaam Middel, op Kwet- 
zuuren en Kneuzingen gelegd. In “Virginie , al- 
waar het ook groeit , gebruikt men, volgens 
CLAYTON, Geladen ze veel als een Wonde 


middel, 
(7) Ona- 


(6) Bapes Fol. Lanceolies undalstis Pr. € iff. 33. Re 
Eugdh. 2 ‚ GOVAN Monsp. 1927 H. Ups. 144. GRON. Virg: 
ss. omg Bonarienfis viltofs „ Flore mutabili, Dar: Bick. 
297. …f. 286 Onagra galicis angufto , dentaroque -for 
lio. naa Peruv. 11. p. 48. T.-36. 

(*) Op deeze meikt eg aan „ dat dt Kruid de 
Oenothera of Onagra der Ouden niet kan ‘zyn, om dar alle 
aren een ‘Amerikaenfchen siers hebben. Ik kin niet 

en , dat inyne Oostindifchen aldaar uit Westindifch Zaad 
venige zouden zyn. 


Orerintaioradr dh Vaan 
(7) Onagra-die ruig is, met de Bladen van IV: 
boven glad Arpser. 


x IX. 
Ook deeze komt in Zuid-Amerika voor man 
zynde door Pater Pr uMmier aldaar waargeno- wrr. 
men. ’t Gewas is Heefterachtig , zeer ruig , met 
Bladen naàr die vanden Oleander” gelykende,- Ruige. 


hed 


(8) Onagra met Tandig uitgehoekte Bladen , s VHL 
de Steng knikkende getopt. es 
te. 

„Dit Jaarlykfch Virginifch Kruid, door Prv- 
KENET in. Afbeelding gebragt „ is ook in de …— 
Upfalfche Tuin geteeld. Het hadt de Stengeen 
Voet hoog, regtopftaande, met overhoekfe on- 
gefteelde Bladen als boven, en Bloemen in de 


lk op een Steeltje, bn | 
beter: “dat een” vierhockig aha wiekdt 
met uitgerande Kwäbben van boven en-vierklep= 
pig. Het heeft vier Bloembtaadjes „zo lang als 
de Kelk. By magt {flaapt het, zogt de Ridder, 
met de bavenfte Bladen uitgehold (@*). 


(9) Ona. 


6) Oosorbers hiktà Fol. fupra glahris. Oenoth. asfurgens 
hirfata, BROWN. Fam.,208 ? On?gra Frut, &c hirfuta. 
Neri folia , Fl. maggo luteo. PLUM. Sp. 7. Te. 174. f. 2. 

(3) Oenothera Fol. ‘dentato - finuatis &c. Alant. 228. 
EyGmachia Cornicuiata maritima &c. FLUE. Alm. 235. T. 
203. 

(*) En: nou , “Foliis faperioribus excavatis. Mart. 
228. 


NM, DEEL, VIII, STUK; 


444  AGTMANNIGE KRUIDEN, 


IV. 9) Onagra met Lancetvormige eenigermaate 


C 
eN Se getande Bladen, gefteelde. Zaadhuisjes met 
Hoorpe fpisfe hoeken en gefteelde Bloemtrosfen. 
pien : 


Deeze Virginifche heeft een roode Steng en 

gen bera malle Wilgenbladen , die-zwart-gevlakt zyn, 
eefterige-overhoeks: de Bloem is, volgens CLAY TON, 

groot en fraay , zittende op een fierlyk ge- 
ftreeptZaadhuisje, DeKelk, vierbladig en paarfch- 

kleurig, barst dikwils maar aan ééne zyde open. 


x. (40) Onagra met Lancetvormige Jtompe-gladde 


veg Re eenigermaaïe rs B bend » leggende 


kleine. 


: nen luisjes. 

EA nes nhar ke is 3e Gron: van dee-- 
ze, die een Kruidig rond Stengetje heeft van” 
een Handbreed hoog en ovaal Lancctvormige 
Bladen. De Bloemen komen eenzaam in de. 


le geftreepte Blaadjes. De Zaadhuisjes. zyn ovaal. 
achtig {tomp „ agthoekig en erhe De- 
Wortel blyft over. 


Ert« 


(5) fil Osrothera Fol. vanceolatis fubdentatis , &c. Oenoth. 
Flor. Calyce monophyìlo. GRON. Virg. 42, 58. Oenothera. 
Fal: ot eolatis, Flot. termin. paniculatis. GOUAN AMfonspa 
193. Onagra anguftifolia,Caule rubro , Flore minore. TOURNFe 
He 


df 


En Fol. Lanc. obtuíis glabris (ubpetiolatis Sc. 
as: Fol. Radical. ovatis &c MitL. Di. T. 188. Lylie 
mochia Siliquofa glabra minor Mariana Sc» PLUK. Haas, 23e 
Lyfim. Marilandica parva. Raj. Suppl. 416. 


Olst, At HDR Er As aar 
E r.rroBI1iu Mm. Basterd- Wederik. -_ IV. 
FD 


EEL» 
Die Kruiden, welken men gewoon is Chamee Is 
nerion te noemen , zyn hier begreepen onder her 
het gelyknaamig Woord Epilobium , aanduiden- „Hoagy: 
de, dat de Bloem op het langwerpige Vrugtbe- zig 
ginzel of Haauwtje groeit. Men geeft ’er, om 
dat zy veel naar het Wederik gelyken, in ’t 
Neerduitfch den naam van Bafterd - Wederik aan. 
De Kenmerken komen met die van het voor= 
gaande Geflagt byna overeen , verfchillende ten 
voornaamfte daar in , dat het gepluisde Zaaden 

heeft. | 
Het bevat zeven Soorten , waar van de twee 
eerften de Mecldraadjes afgeboogen , de overigen 
„aande en regelmaatig ‚de Bloem. 
deeld hebben : dus 


nen ie tv 
Bs: 
£ 1) Bafterd- Wederik met verfpreide Limon. 5 he, 
pi 


Lancetvormige Bladenen ongelyke Bloemen. argalifen 


Aan de kanten van Graften, Slooten, Moee Seulbla 
rasfen , Meiren en andere Wateren , is dit Kruid, e 
zo in onze Nederlanden als door gantích Euro- 
pa; 5 
(1) Epilobium Fol. fparfis Lineari- Lanceolatis &c. Syff. 
oe in Gen. 466. p. 264. Weg. XIII. Gen. 471. p. 296. 
Monsp. 193. Fl. Belg. rog. Epilob. Fol. difformibus. 
Ee, Sue. 304 , 327. Epil. Fol. Lanceolatis integerrimis. FJ. 
Lapp. 145. H. Câf. 154. Lyfimachia Chamenerion dia an- 
guftifolia: A. laeifolia: n Alpina. C. B. Pin. 245. Prodr. 
116, GMEL, Sib 1. p. 218. HALL. Melv. 498 TOURNE. luft. 
PB. 308. T. 187. 


Ee 


H. DEEL, VIII, STUKS 


Hoorp- 
STUK» 

Eenwy- 
vige. 


IV, 
ArpreL. 
IX 


446 AGCTMANNIGE KRUIDEN) 


pa, tot in Lapland , gemeen. Het komt met 
breeder of fmaller Bladen voor, en gelykt zeer 
veel naar het Wederik in geftalte, Het grocit 
zo hoog, dat men de Hutten der Bofch- Lap- 
pen, dikwils, als met eene Bosfchagie daar door 
omringd vindt, die dezelven, wanneer het met 
zyne fchoone purpere Bloemen praalt, zig als 
Paleizen doet vertoonen, zo LiNNäus aan- 
merkt. Men zal zig hier over niet verwonderen , 
wanneer men zig erinnert, hoe de Meftvaalten, 


Vuilnishoopen en Wildernisfen, „hier te Lande; 


’er dikwils door verfierd worden, Hoe fraay moet. 
dan die Landftreek in Switzerland, (door de vere 
woefting van het Bofch Bremgarten , daar de 
Denneboomen, in * jaar 1720, aan een Kwaal. 
geftorven zyn,) welke ’er vol van is, met dit 
Onkruid praalen, Op de Alpen komt eene Ver-s 
fcheidenheid voor die kleiner is „ naauwlyks een 
Voet hoog „ met zeer fmalle korte Blaadjes , naar 
die van Rosmaryn gelykende, zo BAUHINUS 
aanmerkt. 

Het gewoone Kruid deezes naams., heeft een 
regte ‚ ftyve, gebladerde , niet Takkige Steng ; 
bezet met langwerpige , fpitfe, weinig of niet 
gekartelde Bladen, die van boven glad, van on- 
deren Wollig zyn, en uitloopende in een Pluim 
van paarfche Bloemen , met Kelken van de zelf- 
de Kleur. Van de vier Bloemblaadjes laaten de 
twee onder{ten door een groote gaaping den Styl 
door , die dus nederhangt of knikt , gelyk- de 
Meeldraadjes : het welk door TougmNerForT 

| zeer 


Oe TAR DRI A 447 


zeer: P wel i in Af beelding is vertoond. Men vindt- 8 
ze ook met witte en met bonte Bloemen , ten Aen 
minfte wat de kleine Alpifche aangaat die door een 
den Heer HALLER is afgezonderd, 


Ca) Bafterd- Wederik met-overkoekfe , Lan gk 
cetvormig Eyronde Bladen en ongee, wf 
Bloemen, 


‚ Deeze , die in Siberie groeit , verfchilt van 
de voorgaande niet alleen door de Bladen veel 
breeder , overhoeks en niet verfpreid , weder= 
zyds met eene zagte Wolligheid bekleed te heb- 
ben ; maar ook , doordien de Bloemen eens zo 
groot zyn, Het Merg of Pit der Stengen wordt 
door de Ingezetenen van Kamt{chatka , op den 
Ooftelyken uithoek van Afc, voor een lekker- 
ny gehouden, Ook heeft men aldaar bevonden, 
dat het Aftrekzel der Bladen tot de Gefting det 
Heilkruid Bladfteelen gebruikt , meer Geest uit- 
leverde (*). — 

Aanmerkelyk verfchillen deeze twee Soortea 
van de volgende: want zy hebben de Bloemen 
ongelyk met geheele Blaadjes; de Meeldraadjes 
om leag naar den Styl bellende, den Stamper 
neer geboogen ; de Bladen overhoeks en by ’% 
uvitbotten omgekruld  ’t welk i in de anderen geen 
_plaats heeft, 


(3) Bas- 


(2) Epilohium- Fol. alternis Lanceolato - Er Flor. inz- 
qualibus. Oep. Dan. 565. GMEL, Sib. I 218. 
(*) Zie bladz. zor - 103 , hier voor. 


IL Deer; VIIL, STUK. 


Epiab 
beten. 


445 ÂGTMANNIGE KRUIDEN. 


(3) Basterd- Wederik met gepaarde Lancetvors 
mige Zaagswys’ getande Bladen, die afloo« 
pende de Steng omvatten, 


De ruigheid der Bladen maakt deeze „, dié 
overal onder de eerfte of op de zelfde plaatfen 
& groeit , tover kenbaar, Zy wordt ook, zo wel 
als die, Herba Antoniana van fommigen ges 
noemd, ’ welk men St. Anthoni’s- Kruid vertaa- 
len kan, en misfchien afleidelyk is van de kragt 


tot verdryving van vergiftige Dieren of booze 


Geeften , welke ‘ef aan toegefchrêeven wordt, 
De Duitfchers noemen het, om die reden, Uns 
holden- dat is Tüver= Kruid. Het zou ût daat 


op kunnen zien, dat de Bloemen, op Azyn ge 


zet, dienftig geächt worden tot verder vind vari 


de Roos, genaamd St, Anthoni's Vuor. Andes 
ren noemenze beiden Filius ante Patrem, dâf 
is, * Kind voor den Vader; ’t welk meer ei: 
genfchap heeft, als daaf op zinfpeclende, dat 
de Haauwtjes zig eer vertoonen dan de Bloems 
Dit Kruid is ruigachtig en heeft den Voet der 
Bladen in, ’t midden hoogef dan aan de zyden, 
Het komt voor met grootere en met kleinere 
Bloemen, en van dit laatfte heeft men een groo- 
te 


6) ee Fol. Soles ti Lanceolatis ferratis &c. zt. 
Cliff. R. Fl. GER. Prov. &c. &e. Lylis 
machia a ne Es as ne, C. B. Pis. 245. Lylis 
fhachia purpurca. FucHs. Hill. 4or. Jeon. 279. B, Lvs- filig. 
hirfuta parvo fore: C. B. Pin. 245. Prodr, 116. HALE: Helt. 
408. OBD. Dax, Jes 


he 


Ore sr Da MER HAES MD 
te Soort „wel twee Ellen hoog en een kleine, „… Iv, 
maar een. Voet hoog opfchietende , volgens 1x. 
BauuiNus. HAL LER merkt dic met groote Hoorp- 
Bloemen als de hoogfte van allen aan, groeijen- "U 
de, aan den Waterkant, wel eens Mans lang- „;a hen 
te hoog. De Bloem van deeze is een Duim 
breed en donker paarfch, die der andere bleek 
rood, Beiden komen zy ook voor met witte 
Bloemen. 
(4) Bafterd. Wederik met gepaarde Eyronde Epiibie pe 
getande Bladen, ‚_montanamt, 
Bergmine 
(5) Basterd- Wederik met Lancetvormig ge- zen 
kartelde Bladen, de onderften el de Trage 
Steng ier hè kig. 
@ Bafterd- Wederik mier 4 gepaarde” Lancet-*” en 


“vormige effenrandige Bladen ; de BloemsPataftre. 
blaadjes uitgerand ; de Steng regropfhaande. enz 


Vink 


‚€7) Bas- 
(4) Epilobium Fol. AE tis eren zie H. Clif. R. 
„Egdt. Ec. Fi. Suec. Lapp. Bels. . &c. Lyfimachia Sis 


liquo{a glabra majors C. d Pin. 245. rear Ly Gmachium 
purp. primum. Dop. Pamprt. 25. Kruidh. ars. 

(5) Epilobium Fol. Lanceolatis Denticulatis, imis oppofi- 
tis, Caule tetrigono, GOVAN Mfonsp, 194. Lylim. Siliqnofa 
glabra minor. C. B. Pin. 245. Ray. Hift. 3or. Chamenerion 

tum minus. TOURNF. Jnf?. 303: WILLICH. Obs. 69. 

(6) Epilobium Fol. a Lanceolatis integerrimis &c. 
FM. Suec. Belg. &c. Epil. Fol. linesribus. F. Lapp. 149. Re 
Euzdb. 251. Lys. Siliq. glabra angutifolia. C. 5 Pin. 245. 


Ff 
MU, DEEL. VIJL. STUK. 


E pisa 
alpinum 


Al pifche. 


450 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


(7) Bafterd - Wederik met gepaarde Eyrond. 
Lancetvormige effenrandige Bladen , on- 
gefteelde Haauwtjes en een kruipende 
Wortel. , 


Pe Heer HArLrLER oordeelt, dat alle deeze 
vier Soorten, die in ons Wereldsdeel , hier en 
daar , zo op Moerasfige plaatfen , als op Zand-. 
gronden ‚ in de Hoven en op Gebergten voor= 
komen „ enkele Verfeheidenheden zyn , mis- 
fchien door de Groeiplaats of door vermengde 
Bevrugting, gelyk in meer andere wilde Kruie 
den plaats heeft, veroirzaakt, De Kleine Glad- 
de , met een vierhoekige Steng ‚ is in de Ho- 
ven, by ons, zeer gemeen en heeft zelden meer _ 
dan een Voet hoogte : de Groote Gladde komt 
meer op verhevene Zandige Gronden voor: de 
Smalbladige in vogtige Duin-Valeijen „ en de 
laatíte , in Beekjes der Alpen groeijende, met 
zeer kleine Blaadjes, ís in Vriesland , aan rui- 
ge Wallen, door Mrrse waargenomen. In 
allen zyn de Bladen glad en zy maaken een zeer 
laftig Onkruid uit, door middel van de gepluis- 
de Zaaden zig alom verfpreidende, 


A Ne 


(7) Epilobiums Fol. opp. ovato » Lanceolatis integerrimis &c- 
Epil. Fol. ovalibus.. Fl, Suec. 308, 331. Fl. Lapp. 150. Epil. 
Fol. ell. obtufe Lanc. totum leve. HALL. Helv. 409. Cht- 
men. Alpinum Alfnes foliis. Screnenz. Alp. 132 33% 
ansi nana Prunelle foliis. Boee. Mus. II. p. 165 Te 


„OCT A NSD RI A <4SI 
ANTICHOR US _ftvs 
AFDEELs 


Van dit nieuwe Geflagt is de Kelk, zo wel Pin. % 
als de Bloem , vierbladig: het Zaadhuisje Els-srux, 
vormig, vierhokkig en vierkleppig , bevattende mi 
veele Zaadjes. 

De eenigfte Soort hier van (2) is, volgens rm. 
den Ridder, een klein Plantje, naar de Corcho-,£"**# 
rus gelykende , dat in Arabie groeit. De Ster: 
getjes, die rond zyn „een Handbreed lang, leg- 
gen op den Grond : de Blaadjes, die gefteeld 
zyn en ovaal , ftaan overhoeks: de Stoppeltjes 
zyn Elsvormig. Twee Bloempjes , zeer kore 
gefteeld en geel , komen tegenover malkander 
in de Oxelen voort , met dikaächtige Steeltjes 
en twee Blikjes, De Vrugt is keiikkende » digt 
onder de Steng omgebogen. 


REE ene 


Dit Geflagt, dat naar den ouden Kruidkenner 
FucHsius benoemdis, van de Viermannigen 
thans hier verplaatst, heeft geen Kelk „de Bloem 
agtdeelig , en het Vrugtbeginzel , daar onder , 
wordt eene vièrhokkige veelzaadige Bezie, 

Twee Soorten zyn ’er thans toe betrokken , 
gaamelyk 


(1) Fuch- 


{s) Antichorus. Syff. Nat. Weg. XIII. Gen. 1257. P- 297 
Eyf. Nat. Xli. fant. 64 


Ff a 
N. DEEL. VILT, STUK. 


452 _AGTMANNICE KRUIDEN, 
IV, (2) Fuchfia met eenbloemige Steeltjes. 


In Zuid-Amerika groeit deeze, die een zeer 
Hoorp- ì Ps 7 
sruz, eenvoudige Kruidige Steng,heeft , met dries 

1 voudige Lancetvormige ongefteelde Bladen en 
eene regtopftaande ‘Tros aan ’t end. 


se «… (a) Fuchfia met veelbloemige Steeltjes. 


Veelbloe- 


u. 
__Plaktifora. Van deeze vind ik niets byzonders aangete« 
mige. d. 


CHEOR A. 


_Een agtbladige Kelk, een eenbladige Bloem 


“byzondere Kenmerken voor van dit Geflagt, 
tot het welke thans de drie volgende Soorten 
betrokken zyn. , 


(1) Chlora met doorgeboorde Bladen, 
perfoliata. Dit 
ge- (1) Fuchfra Pedunculis unifioris. Syf?. Nat. XIII. Gen. 128 
p. 299. MirL. Diff. 4. Fuchfia tte Flore coccincd 
Prum. Gen. 14. T. 133. É. 1 

(2) Fuchfia Pedunculis multifloris. Mur. 

(2) Chlera Foliis perfolistis. Syff. Nat. XII. Gen. 1258: 
p. 267. Vig. XIN. Gen. 1258. p; 299. Gentiana perfoliatde 


73. Centaurium luteum ten C. B. Pin. 278. MORIS- 
Hij. M. p. 565. Ss. T. 26. f. 1, 2. Cent. parv. fl. luteo. 
Crus. Hif.. II. p. 180. Cant. RENBALM. Sp. so. T-76- B, 
Centaurium puGllum luteum. C. B. Pin. 278. Cent. novume 
COL. Eepbr. z. p. 78. 


* 


Mier TA MDR EAR Air 


Dit-Kruidje ;--dat in geheel Europa, buiten IVe 
de Noordelyke deelen „ als ook in onze Neder- £* rif 
landen, groeit , is doorbladige geele Santorie ge- Hoorp- 
noemd geweest „ om dat het veel naar dezelve #TU*- 
gelykt , zynde zelfs ook bitter van Smaak, Het; °"5" 
maakt een Stengetje van ruim een Voer 5 
met Blaadjes die ’er zodanig om fluiten , dat zy» 
zig als doorboord vertoonen , maakende zelfs een 
hol Kommetje om de Steng, waar het Regen- 
water in vergaart , gelykerwys in het Kaarden- 
kruid, Uit deeze Kommetjes komen de Bloem. 
fteeltjes voort, met Goudgeele Bloempijes , die. 
vyf , zes of. ook agtbladig zyn. Men vindt het 
in de ope Kruidboven, 


zE his eeleis van. hen wije 
Plantje , ’t welk eneen wordt uit de voor; viejhs 
gaande Soort , door het Vierbladige Vlafch be- 
zwangerd, te zyn gefprooten. De Steng is maar 
een Span hoog , gewricht of met Leedjes: de 
Blaadjes zyn zeer fmal , en maaken met hun vie- 
ren Kransjes uit. Vyf Bloemfteeltjes komen aan 
‘tend voort, ieder met drie Bloempjcs , inagten 
gedeeld „ maar eg dan in de voor. 
gaande, EE s 


WD, Chlora met tgepari Bladen. mi, 
Dee. ind 
@) Chira Fol. quaternis, Gentiana Foliis quaternis. Sp. © rarr 
Plant. 
G) Chlera Fol. oppefitis. Chironia dodecandra. Sp. Planr. 
£3 


273 
U. Daar, VIJL, STUN. 


Ì 
AFDEEL. 
IX. 
Hoorp- 

STUK: 
Eeruy: 
VIGEn 


E 


454 AGCTMANNIGE KRUIDEN, 


Deeze groeit in Virginie en wordt van Crar- 
TON genoemd Kleine Santorie , met Vleefch- 
kleurige Bloemen , die in elf of twaalf flippen 
zyn verdeeld. Men ziet bier uit de Geftalteder 
Planten van dit Geflagt, terwyl zy in- Bloem 
en …Vrugtmaaking van het gemelde Kruid , dat 
onder de Gentiaan betrokken is , verfchillen. - 


ST REL BRiâ 


Naar den vermaarden S TELLER us, die uit 
Rusland de Ooftelykfte deelen van Siberie door» 
kruist heeft „ is dit Geflagt benoeind , welks. 
_ Kenmerken zyn, een vierdeelige Bloem, „zonder 
Kelk, met zeer korte Meeldraadjes en een en- 
keld Zaad , dat een-Snuitje heeft. Tweë Soor 
ten komen ’er in voor , naamelyk 


(1) ‘Stcllera met Liniaale Bladen en verde 
ge Bloemen. 


_TouRNEFORT, die dit Kedje. 2 


Angst Dad iz pee, Fol. difin&is. Gron. Vas: 


es 

pri Stelera Fols Tnadbar Flor. qoedrifidis. pe Nat 
XII. Gen. 483 p- 273. Pig. XIÌl. Gen. 438. p. 309. ts 
Acad, 1. p. 400. SAUV. Monsp. 69. GOUAN es. 197: 
GER. Prov. 444. Pasferina Fol. lincaribus &c. Guerr. Stamp: 
85. DALIB. pee 18. sa Linarie folio vulgaris 
VAILL. Par. 191. Par. <37. Rasferina Tragi. J- B 
Hift. Ille p. 456. Haan. Zen 7. Lith Linaiz 
folio Germanicum. C. B. Pin. 2 ie. on altera Botryoides 

Cor. Eepbr.p. 82 


Oc T ARD RI A 455 


als anderen, omftreeks Parys gevonden heeft, IV. 
merkt aan , dat CoLuMmNa, die ’er de befte Aant. 
Afbeelding van heeft gegeven , het maakzel der ! an 
Bloemen niet gekend heeft, ’t welke „zegt hy,” 
door J. Bauninus wel is befchreeven. Zy nia, 
gelyken veel naar die der Thymelea, weshalve 
hy ze ook in dat Geflagt hadt geplaatst. Met 
de Gnidia en Pasferina, twee Geflagten van 
meestal Kaapfche Heefters, door my voorheen 
befchreeven (*) , waar dit tusfchen komt , ftroo- 
ken zy ook zeer wel. Ik begryp naauwlyks „ 
waarom J. Bau HiNnus dezelven by een Korf. 
je vergelykt, Zy zyn Trechterachtig en vier 
deelig , doch zeer klein , komende aan de zy- 
den ongefteeld voort in een fyne Wolligheid , 
die naauwlyks tebekennen is-dan op de Zaadjes , 


ge 


achtige figuur hebben, zynde uitermaate klein. 
Aan dit Kruid, ongevaar een Voet hoog met 
een regt Stengetje , opgroeijende „ werdt door 
fommigen , zegt TraAcus, de naam gegeven 
van Pasftrina, om dat de gladde Blaadjes naar 
de Tongen der Vogeltjes , die men Mosfchen. 
noemt , gelyken;s zo BAumrNus het vere 
klaart, die hetzelve Pasferina Tragi noemt. Dit 
is dan de oirfprong der benaaminge van dat Ge- 
flagt , hier tot een bynaam gebruikt, Hy beelde 
het in * Zaad ftaande , doch anders redelyk wel ; 
af; 


(*) Nat. Hip. 1. DIV. Stuk, bladz. 45, $45- 


f 4 
u. DEEL, VIll. STUK. 


IV. 


ÁFDEEL. 


Hoorn: 
STU 


iN 
Stellera 


Chamejas= 


456 ACTMANNIGE KRUIDEN. 


afs ftellende het als een Wilde Saort van Steene 
van Steenzaad voor, De Groeiplaats is in Italie, 
Vrankryk ‚ Duitfchland , op drooge Velden, 


(2) Stellera met Lancetvormige Bladen en nf. 
deelige Bloemen. 


me. 
Buikbladi- —_ De bynaam Chamejasme is de naam, welken 
ge , 


de vermaarde GMELIN- aan -dit Kruid, door 


hem in Siberie ontdekt , gegeven hadt, Het. 


komt in Geftalte, taamelyk met de kleine San- 
torie overeen ; doch uit éénen Wortel fchieten 
wel van twintig tot dertig Stengetjes, die dun 
en zwak zyn, doorgaans, minder dan een Voet 


ang. Die Wortel is ook groot en derli 


Van boven dikwils dikker dan een: Duim ne ver- 
deelt hy zig gemeenlyk in twee, Wortelen van 
een Voet lang en van eene zo zonderlinge ge. 
daante ‚ dat-men in. fommigen.de figuur van 
Onderlyf van een Menfch. waarneemt, even vals 
in de Wortel van het Mandragers Kruid. Hy 
bezit een aanzienlyke purgeerende hoedanig- 
heid + want ‘twee Scrupels „daar van „na % 
droogen fyn gewreeven en met Honig gemengd, 
deeden. een-fterk Menfch vyf of zesmaal afgaan 
en twee of driemaal braaken , doch zonder bes 
paauwdheid of aanmerkelyke Buikpyn: ’t welk 
wylen de Heer GMELIN zelf hadt byges 
woond. 

On- 


(2) Stellera Fol. Lanceolatis; Florius quinquefidis. Am 
Acad, 1. p. 4oo. Chamzjasm& Radice Mandragorz. ANM. 
Rath. p. 16. hbe 


- 


= 


OC TA ND RT AO 457 


Onder de Tweewyvigen van deeze Klasfe is IV, _ 


het eenigst overgeblecven Geflagt , dat my nu Arts 
nog te befchryven ftaat , genaamd Hoorp- 
STUKe 
MOEHRINGI A, Digy- 
: nios 


Naar den niet minder vermaarden Kruidken- 
ger deezes naams „ Geneesheer tc Jever in Oost- 
vriesland en Lid van de Keizerlyke Akademie, 
door wien verfcheide Planten , in derzelver Ver-» 
handelingen , omftandig befchreeven zyn. 

De Kelk en Bloem, beiden, zyn in hetzel-’ 
ve vierbladig: het Zaadhuisje eenhokkig , vier 
kleppig. 

De eenigfte Soort, hier van (1), is Mosach-" E 
tige gebynaamd , om dät het Kruidje zig byna 4, vn za dri 
als Mos vertoont. Het is_tot-de ‘Soorten van pj Moschti- 
Muur thuis gebragt geweest en Berg- Muur 
met Haairachtige - ns door fommigen ge- 

poemd. DALECHAMP befchryft het, onder 
den naam van Mosachtig Muur „volgens Mo. 
RISON, aldus. ‚, Dit Mosachtig Muur, inde 
ss Stammen van rottige Boomen , op vogtige 
> Muuren en andere donkere natte plaatfen 
», Voort= 


«) ed sf. Nat. XÌl. Gen. 489. p. 275. Peg. 
XIIl. Gen. 494. p. 311. GOUAN Monsp. 197. Alfine monta- 
lans folio. C. B. Pin. 2st. ScHrucuz Alp. s03. 

LUK, Alm, 23. °T. 75. f. 1 Arenaria Goll tetra. 
_petalis, GER. Prov. 404. Aline anguftif. minima montana. 
Col. Ecpbr. 1. p. 292. T. 290. Alfine tenuif. Muscofa. C 
B. Pin. asr. Moris. Hlif. Il. p. ssu S. 5: Prise fs ta 
Hau. Helv. 

ARTS 


HH, DEEL. VIII. Stug. 


458 AGTMANNICE KRUIDEN. 


IV. „, voortkomende, geeft, uit een dun , kort ge 
ESTE „ haaird Worteltje „ veele verfpreide Takjes, 
Hoorp* ;, die zig taamelyk van den Grond verheffen, 
STUK. _,, met kleine Haairdunne, digt getropte Blaad- 
| DE, „> jes, en witte niet tweedeelige Bloempjes , 
»s waar op zeer klein Zaad in kleine Hokjes 
5, volgt ‚die vyfdeelig zyn, gelyk in de an- 
», dere Muur -Soorten,” Het groeit in de Zuie 
delyke deelen van Vrankryk, in Italie, Oost- 
enryk en Switzerland „op vogtige plaatfen der 
Gebergten „aan Bronnen en Beeken. De Heer 
Harrer fchynt het met de eerfte Soort van 
Vetmuur hex voor heichirecven C ), verward 

1 „tehebben; 
Onder. rn re ien van. deeze Klasfe, be 
hoort tot de Kruiden een zeer uitgebreid Ger 
flagt, dat den naam voert van sf 


Pór yYeGon eum. Duizendknoop. 


Hier in , naamelyk „ zyn, behalve-het On- 
kruid van dien naam , dat men gemeenlyk Zar- 
kensgras noemt, ook de Kruiden, welken tot 
de Geflagten van Biftorta en. Perficaria- behoo- 
ren, ja zelfs het Boekweit en anderen, wegens 
de overeenkomst der Vrugtmaakinge en Ge: 
ftalte , begreepen : weshalve ’er ook Soosten 
onder voorkomen, die in ’t getal der Meeldraad- 
jes en der Stylen verfchillen , gelyk wy zullen 
zien. 

De 


€*) Zie het- VIT. Stuk deezer Nar, Hil. bl. 406. 


O CT A ND RIA 459 


De byzondere Kenmerken zyn opgegeven te_ IV. 
beftaan in een vyfdeelige Bloem „ die als voor his ed 
Kelk verftrekt en een hoekig Zaad. Hoorp- 

„De Soorten ‚ wier getal zevenentwintig is „TUE: 
zyn in de volgende Rangen onderfch eiden. ri wen 


x ATRAPHAXO IDES. 
Met een Heefterachtige Steng, 


(1) Duizendknoop , die de Steng Heefterig Be 
heeft en twee Kelkblaadjes omgebogen. er 
Dit Kruid ‚te vooren Atraphazis genaamd 
met den Griekfchen naamder Melde „ naar wel- 
ke het eenigszins gelykt ‚ geeft de hemaamitk 
aan FourneForRT heeft het in 


de Levant. gevonden & en. Oofterfche-Patich , een 

Jaage Heetter, met een fraaije-Bloefem, gehe. 
ten. Dergelyk een Gewas groeit ook in Sibarie, 
maakende aldaar een. Heeftertje-met-lang ‘uit- 
gefpreide Takken,-en Bladen: veel naar die van 
t Varkensgras gelykende, glad, ftyf en geribd;, 
brengende -een-driekantig Zaad tusfchen drie 
rondachtige Rooskleurige en fraay gefireepte 
Blaadjes voort. 


** Br 


1) Pelygonam.-Caule Fruticolo -&c. Syf?. Nats Xil. Gen. 
450. p. 275. Wege XIN. Gen. 495: ps 318. EE Ups. 95. A- 
traphaxis inermis Fol. planis. H. Cliff. 138. R. Zugdb. ze9. 
Lap.-Orientale Frut. humilis , fl. pulchro. TOURNF. Cor. 38. 
‚kap. Daur. mont. fruticans. AmM. Ruth. Ne 227. 


HM, DEEL. VIII, STUK4 


_ 


460 AGCTMANNIGE KRUIDEN, 


ee KEB ET-O Ri Er 
FDEELe 

En ee _ Met een enkelde Aair, 
$STUKe 


(2) Duizendknoop met een gantfehenkelde eén- 


mid „Anirige Steng ; de Bladen. Eyrond in een 


„Steel afioopende, 


Op de Gebergten van Switzerland, Ooften- 
ryk „ Vrankryk, ja zelfs in onze Nederlanden, 
kome die Kruid wild groeijende voor,’ welk 
ook in de Kruidhoven om den Wortel wordt 
geteeld. Het heeft van deszelfs omkromming 


den Latynfchen naam, dien het in ’t Spaanfch; 


Franfch en Italiaanfeh behoudt, doch de Duit- 

noemen hetzelve Natterwurts en wy INa- 
ter= of Slangen: Wortel; Ook wordt ’cr , wegens 
de figuur der Bladen, welde naam van dgb 
Hertstong aan gegeven. 

De Bladen, naamelyk , uit den Wortel groeï- 
jende „ gelyken veel naar die van ’ Kruid dat 
men Hertstonge’ noemt: zynde groot en breed; 
met twee lappen. zydelings aan den Steel: die 
aan de Stengen groeijen veel fmaller, Aan ders 
zelver top komt een korte Aair van gefteelde 
zo voort , die paarfchachtig Roozekleur 

zyn 

(2) Polysonum Caule mp: paid &c. Mat. Med. 
183. HL. Cliff. Ups. R- Lugdb. 217: GOUAN- Mfonsp. 198.°FL. 
Belge 113. Biftorta major Rad, magis intorcâ.- C. B. Pim 
192. Biftorta. CAM. Epit. 683. Dop. Pempt. 333: Biftorra 


Brittannica.- LOB. Je. 292." Colabrina “minor. TRAG. 32d- 
Hatr. Helv. 178. 


„ 


NOOT A ENT RARE 461 


zyn en op welken een driekantig Zaad volgt. IV. 
De Wortel is rond en in de langte cens ‚ twee ÂFDEEL > 
of driemaal omgeboogen (*) ‚ waar van men Höb! 
Verfcheidenheden gemaakt heeft, Ook is de°TUKe 
Groote ‚ met Bladen van een Voet lang, in,„-”57 
Switzerland , zegt HALL ER, niet zeldzaam, 
De gemeene groeit ‘er overal in vogtige Berge 
velden. 

De Wortel van dit Kruid is zuirachtigweark 
en” zeer famentrekkende , wordende derhalve , 
zo in Gorgeldranken , wanneer de Tanden los 
ftaan , als inwendig „ tot fruiting van Buikloop 
en Bloedvloeijingen, die uit enkele verflapping 
ontftaan „ aangepreezen. 


(3) Puizendknoo gantfch enkelde PR 
één -Aairige scetvormige proiferum. 
Bladen. > 


Een fraaije Afbeelding is van dit Gewas ge= 
geven door CAMERARIUS,z0o de Heer HÁ r- 
LER aanmerkt , die ’er byvoegt , dat alle de 
Verfcheidenheden , van middelflag , kleine en al- 
lerkleinfte , by BAUHINUS , tot eene zelfde * 

Plant 

(*) Zie TouRNr. mf. R. Flrb. T. aor. 

(3) Polygonum Caule Kes monoftachyo &c. Bift. Fol. 
Lanceolatis. FJ. Lapp. Suec. H. Cliff. Biftorta montana mi- 

nor, Radice intortâ inodoet Ec. AmM. Ruth. p.-16g. Bi- 
fkorta Alpina media. C. B. Pin. 192. OED. Dan. T. 13. 
Bift. Alp. minor. C‚ B. Pin. 192. Bift. Alp. minima. HALL 
Opusc. 234. Bilt. minor feu Alpina. Cam. Epit. 634. 4 


II. DEELe Ville STUK, 


462 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


IV, Plant behooren, Hy noemt dezelve Biftorta 
fenside met de Bladen aan den rand geribd, de onder- 
Hoorp- flen ovaal, de bovenften liniaal en het Zaad als 
STUK. _ Druivepitten. De Bloem, zegt hy, is altoos wit 
„Priewy- on het Zaad rond met een byhangzeltje. De Rib- 

ben der Bladen , ín den rand uitloopende , maâ- 

ken dat dezelve zig als geftippeld vertoont. Dit 
overal in de Alpen, nu hooger dan laager , voor- 
komende Kruid, merkt zyn Ed. aan, hetzelfde 
te zyn, met dat gene, ’t welk AM MAN vole 
gens de Waarneeming van MessERsCHMID 
voorftelt ‚ als in Siberie of Rusland groeijende; 
_ en van het gemeene Naterwortel niet alleen 
door de rondheid van het Zaad , maar ook daar 
in verfchillende, dat in het onderfte van de Aair 

Bolletjes voortkomen, die een jorg Plantjezyn. 

Dit heeft ook in de Alpifche Planten plaats „en 

derzelver Aair draagt , dus, fomtyds Bladertjes 

in plaats van Zaad, gelyk TourNerFrorThet 
een en andere duidelyk heeft afgebeeld (*). 

De Tartaaren kooken dit Kruid met den Wore 

tel en gebruiken ’t zelve als een Geneesmiddel 

tegen Pynlyken Buikloop, GM erin, die het 
overvloedig in de Velden der Mynwerken van 

Argun vondt , getuigt , dat de Tunguzers den 

| Wor- 
(*) Zie Inf. R. Herb. p. sit. T. 291, Quod TOURNE- 

BORTIUS ex walgari fpecie pingit, zegt de Heer HALLER » 

dach ik meen dat zyn Ed. daar mis in heeft. Die Kruidken® 

ner heeft duidelyk een Jongdraagende Aair,en niet van de 
gemeene maar van een andeie Soort, afgebeeld, gelyk hy ia 
de befchryving zegt, 


î se Í 
Oc TA N DRI A 463 


Wortel zorgvuldig tot Winter - Voorraad opzog- „IV 
ten in de holen der Berg- Muizen, gebruiken- rozen 
de dat arme Volk dien , onder den naam van Hoor. 

Muka , tot S 

5 ded mir 

XK PERSICARIA ’ 
Met een tweedeeligen Stamper of minder dan 

agt Meeldraadjes. 


(4). Duizendknoop met vyfmannige half -twee- „Ws 
À En olygonam 
wyvige Bloemen „ die in vieren ongeljk Virginia 


verdeeld zjn, en Eyronde Bladen. Virginifch. 


Van deeze Virginifche, die in de Europifche 
Kruidhoven bekend is, zegt CLAYTON, dat 
zy de Kelken wit, in vyven gedeeld en op een 
lange ry, aan dentop vande Stengs, Aairswye 
ze gep heeft, zynde de Bladen zagt en 
{pits , het Zaad glanzig en hard, een weinig 
famengedrukt en aan de punt ruig. De Styl is 
ten halve in tweeën gedeeld. 


(5) Duizendknoop met vyfmannige half-twee-, mijns 


… EI. 
wy Patichbla= 

(4) Polygenum Flor. pentandris femidigynis &c. Perfic. Flor. Î8° 
pentandris digynis &c. WACHENB. Ultr. 258. Pers. Fl. Stae 
minibus quin:s. HaChff. KR. Lugdb. 216. N. 3. GOUAN Monsp. 
198. GROR. Virg. 43, he Pers. frutescens maculofa Virgi- 
niana. Sc. TOORNE. Inf. 

(5) end hrs bena Beren &c. Pers Flor, 

pent. dig. &c. cu. Utr. . Pecficatia major , Lapathi 
foliis, Calyce kie Ee Anas: inft. sro. Pexficaia 
Hydropiper. Los. Ze. 


Il. DEEL. Vill, STUKe 


454 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


wyvige Bloemen , de Meeldraadjas egaal 

met de regelmaatige Bloem. 
Zeer wel is ‘t,‚, dat de Ridder deeze van het 
“gewoone Water - Peper , dat volgen zal, onder« 
fcheide , maar zyn Ed, zal niet opgemerkt heb= 
ben , dat de Afbeelding van LoBer,hier aan- 
gehaald , juist even de zelfde is, als die van 
DonoNaus, door hem thuis gebragt tot de 
Negende Soort (*), en TOURNEFoORT zou 
dit Kruid ‘er, door een-byzonderen naam , niet 
van afgezonderd hebben , indien het niet anders 
dan door de Meeldraadjes verfchilde, Voeg hier 
by, dat Loger de zyne neemt voor het ge- 
woone Waterpeper „ ‚ met witachtige en Lyf- 
verwige Bloemen, gelyk hy in zyu Kruidboek 
zegt. Deeze Soort , met paarfche Bloemen, 
groeit in Vrankryk, zege de Ridder , en be- 
fchryftze dus, 

‚, De Steng is regtopftaande, ftevig, effen, 
», met ruigachtige kanthaairige Scheedjes en 
„ Eyronde gefteelde Bladen , van grootte als _ 
css die der Phytolacca, De Bloemftceltjes ftaan 
stegen de Bladen over, van langte als de Bla- 
», den en zyn Trosachtig ge-aaird,” 

(6)Duie 

(*) Tot het drukken der Werken van Cuusrus, Do 


_ PONEUS en LOBEL , zyn van veele Planten de zelfde 
Howfnee- Plaaten gebruikt. 


OG ER AAT NID: ANS EG Ao 465 


(6) Duizendknoop met wyfmannige half-twee-_ IVe 
wyvige Bloemen en eene Eyronde Aair. Âf Dathe 


Dus heeft thans Linneus dit Kruid peter Hoorn 
bepaald, terwylde Heer JacQurin heeftwaar- vr. 
genomen , dat in ’t Water de Meeldraadjes kor- sram, 
ter, op *t Land dezelven langer dan de Bloem reel 
zyn. Dit Kruid, naamelyk , heeft voortloopen- 
de Ranken, die zig van den kant der Slooten, 
Graften en Meiren, op 't Water uitfpreiden en 
aldaar een geheel ander Gewas verbeelden , 
met de Bladen breeder en glad: terwyl de- 
zelven , op de Wal, volmaakt Lancetvormig 
tuigachtig , fmaller en als ingekrompen zyn , daar 
het opftaande Stengen heeft, Sommigen hebben 
bier van een byzondere Soott van Perfenkruid 
gemaakt (*), die in eene Verhandeling op zig 
zelf door SeHurzrius is befchreeven. De 
Afbeelding van Doponaus is taamelyk , 
hoewel zy het Kruid buiten ’t Water affchetse: 
die van Loer, hier een geheel andere, fchynt 
hetzelve ook te willen vertoonen : doch beiden 

_ heb. 


(6) Polygonum Flor. pentândr. femidigynis Sec. Pers. Fl. 


Pentandr. digynis &c. Fl. Succ. 318 , 341. FJ. Belg. 114. 
GOVAN Monsp. 198. GER. Prov. 449. KRAM. Áufr. 111 
&e. Potamogeton Salicis folio. C‚ B. Pin. 193. Perficaria sal. 
folio Se. TouRNE. Jaf?. sop. Potamogeton. zeure pr 582. 
Potam. Gve stâabytes Fontalis et fpicata. LOB: 

(*) Perficaria aeida ae Juna. Horm. 4 erf 
Taiw. Comm. Lit. Nor. 1737. T: 5. £. Ip 2e 

Gg 

KL Daar, VIII. Srus, | 


IV. 


466 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


hebben zy daarin mis, dat zy de Ranken met 


ArDEEL, Worteltjes af beelden en zeggen , dat het door 
Hoöfs: middel van die Worteltjes zyn Voedzel uit den 


STUK. 


wize. 


Grond zou trekken onder Water. Het is altoos, 


Drie). zo veel ik waargenomen heb , in de kanten 


der Vyveren , Slooten en Graften, geworteld 


„en fchiet van daar zyne Ranken , langs de Op- 


pervlakte ‚ verfcheide Ellen uit, terwyl de 
Bloem-Aairen zig daar boven regtftandig vere 
heffen tot een Handbreed of meer hoogte. 
De Heer HaureEu vergelykt de Bladen, zo 
wel als de Aairen , by die van het Naterwot- 
tel, en zegt dat d Aaïren altoos roodachtig 
zyn, of bleekrood. Dikwils vindt menze fchoon 
paarfch van kleur. ’t Getal der Meeldraadjes 
is vyf, de Styl diep In tweeën verdeeld en het 
Zaad platachtig Eyrond, 

Dit Kruid komt op dergelyke manief , als 
gezegd is ‚ door byna geheel Europa voor, Men 
geeft td in ’t gemeen, dergelyken naam, als 
aan de Soorten van Fonteinkruid; hoewel dit, 
in ’t byzonder, by ons ook wel den naam van 
‚Roowilligen voert 5 om dat de Bladen als der 
‘Wilgen en de Ranken rood zyn. Op ’c Land 
groeijende , bloeit het zeer zelden en fchynt alsdan 
buiten zyn Element te zyn, Men heeft ’er, ik 
weet niet om welke reden , een Steenbree- 
kende Kragt aan toegefchreeven ‚-doch welke 
niet genoegzaam blykt; gelyk- de geleerde Hof 

Arts T rk Ew omftandig , in de Neurenburgfche 
fche Verhandelingen ‚ heeft aangetoond. 

(7) Dui: 


Eend 


pa 
mn 


pe: 


Len cia A Dorr A. 467 
G) pakke: met gekartelde Bladen, — « von 


Zodanig eene Soort heeft de vermaarde Saaw, oa 
in Barbarie waargenomen. Ook is een Water-sryx « 
‚Perfenkruid, met getagens Bladen, van Java dir. 
overgebragt; en ’ nr wee 


(83) Duizéndknoop mét rpm arend 
ge Bloemen en Lancetvormige Bladen, VIE 
Deeze groeit in Siberie „ volgens den Heer zi zor 
GMELIN. De Heer Parvasvondtze'er,aan Piz 1 
de Oevers var zeker Meir, overvloedig. Zy 
heeft Bloemen, die uit eene menigte lange Aai- 
ren famengefteld zyn, en Lancetvormige om- 
geboogene Bladen ; doch is inzonderheid onder- 
fcheiddriindeep Bidet effene Scheedjes, veel 
… by 


als met Laarsjes vertoont, 

Deeze gefteldheid heeft volkomen. le in 
dat Oostindifche Perfenkruid , waar. van-ik, uit 
myne «Verzameling , hier de Afbeelding „ in 
Fig. 1, op Plaat XLIX, mededeel. ’t Gewas 
heeft een dikke holle Steng, donker bruin van 
Kleur; omringd met de gezegde Laarsjes, die 

é zig 

_6) Pobraan ‘Fol. ceenatis. arn bd oblongo creato. 
Sraw. Afr. 485. Bum. Fl. Ind. p 

(s) Polygonam Flor. pentandris et &e, Perfic. Spicîs 
em pen, Vaginis integus &c. 'GifEr. Si. IL. ps 


u‚Ts 
ee REGELS 
u. DEEL. VIII. STUK. 


468 AGCTMANNIGE KRUIDEN, 


Arris zig in ’t bovenfte gedeelte als Kousjes in mal» 

‘ kander fteekende vertoonen , ros van Kleur, 

Fooro- De onderften aan myn Tak, die aldaar opeen 

STUK. _ Voet langte een Kwartier Duims dik is, zyn 
Driewy- - p 

wige. rykelyk een Duim lang. Zy zyn niet alleenaan 

den bovenkant ‚, maar over ’t geheel, met kleine 

Haairtjes bezet , en de Bladfteelen komen op 

zyde uit dezelven voort. Haar Geweefzel is 

Vliezig dun , geaderd , en vertoont zig byna 

als de Wieken van een Vlieg, met het Mikros- 

koop gezien. De Bladen zyn volmaakt Lancet- 

vormig ‚ met een lange fpicfe punt, wel zeven 

Duim lang ‚aan beide zyden zeer ruuw gehaaird, 

De Aairen verdeelen zig zeer ruim en beftaan 

uit enkelde Bloempjes, overhoeks geplaatst , ie 

der vervat in dergelyke Schubbetjes of Blikjes, 

als de Stoppeltjes voorgemeld zyn ‚ hoedanig 

een Schubbetje, vergroot, by A is voorgefteld. 

Ik heb de Bloempjes bevonden vyf Meeldraad- 

jes te hebben; waar uit nog te meer blykt, 

dat dit Gewas niet tot hee Gebaarde Perfen- 

kruid behoore. Het Zaad is famengedrukt rond 


achtig. 
Ix. (9) Duizendknoop met zesmannige half twe: 
Eigen „y 


er, 
d Scherp, (9) Polygonum Flor. hexandris femidigynis &c. rolye. MD 
Tuanceolatis. Mat. Med. 178. Perficaria Flor. hexandr, &£ 
Hort. Cif. 46. R. Lugdh. 216. GOUAN Monsp. 198. GEB: 
- _ Prov, 448. VAILL. TOURNF. Par. Harz. Helv. 18le El. 
Suec, 320, 343. Fl. Belg. 114. Pecficaria arens feu Hydroe 
piper. C. B, Pin. zor. Hydropiper, Don. Pempt, 607. LO 
de. 315. 


OET A NDR A. 469 


wyvige Bloemen , Lancetvormige Bladen Iv. 
en naauwlyks gehaairde Stoppelsjes. AFDEE Ten 


Onder den Griekfchen naam Hydropeperi of stk 
Waterpeper , is dit Kruid in de meefte Taalen  Trisy- 
van Europa bekend , hoewel men het in ’t Franfch Ks 
Curage noemt, Het groeit byna overal in ons 
Wereldsdeel , op vogtige Zandgronden. Het is 
zeer Takkig en Knoopig ‚ met fmaller Lancet- 
vormige Bladen en fchraalder Aairen, dan het 
gewoone of zagte Perfenkruid, Het heeft over- 
al gladde ‘Stoppelfcheedjes , doch die niet dan 
aan de mikken der Takken kanthaairig zyn. 

By de Ouden hadt dit Kruid zo grooten naam , 
dat PARACELSUS hetzelve Mercurius terres= 
tris noemde, willende dat alle Kwaalen daar 
door, op een Sympathetifche manier, wegge- 
nomen werden. Het is zo heet, dat men de 
Tong brandt door het te kaauwen, en zig daar 
mede af te veegen maakt Vuurigheid aan ’ 
Fondament. Niettemin bedient men ’er zig uit= 
wendig met vrugt van , in Pappen met Armoe 
niak - Zout, om koude Gezwellen te doen ver- 
flaan ‚en tot zuivering van Zweeren , inzonder- 
heid in Paarden, is het Kruid op zig zelf dien- 
ftig. De ligte Husfaaaren leggen de gekneusde 
Bladen op Ontvellingen door den Zadel gernaakt „ 
welke daar door geneezen. Inwendig heeft men 
het gedeftilleerde Water tegen * Graveecl aan- 
gepreezen. Het Afkookzel in Vleefchfop, of 
door andere Middelen verzagt , is dienftig be- 
83 von- 


u. DEEL Villes STUK. 


4790 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


nden tegen,‚-de-Verftoppingen der: Ingewan- 
B inde Waterzugt , Geelzugt , enz. Men 
Horb ‘zegt, dat het de Vlooijen verdryft en dat de 
EE aA „Muggen of: Vliegen ‘niet zullen “koren âan 
vigee _ Vleefch, ’-welk met het Sap is beftrecken: ’ 
weshalve het’ van fommigen-Plooijen- en Mug: 
_ genkruid geheten wordt. “Ook-wordt ’er éen 
paer ee kragt : aan toegefchreeven. | 


Iv. 
ADEL 


Der A 
Perfi caria eat 


(zo). Duizendknoop met zesmannige tweew)” 
…… svige: Bloemen ‚langwerpig -Eyronde Mais 
FEN Jianert zonnig, Eee eend” 

rige e Shoppolijsse. mie £ 
«Zéér veel komt Ke ook dit Ka” niet Meen io 
geheel Eutóp? , maar inzonderheid in de laage 
deelen van Onze Provinciën , aan de kanten def 
Wegen „in de Hoven en Bouwlanden vor. 
Het vobrt den nadm van Perficaria, in % Franf® : 
Perficaïre, in *t Neerduitfch Perfèn- of. Per fik. 
Kruid; om dat de’ Bladen veel naar die van. den. 
Perfiken - Boom gelyken. Ín % Engelích. noemt 
‚mcl, 


te 


tie haan: loes Wem, pen cups ke 
Lugdb. GOUAN Maonsp. GER: Prov, Fl. Belg. Suse. Kc. Kc. 
Perficaria mitis. J- B. Hi. II. p= 779. E: Lapp.-71. ard 

ficarla mitis maculolt et non maculofi. C. B. Pir. 
fol. anguffisf mis &c. Harr. Helv. ‘rer. Perficaria a 
tis. Lom. le, 315. Perficaria. Don. Pempt. Gos. Pers. angus“ 
ik C. B. Pin. tot. Prodr: 43. Pers, Fol, fülit. tomento” 
fis. „…Helv. 181. Perficatia pu6l'a repens. RA) Ang). 
u. re 145. kees minor. C. B. Pin. ror. MORIS Bip. 

d u. ne 5. T: 


OG; AT A ND Re Irho 471 


menshetLake- Weed of Arsmart: in Hoopen 
duitfch Perfichkraut. Art 
Ongemeen veel veranderingen komen in dit Hoorp= 
zo gemeene Onkruid voor. Het verfchilt voor STUK. 
eerst daar in , van meer of minder „en fomtyds „272 
geheel niet pästskce te zyn; daar anders de on- 
derfte Bladen met een groote halfmaanswyze 
Loodkleurige Vlak zyn getekend. Ook heeft 
het de Aairen onryp groen , doch. bloeijende wit 
of rood. In fommig zyn de Bladen breeder, in 
fommig fmaller,-en ook wel van onderen Wol- 
lig, zo Harrer opgemerkt heeft. Men vindt 
het doorgaans mét leggende Stengen , die zig 
opregten , fomtyds eén Elle hoog : maar het klei 
ne kruipende Engelfche Perfenkruid doet zulks 
Diet, en atd bree wi te ee 
et enkruid Boele ouk ien enneh 
Page ‚ zout- en zuurachtige Smaak: 
Het wordt gehouden voor een goed Wondmids 
del, en is dienftig tot Infpuitingen ter zuive- 
ring van de Borst, na dat de Etter daar uit ont= 
last is. Men heeft het ook tot Steenbreeking 
aangepreezen. 
valk) aninendkroop met. zesmannige dend A 
Po re olygonan 
be harbatum. 
( Lt) Polygonam Flor. hexandris trigyhis, Spicis virgatis &c. ars. 
Perficaria Maderaspatana longiore folio hirfuta, PLUK. Alm. 
288. T. zro. f. 7 ? Pers. Fol. ovatis glabris. KRAsCH. Cono. 
Petrop. 1747. p. 375. T. 13 ? Velutta Modela Mucu. Fors. Malo 
XII. p‚ 145. T. 27. BORM. Fl. Ind. p. 89. 


IL. DEEL, VIII. Sruxe 


472 AGTMANNIGE KRUIDEN. 


vige Bloemen , Roedswyze Aairen , Lan- 
_ cetvormige Bladen, en geknotte Stoppeltjes 
die Burftelig gehaaird zyn. 


Uit deeze bepaaling blykt , dat de hier bee 
doelde Soort de Stoppeltjes zeer lang gehaaird 
en als een Baard maakende heeft. De Ridder 
verklaart zulks , uit zyn Chineefch Exemplaar 
waarfchynlyk „met te zeggen „ dat derzelver 
Borftelige ‘Haairen byna zo lang zyn als het 
Stoppeltje, Ik heb ’er van Java, met die Haai 
ren een halven, ja een geheelen Duim lang, 
en dus langer dan de Stoppeltjes ; verfchillen- 
de daar in grootelyks van het Gelaarsde Per- 
fenkruid , in Fig 1. afgebeeld. Hier fluiten 
ook de Stoppeltjes -digter om de Steng en de 
Aair is niet zodanig , maar de Steng en mids 
delribben der Bladen zyn roodachtig. Haai- 
righeid of Wol word ik aan de Steng niet ge 
waar ,-zo/min als aan de Bladen, die altemaal 
Lancetvormig zyn, gelyk Linnaus zegt: 
hoewel zyn -Ed. ook een Perfenkruid „ met 
Eyronde gladde Bladen , daar toe fchynt te be- 
trekken, 

De gebaardheid der Stoppeltjes en de figuur 


prec. der Aaïren betrekt hier dat Japanfche Kruidjes 


Ph jn 


waar van de Afbeelding in Fig. 2 is medege- 
deeld. Hetzelve heeft een don knoopig Stenget- 
je, dat zig in Takken verdeelt, die aan ’t end 
geaard zyn. Aan ieder verdeling en by_ den 
cîtfprong der Blaadjes , groeit een g ede 

ach: 


OC TANDERIA 473 


achtig Vliesje , met zeer lange Haairtjes. De IV. 
Bladen zyn Lancetvormig , doch naar de langte "PE DEEL, 
taamelyk- breed ‚ en dun. De Blommetjes derrrdor. 
Aairen zyn ook door gehaairde Blikjes, elk op°TU& 
zig zelve , gefchoord , en als daar ingekast. Ik be- 

vind in dezelven zes of zeven Meeldraadjes en 

het Zaad is driekantig, gelyk in de anderen van 

deeze Soort, 


(r2) Duizendknoop met zevenmannige tweee 
wyvige Bloemen , Eyronde Bladen , een XIL 
regtopftaande Steng en rage Trompetach-0 5e 
tige Stoppeltjes. Oofierfch. 

Dit overal thans , zelfs inde gemeene Bloem- 

hoven van Europa , zeer bekende en om de 
fierlykheid van zyn Gewas en Bloemen bemin= 
de Kruid, is door TouRNEFoRT, in tal. _ 
lervoorfte deezer Eeuw ‚op zyn Levantfchen- es 
Reistogt ontdekt, en uit het Zaad in ons We- 
reldsdeel voortgeteeld. ’ Iseen Jaarlyks Gewas , 
dat in grootte alle andere Soorten van dit Ge- 
flagt verre overtreft , groeijende wel zes of ze- 
ven Voeten hoog. Men heeft het, uit Zaad van 
Smyrna gezonden , hier in de Hortus Medicus 
meer 
(12) Polygonum Flor. heptandrisdigynis c. H. Clif. 42. 
ps. 96. R. Lurdb. 216. GOUAN Monsp. 199. Mirr. Dil. 
T. zor. Perficaria Orientalis- Nicotianz folio , zen Flo- 
parpureo. TOURNF. Car. 38. ComM. Rar. p…-T. 43. 
Schovanna modela- muccu. Hort. Mal. zi. p-. 147. T.76. 
Bumm. B. Ind. p. 39 
Ge 5 
U. Deer, VIJL, STus* 


474 _ACTMANNIGE KRUIDE. 


IV. meer dan twaalf Voeten hoog geteeld. Hy geeft 
Angeln? er Bladen van.Tabak aan , doch, zy. fchynen 
Hoorp- my meer naar, die van Patich of zelfs, „als men 
STUK. op de evenwydige Ribben acht geeft, naar die 

Preey van ’t Oostindifche Bloemriet te gelyken; val- 
lende de onderften zeer groot, wel een Voet 
lang en meer dan een half. Voet breed, Hier te 

Lande heeft het weinig ruigte, doch het gene 

in Ooftindie groeit , van waar ik een fchoonen 
‘Fak thans voor my heb, is overal tet-eene aan 
 Merkelyke witte Haairighéid bezet‘, et ‘heeft de 
> Bekerachtige Stoppeltjes „ inzonderheid , zeer 
ruig van buiten , doch zonder Haaiftjes op de 
kant. Het-is smet -fierlyke paarfche Bloem Aai 
ren gekroond,.en ffrekt dus, in de Herfst, tot 
fieraad van, Tuinen en Buitenplaatfen, 


XII. _ (43) Duîzendknoop met agtmannige teen” 


Penfylva= wige Bloemen ; frekelige Bloemfteeltjes , Lan: 
Mafia | cetvormige Bladen en en ede Stoppel- 
ifch. 7 tje Se" 


_In Penfylvanie:koeit; volgens Kk: ALM. deert 
Soort voor, die veel naar het gewoone Perfen- 
kruid gelyke s doch grooter is en geftrekter in 
alle opzigten; zynde de Bladen van onderen ook 
zeer ruuw en de Bloemfteelen met ftyve Borftel- 
tjes bezet , die zeker Lym uitgeeven : de Aairen 
Trosachtig. Men heeft een de ook i ip Enge- 
land waargenomen, 


P o- 


(13) Polygenum Flor. oétandris digyn's %e. Terficaria mitis 
major Eleribus pallidioribus. Ray. Angt. IEI P 145: HUDS. 


Orte TA MDK E Sh 


P DOL TG ON VMT 1 Iv; 


KR Met onverdeelde Bladen en agtmaunige ge 
—_ Bloemen, vrusori 
„4) pende met actuale dries: KIV. 
t vige. Oxe elb bloeme en Eyrond-Lancetvor- min 

— “mige altyd pent Bladen, beten lag © Zeekants, 
an Heefterachtig. 


Deeze Soort „ Zeekants - Duizendknoop ge- 
Daämd’ „in ’t Franfch Renoute de Mer , grocit 
óp de Zee- Oevers der Zuidelyke. deelen van 
Europa, de Levant en Virginie „ volgens den 
Ridder. Zy gelykt naar de volgende zeer, maar 
is ftyver en groôter ; de Blaadjes zyn, altyd groen 

peletier 3 de Steng is 


wei we rs is 45 ie: odd: E51 
KS 5) ‘Dulkendidcan met agtmaïnnige den. 2 
vige Owelbloemen ‚ Lancetvormige: Bladen avicslare. 
en leggende: Kruidige en wd ‚ ‘7 Gefneen, 


Dit 
(14) Polygonum Flor. Oftandris ag Axillaribus &c. Po- 
gonum maritimum latifolium B. Pin. 281. TOURNF. 


Jefi, GoUAN Jfonsp. 198. EE: maritimum. CAM 
Epit…6 
2 15). „mk Flor. o@andris trigynis Axillaribus ke 
Afar. Med. 186. H. Clif. R. Luzdb. GOUAN Monsp, GER. 
Prov. VArrL: Paris. Tovenr. FM. Belg. &c. &c. Polygo- 
num latifolium.-C. B. Pin. 231. B, Polyg. brevi angufto fo. 
lio. ep, Pol. oblongo angufto - folio. CB. Pinaê1. 9, Pol, 
ang. fol. Cal. purp. & #. Pol. ere@tum humile, Fol. orbum. 
Dur. App. 65. HarL. Hév. 182. Polygonum mas. Don, 
Pempt, 113. LOB. Je. 419. 


II, Daer, VIII, STUK. 


476 AGTMANNIGE KRUIDEN. 


Dit Kruid- voert van ouds den naam van Poe 


rege lygonum of Centumnodia, by ons Duizendknoop, 
Hoorp- wegens de Knoopigheid van deszelfs Stengetjes , 


en Warkens - Gras, misfchien om dat de Var- 


reu kens het eeten , daar het van andere Beeften 


wordt voorbygegaan. Het heet ook Kreupelgras , 
om dat het op den Grond legt. De Duitfchers 
roemen het Wegegrasf en Wegetritt, de Fran- 
fchen Renouée of Terrasfe of Corrigiole , naar 
den Latynfchen naam Corrigiola, , die ’er ook 

aan gegeven wordt : de Epgelfchen Knotgrasf. 
By de Grieken voerde het veelerley benaamin- 
gen. | lenten es 

__Het komt overal in Europa , zo wel als in 
onze Nederlanden, aan de Wegen en op woes- 
te plaatfen voor, zeer weelig groeijende in de 

allerfchraalfte Gronden, en die bekleedende als 

cen Tapyt. De Bladen zyn in ’t algemeen. uit 
den ovaalen- gefpitst en worden op eenigen af- 

tand van -den Wortel grooter. Men vindt ’er 

Verfcheidenheden van, met fmaller , breeder, 

korter of langer Blaadjes : men heeft het ook 
met opftaande Stengetjes Bladerloos geziene 
Overal, by den oirfprong van een Blad of Tak- 

je, maakt het Stengetje een Knietje en daar ís 

een zeer dun Vliezig Scheedje , waar in vier 
Bloempjes, by malkander , vervat zyn ‚ op wel- 
ken een driekantig, zeer klein , Zaad volgt. 

Dit Onkruidje, welks Zaad, door een byzon- 
dere voorzienigheid van den Schepper , rykelyk 
aan de Wegen verfpreid , het kleine Gevogel- 

te 


Oe TME BREM 417 


te's Winters tot Aas ftrekt ; waar vande by-- IVe 
naam is ontleend; heeft ook nog andere nuttig- ArDEEL, 
heden. Wegens zyne famentrekkende hoedanig- Hoörbs 
heid is het Sap daar van of het Aftrekzel in Wyn°TöEe 
of Water, en het Kruid zelf , uitwendig opge- ia 
legd , tegen Breuken , Bloedloop en andere Vloci- 

jingen, nuttig bevonden. Een Blaadje daar van 
opgelegd en ftyf aangedrukt, heelt een verfche 
Wond. De Ingezetenen van Karniolie gebrui= 
kenze, met vrugt, op Adderbeeten (*). pe 


(16) Duizendknoop met agtmannige driewg-, ZVL 
vige Oxelbloemen „ ovaale Bladen en eenst 
opgeregte Kruidige Steng. Opgeregt. 


Uit Zaad, dat KALM van pn hadt 
medegebragt, is deeze v. 


(17) Duizendknoop mer Dae XVIL. 
vige Bloemen, gewrichte Pluim - Aairen, "ela 
en geknotte Scheedswyze Stoppeltjes. Gewricht, 


Deeze werdt in Kanada door dien zelfden 
Heer gevonden. Zy maakte Stengetjes van een 
Voet hoog , in Bloempluimen aan ’t end ver- 
deeld ‚met Liniaale gladde Bladen, De Pluim was 

Ía- 


(*) scerorr, Carn. p. 4 

(z6) derek Flor. edk trigynis Axillaribus „, Fol. 
ovalibus , e ereto Herbaceo. 

(27) ml Flor. o@andr. trigynis ‚ Spicis axticulatis , 
Paniculatis ; fipulis Vagin. truncatis, 


IL, Dasu, Ville STUKo 


IV. 
arngge 


sok 
STUK, 

XVI. 
Divarica- 


tum. 
W on 
Prog oe 


478 _ AGTMANNIGE KRUIDEN; 


famengefteld uit Draadachtige Aaîren, » van bleek- 
roode Bloempjes. 


(18) Duizendknoop met agtmannige driewy- 
yige. Bloemen „ die Trosachtig zyn; Lans 
cetvormige Bladen en een uitgebreide wyd 
gemikte Steng. 


Men vindt dit Kruid, dat ToURNEFORT 
Veelbloemige Takkige Orientaalfche Boekweit 
noemt , zo wel in Afie als in Italie. Het Blad 
gelykt naar die van Perfenkruid „ zynde zwart- 
achtig-van Kleuf-en de Bloerfën: wit. De Steng 


“groeit, in Siberie, van één tot drie Ellen hoog , 


en geeft op er Takjes uit van een Voet 
lang. 

Hier is» in de laatfte Uitgave van het Samen- 
ftel der. Natuur, de Zevende Soort zynde het 


Zaagtandige Duizendknoop n geplaatst. 


SRA HELXINE 
Met: Dyna Hartvormige Bladen, 
_Deeze hd bevat de Soorten van Dui- 
zend= 
Gs) Page Flor. o&tandris trigynis &c. Helxine Fol 
Lanceol. H. Ups. 96. Fagopyrum Orientale Ramofum &c- 


Buxs. Cent. II. p. 31. T. 31. TOURNF. Cor. 39. Perficaria 
Alp. fol. nigricante , Flor. albis. Arm. Peder. 4 T. 8 Pers. 


JI. p. 58. T. 11. Ff. 2. Polyg. Spicis“panicalatis. GMëL- sb. 
ui. Pp. 57. Ze Els É‚ Te 


SO ec Tr AN DR TA 479 
zendknoop ‚ die paar Boekweit gelyken en IV. 
men” zal hetzelve ‚ ftraks , daar onder geteld ArDBEL: 
vinder, Eeiae 

‘STUK, 
(49) Duizendknoop met agtmannige driewy= XiX. 

vige Bloemen , ruuwe Bloemfteelen, Ey- "5 73 

ronde Bladen en Hartvormige, Blikjes, — … Chinceich. 


Van dit Gewas is de Steng , volgens den Rid- 
der, bogtig; de Bladen zyn Eyrond - Hartvormig 
of breed Eyrond , wederzyds glad; de Bloem- 
fteelen ftekelig , aan ’t end dikwils driedeelig. 
Het heeft breede Scheedswyze Stoppeltjes, die 
niet ingefneeden of kanthaairig zyn, Eyrond, 
De Bloemen komen, by nj in rondach- 
tige end-Hoofdjes voort. 

Hier mede oordeel: de Heer. Ne: L, Bon praat 
MANNUS dat Kruid ov s ’t welk 
zyn Ed. van Java ontvangen hadt, br den - 
naam van Yavaanfche Klimmende-Berg - Boekweit , 
welke aldaar Rankachtig tot agt Voeten hoog 
groeit , zynde onder den naam van Sit - Java 
bekend, 

Ik zal hier de befchryving invoegen van een japanfch. 
Rankgewas:, waar van ik een aanmerkelyken “Ar % 
Tak, wel anderhalf Voet lang „ uit Japan be- 
komen heb, zynde in Fig. 3, op Plaat XLIX. 
het boverifte gedeelte daar van afgebeeld. De 

> is dun, tond- en roodachtig » geevende 
de 

65) Pians Flor. oBafidris trigynis „ Pedunc. Ceabis, 
Fol. evatis , Bra®teis Cordatis. BURM.-FJ luid, go. T. zo. £. 3. 


Ik Darrs VIJL, STUKe 


IV, 


480 AGTMANNIGE KRUIDEN. 


overhoeks Bloemtakjes uit , die zeer wyd ge- 


ARnEnle mikt zyn, Trosachtig bezet met Bloempjes: zo 
Hoöin. dat, ware het niet om de Bladen, dezelve tot 


STUK. 


de Agttiende Soort betrekkelyk zou kunnen zyn. 


Zer De Bladen zyn hier byna volmaakt Hartvormig , 


tum. 
Pylbladig. 


doch puntig, en vry lang gefteeld. Geen ruuws 
heid is aan dezelven of aan deBloemfteeltjes te 
befpeuren. De Bloempjes , die ieder i in een Blikje 
zitten, gly k klein, Ik h tt door 
’t Mikroskoop „in één derzelven agt Meelknopjes 
en drie driekantige Vrugtbeginzels of Zaadjes , 
zeer duidelyk waargenomen: zo dat het Gewas 
zekerlyk hier thuis behoort. De Kelk of Bloem 
is vierdeelig. — 


(ao) Duizendknoop. met Pylvormige Bladen, 
de Steng gedoornd, 


Decze, op vogtige plaatfen in Virginie en 
laryland groeijende , is een Gewas dat naat 
het Boekweit gelykt, doch fmaller Bladen heeft, 
die van agteren uitgehold zyn, ver van elkandet 
geplaatst, Het klimt fomtyds als de Winde. by 
’t Geboomte op, en heeft de Ranken gedoornd. 
Men vindt het in vogtige Weiden, wordende 
aldaar Cow- men geheten, zo CLAYTON 
aanmerkt. 
Cen) Dui- 
(zo) Polygonum Fol. Sapittatis, Caule aculeato. GMEL: 
Sib. III. p. 65. T. 13. f. 2. GRON. Wirg. 44, 61. Helxin 
Caule ereêto, Aculeis reflexis &c. H. Cliff. 151. T. 12: Re 
Lugdb. 211. Fapotritico fimilis Sc. PLum. Mant. 74. T. 39% 
£. 5. Plant. post. € novo Belgio. LAET, „Amer. 73. T. 74- 


O cor AN DREAMS 48 


€021 Duizendknoop met- Piekvormige Bladen, je Bit | 


de, Steng gedoornd. 


Deen 


Ho 
Op waterige plaacfen , in Virginie en Flofi- srux, 


da, komt ook deeze’ voor, die ndauwlyks dan 


det de figuur der Bladen, welke naar die van Ay 


XXI. 
ygondnk 
if alium. 


Kalfsvoet gelyken , verfchilt, Het is een klim. Piekbiadig: 


mend Kruid, 
(22) Duizendknoop met ins Bladen; 


een gedoornde Steng en doorbladige, ronde, sum. 
Door 
dig 


gaapende, Bladerige Stoppeltjes. 
Deeze Soort , naar de voorgaanden gelyken- 


de, is door den Heer N.L. BURMANNUS 
in Plaäct gebragt , en heeft , volgens zyne Af= 
beelding „ de Bladen veel breeder dan zy lang 


zins terwyl nogthans zyn Ed. daar toe de Chi-_ 


che Plant , naar Boekweit gelykende, van 


TES betrekt , wélke de Bladen drie- 
maal zo lang als breed heeft. Ook hadt dezelve 
opgeregte Stengetjes en opftaande Doornen: de _ 


zyne was cen Rankgewas , met Ômgeboogen 


Doornen, zynde Klimmende gedoornde Beziedraa- 


gende Zuuring van KLRINHor getyteld, die 

op 
me &:) Polygenäm Fol. Haflatis &r. Fagotritico fimilis fpi- 
mofa fcandens, Ari folio latiore &c. PLUK. Armalsh. 37. T. 398 


EN Planta prior e novo Belgio. LAET. Amer. 73 
(22) Polygonum Fol. triangulacibus , Caule aculeato &cs 


Burm. Fl. Ind. so. T.35-f.2. Fagotricico fimilis fpinofa mii< 


nöt Sinica. PLUK. Amalth. 87. T. 393.f. 1, 
Hh 


+ 1, Dési. Vill, STUK, 


XKIT 


432 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


IV. op de Bergen van Java groeit. De Bloempjes 
AFDEEL verfchillen ook zeer. Myn Japanfch Gewas, ia 
Hoorp- Fig. 1, op Plaat XLVIII, afgebeeld , komt in 
STUK hee Loof vry vecl met dat van zyn Ed, over- 
aen een, doch verfchilt, gelyk ik aangemerkt heb, 

’ in Bloem. en Vrugtmaaking, niet alleen , maar 

ok in de figuur der Stoppeltjes , welke hier 
doorbladerig georg zyn vertoond, De af 
komst was van Jäva. 

Pioen (23) Duizendknoop met Pylswys’ Hartvor- 

“Tataricum, mige Bladen, een ongedoornde opgeregie 

rn Steng en eenigermaate getande Zaaden. 

“Het verfchil van deeze Siberifche of Tartaar- 

Ee met de gemeêne Boekweit, beftaat daar 
in; 1. dat zy de Bloemen niet wit en hol, maat 
groen en vlak en twee derden kleiner heeft: 2, 
dât de hoeken des Zaads aan iéder kant twee 
Stompe Tandjes hebben : 3, dat zy anderhalf 
of tweemaal zo veel Zaad geeft als de gemeee 
né. Derhalve zou deeze Siberifche met voor 
deel kunnen geteeld worden, te meer, om dat 
zy de Koude en Vorst veel ‘beter kan uieftaan ; 
zo de Heer Linneus aanmerkt, 

xv. _ (24) Duizendknoop met Pylsvys” Hartvore 
Fagopy- ne 
F8. P 
Boekweits 
á (23) Polygonum Fol. Cordato - Sapittatis et Fagopyrum 

erctum Fruêtu aspero. AMM. Ruth. 242. GMEL. 6. Ille 
p- 64. T. 13. f. 1. H. Ups. 96. Clif. 151. a, Sis, 
biricum. AE. Stochh. 1744 p. los. T. 4e 

(24) Polpgonum Fol, Gordato-Sagictatis Gc, Mat. Mede 
k zn 


Deest in brt 48 


‚mige Bladen, een byna regtopftaande on- 
gedoornde Steng en de hoeken van het 
Zaad effen. 


Dit Kruid heeft zynen Griekfchen. naam Fa- 
gopyron, den Latynfchen Fago- triticum en den ”* 
Hog of Neerduitfchen Boekweit of Buecken- 
svaite , van de gelykenis naar de Nooten der 
Beukeboomen ; terwyl het tevens voor Tarw 
of Weite verftrekt, De Engelfchen heeten het 
Buckweat of Brank, Men noemt het, in de bo- 
venfte deelen van Duitfchland ‚ook Heiden- Korn ; 
in ’t Frapfch Blénoir of Bled Sarrafin ; zo om 
de bruinheid „ als om dat men het voor drie of 
vierhonderd. Jaaren_ eerst uiet Afrika, of Arabies 
en dus van de Sarrazynen, bekomen heeft, Lin- 
a zode nogthans de gp. Het 

ordt tegenwoordig io alle deelen. van Europa 


en, 

Het onderfcheidt zig van alie andere Sootten 
van Koorn door zyn Gewas, ’t welk geene Hal- 
men maakt, maar een Takkig Kruid met Klyf- 
achtige Bladen, aan den top met witte Bloem- 
Pjes gekroond ; waar van het Gezigt; zo wel 
äls de Reuk ;byzonder aangenaam is in de Bloeï- 
Ik cn duizenden. van Byekorven vult met He- 

nig 
M$. Helzine Caule erefto inermi. Ml. Ups, Câf. R. Lugdb. 
ZIJ. GOUAN Monsp. 199. FJ. Sec. Belg. Eryfimam cerenle 
Fol. hederaceo: C. B. Pin. 295. Ocymum Gerenle Tas, Hij, 
276. Fagopyron. Doo. Pempt. 712. 


h 4 
Is Diet, vain, stüm 


EAT 

Hoofbs 
STUK. 
T Prisj 


4%, _AoTMANNIGE Kauiper, 


nig en_ Wafch, „Het groeit fchielyk en rypt 


IV. 
AFDEEL. fohiclyk aan ‚ doch verdraagt geen guur Weer 
rlr: of sant: kelken Vorst „ook geene fterke droog- 


STUKe 


te. Ondertusfchen is ’t een voordeel, dat het 


Ede jn de fchraalfte Landen groeijen wil, en dezel- 


ven eerder mest dan uitpuurt, 

Dit Kruid wordt in fommige Landen, gelsk 
in Italie, tot Voedzel voor her Vee, nog eens 
in de Herfst gezaaid; doch in de middelfte en 
Noordelyke deelen van Europa, gelyk ook by 
ons, ftrekt het gebroken Graan of Grutte, en 
het Meel daar van , als bekend is, tot Voedzel 


‚voor den Gemeenen Man, Dit Koorn maakt een 


der voortaamfte Voortbrengzelen van Karnio- 
die uit, zegt Doktor Scororr. Het is een zeet 
gezonde Spyze en op den duur beter dan Tatw 
‘alleen ; -dewyl het ligter verteert en meer Af- 
gang maakt; maar het verfterkt ín lang zo veel 
het Lighaam der Arbeidslieden niet, als Gats- 
ten - Gort of “het Roggen - Brood. Voor zwakke 
Lieden is het zelfs een Geneesmiddel, Men kan 


“ter ook Brood van bakken ; dat wel fmaakt, doch 


‘het is wat bruin, Hec Afkoökzel, of Bry daat 
van, in Karomelk , is een zeer we verkoelend 
Middel íú ‘heete Koortfen. De Pap van ’t Grat- 
ten- Meel ftrekt ongemeen tot rypmaaking van 
Gezwellen, als ook om Pynen te doen verflaan. 
LoBeL zegt , dat hy Bier, van Boekweit hadt 
gezien, ’t welk aangenaamer doch bruiner wâ° 
ze, dan van ander Koorn, Het Vee , inzon- 
derheid het Pluimgedierte, wordt ’er vet de 


OC T AND RIA 485 
Men gebruikt het in Switzerland om Varkens IV, 


te mesten. De Doppen hebben, als bekend is, ArpiL) 
ook haare nuttigheden. Tooren 


(25) Duizendknoop met Hartvormige Bladen, - 
een windende gelekte Steng en flompach- -Poopram 
tige Bloemen. kf Baetens 

Totd IN le naa Helvi s welkel“- ata 

aan de Boekweit gegeven wordt, meer fchynen 

te behooren ; alzo dit Kruid door zyne winden- 

de Ranken als nedertrekt, Hierom wordt het , 

van Droscoripes, zo men wil, Cifampelos 

geheten ‚als zig om de Wyegaard- Ranken flin= 
gerende, Gemeenlyk noemt men’ Zwarte Win= 
de of Wilde rege en wegens het Zaad mag 
men het ook w el  Boekwinde heeten. Het groeit 
door geheel Europa, gelyk by ons, in Bouwlan- 
den , Moeshoven, aan Wegen enz. Men heeft 
het als een laftig Onkruid aan te merken. 

