Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as part of a project

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and tbc book to cntcr tbc public domain. A public domain book is one that was never subject

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in tbc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the pást, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the originál volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journey from the

publishcr to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including piacing lechnical restrictions on automated querying. We alsó ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for usc by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpeopleabout this project and helping them lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is alsó in the public domain for users in other countiies. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps rcaders discovcr the world's books while helping authors and publishers reaeh new audienees. You can search through the full icxi of this book on the web

at|http: //books. google .com/l

r

tfk

>

I

s>

LTKNKI.MIK-MLRKHK.

kAAODOC OBXTAir laóE

í :

I

V

f

MONUMENTA HUNGÁRIÁK IIISTÜIUCA

SCRIPTÜUES.

X.

f

V, /P

WmUk OvmcAt, ■ufy* *ln'* •yoniét— 11, Pm«m, íVf,

ELÖSZÖ.

Verancsics Antal Öbbzcb MankáÍDak jelen he- tedik kötete a nagyjelességü tudós és államférfiú ve- gyes leveleinek második részét foglalja magában, mely 1549. november 13-kától 1559. martins 7keig terjed; kihagyása mellett természetesen azon 1553- tói 1557-ig irottoknak , melyek első portai követsé- ge idejében kelvén, az e követséget közlő III. és IV. kötetben állanak.

A jelen kötet tartalma is, mint a hatodiké , öt le- vél kivételével, Verancsicsnak a nemzeti mnzenm kéz- iratai közt 9 1681. fol. lat.^ könyvtárjegy alatt őrzött négykötetes levélgyttjteményéből ; kettő, ú.m.LXXV« és XCLII. számúak, a győri káptalan codexéből, vé tetett. Hármat, ú. m. a XCVU. CXXI. és CXXII. számmal jegyzetteket, sem a muzenm ezen és egyéb Verancsicsféle codexeiben , sem Katonánál, Praynál , 8 más a holt közlő által használt gyűjteményekben nem sikerfllt megtalálnom.

Az itt közlött levelek közöl is nem keveset ik- tatott be Katona István História Criticájába , Pray is egyet az Epistolae Procerum közzé ; de majd min- dig kihagyásokkal. Másfelül a XC. b. alattit én vetet' tem ide (a 346. lapra) Prayból , mely kétségtelenül csak elnézésből maradt el.

VI

Az ívek futólagos átnézése alkalmával csak néhány sajtóhibát találtam , melyeket előleges kiiga- zíthatás végett itt feljegyzek. A 72. 1. 1. sorában ad í olvasandó edate helyett ; a 145. 1. glossájában oct. 23. teendő; a 153. 1. 11. sorábau: concíescendendum ; a 189. lapon a levélszám LXXIX; a 207. 1. Torda Zsigmond kell István helyett ; a239. 1. 8. s. Nostm kell; a 290. 1. a levél felirata helyesben: „Verán- csics Antalnak , testvére Mihály." A többi még ezek- nél is csekélyebb. Arra, hogy a LXII. és LXIII. levelek sora felcserélendő , a LXX. pedig a LXIII. után olvasandó az időrend tekintetéből , elég figyelmez- tetni.

A Történelmi Bizottság e publicátió nagy fontos- ságától áthatva — miután különösen Verancsics 1 e- V e 1 e i nem csak a kor történetére , hanem ennek er- kölcseire is fényes világot vetnek , és számos érde- kes adatot szolgáltatnak a levélíró s a levélvevök magán viszonyaira egyszersmind — nehogy az törté- netünk nagy kárával abba maradjon, folytatásával Wenzel Gusztáv akadémiai rendestagot bizta meg, kinek gondjai alatt fognak a következő kötetek vi- lágot látni.

Toldy Ferencz,

mint a Történelmi Bizottság elöadiSja.

ANTONll VERANCIl EPISTOLAR

II.

\7.

áii\

Bornemisza Gergelynek Verancsícs Antal.

Antonias Wrancias Gregork) Bornenüsue S.

Rediens Yiennam ex Transsylvania, omninouMt. mt. «».

credebam, qnod hic te invenire debnissem. Tua enim

et opera et consilio , anxilioqne, compater amantíssí-

me, in rebus növi hujus mei propositi potissimnm apnd

regni nostri optimates eram nsnms. Sed postqnam

ÍDtellexissem , quod abesses , praeessesqne arci cni-

dam optimae , ntíliqne atqne honesta frnereris condi-

tíone beneficio principis, longe profecto majorem

coepi volnntatem et ista accessione fortnnae tuae, dn-

dum jam promerita, qnam displicentiam , qnod id

temporís praesentia atqne opera tna carnerím.

Laudetnr itaqne Dominns Dens, landetnr et princeps optimns , qni tandem ad longa et maxima servútia meritaqne tua hand qnaqnam exign» respe- xerit. £go antem tibi etíam mirifice , *) si modo quic- qnid hoc est , quod coUatum est , pro voto sit et ex sententia. Nam quod ad meas res attinet, de qnibus postea plnra tractabimns , bis qnidem etiam absens poteris snffiragari atqne adesse , qnippe qnem, qnum

*) Kimaradt : ,gratalor.'

MOIUIL EÖEQ, HIST« — ^ SCRIFT.

et volüntate in me propensnm esse non ambigam, tnm et amicornm suorum myriadas accomodatnmm nsíbns meis non diffidam.

Proínde dies hodíernus , qnod Viennam appuli sextus est. Ubi vei tantisper decrevi subsistere , do- nec eqni ex itinere respirarint, et parem mihi ad hie- mem arcendam neccssaria ; postea Sarrarinm ad il- Instrem virum Thomam Nadasdínum proficíscar, cni ob exploratam din jam ejns erga me benevolentiam, cognitamqne in gerendis rebns indnstriam , et in ju- vandis oppressis int«gritatem ac stúdium primordia hujus fortunae meae commisi. Caeterum eundem quo- que et portum et aurám puppi meae variis ventis et incerto cursu a quinquennio agitatae constitui. Pe- nes quem si et compatris mei charissimi ejusque ami* corum patrocinia accesserint nostrís conatibus, ' omnia, Christo et duce et comite, sperabo in rebns meis meliora.

Praeceptoribus firatris mei persolvi ad quadran- tem, et visus sum illis peroptime satisfecisse ; tamen ago tibi ingentes gratias, qnod et puerum pateme complexus es, et novo ejns praeceptori feceris de me fidem , confírmaris utmmque , ne tum de reditu meo, tum de aeris satisfactione desperarint.

Haec officia certe nobilissima sünt, habebuntur- que apud me immortalia et rependentur , si quae fa- eultas affulserit, non indigna gratitudine. Vale. XTTT. Novembris 1649. Viennae.

8

IL

Slavícus Lukácsnak VeraDcsícs Antal.

Antonins Wrancins Lucae Slavico S.

Qnod de statn meo, Slavice, scire desideraB :*»*•• ■©▼•«. mntavi condítionem et locnm et princípem. Reliqni Heremitam et eJHs causam , Reginam quoqne ac ejns filiüiD. Ad Ferdinandum verő regem transeo. Quod felix fanstnmque Dens faxit.

Defessus equidem eram vane sperando , et co- lendonnmen, quod ne Thraciis quidem hostüs nn- quam piacari posset. Reliqna nnnc non reqniras. Ni- hil inconsulte , nihil sine cansa , nihil ambitn factnm est. Unius me exemi impostnris , adjungam verő viro regi et virtutum contemplatori. Ejus gratiae offemn- tur, nostri consilii snccessus non desperantur. Ad- Bűnt autem et amici sine lárva , et privati jngo non prememur, neqne pavescemns injurias. Vale. XX. Novembris 1649. Viennae.

!♦

m.

Veranesícs Antalnak SlavícDS Lukács.

Lucas Slavicas Wrancio S.

noT.sT. Te ad nobilissimum et legitimum regem ab ho- mine privato , minimé que tíbi favorabili transire in- stituisse, mirifice laetor, modo succedat feliciter et faveat princeps, ut speras ; commodis enim tuis aeque ac meis semper sum deleetatus. Verum jam si spre- tus es, a quo dicis, mutuoque spreveris etiam tum ho- minem inimieum : sat erat, mea quidem sententia, par pari reddidisse , et reliquisse insuper , quem amare nequiveras , quod non redamabat. At, quod reginam quoque ejusque filinm, brevi, ut opinio multorum est, regnaturum, dimiseris , quibus ambobus non ingratus eras, quomodo probem non videó; timeoque pluri- mum, ne fortunae faeta jactura, transfugae etiam nő- mén obtineas, et in honore minuaris, cui tuendo quum aetati omni, tum isti maximé, quae jam tibi in senium vergit, incumbendum duco. Plura de his nuncius. Vale. XXVn. Novembris 1649. Slavicae.

SlavícDsnak Veraocsícs.

Antonius Wrancins Slavico S.

Recte sane sentis , Slavice. Favit quidem mihiiMs. a^. i. Regina , pro magnitndine sua regia et jndicio singu- lari, quod habét in delectu hominum , aflFectione non postrema. Amavit filins , quantnm per eam aetatem licoit, non inconstanter , tamquam jam vellet nosci- tare, qua fide , quamdin parenti inservierim. Comple- xns est et Petrovius non vnlgariter. Heremita quo- que pnblice honoravit et afifecit muneribus, omiiiaque mecnm coram peramanter. Nec nobilitas ipsa atque nrbanae plebes me non amavere , quum pnblicis sa- lutationibns declararint , laetos se de reditu meo ex- stitisse.

Praeclara quidem haec, et ad reparandum statum mire apposita. Fateor id quidem certe. Sed expende caetera.

Spemebat latenter suo modo Heremita, vindi- ctae illius studio, quam non ignoras, oppido cupidus. Falam negligebat Petrovius, ut praeter thesauros Buos, sólet omnia. Regina foemina/exuta authoritate regia, et Heremitae arbitrio gubemata. Filius nimium puer, et diu futurus nutriciorum imperiis vei potius intemperiis obnoxius. Reliqui, ut vulgus, unius poten- tia et largitione hausti, nutuque reeti oppressoris mei. Tu verő mihi quippiam fortunati inter hos spe-

ex^öÖMet. $í áíntma ad eam aociioraia deseásaem. ^aae me jam prxdem feMIerat. pMloqne post m t»- lem seopahna tempestaíe. a vd miimiia insraeliat, ^e^ebefaar. ot ín tiKgoiijem Her^oifiie eradeiMB.

Pom>. Et ^aeterean seommati. qoae jxm mme, aádoeto soperaiio rnnItiM ex aaseefis efvs inimhn Unrquett rabeemebain, amieí ^oque prKtavaxtem íleelÍBabaiit tanqiiam ThBOiien üfamLaeiamevHu qui alioqin qfniin id malornm mild portsriebam^ Becmn tan^ Mirtíebant: — o saenun auri £uiiem — ct nemo yronM mreníebaöir. qui jnrarel consflío^ oratione éolMttar. peneolomm commoneret avt spem rel tan- tínam eajiiüpiain portnd £Keret nedmn demonstraret.

Qnod ad hoBorem spectat : Mlra sant hnjaa mimuL Shie eoarílio nflifl est actonu qaod atíqae ad abeandom non defirit, qmim fllinc pliires id velle pos- •ent Pforigum etíam de patrocinio apud regem , et transfagae nire desertoris Bomen sBnimotmB pnblica JBfttÍMimi coBiBieatas petítíoBe . et diploBiatibBs tam BegÍBae ac Petrorii , quam ipsiBs Heremitae, quibos meae aeqnitati atqne caBdori perbibnere testisiOBiBBL Yale. Príma Decembris 1549. VieBBae.

V.

N.-nek Veranesíes Antal.

Antonius WranciuB N. S.

Qnaerís a me , nt de statn meo aliqnid ad tetM, dac. i. scribam; nec ignoro, quo id qnidem nitore animi. Qüare respondeo quod maximé cupis et procuraris : ambigna sumns adhnc fortnna, tennique quadriga ve- Umar. Panlo post habebis alia et dolebis secus. Rogo te, exne personam , aut aetemum nihil mecnm. Non enim delector dybapho. Vale nt velim. Prima De- cembris 1549. Viennae.

VI.

Perneszí Györgynek Veranesíes Antal.

Antonius Wrancius Georgio Prinessio S.

Raras quidem tam ad te, qnam ad hernm tnnm,^^,, ^ ^ per hosee IX. menses , qnibns in Transsylvania fai, dedi epistolas, qnas ex officio debebam sane crebrio- res. Sic enim receperam me factnnim, et amor tnus erga me singularis exigebat. Verum quoniam secus comperi animum illius hominis, qnam sperabam, qnum eo pervenissem ; quantc virium mihi pristinaeque di-

8

nitatís minus erat, tanto, rejecta audacia, majoré in- genio utendum fűit , coactusque sum et Argum agere et auritius capnt mihi affingere, quam nunqnam alias, ut delatonim turbam evitarem , propter quos , quod mihi parceSjVix etiamea lóca libere accedebam, quae honeste nominari non possunt ; quum alioqui sponte, profecto, sua nullis officiis, nulla ratione in me con- vertebatur, et credebat quicquid vei sceleratissimi retulerant , quorum opera frequentissime utitur etiam in privatissimis consiliis.

Hoc totum itaque tempus , quo tecum silui, me- cum mihi fűit habítandum, ut limaci cuipiam aut eri- cio, semperque summa intentione cautissimeque pe- pendi ex ea causa, quae tibi non ignoratur, dana omnem operám, ut illám ea dexteritate eum ad finem perducerem , qui honori meo nihil detrahere, nihil fu- turae fortunae officere quandoque potuisset, in utram- vis partém res mea inclinasset , uti cum hero tuo te- cumque constitueram , nolens sedes illas commutare, nisi si recuperare nequivissem.

Nunc , ubi post multam et accuratissimam sol- licitudinem vidi illic pedem mihi solius Heremitae causa esse non posse, scito, scenam hanc ad cata- strophen perductam, me jam Viennae esse, et prope- diem Saarvarii futurum hospitem tuum.

Hero tuo , immo jam certe nostro , nihil scribo, qnod audio illum in Croatia magnis rebus detineri. Tii» si videbitur et érit per quem, fac de adventu meo eertiorem. 0£feras üli omnem operám, omne of&cium, omnem industriam meam in omnes usus, ad quos ero idoneus , petesque meo nomine , ut me utatur, pro ar- bitratu suo , tam in suis , quam in quorum rebus yo- hierit. »ibiquo persuadeat, nihili me pericula,

nihili labores , níhíli omnia íncommoda factarnm , nt honori , ut Toluntati ejus et me et móres et virtutem meam accommodem.

Ad enm antem tenues fortasse a£feram vires, ea tamen fide sociatas, qnae érit integra et víro nobili Don indigna. Vale. IV. Decembris 1649. Viennae.

VII.

Testvérének, Jánosnak, Verancsícs Antii.

Antonius Wrancins Joanni fratri S.

Quo loco sim , quod recte valeam et quod brevi*^'- *»^ ^^ Viennae me futurum augurer, ex Nicolao Colosvarino intelliges. Interim tu incumbe litteris, ea omni cura, studio, vigilantia, qua te magnopere decere, me supra modum optare non ignoras.

Neque committas, ut interdum segetes, quae principio optima de se spe demonstrata , nuUos in messe aflferant fructus. Fac igitur, ut initia studiorum tuorum laeta optato fini respondeant. Mei conatus in te fövendő nunquam deerunt , modo tu non desis tibi ipsi. Deesse autem non poteris, si, ut hoc primo anno mihi placueris , reliquis quoque satisfacere eniteris.

Illud postremo scito , habetoque semper in me- mória, quod iUiterati homines semihomines sünt, lit- terati verő sémidéi. Vale. X. Decembris 1549. Sar- varii.

12

cile extricabit , quod probitatis atqne eruditíonis non contemnendae gratia et diligitur et detinetur. Dabit tamen adhuc hanc brumam huic officio ; vére ineunte totó conatu enixurum pro commeatn scias.

Enm tibi commendo, nt commnnem fratrem, tibi, inquam et partíbus corporis et virtutibus modestia- qne, tum etíam reliquo morum candore perquam si- miUímnm. Sed quod capnt est, dignnm quidem dnco, immo testíficor, ut ejus studiis opítnlerís et quieti consulas, quae duo tam íncredibili voto desiderat, ut quod nunc vivit, vitám non existimet.

Plura seribam epistola proxima, vei unum quid- dam potius, quod ^emirabere, ne stupere dicam. Per hunc tabellarium vix etiam ista potui , quod ille ma- turabat , ego jsero abiturum cognoveram. Vale. XIII. Decembris 1549. Saarvarii.

13

X.

Antonius WraDcÍDS Gasparí Pesthío S.

Pesti Gáspárnak Yerancsics Antal.

Laeta nonníhil de rebus meis scripsi ad te su-****- *•*- ^® periore epistola , eaque, ni fallor , digna gratulatione amicoram. At quae ex hac praesen^ i intellíges , uti eram pollicitus , longe etiam dígnissima existimabis, quod superarim fatorum meorum non exile punctum, meque adhuc Christi beneficio , mi Gaspar , supersti- tem sis babituruB.

Discedens Varadino praeter fratrem et Dalma- tám illum exnlem, quem adhuc apud me foveo patriae charitate , quod receptum nusquam habeat, V. servos mecum deduxeram ex Transsylvania, quorum aurígae duo, reliqui trés erant.

Inter hos Joannes cognomento Mihalffy, ortus in thermis Giogiensibus , quem mihi familiares Michae- lis Croatae commendaverant , nescio quo cacodae- mone instigatus in meam necem , cum adhuc essem Cracoviae , aurigam inprimis majorom, quem temonis magistrum appellamus , deinde Martinum , de quo nu- per apud te non perinde laude digna, postremo omnes alios pertraxit.

Disceptavere postea inter se diebus pluribus de modo rei peragendae, et decrevere primum, ut junior

16

silva tíbi sepulcram érit, nisi provideris; conceptnm scelus coUegae mei sine dubio prosequentur, et diris sese omnes devoverunt execrationibus , nisi te die in- seqnenti animose eonfecerínt.

Paulo post, qunm jam somnum captarem , nec tamen dormire possem propter Bollicitudinem , ecce Cracovia litterae ab homine amico magna celeritate aflTernntnr, quibus de his ipsis sedulo admonebar, quae bis jam felaitar indicaverat , jubebarque omnino, ne, si velim vivere , nlterius cum hoc famulitio progrede- rer, quocunque loco ejus litterae fiiissent me incolu- mem asseqnutae.

Quas quidem litteras ubi perlegi , tute conside- rés, mi Gaspar, quantus me stupor, quantus furor compuit, facileque omnes ibidem vei eo momento agebam in furcas , nisi me religionis observantia et fortunae tam labefactata conditio prohibuisset.

Tota igitur nocte consumpta in considerando, quid agere debeam, piacúit tandem, ut societatem eornm dirimercm, validiores relegando , Joannemque statim mane insequcnti et Valentinum aurigam, dato viatico, et permissis rebus omnibns , quas interim a me acceperant, abegi alio patibulum quaerere, quod apud me vitaverant ; tertium, cui Nicoloo nomen est, dudum summoveram , quod molestius omnibus latro- cinabatur ; Martinus mecum adhuc est , quem de in- dustria mulceo, ut et sui peculiariter et cum felaitaro una quandoque coUegarum facinoris testes sistantur.

Habes tragoediam itineris mei, cujus quidem loco libentius egissem comoediam, quod securíus cum Demea vei cum Phormione quopiam jurgassem.

Verum enimvero pláne ego jam videó, quod nunc demum fortuna , ademptis rebus, consenserit in

17

exitiam rneum; nisi fortasse hnnc conatam ultímum sibí esse volüerít , quod maximum intenderat. Quam* qaam adhuc mihi nihil tale audeo de illius gratia pol- Kceri, donee sic distrahatincerto statn. Ab annis fer- me duobus de XXX. assiduis nsus sum legationibus ad diversos principes Christianos et Tureas, quod tu optime nostL Suscepi praeterea privato stiidio tot itinera et tam longinqna, nt exceptis Hispaniis, Thra- cia, Macedónia, utraque Moesia, et quae Tanais, Pon- tus, mons Carpatus a Ruthenis , et Yistula flumen a Masoviis intercludit , parum quiddam restat, quod in ' Európa non viderim. Et interea temporis fuere mihi tam domi quam foris servi honesto numero, diversis moríbus et ex varia gente recepti, egique profécto omnia illa itinera tanta cum incolumitate et tam feli- citer, ut , quum mihi nuUius un quam servi culpa vei denaríus periisset , tum ne suspicione quidem de hu- jusmodi scclere in mc admittendo , vei propter fortu- nas vei propter ódium , cui alioqui saepenumero tum ftiste tum convicio ansam praebuerim , quispiam illó- rum sese mihi insinuaverit. Nunc verő quod hoc in hac mea malorum omniuin conditione et aetate senio jam propiore experiar , equidem május quiddam esse existimo, quam quod ab hominibus infligi possit

Sed hoc, ut insanae deae libuerit. Ego certe servorum etiani vilitati magnam partém imputanda duco, qui quidem nisi prius in aliqua civili familia

■

exuerint et excoluerint agrestium morum feritatem, plerumque cradeles , facinorosi et inhumani evadere consuevenint , mihique si candidiores non contige- runt, certe propter obscuí*itatem fortunae non potue- runt. Valeant (vadant V) igitur ii in maiam crucem ; ego exemptus tanto discrimini salvus , Christo duce,

Í105UM, HLS i. UIST. — SCRIPI. X. 2

18

Saarvarium evasi et belle habeo. Vale XVIII. De- cembris 1649. Sarvarii.

XL

Csáki Híhályoak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancins Michaeli Chiacchio S.

ateit. Jam ego snm in őrbe tno, nec multum absnm ab aedibus tuis , estque quod ubique in silvís sim, et in paludibns. Proinde et Rabonem poto quotidie, quem accolunt omnes tui , et fibro vescor, qua parte piscis est. Laudetur Christus, qui me incolumem, qiiam- quam per magnas servorum meorum insidias, quod a Gaspare Pesthino cognosce, ad institutum locum de- diixit

Excepit me Thomas Nadasdinus pro magnitu- dine sua supra oninem opinionem meam humanissime et liberalissime , et fovet sic, ut Statilii non memine- rim. Nec aliud exigas in praesentia. Spero jam orbita- tem meam parentem invenisse. Reliqua quae huc fa- ciunt, ad adventum regís ex Bohemia diflferuntur, quem kalendis Január iis affuturum fáma vulgatur propter comitia Posoniensia.

Sed navigationem meam vides jam in cursu esse et principia laeta demonstrari ; faxit Christus, ut suc- cedat, et perveniamus in aliquem portum, in quo sta- tum firmare possimus.

Audio tuos omnes recte valere , doque operám sedulo , ut Stephanum fratrem tuum etiam amplecti possim, et secum de te quam plurima et quam optima,

19

nt tecnm coUoqnar, qni míhí es et fuistí omnium ami- coram optimus.

Regináé soli solita observantía commendeg me, quia sola casus meos miserata est, sola fortnnae con- doluit Tü cante illi esto fidelís , gi Heremitae nolis displicere. Displíceas tamen, vei meo et exemplo et consilio, tóti mundo , nt a fide et ab integritate non recedas. Bonum nomen omnes divitias antecellit

Recens habemns, papám Paulum IIL obiisse, Solymannm caesarem Tnrcarnm a Persa ultima clade percnlsnm, nec pláne adhnc qnicquam constare de vita ipsins caesaris. Quae nova non snnt mnltis in- ^ata, et alterum certe vos melins , alteram nos, qnia de papa nnllnm est dubium. Vale XV IIII. Decembris 1549. Sarvarií.

2^

20

XII.

Testvérének, Jánosnak, Verancsícs Antal.

Antonins Wrancins Joanni fratri S.

dtc 19. Viderís mihi negligentissimus esse mandatorum meorum. Equidem nequeo jam tibi non succensere, nequam et imperite puer. Quamdiu est , quod jusse- rim, ut praeceptoris tui Laurentii , qui in Seroteri lo- cum est subrogatus , cognomentum ad me perseribe- res, ne dnm de illó mihi fit mentio, semper Quendam appellem ; de quo quantum erubescam, *) quum amiéi et qui de nobls bene merentur , aliter tractari debe- ant, neque quidem sic, ut videantur nobis esse ignoti. Quare efíice tandem, ut sciam quamprimum, quid ha- beat eognomenti , neque committas , ut hoc sub muto N. amplius mihi scribatur. Alioqui , quum Viennam rediero , vapulabis , et quidem usque ad ardorem , ut tenacius memineris. Vale. XVIIII. Decembris 1549. Sarvarii.

*) Kimaradt, a quantum , által feltételezett mondatrész.

21

xm.

AndroiiicDS Traiqoíllosiak Verancsics Antal.

Anioniiis Wranciiu TraDqaillo Andronico S.

Litterae tnae , qnas postremo Tragnríi dediatiiMo. jn. i«. proximis diebus XV. praeclaro et illustri viro TLo- mae Nadasdino redditae snnt me praeaente. QnibuB quidem qnantam faerit gavÍBUs, mirandnm est non mediocriter, propterea qnod te non valere solum non intellexerat, Bed vivere etiam nemo afferebat Annnm prope íntegrum memo rabat esse, qnod tnas non acce- perat, ideoque non jam de valetudine, sed de vitatna soUieitabatur. Hoc ego ad te scribo, qnia qunm jam tertinm mensem agam apud enm , ntorqne ejns patro- cinío non infelíciter, dies sane nobis abit nnllns , quo tui et honeste et amanter non meminerímns. Qnare etsi non eges a me , ut te edoceam , quantum ab hoc celebemmo viro , amicis nato, amaris, commendaris, complecterís , qnod quidem tnte diu jam et maximís et certissimis argumentis experiris atque cognoscis , tamen ut fungar partibus meis, tibi verő etiam in mi- nimis rebus probem mea officia: scito, te illi rem op- pido gratam facturum , si praestiteris , ut quam cre- berrime mittas ad eum epistolas tuas. Tribuit nempe tibi, ut summo viro , non plurímum solum , sed etiam peculiariter qpam plurimum. Et si cum quopiam mor- talium etiam conjnnctissimorum , tecum certe prae caeteris multis una esse peruisse face lopete posset.

88

XIV. Testvérének, Mihálynak, Verancsícs Antal.

Antonius Wrancios Micbaeli fratri S.

Ego verő tandem reliqui Utissenium, qnod bene^^w. j»«. lo. rtat Dens utrique nogtrnm, meqne ad Ferdinandum rem inclytum contuli. Praecipuo fautore utor cla- fthno viro Thoma Nadasdino, nec id infeliciter idem. Non desunt et aliornm optimatum patrocinia, Ihnjna potissimum in portu, nt in patemo sinn^ entins conquiescimns. Tu sis animo bono, et Bperes sthac meliora, Deo adjnvante. De his plura nnnc 1 scribo , quae alioqui quamqnam sint panca , sat len erunt pro mutataefortunaedegnstamento. Cura tam , ut recte valeas , et domnm sustentes , uti po- . Et si quid durius tibi incubnerit propter haec mea ipora , nt incumbit , (neqne enim nescio aut nolim dere) qnaeso , fer adhnc panxillnm forti animo di- ám hanc in rebns meis volnntatem, neqne fatomm omm necessitate constemerís, qnae brevi, favente nium liberatore Christo , videbis in me aequiora. rtor antem qnam maximé possnm, nt nnlla interim ^tatione abdncaris a te ipso , immo a ratione ipsai i, scio, te semper excelluisse, donec alind a me in- exeris. Jam enim viciniores erimns. Nec ipse ob- A snm mearum partiam et propositae pietatis. Vi- ) nempe , mihi crede, qnibns est yigilandum. Aspi- tantum votis atque indnstriae snffragetur, qni

24

cuncta gubernat et omnium miseretur. Parenti dic sa- lutem et cognatae. Reliquos ut vis. Vale. X. Januarii 1550. Sárvári ex Pannónia Superiore.

XV. Testvérének, xVíhálynak, Verancsics Antal.

Antonius Wrancins Michaeli fratri S.

jan.it. Praeterierat me> festinante tabellario , proximis litteris ad te de Francisco Butrisio , optimo inquam illó nostro Francisco , immerito ab avunculo suo pa- tria proturbato , et de pueris scribere. Quare scito, eum adhuc mecum esse , futurumque , dum voluerit ; quamquam etiam si volet, errare tamen eum non per- mittam. Habét in me talem fratrem , absit verbo ja- otantia, ut suum non desideret, nisi in quantum patria oaret, et tam calamitoso exilio maceratur. Tussi qua- dam admodum sicca vexatur , ita ut aliquando ma- (piopere verear, ne noctu suffocetur. Remediis et me- dicoram cura non illi desumus ; parum tamen adhuc profloitur. Ima pectoris frígore quodam prope scy- Üdco ei obriguere , et artériáé faucium, dum excreat, jJKJCttuipi potius tumoré, quam catarrhum eji- vx>w vidontur. Si plura de illó scire desidera«, ad eam cncüitHtem corporis redactus est, ne prorsus aruisse j:^,jk^ nt habitudinem, qua olim erat, in trireme Dio- x«^^ ^ ^> non agnosceres. Puto id ei accidisse ex

tristissimi sui casus et dolore injuriae, 4gM Mngoine perferre cogatur. Si ceusebis

26

convenire , minimeqTie frnstra főre perspicies , rogo te, mi ft'ater, conerís meo nomine ejus avnnculum in- dncere ad capessendam illiuB restitutionis voluntatem. Sít satis bienni exilio juvenilem errorem castigasBe, triennium quod snperest exantlandum , donet pietati, donet amicis, memineritque illius proverbii : Lupi- nnm Inpos non esse ; miscericordiamque magis homi- Bes qnam crndelitatem decere , ne de af&nitate quie- qnam dicam, qiia etiam ferae ntantiir, indulgentes suis. Id ex me pro amore, quo sum ín Franciscum, et pro ea consuetudine , quae tíbi quoque cnm eo vei a teneris semper constantissíma intercessit, ad te scri- bo, ad avnnculum ejus nuncio. Adnitere igitur, nt amico operám naves.

Pneri ambo recte valent Joannes jam epistolas seribit suo marté, loquitur germanicam linguam ita exaete, ut Yiennae proximis diebus usub sim eo in- terprete non jejuno. Quum dalmatice loquitur , miri- fice balbutit, et Styrum quemdam aut Carinthium po- tius quam Dalmatám diceres esse. Fit hoc, quod ejus schola uberius his nationibus frequentatur, quod non ignoras. Hieronymus hungarice tantum novit, nec id inepte ; sed miro aflfectu invidet fratris studiis , quod mihi plurimum piacet in puero. Parentes hoc filiorum profectu diligenter consoleris, meoque nomine eosdem salutes. Patri praesertim non desis, neque pecces. Senectutem ejus, fac, ut sic cures, ut vitám tuam. Dei praecepti memineris et tuum officium non praetereas. XVI. Januarii 1650. Sárvári. Ex Pannónia Superiore,

XVI. iMKi kopírónak (?) Venincsícs Antal.

vui.^*uiud Wrancius Danieli pictori.

x*> 'uo* et elegantes et doctos ct vére poe-

^ .V .V u*** S^'íniiimquc spirarc, et ipsas Musas

V ,. %4 ViK»lline 8U0 redolere , nemo est sane,

,^.v5« dobeatjiiemo est etiam, qui in ista

,^ .,4,\ :i^\^iUiu tuum non ita magni faciat et com-

x,íi,u* ^^ mpottterum ex eo maxima, pracclaris-

^*\v ^uiim iUgnissima sperare possit. Unde,

; "íií^x* ^Muw^u*fti^^"s et illustrissimus vir, domi-

iu*. ivv^ivi »w^^*w* '" Hungária stndiosorum et vir-

•uiv •;^v>í^í^*»*«»^*wi honiinum maecenas, qunm in te vei

, V IKO.HO vv^H^^x^*W Htfttim cognovisset, quid ingenii.

;U jKvtv^^Htt* Artiuiu, quid in totó genere valoris na-

* v^HUWí. w*^** inimerito sibi adjunxit, sperans,

. .Mi.* iii\iolo ct cruditione multa, tum ex

^ ^^vi«;*** hS^^*ío"^S V^^d in te videatur non me-

>wfc xirtufHuw claris convenire, exemplo

V ^^x^iK^Jk^uo Danielis etiam maximo, idque

..o^kA «^ ornanicnto non vulgari. Confide

1^ >■ >í%Wt*V*'«^

V til ^^H>pi8tí. Felicissima anra in eum ^^^ ^ .^1 tv ^ w qwo non dubites te fundamen-

I..H-. .^^it.K í«*o reperturum. ^^ t:H%,«» x>íÍ»K*nim carminis tui quod at-

Lomtf ^ *¥" uostrai** í^^tendimus, amiei-

27

nae tribuas, non mediteris calnmniam. Mnlta snnt, quae te excusant , sed solam celeritatem attigero , cui qüo- niam examinatío adhiberi non potest, raro qnid in ea perfectnm fierí Bolet. Quod etiam ante prandium, ma- turans hero obtemperandi stndio, dicis te erroresnon perspexisse, (jocemur , amabo) concedo. Nam et Mn- sae tnae assuetae in Helicone et ParnaBSO aquis me- lioribns , fortasse non admodum ad stomachum fdere illis Narabonis fluvii latíces. Verum quoniam nemo scit, qui aliquando nescivit , et seges nulla est sine malo loligine , quantumvÍB sit laetissima , donec ma- tnrescat, nihil ducas referendum, si quando ejusmodi lapsus incurrant tibi. lUud est improbandum, si cen- suram amicorum repudiarimus, et Apellis pictoris in- star non fecerimus , qui emendandas tabellas suas in publicum proponebat, audiebatque et vulgares pa- tienter, soli sutori indignatus , qui ultra crepidam sa- pere Yoluerat. Pluribus ad hanc rem non est opus. Nos ut optimum et maximum herum consequuti su- mus, ita unum simus , demusque omnem operám , ut eidem et studiis et ofificiis piacere possimus. Vale. XVIL Januarii 1560. Sárvári. Ex Pannónia Supe- riore.

28

xvn.

Petrínns Mihálynak Verancsics Aatal.

Antonius Wrancins Miohaelí Petrino S.

Pro Asconio Pediano mitto tibi Anti-Interim Jo- annis Calvini. Nec existimes , velim, hoc libello tan- tum putare me tibi esse satisfactum. PromisBum curo comparandum , quem ubi prímum in manu habuero, exsolyam me debito. Quod si quis alius intra hoc tempus occurrerit hiijusce epuli , quo te vesci et de- lectari intelligo , hunc quoque tuum főre polliceor. Et demum omnibus in rebus , in quibus amicitia mea uti Yoles, dabo operám , ut invenias me tibi esse amicis- simum.

Qnod de paroemia : ,Bovem ad ceroma' scire

Yoloisti , significare ait Erasmus , indocilem docere,

ad id muneris quempiam asciscere , ad quod obeun-

dnm minimé sit idoneus, ingenio repugnante. Nam

ceroma ungnentum quoddam erat olim apud veteres

d oleo et certis terrae generibus , quo athletae cer-

titari migebantur , putabantque eo unguento corpora

emum fortiora et firmiora reddi adversariis. Quod

aitem ad certamen attinet , quid ineptius aut pigrius

I? Ifi igitur mittit bovem ad ceroma, qui stipitem docet Huc pertinent : Opera et impensa

D^ Okim et jDperam perdidi. Et : Apud fímum va-

s]iargi&. Hab^ > rogaras , plura,

29

quod feci propter pennriam, qnae tíbi eet Chíliadnm Erasmi. Si quando alii simíIeB nodi tíbi inciderint, opera mea ntí non pigeat , libenter eornm explicatío- nem, qnornm optaverÍB, ad te vei occupatíssimns per- Bcribam. Bene vale. XX. Jannarii 1550. Sárvári ex Pannónia Snperiore.

xvni.

Dániel képírónak Verancsics Antal.

ÁDtonias WranciQs Danieli pictori S.

Qnod tamdin nihil litterarnm tnarum acceperim,i65o. ftbr. magnopere miror. Nam , qnnm abhinc discedebas, ita te crebro scripturum prior obtuleras , ut etiam demirer, quod ex eo tempore , mg nonobmeria litteris tnis. Multa mihi sane de ista tua tacitur- nitate in mentem veniunt , scis enim , qui amant, sollicitos esse solere , sed ea nnnc non commemoro. Fortasse tales intercessere causae quae te affatim excasabunt. Ego certe, et si sciam , te malo animo non tacuisse , meliore tamen facturum dieam , si vei in fine Comitíorum proloqueris, et scríbes aliquid, quum ad me , tum ad Georgium nostrum Pemessium de rebus comitiorum, aut quippiam ejusmodi, quo ab- sentíam suam absentes aequiore animo ferre consue- verunt. Interim verő , ne tu quoque hoc ipsum in me jore culpare possis , quod in te ipse desidero, (ambo enim aeque tacuimus), en jam ego occupo officium. Tu si provocatus , adhuc ages Harpocratem, consta-

30

bit aut amicitíam nostram alté radices non fixisse, ant te Musarum tuarnm adeo haustum esse commer- ciOy ut humana3 consuetudines non cures, quamquam adduci nequeo , ut id credam , praesertim , qnum ad altríces tuas, humanitatis et virtutnm deas, mentem conferam. Si itaque amas amicum et omni cnlpa va- ces, quaeso, hunc mihi exime scrupulum.

Ad clarissimnm herum nostrum libens scrípsis- sem aliquid somniorum Lucianice, quum Danielem habeat domi, ut ex his remissione aliqua publicis cu- rís, quibus nunc cum patribus in constituenda salute patriae distinetur, praebita , in athletarum morém re- fici et recreari posset. Verum quoniam nunc vita mea vigilia est, nihil omnino somnio, praeterquam quae interdiu cogito. Ea autem adeo nóta sünt ejus ampli- tudini, ut iu facetiarum et jocorum partém eadem ad illum scribere esset profecto absurdius, quam in sole lumen accendere. Tu igitur , candidissime Dániel, offeras claritudini ejus obsequia; et si prorsus tibi nuUum scribendi argumentum occurrerit, (quan- quam quis unquam vidit lusciniae cantus defnisse) hoc saltem expleas epistolam, quod herus noster belle habeat , quodque tu in ejus gratia quotidie confirma- ris. Faveo equidem tuis rationibus juxta ac rebus meis. Georgius Pemessius jubet te salvum esse. Ego verő etiam beatum fieri precor. Bene vale. Calendis Februaiii 1660. Sárvári ex Pannónia Superiore.

ai

Csáki Mihálynak Veranesics AdUI.

AntoDius WrancinB Michaeli Chiakío S.

De statu meo nihil est adhnc constitutum ; ubit^a fcbr. k erít, acies tu mnltis celerius. Nadasdini antem ani- mum erga me diu te sane atque optime cognovisse existimo , si jam binas meas accepisti. Quare is ita rem meam movendam promovendamque his comitiis instituit , ut qnicqnid de ea fieri debeat , non afflictae solnm fortunae meae , sed etiam existimationi atque decori meo consnlatur. Ejns itaque consilio me ad- hnc Sárvári contineo , et in horas nnncio prospecto, qui me Posonium aut Viennam jubeat. Discedentem ipsum Nadasdinum ad comitia adusque Capuanam arcem eram prosequntns. Inde ad Mihalium pagum, qnoniam haud longe aberat, profectus, XIIII. die Ja- nuarii pransus snm cum omnibns tnis et quidem in- columibus. Quid eotum per noctem somniaris aut co- gitaris interdiu, non facile divino, lautissimum tamen et laetissimum íUud prandium , faciendo salutis et fe- licitatis tuae memóriám ac precationes ad omne po* cnlum , merő etiam reddidimus madentissimum. Tum quanta voluptate affectus fuerim aspectu domus tuae, non dicam caetera, vix tamen continui me, quin limen ejns osculo salutarim, quod cogitabam te saepe alias parvulum perreptasse. Omnia enim mihi pulcherri- ma, suavissima et amoenissima videbantur esse con*

30

bit aut amicitíam nostram alté radices non fixisse, aut te Musarum tuanim adeo haustum esse commer- cio, üt humana^ consuetndines non cures, qnamquam adduci nequeo , ut id credam , praesertim , qnum ad altríces tuas , humanitatis et virtutum deas, mentem conferam. Si itaque amas amicum et omni cnlpa va- ces, quaeso, hunc mihi exime scrnpnlum.

Ad clarissimum herum nostrum libens scrípsis- sem aliquid somniorum Lucianice, qnum Danielem habeat domi, ut ex his remissione aliqua publicis cu- rís, quibus nunc cum patribus in constituenda salute patriae distinetur, praebita , in athletarum morém re- fici et recreari posset. Verum quoniam nunc vita mea vigília est , nihil omnino somnio , praeterquam quae interdiu cogito. Ea autem adeo nóta sünt ejus ampli- tudini, ut iu facetiarum et jocorum partém eadem ad illum scribere esset profecto absurdius, quam in sole lumen accendere. Tu igitur , candidissime Dániel, offeras claritudini ejus obsequia; et si prorsus tibi nullum scribendi argumentifm occurrerit, (quan- quam quis unquam vidit lusciniae cantus defuisse) hoc saltem expleas epistolam, quod herus noster belle habeat , quodque tu in ejus gratia quotidie confirma- ris. Faveo equidem tuis rationibus juxta ac rebus meis. Gcorgius Pemessius jubet te salvum esse. Ego verő etiam beatum fieri precor. Bene vale. Calendis Februam 1550. Sárvári ex Pannónia Superiore.

ai

Csáki Mihálynak Verancsics AdUI.

AntoDÍus WranciuB Michaeli Chiakio S.

De statu meo nihil est adhuc constitutum ; ubiwaa febr. r. erit, scies tu multis celerius. Nadasdini autem ani- mum erga me diu te sane atque optime cognovisse existimo , si jam binas meas accepisti. Quare is ita rem meam movendam promovendamque his comitiis instituit , ut quicquid de ea fieri debeat , non afflictae solam fortunae meae , sed etiam existimationi atque decori meo consulatur. Ejus itaque consilio me ad- huc Sárvári contineo , et in horas nuncio prospecto, qui me Posonium aut Yiennam jubeat. Discedentem ípsum Nadasdinum ad comitia adusque Capuanam arcem eram prosequutus. Inde ad Mihalium pagum, quoniam haud longe aberat, profectus, XIIIL die Ja- nuarii pransus sum cum omnibus tuis et quidem in- columibus. Quid eotum per noctem somniaris aut co- gitaris interdiu, non facile divino, lautisBimum tamen et laetissimum illud prandium , faciendo Balutis et fe- licitatis tuae memóriám ac precationes ad omne po- cnlum , merő etiam reddidimus madentissimum. Tum quanta voluptate affectus fuerim aspectu domus tuae, non dicam caetera, vix tamen continui me, quin limen ejuB osculo salutarim, quod cogitabam te saepe alias parvulum perreptasse. Omnia enim mihi pulcberri* ma, suavissima et amoenissima videbantur esse con^

- ''.'o fiirore deforinata. lu^c

^. •.ura íoroiit.

^ -ara et iicpos tertiiis niajrno

\\^'\ iiq)os (jiiartus salutaru-

■ iíiator. jiravissima et iiiodt'^-

:r aru in uteriim peiir cxcrevit,

..iciulam partiim eiiixiira. chmIo

jiii oiiiues tiios iiuiltis íjoniiiii-

Vas, iit te sospite Un (pKxpic.

'^ii!iiii« eiiim liic jam oiiiiu^s tui.

^ i'>os, setl a me iniilto loii^'ius,

.^ , ciuisuetudiiie atqiie coiivicíu

..;!i ([iiodaiiiinotlo diriini vidcainnr.

. ■: qiiaiido. (jiiacso, itcrum una.

rnaiii (liiaccliiinn uiihi alttM'uin

.xiiuaiii teiTariini. quas pcrap'avl.

,;uil)iisciiin vixi , iiivnii, rt si crt'-

i qiuuiue (loiiií) iiitcr "'(M'inauíís fVa-

liioptirc (li^M's Wrancinm. (iit sn-

^ otíMitioiTs) írravissiiiio. srvorissi-

. ••*ihi(|iK' scinprr ^ratissimo siii)rvci-

. :\\.\\\\ insaiiiro (liras , licclut. Kiciiiin

.■',»,i'itrr . (|ii<>li('s ad iiostraiii disiiri:-

• »\*^ooo, (juae iiiilii ita iiulirs íit j^-ra-

r", an iis(|Uam «ciam vivcrc nl)i to non

■■• i^aimvon) tnariiin rrit partiiiiii. ni, r^i

•s íuMcro. tuas dr< salt(*iií ad nir littr-

V .< i»f his nio snstiMiti'S iniaiiinibiis. no^t-

.■•^< Milliluis. Si coninindt.' potcris, iac nu'

.X .A^rtiiMvni. (|iiiio istic aji'untiir. praosortim

....^ •in IS in nio strni intrllini<: scio noni])o

H" inoínros adviM'sarins nicos. Idru jnva uw

o,4»»Mim iH»tos. Iluí iiisi? nnlij non dceni. (jnn

ni

33

quippe jam in vado sumus. Vale. VIII. Februarii 1650. Sárvári. Ex Pannónia Superiore.

XX.

Macarius Józsefnek Veranesies AntaL

Antonius Wrancins Josepho Macario S.

Charam tibi et pretiosam, ut seribis, esse meamts&o. ftbr • erga te benevolentiam, mirifice laetor, qnamquam rem mihi nec novam nec dubiam deelarasti. Coalnisse enim dudum animos nostros in unam voluntatem, ha- beo sane compertíssimum , teque boc idem firmissime sentire, minimé dubito. Quare non putes me adeo sabtili trntina considerare amicorum ofíicia, ut ad amnssim usque eoinim exactor esse contendam^ nec velim ejusmodi minutiora concedere, qnae etiam my- stis in sacromm operationibus saepenumero inter- venire solent. Accidnnt etenim haec (ut tute ais) ex intentiore cura aut studio rerum quarumpiam , quae Qobis interdum ita arduae seu graves oboriuntur, ut in se tota mente translata , reliquarum tantisper non meminerimus. Quod quidem ab amicitia discedere mi- nimé putandum duco. Alioqui nec sic amicis perpe- tuo vacare debemus , ut nibil agamus praeterea , ne- fasque et capitale esse arbitremur, si ex atrio in ve- stibulum commeando, iis non valedicamus , et reme- ando, felix faustumque mane et id genus non prece- mur. Vulgarium et simulatorum sünt leges istae. Nostra sane libertás latior est, et vacua debet esse

lf05UM. HÜRG. HIST. — SCRIPT. X. 3

34

ab liis Buspiciouibus. Exsolutuiu itaque facio te ab ista incuriae , quam metuis, soUicitudine ; nihil enim praetermisisti , quod hinc discedens, idque non ita longe , valedicendi commeatnm a me non acceperis. Scio , quam dnlce tunc et optatnm erat tibi hinc ex- imi, ubi.aegre morabare, et evolare ad libros tuos; omenque equidem laetns accipio , quod id cerimoniae omiseris , quia futuram brevi spero, ut nna iterum si- mus , fruamurque mutuo solita consuetudine. Interím autem, sat est abs te mihi, quod de me optime sentis, et dicas semper bene. Yale itaque iis dicamus, quo- tieB libet , qui nobis molestiam dabunt ; nos in osten- tatione et in fori imaginibus non haereamus illorom instar , qui aulicos et populares fucos persequuntur. Nostra amicitia animis possideatur, nec cerussam

curet

f

Si reete vales et successu potiris, quem optasti, vehementer tibi gratulor laetorque , mi Josephe , ut de rebus meis. Ad me quod attinet , nihil adhuc de statu meo quicquam possum ad te scribere. GonsUio heri nostri etiam nunc Sarvarum incolo, incolamqne, donec ipse rem meam commode et cum decore pro- moveat apud Principem , ubi comitiorum aestus con- sederit. Si quid interim növi ex Transsylvania per- ceperis , rogo, non graveris mecum communicare ; si quid etiam istic acciderit , fac itidem pro humanitate tua, ut ex te intelligam. Gratius profecto mihi nihil feceris , quam si et hoc of£cio tibi me devinxeris, ut aliis multifi, praesertim autem virtute tua singularí et oandore morum summo vendicasti. Yale. Vni. Fe- bruarii 1560. SanrarL £x Pannónia Supeiiore.

36

Verancsíes Antalnak Csáki Mihály.

Michael Chiaechias Antonio Wrancio S.

Videó veterem amícitiam nostxam , heu , nimisiss^^ ^^ras. refrixisse, qnod meus Wrancins aliis amicis suis, iis- qae novis etíam scribat de negotiorum suorum statu et fortnna y veteri autem Chiacchio , non tantum ami- co sed propemodum fratri neque nunciat, neque col- loqnia familiaria usu litterarnm communicat. Minim qnam cito nmtari queant ingenia humana, potissimum meliore spirante aura.

Ego tum pptero tni oblivisci, qnum extremo ro- go imponar. Tn verő, mi fráter, qnam cito memóriám mei abjecisti, etiam stupeo. Sed forte cnrae, anxie- tates y moestitiae et vicissitudinum humanarum per- plexitates mentem tuam remoratae sünt Atqni vera amicitía tum praecipue solidi amoris meminit, quum tristea casus huc atque illuc turbatum animum jar ctare consueverunt.

Ego profecto tui saepe recordor amantissime,

et fere defleo absentíam tuam , ex cujus praesentia

nunc praesertim uberes fructus decerperem , si mihi

adesset Age igitur, aaltem per litteras mecum inter-

dum confabulare et consolerís mea certamina pro

vetere nostra consuetudine. Quicquid enim de hia

scripseris , id mihi semper quam opportunissimum et ^

quam saluberrimum főre non difQd'as.

3*

88

juBtos libros describantur, novaque qiiadam induBtria videatur Roma sibi esse restituta.

His de rebus quiim et ipse tenerer studio ve- tuBtatum ejnamodi , essemqne Romanae magnitüdinis cuiD multis admirator : quoniam legeram apnd an- thoreB de Sabaríensi colonia, eamque etíam divi Mar- tini incunabulis celebrari audieram , non potui non temperare , quin id loci cognovÍBsem, praeBertim hac propinguitate hospitii Sarvaríni invitatus.

ConBeqiiutiis itaque quod optaveram , teqne co- mite perluBtratÍB nuper istis rninis , qnas inhabitas, jam Bane extremis et vix apparentíbns propter din- tiirnam tempornm injnriam; ubi qnum nihil nec me- mória nec víbu dígnum reperissem, quod longe secns orodideram, praeterquam IIII. títulos in marmoríbus, MepiilcliraleB HL, quartum honorárium, non potui t»quid(Mii quin indoluerím et exclamarim : Miseram i^rum liiinianarum conditionem, quod nihil in ea per- petuum, nihil íirmum, nihil, quod in suo statu, in suo tturo, íu Biia denique glória perduret! Miratus equi- dDm iftum tanti nominis urbem adeo ab illa vetere ooMUUutataui et abolitam esse , ut praeter haec pau- ouhi uiiUáíuit^nta et nomen ipsum, nihil jam habeat ji4aMi(«uA)H , quo Románam coloniam aliquando fuisse i'\ poMiftit. Verum haec alias doleamus. U tútk tituliH quoniam erant quaedam notae dif- tutelWotUH , ajcbasque , quoBdam in eis hae- ük Uao: AN. praesertim, ego quamquam ne me 4^é4mi Mtí» ftiturum putavi tantis , ut ita di- M^M^^MÚbua , aggreafiUB tamen sum earum in- uM^joit^ in te offieio, quam aut spe aut >4MU(hMÍtMiüí, quum nec mihi ipsi satisfe- potoramque sane hoc oblatum, non

89

qnaesitum argnmentnm vei ea sola ratíone praeter- mittere , qnod divinatione potins, quam omnino certa et omni ex parte perspecta ejusmodi notarnm cogni- tíone tractandum esse videretar. Qnippe qnod ad haec yetera opus erat Sphinge et, nt ajnnt, Delio quopiam natatore , qnum mihi ne Oedipns qnidem domi fove- retnr.

Vemm postqnam te ' id optare animadverti , vi- snm est idipenm ar^mentnm novae amicitiae nostrae gratia proseqiu et ad te mittere. Qnare qnicqnid id egt, et qnantnlnmcnnqne judicabis, tno certe nomine factnm est , tibiqne etiam jnre debetnr. Accipe igitnr, et si qnopiam loco scopnm rei non attigerimns, boni consnlas velim , meqne satis ad hanc rem attnUsse pntes , qnnm amico eam operám praestiterim , qnaA ei gratam főre cognoveram. Yale. XV. Febmarii 1650. Sárvári.

M

xxm.

Arsatios Vitálisnak Verancsics Antul.

Antonius Wrancius Vitali Arsatío S.

febr .24. Placuíssc tíbí meam interpretationem títnlornm Sabariensium ad Beicinm datam, gratissirnnm mihi esse scito, tametsi rem non tanti, quanti abs te fit, habendam pntem. Verám quum amicornm erga nos affectibuB mnlta concedi solent, et haec, nt sic dicam, landationum paradoxa benevolentiae excnsatione re- ^lli nequeunt : non aegre abs te accipio, qnaecunqne et sentire et loqni de nostris stndiis velis. Nos inte- rim ipsi de nobis longe minora cogitantes, qnani quae etiam in minimis vix locnm habent.

Propterea tamen non relinqnam libros, nec re- jiciam calamnm, volvamque et ipse dolinm, et utar his quae genius habét, ne frastra habere dicar. Ita- qne postquam tantopere delectaris et tu officiis meis cum amicis meis : ne qnadrimestrem jam mansionem hanc meam Sarvarinam mnto ac penitus ignavo otio me arbitreris agere, propediem ad te quoqiie dabo a- liqnid horarura mearnm et quidem descriptionem Narabonis, qui nnnc Rába genti appellatur, exLapincii et Rinquae et Guingiessii et Rebczae fliiviorum, ac laciis Pelsodis, nunc Fertew Hungaris generáli la- ouum vocabulo, Germanis verő Nansideris dictus, et quicquid interamniorum est in ipso Narabone, et quibus ftexionibus plus quam prope Meandricis circumfera- tnr, quaeque lóca eo irrigantur a fonté, qui est in No-

41

ricis montíbns, ad Janrinum usqne. Item, quem in mo- dum idem Narabon snb Hannis (glebaram id genus est latíomm, strirpium radicibus et tellure condensa- tarám, fluctnantíumqne in snperficie aqnaram) dila- psns, terram in Tygris atque Orontis morém illabi ere* ditur, indeqne subterraneo meatn in Pelsodim lacum inveetug, et ibi pro eapacitate sinus ejus, infasis ma- gnis aquis, mrsus adBe8arkanum^)pagnm,paulo supra arcem Capuanam ditionis Nadasdinae^ velut e speeu effervescit, redactusque ibidem mox in alveum, Jauri- num versus e septentrione in orientem cursum refle- ctit, ibique, mutató nomine vei potius duplicato,utpo- stea intelliges, Danubio copulatur.

Haec omnia a veteribus praetermissa nostri eti- am neglexere, tanquam ea parvi momenti forent quae vetustiores non attigissent. Sed falluntur multi vei in hujus ipsius fluminis eonditione, de quo non imme- rito poterant et Strabo et Plinius magnifice meminis^ se, quemodmodum de Oronte et de aliis multis me* minerunt, qui in mediis cursibus terram illapsi, denuo in alveos suos regrediuntur.

At eerte dignum puto, et Narabonem cum bis a- liis, quos supramemoravi, et quibus potissimum a se- ptentrione acceptis augetur aluitque cum Giungiessio Sarvarum, qui lumen accipiant, idque, nescio, quo tempore facilius quam hoc, quo sub jure et dominio est Thomae Nadasdini, viri clari ac illustraudae et propagandáé patriae intenti. Ne forte ut regni for- tuna nunc vacillare et periclitari videatur, brevi in horribiliorem barbariem incidat, quam Gothorum et Vandalorum tempestate.

Injeci tibi hanc exspectationem non jactantiae

*) Bő-Sárkány.

42

aut ostentationig causa, sed ut opem tnam atqne in- dustriam afferas meo conatui, mihiqne adsis TheseiiB, qui terrae hnjus plagam prae multís habes perspectis- öimam. Vale- XXIV, Februarii 1550. Sárvári.

XXIV-

Verancsícs xéniáinak Andronícns Tranqníiins.

fbr.s5. Reverende domine et amice honorandisgime, gal- ve. Ex tűig et illngtriggimi domini et patroni mei, do- mini Nadagdini litterig intellexi, te apud igtum virum magnanimnm inpraegentiarum agere, illiqne praecipne ob tnam virtntem acceptnm egge ; qnae gané reg de- lectavit me plurimnm, quod forte oblata egt klli occa- gio exercendae gnae golitae liberalitatig in hominem conjunctione gtndiorum mihi perqnam chamm. Nam qnam amang hujngmodi hominnm git, quanta cnra pro- vehat bona gtndia, nemo egt, ad quem fáma nominig ejug pervenit, qni negciat. Etgi ego non gnm tantae dementiae, ut me inter doctog connumerem, tamen negcio qua opinione vei litterarum vei meae virtutig, gemper pogteaquam in notitiam ejug perveni, gic com- plexug egt, tot me beneficiig vei abgentem ornavit, ut gi vei paulum egge gratug velim, illiug viri principig tam amantig tamque benefici galutem anteponam meae. Idque tibi pro nogtra amicitia congulo, qui nunc pri- mum ingreggug eg in ipgiug amicitiam, ut eam congtan- ter omnibug rationibug tueare.

Litterag tuag extemplo ut accepi, curavi redden- dag fratri tuo, a quo exgpectabarig hac aegtate gnm-

48

mo com desiderío. Si alii8 in rebus putabis me tíbí gratificarí posse, ngnifices velim : non faliam, nt 8pe- ro, tnam de me exBpeetatíonem. Bene vale. Tragnríi 25. Febrnarii 1550. Tni düectíssimns Tranqnillns.

XXV.

Verancsíes Antalnak Csáki Mikaly

Michael Ciacchins Antonio Wrancio S.

Non dnbito, qnin permnlta ad yos de me peri65o. mart. s. amicoB eommqne litteraB non perinde plausibilia íne- rínt perlata, qnae facile tibi amico meo singnlari do- lorem et soUicitndinem conciliare potnernnt. Ego ta- men Baivns snm, neqne adhnc concidí. Non inficior, eomplnribns arietibus et artificns faisBe oppngnatam humilitatem meam, adeoque bínÍB jam comitiis vebe- mentíbns stndiis de nobÍ8 tractatnm est, nt etiam cui- ^ vi8 maximo viro negotinm resistendi ex8titi88et. Sed tamen adhnc vivimns. Nam qnnm innocentiam meam et ip8e agnoverim, et eam pnblice totnm concilinm animadverterit, ita ereptnB 8um neqnÍ8simi hominÍB technis, cnjn8 tn qnoqne exnlas a nobis intemperii8, nt ne pilnm qnidem in ea contentione amÍ8erim. Qnod nberin8 referet tibi Con8tantinn8, qni ha8 meas meo nomine perferet litteras.

Incredibile antem est, qnoties tni snm recorda- tus, qni hic propemodnm iisdem malis, qnibns nnnc ego, ob fidem erga Principem eras obnoxins. Vére nnnc viverem, mi et fráter et domine, si te coUegam

44

in tanto certamine bene exercitatum, et jam non im- peritnm, niecnm haberem. Magig laetarer de mea vi- ctoría, si in tanta palaestra essem adjutus tanti amici beneficiis. Nec desperarem in casibus consimilibus dexteritate et prudentia tna gloriosins emergere.

Haec scríbOf ut pernoscas, nondnm exstin- ctum esse Daemona, qiii insidietur virtntibus, et op- prímere bonos atque innocentiam nitatur.

Tu verő, mi fráter, redditus es in seribendo se- gnior, et amoris etiam fortasse mutui obliviscentior, qnod nnicas adme postdiscessumhinctuumlitterulas non transmiseris. Cnperem equidem quum de tua in- columitate tum de statu tno aliqnid intelligere, et illud scire, nbi nam sit mens Wrancins, qnid agat, et num- qnid ei ac rebns ejus a rege Ferdinando consuli possit

Hic tibi profecto princeps nostra clarissima nunc quoqne favet, et dolet tnae sortis taiitam mntationem factam, sed restaurare hoc tempore non potest. Non dubito, quin prospiciet Deus. Vale et valetudinem cura. Thordae ex Transsylvania II. Mártii 1650.

46

XXVI.

Révay Ferencznek Veranisics Antal.

Antonins Wrancias FraneicM^o Beray S.

Contigit, me proximis diebus audivisse, quod**^® »*^5- exstarent apud te reliqniaeHistoriarumHungaricalium Antonii Bonfinis, qnarta scilicet et qninta decas, quas videndi tantnm me incesBÍt desiderinm, ut non potue- rím me contínere, qnin eas commodato a te postula- rem. Quodsi forte fortnna videbor impudenter fecís- se, illnd exístimes, quaeso, me hac libertate fiduciam potins, quae in te mihi est, declarare, quam quod qnicqnam commiserim, qnod reprehendi posse putem. Tacitae antem cnidam accnsationi hac excusatione oc- cnrro, quae in me fortasse intendi facile posset, quod magnitudine tanti viri tam familiariter uti velim, non ígnorans res ejusmodi adeo thesauri cujuspiam loco haberí solere, ut penitissime abdantur, facileque illa- rum copia non cuivis solum amico, verum ne amicis- simo quidem praebeatur. Si itaque tantum mihi est in te favoris et gratiae, quantum esse eonfidam : rogo te quam maximé possum, commodes mihi ipsius Bon- finis reliquias vei tamdiu duntaxat, donec eaedem po- terunt perlegi, praesertim autóm si IV. decadem ha- beas, qua Matthiae clarissimi regis immo Achillisnostri fortissimi gesta complexus est.

PoUiceor, me bona fide eas ipsas reliquias ser- vaturum incolumes, redditurumque ita ad diem, ut

46

gpatium diei intercedere non committam. Quantum verő per me fieri poterit, enítar omní conatu, ut íd tuae erga me benevolentíae diligenter et cumulate promerear. V. Mártii 1650. Vieunae Pannóniáé.

xxvn.

Testvérének, Mihálynak, Verancsics Antal.

Antonius Wrancius Michaeli fratri S.

mar. 12. Omues vos domi ex sententia valere, quod ex litteris tnis intellexi, quas attulit Vincentius Pisanus concivÍ8 noster, mirifice laetor. Nos quoque qui hic sumus, adversi nihil habemus. Solus Joaunes puer febribuB tertiania torretur et excutitur, sed, ut spero, non adibit periculum.

Afflictiones tuae, de quibus accuratius seribis, aeque mihi in oculis semper sünt atque in animo, , nee magis, per Deum, mea, quam tua infelicitate per- moveor; quod te, nisi iniquus censor esse velis, et seire et eredére non dubito. His fatis, fráter, susee- pti sumus, nescioque omnino, in quemnam coelitum gygantes aecenderimus ; quamquam ea sum fide, quod ille, eujus id de nobis visum est voluntati, non inimi- eis magis quam dilectis terrena commoda eonsuevit adimere, quique etiam suo tempore, ubi elementius post correptionem in suos vultum reflexerit, eumula- tms et ablata reponet, et quae reddiderit, effioiet no- tiora. '^

His ego te non tam imbuere documentis, quibus es longe me fortasse loeupletior, quam monitia qui- busdam ad ea agnoseenda revoeare saepe jam eon- tendí, sed neequaquam oibiiía. ^deo adversis rebus

47

Buccubuistí, animuiDque ista in tempestate dejecisti, quam nec diu, auspice Ghrifito, spero dnraturam, nec tu, mortalium omnium aut civium tuonim dumtaxat solna experirÍB. Et potea, mea quidem sententia, ube- rius maltis consolari, quod tíbi ad reliqna incommo- da apea quoque omnes meUores non sínt accisae, habeasqne qni tui, nt sui coram non indiligenter ne- qne segniter gerat

Tnrpe igitur tibi est, quod nec ab alienis exem- plis, qnonun tíbi quotídiani casns vei in patria, nt de alio őrbe nihil dicam, ingens copia porrigítur, nec a yirtnte propria, qnam a puero sollicite colnisti, nec a sapientínm hominnm praeceptis, quibns es in8tructí8- simna, petis in istíB difficnltatibns consolatícnem.

Qni praeterea me ipsum in tanÜB fortnnae cer- taminibns, per exteraa nationes non sine periculis di- scursantem, ádenntem ^^otídiana incommoda, et sae- pennmero etíam servientem servitutem minimé liberó atqne ingenuo dignam, studio resurgendi, deberes hi- lari fortígsimoqne animo ad constantiam confirmare, lamentía prope muliebribus perturbas et frangis. Quod, licet perpetuo feceris, nihili certo citius autrevocabis fortunam meam, aut me efficies rerum tuarum magis Bollicitum atqne studíosum ; quippe qui (ita me ele- mentissimus et pientísBÍmus DeuB e libro viventíum non excludat,) neque studioBior neque amantior esse poBBum, quam Bum. Novere hoc non pauci mortalium, novit alÜBBimuB et immortaliB omnium páter DeuB, eumque testem facio, míhíque jacturam omnium re- rum mearum tam coelestínm quam terrenarum ab eo- dem imprecor, bí tíbi mentíor.

Crede itaque jam et conquieBce, in eumque re- jice tuum cogitatum, in quo omnia, per quem omnia

48

et a qno omnia. In me verő vei apud me qnicqnid est, id tuum est, et érit in tna facnltate semper.

Qnod de adventa tno ad me desideras, quum li- bébit, liberóm érit Tua praesentia et consnetudine nihil mihi nec juenndins nec optatins érit ; tantam- modo sic domnm, sic agros, sic nxorem juvenculam, sic parentem senem dimittas, ne qua ex parte, qnum redieris, offendaris aUcunde.

De statu et snccessu meo noli esse soUicitus ; evademns, favente Dominó, qno aspiramus. Sed liic princeps lente festinat, in quo mihi videtur pmdentis- sime facere.

Tu itidem, qunm venies, pmdenter iter eligas, ne pericliteris. Scito enim, saltns omnes Croatiae et Carinthiae a martoloszis obsideri. Ideo videris, per Flamonam ne, an per Forum Julii venturus es. Vale. XII. Martü 1550. Viennae.

49

XXVIII. ABdronícns TranquillosBak Verancsícs Aotal,

Aotoniiis Wraneiiifl Tranquino AndroniGO S.

Salvnm te et incolumem esse, quod ex IitterÍ8iS6o«tttrt. it. tais intellexi, qnas accepi V. die Április,*) magnope- re gavisns sum. Nadasdinus noster abest hoc tempó- re ab aula publici cnjusdam negotii partim, partim privata causa. Qui alioqni, si affuisset, occasionem hanc ad tuas rescribendi nulla ratione praetermisis- set. Nam quum te mirifico quodam amore prosequa- tor, eodem quidem certe et tuas légit animo litteras, et ad te dat suas, ultroque tui quam saepissime re- cordatur ; quumque iuterdum serius tuae ad eum per- femntur litterae, consíderato forsan aetatis tuae sta- tu, mox te obiisse existimat ; quod fit in nobis, ut col- ligo, amoris vehementioris causa, quippe quum, quod magig ac magis timemus amicissimis nostris vulnus, id frequentius in ejusmodi casibus menti nostrae ob- versatur. Facies itaque rem pergratam clarissimo vi- ro, tuique imprimis amantissimo, si semper ad eum, quum dabitur, scribes.

Ego jam sum apud Principem ; spes, ut in pri- mordiis, non exigua fit ab amicis et fautoribus regu-

*) Iráshiba : ,Martii' helyett ; mert martíus 12-éD nem lehetett ai április 5-én vett levélre felelni.

ÜOVIIII. HVVO. mST. ^ 80RIFT. X. 4

• Ti?". r^TSL TmLul r^mi '•'^ir í^íiniiiL

-•:i- im "-^TlUCto IZia JüQ JíJö«l 3Ia«fr "í"!*]

^ síuTATA. -r --7: ♦*mr -:siil .ró-'^tiintüi .c r3«rmié*a.

:7rJíi^ '.-X^mt^ aBrr* *AS^ IkSih ItíUSBOOSSZm TTTtl Jic*' '^.•F-

.nnmirr imitcaiL ?vi -r -crzi "srir-^ stii^rí: Zim?*

.*'**'!» ,'^í:«>rH£ -^ "33JiisÍA^"T5- UjjCT' "^r-rr^S" KrrVTsfig

Ff^^ dnrlnm enteKsec V-m*! vt lih* r^imíiu agnt

fovií flrjctTfan s iWffimmr mxr^ n.ia*^ najiínte. «f{per-

^t ^|ii>u'. iitríqae éaimm exddersiat. TX*!ha::& sojit etiu frti'ílliim prorlitJL

'Pii intcrím, o wcma fortcnate. exemptns íam hn- jMHtiMMli iM^rtiirbatíoDibiuafqn^tragoediis. qBaeso. vi- liio itirnmlmH, tranqnflleqne. 1Vanr|UÍlle. frnaris et iiihaIn rt luiriipíis, pjacariofiibiisoiie tiiis: neoilesDal-

51

mitíam pro totó mnndo, Tragarium pro űrbe quamvis felici88iina. Misemm me, qnod 8ero intellexi patriae raavitatem et quietem. Me isti nobilitati Trag^nae, rogo« commendes diligenter et quidem de meliore nó- ta. T1108 autem fratres nepotesque, ut nostros saluta- bb. Vale. XII. Mártii 1560. Viennae.

Verancsics Antalnak €saki Híhaly.

Micbael Ciaccbins Antonio Wrancío S.

Miror qnod remm, qnae istic agantur, quid sci-iM.mir. is licet de statu et negotüs tuis confectum 8it, quid de papata certi statuitur, quísve bunc ipsum obtínuerit, deque id genus aliis, pectusculum tot fluctibus cura- mm et sollicitudinum obrutum exeitans, refocillans- que, ad me veterem amicum tuum, quin potius servi- torem, nibil scribas. Ego tui numquam non recordor, diesque et noctes profecto mihi obversaris. Mei verő memória apud te, beu, jam prídem videtur esse oblit-

»

terata, et restinctus amor, qui quantus semper fuerit, nullis argumentis potest comprobarí. Majorom eerte ego ex tuis litteris consolationem caperem, quam ut credis, si sponte tanto solatio Ciacchium non orbares.

Sepone ergo anxietates tuas, quibus scio te etiam non carere, ac suflFurare nonnihil otii, et confabulare cum amico saltem per litteras, quando coram non licet.

Ut autem nonnihil calamitatum nostrarum attin- gam, nunc experior aulicarum theoricarum festi Vag praxes. Teneo, quae agebantur et tentabantur in ne-

4*

62

ltt>tii» tui* oonventu Vasarheliensi, et alibi. Cojisi- ttűlÍH) iiiHUO atrociora nunc, mi fráter, ipse videó inno- coíiUho meae praetendi et jam duobus comitiis. Tuta tuttien aoiupcr fűit probitas, et Deum habuit patronum. Ble quoque ita illaesum eripuit, ut ne fimbriam quidem vostímontorum meorum ignis tetigerit, adeo ut ipse iniratus sit Sylla hic noster saevissimus, qui ejus- módi motuiim et fluctuum seminarium fűit. Mecum ÍKÍtiir, mi et domine et fráter, consilio divino gratias ayitOt meoque exemplo discas praecipue Deo fidere.

llaoc scripsi, ut si forte locutulei, garrulique si- \mtv\ quidpiam de me sparserint apud vos, aut tristia vooiforati siut, scias futiliter mentitos. Nam ego ex •cntontia valeo, neque quicquam, quod nolui, mihiac- cidit, Kogina priuceps nostra cum illustrissimo filio tuo rooto valct.

Adluic lúc Thordae sünt, quod propter exunda- liouom liuniiins Aranias, Albam hactenus redire ne- qutvcrunt quaie ubi subsidet, confestim eo se con-

Quo loco, quave existimatione sit fráter meus 8t«^plmuu« njmd clarissimum virum Nadasdinum, ro- \p> to» fac ut ex te cognoscam. Tui autem hic crebra moutío ttt ct dolent universi absentiam tuam rerum- quo tUHfum tam subitam mutationem, sed omnium, qwrt^ tibi contigerunt, causam in tua ipsius consilia trauntVrunt. Vale. XVIII. Mártii 1550. Thordae ex TmnMylvania.

53

Csáki Mihálynak Verancsícs Antal.

Anioniiig Wraneias Michaeli Chiaccbío 8.

Binas tnas hiisdem fere de rebuB intra triduum, ism. ^. u quod successit idibns majis,*) accepi litteraB, easque sane nimis sero. Quapropter mira indignatione exe- cratus Büm tabellariorum incoriam ac tarditatem, ve- reorque idem meÍB qnoque accidisse. quas te deBÍde- rare scribis, quum jam a meo a te digreBír u senas fer- me de multis rebuB diligentissime dederam. 0 per- ditiasimnm genus hominum, o servitia non ferenda, dignÍBBirnique mortalinm omnium, qni mule pereant, postqnam bíc dormitant in amicorum negotÜB.

Vernm, nae tu vir magnus es et Hercules, qui Antaeum prope nobis confecÍBti. Gaudeo cquidem, te- cumque laetum paeana, atque lo, lo, Triumpbe ! sin- ^lari laetitia decanto, quod evaserÍB eam, quam Bcri- bÍB, publici furorÍB tcmpestatem , vei, ut veriuB dicam, fariae istius vestrae ardentiBBÍmas in te faces inno- centia atque modestia tua restinxeris.

Proculdubio virtuti, integritati, aequitatique o- mnia improba, iniqua ac vitiosa cedunt, tutelaque o- ptimorum principum fortisBimum Bolet|eB8e munimen- tum contra perditorum hominum insolentiam. Sed quum et príncepB ista integerrima servi Bui Buccubuit dominationi, longeque paretabjectiuB, quam ClaudiuB

*) úgy látszik) iráshiba ,aprilibu8' helyett.

66

ea magis laetarere, si me haberes in tais caatrís. Fó- rét, fateor, id qnidem sic, et libenter tecnm nbivis gentinm períciitarer, modo ne cnm monstris et imma- nibns brutis pngnaremns. Yerum necqnicqnam cnpís, qno te Heremita spoliavit ; alioqni te qnoqne ibidem esse vellem, nbi mecnm esses, nbi pace et secnritate frnereris, cum homine rem baberes, et mitioribns ca- sibns exercereris.

De statu rerum meamm pnto cognovisti jam lit- teris snperioribns, quae acta snnt hactenus. Qunm érit, et qnicquid érit, non sinam te din ignorare.

Papatnm Joannes Maria cardinalis, modici ge- neris bomo a Monté cognominatns obtinnit, mira for^ tnna, sed potissimnm favore Alexandri Famesii cardi- nalis, qni collatis in enm snis fere,XXV. snfiragiis, dpm Galli cum Hispanis in sortiendo pertinacins con- tendnnt, negantqne Itali, hoc orbis terrarnm fastiginm in Transalpinos conferendnm, primns papám accla- mavit, et pro more, nt Romae dicitnr, adoravit, qnnm alioqni Montis mentio nnlla moveretnr inter fratres. Primis diebns assnmptionis ejns optimi papaenomen tnlit, verentnr tamen mnlti, ne panlo post feli- citate remm et potentia mntatns, in antecessomm ve- stigiis consistat. Eo sibi plurimnm laudis vendica* vit, quod concilinm principio omninm actionnm nltro edixerit, ejnsque potestatem in Carolo imperatore posnerit, de loco nuUum discrimen factnms, etiam si illnd in Belgio, Bruxellae haberi v :^lit

Qnod in fine adjecisti: magnnm ístic esse mei desiderinm, et casnum meomm fortnnaeqne mntatio- nis tam adversae meis consiliis ascribi causam, — papae, cur non exsiliam ? cnr amantissimomm mei be nevolentiam non agnoscam? cnr non credam tibi?

•

Ego Yero et exailio, et agnosco, et credo sane pliis qnam mnltnm, Bed si et tn credas. Annos V. post He- remitam officiosisfiime in Transsylvania discursando exegi BtippliceB, nec potnerunt isti Thrasones exple- re tam ingens desíderinm, cum niei tantam, tamqne dmtnmam, ultroneamque copiam habnerint? Hen qnam tímendnm, ne sit hoc fucns, charissime Chiac- chi, et Megaricum commentnm, nonnnlliqne, qni hoc dcBiderii comminiscuntnr, morionem me Heremitae fieri volnissent. At interim isti ipsi sínt, quibus tnr- pissime jugnm imposuit et servitnti assuefecit.

De Kendino nostro quid referam ? hen dolenter ' dico, qnid, inqnam, referam, caeteris praetermissis ? qni se scit tam integmm ntrisqne praestare parti bns, qniqne aliqnando nostrae cohortis miles erat. Nonne vidisti, qnanta dexterítate solitndinem meam deciina- bat, qnnm ipse andirem vitnperationem multomm commorantinm in circuitn, factus omnibns nt vas per- ditnm et timor notis meis ? Nonne qni videbant me, fugiebant a me, et oblivioni dabar tanqnam mortnns a corde ?

Sed sic hnmana transignntnr. Et rara qnidem in mnndo est integritás, rara pietas, rarissima vera amicitia, eaqne potissimnm, quae ntilitate non dnca* tar. Sic enim et Naso ait :

Rara qnidem est virtns, qnam non fortnna gn- bemat,

Qnaeque manet stabili, qnnm fagit illa, pede.

Vemm emditi, moderati, et rationis homines be- ne compositae, debent, nt sapientes volnnt, et in pro- speris iidem esse, et in adversis fortes ac generosi.

Qnid jam ntriqne nostmm facinndnm sit, nen- tmm credo ignorare. Et qnamqnamegojaminharena

68

gladiatoria non sum, nt tu es, aeque tamen mihi qui- dem est ac tibi necessaria fortitudo cum pudore, ciim inopia, cumque nova servitute depugnanti. Tibi o- mnia faciliora sünt, eoque etiam securiora, licet dimi- cas cum Phalaridé, quod res est domi integra et pro- tegaris fortuna Principis.

Fráter tnus Stephanus tuiqne omnes quomodo sese habeant, nescio. Nunquam ením Stephanus ad me seribit. Nadasdinus amat tuos, te verő magni fá- éit. Stephanus autem, quod mihi ignoscas, videtur esse nimis paganus. Raro est apud eum aulici ofilcii gratia, quod in illo plurímum ego improbo, tu verő corrigas. Vale. XXIIII. Április MDL. Viennae.

Veranesíes Antalnak Csáki Mihály.

Michael Chiacchius Antooio Wrancio S.

ipr.ts. Per Andreám Pesthienium mense Martio dedi ad te unam epistolam, et aliquanto ante aliam per Bervnm quemdam Volfangi Bomemyzzae, quas si bona fide perlatas accepisti, facile cognovisti, quae nos fata urgeant, quibus anxietatibus et difficultatibus distrahamur atque distringaamur. Et spero non esse opus litteris, si vei cum iis, qui comitiis Colosvarinis interfuerunt, contulisti, vei nostrorum hominum mó- res, praesertim verő hujus Nostri, penes quem sum- ma rerum existere censetur, intimius perspexisti. Quid plora ? Crede, mi fráter, tot me perplexitates in hoc stata meo impetiverunt, et de loco deturbare conten-

M

derant, nt ipsi mihi saepennmero fderít miraculi vice . Nosti hümilitatem meam, nosti móres humi repentes. Nosti item hominis hujus potentiam, tenes ambitionem et habendi aifectiim immensnin. Et tamen in contem- ptissima mea personiila volnit Deus vincere, et impe- tui fiuitnoso modiiiD facere. Nec tnlit fluctns iMrit transire finea nos.

De hi0 ex animo überina colloquerer, ai coratti tecmn constitni liceret. Sed videó fatalem bostem, qiii tíbi qnoqne nunqnam bene volnit, qnod Transsyl- vania tota novit et pars Hnngariae non exigna, mi- hi imminere, et prorsna idconsolationisereptnmesse.

Regina inter tot aemmnas, qnibna distinetnr, tn- am tamen sortem magnopere commiseratnr et dolet casnm. Id singnlari conaolationi dncit, qnod ipsa nnl- lins nnqnam mali ant ainiatrae fortnnae tnae matéri- ám anmminiatravit

Brevi cnrabo negotio üli tno ex voto respondere. Sed nnnc ob incomparabilea anxietatea, qnibns cir- cnmvallor, tam cito nequeo. Ignosce igitnr, et felicis- aime vale. Secnnda feria ante Sophiae 1660. Albaa GKnlae. Ex Transsylvania.

< ^

«•■

: >2f- «• "i*TT T^^sf'^^ It" .^ i- n^fOJBÜDC "^S ftií

xTi''"Tm 4^"'-'^^ Tr"i»f<:nr^ i?i»f "«: cmutít^niBV

?»r: * :; v :.* :.''tt--r 4.:.: i...!:: ír stk- njciris C^ o» vr M?r I : ;í • i.r:: i'.'vi ^-sinr .t i-in?*r»mt «ffid^

SrT-.'.r.rrr.T i.:r.-.T.T:'Z';x: iL:«i:rirL: r-liririf. -renesse ^^A^i^r:: •.:.>:r::Tr.fr.rjL ;7:7.rr :: :v:íSTir:Zi ci&rfiB a

írj^iUu: i*::trst^ sji<:rie U::df ít yr.-^ ::« a>s:d;:e exo-

cetar.r. ^uo wobis forte^. ;»!5 r: sevr.r.dun ^ :t e;usin- ^firoti c. uoeJautur. oonoessique ab eadem defentian* tur ei folioiter promoveannir. Seqne enim uIlo alio m^^ore arjruuiento Deum nobid reconcilianim esse deb^mus ooguosoere* quam qnom eoa principes ob- Qiieuiu^. qiii sünt optimi. fortissimi. catholici et for

^[iiiiati&ftinií ; iratum verő quum — vei teste E^aia- jpnlieres, pueros, imbecilleB, infortnnatos ettales, qni- IbBA cum virtute nihil, nihil cum divina mente com-

«

nunionis intereedit.

Itaque conBideranti mihi, jucundisBime Hasen-

j^gi, multarum reipublicae nominis chrístiani par-

tnm hinc excidia atque inclinationem, íllinc amplis-

nmoram caesaram nostrorum institutíonem, relig^o-

- Bem, vitám, ma^itudinem, potentiam, fortunam, do-

tes, inqnam, quas rari antecessores eornm ab ipso

^ Carolo Maguo una omnes complexi sünt : dudum equi-

dem videor mihi in eam opinionem venisse, hos pro-

ciddabio nobis divina providentia datos esse, qui, si

sanis sensibus perspicere velímus, et damna et inju-

^ ri&g suonim ulciscantur, collapsiimque genus huma-

^ num in abominationes et vitia, ad verum cultum eri-

j gant et ad honestatem morum reduéant. Ac vereor

I etiam plnrímum, ne res christiana diutissime inposte-

mm gravioribus bellorum difficultatibus affligatnr, si

eormn duetu eorumque temporibns non reparabitur.

Optimorum enim príneipum temporibns et institnun-

tttr regna et reparantur, quemadmodum contigit etiam

fiomano imperio, qnod non quidem sub Domitiano

aut ejus similibus, sed sub Trajano, cognomento et

reipsa, Optimo et moderatissimo principe assurrexit

feliciter et movit lacertos fortiter.

Haec nuper, aliaque id genus plura dum expen- do meeum, subito incensus quodam fervore, nescio- que an pláne poetico (diu enim tum Musas tum A pol- linem ipsum intermisimus,) erupi, atque ea in hos conjeci versiculos, *) in quos Oppolitanus incidens, juvenis sane non exigui genii ad condendum carmen,

*) ▲ verteset nines • leyél meUett

64

stravit. Quis ením in vili et imbecilli hoste glóriám invenit. Verum consulerem tíbi, si me audires, ut sae- pilis in harenam cum isto gladiátoré non descende- res. Scis, quam clandestínis nltionibus delectetnr, qiiamque multos coeco verbere, ut Hungaris est in proverbio, pulsare soleat. Sed haec tu videris, in qno prndontia et consilium non desideratnr, qnique probe hominem nosti. £go certe si tecum esse possem, ae- que tecum periclitarí non refugerem, tueremurque for- tasse commodius, quod et tu sentis fortunae nostrae oonditionem, communibus consilíis, quaecumque illa eniiet, quae in nostrum statum incidisset Sed post- quam id extorsit tibi, immo et mihi Heremita, litteris ialtem multis disjunctíonem nostram solemur.

Angores ítaque, quibus et in extremis litteris tuii oircumvallarís, hoc solo evitabis, si arte artem dt^Iudes, nec aperto Marté cum tam versuto et poten- te lioste orebro congredieris. Limiti autem et lateri iHtlun optimae principis insistendo, Deo te assidue com- meudabli, ac illum precabere, ut fluctus istius maris Ytmtrl vei oa sola causa fines suos transire patiatur, qui) Pharaonem tuum vei etiam nostrum tandem jam aliquaiulo deglutiret Eo enim nisi coelesti ictu libera- bliuiul, ft'Utitra omnes arcus vestros intendetis.

Uo|tlnu(s quod aeinimnas et sortem meam mise- ratur, haboo iiigentes gratias. Nulli certi malo, nulli MluUlorlori fortunae meae matériám illa suppeditavit. Altorius vtm nentimus, cujus causa utinam non et \\m intoHx ad oxtremum absorbeatur, ultimaque ade- at ctiam ista provincia, filiusque Joannis in Turcae manus incidat, vosque omnes in ^ervitutem abigamini. F^us majestati me etiam atque etiam commendes velim.

66

Ex Itália scribitur : nóvum jam pontíficem Jnli- um III in impnberes conferre cardinalatus, fratríbos ducatns venari et coemere, nepotes verő in principum familias conjugiis asserere. De eoncilio fáma felici- tcr procedit Tria in caeaarem fertur pontifex re- jecisse : nt cnret quo et catholici et Intherani serio ad eoncfllnm conveniant; nt reperíat modnm et ratio- nem, qna ntríqne loqnentnr et de qnibus articulis tractari debebit ; tum demum : ut quae ibidem com- mnni conaensn patres decreverínt, sint tóti reipubli- cae christianae ráta, ejnsque anthorítate sic firmentnr, ut 8ine nlla inposternm controversia constantissime observentnr.

Scribitur etíam, quod in his Augnstanis comitiis agetur potissimum de imperii succesBione, et de i- psiuB concilii loco, ratione et tempore ; bisque confe- cti8 caeMT Carolua, dimisso filio Philippo in ducatum Hediolaneniem, transmittet in Hispanias, quod ei me- dici consnlunt, si vivere et valere velit. Maximilianus revertetur ad snscipiendum Hungáriáé diadema. De Hungária verő ab hostibus vindicanda et ín pristinam formám aaaerenda raruB est sermo.

Mibi reverendissimus dominus Nicolaus Olabus, vir claruB et antistes, animoque in me maximo, archi- díaconatum in eccleaia sna contulit, cujus possessione per procuratorem accepta, ipse quoque petam Augu- stan. Ta jam illi negotio. quod te rogaram, respon* deas velim, cujus moram si lon^us proferes, majoré me damno afficies. Vale. XVI. Maji MDL. Viennae.

Mosnf . Hinio. msT — ?ciur. x.

66

XXXIV.

Nádasdy Tamásnak Veraiicsics Antal.

Antonius Wrancias Thomae Nadasdino S.

).máj.so Forense novnm est et vnlgare, Orozlanum, per- fractae temerítatis saevitiaeque ínauditae juvenem cum iiigenti milite Agríam venire oppugnatum. la est Mehmeti íllíus, Iiungarici nominís perversoris, olim Belgradensis passaefilius, et CoUoeieüsis Hatlivanen- sisque ditíonis sangziaccbus, nuncque etiani Agría adjecta est, missaque dona a caesare, framea, arcus, sagitta et tiara tarcica, quam tűiben tum vocant, et mandátum acriter, ut nisi eodem illó ferro velit cade- re, Agríam primo qnoque tempore obsideat et in su- am potestatem redigat.

Numerant cum eo XV. sangziacchos et LXX. M. bominum ; quae copiae ubi et unde tam repente tamque sensim et clam nobis, in bis finibus contra- ctae sint, nescitur, nisi si de coelo cecidissent, pro- ptereaque id omnino adhuc ambigitur, certosque au- thores non habemus. Quamquam ajunt etiam, ita eos paratos jam et propinguos esse, ut Agrianinostridu- dum expaverínt, miserintque bis de rebus nuncium ad antistitem suum in aularo, qui nuncius, hesterno ve- sperí, mutató in hac űrbe equo, magna celerítate iter est prosequutus.

Huic rei quanta est fides adhibenda, non satis scio dicere , (solemus enim de Turcis omnia minus

67

eredére, quod cum iis pognare non vellemus ;) si ta- men ad perfidiam gentis respiciemuB, quae nulla fide nullisque pactionibuB tenerí consuevit, ea sane ipse Bum opinione, quod inducias procul dubio violabuut, atque ita ingruent aut in Transsylvaniám aut ^n regis Dostri ditíonem, ut vére de co^elo eos cecidisse co- ^OBcemus. Livigilant enim ipsi rebus suis et inten- dunt Buccessibufl. Nos dum alia domi curamus et Bociorum regna ambimus, hostes foris nostris auge- mns, eosdemque minusparati rebus bellicis, tanquam ad Eurotam oscitabundi, desidentes exspectamuas.

Omnino mature hortandus esset princeps, nunc praesertim in hoc imperiali conventu Augustae cele- brando, ut Hungáriáé curam et cogitationem capes- Beret, quae jam quum, quod palám est, ad summám rerum lineam devenerit, verendum est, ne paulo post, ubi Turcae perfecerint, quod conceperunt, sero nos clypeum induemus, nempe jam accepto vulnere, ulti- maque demum et patriae et spei sollicitudine exua- mar. Bene vale. XX. Maji MDL. Viennae.

5*

es

XXXV.

Balthos Bonífaeznuk Veranesics Antal.

AntoDÍus Wrancins Bonifacio Baltho buo salntem.

ÍW.8. Nudius quartus quum dies festus celebraretur aacratissimi Christi corporís, videram in tua domo, praeteriens, ingeiitem Víennensium numerum matro- narum, quae eam pompám spectatum venerant, ne- scioque, mediuB íidius, ipsaene magis spectatae sínt, an ipsa pompa, adeo coelestes potius quam Viennen- 868 omnibns esse videbantur.

Porro tanto splendore erant circnmfusae, pro- pter tum formae, tum aetatis ornamentorumqne prae- stantiam, ut ea pompa nihil aeque et inspiciebatur et mirabatur. Ego verő quicquid in coelis, quicqnid in terris lucis existit, in tuam domnm descendisse existi- mabam. Nam oculi singularnm soles esse apparebant. Qnid plura ? Beatnm et felieem mnlti dicebant esse Bonifacium. Hoc ipse de felicissimo domus tnae mo- mentő carmen feci et ad te misi, quod benevolentiae nostrae gratia habeas gratum, velim. Vale. VIII. Ju- nii 1660. Viennae. ♦.)

^) A yorsezet nincs a lev^l meUett

69

XXXVL

Selli(?) Eleknek Veranesícs Antal.

Ántonias Wrancias Alezio Sellio S.

Míra finnt hoc nostro saeculo ; utqne alia, quae imo. jaa. is. his diebns diversis in Iocíb contigerunt, praeteream, nnnm certe recensebo vei propter virí memóriám, qni in oblivione esse non debet, mnltarum enim natíonum et móres novit et nrbes vidít.

Petros Babay, cognomento Eys, homo ingenii et indnstriae non contemnendae, Joanni verő regi jam inde a coronatione ejns snmma fide atqne constantia charissimns, intimaque familiaritate adjunctas, supe- riore Martio, qunm a nobis rediisset in Transsylva- niám, — adhaeret enim Joannis filio — correptus quadam aegritndine, eadem illi in insaniam desierat, adeo nt et familiae et Príncipi et amicis et omnibus denique obviis conviciaretur, et si quid ad manus ba- béré posset, verbera etiam incutiebat, neclapidumja- ctn abstinebat, qnapropter ligatus domi tenebatur, summa vigilique tum servorum tum uxoris cura cu- stoditus.

Mirum erat omnibus, unde vir et prudens et con- Bilii non exigui, modestiam professus, tam cito tam- que misere insaniret. Multa in eum consumpta sünt remedia, tandemque, horumne auxilio, an divina gra- tía, quod inculpatissimae vitae semper habitus est, an

70

etiam suapte naturae beneficio adjutus, utpote in re accidentali et alias semel jam in eo cognita, quum moldavica captivitate teneretur, non facile af&rmatur : tamen jam convalescit et mentis compotem fieri affé- runt. Sic enim seribit ad me Cbiacchius meus: „Pe- trus Babay compater mens eoepit ineolumitati pristi- nae restitui. Non adeo, ut prius, delirat, nec oceurren- tibus conviciatur. Aequiore etiam in familiam animo est, planeque jam de eo bene spero."

Ago ingentes gratias Deo Optimo Maximo, qnod non prívabor tanto amico, qnodque illum tanta infe- licitate noluerít consopire, suos verő sempitemo moe- rore afficere atque trístitia. Nisi forte et ipse velit ei similis esse, qni in insania felicitatem repntans, di- xerit: Pol, me occidistis, amici, non servastis. Atqni non credo tam alté illnm insanisse, ut prorsus oblitus fuerit, quod sapere dulce est, calamitosum rideri coe- teris- Vale, XVIII. Junii 1650. Viennae.

71

XXXVIL

Haseiiberg Jánosnak Veranesíes Antal.

Antonius Wranoins Joanni HMenbergio S.

Annus mihi qnidem videtur eidisse, quod te noniMo i»- ^ yiderim, duo sane jam esse, qnod nihil ad te seripse- rím. Nec me minns hoc, qoam torquet illud. In utro- que enim est, quod reprehendi potest. Sed, ut ex al- tero propter justam moram, eamque nondum longam, adhue omnino nihil in me culpae pervenit, ita in par- te altéra plurimum etiam críminís adiisse me non in- ficior, quippe cui quotidiana publicorum tabellaríorum facultas non deerat, ac debebam equidem nova etiam quadam ratione mittendarum ad tantum amicnm litte- rarum oceasionem mihi comparare et propemodum parere, ne officium meum toties oratione tibi oblatum ac deditum, re minus probaretur. Nihil enim et ine- ptius committerem, quam si in nudis tantum verbis amicitias coUocarem, et inhumanius, si benevolentiam tuam a sola virtute tua ultro erga me excitatam et profectam, jamque magnó et certissimo argumento- demonstratam non solum agnoscere sed etiam perpe- tuo tenoré colendara, amandam, conservandamque mi- hi noUem proponere. Verum est quidem, quo me huic culpae eximam. nec praeteríbo excusationem, ne o- mnino incuría videar id of&cii praetermisisse.

Etenim fai quidem certe satis soUicitus de lit-

72

teris eáate interdiim dandis, scd quum per meam in hac űrbe novitatem, omnium ejus morum, institutio- num, negociationumque ratíones perspícere et pervide- re tam repente nequiverim, factum est, ut de facultate etiam cursorum publicorum serius fuerim edoctus. Sic itaque de meo erga te oflRcio judices, sic de aiii- mo tibi persuadeas velim Ac si exciisationem meam accipis, veniam quoque securius postulo, oroque ut hac vice neglecti officii culpam mihi, quae tua facilitas est atque humanitás, condones, imposterum diligen- tiam meam hac in parte non desideraturus.

Tu si et valetudine prospera et optato rerum tuarum cursu frueris, magnopere laetor cupioque id ex tuis litteris cognoseere. Ego enim rccte valeo, quamquam in magna sollicitudine ob amicorum me- orum, tui praesertim absentiam. Sed spero ad sum- mum intra XII. diem me quoque ad Augustanum iter főre paratum. Nec enim aliud moratnr me, quam ex- trema manus cujusdam familiáris negotii, adviaticum pertinentis, quod vei unis litteris, quas in horas ex- specto, conficietur. Igitur non est tibi dubitandum, quin adhuc me tuae litterae sint hic consequuturae, modo vei extremam occupationum tuarum horulam mihi dare non recuses.

Nova si quaeris, Viennae, providentia optimi, pii felicis principis quieta sünt omnia ; de finium e- . tiam tumultibus mitiora, quam quum discedebatis hinc, afferuntur. Ex Transsylvania id habetur. Oratores, quos Heremita ad Turcam miserat, redierunt ; iis au- diendis publicus Thordae conventus decretus est, et , laetane an tristía retulerint, is qui haec mihi refere- bat, ignorabat. Barbarus tamen imperavit Heremitae CCCCC. equos Transsylvanos, Petrovio CC, misit-

73

qne pro hÍ8 ütriqne pecuniam, ne gratis eos petiisse videretor. Quantum haec res habeat fuci, nescío an potens perpendere, quod ejus factionís ignoras con- dítíonem. Novo certe vectigali, nisi me fallit opinío, stemit Tyrannus viam, et jugum sensim pergit iis in- jicere, quos in plagas pellicit O egregium venatorem, o fallacem Hereraitac et Petrovii in Turca fiduciam. Nc- quit, nequit, mihi eredé, turcica perfidia eum iis, quibus imminet, ullis vei aequitatis vei honestatis terminis consístere. Hactenus Valacchorum erat hoc tributi ge- nus, de quorum equitiís meminit Strabo VII. libro; jam et Transsylvanorum érit. Verum eos quantum putas animi habituros, ut vei quadrantem pro his equís acci- piant? alioqui mox íngratitudinis arguerentur, ne quid pejus divinem, tamquam parum a Turca accepissent: firui scilicet, ejus beneficio, libertate et patria. Növi equidem ego latronum praxes et insolentiam, vereor- que insigniter, mi Hasenberge, ne ad tributum soli- tum, quod quotannis pendunt Solymano a Valpensi, Soklosiensi, Quinqueecclesiensi et Strigoniensi ex- eidio, appendant jam et equorum pensíonem, paullo- que post ubi huic quoque oneri clitellam eorum suf- ficere viderint, cogantur demum et impuberum suorum decumas dare. Sed vivunt augusti, vivunt optími et fortissimi caesares nostri, vivantque, obsecro, et va- leant, idque jam tandem injuriarum, vibrato in őrien- tem gladio, non ferant. Si quae alia occurrerint litte- ris digna, officiosissime ad te, dum hic ero, perscri- bam. Tu verő mei memineris et felicissime valeas. 20. Junii 1550. Viennae.

74

XXXVII r.

Verancsícs Antalnak Nádasdy Tamás.

Thomas Nadásdinas Antonio Wrancio S.

jún. 27- Ternas a te accepi litteras, de quibus gratias ago et ad eas breviter respondeo. Laetor et regiam majestatem Lyncio, et caesarem invictissimum Colo- nia salvos Augustam properare. Deus fortnnet omina et itinera et acta majeBtatum earum.

Jam pridem intellexeram, comitia indicta esse Thordae, et quídem sic, iit omnesarmaticonvenirent, ac metarentnr castra ad Aureum Flumen. In quem finem nescio.

Cur Borori scribam, non est. Nam si quid de ma- rito Buo cognoverit, sine etiam admonitione faciet me certiorem.

lUud ex iirbe Roma, qnod ridendum esse dice- bas, non potni eqnidem non ridere, rídeoqne etiam nnm. Verum fruantur suis volnptatibüs, modo ne bel- la serant.

De equis petitis a Turca recte jndicas. Nam et dum donant eqnos, et donantur eqnis, utramqne ín Chrístíanorum perniciem cedit. Coraes''') sanus ne sit an aegrotiis, vivus an mortuus, nihil refert. Nam ipse nihil aliud ciirat, qiiam ut gratificetur suis Rascianis et aurum congerat. Valeat ut meretur. £go eum plus

(♦PetrovicBot ^rti.

75

quam Hrastanam odi, et forte jam incipiam de eo pa- lám loqui nt de albo graeco amicus ille nosten Chy- acchium nostrum salotes meo nomine. Vale. XXVII. Jmiü 1560.

XXXIX.

Nidasdy TtinásBik Verancsies Antal.

AntoDÍns Wrancias Thoipae Nadai^dino S.

Litteras tuas ad Cancellarium et ad me heri ac-*««- ^^ » cepi vesperi. Hodie statim lucis initio curavi alteras Ángostam perferendas. alterís, saepius eas perlegen- do,%ilde L oblecurt., pr.»ertL ,aod ri.eri, il- Ind muntare(?)

Növi hoc habeo. Hesterno die rediit ex Turcia orator regis nostri cum amica, ut ajunt, expeditione. Ex eo quidam andierunt, vim parari apud Tnrcas in TranBsylvanos propter Heremítae et Petrovii intem* perieB. Quantum hoc veri habeat, nondum comperí, 8ed sciscitabor diligentíuB, donec verum intelligam ; quamquam quid ea de re dubitari oporteat, de qua vei inde ab initio nullám unquam habuimus securita- tem. Id tamen si omnino verum est, timendum érit, ne deficiat iugeuium Heremitae, et in seriis nesciat Bese verBari ProteuB. Facile enim cuívíb esset volen- ti Turcae palpum obtrudere, dum ille interim alÜB con- nivet, ut alioB praeripiat

PetroviuB Banus nunquam fűit, nec vivenB vivus eat, optimeque illud in eum quadrat: Autdudomobia

76

set, áQt natufi non fuisset. Merito ítaqne et palám lo- quendum est de candíce, nocentissimí an^is domi- cilio ; odioqne haberi meretur, non quo UrustanuB so- Inm, sed quo Agrigentinus ille Phalaris. Nihil eüim qunm sit homine frigidins, quis crederet, tam calide neqniterque perniciosnm esse in rem praesertím pu- blicam non privátam, in alienam non suam, in mnlto- rum denique bonomm non unius avari et Bervorum suorum servi. Quapropter valeat, ut scribis.

Ad Chyacchinm tnam salntationem ascripsi, quem - admodum volueras. Bene vale. 28. Junii 1550. Viennae.

XL.

Oláh Miklósnak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancius Nicolao Olaho praesnli sno S.

> jai. >. Beneficium qnoddam non exile, ut referunt, va- cavit per hosce dies Strígonii, cujus causa dudum qui- dam istuc jam profecti sünt, quod ego seriuB quidem intellexi, quam res mea postulabat. Quamquam igi- tur satis verecunde agam pro me ipso in hoc benefi- cio consequendo, quum adhuc nulla merita me in fa- ctione veBtra commendent : non desunt tamen causae, quibuB id audere non expavescam. Clementia inpri- mis, bonitas munificentiBsimi principis tui, deindesin- gulare judicium quo polles in hominibuB cognoscen- diB. Non dubitauB igitur, certum te jam et persua- Bum esBe de integritate mea, qua in iatius optimi prin- cipig servitio reliquum id aetatitf meae sum exactoniB,

77

te praesul amplissime, majorem in modum peto, ne dedignerís, si licebit, víderisque e dignitate eque re mea íatnrnm, mei apnd serenissimum regem meminis- se. Nihil Yolens interea tanto dominó, tamqne pio parenti meo, de me jam non mediocriter in episco- patn 8U0 merito vei oneris vei molestiarum impone- re. Cnjus qnidem erga me animnm tanti facio et fa- ctnms snm per omnem vitám, qnanti qnidvis benefi- ciomm, qnod in homines quam dignissimoB conferri p08sit. Omnia enim optima et felicissima mihi ac- cesBÍsse perspeu, nbi me in grémium benevolentiae tnae vidi pervenisse. Sed ex me qnid vicissim velim polliceri ant debeam ? eqnidem praeter fidem atque obseqnia nihil invenio magnitudini tnae convenien-

tiUB.

Haec tamen ita jam data, dedita atque addicta tibi sünt, ut nisi morte mea divelli a tuo limine mini- mé queant Quicquid igitur tua opera tuaque com- mendatione accedet mihi fortunarum, id tuum cense- bo semper, nempe in tuum hominem coUatum. Vale. 2 Julii 1550. Viennae.

78

XLI.

Hasenberg János, nz ansztríaí fókerezegck tanítójának

Verancsics Antal.

Antonias Wrancius Joanni Hasenbergio arcbiducam Austriae

praeceptori S.

M). jQi 8. Qnoníam saepennmero solent mihí verba deease in re propria, equidem facílins aliena, qnam mea cnro propter verecundiam, quae me deterret a temeritate, et ínpndentia, qunm et amicia uostris vei in mediis perículis deesse non debemus, et ín propriis rebus plernmque philautia nobis opponi potest Si igitur in praesentí nieo privato negotio in quo patrocinium tunm requiro, brevior ero et minns apparátus, oro te, ne ideo contemnendnm dncas, sed agnita mea in te fidncia, ita rem promovendam aggrediare, nt verbo- rnm et praefationis phaleras non expendas. Sacerdo- tium quoddam non exile, ne dignitatis nltimae vaca- vit, mihi ut refertur, Strigonii, pro quo obtinendo dudum quidam iatac jam avolarunt. £go, qui adhuc in eo sum, ut prius in obsequia optimi príncípis per- yeniam, quam beneficia petam, nondum vei tenuibus Bubnixus meritis, vereor sane, ne id sero cognoverim alteriusque vulturis, juxta M Martialem, hoc érit ca- daver. Utcunque tamen sero, nolui praetermittere, quin et ad te, et ad praesulem meum erga me propen- sissimum litteras darem ín mei commendatíonem. Ad praesulem quidem, ut ad parentem et vírum emínen- tem, ad te, ut ad amicum optimum, et qui me nulla

79

re alia, quam humaDÍtate tua propria, et divino qno- dam instinctn ductus tum amare, tnm complecti prior inceperis. Da igitur operám, ut, cum eodem praesule meo re communicata , consequar hoc sacerdotium, possimqne minőre molestía aerís regíi eidem regi noatro clarisaimo, ubi ipse praeceperít, inservire. Qnod bí miniis merebor praeveniri ejns mrniificentía et gratia, SQcciirrat tantae majestati, Denm etiam, cnjus princi- pes in terris vicariam potestatem geruiit, príorem do* na sna in hnmannm genus contnlisse, nihil qne nos vei cogitare posse, qno et Deo ipsi, etprincipibns no- stris satís pro acceptís nnqnam gratiíicari possimus. Non dnbitet igitnr invictissímus rex Wrancium suble- vare, et snis partibns admovere. Forsan sicut postre- mnm ab adversa factione cnrsa fatorum recepit, ita non inntíliorem mnltis, qni hactenus in huné modnm fortnnam mntaverunt, experietur. Et si aliis de rebns cnneta modestius debeam polliceri, illud certe auda- cter etiam edico, omnem me operám daturnm ne ejus majestati impndenter nnqnam molcstus sim, sed id to- tum in illius assiduis et praesentibus servitiis impen- dam, quicqnid ejnsmodi beneficiorum in meam tenuita- tem contnlerit, gratiam ejnsdem majestatis et clemen- tiam pro illó amplissimo et in seros nepotes usqne transmittendo opnm foenore habitnnis. Pliiribus amo- rem erga me tuum non sollicitabo. Scio amas me, qnodque tnm anctum, tum omatum velis. Et quum id saepe jam ultro magnis in locis tentaris, nunc certe a me monitns et rogatns deesse mihi minimé debes. Sed qnid dixi, debes? An accepisti aliquid, et aliéno teneris? Nequaquam, Hasenberge mi jucnndissime, sed amicitiae nostrae mntuae qnum jure, tum truc bns ntor. Vale. Julii 1550. Viennae.

80

XLII.

Hasenberg Jánosnak Verancsís Antal.

Antonins Wrancias Joanni Hasenbergio sao 8.

Nocte proxima quum mira nimbi oujosdam vis urbem hanc horribilí tonitrunm et corruaeationnm terroré affecisset, sola tnrris campanarum divi Ste- pbani ter de coelo tacta est, nec eam tribus tantum in locis afflixit, sed in pluribus, dnm eam intra et ex- tra violentius fulmeu percurrit adeo,utad eas fractu- ras reparandas dicant magna pecunia opus esse. Nu- merám ejus exprimere non audeo, quum fracturae ipsae videautur esse non perinde grandes, communis tamen omnium vox est, de tribus millibus Rbenensium nummum, ad idque opus peragendam annum requiri.

Caeterum quum aliis nostris de rebus nihil est, quod scribam, scribam extema, ne ullum tempus prae- termittam, quo aliquid litterarum mearum accipias. Afferunt, Polonos concessisse tandem regi suo uxo- rem, cujus causa totum illud reguum bactenus túrba* batur. Ea tamen conditione, ut de ea coronanda, de- que liberis, si quos ex illa suscepturus esset, ad re- gnandum eligendis prorsus omnem spem et cogitatio- nem abjiceret Dura amanti et praesertim príneipi a subditis conditio. Yerum sic bonus juvenis evictus pro- cerum suorum pertinacia et libertate, omnino suc- cubuit, et in concordiam cum iis rediit, quam bono, quamque aequo animo, forsan melius perspiciemus

81

cnbiiit, et in concordiam cuni iis rediit, qiiam bono qaamqiie aequo animo, forsan melius peropiciemüs, ubi panlo post evalnerit. Sed ne humanís rebus nn- qnam desit Ervnnis alíqiia, odía nobilitatís a filio Tcrsa Sünt in matrem. Insimulant hanc, multa olim düm imbecillitate maríti fracti jam senectntís iucom- módis regnnm moderatur, severius licentiuBqne, qnam pro muliebri sorté conveniebat, praedia et posses- siones privatorum nsnrpasse. Nunc qnique sua repo- scimt, hisqne de rebns eodem comitiorum loci jndicia agitant, regina ipsa non plus a comitiis quam uno milliari distante. A Turca etiam non sünt quieti. Sn- perioribus mensibns non exigua Tnrcanim, Tartaro- mm et Valacchomm manns fines eorum ex ea parte Poloniae, qna eas nationes attingnnt, per Podoliam, transito flnmine Borysthene invaserant. Pretvicius ho- mo slesita, belli gnams, et in hostiles incnrsns prom- ptissimns, qni ea lóca praesidio tnetnr, cognito ho- stinm adventn, et jam de insidiis quoque in vicinia dispositis factus certior, dimisso in arcé, cni praeest, Oehyakovo nuncupata, parvo milite, enm reliquo ipse qnoqne in insidias e regioné hostinm perexit, facta prins laté apud hostes fáma de sua aliorsum profe- ctione, simulque mandat arcis praesidio, ut ubi hostes impetum in arcem fecerint, edant ingentem omni ex parte tubarum, tympanorum et bombardarum fremi- tum, quamque maximé possint, persuadeant hostibus ea specie, milite arcem non esse vacuam. Advenien- te itaque designato eruptionis tempore, erumpunt ex insidiis barbari, summaque vi atque alacritate impe- tum in arcem faciunt. Pretvicius accepto signo oppu- gnationis, quod suis praeceperat, prodit etiam ipse, bifariamque divisis copiis, accurrit impiger, et in ho-

MOIÍUII* HUSO. HIST. — SCRIPT. JL 6

82

stium terga, qui longe majoré numero erant, quam ipae, irrumpit Insperata invasione tantum fertur ter- ruisse Barbaros, iit ne vultibus quidem ad imminen- tcB PolonoB conversis, extemplo 8e se in fugám effu- derint. Pretvicius eos ad Boryathenem usque conti- nuata victoria insequutus, qui jam ob veris vicinita- tem imbecilliore glacie tenebatur, in tantum casum ad- egit, ut qui cis amnem substiterant, ruina glaeierum in aquia oppressi sünt. Minimo numero fuerunt su- perstites. His de rebus missi sünt oratores ad Polo- num, qui Turcae nomine Pretvicium cum eommilito- nibus suis ad necem exposcant, quod si minus libu- érit, CC. M. florenorum exigunt propter foedus viola- tum. Fuere quidam, qui dedendum hosti Pretvicium censerunt, ne saepius id controversiarum cum Tur- cis habere cogerentur, viaque hinc patefieret justo bello cum hoste tam potenti atque invicto. lis pene totus conventus infensus fűit. Major pars et forsan etiam melior nec Pretvicium strenuum bellatorem de- dendum nec tantam pecuniam hosti dandam contende- runt, judicantes, virtutem et honestatem turpitudini esse anteponendam. Haec igitur sententia ab omnibus demum approbata est etiam si bellum érit cum Turca Buscipiendum, Pretviciusque in publica Comitiorum celebritate mirifice laudatus est et in praetura con- firmatus, quod hostium insultus tam saepe retundat, nec gentis Polonae dignitatem existimationemque páti- tur impune vexari. RaruB enim est annus, quo et bis et ter Tartaros Tauricae Chersonesi, quos nunc Prae- copenses appellamus, in Polonorum fines excurren- tea non aliqua clade afficiat, ob idque indignissime ferunt tam fortém et animosum virum tamdiu super- esse, et praeesse finibus illis. Deus boné, quid aum-

88

mi et potentíssimi principes in Tiircam non pos- sent, bí prívati qüidam in quibusdam locis possint et praestant Sed fortasse aliud aguut, ut certe agunt. Ife tibi ünice commendo, tibique precor omnia opti- nuL Yale. YII. Jolii 1550. Yiennae.

XLIII.

€$áki HíhályDak Verancsics Antal.

AntoDius Wrancins Michaeli Chiacchio S.

Qnod inprimis gratum tibi főre existimavi, hoc »«•*> •^ primo loco Bcribo. Lis tuorun), de qua saepiuA jam ad me dediati litteraa. cnpiens ejus cnrsum intelligeret qnnm fratrem, ad qnem potiBsimum id officii pertine- ret, habeas in Bcríbendo negligentiBBimum . di^ XXVIIII. Julii per Cíimpositionem finem eBt coöBe- qunta. Praedia et posBeBsíones cuin coIohíb XV. ói^- rum spatioa compositione ínt^er parteB ez iiW|Uv <líví' dentur. Proventiis pereeptí híude^xw ci>u*>ífcW »^ poBseBsoribuB. Impensae verő ab uírk^w^ ítw^Ai** ^l* mnaque tum illata tum accepta remiuMi iiw**iA' í^*^^ tantum hominia interempti ex communi »«%IWf^«*^ >** tium collatione persolvetiir. Interfuere c<ym|Ki'W<HW(i.. quae coram Thoma Nadasdino comite comítatSB »^ Btriferrei facta est, Franciscus Bathíanun, A»4mi» Ciorom, Andreas Tarnocius Praepo»ítu» Oupn^mft^. Ambrosius Beicius, Valentinus Feoldvaríea^iB. A^ toniuB Wrancius, et plerique alii bujtt* nobiies viri. Respirabis itaque jam ab ha^ *

I

84

norum sollicitudine, nisi alia mox succedat, qnae itidem molestiae sít allatura. Praedia enim ad Moriczhelium pertinentia, qnae Ciaccliios dnmtaxat et Bizeredios propinqnoB tuos conceriiere intelligo, restant tuis in juB vocanda, nihil tamen a^redientur te inconsulto, et puto reliqnomm bonorum recuperationem főre mnl- to facilíorem, priorum et majonim pálma obtenta. Fa- milia tna tota est incolumis, et fratri tno Stephano nata est filiola cui Annae nomen indidit. Secnre igi- tur jam avarus potes esse, qni nunquam fneris, etiam si habitus es. Hactenns enim duae tantnm neptes do- tem a te postulabant, accessit nuuc et tertia, ob cu- jus nativitatem pnto te etiam priorum molestiam sen- snrum. Sed quid haec tuae industriae? Stephannm ttium jam non ut hortator, ut monitor, sed ut impul- Bor, snmmo interdum etiam stomacho adigo, ad te nt saepius scribat. Non induco tamen, surdior enim est dalmatico littore ac parum profecto tui similis. Ex- cusat negligentiam suam parochorum et litteratorum hominum inopia, quum dicat, nimis se inter agrestes et rudes habitare. Quo fit, ut nequeam non illum parvi facere, et deferre apud te, ut reformes hominem ad ingenii tui formám.

Rex applicuit Augustam IIII. die Julii, Caesar VIII. cui fráter ad tertium ab űrbe lapidem processit obviam cum sex millibus equitum, et peditum tribus, pulcherríme et ditissime apparatis. Fuere cum Cae- saré ex principibus Philippus ejus fiiius, et Joannes Fridericus dux Saxoniae captivus, reliqui per inter- valla succedebant. Augustani primum omnium coacti a Caesaré restituerunt omnia templa, arás sacraque in pristinum morém, quem ex Martini Lutheri doctri- na immutaverant. De annonae in ea űrbe caritate

86

Bt optasti. Omnes fere litteras quas adinedas, legen- dás illi porrigo, plurímumqiie delectatur voluntate taa erga se, quam ex liis ipsis lítterís tuis intelligit, cer* tnsque esse debes, quod officia tua non aversatur, cn- jug qnídem jam et ingenium laudat, et modestiam constantíamque adversus ódium et calnmnias Here- mitae in coelum effert ; quodque nec ejus cedís tyran- nidi, nec tot malornm concursn frangeris, magnum te aliqnando in Hungária, qnae tibi patria est, futurum divinat. Ad eum, quod te magnopere hortor, debebis creberrimas litteras dare curareque summo studio, ut ex te potissimum semper aliquid de statu Mailadi co- gnati sui cognoscat, quandoquidem nullum ei praesta- tur gratius officium, quam quum de ipsius Mailadi vi- ta atque carceribus scribatur, quem habét anima sua sane chariorem. Quapropter si saepius uteris secum hoc genere o£ficii, profuturum tibi olim poUiceor. Est nempe Nadasdiuus quum vir probus, humánus et ac- ceptorum memor, tum in hac factione nemini seu ma- gnitudine seu liberalitate concedens, ne nunc de ejus prudentia, authoritate, potentia, et quod sit Principi charus, commemorem. Redeo ad tuas litteras, quibus prosequebare tua duorum Conventuum pericula. Ad eas, puto, multis responderam, et quaedam mordentius de Heremita sub Antaei nomine, adeo ut animum meum de homine isto facinorosissimo facile potuisti cognoscere, si ad iram vires haberemus. Verum quo- niam conditio nostra parva est ad afferendum quip- piam momenti, utramvis partém complexi fuerimus, ego quoniam subduxi me a bellua ad optimum regem, tibi consulo, ut te tumultibus istis Heremitanis non immiseeas totum, qui quidem aliis etsi non paucis jocus esse videantur, in ipsius tamen Heremitae cum

87

Regina et Petrovio concertatione niultum mihi crede inest et publici et privati periculi, vereorque procnl- dnbio, ne nunc demum lucta eorum in lactum tnm posterítatís Johannis, tum in istius provinciáé desi- nat everfiionem, decipiaturque et Heremita altis suis consiliis, et Regina atque Petrovius Turcae poUiei- tationibns. Vale. Kalendis Augusti. 1550. Sarrarii.

XLIV.

Slavicusnak Verancsícs Antal.

AntODins Wrancins SUvico suo S.

Pirata Dragut cogiiomento Rais, qni Barbaro8-i5»o.Mf.6. sae BBccessit in piratica, videtur nomen hoc tempore non exiguum latrociniis obtinuisse. Cum XXXV. par- tim triremibus partim biremibus omni militum ma- chinarumque bellicarum apparatu instructis proximo Jnnio in Hispánián imiperat, expositoque mature mi- lite, oppidum quoddam Valentiae vicinum fertnr vi recepisse et convertisse in praedam. Edita deinde vastitate, quacunque ingressus est, abegit in captivi- tatem multos homines. Laté postremo caeteris affli- ctis, et terroré in ea regioné dimisso, incolumis illae- Busqne, salvis etiam suis omnibus, ad classem eva- sit. lUinc in Majoricam insnlam secunda navigatione atqne uno spiritu statim transvectns, alio oppido po- titus est, cujus direptis opibns mnltisqne mortalinm caesis, vnlneratis et in servitutem actis reversns est in Africam. Caesariannm praesidinm qnod erat in

88

Sicilia, Neapoli, Genuae et Barchinonae, quum per tete nullum illorum occurrere hosti fuerit ausum, nec omnes in unnm •tempori coire potuerint, frustra po- Btea conatus suos habueruut elapso hoste. Andreas AnriuB, tutor maris inferi, et summus caesarianae classis imperátor male audiit, quod iuter tot praesi- dia, et pene 8ub ejns oculis, tam exiguis fretus pirata viribus penetrarit in viscera Hispániáé, et fere nec animadversus cum pracda et victoria redierit. Quare assidue dicitur soUicitari Andreas a Caesaré, ut Dra- gutum persequatur, et seciim manus conserat. Turpe sibi esse, inquiens, si, quum sit tot regnorum ac gentium victor, tot hostium et rebellium domitor, do- mum suam ac peculiare et avitum regnum latrunculo- rum injuriis pátere sinat, praesertim viciuo et se et fluae classis praeside, tot rebus saepe alias bene ge stis claro. Impulsus igitur Andreas tam ardenti par- tim Btimulo caesareae existimationis partim honoris proprii periculo, in quod insignis cujusdam viri in- vidia et contentione conjectus est, qui recepit se Dra gutum in potestatem Caesaris deducturum, si tanti An- dreas Aurius non fuisset, decrevit in omnem eventum et principis voluntati obtemperare, et jactantiae re- spondere invidi ac detractoris sui jam veteranae virtutis senex, et duxfamae non incelebris, quamquam id fortasse discríminis libentius evitaret, ut jam ma* gi8 quietis indigus quam concertationum militarium cupidus ; tentaturum tamen ajunt fatigatum Dareta ve- lut cum Entello fortunam. Idque summa jam in ex- apectatione facinus omnium est. Sed is Andreas Au- rius si forte tibi esset ignotus, civis initio fűit Gre- Duensis summi ordinis, qui complexus usus bellicos, eminentiorem claiítudinem recepit, praesertim dum

90

nae victoriae et commodi, relicta in ipsius siniis fau- cibus classe Veneta, quae se non segiüter in príma acie hosti opposuerat, nihil dubitans de victoría. Habes Andreám Aurium. Accipe jam de Draguto, in qno fövendő et conservando malis christiani nomi- nis, simili ratione hujus ipsius Andreáé enituit indu- stria. Homo est afer, tennique rerum suarnm initio, atque fortuna non majoré nixus qnam dnabus biremi- bus, quas id temporís vulgo Fustas appellamns, su- stentatur; andacia tamen semper f ait memorabili, qnod potissimum requirunt latrocinia, animoque ad peri- cula non inprompto. Igitur qunm hac exili manu ni- mis temere exerceret piraticam, et maré infernm in- festaret, incidit abhinc ferme decennio in Andreám Au- rium, ubi conserto secum praelio vicit, veniensque Dragut in ejus potestatem sex annos catenatus in illius trireme remigem égit. Concessa deinde redi- mendi sese latroni facultate, recepit ab eo tría mil- lia aureorum nummum, et libertati. restituit majoré avarítia quam pietate. Sic liberatus barbarus et pi- rata saevissimus, minimé exstitit segnis in ulciscenda servitute tam diuturna. Profectus enim inde in Afri- cam, biremiumque circiter XVI. comparato numero, denuo maré ingreditur, quantoque effectus erat ex ca- ptivitate cautior, tanto major em in eos induit crude- litatem, a quibus libertatém obtinuerat. Opibus enim ac viribus opinione omnium celerius auctus, ad memora- tam tandem captivitatis suae ultionem appulit animum, et intra tempus admodum breve tantam reddidit in e- trusca atque ligustica ora vastitatem, ut a Tiberini fluminis ostio ad Massiliam usque clauserít prope omnes portus, trepidarintque innumerae et insignes cum ipsa Roma civitates ; neve ali^ damna, quae in-

91

túlit illis gentibus, einimerein, XXV. M. hominum a- jnnt in eis regionibus fuissc de^idcrata, quos par- tim captivitas latronis exliaiisit, partim ferrum abHUiir psit. Proinde aiinis proximís facíebat stípendia apud Magnum Turcam Sulimamim, facilcque crat evasuruB in summum ejus elasBis moderatorem, 8i in officio per- BtitisBet Verum tractus ardore vindictae, quam scie- bat 86 non poBse rite prosequi, propter quinquennalcB inducias, qnae Biint id temporis cum Turca regi no- stro, bí Bui juris non fuissct, rccessit a fide Solimani, et ad haec latrocínia stúdium convertit. Hinc igitur Dragnt Reis magnus est, hinc piratarum nostra tem- pestate primuB liabetur, et alioqui hac etiam ratione non contemnendae potentiae judicandus est, qni Valentiae nrbi ex primariis Uispaniarum non ulti- mae ausuB sit tam propinquus insultare. Unde et ora- torem Buum fenint nunc esse apud Solimanum, quod Constantinopoli Bcribitur, secumque agitur de rcdu- cendo iterum ad Tyranni munia, remque omuino quaesitamfinem Bortituram ; quo Bimili modo exiBtima- tionem Draguti apparet esse in Turcia etiam primo loco. De qua re ipse quoque nihil dubito, credoque quod abeunte Turca in Persiam, relictus fuerit in nc^ stro mari caesari nostro lacessendo, commento Ttn- cico, ne usquequaque conquiesceret, donec ille aFiP sa rediÍBset. Cui conjecturae vei haec ípsa facitii cinm reconciliatio, rara omnino cum privatis h buBsummis principibus. — Sedjam concludani lam. Ego ad te seniper do aliquid rerum novanm.H'i me aut nihil unquam, aut saltem nonnihil idque ex trivio desumptum, adeo secretus ^ ,^^ consiliarius, puto, quod novuB sis, vei qnoi Amíé jn tari velis inter Cares. Vale. V. AugustLi

93

XLV.

Hasenberg Jánosnak Verancsícs Antal.

ÁDtonins Wrancius Joanni Hasenbergio S.

•ept. «. Quum tuae literae allatáé sünt, aberam Vienna, et quamquam studío Oppolitani nostri matiire eas habuerim, nulla tamen idoiiea rescribendi data est facultas. Profectus eram ad Thomam Nadasdinum, privatae rei non parvae causa, apud quem exegi men- sem integrum. Inde reversus Viennam , tertíanis fe- bribus duos et XX dies torsus, et curatione pro medi- corum consiliis summa diligentia usus, tandem con- valui. Jam stomachum jam vires instauro, pauloque prístinae habitudini restitutus, Agriam proficiscar, quoniam parvo succinctus peculio, ac bursa quotidia- no sumptuum convitio divexata, Viennensis fori vo- raginem non sustineo. Quod itaque ad humanissimas litteras tuas attinet, curae tibí esse res atque hono- res meos, meque ita amarí abs te, ut seribis, nóvum hoc apud me jam non habeo. Et ne commemorem, quidnam hoc tempore rogatus tam pro commodo, quam pro dignitate mea egeris apud Olahum meum antistitem, quae ad me dudum summa cum tuae ma- gnitudinis commendatione perscrípta sünt, certe jam saepe alias audivi, quanti me ultro feceris apud mul- tos, quaque oratione mihi et morum et virtutum pene omnium praeconia tribueris* Quae quidem omnia eo ex ampliore quodam, ut ita dicam, benevolentiae ta- 1)ernaculo profecta esse dignoscuntur, quod apud cla-

94

taté commodi; sed postquam, ut velimus, non succe- dit, Deo rem nostram committamus, in qno sitae sünt sortes nostrae. De Oppolitano quod Bcríbís. Diu Ba- ne jam et anteqnam tuas accepÍBsem, summa dili- gentia conatuB sum illum ab aestu snae profectionÍB removere, omuia ea recensendo in disBuasione, quae tu ad eum et ad me perBcripBisti. Cognoveram enim dudnm, qnantam id ei per commanem antiBtitem 11- cuiBBet. Ideo qanm videremi omnino decrevlBse pro- ficlBci, qnodque diceret, mecum velle, nihil rationum praetermiBÍ, qnibuB enm vísüb snm posBe dimovere a proposito. Nec aliud, ut judico, illum detinuit, quam mea serior profectio. Nolebat enim cum alio. At ego cognito , quod Augustam ipse hoc tempore non eB- Bem visurus, quanquam ei deincepB molestiuB non obstiterim, ducturus tamen illum nuUo pacto eram, quum fortunae ipsius gratia, tum honoris mei perien- lo. Facile enim me et impudentiae OlahuB insimulas- Bet, bí id eo iuBcio ; et fortasBe etiam Bempitema indi- gnatione repulisset, quod pro parente nollem. Hanc cantilenam Oppolitano Baepe decantavi Bubinde mo- neuB, ne provincia destitisBet omnium illi apud herum Buum honeBtÍBsima ; et bí quo animo alio inclinaret, mandátum poBtularet, suo affectui non obtemperaret Sed quid? bcíb motUB juveuileB, bcíb dcBideria. Ea tamen illiuB, etsi Bua laude non careant, quoniam lu- cem litterarum ornamentiB affectet, nihilominua quan- topere deliquiBBet, AugUBtam inexBpectatuB veniendo, pláne jam novit etiam ipBC, et accipit animo aequiore monita noBtra. De oratiuncula autem et yerBiculis e- juB nihil nunc ; Bed Bupra aetatem omnia. Nuper intra diem VIII. plura quam III. M. hexametrorum fecit SigiBmundo HermeuBtano'^) equiti, et viro nobilÍBBÍ-

*) Herberstein.

96

mo, quae/qui non viderunt titulum, majoris cujusdam poetae, qnam Oppolitani esse jndicarunt. Javenem itaqne tíbi unice commendo, dignumque offero, cui pa- rens esse yelis. De novis Augustensibus habeo gratiam. Ea, uti ascripseras, cum tuís amicis communicata snnt opera Oppolitani. De languore verő Comitio- ram non laetus audio. Nam bic multa multi. Sed cer- te jam deberet principibus Germanis sat esse dome- gtici Mártis incommodornm. O qnaiita felicitas regno- nim est, quanta quies, quanta unitas, quantus con- Bensns, qnantae vires, quanta diuturnitas, quibus nnus imperat ! Exemplorum plenae sünt históriáé. No- stra etiam aetas 'videt. Sed qui numero imperantium gavisi snnt, vei soli succurrant Graeci, quorum civi- tates dnm singulae impérium sibi vendicamt, quam misere omnes et impérium et libertatém amisere. At utinam ii jam tandem aliquando desinerent tumultua- re, et formám imperii, confírmato sibi imperatore, as* sumerent. Caeterum et securitate illi facta undique, optimo, inquam, et fortissimo et fortunatissimo caesa- ri, sinerent eum a Turcis orbem vindicare, quibus de- lendis vix orbis satis est. Carolus solus datus erat, nisi gloriae Dei et ejus triurapho invideretur, maleque quidam optarent generi christiano. De Belő regulo africano a Serypho pulso. Enimvero piacet in eum Caesaris pietas. Sed si tale momentum adjunctum est ejüs fortunae, quale erat Soliraano in Joanne olim, et nimc est in filio, consulerem utendum occasione, du- ctnque Béli tentarem Africam. Sin minus, equidem nollem caesarem optimum et prudentissimum in Béli levitate experiri, quod in Elcasso regis Persarum fra- tre non sine et damno et pudore expertus est Soli- manus. Nam et votum dicit nuncupasse tam potens

96

immo tam omnipotens Barbarus, nunqnam se posthac bellura in Persiam illatunim. O quanto laudabilius erat minquam ciim Persa piignavisse, quam id voti cdidisse, quod specie confessionis non caruit, victo- rem Persam exstitisse. Sed absit hoc a magnitudine nostri caesaris. Alioqui afflictns princeps non est de- serendus, venim tiraeatur pnnica fides vei nunc ma- ximé conjuncta turcicae, aliaqne via de Africa cogite- tur. Nova hinc nulla possnm, nisi velim solita de Transsylvania. Adlmc nugantnr illi duo archontes de alieno, et ita nunc demum serio, ut hactenus nun- qnam magis.Feruntur ad versis signis in castracopias eduxisse, et rem amborum ad praelium spectare. Quid futurum ? excidium videlicet, quod ultro nobilissimae illi provinciáé, fatis etiam, uti credo, adversantibus, accersitur perditorum duorum audacia. Sed de his plura Olabo antistiti meo. Ad te nequeo fusius, quia jam in verbositatem desiit epistola, vereorque, ne quam tui partém dudum laeserim, quamquam ali- oqui jure etiam debui esse hac epistola longior, ut usuram consuetudinis nostrae tam din intermissae re- sarcirem. Mea officia tibi offero, me ipsum commendo, tibi bene precor. Nauseae episcopo Viennensi, si istic est, dic mea obsequia. Vale. 2. Septembris 1550. Viennae.