De Stengen zyn geftreept , en geeven Bloem- 
trosjes uit de Oxels der Bladen, waâr op Zaa- 
den volgen, met den driekantigen Kelk bedekt, 
zegt Linneus s die ’er Violetkleurige Meel- 
knopjes aan toefchryft, De Heer HALLER, 

on- 


(25) Polygonum Fol. Cordatis , Gaule vor angulato : 8 
Ke. Helzine Caule volubili. H. cäff. B. Lasdb, Gem. Prov, 
449. SCOP. Carn. 423. KRAM. Auft. 113. Fier. Belg. 115. 
Convolvuluta n. grum. Dop. Pempt. 396. Helxne Cisfam- 
pelos altera. LO. Ze. 624. Cenvolvulus minor femine trie 
lo. C. B. Pin. z95. Fagopyrum vulgare fcandens, 

Tours. Jef? sir. 8 

U, Daar, vil, STUKe 5 3 


436 AGTMANNIGE KRUIDEN. 


IV. _ondertusfchen , merkt aan , dat hier de agt Bol 
Ar Be letjes, die men in de Bloem van de gewoone 
Hilke Boekweit vindt, ontbreeken: ’t welk nader on 
STUK. _ derzock verdient, 


PEEL (26) Duizendknoop met Hartvormige Bladen , 
Piast. een windende effene Steng en Kielachtig 
Poops. gewiekte Bloemen, | 


Deeze zeer groote lang -Rankige Soort van , 
Boekwinde groeit in de lommerryke Bosfchen 
der Zuidelyke deelen van Europa, zegt Lane 
NU ss aanmerkende, dat dezelve witte Meel? 
knopjes heeft. Ik vindze echter onder de Kruis 
den-vanLanguedok en Prôvence niet aangete- 
kend. De Heer Harrer zegt ‚ dat zy overs 
vloedig ‚ in Switzerland, in. de Heggen groeit, 
Hy zou ze: voor eene Verfcheidenheid van de 
voorgaande houden : doch. volgens den Ridder 
heeft zy de Kwabben der Bladen van agteren 
rond; de Steng niet geftreept en-de Pluim bee 
Gas uit een famengeftelde Tros, die overhoeks 
in tweeën is-gedeeld, Voeg hier by dat de 
den gevleugeld.zyn , zo wel als de Bloemen. k 


siert (en) Duizendknoop met Hartvormige Bladen, ’ 
enden en een regtop Klimmende Steng. De 


‘(z6) Polygonum Fol. ‘Cord. Caule volubili lavi &ec. Fago 
pyrum &c. DIEL. App. 6o. Rure. Fen, 99. HALL: Heit: 
173. Fagop, Sylvat. fcandens „ Flore foliaceo. PONT, Aub, 
265. Fagop. majus fcandens. VAILL. Par. sa. 

(27) Polygonun Fol. Cord. Caule ereêta fcandente. Fagor 

eric. maxima. TOUBNE. Inf, si. Fagop. ed 


Oc T AN DR IA 48 


Dewyl in deeze Westindifche of Amerikaan. 3% 
fche de Bloem en Vrugt famengedruket Vliezig Arpeais 
zyn, zobehoorde zy medeafgezonderd te wor- Höorb 
den. Het is een zeer uitgebreid klimmend ‘Ge- STUEe 
was, dat allergrootfte Amerikaanfche Boekweit ar 
genoemd wordt van HERMANNUS „geevende — 

ook veel grooter Zaad dan de gewoone, 

„…— Deeze dric-laatfte Soorten-hebben dit gemeen:, 
dat de voet der. Bladfteelen van onderen met 
een Gaatje doorboord is 3 ZO DARE 406 aane 
merkt, 


Carp TOsPERMU MM, Hartvrugt, 


Een vierbladige Kelk, vier Bloemblaadjes en 
een ongelyk viertsladig Honigbakje , komt in 
dit end voor, dat zyneh naam heeft van de 


Blacachtige Zaadhuisjes, - 
ee Soorten, beiden uitheemfche, zyn ’er 
in ade, naamelyk, 


(1) Hartvrugt met effene Bladen. DS oke 


Canle rub. Semine -nigro. GRON. Virg. 44, 62. 'Fagotr. vo- aline 

labile-majus Virginianum. PLux. Alm. 143. T. 177. £.7.bum. 

Fagop. See 6. zeta nigra major. SLOAN. Jam. 46. an 
‚Lp. 238. T. go. 

@) Derden Fol. berib Syf?. Nat. XII. Gen. 498. 
P- 277.Wig. Kill. Gen. 498. p. 315. H. Clif. Ups. R. Lugdb. 
454. GOUAN Monsp, 199. B. Zeyl. 142. Pifum Velicariam 
Fruêu 3 C. B. Pin. 743, Halicacabum. RUMPH- Amt, 

»P- 60. T.-24. Ff. 2, Halicacabus peregtinus.-Dop. Pempt, 
5. B, aaa ampliore folio , Fruêtu maximo. gp, Cote 
Ind. Fe. &folio minoti. TOuRNE. Inf?. 431. BuRM. Fl Ind, 

h 


Dan 4 
il Daer, VIII, denn. 


198 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


IV. «By TouRNEFORT vindt men een fraaije 
he rn beelding van de Vrugt van dit Gewas, dië 
Hoorn: grooter of kleiner voorkomt, en dus Verfcheie 
STUK: _depheden maakt; Wel twee Eeuwen is div Kruid 
ie reeds in Europa bekend geweest, âlzo men-het 

by DopoN&us afgebeeld” en--befchreeven 
vindt. In Vrankryk noemt men het Pois de mer- 
veille, in Engeland Black Winter - Clierrie , in « 
Dutfchland> Schwarts Schlutten „wegens de 
bruipheid der Vrugten, welke Blaasachtig zyn 
als die der Alkekengi , en hierom noemt gedag- 
te Autheur het Zwarte of Vreemde Krieken van 
óver Zee, Dit is een weezentlyke naam, dewyl 
amen’ Kruid’ wie win Zaad geteeld” zal 
debben; * 7e . 
Het maakt een Takkig ide met dunne 
gefleufde Ranken, die Vinswys’- verdeelde Blä- 
den hebben en zeer lange. Klaauwieren „ veel 
linger dan de. Bladen. ‘Deeze Klaauwieren, aan 
’t end in tweeën gedeeld en omgekruld „geeven 

„daar tusfchen een Steeltje uit, dar zig in drieën 

re verdeelt , met Bloempjes , als gezegd is , die 
… een-klein groen „Kelkje hebben, Hier op. volgt 
” veen Blaasachtige Vrugt, drie harde ronde zwar-… 

‚té Zaaden „als Erwtjes, bevattende. Het groeit, 
volgens R UMPHIUS, in”Indic veel óp zan- 
dige plaatfen , in verlaten Tuinen en aan vlak: 
ke Oevers van-Rivieren. 

(2) Hartvrust met Bladen , die van maden 


1. 
Gardioss 
german” Wollig zjn: » 
Barn @) Cardiosper num ' Fol. fabtus tomentofis: Cardiosp. viflos 


kaanfch. fum, Fol. incilis obtafis, Petiolis brevibus. Mint. Did, 


Oe FAR DD REF so 


 Deeze , im Brafil vallende, gelwkt naar het IV. 
voorgaande „ doch heeft de Huisjes en Bladen Arpzer; 
van onderen Woliig ruig, en de Bloemfteel- roorb* 
tjes, tüsfchen de Krullerjes der Klaauwieren , STUEe 
met tien of elf f Bloempjes, die na * afvallen cer. Prigge 
eelen overblyven; grade fty£, 
en de Záadlitisjés fmalier: 
De Vierwyvigen , in deeze Klasfe, leveren 
de drie volgende Geflagten van Kruiden uit, 


BART 's. Wolfsbezie. 


De Kelk is vierbladig in dit Geflagt, met vier 
fmallere Bloemblaadjes en de Vrugt een vier- 
hokkige Bezie, 

Hier van is maar ééne Soort bekend (1)s 


NEFORT , werdt befchreeven, Men noemt 
het, in ’ Ftanfch , Raifin de Renard of Vos" 
fendruif ‚in % Hoozduiefeh Walfsbeer of Ein- 
beer, en by ons Wolfsbezie of Spinnekoppen , 
inzonderheid in Brabant , volgens Do pon £ us. 
Het groeit veel in ’ Soenjer- Bofch by Brus- 
fel, en verder in andere deelen van Europa, 
tot zelfs in Lapland toe, 
Uit 
(1) Paris. Sy/?. Nat. XII. Gen. 495. pe 278. Pig. Xilla 
en 


Zeo.rGER: Prov. 143. HALL. Helv. 412. Fi. Sars. 325, 

346. Fl. Lapp. 155, Solanum quadrifol, Bacciferum. CR 

Pin. 167. Aconitum Salutiferum. TAB. Hi. 720. Herba 

Baris. Den. Pempt. 444. 
Hh s 


He DEEL. VII, STUK 


IV. 
AFDEEL. 
IX. 


490 _ AGTMANNIGE KRUIDEN, 


Uit een Stengetje van omtrent een Span hoog, 
geeft het vier Bladen uit, fpits Eyrond van 


Hoorp- figuur, die in ’t kruis ftaan , en geftreept zyn. 


î BEREN 


iid 


+ 


we 


Uit het midden derzelven komt een Steeltje, 
met een Bloempje van vier zeer fmalle groen: 
_ achtige Blaadjes, fmaller en korter dan de vier 
Kelkbladen. In ’t midden is een vierdeelig 
Vrugtbeginzel , van agt Meeldraadjes omringd 
en met vier Stylen, die omgekruld zyn, ge- 
kroond. Hier op volgt een zwartachtige blaau- 
we Bezie, die ín vier holligheden veele Zaa- 
den bevat, 

Sommigen hebben dit Kruid By de Nagtícha- 
de vergeleeken en ‘er een verdoovende kragt — 
aan toegefchreeven, Anderen noemen % heil 
zaam. De Besfen, die een Zuurachtig Sap be= 
vatten, worden van Viervoetige Dieren zondet 
hinder gebruikt. Loper verhaalt, dat menze 
gemengd. hadt onder een T'egengift, waar doot 
een Hond „ dien hy Rottekruid en Sublimaat; 
tot een half Drachme, hadt ingegeven, was ge- 
nezen. Het Zaad zou Menfchen , die half gek 
waren, herfteld hebben. Het Kruid geftampts 
en als een Pap verfch opgelegd, neemt de Zwele 
ling der Teeldeelen, en andere CEE 
fomtyds weg. 


Apox x. _Muskuskruid, 
De Kelk is tweedeelig beneden, de Bloes 


‚vier of vyfdeelig, boven het Vrugtbeginzel ge 
plaatst, 


Oer arora 491 


hes dat enbviërzee vyfhokkige Beziewekeg IV; - 
met den Kelk famengegroeid. pas nà 
De eenigfte Soort, hier van bekend (1), is Hoorp- 
ook in de Bosfchen van-ons Wercidsdecl niet “TUE 
ongemeen, en groeit zelfs in Sweeden. By Bern 
in Switzerland vondt de Heer Harrer BE Moschasd- 
menigvuldig, Loge L noemtze Allerkleinfte Rarauopit 
nonkel der Noordelyke Landen , mct een 
dige Mosachtige Bloem, ’c Is mede ecn zeer 
klein Plantje, met Blaadjes als van Duive Ker= 
vel en niet ‘onaangenaam van Reuk; weshalve 
Corpus ’er den naam “van: MoscJratellina aan 
heeft gegeven, Die Muskus- Geur is echter niet 
dan by ’%-bloeijen te befpeuren. 
> In ’t vroege Voorjaar (zegt HALLER) 
pee bet het uit zyn Stengetje, op ongeblader- 
», de lange Steeltjes, zyne geelachtig groene 
>», Dobbelfteentjes voort, “Het zyn TFeerlingfe 
»» Aairtjes van vyf Bloemen, -de vier zydeling- 
s» fen Raderachtig , in vyven gedeeld, ieder 
„> met een driebladigen Kelk en tien Meeldraad» 
2» jes, uit het Pypje van de Bloem, en vyf en- 
„kelde Stylen, De Vrugt is wieki, vyf- 
5 eld door -aanryping zagt wordende en 
» DE- 
ES] en Sy. Nat. XII. Gen. 496. p. 278. Weg. XIII, 
Gen. sor. p. 315. H. Cliff. z52- KR. _Lugdb, 252. GOUAN 
Mensp. 200. Wer. Pom. Rug. 75: Fl Suec. 326, 347. 
Moschatellina. Corp. Hift. 172. Ranunc. nemorofus Moscha- 
tellina dus. C. B. Pin. 178. Fumaria bulbofa ger Ne 
fa minima. jet Ie. 39. Ranunc. minim. Septen:-: 
&c. Los. Le. 


B. Drzr, VIII. STUK; 


492 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


‚‚ Bezieachtig. De bovenfte Bloem, alleen , ís 
Xx, “sin vieren gedeeld , met vier Vrugtbeginzels 
Hoorp- „ en Stylen en agt Meeldraadjes. Ik heb ook een 
pe nan Aairtje gezien, dat uit agt Bloempjes 

s‚ beftond.” Van de middelfte of end. Bloem „ 
als de voornaamfte , heeft LiNNmus de Ken- 
merken, zo in deeze als in anderen , afge- 
leid (*). | 


ErLATINE Water- Muur. 


De Kelk en Bloem zyn, in dit Geflagt » 
beiden vierbladig : het Zaadhuisje-vierhokkig ; 
vierkleppig „ platachtig. Twee Soorten , beiden 
Europifche , komen in hetzelve voor „ naa- 
melyk. ze 


(1) Water- Muur met gepaarde Blaadjes, 


Men vindt deeze Soort in eenige deelen van 
Paarbladig Europa, doch gantfch niet algemeen. Zy is in 
Rivieren en Meiren van Lapland en Sweeden, 
onder Water , niet zeldzaam, De bynaam is 
van BuxBaAuM ontleend, die haar in de Oos= 
terfche- Landen” zal hebben aangetroffen. Zy 
valt ook ia Virginie. VaArrLLaANnrT-heeft dit 
Kruidje omftreeks Parys , of wel in de kleine 

(*) vide Phil. Bot. N Ii 

(1) Elatine Foliis ina Syh. Nat. XII. ee 497. Pe 
278. Weg. KILI. Gen. 5o2. p. 3t5- R. Lugdb. 452. FJ. Lapp- 
156. Fl. Suec. 327 , 348. GRON. Virg. 158. dend, 
Boxs. Cent. HI. p. 35. T. 37. f. 3: AlGnaftrum Serpillifer 
linm. VAiLL. Paris. 5. T.2.f. 1, 2» 


Oe T AN Da IA ' 493 


Meirtjes van ’t Bofch van Fontainebleau waar- , 4Ve _ 
genomen „ alwaar hee dikwils den-Grond ende “ik 
kanten met zyne groente bekleedt. In de Elfaz Hoorpe 
was het ook gevonden door Doktor MarrPus 
Het heeft kruipende . Stengetjes, geen ik Den 
Voet lang , overlangs geftreept en als verdeeld 
in kleine Leedjes, aan welker voeg de Blaad- 
jes , tegenover elkander voortkomen. ”Deeze 
gelyken naar die van Muur , doch zyn langer 
en fpitfer, Uit derzelver Oxelen komen Stecl= 
tjes met Bloempjes van gezegde hoedanigheid : 
% welk dit Kruidje van de Muur- Soorten onder- . 
fcheidt,- Het is-den Heer VArLLANT met 
witte vierbladige en met Rooskleurige driebla- 

ige Bloempjes, nil die 


(2) Water - Muur met _gekranste Blaadjes. En en 

_Minder zeldzaam fchynt deeze Soort te zyn , £1/ram- 
als grocijende , by Abo „ Leipzig, Parys endig- 
Montpellier, in Water- Graften , zo de Ridder 
aantekent, BaAunHiNus hadt ’er, ondef den 
naam van Water - Paardeftaart , met Bladen van 
Vlafch - Bezemkruid „gewag van gemaakt. Ge- 

dag. 


(2) Elatine Foliis verticillatis. R. Zugdb. 45z. Fl. Sac. 
U. N. 349 SAUV. Monsp. 164. BOEM: Lips. 127. Elatine 
Fol. emerfis Linearibus , immerfis Capillaceis. A. Monsp. 
1745 p. <o. Ericoides facie Pinaftelie. Rupp, Gen. go. Equi- 
fetum paluêre Linarie coparie folio. C. B. Pin. 15. Alfina- 
Brum Gallii folio. VarLL. Paris. 6. T.r.f. 6. Alfinaftrum 
Guatiolz folio. TOuRNE. Inf?. 244. RA). Suppl. soa 


II, D5an. VIII, STUK. 


404 AGTMANNIGE KRUIDEN, 


‚IV. dagte VAILLANT-noemtze ; zo wel als dë 
maa voorige ‚ Alfinaftrum , dat is naar Muur gelys _ 
Hoorps kend Kruid , doch geeft ’er ’t Loof aan van Wal 
STUKS” °(P00:,: eù padeekcans hetzelve van ’t Muur 
Pr ®Y° door eenen eenbladigen Kelk. TouRNEFoRT 
noemt ook een Alfinaftrum met Loof van Gods: 
genade. De Heer VarLrLANT toont in zyne 
keurlyke Afbeelding, van dit Kruidje aan, hoe 
de Bladen van het onder Water zynde gedeelte 
meer naar ’t eerstgemelde ‚ en die van * boven 
Water uitfteekende naar die van ’tlaatstgemelde 
Kruid gelyken: zo dat het eene zelfde Soort iss 
Een of-twee Duimen verheft zy zig met haare 
Stengetjes boven ’ Water, en gelyke dan wel 
wat naar de zogenaamde Katteftaarten. In de 
Oxels van die Blaadjes zitten holle Kelkjes, in 
vieren gedeeld, cen vierbladig Bloempje bee 
vattende, waar op een rond Zaadhuisje volgt, 
dat in vieren, fplyt , even als in ’t voorgaande, 
De Groeiplaats was in verfcheide Meirtjes der 
“ Bosfchen omftreeks Parys, alwaar het in July 
en Auguftus-bloeide. 


& HOOFD: 


E NN EE A N D R f A 495 


pn EN getenmn 


Me w 


IV; 


rd p 4 
Hoorps 


X. HOOEFDST UK, wide 


Befchryving der NEGENMANNIGE KRur- 
DeN (Enneandfia,) dat is, die negen Meel. 
draadjes hebben , van welken maar weinige 
Geflagten, en daar onder de Rhabarber , voor- 
komen. 


| > 

Ik deeze geheele Klasfe zyn maar zes Gee 

flagten begreepen „ van welke ik drie, naa- 
„melyk „dat van den Laurierboom, den Lau= 
rus‚- Tinus, en het Anacardium, te vooren on- 
der de Tienmannigen gerekend; reedsin haare 
Soorten befchreeven heb, Nu blyven dan nog drie 
ter befchryvinge over, ‘waar van het ecrfte on- 
der de Een- , het tweede onder de Drie. het 
andere onder de Zeswyvigen forteert, als volgt. 


CAssyYTHA. Vlegtkruid, 


De Bloem , die voor een Kelk verftrekt, is 

zesdeelig : het Honigbakje beftaat uit drie ge- 

knotte Klieren, welken het Vrugtbeginzel om- 

tingen: de binnenfte Meeldraadjes zyn Klier- 

draagende: de Vrugt is eene eenzaadige Pruim 

in dit Geflagt, ’t welk thans twee Oostindifche 
bevat , als 


1) Vlegte 
À, Das, vii, Srum Cr) Vleg 


496 NEGENMANNIGE KRUIDEN, 
Iv. (a) Vlegtkruid met Draadachiige losfe Rankens 
AFDEE gps 


Hooipe Den Griekfchen naam Casfytha , behoorende” 

we tot hect Warkruid , in ’t Latyn Cuscuta, dat 

cat paik reeds befchreeven heb *, is gegeven aan 

Filformis het uitheemfche Kruid van dien aart , ’t welk, 

" men aldaar dergelyken naam geeft. Het valt in 

* vir. Oost- en Westindie, Aan de Kust van Mala- 

er ‚bl. bar. noemen de Hollanders het Meer-Vlegt- 

wortel. RuMPHIus meent dat de Indiaanen 

van ’c woord Cuscuta hun Koes - Koes gemaakt 

hebben ‚ waar mede zy allerley Bygewasfen def 
Boomen 4 die een warrig aanzien hebben, 

tekenen. Aan het tegenwoordige „ dat, gelyk 

het Europifche, veelerley Kruiden en Heétfters 

omftrengelt en verftikt, hadt men geen Wore 

tels in de Grond kunnen vinden. De Heer 

JacQurN nam die Vlegtkruid in de Westin= 

diën ‚by Karthagena, waar „en heeft de Zaaden 

daar van, door zyn Ed. medegebragt, in-de- 

Keizerlyke Braeyhuizen te Weenen uit den 

Grond op gekreegen-: waar uit blykt, dat het 

weezentlyk , even als ons Warkruid , zynen 

| eer{fen 


id 


(1) Casfytha Filiformis laxa. Syff. Naf. Xil. Gen. sóo- 
ps 231. Weg. XIII. Gen. Sos. p. 318. OsB. 1tin. 243: JAC& 
Amer. ze. Hift. zes. Ji Se Cuscuta- altera f. major. GA” 

‚ Gaz. 77. T. 49. f. 12e Cuscutd 
Baccifera ea. ke: Alm. 126. T. 172e f. & 
Cusfura. RuMePH. Amb. V‚ p. bei Tr is Ff, qe Acatfia-Vald 
li. Hors. Mal, V. pe 83. T. 


EN NE AND Ri Ae 497 


eerften ei in de Aarde heeft, gelyk ij E70 

dinaire Plante DEE 
Gewas ele naar de Europifche Cuscuta oodbr.n 

zeer „ doch verfchilt in de Vrugtmaakende deé- STUK. 

len „ welke, dat zonderling. is, veel overeen- „a, Rek 

komst met die van den Laurierboom hebben. 

Het beftaat uit een menigte, van Takkige , 

Draadige , Ranken , welke de Planten, daar. 

het by kan komen „ als met Pootjes vatten, zO. 

dat men hetzelve 'er, zonder kwetzing, niet af. 

kan. Scheuren. „Zyn É4, bevondt , das het een, 

dricbladig, Bloempje hade in een dricbladig Kelk- 

je; ’t welk dan famen cen zesdeelige Bloem uit 

maakt. De Vrugt is een Noortje, gekroond met 

Cen puntje van de blyvende Meeldraadjes. 


(2) V truid met Hourige gedoornde Ranken, in. 
E Decr Geho ade Cornic ‚ran 
choornde Soort ha de Heer B 7 Rr 5 


ern in ’t jaar 1758, van Java ‘ontvan. Gehoord. 
gen „onder den naam van, Bloem zonder Blad 
draagend Rankgewas. Zyn Ed. heeft hetzelve 
met Hoorntjes ‚ die naar Doornen gelykeh en 
met de Vrugten , afgebeeld. Rumehius 
fpreekt wel van een Hoornachtige Ciscuta , die 
men op de Gebergten van Celebes vindt, doch —……« 
Merkt hetzelve maar als een Soort van taay Ga- 
ten aan , dat ie Jndiaanen tot. VAREN ge- 

ref 


tz) Casfytha Ramis iignoûs fpinofis. BuRM. FZ. Ind. 95. 


8 33 f. 1e Jlant. 732» Casfytha Cornea. RUMPR. Ank 
ÄL. ps 


ML, Deer, VIII, StUm, 


298 NEGENMANNIGE KRUIDEN: 


ld bruiken, zondef gewag te maaken van cenige 
dinaar storen of Hoorntjes, en ’t afgebeelde fchynt 

Hööre daar onbekwaam toe. 

STOE. Hier fchynt het Geflagt van Polutella ; 
een ongetakt, Bladerloos, Gewas, ’t eenemaal 
uit dunne Draaden beftaande , en zig om de 
Boomen vlegtende 3’t welk wylen de Heer Foas- 
KAOHL in Arabie waarmem , thuis te hooren. 
Het droeg een fmaakelooze Bezie, waar van 
het Zäad eenigszins Peperachtig was, doch niet 
fcherp. De Kinderen aten die Besfen , en des 
zelven werden van de Arabieren, gekneusd ‚op 
Wonden gelegd. Ik weet niet, waarom hy dat 
Gewas niet tot de. Casfytha betrokken hebbe. 


RHEVUM. Rhabarber, | 


Dit alom zeer bekende Kruid heeft een zes- 
deelige blyvende Bloem , zonder ‘Kelk (*) ‚met 
Meeldraadjés- en drie Styltjes: zytide de Vrugt, 
dic în de Bloem aanrypt ‚ een driekantig Zaad. 

Vyf Soorten van hetzelve zyn door den Rid- 
der opgegeven, ‘naamelyk, 


He. « 1) men met” gladde Bladen en wast 
Rhapen E: write hadfteelen. 


Dit 
(*) In de Tyst der Geflagten vindt men Cal. 6; in plaets 
van Cal. o of Calyx mullus; een Drukfeil dien men gent: 

beterd in Syft. Nat. Weg. Ed. XIII. heeft overgeno 
(1) Rheam FOL glabris, peziëlis fabanrcâtis. S/A Ma RE 
Gén: sor: pe 28n Pez. KIL. Geri. so6. p- 319» PE 
Fol. glabris. Mdat. Med, 198. H, Ups. 93. Rheum- 
zaet 


EN NE AND RI A, 499 


Dit Kruid werdt , door Linneus, inden IV. 
Jaare 1737» toen ig den Cliffortfchen Tuin uit- AFDEEE » 
gaf, voor de zelfde Soort aangezien , als de Hôôns 
Monniken- Rhabarber, thans in het Geflagt van edel: 
Patich geplaatst”, B A umiNus oordeelde het- Wade. hoe. 
zelve de Rha of Rheum van Droscoripe s hier 
te zyn, dat niet onwaarfchynlyk is. Het wordt, 
niet oneigen ‚ Rhaponticum , naar zyne Groei- 
plaats „ in de Levant en Klein Afi- , genoemd 
en ís ten onregte voor het Kruid, welks Wor- 
tel de echte Rhabarber , die wy thans gebrui- 
ken, uitlevert ‚gehouden geweest ({): doch zy 
verfchile daar van aanmerkelyk. 


len van twee Voet Jangte voortkomen , zyn 
glad, rond en zeer groot, fomtyds wel ander. 
half of twee Vocten lang en breed ; des de Plant 
met dezelven in ’t roede een plaats beflaat van 
eenige Voeten middellyns. De Steng maakt een 
getakre dikke Aair ‚ van witachtig geele Bloem- 


pjess 
Zagdb. 229. H. Clif. 155. Rhaponticum. Arp. Rhapont. T. 
Tan. Aingom Fol. Lapatbi majoris glabro. Rha & Rheum 
Dioscoridis, C. B. Pin. 116. Lapathum pre{tantisfimum Rha- 


babaorum Qicinarum dictum. Mor. Hit, 11. _P- 577: S- 5- . 
% Af ABER 

en Chineefche Rhabarber- Plant, als gen. en de zelfde, be- 
fchiceven en afge bee 


lig 
U. Desr. VIJL Srux. 


505 _NEGENMANNIGE KRUIDEN,” 


IV: _pjes, veel naar die der Patich gelykende, doch 
ARDEN met negen Meeldraadjes, waar op een driekan- 
Hoor, tig Zaad volgt, 

en De Wortel , van deeze Plant, is van buiten 
Driewy- ô : 
vigt. zwartachtig van binnen geel , zonder Reuk, van 
eene vooze zelfftandigheid , welke, wanneer 
menze kaauwt , het Speekzel- Saffraankleurig 

maakt. In veele opzigten komt hy dan met het 

Rha van Droscoripnes, dat die Autheur, 

alsin de Landen van het hedendaags Turkye 
groeijende befchryft , overeen, Hy purgeert zag" 

telyk , gedroogd in- Poeijer gebruikt zynde van 

_een half tot een geheel Loot, of in. Afkookzel 

tot een Once : maar heeft fterker famentrck- 
‘king dan de echte Rhabarber , des men 'er zig 

met vrugt tegen den Loopen Rooden Loe 

bediene (*). 


ri, — @) Rhabarber mer eenigermaate Haairigt 8£ 
jie ari golfde Bladen en effene Bladfteelen. 


Moskori Weinige Drogeryën hebben de Wereld , over 
haaren eigentlyken oirfprong , in zo veel ver 
iin gebragt, als de Rhabarber, Wanneét 

Tout: 


(*) Tovrnr. Mas. Med. 1 p. 

(2) Rheum Fol. fabvillofis , ts, zeuren ie Aal 
TIL. p. ziz. T. 4. Rheum andil Sp: Plant. 1. p-59* 
Rlreum Fol. fubvillofis. Mar. Med. 197. He. Ups 9% 
GOUAN Jfonsp. zo3. Rhab. Fol. oblongo , crispo undulat0 » 
Flagellis fparfis. Georrr. Mar. Med. it. p. 125: Rhababt- 
zum Sinenfe , Folio crispo &c. Aum. Herb. 206. Ruth P 
Acerola montana &c. Mesferfchimidii. Asam. Ruth. 326 


Les 


> Deel PLAAT 


EEEN TESA NE DR tek sct 


TouRrRNEFORT zig, in ’t begin deezer Eeuw, 
in Armenie bevondt , waren aldaar Pakhuizen 
gevuld met decze Drogery , die men wel wist Hoorp- 
‚uit Tartarie te komen , doch niet van welk Kruid, TUE 
Hierom merkte hy naderhand aan, dat de Plant, „2 id 
‚die de Winkel - Rhabarber ainiavardes nog on- 
bekend ware ‚of van niemand, zo viel hy wist, 
befchreeven. ‘Toen het Rusfifche Ryk, in dec- 
ze Beuw , zulke fterke voortgangen maakte in de 
middelfte deelen van Afie , werdt door hunne 
Kruidkundigen dit Gewas ontdekt , hetwelke 
van fommigen, al te voorbaarig , voor de cehte 
Rhabarber- Plant gehouden werdt (*). 

xt Verfchilt veel van de voorgaande Soort, 
De Steng is driemaal zo lang als de. Wortelbla« rr. r. 
den; rend geene zyn. emmen aen en gegolfd, ke 


wenge 


[Vs 
ÄFDEEL, 
XxX. 


(*) Gelyk , by voorbeeld ‚ door den vermaarden Gror- 
FROY , wegens de gelykheid der Zaaden, mer de genen welke 
uit China voor die van de Echte Rhabacher- Plant gezonden 
warten; als ook in de Verhandeling (de Rhaharbaro) onder 
Voorzitting van den Heer LINNZEUS ‚ in % jaat 1752, te 
Upfal verdeligd , (Am, Acad. uts.) en wanneer de Ridder 
zelf, int jiar 1740, getuigde, dat de Rhabarber in Hol- 
land zo goed en kragtig, als in de Oofterfche Landen, ge- 
groeid ware, fchynt zyn Ed. geen andere bedoeld te kuanen 


‚_ hebben: (Zie Stokhoimfe Verh. U. Band. p. 197.) of het 


fche en Chineefche hieldt CHtort. Cif. p: 155-) niet alleen, 
maar deeze ook, in * jaar 1749, NOg VOOr de Winkel-Rha- 
_ barber der Apotheeken. Zie Mar. Med. p. 66. M. k97, Hito 
Capua. 

lig 
U, Daer. VIII. STUK, 


502 NEGENMANNIGE KRUIDEN. 


of eenigszins gekruld op de kanten , anderhalf. 
maal zo lang als breed, De Bladíteelen zyn wei- 
nig of niet gefleufd, glad en groenachtig, De 
Bloempluim beftaat uit- verfpreide Takjes en is 
niet zo digt getropt , als die der voorgaande. Zie 
de Afbeelding van de Steng verkleind, in Fig. Te 
op Pl, L, hier nevens. 

Dat deeze geenszins de echte Rhabarber-Plant 
zy» offchoon zy van de Rusfen Siberifche Rha: 
barber genoemd werdt, is door den Heer AM: 
MAN, in ’t jaar 1739 ‚ reeds aangetoond. Zyn 
Edsmaakte zulks op uit de Berigten vanMes- 
SERSCHMIDS, in Siberie- „gereisd hebbende , 
wien door een Heidenfch Priefter verhaald was, 
dat de echte Rhabarber - Plant van de Tan- 
güters G/ungka genoemd werde , en in dat 
Land ter grootte van eens Kinds Hoofd overe 
vloedig groeide. Deeze Plant, in tegendeel, 
werdt van de Tartaaren Yfchune geheten , groeie 
jende in Gebergten aan de Rivier Uda en ome 
ftreeks het Meir Ukir- Noor , in Daurie (*)- 
Zy hadt een Zaurachtigen zeer aangenaamen 
Smaak , en van het Volk werden de Stengen 
of. Bladfteelen-; daar van, zo rdauw tot ver- 
frisfchinge voor den Dorst , alsgekookt tot Moes 
gegeten. Hierom werdt zy Berg- Zuuring , met 
Bladen vaneen Elle lang, door MESSERSCH- 

MID 

(*) De Beer PALLAS fpreekt van debrs Bergen , 
dat gedeelte van Siberie , waar hy reisde, die met Rhapon- 
tik (Rheum undulatum) gelyk hy zig uitdrukt; ’t welk deer 
ze Soort is, begroeid waren en daar van den naam: hadden. 
If. DEEL. II. Boek, pag. 531. 


E‚N.N B AN. D R EA. 803 


MID genoemd. _Ook hadt de Rusfifche Gezant, IV, 
Heer PANIN, toen hy zig, in ’t jaar 1751, yer 
te Upfal bevordt , verhaald, dat het by de iooris 
Rusfen zeer gemeen was , de Bladen van deeze "TUE: 
in Vleefchnat te kooken, en die op allerley ma- as. th 
nieren als Moeskruid te nuttigen :gelyk men de- 
zelven ook „ kaauwende , een weinig Zuurach- 


tig bevondt te zyn. 


(3) Rhabarber met gepalmde gefpiifte Bladen, ZE, 


Deeze. Soort , die door haare Bladen zeer Gepatmde. 


van de anderen natien heeft. men nu eeni-. pr. 1. 
gen tyd voor de echte Chineefche Rhabarbere 7% 2 
Plant, by den Muur „ die lartarie van China 
fcheidt, groeijende, gehouden. Na dat dezelve 
deor den Heer D. pr Gorter, uit Rusland 
| mende ‚ was in zyn Tuin geteeld en 
bekend gemaak ‚ werdt het Zaad , in ’ jaar 
1763, ook medegedeeld aan den Heer Hope, 
Hoogleeraar in de Genees- en Kruidkunde op 
de Univerfi teit van Edenbvrg en Schotland , 
by wien in ’t jaar 1765 een Plant Steng fchoot 
en bloeide, waar van hy een fraaije Afbeelding 
aar ‘t licht gegeven heeft (*). In veervien Da- 

gen 


(GG) Rheuam Fol. palmatis acuminatis. LIN. Ups. Fasc. 
ps iP ge 8. Tranfatt. ae P- 292. T. Us, 15, 
Rhabarbe. BRUN. Orient. 192. T. 

(*) Zie Phil. ‘Eranfat. als ae Ik heb dezelve hier , tot 
dé helft verkleind, overgenomen , met de figuur van 't Blad 

oemtakje in de Natuurlyke grootte by B, 
dar nevens. 
li 4 
U DEEL. VIJL Srug, 


IV. 


so4 NECENMANNIGE KRUIDEN. 


gen groeide de Steng van vier tot ast Voeten, 


NIRreus hoogte, en was zeer fchoon „ met veele prag- 
Ab tige Pluimen van Vleefchkleurige Bloemen 


STUK. 


Kranswyze geplaatst en fierlyke Bladen aan den 


erker Voet. Decze Bladen waren twee Voeten lang 


en hadden Steelen van de helft dier tangte, 
meest groen, maar in fommige Planten met klei- 
ne paarfche Vlakjes , in anderen byna gehed 
paarfch, De Steelen liepen aan ’*t begin des Blads 
in drie of vyf Ribben, van onderen , uit, die 
het Blad ftevigden , van eene Hartvormige 


figuur, diep ingefnceden , met fpitsachtige Slip» 
Pein: boven. er Reh Et 


die onder twee Duimen dik was, hadt tcf 
veertien Leden en aan ieder. een omgeboogen 
Blaadje , allengs verkleirende naar den top , ef 
de gezegde Kransjes van Bloempluimen uitgees 
vende, De Bloem en Vrugtmaaking kwam met 
de Overigen \ van dit Geflagt overeen, 

ten meldt die Hoog“ 
Jeeraar A dat de Bloemen een famentrekkende 


Smaak hadden, zo wel als de Bladen , doch dee: 


ze waren bitterachtig, de Bloemen zuitachies 
gelyk de Bladfteelen en R:bben, in welke laat 
ften eene walgelyke bitterheid heerfchte, Wat 
den Wortel aangaat , dezelve gaf verfcheide 
Armen of Takken uit cen-dikken Knobbel of 
Hoofd, * welk , doorgefneeden zynde , cen Sly: 
mig zoet Sap hadt, doch denzelven kaauwendé 
bevondt men daar in niet alleen do Reuk ed 

Kleur 


ed 


pe 7 X 
ENNE AN D RIA 365 


Kleur, maar ook den Smaak van de Winkel- IV, — 
Soort. Ook hadt zyn Ed. het Poeijer van dec-ÄFDEELS 
gen Wortel, in purgeerende kragt, witargene: GEE 
men even zo kragtig en gemakkelyk te werken „TUE 
als de echte Rhabarber. Eh 
De Heer pr GORTER , voorgemeld, een 
levendigen Wortel van deeze Rhabarber- Plant 
“aan den Heer LinN&us gezonden hebbende, - 
‘gaf deeze ’er „ onder de zeldzzame Planten van 
den Upfalfchen Tuin, in ’t jaar 1767 de Afbeel. 
ding ook van” uit; waar in de figuur der 
Bladen zig duidelyk vertoont , zo wel als de 
Stoppeltjes, die de Steng, in het mikje van 
jeder Bladfteel , Scheedachtig omvatten. De 
Bladen zyn hier, gelykerwys in die van Hore, 
Vinswyze verdeeld en zweemen eenigermaate 
naar die van den Acanthus of Beerenklaauw. 
% end der befchryvinge fpreckt de Ridder dus. 
» De eenigfte Autheur , die de echte Rha- 
s, barber op zyne natuurlyke Groeiplaats gezien 
„ heeft , is ZE BRUN , doch men moet zig 
3 beklaagen dat hy , fchoon zelf een Schilder 
„> Zynde , zulk: een gebrekkelyke Afbeelding 
ss daarevan heeft gegeven. Deeze Soort van 
“ss Rheum komt overeen met de Winkel - Rha- 
„> barber: want de Voorjaars- Spruit (Gemma 
» Vernalis) is geel, niet rood: de Bladen , ge- 
_s droogd zynde, kunnen , in Reuk en Smaak, 
s Diet van gerooste Rhabarber (Rhabarbarum 
» toflum) onderfcheiden worden : bovendien 
2 gelyken de verdeelde Bladen meer naar de 


1 $ 23 Tuu- 
1. DEEL VIIL, STUK. ä 


IV. 


506 NEGENMANNIGE KRUIDEN. 


‚> ruuwe Figuur van DE BRUIN ,dande te voo. 


ADRES ren bekende. Soorten, De roode Voorjaars- 


Hoorp- 

STUKe 
Driewy- 

vig. 


Spruit toont g ‚dat noch het Rheum 
s, met gegolfde Bladen, gelyk GERBE R cn an. 
s, deren gewild hebben ; noch dat. met dikke 
Bladen , gelyk Miurerus beweert ; de 
waare Planten van de Winkel -Rhabarber zyn: 
aangezien de roode Kleur een zuuren Smaak, 
met den bitteren ftrydig, en de geele een 
„ bitteren aanduidt.” 

Vervolgens fchynt de Ridder, na deeze pleg- 
tige. et vast te On dat de gezegde 


33 


el 


den rond tn ‚ de eigenlyke Rhabar- 
ber zy (*). Volgens de befchryvingen , noge 
thans, welken men van, Reizigers in de gezege 
de Landftreeken heeft , zyn het weezentlyk 
de Wortelen, tegens den Winter of in ’t- Voor 
jaar uitgegraven wordende, welke van de Tar 
taaren, na dat zy gefchild-zyn aan ftukken ge- 
fneeden en met een Gat doorboord , vervolgens 
aan een_ Touw. gereegen , te droogen opgehan- 
gen, en verder of in Wollen Zakken , of aan 
den Hals der Kemclen of Paarden hangende , 
vervoerd worden, In het voorzigtig droogen , 
naamelyk „ beftaat de deugd der Wortelen. 
Voorts vertoont de Winkel - Rhabarber niets 
min- 


(*) Rheum Officinale Germinum. Sv@. Nat, Vog. XIIL 


Pp- 319. 


EN NE A N D RI A 507 


minder dan een uit Steclen en Bladen famenge- IV. 
pakte Knopof Spruit. AEUSen 


OOFD « 

(4) Rhabarber met eenigermaate gekwabde err 
zeer flompe , zeer gladde, grange Bla- ze 

den , met kleine Tandjes. — _compeltin 


Deéeze, ook in Tartarie en China ride, ge. 
heeft de Bladen Lederachtiger of dikker en dig= 
ter dan de anderen , “met rondachtige minder 
blykbaare Kwabben ; gekarteld aan den Kraak- 
beenigen Rand met fpitfe Tandjes; wederzyds 

zeer glad, met fteviger Ribben , en de Takjes 
van de Bloempluim knikkende, zegt Linnzus, 

Het is die Soort, door den fchranderen 
Mir remr afgebeeld, welke volgens deezen de 
gewoone Winkel - Rhabarber zou uitleveren, 
De Hoogleeraar PALLAs fcheen nièt vreemd 
van dit Denkbeeld, toen zyn Ed. onlangs , zig 
in Rusfifch Tartarie , en wel in de Handelplaats 
Kiachta, bevindende, aldaar de Gepalmde Rha- 
barber niet bekend vondt; wordende hem ver- 
zekerd , dat de echte Rhabarber- Plant maar 
kleine Infhydingen hadt. De Gepalmde , onder- 
tusfchen „ is uit Zaad geteeld, dat men van de 
Tartaaren daar voor bekomen heeft, en werde 4 
by Moskou, op een groot Veld, aangekweekt, 

ten 

(4) Rheum Fol. fublohatis , obtufisfimis, glaberrimis , lu- 


eidis , denticulatis. Rhkeum Fol. Cordatis glabris, marginie 
a Den ‚ Spicis divifis nutancibus. Marr. Dit. T. 


IL, Dear, VIJL Srume 


505 NEGENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. ten einde daar van den Wortel , als de echt 
Arn EL: Rhabarber zynde, door den tyd te kunnen ge- 
Roofo: bruiken, Zyn Ed. verbeeldt zig, derhalve, dat 
STUK. de Rhabarber, die men in de Winkelen heeft, 
RL wel van verfcheiderley Planten van dit Geflagt 

mogt komen (*) ‚die ten aanzien van den Grond, 
waar zy groeijen , zo ’t my voorkomt, ook wel 
een weinig in Blader-Loof verfchillen kunnen. 
Doch het is zeker „dat de befchreevene Soore 
ten, zig hier in de Fortún Medicus bevindene 
de „ weezentlyk onderfcheiden blyven. Dus is 
aldaar het Rheum undulatum aan zyne gekruide — 
kleine , het Compaclum aan zyne overmaatig 
effene Bladen, en het Palmatumaan zyne 
diepe Infoydingen kenbaar. Maar het isook bekend; _ 
hoe ongemeen de Wortels naar den Grond , den 
_tyd des Jaars, het Saizoen en naar dat het Kruid 
een Steng gefchooten of niet gefchooten heeft; 
verfchillen. Dus verandert fomtyds het zoete Sap 
derzelven in bitter; gelyk in de Raapen of Knol- 
len en Radyzen : even als men die beide Smaae 
ken inde Rhabarber -Wortel waarneemt (f)- 
In de Soorten van Winkel - Rhabarber , zelfs 
die uit eene zelfde Kas kom:, is, voor ’t Ove- 
rige, gelyk men weet , een aapmerkelyk ver: 
fchil; zynde het ééne Stuk gecler, het ander als 
wit 
(*) PâLLas Reizen. III. Deer, , bladz. 185 enz: 
() Want, volgens den Hoogleeraar Hope „ was het SP 
van, den doorgefneeden Wortel eerst zoet, en vervolgens, 
onder ’t kaauwen , als die van de echte Rhabarber, welke 
altoos iets bitterachtigs heeft. Zie bladz. sc4. 


er heee, tgn 


EN NE AN DR 1 &e So9 


wit en rood gemarmerd en andere byna geheel IV. 
wit. Men kan de deugd byna aan den Reuk ont- Arbisle 
dekken. De Moskovifche geldt byna eens zo odds: 
veel als de Oostindifche , die niettemin kragti-STU%e. 
ger dan dezelve fchynt es zyn ‚ geevende meer „ia, Late 
Extrakt , meer Harst en nade verbranding meer 

Zout (*). Beiden komen zy van de Chineezen 

of .Tartaaren , de eene over Rusland , de 

andere onmiddelyk uit China , met de Sche 

pen der Oostindifche Kompagnie, onstoe, Ik 

zal van haare byzondere kragten in deeze en 

ene Kwaalen , (dewyl zy meest tot enkele 
Buikzuivering gebruikt wordt „) noch van haare 


„Stopping na ’t Purgeeren „ welke alleen in ’% 


Poeijer , niet in ’t Afkookzel of Aftrekzel, 
Tin&uur of Syroop, plaats heeft, gewag maa- 
ken. Het laatfte is in de Rhabarber 


geer aanmerkelyk. Best is % , dat men ze met 


andere Middelen gemengd voorfehruie: 


(5) Rhabarber met korrelig ruuwe Bladen en- _v. 
effene Blaafteelen. - Rheamt 
Dit wratige. 


{*) Zie KALENBERG, Proeven en Aanmerkingen over 5 
Rhabarber, enz. Hed. Waderl. Lester - Oeff. V. DEEL. 
Mengelw. bladz. z2 

(5) Rheum Fol. baas ‚ Petiolis equalibus, GRON. 
Orient. 130. Lapathuúm Or. aspero & Verrucofo folio. Diut. 
Elsb, 191. T, 158. Ff. 192. Tape Or. tomentofum &c. BREYN 


CK 
282. Ribes Ar. foliis Petafitidis. C. B. Pin. 455. Ribes le- 
8timum Arabum. Crus. Hit. 1. p. 120. Exot. IV. C. zn. 


IL Daun, VII. Srum, 


IV. 
AFDEEL. 


Hoorp- 
STUK, 

Driewy- 
vigt. 


sio NEGENMANNIGE KRUIDEN. 


Dit Gewas , dat in de Oofterfche Landen 
groeit, is wegens de gelykheid hier thuis ge- 
bragt; hoewel het met de Rhabarber geen meet 
overeenkomst heeft dan alle de Soorten van 
Patich, zo DtrLeNriusoordeelt. Men noemt 
het, in ’t algemeen, Aalbes der Arabieren , om 
dat dezelven uit de Stengen en Bladfteelen 
een zuurachtig Vogt perfen „ waar van door 
hun eene verfrisfchende Geley gekookt wordt. 
Hier van is veel vertiering naar Konftantinopo- 


len uit Paleftina en Syrie: want dic Kruid groeit: 


overvloedig op de Bergen Libanon en Karmel; 


> alwaar lhe Dee, Sprui 
reet; zon r Bru In ver- 


ten met Pe 
dt NI nebe Weel bvereenköinst met het ge- 


bruik der Golfbladige Rhabarber , die Berg= 


Zuuring genoemd wordt in Siberie , gelyk ik heb 


gemeld (*), 
Men heeft dit Kruid meer dan agt Jaaren ín 
de Elthamfe Tuin gehad, zynde derwaards van 
den 


(*) Bladz. so3. In de Bladen van ’t Rheum sndulatun, 

waar van verfcheide Planten hier in de Hortus zyn, vind 

ik, by * t kaauwen …! geen _merkelyke Zuurheid „ doch de 
die 


gelyke Moeskruiden , voor: ook zonder aanmerkelyke bite 
térheid. Zy vertoonen zig geheel glad en groen, zonder eení- 
ge Wolligheid. Die van ’t Rheum compalfum aldaar, fomryds 
wel drie Voeten lang groesjende , zo my de Heer STORM 
verzekert, en dus de groorften onder de Rhaharber - Planten , 
zyn grysachtig met eenige wiste Haartjes „doch zonder Tand- 
jes, en ik kan 'er ook geen Kraak'eenigen Rand aan be- 
fpeuren. De onderkant van deeze Bladen , die zeer breed zyn, 
heeft een zigtbaar Netwerk van pi denke dat men niet 
aan 't Undslarum vindt: doch zy fchynen my niet dikker 
hoch digter van need gheid te zyn , daa de anderen. 


Ne 


EN NR EAN DRTA sti 


den Berg Libanon bezorgd door Doktor SHE- IV. 
RARD , 20 DILLENtus aantekent: zonder Acprer, 
dat het Bloem of Vrugt voortbragt. Het gaf Hoorne 
alle Voorjaaren uit den Wortel, die dik en lang tie 
is, bynaals een Pinkfternakel, cen groote Knop 2» 
of Kool van Bladen , die zig uitbreidende de 
grootte byna van Dokkebladen bereikten , zyn- 
de drie Voeten breed en twee Voeten lang. Zy 
hadden derhâlve ook zeer dikke, korte Steelen 
en zwaare Ribben, tot vyf in getal, zigallergs 
verdeelende, De He IRE van het 
7 Blad , En en Hinne d Ribben , waren be- 
‚zet met egte AP als. Kafidy- Sui. 
ker; En aan de boven zyde, Van P o- 
Tock wordt ’er een groote paarfche Vrugt 
an, pegfebrsevens dach. zou, misichieg de 
e-Knop of Kool, et s uit.den 
Grond fpruit ‚ kunnen.bet 
Het Takje , van Eroi erde voor de echte î 
Ribes der Arabieren afgebeeld, en de rond- 
bladigheid , welke-aan dit Kruid door de Au- 
theuren toegefchreeven wordt , doen my hier 
denkén om de Schottelftruik van RuMrPHIius, 
die ‘ook. byra- nooit Bloem ‘of Vrugt draagt ; 
OM wiens Bladen van dergelyke figuur en groots 
te zyn. Ik heb daar van hier voor ia % Ger 
ie der Crasfüla gefprokef. « 

%* Geflagt -van- Butomts ; indie tot 
de Water=Lifch', zal ik , wegens de gelyk- 
heid van Geftalte , tot de befehryviäg der Le- 
leachtige of Bolplanten ar 


I,. HOOFD. 
U, Dásx, VII Srus, 


sia TIENMANNIGE KRUIDEN. 


Si OFI TDK. 


Befchryving der TIENMANNIGE KRUIDEN, 
dat is die tien Meeldraadjes hebben, tot wel 
ken , behalve het van ouds bekende Esfchen: 
kruid , Voetängel , Wintergroeni, Steenbreek, 
Zienkasd, de Anjelieren , Düizendfchoonen; 
werfcheide Soorten van Lychris , Klaver-Zuù» 
ring, Huislook, het Sternmuur, Zandmuur, 
Spurrie , cok het nieuwlings ontdekte Kruid, 

NE | rte ride ei en 


5 skai veele Soorten van deeze Klasfe zyn doot 
my reeds onder de Boomen en Heefters 
befchreeven : zodat alleen de volgende overblg= 
ven, naamelyk 


Copons 


„Van dit-pieuwe -Geflaget zyn de Kenmerken 
_door den-Leidfen Hoogleeraar , den Heer D. 
VAN ROYENs ‘zodanig aan den Ridder opge 
geven , dat hetzelve den Kelk en Bloem, bei 
den, eenbladig , in tienen gedeeld; een Honig- 
bakje van tien Schubbetjes: het Vrugtbeginzel 
Kegelachtig. en het Zaadhuisje “tweehokkig + 
veelzaadig heeft. jat 

De 


DEC AMD Reirde 513 


De -eenigfte Soort daar van, Royer nr door, IVe 
LiNNEuUs gebynaamd (1) ‚, wier Groeiplaats Aars 
onbekend was, heeft een ftevige , kruidige, amal 
ronde Steng , van een Elle hoog ‚ met opgaan-°TUK: 
de Takken : de Bladen overhoeks ; gefteeld , tn 
Hartvormig Eyrond, iets-uitgegulpt „ onvers oper … 
deeld, gefpitst, Lederachtig, glad, van boven 
ongeaderd. De Bloemen gefteeld , boven de 
Oxelen voortkomende, gelyken naar die van de 
Belladonna , zynde witachtigen van buiten met 
tien paarfchachtige Streepen geiekend, Ook is 
het geheele Kruid geftreept. 


DicTAMN US. Esfchenkruid;” 


… De Kelk en Bloem zyn beiden vyfbladig: 
de Meeldraadjes met Klierachtige Stippen be- 
fprengd: het Zaadhuisje beftaat uit vyf fà 
gegroeide Hokjes, in dic Geflagt. 
De naam van Eeen , in de Geneéskunde der 
Ouden zeer bekend Winkelkruid ‚ gemeenlyk 
Diptam genaamd , thans tot het Geflagt van 
Origanum betrokken , is hier gegeven aan. de 
Fraxinella , ecn Plant, die beter deezen a 


Hit kes H. Cliff. zer. H. Ups. 102. R. As 
_$53. GOUAN Morsp: 205. GER. Prov. 382. GARID--19TST. 
3%. Ditamnus albus vulgo Fraxinella. C, B. Pin. 222, Mat, 
Jed, zoz. Fraxinella. Harr. Helv. 311. RENEALM. Sp, 
taz. T. zr. Dop. Pempt. 348. LOB: lee 537. 
Kk 


II, Dare VIE, STUKe 


514 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


Arnen tel , onder den naam van Diftamni albi Radix, 

‘inde Apotheeken bekend , en wordt dikwils 

Hoorn: voor den echten Dictamnus der Ouden ges 

pe bruikt, zynde van een verwarmende, Hartfter- 

nee. kende en Tegengiftiget hoedanigheid : zo dat 

hy ook komt in de Theriaak en andere Winkel 
bereidingen, 

Het Kruid , dat in de Zuidelyke deelen van 

Vrankryk , in Switzerland , Ooftenryk en Ïta- 

lie , in Bergachtige Bosfchen groeit , bereikt; 

met zyne Takkige Stengen , fomtyds de hoogte 

van vier of vyf Voeten , zegt HALLER, cl 

ik heb hetzelve „ hier in a Tuinen , byna zo 

hoog gezien: des ik my verwonder, hoe de 

hoogte door GovAN maar tot een Voet en 

door DopoNaus tot anderhalven Voet of 

hooger gefteld worde (*), Van onderen heeft 

het Bladen , die gevind zyn en gekarteld, veel 

naar de Bladen van den Esfcheboom gelykende 

doch kleiner, Boven fchiet het aanzien! yke Bloem- 

pluimen van een paarfchachtige Kleur „ die den 

Hof zeer verfieren, De Bloemen zyn taamelyk 

groot en vyfbladig, doch onregelmaatig, heb- 

bende tien zeer lange , ver uitfteekende Meecl- 

draadjes 3 gelyk men dit in de fraaije Af beel- 

ding van dezelven, by TourNeErFoRT; dui 

de 


(*) Te weeten in zyn Neerduitfche Kruïdboek , bl. 563 
in't Latynfche vindt men , dat het Stengen van een Elle 
of hooger heeft; 't welk beter ftrookt. By GOUAN moet al: 
tiende pedalis zekerlyk ook cen misflag zyn. 


D EC ANDREA tf 
delyk kan zien, zo wel als de Vrugt, die uit, IV. 
vyf Haauwtjes bèftaat , welke ieder een Krom Aaen 
Zaadhuisje bevatten , dat Veerkragtig open sons 
fpringt en zyne ronde , zwart glanzige Zaadjes STUK. 
uitwerpt. De Voetjes ‘der Bloemen en Vrugten zier ad 
zyn ruig en kleverig, de onderften tweedeelig 
en tweebloemig. Zy hebben een fterken Reuk , 
die van eenigen Bokkig, van anderen Cií- 
troenachtig geoordeeld wordt , en fommigen wil. 
len , dat ’er iets nadeeligs in fchuile, Men vindt 
dit Gewas ook met Sneeuwwitte Bloemen, De 
gedroogde Wortels zyn wit, en hier van heeft 
het Kruid den bynaam, 


eZ YGOPHYLE LEL UM Dubbelblad, 


In dit Geflagt is de Kelk en Bloem ook vyf- 
bladig » doch het heeft een tienbladig ii 
bakje , waar door het Vrugtbeginzel gedekt 
wordt. Het Zaadhuisje heeft vyf Hollighedens 

Het bevat negen uitheemfche Soorten , waar 
van reeds een onder de Boomen , en drie onder 
de Heefters befchreeven zyn, zo dat ‘er nog vyÊ 
overblyven , als 


(2) Dubbelblad met gepaarde , gefteelde Bla- 
den, de Blaadjes flomp Eyrond, de Steng Zyraobyt: 


Eyrond. eis en e- 


es, Zygopbyllam Fol. conjugatis periolatis, Sc. Sy. Nat. 
Gen. 524. p. 295. Weg. XII! Geg. 530. pe 333» gn 
de Caps. Prism. pentedris. Hi. Ups. ro3. Öp. Plet. Pe 
885» GRON. Orienr. 132. Zygoph. Fol. periolatis. A chr. 
2 160. 

i Dern. Vill. STUK. 


516 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


Wegens de tweebladigheid van dit. Kruid 


AFDEEL, heeft het Geflagt den naam. Het groeit natuute 
Hodes: Iyk in Syrie en de Noordelyke deelen van Afti- 


STUK. 


ka, zo LiNN&us aanmerkt. Sommigen hebe 


® V: ben het tot de Kappers betrokken ; anderen Fa- 


bago genoemd, wegens de Haauwtjes , die het 
draagt; eenigen Capparis - Fabago , dat is Haauw-e 
Kappers. ’ Is het Ardifrigivan AviCENNA, 
het Andirian van RHAses, en wordt van de 
Ingezetenen der Oofterfche Landen Morgfanî 
geheten, zo RAuworr getuigt, 

Uit een redelyk dikken Wortel „die overs 
blyft „ komen jaarlyks groene Pte voort » 
welke op knobbelige Voetjes gepaarde dikke 
ovaale Blaadjes uitgeeven. De Bloemknoppen 
gelyken naar die der Kappers, doch opengaande 
hebben zy maar korte Meeldraadjes , omringene 
de den Styl, die een langwerpige Vrugt wordt, 
beftaande uit vyf Zaadhuisjes. De Smaak van ’£ 
Kruid wordt geoordeeld naar dien der Kapperen 
te gelyken , zynde bitterachtig en een weinig 
heet. In Syrie zou men het tegen de Wormen 
ingeeven. 


We C 2) ee met gepaarde gefteelde Bla- 
ld den , die rolrond Vleezig en effen zjn, 
Roodbloe- Dee- 
mig. 


160, R. Lugdb. 460. ‚GOVAN Monsp. 206. sen Belg. feu 
Peplus Parientium. TOURNE. 259. Cappa ris Pot olio. 
C. B Pin. 480. Capparis Fabago. Dop. Rai, 741. LOE 
de. ML. p. 58e 

2) Zygophyllam Fol. conjug. petiolatis &cc. Zygoph. Caps 
k Cy 


hed 


D E C A\N D RIA siz 


Deeze, door Sn Aw in Barbarie gevonden,” IVS 
onderfcheïdt zig van de voorgaande niet alleen $”DEEL: 
door de Rolronde figuur der Blader en Haauw- Hóof- 


“tjes ‚ maar ook -door. de hoogroode. kleur bide 


Bloemen. oe 


(3) Dubbelblad met ‘gepaarde En Bld RE 
die geknodst ,Vleezig en grys, als met een ek a 


Spinneweb overtoogen zyn. Witbladig. 


Deeze: ‚ door-den jongen Heer LiNNaUus 
in Plaat-gebragt,. is- een- Sappig Heetftertje 
dat volgens, Doktor Ro Quwin Egypte groeit, 
hebberde een V leezige Vrugt, die kort en {lomp 
is ‚ met tien flaauwe hoeken; doch men hadt 
‘er; te Upfal, maar het Vrugtbeginzel van ge- 
zien, De Heer Foursgaormr heeft, zo ’tmy- … 


voefchyat, dit. zelfde Heeftertje by de Zout 
pannen van Alexandria in Egypte gevonden (*)… 
en telt hee voor, met den bynaam van Kin» 
derend, om dat de Bladen. uit malkander voort. 
komen: De Vrugt , zegt-hy, is- êen rondach-. 
tig vyfhoekige en vyfhokkige „ van buiten Sap= 


“ pige Bezie. …In-de Woeftynen , tusfchen Kairo 


en Suez „ vondt hy een andere met Rolronde 
Bezieachtig ge Vrugten ‚ en eene derde, die hy 
Per. 

ae cen Plant. 1. Re 386. Fabago Arabica tererifolia. 
SH We Afr. 2 

„e) Zeden Ee conj. petiol. &c. LINN. Det. 1 

en Zygophyllum proliferum Kc. Flora Ligyste mhaslins 
descr. Plant. p. 

Kk 3 


IL DEEL. VILLE STUK. 


318. TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Porfeleinachtig Dubbelblad noemt „ zynde zeer 
Arnie gemeen in de allerdorfte Wildernisfen van A. 
Nm rabie-(*). 


v._ (4) Dubbelblad met gepaarde , ongefteclde , 
br ve [lomp ovaate Bladen. 


ris Door den Heer ROLANDER ‘is deeze te 

Suriname gevonden , en men heeftze te Upfal 

aangekweekt; doch zy is aldaar, zonder Bloem 

of Zaad te geëven, verlooren gegaan. De Sten- 

gen zyn Kruidig effen , verfpreid ,- rondachtig; 

een Voet lang: de Bladen gepaard en RE : 
rak: sf omgeboogen „Stoppel Is: e 


"ix. _@) Dubbelblad me met NEE: oh Role 
Pec ronde Bladen. 
dig, 


De gedagte Heer ForsKaAomr hadt, it 
Arabie , Zaaden gezonden’ aan den Ridder, die 
te Upfal een teder Sappig zeer klein Plantje 
voortbragten van deezen aart , doch ’t welk er 
piet gebloeid heeft. Misfchien-zal het de ‘laatste 

_gemelde Soort, van hem aldaar gevonden, die 
ook de Bloemen geel en de Blaadjes Rolrond- 
achtig hadt, geweest zyn, De Arabieren achte 
ten dezelve dienftig om Vlakken der Oogen weg — 

te 


(*) Zygonh. Defertorum & Portulacoïdes. Zhid.' 
(4) Zyeepbyllum Fol. conjugatis tn Foliolis oboe 
vatis rerufis. 


(o) Zyzopbyllam Fol. Gmplicibus feslibus Cylindrice 
Alant. <3. 


D E--G A-N-D aci ee 


te neemen, wanneer de verfche Blaadjes, in- ry, 


Water gekneusd, daar werden opgelegd. 5 
Hoorpe 
FAGONIA maen 


Mone- 


De vermaarde TourNeErorT heeft dit Ge- Been 


flagt van Planten, ter eere van den Koninglyke 
Franfchen Lyf- Arts, FAcoN, benoemd, Het 
heeft de Kelk en Bloem , gelyk de voorgaan- 
den „ vyfbladig , de Bloemblaadjes Hartvormig; 
het Zaadhuisje vyfhokkig , tienkleppig , met één 
Zaadje ‘in ieder Hokje, Voeg hier by de Dric- 
bladigheid der Soorten , waar var het getal drie 
is in dit Geflagt, naamelyk 


G)F Aten die gedoornd is , met Lancetvor- _r. 
» vlakke, efene Blaadjes, Crea 
Kandia- 


zerk 


De ne van deeze vindt men by G, fche. 
BAUHINUS, die dezelve Gedoornde Kretifche 
Klaver of Dricblad noemt, Het heeft, zegt hy, 
een langwerpigen gehaairden Wortel, die ver- 
fcheide Stengetjes, van omtrent een half Voet 
hoog, uitgeeft, naar den Grond hurkende, zeer 
Takkig , hoekig , met drie fmalle Blaadjes op 
een Steeltje , welke een Doornachtig puntje 
hebben. Aan de Mikjes der Takken komen , bo= 

ven- 

(1) Fagonia Spinola, Foliolis Lanceolatis &c. Sy/?. Nat. 
XII. Gen. 526. p. 295. Weg. Klil. Gen. s3r. p. 334 H. 
Ups. 103. H. Clif. 160. R. Lugd. 461. GovAN Morsp. 
206. TOURNF. Jrff, 265. T. 141. Trifolium Spinofum Cre- 
ticum. C.B. Pin. 330. Predr. 142. Crus. Fli/?, II. p* 242, 

Zen 


IL, DEEL: VIJL, STUK 


Spaanichu. 


ed 
kn 


Ara 
Arabdils. 


820 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


men , bovendien , vier Doorntjes voor, De Blce- 


“ men gelyken naar die der Veld-Klokjes of Cis- 


tus, en zyn paarfchachtig blaauw , zittende op 
een Knopje, dat een Vrugt wordt van gezegde 
hoedanigheid, 
(2) Fagonia die ongedoornd is. 

Deeze fchynt » alleenlyk door gedagten Kruid- 
kenner, in Spanje gd te Zyn. 

3) Faponia. die gedoornd is, met Linia 

verhevenronde Blaadjes. 


eee de ecrfte“ vondt de Heer SHAW 
_deeze Soort, waar van hy zegt; dat 


Re ns Bladen weinig breedte hebben „ volfäppig 


zyn en gefleufd als Rosmaryn- Bladen. Uit zyne 
Afbeelding blykt ,„ dat de Doorens langer zyn 


dan de Blaadjes , even als dit plaats hadt ín 


k 


de Plant, welke van For$xaAonm Lr voorgefteld- 
is onderden zelfden naam, De Arabieren noem- 


denze Schoki,- De Bloemblaadjes waren Violet, 


langwerpig uitgerand. Een andere, in de Woes- 


tyne by Kairo in Egypte hem. voorgekomen. _ 
hadt de Bladen ruuw ‚ met vier ried. ronde, 


fpitfe Stoppeltjes. - 
Tat 
(2) FE, Pat ete 6 deit P e fpin: {a Tovrks. 
Jnft. zes.’ 


(3) Fagonia Spi inofa Foliolis linearibus convexis. Fagonia 
Arabica longisfimis Aculeis donatt. Sttaw. Afr. 229. 


DEE END KEE B 


T RieBuLrus. Voctargel, 


De Kelk is vyfdeelig ; de Bloem heeft vÊn 


Vrugtbeginzel , dat eene Vrugt wordt, die uit 


veelpaarig gevind , even als in de Cicers, Vit- 
fen en ander Haauwplanten. 

Het bevat vier Soorten , meest uitheemfche, 
als volgt. 


(a) Voetangel met byna vierpaarige Bladen 


vibule 
de buitenften grootst; de Vrugt tienzaadig } Te 
ongedoornd. verba 


Het Groote. iltananl. Kruid, in de West- 
indiën groeijende, valt, volgens SLO A NE, maar 


anderhalf Voet hoog: des de bynaäm zien BE end 


op de Bloem, welke het zeer groot en welrie- 
kende heeft,” Die-Autheur getuigt ,-dat *er, een 
Vrugt op volgt , welke een lange Snuit hecft; 


byna als die van ’% Geranium ‚doch voorzien is. 


met fterke, niet zeer fpitfe Doorens, Het moct 
derhalve een ander Gewas zyn, ’ welk Lorr-= 


LING. 


G) ih Fol. er pe » Exterioribus majoribus 
Ec. Sy/?. Nat, XII. Gen. 527. p- 269. Veg. UI. Gen. 532. 
Ps 334. zot: tin. 208. H. caf 160. Trb. Fol, fenis DE: 
natis. BROWN. Farm. 220. T. 132. f. 3, Trb. terr. major & 
SLOAN. Jam. go. Hiff. 1. p. zo9. T. 


re ted 
Kk 5 
IL, DEEL, VIIR STUK, 


tE Ft, Guk 
terreftr. Fr. turbinato , Fol. lanuginofis. PLUM. Sp. 7. Zé 


Hon in 
uitgebreide Blaadjes , en geen Styl; maar eEDsrux, 


Mono." 
vyf bultige „ gedoornde „ veelzaadige Huisjes&?”"* 
beftaat. Voorts zyn de Bladen in dit Geflagt- 


522 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. Line in Cumana op den Noerdoosthoek van 
ArDEEL. Zuid - Amerika vonde, van hem allergrootfte 
Hoorb- Voetangel genaamd, dat hy oordeelde , wegens 
STUK. _ de ongedoornde Vrugt „als een middelflag te zyn 
get tusfchen dit en ’t voorige Geflagt. In die van 

PrvMrier wasde Vrugt zofterk niet gedoornd 
als in andere Soorten. 


A (2) Voetangel met byna NE, vry gel) 
E ater ke Blaadjes en tweehoornige Zaaden. 
cegstinr _Deeze Ceyloníche, door den Hoogleeraar J. 


… BurMANNusafgebeeld en befchreeven, heeft 
… Bladen byna als die der Vitfen , ruig zo wel als 
de Steng: de Bloem is byna eens zo breed als 
in het gemeene Voetangel- Kruid en brengt een 
ftekelige Vrugt voort, op een lang Steeltje, - 


Ui. (3) Voetangel, met byna zespaarige vry gelye 
TZerreftris. 

Gemeen. ke Blaadjes en vierhoornige Zaaden, 

De Zaaden zyn, indeeze, zo min als de voor- 
gaande gedoornd’; maar de Vrugten of Zaad: 
huisjes; des de Repl niet ftrookt. Zy maakt 

don 

(2) Tribalas Fol. fabquinquejugis &c. Trib. Foliolis quin- 

arium. Flor. Zeyl. 168. Trib. terreftris Zeylanicus &c- 
Burm. Zeyl. 226. T. ro6. f. 1. 

(3) Tribulus ad fexjugatis gc. H. Clif. Ups R 
Lugd). 450. Gou Monsp. 207. BROWN. Jam. 220. Tris 
bulus terreûkris an folio , Fruêtu aculeato. C. B. Pir: 
250. TOURNE. Juf?. 266. Tib. terreftris. Log. Ze. II. 84+ 
Dop. Pempt, 557. Trib. terr. minor incanus Hispanicus. BAER 
Rar, 54. T. 558. 


D EC AN D RIA 523 


een Onkruid uit „ dat in de Zuidelyke deelen van. IVe 
Europa zeer gemeen is, zo aan de Wegen en \PDeELs, 
Voetpaden als in ’t Koorn, % welk, ’er ganmer HERE 
kelyk door benadeeld word: Het is Poetangel of TORe 
Minkyzer genoemd ‚wegens de figuur der Zaad-,; Amg” 
huisjes ‚, en Aard - Voetangel, om het van ’ Wa 
ter - Voetangel - -Kruid , dat men Waternooten 
noeni, te oriertieiden *. Die benaaming ed 0 
niet oncigen :-want Vee of Menfchen , welke met in esn 
bloote Voeten gaan op Velden, daar dit Kruid "05 
veel groeit , fteeken de Zaadhuisjes in de Voec- 
ten en blyven daar in hangen; zo dat men niet 
gaan kan. Hier om noemen fommige Duitfchers 
het Burzel Dorn > dar, is Tuimel- Doorn, 

et h 
achtig zyn ; de ° Vinbladjes op de kant ele, à 
van onderen ruig en Lancet neetvormig ; de 


Ed er ed p si id 


beu +1: g Irie p ig ï g et ‚Van 
de vyf Zaadhuisjes heeft ieder zyne byzondere 
Doornt jes en bevat eenige Druifkorrelige Zaadjes. 


(4) Voetangel met agtpaarige byna gelyke av. 
Bl lies. Tribulus 
kp: 


Deeze Kurasfaufche , door HERMANNU sin. 
ùit den Leidfen Tuin afgebeeld, heeft een by- 
zonder groote Bloem , naar die van den Cis- 

tus 

(4) Tribulus Foliolis o@ojug's fabrqualibus, Trib. fol. oc- 
to parium pinnatis. R. Lugdb. 460. Trib. terr. major Curâs- 
fàv, HERM, Par. 236. T. 236. Trib. terr. Amer. Argemones 
fore favo. PLUK. Alm. 374 T. 67. Es 4 

Il. DEEL, Vill, STUK 


zo, TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. tus gelykende, geel van Kleur. De Vrugt is vol.” 
ANN, gens BREYN fterk gedoornd en beftaat als uit — 
ads. _vyf Driehocken ; doch ‘de Tribulus Ciftoides* 
STUK. van TouRNEFORT, hadt tien rondachtige- 

a Vrugten zonder zyd-Doorntjes (*). Dit komt’ 

vry aa overeen met de bepaaling van’ de eerfte 
Soort. 

De Heer ForskAomr vondt By’ Kairo in’ 
_ Egypte een Kruid, dat hy Pyfmannig Voetangel 
noemt , Gotha geheten by de Arabieren. Zo ’er 
in eénige Bloem meer dan vyf Meeldraadjes wa- 
ren’, ontbrak - ’er een of twee Bloembtaadjes, 
Het Zaid 5 twechoornig. Het hadt 
gende ‘Steng € werdt van h et Vee tor 

nie verfiman BED. id 


ere 


Dit Geflagt heeft de Kelk vyfdeelig en vyf 
Bloemblaadjes : de Vrugt beftaat uit drie ‚Zaade 
huisjes, e 

De eenigfte Soort (1), Heeflerachtig Kruid 
van.P iso by:MARKGRA AF gendamd., in 
fed Brafil groeijende, is een Heeftertje- met ronde 
Sche. _— gewrichte Takken ; de Bladen gepaard, gefteeld , 

Eyronâ* êffenrandig ‚met Borftelige Stoppeltjes. 
Aan 't end, uit de mik der Takken , komt eeft 
enkelde Tro os, van een Voet langte, voort , met 

zeeï 


Es 
en 


(*). Gen. Plant. Ed. VI. Germ. p. 375- 

(1) Thryallis. S9/2. Nar. Xl. Gen. 528. p. 296. eg. Xlil. 
Gen. 533. p. 334. Fruticescens Herba Pifonis. MARCGRe 
Brass: zeef, 3. f 


De En On Anr Drake de ago 


zeer korte Borftelige Blikjes en Draadachtige IV. 
Sreeltjes , langer dan de Bloem, die klein is IDEE) 
en geel. Hoötgs, 
STUKe 
M ono Tero rP As Bladloos, Monagy: 
1 nia. 


Hier is geen Kelk, ten ware men de vyf bui- 
tenfte Bloerblaadjes voor een gekleurden Kelk 
wil houden, Anders is de Bloem tienbladig en 
daar van maaken de vyf buitenften een foort van 
Honigbakje uit. ze Zaadhuisje is vyfkleppig 
en bevat veele Zaade 


Twee Soorten De in dit Geflagt voor, als : 
volgt. 
(1) Bladloos met de zydelingye Bloemen agt, r. 
_de endelingfe bienmannig. sik 


-gelykt. zodanig naar de ‘Orobanche s „Etcopt 
e TourNerorT het Plantje Orobanchoides 
heeft getyteld. Het komt in Europa, zelfs in 
Languedok en in Sweeden „als ookin Kanada, 
hier en daar op de Wortels der Boomen in de 
Bosfchen voor ; want het behoort tot de Byge- 
was- 
(1) tee Flor. lateralibus o@tandris 2 terminali de- 
candro. egen „XII. Gen. 530, p. 296. Veg. XIII. Gen. 
536. p. 3 as us 329 „ 351. Orobanche, quz Hypopi- 
ï Orob. H 


Moris. Hiff. IL. p. sO4- S. 12. T. 16. f. zo. Orob. Ver- 
basculi odore. PLOT. Oxf. 146. T. 9. É. 6. PLUK. Abm. 273. 
T. zog. f. $. Orobanchoides: TouRNE, Adem. 1706. p. zog. 
Qâ. Hypopitis. HALL. Helu. 411. 


IL. DEEL, VIII, STUK, 


IV. 


#26 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


wasfen, die hun Voedzel zuigen uit een andere 


ie Plant. De Heer HALLER vondt het in Swite 
nat: zerland, zo wel in de Beuken- als in de Pyn- 


STUK. 


wige. 


EE doch in * bovenfte komen zy wel vyf- 


boom -Bosfchen : MENTzeL in Pruisfen en 


Eenwy- >, Brandenburgfche , onder de hoogfte Harst- 


boomen. Aldaar komt eerst, zegt hy , een rond 
geel Knobbeltje , als of ’teen Paddeftoeltje wa- 
te, in de Voorzomer te voorfchyn „ en fchiet 
vervolgens meer dan een Span hoog boven den 
Grond } terwyl het dikwils meer dan een Elle 
diep op den Wortel van een Boom zit. De 
Steng is onder den Grond met op elkander leg- 
gende Schubben gedekt, die zy ook daar boven 
heeft, maar yler en dunner , zonder Bladen, De 
top kromt zig in de jongheid om , doch regt 
zig naderhand op, en heeft Hibemp ies met den 
aangenaamen Reúk van de Primula Veris; doch 
die “fchielyk tot Stank overgaat en de Plant, 
verdorrende , wordt zwart. DirLrLeENtusheefte 
ze Hypopithys genoemd, als onder de Pynboo- 
men of Dennen groeijende , en ‘er dus cen nieuw 
Geflagt van gemaakt, daar hy zes Bloemblaad- 
jes aan geeft : HALLER vier, houdende dan 
de buitenften voor den Kelk, TourNeFoRT; 
op de meefte Bloemen ziende, maakte ze agt- 
bladig. Doktor MArprus was het, in de Bose 
fchen van den Elfaz , onder dorre Bladen en 
Steenbrokken , voorgekomen met vierkantige en 
vierhokkige Zaadhuisjes,gelyk TourNerFoRT 


hok- 


D te an B Ta 


hokkig voor, zegt HALLER, Het Zaad is'zo_ IV. 
klein als Stof. ArDEzLs 


EL 

(2) Bladloos met de Steng eenbloemig ‚de pen 
Bloem tienmannig. IL 
Mono (ropa 

De Bloem , die eenzaam aan den top der “{m.. 
Steng groeit, is knikkende en altoos vyfbla- mig. 
dig in deeze Soort , en heeft tien Meeldraad. 
jes. Men vindt het Gewas wel afgebeeld door 
CATESBY, die zegt, dat het agt of tien 
Duimen hoog groeit, zynde Vleefchkleurig , en 
de Steelen bezet heeft met kleine fpitfe Blaad- 
jes + doch het zyn maar Schubbetjes, volgens 
CLAYTON. Zyne Afbeelding vertoont het met 
een gevlogten Wortel of Stoel , die naar een 
Vogelnest gelykt. De Engelfchen, in Nige) 
noemen het Broomraape, 


Dronez aA Vliegenknip. 


De Kelk en Bloem zyn beiden vyfbladig in 
dit Geflagt, ’t welk het Zaadhuisje eenhokkig , 
bultig en veelzaadig heeft, 
Voor weinige Jaaren is de thans daar van be- 
kende Soort (r) eerst in Europa gebragt, en r. 
Dionea 
berugt z,, scipalas 
Ameri= 
(2) Mfenosropa Caule unifloro Flore decandro. Mon. Flore kaanfch. 
nutante, GRON. Virg. 41. Mon. monanthos Virginiana &c. 
Moars. Hift. ui. Pe Sor. 8 12. T. 16. É Se male. Oroban= 
che Virgin. Flore pentapetalo cernuo. PLUK. Abs. 273. T. 
209. f. 7, CATESB. Carol. I. p. 36. T-36. bene. SELIGM. Pag. 
u. D ” 6 Te À 
(2) Dionza. Sy. Nat. Wig. XIII. Gen. 2307. pe 335» 
EL- 


u. DEEL: VII, STU 


IV. 


528 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


berugt geworden door een Brief van den Heer 


ArDBEL, Er ris aan LINNAUS, te Londen, den 23 
Hoorp- September 1769 gedagtekend ; waar in die fchran- 


STUKe 


vige. 


dere Natuur -onderzoeker meldt ‚ hoe hem in 


Eenwye vt taar 1765 , door den Heer CorrLinsonN 
Ì 105 ’ 


een droog Exemplaar gezonden werdt van dit 
Plantje, tgene in *t uiterlyk aanzien veel naar 
dat Kruid , ’t welk men Zonnedaauw noemt; 
fcheen te gelyken , doch bevonden werdt de 
Kenmerken te hebben van een nieuw Geflagt, 
zynde door zyn Ed., derhalve , Dionea gedoopt. 
Het was door den Heer BARTRAM,Koning- 
lyken Botanist in Philadelphia, overgezonden, 
Vervolgens men van den Heer Younc, 
van daar, verfcheide levendige Planten, in En- 
geland, en wierd tevens van deszelfs Eigen- 
fchappen onderrigt. 

Het groeit op Moerasfige Heijen , tusfchen 
Noord- en Zuid - Karolina „ op. omtrent 35 
Graaden Pools Hoogte , en bemint vogtigelom- 
merryke plaatfen, bloeijende aldaar in July en 
Auguftus. Hier zyn de Winters kort en de Zo- 
mers zeer heet, gelyk in Portugal en Spanje. 
Uit een Schubbigen Wortel geeft het veele Bláe 
den „waar vande grootften , hem voorgekomen, 
de langte van drie en de breedte van anderhalve 
Duim hadden. Zy beftonden uit twee deelen, 
waar van het onderfte Hartvormig is, met de 

Punt 


ErLis. -Epif. cum Icone colorato. Ang!. item Germ. Lit 
& Belgice. Quaro, 


D-E CAN DR IA Sage 


Punt naarden Wortel gekeerd en dit diende, IVa 
AEGERER 


als tot een Steel voor het eigentlyke Blad , dat 


op * breede end zittende als een tweede Lid Hoorp- , 
uitmaakt, zynde de gemelde Vliegenknip. and 


Dit Blad, naamclyk, beftaat uit twee Kwab- mie 


ben of Liepen „ van half Eyronde figuur, op 
de kant ieder een ry van ftyve Borftels heb. 
bende, en- van binnen met kleine roode Kliert- 
jes-bedekty-die zig, door ’ Mikroskoop ; byna 
als Aardbefiën, vertoonen. Doch „die aanmerke. 
lske roodheid hebben alleen; zodanige Bladen 
van de Plant, welke voor de Zonnefchyn bloot 
ftaan. Voorts bevinden zig , in't midden van 
ieder Kwab, tusfchen. de Klieren „ drie kleine 
regtopftaande Doorntjes, Deeze Kwabben gaan 
niet open ‚„wanneer. zy” iets gevat hebben, dat 


‘er wsfichendteekt ; maar wel als men-het ’erge= 


makkelyk kan-uithaalen : wil men zulks met ge= 
_weld doen „.zo-breekt veeleer de, cene-Kwab 
af, Ondermsfichen worden door gedagte Klier- 


tjes verfcheide Infekten, gelyk Vliegen envan= 


deren „aangelokt „ die, zo dra zy er op gaan zit- 
ten „bekneld. raaken „ door het fluiten der Kwab- 


ben en dood gedrukt: want de gemelde Stekel- - 


tjes en, Haairtjes houdenze vast „zo dat zy niet 
ontworftelen kunnen. „De zelfde fluiting „der 
Kwabben gefchiedt, wanneer men ze met ecn 
Stroohalm of Naald van binnen aanraakt, 

Het Kruid maakt teh Steng van omtrent een 
half Voet langte „ die regtopftaat en rond sis, 
Hieloopende if een Trosje Bloemen, Sneeuw wit 

je 


van 
MDesr, VIJL, Sruwe 


Monegye 


530 _-TIENMANNIGE KRUIDEN. 


van Kleur, veel naar die van *t Parnaskrhidge- 


Te Jykende. “Hier op volgt, in Karolina , een ronds 
D- achtig Zéadhúiëje; met veele zeer kleine Zaad- 


jes. In Engeland was men met hèâre aankwee- 


king nog riet volkomen geflaagd en hade ’er geen 


ryp Zaad van kunnen teelen’ , ef, of men die 
Gevoeligheid aldaar reeds waargenomen hebbe, 
(welke veel afhangt van den’ trap van Hitte; 
terwyl zy niettemin geen fterké ‘Zonnefchyn 
verdraagen kan 5) blyktmy piet duidelyk: , Om 
$5 itn Proeven , dienaangaande „in % 
t dienftig'zyn, (zegt 

gedagten-Brief ,) ceni- 


ten met ligve Veen-Aar- 


ke ne » 
Sy de! te Planten e en die” Bân: geduurende den 


5 Zomer, onder cen Vérdek of “in. een open 
ss “Broeihuis-te houden , in Bakken met Water; 
„> als door welke ‘behandeling „ niet haaren aart 
»» Ovefeernkomftig , men de Waârmte zodanig 
» zou kunnen maatigen , dat de Gevoeligheid 
„, zekerlyk’ veel toeneemen zou; ’s Winters 
„> moet menze in de open Grond houden, où* 
» der een Glazen Klok, en als het fterk vriest. 

» dezelve met Stroo'- Matten zorgvuldig toe- 
» dekken ; op welke manier men in Engeland 
u werfbieide Planten ’s Winters ‘over behou- 
> den es 


Lt biatl 
De Ka ís vier of wyfdéelig , met vier of 


vyf gees zittende boven óp het ber 


N 


£ 


DeeAND EIA Bär 


beginzel, dat een vier- of vyfhokkig Zaadhuis-_ IV. 
je wordt, langwerpig , aan de hoeken open bar- nk ae 
ftende en cen menigte van zeer kleine Zaadjes Hoor 
bevattende. 

In dit Geflagt, naar den beroemden Franfchen, 
Kruidkundigen, den Heer DE Jussieu, ge- 
naamd „ komen vyf Soorten , altemaal uitheem- 
fche, vor, naamelyk 


„Hougy 


(1) Jusfieua die kruipt, met vyfbladige tien= 
mannige Bloemen en langwerpig Byronde inn Zofia 
laden. pelle; 


“Dit Oostindifch Gewas groeit in en aan de 


„kanten van het Water, kruipende met zyne Sten- 


gen langs den Grond en overal Wortelfchieten- 

de , daar het Blad- en Bloemfteelen uitgeeft, 

De gedaante komt met die van Wederick, in- 
zonderheid wat de Bloemen aangaat, grootelyks _ * 
overeen : maar de Zaadhuisjes gel vken naar Kruid- 
pagelen. Hier is, als eene Verfcheidenheid, de 
Klimmende Oostindifche bygevoegd, welke de 
Vrugten zo lang, als de Bladen heeft. \ 


0) Efe die glad i is, met vyfbladige ie u. 
Teneila 
Te, 

î 1) Jesfiena repens, Flor. pentapetalis decandris Sc. Sy? 
Nat, XII. Gen. 532. p. 297. Vig. XIII. Gen. 538. p. 335- 
H. Zeyl. 169, BuRM. Fl, Ind. zo3. Lyfimachia Fr. Caryo- 
Phylloideo. Burm. Zeyl. 146. Nir -Carambu. Mort. Aal. II. 
Ë 99. T. st. Ráj. Hit. men, B. Jusfieua adfcendens. Mant. 


… 2) he” Ee kaf deren fubfesfilibus &c. 
Buam 


Fi. Ind. 1 
TEE 2 
U. Deen. VIII, STUK, 


532 TIÈNMANNIGE KRUIDEN, 


OF 
STUK. 
_Eenwy- 


vige. 


ongefteelde Bloemen en gepaarde Liniaat- 
Lancetvormige Bladen. 


“ Van Java is deeze, door den Heer Prvon, 


gezonden aan den Heer BURMANNUS , die 
haar in Plaat gebragt heeft. De figuur der Vrug- 
ten komt met de voorgaanden overeen , mäar 
de Bladen zyn fmal en fpits, die van de andere 
ftomp. 
(3) Jusfieua die regtopftaat „ met vyfbladige 
Bloemen en gebladerde Bloemfteelen. 


Dit is een Boompje, in de Valley van Li- 


ma, de Hoofdftad van Peru, door Pater F eu- 

iLLée waargenomen. Het verheft zig tot de 
hoogte van twaalf Voeten , en was door hem 
Laurierbladige Onagra genaamd, met eene vyfe 


Iv. 


Jäa. 
Heefterige, 


Suffrutico- 


bladige Bloem , die geel is van Kleur , andér- 
half Duim breed, De Bladen geftampt en als 


een Pap opgelegd , waren zeer bekwaam om 

verouderde Gezwellen op te losfen en te doen 

verflaan 5 inzonderheid die der Liesfchen, waat 
ged men veel gekweld is in dat Land. 

KO} Titia die regtopftaat en ruig is ‚ met 

ladige agtmannige , gn Bloemen. 

Hier 

(3) Fusfiesa ereâta Flor. je Pedanculis foliofiss 

Onagra Laurifolia, Flore amplo pentapetalo. „FEUILL- Peruv. 


716. T, It. 
(4) Jusfieua ercâa villofa , Flor. tetrapet, okandris een 


Dg CAM DR TA SER 

Hier behoort de Carambu van Malabar, die 
een laag Heeftertje is, van anderhalf of twee 
Voeten hoog ; groeijende in Vogtige Gronden Hoo:o. 
en zeer kleine Bloempsjes „doch ook kleine Vrug-*"e5 8 
ten hebbende: maar door den Heer Bur M A Nenia. la, 
Nus wordt daar toe ook t'huis gebragt de Cattu 
Carambu, uit dien zelfden Kruidhof , waar van 
de Vrugten als groote Kruidnagelen zyn, byna 
viermaal-zo lang en dik; de Zaaden talryker , 
rondachtig „ eerst wit en vervolgens ros van 

leur. de | | 


Arpa. 


( 5) Tielen die Eke en glad is, met 
vierbladige agtmannige , ongefteelde Bloe- Juf tua 
mene perma 


p Waterige plaatfen van. „Eiland. Barbados 
hadt de vermaarde SLOANE deeze Soort ver- 
gaard, hoedanige ook in andere declen van de 
„Westindiën , door PLUMIER , is waargeno- 
mien, Hier thêde komtde Katalaanfche Fasmyn- 

boont 


cutatis. BuRM. Fl. Zed. p. to3. Ludwigia Capfulis obtongis 
umcialibus. R. Luzdt- 252. Lys. Ind. non pappofa &c. HERM. 
Luzdb. Sef Carambu. Mors, Mal. Ile p. ss. T. 49. RAJ. 
Hift. rsro. Mant. 331. 

ls) Faifda ereta glabra &c. FL Zeyl. 170. H. Ups. 103. 
Burm. Fl. Ind. 103 Ludwigia Capfutis oblongis. A. Cf, 
491. Onagra Perfice foliis amplioribus. Prum. Spec. 7. T. 
175. f‚ 2. Lyfimachia lutea nou en, ereta &c. SLOAN.. 
Jam. 35- Hi. 1. p. 37. T. 15. f. 1. Jasminum Catalon. 
Fl. luteo. SEB. Thes. 1. p. 42. T. zó. £. 3. Herba Vitiligi- 
bum. RUMPH. Amb. VI.p. 49. T. zi. f, In Jant, 391. 

: krt 


IL. Deen VIIL, STUK. 


{ 


534 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IVé__ boom van SEBA „die in de Tuin van den Heer 
ArDEEle van BEAUMONT gebloeid hadt „ overeen; 
Hoorp- zynde dus waarfchynlyk genoemd, om dat men 
STUK. hem uit Spanje hadt bekomen. Het Plekkenkruid 
ene van Rumrpurus betrekt men ook tot deeze 

Soort: zo dat derzelver Groeiplaats zou zyn in 

de beide Indiën. Men geeft het in Oostindie 

dien naam, om dat de wryving met het Zaad, 

* welk zo fyn is als Tabaks - Zaad „ zekere 

witte Plekken op het Aangezigt , daar de Ín- 

diaanen veel mede behebt zyn, wegneemt, Het 
heeft de Zeadhuisjee veel korter dan de Bladen, 

Halage ormig _effenrandig, 
; nietgskinid of gebid BIE BW Gigen i 
Fan alle de Soomen van dit Geflagt. 


P yror A Wintergroen, 6 


De Kelk is vyfdeelig met vyf-Bloemblaadjes , 
ook in dit Geflagt, welks Vrugt mede-een vyfs 
hokkig Zaadhuisje is, dat aan de hoeken open. 
gaat. Daar komen zes meest Europifche Soor 
ten in voor, als volgt, 


ne G) Wintergroen met opgaande Maeldraadjes 
a en een neergeboogen Stamper. 
pech te Vi 


(:) Pyrela Stamin. adfcend. Pifillo declinato. Sy/7. Nate 
XIL. Gen. s45: p. zor: Weg. XIN Gen. 554: pe 340: Mate 
Med. 212. Am. Acad. I. p. 156. GOVAN Monsp. zo8. Fl. Belg. 
117, OED. st tio. Fl. Swee, 330, 360. Pyr. fol. inregerrimise 
Vir, Cliff. 37. Lugdb. 440. Pyrola Noveboracenfis. COLD 
99. Pyt. Stam. x Pittillo declinatis. Hi. Pe 169. HALL 
Helv. 420, Pyrolaa Pyzi folio, Los. des 


DE CAN D RI, Er 


(2)-Wintergroen. met, Trosachtige verfpreide IV. 
Bloemen „de Meeldraadjesen Stampers regt. Az in 


Ze . Hoorp. 
(3) Wintergroen met de Bloemtros over ééne srux, 


zyde. IL, 
bgn 
(4) Wintergroen met bna eni eri 
Bloemfteeltjes. ged HI 
(5) Wintergroen met ‘tweebloemiige Bloem: Beryl 
_Jleeltjes. Umbellata. 
te 


C 6) Wintergroen met de Steng eenbloemig… 
inalese: 
_ Deeze Soortelyke Verfcheidenheden komen ene: 
‘er voor in het gedagte Kruid, dat zynen La- Uriflora. 
tyofchen naam daar van heeft , dat de Bladen le 
naar die der eebonpen, AU: Dit heeft 
ME. einen ne tg heen tmf sh ne ief in 
(2) Pyrola Bor: Recemofis disperfis Sc. It, (Gotbt, mi 
Sue. Pyrola Fol. fubrotundis” &c. AC. “Stôchh. Nn p-192. 
Fol. obiter ferratis %c., HALL. Helu, k 


3 tv: 

C3) Pyrota Racemo únilaterali. Fl, Succ. Lapp. 168. ‘Pyr. 
Fol. mueronato fertsto. C, B. Pin, 181. Pytola. 2 tenerior. 
Crus. Pann. so6. Oren: Dan. 402. 

(4) Pyrola Pedunc. fub - umbellatis. FEL 
Pyrola ‘he Arbuti flore. C. B. gn 
frutescens. Crus. Pans. 507. 

65) ze ian biftoris. Pyr. petiolis apice bi-vel- 
tiflorls. GRON. Wirg. 48. sti Marilandiea minor. Per. Mas. 


675, Pyrola Mariana êcc. P 


SC. 3339 363 y 
„191. lenen 3e 


Jari fore ri wipes Bi. 1u. p: sos. S. 12. T. IO 


fi 2. Pyrola- IV 
LI 4 
U, Deele VIJL STUK. 


536 ‘TiENMARNIGE KRUIDEN, 
IV. in fommigen meer, in anderen minder plaats, 
AFDEEL. gelyk men, de Afbeeldingen vanLorer,Do- 
rôors. DONEUS-En CAMERARIUS, Serle 
STUK. kan zien. By den eerften komen zy ‘er vry 
gaen wel mede overeen ; by den anderen zynze 
f byùa rond, by den derden ovaal. Nogthaus be- 
hooren deeze drie tot de eerfte Soort, De Bla- 
den komen uit. den Wortel, op lange Steelen 
voort, en blyven het geheele Jaar groen, waar 
„van de Hoog- en Nederduitfche als ook de 
_Engelfche maan, Daar tusfchen fchiet een Sten- 
getje van byna een Voet A dat op ver- 
eers fcheide manieren men ens men 
za epe olgen vytl Kd _Zaaadht 
veele Rletne Vaadies Gevild. 3 
Van deeze Soorten van Wintergroen groeit 
‚de eene hier, de andere daar, zo in ons We 
reldsdeel „zelfs in Lapland „alsin-Noord-Ame- 
rika. Merr vindt ’er Heefterachtigen onder, ge 
Ìyk de derde , vierde en vyfde, welke Taacfte 
tot-nog, toe. alleen in de Bosfchen van Maryland 
fchynt-waargenômen te zyn, Deeze heeft ecnis 
ge fterk getande Bladen aan de Steng „met cen’ 
witte Streep overlangs getekend. De zesde, die 
eenbloemig is, gröeit overvloedig in de Noors 
delyken deelen van Sweeden en Rusland, in de 
Bosfchen , als ook op de hooge Gebergten van 
Switzerland en zelfs op de Alpen tusfchen Pro- — 
vence en Iealie; Cuusrus vondt ze ook op 
de Ooftenrykfe Gebergten. Volgens den grooe 
ten BoERHAAVE is deeze laatfte, zo id 


Rit EN old 


FE CAN BMF Re ik 


“ als de eerfte , een inboorling van onze Neder- 
landen. 


Lv. 


Ar iel 


Door alle de Soorten van Wintergroen wordt Beorn 
de kaale Grond der Bosfchen , in de Zomer „TUE 


ongemeen verfierd ; en ’s Winters, daar geen, 
Sneeuw legt „ niet minder, De eerfte is wegens 
haare famentrekkende hoedanigheid en als een 
Wondmiddel berugt „ wordende het Kruid , 

zo inwendig. in Afkookzel , als uitwendie 
gebruikt. Tot Verzweeringen in de Borst en 
Teering vindt men ’t ook. aangepreezen,. De 
andere Soorten {chynen van de zelfde kragt te 


Zyn. 

Onder de Tweewyvigen da eerst voor, het 
Geflagt van 

_TRIANTHEM A. _Driebloem, 

ee genaâmd om dat ‘er meest drie Bloem- 
pjes by elkander voortkomen, De Kenmerken 
beftaan in een Kelk die een fpitsje heeft onder 
de punt en in vyven is gedeeld of vyfbladig , 
zonder Bloemblaadjes. ’t Getal der Meeldraad« 
jes is doorgaans vyf , doch fomtyds ook tien 
of meer: het Vrugtbeginz elftomp , wordende 
een Zaadhuisje dat Ringswyze fplyt. Doch ’er 
komen aanmerkelyke veranderingen in voor: des 
men hier byvoegen kan , dat het pa zeer 
naar ’ Porfelein gelykt. - 

Thans zyn er drie Soorten in ET 
allen uitheemfche , naamelyk 


Ll s (1x) Drie- 
il, DEELe VIEL, STUK, 


2 


533 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IW. (a) Driebloem met vyfmannige „eenwyvige 
Arn Bloemen, 
Hoorp- . 5 
ste ma Jamaika en Kurasfau is deeze waargeno- 


hb ‚ die van HeERMANNUS Kurasfaufch 

Bolon Porfilein; met Bladen van Kappers, een Mos-= 

Seawsrij. d htige Bloem en een gevorkt Zaadhuisje, ge= 

noemd werdt, PLUKENET noemt het leggen- 

de Kurasfaufche Kali met rondachtige Blaad- 

jes (*). De Stengen zyn gewricht, de Bladen 

gefteeld, ffomp Eyrond, met een rooden Rand, 

gepaard, het eene Blaadje kleiner : de Steeltjes 

kort , tweetandig. Zo men de twee onderfte 

pine voor den. Kelk neemt, dan is de 

| 3 anders zyn het Blikjes en de Kelk 

beftaar Ee a, Blaadjes. Meeldraadjes komen 

‘er van zes tot tien in voor, die korter dan de 

Bloem of Kelk zyn „met ovaale dubbelde Meel 

knopjes. Het Vrugtbeginzel is ftomp , twee- 

hoornig ‚ met een Draadachtigen Styl, aan de 
eene zyde ftekelig en een enkelen Stempel, 


(2) Drie- 


G )Fatamehega: Syf.… Nat. XII. Gen. s3r. p« 297 FES- 
XIN. Gen. 537. p."342« Trianth. Portulacaftrum. Sp. Plant 
p- 325. Mant, 69, Portulaca Curasfavica procumbens &c. 
HERM. Par. T. p. 213. Portulaca affinis &c. SLOAN. Jam: 
89. Hij. 1. p. 2os. Kali Curasfavicum ER 0 Fol, 
fubrotundis. PLUK. Alm, zoz. T. os. fo 4 

(*) Op zyne 94 en osfte Plaat zyn eeni 
gen, gelyk die ven dit Kruidje , by oee verkeerd 
geplaatst. 


ge befchryvin" 


DEAR NR HRA Ke ner 


(a) Driebloem met vyfmannige leah 
Bloemen. kn 


Deeze Plant hadt PL uKener van Madras(io2rp 
bekomen , doch haare Groeiplaats is door den u. 
Ridder gefteld in Arabie, De Steng is een Voet „ 
lang , rond, opftaande , met gepâarde , lang tard 
gefteelde , ovaalachtige fappige Blaadjes. Ver-n 
fcheide Bloemen komen famengehoopt , over- 
hoeks, in de Oxelen voor; zynde ongefteeld, 
van binnen bleek > van buiten groenachtig. de 
beftaan uit een eent ‚Kl 
deeligen Kelk , zonder Bloemblaadjes. Vsf 
Borftelfge Meeldraadjes , van langteals de Bloem, 
heeft deeze. Het Vrugtbeginzel , daar binnen, 
is ftomp en rood , met twee oenperotnde Stylen. 


vrl. n= 


G) B ebloen met pra tienmannige bweewy- Bnr 
vige Bloemen, ___ Tienman- 


nig. 
"Van deeze Soort hadt de Hoogleeraar Dies Ee 
BurMANNUSs een Afbeelding gegeven onder 
den naam van Zaleja , een Oostindifch Plantje- 
‚van Koromandel gezonden ; het welke zyn Ed., 
om dat hy ’er twaalf Meeldraadjes in waarge- 
nomen hadt , onder de T'waalfmannigen plaat- 
fte 
(2) Trianthema Flor, pentandris digynis. Mant. 70. Por- 
tulace affinis Polygonoides, Blici folio & facie , Maderaspa+ 
_ tenfis. PLUK. Alm. 304: T. 120, f. 3 
(3) Trianthema Flor. fubdecandris digynis. Jfant. 7o. Za- 
leja. Buam--AU. Ind, zro. T. 31, 6, zo 


IE, DEEL. VIII, STUK, 


IV, 


540 _ TIENMANNIGE KRurpen, 


fte ; doch de Ridder heeft hetzelve hier ge- 


ea ee fehike » zeggende dat het meest tien , zelden 
Hoof twaalf Meeldraadjes heeft en de geftalte van 


ph 


Glinus, Het Stengetje, dat Kruidig is , zegt 


is “79 zyn Ed,, heeft overhoekfe Takken ; gepaarde, 


gefteelde , ovaale „ effenrandige , gladde Bla- — 
den, ongelyk van grootte, en kort gefteelde 

Bloempjes in de Oxelen , die uit een vyfbladi- 
gen Kelk beftaan , met ovaale verdeelingen ; 
zonder Bloemblaadjes. Het Vrugtbeginzel is 


_ftomp ‚ met twee Stylen en het Zaadhuisje als. 


in de andere Soorten, De verdeelt zig, naa- 


kjes | | 
twee, Neelie vierhoekige Zaadjes. 


CaRYSOSPLENIUM. Goudveilse 


De Kelk is in vieren of vyven gedeeld en 
gekleurd , in dit Geflagt, ’t welk misfchien van 
de Kleur der Bloemen en van de figuur der Bla- 
den zyben naam heeft. Bloemblaadjes ontbree- 
ken ’er aan, Het Zaadhuisje is tweebekkig ‚ met 
ééne holligheid, en bevat veele Zaadies, 

Twee Europifche Soorten zyn ‘er in vervat 


5 naamdyk 3 


T 
Chryfofple= 
aster 


nifolium. 
Beurtbla- 
di 


(1) Goudveil met overhoekfe Bladen, 
(2) Goud: 
(1) Chry/ofplenium Fol. hie Spee Nat. XII. Gen. ss3-P: 


303. Pag. XIII. 558. Pe 342. Pl, Jure. 317,365. ORD. Dan. 366. 
Chry” 


DE CAN D REA eat 
Ca) Goudse met gepaarde Bladen, ae 
Deeze beide Soortenof Verfcheidenheden van ct 
Gulden Steenbreeke , gelyk men ze by de Au- srux. 
theuren getyteld vindt ,„komen.in werfcheide u. 
deelen van Europa voor, Den-naam heeft het sleet En 
daar van „dat het naar de zo genaamde Steen. oppe irifon 
breeke eebigszins gelykt en Goudgeele Bloem paarbladig. 
pjes draagt. Het groeit in Engeland , Norman- 
die en Nederland, onder: het Steenlever - Kruid 
(Lichen) „op vogtige Steenachtige plaatfen , zo 
Loser zegt: volgens DoponNnaus in Bra- 
bant en Vlaanderen , op Waterige Steenachtige 
Gronden, Die Soort , met gepaarde Bladen „ 
welke zy afbeelden , adt HALLER in Swit- 
zerland „ daar de andere by Bern geer is: 
niet gevonden 5 » maar Zy groeit in Languedok, 
Dezelve heeft de Bladfteeltjes korter en de 
Blaadjes wat ronder dan de andere, ook groo- 
ter en geoord, Men vinde dezelve. ook in de 
Levant en in Kanada. De eerfte isin Swee. 
den 

Chryfofplenium. H. Clif. 149. R. Lagdb. 209. Chr. Fol. ampl. 
Auricalatis. Ef. Lapp. Ist. Chryse Fol. Pediculis Ee 

OURNE. Jnfi. 146. ee paluftre luteum majus 
Rig. Hif. III. p. 477. S- 12. T. 8. f. 8. 

(2) Eene sei opp SAUv. Aonsp. 128. GOUAN 

Monsp. zog. Chrys- Fol. ampl. Auriculatis. ToURNs. Inf. 


Kruidh. 728. Saxifraga rotundifolia Aurea. CB. Pin. 309. 
Sedum paluftre luteum , Foliis fubrotundis fesfilibus. Moris. 
ats. £. 7. Alch. rotundifolia Aurea hiclata. HERM. Lugdb. 14. 
En. Dan. 365» 


DEE E: VIll, Saum 


Iv. 


542 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


den, Rusland en Lapland, op verfcheide plaat« 


a fen, vry gemeen. 


Hoorn: 


STUKe 


Vi Zee 


T. 
Saxifraga 
Coryledon. 


Het is een Kruidje van omtrent een Hand- 
breed hoogte ‚dat by den Wortel en aande 


DWD) Stengetjes Blaadjes heeft „zo groot als een Na- 


gel, naat die van het Aardveil gelykende „ronde 
achtig getand. Boven verdeelen zig de Stengets 
jes ‘Takswyze en-hellen naar den Grond; met 
getropte geele Bloempjes ;- waar op gehoornde 
Zaadhuisjes volgen » met zeer fyn Zaad, 


SAXIFRAGA. Steenbreek. 


„Een vyfdecligcKelken  vyf Bloemblaadjes heeft 
dit Geflage, welks Zaadhuisje ook tweebe tweebekkig 
is met ééne holligheid en veele Zaaden. 

Het bevat een menigte ‚ mecst Europifche 
Sdorten 3 waar Onder fommigen in de Noorde- 
lykst bekende deelen des Aardbodems „ anderen 
op de koudfte Bergtoppen en veelal op Steene 
achtige plaatfen of in de Spleeten van Rotfíen 
groeijen , waar van de naam. Zy zynin viet 
Rangen onderfcheiden » als volgt, 

* Met virage Bladen , en cene byna 

naakte Steng, 


(1) Steenbreek met getropte Warvelbladen Pi 
die Tongachtig en Zaagswyze Kraakbeenig 


Genaveld. getand zyn, de Bloemfteng gepluimd, 


(1) Saxifraga Fol. Rad. aggregaeis &c. Syft. Nat. Xl 


DEC ANDRI ed 543 


_ Deeze. eerfte Soort is een rose Berg- 
Gewas van Europa , ’t wélk niettemin ook in en 
de Tuinen voorkomt , en een fierlyk Bloemge- Hoorp- 
was maakt. Men heeft het Cotyledon of Venus-°T9E 
Nävel genoeind en tot het Huislook betrokken 222% 
gehad. Het valt zeer Takkig en veelbloemig 
of met weinige en byna geene Takjes aan de 
Bloemplúim: de Bloëmpjes hebben de Blaadjes 
of ongevlakt of geftippeld, en zulk houdt ftand 
in de Verfcheidenheden daar van voorkomende, 
dië door. de’ “Tuipierkonst zeer eepenigvuldigd 
Eg 

(2) aerden met men Workililatin, die IL 
a: Bugechrig. en Zaagswyze  Kraakbeenig mah dln 
er rgetand zyn; de Bloemfteng geïrost, zen Veranderde 
oe derden men! isnn tart, Ao 0r Be. 
je bege ig er at 
Gen. 555- P- 303. Pag X XIII. Gen. 555. p. Eft Lapp. 
N.-177- Te. f.2e Fl, Sate. 356, 366. OED, Dan. 241: Ha 
Clif.-a68. Re. Lagdh.453. GOUAN Monsp,-zop. GER. Prov. 
421. KRAM. Auffr. 117. Sanicula montana crenata. PLUK. 
Als. 331. T. 221. f. 1. Sedum fertätum album bi icorne. Mor. 
Hift. lll. p. 478. S. 12. T. 9. f. 49, 20. Gotyledon media 
Fol, oblongis fetratis. C. B, Pin. 235. B. Cotyl. minor , Fol. 
Gabeór! Terralid °C. B. Pim. 285. Prodr. 133. gy, Saxifraga Se- 
di Folio ; Fl. albo ,-multiflora. TOuRNE. In/f. 252. Sedum 
Tbo” FL albo , multiflorum. DOD. Pempt. 113. Saxifcaga 
sedi folio, Pyrenaica ferrata. TOURNE, ak, 252. Cotyledon 
“pyramiale &e. Boct Bocc. Mus. II, p. top. T. 86. Saxifragz 
Sedi anguftiore folio fecrat B, HE Ver. Hr Edet de 

a) Sasifvagd Fol. Ri Ec, Saxifr. Fol. limbo Cart. in- 
‘tecro ‘&e. HALL: a. 402. N. 9, T. 9. SEG. Ver. 1IL p. 
_ Es9. BURs. XVI. 9 


H. DEEL, VIIL STUE, 


544 TT IENMANNIGE KRUIDEN 


Iv. _ Behalve aanmerkelyke Verfcheidenheden der 
Aronrie voorgaande Soort groeit, volgens den Heer Hare 
Hoor. LER, op de Alpen van Switzerland deeze, die 
STUK. door den Ridder als een basterde wordt aan= 
vien A gemerkt, Gedagte Heer heeft dezelve zeer fraay 

afgebeeld , en zegt, dat zy de geftalte van de 
voorgaande heeft ‚ doch het Roosje minder digt » 
de Blaadjes fomo ovaal , met den rand aan't _ 
end niet getand en aan de Steng niet zeldzaam, 
die ruig en kleverig is , een Elle hoog , met 
Takkige Bloemfteeltjes , een lange yle Aair 
maakende,: De Kelk was ruigachtig en de Bloem- 
blaadjes fcheenen donker rood Beneeee te ZyDs 
a! a in de voor pe een witachtige 
Kleur hebben. De Meeldrandjes” verfchilden in 
v Mners en hadden hoogroode “Topjes :-de Hoornt- 
jes van het Vrugtbeginzel waren geknopt. Ja 
Ítalie komt ook deeze voor. 


eG 3) Steenbreek met Eandis ind 


In. 

Saxifraga Wortelbladen, een naakte gepluimde Steng 
Penfylzan : 5 

ot en byna tot Hoofdjes vergaarde Bloem. 
Penfy 


va. 
_In Noord- Amerika groeit decze „die de Steng 
byna ongebladerd „zeer Takkig en Haairig heeft , 
met witte Mosachtige Bloempjes, aan ’t end 
| ps 


(3) Saxifraga Fol. Lanceol. denticulatis &c. GRON. Virge 
49 , 63. Saxifr. Novebor. Corp. Saxifr. Penfylvanica. DILLe 
Elb. 337. T. 253. f. 328. Sanicula Virgin. alba, Fol. ob- _ 
bs dee mucronato. PLUK. Alm, 331. Te sgefe u BT. 223 


D ee AND R I A. 545 


der Takjes vergaard en de Bladen langwerpig IVS 
gefpitst : zo dat de Geftalte zeer verfchile. De AFDEEL, 
Bladen, die het Roosje maaken , hebben de fi- Hoor 
guur en grootte byna van die van de Primula °TUKe 
Veris , doch de dikte en gladheid van die der Pre 
Auriculaas, en de Steng twee Voeten hoogte. 


(4) Steenbreek met flomp Lancetvormige Bla ted 
- AxufrÂ 
den en een naakte tweeblgemige Steng. Ardrojn 


In Siberie , zo wel als in Switzerland, is de Mera 
Grociplaats van deeze Soort „ die het Derd 
Alpifche Huislook van Co ruMNaA zoude zyn. 

De Heer HALLER vondtze in Switzerland en 

geeft ‘er de Afbeelding van. Het is een zeer 

klein Plantje , dat de Blaadjes fomtyds, doch 
zeldzaam „ drietandig ingefneeden heeft, : 


) Steenbreek met Liniaale door oorboorig gee v. 
opel getropte , omgekroinde Bladenen CA“ 
een veelbloemige Steng. graauw,, 


Door SCHEUCHZER is dit Kruidje op de 
Swit- 


(4) Saxifraga Fol. Lancel. obtufis pilofis &c. Saxifc. Cau 
fe paucifioro. HALL. Helv. 405. Sedum Alpinum tertium. 
Cor. Eepbr. ii. p. 66. T. 67. f. ult. Saxifr. Alpina, habien 
Androfaces, villofà. HALL. Norib. 1736. T. 1. f, 3. MORIS. 
S. 12. T. 9, f. 2. PLUK. T. 222 fe 2e 

(5) Saxifraga Fol. Linearibus &c. Saxifraga Rofùlisden(is- 
fimis &c. Hart. He iv. 402. Sax. Alpina minima &c. TOURNs. 


Alp. 34t» 14e Te 21. f. r. GESN. Fase. 24. T. 15. f. zo, 


m 
UH, DEEL. VIJL. SrUK, 


546 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. Switzerfche Alpen waargenomen, daar het dik- 
ArpECl. ke Plaggen maakt , beftaande uit digt famenge- 
Hook hoopte fmalle Blaadjes, die nederwaards omge- 
STUK. _kromd zyn en waar van de bovenften, als met 
oi WE" kleine Gaatjes doorboord , zig witachtig vertoo- 

nen, met eene fchemering van blaauw. Ecne 
Verfcheidenheid., door ScHMrEDer gemeld, 
heeft de Blaadjes van onderen gehaaird. 


v (6) Steenbreek met getropte , Schubswys ge 
pan plaatfte , driekantige , Elsvormige effent 
Blaadjes ; de Steng byna naakt , eenbloemige 


Op de es pit van Switzerland cn 
Italie de Bloemen Melkwit 
heeft met Bleëtroode Streepen , en een kleve- 
rig Stengetje, van een Vinger hoog, Men vindte 
ze ook met meer, tot vyf Bloemen. De gefal 
te is als van zeer kleine Huislook, 


dn (7) Steenbreek met getropte , overhoekfe en 
‘Huislooe gepaarde, byna Lancetvormige Blaadjes; 
ki ‘ 


de Bloemen gefteeld. 


In deeze , die op de Bergen van Trente en 
van 


(6) Saxifraga Fol. aggregatis imbricatis triquetris &c- Sake 
Alp. Fol. glaucis acutis, monanthos. SEG. Ver. III. p- 20le 
T. s.f.z. Sedum Alp. Saxifrage albz fore. C. B. Pin. 284 
Buns. pied 6. ile Fol. erasis pung- HALL Ad, Hels: 
VL p. 

G) pede Fol. aggreg. alteren. pear fublanceor 
latis, Flore pedunculato. Saxifraga Alp. minima , Fol. ligula” 
Hs Ec. SEG. Ver. 450. Ts 9. ne 4. 


; 


DeceARDeaIA 547 


van Siberie voorkomt, is het Stengetje zeer 1V, 
Takkig „ Draadachtig dun , met fimalle cffene Arnrers 
Blaadjes , die Roosjes maaken; gelyk de twee Ffoord) 
voorgaande, Het Steeltje komt meest met één, °TUEe 
zelden met twee of drie Bloempjes voor , boven Diggrid, 
het Vrugtbeginzel. 
(8) Steenbreek met gehaairde , omgeboogene vit. 
Schubswys’ geplaatfte Bladen „eneen naakt- jd 
achtig eenbloemig Stengetje (*). Mosache 


Dit is een Plantje, dat naar Mos gelykt en 
de Blaadjes Doornachtig van. onderen gehaaird 
heeft , met een ruig Stengetje, dat maar ééne 
Bloem draagt, die ongefteeld is, geel met tos- 
fe Vlakjes. Het groeit als Mos op de Steenen 
in de Alpen. en Pyreneen. 


(0) Steenbreek met Schubachtige } Elsvormt HE) 
ge, kanthaairige „ gedoornde Blaadjes en Broschian 
een byna naakt veelbloemig Stengetje, Kieuwig 


Deeze die , volgens GMELIN , in Siberie 
groeit » 


(3) Saxifraga Fol. ciliatis inflexis, imbricatis &c. Saxifr. 
Rofulis denfisfimis &c. Harz. Hlelv. 403. Sax: Pyrenaica 
minima lutea Musco fimilis. TOURNF. Inf?. Sedum musco- 
pe J-B. Hift. UI. p. 695. SCHEUCHZ. Alp. 142: T. 21: 
En 


(*) Unifloro is hier , in Syst. Nat. Vig. Ed. XIII, vers 
keerdelyk in smaltifloro veranderd, 

(5) Saxifraga Fol. imbricatis Subulatis ciliatis fpinofis, 
Caule fabnudo multifloro. Gmsr. Sib. IV. p. kó4s T: 65, 


Za 
Mm 2 
1, DEEL. VIII, STUK, 


548 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


4 IV. heeft langwerpige Steeltjes , digt Schubswyze 
Boks bekleed met plat Elsvormige , fpits - gedoornde 
HoorD. en Doornig kanthaairige Blaadjes; een hoog 


STUK. _ Stengetje met kleine fpitfe Blaadjes, die onges 
Twee wy- 


wige. haaird zyn, eneen klein Bloempluimpje. 

Xx. (ro) Steenbreek met Zaagswys’ getande Blaad- 
Suclorte jes» een naakt Takkig Stengetje en gejpit- 
earn, fte Bloemblaadjes. 


Op de hooge Gebergten der Noordelyke 
‘deelen van Europa, zelfs op die van Spitsber-, 
gen en Lapland, als mede op die van Styrie 
en Switzerland, groeit deeze, welke een ome 


Been en ande Bloemen. onder.’ Vrugt- 


beginzel heef 
(rr) Steenbreek met flomp ovaale , flaauw 
oef Jola. Zaagswys’ getande , gefleelde Bladen , een 
dig. naakte Steng en uit Trosjes beftaande” 
Bloempluime 


Op de Bergen van Siberie is de natuurlyke 
Groeiplaats van deeze Soort, die aldaar een 
_zeer groote Plant maakt , met Bladen van een 
en Span 


(ze) Saxifraga Fol. ferratis, Caule nudo Ramofo &c. Fle 
Suec.355,367- Fl. Lapp. N. 175. OFD. Dan. 23. Sanicula Myo- 
fotis &ec. PLUK. Alm. 331. T. 58. f. 2. & T. 222. f. 4. SE* 
dum mont. ze mucron. & dentato folio. Monis. Hij. 
III. p. 478. Se 12e T, 9. f. 13 

(u) saabage” Fol. ovalibus retufis, obfolete ferratis pe“ 
tiolatis , Caule nudo, Paniculâ conglomeratâ. Linn. Dee 
Is p. 27. T. 14. GMEL, Sib. IV. p. 166. T. 66. 


DE CAN DRI A dĳe 


Span lang en een Hand breed ; Stengen van. IVe 
een -Vinger-dik en cen Voet hong „eneen TERe 
fraaije Pluim van paarfchachtig roode Kloks- Hoonbs 
wyze Bloemen. Van Petersburg in 't jaar 1760 ,°TUEe 
door den Heer Davio pe Gor TER, toen 
Lyf- Arts van de Keizerin, naar Upfal gezon- 
den, heeftze aldaar gebloeid en is in Afbeel- 
ding gebragt door den jongen Heer LiNNzeus, 
Ik kogt voorleeden Jaar , hier op de Markt, een 
fchoone bloeijende Plant daar van, welke in 
de open Grond zeer tierig by.my groeit ‚ doch 
tot heden (9 Sept. 1777. ) geen nieuwe Steng 
gefchooten heeft, De Geftalte, was aanmer- 
kelyk van die Upfalfche verfchillende , gelyk 
uit deeze- oor my, oen daar. van opgemaakte 
befchryving blykt. 
„Re Plant hadt mit deit Bladen: als ge: 
meld is, maar twee enkelde-Stengen „ een Vine 
ger dik en anderhalf Voet Jang ;- donker -rood; 
aan den top overhoeks verfierd met Horizon- 
taale Steeltjes,-ieder een Trosje draagende van 
“ongevaar tien of twaalf Bloemen. De meeften 
derzelven waren vyf bladig „hebbende vyf. Meel- 
draadjes en drie Stylen: zeer weinigen zesbla- 
dig met twaalf Meeldraadjes en maar eenigen 
met twee Stylen of Stampers, Met tien Meel- 
draadjes heb ik ’er geene Bloem aan kunnen 
vinden. De Kleur was ‘bleek paarfch, Zy bloei- 
de in een Pot, in de Maand April, 

Men heeft in Sweeden waargenomen , dat Se 
Sterg jaarlyks in de Grond kruipt, zwart wordt 


m3 en 


s5a TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. en een nieuwe Plant maakt, en dat de Wortel, 
en er Er die zwartachtig “van buiten , van binnen Vlee- 
Hot: zig wit is, gekaauwd zynde eenen fterk famene 
STUK, _trekkenden Smaak heeft. 


XII. (12) Steenbreek met (lomp Eyrond gekartelde; 
Besjrage byna ongefteelde Bladen; de Steng n 
NE. de Bloemen famengehoopt, 


Aangaande deeze , die, behalve de gedagte 
Bergtoppen; op Spitsbergen, in Lapland, Dee- 
nemarken en Sweeden, ook in Virginie en Ka- 
nada groeit , melde de Heer Linn mus, dât 
pi hy geen Plant ae: ozen Lapland kende; 
elke de eter g dan dee- 

ze, Zyn Ed. “hadt en bloeijende gevonden 
onder die altoosduurende Sneeuw , welke nooit 
door Zonnefchyn of Regen omtdöoit ‚én welaan 
de kanten , daar de Sneeuwkorst een weinig van 
den Grond afwykt : maar in de fchuinten der 
_ Alpen, die door ‘het Snecuw - Water bevogtigd 
werden , groeide zy ovcral menigvuldig: 20 
dat deeze Steenbreek te regt” Sneeuwminnend 
fag geheten worden, 
… Wonderlyk werfchitlende is het “Gewas, fom- 
tyds zeer klein ‚met een Stengerje van vie 


(12) Saxifrage Fol. obovatis crenatis ,  fabfesGlibas gc 
Fl. Site. 354, 368. Fl. Lapp. N. 176, T. ze f.5, 6. GRON: 
Virg. 160, 69. Saxifr. Fol. obl. rot. dent, Ray. Angi. Ul: 
Pr 354: Te 16. f. rn. Sempervivum minùs dentitum. MART: — 
Spitzb. 43--T. F. fo A. kanes Phys. zzz. '£. ze Sedum LEN 
‚tum. OED. Dan, T: 2% 


BECAM Dak 4: 551 


Vinger hoog 5 fomtyds eens zo groot, gelyk IV. 
Ray dezelve in Engeland waargenomen heeft, KE raa 
Somtyds is het Stengetje één, fomtyds twee- Hoorp- 
bloemig en het maakt ook wel een Kroontje, STUK, 
Doch altoos is het daar aan onderfcheidelyk,dat 2% 
‚het de Blaadjes van;onderen rood , de Stylen 
paarfchachtig heeft. De Wortel is Vezelig, de 

Steng naakt, de Bloem wit, 


(13) Steenbreek met rondachtige , getande ‚lang sn 3 
„gefleelde Bladen en eene naakte Steng, rag 


Deeze , in Siberie groeijende, heeft de de 
den rondachtig , zo diep ingefheeden, dat zy 
zig als gekwabd vertoonen, met fpitfe Tanden. 
De Bladíteclen zyn driernikal zo lang als de Bla- 
den en de Bloemen klein. 
(14) Steenbreek met Eyronde , bne tilindk: Dek 
Kraakbeenig gekartelde Bladen ; de af oa 
naakt en gepluimd. 


Deeze, veel naar het zogenaamde Gëum ge- 
lykende, komt op Gebergten van Biskaije in 
Spanje voor. De Bladen zyù-met hoeken ge- 

kar- 


eltipreid. 


(23) Saxifraza Fol. fubrotandis dentatis , longius periola- 
tis Ec, seduin bicorne ferratum &ec. Moms. Hif?. III. p. 478. 
S. 12, To oaf if. 

(24) Saxifraga Fol. reg fubretafis &c. Saxifr. Fol. 
Cuneiformibus H. Ups, tot. Geum Fol. fubro= 
tundo minori, Piftillo maen rubro. MAGN. Hors. 38. T. 8. 
Mirr. de. zar..f. 2. 

Mm 4 

U, Deer. VIII, Sz, \ 


552 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. _karteld en geenszins Hartvormig by de Steclen, 
Ar DEEL: die cen kanthaairige ruigte hebben, 
HoorD= 


STUK: (15) Steenbreek met Wigvormige, zeer fbom- 

xv. pe, witgegulpte Bladen, en een naakte ge- 
Can | pluimde Steng. 

Wigblae — 

ze (16) Steenbreek met Hartvormig ovaale , flom= 
vd ee pe, Kraakbeenig gekartelde Bladen en eene 


Ruig. „naakte gepluimde Steng. 


xvij, — (17) Steenbreek met Nierachtige getande Bla- 
den en een naakte gepluimde Steng, 


j niet alleen tenop- 


ge vs Reg ook daar in overeen, 
dat zy een rme döden Kelk hebben , onder 
hect Vrugtbeginzel. De Geftalte verfchilt ook 
weinig, dan wat de gemelde figuur der Bladen 

aangaat, Altemaal grocijen zy op hooge Geberg- 
ten in Europa. 


xx Met 


Gs) Saxifraza Fol. Cuneiformibus obunfisim mis edet 
&c. Coryledon altera lim Matthioli. J. B. Hiff. lil. p- 684 
Oee hek fpecies quzdam. GEsN. Fasc. 5 T. 1 
B 37s 

(16) Saxifraga Fol. Cordato - ovalibus ee &c. Geus 
Fol. circinato, acute crenato. MAGN. Hlort. T.p‚ 87. 

(17) Saxifraga Fol, Reniformibus dentatis &c, Sanicel 
Montana rotundifolia minot. C, B. Pin. 243. „Seduui monte 
enne minus album non guttatum. Moris. i/t. Ill Pe 

Et 9.f. 12. GOUAN Monsp. 209. Geum. angufufole 
Aumale oid ed 250, 


De EE sO MAND ERe te 553 


%k Met onverdeelde Bladen en cenc gebla-, Ka 
derde Steng. - Ie 


bn 
Hoorps 


(18) Steenbreek met de stiksbten Eyrond mur. 
gepaard , Schubswyze; de bovenften kant- _xvir. 
haairigs. —» 7 ifraga 


Op de Rotfen der Spitsbergfe, Esbidiache ë “emit: 
“Pyreneefche en Switzerfche Alpen , komt dee- 5 
ze voor, die Draadachtige Kruipende. Stengen 
heeft, met Blaadjes bezet en aan ’t end ecn en- 
kelde ongefteelde Bloem. 


(9) Steenbreek met Lancetvormige overhoekfe xx. 
kanthaairige Stengbladen, en leggende woon” 
Stengen. 


(2) degen de Liniaale. nin kant Xx. 
Bi Lik Aurumna- 


fe | Pe] gee VE UI GE dis. 


rss nds EER GERE „ Herftich. 


(ar) Steen- 


( ei Saxifraga Fol. Caulinis ovatis wsop &ec. FL, 
Succ. 359 , 369. Fl. Zapp. 179. T.2. f. 1. HALL RNB 
403. Sedum Alpinum Ericoides at Gs Bs 
284. Prodr. 132. MoRis. Hiff. 11E. p. 480. S. 12. T. zo. É‚ 
36. GESN. Fasc. 26. T. 9 3 
_ (19) Saxifraga Fol. Caulinis Lanceolatis alternis &c. Sax. 
Sedí een erenatis asperis. SCHEUCHz. Jr. Il. p. 140. T, zoe 
fes. ed. Alp. „ Crenatis asperis..C. B. Pix. 284. Prodr. 
Be ET. 6 Ff. 27. GER Prov. 423 ; 

(zo) Saxifraga Fol. Caul. Lin. alteinis B S«xifraga an« 
rs Autumnalis. BREYN Cent. pe Te 48. Sedam- Alp. 

or. fateis maculofis. C‚ B. Pin. z 
Rû 5 
IL, DEEL: VIJL, STUK, 


554 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


W. _(2r) Steenbreek met Lancetvormige , overhoek- 
elek a fe , naakte ongedoornde Stengbladen , en 
móörs: een? opftaande Steng. 

STUK. 

xxl. (22) Steenbreek met Liniaal Elsvormige ver- 
pnt, Jpreide naakte ongedoornde Stengbladen en 
Bokkig. leggende Stengen. 

IL 
“tistides __Deeze vier Soorten komen hier en daar op 
‚baardig. hooge Gebergten , zo in de Zuidelyke als Noor- 


delyke deelen. van Europa, inzonderheid in 
Switzerland , voor. Behalve het gemelde verfchil« 
len zy weinig , zynde allen kleine Plantjes, die 
meer of min naar Huislook of Donderbaard ge- 
Iyken , buiten de . Decene, die den by- 
naam van Bokkig of den naam van Bokje voert, 
hâdt denzelven , ‘wegens den Reuk, van eenen 
Groninger Aodihehet DoRTMANNUS ge 
naamd , door wien zy in het Land by Gronin. _ 
gen gevonden was , bekomen; zo dat dezelve 
tot de inlandfche Kruiden van onze Nederlane 
den behoort. - Het is een fraay Plantje, met 
geele Bloemen „ groeijende onder het Parnas- 
kruid, en zeker eee Dorp in ’: Graaffchap 

N Drenth; 


(21) Saxifraga Fol. Cal. Lanceolatis alteenis &c. GMEL: 
Sib. 1 65. f. 3. Sax. Petalis latisfimis luteis lineatis. 
HALL. Helv. 399. T. 8. Chamzciftus Frif.-Foliis Nardi Cel 
tice. C. B. Pin. 466. Hirculus q. Chamzaifti genus, CLUS 


ur. S. 
(22) Saxifraga Fol, Caul. Lineari-Subulatis &c. FL Suêt. 
Lapp. Sedum Alpinum Fl. pallido. C. B. Pin. 234. MOBIS- 


Hift. Ill. pe 477. $ 12. Te 6. É, 3. OED. Dan. T. 72 


DESC NDR ETR $55 


Drenth3;zo CLus1ius,die het afgebeeld heeft, IV. 
verhaalt. Men vind het ook in Sweeden , Lap- A 
land, Switzerland en Siberie, Horos 


(23) Steenbreek met Nierachtige Stengbladen , 


sd 


die getand ayn en EE de Steng ge->axtraga 


plui md. 


turdifge 
Rondbla- 


ia. 


Op de hooge Gebergten van Switzerland ene“: 


Ooftenryk , als ook in Languedok en Proven- 
ce, groeit deeze „ die den naam van Berg 


Sanikel voert, by de Duitfchers Wild Schelkruid 


of Witte Sanikel genaamd. Deeze verfchile in 
Gewas zeer van de voorigen. Meest gelykt zy 
haar, de. Zeventiende Soort , en deeze beiden 
voeren by fommigen den naam van Géwiu , onder 
welken td, zyn in de Bloemhboven, 

B: Het is een fraay Ì slantje, dat uit den Wortel 
lang en ruig En Nierachtige Bladen voort- 
brengt ‚ die fomtyds ook eenigszins Klyfachtig 
zyn, De Steng, wordt anderhalf of twee Voeten 


hoog en heeft witte Bloemen , met Bloedkleu- 


rige Stippen , eenigermaate naar die van % St. 
Jans Kruid gelykende, De ruigte der Bladfteelen 
verdwynt meest door de kweeking, 


24) Steen- 


Il” Saxifraga Fol. Caul, Reniformibus dentatis petiola - 
tis , Canle paniculato, Saxifraga Fol. Renformihus acute 
pe, H. Clif. 167.-R. Luzdh. 453. HALL. Helv. 400. 
Sanicula montana rotundifolia pe, G, Bs Pin, 243. "Sa: 
nicula Alpina. CAM. Epit. 764. GasN.-Fasc. 19. T. 1o. f, 
25. Geum rotundifolium aje ng Infl. 251. GEB, 
Prov. 425. Garyophylia five Geum recentiorum Folio Hede- 
xaceo. Lea. Je 

MH. DEEL, VIJL. STUKe 


556 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. (24) Steenbreek” met Niervormige gekwabde 


aai Stengbladen , een Takkige Steng en Kor- 
Hoorpe religen Wortel. 
STUKe 


xxiv. … Onder den naam van Witte Steenbreek is dees 
Salet ze vry algemeen bekend en berugt: wegens de 
Konelig. zonderlinge eigenfchap , dat de Stoel beftaat uit 

een vergaaring van ronde Korreltjes „van groot- 
te als Koriander - Zaad , boven de Vezeiige 
Wortelen geplaatst. Deeze Korreltjes zyn bit- 
ter, en van fommigen voor het Zaad der Plant 
gehouden geweest , aangezien men uit ieder 
Korreltje een nieuwe- Plant kan voorgeelen, 
De onderfte Bladen zyn Nier: „als die 
van % voorgaan nde , de Sténgbladen db inge: 
fheeden en byna hebibserd, de Bloemen wit 
Dit Kruid is van de Ouden als tegen den Steen. 
dienftig aangemerkt‘ geweest, byzonder het Afe 
trekzel van den Wortel. Het Sap der Bladen is 
Slymerig en Zuurachtig, gelyk dat der Huis- 
laok, zynde hetzelve zekerlyk openendé €B 
Pisdryvende : doch weinig in gebruik, 


xt Met 


AE EA Fol. Caulinis Reniformibus lobatis &C 
Mat. Med. zis. H. Clâf. 167. R. Luzdb. 453. GOUAN 


difolia alba. C. B. Pim. 309. Saxifraga- alba. Dop. Pempt- 
316. EEn alba Chelidonides. Log. Ze. 612. Saxifragî 
Quata. Cam. Epit. 719 


DE CA NDR TI &s 557 


AK Met gekwabde Bladen en regtopftaan- 
de Stengen. 


(25) Steenbreek met Palmswys” prat Bla- STUK. 


den, de Stengbladen ongefteeld, de Steng 
Takkig en Boldraagende, 


ol 
Deeze wordt Boldraagende genoemd, om datgend. 


« zy bovendien aan de Stengen zekere Bolletjes 
draagt „ verfchillende anders byna niet van de 
_ voorgaande , waar van zy maar cene-Verfchei= 
denheid fchynt te zyn. Het Vrugtbeginzel is, 
in beiden, beneden de Bloem. Men vindt dee- 
ze in Ítalie op belommerde Steenige plaatfen. 
Het voorgaande Witte Steenbreek is door geheel 
Europa, zelfs in de Ooftenrykfe Nederlanden ; 
gemeen. 


(26) Steenbreek met ee gefleelde Steng- 
bladen en eene geheel enkelde eenbloemige 
Boldraagende Steng. 


Op de Laplandfche Gebergten was deeze ge- 
meen , en door den Ridder afgebeeld. Men 


ELe 


Iv. 
Arpz 

Hós 6 
Hoorp. 


XXV. 
xifraga 
pd Ae 
aa- 


XXVI. 
Cernua. 
PE amg 


vindt- . 


(25) Saxifraga Fol. Caulinis palmato-lobatis &c. Sax. 
bulbofa altera. Cor. Eepbr. I. p. 318. T. 317- Saxifraga ad 


fol. eretum &c. Moris. Hifl. III. p. 474- S- 12. T. pe 
f, 24. 


(26) Saxifraga Fol. Caul, palmatis petiolatis &c. OED. 
Dan. T. 22. Saxifr. Fol. palmatis, Caule fimpiici unifloro. 
Fl. Lapp. 172. T. 3. f. 4. Hort. Clif. 167. Fb Suec. 3513 
873. 7 


HI, Duske VIJL, STUKe 


558 TIENMANNIGE KRUIDEN, 

IV. vindtze ook in Sweeden en Deenemarken. De 
AFDEEL. Bioem knikt een weinig en heeft het Vrugt- 
Hooep- beginzel boven, Zy komt cok voor met een 
STUK. _ getakte Steng. 


XXVII (27) Steenbreek met gepalmde Stengbladen , 


Saxi a 
Fodder. het bovenfte , onder de Bloem, Eyrond; 
de Steng enkeld en meest tweebloemig. 


Deeze was in Lapland zeer zeldzaam, heb- 
bende Stengetjes van een Vinger hoog. Men 
vindtze ook in Sweedern en Deenemarken, Haa: 
re Groeiplaats is meest aan de Beekjes, op de 
zyde der was 

SXXVIL (28) Steenbreek mt ; Nierachtige Wortelila- 
“ Geranioie 
des. den, die vyfkwabbig zyn en veeldeelig; de 
re Stengbladen Liniaal en een byna naakte 
Takkige Steng. kvdd 


(29) Steenbreek met Palmswys’ vyf: zeeligt 


XXIX. 
den Wirtelbladen; de Stengbladen Liniaal on 
dig. verdeeld en nend opklimmende Sten 
gen. 
C39) Steen- 


(27) Saxifraga Fol. Caulinis Palmatis E Sax. Fol. ke 
dicalibus quinquelobis , Flor. ovato. Fl. Lapp. 1744 Te 2 f. 
7e Fl. Suec. 352. OED. Dan. T. 

(28) Saxifraga Fol, penne AA. quinquê* 
lobis. ee Acad IV. p. 471. Mant. 3 

(29) Saxifraga Fol, Rad. eng ginger pais be 
As. Acad. IV. p. 471. GER. Prov. 424, 


DEC Ard D „Aelade 559 


(30) Steenbreek met Nierachtige gepalmde IVe 
Haairige Stengbladen : de Siengen en Steel- A nk 
tjes amadn Hlobrn- 


zo al, INNAUs verzekert; de derde in Siberie, Sibefe. 
Deeze laatfte heeft zeer lange Bloemfteeltjes, in 
tweeën gedeeld, en vry groote witte Bloemen. 


(31) Steenbreek met Wigvormige in drieën xxxr. 
gedeelde , overhoekfe Stengbladen en eenen ar 
regtopgaande Takkige Steng. bie. iek wab- 


Deeze Soort groeit op Zandige plaatfen en op 
Gebergten , als ook op de Daken der Huizen, 
in Europa. By ons komt zy veel voor, op vogti- 
ge Gronden en oude Muuren, zo in Gelderland 
en Overysfel als in het Stigt en in Holland. 
Men vindtze Drievingerig Huislook der Daken 
getyteld door Baugminus, De Blaadjes zyn _ 
als die der Steenruite , doch het heeft Steeltjes 
van omtrent een Handbreed hoog. 


(32) Steen- 


(30) Saxifraga Fol, Caul. Reniformibus palmatis pilofis , 
Caulibus Pedunculisque Filiformibus. 

GD ing Fol. Caulinis Cuneiformibus&e. Fl. Suec. 
353. Fl. Belg. 118. GOUAN Jdonsp. 210. GER. Prov. 422. 
Saxifr. Fol. vefdi &c. R. Lag. 457. Sax. Fol. omn. tri 
lobis &c. Fl. Lapp. 173. H. Clif. x63. Sedum tridaâylites 
Tetorum. C. B. Pin. 285. Paronychia altera. Dop. Pempt. 
113. LOB. Ic. 469. 


1. DEEL. VIII, STUKe 


560  TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. (32) Steenbreek met de Stengbladen driedeelig 
zeke Le gepalmd ; de Slippen byna in drieën ges 
Hoorpe deeld ; de Steng met veele flappe Takjes. 
ge 

xx Op de hooge Gebergten der Noordelyke en 


pn jrga Züidelyke deelen van Europa , hier en daar ; 

Roisin: groeit deeze , die naby komt aan de voorgaande; 
doch, betiatve.” t gemelde.verfchil, ook de Bloe= 
men viermaal zo groot heeft, 


XE — C33) Steenbreek met de Stengbladen Wigvor- 
di mig aan de tippen getand ; de Steng op= 


mek klimmende en eenigermaate ruig. 
__De Groeiplaats is op dergelyke Gebergten. 
Het Kruidje heeft een digt gebladerd Bloem 
ftengetje van een Handbreed hoog, 


pied (34) Steenbreek met getropte Liniaale War 
Plagmaa= tele 
(22) Saxifraga Fol. Caul. Palmato «tripartitis &c. Saxie 
fraga alba petraa. PON. Bald, 339. f. 337» a Aizoides 
Alpina &c. PLUK. Alm. 331. T. 222. f. 3. S m tridaây= 
lites ann majus egen C. B. Pin. 284. de Hift. kj 
Pp 479: fz 
(33) a Fol. maas Caneiformihus &c. Jant. 


GOUAN Monsp. zio. Sex. Fol. palmatis, Cane denfe foliofo 
Florigero. ALL. Pili 12. T. 3.f. 1. Sedum rridaêtylicts 
Alpin. Caule foliofo. C. B. Pin. 284. Sedum trid. Alpinum 
majus, tertium. C. B. Prodr. 131. 

( at Saxifraga Fol. Radic. apgregatis &c. Mant. 383 
Sax'fraga Fol. fimpl. & trifidis Sc. Harn. Helv. go5- Oe 
292. E, nf. 1. SEG. Ver. 451. T. 9, £. 4. Sedam 
lites Alpinum minus. C. B. Pin. 284. Prodr, 131, Sedum 

Mos 


DE ve ZACN BD RATES un 


telbladen , die geheel of driedeelig zynyen IV. 


‘een regtopgaand , byna maakt en meest ÁTDEEL: 
tweebloamig Stengetje. Hoorp- 
STUKe 
__{35) Steenbreek met veeldeelig gepalmde ver. „FEXV:, 
axifrâ 


Jpreide Stengbladen, die fpitfe Slippen heb- Groendan- 

ben, en een opftaand Stengetje, epe 

lands. 
Volgens GUNNERUS is deeze Groenlandfe 

eene Verfcheidenheid van de voorgaande , die 

op hooge Gebergten in de Zuidelyke deelen van 

Europa en in Switzerland groeit, maakende al- 

daar Plaggen als Mos, De meefte Rotfen det 

Alper zyn bekleed met dit Kruidje , zegt de 

Heer Hatrrer. Het heeft Steeltjes van maar 

drie Duimen hoog, en ruigachtige Blaadjes, 


rk Met gekwabde Bladen. en leggende 
Stengen. 


ed 36) Steenbreek met ene » driekwab. XXxvr. 
bige en onverdeslde Stengbladen ; de Sten- van eee 
gerjes leggende, iden wine 


(37) Steen- 


Moschatella ved lutea. GeêN. Fast. 25. T. G.F. 31 
GOUAN Mon 

(35) ndr id Caulinis palmato-rnultifidis &c, Sa« 
Xfr. wridatylites Groenlandica. Dirt. Elth. 337. T. 353 
f. 329 

G5) Saxifraga Fol. Caul!inis Cordatis ctilobis integrisqae , 
Caul, procu mbenribas. Saxifaga ex: 'gua Fol. Cymbalaiz. 
BEuxs. Cens. Il. p. 40. T. 45. £. 

n 
IE, DEEL, VIII, STUK, 


562 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


Klyfachti- 
8 


Xx - XVII 
wie 
mioanchi 
5e 


( JE eee met Eyronde gekwabde Steng- 
bladen en Draadachtige flappe Seengetjes. 


(58) Steenbreek met Liniaale Stengbladen die 
onverdeeld of drietandig zyn , leggende 
Spruiten en regtopftaande naakte Sten- 
getjes. 


Deeze drie Soorten verfchillen meest door de 
figuur der Blaadjes. De eerfte groeit in de Le- 
vant; de andere op ’t Eiland Kandia, de laatíte 
komt overäl, in Europa, op de hooge Bergen 
voor „ en is zelfs in Gelderland op de Hey ,tus- 
fchen Harderwyk en Hermelo, door den Heet 
DE GorRTEn waar genomen. De Bladen, die 
den Stoel maaken en op. den Grond leggen. N 
zyn zeer fraay in drieën of in vyven verdeeld: 
de Stengetjes een half Voet lang. 

Zonderling is ’t,‚ dat men van dit uitgebreie 
de Geflagt nog geen ééne Soort , of eenige Plant 
tot hetzelve betrekkelyk , in Oost- of West- 
indie, noch ook in Afrika of: in Arabie „ aange 
troffen hebbe, Tik 


(37) Saxifraga Fo'. Caul. Overis lobatis, Caule Filifor 
mi flaccido. Saxift. Cretica annua minima, Hederaceg fo” 
lo. TOURNF. Cor, 18. 

le en Fol. Cau!, Linearibus &c. Soxifr. procum” 

H. Cif. 16e. R. Lugdb. 453. N. 6. GOUM 
pees zio, HF, Belg. tas. HALL. Helv. 404- Er 
triido folio. C. DB. Pin. 234. Monis. Hif. UL. p- peis 
12. T. of. 26. @, S-xfaga procumbens &c. R- £ 
+54. N. 7. 


DeE-C A ND RI An 563 
TIA REEL Ae Myterzaad, « 

Asen: 

De Kenmerken van dit Geflagt zyn een vyf- E: 
deelige Kelk met vyf Bloemblaadjes, die one srux, 
verdeeld. zyn „daar ingeplant : het Zaadhuisje Digyniee 
eenhokkig tweekleppig , hebbende het ééne 
Klepje grooter dán het andere. 

Twee geheel uitheemfche Soorten an d daar 
in vervat » naamelyk, 

(1) Myterzaad met Hartvormige Bladen. De 2 

In de Noordelyke deelen van Amerika en acties. 
Afie groeit deeze Soort , welke Mitella met 
een Boe Steng is genoemd geweest. ’t Gewas, 
dat Bladen byna als het Aardveil heeft , ge. 
jd in Geftalte veel naar het gewoone Sanikel of 

ek en is daar van meest door het 

Ais dat zig als een Bisfchops-Myter 
opent ; onderfcheiden. Hetzelve bevat zwarte 
glanzige Zaadjes, 


(2) Myterzaad met drievoudige Bladen. Ir. 
ifoliata, 


In de Noordelyke deelen van Afie, dat is in Prieskdg. 
ie 


(1) Trarella Fol: Cordatis. Sy/? Nat. XII. Gen: <55. pe 
Bos. Weg. XIII. Gen, 560. p. 345- Mitella Scapo nudo. H. 

Cliff, 167. R. Lugdb. 459. GRON. Virg. 160. Cortufa Ame= 
_ticana Flore fpicato, pPetalis integris. Keam. Par, 149. T 


242e 
(2) Tiarella Fol, ternatis, Am. Acad, UL, p: 17 mitella 
_Fol, térn. Am, Acad. II. p. 351. 
Nn a 
u. DEEL, VII. STUK. 


564 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


Iv. Siberie „ heeft DeMiporr deeze waargeno- 
ar EEL men. Zy verfchilt van de voorgaande naauwlyks 
Hootp- dan in het Bladerloof. 

STUK 
Fear MriTerr ra, Ruigbloem, 

In Kenmerken komt dit Geflagt byna met 
het voorgaande overeen , dan dat de Bloem- 
blaadjes , op een zonderlinge manier „ Vinswy- 
ze verdeeld zyn en de Klepjes van het Zaad. 
huisje even groot, Het bevat ook twee uitland- 
fche Soorten, als 


ai Ee CL ) Ruigbloem met een Biter Bloens- 
ritt ’ Ee er on 
de Ee Steng is zeer Ben vonde in deens Soort; 
Padctiie dun en naakt, behalve dat zy in ® 

midden twee gepaarde Bladen-heeft „ die gée 
fnipperd en ongelyk getand zyn, De Bloempjes » 

langs het bovenfte deel der Steng overhoeks ge= 
plaatst » zyn Klokvormig , doch met verdeelde 

ruige Bloemblaadjes als gezegd is, Voorts heeft 

deeze Plant byna de geftalte van die van % 
„voorgaande Geflagt, De Grociplaats is in Noord: 


Amerika, 
(2) Ruige 
(2) Mitella Scapo diphyllo. Bs Nat. XII. Gen. lar r 
305. Vig. XIII. Gen. sór.p. 245. H. Clif: 167. Re Lugt: 


"459. COLD. Nov. 96. Cort, ae Spicato Flore, Per. fm 
briatis. HERM. Par. 130. Cort. Amer. alt. &c. Mentz: Pil: 
T. 19. Sanicala f. Cortula Indica Ed Flore ian A 
Dop. Mem, 299. TOURNF, In/?. 242. 1aá, 


DE CA ND R IT A, 565 
(e) Ruigbloem met een naakte Bloemfteng. —_ IV. 


DEEL 
De Bladerloosheid van de Steng onderfcheidt ae - 
deeze, die door den Heer GMELIN onder desrjx, 
dier Planten is afgebeeld. Be} 
Eni : > Mella 
Gl CLERANT Hus Harddloem., a 
„De Heer LinNmus’ zegt’ , dat hy dit Ge- 
_ flagt dus. genoefrid heeft wegens de byzondere 
gryze Kleur der Bloemen ; doch het woord , 
door hem gebruikt , kan, zo veel my bekend 
is, niets-dan- Hardbloem- betekenen, De Ken- 
merken zyn , een eenbladige Kelk, die vyfdee- 
lig is, order Bloemblaadjes en twee Zaadjes 
in desbe beflooten (*). 
Drie Buropifche soan komen ’er in En 
als volgt. 8 zn HIS 3E ws Erle) at 8 


G) Hardbloem met de Prag Zaapende) 5 Strek 


‘Dee- Serik. 


(5 Mirella Scapo nudo. Am. Acad. II. p. 352. Aum, 
AE. beed IL p- 352. GMEL. Sib. IV. p. 175. T. 63. f.2. 

(*) H an dan de Kelk boven «her Vrugtbeginzel zyn 
(Calyx id F3 gelyk in de Lyst der Gellagten wordt ge- 
zegde — 


Ct) Seteranthus Calyc, Fruêtus patulis. Syst. Nat. XII 
Gen. :57. p. 396. Peg. XIII. Gen. s62- p. 346. Fl. Succ. 
Belg. Oro. Dan. 504. GOUAN rl zis. R. Zugdb. 215. 
ns pee 166. Polygonum Gramineo folio majus eretum 

281. Polyg. Andel et Gier gn wid. : 
min ‘fupint Gramineo folio- Fl. min. TOURNE. Inft, 
5o8. Knawel. Dom. Perpt. p. 115. 


Nn 3 
IL, DsëL, VIII STUK, 


IV. 
Ar pl id ‘ 
HoOhs: 
STUK. 

vl wet” 


566 TiENMANNIGE KRUIDEN; 


Deeze Soort isde Knawel van Doponaus, 
by. geen anderen naam „ zo hy zegt ‚ ergens be- 
kend, een-Onkruidje „dat door geheel Europa 
byna voorkomt op,drooge-Zandgtönden „ in- 
zonderheid in de Akkers of Koornlanden. Men 
vindt het door fonmmigen, wegens de: geftalte, 
tot-het Varkensgras betrokken. „Niettegenftaan- 
de het zeer fmalle Grasachtige Blaadjes ‘heeft, 
gaf ToURNEFORT- „hets: Wegens de Bloem 

en ’t Zaadhuisje, een plaats in‚het,Geflagt van 
Alchimilla, „dat nogthans maar. vier „Meeldraad- 
jes heeft. 

„Dic Plancje, verfchilt „zeer „naar den. Grond 
waar op het groeit. Het valt;in de Akkers en 
Tuinen wel drie of viermaal zo hoog als op dot- 
re Velden, waar heteen zeer laag Takkig, Kruids 
je is, grys of witachtig van Kleur , doch aan 
Waterkancen groener. Het Blommetje bevat vyf 


langer, vyf korter Meeldraadjes; het Vrugtbe- 


ginzel heeft twee Stylen en het Zaad vereni 
zig, door-de rypwording met den. Kelks- } 


schresthas RO) Hardbloem mei gefloten Vrugidelien. 
Povel Deeze groeit op ‘dergelyke plaatfen’ als dé 
vend. 


el rite ‚ dochis kanp zo en pie in ofS 
We 


(2) Scleranthus Calvc, Fruâtus claufis. EL Sue: pe 349, 
Kune, Aufir. 119 Ozn. Dan. 563. Knawel: incaniim Fol, 
iperenné. MAJ. Angl. Al. p.-26o: Te guf. se Alchit 
milla. fapina Gram. folio majori flores Var: Par. 4 T- * 
f. s. Polygon. minus polycarpans TAB, Hil. 1218. Polygont® 
Bolonicum Cocciferum. J.B. Hiff. Alp. 358. 


DBE AANTDER Ei Up 


Wereldsdeel , behalve in Polen ; alwaar het dat IV. 
Plantje zou zyn , ’t welk het Poolfche Grein, hk ed 
daar ik omftandig van gefchreeven heb, uicle- on 
vert (*). Het komt in alle opzigten , zo Er dn 
LER aanmerkt , met het voorgaande overeen ; 
doch de Bloempjes zyn grooter en het blyft 
‘'s Winters over. 


5. 


; (3) Hardbloem met de Vrugtkelken zeer wyd_ 111. ; 
en gedoornd, de Steng eenigermaate Beke jee of 


Deeze Soort is nog zeldzaamer-dan de wand 
gaande. Men vindtze by Montpellier en in Ita- 
lie, zo LINN&Uus aanmerkt. Zy heet Berg- 
Varkensgras met Wormachtige Blaadjes, by C. 
BAuHiNus: by anderen Pobycarpon, wegens 
de menigte vän Zaad. De geftalte is als die der 
voorgaanden , en zy groeit ook omtrent, een 
Handbreed hoog. 
Gyr- 
(*) zie het 1. DEELS X. STUK van deeze Naruuriyke Hi- 
Plorie, bladz. 434 , enz. Als ook LEDERMULLFRS Mikrosk. 
Vermaaklykbeden , I. Deel. bladz. ‚ Pl. 32: alwaar het 
Plantje , benevens het Grein en zdaRs Infekt afgebeeld en 
omftandig befchteeven wordt: zo maar dar her eigentlyke 
Plantje is : want het Loof fchynt zeer te verfchillen. 
en dat Grein aan de Worteltjes van verfcheiderley Krui- 
en ' 
(3) Scleranthus Cal, Fruê. patentislimis, Sc. Am. Acad, 
IVe Peisikën senga? RAL: ne 444. Poiyg. mont, Ver- 
miculatze foliis Veemiculata nova planta. 
Cor. Eepbr. I. p. 295. ij 294. 
‚No 4 
MH. DEEL. VIII STUK, 


rn 


68 TIENMANNICE KRUIDEN. 


IV. G yrsorHi1izr A Gipsminoer, 
ÄFDEEL. 
Hoop, De Kelk is eenbladig, Klokvormig en hoe- 


srux. kig in dit Geflagt ‚ met vyf Eyronde, onge- 
Puewy-fteelde Bloemblaadjes : het Zaadhuisje Kloot 
vige. tond , met ééne Holligheid. 
Tegenwoordig bevat hetzelve tien , meest Eu- 
ropifche Soorten. 


el 1 hf (1) Gipsminner met Lancetvormige Bladen, 
ND) ĳ : 

Pe en de AU korter dan de uitgerande 
Same, Bloem, 


hin en van dit Gefagt 2 ZD; door hare 


d 2 k 
geken Pires en ‘Muur. Dus is de tegen: 
woordige Kleine Steen - Anjelier met Gras 
achtige Bladen getyteld van C, BAUHINDS 
Haare Groeiplaats is op de Bergen van Siberie, 
Ooftenryk , Switzerland en de Pyreneen. De 
Wortel, zegt de Heer HaLLerRr, is eenige. 
Voeten lang, niettegenftaande de Stengetjes 
maar een half Voet hoog zy, mer veele fmalle 
dikachtige Blaadjes , fpits gepunt „ draagende 
Bloempjes, die Vlecfchkleurig zyn „op paaks 
ze Takjes, als in Kroontjes saancend. 
(2) Gips 
(2) Gypfopkila-Fol. Kanceolatis &c. Syf?. Nat. XII. GED 
s5e. p. fo6 Vig. XIII. Gen. s63. p. 346. Am. Acad. Ns 
pe 23. GER: Prov, go9. T. 19. fi 2. tenet res fimplick 
&e. H. Cl. 166. Hart. Helv. 380. Ne pr, Fens 11e 
Alfine Orientalis altisima &c. Buxp. a Il, p. 52. T. 60e 
Caryorhyllus fexatilis fol. Gramin. minor. C. B. Pin. 241. 


achtig en 


DEE CO ASNIDAREF ZA sle 


(2) Gipsminner met Lancetvormige effene Bla- IV. _ 
den „ verfpreide Stengen en de Stampers \® En 
langer dan de Klokvormige Bloem. Hoorn. 

TUK. 
Deeze fchynt weinig van de voorgaande is 
verfchillen en de ET is ook 2 de Eu- 
ropifche Bergen. 


Ir. 
G de leven 
profira 


(3) Gipsminner met Lancetvormige ruuwè_ II. 
Bladen en omgekromde Bloemen , die tweee Epen 
huizig zjn. nee, 

In Woeftynen van Siberie en Tartarie groeit 

deeze , die zeer kleine Bloempjes heeft, met 
lange kromme Stylen, 


de Gipsminner met Lancetvormige An drie, Iv. 
ri bbige Bladen en regie Stengen. es ina. 
in de volgende verfchile decze, me ia grt 
berie groeit, bovendien , door twee of viermaal 
zo groot te zyn, hebbende een opftaande Steng 
van anderhalf Voet hoog en Bladen van een 
Vinger lang en breed, 


(s) Gips- 


Es 
(2) Gypfophila Fol. Lanceolatis levibus &c. Alfine an- 
geftifolia Ceryophylloides multiflora glabra purpurascens pe= 


II. p. 23. Aline ftatescens Caryophylli folio, Flore pasa 
15. 
(4) Gypfopbila Fol. Laneeolntis Gibtiiidetiës er. Saponie 
ria Calycibus pentaphyllis &c. H. Ups. 107. 


Nn 5 
IL, Desr, VIII, STUK, 


370 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


PE 5 (5) Gipsminner met Liniaale Vleezige Bla- 
XL, den, aan de Oxelen getropt en fpilrond, 


Hoor p- ken een 
deb Dit Kruidje ; in Spanje groeijende, bevindt 


5 zig in de Europifche Kruidhoven , onder den 

ef pltnaam van Saponaria, welken het in: ’t Spaanfch 

Zee te regt voeren kan , wegens het gebruik, dat 

men ’er aldaar van maakt. Inde Provincie la 

Mancha , naamelyk ‚wordt de Wortel, die zeer 

dik is en diep in den Grond nederfchiet, met 

de Kleeders of het Linnen, dat men wasfchen 

wil, gekookt , en verftrekt dus voor Zeep 3 wese _ 

halve. de. Spanjaarden het ook Sabonera, dat is 

Zeepkruid heeten; zo-LogrLIinG. verhaalt. 

De Bloempjes , die wit zyn , maaken ronde 
Hoofdjes aan ’ end der Stengen. 


Fe hicha, (6) Gipsminner met Lancetvormig Lindaalt 
Geropte. flaauw driekantige , effene ; flompe, eenn 
zydige Bladen. 


gn 


(5) Gyp/opbila Fol. Linearibus, Axillaribus „ confertis ter 

retibus. LOBFL: drin, 73. Saponaria Caule fimplici &c. #- 

Ch; 166. R. Jugdb. 444: Saponaria Lychn, folio , Flosc: 

C. B. Pin. zo6. Kali vermiculatum albo zg fiore. 

ns Rar. 64. T. 19. Boec. Afas 1. T. 
4 (6) Gypfiphila Fol, Lanceotato= linearibus don nn Acad. 

Nl. p- 23. Sapanaria Calycibus pentaphyilis jn ® Go 


ramineis , tad Corymbis, C. B Pim. 211. Polygor 
pum majus eretum anguftifoliam. Mertz. Pag. T. 2. £ # 
Lychnis Gypfophila. re Sib. IV. T. 61. f£. 5. 


DCRCELL NBA OT 


Dit Kruid , dat op Steenachtige plaatfen in_ IVs 
Gothland , Phtateny „ Languedok en Switzerland Â? mien 
groeit , heeft een Houtigen Wortel ; die een Ee 
Vinger dik is en geeft daar uit een cropje lange , TUE 
ronde , dunne Blaadjess fchietende Stengerjes 229 
van een of twee Spannen hoog 3 wier top met 
een dikke Tros van witte Bloempjes als gekroond 
is. De-geftakte is anders aan die van ’ Vârkens- 
gras gelyk, 


G) Gipsminner met Eyrond Lancetvormige „Vis 
Ie Sieng en Zere Bladen. ad 
ers er 


Volgens Dr LLENIUS groeit rdeeze | tot an.8“ 
derhalf of twee Ellen hoogte: zo dat de Vier- 
de Soort, van anderhalf Voet ‚ ten onregte den 
hee an Zeer hooge of heeft, 

e onderfte Bladen zyn “als die van t Zeep- 
kruid „ terwyl de bovenften naar die dér Lyche 
nis gelyken. De Bloemkelken zyn Klokvormig 
met Hoeken. De Groeiplaats is in Spanje en de 
Oofterfche Landen. 


(8) Gipsminner met. Liniaale platte Bladen , vut 
ongebladerde Kelken , een gegaffelde Steng rme 
en gekartelde Bloemblaadjes, 


(7) dente Fol. ovato - Lanceolatis femi- -amplexicau- 
libus. Saponaria Fol. Lanceolatis &c. H, Cliff, 165. Spergula 
mulcifiora 8e. DiLL. Elh. 368. T. 276. £. 357 Gyplophie 
la tomentofà..Sp. Plant. 533. Linum fylweftre-Jacifolium, Fl, 
albicante. BARB. Rar. 670. T. À 

(8) Gypfipbila. Fol, Linearibus planis Sec, Saponaria Cal. 

U. Desis VIII Srux. ne 


572 FIENMANNIGE ÉRUIDEN. 


IV. In Sweeden , Duit{chland en Switzerland „aan 

_ArDEELe de Wegen ,-grocit , volgens. den Ridder, dee 

Hoorn: ze, die Zeer. kleine Muur-.Anjelier van Bau- 

STUK. _HINUS getyteld wordt. „De kleine Moeras- 

berg Lychnis, van Men zer, hier thuis gebragt; 

die in ’t Brandenburgfe en Silezie voortkomt , is 

meest maar één, fomtyds twee of drie „en zel, 

den vier Duiren hoog, „Het. Plantje geek een 
Handbreed hoog ín Provence. 