97

XLVL

Oláh liklós egri pfispSknek Verancsics Antal.

Antonius Wrancius Nicolao Olaho episcopo Agríensi Sal.

Qaod jam a dnobus ferme menBÍbus nihil Bcri-^^*^** pserím, veniam dabis. Acceptís enim a vicarío tuo litterís, quibus de installatíone duntaxat mea, et de cnra quartarum, yinearnm, molarumque mearnm commissa adolescenti meo reseribebat, cui niinime Tolaeram, ut inhabíli tanto oneri : de spe pecuniae, quam itineri Augustano deputaveram, ne litteram qoi- dem. Sic inita voluntate conferendi me Agríam, pro- fectns sum, ut par erat, ad Nadasdinum conBÜii gra- tia. Qui dum eundum esse consulit jubetque opperiri saginam equorum meorum, qui ad id tempus in pratis apud eum fuerant, detinuit me sextilem totum, pan- cratice tractando in Sarvarínis hortis. Redeunti inde febris terti^na occurrit in itinere meque Viennam us que deduxit Ubi datis curationi XXII. diebus, restí- tutuB Bum prístinae valetudini. Nunc jam hoc triduo Agriam cogito, ut ipsémet prospiciam rebuB meis. Nec est, ut ingenue dicam^ quod de amice conquerar. Quis enim adeo vei pius vei sanctuB est, qui pecunia bis temporibuB facile gratificetur, aut Bubveniat ami- citiis, quum undique insultet vicinuB hostis, et metum de mutandis sedibus quotidie injiciat ? Exempla ha* juB rei quilibet ex se petat, et in alium aequior érit

liOIDM« HUlO. UIST. — SCRirr. X 7

98

Igitur quicquid est hic mihi incommodi, vicario tuo cer- te non invitus condonavi. lUud tamen gravíus habét, quod in celebritate et freqnentia tantorum principum tibi non inserviverim, nec viderim Carolum imperato- rem, quo me etiam infortunatíorem puto. At forsan dabitur postea amplior huic desíderio commoditas, et frnemur ejus aspectu luculentius. Caeterum quod ad me perseripserís de sollícitudine et studio tuo ad nos redeundi, clarissímo Principe annuente, meque monue- ris, te ut Viennae opperiar, humanitati tuae, mitissí- me praesul, atque amori, quo es in me, ascribo, ago- que tibi et habeo ingentes gratias, faceremque, quod mones, longe certe libentius quam quod institui. Quis enim per impacata loca, perque militum stationes ho- mo aris magis quam armis assuetus libens vagetur ? Verum impensis Augustanae carítati, quam ferunt esse immensam, non sufficio. Alioqui expeditissime Agriam proficisear, eoque animo, ut constitutís rebus meis, pecuniaque aliqua comparata, ad faustissimum reditum tuum Yiennam regrediar quam maturrime, Rem nihilominus meam omnem in tuam voluntatem reji- cio. Nadasdinus quoque altér meus parens post te, pertulit nonnihil adversae valetudinis ex fluxu, quod ei a capite in tergum descenderat, malumque prope in pleurisim eruperat Matare tamen oceursum est, jamque, ut accepi, comsurrexit. De rebus novis refe- ram audita. In Transsylvania dicunt Heremitam et Petrovium mutuo incensis animis in castra cum expe- ditis copiis descendisse. Huic fa vére Turcas et Va- lacchos ambos jussu Solymani ; üli adhaerere Trans- sylvanos, intra-tibiscanam nobilitatem, et quotidie Varadini ac Debrecenii delectus fieri. Proximo con- ventu missi erant ex Turcia in alterutruui ciausi, eo-

99

qae controversiarum ventum est, ut Heremitanus pa- lám deciamitarit : Petrovianum luentitum esse ciau- sum, nihilque de ejus legatioue vei caesari vei pas- sis constare. Hie contra : verum se et caesariannm esse ciausum afiSrmare, nihil praeterea jactare in ad- Fersarium injoriarnm, et subinde dicere, caesariannm sese esse nnncium, a quocunque ille venisset nihil sibi carae esse, et Solymanum ita esse potentem, ita regnornm abnndantem, ut uno duntaxat nnncio non uteretur, multos quotidie ad diversas gentes ablega- re. Sic Transsylvaniáé Amphytrionem Plautinnm egisse de mentito Sosia. Sed o nostromm coecitatem et stupiditatem plus quam bubalinam, ne de avaritia quornndam gravius commemorem, qni patriae liberta- tém parvo aerí subdiderínt, seque in bubalorum morém annnlo naríbns indito hnc illuc rapi patiuntnr. De Transsjlvanis miseris loqnpr, qui et vident et palpant pestes snas, et scientes quod his evertentor, ferunt eas nec volnnt rebus suis consulere, recentibusque et do- mesticis uti exemplis, qnorum referam unum. Proxi- mis annis Mailadus noster, homo et vita et libertate non indignus, hoc prope modo contendebat cnm Bal- tbasare Bornemisza in eadem Transsylvania. Sed ille dudum jam in lucem et optimatum ordinem relatus virtute duce, hic Joannis regni licentia rapinisque panlo supra gregarium militem potitus nominibus, et inter veteranos Joannis habitns, cnra Heremitae op- ponitur conatibns Mailadi, missnsque Buda in Trans- sylvaniám cum imperio sub Capitanei titulo, mox am^ bo eo animos ambitionis erexerunt, ut altér príncipa* tum provinciáé usurpare, altér voivodatum appetere non dubitarit. Verum Mailadus exemplo divi Julii,

qui legiones dimittere aemulorum conjuratione non au-'

7*

100

debat, justiore causa monebatnr. Aut enim sic supe- randa erat vetus Heremitae hostilitas, provinciaque regi christiano conservanda, aut evitauda indignitas, ne homiui obseuro, et omni pietate atqne hnmanitate carenti casu concedere cogeretur, qunm jam et rerum omnium a Joannis morte potiri anhelabat. Balthasar snb ministri imagine, et in temporaría praefectnra con- stitutns, rapta oceasione ex pericnlo Bndae, quae ob- sidione prímnm gennanica, deinde perfidia tnrcica ex- cepta erat, speravit etiam sese posse esse aliqnid. Sic inito spiritn perpetuum voivodinatum consequendi, intendit omnes vires, ut clandestinis praxibus tum fortunam tum auspicia Heremitae in Transsylvania occuparet. Tanta rei moles neutri sine Turcae pa- trocinio poterat succedere. Ad utrumque itaque a passis caesaris nomine missi sünt ciausi utriusque vo- luntati graphice accomodati, actaque per Transsylva- nos vei me praesente hic illic crebra comitia, mutuo- que inter sese adversantia, distracta in diversum no- bilitas, populique, quocunqne contendentibus libebat, in effascinatorum modum circumducti. Quid demum actum ! Delusus est Bornemisza calliditate Heremitae, et a spe voivodatus pecunia abductus. Mailadus Turcae et Moldavi perfidia in captivitatem tractus. Sed an eadem tragoedia nunc quoqne agatur, quae tunc, vides. Utinam non eundem finem sortiatur. De vicinis nostris aliae sünt rationes. Mire ludunt in Zol- noccho erigendo. Modo intendunt sui metum, modo remittunt. Nec aliud puto, faciunt, quam, nt nos di- stineant ab his providendis, quibus eis et resistere et officere possemus. Atsi cui compertum est, quantum eis eredi debeat, ego ne mininum quidem dicerem, etenim nec suam Turcae fidem habent, nec alienae

101

quicquam tríbuunt, et qui se ab íis amicitia, foéderí- bu8 atqiie pecuuia tutos főre existímant, oleum et ope- rám perdunt Ingratnm est, parum est, vile est, et con- temnitur qnicqnid porrexeris, nisi et rapinas et captí- vitates in tuo fieri patieris. Amicitiam si secum co- lis, timeri se certo, non amari ait, et sic fallere foe- deratmn, nefidei quidemjacturam se facere arbitratur. Verbosius de his ad te quam fortasse decuisset. Ne- qneo tameu non dilatare quasi dolore íncensas, quum in pericula Transsylvaniáé incido. Igitnr te magno- pere peto, ut ignoscas mihi, tibique ac similibus tni de his scribendnm esse censeas, non iis, qui ad nnlla mortalium commoda nati sünt, nec publicorum cura tangnntur. De domo tua, quo in statii sint nova ejus aedifícia, apparátus, cultus, pictura, ornamenta, quo- niam adhuc ipse lectum urgeo, scribere nihil possum, ut qnae non viderim. Hortatus tamen sum Georgium Bonam et Oppolitanum tuos, ut eo fungantur officio, quo prae caeteris omnibus tibi hoc tempore maximé gratificari possunt, quod aliud hinc nihil nunc magis gcire desideras. Non praeteribo etiam de petitioné sacerdotii Strigoniensis. Te etiam atque etiam rogo, mi praesul, ne velis gravate id a me, nescio, insatia- bilitatis ne, an ambitionis, an quiddam tertium dicam, accipere, quoniam certe ct parvo potui semper esse contentus, et praesens fortuna mea finem jam fecit meis cupiditatibus. Tantum autem abest, ut illud tertium in me suspectum esse possit, ut monarchatu etiam quopiam maximo divelli abs te nunquam velim, immo insuper ita tibi inhaerere atque inniti perpetuo decrevi, ut me habeas semper pedisequum obsequen- tissimum. Quicquid autem visus sum ambire Stngo- nii, alliciebar propinqui commodi facultate, quo tibi

102

expeditiuB inservire potuissem, nec emisissem aUoqui e manu AgríenBem meam fortunam prímigemam, eo- qne etiam haberem charíssimam, donantÍB persona eontemplata. Vale. 2. Septembris 1660. Viennae.

XLVn.

Armpraster Kristófnak Verancsíes Antal.

AntonmB Wrancins Christophoro Arumprusto S.

••pt t Nnllum tnnm erga me officinm est, eoqne magis, qnod probe sciam, quanto mnneri praesis, quantís re- mm occnpatíonibus apud antístítem noBtmm distine- ri8. Quare non erat opus excusatíone tam accurata, qnod serius ad me scripseris Augasta. Utcunque fe- ceris, id abs te non laetanter modo, sed etiam per- amanter accipio, qnoniam certe scio, me a te unice di- ligi et aestimari longe plnris, quam pro mediocrítate et fortuna mea. Ego sí cupit animus, gratias tibi re- ferre nequivero, vicissim diligo, nt jam dudnm diligo, et Bupplebo officiÍB qnod facultati defaerit Verum per- acta et abBoIuta jam cauBa tua, en ipse quoque eodem pene laboro crímine. Dndum enim acceptÍB litterÍB tuÍB, mihi quidem certe jacundisBÍmiB, vix nunc tan- dem reBcribo. Quoniam tamen hac parte nec antÍBti- ti noBtro, nec Joanni HaBenbergio doctÍBBÍmo viro BatÍBÍecerím, cauBa impeditns non exigna, Bpero me etiam abs te veniam relatnmm^ ut ab iis non diffidam. ProfectnB eram ad Nadasdinum, inde rediens Yien- nam, in febrim incidi, poBtea yaletudine recnperata,

104

malitia. Hasenbergio me commendes studio singnlari et de meliore nóta. Diguus est, edepol, qui tanti regis et mox caesaris liberos etadiat. Quantum viro afficiar, quantum tribuo, quantum eundem amem et colam, et colendum esse judicem, eloqui ipse non valeo. Joanni Albüaco et Matthaeo Zerdahelio dic salutem meo no* mine. Officia verő sic offeras, ut intelligant eos me et amare et magnifacere. Vale. 2. Septembris 1560. Yiennae.

XLVm. Csáki Mihálynak Verancsícs Antal.^

Antonius Wranoins Miobaeli Cicacchio S.

9i II. Fáma tumultuum vestrorum totus mundus hoc tempore occupatur. Videntur enim in Transsylvania Punica bella geri, utinam non Thebana aut Trojana. Sed, dii boni, quid ab utroque isto Paridé vestro in- tempestivius ? Equidem ego Transsylvaniám haud ita prídem eluxeram, mirorque unde ei adhuc tanti spiritus, tanta audacia, tantus armorum ardor ? Aut animae instar e corpore excedentis, ultimo excidio a- crius conflictatur ? Tibi ego, mi Ciacchi, metuo, ne isto malorum immo furiarum aestu involvaris. Quare cu- res, oro, ut absis a periculo. Aberis autem facile, si Heremitam devitabis. Ista autem quae imminent ma- la Transsylvanis, nonne saepe ipse in conventibus, BaepiuB in consiliis, et pene quotidie in prívatis pro- cenun congressibus praedixerím? Nonne mea consi-

106

dem copiae ferent Heremitae suppetías, qnamquam non aflRrmo, quia nondum constitit tantae rei delibe- ratio, multorum tamen opinione ambigitur. Vobis ego adhuc dico cavere a nimia fiducia in Turcas repo- nenda. Casum Budae et Mailadi ct Valentini Tnrci et multorum veterum prae oculis habetote. Reliqua quo- que hiis consiliis firmate, quae vobis nec animorum nec conatuum veBtrorum afferant poenitudinem, et a christiano populo oceidionem et servitutem propul- setis. Vale. XIII. Septembris 1550. Agriae.

XLIX.

Oláh Híklósnak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancius Nicolao Olaho antistiti suo S.

p*w. Scito me jam Agríam incolumem pervenisse nulloque vei periculo itineris vexatum vei incommo- do. Ubi a praefectis tuis humaniter, a canonicis fra- térne exceptus archidiaconatum IIII. id. Sept. felici- ter occupavi. Domum meam ínveni desolatam, hian-

' tem ruinis, possessam milite, oppresssamque fere ad culmen fimo equino. Cuí purgandae instaurandaeque addixi non mediocrem et curam et pecuniam, multis aliis de suo et de erastino desperantibus. Proventus habeo satis tenues propter belli vicinitatem, quo non Agriensis tractus solum^ sed jam, ut videmus, et Hun- gária et Transsylvania tota adeo succensa est, ut in- duciae quae quinquennales erant, viz legitimum fi- nem assequentur. Porro et Mc et ubique per omnes

108

multorum. Nec id ex metu aut ignavia perhibent il- lum facere, sed exspectatione regii subsidii, cupien- tem quum integris tum auctis viribus rem aggredi atque perficere, quam hactenus tanto artificio fa- bricavit. Ego jam üli nequeo non bene velle, post- quam sic induxit animura, ut Christianae rcipublicae opera ejus consulatnr. Faxit Deus, ut succedat üli, si probe ágit, cui si omnino succiirrendnm érit, saccur- ratur justis auxiliis, quo et Transsylvani rem secure amplecti audeant, quia ferantar id ipsum opperiri dum adhuc neutri parti accesserunt, (solito enim a- gunt ingenio, ut etiam Gritteo casu egerunt), detur- que opera, ut ea provincia fractis seditiosorum cona- tibus, non obtineri solum, sed etiam possessione oc- cupari tenerique, et imposterum quicquid alicunde ingruerit, paucis castellis in quibusdam semitis con- stitutis fortiter tueri possit. Rem Petrovii omnes, qui inde veniunt, magis quam Heremitae infirmant, facile- que ita esse credo, quod et avaritia laborét, et audere raro soIet, nuUius magnitudinis appetens. Fertur aliud nihil agere, quam et dies et vires terére in ca- Stella quaedam, quae etiam si adimantur, parum sint et illi allatura emolumenti, et Heremitae detrimenti. Vincium deditione accepit, Cianadinum igne vasta- vit, ab arcé repulsus est. Nec Vincii accessionem in- cruenta victoria obtinuit. Paulus cognomento Bank, cui Heremita Saxosabesum crediderat, facta in eos eruptione, qui Vincium receperant, non exigua caede afficit; ipse vulneratus abscessit. Quid deinceps fu- turum sit, Deus novit et Rhamnusia Adrastia, quae malos male perdet. Omnino tamen postquam in tan- tos motus conjecta est Transsylvania, cujus cansa etiam reliquiis Hungáriáé non parum fortasse obo-

109

rietor sollicitadinis, maturandum esse censerem in recipienda et fírmanda validis praesidiis ea provincia, ne postea duobus aut etiam pluribus iu tantae molis tantíqne momenti locis laboretur. Haec mea est de his Bententia. Vale. XX VL Septembris 1650. Agriae.

L.

Nádasdy Tamásnak Verancsics Antal.

Antonius Wrancins Thomae Nadasdino S.

p^í* Castellnm Zolnok a X. die feliciter erigiturjam- qne firmatum ita est, ut sustinere hostium vim non exignam possit. Reliqno operi summa sedulitate et cnra insistitur, brevique ad institutam perfectionem deducetur. Nunc praesidiariorum habitacula con- strunntnr et fossa e Tibisco fluvio in Zayvam amnem ducitur, ut aquis quoque quaquaversuscircumplexum munitius reddatur. Stephanus Dobó, Franciscus Zay, et Bernardus Aldanus dux Hispanorum mílitum ac magister, ut vocant, campi, praecipuiin opere curato- res. Gentes, quae et hic sünt et Zolnocchi, magnó Bunt numero, pluresque indies conveniunt. Ex primori- bus cum comite Nicolao Salmo, summo expeditionis hujus duce, ii sünt : Augustinus Sbardelatus episcopus Vaciensis, Franciscus Bebeccbus, Stephanus Losson- cius, Franciscus Perennius, et Erasmus Teifellus. Primi huc appulere XIIII. hujus mensís Comes, Va- ciensis et Teifellus ; caeteri postea, et seorsum quili- bet Inde habito rei gerendáé consilio XXV. die Co-

110

mes cum Lossoncio et Teifello juncta sibi copiarum parte et aliquot raachinis profectus est, ut ad Tibis- cum conveiiiat cum Andrea Bathoreo, qui ad Abád pagum castra habét et tuetiir Zolnocchum exstruen- tes. Hie procomes relictus est Vaciensis; episcopo ^ non huzarones nostri solum, sed. et Hispaní et nobi- litas comítatuum parent, resque, quantum judicio com- plecti possum, tam a duce quam a militíbus summa so- lertia et vigilantia geritur. Zolnoccho praeficietur Joannes Balassa, et Franciscus cognomento Zay. lis parebunt praesidia, iis machinarum munitio- numque et demum totius castelli cura et conservatio incumbet. Sed de Zay nihil loquor; ignoro horai- nem. At de Balassa laudo equidem judicium, nisi juvenis repente in primam aciem sit productus. Neuter videtur raultis probari. Verum felix ac faustum sit quicquid aggredimur, et faxit Deus, ut hi conatus tam regi quam regno ex sententia succe- dant. Oonstituto Zolnoccho, quo moturae sünt signa tantae cbpiae, quae certe magnae sünt et pene incre- dibiles, quod tara repente tamque silenter coactae sint, prorsus non intelligo. Et quum alii aliud dicant, multi quidem asserunt, quod Heremitae subsidio mit- tentur. Quod quoniam raihi diligenter etiam inquiren- ti nondum constitít, nihil scribo affírmanter. Illud so- lum dixerim, quod si revera jam noster est Heremita et Ohristianitati navaturus est operám tam memora- bilem, eundumque sit ei suppetias, de celerítate in- prímis statuatur, deinde considerato gentis vetere partim ingenio, partim praesenti necessitate, qua, ve- lint nolint, cogentur etiam imposterum tantam inter malomra varietatera nonnunquam leves esse, et in Protei morém pro temporum stata et fortuna regni

111

modo hanc, modo illám personam induere, ut conser- ventnr, tantae copiae íUi summittantur, qnantis et po- puli illi adhaerere non dubitabunt. et eam provinciám , fractÍB adversaríorum conatíbus, non solum obtinere, sed et possídere et in reliquum tempus tenere atque tneri possint, cogitantes, Tarcam non íta facíle illám provinciám cuipiam permissurum, et Rascianorum animos in defendenda Joannis prole, Petrovio duce tantos esse, ut Mahometto etiam dedere sese non ve- rebuntur, quo vei solam hoc dominatore ditionem, quam possident, nobilitati kungaricae a Joanne rege ere- ptam, retinere possint. Igitur si exiguae vires mitte- rentur, illud forte fortuna sequeretur, quod eo tempó- ra, quo Moldáviám Solimano subjugante, missaeerant Joanni longe minores copiae, quam pro pacis cum eo factae conditionibns. Visa enim et paucitate subsidii, et ingenti potentia hosti nimis jam propinqua, siqui- dem, quod quatemis aut quinis castris sine dubio po- terat in Transsylvaniám penetrare : quidegit? id, quod non ausus in Tarcam animos prosequi, magnifíce ad hoc momentum ostentatos, denuo pecunia et majoré Bubjectione rediit secum in gratiam, nec factam pa- cem cum adversario, uti expacto in calce annidebue- rat, promulgavit. Sed in his ipse non ago consiliarium, tecum duntaxat pro mea in principem nostrum fíde colloquor, qui non ignoras, quo de rebus ejus unimo saepe soleam disserere. De Transsylvanis rebus id habemuB. Ajunt Petrovianos oppugnare Cíanadinum* Braniczcam, Vincium et quicquid est ejusmodi Here- mitae castellorum, Vinciumque jam ultro, nulla vi machinarum accepta, deditum, Braniczcam expugna- tum et solo aequatum, Cianadinum oppídum, salva arcé, igne consumptum, posteaque remissam esse

112

nonnihil oppugnationem propter caedem, quae ex ar- cé ínillos edebatnr. Paulumvero Bancum, quipraeest Saxosabeso, veteranns Heremitae miles, facta ex űr- be emptione, eam manum , quae Víncium receperat, graviter perculisse non tamen sine vulnere ; Heremi- tam cum IIII. circiter míllibus equitum stipendio suo merentium, et cum nobilium ac plebeorum multitudine Megiessii sedere et silere, circum^pectareque quasi mirabundum, quid ageretur. Nec id ex metu sive stu- pore illum facere, sed consilio, opperientem omnium rerum oportunitatem, multi ambigunt. De Transsyl- vanorum studiis varié nunciatur. Sünt qui dicant eos neutri adhuc parti adbaesisse, in armis tamen esse ; sünt, qui Saxones ferant jam in Regináé et Petrovii partes concessisse, Seculos nutare, et terroré Molda- vorum consternatos potius iu Saxonum sententiam inclinaturos quam ituros in opem Heremitae. Nobili- tatem verő pro consilio Daedali seorsum ab utrisque agere. de se spem utrisque facere, et Francisco Ken- dino ac Volfango a Betblen, summis in ea provincia partium instrumentis, domi desidentibus, meliorí for- tunae vota sua servare. Hinc itaque est, quod paulo supra dixeram, vereri me, nostros nihil profecturos si pauci fuerint, et Heremitam periculum aditurum, cui jure succurrendum censerem publici boni gratia, sí se modo regi nostro probe dediderit, velitque nomioi christiano salvam esse Transsylvaniám; quamquam ipsum in cruce laetus aspicerem, aut si malit, in fur- ca vei in culeo. Meministi autem, quanta et Grittus in Transsylvanos prodigebat, qua item fiducia, qua constantia illis vitám etiam suam crediderit ; sed quid demum? Nonne, audita a Joanne impuuitate inceptae audaciae, immo et novis praemiorum pollicitia sí Grit-

113

tam uti animose in eam conspiraverant, ita fortiter confecissent momento quasi temporis et dilnpsi ftunt ab eo, et exequuti quod^Joanni placuerat? Sic veren- dum, ne hoc ipsum Heremitae quoque contingat jux- ta ülnd Tragici : ^o fnnestus multis populi dirusque fa- vor, qni cum flatu vela secundo rates implevit, vexit- qoe procul, languídus idem deserit alto saevoque mari;^ si hinc Turdt inde Valacchis irrumpentibus BOB habebit a nobismature justa auxilia, quaeTrana- sylvanis etiam nationíbus validum essent allatára ad innitendum, parietrait ausam scilicet audaciae« Nam et filioa jam Valentini Turci, qni modo cum Heremita Bentiebant, Regináé adhaesisse, et Valacchorum ac Tnrcarnm vim non contemnendam ruere in Trant- sylvanos vnlgatur. Quibus hospitibus saepe ego alias vidi, qnantnm animi habere soleant Transsylviuiif id- qne vei tnm maximé quum Mailadus cognatas tuus perfidia Moldavi in ea ipsa provincia circnmrentaa est et Tuicae traditaa. Sed de his fortasse nimis multa. Turcae nostri limitis dicuntur sedulo congre- gari, adhuc tamen nihil movent ; aliud putantur má- jus quiddam moliri, quam utZolnocehi erectionem im- pediant. Omnino parvo numero sünt in his finibus, eaque causa conatus differunt, donec augeantur sub- sidio, et consilio Gaesaris sui edoceantur, quid agere debeant. Plura Paulus de his, destatu meo, dequebe- neficiorum meorum conditione referet, quod te optare non diffido. Vale. XXVI. Septembris MDL- Ag^í^®*

8

MUMM. UINÜ. Hur — >OHin. X.

114

LI.

Oláli Miklósnak Verancsics Antal.

Antonius Wrancias Nicolao Olaho Antistiti sao S.

ept. M. Postquam a me de statu et de jucunditate genii Agriensis scire desideras, nihil sanejncundi est, quod ad te id temporis seribere possiim. Minimam partém pristinae faciei non habét reliquam. Omnia sünt hor- rída, omnia squallida, omnia. moesta, omnia, quam erant, longe alia, omnia martialium hominnm licentia deformata. Et ne de metu populonim quicquam dicam, ita tamen sese omnes demiserunt et destitnere, ut qui vix crastinum sibi poUiceantur. Quocunque ob- tutumvertis, quocunque ingrederis, injuriae, ruinae, mi- les, metus, rapinae, discrimina, desperatio oceurrunt. In aree tectum palatii episcopalis, fenestrae quaedam, et nna dumtaxat camera, quae augustior habetur, ex- pleta est, totó operi plurima desunt, templo fere om- nia, si tectum excepero, quod jam finitur. Reliqua ejus incrementa in propugnaculum conferuntur, quod e regioné occidentis et capituli ex lapidíbus campa- nilium crigitur, opus quidem firmum, insigne et tute- lare futurum tóti arci ex ea parte magis, quam dici possit. Absoluta est et culina, forma et magnitudine non incelebri, et domus quaedam pede piano posita non siiie et genio commeudabili et prospectu. Reli- qua omnia occupant propugnacula, munitiones, ma- chinae, instrumenta bellica, ruinamm cumuli, stabula,

115

militum casae et stutioues, ct íd genus iiifiiiíta. adeo iit hiic si id temporís venerib, majori iisui eiit tilW eassis quam mitra, gladhis quam pedo, tliorax quam pallinm, quam stóla clypeus. Ages euim proprie ca- streuBem, non AgrienBcm episcopum. Speranda ta- men sünt cuncta meliora, sí Zolnocchum tftebiraur, et expeditionis hujus exítus votis respondebit. Ipse me hic tamdiu continebo quamdiu tibi aliud de rebus meis YÍdebitur statuendum. Tametsi libentius co loci esse veilem, quo tu esses, ut potíus tibi, quam otio meo inservircm. Igítiir tuum érit praecíp(M*c, meiini jussa capessere. Vale. XXV III. Septembris 1650. Agriae.

-«— r

LII.

Oláh Miklósnak Vermicsics Antal.

Antonius Wrancius Nicolao Olaho Antistiti suo Sal.

Erecto jam Zolnoccho, rebusque omnibus n^fj-mn tt sarus instructo et comes Salmus et Andreas Hatb^ reus Agriam venerunt, traductis hue etiam gentibiiL, quae trans Tibiscum erant ; puto, ut hic consulMt quid ageudum érit imposterum, quove bellum jma^ vendum. Turcae non omnino siluerunt. Proxiwrj^ sperati Secienium usque excurrerant, quae eit Stephani Lossoncii, oppidumque vi iugressi, nint liomines L., unum occiderunt, p^>cora|MK»5^ liquere. Arx etiam ipsa periclitata. Pí post invaserant et Sagb sed non tam fi^

r

116

ciscus JacossiuB praesidíomm eíus locí praeses con- gressus cum latronibus, obtinuit victoriam, ultaque Secienii injuria, occidít et vulneravit multos, cepit plures, nescitur tamen adhuc, an et damnum aeque recuperavit. Nunc jam videntur ferocire et majora minitari, quantum nocituri, non divino. Sed si nova vis non supervenerit, hos praedones limitaneos no- strae copiae non pavebunt. Ex Transsylvania adhuc turbulenta aflferuntur. Et si qníbusdam eredi debeat, ajunt et Saxones et Seculos ad Regináé jam anspicia transisse, Seculos etiam mutuo conflixisseincomitiis, quos Regináé et Hereraitae studia diviserunt, Petro- vium ad Albam castra metasse, nechabere tria M. Rascianorum penes se, quamquam duo excederent, se- cumque esse Pupillum Joannis, matrera in űrbe com- morari. Heremitae vires longe majores esse, et pos- se eum cum Petrovio tuto manum conserere ac victori- am sperare, honore tantum et fide arceri, ne in do- minam et filium domini insurrexisse diceretur. Nec alia vi poUere Petrovium quam spe et exspectatione Tur- cici patrocinü, quo provinciales territi coguntur etiam per fas et nefas ab Heremitae studiis dimoveri; quum ta- men fáma non silet, fidem ei omnes de se fecisse, remque propterea cum Moldavis ita transactam, ut ab irruptione illorum non sit irapense metuendum. Tur- cas Petrovius et Valacchos Transalpinos nondumin- duxit, venturos tamen quum voluerit. Sed fertur non audere adhuc tantum scelus, timens penes putrida etiam saiiis partibus, ut sünt móres et perfidia tur- cica, qui nobis non indulgent, neque commiserentur nostra causa, sed suae tantum servant nos opportu- nitati atque libidini, simulata pietate et dolosa amicitia. Futurum tamen quidquid est haud longa exspectatione

117

tenebimur. Utínam autem ea consequantur, quae vel- lemas ; sed vereor ne bí liac vice destituetis Herenii- tam, darior fiat imposterum, ut Joannes olim, quando ei auxilia, quae ex pacto pacis debebantur, Solymano Moldáviám subjugante non fiiere missa. Nam qnum et illnd accepimas, qnod oratorcs, quos in Turciam di- miserat, ex itinere nunciarint, ut esset bono animo, qnandoquidem omnia illi laeta Transsylvaniáé tuta apportarent, qnid qnaeso aliud augurandum est, quam qnodpiam novom cum Turca foedus, novam necessi- tatem, qua in pristinam ejus gratiam restitui possit. Qnod et Joannes fecit, quum transactam pacem cnm rege nostro recusavit promulgare. Ea igitur quae cum Heremita agenda sünt, si agenda modo, mature agi suaderem, quia saepe dilata sublata sünt. Alioqui debebis mibi ignoscerc, si quid videor in Areopago consulere, quod minus intelligam minusque deceat praesentem fortunam meam. Saepe tamen alias et in Hungaricis et in Transsylvanicis rebus vaticinia no- stra exitus probavere, quum privatarum rerumstudia, ubi prius est publicis consulendum, in multis consue- vi arguere, nibili faciens odia, quae mibi amor veri- tatís peperisset. Vale. II. Octobris 1550. Agriae.

118

LIIL

Nádasdy Tamásnak Verancsics Antal.

Antonius Wrancius Thomae Nadasdino S.

^^ Pridie kalendarum octobrium summo dilucnlo Stephanus Recinus nuncius tuiis Agriam venit. Eo- dem die rediit et Comes, Zolnoccho praesidiis, miini- tionibus, commeatu caeterisque rebus necessariís in- striicto. Advcnit secum Andreas quoque Bathoreus, ut una, ni fallor, consulant, qnid jam ímposterum sit a- gendum, quove hinc promovendum. Hoc ipso die lit- terae tuae distributae sünt, hisque intra biduum re- sponsum est. Jam ad ea, quae scire desideras. Zol- nocchum absolvimus intra XV. diem nullo hoste ob- sistente, relicti sünt ejus custodiae M. CCCC. bella- tores, partim eqnites, partim pedites et nasadarum certus numerus. Joannes Balassa dudnm ad eam praefecturam designatus eodem ductus erat, ut prae- ficeretur. Nescio tamen quid intercessit impedimenti. Rediit Agriam falsus voto, eique suffectus est Fran- ciscus Zai, qui fungetur eo munere, quamdiu nóvum de lioc a Principe referetur mandátum. Ferunt, quos- dam consuluisse, limitem illum egere duce majorís usus rerum bellicarum, quique jam veteranus esset, et quandoque aliis etiam finibus praefuisset. Andreas Bathoreus cum suis copiis ultra Tibiscum in Abííd pago siuc uUa cujuspiam vcxatione excubavit, douec

119

exstrueretur Zolnocchum. Comes, ut ille qui summae rei summo cum imperio praesidet, perpetuo vigilat, in assidnÍB curis versatur, multns e&t ubique, consultat semper, sednlo operám dat, nt res bene geratur, et careant omni prorsns tnmnltu copiae, de quo hacte- uns yel minimo nihil est auditum. Qua ex re et lau* dem et favorem non parvum videtur sibi apud omnes comparasse, fecisseque spem in omnium animis, feli- cissimos főre hnjns expeditionis exitus. Turcae us- qne in finem non siluerunt. Oppidum Zecienium VI. kaL Septembrium invaserant ferme quadringenti. Ab- egemnt snpra XLV. homines, nno solo, qnod ajunt, interfecto. Pecora panca reliquere. Arx non medio- cre adiit periculum. Non multo post Saghum quoqne advenerant, sed adverso sidere. Franciscus Jacus- sins, praefectns praesidiorum ejus loci afdixit eos. Sic Zecieniensis injuria ulta. Damnum an aeqne re- cnperatnm, incertum, quamquam dicitur insignes ca- ptivos retnlisse. Quid in reliqmim tandem cogitat aut facturns est Comes, omnino ipse non intelligo, nisi si descensums sit in castra, donec a Rege redeant ve- redarii, qnod andisse visus sum, consilia'enim miro stndio atqae consensu omnium supprimuntur. Nudius tamen tertius omnes copiae, quas trahit secum Batho- reus, Tibiscum trajecerunt. Quod indicio est, aliud quippiam futurum quam vulgo circumfertur. t)e quo non dubito, quin succisivis temporibus tam a Comi- te quam ab aliis, ad quos dedisti nuper litteras, cer- tior fias. De Petrovio et Heremita varié omnes nar- rant, qui inde veniunt. Dum enim alii atque alii u- trumque vicissim et efferunt et deprimunt, minus vére omnia. Nec apud aliuni censeam exstare veritatera, quam apud solum Comitem et consilium ejus. Nuper

120

tamen incidi in Michaelem Somborinum nobilem Transsylvaniini, tibi (ut exístiino) non ignotum, qui privatae rei causa íntra X. dies et venerat et redierat Is míhi affirmavit, Petrovinm ad Albam Giulam ca- etra posuisse, babere Rascianornm penes se II. M., Pnpillnm Joannis secum esse, et magna cura servari, ne ab Heremítanis suífaretur, Reginam verő Albae manere, Saxones ad eam defecisse, Kendinnm et Be- thleemnm domi sedere, Secnlos autem, dum conven- tnm haberent Vasarhelii de coneoi*dia et deliberatio- ne, utri parti omnes una snbscribere debeant, qnod ii Heremitam üli Reginam sequendo contendebant, rau- tuo conflixisse usque ad multorum hominum caedem et vulnera, face injecta inter eos ab Heremitae mi- litibüs, qui missi erant rebellibus a sententia avocan- dis. Adjecit etiam inducias inter Petrovium et Here- mitam fuisse factas ad festum divi Michaelis, eoque interim comitia molitam Reginam, in quibus erat fi- dei Transsylvanos commonitura, qúam olim sibi ac filio suo publicis juramentis obstrinxerant. Heremita verő interceptis his litteris, easdem circumferri pro- hibuisse, Megiessio deinde mox Tordam contendisse, et suas mature ad regni incolas dedisse. In quibus erat: Hostem et se et Transsylvanos domi habere, cujus temeritate et contentione multa tam in se quam in ilios Regina moliretur, praesertim quum nova quaedam comitia indixerit, quae nihilo laetiora forent allatura publicis commodis, quam ea, quibus jam ali- quoties in illa provincia periclitatum est inquietudine praefati hostis et regináé levitate. Et quum neminem alium Transsylvaniáé praesidcm agnosceret agnosci- qup velit, praeterquam se ipsum, jubere laté omnibus sub poeua capitali et amissione nobilitatis ac bouo-

121

ram, ne quis ad Regináé conventum proficiscatur, ne ejus litterís locum det, nec mandatis obediat. Sed qui- cnnque pátriám salvam velint et unítatem amant, ar* mati ad se Thordam maturent. Rogavi et de genti- biis, qnas haberet. Respondit: enm non admodnm multos viros secum circumducere. Passim tamen per opportnnu lóca cohortes liabere distributas, hisque in imam coactis agmen ad IIII. M. hominum posse accedere. De qnibus si roajora praedicarentur, fidem non habendam. Dixit praeterea, bifariam esse divi- sam Transsylvaniám. Quicquid űrbe Colosvarina, Me- giessína et Kicnliensi arcé ad oppidum Dees et Sa- mosum amnem, quem magnum appellamus, inclndi- tiir, Heremitae paret, reliqua omnia Regináé jns am- plectnntnr. Arcem Almfts tenet Franciscus Croata miles clarus et generosis factis notus, nisi jam ab- domine premeretur. Summus dux Petroviani exerci- tus, Nicolaus Crcpovius , est Rascianus, homo dives, avarus, timidus et scurra. Valacchus Transalpinus cum Regina sentit. Moldavum Heremita, si Sombo- rino credetur, in suas jam tricas solito ingenio et lar- gitione pellexit, usurumque commentis apud Tiircam, dicunt. quibus omnino domi in Heremitae gratiam haerere possit. Ad Petrovium nec Turcas nec Tran- salpinos venturos, nisi advocatos. Sic transactum cum passis. Renunciatum insuper ab oratoribus suis Heremitae, quos in Turciam miserat, quod jam iter ad redeundum inivisseiit, quod nóvum ciausum a caesare adducerent, afferentque tam ipsi, quam genti omnia fausta. Allatum postremo est, Gasparem Perussinm gravissime in arcé Cianadiensi annona laborare pro- pter multitudinem oppidanorum, qui magnó numero intra ejus arcis nmnitiones confluxerant, incenso a

122

Rascianis oppido, misÍBseque ad Andreám Bathore- um pro subsídio, quaudoquidem ne adlmc qnidem oppnguari a Rascianis, desiisset. Andreas Bathoreus a Somlio non adest. Fertur esse apud Heremitam. Cnram litterarum tnarum ad enm solita dilígentía, qiia utor in tnis rebus, ipse geram, dimisso Paulo, qno jnssisti. Qnas ad Emericnm Homonensem dede- ras, remisi tibi. Nimis enim a nobis abiit, morte obita. Haec sünt qnae de rebns novis habnimus hoc tempo- re. Quaecunque alia acciderint eaque cognovero ma- gni interessé, ut quam celerrime ad te perferantur, in mortem et equi et servimei, nnlliparcendopecuniae, curabo, ut ea festínantius scias, quam petas. Yale. II. Octobris die 1550. Agriae.

LIV.

Nádasdy Tamásnak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancius Thomae Nadasdino S.

. oct. 4. Coraes tandem in castra copias deducere insti- tuit, quibus campum oppidi Puzta Zikzö nuncupati, quod ab Agria VII. M. passuum ab est, designavit. Dátum est lioc vindemiae Agriensium, quae, nisi mi- les removebatur, tota in uvis consumebatur. Potis- simum tamen dőli hostium fuere suspectí, ne noctu vicis igne indito, per quos divisus ágit exercitus, in- opinata detrimenta secure quiescentibus intulissent. Idque eo maximé, quod per exploratores habetur, sub- sidia Turcis advenisse, bene auctos esse etmolituros

128

in fines nostros brevi omnia crudelia. Erecturos etíam Zolnocchnm alíud uostro oppositum, dimicatu- roaque donec aut vitás suis cum finibus amittant, ant noBtris potiantur, deleto Zolnoccho et expugnata Agria. Queruntur nos violasse inducias, ferturque Kaszonns passa Budensis in Octavii pene Angusti morém ob amissas legiones incuria Quintilii Vari, * discruciari, quod Zolnocchnm ei praeripuerimus. Co- mes ad enm miserat temos nuncios cnm his manda- tis : Nihil agere reg^m sunm contra inducias, amiciti- am cnm eo et cum suo caesare firmám stare, finium tantnm suorum curam habere, Zolnocchnm, ut extre- mum prope ex ea parte ditionis suae terminum, firma- re voluisse, offensionem in neminem meditari, sed commodo et securitati suae prospexisse. Renuncia- vit Turca ferociter : Posthac ad se ne vei nuncios, vellitteras mittat, satis liquere, quod moliretur, dolis 86 per bl andimenta ultra non peteret, frueretur Zol- noccho, jactura fidei intercepto, hostem sese hosti esse, brevique ultorem aflfuturum. Demum et in regem ejaculatus vitupería , nuncios autem, qui ad eum mni- si fuerant, etsi dedita opera pagani homines mismi sünt, contemplata Turcici furoris ac perfidiae *aeví- tia, ut potius in humiliores eam expleret nwám iu in- signes viros, si quid in jus gentinm foret p^A^MUírm,- in captivitatemne redegerit, an confeccrít íiíim inlf^ lices, etiam num ignoramus. Huc accedit, quod et no- bilitatis tanta varietas repente sedibus snís exeitji, totque et tam sejunctim coUocata atque disjecta nUr tionibus, nec uno ordine facile rcgebatur, nec omnm commode tessera militari uti poterat Quibus ex re bus et tumultus et periculum , et dedccuíi per noetv- nas iusidias timori habitum. Et quo haec omaú yt

124

tarentur incommoda magisque rite et pro dí scipliua mili- tari res gereretur, qnilíbetque tam duciim, quammilitum Buís muneríbus expeditius fuugeretur, de castrorumme- tatíone statútum. Quorum quidem progressu acfama opi- nandum est, nou mediocríter et hostes summisuros au- daciam, et nostros omnia, quae vei ad suí conservatio- nem, vei ad finiumdefensionem pertinebunt, vigilantius, et magis pro bellica ratione obituros. Verum haec non omnino siue solitisnostrisineptiisexcepta sünt, propter quas saepe Hungária vnlnera et difficultates perpessa est. Nec enim praesentia mala refrico, quibus nemo non premitur, nemo non laborat, nemo non afficitur. Quin- tani nostri, ex nobilitate pro comitiorum Posoniensi- nm decreto, quae VIII. id. Jan. habita sünt, collati, Pannóniáé praesertira superioris, utpote minus com- munibus periculis exerciti, ad quos nondum turcica rabies penetravit, aegre et in castra migrandi per- suasi sünt, coeli injurias refugieiites, etiit adluicnon- nihil cum stipendiariis in armis perdurareiit, adducti : objectabant jus veteris libertatis, qua non ultra XV. diem in bello esse tenerentur. Atferebant et alias causas : Vindemiam, arationem, jurisdictionem, ciijus tunc temporis octava, ut nos dicimus, Posonii celebra- batur, et id genus plura, quum presertim litibus mul- ti revocarentur. Persuasi tamen sünt et permolliti oratione Andreáé Bathorei magis, quam cujuspiam alterius ex iis, qui cum comite summae rei praesunt. Piacúit mihi clarissimi juvenis ingenium, gra vitás, fa- cundia. In quo facile Scipionem illum haberemus, qui in Hispánia, et patris et patrui admodum juvenis for- tissime necem vindicavit, nisi podagra laboraret. Ni- hil equidem libentius diu audivi, quam o jus orationem ad qiiintanos nostros, ea praesertiminpartt, quasiic-

128

tuno ínBÍdiis, pauci oppido inBultavere. Oppidani in- juriam non ferentes, ratique praeter hos, a quíbus ciebantur^ non esse plures, irritati mutuo ín hostes animos, erupere armati. Ilii fiigam simnlantes, ad in- sidias usque dednxere insequentes, ibíqueíniseriBar- senses excepti mala fortuna ad unum cecidernnt. Pro- mota inde vis in oppidum, oppido quoque potiti parvo negotio, eoque in praedam verso, abductis impuberi- bus, pecoreque abacto universo, familiae qnoque oc- cisorum radicitus prope exc»sae. Praesenserat eam hostium incursionem Bartholomaeus Horvathinovius, dux Levensis praesidii, et praemonuerat Barsenses tempore, ut excubarent, oppidum non egrederentur, et tutarent sese eomodo, quo jampridemeos edocuerat, quandoquidem illis, si quid gravius tunc temporis in eos ingruisset, adesse ipse non posset. Totum snum militem, parvo dimisso, ad exstructionem Zolnocchi Comitem abduxisse, nec suadere rationem, ut arcé praesidio spoliata, hostem persequantur. Sparsus eti- am apud nos rnmor est, Stephanum Lossoncium Zon- dam cum CL equitibus petiisse, quaesitum occasio- nem vindicandac injuriae et damni Zecieniensis. In quem quum idem Turcae incurrissent, qui cum prae- da regrediebantur Barso, fuisse non sine suorum caede et captivitate fugatum. Verum id fictum fűit Rem neque attentavit, et heri rediens domo ad comi- tem, clarius ex eo cognitum. Ejusmodi nova indies jam suppeditabit Zolnocchum nobis. Utinam eÍ6 tan- dem excitaremur ad aliquam firmiorem rationem pá- triáé consulendi. Quintanos nostros audio brevi mis- sionem consequuturos (nequeunt enim diutius reti- neri). Mercenarii milites, qui remanebunt. vix sünt M. D., iíque ubi dividentur per lóca, quae tutanda enmt

129

aut restituentur in ea quibus snbducti sünt, timendum est, ne bujus tanti motus opinionem sustinere posBÍ- mus. Quum alioqui et duces nostri aegerríme ferant hoc otium et desidiam, qua sic detinentur feriati, nec in bostes tanta prae ociilis illoriim impiine audentes graBsari dimittantur. Comes vir prudens et belli non ignarus aeque id ipsiim secum ingemiscit, jam ni fal- lor perspiciens, quonam in Turcas Marté, quove in- atitnto opus esset, sed egregie paret Principi, qui re- verentia indnciarum temeritati hostium parcendum jubet, valtque de singulis rerum moraentis subinde, edoceri, sicque inutiliter oranes aotiones differuntur, donec ejus majestatis coiisilia referantur. Pendemus itaque, non belligeramus, solitoque ipse timore agor, ne idem fínibus uostris eveniat, quod Sagunto olím de quo dictum est, Saguntum fuisse expugnatum, dum Cartbagine consultatur. Jam enim ab erecto Zolnoc- cho IIII nostra lóca Turcae incursamnt, neque ere- dimns adhuc, induciarum numen violatum. Sed utinam montes nos non partnriamus. Joannes Balassa mis- SU8 est tandem Zolnocchum fangeturque ea praefe- ctnra cum coUega Francisco Zay. Heremita Reginam et Pctrovium Albae 4. Septembris obsodit magnó mi- lite, nec tamen ulla vi ingeniorum oppugnat. Cupit eos cessare ab insania, seque noUe saevire dicit, de- ditíonem tantum ultroiieam postulare publico benefi- cio. Obsessis adhuc nulla summissa iiuxilia, annona etiam destituti, ne muniti quidem sünt suflScienter; qui si forte fortuna succubuerint, luppiter Optimus Ma- ximus, quanta victoria potietur Heremita, quanto pu- dore Regina, ignominia Petrovius offnndentur. Sed haec merebitur Petrovius ob animi vilitatem et avariti- am. Si vincet Heremita, nec mature statuet perficien-

MOHCVr. HU50. HIST. — SCRIPT. X- V

180

dum, quod incepit, tunc demum judicate omninm mor- talinnx nequiBsimum, quem hactenus facus texit, dolas fovit, sola promovit largitio. Vale. VIII. Octobria 1650. Agríae.

LVII.

Nádasdy Tamásnak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancius Thomae Nadasdino S.

. oit 10. Turcae Zolnoccho magnopere offenduutur. Jus- 8um erat Budensi passae Kaszuno, ut, si castellum il- lud nos essemus erecturi, ille summa celeritate opus praeriperet. Nec etiam a vi aperta si res postulasset, quicquid de induciis futurum esset, abstineret. Is in- jungit eam provinciám Albensi praesidi, qui quum ni- hil gibi de castellorum erectíone mandátum esse di- ceret, Albae duntaxat custodienda moenia Caesar tradidisset, non obtemperavit. Reluctationem Alben- iis satrapae, Zegediensis temeritas aequavit. CaptuB ii ejim gloriae cupiditate, petierat a Caesaré, ut sibi ea oura mandaretur. Impetravit, profectionem edicit fkeit apparatum tontatque interim per exploratores, au- praestare possit, quod jactaverat; sed nequicquam, quia praepostere. Quum enim comperisset, molem sibi Mae imparem, ipse quoque destitit. Sic res íncuria omniuni iu plures dies extracta, rex verő noster, dum ea de re diutina oontendunt Barbari, factus certior, koatem auum SoUnumum omnino esse eo animo, ut opportuuitatí auae qnAm primumZolnocchumoccupe-

131

* tor, materíamque jamomnem ad muniendum in prom- ptu esse, et KaBzunum, relictis aliorum operis, to- tóm in eam provinciám personaliter incubuisse, im- perat comiti^ ut sine niora coacto exercitu, Agríam contendat, et Zolnocchi castellum faciat, tanqnam in suo. Nec Turcis ansam calumniandi praebeat. Nolle &e uUa ratione quicquam induciis detrahere, aed in foedere constantissime permansurum. In hunc mó- dúm elusus Kaszunu8 magna dieitur inquietudine ae- stuare ob indignationem caesarís, cui significarat, jam se instituisse ejus auspiciis Zolnocclium. Sed depre- hensus est in mendacio, eique jam a caesare missam esse atratam clamydem pro more turcico ferunt, mor- tis illius nunciam, nisi et Zolnocchum a nobis extorserit, etAgriam usque fines prorogarit. Quare sihisnostris limitibns de sufficienti praesidio pro maguitudine peri- culi nonprospicietur, quid hic tractus brevi percepturuB est incommodorum, melius te novit nemo. Cura igitur, si est ubi, et apud quem, tu inquam, qui inter prímos es optimates non postremuB, ut íirmior et melior ratio ineatur patriae viudicandae quam hactenus saepenu- mero factum est. Consistentes milites exigunt con- finia non temporarios. Nos autem per intcrvalla tor- rentum more, et erutnpimus et subsidemus, atque ita res hostes agunt, nos incipimus. De Petrovii atque Heremitae insania nihil est allatum recens, nisi quod in oppugnatione Cianadiensi Turcae quoque adjunxe- runt sese Rasciauis, quos non alios existimant esse, quam Zegedienses, Syrmienses et Belgradenses. Nam Budensibus, Albensibus et Strígoniensibus hic etiam curae satis est. Sed liaec adhnc dubia, brevi tamen alÜB nunciis certiora afferentnr, %iiam quae nunc ha-

bemuB. De Solimano dieitur, qnod hoc motu nostro

9*

perturbatur non mínus, quam Persico, ob ídque in Transsylvaniám nihil copiarum audere mittere Regi- náé anxilio, veritus insidias. Igitnr in inseqaentem ánnum omnes dilatae irae. Nos certe, utcunque Tnr- ca cogitat, ea, quae ad manum sünt, sic dec6bit age- re, ut futuris periculis occurratur, praesentes motus in concordÜÉD adducantur. Vale. X. Octobris 1550. Agriae.

LVIIL

Oláh Miklósnak Veranesics Antal.

!Antoniu8 Wrancius Nicolao Olaho S.

>.oct. 11. Nos jam hic egregie armamnr, étin armis his longe, puto, diutius érit nobis perseverandum, quam forte fortuna nemo initio existimasset. Quoniam Zol- nocchum excitavit huic loco satis cumulate veteres sollicitudines, et attulit novas non pauciores, neque minores. Firmato castello milite et munitionibus, nunc commeatu expletur. In Transsylvania XXX. septimus jam dies est, quod Heremita Albam obsidet. Habét exercitnm (ut publica voce audimus) XXI III M. hominum ; quamvis longe est secus, et in iis equi- tum sünt XVI M. peditum VIII. sed qui ejus aere merent IIII sünt dumtaxat equitum millia peditum mille. Reliquus numerus ex Provincialibus et nobili- tate diversorum comitatuum, collaticius est. Diu ob- sessos non petiit ulla vi machinarum ; ad ultroneam deditionem sollicitavit assidue, Petrovium, ut Tur-

133

cam et hostem publicum, pupillnm. ut ejus gentis do- minum, reddi sibi postulando. Regina, ut foemina, quac non capit hostis nomen, cum caeteris ut imbecil- les, et indulgeutia magis, quam severa pro belli jure animad versioné digni, non tanti aestimati sünt, ut in eorum conatibus pondus haberi declararetur* Ad con- sensum tantum regni publicum et chmtianam^BOcie- tatem hortati, venia etiam ultro quotidi^ obl^ata, sí ante vim sententiam mutavissent. Verum quoniam in obstinatione perdurant, bombardis quoque jam ad- monet et oppugnatione muros sollicitat. Nec prius ad hanc vim dicitur accedere voluisse, quam compe- rit certo et Reginam et Petroviura Tiircas evocasse. Passa enim Budensis jam movit Pesto, et in Trans- sylvaniám pergit, sed non cum tantis copiis, quas He- remita deberet pertimescere, nisi iuter eundum au- gebit. Dubium etiam est, quonam signa vertat. Nam haesit ferme in medio itineris, quod est inter Zegedi- num et Zolnocchum, et Zegedinum versus érit ei de- clinandum, si in Transsylvaniám animus est, quodqui- dem firmiore fáma fertur. Sed interim et hic suspe- ctus est is ejus motus et haec mora, et hoc anceps iter, ne forte alio via demonstrata, erumpat in Zolnoc- chum. Seculi Heremitam non destituerunt. Saxonum quidam potiores Regináé adhaeserant, sed cognita pláne ejus mente de inducendis Turcarum auxiliis una omnes cum nobilitate et Seculis redierunt ad He- remitam. Francisci Kendini dubius animus, ac (uti nuncii Heremitae afferebant) cum Petrovio sentit, quamvis cum Heremita siraulet, hic vicissira secum ; et quod enormius de tanto homine publica etiam fáma vulgavit, ejus ambitionis scintilla tantum incendium excitavit. Sed verius de hoc postea. Comes summa

134

vigilantia et dexteritate rebns praeBt. Nibil certe prae- termittit, si qiiid ego judicii habeam de alienis actio- nibnB quod andiendnm, yidendnm cognoscendnin ex- perínndnmqne et agendum est optimo maximo et pra- dentissimo belli dactori. Ulud dumtaxat eum qnoqne pertnrbat, nt alios omnes, quod comitatns dimittnntur. Qui 8i omnino misBionem tam cito impetrabnnt, (nt eÍ6 negari neqnit,) stipendiarii milites, qui remane- bnnt, vix sat erant tanto limiti, hoste praesertim non mediocriter, ut affertnr, ancto. Non enim mnlti snper- ernnt. Tarcae antem ad tantnm motnm qní a nobis factnB est, serio videntnr esse multiplicati, timendnm- qne, ne tnne ípsi bellnm ordíri incipiant, qnnm nos desierimns. Arx CianadiensiB adbnc resistit sed pe- riculnm est, ne sneenmbat, si Tnrcaeobsidentibns acces- sernnt, qnod ita esse nnnciant. Haec a legatis Here- mitae, qní bic fnere nudias tertins, magna ex parte cognita. Vale. XI. Octobris 1660. Agríae.

136

LIX.

Nádasdy Tamásnak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancius Tbomae Nadasdíno S.

Mitto tibi Zolnocchum ad veram formám effigia-i«o oct ti. tom. Utinam pro eo Transsylvaniám non amittamus. Heremita obsedit Albam II II. die Septembris cum XXIIII M. homínum ut vnlgari fáma nunciatur, nt veriore vix cum 12. Indusa est Regina, filius, Petro- vius et Rascianorura circiter II M. Nec ulla vi inge- niorum din urbem oppognavit; circumsedit tantum, sabinde Petrovium ut Turcam et hostem publicum, filinm, ut Transsylvanorum dominum efflagitando, caeteris ut inutili et imbecillae turbae omnia tuta pol- licens, Pupillo et Petrovio deditis. Yerum iis a perti- nacibus non obtentis jam et bombardas admovisse, et urbem oppugnare dicitur, quod non prius agere vo- luit, quam exploratum habuerit, spem obsessos suae salutis in Turcis posuisse, eosque sibi in auxilium evocatos, esse jam in itinere. Hodie növi oratores He- remítae ad Comitem venerunt. Andreas Bathoreus a Somlio et Georgius Croata Tininiensis, qui novarum rerum quid attulerint nondum compertum habeo, pa- venti tamen Varadino, et periclitanti Ciauadino Comi- tem ad succurrendum hortatur. Postulat etiam sui cu- ram geri non tamquam in praesentla aliquo periculo laboraret sed ne quid illi imposterum praeter exape-

136

ctatíonem accideret. Futurorum enim est sollicitus, qiioníam Budensis pasa jam movit e campo Rákos nbi castra habnerat et in Traussylvaniam obsessis auxilio contendit. Esto quod dou omnino magnis cum copiis. Habét enim CCCCC-tos circiter equites supra II millia. Viritim tameu provocaturus est quicquid érit Rascianorum , ut a Regina est illis mandátum, jamqne, ut fáma fertur, non exiguo numero Chiana- dinum convenerunt. Accedet et Valachorum melior pars, et Turcarum tot ex proximis limitibus, quot li- cebit sine periculo praesidiorum adimere. SoUieitaba- tur Comes ne Kaszunus Zolnocchum invasisset, quo- niam profectus e campo Rákos recta ad oppidum Nagy-Kewres pervenerat, unde non plura Zolnoc cbum milliaría restabant, quam tria. Verum revoca- tus consilio, quod non facile scitur, nisi si induciarum causa, relicto Zolnoccho repetiit Zegedinum, atque ibi substitit, dubium metune Transsylvanorum concur- sus an exspectatione majorum virium, quod minimé latere Heremitam putandum est. Ideo sedulo satagit, ut tempestive futura jacula praevideantur. Sic Comes impraesentia liberatns est cura, et quintani facilius dimittentur. Quamquam tamen Comes, ne Transsyl- vaniáé quidem deerit, si voluntas regis érit et ea cu- ra illi mandabitur. Videtur enim indies, meo judicio, perspectius habere, quid facto opus sit in Hungária Uberanda. Fungitur sane ipse maxima diligentia suo munere, nos etiam alii arma gestamus et cum Zolnoc- cho omni fere nocte minimé laeta somniamus, dubii i&terdum vei de magnis rebus, nedűm de hoc statu, qui est ultimus et miserrímuS; praesertim sisicuthuc- usque. Omnino autem nihil facimus, quod majorum paoe dictum velim, dum tam probe induciaa, jam ab

137

hoste toties violatas, nostro malo observamus. Rex suo in solo iiiiiim erexit castelluni, ut in suo Turcae plura; eisque licet jam saepc saepius et dictum et declaratnm est, caesari eorum iujuriam non fíeri, nec vim in eos erectione Zolnocchi intendi, qui limitibus ejus praesunt, nosque iuducias servaturos, modo hae servarentur et ab illis: ipsi tamen liis obauditis et pláne sprelis, jam IIII. lóca nostra sub erectione Zolnocchi praeda et vastitate affecerunt, iieqiie com- movemur. Verum haec fortasse minus viilnerarent, ut exilinm pagorum afflictio ; at illa illa maximé est pertimescenda plaga, qiiam induciarum reverentia comminatur. Passa Kaszunus, fretus fidei et integri- tatis regis nostri fiducia, qua scit servaturnm indu- cias, tuto in Transsylvaniám signa convertit, nihil finibus suis metuens, quos induciarum sacramento tu- tos főre sibi poUicetur Si igitur et nos in opinione servandarum induciarum jam suscepta et vulgata perseverabimus et Turca secure iu Transsylvaniáé fortunam debacchabitur nobis intuentibus, Deus boné, qnam pudendae, quam damnosae nobis futurae sünt hie induciae, quarum religione jam dudum ab hosti- bus violata fratres nostros atque affinem Hungáriáé provinciám subjugari patiemur. Sed hoc viderint, qui frena moderantur, Tu vale et feliciter vivas. XII. Octobris MDL. Agriae.

138

LX.

Oppolí tanús Jánosnak Verancsics Antal.

Antonius Wrancins Joanni Oppolitano 3.

ct. u. Nullás me ex eo tempore dedisse ad te litteras, quod nos disjunxit, fateor emuidéra ipsémet ultro et veniara peto, si quid culpae ex hoc, tuo judicio, in- currissem. Quanquam quid huc aut de culpa aut de venia? sí officio nec oblivione nec íncuria defuerim, sed sola infirmitate, illa, inquara, viennensi iufirmita- te, cui non fűit satis, istic me per totum Quintilem quotidianis febrium ignibus pejus omni Aetna torruis- se, nisi et Agriam prosequuta, per totum Sextilem quoque novo adjuta coelo, mihí etiam alias multum insolito, ita torquere et debilitare voluerit, ut prope enecarit, quo longe sane in exitu graviorem initio co- gnoverim, mecumque nec adhuc rediit in gratíam, quum reliquis malis etiam intestinorum tormina ad- jecerit, denuoque mihi manuum nervos laxare et dis- Bolvere intendit, quemadmodum anno adhinc VI. dis- Bolverat, quum Transsylvania decesseram. Obstite- runt huic muneri tumultus etiam bellici, caussa Zol- nocchi excítati, quibus nunc haec lóca tam misere conflictantur, quam qui de ultimis rebus periclitentur. Unde ne nobis quidem qui in litterarum studiis om- nem aetatem deterimus, veniunt in mentem litterae, quum assidue Mars est in oculia. Nec mirari debes.

139

Nam iis hostibus die noctuque territamur, qui non li- bertati et vitae sohim. sed religioni etiam nostrae in- sidiantnr; iis demnm praesidiis tutarour, quíbiiB et dissípamnr et depascimnr. Ignosce igitur et compa- tere meis periculis. Caeterum quod omnino prior vo- luisti ad scribendnm provocari, haustus forsan Satillae gremio, non indignor tibi, quum jure possem, si pro- missa tua recenserem. Sed jara responde provocatns, scribasque de omnibiis, quae istic aguntur, et ultra. Me, si mei juris ftiero et hos tumultus magis augebit Enyo, brevi tuae restituam consuetudini. Verum in- terim exigo tuas litteras et efflagito, nisi flagitio damnari velis. Vale. XIIII. Octobris 1550. Agriae.

LXI.

Nádasdy Tamásnak Veranesies Antal.

Antonius Wrancius Thomae Nadasdino S.

Decimo kai. Novembrium accepi litteras tuas^isóo. oet 2§. ex quibus quod intellexi, meas quoque utrasque epi- stolas tibi fuisse redditas, quas postremo famulis tuis dederam, non parva exsolutus sum sollicitudine. Pau- lo post has dedi et tertiam per hominem Andreáé Ba- thorei a Somlio, qui Posonium usque missus, ad te quoque excursurus erat, si res, quas gerit, postulas- sent. Scire itaque cupio, an et haec tibi reddita sít, qua incluseram sororis tuae et ipsius Andreáé litte- ras, ex quibus mihi omnino persuasi, te de Mailado tuo cognato aliquid accepturum, quo in tuis de ejus

140

statu cogitationibus respires. De Transsylvania mo- tibus id habcmus. Inducias mutuo nuper pepigerant ad festum diví Martini pacis tractandae gratía^ eae- que inter eos intercesserant conditíones : Ut Heremi- ta subsit et morém gerat Regináé omnibns in rebus ad ejus dignitatem et dominatíonem pertínentíbus. Ut Turcis pendat, quod postularunt. Ut cum Petrovio redeat in gratíam, agantque uno consensu et con- cordi stndio ac fide omnia, quae Pupilli salutem et be- neficium concernant, armaque depódat et exercitnm di- niittat. Regina et Petrovius Turcas e Transsylvania redire faciant, curentque Solymanum provinciáé, si id érit ex usii et publico commodo, reconciliandum. Misso itaqiie nuncio, qui eos nomíne Regináé et Pe- trovii amandaret ac referret Heremitam ad officium rediissc, jiis dominii et authoritatem pristínam Re- gináé restitutam, pacataque omnia esse in Transsyl- vania propter quae Caesaris opem imploraverat, — in- gratam habuere legatíonem. Caetenim, insessis Lyp- pa, Orodio, Syraando, montis Macri radicibus et ple- risque aliis in ea regni parte locis, in quae 14. die Septembris advenerant, renunciarunt : se non ita fa- cile redituros, ut Regina atque Petrovius cogitarent. Si ipsi stulti, inepti et leves essent, caesarem suum suosque purpuratos sanos esse nec puerorum more ludere. Sibi autem parendum esse principi suo, res- que fortíter peragenda, cujus causa in eam provin- ciám advenissent. Si praeterea érit omnino redeun- dum, caesaris mandátum exspectaturos, interim ta- meii persanda sibi a Regina et Petrovio esse tanta illoium perícula, tot labores, tot impensae, et insu^er remunerandnm benefícium, quod in eos erant loca- turi. £t nisi reddiderint st^tísfactos, praedas vastita-

141

temqne ubique suo more edituros. Petunt autem, ut pro more suo dicunt, siugulam sablam (gladii id tur • cici praecipnum genus est), aureos nummos XXXIÍ* et securum receptum. Huic summae Heremita non subscripsit, utiniquaeet gravi; sed obtulit donativum non contemnendum, si modo exitum maturaverínt. De secnritate etiam reditus facta fídes, si a populatione abstínebnnt. Episcopus Vaciensis Sbardelatus mis< »U8 est per nobilitatem hortatu Comitís, et cousilii ejus ad Regem de publicis rebus per veredarios Au- gustam. Ego rem familiarem curo. Vina et frumen- ta erunt mihi, qnae indiem sufficient, pecuniae per clepsydram veniunt, recedunt plena manu. Quicquid enim nobis est redituum, partém rapinae optímatum sibi vendicant, multa milites dissipant, plura hostilis metus et vicinitas adimit. Vale. XXVI. Octobrís. 1550. Agriae.

* Kimaradt : M.

142

LXII.

Federígo Badoarío velenczeí kOvetnek Veranesíes Antal.

Antonius Wrancius Federico Baduario Oratori Veneto S.

oet 26. Nihil sane nnquam indignius a me commissum puto, Federice humanissime, quam quod nullás ad te tam diu litteras dederim, quas quidem crebrius, et pene quotidiano studio debebam dare propter siu- gularem tuam erga me benevolentiam, et eam consuetudínis tuae familiaritatem, cujus quod mihi tam cito, tam largam ac liberam feceras potestatem, facile apparebat, in eorum me relatum esse apud te numerum, quos peculiariter amare consueveras. Igi- tur etsi sciam, nuUum mihi argumentum esse, quo ju- ste meum tibi silentium excusare possem, quod profé cto (ut vei ipsémet in mea prorsus infírma et nec pro- ducenda causa feram sententiam) non solum objurga- tione verborum, aut severiore epistola reprehenden- dum est, sed et sensibiliter, quod ex amore dico, quo te complector, castigandum. Tamen ne humanitati et facilitati tuae gradum ad bene merendum intercipiam, qui longe majores culpas aliquando soleas amicistuis condonare, faciam luctantium more, qui saepenume- ro jam victi et prostrati quaerunt sibi pudoris suf- fugia vei in errore manuum vei in lapsu pedum, et id genus in rebus aliis, quo statim deditionem non fa- ciant, omnia fortiora de se in secunda lucta poUicen-

143

tes. Non me fügít, quanta tibi ad Auguatona nuper eomitía profíciscenti de officio scribendarutn ad te lit- terarum receperam, quantum et íidem feceram, quod ipse qnoque famíliari quodam negotio expedito, quam celerríme essem ad eadem comitia festÍDaturus. Quod negotíum ne te omniuo celem, pecunia mihi e sacer- dotiis meis exapectabatnr, sine qna, scis, quod incom- mode omnis dignitas, omnis existimatio, omnis deni- que status ubivis locorum sustentetur, nedűm Au- ^stae in tantorum conventn et celebritate principum, ubi etiamnum merae nuneiantur devorari non impen- di pecuniae. Hac igitur exspectatione soUicitus, dum quotidie profectionem meam meditor, nec interim quicquam affertur Agria, et oflBcio seribendi defui, et in multos dies frustratus amicorum poUicitis cum quibus egeram de pecunia, Augustanum quoque in- termisi iter. Sic mecum ipse gravissime perturbatus raptim me Agriam contuli, sperans ita rebus meis prospecturum, apologi illius exemplo de Cassita, ut bene omnibus necessariis provisus, quae tum foren- sis usus tum aulae status postulal)at, eodem me, quo institueram, retulissem. Sed et hic exceptus belli dif ficultatibus dum Zolnocchum Turcis opponimus, jam- que et redituum nostrorum fructus non colligimus, sed aeque cum nostris militibus ipsi quoque diripi- mus, quae cura multis aliis proponenda esse videba- tur, tantum abest, ut vei in mea domo, quieverim, vei faciendae rei partém aliquam promoverim, ut millies huc venisse poenituerim, detestatus et castra, et castrorum causas. At, dices, interim cur vei in cursu aliquid non scripseris, sive nunciaris, ut te sci- remus saltem vivere ; nec enim omnino et otium tibi et matériám defuisse credimus, amicitiis verő vei ip-

144

BÍ8 nntibus aolet satis fieri, si desunt interdum reli- qua. Non matéria mihi quidem defiiit, non otium, non voluntas propensissima, tuique memor semper fui. Sed qnoniam et de Zolnocchiensi expeditione res quasi sub pallio gerebatiir, nihil statim cognoscebamus, ca- vente optimo principe módis omnibus, nequid ea in re perfícienda accideret incommodi ; et de Transsylva- nicís motibus, qui interím erant suscitati, mira vari- etate referebatur ita, ut quolibet die alia atque alia vnlgo spargerentur, non sum ausns ad te quicquam ex trivio scribere, calamumque hactenus eo animo pressi, ut totius rei eventu habito, pleno tibi paulo post commentario satisfacerem. Jam si quid est in his, quo me ab indignatione tua securum posse esse arbitraris, declares tuis litteris, velim; sin minns, ex nunc liaud gravate veniam peto, et si forte minus im- petro, feram tamen quicquid statues, aequo animo, mi- hique, magnanime Federice, et iratus et bene affe- ctus semper amandus, semper colendus, semper omni honore et reverentia singularí eris prosequendus. Contemplando enim in te non humanas solum dotes, qnibus es excellenter cumnlatus, sed divina prope omnia, et raram institutionem, ad omnia maxima, pia praesertim et moderata comparatam, perioulum mibi de benevolentia tua non putavi esse pertimescendum. Sed excusationi satis est dátum, quam admittas ut ab amicis soles benigne simul ethumaniter. Vale. XXVI. Octobris 1550, Agríae.

146

LXIII. Oláh Miklós Verancsícs Antalnak.

Nicolaus Olafaus Adíodío Wrancio suo S.

Binas tuas litteras aocepi ante aliquot dies intraift^o oct Septembrium et Octobrium kalendarum tempus ad me datas. Habeo tibi magiias gratias, quod non prae termiserís me de his rebus facere certiorem, quas ab aliis minus perspicue et copiose cognoveramus. Ne- gotium lectoratus Strigoniensis , spero quod breví pro voto tno expediam, habes enim principem tibi be- nignisaimum, me paterne affectum, ejusque donationis litteras, quum Agria Yiennam redieris invenies apud Bonnam meum sororium. Proinde mittam hoc triduo istuc Matthaeura Zerdahelinum secretarium meum in quibusdam rebus meis peculiaribus, cui te in omnibua coUegam assignavi, jussique, ut nihil prorsus agat sine te et consilio tuo, quemadmodum ex eodem Mat- thaeo et ex litterib meis, quas ei ad te dedi, intelli- ges. Tu itaque interim, duni Matthaeus advenit, tuas res familiares istic componas, quo postea confeetis meis negotiis, ad me remeare possis. Vale. 23. Octo- bris 1550. Augustac.

. 11

UONl M. lU-NU. HlÖT, tíCUiri. X. JQ

146

LIV.

Oláh Miklósnak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancius Nicolao Olaho Sal.

HOT. 10. Litteras tuas XXIII. Octobris datas, IIII. No- vembris accepi, qiiae quidem me magna laetítia et voluptate affecerunt, idque non tam iit nunciae acces- ftionis növi et opnlenti beneficii, quam quod meis te obBequiís uti jam velle videó ; quaiuqiiam et dona et beneficia tna, qiiibns me prius etiam quam pene co- gnoveria, et ornare et locupletare coéperis, ita complector et excipío, ut nihil neque gratias, neque desideratius. Dens immortalis hanc tíbi erga me be- nevolentiam simul et benefícentiaro omni largitate et ea gratia referat,^ quae tibi quam gratissima et quam amplissima provenire possit; ego verő enitar omni diligentia, ut gratitudini erga tantiim , tamque muniíicum benefactorem meum nunquam desim. Ad mandata autem quae das, quod attinet. Etsi consumptis jam et pláne exantlatis omnibus his, quíbus retroa- etae vitae meae anni per tantam varietatem fatorum cucurrerunt, statueram proximis kalendis Jani primi- tias meas celebrare, ut sequntus felicia tua in hoc Bacrorum genere auspicia, is demum ipse quoque esse incepíssem, qui dudum essedebebam, nec imposterum ordini meo et spirítui sancto refragarer, qui me ab initio mystem divinorum esse voluerint: tanien post*

147

quam et ex litteris tuis, et ex Matthaeo tuo cognoví, quae me id temporis velles in tuis rebus non exili- bus, (listulí meam hanc cogitationem, et ad injunctam a te provinciám appuli animuni, et omnem indu6triam. De beneficiis tuis illud dixerim, ut mihi illic studeas benefacere, ubi tecum semper esse possim, csto quod Strigonii simus, quis enim hoc non optet tibi ? quia hic certe multiim etiam imposterum laborabitur, sive id de Turcis, sive de praesidiis nostris rapacissimis velimus intelligere. Nova, quae ex Transsylvania habemus, triduo post scribam copiose. Nam multa uno tempore sünt allata. His autem maturandum fűit, ut quam pri- mum de voluntate mea in tuis rebus tibi constaret. Vale. X. Novembris 1550. Agriae.

LXV.

Oláh Miklósnak Veraiicsics Antal.

Antonius Wraneius Nicolao Olabo S.

Proximo septembri mense Thomas Varcotiusiiw. nor. is. permissis Turcis incolumes Lyppam pertingere, et illinc etiam in Transsylvaniám promovere, dubium, quo consilio, praesertim quum et transitum illis obse- disset, et copias baberet longe niajores, quam ipsi essent, Cianadinum obsidione Rasciauorum liberayit, multa in ea gente et praeda et caede edita, et inde latius propagata victoria, castellis quoque quibusdam

Petrovianis potitus. Inter quae potiora sünt: Nugy-

10*

148

]ak, Ciallia, Makó, Eger^'sth et Orozlanos ; hisqne iu locis castris positis, et poBsesBÍs castellig dicitar se servare míijoribiis rebus. Ita certe, si e Transsylva- nia Turcas redeuntes denuo se videre simiilabit. Haec dum aguntur foris per Varcotium, Heremita in Trans- sylvania deceptiis concordiae fídiicia, quam cnm Re- gina et Petrovio confecerat, adiit grave perícnlam, quod tamen evasit. Qmim enim omnibus in his obtempera- tunim sese Regináé fide obstrinxisset, propter qnae in illum commota esse videbatur, promisisset insnper omnia inipensa de suo Turcis reponere, et pro more donativum mittere, si modo et ipsa eos sine nlla di- latíone reguo amandandos ciiraret : tantum abest , ut et ipsa promissis suis stare volu érit, et Heremitae din poenitudine et deditione contenta fuerit, ut III. die a concordia ipsum libelliim concordiae, illi remiserit, adjecto : respnere se ejus obsequia, partamque secuni paulo ante concordiam noUe habere ratam. Sednlo inde sub induciarum tempore sollicitato Turca clan- destinis nnnciis, nt Kaszuno majores copiae snmmit- terentur, cogerenturque etiam Valacchi novis mandatis in Transsylvaniám properare , et cum Turcis signa conjungere, hisque pro voto impetratis et mox a facta concordia cognitis : mulier pro sexu constantiae imme- mor, animum in occasionem inclinavit, pollicitaqne sibi victoriae fiducia, prosequi ínveteratum ódium etiam cum periculo et infamia maluit levitatis, quam in pace, quae illi, ut affertur, honestissima et com- modíssima offérebatur, permanere. Sic omnibus re- bus perturbatis subita mutatione muliebri, omnes populos ejus provinciáé ab se alienavit, Heremitam verő in coeptis etiam securiorem fecit. Uno enim tem- pore accepto a Regina concordiae libello auditoque

149

hinc Turcarum, illinc Valacchorum inopinato íngres- sa, commotus et ín furorem queiidani incensus, ut qui jam conquieverat in fiducia futurac pacis ex induciig paalo ante Albae tranaactis. et pergebat ea curare, qaae aedandi reguí ubus exigebat, repente Tliordam profectas, couvocavit coiiventum, de regiuae iiicon- stantía conqueritur, opiníone periculi omues imbiiít, eundumque obviam Turcís, denuo popularíbus armis excitatíSy persuadet. Ibique omnium animia in Regi- nam aeque ac in Turcas incensis sibi vendicat, et ad novam expeditionem conflandam inducít. Igitur emis- 80 per provinciám cdicto, cuni Banguineo vcni, ut apud gentem iioatram iu subitis et gravibus rebus fieri consuevit, denuo onines popuios in arma excitat et jubet Vasarhelium convenire, quo ipse quoque Thorda abierat, indeque paucorum dieruni spatio coacto populo et milite mercenario, summa celeri ta- té venit Saxosabesum, statuitque Moldavis prius oc- currere eo consilio, ut prohiberet, ne cum Turcis con- jungerentur, ea etiam spe, ut si hos mature repulis- set, et Transalpini et Turcae ab ultcriore progressu arcerentur. Nec cessit ei tanti consilii tantaeque spei exitus infeiiciter. Ingressa erant Moldavorum XIIII. M. per viam Oytoz in Seculiam. Illinc sumpto itinerc per Burciae campos, penes Brassoviam, Alutam am- nem et oppidum Prasraarinum, inde per Segesvarino- rum et Meggiesiensium agrum, relicto in sinistra parte Fogarasio et Cibinio ad Saxosabesum urbem magna planitie circumfusam, Albaeque et Vincio con- terminam cum Turcis et Transalpinis conjungi ani- mus erat. Heremita ad Vasarhelium oppidum, mc- tropolim Seculorum, cum suis copiis consederat, loco sane patenti, et ad rem bene gerendám valde oppor-

tuno, sive acie foret decertandum sive obsistendnin BarbarÍB, utravis via irrupissent. Nam in ea Trans- sylvaniáé plaga diiae potissimum scmitae sünt ex Moldávia in Transsylvaniám: altéra Oytoz quae Brassoviae imminet, altéra Radnabania, quae Bistri- eiae ; illaque sola currulis est et nonnihil lata , baec angustissima et sylvarum densitate impedita, vixqne equiti pervia. Igitur iibi primum constitit Heremitae, Moldavos esse in provincia , exteraplo in eos VI. M. equitum misit et praecepit congredi. Verum territi Valacchi incursu Heremitanorum repcnte terga ver- terunt, fusique statim sua ignavia, sine et sanguine et negotio rejecti sünt in suos fincs. Eorum casu Transalpini qnoque qni jam per Turrim Rubeam Cibi- nio adjacentem juxta Alntam flumen irrurapebant, repressi; injectus et Turcis metus. li enira ad paguni Ilye, paulo infra montem Aranyos niincupatnm in dextera Marisi amnis sitnm, Devensi arcé in altéra ripa, dnobus circiter milliaribus a tergo dimissa sub- stiterunt, opperientes Valacchornm adventum, nbi in hodiernum diem haerere perhibentur, satis jam de reditu solliciti, quod et Varcotius eis receptnm cum IX. ferme M. hominum intercluserit , et Heremitam firma- tis praesidio finibus Seculorum cum ingenti túrba provincialium a fronté venire intelligunt. O occasio- nem complectendam, o diu fortasse imposterum talem non eventurara, si hanc emiserimus, quum et reditus difiRcultate laborét hostis et magnani virium partém Christianis debeat, quos attraxit, sccnm domi relin- quere non ausus, ne quid molirentur in occasione. Vereor adbuc tamen jam violatarum induciarum reli- gionem. Et utinam earum rcverentia non obsimus Transsylvaniáé, qua amissa ne nomen ipsum quidem

151

ant ipBa umbra Hungáriáé remanebit. Recte Yalac- chi itaque, merítoque maximé laudandi, qui tam cou- gtanter vei pecunía vei pietate Christiaui uominís cnm Heremita consenBerunt, (quod fáma fertur) ut ei ul- tro primam de se victoríae partém coucesserint, fu- gám simulati ; sed nos non aeque commendandi, 8Í et iis et nobis ipsis defuerimus. Regina in arcem Dyod coneessit cum Petrovio, nimirnm jam sola cum solo. Quae profeetio fugae mihi videtnr esse similis, eaque omnino comprobabitur 8i inde ad Gialnanam arcem descenderit. De Petrovio, multa insana, vitám ejus solitudinem et gemitus et suspiria esse ajunt. Vísub est uon semel in proximum immigrasse e curia rede- undo, suum existimans, et in coUoquiis saepe subito qiiodam stupore conticeseere , intueri tamen in ho- mines, ut in contemplatione solent a Bpiritu rapti. Deus et üb mentem restituat, etTrauBBylvaniaeopem afferat. Hie sünt quieta omnia, credo causa absen- tiae Turcae. A praesidiis tantum nostris expilamur et Bubigimur. Vale 15. Novembris 1550. Agriae.

15t

nPT.

LXVI.

Oppolítaausnak Verancsícs Antal.

Antonius Wrancius Johanni Oppolitano S.

Proximae litterae tuae ad me quanto fuere Ion- giores, tanto ven erűn t gratiores, et tibi habeo ingen- tes gratias, quod tantam consuetudinis nostrae inter- missionem, mntuarumque Htterarnm cessationem tam longa tamque suavi epistola resarciveris. Ea quidem milii tantum et tui videndi et ad te redenndi ardoris attulit, ut illan) ípsam epistolam áaepius perlegerím, dinque meo, tanquam si tecum essem , in sinn gesta- rim. Ad eam si breviore tibi respondeo, ignoscas ve- lim, considerato, quo simloco. Porro merito tu quidem revocas me et hortaris urbem colere , sic enim est, ut seribis et me a pagano victu nerao est credo, nec un- quam fűit alienior, nemo etiam érit imposterum, sit li- cet vei a Jőve oriundus. Ut enim nefariam militum licentiam non attingam, quae hic nobis prope hosti- Hter dominatur, aedes mihi obtigerunt ita deaolatae, hiantes, nudae, sordidáe, et oppletae fimo equino, ut ab eo tempore, quo veni Agriam, nihil fecerim aliud, quam quod his purgandis, reparandis, et in aliquem usum restituendis vacarim , quo me jam ab imminen- tis hyemis injuriis commode habere atque tueri pos- sent. Merito itaque mihi Oppolitane, compateris, et vices meas doles, quod et a te et ab urbana celebri-

153

taté absim. At sua cuíque Sparta ornanda est, quae* cunque sorté obtigit temporique, juxta sententiam prudentum semper iiiserviendum. Te tamen ne om- nino non aliqua ex parte in spe confírmem redítus mei, scito, qnod brevi veniam Viennam, si modo id evenerit , quod ad me anti8te» meus scribit. Tu quod te legibus tradiderís, et ad oratornm scbolas transi- eris, Helicone intermísso, probo, quod in tuis rebus maximé. Arbitror enim te Bat jam Satillae lusisse, tibique nunc jam demum ista aetate ad altiora eaque certe seria stiidía conscendendum est, debebisque impo- stemm juvare mortales quos bucusque decantasti. Vale. 15. Novembris 1560. Agriae.

LXVII.

Verancsíc^nak Oppolítaous Jáoos

Joanrn R Oppolitanus Antonio Wrancio S.

Tuum silentium meo silentio multare decrevi,t5fto. octiö non ut ira permotiis esse videar, qua debeo, sed mi- sericordia, qiiae tibi debetur. Vive. XV. Octobris 1550. Viennae.

16B

ferunt transfugae, et Petrovius apud Temesvarum Bolita sua dejectus avaritia adbuc cunctatnr, contrahe- re exercitum, quem promiserat. Sic hÍ8 de causis Regina inops virium atque consilii, conjecta in me- tum, deserit Albam Juliam, ut iirbem imbecíUam, parvo cum praesidio, et concedit Saxosabesnm, dato duci mandato, ut urbem dedat Heremitae, si tu eri ne- quiverit. Inde quotidianis nunciis necquacquam ad- veniente tandem sibi suppetias BoUicitato Petrovio^ venit Heremita, Albam obsedit, et deditione obtinuit. Tum Regina, tardante hunc in modum Turcarum au- xilio, ignaviterque domi desidente Petrovio et Here- mitae nimis ex voto fortuna prosperante, compulsa re- rum suarum desperatione, multorum, qui favebant Heremitae vexata et circumventa suasionibus, tan- quara agnito suo errore reverti vellet ad officiuni, de- líberat cum Heremita facere concordiam. Facile et Petrovio persuasum de concordia. qui jam etiam ipse roetum de perfídia Turcarum sibi confíuxerat, ne quid argenti ad Regináé tutelara exponere eogeretur, ad- vocatus Albam Regináé litteris, omni opinione cele- rius cum familiari prope equitatu advenit, ibique no- vam in societatem reconciliati, cuncta Regináé He- remita poUiceute et concedente, quaecumque peteban- tur, ut in suspicionem illám apud Turcam magis cou- jiceret, ejusque negotia gravius intricaret, demum quoniam de impetu hostium in dies magis ac magis fáma crebrescebat, Regina, misso alio ad Turcas nuncio (quod ex pacfo transactae pacis facere coge-

batur) oblatoque donativo non contemnendo, ne*)

viderentur, hortata est, ut reverterentur, quandoqui-

*) Ujirom lekopott ezó.

167

dem rednxisset ad officinm et fidem Heremitam, ni- hilque in poBteruni de iilins integritate tam erga se quam erga Solimannm eorum principem foret dubi- tandnm. Nec jam armis esse corrigendüm vei ipsnm Heremitam, vei eos provinciales^ qni ejas insaniam seqnnti fnerant; omnia in illa provincia esse compla- nata et pacata, Solimannm verő regnis potirí non op- tare, qni carerent incolis ; et satis poenarnm seditio- sis et pravis fierí, si cnm pndore et damno revocassent, qnae egissent perperam, — cnm Petrovío ad arcem Dyod proficiscitur, fngani illinc arabo nlteriorera me- ditantes, si Tnrcae non rediissent casnqne aliqno vi- etores penitins in Transsylvaniám promovissent. He- remita qnoqne deducto ab Álba exercitu Turcis ob- viam, (nti snpra diximns) in Saxosabessiannm agmm eoftdem repulsunis, si occnrrissent. Igitnr, ut divina qnoque sententia constaret, quid anthores hujus tanti facinoris mererentnr, si minister poenas matnre da- ret, tam impium scelesto ministerinm funestissimum eessitl Ubi enim perlatnm est ad Tiircas, Reginam atque Petrovium cum Heremita in unitatem rediisse, idque non prins, qnam se in fines Transsylvaniáé perduxissent, snspicati dolo secnm Reginam ac Pe- trovium agere, (mirum enim videbatur, qnod sic prae- ter omnem exspectationem, et amicitiam cnm hoste ini- vissent, quem opprimendnm tanto studio a Sulimano contenderant, seque cum periculo eduxerant, et niinc demnm prope ab ípsa arcentur victoria, qnum se re- dire jubent), correpto Joanne Zalancio et qiiaestioni subdito, din torserunt, dőli confessionem exigentes. Verum quum nihil expressissent, utpote ab nomine illis innocente, et hujus rei prorsus ignaro, vmclisin- ditis, fnstibus caecidere. Postremo, nisi e captivitate

163

duobus filÜB Be se redimebat, abducebatur vinetns in servitiitem. Jam de Regina et Petrovio nihil insigne ultra, ut de iis, qni de malefacti conscieutia ernbe- gcunt, nec tuto lucem intuentur ; Heremita verő felix satis Buccessibns, sublímÍB fertur, quamquam ipse ma- luisBeni BÍ TurcaB non emiBBisset, sed cum eís, post- quam exercitu poUebat, conflixiBset, esBetqae per me vei Alexandro glorioBÍor, vei Augusto felicior. In AgrienBibuB rebiiB növi nihil est, nisi jam Tarcarum ex TranBBjrlvauia Budára reditUB injecerit finibuB his novae quippiara Bollicitudiuis. ComeB Salmus infir- muB fűit per dicB aliquot, non omnino graviter, Iccto tamen bc bc continet quietÍB cauBa. Stephani LoBSon- cii et SigiBmundi Balassae compoBitio non est conse- quuta, obBtinatione utriuBque, dum ueuter alteri quic- quam exiBtimationis suae concedít. Beue vale. XX. Novembris 1560.

169

LXX. GregoríaDCzí Pál zágrábi püspök Verancsícs Antalnak.

PaoluB Gregoriancius cpiscopus Zagrabiensis Antonio

Wrancio S.

Adeo, Antoni, fili amantissime, grata fűit mihi issü. n^r. ? toa gratulatio, qua me ex Itália redeuntem per epí- stolam excepisti, ut si nulla unquam antea fuisset tua mihi vei audita humanitás, vei perspecta erga nie be- Devolentia, hoc certe ipso tuo officio me nisi in tui amorem pellexisses, essem profecto saxeus. Tibi itaque pro isto in me singulari amore et nunc et an- tea optime cognito habeo gratias, ac peto, ut in me amando perseveres. Ego quidem si quid vicissim tua causa praestare potero, quo et dignitati et commodo tuo eonsulatur, nulla érit tanta difficultas, quae me a tuis rebusetaccessionibus detinere vei deterrere pote- rit. Te autem filium propterea, jucundissime An- toni, nominavi, quod et aetati tnae et charitati no- strae mutuae non omnino id verbum dispar esse vi- deatur, et quod in mea beneficia, quae habeam Agriae, me optime contento, velut in paternam haereditatem successisti. Ubi precor tibi a Deo Optimo Maximo eam praeberi rerum felicitatem, ut ad longe majora ex his mediocribus sacerdotiis liceat tibi conscen- dere. Meam ipse legationem Deo duce peregi Romae et fauste et feliciter totam. Litteras verő has*) , quas ad

*/ így , bamark'*dü kézzel, lítterae quae helyett*

160

te cum mei8 mitto, datae sünt míhi Mantuae. Vale. VII. Novembris 1560. Posonii.

LXXI.

Gregoríanezí Pálnak Verancsícs AnUI.

Antonius Wrancius Panlo Gregoríancio episcopo Zagrabienai.

,noi.i% O gratam perpetuoque mihi coiiservandam et exosculandam epistolam tuam, Paiile antistes, omni veneratione dignissime, qua non solnm successione Agriensium sacerdotiorum fílíum me tibi esse declara- sti, quod et casus sibi vendicare et divina providen- tia potaisset, sed etiani adoptióne quadam spontaneae volnntatis, meo prorsns perexiguo ductus officio, ea- dem epistola tua, veluti publico quodám testimonio, confirmasti. Quod qnidem nt amori tuo erga me non obscuro tribui debet, íta etiam bonitati admirabilí ma- ximé etiam ascribendnm duco, qnnm ei tn te in pa- trem obtuleris, qui filius tuns esse non merebatnr, sed hoc facis exemplo servatoris nostri, qui prior et eligit nos et suscipit in fíliorum adoptionem, quam vei ex- pendere possimus tam praeclarum genus in quod in- seramur. Itaque jam te parentem meum confiteor, jam colo, jam suspicio, et praesenti epistola omnibus pro- nuncio, ac do principium meis erga te filialibus offi- ciis. Quare accipe nova, quae hoc tempore habemns ex Transsylvania. Heremita vincit jam omnia adver- sa in illa provincia. Milites ejus et Moldavos et Transalpinos Valacchos, qui jam diversa regni parte in fines nostros irruperant, non sine gravi eorum oc- eidione, in sua claustra rejecenint, Turcas verő, qui

161

Petrovii et Valacchorum adventiis íidncia in Devcn- sem agrum ex pago Hlye per MaFiSum trausicrant, panloque ultra progressi, Albara cogitantes, qiio se Regináé adjungerent, inter Devam, et oppidum Zaas- varos nuncupatum consederant, ipsémet Heremita, qni ea parte Transsylvaniáé supra Brassoviain, qna Moldavi per viam Oythoz in Seculiam descenderant, praesidio firmata, Albam cum multitudine Provincia- lium advenit, eaqne űrbe capta, tránsactaque cum Regina concordia, obviam Turcis processit, eosdem- que coegit primo advcntu subsistere, et de reditu, fu- gáé similiore constituere, jusso inde et Varcotio Va- radiensis praesidii duce, ut eosdem a tergo vi quanta maxima possit, urgeat, totus in eo esse nunciatur, ut hostes intercludere et circumvenire -possit. Nec de- 8peratur de victoria, qnoniam ad VII. M. equitura, ut verior fáma fért non accedunt, Valaccliis verő denuo non intrantibus, fuu dentur etiam non impulsi. Caete- rum si in fugám quoque fortiter hoste excepto adi- gentur, aeque speranda sünt omnia felicia. Is enim illorum loeorum situs est, mihi saepissirae peragra- tus, per quae fuga illis érit ineunda, sive per angu- stias Hazachiani districtus, quae va^ kapu, hoc est, ferrea porta appellantur, ducentes ad oppidaKaran- sabesum et Lugassium, Tliemeso arani adjacentia, si- ve secundum ripam dextram fluminis Marisi, qua ve- nerant, revertentur, ut angustius atque iniquius nihil esse potest. Nisi si se commiserint sylvis Morscnnae oppidi, quae sünt sane vastissimae, et latissime pa- tent. Quum alioqui et in his nihilo levius laborabunt et periclitabuntur, modo Heremita, de cujus ego in- tegritate semper sinistre divinavi, rem bene ac ndcU- ter gerere velit nec fuci quippiam secum mcditctur,

MOMJM. HUÜTO. IIIST. — SCRIFT. X.

162

Porro mille in locis, positis liostibiis ex sylvestri raa- teria obicibus. nusqiiam cis non occurcne poternnt a- grestium hominnm manus, si jnssac fnerint. Verniu faxit Altissimns, ut et Tnreae temeritatis snae poenas non effugiant, et ii a qiiibus in Christianos educti sünt, saniora eonsilia conplectantur. Regina cuni sno Petrovio (lestituta penc omni ex parte studiis provin- cialium in arcem Dyod quae quiuque M. passunm di stat ab Álba, recepit se, et moereri mmciatur, sero fortasse faciens poenitentiani de Tiircarum ope advo- cata. Quid plura ? Primis litteris, quas dehinc dabo, omnium turbarum transsylvanarnm arbitror me ad te catastropben perseripturnm, quia jam, nisi me fallit de transsylvanis hominibus, et de Hereniita jndicium, longa ejus hominis et nationum illius consuctudine acquisituoi, videor niihi videre, Tureas incolnraes e- vadere, nec attingi gladio Hereniitae. Ferunt enim in exercitu ejus íieri cnneta langvide, dilabi omnes co- pias sine nlla niissione, et sat fnisse debellasse Re- ginam, atque Petrovinm, dndum sna ignavia et ava- ritia prostratum. Turcae verő andacter vastant, et populantur omnia, et regredinntnr nemine fere laces- sente, sic demum, páter, timeo, ne in fine rerum om- nium fallat Regem Heremita, fallat reginam Isabel- lam et Pupillám sibi creditum, adnitaturque omni co- natu, ut in transsylvana dominatione sine eollega at- que censore confirmetur, servata Turcae clandestina amieitia. Verum longe adlmc secus, quam opinamur, et de Heremita judicium et de iis hostibus praesenti- bus poterit evenire. Tamen ex angustiis transsylva- nis non erant in patentes Hungáriáé campos Turcae emittendi. Vale. XXII. Novembris 1550. Agriae.

163

LXXTI.

Gregoriaiicz Pálnak Veranesies Antal.

Antoníns Wranciiis Paiilo fircgoriancio episcopo Zágrábién-

SÍ >.

Veniens nuper a te Matthaeus Zerílahelinu8,i»w. nor. 2m ille, inqnam, Mattbaeiis noster bumanissimus, tui ita stndiosns et amans mei, iit admirari ac fidem facere facile possim, eloqui vero miiiime, retiilit mihi maxi- ma qnaedam, et vera sane paterni tiű erga me amimi signa , ex quibuB magnam cepi voluptateni, judicavi- que sine orani pláne ambiguitate, qiianti rae faceres, et quo affectu complectereris, qiii sic ornamentis et commodis meis ultro operám dares. Ciira siquidem ista tua et stúdium promotionis meae ad episcopalem apicem tanti babetur apud me, quanti apud verum fi- lium debet, quum alioqui vix eam animo etiam capio, nedűm ad habendas et referendas gratias suflPicere confidam. Vincor igitur, vincor, Páter, tua benevo- lentia, atque isto tuo iucomparabilis meríti officio, qui me prius etiam quam bene cognoveris, quum vix ter certe videris, jam et beneficiis augere festinai. De quo quid dicam aut quid praedicare debeam, cer- te aliud nihil , quam ut perpetuo bonitatem ac díle- ctionem istam suspiciam, colamque. Fortunáé ver^ meae plurimum et profuse gratuler, quae poait t<A naufragiorum volumina tuto portu excepta, u<hi <U

11*

164

pristino splcndore solum, sod etiam de cumalatiore fit secüra. Nec audeo plora loqui, nt homo cnjns for- tuna rimám fecit. Verum quicquid mecum paterne egeris, non cum alieno egeris, sed cum filio, qui di- gna trutina sempcr, quoad vivet, tanti parentís amo- rem, et patrocinium aestimabit. Caeterum de digni- tate episcopali non sum soUicitns, cnjns qnidem fnn* ctionem mirífice reformido propter praesentis, aevi in- felicitatem, quo in antichristos incidimus, a veritate exeidimns, et hominibus piacere aeque stndemus, at- qne cogimnr. Tu tamen fac mecum et pro tua con- Bcientia, qnae te falli non sinit, et pro amore qno me prosequeris, ut lubet. Si enim et legem adimplere, et pietati satisfacere stndes, nec proximo, nec filio de- esse poterís. Cave tamen, ne plns amori hac in par- te indulgeas, quam dncaris conscientia. Haec enim nobis vera snadet, nt propinqna spiritus, et interioris vitae nostrae certns testis ; ille plernmqne falli sólet, nempe cni externa dominantnr, et cum mille affecti- bus miscet vices. Jam si nobiscnm pie ejusmodi re- putare voluerimus, Deo certe, Páter, hanc sollicitndi- nem permittemns, qni quum et nostrí curam gerit, ut quomm etiam capilli capitis nnmerati sünt in coelo, et ecclesiam suam nnnqnam destituit, non est dubi- tandum qnin sit eos reperturns, et vocaturus pasto- res ad cnstodiam gregis sui, quos dignos esse cogno- verit, licet ii vei lateaut, vei refugiant, vei longe alia meditentur. Non enim Aaron ambibat, Mosis fratrís sui in sacerdotio et in procuratione populi Dei con- sortinm, non Petrus, non Andreas piscatores, non persequntor Christi Panlus, caeterique fratres domini apostolatum affectabant, quando vocabantur ; de Sau- lé verő et Davide, qnid dicemus, quando et ille in-

166

Lxxiir.

Xádasdy Tamásnak Veraiicsícs Antal.

Antonius Wraneiup Thoniae Nadasdino S.

,e. 11. Turcae jam trajecerunt Tibiscuni salvo totó exeicitu, praeter quosdam paucos, qui iii exciirsio- uíbus cecideruut digressique apud Zeji^edinum om- nes in sua redieruiit. Conveueraut autem Bosnenses, Syrmienses, Belgradeiises , Herccgovinenses, Znoni- kienses, Poseganí, Quinqu ccclesienseö, Albeuses et Hatvanenses. Kaszunus ipse ciiin parte Budeusis et Pestani praesidü mansit Zegedini. Nec scitiir eausa. In Nadlaccko et Cialia sua reliquere praesidia. Cia- nadinum, quod maximé futurum suspicabatur et ru- mor laté dilfuderat, non attigerunt, intenti suo eele- riori reeeptui. Tibiseum ad vieum Zent Miklós nun- cupatum III. circiter milliaribus infra Lippam navi- bus transierunt, non ausi, sese Lippensium lidei committere, quos ipsi ante et dolo et vitentaverant. Orodium inter alia lóca, quae afflixere, maxima ruiua, et oecidione afiFectum-Haydones, qui M. CCCC ante ad huc, quam Varcotius expediisset Varadienses copias, Orodium sese tumnltuarie eontulerant, relicto in a- gris pecore, inde facto impetu in Bosnensem passam Nadumam nomine, qui cum II. circiter M. Turcarum Kaszuno in sub^idium veniebat et ad pagum Zewdy penes Marisum 5. M.passuum abOrodio situm conse-

167

derat, tam acritcr cum ea a suiinno mane a<l lioras vesperarum pugnasse pro castris nunciantur, ut ca- stris perturbatis pedeiii rcferre eoep:erint. Potiti ita- quecastris et inipedinientis omiúbns in propinqua vil- la qiiieti sese (liMlerant praedaui clividenteö, et fruen- tes fortiiim tam propitia, agitaiitiisqiu* consilia de lio- ste iteriiiu in insequenteni dieiu invadendu. Turca (lie insequenti non exöpcrtato. reeoptis animis, tanta vi inpastorioiani et rudeni turbani, nnlla ratione mili- tari ntentem inexpectati forcrr inii)ressioncni. nt re- í-iiperatis robns onniibus. Orodium usque caedentCB eos, tanqnani pt-cora insequuti sint. et nisi obvia Oro- diensimn ope excij)iel)antur i)aiu-i»f5Ínioö peens snum reduces habuisset Qui desiderati snnt 00. eircitcr iiumerantur, Yulnera plureö acee])ere. Ko fururc ultio- iiiö acti Tureae ultcrius iram tulere, pntabant enim Symandum, quod Orodiu vieinum est, profngisöe hai- (lones. Ingre«8Í itaqnc opiíidnni. trepida plebes iu templum qnod repentinis casibus mnnitum habebant, contlunnt. Subeunt bostes. <»ppngnant miöeros, jubent portaö patelieri. solos expetunt liajdones. eocteris íi- (lem de securitate saUitift faeiunt. Orcditum tandem coa- cte barbariö. qnia imbeeillac munitioni non fidebant, Portis igitur ultro patefactiö reperti baidoneö pan<x iique ibidem statim percnssi. Onm opi)idaniíi mitíí^iM' me actnm proi)ter priora oflicia. Soli impuben*H jtU lati, quos-easns abeuntibus obtnlerat. At bajd^^iMs* qiios Orodienteb summa pietate protexerant trMttiiii Orodii commorati, quod ligandis vulneril)us di'^^ksCMr quarto post gratías in discessu suoamícis 4't liti^pií bus relaturi, totum oppidum in praedani \*:fy»ffi^ lladumus interim sequi*) prolii bitus. non lu^^ ^.

*) Olvashathn bz3.

1G8

Orodio coDsedit, opperiens occasionem ulciscendi OrodieDsium incuriam, qua sibi hajdones eripuerant. Sub haec advenit Orodium cum praesidio Zolnoc- chino Joannes Balassa, íbique aliqnamdiu facta mo- ra, quaereiis ratioiiem, qua Hadumum posset oppri- mere ; sed quiim nulla occiirreret, quod impar liosti- bus habebatur, cessit conatu, et superveniente cum Varadiensium copiis Varkotio, una in Cíanadiensem obsidionem signa convertunt, ubi misera Rasciano rum plebe immani crudelitate confecta, castra etiam aliquot Petrovianis adimunt. Nihil postea ab utro- que iusigne factum, quia Varkotius cum popularíum et agrestium liomínum coUuvie non ausus Hadumum aggredi ad Cr3'8ium Album reduxit in castra copias ; Zolnocchum Balassa rediit ; praeda, quam utique re- tulit, non fűit turcica sed christiana. Hadumus per id tempus in castris sese continuit, necLippam postKa- szunum transire potuit. Sed paulo post haec Kaszuno a Transsylvanis regresso, Hadumus, Orodiensium in- juriae non immemor, jangit se Kaszuno, profectique una, cum exercitu Orodienses invadunt Oppidani, qui contendere cum tanto hoste non poterant, quod nec valló nec moenibus tuebantnr, numeroque etiam pauci erant, alii alio diffugiunt; familiae basilica, quae ibi ingens est, regis Belae Coeci ultione nomina- tissima, captivae recluduntur. Turcae mox primo im- petu igne oppidum aggrediuntur, quo una cum templo conflagrato et in cineres pláne converso, quicquid mortalium iuvenere tam in templo quam in oppido necaverunt, solis parsum est impuberibus, qui in ser- vitutem adacti sünt. Qui verő eam cladem evaserunt ad nos usque confugerunt. Praeda hajdonum III. M. aureorum aestimata. Turcas caedes» conflagratio et

169

impuberum captivitas exauctoravit. Hadumus paeaa adeo paatorum baculia pulaatus est, iit foeroinae nő- mén impoaterum apud suos invenerit ; Hadnm nempe apud Tnrcas ennncus appellatur.

Qnid cam Moldavis peregerit Heremita, nondum habemns. Hoc eolnm, quod Helias, gentis ejus vai- voda juasuB a Regina eo ítinere, quo venit, regno ex- cedere, captivia redditis, quandoqiiidem nihil jam ho • Btile in Transsylvania pateretur. Tuniidus adole- scens his prímis fortunae auspiciis recusavit parere, dicens se parentis institiitum servaturum et Radnen* sinm fodinarum via reversurum. qua páter quoque ejus nupcr, postrcma in Transsylvaniára irruptione a capto Mailado redierat. Heremita itidem nihil vi, ni- hil ferro fertur agere, sed hortamentis atque pecunia, quoddicitureteumTurcis agere,cu rat emittendum; mul- torumque opinio est, omnem hanc victoriam pecunia illi non sanguine constitisse, ingenioque eum atqne industria magis quam manu laborasse. Sed bacc postea melius prodentur. Pathocius non sine diligentia magnae cujusdam rationis causa diutius asservabitur. Zalancini altér lilius pofugit e captivitate, ipse domi prae dolore ex ignominia sui casus fertur in tabem esse corruptum, languereque gravissima aegrituaioe. De causa quoque tara repente factae pacis iuter rce- ginam et Heremitam haec vulgantur. Turca quidam perfugio ad Petrovium transierat, is inter cae illud quoque retulit : dixisse Kaszunum, si victor de Transsvlvanis obtinuisset, Moldavis se KCR esse daturum in Poloniam abducendam, fih^™ alpinis Constantiiiopolim deferendum ; iP»®' j!!!^ cato Petrovio, praeses in Transsylvania reni»í*

170

Hoc ítaque metu atque perfídia illudentis barbari permoti, ii de qnibus fabula narrabatur, animum ad pacem composuere, eamque sine mora perfecere. Sic utrique odio caesaris Tiircarum contra se exeitato, velint noliut, uti ipse conjicio, ad regem nostrum co, gentur confugere. Sed iiescio quam opportiine, quam suo coiniuodo, quamque fatiiri grati, quia necessitate uou amore id actiiros certum est; qiiamquam de opti- mo principc omnia clementiae et pietatis pleua etiam hostes ejus sibi possinit polliceri. Sed haec proximiim tempus indicabit, quum porpius adhuc adiiri incipient Turcac confiuiarii. Vale. Agriac XI. Decembrií^ 1650.

171

LXXIV. Gregorianczí Pálnak Vernnr sírs iitiL

Antonius WranciuB Panlo (iregorktti-ío ^yi/hnafyit í^j^muíiruAi

Salottni.

Laetus ad te Bcribo iaetuin iiuiiriiiiD. t^xc mvrnt^^ ^^^ piacúit exoviliri epistolaiu, ne te aiubigiia ex4|ieeta- tione teuerem clonec uarratio ail reiii pcrveniret. lic- glerbegus, soliita obsidioue , a ThemeHwaro. (lueniacl- modum proxímig littcris meis cogiioviKti , ad arcéin usque Beclicw retrocesbcrat. Sperana aiiteui iiyppam íie posse retinere, LMeimannum praesidem Poseganiimj virum Btrenuum, ciun tribiib millihuB Turcaruni, qui ex totó exercitu deleeti fuerant. ad praebidiiini <jusre- liquerat. Noötri qiioque Jani conjnnctis Hungaru^ et Trauöövlvanis eopÜH, die II. mensis hujns Lyjipaili pervenerant. Castaldus mill.i niora gerendis rebui* mr terjecta, metatis ea^tris opiMutuno loeo, situiu uiTMtt adhuc eo ipso die pcrliistrat atque cognoscít. lüHe- queuti propiuö muros gentes et bombardat* a4iiM#i*t. Tertio, deelarato ordine oppngnationis, urbeB bardiö petit. Uisposiierat etiam, qui pro UbU tionis urbem diversis indtrumentís alii buccú suffoderent, et eavarent cuniculos. Sed fuere necesdaria quuni ipsí muri septeiu situdiuem non excederent, essentque ti tum struetura debiles ; facile Bolae boi faeiebant adiíiini, quantuin res ipsa vi

172

lare. Afflicta űrbe bombardis ab hóra diei príma ad usque quartam, Castaldus cognito prius, uti est vir in re militari hoc nostro saeculo inter militares duces judicio omnium publico, facile unus, qui mnltos in ea professione peritissimos viros creditur antecellere, in- tra qiiantiun spatium temporis eíFecturae essent bom- bardae quod ad irrumpendum satis esset, quave in- cIubí ad reparandnm casum muronim forent faeultate, decreverat sub noctem, die íam exeunte, aut omnino postrídie lucano tempore impetum in urbem fieri; id- que qnum una cum Bigno, quod erat rei gerendáé mi- litibus daturud, cunctis palám enunciasset, milites ac- censi cupiditate manus cum hoste conserendi, signo non exspectato, temere in muros impetum fecere, quod erroris culpa non caruit, eaque in Hungaros ab exteris torquebatur, nec fortasse immerito, quum no- Btra geuR, ut scis , non diu hostem contemplari sólet, ubi primum aspexerít, quin in eum extemplo rapiatur. At error hic desiit in exitum satis felicem. Facta enim magnó animo in urbem impressione, occurrunt hostes nihilo minőre spiritu, fitque in ruinis acerri- mum certamen, tantisque utrinque animis tantoque fragore quatuor horas pugnatum esse ajunt, ut vide- rentur justis aciebus conflixisse ; et adhuc aequo Mar- té pugna utrobique jam ex totó sanguinolenta proce- debat, exitusque non tam inter utrosque ambiguus quam desperatus nostrorum főre videbatur. Tunc Ca- staldus revocatis in castra vulneratis, ne jam fatiga- tohosti etex parte diminutoquietem et reficiendi ani- mos videretur dedisse spatium, non desistit urgere victoriam. Sed extemplo submisso novo, et recenti milite, quialioqui ultro hostem appetebat, tantadenuo vis est illata hostibus, Varadiensi cardinali suam et

174

Vexilliferi quoque nostri, magnis vulneribus acceptia, omnia signa amiserant, sed postea rcdintegrato cer- tamine ex summissione növi militis, de quo supra me- moravimus, deniio fuerunt recuperata. De his quae in hac oppugnatione gesserint Hnngari, nihil adhuc pe- cnliariter habeo nunciatum. Haec tamen victoria ta- metsi non venit incruenta (quum nnlia adeo sit virtus ingens, qnae possit esse sine pari periculo, fortesque viri plerumque quo celerius eo certc gloriosius ca- dunt) fűit tamen adeo necessaria atque opportuna, ut oninem ex ea victoriam, Deo juvante, metiamur. Beglerbegus audita oppugnatione lA'ppae, roiserat Uleimano in subsidium lí. ra. equitum ; iis Castaldus CCCC. Catapbractos Silcsitanos obviani destinaverat sed nostris nonexspectatisinsua castra Turcae redi- ere, qui a nostris VIII. milliaribus distabant. Nunc jam ipsémet Beglerbegus cum reliquo exercitu dicitur iis venire suppetias, qui in arcé tenentur obsessi, unde facile futurum fieri putant, uj; justis ad Lyppam acie- bus congrediantur, quandoquidera et nostri, qui 66. Mhominum complent, ardentissimo desiderio proelium expetuut, et relatum sit, dixisse barbarum, tanto se cum damno atque dedecore non reversurum, etiam si móri debebit. Reliqua belli hujus propediem ad te confeeta scribam, quae, ut exoptata eveniant, com- munibus votis coelestium opem imploremus, Vale. Viennae 18 Novembris 1551.

176

LXXV.

Bálhori Kiiilre eniclyí Viijiláiiak Vemncsies x\iilnl.

Antontns Wrnncins Andreáé Bathorco voivodae Transsylva- niáé Sal.

Nondum milii qiiidem ab reditmim tiioriim pro- *'*• ' ^**" ' caratoribn» persolutae sünt quartales dccnmac anni MDL. quae mihi rationc archidiaconatUB Zabolcensis cui praesiim. quotanni^ ex totó Nagycalensi diatrictu soleant pervenire. Idqiiodscire te minimé dubito, qnum tuo nomiuc collectae sint et iii tna repofttae liorrca. Pro harum decumarum pretio etsi memoratog procu- ratoreB tuos tam litteris quam creberrimis* imnciis antea solUcitaverim, adhiic tamen nihil perfeci, uec vei niimmiim obtinui. Seniper enim suam 1ia«^' tena- ciam excufiariint absentia tiia, cnjns quoniani ipae <|Uoquc non ignarus eram, destiti postea, h^^ mole- 8tu8 illis esse volni. tui duntaxatcaiisa, quomscieDaw finitimo bello ad Lyppam et Tliemesvarum cont» Turcas occupari. Eadem raodcstia nsiis ö^"^ ® ' sonii in conventu proximo, in quo et impen^** P mis gravabare et ingentibus curis distin^*"^^^ " cis. Nnnc postquam te domi esse et carev<^ ^^ ^^ ^^ bellicis cogitationibus intelligam, quonia^ P* ' pro aequitate unicnique quod suum est, rea* * J^^^^^, existimavi, me tibi injuriam facturum, bí t^ ^^ debiti diligentiiis admonerem. Quarc rogo 5 ^^'^

176

mineris, quantum míhi debeas ratione harnm decnma- rura, raihique tandem per tuos satisfíeri jubere velis, ct mecum ita inposteriim quoque de hisdem decnmis juxta publica scita regni constituas, ut pro obtinendo earum pretio ultra statum diem non laborem. Caete- rum quicquid de vetere hoc debito statueris. commit* to tuae magnitudini et benevolentiae qua me com- plecteris. Porro si íntegrum pretium reddere nolneris, quod centum ducatorum summám exeedit, eam saltem non graveris partém reddere, qua et tu minus grava- bere et ipse sentiam atque agnoscam, quod me amas et quod alieno non delectaris, ut plerique multi. Nec hic tamen tecum liberalem hominem ago, ne scarum musca piscari videar, verum ingenue dico, quod hac re tam exili non essem tibi molestus, si quo vei pan* lo opulentiore gauderem sacerdotio ; sed quoniam te- nuissimum est , ut pro modo meo, quo inter medio- eres traduco vitám, et assidue cogar interim in auli- ca esse voragine, necessitate impellor equidem, ut et- iam minima curem, meque ingenii atque industriae artibus magis quam justoru;^ redituum censibus su- stentem. Quo tu quidem vir opulentus et potens ma- gis adduci debes, ut me tam a tua avaritia, qua uun- quam laborasti, quam ab aliorum rapina, quae jam prope evertit Hungáriám, tueri velis. Nec de hoc plu- ra, quum plus te dare deceat, quam me petére, Vale. Viennae. 16. Április 1652.

177

LXXVI.

Oláh Miklós egri püspöknek Veraiicsíes Antal.

ADtonius Wrancins Nicolao Olaho Episcopo Agriensi S.

Quod nondum redeo nire in aulám teqiie tot red-iurn^i ». eundi teneo compercndinationibus, in causa est non tam stúdium rusticandi , quod quidem alioqui jucun- díssimum est , meque ab incuntc aetatc miriíice sem- per dclectavit , videturque etiam liuic aetati luculen- ter arridere , quae jam XLVIII. anno ad divinarnm renim vitaeque immortalis contemplationem , *) quam certe aeris exiguitas. Hoc enim tempore ita sum desti- tutus pecuniis, ut ea facultas minimé adest, quae nitori ac sumptui aulico pro conditíone mea suífícere deberet. Quod fateudum, aut érit mihi pudori, auttu secus accipies juxta putabo , quia sic se res isthaec habét. Ac dico clarius , quod nisi in Pornoniano ru- sticatíoncni diligenter frequentaro, nec aula commode mihi excoletur, et timcndum etiam érit ne in Codri fabulám adigar cultu et luxu aulico. Sors enim príus paranda est, aula post consectanda. Quamquam sir tis jam injuriarnm pertuli et gratiarum egi , domiqM demum vellem consenescere, non in aula, in qua qm- dem mecum non sic agitur , ut cum iis, de quibuis paroemia : qui eget. in túrba versetur. Mendie haec est et parasitarum conditio. Nos ín aula mus non corrogamus, caeterum et nostro foco <». stro domicaenio gaudcmns, vebimnniueearhedi.

*) Egykét szó a tollbau niuradt.

iroxuM. nüN'CJ, msr. — scrirr. x, 12

178

domestica cura ac censu fovetur. Unde proximis quo- que tribuB mensibua , quos exegi Viennae et Posonii comitiorum tempore, insumsi CCLX dacales nummos, ex quibus ne oboli quidem fructus in arcam mihi red- ut. Vide, quaeso, jacturam , ac tibi persaadeas, ve- lim, quod ejusmodi summám si singnli trés menses hac rationé mihi liaurire debebunt, brevi equidemex- hauriar ad qnadrantem , et frnstra tandem etiam Por- uoianiim colam. Neque ením aeqnatur felicitate coeli Alcinoi pomariis. Unico vére atque unica aestate con- tentum est. At dicet forsan anlicus, alíeno aeri assue- tus, mutuiim contrahe. A contractís ? Ego verő tenta- vi multos, sed his in locis nihil est, mihi crede, minus cogitandum , quam de mutuo contrahendo , adeo hoc tempore omnium hominnm manns restrictae sünt me< tu futurorum ob suspicionem belli turcici. Marmoreas sane vei ileceas dixeris. Habes de meo aere et de difficultate pecuníae comparandae. Accipe jam, quot me manent impendia. Yallo imprimis et propngnaculo muniendum est mihi rebusque defensivis et praesidio militari, vigilnmque custodiis instrnendum Pomouium. Eqnitatus deiude ipso numero colonorum ad primam expeditionem, ut in comitiis decretum est, meo ipsins aere apparandus. Quotidiani item sumptus provida quadam et nimis iugeniosa industria acqnírendi , qoi- bus haec cuncta períicere, apparare, meque etiam ipsum ac familiam sustentare possim, quandoqnidem, ut scis j unos "") adhuc proventus ex Pornoniano meo, quod paulo aute sextum mensem mihi est coUatum, perceperim ; quum varia etiam huc accedant etiam alia debita, Viennae ad necessarios usus contracta, ad quae

*) Úgy látszik toUhiba „nullos** helyett.

179

persolveiida assidua vexatioiie agor a creditoribub. Taceo de CXXVIII numniia duealibiis, quos Petro Cucelío antecesBorí meo, tuo verő ab oraiidís canoni- cis horis ministro ad prímum Caleud. Quíntil. debeo numerare. Ciií qiiídem nisi ad diem satisfecero, ad Garamautes érit mihi rccedendum, adeo infantíles fu- rias levissimi homínis reformído. Verum qiiautum velint nrgeant nie creditores, ejulent, íjiierantur, diem Petrus dicat. Pornoníum pliira exigat, ct Turcarum niinae cervicibiis ininiiiieant, ego quideiii certe nullo alio pacto credo me tantis debiti« atqiic iinpensis süf- fectiirimi, qiiairi sifortnna ([iiapiíiui in luiclionis plau- tini ollam incidero, aiit domi ruí^ticaiido, parsimonia eiiitar peciiniarum aliquid cuiiiu'are, qiium alioqui liaec inea profccto a te abseutia iiisuavissiuia ísaiieet molesta inilii est, diini oinnibns horis mecumtrepidem. ne inciirram in tuaninialevolentian), tanquaniquorum- dam alíorura tuoruni ingenio iiti vellc m . quo me per has occasion^s subducere vellem tuis obseqniis.Quod in me qiiidem nunquani est casnruni , donec altér no- strum decesserit, utar licet et fortuna et libertate re- gia. At ne qnid nimis agam cum tua erga me indul gentia, quae mihi deesse nunquam est solita , bene ficentia verő et patrociníum semper adest, tiiae mt: summitto voluntati et committo judicio, mancboquií in Pornoníauo meo et tuo, quamdiu indulseris; ji:di bo quando jusseris; et ubi me esse volueris , prai;aii' ibi adero. Vale. XVI. maji 1552. Ex Pornoniani; '

*) Az Ifiü.í. 1554. 1555. 1550 és l557-bol,iiJÍiJ» N*t* csics clöü koustautinápolyi követségének éveiből huum^^^ levelek jelen gyűjtemény UI. és IV-dik kötetét kk^^Kw

12

180

Lxxvn.

Egy lengyel püspökhöz Verancsics Antal.

Beverendissime in Ghristo páter et domine mibi obsenran- dissime. Salatem et officiorum meorum recommendationem.

Existimo jam tandem advenisse tempus, qno ego vestrae reverendissimae dominationi restitntus, ípsa verő mihi, denuo literariam inter nos consuetadinem renovemns, postquam legatione Turcica ipse abBolu- tus, vei potius custodia Aegypti liberatus eo redie- rim, ubi et meus , et amicorum meorum eRse posBÍm. Datnrus igitur princípium huic meo erga dominatio- nem vestram reverendissímam summi et studii, et amoris olfficio , breves bas ad eandem litteras dare volui ut, magnifici domini Lassottae nostri , viri hu- mani et non solum vetere notitia mibi perspeeti, sed etiam cbaritate conjuneti (ut Poloni omnes esse so- lent) occasionem nactus , eandem et de salvo atque incolumi meo reditu , quem ci főre gratissimum uon diffído , quod me jam inde ab initio non secus amavit, ac semper apud sacratissimum regem meum tum vér- bő, tum opere promovit, facerem certiorem, et usum praefatae consuetudinis nostrae litterariae^ diu sane injuria tempornm longinquisque et publicis non exí- guae molis occupatíonibus intermissae, jamque prope coDsopitae, excitarem, pristinumque in cursum revo- carem^ cupidissimus vicissim ex suis literis cognosce- re, quod recte ipsa quoque dominatio vestra reveren^

181

dissima e(* valeat, et fruatur rebus euis. eideni interim propensissima offerendo mea officia et quicquid ex me ad ejusdem bonorem, cultum et observantiam po8- Bit proficísci; nihil gratius habiturus, quam si me so- lito affectn complectetur, meaque in bis utetor opera, qnibnB re ipsa declarare possim , quanti eandem fa- ciam qnantumque ejusdem cupiam benevolentia poti- rí. Nec in praesentia plura^ nísi nt precata eídem a Deo Optimo Maximo salute et omnium remm snarum felicibns sueceBsibus, rogem postremo, ut reverendis- gimos et reverendos dominos et veteres amicos meos, dominnm Hosium, Prerembzky, Porembszky, Ge- wrszky et Cromerum meo nomine salvos esse jubere Don gravetur. Félix dominatio vestra reverendissima ?aleat. Viennae XX. Novembris 1557.

LXXVIII.

Kaszun budai beglerbégnek Verancsics Antal.

Antonius Vírancius episcopus Agriensis passae Gaszuno

Bndensi beglerbego S.

Ea quae per Petrum Croatam serenissimi regis iwajmn.?. mei proximum ab te tabellarium missum mihi et Fran- cisco Zay collegae meo nuper nunciasti, intellexi, ad eaqne ut responsum tibi faciam paulo prolixius , ansa abs te mihi praebita, scito non tibi causam his de re- bus indignandi expostulandique, de quibus ad nos

182

nunciaris, quum majestas regis mei proiimis lit- teris suis ad te datis per memoratum suum tabella- rium abunde scripserit^ quonam pacto tam de peco- re istinc abacto , quam de hominibus aeque nostris ac yestris ab initio induciarum non ita pridem tecnm factarum , et ab eo tempore quo ego cum collega meo Francisco Zay apud te fuimus redeuntes Constanti- nopoli in captivitatera per utrorumque nostrum fini- timoB abducti sint, agi oporteat. Tu tamen quid de hoc animi habiieris? Num eomodo praefatoriira capti- vorum ab utraque parte liberationem dimissionemque transigi velit, anquopiam alio, nihil prorsus rescrip- sit, quem omnino animum suum hac de re quampri- mum significare majestati ejus debuerat. Quo nimirum modo haec ipsa tota res sine controversia celerius haud dubio ad finem perduci potuisset.

De qua quidem controversia sive re nunc etiam ego ad te quid possim scribere, nihil aliud videó quam quod adhuc rex meus ea estvoluntatc ut utrin- que designentur homines idonei mittanturque in mé- dium quempiam locum inter Strigonium et Comaromi- um situm, atque ibi habita cognitione tam captivorum utrorumque finium, quam quibus in locis et quo tempore capti fuerint, aequa et amicabilis eorum lieret restitutio. Isque modus ad hanc praesentem controversiam inter nos, et vos componendam visus est sane peropportunus , et peraptissimus regi meo. Tu tantum per luas literas mature declares, an tibi placeat et quando eum aggredi velis.

Ad alia quod attinet. Praefeeti sane tui ob su- bitarias et furtivas quaspiam hujusmodi excursiones, et depraedationes vagoruni hominum, quorum utrique fines satis multoshabeant, quoniamnequeimperiisqui-

183

dcm príncipuiD facile reprirai atque exstirpari possint, qaod etiam passae vestri uobis aliqiiando dixerant, noo deberent statím ditiones regls mei invadere , et evastare, jusque sibi, haec in liunc modum perpetrkn- di pro 8U0 arbitratu vindicare, quum índuciarum ae- qaitas pari ratione utraraque partém, inter quas con- feetae sünt , concernat , similesque eontrover- síaB, quae de parvis rebus incidunt, nec armo- ram vi, nec animorum fiirore consuetum est compla- nare, sedtransactione amicabili et sine omni conten- tionum strepitu per homines probos , et ad id ido- neos, ut jam supra memini.

Ubi verő nunciasti, praefectos tuos te non posse in oflficio continere. et inhibere ab excursionibus, ni- si restituetur tibi abactum a nostris pecus, admo- nens et me et coUegam meum eorum scilicet verbo- nim , quae Budae habueramus tecum de judiciorum observatione; subjungisque violationem quoque ea- rnndem índuciarum, wi praefecti tui in quaspiam excursiones eruperint , non a vostris , sed a nostris partibus ortum et causas habituras: sic videris passa , mihi agere , ut ille , qui quum jam infli- xit homini plagam , eum demura ad cavendum me- net , satis sane sero , moremque hujusmodi tam cre- bro cum omnibus vicinis vestris usurpatis (quod me, qui vobiscum non ita pridem satis multum et panis et salis consumpserim, nec dicere aegre patieris , nec Bcire denegabis), ut jam mos iste vester tolerari, et per confoederatos ac vicinos vestros vix vobis eredi potest. Ubi enim finitimos in amicitiam , et in foedera vestra perduxistis , securosque ab hostilitate vestra verbotenus sinceritate reddidistis: mox omni opinionc celerius vei ex minimis rerum deductis causis maxi- mas criminationes instituitis , de quarum postmodum

1S4

complanatíone, dum totum reliqunm ejusdem icti jam Yobiscum foederis tempu% díscursatione inter princi- pes oratornm inaniter consumitur , vos finítimi om- nia vastatiSf et áírípitís, quaecunque adítu vestro pertingere potestis. Qua quidem praxí atque arti- fício TuygOQ passa, et Ali passa, et qai eog prae- cesserint , summo studio , atque conatu nsi ^ egregie praestiterunt, ut ego et collega meus Franciscna Zay, qni hnjusmodi turbarum et controversianim caasa to- tóm Constantinopoli apud tuum principem Zuleyma* mim desudavimus quadriennium , facile de his institu- tis, et praxibus vestris ubique testificari possimus, vo- bis alioqui hoc interim omníbus locís, quae nunc 8ub indiciis verbo tui principis scripto confectis , et con- firmatis, nulla justa honestaque causa occupatid, pos- sidentibus ; adeo vobis et justitiam et injustitiam in- servire cogitis, jusque omne commodis vestris accom- modatis.

Quod autem ais de induciarum violatíone, eam utri parti aseribas, si forte fortuna intervenerit, liberam tibi est dicere quicquid velis. Scio enim pa- cem et quietem finitimis vestris nunquam placuisse, semperque in occasiones disturbiorum esse intentos, quae nos etiam diutius Constantinopoli tenuerunt. Meministi tamen totam aestatem superiorem serenis- simo regi meo a vesiriis passis potentía principis vestri bellum fuisse minitatum, eaque causa non solum in Croatia, in Slavonia et in pluribus aliis locis per Hungáriám factae suut a finitimis vestris depraedatio- nes, verum tu cnm subjectis tíbi zanzgiacchis prodi- eras in castra, in quibus nos exceperas, et regina quo- que Isabella tria jam círciter Transylvanoruni millia armaverat ct in superiores regni partes contra regem

185

menm jnsserat contendere, quod vei ab ipsomet Fran- cisco Bebecho coram nobís tibi referente audivimus, qaando aba te VII millia eqiiitum anxilio memoratae re- gináé, immo et suo contrafíHumsaiimGreorgiuiD, pos- tnlabat. Quos ob veatros et ob regináé vestrae ap- parátus majestas quoque regis mei finitimarum ditio- nnm suarum salutis sollicita delectornm militum cnram gessit , et eos eo misit, quo usus et pericnla postala- bánt. Non autem nt viro vicinis snis pacem colenti- bus inferre cogitaret, sua alioqui tutaret, etvimilla- tam ab se snmmo veret. Quod etsiprinceps tuusprobe intelligeret, non tamen, ut vos facitis finitimi, prae- cipiiabat ín injnrias. Edoctus enim in diesanobis ora- toribns de ver is causis, quae vos eum celabatis , et qnoram eratis authores atque artifices , prudenter ex- pendebat artes vestras, et id, quod nemini tu- tela suí esset interdicta. Unde nec a pacis semel si« bi jam praeposita voluntate recessurus, nos ad re- gem nostrum ejus causa perbenigne voluit expedire, dato etiam ad te mandato, quod Bebeko Budae coram nobis ostendebas, utpraefectos tuos arma deponere, et pacem cum rege meo servare facérét. Quae quum se- dulo cuncta verbis litterisque tuis ad regem meum mis- sis exequutum te fuisse declarasses, bujusmodique et tui principis voluntatem et tuum animum a nobis quoque aflfatim cognovisset, subito omnes gentes suas exfinibus tam eas quashabebat apudJaurinum, quam in Superiore Pannónia contra rebellium turbulentias, removit, et in hyberna transtulit.