(9) Gipsminner smet Liniaale platte Bladen, 
Cp DE = een gegaffolde Steng „tweebloemige Siel 


pe tjes en precidenn End zr el 
“Weinig meer hoogte heeft deeze , die by 
Á Montpellier in Tangen, en misfchien ook ia 


de Nederlanden groeit ‚ zegt Linneus, By 
gedagte Stad werdt Zy allerkleinfte Saniorie ge 
heten, -BAUHINUs hadtze ook bekomen: van 
Florence, 


x. _ (ro) Gipsminner met Fini Bladen, pe 
Saxifraga. VEE ki 
Sreenbree- 
__ken 
pentaphyilis &ec: Fl. Succ, 347. Sap. ee Linearibus. Fl. Lapp- 
171 Caryophyllus minimus Maralis. C. B. Pin. zvs. Lychr 
nis parva paluftris , Fol. acutis road „ Flosc. purpurcis. 
MENTz. Pug. T. 7. f. 4, ene Fol. linearibus planis &C: 
GER. Prev. 408 
(5) Gypfaphila Fol, beek planis &ec. GouAN Jonsp: 
211, Saponaria Caule dichetomo „Fol. Subulat:s planis 4 
Clif. 166. R‚ Lugdb. 445. N. 6. Lychnis {ylv, minima exiguo 
fore, C. B. Pin. zo6. Pradr, 1a3. Tunica minima. DAL 
Elif, rror, 
Cte) Gypfopbila. Fol, Linearibus , ca. angulatis ge 
qe 


DRC Aalt B io 0 573 


kige Kelken , vier Sclubbenen uitgerande, IV. _ 
Bloemblaadjes. Ake 


le 

In Ooftenryk , Vrankryk en Switzerland , groeit Ee 
deeze, volgens den Ridder, welke de Steng een Digyria. 
Handbreed hoog, opftaande, Draadachtig en ge- 
gaffeld heeft, met Liniaale fpitfe Bladen en den 
Kelk met vier Blaadjes omringd , die half zo 
lang als de Stamper zyn: de Bloemblaadjes 
uitgerand en bleekrood, onder met drie flaauw 
paarfche Streepen getekend, 


S-A PONARIA Zeepkruid. 
__ De Kelk ís eenbladig naakt , met vyf gena- 
gelde Bloemblaadjes: het Zaadhuisje langwer- 
pig met ééne holligheid, indit Geflagt, ’ welk 
e Soorten. bevat, naamelyk. 


agt Eur 

O, Zeepkruid met Rolronde Kelken en Boris 
Lancetvormige Bladen, ‚ +Di en 

nees. 


quatuor, Coroll. emarginatis. GOUAN Monsp. 212. Biasca kregtig 

Rad. repente. Re Lugdb. 444. KRAM. Auflr. 322. Diânth. 
Cal. lato & brevisimo. HArr. Heiv. 381. Caryoph. Saxifr. 
ftrigofar. 5 B. an zit. Tuychais pumila Caryophyilata. 
BARR. Aar 

() ne Beal bis Cylindticis sec. Sy/f. Nat. XIT. 
Gen. sso. p. 307. Vig. XIII. Gen. 564. p. 347. Mat. Med. 
zig. Re Lugdb. 444. H. Cl. 165. Ups. 106. GOUAN Monsp. 213. 
H. 6 119. Gen. Prov. 412. HALL. Helv. 378. Saponaria major 

‚B. Pin. 206. Saponaria. Dop. Pempt. 179. LoB. Fe. 314. 

iden fylv. que Saponaria vulgo. TOURNE. Jnft: 336. B. 
Saponaria concava Anglica. C. B. Pin. 206. Mon. Hif. It. 
p. 548-S. 5. T. 22. É. 52, Genriana folio convoluto. J. B. 
Hin. KI. p. sat. 


IL. DEEL VIJL STUK, 


IV. 
Arpeet. 

NL 
Hoorp- 

STUK. 


874 TiENMANNIceE KRuinEs, 


Dit Gewas , dat men gemeenlyk Zeepkruid 
noemt ‚ groeit hiet alleen: in de middelfte dee. 
len van Europa ‚ maar ook in de Zuidelyken 
en zelfs in Virginie. By ons komt het veel aan 


“Twe - 5 mad, \ 
zige den Duinkant van onze Provincie, als ook in 


de hoogfte deelen van Gelderland en elders ; 
voor. In Switzerland groeit het „ zo de Heet 
Harren aantekent , menigvuldig aan de We- 
gen en zelfs die Verfcheidenheid met dubbelde 
of gebladerde Bloemen ‚ welke men ook- fom- 
tyds in de Nederlanden vindt, De andere, met 
holronde Bladen , fchynt «eene Basterd - Soort 
te zvD. | | 
_ Dit Kruid zweemt veel paar de groote Gen: 
tiaan „ doch is uit zig zelve genoegzaam ken 
baat en in de Kruidbóeken van Doponaus 
en Lorrr zeer natuurlyk afgebeeld (*), Het 
heeft ronde knoopige Stengen, fomtyds van een 
Voet , fomtyds van een Elle of--hooger, wan- 
neer men het in de Tuinen teelt, De Bladen 
groeijen “er tegenover elkander aan: zy zyù 
Lan: 


(*) Te verwonderen is ’t, dat Linneus Afbeeldingen 
die goed, ja keurlyk zyn, uit zo bekende Kruidboeken , 


fouten, die ’er in de aanhaalingen van de Spec. Plantarun 
zyn , welken ik niet alle heb kunnen te regt brengen. Hit 
was in plaats van die Autheuren, CAM. Epit. p. 152» eid 
gehaald , ’t welk in KRAM. AZuffr, en Gort. Fi. Bek: # 
overgenomen ; terwyl men by CAMERARIUS noch Op die 
Bladz. noch in ’t Regifter, van de Saponaria gewag gemaakt 
of eenige Afbeelding van dat Kruid vindt: maar cên bloofs 


melding in Cam. Hert. p. 153. 


DE CAN DRT A 575, 


Lancetvormig Eyrond, ftevig , glad, met drie _ IV. 
Ribben overlangs. Op ’t end der Stengen md 
men de Bloemen Kroontjeswyze voort , zynde Hoorp- 
bleekrood , wit of paarfchachtig. Zy hebben*TUE 
een Apjelier- of Lychnisachtige figuur en de Pit 
Kelken zyn in ’t midden eenigszins gezwollen. 

Men erkent in dit Gewas ceve Zeepachtige 
hoedanigheid , welke hetzelve, in Afkookzel, 
bekwaam maakt om Verttoppingen der Inge- 
wanden , waar uit Sleepende Ziekten ontftean, 
te ontbinden, Hierom wordt het, door Bor r- 
HAAVE , tegen de Geelzugt en Melancholie, 
aangepreezen. Volgens eenigen zou ’er ook ecne 
Zweet- en Pisdryvende, ja de Stonden voort- 
zettende eigeníchap in plaats hebben. Met Wa- 
ter gewreeven „fchuimt bee gels Zeep. Het is 
zeer bitter van Smaak. 


Ca) Zeepkruid met yyfhoekige pieramidaale , Ei 
Kelken en Eyronde gefpiafle zei Ene 
Bladen. 


Men goemt dit Kruid Waccaria, om dat ke 
op de Weilanden , daar de Koeijen graazen, 
voortkomt, die ’er veel Smaak in hebben, Het 

groeit 

(2) Saponaria Cal. pyramidatis quïnquangularibus gc. H. 
Cif. 166. H. Ups. 107. R. Lucdb. 443. GoUAN Afonsp. 
212. GER- Prov. 412. KRAM. Auf?r. 119. HALL. Helv. 379. 
Guerr. Stamp. 287. Lychnis Segetum rubra Fol. Perfoliatr. 
C. B. Pim. zo4. Vaccaria. Don. Pempt. 104; Maris fylv, 
Vaccaria diëta. Los. Ie. 352. 


IE DEEL. VIT, STUK, 


576 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. groeit ook wel op de Akkeren tusfchen ’t Koortie 
AEDEER, Men vinde het in de Zuidelyke deelen van 
Hoorp. Vrankryk, in Duitfchland, Switzerland , Italie 
STUK. en de Levant. De geftalte zweemt veel naar die 

„Twewy-der Weede, of ook van het zogenaamde Doore 

ne was : aeatalse GEsSNERus hetzelve Perfolias 
ta rubra noemde, De Bloemen zyn Roozekleu- 
rig of wit : de Steng bereikt een Elle en meer 
hoogte; zy is zeer Takkig en draagt van boven 
Bloemen „ die zonderling zyn, wegens de vyfe 
hoekig gevleugelde Kelken. De Bladen , die de 
Steng zeer digt omvatten , zyn van ecne blaauw” 
achtig groene Kleur, 


u. (3) Zeepkruid met vofhoekige geftreepte Kele 
Geraria  ken, een regtopflaande byna gegaffelk 
Kandiaích. Steng en Elsvormige Bladen, 


Deeze , op dorre plaatfen van Kandia groei 
jende ‚ heeft de Steng lymerig gehaaird, écn 
Voet hoog , met Elsvormig fmaile Bladen en 
opftaande Bloemen , beftaande uit kleine Blaadjes. 


Iv. ( 4) Zeepkruid- met Cylindrifche ruigachtigt 
ze ed Kelken, zeer wyd gemikie Takken en 


Hangen 
gerzde Zaadhuisjes. a 


(3) Saponaria Cal. quinquangularibus ftriatis &c. saxifrag 
altera. ALP. Exot. 292. T. zo1. 

(+) Saponaria. Cal. eylindr. bnn in Ramis divati- 
eatisfimis , Fru&ibus pendulis. fant. 239. Silene porrigens. 
Sy. Nat. Xil. Tom. 3. App. p. 230. Lychnis RL 
annua ôec. Moris. Hifl. IL. p. san. 


DcE CA NSB RTI A S72 


In de Upfalfche Tuin is deeze, uit de Levant AV, 
afkomftig’; meteen Steng van twee Voeten \FOEERe 
hoog ‚geteeld. De Bladen zyn fimal en, zo wel Pre 
alshet geheele Loof , in: het haalt, gedeel." TUR 
te, ook lymerig ‘of kleverig-gehaaird (*). in 


s 7 ë ede 
…ópflaande Lymerige paarfchachtige Steng en sto 5 
7 ep ed 
óverhoekfe. Takken met geflipte. Bloemen, SOS 


(5) Zeepkruid met Rolrondachtige Kelken , een … 


„Dit sis veen opftaand Kruidje van een Span? 
boog, Lymerig:ruig, met fmalle gladde Blaad- 
jesven. vyfdeelige-Kelken-,-die-aan den Rand 
„Vliezig-zya: geheele witte -Bloemblaadjes met 
„drie paarfche Stippen en Violeste Meelknopjes. 


_@ Zedd met Rolronde ruige Kelken en _ vr. 
egoff: lde veerd det. Ee, ehaetd ee 


DE Ee Zin Swiezerland’, pige en de dje, 
„Zuidelyke deelen van Vrankryk, Sp belommer 
de 


(*) Aforis. Hif. UI. p. sar. Fig. kts wordt ìn Syst. 
Vrg. Xlil. gezegd. Ik vind her aldrar niet, maar in 
‚Tom. IH. p. s4i befchreeven , zonder Afneelding. 
(5) Saponaria Cal. fabevlindricie , Caulê ere&to viscido- 
_puspurascente, K Ramis akernis , Corollis punctätis. Afánt. 
Es Sap. Ce aule dichoromo hicfurò hed ARD. ien 2. rt ide 


Ne 


(&) Sapimarie Cal. Cylindé. ante en Sap. mhr qûi- 
ee 5.8. Hij HI. Ee 2 Rith vél Ocymoides res 
| Re ens €: 5 „ Oeymiofdes rêséns ro'y- 
BE. Loz. He zár Wah humufafà Cal. tubulofo. 
“_Hatt. Hek: 17. GovAN Mlónsp: at Gal, Prov, Kes 
o 
IL, DEBLe VIII, STUK, 


573 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


paars de Steenige plaatfen voortkomende , verfchilt 
door zyne rondachtige Blaadjes , als die van 

Hooro- Bafilicum , van de anderen. Hierom wordt het 

zehet ook Osmia geheten „ of kruipende met de 

ied “Bladen van Varkensgras , by Loser, en klein 
Zeepkruid by J. BAUHINUS. 


vim. (7) Zeepkruid met Rolronde ruige Kelken en 
sim een gegaffelde „opftaande „uitgebreide Steng. 


Levantích. A 
In de Levant is deeze door TouRrRNEFORT 


ontdekt , die van de voorgaande weinig ver- 
fchilt, doch de Blaadjes fmaller heeft „ en de 
Vrugtkelken Eytond , met verhevene Haait- 

s de Bl spits uite 
gerand , zonder Kroontje. Het groeit een Hand: 
breed of een Span hoog, 


vil. (8) Zeepkruid met Spilronde Kelken en Bla: 


Geel. men „ die een Kroontje hebben, in Kroon 
tjes vergaard, met byna Liniaale geflef- 
de Bladen, 

Op 


47) Saponaria Cal. KE villofis &c. H. Ups. to6, N: 
2. R. Luzdb, 445. ‚N. 7. Lychnis Orient. annua fupina & 
TOURNF. Cor. 25, ed Elth. zos. T..16 C4e 

(8) Saponaria Calyc. tereribus , Ëoeollis Coronatis Ke 
Lychnis Flor. umbellatis &c. ee: Pedem. 29. T. sf n 
Globularia lutea montana. Cor. Eephr. Lp. 152 Te 15% 
Bellis montana globofo luteo fore. C.B. Pin. 262. Lychnis 
lutea montana &c. BARR, Ze. 498. Lychn. rubra Globular 
capitulo. Booo. Mus, II. p. 75. T. 62. ft. silene Flot 
Capitulum congeftis ? HALL. Helv. 376. T. 7. 


hd 


DEC A N D R 1 ZAs 579 


Op de ‘Gebergten van Piemont, en in ande- IV: 
re-deelen van Tealie , groeit dit zonderlinge Kruid- laar 
je, dat een Hoofdje. byna, als de Madelieven Hors: 
heeft, met geele Bloemen, zynde-de boventte STUK 
Bladen , inzonderheid de Kelken, ruig. ener 


DIANTHUS, Anjclier, 


Een Rolronde-, eenbladige Kelk, van onde- 
ren met vier Schubben; vyf genagelde Bloem- 
blaadjes en cen Cylindrifch eenhokkig Zaadhuis- 
je, maaken de byzondere Kenmerken van dit 
Geflagt ; ’t welk twintig Soorten bevat , waar 
van de drie laatften, als Heefterachtig „ te voo- 
ren reeds befchreeven zyn (*) „de overigen hier 
volgen. Zy zyn in drie Rangen onderfcheiden 


pe: 
_ _% Met vergaarde Bloemen. 


id Anjelier met Tropswys” vergaarde Bloe- 1. 
men de Kelk/chubhen Eyrond - Elsvor- B} vert 
mig, zo lang als het Pypje; de Bladen reg 
Lancetvormig. 


„Dit is de-Duizendfchoon der Hoven ; die in 
de 


{*) Bladz. ro7 , enz. in het V. STux. 

(1) Dianthus Flor. aggregatis fasciculatis &c. Syft. Nar. 
XII. Gen. s6a. p. 307. Pig. XIII. Gen. sós- ps 348. H. Cliff, 
t6s. Ups. 105 , Lo6. R. Zugdb. 444. GOVAN Monsp. 213s 
Caryophyllus Hortenfis barbatus latifolus. C. B. Pin. z08- Thyt- 
fis. RENBALM. Sp. 47. @, Caryoph, barb. Hort, anguftifolius. 
È.B. Pin. 209. Armerjus Flos alter. Doo. Pempt. 176. Amie 
úa altera. LOB. Je. 448. 

Oo a 


KE. DEEL, vil, STUK 


580 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. de Zuidelyke-deelen van Europa in ’t wilde 
Hape groeit en van fommigen Gebaurde of Baard- An- 
mda jelier genoemd word:, In *e. Latyn heet menze 
STUK. __Armerius flos of Armeria, welke naam van het 
Twtewy- Franfche woord „Armoires afgeleid wordt door 

En Dononaus, die zegt, dat men ze in Brae 
bant Keykens noemt , ecne benaamiág, welke 
zo veel zeyt.als Bloemtuiltje. In Duit'chland 
geeft men aan deeze en baire mede- Soorten 
den naam van Tonner- of Peld- BAN dat 
is Veld- - Anjelieitjes. 


u. 2) Anjelier met bna vergaard Bloémen’ ‚ de 
Pm  Kelifchubren Byrand gebaard, / 
arorum. Te alih pie de Bhidin 


gege OC grieribbig. 
Waarom deeze den bvnaam van Karthuizers 
voere , is mv duifter, Men noemtze in Vranke 
rvk le Bouget parfait , datis het volmaakte 
Bloemtuiltje ‚ volgens Gotan. De Grociplaats 
zis „ volgers‘den ‘Ridder, op dorre lugtige Vele 
den van Duitfchland, Iralie'en Sicilie, Van de 
voorgaande „Soort verfchilt zy dôor de Bladen 
de helft fmnaller , ftyver en niet één maar dries 
en Dd rbe 

(2) Dianthus Flor. begiregsee: &c. H. Up:. Gert. 
amp. 284. GOVAN Monsp. 2135. _Caryoph. fylv. vale. tie 


rofo. LOES. Prusf. 37 £: n: B. Car fylv nd trubro olurie 
mo de hemd Caule prodeunte. SrG Per. 434 fn 
Anrmerius Flos prrmus, Don. Pemp:. 176 nhar lize 
Phyllus minoz fylveftris fol, latveribus: LOB. Ic. 446. 


D& CTASN DERGE 


ribbig te hebben; de Sterg een weinig rauw: 
de Bloemblaadjes afftardig , van boven ruig xr 
de Stampets l-nger den het Pypjc. pen 
Deeze Soort is vel Anjelierachtiger dan de” 
voorgaande en heeft het Loof groener , word-n 
de, zo wel «Is die, in de Tuinen geteeld, Do 
DoNEUs noemtze Keikens of gemeene Fuil- 
tjesbloemen : om dat de Bloemen een volkomen 
Tuiltje uitmaaken. Daar zyn van deeze, zo wel 
als van die , ‘aanmerkelyke Verfcheidenheden; 
komende dezelve ook voor met dubbelde roo« 
de en witte Bloemen , fraay voor * Gezigt, 
doch minder aangenaam van Reuk. De Bladen 
gyn breed in vergelyking met die der gewoone 
lelies ‚ maar kanal, ‚ ten ee der eeríte 


e Se 6, 
te eet A n 


3) Anjelier met vergaarde Pee de "loem- „HI, 
blaadjes tweedeelig , met drietandige Slippen: Feragie 


Deeze gelykt naar de voorgaande zeer , maar Rasch 


heeft de Steng dunner, de Bladen Grasachtiger 
en meer gekield: de Bloemen insgelyks gebon- 
deld en bleek geel of Strookleurig uit den 
rosfen ; daar die der voorgaande Soort gemeen= 
lyk paarfch zyn. De Groeiplaats der aangehaal- 
de van BarRrrrier, welke echter van de 
ede verfchilt, was in Icalie, 

(4) An- 


(3) Dianthus Flor. aogregat! 8, Peralis hifdis , Laciniis trie 
denratis. Mant. 563. Caryoph. montanus ptn Sc. 
BARR. Rar. 648. T. 497. 

en 
IL. DEEL. V1lL. STUK. 


582 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


(4) Anjelier met Tropswys’ vergaarde Bloemen; 


in de Kelkfchubben. Lancetvormig ruig, za 
Hoorp- lang als + Pypje. 
STUKe 


Deeze groeit overvloedig op dorre Velden, 
Dihej in Sweeden , Duitfchland , Vrankryk, Switzetz 
Wilde. land en iäie, ’t Is eene Soort, die een zeer 
lange Steng heeft, met fmalle diepe byna Gras- 

achtige Bladeren; de Bloempjes van boven, ge 

tropt en uit vyf fpitfe Blaadjes beftaande , die 

op de kansen eenige Tandjes hebben en paarfch 

zyn met witte Vlakjes, Jaarlyks vergaat dezel- 

ve, zynde een EG | 


fa Ar rielier met de Bloemen tot Hoofdjes vern 
Kiodecene 25 Pda de abten Pompen 
de, langer dan het £ypje. 


Op dunne Stengetjes van een half Voet hoog, 
draagt deeze een ronden. Kelk, als een-Hoofdjes 
beftaande uit-een. gemeen Omwindzel van ver 
fcheide kleine Apjelierachtige OBE pe 


Ee 4) Dianshus Floribus aggregstis fasciculatis &c- B. 

ae 345: GOUAN Alonsp. 213. H. Clif. 165. R- Lugdb. 44° 
5 Garyoph: barbatus fylv. C, B: Pin, zo3. Armeria glt 

Ee: dc. LOB. Jc, 448. Tunica Squamis „2d bain Galycis 
longe muctonatis, Flori equalibus. HALr- Helv. 38e 

(5) Dianthus Flor. aggregatis capitatis &c. GOUAN: 
iz. H‚ Ups. 106. Om. Dan. zat. Caryophyil. fylv- gr 
lifer, C. B. Pin. 209. SKG. Per. 26. T. 7. f. 1 CAI 
fylv. annuus &c. Moms. Hij, In. pe 563. Armerid Der 
Los le. 445. 


DE CAN D/RSI A 583 


vindtze op drooge Velden in Duitfchland 0, Wv. 


de Zuidelyke deelen van Europa. Aen 
Hoorp. 

*k Met cenzaame Bloemen, veelen op éénsrur, 
Steng. Diggnia, 


(6) Anjelier met eenzaame Bloemen en agt Ae 
Kelkfchubben grooter dan de Bloem. diminatus, 
Verkleinde. 


eeze, in Duitfchland voorkomende, fchynt 
uit de voorgaande gefprooten of verbafterd te zyn 
en is mooglyk maar eene Verfcheidenheid daar 
van. De Bladen zyn fmaller, de Steng is Tak- 
kig; de Bloemen eenzaam , niet getropt , ftee- 
kende het Bloempje naauwlyks buiten het Pyp- 
je uit, p 
7) Anjelier met eenzaame Bloemen, de Kelk- 
Jehubben byna Eyrond en zeer kort 3 degen. 
Bloemblaadjes gekarteld, rui 
peArieliee 
(6) Dianthus Flor. folitariis „ Squamis Calycinis &c. Ca= 
tyophyllo prolifero affinis , unico ex quolibet Capitulo flore. 
C. B. Pin. 219. Caryoph. fylv. minimus. TABEAN. Hift. 
“290. 
(7) Dianthus Flor, folitariis , Squamis Calycinis fubovatis 
brevis(imis &cc. Mat. Med. 213. H‚ Clif: Ups. gc. &c. Re 
Lugdb. 443. Coronarias ®, Câ&yophyllus hortenfis fimplex Flore 
mijore. C. B. Pin. zos, B, Caryoph. altilis major. Zbid. 207. 
y. Car. maximus ruber &e variegatus. C. B. Pin. 209. Ime 
bricatus. 9, Caryoph. Flore pleno, ex Squamis Calycinis lon= 
&islime imbricaris. H. Clif, Car. Spicam Frumenti referens. 
EN. C. Cent: TIL. po 368. T. 9. 8 Jnodorus. Tunica an- 
Buftifolia procumbens , Petalis ferratis. HALL. Helv. 382. 
Oo 4 Ca- 
UL DEEL. VIII, STUK, 


584 TIENMANNIOE KRUIDEN. 


De gewoone Tuin= Anjelieren , die men in 


‚ Franfch Oeillets, in ‘ec Engelfch Pinks, in ’% 


Hoogduitfch Naglein of Nelken, en in ’t Neer- 
duicfch Giroffels of Nageibloemen heet, maaken 
deeze Soort uit. De Latynfche naam Caryoplryl= 
lus komt met dien der Kruidnagelen „overeen ; 
wegens den aangenaamen Reuk, en deswegen 
worden zy , van de Icaliaanen, Carofoli ge- 
poemd # doch dat deApnjelieren dien naam van 
de Kruidnagelen bekomen zouden hebben; gelyk 


_men gemeenlyk ftelt, is my zeer Onwaarfchyne 


lyk; alzo zy ín ons Wereldsdeel zekerlyk eer 
bekend zyn geweest, en van de Arabieren Co« 
ifs ‘genen knn | 


fn der Gn naam van Betonioa, of 


Veronica Coronaria , gewaz van gemaakt , ea 


ander dien van Flores Tunice , naar het Herbä 
Tunica van Dioscoripes, komen zy in de 
Apotheeken voor. De meeften echter noemenze, 
in’t Latyn, Ocellus Damascenus of Barbaricuss 
deels ziende op de gedaante der enkelde Bloes 
men, deels op derzelver afkomst, N 
De geleerde Ra v ftelt derzelver N acuurlyke 

Groeiplaats ín Iralie ; anderen ook in Switzer- 
land en in de Bidelske: deelen van Vrankryke : 
» Is zeker dat men aldaar dé enkelde roode Ane 
jelieren , uit welken , waarfchynlyk ‚ de anderen 
door de Tuinierkonst woorigekweekt en ver 
me 


etsekijffsa fy!v. biflorus. C. B. Pin, zoo. Pridr. ro4- pee 
Gl. Flor. tubzo inodoro dc, SEG. Ver 435. Te 7e ee 


DEC AN DRI Aas 585 
Ste 
menig vuldigd zyn, wild groeijende vindt, Dee- IV, 
ze zouden. Reukeloos zyn , volgens den Rid- ArDeaLg 
_der, hoedanigen de Heer Sec uiem omftreeks Hoorde 
Verona vondt ; doch het kunnen die, welke STUEe 
BaAuainus Wilde tweebloemige Anjelier noem. Pari. 
de, met stengetjes van een Handpalm hoog , 
niet zyn, en de aangehaalde van den Heer 
Hartver heeft één, twee of dric, groote, 
welriekende, Rooskleurige Bloemen, aan *t end 
der knoopige Stengen. Die Kruidkenner acht 
het. ook waarfchynlyk „ dat dezelve de Vader - 
der meefte Tuin-Anjelieren zy. Hy groeit e. 
op-Steenige plaatfen. 
De geftalte- der Ableller- Plantes Ì iste bekend 
En te veranderlijk; om KEEN op ftaan te blyven, 
eenen 


RE „fommigen worden 
eene verbaazende wyze ve en eenen: ' 
achtig gemaakt. De. Bloemen, in de Wilden 
enkeld, krygen door kweeking een ongemeene 
volheid van Bloemblaadjes , zwaarte van Bloem, 
fraaiheid van Kleur en lieffelykheid van Reuk, 
Men behoeft „ daar omtrent , de Tuinen der 
Bloemiften flegts te raadpleegen. Ook vindt men 
een verbaazende Verfcheidenheid van de raare 
ften derzelven, die het Oog verrukt, met -Na- 
tuurlyke kleuren , by WEINMANN op agt 
Plaaten vertoond-(*). Zo groot is die Ver- 
en fchei- 


(*) Weinm. Kruidb. Pl. N. 332 tot N. 339. 
| 
Ie D&EL, Ville STUKe 


536 < TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. fcheidenheid van Kleur, dat men , onder de dub- 
AFDEEL belden, van gemengelde Kleuren , moeite heeft 
Hoorpe om twee Bloemen , die malkander volkomen 
STUK. _gelyk zyr, aan tetreffen. Zy fpeelen met den 
vie 9 peerlykiten Gloed van Rooze „ Karmozyn en 

Porper-rood, in veelerley veranderingen, met 
geel en wit gemeenlyk Streeps- of Vlakswyze 
getemperd, Zo vindt men ’er ook die geheel 
Zweeuwwit, rood of paarfch , of geel zyn. 
Seht- De zonderlingtte Verfcheidenheid maakt de 
“MAA Gefchubde Anjelier uit ; dus genaamd, om dat 
de Kelkfehubben- verdubbeld en als op elkande- 
ren geftapeld , een groene Aair vormen van om- 
trent een Vinger lang, die- aan ’t end, zeld- 
zäam, een groote enkelde Bloem voortbrengt. 
In fommigen zyn ook de beide Stylen zeer lang. 
en als Ramshoornen omgedfaaid ; maakende dus! 
een aartige Vertooning, Het Zaaijen baart, zelfs _ 
in dit opzigt , oneindige veranderingen: maar 
het inleggen behoudt de gedaante en kleur. 
War de kragten aangaat: de Bloemen zyn, in 
algemeen , Hartfterkende „ door haaren Geur. 
Het gedeftilleerde Water kan tot cen zagt 
Zweetmiddel dienen. Ook maakt men ’er een 
Konferf vanen Syroop, die fomtyds tot dezelf- 
de Oogmerken wordt gebruikt. 
Omsk C8) Anjclier met eenzaame Bloemen 3 twee 
di | Hart- 
nus. 
en ge (8) Dianthus. Flaribus folitariis „ fquamis” binis Cordatis » 
brevisâmis &c, Sp. Plant, 1673. Caryoph. fylv. & Saxuilie 
Flore magno Laîeo &c. TOURNE. Cor, 23e 


SDE TR DTR 


Hartvormige zeer korte Kelkfchubben en IV. 
uitgerande byna onverdeelde Bloemblaadjes. re 


Volgens ForsKAOHL, zegt Lunmmos, Been 
groeit deeze by Konftantinopolen 3 volgens Has- Digyrias 
SELQuIST in Paleitina, 't Gewas komt de gee 
woone Anjelieren zeer naby. De Steng heeft 
drie of vier lange enkelde eenbloemige Takken ; 
de Kelk maar twee , korte , fpitfe Schubben, 
De Bloem is geel „van onderen groenachtig wit: 
de Meeldraadjes zyn van langte als de Kelk ; de 
Stampers worden zo lang als de Bloem , die 
kort na den Middag eerst ontluikt en te tien 
Vuren ’s avonds weder toe gaat, 

) Apjelier met eenzaame Bloemen > bee L an- _ Ix. 


Dianthus 
a venter vis 


blaadjes. 


De Kleine kruipende Nagelbloemen, met zwart= 
achtig groene Bladen , van J. BA U H 1.NU Ss, zou- 
den deeze Soort zyn , welke niet alleen in de 
Zuidelyke , maar ook in de middelfte en Noor- 
delyke deelen van Europa , wild voorkomt. 
De Blaadjes kwamen in figuur , Kleur, Reuk 
en Smaak, met die van Hyfop overeen, 


(zo) An 


(9) Dianthus Flor. folitaziis , Squamis Calycinis Lanceola- 
tissbinis gee. H: Clif: 164. GOUAN Mfonsp. 114: FL. Succ. 
342. Car. fimpl. fapinus latifolius, C. B. Pin. zo9. Betonica 
Coronaria {. Caryophyll. minor, Fol. viridi-nigticante „ re= 
pens. J. B. if. III. p. 329, 


II, Dasr, VIII, STUK. 


IV. 
AFDREL. 


Hoorp- 
STUK. 


Jianthus 
glaucus. 


s88 TaAENMANNIGE, KRUIDEN, 


Go) Anjelier met byna eenzaame Bloemen ; 
vier Tanzetvormige korte Kelkfchubben en 
gekartelde Bloemblaadjes, 


hd 


Deeze is een inboorling van Groot Brittannie; 
ten min{te was zv aldaar op Heuvelen groeijen= 


Zeegroene.de gevonden. Het Plantje groeit omtrent een 


Voet hoog, met breedachtige fpitfe Bladen, en 
draagt op ’tend der Takken middelmaatige An« 
jelierachtige B'oemen. 


C1x) Anjelier met eenzaam? Bloemen dz Kelk- 
„Jchubben Elsvormig , uitgebreid, zo lang. 
als 1 Pypje 3 > de „Bloemblaadjes gekarteld, 


Chineefche leggende’ Anjelier , met Violier- 
Bladen en een eenige Bloem , heet deeze by 
TourNeFoRT, die ’er de Afbeelding en bee 
fchryving van geeft, in de Verhandelingen der 
Koninglyke Akademie van Parys. Zy was aldaar . 
uit Zaad geteeld in het voorfte deezer Eeuw. 
Men kweektze ook in de Tuinen te Bitaviaals 
een zeer fierlyk Bloemgewas, dat jaarlyks moet 
gezaaid worden, Het wordt deswegen, in fom= 

mige 
(to) Dianthus Flor. fubfolitariis » Squrmis Cal. Lanceo- 
latis qusternis brevihus , Corollis crenatis. H. Cliff. 164. Upse 
1o4. Tunicâ Mamoli, Flore candido cum Corol & purpured. 
DiLL. Eleh. Ter : 348 
Gr) ir Flor. ts Squam. Calyc. &ec. H. Cf. 
164. Ups. ror R. Lurdb. gaz. Caryoph. Sinens. (upinus. 
Leucoiji folio, Flore unico. TOUans. tin da 1705. p- 348 
Fisc MEERs deze fc. 2 


Der c tarn. 529 


mige deelen van Vrankryk , la mignoneite ge-_ IV. 
heten. Men heeft ’er a:nmerkelyke Verfchei- ht” an 
denheden van „ten opzigt vande Kleur. De: Hebr 
meeften zyn enkeld: en vanvonderen vuil wit, *TUE- 
naar ’t groene trekkende.;-doch men vindt ’er ep 
die half duhbeld-zyn of > met twee ryën-van 
Blaadjes „onder de zelfde-verfcheidenheid van 
Kleuren ‚ veelal Rings: of enke elkan- 

der, vervangende’ (*), 


(42) Anjelier_ met eenzaame Blaemen, de Kelk: a. xr. 
sar Elsvormig_ van’ langte als het tipt 
_Pypje ; de Bloemblaaijes Weildeelig 3 ak 


ment le 
Steng ash En ord 


beeft de Steng een Voet hoog „de Bladen Ori. 
achtig en groen , niet bläauwdchtig: of Zee- groen. 
De Bloemblaadjes zyn’ diep‘ ingefnecden,'gelyk 
in de volgende. 


(13) Anjelier met eënzaame Bloemen, de Kelk- xr. 
je Jchubben. byna, Eyrond en zeer kort : de Gepiaum- 
Bloemen veeldecligeninde Keel ruigachtig.®. 
Op 

… (*) Zie PE man verfeheidenheden ja, van, in WEIN- 
MANNS Äruidhoek, Plaat N. 320. 

(12) rigs Fior. folic, Me: Cuiyeiis subite 
Amen Acad. 1 
ia sl 10) rrd Flor. folit. sqarüa Calycinis- fuhovatis 
brev. Sc. Al. Ups. Fi Sec. Gean Monsp.» ar4. Gan Per 


ta. 


MH, Dasr. VLil. STUKe 


EV. 
AFDEEL. 
ÄL. 


Hoorp- 
STUK. 


Ri 5 
Tige. 


"XIV. 
Dianthut 
/ uperbus, 
Progrige. 


weewj= 


590 LIENMANNIGE KRUIDEN, 


Op Bofchachtige Velden van Europa en Kae 
nada groeit deeze , die men gemeenlyk Pluis- 
Anjelier of Pluimpjes noemt ; om dat de Blaad» 
jes Pluisachtig verdeeld zit De Franfchen 
heetenze b'Oeillet a Plume ; de Duitfchers Fe 
der- Nelcke. Het is een klein Grasachtig Zood- 
je, van lange fmalle doch Zeegroene Blaadjes, 
% welk dunne Stengetjes uitgeeft ‚met Bloemp- 
jes van verfchillende Kleur, enkeld of dubbeid;, 
aangenaam van Reuk, 


(14) Apiekier met geplande Bloemen. de Kelke 
‚Jchubben kort en /pits 3 de Bloembiaadjes 
_Haairachtig ÎS B deeld l de Steng regi- 

z opta. | ä 
eee ‚ by VE als. eene Ver end 
heid van de gewoone Pluis-Aujelicren aange 
merkt, groeit wild in Vrankryk, Duitfchland; 
Deenemarken ‚ Sweeden, enz. Zy heeft den 
bynaam van Pragtige ; in ’t Hoogduitfch Hoch- 
eo muths 


talis afnltiidis. Fl. Zapp. 170. H. Cliff: Trac Re Lugdb. 


443. Car. Gylv. Flore laciniato ‚ fine Cornicu!is edoro. C 


B. Pin, z1o. Car. lr. ve Sp. alia. Crus. Ff. L p- 284 
PANN. Ze. p. 320. inori Dop. Pempt. 174 
Superba alba. Los. Te. 4 

(14) Dianthus Flor. dit Ec. Jacq. Obs. 40: T+ 
T. 25. Oep. Dan. 578. FL Sue. II. p. 353. KRAM. Aur. 
Tar. id Prov. 41o, Ans. dead, IV. ps 272. HALL. Heiv. 


mo. C. eren zro. Car. fylv. a Crus. Hij. 1. pe 254 
PANN. Ze. p. 323. Car. aminor alter, Dop.” Pempt, 175: Sû* 


perba Auftriaca cen Lon. Je, ast. 


Brodski hef sor 


muth , wegens haaretrotfe Vertooning en ee 
te van Gewas. Men vindtze door den Per ATO 
FACQUIN fierlyk afgebeeld „ die aanmerkt , nt 
dat zy zig zeer wel laat aankweeken, Hy hade. TUE. 
ze, in een Winterhuis te Weenen, van Au- ”#"® 
guftus tot February des volgenden Jens; zien 
bloeijen ; inmiddels haaren zeer aangenaamen 
Geur , inzonderheid by avond ‚ verfpreidende. 
„Het een en andere maaktze zo beminnclyk, 
dat de Franfchen haar Ja Mignardife tytelen. 

Zy heeft „ volgens den Heer Harren, 
Stengen van een-Elle of ‘hooger, die wit zyn, 
eerst leggende dan opftaande, met Grasachtige 
Bladen van anderhalve Lyn breed. Op den top 
“der Stengen komen lang gefteelde Bloemen 
voort, wier Kelk twee Kleine : Schubbetjes heeft - 
en ‘dan twee paaren- vanmaatigg e Schub- 
ben. De Kleur der Bloemen ís-doorgaans wit, 
doch ook Vleefchkleurig of paarfch „metseen 
groen Navelsje dat gehaaird is „en de Zaad- 
huisjes zyn als in de gewoone. Anjelieren. 


*&% Met eenbloemige Kruidige Stengen. xv. 
Dianthus 
(15) Anjelier met byna eenbloemige Stengen; tree 


de Kelkfchubben Eyrond flomp ; de Bloem- Anjzlier. 
blaadjes veeldeclig, de Bladen zeer fial, 
* sad, : zamen KN, In 


(15) Dianthus Caulibus fabunifloris &c. Fl, Belg. 119. 
Fl, Stc. 343, 354: GOUAN Monsp. 214. GER. Prov, git. 
‘Dian:h. Canle mplici unifloro. MoNN. Obs. 152, Car. fylv. 
humilis Flor. ugico. C. B. Pim. aop. Car. fylv. primus. 

CLus. 


302 FIENMANNIGESKRUIDEN, 


In ’t Stuifzand der koude deelen van Euros 


Arde pa ‚ gelyk de Ridder zege, niet alleen ‚maar ook 
Ho ans op onze” Heijen ‚ naar den kant van Zwol-en 


STUK. 


wige. 


Di 
tiniee, 
Alpifch. 


elders; ja op de Alpifche Bergvelden „ zo’ in 


“Twewy- Provence alsin Ooftenryk en Switzerländ „groeit 


dit: kleine Anjeliertje , ’t welk Stengetjes van 


‚maar cen Vinger of een half Voet hoog heeft 


en op den Gronden trop van zeer ftyve Blaad- 
jes, uit een dikken Houtigen Wortel fpruiten- 
de, Anderszins heeft het veel overeenkomst met 
‚de: voorgaande , wat de Bloempjes aangaat , 
„die ook fyn verdeeld zyn, Aes eer 
Bet saeiend van Alena Ef 


16). Anjel r met de-Steng cen cera Mekern 
de Bhemblaadje „de buitenfle Kelke 
’ si zo lang als.’ ares de Bladen 
Liniaal ftomp. a 

Op de Ooftenrykfe Bergen groeït deeze , die 
de Steng maar een Vinger lang beeft, voortkö- 
mende ‘uit een ee Wortel, wilke dee 


rasse fh 
„Crus. Hil. 1pe 282 „Pann. 317. Armerius Flos Les 
Beo, Foept. 1265, Car, zepen, humilis maumes va cats 

us rabellus LOR, Te. z4s. Tunica En ‚„breyibus zigidis, 
ie daor. HALL. Helv. 385. 

(16) Dianthus Caule unifloro „ Corollis crematis Ke, Cr 
ryophylias pumilus larifolius. C. B. Pin. 209. Prodr. 104 
“Car. fylvs Flore mägno Ínodofs hirfuto. CB. Pite re 
Car: fylv. feeunduë. Crus. HIA: 1. p: zen fi 1: FANS: Je 
318. Tuníca Petalis ferratis in fine Uiguis lanugts hifi. HALL 
Hetv. 385 Kn OE rh a eed eDadlil eik 


DE CA N Di ta 599 
titgeeft van malle Grasachtige Blaadjes, doch IV. 
breeder dan die dan de Steng , welke uit drie Arnes 
Leedjes beftaat, De Bloem is groot, en beflaat Hoorp+ 
vie geronde Blaadjes, met korte Tandjes, door-STUEe 
gaans paatfch en wit van. Kleur, in de Keel 257% 
wat ruig. Een detgelyke Soort vinde men in 
Switzerland, 


(27) Anjelier met de Steng byna bloedt 7 un. 


gekartelde Bloemblaadjes „ de Kelkfchub- Ermers 
ben zeer kort, de Bladen Elsvormig. aen ikkele 


De Wilde veelbloemige Anjelier „van Bautur- 
Nus, hier aangehaald , groeide, zegt hy, by 
Montpellier , op Steenige edi 3 doch GouAN 
maakt daar van Een gewag. Die van DiLLr- 
N1us groeit op hooge Steenrotfen in Engeland, 
De Wortel, welken Orbit: ‚ geeft dergelyke ges 
- tropte Bladen , als die van ’t Zeegtas, en cenis 
ge Stengetjes van een Span hoog „ uit vier Leed- 
jes beftaande. De Kelkfchubben zyn breed , 
ovaal en zeer kort, De rand der Bloem is de 
_ helft korter dan het Kelkpypje, gerond, gekare 
teld, Meest komen de Bloemen eenzaam voort , 
doch hebben fomtyds nevens zig een tweede ;, 
uit der Oxel van ’t bovenfte Blaadje. 

2) Bagh: 


(17) Dianthus ptn fabanifloro f Corollis crenatis ze. 
Car. fylver repens multiflorus. C. B. Pin. 209. 8, Tunica 
Rupeftris Folio cefia molli , Flore cacneo. Dirr: Eltha 
T. 298: É. 385. Caryoph. alt. minimus, Flore micis Aureis 
confperlo. LOB. Je: 444. | 

Pp 


Ie DEEK, VIII, STUK, 


594 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


Ik gaa over tót de Driewyvigen onder de Tien- 
mannige Kruiden „ waar van het eerfte Geftagt 
te den naam voert van 

TUKe 


IV. 
AFDEEL: 
XI 


Pri CucuraALr u s.-Blaaskelk, 


Een opgeblazen Kelk; vyf genagelde Bloem- 
blaadjes, zonder Kroontje aan den Keel ; eneen 
driehokkig Zaadhuisje ‚ komt in dit Geflagt voor, 

7% welk vyftien Soorten, meest Europifche, be- 
ze __vat, als volgt. 


(1) Blaaskelk- met Klokvormige Kelken , af 
Bacciferas.  _ flandige Bloemblaadjes , gekleurde Vrug: 
Befeda, zemen wyd-gemikte-Takkene 
In Tartarie ‚ Duic{chland „ Vrankryk en Itae 
lie, ja volgens den Heer pe Gorrer ookin 
onze Nederlanden „komt dit Kruid voor , dat 
door DoponNéus isafgebeeld onder den naam 
van Kruipend; Muur, LoBer verbeeldt zig» 
dat het de Cucubalus van Prinius mogte 
zyn, en hier van is de Geflagtnaam , door Tour- 
NEFORT ‚ ontleend, De reden zal mooglyk zyn» 
dat het Besfen , naar die der Nagtfchade gely- 
ken- 


(1) Caeubalus Calycibus Campanulatis &e. Syst. Nat. XII. 
Gen. 561. p. 308. Vog, XIII. Gen. 566. p. 349. Cucubalus Caulé 
Ramofo , Flor, erigynis &c. HL, Cliff: 170. HI Ups. 109. R. Lagde 

443. GOUAN Jfensp. zis. Alfine fcandens Baccifera. C. B- 
Pin. 250. Alfine repens. Don. Pempt, 403. Lychnanthus volú” 

At, Petrop. 1759. VOL: XIV. ps 525. Te 17: £, 
Te Cucubalus, TOURNg. Jnf?. 339. T.176 


„DE CA N D Rot Ae 593 


kende draagt: ‘doch Printus fchynt my mn 
mede die zelf te bedoelen. 


mw: Ee 


ta 
*% Is een Kruid , dat zig niet zohdér behulp Hoorp=’ 
kan opregten , hebbende lange ronde; -knoopi-$TUE 


ge Stengen en gepaarde Bladen „ als die van 
Muur, doch veél- grooter. Op ’t end der Tak- 
jes draagt “het gefteelde Blaasachtige-Kelken , 
Bloemen en Zaad: welk alles men by T our- 
NE FORT zeer fraay vindt afgebeeld, De Vrug- 
ten „ eerst. rn: „vervolgens zwart „ hebben 
byna-de- grootte en figuur van Geuuveridsfeih 
Indien het Kruid fteun krygt ; mn en niet 
zelden eens Mans langte hoog, — 


eld. Blaaskelk met byna Klootronde , gladde, 
derde 


hein’ 


Td: Et dmt Send 


bie Kruid; zeer naar pe veh zen kendel, 


ed sch drichokkige pese 
er 


Trigyma. 


IL. 
Cumebalas 


is Schuim- Papaver van Loser genoemd’, om 


dat het boven aan de Takjes, by de Bloemen , 


een witte Schuimachtigheid heeft. Doponéus : 


acht het zeer naby te komen aan *t Polemonium 
eder Ouden, Het groeit op drooge Velden der 
Noordelyke , niet alleen , maar ook der Zuide- 
Iy= 
errf2) Cuoubalus Cal: fubglobofis, glâbeis Sc. FA. Sec. Belg. 
sed JMonsp. 215. GER. Prov. 413. Cucub. Flor. trigynis 
&e. HH. CAF A76: Ro Lugdb. aas. B. Lapp. 185. Lychn. 
MA 77 Béhen album vnlgo. C. B. Pin, zo5. Papaver Spu- 
metum &cc Log: Zé. 340. Behen album (eu Polemoniúm. 
es Pempt. 172,-GORT- Inst. 68. B, Lychu. maritinda re- 
Pens. Jr. Goshl. 197. 


Ppa 
IL. Desn, VIII, STUK. 


596 _TIENMANNIGE KRUIDEN: 


ek lyke deelen van-Europa ‚en in Friesland, vol 

xr egens Meese, In geheel Rusland is bet opde 

Hoorp: Koorn «Velden gemeen, In de Fuinen komt 

STUK, fomtyds een: Vrouwelyke Verfcheidenheid voor, 

lid die kleiner is dan de Twecflagtige „Men vindt 

het ook met breeder of -fmaller;, met gladde , 

met ruige Bladen „ en- meest met witte „ doch 

ook met roodachtige en paarfche Bloemen. De 

Steng is ongevaar een Voet hôog „opftaande , 

zeer Takkig met fpitfe- gepaarde Bladen. . Van 

de Meeldraadjes zyn vyf langer „ vyf korter 

zo de Heer Ha Len aanmerkt; Het: Zaadhuis- 

je is be gefpitst en gaat met vyf Punten 
a Zaaden. 

Ee Biot vii dit Kruid is wel wit en taa- 
0 BENE lang 3 doch dezelve wordt geenszins ge: 
“houden voor het Belen album’ der Arabieret, 
het welke. van een. Soort van Centaurea afkom 
ftig zoude zyn, 


„0 ers met fhomp Eyronde Vhaezige Bla 


er Op Sicilie is deeze Soort waargenomen , die 

doorde gedagte-gefteldheid der Bladen aanmer- 

kelyk verfchilt, 
(4) Blaas- 
(3) Cueubalas: Fol, ohovatis Carnofis.__R.-Zugdb. 44% 
Lychn, maritima Saxatilis Fol. Anacampferotis. ToURNI- 
Cor. 24. BOERH.. Lugdb. Ip. zig. Behen albumr f. Pole 
monium genes Fabarig folie Siculum. Boco, „Mus 1334 
T. 92. 


DE C'A N D REA. 597 


4) a met zydelingfe overal neerleggen 


emen „ onverdeelde Stengen, de Bla- 
de van onderen agterom gebogen, 


Een zodanige Soort vondt de beroemde Tovr- 
NEFORT op zyn Levantfchen Reistogt, naby den 5 
Berg Ararat in Armepie, met Stengen van drie 
Voeten hoog : doch deeze hadt de Kelken niet 
Blaasachtig.- Hier mede fchynt een Lychnis, in 


„Sweeden, Ïtalie en Engeland , wild grocijende , 


die by nagt bloeit, overeen te komen. De Steng 
is wat kleverig , de Bladen omvatten dezelve en 
de Bloemblaadjes zyn diep in tweeën gedeeld, 


(5) Blaaskelk met vier Blaadjes in't kruis. 


In Virginie en Kanada vindt men dit Kruid, 
dat in geftalte naar een Soort van Gentiaan ge- 
Iykt, geevende uit ieder Knietje vier Blaadjes, 
die de Steng omvatten , en het naar de Geftern= 
de Kruiden doen ie ns Het heeft vierdeeli- 


‚ ge Bloemblaadjes , wier Kwabben nog bovendien 


im tweeën zyn gedeeld, Het Zaadhuisje gelyke 


naar een Bezie, 
(6) Blaas- 


(4) Cueuhalus Flor. later, uad'que decumbentibus &c. FZ. 
Stec. U. N. 386. Cucub. Fol. amplexicaulibus &c. R. 
Luzdh. 448 ì Lychnis montana viscofa &c. TiLL. Pis. ros. 
Lvchnis Or. aken es Buglosíi undulato. TOURN. Cor, 
24. Jun. Ma p- T 

Á 4 Cucubalus et amenis H. Ups. tro. Drypis Fol. 


‚. Corn. Nov. to6. Silene Fol. quat. GRON. Virg. so. 
Ershals Caryoph. visnet Gentiang foiiis &e. Ray. Hij?. 
1895. 

Pp 3 


Il. DEEL. VIII, STUK: 


IV, 
FDEEL. 
XI. 


V. 
ucubalus 
viscofws. 
Lymerig. 


Vv. 
Stellatas. 
Gefteind. 


593 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


A IV. —_ (6) Blaaskelk met opftaande Bloemen, en age 
FDEEL, 

5 teromgebvogene uitgerande Bloemblaadjes, 
sro die wederzyds met een Tandje gemerkt 2e 
carbs, Pe Heer Hassrrqursr nam in Egypte 


gp” deeze Soort waar, die flappe leggende Stenget- 
jes heeft en Liniaale- Bladen, De Kelk is Rol- 
rond, doch wordt in de Vrugt Eyrond, tien- 
hoekig , met kleine Tandjes. De Bloemblaadjes 
zyn zeer klein en de Bloem heeft dikwils vier 
Stylen. 


vin. (7) Blaaskelk wed lol tweedeelige Bloemblaad- 


Tralicus. 
Tealiaanfch JL Kelken „ cen , egaffelde op- 
ze e Pluim Er eeldeelen en 
een Eee Stans. 


Bes ;ptifch. 


In kalie groeit deeze, die de Steng een wéie 
pig ruig, de Bladen ftomp Lancetvormig, éé 
Bies wit heeft. 


vint. 
tens (3) Blaaskelk met tveedeelige Bloemblaadjes » 
eenzydige leggende Bloemen , gepaarde eene 
_zaame opgeregte Bloempot ; de Sten 

geheel enkeld. 


Deeze groeit i in fommige deelen van Rusland 
en Tartarie, De Heer pe GoRTER hee 


(6) Cucubalus Flor. deli, Petalis vaan. retzofiesis &£- 
Alant. 335. 

(7) Cueubalas Petalis femibifidis, Caiycibus Clavaris 8% 

(8) Cueuhalus Peralis bipastitis, Flor. fecundis decumber 
tibus &c. H. Ups. 111, GOVAN Afonsp. 215. GORT MSP 
63, Lychnis Septentrienalium &c. HALL. Görtr. 33 


) 
DE CoA NDR TA, 599 


omftandig befchreeven, en merkt aan , dat het IV. 
Kruid veele Lancetvormige Wortelbladen heeft , AFDKEL, 
„en drie harde Stengen van anderhalf Voet hoog ‚ Hoorpe 
met knobbelige Knoopen, zig boven de helft in STE 
Takken verdeelende, in * geheel cenigermaate 27577 
ruig, en op{laande Bloemen, 


(9) Blaaskelk met witgerande Bloemblaadjesen ix. 
byna gekranste- Bloemen; de Kransjes Siren. E 
Kroonswys” en ongebladerd. il 


Deeze is in Siberie waargenomen, alwaar de _ 
Heer PA Lr a seen Soort van dit Geflagt vondt, 
die Houtige Heefterachtige Stengen heeft; dik- 
wils een Pink dik, geevende Jaarlyks nieuwe 
Takken uit, met zeer {pitfe gepaarde Blaadjes en 

Bloempjes aan ’t end, Dezelve groeide gep | 
de Rotfen van hooge Gebergten (*). 


(1o) Blaaskelk met tweedeelige Bloemblaatjes PE deg 
gepluimde Bloemen, lange-Meeldraadjes en Katholyes: 
Lancetvormig Eyronde Bladen, 


In 


(9) Cueubalus Petalis emarginatis , Floribus grs 
&c. Viscago Fol. imis pasloksie ovatis &c. HALL, Geett. 
P. 1so. Fig. bona. GMEL. 

(*) Cucubalus Fruticulofus. Reizen. n D. II. B. p. 735: 
Tab. Ts 

(ro) Cueubalus Peralis bipartitis , Flor. paniculatis Sc. Fi. 
Ups. trn- Silene Fol. ovatis &c. R. Lugdb. 447. Eychn. 

Viscofa alti 


fa, Herbaceo flore. Diur. Eith. 425. T. 316, f. 408. Jacq: 
Hert. T. 59. GOUAN Monsp. 215 
| Pp 4 
Il, DEELe VEII, STUK. 


600 TIENMANNICE KRUIDER, 


In Italie en op Sicilie is de Groeciplaats van 
Arneis deeze ; die Allerhoogfle Lymerige Lychnis „met 
Bin Mosachtige Bloemen , geheten wordt van CurA- 
STUK. guys, Cit de Wortelbladen gaf zy een Steng 
dt van twee Voeten en fomtyds hooger ‚ doch in 
se geheel niet Lymerig, volgens D 11 LENIUS, 
wien deeze Soort door den beroemden Bor g- 
* _HAAVE was toegezonden. Zy bloeit niet dan 

’ avonds of by nagt. 


Á ir 5 (11) Blaaskelk met half tweedeelige Bloem: 
wallisfe blaadjes , een gegaffelde Pluim; de Steng 
te ws en Bladen ek 4 de Eras 


Bebe £ erbel aan se Pek van Tate 
na Heefterachtig, met Stengetjes vaneen Voet 
hoog en heeft de Bladen altemaal zeer zagts 
door eene Fluweelachtige Wolligheid „zo wel 
als de Kelken, 


pret hd (za) Blaaskelk met tweehuizige Bloemen en on 


Oorlepelige verdeelde Lintaale Blaadjes. 
a Duitfchland , Spanje , Vrankryk, Been 


Ci) Cucubalus Fet. Teab, &c. nn maritima pul 
gen Fol. Carnofo. TOuRNF. Jet. 
alus Floribus dioicis, re man indivi 
Gee H sijn 2724 Re Zugeb. 445. Oem: Dan. 518. Lychte 
leila » Fl. Muscofc. GC. B. Pin. 206. Lychn. (yìv. Sefamoi 
des’ nrinor. Menrz: Pug. T. 1. f. 2. Sefamoides maga. S* 
Jamanticum. Crus. Hif, 1. p« 295. Hase, fc. 345- Gous” 
dfonsp. 215. GER. Provs 613. 


Ee 
Bes Ee DPT A 


land en Siberie , groeit deeze, die het Groote IV. 
Sefamoides van Salamanca; by Crusrus, uit- Arp, | 
maakt. Sommigen noemden het dus in Spanje, Horb: 
Het groeide in een Steenige dorre Grond, zo°TUE. 
wel aldaar als in. Languedok en de Zuidelyke Frigymis. 
deelen van Provence, Uit den Wortel bragt 

het regtopftaande Knoopige Stengen voort van 
een Voet lang, om laag met Bladen byna als 

die van den Olyfboom bezet; boven geaaird 

met Mosachtige Bloempjes , wier Kelken, uit« 
zwellende, het Zaad inhielden. De Wortel was 
taamelyk lang en dik, wit van Kleur en bleef 

over. ’t Geheele Gewas hadt een bitteren Smaak, 
„Men kweekt het ook in onze Kruidhoven. Het 

draagt Tweeflagtige en enkel Vr Iyke Bloc- 

men, TABERNAMONTANUS heeft het, wen 
gens de figuur der Bladen, Oorlepel - Kruid 
getyteld. 


(13) Blaaskelk met overhoeks geaairde , eenzye zur, 
dige „ byna ongefteelde Bloemen, en flaauw rf 
byna tweedeelige Blaemblaadjes. mgeboo- 

g pen 
De omgeboogen Aair maakt deeze Soort zeer 
zonderling. By den Wortel heeft zy Blaadjes 
als der Madelieven en geeft Stengetjes uit van 
ruim 

(13) Cucubalas Flor. fpicatis , altern’s fecundis fubfesfili- 

bus &c. GOUAN Monsp. 215. Lychnis fylw. alba Spicâ re- 
‘fiexÂ. MAGN. Monsp. T. p. 170. RAF. Hifl. 996. N. 12, 
Lychnis Meridionalium ennua hirfuta ‚ Flor, uno verlu die 
pofitis. Moris. Hiff. IL. p. s44 


Pps 
HE DEEL. VIll, STUK. 


6o2 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. ruim een half Voet hoog ‚met fmaller Blaadjes, 
Ar at alten Haairig, bezet. ’t Is een Zaaiplantje, by 
lm: Montpellier groeijende, Ray hadt het ook by 
STUK. Napels en op Sicilie gevonden. 


nes (14) Blaaskelk met tweedeelige Bloemblaadjes 
Saxif en geflreepte Kelken; de endelingfen byna 
‚ cn, zonder ‚ de zydelingfen met Steeltjes. 
kend. | „ 

: Deeze, in de Levant door TouRNEFORT 
ontdekt , heeft de Steng een Handbreed hoog 
met. Liniaale Blaadjes; een ongefteelde Bloem 
‘aan ’t end; de zydelingfen oes EE als 
die der Anjelieren, 


15) Blaaskelk in Ene Sb kar 
Pamil “ter dan de Bloem. 


Op de Bergtoppen van Italie en Ooftenrk 
vindt men deeze , die de Wortelbladen ‘tot Plag- 
gen vergaard en de Stengetjes dikwils drieledig _ 
heeft , met een langwerpigen , Klokswyzens 
uitgebreiden Kelk, die ftomp en ruig is, zo lang 
als het Stengetje. Als Mos bekleedt dit Kruid 
de-kaale-Bergen en verfiert dezelven ongemeen — 


met zyne rondashige en fomtyds witte Bloes 
men; 


(ra) Cucubalus Perlis bifidis Cubicias frjatis &c. SCHRES 
Dee. 9. T. 5. Lychnis Orient. minima „ Caryopbylli folio 
&ec. TOURNEE. Cor. 24. 

(15) Cucubalus Caulibus unifloris Flore brevioribus. C2 
‘Alp. Calyce ablongo birfato. C. B. Pir. zoo. Caryop oph, Sylt 
Vil. CLUS. Hit. 1. p. 235. PANN. Ze, p. 325- 


DUB PDRE 


men 3 zo CrLusrus aanmerkt ;-die ’er een_ IV. 
fraaije Afbeelding van geeft. AFDEEL . 


XI. 
Hoorp.- 
SILENE Veldkaars, STUKs 
De Tal nhas en ‚ een Bui- Trigyria, 


kige Kelk met vyf he Dlnembihadien. 
die aan den Keel der Bloem een Kroontje maa. 
ken, ’t welk in die vanhet voorgaande Geflagt 
ontbreekt. Het gee is hier ook drie- 
hokkige 

”* Geflagt bevat meer dan dertig, meestendeels 
_Europifche Soorten , meer of minnaar de Lych- 

nis gelykende an daar toe betrokken zynde ge- 
eweest. Die Griekfche naam, ’t zy van de flik- 
kering der. Bloemen in het flaande Koorn of in 
het groen der ‘Velden: % zy van het bloeijen 
by naet afkomftig ; doet my ’er den naam van 
Veldkaars aan geeven : terwyl het Geflagt van 
Lychnis volgt. Den naam van Kleefkruid kune 
nen zy , hoe Lymerig ook de meeften zyn; 
naauwlyks voeren; om dat dezelve aan de Apa. 
tine toebeboort , en die van Lymkruid is onci- 
gen. Silene is de naam, welken T HeEOPHRAS- 
Tus aan eenige Soorten gaf. Zy zyn in drie 
Rangen onderfcheiden , als 

* Met eenzaame zydelingfe Bloemen, ek 


Cx) Veldkaars dat ruig is, met uitgerande SiS, 
E Bloem- 


(1) Silene hiefuta , Petals emarginatis &c. Sy2, Nat. XII. 
Gen. 


U. DEEL, VIII, STUK, 


604 TiIENMANNIGE ÉRUIDENS 


A Iv. Bloemblaadjes , opgeregte Bloemen „ enor 
en geboogen gefleelde overhoekfe Wrugtene 
Hoor 


ten Deeze, in Engeland en Vrankryk gevonden, 
heeft de Bloemblaadjes niet gekarteld; de on- 
derfte Bladen zyn Eyrond Lancetvormig, naat 
den Voet op de kant gehaaird; de Kelken niet 
Haairig maar met Doorntjes opde hoeken. Het 
Gewas is Lymerig en met Reuk, 


(2) Veldkaars dat ruig is „met getande onver 
- deelde Bloemblaadjes „ opgeregte Bloemen 
geefch. en mikswys’ kie eis kon jas: 
den» 
Deeze Pöltubeefehe RE de Velden hori- 
zontaal omgeboogen , zeer Haairig, Van Lymee 
righeid vind ik , in dit ruige Kruid, niets gé 


Ii. 
Silene Lufie 
Zanica. 

rtu 


meld, 
am. — (3) Veldkaars met effenrandige byna ronde 
me ad Bloemblaadjes en opgeregte _ overhoekft 
vuinera. 
Vyfwons Vrugten, 
nt In 


Gen. 562. p. 309. Veg. XIII. Gen. s67. p. 350: H- U#* 
113. Viscago C Gerattii foliis, Vasculis pendulis , anglica. DIL: 
Elp, 417. T. ae £, 398. Lychn. fylv. hiefijta annua ;Fle® 
minore alba. VAILL, Paris. 121. T. 16. f. 12. 

(2) Silene heg » Petalis dentatis indivifis &c. A. U#* 
153. Cliff. 172. R. Lugdb. 447. N. 14. Viscago hicfuta Lul” 
tanica Belim Flore. DiLL. Elh. 420. T. zit. É. 401e 

et. integerrimis fubrotundis &c. H. Ups WH 
ai. i71. KR. ws 446. GOUAN Monsp. 216. GER 
&14. Lychn. {ylv. Lanuginefa minor. C. B. Pin. 206. Lyda 
hf. Flore eleganter variegato. RAy. Hit. 997. 


DE C-A N DRI A 605 


Índe Zuidelyke deelen van Vrankryk, in Span- 
je en Jtalie , is de Groeiplaats van deeze, die 
ook geheel ruig is , hebbende de Kelken der Hebe, 5 
Vrugtopgeregt , Haairig én Lymerig: de Bloem-*7®% 
blaadjes, die in de voorgaande rood zyn , paarfch en 
met een bleeken rand, Zo het de Kleine Wilde 
Wollige Lychnis is van C, BAuHINUS, dan 
is door dien Autheur „ verkeerdelyk, de Zesde 
Wilde Lychnis, van CrLusrus in Spanje 
waargenomen ‚ welke de Bloemblaadjes zeer 
fpits driepuntig heeft, door Loren onder den 
naam van Allerkleinfte ruige wilde Lychnis over- 
genomen , aangehaald (*). Ook hadt deeze de 
Stengetjes maar een Handpalm hoog en die van 
RA y‚-welke-duidelyk gezegd wordt de Bloem- 
blaadjes,rond-en ongekarteld te hebben , een 
van ROO, „gr ee mer Katte 


(4) Veldkaars met geaairde overhoekft eenzydi- mv. 
ge ongefteelde bloemen , de Bloemblaadjes Pd 
tweedeelig. Na ze 


Arris: 


In Spanje „ Languedok , als ook in Penfyle 
vanie, groeit volgens LinN&us deeze ; die 
de Sten 5 wel anderhalf of twee Ellen hoog heeft, 

‚ v 


ol. 


C*) Lychnis fylv. hirta minima. LOB. mat 

(4) Silene Flor. Spic. alternis &ec, Silene es Lanceolatis 

&c. R. Lugdb. 447. Ne 15. Viscago hirta No@ifloca Bec. 
Dirr. Eb. 420. T. 310. f. 400. Lychnis fylv.-hiefuta &c. 
DARR. Ie. to. T. 27. f. 1. Lychn. Seg. Mar. ann. hirta, 
Monas. Hift, II. p. 3468, 5. T. 36. f. 7e 


TL, Desto VIJL, STUK: 


Î 


6c6 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


iv, volgens DinurenNius. De onderfte Bladen 
Bik za zyn Eyrondachtig „ hol en ftyf ; de Bloemen 


pet ongefteeld, wit van Kleur. 

3 erg (5) Veldkaars met byna -geaairde Kabe 
Ee eenzydige Bloemen , onverdeelde 
Franfch. blaadjes en opftaande Vrugten. 


Omftreeks Parys groeit deeze kleine ruige , 
tüïkende Lychnis „ en geeft Stengen van een 
tot twee en drie Voeten hoog, zynde minder 
ruig dan de cerfte Soort, waar van zy 
door de Kleur der Bloemen verfchilt. | 


© Veldkaars dat ruig is „met uitge 
Colen id » de Bloemen mn 
Panda D. Kelken byna machien en 
eenigermaate Haairig. 


Men vindt deeze in de gern aen deelen. van 
Europa. 


** Met zydelingfe getropte Bloemen, 


7) Veldkaars met ereen Blaamilalies » 
Deelen, 
Verander „hoe os 
Iyk, 
lors Flor. Kilts alternis fecundis &c. Silene hire 
futa Sc. DALIB. Paris. 129. Lychn. fylv. mf annua, El. 
minore carneo. VAILL. Par. rar, T. 16. £. 1 hie 
ta Gallica. Dirr. Elth. fe 399. 4 2 
C6) Silene hirfuta Peralis emarpindtis we. Silene rigidult: 
Am. Acad. IV: pe 315: Viséago Geraltit foliis, vasc. eveltis fee 
flibus. Bn Ehh. £. 397. 7 
(7) Silene Pet. bifidis, Cal. angulatis’ gee. Am. Actd. 1: 
Pp. 314: rErchai Flore albo minimo. Ak Bi 996 er 
Arvenfis min. smsen P- 19 


En Nn . 
DE CARD ETES 607 


hoekige gefteelde Kelken en Laneetvormig _ IVS, 
Liniaale Bladen. Ar DELL: 


{8) Veldkaars met tweed. Bloembl, „ de pin, Hoorn 
men: vydelings eenxydig neerhangende; de vur. 
Bloempluim knikkende, arme, 

Knikkend. 


(9) Veldkaars met tweed. Bloembi. „de le ix. 
eenzydig , met gepaarde driebloemige Steel - “sieiyke 
tjes „maakende byna cen Kroontje: de Tak 
kend overhoeks. 


 Deeze drie Soorten ne > hier en daar, in 

ons Wereldsdeel voor: de laatfte aan de Zes 
kuften van-Engeland, als ook in Tartarie, Zy 

heeft verfpreide Stengen en Takjes, die wei- 

nig ruig ZyDe- selen van boven glad, De 
Kelken hebben tien paarfchachtige ruige hoe- 

ken ; de Bloemblaadjes zyn wit en ten halve in 
tweeën gedeeld, met de Plaatjes van ’t Honigs 
bakje tweedeelig en wit geftreept, 


(+) Veldkaars met getroste Bloemen ,de Kelken — « 
| Tk ner 
eld 

(8) Silene Ret. bifidis, Flor. lateralibus &c. Sil. Fol. Lan- 

ceolatis-_&c. H. Clif. 171. Fl. Suec. 366 , 388. Lychnis 

Mont. viscofa alba-latifolia. C. B. Pin. 205. 

(9) Silene Pet. bifidis; Coronulâ fubcoadugata Sec. H. Ups. 

x14.- Lychnis. maritima repens. G.B. Pins-zes. Lychn. pe- 

renn. anguftif. Marina Anglica procumbens. Moris. Hi € IL. 

Pp. 535- 8-5 T. 20. £. 2. 

(*) -Silere Flor. Racemofis , Cal. decem - fulcatis viscidis , 

Flor. als Staminibus aen » aliis incluis, Sp.-P/, 1673. 
Lyche 

MH, Daer. VIJL STUK, 


x, 
Silene 


Fratisofa. 
Heefterig. 


6o8 _ TIENMANNIGE Kruiden. 


Lymerig met tien Sleuven ; eenige Blot. 
men de Meeldraadjes witfteekende ; anderen 
die ingeflooten hebbende. 


De ongeregeldheid vande Vrugtmaakende 
deelen geeft den bynaam aan. deeze, die doof 
ZANONI is afgebeeld onder den naam van 
Vreemde of Uitheemfche 3 een fierlyk Gewas s 
dat by nagt een zeer lieffelyken Geur verfpreidts 
De bloeijende Stengen zyn omtrent ander 
Voet hoog ‚en de Takken tusfchen de Bloemen 
zeer. kleverig. . De Grociplaats zou in Italie 
zyn. 

RD, Veldkaars eldkaars- met tweed, Bloembl., e 
' gp Pldin"? ‚ breed rennend De 
Ea ‚ de Steng Heefterachtig. ie 


Zeer fraay is deeze Heefterige Soort van 
Lychnis , ‘door CAMERARIUS, met de 
Bloem en Vrugt afgebeeld, Zy groeit natuurlyk 
op. Sicilie cn in Italie, zynde Heetterachtig Zeep” 
kruid door Boccone getytcld. De Blaadjes 
gelyken naar die der Myrten, 


(rx) Velde 


Lychnis vid peregeïna Noftiflora odorata. ZAN. Ef. pe 
126. T. so. 

(zo) Silene Pet. bifidis, Caule Fraticofo , &c. sil. Canlê 
oe Fruticofo- Sc. -H. Cf. 171. Na 4. Ho Ups, ant Ne 
.R. Lugdb. 446. N. 7. Lychn. Mystifolia Behen albo 

pie C. B. Pin. 205. Ocymoides Fruticofum. CAM- 
tog. T, 33 Saponaria Frutescens &c, BOcc. Sic. 53: T° sor 
GOVAN N Monsp, 216. 


D EG A ND RE A 609 


(ar) Veldkaars met tweed, Bloembl,, de-Bloee IVS 
men «gefteeld „ gepaard , korter dan het Arnen} 
Blikje; de Bladen Lancetvormig fpits en Has 
glad, 

Ei 

In Perfie , aan de Grenzen van Armenie, vondt pen Tin 
de berdiardd TouRrNeroRTdit Basie! Kruid , Spiesbladie 
dat hy Lychnis met Bladen van Bupleurum ty-° 
telt. Zy heeft de Steng drie Voeten hoog, zig 
Takkig verdeelende uit den fchoot van twee 
gepaarde Lancetvormige Bladen, en met fraaije 
witte. Bloemen verfierd, Uit het van hem me- 
degebragte Zaad {is oat Zaak: in „Europa 
voortgeteeld, 

(re). Veldkaars met weed. Blom de Wor- 

bladen 


Gigon, 


In Afrika groeit, volgens den Ridder, de 
ge; doch misfchien meent hy -de Noordely« 
ke deelen : alzo°T our NEF OR 1 haar in Gries 
kenland vondt, “Zy heeft.de geftalte van het 
Boomachtige Huislook, De Bladen wan *% cerfte 

Jaar 


(xr) Silene pet. bifidis, Flof. peduncütatie &c. Sil. Caule 
Foliofo -Hetbaceo. H. Clif. ijt. ER. Lagdb. ás6. Nei 
Lychais Or. Bupleuci folio, TOVRNE: Cor. 2, Ies IL pe 
Us. T. 154. 

(12) Silene Pet. bifidis, Fol. Radic. Cochleariformibus &c, 
Silence Fol. obverfc ovatis crasfis Sc. WACHEND. D. Uitr. pta 
Lychnis hdilers Sadi Ee bn foo &ficie, Fl, albe. 

Warta. Hert. 33. T. @ : 

gg 2 


He DEEL. Vil, sruxi 


6lo TiENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Jaar zyn zeer groot: de Steng van ’t volgende 
ar an is twee Voeten lang, met de omderfte Lecdjes 
Hoorp. kort, de bovenften zeer lang „naakt en Lyme- 
STUK. rig, de Kelken ruig, Het Sterretje in de Bloem 
pn is naauwlyks kenbaar, De Bloemen zyn niet dan 

’s nagts open. 


XL (13) Veldkaars met uitgerande nende ò 


An: byna ronde Wkeezige ruige Bladenen eene 
Dikbladig. eenzydige Bleemtros. 


Deeze , aan de Kaap der Goede Hope voorte 
komende , heeft een ftevige Steng, van twee 
Voeten hoogte, die ruig is , met overhoekfë 
Takjes en Bladen als die van Porfelein, dik, 
Vleezig, wederzyds Bihar. De end- Tros 
bevat van agt tot twaalf Bloemen , van eeùê 
droevige Kleur, 

Onder de Kaapfche- Planten betrekt de Heér 
N. L, BURMANNUS ; behalve deeze , ook 
de voorgaande , de Vierde, Zesde, de- Zeven 
tiende; Twintigfte , de negen -en - twintigft® 
en nog een andere Soort, welke zyn Ed, Eihir 
piche noemt. Deeze, zegt hy, te hebben een 

Takkige Steng, byna geaairde Bloemen, {tom 
pe tweedeelige er nd en kleverige Lal 
getvormige Bladen (*), 


( 14) Veld- 


KE Silene Pecalis emarginatis, Fel. fuborbiculatis Cano” 
fis hirfutis, Racemo fecundo. 
€) Flier. Cap. Prodr, RE EN 


Dr S aotkmsmrer kk rt 


4) Veldkaars met half tweedeelige- Bloem- IV. 
jes, Eyronde ruuwachtige fpitfe Bla- „ Ene 
den, een lange byha ongebladerde Pluim, Hoor. 
TUK. 


Uit Portugal is deeze afkomftig , een Plant, AV, 
van ruim een Voet hoog , met ronde ruige Sten. dll Ja 
gen, die dikke Kpietjes hebben, en een GCAM emg. 
de Pluim van gegaffelde „Bloemfteeltjes, - De 
Kelken zyn Rolrond, kpikkende ; de Bloemen 
witachtig groen, met omgekromde Slippen, 


*x* Met de Bloemen uit de mikken van de 
Stengen. | 


U15) Veldkaars, de Vrugtkelken fpits Kloot-_ x 
rond hebbende , met dertig Streepen ; de kegelachs 
Bladen glad , de Bloemblaadjes geheel, tig. 

“a6) Veldkaars, de Vrugtkelken Kegel vormig — XVI 
hebbende met dertig Streepen; de Bladen Pd 

-zagt, de Bloemblaadjes in tweeën gedeeld, "5: 
Dee- 


(14) Silene Peralis Semibifidis, Fol. ovatis &c. Silene Fol. 
Lanceolatis &c. H. Clif. 171. de ee 446. N. 9. Lychn. 
Ocymaftti facie, Flore viridi. Herm. Parad. p. T. 199. 

(15) Silene Calycibus Rl Globofis Ec. H. Ups. 110 
Govan Adonsp. 216. Cucubalus Cal. Gonicis ftriotis. H. Cliff, 
175. R. Legd. 448. Lychnis fylv. letifolia Calycibus ens 
dis ftriatis. C. B. Fis. 205. Lychn. fylv. fecunda. Civ 
Hift, I. p» 238. 

(15) Silene Cal, Frnâ. Conicis Bec. Hi. Ups. 110. _Lychm 
fylv. angufifolia , Cal. turgidis (triatis. C. B. Pir. 208. Lychn. 
glabra annua „ Fol. oblongis mucronatis &c. Morts. Hij, 
dl. p- 542: S. 5e Te 36. 6, 


Qqe 


U. DEEL: VII, STUK, 


612 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. __ Deeze beiden groeijen in Spanje. De eerfte 
Ae, komt ook in onze Nederlanden voor; de andere 
Hoos in Provence en de Levant. Beiden zyn het 
STUK. _ Taarlykfe wilde Planten. 


XVIL (27) Veldkaars, de Kelken Eyrond , glad en 


Silene B 
br: ze en Netswyze geaderd hebbende, 
ers Deeze, op Kandia groeijende, verfchilt van 


die van ’t voorgaande Geflagt , welke den zelf: 
den bymaam voert; door geen overblyvende 
Plant te zyn; door de kortheid der- Bloemblaad- 
jes , die paarfchachtig zyn ‚, met witte Meel. 
knopjes: den Kelk ftomp, de Bloemen knikken- 
„ de, met het Steeltje uit de Mik, korter zynde 
dan de Bloemzelf. 


xvir. _ (18) Veldkaars met de Bloemblaadjes rd 
ne. rand; de Kelken glad, Netswys* geâd 
fpitsen langer dan het Bloemfbeeltje ; de 
Steng gegafeld en geftrekt. 


XIX. 9) V WaldAlraars an 7 ba] Vrugt 
heet. kelken , die tien ruuwe hoeken hebben. | 
(20) Veld- 


(17) Silenz Calyc. glabris Sec. Lychn. Veficaria Cretict- 
Ditr. Elh. 427. T. 317. £. 409. Lychn. Cretica Bek 
ze, Calyce firiato purpurascente. ToURNr. Cor. 2 

(23) Silene Petalis emarginatis &c. Am. Acad. iv pe 314 
Silene Caule gn ‚ Flor. erettis fubfesflibus Be, 
„Am. Asad. 1. 58. 

(19) Silene od. Fruêtiferis pendalis inflatis &c. H. Up* 
Tog, Cucub. Flor, trig. ereêtis. H. Cliff. 170, 171. Visage 
hisfuta Sicula Sec. Dink. Elsb, 421. Te 312e É, 4040 


Ed 


D E C A ND RI A, Gig 


(20) Veldkaars met tienhoekige Kelken , de IV. 
Tanden zo lang als ’t Pypje, de Steng ke ae 
gegaffeld, de Bloemblaadjes tweedelig, Hoorp- 

STUK. 
Van deeze drie groeit de eerfte in Sparjes de xx. - 
rweede op Creta en Sicilie; de derde zo wel in Sine 2 Nee 
Duitfchland als in Sweeden, CAMERA RIUS Nagtbloe: 
heeft dezelve zeer fraay afgebeeld. De Kelken "5 
zyn zeer Lymerig of kleverig, metlanger Tand= _ 
jes dan in de overigen, zegt de Ridder. 


(ax) Veldkaars met Cylindrifche 1®ige Bloem- El 
en eene gegaffelde Pluim. Esen 


CHC. 

Dit Virginifche Kruid is van verfchillende 
Geftalte; hebbende de Steng fomtyds een Vin- 
ger lang in cen Bloemtuiltje uitloopende ; fom- 
tyds een Voet lang , aan ’t end in drieën ge- 
deeld , met het middelfte Stceltje altoos een=, 
bloemig. De Bladen zyn langwerpig of breed 
Lancetvormig: de Bloemen fchoon hoog rood. $ 


(ea) Veldkaars met uitgerande Bloemblaadjes , aerd. 
Eys 


(@) Silene Cal: decem -angularibus &c. Cucub. Cal. Fr. Eken.” 4 
ov, ereâis. H. Ups. 109, Fl. Suec. II. N. 389. Lychnis 
hotifiora. C: B. Pin. zos. Ocymoides Noêtiflorum. CA, Fort. 
109. T. 24. 

(21) Silene Calycibus Floris Cylindricís villofis, &c. Lych- 
nis Flore fisnpl. fpeciofo caccinco Ec. GRON. Wirg. 161, 7o. 
Lychn. viscofa Virginiana ng a coccineo f. M 
la Regia. PLUK. Alm. 231. ita 

(22) Silene Be ones, pen ovatis &c. R. Luzdh. 
47. N. 13. Viscago Amere Noêtiflora, Antirrhini folio. Di Lt 


Elth. f. 403. 
Qa 3 


_ 


U, Dasr, VIII, STUKe 


XXIII. 


XXV. 
Porzenfis, — 
Porche, 


614 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


Eyronde Kelken , driedeelige Steeltjes en 
Lanvetvormige Bladen met Kanthaairtjes, 


(23) Veldkaars die regtapftaat en ongehaaird sy 
met byna Klootronde gladde geaderde Kel- 
ken en ongeopende Bloemen, 


(24) Veldkaars met een gegaffelde gepluimde 
Stang , effene Kelken, zeer korte uitgeran: 
de Bloemblaadjes en gladde Lancetvormige 
Bladen. 