Quid vicissim a vestra parte sit hac in re pro aequitate et integritate induciarum tuisquetam pro- missis speciosis exequutum, aliud sane non est huc- usque visum, quam, quod sola castra tua fuerint dis

18«

soluta, zangziacchosque tnos ad stationes suas re- miserÍB, ut , ni fallor, in fínítimos suos qnilibet eornm pro virili sua , moreque suo gentilitio incipiat tamul- tuari. Qüia conspicati exercitus noBtroB ex finibnare- cessisse, regemque nostrum, et tibi et principi tuo iir- roiter credidisse , latissime non quilibet seorsum sin- gillatim , sed iina plures pluribus locis effuai sünt in excnraiones. Alii enim profecti ín Superiorem Pan- noniam gentibus regináé auxilio , totam vallem Mu- ranienseni , et oram Sayo apinis quae lóca ad hoc us- que tempus nullám hostilitatem Turcarum senserant, nnnc ita ferro atqueigne evastarunt, ut, facta homi- num pecorumque maxima et caede et praeda, nihil prorsus sine clade reliquerint, inibique etiam nunc crudelissime graesari nunciantur. Qnod gentes nos- trae mandato regis sui attendentes ex hybernis tantum- modo respiciunt , prohibiti omnino induciaram sacra violare.

At aeque etiam in Croatia vestri apud Ztegnicz- nacum, et Topuzcam arces inter Mrysniczam, et Coranam amnes adeo magnam fecerunt depopulatio- nem^ut certe belli manifesti tempore majorem nequivis- sent. Praeterea, quot etiam alia lóca depraedata sünt hoc ipso tempore in Slavonia et in Hungária ni- mirum jam a nostro reditu , íirmatis tecum induciis, quia majestas regis mei proximis literissuis per- 8cripBÍt ad te satis copiose , nolo tibi recensere. Tu tamen ubi id tantum de grassationibus tuorum zang- ziacchorum regi meo rescribas , quod sis eos puni- turnS; credo equidem, sed, ut existimo, non aliapoe- na, quam duorum aut trium afferum. Nec interim cessabunt quotidie excurrere et passim cuncta obvia diripere , sic, ut facile cuivis appateat quomodo et

187

tn indncias et mandata tui principis observas, et sangziacchostnosobservarefaciaB. Quum easola pro- fectó cansa ad budensem beglerbegatum sciamus te esse restitotam . uti ab ipsis passis, vesiriis nobis est affirmatam, quod te princeps tnus pro viro moderato, aequitatis studioso, et idoneo ad pacem cnm rege meo congervandam, habuerit. Qua quidem opinione qunm et ta regem roeum speciosis literis tnis, et nos oratores verbis locupletibiis imbuerimus , facies valde alienum et a fáma et a nomine tuo , sí rebus, atqne effectibus huictantae cxistimationi tuae non respon- deris.

Ego verő de his ad te quod latíus perscripse- rim , feci ex officio meo, uti pacis cum collega meo Francisco Zay paulo ante legátus, et praesentium in- duciarum author. et cogente insuper me, una ex par- te te, ex alia rege meo clementissimo , qui hujusmodi zangzíacchorumtuorumexcursionibus minimé exspec- tatis, saepius sane coarguit etsuccenset nobis identi- dem requirendo , qualemnam vei pacis spem, vei in- ducias a tuo principe et abs te retulissemus. Eaque propter indignari mihi non debebis, liberius agenti tecum , quin potius modum convenit te non gravate ex his accipere, quonam pacto easdem inducias im- posterum per tuoszangziacchos observari facies. Et is modustalis est. Narasi quae inter nos et vos subi- taria fúrta etnon meditatae praeparataeque vei homi- num velpecorura, rerumve aliarum depraedationes in- ciderint: non statim ipsimet zangziacchi tui insolen- ter sibi administrent justitiam , arbitrenturque licere subitaet furenti insurrectioneconfoederatos invadere atque eorura bona populari. Quod quidem immanium et violentorum horainum esse sólet, non humanitate

188

aequitateqne utentium ; verum per cognitionem, uti jam ante dixi, commissariorum , qni utrínqne ex vi- rís probifl semper, quum usüs postnla vérit contraver- BÍarum hujusmodi, poterunt in finibuB inveniri ac de- siguari, ad easdem contraversias componendas ; bíc enim et grassatores nostri a rege suo , et a te vestri fa- cillime inhibebuntur,ne latrocinia exerceant; et ip- Bae indacíae sanctius servabuntur.

Mirari autem non potui Batis qnando audivi, te non pOBse, quod nunciaBti mibi^ zangziacchoB tuoB in officio continere, et a faciendis excnraionibus prohi- bere. Si enim bene tunc eos continebas , et tu multi- bns comprímebas, quando adhncgenteBnostraeinfini- bus armatae excubabant , et induciarum initia trac- tabantur, nec adhnc tabellariuB noster ad principem tuum transmissus faerat , cum his qnae rem de pace eoncernebant: curid etiam modo facere nequeas, non videó, nec facile credo. Quia pristina tibi authoritaB non est diminuta, et Turcas dominis suis omnium gen- tium quae in mundo snnt inveni ego obedientisBimos.

Te itaque,Kaszanepassa^insignitervel tua cau- sa oro, ne veliB inposterum hac excusatione uti , quia anthoritatem tuam deprimet, et zangziacchos tuoB ad majorem in dies licentiam animabis, eaque fortasse impedimenta reliqnae paci afferes et suppeditabiB, quae postea attulisse noluisses, qnum res secas quam BperaBses evenisset. Ego alioqni cum collega meo Francisco Zay, qui nunc hinc abest , non desisto in- terim apud serenissimum regem nostrum summa dili- gentia , summisque viribus agere. omnia, quaecunqne adbonam et veram pacem inter nostrum regem et tuum principem componendam pertinere judicamus; tu tantummodo zangziacchos tuos fortis8Íme,ut, si ve-

189

lift , potes, regas gubernesqne , et potins paci consulas qnam bello, a qua pace princeps etiam vester ac pas- gae yestri veairii non sünt animo alieui , qnod nos 8a- tis comperimus ; omnesque hoc interim finitimorum controversias, qiiasciinque incidere contigerit, cures hümanitate et sedate per idoneos viros, jQxta quae jam diéta snnt, cnm rege meo componendas, queni vicisBim tecum id factnrum , UBurnmque Bumma aince- ritate poUícemur. Yale. Yiennae. Secunda Jannarii 1658.

LXXI

Oláh Miklós es/tergomi érseknek \ erancsies Antal.

Antonias Verancius Agriensis reverendissimo dominó dominó Nicolao Olaho Strigoniensi salutem.

Recentes veredarii regii Cassovia litteras attu-"^* J*^-*®. lerunt, quibus nunciant castellum Zeöleös acerrime oppugnatum fortissime fuisse a praesidio suo defen- 8um et adhuc esse incolnme. Nostras copias qaatuor milliaribus abesse ab hostibus, remque utrorumque ad conflictum prospectare , nec certamen eosdem hoBtes refugere , iiostros etiam magnó animo affectare, eaque causa passim propius íUos accedere, etpraelia- tnroB baud dubie^ si se exspectare voluerint Ceterum quum una hostiiim manus animos fortasse nostromm exploratura, reliquas copias praecessisset , graveao-

190

cepít detrimentam. Nostri etíam de illorum excursu mature facti certiores obvíam eis submisere, impro- visoque in illos facto impetu, etiam fugavere, caesis- que et captis in fuga non exigiio numero Melchíorem quoque Balassam vulgatum est in potestatem deve- nisse, quamquam non omnino coDfirmatum. Desidera- tus est ex nostris ad Munkacb Michael Perenny, ex hostibus verő ad Zeoleos Georgius Tarzay , ambo, ut refertur, ictu macbinae bombardieae et recenti te- mulentia acti dum oppugnatione castelli caepta te- mere discurrunt, inter primos , Turcas autem numero vix septingentos apud Bála Zent Miklós esse, eosque dies ac noctes sollícitari a regina , ut suis auxilio profícisci velint ; s^d obaudísse primum aliquamdiu, postremo obsides ab ea postulasse , quo secure pro- ficisci possint; quibus quum fuissent missi duo quidam milite^ gregarii, eos babuere contemptui, re- ginaeque responderunt , hoc non esse tanti , ut vei unam övem capitibus eorum freti, p.riculo exponere dignarentur. Verum si eis miserit Georgium Báthory, Joannem Terek, Melchiorem Balassam et Thomam Varkoch, in ejus castra sine mora profecturos. Quod qualiter debeat intelligi, uemo , meo judicio, tam pot- est esse caecus, qui nesciat ; nisi si ii , qui data ope- ra sapere nolint. His tamen litterisillud etiam ascríp- tum est , quod et Turcae dissolvi jam incepissent, et rebellium copiae novo delectu augerentur ex Trans- sylvania, quamquam neutrum certo nuncio. Et eredi- bilius est potius utrosque augeri quam minui , nobis praesertim inermibus , et cum jactura induciis fídeu- tibus male hostium fide Bervatis. Quum interimet Ge- orgius Bebek non obscure videtur opiuionem iilustrís et magnifici domini palatini comprobasse , quam in-

191

terdum superioríbus diebus Je levitate illius usurpa- bat, nímiram quod haiid ita niulto post novam esset recantaturns palinodiam.

Accersitus enim a Telechessi, contra vim re- belliam contendente, nec ipsémet ad eum profectus est, nec misit suos milites. £t quia ad boc castellum qnoqne in tertio aCassoviamilliarioaggressusest eri- gere, meae quoque nihilo secius subscribit conjectu- rae, quem quidem ego semper ab initio clam eum pa- tre sensisse crediderim, communibus bonis ac fortunis consnlturus ; eapropter , utinam post quempiam do- lum malum hu jusmodi , vitium etiam in gentes nos- tras, aut in aliquod municipium nostrum non adjiciat. Hoc alioqui hujus victoriae principio satis nos puto contentos esse posse, modo exitu quoque optato frui etgaudere possimus, nec, ut saepe accidit alias, sum- ma rerum fraudemur, et initia duntaxat nobis cedant| fine hostes potiantur. Deus tamen meliora ; et ego quidquid deinceps quoque supeivenerit , sígnifícare non praetermittam. Deus Altissimus dominationem Testram reverendissímam incoiumem ac felicem ser- Yet. Viennae 10. Januarii 1558.

192

LXXX.

A királynak Verancsícs Antal és társai.

Sacratissima et serenissima majestas regia y domine domine

nobis clementissíme.

».febr.2i Heri quum huc venisset magnificus dominus

GeorgiuB Bebek, et adesset hic etiam magnifícus do- minus Jacobus Zekely cum praeceptoriis litterís ves- trae majestatis ad eundem domíimm Bebek datis de re- stitutione oppidi Zikzo generosae dominae Catherinae Zekely, relictae quoudam magnifíci domini Michaelis Perenny facienda, egimus cum eodem domine Bebek diligenter et usi omnibus opportunis rationibas, nt eum induceremus ad acquieBceudum voluntati ac man- dato vestrae majestatis. Aliud nihil obtinuimus, quam quod vicissim instantissime nos petierit, vellemus apud majestatem vestram íntercedere, ut respectu personae ejus et fidelium servitiorum suorum digna- retur eum in tutela portionis oppidi Zikzo, quae íilios Francisci Perennii , nepotes suos concernat, gratiose conservare usque ad eorum legitimam aetatem, et non alium; quum dicat, eos paternam culpam non at- tiagere, et maximae ignominiae futurum , si dicta ne- potum suorum tutela alieno cuipiam committeretur; qnnmque addat etiam, non parum servivisse se majestati vestrae in íidem et partes ejus concedendo , summa- que perseverantia reliquum quoque tempus vitae suae 8it in majestatis vestrae íidelitate acturus , ea se ait

193

fidncia memoratam portionem oppidi Zikzö in suas rnanns accepisse, quanon dubitavit praefatam tutelam nepotnm Bnornm impetraturum. Nec id optare se alía causa j quam ne alieni dictorum suorum nepotam he- reditatem distrahant , neve lóca illanim partiam a Tnrcis infestentur, utí jam accincti fuerant ipsumZik- zo invadere audita morte Michaelis Perenny, qua etiam de causa, ipsis oppidanis exigentibus, castellnm ibídem erigere inceperat. Quod quia mox accepto ves- trae majestatis mandato sustulerít, supplicat nt eí sal- tem tutelam dimidiati oppidi memorati , nomine su- pradicto gratiose velit concedere, et tametsi jaman- tea etiam supplicaverit pro ista gratia, non obstante quod adhuc tot mandatis vestrae majestatis parere ob fiduciam , quam dicit se habere in vestrae majestatis benignitate et clementia, distulerit , denuo voluit ex- periri, num hoc ipsum gratiae ab ejusdem majestatis vestrae clemeutia poterit obtinere; quod si obtinuerit, promeriturum se se fidelibus suis servitiis poUicetur; sin minus, justitita mediante tentabit jure suo eidem vestrae majestati demonstrato ac declarato. Aeger- rime enim fért , si id ei gratiae denegabitur, quum di- cat se non ignorare quanti momenti et sit, et haberi debeat ejus apud majestatem vestram fidelitas ; eam- que quanto et quam accurato studio, quotque ra- tionibus partim extoUat coram nobis, partim ei- dem vestrae majestati addicat ac dedicet, eloqui sane vix possumus. Nosque quum videamus hinc temporis conditionem, hinc statum horum fínium plurimis periculis obnoxium , pro eodem dominó Georgio Bebek intercedere apud majestatem ves- tram , ejus ipsius rogatu adducti sumus , sup- plicamusque humíUime, dignetur benignius secum de

ICONUM. HUlía. HI8T. — 8CRIPT. X. 13

194

hoc statuere, quam hucusque statuerat, praesertim qnim affirmet jurejurando, se alteram portionem praefati oppidi libere et pacifíce memoratae dominae vi- duae^ relictae quondam domini Micbaelis Perenny, possidendam permissurum, altéra suae tutelae ad tem- pus concredita. Ad quod quum vestrae majestati non snnt módi defuturi, ut videlicet dominus etíam Bebek contentetur , postquam tot locis in his partíbus labo- retnr, nec uno tempore illis commode ordinaria ma- jestatis via suceurri possit: putamus, dandumesse ali- qnid adversis temporibus. Nihil alioqui agere pro fide- litate nostra intendimus , quod vei consilio majesta- tis vestrae voluntatique adversetur, vei ejusdem re- biis obesse possit. Ubi autem de mandato vestrae ma- jestatis ad occupandum dictum oppidum mihi Johanni Pethew dato fecimus mentionom , si ultro acquiese^re voluntati vestrae majestatis recusasset , respon- dit, enm id quidem facile perfecturum, quoties voluis- set, quum ipse ad obsistendum noii esset gladium su- um districturus , iri taraen non mediocriter oflfen- sum, ut cui de gratia vestrae majestatis erga se mi- nueretur fiducia. Nec ab eo aliud consequi tantisper po- tuimus, dum ab eadem vestra majestate alia redierit deliberatio. Quare , clementíssime réx , quid sit ad poatremum de hoc decernendum, solius sapientissi- mum vestrae majestatis consiliumnovit; existimamus tamen nos , non alienum főre a commodis Vestrae majestatis hujus temporis, si idem dominus Bebek exaudiretur, ne his fídelitatis suae apud majestatem veatram primordiis ejusdem sibigratiam, vei in re non admodum magna et alioqui etiam temporaria defuisse queri quandoque possit, debiliteturque in fiducia (uti

«

sünt hac tempestate hominum móres), quam se in ma-

195

jtttate veBtra collocasse dicit. Nam ad nos intorim qnod attiiiebit enm in obaeqniis roajcstatid vc«trao, qnanta maxima dexteritate poteriraus, rctincrc onito- mnr. Deus optímus maxinius sacrat isaitnam majc- Btatem vegtram nna cam seren issimis libéria suis do- minis noBtrisclementissimiö incolumem etfelicissiniam coEservet. Cassovia XXI. Fcbniarii 1558.

LXXXI.

l'gyanannak u^vAiiazok.

Sacratissima et sereniggima majcKlaH rt'KÍ^, ^i'ftniuK dummti

Xe alteri quoque parti d^rJv^'^^/'^^ '^'^''Z* ^'♦ífci^'»'>*'«.»' '

4

litteras, cujas generosae doniinaft v "-' '* '' '*^ ^""^ nifici domini MichacliH TV,rcnnii, o'.- r*-^ ' "'*""'''-* possit hoc iu pracBcnti üe}rotio subven i .' rnmpartium,etiiicommodÍ8acmoleBtií9 vf""'" *"' ''"' tatis, 8i liic dominiis Bebek coacte coepcrit " •' '/ * "•'' Zíkzo reraoveri, certe non vidcmus, nis* '^ ' ' ' tempus (lilata, opportuiiior et veatrae in»i^^^ delibns suis facultas exspectabitur ; quui& > '^ nes co videntur prolapsi esse temeritatiB *^- ^^ ut jam ad agendum bona rectaque cofipi ^^* ^^^

196

Donec autem hoc funestam tempus duraverit , quid cum qnoque, et majestatem vestram , et fideles 8no8 ministros agere conveniet , majestatis vestrae eBt et judicii, et voluntatis ; qunm nos interim omnem ope- rám et induBtriam nostram adhibíturi simuB, ut^ qnae- cunque per nos híc aguntur , ab omnibns incommodiB et molestiis vestrae majestati pro viribnB nostrÍB ea- veamns. Qnam Deus optimus maximns íncolnmem ac felicÍBBÍmam conservet. Cassoviae XXI. Febmarii 1668.

LXXXII.

Torda Zsigmondnak Veranesics Antal.

Antonias Verancius episcopns Agriensis Sigismnndo Torda

salutem.

'.fbbr.K. Nescio equidem unde süspicionem meam , Sigis* mnnde charissime , de absentia tua ín meo istuc ad- ventu habueris suspectam , qunm certe nulla labora- rim , nec quisqaam dubítare debeat in assídao te esse motn, qnicunqne munus taum noverit in republica. Et BÍ forte manifestiuB doluerím, quod tum abfueris, quum ipse aderam : amori potius tribuas , quo te non medi- oeri prosequor, quam 8uspicioui,de quo Bcribís. Aeque enim videre te desideravi, ac sane et nunc de- Bidero, atque tu me. Idque si utrique nostrum de- disset fortuna, quod optaveramus, non solum de legatione mea , quae multa habuit digna auditu, et

197

de rebufi ad históriám eorum pertinentíbOB , quae a

Moesia Snperiore usqué adPropontidem, et a Bosphoro

Thracio in Gappadociam asque per Pontúm , Bithy-

niam et Galatiam et Phrygiae partém viderim et per-

lu8trarim,conferretecam potaisse; verum etíam de com-

plnribna aliis, de qnibus tu quoque non minus locem

tnomm Btudioram voluptatemque percepisBes, qnam

ipse perceperim. Quod,quia sic in fatis f uit, ot otrique

nostmm in praesentia negaretur, rem omnem in Delim

referamu8,et illnd tempus his ípsis votis nostris aequo

animo exspectemus, quod idem Deus nondum cjouiMh

seritDealiis bocbabeto: mebodie Agriam vemua tK^

nis angelis Cassom solvisse. Qao si t^ alíqna publíca

causa excnrrere contigerit. vei etíam m#;j prívatnm

Btndium aut tua, necessitas induxerínt, Agria mea sic

ütere, ac tua licebit. Nec de me qnicqnam snperaddo,

nisi quod me Verancium sis habiturus Verancius. Va-

le, ac felix esto. Cassovíae XXII. Februarii 1558.

198

LXXXIII.

naximilíán királynak Yerancsícs.

Ad Bacratissimam regem Maximilianum.

''*^' Clementíssime rex. Quum egregius dominas FrancÍBCUS Pesthiensis de mandato magnííicoram do- minorum commissaríorum, quibns cura fínitorum loco- nim incumbit, Agriam me deduxit, et in possessionem episcopatus juxta morém in talibus consuetum iusti- tuit: majestatem vestram scire humillime cupio, eum sese mecum peroffíciose, ac summa humanitate ges- sisse, etsi omnia' tamquam ad majestatis vestrae di- gnitatem, et arcis hujusac meum commodum, quietem- que, si qna modo quies in his íinibus esse possit, per- tinuernnt, exequutus sit, ut debuit. Quare, etsi illum virtus et probitas et fides sua erga majestates vestras affatim commendent, non deero tamen ipse etiam eun- dem vestrae majestati peculiariter commendare, et supplicare, ut eum dignetur habere commendatiorem, quo in dies melius ac melius eidem inservire connita- tur; quum hujusmodi fructus clementium et benigno- rum principum gratiae a bonis et fidelibus servitori- bus referre soleant.

Proinde clementer meminerit majestas vestra. quod iter Agriam suscepturus petiveram ab eadem ma- jestate vestra Stephanum Zolthay in comitem , qui me buc deducere debuisset; nunc perspecta viri inte- gritate morum et in re militari induatria, sagacitate-

200

bhíb exÍBteret ; aut si id minus vellet, ipsum caBtel- lam cum suis bonis ei homini ad manus restítnat at- qne assignet, quem üli majestates vestrae ostendis- sent; nnllaenimratíone easdem velle,iit ejusdem cas- tellí locus maneat síné cnstodia atque praesídio. Et ne forte existímasset majestates vestras idem castel- Inm hoc praetextu, dedita aliqua opera , ab eo alie- nandí quaerere : dedí ílli consilinm, ut ipse potins me- moratum castellum retineret, quam cuipiam alieno ce- deret, et curaret majestatibus vestris gratificari hu- jusmodí officio , quod ei et honon et commodo esset successumm.

Non defui plnra qnoque similia illi suggerere, ut eum omníbus módis inducerem ad illud castellum re- tínendum et conservandum , considerandumque, quo- nam pacto et gratiae principum acquiruntur , et pát- riáé tum saluti, tum utilitati cura impenditur. Renun- ciavit per eosdem homines , sibi meum consilinm pla- cuisse , eoque etlam in posterum omnibus suis in re- bus usurum, quod agnovisset me sincere secum age- re ; quin etiam quod me in patrem esset deinceps ha- biturus , velletque mea in omnibus his uti opera , fa- vore et patrocinio, quaecunque apud majestates ves- tras negotia sibi emersissent; quod demum hominem qnoque hujus ipsius rei gratia ad majestatem vestram esset quamprimum destinaturus, quode ratione inter- tentionis ejusdem castelli secum transigatur. Quum autem ejusdem castelli dicit esse bona perexigua, nec ea sufficere ad illud conservandum sine aliquo publi- co vei regni, vei majestatum vestrarum subsidio, quorum bonorum regestum ab eo habitum his inclusi: fortasse non esset alienum, si majestates vestrae ie ei subsidii ad memoratabona facere dignarentur; quod cuipiam

201

alieno homini novo, militique gregario faciendom decernerent, bí bíc accidisset, nt a dominó Balassa re- ciperetnr, alioqui de hoc majeBtatum yestrarnin exspec- tandnm est judicium ac deliberatio. Et licet sígnifica- Yerat mihí, qnod qnando secus fieri neqniret, qnam ut cnm castello bona etiam ejus restitueret, eadem bona dimidiatim esset dimissurus , altéra parte castello conservando attributa, altéra pupillo edncando apad se retenta : respondi, non id eum decere, sic cnm ma- jestatibus vestris agere, quum pauculis etiam bonis hnjusmodi bifariam in hunc modum divisis, pamm es- sent ntrobique futura utilia et citius desolarentnr, qnnm praefectus castelli, parcendo interlm parti suae, pupilli partém atterere non esset cessatarus, qnod exemplisnon caret ; et esse aefuturam majestatnm vest* rarum voluntatem, ut aut ipse hoc castellnm conserva- ret , postqnam difficilius bonis se ejus spoliari páti- tur , aut cum castello bona etiam nniversa restituat; aequitatem hoc postulare, ut castellum suis bonis fo- veretur, cujuscunque manibus ínisset concreditum. Summa itaque haec est, quod quantum per internüA' cios de Yoluntate ejusdem domini cógnoscere potu^ rim, libenter idem castellum retinebit,si vei mediotw aliqnod subsidium illi e publico concedatur. Et quia nino hac de re et conventione missurus est hoj sunm ad majestatem vestram , uti mihi est pol petiit a me 20 aut 25 peditum auxilium ad fttM H^ qui memoratum castellum interim retinere donec secum vei inhanc, vei in illám partei gatur: ego, etsi sciverim eum nonindigere is snmptibus, quum ipse vix adhuc numiui patu perceperim, petitioni tamen ejus nolií hominem in officio majestatnm vestri

!• *

202

Negatís itaque illí peditibus meis peculiaribus, ne 8i quid interimcastellopériculi accideret culpa peditum, ea in meos transferretur, ipseque poenas luerem; sti- pendium de meo 20 peditum obtnli , quos tamen ille conBcríbat, et suo nomine inidemcastellummittat, re- gatque, ut voluerit. Quicquid jam de hoc érit statuendiim; in raajestatnm vestranim est potestate, cura tamen ha- benda est maxima, ut mature ejusdem castelli consti- tuatur ratio, quia rebus regni , quoad eorum locorum beneficium, oportunissimo loco omnes affirmant esse situm.

Addo in fine de singulari quodam certamine, quod hie apud Agriam hesterno die miles quidam noster cum Turca quodam hathvaniensi habere debuerat, quod quidem ego ne fieret prohibere oranino institue- ram, ut rem et commercio hostium infido et tam pro- pinquo plenam periculi , utilitatisque regni publicae nullius. Verum quia ejus constitutio antequam huc ego advenissem eo jam militum ardore, studioque ho- noris defendendi processerat , út et loco et die dicta, ac significata hosti certaminis res immutari nuUo pac- to sine infamia potuerít , coactus itaque militibus as- sentiri, una res consilium et vota mea juvit, quod quem nostri locum Tiircis sub ipsa fere arcé constitu- erant, ad eum accedere noluerunt^ nec ad eum nostri, ad quem Turcaeyoluerant. Sic heri profectis nostris pulcherrimo sane apparatu tam equitum, quam peditum ad mille ferme armatorum numero, per integrum fer- me diem in futuri duelli loco Turcas exspectarunt, sedfrustra, quianec venere^nec significaverequicquam^ et hac ratione liberati ab hac molestia, edixi omuí— bus militibus, ne in posterum quicquamvel agant, ve aggrediantur de hujusmodi certaminibus, proliibitii.—

206

deliberatione et facto quam celerrimo, quod jam initia curandoram reditnnm instent prae foribus: quid aut ahimi ant facultatis ad boc sis habiturus, facias me certiorem omni festinatíone feBtinantius. Hominum enim hujusmodi tantam penuríam ubíqne videó, quo- cunque intendam animum, útin ipsa multitadíne juxta factum cynici Diogenis vix inyeuio virum, quem ar- ripiam optabilem ; et tametsi non eum tantnmmodo quaeram, qui ad hoc officinm esset industrius, et bo- nuB calculatoF; quali utique non admodum careremus, verum tamen pro ejusmodi laboramus , qui frugi uti- litatibuB nostris foret^ quique ea nobis esset apicula, quae nostri viridarii flores nobi^ exugeret, et nostra curaret alvearia. Tute nosti cetera. Vale. Datae Agriae. 27. Mártii 1558. U. I. Certus autem de ho- nesto tuo salario juxta morém usitatum , animum tu- um quam celerrime litteris tuis ad me perscribas* Quum interim in boc sum, ut ad te per bominem pro- prium ea transmittam, quae exspectas tu, etresmeae postulant. Tuus Agríensis.

201

LXXXVI.

Verancsícs Antalnak Torda Ist?án.

Reverendissime domine, patroné omni officío et^w^mart/s. observantia colende , salutem et promti servitii com- mendationem. Redditae mihi sünt heri líterae reve- rendissimae dominationis vestrae , in quibus eadem se excusat', quominns mibi decimam aliquam conferre poBsit , prímuni , quod omnes fere decimae jam sint aliis collatae ; deinde quod non paucae sint in manu mea cum coUega meo Francisco Pestiensi , unde non debeam petére id quodhabeam. De prima causadoleo profecto meam infelicitatem, qui solus decimis Agri- ensibus excidi; quod verő ad alteram attinet, meus mos nunquam fuit^ ut decimas ad usum regium , id est ad publicas necessitates sequestratas, mibi ipsi usurparem aut in privatum commodum verterem. Do- nec ego decimas regias tractavi, sincere et inculpate tractavi. Nunc eas alius tractat. Ego neminem culpo, loquor de me ipso ; sed ejusmodi peculatum dignum esse statuo extrerao supplicio. Si aliquis hoc de me reverendissimae dominationi vestrae exposuit, lapsus est bonus vir , ne quid dicam gravius. Nunc ita est ra- tio decimarum regiarum, ut ego eas nec curem, nec administrem, nisi quantum consilioproviderepossum, ne detrimentum sacra regia majestas capiat. Quic- quid autem dominus Franciscus Pestiensis, cui ea pro- vincia incumbit , a reverendissima dominatione vestra conduxit: mihi cum eo nulla íntercedit conspiratío lu-

208

cri ex regiis decimis aucupandi; ac tale flagitinm pro- cul a me abesse volo. Si quas autem decimas sibi pri- vátim conduxit, eas mecum non participat, neque ego Opto particeps earum fieri; vellemtamen si reve- rendissima dominatio vestra milii significaret, quas ei decimas in rationem regiam locaverit. Me verő, obsecro, dominatio vestra reverendissima ex meo ingenio, quod dominationi vestrae reverendissimae cognitum et perspectum esse scio, non ex aliomm iniquis sermonibus aestimare velit. Sünt enim homi- nes levissimi, qni ex innata sibi malitia virorum bono- rum detrimentis gaudent, a quibus nihil nnquam eis ac- ciditadversi.Quomodo autem cum reverendissima domi- natione vestra dominus Pestiensis convenerit, ego nes- cio , ac nollem ea mihi ascriberet , si quae in ea con- clusione reverendissimae dominationi vestrae ingrata posuit. Mihi, reversus, dixit : Ruscam a reverendissi- ma dominatione vestra dominó Paulo Zarcandio esse locatum. Quod si pars aliqua earum decimarum, quae ad Cassoviam et Sáros sünt conductae , mihi cederet, nulla esset causa , cur ego a reverendissima domina- tione vestra quicquam peterem. Sed absit a me nefas, quod nec in aliis ferendum judico. Ingenue ad reve- rendissimam dominationem vestram scripsi, sicut fért mea natura ; et petii ingenue , ut aliqua decima reve- rendissima dominatio vestra egestatem domus meae levaret, non ea astutia , ut undique in me lucra conflu- ant Neque enim magna affecto, sed pro mea tenuitate parvis sum contentus. Nunc quoque peto a domina- tione vestra reverendissima, tanquam a patrono meo singulari, si adhuc locus aliquispetitioni superest, ut mihi qnoque veterano servitori suo exigua aliqua de- cima providere dominatio vestra reverendissima velit.

209

Reverendissima domínatío vestra novít , quae Dondum sint locatae , ego nnllam nominare poBsum. Si deci- mam Zykzo integram non potest conferre, saltem partém ejas dimidíam vei tertiam reverendissima do- minatío vestra concederet pro ráta parte pretii. Quod ita peto , si est facultas rei et si sine molestia do- minatíonis vestrae reverendissimae fieri potest. Si non adparet ratio , qua meae quoque necessitati reveren- dissima dominatio vestra queat succurrere, feram aequo animo sorté m meam infaustam , et vestrae re- verendissimae dominationis veterem erga me bene- Folentiam boni consulam. Certum tamen et sibi per- snasum habeat dominatio vestra reverendissima^ hoc exeepto , si quid mihi dominatio vestra reverendis- sima de sua in me gratia deciderit , decimam hoc anno in domum meam nullám ingressuram.

Nudius tertius accepi litteras spectabilis et mag- nifici domini Stephani Dobonis, hodie verő a reveren- dissimo dominó archiepiscopo litteras mihi veredarius reddidit; scribunt ambo sacram majestatem rcgiam ad paschae ferias Viennam redituram. Quod restat, dominationem vestram reverendissimam valere quam bellissime , et rebus Agriensibus diu felieiter praeesse ex animo opto. Eperies XXVIII. Mártii, anno 1558. Reverendissimae dominationis vestrae perpetuus ser- vitor Sigismundus Torda.

MOHÜM. HUKO. HI8T. 6CBIPT, X.

14

210

LXXXVII.

I

Magócsí Gáspárnak Verancsícs Antal.

Ad Gasparem Magochy.

s.apr.i8 Binas nuper lítteras dominationis vestrae egrc- ' giae a magistro Gregorio Zygediensi, cauonico nostro accepimuS; et ea quae tam his litteris suis ad DOB perscripsit , quam quae prius per fratrem Ambro- sium, postea per hunc ipsum Gregorium oretenns no- bis referenda nunciavit, intelleximus. Ad omnía itaque singillatim , ct suo ordine responsuri , quem ad modum proxime nos facturos recepímns. Non parva nos habuít admiratio desideríi vestrae egregiae domina- tionis, quod babere se de successore in Giulensi ista sua praefectura obtinendo nobis ostendit ; qua qui- dem praefectura , quum tanto tempore ipse summa in- tegritate, summaque virtute ac laude gesserit militari, raesertim tot valiata hinc fact iosorum íntemperiis, ii- linc Turcarum hostiiitatibus^ nemine interim adbuc re- perto, qui ea ndem istinc vei exigere, vei amovere, quod sciremus , contenderit , admirari sane videmur non im- merítő, quod ipsamet dominatio vestra egregia spon- te sua sese eadem velit abdicare praefectura. Quae quidem, si genus suum esset in istius regni partibus exterum, equidem non invite crederemus tam diutur- nam Gyulae suam mansionem taedium molestiamque illi attnlisse; quum tamen in hisdem partibus sit in- digena antiquissimus, stemmateque poUeat primario,

211

cur pátriám et genitale Bolum suum coepit fastidire et cnram ejus alieno cuipiam velit permittere; at quum fortasse non desunt , qui hiant , non satís pláne per- spícimus, minuBque adhucinducipotuimus, uti ad cae- saream et regiam majestatem dominum ac principem commnnem nostrum clementissimum pro ísta pe- titioné 8ua scribere festinaremus. Idqiie duplici causa. Altéra, quod hoc officiiim non putavimus ad vernm amieum pertinere, dubii an amico no- stro utile atque honorificum esset futurum. Altéra, ut huic deliberationi mora aliqua interponeretur , do- nec alind quodpiam solidius et utilius hac de volun- tate sua caperet consilium, bí forte istud, in quo nunc persistit, vei ab aemulis illi aliquibus fuisset malig- ne subditum, aut aliqua alia ratione non Batis fírme illád BUBcepiBset; uti magnisetiam viriB et majoribuB nobÍB , gravi quidquam cum poenitudiue evenire con- suevit exitu rerum suarum non proviso. Aeque enim consilia ac judicia humana facile falli Bolent, et prae- sertim ea, quae non admittunt aliena, calculumque amicorum non explorent ; quum a natura ipsa insitum sit hominibuB, rcBalienasacutius et diligentiuB rimari ac perBpicere, quam curare et introspicere BnaB. Propterea dominationem vestram egregiam rogamuB, ut bí forte fortuna eam de his liberius et familiariuB commonemus , ne velit vitio nobis vertere , quia quum ei fraterno afficiamur aflfectu , cupiamuBque multo majorem et lionoratiorem fieri, nollemus ut hoc suum Bubitarium fortasse desiderium praecipitaret, a quo alioqui si decedere mutareque sententiam nolu- erit, mature cupimus cdoceri, parati eidem et in hoc et in alÜB rebus summo stndio gratificari , quas ejuB- dem commodo pracstarc poterimus. cupientes doraina-

14*

212

tionem vestram egregiam uon iu ista solum , in qua nunc eBt,fortuna conservari, sed etiam ampliorem eidem darí, uti viro, qui jam cum summís proceribus afflictae et prope eversac patriae nostrae adjumento esse possit. Uaec ad ea, quae oretenuB nobis dominatio vestra egregia Dunciaverat , respondimus. Ad ea ve- rő, quae de litteris regiis ad illám datis interceptis- que a factiosorum satellitibus scripsit, non habemus omnino , quid dicamus , quum nihil de eis antea in- tellexerimus; caesareae tamen ac regiae majestati do- minó nostro clementissimo per primos tabellarios , ut nos est hortata, scribemuS) eamque admonebimus, ut si quid in eis fuerit ardui cujuspiam negotii , eas ele- menter aliis reficere non dedignetur.

Quod de Transsylvanorum proximis comitiís ni- hil amicus ille suus fuerit ausus scribere velnunciare, credendum est; redacti enim miseri illi populi sub jugum turcicum partim sua propria voluntate parum sano cousilio , partim quorundam desperatione et cu- piditate, non est mirandum, si et securitatem et liber- tatém amiserunt, quam quidem sub imperio turcico nulli unquam omnium mortalium , qui in eorum pote- statem devenerunt, diu salvam atque incolumem obti- nuere. Id quod nos eum magnifico dominó Francisco Zay legatione nostra apud eum principem proxima satis sane didicimus; tametsi tota jam etiam Hungá- ria probe cognoverit , suis propriis malis et experi- mentis edocta, potissimum verő Budensi excidio, qnae civitas non sane alia causa, quam praetextu falsae et insidiosae charitatis . qua princeps ille simulavit se posteritati Johannis regis affici. *)

0 Kimaradt : y,avalBa est" vagy hasonló jelentési! ige.

213

Nec dübitandum est, quod nisi, eadem posteritas et qni illi adhaerent , fucum hunc primo quoque tem- pore animadverterint, providerint, et mature suis re- bus consülnerint^ brevi profecto in se et ipsamet, et ipsi Transsylvani experientur, nec id quidem se- ens, qnam jacturam Budae. Videant igitur omnes, consnlimns, quomm cum fortunarum et libertatum, tamotii et salutís res agitur. Quia sijam regináé at- que ejus filio punitionem sub virga ferrea sine respec- tu Turca minetur publicitus, nisi fecerit ejus impera- ta: quid quaeso, actutum Transsylvanis non imponet servitutis? idque si sít per unum apparitorem chyau- sum, quid non ita multo post a zangziachís et pas- sis non sustincbunt, quum illorum cervicibus immine- bunt portis provinciáé eorum occupatis. uti jam ter- nas occupaverunt : Lyppae, Transalpinae, Moldáviáé. Quare exclamemus ambo: o infelices et sine consilio! ütut tamen ipsi soli voluerunt, sic liabeant. Caete- rum quod de aliis, quae modo fiunt, in eadem Trans- sylvania seribit, ea omnia et plura non ita pridem aliunde etiam intellexeramus, quod videlicet Francisco Bebeccbo capitaneaturo et omnes reliquos titulos, quos in eum congesserant, abrogassent, quodque eos Melchiori Balassae conferre voluerint, ipse verő eos assumere noluerit. Quum ne Joannes quoque Terek comitiis interfuerit , ob satis enormes quasdam cau- sas a Bebecclio in eum et in Melchiorem Balassam machinatas eo quod cum socero suo libenter eodem coelo ac solo tectoque frui audeat. Quapropter post- quam sic inter sese columnae posteritatis Joannis coe- perint dissentire et deflagrare mutuis odiis : palám est , eas diu non staturas , nec futurum aliud , quam ut consilia quoque et conatus eorum in perniciem patriae suscepti saniorem cursum ineant et defrauda-

214

ta illa plebecula resipiscat, yernmque ac legitímnm regem suum agnoBcat , atque ad eum revertatnr, ne prorsus evertatur.

Jam verő de nngis gallicis Dobis sane non igno- tis, quas Christophorum Báthory a Somlyó seribit do- minatio vestra egregia ab eo rege attulisse, non est quod aut ípsa magnifaciat admireturqne, ant nos re- scribamuB, nisi et vei ex hoc regis illius hostilem in Christianorum statum agnoscat yoluntatem^ et perni- ciosa Btndia. Qni provinciáé transsylvanae jam prope circumventae et hiatn hostis hanstae, vidnae qnoqne nnius ac pnpilli perangusta fortnna subnixi pericnlo, cupiditatibüs suis adjumenta quaerat , jamque in ta- lem eos choreaminduxerit, cujus finis etipsis etmultis sane aliis luctüosns érit . Idque non a nobis solnm habé- at dominatio vestra egregia pro vaticinio, sed pro re jam non obscur e cognita, coeptaque ad effectum duci, ejusmodique a nobis, quod tam aperte referantur, veli- mns,nemo offendatur, nam et nosaliquid fuimusin hoc ipso labyrintho et in hac tragoedia ; saepissime ist- , haec omnia et palám et occulte.ut non caecus, videns, vaticinati sumus , quae jam illis partim evenerunt, partim non remote immineant, caventes commodis et incolumitati publicae ; sed minns nobis creditum est, quod etiam tunc simili aegritudine mentes quornndam laborabant. Nunquam tamen gravius aut ipsi Trassyl- vani, aut ipsorura domini , quos intempestive, ultimo- que suo ac sane nostro etiam excidio cervicibus suis impoBuerunt, lapsi sünt, quam hoc tempore ; nec jam aliud in re perpetrata restat dice re , quam ut oretur Altissimus, velit concedere, ut et ii et illi errore peri- culoque suo prospere agnito et probe perspecto, cor- rigant, quod errarunt , et declinent periculum , quod

215

coüBtrrixere sibi. Caeterum repetito Christianorum consortio, fidem etiam optími regis et jam etiam di- Tina gratía caesaris sínum , a quo exciderant, repe- tant

De zangziacchis , qui dicebantur concurrisse Quínqueecclesias ad prohibendam arcis Babolcha in- staurationem , venim id quidem fűit , sed nec illud qnoque falsum est , quod digressi fnerint. Quamquam ne nos quidem adhuc certo cognoverimus, quare sen- tentiam mutaverint , nisi quid aliud occulte moliantur, quapropter omnes nostri fiiiitimi debebunt eo vigi- lantius ad eonim motus prospectare et attendere, quo sedatius atque otiosius sese gerant; tali enim tem- pore dolose quopiam impetu contra nos fabricato, ut insperatius, ita etfortius consueverunt erumpere.Qua ratione et causa aestivi quoque illorum apparátus metuendi erunt vei nobis Agriensibus vei Zygetho, qui tamen si omnino vani non fuerint Julio mense plá- ne constabunt nobis , idque potissimum ex janizerum portae caesaris apparatu ; de quo dominatio vestra egregia per exploratores suos curet sedulo informari, si videlicet iisdem janizeris fuisset imperatum equos si- bi comparare. quia summarum expeditionum tempo- ríbus singuli,vel ad summum bini singulum equumfe- rendis sarcinis et interdum reficiendae lassitudini habere solent.

Post has binas vestrae dominationis egregiae lit- teras redditae sünt nobis aliae binae, quarum alterae praefatum magistrum Gregorium commendarunt , al- terae Michaélis Serienii casum declararunt. Qiio- niam autem antea etiam commendaverat nobis alium quoque ordinis nostri hominem Petrum Thorday Varadinensem canonicum , et ejus possessionem

216

Bocb, libenter et secnritatem Petro a militibns no- stris, et Gregorio favorem ex nobis gratia vestrae egregiae dominationis obtalimns , eoqne erant nobis deinceps commendatíores, quod vestra egregia domi- natío non omnino videtur jam aspernari et rejicere nostros catholicos. Quod postremo Michaelis qnoqne nostri Serienii res ademptas recuperare nititur, gavi- si suiüüs, et rogamns , ut serío ei adesse velit quan* tum per eam fieri poterit ; est enim et juvenis, et mi- les bonuB , nobisque cumprímis charus ; eaqne eau- Ba nos quoque diebns proximis quosdam ex nostris gentibus trans Tibíscum miseramus, sed nemine in- vento grassatorum Thomae Varkoch et Clementis Artandi, quos venarijusseramus, cumarmentoFran- cisci Nemetbiredierunt. Qui Franciscns misso ntiper ad magnificum Johannem Pethew capitanenm Cassovien- sem superiorum induciarum, qnae cum eo babebantur, foedere, aggressus erat his in locis contra fideles re- giae majestatis hostilia , et praesertim in Cassovien- ses ; contra quem deductis gentibus Telechesianis su- periorum partium idem Emericus Telechessi et Jo- annes Pethew cum quodam duce alemano equitum cataphractorum et peditum ad Tokay usque signa pertulerant impetu sane valido , ut nimirum primario credebamus tam inquietum hominem subito oppressu- ros. Sed co arcé sua,ut vulpe vetere, et nostrarum fe- fitinationum subitarum non ignara, haudquaquam prod- eunte, ipsi quoque nostri pedem retulere, et nunc circum Boldokew, Zantho et Gincium castra ha- bent« Quid acturi et couaturi praeterea, nesci- mus aliud, quam quod novas gentes a sua maje- state Bupravenire audimus , incerto tamen autho- re. De quibus quicquid postca certius cognoverimus,

217

ad dominationeinyestraTnegregiam scribemus. Habét Terbosas litteras, sed tamen amicas. Deus optimus maiimas vestram egregiam dominatíonem felicem servet. Agriae 18. Április. 1658.

LXXXVIIL

Testvérének, Verancsics Antalnak Verancsics Mihály.

Salutem et felicitatem.

Hodie cum essem in prandio apud magiúficum*^'^* •i*'^ *^ dominum oratorem Venetum, dedit mibi hasce litteras ad dominationem vestram reverendissimam sonantes, puto eas esse Dumnensis illius, quantum ex sigillo perciperepotui.PorroipsedominuBorator se et oflFicia suaplurimum commendat ei, et nescio quid mibi de romána legatione attigit, quod quidem et ab aliis qnibusdam in aula audio dici aliquando.

Hoc anno fiunt ubique maximi apparátus. Turca emittit 130 triremium classera; Venetus 80; rex Pbilippus naves rotundas armatas 60, praeterea contra Gallum numerosissimum exercitum. Idem Gallus contra tam equitatu quam peditatu ferme par viri- bus accedit. Inter alia fertur in Francia tam magnam multitudinem Lutheranorum inundasse , ut jam frus- tra jure animadverti in eos conentur , unde regi fit május ferme negotium quam ab esterno (igy) hoste. Exspectantur oratores congratulatorii ab omnibus

218

christianis principibus: serenissimns autem rex Maxí- milianus perendie proficiscetür ad aquas calidas non longe ab hinc, ubi circiter unum mensem moraturuB dicitnr.

Si dominatio vestra reverendisBima ad hanc im- perialem vocationem ventnra huc est, praemittat alí- qnem ex suis cum instructíone, nt praeparentnr neces- Baria tam pro jamentis qnam hominibus, nam de hos- pitio secnra est. Si quid interim coliigerim dignnm Bcitü, dabitur opera , ut babeat. Salntet meo nomine omnem familiam suam unasalute. Ex Vienna 29. Áp- rilis 1558. Micliaél Verancius fráter et servitor.

219

L XXXIX.

Oláh Miklós esztergomi érseknek Verancsics Antal.

Reyerendiggimo et illustrissimo dominó meo dominó Strigo- nieoBi , legato nato, primati regni Hungáriáé etc. dominó et

patrono mihí colendissimo.

Reverendissíme ac illustrissime domine, domine 1559.111^1.5. mihi colendissime , salutem , et servitiorum meorum commendationem. Ad 27. diem Április binae litterae dominationis vestrae reverendissimae mihi sünt red- ditae, satis sane sero, quodaliae 19. Febrnarii, aliae 22. Mártii scriptae fuerint, magna perferentinm neg- ligentia. Verum vestrae reverendissimae dominatio- oi habeo maximas gratias de novitatibus tam ex Tar- cia, quam ex Germania allatis; et laudetur Altissimus, qui exspectationi nostrae de promota sacratissima majestate regia domine nostro clementissimo ad impé- rium christianum tam benigne, tamque favorabiliter responderit. Nam ad laetitiam quod attinet, majorem certe ín tota vita nec elapsis annis uuquam snm expertus,nec futuris experiar; nec enim parvaest fe- licitas, si et nobis ambitionem nostram fateri permis- snm sit, esse jam caesaris consiliarinm. Sit igítur haec electio et acclamatio felix ac fausta, rebusque nostris sic afflictis et prope jam accisis illi restaura- tioni ac saluti , ad quam diu suspiramus et respici- mus. De Turcae verő intemperiis non est quod miremur, semper enim sibi est similis. Et quandoqui- dem dndum tyranni animum et móres et conatusha-

220

beamus cognítos: via et modus , et ratio qnaeratur, ut, sieum vi superare nequeamus, quietum saltem qno- piám artifício teueamus , et a prosequenda secum con- tentione abstineamns. Quamquam (qnod saepe alias et seripserím et loquütus fuerim) nulloanquam offieio in ofileio retinebítur , nisi arma et vires nostras ex- stare, serioque excubare viderit. Ethaec quantum ad vestrae reverendissimae dominatiouis litteras ; qnan- tnm autem ad ea, quae hinc ipse dudum debuissem, eadem vestra reverendissima dominatio veniam mihi dare dignab itur , si ne nunc quidem pro arbitratu meo vei exilem schedam commode possim exarare , adeo multiplieium negotiorum curis prope interceptus quo- dam modo obtinear , nt nesciam , si hue ad episeopum an ad bellienm quempiam ducem, qui ne miles quidem nnquam fuerim , an ad magistrum eausarnm geren- dám venerim , qui et ab alienis litibus diseutiendis semper abhorruerim et suppresserim meas. Brevi ta- men ubi növi officiales mei suis in locis constiterint, et negotiorum hujusmodi partém ad sese receperint, spero me liberiorem futurum , et ad solitam officii hu- jus mihi sedulitatem rediturum. Caeterum quod atti- net ad decimam Zeplak , eam dominationí vestrae re- verendissimae misi cum his expeditam; habuit sane multos procos, praesertim verő ad Sáros Gassoviam- que designatarum administratores , et quosdam ex vicinis nobilibus ; omnibus tamen negata est. Audio eam anno proximo XX vasa vini babuisse, praeter triti- eum, multo magis opimum quam pro arendae suae summa. Quod eo volui ascribere , ut dominatio vestra reverendissima diligenter ejus curam haberi mandet, ne ab oflFicialibus distrahatur. Non poterit eredére, quam multi pro ea laborarint , quum sit satis exigua,

221

I

futóra tamen semper dominationis vestrae reveren- díssimae cum omuibus reliquis ad Agriam , quae eti- am ejuB est, pertínentibns. Flura mihí essent ad ves- tram reverendissimamdominationem scribenda, potís- simám antem de episcopatus hujus mei mea portioné, qnae quidem mihi, nulla hactenns pecunia reposita sub- díxo , esu et potu sane ipse in hac mílitari palaestra et finitimo exercitío (ne nnnc attíngam reliquum, quod certe totnm stipendiis gentium datur) consumetur. Ea tamen ad opportunitatem suam diflfero , vestra reve- rendissima dominatione obnixe rogata , ut mei apud gratiam suae caesareae et regiae majestatis paterne saepiuset per omnes oceasionesvelit merni nisse; quia haec provincia magna est , et milites assidne querun- tpr de praeteritis stipendiis noniilispersolutis; quia autem nec proventus episcopatus hujus opinioni suae respondeant , nec est mibi peculium peculiare , quan- tas perfero quotidie molestias, dominatio vestra reve- rendissima videat, quam Deus opt. max. felicem servet. Agriae 5. Maji 1558. Vestrae illustrissimae et re- verendissimac dominationis servitor addictissimus.

222

XC.

Verancsícs Aulainak , testvére Mihály.

Reverendissimo dominó dominó Antonio VeranciO; episcopo

Agriensi; perpetuo comiti Hevesiensi; s. caesareae majestatis

consiliario etc. dominó obseryandissimo.

fij.25. Salutem et felicitatem. — Dominationem ves- tram reverendissimam et exspectant omnes hic, et simul admirantur neque litteras neque nuncios de reditu 8U0 aut diuturuiori mora ab ea transmit- ti. Ego autem etiam rarius quam soleam, domo egredior; quid enim interrogantibus de ejus rao- ra responderem nil babeo ; certe , et pudet et taedet. Tamen si factor hic essem tantum , aequum esset ut domini mei litteras frequentiores haberem,ut tantum sci- retur me suum esse hominem. Vereor ne locum det proverbio: honores mutant etc. Nam ex Constanti- nopoli frequentiores recepi , nondum enim equitibus et peditibus stipabatur. Nos, quia nostro gradu conti- nemur, contemnimur. Extra jocum,mirantur omnes de ejus taciturnitate. Hic amissa Tata, quies ut antea. Bolus scit princeps quid agendum fuerit. Sua maje- stas etsi non sine sua tertiana sit , tamen « periculo longe abest; dominus palatinus cum ad extrema pe- ricula devenisset, utcunque convaluit^ et semisanus certe invalido corpore huc se contulit ; sic enim res postulant. Rex Maximilianus adhuc fruitur bal- neis in Bolchyr una cum serenissima regina. De reverendissima dominatione vestra jam aliquoties caesarea majestas interrogavit , quod retulít mi-

223

hi reverendissimus Strígouiensis , me antem idem, ego me nil scire retuli. Sed , ut fertur, non dabitur dominationi vestrae revendissimae quietis locns, et ad meridiem, puto, paratur legatio. Nos omnes hic bene valemuB qui reliqui sumus. E Dalmatia nil habeo. Oratores duo veneti exspectantur, Capellus quidam etNavageríns, qui fuerunt capita decem. CiasBis tur- cica petit Melitam magna vi , quam tamen reperient bene munitam neapolitanis militibus. Gallus et rex Philippus in castris sünt. Fruges Venetiis minu- emnt pretium. Opto dominationem vestram reveren- dissimam bene valere. Omnes suos meo nomine salu- taré faciat. Viennae, 25. Maji 1558. Michaél Ve- rancius fráter et servitor.

XCI.

Vcrancsics Antalnak , testvcrocscse Mihály.

Reverendissiino ac illustrissímo domiuo Antonio Verantio;

episcopo Agriensi , pcrpetuo comiti Hcvcsiensi, consiliario

caesareae majestatis, dominó observandissimo.

Salutem et felicitatem. CumViennadiscessissemissauugw. príma die Augusti , ejusdem mensis die 14. Venetias attigi iucolumis cum omni comitiva et jumentia. Eadem die intellexi parentem nostnim cum omnibus aliis sa- num et sospitem , tamen ex recenti vulnere moestio- rem ; quem spero volente Dominó, adventu meo miti-

224

gatorum suam tristítíam. Accepit etiam consors mea ex unici fratris morte non vulgare damnum; sed et ego^ nam eum loco fratris habiii ; de ejus família aeque ac mea cura érit agenda, omnes enim parvuli snnt; mater verő juvenis et inconstans ac inutilis. Hic Ve- netiis Zacharias etLeonardus Scavonellibene yaleut, meque domi eoram exc eperunt amicissime et honori- ficentissime, omniaque pro voto dominatíonis yestrae reverendissimae promto animo effectum (így) dede- runt. Ceterum Zacharias petiit, nt eandem certiorem facerem de ejus servitute, quam in dies exhibet huic majestati caesareae ín mittendis litteriset accipíendis ex Constantinopoli; nam eum í nde veniu nt,per ipsnm red* duntur agentibus suae majestatis; similiter eum eo mit- tendae sünt, medio ejus fit, ut habeant recapitum ; ita ut ejus servitus neque agnoscitur , et illi utilitatem accipiunt omnem proprio nomine. Rogat itaque do- minationem vestram reverendissimam, ut ejus serví- tutem commendet caesareae majestati, ut sua majestas sui memóriám habeat et servitiorum ejus. Quod plus est^ neque scribere ad dominationem vestram reveren- dissimam per eorum nuncios audet , nam litterae ape- riuntur ejus, et accepto succo ex iliis pro suis mittunt Sed ego commisi, ut medio Hieronymi Jacni deinceps mittat litteras suas. Quod attínetad vesti menta paren- tis, libentissimo animo fídejussionem suscepit; ac- cepimus autem panni optimi ulnas 38, akatii ulnas 16, damascí ulnas 12, veluri ulnas 4. Summa tota quam debemus facitducato8currentesll4,n. 9. Opera Jovii quae reperí latina mitto, historiarum seilicet duo vo- lumina ; Leonis X-mi pontificis maximi vitám ; illus- trium virorum antiquorum et modernorum item vitae 12. vicecomitam Mediolanensium. Mitto etiam bre-

225

viaríom romannm, quo majoris irapressionis non re- peri. Ceterum missale strigoniense niillibi repcritur, etqui reliqni fuerant nuper in Germaniam állati sünt; scutellae argenteae quidem reperientiir aliqiiae, non tamen novae, neque ejiis formae, cujus dominatio ves- tra reverendissima indiget; tamen milii videtiir, qiiod melioris argenti hic fiunt, et leviori pretio Ita nam- que cum artifice calculum síibdiiximiis, ut ex 72 niaviis fient majores scutellae 12; mediocrcs 12 ex maveis 48; minores 12 ex maveis 30; disci 12 ex ma- veis 24; tota summa facit mavias 174. Singu- lae autem maviae constant ducat. 6. p. 23., de liga, ut vocant. Cum manifactura vcro singulae maviae constabunt duc. 7. z. p. 1. Promisit autem, quo- tiescnnque dátum fuerit illi negolium ut fiaut , i)er- ficiet totum opus in spatio mensium trium. De ocula- ribus , cum advenissem, retulit Zacharias, quod nul- lás artificum repertus sit . qui eo modo, quem optat dominatio vestra reverendissima, sciat ea facere. Ego tamen cum Francisco Caligorio qucndam reperi, qui promisit facere experientiam ; si fient, ut bona sint, mittentur brevi ad eam. —

Pictorem cum maximadifficultate reperimus;onines affirmant plus in tanto temporis spatio, quo istliuc vírent, domi se lucraturos; tamen unusjuvenis obfulit se pro fi. 25, et omnibus expensis , ita ut ferme alii 25 exponentur. Sed quid hoc ? modo fiat quod volumus. Keverendő dominó Nicolao de Üomiiiis dp- cano Tervesii reddidi ejus litteras , quas accepit gratissimo animo, et obtulit se ad vota sua om- nia, dixitque se daturum copiosum responsum; lit- teras tamen ad me nondum misit, sed jussi Hieronymo, ut in reditu divertat ad eum, et accipiat litteras. Ac-

MOMM. III NO. HIbl. 6CUIIT. X, i O

226

cesBÍ maghificum dominnm Marciim Antoninm de Mnsa, qni heri profectns est Veronám' pro capitaneo. Salu- tem a dominatione vestra reverendissima accepit gratissimo animo , et inquisivit de fortuna et valetn- dine ej US copiose et stúdiósé, deinde jussit, ut uomine peterem a dominatione vestra reverendissima opus ejus historiarum de rebus Huugaricis, promisitque se solum tantummodo visurum et lecturum, nemine participe facto; quare autemidoptet, mihi nonaperuit. Quod reliquum est, dominatio vestra reverendissima habét hic famam satis ilhistrem, meque hic viderunt quasi testem ejus magnitudinis splendide cum hac co- mitiva. Tamen mihi constitit, ita ut ferme exhaustns hinc abibo. De ejus legatione futura plenaest civitas, et multi exoptant, praesertim amici. Ego hinc hoc triduo disccdam in Dalmatiam, unde copiosiores lit- teras a me exspectet. Oratores hujus d ominii ad cae- saream majestatem heri hinc moverunt. Quod reli- quum est, bene valeat etfelicitcragat.Ex Venetiis 22. die Augusti 1558. Michael Verancius fráter et ser- vitor.

227

XCII.

Busbek Augeríusnak Verancsícs Antal.

Ad magDÍficam Augeriam a Bnsbek.

Hyeme superiori qunm essem Agriae, quaternasis^s.Mpt.í. litteras a magnifica dominatione tua satís quídem eas sero, &ed tamen perjucundas et summe gratas ac- ceperam , ex quibus unae erant ad me et ad coUegam nostrom magnificum dominum Franciscum Zay com- muniter datae , reliquae ad me solum ; eoqiie adhuc tempore diligenter ad omnea responderam via turci- ca et ragusíni cujusdam mercatoris Budae mercatu- ram exercentis opera. Quod his ob eam causam vi- sum est mihi esse attingendum , ue idem responsum denuo repeterem^ utque tua magnifica dominatioin- telligeret illius temporis reseribendi officium non fu- isse praetermissum. Nuncidem proseqmiturus oflFicium haecprimumad eam scribo. Majestatem caesaream do- minum nostrum olementissimum optime jam ab aegri- tudine proxima convaluisse, et conventibus omnium regnorum ac provinciarum suanimpecuniaecogendae gratia operám dare, hisque diebusperacto Viennae con- ventu austriaco, ad reliquos provinciarum Noricicele- brandos serenissimum regem Bohemiae Maximilianum filium charissimum die25. hujns'^')mensis misisse, re-

*) Értsd: praeteriti; mert a ieleu levél sept. 1-én kelt.

15^

228

gressoque Viennam, memoratis conventibus feliciter confectis , Maximiliano ipsam quoqne majestatem cae- saream (iiti nunc habemus) iu Germaniam ad res im- perii sui stabilíendas et curaudas belli rationes in enm eventum, 8Í pace ista Turcae frustraretur. Nec dubi- tandum est majestatem ejus tantum ad inseqnentem annum et pecuniarum et copiarum paraturam , ut im- paratam inermemque bostes non sínt inventuri, si bello sibi tentandum esse statuerint. Contniit enim ei Anstria duos ferme auri milliones ad sexenninm , et quibuscunque nationis ejus res familiáris fuerit amplior, viritim omnes unnm equitem cathaphractum de suo ad emergentes usus nutriet. Quid ad hac reliqua ma- jestatis suae regna et provinciáé et universi status ac principatus Imperii conferent et pecuniarum et gentl- uro, per sese magnifica dominatio vestra facile con- jiciet , scietque haud dubie id etiam ab aliis , quum hoc imperatore hac tempestate nihil eidem ímperio acciderit optatius, testantibus id assiduis , et magnis legationibus^ quibus illinc majestas eius sacratissima omnibus ferme díebus visitur. Et tametsi adhuc sint alíqui, quí insanis Galli studiis teneantur , sperandum tamen est, brevi ea relicturos, ubi bonitatem, etpro- videntiam suae caesareae majestatis propius gustare coeperint. De Philippo autem rege amplissimo quid quaerit ? Mira principisfortuna, industria, consilium^ et tantum in re militari judicíum ac vigilantia , ut faci- le páter in filio agnoscatur. Mense siquidem Julio ad XV millia Gallorum apud Gravelingam exercitus ejus XI millinm nrmatorum in finibus Flandriáé et Picardiae post aniissum Thiunville municipium tanta virtute confiTit, nt LXXX duntaxatmilites. quod mi- raculi vice scrijituni est ex Flandria, cladeni vix ef- •

229

fügére potueriüt, captis ad haec omniiira ordiniim duc-

toribus et ipso sumnio totius exercitus diiQC domiuo

de Thermes. sic antea Momoransio ac ejus filio, et de

qüibns suo tempore scripscram. Nnnc dominó de

Thermes cum tot aliis claris ejus regni magnatibus in

potestatem habito, et Petro Strozzio ictu bombardae

apud Tyunville municipium sublato, omnibus fere

sümmis et ducibus et virís, solo quodam ex Gvisana

familia rebiis insistente, et gentís existimationem sus-

tentante, totus creditur Gallias viduasse. Paulo post

mari quoque paucissimorum dierum interjecto spatío

duplici potitus est victoria , et prima de X ac IX na-

vibus in freto anglico, quae Caletum, Bolognám, etad

alia ejus orae maritimae lóca munitiones , commeatus,

et militum supplementum vehebant. Classis enim an-

glica dum in eo mari excubat et observat hostium ex-

cursus , forte in memoratas incurrit naves, pugnaque

cum his conserta , uni effugium non concessit, cursu

hinc destinato vcrsus aquitanicum oceanum, aliud

quodpiam fortunae quaerens beneficiura, praesertim

quod a paulo ante victis cognoverat. plures post se

cum hisdem commeatibus, munitionibus , ac praesi-

diis naves mitti,quumquejam Britanniáé citerioris pro-

montorium, quod Gobense cosmographi vocant, supe-

rassent tempestate excipitur, vique ejus validiore

compulsa , qua diutius jactata dubio exitu fuerat, in

portum Rocciellae civitatis apud Sanctones supra Ga-

rumnam amnem subducit se , ibique praeter omnem

opinionem LX hostium navibusdeprehensis, eas inva-

dit subito impetu , pugnatque , et potitur victis. Inde

cognito , quod non ita multo longe ab eo portu III

millia Gallorum essent, qui cum biisdcm commeatibus

et munitionibus in Picardiam praesidio mittebantur,

230 .

hos quoque pari celeritate , cohortíbns classiariorum expositis, oppressos ímproviso , et affectos gravÍ88ÍiDa caede ; incolumis tandem cnm captivis, et navibus, et magnó virorum numero , copiaqne commeatunm rediit in sua maria. Pbilippus jam his tam ínsignibuB victo- riis adeo feliciter fortiterque ultus jactnram Thyun- villae municipii, Peronam urbem cum XLV milli- bus peditum , et XV millibus equitum partim ci^ta- phractorum partira levius in vestrum belgicum me- rem armatornm petit, nullibi non paratns, non maximé cupidus praelii. Deus altissimus adsit dex- ter ejus et consiliis et conatibus, omnesque re- ligionis nostrae principatiis, qui odiorum ambitionum- que suarum causa socíetatem armaque cum TurcÍB non vereantur in Christianos jungere , conterat atque confundat. At Gallus quoque non multum a Philippo remotus, impar tamen Philippi viribus, quinque leucis pedem referendo , et pugnam declinando omnia post 86 exurit, ne siippetant Philippi eopiis necesBaria; praesidiisque ex Insubribus in Gallias aeeersitís, quibuB est agros et aperta regionig ejus defensurus, totum hunc exercitum, quem modo in Philippum ha- bét, per adjacentes urbes periculo dispositurum nun- ciant, neutro eorum in castris suis existente, quam- quam utroque ea ubi a IIII ubi a V milliaribus 8ub- sequente , quo subitis rebus postulantibus, subito pos- sit consulere. Quae verő inter eos per totum adhuc hunc Septembrem et fortassis etiam per Octobrem exspectentur, si modo tantos exercitus tam diuturno tempore poterunt sustentare , mira arbitrantur főre, estque mortalium nemo, qui Deum non precetur, nt in aliquam firmám et veram pacemhoc eorum bellum de- ducatur. Quia profecto non solum vcBtrum Belgium,

231

et vicinae illi provinciáé , sed etiam univcrsa regna christiana eo laborant misereqiie affliguntur. De pon- tifice Bummo vellera, si possein, gratiora, sed molestum habemuB. Caesareae majestatis electioni adversatur, qnod ei suum quoque calculum et authoritatem accessisse Yoluisset, 8Í quid modo non subsit aliud , quod conjici sicco etíam calamo facile potest. Eadem tamen ma- jestas caesarea haudquaquam iusperatae hujus et intempestivae novitatis jaculo mota , utí semper fűit in hujusmodi perturbationibus constantissima, et ani- mo vére caesareo , hoc est invicto , fért rem sapienter et summa moderatione , legatum ejus sanctitatis op- periens, quem jam destinavit umim e cardinalibuSf quemadmodum proxime per oratores nostros dominum Martinum Gusmanum et Petrum Paulinum significa- vit. Exterorum res sic se habent in praesentia. Nos- trae, ut ad id tempus, adhuc eundem cursum tenent Omni enim ex parte premimur , impetimur , popu- lamur, et inducariura ac pacis tempore, quo re- liqui Turcarum confoederati soleant esse otíosi ac securi, nos et jacturas majores facimus , et perimus^ necdum tamen ad gladios recurrimus, tamque hosti fallaci eredére , ejusque amicitiam tam inaniter sollicitare desinimus. De quo, Augeri, coUega dignissime et vir amplissime , quam multa tuae mag- nificae dominationi commemorare possem , si litteris, quas istuc interdum damus, tam disertis, tam securis esse liceret , scio non ambiget , et pro me interim Tattá loquatur, quae a nostris finitimis negligentíssi- me custodíta, ea jam diligentia hostium emunítur, ut nos ad reliquae suae viciniae custodiendac solertiam sero excitasse videatur , ne dicam succendisse etiam ad obsistcndum tandem tam propinquo periculo,

232

Quac de reliquo regni stata scire cupíerit, affatim di- dicit omnia a nunciis Baldo et Martino, quos maje- stas siia caesarea proxime ad magnííicamdomínatio- nem tiiam misit.Quae quonomine^quopraeconio, qni- busque meritis versetur apud communes priDcipes et totam aulám , utar e quidem paueissimis ; vix tamen ulli oratorum, qui ante et nos et eam titulo ísto Tor- eae hinc triverunt limina praestantiore fáma vígu- erunt. Nec requirat caetera. Verum íncepta tantum virtute atque industria (quod egregie facit) munus tam praeclarum enixe nrgeat, dum ad metam illud de- ducet , parumque interim vei difficultate ejns vei pe- riculis moveatur. Habebit sane caesarem , quum so- spes domum istine redierit^ et Trajano meliorem et munificentiorem Julio. Tertium , quod fortasse mailét, Deus ei optimus maximus curabit aeque , ut curavit nobis. In eum tantura spes omnes coUocentur. Nec plura modo, nisi ut valetudini suae conservandae in- cumbat ; opera et amicitia mea pro suo arbitratu uta- tur, quod maximé etíam desidero , et aroicos nostros reverendura patrera Joannem Baptistám ZeflFum, Lu- cianum Cabogum, Hieronymum Zaeharettam, Lici- nium, Ábrabamum, Muratum , et caeteros omnes meo nomine salvos esse jubere non gravabitur; sitque diu felix atque ineolumis. Viennae , prima Septem- bris 1558.

233

XCIII.

lllícinus Péteruek Verancsícs Antal.

Ad PelraQi Illícinain doctorem^.praepositam S. Thomaeetca-

nonicam ecclesiae Strígoniensis.

Revereiidisöime domine tanquam fráter hono-issascptio rande. lile , qui niiltendus est , nobis electis Romám, intra iinam hebdomadam solvet. Eí litteras domina- tionis tuae dedi , ubi accepi commendatione plurima adhibita , estqne funoturus fídeli oflTicio , quantum est pollicitus. De sermonibus dominationis tuae ad ec- clesias nostras , quod seribit , intellexi. Quorum lec- tioni quidquid mibi temporis a publicistribuiturnego- tiis 5 sedulo impendo , et si rogas de his quid sen- tiam, quamquam non is sum Aristarehus. cujns lima lucubrationibus dominationis tuae addi debeat, sum- me tamen piacent mibi, nec displicuit etiam domina- tionis ejus epistola, quae plura praestitit in decursu, quam fronté promiserat, ita ut prolixitas etiam ejus multum satisfecerit: tantummodo eum Maecenatem sortiretur , qui eos prelis ac luci traderet. Ego nisi fínium eura laborarem , qui me exhauriuntad unicum assero, id tuae dominatio^ni opus non deoegarem, alio- qui qiiiequid per alios, qui memagis erassi sünt, ut Mydae,ad hoc hortando,petendo, rogandoque impetrare ejus gratia potero , operám meam poUiceor, nisi ta- men reverendissimus dominus meus, imo nostrum ne- tum omnium parens Strígoniensis eorundem sermonum imprímendorum assumserit ímpensas, non videó, quis

234

asBiimet, adeo algemus reliqui. De consilio ex hoc regno abeundi , quod animo volutat , si quid ei bene- ficiorum et dignioris conditionis non adjicietur , nol- lem quippiam dicere, quod reprehendi posset Meo tamen judicio meliora et sperare et commutare íd sententiae debebit. Án in Itália celeríus et facilius be- neficia acqnirautur quamhicPperíndeac ipseignorarem^ quibns módis in Italiae curiis laboretur. Deus boné ! quanta ibidem agmina candidatorum , quantae venato- rum copiae ? non dico isthoc , quasi virtutes domina- tionis tuae non mereantur omnia summa, verum hic pene nnus es, et si qui accedunt alii, hos quoque ante- cellis , et primas mereris cathedras. In Itália quotus quaeso esses? ubi multi et doctissimi in postremis haerent , et senescunt latitantes , dum ne antistiti- bus quoque tempeative providetur. Tua itaque domina- tio reverenda viderit diligenter, ne quid committat praecipitantius, quodpostea consequeretur poenitudo. Cui quidem quum ab initio necessitudinis nostrae semper amice faverim , nequeo eidem non consulere libere, dum versatur in periculo, minus passioue quapiam prospeculo , alioqui et illud cavendum érit, ne , sí ab ista excidcrit sponte sua fortuna , eam denuo repetere cogatur et frustretur inani pa- linódia , quum in alium fuerit coUatum, quod exu- erat , et exempla hujus naufragii complura aevo no- stro vidimus. Quo magis mailem dominationem tuam alienis fieri doctiorem , quam suis alios. Sed haec a me sic, velim, accipiat, ut ab amico singularí et ra- ro. Valeat, et me^utfacitamet.ViennaeX.Septembrís 1558. Dominationis vcstrac rcverendae tanquam frá- ter et amicus bonus Agriensis.

285

XCIV.

IV. Pál romai papának Verancsícs Antal.

Ad papám Paalam IIII. •

Beatissíme páter. Post humillima ac devota Ban-i»58.iepta ctitatis vestraepedum oscula beatonim. Quoniam divi- nae majestatis providentiae , cujus nutu ac dispensa- tione omnia coelestia terrenaqiie gubernantiir, visum est, ut ego siibjectus et devotus sanctitatis vestrae orator licet indignus ad episcopatiim ecclesiae Agri- ensis hís temporíbus electione et nominationesacratissi- mae Romanorum caesareae majestatis^ tanquam et in qnantiim Hungáriáé regis, vocatus sim , quemadmo- dum ex lítteris majestatis suae clare sanctitas vestra intelliget , eaque causa provolutus omni cum debita veneratione ad beatos sanctitatis vestrae pedes , hu- millime supplico, dignetur mihi confirmationis et con- secrationis snae sanctam atque apostolicam bene- dictionem clementer impertiri , deque ipso episcopa- tu Agriensi gratuita ac pia bonitate et mnnificentia sua benigniter absque ulla annatae solutione provi- dere. Quod qiiidem, beatissime páter, non eo postu- lo atque imploro, quia aut sanctae matris ecclesiae, et apostolicae sedis ordinafioni velim refragari, aut subterfugere ne tantum tamque excellens munus sanctitatis vestrae gratitudine aliqua juxta morém majorum, et laudabilem et consvetum agnoscam, aed propter turbulentissimum et aflflictissimum regni hu-

236

jus statuiu , quo, totó jam ferme hoc ipso regno, hinc in Tarcarum , hínc ín rebellium suae caesareae ma- jestatis rapinas ct potestatem redacto, sic omnesepi- Bcopatns ejasdem regni distracti sünt et evastati, ut, dissipatis et amíssis omníbus eorum proventibus, so- lisjam dumtaxat titulis , ac nöminibus, et cora functio- num retinentur , idque ob christianae religionis no- strae zelum , ne ín mediis hostibus constitutae genti nostrae reliquiae Christi , et catholicae romanae ecclesiae destítnantor pabulo fidei. Et tametsi in- ter alios memoratos episcopatus, qui ex proventu antiquorum reditum vix vicesimam partém obtine- ant , unicus meus agriensis sít, cui superest adhuc ali- quid : hoc tamen , quod dixi , aliquid , vix pro quin- ta parte habetur nnnc ex eo , quod quinquies tantum habebatur priscis et bonis temporibus. Verum et haec ípsa portio quum partim per Tnrcas et rebelles dis- trahatur , partim ad munitiones , aedificia , officialium solutioYies , et ad ejusdem arcis Agriensis conservan- dae praesidium impendatur , quod assidue in ea má- jus quam mille armatorum retinetur : quantum de re- liqüo ad episcopi , familiaeque suae sustentationem cedere debeat , ex his cognosci perspicue licet; conti- guoque ejusdem Agriae postulante perículo, haud- quaquam minores impensae ad eam conservandam tu- endamque fierí possunt. Quia a tribus illi partibus in quinto et sexto milliario Turcae , rebelles verő tam propinqui incumbunt a parte quarta, ut proportiseoH fere quotidie habeat, et caesareae majestatis fideles ea illorum hostilitate infestante , qua ne vei turcica majoré. His itaque , beatíssime páter, aerumnis, spoliis, calamitatibus et miseriis nostris sane plus quam mi- serrimis perspectis , humillime atque obnixe supplico,

237

dignetur Banctitas vestra pro siia singulari in oppressos

christianos , et in sanctae matrís ecclesiae catholicos

atqne obedientes filios pietate , velit mihi hiimillime

SQpplicanti praefatae confirmationis et consecratio-

uis BUae benedictíonem absque alicujus amiatae solu-

tíone clementer conferre. Quod eidem sanctitati ve-

strae qunm sit futurum apud homines gloriosum, tum

apud Deum optimum maximum íiet acceptissímum.

Ego verő pia ac paterna ista sanctitatis vestrae bene-

dictionis liberalitate adjutus commodius et pastorale

hoc munns meum in eccleaia Dei exercebo , et custo-

diae dominici gregis, quae mihi a sanctitate vestra

gratiose committetur, attentius advigilabo, votis, no-

mini et mandatis ejusdem semper addictissimus.

QuamDeusaltissimussacrosanctae ísti apostoli cae, et

sanctitatis vestrae sedi , ac ecclesiae catbolicae quie-

ti, conservationique sanam felicemque cum optatis

rerum omnium suarum incrementis ad multos an-

nos tneatnr ac servet. Dátum Viennae Austriae XII.

die Septembris MDLVIII.

238

xcv.

Nádasdy Tamás nádornak Verancsics Antal.

Ad magnificinm dominnm oomitem palatínnm Thomam ;

Nadasd.

Lfepti9 Nova, quae his diebus habnimUB, plnra sunt, e varia. Johannes marchio Brandenburgensis venera huc die III. mensis hujns cum filio marchíonis Heuric a Braanswik. Decima fidem majestati caesareae ao lemni juramento praestitit , et eodem a sua majesta te, insequenti verő ab archiduce Carolo exceptm prandio, ad serenissimum regem Bohemíae profectn} est, inde ad caesaream majestatem denuo reversums Quartadecima veneti quoque oratores appnlerunt Johannes Capellius etBernardasNangerins, viri cla ri I et in sua republica primarii , comitatiqne et fa- mulitio multo et nobilitate non panca ; caeterum cras audientiam habituri. Ex Flandria din jam nihil erat anditnm, variaeque omnium animos opiniones agíta- verant , quid in causa foret, quod a Phih'ppo rege sta: tis suis diebus non venirent tabellarii ; nudins tandem tertius' constitit , unum per iter faisse interemptum, idque jam quum in ditionem majestatis caesareae pervenisset, hincque factnm est, quod per hos dies proximos scire nequivimus , quid inter illos exercitus ageretur. At heri appulit salvus alius,qui quaenam at- tulerit, non sum adhuc planeassequutus , quod ea si- lentio quodam videntur praeteriri. Quae tamen edita snnt in publicum Imjusmodi sünt: Vires utríusque exercitus validas esse , distareque ab invicem

239

nonniBi nnico nostro milliario, ac prorsuB igiio- rari de faturo praelio, sedulo tamen ab utroque captari opportnnitates, et nostrura vix a pugna contine- ri^novisstípendiis, quaeaccepit recens, incitatum, nec interim multorum cessat suspicio, esse aliud quippiam anb hoc cortíce, quod nesciri , ac taceri malint; sed et Deus donet et nos speremus meliora. Nec sünt de externis alia. Nostrae merae snnt tragoediae. Tn Transsylvania Franciscus Bebek et Franciscus Ken- di cum fratre suo Antonio, rebellionis suae nefariae, et tot aliorum scelerum , die Septerabris príma ulti- nias patríae, quani in servitutem et ad extrema rerum Büarum perduxernnt , dedere poenas. Miserat regina oratores suos in Turciam, petitum, addi finibus Trans- sylvaniáé si non cetera , quae annis superioribus ad- empta sünt, at saltem Lyppam , cura ea portioné ter- rae, quae a Lippa ad arcem Hiinyad porrigitur, id- qne Galli suasu , spe concepta de illius patrocinio , quod ei per proximum legatam fecisse dicebatur. Vi- cissimduoquoqueFranciscicum Antonio, triumvirátus pestilentissimus, eodem suos destinant oratores, iisque dánt contraria et plena accusationum mandata. Regi- nam denuo exitum ex Transsylvania meditari , et ad Germanos defecturum , ubi priraum Lyppa ct postu- latis finibus potiretur ; eaque causa petitionibus ejus passas nequaquam locum debere dare. Periclitari tunc magnopere oratores regináé et de illorum captivi- tate passas consultare, vixque jam etiam manus ab eis abstinere. Quum hoc interim, quoniam et casum eorundem oratorura suorum , et causara ejusdera ca- 8US fáma celeriter extulcrat, clancuhiriae a regina li- terae superveniunt ; quibus perlectis cognití^V^^ confestim , et regináé fídes est habita firmior , et tota

240

vis indignatíonis passarum in accusatores ejns véna, remissiqiie utronim cum ciauso oratores, nec plalie rc- fenmt quali cum respoiiso ; conjectura tamen est, qnod cum tali, qualem effectus demonstravit. Nam Bebechi et Kendiorum callide apud Valacchos in ítínere re- moratis oratoribus, cum aliis ciausus ad reginam festinavit. Quae mox et iis , quos jam morti destina- verat, et aliis ejus provinciáé summis ac selectis pro more viris, consiliariis suis, ad audíendum, quae Tnr- ca renunciaverat eidem de reddendis petitis fi- nibus, consultandumque quid deinceps esset illis agendum, Albam Giulam accersitis, conveniunt. Regi- na tum , quae jam dudum cum Melcbiore Balassa, et cum quibusdam aliis de omnium trium caede trans- egerat , ipso Melcbiore , ut totius praxis et parricidii duce , quique non ita longe cum 200 equitibus , et 300 peditibus latere fuerat jussus, per posticum in arcem nocte intempesta recepto, ipsamet dicitur euo- dem magnó animo fuisse alloquuta, moram ut onmem rumperet , et patrare maturaret , qnod se patraturnm commodo publico receperat. Ibi mox Thoma Dacczo et Gaspare Perussith in Franciscum Bebek inmisso, Franciscum et Antonium Kendy, qui una erant, ipse Balassa occupat, momentoque, et sine magnó nego- tio iis ambobus interfectis , ut qui nunquam fortes ha- biti fuerant , Bebek , tametsi nec ipse multum insi- gnis quapiam praeclara nóta bellica, facile tamen non cessit invasoribus, sed simulac ab eis circumveniri sese vidit , ensem corripuit, et primum in Gasparem, ut quidam ajunt , Perussith , ut quidam alii , in Tho- mam Dacczo invectus , quod ii ante alios cum duo- bus militibus gregariis irruperant, ita est tutatus vitám, utoranibus magnis et prope letbalibus vulneri-

241

buB afiectis , pláne visus est declarasse. qnod iis sese eripere non aegre potuísset, si rem cum solis habuis- wt Vernm irrumpente multitiidine , quae illos se- qaebator, plnrimis gladiis victus, succubnit. Sic iit regmn novoram perniciosissimís authoribus dig- UMma morte exstinctis , facile jam caeterís om- mbuft seditionum studiosís constabit in posterum, qnantam fidei , spei, opisque et studiornm ín Turca- rom socíetate atqne amicitia ponendum érit. Beatiqne ^ ter et qnater erunt , qui jam tandem vei his extré- mig rebns nostrís , tam manifesto irae Dei exemplo redierint ad se , et sapere incipient. Sed de hoc , quid sperari debebit, paulo post sciemus, quumjamet Transsylvaniám totam maximis tnmultibus agitarí Qancíant , et iis tam egiregie per fidem tiircicam sum- Qüs capitibns e medio snblatis magna caeteri haud dnbie conipientur formidíne. Huic autem facinori ne iDajns quoddam et magis memorabile corollarium de- dty regina die postero, caesorum cadaveribus in pub- licum abjectins expositis, judicium palam haberi et cognosci jussit, jurene an injuria faissent interfecti; nam praeter accusationes et caetera quibus offende- rant reginam, crimine etiam appetiti ejus provinciáé príncipatuB cnlpabantnr. Facta enim tam ipsi Turca- mm tyranno majoris tributi . qnam Hrustano passae nmnerum appromissione , sibi Transsylvaniáé régi- men et cnram tutelamqne Joannis filii, rejecta ejus matre, ut alemanicis studiis infecta, committi tradiqne postulaverant. Qnare convicti eodem ambitus , perfi- diae, proditíonis et laesae majestatis crimine, damua- tiqne capitibns; illud quoque díscussnm judicio. sepe- lirine an insepulti projici debuerint? Bebecchoqne mnlto nocentiore invento caeterís, quadrifariam secnri

MOlUlf. HUNO. HiST. J5CRIPT. X. lO

242

carnificis discíssus et Illl Albac Gíulae civitatís turribus angularibus appensus est; Kendinis data sepültura. Caeterum ue rebelles sna tantnm mana vídeantur sese coufícere , quod hac caede eos facere incepisse cerinmns, post deditionem arcis Barkó Emerico Thelekessy factam, eidem se dedidít Kevead, et jam Zerencli quoqiie castellum oppugnat. Franci- scuB Nemethy in dubium rerum suarum conjectüs ac ferme desperatus tarcicuniauxilium8ollicitat;8edquia Budensis passa illud ei summittere cunctatnr, quod fortasse non fidat bominí , Joannem fratrem suum, qui nuper hinc metu detentionis profugerat, obsidem, ut Epergíessio seriptum est, passae pollicetur , tanta est in eo erga caesareae majestatis dominí nostri clemeutissimí íidem contumapia, tantus in rebellio- ne consensus. Perniciosum erít boc ei regioni, si conceferit seelus ; sed et illud magni et metus est et periculi . quod subjicio. Tria Turcae eastella Gyulae arci opponunt , et jam duo eonfecta sünt. Al- terum ad Vilagoswar in pago Syry, alterum in Erdew- hegy, tertium in Varsany sub oculis fere ipsins Griulae moliuutur; ad haec Tattae quoque passam Kazzun justo cum praesidio esse profectum , Budám verő álium ejus loco designatum. Sed nos rem Tattae quo studío quave rntíone curaturi simus neseio; Gas- parem tamen Magocby Gyulae praesidem certum est cum quatuor ferme millibus hominum , armato exci- toque ad suum milítem et nobilium ordine , et plebea túrba, in castra descendisse , obstaturumque totis vi- ribus, ne liostes sibi pedicas objiciant , cui adsit De- US altissimus, postquam homines nequeunt. Yerum si tantum incendium eo loci non exstinxerit Magocby^ haud dubie mali series Agriam proxime spectabít;

243

e^UBincoIumitati, obsecro, consulatur, qnod vei soli- m dominationis vestrae magnifícae bortamentÍB fieri poterit, mÍDimeque futurum dubito. Vale et felix cito. Yiennae XIX. Septembris 1558.

XCVI.

Verancsics Mihály , testvérének , Antalnak.

^verendissimo dominO; dominó AntoDÍo VeranciO; episcopo Agriensí , perpetno comiti Hewesieusi j sacratissimae cae- ^reae majestatis consiliario, dominó observandissimo. Ve- rancsics Antal kezével: Keceptae 23. Novembris

1558.

Salutem et felicitatem. Ego Dominó comite die 14» **^ ""^^ ' Septembris incolumis domum perveDÍ , ubi omues re- peri incolumes utriusqiie domus. licet luctu et squal- lore plenos ; quibus tameu adveiitus noster consolatio- nis nonuibil attulit et tristitiae abstulit ; imo potius prospera valetudo et boiiorum ac dignitatis accesBÍo dominationis vestrae reverendissimae, quae quascjjn- que calamitates nostras temperát et in oblivionem adducit Quod reliquum est^ ea quae perficienda fue- rant mihi injuncta per dominationem vestram reve- rendissimam, partim confecta sünt, partim verő üb proximis diebus divino auxilio conficientur, utputa: domus conductio, hortus, insula, negotium Spalaten-

16*

244

se et similia; nam qaae ageudaerantVenetiÍ8,ex iti- nere peregi, et eamcertiorem inde de omnibus fed per lítteras; quod autem in hanc díem distulerím, in causa fuerunt vindemiae , nam appnlí recte in ipso furore vindemiarum. Porro hie viget nunc extrema omnium rerum charistia , vini mira exi- guítas, fruges autem vix etíam reperiuntur , adeo ut verendum sit, ne hac hieme a fame velut ab hoste haec civitas obsidionem experiatur. Ceterum Provian szigetiben vagyon eladó egy szép ház szüleivel egye- temben , kinek mása nincsen ott ; az házzal ipités- sel , kerttel, gyimücsivel , esatornakúttal és helylyel, id est, Scruanovics Péteri ki volt; de nem hiszöm, hogy annye pínznek szerit tehetem mennyét kirnek, mert tübb kelletik nigyedfél száz forintnál letennyi írette; de csak az ház od varával és kertvei jobb két- száz forintnál, anekül vagyon hetven mirtik • fűlde. Azám gonyai (?) mind szőlő hasznos, olajmolnával. Quare summopere dominationem vestram reverendis- simam rogo et supplico, ut huic negotio suppetias fe- rat, et qnidem mature , si pro ejus ratione fieri po- terit, ne tam nobilis res nobis elabatnr; ego tamen omnibus artibus, quibus potero , negotium di£feram ad responsnm ejusdem vestrae reverendissimae dominatio- nis , mert az a ki eladja csak engemet várt. Quod autem ad equos attinet, statim a principio dedi ope- rám ut intelligam, sicubi aliquid nobile electumque habeatur. Ita accepi esse in quodam loco rem singu- larem, hoc est equum nominatissimum apud praeci- puum virum et militem famosum ; mox dimisi, ut ten- teturhominis anímus, responsnm tamen quotidie ex- specto ; si érit dignum animál, non dimittetur.

De morte summi pontificis, puto hujusque intel-

245

lexit. Faxit Dens nt eum sortiatur snccessorem . qni metiores partes amplectatnr et bonís adhaereat, post- habitís satanae ministrís. Dominatio vestra reveren- disshna dignetar ad me solitomore saepins scrib ere, nt sciam semper qao loci versetur, et quibus sncces- sibos ejns dígnitatis rationes progrediantar. Etcam hoc feliciter díutíssimeque ac optime valeat. Sa In- tem dicnnt omnes et felicia precantur pro incolamí- tateejns. Sibenici, príma die Octobrís 1658. Michaél Verancius fráter et servítor.

ü. I. Scriptis jam litteris iterura advenit fam a , pontificem nondam decessísse , sed ín extremis labo- rare^ et palatíum esse jam direptnm. Tnrcica classÍB dndnm se recepít Constantinopolim, male affecta tam ab hostibns qnam a pesté , nostra verő propediem do- mnm revertetnr íncolnmis. Hic pnblica fáma est tam a mercatoríbns, qnam etíam ab ipsis Tnrcis, cogitare Türcam proximo anno expeditionem in Ungariara facér e.

246

XCVIl.

Sebridovski Endre krakóí püspök Verancsics Antalnak.

Reverendissime in Ghristo páter, domine et amice observan- dÍ8BÍme. Salutem et mentis deditissimae accnratam commen-

dationem.

Bt. 16. Non oblivione veteris nostrae consvetudinis.^ prioribus lítteris non responderamus , sed , quod cui recte litteras daremus , non habueramus. Quid enim an ego , quum minutas etíam amicitias non retinere solum , sed cupidius etiam consectarí soleam, vestrae Dominationis reverendissímae amoris et consnetudí- nis obliviscerer? ac me ipsum retexerem? Equidem dolui vehementer , quod hoc totó temporis intervallo, milkm neque doloris, neque voluptatis meae dare vestrae dorainationi reverendissímae significationem potuerim : doloris dico ; quem summum habebam ex tristiori apud Turcam successu: voluptatis autem, quam íncredibilem ceperam ex jucundo et optato in pátriám reditu. Quare primum nuucvestram domina- tionem reverendissimam incolumem ad nos rediisse laetor : deinde illi ex hac amplissima dignitatis ac- cessione gratulor , neque autera magis vestrae domi- nationi reverendissiraae, quam ipsi etiam ecclesiae Christi gratulor , cui talis episcopus divinitus obtige- rit, cujus pietate et doctrina, quod infectum est, cu- rari , quod collapsum , sustentari facile posse videa- tur. Sed relificionis raalum , quod in omnium oculos

247

mcnrrit, nnnc non attingo. De nostro mutuo amore. arctissimaque conjnnctíone , quando nihil díuturnitate et temporis et silcnti! detractum aut imminutum est, restat nt illám nostram amicitiam, quae omnibus studiis et of&ciis pulcherriraeinternos evaluerat, scri- bendi assidnitate renovemus acconíirmemus; ut abs- entes quasi praesentes per litteras coUoquamur, et liberius de omnibus rebus inter nos eommentemur. Hihi dominationis vestrae reverendissimae litteris nihil potuit accidere jucundius: in quibus nostrae consaetudinis quasi quandam expressam imaginem vidi. De meo autem animo erga vestram dominatio- nem reverendissimam pluribus verbis narrabit hic meus ex fratre nepos, quem vestrae dominationi re verendissimae commendo majorem in raodum. Pro veteri autem nostra amícitia vebementius ab illa peto et quaeso, ut fratrem ejus juniorem , si commode fie- ri poterit , in numerum suorum asciscat : sin minus, curet ei locum, vei apud dominum SigismunduraHer- bestéin, vei apud aliumaliquemprincipemvirum, apud quem non otio, neque desidia, sed laboré et cura ju- ventutis suae tempus transigat. Sed mailem eum esse apud vestram dominationem reverendissimam prop- ter morum virtiitumque plurima exempla, eoque mihi gratius facere nil poterit. Chrisíus Jesus vestram do- minationem Reverendissimam in longissima tempóra servet iucolumen. Datae Cracoviae XVI. Octobris anno ]\!DLVI]L Reverendissimae doniiimtionis ve- strae antiquus ille et ex animo araicus et fráter An- dreas Dei gratia episcopus Cracoviensis et dux beve- riensis manu siia.

Kivfilröl Verancsics kezével: Recep. tae 29. Octobris 1558.

248

xcvni. Dodics Endre Verancsics Antalnak .

Reverendissimo dominó dominó Antonio Verancio, episcopo Agriensi ac sacratissimae caesareae majestatis etc. consilia- río etc. dominó dominó ac patrono colendissimo. Kívülről Verancsics kezével: Redditae 28.0ct. 1558 .

ct. w Reverendissime domine domine ac patroné co-

lendissime. — Tametsi quae summa est dominationis vestrae reverendissimae tum in omnes alios, tum pri- vátim in me benignitas ac singularis quaedam huma- nitás, nunquam ad eam aditum mihí praeclusum esse sensi : tamen quibusdam sum ratíonibus adductus ^ ut satíus esse crederem seripto potíus petitiouem meam complecti, quam sermone declarare. Atque illud in- primis, ut id facerem, me movit, quod cum intellige- rem, non eum esse me, qui antea unquam uUo officii genere, quo in eam essem animo, quaque observantia colerem , testificari potuerim ; et tamen necessitas me ipsa ante ab ea beneficium petére cogeret, quam ego quicquam de ea mereri potuerim : recte me facturum existímabam, si epistola, quae, ut dicitur, erubescere non sólet, supplicationem meam explicarem, quae qui- dem hujusmodi est.

Nudius quartus cum ad familiariter libereque colloquendum admirabili quadam et pláne incredibíli dominationis vestrae reverendissimae humanitate ac bonitate invitatus et pertractus essem , commemoravi tum ei omnem rerum mearum statum, ac quid animi

249

Imberem, qnid cogitarem, quid consiliicaperem, dere-

bns deqae stndioram ac totius vitae meae genere quid

stataerem, copiose satis, nec scío an liberíuB etíam,

qnam decnisset , explicavi. Tum illa, ut facile quivís

insignem ejus pietatem intelligere posset , nt me con-

flolaretur adjuvaretque , cum animad verteret homi-

nem esse me litterarnm cnpidissinium, suíqne studio-

8ÍBBÍmniD, neqne tamen, ut maximé vellem. ullam ra-

tionem , qua desiderio meo fíeret satís , invenire me

posse videret : benígnissime ipsa , sua sponte dno

mihi sacerdotia obtnlit, ex quibus non tam ego me

meaque stndia, quam pauperrimam ac prorsus mise-

rabílem matrem meam, iina cum suís pupillis susten-

tarem. Equidem tum íta 8um exhilaratus, ut cum be-

nevolentiae ejus ac liberalitatis magnitudínem paulo

altíus considerarem, verba quibus illi gratias agere

possem, non reperirem, sed ita eo tempore ab ea dis-

cessi, ut copiosissimas lachrymas profundens, Deum

Maximum ex animo sim precatus, praeberet alíquam

mihi occasionem, qua, sí nihil aliud possem , saltem

non immemorem esse me hujus tantae benignitatis

declararem. Nunc verő , quoniam reverendissimus do-

minus archiepiscopus ita me dimisit. ut unius tantum

anni spatium aegerrime concesserit, quo absoluto

nisi reversus ac presbyter factus fuero, beneficia ista

mea vacare intelligantur : eo res recidit , ut nisi re-

verendissimae dominationis vestrae liberalitate fuero

sublevatus et recreatus, quo confugiam, autquidspe-

rare debeam, prorsus ignorem. Quapropter cum ad

perficiendum studiorum meorum cursum non uno anno

sed majori teraporis intervallo sit opus, humillime

dominationi vestrae reverendissimae supplico , ne me

miserrimum ac pene calamitosum hominem indignum

250

esse censeat, de qiio tam praeclare, ut iiistituit, mere- atur. Potest illa , rebus suis omníbus salvís , quod sponte sua pollicita est , nunc maxímis a me precíbas sollicitata concedere, ac benefíciis illis, de quíbus me- míui, ídbcüs omníbus , Deo tamen, benefactorum om- nium liberalissi mo remuneratore , conscio , me meam- que multis jam calamitatibus oppressam ac prope ex- stinctam famíliám erigere , atque a summa misería ín optimum statum vendicare. Quod sane dominationís vestrae reverend issímae factum praeterquam quod Deoipsi Maximo gratissimum futurum spero, íllud etiam accedet, quod ego me perpetuís atque arctis- simis benevolentíae ac liberalitatis ejus vinculis con- strictum sentiens, nullum sit officiorum genus, quod non sím libentíssime subiturus , ac dominatíoní ve- strae reverendissímae suisque perpetuo serviturus. Ac sí quando illa nepotem suum, ut tum dicebat, in meam disciplinain tradendum, meaeque curae ac fidei com- mittendum putabit, sanctissime affirmo ac recipío, da- turum me operám diligentissíme, ut omnes homínes íntelligant , quí et dominatíoní vestrae reverendissí- mae , et ílli , majori fide , dílígentia ac benevolentía servire aut posset, aut velit, reperíri posse nemínem. Nam ego , etiam non impetrato eo quod peto , statui tamen quamprimum id per tempóra licebit , ín famí- liám patrociniumque me suum conferre; neque verő dubito non futurum mihi locum inter suos famíliares. qualiscunque iile tandem futurus est ; profecto modo penes íUam sim, quamlibet aliam conditionem- etiam oblatam volens ac libens contemnam et negligara. Quodsi autem dominatíoní vestrae reverendissímae ita videbítur, hoc pacto illa mihi beneficia conferat, ut non ante mihi fructus ex iisprovenicntesconcedat,

261

qnam nepotem snum mibi dederit instituendum, ut in- terím ego certí aliquid habeam, quod sequar. Nec est qnod illa vereatur , ne id ingratum accidat reveren- dissimo dominó arcbiepíscopo. Nam nonnisi lon- go pest tempore baec resciet, si tamen unquam resciet; et tom nihil mibi cum ipso negotii érit : nec babebit qnod ille conqiieratur, si dominatio vestra reveren- diasima misernm bominem et ab omnibus relictum ju- verit, ac sua líberalitate veluti ad vitám revocarit; imo verő hoc tum apud ipsiim , nisi sit natura admo- dum depravata praeditus, tum apud omnes onmium nationum bomines, futurum est nomini ac familiae do- minationis vestrae reverendissimae bonestissimum ac gloriosissimum. Habét praeterea et ille bomines apud se, qui ecclesiae dominatíonís vestrae reverendissi- mae beneficiis opulentis fruuntur. Ego sane cum in humanitatem ac benignissimam dominatioiiis vestrae reverendissimae naturam intueor, adduci non possum? ut dnbitem, me non omnia, quae peto, consecuturum. Quod ut fiat , supplicitcr atque bumillime ab ea peto, in qua oranem spem meam positam habeo ; a qua om- nes et meae miserae matris et meorum pendent for- tunae ac commoda : quos mecum una dominationi vestrae reverendissimae quam possum officiosissime ac diligentissime commendo et trado , gratiosissimum ac benignissimum exspectans responsum. Dominatio- nis vestrae reverendissimae bumillimus ac deditissi- mus servitor Andreas Duditius Sbardellatus.

262

XCIX.

Sebrídovskí Endre krakói pQspSknek Verancsícs Antal.

Reverendissimo Andreáé Sebridovlo episcopo Cracoviensi.

«t 30 Reverendissime in Christo páter et domine, do- i mine .praesnl integerrime , amice et fautor colén- dissime. Salntem ac obBeqniorum meorum in gratiam ejus veterí jam eoque confirmatÍ8BÍmo studio devo- tioneque commendatlonem. Nudius tertíuB et litteras vestrae reverendissimae dominationis accepi, et Sta- nislanm Albertamqae nepotes suos eo quidem ex- cepi animO; qno eandem semper et praesens et absens jam inde a pluribus annis colo atque ob- servo, nempe et voluntate et affectu singulari. Nec alind dicam de sai8 jncundissimiB litteris , qnia hamanÍ88ÍmÍB 9 nisi quod mihi quanto dintins fue-' re desideratae, tanto sane venere gratiores ; ve- rum oblatis meis omnibns officiis et fraterna opera Stanislavo Patavium bonarum artinm gratia festinan- ti, Albertam apud me pro voluntate vestrae reveren- dissimae dominationis retinui, quem quidem sic habi- turum me polliceor, ut vei ipsum fratrem meum Mi- chaelem , vei ejus fílium. Neque dubitet , disciplinam illi bonorum morum defuturam , quum et plurimum nobilium érit in consortio, et a nobis etiam non discet alia, quam quae discuntur in catholicorum episcoporum scbolis. Paulo post, ubi aulae nostrae formulas apud me perdidicerit , et tyrocinium ho-

263

spitis deposnerit , eum, 8Í alibi esse censüerit, illud si- bi persuadeat velím, me nulli officio defnturum quo eidem vestrae reverendissimae domínationi gratífi- cári potero. Nec pluribus ad ejus litteras in praesen- tia vacat respondere , qiium majestatis caesareae da- uiini mei clemeutis&imí in impérium profectio nos quoque Hungaros occupatissimos teneat, dum de to- tó regni statu , quod nobis reliquum est, soUiciti bel- lum Turcae aimo insequenti formideraus, cujus ru- mores ut apud nos jam indies videnturincrebescere, ita nec nostri quoque segncs erunt apparátus. Reli- qua gubernabit Altissimus, qui vestram reverendissi- mam dominatíonem incolumen ac felicem diutissime servet. Viennae , ultima Octobris. 1 558.

C.

Kapícius Endrének Verancsics Antal.

Andreáé Rapicio.

Magnifíce Rapici salve. Légi complurium doctis- ,5^, „„^ ^^ simorum hominum seculi nostri epistolas, quorum nomina praetereo invidiae vitandaegratia, verumsuo cuique lionore, sua laude existimationeque integra salvaque permissa, unus me ita hoc scribendi géné- re delectavit Palearius, ut cumulate perplacuerit, Docte illi quidem omnes et latiné et graviter, et sum- mo sane judicio, summa cum laude scripsere, qui jam

254

partim praecessernnt Palearinm, partím sní faere tem- poris. Hisqiie de caiisis non ímmerito eos nobis et Italiae et Galliae et Germaiiiae prela tam certatim et identidem restituunt, ut sane dígnissimos , qui fru- anturlucenostra sempiternum. At tametsi ne in Pale- ario quoque desiderentur hujusmodi dotes, quibns hos pollere dixi , Iiabet tamen quiddam singulare et raruni ínter alios Palearius. Nam quicquid in buccam venerit pro rei atque argumenti statu (quod doetíores peculiare dixerunt esse epistolae), id, meo quidem ju- dicio , dumtaxat seribit, seribit autem et pure , et con- einne, et joeuudo cuueta eum aeuniine, adeoque sibi belle et citra negotium videtur satisfacere (ubique expeditam dictionera prof essus, qiialem elegorum suo- riim poetae fieri volunt) , ut eum re vera sine anxiore rerum verborunique delectu scribere, non meditari, effuudere , non difluere , et semper sui argumenti me- morem nusqüam ab eoindecenteravagarijudicem. Vi- tató praeterea omni in parte colorum nervorumque appareuti oratorio apparatu , copiosum , plenumque nihilominus argumentorum invenio^ quamquam lenem planumque, et per commata quaedam pluribus astric- tum locis gradientem , ut et Isocratis, et Caesaris, et Cicerouis , et Cornelii Taciti familiarem fuisse faeile agnoseas. Quumque sine omni vehementia , neque in affectus assurgendo, neque in tragica erumpendo, cuncta presso perspicuoque calamoexplicet, quaecon- cepit animo , attieam sane dieendi modestiam lepo- remque et amasse , et assequutus fuisse milii creditur. Haudquaquam iuterim vei succi, vei nervorum in- digus, ea vi potissimum deleetatus , quae sententiis, non verbis continetur. Habes raeum, Rapici eliarissi- me, de Palearío judieium; quod equidem non attigi

266

. ex UTOgantía, qnam milii nec natura dedit, nec for- tnoa finxit , sed quod ejns adamarím epistolas. Quo amore sifortasse deceptns fuero, agnosceshomiuisju- dicium. Tametsi quid debuerim pertimescere , non vi- deó, si et Andreas Aliattus celebratissimae eru- ditíoniö jnrisperitus, véteris eloquentiae reparatorem ac civilis jnris dignitatis assertorem nominaverit) et Jacobus Sadoletus, vir excellenter doctus , ac magnus cardinalis, dixerít , non posse laudes ejns sine scele- re praeteriri , esseque homines illos imperitos , qni eas ignorassent, qui verő supprimeudo dissimulas- sent, improbos.* Magna profecto commendatio, eoque etiam amplissima, quod a laudatissimis viris tanto sit diplomate posteritati consecratus. Umim in eo mihi Don placnit ; volnissem , ut exclamationes suas ad immortalem Deum direxisset non ad immortales, quamquaniet Bembum, et Joviuni, et plerosque ai- os secnli hujus habuerit seriptores, quos imitaretnr, parum illos quoque liac in parte laudaiulos. Quodsi leve quíppiam, et ad theologorum cautioues pertinere dixeris, non ad oratorum , nequeeoruni, quistylostu- dent luculentiori : alterum tibi assentior, alterum sane non concedo. Nam quuni a i)rofessione nostra chri- stiana prorsus est nlienumjoco etiam voceni hancex ore hominis nostri audire:Dii immortales, qni in sig- no , in lapide, in argento , anro aereque t'nerunt dae- mones, humani gcneris ilhisores: tantum sane abest, ut id conimodi gratia faciamns orationi nostrae con- sulentes , dum eam pleniorem vocum sono amplifican- tes, graviorem reddere contendimns ; quasi verő nec romanus nitor, nec oratoria gravitas admitteret De- um immortalem, idque vocis non ab imo pectore, ne- qne bucca pleniore vei eílari , vei exclamarc posse-

256

mos. Sed haec ad te Jamiliariter , ut cam íi8 soleo quorum ÍDgeiiio delectatus , humanitatemqne et vir tutem complexus , consuetadinem etiam concnpisco nltroque lacesso, ut potiar concupitís. Qnod postremnin érit , remitto tibi Palearium , quem qnídem íta totós hos dies , quibus apud me fűit , légi volvique ac re- volvi, ut mirifice etiam adamaverím. Mihi quidem cer- te rem facturus es gratissimam, si curabís, ut nudius tertius recepisti , ne caream Paleario , idque mox, ubi in eju8 vei bibliopolam , vei typograplium incide- ris , quum Germaniae civitates peragrabis ; cui vicis- sim ipse quoque mea non negabo , neque subtraham officia , quaecunque usus tui postulabunt , eruntque in mea potestate. Vale.Viennae.Novembris primal568.

2fe?

Cl.

Testvérbátyjának Antalnak Verancsics Mihály.

Revcrendissimo dominó dominó Antonio Verancio , episcopo Agriensi , comiti perpetuo Hewesiensi, sacratissimae caesa-

reae majestatis consiliario , dominó observandissimo. Kiyülröl Verancsics A. kezével: Reccptae 29.

Decembris 1558.

■ nov.C

Reverendissime domine, domine observandissi- me. Salutem et servitiorum nostrorum commendatio- nem. Ita repente contigit me scribere hasce litteras, ut particulariter omnia prosequi nequiverim , praeser- tim mihi spccialitcr commissa. Sufficiat igitur pro nunc certificare dominationi vestrae reverendissimae, nos omnes esse et vivere incolumes, et plurimum de- siderare ejus litteras, ex quibus salutis suae rationes omnes et fortunarum perdisceremus. De fáma etprae- conio domiuationis vestrae reverendissimae apud om- nes hasce nationes quid dicam ? nisi quod summis viris et omni laude dignis attribuitur. Ut autem attin- gam nonnihil et summatim de quibusdam quae forsan scire desidcrat: De negotio Traguriensi nihil fit. Hie offertur simile per parentem jnvenis illius, qui fűit nuper apud eam. Fiiunt (?) Petrum de Bassano, mo- do velit dominatiovestra reverendissima; brevitamen clarius pcrproximos mincios. In reliquis fráter Nico- laus hortum licitavit florenis 400-is : sed et aliae plu- res res, et utiles, et hujus loci praecipuae prostant ; de quibus totaliter adhuc serihere nequeo practer ea.

17

MOVUM. UUNO. mST. -— EOniPT. X.

Ö68

quaeniiper scripsi dePraeviano. Sint Maecenates etc Quod relíquum est, circa negotium Ragnsinum nihil expeditur, ita ut parens me qnotidie obtnndat (?); in ea tamen est spe, in qua eum dominatio vestra reveren- dissima confirmavit per litteras. Salutera dicere dig- iietnr Belgramonio, Lazkoni magistro curiae snae cae- terisqTie suis familiaribus omnibus cum Pechy János meo nomine. In reliquis opto dominationem vestram reverendissimam optime veiére et qaam diutissime. Ex Sibenico. Die 6. Novembris 1558.MichaelVeran- cius servitor et fráter. *) ^

cn. Egy nagyságosnak , úgy látszik, Telekesí Imrének.

noy.i?. Magnifice domine vicine, amice , et tanquam pá- ter nobis observandissime , salntem et servitiorum nostrorum commendationem Litteras dominationis vestrae magnificae , quas ad nos et ad magnificos dominos bellicos consiliarios proxime dedit ratione decimarum nostrarum, eas ntrasque intelleximns. Quum autem de successu earum aliter scripsit nobis, aliter dominis bellicis consiliariis , non parnm et ipsi et nos admirationis habuimus de hujnsmodi sua in- dustria ; easqne ipsas litteras , qnas nobis miserat, eisdem consiliariis magnifícis ostendimus^utperspice-

♦) Következik neháoy sor cryptograph irássaL

259

reot, quonam pacto dominatio vestra sese in istis fi-

níbns non solum cnm caeteris omnibns majestatis cae-

sareae fidelibus , sed etiam nobiscum gereret, qui in

bisdem istis finibus tantae roolis arcem , tamque mag-

nnm praesidium fnictibus earundem decimarum sus-

tentare cogeremúr. Parque sane erat, ut vei prop-

terea tnti a rapina dominationis vestrae et snorum

esse deberemus, si forte inimicum omnino animum

erga nos induisset, et constituisset apud se, ut nunquam

qmcquam deínceps ex ejus humanitate et benevo-

lentía speraremus. Porro non contenta damnis, quae

nobis citra nostrum omne demeritum maxima intulit,

conditione quoque nostra perinde ac ignoti cujuspiam

etex trivío hominis abusa, contemptu denique nos

perstrinxit, dum ademptis nobis nostris rediti-

bus ad caesarem nos, aequitatem nostram quaesitum

et amissa repetitum amandaverit. Magna sane ista

dominationis vestrae licentia, qua et nos tam confi-

denter atque impune spoliare parvi ducit, et de in-

dulgentia imrao etiam de gratia et de favore optimi

et integerrimi principis, summi omnium malefactorum

osoris, audeat sibi etsuis non benefactis tanta pollice-

rí. Quas quidem offendiones a dominatione vestra

magnifica ut indignissimas et inexpectatas, ab eo

praesertira homine, quem semperlocopatris coluimus,

et duras certe et peracerbas accepimus; et eas licet

toleraturi honoris nostri causa non simus , prius ta-

men ad opportuna remedia quam ad aequitatem con-

ferre nos noluimus, unde tota re et tota nostra causa

ad majestatem caesaream impigre delata, gravissime-

que apud eam pleno consilio expostulati, respondit:

se nunquam id licentiae dominationi vestrae conces-

sisse, nostrosque reditus sisic attinget violenter, ut

17*

260

conqnesti fueramuö , aeqnítatera , jnstítiamque postu- lare , ut nobis de suo satisfaccret , idqne si negasset, sciret satisfacturam cameram de stipendiis dominatí- onis vestrae militaribns. Eam se ad istos fines misis- se non grassatorem sed praesidem, non populato- rem sed protectorem et propugnatorem fidelínm sno- rum datoque ad eam super his mandato , quod est brcvi acceptura , decimarum nostrarum pretia, si fruc- tus sibi retinuerit; persolvi nobis clcmentissime jussit. Jam dominatio vestra magniíica si amicitiam et officia nostra grata habere velit, qiiibus ad hoc usque tempns, ubicnnque res et commoda ejiis postiilaruut , nunquam adesse praetermisimus , rogamus, ut pariter ip- sa etíam de ademptis nostris decimis amice et hu- maniter nobis satisfacere velit; sin ab hoc animo fa- erit aliena , ut futurum non speramus , procul dubio magnopere dolebimus, et memória tantae injuriae, quam omni damno anteponimus, non conquiescemus, quoad vivemus. Quum enim majestas caesarea nec jussit , nec vnlt dominationem vestram istic inter nos fideles suos vivere ac potiri rerum rapto, ita nec mag- ni sane nec utílís est consilii , alias arces in finibus spoliare, alias vexare , ubi una omnes periclitentur, nostra praesertim Agriensis, ut magis extima et pro- pinquior ad hostes caeteris. Dominationem vestram magnificam denuo rogatam velimus , curet benevolen- ti animo , ne inter nos commordeamus mutuo , sed po- tius coamemus , postquam tantae opportunitatís tam- que arduum confinium ambo ex aequo tenendum ser- vandumque suscepimus, habeamusque fere jam in vis- ceribus , nedűm prae foribus nostris hostes tam mul- tiplices, et in exitium nostrum consentientes, a quibus mordeamur. Neque committat, quod pro fraterno no-

261

stro consilio eam hortamnr, ut, sicut fortiter ac prae- clare hoc anno de utrisque hostibus, deque tot ar- cibuB , tot caBtellis expngnatis triumphavit , voceque omnium laudatur, ita étiam de labefactatis et attritís fídelibus, quos tueri ac servare inoffensos debnerat, vituperetur ; quamquam alioqui, si ut aequitatís est, nec de ademptis nostrís reditibus conveníenti nobÍB satisfactione respondebit , nec bujusmodi nos damuis iuposternm lacessere destiterit, protestatum impri- migcoramDeo, deinde coram principibus nostrís et to- tó regno his nostris litterís esse volnmus , nostri hn- jus díssidii, si forte fortnua inciderít, non nostram sed vestrae magnificae dominationis culpam főre. Haec antem scripsimus ad vestram maguificam dominatío- nem, qnod fatemur. et irato et dolenti animo, necta- men sine spe, quod sit amícitiae nostrae ín omnem eventum ratiouem habítura. Quare tentatnri an sit huic spei nostrae responsura . provisori nostro man- davimns, nt ad vestram magnifícam dominationem hominem suum cum his litteris nostris et cam cae- sareo mandato mittat , quod simnl cum litteris nostris quaudo intelliget , rogamus , gerat sese sic nobiscum, ut neque hac nostra spe , nec vestra frustremur ami- citia. Deus eandem conservet sanam et felicem. Vi- ennae , XII. Novembris. 1558.

cm.

Verancsícs Antalnak Torda Zsigmond.

nov.13. Revereudissime domine patroné et fautor obser " vandissime. Salutem et devinctissimi pectoris obse-^ quia. Fűit lieri populus in euriam convocatus; ibicuni dominus judex iuter caetera de adventu dominationis vestrae reverendissimae retulisset , secuta est adpro- batio omnium plena favoris: Excipiendum libenter ta- lem patronum , amauter liabendum , lionorem nou tan- tum reverendissimae domiuationi vestrae sed etiam servitoribustribuendiim; unum tantum a dominatione vestra reverendissima postulari atque intelligi opor- tere communitas censuit: Quatenus reverendissima dominatio vestra liic nec doctrinam impediet , nec tur- babit ministerium , neque in ordine, ritibus atque cae- remoníis eeclesiasticis aliquam mutationem molietiir, seque huic rei non admiscebit. Fecimus nos civíbus de dominatione vestra reverendissima spem bonam, nou sine praedicatione ejus ingenii, sapientiae, virtutis, humanitatís. Tamen quia communitas certior fíeri op- tat , uno brevi epistolio ad judicem , scrupulum bunc reverendissima dominatio vestra facile tollet , et ci- vium animos sibi devinciet. Ego dominationem ve- stram reverendissimam cupidus exspecto. Quam Deus immortalis incolumem et felicem hic statuat. Albertus quoque Sylva adest, qui se in commoditatibus hospitii disponendi baud segnem praestitit. £perie8l3.dieNo- vembris anno Domini 1Ö58. Reverendissimae domiua- nationis vestrae servitor Sigismundus Torda.

263

CIV.

Pesti Ferencznek Yeranesics AotaK

Ad dominum Franciscum Pcsthienscm.

Quod proxime ad nos egregla dominatio vestraisssnuv.is. de rebuB novis partium istarum scripsit, gratias babe- mus, easqne sane permagnas, quia nisi ipsa interdum ad nos litteras daret, saepenumero íntegri etiam men- Bes nobis praeterirent, quod nihil sciremus de nostrís finibus, quo nimirum in statu rernm esent, quidve íl- lis aut commodorum decessisset, aut incommodornm accessisset, quemadmodum de clade quoque Turcis a praesidio primum vestro Cassoviensi et dominó Geor- gio Bebeek, deinde etiam ab nostro Agriensi diebus Buperioribus illata videmus accidisse, quum et domi- natio vestra, et omnes alii, qui huc dedere de sueces- su ejus litteras, ita paucis eam descripserunt, ut vix attigerint, idque tam obiter et prope cursim, quam de re aliqua perpusilla, fitque hine, nt cognitio ejus etiam nunc desideretur ab omnibus, quam amplissi- mam et memorabilem latissime apud nos fáma vul- gavit, extulitque etiam ad exteros. Nec id immerito quidem, quum vix armatorum nostrorum mille quin- gentí supra tria millia hostium ea caede afifecerunt^ ut paulo pluribus quam mille dicatur contigisse effu- gium. Factura itaque nobis est dominatio vestra rem loDge gratissimam, si hujus tantae victoriae totam

264

summám ac seriem primo quoque tempore ad noB exarabit, sed id tamen ea ubertate atque eo ordin©# ut ei nihil desit, sua potissimum história, hoc est, ve^ ritas ipsa. Quia dicunt hic, Agrienses nostros sero erupisse, ac jam fugientibus hostibns snpervenisse. Cassoviensem ducem dominum Joannem Pethew et do- minum EmericumTelckessymature quidem eos inva- sisse et pugnasse cum illís plusculnm, sed pest pri- mum impetum terga mox dedisse, et soli dominó Georgio Bebeek successisse feliciter; cum scilicet dum Cassovienses fagareutur, Agrienses nihil de con- flictu scirent, summo et suo animo et robore suorum in hostium latus incurrisse, non casu, sed consilio, eoque demumincursu ejus fuisse factum, ut perfrac- tis ac territis hostium turmis, Cassoviensium quoque inhibuerit fugám, remque ex hoc totam desisse in victoriam, quam adeo magnam fuisse hic habemus persuasum, ut sit affirmatum, etiam ab inermibus ru- sticis, continuum triduujn insequens, veluti pecora pa- latos, per montium ac sylvarum invia oberrantes, si- ne omni negotio captos et interfectos esse complures, Quaequoniamaliihocmodoapud nosreferunt, aliivero alio,nechactenusvel duo reperti sünt, quieadera referre potuissent, adlmcdesideramusveritatem,et haud dubie pergratum multis fecerít quisquis ille fuerit, qui rem omnem ad amussim huc perseribet. Quem laborem si dominatio vestra tam multorum gratia subierit, no- stra autem potissimum, qui tam sedulo eam rogamus: et de solita sua humanitate ac diligentia laudabitur, et par a nobis sumet officium, immo etiam multiplex, quia toties quoties uti nobis et nostris rebus voluerit. De Melchioris Balassae ac Joannis Terek novis co- natíbus, non est quod attingamus pluribus, sed agant,

266

cooentur tumultuenturque ut velint, sic enim ruunt iűstabiles, leves ac praecipites. Et nec ipsi quoque fata sua efifugient, quae tantoper iirgent, nec post eos ille etiam, quorum causa et Transsylvani et tam inulti alii tantum insanire sapientiam esse putave- nint. Sed o bellam sapientiam, lepida illorum consi- lia, qui aflFectaruut régimen valacchicum in Trans- sylvania. En jam quod optarunt, habent, et qui fuere authores, probe ejus principia caedibus suis dedica- runt. Brevi profecto leges easdem experturi caeteri. Et ne ipsam quoque Joannis prolem ac posteritatem immunem ab his victimis futuram ad imitationem Dracularum, Myreieorum, Petrascorum, et idgenus plurium Valacchiae stultissimorum regulorum, qui o- mnes de Turcae fide confisi, éjus perfidia iudies ex- tinguuntur. Nec est dubitandum caeteros quoque Christianos, quicunqueamicitias Turcae ambiunt, foe- deribus credunt, et spem in- ejus ope ponunt, similes fructus relaturos. Atque utinam ii nostri miseri, vei his sese initiis colligerent et raature sibi providerent, ne extremis intercipiantur. Nova hiiic, quae scriba- mus, nunc non habemus aliiid, quam quod magna spes nunciatur de futura pace inter Philippum regem, et Gallum. Nec alia. causa couclusionem ejus diífcrri, quam quod longiorem et firmiorem facere laborent, quo demum respublica christiana, vei sub hoc Tur- cae ad aunum insequentem apparatu conquiesceret a bellis etdissidiis intestinis. Caeterum, quod suara curam etiam dominatio vestra adhibuerit de commo- do nobis istic hospitio disponendo, fecit rem nobis gratissimara et relatione gratiarum dignissímam, qua- rum nos quoque curam non intermittemus, ut per oc- casiones ei non ingrati simus. Diem tamen nostri hiuc

266

discesöus nec adhnc scire poBBumns. Camera enim i^' net nos. Cujus quídem retinacula ut ad hoc tempU^ ignoravimus, ita nunc nihil aeqne diffícile pntamii^ quam cnm camera negotium habere. Breví tamet^ speramus, quod rem quoquc nostram absolvet ; ídque? ubi primnm fuerimus assequuti, postero die ad vo» iugrediemur iter. Et dominatio vestra egregia bene ac ídiciter valeat Yíennae 13. Novembris. 1658.

14.

cv.

Verancsícs Antalnak Kapíeins.

Reverendissimo atque amplissimo praosuli dominó Antonio Ve- rancio, episcopo Agriensi, dominó suo observandissimo.

Quod tibi ísthinc proficiscens me facturum pol- licitus sum, ut ad tescriberem, si quid forte haberem, quod scriptione magnopere díguum judícarem, id niinc oblata opportunitate faciendum mibi existimavi, non tam quidem, ut scires ea, quae hic proxime se- quuta sünt, quam ut hinc intelligeres, Rapícium tuum, per multas provincias ultro citroque cursitantem, tui memóriám perpctuo secum circumferrc. Neque nempe nllo unquam tcmporefíeri posse puto, ut humanitatis, ut amoris illius erga me tui obliviscar, qui, qucniaui ex natúr ae tuae boni taté potius, quam ex meis ullís merítisortus cst,eo mihi majorem neccssitatem impo- nit; ut vicissim tibi summám meam erga te observan-

267

fatm ac cultDm íllnstri aliquo argumento testatum re- linquam. Atqae utínam aliquando, vir amplissime, id mihi liceat facere per occasionem et fortunas meas ; non euim dubito qníuvoluntatis ac animi meiseusumper- spicereliquido posses. Pragam venimus V.Id. Novembr. ngiítinereBatisprospero, tametsigra vitás coeli et aéris inclementia aliquantulum iiobis molestíae attulerít. Taota iiempe vis nebulae totós hosce septem dies, qníbus iter fecimus, fűit, ut díu altér alterum inter- noscere non posset. Caesari proprius ad urbem acce- denti, in aperta porrectaque plauitie itum est obviam a Ferdinando filio cum quatuor mille expeditis equi- tibus bohemis, quos illó ita instruxerat, ut simulac- rnm certaminis coram caesarc iuituri viderentur. Is nbi patremintra teli jactum conspicatur, e vestigío a 8uis divulsus cítato equo illum excipit, aniplexatur- que ; prae gaudio lacbrimae obortae, nusquam tautus nllo in principe ardor animi visus, adeo in fronté, in oculis nescio quid divinum praesefercbat. quod sola cogitatione coiuprebendi potest. Nec mora ab hip- posclopistis iunumera glandium seges bonoris causa dippl08a,nibilabii8praetermis&um quod ad plcnanicu- mulatamque lactitiampertineret. Ferdinandus ubicae- sarem et Carolum arcbiducemexcepisset, ad süos statim revertitur, jubet illos sensim movere. Ibi caesar ali- quamdiu moríitus spectabat eqüitum procedentium or- dineni ; erant autem ii ita disposití, ut quini incedc- rent. Itd fiebat ut totus numerus in gyrum solutus uníversamfere planitiem, quaead quinque millia pas- suum quaquaversum patebat, occuparet. Iliuc pro- gressus caesar, ab aliquot rusticorum peditum cobor- tibus excipitur; quem ubi conspicerent praetereun- tem,momentoquibusdamflagellis,quibus erat su mmo

clava robuBtior pendula (iis autem pagsím Qtuntor rustici ad excutíendas frumentorum spícas), tantoft Btrepitus excitarunt, uti omnes in risuiu solverentor. Ajiiiit Bohemos oliiu hoc armonim genere ín bello usos. Crediderim ego non alios fuisse apud Yirgiliuia cae&tus, ubi Entelli et Daretis monomacbíam elegan* ter depingit. Caesar captus novae rci spectaculo pau- lisper substitit, accessitque propius, ut rem ípsam paulo attentiiis contemplaretur. Astabant e regioné huju6 urbis senatores et cives, eodem omnes culta ornati, ex qiiibus, qui erat aetate grandior, habita de more oratione, caesarem allocutus est Paulo inferius stabat altéra peditum instructa acies, a quibus con- tinenter ejaculatum. Idem omnibus cultus, eadem vestis fűit. Urbem ingresso caesari universus clerus obvíam processit; erat undique effusa omuis sexus aetas, parvuli, juvenes, senes, pendere ex domibus, ex pergulis, ex protectis, ex suggrundis ; vias, com- pita, diverticula complere, ut communem patriae pat- rem conspicerent ac salutarent. Urbis plerique an- guli singulas Musas servabant. Vidimus Calliopen, Urániám, Polyhymniam, et reliqims. amictu candido, rubea zóna succinctas, cum innumera puerorum et promiscui sexus multitudiue. Hi puerí cum olim ad senectutem pervenerint, memores procul dubio eorum omnium, quae adolescentuli viderunt, non sine vo- luptate filiis suis narrabuut, venisse aliquando in ur- bem Ferdiuandum caesarem tanto populorum o- mnium atque adeo totius orbis applausu^ ut nihil un- quam post hominum memóriám admirabilius factum sit. Sed haec levia pro iis, quae jam ^udies. Ubi in fórum veuimus, ibi erat videre non armatos, non toga- tos homines, sed integram puellarum ac virginum

u.