Deeze drie zyn naauwkeurig afgebeeld en 
befchreeven door DirreNrus, Zy -h 
de gewoone _ of twee Voeten. 
De eerfte oRderfcheidt zig door Bladen alsvan — 
“ Leeuwenbeks-Kruid ; de tweede en derde 
doordien de Bloemen wanriske zigtbaar en in 
de laattte dikwils zonder rand zyn, met maat 
vyf Meeldraadjes. De eerfte groeie wild in Vit 
ginie en Karolina; de tweede in Portugal en de 
Levant, de derde in de Zuidelyke deelen van 
Europa. 


(25) Veldkaars met. een rt gen 


(23) Silene crea levis , Calycibus fubglobofis &: Ä 
Ups. 112. Viscago Luftanica &cé. Dier: Elb. f. 406. 

(24) Silene Caute dichotomo paniculato , Sec. Viscago © 
vis inaperto Flore. Dirt. Eih. f. 407, 

(25) Silene Caule dickotomo paniculâto, Cal. ftriatis ; PE 
talis bifidis , Fel. lingaribus. An vas pracedentis, Am, Aah 
HE. p‚ 409, 


DE C AN D RI A 615 


de Steng , geftreepte Kelken , tweedelige IV. 3 
Bloemblaadjes en Liniaale Bladen. ed 


In Portugal nam LOEFLING deeze er H 
die de Geftalte van de voorgaande heeft, doch Zrigyria. 
fmaller is van Blad, een Plantje maar een Span 
hoog „ met Liniaale Blaadjes en Haairdunne 
lange Bloemfteelt jes, 


(26) Veldkaars , die regtopftaat en efen Me re 
met Ks lamad tienhoekige Kelken en EWeeszca, 
Deeze, wier Groeiplaats is op ’t Eiland Kan- 
„dia , heeft een gegaffelde Steng, met Lymerige 
slice en gladde Kelken; de Bloemen fchoon 
paarfch van Kleur. a | 
„C27) Veldkaars met tweedelige Bloemblaadjes ; > XXVI. 
een gegaffelde Steng „ ongefteelde Oxelbloe- ag 
men en gladde Bladen, 


Gelyk de geleerde Dir LENrus aan de uit 
hem aangehaalde Soorten, wegens de Lymeri- 


ine 


se 
(26) Silene ere@&a lavis , Cal. erettis EE &e. 
Viscaga Fol. infer. Bellidis, fuper. Tunicx &c. Dir. Eith. 


f. 404, 405. Lychn. Viscofà &c. MAGN- Peng 126. 

(27) Silene Poral. bifidis, Caute za Silene Flor, 
triftylis tec. SAUv- Mansp. 1 UAN Mfonsp. 217. GER. 
Prov. 415. Lychn. fylv. Viscof. altcra. C. B. Pin. 
zog. Lychnis fylv. 3. Crus. Hif?. I. p. 289- Muscipula Vis- 

c&ria five Lychnidis {pecies. J. B. {II p. 349. 


Qa4 


IL, DEEL. VIII, STUK, 


616 TiIENMANNIGE KRUIDEN, 


ge kleverigheid , welke aan de Stengen „ Bladen 
of Bloemkelken plaats heeft , den naam van 
nòobs: Viscago gegeven hadt, zo zyn fommigen ook ‚ 
STUK. om dat ?er fomtyds de Vliegen en Muggetjes 

Driewy- aan hangen blyven , Lychnis Muscaria of Mus- 
abel cipula genoemd geweest. Dien bynaam geeft de 
Ridder aan deeze Soott , welke mooglyk daar 
in vitmunt, CrLusrus verzekert zulks van zy- 
ne Vierde Soort, in Spanje waargenomen , welke 
de Toppen ‚zegt hy ‚ zo kleverig heeft , dat ’er 
Muggetjes , Vliegjes en Mieren, als met Lym 
gevangen, aan hangen blyven (*), 


Arona 


bp aan de ‘akken n gepaard. 


me 


… BS Die van den Ntceenie VAN ROYEN was 
een Afrikaanfche. De andere, van C USA 
groeit in Ooftenryk en Boheme, 


XXVIII. den Veldkaars met getropte Borfdelige Bladen, 
de bloeijende * 


xxix. _ (ag) Veldkaars miet getropte Bloemen aan den 
rmersâ. - 
Gerropte. top ; 
(*) Crus. Hif. p. 340, 342. Zyne Afbeelding komt m6t 
die van J. BAUmINUs, op deeze Soort door GERARD aange“ 
haald , overeen. Die, welke Lorer Wiiegenet » Kruid naem: , 
ftrookt nader met een der drie voorgsanden , of wel met 
“ de laátfte, welke de onderfte Bladen als der gm) de 
bovenfte als der Anjelieren heeft. Kruid. p. 
(28) Silene Fol, Fasciculatis Seraceis &c. % rags. 447* 
Ne 18. Eychnis fylv. bene foliis fimul junttis. C. B. Pim 
Ake ee fylv. oftava. Crus, Hijl. L. p. 290. 
Silene Flor. een faftigiatis &c. H. Ups. HO: 
maa Fol. Lanceolato-ovatis glabris &c. H. Clif. 172. R- 
LEugdb. 446. GOUAN Mdonsp. 217. GER. Prov. 415. ViscHBO 
Car 


TE 


DEC A ND BR I-Aer 7, 


+ 


E. tops de Bloemblaadjes niet ingefneeden; de BELG 
bovenfte Bladen Hartvormig en glad. ArDn Els: 


Onder de Duizendfchoonen is deeze van fons 
migen betrokken , om dat de Bloemen aan den zrigynia. 
top vergaard voorkomen : anderen noemenze 
kleine Konftantinopels, om de zelfde reden. Zy 
groeijen wild in werfcheide deelen van Europa 
en zyn in ’ Zuidelyke van Sweeden zeer ge- 
meen. De geftalte zweemt naar die der Kleine 
Santorie: de hoogte. is ongevaar een Voet: de 
Bladen zyn Meelig Zeegroen; de toppen der 
Steelen kleverig. Door de langte der Kelken, 
die eens zo lang als de Bloem zyn, munt dee. 
ze Soort uit , die ook als een Bloemplantje in 
de Hoven Ee make zynde een he 
Gewas, 

(30) Veldkaars met ropa prs uitge „X2 verd 

rande Bloemblaadjes ‚ronde Kelken en Lin. votes rie 
cel vormige Bladen, 


In deeze Soort en de volgende zyn de Ben 
den 


er Petalis duplo longiore, Flor. umbellatis. HALL. Helv. 
374: OFp. Dan. ss9. Lychn. viscofa purpurea latifolia levis. 
C. B. Pin. zos. Armerias Flos quattus. Dop. Pempt. 176. 
Muscipula f. Armoruia altera & Armerius Flos 3. Dodonzi. 
LoB. fc. 454. 

(3o) Silene Flor, ereîtis Petalis-emarginatis &c. FL Szec. 
367. Lapp. 183. ne Alpina glabra. C.-B. Pin. 251. Prodr. 


118. Orp. Dan. T. Raj. Hij. 1co3 ‚tor. Auricula Mu- 
rs aj erg }- a Ef. zr p« 260. B, Car. Holoft. Alp, 
Gram B. B. Pin. 2 io. Prodr. 

Qa 5 


II, DEEL, VUIL STUK 


618 _ TfENMANNIGE KRUrDeEN. 


IV. den zeer fmal en Grasachtig , inzondetheid 5. 
MA wanneer dezelveop'befchaduwde plaatfen flat, 
N vie Het Kruidje geeft Stengetjes uit van maar een 
STUK. _ Handbreed hoog en groeit op Rotfen der hoo. 

en ks ge Gebergten van Ooftenryk en aan de’ Gren: 

zen van Switzerland. 


en (31) Veldkaars smet byna eenbloemige ‘Stenget- 

xi rbe jes ‚ de Bloemfteeltjes-zo lang als die; de 

en ve Bloemen tweeflagtig en Vrouwelyk ; de 
Bloemblaadjes tweedelig. 


Op de Krytbergen van Vrankryk en Talie 
groeit. deeze „ die volgens lanen de Steens 
breeke der Ouden -zou-zyp.- De Stengen zy 
maar een Vinger hoog. « 


‘“xxxin (32) Veldkaars met byna eenbloemige nee 
Wrolige Stengetjes en Lancetvormige Wollige Bla 
den, zolang als de Kelk. 


Op de Alpen van ’ Wallifer- Land en Pier 
mont groeit deeze volgens ALLIONI EEL 
Jaag Plantje , met leggende Houtige Stengetjes 
van een Handbreed lang , en Lancetvormige. 
Wollige kleverige Blaadjes , hebbende opftaan- 
de gefteelde- Bloemen, die by nagt rd 

(33) V 


€31) Silene Caulibus unifloris &c. Caryophyil. sexifragis- 
€. B. Pin. arr. Saxifraga antiq. quibusdam. J.B. Hif- ui. 
P- 338 Lychn. minor Saxifraga. SEG. Ver.43rT. Óf. Ee 

(32) Silene Caul, Mmbunifloris decumbentibus. Lychn- Pi” 
mila faxatilis Alpina &c. Am. Acad, 1. p, 158. Lychnis PE 
zitiama pinguis e Carfica. Moe. Jus. T. 34? 


D EC AN D RIA == 


(33) Veldkaars die geen Steng heeft en als 
neergedrukt is > met witgerande Bloem- 
blaadjes. 


Op de Laplandíche » Ooftenrykfe „ Switzer- zen 
fche, Pyreneefche Bergen, groeit deeze Soort, a: maer 2 


die voorkomt in de gedaante van Mos, 
zelfde Kruidje vindt ool 

bergen in Prinsdom Wales in Eogeland, vol- 
gens DirLLENius, die ’er eenfraaije Afbecle 
ding van geeft. Het verfiert de Bergvelden in 
Lapland ongemeen, met zyne paarfche Bloem» 
pjes; hoewel men het ook met witte aantreft, 
Het zelfde heeft plaats op de Rotfen der Alpen 
in rbe die als met een Tapyt van dit 


CREED 


In dit Geflagt is de Kelk vyfbladig uitge- 
‚breid, met vyf tweedeelige Bloemblaadjes ; het 
Zaadhuisje eenhokkig veelzaadig. De meefte 
Soorten gelyken naar Muur en de gezegde Kelk 
doet de Bloempjes zig gefternd vertoonen , waar 
van de naam. Het bevat ’er agt, meest Euro- 
pifchen, als volgt. 


(1) Stern- 


1) Silene acaulis depres Peralis emargiastis, Ogp. Dan. 
'T. 21. Silene acaulis. Al. Zapp. 184. Fi. Sec. 368, 387, 
HALL. Helv. 375. Lychnis Alpina pumila Folio Graumineo. 
‚C° B. Pin. 206. Dirt. Elh. pe 206. Muscus Alpinus Lych- 
nidis fore, y. B. Hit, ill, pe 767 


H, DEEL. VI. MUK: 


Het, ng 


620 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


„IV. (1) Sternmuur met Hartvormige gefteelde Bia- 
Ar ne den „de Pluim beftaande uit Takkige Bloem- 
Hoorp- fleeltjes. 

STUK. 


In veele gedeelten van Europa komt die ale 
Str lerhoogfte Muur in de Bosfchen voor. EMen 
B vindt het ook, in onze Nederlanden, hier en 
daar , op belommerde plaatfen. De verfchillen- 
de Vrugtmaaking niet alleen „dewyl het gewoo- 
*zie ne Muur flegts vyf Meeldraadjes heeft *, maar 
blade-245: inzonderheid de grootte onderfcheidt dit Gewas, 
het welk Stengen heeft, dikwils van meer dan 
een Elle hoogte en Bladen als die van Glaskruid 
of Nagtfchade , Op de’ kanten gegolfd en als % 
ware eenigszins ui Orgenockt De} aden zyn, 
gelyk in * gewoone Muur, gepaard ; de Dog 

men hebben altoos tien Meeldraadjes. 


ee (2) Sternmuur met Eyronde ongefteelde Bla 

Gegaffeld. den, een gegaffelde Steng „ eenzaame Blo- 
men en omgeboogene Vrugtfteeltjes. 

(3) Stern- 

Es Ga) Stellaria Fol. Côrdatis petiolatis Sc. Sy/. Nat. Xl. 


Gen. 563. p. 311. Vig. XUII: Gen. 568. p. 352. GORT. Belg: 
P- t21. GOUAN Monsp. 218, KRAM. dAuflr. 124, Fl. Su 
z. N. 391. Aline althsfima Nemorum. C, B. Pin. 250. Als 
montana Hederacea maxima. CQqL. Eepbr. I. p- 289: Te 
290. B, Alfine montana latifolia , Flore laciniato. C. B. Pit. 
zso. RuPP. Jen. 109. Als. Fol. Gord, Petalis bipartitis- 
Har. Helv, 336, se majet. Dop. Parmpt, 29. Alfine 
maxima. LOB, Ze. 4 

(2) Szeljaria eng ovatis fesflibus; Caule dichotomo &c» 


2D: mt wennen 6, Gar 


(3) Sternmuur met Lancetvormige fyn getande nk 


Bladen en vyfdeelige Bloemblaadjes, nd 


Van deeze twee groeit de ecrfte, zegt L, een 
NAUS, op de Switzerfche en Giberiithe Alpen, _ ur. 
de andere in Siberie. Deeze heeft, volgens giparia 
AMMAN , fmalle langwerpige Wilgenbladenstraalend. 
en eene witte zeer fyn gefnipperde Bloem, 


(4) Sternmuur met Lancetvormige fyn getande  1v. 
Bladen en tweedelige Bloemblaadjes. ‘Oogen 
Oost. 
(5) Sternmuur met Liniaale effenrandige Bla- Vv 
Grarinea. 
den en gepluimde Bloemen. É Grasachtig; 
Deeze twee Soorten „ in onze Nederlanden 
zo wel als in andere deelen van Europa , tot 
zelfs ì in te: Provence, op. ei 


(3) Swellaria Fol. Lanceöltie Getrulacis, D peralis däinque- 
wi Alfine Sax: ere me) et oblongo Salicis folio 
&c. AMM. Rath. 
(4) lens fa ree ferrulatis, Petalis bifidís, 
_ AlGne foliis Lanceolatis. He Clif. 172. Fl. Succ. 371, 392. 
Gort. Belg. {rzr. KRAM. Auf?r. 124. Car. Holofteus Ar- 
eerd majore..C. B. Pis. 210, Holofteum Ruellii. 
Log. Íe. i 
(s) an Fol, Linearibus integerrimis &c. Aline Fol. 
Linearibus Fl. Zapp. date. Belg. H. Cliff. 172. R. Lugdb. 
449. GOUAN Mfonsp. 218. GER. Prov. 403. Car. Arvenfis 
glaber Flore minore. En B. Pie, 2io, Gramen floridum mi- 
hus. TAB. Zes 232. B, Alfine Folie Gram. ânguftiore palus- 
tzis. DILL. App. 69. y, Car. holoftens Alp. anguliifolius. C. 
B. Pin. 210. Prodr. 104. N. 6. 


IL. Daër,. VIII, STUSe 


622 TIENMANNIGE KRUIDEN 


IV. vogtige plaatfen „en veelal in of onder ’t Gras 
AFDEEL: grocijende „ hebben den naam van Oogentrooste 
oord Gras ‚ als naar de Euphragia, in eenig opzigt,’ 
STUK. _ gelykende, bekomen, De Engelfchen noemen ’ 
- „preer-Stitchvon, Ryrerrrus hade ’er den naam van 

Holofteum aan gegeven, als ware het den Ouden 
dus bekend geweest. 

In * Gewas is een aanmerkelyk verfchil tus- 
fchen beiden, doch- zo veel niet, of fommigen 
hebben het waor Veeleheidenkeden aangezien , 
zelfs van het Water- Muur. De eerfte ; die het 
Groote Oogentroost - Gras genoemd wordt, 

‚fchynt door het Middelflags aan de tweede of 
het Kleine Wranger Men. ISON geeft van 
die met met groote en kleine oemen dezelfde Af- 
‘beelding en van beïden komen Verfcheidenhês 
den voor. Het Kruid heeft Knoopige Stengen, 
bezet met breeder of fmaller, fpitfe Grasachtis 
ge Bladen , die in het Groote eenigszins ruuw 
zyn. De Stengen ‘kunnen zig op zig zelf niet 
Overend houden, maar hebben eenig Steunzels 
t zy van Kruiden of Heeftertjes, noodig, In 
het Kleine zyn de Bloemen Pluimachtiger ; aan 
den top vergaard ; in het andere meer Ver- 
fpreid; in beïden Sterachtig, zo door haare ge- 
Ípleeten Blaadjes als den uitgebreiden Kelk. | 
Het Zaad is klein als Geerst. 


Nij, (© Steramuur met-langwerpige Bladen en 5 
Ceraftides, na tweebloemige Steeltjes. - 


mig. 
5 (6) Stellaria Fol, oblongis , Pediculis (uobiflorise Fl, Sat. 
Il. N. 394. 


D EC A ND RT A” 623 


) Sternmuur met. Elsvormige Bladen, byna IV: 
tweebloemige Stengen „ uitgerande Bloem- ÄFDERL, 
blaadjes ; langwerpige Vrugtbeginzels en Hoorps 
geftreepte Kelken. im 


Op de Laplandfche Bergen komen deeze bci- Serie 
den voor. De laatfte is zeer klein , en heeft de Twekbloe: 
gedaante van Vetmuur. De Wortelbladen zyn "Ss | 
Elsvormig , hoopswyze- vergaard en geeven 
Draadachtig dunne Stengetjes uit, van een Vin- 
ger lang , ten grootften deele naakt, van boven 
in. twee Bloemfteeltjes gedeeld , met getuilde 
Bloempjes. Een dergelyke hecft SEGUIER; 
in't Veroneefche , waargenomen. 


‚£, DE „met SpatelaËhtige Bladen, een _ var. 
op Id geht et ke Spaai. 

Ber fb Takjes eu witgerande Bloemblaadjes. fs 

Dit Plantje , dat-in Spanje oollenk, heeft 

Stengetjes van een Span hoog, die: Haätiig ZYN, 

zo wel als de Bladen. De Bloempjes-zyn vaa, 

melyk-groot ‚-Klokvormig, met de Kelken kle. 

verig ; gelyk het geheele Kruidje. De Meel. 

draadjes zyn wit ‚zo wel als de Bloem ; de Meel. 

kgopjes blaauwachtig. Ar È- 


5 


( 7) Stellaria Fol. Subulatis „ Scâpis fubbifloris Ds FL 
Suec. 1. N. 395. Sagina Ramis ereûlis bifloris. FJ, 
‚As8. Oep, Dan. T- 12. Maehringia Scapis, bifloris. ri 
1 ‚N. 316. Alfine Polygonoides Sc. SEG, Per. Ile pe 177- 
4 br Ie Arefaria Fol. Subulatis &c, „Ams. „Mead. 1. 


ir )- Pie Fol. eraa Gaals eeeo biído, Ramis 
alternis » Petalis em: 
U den Vil vi 


Gag TIENMANNIGE KRUIDEN, 
IV. ÂRENAR1A Zandmuur, 


EL. 
pe  Verfchil van dit Geflagt met het voorgaan. 
srux, _ des beftaat inzonderheid daar in , dat de Bloem- 
Lier blaädjes onverdeeld zyn; ’t welk een blykbaar 
Kenmerk uitmaakt, Voorts hebben de vyfen- 
twintig , meest Europifche Soorten „ die hete 
zelve behelst, altemaal eene meer of min Muur- 
achtige geftalte, zo wel als die van ’t voorgaan- 
de, Veelen hebben de Groeiplaats op dingt 
den , waar van de benaaming. 


L (z) en met gonne: Jbitfe Gi 


Madi „Man gent ede ii. ‘onze 5 Vee Duinen 
op verfcheide plaatfen, als ook op de Stranden 
van Vriesland -en elders , byzonderlyk in de 
Noordelyke deelen van Europa, groelt „gê- 
meenlyk- Zee - Porftlein ; om dat zy rondachtige 
dikke Blaadjes heeft, byna als die van ’t:bekene * 
de Kruid, dat wy Porfelein heeten. Overvloe- 
dig kemt zy voor ; aan den voet der Laplandfche 
Bergen, daar die afloopen in den Noorden Oce- 
aan. LinNsus vondt dit Kruidje op * Strand van 
Oeland, dat in de Oostzee, tegenover Kalmar, 
aan 


phium maritimum Portulace folio. Buxs. AZ. IUI: p. zji. 
<Anthyllis maricima Lentifolia. Comm. Holl. 11. REIG: Ge 
Wan. 121. 


Bere UIBERSEEKE Oz: 
tan de Kust van Sweeden legt. Het vält ook IV; 
op de Pruisfifche Stranden en is door den Heer 
Lorser afgebeeld, Hoos 
Dit Plantje heeft kruipende Wortels, waar? Ure 
uit veele laage. Stengetjes fpruiten , kruislings 7 hed 
bekleed met Blaâdjes , als gezegd is, ea op den 
top vry groote Bloemen draagende, zegt RE 1- 
GER, die het by Dantzig heeft waargenomen. 


(2) Zandmuur met Eyronde gekielde , omge- tt. 
kromde , viervoudig gefchubde Blaadjes. Sagan 


Veele enkelde Stengetjes van een Vinger hoog Vierkanzig 
“heeft dit Kruidje en draagt een gefteeld Hoofd- 
je, doorgaans van vyf of minder Bloempjes , in 
een ‚vyfbladige Kelk begreepen » .zynde het 
ppig. Hetgrocit, 
meiste als volgende, in de Zuidelyke « 
_ van Europa, hier en daar op de Bergen, 


(3) Zandmuur met flomp Eyronde Blaadjes, it 
leggende Stengetjes en tweebloemige zyde- re 
lingfe Steeltjes. | mig. 


(4) Zandmuur met flomp Eyronde Blaadjes eh Iv. 
eén zydelings tweebloêmig Steeltje. —_ Dic Zeares 
(2) Arenaria Fol, ovatis , carinatis, recurvis quadrifariam mig 
imbricatlss ete Sct Sazarilis Ericefolius ramofus repens. 
C … Prfodr. 12s. BuwS, XI, 135. B; Gypfophila 
aggregata, i. be Sar, MAGN. Afonsp. 53. T. s:GERs Prov. 405. 
3) Arenaria Fol. obovatis obtufis &e, Alant. 71: Avenaria 
Câule rêto proftfato, Fol, ovaris. HÁLL. emend.4e Ne 198. 
{4)- Artnaria Fol, ovatis obta@ss, Pedunc, laterali bifioto: 
Garn. Sid. IV. p. 159, 
e Rts 
NH. Daer, VIlÍ, Srum, 


626 TIENMANNIGE KRUIDEM 


IV, Dit Siberifch Kruidje heeft ook het Draade: 
ArDEELe „chtig Stengetjeeen Vinger hoog, mer gladde 
Henn: Blaadjes , uit wier Oxelen de en 
STUK _ voortkomen, 


drie (5) Zandmuur met Eyronde fpitfe gefteelde ge- 
trinervia. ribde Blaadjes. 

Prieribbig. 

A (6) Zandmuur met. Eyronde geribde Kanthaais 


paste rige Jpitfe Blaadjes . 


Van deeze twee komt de eerfte, die Muur 
met Weegbree - Bladen genoemd wordt , in de 
Bosfchen van Europa, als ook in ons Land, 
voor : de andere groeit op de Hemelhooge 

ten aan de Grenzen van Switzerland, 


Ge 
Duitfchland en Italie. 


VIL. (7) Zandmuur met Eyronde glanzige bna 
mend V leezige Blaadjes, een kruipende Steng en 
landíche. eenbloemige Steeltjes. 


“Op de Balearifche Eilanden, in de Middel- 
landfehe Zee, is deeze Soort waargenomen, die 
de Stengetjes maar een Duim hoog heeft, zyn- 


de dus ongemeen klein en als een middelfla5 
tuss 


(5) Arenaria rol. @vatis acutis petiolatis nervofis. H. Cliff. 
173. Pl. Suec. 374 , 397. Re Lugdh, qs1. GOUAN  Monspe 
GER. Prov, 404. Aline sro folio, J.B. Hit. ML Pe 

364. OED. Dan, 329. Fl, Belg. 12 

(6) Arenaria Fol. ovatis nervoûis zes acutis. OsD, Dat 
346. Aline Serpilli foiio multicaulis & sanleibon. seg. Vire 
Ep. ast. Tes fs. 

(7) Arenaria Fol. ovatis lucidis iben Sf. Nat 
zi, Tom, 3. App. Pp. 230. 


D Ee AN DR TA _ 627 


tusfchen het Kanthaairige en Veelfteelige Zand, IV; 
muurz welk laatfte , hier volgende ; door Ge<®" rrennd 
RARD flegts als een Verfcheidenheid van hektioomms 


msn wordt aangezien, proe 
Trigyniët, 


(8) Zandmuur met Eyronde ongeribdê, onge- PA 
fteelde , fpitfe Blaadjes; de Bloem grooteraiken 
dan de Kelk, nn is 


Deeze, die de Bloem zeer groot heeft, groeit 
op de Switzerfche Alpen en de Pyreneen. De 
Heer Harren heeft ‘er de Afbeelding van 
gegeven, 


(9) Zandmuur met byna Eyronde, fpitfe, 
onge efbeelde laadjes 3 3de Bloem korier dani 


„de 
Kn eh 
—_% Getal der madass en do 
ze Sooft, die in de Tuinen , alwaar zy ook 
veel wt ‚ zo zeer naaf het Gemceene 
Muur gelykt, dat het te verwonderen is, hoe 
de 


gr 


(8) Arenaria Fol. ovaris Enerviis fesfilibus acutis &c. dwi. 
Acad, 1. p. 162. N. 115. Alne Fol, Lanceolatis &c. HALLe 
Helv. soo. T fe 3 

(5) Areharta Fol. Gabövâtis acutis fesGilibus Sc. Fl. Belg, 
taz. FJ. Saec. 3973 : 398. KRAM. Aufir. Tag GOUAN Monsps 
zis. Hl. Clif. 173. Re Lugdb. 451. Alfine minor multicau* 
lis: C, B.” Pin, ast. Alfine minot. Fuêmê, 23. Als. sttïtioë 
Fuchfii. Lôs. Jeon. 461: Alfine minima. Dop. Pempt: 304 
B. Alûne minot Lint Capitulis. C.B. Pins 251: Alûne Fols 
Lanceelatis „ Petalis integris, Calycis magnitudine. HALks 
Heiv. 389. 

Rr 2 

II, DEEL. VIII STUK. 


6:85 — TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. de Ridder deeze Onkruiden zo wyd van ele 
AFDEEL. Kander heeft afgezonderd (*). Het tegenwoor- 
Hoorp- dige valt echter op Muuren en fchraale woefte 
ptn plaatfen , zeer klein; als de Stengetjes , volgens 
wige. den Heer HarLrEr, maar vier Duim lang 

hebbende , op den Grond verfpreid, Takkig en 
bezet met hardachtige , een weinig ruige, fpitfe 
Blaadjes :- de Bloempjes uitermaate klein en 
niet grooter dan de Kelk. De Afbeeldingen 
van WEINMA NN, door hem aangehaald (})> 
verfchillen zeer van die van Logeren Do- 
DONEUS; in welken dit Kruidje, zo als het 
in de Hoven en ‘op vette Gronden ien 
fchync afgefchetse KE Den 


x. a (40) Zandmuur met Lancetswys’ Elsvornige 


rond, Kanthaairige Blaadjes , de Takjes byna 
Ne driebloemig ; de Bloemblaadjes flomp enge- 
Jireept. 


In de Zuidelyke deelen van Europa groeit 
deeze , die opftygende ronde Stengetjes heeft 
van een Handbreed hoog, met Geneverboom- 

a 


(*) Zie bladz. 245 , het Gemene; bladz. 620 ‚her Groote en 
thans hier het Kleine Muur ; den HALLER beter, mymS 
oordeels, altemaal onder den Geflagtnaam Alfine begreepen 
en in Rangen onderfcheiden heeft ; gelyk Lannseus met de 
Valeriana en anderen heeft gedaan. zie het voorgaande VIL- 

TUK , bladz. 135. 

(}) Aruidboeh. Tab. N. 77 a, 

(ie) tt Fol. et reen Citiacis be Mart, 
243, 


Die CC AON-D RIE db 


achtige Blaadjes en ruige driebloemige Steeltjes; _ IV. 
de Bloemblaadjes eens zo lang als: de Kelk, aren 
et Hoorp- 
(11) Zandmuur mat Liniaal - Lancetvormige , srura 
ruuwe Bladen, en zeer lange, leggende, _x1. 
onvrugtbaare Stengetjes, Edda 
Deeze Soort , die op de Bergen der # Zuidelyke mend. 
deelen van Vrankryk groeit , heeft de Bloemblaad- 
jes , volgens de Waarneemingen van den Heer 
MONNIER , eens zo lang als de Kelk. De 
Bloempjes zyn zeer groot; de Zaadhuisjes han- 
gen nederwaards. 


(12) Zandmuur met Drantachanse Bladen en 
Vliezige Scheed dmaaken li 


Deeze , die rood ge | egens de 
Kleur der Bloemen , komt in benee Oetant 
te als de Spurrie , met eenigermaate gekranfte 
Blaadjes, zo in de Weid- als"Akker- - Landen, 

hier 


(ir) Arenaria Fol. Lineari- Lanceolatis fcabris Sec. Ame 
Acad. IV. p. 272. Alfine Fol, Linetribus acuminatis &c. 
MONN. Obs. 27. 

(13) Archaria Fol. Filiformibus &c. FL Belg. r2a. Fl, 
Sui. 376, 399. GOUAN ar 218. &, Campeffris. Alfine 
Spergule facie minor. C. B. Pin. zs1. Prodr. 119. Polygo- 
num Fol. Gram. Spergulz aster Logs. Prusf zo3. T..63. 
B. Marina. Arenaria Fol. Linearibus longitudine internodio- 
rum. H. Cliff. 173. Re Lugdb. 451. GRON. Virg. 161. Spee 
gula marina notlras. RAJ. Hi. 1e36. Aline Spergulz facie 
media. C. B. Pir. 251. KRAM. Auftr. Pas. Alfine penrafte- 
mon, Fol, Vaginis ad exortum fqualenribus. HALL. Helv, 


Rr 3 
IL. DEEL, Vill, STUÉe 


630 TIENMANNIGE KRUIDEN) 


IV. hier en daar, door geheel Europa, voor, Die 
eme aan Zee, en in ’t byzonder ook aan de Stran- 
Hoorp- den van onze Zuiderzee , by den Muiderberg 
SPee en Harderwyk groeit, Zie- =Spurrie genaamd, in 
kad welke de Heer Kar Mm by Abo in Swee- 
“den maar vyf Meeldraadjes heeft waargenoe 

men, verfchilt bovendien. eenigermaate van de 
Land - Soort welke zekerlyk tien Meeldraadjes 
heeft (f). Deeze groeit aan de kanten der Bouw- 
landen, te Heemze in Overysfel ; als ook by Franc: 
ker in Vriesland en elders „ zegt. de. Heer pE 
GORTER. 

_De an athiaintes oppeli S sn ‘beide 
RE dienst he Oe “Takkige Plant 
—_hoA el zyn , “ends den Grond A met de 

Stengctjes rykelyk een Vinger Jang; vol Knoop» 
jes; fomtyds met blaauwe , fomtyds met paarfch: 
achtige zeer kleine -Bloempjes en. Hoofdjes als 
de Spurrie, Sommigen hebben dezelven „tot, het 
Duizendknoop betrokken, 
Ei (13) Zandmuur.met Liniaale Wigezige Blaadjes» 
med; Vliezige Stoppeitjes en ruigachtige Stengen. 


Ja Dunfchland en Vrankryk groeit, volgens 
Linneus, deze, die paar het Roode Zeer 
Zande 


media. 
Middelflag. 


(f) De Heer HALLER tvte!t dezelve wel pentafie; doeh 
zegt in de befchryving duidelyk , dat zy tien ET 
heeft: zo dat dit een Drukfeil moet zyn. 

(13) Arenaria Fol. Linearibus Carnofis &c. Aren. gererie 
folia verna. Eet Jen. 1. p. 11 Et rk dl PILL. 

Gies. 46. bb WE Car VED „TT. 4: MORIS: 
Blas. 228. pe ne Spergulz 78 minima, Ae en 
5 Jae. Par. % , 


ú 
Dern CAN EDER 1 A 631 


Zandmuur zeer gelykt, doch minder Takkig is; IV. 
hebbende de Bloempjes wit en de Zaadjes met “*DEELe 
een Vliezigen rand. Hier dekt de Kelk het hal- Hoorpe 
ve Zaadhuisje, even als in de voorgaande Soort, “TPE 
De Bloempjes ontluiken te twaalven, doch in "52" 
die te negen Uuren, 


(14) Zandmuur met half Cylindrifche Vlieezi- ee 


ge flompe Bladen, Lancetyormige Bloem- Bavarica, 
blaadjes , en de end-Steeltjes byna twee- Beierfch. 
voudig. 


In Beijeren en op ’t Gebergten Baldo, in ’t 
Veroneefche , is deeze waargenomen ; zynde 
een dergelyk Plantje als de voorgaanden. 


G 5) Zandmuur met Liniaale Bladen , Borflen 
„lige Wortelbladen , een ruigachtige e Pluim ey pl 
en Lancetvormige Bloemblaadjas. : ls 


(16) Zandmuur met Elsvormige Blaadjes ,- xvr. 


Saai, 
86 Steenlie- , 
d. 


(14) Arenaria Fol. femicylindr. Carnofis obtufis &c. Am. 
Acad. IV. p. 515. Alfine Alpina Fol. teretibus obtuûs, Fle 
alba, SEG. Veron. 1. p- 429. Saxifraga Bavarica. RA). Hift. 
1933. 

(15) Arénaria Fol. Linearibus , Radicalibus Setaceis Sec. 
Mant. 71. Alline Orient. Caryophylli folio Fl. parvo albo. 

OURNE. Cor 

(16) Bau ie Subulatis; Caul. Paniculactis &c, Gukrr. 
Stamp. II. p. 281. GOUAN Monsp. 219. Als. Sâxatilis & muls 
tiflora , Capillaceo folio. Vartr. Par. 7. T. 2. t. 3. HALL. 

Opuse. 213. Als. Saxotilis Laricis folio. T. Hert. Bonsp. 15. 
T. 1r,-Ais. Câr. teauifolia. Prum. Alm, 22. T.7ef, 3 An- 

Rr 4 thyl- 

II. DEEL. VIII STUK. 


IV, 
es ad 


Een rD- 
STUK. 

Driewy- 
f wize, 


632 TIENMANNEICGE KRUIDEN. 


gepluimde Stengetjes en flomp- Eyronde 
Kelkblaadjes. 


Deeze Soort is door veffcheidene, doch al- 
lerfraaist door den fchranderen VAILLANT, 
in Plaat gebragt , die dit Kruidje , omftreeks 
Parys gevonden , omftandig befchryft. De Heet 
MaALLER zegt, dat het in Switzerland. alwaar 
het, zo wel als in Duitfchland en in Siberie , 
groeit; zeer veele Takkige Stengetjes heeft , van 
drie Duimen langte , met gepaarde en dikwils 
getropte , fmalle puntige ‚ doch niet fteekende 
Blaadjes. De wi komen op den top; 
Kroontjeswyze » voort en maaken dit Plantje , 
dat ”er op alle Bienschpe “praten der AL 


pen gemeen is, niet onaartig. 


… XVI 
Arenaria 
Verna. 


Voorjaars. 


(17) Zandmuur met Elsyormige Haan N 


pluimde Stengetjes en gefpitfte gefbreepte 
elken. 


Deeze , die op de hooge Bergen der zink 
ke deelen van Europa groeit, verfchilt, zo wel 
als de Vyftiende Soort, van het Steenlievend 
Zandmuur weinig ; dan in het gemelde en in 
grootte, Het Gipsminnend, in de Levant door 
TOURNEFORT gevonden , heeft de hie. 


thyllis Lychnitis annua. BARR. Jc. 530. Als. Fol. conjugatis. 
linearibus, Petalis integris. HALL. 389 

e (17). Arenaria Fol. ir Caul. Paniculatis &c- Mant: 
72. Alfine glabra tenuisf. fol. Herm. Par. 12. Ta za 
puljla pulchso Flore tenu; de Raj. Hil. 1033 


k 
DEZE KEN DRT A B. 
gen half Voet3 dit Voorjaars -Zandmuur heeft IV. 
dezelven- naauwlyks een Handpalm hoog en “Sr 


geer Haairig. De Bloemblaadjes zyn, in’t eer- Hoöid 
fte, wel driemaal zo lang als de Kelkpunten, STUE 


_(18) Zandmuur met Elsvormige van onderen , bp 
flekelige Blaadjes. zie AEN 
stekel lige 


(19) Zandmuur met Elsvormige Doornachtige , 
Blaadjes „opftaande Stengetjes , geftreepters. 
Kelken en langwerpige Zaadhuisjes. Ge dn” 


XIX. 
Juniperie 


(ao) Zandmuur met Elsvormige Blaadjes , een 
Tenui saife ha. 
gepluimd Stengetje, opgeregte- Zaadhuise Dunvladig, 
jes en de serrie Lancetvormig ; 
korter dan de Kolk, 


de En] 


ite hemmen in Ostialde wt Jamain 
met elkander en met de voorgaanden overeen. 
Zy groeijen in de Zuidelyke deelen van Eu- 
ropa. De laatfte heeft de Kelkblaadjes zeer 
gefpitstof gebaard, van onderen met twee groe. 
ne Streepjes : de Bloemblaadjes maar half zo 
lang: de Bladen by ’t Voetje famengegroeid. 


(er) Zand- 


(18) Arenaria Fol. Subulatis fabtus hisnidis, - 

(19) Arenaria Fol. Subulatis Spinofis &c, Arenaria Fol. 
Linearibus ereêtis , fubtus blik &c. GERe Prov, 405. T. 
15. ke Ta 
(20) Arenaria Fol. Subulasis;, Caule paniculato &c. GOTAN 
Alonsp. 219. Arenaria Fol. fubulatis &e. GUETT, Stamp. IT. 
Pp. 282. Aline tenuifolia. J. B, Fijt, MI. p. 364: VALLL. Par. 


7. Te 3. 6 I. 
Rr s 
IT DEELe Ville STUK, 


634 TIENMANNIGE KRUIDEN, 
\ 


IV. (er) Zandmuur met Borflelige Blaadjes, het 


Keri Stengetje van boven byna naakt „ de Een 
Hoorp, ruigachtig. 
STUX, 

XxI. Op Bergachtige plaatfen in Switzerland , als 


Laricifoiia. ook by Geneve , Parys en Montpellier „ ‘groeit 

dg deeze , die Alpifch Muur met Biesachtige Bla- 

e den van C,‚ BAUHINUS genoemd wordt, 

zynde door zyn Broeder , onder den naam van 

Muizen - Oor met ecn fraaije Bloem en zeer fy- 

pe Blaadjes,zo HAL LER zegt, wel afgebeelde 

VAILLANT noemtze Lychnoides die overblyft, 

met Geneverblad. Uiteen langen Houtigen Wors 

tel brengt zy. Stengetjes voort van een half Voet 

hoog, met zodanige doch flappe Blaadjes en 

Bloemen op den top, die wel een Duim breed 

zyn; *t welk iets byzonders is in dit Geflagt. 

Hierom is de gezegde Afbeelding, de eenigfte 

k, welke men ’er van heeft, beziens- 

waardig. Het Kruidje groeit in de Kloven der 
Steenrotfen. 


XXI. (e2) Zandmuur met Liniaale opgeregte aange 
forse rukte age en langwerpige ein 
Kelken Van 
(aí, 7 as Fol. Setaceis , Caule fuperne nudiusculo &c- 
GOUAN Alonsp. 219. Alfine Fol. Fasciculatis &c. HALL: Hels. 
288. Alfine Alpina Junceo folio. C. B. Pin, 251. Prodr. 108: 
Lychnoides Juniperi folio perennis. VarLL. Paris. 131 
(22) Arenaria Fol. Linearibus etettis oppresûs &c. Am 
Acad, IV. p. 315. Auticula Muris pulchro flore Folio tenuis 
imo. J. B. Hift. 11. p. 361. Car. Saxatilis togh, 
_xis folio et facie, Buns. ne” 129. 


Dre axPpR Iii. 635 


Van de voorgaande Soort is de Kelk; IV, 

LiNN=us zegt ; langwerpig, geftreept , pri Arnen, 
rond en ruigachtig: zo dat hier zo, wel die van oor: 
J. Bauninus kon thuis gebragt worden, als °T 
tot dezelve , en de naaktheid der Stángetjes van 
boven toont dat *er geen verfchil in-zy. Ook 
hadt die Autheur het Kruidje op de Bergen om- 
ftreeks de Stad Geneve, niet op de Ooftenryk- 
fe Alpen, gevonden, waar de Ridder de Groei- 
plaats ftelc van deeze. 


ols yd, 


23) Zandmuur met Elsvormige Blaadjes een _xxun. 
opftaand geftrekt Stengetje , getropte Bloe- Bit? 
men en zeer korte Bloemblaadjes. ta. 

Getropt. 
cllier groeit deeze volgens Govan, 
ENNAUS: 3e een Jantes Kaoidie. 

er het: Grei een Handbreed hoogen ge- 

fpitfte opftaande Blaadjes; de Bloemen getropt; 

op korte Steeltjes 3; de Kelk uit. lange fpicfe 

Blaadjes beftaande , met uitermaate kleine Bloem- 

blaadjes: zodat deeze Soort hier niet behoorlyk 
geplaatst is: want daar op volgt het 


(24) Zandmuur met platte Elsvormigegeflrek- sx. 
te Blaadjes , getropte Wartelblaadjes en Oren 
eenbloemige Stengetjes. Grootbloes 

mig. 
Dat 

(23) Arenaria Fol. Subulatis , Caule ereto flriko, Ec. 

(24) Arenaria Fol, Suhulatis planis fizictis &ec. Alfine unie 

flora et grandiflora. Fol. acuminatis, Petalis integtis, ALL: 
Pedern. 49. T. zo. fak 


II. DESLe VIII, Srume 


636 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


Dat ín Grootbloemigheid overeenkomt met 


IV. 
ma oe het Lorkebladig en Geftreept Zand - Muur, 


Hoort 
pen 


ww 
ei 


vlaichila. 
dig. 


doch daar van verfchile , doordien de Bloem- 
“blaadjes onverdeeld zyn. Het heeft de Kelke 
blaadjes breeder dan die aan de. Steng, met 
verfcheide Streepen en ftyf : de Zaadhuisjes lange 
werpig , van langte als de Kelk. Ook was hiet 
van eene Verfcheidenheid ,met een drieb! koen 
Stengetje, den Ridder toegezonden. 2 


(25) Zandmuur met Elsvormige Blaadjes, laag 
Heefterige Stengetjes en dubbelde Bloemen. 


‚ de Zuiendg, deelen s van Europa komt s 
s den Ridder, dit Kruidje voor ; dat kor- 
Ee evene Brerhivvende Stengetjes heef met 
jaarlykfe opftaande enkelde Takjes en” fpitfë 
gladde Elsvormige Bladen, Op ’t end komens 
doorgaans twee , Bloemfteeltjes , het een na '* 
ander voort, met Bloemen, wier Kelk uit Lan» 
cetvormige Blaadjes beftaat , zynde de Bloem: 
blaadjes ftomp Eyrond, wit van Kleur, 


ON ERTL EREN 


Dit Geflagt heeft de Heer HArLER be- 
noemd , ter gedagtenisfe van een uitmuntend 
Kruidkenner diens naams, aan wien wy» Zegt 
hy, veele fchoone Planten ‚die by J, BAUHI* 
NUs voorkomen, zyn verfchuldigd, h 

e 


(25) Arenaria Fol. Subularis , Caul, fuffruticofis, Fior. 
gemino. Syff. Nat. Pog. XIIL 


D-E GAN B RE AS Gad 

De Kelk is, volgens LiNN us, vyfbladig, IV, 
gelyk in de voorgaande Geflagten , maar het Angeks 
_ heeft vyf tweedeclige Honigbakjes , die naar Hoorp» 
Bloemblaadjes Kalken s de Meelknopjes zynSTUE. 
beurtelings onvrugtbaar : het Zaadhuisje is een= Gigalse 
hokkig, driekleppig, driezâadig, 

De eenigfte Soort (1) is een Bergplantje, dat en 
op de Alpen van Switzerland en Italie groeit. sedoides. 
De Heer Ha LLER nam het aldaar waar en be- Ee 
fchreef het , als zeer digte Plaggen uitmaaken- 
de, met kruipende Takkige Stengetjes , en zeer 
fmalle , gepaarde, digt getropte, fpitfe Blaad. 
jes; zo dat het zig byna als Mos, met Bloem- 
pjes als van Muur , vertoonde. Want die Plag- 
gen geeven Stengetjes uit » naauwlyks twee 


Lynen of een zesde Duims lang, met cen fa- 
menlt uikend Bloempje , dat uit langwerpige Kelk- 


blaadjes beftaat en een Peerachtig Vrugtbe- 
ginzeltje bevat , met drie Stylen , gelyk het 
Muur : maar hetzelve is door Meeldraadjes om- 
ringd , waar van vyf tusfchen de Kelkblaadjes , 
vyf anderen ieder uit een Hartvormig Nageltje , 
de gezegde Honigbakjes uitmaakende , voortko» 
men. Voorts heeft dit Plantje , wegens de Roos- 
ache 


(1) Cherleria. Syft. Nar. XII. Gen. sós. p‚ 313.Pig, X111. 
Gen. 570. p. 35$- HALL. Felv. zor. T. 6. Opúsc. 300, T. 
nf, 3. SEC. Weron.Ill,p. 130. T. 4. É. 3. Lychnis Alpina 
Muscofis foliis &c. PLux. Alm. 233. T. 42. f. 8 Sedum 
Montanum perpufllum , lurealis Floribus, PARK. Tieatr, 
d38. 


M. Daer, VlIL STSE. 


633 TfENMANNieE Karuides 


„IV. achtige uitfpruiting der Wortelblaadjes ‚ook 
brons eenige gelykenis naar het Huislook , en voert 
Hoorp- dus daar van den bynaam niet alleen , maar ook 
peten by fommigen den naam ; wordende Zeer klein 


Ee wa Berg - Huislook met gecle Bloempjes getyteld, 
GARIDELL A 


Naar den Hoogleeraar in de Kruidkunde „GA« 
RIDELL, van wien een uitvoerige befchryving 
der Planten van Provence , omftreeks de Hoofd- 
ftad Aix en elders groeijende; aan ’t licht ge-= 
geven is, heeft de vermaarde TOuRNEFORT 
een Geflagt van Planten gedoopt ; waar van de 
peel n door LiNN&us aldus opgegeven 


Sen vyfbladige Kelk als uit Bloemblaajëë bes 
ftaande, met vyf tweelippige tweedeelige Ho: 
nigbakjes en drie famengehechte veelzaadige 
Zaadhuisjes, 

Gariiona De eenigfte Soort (1) 3 allereerst in Provence 
Nizella- ontdekt door gezegden Heer GARIDELL, ÌSs 
figs tach. Onder den naam van Kandiafche Nigelle met Ven 
tige. kel- Bladen , door Mowmrson voorgefteld en 

af. 
a « 

(1) Garideila, Sy?, Nat, XII, Gen, 566. p. 313 Vi: 
XIII Gen. 571. p‚ 355. TOURNE. Inf, 655. Te 430, He 
Cliff. 170. Ups. 108. R. Lugdh. ger, Govan Monspe 2194 


ratis ê Foenicul, foliis, MAGN. Hort. T. p. 143. Nigellä 
Ctetica Fol. Foeniculi, C. B. Pin. 146. Mor. Flif. II Pe 
s16. d, 12. T. 18. f. 6. Oenanthe Indica feminc Cordatde 
BARR. Je, «240, 


et se 
Á IENS GAS 
il vd def 


an, 


DO 


pen 
MODUS 


EE 


A0 
(ff f fi ĳ 
| H 


iN 
NE | 
\ Ni 


en 


ij 


Z 

EE == 

Ze En 

SE =S 
nn 

En 

5 


Í 
| | 
LN 


| 


SEENAN 
AN 
AN 


IN 
IN 
N 


IN NN \ 
ANN 


\ 
\ 


AN 
\ NN 


DE CC AND RIA 639 


afgebeeld. Ten minfte wordt die daar toe be- _ IV. 
trokken , hoewel de Bloem zig geheel anders, Arpretì, 
dan by TouRNEFORT, vertoont, Ook fchynt Höve 
my die Plant , Indi/che Druivebloen met Hartvor- °TUX 
mig Zaad genaamd en afgebeeld by Barnemen , 2727 
welke door GERARD op de Garidella aange: 

haald is , noch meer te verfchillen, Hoe *t daar 

mede gelegen zy: het Gewas, dat jaarlyks uit 

Zaad voortkomt, in de Europifche Tuinen , 
zweemt veel naar dat der Nigelle , en heeft 
Stengen van anderhalf of twee Voeten hoogte, 

zo GARIDELL aanmerkt, die het Zaad eenigse 

zins Kruiderig bevonden hadt, 

De Malpighia, Banifteria, Hirea , en andere 
Boom- of Heefterige Plant-Geflagten, welke 
deezen Rang befluiten , reeds door my befchree« 
ven zynde, zal ik, eer ik overgaa tot de Pyf- 
wyvigen van deeze Klasfe, hier nog een Japan= 
fche Plant befchryven , waar van ik op de nevens- 
gaande Plaat de Afbeelding heb gebragt; noee 
mende dezelve 

REYNOUTRI A 

Naar zekeren Heer van REYNOUTRE,waar 
van Loger getuigt ‚dat dezelve aan de Kruid- 
kunde zeer veel dienft gedaan heeft; zo als ik 
bevoorens heb gemeld (*). 

| Im. 

(*) 11, D. VII STUK, bladz, 64, 


II. Deez. VIIe STUK, 


C4o TIENMANNIGE KRuiDess 


IV. Immers in dit Kruid beb ik de Bloempjes bös 
ArDEELe vonden tien Meeldraadjes of liever Meelknopjes 
LS te bevatten, en het Vrugtbeginzel is driekantig » 
STUK. met drie Stempels gekroond: uit welken hoofde; 
dige 2 anders, dit Gewas tot het Duizendknoop be- 

trokken zou kunnen worden, „Het heeft den 
Kelk vyfbladig, zonder Bloemblaadjes. 

Pa De cenigfte Soort, my daar van bekend , heeft 
ee een vooze, ronde, doch eenigszins gegroefde 
Japaniche. of geftreepte’ » bruinachtige Steng, die bogtig 
“js en kneopig, overhoeks Takken uitgeevende, 
welke , zo ad als de Steng „ overhoeks bezet 
zyn met lang gefteelde Piekswys?’ Harcvormige 
Bladen, de grootften wel vier Duimen lang en 
derdhalf Duim breed. Hier en daar komen aan 
de Knoopen ‚en in de Oxels der Bladen, drië 
of vier Ristachtige Bloem- en Zaadtrosjes voorts 
met zeer kleine -Bloempjes , van gezegde hoe- 
danigheid. De Bladen verkleinen niet naar bo 
ven, maar komen zelfs naar ’t-end der Takken 
veel grooter voor , dan om laag. 

Terwyl ik het Geflagt van Cotyledon, onder — 
den naam vän ‘Navelkruid, áls veele Heefteri- 

en bevattende, reeds befchreeven heb *, 20 
VTR, Kort hier thans eerst in aanmerking het 


Fa I. 


SED U M. Huislook. 


Welk Geflagt alleenlyk door de vyfbladige 
beid der Bloemen, die in het Navelkruid eenblae 
dig zyn, daar van verfchilt: als hebbende ook 

: ec 


EE kem skr ao Gar 


een vyfdeeligen Kelk „en vyf Honigfchubbetjes IV. 
aan den Voet van ’ Vrugtbeginzel, dat eene AFDEEL, 
Vrugt wordt, die uit vyf Zaadhuisjes beftaat. Hoörbe _ 
Voorts moet men de byzondere gedaante „STUKe - 
‚ iedereen bekend , in aanmerking neemen; ge-„4"*5" 
lyk de Soorten van dit Geflagt, wier getal agt- 
tien is, in twee Rangen , van platbladigen en 
tondbladigen , onderfcheiden zyn. 


_* Platbladigen. 
(1) Huislook met viervoudige Bladen. aan 


dum ver= 
Deeze Soort ‚ welke in de Zuidelyke OR erneer 

van Europa, en in Siberie, haare Groeiplaats 

heeft, komt in geftalte en de grootte der Blas 
den veel met de volgende overeen; doch ver- 
fchile- aanmerkelyk doordien de Bladen- gee 
kranst , meest vier, zelden vyf by elkander 
voorkomen. Zy zyn Lancetvormig,op de kanten 
getand , naauwlyks een Duim lang en in-derzel- 
ver Oxelen komen dergelyke Bloemtrosjes „ als 
in de Japanfche Plant , zo even befchreeven. 
De Steng is rond , opftaande, een Voet hoogs 


Ce) Huislook met platachtige Zaagswys’ getan- 
de Tagbian 


(1) Sedum Foliis quaternis. Syff. Nat. XIl. Gen. 575. denis 
216. Weg. XIll. Gen. 579. Pp. 358. Am. Acad, IL. Pe 252 
Tate nikk san Aparines facie. Ray. Exter. 283. MRM: 
Hit. IL. p. 473. 

(2) Sedum bol Ren ferratis , Cotymbo faliofo kc 
Mar. Med. 217. H. Clif. 176. Re Lugdh. 456, GOUAN 

8 Monsp, 

Il, DEEL. VIJL, STux, 


642 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


es en de Bladen, een Bladerige Tros en opftaane 
ks , de Steng. 
Hoorp 


Onder den naam van Telephium is dit Kruid 
B sie algemeen bekend , hoewel men het ook Crase 
fula noemt , welks beide woorden door Lis: 
NEUS tot Geflagtnaamen gebruikt zyn (*)e 
TourNerorT hadt ‘er een Geflagt van ge- 
maakt onder den naam van Anacampferos, Som- 
migen noemen ’ ook, wegens de Dikbladig- 
heid en de gelykenis naar ’t Loof van ‘Tuinboo- 
nen, Faba crasfa ; gelyk de Nederlanders het 
wel Donderboonen en Wolfsboonen heeten; doch 
gemeenlyk sdiede of Smeerwortel : de Duit" 
fchers ‚ enz :de Fran 
fchen Orpin of Reprift of ook Foubarbe des 
Vignes; de Engelfchen Orpyne, de ltaliaanen 
Faba Grasfa. 

Deeze veranderlykheid der naamen komt 
meer voorin Kruiden, die wild groeijen doof 
geheel Europa en tevens van aanmerking Zy0 5 
gelyk dit, ’t welk veelal op drooge plaatfens 
van Spanje tot in Sweeden , als ook in jn 

ge 


Bonsp. 220. Fl. Belg, p. 123. Fl. Suce. 386. KRAM: Aufr: 
126. &c. Telephiam vulgare. C. B. Pin, 287. Tel. album. 
Fucus. Hij. Soo. B, Tel purpureum majus y. minus. d, 
Latifolium peregrinum.C. B. Pin. 287; $, Sedum Fol. ov? 
libus ferratis gece. Harr. Helv. 395. Tel. inenen” 


”) Zie bladz, 236, hier voor, en bladz, 295» 


Dre apert dk 9 


Nederlanden, gevonden wordt. Het is genoeg- IV. 
zaam bekend, als een taamelyk dikke Steng Arms. 
hebbende, geheel met Bladen , die wijd Hoorps 
glad en fappig zyn „ bezet , en op ‘t end een “ere 
zwaare Kroon van Bloemen, De Kleur der” ‚Peasy: 
zelven „ die doorgaans paarfch is, doch ook 
fomtyds wit ; de minder of meerder breedte 
der Bladen en hoogte van ’t Gewas, als ook 
de plaatzing der Kroontjes in de Oxelen „ 
maakt Verfcheidenheden uit, welken voor 
Soorten genomen zyn geweest. 

Aan den Wortel heeft het langwerpige Knob- 
bels, die onder de Winkelmiddelen geteld zyn 
geweest en voor oplosfende gehouden, doch 
het uitgeperfte Sap der Bladen is inwendig van 
meer nuttigheid, als eene verzagtende en ver- 
koelende hoedanigheid hebbende, gelyk het 
Huislook in ’t algemeen, 

(3) Huislook met Wigvormige effenrandige mr. 

Bladen, leggende Stengen en getuilde Bloee Poon 
Men. wed: 


“t Gewas van deeze verfchilt dus aanmerke- ag 
dyk van dat der voorgaande Soort, Zy heeft die 
Knob- 


(3) Sedum Fol. Cuneiformibus integertimis &c. Govan 
Monsp. 223. GER- Prov. 427. Teleph. repens Fol. deciduo. 
C. B. Pin. 287. Teleph. Vi. Cepza Plancii, Crus. Fijt. II. 
P. 67. Anacamps. minor „ rotundiore folio, feimpervirens: J. 
B, Hifl. It. p. 682. Teleph. tertium. Dop. Pepe. 130 Tel, 
Winus fempervirehs. LOB. Je. 390. 

' Ss 3 

MH. Dxax. VIJL Srux, 


644 _TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. Knobbels aan de Wortels niet, welke Vezel 
dane. achtig zyn: de Bladen zyn ronder aan ’t enden 
Haers blyven altyd groen, doch vallen ’s Winters af, 
STUK. _BaAuHIiNus merkt aan, dat dit Kruid gemeen 
ter zy in de Tuinen der Nederlanden, Het groeit 

van zalf op de Berg- Rotfen in Provence. 


Iv. (4) Huislook met Lamcetvormige Zaagswys 
Pag getande platte Bladen, een opftaande Stengs 
Sibeuifch, met een ongefleelde Bloemtuil aan °t end, 


Ja Siberie groeit deeze Soort , die veel final: 
ler Bladen heeft en geele Bloemen, De Bloem- 
tuil , op den ps » is at met een Kroon van 

Bladen omringd. — 


ze Ee (5) Huislook met Wignege » holrondes 
Bafterd, een; ‘germaate getande , getropte Bladen » 
kruipende Takken en een Bloemtuil aan't 
end. 


In Tartarie ‚aan den voet van zekere Ber- 
gen, als ook by Trebizonde , aan de Zwarte 
Zee, is deeze Soort waargenomen , welke de 
zonderlinge eigenfchap heeft, van Wortels te 
fchieten uit de Oxels der Bladen. (6 

(4) Sedum Foliis Lanceolatis ferratis planis &c. Sed. Fol. 
planis &c. Sed. Fol, planis ferr, Cor. foliofâ. H. Ups- 136 
Anacampferos Flore ee AMM. Ruth. 96. T. 11: 

Sib. IV. p. 173. T- 67. fe re 
(5) Sedum Fol. Canet concavis fubdencatis &C 


DEC A ND R-1- A 645 


(6) Huislook met platachtige gehoekte Bladen IVa 
en zydelingfe ongefleelde eenzaame ae ee 


Deeze , die flekelig of Gefternd Huislook van nas old 
BAumiNus genoemd wordt, is door hem vr: 
taamelyk naar de Afbeelding van CoLuMNA s, 54e. 
gefchetst, die t zelve in Italie „op vogtige plaat- Gefiernd. 
fen, hadt zien groeijen, Zy fchynt het Derde 
Sempervivum te zyn van DrioscorIDEs en 
PLiNIius; groeijende ookin Vrankryk en 
Switzerland, 


(7) Huislook, met platte Bladen, een Takkige ike i 
Steng en gepluimde_ Bloemen, Joren 


By Montpellier in Langucdok, by Geneve, 
pes” ook by, Halle aan ’t Zoute Mir, is dit Zaaye 
ruid „waargenomen , dat men, „overal, in _de 
ae Tuinen heeft, Men wil , dat het de 
Cepaa van D1oscor1pEszouzyn. Her groeit 
eenigermaate Porfeleinachtig , meer dan een Voet 


hoog. 


„@) Huis- 


afd) Sedam Fol. mn angulatis &c. H‚ Cliff. 176 
R. Zugdb. 456. N. 2, Sed. Echinatum vel Stellatum Fl. 
albo. j. B. Hij. IT. p. 63e. Sempervivùm tertium. Cor, 
“Phytob. zee Tortn. Cotyledon stellata. C: B. Pin. 295, 
_(7) Sedars Fol. planis „Cale Ramofò, Fl „paniculatis, A. 
Clif. 176. R: Lugdbi 456. N. 3. GOUAN Monsp: 221. Sedum 
Anpuum album oblongo Portul. minoris folio. Monis. Hif. 
NML ps 473 S: 1e. T. 7. F. 37. Sedum Cepza ditum. TOURNI. 
Inf, 263. Cepaa. C. B. Pin. 283. CLUS. ie IL. p. 6%. 
Cam. Epit. p. 673. LOB. Je. 393, 

DS 3 

1, DEEL, VIII, STUK, 


646 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. __ __(@) Huislook met getropte Spatelachtig Lan- 
an ee cetvormige Wortelbladen , en eene geheel 
Hoorp- enkelde byna naakte Steng. 

STUK. 5 | 

VIII, In Paleftina ‘is deeze door HassrrQurst 


Sedam Li- 
banorieem, gevonden, die de gedaante van ’t Berg. Huis- 
Liba- 


look heeft , met een end- Tros zo lang als de 


abn. 
Steng, een half Voet hoogte hebbende. 
*« Rondbladigen.. : 

IX. (9). Huislook met gepaarde Eironde fhompe 
le tik Vleezige Blaadjes, een ee ee en vere 
BM Jpreide Bloemen. — 

“De dikte der REET geeft den bynaam aan 
deeze , die in Switzerland, Portugal, Spanje 
en Tealie gróeit. Men vindtze ook in” 
dok en Provetice, op: Steenige plaatfen. % Gé: 
was vergaat Jaarlyks en heeft laage Te 
Stengetjes, met dikke ronde Zeegroene Blaad- 
jes. 
ee (zo) a met vanjbroide p= vor “haat 
boogeln … hers 
fe) Sed Fol. Aadienliboe 2 Kosciculmeis we De 


(9) Sedum Fol, oppofitis ovaris obeaûs &c. Govan Met 
221. GER. Prov. 427, Sedum Fol. (ubglobofis&c. WACH: gn 
„391. Sedum parvum Folio circinato, ‚ Flore albo: JB: zi 
HEI p. Gor. Sedum minus Folio circinato. GC. Be. Pits wad 
Mogis--Hif. Ill. p. 473. 8. 12. T. 7. É. 35 Aizoön DET 
phyllam, DarzcH, Hin, 1133. ke 

Go) Sedan Fol, SubuMtis {paris Bafi folutis wie 


D EC A ND RIA 647 


Blaadjes , aan °t Voetje los, de Em En 
omgekremd, 


Deeze groeit aan den Voet der Bergen in PE 
Europa, zegt LinNaus., De Heer Har- Pentagy- 
LER zegt, dat zy op de Wallen en in de Vel. #4 
den by Bafel voorkomt. De zonderlinge figuur, 
welke zy maakt, is uit de Afbeelding van Lo- 

BEL blykbaar, 


(Ar) Huislook met Elsvormige vyfvoudig digt je Ee 
geplaatfle Bladen, die van onderen los zyn pe fre bi 
en getuilde Bloemen. 


(12) Huislook met Spilrondachtige Jbitfe Blaad- _* 
jes, by. den Wortel getropt, het SC zp a 
ruigachtig. ne 


le 


_ Deeze beiden zyn tn Äfbeenmg gebragt door 
den geleerden DiLLENrus, by wien men het 
verfchil kan zien. De eerfte, by Briftol op de 
Rots van St. Vincent gevonden , groeit ook op 
de Muuren van fommige Steden in onze Neder. 

lan. 


bus recurvatis. F/. Succ. II. p. 1296. Sedum minus luteum 
Fol. acuto & Ramulis reflexis. C. B. Pim. 283. Sedum Fol. 
teretibus, Umbellâ femicirculari, HALL. Helv. 397. Aizoöa 
Scorpioides. LOB. Je. 377, 

(rx) Sedum Fol. Subulatis quinquefariam confertis &c. H. 
Cliff. 176. R. Lagdb. 456. N. 4. GOUAN Mfonsp. 221. Gem. 
Prov. 427- Fl. Belg. 124. Fl. Suec. 333. Sedum rupefire 
zepens Fol. compresíis. DiLL. Eltò. 342. T. 256. f. 333. 

(12) Sedum Fol. teretiusculis acutis &c. Am. Acad, IV. pe. 
273. Sedum Hispanicum &c. DiLL. Elth £, 33ze 

Ss 4 

U, DEEL, VIII, STUK, 


643  TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV._ landen. Zy wordt gemeenlyk , naar-’t Franfch 
AnDESl or,jgue Madame , by ons Tripmadam genoemd 
Hieors en tomtyds tot groene Terrasten gebruikt, Som- 
STUK. _migen hebben ze voor een zelfde Kruid , als het 

aje PJ" Omgeboogene , gehouden, De laatfte ‚in Spanje 

natuurlyk voorkomende, heeft daar van den by-: 
naam. Haar Steigetes vallen een: Handbreed 
hoog, 


xtit. _ (23) Huislook met langwerpige , ftompe ‚ Spil- 
sen rondachtige , ongefteelde , uitgebreide Blaad- 
Wit. jes, en een Takkig Kroontje, 


„Onder den naam van Klein Huislook is deeze 
_op Muuren en Daken „zo in onze Nederlanden, | 
als elders, gemeer , groeijende ook op vogtige 
Rorfen en Steenen. De Witte Bloempjes , op '* 
end van de Stengetjes, welke minder dan een 
Voet hoog zyn, onderfcheiden het, in de eef- 
fte opflag , van de anderen. Men kan het Kruid 
tot verzagting en verkoeling gebruiken ; zo wel 
als bet Groote Huislook of Donderbaard ,*t welk 
op ‘tend van ’t volgende Hoofdftuk, in * Ge- 
flagt van ede zal befchreeven wor 
den (* À. 


& a Huis 


“_(x3) Sedum Fol, oblongis obtufs geretiusculid &c. F. 
Belg, Sute. H. Cl. R. Lagdb. Harn. Helv. GOUAN Mfp: 
Kran. Aufr. &c. Sedum minus terecifol. album. C. Be Pit 
283, vermichtak £. ilecebra major. Lop. Hf. 205 Je 
377: Sempervivum minus alternm. Dop. Pempt. 129. 

(*) Het Sedam rubens is tot het ‘Gefagt van Crayils bee 
trokken, Zie bladz. zes. 


Se 


D-e-c A N D A Oe, 649 


(24) Huislook met byna Eyronde, aangegroeid 
ongefteelde , bultige , nagenoeg. opgereg- 


IVe: 
AFDEELs 
5 


te , overhoekfe Blaadjes en een driedeelig Hoorpe 


Kroontje. 


Dit niet minder, by ons en alom, op derge: 
Iyke plaatfen , als ook op drooge Velden, ge- 
meen Kruidje-, dat men deswegen Muurpeper 
noemt , bevat een fcherp Sap ‚ ’t welk fterk 
doet braaken , zynde tevens ook Pisdryvende. 
Zeker Kwakzalver heeft zig daar van, met een 
goeden uitflag, tegen de Derdendaagfe Koorts, 
de Waterzugt en andere fleepende Kwaalen , 
bediend ; zo BOERHAAvE- meldde. Twee 
Oncen daar van ‘liet.hy aftrekken in Melk of 
Bier. Inwendig,-nogthans, is ’t gebruik gevaar- 
Iyk3 doch uitwendig kan het Sap tot Wond- 
zuivering gebruikt worden. Het Kruidje is on- 
der den naam van Jilecebra minor in de Apotheee 
ken bekend, By de-Duitfchers heet het. Mauer= 
pepfer-en Katzen- traublein of Kattendruifjes ; 
by de Franfchen Pain d Oyf/tau of Vogelbrood ; 
by de Iraliaanen Granellofa en Grafella; by de 
Engelfchen Stone- Krop en Stone- Hoze; gelyk 

het 


(14) Sedum Fol. men „ adnato - fesfilibus , ers 
ereGtiusculis alternis Sc. Ad, l. zis. H, Clhâf.R. Jugdh 
Govan Mersp. Fl. Belg. es &c. HALL. Jed 296. Ne 
13. Sempervivum minus vermiculatum acre. C. B. Pin. 283. 
Mecebra f. Sempervivum teitium. DOD. alen 129: LOE, 
Je. 379- 
Ss 5 
IL. DEEL VIII, STUK. 


STUK. 


XIV. 
Ee 
“Scherpe 


65o TrENMANNIGE KRUIDEN. 


tv. het ook by. de onzen wel Bergknop genoemd 

REN wordt. Op de Gelderfche Heide , aan de kanten 

Hoorp. van Zandige Bouwlanden by Haarlem en elders 

STUK. in onze Provincie , als ook langs de geheele 

wk „fe Vriefche Zeekust, aan de Dyken en elders; is 
het gemeen. 


Phú Ee (15) Huislook met byna Eyronde , aangegroeid 
Persore. __ origefleelde , bultige , nagenoeg opgeregte, 
Zeshoekig. overhoekfe Blaadjes , die in zes ryên op 


malkander leggen. 


In geftalte en kleinte komt dit Huislook , dat 
ook allerkleinst genoemd wordt > zodanig met 
het ommigen hetzel- 
ve daar mede verward ‘hebben; doch het ver. 
fchilt baarblykelyk door de groeijing der Blaads 
jes, die hier, gelyk in de twee voorigen , Worm-* 
achtig zyn: weshalve zy ook Vermicularis ge 
poemd worden, De Groeiplaats is op drooge 
opene Velden der Noordelyke deelen van Eus 
ropa. Het is geheel Smaakeloos. 


xvr. — (46) Huislook meteen opflaande enkelde Jaar- 
Annuum. 14 k- 


Jaaryks. 


(15) Sedum Fol. -fabovatis &c. GOUAN Monsp. 222: Fl 
Succ, 390 , 404. Sempervivum minus Vermiculatum infipi- 
dam. C. B. Pin. 234 ? Sempervivam minimum. CAM. Epite 
856. 

(16) Sedum Caule eretto folitario annuo &c, F/. Sutc. 391» 
405. Sedum minimum nom acre Flore albo. RAJ- A7gh P 
270 Feade £ 


De RENDER EERE it 


bykfe Steng; Eyronde ongefteelde overhoek- IV. 4 
fe Blaadjes; het Kroontje omgekromd. De 


Deeze groeit ook in de Noordelyke deeloneren 
van Europa ‚en is in dat gedeelte van Swee- Pentagy- 
den, ’t welk men Upland noemt, op dorre”“ 
Velden zeer gemeen. 


(17) Huislook met een opflaande Steng, plat- xvm. 
achtige Blaadjes en eenigermaate Haairige aen lof, 
Bloemfteeltjes. 


Op Moerasfige Velden in Duitfchtend, En- 
geland ‚ Vrankryk en Deenemärken , groeit 
deeze Soort, welke Moeras - Huislook van fom- 
migen genoemd wordt, De zydfteeltjes hebben 
maar één of twee de 2 Benen van 
Kleur. AE 

(18) Huislook met een opgeregte en en nge Kvn. 

tuilde Topbloemen. ee. 

; bloemig. 
Op de hooge Bergen van Piemont groeit dee- 
ze volgens den Heer ALL ion. Zy-is aanmer- 
kelyk onderfeheiden van het Roodachtig Huis. 
ook ; 


tn Ef 


„=€17) Sedam Caule erefto ‚Fol. planiusculis, Sed. paluftre 
fabhisfutum purpe,C+ B. Pin. 283. Sed. minus 3. feu paluftse, 
Seen Hift. MI. p. 59- Sed. pal. fecundum, Oep. Dax. T- 


“an Sedum Caule ereto, Flor. Corymbofis faftigiatis. Sp. 
Plant. 1673. Jacq. en T. 8, Sedum faxâtile atroruben- 
tibus floribus. C. B, Pin. 283. 


IL, Dezr, VIJL, STUK, 


IV. 
ects 


Hioosbi 
STUK. 


Vofwy 
vige. 


652 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


look , dat, gelyk ik gemeld heb, tot het Ge: 
flagt van Dikblad is betrokken. Het Stengetje 
wordt maar een Duim hoog en de Bloemen 
zyn zwartachtig paarfchkleurig , zo wel als 't 
Vrugtbeginzel. 


PENTHOR UM, Vyfpunt. 


De Kelk is , in dit Geflagt , vyfdeelig , met 
van geen tot vyf Bloemblaadjes, en het Zaade 
huisje vyfpuntig met vyf holligheden. 

De eenigfte Soort (1) is een Gewas, in 
‚” Virginie op belommerde vogtige plaatfen groei- 


ok. jende, dat naar de Water- Weegbree gelykt;, 
doch 


heeft als het Perfikkruid „ aan een 
Houtige Steng ; de Bloemen tot ecn kromme 
Aair famengehoopt. De Steng is rond en een 
Voet lang, met Bladen van een Duim , uit wiet 
Oxelen -eenzaame. Trosjes- fchietén ; doch het 
bovenfte ís in verfcheide kromme--Aairen ver- 
deeld, De Vrugt vertoont zig als met vyf Too- 
rentjes ; wordende dit Kruid , by die van Nieuw- 
Jork, Nagtfchade geheten, 


BEaGia. 


Ter eere van den vermaarden Heer BERGIUS , 


te Stokholm, wien de Kruidkunde , wat de 
| __Kaape 


(1) Penthorum. Syst. Nat. XII, Gen. 576. p. 317: V%: 
XIII. Gen, so, p. 359, GRON. Virg. Sis 71 AR. 
EE 


‚D- R.G Am :-Bramat 74 653 


Kaapfche Planten aangaat, veel te danken heeft, 1V; 
is dit Geflagt benvemd, Arpzas 
Het heeft een vyfdeeligen Kelk en vyf Bloem. ideas 

blaadjes , met een Zaadhuisje dat byna Kloot- STUK. 
rond is, vyfhokkig en vyfkleppig , bevattende > Emer’ 
veele Zaadjes. 

De eenigfte Soort (1) is een Kaapfch Kruid- 1. 
jes de gettalte der Ammannia hebbende, met c, ok 
een Stengetje van een half Voet hoog, regtop= Kaapiche. 
ftaande, effen en Sappig. De Bladen, aan hete 
zelve, zyn gepaard, Lancetvormig ‚een weinig 
ftomp, zeer fyn getand, uitgebreid. De Bloe- 
men komen in Kransjes, ongefteeld, zeer digc 
by elkander voort , en daarop volgen de Zaad- 
huisjes, die, naar ’t uitwerpen der Zaaden , wyd 

ftaant blyven, als een Raderachtige Bloem , 
Klepjes naar naar Bloemblaadjes gely- 
‘ken. Dit maakt een aanmerkelyke byzonderheid 


uit van deeze Plant. 


GRIEL UM. Grootbloem. 


Een vyfdeeligen Kelk en vyf Bloemblaadjes 
met blyvende Meeldraadjes, heeft dit Geflagt ; 
waar op volgen vyf eenzaadige Zaadhuisjes. 

Hier van is ook maar ééne Soort (1), insge- 


(1) Bergia. Syst. Nat. Veg. XIII. Gen. 1309. Pp. 359. 
241. 
(1) Grielum. Syf?, Nat. XIf. Gen. 1235. p. 318. Veg. 
Kil. p. 760. Geranium grandiflorum. Sp. Plant. 958. Ra= 
nunculo - platycarpos. BURM. Afr, 149. T. 53, 


NH, DEsr. VIII, STUK, 


IV. 
Ee 


moer, 
STUK. 


654 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


lyks aan de Kaap groeijende , bekend , van welke 
de Heer J. BUR MANNUS, uit het Kruidboek 
van wylen den Heer WITseN,de Afbeelding 
aan ’t licht gegeven heeft. De Bloem, die Ra- 


Es EE nonkelachtig is , munt in groôte uit, en hier- 


} EK. 
Oxalis 
yila, 
Eenbladi- 
ge. 


om was dit Ktnidje ook Grootbloemig Oijee 
vaarsbek genoemd. Uit een Vezelachtigen Wor- 
tel geeft het Kruipende Stengetjes , met fyn 
Vinswyze verdeelde Blaadjes , aan ’t end van 
welken groote vyfbladige Bloemen voortkomen; 
op lange Steelen, in een fpitsbladige Kelk ver- 
vat. Daar binnen zyn vvf fpitfe Vrugtbeginzels, 
die een Kroontje maaken in ’t midden van 
Bloem. Of het Bloemen van verfchillende Sexen 
heeft , dan of in fommigen de Vrugtbeginzels 
verwelken ‚ is niet zeker. | 


/ 


O xarrs. Klaver- Zuuring. 


Een vyfbladige Kelk; de Bloemblaadjes met 
de Nagels famengehecht en een vyfhoekig Zaad» 
huisje , dat aan de hoeken open fplyt ‚ maaken 
de byzondere Kenmerken van dit Geflagt uit. 

Het bevat thans zeftien , meest uitheemfche 
en veele Kaapfe Soorten , die in twee Rangen 
verdeeld zyn , naamelyk 

* Met de Bloemftengen uit den Wortel. 

(1) Klaver-Zuuting met eenbloemige Bloem- 

flengen en enkelde Bladen, ae 


(1) Oxalis scapo dn Fol. ade Sf. Nat. vi 
KILL. Gen. s82. p. 360. Mfans 


DET CLACMIBER AEK olst 


Aan de Kaap der Goede Hope, op den top IV. 
van de Staart des Leeuwenbergs , is deeze waar- Arnanis 
genomen door den Heer Kornie, Zy heeft Hoopen 
een Bolachtigen Wortel ,met de Steelbladen als*TUE- 
die der Madelieven , de Steelen langer en de „;, 52” 
Bloemen grooter dan de Bladen; waar tusfchen 
veele Draadachtige Stengetjes of Steeltjes uit 
fpruiten. 


(2) Klaver -Zuuring met eenbloemige Bloem- „W 
engen „ drievoudige flomp Hartvormige 4 a 
Bladen en een getanden Wortel. 


In de Bosfchen der Noordelyke en middelfte 
deelen van Europa, als ook in de Koornlanden 
en Moeshoven van ons Gewest, groeit dit On- 
kruidje, dat men ’er gemeenlyk noemt Klaver. 
Zuuring of ook Koekkoeks- Brood. De Duitfchers 
noemen het Buch- Ampfer of Kukuckskohl, de 
Franfchen Pain de Cocu, de Engelfchen Wood- 
Sorrel. De Griekfche naam Oxys , door Toun- 
NEFORT gebruikt, ziet alleenlyk op den zuuren 
Smaak; weshalve ook de Ridder dien van Oxa- 
lis, de: Zuuring betekenende „ daar voor geno- 

men 


GC) Oxalis Scapo unifloro , Fol. termatis Bec. Mar. Med. 


330 , 
32. B. Oxys Flore fubcaruieo. py, Flore purpurascente. 
TOURNEE. Jn/f. 38. 


Il. DEEle VII, êTuKe 


Iv. 
Be 


maes: 


656 TIENMANNIGE KRUIDEN 


men heeft. Anderen noemen ’t Trifolium aceto- 
fwm of Azynachtig Drieblad, en ín de Winkels 
is het onder den naam van Alleluja , wiens 
afleiding onzekeris, bekend, Zujula vindt men 


“het ook getyteld. 


__ Niets gemeener aan de Wortels der Boomen 
en in lommerige Heggen, in Switzerland, dan 
dit Kruidje , zegt Harren; ’ welk een 
Schubbigen Wortel met Tandjes heeft, waar 
uit een trop Bladen voortkomt, op lange Stee- 
len, Hartvormig, drie in getal, met de punten 
aan elkander gevoegd op den top van het Steel- 
tje, en ruig door lange Haairtjes. Andere 
Steeltjes, die Bladerloos zyn, draagen een wit- 
te Bloem met roode Aderen. Men vindt het 
ook fomtyds met paarfche Bloemen of met 
bonte Bladen , waar van WEINMANN de Af 
beeldingen voorftelt (*). 

Het geheele Loof is aangenaam zuur en zeef 
lekker van Smaak; waar van het mooglyk den 
naam van Zlleluja , die eene verheuging bete 
kent, bekomen heeft, De Syroop van het Sap » 
en de Konferf van de Bladen gemaakt, is der 
halven een zeer nuttig Ingredient van Koeldran- 
ken in heete Koortfen , daar het de Verrotting 
wederftaat. Ten zelfden oogmerke kan het ook 
in Vlcefchnat ed worden „ in plaats van 
Zuuring. 


(3) Klee 
(*) Kruidhoek Plaat N. 21, a en PL we ú 


| DE C AN D RIA 657 


G@) Klaver- Zuüuring met eenbloémige Stengêtjes IV: 
' eh ‘drievoudige uitgerande kanthaairige ee "a 
„Bladen. Haoros 
| Deeze Kaapfe verfchilt niet alleen door hadctTEn 
‚__ten Bolachtigen Wortel, maar ook door het ons 
Gewas, van de voorgaande. De Bladen zyn ei-hisiire 
gentlyk Klaverachtig en de Bloemris zeër groot; 
\__ terwyl het Kruidjé de Stengetjes maar een hal- 
ve Span hoog heeft, Haar Kleur is paarfchachtig 
met een geel Pypje of fomtyds ook geel, De 
Stempels ‚ die gepluimd zyn , vertoonen zig 
daar buiten, 
(4) Klaver- Zuuring met eenbloemige Bie, yv. 
jes en drievoudige half tweedeelige Blaad: kenslink, 
Br) wier donate Trel, amai 5 


et re 


Steng , 
die uit den Wortel door. de Aarde opfchiet ; met 
een Kroontje van negen Bladen en ééne Bloem; 
van langwerpige figuur. 
(5) Klaver - Zuuring met eorbroeist Stenget- Ve 
jes en drievoudige. tweedeelige Blaadjes. OE 
Drie 


{3} Oxalis Scapo daor, Fol, ternatis indivis Sc, Ra- 
dice huiofà H.C Cliff. R. Eed 453. EnRET. Pil. T. 1e. 


Afr. rotundifolia. Comm. Horr. I. P. 41. T. 21. Oxys bul- 
el trifolia mn dt BURM,. Afr. 67. T. 27. f. 3. SEB. Ed. 
. 97; T. 22. 
Es Ozalis ke Ee Fol. ternatis femibifidis, l- 
bis Lanceolatis, 
(5) Oxalis Scapo unifloro , Fol, gernatis bipasticis. Oxa- 
lie 


Me DisL. VIII STUX. 


653 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV, Drie Afbeeldingen van dergelyke Kaapfe 
ArDEEL, plantjes , die een Bolachtigen Wortel hebben, 
Hoorp- door den Hoogleeraar J. BuRMANNUS , zyn hier 
STUK _ vhuisgebragt. De Bloemen waren in allen geel, 


(6) Klaver -Zuuring met een Kroondraagende 


VI. 
Dn. Steng „ drievoudige flomp Hartvormige 
Violeite, Bladen en de Kelken Eeltig gepunt. 

Naar de volgende Soort gelykt deeze , die in 
Noord - Amerika groeit, vry veel ; inzonderheid 
wat de Bloemen aangaat, maar de Blaadjes vere 
fchillen aanmerkelyk, De Wortels beftaan uit 
verfcheide Schilfers als die der Leliën, en ’t ís 
zouderling , dat diet Kruidje op zyne Stengetjes 
Bolletjes draagt. Het fchynt, volgens BANT 
STER, zeer zuurfappig te zyn. 

Pens (7) Klaver- Zuuring met een Kroondraagendt 

Langûceli- Steng ‚de Bladen drievoudig byna in tweeen 

ge _ gedeeld , en aan de Tippen van onderen 
Eeltig. 


De twee Afrikaanfche Plantjes , uit het Werk 
| van 


fis Afr. Bulbofs. Sec. Buru. Afr. T. 27.f. 4) 5 &T- 3e 
Hib B 


(6) Oxalis Scapo Umbellifero &c. Omlis Caule aphyllo 
Flore purpureo. GRON. Virg. 161, 71. Oxys purpurea 
giniana Rad. Liliù modo nucleatâ gc. Prux. Alm. 274 T+ 
02, f. 4e Trifolium acetofismum. BAN. Cat. SP 


Virg. 

(7) Oxalis Scapo Umbellifero &c. Mizr- %- 195 É E 
Oxalis Bulhofà pentaphytla et hexapbylla. &c. BURM. 47. 9% 
T. 29. & T. 28. Ff. 3e E 


D's Ce AND RT As 659 
Van den Heer Bur MANNUSs hier aangehaal 
verfchillen niet alleen in de Wortel, maar a 
in de figuur der Blaadjes, die in de eene moog- Hoorp- 
Iyk de gedaante van een Geitenpoot zouden TP*- 
Kunnen hebben; doch zy komen in de langte „© 
der Bloemftengetjes overeen, De Bloemen zyn 
geel en groot: het Loof is zuur. 


IV. 
Arnerte 
XI. 


(8) Klaver- Zuuring met eene Kr vondraagende VI Jens 


Steng en gevinde Bladen. fitiva. 
Gevoelige. 


Dit Kruidje, zeer onvolkomen afgebeeld door 
ZANONt; is teeds bekend geweest aan C r u- 
srus, die deszelfs wonderbaare Eigenfchappen 
befchryft. Het groeit op Ceylon, aan de Kust 
van Malabar en in andere deelen van Oostindie 5 
gelyk ik eenigen daat vän, gedroogd, van Ja- 

va heb bekomen. Uit des Wortel fchiet een 
Sveipeen van een Handbreed of op * hoogfte 
een Span lang , * welk een Kroon draagt van 
Bladfteelen „ met twaalf of veertien paar Vin- 
blaadjes , naar die der Tamaryn of Lombartfe 
Linfen gelykende. Uit die zelfde Kroon komen 
de Bloemfteeltjes voort , weinig langer zynde 
dan 


(s) Oxalis Scapo Umbell. Fol. pinnatis. Fl. Zeyl. 130. 
Oxyoides Malab. fenitiva, GARC. Phil. Trans. 1730. p. 
379, T. 2. Hêtba Mimoft Malabarenfitm. ZZAN. Hi, 199. 


f, 2. Herba viva. Crus. Exot. zoo. Herba viva Fol. Poly- 
podii. C. B. Pin. 259. Todda Vaddi. Hors, Mal. IX p. 33e 
T. 19. BuRMm. Fl. Ind. p. 107. 
Eid Se 
II, DuEL. VIII. STUKe 


66o TIENMANNIGE KRUIDEN 


IV. dan dé Bladfteelen; aan ’t end een Trosje: gee- 
Annan le Bloempjes hebbende en daar op volgen ge- 
Hoorp: fternde Zaadhuisjes, 4 
SRUKe Dit Oostindifch Gewasje heeft allereerst een 
oen ®*_ voorbeeld. gegeven van de Gevoeligheid van 
| fommige Planten, naderhand door de Mimofaas, 

welken men hier leverdig in de Tuinen of wel 
in de Broeihuizen houden kan , gemeen gewor 
den (*).- Zo iemand dit Plantje , terwyl het 
groen en in zyn fleur ftaat, met de Hand wil 
aanraaken , ja zelfs te naby daar aan- komt, laat 
het aanftonds zyne Blaadjes vallen; ja , indien 
men ’t weezentlyk vat, verflenst het onmide 
delyk. Sommigen hebben. diceen Schaamachtig- 
heid genoemd, en Rumrurus zegt, dar de 
Blaadjes van onderen paarfch zyn, welke Kleur 
dus voor ’t Oog verborgen wordt, De Indiaanen 
maaken elkander wys , dat het van de aanfaë- 
king van een zuivere Maagd minder te Iyden 
hebbe „ en hunne. Tovenaars bedienen zig, i 
veele opzigten „ van dit Kruidje ; doch 
zeker, dat het na de aanraaking zig aanftonds 
weder opregt en in zyn voorig aanzien het- 
ftelt: als ook, dat het van Regen of Wind de 
zelfde aandoening hebbe ; ja waarfchyniyk by 
Nagt , op dergelyke manier, flaape (t). Men 
voegt ‘er by, dat het meest aan den VE 


(*) Zie II. D. VI. Stwx, bladz. 437 ‚ enz: 

(1) Zie H. D. 1. SruR, bladz. 5. Ook noemen let 
tugeeze Indiaanen het deswegen Dormidera, dat is 
Plantje, an 


Re Kd « | 
_D ee En en Ve 66r 


Palm- of. Dadel en Kokosnooten - Boomen groei- _ IV. 
jes. waar. op dan eene Zinfpeeling gemaakt “PDEEL. 
wordt, De Bloempjes verwelken -insgelyks , Hoörs- 
zo dra menze geplukt heeft. Ook fpring gen de°TU% 
Zaadjes , wanneer zy ryp zyn en ’er de Zon „tn 
op fchvnt , dikwils* uit de Zaadhuisjes tot vyf 

of zes Voeten ver, en dus den genen, die ‘er 

naar kykt sin -’t Aangezigt ; ’t welk het won= 

der , voor de bvesloavige Indiaanen , nog meer 
vergroor. 


** Met de Sleng sane gebladerd. en n 


(9) ‘Klaver- Zuuring met eénbloemige Steelen , Rontbloe- 
ek ‘een Tukkige Steng , de Bladen doorgaans ge- ge. 

_ kranst slinjaat, witgerand enaan de bip 
saf van 0 sek pe but. zowel Rr) 
“De beide” ‘Kaapfe of Afrikinfetie, van den 

Hect BUR MANNUS hier adds; fchynen 
veel overeenkomst te hebben, Van de Zuurheid 
van «derzelver “Sap ‚die in de Gevoelige ge=_ 
heel ontbreekt ; wordt hier niets gemeld, 


we 


(0) 1 Klaver- Zuuring met eenbloem. Steelenss 
een Peek, 
Rooze 


{s) 0 sale Pedanc, unifloris ‚ «Caule Ramofo. &c. Oxys , kleurige, 
Bulbofà trifolia &c-'BumM. Afrò 65< Te 27. fa. 6. Oxys 


Ruisfimis &c, PLUK: Amalth, 564. Ts 434. 

(io) Oxalis"Pedanc. ‘unifloris, Caule dsc Bulbifero. 
Ox. Caule Bulb. H. Clif. 17s. R. Lugdb. 458. Oxys Buls 
Dofa Ethiop. minor. Comm, Hort. Is pe 43 Te 22e 

0 sle t 3 ; 

He DEEL, Vlll, STUK: 


662 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


& Mi: een getakte Boldraagende Steng ; de Bladen 
; 1 doorgaans gekranst, de Blaadjes ftomp 
Hoorp- Hartvormig. 
STUK. 
(ri) Klaver- Zuuring met caabloem. ue 
Osalie fte 


filifolia. de Steng zeer enkeld ; de Bladen, drieyous, 


zen: dig ruigachtig , de Blaadjes vuverdeeld, 
Feb____(12) Klaver- Zuuring mét eenbl. Steelen, een 
Ruige. byna enkelde Steng ; de bovenfte Bladen 
erin » de Blaadjes ete, en 
„hebbe | 
Deeze drie, door het gezegde onderfiheiden, 
| L f Aikaantabe Fn 


XUL (13) Klaver-Zvurihg met riana 
Cornicula- 


za. Ssceltjes eneen renlpneid den rd 
_ getje. (14) 


(1) Oxalis Ped. uni. Cale ‘fimplieisimo &c. Hast. 
zin. Oxalis Balboa Be: Birm. Afn jo. T.'ä8. fid. a 
Aft. Bulbafa &ec. PLUK: Amaitb. 164. Te 434e fe 7 
(12) Oxalis Ped. unifl. Cale fimpliciori &c. Hen. zes 
Oxilis Rad. longà fbrosâ es Afr. ne jk ze fs 
Osys: Bulb. Afr, SEB. Ass. I Ts 
(13) Oxalis Pedunc. danbelfatie. Caule red diffafo. 
zt Goerr. Belg. 125. GOVAN Monip. izz. GER. Prov. 431: H 
Cfr. Ugs. R. Lugdb, &c. Oxys Aavo Flore: Crus. Hij He 
Pp: 249 Trifol. acetofum Cosniculatum. C.B- Pir 330. Fl 
lateo. Dop. Peript. s7os Lom. le. Ik 32e Oxys Lute, min. 
repens. MOmIs; Hil; IL, Sz, Tv 17. £. zeem, Ovals lut 
anne Fol. dentatis: EROILE. Per. Mk p. 49. Ti 24 MI 
lutea. Arzet. humilior dnua. Drurs El. fl int. onys Zer" 
lanica. Burm. Fl Ind, pe 107. Dt lutea ker: Rumêe 
Amb. V.p. 277. 


hel 


D E C AND RT A 663 


(14) Klaver-Zuuring met Kroondraagende 


Steeltjes en een opftaand Takkig Stengetje, 


Iv; 
Apen 


Hoo 3 
Deeze Gehoornde Klaver - Zuuring , (dussrur. 


genaamd om dat de Zaadhuisjcs zig als Hoorn- 


ej 


tjes vertoonen , zynde byna een Di lang ;) Brin ps 
fchynt , in haare Verfcheidenheden, vry algemeen Seftrektan 


over de heete deelen des Aardbodems verfpreid 
te zyn. Die ‘Amerikaanfche van Fruin rLée en 
DirrEnNius, immers, welke op de Derrien- 
de zyn aangehaald , verfchillen van de Krui- 
pende-Europifche , welke in Spanje, Provence 
en Italie , groeit, meer „ dan de Virginifche 
daar van verfchilt; uitgenomen dat deeze laatfte 
een HEEE de andere een Jaarig Kruid- 
je zou zyn. Het AEREne ik uit Oostindie ontvangen 

» fchynt ook, door zyne Stengetjes, meer 


naar het afer te gelyken. Rumrnius 


zegt, dat het in Ooftindie, zyns weetens, ner- 
gens in ’t wild groeide ; immers niet op de Oos- 
telyke Eilanden ; maar alleen op gebouwde 
Gronden en in de Tuinen, zo van zelf als door 
Zaad, Dit kan, omtrent het gene in onze Ne- 
derlanden voortkomt, ook plaats hebben : want 


zyn, en niet in Ke Kline omftreeks 
Pa- 
(14) ozalis Pedunc, Umb. Caule Ramo5 ere&o. GRON. 
Virg. 161. BROWN. Jam, 231. Oxys Americanâ lutea ere@&ior. 
TougRNr. Znfl. 30. Trifol, Acetolum Cornicul, luteum majus 
er. Indicum. {. Virgineum. MOR1s. ibid, £ 3. 
t4 
U. Dear. VIII, STuKe 


het is zonderling , dat het. hier inlands zoude. 


IV 
ArFperL. 
XIz 
Hoor p- 

STUK. 
Bet „ wy 


B van Fe UI 


664 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


Parys, noch iù Duitfchland. Aan de Kaap hadt 
Rymruaius hetzelve, in groote.menigte „om: 
trent het midden der voorgaande Eeuw , wild 
zien groeijen aan den Voet van den Leeuwenberg 


Yen daaromftreeks : zo dat men het by geheele. . 


hoopen vergaderde , en benevens’afidere Kruiden 
naar de Schepen bragt, om tot Moes te gebrui 
ken: waar van „ die met het Blaauwfchuit behebt, 
waren, veel baat gevoelden. p 
Dit Kruidje ‚ dan , verfchilt zeer in ‘hoogte 
en gewas : zynde het Europifche , ’t welk in 
Spanje groeit , volgens Crus ius een Plange: 
dat langs den Grond At met Takjes van een 
Sper of wat, En er; 1 het Peruviaarfche, 
‚ Een Beste roelf je hadt, 
van wel een WnBer dik en twee Voeten hoog: 
Hèt Amer Raultehe van DrrLLENIUSs uit 
Karolina afkomftig „dat derhalve hét Virginifche 
zal zyn , hadt ook een opgeregt Stengetje. De 
Blaadjes komen nagenoeg met die van de Gewoo- — 
ne Klaver - Zuuring of Zuurklaver , gelyk RuM- 


. PLUS dezelve poet 5 overeen en zyn 00 


zuur van Smaak, De Bloemen zyn in alle de 
Verfcheidenheden geel, en taamelyk groot. 
Ten opzigt van. de Zaadhuisjes. heeft mede iets ; 
dergelyks , als in de Gevoelige plaats; dat naa 
eke als zy ryp of bynaryp zyn, het 
er, als menze aanraakt; uit fpringts en wel 
door Spleetjes die weder toegaan ; zo dat med 
naauwlyks zien kan, waar het uitgefprongen : Zyn, 
Ook is dit Zaad FUUW geljk in geeen dt 


ent 


DEET AN DREES em 


de Blaadjes flüiten zig insgelyks by Nagt en RIA 
flaapen; als van die gemeld is, DEES 
„Van de Oostindifche Gehoornde Klaver: Zuu- nds 
ring is, zo ’t my toefchynt, nog geene Afbeel-STUE 
ding gegeven. De Höopteeraär J. BURMAN- L, kn SP: 
Nus heeft „ op zytie- Ceylonfche ,* “wel die”van 
PLUKENET aangehaald, genaamd Haauwdraa- 
‚gend, rondbladig , glad. Drieblad of Klaver , met 
geele Bloemen van -Madrasf (*) : doch men be= 
hoeft dezelve maar tnet een opf(lag te befchou- 
wen, om te zien’, dat zy nict het allerminfte 
ftrookt met de Bütonkfend van Crus1us, waar 
mede nogthans die van Rumpu1us, zo wel 
als dic op Madéra, een Eiland in de Aclanti- 
_doo SOAN, E‚ Kigisoonen 
overe . De £ L, Bur- 
MA NivS zegt, dat KT aen Verlenen, 
heid, van deeze, uit Java gedonden-werdt met 
een kruipende Wortel; maar voegv’er niet by,” 
wat dit zeggen: wil:-want de Spaanfcheofchiet, 
hier en daaf,uit‘haare kruipende Rankjes Wor- 
telen ; zo: Crus rus zegt en af beeldt, Nog= 
thans is dezelve , zo zyn. Ed, aanmerkt „ wel 
onderfcheiden van de Gehoornde Klaver-Zuu- . 
ting van Ambon, door Rumrarus gemeld, 
‘ ï 


8 Ra Phyugr. eÀ zit. 
dt) De- Groo:e, Erinn nd in A dit Eiland Madéra od 
ward met de Stad Madrasf, aan de Kust van Koromandel ; 
k blykeeit zyne Biblioth. Botanica s Amft. 1736 Pe 142 
re in novisfmâ dr er Halz 1747. P- 92e, 
Fts 


u. Diek. VIII SrUK. 


666 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Ik voeg derhalve een ‘Takje van de mynen , 
AFDEEL: van Batavia ontvangen , tot. opheldering hier 
Hog nevens; waar uit blykt, hoe de Oostindifche;, 
STUK, _ in Blad- en Vrugtmaaking ‚ met de Europifche 
ie fer overeenkome. De Blaadjes zitten , even als in 
rr.rt. alle de oude Afbeeldingen » met wek drieën op 
Fig. 2. end der Steeltjes : zy zyn niet rond, maat 
che, Hartvormig, met de Punten naar elkander toe 
gekeerd en breeder dan lang. De Zaadhuisjes 
komen Haauwachtig voor, als Hoorntjes, doch 
zyn allen enkeld: zo dat ‘er ik ’er geene Kroon= 

tjes - draagende cigenfchap in kan befpeuren. 


xv. (15) Klaver. Zuun met arb 


Psn ___ Sieeltjes, een teng en drie 
Heefterige. voudige Eyfonde Blaadjes , En middelfit 


gefteeld. 


De Bladen of Blaadjes zyn in deeze geheel 
verfchillende en het Gewas is ook anders, maa- 
kende “een klein Heeftertje , met opftaande 
Stengen, die in driebloemige Bloemfteeltjes uit= 
loopen: terwyl het, volgens Mrrrer,geele 
hangende Bloemen heeft. 

(16) Klaver-Zuuring met bweedealige ‚raad 


Bervein ieri. 
mig {Ce p 
(rs) Oxalis Pedunc. Umbelliferis , re Fruticofo ge. 
Oxys Caule ereto Fruric. Mant. Diëf, 7. Oxys lutea Frute 
Trifolii Biruminofî facie. Pum. Spec. 2, jet fr. 
(16) Oxalis Pedunc. bifidis Racemofis, Caule ramofo eréé- 
to. Trifolium Acetofum tubro flore, Klin, Rar. 64 T. 1139? 
Bocc. Mus, 11. p. 6. T, sr. Oxys Rofeo fure clie 
Emvizn. Persuv, UL. p. 733 Te 23. 


D EC â ND RI A 667 

Bloemfteeltjes en eene Takkige ahaaa iV- 

Steng. Anma 
Deeze , door BARRELIER afgebeeld Zdearnae: 

pmen vie Zuurklaver met roode Bloemen Pentogg- 

getyreld, fchynt anders veel overeenkomst te” 

hebben met de voorgaande Soort. Die van Feuite 

Lér., hier door den Ridder aangehaald, ver. 

fchilc grootelyks van beiden, doordien zy de 

Blaadjes niet Eyrond noch puntig , maar , gelyk 

in de Gehoornde , ftomp, uitgerand en omge- 

keerd Hartvormig heeft, Hy merkt zelf aan, 

dat zy de geftalte en hoogte hebbe van de 

Amerikaanfche geele , meer opftaande, van Toua- 

NEFORT „ op de. Geftrekte aangehaald, en in 

allen deele naar dezelve gelyke , uicgenomen 

dat de Bloemen op rSt | 

en bleckrood: zyp, In, Ryk van Chili, waar. 

hy ze vondt, werdehet Kruidje Cullé genaamd , 

dat men ’er , met andere Planten gemengd , 

gebruikte. om. te verwen met verfchillende 

Kleuren, Op vogtige plaatfen groeide, het, en 

was van een verkoelende aart. Zyne Klaver- 

Zuuring met een Kegelachtigen Wortel , op de 

Bergen van Peru gevonden, hadt ook Blaadjes 

als de gewoone , maar een zeer Ae REIS rood 

geflscepte Bloem. 


A GROS TEM MA, Koornvlam. 


„Van dit Geflagt zyn de Kenmerken: cen Kelk 
die eenbladig is en Lederachtig: vyf genageide 
_ Bloem. 


Ii. Daer. VILI STURe 


„Agro +e6 


maGikae _ 


£°- 
Zwarte. 


668 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


Bloemblaadjes , met een ftompen onverdeelden 
Rand; het Zaadhuisje met ééne holligheid, 

Dewylbehalve de Tuinplanten , Kroon-Lychnis 
genaamd , hier toe ook twee Veldplanten bee 
trokken zyn, zo is het getal der Soorten, alte 
maal Europifche, vier, als volgt. 


(2) Koornvlam die ruig is, met de Kelk even 
zo groot als de Bloem’, de Bloemblaadjes 
onver deed en naakt, 


Onze Ridder hadt edi ger dit Onkruid 
onder deezen Geflagtnaam „ vande volgende’ 
Soort afgezonderd ‚ zeggende, dat ’er geef 
deel was in-deszelfs Vrugtmaaking , welk niet 
in figuur en proportie daar van verfchilde (%)e_ 
Het komt overal ip Europa voor „onder ’t Koorns 
en heeft niet alleen een donkere Bloem, maar 
ook een zwart Zaad ‚ waar van het, by fommi= 
gen, den naam’ wicft: De Franfchen noemen het 
la Niëlle des’ Bleds , om dat het Zaad, * welk” 
men -dikwils onder’ uitgedorfchte Koorn vindt, 
het 


Cr) Agroflemma hicfisea ‚Cal. Gor. zquante. Syt, Nat, KIL 
Gen, 579. pe 319. Pig, Xill, Gen. s83. p. 361 B. Be 
126. Orp. Dan. 576. KRAM. Auffr. 128, GOUAN id 
222. GER. ge 416. Agrofternma.' H‚ Cliff. 175. Fl. Succ 
383. 407. B. Zugdb, 449. Lychnis Segetum major. G. 5. 
Pin. z04. Nigellaftrum. Dov, Pempe. 173, Pleudo - Melan- 
thium &c. LoB. le. 38. Lolium. Fucas. Hift. 217. Githagoe 
TRAG. 128. HALL. Hel. 376.’ 

(*) Horti Cliffortiani loco citato, — 


DE EAN D RI A 669 


het Brood bruin maakt, even of het gebakken ww. 
ware van Zwart of bedorven Koorn, Het wordt ADE, 
?er ook , hoewel niet kwaad van hoedanigheid , Hoorp« 
bitter van en de Vogelen laaten dit Zaad leg-TUEe 
gen, als het onder hun Voeder gemengd is (*). nr 
De Eprgelfchen noemen het Kruid Cockle, als 
of het Zaad naar een Slakhoorntje geleek ; doch, 
met een Vergrootglas befchouwd „ zweemt het 
meer naar een Egeltje (+). Wegens des- 
zelfs zwartheid heeten de Italiaanen het Kruid 
Githone en daar van heeft T RAGus de benaa- 
ming Gishago afgeleid; als zynde hetzelve , ge- 
Jyk men zegt „ git- zwart. De Duitíchers , zegt 
hy, noemen ’ zelve Grosf’ Raden; zynde dit 
woord, ‚Rade of Ratte „ misfchien van de Ra 
d: figuur des Zaads oirfpronklyk. Ge- 
meenlyk Heet het Kruid by hun Weld - Naglein 
of Korn - Naglein en Kornrofen ; wegens de 
Anjelier- of Roosachtige figuur der Bloemen, 
die ook eenigszins naar de /Nigelle « Bloemen 
gelyken : weshalve het by ons Koornroozen of 
Negélbloemen, en by fommige Boeren Bolderik 
getyteld wordt. 
Het Kruid heeft de Steng meer dan ecn Elle 
hoog, rond , met lange {malle Bladen als die van 
rey; 
_*) Dat men dit Onkruid ook in Suriname heeft, gelyk 
HALLER het van daar bekomen hadt, is nier vreemd, dewy! 
bee Zaad derwaards ia ’t Eucopifch Koorn overgebragt zal 


KET Semen ‚ Microscopio rt aag Echinum in f@ con« 
globatum non male exprimit, Ray. Hijt, Plans. p. 995. 
IL. DEEL, Vlll, STUKS 


670 TIENMANNIGE KRuiDan. 


Arre. rey; doch is over t geheel ruig , en draagt 
op den top ééne Bloem, die de Blaadjes aaf 

Hoofs: den rand egaal of niet ingefheeden heeft, done 

STUK. ker paatfch en fomtyds ook wit van Kléur. De 

ee 59 Kelk, waar uit dezelve voortkomt , is Cyline 
drifch en heeft vyf lange puntige Slippen , welke - 
tusfchen de Bloemblaadjes ver uitfteeken, De 
tien Meeldraadjes komen onder ’t Vrugtbeginzel 
voort, 't welk vyfhoekig Kegelvormig is, met 
dikke gepluimde Stylen voorzien, Het Zaad is 
redelyk groot, hoekig en geftreept. 


It. (2) Koornvlam die Wolig is , met Eyrond 
a mie Lance ge Bladen en uitgerande Bloem 
ee Blaadjes, gekroond en Zaagswyze getand, 


Een fraaije Bloemplant , die twee Jaaren leeft; 
maakt deeze in de Hoven uit, komende opde 
Velden in Italie, als ook op veele plaatfen in 
Siberie voor, zo LiNnNdeus zegt. Den naam 
van Lychnis voert zy by uitmuntendheid, en in 
% byzonder dien van Lychnis Coronaria, als in 
de Kroonen, Kransfen of Bloemtuilen , door de 
Schitterend paarfche Kleur haarer Bloemen, uit= 
muptende, In ’ Frapfch noemt menze, deswe= _ 


gen, Oeillets Diew of Coquelourde , in ’t Neer- 
duitfch 


(2) Agrofiemma tomentola , Fol. ovato - Lanceo!atis &C 
GOUAN Moriss. 222, KRAM. Aufir, 128. Coronaria. H‚ Clife 
174. R. Lugdb. 449. Lychnis Coronaia Diosc. fätiva. Ce 
B. Pin. 203. Eychn. Coronaria. Nop. op. Pempt. 170, Lychuise 
Cau. Epit. 569. LOB. le. 334, 335. 


EDR CN D ETR 671 


duitfch Chriftus - Oogen , in ’t Engelfch Rofe- _ IV. 
Campion. De Duitfchers heetenze Mariën-, Vrou- Arnes 
we- of Hemel - Roosjes. Hoorp- 
Uit een Vezeligen Wortel fchiet deeze Plant °TUEe 

getakte Stengen van een Elle hoog , die, zo Fetasr 
wel als de gepaarde Bladen , met een dikke zag. 

te Wolligheid als Fluweel , wit - Afchgraauw 

‚van Kleur, bezet zyn, De Bloemen, die op ’ 

end der Stengen en Takjes, eenzaam, uit een 
geplooiden Kelk voortkomen, zyn plat en rond, 

in ’t midden een Kroontje hebbende van tien 
uitfteekende Puntjes. De Kleur is doorgaans 

paarfch , of ook bleek , hoog en fomtyds Vuu- 

rig rood, Men vindtze , bovendien , met dub- 

belde of volle , met inside en met witte 
Bloemen. Het Zaad i s klein. 


_G ) Koornvlam die Wolli gis met et geruilde HI 
_ Bloemen en uitgerande Bloemblaadjes. sce Dine 


OUIS. 
Deeze draagt de Bloemen in Kroontjes of gic*teon- 

Tuiltjes op den top der Stengen of Steelen, 

gelyk de Primula Veris, en mag daarom teregt 

Gekroonde worden getyteld, ZANONt noemt- 

ze Switzerfche 3 doch zy groeit ook opde Alpifche 

Berg- 


5 (3) Agrofiemma tomentofa , Petalíis emarginatis. GER. Prov, 
#16. Lychnis Coronaria fylveûtris. C. B. Pin. 20g- MoRis. 
Hit. 1. p- 540. S. s. T. 36. f. 2. Lychnis Umbellifera 
“montana Helvetica. ZAN. Hijt. 128. T. sr. Ray. FEA. 993. 
Eyehn. Cor. Umbellif. Alp. Fl. purpureo. BARR. de. toos. 
Bocc. Mes. T. 42. HALL. Helw, 375. 


6z2 KIENMANNICH KRUIDEN, 


„IV. Bergvelden in -Provence ; naarden kant va 
Erpe Italie, De-Steng is een Voet hoog, naauwe 
Hoorp- Iyks getakt en draagt een Tuilrje van Rooze- 
STUX, kleurige Bloemen, meest met die der. voor« 
gaande overeenkomende; doch_de Bladen zyn 
wat breeder en mec schikt Wolligheid. 


Iv. (4) Koornvlam die glad is, met Linia: 
vang Lancetvormige Bladen en üitgerande gê- 
Rofa. kroonde Bloeimblaadjés. 


Op de Gebergten van Sicilie was deeze, die 
paar de eerfte Soort wel allermeest gelykts 
door Boecone waargenomen en door Mo 
«_RISON afgebeeld „aan wien de Leidfe Hoog- 

leeraar HERMANNUS, vervolgens, de zelfde 
Plant zondt, die door hem aan de Kaap dér 
Goede Hope was vergaderd. De gladheid der 
Bladen onderfcheidtze voornaamelyk, Ook zyn 
de Slippen der Kelken hier veel korter dan de 
Bloem én niet uitfteekende + de Bloemblaadjes 
meer uitgegulpt en in ’t midden met Puntjes» 
welke de Bloem, even als de Hemelroosjes, in 
’t midden gekroond mdaken, fierlyk Rooze- 
kleur. REEN 


Lycée 


(4) Agroflemma glabra, Fol. Lin. annndeskk &ce H. Ups. 
15. eed Segetum Nigellaftrum minus glabra diëta. 
Monis. lid. T. zz. fe 324 Lychnis fol. glabgis, Cale duf 
hans. Si. 27. Pfeudo- Mel. glabrum Siculum. Ray Hf. 
999. Eychn, Pfeudo » Mclanthiis fimilis ‚ HERA 
Ls db. 391. T. 393e 


DÈ Ds} AR _D RI A €73 
Lycunts toes el IN, 


— Een’ Blndvhelbige; niet geribde, noch mone Hioee: 
de, eenbladige Kelk : vyf genagelde Bloems STUKe » 
blaadjes , met'den rand eenigermaate in tweeën hen 
gedeeld eneen vyfhokkig Zaadhuisje ; maakt 
de onderfcheiding van dit Geflagt, hetwelke 
Linne vs, äls by voorrang , den naam van 
Eychnis, aan de meefte Soorten van ‘Silene en 
Agroflemma in *t algemeen gegeven geweëst;, 
alleen heeft laaten behouden, Ik zal denzelven 
om dat hy gemeenlyk bekend en in gebruik 
is, fchoón- “hy Kaarsbloem kon betekenen, niet 
verduitfchen, 

et ‚ BERGERS Buropithe dn zyn 


geen 


Be: 5 Eerd wiet getropte fj bemen. ‘can. nn On 
top van een lange Steng. „Cidi 


Dit laatfte voeg ik ‘er by, óm dar deeze in Kontande 
langte of hoogte uitmunt boven ‘alle andere Soor- "° 
ten van Lychnis, Zouden ook de'Fraofthen haat 
deswegen Non pareil noëmen, gelyk Fagan i- 
Crus zegt, en de Engelen Nonefuch, dat 
is, 


8 Lychnis Floribas Fasciculatis fatigiatis, Sf Mat. xiL 
Gen. ssa: ps 319. Pez. KUL Gen. 584. p. 361. H. Chf. 

Ups. R- Lugdb. 449» GouAN Monsp, 223. FABR. Helmft. 186. SN 
Lychnis hixfata Flore Fens. T. Inft,_3 33de Elos Contant: 

ti us. „Dop. Pempt. 178, Ly Chnis Chalcedonicà £ 
GoMsetigvegliaen. miniata, ek le, 340 

Vv 
IL, D&EL, VIII, STUKe/ 


Iv. 


674 TIENMANNIGE KRUIDEN 


is, Zonder weergaa. Wy fpreeken ’er met zulk 


ei” een ophef niet van , doch befchouwen ze niet- 
eous: temin , in de Tuinen » als een Paarl der Bloe- 


STUK. 


men. Wy heetenze , in de Wandeling, Kon- 


we ®_flantinopel , en fohryven Bloem van Konfbanti- 


nopolen „ als ware zy van die befaamde Stad, 
weleer de Paarl van Afie, afkomtftig. In Vranke 
ryk wordt dit Kruid ook , waarfchynlyk wegens 
de figuur der enkelde Bloemen, Ja Croix de 
Malthe getyteld; dat is, het Malcheezer Kruis. 
De Duitfchers noemen het Jerufalems- Bloem 
en men rekent haare afkomst uit Tartarie (*) 
Gewas is iedereen bekend. Het maakt 
Stengen fomtyds van eens Mans langte hoogs 
die regtop als een Kaars, zynde knoopig 
en hol, wat ruig , aan de Knoopen bezet mét 
gepaarde Bladen van eene fpits Eyronde of 
Lancetvormige figuur, en aan den top een 
trop Bloemen hebbende, die digt in elkander 
zitten als een Bal. Gemeenlyk komt het voor 
met dubbelde hoogroode , doch fomtyds ook met 
enkelde roode, witte en bonte Bloemen: zynde 
deeze vier Verfchcidenheden van Konftantinopels 
aan Munrine bekend geweest, Men vincts 


(*) Habitat in Rusfia omni. Dat is. Zy heeft haar natuurlyke 
Groeiplaats in geheel Rusland, of in alle Landen van het Rus” 
ich @ebied: wordt thansin Syf. Nat. Prg. Bd. Xl. gezegd: 
doch ’r is zeldzaam , dat men ’er in de Flora Ingrica van 
Heer DE GORTER dan nnen van gemaakt vinde. ZOU de 
Aantekening ook , door ‚ agter deeze, in plas 
van de volgende Soort, die ver wga in de 

t‚ geplaatst zyn ? 


D Ee CE AN DRI A 675 


zegt GEsNerus, ook een kleiner, die de, IVe _ 
Stengen maar een Elle hoog heeft, en in tec ÍTDE&e 
eerfte Jaar Bloemen draagt : terwyl deeze na Hoorp: 
de Zaaijing twee Jaar oud moet zyn, en dan°T®Fe 
voorts overblyft. ij Ns 
ris Cusa» 
(2) Lychnis met vierdeelige Bloemblaadjes en bescha 
een rondachtig Zaadhuisje. Bloem, 


Den naam van Koekoeks- Bloem, die den Le 
tyníchen volmaakt uitdrukt, of dien van Áraai= 
jebloem, voert dit Onkruid , dat op de Velden 
en in de Graslanden, door geheel Europa, ge= 
meen is, by de onzen. De Engelfchen heeten 
hetzelve ook Meadow - Campion , om dat Cam- 
Pion by hun de gemeene naam der Lychnisfen 
iss en Meadow - Pink , dat is Veld- Anjelier : 
gelyk fommigen het tot de Anjelieren of Dui- 
zendfchoonen betrokken hebben. De Bloem is, 
inderdaad , Anjelierachtig en het maakt in de 
Hooylanden een fierlyke Vertooning; door zy= 
re groote bleckpaarfche Bloemen , die als met 
Tandjes ingefneeden zyn: waarom het moog- 
lyk Odontites by de Oùden is genoemd ge- 
weest. De Stengen, van tuim een Voet hoog 3 

zyn 


(2) Lychnis Petslis qugdrifidis Bec. He Cl. R, Lagds, 
&c. wc Bez ke 


B. Pin. 210, MILL. Je. 169. f. 2. Odontites Plinii. CtUs. 
Hift. 1. p. 2924 293. Aumoraria prat. fylv. Flos Cucu!i; Let. 
Je. 45 
Vra 
Île DEES VIEL, STOE, 


676 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


A zyn ronden Lymerig „, en ‚bezet met fmalle 
xj … Grasachtige- Blaadjes ; doch om laag: heeft het 
Hoorp. Lancetvormige. Bladen: De Eagelfchen noemen 
STR het Wild Williams ‚om dat zy de Duizend- 
B re 3 fchoonen Sweet Williams heeten. Het komt:ook 
voor met witte, en in de Tuinen pronkt het 

„met dubbelde paarfche Bloemen , niet onaartig; 

zynde ook wat Kn van Gewas. ‚ dan in ’% 


wilde, 
Pd zr e 3) Lychnis met viele Bloemblaadjes ’ 
rradrie: een gegaffelde Steng en giga omgekromde 
Semm | en. 


5e e 


ahl ber mik 


e eerst tot het Geflagt van Cú- 
cubalus , naderhand-tot dat van Silene is betroke 
ken geweest, zynde de Groote Smalbladige Lj: , 
merige Lychnis van C‚ Bauurinus, Het 
Alpifche gladde Muur met omgeboogen Blaadjes 
van PLUKENET , wordt hier thuis gebragt 
waar -uit-men van de Geftalte kan oordeelen. 
De Bloemen zyn,dikwils vierwyvig”, zegt de 
Ridder. 


isde ann and ant Oolteargk komt 
deezervoor , 


Ee a) Lyte 


„ (3) Eget Peralis quadri - dentatis &e. Silene quadrifida. 
Ss. Plant. oz. Cucubalus quadrifidus. Sp. Ph 1 41s-Lyche 
nis KEN &c. SEG. Weren. Ml, p.-186. T-ge f_t Lychm 
Saxatil:s Linariz folio, glabra. Turr, Pis 106.-L. V 
anguftifolia major, CG. B. Pin, zos. Lychn, fylv. X, CLUS 
Hift. 1. p. 291, Car. minimus &c. Los. ke. 445. Aline Alp: 
g'abra Folio zeflezo, PLugedlm. 2. T. 75. fs 


\ 


„BB: €TA Ne De Bes Lj ber Ln 

es zi pen „met, bne, onverdeelde Baars 
zit, 

8 À 


ROE 


Op. Ei Velden der Sdoree De eN 


set 


zo zy ook in Ooftenryk ek, De Sir 
is een Elle höög , met veel -Knoopen en Lys 
merig aën’ dén EN ‘aldaar’ bezet met gêfteelde 
Bloemen’ ét“de Bladen zyn-Lancetvormig ee 
der dan iù’ id ee Soortenyosi «> 
EV TEEN NIet 
6) Lychnis met. ende Blenbiaadjer en en ‚v 
viele Bloem et een zieden TC) Agde, 
"Bergen van Lapland 


os 400 
Wa 


| ELER, die 
die zy op dén Groud eerrrondjehèeft van her: 
achtige Bläden,' èn’ éen Stéigetjejdatongetdke 
Îs, van eer halve höog „opde top meteen: 
Kroênjë van paarfchie Blóetmer ‚diesmaar voors 
zien 


res ree egrist® ‘Slee “Flóti'sus pentagynis 
El HEC, 364 , 409, Re Luz Ard 

Leidt die El rib: ânguirolia. GC, BI Pin. zos. 
Een is fte “crus? Hist. 2de ars ER ven” 
sd: ta byeb ikidis F | 4 


Pe sid nn ‚ der ee en 1 
Silene 


An Te EER % 


eis Bn 
à pi teer EERS 


Begeer ves 
nm, oa. aas Ei 29E à : 


IV. 
AFDEEL. 
XI. 


Hoorp- 
STUKe 


VI. 
s L ychnis 
jihirica, 
Sibeniche 


658 TrIENMANNIGE Kruipen. 


zien zyn met drie Stylen, Waarfchynlyk zal ‘et 
verfchil tusfchen deeze en de Sweedfche zyn, 
welke, volgens Linna us, vier Stylen heeft, 


(6) Lychnis met tweedeelige Bloemblaadjes, 
een geguffelde Steng en de Bladen eenigere 
maate Stekelig. 

& In Siberie groeit, volgens GMELIN, deeze, 
die de Geftalte heeft van het Grasbladig Velde 
kaars, maar een overblyvende Wortel en min- 
der gladde Bladen , zynde voorts door de vjf 
Stylen daar van onderfcheiden. 


(7) Lychnis met tweehuizige Bloemen, 


- Gemeen is deeze door geheel Europa, In Pro’ 


vence groeit zy op dorre Steenachtige plaatfen 
langs de Haagen en Wegen : in Ooftenryk Op 
de Velden en Graslanden : by ons op Schaduw- 
achtige plaatfen , aande Zanddykjes der Wegen 
tusfchen Alkmaar en Haarlem ; als ook overs! i8 
het hooge gedeelte van onze Provinciën, wij 


(6) Iyychnis Petalis bifidis, Caule dichotomo ‚ Fols fb” 
hirtis. 
(7) Lyebnis Floribus dioicis, H. Chip, zze. R- Lugb. 44Be 
Gouan Monsp. 123. GER. Prov. 417, KRAM Aar. 19 
Fl. Sute. 361, 411. FJ. Belg. 126. Lychnis tylv. f- Aquatic 
purpurea fimplex. C‚ B. Pin. 204. Melandrium Blinii gent” 
mum. CLUS. Hift. 1. p. 294 B, Cgcübalus Flor, hermapbrode 
pentagynis. H. CUf. 170. Lychn. (ylv. alba Gmpiex- C+ B 
Pin. 204. 8 multiplex. Jbid, Lychnis fexu diftinâa Fel, 
pvatis acutis. HALL. Helv. 377. Lychnis fylv. Dop, Perpf: 
371. LOB. Ze. 335 , 336, Ocimoides. Cau. Epit- 739 


D te AN DE A 679 


men die met witte Bloemen meest aantreft ; 
komende die met paarfche Bloemen meer voor 


Iv, 
EELs 
XI. 


op vogtige Weiden aan den Duinkant, Deeze Hoorps 
vondt de Heer HALLER, in Switzerland, in STUK 


Bosfchen , aan de Rivieren op de Alpen ge- „‚‚ 


meener ; terwyl de witte meest by Bern groei- 
de aan dorre Wegen. Dezelve , in de Tuinen 
overgebragt , wordt ligtelyk volbloemig en dan 
verder door Afzetzels vermenigvuldigd. 

Zy is zonderling door het verfchil der Sexen ; 
zynde fommige Planten voorzien met gewiekte , 
rolronde , ruige , kort vyftandige Kelken en tien 
Meeldraadjes op twee ryën , als gewoonlyk : 
anderen met Eyronde dikbuikige Kelken en een 
he ene: zonder Meeldraadjes. 

wel in de Wit- als in de Paarfch= 
an tie ‚ doch in de eerfte heeft het 
Zaadhuisje maar ééne Holligheid, Somtyds 
komen van beiden ook voor met tweeflagtige 
Bloemen , doch zeldzaam , en in de Tuinen 
vindt menze beiden met dubbelde of volbladi. 
ge Bloemen, 

’ Gewas heeft Lancetvormige , taamelyk 
breede; zagte, doch tevens ruige Bladen, die 
gepaard zyn en eenigszins gegolfd, groeijeide 
met getakte Knoopige Stengen , ruim een Elle 
hoog. By fommigen is het Oecymoides of Ocy- 

genoemd en ook, wegens de gezwol. 
len Kelken , tot het Geflagt van Cucubalus 
betrokken geweest, Die met dubbelde paarfche 
Bloemen wordt van de Hovenieren, in Epges 


V4 
U, DEEL, Ville, STUK. 


past 


\ 


680 TIENMANNIGE KR RUIOEN 


IV. land, Red Batchelors- Buttons ‚of Roode Kane 
vak” bas didaats Knoopen-getyteld, zegt Ray, De wite 
Tens te is niet minder fraay, Beiden zoudenze, on- 
STUK. der alle de Lychmis- Soorten, best dennaam 
Esa 5) van Wruuwe - Roosjes verdienen, … In. ’c Neer 

duitfch wordenze.Jenestekens- geheten , zo Do- 

DoNéus aanmerkt. De lealiaanen „Spaanfchen 

en Franfchen, noemenze Wilde Bafilicum ‚maar 

de Duitfehers „Je langer je freundlicher, Liede 
weich , Walckenkraut of Wiederflosf , za fommi- 

gen aantekenen. - Men vindtze-ook met dubbel. 

ee groene Bloemen, doch zeer. zeldzaam, 


Et Lychris_ met opgeblazen Kelken , de Bloern- 
4 Bnn races s Bede) 
Kleinbloes —, Mig, : de, Blaen fe eefagtig. ig 
had 
Nergens „ dan; ‘in de Nöordelyke. Ln 
deeze waargerioimen, en wegens. de zeldzaam- 
“heid door den Ridder afgebeeld „-zorals zyn Ed. 
dezelve gevonden hadt op de kaplandfche-Al- 
-pen, Hier was -de Steng eenbloemig. ‚doch in 
Siberie heeft menze veelbloemig gevonden, Zyn 
„Ed; kende naauwlyks,eenige Plapt „ wier Bloem 
de deelen ‘der Vrugemaakinge dus,binpen-een 
sKlootronden ‘Ke Kelk. beflooten hadt. Om die re- 
“den was zy-ook betrokken tot het Geflagtvan 
Bláaskelk 3 doch: naderhand, dewylzy vyf-Sty- 
ka bs daar van ke gen ; Be Bloemen 
t ‚ zvn 


_ 


ie Lychnis ‘Eelyce inflato , zee! Calyce breviore &Ce 
Cacubalus Caute-fimplicisfimo Ec Fk Sut, 363 , 412 Cun 
gab. Gaule fmpl. uuiflogo, F4, Lapp. 181, T. 1% 5 ke 


-DeEGCTANOD RIA 681 


zyn altoos met Mennelyke en Naoumalyke. je Iv. 
ken voorzien. | ATDEER. 
CEraaAsTIUM, tieke, Pe rms 
hs 


De Kelk is vyfbladig met tweedeelige Bloein- 
blaadjes, en het Zaadhuisje'eenhokkig Hoorn-- 
achtig, aan-dentop gaapende, in dic-Geflagt, 
’t welk zestien Soorten, meest Europifche, be. 
Vat, waar van fommigen de Zaadhuisjes lang- — 
werp $ auderen rondachtig hebben , als- volgt. 


Met langwerpige. Zaadhuisjes. han js 8 
vrm 
@ ‘Hoornbloefn met fmengegroeide Bladen, Perfolae” 


oorb! a 
+In Griekenland nam de verriaârde To UR N EE a s 


is gehaaide en - sene Zy gelyke i in Genie 
zeer naar heet, Weidlandig Zeepkruid en fchiet 
Stengeties van een of anderhalf Voet hoog, die 
op den top vergaarde Kelken hebben , met klei- 
ne. witte Bloemblaadjes en daar óp volgt een 
langwerpig. Zaadhuisje „ dat met Puntjes gaapt, 
gelyk die-der Anjelieren. Het Zaad is bruin , 
rimpelig en ‘Niervormig. In Rusland groeit dec- 
ze ook, zegt ce Ee 
aai gn … (2d. Hoorn, 
nf cifs eo P liks, Sf. Nat. 'XiÎ. Gen. edn. 
p. 320. Vig. (. Gen. sss. p. 362. H. Chfs 173. Ups. 
115. Re Lagdb. 450, _Myofotis Orient. perfoliata tvchhias 
folio. ToORNr. Cót.18. Dir. Elb.265.T. 217. f. 284 


Vvs 


H. DEEL. VIIl STUK: 


ru. 
Haìftien- 
annig. 


der ruigte ; ch in de gedagte bepaalingen, be- 
ftaa 


682 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


(2) Hoornbloetn met Eyronde Bladen ; de 
Blaadjes met den Kelk Set, de Stenge 
verfpreid hebbende. 


(3) Hoornbloem dat regtopftaat , ruig en Ly- 
merig zynde, 


(4) Hoornbloem met vyfmarmige Bloemen en 
uitgerande Bloemblaadjes. 


In deeze drie Soorten is een Onkruid ondere 
fcheiden „ dat ín onze Nederlanden , als ook 
omftreeks Parys, en door geheel Europa aan de 
Wegen voorkomt , zynde by fommigen onder 
der naam van  Basterd- - Muur ‚ by anderen on- 
dien VAIL» 
Ex NT krekt zeer mnauwkenttge Afbeeldingen; 
waar uit het verfchil eenigermaate blykt , dat 
meest in de grootte of kleinte, de meer of min- 


te 


‚ {2) Ceraflium Fol. ovatis , Petalis Calyei equalibus &c. 
Fl, Belg. 127. Cerastium Flor. decandris &c. LOEËL. Jt 
zen Myofotis Arvenfis hirfuta parvo Flore albo. VAILL- EE 
142. T. 30. Ff. 1. Alfne hirfuta magno Flore. C. B. 
255. Auricula Muris qaorandam , Flore pâatvas Sain. mr 
nui longo. J. B. Fig. TI. p. 359. 
Ch) Ceraflium erettum villof- viscofum. H. Cliff. R- Lugt. 


450. Fl. Belg. 127. GOUAN Monsp. 223. GER. Prov. 406. 


Ec. Myofotis hirfata altera viseofa. Vairr. Paris. 142. To 
39. £. 1, 3. Als. hirfuta altera viscofa. C. B. Pin. 251. 

(4) Cerafium Flor. pentandris , Peralís aki H. Cif 
&c. Ke. Mrpis Arrenfs hicfuta minor. VaiLke Paris P: 
142. Te 30. £. 2 


DE CA NDR IA 663 


ftaat. 't Getal der Meeldraadjes is in de Bloe-_ IV. 
men niet beftendig : in de beide eerften komen ÎFDEELe 
‘er vyf, agt of tien voor, en de laarfte heeft Hoorp= 
vyf onvrugtbaare, vyf geknopte ee 


(5) Hoornbloem met vyfmannige Bloemen en ens 
geheele Bloemblaadjes. peen 


In Spanje is deeze door LorerLinG waar, jJet 
genomen „ zynde een zeer klein Plantje , dat. 
van de voorgaande bovendien verfchilt , door 
groen, niet grys te zyn, en niet meer dan vyf 
Meeldraadjes heeft , allen geknopt; de Bloems 
blaadjes veel korter dan de Kelk, 


d Ge Hoornbloem met Liniaal- Lancetvormige en 
A Pomp dana geplande. Aen 
Rr Blerk 

Deeze, die zeer kenbaar is ki haare groote 

Bloemen, komt by het Gemeete en Lymerige 

Hoornbloem , in de Noordelyke en Zuidelyke 

deelen van Europa , als ook in onze Nederlan- 

den op Zandige plaatfen overvloedig voor. De 

Baan is Klein ruig Oogentroost-Gras , en by ’c 

Ge- 

(5) Ceraflium Flor. pentandris Reunie integris. Lost. 
Ttin. 542e 

(6) Ceraflium Fol. Lineari - Lanceolatis obtufis glabris é. 

Gorrs Belg: ra8. Fl, Suec. 381, GOUAN Monsp. 224. KRAM. 

Auftre 129. Cer. fol, Cal. hirfatis. FH. Clif. R. Luzdb. 450, 

Myofotis Av. hisfuta fl. majore, VAILL. Par. 14te T. 30, £, 

Â. Cat. Arv. hirfutus Fl. majore, €, B, Pin. 210, 


Re DEEL. VIIJ, STUK. 


IV. 


684 TIENMANNIGE KRUIDEN 


Gemeen Scheele Oogen. zege de Heer DE 


AFDEEL GORT ER” 


Hoorp: 
STUKe 


VI. 
Ceraflium 
_dichoto= — 


MUI 
“ Gegaffeld. 


Alpifch. 


Hale Doeren gen, zo bie Sid 


(7) Hoornbloem met Lancetvormige Bladen, 
een gegaffelde zeer Takkige Ben en ee 
flaande Zaadhuisjes. — 


Deeze groeit in Spanje onder %: Koorn, Men 
vindtze Gehoornd Muut door Crusr Us 
genoemd en afgebeeld, Het is een ruig Plantjes - 
dat aldaar in * wilde maar een Handbreed hoog 
groeit, hebbende kleine witte Bloempjes ; waar 
op pehobtnad Zaadhuisjes volgen , die daar 


öörnbloem met Eyrond- “Lancetvornge 


Bladen, een verdeelde Steng. en „A 
werpige Zaadignsjes. 


_ Men vinde, deeze, ‘Sobrt. EN pe omde 
delen van, ne, als ook in : Fans 
de Geberg ee 


rf 


G) Cerafiium Fol. Lanceolatis &c. R. Zug. 
4 Myofotis Hisp> Segêtumit. TOORNE:” Inf?e” 245- zjebris 
Segetum minor. C. B. Pin. zen Aline annie CLUS. 
Hil. IL. p‚ 1844 PANNo des po ° 

(8) Ceraflium Fol. Ovâäto - : ade Gite &c. Fe 
Succ. R. Lugdb. 451. N. 3. Caryoph.’ Hotoft. Alp. latifolius- 
„Ozn. Dan. T. 6. Alfine: mre facie & es are ais 
Pe 349: Te rgb. 7 


DE CTA N DR 1 Al 685 


»_%* Met rondachtige Zaadhuisjes, eye 


Ld 


FDEELe 
“_ (9) Hoornbloem met Lancetvormige Bladen, _ Xl 
Takkige Bloemfteeltjes en rondachtige Zaad- bommen 
huisjes. 


IX. 
47 

“In Italie en Vrankryk groeit deeze , die ven ee 

men in Languedok Muizen- Oor noemt, holen 

gens GOUaN, Het is de Kruipende gryze deb 

nis, welke VAILLANT onder den naam var 

Akker - Muizen= Oor met Varkensgras Bladen 

in Afbeelding heeft gebragt. 


(ao) Hoornbloem met Liniaale gefpitfte glad- - 
de Bladen „ eenbloemige Bloemfteeltjes, die Seam 
EE eed aaide: zyn en Klootronde 


E es ie Es Apen: zo wel en 

Kir van Ooftenryk » groeit deeze ‚ welke door 
den Heer HALLER zeer fraay in Afbeelding 
js gebragt. SCHEUCHZER hadt ze eerst ge- 
vonden. 


(11) Hoorn. 


(5) Cerafium Fol. Lanceolftis gc. R, Zugdb, 450, N. 2. 
GouAN Mórsp. 214. Myofötis Arvenfis Polygoni folio, VAILL. 


‚Par, T. 30. f. $. Ocymoides Lychnitis es Radice. 
Cor. bre 85e T. 31 orshnls ‘Anca: en: C. B. 
Pin. Ee 

pe ilse Fol. eaibus acuminatis glabris Sec. 


Alfne Alpina fabhirfuta Ea folio, SCHEUCHZ. Alp. II. 
AF. 130. Caryoph. Holofteus Alpinus &c. BURS. Xl, 119. 
“Myofotis Caule hirfuto. Har. Helv. 384. T. 5. 


IL, DEEL. VII, Srus, 


686 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


Ceraflium 


Heefterig- 


(ir) Hoornbloem met een overblyvende leggen 
de Steng ; de Bladen Liniaal- Lancetvor- 
mig , eenigermaate ruig. 


(12) Hoornbloem met Lancetvormige ruuwe 
Bladen , gekartelde Bloemblaadjes ern Kloots 
rende Zaadlvuisjes. 


(23) Hoornbloem met Hartvormige ongefleelde 
Bladen „ eenzaame Bloemen en hangende 
Vrugten. 


Van deeze drie groeit de eerfte in de Zuide- 


lyke deelen van Europa, de tweede in Siberie, 
de oe op de Eilanden in den Donau, by 


en voorts op vogtige plaatfen in dit 
Wereldsdeel komende by ons veel voor aan 


den Zeekant, by Zandvoort, aan den Mui 
derberg , als ook op de Helder en menigvule 
dig aan de Duinen van den Hoorn, op ’% Ei 
land Tesfel; weshalve zy Zee - Muur ge 


* Zie 
bladz. hier 
voor 


noemd wordt. Sommigen hebben deeze mét 
de eerfte Soort van Sternmuur* verward; doch 
daar van verfchilt zy, zo door de verdec- 
ling der Bloemblaadjes en de vyf En tr ile als 


in andere opzigten, genoegzaam, Ook is die 
aan 


(11) Ceraflium Canle perenni ptocumbente &c. Myofitis 


tenuisfimo folio rigido. TouRNE. Inf. 205. 


(12) Ceraflium Fol. Lanceolatis fcabris &c, 
(23) Ceraflium Fol. Cordatis fesfilibus Sc. Fl. Suét. IL. 


N. 413. Alfine major. C, B. Pin. aso. Alûne matima So 
lanifolia. MEnrz, Pug, 2. Te 2 fs 35 


D EC A N D Ri A 637 


aan onze Kusten voorkomt , veel laager van Ge- IV, 
was (). een . 


(14) Hoornbloem met Eyronde eenigermaate neer 
Wollige Bladen , eenbloemige Takken, en viv. 
Klootronde Zaadhuisjes. Len = me 

Cris) Hoornbloem met langwerpige Wolligedig en 
Bladen , Takkige Bloemfteelen en Klootron- ‚XV. 
de Zaadhuisjes. Ja 

„a 

(16) Hoornbloem dat glad is met een gefrrekte vr. 


Steng (f), Lancetvormige Bladen, zeer 4 Dieden 
lange Bloemfteeltjes en Klootronde Zaad- 


‘ 


huisjes. 
Van 
(*) cox. Tad. Hol. bl €, 7- Vergelyk daar mede het Drie. 
Zandmasr , hier voor en het Water- Muur. bladz. 246. 


(14) Ceraftium Fol. ovatis fubtomentofis Ec. GER. Prop, 
407. Caryoph. Holofteus Alp. latifolius. C. B. Pis, 210. 
Prodr. 104. 

(15) Ceraflium Fol. oblongis tomentofis Stc. GOUAN Afonsp. 
az4. Car. Holofteus tomentofus latifolius & anguftifolius. C. 
B. Pin. 210. Pradr. 104. Myofotis tomentofa Linariz folio. 
TOURNE. Inf. 245. item latifolia. Jbid, 

(16) Ceraflium glabrum Caule firikto Ec. Am. Acad. IV. 
Pp. 315- Aline Caryophylloides cn » Flor. pediculis lon= 
gisfimis. SEG. Ver. II. p. 178. 

(f) In Sy. Peg. Ed, XUL. hk missoni, met een. 
geftreepte Steng ,) doch dewyl niets daar van gemeld wordt 
in de befchryving, in „Am. Acad. alwaar men Cauie flrito 
heeft; zo geloof ik niet dat het een verbetering, maar dat 
bee oen: DrakGeit onl zyn: gelyk die daar in, zo wel als in 
Spec. Pigntarum , macnigvuldig voorkomen. 


II. DEEL VIAL, SrTus, 


XL. 
me 


nr. 
Uigee 


695 T-AENMANNICE KäuiDEn, - 


‚Van deeze drie , groeit de eerfte op de Alpen 
van Switzerland en de Bergen van Provente, 
als ook .in Languedok , gelyk de tweede, die 
ook in ’% Ryk van Granada , in Spanje, is 

waargenomen. Deeze beiden. zyn Wollig en hebs 


“ben leggende , zeer Takkige Stengetjes, meet 


of min een Handbreed lang.-De derde ‚, omftreeks 
Verona gevonden ; is geheel glad-en heeft een 


„ opgeregte enkelde Steng ‚ van een Voet hoog 


en de Pluim in drieën gedeeld, uit Bloempjes 


‚ beftaande , welke ongemeen lang gefteeld zyn. 


meene. 


Of dit aanleiding tot den Bynaam gegeven heb: 
be, blyke my tiet. Elders wordt gezegd, dat 
de Bldempldicn en is, met kleine Lancet: 


„vormige Blikjes, die aan de kanten Vliezig zyDs 


zo dat zy Eyrond worden ; de Bloemblaadjes 
ftomp ; de Meeldraadjes tien , de Stylen drie 
in getal, ke 
SPERGULA, Spûrries | 
De Kelk is vyfbladig „ mer vyf onverdeelde 
Bloemblaadjes : het Zaadhuisje- Eyrond, €cn- 
hokkig en vyfkleppig in dit Geflagt, hetwelk 
vyf , meest Zopliche Soorten bevat, naar 
melyk., 
(1) Spurrie met nt Bladen en viënman 
nige Bloemen. Dit 


(1) Spergula Fol, verticillatis , Flor. decandris- Syst. Ne. 
XIi. Gen, 586. p. 321. Weg. XIII. Gen: 586. p. 363- He 4 


4 De C ACN D RE A 689 


Dit is de gewoone Spurrie, door geheel Eu- IV; 
ropa, hier en daar, op de Koorn - Akkers voore "DEEL 
komende, en by ons in de Zandige Bouw landen Hoorn» 
overal gemeen. Men noemtze , deswegen, Ak- TUF 
ker -Spurrie, en zy wordt in Brabant, inzon-via 
derheid omtrent den Hetfst, veel gezaaid zegt 
Doponaus, om tot Wintervoeder voor de 
Beeften te verftrekken; doch in Engeland wil 
het Rundvee ’er naauwlyks aan „zo RAY op= 
merkt, LoBer, niettemin , zegt, dat de Koei- 
jen de Spurrie zeer gaarn eeten en veel Melks 
daar van geeven.- In Holland wordt ed aange- 
merkt als een Onkruid onder ’t Koorn 

t Is een Kruidje dât Stengetjes heeft van 
een Span of een Lost lang, veelal leggende en 
kleverig. ze bezet met een. menigte 
dunne Blaadjes en aan *t end Bloempjes draa- 
gende als die van Muur : weshalve Tour- 
NEFoRT het ook daar onder geteld hadt, op 
 voetfpoor van C, BAUHINUS. De Bloeme 
pjes zyn wit ‚ en daar op volgen ronde Zaad. 

huisjes , met zeer klein zwart Zaad. 


_(@) Spurrie verd Bladen én vyfman- ac 
nige e Bloem Nie Ù pentandre 
Vyfmannie 
R. Lugdb. Gr GER. Prev. 417. Gort. Belg. 129. Fl. Succ. 8% 
377. Spergula Fruêtu,pendalo. Fl. Zapp. 190. zer Dop, 
Amen: 527, LOB--Je. p. 503. Alfine arn. Aa major. 
‚B. Pin.aste HAM- Cult. VI. p. 149. T. 1 
ES. Spergula Fol. Vert, Flor. pentandris. har: Iein. De 
Govan Monsp. 224. GER. Prov. 417, Alfine Spergulz facie 
minima. Bor. Jonsp. 14. Goar. Belg. 12de 
Xx 


U. DEEL, VIII, STUE, 


€90 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. Niet alleen-in Duitfchland, Vrankryk „ En- 
ns geland en Spanje, maar ook in onze Provincie, 
Hoorp: komt deeze Soort voor „ groeijende overvloedig 
STUK. boiten Alkmaar, inde Valeijen.by Huisduinen, 
wig Sen in ’t Bentveld buiten Haarlem, Naar het 

middelflag -Zandmuur fchynt zy veel te gely- 
ken + immers daar op zyn de zelfde Autheuren 
aangehaald, 


sE (3) Spurrie met gepaarde Elsvormige gal 
Nek Bladen en enkelde Stengen, 
Knoopige. 
Op vogtige Velden, zo in de Noordelyke en 
Zuidelyke deelen van Europa , komt deeze 
voor, die ook in de Duin= Valeijen van onz 
én in Overysfel gevonden wordt. J- 
B. AUHINUs beeldtze af, onder den naam vaù 
dArenaria of Zandmuur , welke hier voor aan 
een geheel Geflagt is gegeven. Het is een teder 
Plantje, naauwlyks een Handpalm hoog. LOE- 
ser heeft het Varkensgras , met Grasachtige 
Bladen , getyteld. Het Moeras - Muur met Hey- 
_ bladen van PruKENET, dat een fraay wit 
„Bloempje heeft, fchynt ’er mede overeenkom- 
ftig. 
(4) Spurs 
(3) Spergula Fol. oppofitis sübalatis laevibus, Caul. fime 
plicibas. H. Clif. R. Luedb. Fl, Suec. Belg, &c. Aline nor 
dofà Germanica. C B: Pin 251. Alfine paluftris Ericz for 
li. Prux. Abm. 23. T. 7. f. 4. Polygonum Fol. Game 
lterum. T.oxs. Prusf: zog. T. 64, Arenaria. |. B. Hip. ut 
‚_P- 723. Raj. Hil, 1033. GER. Prov. 418. Ozn. Daw. 96 


D EC AN D°R“T'A Got 


(4) Spurrie met gepaarde Elsvormige , Kant, Win 
haairige , getropte Bladen, 
Daar in de anderen de Blaadjes {lap zyn, ko. nt 
men zy in deeze ftyf als Lorkenbooms Bladeren _ iv. 
voor, De Groeiplaats is in Siberies opga 


L 

(5) Spurrie met gepaarde Liniaale gladdetige. 
Blaadjes, enkelde zeer lange Bloemfbeeltjes … Vr 

en kruipende Stengetjes. ven uucie 


In Languedok groeit deeze op verfcheide 


plaatfen ,„ omftreeks Montpellier , als ook in 


Siberie, volgens-GMELIN. Zy heeft maar.een 
twee Duims Stengetje met gepaarde Lintaale 


“Blaadjes ’ aan)” de KRROpen getropt ‚ en zeer 


ngen ag 6 ee En 


lange agf hete Ans le Bloem- 


Ernest er tre me Dat E.H 8 Ed es 4 ; 
JES. Js et edere 
Es \ „ 


FORSKOHLE A, 


Naar wylen den Deenfchen Doktor For s- 
KAOHL ‚ van wiens Kruidlcezingen in Egypte 
en Arabie ik meermaalen gebruik heb gemaakt , 
is dit nieuwe Geflagt door den Ridder benoemd 
De Kenmerken , behalve die van deeze Klasfe 
en Rang, naamelyk tien Meeldraadjes en vyf 

nds Sty- 

(4) Spergula Fol. oppofitis Subulatis ciliatis , Fasciculatis. 
GMEL. Sibe IVe ps 155: 

Gs} Spargels Fol. oppofitis Linearibus oibes &c. GoUAR 

gt tenuifolia Ped. Flor. longisfimis. VAILL 
Paris: zp Uv. Jdonsp. rs ber Caryophylloides glaber 
&c. SEG. Pae ut. T. 4. É. 


xXx 2 
U, DEEL. VIJL, STUK. 


652 TiENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. Stylen, beftaan in een wyfbladigen Kelk, lan- 
ABEL, ger dan de Bloem, die tien Spatelachtige Bloem- 
Hoorp: blaadjes heeft, waar op vyf Zaaden, met Wol 
ai famengehecht, zonder Zaadhuisje , volgen. 

For hohlea De eenigfte Soort (1), daar van bekend, was 

tenacitfima: allereerst door Dr, Bu own in Engeland over: 

dende. gebragt uit. Gelukkig Arabie en aan den vere 
maarden PLUKENET medegedeeld „ die ze 
af beeldt, Si A w hadtze in Numidie gezien zon- 
der Bloemen, kleevende de Bladen aan de Vin- 
gers even als de Klisfen. Men vindt dit zeld- 
zaame Kruid, zo als het in de Upfalfche Aka- 
demie- Tuin uit Zaad , dat door gezegden Kruid- 
kenner ForsKAonrin de Zandwoeftynen by 
Kairo in Egypte- was vergaderd , en in ’ jaar 
1762 overgezonden, geteeld voorkwam, doof 
den Heer Linneus in Plaat vertoond. 

Uit een Vezeligen Wortel fchiet hetzelve 
twee Voeten hoog, hebbende de Steng en Bla 
den, die Eyrondachtig zyn en Zaagswyze ge- 
tand , van boven met kromme Haakige fterk 
vasthoudende Haairen bezet , van onderen Wol- 

lig, zo wel als de Zaadhoofdjes, die ongefteeld 
in de Oxels der Bladen zitten, en geheel van 
de Plant vallen ; zynde de Zaaden if Wollig- 
heid dermaate verward , dat menze naauwlyks 
kan 


\ 


(1) Forskohlea. Syt. Nat, XII. Gen. 1262. p. 321: V2% 
XIII p. 363, Mat. 72. JACQ. Hort. 48. LINN. Fase. T 
T. 1. Chamedrifolia tomentofs Mascatenfis. PLUK: Alm. 97» 
Ts 275.f, 6. SmAw. Afr. 133. 


D ECA NDRIA 653 


kan ontwikkelen. Voorts is het zonderling ‚dat, IV. 

de Meeldraadjes, voor het oogenblik der Bee Arni. 

vrugting , zig in de Bloemblaadjes verfchuilen, Hoorp- 

Men zou, in de eerfte opflag , dit Kruid voor *®* 

een Soort van Brandenetel aanzien. win 
Onder de Tienwyvigen van deeze Klasfe, 


komt allereerst voor, het Geflagt van 


NEURA DA 


Dat een vyfdeeligen Kelk heeft en vyf 
Bloemblaadjes : het Zaadhuisje om laag , tien- 
hokkig , tienzaadig en gedoorn 

De eenigfte Soort daar van Ce > door den © F, 
zelfden Deenfchen Hoogleeraar by Alexandria zenenÂ 
in Bei waargenomen, werde van de Arab: c- Leggende. 
| geheten. De fcheen- is 
KE Een, ion op den Grond leggende: de Kelk 
was van buiten met veele Schubbertjes bekleed , 
het Loof Wollig ; de Vrugt Schyfrond , ge- 
doornd , van onderen effen, Wollig. De Wor- 
tel doorboort de geheele Vrugt in ’c midden, 
en het Schyfje blyft onder den Grond „ als een 
Ring om den Wortel, over. 

Dus befchryft gezegde Kruidkenner dit Kruid, 
’t welk volgens Linn us geheel witachtig en 
als met Wol overtoogen is“, hebbende ronde 
Stengetjes van een Handbreed of langer, en ge- 
fteelde EV ‚ geplooide, hoekig uitgefnee- 

den. 


(1) Neurada. Syst. Nart. XU. Gen. 557. p. 321, Vig. 
Xlit. Gen. 587. p. 364 Fi. Agypt. Ardb. p. 50. 
ee 
IT. DEEL, VII, $TUKe 


604 TIENMANNIGE KRUIDEN, 


IV. den Bladen , met ‘byna ongefteelde Bloemen in 
ArDEELs de Oxelen: doch her fchync wel met het voor- 
RBE gaande verward.te zyn geweest, dat dikwils in — 
STUK, Uitheemfche -drooge banden niet ligt is te vcr= 


Tien 
pe qe myden. 


PEG EKE CA. Lakplant. 


Vyf Blaadjes , die als voor Bloem en Kelk 
verftrekken, het Vrugtbeginzel bevattende, dat 
eene Bezie is met-tien chair ‚in ieder 
één Zaadkorrel. 

Dus komen de „Kenmerken voor van dit Ge- 
rn „ het, welk voor ’t overige in-de deelen der 

Vngemaak ng, „Zeer, nde is, naar zyne 

Soorten, welken het vier sar end 
7 bevat, als volgt. : 


“Eske er € : j 
en G) E ke) 548 yvige Bloeren. 


Agumannie Dit Gewas fchyne een inboorling te zyn, Zo 
wel van Nieuw Spanje als van Japan en Javâ 
K&mprer merkt aan, dat het een Raapach- 
tigen ectbaaren liberb heeft , een gebladerde 
Steng van twee Ellen hoogte , Bladen als die 
van Patich , vyfbladige geaairde Bloemen en_ 
D, welke op de manier van die der Mal- 
va geplast zyn , Nierachtig „ glanzig Zwart » 
van 


(1) Pbytolacea Flor. ofandris o@ägynis. Syst. Nat. XII 
Gen. 583. p. 322. Wig. XIII. Gen. 588. p. 364 pre 
Mexicana Baccis fesfilibus.- DiLt:’ Eisb. 218 T.239- fe 3 
Jamama Gobo, KaEmes. Am, 82%. Te 829, 


D E C A ND RI A. 695 


van binnen met een witMerg en laf van Smaak, ‚ IV. 
Van zyne Afbeelding verfchilt die van’D 1r= Eg 
LENIUS, uit den Elthamfen Tuin, weinig; Heorp. 
alwaar het, ín de vrye Grond geplast zynde, 
tot dergelyke hoogte opfchoot. Van de: volgen: Ben zn 
de verfchilt‘het door witter Bladen en eene zeer 
kort in een gedrongen Aair; als ook dóor de 
platheid der Bloemblaadjes en het getal van dé 
deelen der Vrugtmaaking , boven gemeld, hel 
(2) Zakje, met tienmanni, ge, tienwyvige u. 
Bloemen. Phytolacta 
Deeze wordt Gemeene Prent elit ge 5 
om dat zy langst bekend. geweest. en ook ge- 
meener in de Kruidhoven is, dan de hike: 
hebbenze. tor de Nagtfcha de betrok- — 
ken’, swâar van zy het bovenftaande ge- 
noegzaam afgezonderd De Zy heeft ‘haare 
Groeiplaats in Virginie , alwaar de Heer Cray. 
Ton waarnam , dat de Bloem ech eigentlyke 
Kelk is, behoudende tot de ‘volkomene ryp. 
wording der -Besfen zyne figuur en kleur, Het 
gemeen noemt dit Kruid, zegt CorDen, 
Pos 


(2) Phytolacea Flor. decandris decagynis. H. Clif. Upt. 
R. Lurdb. 222, ien acca vulgaris. DirL. Eltb, f. 3095 
310. Solanum Racemofum Americanum. PLUK. Alm. 353. 
Se ron polen Amer. majori & minori Fruê&u. 
99. T. 154. Phytolacca Fol. integerrimis 
‚ Wirg. he ed Monsp. 235. Solanum America- 


G 
num. Baan. Jeon, 1 
Xx4 


1e DEEL: VIII. STUK, 


C96 TIENMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Poke , en merkt aan „ dat het Sap daar van, 
ArDEELe goor de Zonnefchyn verdikt , in-Eekige holle 
tess Zweeren door zuivering veel verrigt, en, by 
STUK. _ herhaalde Proeven , volflagen Kankers kat ge- 
wien Y pezen. Anderen zeggen , dat de. gekookte Bla- 

den van de Virginiaanen gegeten worden. 

t Gewas verfchilt van dat der voorgaande 
weinig , hebbende een aanmerkelyke overeen« 
komst ‚ in geftalte, met de Melde of Patich;, 
en Raapachtige Wortelen,” De Besfen, die 
zwartachtig zyn, hebben een donkerpaarfch 
Sap, ’t welk een dergelyke Verwe als de Con- 
chenilje uitlevert, 

u. 6) eg met twintigmannige, tienwyvige 

Pirri 

Twintig- * 

mannige., — Onder de Malabaarfche - Planten telt men 
deeze ‚ die een Kruidige maar overblyvende 
Steng van drie Voeten hoogte heeft, volgens 
Linneus; ’t welk ik echter met een Jaat- 
Iykfen Wortel niet overeen kan brengen. De 
Bladen zyn geftrekter en fpitzer:; het Bloem- 
fteeltje is wan onderen drickantig, ma ‚ maar binnen 
de. Tros veelhoekig en in deeze Soort ruuw. 
De Bloemen zyn wit: de Besfen donkerpaarfch , 
gelyk i ia de anderen. 


(4) Lak- 
(3) Phytelacza Floribus icofundris decagynis. Phytol. Spicis 


Flor. longisfmis Rad, annuâ. Marr. Did, T. 207. BURM: 
Fi, Zud, p. 107. 


Dre an Derse 
(4) Lakplant met tweehuizige Bloemen. 


In de Madritfche Tuin heeft de Heer Ar T- Hóo 
STROMER deeze gevonden, die de Steng vol, Hoor. 
komen Heefterig heeft; de Bladen naauwkeurig — vv, 
Eyrond en glad , van grootte als die van den? brsolaeen 
Zwarten Popelier , maar langer en gefteeld: de Tweehui- 
Bloemen even als in de anderen „ doch Man-“€“ 
nelyk en Vrouwelyk op byzondere Planten. 


IV. - 
en 5 


emg NE 


XI. HOOFDSTUK. 


_ Befchryving der TWAALFMANNiGE Krure 


DEN, dat is wier Bloemen twaalf of meer , 
__ doch minder dan twintig. mtb ele hebben 3 
d gelok het Maäns-Oor , de Porfelein, Agrimos 
pie , de menigvuldige Soorten van Euphorbia 
of Wolfsmelk „enz. 


et eerfte Geflagt , onder de Eenwyvi- 
gen hier voorkomende , voert den naam 


van 


Â s A RU M, Mans- Oor. 


Dit heeft een Kelk , die in drieën of vieren 
gedeeld is, ophet Vrugtbeginzel zittende , zon- 
der Bloemblaadjes , en het Zaadhuisje Lederach- 
tig, gekroond, Het bevat de drie volgende 
Soorten. | 

(1) Mans- 

(4) Phyrolacea Floribus dioicis, 


x5 
II DEEL. VII, STUD 


Go3 TwAALFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. (1) Mans-Oor met Niervormige , flompe Blas 


ANDER jee den , twee by elkander. 
Hoorp- : 8 k 
STUK, Deeze maakt het Europifche Mans» Oor uit , 


T- dat in de Kruidhoven bier te lande en. alom 
Eras overvloedig geteeld wordt , komende wild voor 
Europich. in de Bosfchen , zo van Vrankryk als van Duitfche 
land 4 Ruahad: en. Sweeden. Het is een Kruid 
dat korte Bloemdraagende, Stengetjes maakt , 
waar aan de Bloemen voortkomen tusfchen twee 
lange Bladfteelen , ieder op ’cend een Blad 
hebbende, van „zodanige Éguur „dat het Kruid 
daar van den naam heeft. In ’t Franfch noemt 
men het Oreillette ;, ‚ Rondelle ‚ of ook Cabaret; 
in % YI . ne of. Hazel-Papel, 
als grocide het onder de Hazelnooten - Boomen. 
De Bloem ‘is Klokvormig, in drieën gedeeld , 
met twaalf Meeldraadjes-en een. van boven-zes- 
deeligen Stampef , waar op -een.zeshokkig Zaad 
huisje volgt, met veele Zaaden. 

Van dit Kruid zyn de Bladen, zo wel als de 
Wortel , Geneeskragtig.. Over * geheel heeft 
het een tlerkén niet onaangenaamen Reuk, Zyù- 
de bitter en-fcherpsvan Smaak, In kleine Gifte 
dryft hetzelve * Water en de Stonden af ; lost 
het geronnen Bloed op en maakt de Longen vr ee | 


G:) Afarum Fol, Reniformibus „obtuís binis- Syft. Nat. 
XII. Gen. 589. p. 325. Wege XIII. p. 367. As. Fol. Sub” 
cordatis. petiolatis. Mat. Med, 219. H. Clif. 178- R. Lugh. 
zo7. GOUAN Monsp. 226. GER. Prov. 134: KRAM. Aafir. 
13r. Fl Suec. 392. &c. Afarum. HALt. Hejv. E55 DOD: 
Pempt. 358. Lom Ie. 6o1, CAM. Epi. 19. 


Do :DrE CCAA DR Tuk Gog 


in grooter veelheid; inzonderheid-op Weyn ge- IVe 
trokken ‚doet het braaken „en wordt dus dens, 
genen , die niet. wel. by ’ Hoofd en zeer fterk Hoorn. 
van Geftel zyn , ingegeven, ‘Tot een Braakmid- ® 
del geeft men den. Wortel, in Poeijer, van een 
half tot een geheel. Drachme, ineen Aftrekzel 
tot een Loot. Vande Bladen worden een „twee; 
drie tot agt gebruikt. In Water een weinig’ ge- 
kookt ‚ maaken zy Afgang; maar lang daar. in 
gekookt „ krygt men een Drank, die alleenlyk 
werkt door Waterloozing en dien(tig ‘is- tegen 
verouderde Kwaalen, Doch de werking van dit 
Kruid is naar het Geftel der Menfchen onge- 
meen verfchillende en deszelfs gebruik, vooral 
die van. het wisgeperfte Sap vereifcht veel voor- 
„ Den wordt het Pocijer, in 

Z emelen-nat gemengd , van één tot twee Loot, 
als een uitmuntend. Middel tegen de Vaarnen, 
ingegeven. Het is in de Menfchen „ als een {terk 
Niesmiddel , tegen langduurige Hoofdpyn aan- 
gepreezen geweest, 


ts, 


{ 2) Mans - Oor met Niervormige ge/bifle 
Bladen, den da 
Kana= 


Is twyfelachtig of deeze, die in Virginie daafch. 
en Kanada groeit, eene Verfcheidenheid zy 
8 van 
wi Afarum Fol. Reniformibus mucronatis. As. Fol. fuh- 
cordatis petiolatis. GRON. Virz. 52, 72, As. Canadenfe 
nato folio. Moms. Hil. Uil. p. En 5 H- AE 

-4 Afarum Canadenfe. CORN. Canad, 24. 


DL. DEEL, VILLE, STUK. 


zoo TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


IV. van het gewoone Europifche Mans-Oor. Dit 
AFDEEL. Kanadaafch valt in allen deele grooter en heeft 
mider: de Bladen zo rond niet; ook een weinig ruige 
STUK, In ’ vroege Voorjaar komt het met zyn Loof 
ENE te voorfchyn. De Wortel kruipt fchuins door 
den Grond en heeft lange Vezelen van een zeer 
aangenaamen Reuk, die een byzondere lekkere 
heid aan den Wyn geeven ; zo menze gekneusd , 
in een Doekje gebonden, in een Var Most 
werpt en die daar mede laat uitgisten ; volgens” 
Cornurus. Het Zaad is zeer heet en fcherp 
van Smaak. De Virginaanen noemen ’% Kruid, 
by misflag, Coltsfoot, zegt CLAYTON, 


mr (3) Maps- Oor met Hartvormige Jm gla 

re de Bladen (*). 
€577. 

Virginifch. Tot Virginie , Maryland en Biolii: fchyot 

deeze bepaald te zyn, Zy heeft rondachtige 

Bladen , als die van ’t Varkensbrood , met witte 

Vlakken. In Reuzel gekookt , maakt men daar 

een Smeering van, zeer nuttig op Brandíteden. 