269

chiliadem. Dii boni ! qua forma ! qno cultu ! Nnlliim mea qnidem sententia inter tot spectacula neqne aliud plansibilius, neqne honorificentius hoc uno fuít Landarnnt omnes archiducis Ferdinandi tem- pestívum et sagax ingenium, qui nóvum hoc pompae genus praeter omninmopinionem excogita vérit. Quod ipsum profecto, quo praeclarius fnit, eo est Anstria- cÍ8 dedecorosius, ntpote quos opportebat in excipien- do Caesaré omnes alios anteire ; sed danda est iis ta- men in ea re venia, qui nimirum in agris et vineis totós dies sünt occupati. Sed omnino, extra jocnm, fűit ea res tam admirabilis omnibus visa, nt non dubitem fu- turum aliquem, qui illa omnia aliquando publicis lit- terarum monumentis consignet ad memóriám homi- num sempiternam. Hinc ad pontem ventum est, quem in locum universa Judaeorum faex gregatim conve- nerat, ut caesarem umbella pensili exceptum in mi- norem urbem deducerent. Ibi variae cantillantinm Hebraeorum voces auditae ; ad quas pene omnes ob- surduimus. Erat inter illos qui legem Mosis populo ostentaret; sed praeterieram fere cos, qui sünt ex instituto nominis Jhesu. Stabat pro coenobii foribus, hoc est, in ipso vestibulo hominis loricati statua, ita efficta ut videri Mars aliquis posset. Quid sibi ea res voluerit, nondum mihi exploratum est. Ilabita ab iis, ut audio, apposita oratio. Pons verő ipse, qui ope- rosissimetot arcuum mole ntramque urbis ripam jun- git, totus armatorum hominum statione complebatür. Videre mihi videbar florentem aliquam rempublicam, in qua Coclites, Sertorii et Curtii revixissent ; sed audi adhuc majora. Superato ponté dum pleno passu ad arcem contendimus, in ipso fere ascensu, offendimus quingentas matronas stantes, ex iis, quae jam virura

27Ö

Inxcrunt, omnes pnllatas , candida ex Immetis taenU dcflaente. Quid hic commemorem totidem senes, veneranda canitie conspicuos, qui sub vespertiuo crepusculo, accensis fiinalibus, caesarem exspectabaiit. Jam fere ad regiam arcem perveneraraus, cum ecce ín ípso statim limine a Sileno excipimiir. Is fe&ta fronde caput revinctus, ac rideiiti similis, dextra ma- nu liquorem ex uvarura racemis exprimebat, cum hoc lemmate: Sileni liquoruoiisiletsed loquitur. Yidimns etiam ex BÍpbuuculis, quos alii salieiites vocant, vi- uum continenter effluere, idque nuUo cratere seu pelvi suseeptum humiquasi rivuloa quosdam efficere; quod laetitiae causa a Ferdinando archiduce institu- tum fűit. Porro in ipso arcis ingressu exstructa erat veteri more porta quaedara convexa, sive arcus pro- digiosae raagnitudinis, cujusmodí olim romanis imperatoribus ex triumpbatis hostibus erigi solebat, hoc in ejus suprema basi pracfíxo carmíne : Imperio, Fernande, novis et honoribus auete, huc ades auctn- rus non minus impérium. Arcúm ipsum, quem multae inscriptiones, picturae ac emblemata ornabant, duae insignes surrectae pilae seu columnae structiles^ ab utroque latere claudebant; in quibus eximiae magni- tudinis statuae^ altéra Sámsonig, altéra Gedeonis, summo artificio ad vi\Tim effictae, non sine spectantíum admirationc vísebantur. Hinc usque ad regiam ipsam principis cuncta auro micantia, et magnifícis instructa artifíciis cernebantur, omnes por- ticus ambulatoriae et columnarum epistília tinnulis, bracteolis et perpetua fronde vestiebantur; trophaea subinde varia aureis iudicabant litteris. Erant passim fornices triumphales operosissime exstructi, variis statuis ac imaginibus exornati ; quae omnia faciebant

271

ad felicissimnm ipsius caesaris ingressum. Ilaud ita

po8t gigantomachia extra urbem edita igne artificioso.

Vidisses inforraes gigantes loco moveri, incedere,

raontea montíbus addere, mox Jovis fulmine absum-

ptos inconsultae temeritatis suae poenas dedisse.

Obstupuerant animi oraniiim imisitatae rei iniraculo.

Nimirum hoc tempore nihil non ars et ingenium ho-

rainís aemulatur. Sünt quiputent non otiosam fuisse

hanc fabulára, sed ea velutadmonitos factiosos homi-

ncs, ne temere aliquando in principem insolescerent.

Eá ipsa die tot in altum ejaculati ignes, tot audita

bombardarum tonitrua, nti aedes mirabiliter concute-

rentur; dixisses tonare Jovem, crepitare auras et

rauco murmure coelum compleri. Quid multis? Nul-

lu8 fait in űrbe locus, qui non argumentum aliquod

laetitiae suae prae se ferret. Ipsi, mehercule, muri, ipsae

nrbis viae prae gaudio exiluere. Habes, praesul am-

plissime, pompám Pragensem non descriptam a me,

sed quasi pennicillodelineatam. Quodfecinon solum,

at et tu laetitiae hujus particeps esses, verum etiam,

Dtexiguohocargumentoconstantemacperpetuammcam

erga teobservantiamquamscioalioquitibi antea esse

exploratissimam, cognitam ac perspectam haberes.

Comitia III. id. Novembris hic primum haberi coepta. Ea die more raajorum decreta fűit supplica- tio, ut bene feliciterque eveniret, quod consilium rei- publicae causa a caesare susciperetur. Existimo cae- sarem hinc propediem Augustam discessurum. Hoc inde colligo,quodpraemis8Í jamsint designatores ae- iium. Nos, quod unum possumus, rogamus Deum, uti omnia caesaris consilia reipublicae chrístianae fausta [IC salutaria esse velit.

Haeccum scriberem, allatumfuit tristissimum de

Caroli y. fortissimi, sapientissimíqne imperatoris morte nnhcínm ; nniversa caesarís aula in Incta et squalore versatur. Hujus nunqnam satis laiidati prin- cipis interitu alterum christiaaitati oculum ereptum esse omnes fatentnr. Sed haec orbis ipse viderit. Qüod reliquum est, praesul amplissime, Yelim, tibi omnia de me cumulatissime et audacter pollíeeare. Nam etsi opes meae íníirmae sünt et multa tua erga me officia exstant, eiiitar tamen, ut observantiae et venerationis meae studiis intellígas, qiianti faciam hu- manitatem tiiam. Bene vale et Rapicium inter tuos adscribito clientulos, observantia cultu et studio ces- surum uemini. Pragae postridie id. Novembris. anno 1558. Tuae reverendissimae atquc araplissimae do- minationis deditissimus servitor. A. Rapicius D.

CVI.

Maximilián cseh királynak Verancsics Antal.

Sacra majestas regia^ domine domine milii clementíssímo.

iov.2a Quoniam milites Agrienses propter stipendiorum suorum iusolutíones tam diuturnas arma sua saepius oppignorando, coaeti, magna pars eorum inermes re- manserunt quod eadem ad postremuni redimere ue- quiverunt. Prospecturus itaque, ut ex inermibus fa- ciam iterum armatos, oblatus mihi est mercator qui-

273

dam, cívis Viennensis, vir bonns et commode dives Jobannes Lanser, qni di versi geoeris arma octiugen* tórám vei mille círciter floreDorum Agriam est meo Domine conductarns. Propterea vestrae sacrae maje- stati snpplíco, dignetnr id mihi et dicto mercatori fa- coltatis et gratiae suae regiae gratiose concedere, et mandatnm superinde jubere fieri. Polliceor autem eo me omneS; qui eadem arma coémere volueríntf edicto inhibitnmm, ne quíd vei minimum eorum qno- píam in Turciam efferatnr ; et quoscunque deprehen- derO; impnnitos gravissima poena non relinquam. Víennae. 20. Novembris 1568.

CVII.

Nádasdy Tamás nádornak Verancsics Anlal

Ad inagnífícum dominum eomitcm palatinum.

Mitto dominationi vestrae magnificae descnptio-^sw ««▼«*• nem apparatus,quo serenissimus archidux Ferdinandns cum Bohemis suis die VIII. Novembris majestatem cae- saream excepit Pragae. Nec aliud növi post proximaslit- teras,qua8 ad eam dedi,Viennaeetiam consequutum,nisi casusquidam Ginlensinm non exigui periculi,si ín tumul- tum quempiam reciderit. Veniensenim hucdominus Gá- spár Magochy praefectus ejus arcis militem quendam snum, vímm^utajunt, fortém, etafide summecommenda-

18

MOHUM. HUNO. IllflT.. BORIPT. X.

tum, arci ílli cum plena potestate totnm etiam illnd praesidinm regendi praefecerat, dnm redisset ipse. Hunc Franciscus quidam Horwath, mileB similiter GiüIensisoccuItusGasparis.nec omnino ignotus aemn- Ins, ascita sibi qaorandam conjuratione post disces- aum ejus occídit, idque, ut allatum est, sicario more, qnia ex insidiís tamquam fortuito. Deus bonc, qnanto gradu, quam ingeniose atque soUicite fata gentis at- queregninostriproperentetadextremapraecipitentjVe- straqne magnifíca dominatío videat quo in pericnlo locns ille versetur. Gaspar Magochy tam íusperato casu hic perculsus, discruciatur incredibiliter, nec ]: ^ adhuctamen expeditur ejus negotium. Praefecturam ■ ^ ulteriorem arcis ejus detrectat. li eum non exaudiunt. -í^

Fit utrinque magna soUicitatio. A Gaspare, ut illi is- praefectura abrogetur ; ab iis, ut in ea idem diutius 1 ^ perseveret; sed ad lianc usque diem jam ab VIII. j .^ nec praesente pecunia, nec munificis praemiorum pol- licitis ac summa etiam laudatione meritorum ad id est adductus. Et sic res celeritatis et necessitatis plusqnam maximae, maximo cum discrímine Ginlae adhnc hunc in raodum extrahitur. Serenissimus autem Rex Boliemorum quoniamhinc omnino die crastina co- gitur récédére, nec incursu cum Gaspare Magochy com- poni potest, quaeso, videat iterum atque iterum,quae confusio, quanti tumultus, ac periculi metus. Atque ego habens Giulam magni et opportunissimicujusdampro- pugnaculi, et antemuralisAgriensis loco, qua sollicí- tudine^ quo angore aestuem, nulla sane cogitatione qiiamvÍ8magnaatqueintensa,complecti, nedűm oratio- iieexponercpos8um,si quideidem Giulae acciderit ad veni. De quo metu non praetermisi proximo consi- \

lio justa férc declamationcdisserere,sed quonam cum

276

fecto bidno cognoscemns, quum jam majestas regia ^ficiscetar, et consilii bellid deliberatío prodibit. terím tamen Deum optimum maximum oremus, ut ogpectnm velit Giulae. Ea verum, si nobís adime- r, tot subito per Tibisci oram et per illos terrarum ictns, quibus circumvallatur Agria, imponentur fitella et praeBidia^ ut ego ante etíam expeditio- m Bummi tyranni turcici judicem Agriae esse me- sndnm,vel exaudiar ipse vei obaudiar. Míra enim jam D solum nostros finitimos, sed totam etiam gentem, ad me quotidie fere perlatae clamitent et testen- litterae, pervasit desperatio, et ex desperatione iBternatio, quod tam frigidé cura sit incepta haberi itrorum fíuium. Cui malo domínatio vestra magni- ij 8Í est aliqua ratio, succurrat, oro, ne sic vei sal- 1 nos uua secum destituamur qui tenemus fines. um alioqui omuinm etiam communiter videó res mmo esse statu, sive ad Croatíam respiciam, c ad superiores regni partes. Sed Deus can- n conservet sanam et felicem. Viennae 24. No mbris 1558.

Post seripta. Supervcnit Prága, Bohemos con ven- Q absolvísse, eosque inter caetera duo scitu nostro di - aeaesareae majestati spopondisse. Collaturos eise annos IIII ex quolibet millenario cujusque bono- n stabilium talleros XII, plures vldelícet dupplo, im comitiis prioribus ; et quod expeditioni coiitra rcam futurae viritim omiies intererunt,8i illi vei ma- tas sua caesarea vei quispiam e serenissimis filüs 8 praefuerit. Heri Mariae quoque regináé obitum ulere tabellarii, quamnon ita pridem dixerat rex Bo- norum in Flandriám redituram. Reete bonus impera- • et de duabus sororibus quae secum totam ferme vi-

18*

áf o

tam exegerant, conBtituit eas e Flandria edncend^ niinirum '*') . . . et quaeilluni tanto tempore summa pi taté coluerant, altéra bellicis etiam studiis jnverat in coelum quoqne comitarentnr . . . fniiturae.

CVIII.

Strada Jakabnak Veraiicsícs Anlal.

Antonius Vcrancius cpiscopus Agricnsis pracclaro viro ct an- tiquitatis studioso Jacobo Stradac S. D.

Vide, Strada, quanti te faciam, si tantnm dilí- gam, üt, quod homini non imprudenti tentare sit periciilnm, adire tamen tua causa nec verear nec recn- Bem. Haud ignorato interím, sed eodem qno3 tibi május quoddam videri debebit^ et cognito et perspecto periculo. Ais te íntellexísse; quod Hieronymi Don- zellini cívis veneti; arcium liberalíum et medicináé professoris doctissimi legissem quandam declamatio- nem, quam est ín senatu reipublicae suae, quum ab exilio fuerit restitutus, de quorundam aemulonim Buorum criminationibüs habiturus. Hortaris simul at- que impensius efflagitas, ut ad te perscriberem, quid de hac ipsa declamatione sentirem. Duobus a te ag- gredior, Strada, insperato et imparatus. Insperato, quod quum ea declamatio tradita mihi sit ad legen- dum secreto et sub interdicto Árpocratis, vim equi- dem patior, Strada, et ad peccandum adigor. Impara-

*) Olvaflliatlan kzó.

277

tD8 rero, quod et ardnam et difficilem mibi provin- ciám imponÍB, qui nihil unqnam in bumanis rebus mo- lestíus ago, sic et natnra et disciplina institutus sum, quam judícem et censeam aliena ; multoque et facilius et securíns isti petitioni tnae poteram oretenus satis- facere, quam epistola, quum ejusmodi censurae ac jn- dícia non omnino tnta, non libera esse soleant, quae de Ü8 haberi contingat aliquando, quos nondum ven- dicavere sibi fata, nec adbuc ad studiorum snorum evasere metam, quibus ut quaelibet aetas, quilibet annus consueverit aliquid addicere, ita et amplifica- tíoues noBtras, quae a judicio procedunt, luculentiores erga taliuni virornm virtutes esse conveniat. Te ta- men, amantissime Strada, quid demum hoc offício morer, cui singnlariter gratífícari cupiam, nec que multis amicis aeque ac tibi soli, adeo me tibi tua hu- manitate tnaque comitate vendicasti. Quare quoniam de eadem declamatíone non a te solum, sed et ab aliis Don vulgaribus hominibus fieri mentionem audivi, ar- bitror eam ex meo quoque silentio in tuum posse transire, sed hoc ita tamen, ut meminerimus esse ul- timi, inquosculpaehujusmodi repreheusio torqueatur, si author sese a nobis offensum iri existimasset ; cui quidem ego, vei ab eadem declamatíone lecta tan- tum coeperim bene velle, studereque ejus famae et favere virtuti, ut persuasura habere possit, me jam sibi esse conjunctissimum. Verum, ut jam, quod ju- bes, aggrediar, invenio declamationem Donzellini pri- mum doctam, latinam, artificiosam, gravem, dcinde sic distinctam, perspicuam, ornatam, numerosam, ut ubique ab obscura, a sordida, a tumida, a peregrina- que et inusitata dictionc aliena, mira et vi et jucun- ditate lectorem ducatac deleetet simul. Porro maximé

278

aptum rei argumentum de qua ágit, sortitus Donzel- linus, tanto illud decore ac judicio tractat, ut diligcn- tissime actioni suae, tanquam forensi, intentus, sic diligentiam et couatus operosíores tegit ac vitat, utrc vera optimum deceat oratorem, qui vei in senatn co- ram patribus, vei in populo coram quiritibus dicturns prodit. Nulla enim in parte a rhetorum regula vei unguem latum abscedeus, et humilia et magoifica moderate prosequens, ubique pro re ac loco, ubi co- pia, ubi brevitate usus, bic seusus verbis, illic verba pensando sensibus, ne orationem suam alio loco jeju- nam linqueret, alio ubertatera locupletaret, sed suam cuique parti copiam necessariam apponeret: ita peraffabre duos quospiam viros martiales, rei milita- ri8 peritissimos visus est mibi imítari, qui descenden- tes ad depugnandum in arenam, mutuo (de armorum nullo condicto inter sese transacto, quibns essent pugnaturi,) eadem arma nec producunt simul omnia, nec uno tempore, dimicationis consilium et rationem occultantes, sed successive, alia atque alia rapiendo, quo quilibet eorum varietate armorum ignorata, 8olli- citum teneat alterum et novitate insperata celerius ad deditionem impellat. Quo pacto Donzellinus quoque et de patre suo, et de sese dicens tam va- ) rie, opportune, caute, summa insuper et modestia et verecundia utriusque virtutem, utríusque merita, suam . etiam inuocentiam ab objectis criminibus tractat, ut facile cuivis constítisse putem, bac eum declamatio- ue non gloriae memoriaeque nominis sui propagan- dáé ad posteros stúdium quaesivisse, et eruditionis suae iconem exponere voluisse^ sed íd solum conten- disse, ut innocentia sua et iutegrítate vitae declara- ta, aemulorum calumnias procul ab se summoveret.

279

Adde hac, quod etsi ex ipsa cauBa facile pateat, íra- %| fnm esse criminatoribuB suís Donzellínum, quum in eiponenda ianocentiae suae apológia nihil diligentiae praetermittat, íd tamen facit sine vebementia et inci- tatíone spiritUB; tanquam Athenieusium lege tenere- tnr et in Areopago esset dictnrus, nusquam (ut irati solent) ant inanes sonos voci, aut animi motibus fo- menta veBtigatns. Quod sane magnó eum judicio fe- císse arbitror, quum in Benatu tantae majeBtatÍB ac magnitadinis verba facturus, idem assequi leniter, modesteque studuit, quod alii turbulenter solent. In quo duornm quornmpiam navigantíum agnosco sími- litudinem, qnorum altér mitibus zephyris, altér fu- rentibos austris decurso et snperato freto siculo, in- columes qnidem ambo eundem portum attigere, isque celerius, ille seríns, verum ut bic dubia, molesta et plena periculi, sic ille certa, secura, svaví facilique naVigatione, et,ut FlaccuB ait, Lalagen canendo. Quae omnía, nrbanissime Strada, qui praestare potuit, eum sane magnum,doctum, et non miuus eloquentem, quam potentemetperfectum propeoratorera habendum esse ju- dicem. Quumque isthaec inDonzellino nostro inesse ma- gnó cumulo,quantum pro captu meo, videarmihiperspi- cere,arbitror virumet in compositionepraestantiessein- genio Judicio, doctrina; etindicendo facundia, ubertate, dignitatequeesse laudandum. Nam quum ad haec et suo ubique gradiatur pede, et summa facilitate dictionis fluat, mira prudentia et verba et sensus ad persua- dendum defensionis causae accommodando, eum in ea ipsa declamatione nitorem comperi, quem nativum vocitamus a simplicitate sua, quamquam ea ingenua, perita; et grata non aliter comraendauda, quam odores quonimlibet florum antoquam eum exoticú^

280

roisceantur. Et sperarem profecto fieri haec multo cumulatiora, si authorem ipsum audiremus sua seri- pta recitantem. Quum in pronuncíatione oratoris to- tam rhetores dicant vim orationis consistere, quae praesertím in actionem proditura BÍt, nt et haec, non autem ut describatur et legatur tantum. Mire enim affiicit et inaspectu vox viva, oris benignitas, vultus gra- tia.et in eloquendogravitas, authoritas, venustas, comi- tas. Quid quacris de inventíone, et tota ipsins declama- tionis propositione, qüod fortasse initio attigisse de- bueram ? Ingeniosa sane est, et admovendum saneac- commoda. Ut enim incausisforensibus etnunc mos apud nos est, et olim fuerat apud veteres, in judicium dedu- cere et ostentare judicibusuxores, liberos, et omnem eorum reliquam cognationem, eos ad commiseratio- nem cömmovendo: sic in parte aliqua videó nostrum fecisse Donzellinum, diversa tamen ratione ac modo meliore ; nimirum quia non sine judício. Nam a paterna probitate, a benemeritis, et a fíde in rem- publicam orsus, sic demum in suam causam succedit, tamque eam scite et prudenter videtur prosequi, ut probaturum evidentissime non dubitem se ex bono patre nonnisi optimum fílium fuisse procreatum. Qua in re imitatus Socratem, qui suam quandam apológiám apud Athenienses habiturus, vulgare exemplum a- spernatus, nec uxorem, nec liberos, nec reliquam co- gnationem suam traxitiu fórum, id muliercularum di- cens esselevitatisetineptiarum, quaeet legum rigoris et judicum sanctitatis ignarae, plus aerumnarum suarum apud eos aspectum posse arbitrentur, quam turis et justiciae aequitatem. Duo, mea quidem con- jectura, non casu sed consilio magniíice perfecit Don- zelliuus. Omnibus enim suis aetatibus excussis suae-

281

qne totins vitae reddita ratione, et innocentiam Buam omni cnlpa vacare affatim demonstrat, et conseriptos reípablicae suae patres mirifíce commendat, eos non ei artis adjectionibuB, quae causis adminicnia esse solent, sed ex sola ac nuda rei veritate innuens judi- care consuesse, qui et justi et sapientes forent. Sed bic jam objurgas fere me, et fortasse etiam obclamas, sat esse landum in brevem declamationem ; si quid addis, expedi. Pareo, et íd quidem ego abs te repre- bensionis aequo animo fero. Nec eo iuficias, plura me perstrinxisse quam delicatae quorundam aures ad- mittere poterunt; quod bominiim genus opinionibus sais relinquamus, velim. Sic enim omues natiira su- mus, nt quae mihi maximé placeant, ea maximé aliis, in palatuum morém displiceant, quibus non ae- que idem sapiat cibus, quamquam sit ille omni ex parte perfectissime conditus et coctus. Nostra ist- haec est imperfectio. Hoc anobismalum est, ut arane- árum malignitas, quae et ex rosis et ex violis ve- nena sugit. Ajes, etiam ex cicuta mella reponunt. Ve- rum ut ad institutum redeam, unum adbuc adjicio: quod declamationi nostri Donzellini si laudum reli- quarum magna etiam parsdeesset, eo sane solo argu-

mentő, sic enim ipse censeo, illustris et satis laudata

•

esse posset, quo tam ardens desiderium suum m pátriám redeundi excusat, ne in bac etiam memoratae suae declamationis parte non adhibuisset judicium. Quid enim magis et naturale est, et humánum esse debeat, quam amare pátriám et in ea perpetuo ctipe- recommorari? suntque nobisexemplo complur^* "*" tiones, quae apud ex teros et raro commode, et quae- dam nunquam etiam assuescunt. Quot praeteiea ejt novo, ut vocamus, őrbe in nostrum educti »uDt mor •

282

tales, qui din supervixerint ? contabescere eos sane ín dies ac brevissimo tempore deficere, caeternm, 8i reducantur, vei gravisBima etiam aegritndine correptí mox vei ipsam ubi nativi soli aurám attigere, confir- mari et convalescere feruntur ; quod in nostris qno- qne hominibus crebro videre licet. Ac ne in feris quo que, et in caeteris omnibns aliis fere animantibus, loqnendo nnnc de sylvestribns, desunt similia exem- pla nobis. Quae tametsi alia sylvas, alia montana, alia planities, et paludes alia latissime pervagentur, ubi tamen foetare^ conquiescere,byemes, noctesqne et extrema vitae exigere tempus snaBerit, qnibuB in locis orta altaque fuerunt, ad ea sane Be semper pe- culiariter et avidissime conferunt. Unde et in planiB cervos, ín sylvis apros, ín praeruptis caatibus capreas venamur, agnoscentíbus et pÍBcibna Bua maria, et re- petentibus. Yerum ílle philosophas natnram virtuti snbjicere conatus, et bumanitatem ipsam snis solatiÍB spoliare tentavít, et vagos etiam homines visns est laude dignos esse voluisse, ut eam sententiam pri- mns protnlisset : omne solum forti pátriám esse. No- vit hoc quidem probe Donzellinus, nec ignoravit te- nerí se humanis necessitatíbns et parendnm esse philoBophiae legibus. Ideo excusavit hoc ipsum snnm desideriam.et id quidem tam ex arte, apte ac diserte, quam et loco suo, et cum decore summo. Quo fit, nt eum et ego habeam excusatissimum, et dignissimum pntem qui ab ea nobilissima republíca et a suis sapientissimis patribus recipiatur ín pátriám. Deus boné! an vituperandi sínt illi cives et premendi exi- lio, qui áment pátriám, vírtute óment, integritate com- mendent, omnesque caeteras nationes ubi summis lau- dibus extulere, suam praeferant omnibus, et pro ejna

283

incolumitateexules etiam existentes periclitari non re-

cnsent, tanto inquam amore illám complectantur,

tantüm ei sese debere et fateantur et testentur. On-

JQS amorÍB vim, suayisBime Strada, vei in ipsis quibus-

dam volucribns peregrinis miriíicam intueri facile

possamns, qnae quum apud nos, tot terrarum tractus

emetitae, exigant aestiva, eo haud gravate regrediun-

tnr hybematnrae, unde advolaverant, nuUo laboré

quamvis longinquo pensi habito; et licet in teterri-

mig aliae paludibus, in aridissimis arenis aliae, hae

in nemoribus abstrusissimis, illae in obscurissimis

caecisqne montium arbommque foraminibus abditae

agant, edoctae tamen a natura, nullibi se commodius

ac Becurius per sae vitiam hyemis quieturas arbitrantur,

qnam in solo genitali, nulla prorsns nostri, si quis

sensuB insit, vei amoenitate^ vei fecunditate illeetae

permotaeqne ad permanendum. Et ut etiam de homi-

ne loqnar, quid pergam vetustorum tot ennmerare

exempla, quum jam catastrophen poscat epistola,

qnae certe plurima possem ? Omnibus tamen praeter-

itis, ne sim longior, Ithacám Ulysses, homo prudens

et sapiens, immo et conditione et dignitate et rerum

experientia summa, totque amplissimis urbibus prae-

tulit, quot in vita viderat, nec alia eausa tot errores,

tot periculapertulit,quamutrediret sospes in Ithacám

et sepeliretur in Ithaca. At Ithacáé ad Venetias, quaeso

qnae sit comparatio? Orbis f ere uni versi emporium,

theatrum, domiciliumsuntVenetiae. Commemoro ma-

gnitudinem pulchritudinem, aedificia, instítuta, poli-

tiam, omnium artium studia, et id genus sexcenta,

quibus habetur celeberrima. Ulyssis Ithaca vix etiam

scopuli digna nomine, nedűm insulae, quantam et

qualem et urbem fuisse, et esse potuisse, ipse judices*

284

Hoc ítaque amoris, quo in pátriám esse consnevimus^ quicqnid sit quod in nobis profecto pinrímum domi- natur^ naturae ipsi demuS; oportet, Stcada, nec pnte- mus íd a ratione qnoque esse alienum. Qaae qoidem ratio Donzellinum etiam nostrnm non minns jnbet iri defensum, quam summe etiam laudandnm, qaem patriae tam justíssimo desiderio teneri, tanta chari- tate flagrare vídeamus. Sed jam ut finem faciam, duo tíbí expediam ; alterum de hujus ípsius declamationis titulo, alterum de expostulatione contra Zachariam Dolphinum episcopnm Pharensem et apostolicum non íta pridem apud nos nuncium, virum moderatum, mihi non aliter quam de fáma notum, qua etiam nunc viget in aula nostra,et honesta memória celebratur. In qoi- bus, nisi me judicium (ut humánum) fefellerit, reperi, quod desiderarim,tamque de utroque proferam et secu- re et libere, quod sentiam, quia tu jussistí^ et rece- peris te, quicquid ipse offendero, rei personam et poe- nam culpae subiturum ; quam etiam amanter sincere pro officio, quod amicis in omnibus rebus debeamns. Porro itaque quum declamationem hanc coepissem legére, et perlegissem jam dimidium, incidissemque in eam partém, quae de criminatione tractat aemulo- rum, factus sum suspensior, observans et circamspi- ciens, sicunde declamator erumperet, adversarios posceret, pulverem moveret, cieret pugnam, manus denique cum eis consereret, iucitatusque et erectus spiritu, valide totus ad victoriam emicaret et conten- deret Quae mihi quidem certe viderentur omníno in declamationibus, partes esse debere. At ipsa tota de- clamatione de qua agimus, sedatissimo stylo, quam- quam eo diserto, praestanti, solidoque ad calcem usque perducta, id quoque Donzellinum judicio fecisse aním-

286 .

qnos honorem et innocentiam nostram tneri progrt- dimnr, et vehemeutia saue verborum, et vi animorom afirere consnevimuB. Quod quídem declamatíoniB esse • proprium, et DemostheneB ipse manifeste videtur oa- tendÍBse, et ego quid de hoc etiam senserim videa, nostríqne Donzelliui declamatio hoc ípsone an alio titulo uti debeat, jam id authori prudentissimo reliw- qnamns. Sat hucusque officiosae nostrae auda- ciae, et fíníamus reliqua. Nam quoddam simile de expostulatione quoque cujusdam incuriae Zacha- riae Dolfini sentio. Quae quum res privata fuerit, nec alíqnid conjunctíonis habuerit cum adversariis, cen- serem id in senatu attingere minimé convenire. Ho- mo amicus, vir summus, et antistes commendatus, si cuipiam promissae suae operae, insperato quopiam impedimento prohibitus, sat facere nequiverit, vei esto etiam, quod studio alieni animi fecerit, quod non facile crediderim, attamen nec sic quoque, cum tantis adverBarÜB, de tanto viro, in tantae majestatis loco, et praesertim inter buob gentiles expoBtulandum ei esse putarem, sed privátim, ut cum privato, et de pri- vatis rebus. Quandoquidem ipsi etiam saepenumero nosmet nobis ipsis quaecunque promittimus. aut obstantibuB fatis, aut fortuna adversante, aut etiam temporum et hominum iniquitate minus praeBtemuB, falBi nimirum, et deceptifortuítis:siccerte et Zaccha- riae Dolfíno existimarím accidisBC. Quem alioqui humánum, offíciosum, et ad gratifícandum omnibuB bonís et virtute ornatís natum esse inteUigam. Ve- rum et hoc authorem modeste amiceque monuisse Bufficiat, et tu. humanissime Strada, sume a me quod- quod et tu tantopere exegeris, et ego iter Ágriam parans jamjamque currum inscendens potuerim prae-

itare, magnum , siqnidem ausuB officinm, bí of&cíum modo. Tua tamen amícitia victas, non imprudens, im- prndenB etíam dici tna gratia non sum veritus, ut cognosceres, qnanti te faciam, quam sis mihi charus^ quantam ex tuo denique tam suavi ingenio, ex tam in- geoüis et perpetuo yicturia studiis capio volaptatem. Restatqne, nt cures. ne amicum laesisse videamur, qni 8Í fortasse laesum iri se profitebitur, te objiciam irato. Sed non ita tamen, ut ipse quoque tua charita- te, quicquid luendum poenanim fuerit tibi, non luam nnatecum. Vale. Viennae IIII. Decembris 1658.

CIX.

Egy Tíszteleiidönek Verancsícs Antal.

Venerabilis nobis dilecte, salutem. A discessu *'^ ^**^ ^ tuo binas tuas litteras non plures accepimus; idque ex ítinere, et postreraas VenetÜB datas die 4. NovembriB proximi^ ad quaB tibi nuncdemurareBpondemuB, quod hactenuB data opera noluimuB, exBpectantes, ut intelli- geremuB, Romám te tandem evasisBe. DoluimuB equi- dem plurimum de incommodÍB, quae in itinere a fu- ribus et causa equi habuerÍB ; et bí monitiB noBtrín paruiBBeB, quum noB etiam multa regna peregre adiV rimuB et emcnsi simuB itinera, certe nec furum híju- ríaB pertuliBBes, nec equo tuo incuria tua deíuírnkm. quem non alia causa pedum scabiem contraxiate eert«» eBt,quam quod fessum de itinere, et foedatum ht^ ^^ curaris iu hospitiis. Quod tamen ex eo fai.tw» é^ifi^^ putem, quod et fannilo carueris, ct corpore yiígnig^in^.

288

abundarís^ neo assueverÍB quadrupedum succussü- tiones tolerare; unde ad isthaec tua incommoda, tertio qnoque (si nescires) laboras, quod non mediocriter displicuerit nobÍB, lento te gradu iter istud peregis* se. Utcunque tamen accidit, ferímus, etiamsi nolímng, verum hortamur te diligenter, ut provinciáé, quam de- mandavimus tibi; non desis, omnemque lapidem moveas, et experiaris rationes, ut sine dilatione et no8, et alii domini fratres nostri electi confirmentor, occurraturque mature tot ecclesíárum nostrarum de- fectibus, quura ad eos, de quibus per te proxime scri- pBimus Romám, indies non pauci alii exoriantnr, quibus non prius contrairi et provideri poterit, quam conservabuntur ecclesiis suí pastores. Et ne vei illud unum reticeamus tibi, de quo hactenus neque cogita- veramus nedam audiveramus^ perlatum est ad nos chrisma etiam per dioecesim nostram ad baptisandum desiderari ; quare soUieite impetrandae confirmationi nostrae insistes. Ut autem veluti denuo pariam no- vos filíos, ministros, et sacerdotes ecclesiae ac díoece- si meae^ scholam institui, et praefeci illi duos bona- rum artium perítos praecipue verő tbeologiae nostrae catholicae professores, habitoque 20 circiter (quan- tum pro hoc principio) juvenum delectu, qui jam ma- túra aetate sint, et nobiscum de ecclesia romána ac suis ordinationibus sentientes, sacris etiam initiari velínt. Plura id genus commodorum reponere suo loco possemus in ecclesia nostra, non tam nos soli quam etiam domini electi alii, si essemus consecrati; sed hoc praestare nec scimus nec possumus, utí de- beremus et res postularet. Propterea iteru m hortamur te in Dominó, alioqui etiam committimus tibi, ne desis et tuo officio et huic nostro desiderio ac necessi-

tatí, qna nostri imo Domini nostri greges magnopere periclitantar. De proventíbas aoni hujns qaid quaeris? sommá et Tini et tritíci abiqae pancitas, iiullibi co- pia, quae sperabatur, evenit. Nobis Agriae tam parce proveiienint, ut omnes commeatibus desiguati sQQt propter futuram magni Tiircae expeditionem, de qna quotídie ad nos magni rumores afferuntur, ita at jam et finitimis arcíbus cum munitionum mandata sit, et ad bellum omnes apparamnr. Propterea sollicite laborandum érit tibiapudillustrissimos et reverendis - simos dominos eardinales, hamillime et imploranter illís supplicando pro benigna relaxatione annatae, qnia non solnm, quod ea non solvendo simus, sed qnod vix etiam victum ex eodem episcopatu nostro sufficíentem proventurum nobis speremus. Növi autem alind ad te nihil seribere poesumus, qnam quod diebus proximis tria millía Tnrearum irruperant in bona magnifici Georgii Bebek, depraedatique oppi- dum Zikzo, et circum omnia penetraverant, fere us- que ad cas telin mFiwged. Ibi Cassoviense praesidinm, una cum Bebeko ct caesareis gentibus, numero circi- ter 150, hostes jani redeuntes insequuti, nostris verő Agriensibus obviam profectis, sic eos habuerunt, ut vix mille quingenti vei sexcenti incolumes evaseruut, reliquis aut caesis, aut captis, et tota fere praeda re- cuperata, signisque aliquot hostilibus relatis. Nos cras binc Agriam discedimus, stipendia militibus no- stris daturi, et lustraturi illud confínium. Tu verő ad nos qtiicquid scribes, litteras ad manus reverendis- simi domini Strigoniensis dabis. Vale, Viennae, 6. Decembris 1558.

MOKUM. UVNO. UI8T. SnilFT. X.

19

290

cx.

, /

Testvérének, IHíhálynak Verancsics Antal.

Reverendissimo dominó dominó Antonio Verancio, episcopo Agriensi; perpetuo comiti Hewesiensi, sacratíssimae caesareae majestatis consiliario, dominó semper observandissimo. Vien- nae ad manus reverendi domini Francisci de Andreis, supre- mi capellani reverendissimi domini Strigoniensis. — Veran- csics k ez ével: Receptae Agriae 2 1 . Pebruarii 1559. Sa-

lutem et felicitatem.

ec..27. Quod paulo tardius scribam ad dominationem vestram reverendíssimam, quam par fuerat et ego promiseram, in causa est quod raro certi homines hinc Venetias proficÍ8cuiitur,quibus tuto lítterae paulo ponderosiores eredi possint ; quamvis etiam negotia míhi eommissa nonnihil temporis subt'raxerint. Ne autem longior justo sim in hoe piaeambulo et excu- sationis (sic), breviter rem aggredior. .

Spaletum profectus egi rem diligenter et multis verbis, et audítus sum benigne et cum multa comitate;

tandem sic mihirespondít:si *)e8se

neminem in tota liac provincia et alía, quocum id ne- gotii et tutius et etiam libentius confecisset . . . quo- minus illa autem quae illi ex . . .

Quod autem ad hortum attinet fratris Nicolai Diffi- nici res parum utilis magnó constaret nunc a principio, ea enim summa habere possumus locum cum magni- ficentissima fabrica et possessione primaria,introitus quínquaginta plus minus florenorum, ut paulo postea

*) Néhány cryptograph szó, valamint alantabb is, szinti pontokkal jelelve.

291

ediflseram; nam minorÍB eam vendére nullo pacto Ynlt qnam dncatÍB quadringentis, et adhuc sine trasse- to (?) et casnlis illis ante portám ; ueque affírmave- rim firmám ejuB veuditionem aut tutam, licet ipse asserat, nam qnícquid monachus acquirit, monasterio acqoirit

De . • . vídetur gregem illum mutasse senten- tiam, tamen data est mihi spes non vana ad díes pancoSi mntatis senioribns, in eam opinionem reversn- roB, nam ille qni id facere constituerat, in dies ex- spectatnr.

De . • . minim genus hominum et intractabile. Domnm verő vicinam domini Damiani conducere ne- quimuB eo, quodest locata honestae personae, quae ad mertem fenne excludinon potest.

Quod reliquum est, parens optime valet imo for- titer, et accepit ea omnia, quae ei dominatio vestra reverendissima per me misit, etiam cumulate ; unde visuB est consolari et magnó animo tolerare fortunae casns ; videt ením non se solummodo tactum sed etiam plures in hac civitate, qui optimos filios et juvenes amiserunt. Nuper etiam soror novercae unicum fílio- lam amisit; mortem obiit etiam Joannes Longus alias Misich, et Franciscus Seniunich alias Ciunteta. Yina fuere paucissima, fruges carissimo pretio acqui- runtur, et alia omia desuiit, ita ut a longo tempore in pejori statu haec civitas non fuerit.

Caeterum nunc si uuquam alias tempus et ocea- sio est emendi stabillá, qui sumptibus abundat Ta- men inter alia nunc prostant Ego si ibidem

domum exstruere velim, uti est necesse, vix profíciam eam altéra ex iis summa,cumcohorteethorto;itaque con-

~idetur in omnem eventum emere unam

19»

292

ex iís, nam aiit fabrica ant terra dono est ventnra^ et facíam, adjnvante Dominó, 8i vei minimum a domi- natione vestra reverendissima aiixilii accepero, hac liieme. Piilchrum enim est et ntilé et necessarinm omni tempore, in eo loco commodnm habere secessüm; et eo magis si et utilitatem adferat. Itaque hanc em- ptionem futuram dominatio vestra reverendissima pro certo habeat, quoniam occasiones talium renim vix semel in centum annis occurrant.

Equorum nunquam alias fűit major raritas ut nunc est, hoc est bonorum et nobilium, eo magis quod proclamata est in iis nostris confínibus generális ex- peditio in Ungariam, licet ficte, ut deinde accepimus; accedit huc, quod zanzacchus iste Clisiensis et Hluinensis modernus epirota est natione, malus vici- nus, qui non solum equos evehi prohibuit, sed et ani- malia et fruges, et omnia alia ; tamen non desísto in- terrogare, ut mihi a dominatione vestra reverendissi- ma commissum est.

Porro dominatio vestra reverendissima

. . . alias quia . . . facit autem totam summám . . .

Quare dominatio vestra reverendissima per- pendat, et rescribat mihi, quid agere debeam^ per- tentet etiam istum, quid animi habeat.

Nunc venio ad litteras dominationis vestrae re- verendissimae Octobri mense scriptas. Quae de mo- lesta solitudine illa seribit, facile credo, nec aliter fieri potest, si ejus naturam quis perpendat; certo ego quamprimum hoc natale solum attingo et conspectu do- minationis vestrae reverendissimae carere incípiam quasi orbatus ea,novo desiderio videndi íncendor.Quare in hoc douec vixero,etsuoet meo desiderio satisfacere decrevi, eo magis quod et res Agrienses^ ut scribít, id

293

expetaut, nam nemo alíena mauu ita cibum ori ad- movet ut Bua. Proinde mox a festő paschatis ícum di- yino auxílio) me in viam dabo, nam istis meis retina- colÍB non ita teneor, nt non libere possim parere vo- Inntati et servire commodís dominationis vestrae reyerendissimae. imo et omnium nostrum, nec nlla me deterrebunt pericula^ Qui conveniret eam qnotidie periclitari, me verő in tuto frui et quiescere? Si ad rem faciendam minns aptus faerím, tamen in admini- stranda re familiari et ciirandis introitibus paucis ce- dere vellem.

Qnod autem ad expeditionem turcicam attinet, hjc omnes Turcae ano ore fiitnram főre affirmant ; tamen a quibnsdam ex eis potiori loco constítutis certo intelligimuB, ipsnm imperatorem in delirínm ce- cidiBse, et vocasse majorem filium ad praefecturam adrianapolitauam, qui metu insidiarum venire nolait, 3t ob id íncidissein indignationempatris; quamobrem 3erto affirmatnr, nnnc utrumque filium esse in armis. Sae ceadem retulit etiam bayius, qui nuper hac re ^ersus est Venetias; licet tamen quotidie fiant appa- -atus bellicí Constantinopoli in apparentiam futurae 3xpeditiouis. Hinc Malcboch beg ferme quotidie in- 'estat miseram Croatiam; unde nuper defecerunt ad psnm ad 70 domus colonorum, ut quiete vivere pos- unt, cumnerao pro eorum defensione ad vigilet. Tamen 3um haec scriberem, advenerunt nova, bonam manum Purcorum profligatam esse in Ungaria circa Bathwan, ita ut ter mille desiderati sint. Certe ipsi Turcae retulerunt solummodo dazdaros 70 cecidis- se eo praelio, fílio autem cujusdam Murathi manum 388e totaliter abscissam; quae res fűit nobis auditu ju- mndissima, futura jucuudior si ita est.

294

Eperiesinum profecto seceBSum laudo, locnm nt- cutnque tutum et civilem, inter snas decimas longe a strepitu militari et prope Agriam snam, quin puto etíam iliia partibus aliquanti emolumenti futaram ibi dominationis vestrae reverendissimaemansionem, unde jam a prope impertiet salute Q-eloum nOBtrom et Zwlam, et Belsium.

De pictore pene praeterieram. Parentem ad vivam imaginem feci effigiari^ quem, ntfacilius deferrí possit ad dominationem vestram reverendiBsimam, in mediocri feci tabella depingere, ex illa postea exem- plum capere quilibet pictor poterit in eam quantita- tem, quam voluerimns, et ibi et bic ubiqne.

De parricidiis Transsylvaniáé quid scribam? Miseri bomines tandem sno damno experinntur Tur- carum amicitias, et muliebre ac pnerile impérium. • Forsan hisce ostentis revertentur alíquando ad cor.

Quoniam autem praecipua cura babendaest rectae valetudinis et nullus thesaurus est pretiosior sanitate corporis, mihi esset consultum, ut mecum adduce- rem dominationi vestrae reverendissímae unum phy- sicum bonum, qui semper et sano et aegroto adesset, hominem juvenem et peregrínationis cupidum. Re- peri Venetiis unum satis aptuín huic negotio, nostrae gentis, nationePharensem, nomine dominum Gábrie- lem Leporinum , virura doctum , expertum, co- mem, facundum; laetum congerronem, praesentiae virilis et gravís ; eo magis, quod marchionis Sfortiae medicus fuerit, credo per biennium, non ignaro.no- Btro Domítío, aquoinformari poteritfacile. Dicet: cur nostratem,quorum ingeni a noveris,et non potius exter- num? Scio et növi; tamen, et Italorum plurimi, prae- sertimquíin alíena regnálta excurrunt, vix prima initia

u6b transgressi nil sibi non eredi volunt, ut taceam

de eornm hominnm curíositate, delíciis, astntiis ac in-

satíabilitate^ ut triduo ditescere cupiant Is noster

etíam fide potíor ac lingua aptior ac moribus com-

nodior; experientia antem ejus nuper ín cura

Joannís Fen*o Venetiis mirabilis apparnit; qui cum

gravissimam aegritudinem contraxísset; eo die eum in

pedes sistit, quo praedixerat; fecít hoc idem ín aliis

non paucis et nostrís ibidem, erat enim Venetiis cum

snís fratríbus in defensione litís cujusdam. Tamen si.

aliter visnm fuerit dominationi vestrae reverendissi-

mae, edoceat me, quid in hoc mihi faciendum fuerit,

antequam hinc moveam.

Non mirabitur, quod res ita in hac epistola misceo ; scribo enim, ut mihi quid ín mentem venerit. Recordorin discessu meo cum valedícerem domina- nationi vestrae reverendissimae, quod mihi dixerat, ut in reditu adducerem mecum fílium meum Faustum? nam et ego idem optavi, ne híc a puerítia móres hosce discolos imbíberet, et a teneris puriorem doc- trinam apprehendat et linguas addiscat ; est autem jam satis majusculus, itinerí aptus ; vivax ingenio, ele- ganti forma et vére nobíli, non stultus aut pueríliter futilis; apparet aptum futurum majori f ortunae; proinde decrevi mecum ducere, sí in eodem proposito est ve- stra reverendissima dominatio^ nam hic nobis peribit sub dísciplína matris inter móres civitatis corruptis- simos.

De Hieronymo Domitio quod seribet non displi- cet, et talem futurum spero, qualem nuper eidem de- scripseram, et scripsi ad eum et adhuc scribam; matri ejus et sororibus Tragurii retuli rationem re- rum suarum, et quod ejus curam deponerent, esse

296

eniiD; si probas fuerit^ apud parentem potius quam * dominum.

Fráter VíuceutiusAudroiiicus, dequo scirecupit: cstnataralisfílíuscondampauli Andronici, filii JoannÍB, qui Joaunes fait fráter doctoris Jacobi, paulo Ion- gins a linea familiae Tranquíili nostri ; aliud de illius moribus seribere nescio, nísi qaod diu stadiís incu- bait et semel fait a pyratis captas.

Praeterea quae scribam pro nunc nihil est, nisi ut dominatio vestra revereadissima optime va- leat una cum omnibus saís ; et quia intelligo ex litte- ris domini Joanuis Bassani futurum Posonii in diaeta per totum mensem Januarii, ex solita diligentia di- gneturad nos deprosperasuavaletudine semel et ite- rum litteras dare.antequam longius recedatJpse autem juvenis Dominus Joannes Bassauus in suis ad parentem litteris miro modo se de benignitate domi- nationis vestrae reverendissimae erga se laudavit, ita quöd et páter et omnes cives et amici nostri jubi- lentur, et Deum pro incolumitate sua exorent, lau- dant, extollunt, venerantur. Ex Sibenico, die 27. De- cembris 1558. Michaöl Veraucius, servitor et fráter.

laxímilíao eseb királynak Veranc^ics Antal.

Ad sacram regiam Bohemíao majesti tm.

Ad XXI diem Decembris proximi EperieB8Íum»'>59.j n. i. veni, ubi quum tantummodö dominum Sigísmundiim Tordam et dominnra Franciscum Pesthiensem, domi- nó Telekessy in castris exis tente, invenissem, contuU cum eis omnia mandata^ qnae me a sacra vestra ma- jestate de commeatuum ratione consequuta sünt in itinere. De quibr.s haud roora, facto etiam dominó Telekessy certiore per litteras, intelligere cupiens, quid facto opus esset, et quonam modo vellet nos id aggredi, tractareqne negotii in illjus absentia, rcspon- ditquod responsurum sciebamus. Ipscqiioniam bellícis rebus occupetur.et in couspectu hostiiim e88et,nos de his agéremns, quae ere et de mandato vestrae sacrae ma- jestatisforent, dum idem re contra hostes bene gesta et confectanobiscum esse posset. Nos itaquecaetei I aggres- si banc curam commeatuum^urgeri fere qnotidianis tum litteris tum nunciisdomini Telekessy desubsidiisgen- tium expediendis, quas ab b^s comitatibusetci vitat Ibns requisiveramus, jussuque etíam vestrae sacrae maje- statis conferre debuerunt, coepti sumus, hosque totós dies ab appiilsu meo summ i sollicitudine et laboré hac in re íritos, consumptos.Extorsimus demumtam a comitatibus Ung, Zemplin, Wywar, Zepes, Saaros et Abbawywar, quam ab his quinque civitatibus equites

298

centuiD, sexcentos verő pedites cnm aliqua summa víctualium. Hisque adjectis 400 -tis pccunia Agríensí conscribendis, cui delectui habendohesterna die, qaod felix faustumqne sít majestatibns vestrís, proposni vexillum^ fecique et tympanum percuti, et tam in hac eívítate, quam in aliis proclamari, ut, qni stípendia vellent pedestria, convenirent,et nomina darent; ftitu- rus est non contemnendns numerus nostri exerci- tus, Conferent autem haedem elvitat es maehinas quo- que aliquot, vulgo faleonetos nuneupatas, omnemqne dabamus operám, ut et a comitatibus et a civitatibus majorem bomiuum numerum obtineremus,sed non potui- mus, primum turcicis rumoribus, quos ad areem Fylek cougregari increbuerat, deinde quod gravarentur ni- miis jam impensis et laboríbus, quodque bona eorum populatíoníbus essent evastata sie, ut plebeí etiam quotidiano victu destituerentur. Viritim autem ut con- surgant et prodirent, quo, necessitate vocarentur, et dominus Telekessy praecepisset , tantum abest ut morém gesserint, ut etiam audíre id quidem proponi sibi non potuerint, lamentati et causati paulo aute de Turcis et de cgestate dicta. Caeterum nec nobilita- tatem ipsam a suis sedibus et familiis, nee cives a civitatibus tuto posse abscedere.

Nescivi ego bactenus tam exacte comitatuum et civitatura haruui statum et consuetudinem.Verum etsi aliqui ex illís non sint fortunis imbecilles, communi- ter tamen adeo videntur esse tenues, ut frustra ma- gnae (am) cujus (quam) piám spei (spem) auxiliorum militarium in eis haberi oportere putem, magnó quopiam periculo íngruontc. Kt praeterea quum in moribus habeant plus gemore et queri, quam mali et incommodorum patíantur« (luía tamen pro minima

299

etíam re, qnae est ín reipublicae commodum confe- renda^ aemper ad popnlarem deliberationem cnncta leferant ac rejíciant, tempus qaasi de industría ex- trahendo, vix qaícqnam cum eis opportune ac tempo- ri concluditnr. Utcumqne tamen nunc potuimns, hínc ad quintam diem omnia expedita et ad locum prae- sto eront, quem nos illís praefiximns.

De hostíbns quod ma^í aliquid scríbere pos- Bem,alínd non est nisi quod sint magnó numero^et popn- Ins collaticins,praeter partém quandam equitatas mer- cenaríi, quo satis commode pollent. Pedítatum habent exigunm, ísque in dies dilabitur, acin nostra castra conceditValaccbis verő din jam dilapsis Seculos quoque vix contineri ajunt, quod premantur omnes non solum gravi conditione temporis, sed etiam solutionum, pa- bnli et commeatuum penuria. Caeterum bombardis etíam omnino carere adeo validis, quibus Eisvardae obesse possent; nec üUam esse facultatem proprius mn- ros accedendi. vimque illi aliquan inferendi, a qua metuendum foret. Circum dumtaxat oppidum, quod parvo intervallo arci subjacet, intra munitiones tumnl- tuarias sese continent, nescimus sollicitine propin- qnitate nostri exercitns, an exspectatione növi cujus- piam auxilii, vei etiam ereeti ad aliquam spem dedi- tione obsessis potiundi, non usquequaque a nostris metnenteS; postquam careant cataphractis, uti et ab exploratoribus nostris et ab eorum transfugis cogni- tum est. Verura quoniam obsessi et commeatus vei pro annua obsidione habeant, et nullis adhuc terroris ' sen inconstantiae significationemdedere: nihil adhuc videraus, quod timendum illis cssct; immo quum pro- xime duos peditesemisissent, pluriumhominum suppe- tías petitiim, quod qui praesidio designati fuerant, in-

300

gressu ab hostium uimis celeri superventa erant prohibiti, summissi sant eis XL pedítes cum nno ho- stíli vexillo non ita mnlto ante ín velitari certamine adepto,qnibu8 peditibus receptis ÍDColumibn8,et vexillo a summa arcé versus hostes postera die explicite, non sine magnó et dolore et pndore MelchiorÍB Balassae, visi sünt haud dubíe forti esse animo ad obBÍdíonem tolerandam. Nosque etiam ex his judicamns, totam adbuc rem bouo esse statu, modo ex parte alia Tur- cae non ingruerent, quos jam intelleximus a Fylek recessisse, et dominum Telekessy tnto posse urgere^ et infestare Transsylvanos.

Nostrl adbuc initio,Tíbiscoque nondum congelato, potiti magna virtute, quamquam in flumine pugnando, et non sine aliquot militum jactura, Tibisci transitu et bostili ripa apud castellum Tarkan, ripaque eademtre- centis armatis emunita^castra in citeriore,sicut et hostes apud Kisvardam communiverant, a quibus non amplius uno mi iliari distant. Verum quía ulterioris ripae praesidium crebris iiostium incursionibus labefacta- batnr, nec dominus Telekessy poterat navali trajectu tempestive suis snccurrere, in castra eos tradu- xit, pauloque post^ Tibisco etiam ipso glaciebus con- strato, quod peropportune uostris cessit, hostes quo- que minus libere ac secure discurrere coeperunt. Et sic utrique ad hoc tempus in munitionibus suis hae- rent, nec faciie scitur, quonam hostes consilio.

Verum dominus Telekessy nolens casu gentes vestrae majestatis periculo objicere inconsulte, ma- gna instantia soUicitat haec comitatuum et civitatum auxilia, ut tandem experietur fortunam, postquam cataphracti non veniunt,in quibus, post Deum, solis tetam victoriam collocabat. Ac istbaec etiam auxilia

301

lí ad enm pervenirent, Imbebit, ni fallor, ad duo millia homintimetoctingentos, etsi cataphracti aíFuis- sentDeus boné quam victoriam sperare poteramu8,8ed ne cüm iis qnoque deaperamus, divino accedente an- lilío, qnnm dominus Telekessy nihil sane optimi, vigilantissimi et perqiiam industrii diicis omittit mu- neris, quo res Dei Opt. Max. gloriae, et majestatiim vestrarum honori, commodoque tot Christianonim be- ne et feliciter geratnr.

Quantum antem obsit his fínibus, quod ex eis dedueti sint cataphracti neque confestim suramissi sünt alii, vei ex hoc liquct, quod et dominua Tele- kessy debiliorem sese esse existcmet, et dicant, Transsilvanos quoque ea sola fiducia fretos susce- pisse hancexpeditionem, quoddeductis hinc cataphra- etis putaverint fines hos prorsus fuisse cxarmatos.

Quae opportunitas quantum aninii Turcis etiam allatura sit, quis ex his non intelligat? reveraque 8Í ullo alio tempore fueruut necessarii, hoc certe commodissimi essent, quorum adventu etiam nunc soUiciti sünt rebelles ; quamquam alioqui semper fu- turi sint opportuni, quum majestatibus vestris fuerit visum, ut mittantur.

Pauca addo de Kysvarda, cujus ut majestas vestra sacra clementer rationem et curam habe- re velit, summa et diligentia et humilitatc sup- plico atque insto, quia si (quod avertat Deus) Kys- varda veniret in hostium potestatem, credat majestas vestra, quod et Tibiscus cura tota ulteriore regioné hostibus cedcret, et haec citerior in ultimum discri- men conjiceretur ; tantum momentum habendum est de incolumitate roemoratae arcis. Et Deus Opt. Max.

302

vestram sacram majestatem diu felicem et incoinmei ser vet. Eperiesii príma die Januaríi 1559,

CXII.

Maximilián cseh királynak Verancsics Antal.

Sacra rcgia iiiajfistas, domine domine mihi clementís-

sime.

Proximis diebiis accepto a majestate vestra sara mandato de conscribendis 400 peditibns, et de curanda compositione cum magnifico dominó Dobó de controversia divisionis praedae turcicae inter doraimim Telekessy, exercitum vestrae maje- statis, dominum Joannem Petew, dominnm Hebek, et plures alíos milites, primum jam exeqni aggressas sum, et al terűm propediem aggrediar, ubi primum vi- delicet res cum his bostibus transaeta fuerit, et iii otium ac stationes suas milites reducentur.

Verum supplico vestrae sacrae majestati, ne velit ad placitum reverendissimi domini Jaurien- sis, alterins mei parentis, tot commissiones mihi hic Eperjesii imponere, quia tot me expectant cnrae Agrienses, ut jam bic coeperim illis sudare et labora- re ; dignetur itaque gratiose intelligere, quod nbi has commissiones ad id tempus modo hic impositas faero exequutus, Agriam me subito conferam. Deus tantum- modo faxit, ut hostes nostri debellentur.

Et quia tot me negotia exceperunt hic, et pro-

304

mandátum viderit vestrae majestatis. Quae res qniiiD (lomii)os consiliarios bellicos concernat, ín reliqua me non ingero, re majestati vestrae declarata, et exhihito amico officio. Qiűcquid rerum imposterum successe- rit, utar in perscribendo dcbita et necessaria cele- ritiite. Deus optimiis maximus vestram sacram regiam raajestatem fclicitet et salvam velit. Eperyes- sii 2. Januarii. 1559.

CXIII.

Telekesinek Verancsics.

Ad doniinum Tdckcssy.

jar.3 Magnifice domine, amice nobis honorande. Sa- lutem et nostri commendationem. Conclusionem oranium rerum, quas habuimus per hos dies cnm co- mitatu Snaros ct cunrhis comitatibus, dominatio ve- stra magnifíca intelliget ex communibus litteris. Cae- terum sciat me béri explicasse vexillum, tympanum percus8isse,etfecis8eperha8 omnes civitates delectum pedituraproclamari,qui jam concurrunt,nomina dánt, et stipendia illÍ8 numerantur. Sed adhuc adeo frequentes non habemus, ut necessariae celeritati, quae nos ür- gét, satisfieret Quare misi et Cassoviam pecunias, et quia fidem hic mihi fecit Franciscus Calnay, vestrae magnificae dominationis ad no8 nuncius, istic partim ex transfugis, partim ex locorum istorum incolis posse conscribi non contemnendus numerus, dabo operám,

tt hic ducenti conscribantar. reliqni vero istic. missa peeania per Frmnciscum Chaghy, militem memn AgrienseiD, qnem capitanenm praefeci omnibna. In- térim autem cnret dominatío veatra mag^ifica, nt aiut in promptu pedites, et eoa parva aliqua subarrhet sua pecnnia, donec hinc ad id deaignata afféretur.

Qnae de Turcís nnper ferebantnr, aliqua ex parte videntar vani fáisse rnmores; veneront certo numero ad Fylek arcem, cui novo praeside 8ive zangziaecho imposito, abíisse eos, quidam retolernnt. KoBtri tamen Agrienses Bcripsemnt mihi in haec verba: Explorationibna de Torcamm motibns nos non deeBse. Caeterum verum esse, qnod in Fylek et in Zolnok congregati forent, ignoretnrque eomm animns. Se tamen hoc nnum scire, quod mag^ficua dominns Telekessy aecuras potest esse a Turcamm honim metu et agere contra exercitum Transsylva- num quicqnid velit. De quo laudetur Deus, qui certe etiam nos hic magna sollicitndine liberavit, deditqne hand dubie dominationi vestrae magnificae amplissi- mam et optatissímam facultatem hostes istos astrín- gendi et propnlsandi duce sua dextera ; qui nt eidem clementer adesse velit, assidue oramus, et bene ve- stra magnifica dominatio valeat. Eperiessií 3. Januarii 1559.

MONUM. IlUMO. UIST. hCHIFT, X.

20

306

cxiv.

Robiem Menyhérd kassai parancsnokhoz VeraDcsies

Antal.

Ad Melchiorem Robiem.

Magnifíce domine, amice honorandissime. Sah- temet mei commendationem. Ea quae proximis litterifl scripseram ad dominationem vestram magniOcam, non scripsi, quod aut litteras ejus non intellexissem, aut quod improbassem ejus concepta auimi et con- silia, praesertim in bellicis rebus, in quibus vestra dominatio magniíica et nata et educata sit, seque ad reliquam etiam vitám ita accinxit, ut facile putem, nulla alía usurum quoad vixerit quam militari, quod quidem vobis Hispánia et peculiare fűit semper, et in summis laudibus datur. Verum quum hac in cívitate de mandato suae caesareae et regiae majestatis süb- stitissem, cömmissiones quasdam cum dominó Te- lekessy et cum aliís dominis commissariis babiturus, essemque unus ex dominationibus vestris, qui hos fi- nes una teueremus, et tueremur: existimaveram li- cere mihi de his amice, fraterne et libere coUoqui, agereque etiam litteris, quae essent et honori nobis omnibus, et finium horum commodo. Nec sane illa, quae scripseram; reprehensiones fuere, sed tantummo- do familiaria bortamenta et monitiones mutuae^ quas quidem ego etiam in actionibus meis a coUegis meis, et ab iis, cum quibus cuipiam praeessem functioni ha-

307

»eremqtie commnneministerium^nunqnam aspernarer, lec in sínistram partéra vei acciperem vei interpre- carer; alioqui si quid, quod non provídissem, eandem iominationem vestram raagnificara oífendisset, rogo utignoscat mibi.

Qnod ad suspicionem civium de quorundam in ista civitate dubia vei etiara improba fide attinet, et ait: qnendam ab eisdem carcerijaroesse mancipatnm, seque optare, ut ant dominus Sigisraundus Torda, aut dominus Franciscua Pestyensis istuc veníret, quo matnra fieret de iisdem suspectis hominibus cognitio, Dimirum qnod in hujusroodi casibus, et mora et Degligentia saepenumero, ac plernmque semper no- cere et daranosa esse consuevit, qnod etiam nunc po- jssimum, isti civitati a proditione intestina esset me- neudum, donec dominus Telekessy cum exercitii snae ;aesareae majestatis reverteretur.

Has suspíciones undecnnque et quibuscunque ex ansis snscitatas esse existimabimus, quum eo etiam iraetextu vei privato quopiam commodo suscitatas DÍBse facile eredi possit, ne scilicet plures armatos ogerentur in quaedara castra mittere; at ego maxi- ié laudo dominationis vestrae magnificae animi in- titntüm, quod in gubernatione et custodia civitatum tiam fictapro verisducat.Curaenim etadministratio vei ivitatnm vei beliorum seria sane sünt non ludicra, uae ad scenam et tbeatra pertinent. Propterea col- eito béri et excusso boc negotio cum dominis fratribus lostris Sigismundo Torda et Francisco Pestyensi, il- ad ex aequo visum est nobis, ut bujusmodi homines nalae mentis, mali animi^ qui quidem fidei etiam »onae esse non possunt^ cum dexteritate, et sine trepitu coraprehendantur. Nec id solum veri et con-

20*

308

feBsi criminis nomine, sed etiam ladicri, qno saepenn- mero malum tegi consuevit, ut venena melle, ut pal- j lio enais, et odia risu.

Caeterum quod ad alia spectat, etai id vestii quoque magnifica dominatio optime novit, tamei etiam a Buspicionibus malornm vacnas oportet esse cívitateB et respublicas, qnia ut latentea pestes fre- quentiuB in perniciem ernmpunt, quam apertae, ita et hoBteB sane cognití minns metnuntur et facilius evi- tantur. Sed de his satis. Et quod dominationem ve- Btram magnifícam scire volai, in eo jam tóti Bumus, ut altér ex üb dominiB, qnem ipBa poBtulat, iBtnc venire poBsit; Bed id fieri nequit, donec hae genteB, qnaa ab hiB civitatibus et comitatu SaaroB BollicitamuB et conseribo ego, in prompta fuerint mittenturque in ca- Btra ad Telekessy. Interim tamen qnicqnid domina- tio vestra magnifica pro dexteritate et prudentia Bua in hoc tranBegerit, bene caBurum non diffidimus, Bpe- ramnsque, quod dominuB DeuB omnia adveraa ab hu- meriB buíb propulBabit.

De controverBia CaBBOvienaium et Joannis Alaghy, ratione poBseBsionum Forró et Garadna, be- ne dominatio vestra magnifica utrique parti conauluit Sed tamen apud noB in judiciia magna víb jurium juxta eam partém versatur, quae poBBCBBione potitur ejuB rei, quae CBt in controyeraiam deducta ; hincque eat; quod partcB minuB alienis coubíIííb acquieBCunt In qno, meo judicio, fiat, quod fieri potcBt, quod verő non, agat fortuna. Et quod érit reliquum: Ubi ait do- minatio vcBtra magnifica dominum TelekeBsy plurea ab ea peditea alemanoB postulare, de quo noB etiam hic multa BumuB coUoquuti, et indicavimuB, vix hoc poBBe et debere fieri, quia CaBBOvia Bine mílite mani-

309

ImB plebeorum non est committenda. Quod quia do- ninatio vestra magniííca etiam perpendit, hoc totum ejnadem conBÍlio et voluntati permlttimus. Qaam Denfl optimuB maxímus felicem servet. EperieBsii 4. Jannarii 1659.

CXV.

laximílíán cseh királyhoz Verancsies Antal, Torda Zsig- mond és Pesti Ferencz.

Ad majestatem regis Bohemiae Maximilianum cum collegis Sigismundo Torda et Francisco Pesthy.

Hesterno díe venit ad nos ex castris Lucas Pa- i559j«l9. atyez litteratus a dominó Telekessy et a dominó Teykovycz noncius cum his mandatis missus, quae iobis non mediocrem sollicitudinem attulernnt. Con- nisítis enim et congestis ín unum veluti fascem mnibus, quibus adversaríos augeri posse putandum st, nescímusquid animi conceperunt, ac ipsine quem- iam finxere sibi metum, an incutiant nobis, onus >rta8se aliquod in nos transferre satagentes^ quod nbire ipsi nollent, dum id a nobis postulent consilii^ uod sane in sola primum majestate vestra sacra einde in ipsis consistit^ qui sünt supremi belli du- es, et quibus est vei aggrediendi vei non aggredien- i hostis (quantum nos assequimur) tota ratio de- landata, non nobis,qui a majestate vestra commissio- em hujusmodi non accepimus.

310

Tam diu autem in castris suis et ii et illi otíoai Bedeiit ; nostri in dies hinc inde ex tot comitatibus et civitatibns palám augentur, praedas ex hoBtibus in- terdum referunt, vexilla illis eripiunt, tranafugientes eorum pedites recipiunt, et soUicitaut oblata hinc aa- xilia,quo tandem in hostes aliqnid agerent etKyswar- dam obsidione liberarent. Quae quum per nos exequuta sint omnia, illisque et eos pediteS; quos Agriensifi coiidnxit, et quos hae civitates ac eomitatns Scepn- siensis et Saarosiensis contulerunt, misimus, jamqne ab eis optatos eventus speraremus: has difficultates bene gerendáé rei de repente nobis, vei potius sacrae vestrae majestati ofFuderunt hostium incrementa ex- tollentes, qui omnes, quos enumerant, si in massam convenerint, Turcis etiam accedentibus, haud dubie hic nulla vis est, quae illis poterit resistere, immo no- ster etiam exercitus cum Kyswarda arcé magnó pe- riculo laborabit, graviorque majestati quoque vestrae sacrae incumbet cura ad pares vires his ex locis oppo- nendas ; quum nec mercenarii militiscopiamhabeant, nec voluntas hoc tempore in popularibus eorum mi- litaris existat, detrectantes etiam domo vestigium prodire, nedűm in castra proficisci.

Verum nos tantis, tamque subitis hostium incre- mentis fíde nondum adhibita, veritique etiam praxes quaspiam Melchioris Balassae^similes hiis quae con- tigerant superioribus diebus apud castellum Zeoleos, matúra vimus ad majestatem vestram mittere tam ea quae iidem domini capitanei nobis nunciarunt, quam quae nos illis respondimus, ut ipsa majestas vestra sacra, rebus omnibus sua prudentia, suoque sapien- tissimo judicio consideratis et excussis, istic delibe- rety et quid memoratis dominis capitaiieÍB érit faciun-

311

(hun clementer mandei Quum nos interim curabimiis, it mox peculiari quopiam exploratore iu castra ho- ftímk mi880, clarius et certius de his cognoBcanins, Testramqne majestatem sacram, quam celeriuB fíerí poterit, edocearnns, humillime eidem supplicantes, ot hnic 800 tam perturbato exercitui díguetur gratiose, pecaoiarum alíquid síimuiitti mandare, quia ob dc- fectum hnjnamodi baud dubie tarbac hae sascitan- tor et inoventur, videnturque eo etiam milites magis tomnltari, qnod solutiones (per domínos commissa- rio8 nuper ad Kalendas Januarias illis promigsas) necdnm ventnras intelligant. Caeteruni si solí Hun- gari hac de causa turbarum quippiam molirentnr, cu- ra esset alíquanto levior; sed lamentantur etíam Qermani, quemadmodum majestas vestra ex lit- teris domini Teykowycz ad nos datis cognoscet. Si- gnificantes illud humillime, fínes hos ín discrimíne magnó versari, acmature providendum esse, ne mili- tes queri possint, neve quid cum hostibus ratione Kyswardae transigatur, quo baec majestatnm vestra- ram ditío reddatur imbecillior. Et Deus opt. max. ^estram sacram majestatem sanam et felicem servet. Eperiessii 9. Januarii 1559.

CXVI.

Telekesínek Verancsícs Antal.

Ad magnificum dominum Telekessy.

lutelleximuB mandasse dominationem vestram magniíicam peditibus, quos eidem misimus hinc auii- lio, ne recta in castra venirent, sed in quibusdam vi* cinis pagis subsisterent, donec aliud a dominatione vestra mandátum acciperent. Intellexinuis etiam trac- tatum quendam fíericum bostibus, qui ad concordiam vei ad quaspiam iuducias apeetarent, de quo tamen ad nos dominatio vestra nihil seribit. Propterea sí is tractatus, belli progressu inhibito, finietur in aliqnam bonam et honestam eoneordiam, nee érit opus copiis militaribus, hortamur dominationem vestram magnifi- cam,ut pecuniae nostrorum Agriensium velit parcere, et supersedere a peditibus conscribendis, quos in man- datís ad conscribendum habui. Scit enim quanto la- borent ipsi etiam Agrienses defectu solutionum, et nobis onus incumbat ad eam arcem sustentandam et conservandam. De quo quia et hominibus nostris si- milem informationem dederímus, mandavimus tamen, ne quid suo motu et consilio agant, unde error com- mitti aliquis posset, quia et illis, et nobis negotium faeesseret. Caeterum quoniam idem peditatus si din- tius a castris aberit, verendum sit, ne partim elande- stino quopiam bostium excursu affligatur^ partim di- labatur, judicaremus esse eonsultius, ut eastrís primo

poqne tempore jnngerentar, et magnifieae domina* IkmÍB vefltrae potestati aBsignarentar, qnnm altér ex liominibiiB nostria, hoc negotio exeqnnto, expletoque delectn, ad nos redire debebit

Haa verő qnnm scribere incepissemns, accepi-

muB snaa de X. Jannarii datas, qnibna postqnam

adeo vires hostinm magnas facit, nos hic etíam time-

re incepimnB, praesertim quod et nnne Bcripsit, ho-

8te8 qnatnor millia eqnitum habere, et nnnciaverit

noper totidem eisdem hostibna proxime nnmerata fnia-

se fttipendia,nempe quae ad festnm asque divi Georgii

essent iUis suffectnra (tam dívite véna flnunt nnne,

8i dÜB piacét^ laabellae regináé aurariae),- quod-

qne ad eos conflnerent omnes hi comitatns, Zathmar,

Ugocha, Zabolch, Krazna, Zolnok, et quícquid est

apnd eomm factionem viromm fortium, Thomas Var-

koch, Clemens Artaudy, Georgius et Paulus Capi-

tan, cnm tot Turcamm tnrmis, qui nunc congregati

apnd Bndam et Pestum obviam passae novo profici-

scnntnr, Dravnm sane non TibÍBCum versas. Dno ta-

men a metn noB et constematione continent, quod

eqnitatnB hostium e SeculÍBsitex majori parte, qood-

qne proxime dominatio tua scribebat simulque nnn-

ciabat, pedites hoatium ín nostra castra transfngere

tnrmatim, qnod in buíb pennria solutionnm laborarent,

qnodqne multo plures ad nos essent defecturí, si qnod

illis daretur, dominationi vestrae suppeterei De Ti-

bisci Bolntione glaciemm din nos quoqne timnimns et

timemns etiamnnm ; nostra tamen cansa non est fac-

tnm, qnod eis dominatio vestra magnifica nti nolnerit;

ntqne ipsa oceasionem Tibisei congelati non arripuit,

ita Balassam Melchiorem arreptumm, si ea illi

obvenerit, facile suspicor, qnia tunc oppngDa-

tionis 8uae capiet fructum, quem ei Deus non coa- cedat, quum sicco ad eum pede dominatio vestra ma^ gnifica transraittere non poterit. Pedituni vcro expedi- tioni moram non certe nos attnlimuS; sed partim domiod'' tio vestra, quae significarat litteris snis, essent i^ promptu quidem pedites, sed in castra veniendi mai^' dátum ejus exspectarent; partim ii, qoi eos contul^' runt, debueruntque celerius apparare, qnando quí ' dem ne horam quidem per hos dies, quibus congre ^ gandis et in castra ablegandis sudando et aestuand(7 operám dediraus, conquiescere potuerimus, putamus- que, et laudari et excusari debere nos a magnifica dominatione vestra, modo jam in castra apparenter et solenniter inducantur, declareturque bostibus, no- stro exercitiii non ficta, sed vera et certa mitti sub- sidia. Cujus exercitus quum dominatio vestra magni- fica pro sua prudentia solertissima incolumitatis et victoriae curam solito more sit gestura, tum enitetur summo studio, ne quid, quod ut collega fraterne Bcribo et commoneo, in tractatu isto transigatur, quod praeter voluntatem et dignitatem sacratissimo- rum principum nostrorum cadere posset. De quo stú- dió etsi monere dominatíonem vestram magníficam superfluum sit, tamen, quia jam cum turcicis praxi- bus, quae semper fuerunt dolosae, negotium habe- muS; aequo animo ferre debebit omnia, de quibus mu- tuo coUoquimur per litteras et per nuncios, quo et principibus nostris clementissimis pro voto inservia- mus, et consulamus patriae. Deus eandem juvet et roboret in omníbus. Eperiessii XI. Januarii 1559.

316

CXVII.

laxímJIiáii cseh királynak Verancsics Antal.

Ad Bcrcnissimum regem Bohemiae Maximilianuin.

T%««i*-i /» , !•«•• 1559. jan 15.

Proximis diebus un«> tere tempore expeclitis in

cagtra peditibiis, qui hinc a me. ab his civitatibus, et

a Sepusiensi ac Sarosiensi comitatibus mitti dcbue-

raDt, et accepto alio a majestate vestra sacra man-

dato de negotio commeatuum, absente etiam domiuo

Telekessy obeundo et exequendo, id ipsum mox

agressi negotium ego, Sigismuiidus Torda, et Fran-

ciscus Pesthiensis, triduum cognitioni ejiis dediraiis,

excussisque omnibiis rationibiis, unde tantus commea-

tuum in hi8 finitimis locis vestrarum majestatum ac-

ciderit defectus, quorum negligentia suis temporibus

non fuerint accumulati, quis denique ordo, quis

modu8, quae via ad hos neglectos resarciendos ac

recuperandos reBtaret,novos quani levissimis sacratis-

simae caesareae majestatis sumptibus comparandi^

quo praefata íinitima suae caesareae majestatis lóca

ad omnes futuros eventus belli instructa commeati-

bus forent et sufficerent praesidiis suis sustentandis,

eas demum invenimus, quas majestas vestra sacra

distincte est ex communibus litteris nostris clemen-

ter cognitura.

Verum quid ipse sentiam et íntelligam pro mea peculiari opinione, quam majestas vestra sacra dignata est gratiose mihi injungere ut perscribam)

316

etsi ego üt his ín rebus novitíus, nec adeo tritus i collegae mei, prius ab eis omnia intelligere et poste mecum considerare expendereque debuerím, exami- uatis etíam meis privatis quibusdam hominiboB de bujusmodi administratione rerum gnaris, tamen nihil admodnm secuB invenire potni, quam quod íídem col- legae mei invenerunt et observavernnt. Ac defectunm quidem ea est príma causa, quod annum proximum nbique infoeenndum habuimus. Secunda, qnod et mes* ÚB et vindemia in haec inciderunt tempóra, qnibüB ^xercítus maje&tatum vestrarum eircnmdoctas est per ea lóca, in qnibns nomine earundem majestatum i^cBtrarum coemptae erant decimae. Quas dum ege- Qus miles bostilium partim evastandornm agrorum itudio, partim índignatione egestatis minus considerat, )romiscue et decimales et reliqnos omnes omnium 'mctus, qnos potuemnt assequi, cormpernnt et diri- )nerunt. Tertia verő privatorum quornndam licentiae mputatnr; qnornm nomina, qnia majestas vestra a lomino Francisco Pestbiensi, praecipuo proventaum najestatum vestrarum administratore intelliget, seri- )ere ipse praetereo. Acrius tamen corrípiendi erunt, it et inposterum a simili temeritate abstineaut, et nale usurpata restituant, quum in ea saltem inva- lere non debebant, quae majestatum vestrarum Tant, quaeque si tam rapaciter attingere non veren- ur, qua ratíone, quibus legibus, quave hnmanitate a privatorum fortunis abstinebunt? Nec defuít, quantam ntelligo, per admínistratores majestatum vestrarum urare, quam diligentissime fieri potuit, earundem col- ectionem decimarum, sed haec impedimenta obstite- unt, quum ne meis quoque Agriensibus, quos ad re- ^onendum coliigere manda veram,parsum sit,decimatori-

317

bns meis et officio et agris, magnó certe et duplici yestrarnm majefitatnm detrimento, exactis, nimirum quod, ut Gaasovia, Saaro8, Murano (bíc) ita et Agria pari cnra majeetati vestrae sustentaretnr.

Sed de defectibuB et de neglectu commeatuuin

haec habui. Et recuperatio eorum quoadpro hoc anno

jam non admodum ea fieri potest, quae sufíicere de-

beret, qnandoqnidem direpti, et a diversis üsurpati

frnctns decimanim, ita etiam huc illnc distracti sünt,

ut vix jam inquírendi eos ratio supersit praeter eos,

de qnibus majestas vestra sacra a dominó Francisco

Pesthiensi dignabitur gratiose intelligere. Hisque

mandato ejnsdem vestrae majestatis serio recupera-

tis et repositis, reliquum quod ad justos anni hujns

commeatns pertinebit, supplendum érit pecunia.

Nec de vino in tantum laboratur, cujus competens ali-

quanto habetur copia, verura tritici est penuria, quod

nullibi minőre pretio poterit comparari, quam, ut

•

mihi dicitur, in comitatu Sepusiensi, qui hoc annonae genere caeteris abundat magis, eoque fovet ferme ipse solus omnes hos alíos comitatus vicinos et has civitates. Qua causa maturandum etiam esse existi- mo cum pecunia, quia paulo post verendum est, quod accrescet eidem tritico pretium non solum alibi, sed etiam Sepusii.

Discussimus autem inter caetera illud quoque, num alicunde vei corrogari vei imperari possit ali- qua summa tritici, ut in regno nostro fieri consuevit. Sed modum nuUum reperimus, quum passim omnes populi cum plebe simul annonae tenuitate laborent ; suntque infiniti, qui, cum annis aliis maximé abunda- rint, hoc egent, et jam emptitio pane vivunt. Quare Bubsidium videtur in sola pecunia esse repositum,

318

qna necessarinm tríticüm coemi possit et debeat Caeternm, quoniam majestas vestra gratiose mihi mandavít pecoliare aliqüid Bcribere pro informatione comparandorüm praefatonim commeatnum, referam qnaedam, qnae imposterum üsui esse poterunt, quan- doqnidem non videam, qnod huic praesenti anno sine paratae pecnniae snmptu snbveniri possit. Snnt, clementíssime rex, in his partínm superionim comitatibns plnres et Strigoniensis et Agríensis ec- clesiae proventns in quartis et decimis, quos qnnm capitula,praepositi et arcliidiaconi bellornmettnrbnlen- torum homiunm causa pro arbitratu sno accnmnlare in 8ua horrea nequeant, agromm doniínis, et quibns possnnt,diveudunt. Propterea quotannis, nbi primnm divi Gregorii festőm appetere incipiet, uti jam nunc, duobns aut tribus mensibus ante, administratores reditunm vestranim majestatnm debebnnt hnjnsmodi quartarum et decimamm nomina in suis rationibus annotare, et majestati vestrae sacrae ad scitnm dare, ejnsqne litteris regiis tam capitnia et archidiaeonos, qnam etiam nos ipsos qui praesimns capitnlis, inhi- bére, ne hujusmodi venales decimas qnartasque cui- piam alii vendant, et in arendam locent, quam sacra- tissimae caesareae et vestrae regiae majestati. Sed quia domini terrestres conabiintiir hnic emptioni plu- ribns locis obsistere jure vetusto regiii, meo jndicío nunc in comitiis mentío fieri deberet, quo publice de- cerneretur, jus hoc decinianim cujuscunque terrae do- minis liberum majestatibus vestris főre, hocpraetextu potissimum, qnod his liasarces et civitates fínitimas ea- rumqne praesidia fovere nutrireqne cogantcir publico regni commodo et eonservationi ; quum ipse etiam de Agriensibus decimis, qiiae remotiiis ab Agria fuerint,

319

3pÍQ8 Cassoviam ac Saaros, qnas pote ro ad eas

3ere,quaB ex conyentionecanferredebeam. Unde

1 dabie ea quotannis commcatunm cogetur copia,

8 pars etiam in pecuniam couverti fortasse poterit,

ragi comulatores et cnratores eorum fuerint. Tntela

len memoratae quartae ac decimae debebunt

ipestive esse provisae ; messis enim ac víndemíae

opore prímum militibus vestrarum majestatum de-

m süa stipendia oportebit, ne occasione egestatifi

xeptioDÍ8 licentiam arripiaDt. Deinde ut eodem tem-

ore in quolibet comítatu, in quo fuerint decimae

i quartae Imjusmodi vestrarum majestatum coem-

ptae nomiue, excubet una equitum cohors, et rapinam

omníum ínhibeant. Quod idipsum ni Ibi quoque circa

Agriam erít faciendum, quumjam auspicato anno me-

liore ratione geretur míhi cura decímanim qnam

gesta 8it proximo, quem ut episcopatus mei primum

habni non aliter, quam pro pae<Iagogo cttyro-

einio meo, daturus operám non ita multo post, ut

omnes superfluí et inanessumptus partim resecentur

partim tollantur omnino et mei et aliorum, ut plu8

habeant milites, qui etiam sine hoc babent sane

omnia.

Si quid aliud ad facultatem commeatuum augen- dam excogitare potero interim, scribere ad majesta- tem vestram sacram non praeterm ittam, perscripturna etiam paulo post, quae et ad statum et ad com- meatuB Agrienses attinebunt, ubi primum cognovero et con8tituero, quae ibi erunt cognoscenda et con- stitueuda. Eo enim hoc biduo profecturus, reliquaa commiBsiones omnes differam, dum et dominus Dobó, et domiuus Telekessy aderunt ; ea sola sane et 80l- licitüdine et cura aestuans, quam inprimis Agriae de-

320

beo. Deusopt. max. majestatem vestram sacraminco- lumem et felicem servet. Eperiessii XV. Januarii 1659.

CXVIIL

Oláh Miklós esztergomi érseknek Verancsics Antal.

Ad revercndissinium dominum archiepiscopum Strigoniensem

Nicolauin Olabum.

^^ Quod ego praesentibns comitiis PoBoníensibus

interessé uequiverim, uti pro inandato sacrae regiae majestatis debebam, et arcis meae Ágriensis commo- dum postulabat, voleba^tqne et suadebat revereudissi- ma domina vestra, cui ego ín omnibus tam libenter obtempero semper, qnam hilariter et cum summa ani- mi voluptate: primum obstitere mibi complures com- missiones publicae hic et Oassoviae obeundae, cura deinde status Agriensis magna ea quidem ac multiplex, postremo verő defectus sumptnum non exiguus et plus quam verus.Nam superioribus mensibusiu aula nimis, et ad fundum usque totius parvuli mei peculii exhaustus, si quodpiam vei exíle fuerit ali- quando mibi, dum rem et stipendia militnm Agrien- síum soUieito, ne inipso quoque episcopatu meo vei tantum ex parte mea tertia parati subsidii reperl quo aere me alíeno sperarem posse liberare, nedűm ad novos sumptus comparandos, quibus iterum nec

adhnc vísa Agria tam repente istoc recnrrere de- licrem.

Qnam itaqae tam lougum tamqne periculosum

iter, Turcis et rebellibus obsessnm, parvo impeudio

peragi hand qnaqnam facüe possit ; hic verő tantis

detínear negotiis, míhi quidem Batis difficilibuB, et ex

üecessitate incumbentíbus : vestram revereiidisBimam

dominationem obnixe et filiali fiducia rogo, nt nec

ipBa ob banc meam abseiitiam iudignetur milii, nec

me tam apud omnes reliquos domiiios magnates,

qnam etiam apud sacram regiam majeBtatem paterne

recuset excusare, eni de hoc jam binis litterÍB scripsi,

et certus sum gratiam míhi ejna majestatÍB iioii de-

fotnram.

Caeterum quod ad hos fínecr attiiiet, magnó Bane in dÍBcrímine versantur, vt fortasse in quanto nun- qnam ad hoc tempuB. Hic enim qui pareat, nemo est; qni imperare velint contendantque perpetrare quic- quid cuíque libnerit. tam multi sünt, nt neminem ex- cipíam, quia sane omneB, nuUo certo, nullo digno mo- derátoré in medioexÍBtente,et omni ex parte hoBtibus immineDtibns. Qnid qnaerit? omnia sünt confusa, omnia perturbata. omnia licentia et impunitate depra- vata, inclínataque adextrema. Et nisi solidaquapiam ratione mature hisdem fínibus prospectum fuerit, vereor magDopere, ne nna dierum talis improviso ca- Bus ingrnat, cni ad occurrendum et tempus et ratio et remedia ipsa deemut, palmasque tantummodo, stupen- tes et dolentes, inyicem complodemus ob amissa. Populi de popnlatione et violentiis, milites de stipen- diornm InBolutione lamentantnr, et variae coram pu- bíIUb aliquot nobis, qni hic praesimus quadam ex parte rebus, protestationes quotidie finnt iluni com-

21

MoxuM. nrxr. itist — 5(T.irT. x.

322

plurea aliud quippiam fortasse secum meditantes síin de periculis fíninm cavent. Terra verő ipsa univeittj regem expetit, et tutelam ejus inclamat. SexcenU^ alia süut hujusmodi, quibns est snmmo studio, aumini. celeritate providendum, sí praesertim contra nos ex-.] peditio Turcae comprobatur.

Quum autem dominationem vestram reverendit* simám summum et serium conatum, pro sua primaria authoritate et singulari amore, qno est in patriamii ^ ultro etiam adhibituram esse sciam, quo fessis et jam .. labantíbus rebus nostris maximé modo snccnrraturi quando ad eum cardinem rerum perventnm esse vi- (leat, quo solo extrema regni nostri fortnna haeret: omissis caeteris impraesentía, Agríam ei peculiari- tor commendo, oroque, ut quum de conservatione fi- uium reliquorum in comitiis referetur, sic Agriae consulendum et prospiciendum curare non grave- tur, ut persuadeat sibi, vei secundam vei tertiam fu- turam, quae sít vim et impetum liostís exceptura. Nec attingo reliqua ; sed considerata arcis Agrien- sís magnitudine, et numero militum, quo tenerí de- beat, in id potissimum dignabitur incumbere, ut ali- qua certa íirmaque constítuatur ratio, qua crebrins jam memorati milites ejus praesidiarii accipiant sua stipendia, quandoquidem et pars proventunm tertía, quae est illis assignata, ad boc sit perexigua, et com- meatus annui reliquum fere totum vendicent sibi.

De bis duobus exercitibus quod possim scribere, parum bactenus uterque gessit, quod esset memora- bile, et nostrum diebus proximis jam inferiorem főre verebamur, quod Tibisci glacies remittere ineepe- ránt. Sed quatriduum est, quod deuuo speramus me- liora. Uno enim tempore, allatis exercitui a majestate

&2Ű

;ia pecuniis, et glacies Tibisci virefi et milites moB resampsernnt, sic Qt jam dominus Teleké &B7 dominoB Teykovycz stratagema et impetum, qüem- nodum heri intelleximuB, ín hostes meditentnr. hb Opt Max. adsit illis, et faciat víctores. Acdeme, od rcBtat, Agríam tandem hoc bíduo proficÍBcar, BBOviaqae míttam ad comitia; quos mÍBSurns Bnm, itram reverendÍBBÍmam dominationem rogo, digne- * eoB pro Bua gratia, qna me singulariter fovet, ha- re commendatos. Valeat felix et din vívat. Eperíes- 15. Jannarií 1559.

CXIX.

laximílíán cseh királynak Verancsics Antal.

;ra regia majestas domine domine mihi semper clemen-

tissime.

PoBt fidelínm ac perpetnorum servitiornm meo- 1&59 jan.tf. 1 in gratíam vestrae sacrae majestatís hnmíUimam nmendatíonem. Ad XXII. díem haJuB menBÍs vení riam cnm dominó Franc. PesthieuBÍ ; ad XXIIII. travimuB peditum ordinem, equestrem verő die itero; in ipsa autem lustra invenímns pediteB 317, üteB verő 545, et jam atipendia utrisque nnmera- B, peditibuB eo numero, qno Bunt inventí, eqnitíbuB itaxat 400'tÍB. qnia reliqni officiorum administra- ne fruentur. Dabuntur antem tam peditibuB, qnam

21*

d24

equitibus trina stipeiidia, computatis huc 1025 fl nis qui suDt ad pedites Eperiessii conductos inpe quorum etsi mora satis jam molesta sít iÍ8| in q ea summa est distribnta, ferent tamen, modo digiü majestas vestra sacra gratiose mandare ne illa 1 gius prorogetur, quum interim aliís etiam de caii8Í% potissimnm verő de his tam medíoeribns, nt diconti et seris solutionibus, tantum negotii habuerímns cu ipsis militibus, ut vix eis restiterímus qunm abitan i etiam minitarentur. Quapropter Franciscnm etiam Jakossyth alterum ex castellanis eapitaneisqne ] supremis , alterum Franciscum Gémes capita neum peditum, et Stephanum Pelyuy militem summa contentione ad majestatem vestram cum his petitionibus mitti institerunt, quas ex snppliei eomm libello majestas vestra dignabitur cognoscere.

Dedimus autem omnem operám^ ut sedatioB agerent, et a majestate vestra opperirentur certam de expeditioue Turcarum principís notitiam, ipsi tamen vicére, et nos coacti sumus accommodare uostras voluutates eorum instantiae, moniti loco et tempore, ubique et cum omnibus dexteritate nsi, ne quid disturbaremus in hoc ipso praesidio, quod totum est ex veteratus*), et ita interse coneors, atqne uni- tum, ut, si vei pauci ex eo digredi incepissent, totum sane labefactari oportebat, non parvo hujns loci cum detrimento et periculo.

Et quum haec ita sese habeant, venientque in notitiam vestrae majestatis tempestive : reliqna ipsa majestas vestra, ubi aderint, sapientissimo suo consi-

*) Így 5 ^^ Íródeák hibájából ; Katona , exulceratum-ot nyomtatott lielyél>o.

325

:^, snaqne gratia benignissima, a qua nemo unquam

jon contentQS, non satísfactns abscedit, in animis et

[Toluntatibas eonim tranquillabit, et moderabitnr.

Qaanquam ut majeBtati vestrae humillime dicam,

qiod ad verum attínet, haudquaquam motum et sol-

ficítadinem hanc horum praefectornm et militum

leDem esse dignetnr existímare ; minim enim est in

\ qnam et in qnantam indignationem concitantur nbi-

qae militefi finitimi tam diuturna insolutione stipen-

diornm, et nisi certior alíqna ratío conBtítuatnr, et

crebrius aliqnid accipiant, et satisfiat illis de praete-

ritis creditifi, omnino verendum est, ne periculosum

nna dieram aliqnem tnmultum committant, idque po-

tissimnm snb his de expeditione roagui Turcae ru-

moribus, qnornm colore ac praetextu, non mediocriter

in qnandam majorom libertatém videntur abduci^

qnod suam operám expetibiliorem főre, ut magis ne-

cessariam, arbitrantur. Ideo et roajestas vestra, pro

sno sapientissimo cousilio, et prorernm omniiim, quae

de Tnrea apud eam habeantur, veriore notitia. sic

dignabitur eos ab se gratiose expedire, utet animi eo-

mm conqniescant, et his finibus consulatur ; illud in

fine expeditionis nunciorum eorundem haudquaquam

praetermittendura, sed etiam, ubi clemeutius ad peti-

tiones illorum responderit, exacte ac solenniter ab-

eísdem cognoscendum érit : an constanter et ipsi mi-

lites, et praefecti eorum toleraturi sint obsidionem in

hac arcé Agriensi, si quo casu ea cingeretur, nec-

ne? nunc enim explorandi sünt de hoc eorum animi,

et omnis ratio arcis hujus retinendae, ea tempestate

ingruente, constituenda, et firmanda, postquam ipsi

etiam milites cum praefectis suis ad protestationes

descenderunt , alterque pracfectorura personalitcr

326

istnc venire volnerit. Nec differatar res, nt maton jam deinceps munitionibus arcis hüjns, conetítnte omnium consensu, insístamuB, quia praeterit tempiu, et sensim ver succedit.

De modo antem gubveniendi solutionibns prae- fatorum militum Agriensiuro, etsí a me non est majeBtati vestrae, dominis consiliariÍB ac dominis regnicolii nllus demostrandns, ille tamen inter alios unna Batifi commodns esse videretnr, ne bii dno comitatns, Heve- siensis et Borsodiensis, qnopiam deputentnr ab Agría, sed potins alii etiam alíqui eis adjnngantnr, uti antea quoque, non ita pridem, factitatum fuisse eonBtet, esto, quod ego ne in hoc etiam velim aliqnid meo in- stinctu agi, qnod non dnbitem, et majestatem vestram sacram, et omnes dominos consiliarios, ac dominos regnicolas Agriam babere et habitnros commen- datam.

De Turcis quod hic in adventn meo offendi exemplum litterariim cnjnsdam hominis in medío Turcarum commorantis, mihi non, sed praefectis meis noti, hic inclusum ad majestatem vestram misi.' Cae- ternm palám hic fertur, et a captivis etiam confirma- tur, agros et villás ultra Tibiscum per totam eam regionem in timaros, principis Turcarum nomine dis- tribui, augerique apud Bála Zenthmyklos, ín Zolnok, Lippae, et in castellis apud Gywlam factis praesi* dia Turcarum, ut ti mari hujusmodi facílias possessione occupentur et retineantur.

Ad hoc itaque advertendum est, clementissime rex, et in memóriám revocandum, sic enim et annis superioribus tractnm eum terrae a Lyppa ad Trans- sylvaniáé fines porrectum fuisse usurpatnm, et in potestatem redactum. Et quod Varadinum etiam

327

Kmtnletnr, ne id qnídem est (quantum pro judicio oeo) ambiguuin, ex eo enim mox et Gywlae vim ex- emam a£ferent hoBtes, et in eos omnes comitatus mperium constitnent, deducentque ad effectum illud andem, qnod noa etíam ex Turcia non semel seripse- amiiB, dolÍB et ásta Transsylvaniám circumventuros, on vi ; nec est dübitandnm quin haud ita mnito post idpient eommeatus ex Transsylvania postulare, et Q Hungáriám contra majestates vestras exercitum nbere emitti, üt hinc simul et bominibus et victu ex- lauriator Transsylvania, illinc ipsi sine negotio qua ^oluerínt, et fortasse etiam bifariam et trifariam ;iim Valachis in eam irrumpant, et potiantur ejns do- dinatione. Vult enim Turca Transsylvaniám, etqui- lem dum in vivis est, ut ea manes illius apud infer- iUm snstententur, quia sepulcro et basilicae suae Ham inscripsit, et addixit. Sed caeci rebelles, qui iOcnonperspiciunt.At certeprope est,utextrema con- equantur^ nisi et ex alto Deus advenerit, et majesta- es vestrae consilium inierint, ut eam praeripiant. Et ler Deum etiam oro, clementissime rex, dignetur ita lajestas vestra in considerationem accipere et pro ucere in médium, ut nunc tandem regni hujus saluti onsulatur, si consuli possit. Quia terra ultra Ti- isenm amissa, amittetur et Transsylvania, et !*ibiscus, et lii fines omnes, qui Tibisco adjacent, de Itimis rebus laborabunt, omniaque postmodum Etrda erunt remedia, ubi sic ex parte omni circumve' líentur.

Postremo, ubi praefecti et milites Agrienses íistabunt pro augendo hoc praesidio, tam peditibus, uam equitibus, non petulanter agunt. Circumstant nim Agriam Bála Zenthmiklos, Zolnok, Hathwan,

Bwyak, Zonda, Salygo, Fylek, Chew, Zechen, e* plura alia hujusmodi lóca, in qnorum quatnor. qu»- tuor zangziachi séden t, et mnnita sünt omnia non mediocri homínum numero ; imminentque arci bnic nimis propinque, quod poterunt referre domini consir liarii. Et hac potentia hostium soUiciti Agrienses nec reliquo exercitui vestrae majestatís magnó ad- esse possunt auxilio, nec admodum multi et longe andent ab Agria excurrere. Sic itaque cuperent esse aucti, ut hoc utrumque; quiim occasio posceret, prae- stare possent. Si enim dimissis in praesidio arois 400-tÍ8 vei 500-tis equitibus et totidem peditibns, ipsi pari numero excurrerent, quo vellent, memora- biles profecto res hoc praesidium gerere posset di- vina concedente gratia. Caeterum ubi pedites antea totidem fere servabantur in oppido, quot in arcé, nunc 200-tÍ8 in arcc habitis 100 in oppido retinentur, propter portarum custodiam, et nocturnas vigilias. Quum autem nec arci sufficiunt 200- ti propter ejus magnitudinera, nec centum oppido : attigi de hoc, in fine, ut quum nuncii partishujusmeminerint^majestas vestra sacra etiam a me aliquid intelligat, et sit ante informata. Cuí Deus opt. max. donet et vitám longis- simam^ et prosperitatem quam maximam et sempíter- nam. Agriae 29. Januarii 1559., ejusdem vestrae sacrae regiae majestatis servitor subjectissimus, Agriensis- C z í m z e t e : Serenissimo et pientissimo prin' cipi, dominó dominó Maximiliano, Dei gratia regi Bohemiae, archiduci Austriae, duci Burgundiáé etc. dominó et regi mihi semper clementissimo. Po- sonii. Cito, cito, cito citissime, cito

1^

li*

r*

829

cxx.

laxínílíáü cseh királynak Vcrancsícs Aiita

Sacra majcstas rcgia domine dominó clcmcntiBsimo.

Memini me snperioribus mensibus aliqnotie8,^^'>i>f<'i>r ccasioníbuB postulantibuB, plnra in consilio majesta- im vestrarum fiiisse loquutiim, iit majestates vestrac rohíberent duella finitimorum ciim Turcís dcpugníin- I, quod non alia causa provocarentiir nofitri, quain

infrandem aliquaro conjiccrcntur,expIorarcnturqiic m ipsi) qnam arccs et locn, quae duellis InijuBniodi ^flignantur. Qua praxi et Fylck et aliae non pau(*ae rces et lóca, et fere quidquid Iiactenns et in Groatía

in Sclavonia, et in Hungária fínitimornm locorum T Bua tempóra simisimus, incipiendo a Belgrado, )udquod quotidie duellis certabatur,aniÍ88um estetde- srditum, nec adbuc didicimus ea cavere, quae nobia iríunt perniciem, et in Turcarum fraudes et praedas )8 dedncnnt.

Proximis diebus Turca quidara arcis Fylek nii :em qnendam domini Bebek in singulare ccrtatnuii •ovocaverat, et ex coudicto inter eos coiívciicrw,

apud arcem Haynachkew pugnaretur. MiclMi*4 urkewzy arcis ejus praefectus quum apud imí fcv* rtamen fieri concessisset, plures ex finitinní* wm$m \ confluxerant, in quibus mei etiam alií|W>t ••í^-* grienses, aegerrime dimissi, scd dimiB»* Smm^ 4é ) equites, ne vicinis pro usu dcfuíBHew «M«ft*K

praesertiro ín re ante jam adhnc mnlto, qnam ^o Agriam redissem, acta et constituta. Die itaque aV hinc tertia, quae erat dicta certamini, quum in locum nostri convenissent, Turcae quoque prodeunt ex Fylek arcé circiter 50, nec in locum pugnae designa- tüm veninnt, sed a longiore spatio depugnatíonem duelli OBtentantes, litteras ad nostros dánt, nuncian- tes : tímere se propiiis arcem accedere, quod intellexis- sent, Agriensem episcopum et dominum Bebek ín inai- diis esse cum snisgentibus, eaque causa tam paucos de suismilitibuscumadversario suo in pugnae locum di- misifise. Caeterum prodirent in campum, et aequo ac patenti loco certaretur. Qua conditione visus Turca nofitris factus esse inferior, de qua in condicto jam transacto nulla fuerat facta mentio, prodire renuerunt, atque interim facti per judicem certiores ad mille Turcarum haud ita multum longe ab eo campo, in qnem evocabantur, bifariam in insidiis latere, renun- ciarunt, commilitouem suum et honori et condictni 8U0 satisfecisse, eum adesse in loco pugnae designa- to, exspectareque provocatorem adversarium. Sic ex- tracta die collocutionibus hujusmodi per intemuncios, nostri illinc absceduut primis tenebris, vixque duo- bus milliaribus progressi in vadunt, verum eis ibi non inventis, villám conburunt,et inpraedam vertunt quid- cunque et quoscunque in ea inveniunt. Exemplum sane opportunum vehementer ad roborandas moni- tiones meas, quibus hos fínitimos nostros assiduo sol- licito, ne Turcis credant, neque cum illis familiarius agant, quum quicunque fraudem et perfídiam velint pingere, Turcam pingant. Doleo tamen casum eorum, qui abducti sünt in captivitatem, inter quos nobilium etiam aliquot erant familiae ; doleo etiam loci peri

r i

eolnm, eojes gratía rem haDc quoqne tam multis pro- seqaor, hamillime supplicans, ut majestas vestra Mcra simnl cam dominifi consiliariis dignetur ratio- Dem aliqnam inire, et constitnere, de arcé illa Hay- nachkew vendicanda a perículo, et meliore qnopiam statn couBervanda ; quia bí perierit, circumventa erit^ Agría, et fines isti pejns periclitabnntnr. Distat a Fylck uno milliari, ab Agria sex, a Zenderew toti- dem, et a Putnok quatnor, qna est hosti via Casso- viam. Sédet antem loco eminenti et natura munito, male tamen et praesidio et mnnitionibus provisa. Qui verő praeest illi Michael Saarkewzj, homo est plebe- U8, et licentiae plenns, nonnisi vagos et viles homines adjniixit sibi, et nisi praedatione promiscua nteretur, arcem eam tenere non posset. Cum Turcis autem, ut vicinns et eomm ingenii vei ignarus, vei negligens, ut ex nostris multi,modo ágit familiariter^ roodo hosti- liter. Turcae verő, ut ex usu, et natura sua facere solent, omnibus in rebus ei sese pro occasionibtis ac- commodant, opportunitatem captantes, qua eum corri- pere possent, brevique id futurum formido, nisi cum eo transigetur aliquid, quo íirmíore statu ac ratione consistat ; nunc enim gravissima aegritudine laborat, et ea tali, qnod dicitur una bora pluribus locis lec- tum commutare, tanquam phrenesi laboraret. Nam cum Turcae irruperant, unus ex militibus meis apud eum remanserat, qui vidit et illum cum morbo suo conflictantem, et qua etiam ignavia ac inscitia homi- nes ejus bombardarum ejaculationibus navabant ope- rám, quique vix sciebant quo loco tormenta essent collocanda et dirígenda; roiraturque etiam nunc, quod vei hucusque locus ille non perierit.

Arxitaque illa, clementissime rex, quum sit loco

332

commodig nostris posita opportuno, mnnitaque non tantum loco sed etíam opcre satis commodei posset* que Don admodum magnó impendio conservari, qnnm non sit magna : coiisulerem humillime ut Instraretor commíssariis alíquibus, qui essent viri militares, et vei cum hoc Michaele Saarkewzy modo et ordine quopiam necessario componeretur,vel aliquíd alindin- veniretur quo arcem illám incolumem haberemnSf quia in periculo manífesto versatur.

Ego hominem (quantum sciam et possim) offi- ciose tracto, quia et ipse totum sese mihi obsequen- tem offert. Immo, quia proxime etiam nunciaveram illi pluribus verbis ne Turcis temere crederet, neve duella liujusmodi admitteret, et id genus alia multa, renuiiciavit : se nunc demum cognovisse vera esse, quae toties illi et scripseram et nunciaveram; quod- que inpostcrum et meis usurus esset cousiliis, et duella hujusmodi non admissurus. Quae duella si ma- jestas vcstra omnibus finitimís interdicerc dignabitur, haud dubie non mediocríter fínibus suis consulet, quum jam ego quoque ita milites meos instruxi ad eludendos provocatores hujusmodi^ ut jam raríus provocent, cessentquc ubi me non assentiri intelli- gant. Quandoquidem ipsi etiam Turcae, quum excu- satione legitima volunt sese subducere cuipiam nego- tio hujusmodi, ad passam rejiciunt^ sic nos quoque fucum fuco excludamus, et rebus nostris, quoad ejus fieri possit, consulamus oportet.

De rebus illorum aliis id solum perlatum est ad nos, hoc biduo Fylekum venisse nóvum praesidem, hominem ju vénem, et nunc primum tyrocinio princi- pis emissum, qui pro suis viribus partém aliquam ig- nominiae antcecssori suo Velesano clade proxima

laostam reparataras, militarem se et acrem virnm his pneturae saae initiis ostentat, videtarqae non omui- no qnietorns ; nnde et apnd arcem Haynachkew per- petravit hoc facínns in pagam deditítinm, et scala- rnm magnam copíam dicitur fabricare. Nos et apud ipsnm et apnd alios nobÍB snspectos tenemus explo- ratores, intenti ad onmínm motns, ut non offendamur improvísO; qnnm interím castellis etíam quibusdam, nobis adjacentíbus, jam anmmisímus Bubsidia, de- atrnctnrí paulo post, nbi geln remiserit, et ligonem terra admiserít, unnm in pago Arlo, quod est nobis in m. milli^río Fylek versus, idque ob hoc soluni, si teneri nobis non poterit;eannncpotÍ88Ímumoccu páti cnra, nt qnod est in Kaza detraliatur, speroqoe quod brevi detrahetur. humillimeque majestatem vestram sacram edocebo proximis litteris quicqoid in hac re confecero. Quam Deusoptimus maximus incolunienet felicem servet. Agriae 1. Febniarii 1559.

CXXI.

Veranesics Mihály, leslverbatyjanak Antalnak.

Salutem opto ct felicitatem.

Post illas dominationis vestrae reverendíssimae >»9^««" »• litteras per Belgramonium missas nullás alias in hanc diem habui. Signum est eam lougius a Yienna, uti scripserat, recessisse ; ad quas tamen litteras ego

334

prope trinis responsum dedí via veneta. An eas ac- ceperity omuino ignoro. Sed quoniam opera domini Zachariae Scaramellí missae 8int, in eam opinionem venio, non periisse, et ideo eadem toties repetere sn- perfluum arbitror. £x praesentibus antem haec ha- bebit: NoB omnes incolumi frui valetudine, ipBum verő parentem etiam athletíce. Sola tamen uxor mea, quod uterum gerat, suo solito more omnibuB rebus faBÜ- ditiB Bummopere nauBeat. Mea verő aegritudo adbuc mecum induciaB habét, brevi tamen exspiraturaB, cum inBtet mensÍB MartiuB, quem nulla ratione eBt evade- re; quamvis huie podagrae etiam BUCcenBeam, eo no- mine, quod ante festa natalitia Buum officium facere neglexerit, distuleritque in hoB menses, quibuB me in itinere ad vob esBe oportuera't. Tamen quoniam vi- deó f estinandum esBe, érit operae petium, quamprí- mum pedibuB iuBÍBtere potero, vei BemiBanum iter in- vadere. Nunc ad alia.

De diBBidÜB domeBticiB Turcarum imperatoriB et filiorum nil certius est , quae Bine dubio illum domi hoc anno retinebunt; particulariter autem neBci- tur hic, quíd inter illoB Becutum Bit hucusque. Sed et maria a claBBibuB quioBcent, multi enim apparatuB in ea re audiuntur. Quíd caesarea majestaB in ista Ger- manorum diaeta concluBerit, omneB provinciáé iBtae hiante ore exBpectant.

Quod ad noBtram civitatem attinet : inter aliaB urbcB vicinas annona commodiore fruimur, licet ca- rÍB8Ímo pretio omnia emantur, panis pracBcrtim. Oboriuntur etiam ab aliquo tempore nocturna fúrta per apothecas et domoB; nuper tamen depreheuBUB unus BUBpendii Bupplicio afféctUB eBt. Is erat PetruB Rancolinovích PlacariuB, propter quamdam butegam

nereatoriam expílatam, ablatis pecnniis et panno.

No?o antem anno príma Jannaríi nocte praecedente

párom adftiit, qnin magna ex parte civítas conflagra-

^erit; nam ignis erat accensus in Goríca circa domnm

Thomae Prahulich, cum spiraret vehementissimus

Boreaa, ita nt nemo vei accedere propíus potuerít

ad exatinguendum ; tamen praeter omninm opinionem,

siognlari Dei míraculo ex8tinctum est incendiom in

medio cnmnlo ligneornm aedificiorum, non mnltis ab-

flümptis domíbns. Aliud nibll est tale scitn dí-

gnum, nisi si hoc: qnod Franciscus Seminnich Civu-

leta mortem obierít, desponsata in mortÍ8 articulo

Dragna concnbina ej na, et turpiter et indigne ad

damnum filiae snae nnicae.

Noster antem consangnineus dominus Michael Lncich ex Venetíis satís honorifice rediit. Auctnm enim est illi stipendium duobiis ducatis plus ; prae- terea creatns est capitaneus super viginti equites croatos, primos qui in hac provincia vacaverínt, tempore verő belli super quinquaginta. Christophorus verő fráter ejus cogitat mecum venire ad dominatio- nem vestram reverendissimam, uondum tamen tota- liter secum deliberavit.

Joannes Bassanus, qui isthic degit penes domi- nationem vestram reverendissimam, huc ad parentem suum dominum Petrum dedit litteras, quibus extollit miris praeconiis favorem et gratiam ejus erga i^, quando ipse páter in dies non cessat pária referr« ín utrumque nostrum, et licet antea quoque nos ama^^ rit, tamen nunc singularí officio et veneratíoiMí ^>vW; adeo ut nuper, cum nescio quid agellí enier^ v^W* sem, nec aes suppeteret, ultro obtulit ik miíV m; mutuaturum florenos 100. De cujus vohíAn^ *:m*4i

936

id quod hic possidet, scripseram prioribns meis dominationem vestram revereudissimam, sed huc\ que responsum non habui, exspectamus tamen qu tídie.

Porro has litteras accepít a me noster TranquU lus qui méta (?) solom causa dívertit huc, ut accipia liasce litteras; quem cum interrogassem, num vellet ad dominationem vestram reverendissimam usque profícisci, negavit, nisi si Viennae fuerit, iuquit. Quod reliquum est, nos Deum pro doniinatione vestra reve- rendissima sedulo precamur, ut dia incolumis felii- que nobis supersit, et ut glória et fáma ejus cum ubi- quO; tum in bac ncstra lionorabili conditione quotidie crescat et augeatur. ut omnes posterí^ sua in bac do- mo beneficia consecrata videant et fruantur. Ex Si- benico die 9. Februarii 1559.

Servitia sua commendat Franciscus Butrisith cum debita reverentia, eamque salute impertit. Salu- tabit autem dominatio vestra reverendissima meo nomine omnes suos praecipuos familiae charos, prae- cipue autem dominum Joannem Bassanum, et Joan- nem Pechy, et Lackonem. De Belgramonio nihil ha- beo. Bene valeat. Michael Verancius fráter et servitor.

Czimzete: Reverendissimo dominó Antonio Verancio, episcopo Agriensi, comiti perpetuo Hewe- siensi, sacratissimae caesareae majestatis consiliario etc. dominó observandissimo. Verancics Antal kezével: Receptae Agriae 19. Mártii 1559.*)

*) A Icvólliez külön papiroson néhány cryptograph sor van mellékelve, e bevezetéssel : Interini, hisee diebus prae- teritisy 8 e zárszavakkal: ipsa optime capiet consiliuni ex prae- Witis.

337

CXXII.

Haiimilíaii cseh királynak Verancsícs Antal.

Sacra regia majestas, domine dominó mihi semper clemen-

tissimc.

Post fiuelium ac perpetuorum servitiorum meo-

rnm in gratiam vestrae sacrae regiae majestatis hu-

millimam commeiidationcm. Híg nostri carnispiivií

feriis passa novus Budensis Tuigon omnes fiiüuni

suorum praesides convocaverat Budám, et proxime

eorum in hos fines nostros excursionis factae acce-

ptaeque cladis causam de mandato sui principis judi-

cialiter discussit. Praesides ferc universi omnem rei

utriusqueculpaminKazzum passam, cui hic successit

novus, contorquebant, eum et excursionem et praedam in

deditorum pagisfieri praecepisse.lucri cujuspiam studio

captivorum, quo hoc egressu suo et provinciáé princi-

pem et praetorianos ejus passas donisconciliare sibi po-

tuisset, quum descendisaet Constantinopolim, expur-

gaturus suam de his ipsis accusatiouibus contra se

factis innocentiani. Passa verő, etei vicissim iu

praesides culpani, quani iu se contorserant, retor-

queret, Filekiensem tameu uomine Velisanum totius

rei et motae et male gestae rcum faciebat ; eum m-

primis ad se detulisse, Eniericuni Telekessy castel-

lum Zerench eum exiguo milite obsidere, se eum

Francisco Nymethy conjunctionem etmutuam inteUi-

gentiam habere, edocerique ab exploratoribus, mi-

22

MONUII. IUJNÜ, mST. SCIlIPT, 1.

338

nime levibns fondi ac fugari illum facíle vei medio- cribus copiís posse, foreque, ut eodem hoste victo, vei ab obsidione saltem depulso, et honorem et utilí- tatem non solum ii quí gessíssent rem, sed etiam ipse pa8sa Eazzum esset habitorus; hisque urgentis- sime et snasionibus et hortamentis adhibitis^ eos- dem apud se institisse totis viribus, ut ex praesidiis quanto majorem militum numerum potuisset, evo- caret, et eos in unum convenire juberet.

TantaitaqueadassentiendumopportunitateÍDduc- tus,qua exercitummajestatumvestrarumvel intercep- tum vei saltem depulsum irí ab ea obsidione arbitraba- tur, fateri se quidem in hoc dumtaxat peccavisse, si quid pecavisset, non invitum, quum in bostes domini sui, non autem in subditos eosque deditiios copias emisisstt. Hisque ambarum partium rationibus audítis, Kazzuni passam fuisse absolutum, ac Ezicum ire permissuni, profecturumque illinc etiam Constantinopolim, nisi se muneribus redemerit, domini ac tyranni sui crude- litate absterritus.

Velisanus omni primum honore atque officio spoliatus, in vincula postremo et carcerem conjectus est. Nec parsum caeteris quoque praesidibus, quorum pars sponsorum fide conservati gratiae, ut Hatva- niensis et Vaciensis, pars, et fere omnes reliqui ab- jecti, ac mandato principis Constantínopolim missi, ut ibi gravius castigentur.

Haec exploratores nostri Buda nobis attulerunt, addidereque, palám inter Turcas affirmari prineipem eorum magna sollicitudine aestuare ob dissidium fi- liorum, suscepturumque haudquaquam contra nos, sed contra filium juniorem primo quoque tempore expeditionem, qüod ille, jacta jam in omnem evén-

tom alea, non in fratrem solnm, sed etíam ín patrem testilem anímnm declaravisBet ; hisqne de cansis no- TUD hnnc Bndensem passam habere in mandatis, nt pacem cnm majestatibns vestris curet, ne princeps eornm bac intestina seditione domi occupatns , foris íaceret aliquam in finibus jacturam.

Ubi advertendum érit ad tam callidi hostis in- geninm,providereque diligenter oportebit,ne aliqui cum eodem hoste snbiti traetatns, nimirum proximis similes ineantur, et nova quaepiam legatio in ejus casses ad BÍmplicissima verba conjiciatur exemplo nostrae supe- rioris, qnaquomodosese tyrannus ille cum vestris maje- statibns gesserit, notius est quam iit refricetur ejus commemoratio ; eritque magnopere cavendum, qiiod hnmillime dieo^ne iterum illudat inimicus, quamquam ab ejus amicitia paceque non est fugiendum, si bello certare nequiverimus. At prius certa fide praenoscen- dum esse arbitror, an sit acturus sinceriter , ne postea(reni) vanis etcontentiosis tractatibustempus ex- trahat,dumperturbationessuasdomesticascomponat,utí fecitnostro tempore,quumMuztapham filiumsustulerat. De regináé Isabellae gentium conatibus, qua- mm adhuc per majestatum vestrarum ditionem pars magna vagatur, quid eadem habeat aliunde, nescio; ad nos tamen affertur, duo ab eis castella erigi in comi- tatu Zabolch, alterum in oppido Nagykallo, alterum in Zalka pago, Eched arci domini Nicolai Báthory vicino, ut ex eis Kiswardam obsessam teneant et premant donec ad deditionem compellant. Quae ca- stella etsiaKiswardalII. duntaxatmilliaribus nostris distent aut circiter V, ct videantur non admodum ei nocítura: quia tamen, ubi firmabuntur, omnem eam circurajacentem regionem feibi confestim vindicabunt;

22*

hand dubie et Kiswarda brevi snccnmbere cogetur, et quicqoid Agría decimarnm in districtibus illis obti* nuerat, habere desinet. Quod non solum ipsi Agriae afférét detrimentum, sed etiam arcibus et civitatibus, qnae nomine majestatum vestrarum his in partíbna suBtentantnr, immínuet commeatns, qnandoqnidem, uti scripseram proxime Eperiessio, illis in locis bae ha- bentur decimae, quarum pars aliqua ad eas addici posset, quae commeatibus Cassoviae et arci Saaros qnotannis ex hoc episcopatn assignari debent; id quod jam haudqnaquam commode fieri poterit, si ca- stella illa constiterint et evalnerint.

Quare tempestive occurrendum érit, clementis- sime rex, viribus aliquibus majoribns huic futuro detrimento. Alioqui si illud admiserímus, credat ma- jestas vestra, Joannis posteritatem multo majores ex- templo spiritns sublaturam, neque in hoc termino metam fortunae suae posituram, sed ulterius progres- Buram. Quo futurum maximé timeo, ne, quanto latius ipsa fines dominationis suae propagabit, tanto plurium subditorum vestrae sacrae regiae majestatis stndía infirmeutur, propter saeculi hujus et hominum et mo- rum et temporum infelicitatem. Nec id loquor sine dolore animi vebementissimo. Ubi tamen quaevici na- tio coeperit hinc et inde vi majorum hostium subjugari, quam sua tueri sese possit^ in id plerumque levitatis cadere consuevit. Quo magis majestas vestra sacra dignabitur serio et ad bos et ad illos fines respicere, quia res bunc in modum praesertím a Turcis, partim a rebellibus labefactatae , diu certe sine praesenti aliqua defensione non consistent.

Quod verő de Michaele Saarkewzy et de arcé Hajnachkew proximis litteris scripseram, morbus

341

ejns in dics ingravescít, et interdum jam mánia etiam dícitur laborare ; ego intentus curae, ne arx illa quo- piám alio a majeetate vestra recideret eodem Michacle praefecto ejns moriente, famiiiarem qucn- dam menm, non insulsi ingenii homínem, ad eum mi- 8Í, jns8ique, ut in arcé apud aegrotum tamdiu desi- deat, donec aut convaleBcat, aiit decedat, agatque in- terím qnicqnid oceaBio suaserít, quo aut idem aegro- tas morienB, aut niilitcB ejus, ubi vita lile exeeBBisBet. arcem cam mihi Bub vestrae majestatis nomine com- mendent, quam ego, 8i ad manuB meas deveniet, ea cura et fide conservabo, donec de statu elus aliter eadem majcBtas vestra statuerit, qua debebo quam liligentiBsima, vestramquc sacrani regiam niajesta- :em bumillime matureque edocebo, quicquid deinceps sonsequetur. Quam Deus opt. max felicem atque incolumem servet. Agriae 17. Februarü 1559.

CXXIII.

Maximilián cseh királynak Verancsícs Antal.

Ad majestatem regiam Maxim ilianum Bohemiae.

Proxime mihi et capitaneis meis majestas veBtrai&^o m«rt. lacra mandavit, ut bona quaedam dominó Bebek, ad iuos aliquandO; praesertim verő ante et suam et pa- emam notam pertinentia, díu jam a Turcis subju- ;ata et a nostris quoque vi armorum posseBsa. ut

342

pleraque alia, ab íis, quibus ob íidelia merita per sacratissimas majestates vestras faernnt coUata, reddi cnraremus. Quod mandátum quoniam subito non sumus exequuti, humillime supplico, dignetnr sacra majestas vestra gratíose nobis veniam dare. Nam visa eorundem bonorum tam majestatis caesareae, quam vestrae regiae in plures milites donatíone, baudquaquam id eorum juris ausi sumns praecipi- tantér infringere, sed omnem rem ad judicium pro re- gni consnetüdine et libertate utrarumqne partinm re- misimuB, non omnino sine gravi indiguatione domini Bebek ; quum aequitas suadeat,ut iis militibus alia bona reponantur ex majestatum vestrarum munificentia, etsi hís eos privari oportebit, quandoquidem nulla exstent eorum demerita, propter quae sic eadem illis de pia- no adimi deberent.

Sed ad boc mandátum alia quoque eodem tem- poré duo accepimus, alterum, ut possessionem Zol- nok, arci in ipsis portis adjacentem Nicolao Enyey, alterum, ut oppidum Czegled, non a Pesto longe si- tum, Alberto cuidam Beleny nomine monialium Bu- dáé Yeteris reddi curaremus; quae bona cum aliis pluribus, quum jamdudum a Turcís subjugata sint, a nostris tamen militibus metu armorum suorum non tam possidentur, quam in offício retinentar, coguntur- que reditus ac census regios ad arcem Agriensem ad- ministrare, de quo saepe jam ac saepius tractatum est in consilio apud vestras majestates ; quidam, qui bona bujusmodi sua esse asserunt, nec ea tamen suo, sed Agriensium periculo et sudore tenere volunt, alieno clypeo, non suo utentes. Credat majestas vestra sacra, quod hos milites tanta propterea indi- gnatio corripiet, ut si nondum bene pacatis cum

Tárca rebuB eadem bona avellentnr ab Agría, intra

breve tempns tam multi dilabentnr, nt dimidia pars

víx eomm remanebit; cladís eiiim et malornm tempo-

re qüum ii ea bona, quorum fuernnt, pro derelictis

babnerunt, nunc qnum jam videut teneri ac utilita-

tem ex eis aliquam capí posse, ad parata alieno

sanguíne et virtute recurrunt. Vestra tamen majestas

sacra dígnetnr clementer scire, quod si desineut

Ágrienses per eas partes excurrere in quibns sünt simi-

lia bona, nec dominus Bebek ex Zenderew, nec Ni-

colaus Enyey ex Patak, nec moniales Posonio aut

hinc eorum substitutus poteront ea obtinere.

Et tametBÍ ipse etiam putem me babere spiritum Domini, nec tam rapaciter vei alíena affectem, ut im- pudenter ecclesiasticis abuti velim : Agriae tamen ni- bí hac etiam ratione consuletur, hoc statu regni re- bns sese habentibus quo nunc babeantur, neque ca- merae tantis sumptibus suífíciant; juro humillime vestrae sacrae majestati, male eandem Agriam ha- bíturam, utcunque vestrae sacrae majestati consuli- tur. Quoniam autem et dominis (sic) monialibus ex conventione ipsimet Czegledienses reditus suos quotannis pendunt, cur se quidam tam impudenter in hoc officium ingerant, satis mirari nequeo, et praeser- tim hic Albertus Belleny, qui quum olim obsidione Agria cingebatur, et viri fortes ac boni eam obsidio- nem subire non verebantur, ipse tunc et Agriam de- stituit, et majestatum vestrarum stipendia, quae diu fecerat antea, rejecit, nunc tamen et ipsius Agriae fovetur gremio, et alienis periculis otio suo prospice- re contendit; quod quam indignum sit, majestatem vestram sacram considerare non dubito, et sapplico humillime, dignetur mihi ignoscere, quod haec tam

verbose fueriin perseqnutuB. Multa enim fere qnoti- die a majestatibUB vestris postulantur aliter qnim postulari deberent. Sed jam postqnam eadem majestas vestra sacra videt . et bunc Albertam boc offício et pane bouorum milítum indignum ease, monialesque esse satis commode provisas^ nec domi- num Bebekum jure hos milites prívare po88e, qui ab initio penes unam fidem ín servitio majesta- tnm vestranim permanBerunt, et modo etiani perma- nent; ac verendum 8it, nequa Agriae accersatur per- tnrbatio, si bonorum hnjusmodí detrahetur ílii Busten- tatio, quorum ín conveutioue etiam mea tanqnam in inventario facta est non levis mentio: majeBtaB vestra Bacra dignabitur secum clementer expendere, qnam sít hoc periculoBum factn, quum in comitiis etiam responBum dederit nunciis .A griensibus : ex proventi- bns episcopatus Agriensis milites ejuB foveri opor- tere, donec ex cameris yestrarum majestatum provi- deri poterit. Quod bí ita omnino fíeri debebit, nt omni- no debet; et fit quotidie, qnantum fieri poBBÍt: quorsum Agriae bujusmodi bona detrabi debeant, ex his jam vestrae Bacrae majestati liquido constare pot- est. Et restat me de biis ipsis bonis ad pacatíora tempóra retinendÍB exspectaturum mandata, qnae et majestatibuB vestris utiliora et militibus AgrienBÍbiiB emnt gratiora ; datiirus interim omnibus verba^ qnae potero aptiora, ad rem differéndam et impediendam, quia haec finitima lóca tueri non possunt nisi bomi- nibnB et sumptibus. Et majestatem vestram sacram DeuB. opt. max. din felicem et íncolnmem sérvet. Agriae VI. Mártii 1559.

£^

CXXIV.

Ferdinánd császárnak Veranosícs Antal.

Sacratíseiina caesarea et regia majestas domine domine Im- perátor et.

QQoniamquaecunque succcsbívíb diebug in his fini-****^"*'^-^ bu8 accidant, quaeque ipse etiam Agriaererum geram, non praetermittoadsacram regiam majestatem Bohemi- cam dominum meum clementissimnm scribere diligenter, ad vestram quoque sacratÍBsimam majestatem caesare- am si itidem non facio, ea causa fit, quod oecupationibiis et curisejusdem maximis et multíplicibus nolim ad de- re molestias; in quo siqnid fortasse videar deliquisse; et defuisse meo offício, supplico humillime, dignetur majestas vestra sacratissima clementer mihi ignosce- re. Caeterum quum his diebus ex Turcia litteras ac- cepissem de non levibns rebus operaque Rogerii Tas- si venetae majestatum vestrarum postae ad me perla- ta8,et ad sacratissimum regem Bohemiae subito datas, eam earnm partém in latinum ex Italico tradnxi, et ad vestram sacratissimam majestatem misi, quae de rebus magni Turcae et ejus filiis Persaqne et Phi- lippo rege scríbebantnr ; nec id feci quia ea sacratis- simae vestrae majestati essent ignota, sed ut apud me, ratione loci ex quo sünt datae, considerata

346

non suppríraerentiir sine sacronim meornm prin- cipum scítu.

Praeterea quod pari ratione videtur ad ea fe- ccre, qiiae his ipBÍs litteris continentur, est apud nos homo quidam uostras, ob quoddam crimen, servatus- quc in carcere cum captivis, eorundem lingvae non ignarus, Turcis tamen ignorantibns. Nuper itaquc, quum unus ex iisdem captivis, qui pecunian), qua se redimeret, Budám quaesitum, sponsore sui dato dimis' 8U8 fuissetetrediisset vacuus,a caeteris captívisbocno- mineinterrogabatur, quidnam eorum princeps molire- tur,essetne expeditionem in Hungáriám facturus, quo- que totus reliquus ejus rerura status haberetur, et id genus alia. Respondit, nunc statu res ejus esse pessi- mo, alterum ex filiis cum eo agere hostiliter, eumquc illi eripuisse Aegyptum, et in dies potentiam ejus contra patrem augeri, nec possibile esse,ut expeditio- nem Huugaricam hoc anno suscipiat, quin potius, si quod bellum gerendum érit ei, iturum adversusfilium,cui cum Persa et foedus amicitiae, et armorum societos intercessisset, ac demum totam Turciam hoc tumultu esse perturbatam ac sollícitam; atque supramemora- tus homo, quaecunque Turcae inter sese de hujusmo- di dolentissimo animo contulerant, observavit, et no- bis recensuit die postero.

Noster quoque explorator,quem Budám miser amus, ut intelligeret aliquidtamdemotupraefatimagni Tur- cae, quam de növi hujus passae actionibus, retulit, ab amico quodam suo sibi esse díctum, nihil certi con- stare de ejusdem Turcae in Hungáriám expeditione, huncque rumorem modo valde intendi, modo remitti, nesciri tamen, quanam id causa nisi si difficultates te- gerent, quibus nunc laborant^ et potius eum ipsum

347

Tnrcam imUam babitnniin contra 1108 expeditio- nem eredi oportere,neque habituruin,quia a fílio et ex Asia metüeret complures; alioqui hoc tempore naves apud Belegradum onerari frumento, quod subvehc- tar Budám, illudque bí quum advectum fuerit, repo- neretur ad8ervauduin,Yentnnim Turcam; si veroaut ex- ponetur venui, aut distribuetur intcr militcs, non ven- tarum, Bignum érit. Et haec de Turcicis rebiis;cgo verő, ma cum praefectiB meÍB, nóvum hoc ver aBBequuti,ope- ibuB quíbuBdam Agríeusibus operám dare incepimus, )eum opt. max. asBÍdue orantes, ut majestatem vestram acratÍBBÍmam diutÍBSÍme feüccm et incolumem sérvet, aisque BacratissimÍB conatibus atquc vigíliis optatos icceBBUs cedat Agriae 7. Mártii 1559.

CXXV.

Xádasdy Tamás nádornak Verancsícs Antal.

Ad magnificum dominum comitcm palatinum Kadasd.

lUustris et magnifíce domine, domine fautor et itrone mihi semper colendÍBsime. Salutem et ser-'-'" "" itiorum meorum propensisBÍmam commendationem. abeo maxímas gratias veBtrae magnificae domina- oni de novis rebuB, quas communicavit mecum, nec *aetermÍBÍt his tot et tantÍB comitiorum negotíis oc- ipata, mihi etiam vacare plusculum. Quam ego qui- )m benevolentiam vei potiuB gratiam síngularem et EicÜB meis studioBÍssime promereri coutendam, et

348

nova novis compen8al)o. Verum ubi de capellani mei*) Romae apud sanctam sédem apostasiae et Intheranift- mi causa in carcerem conjectum esse seribit, quem pro mea et pro caeterorum reverendissimomm domi- nomm fratrum meorum confirmatione eodem miseram nuneium , etsi id tempestive eognovisse non mc- diocriter placuerit, ut mature de substituendo quo- piám alio curam gereremus, quod est omnino facta necessarinm, dolui tamen vehementer, qui et ipse in id ealamitatis, miser satis alioqni, et a me et ab aliís de sola apostasia praemonitus, qaum lutberanum esse nunquam deprehenderim, impegerit, et negotium nos- trum intrica vérit. Sed qiiid ? res humanae fere omncB sic se habent, ut etiam hae, quae optimis consiliis gubernantur, perturbationibus suis non careant. At nos electi prospiciaraus rebus nostris oportet, quem- admodum jam ad eosdem perseripsi, quid nobís fa- ciendum esse seutiam. In Imperio autem faxit domi- nus Deus, ut omnia publico Christianitatis, nostri praesertim afflictissirai regni commodo et gerantur et constituantur, nec dubito respiraturos jam nos, post- quam sacratissimus rex noster ad ejusdem imperii clavum accessit. Res verő Gallieae si cum Flandris convenient, orbis ipse a malis conquieseet. Sed difii- do Gallo, metuoque vehementer, ne Turcae socio et confratri suo operám mutuam reddat, juxta illud : ^mu- tuo muli seabunt^^ donec t jrannus ille domestieum in- cendium exstíngvat. Ldeo solertissime érit adverten* dum, ne et Gallus spe pacis nos eludat, et Turca opprimat improviso, dum rumores belli domestici spárgát, quasi hoc negotio intestino praepeditns

W*Világo8 hogy^capellanum meum'-nak kellene itt állanL

\ fiimviA esset nobis, qno omne tempus noBtronim ' ipparatuiim fnistra efflneret E^o ab hi8 de ntroque lioste suspicionibus divelli nunqaam facile poBsum, qnippe, quae priina et potissima Christíanoram per- ditío est, Turcae eredi disse ; secnnda et ultima: foe- dns atque amicitiam cnm eo contraxisse. Quod ipBum et de Gallo, et de posteritate Joannis teneo, qui Turcae armis freti et amicitia ac societate irretiti, ÍDgenio etiain ac malefíciis ejus sese accominodant,ut vincant, et frnctu scelemm suorum potiantnr.

Sed de ejusdein Turcae motibus ac domesticis turbis, deque Persae victoría, quam adeo iugentem dicit Buperioribus meusibuB de Tartaro retulisse, censeo nibil esse dubitandum, bí litteris fídes est ad- hibenda, quas mibi per hosce dies ab eo amico ex Turcia attulerunt, cujus antea etiam vestrae magniíi- cae dominationi scripta ostenderim, et nunc in specie has ipsas ejuB litteraB solíto more meo ad majestatem regiam dominum nostrum clementissiuium miserim, traductione earum in bís expressa, quo et dominatio vestra magnifica et mei caeteri domini observandiB- simi eadem intelligerent, quum sint et multa, et non sine, utvidetur mihi,congentanea ratione exarata. Quod (inquit) ad Tattae amissionem attinet, quae capta est sub induciis, doleo; sed ii ob illatam a Buis Yobis banc injuriam semper dubitaverunt, quod caesarea Romanorummajestas, ubi September exces- BÍsset, esset eis motura bellum, agressique ob bunc metum' artificia et praxes suas, sedulo ostentarunt id captivítatis Tattae plurimum suo displicuisse prin- cipi, quo interim ab apparatu belli contra se facíendo Bupersederetur, nec nostris armis vexarentur. Hisque de causis mandaverant suis fínitimis, ut quieti Btude-

rent, nec excarsiones facerent, Bumma adhibita di- ligentia, ne caesarea majestas ad movendiim ei bet Inm provocaretur, verítus íncommoda, qnae sibi ei hoc accidere potuissent, quamquam pluB fortasse de- trimcnti, quam utilitatis retulisset, et tametsí decre- vissét ab armís sese continere hoc tempore, quod haudquaquam pro praesenti rerum snarum satU ad- verso statu habeat modum fínitimis suis snecurreDdi, propterea tamen non intermisit commeatuum et muni- tionuu) curam. Mox enim in ístos fines mitti Dannbio mandavit pulveris tormentarii maguam cöpiam, et globos ferreos, pro majoribus machinís, qnorum mi- nimi XVIII, maximi XXIIII occharum essent ponde- ris, duodecíes mille, et ligones, et palás, et id genus alia instrumenta, usíbus fossilibus in bello necessa- ria ; saccosque crassioris telae centies ac octogesies mille, tiimulis excitandis ad obsessorum muromm al- titndinem superandam et conscendendam; postremofu- sores quoque bombardarum misit Budám ; et binc mnlti conjiciunt, quod sit anno insequenti oppngnatu- rus Viennam. Verum pro opinione secretorum et fa- miliaríum quorundam amicorum, maximé verő N. nostri, tui peculiariter studiosi, qui ait se ab N. qno- dam affíne suo, íntimo ct domestico ministro Tnrcae intellexisse^ animum ejusdem esse propius ad Trans- sylvaniám accedendi, quod omnino eam provinciám apud se deliberaverit obtinendam, et basilicae suae, qnam aedificavit recens, summittendi, sic eam nomine suo dotaturus et ditaturuH proventibus ejus, ut aeqne ac reliquae majorum suorum eleemosynas erogare possit. Quapropter mirifice doleo, reginam has tam magni momenti res non perspicere, neque providere, vitareque, ne ipsamet suum evertat tandem domiua-

„ I

j

kí

ne

»

i

361

tom ; deberetqne sane sedülo cogitare et prae oculis habere Szokoli, Raduli, et cujusdam tertii, primario- nim homínum Valacchiae Transalpinae casuni, quos hic princeps, fide et salvo suo condnetu ad se perduc- t08, mari haud ita miilto post, juxta vicinas huic urbi insnlas, snmmergi fecit.

Sic vereor regináé quoque ipsi eventunim, si

Deus quodpiam remedium non interposuerit, quo Inc

princeps propositnm miitet.Quippe qiiem audio dixisse

quod ipsémet Bebecclii mortem et sanguinem ulcisci

ac ejus bona, tanquam servi sui, occupare velit; nam

ipse Bebek ductorem se ejus exercitui futurum rece-

perat, persuasus, quod hac ratione ad summám quam-

piam rerum esset evasurus, nimirum si eífundendo

humano sangvini, variisque formis excogitandis, qui-

bus alienos status perturbarct et fortunam everteret

operám daret. Quapropter justo etiam Dei judicio ad

tam ignominiosam mortem cum complicibus suis per-

ductus est. Neque ex liis considerat regina subtiles

horum astutias et occultas deceptiones, qui simulau-

tes et persuadentes illi primum se Zygetum, Comarum,

Vienuam, et deliiuc Agriam oppugnaturos, utinam

potius, Gyula et Zigetto pertentatis Transsylvania

non sit príma, quam experiantur, et eam sine evagi-

natione gladiorum^ fidei , auiicitiae et benevolentiae

colore sibi vendicent. Quia ii summa sünt dexteritate.

summo artificio ad inveniendas occasiones, quibus

aliena regna intercipiant. Nec plura de hoc dixerim,

qnamquam haec etiam, quae sum hucusque persequu-

Lus, in bonum et quidera in eum finem exposui, ut ob

oculos ponerem, quae accidere possent.

Sed propterea ex parte altéra nibil habemus certi, nec firmum facere possumus judicium, si hic

princeps ad bellum extra aua regna poterit proficiaei, ^^ ^

ob diversoa reBpectiiB,dequibasjamdeiiicep8dicain;et |^^<

prímum pro eo,qiiodyidemu8palam,8CÍto,eam magnaiii-

dignatione eximagÍDatioDÍbasiiovanimrenim esse snc*

censum, quum sithomo elatn8,iracundu8 et intolerabilis.

Unde fit, quod pertnrbatíones etíam accípiat non me*

diocre8,quippe cui tot etiam iutra breve 8patium temporia

supervenerunt in8peratae re8, bacque adyer8ae omnes,

ut bellum, quemadmodum ex bono loco babeam^qucd

meditabatur apud vo8 gerere,meo et eorum hominum

judício^ de quibuB 8upra memineram, longe niinc est

alia gerendi voluutate, quam eum diebus proximÍB

fiii88e cognosci potuit. Et videntur eju8 consilía et

conatus frigidius procedere metu eventuum, qui eon-

troversia et tam manifesto bello fíliorum aecidere

po88ent; maximoque ex his angore ae8tuat, recogi-

tando assidue secum, quam miro8, quamque etiam

adversae qualitatis effectu8 haec ip8a filiomm con-

trover8Ía,quae esthabenda maximi, po88et producere.

Quum enim páter utrumque filinm^ Zelimum ac

Bajaziettum , longius ab se et di8tantius altemm ab

altero collocare voluisset, ut et ipse securius regna-

ret, et ipsi agerent inter sese ^uietius, jusserat majo-

rem Iconium in Cilicíam, quae nunc Caramania dici-

tur, mínorem verő natu Amasiam in Cappadociam

profícisei, hisque iu locis zangzacatus suos gerere.

Major nomine Zelimus patri parere non recusavit,

minor etiam contempsít;et quia Zelimus ex prioré zan-

gzaeatu, quem Magnesiae in My sia Phrygiae habuerat,

per ea lóca Hithyniae in Caramaniam transire coge-

batur, quae tenebat fráter, multo copiis majoribus in-

structus quam esset ipse, metuebat sibi ; ne tamen patris

mandátum praeterisse videretur, et dissimularet metum

i

■ovit Magnesia com IIII. dimtaxat millibuB homi- nm, et ingresBus iter tam lente illnd agere coepit, ut yix milliare uimm in die promovcret, crebro consi- stendo, et extrahendo tempns digrcssibus, donec fra- trem hiiadem locis excessisse, síbique tutnm iter reliquisae cognovisset. Qui vicissim tantam abest ut eo proficÍBci voluerit, nt potins extemplo pedem íir- maverit, et aggressus fiicrit omni ex parte earum regi- oonm majorem militem contrahere, coactoque XII ▼el XV circiter millium hoiDÍnum equestrium lectis* símomm numero, non ex solis Turcis sed etiam ex Persia, Curtis, aliisque nationibus, et progressus non- nisi bidnum, denuo constitit eo animo , ut passum ul- tra nequoquam facérét.

Quo mirifíce offeusus parens ter ad eum per ja- nítores suos, quos Cappizias vocant, nuuciavit, ut Ama- 8iam tandem proficisceretur. At ille yicissim suis ad patrem míssis nunciis oravit summo studio, ut in BUO zangzacatu, in quo adhuc erat, ex eoqueexcede- bat, illnm biemare pateretur, vei saltem in Magnesiae urbia zangzacatum, quo fráter erat excessurus, lice- ret el proficisei; ibique gerere zangzacatum, aversa- tuB Amasiae man&ionem, ut fatalem locum omnibuB, qui ei ex ottomana stirpe retroactis annis praefue- mnt, qui nimirum omnes fuissent ab adversa fortuna vehementer infestati, et sortiti demum eventus in- felicea.

Verum bac illi facultate a patre non concessa, mox ad necessitatem conversus, trés filios, et trea filias, cum reliquo foeminarum suarum gyuaeceo, et tota Bupellectile Amasiam expedívit, servato apud se quarto filio aetatis suae annos nato XII, qui cognita utcunque perturbatione parentis, divelli ab eo

MOirUM, HÜNO. HI8T. SCBIPT. X, aO

354

nulla potnit ratione, quum insnper magnis vocibw profiteretur, se cum patre suo et vivere et móri vellc, tantoque animo pueri motus páter eum apud se retinuit Postea, quasi magnó quopiam exoneratus esset pon- dere, ab se familia amandata, vertit animum ad fia- trem bello insequendum, urgendumque ad conse- rendas manus, studio contentíonís, quae estintereos, finem attingendi. Zelimus, cui et animus, et vires desunt, Prusam cum admodum parva existímatione venit, esto quod sit et natu major et patri chanor; unde ut est vino deditus, ita etíam avarus habetnr ab omnibus. Bajazettus contra, qui et fratre est libe- ralior,etatotagentesuadilígitur,decrevit eodem cm- nino potiri, vei vivő, vei mortuo, utcumque Prusam sese subduxerit, et in ea civitate securitatem sibi constituerit. Fit itaque ex his, ut omnes qui habent rerum gerendarum peritiam, judicent jam nec ratio- nem ullam esse redeundi Baiazettum cum patre in gratiam, posteaquam ei sese tam aperte , enseque stricto inobedientem declaravit, nec deinceps in quiete vitám acturum, ulloque loco sine suspicione, quoad vivet, mansurum, donec aut ipse fratrem, aut ipsum fráter confecerit.

Quem páter adeo magnum ignem exstincturus, mi- sit passam Pertanum ex quatuor ultimum. ad Baiaset- tum cum trium vestium aurearum munere, eumque nomine suo moneri jussit, pareret patri, et Amasiam in designatum sibi zangzacatum sine mora proficisci non recusaret, in eoque pro sua voluutate, et roani dato moraretur^ alioqui sciret, postea, errore jam commísso , omnem üli poenitentiam főre frustraneam.

Passa Pertanus legationem hanc subiturus, fer- tur in discessu, testamento condito de ultimis rebus

8QÍfi 8tatüÍ88e metn, ne eum Bajazettus partim existi- matíouis saae amplificandae causa necaret, partim ut popnlis de se incnteret pavorem. Siniili ratiouc ad Zelimum quoqne Prusaiu legatum misit ftfcliiue- tnm qnatüor pasBaram tertium cnm simili trium veati- üm munere, et mandato, incnmbeiis totÍ8 viríbua, ut memoratOB filio8 in mntiiam concordiam revocaret. Qnod quidem difficile factii érit, qnia opinio est, lia- jazettum enm Persa conjunctionem etoceuItunifoeduH habere^eiqueomniumlocorum resti tutioneiu promiuiKHe, qnae páter ab eo acceperat elapso tomporé, hí ei ami ens faerit, et paterno imperío ejiis auxiliis potintliir. Et tametsi res linjusmodi non sint ín hw. htalii pi^r mansurae, Bajazetti tamen superbia ea ent. <jii;i<^iaiii patemam exsnperat, palám et anímoHe onUuitUuiH, qnod in amasiano zangzacatu manere nolít. Kt hu*, legationem hanc ii duo pas^ae quonam sint eífectn peraeturi, adbuc ignoratur.

Hie verő princeps dubius ex his admodnm de motn Persae opportnnitatibus suis i'onsnlere non omittit^ apparátus intendendo, et expcdiendo qno ad resistendum paratus et praesto esse possit, sí forU- inter eos bellnm exardesceret. Quum dicbusproximir jam Zkender passa sumnuis praefcctus Turcac í^/mih finium, qui snnt ad Persiam, scripserit hur. jm */ quibnsdam signis coliigere. ot quasi jam \th^^ ^a^ noBcere, Persam omnino motum aliqneni ímm#^4í»» ínennte vére tentaturnm, victoria tunn!fii''*4*ii' *fém^ nnnc obtinuit de Tartaris. Ii enim cum Í^ZXX n^i libus familiarum ingressi in proviiuíiam >^44i^«^^ summás ejus regionis montes insederiuil '. ^^íMk - -^ e regnis suis aversurus hanc natioiifcr íntpm viem, fílium in eos immisit pleno e<W» 4»»'i ^/ r.

356

XIII. die Aügusti mensis habito cum hiisdem Tarta- ris praelio rem feliciter gessit. Amissís enim ex Buis IIII dnmtaxat millibu8 homiimm^ GXX boBtium iDÍllía confecisse fertur. Quí verő tantae cladi supei- fnerant, in montes illos ad familias suas fuga facta, salvos se főre erediderunt ; sed hac fidncia fimstrati snnt, quia idem Persae filius hiisdem conBceDBÍ8 montibus nóvum ín eos impetnm fecit, nbi post aliam victoriam omnibus maríbus ac impuberibus interfec- tis, uxorum ac fíliarum et servarnm greges in capti- vitatem abcgit.

Hoc nóvum verum est, et merito bic idem prin- ceps secum ín anímo suo díscruciari, et semetípsum rodere debet, quod scopum, qucm destinaverat sibi, nequeat attingere, quum destinata hujusmodi non semper eventus obtíuent, quos conceperant. Unde expeditiouem aliquam contra exteros, maximé verő in Hungáriám educere, non erít ei facile, quum modo res ipsíus in aliam formám commutatae sünt, alium cnr- Bum tenent ; haedemque pro judicío meo, si hoc statu fuerint, quo sünt impraesentia, haud quoquam poterit profícisci, esto quod hoc tempore nuUíbi bellum ge- rat, et mínus ipse etíam credo quod illud vei per exi- guum habere desíderet, quando quidem omnes et orae Graeciae maritimae consumptae sünt fame, ac plurimis affectae malis, et respectu fílii Bajasítti, contra quem immortali odio commotus est; laboratque etiam maximo metu, ne occasione suae absentiae Constantinopolim veniret, et in thesauros invade* ret. Quapropter homines judicio praediti omnia hu- jusmodi secum expendunt, agnoscuntque , euudem ne Adrianopolim quoque hoc anno profícisci audere, quantumvis elatius animum gerat, et sese jactitet,

367

peroqne qiiod confuBOs ad postremnin remaiiebit

naxime ai pax inter Pbilippum regein et Gallum

i^onseqnetnr, nti hie consequutnram omnes judicant,

qnod ii8 ea esaet parum e re et intempestiva. Ad

Algeram verő qnod attinet. superíoribns diebiiB a

Hazzan aga íilio Barbarosae ejus locí summo prae-

BÍde venerant duae triremes, et per has nunciarat

caedem nostri exercitus, qiiem ducebat Oraiii conies

CDjus ob audaciam nimis temere fortnnae sese ídeii-

tidem exponendi, accídit íd errorft, et clades eariim

copíanim accepta est. De qua saiic debemus non

immerito dolere, Deusque tam íllorum . qui occíbí,

quam qui sant capti, misereatur. Hazzan auteni aga

tanta vietoria elatns classem integram petiit ab hoc

principe, qno mox, ubi navigandi tempóra Bubierint,

expeditionem contra Oranum ducat. Cui reBponBum

eat, ut a quibuBdam turcícae claBsÍB praefectÍB amicis

•

meis accepi, quod ei X triremeB ad futurum navi- gandi tempUB idoneiim mittentur, et si contigerit prin- cipem hunc in Hungáriám cum expeditione non pro- fieisci, ad haB X addentur quiiiquaginta ; ö*^ ^^^^ proficiBcetur omnino, hoc etiam eventu főre ut eadem claBBÍB emittatur, sed maritimis duntaxat provinci- ámra suarum custodiendis oris. Utque bactenus i teliigere potui, jam injunctum est seribis, Q^^ ^ incumbit cura, ut expediant mandata »^ ®^^ remiges, et caeteram classi turbam necee» ^^^^ id pro majoré quam pro LXXX trireini^^^ ^^^ doleoqne ipse mirum in modum q^^* y^^

fortuna faveat. Nam proxime etiam ^ ^® tnremium, quae ab expeditione i^®^ ^^^^ j

remoB singulae triremes per ^^^*^^fi|^ inét erunt, et quicunque hostis obviA^ ^

358

dubie superior eorum exstitisset, quia vacuae erant hominibuB aegreque suffecerant salvis et incolumiboB domum reducendis. Lícet autem satis magnam nostro- rum hominum fecerint pracdam, tamen de illis etíam desiderati Bunt maximo numero, partim tabe diver- sarum aegritudiniim confecti, partim vi hostinm in depraedationibiis et in locorum oppugnationibus caesL

De Qallo autem oratore, Vigna nuncnpato, cre- do^ quod ei brevi succedetur, quamquam ipse dicat, se non hinc recessurum, nisi eum classe; quam pro- missam sibi esse jaetat. Quod illum eo animo spar- gere existimo, ut vox in vulgus exeat, regi suo Tur- eae amicitiam non defore etiam imposterum, quo fa- cilioribus et honestioribus rex ejus conditionibus pacem faciat eum Philippo. Qui orator Vigna argutis tíuis in- ventionibus, et occultis libellis supplieibus crebro huic principi exhibitis eífecit, ut oratores Genuensium spe et consilio suo frustrarentur, dimitterenturque parnm decore et infcctiB rebus.

Conqueruntur autem, quod hic princeps verbo et promissis suis quae illis feeerat, non stetisset. Quumque de bis apud Hrustanum Passam agerent diligentius, responsum babuerunt, quod libelli eorum suppliees, quos a Francisco franco, cognominato Tur- turino, acceperant, non fuissent a principe intellecti, verum postea intellectis, et cognito, quod uterentur vexillo Philippi regis, cruce rubea insignito, eum haudquaquam eum illis foedus habere velle, nisi statuerint se et ami eorum amicos et inimicorum ejus inimicos főre; conditioneque hujusmodi ab oratoribus non accepta, mandátum illis est, ut intra dies VIII interdieti omníum etiam rerum mercimonialium emti- one, Constantinopoli recederent; cui mandato more

gesto et eodem ad diem exeqnnto, Bolverant hínc, eo8* qiie jam ChiuiB penrenisse mtellexinins. FranciBcíis yero TnrtnrmiiSy qiii legátus civitatís ejus din jam boc foediis cnraverat, et crediderat . Hroztannm ae pugoo tenere clansam. uno momento tanta spe dejeo- tUB est, eiqne omnis labor, omnis íiidustria redunda- vit in nihilum, nec id ob aliud quam ob ayaritiam, imbecUIitatem. et fastum ejus arbis magnatum. Quo- nun animi pláne snnt hoc experímento cogniti, et _ I Und scio qna jnsta et legitima ratione has suas praxes apud Philippnm regem salvabuut, qnove easdem ipse ab eis est acceptnms animo, ea re potissimnm, quod promiserant Tnrcae se intra biennium, ubi trés milli- ones anreomm nummum a Philippo rege, quos ei mntno dederant, exegissent, Genua classem imperi- alem amotnros. ab eodemque Philippo defectnros, quando qnidem ea essent facultate et fiducia, qnod tot triremes adomare possent, cum quibus cuivis principi opponere sese non dubitarent.

Unde meo qnidem judicio iidem Genuenses conti- uendi ernnt bonis verbis, et qnadam quasi comitate resti- tnendam illis peenniam suam esse censerem, quod iuterim cogentnr in officio persistere, et sese bene affectos démon strare, fientque hunc in modum sub manu multo meliores. et quales esse oporteat. quam- quam cum Hruztano passa míra qnaedam de maxi- mis rebns^ et qnae universae christianitati, qnemad- modum dictum est mihi, cessura essent in praejudi- cium, contulemnt. Hisque modo honestatis gratia sí- lentio commissis, prosequor alia, quippe qui dum cum eodem Turturino essem una hospitatus, et anim- advertissem nimis crebro et intimé, et occulte illum cum passa agere, suspectum habni, decrevique nego-

360

ciationcm ejus intelligere, qnam cantíssime potnisaeni, modumque assequutus avertendi et perlegeodi scriptt ejus iii cubiculo, quo peue simul utcbamur, reperi schedam unam ad passam exaratam, qua illi deciara- bat, esse sibi facultatem agendi et coDcludendi de indn- ciis inter Pbilippum regem et magnnm Torcam f aciendis obscrvandisque terra et mari. Postea idem TurturíniiSt qiiia amicus esset mihi, quum jam in procinctu easet díscedendi, contulit mecum de omnibnS; quaecunque egeratet transegerat, pariterquecoufessus est peraman- ter, qiiod cum Hruztano passa convenisset, quodque jussisset, ut reverteretur ipse ad Pbilippum regeinket edoceret eum, decrevisse principem suum inducias cum codem Pbilippo facere, et arma terra, marique suspeudere. Eniteretur propterea summa dilígentia, ut a Pbilippo rege cum responso per totum Martiam Constantinopolim rccurreret, quo coguito Pbilippi anímo, princeps etiam ejus tempori deliberare posset, an expeditíonem in Hungáriám sít prosequutumSf necne.

Atque bis bunc in modum actis Turturinus hinc reeessit, etjam vigesimus dies est a discessu ejus. Iter autem acturus erat terra Sagusium versus, inde mari Anconam transmissurus, et demum promotnma Romám, gratia de biis colloquendi cum dominó Bar- kas oratorc Pbilippi regis, qui Venetiis eodem erat venturus, uti ex ejus literis, quas ex eadem űrbe ad eum dederat, iter parans cognoverat. Et qnantum ipse Turturinus judicabat, in magnam venerat spem, quod boc induciarum negotium perventurum esset ad effectum. Nec defuit per me, quin in dies tam de bis, quam de omnibus aliis similibus rebus dili- genter et minutim dominum Augerium edocerem,

861

obeJQBftingulareiiiJergame benevolentíam, qniqnidem Bnmma se prndentía et regit et gerit, illud non mediocris gratíae divinitus asBeqnutns, quod Pbilip- pns Baldas, nnicna solator ejna aerumnarnm ac solí- tndinis BnmmisBQB ei fuerit , qnaudo qnidem chans cnBtodiae ejoB excubator neminem ad illnm tam tur- carnm, qnam cbristianorum ingredi permittit, tametsi babeam ipse modum dandi ad eiim fcrc quotidie ]ite- raa meaa, et illiuB recipiendi Vcnetias dcBtinataB; cui qnidem operae nnnquam hactenus defui, nec de- futnruB Bum etiam ín poBterum.

Caeterum babita ab eodem dominó Aiigerio facnltate, si modo eam mihi conccsscrit, ipBemet is- tuc veníam, singillatim coram de omnibns rcbiiB bu- jusmodi rationem expositnrus, veniente hoc princi- pe in Hungáriám ; ubi tam ciim Majcstate eacsarea quam cnm sereniBsimo rege Bohemiae commnnicabo meam quandam opinionem, idque (utí jam dixi) bí Turca Vieunam et ad vicína ejus lóca voluerit veníre, contendamque omni studio, ut uno mense ante sim istic qnam ipse aderit, quum Bit mibi tale quiddam, quo, nti ipse existimo, maximé hostís exercitus pote- rit diBtnrbari, qnamquam alioqui omnes communiter, qni Bunt ingenio pracditi, judicant, qnod propter cau- 8a8 et reB superius enumeratas, haudqnaquam in- praeseiitia, quod videmuB manifeste, venire poterit. lÜBquebicfine poBÍto,reliqua quaecunque succeBSivia diebuB consequentur, perscribere curabo dilige"wr,

Nec barum literarum XX Novembris proximi Galatae datarum fuere alia, quam salutationeB , commendationes et officia. QuibuB oídíbsís , ut ad rem nibil facientibus, ea dum taxát ex ©»» J ' quac de novis rebus babuerunt, tranBiniöiq^^ ve-

362

strammagnificam dominationem; quae qnalia fnerintf ex eoram coliatione inteliiget, qüae ístnc aliunde perferantar. Nam videntur mihi satis prope ad ve- ritatem accedere, nisi hoc fortasse fallar, qnod focile credam id qaod maximé vellem, jaxta afflictornm homÍDum conditionem. Sed hic etsi quotídie fere ali- quid de his audimus a vicinis qui nobis immínent, et non Bolum armis, sed etiam rumoram terrícniis premere nunquam nos desinant, ego tamen omnem istinc tam de magni Turcae expeditione, quam de Philippi regis et Galli pace opperior veritatem. Qaae si re- vera confieret, sperarem nos quoqne qnieturos, fines postremo lii nihil omnibus sünt, quam antea esse soleant. Novus hic passa cum zangzachis novis omnium dedítitiorum subditorum immunítates et jóra commutat, eaque omnia sic astríngit, ut panlo miseri post ad restim usque astringentur. G-iula qaoque in dies magis ac magis circumveniri coepit Lippensii begns ubi primum iniit eum zangzíacchatum, mag- nam copiam siivestris matériáé subditis caedere et eam ad castellum, quod nuper apud G-íulam erec- tum est, comportari mandavít^ animo aliud ibidem erigendi, et jam erectum dilatandi, Gyulenseqoe praesidium magna et graví esse sollicitudine, nec il- lud sine tumultu főre, quando praefectum nóvum quem hinc 27.Februarii expedivi cumhomine meo prae- cipuo, et equitibus XL recipient. Remque aut ejus aut hujus loci exaggerare pluribus nolo, ut quam scío esse notissimam ; omnes tamen hi fines magnopere labo- rant^ et imbecilles sünt, nec aliam illorum videor mihi videre conditionem^ quam quae superis ac for- tunae relinquitur. Obsecro itaque dominationem vestram magnificam , et omnes caeteros dominoB,

363

ite hornmfinmiD caram, qnia hostes non dormiunt, mdnmqne maximé est, ne, dnm nos spe et stndio is alind agimns qnam quod res poatniaret, fininm [nam, vei horum, vei aliornm partém aroittamus, m et illud per captivos ad nos affertur, víx eomm idpem expeditionem coutra nos factnrnm, emis- om tamen eprimaríispassisunnm, cujus nonaliud Ddatnm erít, qnam Zigetum, Gynlam, Ágriam et iDsilvaniam tentare. Quae Transylvania quam egíe adepta sít Valachiae Transalpinae dominatus. nam, nova regináé Isabellae parricidia declarant limns enim, quod Andreám Báthory a Somlyó, ihaelem Czyaki, Joannem Zalanczy et quosdam m fecerit recens oecídi, MelchiorÍB quoque Balas filio snb cnstodiam redacto, quod accersitus ab ea er venire respuerit. Atqne ex hiis tam horrendis nínae praestigiis, et Georgium Báthory, et Joan- I Terek, et Clementem Ártandi, et Thomam 'koch in timorem fuisse conjectos, omnesque fugi- \ conspectum ejus. Verum Franciscum etiam Ne- hy, qui ad eam profectus fuerat, a medio itinere,

fortasse cognitis, domum rediísse et novo cui- I castello excitando operám dare. Quae omnia etsi

incertis adhuc circumfernntur authoribus, laté en obtinnere fidem, quum Turcae amasii et bene- kríi simiies fructus referre soleant ; quíbus nt Do- QS Deus saniorem mentem concedat, eosque in n reducet, oremus. Meque ac servitiis meis Ve- ié magnificae dominationi officiosíssime commen- is, eandem cum omnibus suis chariasimis aalvam élicem esse cupio. Ágriae YII. Mártii 1669.

364

XC. b.

Nádasdy Tamásnak Verancsícs AntaL

»ug. s. Summa rei totius actae , peractaeque oratorm

nostrorum , apud summum pontificem legatoram , haeo est. Cum primum iu urbem appulissent, et andientun sibi dari postulassent , responsum eis a pontifice est, ut exspectarent. Ad ea subjunxere oratores, aeqnoid aiiímo 86 facturos, cum a Caesaré suo in mandatis ha- buissen^ , ut se se omnino voluntati Sanctitatis Smie conformarent. Keuunclavit eos tanto facilins morao ejusmodi laturos , postquam hoc mandátum haberent Ideo etiam ex officío suo exspectarunt. Hunc in mó- dúm exspectatione oratoribus imposita, pontifex inte- rim per omnem Italiam misit, qui consnlerent jurispe- ritos , quid hoc casu rerum , quod papatu suo inusita- tum contigisset , sibi esset decemendum. Uno enim Imperatore superstite, alium constitui , et id a Luthe- ranis, nec se consulto , nec apostolica se de, et novnio, et absurdum sibi videri, prorsusque ignorare, quid tandem rerum agat, quod e dignitate fieret papatus.

Hac exspectatione in diem ferme sexagesimum sextum dilata , solus ad postremum D. Martinus Gm- manus privátim, et jam sub noctem accersitus a pon- tifice, expediti sünt paucissimis : serenissimum regem Romanorum , pium, catholicum , et praeclare ab initio semper de apostolica sede fuisse meritum, dígnnmque

*atii8 esse amplissimis, vernm, nec se quoqnc luicto táti et dignitati soae deessc poBse. CaHiiin Iiuim*. ieo nóvum et insolitiim, etiam deliberutíonc vmhv. Ifficillima, ucc tam repcntc quidquam adliiir de íllo otoisse constitnere , brevi tamen Btatuturum , e( j>cr iratorem sunm, quem jam destinaHBet, bí|^iiJÍí<:atui'uiij Habemns ad haec et Calcteiti iu J^i^-aidijt n-jM leratQiD, et Algiriam in Africa, inultoruuj ^ubj^rvriaü'; lecaptnm. Sed nondum omniuo affin/jJkijV;; /J/^üvuj iispanis, qni proxime aliquot njilli)/o)( ;/. k^ AV>«^ ítora fnerant a Philippi claBBe tx\yM:ti p^.r oppi^I^r lOS quosdam deditum. Caletem vj ':aptnm . ut praeíii io destitutum , facileque de CaW:te eredére potuíBae.

i modo acciderit Kei tamen, quae de Calete

ícitur, quia adhuc in exBpeetatioiie veritas eat , vide- imuB non multo post, et ai^iificabo, quidquid conati- rit. Dat. Yiennae 5. Auguati 1558.

TARTALOM-

*

1549.

Irt

I. Bornemisza Gergelynek nov. 13 ^

II. Slavicus Lukácsnak nov. 20

III. Veranc$ie$nak Slavicua Lukáct, nov. 27

IV. Slavicusnak dec. 1 ^

V. N-nek dec. 1

VI. Perneazi Györgynek dec. 4

VII. Testvérének Jánosnál dec. 10 ^

VIII. N. Ló'rincznek dec. 10 ^'

IX. Pesti Gáspárnak dec. 13 ^

X. Pesti Gáspárnak dec. 18 ^

XI. Csáki Mihálynak dec. 19 ^

XII. Testvérének Jánosnak dec. 19. . *

1550.

XIII. Andronicus Tranquillusnak jan. 10 '

XIV. Testvérének Mihálynak jan. 10 i

XV. Testvérének Mihálynak jan. 16 í

XVI. Dániel képirónak jan. 17 I

XVII. Petrínus Mihálynak jan. 20 1

XVIII. Dániel képirónak febr. 1 S

XIX. Csáki Mihálynak febr. 8 I

XX. Macarius Józsefnek febr. 8 l

XXI. Macarius Józsefnek febr. 8 >

XXII. Fer<me9Íeinnk C$áki Mihály febr. 15 i

XXIII. Arsatins Vitálisnak febr. 24

XXrV. Veranc9%c$ Andionieui Tranquillui febr. 25

XXV. Veraneiiesnak dáki Mihály mart. 2

XXVI. Révay Ferencznek mart. 5

XXVU. Testvérének Mihálynak mart 12

XXVIII. Andronicus TraDquillosnak mart. 12

XXIX. Veranciieinak C$áki Mihály mart. 18

868

Lap.

1551.

LXXIV. Grcgoriánczi Pálnak nov. 18 - ... 171

1552.

LXXV. Báthori Endrének april 15 175

LXXVI. Oláh Miklósnak máj. 16 177

(Az 1553— 7*böl szóló, Verancsics első konstantínápolyi követsége éveiből fenmaradt, levelek a ÜL és IV. kö- tetben láthatók). ,

1557.

LXXVII. Egy lengyel püspökhöz nov. 20 180

LXXVIII. Kaszun budai beglerbegnek jan. 2 181

LXXIX. Oláh Miklósnak jan. 10 189

LXXX. A királynak Verancsics ds társai febr. 21 192

LXXXI. Ugyanannak ugyanazok febr. 21 195

LXXXII. Torda Zsigmondnak febr. 22. . , 196

LXXXUI. Maximilián királynak mart. 14 198

LXXXIV. Pcrényi Gábornak mart. 22 203

LXXXV. Mihály testvérének mart. 27 205

LXXXVI. Verancsiesnak Torda Zsigmond mart. 28 207

LXXXVIL Mágocsi Gáspárnak apr. 18 210

LXXXVIII. Verancsicsnak testvére Mihály apr. 29 217

LXXXIX. Oláh Miklósnak maj. 5 219

XC. Veranencsnak testvére Mihály máj. 25 222

XC. b. Nádasdy Tamásnak aug. 5 364

XCI. Verancsicsnak testvére Mihály aug. 22 223

XCII. Basbek Augérnak sept 1 227

XCm. niicinus Péternek sept. 10 * . . 233

XCIV. IV. Pál romai pápának sept. 12 235

XCV. Nádasdy Tamásnak sept. 19 288

XCVI. Verancsictnak testvére Mihály oct. 1 243

XCVII. Verancsicsnak Sebridovski Antal oct. 16 246

XCVlíL VerancsicsncJc Dudics András oct. 28 248

XCDL Sebridovszky Endrének oct 80 252

C. Rapicius Endrének nov. 1 253

Cl. Verancsicsnak testvére Mihály nov. 6 357

ClI. Egy Nagyságosnak (Teleki Imrének ?) nov. 12 258

cm. Verancsicsnak Torda faiymtmd nov. 13 262

CrV. Pesti Fereucznek nov. 13 263

CV. Verancsiesnak Raptcius nov* 14 266

CVL Maximilián CBob királynak nov. 20 272

369

Lap

CVII. Nidaady Tamásnak nov. 24 278

CVin.Strada Jakabnak dec. 4 276

CIX. Egj Tisztelendőnek dec. 5 287

CX. Veraneiiesnúk tMlvére Mihály dec. 27 • . . . . S90

1659.

CXI. Maximilián caeb királynak jan. 1. . . * 297

CXIL Maximilián cseh királynak jan. 2 802

CXm. Telekesinek jan. 3 804

CXIY. Boblem Meny hérdhez jan. 4 806

CXV. Maximilián cseh királyhoz Verancsics , Törd a és Pesti

Ferencz jan. 9 809

CXVLTelekesinekjan.il 312

CXVII. Maximilián cseh királynak jan. 15 825

CXVIU. Oláh Miklósnak jan. 15 890

CXIX. Maximilián cseh királynak jan. 29 323

CXX. Maximilián cseh királynak febr. 1. ...*.... 329

CXXI. Veranenefnak tettvére Mihály febr. 9 833

CXXn. Maximilián cseh királynak mart 6 387

CXXIIL Maximilián cseh királynak mart. 6 341

CXXIV. Ferdinánd császárnak mart 7 345

CXXV. Nádasdy Tamásnak mart 7 347

MOlülf. HUHe. HXST. SOBIPT. X.

24

20. sz.

INtiAIÜAE UISTOIUCA.

TENELMI EMLÉKEK.

Ü'iair.i.Mi MÁSODIK 0BZTÁI.7 : ÍBÓK.

PEST. IBO:'.

MONUMENTA HUNGÁRIÁÉ HISTORICA.

MAGYAR

TÖRTÉNELMI EMLÉKEK.

KIADJA

A MAGYAR TUDOMÁNYOS AKADÉMIA

TÖRTÉNELMI BIZOTTMÁNYA.

MÁSODIK OSZTÁLY : ÍRÓK.

TIZENEGYEDIK KÖTET.

PEST, 1863.

EGGENBEBGER FERDINÁND M. AKAD. KÖNTVÁRUSNÁL.

ALTORJAI

B. APOR PÉTER

MUNKÁL

KÖZLI

KAZINCZY GiBOR.

PEST, 1868.

SaaENBEBGER FERDINÁND M. AKAD. KÖITTYÍBUSNÁL.

E L Ö S Z Ö.

„Chara posteritas, propriis manibus hanc Admonitionem psi , ut eo magis observes. Ex lectione libri huius potens ertere, quod pluribus annis laboraverim, multa, tarn manu- Ipta, quam historícos legerím; multum mentem meam terse- 1, quousque veritatem rerum invenerim. Recogita ergo, quod aliquis dabitur, qui haec scrípta in hunc ordinem redigere «rit ; familíam tuam vides opere et verítate descriptam, vide- multas familias adjectas, casus mutationesqueTransylvaniae ate mea leges : praecipio ergo sub anathemate, nuUi extra- •e hunc librum , sed posterítas sibi servet , et si aliquando B inciperet seriptura deficere , de novo pariari sibi curet ; in libus tamen, si quis desideraverit, concedere poterit, aut eo- Q legére. Ita praecipio scriptor hujus et parens posteritatís. Torjae 20.a Januarii 1732. B. Petrus Apor.

Optimae gubemationis imperii et reipubUcae ideám ex- ssit'Marcus Aurelius Severus Imperátor, dnm : Tyrannos et crudeles in altum non evehebat, Jus pauperi, quia pauperi, non denege^a , Recti amantem pauperem non fastidiöl^*^ Reo diviti, quia diviti, veniam non da^aj^ ^ Nullum malum inpunituni abire dissim^ Causas apertas ad alterum non ^^^^^^ -u t, Obscuriorum solus esse arbiter non voK^ Commotus ira neminem damnabat, Nec inter gaudia dona promittebat, Non fűit incurius in rebus prosperi^^ Nec abjectioris animi in rebus adverBX^^ Nil fecit mali maligniori mente,

VI

Nec illiberarior fűit ex avaro pectore,

Non est passus fores pátere adulatoriboS;

Nec aures praebere calumniatoríbus;

Studuit semper esse amabilis bonis;

Odiosum non recusabat esse malis;

Adjuvabat causas pauperiorum contra potentes^

Nec sinebat ab Iiis opprimi impotentes aut minus potentes.

Selecta axiómát a.

Laudet te os alienum, et non os tuuni; extraneus et non labia tua.

Spes fortunam sequitur et quaerit.

Fortuna spem ftigit et illi se occultat.

Honos non implet animuui; sed inflat.

Optime facit fortuna quod non semper sit in eodem loco. Peregrina est fortuna, ideo de loco uno ad alium transire debet.

NulIae inimicitiae perniciosiores , quam ubi ex amicis hostes fiunt.

Si ad naturam vives, nunquam eris pauper, si ad opinio- nem, nunquam eris dives.

Honor eos decet, qui honores spemant, non qui eos ^upiunt.

Nulla tam modesta est felicitas , quae malignantis invi- diae dentes vitare possit.

Magna virtus est fortunam fugere , major eidem resis- tere, maxima eandem contemnere.

Dat Deus cui vult, et quando vult.

Quo quis minus aestimat se dignum honore , eo majoré dignus est.

Május dedecus est párta amittere , quam omnino non parasse.

Honor, fáma, existimatio non sünt nostra, sed ab aliorum arbitrio dependent.

Calamitosus est qui timet, infortunatus qui sperat

Nemo simul jucunde vivere potest , nisi simul honesté vivát. —

Eleket írá Altorjai báró Apor Péter azon kötet elejére, melybe két latin munkáját másoltatá ; a har- madikat, a magyart, mely az Upor ivadéka nevét fenn fogja tartani, nem hitte méltónak, hogy ama „csa- ládi hagyományához" sorolja.

A maradék nem úgy ítélt. Apor történeti mun- kái elpendűltek ; a Metamorphosis a szó teljes értel- mében köz kincs lön. Méltán. Nyomorú viszonyaink tehetik csak érthetővé , hogy mindeddig nem a sajtó útján.

A hazai történelem mély ismerete s az a nemes közlékenység, mely mind azt a mit bír, köz tulajdonúi tekinti , s mit a Királyhágón innen csak kivételesen találunk — erdélyi barátaim szívességéből Aporra nézve is egy csomó becses adatot juttata kezemhez, az író hibás tételeinek helyreigazítása végett. Föl lesznek használva , de nem itt. Itt hadd álljon az író a maga valóságában. 0 nem a köz bírálat, hanem csa- láda számára írt ; ne bolygassuk sírját azért , hogy nevét tapossuk.

Apor barátja volt a tudományoknak s a tudo- mány embereinek: mutatja az a jellemző levelezés is, mit életében még Timon bocsáta közre (Antiqua et Nova Hung. 218 1.) ; de, valamint a köz életben, tele a gyönge ember gyarlóságai- s tévedéseivel. Loyális, vallásos, hiszékeny, mind ez mértéken túl ; vall, tesz és állít dolgokat, miken legalább álmélkodni fognánk, ha az író naiv őszintesége hagyná. így nem harag- szunk , nem kárhoztatjuk : megmosolyogjuk. Meg- ismertet gyöngéivel Ömaga , s elnézzük. Nem akarja palástolni, elhazudni őket : elénk tár mindent becsü- letes egyenességgel, ahogy ő maga tudja vagy hiszi.

VIII

De az a ki megtudja a mit kell választani : sok becses adatot talál e téves felfogások s hibás combi- nátiók szövedéke mögött. Az egyoldalúság szempontja sem teszi megláthatlanná az igazságot. Aztán e tá- tongó mélység két világ között , e világforradalom, mely az ösélet rengetegeit kalangyákba törte , hogy majd , kőszénül , legyen mi mellett fűtőzhessék a di- dergő utód — szóval : az áthidazó korszak az ó és új állami élet között, melyben Apor élt, s mely hazánk- ban még egy Tacitust vár, mély fájdalmával és gjril- kos ecsetével — sáppadt lenyomásként tükröződik azon elbénúlt téveteg világban, mit Apor, hasonló színek- kel, egyes eseményekre tördelve, vázol.

Apor munkáit , az eredetiek holléttéröl tudomá- som UQm levén, egy halmaz hibás és csonka másolat- ból akarám összeállítani, hónapokon át gyötrődve s gyötörve , segélyííl , barátaimat : midőn nmélt. gr. Mikó Imre úr baráti szívessége a fölebb említett (a szerző által hitelesített) másolattal meglepett. Az egyet- len teljes példány ez , mert 1732-őn túl is , mind vé- gig, folytatva s toldogatva, különböző , s néha vajmi gyarló kezek által. Tekintsen meg bármely egyéb másolatot az olvasó — a Nemzeti Múzeumé teljesen használhatatlan — látni fogja , hogy históriai irodal- munk e gazdagodását azon férfiúnak köszönjük , ki, az egykori közélet koszorús gondjai között is, nem lankadó híve volt mind annak , a mi a haza ügyére vonatkozik.

A Metamorphosist csak idegen , régibb és újabb másolatok egybevetése után adhatám. Az a függe- lék, mely Cserei Mihály töredékes megjegyzéseit adja (444 — 484 1.) rendesen az Apor neve alatt kering,

IX

élén az Apor bevezető szakaszával, ámbái* szerzőjö- ket a szöveg is elég világosan mutatja. Csereir((l azt mondja, 303 1. Apor : ^in plurimis me juvit in cata- logo nostro tempore deficientium ; eme jegyzéseit a Metamorphosis első dolgozására tette , s a szerző fel- használta ; de a mit Cserei zsémbes őszintesége kimondj enyhítve s itt-ott elhallgatva. Hogy az olvasó lássa, miként : tevém a szakaszok elé a megfelelő lapszá- mokat.

A XVni század első felének sivár irodalmitör- ténetét egy jelentés névvel gazdagítja e kiadás.

Bánfaivá^ Augusivs 31, 1803.

K. G.

MOH. H. 8CB. II.

vu

SAJTÓHIBÁK.

112. lap 10. sor alulról így olvasaudó : qiias ego (qtios tamen bis- toricos inyeni) omncs perlegi. 318. alsó sor : hanem a mellette, oh, ba- nem az maga mellett. ^ A 21 — 3 iv számos hibái között jelentéke- nyebbek : 320. lap , 2. sor felülről : többln k olv. az többinek. 321. 1. 15. 8. alulról : Kacsulata olv. Kucsuláta. 323. 14. s. Urnák olv. Urának. 827. 2. B. a. az is oh. azt is. A 330—1, 336^9. lapokon a § jegyek mel- lőzendők. 330, 2. s. ételt olv. étket. 331 , 8. s. a- Annyi leány. o'o. még annyi le^ny. 332, 5. s. a. adták etc. 337, 10. s. a. In 1690 die anno 15 a Apr. oh, ín anno 1G90, dic 15 a Apr. U. o. 3. s. a. intést^vel olv, intési- vei. 339, 2. s. a. jeles oh. feles. 841, 2. s. Erdélynek oh. Erdélyiek, u. o. 10. sor. fejin nyakszirtin oh. fejin az nyakszirten. 342, 2. sor : selym- h3l szőtt után kimaradt : némelyeknek az közepin ezüst fonalból var- rott vagy szőtt. 344, 12. s. gömbülyesen oh, gömbülyegen. 347, 14. s. az sastollas oh. az sok sastollas. 348, 6. s. a. melyeken oh, melyen. 849 , 12. s. rdgi oh, végi. 350 , 6. s. mondottak neki oh. mondottanak néki. u. 0. 6. sor alulról : mellyé felöl oh. mellyé felé. u. o. 13. sor : övig oh. öviig. 351. 8. s. a. többnyire oh, többire, u. o. 12. s a. baga- riával oh, bagaziával. 853 , 13. s a. ott belől nadrágon oh. ott belől az nadrágon, u. o. 12. s. rakva oh, varrva. 356 , 4. s. paraszt oh. pa- rasztember. 359 , 12. s. a. tudva oh. tudván, u. o. 9. s. vízben oh. az vízben. 360, 14. s. fejedelemnek beadott olyan supplicatio.

Hibák a szerző sajátságai, kiejtése , nyelvszokása stb. ellen * 324, 8. s. leányokot , asszonyokot , 325, 11. s. ajkokot, 332. 4. s. állo- kot. 341 , 13. s. bizonyoson. 348 , 4. s. szerszámokot. 350 , 7. s. mind- nyájon. 853, 4. s. inokot. 355 , 12. a. magokot. 357, 11. s. azokot , 859, 17. 8. magokot. — 338 , 2. jovallották , jovallásán. — 348, 14. sor, 849, 12 , 14 , 360 , 11. aranyas. — 358 , 10. g. feltanálja. 359 , 9. s. mii. — S végül : az helyett sok helyt a , s röviden mit a szerző megnyiijtva használ, péld. beadják, elvészem stb.

TARTALOM.

Lu8U8 mondi 1 — 115

Synopsifl mutationum 117—312

Metamorphosis Transylvaniae 313 — 143

Cserei Mihály pótlékjegyzetei 444 — 484

I.

LUSUS MUNDI

USDEM ACTUS SCENICU8 , PROUT IN HUMILUMA FAMÍLIA

ÍANA, AB EXITU QUIDEM EX 8CTTHIA NON INTERRÜPTA

2 VEKÉ NOBILIS, SIC IN RELIQCIS EIDEM SANGUINE JUNCTI8

. FAMILIIS, OPERA ET VERITATE PETRI APOR, ^^

. DE ALTORJA; AA. LL. ET PHIL. MAO. INCL. COM. DE KŰ-

LŐ COMITIS SUPR. EMERITIy NÉCNON INCL. 8EDIÜM 8I0DUCA-

If SEPSI, KEZDI; ET ORBAJ UT ET MIKLÓSVÁR SUPR. JUDICIS

m ACTUAUS; IN LUCEM PUBUCAM REPRAESENTAl*Ufly AD

GRATAM POSTERORUM MEMÓRIÁM ANNO 1727.

StOlTCM. UUNO. HIST. ~ SCRlPT. Xt

' .' I

i ■

■f ■ «

ti

'1	1 <
	■ i
^'	,'
..1
•i - ■	■
íj	1

.1

Tk

1 p

í

■

f

I

I _ r

.1

IN Z O I L U M.

Invida mcns verum dtípiuglt imagino falai,

Falsus Í8 est, album qui probat esse nigraoi. Ftír famelle, taum est alíenam rodere famam,

Horto de proprio coUige poma tao. Sed siuc mordebis fors hunc ratione laborem :

Tunc quae te gcnuit psittaca lingya fűit. HwC vexabis opus, iionne est taa curta supellez V

Gallina ova parit garrula pauca nimis. Mendacem reperisse stylum jactabis et Ibis ;

Ibis, sed vitulo qua nova porta patet. Excipics vario risa ezplodcsque cacbinnis,

Tunc sapiens dicet: tangis, aselle, lyram.

Interroga enim generationem pristinam, et diligenter in v estiga patrum memóriám.

Hestemi quippe sumus et ignoramus, quoniam sicut umbra dies nostri sünt super terram. Job, o. 8. v. 8. 9.

Glória fíliorum, patres eorum. Proy. c. 17. v. 6.

Nobilitas morum magis ómat quam genitorum.

Cyprianus Soarius, Soc. Jesu, in Bhetorica : Duplex est genus hominum ; aliud civile, quod honestatem utílitati , agreste aliud, qaod utilitatem honestati praefert.

Seneca : Crudelius nihil est facío non nato nobile.

Sapientes coníitentar et non abscondont patres suos. Job, c. 15. V. 18.

Curam habé de bouo nomine ; hoc enim magis permanabit tibi, quam mille thesauri pretiosi et magni.

Bonac vitae numerus dierum; bonum autem nomen perma- nebit in aevum. Eccles. c. 41. v. 15, 16.

Seneca : Sola atqne unica virtus propria nobilitas est.

Valér. Lib. II. Optimus quisque nobilissimus est.

Claudinn : Partit im singula quemqne

Nobilitant: hunc forma decens, hunc robur in arm's, Hunc vigor, hunc pietas, illum solertia juris, Castitasque thori.

Nam ut Propertius ait : Omnia non pariter rcrum sünt omnibus apta.

Tacitus, Lib. VI. Amial. : Tiberius hoc servabat , ut man- daret honores, nobilitatem majorum, claritudinem militiae, illustrea domi artes spectandi, ut satis constaret, non alioa potioras fuisse.

Seneca : Habét hoc optímum generosas animasj quod coneitft- tur ad honeeta : nemincm excelsi ÍDgenii yirom homilia delecUnt et sordida.

Cicero: História est testis temporum, lax yeritatis, vita memóriáé, magistra vitae, nuncia vetustatis.

Lycurgas igitur et nos cives, inqnit, nihil generositas, quae vulgo est admirationi, et ab Hercule ductum genus juvat,- nisi ea fa- ciamus, per quae ille hominum clarissimus fortisaimusque est visas, per totam vitám honesta discentes et cxercentes.

Noli per superbiam negare progeniem, quamvis egena sit et tu locuples, cum ipse conditor plasmarit utrumque.

Quorum glóriám miraris, eorum res gestas imitare.

Optime coDsultant, qui rerum futurarum exempla ex praete- ritis sumunt.

Carolus Magnus imperátor nihili faciebat nobilitatem , quae propriis virtutibus destituta, solo majorum sangvine superbiret. Ideo- que scholas adiens, cum intellexisset plebeios discendi alacritate nobi- libus longe anteirc, et hos et illos ad se evocans, plcbeos ad dextram, nobiles ad sioistram stare jubet, hisque ignaviam vehementer ex- probrat , illis verő impense dilaudatis , suos in posterum faaores amplosque dignitatum gradus pollicetur.

Diogeucs interrogatus, quinam mortalium omnlom essent nobi- lissimi? qui divitias, inquit, glóriám, voluptatem, vitám contemnoni, contrária verő, hoc est paupertatem, ignominiam, laborem, mortem praeclare sustinent ac vincant.

Sedax Tymavia ex Hungária anno 1696, nbi stn- a mea jnrídica et philosophicaabsolyeram, magnum am patriae patrem, ecclesiae romano-catholiöae per iciam columnam, Stephannm Apor, cui in dificessn ^o ante trienninm Spectabíli valedixeram, lUustrís- nnm Comitem salatare mihi gandio er^t ; discedens ndem venerabar út Sapr. Jadicem Reg. Sedíam si- licalinm Csík ntrinsqae Gyergyó et Kászon, et il. Tabnlae Jadiciariae Seg. assessorem^ neonon uni- rsaram tricesimarum dacicarum Arendatorem bu- emum: ast redux colui ut exc.Regü Gubernii Con- iarium intimum, thesaurarium regium, dictarum ;1. sedium una cum fato officio et supr. Capita- um ; et vix pátriám meam videre potui , accessit lem et officium supr. Comitis Cottus Thordensis ; 1 nec hic stetit clementia augustissimae domus istriacae, verum et totius Transylvaniae Generálom :ueri eundem mihi iicuit, haec posiulantibus ejus- m meritis. Tantis ergo honoribus cumulatum desi- ratissimum meum patruelem considerans, et humil- laefamiliae Aporianae, et sorti meae gratulari jure irito poteram : sed ut ait poéta :

Invidus invidia corrumpitur imas et extra,

iterum :

Invidus alteriuB rebus marcescit opimia,

a miseria caret invidia : invidi, in tanto honoris itigio videntes dictum illuBtrisBUQiiiu meum pa-

6 P. APOR

truelem , non virtuteni , quae illum evexit , carpere, verum humillimam hanc famíliám mille conviciis et mendaciis proscindere non erubescebant. Saepe eun- dem monui , ut ex archivis aliisque inBtrumentis pu- blicis litteralia iustrumenta conqnirenda curaret: ve- rum saepe conquerebatur , litteralia instruraenta hu- millimae hnjas familiae universa, eaque antlquis&ima, quae solus vidisset , per fratrem suum germanum, Lázáram , patruelem aeque meum , Constantinopoli deperdita fuisse. Égit tamen , et paitcula qnidem ex Archivo Capitulari Carolinensi exceperat. verum ut ulterius procedere posset , et patriae motus, et mors ipaius iiiopinata interturbavit. Saepe tamen me in vivis admonuit, ideo me non ut patruelem, ged ut filium servasse, ut successu temporis huic humillimae familiae ínservirem. Egi ego et ante et post mortem ipsius, et hinc inde, ut potui, bumillimae hujus fami- liae instrumenta conquisivi atquenotavi: quae poste- ritati meae absque invidia tertii transscribo. Nam de omnibus inclytis familiis honorifice loqui, nec ullam ad injuriam provocare intendő; sed nec alia raihi mens est, nisi ut humillimam hunc familíam ab exitu ex Scythia nobilem fuisse probem. Dabunt itaque ve- niam omues inclytae familiae dacicae, sí sine ulla ínjuria illarum, antiquitatem bujus humillimae fami- liae demonstravero. Si verő absque ulla ratione quis hoc opus meum vellicare praesumserit , respondeo ipsi cum poéta :

Invide livor, abi, non haec tibi scripsimuB. Audin? Rodere vei noli nnstra, vei cdc tua.

Scio recte illud Ovidii :

Et genuB et proavos et qUtao non fecimas ipsi, Vix ea iiostru reor.

Quod ipsum , dum adhuc poéta pro cxercitio dedu-

LU8Ü8 MUNDI. 7

eendo pro themate dátum excepissem, recordor poe- ma meum sic conclnsisse :

Is proprío de sole micat, quem dives amoenos Circum dedaxit juvenem facandia campos, Qaemque dein sapiente jubet palleecere charta.

Ex qnibns concludo : majorum acta non secns nostra főre, nisi nos ipsí nostra faciamus.

Nemo verő dubitare poterit de antiqnitate hnjns humillimae familiae, 8i literas ex Capitulo Caroli- nensi authentice exceptas et hic subjectas legerit. Vi- debit jam ante annum Cbristi 1311 comitis titulo in- signitam ; sed nt ab exitu pláne de Scytbia ad hnnc nsque praesentem annum quo baec scribo, scilicet annum Cbristi 1727, quilibet videat non solum sím* plicem nobilem, ast vére nobilem fuisse : paucula ex lectis et per me visis subjicio.

Non nego a majoribus meis plurima, tam de an- tiqnitate, quam officiis et possessionlbus hujus bumil- limae familiae me audivisse , sed quia propria laus sordet, consulte ea praetermitto ; ea solum refero, quae ex libris, ex archivis et litteris comprobare valeo. Et primo quidem in anno 1700 spect. Dnus Georgius Lázár de Gyalakuta, ex antiquissima fa- mília Lazariorum, nuper incl. sedis Maros supr. Judex Reg. produxerat antiquissimum librum (fuerat Chronicon Thurocii gothicis characteribus impres- sum) pie defuncto patrueli meo, Comiti Stepbano

Apor, qui ob vetustatem et initio et fine carebat, in quo acta et nomina eorum heroum describebantur

tam ad Constantinopolim , quam cum rege Andrea II ad Damiatam et Babyloniam Aegypti, qui eundem sequebantur, gloriosusque eorundem cum eodem rege reditus, inter quos heroes et Oporii describeban- tur, lo( t.m tamen dubitandi, an Oporiorum família

8 . P. APOR

eadem fuerit moderna cnm família hnmillí ma Apo- riana, subministrabat, cam non describebat locum certum et possesBÍones eórundem. Verum poBtqnam ex archivQ Capituli ecclesiae Carolinensis excepia- Bem litteras hnjus humillimae familiae Apörianae. ut liquet ex litteris subjectis ad annum 1311 et ad an- nnm 1324: amplius dubitare non potoi, praecipue cam et gloriosae memóriáé imperatoris Sigismnndi confírmatorias ad annum 1402 (quae, proh dolor, in incendio jneo Galacziensi , cum relíquis facultatibns meis, combustae sünt) euper arcé Bálványos, Oporio- rum olim, nunc Aporiorum , acquissivissem, et légie- sem Opourium eandem fandasse, Oporios anxísse, et hodie Aporios possidere. Cum ergo eadem jura pos- sessionaria, eadem insígnia habeamus quae Opourii vei Oporii olim, aut quis Opouriorum vei Oporiorum famíliám defecisse et eorum bona per. Aporios nova donatione impetrasse probet, debet fateri, Aporiorum hodíernam familiam eandem esse, quae quondam fűit Opouriorum vei Oporiorum. Neque litterae O et A substantiam rei mutare possunt, ut ex multis, illisque clarissimis Hungáriáé familiis demonstrare possero. Accipio tantum duas hodie in Transylvania elarissi- mas et illustrissimas. Nonneantiquissimafamilia Yes- selényiana antiquitus scribebatur de Vessen ? Nonne illustrissima familia a duce Szabolcs descendens Csákiana quondam scribebatur de Csák ? Cum verő hodiernae bae illustrissimae familiae habeant easdem possessiones, eadem jura, eadem hisignia, quae anti- quitus illis nominibus compellatae, quod addantur in illustrissima familia Vesselényiana aliquot syllabae, et in illustrissima familia Csákiana addatur littera I, et non de C^ák, sed de I^eresztszeg bodíe intitule-

LÜStJS MUNDI. 9

•

tur^ qnís negat ambas illas familías illudtrissimas a dictis praedecessoribus legitimé descqnderé ? Possem et plures addncere, sed consulto praetermitto. Idem ergo esto jüdicium et de humillima família Aporiana. Jam ergo authentice comprobando hodieriiam humil- limam famíliám Áporianam eandem esse ac Oporia- nam : qui faerint Oporii , sí adhuc exstat liber dictus apud haeredes Lazaríos, poterit quis videre* Sed et apud omues veteres Hungáriáé scriptorea Oporios fuisse palatinos apostoliéi regni Hungáriáé lege ad aunum Christi 1300, sub Andrea Hl rege Hungáriáé iu catalügo palatinorum, et leges Oporium palatinum vajvo.dasque Transylvauiae ; lege ad anuum circiter 1308 in catalógo vajvodarum Transylvauiae, et leges Ladislaum Oporium vajvodam , qui excussit coronam e capite Ottonis Bavarí, et restituit ad coronationem Caroli I. Sed et bujus Caroli I donationem inspice iu Dok Kaszon ad annum 1324, nam expost circa an- num 1479 inceperunt Oporii vocari Aporii, ut ex subjectis ad praefatura annum patet Ladislai verő vajvodiehuiusfilius erat Stephahus, qui in vajyodatu successit — Stephanus hic a Ludovico rege exercitui ungarico in Neapoli praefcctus erat — altér verő filius ejusdem Ladislai vajvodae Andreas, qui relicto íratre in Neapoli a rege , fratri iu vaivodatu successerat ; hic ab eodem rege praefectus erat exercitui contra tartaros, qui siculosinfeslabant.Germanus verő fráter dicti Ludislai vajvodae, Comes Joannes Opor, cuius filius Stephanus, huius Petriis, qui cum Nicolao vaj- voda et pro-vajvoda contra Lajcuravalachicura regu- lum sub dicto gloriosissimo rege iu beilo valachico gloriose occubuit. Filius huius Alexander f Alexander hábuit trés fílios. in arcé Bálványos habitantes, qui

10 P. APOB

amore capti cuinsdam magnatis, Miké nomine, filiae (de família Miké lege P. Sam. Timon Soc. JeBuad annum 1200, et catalogum palatinorum), pro legiti- mo matrimouio expetebant, sed cum petnlantiorís genii fuerint , dum parentes uni eorundem tradere nuptui noluisseut, tunc Torja oppidnm existens (cnius privilégium etiam jure patriae confírmatum fuitAppr. Const. part. IIL tit 78. art. 1), tempore publica- riim nundinarura ex foro rapiunt, sed infeliciter; nam primiis statim oceiditur, seeundus nsqne ad tem- plum Fel-Torjense persequitur, et ibi perimitar, tertius, Stephanus nomine, virginem secnm in arcem ducit, et, nolentlbus etiam parentibus, matrimonio jun- git« Hanc nonnisi unicam filiam genuisse ínvenio, nomine Helcnam^ cognominatamAporfi, claudam, sed cum patrimoniis abuudasset, a plurimis matrimonio expetitim, ut tamen clare constat ex contractualibns inter familiam Aporianam et Heuterianam, nt inferias patebit.

Dum cum Ludovico rege Oporii, ut supra nota- tum est, in Itália bellassent, quidam ibi stationem fixeruut, ut multi íide digni Itali am peragrantes mihi retulerunt, in Itália et hodieOporianamet Aporianam familiam ungarico nomine gloriantem exstare ; quare ex eadem ipsa familia quidam ex Itália , ut antiquae nos'rae litterae testantur, et a proxime dicendis con- firmabitur, ne patrimonium antiquum Oporiannm ad alienigenas deveniret , quidam Matbaeus Bnrczia Apor, ex Itália descendens, claudam superius dictam Helénám legitimo matrimonio jungit ; quae tresproles genuit : Stephanum, Lucám, et Barbarám. Haec Bar- bara omnino sine semine defecit ; per huius defectum, jure sangvinitatíg^ yiva superstitum memória, peril-

LUSrS MITÍDI. 11

lastrÍB Dnus Michael Heuter de Sepsi Sz.-Ivány certa bona jure acqnisiyit. Scriptum est Mathaeum Burczia alias Apor dnos habuisse filios, Stephauum et Lucám; Stephanus quidem fratrí sno minori Lucae divisionem ex bonis paternis noluit concedere, tandem verő inter ipBos contractnaliter conventiim fűit. Dum rursum filius Lucae, Mathaeus, iu auuo 1550 ab Aporiis di- visionem petiisset, tunc ab Aporiis tale responsum obtinaerat. quod sint parati, quoniam Mathaei parens Lucas, et Stephaims Apor erant uterini fratrcs, et Lu- cás primo incepit uominari Buresa, dum ad habítan- dum desceudit in Sepsi Sz.-Ivány. Ego putem, a po- pulo fűit nominatus, corrumpendo Burczia Apor in Burcsa, nam in prioribus litteris hunc Lucám et Kis- Henter nuncupatum videó, dum Stephanus Apor eidem ex bonis Aporiauis divisionem noluit conce- dere; conveneruut tamen, ut bona in Sede Sepsi exi- stentia concesserit fratri Mathaeo, eaconditione, ut in virili sexu deficiente familia Henteriana sive Bur- csaiana, eadem bona redeant ad familiam Aporianam, prout nuper, dum Dna Clara Henter, consors Spect. Dni Saraueli Torma de Csicsó-Keresztúr, et Cl^ristina Henter, Spect. Dni Clementis Béldi de Uzon , divi- sionem voluissent celebrare cum suis fratribus uteri- nis, non aliter se defendere poterant, nisi in facie incl. Sedis Sepsi authentice bas contractuales produ- xissem, coutradixissemque divisioni. Hinc patet fami- liam Henterianam et Aporianam eandem esse. Ste- phani bujus filius, iterum Stepbanus, fundator templi Felsö-Torjensis, et Ladislaus, vice castellanus arcis V'iennensis (Confer certa ex parte Bonfin. Dec. 2. Libr, 10. et Istvánfi Lib. L Cap, 1. §. 6. cum litteris 5X Capitulo exceptis annis 1311, 1324, 1479, 1521,

12 P. APOR

1684., et sic inveniea). Ladislai filius rursum Alexán- der, Alexandri Michael, Michaélis Andreas, Andreáé Lazarus, Lazarí Joannes, Joannis Baro Petrus; Báronis Petri Barones Josephus, Joannes et Ladislans Apor, legitimi haéredeis arcis Bálványos (pono expresse arcis Bálványos, nam recordor asenibns me audivisse saepe, quod audiveriut a majoribus snis, se vidisse titulum dicti Ladislai vajvodae ad frontispicíúm pa- latii arcis Bálványos) ; fratres verő Joannis, genitoriB Baronis Petri Apor, videbis inferius. Sed nec obstat siculos aequali omnes privilegio et libertate fuisse nsos, et quod nec pátiantur inter se libertate esse superiorem. et quod eandem minímus babeat immu- nitatem, quam maximus, prout cum Olabö omnes an- nales quos légi conveniuut, sédet his temporum ínju- riis, quamvis servare non possimus, semper tamen hanc libertatém jactamus. Speciitli tamen aliqua li- bertate Oporios vei Aporios fuisse gavisos, exinde eolligere est, quod arx Bálványos cum pagis Alsó- ét Felsö-Volál , K aratna et Peselnek, Szárazpatak et Kanta, antíquis et baereditariis possesionibus Öpo- riorum in medio siculorüm, in ComitatU Albensi po- sita sit, prout etiam in annexis ex Capitulo exceptis Torjára inCottu Albensi positam inveniea, et hoc ideo fuisse puto, ut ad arcem subditos, Vei ut vocant jobbagyones , habere possint , salva permanente li- bertate siculica. Certum enim et indubitatum est, ex omnibus aunalibus conatat, inter siculos nuUum fuiaae jobbagyonem vei subditum, sed injuria temporum sio primo aliquos redactos in statum colonicalem (prout multorum regum et principum mandata meis oculls légi): Cum gloriosissirai regea et principesfrequentia habuissent bella, mandátum ad siculos tale dabatur :

LÜSÜS MUNDL 13

- Qnicunqne non insnrrexerint ad praesens bellum, pri- yileginm amittent et in statum colonicalem redigen- tnr. TalcB ergo, qui ad bellum non proficiscebantur, aliis bene meritis pro jobbagyonJbus sive subditís dabantnr; prout aliquot donationes tales vídi. Et sic primo jobbagyoniim iuter siculos initium factum est

Praeterea et reliquis summisque officiis functos Oporios históriáé docent , et si quis perspicaci oculo inyidiaque seposita genealógiám Opouriorum vei Opo- riornm ex antiquis Hungáriáé mouumentis legerit, inveniet eos recta linea descendere ab Árpád , filio Almi ducis de sangvine Atilae, ut bene advertit Per- illustris Dnus Stephanus Gyöngyösi, quondam vice- comea inclyti Comitatus Gömöriensis, in opusculo anni 1693 Leuchoviae impresso, in praefatione, in quo connnbium celsissimi quondam Transylvaniae princi- pis Joannis Kemény cum eelsissima principissa Anna Lónyai rythmice deseribit.

Sed hic quis objicere posset, praeclarum bonc virum solum adulatum fuisse defuncto patrueli meo, Comiti Stephano Apor, cum annales hungarici dictent, quod Árpádi filius fuerit Zoltán, Zoltáni Toxus, Toxi Gejza, Gejzae sanctus rex Stephanus, et quae objectio síin vivis eidem objecta fuisset, credo, cmeritus senex me doctius scivisset respondere. Nihilominus, in quan- tum ex conjecturis eruere possum (ita enim steriles sünt scriptores hungarici, qui genealogias solum gloriosis- simorum regum referunt, et nomina solum eorum pro- cerum, qui vei gloriose vei verő fataliter se sub iisdem gesserunt, et nonnisi aliquarum íllustrissimarum fa- miliarnm truncum apponunt, sed eo sterilius de fami- liis transylvanicis loquuntur , ita, ut quasi sit impos- sibilis etiam praecipuarum familiarum deductio ex

14 P. APOR

annalibus hungaricís per successiva tempóra et secü- la, nÍ8Í prlvata litteralia instrumenta habeant), praefa- tum emeritum et bono senio coDfectnm vimm sic Balvo : Non constat Arpádum unicum solnm filium Zoltánum habuisse ; quod verő hnnc solum historici apponant. factum est ob solam genealógiám gloriosis- simorum Hungáriáé regum , sed ex hoc non licet argumentari, quod tam Árpád, quam reliqni sex duces Hungarornm, solum illos íilios habuerint, qnos histo- rici nominant, et non plures; veritati ergo magis con- forme est, ducem Opourium secundo genitum Arpádi filium fuisse, sub cuius auspiciís hungari bellum ad* versus graecos gerebant. nara ad talem expeditionem primi ducis filium delegare et honestum , et rationi consonum est. De huius ducis imperio Bothundus ad Constantinopolim giganteae molis graecum in singu- lari certamine occidit , de quo et Bonfiníus Dec. I. Libr. 10, et superius dictus liber apud haeredes La- zarianos.Si ergo contuleris litteras exceptas ex Capi tulo, et legeris Opour: concordare cum huius ducis nomine, non inficiaberis : nam et Opor et Opour nos- trum fűit cognomen, quin imo in charta antiqua, sed non authentica, videó nobis aliquando et cognomen Opar tribuisse, sed hoc solum per errorem fuisse pu- tem, cum combinare non possim cumOpariis in histo ricis hungaricis relatis. VA sic supposito Opourium ducem secundo genitum fuisse Arpádi. facile etiam hodiernam humillimam familiam Aporianam ab Árpád descendere concludes sic : Opour aedificavit arcem Bálványos , restauravit Opor. hodie, nulla superve- niente nova donatione, possident Apor, ergo Opour, Opor et Apor sünt eadem cognomina : adeoque et eadem familia est

LU8Ü8 MUNDI. 16

Sed haechncnsque de identitatefamiliae Aporia- nae, Oponrianae et Oporíanae opere et veritate dicta Büfficiant.

Sed quod ab anno 1311, usque ad annnm 1521 et ad annum 1584 semper haec humillima família vére nobilis faerit. subjectae litterae ex Capitulo ex- cerptae de seculo ad seculum sub gloriosissimís regi- bus Hungáriáé clare ostendunt. Sed et tuuc , et nunc et semper nobilem fuisse, solus lector fateberis, si recto corde exigua haec scripta legeris. Neque putes, dum aliqnando in annexi8 legeris quendam Aporium de Sz. Márton titulari, alinm a nobis fuisse Aporium, nam antiquitus non solum Felső- et Alsó-Torja voca- bantur exignae possessiones Aporiorum : sed AU- Torja etiam vocabatur Sz. Miklós-Torja, ut leges in annexis ad annum 1479, Felsö-Torja verő etiam Sz. Márton-Torja, a dedicationibus scilicet ecclesía- rum,. prout ex scriptura supra sacristiam insculpta lapidi témpli Felső- Torjensis videre quis poterit, hoc modo: Anno 1516. In honorem Sancti Martini epis- copi erexit Stephanus Apor. Vei tunc vére nobilis familia, quae divis templa erigebat , et vére vei inde nobilis, quod nuUus ex illa haereseos labe infectus fuerit. Erexerat haec humillima familia templum aliud supra pagum Karatna Deo Eucliaristico sa- crum, de quibus duobus templis inferios adhuc pauca, cum hodie sub acatholicis gemant.

Nobilis erat haec humillima familia sub gloriosissimo Hungáriáé Atlante Mathia Corvino, ut apparet ex Istvánfio, cap. 1. § 3, ubi de- Bcribit , post mortem praefati gloriosisslmi regis Mathiae , adventantem augustissimum imperatorem Maximilianum ad Viennam Stephanum de Zápo-

... I -

16 P. APOB

lya non exspectavisse ;\ quem locó Bui reliqnerit, ignorat quidem, ín aliquibus tainen scriptis invenit eidem Ladislao Uporiö nomen fuisse. Hnnc verő non üporium sed Aporium fuisse, testabattír raeus de«ide- rabilis patruelisComes Stephanus Apor, dicenB^se certo Vidisse ínter litterás per fratrem suum germanum CoDstantinopoli deperditas, autfaenticum testimoainm, iu qnb scribebatur : vice oastellanus arcis Viennensia Ladislaus Apor. Sed et raagnns ille vir, vére apo- stolus Hungáriáé et factís et scriptis, Gábriel Heve- nesi soc. Jesu,in binis litteris ad pie saepins nomina- tum Coniitem patruelem meum scriptis Cspero has lit- terás et hodie exstare) testabatur , se certo invenisse illum non Uporiura, sed Aporium fuisse. Et nonne in suis. scriptis scriptores nominum litterás sáepe va- riant? etiam certo saepissime, ut históriás legenti patetjOb non pláne darám informationem. ActabuinB Ladislai lector legát alibi. Quid mirum ? nam aab üladislao II, álter cognatus noster siculus* Simon Nyujtódi (cujus castelli fundum hodie possideo) arci Strigonienöi erat praefectus vice-castellanas ,- ut id ipBum apparet ex privilegio inclytae sedis Kászon.

Nobilis erat haec familia hnmillima snb Üladis- lao II, dum scilicet duce Georgio Sicnlo plebs contra nobilitatem insurrexisset regique bellnm indixÍBset, etrursum, siculi tnmultuassent in nativitate Lndóvici II, ubi seposita vita, facultatibus, ut debebat, regi buo fidelis persistebat, subque vajvoda Joanne Zápolya, inter fideles, et quidem , ut traditio certa fért, ut dux siculorum in fidelitaté persistentium militabat, ut hoc clare apparet in annexis litteris ad annum 1521 et annum 1584.

Nobilis erat haec humillima familia sub Ludo-

LÜ8Ü8 KUJXDl. 17

íco U. rege Hungáriáé , snb qno , tempore fimestae cpeditíonÍB MohacBÍanae, aliquot Aporii sub vajvoda oanne de Zápolya pro conservatione regni arma rripuerant , ducemqne praefatnm seqaebantur* Cor atem regi periclitanti una cnm armada transylyanica ippetias ferre nequiverint ? quia scriptores hunga- !ci de intentione ducís variant , et ego indecisum slinquo.

Nobilis fűit haec bumillima família , ut rursum sdeam, sub Uladislao II. anno 1506 et 1506, Item ib angustÍ88Ímo imperatore et rege Hungáriáé Fer- inando 1. anno 1556, ut ex Constitutionibus Gene- edibns totíus inclytae nationis Biculicae apparet in illa Agyagfalva V Zékely- Vásárhely et Udvarhely, ront hae fideliter conservantur in archivis incl. edis Udvarhely. Et non solum nobilis, sed ex pri* lis nobilibus nationis. siculicae, prout clare constat i: Constitutionibus anni fati 1506, in Villa Agyag- tlva 9 quas ind. natio siculica sic concludit : Factae mt hae conclusiones loco , anno, dieque supra nóta- & in primatu Anderae Lázár (ryergyóiensis , in prae- sntía primorum sedis Udvarhely: Joannis Bögözi lic Joannes Bögözi erat Snpr. Capitaneus sedis Ud- arhely), Pauli Nyujtódi, Antonii Kaczai, Joannis et ^etri Benedekfi, Bethlenfal viensíum, et Joannis Ger- elyfi. Ex sedíbus Maros autem et Aranyas : Leonardi ipaffi, Michaelis Gyalakuti, Gaspari Barcsai, Nicolai harcsai, Nicolai Thót, Francisci Alárd, Georgii Tatár, indreae Dtenes. Ex sedibus Csik et Kezdi : Blasii iázár , Joannis Blasko , Alexandri Györfi , Emerici tecz, Joannis Czakó , Damíani Urko (Úrban ?), Ber- ardi Czirják, Antonii Kun, Stephani Apor et Ladis- Eti Csomortányi. Ex sedibus Sepsi et Orbai : Valen-

tfONUM. HüSü. 1116T, — SCRIPT. XI. ^

18 P. APOR

tini Káluoki, MichaelisLaczok,.Bla8ÍiCzirják,Petn D^czo , Micbaelis Mikó , Stephani Mihályfi , Nicolai Biró. Sed praeter hos innumerabilinm multítadinnm populí, quiprobono regni nostri siculici parati essent móri et etiam fidelitatem conseryant erga aacram coronam.

Hic duo nóta Lector : Plurimae ex his uobilibos familÜB ubi sünt ? Et nomina eoram sepulta snnt. Nóta secundo : Svadeo omnibus dominis siculis , has trés Constítutiones legendás, inquibns et cnltum apo- stolicae salvificaeque religionis ortbodoxae romanae vignisse, et fidelitatem summám erga reges Hungáriáé sacramque eorum coronam servasse, nec non justi- tíam summe administrasse quondam siculos cum to- luptate leges.

Nobilis erat haec humillima familia sub Joanne II de Zápolya, qui princeps, per Blandratam arlana pesté infectus, prohibuerat per omnes ditiones suas, integros per trés annos, ne oblatio munda, alias ab ortu usque ad occasum solis offerri Altissimo solita, sub ditiouibus suis offerretur.Et uta majoribua meis, fideque dignis senioribus nobílibus quondam certo intellexi : égit Michael Apor cum conjuge sua Bar- bara Andrásia , ex illustrissima familia Andrásio- rum, atavus et atavia mea , et in cavernis, cellariis locisque occultissimis sacriűcantibus et orantibus veris illius temporis apostolis interfuit, quos autbo- ritate fovit , pane nutrívít ; yidisses in illó miserrimo statu ecclesiae romano-catholicae miseros catholicos clam illuc convolasse, cum lacrymisque panem ange- lorum cum voluptate intrinseca animi adorasse* Con- servavit itaque zelo suo vére catholico partém illám Siculíae ab Arianismo. Sub boc tamen Mícbaele ali-

LüStJS MUNDI. 19

luSLm eclipsim passa erat haec hnmillima família, cnm enim cum BercsényiÍB et AndráBÜs fidelitatem regi Ferdinando servassent aliqui Aporii , et ex Transylvania exivissent, amissione bonorum mulo- tati sünt.

Nobilem fuisae faanc hümillímam famíliám sub principatu Stephani Báthorí , ex post regís Polonia- inm, testabatur quaedam scríptnra in quodam libro apud lUrimnm quondam comitem Samuelem Káinoki, quae sic habébat (appono, ut aperte et veritate omnia fiant , prout vidi) idiomate nativo : Itt hála Estván kerály mikor lengyel kerályságra mene, azon éjjel meghala Estván pap is, et universa ejus bona deprae- data snnt per Estephannm Apor. Scilicet : bic per- noctavit (idest in Kezdi- Vásárhely) Stephanus rex, qnando ad capessendam coronam regni Poloníae iret, eadem nocte etiam Stephanus sacerdos mortnus est, et universa illius bona depraedata sünt per Stepha- nnm Apón Haec pro intermedio , scripsitque, ut pu- tem, homo idióta , cum hac de matéria ejusdem anni litterae relatoriae apud me existentes aliud doceant. Quamvis NicolaumApor inter duces siculorum. Béké- sié consensisse contra Stephanum* Báthorí scribít Bethlenius, Libro VI, folio 317.

Nobilis fűit haéc humillima família tempore principum Christophori et Sigismundi Báthoriorum, quorum aliquot privilegia et consensuales prae mani- bus meis habeo , sed et patet ex subjectis ad annum 1584, et diem penultimam Mají.

NobiHs fűit haec humillima família sub Andrea Cardinale et principe Transylvaniae Báthorí , cujus primarius aulae familiáris Stephanus Apor, cui non tantum ad mortem usque fidelis exstítit , sed et m

20 P. APOB

morte socius esse voluit, modice tamen prius , qu&m Cardinalis cum Mikóne interficerétur.

Nobilis fait humillima haec família anno 1'303, dum cum potioribns Tratisylvaniae proceribus Joan- nes senior et Joannes junior, Andreas, Laurentins ct Tbomas Apor campos Barczenses próprio sangyine irrigarunt*

Hic jam incipit humillima haec família plenam eclipsim páti. Nam, ut praeattactum eist, amiserant qui- dem quidam Aporii certa sua bona pb fidelitatem regis Ferdinandi; conservaverat tamen atavus meu8,Michaél Apor, arcem Bálványos ín statu existentem , cum an- nexís pagis in Comitatu Albensí , praeterea posses- siones portionarias in Alsó et Felsö-Torja, Esztelnek et reliquis annexis ín sede Kézdí, item possessíona- rias ín Pálos et Petek , prout et hodie certa jogéra in hís ultimis págis de nomine Aporiorum nuncupan- tur. Verum Michael hic nactas erat filiüm Andreám, hominem crudelissinií genií, praepotentisque irae, cui dominari non valebat, qui duxit in uxorem Barbarám Lázár, Petri Lázár de Szárhegy filiam^ prius quídem CQnjugem Georgií Daczó de Sepsi Sz. Gryörgy, ex qua 24 proles procreaverat, masculam tamen nultam post se relíquit praeter natu minorem Lazarum duo- dennem. Hic ergo Andreas prius in subdítos suos saevire incepit, paucique crudelitatem ipsíus tole- rare poterant, major pars ibat qua poterat, prout lit- terae relatoriae illius temporis me docent. Crudelita- tem tamen suam egregie solvit et nos posteri defle- mus. Nam dum duo cancellistae quosdam mistícos jure patriae repeterent, ipsos baculis ín tantum exce- pit, ut ín centoníbus auferrentur , hic Director Físca- lis eundem evocari curat , et certo amissurus erat et

LU8U8 MUNDI. 21

vitám, nisi inclyta familiaLazarianaJam per uxorem jnncta, gratlam eidem vitae impetrasset.

^ Amisit tamen tunc possesiones Petek et Pálos, amisit posBessionem majorem ad arcem Bálványos pertinentem , vix arcé et exiguis possessionibus in Cottn Albensi et sede Kezdi réten tis. Hinc nihilo melior factns, perrexit in eadem crudelitate , et nbi jam fere omnia dilapidasset, moerore confeotns periit cnm Moyse Sicnlo ad Coronam, anno 1603 (ét hic primo arx Bálványos desolari coepit, cujus tamen ru- dera majori ex parte et hodie exstant), relicta post se üxore Barbara Lázár ^ ét unico , nt supra, filiolo ; qnae nihil marito melior, quae adhnc exigua maritns non amiserat, mulier baec pessnmdedit , relicto nnico filío in vastissimo aedificio All-Torjensi (nam ex post cnriam AU-Torjensem in minorem quantitatem avns meus reducere coepit, est morte praeventus, avia per- fecit) annorum 14 , cum duabus metretis siliginis so- Inm, ascenditque in bona sua Csikiensia . égit et cnm his sic, prout et bonis Háromszékiensibas, ita, nt de* mortna matre nnicns fílins nihil invenerit in manibus snis. In hoc tamen laudandi, quod íidem orthodoxam strenne defenderint, ut constans maiorum traditio et hodie in ore omnium Torjensium depraedicatur. Ne- qne hoc Andrea vivente, aut nxore ejus templii^ Fel- Torjense occupari poterat , quibus mortuis subito occnpatnm est , avo meo puero existente. Q^^^ ^^^ dum Commissarii exmissi fuissent ad evertenda aita- ria, heterodoxisque tradenda templa, velut altéra ren- thesilea , assumtis foeminis et puellis ante Commis- sarios cursitabat, ab ereptioneque templorum^ arcé at hodie etiam populi in ore, cnm hac coiamw**^^^®^ Szent Asszony úgy segéljen , ha ide jösz , ni g

23 P. AFOB

halnod, id est : Sancta Domina sic me jnvet , 8Í huc veneris, debes móri. Sicque felix mulier ín hoc, par- tém íllam Háromszékiensem , quae et hodie verum Deum vére colit, nna cum Sede Csík a labe conser- vavit ; hinc forte mernit , quod et hodie in templo Felső *Torjensi tnmba ipsias, una cum tumba Cafha- rinae Apor, conjugís Joannis Káinoki , incormpta et qnasi solum ante aliquot dies inposita videator , quas pancos ante annos cnriositatís ergo solns aspexeram, qnamvis in tnmba corpora earnndem non inspexerim. Talem ergo eclipsim passa humillima família Aporiana. Jam redeo ad nnicum snrculum antiqnae hnjüB nobilis familiae decem et quatuor annorum, avum Bcilicet meum, Lazamm, quem adhnc in nativi- taté sna quondam vére Lázáram futurum páter prae- dixerat, cum amissis omnibus prolibus votum fecerat, quod si adhuc ipsum prole mascula bearet Deus, qno majoris mendici nomen inveniret , ad illius nomen filium suum baptisari curaret; míserioris sortís nomen ergo cum non inveniret Lazaro, sic Lazarum filium suum baptisari curayit. Hic matéria primo datur ca- lumniandi calumniatori , sed an vera ? judicet justus Philaletus ; cave tamen calumniator , ne talibns ca- lumniís Deum offendas, qui potens est fors cras tecum sic agere, qui hodie gloriaris in familia et divitiis, ne intra momentum Iras effíciaris. Dlvitiarum enim et paupertatis médium unicum solum momentum est Lazarus ergo annorum 14 , discedente matre , in va- stissimi aedificii All-Torjensis (cujus et hodie fnnda- menta exstant , et praeter quod et aliud jam vix remanserat) quodam cubiculo ad ignem sortem suam deplorans^ superveniente quodam antiquo nobile ser- ▼itore patrís , Andrea Bartha , qui et penes puernm

LU8US MLTO)!. 28

remanserat, interrogatns : cur ploraret ? respondit : jüsteploro; en mater cum duabns inetretis siligíuis me relíquit, unm egoaliquandopanem triticeum com- edere potero? A qao consolatus et iii spcm erectus, fideliter cnram pueri gerebat. Evoluto anno uno, jamque pnero annorum lÓ^svadcre coepit, ut duceret in Qxorem filiam annorum 14 antiquac famíliáé Mel- cliiorísNagy de Bibarczfalva, locumteueutis capitanei Bedium sículicalium Sepsi , Kezdi et Orbay ut et MiklósTár; syasit et persvasit. Indicitur dies nup- tiamm 15 annornm sponso et 14 annorum sponsae (nomine Frusianae), égit architríclinnm Thomas Bassa, famosissimuB ille vir, principís consiliarius et Sedium siculicalium Sepsi, Kezdi et Orbay supr. capitaneus, sponso in propinquo sangvine junctus. Prout verő Bassa sponso , sic Bassiana sponsae a propinquo sangrine juneta fnerat, et ipsa die nuptiarum atenera hac virgine ínterrogabat : Soror, inquit^ scisne ollam pultium coquere, cum jam nubas? Vixit non multis annis cum hac uxore , sic tamen vixit , ut potiorem partém bonorum a patre abalienatorum feliciter recu- peraverit , erat enim ingenio et prudentia singularí, prout et hodie fáma inter nos circumfert. Sed et qui- dam nobilis AndreasKönczei de Karatna in die obitus avi hujus mei in quodam suo libro mortem ejus sic notavit: „Anno 1643. 15-a Augusti, mortuus est La- zarus Apor, qui ingenio et prudentia pollebat." Ex hac uxore aliquot proles suscepit : masculas quídem superstites nonnisi duas : Andreám et Franciscum ; Franciscus in aula Excellmi Generális Cassovien- sis Adami Károlyi educatus, redux in pátriám, ju- venis a multis gestis , sed vei a choreis in Tran- sylvania notissimus, in juventutis riore mortuus est

24 P. APOB

in Csik Rákos anno 1667; Andreas verő gentdt FrancÍBCum, FrancÍBcns Volfgangum et Lazanim, modo BüperBtítes nepotes meos charÍBsimos ; et Yolf- ganguB qnídem manBÍt coélebs, Lazaras verő duxit uxorem TfaercBiam Eapi , filiam Joannis Eapi et Clarae Vitéz, fílii Gabrielis Kapi et Mindszentianae, perpetni haeredis arcÍB Eapi, in Ootta SároBiensi. Adeoqne et familia Kapiana in Hungária , et Mind- Bzentiana in Transylvania, antiquiBBima ; prout verő TfaereBia Kapi ex patre antiquissima est familia, bí- militer a matre Vitéziana, prout omnes fasti testantar. Filii Lazari Apor : Emericus , StepfaanuB , Lazarus, Gábriel, fllia Elisabetha. Mortua uxore prima aggres- BUB est anno 1627 ducere aliam , Juditham Imecs, quam et anno sequenti 1628 feliciter duxit. Erat haec família Petronelláé Thomori , filiae Laurentíi Thomori, nepotis archi-episcopi quondam Calocien- 8Ís, et báni Serviensis, Pauli Thomori, qni cum rege Ludovico II ad campum Mohács pro patria gloriose occubuit. Petronella haec Thomori prius qnidem erat conjunx Nicolai Mikó de Bodök (qui genuit rursum Nicolanm, qui Stephanum, qui Franciscum et Joan- nem Mikó de Bodok, modosuperstites; JoannesMikó hactenus coelebs); Francisci verő filii aSophia Beth- len Paulus, Nicolaus et Franciscus. Pauli conjunx Clara Bethlen; filiae Francisci Mikó : Susanna et Maria ; Susanna uupsit Emerico Bánffí de Losoncz ; filia verő dicti Stephani Mikó Heléna , quae nupsit Danieli Vas de Czege, cujus filii Nicolaus, Georgius et Dániel Vas. Mortuo verő Nicolao, secundo nupBÍt Stephano Imecs, antiquissimae inter siculos etiam fa- miliae, quorum etiam antecessoribus erat demandata interemptio Templariorum in monasterio Haraly in

LU8U8 ICDKDI.

86de Orbai. Hic Stephanus Imecs, demortno Melchiore Nagy de Bíbarczfalva , süccesserat in locumte- nentia Capitaneatna Sedinm Siculícalium Sepsi, Kezdi et Orbay üt et Míklósvár, Serenissimo Sacri Kom. Imperii et TransylvaDÍae Princi'pí Gabrieli Bethlen cbarísBÍmns. Hornm ergo erat filia Juditba Imecs.

Sed quia fanc devenimna, de regio sangnine banc Jaditham Imecs procreatam sequens genealógia osten- dit, pront ex conyentn Colos Monostoriensi authentice excepi et penes me habeo.

TruncuB Nícolans Bátbori, nxor ejus Sopbia Bánffi, bornm filius Stepbanus Bátbori, regis Poloniae Stepbani Bátbori páter, filia Barbara Bátbori, baec nnpsit Andreáé Czire, borúm filia Petrouella Czire, quae nupsit Nicolao Valkai de Nagy-Eskellö (iste Nicolaus Valkai cum conjuge sua Petronella Czire ejusdemque matre Barbara Bátbori quiescunt in templo Nagy-Eskellöiensi, ut apparet ex epitapbio lapidi in- ci80 ; requiescant in pace). Haec quatuor filias bábuit : Annám , Barbarám, Susannam , Elisabetbam! Elísa- betba nüpBit Laurentio Tbomori ; bujus filíae iterum Petronella et Anna ; Petronella nupsit quidem primo Nicolao Mikö de Bodok, secundo Stepbano Imecs de Nyújtód ; bujus filia Juditba superius dicta , quae nupsit Lazaro Apor de Ali-Torja; bujüs proles jam inferius denominabuntur , et inter reliquas genitor meus, Joannes, cujus filius ego , Petrus , filii mei ex comitissa Barbara Káinoki Josepbus, Joannes et La- dislaus, filiae Susanna et Anna ; Susanna nupnít eo- miti Joanni Haller de Hallerkö, quae sine nemim defecit, et reliquae proles mortuae sünt.

Sed ab ordine et avo meo tantisper leoeirer^ U-

26 p, ÁPOB

ceat, •quoiisque et reliqnas inclytas Transylvaniae fa- milias a Nicolao Báthori deacendentes descripsero, ne meam exaltare et illas defrandare videar. Scriptom ergo est, Nícolaum Valkai quatuor habuisse filias - Annám, Barbarám, Saaannam et Elíaabetfaam, EUsa- betham nupsisse Laurentio Tbomori ; Anna ergo nup- sit Franciso Edeuffi, et sine semíne defecit ; Bárban nupsit Stephano Borsovai, cnjas filins Sigismundua Borsovai, ciijus filia Elisabetha, qiiae nnpsit Georgio Sükösd, cnjus filia Elisabetba , qnae nnpsit Stepbano Petki de Királybaima, inferius cnm suis titulía landan- do, cnjus fílius Joannes Petki, supremns Jndex Reg. sedinm siculicalium Csik, Gyergyó et Kászon, cujus filins modernns Comes Dávid Petki, snpr. Comea Cot- tus Colosiensis, cnjns filins ex comitissa Sara Zichy, Comes Stepbanns , vivát ; fíliae Snsanna , consors lUrmi Dni Cdmitis FrancisciKornis de Göncz-Rnszka, et Rosalia , consors Gomitis Stepbani Mikes de Za- bola; reliqnae filiae nubiles snnt, scilicet Barbara, Clara et Anna Petki. Filiae Joannis Petki : Sara, consors lUrmi Dni Joannis Toroczkai de Toroczkó Sz. György, Tabulae Reg. assessoris; Sarae Petki filii : Baltbasar et Ignatins Toroczkai ; filiae : Cbris- tina, consors Joannis Béldi , item Maria Toroczkai. Tberesia Petki, consors Illmi Dni Georgii Bálintb de Tövis, Exc. Reg. Transylvaniae Gnbernii consi- liarii ; filii Tberesiae Petki : Stepbanns et Sigismim- dns Bálintb. Filiae dicti Stepbani Petki : Catbarina, qnae nnpsit Stepbano Lázár de Szárbegy , snpr. Ju- dici Reg. sedinm siculicalium Csik , Gyergyó et Ká- szon ; cnjns filia Elisabetba Lázár, qnae nnpsit comiti Samueli Káinoki de Körös-Patak, cnjus filia Barbara Kálnoki, consors Baronis Petri Apor ; reliquae pro-

LÜ8Ü8 MUNDL 27

les Kálnokianae describentnr in deductíone £ainiliae Kálnokianae.

Secnn'da Elisabetha Petki, quae primo nup- eerat Tfaomae Nagy, cujus filia Sophia Nagy, quae napáit Petro Dániel de Olosztelek, cujas íilius Jose- phus Dániel, supr. Judex Reg. sedis siculicalis Ara- nyas; filiae: Barbara Dániel, consorsJoannis Nemes de Hidvég, et defecit, Maria Dániel, consors Comitis Martini Keresztes de Sárpatak, snpr. Comitis Cottns de Kfikellö , cujus filiae : Clara , consors Baronis Emerici Perényi, Catharína , consors Baronis Fran- cisci Andrási, Maria, consors Baronis Pauli Perényi, Barbara, consors Samuelis Bethlen de Ikfar; item filiae nubiles: Sophia *), Theresia dictae. Elisabetha Petki secundo nupsit Paulo Telekesi in Ungaria , et defecit.

Dicti Josephi Dániel a Maria Macsesdi fílii : Joannes, Alexius, filia Sophia, consors Volfgangi Csongrádi, cujus filius Ladislaus, filiae: Maria, Bar- bara. Dicti Josephi Dániel a secunda conjuge, Anna Toroczkai filia, Petri Toroczkai, filii : Gábriel, Petrus, filiae: Catharina, Christina, Theresia. Dictae veroCla- rae Keresztes a Barone Emerico Perényi filii : Carolus, Alexius; Barbaráé verő Keresztes a notato Samuele Bethlen de Iktar, filius Dominicus, filia Barbara.

Térti a Juditba Petki , quae nupserat Joanni Damokos de Alsó - Csernáton . cujus filius rursum Joannes, cujns filii: Alexius, Antonius, Joannes, Franciscus ; filia Barbara. Judithae verő Petki filiae a Joanne Damokos : Susanna et Catharina ; Susanna nupsit Petro Jankó de Zágon , cujus filii : Francis-

0 Sophia nupsit Laurentio Baroni R^vaj (kéaiSblbí jegyzet)

28 P. APOB

cns, Stepfaanns et Petrns. Franciscns mansit in Becdo, StepfaanuB intravit Ordinem Sancti Dominici in Polp- nia, et nominatuB Casimirns, Petrus factns Soc. Jesn religiosus. Catharina nnp&it Stephano 3oér de Nagy- Nynjtód , cujus filius iternm Stepfaanns , filia Anna, qnáe nupsit Joanni Szeredai de Sz. Rontás.

Barbs^ra Petki, qnae nnpserat Benedicto Henter de Sepsi Sz. Ivány, nnper supr. Jndici Reg. sedinm siculicalinm Csik, Gyergyóet Kászon; filii Ladislaus et Dávid.

Sasanna Valkai nnpsit Ladislao Sombori, cu- jus proles Elisabetha et Gábriel ; Elisabetfaa nnprit Andreáé Lázár de Szárhegy, bujus genitór, Stepha- mis, snb Joanne Sigismnndo, Primarius sícnlns, frá- ter verő Stephanus et Petrus. Stepfaanns currente sae- culo 1500, sub Sigismundo Bátfaori praetorianornm ductor, qui etian in proelio Andreáé Bátfaori Gardina- lis cnm Micfaaele vajvoda Transalpinae fortiter png- nando, in conflictu mansit, qui Stepfaanns etiam sub Stepfaano Bátfaori, rege Poloniae in bello moscovitico clarissimus fűit. Stepfaanns verő, genitor Andreáé, qui sub Maximiliano arcfai-duce, et Sigismundo Bátfaori cum turcis ad pagum Keresztes viriliter occnbuit Parens verő faujus Stepfaani, rursum Andreas^ totius Transylvaniae cancellarius, qui et primatum inter si- eulos tenuit , ut apparet ex Constitutionibus incl. na- tionis siculícae ad annum 1506, in villa Agyagfalva; íta et Istvanffius. Andreáé faujus secundi filius ab Eli- sabetfaa Sombori Stepfaanns, faujus rursum Stepfaanns, omnes supr. judices regii sedium siculicalinm Csik^ Gyergyó et Kászon ; faujus Stepfaani filins Comes Franciscns Lázár, incl Tabulae Reg. assessor, cujus proles : Drusiana Lázár, consors Spect. Dni Davidis

LUStia MUKDI. 29

lenter de Sépsi Sz.-lvány, adjunctí provinciális com- DÍssarií ; filii : Ladisláus, Adamns, Gábriel^ Francia- rua, Michael, filíae Cbrístina , Catharina , Barbara, I!lara. Sed ad decorem bujus illustrissimae familiae Lntoniüs Lázár, a prima conjnge, Margaretha Kor- da de GoDcz-Ruszka, factiis religiosus Soc. Jesu, et n hac aacra religíone piissime cum fáma sanctitatia liem anum ciauait. Sedetiam antiquitas hujus illrmae ámiliae apparet ex eo : quod retroactis quinque aae- lulia (si paucos annoa excipias) semper supremnm ^fficíum geaaerint in sedibus Csík, Gyergyó et Ká- izon. Filia verő dictí nltiiuí Stephani Lázár , aoror ^ermana Comitis Francisei Lázár, Elisabetha, qnae lupait comiti Samueli Káinoki de Köröapatak, cujua ilia Barbara, consora Baronia Fetri Apor, cujua fílü: Foaepbua, Joannea et Ladislaus, fília Anna. Reliquae )rolea Elisabethae Lázár specifícabuntur in deduc- ioné familiae Kálnokianae. Saed baec antíquissima kmilia facile prímorea suoa ostendet adbuc a tem- )ore Toxi ducis, avi sancti primi regia Stephani, qui eid Ismacham Thuringiae capti, et a consociia hunga- la redemti aunt ; nec etiam facile redemtoa eredi- ierim, nísi et tunc inter primores fuissent, teste Bon- inio Dec. I. Libr. 10. Capitaueoa Ungarorum fuisae icribit Beham, fol. 7. item Thurócziua P. II. c. 9. 3ed vei inde gloriari potest, quod inter omnes Tran- ijlvaniae principes gloriosissimus , Gábriel Bethlen le Iktar, matrem habuerit Drusianam Lázár, conju- jem Volfgangi Bethlen de Iktar, filiam Andreáé Lá- sár Cancellarii'ex conjuge sua Barbara Gyalaküti.

Notavi superius Laurentium Thomori habuisae ^tiam filiam Annám, quae nupserat Stephano Cseffei le Noszaj, cujua filius Ladislaua Caeffei, proto-nota-

80 P. APOR

rius regDi, et sine semine defecit. Secundo verő nup- serat Bnpr. comiti Sigísmundo Hatvani , sed nuUi prole snperstite, et in hac Anna Thomori nomen Thomorianum cnm honore sepultum est.

Sed Petronella Thomori praeter Judüham Imecs habuit plures etiam proles, nempe Micbaelem Imecs. qui in adolescentía mortuus est ; filiaa Helé- nám et Frnsianam. Heléna nnpsít Michaelí Jankó de Maxa, cujus filia Heléna, quae primo nupsit Ladislao Mikó de Oltszeme, qui absque prolíbus mortuus est, secundo Stepbano Gyulai de Várad, cujus filius La- dislaus, cujus £lii ex Baronissa Anna Haller (magni illius Joannis Haller, a sanctitate vitae notissimi, the- saurarii Transylvaniae, trium regnantium principQin> nec non augustissimi Leopoldi imperatoris, exc. Beg. Transylvaniae Gubernii consiliarii intimi, Cottus Tordensid supr. comitis, nec non Catfaarinae Kornis de Göncz-Ruszka, filia): Gregorius, Joannes (bujns filius Stepbanus) et Ladislaus ; filiae : Julianna, con- sors spect. Dni Fauli Béldi de Uzon, bujus filius An- tonius ; secunda Juditba, prius quidem consors spect Dni Stepbani Toroczkai de Toroczkó Sz.- György, filiae bujus Anna et Barbara ; quo deficiente, secundo consors spect. Dni Petri Macskási de Tinkova, cujufl filius Ladislaus. Tertia filia Anna, mansit virgo. Frusiana nupsit Simoni Boér de Kopocsel, cujus filii : Sigismundus (ín gratiam principissae Apaffianae, Annae Bornemisza factus Calvini assecla et obtinnit vice-capitaneatum Fogarasiensem), Franciscus et Pau- lus, filia Sopbia ; Sigismundi filius Paülus ; Fraucisci filii : natu major Simon , arcis et districtus Fogara- siensis supr. Capitaneus ; filii ejusdem : Andreas et Emericus , filia Juditba , consors spect. Dni Nicolai

LU8U8 MUNDI. 31

Keresztár!, siipr. jndicis Reg. incl. Sedis Maros. Se- cünda Sara, consors Gabríelis Jósika de Branicska, cüjas filii Dávid et Gábriel. Nicolai Keresztúri filii : Michael et Stephanus. Tertia Sasanna, nubilis. Se- cnudo-genitns ejnsdem Francisci Franciscus, supr. Capitanens arcis Somlyó et incl. Cottus Krasznensis supr. comes, cnjus fílins Josephus, qni duxit in uxo- rem Barbarám Haller, Georgii Haller, exc. Reg. Transylvaniae Gnbernii consiliarii intimi filiam, nec non Annae Kornís de Göncz-Ruszka.sororismoderni Exeellmi Dni Transylvaniae Gubernatoris, nec non nirmi Dni Comitis Stephani Kornis, exc. Reg. Tran- sylvaniae Gnbernii consiliarii intimi, ac perTransyl- vaniam supr. commissarii, sororem verő minorem Evae Haller, consortis Illrmi Dni Comitis LadisM Gyulaffi de Rátóth, Incl. Sedis Siculicalis Udvarhely supr. jndicis regii ex antiqua hungarorum stirpe. Tertio genitus Francisci Boér filius Gábriel, cnjus filins Franciscus. Superius nominati Simonis Boér tertio genitus filius Paulus, cnjus filius Ladislaus, La- díslai filius Ladislaus. Filia verő praefati Simonis Boér 9 Sophia, filii: Sámuel, Stephanus et Jose* phus Boér.

Agressus, ut supra, jam anno 1627 ducere in uxorem avus meus aviam : non prius eidem prudens virgo nupsit , quam prius avus meus prolibus a pnma uxore susceptis ratam de omnibus portionem páter extradaret, ea conditione, ut ex Dei benedictione si proles habuerit, etsi unicam, ne ansam contentionis daret cum prolibus primae uxoris, prout noc c are constat ex testaraento avi mei. Conditio inpleta, et ut

82 P. APOR

Bupra, feliciter &nno 1628 matrimoninm contraxe- rnnt ; vixernnt invicem annis 15 pacifíce. £t quia per matrimoninm hoc pnlcfara portio bonoram accesrit avo meo, oeconomisabant ambo sic, at jam (praeter accepta per FÍBcnm, nt snpra) nniversa bona abalie- nata tam a patre, qnam a matre in Háromszék et Csík recnperarent, pront hoc apparet ex deliberato coram magnó illó víro Stepfaano Petki, inter reliqua officia Bcdinm sicnlicalium Csík, utrínsqne Gyergjó et Kászon snpr. Capitaneo anno 1648 celebrato, nbí proles a príma nxore , mortuo maríto, aviam meam cnm Buis prolibns in bonis materníB reacqnisitis im- petere volebant. Non solnm verő reacgnisivenint abalíejiata, verum plnribns bona adhac sua exigoa auxeiunt.

Sed calumniatori rursum hio calnmniandi dator ansa, Bed an recte? Fhilaletho judioandum relinquo. Objíciet ergo calumniator : hunc Lazarnm fuiase vice- jndicem regium per 15 annoB aedis Kezdi ; ad quam calumniam respondeo:

Primo : Ostende ante hunc , aliqnem Aporínm vice-officium gessisse, OBtendam ergo tibi, bí víb, ante hunc plures Aporios Buprema officia geasiBBe. Reapon- deo Bccundo, retorquendo : Lazarua Apor erat y. jndex regina per 15 annoa Sedia Kezdi, non nego, aed eodem tempore íUíua coUegae erant in aede Sepsi Stephanna Káinoki, parena Comitia Samnelia Kái- noki, in aedeOrbai Sigiamundns Mikea , expoat prin- cipum conailiariua et aupr. atabuli praefectna, parenj Michaelia et Clementia Mikea, illiua quidem totius Transylvaniae Generalia et conailiarii, bujusvero Regni Praeaidenlia , Sicnlorum Generalia , prina ae- dinm aicnlicalium Sepai, Kezdi et Orbai ut et Miklóa-

LÜ8Ü8 MTTNDI, 83

vár supr. capitanei, expost incl. Cottus Albensis Bupr. Comitis et regni proto-notarií, genitorÍB Comitis Mi- chaelis Mikes; et quod minim, tantiB officiís fratres 8U08 germaD08 fanctos 9 minor tamen eorum germa- mis Thomas Mikes sequebatur ut v. judex regins Sedis Kezdi ; in sede Miklósvár Ladislaus Eálnoki. Objice ergo et his inclytis familiis, livor, quod quon- dam faerint v. jndices regii, prout haec patent ex protocoUis incl. sedium siculicalium Sepsi, Kezdi et Orbai ut et Miklósvár. Sed an f uisti in judicio Dei ? Quis Bcit, 8Í Lazarus hic pluríbus potuisset anniB vi- vere, num et hic ob singularem prudentiam promotio- nem suam perdidisset? mortuus enim est in optimo quasi aetatis robore^ anno suae aetatis 48, vei inde verő nobilis, quod illustrissima família Mikesiana tantisper nóta infecta, quamvis subito in gratiam re- cepta, universa bona Mikesiana donatione mediante huic Lazaro erant collata per principem Rákóczium, prout et donatioues actu prae manibus meis exstant; quam primum verő eadem illustrissima familia in gra- tiam recepta fűit, amore fraternitatis universa resti- tuit. Tertio: dum illa tempóra, quo avus meus oflfi- cium hoc gessit, fuerint valde tempóra bellicosa, tur- bulenta et mirabilia, ut ex scriptoribus transylvanicit constat, lege verő patriae, ut habetur Approb. Const parte 6, edicto 58, vice-judices regii ab expeditíoiil bus bellicis erant immunes, hinc vei primariao fumi liae vice-judices regii esse ambiebant; prout Hhm bodie vei ipsi vice judices regii in sedibus HimíUmti bus Sepsi, Kezdi et Orbai ut et Miklósvár n^^m^/^ ex primariís familiis eliguutur et constitutffyto^ >j^ et nóta, inter siculos saepius ex yice-ofíieUiUtmt^ Ué, tos fuisse suprcmoB, et cousiliarios prineí|MM^ i# m^

MONITM llUirO. UIST..— FCRIPT XI. ^

34 P. APOR

apparet ex protocollo Trissediensi praéter fatnm Si- gismunduin Mikes in persona Thomae Nemes.

Mortao ergo anno 1643, aetatis snae, ut snpra, annorum 48 Lazaro, relicta vidua Juditba Imccs cum 6 prolibus masculis , Lazaro , Petro , Stephano, Joanne, genitore meo, Volfgango et Sigismundo postumo, matrem prolium harum prineipissa Sophía Báthori , celsissimi quondam princípis Georgii Rá- kóczy junioris vidua, ad seryitia sua sollicitavit, quae tamen minorennitate prolium suarüm semper se excn- saverat, adultis verő prolibus (exstant litterae) seri- bit, jam nullám habere exeusationem posse, cum proles adoleverint , lataque praedia in quatuor pagis ex proprio patrimonio promittebat ; opinor ob famam insignis oeconomiae et religioni catbolicae addictissi- mae. Utinam non respuisset, fors et culina mea hodie pinguior esset.

Hac relicta. vidua templum supra Karatna anno 1660, ut in relatoriis apud pie defunctum patruelem meum Stephanum vidi, ipso die Theophoriae sacro vi raptum, sic: dum processio perrexisset ex templo AU-Torjensi more solito ad sacrum hunc locum, praelatumque fuisset vexillum quod avia mea cura- verat, et cui nomen suum acu inpictum erat, calvi- nistae vi obviam mentes, „non huc feres amplius Ju- ditham Imecs'^, et sic miseri catholici in illis tempó- ribus turbulentis et a devotione turbati et templo privali sünt. Obiithaec pia mulier anno 1676, circa 10 Decembris, ex moerore mortui filii Joannis.

Lazarus, absolutis Tyrnaviae studiis, redux in pátriám, principi Georgio Eákóczio in infausto con- flictu ad Gyalu unus ex oustodibus corporis erat, a latinitate et militia illó tempore laudatissimus. Ex-

LU8U8 MUNDI. 36

08t snb expedítionibuB ad Szathmárinam , Böször- lény, Ffilek et Viennam tam sedium BÍculicaliam Iep8i, Kezdi et Orbai ut et Miklósvár, qoam Bedium icnlicaliiim Csík, i^trioBqiie Gyergyó et Kászon ca- itaneus 8upr. Bübstítutus , adeoque post praeclara ge- ta et fidelia obBequia a Celsissímo principe Micbaele Lpaffi po8t redítnm ab obsidioue Viennensi Bupremo )apitaneatH actuali incl. sedium siculicalium Csik triasque Gyergyó et Kászon, neonon protonotariatu onatns erat. Priúsquam verő baec officia adire po- aisset, mortuus est in curia sua nobilitari KisNyuj* ódiensi, anno aetatis patria 48, Chrísti 1683.

Petrus tantisper aulám principís Georgii Rákö- ;zy junioris Becutus, expost cum eodem in regnum ?oloniae cum armada pergens, in deplorando iilo :onflictu vei potius lanlena, ubi exercitUB trausylva- 1U8 vei totaliter deletus, veT in miseram captivitatem ibductuB fuisset, gloriose in conflictu periit. Erant in 100 conflictu funestissimo duoÁporii: jamuominatus Petrus, et fráter ipsius a patre germanus, Andreas. Hic !n diram captivitatem Crimensem ductus, postliminio }atrimonio suo divendito, aereque aviae meae libera- ;uB , saepe miseram suám in illa captivitate calamita- tem , me etiam puero audiente , describebat , sed e iitterae ex eadem captivitate novercae suae, aviae [neae scriptae, et a me conservatae testantur.

Hinc, invide livor, fors iterum accipies matériám

calumniandi, dum maguum illum comitem Stephanum

ab ovo describam ; sed in fine suo respondebit Phila-

lethus. Stephanus ergo hic inter reliquos fratres puer

petulantior , sed qui semper cum advenis et ignotis

conversáretur , notitiamque contraheret, ex quibus

aetibuB buíb tunc adhuo bonum ómen eapiebat,

3*

36 P. APOR

a matre re1iqiiÍB fratribas postpoBitüS ; cujns petnlan tíam dnm mater compescere non valeret, tradidit eun- dem magnó illó viro , cujüs fáma in Transylvania perennis érit, cui dum etturcaprinoipatnm Transylva- niae oflfén'et, gloriose respnit — scríbo : magnó viro, qua et ecclesiae catholicae acerrimo propugnatori, et patriae patri ac defensori, Stephano Petki de Király- lialma,totíu8 natiouis siculicae Generáli, aulaeprínci pÍ8 snpremo magistro, consiliario intimo, incl. CottuB de Kükellö Comiti nec non sedinm Bicnlicaliam Csik ntrinsque Gyergyó et Kászon Capitaneo ntrobique snpremo, magnó, nt scribo viro , sed qui vére illud poetae observavit ; „Verus amor mísemm nunqnam contemnit amicnm^', eo magig consangvinenm. Nam Stepbanus, etsi ex bnmili família Aporiana fnerit, valde tamen proxímus erat cognatione hnic magnó viro. Snscipiens ergo in aulám snam magnus hic vir petnlantissimum hunc pnerum , ubi nt domi , sic Mc petnlantissimus (qnae scribo, ex ore ipsius desidera- tissimi mei patrnelis Stephani habeo gloriabnndi), petnlan tiam ejns magnus vir omni conamine frangere nitebatur, snbinde scnticae non parcens; sed scntica dnm eundem punire volebat, soíebat dicere : deponite tapetem super quem jaceat, consangvineus enim meus est " Snbinde nudipedem penes carpentnm circumdu- cebat, et mille quidem módis et mediis petulantia pneri frangebatnr ; ast disciplinam puer ferre non valens, semel clam ad matrem discessit ; mater, egre- gie verberibns excipiens, verberatnm dominó remisit, nbi secnndam castigationem, sí non majorem, símilém rnrsnm acquisivít. Snbinde vestibus nndatum hems anns pnniebat, tnnc etiam ad matrem confugit, qnae materna miserieordia tacta, vestes ipsi honestas cn-

LU8US IfUNDI. 37

ravit, remisit tamen ad herum. Henis dam interro- gasset, nbi vestes accepÍBset, et gloríabnndos respon- disset: has mifai domina mater curavit: detractae Bubito veBtes, dominus Stephanus tapeti incumbenB, egregiam rarsnm scuticam acqnísívít, vesteB matri remissae, addita scríptora : si vellet mater, nt Domi- UU8 illum instraeret , abstíneret a similibus , aciret enim in tempore , quales vestes fíeri deberent Ste- phano, jam ipsi cnrae esse. Et cum magnus ille vir, videns ingenium pneri, omníbus mortíficationibus euDdem castigaret, tertio ex Maros-Szent-Gyögy, dam dominus et domina ad merídiem qaiescerent, ite- rum clam discedit, sed ex proximo nemore revertitur, et jam herum et heram, ad parvam portám sedentes invenit, quibus audacter obvíam it, lodicem suam sub uinis portans ; quem cnm interrogasset berus : nbi f uisti, Stephane? respondit : aufugeram, Domine; ad quem herus: quousque aufugeras? adproximum,inquit. ne- mus. Ad quem berus: cur ergo redivisti? recogitavi, inquit: si domum ivero, mater mea me egregie ver- berari eurabit, et remiltet, et bic adbuc melius verbe- rabor ; bic sum, videris, domine ; si semel curaveris verberari , bis non patiar. Cui subridendo berus et bera dixerunt: Intres solum, Stephane. Duravit haec mortificatio petulantiae tribus fere annis. Interim princeps Georgius Rákóczy junior considerans qui- dem et pueri petulantiam, sed et dexteritatem et pru- dentiam et activitatem in agendo, saepe ad magnum virum, herum Stephani dicebat : Videbis , domine fráter, adbuc in tempore praeclarissimus vir efficie- tur ex Istók, sívé Stephano, eo enim nomine compel- labatur tam a principe, quam hero suo, quam reliquis- dominis, in hoc tunc etiam valde laudatus, quod sem-

38 p. ÁPpR

per fide]i8simu» fiierit hero suo. Discant hic pareBtefi, quomodo petulantes proles educare debeant. Post plurimas ergo tolerataa mortlficationes , eontigít se- rnél, ut Steplianus ab hero mitteretur ad sapremnm principis clayigerum, ut mitteret ipsi ex principis vino; prol)abiliter impeditus claviger respondit: mi- nimam i^uani curam nunc majorem esse ; quod respon- sum dum retulisset hero,*heri]s componens cultrum et strophiolum (ad prandium enim erat), unlli qaidquam dicens, recta vadít in aulám principis, et intra por- tám ad ^e accersiri curat supremum clayigerum; quem dum interrogasset : quisnam officialis suae cel- situdinis esset? respondissetque: se supremum clavi- gerume6se,rursum reponit : quis ergo ego ? respondit: scio quod Dominus sit supremus aulae praefectns; cui reponit: talis et talis inter supremum aulae prae- fectura et supremum clavigernm magiia dístinctio. Tunc clavigerum ad nauseam verberari curat. Hinc claviger terrefactus, etsi Stephanus pleno dolio vinum desiderassét, non dénegasset. Dolio quidem non^ sed convocatis úrfionibus et mnjoris characteris nobilibüs juvenibus, ex principis vino Stephanus convivia fa- ciebat; quod ubi herus suus rescivisset, dissimulavit, et bonum ómen pronunciavít, dum cum se majoribus conversaretur. Contigit autem , ut ad salatandum principem intrarent in Transylvániam Comites Zrínyi et Draskovics, cum quibus quidam Páter Pau- linus, cujus pulchro cantu dum mirifice delectaretnr princeps, contigit, ut omnes in prandío bene bíberent, et ad Goeiiam Páter non Compareret; dum verő ínter- rogasset princeps, ubi esset Rudtis Páter? respondis- sentque princípi : non posse venire, nam ad foma- cem se poneus, habitus ad dorsum combustus est^

. LÜSÜS MUNDI* 39

Bubito princeps suam albam ehlamidem adferrí cnrat, cujus Bubductura 8ola constabat^ ut pie defanctus pa- truelis referebat, tribus millibus leoninis (leoninna constat duobns flór. hung ) eandemque Patri mittit et donat, et subito ut adveniret, mandat. Sub coena jam laetuB princeps , ut magníficentiam suam coram do- minis Hungáriáé ostentaret, ordine domino» alios ves- tibus pretioBÍs, alios ornanientís equorura, alios armis donare incipit, solus magnus bic vir, Stephánus Petki? nihil acceptare voluit. Contigit autem, ut more solito ad mensam crapulatus obdormiret, tunc surgit prin- ceps, et clam 100 aureos sacco ejus impouit , digito comminans Stephano his verbis: „Istók, Ist(5k, tudd meg hogy én vagyok az erdélyi fejedelem,** id est : Stephane, Stephane, scias me esseprincipemTranöyl- vaniae. Postquam verő magnus bic vir discessisset cubitum, et mane surrexisset, induta tiinica, more so- lito, ut crapulatara tergeret frontem , excipit strophi- olum, excidunt aurei, de quibus dum Stephanum inter- rogasset , quis sacco imposuisset , respondissetque : Be tantisper in negotio heri a tergo ipsius discessisse, probabiliter tunc sünt irapositi — exclamavit : „Chare princeps, tuum est hoc donura." Dumque ad princi- pem intrasset, et princeps interrogasset : „Domine fráter, dixitne tibi aliquid Istók ? sive Stephánus : dumque reposuisset: nihil, rursumque interrogasset : invenissetne aliquid in sacco? respondit: „Omnino; et statira adverti , Vestrae Celsitudinis clementiam esse." Ibi princeps narravit , quómodo imiposulsset 100 aureos, et comniinatus fuisset Stephano. Tunc rursum princeps -. Domine fráter, sicut saépe dixt, honora Istók, sive Stephanum, praeclarus adhuc ex illó vir efficietur; ecce puer et ad unam comminatio-

40 P. APOB

nem nostram qnalein fidelitatem servavit ! ^ Ex anla in hoBpitiüm discedena, magnus hic vir jnbet, nt Ste- phanna jam mensae snae assideret (dicebat pie defíinctos patraelis mens : malnisset nndipes ex regno exire, qoam ilü tabolae assidere ; debnit parere vei propter solnm metum). Expost jam omnia béri buí prae manibna babens , a petulantia correctna , adhnc dnobüB annis peoea bernm annm mansit. Post baee magnoB ille vir procoravit íUi matrimoninm cnm Bar- bara Veres, filia filiae Mattbíae Hoazár, prius conjuge Stepbani Szeredai . et qnia a patre Stepbani moltae proles relictae erant creavit primo vice-jndicem re- ginm inferíoris Csík. Sed Stepbanus et tunc , qnis esaet futums, oatendit, dum duos trés ve scypbos ar- genteoB. qnos a majoríbuB acceperat, pignori impone- bat, et tamen semper cum se majoribus eonvivabatar. Mansit in eo statn, douec anno 1678 Panlus Béldi ad portám ottomaunicam conf ugisBet (qnamvis StepbaunB jam bis Constantínopoli fnisset, et trans maré bonam partém terraram peragrasset), cum Yolfgango Beth- len et Clemente Mikes contra Béldium Byzantium missns, ibi feliciter coufectis rebus principis, pro laeto nancio referendo remittítnr ad principem , qui dum principi exposuisset, fratriqne sno Lazaro (qni Béldio adbaerebat, et mírabiliter eundem Constantinopoli a captivitate complici liberaverat) gratiam impetrasset, rursum a príncipe accipit gratías bas : creatur supre- mas arendator tricesimarum transylvanicarnm, dona- tar bonis Valentini Káinoki, aeqiie partém Béldianam secuti, et Constantinopoli in captívítatem detrnsi. Mortiio auteni magnae memóriáé viro Joanne Petki, supr. judice regio sedium Csik , utrinsque Gyergyó et Kászon, sub Magnó Cibinio in castris earundem

LU8U8 MÜNDI. 41

ínclytaruiD sediam 8upr. jndex reg. electüs et creatus est a celsissimo principe Michaele Apaffi , et paulo post etiam Tabnlae Jndiciariae ut vocant Regiae asBessor coníiriDatnr, et vita ejusdem celBÍssimi prin* cipis dnrante his officiis fímctiis. Mortuo enim Foga- rasiní , invaaerat Thökölius regnum Transylvaniae, et exignam militiam caesaream mnltitudineadTörcs- vár obruit; praesens in hoc conflícta, víx evasit, ubi tamen magna pars Transylvaniae Thökölio adliaesis- set, mansit in fídelitate augnstissimi Leopoldi incon- cuBSUS Clandiopoli. Jam qualia merita in ecclesiam Dei, in regem legitimum,in pátriám habuerit, calamiis meuB exprimere non potest ; scio bistoricoB memóriáé prodituros posteritati; tu inde conjice, Lector, quod supremns in terris Christi vicarius binas (qnas ut gemmascustodio) litteras ipsi scribere non sit dedig- natus. Conjice, Becundo, non Becus acquisiviBBC Bupra- fata officia, nisi magna virtute. Scio acta hujus roagni viri ad consummatiouem gaeculi duratura. Mortuusest Cibinii anno 1704, dum tunc etiam in fidelitate augiis- tisBimi sni regis subsisteret. Ut verő edncationem Buam posteritati transcriberem, saepe me monuit.

Seqnitur Joaunes , genitor meus , qui necdum

V * * *

duorum annorum uxoratus , dum ego 3-ia Junii anni

1676 natus fuissem,ille 2daDecembrÍ8 eodem anno pesté exstinguitur, a sanctitate vitae, et a bona oec<; nomia laudatus, me relicto in testamento fratri mlMn Volfgango. Sed et hic homo juvenis anno mn^^^

1677 eadem pesté exstinguitur, me relicto ff^tí W^/ majori Stephano.

Sigismundus infans unius anni vaotium^, Vidisti, Lector, avum meum et avísü m^^ '/ / habuisse filios ; habuerunt et filias 4lM#t; Ií<»^vím4i4í'

42 P. APOR

et Sophiam ; Barbara nnpserat Perilliistri Dno Fran- cisco Tordai de Somolyom (de qna família et in qni- busdam gallicís Bcriptoribus , sed latino idioroate, multa laudabilia légi) , cdí couvixit medio solam se- cundo anno, nam maritns ipBÍUB etiam inanait in nnn- qnam satis deplorando conflictn polonicp. Yidnitatem Bervavit anniB qninquaginta et üno cnm anmma laude. .ita, nt merito concionator asBnniBerit textnm S. Panli (I. ad Timotheum cap. 5. verBü 3.) Honora vidüam, qnae vére vidua. Est mortna anno 1708, anno aetatis 78. Sophia verő virgo nnbilis mortua est.

Ex tot tamen prolibns avi mei Lazari et aviae meae Judithae Imecs nniciiB nepos per misericor diám Dei vivő ego, Petrus, qni haéc Bcríbo , qui an servi- verim ecclesiae Dei et patriae , etsi inténtio non de- fnit , tamen certus non sum. Interim de actis meis qnalia testimonia habeam a Dno Dno Gubernátoré Transylvaniae Comite Sigismnndo Kornis, et ab an- tiquitate familiae et a variis animi corporisqne doti- biis vére excellentiösimo, Snae Ssmae Caes. Regiaeque Mattis Generalibns Commendantibus, reliqnisque offi- cialibuB per manus fidelis Notarii in Ordiuem reduci cnravi; illa lege, posteritas, et bí qnae digna invene- ris qnae seqnaris, seqnere, sin minns , fac opera dig- niora. Vidisti snperins, nondnm me medii anni infan- tem ^ et jam orpbanornm panem comedisse , fortnna me Insit et illusit, qnam nec lando^ nec culpö, nibil alind tibi, posteritati, transscríbo de actis meis\ niBÍ qnod sacrae salvificae apostolicae romanae fideí om- nibus viribus intendissem servire, sed vei inde glorior, qnod ad viginti vei viginti qninque nobiles animM^ faucibus Diaboli ad sálvificam banc fidem traduxerim, et qnidem aliquas tales , de quibns dícebatur : citius

• LÜSDB MUNDI. 48

* « . .

me ex petra áqnam ednctnniin, qnam illas converBii- rum. Operante tamen mecumSpirituSancto^vidernnt omnes illas catholicas, et obstnptieriint. Legisti, po^- terítas, Biipermg, nnnquam Oporínm vei Aporinm labe haisresis ÍDfectum, nec ta ergo famíliám tuam comma- culea, Ápoc. 2. y. 10., sed esto fidelis usqQead mortcm, id est ad coDBummationem eeculí, et dabitur tibi corona vitae. Sed et voa, filíos mécs charíssimos, Josephum, Joannem et Ladislanm , paterne moneo, nt et vos, pront ego \ hanc admonitionem meam paternam non Bolnm observetis , sed et ad posteroB snb anathemate tranBcríbatÍB.

Inttinm fnndationiB arcis Bálványos haereditariae Aporiorum.

Arx BálványoB aive idololatriae, pront in Con- firmatoríís Sigismundi imperatorís saperins declara- tÍB vidi, fnndata fait ab Opour. Nam postqnam S. Bex StephanOB devicÍBset Gynlam dttcem , et etiam Transylvaniam ad cultum veri Dei dednxÍBset, bícuIí tamen parere nolebant, Bed snper montem petrosum excelBum in sylvis mnltis annis ad idololatriam ad hanc arcem ascéndebant ; hinc ad bnnc nsque diem arci hnic nomen mansit Bálványos vára, sive arx idololatriae , qnae tamen exteriori mnro aucta erat tempore regnm Hungáriáé Belae IV, circa annum 1236, et Ladislai IV, Kún László dicti , quando rex Béla exulare ob tartaros coactus , et sub LadiBlao duobus annis per tartaros vastata fűit patria, tun c enim annis victualia ad hanc arcem praedecessores noBtri deportabant, et sic se conservabant.