De Bloem heeft een grooten paarfchen Kelk. 

De ee die heet en fcherp van Smaak, 

doch 


(3) Afaram Fol. Cord, obtufis glabris erolri: GRON: 
Virg. 52, 72. Alârum slr Piftolochie fol. fabror 
tundis &c. PLUK. Alm, 53. T. 78. Ff. 2. MORIS- sel ul. 
Prosite Kedde Ts He he de 

(*) Met gelteelde Bladen (Petialaris) komt Ra ‚nu de 
Vierde Soort er afgelaten is, in de bepaaling niet te Pas: 
aangezien de Bladen van de beide voorigen ook wel gefteeld 
zjn. 


Do DE CAN -D- RIA. zot 


toch aangenaam van Reuk zyn, worden voor IV. 
een Soort van Wirginifchen Slangenwortel ge- Eg 
houden, Hoo 
ee 
FREUMFE TEE ‚ Monoggs 
nia, 


Een vyfbladige Bloem met een vyfbladigen 
Kelk ; een ftekelig Zaadhuisje dat in vieren 
open fpringt. Zo komen de byzondere Kenmer- 
ken van dit Geflagt , dat naar den vermaarden 
Tealiaan, TRIUMFETTI, benoemd is, voor, 
Het bevat vier uitheemfche Soorten, als 


(1) Triumfetta met de Bladen aan den voet 1 
‚ _ uitgerand, de Bloemen zonder Kelk. ‚immer 

Klier 
Op de Ar eindiiche Eilanden , als ook aan Hee. hes 
V, - Amerika, is de Groei- 


plaats van die Gewas , * welk de Heer Jace 3 
QUIN; ob: Niikediaus aan de Oevers der Be- 
ken , in het Kreupelbofch , Heefterachtig vondt, 
ter hoogte van agt Voeten. Op Jamaika vondt 
SLOANE hetzelve overvloedig en noemde het 
Agrimonie , die Klisachtig is , zonder Reuk. 
In het geaairde Klisje, dat naar Heemst gelykt „ 
van 
(1) Triumfetta Fol. bafi emarginatis &c. Syst. Nat. XII. 


Gen. 6oo, p. 327. Weg. XIll. p. 369. H‚ Cliff. Ups. Re 
Lugdb. 476. Triumfetta Flor. Cal. deftitutis. Jacq, Amer. 


Hf. 146. 

255. rb rd Althzoides fpicata &c. PLUK. Alm. 
206. T. 245 , f; 7. Agtimonia Lappacea inodora, SLOAN. 
Jam. 92. Hifi. 1. sl zir. Ray. Sappl. 247. 


i. Daer, VIII STUK, 


AFDEEL. 
XI. 
Hoorp- 
STUK. 
Eenwy- 
wige. 


; u. 
Triumfetta 
eea 

Rllache 


2 TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


van de Bermudes , by PL UKENET, vind ik 
niet, dat de Bladen aan den Voet uitgerand zyn: 
doch de onderfte verfchillen van de bovenfte 
zéer, gelyk ‘uit de Afbeelding van PLUMIER 
blykbaar is, De Bladen zyn rimpelig ‚ zagt en 
ruig, naar dié van Heemst gelykende ; de Bloe- 
men geel , de Zaadhuisjes van grootte als een 
Erwt, rondom bezet met Stekeltjes. In de 
Europifche Kruidtuinen is dit Gewas zeer ge- 
meen , en groeit, volgens den Heer N. Le 
BuRMANNUS, ook in Oostindie. 


(2) ei met de ida aan den Fo 


id. 


De ae zyn, in sen Soort, by den Steel 
niet uitgehoekt, voor ’t overige Hartvormig 
of Eyrond en Miitsde vry diep ingefneeden; 
als uit de Afbeeldingen van RumePHius 
blykbaar is: doch in het Westindifche van 
JaeQqurin zyn de Bladen Ruitachtig Eyrond, 
gelyk in het tweede Amboinfche Klisfenkruid 
van Rumrnaius, Deez’ zegt, dat het een 
Houtig Heeftertje zy , onder een Vinger dik: 
de ander ‚vondt het op Martenique , in de Vel- 

dens 

Ld 

ze Triunfetta Fol. Bali integris, Triumf. Fl. Calyculatiss 
Rhombeo- ovatis. JAcQ. Amer, Hif. 147. T, go» Bâtr 
tramia, Fl, Zeyl 174, Lappula Benghalenús tetrafpermos » 
Ribefii folio, Sec. Pum. Alm. 206, T. qr. f. s- Agrimonië 
spatana. Par, Gaz. 31. T. 42. f, 10. Lappago Ame 
boiniea. Rumen. Amb. VL p. 59. T. as, f. 2. 


Reo ER WD NTA: vg 


den, drie Voeten hoog als een regtopftaande , _ IVa 
zeer Takkige Heefter , met ruige Bladen „als ge- rele 
zegd is , doch naar boven meest Eyre, en EböR 
Bloemen die geel waren met roode Kelken, ‘Het ‘TOE 
Kruid ftonk zeer, inzonderheid de Zaaden, in ‚48 
de Oxcels als Klisjes by elkander groeijende , en 

werdt van de Franfchen Cou/yn- genoemd, om 

dat de Vrugten als Klisfen- hangen bleeven aan 

de Koufen en Kleederen. 


(3) Triumfetta met half driekwabbige Bladen nr, 
en volkomien Bloemen. js anjer 


rilo- 


_De Bloemen zyn in deeze altoos gekelkt en Dfiskab- 
daarom kunnen zy, met regt, volkomen ge- dk 
ei worden ;-doch- dit firekt alleenlyk tot 

É Eerfte Soort, nict 


vaal rondde: JA €Qu in vondt deeze ook in 


het Kreupelbofch der Karibifche Eilanden, als 
een Heefter van zes Voeten hoogte, regtop- 
fcaande, zeer Takkig en in geftalte naauwlyks 
van de Eerfte Soort te onderfcheiden , gelyk 
my uit een Takje daar van, ’t welk ik uit 
Oostindie ontvangen heb, is gebleeken. 


(4) TFriumfetta met ate onverdeelde of 
zeldzaamer gekwabde Bladen es Ae 


C:) Triumfesra Fol, femi «trilobis , Flor. maid 
Mant. 73- JACQ Amer. Hip, 147. Triumfetra villofa, 
Eol, inferioribus angulato-ovatis &c. BROWN. Jam, 233. 

(4) Triumfetta Fol. ovais indivilis xrariusve lobatis, 


- Trie 
Il, DaEr. VIII, STUK, 


704 TWAALFMANNIGE KRUIDEN: 


Deeze is een Gostindifche , door den kundí- 
gen Kruidkenner Mirrerus afgebeeld, die 
Hoöorp- aanmerkt , dat dezelve zeer lange Bladfteelen 
dd heeft, 


IV. 
AE: 


Por tTuLraAeaA. Porfelein. 


Een vyfbladige Bloem met een tweedeeligen 
Kelk en het Zaadhuisie eenhokkig ‚ rondom ge- 
fneeden , of driekleppig. Dus komen de byzon- 
dere Kenmerken voor van dit Geflagt, ’t welk 
agt „ meest uitheemfche Soorten bevat, en 
daar onder van een zeer bekend inlands Moes- 
kruid den naam heeft: naamelyk 


thiaraemdeni geneedene eN 4 


(2) Porfelein met Wigvormige Bladen en onge- 


L 
iere eelde Bloemen. 


Gladbladi: 
En Naawlyks kan men de Natuurlyke Groei- 
plaats bepaalen van dit Kruid, ’t welk zo wel 
in de beide Indiën wild groeit lis in ons Werelds- 
deel, In onze Nederlanden komt de Wilde van 
ze 


Eed Foliis eblongo: ovatis obtufis &c, MILL. Ie. 199. 


End. tn ef Cuneiformibus „ epe) Syft. 
Nat. Xil. Gen. 603. p. 328. Vig. XIII. p. 370. Mat. Mid. 
260. R. Lugdb.473. H. Rd 207. Ups. 146. mens «Hup. 
227. GER. Prov. 426. KRAM. Auffr. 131. Gorr. Belg. 130e 
GRON. Virg. 59 , 73: waaien WN, Fam. 233. HALL ‚ Helve 
tulaca anguftifolia fylveftris & latifolia fativa C. 

R. Pin. 288. Poxt.domeftica. Lon. Je. 388. 


4 


Do n.E C A ND RI A 705 


zelf voort in de Bouwlanden en-Moeshoven,op _1Vs 
fommige plaatfen 3 en de Tamme wordt ’er in. AFDE 
de Tuinen gezaaid, Men noemtze in’ Franfch Hoorps: 

Pourpter , in ’t Engelfch Purflain en in * Hoog-STUEe … 
duitfch Portulak.. Beiden zyn het dik. getteelde. „te pie 
en dikbladige Sappige Kruiden; fchietende de 
Tamme of Zaay-Porfelein hooger op. dan, de. 
Wilde „ die ook veel. minder--Sappig is, De- 
es zitten by tropjes ongefteeld, zo wel 
als de Zaadhuisjés, die horizontaal open gaan, _ 
in de Oxels der Bladén. ni beaten een 
Zandachtig zwart Zaad. 

„Tot Moes of wel op zig zelf ed en ge= 
floofd. ‚ is dit Kruid, dat men jong met Steelen 

bruikt, zeer fimaakelyk en gezond, zag= 

5 of” Eankeoerte. Sap dient derhalve A 
gen allerley inwendige Ontfteekingen, en komt 
daarin met: het Sap van Huislook byna over» 
een. Inzonderheid wordt het tegende Pynen van 
 Graveel en moeielyke Waterloozing aangee 
preezeo. Het Uitmelkzel van ‘tc Zaad is verkoes 
lende. Door uitperfing levert een Pond van die 
Kruid weinig minder dan een Pond Sap uit, 


(2) Porfelein. met Elsvormige. Bladen over- hie 
hoek: ; Haairige Omen egte ende Pilofa. 
Bloemen. Haairigs, 


By 


(2) Portulaca Fol. Subulais alternis &c. Port. Fol. Line- 
aribus-acutis. R. Zugdb. 473, Port. Cutasfavica, Sc, Comme 
‚ Harte 

Nn. Dsse, VIEL, STUK. 


206 TwAALFMANNICGE KRUIDEN. 


IV. __ By verfcheidene is deeze Westindifche of 
ik Zuid- Amerikaanfche Soort vaa Porfelcin afge= 
Hood beeld en befchreeven. Zy heeft fimalle ronde 
STUK. _ fpitfe' Bladen, overhoeks , doch’ die aan *t end 
en PI_van de Steng of Takken, by de Bloemen , agt 

in ’t ronde gepláatst. De Bloemen , die onge- 
fteeld voortkomen ,„ hebben’ vyftien Meeldraade 
jes en-een vyfdeeligen Styl of Stamper. 


ur. (3) Porfelcin, met vier. Blikjes; de Bloemen in 


za itt. ve Vieren: gedeeld; de Steng met Baole 
bam Knietjes, 
se. 


Een Jaarlykfch Plantje uit Egypte, door zaad 
in ide Oelde; Tuin geteeld „ is onder deezen 
r LiNN&us omftandig voorgefteid. 

Het ae menigvuldige , Moesachtige , ronde 
gladde leggende Stengetjes van een half Voet 
lang , met gepaarde Eyrond - Lancetvormige 
Vleezige Blaadjes, befprengd met doorfchynen- 
de Stipjes. De Bloempjes , aan ’t end voortko- 
mende ‚ waren in vieren gedeeld en hadden agt 
En > zo lang als de Bloem, en een 
Rol« 


_Hort. sj 9% e s. ns Par. T. 215. Port. Lanugino- 
a Alm. 304. T. 247, f. 7, VOLG. No- 
Erkel pe T. 341e peen eros fupina minor. BROWR- Jans 
234: B, Port. Cor, Lanug. Pfíyllii folio. HeRM. Par. T. Pe 
214 PLUK. Alm, 303. T. 105. f‚, 4. 

(3) Pertalaca Rracteis qaaternis, Flor. quadrifidis, Caule 
Geniculis pilofis. Mant. 73. Port. Lanuginofa procumbens 
Flore luteo. Hamm, Par. 216, Sedum minus Arabica» Fie 
lsteo, PLUK. Mant. 169, 


& 


N He DEELe vir, STUK, 


Do DEC A ND RI A #07 


Rolronden Styl, met vier langwerpige, ftom-_ IV. 


pe „ ruige Stempels. Het Zaadhuisje was Ey- eid 


gond , met ééne Holligheid, bevattende Veche Hoeks 


ropdachtize gedoornde Zaadjes. Wegens de ge-STUKe 


Iykenis naar de voorgaande Soort fchynt der- 


halve dit Plantje hier t’huis gebragt te zyn. 
Het Kleine Arabifche Huislook van PLUKE« 
NET , met gecle Bloemen en platte gefpitfte 
Bladen, is tot deeze Soort betrokken, De Heer 
ForskAour vondt „ op zyne Arabifche Reis 
ze, een Soort van Porfelcin, welke hy /lafche 


‚ bladig noemt, van de Arabieren gegeten wore 


dende. Doorgaans hadt deeze ook maar agt, 
doch fomtyds van tien tot agttien Meeldraadjese 
ij” Loof was Roede Een andere noemt 

| dat de Steng door de dik» 
Ke fpiss- Eyronde ‘Blaadjes Schubswyze- 
bedekt was , dat dezelve vierhoekig fcheen,te. 
zyn. Zy droeg groote gecle Bloemen. Een der- 
de , naar deeze gelykende „ kwám hem voor, 
met een blyvenden vierbladigen Kelk (*), 


Ca) Porfelein met langwerpige Vi leezige Bl4- 


Mme 


yv. 
den, de Steng getuild met ongefleelde Vie ven 
Getuilde. 


Bloemen, 
In 


(9) Fior. Migypt. Arab. p- ei. 
(av Portuhaca Fol. oblongis Carnofs , Cauf. Corymbofos 
Fior. fesûlilsus.- Porcut. erecta „ Sei ilio facie , Capitulo® 
tementolo. SLOAN. Fom. st Hij. Tp. 205, T. tag. Éf. 7 


Halimus minimus &c, BROWN. Fam. 206, 


y2 


708 TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 
IV: __In de Westindiën groeit deeze, die zeer klein 
eran is, naar Huislook gelykende , met dikke Sappie 
Hoorp-- ge Blaadjes, tropswyze aan den top der Takjes 


STUK. __seplaatst, en Wollige Hoofdjes. 

Eeen | 

we *x Met drickleppige Zaadhuisjes. 

en _(5) Porfeleio met fromp Eyronde platachtige 

triangula- Bladen en enkelde driekantige Trosjes. 

priehoeki- De Bloemen van deeze zyn zo groot en 
fraay, dat menze deswegen tot de Ciftus be- 
trekken zou ; doch het Blad is als dat van de 
gewoone Parle; ’* Gewas groeit op Klippen 
aan de Zeekust der Karibifche Eilanden ; en 
dan vallen, zo de Heer JAcQvuIN aanmerkt , 
de Bloemen kleiner, ’* Is een Heefterachtige 
Plant, met Houtige Stengen , twee Voeten 
hoog. 

dias (6) Porfelein met Eyronde bultige Bladen , 

fèros. _ geel 

Klootbla- gent 

digg (5) Portulaca Fol. obovatis planiusculis &c. Portul. Ra- 


___cemofa. Sp. Plant. Port. triangularis. JAcQ. Amer. Hift. 147% 
Obs. 35. T. Ee Chamzciftus Americana „ Portulace folio, 
Flore albo. werf zi. Helianth. frutescens ‚ Portul. 
folio. PLUM. DR 

(6) Portulaca Etn ovatis s globe ‚ Pedunculo multifloro 
&c. Anacampfros Fol. acuminatis, H. Clif: 207. R. Lugdbe 
ee Telephiaftrum Fl. globofo. pn we 375. T. 281. £. 

63. Portulaca Aft. fempervirens. Co ert. Ile p. 17+ 
: 89. Oxsli affinis Planta server went Bugm. Afr. 
76. T. 30, f. 2e ë 


BEorDr ECSR EES Àe GOO 


veelbloemige Steeltjes en Heefterige Sten- IV, 
s AFDERLs 
getjes. Xin. 


Een zeer zonderling Gewas , dat ongemeen meere 
verfchillende van Geftalte fchynt te zyn naar _agonsgy- 
de Grociplaats ‚ maakt deeze Soort uit. Men ”* 
kan, immers, de aangehaalde Afbeeldingen an- 
ders niet overeenbrengen. DILLENIUS, bo- 
vendien , verbeeldde zig , dat het gene door hem 
uit den Elthamfen Tuin is in Afbeelding vertoond 
onder den naam van Telephiaftrum , door Vair- 
LANT verzonnen, een ander Plantje ware, dan 
de Afrikaanfche altyd groene Porfelein , zig 
in de Amfterdamfche Kruidtuin bevindende, en 
dit fchynt zeer van * gene door den Hoog- 
lecraar BURMA NNUS, uit de Verzameling van 
den VAN DER ST TELL, aan ’% 
licht gebragt í is, te verfchillen. Dit laatfte, naa- 
melyk , komt voor met een getepelden Stoel en 
geheel ongebladerd : terwyl het andere blyk- 
baarlyk met dikke Sappige Bladen , die zelfs 
den Smaak van Porfelein hebben, is voorzien, 


@) Porfelein met Lancetvormig Eyronde plat- 


vir. 
te Bladen, een Takkige Pluim en tweebla- Tyzsiee 
dige Kelken. oe gebrei- 


De 


(7) Portulaca Fol. Eanceolato - ovatis planis, Paniculâ _ 
Ramefà, Calycibus diphyllis. Mant. 242. Portulaca Panicu- 
lata , £ Flor. paniculatis. Jacq. Amer. Hiff.148. Spec, Plant, 
Ggo. Port. Amer. latifolia ereta, Flor. albis, Comm. Ziert. 
Lp7T 4 


Yy3 
U. DEL. VIII. Srug. 


710 TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


iN De tweebladigheid.der Kelken fchynt hier 

deman, overtollig gemeld te zyn, dewyl zy ook in de 

Hoorp- voorgaande en anderen plaats heeft. Lin- 

STUK. _ Naus, % is waar, zeet , dat deeze van de 

> “N Gepluimde verfchille, welke witte Bloemen zou 

hebben en een vyfbladigen Kelk; doch waarom 

die dan aangehaald. JacQuin heeft, in te- 

gendeel , de Bloempjes derzelve rood en den 

Kelk in tweeën gedeeld bevonden. Het ís een 

Heefterig Plantje , met Houtige Stengetjes en 

dikke Sappige, vette Blaadjes, ’t welk zyn Ed. 

op de Klippen aan de Zeekust van Martenique 

en St. Domingo waarnam, Die van den Hortus 

aen. alhier, hadt een vyfbladigen Kelk en 

ook ging het Zaadhuisje in de- 

Dive overdwars open, niet met drie Klepjes: 
gelyk in de Gepluimde van JACQU IN (*). 


vir, (8) Porfelein met flomp Eyronde „ plarachtige 


Feen. Bladen, getroste Bloemfteelen, voftladige 
rabais, Kelken en een Heefterige Steng. 


Dit laatfte ftreokt, wederom, in de bepaa- 
ling niet , alzo de twee voorgaande ook Hee» 
fterachtig zyn. Ik vind van deeze niets aange“ 
tekend , dan dat de Kelk vyfbladig ís en het 

_Zaadhuisje driekleppig. Ten opzigt van het 
eerfte zou die van COMMELYN, welke waar- 
fchyn- 
_(*) In Spec. Plant. was van de Paniaulata gezegd: Cak 
Se Pbyllus, Caps 8. valvis. 
(8) Portafaca Fol, obovatis planiusculis &c, 


mna andes 


D o BEC AN D RI A 71 


fchynlyk gemeend is, hier behooren kunnen, 3V. 
doch niet ten opzigt van het laatfte; zo dat“ er 
die opgemerkte byzonderheid misfchien vert tete 


valt (})e Re 
LyTHRUM. Partyke, SDE 


Dit Geflagt bevat verfcheide Kruiden „ die 
tot de Lyfimachia thuis gebragt zyn, weshalve 
LiNNA us ‘er den Griekfchen naam Lythron , 
welke daar aan gegeven is, op toegepast heeft. 
Die tot de eigentlyke Lyfimachia behooren , heb 
ik reeds onder de Vyfmannigen te boek ge- 
fteld (4). 

Behalve t getal der Meeldraadjes is hier de 
Kelk in twaalven gedeeld en heeft zes ingeplan= 
te Bloemblaadjes : het Zaadhuisje heeft twee 


Holligheden en veele Zaaden, Tien Soorten be- 


vat hetzelve, naamelyk. 


(1) Partyke met gepaarde Hartvormig Lan- 1. 
Lythram 
cel. Salicaria, 
(1) Mant. alt. p. 391. Singulare Genus Gc. 
1) Zie ‘et voorgaande VI. STUK , bladz. so3. 
(1) Lythram Fol. oppofitis Cordato « Lanceolatis &c. Syf?. 
Nat. Xl. Gen. 6og. p. 328. Weg. XIII. p. 371. H. Câff. 


_ 378.R. Lngdb, 458. GOUAN Monsp. 227. GER. Prov. 459. 


KRAM. Auflr. 131. FJ. Saec. 393. Fl. Lapp. 197, Bec. Ly- 
fimachia fpicata purpurea. C. B. Pin, 246. En = Lyfima= 
chium purp. alt. Dop. Pempt. 86. Salicaria. TOURNE. Jn/?. 
253. HALL. Helv. 4os. Lyfimzch. purp. &c. zp de. 34%. 
B. Blattaria rubra fpicata major , fei. fubrotundo. Moris. 
Hf. Me p: 490 S. 5. T, to. Ff. us. Y. Lyfmachia trifol. 

4 fpic, 

II, DEEL. VIN. Srum. 


212 TWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. cetswyze Bladen, en shascien twaalf mannis 
ÁFDrEL. Blo 
in. EM 


Hoorp- 
STUK. - 


‘Aân de Wallen der Slooten en Graften , of 


Eenwy- andere Staande Wateren , in het Riet, komt 
zige. 


gelachtigen hollen Kelk, van boven twaalf Tand- 


dit Kruid by ons veel voor en verfiert deselven ri 
met zyne paarfche Bloem - Aairen , ongemeen. 


“Het wordt ook wel als ecn Bloemplant in de 


Tuinen pagehouden. Dus. treft men het door 
geheel Europa ‚op Waterige plaacfen , aan, Nicts 
is in Switzerland gemeener,zo HALLE RZEgE, 
aan de Oevers der Rivieren. In de \ederlan- 
den wordt het Partyke genoemd , zegt Dop o- 
NEUS, en hier van heb ik den naam ontleend. 


bna maakte 'er een Geflagt van , 
dien van 


aria, om ‘dat het Loof 


veel Blervenkoniëe met ee Bladen der Wilgen, 


in ’t Hoogduitfch Weide genaamd, heeft , en 
hierom zal de echte Lyfimachia den naam van 
Wederik draagen. Sommigen merken deeze als 
een bafterd- Soort daar van dan; dewyl zy in 
Gewas veel overeenkomst daar mede heeft 
De Franíchen noemen het Salicaire, 

Het heeft regtopftaande ftevige Strengen van 
drie of vier Voeren hoogte , bezet met gepaarde 
Bladen ‚ die ruuw zyn, en boven uitloopendé 
in lange Aairen, van gekranfte Bloemen , paarfch 
van Kleur. Deeze Bloemen beftaan uit een Ke- 


jes 


fpic. pürp. Bece. Mas. 167. ® Lys, quadrif. pure molbs & 
longior. foliis. Zbiderm. 


DO DEC A ND RIA 713 


fat 3 Di L1 Jj 


jes hebbende , waar Iv; 
zyn ingeplant. Uig deszelfs bodem komen twaalf ene é 
Meeldraadjes voort , waar van zes uitfteeken gaa 
en in ’t midden is een rondachtig Vrugtbegine srume- » 
zel, met een geknopten Styl, 


(a) Partyke met gepaarde Lancetvormige Bla- 1 js 
den „een Roedachtige Pluim en twaalfman- Zere 
nige drievoudige Bloemen. E 


In dè Levant, in Tartarie en Siberie , groeit 
deeze Soort , die-door Cr usrus Kleine Wee 
derik met roode Bloemen genoemd en afgebeeld 
is onder de Ooftenry kfe Planten. Zy valt 
zelden hooger dan twee Voeten , en verfchilt 
voor % oetie in Gefialte van-de voorgaande 
lamburg in Ooftenryk werdt zy 
do den Heer TiEHO gevonden. Somtyds 
komt zy met overhoekfe Bladen voor, 


(3) Partyke met gepaarde van onderen tets _ur. 
Wollige Bladen en tienmannige Bloemen, de sand 
die Heefterige. 


(2) Zythrum Fol. oppofitis Lanceolatis &c. Lythrrum 
Auftriacum, JACQ. Vind, 243. Auf?r. T. 7. Lys. rubra 
non filiquafa. C. B. Pin. 246. Lys. purp. 2. f. minor. Crus. 

if. 2. p. SI. Sal. Or. Saticis folio acatisfimo 8e glabro. 
TOURNE. Cor. 18. Salic. glabra ec. Amm.- Ruth, 88, 85. 
Lya. fecunda f. min. rabro.flore. Crus. Pans. 477 , 478%” 

(3) Lysbram Fol, oppofitis fabtus fubtomentofis, Flor. dee 
candris „ Cor. Ca'yce ,‚ Calyceque Genitalibus brevioribus, 

Yys 
Il, DEEL, VIII, STUK, 


zig TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 
WW. die ‘korter dan de Kelk zyn, met uitflee- 
Arna: kende Meeldraadjes en Styl, 


HIOOFE Deez, in: Chios groeijende, is een Heefter 

Eemwy- met een rappigen Bast , hebbende de Bladen 

vig. gepaard, ongefteeld , Lancetvormig , effenrans 
dig en van onderen eenigermaate Wollig. 


Iv. (4) Parcyke met gepaarde , van onderen Wol- 


Ei sn lige, eenigermaate gefleelde Bladen en ge- 
ar kranfie zydelingfe Bloemen, 


v. _ 65) Partyke met gepaarde Liniaale gefteelde 
derma Bladen en twaalf mannige Bloemen, 


zin ©) Partyke met gepaarde Liniaale Bladen én 
aneare, 
Smalbladi- —zesmannige Bloemen tegenover elkander. 

Zulke veranderingen van dergelyke Kruiden, 
in Virginie groeijende, maaken deeze drie Soor= 
ten uit, gelyk het Europifche ook niet onbe- 
deeld is van Verfcheidenheden. De laatfte komt 
met onze Hyfopbladige vry maa overeen ; in- 
zonderheid een dergelyke in ’t Water groeijer. 
de , met roodachtige Stengen , daar de Heer 
CrAYTON gewag van maakt. 

(7) Par- 

(4) Lytbrum Fol. oppos. (ebtus ee s &c. Lyth. fole 

oppos, Flor. veiticillatis, GRON. Virg. sa, 


(s) Lysbram Fol. oppos. ne petiolacis. drs Lythr. fol. 


(6) Lytbrum Fol, oppos. rinbbee &c. Lythr, Fol. Lin 
Blor. hexandefs {olitariis. GRON. Wirg. 162, 73. 


D o DEC AN DR IA 715 


(7) Partyke met gepaarde Ovaale Bladen, én _ IV, 
overhoekfe zesmannige ongefleelde Bloemen; jeg 
de Steng verfpreid, Hoorpe 


(8) Partyke met gepaarde Eyronde Bladen Eel . 
overhoekfe omtrent tienmannige Bloemen: Pe baas: 
de Steng neerleggende. 


Deeze twee zyn in de Westindiën, op Jamai-”/arien. 
ka, door den vermaarden Doktor Browne 
waargenomen en met de nevens geplaatfte be 
naamingen getyteld, 


(@) Partyke met overhoekfe Liniaale Bladen 


den en zesmannige Bloemen. rije 


bla= 
t 


Hylo 
RON oade met overhoekf Liniaale Bladend 
e Bloemen. JR „Toymifs- 


d i4. 
“Thymbla- 
(7) Lytbrum Fol. oppos. ovalidus , Floribus feshlibus al- dige. 
ap hexandris’ &c. Parfonfia Herbacea &C. BROWN. Jam. 

29g. T. 21. 

(3) trele Fol. opp. ovatis, Flor. àlt. Galidecinitrin, Ees. 
Melanium Herbsceum reclinatum &cc. BROWN. Fam, ars. 

(9) Lytbram Fol. alternis Linearibus &c, Mant. 392. Hl. 
Cif. 178. Ups. 118. B. Luzdb. 453. GOUAN Monsp. 223. 
Ger. Prov, 459. GORT. Belg. 131, KRAM. Auf?r. 132. &c. 
Saticatia Hysfopi folio latiore. HALL. Jen. 147. T. 6. £. 3, 
Helv. 496. Hysfopifolia. C. B, Pix. 218. B, LyGmachia ru- 
bra non Siliquofa. 9, Lys. Linifolia puspureo - coerulea. C. 
B. Pin. 246. 

(zo) Zytbram Fol. alt. Linear. Flor. terrapstelis. Govan 
Afonsp. 228. GERe Próv. 459. Salicatia-minima tenuiful:a. 
TOURNF, Juf. 254- Hysfopifolia minor £. potius Thymifo- 
kia maritima. J. B. Hij, ML. p. 792 Polygonum Aquaticum 

än: 


MI. DEEL. VIJL STUK, 


716 TWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


IL. 
Gino 


Deeze ‘twee Soorten komen in Europa, de 
laatfte meest in de Zuidelyke deelen voor, 
Beiden zyn zy klein „ doch de laatfte wint het 
in kleinte, en wordt daarom ook wel de Kleine 


“ Hoyfopbladige geheten. De eerfte heeft de Steng 


een Voet of fomtyds een Elle, de andere dik- 
wils maar een Handpalm hoog , zo C. BAU- 
HINUS , door wien het Kruid, onder den naam 
van Hysfopifolia of kleine Godsgenade, is af= 
gebeeld , aanmerkte. De eeríte heeft , volgens 
den Ridder , leggende , de andere opftaande 
Stengetjes en ongefteelde Bloempjes. Zy groeie 
jen niet dan op vogtige Moerssfige plaatfen, 


ER GE 0 


zi Heer ar en heeft dit Geflagt bee 
noemd , ter cere van den Marquis Ginogti, 
Keizerlyken Gouverneur van Livorno , door 
wien de Kruidkunde aanmerkelyk bevorderd 
werdt. Het heeft een zesdeeligen Kelk en zes 
Bloemblaadjes : het Zaadhuisje eenhokkig viers 
kleppig , gekleurd, veelzaadig. 

De eenigfte Soort (1) , daar van bekend ‚nam 


drsrienade Heer JaCcQuIin aan Zand- en StcenigeOe= 


vers ‚op ’ Eiland Kuba , waar „en plukte ’er ryp 
Zaad van in de Maand December. Het is, zegt 
hy, 


minus. BARR- Ze, 773. f. afin £. rice minor. 
C. B. Pin. 218. Prodr. 

(+) Ginoza. Syfl. es se Gen. 605. p. Ren 
p. 372. JACQ: Amer. 148. T, 191. 


D o DEC AN DRI A 71% 


hy» een zeer fraaije Heefter die drie of vier Iv. 
Voeten hoog opfchiet, zig verdeelende in glad- spanté 
de, ronde, Houtige Takken , welke Lancetvor- Hoorps; 
mige, zeer kort gefteelde., gladde Blaadjes heb-STUEe 
ben van anderhalf Duim lang en eenbloemige „‚f"8r 
Bloemfteeltjes. De Bloemen , hoewel zonder 

Reuk, zyn zeer fraay, byna een Duim breed , 
hemelfchblaauw ‚ met een rooden Kelk, en een 
bruinrood Zaadhuisje ‚ dat naar. een gladde Be- 

fie gelykt , mee witachtige Zaadjes. De Inge- 

- zetenen, aldaar , noemden het Rofa del Rio, dat 

is Rivier - Roos, 


AcRrIMON IA Agrimonie. 


Een kik andien Kelk met een anderen ome 
kleed „ vyf Bloemblaadjes re twee Zaaden op 
den boden des Kelks, van 
dit Geflagt , ’t welk de drie lee Soorten 
bevat. 


(1) Agrimonie met gevinde Stengbladen, het Es 
endelingfe gefteeld, en flekelige Zaad-{5 sed 
huisjes. Gemene, 

Dit 

(1) Agrimonia Fol. Caulinis pinnatis , isapari petiolato 

&c. Syf. Nar. Gen. 607. p. 329. Peg. XIII. p. 372. Mar. 
Med. 221. H. Clif 179." Ups. 118. R. Luzdb. 240. GOUAN 
Monsp. 228. GEB. Prov. 464. HALL. Helv. 407. GORT, 
Belg. 131. KBAM- Aaflr. 132. Fl. Succ. 394. &c. Eupatorium 
veterum f. Agtrimonia. C. B. Pin. 321. Agrimonia f. Eupa- 
torium. Dop. Pempt. 28. CAM. Epit. 756. GRON. Wirg. 53 4 
74. 


IL, DEELS VII, STUKe 


IV, 


AFDEEL. 


XI. 


iS TwAALFMANNIGE KRUIDEN. 


Dit Kruid wordt gehouden voor het Zupa 
torium of Eupatorie der Ouden, waar van het 


Hoorp=- den bynaam heeft. De naam, dien het in % 


STUK - 


,…Franfch, Engelfch en Hollandfeh voert , heeft 
“met den Latynfchen Agrimenia , wiens oîr- 
fprong onzeker is , veel overeenkomst. De 
Duitfchers noemen het Odermennig of Bruch- 
wuriz , dat is Breuk- Wortel , wegens de fa-. 
mentrekkende hoedanigheid. Het wordt van 
fommigen cok Lappa inverfa, dat is omgekeer« 
de Klisfen ; omm dat de’ Vrugten als Klisjes zyn 
en nederwaards hangen , getyteld, Het groeit 
wild op.draoge plaatfen in verfcheide-deelen van 
Europa en in de hennen vry algemeen, 
gelvk bs “Valeijen, Ook 
wordt het in de Tuinen wett. 

De Steng is regtopftaande , ftyf en hard en 
zeer Haairig „ meer dan een Elle hoog opfchie- 
tende, ín dit Kruid, ’t welk ruige op de kan= 
ten diep ingefneeden of fpits getande Vinbladen 
heeft , boven donker of zwartachtig groen en 
van aanmerkelyke grootte, met kleine Vinblaad- 
jes daar tusfchen. De grootfte Bladen hebben 
dikwils zes of zeven paaren van Vinnetjes, De 
Steng is naauwlyks getakt en loopt boven de 
Bladen uit inecne Aair van Bloemen, niet zeef 
digt geplaatst, die geel en kort gefteeld zyn 5 
waar op Zaadhuisjes , als gezegd is , volgen s 
met haakige Doorncjes; die als de Klisfen aan 
de Kleeders hangen blyven, Het eene Zaadùc= 
ginzel „daar in , misdraagt doorgaans; zo de 
Heer HarreRr aanmerkt. Dit 


D o DEC ANDER IT ä nd 


Dit Kruid komt, in fommige deelen van Eu-_ IV. 
ropa, en op fommige tyden des Jaars, meer of “er, 
min welriekend voor; inzonderheid de Wortel, Hoorp= 
die in t Voorjaar geurig is. In Italie , nogthans, °TUKe 
heeft CoLUMNA een Soort gevonden , die 
bleeker groen en grooter is, hebbende altoos 
een zeer fierken Reuk, dien zy ook in de Kruid- 
tuinen behoudt; doch voor ’t overige van de 
gemeene weinig verfchilt, welke, dat zeldzaam 
is, ook op die zelfde plaatfen groeit en geen 
ef een onâangenaamen Reuk heeft (*). 

Van de groote getande Ooren , welken dit 
zo bekende Kruid aan den voet der Bladftee- - 
len heeft, vindt men geen blyk in de gewoone 
Ree en gen. Zy zyn zeer 


Wia 3 oharsen menigte andere keur- 
Iyk gedroogde Planten, van de Kaap der Goe- 
de Hope bekomen heb ,) zynde wat grooter en 
ruiger dan de gewoone, misfchien meer met de 
laatstgemelde overeenkomftig. Het Kruid groeit 
ook in Virginie, 
…_ De Agrimonie wordt uitmuntende geacht voor 
Verftoppingen in de Lever, en daarom ook 
wel. Leverkruid-genoemd. ’ Is zeker, dat zy 
| een 
(*) De welriekende Agrimonie is, volgens COLUMNA , in 
Gelalte naauwlyks onder(cheidelyk van de gemeene ; dach 
in de Afbeelding van BARRELIER befpeurt men een aanmer= 
kelyk verfthil, zo door de Takkigheid der Stengen als de 
slheid der Bloem-Aairen; Zie Aar. lou 611. Agrinsenigm 
pdorarum 


M. DEEL VIJL, STUK, 


220 TWAALFMANNIGE KRUIDEN 


IV, een weinig famentrekkende is , en hier door 
AaDaLe dienen kan, om de verflapte deelen der Inge 
Hoorp-…-wanden te herftellen, Hierom gebruikt menze 
STUK. ook als een Wondmiddel en in Pappen tot 
vig. * verfterking van uitwendige verflappingen, ins 

zonderheid der- Tceldeelen. In Gorgeldranken 
is zy niet van de minfte nuttigheid, 


(2) Agrimonie met gevinde Stengbladen , het 
repens. endelingfe ongefteeld , en flekelige Vrugten. 


Deeze, in de Levant door TouRNEFORT 
gevonden, komt de Gemeene-zeer naby ; maar 
heeft de Stengen korter dikker, ruig ; Stops 
peltjes van dangte als de tusfchenwydten en 

na de geheele 
Steng : het oneffen” Vinblad- heeft geen Steek 
tje: de Aair is-kort, digt.en ongefteeld met 
Blikjes-zo-lang als de Bloemen. 

„Een zeer dikken kruipenden Wortel heeft 
ein Levantfe ‚die zeer laag, blyft „volgens 
TourNerorT.-Mooglyk zal daar van de 
bynaam ontleend zyn. Voorheen was dezelve 
aangemerkt als eene Verfcheidenheid van de 
voorgaande Sourt,- 


m. 3) Agrimonie met de kde drievoudig 
gereden gladde Zaadhuisjes. zn 


(2) Agrimonia Fol. Caulinis pinnatis , impari festili Sec. 
Agtim. RI humilis, Radice crastismâà repente &c 
TouRNF. Cor. 

6) ital ret; Caulinis ternatis, Frutibus wanne 


Do DEC Arn D Rr As Zei 


„Behalve de gladheid der-Vrugten is deezeook IVe 
door het Loof verfchillende „ hebbende Co- hage 
LUMNA , die ze eerst in Italie waargenomen Hoorpe 
hadt, bids; wegens eenige gelykheid van ’ Ge='TUKe 
was, Agrimonoides geheten, Tourneronr 257% 
beelde de, Bloem en Vrugt onder die der Agri- 
monie af, waar uit men het verfchil kan zien. 

De Vinbladen, langs den Grond verfpreid „zyn 
veel ronder dan in de gewoone en aan de Steng: 
komen alleen-drie Bladen op een Steeltje voorts 
naar die der Aardbeziën gelykende, De Bloem- 
pjes zitten ‚ met haar eigen Kelkje, in een rui= 
ge, diep verdeelde, veelpuntige. Kelk, die tot 
bevatting ftrekt van het Zaadhuisje, ’t welk in 
steu naar een Larwe - Graan gelykt, doch 
de fguurb een „Flefch- Kalabasje en 
doorgaans een rene Zaad je inhoudt, ’t Gewas 
is niet zonder Reuk en bitterachtig van Smaak 3 
weshalve men het , volgens Cor UMN A, we 
houden zou kunnen voor het Eupatortum det _ 
Arabieren,’ Getal der Meeldraadjes -„ dat in 
de gewoone van tien tot twaalf voorkomt, vol« 
gens HALLER, is in deeze dikwils naauwlyks 
meer dan agt, zo de Ridder aantekent (*). 


De 


Cif. 179. Ru Lagdh. 241. Agrimonie Gmilis. C. B. Pin. 
321. Agtimonoides. Cor. E:pbr. 1. p. 145. T. 144. BOERHe 
Luzdh. 1 p. 179: Agrimonoides Semine glabto; BARR. Rare 
€12 k Deed 

‚(*) Te weeten in Sp. Plant. Ed. Il. p. 643, In Genefs 
Plantarum vindt men dit geheël anders. De Gemeene Agri- 


“1, Deer: VIII, Sr, 


Iv. 
ArpzeL. 
XI.” 


OOFD- 


STUK: 


722 TwWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


De Driewyvigen van deeze Klasfe leveren de 
volgende Geflagten uit. 


R Ese pa, Neerzet, 


Driewy= " ° 
vige, Een eenbladige verdeelde Kelk , gefnipperde 


Bloemblaadjes : het Zaadhuisje eenhokkig met 
een gaapende Mond. Dus komen de algemeene 
Kenmerken der Soorten van dic Geflagt voor, 
t welk , voor ’t overige, zeer veranderlyk is, 
doordien Linn Us dáar toe, behalve de Re: 
feda, ook de Luteola en Sefamoides van Tour- 
NEFORT , welke in de figuur der Vrugt aanmere 
kelyk verfchilten , en waar van de laatfte zelfs 
niet onder de algemeene bepadling valt; betrok: 
ken heeft; 
__% Getal der Soorten , meest Europifche , ís 
twaalf , als volgt, 


(2) Neerzet met Lancetvormige onverdeelde 

… Bladen , die aan den voet wederzyds een- 

tandig zyn „en vierdeelige Kelken. 

Dit 

faonie heeft , zegt hy aldaar, van twaalf toe twintig Meel- 

draadjes en twee Zanden : de Agrimonaides, dar is deeze 

laatfte Soort , ongevaar zm miiedraadjes en één enkel 

Zaad. In Horgo Cliffortians hadt hy gezegd: Hujas Flos be- 

srandros ef? » dat is: De Bloem van deeze heeft zes Meel- 
draadjes. 

(2) Refsda Fol. Lanceolatis integris &c, Syf. Nat. XI. 
Gen. 603. p. 329. Veg. XIII. p. 372. H. Clif; 212, Re Lgdbe 
483. GOUAN. Mfonsp. 229. GER. Prov. 376, KRAM, Auffr- 
133. GoRT. Belg. 132. FI, Snes. 439, 424. &c, Luteola her 
«ba Salicis folio. C. B. Pin. 100. TouRnr. Inf? 423. Luteolt, 
HALL. Felv, 315. Lutum hecba. Dop. Pempt, go, LOBr Jer 
35de 


DO DE EAN DRIA 723 


Dit Kriüid, dat door geheel Europa, als ook IV, 
in onze Nederlaaden, in * wilde groeit, voert rn 
den naam van Luteola of Letum Herba, dat is Hoorps 
Geelkruid , wegens de Kleur die het uitlevert 
In %* Hoogduitfch noemt Eee 
in % Walfch Wauw, in ’% Franfch Gaude , in ’ 
Neetduitfch Wouw , in ’t Engelfch Dyers Weed, 
dat is Verwers = Kruid, Sommigen hebben het 
ook voor een Soort van Weede gehouden De 
Duitfchers hoemen hetzelve Streich- Kraut. 

Het fpreidt lange en taamelyk breede Bladen 
langs der Grond uit , tusfchen-welken een Steng 
opfchiet van een of twee Ellen hoogte , die 
met fmaller Bladen, doch byna overal van ge= 
Iyke breedte en niet zeer ip! ILS bezet ús, De 

oeid met Bloemen; 

van cene ; zonderlinge. er in vieren … 
gedeeld Kelkje (*) fpruit een groot Bloëm= 
blaadje , ten ‘halve in zesfen gefpleeten, en het 
Honigbakje uitmaakende „boven geplaatst. Twee 
zydelingfe Bloemblaadjcs zyn ‘klein , enin drie- 
én gedeeld. Hier komen fomtyds twee zeer 
kleinen by , die onverdeeld zyn. Door de onderfte 
fpleet van den Kelk hangen byna twintig Meel. 
draadjes , tnet hunne Knopjes „nederwaards. Het 
Vrugebeginzel heeft drieStylenen de Vrugt is 
driepuntig , met drie Streepjes gaapende, waar 
in kleine Zaadjes, Van 


(”) Calyx Profande et inequaliter fexfilus elt , zeer de 
Heêt HALLER, die hem eerst ook vierdeclig geteld hade, 
by nader onderzoëk. Flu. p. 775. 

Zza 


1. Daar, vur, STUKe! 


V. 
AFDEEL. 
XII. 
Hoorp. 

STUK. 
the 


724 TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


Van dit Kruid heeft de Latynfche benaaming 
der geele Kleur (luteus) haare afkomst. Moog- 
lyk zal het die , op fommige plaat{en , vry hoog 
uideveren 3. dewyl men haar met Saffraankleur 
verward heeft (*). Hedendaags:hoor ik niet dat 
de Wouw tot verwen. gezogt wordt, zegt de 
Heer HALLER (+). ’t Is ondertusfchen ze- 
ker, dat menze hier te Lande, en zelfs in dee- 
ze Stad , nog - dikwils bezigt , om een geele 
Kleur te geeven aan de Lakens en Wollen Stof- 
fen 5 gelyk men ook , wanneer dezelven eerst 
blaauw geverwd zyn , die dan door het Afkook= 
zel groen maakt; kunnende dus , gelyk J.B A ve 
HINUS zegt, twee zeer verfchillende Kleuren 
uit _een uelfdenseetelhanlen, „Ten dien einde 

fteelen van dit Kruid, 
dat men daar toe op Akkers teelt, met Aluin 
gekookt. De Wouw , die klein en roodachtig 
is, geeft meer Kleur dan de groote en donker- 
groene, De gene, die in * zwarte valt, of 
fchimmelig is ‚ als vogtig of onryp ingezameld 


zynde , is de flegtfte van allen en geeft een 


blaauwe Kleur, 


Men verwt, zo wel Zyde als Wolle, geel en 
Citroenkleur met dit Kruid, waar van Jaarlyks 
ter waarde van duizend Daalders, ten dienfte 

_ van 

(*) Dus zegt ViBGrL Ius: 

Ipfe fed in Pratis Aries jam fuaverubenti 
Murice, jam Croceo mutabit Vellera Luto. 


(T) Non andie noffro tempore a Tintloribus reguiri, HELV: 
umts, 


EO EDER SOE es. 


var Sweeden , uit Vrankryk gehaald werdt, daar _ IV. 
men de Wouw meest teelt; hoewel zulks ook en 
by Kent in Engeland en op eenige plaatfen in Froorp- 
de Nederlanden gefchiedt. Sedert twintig of STUE- 
dertig Jaaren zyn ook Plantagiën, daar van, by 274" 
Lund en andere Steden in Schônen aangelegd, 

die reeds veel opgebragt hebben, Best wil zy 

voort in Zandige Aarde en moet jaarlyks wor= 

den gezaaid „, bloeijende in ’c volgende Jaar, 
wanneer menze,in ’ midden van het bloeijen , 

Ínydt en droogt. In heeter Gewesten is het 
droogen naauwlyks noodig (*). 


(2) Neerzet met Lancetvormige gegolfde Haai. m. 
Rerda 
Lies Bladen. canescens 


Dicheeft cen. overblyvende Wortel, De Steng tig. 
is een Voet hoog, opftaande , bezet met witte. 
Haairtjes en Takkig. De Bladen zyn ongefteeld , 
Lancetvormig, met een Haairigen Kiel, zonder 
Tandjes , gegolfd. Aan ’t end groeit een Tros van 
witte Bloemen, met elf geele Meelknopjes en 
zes Vrugtbeginzels , zittende op cen gemeen 
Stammetje. 


C3) Neerzetmet Liniaale Bladen,aan den voet ur. 
getand, en vierwyvige Bloemen. Ë Kates: 
P 


(*) Stokholens. Werhand. XVII. Band, 1757. pe 307. 
(2) Refda Fol. Lanceolatis undulatis pilofis. Sy. Nau 
XI. 
(3) Refzda Fol. Einenribiss Bafi dentatis , Flor. tctragynis. 
Refela Linaria foliis. C. B. Pin. 100, Prodr, 41. BURS, IV. 
3 82. 
U. Deer. VIII. STUK. 


226 TWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


Op de Pyreneefche Bergen is de Groeiplaats 
van deeze, een Plantje met dunne leggende 
Hoorp- Stengetjes en zeer finalle Zeegroene Blaadjes, 
draagende bleek geele Bloempjes, die zig Ve- 
wize. _ zelig vertoonen, en op ieder volgt een enkel 
ie Dit zegt Monzson, die het uit Vrank- 
ryk bekomen hadt: maar C, BA U HIN us meldt, 
dat het Zaadhuisjes heeft, vol van zeer kleine 
Zaadjes. Het zyne was door Burserus,inde 
Zandige Valeijen der Pyreneen, verzameld. _ 


IV. 
AFDEEL. 
XI. 


rosa (4) Neerzet met Lâniaalg flompe Bladen en 
gparss: vyfwyvige Bloemen. N 
tn De vermaar de Afbeel- 


derfte der Stengetjes ‚ die boven met paarfch= 
achtige Bloempjes geaaird zyn. Het grocide op, 
Steenige Heuvels by Salamanca in Spanje. 


) Neerzet met Lancetvormige onverdeelde 
Dit 


Een 0 €: 
Sefameoides. 
Geerd. Bladen en gefternde Vrugten. 
38. Sefamoides Linariz folio glauco „ Pyrenaica , Flore State 
ornis. Hiff. Ill, p. 6or. Si is. T. 1. f. 4. RE 
Linares foliö Sc. PLUK: Afm. 317. T. 107. fez. RA). Suppl. 


rde Crusaus geeft 
ding van deeze, zvnde een Plantje van omtrent - 
“een Span hoog ‚ met kleine Blaadjes om ’ on» 


ht 


_ 


511. Luteola pumila Pyrenaica, Linaria folio TOURNE. Inf. 


424 

(4) Refrda Fol. Linearibus obtufis > Flor. pentapynis. Bes 
feda alba minor. C, B. Pir. 100, RA. man Lo54. Sefa: 
Salmant. parvum, prim. Crus. Hifl. 1. p. 296. Rar. p- 346. 
LOB. Je. 353. Sefämoides Foliis eek Flor. ex herbaceo 
porpurascentibus. TOURNE, Jif? 4 

(5) Reftda Fol. Lancecl. palen pen Fruênfcl- 

‚Vato. TOURNE. Jafl. 424. 


nme denntamsnennts dens _ 


bn nennen ntt ante nen shan Rene mnd stbl een hen omen ensn GEIN 


EN 
DOE AN:DIREE A. J27 


Dit groeit te Montpellier in Geds Tuin zegt UV. 
de Ridder, en gebruikt daar het woord, waar S7pSELe 
mede hy gewoon is de Natuurlyke Groeiplaats Ee al 
aan te wyzen (+). Wat zyn Ed, met die zon- dn 
derlinge uitdrukking zeggen wil, en of hy daar NT 
mede iets anders dan den Könjheivken ‘Tuin be: — 
doele, is my duifter. GoUuAN, die de Plan- 
ten van deezen Tuin befchryft , heeft wel dee- _ 
ze Soort ‚ doch verklaart die uitdrukking, hoe- 
wel hy ze gezien heeft, niet; zeggende zelfs „ 
dat dit Kruid huisvest a U’ E/peron , au Mont 
Saint Loup , in vogtige Spleeten der Rotfen, 
hebbende de Bloemen byna ongefteeld en Sten- 
getjes van een Handbreed hoog. 


(6) Neerzet met gevinde Bladen, aan de tip- 
pen 


agterom gekromd, vierwyvige Bloemen 
gaapende vyfdeelige Kelken en de Steng om /- 
laag Heefterig. 


In Spanje is deeze Soort gevonden, die de 
Steng boven den Grond overblyvende , dikwils 
twee Duimen dik en zeer kort heeft, uit welks 
top veele opftygende Stengen voortkomen , met 
verheven Streepen. De Bladen beftaan uit Lan- 
cetvormige Vinnctjes, van vyf tot zeven aan 
een Steel. Verfcheide Aairen draagt het over- 
hoeks , de voornaamften aan den top der Steng. 
De Bloemen hebben vyf of zes Blaadjes, groo. 
ter dan de Kelk, en elf Meeldraadjes, (7 


(}) Habitat Monfpelii in Herto Dei. 
(6) Re/rda Fol. pinnatis apice recurvatis &c. 
24 


MU. Drau, VIJL, STU%, 


EV. 


ArDEEL, 
Xi. 


Hoorp- 
STUK. 


Vit. 
Refeda al- 


Wit. 


Vd. u. 
ndulata. 
Gegolfd. 


728 TWAALFMANNIGE KRUIDEN, 


(7) Neerzet met gevinde Bìaden, vierwyvige 
Bloemen en zesdeelige Kelken, 


In de Zuidelyke deelen van Vrankryk , als ook 
in Spanje, is de Groeiplaats van deeze, die de 
allergrootfte genoemd wordt door C. BAUHI- 
Nus, Volgens Loser verfchilt zy van de 
Gemeene inzonderheid door de grootte , fchie- 
terde haare middelfteng wel twee of drie El 
len hoog. 


(8) Meent met gevinde Bladen die gegolfd 
zjn, de Bloemen drie= of vierwyvig. 


Spanje groeit deeze Soort, die de Steng 
pee OO » geftreept , geftrekt heeft; de- 


| Wortel en Stengbladen gevind, met Lancetvore 


mige fpitfe gegolfde Blaadjes, overhoeks klei 
per en meer opftaande : Bioemtrosfen aan tend , 
ook wit, gelyk in de voorgaande. Pe Kelk is 
vyfdeelig , de Bloem, heeft vyf Blaadjes met 
tien geele Meelknopjes. In fommige Bloempjes 
komen drie , in anderen vyf Stampers voor. 


(2) Refeda Foliis pinnatis » Floribus tetragynis, Calycibus 
fespartitis. H. Ups. 149. Res, fol. pinnatis integerrimis. H. 
Clif. 212. GOVAN Monsp. 229. GER, Prov. 396. Refeda 


_ Fol. Calcirrape flore albo. Mor. Hor, Bies. TOURNE: 423: 


Bet. ka. z21. Releda maxima. C. B. Pin. 100. LoB. Hijt. 
210. 
Kr ak Fol. pinnatis undulatis, Flor. trigynis tetragy- 
Fisve. „Refeda minor Fol. incifis. DARR. Rar. 78 Te, 
533. 


ee nrd Aa bte volte MRE" ine te eigende, rennen ga” rn el a A le jer neen van cala nen va ah en A Ed 7 ir ML de ids ALANG Pr EE tr dr Se en 


pob r ER WDR TA Jap 


De Zaadhuisjes 0e in deeze Soort aller- rv, 
grootst, 


Xil, 
Te 5, 
(9) Neerzet met alle Bladen driedeelig » de 
onderften gevind, 


IX. 

Dit Kruid is de gemeene Geele Refeda, diets 

op Krytbergen der Zuidelyke deelen van Eu 
ropa, volgens den Ridder, groeit, Hy meldt 
niet, waar die Krytbergen leggen, Van de Au- 
theuren , ondertusfchen , die de Planten van 
Languedok en Provence befchryven , wordt 
gezegd „ dat zy aldaar voortkomt op de Ak- 
kers of Bouwlanden. Te Montpelgard kome zy 
le nd nevens ’t Koorn, en te Ge- 
hade men ze op de Muuren. groeijende 

vonden, Loret zegt „ dat de Neder 

die Kruid Preende Traliaanfche of Cantabrifche 
Rakette heeten, zynde hetzelve van hem alom 
in Italie, ook langs den geheelen Zeekant; by 
Lions in Vrankryk en in de Hoven zo var En- 
_ geland als Nederland gevonden , waar het van 
fommigen Ztaliaanfche Rakette geheten werdt. 
Hier te Lande, ja zelfs by deeze Stad, groeit 
zy op Wegen en aan Dyken in *t wilde, In 
| uitfch- 


(9) Refsda Fol, omnibus trifidis, inferioribus pinnatis. H. 
Clif. 212. R. Lugdb. 483. HALL. Help. 315. GOUAN Monsp, 
230. GER. Prov. 377. GoRT. Belg. 132. Refeda vulgaris. 
C. B. roo. Raj. Hil. 1os3. Refeda lutea. J, B. Hift, 1i1. 
p. 467. Ref. Gallica crispa. Bocc. Sic. 77. T. 41. £, 3. Re- 
ennen, PLUK. „Alm. 317. T.ss.f, 4. 

z5 

it © Deer. VIII. STUK, 


730 TWAALFMANNIGE KRUIDEN, 


… IV. Duitfchland , by Weenen en elders , komt zy 
Ar Bi inderdaad op Krytheuvelen voor, en volgens 
Hoorp- Ray is zy gemeen op Krytige Akkeren. 


STUK. 


Men twyfelt niet , of dit Kruid is de Reféda 


| Driew 
wiee: Y van PLIN1us, vermaard wegens eene byge- 


loovige Gencezing der Ziekten en daar van den 
naam hebbende. Zy diende inzonderheid tot op- 
losfing van Gezwellen om die te doen verflaan , 
en hier van heb ik dan ook den Nederduitfchen 
Geflagtnaam ontleend, De Duitfchers noemen 
deeze Soort Harnkraut. In ’t Engelfch noemt 
men ze Bafe Racket of Laage Raketie , zynde 
de naam van dat Kruid, wegens eenige fcherp- 
heid, daar aan gegeven. HALLER, nogthans, 
zegt, dat het een Moesachtigen Smaak heeft, 
byna als die van Kool. De Smaak kan naar den 
Landaart verfchillen. Ook zou de fcherpheid 
meest in de Wortel huisveften , volgens J. 
BAUHINUS. 

Het is klein van Gewas , brengende dunne 
hurkende Stengctjes voort, waar aan Bladen 


„die meest Golfachtig fyn verdeeld zyn in ge- 


paarde Vinnetjes , en deeze zelf zyn by den 
Wortel ook gefimaldeeld, De Bloemen , die 
bleek geel van Kleur zyn , maaken taamelyk 
dikke ongebladerde Aairen uit. De Bloem en ’t 
Zaadhuisje vindt men by TourNeE Fom T taa- 
melyk afgebeeld, *t Getal der Meeldraadjes loopt 
tot twintig toe, 


(ro) Neer- 


De DE OMO KA, A1 


(ro) Neerzet met geheele en driekwabbige Bla- IVe 
den, zesdeelige zeer groote Kelken. a zen 

Op dergelyke plaatfen en by de voorgaande „rus. 

in de Zuidelyke deelen van Europa, komt dee- _x 

ze voor, die kleiner is en de onder(te Bladen, pis tam 

ja fomtyds ook. de Eovenfte , onverdeeld heeft, 

omtrent vier Duimen bes. zynde de Stensen 

ongevaar een Voet hoog, Phyteuma werdt zy te 

Montpellier genoemd, volgens |. BAUHINUS, 

De Bloemen zyn wit, de Zaadhuisjes een half 

Duim lang, — Si, 


Cri) N eerzet met geheele en drinkwabbige Blas „ Ee 
den, de Kelken korter dan de Bloem, nde 
"M fiddel- 
: _De G peiplaats _van e deeze, die ne 't ee landích._ 
ge van ‘de voorge de seeker „iss Y 
gens LINNAUS, in Paleftina. — 
(12) Neerzet met geheele en driekwabbige Bla- , heen: 


den, de Kelken zo groot als de Bloemen, — Welie 
peer: 


( to) Refeda Fol. san zaet ene es tis 
“meximis.. H. Cliff. grz. Ups DALIB, Par 
Lugdh. 483. N. 4 ral. miner vulgaris. eng je 
433. Refede affinis Phyreum:. C. B. Pix. 1oo. Prodr. az. 
Ic. Etucago Apula trifida quingucfolia. Cot. Eepbr. zó7. 
T. 269. B, Res. min. en Fol. we zee y. Fol. in- 
tegris. TourNe. Inf. P a: Je B. . KL p. en Fig. 
(ar) Refeda Fol. et ag &c. js + 
(sz) Refeda Fol. integris &c, Miet. Dil. T. 52 Refe- 
da Fol. integris , Flor. odoratis. HALL. Goet:. 95. ZINNe 
Goett, 123. FABR. Helm/?. 202. 


MU. DEEL, VIII, STUKe 


732 TwAALFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. De aangenaame Rcuk onderfcheidt deeze, die 
ee mt in Egypte groeijen zou , volgens den Ridder, 
Hoorp- Men kweektze thans in de Europifche Tuinen en 
STUK. _Bloemhoven. Farrrcrus heeft in de Helm- 
rss 9 ftadfe opgemerkt , dat de Bloemblaadjes in meer 

ongelyke Slippen zyn gefneeden , dan in de ove- 
rige Soorten, hebbende in dit Gewas het groote 
fte dikwils vyftien , het tweede dertien , het 
derde vyf verdeelingen. 

EurnoreBra, Wolfsmelk, 


Dit Geflagt heeft een vier- of vyfbladige 
Bloem , op den Kelk zittende , die eenbladig 
en buikig is; waar opeen Zaadhuisje als drie 


Het bevat meer dan zestig Soorten, alzo ’er 

‚de Wolfsmelk - Planten toe betrokken zyn , en 

de meeften ook den naam van Tithymalus ge- 

voerd hebben, Meest allen geeven zy een wit 

Melkachtig Sap uit, waar van de naam. Zy 

zyn in zeven Afdeelingen onderfcheiden, als 
l 


volgt. 
s 
A. Heefterige gedoornde. ‘ 
aan zz, 4) Wolfsmelk die gedoornd, byna naakt , drie- 
Artiquo- hoekig is en met Leedjes; de Takken uit- 
Sknpbôe- gebreid. } 
bium. Dit 


(1) Euphorbia aculeata fubnuda, triangularis articulata 
Sec. Syf?, Nat. XII. Gen. 609. Pp. 330. Weg. XIII. p. 373* 
Jlat. Med. 254. H. Chf. 196. B. Lugdb, 194. Euphorbium 

An= 


Do pn ECA ND RI Á. 793 


Dit Gewas , dat men in onze Openbaare Kruid- , IVe _ 
hoven koeftert , werdt door den vermaardeu been 
JOHANNES COMMELYN ; die eenige raa- Hoorp- 
re Planten van den. Hortus Medici deezer Stad TUE 
befchreeven en afgebeeld heeft, voor het Eu- mn 
Phorbium der Ouden aangezien. Hy vestigde zyn 
vermoeden daar op , dat hem in de Gom, uit 
Afrika overgebragt „ ftukjes van een dergelyk 
Gewas voorgekomen waren ;-doch anderen » 
waar onder de Hoogleeraar Ruiscr, meene 
den met meer Grond te mogen befluiten , dat 
de Zesde Soort , genaamd Euphorbia der Win- 
kelen , te houden zy voor ’t Gewas, ° welk 
die Gom, uit Afrika niet uit Oostindie afkom- 
tig, uidlevert, Hoewel nude ban Cas. 

Fhands Sr 2 


oorganger , ‚ metk 

ftaaven (*) , is het doch BE we dat men 
het Werkje van LiNNeus over de Droge- 
ryën „… waar in zyn Ed. die anderen als de 
Baarmoeder van gezegde Gom voorftelt , op 
deeze Soort door hem zelf aangehaald vindt. 

Het gene gedagte COMMELYN afgebeeld 
heeft, was van Ceylon herwaards gezonden en 
wordt,zo hy zegt ‚ op de natuurlyke Groeiplaats 
i een 
Antiquorum veram. Comm. Hort. I. p. 23. T. 12. Schadi- 
gacalli. Hort. Mal. 1. p. 81. T. 42. B, Euphorbia aculeata 
nuda triangularis &c, Mit. Di. Tithymalus Aizoides 3 ne 

angularis &c. COMM. Pral. ss. T. 5. 

(*) Hort. Amf?, B. IL. bladz. 208. 


U, Daar. VIJL Stuk 


All, 


934 TWwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


een geheele Boom. In de befchryving der Plat: 
terì van Malabar, daar hetzelfde, zo men wil; 


a voortkomt „ wordt het een Heefter genoemd. 


Drie 
vig _ 


Canar. 
Kanarifch. 


is 


Celer na vierhoekig , met dubbelde Doornen. 


_ Hier in de Hortus hadt het maar eenige Voeten 
“hoogte en beftondt uit een drie of viethoekiges 
in Leden verdeelde Stam, in Bladerlooze Tak= 
ken, die gedoofnd zyn; verdeeld , ten zy men 
zekere byhangzeltjes , digt aan de Doornen,; 
Bladen mogt willen noemen, gelyk in de Ma- 
labaarfe. Kruidhof is gefchied, Aldaar draagt het 
Bloemen ; uit kleine Groefjes op de hoeken ; 
zittende op een Steeltje drie by elkander , waar 
van men de  dehopjek in de Hortus heeft gee 


GRE 

ie ins g=weikeheidenheid by» 
Valke Beddte Hoogleeraar ookafgebeeld heeft; 
met platachtige tegtopftaande Takken. De Heef 
ForskaoHr vondt: in Arabie tweederley Gee 
was, dat hy Euphorbia Antiquorum noemt, het 
een grooter en ‘met Leden, het andere’ kleinet 
en zonder Leden. Het eerfte hadt maar vyf 
Meeldraadjes in de Bloemen. De Arabieren 
noemden hétzelve Gholak en het werdt in een 
Kuil des Aardryks gekookt zyhde van de Kee 
mels gegeten: - Dit kwam hem met reden, 
terwyl decze Planten met een fcherp Melkach« 
tig Sap begaafd zyn , zeldzaam voor, 


(2) Wolfsmelk dat gedoornd en naakt is, bj- 
ak De 
(2) Euphorbia aculeata nuda &c, Tithymalus Aizoides 


be ale an ene A De 


D o D E CA KR DRI A 735 


De Bynaam wyst de Groeiplaats van deeze IV, | 
aan , baamelyk op de Kanarifche Bilanden, eeen 
CoMmMELYN noemde ze Heefterig Huislook- Hoorps 
achtig Kanarifch Wolfsmelk „ dat ongebladerd STUK. 
is, vier en vyfhoekig , mer dubbelde haakige  27/5)"iás 
zwartglanzige Doornen gewapend. Het verfchilt 
in Geftalte aanmerkelyk van het voorgaande en 
is niet gewricht. De Bloem zit ongefteeld bene. 
den het paar Doornen „met een korter , Eyrond , 
hol , groen Blikje. Zy heeft een geflooten Kelk „ 
met vyf famenluikende paarfche Slippen , en vyf 
Bloemblaadjes daar buiten geplaatst , donker 
paarfch, ongefteeld „ Vleezig , geheel en zeer 


omp. 
smelk dat reke isen naakt,ze- IL 
ve en ren enkelde Els oi Bl dan 
draagende Dion zerenioe: 


De zeer lange Doofnen , die op het end de 
Bloem en vervolgens de Vrugt draagen , ondere 
fcheiden in de Tuinen dit Kaapfche Gewas, 
en maaken het tot een der allerbyzonderften, 
Men vindt het door den grooten Born HAA- 
ve afgebeeld, 


(4) Wolfs. 
Kc. Comm. Hort, II. ps 207. T. 104. PLUK: Alm. 370. T. 


. ke Ze 

G) gp kt nuda &c. H. Clif. 196, R. Zugdb. 
194. Am. Acad. II, p. 109. Euph, heptagonum &c. Boerg. 
Zugdb. 1. p. Te Ee Euph. Capenfe Spinis longis fimplici- 
bus. BRADL. Succ, Il. p: 4 T. 13e 


II, Dae. VIII, STUKe 


236 TwAALFMANNIGE KRUIDEN: 


IV. … (4) Wolfsmelk dat gedoornd is en naakt ‚ met 


AFDEELe 3 ; 

en. onderfcheiden Doornen op de knobbelige 
Xl. hoeken. 

STUK, 

ge (5) Wolfsmelk dat gedoórnd , naakt en veels 

aar hoekig is , met enkelde Elsvormige Doornene 


laris. 

ze Uit deeze bepaalingen zyn de beide Kaapfchen, 
c hen. hier bedoeld „ kenbaar; gelyk zy zig in de Eus 
ropifche Kruidhoven bevinden. 


mn 
achtig: (6) Wolfsmelk dat gedoornd , naakt en veele 
Olne. hoekig is, met dubbelde Doornen, 


Tum, 
en. De dübbelheid der Doofnen , hier gemeld ; 
bium, is niet blykbaar, noch in de Afbeelding, noch 
in de befchryving, welke COMMELYN geges 
ven heeft van dit Gewas, dat hy noemt Veel” 
hoekig gedoornd , naar de Toortsplant gebykend , 
„ Euphorbium, met dikker Stengen, en gewapend 
met feerker Doornen, Het was-door den Heer 
i | VAN 


fa) Euphorbia aculeata nuda &c, Tithymalus Aizoides 
Africanus, validisfimis Spinis ex Tuberculorum internodijse 
Pral. sx T. 9 
(s) Eaphórbra aculeata nuda a Bens &c. R‚ Lugdh. 
195. Euphorb. Cesei effigie, Caulibus gracilioribus. BOEBHs 
Lagdb. 1. p. 258. Euphorb. rs angulofum &c. BURMs 
Afr. 19. T. 9. f. 3. Tithymalus Africanus fpinofus Cereiefs 
“figie. PLUK: Alm. 370, T: 23u. £, + 
(6) Euphorbia aculeata nuda multangularis &c. H. Clif. 
Ups. R: Lugdh, 195. GOUAN Monsp. 230. Euph. polygónum 
Spinolum Gerei effigie , Caul. crasfioribus , gsf validid= 
ribus armatum. “Comm. har Ip. 21. T. rr. „ Thes. Te 
f. z. Euphorbium, “C, 5. Pir pee pod. 
Pempt, 378. LOB. de, IL. 25. : se 


Do:peÉ Cea Dem dM 737 


VAN BEAUMONT, van de-Afrikaanfche Kust _ IV, 
omtrent. Salee „ overgebragt en vereerd aan den “SDEEK 
Amftterdamfchen Tuin: De gemakkelyke Voort- Hoorpe: 
teeling , door afgefneeden Stukken;-heeft het-STUEe 
zelve zeer vermenigvuldigd: fn „Brismitn 
Het verfchilt niet alleen in dikté van de Stam 
en de Takken, maar ook in de ranier: van Groeí- 
jing:, gelyk uiet vergelyking-der: Afbeeldingen 
blykt „enfchynen zo wel die van DoponNeus, 
als die van Larer, hier te behooren, Men 
houdt het voôr de Dadt:, waaf vânde Gom Eys 
phorbium, in de Apothekers Winkels bekend , 
haare afkorhst heeft, Dezelve is zeer Scherp van pen sid 
hoedanigheid; zodanig dat zy ‚ onvoorzigtig bes 
handeld „onder 't, ampeg Ontfteekingen der 


Oogen ; Niezingen en zelfs Neusbloeding 
verwekken. kan. Dioresdie: zou zy in *t Belaben 
derf-, Peeskwetzingen en-als, cen Blaartrekkend 
of Brandrniddel van dienst zyn. De fterke Onts 
lasting die zy, dikwils „mee Ontfteeking der 
Darmen maakt „-heeftze van het inwendig ge= 
bruik verbannen. 

In: Arabie’vondt: de Heer. en. het 
Winkel - Euphorbium , Schorur genaamd , met fa= 
mengehoopte Stammen van eeù Voet hoog ; 
Plagachtig een, weinig boven den Grönd uitftee= 
kende, „Uit. de Melk ‘van ‘deeze en. van det Ka: 
» narifche’, Kasfar- der. Arabieren. (zegt hy „) 
> maáäkt then ’r een fterk Purgeermiddel, ins 
» ee ‘gedurende den Regeutyd , dat 

in de Herfst, het heilzaamtte te. gebruiken 
Aaa _ » ge 


IL. Dezer, VIII, STUK, 


233 TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


IV. „geacht, Van zeven of agt Druppels „ met 
ne ‚> Meel gemengd. „- vormen, zy. Pillen, of nee= 
Hoorp: , men van het Sap der Kanarifche-zes. of ze- 
STUK, ‘sven vande andere „die men „{terker:oor- 
zor, ‚> deelt, vyf of zes Druppelsmet Rundermelk 

z, in, Het Sap ‘der: Tirucalló acht men voor de 
ss Oogen’fchadelyk; en blindmaakende te zyn 5 
5, wordende. Sgr. Dahan in ’t Ambileh h geht 


» ten” (*). y 
8 _) Wolfsmelk dat gepeend is „ met fcheef gen 
nk 5 … knobhelde hoeke ar | 
bladig. Het O indtfehe G Ee PE wordt 


by RuMmPius gehouden voorhet Anteuplior= 
biumS dóëh”dat is een Soort van Cacalia onder 
ag Samenteelige Planten behoorende. Hy noemt 
het tegenwoordige Ligularia of Lepelblads-Struik; 
om dat de Bladet naar een oud“flag van Lepels;, 3 
die als een ‘holle Spatel of Tongachtig waren, in 
’t Latyn Ligule a » gelyken. Maar wei- 
migen: derzélven , ‘zegt hy, kwamen: in Oost- 
indie voor, aan de top =enden der.Takken van 
dit Heefter een 4 welk id wrr mar ere 
nd AAR TN Kruid- 
r pepe P] 
Ne) Dn pe pri ad 
9) ‘Euphorbia aculeata : Agule oblique tubercutatis. H. 
Cliff. 195. Ups. 139. Rs Lugdb. 194. Euphörb. Afrum Spinoe 
fam, SEB. Thès, Lp. is. T. o.f. 17 Tithyim. Aizoides Atbo- 
zescens! Spinofus, Caud. angulari , Nerii folio. Comu- Prel. 
22) 56, T.6.-BRADL. Succ, III. p. zo. T. 29, Tithym. Ind. 
Spinofús Neri folio. ‚Comm. Hort, 1. z5. T, 13. Ligularia, 
Ruim. Amb. IV. p. 8, ij 4e. ElR Callie Hrt, Mal. 1. 
pe 83e Te 43e 


D opDECA ND RT A 755 


Kruidhof van ze geheel verfchillende figuur 
is, hebbende een ronden Stam, terwyl dezel. 
ve in de Pte; daar van ín onze Europifche 
Kruidtuinen aangekweekt , meest van onderen 

rond is „dik, hoekig en op de Krobbels be. 
groeid met fchroomelyke Doornen, Het bevat 
een fcherp Melkachtig Sap , van eene purgeë= 
tende hoedanigheid , gelyk de anderen, De 
verfche Bladen worden van de Indiaanen dik- 
wils in Pap of Bry gekookt, om tot eene Buike 
zuivering te dienen. 


4 


IV. 
mer zi 
Hoor 


$TU 
rr 


B. Heefterige ongedoornde ; hee de Steng. 


niet gegaffeldnoch Kroondraagend;hebben.) 


Lede alksmclk dat ongedoornd is en gefchubd , id vin 
“de Knobbeltjes voorzien hebbende met een Cope 
_‚fmal Blaadje. ded, 


Verfcheide zeer wonderlyke Afrikaanfche of 
Kaapfche Planten ; waar onder-voorkomen, die 
in» 

(2) Euphorbia inermis imbricata, Taberculis Foliolo Lines 
ari inftruêtis. H. Clif. 197. Ups. 139. R. Lugdb. 195. Ame 
Acad, UI, p. 110. Planra LaÂaria Africana. Comm. Hert, 
Ipse 33 T. 17. Tithymalus Aizoides Africanus „ Gmpl. fqua- 
mate Caule , Neri folio. Comm. Prál. 58. T. 3 8e p. 23, 
57. T. 7. B, Euphotb. anacanth. fjuamofum, IsNARD. Mew, 
1720, T. 11. BREYN. Prodr. III. p. 29, T. 19. gp, Euphaib, 
ereêtum aphyllum. BURM. aft. 16. T. 7: É. 2. 8, Euphorb. 


humile procumbens &c. BuRM. Afr. zo. T. to. f. 1. g, Eu- 


phorb. procumbens &c. Id, sbid. 17. T. 8. … Euph. proc. 
Ramis geminatis &c, /d. tbid, p. 13. T. gef. 5. 
aaa 
IL, Dr. VIJL, STUK. 


IV. 


Arpeer. 
XII. 


Hoorp- 
sTUK. 


Driewy- 


vige. 


z4o TWwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


inderdaad de figuur vanhet Zeefchepfel, dat 
men Medufa - Hoofd noemt, nabootzen, zyn tot 
deeze Soort betrokken. Men vindtze onder de 
Afrikaanfche Gewasfen door den Hoogleeraar 
J. BurMANNUS aan’ licht gegeven. De Afri. 
kaanfche Melkgeevende Plant , met een Staminet- 
je dat naar een Pynappel gelykt en een me- 
nigte Takjes, door CoMmmer yn uit den Hor- 
tus Medicus alhier in Plaat gebragt, is van 
dien aart. Door de Schubben, waar mede zy 
bekleed zyn, wordenze ligtelyk. onderfcheiden. 


Ë 3 
(9) Wolfsmelk dat ongedoornd is, ten halve 
naakt , Heefterig , met Takken als flappe 
Draden: de Bladen overhoeks. 


| Dieze is het, daar IMPERATUS cen goee 
de Afbeelding van geeft, zeggende daar van: 
» de Tithymalus, die wy ongebladerd heeten; 
», welke fommigen het Xabra en Camarronum 
s> van Rm Azes achten te zyn, beeft een reg- 
» te naakte Steng als die van *t Spartium of de 
» Brem, meest zonder of met zeer weinige Bla- 
„den in ’t midden van ‘t Voorjaar en den 
5, Herfst, hebbende bleekachtige Bloemen , die 
„, maatig dra afvallen , aan den top der Stengen;, 
„> welken het overige van *t geheele Jaar naakt 
je 
€5) Eupborbia i inermis nn Fruticofa &c. H. Clif. 
Ups. R. Lugdb. 195. N. Orient. 160. Tithymalus aphyl- 
Jus Mauritanie. 5 KoL 384. T. 289. f. 373. IMPE: 
Ht, Nat, Ven. 1672. p. 664. 


DopDeEC AN DRE A. z4r 


s blyven. Na ’*t bloeijen brengt dezelve, inde 1V,_ 
‚> Herfst, Zaad voort ‚dat, hoewel ryp in de bg Den 
» Grond gezaaid, by ops niet vitfpruit. Gemeen Hoorp- 
» is diet Gewas aan de Zee- Kuften van Afri-STUKe 
„ ka, alwaar men het voortteelt onder een ei- 25" 
‚‚ gen naam, die zo veel zegt als Lange Peper. 

‚, Daar druipt een groote veelheid witte Melk 

ss uit, die fcherp en brandend heet van Smaak 

») is, en van welke, tot Poeijer gedroogd, de 

‚‚ Mooren dikwils het zelfde gebruik maaken 

‚> als wy van Peper,” Het groeit ook by Alep- 

po en Tripoli in Syrie , alwaar het Scammo- 

neum vervalfcht wordt met het Sap van dee- 

zen Heefter, die in de Europifche Tuinen tot 

één of twee Ellen hoogte groeit, 


en Wolfamelk dat ongedoornd is, ten ien S 
‚ Heefterig , Draadachtig opftaande; 7; ee 
dend SE retreie Takken , die bepaald ge- amer 
tropt zjn. 


Een niet minder zonderling Heefter- Gewas, 
drie en meer Voeten hoog groeijende, met ver- 
fcheide ftyve gladde blinkende dunne Takken, 
maakt decze Soort , uit Oostindie afkomtftig , 

in 


(to) Euphorbia inermis fem'nuda &c. H. Clif: Ups. R. 
Lugdh. Fl. Zejl. &e. GOUAN Monsp, 231. Tithymalus Ind, 
Frutescens. ComM. Hert. 1. p. 27. T. 14. Tith. Arbozescens 
Caule aphyllo. PLUK. Phye. 3io. Ff. 9. Osfifraga Laêtes. 
Romea. Amb. Vil p. 62. T. 29. Tirucalli. More. Aal, II. 
Pp. 35. T. 44 

Aaa 3 

IL. Deer, VIII, STUK) 


742 TWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


à Iv, in de Europifche Kruidtuinen. Men noem: het, 
Pei in Vrankryk „la Discipline of de Geesfel-Zweep, 


Hoorp- De Stam valt ‚ op Malabar „ byna een Arm 


ien dik. Op Java groeit het niet aileen, in ’t wil 

che de, maar wordt ook by Batavia veel tot Heie 
ningen gebruikt , volgens RumrParus, die 
het Melkgeevend Breekbeen noemt; ’t zy om 
dat het tot heeling van Beenbreuken gebruikt 
worde, *t zy om dat het naar gebroken. Been- 
deren gelyke. Het geeft een fcherp Melkachtig 
Vogt uit , gelyk de ERE, doch is nict 
gedoornd. 

Euphorbia de kg dat ongedoornd is, Heeflerig , 

Eudoms: de Bl ‚ryënoverloeks, van 

Mysto Fy guur. 

biadig. 