44 P. APOR

Corollarium totius operis.

In gratiam illorum , qui forte vexis , cachiniÚB, calumniid, irrisionibus, jocis hoc menm exiguum opm exceperint , brevissimüm hoc corollarium appono. Primo : forte negabis fur famelle, Opourium fundasse arcem Bálványos; ego páram tecam dispntabo, aed reponam : aliquis fundavít et erexit ; ruBticus et ig- nobilis non fundat, non erigit arcem, ergo qui funda- ^it arcem Bálványos et erexit, erat nobilis, quocun- que nomine vocites. Secundo : controvertes , quod moderna familia Aporiana non descendit a fundatoie arcis Bálványos. Libenter tibi concedam , si saecn- lum, annum vei mensem^imounicum diem demonstra- veris , qnod a fundatione ejusdem arcis aliqna alia familia possederit. Si ergo demonstrare non poteriSf fatearis, qnod a fiindatore descendat f imilia Aporia- na. Iníiciaberis , quod non tempore idololatriae sit aedificata ; sequerer opinionem tuam , si vei ipBum nomen non corresponderet. Sed cum post idololatriam aedifícatam non inveniam, nisi auctam, nec'tn osteu- dere poteris^ opinioni tuae subscribere non possum. Miraberis me Oporios palatinos et vajvodas scrip- sisse; si ad palatum non scripsi, desine mirari, et alíos loco illorum ad praefatos annos substituas. Sed an ex praestantioribus historicis et litteralibus instru- mentis aut monumentis substitues? valde dubito. Cum cachinnis excipies nos descendere ab Árpád; videas, habeas tuam recreationem , sufficiet mihi et hoc, quod fundator arcis Bálványos riisticus non fue- rit, a quo meam familiam descendere ex praeceden- tibus rationibus negare non poteris, cujus etiam prae-

LÜ8Ü8 MUNDI. 46

JeceBBores haud ignobiles esse crediderím. Qnidqnid ergo ad praecedentia dixeris, ex hoc coroUario negare noD potens , quod familia Áporiana ab exitu ex Scythia non fuerit nobilis. Quod erat probandum, et scopns totins operis.

N. B. Ubi lex patriae praescribit de territorio Aporiano, Compil. Const. Part. IILtit. 8. art. 2. ter- rítorinm arcis Bálványos est.

Protestátio.

Protestor verő coram Deo , in nullius inclytae familiae invidíam hoc opus , pluribus annis elabora- tum, et fere tribus in ordinem redactum , edidi^ prout nec uUam inclytam familiam vei minimum lacsi ; quin imo nec attigi , nec ulli , nisi invido, injuriam feci. Secundo : non ad exaltationem familiae meae laboravi, sed quasi sub anathemate a meo pie def uncto patrnele, Comite Stephano Apor hic labor mihi erat impositus. Tertio : quod vix crediderira posteros meae familiae tantam notítiam potuisse liabcre, cum et ego, ob plurimas vicissitudines temporum , aliquot antiquas litteras nostras perdiderim. Tu ergo vei sola posterítas, charum habehunc laborem meura,etexcu- satum me scias, quod non descripscrimniajorumraeo- rum officia et possessiones, quas a majoribus amplid- simas habuisse, etplurima gessisse officia, certo liiUj- lexLInterim, utvidisti superius, patruelis mm%hi^s vus anno 1678 universa fere litteralia instruuMj/^íí^ ^i;^ diderat Constantinopoli : hic verő ea solum aj/^H^tu^iibu . quae ex archivis, libris, monumentis compiv'/tM^: i^// sum ; satius judicavi audita negligere ^ ^4MMp >^a^ authentice comprobare non valuissem, mK f9j^ /^v^^. aliorum exponere.

46 P« APOR

família KÁLNOKIANA.

Barbaráé Eálnoki matris proles meas esse Bcripsi; ne ergo huic antiquae familiae suus honor desit, pa]acÍ88ÍmÍ8 attíngam. Fundavít itaque haDC inclytam famíliám Andreaa Nemes de Káinok; hic, duminmontibuBCarpaticisgloriosissimuB rex Ludovi- cuB l. venatione se delectaret (venatione enim mírifice delectabatur in juventute, teste Bonfínio), et jam ursa in praedam regem destinasset, hic Andreas in bolnm ursae se objecit, et gloriosíssimnm regem a praeda ferae bestlac liberavit Hinchuieinclytae^respectiye illustris' simae familiae ursa pro insigni data^ quo insigni et hodie utitur , ut id apparet ex litteris armalibuB ab eodem rege datis. Hujns filius Stephanus Nemes de Káinok, ciijus filius MathaeuB,hujusDemetriuB, hujns Andreas, bujus Valentinus et Michael deficiens, hn- juB Valeutiiii superius in Constitutionibus nationis siculicae laudati , Petrus , supr. judex regiua trinm sedium siculicalium Sepsi , Kezdi et Orbai, a conjuge sua Clara Barcsa; sed hanc verius Aporianam fuisse vide superius. Petri hujus filii : Valentinus et Tho- maB ; Valentinus Tabulae Reg. assessor; Valentini filia, ex conjuge sua Anna Petki, filia Spectac Magf. Joannis Petki de Ders, Trausylvaniae cancellarii, Drusiana, quae prius consors Joannis Kemény^ ex-

LU8US MUNDI« 47

ost Thomae Ba88a , filius verő JoanneB, aeque Ta- iilae Reg. assessor et Bedium Bicalicaliam Sepsi, ^ézdi et Orbaí supr. judex reg. qui audacter contra- lizit Banctioni pragmaticae contra religionem catho- ícam et vei praecipue contra Societatem JeBU , ut ipparet ex protestatíone anni 1606. Filius hujuB loannÍB a coDJüge BuaCatharíoa Károlyi, filía Ste- phani Károlyi, BerenÍBBimi Poloniarum regÍB Stéphaní Báthori campestris capítanei ex conjage Bua Sara Bethlen, filius Stephanus, cujus filius ex conjugc sua &nna Béldi , filia Clementis Béldi , totlus natiouiH úculicae Generális, acerrimi propugnatorÍB fitUú ro- manó- catholicae, ut apparet ex epítapbio lapidi m mlcrali inciso, ex conjuge sua Margar«;t)ia HkufTi^ !;!ome8 Sámuel Káinoki , qui philosopbíam Viennae ^Lustriae absolvit , expost penes Kxcellmum Dnum ?etrun! Comitem a Zrinío, Banum Croatiae familiáris, am politicis, quam militaríbus operám dabut , a quo ^tiam singulari gladio douatus faerat. Redux in patri- im, quia virtus invidiam secum trahit, quamns et n scientiis doctissimus, et in militaribus expertissi- nus, difficillime evadere poterat ; primo dum Vien- lam Austriae Kara-Mustívfa vezérius obsedisset, et it Be sequatur, Michaeli principi Apaflfio imposuisset, tunc primo constituitur substitutuB supr. capitaiieti sedium siculicalium Sepsi, Kezdi etOrbai ut et Mik^ ÓBvár; unde dum rediisset, et in anno 1686 Kwp0í^ ;uB Comes Thököli , ut inimicus patriae ea0 mí^ lungaris et certa turcarum manu ad Hunytd lisset, adversus praefatum hunc Comitem Klichaele Apaffi cum valida siculorum mastt ^UB , hunc non solum profligavit, verum et anicseros in unum cumulum sepeliri

VJ'I t

48 P. APOR

anno aeterna memória dignns Generális caesareu Frídericus Comes a Veterani , qnartírísanB in Hán- maroB, totius patriae aupr. commisaarium ea dexteri- taté égit , nt qnousque praefatna Generalia vixertt, semper ei cliaríssimns fnerit. Et jam primo post tol labores factns est snpr. judex reg. sedinm aicnlicalmn Sepsi, Kezdi etOrbai nt etMiklosvár; dnm verő anno 1G90 Generális Donatus Comes ab Hejzler, non tít- tute , sed pancítate snornm ad Tőrcsvár praetenso principi Emerico Thököli cedere debnit , ut fidelita- tem regi sno servaret, Coronam profectus, nnde quaai per vim a praefato Thökölio extractus , regi tamcn fidus manebat, nbi omnia molimina hostis landatis- simo Dno Generáli Veterani commnnicabat ; tandem ín snspícionem Tbökölyi incidens , ad Csík Lázár- falva in diram captivitatem incidit, et in praesentis- simo vitae pericnlo versabatur, nisi fídelissimi servi correspondentionales litteras clam subripuissent. Ex- post inter spem vitae et mortis , sub eadem dira cap- tivitate in Valachiam abductus, sperans et spirana, novem mensibns in illa captivitate detinebatnr; per gratiam Dei ex illa liberatus et adhuc aliqno tempore in Valachia moratus , clam ad fídelitatem sni regia redivit. Anno tandem 1696 a Transylvaniae Stati- bus in procancellarium Transylvaniae electus , et ab augnstissiroo Leopoldo imperatore confirmatns, Yien- nam se contulit, qnod officiiim ea dexterítate gessit 11 annis , nt in diplomate, in quo Comitem ipsnm creat, cbarissimns fuisse praefato augnstissimo impe- rátori videatur, nam merita ipsius longe lateque com- memorat ; sed vei inde cnm laude se gessisse appa- ret, qnod in ultimis annis consiliarii thesanrariique transylvanici honore ipsnm condecorat. Vernm haec

LUSUS MUNDI. 49

officia adire Bon poterat , cum in illó turbatÍBsimo Hungáriáé et Transylvaniae Btatu Yiennae mortuus BÍt 6-ta Octobr. anni 1 706 , aetatis 66 , et sepultus apud admodum Rndos Patres S. Augustini de larga maDica extra urbem Yiennensem. Solitus erat hic bonus Comes dícere, ut caeteris paribns qni vult ele- yare 8uam famíliám, Bemper uno gradu Be ex altiori conjugem ducat, et uno gradu ascendet, deBcendet verő eodem gradu , dum se inferiorem duxerit; quod adagium ita observasse lineam banc SamuelÍB Comi- tÍ8 videó, ut fere omnes principes familiae in Tran- Bylvania eidem conjunctae fuerínt.

Comes hic Sámuel Káinoki a ComitÍBsa EIíba- betba Lázár conjuge sua unicum reliquit íilium, Áda- mum , Bupr. capitaneum sedíum siculicalíum CbíIci Gyergyó etKáBZon, cui nullus in Capitaneatu Bucces- sit; Doo notum, an succedet aliquando aliquis; qui etiam anno 1719, die 1-ma Julii in pesté obdormivit. Reliquit vcro filios ex conjuge Maria Mamuka, graeca, Dorainicum, Antouium, Thomam, Pium sive Samuelem, Franciscnra et Josephum, item filias Ju- stinam, Catbarínam et Theresiam. Justina ínftilici connubio juncta Baroni Sigísmundo Jósika de Brs- nyicska, Catharina feliciori Comiti de Lamesande de Salin , caesareo centurioni ex regimine LinevíU, Theresia adhuc virgo.

Praefatus C. Sámuel Káinoki a dicta cooji^ bábuit filias: Sophiam, Annám, Barbarám, Stummum etAgnctem; Sophia nupsit Joanni BoldogCdfj 4^ eadem , quae et in virili sexu defecit, filia tUftt^ít^^ Sophia, quae primo nupsit Adamo Mikó de S?^>c qui sine semine defecit, secundo Joanni B|ia JLixt nupsit Francisco Lugosi de Magyar-PctM . rvni*

MONUM. míN<i. IIIST. — SCRIPT. XI. A

50 P* APOR

posteri LadisIanB et Sigiflmnndus Lugosi, filia EIíbi- betha, qnae nupBÍt Paulo Comiti Gonspurg. Bárban nupsit Baroni Petro Apor de AU-Torja, cujuB proles superius saepe nominatae. Snaanna, monialis, in- gresBa monasterinm PoBonii, diaposita Badam, modo Pestinnm. AgneB nnpait Bartholomeo Comiti Ferratí, italo ex Neapoli, cujnB filii Mathias, Michael.

Quia verő dictum est Petri Káinoki aecündo ge- nitum faiBse Thomam, Thomae hujns filina Benedic- tuB, Benedicti filii: Michael, LadifilauB et Joannes; Michaelis filii a conjnge sua Catharína Damokos, ValentinuB, PetruB, Michael, Thomas, reliqui defece- rnnt ; Bed Thomae filius Michael, et Joannes, qnoram poBteritates videbis in dedactione familiae Nyújtó- dianae. Benedicti secunduB filina dictnm est quod faerit Ladislaus, cnjas filina Volfgangna, Tabulae Reg. aBBCBBor, cujuB filiuB [JoBcphna, cnjna filia The- resia, conaors Ladislai Kendeffi. Filia verő dicti Volfgangi Eálnoki Eva, quae nnpait Joaepho L. Ba- roni a Farmetin ex Foro Jnlio. Benedicti tertios filiuB Joannes, dnxerat in uxorem Catharinam Apor, qnae jacet in templo Fel-Torjensi, ut apparet ex inscriptione ; sed defecit.

Posthuma glória familiae Thomorianae.

Qnia vidisti, Lector, anperins, quod haec humil- lima familia Aporiana etiam suam originem ducat a Laurentio Thomori , quae inclyta familia nltimo defecit in Anna Thomori, priuB conjuge Stephani Cseffei, expoBt Sigismundi Hatvani : ingratna essem,

LÜ8US MÜKDI. 61

n hujnB familiae meae saltem memóriám po8terÍ8 non relinquerem.

Notu8 e8t ex hÍ8toriÍ8 Paulu8 Tbomori, archi- epÍ8Copu8 ColooenBÍ8 et Bácsiensis eccleBÍarum cano- nice nnítarnm^ et baouB Severiensis BÍve Syrmien- 8Ís, qnem qnidem aliqni tristÍ88Ímae, nec 8atí8 ab Ungarís deplorandae cladi8 MohácBÍanae authorém Bcribnnt, excusant alii, et certo, Lector benevole, evolve decreta Ludovici II, pervolve históriás, con- sidera regnante Ludovico II tempóra, videbis non Bolnm Cibinii in Transylvania Islebiensis doctoris tabam tristissimum classicum sonuisse, ut apparet ex litteri8 admonitoriis ejnsdem Lndovici II ad Cibi- niensea datis, aed etiam per totam Hungáriám quaai bellnm adversus magnam nostram Matrem et haere- ditariam Dominam Mariam promulgasse, nt constat ex decretís ejusdem Ludovici II, etquidemex consti- tntionibu8 Budensis Diaetae anni 1523 art. 54.

Utinam bonus rex Ludovicus non solum hanc legem sanxisset, sed imitatus fuisset gloriosum Hun- gáriáé regem Mathíam Corvinum, praedecessorem patrÍ8 8ui , a quo dum Joannis Husgii asse clae audientiam impetrassent , petiissentque ut verbum Dei (ut ipsi loquebantur) liceret eisdem seminare in regno Hungáriáé, interrogati a rege, num semen quod seminare velent , siraile esset illi , qnod S. rex Stephanus , Ladislaus et reliqui seminarunt? respondentibus illis , quod purius sit illó , inqnit rex: „si purius, ceirto excrescet", et subito extra Budám una cum libris vivos sepeliri curavit; unde factum, quod vivente glorioso rege Mathia similis farináé bomines Ungariam teutare ausi non fuerint. Ita de schismate Hungáriáé Florimundus Remundus.

4*

'52 P. APOR

Certo 8i, inquam, hunc regem faísset Becntns Lndo- vicuB, nunquam tot calamitates quae secutae gnnt, Hungáriám lacerassent, hinc est qnod recesserimas a testamento patriB nostri et apostoli Sanctí protore- gis Stephaiii, Decreti ejusdem I. cap. 1. c. 2. et c. 3, item testamenti ejusdem conditione, in quo magnae snae matri Mariae suam legát Hungáriám ab omni- bus posteris semper colendae. Ne mireris ergo, 8Í accidit id, quod in S. Emerico omnibus nobis prae- dixít ejusdem Decreti I praefatione. Secunda ratlo: irati numinis vindictam considera ; qui enim non ho- norat matrem, inhonorat filium, nec est c jnsilium ad- versus Dominum. Tertío : sub ipso saeculo V a morte divi regis videtur ac si advenisset fatális periódus Hungáriáé ; nam sub Uladislao II disciplina militaris sensim defecit, licentia magnatum crevit, oppredsío pauperum domiuata est, ita , ut si recto corde illa tempóra considera veris , tempóra Ludovici II non- nisi ultimam ruinam minantia experieris. Non ergo Thomoraeo, sed praedictis rationibus lacrymarum imbre nunquam ab&tergendam cladem Mohácsianam adscribe, qui omnibus oxcusationibus adbíbitís, invi- tus belli dux creatus fuít, alias, ut omnes notant, vir religiosissimus , purae et sanctae vitae, maximae et in bellicis experientiae. Nonne praecedenti anno ita deleverat turcarum excrcitum, ut qui cladis nuntium Sultauo referret superstitem permiserit neminem? Sed et aliqui humiii loco natum eundem scribunt; sed forte non uoverunt familiam illius. Ex qua fa- mília fuerit verő, et quae familiae desccndunt ab hac antiqua familia, paucis describam, ut exCapitulo Ca- rolinensi et Couventu de Colos Monostra excepi. Et quamvis hanc inclytam familiam ante üla-

LUSUS MUNDI. 53

dislai II tempóra de nomine dedncere non valeam, coüBtat tamen ex ejusdem Uladislai II nova dona- tíone Stephano Thomorí data, Budae in festő Beatae Barbaráé Virginia anno Dni 1514, super Csúcs, Ga- lacz, Gabod, Gese, Kövesd, jam hanc inclytam fami- liam pridem ante Uladislai tempóra exstitísse. Nam in eadem Donatione clare sic habét: Litteras etiam et litteralia instrumenta snffi- cientia super inde habuisse, sed tempore praeteritae insurrectionis rusticorum et malefactorum inter alias suas res direptas et depraedatas; ex quibus clare con* stat, jam ante Uladislai tempóra possedisse praefatas possessiones Thomorios. Sed jam ad rem.

Dictum est de Paulo Thomori , cnjus páter Stc- phani Thomori patruelis erat et Pestini habitabat; Stephanus Thomori verő Vice Vajvoda Transylvanus et Vice Comes Siciiloruni, qui et Tökös et Magnus Bcribitur , bábuit duos fratre.^ carnales natu minores : Stephanum, saecularis, et Sigismundum, ecclesiastici ordinis , Praepositum scilicet Thermariim superiorum Budensium ac Custodem et Canonicum Albensis Transylvaniae ac Ssroae Regiae Mattis secretarium^ qni defecerant. Díctus Stephanus Thomori sex proles bábuit: Catharinam, Margaretham, Georgium, Aegi- dium , Blasium et Demetrium de Szucsák ex conjuge sua legitima Heléna Miké ; scripsi legitima , nam prima, Margaretha Majláth, pro illegitima est habita.

Demetrius bábuit has proles: Joannem, Nico- laum, Paulum , Stephanum et Michaelena , Hem tiliam Elisabetham et Annám.

Nicolaus cum rege Joanne I de Zápolya, dum Ferclinaiidus I imperátor iiicluso rege obsedisset Bu-

54 P. APOR

dam anno 1530, peues regem fidelissíme se gesaít, pro qua fidelitate donávit ipBÍ pagnm Fejérd , in qoi donatione fidelitatem et fidelia servitía abnnde com- mendat rex Joannes, cuí cbarisBÍmus erat, nam etíam Budae penes regem mortuns est. Hic est fandator primus templi Kövesdíensis, cnjus nemen et insigne super tabernacnlum et hodie videtnr.

Nicolai hujus filius Lanrentins, enjna filiae Petronella et Anna; Anna, ut snperius notavi, prius consorsStephani Cseffei de Noszoly, expost Sigismnndi Hatvani; Petronella, sicnt saepe dictum est, príns con- sors Nicolai Mikó deBodok,8ecundoStephani Imecs de Nyújtód, cnjus filia Juditha, cujus filius Joannes Apor cum fratribus et sororibus süperins nominatis. Joannis Apor filius Baro Petrus, Baronís Petri filii Josephus, Joannes etLadislaus, filiae Susanna et Anna. Snsannft, ut saepe notatum est^ consors Comitis loannis Haller , sine semine defecit.

Sed quot inclytae familiae iugrediautnr in hanc familiam Thomorianam , in gratíam eornndem qui in sanguine majorum gloriantur, brevissime appono.

Stephani ergo Thomori Vice Vajvodae filia ma- jor et príma Catharina, quae nupsit Paulo Décsei, quae defecít. Secunda Margaretha, quae nupsit Fran- cisco Baládffi de Csapó, cujus éliá Sara, consors Petri Bárányi, cujus filia Eiisabetba, consors Joannis Mohai, cujus fiiii : Volfgangns, qui defecit, Ladislaus et Joannes. Dictae Margarethae Ttiomori filii : Michael et Sigismundus Baládffi, Michaelis filiae: prima Mag- daléna, consors Laurentii Tétéi, cujus filius Baltha- sar Tétéi ; secunda filia consors Joannis Fűzi, cujns nomen non invenio, quae plures superstites reliquit, quorum aeque nomina non invenio. Sigismnndi Ba-

LüSüS HÜNDI. 66

ládffi filia Margaretha, consora Joannis Váradi, CQJnB proles SigiBmnndQd, Stephanus et Gábriel.

Tertía proles Stephani Thomorí vocabatur GkorgÍQs , cojüB rarsum filíus Georgius , cnjna filins ex Anna Cseh , consorté aaa y Stepha- nus , cnJQS filia Anna^ príaa consors Fabiani Viczei, deinde Andreáé Komáromi. Filins verő hnjas Stephani Thomori jnnioris Joannes, sed omnes defe- cemnt

Dicti Georgii Thomori scnioris filia Clara, con- sors Volfgangi Siger, cujus filia Anna, consors Geor- gii Geréb de Fiádfalva, cujus filins Andreas Geréb? capitanens, sed defecit, filia Anna Geréb, consors Panli Ugrón, cojüs filíus Joannes, cujus proles: Franciscus, Heléna, Barbara, Sophia, Dániel. Item dictae Annae Geréb proles sünt : Andreas, Thömas, qni defecit, Stephanus, Michael et Elisabetha Ugrón, consors Joannis Horváth (possessorum quondam pagi Csúcs) cujus filii : Moyses et Dániel.

Secundus fílius dicti Stephani Vice Vajvodae Aegidius, tertíus Blasius, uterque defecerunt. Quar- tus Demetrius Thomori de Szucsák, cujus proles: Nicolaus, Paulus, Stephanus, Michael, Elisabetha et Anna. Nicolai genealógia deducta est superius in Laurentio et Petronella Thomori, reliquorum verő posteritates non inveni praeter Pauli et Elisabethae. A Paulo verő descendunt familiae C. Nicolai Ber- csényi, Joannis Lázár de Gyalakuta, item Ficsor et Szarka de Kövesd ; Elisabetha verő nupserat prius Georgio Cseh, et cum hoc marito genuit Annám, con- sortem Andreáé Sarló, secundo verő nupsit Stephano ügocsi, cujus filius Thomas , cujus filiufl Demetrius Ugocsi, sed defecit.

56 P. APOR

Patruelis Laurentii Thomori Christophorus Tho- mori, cüjuB uxor Sophía Kozárvári, cnjns filia Har- garetha, consors ChríBtophorí Baládffi, cojusfilii Barbara Baládffi, consors Gabrielís Pekri, cuju filius Franciacus Pekri de Kutyfalva, Siipr. Comes CottUB Albensis Transylvauiae.

Parcite, ínclytae cognatae familiae, qnod vob ad modernos usque superstites dedncere non va- leam, cum litteras vestras authenticas prae mam- bus non habeam, ex his tamen annsquisque vestram ad vosmet ipsos deducere facile poterit.

Ne pereat etíam gloriosa memória Andreáé Tho- mori, armigeri gloriosiasimi herois Stephani Lo8on- ezi, fortissimi propugnatoris arcis Tömösváriensis; perfidia enim tnrcica círcumyentus Losonczius, ante- quam capite laesus latngqué percussud semianímia concidiBset, per Achomatemque capite miuntOB fais- Bet, in conspectu heri praeclariBBÍmus juvenia equo. deturbatns fait ; ita páter FrancÍBCus Csernovica Sec. Jean in Propugnaculo Reip. Chriatianae cap. II. §. 3.

Baronnm Joaephi, Joannis, Ladialai et Annae Apor perparentes Baronem Petrám Apor et Comitiasam Barbarám Káinoki aanguine jnnctae familiae in commnni; etquidem per Baronem Petrum Apor, qnae anperina notatae non sint.

Ut poateritas mea plenam auomm consauguineo- mm et familiae uotitiam babeat, piacúit paucia de- acribere , tam ez parte mea , quam matris eamm Barbaráé Káinoki, ínquantum et ego iudagare potui,

LÜSUS MITNDI. 57

Qsque saltem ad quartum gradum vei quod paucis excedít.

Ingredinntor ergo sic: Donáthiaua de Nyúj- tód, per Helénám Donáth conjugem Mathiae Imecs, Bujns filíus Stephanus Imecs, filia Barbara Imecs.

Stephani Imecs proles ex Petronella Thomori jam snperius abunde descriptae sünt.

Barbara Imecs nupsit Sigismundo Mikes de Zabola , principis Georgii Rákóczi Oonsiliario et lupr. stabuli praefecto, quae genuit quidem proles plnres quae alibi describentur , sed quia pleraeque lefecerunt plures non memoro, uisi Michaelem Mikes, :otius patriae Generalem, qui apud Rempublicam Ve- letam tam politicis quam militaribus operám dabat. B'ilius ergo superstes Barbaráé Imecs Clemens Mi- kes, principis Apaffi cousiliarius^ Statuum praesidens, )rotonoiaríus. prius sedium siculicalium Sepsi, Kezdi ít Orbai ut et Miklósvár supr. Capitaneus, expost Cot- ;ii8 Albensis Transylvaniae supr. Comes, nec non ncl. nationis siculicae Generális ; cujus filius, ex cou- juge sua Susanna Káinoki, Comes Michael Mikes, prius quidem iucl. Cottus Szolnok, nec non sedium riculicalium Kezdi, Sepsi etOrbai ut et Miklósvár Ca- pitaneus utrobique supremus, expost Reg. Transyl- vaniae Gubernii consiliarius intimus; cujus filü ®^ Drusiana Bethlen Comites Franciscus et Stephanus Mikes. Francisci filius Antonius, filia Maria a Co- nitissa Catharina Eszterházi. Stephanus duxit in ixorem Rosaliam Petki,ComitisDavidÍ8Petkifiliam,

^ujus filius Michael.

Dictae Barbaráé Imecs prima filia Anna, nupsit Stephano Székely, cujus filia Eva Székely, quae nup- jit Michaeli Henter de Sep.4 Sz.-Ivány, cujus őlíí

68 P. APOR

Alexins, Glemens (Clementís filins Michael), Da^, Joannes ; JoanDÍs filia Maria.

Dictae Evae Székely filiae : Clara, coDaors Si- mnelis Torma de Caicaő-Keresztnr ; secnnda ejnaden filia Ghriatina^ conaora Clementia Béldi de Uzon.

Secnnda filia dictae Barbaráé Imeca Heleni, qnae nupait loanni Thordai de Somolyom, cojm filiua iterum Joannea, cnjua filii : Nicolana , qni aine aemine defecft, Franciacna, cujna filiua Frauciacua et Joannea Thordai, filiae: prima Maria, qnae napdt Petro Saáva. cQJna filiua Petma Száva, aecnnda filia ejnadem Joannia Thordai Barbara , qnae nupait Hi- cbaeli Dóaa de Makfalva, cnjna filiua Michael Dósa. Filiae verő hujua junioria Joannia Thordai : prima Gbriatina, conaora Emerici Miake , aecnnda Maria tertia Anna, qnarta Clara, nnbilea.

Ingredínntur hanc familiam per lineam Nicobi Mikó de Bodok, et qnidem filiam ejnadem : famitia Nemeaianade Hidvég, permatrem nempe Joannia Ne* mea, conailiarii príncipia Apaffí et trínm aedium aicn- lícalíum Sepai, Kezdi et Orbai nt et Miklösvár anpr. capí tanéi, qni dnaa nxorea habnit; de aecnnda dicetar alibi, a prima conjnge ejnadem Joannia Nemea filii: Joannea, Gábriel et Georgina, qni praeter Gábrielem omnea defecernnt; Gabrielia verő filiae: Suaanna, conaora Míchaelia Eperjeai, et Chriatina, conaora Franciad Macakáai de Tinkova.

Nóta antem, Lector, qnod hae inclytae dúae fa- míliáé, Mikó et Nemea jam fuerint nobilea 1474, nt liqnet in litteria exceptia ex capitnlo, nbi fit mentio Lanrentii Mikó et Micbaelia Nemea de Hidvég.

Item per filiam ejnadem Nicolai Mikó Eliaa- betham , Micbaelia Manrer de Ürmöa conjugemi

-1

LÜSÜS MTIKDI. 69

mciscuB , Gábriel , Stepbanus Maurer , nt et lepbüs.

Per Annám, ejusdem Nicolai Mikó filiam, con- :em Petri Daezö, Ladislaus et Joannes Daczó, aed ecerunt.

Per tertiam filiam ejusdem Nicolai Mikó Hele- D, Valentini Székely conjugem, Baltbasar, Fran- ^us, Michael et Nicolans Székely de Kilyén ; Bal- ^saris fílins Ladislaus, Francisei Mícbael^ Micbae- senioris Álexius. Nicolaus in virili getnine defecit.

Item ingreditur Franciscus Baranyai de Maros- ra, Michaelis filius a conjuge sua Petronella Boér, % Francisei Boér senioris de Kövesd, de quo ac- Q in deductione familiae Bátborianae.

Item ingredíuntur familiae : Yajnaiana, per Ca- irinam Vájna, conjugem Joannis Apor, filiam verő kbrielis Vájna de Páva (de família Vájna vide innem Betblenium, fol. 78.), item Czirjákiana, per lenam Czirják, conjugem Gabrielis Vajoa , quae lilia possedit integrum pagum Damokosfalva, sed at familia Czirjákiana in virili semine defecit, ita go solum nomen remansit Vide superius in Const. donis Siculicae ad annum 1506.

Item per Petri Apor, fratris Alexandri Apor, eam sequentes familiae ingrediantur : Petri Apor ;o filia Margaretba , quae nupsit Stepbano RétíM^ sie bábuit duas filias, primam Annám, quae nfét ^pbanoTburi, cujus filius Franciscus ; FrMdiei ak ma Káinoki, Volfgangi Káinoki sorore, Űüm La^ ilaus. Ladislai filii ab Anna ImeCs: FfiMÍMM^ .dislaus et Alexander Tburi. Secundo Iicfeij|im2^ itbi nupsit Micbaeli Mibálcz, cujus filh»XHSmit juB filii, a Barbara Sándor : Micbady

60 ?• APOR

Petms et Blasius Mihálcz. Michaelis filii ab Eva Mikó : Francíscus, AlexiuB et Míchael Mihálcz, filii Heléna. Gujus famíliáé Mihálcz facit mentionéin Fa- ter Sámuel Timon Soc. Jeau sub Carolo I r^ Hungáriáé in Synopsi chronologiae Hnngariae ad annum 1326.

Secunda filia Stephani Réthi Catharina, qni nupsit Nicolao Tompa, cujus filius iterum Nicolaus; Nicolai filii: Gasparus, a tartaria caesus anno 1690. Nicolaus et Joannes ; Nicolai filii : Gasparus, Ste- phanus, Ladislaus. Joannis Tompa filius Joannes. De hac familia Tompa aliquoties meminit Istvánffius.

Nicolai Tompa a Catharina Réthi filia Heléna, consors Franciáéi Ugrón, Tabulac Reg. assessoris; cujus filii: Andreas, Thomas et Joanues; Andreáé filius Franciscus. Thomas coelebs mansit. Joaunis filii : Joannes, Stephanus, Josephus et Andreas. Fi- tiae veroHelenae Tompa a Francisco Ugrón : Sophia, primo conjunx Georgií Bánffi ; a Georgio Bánffi ejns- dem filia Elisabetha, consors Stephani Maurer de Ürmös. Filius Stephani Maurer Franciscus, filiae: Barbara, Susanua, Anna et Júlia Maurer. Secundo haec Sophia Ugrón nupsit Francisco Sarmasági de Kövesd, a quo habét filiam Ghristinam Sarmasági, prius conjugem Adami Henter, cujus filius Adamna Henter; secundo Christina Sarmasági nupsit Mi- chaeli Eáliioki, cujus proles alibi descriptae sünt.

Secunda filia Helenae Tompa Anna* consors Georgii Torma de Csicsó- Keresztúr, cujus filiae: príma Maria, consors Nicolai Náprádi, secunda He- léna, consors Petri Rácz , tertia Clara , consors La- dislai Henter, quarta Catharina, consors Francisci Bia- Us ex Genuaoriundi, nunc verő in Ilyefalva habitantis.

LU8ÜS MUNDI. 61

. Tertia ejnadem Helenae Tompa filia Barbara, consors Mathiae NemeB de Hidvég, cujns filií Ada- mns et Georgius.

Sanguine jnncti per Gomitissam Barba- rám Káinok L

Item per líneam matris , Barbaráé Káluoki, in- gredinntnr hanc famíliám mearum prolinm, et qiiidem per sorores germanas Comitis Samuelis Káinoki, Catharinam et Susannam :

Gatbarína euim primo nupserat Baroni Stephano Kún, baereditario arcis Rosály, qui sine semine defecit, secundo Ladislao comiti Gsáki de Keresztszeg, Sacrae Gaes. Regiaeqne catholicae Mattis Generáli, cnjus filii : Gábriel, Stepbauus et Nicolans. Nicolaus sine semine defecit , Gabrielis filia ex Baronissa Sopbia Gynlaffi Snsanua, secanda conjunx Gomitis Francisci Lázár de Szárbegy. Gomitis Stepbani Gsáki filií: Sigismnndus et Emericus.

Sosanna Káinoki nupsit Glementi Mikes de Za- bola, cnjus posteritas superins descripta est.

Per Annám verő Béldi, germanam sororem Panli Béldi, totius Transylvaniae Generális, filii verő Gle- mentis Béldi, qui alibi descriptus, tota família Bél- diana , et praeprimis ex Susanna Béldi, filia dicti Panli Béldi, consorte Pauli L. B. Veselényí de Ha- dad: Stepbauus L. B. Veselényí, Sacrae Gaes. Reg- que catbolicae Mattis exc. Reg. Transylvaniae Gubernii consiliarius intimus , Statuum praesi- dens, iucl. Cottus Szolnok supr. Comes; cnjus filií ex Gomitissa Gatbariua Bánffi , Gomitis Georgii Bánflfi, Gubernátor is Transylvaniae, filia: Franciscus

62 P* APOR

et StephanuB, filiae verő : prima Maria, consore L. B. Moyflis Jósika de Branyicska, secünda filia SnBanni. coDsors Adamí S. Rom. Imp. Comítís Teleki.

Rursum per Catharíaam Béldi, gennanam soio- rem Annae Béldi, conJQgem verő Francisei Keress- teái de Nagy- Megy er, enjna filins erat Samnel, huju3 rursum Franciacns , sed defecemnt ; filiae verő Gi- tharinae Béldi a FrancÍ8C0 Keresztesi : príma Juditba, consors Thomae Nemes, CQjns filius Thomas, CQJm fiiins Franciscus Nemes de Hidvég. Eadem secnndo consors Michaelis Maxai, cujns filia Barbara, conson Sigismundi Balog, cnjns filii : Josephns , Adamus et Dávid Balog. Tertio eadem conjnnx Volfgangi Kál* noki, cnjus fiiins Josephns, filia Eva ; Josephi filia Theresia, consors Ladislai Kendeffi. Filia dicti Volf- gangi Káinoki Eva, nupsit Josepho L. B. Farmatin ex Foro Jnlio, caesareo centnrioni.

Item Francisei Keresztesi a Catharina Béldi filiae : Snsanna, Petri Szilvási conjnnx, Catharina; con- sors Stepbani Váradi, item ejnsdem filia Elisabetba, consors Stepbani Nádudvari.

Secunda soror Annae Béldi germana Juditba Béldi, consors Francisei Dániel de Vargyas, cnjus proles ex Sopbia Kemény, filia Petri Kemény : Mi- chael , Franciscus , Petrns et Stepbanus DanieL Michael sub revolutione Ráköcziana mansit in con- flictu ad Claudiopolim, cnjus filius ex Sophia Kún, filia Nicolai Kún de Osdola, Stepbanus.

Filiae verő dicti Stepbani Dániel senioris : Ju- ditba^ Glara et Susanna. Juditba consors Ladislai BánfFí de Losoncz, cujus filii, Franciscus, Balthasar.

Clara consors Samuelis * Bíró de Homorod-Sz.- Márton, cujus filii : Sámuel et Ladislaus , filia Clara.

LÜ8Ü8 MUNDI. 68

Snsanna nupserat Balthasari Horváth Petritye- 1, sed aine aemíne defecit.

Díctí verő Francisci Dániel, a conjnge sna Sara ki, filii: FranciacuB, Georgíus et Ladislaus, filiae ira et Juditha.

Petrí verő Dániel a conjnge aua Heléna S&ro8Í, innis Sárosig Reg. Gubernii consiliarii, regni pro- otarii, filia Sophia (anno 1729 nnpsít Comiti Jo- li Haller, et fait tertia ipBins conjunx), Anna, Ju- Chriatina.

Item Stephani Dániel a conjnge sna Comitissa lixena Pekri, Comitis Lanrentii P^kri, Cottns Al- isifi Transylvaniae Comitis et Sedis Udvarhely ca- inei ntrobiqne Bnpremi, filia, filii: Lndovicas et ^phanuB, filia Poli^^ena.

nguinejnncti per Margaretham Bánf- conjugem Clementis Béldi, filiam verő BalthasariB Bánífi de LoBoncs.

TmncuBBalthasar Bánffi, cnjns uxor Barbara Pa- \zij qni habnitqninqnefilias; príma: Anna, prinB con- -8 Benedicti Mindszenti , cnjuB filia Christina, con- ra GomitiB Stephani CBáki, qnae defecit. FilinB ejnB- m Annae Bánffi Gábriel MindBzenti, cnjns filia Elisa- tha, consora Gabrielia de Kapi, cnjna filii : Gábriel, anncB et GeorginB, filiae : Elisabetha et Christina ipi. Gábriel, factus religiosns Soc. Jesn, vir magnae QCtitatis et doctrinae, defecit ; Joannís filins Joan- B, filia Theresia Kapi, consorBLazariApor de AU- >rja, cnjns proles alibi descriptae snnt. Elisabetha, a Gabrielis Kapi Benioris, primo conBors Alexii de

64 P. APOR

Bethlen , secxiiKlo Joannis Toldalagi de Ikland, cnjm filíus GeorgiuB. Dicta EUsabetha Kapi tertio nnptft Gabrieli Jabroczki, cnjug filiua Gábriel. Chrí&tiiia Kapi, prÍQS coDBors Gomitifl Stephani Pethő , expost monialÍB S. Glarae Tyrnaviae, et defecit.

Dicta Anna Bánflfi secnndo nnpsit Balthaaarí Veselényi, cujus filia Gatharina, consors Baronte Francisci Kornis, cujus filia Gatharina Kornis, cob- sors Baronifl Joannis Haller snperins landati, cnju filii Stephanns et Josephus ; Josephus defecit Ste- phani filii Gomites Gábriel , JoanneB et Ladislans. GabrielÍB íilii a GomitisBa Glara Károlyi, excellmi Dni GomitÍB Alexandri Károlyi, Generális Gavallc- riae cnro reliqnis titt. filia : Stephanns, Ladislans, Gábriel et Alexander ; filiae : Jnliana et Gaecilia. Fi- lius Ladislai a Gomitissa Gatharina Bethlen, filia Co- mitís Samuelis Bethlen, Panlns, filia Barbara.

DictuB Stephanns Haller senior dnas habuit filias: Barbarám, qnae primo nnpsit G. Stephano Gsáki, quae ab hoc marito nnllas proles anscepit, secnndo nnpsit Baroni Joanni Bornemisza de Ká- szon, cancellario anlico-transylvaníco et Reg. Gu- berníi consiliario, cnjus proles : Josephns, Paulns, Garolns.

Dictns Stephanns Haller secnndam filiam habnít Gatharinam, quae nnpsit Sigismnndo Gsáki, cnJQB filiae Barbara et Gatharina.

Sed et praefati Joannis Haller filiae : prima Ghrlstina, consors Joannis Petki, genitoris moderní et snperins cum prolibus declarati Gomitís Davidia Petki ; secunda filia Eva Haller, facta monialis S. Clarae, et cum fáma sanctitatis vitae obiit Posonii. Tertia filia dicti Joannis Haller senioris Anna, con-

LÜ8ÜS ICUNDI. 66

8 Ladislai Gyulai de V&rad^ de cnjus prolibuB leriuB saÜB dictum.

Secunda filia dictae Catharinae VeaelénTÍ Anna, isors Baronis Gabrielis Perényi ; tertia filia Cbri- la, consors Baronis Francisoi Perényi.

Filins dicti Baronis Francisci Kornis aCatharina selényi Baro Casparus Komis, cujns filins aComi- la' Maria Csáki, filia Gomitis Stephani Csáki senio- f Cnriae Reg. in Ungaria Judicis, C. Sigismnndns ^mis, Excellmns Transylvaniae Gubernátor^ prius demCancellarius aulico-transylvanicns, praeceden- antem Depntationis Transylvanicae consiliarius.

Secundns filíus dicti B. Caspari Kornis a Ca- rina Veselényi Comes Stepbanus Kornis, primo pntationis Transylvanicae consiliarius, secuudo mes supr. Cottus de Kükellö, tertio Comes Cottus }ensis Transylvaniae, modo verő Exc. Reg. Gu- *nií consiliarius intimus, et simul Generális patriae mmissarius.

Dicti verő ExUmi Dni Gubernatorís filii : Comi- Franciscus et Sigismundus Kornis, filia Susanna, le nupsit Comiti Ladislao Lázár, cujus filins tonius.

Comitis verő Stepbani Kornis filins .Comes An- lins, filiae Eva et Cbristina.

Dicti Baronis Caspari Kornis verő filiae : Cbri- na, monialis S. Ursulae Posonií, secunda Anna, isors lUrmi Dni Baronis Georgii Haller, Reg. ansylvaniae Gubernii cousiliarii, cujus filii : Fran- cuB, Paulus ct Georgius ; filiae verő ejusdem B. íorgii Haller : pirima Eva, consors Illrmi Dni Co- ú% Ladislai Gyulaffi de Rátótb, supr. Judicis Reg. lis Udvarhely ; secunda filia Barbara Haller, con-

liOVUlL HUirO. lUST. — SCRIFT. XI. 5

66 p- iKtt

8or8 Spect. Dni Josephi Boér de Kövesd, de qM

dictnm BuperíuB.

Tertia ejosdem Doi Bajonis Casparí Korni filia erat Margaretha, conson Dlrnii Dni Franciad Lázár de Szárhegy, enjna fiiina Antoiiin& sed, 8ieit BuperiuB iiotaví, defeeit.

Dicti Balthasiria Bánffi filia aecnnda Mai]gi- retba, prins consors Georgii Bethlen, eujns filia Chri- Htina, consors Georgii Horváth, cnjna fiiina Sigismmi-

duB, cujuB filia nopait SigiBmnndo Balogh ; se-

cunda filia Sigismuudi Horváth Catharina . conBOis JoanDÍB AIbö.

Dicta Margaretha Bánffi Becnndo nnpait Cle- menti Béldi de Uzon, cnjns príma filia a Clemente Héldi Cathariua, consors Francisei Keresztesi, cujnfl filiuB Sámuel, cujus filins Franciscns, sed defeceruBt; filia verő dicti Francisei Keresztesi príma . . . consors Petri Sziivási, cnjns filins Joannes, cnjua filins Bal- tliasar Szilvási, qui duxit in nxorem Barbarám, filitm ( !omitÍB Michaelís Bethlen. Secnnda filia Francisei Keresztesi . . . consors Michaelis Maxai , qnae trés maritos habnit, nt superins vidisti. Tertia filia ejnsdem Francisei Keresztesi . . . consors Stephani Nádudvari, cujus filii : Gábriel, Nicolaus et Stephanns, filia Mar- garetha.

Genealógiám descendentem a Clemente Béldi et Margaretha Bánffi superina et inferína adnotatam videríf poteris in conjunctione domns Aporíanae.

Tertia íiiia dicti Baltbasaris Bánffi erat consors Stephani Huszár, cujus filins primns Petrns, étin utroque sexu defeeit; filia Margaretha, prins consors Michaelis Toldalagi, cujus fílii : Joannes et Michael. Secundo nupsit Balthasari Macskási. Secnndus filins

LUSU8 MUNDI, 67

jtictí Stephani Huszár Mathias, cujus filia Barbara, prins coDBors Georgii Torma, ciijus filii: Sámuel, Stephanus et Oeorgius, filia príma Eva, quae nupsít primo Paulo Mikes de Zágon, cujus filius Clemens, ^i eat in exilio cum Francisco Principe Rákóczi ; se- cnndo nupsit Francisco Boér de Kövesd, ind. Cottus de Karaszna Comiti et arcis Somlyó supr. capitaneo, cnjuB filius Josepbus Boér, qui duxit Barbarám Hal- ler, ut supra.

Secunda filia dicti Georgii Torma et Barbaráé Huszár Barbara, quae nupsit Stephano L. B. Haller, exc. Reg. Transylvaniae Gubernii consiliario, Sta- tuum praesidenti et Cottus Tordensis supr. Comiti, cujus filii ex Barbara Torma : Comites Joannes et La- dislaus Haller. Stephani íilia prima Barbara, ut notavi, prius consors Comitis Stephani Csáki , secundo Ba- rónia Joannís Bornemisza de Kászon ; secunda filia Cathariua, ut dixi, Comitis Sigismundi Csáki consors.

Dicta Barbara Huszár, mortuo primo marito Georgio Torma, secundo nupsit Joanni Nemes de Hídvég, cujus titulum alibi videre poteris, cujus filii Dominicus et Mathias, ut supra.

Sed dictus Stephanus Huszár habuit etiam filiam Margaretham dictam, conjugem Michaelis Veres, cujus filia Barbara, prius consors Petri Szeredai, eújua filii Stephanus et .Michael ; secundo verő haec Barbara Veres nupsit Comiti Stephano Apor, et fűit prima ipsius uxor, nam trés habuit uxores, hanc Bar- barám Veres, secundo Sophiam Csintalan, a qua filius ejusdem Ladislaus, et quatuor annorum mortuus, ter- tiam Susannam Farkas, et sine semine defecit. Se- cunda filia Margaretha Huszár, Décseiana.

Quarta filia dicti Balthasaris Bánffi prius cou-

6*

V ■ I

f! ' 68 Tk APOB

!f

i a

I

■1

• l, i

I-

i

t

I sora Volfgangi Alia, cnjns filins Sámuel, cujtib

,. Maria Alia, conBora Simonis Kemény, et in ntroql

sexn defecit.

Qninta filia dicti Balthasaris Bánffi, prins ooi sora Sigismnndi Boraovai, cnjaa filia Elisabetha, coi sora Sigisronndi Sfiköad, secnndo conaora Vol^gt^ Petki, quae defecit in ntroque sexn.

Secundo haec qninta filia Balthasaris Báni nupsit Georgio Szikszai, cujns filia ..... consa Joannis Thordai, cnjus filins Sigismnndns Thordj cnjus filia . . . . con'flors Francisci Vitéz, cnjns fili Andreas, cnjns filins Georgins Vitéz , qni duzit nxorem Snsannam Korda. Franciscns Vitéz htbi qnidem plures filias, sed ad propositnm nostrum int reliqnasClaram, consortem Joannis Kapi, cnjns fili Joannes, filia Theresia Kapi, consora Lazari Ap de AU-Torja^ cnm prolibns alibi notatis.

Filins verő Georgii Szikszai Sigismnndus Sd szai, cnjns filins Georgins; ejnsdem Georgii Sziksz filia Snsanna, consora Sigismnndi Váradi. Secan< verő haec Snsanna Szikszai nupsit Ladislao Sk lánczi, cnjns filius Stephanns Szalánezi de Csapó.

Sangnine jnncti per Annám Béldí, coi sortem Stephani Káinoki, filiam vei

Clémentis BéldL

Trnncns : Albertns Beidig cnjns filia Christín filius Panlus; Christina nnpsit Lncae Bnrcsa, sed, snperins vidisti, solns mntavit nomen,nam revera fc Apor ; hnjus filia Clara, consors snperins dicti Pet Káinoki, qnae familia abunde descripta est.

LU8US ICUNDI. 69

Alberti Béldi filiam faÍBse Paulnm vidimaBi Panli filiuB FrancÍBCUs, FrancÍBci Joannes, JoannÍB Clemenft; filia ElÍBabetba. Etqnidem Clementis Béldi poftteritates in linea foeminea copiose notUtvi, Ole- mentÍB verő filii a Margaretha Bánffi, Joannes, qni défecit, et Paulus ; Pauli filii a Susanna Vitéz, Cle- ineiiB, Dávid et JosephuB, defecernnt, ClementiB verő Ilii a Cbristina KereBzturi, prias conjnge Stepbani Lázár, genitoris ComitiB Francisci Lázár, Paulus et Toannes ; mortna verő Keresztúriana, ClemenB Béldi luxit in úxorem CbriBtinam Henter, filiam MichaeliB Senter de Sepsi Sz.-Ivány, de qua BoperiuB ; ex qua liabet filios: Micbaelem, JoBepbum et Ladislaum, lliam Olaram.

JoannÍB Béldi , ut vidifiti , filia ElÍBabetba, con- lom CoBmae Horvátb.

Séd dicti Pauli Béldi ex conjuge Bna Susanna V^itéz filia Susanna Béldi, cönsors Baronis Pauli Vese- lényi,cuju8 filius Stepbanus L. Baro Veselényi, cujus Jtulus alibi descriptus est; cujus filii a Comitissa Ca - ;barína Bánffi Franciscus et Stepbanus ; filiae verő : Ifaria, cöuBorB Moysis L. Baronis Jósika de Bra- lyicska, et Susanna, consors Adami S. Rom. Imp. 2!omitÍB Teleki de Szék.

^anguine juncti per Saram Bethlen, oon- ugem Stepbani Károlyi, filia^a verő

Volfgangi Betblen.

Cum notatum sit Saram Betblen conjugeni fuisse Stepbani Károlyi, et per banc quae famüia^ ingre- üuntur, notatudignum est, et quidem ex f andamento.

j í 70 ^' A«»

TroncaB: NícoIms S^ikösd, conson eju Aw

0

I

r

Baládffi. qui doms haboh filíms , Caúuurinam et Ai omm : Catbiuina napsit Joanni Bethlen , cojiis filii Voltgangofi Bethlen. Vol^g^mngi filins Joannes. Joti nis Comes Kicolans, Paidiis et Ck>me8 Samoel Bedi len ; Comitis Nicolai filins ab Heléna Kún, C. Michic Bethlen, a Júlia Bhédai C. Josephus Bethlen, Mi chaelis filios Stephanns, filia Barbara, consors Bal thasaris Szilváai^ secnnda filia Chríatinay conson Bi ronis Dosertín.

Paoli Bethlen filins Comes Joannes Bethlei

filia , conson Andreáé Vitéa , cajus filin

Georgins Vitéz ; secnnda filia Elisabetha , qna defecit.

Panli Bethlen filins Joannes ; Comitis Joanni

Bethlen proles : filins Dávid, filiae : príma Eva, coi

sors Samnelis Vay, secnnda Jnditha. consors Ls

dislai Vas de Czege. tertia Sara in capillis, quari

Clara, consors PauU Mikö de Bodok, qninta Dn

I siana. consors Francisci Nemes de Hidvég.

l Comitis Samuelis Bethlen filii : Georgins, Adi

{ muS) Sámuel, Emericus et Volfgangus Bethlen, fili

Catharina Bethlen, príus consors Comitis Ladisb Haller, cujus filíus Paulus, filia Barbara; secunj nupsit Josepho Comiti Teleki.

Dicti Volfgangi Bethlen filia, soror autem Joai nis Bethlen, Sara, quae prius nupserat Thomae Si kösd , expost Stephano Károlyi , de quo superiui cujus filia Cathariua, consors Joannis Káinoki, ai Comitis Samuelis Káinoki, de quibus abunde scripfi Stíd dictus Stephanus Károlyi habuit etiam filiai Sophiam, et filium Stephanum, sed defecemnt ; ita i modo tota familia Károlyiana contineatur in prolibi

LÜSÜS HUNDl. 71

fliephani Eálnoki, nempe in ComitiB Samuelis Kál- aoki superius descriptis, Catharinae et Susannae Kálaoki snperias declaratis.

Secnnda filia Nikolai Sükösd, Anna, nupsit PraociBco Béldi, cujus filius Joannes, hujus Clemeng; Clementis Béldi proles et posteritates saepius abunde deseriptae sünt

Sanguíne junctí per famíliám Lázári- anam in Leonardo Apaffi, et quidem per Leonardum Apaffi tanquam truncum (de quo in Constitutionibas natíonis Si- culicae anni 1506, at supra).

Leonardas Apaffi babait has proles : Elisa- betham, Ladislaum, Nicolaam, Qeorgium et Claram, de quibuB ordine.

Elisabetha napsit Leonardo Barabási.

Ladislai fília Drusiana, consors Ladislai Ká- rolyi, cujus filia Anna, consors Nicolai Erdélyi ; Ni- colai filius Franciacus defecit.

Qeorgii filiae: Enphemia, cousorsJoannisSigér.^ Clara, consors Joannis Lázár, cujus fíliae Margaretha et Catharina; Margaretha Lázár consors Joannis Petki de Der8,cujus filia Anna, consors Valentini Kái- noki, de qua in deductione familiae Kálnokianae satis scripsimus.

Sed quia diximus Drusíanam Káinoki secaüdo fuisse conjugem Thomae Bassa, cujus Drnsianae a Thoma Bassa filia Heléna, consors Stephani Kán senioris de Osdola, cujus filius Lazarus , qui defecit^ Nicolans, cujus filius rursum Nicolaus. Nicolai Kún^

72 . P^ APOR

filii: StephannB et LadifllauB; íiUa Nicolai Kán 8^ nioria Catharina, consors Oaspárí Kendeffi, cajit filiae : príma Heléna^ codsofs Qabríelis Bánffi, secondi Oatharína. Nicolai Kún seníorís filia Sophia, priv consors Michae-is Dániel de Yargyas, enjos fiUn Stephanus Dániel; secundo nupait Joanni Bernáld de Alsö-Csernáton, cnjus filios Georgius, filiae Chii- stina et Clara; Chrístína mipsit Nicolao Mikó de fiodok.

Helenae Bassa a Stephano Knn secundns filios Stephanus Kun, cujus filia a Maria Rhédei, Barbara, consors Comitis Josephi Teleki, cujus filia Christína, consors Adami Toldi.

Filia Heléna consors Comitis Nicolai de Bethlen, supr. Cancellarii Transylvaniae, cujus filius Michael, ut supra.

Joannis Lázár a conjuge Clara Apafifi filii : Ste- phanus et Emericus Lázár; Stephani Lázár filins Andreas, Andreáé filius Stephanus, Stephani rursnm Stephanus, cujus filia a prima conjuge Catharína Petki, Elisabetha Lázár, consors Comitis Samuelis KAlnoki, cujus proles in deductione familiae Káinoki- anac descriptae sünt. A secunda verő conjuge, Chrl- stiua Keresztúri, ejusdem Stephani Lázár juuioria filius Comes Franciscus Lázár, de cujus prolibus su- períus scriptum est.

Fráter Leonardi Apaffi Nicolaus, cujus filiua Grcgorius, hujus rursum Nicolaus, Nicolai Q-eorgius, Georgii Michael Apaffi , princeps Transylvaniae, prout in deductione familiae Beözianae inferius cum fratribus suís descriptum est.

Quidam Lázár, Magnus dictus , condesceudit primo in Csik Sz.-Tamás in bona filiae Silester

LU8ÜS BÍUNDI. 78

Magni dietí ; filii hujus, Blasius, venit in Háromszék, CBJiis filiuB PetruB, Petri filia Barbara Lázár, prius eonsors Georgii Daczo, secuntlo Andreáé Apor de Ali Torja ; item Bernald , de qno família Ber- iialdiana. Bla&ii fiUus iterum Volfgangus , Volf- gangi filia Juditha, uxor Stephani DamokoB, de qiia alibi.

Joannis Lázár seniorÍB, ut paulo ante yidisti, filiuB EmericuB, bujus filiuB Joannes, filia £lÍBabetha^ coDBorB Volfgangí Petki, cujus filii Stephanus et YolfgaDgus Petki. VolfganguB defecit, Stephani filiuB JoanneB ; cnjuB filiuB Comes Dávid Petki, qui alibi descriptaB est.

SecanduB filins Lázár MagnuB dicti, ut ego opinor, EmericuB, Emerici Joannes, qui condeBcendit in Gyergyö, cujuB filiuB rursum Joannes, qui venit in Gyalakuta, bujus filius Emericus, bujus GeorgiuB, bujus rursum Emericus, Emerici rursum Georgius, nuper incl. sedis Maros supr. judex Reg. cujus filius a Juditba Betblen , filia Gregorii Betblen, Joannes Lázár, filiae verő : Maria, cousors Comitis Samuelis Betblen, secunda Anna, consors Ladislai Korda.

Sanguine juncti per Dominicum Ugrón

de Csik Sz.-György.

Dominicus Ugrón de Csík Sz.-Gyöígy ^^ bábuit filias; cujus primam filiam duxit Emericu* Lázár Magnus dictus de Csicsö ; filius Emerici Joan- nes, Joannis Lázár filia Elisabetba , conaor* Volf- gangi Petki, Elisabethaé Lázár fiUi Ötephauw «t

i

74 P. APOR

VoltganguB, Vol^angUB defecit Stephani Petki filiit Joannes, Joannis filiiui ComeB Dávid Petki snperioiB I I cuin prolibos descriptoB.

Dominici Ugrón secundam fíliam dnxit Paolos

Béldi MagnuB dictus, cajas íiliuB Franciscas, Fraa-

i cisci Joannes, Joannis Clemens, Clementis filii : Jo-

; annes, defecit, Paalas; Paali filins Clemens, filii

Susanna; ntríusqae posteritates superioa abnnde de- scríptae sünt.

Sangnine juncti per familiam Becs et

Daczo.

Videbis, Lector [benevole, in Appendice, quod

Dominici Nyujtodi filins faerlt Paulos Damokos, cn-

jns filia Margaretha fait consors Petri Lázár, enjos

filia Barbara, consors prios Georgii Daczo , secnodo

Andreáé Apor ; praefati verő Dominici Nyujtodi se-

j cundus filins fnit Emericus Becz senior ^ nam nepos

' hujns, Emericus defecit. Unde eandem esse familiam

C Damokosianam et Beczianam clarnm' est, solnm no-

c men mutarunt

Hnjns Emerici Becz filia fűit consors Stephani Lázár Magnus dicti; praeterea Emerici Becz filiae Clara et Elisabetha; Clarae Becz filins GeorgiuB Andrási, Georgii Andrási filia Margaretha , consors Pauli Antal, cujus filius Emericus Antal.

Elisabetha Becz nupsit Blasio Apor, cujns filius Nicolaus, Nicolai Apor filia Elisabetha Apor, con- sors Mathiae Kozma, Elisabethae Apor filia Anna Kozma, uxor Balthasaris Székely.

Dictus Emericus Becz habuit duos filios, Pan- lum et Nicolaum Becz ; Pauli filii Emericus et Tho-

LUSÜS MUNDI. 75

mas, defecerunt. Paulus Becz sex filias bábuit, cujus prima Catbarina Becz , senioris Joannis Béldí con- sors ; Catbarinae Becz filius ClemcDs Béldí, filia Eli- Babetha Béldi, consors Qeorgii Horváth ; EÜBabetbae Béldi et Georgii Horváth filia Barbara, consors Stephani Toroczkai.

Secunda filia verő Elísabethae Béldi Anna, con- sors Principis Acatii Barcsai.

Barbaráé Horváth, conjugis Stephani Toroczkai filia Elisabetha Toroczkai, consors Gabrielis Sza- lánczi; ejusdem Barbaráé Horváth secunda filia Ju- ditba, consors Petri Huszár. Grabrielis Szalánczi filius Joannes Szalánczi. %

Clementis Béldi íilia Catbarina, consors Fran- cisci Keresztesi, cujus filií Paulus et Sámuel, Sa- muelis Franciscus, sed defecerunt; filiae Fraucisci Keresztesi: Susanna, consors Petri Szilvási, item consors Stephani Nádudvari. Secunda filia Clementis Béldi Anna, consors Stephani Káinoki, cujus filius Comes Sámuel Káinoki, Comitis Samuelis filius Comes Adamus Káinoki ; filiae dícti Samuelis Kái- noki: Sophia, consors Joannis Boldogfalvi, Anna, con- sors Francisci Lugosi, Barbara, consors Baronis Petri Apor, Susanna, monialis S. Clarae, Ágnes, consors Comitis Bartholomei Ferrati. Harum proles in deduc- tione familiae Kálnokianae descriptae sünt.

Iterum Annae Béldi filiae Catbarina et Susanna.

Catbarina prius consors Stephani Kún Baronis de Rosály, qui defecit, secundo consors Comitis La- dislai Csáki ; Catbarinae Káinoki filii Gábriel, Ni- colaus et Stepbanus Csákig Gabrielis filia Susanna, secunda consors Comitis Francisci Lázár de Szár- hegy, cujus proles superius descriptae sünt. Nicolaus

76 P. APOB

Csáki 8Íne semine defecit, Stephani filii Comites 3i- gismundos et Emericns Csáki.

Secuuda filia AoDae Béldi Sosanna Káinoki, consoro Clementis Mikes; Snsannae Kálfioki filim Comes Michael Mikes, Comitís Michaelís Mikes filü Franciscas et Stephauns Mikes, Francisci filius An- tonius, filia Maria.

Clemeutis Béldi tertia filia Juditba, conson Francisci Dániel, cujas filins Stephanus, cnjns filii Michael , Franciscus, Petrus et Stephanns, filiae Ju- ditba, Clara et Susanna, sed jam notavimus cnm prolibus.

Secunda filfli Pauli Becz Martba, oonsors Ladis- lai Csomortáni, nomínati in Const nationis Siculicae superius anno 1506 ; hujus filius Thomas, defecit, filia Catbarina, consorsGeorgiiDouátb; Catbarinae hujns filiae filius Franciscus Donátb, defecit. Filia verő Martba Becz, consors Petri Mibacsa, Petri Mibacsa filius iterum Petrus Mibacsa, filia Petri Mibacsa

consors Pauli Donátb, Pauli Donátb filia....

consors Joannis Geréb. Secundo baec conjunx Pauli Donátb nupsit Francisco Kövér.

Tertia filia Pauli Becz Anna, primo consors Ni- colai Pálosi , cujus filia Sopbia, consors Caspari Földvári.

Secunda filia Annae Becz Catbarina, consors Stepbani Lázár de Kozmás, sed defecerunt.

Dicta Anna Becz secundo nupsit Joanni Kap- túri. Joannis Kapturi filiae : Margaretba, nupsit Ni- colao Mikó, cujus filius iterum Nicölaus Mikó, Ni- colai Mikó filii Stepbanus et Gábriel. Nicolai Mikó bujus secundi filiae Clara, Catbarina^ Barbara et £li- sabetba. Dictae verő Margaretbae Kapturi filia Ju-

LU8Ü8 BCÜNDI. 77

ditha Mikó, consors Nicolaí Kászoni , Nícolai Ká- szőni filii Stephanns et Nicolaus; filiae Nicolai Ká- Bzoni : prima Elisabetha, couBors Benedicti Szabolcsi, Benedicti Szabolcsi fílii Stephanus et SamueL Se- cnnda verő filia Nicolaí Kászoni Juditba, consors Stepbani Szacsvai; Judithae filíi: Francíscus, Joan- nes, Stepbanns et Mícbael Szacsvai, filia Barbara. Dictae Margarethae Kaptnri secunda filia Barbara Mikó, consors Stepbani Szentéi, cujus filins Stepba- nns Szentéi.

Quarta filia Panli Becz Sophía , cujus filii Ma- thias et Joannes Andrási; Matbiae Andrási íilius rur- Bum Matbias, filia Susanna, consors Micbaelis Lo- rántffi, cujus filia Susanna Lorántffi^ Georgii Rákóczi senioris, prineipis Transylvauiae conjunx, filius bujus Georgius II Rákóczi, princeps Transylyaniae, bujus a Sopbia Bátbori filius Francíscus princeps Rákóczi, bujus ab Heléna Zrínyi filius Francíscus II princeps Rákóczi^ qui ín exilío est; cujus filii Francíscus et Georgius Rákóczi, et Franciscus quidem, per gra- tiam Caesaream Princeps a Sancto Carolo, possessio- nem áccepit in Neapoli, Georgius verő, Princeps a Sancta Elisábetha, possessionem tenet in Sícilia.

Dicti Micbaelis Lorántffi conjugis, Susannae Andrási, secunda filia fűit consors Samuelis Alia, Sa- muelis Alia filia consors Simonis Kemény.

Joannis Andrási superius nominati filia Catfaa- rina, primo consors Gabrielis Vas, secundo consors Micbaelis Ibrányi, duos enim bábuit maritos. Gabrie- lis Vas filius Martiuus Vas.

Sed nominata Sopbia Becz bábuit etiam filias duas: Catbarinam Andrási, cujus filii fuerant Sigis- mundus et Blasius Kékedi; secunda filia Sopbiae

78 F. AFOS

Becz foH Anna Andrisi, cojus filii Geoigtos etJoui- nes Semsei, filim consors Admmi HoffimmiiiL cajns pio- babiliter vei filius vei nepos fíiit Buo Joauines Hoff- mann. CancelUráe Aulico Hungaricae consOiarini. CQJUB filiüB Pater Míchael Hoffinann Soc. Jedo, nam hic P. Michael Hoffinano, tít sanctíaaiinae vitae, cai poat Deum exi^um qnod scío attríbno. per ennum meom pbilosophicom non solam profeasor mena chi- riBsimuB I sed a me semper loco parentía babitnSi saepe mibi gloriabatur, se etíam a aangnine ungaro originem dncere.

Quinta filia Pauli Becz Barbara, cnjiis filia An na, consors Micbaeüs Bessenyei; Micbaelia Bes senyéi filia Barbara, consors Gabrielis Mikes, bnjns filius Benedictus Mikes ; Benedieti Mikes filiae : Eli- sabetha, consors Francisci Henter, cnjas filii An- dreas, Josepbns et Adamus ; Andreáé fílios Alexan- der, Josepbi filii : Stepbanns, Dániel et Franciscos ; Adami itemm Adamus. Filia Francisci Henter Sara, consors Spect. Dni Stepbani Torma de Csicsó-Ke resztur, cujus proles Joannes, Stepbanns, ecclesiastici ordinis, Dániel, Gábriel et Franciscns Torma.

Secnndi^ filia Benedieti Mikes Sopbia, consors Thomae Csegezi, sapr. capitanei sedis Aranyas, cnjns filia prima Sopbia, consors Joannis Geréb de Árapatak; cujus filius Joannes Geréb ; secunda filia Maria, consors Samuelis Bíró, cujus filia iterum Ma- ria, consors Francisci Ugrón ; tertia filia Catbarina, quae defecit.

Sexta filia Pauli Becz fűit Heléna, quae síné semine defecit. Considera, Lector, si haec tam foe- cunda fuisset ut reliquae sorores, quo adhuc potuisset haec família pervenire.

LU8U8 MUNDI. 79

Sed jam transeamus ad secundo genitam Eme- rici Becz, quem Nicolaum fiűsse notavirnns. Quinque habuit filias, prima fuit Júlia Becz, hujna primng ma- ritUB Georgíus Török, hujuB filias Lazarus, hujus Mathias, defecernnt. Secando haec Julía Becz nupsit Michaeli Cseh, bujas filia Anua. consorB Petri Illés, hojuB filia coDsors Emerici Kelemen , hujus filius Georgius Kelemen ; haec familía nostris temporíbns defecit in virili sexu in Joanne Kelemen, filio Ste- phani Kelemen et Sophiae Csintalan. Hic Stephanus Kelemen* erat ab aerario principi Georgio Rákoczio II; similiter Sophia Csintalan princípissae Sophiae Báthori. Félix conjunctio! Quae Sophia Csintalan secundo fuit consors Comitis Stephani Apor, cujus filius Ladislaus, et defecit. Georgii Kelemen dicta filia Anna, consors Petri Barabás.

Tertia filia Nicolai Becz Anna, consors Valen- tini Birő, cujus filius Andreas, Andrae filii Joannes et Georgius Bíró. Horum íilii trausiverunt in sédem Udvarhely et habitarunt in Homorod Sz.-Márton; hinc constat, quod familia Bíró de Homorod Sz.Már- ton ex Csik exiverit. Filia verő Annae Becz • . . • fuit mater Francisci Gál de Kénos.

Quarta íllia Nicolai Becz Margaretha; consors Joannis Lacz de Csik Sz.-Márton , cujus filius An- dreas Lacz, filia Margaretha Lacz, consors Francisci Agaston, hujus filia consors Stephani Potyó de Kászon.

Quinta filia, Ursula, consors Michaelis Kos, cu- jus filia Anna.

Superius nominatí Pauli Becz consors fuit Ca- tharina Daczo, soror germana Pauli, Francisci et Georgii Daczo.

80 p* APOK

Panli Dacso filia Margaretha, conson Michaelii Petki, ctijus filiiiB Joannes Petki, filiae verő JcMtniűs Petki: prima Barbara, conson Geoi^i ApaflS, se*

canda conson Petri Gávai. Filii GkoigS

Apaffi: Stephanns, Balthasar et prínceps Transjl- vaniae Michael Apaffi. cnjos filius ronum Michael 8. Rom. Imperii Princeps Apaffi, defecit. Filiie Georgii Apaffi: príma .... conson Francisci Tol- dalagi, secanda . . . conson Georgii Lázár de Gya-

lakata, tertia conson Joapnis Henter^ qoarU

.... conson Joannis Gyeröffi, cujus filins Georgins Gyeröffi, qui in semine virili defecit, filia verő dictí Georgii Gyeröffi Barbara, prías consors Illrmi Dni Comitis Ladislai Gynlaffi de Rátótb, consiliarii exc. Reg. Transylvaniae Gnbernii, electi Generális Transylvaniae , Cottns Colosiensis Comitis nec non sedis Maros capitanei ntrobiqne snpremi, cnjns filins Comes Ladislans Gynlaffi^ modernns sedis Udvarhely supr. judex Reg.

Secundo Barbara Gyerőffi nnpsit Illrmo Dno Comiti Stephano Kornis de Göncz-Rnszka, cnjus ti- tnlns superios abnnde descriptns est. A Oomite Ste- phano Kornis filins Barbaráé Gyerőffi Conres Anto- nius Komis, filiae : Eva et Christina.

Snperíns nominati Petri Gávai filins Nicolans

Gáyaí.

Secnnda filia Panli Daczo Barbara, conson Mi- chaelis Mikes de Zabola, cnjns filins Sigismnndns, Sigismnndi a Barbara Imecs filii: Michael, Joannes, Paulns, Clemens, Thomas et Sigismnndns, omnes de- feoemnt praeter Clementem; Clementis ergo filins a Snsanna Káinoki Comes Michael Mikes, Comitis Michaelis Mikes a Drnsiana Bethlen, filia Volfgangi

LUBÜB MÜHDL 81

iethlen, filii: ComitesFrancisCüsetStephanna, Fran- áaci filiüs a Comitiasa Gatharína Eszterházi, Comi- Í8 Ladislai Eszterházi filia, AntoniaSi filía Haria; Jtephanna dnxit in uxorem Comitíssam RoMŰiam ?etki, ComitíB DavidÍB Petki filiam, cojtia fili« Mi- shael.

Sigismundns Mikea ab Heléna ímtc% habnit trea iliaa : Barbarám, quae defecit, Annám , conaortem Jtepbani Székely, cojna filia Era, consorB Michaeliü Senter de Sepsi Sz.-Ivány, cujus filii : Alexius, Cle- nens (hujasClementisfilins Micbael), Duvid ct Joan- lea Henter, filia príma Clara, consors Samuelis Tor- na de CbícsÖ' Keresztúr, Tabulae Regiae asBessoris ; lecnnda filia Christina Henter, conBors Clementis Béldi de Uzon, cujns filii Michael; Ladislaus et Jo- sephns Béldi, filia Clara Béldi.

Dicti Sigismundi Mikes tertia filia a Barbara [mecB, Heléna Mikes, consors Joannis Thordai , en- jns filius iternm Joannes , cujus filii a Maria Bv^aÁ : b^icolaus, Franciscus (hujus filius a Barbara Ap^r. filia Francisci , Franciscus) ; filiae Joannis TVmkIm a Maria Budai : prima Maria , consors Petri .^ cujus filius iterum Petrus Száva. Secunda Joannis Thordai Barbara, consors MichaéUi í>Ím^ it Makfalva, cujus rursum filius Micbael DÓMl^

Tertia filia Pauli Daczo Heléna, chaelis Tóth , a secundo marito verő filii ; Georgius Horváth. Hclenae Daczo filiae^ ^HMMnA consors Petri Torma , secunda filia HllMfeí^ TV^r^^ Juditba, consors Thomae Szilágyi.

Drusíanae Horváth a Petro TlMW IRmI' 5ff ' chael Torma, filia Martba. Judithae DMm^'TMs^''^ Szilágyi filius Tbomas Szilágyi, íllbi

MOirUlL HUnO. HIST. — SORIFT. XI.

8S P- APOK

Francisci Daczo filins Ladidans , LadiflUi filii: Joannes, Petrna et Franciscna Daczo. Filiae Fraa- cisci Daczo : Margaretha , consors Stephaní Donátk, et Heléna , conaora Georgii Bodoni. Joannía Daoo filiaa Paulua, Panli filii : Francíacna et Panlus , filiie Anna et Maria ; Franciaci filius Josephns. Anna nop- sit Josepho Henter, cajua filii Stephanna , Dániel et Franciscus Henter, filia Barbara. Secunda filia Paali Daczo Maria , consors Ladislai Gyulai , cnjua filins Franciscus.

Georgii Daczo a conjnge sna Barbara Lázár (quae fűit consors Andreáé Apor) filius Thomas, filia prima Barbara , M'elchioris Török consors , quae de- fecit, secunda filia Adviga, consors Michaelis Ángya- losi, cujus filius Joannes, Joannis mranm Michael Angyalosi de Lázárfalva; Michaelis Angyalosi se- nioris filia Elisabetha, consors Joannis Sándor de Csík Sz.-Mihály, cujus filii Stephanus, Petrns et Paulus ; filiae : Clara, consors Moisis Imecs , cQJns fílii: Ladislaus, Antonius, Dominicua et Thomas Imecs, filia £va Imecs, consors Stephani Dittine vulgo Pivoda, Caesaréi tribuni. Secunda filia Joannis Sándor Susanna, consors Alexandri Birö.

Thomae Daczo filius Stephanus, Stephani filii: Gregorius, Mathaeus, Sigismundus, Qeorgius , Fran- ciscus et Ladislaus Daczo, filia Catharina.

Ludit in humanis Divina potentia rebus.

Sta, Lector! vide lusnm et actum scenicum mundi ; quid videbis ? Prius tamen ante visum terge palpebras, accipe tubum specillarem díoptricom,

LÜSUB HUNDI. 88

etiatn per hnnc bene vide ; sed antequam et per hanc ▼idere velles , quaeso , considera banc deductíonem fiamiliae Becz, perlege deductíonem in appendíce famíliáé Dominici Nynjtödi , cnjus legecs filium pri- niüm Paulnm Damokos , secundum Emericum Becz, et dnm ntramqne hanc deductíonem attente perlege- rÍ8, tunc primo incipe videre. Quid videbis ^ Vidcbis a Domioico Nyujtódi descendere principes, videbis Comites, videbis Baronos, videbis praenobiles, vide- bis nobiles. Applica tubum dioptricum, quid ami)lius videbis? Videbis ab uiio eodem primipilos, videbis pixidarios, videbis hodie et colonos sive jobbaffyo- nes, videbis et mendicos. En Insuiii , cn actuui h^^^'Mí cum mundi! T nunc, quisqnís es, jacta fainilí^''^ tnam, deduc ab Adamo, gloríare in sarigaíiM^- '^ **' men cnncta haec fac, ut non oblivíscarís ín Domíiúci Nyujtódi familia te vidisse lusum et actum scenicum mundi.

APPENDIX.

Sanguine juncti per Domi^^^^^

Nyujtódi.

ín qM*»^í** Quía usque ad quartum gradutn^ ^^ v-^rv A*-

potui, pracdecessorcs meos deduxi, sup^^ ^ ^ .

tavi Simonem Nyujtódi cognatum iioBtruro^^ ^ ^^^^^ simul Barbarám Lázár , Petri Lá^^^ "/ ^ ^ conjugem Andreáé Apor, qiiae ^^^P^mtl^í*^^ descendat, laconice explicabo. EtílUi* 'Átahí' -^^

docet, Paulum Nyujtódi vixisse ín *f /^ -^^'' " Dominicus verő Nyujtódi remanöi* **^ ' '^'^^--

cujus filius I^auhis Damokos et Em^^**^ ^ "

84 P* APOB

Emefici Becz quidem genealógia praecedeDti títolo abunde descripta est, restat genealógia Panli Damo- koB. Cnjns filioB Michael Damokos, MichaeÜB Damo- koB filii Thomas et Domioicus Damokos, defecit Dicti Panli Damokos prima filia Margaretha Damo- kos, príüs consors Petri Lásár, secnndo Gteoq;ü Petki ; secnnda filia Panli Damokos Anna, prina con- sors Stephani Mikes, secnndo Petri Benedekffi, defe- cit; tertia filia Panli Damokos Gatharina , codsoib Demetrii Bessenyei. Thomae Damokos filii: Fran- ciscns et Stephanns Damokos ; Stephani Damokos a Jnditha Lázár, Yolfgangi Lázár filia , filins Thomas Damokos; filia prima Stephani Damokos Margare- tha, consors Nicolai Ózdi, secnnda ejnsdem filia Ca- tharina Damokos, consors Michaelis Káluoki , tertia ejnsdem filia Heléna Damokos, consors Gabrielis Simén, defecit

Francisci Damokos filii : Joannes et Petms Da- mokos , filia Snsanna Damokos , consors Balthasaria Szörcsei.

Joannis Damokos filins a Jnditha Petki , Joan- nes Damokos, cnjns filii : Alexins, Joannes, Antonius et Franciscns Damokos, filia Barbara.

Dicti Joannis Damokos senioris filiae: prima Susanna, consors Petri Jankó de Zágon^, cnjns filii Franciscns, saecnlarís, Stephanns, factnsDominicanns et vocatnr Casimims, Petms, factns religiosns Soc. Jesn , Alexins Jankó , Abele fors innocentior , noctis snb silentio a sicariis in propria domo occisns.

Secnnda filia dicti Joannis Damokos senioris Catharina, consors Stephani Boér de Nagy-Nynjtód, cnjns filins Stephanns Boér, filia Anna, consors Joan- nis Szeredai de Sz.-Rontás.

LÜ8Ü8 IfUNDL 86

Petri Damokos filii : Stephaniis, Petrus, Gábriel dt Frandsciis; hi duo nltími defecerant. Btephani Damokos filii a Clara Saládí : Franciscus, Sigiimim- dii8, Ladislaus, Stephanns, Qabriel, defecit, Alexíos et JosephnB, filia SuBaniia.

Petri Damokos filii : Petnu, Joanues, defecit, ^ Sámuel, filiae : prima Catharina, eonaora y remim BenkÖ de Árkos, secnnda Anna.

SuperiuB nominati Thomae U^um^kim , fiüj Hit- phani 8eDÍorÍB Damokos, filias Gabrl^s 4f^>it. ALía Jnditha DamokoB, conBors Fraoidiid f>ki:te. ^jm filia Clara, príuB conBors Georgíi Szegedi, Becrnid^ Stephani Rácz de Galgö, defecit

Dictnm cBt Margaretham DamokoB, ftliam Pauli Damokos, niipBisse Petro Lázár , cnjus filia Karbara Lázár, nnpsit primo Georgio Daczo de Sepsi Sz.- György, chjüb proles a Georgio Daczo : prima filia Barbara , consors Melchioris Török , et defecit , se- canda filia Adviga, consors Michaelis Angyaloii, cBjus filius Joannes, Joannis Michael Angyalosi de Lázár£alva ; filia verő Michaelis Angyalosi aenMMi Elisabetha, consors Joannis Sándor de Csik Sz^-Jlí^ hály, cujuB filii Stephanus, Petrus et Paulua Bánélr filia príma Clara Sándor , consors Moisis Iom*íí Étr cunda Susanna Sándor, consors Alexandri Homorod Sz.-Márton.

Superiüs nominata Barbara Lázár sit Andreáé Apor de AU-Torja , cnjua Apor, Lazari Apor a prima conjnge Melchioris Nagy de Bibarczfalva filis^ Franciscas , defecit Andreáé filias Fi Francisci filii Yolfgangus et gangUB mansit coelebs , Lazai

IP

86 P* AFOB

EmericnB, Stephanns, LasaroB et Gábriel Apor , filia ElÍBabetha.

Dicti Francisci Apor filiae: prima Catharini, quae nnpsít primo G-abrieli Abaffi , cnjus filiiia Ct- sparna Abaffi; secnndo napáit G-abríeli Vájna. Se- cunda filia dicti Franciad Apor Barbara, primo con- sora Francisci Thordai de Somolyom, cnjna filioi Franciscüs, secnndo conaora Sígismnndi Horváth.

Filiae verő Lazari Apor aenioria a Frasiana Nagy : prima Catharina , qnae nnpsit Georgio Pon- kösti de Uzon , cujns filins Mlchael , Micbaelis filins Georgius Pünkösti. Secnnda filia Heléna Apor , con- sors Michaelis Cserei de Csik-Rákoa j cujns filia Ju- ditba Cserei, qnae nnpsit Joanni Cserei de Nagy- Ajta, cujns filii Micbael et Joannea Caerei de Nagy- Ajta ; Michaelis filius Georgius.

Lazarus Apor, nt saepe dictum est, secnndo duxit in nxorem Juditham Imecs, cnjna filii : Lazarus, Petrns, comes Stephanus, Joannes, Yolfgangns et Sigismundns Apor, filiae: prima Barbara, consors Francisci Thordai de Somolyom, secnnda filia So- phia. Sed hae proles omnes defecemnt, praeter Joan- nem ; Joannis filins Baro Petrns Apor, Baronis Petrí Apor a comitissa Barbara Káinoki filii : Joaephns, Joannes et Ladislans, filiae: Susanna, conaora comitÍB Joannis Haller, quae defecit, et Anna.

Margaretha Damokos , consors prius Petri Lá- zár, secundo nnpsit Georgio Petki, cujns filia Catha- rina, consors Balthasaria Széki, filiua Balthaaaris Stephanus, filia Margaretha Széki , conaora Joannis Pribék.

Demetrii Beasenyei ab. Anna Damokos, Mi- chaelis filia, filins Michael Beasenyei, filia Barbara,

LÜ8U8 ICÜHDL 87

priuB consora Gabrielis Mikes , secundo Stephani Bassa. Gabrielis Mikes ex Barbara Bessenyei filins Benedictus Mikes, cujas filia Elisabetha Mikes, cod- sors Francisci Henter, ut supra cpm reliqnis.

Nicolai Ósdi ex conjüge sua Margaretha, Ste- phani Damokos filia, filins Petros Ózdi , filiae Petri Ósdi: prima .... consors Emerici Botos, secnnda Juditba, consors Petri Mikö de Sögod, tertia filia Gatharina, consors Martini Berzenczel Petri Mikö a Juditba Ózdi filios Joannes Mikó, filiae: prima Anna, primo consors Lazari Apor junioris de AH- Torja, secnndo consors Sigismundi Haranglábi, quae defecit ; secunda filia Petri Mikö Juditba , prius con- sors Micbaelis Sándor, secundo Micbaelis Bors, et defecit. Filii Joannis Mikö: Adam, defecit, Josephus et Lazarus ; filiae Joannis Mikö : prima Eva , con- sors Micbaelis Mibalcz de AU-Torja , secunda Susan- na Mikö, prius consors Stepbani Folta, cujus filia Ju- ditba Folta, consors Clementis Könczei de Karatna, secundo Susanna Mikö nupsit Gregorio Könczei de Karatna,

(Hic deducenda est genealógia Martini Berzen- czei, quam prae manibus non babeo.)

Micbaelis Káinoki. a Catbarina Damokos, Ste- pbani filia, filii : Valentinus, Petrus, Tbomas et Mi- cbael Káinoki ; reliqui defecerunt praeter Tbomai», cujus filius Micbael et Joannes, filiae : prima OiU^im rina, consors Pauli Fekete, secunda Elisab^tk*, lA/fi sors Sigismundi Székely de Kilyén, tértit^ OAM^ütAW; prius consors Petri Barabás de Kézáí-YiéérUú^ secundo consors caesarei centurioiif# ^i^nai^lvi^ quarta filia Anna, consors Davidis lUiítiíf ^-^^,^0 Sss.-Imre.

88 p- ^^P<xtL

Baltbasaris SzörcBei a Síuwiiiia DmmokoB , flia Francisci Damokos , filiae : Barbara Saörcaei , eoi- Bors Thomae Imeca, ciyus filii : MoiaeB^, Stephiiii, Mathiaa et Thomas ImecB; Stephanoa et Thomai defecemnt Filiae dictí Thomae Imeca senioris : Bar- bara ImecB; coüBors Stephani Sándor de Csik-Si.- Mihály, Becünda Eliaabetha, príuB consors Michadk Székely de Kilyön, aecundo Gabrielis Boér de Kö- veBd ; tertia filia Tbomae ImecB Anna, priiiB conaon LadÍBlai Tbúri de TamáBfalva, Becundo Joaephi Mi- bálcz de Pólyán.

Filii Moíbíb ImecB : Ladislans, Antonius , Domi- nicuB et Thomaa Imecs , filia Eva , conaorB Stephini Dittine vulgo Pivoda, eaeB. Bupr. trit^uni. Mathiae filioB Emericns, filiae Sasanna et Rachel ; SoBanni nnpBÍt JoBepbo CBernátoni, Rachel nupait Blaaio Mihálcz.

Barbaráé ImecB a Stepbauo Sándor filiae: Ág- nes et Süsanna ; Ágnes nnpsit Mathiae Kun de Kál, Snsanna nnpsit Joanni Bialis ex G-enna orinndo, modo in lUyefalva habitanti. Elisabethae Imecs a Michaele Székely filíns AlexiuB , filiae : príma Jnlia, Petri Sándor de Sz.- Mihály consors, secnnda Elisa- betha, consors Georgii Barabás de Kezdi- Vásár- hely, tertia Maria, consors Joanni s Geréb de lUye- falva ; ejnsdem a Gábrielé Boér filins Franciscus.

Annae Imecs filii a LadislaoThúri: Franciscns, Ladislaus et Alexander Thúri.

Ad benevolnm lectorem.

Vidisti, lector benevole , non solnm florentem, sed et marcescentem familiam meam me deBcripsiBBei

LDBOB IfUNDL 89

lanpiine jnnctoram próut anlas ita et canlas nóta- Yiaae, nec Imm , nec Codram praetermÍ8ÍM6 ^ ut ad- Tertaa me in omnibus proceBsisse opere et veritatet Vale et hoc obaenra Axióma:

Virtus posterornm confirmat gloríosa acta ma* jornm ; jactatio Ban^nis aine virtnte inficit aaoipii* nem anteceasornm ; glória verő poaterítatum virtiia erigentis et fundautÍB famíliám.

N. B, In nomine quomndam proe^erMM im4## videó in diversia locis discrepantían ; m4 yr^M ^$ hiatoriia variis et maDuscriptia hun^. ^An^Xk^mm composai, dubiua haesi, coi magia eredeiMliíiM irit; piacúit ergo prout quivis notarit, eam notationem fideliter imitarí. Sünt etíam aliqui errores scribae qnos ut potni correxi quidem, quoB non adverti, sciaa, non meum Bed acribae errorem fuísse^cum meaBcríp- tnra ad legendnm sít utcnnqae difficilia.

Gompendium totiuB operis,

sive dcBcriptio synoptica familí*f*»,

quarum de Banguine Bunt proles ia**é^

Per Apor. Opour dux, fundator arcis BálvánjíMfc Joannes Opor anno 1311. StephanuB G^fWfy^MNv Opor. Alexander Opor. MathaeuB Apor^ Apor.^^LadiBlaus Apor. Alexander AfM^ Apor. Andreas Apor. LazaruB Apor« JImMHI Jf^^er B. PetruB Apor. BaroneB JoBephui, /IMMV 41 X>a^ dislauB Apor, ut et Anna Apor.

90 P. AFOE

Per Káinoki.

Andreas Nemes de ELálnok, Stephanin Nodni de Káinok , Mathaens Káinoki , Demetrína Kálnoki, Valentinus Kálnoki, Petrua Káinoki , Valentínifi Káinoki, Joannea Kálnoki, Stephanna Káinoki, Co- mea Sámuel Káinoki , Gomitissa Barbara Kálsokí, Baronea Joaephnv, Joannea et Ladialana Apor, ót et Anna Apor.

Per BátkorL Nicolana Báthori, Barbara Báthori, Petronella Gzire , Elisabetha Valkai , Petronella Thomori , Ju- ditba Imeca, Joannea Apor, B. Petrna Apor, Barones Josephna, Joannea et Ladialana Apor, ut et Anna Apor.

Per Thomori. Stepbanua Thomori, Demetriua Thomori, Nico- laus Thomori, Lanrentins Thomori , Petronella Tho- mori, et sic per conseqaens nt ih familía Báthoriana.

Per Bánffi. Balthasar Bánffi, Margaretha Bánffi, consors Clementis Béldi, Anna Béldi, 0. Sámuel Káinoki, et per conaequens ut in familia Kálnokiana.

Per Béldi, Albertus Béldi, Paulus Béldi, Franciacua Béldi, Joannea Béldi, Clemena Béldi, Anna Béldi, C. Sá- muel Káinoki, et per conaequena.

Per Bethlen. Yolfgangua Bethlen, Sara Bethlen, Catharioa Károlyi, Stepbanua Káinoki , C. Sámuel Káinoki et per conaequena*

Per Apaffi. l^eonardua Apaffi, Clara Apaffi, Margaretha

LÜ8Ü8 MUHDL 91

Lázár, Anna Petki de Ders, Joannea Kálnoki, Stephanna Káinoki, C. Sámuel Eálnokii ut supra.

Per Lázár. £t quidem haec família a Toxo duce durat , nt ostendi. ÁDdreaa Lázár, totiuB Traosylvaniae Can- cellariuB, Stephanus Lázár, Andreas Lázár , Stepha- nna Lázár , Stephanna Lázár altér , Comltiasa Eliaa- betha Lázár , Comitissa Barbara Káinoki , Baronea Josephns, Joannes et Ladialaus Apor, nt et Anna Apor.

Item per Lázár in Petki. Joannes Lázár senior^ Emericus Lázár, Joan- nes Lázár, Elisabetha Lázár, Stephanna Petki, Ca- tharina Petki, Comitiasa Elisabetha Lázár, Comitiasa Barbara Káinoki cnm prolibus.

Per Ugrón de Cs.-Sz.-György in

Petki et Lázár.

Dominicns Ugrón, cujus filia príma conaora Emeríci Lázár, Joannes Lázár, Elisabetha Lázár, Stephanus Petki, Catharina Petki, ut supra.

Per Ugrón eundem in Béldi.

Secunda filia Dominici Ugrón fűit cousorsPlaoK Béldi, cujus filius Franciscus, cujus Joannea,J< Clemens , filia Anna Béldi , mater Comitia Káinoki, ut in familia Kálnokiana. Per Becz.

Pauli Becz filia Catharina Becz , conao» nis Béldi ; Joannis Béldi filius Clemena, Béldi fiUa Anna Béldi, mater Comitia noki, nnde superius.

Item per Becz in Andr*ftL

Joannis Andrási filia Barbár* » chaelis Apor, cujua filius Andreaa,

92 ?• APOR

ru8, Luari Joannes, Jomnnis B. Petrns Apor eon 8QÍ8 prolibus.

Per Dominicnm NynjtódL Dominici Nynjtódi , avi Panli Becx ^ filius Fii- las Damokos, cujoB filia Margaretha^ consors Petri Lázár, cnjns filia Barbara , consors Andreáé Apor, cujuB filius Lazarus, cüjob Joannes, JoannÍB Biro Petras Apor cum snis prolibus, nt enpra.

Nos reqnisitores litteramm et literalinm instm- mentomm in sacristia sive conservatorio Capitoli Ecclesiae Albensis Transylvaniae repositamm et lo- catornm, ac aliarum quarnmlibet judiciariamm deli- beratíonum legitímornmqne mandatoram regio-prín- cipalinm execntores, damns pro memória. Qnod nos litteras Suae Mattis Ssimae reqaisitorías pro parte Spectabilis ac Magnifici Domini Petri Apor Liberi Baronis de Ali-Torja confectas et emanatas , Bobis- qne praeceptorie sonantes et directas, honore et obe- dientia qnibas decnit receperimus in haec verba.

Carolus YI. Dei gratia electiis Romanorum Im- perátor semper angnstus , ac Germaniae, Hispanía- ram, Hungáriáé, Bohemiaeque etc* Rex, arobidnx Austriae et princeps Transylvaniae. Fidelibua nostris egregiis et nobílibns reqnisitoribns litteramm et li- teralinm instrnmentornm in sacristia sive conserva- torio Capituli ecclesiae Albensis Transylvaniae re- positamm et locatoram, ac aliamm qnammlibet ju- diciariamm deliberationnm, legitimoramqne manda- toram nostroram regio - principalinm execntoribQs gratiam nostram caesareo-regiara. Gxponitnr Maje- státi Nostrae in persona Spectabilis ac Magoifid

LDSOBIIÜXDL W

BoCrí Apor Liberi Baronis de Aü-ToQa, qumUter Ldem paribos univenaimii litteraram donationalioiDi ínacriptioDalium, coBseiiaaalioiD , oonfinnatíonaliQiD, mtrodoctíooaliiim , statiitorialium^ Buperinde relato- lismm, fuBioiuűiiiiDy yenditianalinm. emptíonaliuin, ei«iiptíoiialiiiin , concambialiom , compositionalhim ri¥e transactionalium, admonitorialiam, certíficatoría- nim, adjudicatorlanim, aenteQtíonalium , absolntiona- Unm , iobibitorialium , probibitorialium , contradioto- rialiom , metalinm , iQetanim reambnlatorialium, me- tarnm rectíficatorialiuin, soperíade relatoriarum, ao aliaram quanunlibet totalinm et integrarum cauia- ImoD} factiim videlicet integrarnm posseBiíonuin au portionum posseasionariarum, ubivis iu ComitatibUN Sedibnsqae SiculicalibQs et dístrictíbufl PriiicipatUN Transylvaniae et partiboa regní Huugariae eliioiii adnexis existeutiam, habitaram, in aiiuin i>otultii MiUeBimo Tercentesimo andecímo vigesimo primo^ ▼igesimo qnarto, item milleBÍmo qaadríogenteBimo aeptaageBÍmo nooo , et milleBÍmo quingenteBÍmo, sae- GolÍB nimirom tunc carrentibuB, jam verő dia trauB- actÍB| praeteritÍB Bab regiminnm divorum quoD(\^m regni noBtri Hangariae regum et felícis recordatiO' nis TranBylvaniae Principum, praedecesBorum m- Btroram, ut et Vajvodarum et Gubernatorum r«|^ praedicti Hangariae et partiam Hangariae ^M«m aabjectaram , pro parte familiae ejnedem ex|^MM^ Aporianae legitimé confectarum et emanato#>Mlt ^m^ dem exponentem familiamqae Baam menMnrtMl'>4«^ rianam tangentes et concernenteB , in fMMHte 40^ conBervatorio veBtro repositae et locata* éttt >*^*t- beantnr : proinde vobiB hamm Berie CMMÉBiMir ^ mandamas firmiter, qaatenas acc^tii

94 P. APOR

statim Yos littent praeAcriptas in conserratorio ve- Btro repositaB et locatas, dilig;eiiter requirere, reqiiiá- tarumqne et reinventaram tenorem ín transumpto tit- terarum veBtrarum sub sigillo Testro capitalari et authentico Exponenti praefato extradare módis om- nibus debeatis et teneamini, caventes tamen , ne dő- lne ant frans bac in parte eveniat aliqnalis. Seen non factnri. Datnm in Libera Regiaqne Civitate no- stra Glandiopolitana , die Tigesima aecnnda memói cnrrentis Septembris, anno Domini milleBimo eeptin- gentesimo vigeBÍmo qninto. Erantqne sigillo ejnsdem SSmae Snae MajestatÍB antbentico &nper cera rubrt dnctili ímpreBsive commnnitae claneeqne confectae et emanatae, et infra Bigillnm erat snbBcriptum : Lecta. Quibus receptie nos mandato SSmae Saae Mattis per omnia nt tenemnr obedire , et satisfacere voleDtes, universas lilteras et líteralia instrumenta, matricás et scrinia diligenter investigantes et impen- dentes, tandem post diligentem bujus módi requisi- tionem nostram reinvenímns qnasdam litteraa, qna- rum etquidem primarnm tenor et verbális conti- ne^jtia talis est. Nos Capitnlnm Ecclesiae Transylva- niae memóriáé commendantes praesentiam per teno- rom signifícamns quibus expedit nniversis , quod constiterit coram nobis Stepbanus, íilius Joannis, filii Opor de Siculis de Kízdy pro se et Nicolao , Deme- trio et Petro fratribus suis , exbibnit nobis pateutes litteras religiosi viri fratris StephanI, procuratoris Religiosarum Dominamm in Insnla Beatae Yirginis Maríae Deo famulantium, snper testamento condíto Blasii filii Olcy proximi sni, super diversis articnlis, nt inferius in eísdem litteris contentis patebit, et spe- cialiter snper mannmissione quorundam aervornm

LU8UB IfüHDL 96

et ancillaniiD snarnin, et legatione et oonmisBione terrae snae Ssáraspatak vocatae praedictis Stepha- no, Nicolao, Demetrio et Petro , filiis ipsius Comitis JoanniB, filii Opor facta confectas, petens nos idom Stephanns cnm ínstantia, nt ipsas lítteras ad cautc* lam laajoremqüe firmitatem nostris inseri litterift fiftceremiis, et Bigíllo nostro communiri Quarum litte- nunm tenor talis est : Nos fráter Stephanus , procu- rator Religiosarnm Dominarum in lusnla Dcatae Virginis Mariae Deo famulantium , memoriac rom- mendantes signiíicamns driiversis (jiiibus exj^^dlt praesentinm per tenorem, quod cuni í>omj<;» Hla»íiJ», filius Olcy de Kizdy, in territorío IJomjíijí ]U'ifM ''*''' stitutus, gravi fuissct ínfirmitate tkr^pUm, iU'jMwh^'^^^ in villa Olclia vocata, praesentíbuH uoUin a hUí^ ^' ris idoneis per ipsum illic vocatÍH, f»<;ntícns ne rf*' *'**' valle miseriae decessurum, talc condidit testanien- tum: Quod corpus snum in coemeterio praedictae Bcclesiae B. Virginis Mariae de Insula coioroisi* se- peliri; item dictae ecclesiae commirtit pro rctnedio animae suae unum equnm, unum scyph^^ arRen- teum, et unum cingulum argeiiteum ; item ccclenia^. Beatae Clarae, in qua Fratres minores Deo <»"*" ^ tes, legavit unum equum ; item ecclesiae Be» «J^ Mariae de Olcha unum equum; item servo» ^ las suas, videlicet Annám C;irtaneam , eum "*^^ Chihurcam, similiter cum filio suo, ^^^^^^^ Joannem, item Urchek, item Custa ©* M**** ^'^ pueris suis legavit ob salutem suam ^»^» y^y^^^ libertate, ratione pristinae conditionis ^^ T^ ^*''' prios suos, quam per alios nunquam ab "jJI*^^ ^' ineeps moiestandos ; item terram su** Hrti-^MW^^^ vocatam legavit Stephano, NicoUOf

96 F« AMB

Petro, filiis Comitb Joannis , filü C^or, firatris m^ perpetaaliter posBidendam , compiitando circa pm- missa omnem matériám quaestionia nlteríiuiproe^ dendi ; in cojiis rd memóriám et Boliditatís t/utímor nium praesentes Utteras aigillo noatro feoimae robo» ri. Datam in Vigília Beati Jacobi Apostoli anno Do- mini millesimo treoenteBimo nndecimo. Nos igítor petitionibus ipsins jnetis et licitÍ8 ac legitímis ift- nnentes, quia ipsas litteraa cepimon integras in chirtt et sigillOy et non cancellatasi non abrasas, non aboli- tas, neo in aliqua buí parte vitiatas, tenorem ipsaran litterarum de verbo ad verbum praesentibna transcribi fecimoB, et sigUlo noBtro authentico commnniri. Dá- tum in quindenis Pnrificationis B. Mariae VirginiB anno Domini millesimo trecentesimo vigesimo, An- drea praepositOy Sauto cantore, Vincentio cnstode, Nicolao Archidiacono , de Corda decano eccle siae nostrae existentibns. Gnjns sigillnm erat la- ceratum.

Secundarum antem litterarum tenor seqnitur in hunc modum. Magnifico Dominó Thomae Yajvodae TransylvaDO et Gomiti de Zonouk et de Cibinio, amico Buo Capitulum Eoclesiae .... amicitíam para- tam Bupremo cum honore. Lítterás Magnitndinis Ve- strae noveritis nos recepisse in haec verba. DiscretÍ8 virls, et honestis dominis et amicis suis reverendia, Gapitulo Eoclesiae Álbensis Transylvaniae , Thomas vajvoda transylvanus, comes deZonuk et de Cibinio, amicitiam paratam et se totum cum honore. Gonqne- ritur nobis Stephanus, filins Joannis nobilis de Ssá- razpatak, quod Sandrinus filina Opour, et Oponr frá- ter ejusdem Sandrini, ac Egidius filius Stephani, Ara- tres sui pactumetordinationemsuperípsapossessione

LI'SIN Ml-NIíI. 97

Szárazpatak mediautibus literis iiostris inter ipsos habitam et ordinatam niiiiiiueobservassent.seJ ipaam possessíoiiem Szárazpatak siue honiii.e nostro et te- Btimonio Capituli aut Coiiveutus inter se Jivisiöseut abBque sua voluntate. et in ipsa űivjMorje curias so- rornm suaruni propriarum sibi pro Jebita portioné potentialiter tradidissent. et ipsi pru se Loniínes li- beros et curias liberorum hominum in portioné ipso- nim eleglssent et recepisaent , insuper autem quoa- daniBícenos suos, a fratre suo sibi couimissus, aalviü rebus et personis occupasscnt. et niinc detinent occu- patOB. et utilítates ejuadem pos.sossiunis potentialittír iu ipsiuB praejudicium et gravcui jaL-turam percípe- rent et percei)is8eut iisqiie uiodo. Catf terűm etiam quandam possessioneni ipsonini Fel-Torja vocatam. qiiae Opour, filium Ojíour , in aliqua i^arte non attin- git, praefati Sandrinus et Egidiiis absquc Büa simi- líter voluntate divisissent , et sibi })ortionem pr. la- bitationibus per omnia destructam assignasgect t^ pro se ipsis partes populoruni multitudiue accepiasent. Super quo amicitiam Dif^eretionit T\ rae praesentibua requirimus dilígenter. quatemii ci Ladislao de Pech, juvene aulae nostrae mittatis hominem pro testimonio tide dignuK. quo idem bomo uoater de omnibiis praemiaú gulis praemissorum seiat et inquirat oanú veritatem. et scita veritate, ipsíos Saudriim C^ííí;.* et Egidium ad nostram videlicet (?) praeseÉGnű v - minuni competenteni eontra ^tepbanma et poat haec pront vobia de praemiaeii stiterít. uobia euni die citationis tci et nominibus eitatorum. ae curj totíii veatris iiteria nostri gratia nobis

MuMM. UL">'(J. Hl<]. — sCKlFf. ül

.&

98 P- APOR

I

in Déva, secando die octavaniin eccleBiae Dominí, anno ejnsdem mílleBÍmo trecentesimo Tigesimo quar- to. NoB igitnr petitíonibuB veBtris acquieBcentes , cum ipso Ladislao homine vestro ad ezeqnendam conti- nentíam ipsarum literarum noBtramm nnum ex nobís, magistnim Paulum , concanonieum noBtmm misimoB vice noBtra pro teBtimonio ; qui qnidem homo noster et praefatOB LadiBlauB homo vester demum ad nos reverfii, concorditer dixernnt nobis requÍBiti, quod idem homo vester nna cum ipBO homine noBtro fería quinta proxima poBt festum ConyerBionis Beati Paoli Apofitolí ad terram Beu poBBCBBÍonem Száraspatak vocatam acceBBÍBsent , et praefatuB homo vester sub teBtimonio dicti hominiB noBtri diiigenti inquÍBitíone babita, tam Becrete, quam manifeate ab homínibuB| a quibuB decuit et licuit in praemÍBBiB veritatem ad- vissent et scire potniBsent, invenÍBBent, quod praefata divisio dictae poBBeBsioniB Szárazpatak inter ipBOS indebite et injuste facta exstitÍBBet, in eo videlicet, quod ipsi Stephano filio JoannÍB et fratribuB Bois praeter decem domoB Bororum Buarum quatuorde- cim cnriaB hominum liberorum , in quibns qnidam Bíceni eBsent, aBsignaBBent, et idem SandrínuB, Opor et EgidiuB de ipBa poBBCBBione Szárazpatak oetna- gínta quinque mansionea hominum liberornm biceno- rum et aliornm pro eorum portioné recepiasent; praeterea in praefata quinta feria poBt featum Gon- version is Beati Pauli ApoBtoli dictuB LadiBlaua homo vester simul cum ipso homine nostro accesBisBent ad villám seu possessionem Fel- Torja vocatam habi- tam indebite et injuste factam ^ in eo videlicet , quod ipsi Stephano et fratribus auis portionem terrae habitationibus fere destitutam , in qua nunc tantum-

LUSU6 MUNDI. 99

modo triginta mansiones essent, assignasseBt, in por- tioné verő Egidií centiim et triginta quinque forent mansiones in eadem Fel-Torja existe .... Uti visa et inventa hujusmodi divisione in posses^ionibus Bupradictis , saepe fatns homo noster in facie ipsa- rQm terrarum in praedicta die citasset ipsos Sandri- nam , Opor et Kgidium ad vestram praeseutiam con- tra Stephanum filium Joannis praelíbatum responsu- roS) octavaB pnrifícatiouis Beatae Virginia proxime ventaras eisdem pro termíno assignando coram vobis comparendi. Dátum in festő Beatae A gathaeVirginís et Martyris, anno Domini millesimo trecentesimo YÍgesimo quarto. Item ivon hoc praetermittimus quod retulerunt , et quod quosdam Bicenos a patre suo filií commÍ880s ídem Saudrinus, Egidius et Opor pro portioné Bua in Szárazpatak occuparunt. — Tertia- rum autem literarum verbális continentia háec est. Carolus Dei Gratia Rex Hungáriáé. Fidelibus suis Capitulo Ecclesiae Heati MichaelisArchangeli Tran- aylvaniae, salutem et grfitíam. Noveritis quod cum po8Be9siones Dok Kaszun vocatas petitas novem poBses8Íonum hominum síné haerede decedentium Sandur filio Qpor fideli nostro pro fidelibus suia Bervitiis contulissemus, per Stephanum filium Pauli hominem nostrum sub testimonio hominis nostri jam bis eidem Sandur et Egídio filio Stephani fratris ejusdem statui mandantes, et Siculi deCzyk, et nóta- tum ex iisdem Ladislaus major uxoratus , Petrus et Paulus, fiUi Jacobi, Bene filiuB Irgus, Stephanus filiuB Johelend, Stephanus filius Eltus, Belus, Valen- tinus filius Sandur, Buruch filius Marcus, Mathe filius Bank , Jacobus filius Chumburd , et Nicolaus fiilius Andreáé , et ipsam poBsessionum Btatutionem,

100 P. APOR

asserendo easdem főre terras eornm, contradictoies exBtitissent, licet ab hoc coatra eosdem Saodur filium Opor et Egidium ad noBtram vocati praesentiam ad prosequendam hujos módi citatíonís cansain non venissent, nec alíquem misissent , sic in veBtrís cita- toriís et DOBtris judicialibus literis vídimus cootinere, tameu ad majorem justitiae evidentiam easdem po&- seBBiones iterato eísdem Sandur filio Opor, et Egidío Btatui mandavimuB, fidelitati vestrae praecipientes, QuatenuB vestrum míttatÍB bominem pro testimonio fide dignum, coram qno praedictus Stephanus filíos PauluB homo noster dictas poBsessiones reambnlet juxta veras metas, et statuat eidem Sandnr ac Egidio filio Stepbani, fratri ejus perpetoo possidendas , si noD fuerit coutradíctum, contradictores verő 8Í qui fuerint, contra ipsos ad iiostram specialem eltet praesentiam, ad terminum eompetentem , et praeter haec facti seriem nobis rescribatis. Datnm prope castrnm Déva in quíndenis Pentecostes anno Domini milleslmo trecentesimo vigeslmo qnarto. — Qnarta- rum autem literarum tenor sequltur in hunc modum. Amicís suis reverendis Capltulo Albensi Transyl- vano Antonius de Kend vice Vajvoda Transylvanns amicitiam paratam cum bonore. Dicitnr nobis in personis nobilium Laurentii filii Mikö de Hidvég, ac Pauli filii quondam Valentini Tberek de Szent- Miklós Torja, nec non Dominarum relictae quondam Stepbani Apor de Szent-Márton \ et Elenae , consor- tis Henedicti Mihacz de Dobolj , filiae ejusdem Ste- pbani Apor : Quod in anno nimirum secnndo instaret revolutio, Egregius SandrinuB Kyzdi de Dicső Szent- Márton quandam possessionem ipsorum exponentínm Torja vocatam in Comítatu Albensi exiatentem habi-

LU8U8 MÜNDI. 101

tam ipsos omnis juris titnlo concernentem , injuste et

indebite via juris sine omni pro se occupasset , occn-

patamque teneret et conservaret, ac eadem nteretar

etíam ad praesens, in quibns eisdem exponentibns

centQm flór. anri damna intulisset. Caeterum in anno

nimirnni fere octavo vei citra praeteriisset revolntio,

idem Sandrinns Eyzdi , ignoratur quo raotivo dttctns,

qnod nobilem Benedíctnm Priny dictum de Zázfalu,

tnnc familiarem snnm, fratrem eornndem exponen-

tínm, in domo habitationis suae captivasset , captivo-

qne nnnm lapidem ad collnra ejusdem lígans in

aquam Küköllö projici fecisset , universasque res ét

bona dncentorum flór. auri valentia, protunc erga

ipsum Benedictnm familiarem sunm repertas et in-

venta anferri fecisset potentia medíante in praejndi-

cinm dictomm exponentium valde magnnra. Super

qno vestram amicitiam petimus diligenter , Quatenus

vestrum mittatis hominem pro testimonio fide díg-

nnm, quo praesente Martinus de Béld, vei Ambrosius

de Moha, seu Thomas , sive Osvaldus Forró dicti de

Haporton, sive Pancratius de Sárd, nec non Miehael

Nemes de Hidvég, aliis absentibus homo noster,

scita prius praemissomm mera veritate, evocet prae-

fatum Sandrinum Kyzdi contra annotatos exponentes

ad octavas festi Beati Georgii Martyris nunc ventu-

ras nostram in praesentiam, rationem praemissomm

redditurum, litis pendentia , si quae foret inter ipsos,

non obstante, insinuantes ibidem eidem , nt sive ipsis

octavis in praedietis coram nobis compareat, sive

non, nos ad partis eomparentis instantiam id facie*

mus in praemissis, qnod juri videbitur expediri , et

pbst haee hujusmodi inquisitionis , evocationis et in-

sinuationis seriem, ut fuerit expedita, nobis amicabi-

102 r. APOR

liter reBcribatis. Dátum Thordae, in festő ConverBio- iiis Beati Pauli Apostoli, anno Domini milleunio quadringentesimo septuagesimo nono. In dorse verő hamm, istius mandati exequutio descríbitür Uli modo. Egregio Antonio de Kend, yice Yajvodae Transylvano, Capitulum ecclcsiae TransylvaDÍae amicitiam paratam cum honore. Vestra noverit Égre- gietas, nos líteras vestras inquisitorias, evocatorias et insinuatorias honore quo decnit recépisse in baec verba: Amicis suis «tc. Nos vestris amícabilibns petitionibus gratnm praebentes coRsensiin), magistro praefato Osvaldo Forró de Haporton nnnm ex nobis videlicet hominem, domínum Thomam de Lippa , so- ciiim et concanonicum ac decanum nostrum nostro pro testimonio ad praemissá fideliter exequenda da- ximus transmittendum. Qui tamen exinde ad nos reversi, nobis pariformiter retnlerunt , quomodo ípsi in die Conversiouis Beati Panli Apostoli Thordae io Cougregatione Geuerali uobilium partium Transyl- vanarum celebrata, sic precedens (?), tam ab omnibus nobilibus et ignobílibus praescrípti Cottus dé Kfiköllö palám et occulte diligenter inquirendo, omnia et sin- gúla praemissá exequuta fnisse rescivissent, qualiter Vestrae dictum exstitisset Egregietati, dempto prae- dicto centum flór. auri. Tandem una cum praenotato Osvaldo homine vestro, iterum unnm ex nobis scili- cet homínem dominum Matbaeum de Kolosvár ad executionem evocationís et insinuationis transmit-

ten similiter nobis concorditer retnlernnt,

quomodo isto sabbatho proximo ante festum Pnrifi- cationis Virginis Gloriosae ad possessionem Várad- gya pergentes. memoratum Sandrinnm de portioné sna possessiunaria in dicta Váradgya in Cottn Al^

LUSÜS BlUlíDl. 108

•

bensi existente habita ad octavas festi Beati Georgii Martyrié nunc proxime venturas in vestram evocas- sent praesentiam ^ ratíonem praemiBsarum redditn- rum, insinuassentque eidem ibidem, ut sive ipse dictis in octavis coram Vestra Egregietate compareat, give non, nos ad partium ipsarum instantiam id faciemus in praemissis, quod juri videbitnr expediri. Datnm sexto die dictae evocationis et insinnationis praenotat. anno Domini millesimo quadringentesimo septnagesimo nono. — Qaintarnm et nltímarnm lite- rarum continentia talis est: Nos Sigismundns Bá- thori de Somlyó, Vajvoda Transylvaniae et Siculo- rum Comes etc* Memóriáé commendamns tenoré praesentium significantes qnibus expedit universis. Quod nominibus et in personis Egregiorum Emerici, filii quondam Stephani Apor de Torja, ac Nicolai et Francisci, filiornm quondam Blasii, filii jam fati olím Stephani Apor, uec non Petri, Stephani et Alexandri, filiornm quondam Ladislai Apor de dicta Torja, item Stephani et Andreáé, filiorum quondam Michaelís Apor de praefata Torja, exhibitae sünt nobis et praesentatae qnaedam literae donationales illustris olim Joannis de Zápolya, Comitís perpetui Terrae Scepusiensis, Vajvodaeque Transylvaniae et Siculo- rum Comitis etc. super portionibus possessionariís in possessionibus Szárazpatak et Szent- János , nec non quadam particula terrae Árokközi vocatae in Co- mitatu Albensi Transylvaniae existentibus infra de- notatis et declaratis, in duplici papyro majori regali patenter confectae sigilloque ejusdem Domini Vajvo- dae majori et authentico impressive communitae , te- noris infrascrípti, supplicans nobis humillime, ut nos easdém litenu ac omnia et singula in eisdem con-

104 P- APOB

tenbt ratas. grmtas et acccpu habentes, pranentil literis nostrís verboteniis inaeri ét inscribi facíestet, pro eisdem Emerico, Níeolao. Francisco, Petro. Qtroqne Stephano, Alexandro et Andrea Apoi be- nevole confirmare. consensom noatmm saperinde praebere dignareinnr. Quaram tenor talis est Nos Joannes de Zápolya. Comes perpetnns Terrae Sce- pii8Íen8Í8, Yajvodaque Tranaylvaniae et Sicnlomm Comes etc. Memóriáé commendamns tenoré praeaeo- tium Bignificantes qnibns expedit nniversis . qnod nos debitam habén tes respectnm ad praeclara agílinm Stepbani. Ladislai et Michaelis Apor de Torja ser- vitiornm merita, quibufi ipái in plerisqne rebas et factis debitísque locis et temporibns, non parcenks corpori et rebns suis ^ semper indefesae nobia gratos ge reddere studueruDt et aeceptoe, volentes propte- rea nos quoque eisdem aliqno muDifieentiae antidoto occurrere atque subvenire . totales portiones posses- sionarias nobilium et agillum Joaimis et Emerici Hlasko, nec non alterius Emerici Becz. in possessio- nibus Szárazpatak et Szent-JáDOS, nec non qaandam particaiam terrae Arokközi vocatas in Comitatn Al- bensi Transjlvaniae existentes habitas , quaram ut- puta certa pars, ex inscriptione et obligatione pro- genitorum praefatorum Stepbani, Ladislai et Micbae lis Apor, erga manus dictorum Joannis et Emerici IMasko ac alterius Emerici Becz titulo pignoris ex- stitisset, qnae ex eo, qnod iidem Joannes et Emericns Blasko, ac altér Emericns Becz ratione praesertim incineratioiiis atque combnstionis domorum qnomn- dam siculorum atque insnrrectionis contra majesta? tem regiam nostramque personam, nbi scilicet ípsi uni versi taté ui Siculorum commovere , exstructisque

LUSÜS BIUNDI.

106

httUicis machinis, conflatis iu nnum viribus maiiu8 ipaornm violentas jacere, et more hostili contra nos uiimose aggredi et bella attentari veriti non fuÍ8sent, 3t ex eo in nóta perpetnae infidelitati8 condemnati ^xatitissent, universa bona, et quaelíbct jura ipaorum possessionaria in sacram regni coronam , consequen- terque majestatem regiam et nostras, tamquam manus judiciariaa devolvi debuissent et condescendí. riteque et legitimé devolutae essent et redactae, simul cum omni jure nostro, si quid in eisdem poitiouibuH pos- sessionaríis et praetacta particula terrae qualiter- cunque haberemus, aut nos ex quibu»cunque chumím, viis, módis et rationibus concernerc vidcrentur, pari ter cum eunctis earum utilitatibus et pertíncntiÍM quibuslibet, terris scilicet arabílibUH, cultín et ínrnt- tis, agris, pratis, pascuis, campís, foenetis. sylvis, nemoribus, montibus, vallibus, vineis, vinearutnq^^ promontoriis, aquis, fluviis, piscinis, piscaturis. aa^\*' rumque decursibus, molendinis et eorundcni locis, generaliter verő quarumlibet utilitatum et portinen- tiarum earundem integritatibus quovis noniiniö vo- cabulo vocitatis, sub suis veris metis et atitiqu existentibus, memoratis Stephano , Ladisl^^ ^^^ ^ chaeli Apor, ipsorumque haeredibus et poaterita ^^^ universis dedímus, donavimus et coutuUoiUíit ^ damus , donamus et conferimus jure perp©*^^ ^ vocabiliter tenendas , possidendas , pariter e> das, salvo jure alieno , harum nostrarUBft ^^^V^ testimonio literarum mediante. Dátum lo ^^^ Segesvariensi , feria quarta proxiíoa **^^ Beati Gregorii Papae , anno Domini taíUímm^ ifM- gentesimo vigesimo primo. Inferiiw literarum scriptum erat: Ad relatio

106 P. APOR

Cberey, cubicularii Domioi Comitís. Nos i^to praemissa Bupplicatione eorupdem nobis modo qno snpra porrecta benigne exandita et admissa, prae- Bcriptas dicti domini Joannis Comitis et Vajvodie literas donationalee, non abrasas, non cancellatas, nec in aliqua büí parte suspectas , sed omni prorsns vitio et snspicione carentes praesentibus literis no- Btrís de verbo ad verbum sine diminatione et ang* mentő aliquali insertas et inscriptas quoad omnes earundem continentiaS) articulos, clansalas et puncta, eatenns, quatenus eaedem rite et legitimé existnnt emanata, viribusque earnm veritas Buffragatnr, ac- ceptamns , approbamns , ratificamus , consensum no- Btrum eisdem praebemns, easqne ac omnia et aingola in eisdem contenta pro praefatis Emerico, Francisco, Nícolao , Petro, utroqne Stepbano , Alexandro et An- drea Apor, ipsornmqne haeredibns et poateritatíbos nniverBÍs perpetuo valitnras confirmamuB , et nihilo- minuB attentis et consideratis fidelitati et fidelibus Bervitiis eorundem Emeríci filii quondam Stepbani Apor, ac Nicolai et Francisci, filiornm quondam Blasii, filii praefati olim Stepbani Apor, nec non Petri , Stepbani et Alexandri , filiorum quondam La- dislai Apor, item Stepbani et Andreáé, filiorum quondam MicbaeÜB Apor , nobÍB et buic regno, pro locorum et temporum diverBitate exbibitÍB et impensis ac in futarum quoque exbibendÍB et irapendendis, totum et omne juB regíum, bí quod in praescríptíg portionibuB poBBCBBionariiB in annotata Szent-János* alias possessione , nunc verő (ut perbibetur) in prae- dium redacta , simul cnm cunctis buíb utilitatibus et pertineutÜB quibuslibet, teifis Bcilicet arabilibusi cnltÍB et incultís, agrÍB, pratís, pascuiB ^ campis j foe-

106 P. APOR

SpectabilÍB ac Magnifici DomiDi ExponentÍB jnrium Baorum uberiorem faturam ad cautelam necesBaría- rum fideliter et conscientiose eztradandam duximns et concedeDdam, commnni justitia et aequitate Bua- deute. Dátum feria tertia proxima aDte featum Beati Andreáé Apostoli, anno Domini millesimo tieptiiigen- teBÍmo vigesimo qninto.

Quae quidem literae BÍc^tranBumptae eraot pa- tenter confectae, et in medio, loco videlicet Bolito. sigillo Capituli AlbenBÍB Tranaylvaniae autbentíco snper cera álba impresBÍve commnnítae , inferíns autem legebatnr a dextra talÍB mannseriptio : Collata, leeta et extradata per eöBdem reqaisitoreB.

Quod autem praeinsertarum literarum verbalia tenor sincere, abaque omni suspieione sít deacriptna, praeBentibuB teator

Joannes Dombi,

juratus inclytae Sedis Siculicalis

Kezdi nótárius.

(p.h.)

LÜSUÖ MITNDI. 109

+

ADMONITIO AD POSTERITATEM

sive appendix ád Genealógiám Aporianam.

Ne te tarbet, posteritas, si fors legeris ín eru- itisBimo Bui saecnli scriptore, Adni. Heverendő patre áartino Szent-Iványi e Soc. Jesn, queni dam Tjrtia riae stnduiBBem, loco parentis Bemper coluí ; 1/iu1íb anm vajvodam illnm , qni e capíte (}VUmín fiav^irí ingelicam coronam excnsBÍt, et ad coronatíofi^i/i ^ a roli I reBtituit, fuÍBBe ex illnBtríftftíma família Taá kiomm. Nam qiiod ex hac iiliiBtrÍ8HÍma familia plu- res non fuerínt vajvodae Transylvaniae, non nego, pin imo Bcio; hnnc tamen Oporium fuÍBBc, Hequen- tea rationeB evincnnt: continua traditio majorum ad hnnc usqne diem ín hac terra ; certísBÍma majonmi relatio, a qnibuB meia auribus audivi, quod certo cer- tiaaime andiverint a majoribuB. qiii propriia oculia aapexerunt in lapide inciao ad frontispicium arcia Bálványos titulum Ladislai Oporii vajvodae Traii- sylvaniae; tertio: Baepiasime audivi a májon Wt meis, praécipue Comite Stephano Apor et Aodrea- qnod inter litteras, ut superius vidiati, per patrsdwi menm Lazarum Constantinopoli deperditaa c quaadam litteras ipaiua Ladialai Oporii t; Qnae rationes certo evincunt, Ladislaum illOi vodam non Caákium , aed Oporium fuiaae* rim, eruditiasimus scriptor eruerít conjeciBMiPír « antiqoia ruderibua Hungáriáé : aed ai qoi* noatroB varioa legerit, certo videbit, qnod nologia, quam in nominibua majomm dientur, prout jam etiam aliqnoa legi|

110 P* AFOB

ditissimum scriptorem corrignnt; anvere? lectorídi- judicandum relinquo. Certíores ergo meaa dictaa ra- tíones Demo ambiget

Neque te conturbet, posteritas , qaod post Ladis- lanm vicecastellanom Viennensem nullám altios *of- ficium gerentem ex família taa appoanerim, sedquod neque ante illum, praeter dictum Ladi&laum. Nam,iit vidiatíy in omnibus opere et veritate volui procedere, monere te tamen volo aolam poBteritatem, ne in ob- livionem deveniant ea, quae a majoribus audivi) qaod noBtrí majorea mibi certo retuleruut aequentia :

Primo : fűit quidam Ladislaus in família no&tra maximae sanctitatis, qui quotiescunqne templum ingre- diebatur, toties fores templi per se aperiebantur ipfti. De hujus Banctitate quamvis multa audiverim , ooa tamen recordari posBum , cum puer audiverim. Se- cundo : tantarum posBessionum fuisse praedeceBBores uostroB, ut uaque Budám uoduíbí in duobus locis ertt ipBia coudeBcendendum in bonÍB alienia ; hoc confir- mari potcBt duobuB argumentis. Primo : vix aunus, dum quidam civis DebrecenieuBis mihi curavit sig- nífieari, quod ezatent apud illum certae literae quatuor pagorum famíliám Aporianam concernentiam in Hun- gária, de quibuB bí partícipabitur, literas tradet; nti- nam baB literas vita mea habere poBBÍm ! Secundo : ezBtat in CoBmographia Ungariae MarchionÍB Col- loredo nomen oppidi cognominia. £t certo aí tanta hona posBederunt, certum CBt, quod etiam officia nou mínima gCBBerint, quae injuria temporum obliteravit.

Sed ne hoc te conturbet, poBteritas , quod post dicti Ladislai, vicecaBtellani VíennensiB usque ad Lasarum Becundum famíliám tuam nullum officium aupremum gesaiBae legas. Nam deficiente Ladíalao,

LUSUS líUNDI. 111

Alexander juvems mortuus est, expost verő familiae transylvanícae plorimae (salva permanente dignitate et antíqnitate piarimarum illnBtrisBimanim familia- mm) per favorea Arii, Lutheri et Calvini promotae et poBseBsionatae fuerunt, etquidem per favorea Cal- vini viva noBtra memória, per Arii verő teatia eat latvanffius, Libr. XXIV. folio 337. Cum verő ouiuea noBtri majores in apostolica fide Bancte periüaia^riiit, favorea eorundum non sünt couBeeutj; Mklia4;i vi^ vitám servare poterat sub Joauue JI á^i ZfU^/olyM.i^h quo occultÍBBÍme divina in cellaríí* ík>4M4. ut M periuB.