Deeze wordt Kurasfaufch Myrtebladig Wolfs. 
melk „ met een hoogroode Bloem , daar Honig 
uitloopt , van HeERMANNUS geheten, De 
Bloem is Vlinderachtig , volgens Co M MEL Y Ne 
De Heer JacQuin, die dit Gewas op ver 
fcheide Karibifche Eilanden en. de nabuurige 
Vafte Kust, ter plaatfe daar het Steenig was» 
in ’t Kreupelbofch , grocijende- en blocijende 
vondt ‚ beeldt het af, en noemt het een Hee- 


Ca 


(11) Euphorbia inermis Fraticefa &c. FH, Clif. 198. Re 
bugdb. 105. Am. Acad. ML pe art. Tirhymalus Curasfavin 
cus Myrifolius &c. HERM. Par, T. 234. Comm: Horte 1, 
Pp. sm T. 16. PLUK. Alm. 3é9. T. 230. f. 2. JACQ- Amer. 
Hif.p. t49. T. 92. B, Tithymaloides Laurocerafi folio non 
ferrato. DitL» Eùb.f, 372. Tymmahide TOURNE: „dnft. 654 - 


Dope CA NDER.I AC 743 


fterige , duntakkige, bynaopftaande Plant, van. £Vs 
zes Voeten hoog: geheel vól vari een bicterach. **ZEELs 
tige Sneeuwwitte Melk, De-Stengen waren een Hoorn» 
Vinger of Duim dik, Afchgraauw , de jonge ii 
Takken groen, aan het end Bloempjes draagene „ia he 
de van eene hoogroode Kleur en van figuur als 
een Schoentie , hebbende het Vrugtbeginzel 
buiten zig, aan ’t end, met een ver uitfteeken- 
de Styl en drie Stempels, ’t Geral der Meel. 
draadjes was omtrent zestien , met ronde Meel» 

‘knopjes. Het Zaadhuisje hing vervolgens aan 
een Steeltje en dit kwam met de Vrugt van ’t 
Wolfsmelk overeen , hoe zeer de Bloem ‘daar 
van verfchilde, 

s, Een fterk Afkookzel (vervolgt hy ,) van 
» s inzonderheid van de Tak. 
5 ken, wordt van de enorhundieen. te Ku- 
»» rasfau tot den gewoonen Drank’, in onbe» 
pe paalde veelheid , aan de genen, die de Ve- 
»> nusziekte hebben, voornblebireten: De Ame- 
s» Fikaanfche Vrouwluy gebruiken hetzelve, aan 
» de Vaste Kust ‚in Opftopping der Stonden. 
» Zy groeit weeldig in de Weener Broeihui- 
«} zen, en laat zig van Stek voortplanten , maar 
… heeft ’er nog niet gebloeid,” 

De Bladen waren twee of drie Duimen fine 
en geleeken , volgens zyne Afbeelding, wei- 
nig naar die der Myrten. Men vindt hier ook 
thuis gebragt een dergelyk Gewas, met Bla- 
den als van de Laurierkers, door Dir LENIUS 
afgebeeld, Dit laatfte fchcen uit Ooftindie af- 

| Aaa 4 _kom- 
II. Daer. VII STUK, 


744 TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


IV. komftig te zyn. TourNerorT heeft deeze 


AaDen. 


Hors. 


Gewasfen Tithrymäloides genoemd, als naar het 


Wolfsmelk iere le » door. de. Vrugt, niet 


STUKe door de Bloem, 


E helde 
bezerophyl. 


2) Wolfsmelk dat ongedoornd is ‚ met Zaags= 
wys getande gefteelde ongelyke Bladen : 
Eyrond , Lancet- en Schildvormig. 


23) Wolfsmelk met gepaarde , byna Hart- 
vormige, gefleelde , witgerande ‚-onverdeel- 
de Bladen; de Steng Heefterachtig. 


(14) Wolfsmelk dat ongedoornd, Kruidig en 
Takkig is, met byna Hartvormige effen- 
randige Bladen , korter dan het Steeltje en 

veenzaame BIOEmen. 

Deeze drie Soorten , allen’ uit Amerika af- 

komttig , komen in de figuur der Bladen die 
rôndachtig zyn ; ten minfte wat de laatften — 
aangaat „ taamelyk overeen, doch zyn in Ge- 
was vry veel verfchillende, De middelfte, die 
Bladen als het zogenaamde Verwloof heeft , 

| ) is 


(12) Euphorbia inermis, Fol. Serratis „ petiotatis Sc. Am. 
Acad, Il, p. raa. Tithymalus heterophyllus. PLum, dc. 250- 
T.asn.f. 5. rijgen Curasfavicus , Salicis8e Atriplicis fo- 
lis &c. Prug. „Alm. 365. T. 112, f. 6. 

(13) Euphorbia Fol. delveis fubcordatis &c. MH. Clif. 
R. Zagdb. 196. PLUK. Alm. 369. Te. 230. f. 3. Tithyme. 
Arb. Curasf. Cotini folie. SEB. Thes. 1. p. 75, T. 46. f. 4 
Comm. Hert, 1. p. 29. T. 15. _ 

(14) Eupberbia inermis Herbacea Ramofi &c-R. Lardh. 
199. ; 


D opDeE C A ND RI A. 745 


is wel de bekendíte en groeit op Kurasfau; de IVe 
ÁFDEEL. 


laatfte in de Baay van Honduras, 


XIL. 


C, Gegaffelde met een. tweedeelig of geensnen 


Kroontje. 


(135) Wolfsmelk, dat gegaffeld is „ met Zaags- 
wys’ getande , Eyronde , Thuis: drierib- ren 
bige Bladen, een Endpluim en enkelde Ee 


Stengen. 


So 
shui 


Deeze , op ’t Eiland Ascenfion gevonden , 
gelykt zodanig naar ’t Orégo , dat menze ‘er 
in de eerfte opflag naauwlyks van onderfchei- 
den kan , hebbende een dergelyk Kroontje. 


De Steng is uaauwlyks een Span hoog. 


_ 6 Wolfsmelk dat gegaffeld is , met Zaag- xvr. 


tandige , langwerpig ovaale, gladde Bla 


dypericie 


den , wyd gemikte Takken en endelingfe St. Jans 


Trosfen. 


(27) Wolfsmelk dat gegaffeld is , met Zaag- 


Lan= 


(15) Euphorbia dichotoma , Fol, fezrularis ovatis &c. Am. 
Acad. II 

(16) Euphorbia dichotoma , Fol, Serratis &c. Am. Acad. 
MI. p. 113. Euphorbia inermis Fol. ovalibus oppofiris &c. H. 
Cliff. Ups. R. Lugdb. 196. Euphorbia minima reclinata &c. 
BROWN. Jam. 235. Fithymalus ereltus acris. SLOAN. Jam. 
82. Hijl, 1. p. 197, T. 126. Tith. Amer. Flosculis albis, 
Commu. Prel. Go. T, Go. BURM. Fl. Ind, p. 111. 

(17) Euphorbia dichotoma Fol. ferratis oblongis pilofis &c. 
bei berd f. Chamefjce altera Vinginiana &c. PLUK. Alm. 

Aaa s 372. 
Ie DEELS VWIe STUK, 


Kruid bla= 
dig. 


XVII. 
Maculata. 
Gevlakt, 


XIX, 
Pilulifera. 
Pildraa- 


. 


746 TWAALFMANNIGE-KRUIDEN. 


dandige langwerpige Haairige Bladen, een- 
zaame Osxelbloemen en uitgebreide Takken. 


(18) Wolfsmelk dat gegaffeld is, met Zaag- 
tandige Eyronde gefpitfte Bladen, gefleelde 
Bloemhoofdjes in de Oxelen en ea 
Stengen. 


Deeze drie Soorten verfchillen, behalve het 
gemelde , weinig van elkander, De eerfte groeit 
in de Westindiën 3 de tweede in Noord. Ame: 
rika; de derde in Oostindie, alwaar het een ect- 
baar Kruid is, RumrPH ius merkt als iets by- 
zonders aan , dat de Melkgeevende Gewasfen, 
die ruighaairig zyn, geene nadeelige eigenfchap 
hebben. Dit laat{te verfchilt ook , in deezen, 
wel degelyk van het eerfte , dat een fcherp 
Melkachtig Sap inhoudt ‚en. Bladen heeft naar 
die van ’ Glaskruid gelykende. 


(19) Wolfsmelk dat gegaffeld îs „ met Zaag- 
tandige langwerpig ovaale Bladen , twee- 
hoof- 


se T. 65. f. 8. Chamzfyce. SLOAN. Jan. 83. Hit, 1 pe 


pe) 18) Euphorbia dichotoma Fol. ferrulatis acuminatis &C: 
Am. Aced. Ille p‚ 114. Euphorbia inermis &c. Fl Zejh 
197. Euph. reclinata minor fubhirfuta. BROWN. Jam. 234 
Tithymalus Botryoides Zeylanicus , Cauliculis villofis. BURM- 
„Zeyl. 223. T. 104. Elula esculenta. RUMPH. Arsb. Vle p: 54 
Fe-Aie-fe 3e 

(19) Euphorbia dichotoma Fol. ferratis &ec. „Am. Acad. 
MI. p. 115. Tithymalas Botryoid:s ere&tus , Flor. Capitulis 
canjugatis & longiori pediculo inGdentibus, Burm. Zeyl. 224 
Te los, f, 1, Par. Gaz. T. 30. £. 14. 


. 


OE 


2Deel PLAAT LII. 


D:o:p Ee artsnrkekA 747 


hoo dige Ozelfteeltjes en eene regtopftaan- rw; 
benige 


AFDEELe 


Van. de voorgaande verfchilt deeze, die ook Hoorde 
in Oostindie groeit, anders zeer weinig, en de ged 
Hoofdjes fchynen veranderlyk te zyn; immersnie. kN 
in myne Exemplaaren, 


(20) Wolfsmelk dat gegaffeld is, met een wei- 
nig gekartelde Liniaale Bladen , een op- in 
ftaande, Steng en getropte end- Bloemen. #e- 


senhle- 

De fmalheid der Blaadjes en de plaatzing der“ 
Bloemen ftrekt tot genoegzaame onderfcheiding 
van deeze Amerikaanfche Soort, 

(1) Wolfsmelk dat TCO is » met Zaage ht 
trie bri meinen G. Orel ern 
leggende Stengetjes. a Er 

Fig. 1. 


Van datvan PLUKENET, t welk de Blaad- 
jes vry diep ingefneeden heeft, zo wel als van 
het Ceylonfche ruige Wolfsmelk - Plantje , door 

den 


(20) Euphorbia dichotoma, Fol, fubcrenatis Linearibus &c. 
Euph. dichotoma ereîta tenuis „ Fol. linearibus &c, me 
Jam. 235. 

(z1) Euphorbia dichotoma , Fol. ferracis ovali - oblongis 
Sec, Am. Acad. Ill. p. 155. Fee Zeyl. 198. Tirhymalus Ind. 
ann. dulcis , Flore albis. Caul. viridantibus & rubenribus. 
P Alm. 373. T. 113. f. 2. B, Tith. humilis Racemofus 
hizfutus , Fol. Thymi ferratis. BURM. Zeyl 225. T. 105. 6 
3e BURM. Fl. Ind. p. kia. 


1. Daer. VIII. STUKS. 


2438 TWAALFMANNIGE KRUIDEN: 


IV. den Hoogleeraar J. BurMANNuUs afgebeeld 
ARD en befchreeven , ’t welk zeer ruig is, verfchilt 
Hoorp. myn Oostindifch Thymbladig Exemplaartje » 
STUN. __ongevaar een: half Voet hoog , ten deele in Fig. 
wize. 1, op Praat LIT, in de \atuurlyke grootte 

vertoond, De Blaadjes van hetzelve zyn maar 
‚weinig ingefneeden, fcheef ovaal , en daar ver- 
toont zig naauwlyks eenige ruigte aan dit Ge= 
wasje, dan een fyne Wolligheid aan de Sten- 
getjes , die roodachtig zyn gekleurd. 
Ed Daar nevens heb ik de Afbeelding gevoegd - 
Pat 20 van een dergelyk Oostindifch Plaotje , dat in 
allen deele nog veel kleiner ís, hebbende de 
Stengctjes altemaal zo digt bezet met Knobbet- 
tjes, dat _ik-hetzelve-daarom-den- bynaa m van 
Knoopig geef. Het onderfcheidt zig hier door 
aanmerkelyk van het voorgaande , fchynende 
als geheel uit zeer korte Leedjes famengefteld 
te zyn. Het Loof en de Vrugtmaaking komt by- 


_na overeen, 
re, (22) Wolfsmelk dat hyna gegaffeld is ‚ met 
peld "pige ‚gladde Bladen, 
Rn eenzaame Bloemen en een bynaregtopflaan- 
, de overhoeks getakte Steng. 


Deeze Soort, die grooter van Gewas is dan 
de 


(22) Eapborbia fubdichotoma , Fol. ferratis oblongis 
glabris, Floribus folirariis. Tiehymalus ere@us Flor. rariori- 
bus, Fol. oblongis glabris integris. BURM. Zeyl. 224. T. 105 
£. 2. BURM. Fl. Pad, p. Lize 


D obr CAN DR TA #49 


de voorgaande , groeit ook in Oostindie, Som- IV. 
tyds komt zy ongegaffeld voor , met regte Sten TI 
getjes , gelyk ik ze heb. De Blaadjes zyn dik- Hoorpe 
wils bruin gevlakt, de Kelkjes paarfch , de Bloem-STUE- 
pjes wit van Kleur, ee 
(23) Wolfsmelk dat gegoffeld is, met onyer- _XxII. 
deelde rondachtige Haairige Bladen, een- E-p5rtia 
zaame Oxelbloemen en leggende Genkon. | Gracht 


In Spanje is deeze gevonden, die veel naar 
de volgende gelykt, maar t'eenemaal witachtig 
ruig is, de Bladen flaauw ui gering en een weie 
nig gekarteld hebbende, 


a) Wolfsmelk dat gea is, met gekar- As 
| telde ron 


dachtige gladde Bladen »cenzaame «. ete 
Oelbloemen en leggende Scengen, A Boedie 


(e5) Wolfsmelk dat gegaffeld is, met effen- AKV. 
iS. 
ran. this 
dg. 
(23) Euphorbia dichotoma, Fol. integris &c. Tiehymalus 
Exiguus villofas Numimalarie folio. ToURNE. Zrf?. 37. 
C24) Euphorbia dichotoma , Fol. crenulatis &c. Eaphor- 
bia inermis ‚ Fol. oblique cordatis crenulatis &c. H. Cliff. 
198. R. Lugdb, 196. GmeEr. Sib. Il. p. 237. GRON. Orient, 
160, Charmzfyce. C. B. Pin. 293. CLUS. Elft. Il. pe 1870 
Hisp. 441. Dop Pempt 377. LOB. Jcon. 363e 
_ (25) Euphorbia dichotoma, Fol. integerrimis femi -cor« 
datis &c. Am. Acad. 111. p. 115. GRON. Orient, 163. 
Gur r. Stamp. 2. p. 420. Peplis maritima Folio obtufo. G. 
B. Pin, 293. Peplis. sar E il, p- 187. Hisp. 440. 
Cam. Epit. 970. LOB. le, 


He DEL, VIII, STUK, 


750 TWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


AA randige half Hartvormige Bladen , eenzaa- 
df in me Osxelbloemen en leggende Stengen. 


srok Deeze twee verfchillen, volgens het uiterlye 
_Driewy-ke aanzien „ weinig , gelyk uit de bepaaling 
ES blykt. De eerfte komt in de Zuidelyke deelen 
van Europa; als ook in de Levant en in Siberie 
voor, en heeft haar naam, Chamafyce , ten dees 
Je van de laatfte, die Peplis en Peplion genoemd 
werdt by de Grieken, doch van de Peplus, die 
ftraks volgen zal „ aanmerkelyk verfchilt. Zy 
groeit aan de Zeekusten van Spanje, Langues 

dok en Provence. 


pr € of ‚ba nrandige 
Poiygonie anc. ge [lompe Bladen ‚ eenzaamg 
smalbla- Ozelblenen en leggende Stengen. 

Wigs 


In Kanada en. Virginie groeit deeze, die an- 
‘ders naar het Rondbladige Wolfsmelk , Cha- 
mefyce genaamd , zeer gelykt, 


Grants (27) Wolfsmelk dat gegaffeld is, met Lans 

Gili, cetvormig ovaale „ gefteelde effenrandige 
Bladen , en gegaffelde Bloemfteeltjes : de 
_Steng opfraande. 


Dee- 


(26) Espborbia Fol, oppofidis integerrimis “Lanceo!atis ob- 
tuis Sc. Arm. Acad. Ill. p. 116. Eudh. ptocumbens, Râ- 
mmulis afternis. GRON. Wirg. 58, 74e aj minima ramofis= 
fima anguftifolia. RAy. Suppl, 431» 

(27) Euphorbia dichotoma , Fol. lamel &c. 
zis Amer. Hlifl, 151. Obferv. ik Pp. 5-T. $r- 


D o DEC A.N D R IA 75t 


‘Deeze ‘bynaam heeft. de Heer JacQquin IV. 
aan dic Plantje, ’t welk zyn Ed. by Karthage- ren 
na in de Westindiën vondt, gegeven ; om dat Hoorps 
het in de Weiden aldaar tusfchen ’c Gras groci °TUEe 
en van bet Gras onderfteund wordt , in zyne „255 
zwakheid. Het fchiet twee of drie Voeten hoog 
op, en heeft weinige Lancetvormige gepaarde 
Bladen, van anderhalf Duim lang, met Steelen 
van een Duim en witte Bloempjes. 


° CA Wolfsmelk dat gegaffeld ie , mer effen- XRVI1, 
randige Lancetvormige Blädih bit cenbloee zeg 
Tange Osdjaje, ze als die: de Sleng 5, Rn 
ns rene 

_ Het uitgeeven van Bloemen, eer de Bladen 
werfchynen „ maakt deeze Soort , die in | 
da en Virginie groeit ‚3 zeer byzonder. De Bloem- 
pies zyn klein en groen , met geele Topjes. Het 
wordt van de ‘Ingezetenen „ voornaamelyk der 
Noordelyke Gewesten , tot een Braakmiddel 
gebruikt ‚waar ‚van, het mooglyk den bynaam 
heeft, 


„(29) Wolfsmelk dat gegaffeld is, met effen- xxx 
vandige ovaale frompe Bladen, en eenbloe-5” ortelacsin 
mi- Po en 


4 


ED) Forbes dichiotorma ‚ Fol. integerrimis Lanceolatis 
&c. Am. Acad, II. p. 117. Tithymalus Flore exiguo viridi 
‘apicibus flavis &c. Gaor! Ping. S83 74e 
“ (29) Euphorbia ‘dichotoma &c. Arm. Arad. 111, p. 117. 
“Tithymalus perennis Portulacz folio. FruiLt. Per, IL p. 

T.ar 


MH. DSL, VIII, STUK, 


252 TWAALFMANNIGE KruiDEm 


IV, mige Owelfteeltjes zo lang als die : de Steng 
er op/taande. 


heavens In Philadelphia wordt deeze gezegd te groei» 

Driewy- jen, die een Steng van een Span of een Voet 

ve hoog heeft , en het overblyvend „Wolfsmelk 
met Porfeleinbladen , onder de Peruviaanfche 
Planten door Pater FeruiLLéer aksen: 
fchynt ’er naat te gelyken, 


XXK.__ (30) Wolfsmelk dat gegaffeld. is ; met effen= 
Mfyreifv'ia. randige , rondachtige, uitgerande van one 
_ deren gryze Bladen , en eenzaame Bloemen? 

de Steng opftaande, 


e fchynt 
op het E iland Jamaika te Zyn. 


D. Gegaffelde met een driedeelig Kroontje. 


xxx _ (31) Wolfsmélk met een driedelig” Kroontje; 

oe, gegaffeld $ de Omwindzeltjes -Eyronil: de 

| Bladen effenrandig „ ftomp Eyrond: en 
gefteeld. | 


Dee- 


(30) Euphorbia dichotoma, Fol. integerricis Seco Euphor- 
bia ereta Foliolis ovatis oppofitis &c. BROWN. Jam. 235» 

(1) Eapborbia Umbellâ trifidà , dichotoma, Involucellis 
ovatis &c. Euphorbia Fol. òbverfe ovatis integerrintis &c 
H. Cliff. 199. Fl. Suec. 417 , 426. R. Lugdb. 197. GOUAN 
AMfonsp. 232. GORT. Belg. 133. &c. &c. Peplis f. Elùla ro- 
tunda. C. B. Pin. 292. Pepluse, FucHs. Hij. 6o3. DeD. 
Perspt. 375. LOB. Ie. 362. B, Peplis. J.B, Hij. 670, 


D ó DE C A ND R I A 753 


Deeze Soort groeit byna overal in de Zaay- IV. 
landen en Moeshoven , door geheel Europa, he 
zyade een Onkruid, dat Jaarlyks voortkomt uit Hooep= 
gevallen Zaad. In onze Nederlanden is het zeer °TUKe 
bekend , wordende aldaar Duivels- of Hexen- „a st - 
Melk , als ook Kroontjes- Kruid geheten. De 
Duitfchers noemen het Hundsmilch, dat is 
Hondsmelk ; de Franfchen. Reveille Matin des 
Vignes; de Italiaanen Peplo, naar den Griek- 
fchen naam Peplos , waar de Latynfche Peplus 
van gemaakt is, Het wordt van fommigen voor 
de regte Efula gehouden en gebruikt. ’t Is een 
Kruidje van ruim een half Voet hoog, dat naar 
het gewoone groote Wolfsmelk gelykt , en over= 
al, uit af a Takjes en Blaadjes, een wit 


djes Ze, halfmaan- 
_ vormig. ei nn 
(32) Wolfsmelk met een driedelig Kroontje; XXx1l. 


gegaffeld ; de Omwindzeltjes byna Hart- EE 


vormig» gefpisst; de Bladen Lancetvormig 5 
flompachtig. 


In de Zuidelyke deelen van Europa ‚ of ook 
in de Levant, komt deeze voor. 


(33) Wolfsmelk met een driedeelig Kroontje; KKRII. 
£t- lg 


(32) Euphorbia Umbella tif. dichotoma &c. Am. Acad. 
Ilp. 118, Tithym. annuus fapinus &c. TOURNE. Znf?, 87e 
Pithyufà minor &c. BARR. Je. 751. 

(32) Euphorbia Umb. tif. dichotoma és. Acura «, Euphr 

Bbb iners 


. Dasr, VIII, STUR 


754 TwAALFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. dn , : N 
” gegaffeld; de Omwindzeltjes-Lancetvormig 5 
Ari de Bladen Lintaal. 


en Dit kleine Smalbladige Wolfsmelk komt in 
Driewy- de meette deelen van Europa, en ook in onze 
ve Nederlanden ‚in de Koorn- Akkers , aan de 
Wegen en elders voor, De Blaadjes zyn in fom- 
mig fpits, in ander ftomp, en dit laattte fchynt 
meer op laage Gronden en Velden, het andere 
op Heuvelen te-groeijen. De laacfte Verfchei- 
denbeid , op Steenigen Grond by Montpellier 
gevonden , heeft de Stengetjes maar één of 
twee Duimen hoog : zo. dat deeze wel gehou- 
den mag worden voor de allerkleinfte Soort. 
Zy. beeft ook een Es EE 


em 
maanvormig, en de Zaadhuisies ten 


xxxiv. <(34) Wolfsmelk met een driedeelig Kroontje, 
af PE N vierbladig- Omwindzel, een naakte 
Knobbelig. - Steng en langwerpige witgerande Bladen. 


Een 


inermis, Fol. alternis Limearibus acueis &c. H. Clif. 199. 
Ups. 143. KR. Lugdb. r97. Gorr. Belg. 133. &cc. &c. Tie 
thymalus £. Efuls _ ezigua. C. B. Pin. 291. Efüla minima 
Tragi. DatecrH. Hiff. 1656. LoB Je. 357. Retufa B, C. B. 

e Pin zo1. Predr. 132. y. Tith. exiguus Saxatilis. Ibid. 
MAGN. Monsp. 259. T. 258. 

(34 Euphorbia Umbellâ trifid &c. Euph. inerm. Fol. obl. 
obtufis emergrnatis. R Lagd. 199. Tithym. humilis folio 
Lapath. Buxs. Cent. Il, p. 27 T. 23. Tith. Tuberofus acau= 
los &e. Burm. Afr. 9. Te 4. Tith. Afr. humilis &c, RAF 
Suppl. 933. 


D o:B-E CA ND RI A, 755 


„Eén zonderling: Afrikdanfch Gewas. maakt IVS 
deeze Soort uit, die den. Wortel byna eens zo, AFDEELS. 
groot als de geheele Plant:heeft„ zo de Hoog- Harn 
leeraar J. BURMANNUS, dab wien het af=°TUKe 
gebeeld is „ aanmerkt. „Dezelve beftaat als uit ‚41 … 
verfcheide“ Raapen- boven -malkander- en fchieë 
geen Steng, maar alleen eenige gefteelde , lang= 
werpige groene Bladen, naar die der Beete-ge= 
Iykende 3 terwyf andere Steclen de dant 
kroontjes draagen. von 


KE Gegaffelde, met een vierdelig. Krooncje. 


- (35) Wolfsmelk met een vierdeelig Króontje , EEV 
gegaffeld: de Bladen gepaard, effenrandig. Lbs 
ing 


„-dievin de Zuidelyke deelen van kad. 

ze in ftalie,alsoûk in Swiezetand ss 
% wilde groeit , veel voorkomende. aan de kan. — 
ten der Bouwlanden., wil ook zeer wel voort „ - 
en groeit van zelf, uit gevallen Zaad, inonze 
Tuinen. De Duitfchers noemenze Springkraut, 
de Spaanfchen Turtago, de-Franfchen Espur- 
g°» de Engelfchen. Garden Spurge. By de Italiaan 

nen 


on opta Umbellà quadrifidà: &c. Euph: inermis, 
io8..R. Lugdb. 196. GOUAN Monsp. 232. Ger. Prov. 536. 
KRAM. Afir. 134. &c. Tithymalus Cartoputia diëtus. 
TOURNB. Jnfl. 86. Lathyris major. C. B. Pin. 293. Lathy= 
zis. CAM. _Epit. 968. FucHs, HiB, 454. Dop. Pempt. 375 
Câtaputia minor. LoB. Je. 362. 

a 


B 
1: DEEL VII, STUK. 


756 TwAALFMANNIGE KRrRWIDEN, 


IV. nen is dit Krùid onder den naam van Cata- 
eg putia minor bekend, en men heeft het Zaad, 
Hors: by deezen “naam „ geteld onder de Winkdl- 
STUK. _ middelen. Het komt, in {terk Purgeererde hoee 
ee, rewy- danigheid, veel overeen met het Zaad van den 

Weonderboom „ dat men Sem,-Cataputie major 

ris noemt, hier voor befchreeven (*). Tot af« 

dryving van de Vrugt zyn zy ook wel ge: 

bruikt, en hierom voeren zy in ’t. Hoogduitích 

den naam van Treibkorner. Zy zyn zoet, niet 

fcherp van Smaak , gelyk de Melk der Bladen, 
die tot wegneeming der Wratten dient. 

Dit Gewas , dat wy ook Springkruid noemen, 

… groeit in Languedok meer dan eens Maps lang- 


e Steng is hol , een Vinger dik, kruislings bes 
zet met Bladen, naar die van den Amandelboom 
gelykende, Op den top komt een Kroon voort 
wan Bloemfteelen, die vervolgens een rondach- 
tige Vrugt draagen ; welke beftaat uit drie vry 
groote Zaadhuisjes , ieder een rondachtig Zaad 
bevattende De Bladen , onder aan de Kroon en 
Kroontjes, zyn allen Hartvormig Eyrond. 


XIV (36) Wolfsmelk met een vierdelig Kroontje} 
ne er gegaffeld : de Bladen overhoeks, Lanctt- 
Spaanfch. — vormig „ fhomp met een Puntje, 


(*) Zie Il. D. VL. Srum, bladz. 2 
(36) Euphorbia Umbeliâ aadrids a EE Umb, qua= 
drifidâ; bifidâ &ec. Arrron. Cerfie. 209. T. 3 ? Tithymalus 
_ Marinus, Folio retufo, Terracinus. BABR. Je. 833, 


RE 


D opPeEGC A ND RI A. 757 


Door BARRELIER is deeze afgebeeld en _ [V, 
bygenaamd „ zo ’t fchynt , naar de Spaanfche ” vr, 
Stad Tarrazona in * Ryk van Arragon; doch Hoorps 
men vindtze ook op andere plaatfen in Spanje, "TUE. — 
groeijende ruim een half Voet hoog, Op Kor Pie 
fica fchynt zy ook te zyn waargenomen. De 
Bladen zyn groot en breed , komende anders 
die van het ftompbladige eine Wolfsmelk zeer 
naby. 


(87) Wolfsmelk met een vierde Kroontje; } KXXVvIL. 
gegaffeld ‚met Nierachtige Omwindzeltjes , mrme 
de eerften fomp Hartvormig. rees 


Deeze Soort , by de Grieken Apios genaamd, 
onderfcheidt zig door haaren Bolachtigen Wor- 
tel ; veel gelykende naar dien-der Rammenasfen, — 
Hy is ook van buiten zwart, van binnen wit — 
en zeer fcherp „doch in grootte zweemt hy meer 
naar de Knol-Radyzen. De Groeiplaats is op 
de Bergen van Apulie , Kandia en de Griekfche 
Eilanden ; alwaar men den Wortel dikwils tot 
een -Purgeermiddel plagt te gebruiken. 

De onvruetbaare Takken zyn bezet met Lin 
niasl Lancetvormige ftompe Bladen; de Bloem- 
draagende met rondachtig Eyronde. Het Kroont- 
je is eerft in vieren, dan in Kr en niet 

vers 

(37) Euphorbia Umbellà qurdrifidâ Ec. Tithymalns tube- 
tofà Radice Pyriformi. C. B. Pin. 292. Tithym. Tuberofì Ra- 
dice. Crus. Kift. U. p. 190. Tithym. tuberofs. Dop. Pempr, 

373. Apios, CAM. Epit. 980, 
b3 
MH. DEEL, VIJL, STUK, 


758 TwWAALFMANNIGE KRUIDEN, 


IV. verder gedeeld.-Het algemeene Omwindzel be- 
en a ftaat uit wier rondachtige , naauwlyks fpitfe 
Hoorp: Blaádjes ,wadr van die der eerfte Omwindzel- 
dte sa CP ftomp Hartvormig , die der laacften Nier- 
vit. “achtig. zyn; en maantje deed o 


EF. Gegafielde 9 met een, vytdeeli, eee. 
Seeders. (38) Wolfsmelk met een” pyfdeelig Kroontje; 


Genin. tweedeelig ; de Omwindzeltjes Eyronds’ de 
gevens «ven Bladen. Liniaal. tlas iten Hee 
A 


ger Dit Heeftertje se van de eas aör Góëde Ho= 
€ ERLE is door, den Her BEROEPS 


XXXIX. ed 39) Woifirielk met een byna vyfd, Kroont- 
Pe nr tje; dat enkeld is ;“de Onúrindzeltjes Eye 
vo wond 3” de voornaamften driebladig'; de’ Bla: 
joe: den: langwerpig bieder ne Sing Hiep 

| „Jerig. 


Dit Zoe-Wlfsmelk grocit op Geberndda 

zen aan den Zeekant van”’t-Eiland-Kandia , 
Ee Bieb oge oniaevs 06. Bes 

Be yn Euphorbia vmbel guinqsefdì, migaâ, avoluce: 
fis ovatis &c. BERG. Cap. 146. Tithymalus Africanus Flore 
Herbaceo , folio Genifte. HERM, Afr 

„A 39) Euphorbia Umbellà hbasent6i. Be. Am. Acad. 
UL. p. 120, Euph. inerm. Fruticola &c _H. Cliff. zo 1. R- 
Luzdb. 196. Sauv. Monsp. s1. GOUAN Monsp. 232. Tithy- 
malus maritimus fpinofus. C. B. Pin. 291, Tich. Ragufingt 
El. luteo pentapetalo, HEEM. Lagzdb. 6oo. T. Gore 


D ò D RE AND RT A. 759 


‘Provence enz. Het is niet eigentlyk gedoornd, IV. 
maar de oude werdroogde-Takjes doen hetzel AF egns 
ve zig zodanig vertoonen. Hierom wordt ’er. dat nan 
gene , ’t welk uit Zaad van Ragufa in de Leid. “TUR 
fe Akademie- Tuin getceld was , ook toe be- „in #1 
trokken. De Bloemen zyn meest eenzaam , B 
Zaadhuisjes Wrattig , de Bloemblaadjes el 

niet halfmaanvormig , gelyk in de voorgaande 

Soort, _ 

Cqo) Wolfstmelk- met een vyfd. Kroontje; xr, 
tweedeelig ; de Omwindzeltjas Eyrond, de Baak 
Bladen Lancetvormig flomp „ van onderen gn 5 
ruig. 5 

„Deeze , ookin Italie se komt als” 

tusfchen de voorgaande en ‘volgende, maar 
verfchilt door de ruigte der Bladen en de Ste- 
keligheid der Vrugten , die met ik 
paarfchachtige Borftels zyn begroeid, j 


(ar) Wolfsmeik met een vyfd. Kroontje ; twee- pi 
dié: amg 


(40) Euphorbia Umb. quinquef. bifdâà &c. Tichymalus. 
Epithymi Fruêtu. COL ar Ll. p. so. Te 51e Peplios alte= 
aa {pecies. C._B. Pin 

(41) Eupborbia | oes rie bifidá, Sec. Tithym. mone 
tanus non acris. GOUAN Monsp. 232. G&R. Prov. $37e, 
KRAM. Auf?r, 134. C. B. Pin. 292. Pithyufa f. Efula minor 
altera , Flor. rubris., LOB. le. 358. Tithym. tuberofus Gere 
manicus. C. B > Bak 292. Tith, duicis tuberofà Radice. BaRmEe 
Ze, 909. Efula dalcis. TRAG. 298. 

Bbb 4 


IL, DEEL. VIII, STUK» 


IV. 
AFDEEL. 
XI. 
Hoorp. 

6TUKe 
Driewy- 
wigt. 


XLI. 
Eapherbia 
Pi 

n 


Ge 


XLUI. 
Porzlandi- 


€, 
Engelfch. 


760 TwWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


deelig 3 de Omwindzeltjes byna Eyrond3 de 
Bladen Lancetvormig ,‚ flomp , effenrandig. 


t Op belommerde plaatfen van Italie , Vrank- 
ryk en Duitfchland, groeit deeze, die geen de 


…— minfte fcherpheid heeft, en daarom den naam 


voert van Zoet Wolfsmelk. Men vindtze ook 
dikwils onder ’t Koorn in Vlaanderen en Enge- 
land, hebbende een Stengetje van omtrent een 
half Voet hoog, met kleine Blaadjes en gecle 
Bloempjes.… De Zaadhuisjes zyn rood en ge-- 
doornd , de Bloemblaadjes onverdeeld. 


(42) Wolfsmelk met een vyfd. Kroontje, ge 


ithyufa. gaffeld;de Omwindzeltjes Eyrond gefpitst; 
dede Bladen Lüntetvormig , omgewonden ag- 


terwaards Schubachtig. 


De Bladen zyn als die van de Geneverboo- 
men in deeze Soort, welke in de Nederlanden, 
Spanje , Iralie en Provence, volgens den Rid- 
der, haare Groeiplaats heeft op Zandige plaat. 
fen, | 


(43) Wolfsmelk met een vjfd. Kroontje ;twee-, 
dee- 


(42) Euphorbia Umb. quinquef. ; bifidâ &cc, Am. Acad. 
II. p. 122. Tithym. fol. brevibus aculeatis. C. B, Pin, 292. 
Pichvufa. Dar. Hift. 1652. Tithym. mar. Juniperi folio. 
Boee Sic. 9. T. 5. eg to. T. te 
f, zs. GOUAN Monsp. 233. GoRr. Belg. 1 

(43) Euphorbia Umb. quinquef. ; dicierorid &c. HUDS:. 
„Anel. 183. Tithym. mont. Efülz folio. BARR. Je, 822. Tie 
apen maritimus rainor. Ray. Syn. Ill, p. 313, T. 24 

6. 


D oDEC AN DRI A, 7ór 


deelig „ de Omwindzeltjes byna Hartvor- IV, 
mig holrond 3 de Bladen Liniaal-Lancete rarr 
vormig, glad, uisgebreid. doorn, 


Heefterige Stengetjes van een Blandbreed. ik 
hoog ‚ die roodachtig zyn, heeft dit Kruidje , "#2 
dat aan de Zeekust van Engeland, in Devons. 
hire , groeit. 


(44) Wolfsmelk met een byna vyfdeelig Kroon- RAA 
tje; gegaffeld ; de Omwindzeltjes Hart- p, pet pien 


vormig Nierachtig 3 de Bladen opwaards ; Da ngand 
gefchubd. 


Sommigen noemen dit Zee-Wolfsmelk, waar 
mede de Griekfche naam Paralios fchynt te 


er v 

“van dic Geflagt aan de Zeekust e ; ie: 
zulks wat onbepaald, Op onze Duinen by Zand 
voort , zo wel als elders in Europa, aan de 
Zeekuften , komt dit Gewas voor, met vere 
fcheide Stengen van niet wel een Voet hoog, 
die Schubbig bekleed zyn met Bladen als van 
Vlafchkruid, Zeegroen, De Bloemblaadjes zyn 
onverdeeld. 


ae 45) Wolfse 

(44) Euphorbia Umbell. Enoki &c. Euph. iner: 
mis Fol. Setaceo-Lin. confertis. H, Clif. zoo. B. Luzdh. 
103, Gonr. Belg. 133. GOUAN Monip. 233. GER. Prov. 
ss8.. GRON. Orient. Tithym. maritimus. C.'B. Pin, zor. 
Dop. Pempt. 370: f. 1, 2. Tithym. Faralios. CAu, Epite 


—_Bbbs 


762  TWAALEFMANNIGE KRUIDEN, 


PR: (4s) Wolfsmelk.met een vyfdeelig Kroontje; 
Se. gegaffeld: de Omwindzeltjes Eyrond Lan- 
Hoorp- celvormiggefpitst-;. de onderfte- Bladen 
seus hd 


genomen ò die zig als Cypresachtig vertoont , 
groeijende ongevaar een Elle hoog, Zy heeft 

_—een Melkachtig Sap , gelyk de anderen ; het welk 
aldaar tot een Purgeermiddel wordt gebruikt, 
volgens ÂLPINus. 


XLVL (46) Wolfsmelk met een vjfd. Kroontje; Ee 


Pynbiadig. …__gaffeld; de Omwindzeltjes Hartvormig ; 
| ï Bie 
jes gladachtig. 
XLVIJ. — (47) Wolfsmelk. met een vyfd, Kroontje ge- 
pane gaffeld; de Omwindzeltjes fpits Hartvor- 
i mig3 de Bladen Liniaal Lancetvormig „de, 
- bovenften breeder. 
—_ Niet 


(45) Euborhia Umb. quinquef. : dichotomâ. &c‚ Am. Acad. 
Ill. p. 122. Tithym. Fol. infer. Capill. fup. Myrto,fimilie 
bus. Moris. Hiff. Ill. pe 338. Tithym. Cyparisfius. ALPe- 
Exor. 65. T. 64. 

(46) Euphorbia Umb. quinquef. ; dichotoma Sc. Sy/?. Nate 
Xu, XUl. 

(47) Eupborbia Umb. quinquef.; dichotoma &c. Am. Acad. 
MI. p- 121, HUDS- Angl. 182. Euph. inermis &c. H. Ups. 
142. SADV. Monsp. 46. GOUAN Monsp. 233. Tirh. annuus 
Lunato flore. Mogis. Hij, Ill. p. 339. S.10. T, 2 Éf- 3 
Tich: Lini folio acuto. TouRNs. Inf. 86. Tith. Segetum lon-” 
gifolins. Raj. Ang], Ille. p. 312. GER Prov. 538. 


1 


D o DEC: A N-D RI A 763 


Niet alleen in Barbarie-of Moortenland, maar IV, 
ook in Languedok en Provence „ groeit deeze ef 
in’t wilde, en wel voornaamelyk in de Koorn- Hoorp- 
landen , waar van zy den bynaam heeft, De'TUEe * 
Bladen gelyken. veel daar die van Vlafch, Het Train, 
Kroontje heeft dikwils de langte van de geheele 
Plant , wier Vrugt glad is met ruuwe hoeken 
en de Bloemblaadjes Wollig. 


zi (48) Wolfsmelk. met een vjfd. Kroontje ; drie- xuv in. 
deelig ; gegaffeld: de Omwindzeltjes flomp Ephorbia 


____ „Eyronds de Bladen  Wisnni. Zaagony eee 
« en AN] _zegetand. wendde 


De algemeene kroon Ben in deeze Soort 
re Kaooniles. drie en 
deeze zyn_o _dikwils gegaffeld ofsin 
tweeën ein Zulks, rekt tot. opheldering 
der bepaalinge van de Soorten Deeze komt 
veel voor op Akkers en Bouwlanden „ door ge- 
heel Europa, alsook in, Vriesland/en Overysfel. 
Aan haare rondachtige getande Bladen is zy 
kenbaar ‚en groeit ongevaar zo hoog als het voor= 
gedagte Duivelsmelk (Peplus), dat men Kroone 
‘tjes - Kruid noemt, zo wel als dit Zonnewendig 
Wolfs= 


(43) Euphorbia Umb.. quinquef. ; erifida: dichotomâ. &c. 
Am. Acad. Ìll, ps 124-- Euph. Fol, crenatis Sc. H. Clif. 
198.-R. Zagdh. 197. GOUAN Monsp. 233. GER. Prov. 538. 
KRAM. Aullr. 134 GORT. Belg. 154. FJ. Succ. Lapp. Tie 
thymalus Helioscopius. C. B: Pin, 291, DOD. Permpt. 37e 
LQB. Je. 356. Fucrs. Hijl. 1x. HALL. Helw. 194. Öcoe 


II, DEEL, VIII, STUKe 


164 TWAALFMANNIGE KRUIDEN. 


IV. Wolfsmelk , het Kroontje veelal buigende naar 
danae L de Zon. Het heeft geen fcherp maar een zoet 
Hoorp Melkachtig Sap. De Bloemblaadjes zyn onver- 
STUK. deeld, de Zaadhuisjes niet {tekelig, 


AL (49) Wolfsmelk met een vyfd. Kroontje; drie- 
Jetila: deelig ; gegaffeld : de Omwindzeltjes van 
Pd twee Nierachtige Blaadjes. de Bladen om 

vattende Hartvormig Zaagtandig. : 
die (50) Wolfsmelk met een vjfd. Kroontje , bye 
Wrattige na driedeelig 3 tveedeelig ; de Omwind- 


zeltjes Eyrond; de Bladen Lancetvormig, 
Zaagtandig , Haairig ,- de mn 
Wrattig. 


erfcheide plaatfen , in rde Zuidelyke deë, 
len van Europa , grocijen deeze twee Soorten 
van Wolfsmelk ; waar van de eerfte naar de 
voorgaande veel gelykt , de ander leggende Sten- 
gen heeft en onverdeelde Bloemblaadjes ; de 
Zaadhuisjes Wrattig en tevens ruig. 


_ 


(sr) Wolfs- 


(49) daat Umb. quinquef. ; trifdâ; dichotomâ &c 
HL. p. zi Euphorbia inermis, Fol. denticulatis 
&e É on Ups. R. Lugdb. 197 GoVAN Monsp. 233e 
GER. Prev. 539. Tithymalus Characias Folio ferrato. Ce 
B. Pin. 290. Tithym, Myrites Valentinus. Crus. Hijt. ll. 
p- 189. Tith. Characias quintus Dop. Pempt. 369. 
(5o) Eaphorbia Umbell. quinquef. fabtrifidâ ; bifidâ &cc. 
Tithymalus Myrfinites Fruâu Verruce fimili. C,- B, Pite 
‚291. Tith. Fol. fubhirfutis ad Caulem elliptieis , fab Floris 
bus binis Grorands HALL, Flelv. 191, GOUAN Monsp. 233. 


D o DE GCA ND RIA 765 


(51) Wolfsmelk mer een vyfd. Kroontje ;drie- IVS 
deelig ; gegaffeld + de Omwindzeltjes en “TDEEES 
Bladen langwerpig flomp ; de Bloemblaad- Hoorn 
jes Vliezig. ge 


… Aanmerkelyk is deere Soort, die in Virginie Eepiori 
groeit, door haare Bloëmblaadjes ; welke van Kmer 
„den Kelk zo onderfcheiden zyn, als in- het enk 
Vlafch ; wit, vier in getal , zeer dun, rond en 
groot. Zy heeft Goudgeele Meelknopjes en de 
Steng is rood. 


_Cs2) Wolfsmelk met een vyfd. Kroontje;drie- LIL. 
„deelig ; gegaffeld: de Omwindzeltjes Ey. 4 erf 
rond 3de Pladen Lancetvormig , de Zaad-, ora 
usiaias Wollig. 


Op Sicilie , in de Noordelyke delen van … 
Afrika en de Levant, is , volgens den Ridder , 
de Groeiplaats van deeze, die enkelde Stengen 
heeft, van byna een Elle lang en ronde Zaad- 
huisjes. 


(53) Wolfsmelk met een vyfd. Kroontje ; in Plek 
lofa 
“ Gehaaigde, 
(sx) Euphorbia Umb. quinquef. ; trifdâ ; dichotomÂ &cce 
Euph. inermis &c. GRON. Wirg. 58 , 74- Tithymalus Maria- 
nus ec. PLUK. Mant. 132. T. 446. f. 3« 
(52) Eupborbia Umb. quinquef.; trifidâ &c. Euph. iner. 
mis Fruticofa , &c. H. Ups. 142. R. Lujdb. 198. Tithym. 
Arboreus , Caule Corallino , Folio Hyperici, Pericarpie bax- 
bato. BoERH. Lugdb. 1. p. 256 
(53; Euphorbia Umb. quinquef.; trifidà; bifidâ &c. Euph. 
Fol. alternis Sc. GMEL. Sib, Il. p, 226. T. 93. Tithym. 
e pi- 


M. DEEL, VII, STUK 


766 TwAALFMANNIGE KRUIDEN. 


be De deelig 5 tweedeelig: de Omwindzelijns Eye 
“rig ve 1 rond; de Bloemblaadjes- onverdeeld ;de Blas 

Hoorp- den -Lancetvormig eenigermaate Haairig , 

ate aan de toppen Zaagswyze gekarteld. 


y 
“Ee _— De geftalte-van dit Siberifche is volkomen 
_ als die van ’t Moerasfig Wolfsmelk , dat , in on« 
ze Nederlanden , -aan- de kanten van Slooten 
groeit. In Siberie zyn de Stengen twee Ellen 
hoog, Het heeft Roosachtige welriekende Bloem- 
pjes, geelachtig groen , en roode ruuwe als ge= 
___doornde Vrugten, van drie Zaadhuisjes, als ge- 
_„woonlyk. Het Rwige Gryze Wolfsmelk van Bav- 
__HINUS fchynt hier te wa mi hek sd zou nk 


Liv. (54) Wolfsmelk met een vyfd. Kroontje ; viers 
Euphorbia 54 
eam deelig; gegaffeld ; de Omwindzeltjes rond- 


Levantích. achtig Jbits ‚ de Bladen Lancetvormig. 


Deeze, door TournNerourT in de Levant: 
ontdekt , heeft paarfche Stengen ; Wilgachtige 
Bladen en groote Bloemen. Men heeft ze uic 
Zäad is in ge Sape Tuinen geteeld. 


(55) 
paluftris villofus ge, etetus. BARR. Rar. 41. T. $86e 
Tith. incrnus hirfutus. C. B. Pin. 292. Lat 135? Títhe 


Characias Pratenfis incanus. MAGN. Mdonsp. z 
(54) Euphorbia Umb. quinquef. ; aat ids &c. Euph. 
inermis Fol. Lanceolatis &c. R. Zugdh. 198. Tichymalus 
ed Salicis folio „Gaule purpurco, Flore magno, TOURNE. 
ûr. 


{ 


DO DEC AN DEREIA, 767 


(55) Wolfsmelk met een vyfd, Kroontje, drie- IV, 
deelig ; gegaffeld ; de Omwindzeltjes Haai- EN 
rig gekield ; de Bladen Lancetvormig Zaag- Hoorpe 
tandig ; de Zaadhuisjes Wrattig. SUE, 

v 


Lv. 
Deeze, die in de Velden van Europa gemeen pj: 
is, heeft een regte , gladde -Steng, zegt L 1 Nn: ge edblas 
NEUS , vaneen Voet , volgens anderen eendig. 
Elle:hoog; de Bladen twee Duimen lang; één 
Duim breed , glad, Zaagswyze getand : het 
Omwindzel Lancetvormig : de Bloemblaadjes 
tondachtig geel en het Loof is van boven geel- 
achtig. Nog jong zynde , heeft het de Bladen 
met roode Strecpjes gevlakt. 


Gre Met een veeldeclig Kroontje, 
ct) Wolfsmelk met een veeldeëlig Kroontje; Evt. 
Efala. 
tweedeelig ; de Omwindzeltjes byna Hart- Pynboo- 


vormig; de Bloemblaadjes byna tweehoor- tig. 


nig; 
(ss) Euphorbia Umb. Kes bifidà &c. Euph. iner= 
mis Fol. Larceolatis &c. db, 198. GOUAN Monsp. 


Prov. s4o. baas gs 134. Tithymalus 
pt latifolias Germanicus. C. B. Pin. 291, Tithyma- 
platyphyllos. Fucrs. Hin. 3 

(56; Euphorbia Um). dek didsininie Sc. Am, Acad, 
NI. p. 127. Tithymalus Lichospermi majoris folio. GOUAN,. 
Monsp. 234. Tithym. Fol. Pini forte Dioscoridis Pithvoufa, 
C. B. Pin. zoz. Elula minot. Dop. Pemprt, 374. Tithymdlus 
Pinea, LOB lc, 557. Tithymalus Amygdaloides anguftifolins, 
TAB Je. s4!. VAILL Paris 192. Tith, -maritimo affinis Lie 
marie folio. C. B. Pin, z91. Elula, Riv, Zeer: 227, 


Il, Daar, VII, STUKe 


„68 TWwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


EE nis; de onvrugtbaare Takken met eenvor- 
ArDrEL. 7 

Xi. mige Bladen, 
Hoorp- 8 
STUK. De Geftalte van decze is meer Pynboomach- 


Driewy.tig dan het Loof , ’ welk beftaat uit fmalle 

ge Bladen, maar die van Steenzaad of Vlafchkruid 
gelykende. Men vindt het overvloedig in de 
Velden van Gelderland en Overysfel „ als ook 
in Duitfchland en Vrankryk. Alle Bloemen zyn 
vrugtbaar en de Vrugt is glad, 


En (57) Wolfsmelk met een veeldeelig Kroontje; 
Cyparis gegaffeld ; de Omwindzeltjes byna Hart- 
Cea di. vormig + àe onvrugtbaare Takken met 


th de Steng met Ren 4 
gren die alom in Europa, als ook in on- 
ze Nederlanden voorkomt, wordt gehouden 
voor ’t Gewas, dat dep Wortel, in de Apo- 
theeken Rad, E/ule minoris genaamd , uitlevert. 
De Bast daar van wordt door Kwakzalvers in- 
gegeven tegen de Waterzugt , tot een Scrupel 
gewigt in poeijer , en vyftien Vrugten doen 
even ’t zelfde. Van braave Geneesheeren , nog- 
thans ‚ wordt dit Middel te gevaarlyk aangee 
merkt , ten zy men de fcherpheid eerst door 
Azyn 
(57) Euphorbia Umb. multifidâ &c. Am, Acad III. p‚ 1270 
Euphorbia inermis, Fol, confertis Linearibus &c. H. Clif, 199e 
Ups. 142. R. Lugdb, 197. GOVAN Mlonsp, 234, GEB. Proeve 
540. KRAM. Muffr. 135, GORT. Belg. 135. Tithymalas Cy« 
parisfias. C. B. Pin, 29t, Don Pempt, 371, Tith, rr 
Rus. TABERN, #liff. 990, LOB, Jc, 356. 


Dom Rr0CrAtN:DrRirÁ 70 


Azyn getemperd hebbe, en dan verliest het veel IV: _ 
van zyne Purgeerende kragt.. Het Sap, niette AADEELs 
min , met Wynfteen - Zout getemd en uitgewaas- Hoorp- 
Gd, wordt van fommigen beter dan het Dia WES" 


gridium gekeurd, rigyde; 


(58) Wolfsmelk met een byna agtdeelig Kroon- _Lvur. 
tje 3 tweedeelig + de Omwindzeltjes byna attend 
Eyrond : de Bladen Spatelvormig , uitgesSpitsbladige 
breid , Vleezig , gefpitst ‚aan den rand 
eo ruuw. 


Dit Wolfsmelk , dat in de Zuidelyke deelen 
van Italie en van Vrankryk groeit „ heeft Bla- 
den naar die van de Steekende Palm gelykende 
en NGE Stengetjes van cen heet ang, 

| en door de afge 


van onderen “allidtekend. De Bloemen : zyn ten 
deele Mannelyk , ten deele Tweeflagtig: met 
de Kelken aan den Mond Zaagtandig ; vier 
geele tweehoornige Bloemblaadjes en gladde 
Zaadhuisjese 


(59) Wolfsmelk met een veeldeelig Kroontje, Eke 
byna Moerasfig. 
(58) Euphorbia Umb. fuhottofidâ, bifidà, &c. Am. Acad. 
NI. p. 128. GOUAN Monsp. 234. Euph, inermis &c. H‚ Cliff. 


Pin. ag ge tnan Myss. legitimus. Crus. Hij. IL p. 
189. ag de. 

(59) eaine oa. multifidÂ , faberifidÂ &c. Euph. Fol, 
Lanceolatis &cc. H. Clif. 200. Mat. Med, 255. R. Lugdb. 
393. Fl, Succ. 438. GORT. Belg. 135. Tithymalus palaftris 

CC 5 


mu. DEEL. vul. STUK. 


za TWAALEFMANNIGE KRUIDEN. 


byna driedeelig , tweedelig: de Omwinde 
zeltjes Wyrond ; de Bladen Latcetvormig 3 
de Takken onvrugtbaar. 


Deeze Soort groeit op Moerasfige plaacfen in 
de Zuidelyke deelen van Sweeden, Duitfchland 


‚en de Nederlanden, zegt de Ridder, Men vinde- 


Frazer vl ia de, ij dldeis Hy voegt 'er by, dät 


ze ookin de Velden by Nervaaan de Oostzee, 


ven in de Rietlanden tusfchen deeze- Stad en 


Muiden komt zy4 2 wel als-elters voor. Bau- 
HINDs noemtze Heefterachtig; doeh-zy kan ei- 
genilyk dien, naam niet voeren; hoewel zy veele 

hae. Steele 2 Ms dan een, Pe lang, vite 


hin jk PE 


Peer enr hoog EG 3 


de Steng in, géen byzónder Kroontje uitloopt, 
maar dat dlle de Oxels, Blad- en Bloemdraä- 
rad Takken. diggeeven. Dit firydt tegen de 


_ Afbeeldingen van Rv inwsenDonon aus 


ce Par HALL: Hel agt, — 


Misfchier heeft in deezen verfchil plaats naar 
den Landaatt, De algemeene Kroón is, volgens 


den: Ridder ‚ veeldeetig, veelbladig ; de byzon- 


dere ZyD driedelig driebladig „de uiter{ten twee- 
; tw „De Bloemen van den cetften 
rang Zyn Mannelvk vyfbladig, die van den tweee 
den Tweeflagtig met vier Pafjeeg. z-de Ten 
Ades, 


“pie 
ren ki: Pm zor. Elata dit Dor: Penns: #74- 


PER KB’ 
ad 


Dop eEe AN PD RIA P7Ì 


Dit Kruid wordt van fommigen gehouden voor TY, 
de Groote Efula der Winkelen ‚ hoewel anderen Ee 
het Pynboomig. Wolfsmelk daar voor aanzien : ern 
doch het komt ’er in deezen-weinig op aan, al-STURe 
zo de meefte Soorten van Wolfsmelk , die fcherp. Denans 
_ fappig zyny in gevaarlykheid overeenkomen,en — 
derhalve hedendaags en worden gebruikt, 


(Co) Wolfsmelk met een zesdelig Kroontje Ë LX on 
gegaffeld : de Omvindzeltjes ovaal; de Bla-byserza. 
den effenrandig: geen Takken en Wrattie terfch, 
tige arduin, 


Zo wel in Ierland, waar van zy den bynaam 
heeft, als in Siberie , Ooftenryk en de Pyte- 


neefelu ic, cbcrg; SCD id is de OSE ly ies eroerplagis 


ordeelde ; fi Baatetyk, Be Ey Een eren tE 
wild groeijende , ontdekt ware, dan in hetge= 
melde Ryk (*. Het fchynt ook de Spaanfche . 
breedbladige te zyn van Bauminus, waar van 
de Steng mede ongevaar een Voet hoogte heeft : 
zo dat men deeze Soort onder het Kleine Wolfs 
melk moet tellen, | | 

(61) Wolfs. 


(so) Eapberbia Umhella fexGdâ , dichotomâ , &c, Aiwa 
Acad. IL. p. 123. HuDS Angl, 125. Tichymalus lacifolius Hise 
panicus. C. B. Pin. z9t, TAB. Hift. 937. Tith. Hybernieus , 
Vasculis Muricatis ereCtis. Ditk. Eieh. 337. T. 290. f, 374e 
Tithymalus platyphyltos, tertius. CLus. Hisp. 423. 

(*) De Ieren houden het voor éen zo flerk Purgeermiddel 
dat hetzelve in de Zak te draagen genoegzaam zou zvn: noe 
mende het Kruid Mackenboy. LowtTu. Trans. abridg. IL p. hid 

Cee 2 
Le DEEL, VIII. STUK, 


772 TwAALFMANNIGE KRUIDEN, 


reke 
eri 


des. 


bladig. 


(61) Wolfsmelk met een veeldeelig Kroontje, 
gegaffeld : de Omwindzeltjes byna Hart- 
vormig 3 de voornaamften mess. de 
Steng Boomachtig. 


Op Rotfen der Eilanden en Kusten, aan de 
Middellandfche Zee, groeit dit Boomachtig 
Wolfsmelk met Myrtebladen; van zyne Stam 
een digte Kroon uitbreidende , met roode Tak- 
ken, Het is insgelyks vol van een Melkachtig 
Sap. 


(62) Wolfsmelk met een veeldeelig Kroontje , 
gegaffeld; de Omwindzeltjes doorbladig 
thin 5 de Bladen Jtompe 


Zijm 


en zyn aan ’ end ftomp , dóch f niet. 

temin als die der Amandelboomen , in deeze 
Soort, welke in Vrankryk en Duitfchland groeit. 
De Steng is een Voet en fomtyds een Elle hoog 
in de Ooftenrykfe van Cuusius, welke om- 
ftreeks Weenen een zo menigvuldig Onkruid 
uitmaakt, dat ’er de drooge Graslanden , in ’% 
midden van den Zomer , zig als geheel grys 
door 


(61) Euphorbia Umbe multifidâ , dichotomÂ &c. Acad. 
Hil. p. ras. Tithymalas Myrtifol. sene C,‚ B. Pin. 290. 
Tirhymalus Dendroides. Cam. Epit. 

(62) Eupberbia Umb. menne CE &c. Am. 
Acad. ML, p. 126. GOUAN rd 234. Tithymalus Cha- 
zacias Amygdaloides. C. B. Pin. 290. LOB. Je. 360. Tithe 
Characias primus. Dop. Pempr, seh, —_—— Pannonicuse 
CLUS. Pans, 67o, Elala Caule crasfo, Rav, Ziirap. HALde 
Heiv, 192: 


DopECANDERIA 775 


door vertoonen. Het Sap is ook Mekachdss Iv, 


gelyk in de anderen, epen 
(63) Wolfsmelk met een vyfdeelig Kroontje Een: 
tweedeelig : de Omwindzeltjes doorbladig _yxur. 

byna Hartvormig ; de Bladen Lancetvor. aen 


a re ver 
mig ef enrandig. en 


(64) Wolfsmelk met een veeldeelig Kroontje, LE. 
pweedeelig + de Omwindzeltjes -doorbladig Syulkeuid 
witgerand; de Bladen effenrandig , de Steng 


Heefterachtig. 


Deeze twee en de voorgaande Soort, loopen 
zodanig ondereen, dat voornaame Kruidkundi- 
gen ‚ gelyk VAILLANT, HALLER en Ar- 
flegts ais pk sejnenbesen 


ouds Aer naam van Chief s als Detinne 
of dien van Amandelbladig gevoerd heeft, Het 
aanmerkelykfte verfchil is blykbaar uit de be- 
paalingen van LINNEus, door wien nog ans 
dere Verfcheidenheden , van deeze laatfte Soort , 
zyn waargenomen, Het Bofchminnend heeft de 
Bloem- 


(63) Euphorbia Umbellâ quinqucfidâ , bifidâ &c. Tithym. 
Lunato flore. COL. Eepbr, II. p.-s6. Te 57. Tith. fylve 
Lunato flore. C. B. Pin. a9o. MOR. Hifb. III. p. 335. Sa 
se. T. fe Bie 

(64) Enpsorbia Umhellâ multiGdâ , bifidî Sc. Am, Acad. 
ill. 126. GOVAN Monsp. 234. GER. Prov. 542. HALL. Helv. 
192. Euphorbia inermis Fol. en Sc. H. CHF. 199. 
Ups, 142. R. Lugdb. 197, N. 2 7 
Cee 3 
IJ, DEEL. VIJL, STumG 


574 TWAALFMANNIGE KRUIDEN, 


ri ka Bloemblaadjes halfmaanvormig en uitgeknaagd 
xij, doch hee Dalkruid heeft dezelven gaaf en ge« 
Hoorp. heel, 
STUK Behalve de gemelden zyn den Heer Forse 
vige. __ KAOHL, in Arabie, nog verfcheide nieuwe 
Soorten van dit Geflagt voorgekomen , welke 
ig tot de voorigen , hoe menigvuldig ook, niet 
laaten t'huisbrengen : zodat de Oogst daar in 
overvloedig is, 


Onder de Vyfwyvigen van deeze Klasfe voert 


het eenigfte Geflagt den naam van 


GrIN Us. 
„De Kenmerken zyn: een vyfbladige Kelk 
zond Tes, doc aats van dien 


vertoonen. zig. de tweeborftelige Honigbakjess 
Het Zaadhuisje is vyfhoekig, vyfkleppig > jk 
bokkig en veelzaadig. 

„Twee Soorten komen * er thans van voor, nas” 


melyk. 
ek Ci) Clinùs met een. Haaîrige Steng en fi 
Kera: Eyronde Blaaen. 
Langbladí- 
hi Dis groeit in Spanje , in Arabie en in 


3 als ook aan den Euphraat in Klein 


Afies 


(2) Glânus Canle Pilofù Fol. abovatis. Syf. Nar. Kl 
Gen. Óro. p. 334. Weg, XIIL P- 378, LOEEL. Jtine 145e 
GRON. Oriest. 143. Aline Lotoides gicula. Bocc. Sie. 21- 
T. 11. Portulaca Boetica , luteo fore, fpuzia aquarica. EARBe 
Rar. 478. T. 336. BURM. Fl. Ind, p. 112. T. 36. £. £. 


nnen didi 


Do: DE CAN: Dr Re Ark 25 


Afie. Myn Oostindifch ftrookt- volkoren met _ IV. 
het Takje door BARRELIER:afgebeeld, vän = 
dit Kruid, aan de Rivief by Madrit groeijende 3 goorp=' 
en, watde figuur der Bladen belange, geheel ani 
fchillende van dieder Afbeeldinge van den Hoog- Pasa 
leeraar NL, BURMANNUS 3 gelyk uit het pr, LI, 
daar van in. Fig;-…3, op Plaat-LlI, vertoonde #5 % 
Takje blykbaar „is, Mooglyk zal zelks aan de 
. Verfcheidenheden; in dit Gewas voorkomende, 
zyn toe te fchryveris > 

Volgens LoerLine hadt hét Spaaänfche., 
dat hem op Kley - Zandige plaatfen; en in een 
uitgedroogd Beekje voorkwam, verfeheide leg- 
gende Stengetjes-;- van omtrent een Voet lang, 
Takkig « en, als „met „Leedjes; „de Takjes ruig ; de 


Et nayde vi van de: Stenperjors “lang gefteeld:; de 
Bloemen ttropswyze aan de Knietjes en by de 
Bladen , doch aan «de andere zyde vari de Tak- 
jes geplaatst. ’t Getal der Meeldraadjes was 
veranderlyk ‚ van negen tot veertien of vyftiën 
mer dubbelde Meelknopjes; doch dat der Stent. 
pelen; onmiddelyk op ’t Vrugtbeginzel zitten- 
de , altoos vyf „ en het Zaadhuisje Eyrond , 
er svyfkleppig als gezegd is., 
(2) Glinus mef een rimpêlige Steng, de Bla- 11. 
den ronidachtig en Wallig. | aan 


an 
Rondbla- 
(2) Glinus Caule rugofo „Fol. orbiculätis tomentofis. Burm. dig- 


Fl. Ind. 113. Alhe Lotoides, Dittimnt Cretici facie Made- Fig. 4 
Ee PLUK. Arsalth: to T, 356. f. 6 


u. Daer. VIII, STUK, 


776. TwWAALFMANNIGE KRUIDEN, 


Van deeze Soort ook verfcheide Plantjes uit 


IV. 
ne Oostindie bekomen hebbende, is daar van ins= 
Eadöro; gelyks een Takje in Fig. 4. afgebeeld , om het 


STUK, 


Vyfwy- 
vige. 


huisjes zyn niet zo digt getropt. aan hetzelve, 8 


De Stengetjes- zy wat rim- 
“pelig of gefleufd ; doch Diet meer dan-in % 


verfchil aan te toonen, De Blaadjes zyn hier 
veel ronder dan in de voorgaande , doch zo 
rond niet als in de Afbeelding van dat van Ma- 
drasf, by PL uKENET 3 hoewel zy, door de 


witte Wolligheid „ die endtreis Zilverachtig _ 


maakt , genoegzaam naar die van den Creti= 
fchen Diétamnus-gelyken, Voorts komt dit Gee 
was, in veele opzigten, met het andere over- 
een „ inzonderheid wat de plaatzing der Blaats 
jes aan de Stengetjes belangt, maar de Zaace 


voorgaande en ook niet zonder Haairigheid. Het 
getal der Meeldraadjes heb ik, in beiden , vu 
eens vyf, dan tien of meer bevonden. De Kelk 
is vyfbladig , van buiten Haairig , van binnen 
glad, gelyk men denzelven, met het Zaadhuise 
je daarin , vergroot zynde, by a ziet afgetekend 
en het Vrugtbeginzel met zyne vyf Stempels 
gekroond «en door Meeldraadjes omringd , by 
b; als ook by ec een enkel Zaadje „ dat cen 


wit Vliesje heeft, zynde geribd , bruin. van - 


Kleur, niet grooter dan een Zandkorrel , en 
dus alhier in langte dertig- dat is Lighaamelyk 

2700o maal vergroot. 
Den Heer ForskaoHr zyn, in Arabie en 
Egypte, behalve de Lotoides ; nog twee ander 
re 


; 


bo allier genitnndnnnacdien icatdld nn nen a n n_ 


A TEN 


dn kee behan. 22 ha 


DonECANDERIA 777 


te Soorten van Glinus voorgekomen. De cene s IV; 
noemt hy Setiflorus , om dat de Bloemblaadjes “in 
welken zy menigvuldig heeft, aan het top-end Baek 
in drie of vier Borttels verdeeld zyn, zo lang das 
als de Meeldraadjes , wier getal meer was danssa, 
tien. Wegens de Vrugtmaaking fchynt inzonder- 

beid dit Plantje, dat ronde knoopige Stengetjes 

en rondachtige, kranswys geplaatfte, gefteelde 
Bladen hadt, hier t'huis gebragt te zyn. Hy 

vondt het by Dahi , in een uitgedroogd Moe- 

ras. De andere, welke zyn Ed, in Zandige 

Grond , op de eerfte Rustplaacs der Karavaan 

van Kairo naar Mecca aantrof, lag geheel op 

het Zand uitgefpreid. Hy noemtze Glinus Cry- 
flallinus , om dat de Stengetjes, maar een Vin- 


ker begroeid waren; even als in het zogenaam- …* 
de Yskruid, Dit zelfde hadt ook in de Blaadjes 
plaats en de Bloemen , van grootte als een 
kleine Erwt, half ingedooken in het bovenfte 
der Stengetjes en Takjes, vertoonden zig als 
Wratten, ’ Getal der Meeldraadjes en derzel» 
ver plaatzing was zeer ongelyk en ongeregeld 
in deeze Soort , gelyk in de overigen van dit 
Geflagt (*), 

Het laatfte Geflagt, in deeze Klasfe opge- 
tekend , dat tot de ‘Twaalfwyvigen behoort , 
voert den Latynfchen naam van: 

SEM: 


(*) Flor. Lzypt. Arab. p. os. 
_Ddd 


II. DEEL, VIII, SruKs 


Vyfwy- 
vige. 


r. 
Semperuie 


war Arbo 


return. 
Boomach= 
tig. 


Huislook , en zegt, dat het meer cen Heêfter 
| | 


778 TWAALFMANNIGE KRUIDEN. 
SEMPER VI Vv UM, Donderbaard, 


Welke aan eenige Soorten van Huislook ge- 
lyk wy hier voor gezien hebben ‚ om dat zy 
altoos groen blyven, gegeven werdt; en gelyk 
het Groote ruige ‚ hier toe betrokken „ gemeen- 
Iyk den Neerduitfchen naam van Donderbaard 
voert ‚ heb ik denzelven hier tot een Geflagte 
naam gebruikt, 

De byzondere Kenmerken zyn, een Kelk in 
twaalven verdeeld , twaalf. Bloemblaadjes en 
twaalf Zaadhuisjes z waar by-het getal dert 
Meeldraadjes komende dit Geflagt tot een det 
volmaakften van deeze Klasfe frelt; 
er Agt Soorten z ear 


gars 1) Donderbaard met. eenn Boomachtiges fe 
ne, getakte Steng. 


Crusrus heeft dêeze Soort ecnige EE 
van Lisfabon in Portugal gevonden; doch zy 
groeit ook op Kandia en eenige Grickfche Eie 
landen. Hy noemt dezelve het Groote. echte 


dan 


A) Re Crule Arhoreschnte fect ratmolo. Syfl. 
Nat. XII. ‘Gee. “612. p- 336. Wig: Xi p.-378. Semperv. 
Caule inferne nudo Javi ramofo. H. ‚Cif. Upse R. Lugdh. 
456. KRAM. Auflr. 136. FABR. Helmfl. 270. Sedum majus 
Atbotescens Floscutis candidis. C‚ B. Pin. 282. BRADL. Succ 
4.P- E. T. 31. Sedum majus legitimtm, Crus. Hlifk 1e pe 
$8. Sedam atborescens majus Gtacpm. LOR. Ze. 379 


Don Rr 6 AN Dì th A. 27 


dan een Kruid iss fomtyds twee Ellen hoög IV: 
groeijende „ met een Steng of Stam, die Bla Aan 
derloos is, een Arm dik , veele. Takken van Hoorpe 
een Duim uitgeevende , die op ’tend als met TUE - 
Kroontjes van Bladen gettopt zyn. Deeze Bla- ee, 
den zyn Tongachtig ; dik en Sappig, gelyk die 
van ’t gewoone Donderbaard. Somtyds komt 
tusfchen dezelven ‚ aan den top , als een gebla= 
derde Steel voort , die een Tuil van gefternde 
Bloemen draagt. Dit Gewas verbeeldt hy zig 
het Echte groote Aizöon of Sempervivum van 
DroscoripEs te zyn. De Steng fchiet dik- 
wils- Wortelen-boven den Grond, zo de Ridder 
aanmerkt. Voorts is deeze Soort by de Liefheb. 
bers der hilgsmhoven Genees dekend. Men 


heef Ke vr d 


en noelitze Bromathite Sdu. „of £ Dione D em 
derbaard, Maar, volgens Farrrerus, is het 
getal der Meeldraadjes , en en Zaad. 


huisjes , tien. 


(2) Donderbaatd met de Stenz door overblyfs rr. 
zels der Bladen rappig; de Bladen gekngt, „Sne 
f s ’ ì narienfe. 
De vermaarde Comm r Lyn heeft deeze af. Kanan. 
eik \ ge- 
_€2) Sempervivum Caule Foliorum ruderibus lacaro Fol. 
zêtufise Sempervivum Caule infra Folia lacero Se, He Cfr. 
1zo- R. Lugdh. 457 Sedum Canatiumm Fol. omnium ma 
Kimis. Comm, Flort. II. p. 189. T. 95e Sedum majus Ca- 
narium. acaulon, Pilis ad oras Fol. hispidis. PaUK: dim, 340 
T. 3l4ef.-ke-RAJ. Suppl. 362, 
Ddd 2 
Il, Daar, VIII, Srux, 


730- TWAALFMANNIGE KRUIDEN, 


gebeeld uit den Amfterdamfen Tuin, alwaar zy 


…* fomtyds een Steng fchoot van zes Duimen hoog : 
«doch van Bloemen maakt hy geen gewag. By 


PLuKENET is dit Donderbaard ook afgebeeld 


“en befchreeven als ongeftengd, maar de Bladen 


aan den rand bezet hebbende met eene Franje 
van ftekelige Zilverglanzige Haairtjes. By de 
Ínwooners der Kanarifehe Eilanden , werdt hets 


zelve Corozone Celio geryteld, 


(3) Donderbaard met kanthaairige Bladen en 
uitgebreide Afzetzels. 


Dit Kruid, dat door geheel Europa, zo op 


de Rieten Daken der Huizen, als op Heuvelen 
yr Ï, 


en elders, 
voor Omt, is ks Gemeene Groote Donderbaard ; 


dus naar den Latynfchen naam Barba Jovis ge= 


tyteld, Hierom noemen de Franfchen het Joue 
barbe ; doch de Engelfchen Houfvleech en de 
Duitfchers Hauslauch , dat is Huislook ; tot 


- welken naam het ‚ wegens de gezegde Groeiplaats, 


van alle Soorten het grootíte Regt heeft. 
Op den Grond , (dewyl men her ook in de 
Tuinen kan houden;) maakt het Roozen, van 


dik- 


(3) Sempervivum Foliis ciliatis, Propaginibus patentibas. 
Semperv. Fol. Radicalibus Carnoíis ciliatis &c, H. Cliff. 179. 
R. Lugdb. 457. Govan Monsp. 255. GEE. Prov, 428. KRAM: 
Aaftr. 136. Fl, Sue. 395. Gort. Belg. 136. Mar. Med. 
222. Sempervivam majus alterum feu Batba Jovis. DOD. 
Pempt. 127. LOB. Jeon, 37% Sedum majas vulgare. C. & 
Pin. 283. TOURNF. 


aid ede dn inn 


Do DE CAN DR TA 78E 


dikke zeer fappige Bladen, en geeft zydelings pe 


Kleine Roosjes uit, tot voortplanting. De Bla- 


IV. 


XL. 


den zyn op de kanten’ Haairig of gebaard , aan Hoorp= 
de Stengen dunner en naar Myrtebladen eenigs-*TUE+ 


zins gelykende. Deeze maaken de Steng, die ae 


omtrent een Voet hoog groeit, als met Schub- 
ben bekleed, Zy is gekroond met Bloem - Aai- 
ren, die zig Takkig uitfpreiden , hebbende op 


Pentagy: 


eene zyde de Bloemen , welke uit een twaalf- - 


deeligen Kelk en twaalf Blaadjes beftaan, doch 
het getal der Meeldraadjes, die ftevig zyn, met 
ronde Knopjes, is , volgens den Heer HA r- 
LER, meer dan twintig: hoewel het Kruid, 
wederom „ maar twaalf Stylen en daar op vol« 
gende 4 Z aadhuisi cs heeft. 


Sap; niet zonder Saipeter, en werkne derhalve 
uitwendig met. eenige. fcherpheid , hêbbende 
zelfs dit Sap de vlakkigheid van *t Hoornvlies 
der Oogen weggenomen. Door te groote verkoe= 
lig is het fomeyds , op Ontfteekingen gelegd zyr- 
de, fchadelyk bevonden: doch op Brandíteden 
dient bet zeer, Kleine Zweertjes of Wondies , 
gelyk dieder Lippen en Tong, kan het tot hee 
ling brengen , en wordt in Gorgeldranken mee 
vrugt , tegen Keelziekten en de Sprouw, ge= 
bruikt, Inwendig dient het Sap „of ook de Syroop 
van Huislook „tot verkoeling i in heete Koortfen, 
in vuile Kaas als ook in de Roode of Bloed- 
loop , waar tegen het Sap, van BOERHAAVE, 
grootelyks aangepreezen werdt, 


5 ‚_Dog= 
Il. DEEL. VIIL, STUK, ed (4 Don 


282 TWÂALFMANNIGE KrRuiDen 


IV. (4) Donderbaard met kanthaairige Bladen én 
ik Klootronde Afzetzels. 


nn Waar in verfchilt dit (vraagt HArLtER) 
vs van het Gemeene Donderbaard ; is het door- 

- dien de Bloemblaadjes groenachtig wit zyn, in 
rd de andere bleek Roozekleurig ? Morrison 
dig. merkt aan 3 dat tusíchen de-Bladen kleine Bols 
letjes voortkomen , die van zelf afvallen, in 
den Grond Wortel fchieten, en de Soort dus 
voortplanten. J. Bauminus heeft de Afbeel- 
ding van Los EL ontleend ‚die het aanzag voof 
eene Verfcheidenheid , door kweeking in de 
Hoven ontftsan. De Heer JacQUINzegt, dat 
het maar zes Meeldra S 
WEIK een weezent vk verfchil, zou zyDs 


ad (5) Dorderbaard dat de Bladen met Haaïtf 

Prine, doorweven heeft en Klootronde Afzetzels, 
Spinnes 

webbig. Deeze, die wegens de Draaden, met welken 


de Bladen als famengeweven zyn, zeer byzone 
der 


1 
- 


e €4) Sempervivunm Fol. zr » propazinibus globofie: Sem* 
globam ettis Sc. H. Cliff, 180. Re 
Lugdh. 457. Sedum majus bene finale &c. MoR:s. Hifte 


J- B. Ff. Ille p. 638. Lon. le. p. 373. Fig. finiftra. JACG: 
Wind. 24. 

_Sempervivam Fol. Pilis intertextis &c. Semip. Fol. Rad. 
in akin congeftis &c, H. Clif. 180 Re Lugdb. 457- Ne 
5. GOUAN, Monsp.- 235. GEB. Prov. 429. Semperv. zubre 

montanum Gnaphaloides. Co. Ecpbr. Ip. 204 Te at. Sedan 
maoagiun tomentofum. C. 5, Pim 2 ô4. HALL. Helv, 393 +394 


pe MEG edli end viù 


tm 
Ld 


D o Dn EEA RDR IA 5% 


der is, groeit in ’t wildeop de Bergen derZui- , IV 
N k FDEEL; 
delyke deelen van Europa. De Heer HarrerR, vi, 
die het dus overvloedig in Switzerland vondt, Hoorps 
merkt aan , dat zulks alleen in de jonge Planten * à pbess 
plaats heeft  terwyl de Ouden op de kant gee nia, Waer 
haaird zyn, Zy komt , voigens zyn Ed., het 
Berg. Donderbaard zeer naby en zou on 
een zelfde Plant kunnen zyn. 
(6) Donderbaard met de Bladen, Steng , en PAG e 
de toppen der Bloemhlaadjes , ruig. ‚vam dire 
_ Op de toppen der Bergen , niet ver van sen. Rug 
burg, groeit, volgens CL us1us , zodanig een 
Donderbaard, dat de Bladen ruig heeft, met 
nolaadjes » ZES sontwaalf nà 


(7) Donderbaard met geheel effenrandig ge Bla, 
den en uitgebreide Afzetzels. voe veran, 


D 

Volgens den Heer Harren heeft deeze:, Paard. 
die ook opde Switzerfche Alpen groeit, wat 
kleiner Roosjes van Bladen dan het Gemeene 
Donderbaard: de Bladen zyn korter, effenran- 
dig; de Stengen paarfch gefchubd ; de Bloemen 
beftaan uit zeven of agt paarfchachtige, doch 
niet fierlyke pn (8) 


(6) Sempervivum roliis Caule Peralorumque ln. 
Am. Acad, AV. p. 273, Sedum majas Montanum Fol. denta= 
tis. CB. Pin 283. HALL. Hielv. p. 781. Coryledon altera 
Taurica. Crus. Pann, 481. 

(7) Sempervivum Fol, integerrimis , reep patulis. 

Sc- 


Me DEEL. Ville Srux. 


Semper vi 
vaag à - 


754 TwAALFMANNIGE KRUIDEN: 


(8) Donderbaard met verfpreide Bladen, de 
onderften Spilrond ; de bovenften plat. 


achtig. 


In dit opzigt verfchi 


lt deeze, welke door den 


Heer JacQuiN in de Keizerlyke Tuinen te 


Weenen waargenomen 


was „ zeer veel van de 


te zeggen , altemaal wel “aanmerken mag als 


Verfcheidenheden van 


Sedum Rofulis liberis Fol. levibus. HALL. 593. Sed. Alp. 


de Derde Soort, 


“ vier voorgaanden , die men , om de waarheid 


} 


rubro wagno Flore. C. B. Pin. 284. Sed. majus Montanum , 


Fol. non dentatis. Zhid. 28 


3. Sedum minus Flore rubente, 


Brsr. Eyf. Vern. 6. T‚e. ba. GER. Pro 29. 
(3) ren Fol, fparfis, inferioribus eren, ae 


bien depres 


DRUKFEILEN. 


Int Voorg. VILS TUK , moest op bladz, 6oë 
volgens tweeliokkige Dude ‚ de Stoelen 


Hartvormig 


In_ dit VII STuK , bladz. 64. Reg. ox. 


Voor Salie Lees Selie. 


De PLAATEN 
PERAT ALV, 
dee EE 
Ar 6 Hej 5 
este Ev. 
* . * ee e Dt sin jp 
„ee En 
Gn PS 
se hv LII, 


zyn dus ingevoegd. 
tegenover Bladz. gr