Andreas, vir ferocia geníí, r|namvÍB honeatí* BÍmo matrimonio junctus, nt vem m fatear, ad rifficia minna aptua fűit; habuit tamen quoBdamfratreB,inter quoB vidisti BuperiuB inter duces BekcBio adhaeren- tes contra Stephanum Báthoreum fuisse et Nicolaum Apor; sed praeterea videbÍB inter literas nostraa relato- rias antíquas, reliquos Aporios plenis turmi8(literae po- nunt : exercitíbus) insurrexisse coutra fideles Báthorioa, hinc propria culpa Bub principibuB catholiciB carue- runt officÜB) nam crediderim, quod Christophorua rt SigismonduB Bathorei, succesBores Stephaui, acta Apv riorum mente revolvebant. Pereunt quinque A|H«<fc nt in cathalogo vides, cum Moyse Siculo in ^•■fl** BarczenaibuB ; avus verő meuB, LazaruB^ natiw •iü*' 1696, ad officia nondum aptuB usque ad tcmp^**'^^"^ rielia Báthori inclusive; sed etsi aptuB foiiüH í(N* cmdeliter cum catholicis egerit princepa O***** -**' thori, lege libellum Claudiopoli anno 1T5M Bum Bub titulo: „Gábriel Báthori/' sub ^pM^^ dotcB catholici Transylvaniam iutrarc TtWft' * natea Tranaylvaniae falai criminia ii

112 P. APOH

■ime gladÜB feriebantnr. qnin iroo per eandem idein croentug gladins Superíntendentí calviniano tranflmis- ■UB, vt eodem saeviat adverBUd catbolicos. Ubi ergo ■pes promotionift catholicorum snb hoc príncipe? Nnllibi. Felicior paulisper dies catholicis illuxit sub principe Gábrielé Bethlen, snb qno. et sub seqnente príncipe Georgio Rákőczio, avus mens cum Sigis- mnndo Mikes, Stephano et Ladislao Káinoki vice officium gessit ; cur ? videbis snperius in dednctione famíliáé ; diim tamen cnm Sigismundo Mikes, qni ad magua evaserat. et hie promotionem sperat, mors inteinpestiva euudem rapiiit. llluxit tamen dies Apo- riis serena in duobus ejus filiis, Lazaro et Stephauo, reliqiii enim in juniori aetate niortui sünt, qniqnalia gesserint offícia. superins videre poteris. Nec mibi quidem sol pláne Aporianns in nnbemabiit; Inxisset fors clarins, ni peccatum primi homínis in aliqno- inim cordibns regnasset. Age ergo, posteritaB, orto jam tantisper sole rursnm Aporiano, ne patíaris euu dem iterum ecclipsim patl

Nóta valde bene. Observa hie posteritas : legas omnes históriás gentis hungaricae, qnas ego (qnos tamen ego histori cos inveni , omnes perlegi), et observabimus : anti- quissimas familias , et de republica quóndam optime meritas, hodie jacere sub cineribns. aliquas humilia- tas iterum elevatas sub príiicipe qnovis aut rege, no- vas iterum per virtutes erectas. Miraberis, quare ? noli mirari. Opus lioc Excelsi est. Magnatum filii spem collocant in divitiis et sangvine majorum , hinc desi- des in arduis, otiosi,negligentes, laborum contemptores. remm suarum imperiti, litterarum inscii, inter fnsum

LUSU8 MUNDI. 113

tt coelum torpent) ante tempus se conjugioimplicanti ectione líbrorufn non delectantnr, Btudia hone&taram irtínm contemnnnt, couversatíones cnm 8e majoribna ion exercent, sed cum nanci flocci hominibuB tota il- orum conversatio est, et prob pudor ! more Sardana- lali, tota talium recreatio et conversatio intec g^ae- ^aei consilia, foemellarum et puellarun) quasi captivi^ 'dgoris , aestus et inedíae intolerantissimi , tamquam nncinnati trossulí se ornant, vestium luxus, famulo- mm non necessaría multitudo^ comessatíones ferculo- :um varietatibus , potationes diversi víui generibus, i^um parasitis et helluonibus frequentia couvivia, cho- reae erebrae, verba obseoenissima , musícorum varie- tas, canuni quasi nec numerus, equorum síné necessi- taté copia , uno verbo divitiis apponunt cor , ita , ut etiam Dei oblíviscantur. Observant euim saucte verba Beripturae Sacrae : „Veníte, fruamur bonis quae suut^ Bt utamur creatura , tamquam in juveutute celeriter ; vino pretioso et ungventis nosimpleamus, etuonprae- tereat nos flos temporis ; coronemus nos rosis , ante- quam marcescant ; nullum pratum sit , quod non per- transeat luxuria nostra ; nemo vestrum exsors sit luxu- riae nostrae, ubique relinquamus signa laetitiae, quo- niam haec est pars nostra et haec sors/'(Libr. Sapien tiae I. V. G— 9). Secundo : Pretiosa tempóra , quibus oeconomia exercenda esset, inanibus venationibus eonsumunt, nec introitum, nec exitum proventuum considerant^ rídent dum monentur communi illó pro- verbio ; sumptus ne superet censum ; non solum non observant illud Senecae : „Emas non quod opus , sed quod necesse", sed praeter id etiam, quod opus: opes ipsorum et pecunia, tamquam ex cribro aqua , effluit, et ultimo posteritas ipsorum sic ad ultimara miseriaio

MOSUM. ULNÜ. IllST. — SCRIPT. XI. O

114 P. APOR

redigitnr. Lege. lege Bonfiniiim sab glori osisumo Marté Ungaríco Matthia Corvino : non aic . non aic praede- cesBorea nostri agebant; legea ibi virtatem gentís Uq- garicae , a qna , proh dolor ! qnantnm recesaimus. £t quia qni ex hnmili serte et hodie eloctantnr, antiqnoiam praedeceBBoram veatigia obaervant et omnia contraria agnnt Magnatum filiia . aicot anperína recenauí , non mireris, 8i ex infimo atatn in snmmnm evehantur, ab alto verő Magnatum filii deprimantnr. íta, ntjnre me- rítő Magnatum filiis inanltare possint : família mea in me incipit, in te deficit. Posaem plnrímas famiiiaa re- censére antiquissimas , qnarum majores prudentia, Bcientia, arte militarí^divitiisqueinterMagnateB Hun- gáriáé ut sidera claruerunt, hodie quasi in centro ter- rae obscurantur; possem familias ennmerare, qnae proxime praeteritis duobus seculis et arte et Marté claruernnt, et sic ad summa exaltatae snnt; possem quae per haereses, fraudes, aliomm oppresBÍones, vnl- pino more se extulerunt ; possem qnae humiliatae ite- rum revixerunt : sed consulto praetereo , ne quibus- dam aduiari, aliis injurius esse appaream. Snf&cit mcac posteritatí videre in deductione genealógiáé et nostram familiam subinde humiliatam, Bubinde erectani fuissc, nobilitatem tamen, quam ex Scy thia extniernnt nunquam hactenus amisisse, nec amittere, sí deciina* bnnt ea , quae superíus de delicatis Maguatum filiis receusui, utque ea non sectentur posteri. paterne hortor.

i^. S. Ego Ladislaum Csáki primo anno 1424 sub Sigismundo imperatore (patet ex Decreto ejusdem in Jure Hungarico) inveiiio vajvodam Transylvaniae fuisse, Ladislaum verő Oporiumjsub Otbone et Ca- rolo I, ad annum 1308 vajvodam fuisse notavi. Et

LUSUS MUNDI. 115

certo qni B. Manritinm, ordinis Praedicatorum in Id. aula Leporum anno 1308 flornisse scribuDt, Bcribnnt emn faisse ex illnstriBBima família Csákiorum, Man- rítium Csáki DUDcupantea. Certum est inter reliquoa vitae snae annos annis 1308, 9 et 10 flornisse et La- dislanm yajvodam ; ostende ergo saltem ex unico an- Daliam nngaricornm seriptore, quod iisdem annis La- dislao yajvodae additum fuisset cognomen illnstrissi- mnm Csáki ; nec repone : neqne additum fuisse cogno- men Opor , nam evincunt rationes superius allatáé alínm non fuisse.

Haec de Familia Aporiana recenter habeo. Hoc anno 1731, diel2-aDecembr.vidiantiquÍ8-

simas litteras aunorum quingentorum , lectu quidem díffícillimas , ast laboré tandem adhibito a me lectas, in quibus vidi ante annos jam quingentos pagum Bo- dola cum annexis inCottu Albensijprocessusuperion, Aporios possedisse,et inter reliqua haec apponi de Sicu- lis de Kizdi,de Torja,omÍ8So nomine Opor,et tautum no- bÍBtribuissenomen:SiculideKizdi,deTorja,proTit^*^*^^ in litteris ex Capitulo Albensi exceptis ad annuw ^^ videre poteris. Haec ideo , quod si alicubi » ^f :^^ antiquos historicos vei scriptores, aut in lítteriö ^^^^^ ris qucmpiam póni de Siculis de Kizdi : ^^^^^^ ^^^^ posteritas , de familia nostra Aporiana f^^^® kationé alicubi nec apponitur Torja^ Sic ergo eí^ ^^^^itor no- et Petrus ille, in genealógia nominatuö p^^ ^^^^ ^^^ Bter, ex hac ratione omisso cognomine a ♦^um etLa- minatur Petrus Siculus, vei, ut habét: ,7*^ dislanm Siculos mortem oppetiisse/^

ír.

SYNOPSTS

ÍÜTATIONÜM NOTABILIORUM

\ETATK !HEA IX TRAXSVLV \XI \ .

ET

PROGRESSUS VITAE MEAE.

Ip-'C mutat trniiMr.i it ai tMlc.-, trAn-icrt rr^iiA,

l^íjMi- Ci>ll<itltUÍt

I)AI1I<>I ^. V. 21.

' *í

• 1 I

■ h

SnOFSU MUTATI05ülf. 119

Anno 1676 (in qna 3-a Jnnii hóra 12 meridiana natas 8nm) serenitate exÍBtente oríentem inter ct or cidentem, Transylvania ctiam Bub principe Mic}iacl<t Apafii visa erat pace frui, bí tamen pacefriii ibi pon- Bit, nbi eBt gemítiiB snb jngo turcico, Bub unontTmu sylvanía tunc gemebat; hoBtis tamen tlouiittitírMn^ i¥Ú- licet immÍBBa a Deo peBtis, minim in ríi^/^luríiftruMar) coepit, et eodemanno 2-a DecembrÍH pan;«t^r«, Jí/*w nem Apor pesté extinctum amÍBÍ; aminí pra^t^jr^a mox aviam , Lazari Apor seniorÍB viduam , Juditham ImecB ; mortuuB BÍmiliter ComitÍB Stephani Apor fiHo- Ibb LadÍBlauB, qnatnor annornm.

Anno 1677. Eadem pcBtis vaBtabat TraiiBylva- niam. Eodem anno morB rapit tutorem meum, y^*' gangnm Apor et Franciscum, Francisci Apor Bcniorw Glíum.

Anno 1678. PanluB Béldi de Uzon, vid«i» «- traneoB prae indigeniB in majori pretio tm^ íf** Michaelem Principem Apafii Beniorem, Mmém^. promoveri, primo querelis pulsat principwa * w «^-

rtíf. rpan1iit.ÍAiiAm annnolia nai>pp.ria. CX Q*^ '^V^ ^n^-

jnBBores liberatnB, dum Be purgare per !«•■"» 3ww#v nes nititiir, adverBariorum minas Bubodurai* ^mw t.^ et praecipue Sedíum SiculicalíB™ -Sef*-- x>«^' ^ Orbai ut et Miklósvár incolaa aibi •»•«• V^ ^^'^^

130 p. ÉMm

officii admoniti a dicto principe, arma depontint, Pau- luB Héldi ad portám Otomannicam coufugit, quem inter reliqnos seqnnntnr : G. Ladislana Csáki, Laza- nis Apor, ChrÍBtophoraB Pasko, Valentinus Kálooki. Sed cum indignitate rei moti, plures Magnates Béldio coDBenBÍBBent, aliquí carcere et bonÍB mulctatí sünt, inter qnos Nicolans Bethlen, Samnel Keresztesi , qni tamen postlimínio erga obsides liberati smit. Baro Joannes Haller , qnamyis Béldio non adhaesít , quia tamen minns decenter de Principe scripsisse visussit, Fogarasíni quatuor annorum carcerem sustinuít ; Baro Georgins Kapi verő et Stephanns Lázár (indigmim auditn christiano), compedibns ferreis vineti, in car- cere raortui, in iisdem compedibns sepeUuntur. Seque- bantur Béldium plures ex nobilitate transylvanica, qnos enumerare longnm esset. Panlns ergo Béldi querelas quidem in Porta promovere non cessabat quia verő contra eundem a Principe missi erant Con- stantinopolim Volfgangus Bethlen, Clemens Mikes et Stephanus Apor, purpuratosque devinctos auro et argento in Divanum cogunt, in qno Paulus Béldi cum sociis in Septem-turres condemnatur, unico Lazaro Apor tunc ope Clementis Mikes, sui consanguinei , et fratris Stephani Apor, rerum futurarum consciis, per stratagema liberato. Snccessu temporis Paulus Béldi a Ladislao Székely, Principis ablegato ad PortafD, intoxicatur, in Scptem-turribus moritur. C. Ladíslaus Csáki, ex industria quorundam christianorum , bene- íicio navis cbristianae occultatus, liberatur;arxPauli Béldi Bodola, disjicitur, hona amplissima Fisco ce- dunt, ex quibus fere omnes Magnates, sed vei prae- cipue família Betbleniana, participant, vix aliqua parte bonorum liaeredibus rclicta.

mrop&n vütationum. 12 1

StephaniiB Apor fit snpr. trice8Ímanim Transyl- ^anicanim arendator.

Anno 1679. Panlo fiéldio a Porta Ottomannica )romittitiir principatns Transylvaniae, si angcrettri- mtum certosque dies populationí in Transylvania soncederet : sed ille memor patriae suae , malnít in rarcere móri , quam cum liac perpetua nominis 8ui gnominiá príncipatum adire et pátriám suam perdere

Anno 1680. Visns est ingens cometa, quem et 5go pner vidi. TransylvaniexeuntadversusCacsarem mh Generálé Michaele Teleki , et prope Szathmari- lum ad pagnm Batíz vapulant a Germánig, vix Tele- do se salvante.

Anno 1681. Princeps Michael Apaffi a Porta Dtomannica eonstituitiir exereitus Szerdar, idest bu- >remu8 belli ductor, et líöszörmény, in Hungária op- 3Ídum Hajdonieale, obsidet, expugnat , loci giiberna- ore, Gábrielé Nagyszegi secum in Transylvaniam ledncente. Coronae ad terrae motum eampanae bo* mm ediderunt. Ego initium alpbabethi feci.

Anno 1682. Revocavit Porta Athnamesive pri- irilegium, in quo princeps Apaffi constitntus fuitszer- lar ; et szerdar constituitnr purpnratns Budcnsis, qui iiua cum dicto priucipe Apaffio et Emerico Tökölio Eircem Filek obsident, quam praeter voluutatem loci ^ubernatoris C. Stephani Kobári praesidiarii dedunt, quos turca liberos permittit, gubernátor tamen trinm annorum carceris squallore punitur, quod Tökölio Bolum Comitis , non Principis Hungáriáé titulum tri- buerit ; arx disjicitur.

122 P. APOR

Anno 1683. Mahmnet YI, tnrcanim imperátor BQpremum pnrpuratormn principem ad expugDandaD nrbem Viennam Austriae Kara Mnatafa paasam ex- pedit cnm aliqnot centenis millibng hominam, Tian- sylvanis étíam ut adsint cnm buo príndpe , mandat, qiii tamen ad cnstodiendum pontes, Arabonem majorem ÍDter et minorem, disponüntur, et postqnam Princeps pancis Bnonim stipatus, yeziríum ad Yiennam yisítas- Bet, redivit. Et poBtqnam immanis haec barbaries s chriBtiano exercitn proflígata faisset, tranaylvani salvi in pátriám redeunt.

Lazarns Apor fit Bupr. capitanens sedinm 8icn- licalium Csik, Gyergyö et Kászon , ut et regni i^a toDOtarius. Ego legére incípio;

Anno 1684. Michael II Apaffi in principem Transylvaniae eligitnr , a Porla confírmatur , et per paBsam eidem vexillnm et Bceptmm mittitnr, qnae fti- nistro omine snnt addncta. Nam ipso die pompae, qno haec insignia tradi debuisset paaaa inter reboatos tormentorum, nnum dk novo fnsnm a vi pnlveria ni- trati rumpitnr, magÍBtrnmqne tormenti interimit.

Hoc anno erat Bumma famcB in Moldávia y mol- davi turmatim exibant in TranBylvaniam ; cnbnluB trí- tici per quatuor metretas valebat 8 florenos ; sed in hac patria fames non erat. Ego declinationea inchoo.

Anno 1685. Nascitnr AngUBtiBBimna imperátor CaroluB VI, qai primuB principiB Tranaylvaniae titn- lum asBumere jure haereditario non CBt dedignatuB. Exmittuntur a principe Michaele Apaffi seniore ad conscribendoB bícuIob commÍBsarii Michael Teleki et Clemens Mikes, aguntque transylvani cnm augastiB-

8TNOP8I8 Min*ATIONUM. 123

8Ímo imperatore Leopoldo, ut TraoBylvania, excnsso jQgo tnrcico, redeat ad coronam Hungáriáé. Stepha- niiB Apor fit Snpr. Judex Reg. Sedium siculicaliüm Calk, Qyergyó et KászoD.

Anno 1686. Generálig caesareus C. Schaffenberg cnm militía aestívat ad Claudiopolim ; Princeps cum magnatíbns Cibininm 8e recipit ; advenit legatuB tur- oarnm imperatorÍB. Sedis MaruB et Aranyas militia, 8ub commendo B. Ladislai Gynlaffi et Stephani To- roczkai, per C. Ladislaum Csáki caes Generalem Yapnlat snb Cibinio , qnae actio ex profesBO fnit in- Btitnta , nt OBtenderent , non poBse resistere militiae caesareae ; qnod yidens tnrca , et prout fűit reB subo- dorans, exprobrat trauBylvaniB. Expost Generális Schaffenberg cum militia exit sub Budám. Buda eo anno capta, etquidem ea die, 2a Septembris quo die anno 1541 turca a christianis subdole occu- payit, notatu dignum. Generális verő Fridericus Co- mes Yeterani ad hibernandum venit in Máramaros, cui ex parte Transylvauiae adjunguntur commissarii : Sámuel Káinoki et Paulus Mikes de Zágon. Cibinii verő ob correspondentiam cum Tökölio arestantur compedibusque vinciuntur Laurentius Pekri et Joan- nes Daczo, supr. capitaneus Sedium siculicaliüm Csík atrinsque Gyergyó et K ászon.

Hoc anno missus sum Claudiopolim ad scholas, et inchoavi a minori parva. Stcphanus Apor fit Ta- bulae Reg. Judiciariae assessor. Mittitur Viennam extraordinarius legátus ad Caesarem B, Joannes Hal- ler, qui de re-unione Transylvaniaecum corona Hun- gáriáé cértis legibus ageret ; qui in tanta aestimatione fűit ante imperatorem Leopoldum , ut idem praefatus

124 F- ^FM

Angiutiaeímm tÚMm po«sq«aB in TrmiisjlTiniiB redi^iflset. propríu bubíIms eidea gcribcfe Boasitde- dignatns . qnu littens soli ridimvs. )Jichael Teleki Bcnior creatiir Comes Sacri RasL laperíL

AnDo 1687. Militia caesuea. dnee serenÍMioio LotharÍDgiae Doce Carolo. in TnuftvlTuiiain ingredi* tur. Princeps Miebael ApafR cam regnicolis CibinhiB se confert, ex consenra tamen Principia omnea nrbes mílitiam caeaaream pro praesidio recipiant. excepU í'oroiia, qnae etaí tribatum pendere se promiaerat, recipére tamen praeaidinm recnaavit : quibna ad per- Bvadendum a Principe miasna Stephanna Apor, cnm quo ct ege, puer nndecim annornm praeaena fui, égit, ct múltig rationibns ad obediendam Prineipi atimiila but; vcriim nihil profecit, aed obatinati in propofiito ])er8ÍBtebant, fámnli verő Stephani Apor, qni propius domiim consnltoríam accesserant, in praeaenti vitae pcriculo veraabautur, nisi a fidia amicia admoniti , in tempore fuga salutem quaeBivisaent.

Curiosum quid tunc contigerat. In domo tríceú' inatoria a catulo aervabatur Inpna totna cicuratus (diclUH Stcpbanus Apor exiatens omninm tríceaimarum Buprcmus arendator), cum quo ut cnm cane Indebamos, r.t ut <*HT)ÍB blandiebatur ; c^ntigit qnodam die domi- uico, dum dictns Stephanus Apor ex miaaae aacrificio oxiviBBct, lupuB proprio instinctu ingreditur templam nwijuB urbicum, scdetque ad altare, in quo aupra mó- dúm rjulare incipit; deacendenB ex altarí. ac si rabi- duri raiiJH, pergit contra c^tbedram, in qua praedicana artu roiicionabatur, qui lupum se aggredientem con- Mpi<*atUH, v.\ rathedra, reliqui verő anditor es ex templo fugcrc incipiuiit, co atrepitu, ut altér ab alteco vix

SYNOPSIS MUTATiONl'M. 125

non eoncnlcaretur , qnod nos videnteB , magnam ali- qoam larmam adesae cogitabamas. Qnod pro malo omine interpretabatur , ut paulo inferius evenit. Sed et militía dicta caeaarea ingresBa in tantnm famelica, nt aepeliendia sociis víx anfficerent ; mnltorum cada- ven canibna expoaita conspiciebamus.

Hoc anno Transylvania per Mícbaelem Teleki, Nicolaum Bethlen et Stepbanum Apor,legato8 coram Gknerale caesareo Joaepbo Comite a Karaffa, augu- Btiaaimam domnm ArBtriacam, juxta articulum Hun- gáriáé hujuB anni, baereditariam recipit.

Anno 1688. Temeritatem obstiuati animi Bolvit Corona ; nam dnm obeflire non vult, armia caesareÍB, duce Friderico Con i^c Veterani, armisque Principis,

m

duce Michaele Teleki , obsidetur , dumque ad arcem ignitae aliqnae bombae injectae fuÍBaent , se dedunt prímariornmqne obstinatorum capita deponuiitnr, ali- qna ad portám arcia, unum in foro palo infig^*"^' qnod non ita pridem CBt inde depositum. B. LadiBlaus Gyulaffi cum stipendiariis Transylvaniae idíIí*^""^* expeditur contra turcam , et Be conjungit G^^^^* ^ caeaareo Comiti Heisler ad Orsovam. ^^^*****^*ftre- principe Michaele Apaffi Beniore legati V\^"*^^^oma- goriuB Bethlen et B. LadialauB Gyulai" j Leopoldo giale obBequium AugustlsBÍmo imperátori deponendnm*

Anno 1689. Tota nrba Corona ""^^^^ domo. cepto modemo templo Soc. Jeau, nua al ^^^^^ ^^^ SuppoBÍto igne inceudium ortum suap^ ^^^ vatici- plnribuB in Iocíb aimul ignia eruperit i ^ ^^^ _ ^^ nium de siipra fato lupo impletuia d^^^

126 P- APOR

quoque anno similiter expeditnr B. Ladialans Gyn* Uffi.

Anno 1690. lá-aApriliaregnansprincepsTran- aylvaniae I. Michael Apaffi moritnr Fogaraaíni. £o- dem anno Emericus Tököli, nngaria , tarcia et tarti- ris atipatns invadit Transylvaniam, coi 20-a AngOBti cnm exigua Germanornm et Tranaylvanornm mann occnrrit caesareus Generális Donatns C. ab Haisler, item Michael Teleki Generális Tranaylvaniae, sed a multitüdine obrunntnr. Generális Haisler, colonelloB Marchio Doria captivantnr , Generális Teleki et Generális Norqner in loco caedontnr, et (ge- nerális caesarens Magni in vnlnere nsqne pagnm Hermány Districtus Barczensis se salvat, sed ibi quo mortis genere mortnus , varii varia narrant. Manse- ruiit praeterea in loco tam ofi^ciales caesarei, quam proceres et nobiles Transylvaniae plurimi. Post con- flictum magna pars Transylvaniae adhaeret Tökö- lio, juvcnis tamen princeps Transylvaniae II Michael Apaffi se confert Claudiopólim , et ibi in fídelitate AugUBtissimi imperatoris snbstitit. Cnm qno hi pro- ceres erant : Georgius Bánffi, expost Gubernátor, B. Joannes Haller , Nicolaus Bethlen , Alexins Bethlen, Gregorius Bethlen (arcem Fogaras a Tökölio con- servavcrat) , Stephanus Naláczi , Ladislans Székely, consiliarii , B. Ladislans Gynlaffi , Stephanus Apor, B. Stephanus Haller , Michael Mikes , Ladislans Mi- kóla, Georgius GycrÖffi, Benedictus Serédi, Emericus Jósika, LudovicuB Naláczi, Paulus Rhédei, Sigismun- dus Korda , Ladislans Gyulai de Várad , et aliqnot alii. Ego, puer 14 annonim, in periculosa infirmitate decumbebam Claudiopoli. A fidelibus ergo bis , qni

8TNOP8IS UUTATIONUM. l27

Clandiopoli fidem regi servabant, pro suppetiis Vien- oam mÍBsna erat ad AngnstissimnmimperatoremLeo- poldum Nícolaüs Bethlen, qni non solnm Buccursum, reram, defancto príncipe, et Diploma patriae impetra- dt (qnod tamen expost Petro Alvinczi ablegato fűit nterpretatnm Viennae , qui et instructiones cardina- inm officialium, pnta gubernatoris generális, cancel- aríi, tbeaanrarii, et praesidentis secum attulit). Im- )etrato ergo anxilio , ordinibusqne datis serenÍBsimo irincipi Lndoyioo Badeusi, eidem obvíam mittitur Ificbael Mikes, qui praefatumprincipem cum succursu n Transylvaniam comitatus est, per eundemque princi- )emTökolíus ex Trausylvania expulsus^secum abducit )1nriino8 dominorum et viduaruni, quorum alíqui post >, 6 annos et plures pátriám videre potuernnt.

Eodem anno Galga Szultán a partibus Váradi- lensibus Transylvaniam cum 80 millibus invadit; nagnam partém Transylvaniae comburít , depopula- ur , ad Claudiopolim consídet , et in velitationibus Dultos Claudiopolitanorum caedit. Verum et is ex- mlsus est per dictum serenissiroum principem Ludo- ricnm.

Hoc anno primo ingrediunturPatresConventua- es in Transylvaniam, et primo sub nomineMissiona- iorum ponunt se ad pagum Esztelnek , mox se con- ernnt in Kanta, et monasterium incorporant provin- ciáé S. Elísabeth in Hungária.

Anno 1691* Status Transylvaniae homagium idelitatis deponunt Augustissimo imperátori Leopoldo ]!laudiopoli juxta pacta anni 1687, coram Josepho !]!omite Karaffa. Locustae plurima damna faciunt in Transylvania. B Josephus Haller Tergovistiae in

128 P. APOR

Valachia ex mandato Tökölü indigóé trajicitur, qiutre et tárca ideo Tökölio indígnatur.

Anuo 1692. AngustisBimna imperátor Leopoldos erigit Gübernium in Transylvania, conatítnto Guber- nátoré B. Georgio Bánffi de Loaaoncz; coDBÍliarii creantur : idem Georgina Bánffi , B. Joannes Haller, simul et thesaurarius , StephanuB Naiáczi, quondam príncipis Michaelis Apaffí aulae magíster, Gregorías Bethlen, Bimnl et Generális, Nicolaua Bethlen, simul et caucellarius, Alexius Bethlen , B. Ladislans GjQ- laffi. Ladislans Székely de Boros- Jenő, simul etprae- sidens, Georgius Gyeröffi, .^oannes Toldalagi , Joau- ues Sárosi, Valentinns Frank, jndex Reg. Cibiniensis et natíonis saxonicae comes.

Dum hi Cibinii constituuntnr, varíae diapntatioDes etiam finnt cirea religionis apostolicae romano-catho licae pristinam libertatém restituendam , cni dum a tríbus aliis Transylvaniae religionibnsofferreturtem- plum Claudiopolítauum in veterí civitate cum adjecto monasterio, et Albae tunc Juliae nunc Caroliuae templumHChristophoroprincipe Báthori aedifícatum. respoudernnt catholicí : hoc nltimnm praeterea etiam ipsorum est, quod etsi desolatum sit, aedificatnm ta- men a principe catholico propriis snmptibus , nuUus adhuc ipsis rapuit ; primnm etiam acceptare nolnernut, nolentes juri suo cedere , quod vi Díplomatís príma fronté videbatnr conculcari, in qno dum de religionum negotío fit mentio, additnr : Contradictionibus nunquam valituris. Hinc in hac parte re in- fecta discedunt , sed pro explicatione Diplomatis de- legatur Viennam Petrus Alvinczi regni protouo- tarius.

6TKOP8I8 IflTTATIOVUM. 129

Notata dignnm : Ladislans dictas Székely B^ni PraesideDS eodem anno morítur, cni ad nmbi- lieam, miro Deí jndicio a stomacho foramen aperitnr, per qnod (salvo omninm legentinm respectn) omnia ezcrementa exibant, et quamvis varíiBunionibosaliis- que pretioBÍs medicamentÍB Batis superque fait provi- sam, moriendnm tamen illi fűit. Mnlti illó tempore poenam Deí f uíbbc narrabant, nt qni Byzantii Panlnm Béldi intoxicaverat , etiam miserabili morte periret Ándivi tnne pner, dam ipsi objiciebatur , cnr veneno anatnlerit Panlnm Béldi , negativam non dabat , Bed respondebat : quacnnqne arte possum mei clementÍB principis inimicoB perdere, certo perdam. SnccesBit illi praeBÍdenB regni AlexiuB Bethlen , et in consilíariata Samnel Keresztesi. Laurentíns Pekri fit Comes. Lo- cnstae rarsnm plnrima damna faciunt.

Anno 1692. Per captum a Christianis 5-a Janii Váradinnm, magna Becuritas Transylvaniae redditar.

Anno 1693. Hoc anno moritur Joannes Tolda- lagi, cui in consiliariata Buccedit Michael Toroczkai. Jam tandem accepta Diplomatis interpretatione , ac- ceptat Btatns catholicus templnm cum monasterio Clandiopolijam a secnlofereprivatustemplopublico, et occnpat. Similiter acceptat templam Bátborenm Albae Juliae nunc Carolinae , Suaqne Mattaa SSma Academiae Claudiopolitanae restituit fandationem re- giB Stephani et Christophori Báthoreoram , q^ii^^ ^mo certiB boniB et decimis auget non solam ClaudiopoU- tanoB, verum Albenses et Udvarhelyienses, ad faciUna instrnendam juventutem , simnlque vicario generaU Transylvaniae et monasterio Kanteu»i * ^

UOSUtf . HOSa. UIST. — SORIFI. XL ^

ISO r

Apor fandato ónmax éeriHEM m^ Kaoa. B. Lafiilni G TvUlfí creatsr Cobs. StefkauBS too Apor et IG- chael Mikes fiont Barmcs s«^ MgmJBriMO npc» toré Leopoldo. El^ abeolnss Claadupidi lunBaiMii- bii8, ascendi TimariaM ad stadia pbDeaoplttea ct ji- ridica. Jam dictas Baro Strpkaava Apor liocaim iofttallatnr aupr. etiam capitaneas Mdnm acalkafin Csík. GjtTgjó et KiszoB. Locaatae . proat et ubo snperiori^ magna damna cfiOsaaL Hoc anno 1693. in- eidit pascba in diem 22-am MartiL qao termioo citiv celebrarí non potest Anno 1693.fors nnnqnam antea, hoc anno in templo Kolosmonostoriensi fnit prodocti proemialis comoedia, praesentibua magnatíboa etsta- tibuB regni , in qoa. in rhetorica, doo prima proemú accepi.

Anno 1694. Tartari irmmpnnt in sédem Csík, eam vastant, depopulantnr, combomnty dnabusqne snb- sequentibüs diebus alii aliis snccedentes , plorimos, tam ex nobilitate, qnam ex plebe, eaptÍTOs abdncnnt Moritur Georgíus Grjerőffi, consiliarins, cni snccedit D. StephanuB Apor.

Anno 1695. Generális caesarens Fridericns Co- mes Veteraní ad Lúgos et Karánsebes tíx cum sep- tem millibuB ehristíanis eonfligit cnm tota potentia Orientis, praescnte ipso imperatore tnrearum , solos agrcsBUs turcam, cum quo dum aliquot horis pognas- sot, octiesque viriliter repuliBset duodecimque millia turcurum occidisset, in nono assulta letbale vnlnos acoipit ct capitur, apudque turcas moritur. GeneraÜB verő TrucLses , vix mille quingentis ex caesareanis deiiderati9, exercitam in Transylvaniam redneit. Sed

8TN0P8IB BCUTATIONÜM. ).81

tamen in Transylvanía ob imminentes tarcaa magna fit trepidatío.

Hoc anno Sámuel Káinoki a statíbus Transyl- Taniae mittitur Viennensem ad aulám , et fit primuB cancellarius Transylvanicus. Ego verő ero primus baccalaureüB philosophiae Tyrnaviae. VÍ8Ítavi Vien- nam. Michael Száva fit Baro.

Anno 1696. Magnus metus in Transylvania ob intentionem Sultaiii eam ingredi volentiii^ qui taoieni confligens cum duce Saxoniae et Doiuitr> C'omíte ab HaÍBler, recedit. Hoc anno GreorginH likulTiíitCMmtB. Tota família Bethleniana de Itcthleri íJaroncM, item Stephanus Apor et Michael MikcB fiunt Comites. B. Joannes Haller, transacta sancte et pie vita , in bona aenectute renunciat oflficiis thesaiirariatus et consi- liariatus. In thesaurariatu succedit C. Stephanua Apor, in consiliaríatu ejusdem filius B. Stcphauus Ha^^®^- Ego abBolvo philosophiam Tyrnaviae , crcor prin«i» magister ; per triennium utrique juri Btudui , ^* *^^ anno in Transylvaniam redivi. Moritur Al^xius Bethlen, praesidens, apoplexia tactus Carolií^^^^ ^^V* o£Ficium Bupplet Sámuel KercBztcBi ; Bed mo^ ^^^^ Matté pracBidens regni constituitur B- i^^

Haller. Moritur et StephanuB Naláczi. C. StepM«» Apor fit Bupr. comcB CottUB Thordensia.

Anno J697. Duplex metus in Tran»yW»í ^ ter ob Francisci Tokaji rebellionetn in ^n^g'*' V^ clam aUquot fortalitia ceperat, et multo* f***^ liaverat, altér ob imminentem turcam , ^fy.^ una cum Sultano intentionatus TranayW*""* '

A^TSK ftAil iitrnniiA mox liberatl WSDS»B\ ^^

182 P« ATOB

ciBCus Tokaji per milites caesareanoB et aliqtiot Co- mitatus dissipatns est, et turca ad Zentam a serenia- BÍmo priucipe Sabaudiae Engenio profligatDS est, amissis 24000 millibQB janicBerornm. Hoc anno cm quatnor templis, dnobus coUegiis et magna etiam ex- terorum bonornm jactnra conflagravit Claudiopolis. Sámuel Káluoki fit Comes. Eodem hoc anno C. Geor- gina Bánffi gubernátor, C. Nicolans Bethlen cancel- larius, et C. Stephanus Apor citantur Yiennam ad negotia regni tractanda. Hoc anno primnm ingreditur in Transylvaniam episcopns Transylvaniae Andreis Illyés, et moritnr B. Joannes Haller aenior.

Anno 1698. Praefati domini redennt Vienna circa festa pentecostalía. Moritnr Gregorins Bethlen regni Generális, cui succedit C. Ladislans Gyulaffí.

Anno 1699. Fiunt comitia Schesbnrgi, in qmbns B. Emericus Jósika, ob qnandam snspicionen, ex mandato Generális C. Rabntin capitnr, ex qna tamen se purgavit. Ero regalista. Redditnr tranqnillitas Transylvaniae per pacem Carloviczensem inter an- gustissimum imperatorem Leopoldnm et tnrcarnm Bultanum. Moritnr C. Ladislans Gynlaffi Generális, cui succedit C. Stephanus Apor. Contraho matrímo- nium, infeliciter, voluntate magis aliomm qnam mea, quamvis in nuptíís meis Viennae celebratis delegátus Suae SSmae Mattis Leopoldi praeséns fuerit Cardi- nalis Kollonicz , ex parte verő Reg. Mattis Josephi episcopns Nytriae, Matthasovszki , regni Hungáriáé cancellarius, quinque principes, et tötum fere ministe- rium caesareum intimum aderat, prout et musici Suae SSmae Mattis. Itém eodem anno incipit atudium phi-

BTNOP8I8 HUTATIONÜM. 133

loBophicnm Claudiopoli sub primo professore Joanne Dévai e Soc. Jesu. Resolvor hoc auno die 5-a Scp- tembris pro snpr. comíte Cottus de Küköllö. Imago Beatifisimae Virginis Maríae in pago S. Nicolai ad Szamos* Ujvárinum lacrimas emisit, pracnuntius ca- lamitatum Transylvaniae , quac per ínBurrcctionem Háköczianam secutae Bunt. Imago haec devote Bcr- Tatar in templo academico Soc. Jesu Claudiopoli.

Anno 1700. Celebrantiir8oleniie» uuptíaíí Jí. HUi- phani VcBselényi cumComitÍBHaCatlja/i/jaiiíái/jffí /,/^ mitisGeorgüBánffiTransylvaniae Oiil;<:rii;it//rÍA filíii^ adqnas Suae quoque Mattes, IjtoifoViua tt Joacplmg, dignatae erant buob ablegatOB dcfti^narc : ( 'oru i tem Ra- butin, Generalem Commendantcm, ct GcncralemLe- ying , Commendantcm confíoiorum ad Coronam, qnos tamen infírmitaB impedivit qnin coniparcrcnt. Hoc an- no nata est fíliola mea Rosalia. Baro Tuvouat et Eckler conBÍliarii Camerae aulicae ad Transylvaniam veniiint ad res cameratícas iuvcBtigandas, tbesaiirarioque trau- aylvano multas molestias causant, et binc fit iultiuw directionis cameraticae per Camerae aulicae conkilin^ rioB. Item Societatis Jesu patrcB in propriis vcrói^i^ hoc anno primum ingrediuntur in Transylvaniuiu. Jí;^ tanrat quoque C. Stephanus Apor Caroliiia^if t^r plum Soc. Jesu a Christopboro quondam i/4tU^ #t^ dificatum, quod prioribus annis jam iucboar^^^ ^^ Talde desolatum, ultimam ruinam minabatv; ^ /?|^ reconciliavit Rev. Páter Franciscus Fof^tUu^ v^ JcBU per provinciám Austriae praeposíiai >i> . ,^ _ alÍB, qui cum patre Stepbano CBákánj^ M«^ ',-/, Jesu , primi in vcBtibuB Bocietatis riétmmt^f .*^ SocietatiB Jcbu in Transylvania. Vk

184 F. APOB

bae Jnliae, Comes Sean existens commiBsarins régim, proponit nomine Snae Mattis tribntmn nnins millioidi florenoram Rhenenfiiam Bolvendam, qnod dífficillime főit solutnm. Et hoc erat maximum tribntnm Trtn- sylvaniae.

Anno 1701. OommiBsio Cameralis ín locnm Ste- phani Gyárfás Thordae constituit inspectorem seo praefectam Balis Ignatium ab Haan (qni poBtea fac- tUB Camerae consiliarins et per Tranaylvaniam snpre- mnB rei cameralÍB director). Et in hoc irrepsemnt germani ad BaIÍB praefectnram, ita ^ nt hodie in nnlli BalÍB fodina praefectUB Bit hüngams. Francisciu PrincepB Rákóczi II (ex cujuB motu pinrimae cala- mitatcB aCBixemnt Transylvaniam, nt infira) arestatur ob correspondentiam (ut dicebatnr) cnm rege Gallia- mm, ducitur ad Novam-Arcem AuBtriae , cnm qno et aliqnot procercB Hnngariae. Et ex Tranaylvania ednci- tnr arcBtatuB Michael Vay. ComcB LadiBlaus Bercsé- nyi Balvat Be in Poloniam. Introducor nt Bnpr. comes in Cottum de KüköUö , introdnctoribus C. Lanren- tio Pekri et SigiBmnndo Korda. NaBcitnr filia Su- Banna.

Anno 1702. DictuB princepa FranciBcna Rákóczi ex aresto liberatnr opera ux orÍB Bnae, corrnpto mnlto anro arcis praefecto ; se recipit in Poloniam, proBpi- cit de futnriB motibnB. In TranBylvania, Albae tnnc Jnliae , nnnc Caroliuae inchoantnr comitia die 15-a Jannarii, et terminantur circa dicB nltimoB Maji, ade- oqne mea vita longiBsima. In hiB comitiis JoanncB Sá- rosi conBÜiarinB regni et protonotarinB regni arestator, qnod ftoerit accnsatuB crimine falBi. Nimirum dum an-

8TH0P8IB MUTATIONÜM. 185

ao •nperíorí AthanaBÍOB, rítus graeci episcopus , uni- WDM se cnm ecclesía romano-catholica , introductuB ftdMet , nt a SSma Sua Matté Leopoldo confirmatus ^ ^oadem ritns episcopus, in templum valachicum Ca- lolinense ex mandato praefatae Suae Mattis per 0. 8tephauain Apor, illlqne introductioni graeci contra* , dixissent et protestati fuissent , quod scilicet illám . coBtradictionem et protestationem coütra praefatae Suae Mattis intentionem anthentice sub sigillo Suae Mattis extradedisset ; qui tamen Yiennae per dictam Mattem absolutns est. Yisi hoc anno sub specíe praedo- Bűm hinc inde aliqui in rubris indusiis , qui tamen niillum damnum inferebant. Natus est filíus meus Stephanus primus. Gliscit fáma motus Rákócziani ; praesidia magasinis augentur. Apparent Carolinae ▼olatiles insolitae , majores passeríbus.

Anno 1703. Franciscus Princeps Rákóczi et Comes Ladislaus Bercsényi egrediuntur ex Foloniai incipiunt bostilitates, perveniunt usquc Debreczinum, inde obsident Szathmarinum, et capiunt fame. C. Sá- muel Bethlen cumlOOOSiculis ad invígilandum moti- bns inimici mittitur circa Válaszút, et a maleconten- tis hungaris dissipatur ; cujus in locum ad Bonczida mittitur Stephanus Toroczkai aeque cum 1000 Sicu- lis, quos invadit Paulus Olosz, malecontentorum Generális , et Toroczkai , viribus impar , dissipatur. Cujus in auxilium dum advolat caesareus supremus vigiliarum praefectus regi minis cataphractorum Stein- villiani, Baro Selleincum400 germanis, certa hunga- rorum manu, duce Gregorio Hatházi , et certis rasci* anis sub centurione Rácz Gyurka dicto, maleconten- torum multitudine obruitur , cum paucia germanía se

BTNOP8I8 MUTATIONÜH. 187

Anno 1704. Aecipio mandátum Gubernii, ut jam Bssipate C. Lanrentio Pekri, pergerem vei Medgye- BDUm vei EbeBfalvinum ad motus patriae observan- loa. Sed dum pro ordinibuB et instractione mítto, et idlmc tabellaríns abest, ante malecoutentos debeo me MÚyare Goronam 15-a Jannarii. Nam Stephanns GH&ti, malecontentorum unus capitaneus, invadens Sédem Udvarbely , ad arma cogit ; similiter Ladis- lans Eereskényi, ejusdem farináé, in Csik et Három- Szék penetrat, ambas ad arma capienda concitat, et ad Goronam pagnmque Hermány considere facit; Ddvarhelyiensesverocnm fato Gúti ponnnt se ad pa« ^m Holdvilág, quos Baro tnne de Tige ex ordinibns Sreneralis Gommendantis Comitis de Rabutin armis 3i88ipat, etquía arcis Udvarbely commendans caesa- rens ante tempus tradideratarcemRáköczianÍ8,prae- sens in hoc conflictu solus qnidem evasit, ast multi praesidiarii capti, vario tormentomm genere Gibinii 3CCÍBÍ Bűnt. Hoc nuncio sedes Háromszék et Csík ar ma deponunt, et fídelitatemjnrant,riirBum,tribns8ep' úmanis evolutis, insurgunt, et se ad pagnm Hermány ponunt, in vére, superveniente caesarea militia, ad pa- ^m Feketehalom caednntur, plurimis desideratís. Gon- Tecto proelio et pontem Dobolyiensem superato , ob- vins qnlvis vir deprehensns a casareanis occidituri qnamvis paucissimi inventi sint, combnstisqne pluri- mis pagis in Sede Sepsi et Maxa, in reditu castellum Prásmár expilant , in quo pretiosissimis hungaromm rebus inventís, Gibinium militia onnsta praedis redit B. Tige cnm caesareanis , toroczkaienBCs et enyedi- enses expilat, comburit et redit. Glandiopolim Gene- rális Stephanns Thoroczkai obsidet, tormentís qnatit, Generális G. Rabutin in subsidium venit ^ ma-

188 P- APOR

lecontentOB in Talle ulinaria fnndit et fugát , mffi- |s tíaiD caesareanam Claudiopoli edticit, et aecnm Ci\m || nm ducit ; sed fidelea caeaarei per hanc militiae edncfr || oneiD plurima damna in depoaitis patiuntnr, et vei dí- 1 xime domuB Aporiana potest deplorare. Claudipolii malecontentis cedit, cedunt praeterea arcesGorgény, Kővár, Déva, Hunyad, Bethlen ; Baxonicalea civititei jam priuB deditionem fecerant; remanserunt in fide caesaris soium Cibinium, Corona, Fogaras etSzamoi- Ujvár. In autumno vice-colonellus Graven expeditur contra háromBzékienses, et CBikíenaes, sed illi nonex- Bpectant, BedBerecipiuntinCsik, incolae qnoque hinc inde diffugiunt. ÁBcendunt caeBareani usque ad Kezdi- Szentlélek, nulloque invento redennt, transeunt per Bylvam Sárkány, inipedimenta permittunt, qnaeSiculi expilant, et caeBareanoB perBequuntur, assequunturque ad pagum Sárkány , cum quibuB confligunt ductore Joanne Komlősi cnm certa manu militnm Hungáriáé, victoria incerta relicta. CaeBareani Gibinium, Siculi ad pagoB HermáDy et Szentpéter redeúnt. Comea Nico- laiiB Bethlen regni CancellariuB projectum concipít; quod dum ad legatoB Augliae et Hollandiáé, mediatores pacÍB inter caeB. Mattem et hungaros, gallico idiomate exaratum per quendam graecum Pano Stephan Po- Bonium trauBmittere nitebatur, eujuB summa haec erat : Ut auguBtiBBÍma DomuB AuBtriaca , et Francis- cuB PrincepB Rákóczi regno Transyllvaniae cedant, creeturque in TrauBylvania princepB református vul- go ealvinÍBta , qui ducat ex augUBtisBima domo Aub- triaca uxorem catholicam, verum dictum projectum fatuB StephanuB Pano non Posonium ad legatos re- fért, sed Generáli Gomiti Rabutin tradit, hinc C. Ni- colauB Bethlen arestatur , a regni Statibus Cibinii

0TNOP6I8 MÜTATI05UH. 189

xistentibüs nóta infidelitatis conderonatür , vernm edtentia execntíoni non mandatur. Bed Cibinii, ín [Qsrtmo Commendantis civitatis^ nnllo ad ipsnm per- iuSBO , in Btrictissimo aresto servatnr nsqne ad an- mm 1708 , quo eundem dictns Generális Commen- tanB Viennam ducit Expost Viennae cnm eodem tnctore boo eodem anno et septimana in aresto mori- ar. Morítnr hoc eodem anno C. Stephanus Apor reg- li Generális , cnm quo officium Generalatus regni re- [iiievit in pace. Andita morte ipsius , ego me Corona )cr Valachiam Cibininm confero. Móritur similiter K>n8ÍiiaritiB Gubemii Sámuel Keresztesi , in quo fa- nHia Keresztesiana defecit. Moritur fílius meus pri- nu8 Stephanus Córonae, et ibidem nascitur filia Bar- iara. Ob insurrectionem prímám penes Rákóczium ^edis' Háromszék , per Generális Commendantis Co- nitis Rabutin mandátum Michael Székely sedis Sep- ^i, stephanus Boér sedis Kezdi , Moyses Imecs sedis 3rbai vice-judices Reg. quamvis ipsi inculpati , in írestum civitatis Coronensis ducuntur, et primo erolu- JB duöbus annis dimittuntur. Oppidi quoque Bereczk nttlti arestati ad eandem arcem deducuntur^ eo , quod nilitum caesareanorum ad passum Bereczk excuban* ium interfectoreshaberentur. Similiter innocentes oc- isi sünt milites excubantes in passu Borza et in )áB8U ad Osík-Gymes. Caeduntur a caesareanis sub !Jibinio sedis Marus Siculi sub commando B. Samue- is Jósika. Ad Cibinium et Coronam malecontenti ^egetes sataguut comburere ; Veterem civitatem Co- 'onensem in exteriori parte , nec non suburbium Bo- onya fere totum exurunt.

Anno 1706. Moritur 6-a Maji AngustíBaiiDiis

140 p. APOR

potentiBsimu et inyictissirnns imperátor Leopoldvi Hedgyesinum a malecontentÍB hongarift sub GeB^ rale ipsorum C. Simoné Forgácz obaidetnr; Medg7^ Bino praeest caeaarei regiminia Pálfiani centnrio Eercz. C. Forgácz a dnabua partibna tormentís v- bem quatit , igneia globis , vulgo bombia, in nrbe noi exigna damna facit , aBsnltna ex dnabna partíbns rei- terat , Bed a caesareanis virilíter repellitnr. Ultímo, dum urbís praefectna Kercz in mnnimentiB , ex qut parte úrba tormentis verberabatnr , dum incantíiu ágit, globo tormenti discerpitar , cni propoaituin ertt ad ultímnm spiritum nrbem defendere. Mortuo ergo urbis praefecto , jamqne in mnris magnó biata exi8- tente , caesarei regiminis Nenpergiani centnrio Sleis snb certis conditionibuB malecontentis nrbem tradit, cacBarea militia Yáradinum versna díacedit, cnjus magna pars ad malecontentos transit. JliíaleconteDto- mm equitatUB ponit Be ad HarBág snb commando C. Laurentli Pekri, peditatUB verő ad SzáazBebes; binc frequentes velitationcB ioter caesareanos cibini- enseB ct malecontentos. Oppídnm aaxonicale Szereda* bely a colonello Graven exuritur , expilatnr. Rnbra Tiirris ad Cibininm expugnatnr a malecontentis, cae- sis caesareanis et loci tricesimatore Sinkai.

Cibinio circa finem Febmarii moveo Coronam versus, sed Generális C. Rabntin nec argentnm nec pe- cnniam efferre mibi permittit, majorem partém argen- teriae meae vi accipit ob metum malecontentomm. Fost dies 15 per Valacbiam plenus pericnli Coronam pervenio, ubi ex ejusdem mandato 900 florenos meos rapi audio ; quos dum repeto, ant nt aliquam argente- riam Cibinio ad sustentationem mei cnrem , neutram mihi permittit ; dum remongtro, non ergo ampliname-

0TNOP8I8 MUTATIOVÜIL 14l

dia me habere ad anstentationem, snccarrat. respondit : poaae me Bequi eos ungaros, qui me praecesserant ín Valachiam. Ad quam 4-a Április me moveo , et ad principem Gonstantinnm Braukovan, cum majoribus lioeronibüs salütandum, Bukürestiim pergő. Salutatís Us redeo ad Ploestum , oppidum Valacbiae , in qno Bubsisto. Moritur fílía mea Barbara. Defectn medio rnm vitae reliqui omnes Corona exenntes bnngari in pátriám veninnt , ego , cum Francisco Hcnter regni protonotarió , in loco permaneo , cnm qno , tanquam cnm emerito sene, freqnentins consnltabamus, ne quid temere aggrederemur. Consulto consultnrus vado Bnknrestum ad principem Brankovan, nec non Comi- tes Constantinum et Michaelem Kantakuzenos accc do, remonBtro me buc nsque etiam ex gratia princl pÍ8 vixisse in Yalachia, et nlterins persevcraro cum dicto Francisco Henter in fídelitate nostrí Icgitimi regis persistere parati sumns , num audiant famam snccursns caesarei : in formám crncís ad pcctus junc- ti8 manibüs sic fati snnt: Jnramus Deum, nullám au- divimus. Hoc dicto, repraesento, aliquo adhuc tempó- ra posse nos subsistere , non tamen diu ; dcnt ergo christiani christianis consilium; ad quod princeps et dícti duo comites: Jndicamus, ut veatrae Dominatlo nes accommodent se tempori, et redeant in patrwiM i simul addiderunt, in tempore testes nobis fut«fv», non ex praesumptamalitia, sed ex neces8Ítat<*/''^/«wV* redivisse in pátriám ; quod et sancte pracstíU/*^, ^ infra patebit ; addebant simul: nec poB»C W, ^ ^*^^/ sperari succursus germanorum, cum gcr0Mrt¥*^/^ >\ fortunium sint passi a gallis. Totum 1i** *^^^^^ perscribo Generáli Comiti Rabutin, ** Í^T'^'"*''* conductum expressum transmitto , et t40lmKMm >^a

142 P. APOB

Bednx expressuB ducit signum, qtiod litteraa tn^d^ rit^ sed responsnm nullám, quid ergo faciendnm. Ha ita actís, convaBatis rebus ad finem Julii in pitriia venimus, nam duobus hungaris nec erat plene tatom ii loco iilo remoto subsistexe , frequenterqne minae i malecontentis veniebant, nisi ín tempore rediverimu, nunqnam bona nostra nobis reddi, quas tamen floccí hir buíssemus, 8i de succursu quid vei minimé certi habere potuissemuB. In patria accipio mandátum Comitis For- g&cz, ut subito ipsum accedam ; accessi, a quo remissiu cum mandato , ut quantocyuB principem Rákóczium accedam ; tempus tamen protrabebam , ut adbnc ali- quid de Buccursu audirem, ut interim domi meae con- tíuerem. Interim volat fáma Rákóczium intratnrum Transylvaniam ; nulla mentioné audita succursuB. moveo me ex Csík-Somlyó 4-a Octobrís, venio Med- gyesinum, ibi a Rarone Gábrielé Beniore Jósika (oc- culte etiam caeareanis partibus favente) audio snc- cursum germanicum per Danubium trausivisse Ibi ambo, quid facto opus esset, per duos dies consulta mus ; ultimo concludimus^ ut non redirem ín Somlyó, sed accederem ad principem Rákóczium , interim ge- ramuB nos ne vei ín minimo nocere videamur parti- bus caesareanis (cum et praefatus B. Gábriel Jósi- ka per deditionem arcis Hunyad coactus fuerit se tem- pori accommodare). In vla moras trahens, non priuB ad principem veuio, quam ipsum ad Egregy aliquot die- bus Bubstitisse audirem; ad quem dum venio, benigne me excipit , tertia statim die occulte ut ad se veniremi mandat. Accedens, interrogat, quid testamento legaa- Bet pie defunctus patraelis meus , exposuissemque ipsi , ad quae ille : Dicimus Vestrae Dominationi in verbo principali , si Deus arma noatra secunda vérit,

144 P- APOR

rate, conparet quidam in ve8t6 peregrini , et me ti privátam cabiculum vocat , ibi jnramentnm a me n- cipit ; dxcepto, ex pera arripít panem Bubimeríceoa, ex qno excipit acbedam nomine Comitís de Rabntii |i mibi Bcriptam, porrigit, in qna snb cavallerica paroli | mibi Bcribit, qnod non me immisceam (formalibna hii verbis) rebns rebellíum , acit me ex necessitate intet illoB esBe, agam quae fidelis debet, contineam incolis domi : non ut aliquid BiniBtri accideret , vernm a Sni Matté praemium reportatnrns. Dirigo virnm venoi KáBZon^ ne suspicioni redderetar, ut ea via pergeret qna germani veniebant ; res Becretissima, nihilominufl malecontenti aliqnid Bubodorati, monasterinm Patram Franciscanorum in Csik-Somlyö circnmdant, et in- ter spem vitae et metum mortÍB expectabam caesa reos, nihil tamen omittebam mibi commisBorum. Ad- veniunt ergo caeBarei , díe innocentibus Martjríbas flacra, obviam procedo , et videor cnm honore excipl Arx Szamos-Ujvár traditnr Rákóczio a vice co- lonello MuBburg ob famem.

Anno 1706. FataliB bicmibi, in omni enim sexto debüit quid növi mibi contingere, Dum duo re- gimina, Rabutinianum et Parajdianum, ut dictnm est, iutrassent in Csík, et ea qne caesaris eBaent agerem, nec opinanti quidem , innocentíae falcro nixo, et ca- vallericae paroláé GeneraÜB Commendantis eonfiso, in propria domo in Csík-Somlyó per colonellnm Gra ven nomine GeneraÜB Commendantis indicitnr are- Btum ; post duos dies, boneste qnidem, ducor in Csík- Szent-Imre, qiio et duo regimina condescenderant. Ibi altero die proponitur, ut sive eqnes, sive proprio oomi eam. Sed cnm jam quidam centurio, Mill qo<

STNOPSIS WTATIOyrM. 145

míne, Rabutinianns , oianibus equís , curribus et 8U- pellectilibus , uno verbo omnibus praeter ea quae in corpore ego, conjonx et quinque annoriim íiiiola Snsaii- na habuimüS; spoliasset, impouor ciirrui rusticano, ct diicor Coronam, ubi Generális Marebio Chusani, perspectam habens meam innocentian) , rescribit Ge- neráli Commendantí C. Rabutin. Omni tamcn buma- nitatis offício , tam a praedicto Generálé , quam a re- giminis Neipergiani vice colonello, timc Barone Wcl- lenBteín, tnm ab omnibus ejusdem inclytí rcgiminÍH Dnis ofíicialibus eo sincero aífectu aninii acccptuM huiii (noverant enim jam meum sinccruni uninium, diim mvUn secundoanno ipsisCoronaeconvixisKCMu;, iit ul) < <; lUi-^ quo ad areem Coronensem deductiiH »iiin. non \ii mc sto, sed in convivio fuisse mc re]iijt;tn:ni , '|tiiflf|uif| enim bumanitatis officium fűit. uíhil pra(;t('rmÍHcrnut. Dum qnidem ad arcem ductus fuisseni, erat arcís Co- ronensis commendans centurio Nciperjüríanus Veis- miller dictus, vír omui conscientía plenus, miles nulll secundus; qui me statim ad prandium invitavit, et a prima die ingressus arcis tunc in cubiculo meo edc- bam, quando certis ratíonibus me. cxcusavi. Convíviu, lusibus, confabulatíonibuö intanlum me rccreabant, ni subinde molestum fuerit mihi non posse iegení, hr.ii bére. Et boc duravit usque ad finem aresti hmú ; 'iííih imo etiam gregarii (cum quibus ut potcriini M^m. faciebam) uti parentem diiigebant. Erant lr<'« ^^-uU. riones, qui successive arci in commando hiiMj4>íUxy*»^ quartus capitaneus leitinantius ; centiirionuM* i//^ .y haec sünt: Ebner, Baro Formetin, \iúnthilU>0 ^^ taneus leitinantius Bukovszki, bobemuii Vi-a^ . aeteruitate et lux perpetua luceat cím. ^ ^á^- . mortuis inclyti regiminis Neipergiani. '|4«; m

MÖSUM. Hl'NU. m<T. - SCKIKl. XI.

148 IV-APOR

cutiouibus corporisque mortíficationíbus vexati. Omnia quae poterat, hospes vendebat, nec sic par solvendo, miles quidquid rerum domesticarum , qaidquid peco- rnm inveniebat, vilisBimo praetío vendebat, ita, ut javencuB unius anni floreno UDgaricali. ovisuuatribus- quatuor grossis, porcus ünius aiHii etiam poltura ven. debatnr Coronae ; miseria denique tanta , quanta a tempore Bastae in Transylvania nou fait Omnes do- biles et sículi armis Bpolíantur.

Aimo 1707. Franciscus princeps Rákóczi, quem anno 1705 tranBylvani, qui extra fidelitatem cae- saris tunc erant, in principem Transylvaniae ele- geraut (quamvis saxones partibus Emericí Tökölii favere viderentur obreUgionislutheranae respectum), cam splendido et sat copioso exercítu ad comitia a se indícta Marosvásárhelyinum venit , ibí consvetnm et fiolenne juramentum deponit^ consiliarios sibi , Tabn- lac ludiciariac assessores et reliquos officíales creat; princeps Micbael II Apaffi , prout et alii fideles Suae Mattis SSmaeCaes. etRegiae nóta infídelitatis condem- nautur. Finitis comitiis in Hungáriám redit , Comiti Laurentio Pekri , ut suo Generáli, Transylvania re- licta. Erat intentionis Baronis Tige , quem anno su- periori a Comite Rabutin Cibinium immissum scrip- simus, turbare banc pompám Rákóczii, verum equites caesareani, ob non solutum stipendium tumultuari coeperunt , ita ut pedestrem vigiliam duplicare neces- se fuerit. Ad bos sedandos, B. Tige, ac si aliquid contra bosteui moliturus , militem extra urbem ducit, autesignauis in űrbe permissis , mox clausis portis. ex autesignauis duos in iufami ligno. in foro pendere jubet. Quos ubi jam pendere intellexit , alios in ur-

152 P APOR

praesidiariornm magna pars foga se aalvat ; similiter Déva din obsessa. Sed snb Görgény magní nominis oflTiciales caesarei et multi gregarii perieront.

Anno 1708. Generális C. Rabntin ex Transylvania egreditar; omncs ipsiqaotquotscio, felicem viam pre- cabamur. Substitnitnr cum gandio Transylvanornm Marcbio Chnsani, amor omnium; iiicipiunt aperiri carceres. Vernm paulo post advenit actualis Com- mendans Generális B. Kricbpanmb , summns justi- tiarius, páter patriae futurus, si fata non denegassent. Qui ex innata clementia augustissimae domus Aus- triae aperit carceres, et quos faror Rabutinianus car- ceri mancipaverat . benignitas au'gnstissimi ' Josephi I. per favorem dieti Baronis Kricbpanmb libertati restituit. Qnos prout omnes innocentes asserere non ansim, aliquos tamen culpae insontes probe scio. In- vehit praedictus B. Kricbpanmb victnalia caesareis Váradinum: in reditu obsistentes babét malecontentos, cnm quibus acerrimo praelio confligit, vincit et fugát, incolumisqne reducit exercitum.

Hoc anno constitutus sum supr. Index Reg. se- dium siculicalinm Sepsi. Kezdi etOrbai, juramentnm- que deposui in Léczfalva. Moritur filia meaRosalíain Bolonya. Moritur Excellmus Dnus C. Georgina Bánffi Gubernátor Transylvaniae 15-a Novembris Cibinii. Natus est filius meus Joannes.

Anno 1709. Pestis ex Moldávia inficit sédem Gy ergyó, et mox totam pátriám, pancis locis exceptis. £x mandato caesareo fiunt comitia regni Cibinii, eli- gnntur personae pro Deputatione Regia, qnae omnia poUtica ad interim dirigcret; etiam ego eram inter

SYNOP8I8 MUTATIONUM.

163

primos candidatoö, piacúit tamen 16 has personas confirmareSnae Matti, primo quidem qui reliqui erant cönsiliarii ex Gubernio : B. Stephanum Haller , Sá- muelem Conrad judicem Reg. Medgyesiensem , et Petrum Veber judicem Reg. Cibiaienaem ; itera ex parte catholicorum : B. Sigismundum Komis, modo Comitem (qui Yiennam qua cancellaríus discedens, locum cjus obtinuit B. Stephanus Komis, modo Co- mes) , B. Georgium Haller et B. Gábrielem Jósika. Ex parte reformatorum sive calvinistarum : B. Ste- phanum Vesselényi, C. Ladislaum Teleki, C. Ladis- laum Bethlen et Ludovicum Naláczi. Ex parte uni- tariorum sive arianorum: Samuelem Biró, Gregorium Sándor, Gábrielem Maurer et Gábrielem Gidófalvi vice Judicem Reg.sedisSepsi. Et ex parte lutherano- rum praeter duos specificatos, Joannem Hozmán con- Bulem Cibiniensem et Georgium Drauth judicem Co- ronensem , cum addito salario singillatim 600 flore- norum. In comitatibus modo provisorio sünt constituti officiales. In sedibus siculicalibus vi privilegii electi et a Sua Matté confirmati erant supr. Jüdicfes Reg. actuales, etquidem: in sede Udvarhely Sigismundus Korda, in sedibus siculicalibus Sepsi , Kezdi et Or- bai ut et Miklósvár Petrus Apor , in sedibus Cfeík, Gyergyó et Kászon Joannes Kászoni nunc Borne misza, in sede Marus Georgius Lázár de Gyalakuta, in sede Aranyas jam ante triginta fere annos consti- tntas Andreas Szilágyi.

Baro Krichpaumb ponit se ad campum, sed prae- ter aliquas velitationes nullám facit actionem , vult visitare passus valachicos , venit Coronam , ibi infir matur, redit Cibinium , etmoritur, longiori vita dí- gnissimus.

SYN0P8IS MUTATIONl'M. 16B

ler, B. LadisIauB Haller comites, et Petma Apor ba no creantnr.

Anno 1713. Excellmus Dnus C. SigismundnB Camis installatnr Gubernátor Transylvaniae ; re- itanratnr Guberuitim. Ingrediuutur personae bae: ex parte catbolicomm dictns C. SigismunduB Kornis, C. Michael Mikes, B. Georgins Haller. Ex parte refor- matomm: B. Stepbanus Vesselényi, C Ladislaus Teleki , Andreas Szent- Kereszti. lOx parte unitari- omm sívé arianornm : Samnel Biró , Micbael Simon, Ex parte nationis saxonicae manet Sámuel Conrad, judex Reg. Medgyesiensis , jam anno 1696 factus consiliaríuB, ítem Andreas Teics, judex Reg. cibini- ensis , nec non Sámuel Fest ^ civís cibiniensis. Unus consiliarius non erat resolutus, sed mox resolvitur B. Georgins Mártonffi episcopus Transylvaniae. Se- cretarii Gubernii: Sígismundus Kún de Csapó, ca- tholicus, Sámuel Köleséri de Keresér, calvinista. Re- gistratores Gubernii: Alexius Henter, catholicus, Gábriel Alvinczi, calvinista. Eodem anno protonotarii creati : dictus Andreas Szent-Kereszti calv. Michael Olasz. cath. Gregorius Sándor ariánus sive unitárius.

Tabulae Reg. assessores , catbolici : B. Ladis- lans Mikola, C. Dávid Petki, C. Martinus Keresztes de Sárpatak, C. Franciscus Lázár, Joannes Torocz- kai ; calvinistae sive reformati : C. Joannes Bethlen, C.Ladislaus Bethlen, Andreas Naláczi jam anti^lUM: nnitarii sive ariani: Franciscus Dániel de Yugfm, Sigismundus Balog et Gábriel Maurer.

Director: Blasius Literáti-Szabó de Csík feawit Márton.

Snpr. Judices Reg* jam nominatí twit i>uyé

166 P. APOR

ergo comitvs : in Cottu Albensi B. Georgius Mártoi- ffi epÍ8copu8 ; in Cottu Kolosiensi C. Stephanus Crir ki ; in Cottu de Küköllö C. Stepbanus Kornis; ioCotti Dobocensi C Georgius Bánffi; in Cottu Thordená B. Emericus Jósika; in Cottu Szolnokiensi Nicoliu Torma; in Cottu Máramaros C. Josepbus Bethlen ;íb Cottu Szolnok Mediocri B. Stepbanus Vesselényi jaa pridem; in Cottu Krasznensi Franciscus Boér; íi Cottu Hunyadiensi Ludovicus Naláczi ; in Cottu Zi- rándiensi B. Michael Száva ; in Cottu Aradiensí pau- cos post annos Paulus C. Conspurg ; in districtu Kő- vár capitaneus supr. C. Michael Teleki , sed paQCM po&t annos morítur , succedit loco ejua filius C. Joan- nes Teleki, factus catholicus. In Dictrictu Terrae Fo- garas jam antiquus Simon Boér capitaneus supr. Hoc anno páuca et miserabilia vina crevernnt

1714. Álba Julía incipit erigi in fortalitiuni. Temporibus nostris inaudita multitudo erucarum plu- rima damna facit. Rex Sveciae Carolus XII, po8t- quam perdidisaet armadám ad Pultavam, et recepisset se Benderum, boc anno occulte transit per Transyl- vaniam Viennam versus, et inde it in Sveciam. 9U' blicatur meus baronatus. Nascitur filius meus Ladi- slaus. Conscribitur Transylvania. Moritur C. Ladi- slaus Teleki, succedit C. Ladislaus Betbleu consilia- rius. Mittitur Viennam Joannes Kászoni pro cancel- lario ; ejus referendarii Georgius Bálintitb et Sámuel Alvinczi.

Anno 1715. Álba Júlia jam utcunque fortificata denominatur Carolina, et ponitur fundamentális lapis per C. Stephanum Steinville Qeneralem Commendan-

StNOPSIS MÜTATIONÜM. 167

et Sigismundum CKornis Gubernátoréin. Arx }laiidiopolitana et arx Csik-Szereda aedificantnr. S^iscopns Transylvaniae B. Georgina Martonffi in Crmnsylvaniam ingreditnr. Natns est filins mens Ste- iliajins altér.

Anno 1716. Triplex gaudium in Transylvania, md primnm paulo post versum in luctum. Nam dum L3-a Április nascitur serenissimus archidux Leopol- lua Joannes Josephus Franciscus Antonius Herme- negildns Rudolphus Iguatius Balthasar , ipso augus- tissimi parentÍB tutelari die 4- a Novemb. denascitur. Secnndum : profligatus turca ad Petrováradinum ca- dente ipso supr. vezirio , ductore supremo exercitus Caesaréi Serenissimo principe Eugenio duce Sabau- diae 5-a Augusti. Tertío: erípitur porta Transylva- niae turcis , h. e. capitur Temesvarinum ab eodem serenissimo duce 12-a Octobris.

Hoc anno inordinati sicci venti et frigidi causa- rnnt ne in vineis botrí maturescerent, prout et reliqui fmctus , ideoque luridissimum vinum provenerat.

Stephanus Dittine vice colonellus caesareus na- tionalis militiae principem Valachiae Nicolaum Mau- rocordatum capit Bnkuresti, et captivum ducit ín Transylvaniam Cibiniuro. Moritur C. Ladislaus Beth- len consiliarius Gubernii , cui succedit B. Ladislaus Kemény. Nuptui trado filiam meam Susannam C. Joanni Haller. Occupatur templum május S. Michaelis in foro Claudiopoli a Generálé Commendante Ste- phano Comite Steinville , et episcopo Transylvaniae Georgio Martonffi, quod postquam a nobis rapuerant, saeculo et quod excedit possederant ariani sive uni-

168 P- APOR.

taríi . fondatmn ab angnfttíssiino qncndam imperaton ct rege Hongmrime SigismaDdo.

AesUte et vére tíx dnobns mensibus ctlorea semimns. hinc propter aeptemtrionales ventos in ym, et occidentales in aestate incrementam omDium ftv ctanm impeditom e8t. qnatoor septímanis tunc CI^ tcere retardanint. Hinc segetes. frnctns iminitari mansernnt, TÍnnm Inridissimnm provenit ex imna- tnrís botris ob frigus antnmnale , ut acetum díiisses potín8 non nnnm. Tempus tale flnxisse mirabile proot boc anno , nec in hÍ8toríÍ8 legitnr.

Clandiopoli ad templnm májas catbedrale ^^ ceptnm ab arianis, constitnitnr primua plebanus Páter Micbael Szabó Altorjensis. Aedificavi aaeellani S. Jose- phi Altoijae (Dictns P. Micbael Szabó mortnus 1739).

Anno 17l7. In hyeme tartan insidiabantnr sedi Háromszék , veniunt ad coufinia , et aliqni vix non ad arcem Ojtoz , sednla tamen vigília mea recesse- runt. Belgradnm a serenissimo principe dnce Saban diae obsidetnr 1-a Augnsti, BopervenienB armada turcica 1 6-a Augnsti profligatar, et Belgradnm capi- tar 22-a Aagasti.

Interim in Transylvania metus magnna ob tar- taros, nam filioa chami tartaroram tranaiens per Prntb. ponit se in Moldávia ad pulcbram oppidnm (nomen oppidi est) , inde íncertam qao tendat ; verum aedola mea vigilia et vice Jadicis Reg. mei , Stepbani Boér, factam est , at per fidissimos exploratores omnes ip- aias motas observaverim. Et primo disposnimas ad passus 300 bene armatos , cam propias accedere vo- luisset, disponimas 700, mittimas ad altiores montes tria tyinpaiia pedestríam , addimas stratagema , 1000

8TNOPSI8 HÜTAnONUM. 169

pedites germanos venire adpasBus, dÍBponimii8 explo- ratores sic, nt stratagema hoc pefveniat in aures tar- tftromm. Caeaarea interea militia sedulo vigilabat iu BampU , qnod dnm in anres tartarornm pervenisset, peniiÍ88ÍB 8Ícn1Í8 22-a Ang. dictiiB filius cbami tarta- rorom cnm Kolc8ak baasa huttinien8Í (hic non pridem faetuB ex chrÍ8tiano hnngaro turca ; qua christíanuB ▼ocabatnr Ladi8lan8 OkoIicBányi) et vajvoda Moldá- viáé , Michaele Rakovicza, per pasBum BistrícienBem in TranBylvaniam penetrant, sed audientes profligatum eB8e exercitnm torcaram ad Belgradum , basBa hntti- niensÍB cnm vajvoda recedunt in Moldáviám, filius verő ehami tartarornm , cnm qnindecim fere millibna tartarornm depopnlatnr districtam bistriciensem , Co- mitatum Szolnok Interiorem, partém Cottus Dobocen- 8Í8 et partém Cottns Colosiensis. item diBtrictum Kö- vár, partém Cottns Szathmáriensis et partém Cottas UgocBÍen8Í8, plurimos captivos et praedam secum dncenB. Dnm verő in Cottnm Máramaros venisBént tartari, ab incolis ejusdem Cottns aggrcBBi , plnrimos eomm occidernnt, maximam partém captivomm libe- ramnt, pront et praedae Bat bonam partém recnpe- ramnt. Hinc aliqnot regimina ex magna armada ín TranBylvaniam commendantnr.

PcBtis in terra Fogaras, BÍmilíter in MedgyeB et ejnsdem sede recmdescit, pront et Cibinii. Via Caro- lina in Valachiam erigitur et paratnr. JoanncB Ká- gzoni fitBaro, et accipit nomen Bornemisza, scribitqne se jam Joannes Bornemisza L. B. Kászon ; a pnero enim non bibebat vinnm.

Anno 1718. Secnritas Transylvaniae et totius chrístianitatis redditur , dnm post gloriosas victorias

8TN0PSIS MÜTATIONUM. l61

tae habuerim. Mortnus est filius meus Sigismundus, nou in pesté, nam a pesté Deus domum meam conser- ▼averat Apparet ignis meteoricus mírabilis ad Claudiopolim. Hoc anno cubulus tritici vendebatnr 7, snbinde 8 florenis , cubulas verő siliginis emebatur 4, et aliquando 5 florenis , quin ímo pro solo vieta aliqni pro subditis sive . jobbagyonibns obligabant Annus tamen bic suo tempore fertilis secntus est.

Anno 1720. Mures, sorices plurima damna fa- cinnt in segetibus et acervis. Geueralis Commendans C. Stepbanus Steiuville moritnr. Moritur filia mea Drnsiana. Tandem cessat pestis, quae hic vei ibi per decenninm duraverat in Transylvania. Moritur C. Stepbanus Csáki supr. Comes Cottus Kolosiensis.

Anno 1721. C.Damianus Hugó Virmond fit Ge- nerális Commendans Transylvaniae. Ob frigus et grandines luridissimum vinum proveuit. Moritur C. 31iebael Mikes 6-a Januarii , Reg. Gubernii consilia- rius, cui succedit Joannes B. Bornemisza de Kászon. Moritur Sámuel Biró, aeque Gubernii consiliariuSi cui succedit C. Stepbanus Kornis. Moritur 6-a Sep- tembris B. Georgius Mártonffi episcopus Transylva- niae et Reg. Gubernii consiliarius , cui succedit in omníbus B. Joannes Antalffi. C. Dávid Petki fit supr. Coraes Cottus Kolosiensis. Receptum Medgyesini an- tiquum templum Patrum Franciscauorum, et traditum estPatribusFranciscanis Reformatis. Item Bistricium intrarunt Patres Minoritáé , et traditum est eis tem- plum. Item Patres Piarum Scbolarum.

Anno 1722. Serenissima Arclii-Ducissa Maria

MÜ2ÍUM lIUiXÜ. HIST. — íCRin\ XI. 11

162 F- APOS

Theresia . filia angnstis^imi imperatom Caroli VL in haereditaríam PríDcipissam reoeptJi est Cibinii. Itt augufitibsiiüae doiLUs Autriacae f<>eiDÍDeD8 «exui pio haereditaríifi Príncipibüs acceptatns est. Genenlú CommendaDs C. Virmond morítnr. succedit C. Lothi- rius Josephns Kinigszeg. 2-a Április et 14-a Uaji frigOB inBolitmn destrait fructus et vineas. l-t Ja- nnarii post mediam noctem bora tertia occnite inoen- diaríi inecDdnnt doioDm meam in Galaez . vix nos in indusiis salvantes. nbi ad 12 millinm florenorniQ damnuni pas&us snm in clenodiis . argenteria , vesti- bii8 et rebü8 ex plnmbo. Similiter C. Joanues Htller cuni conjage sna Snsanna Apor sic se salvant. Ho- rologia etiam pretiosa amisi. Servus nnus C. Jotnnis Haller, dum rebns salvandis inenmbit, fomo snffoca- tur, altér similiter meus, et mihi valde charos, Frau (iscus Hopronyi combnritnr. et post trés dies exspirat. PoBt trés rnrsnm hebdomadas similiter incendlarii poHt mediam noctem domnm meam in Obába accen- duiit, combnrnnt, et qnae pro reparatione vestiuni ('ibinio allatáé erant, flamma combnrít, ad 500 flo- rcnorum damnum ibi passns.

Anno 1723. Mortuns Micbael Simon Gubeniii conBÜiaríus, cui succedit Georgins Bálintitb. Assi- gnatum est tcmplnm Patribns Franciscanis Reformati^ Sosburgíí ; item P. Minoritáé accepernnt poBsesBioneio tcmpli SS. Petri et Pauli Clandiopoli in snbnrbio.

Anno 1724. 23-a Augusti inter septimam et octa viun nmtutinam vídetnr mirabilís ignis meteoricns quí ct draco volans dicitnr , uno tempore in pluribui locis 'Pransylvaniac. 4-a Septembrís Clandiopoli in

8TNOP8IS BlUTATIONüM. 1Ö8

ipiratns ignis magnam nuDam causat in domibus M>mbnsti8. Filii mei Josephns et Joannes , absolutis itodiis hnmanioribus Claudiopoli , pergunt ad pbilo- lophiam Tyrnavíam. Moritur Andreas Szilágyi supr. index Reg. sedis Aranyas. Accipíunt P. Francíscani Eleformati possessionem templí Óvár Claudiopoli. Tem- )liim academicum Societatís Jesu Claudiopoli anno L718 inchoatum, hoc anno finitum, in quod solennis ntroitus fűit 10- ma Septembris, praesente Excellmo [>no Comite a Kinigszeg et Statu catholico.

Anno 1726. Comes Kinigszeg mittitur a Sua kiatte in Hispániám pro extraordinario legato , suc- 5edit Generális Conmmendans C. Carolus de Tige. ZJ. Joannes Haller fit supr. Judex Reg. sedium sicu- jealium Csfk, öyergyó et Kászon Moritur Sigis- Dündus Korda, supr. Judex Reg. sedis Udvarhely.

Anno 1726. Ingentes calores in Transylvania iansant charistiam frumenti et foeni, adeoque in certa }arte Transylvaniae iterum magna fames, vei ma- dme in Cottu Szolnokiensi Interiori. Certis in locis ncipit lues pecorum.

Redit filius meus Josephus Tyrnavia.

Anno 1727. Certa in parte Transylvaniae

Bumma

íharistia frumenti , unde plurimi f^^^^^l^^^ Lues pecorum certa in parte Transylvan^ ^^_ ^.^^^

Redit fihus meus Joannes Tyrnavia , H" '

1.., , . * Moritur t/. Mar-

nagister philosophiae creatus erat. «*"* Cottus de

inus Josephus Keresztes de Sárpa**^ i ^^ ^^ ífiköllö Comes supr. C. L^dislaUB Gy^» ^ '

*th installatur supr. Judex Reg- . ^^^'J j*

164 P. APOR

item JosephuB C. Teleki fit Comes supr. Cottns Alben- 8Í8, B. IgnatiuB Bornemisza creatur snpr. Coinei CotlUB Tliordensis , Josephus Dániel fit snpr Jndei Reg. sedis Aranyas.

Anno 1 728. In vére et aestate snmmas calor et summa siccítas, ita, nt in magna parte TransylraDÚie fluvii et lacns exsiccantnr , unde etiam penüria in frumento et foeno maxima.

Moritur 5-a Septembris dilecta mea filia SnaanDi consors C. Joannis Haller in Réten, et sepelitnr 31-a Octobris in Medgyes. Moritur Joannes Antalffi epi- scopuB Transylvaniae. Venit decretum ob correctio- üem juris et remoratae justitiae. Finnt comitía Gi- binii. Delegantnr personae, scilicet protonotarii : B. Andreas Szent-Kereszti, Gregoríus Sándor. Item Andreas Szent- Kereszti fit Baro, diploma ejns pnbli- catur , et se incipit scribere de Zágony. Item ad cor- rectionem jnris a Statibus Transylvaniae delegantnr personae, etquidem ex parte Comitatnum : Joannes Toroczkai de Toroczkó- Szent- György, Dániel Vas de Czege . uterque Tabnlae Reg. assessor , Jo'sepbns Boér de Kncsuláta. Procnrator ex parte Comitatnnm Micbael Halmágyi, procnrator fiscalis. Item ex parte nationis Sicnlicae : Nicolaus Keresztúri, supr. Jndex Reg. sedis Mams, Stephanns Dániel de Vargyas, Dávid Henter de Sepsi-Szent-Ivány ; item procnrator Micbael Váró ex sede Aranyas. Ex natione saxo- nica : Jacobus Szász ab Hartenek , civis cibiniensis, Micbael Brekner, Jndex Reg. sedis Újegybáz , Ste- pbanus Zeivert , notarins bistriciensis ; item procnra- tor nationis saxonicae Petms Eisvárdai. Medio verő tempore deficiente Gregorio Sándor protonotario , in

8YNOPSI8 MUTATIONUM. 16B

rlocum ejus slibstituitur StephannsGidófalvi de Sepai- ^ Szent-Király.

Cibiuii qnondam templum Patrum Dominicano- rum receptum est a lutberanís , et pro iuterim Patres e Soc. Jesu eodem utuntur ut teniplo parochiali. Mo- ritur Simon Boér , arcis et districtus Terrae Fogaras •npr, capitanens, cum quo probabiliter et nomen ca- pitanei requiescet. B. Andreas Szent-Kereszti junior fit Tab. Reg. Jndiciaríae assessor. Item C. Adamus Bethlen^ nec non Blasius Literati Szabó de Csik* Szent-Márton.

Anno 1729. Gregorius Sorger exCanonico agri- enBÍ et suffraganeo succedít episcopus Transylvaniae. C. FranciBcns Kornis de Göncz-Kuszka fit Como» 8upr. Cottus de Küköllö. Sigismundus Kun de Chií\)6 installatur protonotariuB regni. Praecedentia tani in Gubemio , quam Tabula Reg. ut inter supremos offi- cialee nec non regalistas determinatur a caesare juxta senium offícii, et quidem primo aequaliter inter comites et barones. Conseriptio ad onera publica snp- portanda patriae, jam bis tentata frustra. de novo demandatur a Sua Matté , et quidem ut per Genera- latum, Cameraticam administratlonem , supremi belli Commissarium a Vogel et delegatos Gubernii novart mbsícae elaborentur, Suae Matti pro ratifioatiow« repraesentandae. Sámuel Köleséri de Keresór, ^^ Bolam gratiam caesaream, obpraeclara merita UííAi^ latur consiliarius Gubernii , et quamvis nati^/ t^/^. nica per defectum Samuelis Conrád judj^ ;(>y^ Mediensis banc vacantiam praetendebat , m¥9Mit4 qne occulte, quod sine candidatione fiit mMx^.^ non tamen contradixit , et sic primo 9b§fm ^m^^^^

166 r. Aiy«R

tioiie. cleiuentiam caesaream adepnis. facnis e^t con siliarius. Demandaturqne a Sna Matté, nt ratio publi- cárom expensaram patriae exigatnr.

25-a Janii jore impefebar a Fisco Beg. ob me- dietatem pagi Galacz . sed Fiaciu fiscalem esae com- probare neqnivit; pars média pagi Galacz. mlgo Apaffiana portio . quam bactenus posaedi . tlie 30-a Jiinii pro fiscali adjudicata est , ubi tamen jam adhvc anno 1514 in perpetnnm jus Regium fűit soblatnm. Quali quidem judicio. capere non possnm. videat con- scientia judicantium, dum baec portio jore ganguinis. per veram genealógiám antbenticam remoustrabilem. me concernebat.

Moneta polonica devalvatur . poltnra in duo8 et médium nummum, 4 poltnramm, Yulgo susták in lO dcnarioB; zlotones, vulgo valacbici diati, annibilaotur, nurei cremnicenses in 5 florenos ungaricales , reliqui verő in 4 flór. et 92 nummos devalvantur. Anrei tor- rici abfiolute sublati sünt.

12- a Julii nemo ex Statibns permittebatur foras per portám Cibiniensem, unde inter Status magna confusio; l3-a tandem Bolvuntur Comitia. Excellrnns DnuB C. 8igÍ8muudus Eornis Tranaylvaniae Guber- nátor, tit actualis intimuB consiliarius Status Suae MattÍB SSmae. Item Barones StepbanuB Veaselényi, Goorgius Haller, et Joannes, JosepbuB Bornemitza do KáBEon declarantur decretales eouBiliarii Status i'juBdom Suae Mattis.

CuBtodia Patrum Franciscanorum Reformatomm 8. Stepbani Regis in Transylvania ereeta eat in Pro- vinoialatum primum, primo Provinciáié conatituto Patro Alcxio Csató, Custode Patre Paulo Györffi. RxooUmuB DnuB FranciBcus Paulus Comes a VallÍB

8YNOPSI8 MÜTATIONÜM. 167

, resolvitur in Commendantem Generáléin Transylva* niae. In Háromszék iucipit lues pecorum.

AnnuB hic fertilissinins erat excepta Sede Há- romszék; praecipne Sede Sepsi vina in magna copia provenernnt, sed valde acria et acida. Hoc anno plu- rimae plnvíae , grandines et touitrua fuerunt, nec non malta falmlna cadebant , varii generÍ8 morbi grassatí sünt, praecipne catharus cum tusai. Ego etiam a 20-ma Octobris eram in continua alteratione et infír- mitate.

Moritur Josephus Dániel de Vargyas supr. Jndex Reg. sedis Aranyas. Moritur B. Micbael Száva, supr. Comes Cottns de Zaránd , cum quo et familia defecit.

Anno 1730. 2-a Januarii, moritur B. Georgina Haller , Suae Mattís Status et Gubernii consiliarins. Die 15-a Februarii ab oriente ad occidentem verge- bat nubes tota rubra per bonam partém coeli in ea forma, prout de nocte incendium in aere de longe visitnr , bora 6-a vespertina. Item trés parelii solis apparuerunt eodem tempore.

Anno superiore resolutus episcopus Transylvar niae Gregorins Sorger die 11 -a Februarii Claudiopo- lim advenit, die 26-a installatus Carolinae. Intrat simul anno eodem resolutus Generális Commendans Franciscus Paulus Comes a Vallis in Martio. Pro 5-a Junii indicitur congregatio sive diaeta regni Claudiopolim , quo ob continuas pluvias et summám copiam luti, inter ingentes inundatíones aqnarum, cum summo periculo per octo dies vix pervenire po- tni. Catalogus regni primo 9-a Junii perlegitur. Post perlectionem subito publicatur Baronatus totíns famí- liáé Bánffianae in personis duorum Sigismnndorum,

8YNOPSIS MUTATÍONUM, 169

polonicus valebit denarios 5 ; tur cicus grosBUs , uti et mediuB tollitur. Caesarea et polonica poltura dena- rios 3. RagUBÍanus Marianus tollitur. Cruciger cae- sareuB manet in suo esse , reliqui tolluntur. Poloni* CUB cruciger in denario 1 et V2 prout et grossi. Num- inus valachiíus similiter 2 nummorum valebit in nuramo 1.

öa Junii Comes Vállis caes. Commissarius pro- p08ita regia regno proponit.

Subito instailatur Gregorius Sorger episcopus Transylvaniae in Gubernii consiliarium , publicatur ejns baronatus , prout resolvitur consilíarius Status. Eodem die baronatus Georgii Vitéz. Instailatur Dá- vid Henter in protonotarium , Dávid Maxai in secre- tarinm Gubernii. Ex partg catholicorum : C. Stepha nuB Kornis, C. Dávid Petki, C. Joannes Haller, C. SigmunduB Csáki. Ex parte reformatorum vulgo cal- vinistarum: 13. Ladislaus Kemény, C. Georgius Bánffi et C. Ádamus Bethlen creanturCamerariíSuaeMattis. Gregorius Barcsai resolvitur supr. Comes Cottus de Zaránd, Josephus Boér de Kucsuláta dum accepit resolutionem in capitaneum supr. Terrae Fogaras, ante installationem vita ejus resolvitur, praesente Dno Nicolao Torma supr. Comite Cottus Szolnok Interio- ris. Ex relatione ejusdem mibi facta, in pago ejusdem Cottus Ilosva dicto, ubi idem supr. Comes cum plurimis aliis , tam catholicae quam reformatae reli- gionis , interfnisset , absoluto sacro missae sacrificio, uti templum valachicum ingressi fuissent^ vidernnt iconem Beatissimae Yirginis Mariae et Jesuli in bü- doribus esse ; post exiguum tempus in magna quan- titate inceperunt sudare tam Jesuli quam Beatissimae Matris imagiues ; ex Jesuli imagine exiguns humor

170 P. APOR

d«.cidebat. in imagine pupilláé BeatÍBsimae Matrú erant daae gattalae . aed in imaginibna copiosos hu- mor et aador ; praeterea sápra imaginia B. Virgiuis ocaloa erant dnae magnae guttae. SnpervenienB ai- chidiaconns catholícua Páter Laarentíua Menesági, deterait ex ambabna imaginibus audorem. Seqnenti etiam die in eodem andore erant imagines. Hoc min- culum incepit die 25-a Febmarii , testes sünt catbo- líci, calrinistae et valachi ; sed haec imago observati est etiam miracnlum edidisse ante irmptíonem Tar- taromm in Trausylvaniam anno 1717.

B. Sigismondns Kemény fit Tabulae Reg. as- sessor.

Tandem conscriptione patriae posthabita, trea nationea inter se conveninnt ratione contributionis caesareae sic , ut posuerint fundamentum in numeris 100, qnos sic repartiti snnt : Comitatentes assnmae- runt iu se caIcnlos37, sicnli 17, saxones 38 lóca taxalia 8 ; et dnrabit haec conventio per annos 3. — Publicatur Baronatus Josephi Boér de Kövesd , et nomen ipsius Boér mutatnr in Huszár.

De clementia et benignitate augustissimi impe- ratoris Caroli YI, regis Hungáriáé Garoli III, Prin- cipis Transylvaniae haereditarii I-mi accipio munua regium et principale, törquem aureum superans in pondere aureos 100 ; et quia tot benignitates augu- stissimae Domus^ eadem regnante gloriose in Tran- sylvania, domus Aporiana percepit : dignum, ut haere- des Aporiani in perpetuum fídeles existant ad ultimam guttam sangvinis augustissimae Domui austriacae.

Similiter accipiunt ejusdem benignissimi impera- toris clementiam in nummismate adamantibus circum- dato ejusdemque clementissimi imperatoris interme-

SraOPSIS MUTATIONITM. 171

dia imagíne: B. Andreas Szent- Kereszti seuior, Gu- bemii consiliarius et regni protonotarius , Andreas Teics, nationis saxonicae comes et judex Keg. Cibi- niensiB , Sámuel Fest , saxo et consilíarías Gnberníi. [tem accipinnt monile C. Josephus Teleki, comes supr. Gottüs Albensis . Nicolaus Torma , comes supr. !])ottuB Szolnok Interioris, Sigismundus Kun de Csapó, 'égni protonotarius , et Georgius Yerder , consul Ci- liniensis.

Tandem post multorum anuorum disceptationes ^onsenserunt acatholici , ut confoederatio Transylva- liae cum Porta Ottomanica in legibus fundata ex- >ungatur, et pro illa sanctio pragmatica sancíatur )ro haereditaria successione augustíssimae Domus luatriacae.

Item ut omnes articuli, tam ex Approbatis, quam [yompilatís constitutionibus , quí tempore principum icatholicorum quoquo modo contra religionem catho- icam sanciti erant, et vei praecipue ut episcopus ^atholicus abesset , religiosi Soc. Jesu in perpetuum 3x Transylvania excederent, quin imo fautoros eorum n notam incurrerent , hi , inquam et reliqui , catholi- ^am reUgionem ferientes legales articuli expungantur, ^t loco illorum e diametro contrarii sanciantur.

Moritur Andreas Teics, consiliarius Gnbernii, latíonis saxonicae comes, judex Reg. Cibiniensia, lomo bamilis, mansvetus et affabilis; dolendnn>i •l'iod ion solum sectae lutheranae ftierit, aed et haeresi netístaram clam faverit.

Die 26-a Novembris a fulminis ictu nevem do- nna snnt combustae in Márton-Telke.

Annns hic pláne mirabilis erat, et a saeciüis vix luditus. Ab initio enim veris naque ftd fin«» ^«'^«

BTKOP8I8 MüTáTIONUM. 173

■egetes , nec vinum habuimus , et quidem vinnm tam in exigna qnantitate , üt provectísBÍmae aetatis homi- ne8 etiam tam exígui vini Don recordcutur , et quam- ▼Í8 botri nec ad perfectam maturitatem pervenerinti tamen vei luridum mustum teinpore yindemiarum floreno vendebatnr. Praeterea plnvias habuimus in copia , tempestateB plnrimas , semper cam ictu fulmi- nnm gravia danina causantium , non solum ín Tran- Bylvania , verum per totam fere Európám ; grandines tamen ex misericordia Dei erant panciores ; nubifra- gia , aquarnm exundationes non erant rarae ; fuemnt etiam infirmitatea variae, variolae, disBenteriae, rheu- matífimi et insvetae Bcorbnticae affectioneB ; acceBBit ad calamitateB has pnblicaB et IneB pecomm varÜB in Iocíb in Bummo.

ExcellmuB DnuB C. SigimunduB KorniB de Göncz- BuBzka , Regni TranBylvaniae Gubernátor , Sacrae CaeB. Regiaeque Catholicae MattÍB conBÍUariuB actua- lÍB StatuB intimuB , prout tota vita Bua veruB et devo- tuB MarianuB, ita in octava immaculatae conceptionÍB BeatiBBÍmae VirginÍB Mariae, 15-a nempe Decembria, ad eandem clementÍBBÍmam matrem et dominam pien- tisBime in coelos (ut Bpe firma credo) disceasit Clau- diopoli. CoDquÍBivit undique per Tranaylvaniam ata- tuas antiquiBBimaa, baereaeoB manibuB commaculataa, ejuadem patronae Hungáriáé, quas splendori priatino restituit, et ad devotionem populi ad varia lóca aacra collocavít ; fűit tota vita humillimuB, manavetisaimuB, cnique honorem Buum cond^gnum reddens, nullum odio , rancore vei ira peraequebatur , ad nuUiuB bona adapirabat, et ut haec acquirere poBBÍt, nullum ve- xabat; injuríarum patientÍBBÍmu8 , interesBentiae nul- liuB , liberaÜB , praeterea magnanimua cum Bvavitate,

1

i

174 P. Al»OR

justítiae amans. Praedico * sancte recordabitur tdbae Transylvania hnjus humiUimi , de religiooe catholici

{ et de patria optime meríti viri.

Anno 1732. Fatális desiit praeteritus annuflu morte Gubernatoris Transylvaniae , fatális inciph iste in morte Palatini Hnngariae Nicolai Comitb Tálffi ab Erdőd 20-a Febmaríi defuncti.

Anrei rnrsnm elevantur, et qnidem cremnicenscs in 5 florenos nng. et 4 denaríos , reliqni in 4 florenos et 98 denaríos.

Quamvis subjectnm miraculnm extra fines Tran- sylvaniae nostrae acciderit , qnia tamen etiam patria haee nostra a tempore divi protoregis Stephani sem- per snos habuit Marianophilos acerrimosque honoris Mariae etiam sub maxima rabié lieterodoxorum pro- pugnatores , habetqne actu , habebitque , ut spero , ad consnmmationem saeculi, ideoque tam ad praesentiae. quam fnturornm , posterorum nempe nostrornm . ve- rőm m magnae Matris nostrae clientum solatiam, non ticte, neqne ex incerto anditu, sed prout dictom miraculum Admod. R. P. Joannes Kazi e Soc. Jeau, 8S. Theologiae doctor jnbilatns et actnalis Collegii Soc. Jesn Posoniensis reetor , adeoque tempore editi miracnli in eadem nrbe Posoniensi praesens, per scripsit Admod. R. P. Francisco Csemovics e Soc. CoUegii Soc. Jesn Clandíopolitani actaali rectorí, qui propriis manibns totam rei seriem mihi perscripsit eadem et ego fide posteritati transcribo. Qaod sic se habét.

In festő S. Georgii Posonii eligendns erat jndex, etqnidem lutlieranns , pro more in ea civitate alter- nativo inter baereticos et catholicos recepto; com-

8TN0PSIS MÜTÁTIONUM* 17B

misBariiB constitotis missa est Yienna infonnatio , in qua inter caetera puDcta erat« ut ai constituendus judex legalem formulám expresso nomíne Beatae Mariae Virginis et Sanctornm proDunciare nollet, moneretur a commissariis , placitnram rem factnnim jndicem , si pronuncíaret B. Virginem et Sanctos ; si nec BÍc moveretur , admoneatur secundo, minuB placi- timim caesari, bí ad integram pronunciandam for- miilam se non resolverit; bí post hoc ctiam obstinatua esae pergeret, diBsímnletnr pro hoc actu. Eligitnr judex DnuB Mikos; in jnrando ad B. Virginem et SauctoB Bubticuerat ; monetnr primo et secundo juxta instmctíonem (praevie nimirnm lutherania communi- catam), recusat , et id se propter dogma Buum facere non poBse profitetnr. Absoluta reliqua juramenti for- mula constituitur judex. Post cerimoniaB peractaB redituruB domum^ rogatur ab amico, cur tam obsti- natuB fuisset ad admonitiones caesarei commissarii ? repoBuit : paratum fuisBC , etiam praemisaa confcB- sione, communione et professione fidei catholicae, jorare expresBÍs omnibUB, bí rem Bcrio caeBar deman- daBBCt. Sequenti die , dum praesidet aenatui , adaunt duo e Reg. Conaüio, et jubent acripto reddi rationem^ cur legalem formulám integram non pronunciaBae Annuit ille , et ecce dum calamum in atrame»*^™J|^' tingit, et ad scribendum aeinclinat, *P^^^^^^^^„p^ gitur, eademque die aub veaperum bora ö^^ * pintér rat Eligitnr post iUnm Dnus ^^^fl^'^Zr^inm IntberanTis , atqne ideo sicut prior aa , ^ ^^^i^^

nomen B. Virginia et Sanctorum ol)Btin» ' .

.^íaa&Tii caesarei. moratns iteratas admonitioncs comno»»" Virginem At dnm praetergreditur in exprimendo -^ tempore cnm Sanctis , tantas tremor inyaeit ele^*

176 P. APOB

jnramenti manum dexteram , nt illám sinistra mui succollare debuerit , asque ad finem formDlae jon- menti. Hornm daorum casifi lutheránus seDator. Do- mine MaternuB , et prae turbatione in Dni Purgstill casn . fulmine apoplectico ictus , statim obiit ; altér item electUB tribunns plebia , qui pariter aderat,eo- dem fulmine proatratua apoplectico, domum alienii manibuB relatns est , morti quam vitae prodncendie proximior. A merte primi judicis, scilicet Dni MikoB, statim caput ejns adeo monatrosc intumuít , ut reli- quum obesi alias corporís facile aequaverit, tanto emisso foetore, ut vix e numero acatholicorum reperti fuerint , qui funeri efferendo suffecerint.

Casus iste ingentem motnm tnm Viennae, tum Posonii fecit.

Discite Anti-Mariani, et videte, quia nnigenituB Mariae íilius vindex sit honoris Matris suae.

Mancipiam Mariae, persecutorem Mariae, sobi- tanea morte sublatum judicem Posoniensem hoc epi- taphio comitatus est :

Qui Christi matrem vesano carpserat ore , Vindicis hinc nati dextera josta necat,

£t qui mordaci contempnt voce Mariam, Elinguis subito Ditis ad antra roit.

Si sapity hinc discat Lutheri faUa propago,

Quid DeuB ac rez, les, quidve Maria velint.

Excellmus Dnns Generális Commendans Fraa- ciscus Paulus a Yallis decretaliter constituitnr prae- ses Gubernii Reg. Miraberis forte posteritas, cur non ungarns aliquis ? noli mirari , neque optimum princi- pem nostrum haereditarium futuro tempore ^nlpes, sed considera , de occasione dominii acquirendi reli- quas inter caüsas quod hanc apponat Campanella Gap. 11. Aphorismo 2: „Item, divisio provinciáé

1

"> 8TNOP8I8 BÍUTÁTIONUM. 177

r^occnpandae in regnlos plurea et respnblicas discor-

'sáeB^ magis autem io sectas varias.'^ Boné Deus!

c^ qiialÍ8 modo discordía et quot sectae in nostra Tran-

.. sylvania ! Haec, baec sententia praecipitavit, praeci-

z pitat et praecipítabit semper nos nngaros. Qaia verő

: moeato corde, lacrymantibus ocuüs videó hanc discor-

, diám et tot sectas , qnae 8it modo discordía inter no-

•tram rempublicam et magnates nostros, ne etiam

po9teritati pátriám dilígenti moerori ansam praebeam,

coDBulto omitto.

Eidem Excellmo Dno Generáli Comití Francisco Panlo a Vallis lö-a Septembris a Reg. Gubemio, snpremis trium nationum officialibus , nec non depu- tatis, item praesentibus Tabulae Reg. assefisoribus et regalistis , tempore antícipationis Cibinii congre- gatis oblatna est indígenatns ; etquidem ex parte Gu- bernii per B. Ladislanm Kemény et Georgiám Bálin- tith, ex parte Comitatuum per C. Davidem Petki snpr. comitem Cottus Colosiensis , ex parte siculica per B. Petrum Apor supr. jndicem Reg. trium sedinm sicnlicalinm Sepsi , Kezdi et Orbai ut et Miklósvár, ex parte nationis saxonicae per Jacobum Sacz villi- cum cibiniensem, denique ex parte procerum per Adamnm Radák , quem etiam acceptavit , offerendo se ad omne bonum patriae procurandnm. Hoc est initium; credo, plnres poteris notare expost, posteritas. Marchio Visconti impetrat a Sua Matté domí- nium Devense et simul diploma íudigenatus. Hic etiam primus alienigena possessor est in Transylva- nia ; plarcs certo videbis , posteritas.

Rursum Generáli Commendanti et praesidi Gu- bernii a Sua Matté confertur Domínium Kfiköllövá- riense , nimirum Comití Francisco Paulo a Vallis.

uowu. HU90. msT. — scRirr. xi. 12

178 P. APOR

Moritur Josephus Teleki Comes Sacri Rom. lm- perii I Bupr. GomeB Cottns Albensis Transylvaniae, cömitatenaibus panini gratOB , alias vir summns, et qaa8Í admirabilis oeconomus.

Ceres hoc anno exulabat , tam qnoad antnmitt' lia, qnam vernalía, Bacchus médium domínium habé- bat sed bonum , tempestates , fulmina et grandinei dominabantur ; mures , a memória hominum non au- diti in tanta copia , exiguaa etiam segetes depasce- bant. Lues pecorum continnat.

Moritur Sámuel Eölesérí de Keresér, gubernialis consiliariuB , medicus excellentissimns , adeoque per fortunam promotus, cujus tanta erat in re medica aestimatio, ut qui malesanus ejus praescriptícnibos nti poterat , benesanum jam etiam se putabat.

Anno 1733 10-ma Januarii qnadrante tertio ad 10-mam matutinam erat terrae motns.

Diaeta regni celebratur Cibinii 2 6- a Februarii, ad quam primo regalíbus vocatur filius meus Jose- phus Apor, quo ob viarum difficultatem 27-a perve- nio. Sed 26-a statim legitur catalogus regni, eadem- que die publicatur resolutio caesarea , qnod qucndam tempore principum hungarorum quae partes Hanga- riae pertinebant ad Transylvaniam , ex iis certa pars Cottns de Zaránd , Cottus Szolnok Mediocris , Cottus Eraszna et Districtus Köváriensis tam in juridicis, quam in politicis et qnoad contributionem manebnnt sub directione Transylvanica, altéra verő pars Cottus de Zaránd , nec non Cottus Arad et Máramaros redi- bunt ad corpus regni Hungáriáé. 27-a verő Februarii publicatur Baronatus Sigismundi Korda, nec non Josephi et filiorum Georgii Naláczi. Kesolvuntur of-

STKOP8IS MUTÁTIONUM. 179

.ficiales supremi: pro Díetrictu Terrae Fogaras Joan- nes Toroczkai de Toroczkö-Szent- György, pro supr. ▼ero jadice Reg. sedis Aranyas Álexius Orbán de Lengyelfalva. 2-a Mártii publicatur íJaronatus Joaii- nÍB Klein , episcopi ritus graeci ; dicto die publícatUA fáit Baronatus Joannía Lázár de Gyalakata. 21 -m Sabeaio concessas nundinad pro 29-a Jaouarií pobli- camnt. 2-a Mártii publicarant privilégium iiun^ifia* mm C. Emerici Bethlen pro diebus 4'a et 31 -a Martíi in Alsó-Rákos. Item nundinae couceMUU!; sünt oppM// Szász-Régen pro 23-a Octobris. Die 3- a Mártii pa- blicatur diploma indigenatns Excellmi Dni Comítia Oeneralis Commendantis Francisci Pauli a Vallis, nec non ad ejus instantiam apud Suam Mattem fac- tam ejusdem fratrís Georgii Oliveri, similiter nepotis ejusdem Francisci Venceslai a Vallís. Subito verő inclyti Status eidem congratulantiir soleuni legatione per B. Petnim Apor , qui vicissim ct sangvine bxxo^ »i occasio sic tulerit , patriae huic serviturum a© P^^' misit. 6-a verő Mártii in concursu omnium Statuum Comites Franciscus Paulus et nepos ejus FrancuM;¥# Venceslaus a Vallis , unius legionis pedestria oráMm aupremus tribunus, consvetum et solenne juram^fMWW deponunt, et Paulus Franciscus, tam pomin^ »»K quam fratris et nepotis, in scriptis per protow^/wrti|# Davidem Henter lectis gratias Statíbus ágit , J#<>»g 4» indigenam receptus sit. Cui e contra nomíw* ^^^^^* laconica dictione congratulatur B. Gcor|fí«* M^i^ episcopus Transylvaniae. 9-a Mártii puMk^^^ ^ ploma mdigenatus Julii Borromaei atcwp ^^ Viscontí , a quo Status taxám indigen»t»# ^^^^^

bánt. Item publicatum est privilegiii»

sutorum Fogarasiensium. 10-a Mártii ^

180 P. APOB

StatuB CommissariüB Reg. E^celImiiB Dnus C. Paulni FrandscuB a YalÜB , qui nomine Snae Mattís propo- Bita regía regno propoBuit : 1) iit loco GnbematorÍB defuncti C. SigÍBmuDdi KornÍB libere per vota ties perBonae e relígione catholica , et trés ab acatholici candidentar , sed ut candidatio tam occnlte fiat, it quívÍB per Bchedam candidet , non apposito nomine, eamque candídationem exeipiant occaltÍBsime episco- pnB catholícuB B. GeorgiuB Sorger et trés regni pro- tonotarii, hi tamen ad Becretum observandnm fide aiut obBtricti ; 2) denominati sünt in locnm defancto- rum neoreBolüti officiales, et C. Joannes Haller snbito depoBuit jaramentumsolenneproconsiliario Gnbernii, Bimiliter Simon BauBzner, qui etiam est resolutns Co- meB nationÍB Baxonicae ; publicatur etiam FranciBcns Czikó de Csik Mind-Szent pro Tabulae Reg. asses- Bore ; mandatur quoque , ut in locum promotorum et vacantiarum nova candidatio fiat. EpiscopuB ritnfi graeci B. Joannes Elein decretaliter cum voto in nn- merum Statuum recipitur. 12-a Mártii fit votisatio pro candidatione officií vacantiB GnbematorÍB. 13-a Mártii publicantur vota pro offieio Gubernatoris inter Status etquidem ex parte catholicorum electi Bunt pro Guber- nátoré : C. Paulus FrancÍBCUs a ValÜB, modernuB Ge- neraÜB Commendana, votÍB 92, C. Stepbanas Kornis, votis 79, C. Dávid Petki, votis 71. Ex parte verő calvinistarum : B. StepbanUB Veselényi votÍB 141, La- dislauB Kemény votÍB 149 , C. GeorgiuB Bánffi 121. Publicatur privilégium cerdonum thordeuBium con- firmatum, item nundinae in pagum TrÍBztia diatrictus Hátazegienaia pro 2-a Febmarii et feato S. Jacobi 26-a Julii iucidentia stylo veteri , ad instantiam Dni DirectorÍB fiacaÜB Emerici Caulai. Die 26-a Mártii

8IN0PSIS MÜTATIONÜM. 181

fit votíBatio pro sappleinento vacantiae consiliarii Qubernialís. Publicatnr Baronatns defunctí Ladislai Korda pro filio ejus Georgio. Joannis Steinhilbert indigénatns , prout fait suspensus ob non depoBÍtio- nem taxae , per decretum caesareum taxa est rela* xata, et in indigenam receptns est. Proponit FiscuB Beg., nt nbicnmqne sales caesareos portantes curruB a telonÜB sint exempti , secns qui telonium exigeret^ Bale nobilitari carebit. 17-a Mártii advacans officium consiliariatuB gnbernialis in locnm Samnelia Köleséri electi Sünt ex catholiciB : C. Dávid Petki , votiB 66^ B. PetruB Apor, votis 35, C. LadiBlaoB Gyulaffi, votÍB 29 ; ex reformatis vulgo calvinistís : C. Alexander Teleki, votis 61, C. Adamus Bethlen, votis 61, 0. GeorgiuB Bánffi, votis 41 ; ex natione saxonica Dnns Michael Zekelíus, consul cibiniensis, Dnns Stepbanns Flistich, pro-jndex coronensis, Dnns Joannes Kinder, primarins cousnl cibiniensis, votis totins almae natio- nifi saxonicae. Joannes Georgins Steinhilbert incor- poratns, more et stylo solito jnramentnm deposnit. Ad instantiam Dnorum Sigismnndi Edeipacher, An- . tonii item Pauer a Drauth , ut et Antonii Peschini, Nicolai Frankovich et Michaelis Drentich , ratione pnblicationis indigénatns eomm factam, in eo con^ sensere Statns , nt considerata Snae Mattis ipsis , in- tuitu privatornm suorum meritorum , indulta indigé- natns coUatione, indisputabiliter recipiántur quidem pro indigenis , sno modo et tempore interim soUicite- tur Suae Mattis SSmae snper resolutione taxae indi- genatus benigna determinatio , qua obtenta , expost indigénatns ipsorum publicetur , ac tandem deposito juramento , et determinanda a Sua Matté SSma taxa exoluta , inaugurentnr. 18-a Mártii Antonii Pauer a

183 P- APOK

Dranth indigeBatDB taxa in gratíam Ezcellmi Dní QeneralÍB Commendantis C. Pauli a Vallis relaxator, et privilégium ejuB pnblicatnr. Pnblicantur item nim- dinae ad instantiam Dni C. MichaelÍB Teleki in Dis- trictn Kőváriensi in pagum Hagymás-Lápos pro 3U Mártii. 19-a Mártii moritnr B. SigiBmundnB Jóuka CottuB Hunyadiensis supr. Comes , a pneritia mens addictiBsimuB et 8ÍncerÍ8BÍmus amicns. 21-a Mártii moritnr JoanneB Dranth , villicnB corouensís , snb diaeta , ex prímaria família incolamm ejnsdem nrbiSf qni primns reverans est ad fidemsalvificam románam; nterqne verő sepnltuB est in templo Societatis Jesu faic Cíbinii. 23-a Mártii Franciscns Czikó deponit juramentum pro aBsessoratu Tabniae Jndiciariae Reg. Hic FranciBcns Czikó ex infimo statn assumtuB est nam et armales nobilitares boIub impetravit, sed qm dnxerat in uxorem sororem Cancellarii B. Joannis Bornemisza de Eászon a patre germanam , per ejnB- dem intercessionem impetravít hanc clementiam cae- saream ; hinc inter Status varii discursus et magnufl disgustus contra praedictumCaneellarium,quod summis familiis praeposuerit ^). Alias Dnus Czikó est bonae eruditionis. PDblicatnr item decretum caesareum, nt B. Joannes Klein pro epÍBCopo ritus graeci ab omnibna agnoBcatur Bub titnlo FogaraBiensis , et debita aasi- stentia ip8Í detur pro munere suo effectuando. 26-a Mártii nomine sui mandatarii Excellmi Dni superius nominati C. a ViBconti Joannes Kok deposuit solenne juramentum indigenatus. Similiter eadem die relaxata fűit taxa indigenatus Andreáé Heisz , germani , sed jurati assesBoris sedis Udvarhely. 27-a Mártii An-

*) Kémely példányban : Nulla tam modesta est felicitas , qnae ma- inTidiae dentes yitare possit, commiine axióma.

8TK0P8I8 kUTÁTIONUM. 183

dreas Heisz jurameDtam indigeiiatüs deposuit. Solyi- tar diaeta, et hoc ipso dre Cibinio exeo.

6-a May cum Dno C. Joanne Haller installavi Dnnm Joannem Toroczkaí in capitaneum snpr. arcis et Districtos FogaraBÍenBÍs , in porta interiori arcis Fogaras , anno aetatis snae 68, qui ob varias animi corporÍ8qae dotes et plurima servítia patriae huic facta, pridem officio snpremo et etiam majori dignns erat, sed qnia fortnna ei non favit, non virtns, sed fortnna novercabatnr. Idem Dnus Joannes Torocz- kai ab ínfantía quasi erat meus singnlarisBimus et addictiesirnns amicus et condiscípulns quondam in ayntaxi Claudiopoli anno 1690, et in studíis cop- certator acerrimns, cum qno convixi qnatnor annis in convictu Claudiopoli , et ab eo tempore semper era-

muB amicisBimi.

•

Moniales Sanctae Ursulae in Transylvaniam in- trant , et bc locant ad templum quondam Patrum Do- minicanorum Cibinii. Nomina autem monialium quae intrarunt Bunt haec : ComitiBsa Mater JoBcpha Kéri abbatissa, Comitissa Mater Maria Christina Zichi, ComitisBa Mater Petronella Barkóczi, perilluBtris Mater Francisca Randis , Baronissa Rosalia Morocz, BaronÍBBa Mater JoBepha Péterffi, nobilis Mater The- resia; item honesta puella Segefrída Maria Elisabe- tha , quae 8-a Septembris babitum induit

Rndifis. Dnus Joannes Theodorus Ponczin, proto- notarius apostolicus , capellanus Excellmi Dni Gene- falis Commendantis Transylvaniae Comitis Francisci Pauli a Vallis , fit canonicus Albae-Carolinensis. Et in hoc primo intrant germani ad Capitulum.

Eodem hoc anno moritur monialis prima Mater BaronisBa Josepha Péterffit

184 P- APOB

Anno hoc et Bacchus et Ceres in coronÍB eompi rnisBent , si pruina in Majo TÍneas non vastauet - hinc exignna vini proventns — item grando 17 pago- rom terrítoria Bcdis Sepai non conqnastasaet.

Anno 17;54. Círca horam 11-mam ante median noctem die 25-a Januarii appamit qnidam ignis a Beptemtrione emergeus in coelo inatar fnlgnrís, Mt mnlto clarior et lucidíor fulgnre , ad cujns claritatem et pecunia dignosci poterat ; vergebat versns anstniD in linea gracili , pergebat non nt falgnr ; erat tempns nnbilam.

Observa posteritas : me dnos tropicos paschaleB, hoc est duoB extremoa terminos paschales attígiase; nam anno 1693, nt Buperins videre est, dnm Clandio- poli in secundo anno rhetorícae fnissem, paacha inci- debat in diem 22-am Mártii , qno citins incidere non potest; hoc verő anno iucidit in diem 2öam Április, ultra quem incidere non potest; attigi praeterea etiam omnes intermedíos paschalea dies praeter 24-aQ Mártii et 23- am Április. Sed nt ex epactis observo, nec potest dari nni aetati hominis , nt omnes omnino dies , tam extrcmos quam intermedios , paschales ad nnicum supervivat Dies verő haec paschalia 25-a Április vehementí et frigidissimo vento occidentali, subinde púra, subinde nívibus intermixta plnvia, sub- inde puris nivibus per totam diem infestabatnr.

Die 28 a Április moritur Excellmus ac Illrimus Dnus L. B. Stepbauus Veselényi de Hadad, Sacrae Caes. Reg.que catholicae Mattis Status et Exc. Reg. Tran- aylvaniae Gubernii consiliarius intimus, bis a Statibus Transylvaniae in Gubernatorem electus, vir aliaa mitis genii et mansvetna , aed Oalviniami fortia pro-

fiTNOPSIS MUTATIONUM. 186

pngnator, qui fuit fiiroul Cottus Szolnok McdiocrÍA Bupr. Comes et Statunm praeBÍdens.

Moritur Sámuel Fest , saxo , senator cibii)íeuci» et Reg. Transylvaniae Gubernii coiiftiliariuis, qui prírnuB ez senatoribus cibinienBÍbu8 aguovit ^rronm peBtiferos Lutheri; et transivit a<l fideui Ba]vjti<;aaj romanO'Catholicam.

Moritur B. Ladislaus Kfunivy pmayipif quvü damTransylvauiaeregnantÍB Job;;«.'.^ Kviu<;irv i)*)u;u» nepos, Reg. Transylvaniae ^y\rfKr:. i '//;.'r,;;*;'vt vir humillimus , aflfabilieEiiTina et omnirjnn patri*^ ft liis acceptÍBBimus, qui nunquam aliquorl offícium boI- licitavit, etiam coDBiliarins Gubernii factnn est absque ulla BoUieitatione , boIuiu ex innata rlrnirntía augus- tÍBBimi iniperatoris Caroli VI; qui vir rx nirrito multa merebatur officia , nam etiam anno 1 TM a Statibus Transylvaniae erat candidatus pro officioQubernato- rÍB votÍB 149.

In Buperiori Austria domini terrcstres Buboi fiUOB lutheranoB , eo , quod ab haercsi convcrti no runt ad fidem salvificam cathoUcam,expulerun i^ tamen Sua Caes. Reg. Mattas tanquam haere ^ BUOB subditos noluit ut ad alterius régise ^^ ^ /l pis terraB migrarent , sed disposuit eos i^ vaniam ; qui quia nolebant ad hanc pa*^**' vincti, multi in compedibus ex iUi® ^*^'' naves, et Danubio niediante deportati , ^**jji\^ runt in Trauaylvaniam familiae numero 4 ^ ^_^_ 263, quoB saxones tran8ylvanici,tanqw*** Lutheri athletas , sed vei praecipuc ci tripudio exceperunt, varia esculent» ^'^ w^ >- ipsis obviam portantes, exceperunt ^ raua praevia, in qua praedicans ipso0

8YN0P8IS MUTATIOyUM- 187

légitur decretntn caesarenra. nt in lonim vacantiai^ gubernialinm personarnm , nempe B. Stephaní Véne lényi fiiitiul et praesidentis , B. Ladislai Kemény, et in modo in Gnbernatorem confirmati C. Joannis Hal- ler nova fiat candidatio. Oritnr qnaesrio inter HtMtnK nnm non existente et mortno praeaide . jnridica riíae- talia poBBint tractarí. et deciditur per Status: minimé, nulla enim Bubstitntio praeBidis valet , nisi idem in vívíb Bit et actn in diaeta praesena sit.

Die 5- a Decembrift novüB Gubernátor lauto ex- cipit convivio Generalem Commendantem , multoB oí&cialeB gennanos, item magnatum hungarorum prí- mám planam ; in altero verő hypocausto Bimili fere convivio excipiuntur Comitatuuni, Sedium et locomm tazalium ablegati ; BequeutibuB áutem diebuB reliqui magnates et regalistae convivantur apud dictnai Dnum Gnbernatorem.

Die 7-a et 9-a etiam Decembris fit electio et vo- tiaatio pro Praeside Regni et tribuB deficieatílna Gubernii conBiliariis.

Dávid Maxai Becretarius gi:berniali« «edíuce diplomate mutavit nomen Maxai in MáriaíR it Víojl,

Die 14-a DecembriB publicantur privílegíHfato- tionaleB Imperatorio-Regiae Mattis Monialíu -fibiní- enaium. HaB DnuB consul cibiníenBÍBMichadZekdiii« in paribuB expetebat , Bed a StatibuB ett ^eaiaamm Eadem die publicatUB absque uUa C0BtmÍKtfiiiu» .n- digenatuB Dni C. Nicolai RoBBéti, mü auíJÍa--. quondam principÍB Valachiae Con8taiitáíBtaiici'*«;v generi, solenneque juramentum flrpniiJL Zif I/,-* DecembriB publicantur per vota eleeitt >!rvn;-'- pro PraeBÍdente . ex parte catholiearai ; hm» cellariuB B. JoanneB BomemiBEa, ■ifcVaatn^^

STN0P8IB líUTATIONUM. 189

8t. Nam anno 1733 mortno augUBto rege Poloniae, Qox Polonia in dnpplicem factíonem deflcendit ; pars ina elégít in regem Stanislanm (jam antea etíam lectum contra legitimum regem Augustum , qui ta- nén legitimo regi tandem debuit cedere , et vitám in ixilio dncere hactenuB), Stanislai hnjna filiam dnxerat jQdovicna XY rex Galliae, adeoqne Bocer regÍB erat. ^ars altéra elegit in regem Fríderícnm AugUBtam Slectorem Sazoniae, filium defoncti regÍB Poloniae LngOBti , qni duxerat in uxorem filiam majorem pia« eminiscentiae angUBtisBimi imperatoris Josephi I| fariam Joaepham , adeoque angUBtisBÍmo imperátori yarolo YI affínem. Yerum andita electíone Stanialai, Qtocratrix MoBchoviae Bnbíto contra ipBum formi- labilem in Poloniam expedit exercitum. Hinc inter egnm aBBeclaa et hodie non exigua Banguinid cbri- tiani eflFuBio , ita , ut respnblica etiam Dantiacana rmiB moBchoviticÍB adaeta fűit deditionem facere regi LngnBto, quae hactenus mordicoB adhaeserat regi Itanifilao. Hinc quamviB augnstiBBirnnB noster Caro- M VI nnllam hoBtilitatem contra electionem Stoul- lai OBtenderit , et trcB ante annos ad 45 miWi^ inUt iim a BignÍB buíb dimitti juBsisset, tamen rex Q»Mmmp indovicuB XV, cum alliantia regnm HíbP»»**^ Jardiniae, adhuc anno 1733 JuBBubiam inVEttlt, m^ elenBe fortalitium et Ducatum Medici aneiwMJ^ lÜB praeBÍdÜB occupat. CaesareuB hoc anno mm ^armam fortÍBBÍmum Gallonim valluni f !«•«•* ^ reditur , nbi post octo horarum atrocfawii** ^ ium cacBarei recedunt , in íübo aaBnItti 0*mm - ambente cacBareo polemarcho Ccmitc w€ m^^ lea verő KinigBzeg caeBareuB P^^^*^?í?^ "^"^^ eddidit Gallo. Praeterea in ImpMitf

8THOP8I8 MUTATIONUM. 191

^totafl 8ÍCCQ8, nisi circa feBtnm Omninm SS. pIuviuB, , finiB verő Novembris pront et Decembrís frígidissi- i ID118 et siccisBimus. In Bedé Baxonica RupenBÍ (vulgo Kőhalom), pago Halmágy tam gravia infirmitaB ca- lida fait , ut aeger Bemper debuerit Bedére in aqua frigidiBBÍma aut pláne glaciali ^ nec qnidquam quiea- cere potuit , nÍBi in indusio madido et frigidÍBBÍmo. Ultími tamen dieB Decembris calidi , hinc noete qnae dO-am DecembriB antecedit , erat fblgnr et tonitru.

Anno 1736. NicolauB Márton , dudnm natnB in Al-Torja, qui qnondam me a primo A iuBtruere cae- pit , prioB qnidem per dnos annoB ludimagister in Sz. Kátolna, quinqnaginta verő septem continuiB anniB lüdimagiBter in dicta Al-Torja, morrtur 14-a Febmarii, homo pÜBBimuB et zeloBÍBBimuB. Observa posteritaB, an tno tempore tot annoB complebit in nna parochiá nnuB Indimagister.

Praeclarae personac obiverunt : C. SigiBmundus Csáki de EereBztBzeg , Sacrae Caes. Regqne Catho- licaé MattÍB camerariuB, ad magnam Bpem patriae natuB , bí fata tulissent , mortuns enim anno aetatiB 44 ; item Dániel Vas de Czege, Tabulae Reg. aBsés- sor, in boria senectnte.

In initio veris magnns metus in Transylvania, nam ad Gyulám quidam rascianuB Pero nomine, qnondam capitaneus Rákóczianns, vir alioquin mili- taris et circiter octogenarins , concitavit primo pagnm S. Andreáé , expost alios dnos ad rebellionem , qui insnrgentes 1700 erant coDgregati, et nisi in heAm fuissent suffocati , metuendum erat , ne maiam uitrn serperet. Yernm congregati aliqnot ComltatiiB et uú- litia Aradieusis in tempore eos dissiparoiitY prinK^gu^

192 P. APOB

ÁradienBis militia hos nebulones d-a Maji aggreaaa, partim* interfecerunt , partim captivarunt. Primores ducti Yiennam , inferiores armis spoliatí , ad stivam remi88i. Et sic nos Deus a metu liberavit

Moritur tempore anticipatioiiis Cibinii C. Gkor- giuB Bánffi de Losoncz, morte repentina, an auíFoca tíone, an apoplexia, ignotum; snmpta caena, dum Tesperi se posuisset ad lectam, circa crepuscnhuu magnós babebat raucos , quibns cessantibns , dum h- mnlns cum notario accurrisset , jam vix spirantem invenit. Fnit homo mitís et placidns , in snam relí- gionem Helveticae confessionis mire benefiens, cae&a- reus camerarius, incl. Cottns Dobocensis snpr. Comes, C. Georgii Bánffi , quondam Gubernatoria Transyl- yaniae, et Clarae Bethlen, C.Gregorii Bethlen Tran sylvaniae Generális filiae, filios; qni 26-a Septembris cum solenni pompa ednctns est Cibinio , praesentibus proceribns Transylvam'ae et plurimis officialibns cae sareis miiitaribns.

Una canissa sagax (vulgo vizsla) Diana nuncu* pata , circa finem Augnsti in domo mea nobilítari in pago Kis-Nynjtód qoinqne catulos praecise per os suum edidit , contra natoram.

Die9-a NovembrisC. Adamnsde Bethlen inatal- latnr in snpr. Comitem Cottns Albensis in Mártonfalva.

Die 28-a Novembris C. Antonius Komis inatalla- tur snpr. comes Cottus Hnnyadiensís. Die eodem 28-a Novemb. resoluti gnberniales personae , ntpote : B. Sigismnndns Bánffi junior, B. Josephus Naláczi, Ste- phanus Flistik judex coronensis , nec non Dnos Her- best coronensis, in gnberniales personas installantor. C, verő Dávid Petki, qui primus inter hos esti ob

absens . nroxime installabitnr

BTK0PSI8 BfUTATIONüM. 193

Die . . . NovembrÍB qnoddam meteornm igneum globi instar ab austro in sede Háromszék vergebat &d boream cum summo fulgnre, ubique tonitrna et fnlgüra post se relinquens , et dum clima snperaret, gtpparebat ac si presbyteri sacris induti funeralibus reatibns procederent.

In anno hoc continuae plnviae per totam Tran- sylvaniam tam in vineis , qnam in segetibus non exi- rna damna cansarnnt , praecipue ingentes pruinae et ^eln certis in locis ante vindemiam vineas vastarnnt, lum exiguo proventn vini ; certis tamen in locis plu- rímnm de vino et dulcissimnm fűit ; ex tritici gelima irix metreta provenit ; vernalia fere nulla faerunt.

Anno 1736. Die 31-a Jannarii moritur B. An- Ireas Szent-Kereszti senior Cibinii, qui ut lutheránus 3X oppido Hungáriáé Szent-Kereszt in Transylva- oiam veniens, prius orgonistám égit apud Patres Claudiopolitanos , expost factus calviuista, minora officia obibat in űrbe Claudiopolitana , factus denique Tabulae Reg. procurator , ob eruditionem anno 1695 a calvinistis missus Yiennam pro referendario secre- tario, ibiusque ad annum 1713 dexterrime se gerenS; plurima bona, tam pecunia a Camera, quam ex gratia Suae Mattis acquisivit, denique ex innata benignitate Augustissimi imperatoris Caroli VI factus Baro, regni protonotarius et consiliarius Gubernii. Vir bonuS| jnrista et expeditor excellentissimus ; hic bona etiam in Zágony , in sede Orbai, procuravit. Nóta posteri- tas , quod per mortem hujus Baronis Szent- Kereszti supervixerim omnes consiliarios, qui fnerunt sub regnante principe Michaele ApafFi, item qui erant

MOHIUL ^UHO. mST. — SCiUFT. XI. 13

194 P. APOR

Büb düobuB GubernatoríbuB, Comitibna acilicet Geoi- gio Bánffi et Sigismundo Kornis.

Occasione nuptiartiin serenissimae archidaciBsae primogenitae Thereaiae augustissimi imperatoris Ca- roli VI cum Berenissimo dnce Lotharingiae ExceUmiu Ddub Gubernátor Transylvaniae C. Joannes Haller creatuB est consiliarins StatüB intírnnB actualis Snse Mattís ; similiter conBÍliarii StatuB cnm titulo Excel- lentiae creati Bunt C. StephanuB EomÍB et C. Adamus de Bethlen.

Eadem occasione C. LadÍBlaüB Gyulaffi, C. Ste- phanus Gynlai , B. FranciBCUB Haller et B. Francia- cns YeBselényi creati annt camerarii Snae Mattis actuales.

In hyeme et vére varia mirabilia ^ et plnra me- teora ignea apparnernnt in coelia ; erux candida ap- parttit in coelis ad Deéa.

Sigismnndns Caató de Delne mittitor Viennam pro consiliario Cancellariae Anlico-Tranaylvanicae.

Indicitnr diaeta pro 11-a Maji Cibininm. 12-a legitnr catalogna. lé-aCommiBBarinBReg. propoaitio- nes proponit. 23-a Maji tentarnnt per depntatoB trés nationes , sí ratione contribntioniB convenire potois- BQnt, Bed non potnernnt. 24- a Maji cnm placnerit Snae Matti Continnam Tabnlam Jndiciariam erig^re, distinctnmqne praeBidem Statnnm et Tabnlae confiti- tuere , sic pro praeside Tabnlae inatallatna est Dnus B. GeorgiuB Pongrácz. Eodem die pro Tabnlae Reg. aBseBsoribnsjnramentnmdepoBnernnt: DD. BB.Fran- cíbcub Haller et Joannea Lázár de Gyalaknta. 28-a Maji erat anmma disceptatio inter Statna pront et in Gnbemio , an pro officio pro-cancellarii Viennam de- beat ne votÍBatio fiezj ^ per ioh^dnlaB i ant

8YN0PSIS MUTATIONÜM. 196

per Yoces expressas ; et per majora vota iu Gubemio decisum est, per voces. 29-a fit votisatio pro pro-can- cellarío Yiennam mittendo in locum B. Joannis Bor- nemisza , in praesidem Status evecti , item pro con- siliario Gubernii et distínctim pro protonotario in locnm defuncti B. Andreáé Szent-Kereszti. Hestema disceptatio ratione votisationis sic est decisa , nt qni per voces voluerit, per voces, qui per scbedas, per Bchedas votiset. 30 - a continnatnr votisatio. 1-a Jnnii pnblicatnr votisatio, etquidem pro pro-cancellario electi snnt : Georgius Bálintith, votis 68 , C. Ladis- lans Gynlafii, votis 82; B. Iguatius Bornemisza, votis 126, B. Petrus Apor votis 69, B. Georgius Pon- grácz votis 46. Pro consiliario , ex parte catbolico- mm : B. Petrus Apor , votis 37, B. Joannes Torocz- kai, votis 30, C. Franciscus Lázár ; votis 17; ex parte reformatorum sive calvinistarum : C. Adamus Bethlen , votis 128 , C. Alexander Teleki , votis 70, Stephanus Dániel; votis 62. Pro protonotario, ex parte catholicorum : Alexius Henter, votis 31, Dávid M&- riaffi, votis 31 , Andreas Boér^ votis 28; ex parte reformatorum sive calvinistarum : Gábriel Alvinczi, votis 120, Josepbus Inczédi, votis 100, Joannes Cse- rei senior , votis 66. Ut instructionem componerent, qua methodo procedat Continua Tabula, hae personae snnt electae , etquidem primo ipse Dnus B. Georgius PoDgrácz , ex parte Tabulae Reg. duo protonotarii, Sigismnndus Kún et Dávid Henter , duo assessores Tabulae , B. Andreas Szent-Eereszti et Franciscns Czikö; ex parte Comitatuum : C. Michael Teleki| B. y olfgangus Bánffi , B. Josepbus Huszár , Joannes Béldi, Petrus Köblös ; ex parte nationis siculicae B.

Josephos Apor , Stephanus Dániel , Joannes Cserei

13*

196 P* APOR

senior, Stephanns Berzenczei^ Joannea G-álffalvi, Michael Halmágyi, Franciscns Hunyadi; ex parte natíoniB aaxonicae Andreas Hán, conaul medgyesien- 8ÍB et notarina szász- Bebesiensis.

Item 28-a Maji a memória hominam inandite tempestas fűit in Toroczkó et Toroczkó-Szent- György, tonitrua, crebri fulmínum ictus, fálgnra, imber inef- fabilis , ita , ut in angusta via , qnae ducit Enyedi- num , integra rupes ceciderit , quae fluxum rívi inter- túrba vit , viam imperviam effecit , ita , ut nec eqaiti amplius via sit pervia. Tanta praeterea erat innn- datio rívi, ut integros oneratos currus cnm hominibns rapuerit, per partém pontis lapidei enyedieilt^ trans- ire nequiverít, qúin ipsum pontem destruxisset , si vehementia aquae aliquid adhuc durasset; dicunt vix a provincia reparabilem viam a rupe.

11 -a Junii Dnus Joannes Nagy de Csatár pro- mulgatus est adminietrator bonorum Apaffio-fiscalium cum titulo couBiliarii. 16-a Junii offertur nuptiale BUbsidium serenissimo duci Lotharingiae Francisco Stepbano, et serenissimae conjugi ejusdem Mariae Theresiae, in 50 millibus florenorum hungaricalium constans, etquidem ut septem millia ducatorum Status inter se repartiantur , tria verő millia ducatorum ex restantiis solvantur , verum mox ex communi est so- lutum. 18-a Junii , ut ad indulgentias possim ire ad festum S. Joannis Baptistáé in Dobó , exeo Cibinio ex favore Reg. Commissarii ; et posteaquam Tabula Judiciaria iuchoasset in quinque causis processum Jud. Tabulae , die 26-a Junii solvitur diaeta.

Qui rebellionis motus ad Gyulám ante annum excitatus metum incusserat etiam Transylvaniae, boc anno ejus motoros prí^ ' ' ~ ^rte mulctati sünt Budae,

StNOPSIS MUTATIONUM. 197

nempe Petrns Szegedinecz vulgo Pcro dictns , alias nationalis mílitiae iu Pécska capitaneus, Joannea Sebestyén, Andreas Pásztor, Stepbaims Szilasi, primo quidem a partibus superioribus rota fraeti sünt , ca- davera eorum quadrifariam secta, patibulis circa Aradinum et Magno-Yáradinnm , item Sarkad et Szent- András rotis superposita sünt; aliqni capita amittentes , similiter in quatnor partes divisi , rotis annt eomm corpora imposita, aliqni solum capite plectebantnr ; tamen justitiam superante misericordia, plnrimi gratia etiam donati sünt a Sna Matté et li- bere diniissi , aliqni tamen milítiam pedestrem hun- garicam seqni coacti sünt.

Die 31-a Julii resolvuntur officiales Viennae:

C. Alexander Teleki pro guberniali persona, C. Fran- ciscns Lázár de Szárhegy , pro supr. judice Reg. se- diam siculicalium Csík , Gyergyó et Eászon , B. Sa* mnel Kemény , pro supr. comite Cottus Dobocensis, Dávid Máriaffi de Maxa , qui bactenus fűit Gubernii secretariuS; pro supr. comite Cottus Kolosiensis, Gábriel Alvinczi pro secretário guberniali , Josephns Inczédi pro protonotario, C. Sámuel Bethlen et Eme- ricus Csulai pro assessoribus Tabulae Reg., Petrus Dobra pro fiscali directore. Resolutio vacantiae Can- cellarii suspensa est ob plurimas contradictiones et protestationes. Item ex parte DD. saxonum facti sünt consilíarii titulares : DD. Michael Zekelius, consul cibiniensis , Joannes Kinder , senator cibiniensis et

D. Klein , resolvuntur titulares simplices consiliarii.

Pro hujus anni hibemio 6 regimina equestria et 6 pedestria intraverunt ad quartiria in Transyl- vaniam.

Anno boc et Ceres et Bacchus in luctu compa-

198 P. APOR

rnerunt , nam nec vernales , nec antamnales segetes, pront et yinum pláne in minima qnantitate habuimiis, et vinnm qnidem et illnd exignnm, nnlling pláne erat valorÍB, copiosae tamen erant tempestates et grandines.

Die 31 -a Decembrís mortnns est Viennae C. Arivabene, conBiliarins Camerae aulicae, anpr. admi- nÍBtrator rernm cameralinm in Transylvania , vita longiori dignissimus ; nam praeterquam faerit con- scientiae incnlpatae , procnrabat ita bonnm hnjns pá- triáé, üt 8Í natns transylvanns fnisset, studiosins bonnm patriae non potnisset procnrare:

Anno 1737. In Jannario moritur Nicolanis Tor- ma snpr. ComeB Cottns Szolnok Interioris , homo bonUB, catholicns devotns, bonae conBcientíae sed scrnpulosae, in victn et praecipne in vino delicatüs, omnibuB acceptns, et dnm modice ad hilaritatem bibit, pláne gratiosus et jocosns. Hic eBt ille, qni etiam ab angnstisBimo imperatore Carolo YI torqne anreo est donatnB.

Die 22a Januarii tam vebemenB ventns erat ab occidente hyemali , cnjus parem modema aetas non Bensit^ durabat qnasi .tribns diebuB, hinc plnrima aedificia conqnassavít, etiam domns meae TöyÍ8ÍenBÍB totum tectum cnm camino dejecit. Praeterea tota hyeme Inpi plnrimi de bjIvíb descendebant , qnos in tanto nnmero graBBatoB faisBe, nnlluB est qni re- cordetur.

Die 1-a Febmarii pláne mirabile eoeleate mete- omm appamit horis 6, 7, 8, 9 et circa auroram ; ap- parebat enim coelnm ad ortnm fere áeqninoctialem tam mbmm et tam umMm ^ qnale tempore magni in-

8THOPSI8 MUTATIONÜM. 199

cendii apparere Bolet, quin ima apparebat ac si flam- mas evomeret et Bcintillas , qnod boIub aspexi. Appa- ruit eziguuB cometa ad occidentem quasi sub Yenere, qnem ego primo 17-a Februári! obseryavi.

7-a et 8-a Április genuum tenuB cecidit niZ| dnrabatque ad 12-am ejuBdem ; itemm Id-a Április niveB QBque ad crura bominiB cecidernnt , et durarunt tota die ; 14-a rnrsam. 24-a et 25-a Április nives erant cmmm tenns , quin imo totus Április et Május usque ad 14-am diem ita erant pluviosi , ut primo de potiori 15-a Maji poterant inchoare seminaturam vemalem.

Pro boc anno erga solutionem cameraticam praeter ordinarium quantum impositi sünt Transyl- vaniae currus foeni viginti octo millia sexeenti et quatuor id est currus 28604, qui sic sünt repartiti: ad Bereczk currus foeni duo millia octingenti viginti qua-. tuor id est 2824 , ad Bodza quatuor millia trecenti quadraginta sex idest 3046, ad Rubram Turrim ter- mille id est 3000, ad Bistricium quater mille trecenti Beptuaginta sex id est 4376 , ad Deés quater mille trecenti septuaginta sex id est 4376 , ad Maros- Yá- Bárhely sex mille quingenti octuaginta octo id.est 6588. Hoc foeuum portarunt in vére , in yia lutosis- sima , nibil tamen hactenus solutum.

Die 12-a Maji C. Ladislaus Gyulaffi et B. Jo- sephuB Apor installaverunt C. Franciscum Lázár in Bupr. judicem Reg. sedium Csík, Gyergyö et Kászon in mea domo in Csík-Somlyó; et ego eram praesens.

Nóta bene posteritas : boc anno nullae arboreg, quin imo nec ipsae salices ad 1-um Maji vei minimas emiserunt frondes.

Militia caesarea boc anno sic se disposuit ad

200 P. APOR

castra : in Cftik régimen Koháriannm eqnitnm et 4 compagniae pedeetrcB Yenceslai Vallis ; ad Bereczk 6 compagniae pedestrea ez regimine Ffirstenbussiano; ad Tüzed penes Hatolyka 6 compagniae eqneetres ex regimine Posztaczkiano ; ad Bozza 5 compagniae ex regimine Hottoviano , et, integmm régimen Pestvár- megyeiannm eqnestre ; ad Törcsvár integrnm régimen Gilányiannm eqnitnm et 5 compagniae pedestres ex regimine Mfifflíngiano. Hos omnes commendat Gene- rális Campi Mareschalli Locumtenens Marchío Gua- dányi. Item ad Bistricinm positae snnt 3 compagniae eqnestres ex regimine Posztaczkiano , qnos commen- dat ejusdem regiminis colonellns C. Oliveri. Militia verő haec circa 12-am Jnlii penetravit in YalacLiam et Moldáviám.

Indicitur Congregatio regni pro 2-a Septembris, in qna de Continna Tabula, de conscriptione patriae, de exactoratn, de gnanto militari actum, et qnia praeter quantum ordinarium 500000 florenorum , et snspensos anno elapso 57000 florenos , nomine snb- siaii petiti sünt floreni Rh, 200000 , et nt hi a Sna Matté deprecentur per stafétám , conclusernut regni- colae. Item C. Sámuel Bethlen fit Tabnlae Reg. as- sessor, Josephus verő Inezédi deponit jnramentam pro protonotariatn. Die verő 20-a Septembris C. Ale- xander Teleki installatnr in consiliarinm Gnbernii. Die 18-a Septembris nostri milites infortnnium passi snnt a tnrcis et moldavis in Moldávia ad pagnm Ko- manest , desideratis círciter 60 militibns, et honestis- simo praeclaroque viro Comite Orseti, vice-colonello regiminis Comitis a Posztaczki.

Die 28-a Octobris moritnr C.FranciscnsPanlns a Vallis, Transylvaniae Generális Commendans , vir

SYN0PSI8 MÜTATIONÜM. 201

j

traiisylvaiiis utcumque gratus. Succedit íuterimaliter Geucralis Commendaiis Serenissimus princeps Chri- stianus Lobkovicz, bohaemus.

Pestis incepit in>Jistrictu Coronensí pagis Zer- Dyest et Tohány , quae pululavit ad aliquot pagos, prout et in Terram Fogaras ; suspicio etiam orta in Málnás et Papolcz.

Nostri infortunium acceperunt in Valachia Kra- jovae , desideratis circiter 400 peditibus et 300 equi- tibns, et etiam Ribnikio deserta, recepcrunt se in Valachia in pagum Perisan.

Item lucB pecorum tanta fűit f ere per Transyl- vaniam totam , cni ut similis aliquando fuisset , me- móriám hominum excedit, vix etiam alícubi aliqua exigua cornuta pecora remanserunt.

Erucae omnes caules depastae snnt; 100 capita caulium 4 florenis emebamus.

Die 16-aDecembris ingens et a me nnnqnam ob- servatum meteorum coeleste ; prius ab oceidente ae- stivo, expost a septemtrione totus aer erat tam ruber, ac si accensus fuisset, et a septemtrione vergebat ocidentem versus. Erat verő horis vespertinis 7, 8, 9 et 10-a.

Die 14-a Decembris vesperi sub boram 9-am vespertinam in sede Miklósvár pagoque Nagy-Ajta auditus est ingens prodigiosus ejulatus per Vae , vae (jaj, jaj) per omnes ejus pagi plateas , diligenterque examinatum , an ab aliquo homine provenisset , sed quod prodigium non ab bomine profectum, inven- tum est.

Annus hic utcumque infaustus chrístianis erat ; saepe multi timoris cansa ob metum incursionis tur- camm et tartarorum. Alias antumnalia in quibusdam

202 p. iPOB

locis large provenernnt , mediocriter in qnibnadain, vernalia fere ubiqne parce, vinum in tertíalitate, sed boDum; annos ütcnmqiie mitis, bíccüs, calidoB, et abftque grandine et gravibns tempestatíbiiB.

Anno 1738. 7-a Febrnarii ab accenao camino (nt refertur) arx Cslk-Szereda conflagravit.

Qnae diaeta indicta fait anno anperiori pro 2-a SeptembríB Gibinium, eadem in Octobri interrnpta fait, rnrsnm 6-a Novembria resumpta, et iternm circa finem Decembris intermissa, resuscitata rn'ranm 1-a Febrnarii et terminata ad 31 -am Mártii. Hnic diaetae paris adbuc nnlla memória meminit, cnjns qnia et prológus, morte G-eneralis Comitia Francisci Paoli y allis j fait tristis , sed epilógus pláne tristissimuB : arestati sant plarimí magnates, praenobilejs, eccle- liastici, nobileSy omnes Helveticae confessionis , qno- ram syllabum, ut babere potai, sic babé: ipse Saper- intendens Helveticae confessionis, duó professores et duo aoademici, G. Sámuel Bethlen, G. Sámuel Teleki* B. Joannes Lázár de Gyalakuta , B. Ladislaus Ke- mény , Gregorius et Joannes Barcsai , Sigismundos Toroczkai, Franciscus et Ladislaus Rhédei, N. Szent- Páli, Dániel Vas de Gerend, Michael Tholdalagi, N. Bogáti , Michael Jenéi.

26-a Mártii hic Torjae erat terrae motus.

Die 11-a Maji nix et ingens noctis frigus vineas nec non flores fructuum et glandium quassavit , item 19-a Maji fűit quasi inaudita tempestas , grando ali- quorum pagorum segetes autumnales vastavit , prae- oipue hic Torjae; ego majorom damni partém in se- getibus passus sum.

Die 11 -a Janii intra 11 et 12 matutinam ingens

8YN0PSI8 MUTATIONUM. 203

terrae motns fait , simílis nunquam recordor , ita, ut nec in cubicnlis subBistere andebamüs^ fagiebamua UDus post alternm ex cubiculis, ingenti enim cum mngitn veniebat , homines in patnlo cadebant , mnri et fornices fíndebantnr, campanae Bonnm dedernnt, plnrima aedificia , templa , castella rninavit.

Die 19-a Jnnii in aére venerunt vermes flavi et nigri in albÍ8 crnstis, in Bimilitudine erncarum, sed deiicatisBimarnm albarnm crustarum, habnernnt dno cornua longe extensa et qnatnor eristas, sub comibns quasi corona erat , superficies aqnarnm et terrae coopernerant , erant foetidi valde, ita, nt et ipsi boves prae foetore incedere non poterant, caudas habebant in dnplicem ramnm extensas in longnm, Terűm qno vesperi venerunt, eadem nocte evanuemnt, Bolas cristas albas permittentes. Ipse etiam oculifl meiB vidi ; hi autem vermes erant circa Oroszfalu, Sárfalva , Szászfalu et Nyújtód.

Die 30-a Junii iterum fűit exiguus terrae motus.

Lues pecorum et hoc anno in summo grassatur.

Qui terrae motus contigit 11-a Junii ^ ex con- cuBsione terrae ex duabuB partibus fluvii Bozza circa finem territorii nostri duae petrae ruptae sünt, et dicti fluvii alveum impleverunt, ne aqua cursum suum persequi valeret, hinc in tantum excrevit aqua, üt altissimarum etiam pinuum cacumina vix videri poBsent.

In eodem terrae motu Jassiis in Moldávia unde- cim monasteria , una turris , quae actu a 16 murarÜB aedificabatur , corruerunt, et omnes 15 murarioB tur- ris cadens oppressit.

Militia caesarea per totam fere aeatatem aesti- vavit in Cottú Hunyadiensi, cum principeLobkovicz;

204 p. ipos

binc Bumma vastitas illi Comitatuí et vicinis allata CBt. De loDginqno etiam debebant ad castra cum anmma molestía portare tritícnm , aveBam et foeniiin.

Perícnlosíssima pestis Cibinii , Carolinae, Claü- diopoli j Dévae, et binc inde in pagis diversis, ita, nt in qnibnsdam pagis tíx aliqni bomines remanserint, ct forte in qnibnsdam nnllns.

Annns etiam iste ntennqne infelix fáit cbristia- uis ; amisimns enim Orsovam , Mebádiam, Új-Palán- kam et aliqna minorís eonsiderationis loca. Praeterea vinnm in tam exigna qnantitate provenit, nt mea vita tam exigunm vini proyentnm non sciam. Jam tempore nativitatis Cbrísti vinnm novnm 40 nrnamm vendé- batur etiam 50 florenis bnng., antíqnnm verő 96 flór.; in ednciilis mensnra vini növi vendebatnr 7 — Spolturis. Triticnm non in magna copia babnimns , sed nec ex gelima ultra metretam aeqnisivimns , in vemalibna abnndabamns, sed et in foeno deficiebamus.

Anno 1739. Qnos dominos arestatos anno snpe- riori notavimns , innocentes inventi , nna cnm Snper- intendente calviniano in Jannario libertati restitnti snnt ; pnblicata etiam per totam pátriám ex mandato caesareo ipsoram innocentia ; Josepbns verő Thordaí de Csapó in aresto detentns est , eo , qnod anonymo scripto innocenter detulisset Joannem Tbnróczi de Csapó, propter qnod et is arestatns erat, sed inno- cens inventuis, dimissns, agere porro jnre poterit contra Thordainm.

Die 14- a Febrnarii turris major cibiniensis fnl- mine tacta fűit.

Die 25- a Mártii moritur dilectissimus nepos Volfgangus Apor de Al-Torja , cujus avns Andreas,

8TN0PSIS IfüTATIONüM. 206

et parens meus Joannes ^ erant fratres carnales j et vei ideo mihi cnm moerore mexnorandas, qnod eemper Tixerimu8 in amore , qnod nnnqnam inter nos trídua* nae dissidiae fnerint. Fnit coelebs tota vita.

Die 29-a Mártii vesperi bora 8-a apparuít me- teornm qnoddam coeleste ; ad dextram enim occasoB aestivi totnm coelum rnbescebat

In Martio binc et índe magnae tempestates , to- nitraa et falminum íctus.

DiebuB 9, 10, 1]^ 12-a Április nives nsqne ad cmra , 13-a verő fűit valde congelata terra.

Resolutns est pro consiliario Gnbernii Michael ZekeliuB consnl cibiniensis ; C. Stepbanns Mikes do Zabola factas est supr. Comes Cottns Szolnok Inte* riorís; pro actnali Tabulae Reg. assessore dcfinitus est Emericns Csulaí; secretarins gnbernialis ex parte catbolicomm electus est Alexins Henter de Sepsi* Szentivány; pro regestratore Gnbernii assumptus est C. Franciscns Bethlen.

18-a Junii in montibns cecidernnt nives; item 16-a ejnsdem erat magna pruina ; occasione verő ha- mm nivinm et pruinae non solum pulii, vernm et grandiores himndines , prout et apes a potiori snnt mortuae.

Turcae expilant et combumnt Oknam in VaU chia ditionis nostrae ; vicém reddnnt nostri Spriii^ riani levioris armatnrae, combnrentes et expiJjuiilM Elimpulung et vicinos pagos ditionis tutckMét m^\^ in Yalachia, in Jnlio per passnm T0R»riiÍMMi^ intrantes.

Feliciter nostri se gesserunt io |WfiiffWi5#v>M. vallis Perisaniensis in confinibns VdidkM ^uíK. dnm snb commendo duorom baatanni iái jUUj*

306 P. APOB

carnm oppügnasBent, a noBtris TÍriliter repressi Bunt; per Btratagexna circumientes , potíorem partém tarcae deleverant, qninqne tormenta, complura vexilla et aliqnot tympana acqniBiverant , magnamqne in turds Btragem addidemnt, praeterea castra cnm omnibus cnrribuB noBtri acqniBivemnt

Copiae anxiliarcB Regii ElectorÍB Saxoniae , re- daces ex Valachia , pulchro et Bplendido ordine, pri- mo quidem eqnitatns cataphractuB , expoBt daobns tribüBqne dieboB elapBÍs pediteB transiverunt per urbem cibímeosem , ad 5200 nniversim.

Pax etBÍ non glorioBa, certo necesBaria conclusa est inter chriBtianoB et turcaB ad 24 annos , et quod maximé dolendnm^ tanto Banguíne saepins amÍBsnm et recnperatum fortalitium Belgradense fandítUB cnm omnibuB aedificiÍB ex compactatione pacis deletam eBt, tnrcicoque jago permiBBnm, nua cnm Servia et Valachia Anstriaca.

Balásfalvae aedificatur residentía episcopi Foga- raBÍenBÍB, ítem monaBterium graeci ritUB, nec non gymnasium pro jnventnte valachica , ad qnae Caesar contnlit 25000 flór. Rhen., totidemque debent contrí- buere popae valachici per Transylvaniam.

Recte snb ipsa anticipatione circa fcBtum S. Mi- chaeÜB , dnm Gnbemium , Bnpremi officiales ac depu- tati congregati fuerant , incepit peatia Cíbinii ; hinc tnmnltnarie qna qni poterant , omnes Cibinio exibant*

Die 7-a Octob. Bepelivimns Albae-Carolinae ad S. Míchaelem cnm solenni pompa Baronem Grego- rinm Sorger epÍBCopnm TranBylvaniae, die 16*a Sep- temb. mortnnm.

Die 13-a Octob. intra 10 et 11-am noctis horam Aummnm tonitm et f olgor.

8TNOP8I8 MTJTATIOinrM. SQ?

Die 30-a Octobris 4250 muscovitae, lulnmki, tar- tan et cosaci, inter qnos 260 erant regalati fnojico- ▼itae , etquídem cosaci flintis , pifttolíii erant prcrriii^ tartari verő pharetrig et sagittía ^ qaj praedatmi te- nerant ín Yalacbiam TraosalpÍDam , m4 /|«//níM f^ ditam (ut fáma fért; intercliwerattiirea, iraHa ^M4a onnsti, praecipneeqaífl^ equabus eitmmnún ^/s/m^fM. exennt per passiim Bozza versoA ZigoTi , et prrmtM Doctem egeront in prato papolcziengi, Mcundam aó<^ tem egemnt extra paBBum Ojtoz , in loco Magyaros- tető vocato, et inde in Moldáviám intramnt. Com- mendanint hos nnns brigaderus generálig mogcovHa vei potÍQB cosacns , quatnor colonelli de propria na- tione. Yolebant quidem hi transire ob metom twfUM per Máramaros, sed a Serenissimo principe CoMnkM. dante Generáli principe Christíano a Lo4^kov!e« m« Bont permissi. Hi parata pecnnia debebant vWen, panig qnidem et avena ex magaziio dabatvr. sol pamm acceptamnt , tartari enim reeentibw earaílnv eqninig vegcebantur.

Scriptoreg bnngarici et mogeorritid MlihJmusm pro hoc anno Bcribendi babebnnt naterfüi, eg». nj Bolnm reg transylvanicag progeqnor^ <MMl^i» IVm. sylvania. Cnm 20 itaqne regimiiilMi tat ümm

tempore princepg ChrigtianngLoblHMfaVgMrinüC ,n Cottu Hnnyadiengi, intravit in

Ibi nihil memoratn dignnm nptiaift ,

Rnbrae Tnrrig in Trangylvaniai tfpMtor ^ Jn^-TS

Septembrig , et omnia 20 regiaÍM áfi^faHM >^

giné aggravio patriae, commoiaiM

pront et 13 regimi na pro qnafllii^

Trangylvaniam. Praeterea ABfWÉ^'^MHl? i^^'

batnr, plnrima tonitnia,

210 p. APos

pontes deBtraxeront , pntta et qnornndam pagomm jugera inündavernnt , nt verbo qnasi incredíbile est, qnani procal se ab alveis extenderint, nnde et aliqnot homines extra alveoa anbmersi aant. Plnebat quasi aine intermissione a die 23-a Mají usque ad diem lO-am Julii incluBÍve*

Posteaquam ex domo Sereniasima Hababurgíci aBDoDomini 1272 Rudolphaal in imperatorem fais- set evectus , devicissitque gloriose Ottocaram regen Bohemiac in praelio interfectnm^ AnstriaiDqiie hac glo- riosa victoria sibi appropriasaet : expost ab eodem aiigU8tÍBSimo imperatore descendentea, dicti de domo Aufttriaca, et a Ferdinando I ab anno 1527 ad prae- aentem nsque annnm 1740,aniiia acilicet 213 aposto- lica mariana corona coronatia sacria verticibna Hun- gáriám gloriosissime felicíssimeqne gabemaaaent, nsque ad modernnm angnstisaimnm Carolnm VI, qni etiam au^stissirnns imperátor , dnbina haeredia mas- cnlini, clementissima sna anctoritate effecit, nt ex eadem augnstísBÍma domo Anstriaca foeminena aexns etiam sponte et libere a Statibna in anceeaaionem haereditariam dictorum regnomm acceptaretnr ; aed proh dolor , complorante nniversa eecleaia , attonito prae maerore őrbe christiano, £atali et Inctnoaiaaimo, coronae apostolico-hungarícae ineffabili liictn , post- qnam eadem angastissima domna Anstriaca meritis in Deum ^ ín universam cbristianitatem , et vei ma- ximé in Hungáriám et eidem adjnnctaa provincias impleviaset , in fato augustisaimo imperatore Carolo VI die 20-a Octobris defnncto in virili defecit ae- míne , cujns ut foeminens aexns virtutes virilia aexus aequi , et ad buc snperare valeat , sinceré opto.

Annus hic iugrati'''''^^^ sui memóriám reliqnit

8YNOPSI8 BIÜtATIONÜM. ílt

Nam erat cbariBtia summa , ita , nt ínoolae ob intok^ rabilem famem ad exoticas partes se recipére babne- rint necesse , triticum in magna parte Transylvaniae vei nnllüm vei exiguum, triticum saraceníoum et panicum tempestiva pruina decoxit , avena utcunqua proTcnit , sed immatura, yinum , ob tempestívtim fri- gUB et niTes, nuUum , grandines binc inde in víneis et gegetibus non exigua damna causarunt. InaudiM inundatio aquarum multis in locis segetes et foenilia sepelivit , quae contígit 2-a et 3-a Julii ; ubi a me- mória bominum aquae visae non Bunt , insolita inun- datio pluviarum et illa lóca inutilia reddidít. &-a Septembris Torjae fűimen unum meum acervum tiv tici percuBsit; dÍ8Jiciendo ab igne salyare potui. Si- militer in fcBto S. MícbaeliB in Comitatu Hunyadiensi borreum Dui Alexii Orbán in pago Benczencz Bimid et semel in quatnor partibuB quatuor, et quintum fűi- men unum acervum percusBerunt, erant tamen ful- mina sicca. Caules exiguaB babuimus , pisa in multis Iocíb ab eruca consumpta sünt, milium per totam pátriám fere nullum. A 10-a Julii usque ad festuni S. Micbaelis continua siccitas , unde seminatura au- tumnalis de potiori a festő S. Micbaelis est incboata, ab eo yero tempore copiosae pluviae et nives. Triti- cum 7^ de ordiuario tamen 8, siligo 6—6, panicum hordeum, triticum saracenicum tribus et medio quarto, avena uno et medio floreno vendebatur , vinum umós anni jam tempore yindemiarum 60 ung. floreniB ve- niebat. Messem tritici bic Torjae primo 26-a Augnstl incipere potui.

Anno 1741. Indicitur Diaeta pro 20-a Februári!

Cibinium. 22-a legitur catalogus. 23-a Sacri Rom. Imp.

14*

214 P« APOB

sicnlornm : catholicus C. LadiaUuB Gyulaffi de Rá- töth, votis 63, B. Joannes Lázár de Gyalaknta, cal?!- nista, votás 67; ex natione saxonica, lutherani: Pet- ruB Binder, aeuator cíbinienaia , yotís 55, Michael SchfiUer, conBul medgyesieoBiB , votís 81; ex uniti- rÜB BÍve arianiB : Joannea Simon, votís 31. Si verő ExcelImuB Gubernátor licentiam non haberet Víen- nam eundi, loco ipaíuB qui plnra poat ipanm voU babait, supplebit; habnit verő praeaes Tabnlae B. Georgina Pongrácz. Si verő Excellmns Gnbemator aacendet Viennam, habebit pro honorario 1000 duca- toa, omnea verő dinmnm habebnnt 16 Rben. florenos, praeter ariannm , qui habebit 8. Expnnctio articalo- rum auguatae domui Anatriacae praejndicioaommnec- non Societati Jean ex Approbatia, Compilatia legibns, et modo indeciaa manaít , canaantea abaentiam actna- lia praeaidentia. Denique comitia haec erant valde turbulenta , in quibna variae diaputationea ^ factiones et diacordiae dominabantur , et primo aolnta aunt die 18-a Maji.

Alcxiua Caató, filiua quondam Joannia Caati de Delue, vice-judicia Regii aedis auperioria Gaik, Ordinia S. Franciad atrictioría obaervantiae , bia bú- jna provinciáé aancti regia Stephani Provinciális, nondum terminato aecundo provinciolatn moritur ; vir eximiae doctriuae , aapientiae et prudentiae , omnibna patriae filiia charua ob avavem et affabilem aui acco- modationem, ita, ut ab inclyto Statu catholico Tran- aylvaniae mernerit eligi in epiacopum Tranaylvaniae. Vix apero , quod viro huic incomparabili per aaecn- Inm aimilem aint habituri Patrea Franciacani in Tran- aylvania.

SYN0PSI8 MÜTATIONITM. 216

Die 7-a Augusti Spriiigeriani milites tr^jioieiulo Petrum László ex Zágou occideruut.

Reginalís Maje&tas resolvít ín camcrarios suob Comites Aiitoníum Koruis, Stephanum Mikc8, Fran- ciscum Gyulai, Josephum Bethlen, Gábrielem Iktli- len, Ladíslaum Teleki, ítem Baroues Paulum Ualier, Ladislaum Kemény ; íu decretalem camerarium Co- mitem Dionysium BáníFí.

C. Ladislaus Gyulaffi de Rátótli resolutus in Can- ccUarínm aulicum.

Ex electis in superioribus comitíis ad aalutan- dam et homagiale obsequium deponendum regináé JQxta resolntionem fatae Suae Mattig pergunt ad ean- dem , ex parte Comitatuum : B. Georgina Pongrácz, Tabulae Eeg. praesea, catbolicuS; Micbael Teleki, calyinista; a parte aiculorum : C. Ladislaus Gyu- laffi , neoresolntus Cancellarius et Sedis Udvarhely Bupr. judex Reg. catholicus , B. Joanncs Lázár , cal- vinista ; a parte saxonum : Petrus Biudei' , senator cibiniensis , Michael SchüUer , cousul medgyesiensisj qui in Octobri se moverunt. Ariánus sive unitanuf admisBüs non est.

Resolutus est in episcopum Transylvaniae D.

Franciscus Klobusiczki.

Pro 15- a Novembris supremi officialea ct dq*- táti congregati sünt Cibinium ad decretuiu ^ in quo mandat , ut 5 millia equitum bene ari sistantur ad servitia ejusdem. Verum dicb i officiales et deputati^ ut de praeliminarüa 9«ii discursus, concluserunt , meritum verő hwjfBX^í^ jecerunt ad communem coiigregationem ri|p***^*-* pro qua impetranda die 24-a NovembfMfi^^*'^*'^* Btaffetam bumillimam transmiseniot w^-^^"*^- ^'

>iiiti prftestolantes reeolntionei > útra 15-am Decembrís nnllfthl "rt^rím djs&olnti snuL -jam zingaros pestis íd séden ívia allata, polulare cepit Ín*l

i I

•riam hic . a festő S. Micbaelis \ lere totiis siccas , miserabilen ,'jit. nam praeterqaam qnod iq -? rei:ordantDr , etiam nulla hia^ -'■'■. úz abaolote DoUam viniim in \ liisset — uam pancillum illád, quij ..ívciiit, pro nihilo reputandam edÉ - jicr totum florida comparuit si^ iMTtptas, nam tríticum saracenicum ciif ^vJs ex magna parte pruína decosit | ^ skcdtate infíiiiti qnasi rnnres maximíÉ ^-tam in pagis quam in campis. f

. Ladislaus Gyulafil de Rátóth, ascenl ^ ^ mnnus Caucellarii anHci trairij

j^halduB Sacri Kom. Imp. Comes a'4

^0^ interimalis Generális CommeDdaq

1

1^ 1742. Die 22'a JanQarii in festőig ^^0 potenB erat soI in calore, at bl| ^^tm rananim audiverimos. *\

j^«taffetam die 24-a Novembris sofl ^^^ Jmftiiínrr ad reginam ratione 5ÍI( ^~— ■ regina cnm resolutione redij] ^ ^^ 1^ P™ ^^^ 27-a FebriiarÜ generí ^^^^JBtas Cibininm. 1-a ergo Marti iperlecto, invitatus Reg.'^

8TNOPSI8 MTJTATIONUM,

ÍW

sariuB Theobaldus Oomes a Csernin comparait intet regnicolas, et nomine regináé resolutiondm publicn* ▼it, quod nempe nonnisi lOOOeqmtessömptibMPrin*- cipBtuB desideret regina: dno verő millia peditam 6inp snmptu Principatus pro supplemento alíomm reg^ml- ntun vclit habere. Huic propositioni simile decretmí regináé est publicatum inter Status, verum StfttUB üon consensemnt ut duo millia peditum pro sBppler mentő regiminum dentnr, sed maluerunt offerré^in- tegrnm pedestre régimen.

Eodem die la Mártii pnblieatus est tam pto decriettim , quam diploma episcopatus Transylvaniae Exeetlmi ac Rndissimi Dni Francisci Nepomuceni 'Klobnsiczky , et penes dictum diploma etiam instál* latns est in consiliarium Guberuii.

13-a Mártii fit votisatio pro consiliario et supr. Provinciali commissario , 14-a verő ejnsdem publica- tör candidatio, sic : ex parte catholicorum pro con- wliario : B. Petrus Apor, votis 70, B. Joannes Tó- -roczkai, votis 63, B. Franciscns Haller , votis 30; ex parte reformatomm sive calvinistamm : C. Adamns Bethlen , votis 62 , B. Stephanns Dániel , votis 33, Gábriel Alvinczi, votis 32. Pro Commissario provin- ciali, ex parte catholicomm : C. Antonius Komis', votis 68 , C. Stephanus Mikes , votis 64 , B. Ignatius Bornemisza, votis 37; ex parte reformatomm sive calvinistarum : C. Emericns Bethlen, votis 53,- Bf. Tolfgangus Bánffi, votis 47, C. Michael Teleki, votis 39.

De praefatis verő 3000 militibuia incljrti Statttfc talem fecemnt subrepartitionem , ut nempe repartian- tuf jifirta calculos contributionales , sic ergo inclytís fMrbitatibus a calculis 87 obveniittit milites in tini-

218 P. APOB

▼enum permnae 1056, ex qaibus equites 352, pe- dites 704; ínclytae natíoni sículicae a calculiB 17, persoDae in aniveraum 486 , ex qiiibna equites 162, pedites 324 ; Comitatíboa readplicatia a calculis 7, pereonae in universüm 201, ex quibua eqmtes67, pedites 134; almae natiooi saxonicae a calciilis37, personae oniversim 1056, ex qnibaa eqaite8 352, pedites 704; locia taxalibus a calculia 7, in uiiver- anm personae 201, ex quibus eqnitea 67, pedites 134. Summa summarum 3000, ex qnibua equites 1000, pedites 2000.

In Martio cometa apparnit^ qui non din duravit

Hyems utcunque sine nivibus tranaiit, in Martio aubinde abundans nix ; 1-a verő Aprilia et 2-da ad mediam quasi diem ningebat , et copiosa nix decidit, a prandiis púra aura, 3-a demum Aprilia intensnm frigus mane. Die 9-a Mártii fluviua Áluta ita defece- rat, ut in alveo per aquam quiris pedes nnum passum facíendo facile transiverit; in quo loco inceperit aqus deficere, nuUus relationem certam adfert; certum quidem est, snperius molas in Gidófalva, et inferíos in Kilyén suum cursum tenuisse, in Sepai-Ssent- György verő et in Bedöháza intermediis molia aquam fere totam defecisse, ita , ut hae molae cnrsum suum tenere non Taluerint.

6-ta Április quadrante ad tertiam erat sensibilis terrae motus. 13-a Április nix duorum digitorum et magnum frigus. l6-a Április crurum tenns cecidit nix, et eodem die per trahas ítí ad templnm^ sed ipsissima die iterum liquefacta est.

Nóta posteritas : Joanues Kássoni , modo dictus Joannes Bornemisaa L. B. de Kásaon, nam cognomen ipsius prius solum erat Káaaoni , sed per dementiam

SYNOPSIS MÜTA.TIONUM. SIB

augustissimi Caroli VI addídit Bornemisszái on- jus progenitores ex Nagy-Kászoo orinndi, ibiqiie cogDomine Csutak vocatí, nobiles nnius í^ssíodíb, per matrimouium acquÍ8ÍYerant alíquam posaessio- aariam portionem in Cottu Albensi , pago Yáradgya, penes Albam Carolínam, ibique ín portu salinario minora gerebant officia. Modo verő díctns Joannea Bornemisza, tum Eászoni, anno 1687 Claudiopolím ad studia venit , cui ego pner convixi tribus annis, nam eodem anno inchoavit sua studia a poési , altero anno contínuavit rhetoricam, tertio demum anno didascalus minimistarum , seu docuit parvam scho- lam. Expost penes Lib. Baronem Michaelem Száva seribae officio functus , ab eodem, tanquam salisfodi- narum ínspectore , constitutus fűit magulator salisfo- dinarum Kolosiensium, per Comitem verő Stephanum Apor y tanquam thesanrarinm , earundem salisfodina- rum supremus inspector nominatus est; quo officio aliquot annis dextere functus , dum Franciscns Balog de Radnót cessiset sponte officio perceptoratus the- saurariatus , per dictum Stephanum Apor in ejcsdem officium successit. Quo officio per totum tempus £á- kócziani motus functus , cum Benedictus Henter de Sepsi-Szent-Ivány, supr. judex Reg. sedium siculica- lium Csík utriusque Gyergyó et Kászon , partes R^- kóczianas sequeretur et in Moldávia delitesceret, per recommendationes varias, anno 1708 eamm incl. sedium supr. judex Reg. electus et confirmatus fűit Mortuo verő augustissimo imperatore Josepho , dum piissimae memóriáé imperátor Carolus VI felix re- gimen^auspicaretur^ cum C. Ladislao de Bethlen, Reg. dc^putationis membro ex parte comitatuuiQ, et Jo- fWQe Hozmán ^ aeque deputationis membro et coqsnie

224 P« AFQB

qve novae centHriae , quadibet centnria eoBBtans ei 140 capitibu, applicalNuitDr regimini Gynlaiino, quarnm aeqae officiaka aptoa com cointelligentia tri- boni patria denominabit ; atromqne boc r^ímeii de- nomiiKationem babebit legíonia trmnsylTanicae.

Die 24-a Mají veaperi bora 11-a obdonnÍTÍt ín Dominó C. Franciseus Lázár de Szárbegy, inclytomm aediam BÍcuUcaliom Csík utrioaque Gjergjó et Ká- azoQ Bupr. jadex Reg. príns Tabulae Judiciariae Reg. asseasor « meua coDsobriniia. affinis « et qiioBdam in rbetorica condidcipoloa • amicnsqne BinceriasimiiB, di- lectia8Ímii&

C. Josepbns de Betblen, snpr. Comes Cottna MáramarosicnsiB morítar . at dieitor , in peate.

Katio saxonica in aumpto militiae eqne8tris dif- ficilem se praebnit, cansana inanfficientíaiD 8u»ni« unde etiam per Conailinm Bellícnni regínam suppli- cavit, quae Serenissima decreto inainnavit anbleva- tionem ejuBdem natíonÍ8. Hoc decretnm lectnm est dic 28-a Maji , vemm Stataa reliqni inbaesenint se- rnél factae subrepartitíoni ; sed et natio aaxonica postremo coDsensil, ea conditione , nt ai in angosta Aula gravata agnoscetur, reliqnae doae nationes eaa- dem aublevent; verum et aUae dnae nationes Snae Regiae Majestatí transmittent , modo verő ad capita- lationem descenderunt Sed quia regina deaiderabat, ut legio equestris usque ad finem belli snmptibns pá- triáé, praeter ordinarinm quantnm contributionale, Bustentetur , defectusque ai qni faerínt , ezpost patria per recrutas resarciat: ad quod desiderium regináé dum Status non eonseuBiasent . eidem serenissimae regináé rescripsemnt.

Regina diaetam pro 21 -a Majiindictam per de-

SYNOPSTS MrTATIOXUM. 226

cretnm solvi jubet , et 20-a Augodti rúrsnm reassii- mendam mandat, tameu ut ánte solutíonem diae^e personae aptae eligantnr pro Cancellario provfnciali et Thesanrario. Snae Matti pro confirmátione qnanto- cyus transmittendae. Electae ergo sünt personae, pro Cancellario ex parte catholicomm : B. Georgina Bá- lintith. votis 57 ,* B. Franciscns' Klóbnsiczki , episco- pns Transylvaniae, votis 39, B. Georgins Pongrács, votis 36 ; ex parte reformatorum : C. Michael Téléki, votis 47 , C. Adamns Bethlen. votÍB 37, Gábriel Al- vinczi , votis 32. Pro tbesanrario, ex parte catholicb- mm : H. Joannes Toroczkai, votis 67, C. Steptkantis ^Hkes, votis 33, 0. Antonius Eornin, vötis 32; ex parte reformatorum : B. Sigismundns Bánfii, vótís 39*, 0. Adaraus Bethlen , votis 27, B. Josépims Naláczi, C. Michael Teleki, B. Stephanns Dániel, votis 22. Die 2G-a Junii exeo Cibinio. Cibinium pro 20-a itaque Angnsti rnrsnm Statdá congregantur , sed Commissarins régius TheobaldtÉ Comes a Csernin primo 13-a Septembris propohit propositíones regias; cujus sjnopsis haec est: l-o juridica sub hac diaeta tractentnr; 2-o nt inarticnle^ tnr successio haereditaria domus Austriacae , et coá- trarii articuli domui Austriacae e juribns eliminentnr, similiter ut articuli religioni catholicae contrafii, neo- non proscriptionem Patrnm Societatis ét eornndem fautorum concernentes deleantnr, iidemqne Patrés solenniter acceptentur, bonaque eorundem a nomine físcalitatis absolvantur ; 3-o ut contribntionnm certá norma et methodus figatur conscriptione mediante; 4-0 ut tam supremis quam více-oítlcialibns instmctio* nes dentur , et certa iisdem solutio determinetnr ; 6-o nt in elocatione pecuniae quam natnralinm interessti

HOHUM. UÜNO. HIST. — M^RIPT. Xl. 15

286 p* APOR

sex per centmn ne snperet; 6-0 nt jobbagyones qni- tnor , inqnilinos tribuB diebns domini terrestres ad labores compellant; 7-o resolvit Sna Mattas pro va cantibos offidia aequentes : pro Praeside Stataum C. Adammn Bethlen , ad officiiim consiliaríatns et the- saurariatoa B. Joannem Toroczkai , ad eancellariom proTÍndalem simnl et consiliarinm B. Greorginm Pon- grácz, pro Tabolae Reg. praesidente B. Gkorgínm Bálintith; ad vacantias Tabnlae Reg. reaolnti snnt:

B. Josephna Huszár , Sámuel Bethlen de Iktar , Jo- annea Béldi, Alexins Székely et Stephanns Ber- zencsei.

Pro aupr. commisaarío provinciali reaolntod est

C. Antonius Komis.

Ad nóvum exac toratus offieium resolutí snnt: pro supr. exactore : Sacrí R. Imp. C. Michael Teleki, pro adjunetis : Stephanus Gáborffi . Georgius Antos et saxo Petrus Binder; item penes hos resolutí sunt unus protocollista « trés cancellistae et unus officii serrus. Solntionem habebunt ex caasa provinciali.

Pro registratore resolutns est Adalbertus Geczö: pro requisitore litterarum penes Capitulom Albenae Gábriel Nag}- . penes Conventum Kolosmonostríen- sem Petrus Endes et Stephanus Pataki, civia Clan- diopolitanus.

17- ma Septembris B. Joannes Toroczkai in the- saurariatum et cousiliariatum installatus est.

Die 24-a Septembris publicatur diploma Samué- lis Bethlen de iktar , in quo creatur Comes.

Ut legio equestris transylvanica a provincia eri- genda totó belli tempore a Príncipatu alimentetor regina volebat, secus tyrones in alia regimina distri- buendi ; verum Status non conaenaerunt , sed ut legio

8YN0PSIS MIITATIONÜM. 227

absolnte erigatnr , et semel pro semper loco alimen- tationis patria obtub't 100000 flór.

Intra 29-am et 30- am Septembria bora noctia 12-a moritnr aub diaeta Simon Banzner , judex Reg. cibiniensis et nationis saxonicae Comea.

Quia verő C. Adamus Bethlen nolnit deponere jurameutum pro Praeaide Statuum, praetendens, prae- sidem aimul eaae debere conailiarium Gnbernii, certa verő pára Statnum censebat non eaae de neceaae eaae conailiarium Gubernii , aed diatincte poaae eaae prae- sidentem : binc , tam ratione formae juramenti, quam verő de conjunctione duorum dictorum officiorum rea tranamiaaa pro deciaione ad aulám regiam. Sed quia interim peatia aeveriasime pluribua in locia pululare cepit, ex hoc metu die 8-a Octobria Statua diaaolvun- tur , ea conditione , ut nisi peatis impediat , pro die lÖ-a Novembria ruraum congregentur huc Cibinium.

Moritur in Julio Alexiua Orbán y aedia Aranyaa aupr. judex Reg.

5-a Novembria vehementiaaime ningebat. et ta- men ad Cibinium tonitru et fulgur fűit.

Quoniam verő peatia jam in tantum aaeviat^ ut 130 pagi circum cum űrbe Claudiopolitana infecti numerantur , quae verő peraona pesté inficitur , intra 6, ad aummum 12 horaa móri neceaae habeat^ raria- aimi uaque in diem tertium perveniant, quam verő domum infícit , ex ea domo omnea fere ad unum mo- riantur : sic ex hac ratione díaeta, quae 15 a No- vembria continuari debebat, in tempua saniua et com* modiua differri debuit.

Jam etiam ratione legionia equestria Transyl-

yaniae multarum disputationum finia eat, et brevi

erigetur, cum conditione auperiua declarata, cujua

16*

228 r. APOK

Atabales officiales creati 8nnt a regina colonellos C Antouius Káinoki de Kőröspatak . vice-colonellas Vol^angns Macskás! .

21-a Novembris mrsum tonitrn anditum. Annus verő hic mediocris sperabatnr in fertílitate , Ternm multis in IocÍ8 in antnmnalibns deficit « nvae ad per- fectam matiiritatem pervenire non potnemnt, hinc vídi acida et valde pauca; fnlminum ictns snnt freqnen- tissimi , plurimos homines , jnmenta et aedificia cod- qnassaverunt Die 8-a Augusti Toijae cnjnsdam jn- venis capnt per médium percussit , unde pileus ipsios petasus in plurima fi'ustra laceratns est . juvenis te- men vivus et a^sqae notabili alteratione remansit qnamvis penes juvenem ex ejnsdem fnlminis ictn trés boves crepnerint.

Dicta die 21 -a Novembris snmma claritas in coelo ac si falgur , circa horam 6 vespertinam , íta. nt qnosdam etiam termerit, et dnravit per nnum Ave Maria.

Snperins notatus Joannes Bornemisza L. B. de Kászon moritnr Viennae et sepelitur in Cellis in Styria.

Snperins in.^cripti ad anlam regiam ex parte nationis saxonicae delegati : Petrus Binder , senator cibiniensis, et Michael Scbfiller, consnl medgyesi- ensis, creati sünt consiliaríi bonorarii.

0. Ladislaus Gynlaffi, cancellarins Viennensis declaratnr consiliarins Status intimns.

Resoluti sünt Viennae pro capitaneo Terrae Fogaras H. Andreas Szent- Kereszti; pro snpr. judice Reg. sedis Csík C. Franciscus Káinoki, nterqne sine candidatione , per commntationem ; pro supr. Comite Cottas Aibensis C. Stephanns Mikes; pro snpr. Co-

SYNOPSIS MrTATIONl^í. 229

mite Cottus Hiuiyadiensis Petrus Mac8ká»i ; pro Ta- bulae assessore C.Lazarus Apor; pro secretarío Gu- bernii íStephanus Boér de Nagy- Nyújtód. Supremis officialibus in locis majoribus salariuDi dabitur 1000 Rhen. flór., in mediocribus 800, in minoribus 600, vice-officialibiis 160, notarÜB.SO.

Anno 1743 LtictuosiBsimum initium bújna növi auni mihi, nam mea dilectissima conthoralis, Barbara Káinoki . cum qna ab anno 1699 convizi , die 7-a Januarii bora 7-a vespertina placidis8inie obdormivit. Tumbae iroposita 10-a Januarii , cum solenni pompa verő sepulta Al-Torjae in crypta Aporiana 27-a Ja- nuarii ; cujuB tumbae Dnus Joannes Dombi de lka- falva, actuali8 vice-judex Reg. sedis Kezdi, idiomate hungarico hoc epitaphium appoBuit :

A méltóságos gróf Kálnoki Borbára . Liber Báró Apor Péter úr hív társa , Jó gazdasszüDjrságnak mutatópéldája . Itt fekszik bezárva örökös házába.

Hatvankét esztendőt töltött e világban , Negyvennegyed felet a szent házasságban : Midőn ezerhétszáz negyvenharmadikban írnának y múlék ki : nyugodjék az Úrban.

Páter Michael Cseh, 33 annorum plebanus Al- torjensis et archidiaconus Háromszékiensis, et Ma- thias Szálpek creati sünt actuaies canonici Caroli- nenses; itein Martinus Szépvizi, plebanus CslkSom- lyóiensis et archidiaconus Csikiensis. Adalbertus An- tal^ neocreatus archidiaconus Háromszékiensis et plebanus Polyániensis, Joannes Bíró, plebanus Clau- diopolitanus facti sunttitularescaniiuiciCarolinenses.

Georgius Keszler , judex Reg. Szeredahelyszé- kiensis, denominatus est consiliarius honorarius.

Hactenns tam supremis quam vice-officialibus

230 F. IPOB

eomiutncm et tcdiui einlifmIioiD. qiiui in uUrram. dabantnr in aestmte. etqoidem snpremis officialibns ab int^giis comitatibvs et sedibns. Tice-officialibiu rero certi mesaores et íklcatores. qni modo per regi- nam sublati snnt. ram qnoernqne títnlo noncnpato qnaesta. salvis remanentíbod jaridicis proTentíbos; sed loco laboratorum dabitnr certa anmma peconiae a locift ilesnmenda: etqnidem snpremis officialibns comitatüQiD in Cottibos Albensi . Tbordensi , Koköl- löiensi , Hnnyadiensi et Zarándiensi , aedibns Udvar- hely et Háromszék lOCM) rhen. flór. : riee antem of- ficiaübus. snpremis jadicibcs nobilinm, vieejudicíbus Reg. sÍDgillatim rhen. flór. 150, notariis in hac príma classe 80. In Comitatibns verő Szolnok Mediocri et Interiori , Dobocensi , nec non Sedibus Sicnlicalibns Csik et Maros , nec non districtíbns Fogaras . Ko vár snpremi oflficiales habebunt 803 flór. rhen.; in Cottu Kraszna et Sede Siculicali Aranyas supremi officialcs desnment flór. rhen. 600. In his nltimis du abuB classibus supremi jndices nobilinm et vice-judi- ces Reg. siculi nec non vice-capitanei in Districtibus habebunt flór. rhen. 100 . vicecoraites 80, notarii secundae et tertiae classis 60 . vice-jndices nobilium in tribus classibus distinctim rhen. flór. 20.

Dcputatis ex omnibns locis ad diaetam proiicis- centibus dabuntur rhen. flór. 50 singulis deputatia; ad anticipationem flór. rhen. 30.

Pro expensis ad celebrandas Generales Sedes judiciarias, in Cottu Albensi flór. rhen 30 , in Cottu Kraszna et sede Aranyas flór. rhen. 100.

In reliquis comitatibus , sedibus siculicalibus et districtibus separ; tim flór. 200.

SYN0PSI8 MT'TATIONIJM. 231

Pro celebrandi8 Partialibns Sedibns flór. rhen. 20 ; pro Filialibus flór. rhen. lO.

Baro Joannes Lázár resolutus est pro snpr. Co- mite Cottus Szolnok Interioris.

Pro 21-a Augnsii diaeta est pnblicata Cibininm, eadem die catalogus est lectns, et installatus ín prae- sidem regni jurameutumque deposuit C. Adamns de Bethlen ; 22-a idem deposuit jnramentum pro consi- liario Gubernii. 23'a allatae resolntiones per Vien- nenses delegatos lectae sünt. 26-a CommissaríuB Reg. Theobaldus Comes a Csernin proposita regia propo- Buit ; collationes verő regiae snb hac diaeta pnblica- tae sünt : SOa Augusti Baronatus Georgii Barcsai ; armales, signanter 30 a Angnsti Joannis Vizi trice- simatoris Zilaíensis , Joannis Drágus , postarnm ma- gistri Carolineiisís, Danielis Löffller, Nicolai Ivaskö; verum contradictum est Joanni Drágus per Status, eo, quod indigena non sit. 31-a Augusti installati sünt in Tabulae Reg. assessores B. Josephus Huszár, C Sámuel Bethlen de Iktar, Joannes Béldi, Lazarus Apor, Alexius Székely et Stephanus Berzenczei. 1-a Septembris Valentinus Theophilus Kíszing publica- tur honorarius consiliarius. 2-a Septembris armales Francisci Hunyadi procuratoris et civis Claudiopo- litani, 2 a Sept. Thomae Monos cancellistae , item armales Samuelis Halmágyi licentiati; Illrmi Joannis Michaelis Moringer baronatus et indigenatus. 4a Sep- tembris armales Samuelis Bejie alias Kászoni , trice- simatoris Somlyaiensis , item armales Andreáé Yolf- gangi Vieland , civis et mercatoris Cibiniensis. 7- a Septembris Illrimi Dni C. AntonüKórnis superoflPicio snpr. Commissariatus , 9-a Septembris Petri Binder de Saxenfels, senatoris CibinienBÍs exactoratus pro*

TÍBcimlift. Ites 9-a Xr^fteabrá armmles Mkkaelk Scbalkr át ScmnthUtrf. roMíwtii medkiisű. Andreáé HaaD . jndicift Rc^ siedioisis de HarmeBsteiD . An- dreáé Waldbfitter de Waldbm^g . coosnlis sehiesbor- gieoftis. Joannift Geoi^gii Klep ct StareLburg. jndiiif Beg. seh^^iesbargieii&is . Stepbani >eÍTert. judicís bi» trícieDsis "ie R<:«enber;cr. Georgíi Keífler de KefiSen. jiidicÍ8 Reg. mercnriensís : 10-m Scptembris armales Danielú Ritter. senatons dbicieiisib de Ritteni.

IS-a .^ptembr. Qnia XicoUns Puü- ^^ ^^^ Hnnymdienfti . tnjiciendo Stepbanum Bnáa occidit fogit inter Tiirca& adeoque priocipem JosephamEá kóczi, ídeo 13-a Septembm a Statibns nóta infideli tatis condemnatüs est.

Snb bac diaeta maximae discordiae et alterca- tioDea inter eatbolicos et acatbolicos. In boc quidem omnea coDsenserant . ut articuli Portae Ottomanicae favente^ deleantnr. noviqne articuü coDdantur ad haereditariam sneceasionem augnstiasimae domns Au- atriacae . verum catboliri volebant mentionéin fierí iu artícalÍ8 ilIÍB de artícnlis etiam praejndiciosis reli- {^ioni catholicae , acatholici nnllo inodo consensemnt, Hcd volebant, ut separati articnli de praejudiciosis illis articulia auo tempore scribantur. Cum proliié dispntatum fuíaset , ne coram regina catbolici culpa- rentur, remiscrunt banc suam praetensionem ; vice versa, ad eosdeni articalos aeatbolici volebant inge- rére diploma, quod catbolici nuUo modo admiserunt; et ])08tquam per aliquot dies fnisset diaputatum , nec convenire potiii>sent, res perscripta est ad anlam cum rationibus utriusque partis

Decretnni venit : ne Patres Francígcani Refor- mati Bua roonaFit<'ria et residentiasi prout etiam per-

SYNOPSl}=i MTTTATIONM^M. 233

I sonas augeant, cnm sit aggravio popnlo pluralitás I ipsornm ; de moderno etiam eorum statu regina in- i fonnetnr.

Nicolaus Keresztúri incl. sedis Marns supr. jn- dex Reg. optimus catholicus, optimae conacientíae, optímus jurista , raeus optimus amiens , cui ab anno 1686 usque ad annum 1690 in scholis Clandiopoli convixi. et etiam conjuiix ipsius mea consobrina fnit^ moritur 1-a Novembris

Annus hic quoad autumnaiia infelix fűit, siligo qnidem utcunque serviebat , vernm ubi purum triti- cnm seminatum fűit, ibi de potiori herbae ínutiles provenerunt, ex 4 et 5 gelimis etiam vix metreta pro- venit; vernalia utcunque habuimus, vinum pláne exiguum , et illud acidum.

C. Antonius Kornis in consiliarium gubernia- lem cum praecedentia, absqne tanien sessione et voto; in Districtu Köváriensi snpr. capitanens B. Paulus Haller; in sede Aranyas pro supr. judice Reg. Ale- xius Orbán ; et pro Tabulae Reg, assessore B. í>an- ciscus Bánffi resolvuntur.

Hoc anno primo augustissima regina Maria The- resia dignata est assumere titulum Comitis Siculorum.

Anno 1744. 15-a Januarii circa mediam nonam matutinam tribns repetitis vicibus utcunque magnus terrae motus erat.

Item in Januario comparuit cometa ad occiden- tem, Coronae quidem trés visos scribunt, ad orientem et septemtrionem , et bunc ad oecidentem.

0. Dávid Petki de Királyhalma, prius Comes supr. Cottus Kolosiensis, expost Regius Gubernii consiliarins , vir vére mitis , humilis , conscientiosus,

234 p. APOB

jnBtitíftc ainanti88imnft . omnihns chmrus , omnibns ac ceptUB . afiábilis , maximo apud omnea suí desiderio relícto. sed vei maximé ínefiábili moerore meo, nam a puero diligebamna ita ínvicem , nt fratres carnales uteríni majori dilectione ae diligere non poterant 6-a I^bruarii moritnr.

Hyems erat 8ae\Í88Íma . frigidi88ima. sine inter- mÍ88Íone, Horeas etiam quoadam in campo occidit itenim : nives non erant copiosae.

\i. Sámuel Kemény, Cottus Dobocensis supr ( omes , vír mitia et moderati genii . moritur Cibinii 19-a Mártii snb diaeta.

Qoae diaeta publieata fűit anno superiori pro 21-a Auguati (ibinium, et interrnpta die lO-aOctob- ris, eadem hoc anno 7-a Jannarii reasanmpta fiiil In hac continnatione disceptabatnr de inarticulatíoui- bus, prout superiua notavimus, item de liuiitatione. verum nihil est decisum. Interim Bacchanália samp- tuoaa quasi ad nauseam celebrabantur , cuni exqui>i- tis convíviis , musicis . choreis et potatiouibus. Siranl varia portenta narrabantur qnae Cibinii contigisseiit. scilicet quod supra turrim majoris templi saxonici apparuerit sepulchrum cui assidebat angelus . equus in aorc visus, et quod lamiae supra cujusdam domus cacumen choreas duxerint, et niusicus qnirlem se mu- sicum inter illas egisse fatebatnr consuli Cibinieusi; itcui quod Coronae quidam aquaeductus sanguine manaverit.

7-a Februarii Aronis Baka de Kurtapatak ar- males publicatac sünt.

In locum superius laudati defuncti C. Davidis Petki pro consiliario gubemiali electae sünt perso- nae, ex parte catholicorum : Gancellarius aulicus C.

SYN0PSI8 MUTATIONUM. 236

Ladislaus Gynlaffi , votis 50 , B. Petras Apor , votís S4y B. Franciscus Haller , votis 28 ; ex parte acatho- licornm: B. Stephanus Dániel, votis 71, C. ElmericuB Bethlen , votis 33 , B. Volfgangus Bánffi , votis 37.

Sub hac continuatione diaetae variae quidem xes disceptabantur , sed quia nulla decisio faeta est, ideo nec notatione in particniari dignae.

Sed diaeta iternra ad ferias paschales intemipta, mrBum 20- a Április inchoata.

Itemm in fine Mártii, et ad initinm Április visns est cometa , cujns canda vergebat ad meridiem.

Nóta posteritas , quod mea aetate in hac terra frigida Háromszékiensi non contigit: ad finem Április qnaedam arbores flores emisernnt.

Prout adhuc anno 1 730 Status et Ordines Tran- sylvaniae consenserant riaudiopoli , ut articuli prae- judiciosi augustíssimae domui Austriacae et religioni catholicae delerentur : sub dac diaeta illi articnli ar- ticulariter sublati sünt.

Quidam monachus schisniaticus , vulgo Kaluger, Bessarion nomine, ficta hypocritica sanctitate, nonnisi aliquot ficuum et fabarum esu superque lapides cu- bando , sibi apud valachos transylvanos falso sancti- tatis nomen obtinuit , qui etiam multos seduxit , ut

valachi ab unione cum romano-catholicis resilirent :

•

dumque omnes fere valachi decepti eundem sequi viderentur, arestatus , Cibinii, et inde Dévám dnctus fűit , ubi ex aresto per vim 600 valachi eripere vo- lebant , ita ut commendans Dévensis tormenta contm ipsos dirigere habuerit necesse, et sic sedati Duodecimque tales in Transylvaniam venÍBse fért, quodve jam octo captivi detineutur, i**

986

vaUcho* ab aníoue cstholÍBa redire inteudereiit. deám bi a Qcto et hypocrlta dependentiam liabei

Quamvis autc diem 19-am Judü uocte prat serat teiiipeetaB. 19-a tamen vesperi íucepit duravit tota nocto et tota die 20-a; erant fulgara xima iit et tonitrua. plurima falmina cadebant.gi ad infttar ori columbiai, inaudita praeteren esunt aquaruQ] , cui ítímileiu modcrna aetas non vidii tag molas confregit. et in ipsis pagis exuiidalio xima damoa cauiavit, prout et oialta fuenilía et destruxit.

1-a Julii dísBOluta est diaeta.

Ex Moldávia luea pecorum elata, peuora in crepare inceperutit.

Siquidem rex Borussiae regntim Bobemiae ii 8Ít. Pragamque expugiiavit, hinc venit decreti gÍDae , ut et Trausylvania viritim iuaurgerct euini cHaet. ne idem rex etiam reguum ljuu< invaderet. Hinc magnates Tabulae Reg. et de| tempore anticipationis Cibinii cougregati, resulvi omnino inBUrgeudiim eeHe viritim, praeterea a qi víg 30 subditis in (.'omitatibuii, in Siculia verő a UI1U8 bouus armatug eques miles siatatur. j

Regina sola indicit diaetam pro ]2-a Novemt ('ibininm, in qua, sicut ín praecedenti diaeta. artij praejudicioai HUgustae domtii Auetriacae necnou ■ gioni catholicae , praecipue aacrae Jeau Societaí legibuu patriae deleti aunt. et loco illorum c diacat contrarii uaiiciti, aub hac diaeta per aiignstieBÚ| reginam confírmati sünt. j

Reaolutus eat in Gnberuialem consiliariuui i srUtío C. Adamua Bethlen , qiii bactenus erat stn uumerariuH , ejasdem vcro fíliua Gabrtel asaonn

m

3Bt in siipr. Comiteni CottuB DobocensiB. Stephann^ Berzenczei confiriuatus est Bupr. judez Reg. Sedid SiculicalÍB Marofl. Michael Diószegi autem iit asBes- sor Tabulae Judiciariae Reg.

Nóta posteritae. Videbia superiiiB , qnotieB ego Faerim electus in G-ubernialem consiliarium. sed qnia lorte mea seuiper contentus fui, nunqnani sollicitavi; nodo verő magna pare patriae, sed praecipne inclyta latio siculica absolute volebat, ut ego gubemialÍB persona íiereui ; 8ed quia jam ultíma aetas advenit, in viribus valde debilitatna snm , sanitaagne jam mea iimie mutat i eBt , ideo bumíUime debni me excuaare.

Annus hic ín frumento mediocria erat, vinum in tertialitate provenit, sed bonum; grandines ettem- pestates non deerant. Ego verő Torjae pláne deftii in tritico.

In recompensationem capitalis inBUrrectionia, patria proniisit regináé unum régimen equestre, quod lebebant erigere magnates et omnes nobiles . qui a 3ontributione erant immunes.

1-a Februarii natus est BerenissimuB archidux Jarolus Josephns. Vivát.

Anno 1745.5a Januarii erat exignus terrae motus.

H. Joannes Toroczkai de Toroczkó - Szeot- Gryörgy , jam actnalÍB thesaurarius, moritur die 26-* Januarii circa auroram intra secundam et tertiaa tioram Cibinii, qui qualis meus amicus fuerit icripsi superius ad annum 1733, ubi ipsum i v^eram in supr. capitaneum Fogarasieusem , DQortem ipsius magnó cum moerore intellezL

Installantnr Bupremi officiales in Ootti (^en8i pro supr. Comite C. Gábriel BoÉUm- i

,1

!■

I.

288 p. APOR

Manis pro supr. judice Reg. StephannB Benenczei, deniqne in Sede Aranyas aeqne pro supr. jadice Reg. Alezins Orbán.

Anno anperiori mandaverat regina secnndum le- ges patrias generalem insnrrectíonem ad bellum : nnde etíam circa 28-a Octobr. generális lustra institutafiiii per totam pátriám, verum Statns et Ordines in diaeU ante nativitatem in redemptíonem personalis insiir- ! rectionis promiserant regináé 1000 eqnites militci,

I quibuB regina contenta non fűit , venim formaié régi-

men , qnod in finem moderni belli niilitaret , de8ide- ravit; hinc modo incnmbnnt comitatus et sedes. at volnntati regináé satisfiat.

Hyems erat frigidiasima utcunqne nivibus miita.

Stephanua Valdchircer, hactenns consnl cibinien- 8Í8 , resolntus est comes nationis saxonicae , qni con- versus fecit professionem religionis catholicae. Mi- chael verő Zekelius factus est jndex Reg. cibinienBÍa.

28-a Április nix crurum tenns cecidit . qnae ta- men 29-a ejusdem solnta est.

Anno superiori nominatum régimen eqnestre per magnates et nobiles erectum, debnit se sistere ad Válaszút, et ibi assentati, babuerunt Instram die 16-a Maji.

Super quantum hactenns patriae inflietnm iterate mandavit regina patriae titulo surrogati in necessita- tem moderni belli fl. rhen. 73664 in cassam bellicam spatio unins mensis administraudos ; hinc, ut tempore anticipationis sólet, supremi officiales et depntati la Jnnii debebunt comparere Cibinii.

Ubi verő comparuissent, praefatam snmmam de negarunt pro hic et nunc, sed distulerunt ad comitia generállá regni.

SYN0PSI8 MUTATIONÜIL 239

Sacri R. Imp. Comes M icbael Teleki, exactora- tus provinciális praeges moritur in Hévíz díe 10-a mensis Septembris . cui in ernditíone et hnmanitate yix modo par dabatar.

Régimen a magnatibus et nobilibus erectnm in Majo se movet versns Bobemiam , cnjns conatitotiui sapremus colonellns B. Andreas Szent- Kereazti in Bobemia mense Septembri piacida morte obiit.

Iternm plnrimis in locis snmma laes pecorum, qnin imo canes circa autnmnum plurimi finnt rabiusi, aed certis in locis et snes.

Anno boc antnmnalia de potiori parce prove- nerunt , vernalia ntcunque , vinnm paucissimnm sed bonum. Annns transiit sat qnietns, absqne notabilibus tempestatibus, rarisqne grandinibns.

28-a Novembris in initio aurorae fait fnlgur et tonitra.

B. Georgius Bálintith de Tövis, Reg. Transylva- niae Gubernii consiliaríns , et Tabnlae Reg. praeses morítnr Medgyesini 20-a Decembris, bora 4 matutínc

B. Stephanus Dániel de Vargyas resolvitur ii aupr. jndicem Reg. Sedis Udvarhely.

Anno 1746. Qnam legionem eqnestrem no anno snperiore erexerat snb tribnno Barone Szent-Kereszti, qui etiam diim in Moraviam y cito fatis functus est, pro- tribnno Nicolao snpremo vigiliamm praefecto Comite Franci len , illam regina ad initium Imjns anní Mlfil#áh misit ^).

Indicitnr diaeta pro 15-aFebr. et

') Eg7 újabb példányban : quia praedicti italilhi inineB erant.

\ 240 P. AFOR

1 tnr Baronatnft : Alexii Orbán 8upr. jndicis Reg. «&

I Aranyos, Davidis Heuter protonotaríi r^, elGi-

I bríetis AItídczí secretaríi s^nbeniíalis : panlo pmt

j verő pnblicatar titolas Comitis famíliaram Khédti,

Vas et Tholdalagi , nec non Baronatns Micbitti

ÉI>i6aze^. Regina in propositíone deaiderat pro ordimM a rcgno rhen. fl. 700000, vemm fiie nltímatim qnii- toin determinatnm est in fl. rhen. 609940 et xr- 30. sarrogati tttulo pro anno 1746, 73564, pro extnor- dinario qnanto provinciáé 120000, pro doaarionon caesaris floreni 33333 , xr. 20 , item snrrogaton pn ' anno 1746 fl. rb. Illtí92 ; qnantum ergo hniusamii *^ constabit in fl. rh. 948729 . xr. 50.

^ff Electi BUiit pro tbeaaarario , ex catbolicis: C.

^Ű Stepbanus Mikes, votís 70, C. Antonins Komis, votis

59. H. Ignatiaa Bornemisza, votis 33 ; ex reformttiR: H. Sigismnndns Bánfií , voHs 72 , B. Joannes lAiii. votis 57 , B. VolfgangUB Bánffi , votis 53 ; ex natione saxonica: Uichael Kosenfeld, Stephanns Vantitteret Michael ScbfiUer.

Snb bac diaeta magna fait dissensio inter Gb- berniom et Status. Hyems transit absque nivibns cnm mediocri frigore , vemm circa medinm Mártii ingena nivis copia cecidit.

Snb bac ipsa diaeta pro consiliariis electi snnt, ex catbolicis : C. Franciscns Kornis. votis 39, B. Dávid Henter , votis 34 , C. Antonius Kornis , votis 33 ; ex reformatis : B. Gábriel Alvinczi , votis 60, B. Stephanus Dániel, votis 41. B. Volfigangns BánlH, votis 39, B. Joannes Lázár, votis 39.

Pro praeaide Tabnlae Hegiae: B. FntnciscuB Halter, votis 68, B. Dávid Henter. votis 59, B. Igna-

STXOPSn MTTATIOÍCIL Ml

Bornemiua. Totis 41 : ex lefotaaüi: BL V^tf- .ngus Binin , Totis 58 . B. Jo«epIi:i:i Ll<i!xö& . vq^b ., B. Joannes Lázár, votú 40.

Pro pneside exactontüs : B. Paiüw HaLcr ^nák "^9, B. LadisUoft Keméoj. Totís 49. C FfHőov ^^álnoki . Totis 32 . C. Emericss BetUem vicá n. '« Yol^ngcs BáníR . votís 32 . B J^axof^ L^oir otbSO.

Gibinii in templo Societatif Jesi MUKie Te

-O^in Landamos celebratizm t^ ct:«í 4.i;riK^ttáBai

-^^lanciacns I Dax Lotharíngiae tt i-t Sct: ti íniie'

**torein fbcrít clectü* : con s^yhn T*ri Ciiiúia nat

^er totam pátriám domicica cchfiiabnfaait

^ymnos Ambrosiancs frh d>ítAi.u:n!f •"an*

^ctati annt in domo Haileríaxa Cfióii

Prout snperiiia srripsiiiÁ. rwji utjjáai ^fentem regina dimiáerit tf.if:^ zjoun ^nm rr, ])atria haec donavit z^tz^zxt ímvk %iKn ^snmtr ^DCDtia.

Nodariornm enyedKüan^i r^ÍAe ir-T*li»í3iT« ^íattas confirmaTÍt- et pubLÍ-Tarm ^js:

Neo-electo aagTistíaE3i»: liii#!?3rir: itt X'eliqnamm provÍB4!unm iu-tr^iírammn i/inoir dono et baee patria ia i^ncí. aaíai'. vjüüigaaü ^ wlí* anreoram.

Pablicator etíam Comirji ^-^i lui htr\mm Z, Ui Kemény , qni in tannm vtit^Km *» pnero archidnci JoMpho . ír HOf^ .-i«\ uumi possit; 8ÍmQl idem Dnas K^.mttnj iuroM cuB , filios vcro ejna • *»t:r . '.-wm nr x T, coQegio Pámániano r^na.

PnbUeatae siuitamal«»}( Fnni!:^: rtu BorMYa, ct Thomae ?^\a£m h^ »V-t^ ^^^.

EmericQB Miske ÍDBlallatus e&t Tabulae Bq

Inter dnas nationea, ungaricam videlicet eti cuHcam , ex parte altéra verő iiationcm sasonicii magaa (liwensio fait círca candidationem cardinain offícionim , ueqae praedictae dnae nationes conif aernut , ut ex nntioiie saxoDÍca candiJentor pro d diiiali officio . tinde superius nominatas perftona&l xonicas neque duae natJODee, aed sola oatio saxoa candidavit. i

Duo inceudiarü aunt combusti , scilicet marii oam Qxore. in Al-Doboly, qaoram quidem corpi ab igae resoluta saiit , utriuaque tamen cor ÍDtacti remanait. ,

Resolnti aunt Viennae pro thesaurario B. \% tiua Bornemisza, pro praeside Tabulae C. Ladiall Kemény, et simul hi diio pro consiliariis 6uber4 pro praeside exactoratus lí. Joaimes Lázár, et eti installati snnt. ,

Comes Tbeobaldus a Csernin, qui fűit bactei Commeiidans Gcueralis Interimalis, uiutatud est,, cujus locam successlt C Josephus a Plaiz.

Lues pecorum et hoe anao iu qaibusdam pal bug patríae grassabator.

Hic anims fiiisset felícissianis , iiisi proina l(i May flores arborum decoxisset . hinc certis in !« nullás fructus. Benedictio tameu Dei fűit majori' parte tam in friimeuto quam verő in vino in tota £| patria, et vinnm quidem generoanm provenít. A ni mitis abaque iiotabilibus tempestatiUus et graudinibl

Noote quae praecessit festum immaculatae d ceptioDiu. 8-a Decembris Medgyeatui ingeos terl motus fűit. unde etiam duo camini corruerunt, gi

SYNOFSIft HUTÁTIONUM. 248

i ex cnbili cadebant; etíam alibi senserunt, sed 1 tam notabiliter.

Addo 1747. Ante diem 23-am Januarii noctu fai- rabat. Pro eodem die 23-a Januarii indicitur diaeta linium , et catalogus íq ipso termino perlectas est. ia verő judex armeDorum Ebeafalviensium dona- m Buorum armenorum in pecuuia túlit Viennam ie Caesareae Regiae Matti, etiam Sna Mattas lítte- armalibus eundem nobilitavit, quae etiam 27-a die luarii pnblicatae sünt, nemine contradicente ; iate- i tamen loquela erat, ne per adeptionem armalium et pláne talis , qualis est antiquus indigena.

Snper hac diaeta morítur Joannes L. B. Borne- \zsL , generális vigiliarum praefectus , Cibinii 13-a bruarii, et sepelitnr ibi cum pompa 5-a Mártii. De US genitore facta est mentio superins adannum 1742.

Societas Jesu^ante annum in indigenam recepta, ) anno penes decretum regium regalibns litteris ^atur ad diaetam habebitque locum inter magnates.

1-a Mártii bora 7-a vespertina maximum falgur maximum tonitru.

Luespecorum in certis partibus patriae hujus in umo grassatur.

Locustae anno superiori omne frumentum in rtaria depastae sünt, hinc fame orgente plurimi tari transierunt fluvium Pruth, et venerunt in Idaviam, et plurimi illoram mendicant.

1-a Mártii superins dcscriptum tonitru et fulgur

versaliter per totam pátriám fűit , unde in mnltis

íft plurima fulmina cecíderunt. Tempestatem illám

)6pit saevíssimus ventus boreas nivibus mixtus,

D inteusissimo frigore, et durabat quasi per 15

16*

244 p. APOR

dies. Glacied jam eraut solutae per totum , sed per hoc frigiis aquae de novo ita fuernnt congelatae . ut glaciem pro hac aeatate ex liac nova congelatione poauerimna.

22-a Mártii hóra 7-a veapertína iterum fnlgur. quod subseeutae sünt nives, et durarunt fere ad 28am Mártii auper aegetes, aed aegetibna non nocuernnt.

Rndisa. Dnus Míchael Cseh, ex ejnsdem nominú nobili familia in Szent- Rátolna, du quo superiusad annuml743, iibi nóta vimus. quod ad aetatem plenitu- dinia Chriati fuerit plebanua al-torjensia , expleto suo praeabyteriatns anno jubilaeo , id est quinquagesimo. 2-a Április, idest in feato Paschatis celebra\át solen- niter secundas primitiaa, quod rarum est in Tran- aylvania.

Nóta. Superius specifícatus armenorum ebes- falvieusium judex, nomine Joannes Lázár, non solum armalibus, sed etiani torqne aurco fűit a Sua Matté Reginai i donatus.

Publicatae snnt privilegiales oppidi armeni Hbesfalviensis . oui lUrinia familia Bethleniana con- tradixit.

Quantum hujus anui militare in summa eonstat in flór. rhen. 609940.

Moritur Kranciseus Dániel de Vargyas, Tabulae Jud. Reg. assessor, vir humanissimus , mitis et hu- niilis ; dolendum quod in vita sua Arium honoraverit.

Totus Április frigidissimua cum frigido vento boreali , aliquoties congelata terra. sed praecipue 25, 2G et 27-a Április nives iterum.

2-a Maji niane, hóra 4 a videlicet, bis repetitis vicibus terrae motus, sed secundarius erat vébe- mentior.

8YN0PSIS MIJTATIONÜM. 245

Resolnti sünt officiales pro supr. Comitibus , et- qnidem pro Cottn Thordensi B. Josephus Huszár, pro Cottu Szolnok Interiori B. Paulus Haller , pro Districtu Kövárieusi C. Emericus Bethlen ; Tabulae Reg. assessores : senior Franciscus C. Bethlen et 0. Paulus Haller ; registrator Gubernii Sámuel Récsei ; pro cancellista Cancellariae aulico-Transylvanicae Josephus Kozma junior de Kézdí-Szentlélek.

Die 5-a Maji natus est serenissimus archidux Petrus Josephus Joachimus Gothardus Antonius; vivát.

Diaeta quae inchoata fűit 23-a Januarii , termi- nata est 17-a Junii, sub qua fere nihil fixi conclusum.

Cibinii armamentarii praefectus seu Feldleiti- nantius, quia ex armamentario plurima dilapidavit^ ut refertur, circiter ad 30000 florenorum aestimata, jurc convictus, 23-a Junii suspendio vitám finivit.

2-a Julii ad instar ovi gallinacei, et etiam major grando cecidit cum summo tonitru , aliquot pagorum segetes conquassavit , in sylvis nives cadebant , ex- post quatuor diebus insolitum frigus fűit.

Innumera multitudo locustarum exivit ex Moldá- via , ubi verő condescendit , omnem avenam , milium et saracenicum triticum in nihilum redegit.

Maxima siccitas in autumno^ ita, ut primo post festum S. Michaelis inceperint seminare.

Annus hic dives erat in graudinibus et tempes- tatibus, vernalia pláne parce provenerunt, autumna- lia utcunque in stramine , sed in granis parce , vinum in mediocritate, sed bonum.

Excellmus Dnus Comes Campi Marschallus a Traun resolutus est actualis Generális Commendans Transylvaniae.

	Hoc anno visiim ocnlonim
	occ wribere, nec legére poawin.
	habebie pogteritaa, si res patriae,
	tam exacte describere non potero
	Anno 1748. Ut Tidisti STiperi
	pláne amisi . res ergo patriae 1»
	cribi 6ic cnravi.
B	Moritiir B. Josephua Nalácí
	rÍHB. Item : anno superiori in Tr^
	SOS GeiK-ralis Commcudans Comö
	HyeiDB erat dnrissima. frigH
	vibns mixta, quac ínaoluta manai
H ^	1-mnm Apritis, tnnc viaae snnt t)
i\ 9	men et foennm pecorum utcnnqne i
erat eves et pecora aiistentarc. i
Ver naque ad fe^tam S. Antol
geaima aiitem tertia Maji Cibioii'*
■ 1 ^ 1 ^	terrae motua.
31-a Julii Enyedini ingens i
nndaverat fluviaa . nt pontem tapj
xerit. 1
Eadem die Claudiopoli auni
	berrimi fulminam ictns , in solo*
	domns a fulmine combnstae suní
	conquassavit vineam et campnmj
	ut ita inundaverat SamuBioa , ut
	clauserint. 1
	Locustae plnrimia in locis a
	runt, praecipne in Cottn HunyadM
	Carolinam et Sabesiam. i
	Indicitur diaeta pvo 20-a A|
	21-a hujus iectus est cata'ogns. ]
j

STN0PSI8 MUTATIONUM. 247

' 23-a AngQsti Sámuel Szilágyi installatur in Ta- lae Reg. Judiciariae assessorem.

Comes Adamus de Bethlen Statuum Regni Prae- lens snb hac diaeta moritur.

Lues pecornm in certis locis in summa vaatat cora.

Dum 8-a Septembris moritur praefatus C. Ada- 18 Bethlen , 30-a Septembris Claudiopoli in piatea ipi in templo calvinistarnm summa pompa fnneb- iis peragitur, et inde educitur in Keresd, ad locum )nlchralem familiae.

In hujus locnm tam praesidentis , quam consi-

rii gubernialis ex omnibus religionibus et natio-

}Ué a Statibus dignae personae eliguntur , sed quia

amissum visum brevitatis studemus , dabimus suo

Dpore nomina eorum , qui confirmabuntur.

Annus hic quoad autumnalia erat infelix , feli- »r quoad vemalia , felicissimns quoad vinnm etqni- m optimum.

Indicitur diaeta pro 6-a Januarii anni seqnentis.

Anno 1749

I

948 p. APOB.

OBSERVATIONES.

Observa l-o) PoBteritaB: me a tríbnB in- l^tifiBimift imperatoribus trea apecialea beDÍgnhites et clementias accepisae. A Leopoldo confirmatos foi supr. Comes CottuB de KfiköUő , a Josepho Sedinm ticülicaliuiD Sepsi , Kezdi et Orbai ut et MiklÓBvin sDpr. judex Reg. , denique a modemo angostissimo Carolo VI baronatn et torque anreo donatns snm. Cur verő debaerím cedere Cottum de Kfiköllö , ratío baec eat : ob ratíonem infra in Synopai anno 1706 deacriptam, tantiaper ab eo oflncio auapeuaua fui , nbi tameu meam innocentiam abnnde in anguatisaima aula comprobaaaen]. meum bonorem recepi quidem omnem in Conferentiali Miniaterío nna cum bonia et digníta- tibus , sed vix hanc clementiam auguatiaaimi Josepbi accepi, cnm aubito temporía illiua Generállá Com- mendans Joannes Ludovicna Comea de Rabutiu pro- posuit illiua temporia Gnberuio Regio Iranaylvaniae, vellt' auguatissimam aulám , ut ego conatituerer aupr. judex Rf g. trium Sedium aiculicalium Sepai , Kezdi et Orbai ut et MiklÓ8vára ; crediderim ob conaolatio- nem, quod innocenter viginti duobua menaibua in arcé Coronenai areatum buatinuerim. Ad propoaitio- nem ergo Generalia Commeudantía a praefato Gu- bernio citor Cibinium , venio per Valachiam ob motua patriae : propouit Gubernátor Comea Georgius Bánffi , ego me boneate czcnao , quod de clementia

8TNOP8IS MUTATIONÜM. 249

augüstissimi imperatoris Leopoldi jam ego habeam officinm gnpremum , ad quod Gubernátor : quid nocet si dno habuero ? Ad hoc verbnm snbduco me Cibinio, redeo Coronam , nolens properanter agere in rebus meis, sed prius experire volni, nnm de augustae aulae voluutate volnnt me constitnere snpremum ju* dicem. Quod nbi ab amicis rescivissem, rursum vocor Cibinium , quo iterum per dictam Yalachiam venio. Exprobrat Gubernátor, cur discesBerim sine 8citu, excuso me rursum honeste, et jam mandato obtem- pero , ea tamen eonditione . ut libertás nationis sicu- licae non turbetur, sed penes recommendationem ma- neat electio artícularis libera ^ ita , nt si per voces electns non fuero, libenter cedam. Praesento com- missionem inclytis Sedibus in Maxa, et mox unanimi qnasi voto eligor. Sub ipsa electione adsunt deputati sedium siculicalium Csík- Gyergyó et Kászon , refe- rentes , me unanimi earum inclyt. Sedium voce esse electum supr. judicem Reg. , quinimo et alia lóca me expetebant , piacúit tamen juxta resolutionem augu- stae aulae hic me confirmare. Mox ex instinctu ami- corum per humillimum memóriáié ab augustissimo imperatore Josepho repeto et officium supremi co- mitis Comitatus de Küköllö , sed maximo meo infor- tnnio piacúit divinae voluntati eundem augustissi- mum imperatorem e terrestri regno ad coeleste evo- care. Remisit ergo augustissima imperatrix vídua Leopoldi Eleonóra menm memóriáié Regiae suae Deputationi ad informandum^ quae Reg. Deputatio informationem dedit, me commutasse dictum officium supr. Comitis moderno cum officio; qua informatione non modice contra me fűit offensa augusta aula, quod ego beiiignitatem augüstissimi comniptaverim , et ubi

250 P. APOR

modcrniis Excellnius Gubernátor Comes Sigismundm

Komis , tunc cancellarius aulicns . cam certis propo-

Bitioníbus auIae ín pátriám hanc expeditns fnUset

simul in mandatis habnit , nt de negotio hoc meo

plenariam ferret informationem. Citor ergo ad cod-

{xregationem Deputatíonis Medgyesiunm ; ibi dictus

Excellmus Dnus Gubernátor , tunc cancellarias. in

informationem Deputatíonis mihi aperit, ad qnam ego

siroplicem do ne;i:atívam; quam dictus cancellarias

reportat Deputatíoni Regiae; ad quam meam nega-

tivam rursnm reponit Deputatio Regia. se quidem dod

scire i'crto quod mutassem , sed duo fíde digni refe-

riiTit ex membris Deputatíonis, se audivisse a B. Ste-

phano Ilaüer Regni praesidente , jam tunc mortuo.

quod ego dictum officium mutavissem ; sed ego rnr

suni reposui : cum mortuis litigare non possum. sí

in vivis esset, jam ipsi responderem. Cum qua infor

mationo dum cancellarius Viennam ascendisset. pro

posuissetqiic , responsum accepi , quod ubi aliis offi

oia restituentnr (nam multorum officía erant sub

ponsa), et mihi restituetnr. Hanc meam resolutionem

dum malevoli rescívissent , rursum augustam aulám

informarunt : esse duo contraria, gerere officium

a^mitatense et officium siculicum. Cum hac sua infor-

•uatione hoc effecerunt, quod et me quidem ab uno

v'd;K*io amoverunt , sed simul apud augustam aulám

WC sünt lucrati , quod ab illo tempore augusta aula

iiit]\ duo stabillá officia conferat, ubi praedecessores

wtjrri etiam tria , subinde quatuor officia gerebant.

.*X4%vci!urius tamen modernus , B. Joannes Bornemi-

N^,*. it \á*zon rescribit mihi , ut eligam ex duobus.

ww%i>«^ uihi magis placuerit, illud dabitur; sed ego

8TN0PSIS MÜTATIONÜM. 261

clementiae augustae aiilae me comroisi, et augUBta aula permisit hoc in officio.

Sed et ad alia officia saepe patria haec me elé- gít, et quia ad alia etiam officia pervenire nou potüi, non ita malevolorum informationi attribuo, quam quod Deus ita voluerit. Fiat itaque semper voluntas Del in me , Domini enim voluntas est mea voltiptas.

Hinc observandnm 2-o) : Ante motus Rákóczi- anos, de quibus infra ad annum 1703 et consequen- ter: in Transylvania in quolibet Comitatu, ezcepto Cottu Hunyadiensi et Comitatibus in Partibus Hun- gáriáé sitis et a Transylvania in juridicis dependen- tibus, quilibet Comitatus, prout et inter siculos quae- libet Sedes, dnos habuerunt supremos officiales^ qui binarius numerus terminatus est sub ipsa revolutione Rákócziana , etquidem in Cottu Albensi in Samuele Keresztesi de Nagy-Megyer, et Comite Laurentio Pekri de Pekrovina , et in his duobus etiam família in virili semine defecit , quamvis Pekri ín alia línea etiam hodie dentur; in Cottu de Küköllö in Comite Samuele de Bethlen , et Barone Petro Apor de Al- Torja ; in Cottu Kolosíensi in Comite Georgio Bánffi de Losoncz , Transylvaníae Gubernátoré , et Comite Stephano Csáki de Keresztszeg; in Cottu Dobocensi in jam fato Gubernátoré Georgio Bánffi et Volfgango Bánffi utroque de Losoncz ; in Cottu Szolnokiensi in Comite Michaele Mikes et Comite Francisco de Beth- len; in Cottu Thordensi in Comite Stephano Apor de Al- Torja et Barone Stephano Haller ; in Cottu Hu- nyadiensi circa íllud tempus erat supr. Comes Stepha- nu8 Naláczi senissimus, in Comitatibus verő partium Regni Hungáriáé , etquidem ín Cottu Máramaros C. NicolauB de Bethlen , in Cottu Szolnokiensi Mediocri

262 p. APOR

Baro Stephanus Vesselényi, in Cottn RraeznensiFraD

ciscus Boér de Kövesd snpr. Comites; in Distrícti

•

Kővárieiisi supr. capitaneus C. Michael Teleki d

Szék, in Districtu verő Fogarasiensi supr. capita

nens Simon Boér de Kövead. lu sedibus sicnlicalibu

binarins numerus terminatus est in sede Udvarliel

in (7omite Laurentio Pekrí supr. capitaneo, et in Cc

míte Francisco Gyulai supr. judice Reg. ; in sedibu

siculicalibua Sepsi, Kezdi et Orbai ut et Miklosvár

in ComiteMichaele Mikes de Zabola supr. capitanei

et Comite Samuele Kálnokí de Kőröspatak supr. ji

dice Reg. ; in sedibus Csik, Gyergyó et Kászon in I

Stepbano Apor de Al-Torja supr. capitaneo et in B

!f nedicto Henter de Sepsi-Szent-Iváuy , supr. jndii

^ Reg.; denique in sede Aranyas inStephano Toroczk

• de Toroczkó-Szent-György supr. capitaneo et Andr^

t Szilágyi supr. judice Reg.

' Observa 3-0;: Tempore principum ungaroni

Transylvaniae nulli dabatur titulus lUustrissin pnieter solum principem , sed Comes, Baro contenti debebat esse cum Spectabili ac Magnifíc( nulli dicebatur Dominus. vulgo az úr, praeter coi siliarios Principis, Comites et Barones. sed Vestr D 0 m i n a t i 0, vulgo uram. Consiliarii Principis ut( bantur titulo Spcctabilis ac Generosi; em nentiores Generosi, mediocres Egregii, deniqi inferiores N o b i 1 e s, quamvis videó tempore prínc pum utriusque Georgii Rákóczi etiam consiliari principum solum titulos Generosi datos.

Observa 4-o) : íiliis magnatum, praeter cousili rios , Comites et Barones , prout et eorundem dom cellis nulli dicebatur úrfi et kisasszony, s( kisuram, kisasszonyom.

8YNOP8IS MUTATIONÜM. 263

Observa hic 5-o) posteritas : quod antiquitus rarí erant titnli , 8ed pincés vituli , hodie copiosi titali, Bed macilentisBimi vitoli ').

MANTISSA.

Nóta Posteritas ad annnm 1 704 : Quod postquam Princeps Rákóczins continuasset snos motus, defi- ciente pecunia argentea, nt snos milites exsolvere possit , cudí fecit cupream , et quidem decem poltura- rum, in cujus parte una erat X, decem deuotan& pol- turas, et annus , in altéra verő hoc lemma : Pro li- bertate; secundo et polturas cudi fecit et dnarum poltiiramm , in cnjns nna parte Beatissimae Virginis effigies , in altéra hoc verbum : P o 1 1 n r a , et annus.

Nóta 2) Posteritas. Anno 1729, dum in congre- gatione Cottus Albensis fuissem in Monora , de nocte ex cnbiculo exeo lunam contemplaturus (quae pernox fuerat), dico ad Josephnm Imecs, modernum notarium Sedis Orbai : intra trés horasdiescet; ad quod verbum ex uno angulo , in quo nuUus homo fűit, respondetur portentose idiomate hungarico: diescet certo intra duas. Quaero : quis et tu ? respondit : ego sum ego ; rnrsum quaero : quid tibi nomen ? reponit : ego sum Michael Apaffi. 8ed tam fícta voce utebatur , ut ho- mini talem vocem fingere posse non est credibile. Hoc portento audito, redivi in cubiculum.

Nóta 3) Posteritas. Quod dum anno 1722, ut

') Nóta bene : Omissam est in observatione 2-a, quod in sede ]í«ni8 binarius numerus terminatus sit in Comite .Samuele de Bethlen, sapr. capitaneo, et Joanne Sárosi de Szent-László, Bupr. judice Regio,

i

p

infra, domuB mea ex lignisexstractaGalacziensial conflagrasaet , ita.utprae vebementia ignis prtj cineree nihil remauserít, omnis argeoteria. anÍQ Btannea et plumbea iostramenU . quid quiá deu igni subjeclum fuit,liquefacta : stabat cera Inno« XI, opere monialium circnmdacta, afilxa saper ■ ■am in qua legére solebam ; haec cera cadens e 1 inter flagrant'ssimos et densissimos ignes deceni' horis illaesa permansit, íta. ut et hodie nisi ex Hquidatio appareat cerae in aiiperfície. secn-i nnl vestigíiim tam in cera quam in circumfereutia, f vei minimiiB ignis attigigaet.

Nüta 4) Posteritas. Receuter invení , quod i 1611 Andrews Géczi fuerit eapr. Cajtitaiiens Sd BÍculicalium Sepsi, Kezdi et Orbai.

Nóta 5} Posteiitaa. Anno praesente 1742, í Maji Spect. Dmis Petnia Uobra . Sacrae Reg. Ml ia Transylvaiiin Cauaariim Fiscalium Dírector, i litteras priueipum Apaftl invenit antiquas litteraa miliam Apuriauani concernentea antiqua mona^ acriptura exaratas autlienticaa , quas necuni cosq uicavit, quarum extractum hie subjicio. ,

Litterae Capituli Transylvanienais de anno l3 qnibua possessionia Újlak duae partcs in Cottu Küküliü adjudicantur Aporio, fiUo Ledér, filio * n:iitÍ8 Garua.

Anno 1325 item Gyakos-Tclke eodem A] Anno 1337 atatidtur , aeu idem Apor , filiua űlii 1 mitisGaruB, incandem introdncitur. Anuol373 ti eundeuiLadiaiaiim et fratreni ejusdeüi Balaad did per arbitroa rectiticatio ratione mediae dictae poag sionis Gyakos. altéra inedietate Pctro et Geor] fratre ejus, nec non Ladislao et Kmerico cedente.

8YNOP8IS MUTATIONUM. 266

Nota 6) Posteritas. Ex iisdem litteri8 clare con- tat, in praelatís auuis famíliám Apaffianam, fami- iam de £be&falva et famíliám Aporíanam ooüdivi- ionales fuisse, Aporioa tunc etiam Comitum titolo Dflignítos exstitiBse.

Nota 7) Posteritas. Ad auuum 1693 oblitua Eieram notare, quod cum Tökelio, dnm anno 1690 íiiilti Transylvani intrassent in Yalachiam , inter re- iquos intraverat et PauluB Mikes de Zágon, qni fato nno circa fínem Novembrís noctis snb silentio oc- nltissime cum sibi simiiibus kuruezonibns exivit in ictum pagum Zágon, sub specie quod nobilitatem ad delitatem Tökelii vellet iuducere in Yalachiam, astre era, ut quosdam nobiles occideret, quorum bona suo ^mpore posset occupare, adeoque Tbomam etBaltha- arem Jankó curavit suspendi ad unam pomum in fine agi, Urbanum verő Vájna Paulus Mikes in suo pro- rio horto ad poraum curavit suspendi, et cum his imul quendam nobilem Tbomam Literáti ex Páké ; ^etrus Jankó verő evasit uiortem , cum abfuerit in astris germanicis ad Sepsi sz. György, interim con- igemejus,et quidquid fűit in domo, curavit una cum sliquorum bonis ex familia Jankó prout et incola- iim in Zágon dispoliari. Hac tyrannide peracta, redi- it in Yalachiam. Yerum cum hujus ipsius tyraunidis ima ad augustissimam aulám Yiennam pervenisset, agusta aula subito misit ordines ad illius temporis lommendantem Generalem Frídericum Comitem a ^eterani, ut ageret cum principe Yalachiae Constan- uo Brancoviano , ut Paulum Mikes omnibus módis ilaboraret, ut in Transylvaniam adducerent. Égit et ffecit, et quadam nocte nihil tale opinantem Paulnm [ikes, dum cum conjuge suaviter dormiret, per suos

militeR capi curat ; et qtiia dictus princeps erat etiiü offensas Paalo Mikes, nam saepe acriptitabat coiiti4 principem Tükelio, fáma vnlgata fait , qaod eadd iiocte Panlaft Mikes decapitatna fuerit. et injedÉ in ({aandaiD fossam- Verám post boram . qní miliU ipBum caeperant, eum dereliqoerunt. et dotís estoii vumdattis: similíter in quavis statione uorí milii( additiaant, qnousque ad Rabram Tnrrim dedocH ibi militibas germaDÍg concreditas faisset De 4 sempei- in eytvis occaltamnt se milites . et de noi ducebatur; milites germani etiam occuttissime (3 nium induxenint; ibi etiam capitose se gereos. ú liter beneficio noctis occnltissime Fogarasinum ' deductas, nbi in perpetnum et aiigustíssimnin caf rem est injectus, ibiqoe tam occulte servatae. ati qae ad finem vitae quIIus de ipso qaidqtiam scinj praeter ofFícíales. qui ipsius curuni babebant: ni ueque commuiiibus musquetariis fűit licíttim ipa^ accedere , officiales etiam tide erant semper obstrii ut occDltissime omuia servareat. Hinc laidinantiaa m non de die,Bed denocte ipsi adcomedendum portab| Vixit in hac promerita poena usqne ad aanam 17Í quo mortuus est, et de média nocte septiltua. Toj primo occultissíme propalavit (loniinus laidinanti Diio .losepho Boér íice-capitaiieo Fagarasiensi , i expost res venit in apricum, Erat totns hirsntl nngues ut ferarum. Venim principis Valacbiae Bi covani etiam fnnestus casas. In Porta Ottomai ex parte imputabatar, qaod Paulum Mikes tradidi Gerniaiiis. nam nnde vei inde, etiam Porta hl casum resciverat.

SYNOP8I8 MUTÁTIONUM. 267

+

Umbra it, fiiinus abit, cape bullám, quid remanebít ?

Bulla velut fumus , cernis ut umbra sumus. In mundo paucos tantum modo yivimus aunos,

Intra ortum, occasum non mora longa datur.

Breves dies hominis sünt. Job, v. 14.

i sunt ex quibus vita noatra comite aliquorum BUspiciebamiiB majestatem , mirabamur potentiam, fortonam, pompám, divitias, magnanimitatem, sapien- tiam, thesaurum , prudentiam, formain , authoritatem, affabilitatem , famíliám. Ecce nunc iu pulvere dor- minnt (Job v. 7), et fugerunt velut umbra. Job. v. 14.

Mors nulli parcit honori.

Jeau Chriati in terris vicarii seu Pontifices Ro- mani aetate mea : Clemens X, lunocentiua XI, Ale- xander VIII, Innocentius XII, Clemens XI, luno- centiuB XIII. Yivit Benedictus XIII (mortuus anno 1730, 16-a Februarii. Clemens XII f 1740. Bene- dictus XIV 1 1740.)

Auguatissimus , Potentiaaimus ac Invictiaaimua Imperátor et Rex Ungariae , caeaar Leopoldua I, aub quo quantum Luna in Hungária per duo fere aaecula crevit, per 15 annoa fere tantum decrevit. Mortuus Műio 1705 die 5-a Maji.

Augnstissimua , potentiaaimus ac invictissimus imperátor et primus haereditarius rex Hungáriáé

MOBmf. Hmro. hist. ~ scrift. xi. 17

!

I., qai tnmnttDAnlee Han^ro? »ab ex{ Fiaaóco Príndpc Rákócxío prímám ín BÍDnmi ■OíIík recc|Mt. aiuoUtía u^eneralí concessa : mari uuw 1711 die H-a Aprilk.

VÍTtt ftognstisümas, potentÍBsimuB et invicti ■■• rmpemtor rwohis VI. cui Ungaría et Tran naia m sexs foeiniaeo cesait baereititaría, re rmTft HongarÍM Banatam TAmösiensem cam TömövrAr, et Itelgradom cma magna partf lei Hsügariac. pront et Valachiam Cis-AlDtaoani.

CelsÍBsimBs regnans Tnmsylvaniae Príu Micbsel Apafii L moftnos anno 1690 Fogarasioi 1 Április.

CelataaimoB electtu Transjivaniae et S. Roi Imperü Princeps Miehael Apafi II. mortnus Viei 1713.

TerroreaOrientis, sive caesarei exi citHB sapremi Doctores, qní pro comna Lonae confregeniDt :

Sereni£8ima£ Emánuel, Elector dux et priiMj Bavariae. Serenissimti& Carolos dux Lotbaríogl Serenissimofl I.adoncos dux liadenae. SerenisBÍii dux de Croy Excellmus Aeneas Cotues Gapi Vivit modo Dunquam victUB sereoÍBBÍniUB Prince Sabaudiae Eugenius (mortuua 1736, 28-& Április).'

Defensores Transylvaniae. sive neralcB Commendantee:

ExcellmosOnmesaScberffenbeig, maneitina Belgrádénál anno 1688,die6-aSeptembri3. Germam

ExcellmusDnusJosephusComes Karaffa. Itah

ExcellmuB Dnus Frídericua Comes Veteraui, | semelcum quatuor regiminíbns vires Snpremi Veiii uuiverBas diseipavit; secuado vix cam septem mii

SYNOPSIS MUTATIONÜM. 269

' bas Sultani Turcanim castra universa ággressus ad - Lugos et Kárán-Sebes , et poBtquam duodecim millia 9 Tnrcarnm deleviaset , gloríose pro Transylvania oc- cubuit, anno 1695. ItaluB.

ExcellmuB Dnns DonatUB Comes ab Heisler, quí cum Tökölio, plurima Tnrcarnm cofaorte, vix qnatnor millium globo stipatns ad TörcBvár conflixit, oppreBBUsqne a multitudine, in servítio Tranaylvaniae anno 1690, aliqnot annis captivitatem Tökelii snati- nnit, demnm dnm anno 1696, Serenissimo tnncSa- xoniae duci et príncipi , modo verő potentÍ88Ímo Po- loniamm regi Fríderico Augaato socins belliduxoon- Btitutus fuiaset adversua in persona praésentem Ori^ entis tyrannnm , glorioae pro Chriatianitate occnb^iit Germánná.

Excellmua Dnus Comes Kaatelli, qni eodem anno 1690, jam captivo existente Excellmo Comite ab Heialer, ab armada, ut vocant, magna Cibiniam miaanB; pio et aancto conailio dato Tranaylvania Ci^ binii in fidelitate legitimi regis incluaía , non solum in peraonaipaoa in fidelitate defendit, verum etümFersa ipaomm bona externa a furore Tökölii conaervavit. Italna.

Sereniaaimua et Excellmua Princepa a Vaude- mont, amor Tranaylvanorum. Germánná.

Excellmua Dominua Joannea Ludovicua Comes de Rabutin. Gallua, Tranaylvania parum gratua.

Excellmua Dnua Comea de Erbeville, pro interim, Lotharingua.

Excellmua Dnua Oomea de Zante , pro interim.

Excellmua Dnua Marchio de Ouaani^ Ifolas,

altér Tranaylvanua ob aui accommodatioqem.

EbLcellmua Dnus Baro Krikpaumb , Anstriacas^t

17*

STNOPSIS BffüTATIONTTM. 261

rnus Dnus Nicolans Comes Pálffi ab

r 1732. SerenissimiiB dux Lotharín-

^cus fit Locumtenens Regiug loco digni-

is. Excellmus Comes Joannes Pálffi).

Curiae Regiae in Hungária : Adamns

ách, mortuus anno 1681; Nicolans

Vics, obiit anno 1687 ; Stephanns C. Csáki,

no 1700; Adamus C. Battyáni, ex Bano

Oeorgius C. Erdödi, obiit anno 1712. Vivit

t^Umus Dnus Comes Stephanns Kohári de

^ (Succedit Excellmus C. Joannes Pálffi ab

^osephus C. Eszterházy de Galantba).

i Regnorum Dalmatiae , Croatiae et Sclavo-

-^icolaus Comes Erdödi, dictus Comes Ada-

^^ttyáni, Alexander Comes Erdödi. Vivit modo

^^inus Dnus Joannes Comes Pálffi ab Erdőd

'^ílit Comes Joannes Draskovics. Josephus Co-

^Bzterházy de Galantha).

Oubernatores Transylvaniae : Excellmus Dnus ■^^ Georgius Bánffi de Losoncz. Vivit modo Ex- ^tkius Dnus SigismunduB Kornis de Göncz-Ruszka ^ritur anno 1731, díe 15-a Decembris. Excellmus ^Hs Comes Johannes Haller, quondam gener meus, Kio 1734 constituitur).

Q^nerales Ungari Transylvaniae : Paulus Béldi, ichael Teleki, Gregorius Bethlen, Comes Ladislaus ^affi , Comes Stepbanus Apor. Expost nuUus.

Cancellaríi Transylvaniae : Joannes Bethlen,

Dlfgangus Bethlen, Comes Nicolaus Bethlen, Comes

,muel Káinoki , Comes Sigismundiis Kornis , Baro

annes Bornemisza de Kászon, C. Ladislaus Gyulaffi

Rátóth.

Thesaurarii Transylvaniae : B. Joannes Haller,

S6S

1

G. Stepbaniu Apor. C. Sámuel Káinoki. Expostnii lu». (B. Joaunes Toroczkai 1743.) k

Praeeidentes Reg^i: SigiBmundaB Bánfn. Sid roandoB Mikola, Clemens Mikes, Ladíslaus SzéH de Boros-JenO , Alexius Bethlen , Samnel KereazteJ B. StcpbaiiUB Haller , B. Stepbanns Vesselényi, | Joaimes JoeepbUB Borncmiaza de KászoD, C. AdaiM de Bethlen ')- |

Protonotari) : Clemens Mikes, Martiiius Sái|l taki, LftzarBB Apor, JoanneaSá.roaÍ, Petrus AWiofll Franciscns Henter, Mídiael Siraoiifil, B. Andreas 3 Kereszti. Michael Olosz , GrregorioB Sándor, Si^ mauduB Kan, Dávid Henter, Josepbus loczédi, AdamDS Nemes, Antoitius Domokos, L. B. Nicoll Endes).

Directores Fiecales ; Petrua Barabás , Andi Hegyesi, Stepbanua Pólus, Micbaet Siraonfil. 6re riu8 Süketfalvi , Gregoriua Gálfalvi , Blasiua Szi Literáti. Emericna í'suiai, Petrus Dobra, Nicolaj Endea, Joanues Tolnai, Joaunes Gál, factos Consili rius, vice-director Micbael Medve, Tabnlae restitofl Antonius Bíró. J

Arcbi-Episcopí StrigonieDses : Georgius Com| Lippai Georgius Szelepcsény, mortuusanno 16íiű. Qi orgius Szécseni, luortuns anno 1695. Leopoldus Coari KoUonica, Praeabyter Cardinalis S. Rom. Eccleaifi Sereniasimus dux Saxoniae neo-conversus , S. R<d Ecclegiae Preabyter Cardinalis Cbristianus, obiit 17^ Vivit modo CelsissimuB S. Rom. Imperii Prinoc| EmericuaEszterbázy, Ordiuia S.Pauli Primi EremitI

') újabb péWánjlmn;

SYN0P8IS MUTATIONÜM. 263

I Archi-Episcopi ColoceoBes : dictuB Georgius

Szécseni, dictuB Leopoldus Cardinalis KoUonics^ Paiilus Szécseni , Ordínis S. Pauli prími Eremitae. Vivit modo Eminentissimus S. Rom. Eccleaiae Praes- byter Cardinalis Emericus C. Csáki (moritnr 1732. succedit Gábriel Patatich).

Episcopi Transylvaniae : Matthaeus Sz.-Tamási, mortnusanno 1680. Andreas Sebestyén, mortuus anno 1686. Stephanus Kada^ mortnus anno 1695. Andreas Illyés, defecit anno 1708. Georgius Mártonffi, obiit anno 1721. Joannes Antalffi, obiit anno 1728. Gxe- gorius Sorger (obiit anno 1739 die 16-a Septembris. Baro Francisens Klobusiczky, anno 1741.)

Vicarii Generales Transylvaniae : Casimims Domokos , consecratus episcopns , Ord. S. Francisci strictioris ohservantiae. BartholomaeusSzebelébi,vir suavis, omnibus acceptns, obiit anno 1707. Joannes Antalffi , postea episcopns , ut supra. Vivunt modo : Rndiss. Dnus Martinus Demeter , Cathedralis Eccle- siae Carolinensis Praepositus, Rndiss. Dnus Stepha- nus Léthay, actualis Vicarius et dictae ecclesiae Lector (moritur anno 1738, succedit Joannes Kastal).

Ex Capitulo Carolinensi : Franciscus Bors, Cas- parus Henter. Modo verő sünt in Capitulo : Rndiss. Dnus Martimis Demeter, Praepositus major. Rndiss DnusStephauusLéthai,Lector et Vicarius.Rndiss.Dnus PaulusNagy, Cantor. Rndiss. Dnus Andreas Lukács, Custos (mortuus est 1729 die 29-a Septembris, suc- cessit Stephanus Kastal. Joannes Theodorus Pon- czin, germanus 1733. Novus et quintns Stephanus Torma de Csicsó-Keresztúr , 1737).

Atlantes fidei sive defeneores catholicae verita-

264 p APOR

tU Soperiorea et Rectores Soc. Jesu ClaadiopoIiUl eo nomine, quo iii Transylvania Tocabantor : Pw Michael Fenesi. obiit in pesté 1678. P. Paulos ki' movicB, obiit anno 1690, P, Sigiamundna VisI Icti, obiit Sopronii anno 1718. P. Gábriel Ki obiit Tyrnaviae aiiiio 1728. P. Andreas Hon obiit Tyrnaviae. P. Stephanns Kast , obiit diopoli.

Vivunt verő adhne : P. Eraericns Körmöl (raoriuu-^ anno 1732). P. Joannes Rajcsáni , P. Ei ricns Görgei , P. Andreas Sigrai. ^ Regit verő P. AdamoB Fitter {Anno 1729 síiccedit P. Fi CU8 Csernovics. Anno 1732 succedit P. Georj Rajcsáni, mortune 1734. Anno 1734. P. Antoi Mindszenti. P, 8tephanus Dobner, anno 1736, AndreaB Patai 1739, P. Joannes Szegedi 1742.)

VigilcB ovium Christi custodes ex ordineS. Fi cisci Reform ; Páter Joannes Kájoni , P. Antoní( Kvacsánszki , P. Petnia Hozó , P. Eleazarius Ivatf vica, P. Modestns Sigrai, P. Franciscus Nizet, ] Antoniaa Sirmer. j

Vivunt modo : P. Emericus Lamprik, P Panlj GyÖrfFi. Custodit actu Rndiss. Alexíus Csató {et p stea factas primus Provinciális). Caspa rus Szeri Miklösi, mortuus. Vivit P. Petnia Becze. Succ«| aecundus Provinciális P Paulua Györffi , Ladislfl Bögözi, tertius Proviiicialis 1735. P. JoachímaB her. &ctU5 1742.

Plebani Alsó-Torjenaes : Adm. Rod. P.Nicol Kőszvéuyesi , qul me baptisavít ; A. R. P. Níeoltfj Solnai , ARP. Ludovicus Berzeviczi . Ord. S. P$4 primi Eremitr. ; Rndiss. Dnue Bartholomaeus S| belébi , VicariuB TraoBylvaoiae generális; AI

87N0PSIS IfüTATIONÜM. 866

Gregorius Ülkei , A. R. P. Michael Cseh , vivit actu. (Adm. RD. Georgina Tamási 1743).

Inatructores mei ab alpha nsqne ad ómega : Ni- colans Márton , Georgina Lörinczffi , Torjae hi dno ; Panlus Benedek, in majori Parva Clandiopoli; Ste- phanna Benő et Michael Szent-Királyi, in prínci- piid; Clandiopoli; Andreaa Mindszenti, in Soc. Jeau Bohna vocatna , in grammatica , ayntaxi et poeai ; P. Stephanua Hedervári , in Soc. Jesn Emericua AUó, in rhetorica , Clandiopoli ; P. Michael Hofiman, Soc. Jean , in cnran philoaophico Tyrnaviae ; P. Joannes Dnboczki , Soc. Jeau in matheai , Tyrnaviae 5 P. An- dreaa Madocaáni , Soc. Jean , in ethica , Tyrnaviae ; Praenobilia Dnna Fridericua Sometinger et Praeno- bilis Dnna Bernardua Stanner, in jnre imperíali Tyr- naviae ; Perilluatria Dnna Franciacna Koller , et Praenobilia Dnna Michael Bencaik, in jnre patrio Tyrnaviae.

Sequuntur Magnatea, Procerea, praenobilea, no- bilea Tranaylvaniae et aliqni Hnngariae.

Placnit verő aequi auperiorem atylnm , et a lit- tera cognominia deacribere , ut qnilibet familiae auae praedeceaaorea invenire poaait ; neqne verő priorita- tem familiarnm reapicio , aed pront nomina occurre- runt, vei ab aliia habere potui, aic annoto.

Nóta verő : nbi hae litterae emnt : M. P. NN. et N : — M. magnatem aignificat, P. procerem, NN. praenobilem , N. nobilem.

LITTERA COGNOMINIS

Abaffi Jo&niieB, G&bríe) , Thotnas , Casparns cqai percnssione mortatis 1732. Ladislaua 1734. N.

Ajtai glcphauas, ex Cotta KoIoBÍeiiBi , Cas| 1733. N.

Akai Fcanciscns.

A 1 á r d Joanues , ex ücde Udvarhely, NN.

Almádi Androas, StephannB, ex CoUd Dobocem

Alsó Joannea, PetruB, NN.

AlviiicKÍ Samncl, Canceliaríac Tranaylr. arius Vienoae, NN. i

Andrási, StephanuH, Baru.

AngyaloHÍ de LáK&rfalva , Michael , .Stephann^ Franciflcus 1739. j

Antal de Celk- Mádéralra, FraocisciiB, N. i

A n t o B de Héty , Georgias , famoBiBsimus proeuid LadÍBlans se suspendit, Matbaeus, mortauB io pestc, N. i

Apor. Goiuetj Stcpbanns , cdjqb ningnuB titaloB b^ rius notatnt) est. — Laiarns, supr. CapilaoctiB tíediani \ culii'atiniii Celk, Gyergyó et K&bkod, ret;iii proionoti^ JoaDiieB, VolfgaDgDB 1739, Andreas, Fraucisi'us, Bmerq (I>azari filins) juvenis 1740, NN. — Duo Stepbaiti et oí SigisranndQB, Ölii Baronis Pelri Apor, omncB de AIToí

Ár kosi AdamuB, Kupr. JudexNob.Cot'iis deEtlk(l *'^ Árpás i Tbomag, trioesiniator Tömösvariensis, N^

AtbanaiiuBj prtmus utiituK episcopns graeci if CBiD catbolicis.

B.

Babos de Sepsi-BettenyO, Qeorgius N.

Baczú Mícbael, ex Bedé Udvarbely.

B a g 0 1 a i Em6ricoí>, stipr. Jndex Cottus de Ktlk et dno ej<iB filíi.

BagyoDi SigismuuduK , ex Cotta AlbcD«i, N.

8YNOP8IS MUTATIONÜM. 287

B a k c 8 i Ladislans , seDior, notarins Sédig MiklöBvár, Gábriel , de Nagy-Ajta , notaríns Sedis MiklösFár. — Fran- ciscas , ephebas mens. — Gábriel , senior et junior , de Albis ; N. — Alexins 1732.

Bakó, Panlas^ Petros^ Stephanas^ ex Sede Marus, N.

B a k 0 8 i Ladi8lan8, caesarens colonellas, N.

BalacBányi, Geiierali8 Valaohiae; in fidelitate cae- saris periit'ad Zemest

B a 1 á 8 f i Sigismandug, de Cotta Ktlköllö, N.

B a 1 á 8 i JoanneB , ex Fatá8falya , trioe8Ímator Goro- nensis. — JoaDne8 , 8upr. po8taram provincialium Magi8ter, Jo8epha8; Vice-Judex Reg. Sedis Sicnlicalis de Eászon 1734. N.

B á 1 i n t i t h Sigisnmudas, ejasdem filios Sigismnndaa KN. — Georgias, L. B. de Töyi8; coDsiliarius Gabernialis et Tabnlae Reg. praeses^ moritnr 1745. M.

Balkó Paala8, vice Capitaneas Olandiopolitanng, Franciscns occÍ8u8 est in praelio cam Prassis 1745. N.

B a 1 ó de Baczon^ Ladislans^ vice-magister anlae Priu- cipis ; Mathias ; occisus a praedooibns , Thomas , vice Jadex Reg ; Josephns. — Andreas (de Diód), Vincentius , ebrius vixit; ebrias mortuns est.

Balogh de Radnöt , Franciscns, Balthasar , NN. Jo- annes , ex Sede Udvarhely ; Supr. Jndex Nob. Cottns Alben- sis. — Georgius. supr. Jndex Nob. DobocoDsis 1735. Ladis- lans, ex Cottn Hunyadiensiy Tabnlae Reg. assessor NN.

Bálpataki Joannes occisns a praedonibns N.

Bán Michael y ex Sede Marns. — Franciscns (de Ga- lambod) N.

Bánffi Sigismnodus, consiliarins príncipis , Dyoni- sins ; Baro, sine jnsta cansa decapitatns , Dyonisins jnnior, Gomes , G. Georgins , cameraríns caesarens et Gottns Dobó- censis snpr. Gomes. — Volfgangns, Michael P. — Georgins et Gbristophorns de Almás, P. — Panlns (de Maros-Szent- Király). Petms (de Losoncz) P. Ladislans (de Berecztelke) jnveniS; N.

B á n h á z i de Thorda, Panlns, Stephanns, N.

Barabás, Petms (de Albis) vice director. — Geor- gina jnnior , Petms jnnior (Georgíi filins). ~ Joaanes (de

268

. APOS

Markosrslra) 1740. — Micbael , ephebns meas io rbetoi expost, [>cr virtntein, litteranim Conventaalidm de Kolo» DOBtra conservator i

Baranyai Georgius (de M. Jára) Director et el| Regni pTotonotarias , NN- — SigismandaB et LadiaUlü Sede MarDB, N.

Barcsai. Abrahamns, Micbael. P. — Nicolaas, H PaiiliiB senior, StepbanoB seaior, SigisDanodus. Acatini, giamuadus, NN. — Thomas seuior, Sigismundns, Frsncif Alexander, Sámuel janior, ex Cotla Hunyadiénál, KN. JosepbuB (de Kál), NN. — Alexander (de Nagy-Bari 1737. — JoanucB, liaro, 1747.

B a r d n c z Stephanus, ex Futásfalva ; Stephuaos, fj Judex Reg. Sedie Kezdi.

Barát Adamua, ex tlongaria.

B a r <U h i Higiamnndus ex Ungaria, NN.

B a r t h a de BoroBnyó, Andreáé, N.

Batizi Andreas, ex Cottn Albeosi, N.

B&tori Joannee, vice Comes Cottus Kolosi ensis, 1

Beczkó de MatÍBzfalra, LadislauB.

Bé 1 d i de Uzon. Pauhis, couailiaríns et rcg:DÍ GeM 1ÍB, mortnus in Constantinopoli, M. — Dávid, P. Clemeoí, M gesimarius vei ultra, mortuua 1737. Panlns, qnondam Jndex Nob. Cotlns Albenais Inferioris processos superio mortnna 1739.

Belényesi SigismunduB, N. |

B e n c z e 1 PanlaB seu. et Jun. ex Sede Udvarhely.

Benkíí Micbael (de Árkus) nótárius Sedis Sepsi'i Paulus, Joanneg (de Zoltán). — Micbael seaíor, Samnel,| cbaelÍB filias, decapítatns, PetruB, Samuelis filíns Jnoior, Í ex Torja, — Micbael, N. i

B e r e c z k i Andreas ex Sede Marus, N. |

Beruárd de AlsACsernáton, Joannes, NN. <

Berzenezei. Martinná, principis Micbaelis Apd Beniorib Supr. Culiaae MagÍBter. Joannes, vice Jodes RÍ Sedis Marua. |

B e 8 e n y e i SigiamundQB, senior et janior, NN. \

Bethlen, Joannea acnior, consiliarias PrincipUj canoetlaríua Regni, M. VolfganKua, conaitiarius et cani

incfl

8TN0PSI8 MUTATIONÜM. 269

rins M. Comes Georgins, consiliarins, Generális regni et Gottns

I de Ettköllő snpr. Gomes. C. Alexins , consiliarmB et regnl

I praesidens. C. Nicolans , consiliariuB , oancellarios et Gottas

de Máramaros sapr. Gomes. G. Franciscns, snpr. Gomes

I Gottns Szolnok Interioris et snpr. provinciális Gommissarins.

G. JoanneS; Tabnlae Reg. assessor. G. Panlns, Tabniae Reg.

assessor. G. Samnel , Tabnlae Reg. assessor , Gottns de Eti-

kGllö Gomes et Sedis Mams Capitanens nbiqne snpremns.

C. Ladislans , consiliarius GnberniL G. Michael. Stephanns

(de Iktár) P. G. Georgins^ intoxieatns. G. Josepbns^ snpr.

Gomes Máramaro^iensis, 1742.

Bialis Franciscus senior, snpr. Gapitanens arcis Somlyó et Gomes snpr. Gottns Eraszna. Franciscns jnnior, Joannes , Jacobns , Alexander (hi qnatnor Francisci senioris filii) NN. — Franciscns , ex Genna orinndns , nnnc in Illye- falra habitans, 1737.

B i k LadislanS; ex Gottn Eolosiensi^ N.

B i r ö Stephanns^ famosns procnrator, Stephanns altér, Josephns , Gábriel , occisns a Tartaris , Valentinns (ex Sede Udvarhely). — Michael, ex Gottn Thordensi, occisns. — Andreas, vice Jndex Reg. Zetelakiensis , N. — Samnel, Reg. Gnbemii consiliarins, M. Adamns Samnelis filins, Moyses, Georgins , Ladislans , Joannes, jnvenis (de Homorod-Szent- Márton).

B i r 0 g a de Gelencze, Joannes.

B i d e s k ú t i Balthasar, N.

Bocskai Stephanns (de Eövend), ex Sede Mams, N.

Bocskor Mathias, Josephns, ex Gsik, 1738. Ste- phanns et Glemens (de Szeretszeg), N.

Bod Joannes tricesimator in Bozza, 1736.

Bodö de Gsicsö, Michael, vice Jndex Reg. Sedis Snperioris Gsik , Sigismnndns , jnvenis. — Gregorius , Ste- phanns (ex Al-Torja) N.

B 0 d 0 n i Blasins , occisns in Valaohia , Georgins , Si- gismnndns, NN.

Bodor ex Léczfalva, Michael, Antonins, 1732, N.

B 0 d 0 s de Nagy-Ajta, Stephanns, N.

B 0 é r , de Btlkkös , Sigismnndns , — de Bécsé : Sigis- mnndns et Samnel senior , — de Berivoj : Stephanns, — de

270 P. APOR

Terra Fogarms : Thomas et Josephns senior, — de Knc^o láta : JoBephns , resolntng snpr. Capitanens FoganaiensU . — de Nyújtód: StephanoB senior, qoasi 30 aDnú vice- Judoi Reg. 1734^— Sámuel, in Jobbágy falya babitang, qQOD- dam tríeeaimator TffmOsviríenais, N. — de KOvead : Emeríciis, juveois f Panlos Beoior, Franoiaciis, areis Somlyó capiUneo^ et CottUB Krasioa Comea ntrobiqae Bopremoa , Simon , trcis et distríctns Terrae Fogaras capitanena sopr. Oabriel senior 1735. Panlus, Ladislans, 1737.

B 0 g & t a i Emericna , anpr. Jndex Nob. Cottos de Efi- köUö, et dno ejuB filii, NN.

Bojtos OeorgíuB, anri cambsor Principis aeníorid Apaffii N.

B 0 1 d 0 gf a 1 y i Joannes, NN.

B 0 1 d V ár i de S&rd, Martinas, NN.

B ö 1 ö n i Sigismundns LitteratnSi N.

Boné Andreas, eolonellns, N. ^ Borbély Simon, triceaimator TSmOsyáriensis, N.

Borbereki de Enyed, Stephanos, N. [ Bornemisiade Nagy-Eásion , L. B. Joannes, mo-

J ritur Gibinii 1747.

Boros Greorgius, senior et junior, N.

Bors de C8ik-Szent-Kirily , Ladislans, Lucas, Geor- gias, qaondam viee Jndex Reg. Sedis Inferíoris Csik, 1737. P. Franciscus, cathedralis eeclesiae Garolinensis Canonicas ct Lector , theologiam absolvit Romae , Michael, qnondani vice Jndex Reg. Sedis Csík Inferíoris, 1740, N.

Borsai de Veresegyhiia , G^rgins, snpr. Jndex Nob. Cotins Albensis Inferioris, Stephanns, NN.

B 0 r V a i Joannes, clandiopolitanns, N.

Botfa Andreas, vice Judex Reg. Sedis Gyergyö, oeci- sns a Rascianis, Michael, Adamns de Oyergyö, jnvenis, bic mens erat ephebns Viennae dum nxorem duxi, N.

Botos Emerícus , viee Judex Reg. Sedis Marus, Gá- briel, N.

Brankovan Constantinus, princeps Valacfaiae, Con- stantinopoli Sultani mandato occisus.

Bröser, Petrus, clandiopolitanns tricesimator , N.

B u 0 1 k u Angnstinus, ex Hungária.

STFNOPSia KnTATIONXJM. 271

Buda Andreas senior , Nicolaus , StephaDus , oooisiis et tn^ectos a Nicolao Puj 1736.

B n d a i de Alsó Rákos^ Franciscns^ P.

C.

Gkristoph Samnel, cibiniengis, perceptor Begni.

C 0 n r á d Samnel , Jadex Beg. Medgy esiezuiía et ooa* sOiaríns.

C 8 a b a i de GBofalya^ Dániel; InsigniB proonrator, 1 735.

Csáki de Eeresztszeg, C. Ladislaos, GeneraliSi Ladis- laua junior, Gábriel^ StephanoS; supr. Comea Cottns KolosicnBiai Nicolaos (omnes Ladislai senioris filii), SigÍBmandus, Came- rarin8» 1735. Emericns (occisns a suis famulÍB) in pesto 1742. — StephanoS; Andreas, occisns (de Déva) N.

Csapi Sigismnndns; ex Görgény, N.

G 8 a tá r i de Somlyó , Stephanns^ N.

G 8 e h de Sz. Eátolna^ Sigismnndus sen.; Stophanns, N.

Csepr egi Samnel^ clandiopoUtanus^ N.

Cserei Yolfgangns senior, NN. Georgias sen. et jnn. mortuns in Turcia ; Joannes senior^ vice Capitaneus Fogara* siensiSy NN; Stephanns, ex Csik; a praedonibns occisns, Sigis- mnnduB, Samnel senior et jnnior, Michael senior, oocisus aTar- taris , Dániel , Nicolans ^ de Csik-Szent-Hákos , senior et jnnior, N.

Gserményi Nicolans^ ex Cottu Hunyadién si, NN

Csernátoni Stephanns, ex Cottn Kolosiensi, N.

G s ö k á s i Franciscns, cirea Várad, N.

Gsolnakosi Valentinos, ex Cottn Hnnyadiensi.

Csorna de Gelencze^ SigismnndnSi 1726.

Csonka Georgins, provisor Szamos- Ujváriensis , N.

Csongrádi Franciscns ; Franciscns de Konoza, N.

G snlai EmericnS; Fiscalis director, 1733.

G s ü r é z Michaeli ex Terra Fogaras, N.

G z a k ö Dávidi snpr. jndex Coronensis.

Gz érjék Joannes, ex Csik; Andreas et Ladislans de Gsik*Bákos ; — Ladislans , Thomas , Franciscns, omnes trés de Zoltán ; Joannes Zoltai vei Gzerjék de Zoltán, 1739, N.

G z i k ö-de Csik-Szentlíindszent, Franciscns , Tabniae Beg. assessor^ 1740.

Czirják de Eiaye, Andreas^ N.

372 p. APOR.

D a 0 z 0 I Joannes , snpr. Gapitaneos Sedis Csík ; — LadiBlans, Joannes^ Panlus (de Sepsi^sent-GjOrgy) ; Gábriel senior et junior, ez Oottn Albensii NN.

D a j k a Stephanns , ex Gotta Thordensi, N. D a 1 1 7 a i Franciscos UtteratnS; ex Sede Udvarhely, N. Dalnoki Michael, elandiopolitanaa, perceptor regni, N. J!!' Damokosde Alsö-CBemáton; Ladislans 1 735. — Tbo-

1 masi de Gsik. NN.

Dániel de Vargyas, Stephanns, senior, snpr. Jndex- Reg. Sedis Udvarhely , Michael junior, periit ad Claudiopo- lim , Franciscns snpr. Jndex Reg. Sedis Udvarhely, Joan- nes, Lanrentins , Josephns, snpr. Jndex Reg. Sedis Aranyas^ 1727, Lndovicns jnvenis, Petms 1741, Franciscns, Tabulae i ' Jndíciariae Reg. assessor 1747. — Dániel de Olosztelek,

I Michael , snpr. Jndex Reg. in Háromszék ; Gábriel, periit ad

Fogaras, Petms senior, Joannes, NN.

D a n k a PetmSi ex Al-Torja, 8 1 annornm , 1 740. D a r ó c z i Georgins , Andreas , colonellus, oceisus a Turcis, NN. — Michael, ex Fogaras, N.

D é c s e i Valentinns, ex Cottn Thordensi, N. Deésfalvide Mikeszásza, Volfgangns , N. Déli Michael Consnl Schaesbnrgensis, decapitatus. I D é s i Joannes, exactor íiscalis, N.

D i m e n Stephanns, ex Karácsonfalva, N. :' 1 Diemen Clemens, ex Sede Udvarhely, regestrator

j Cancellariae Viennensis, N.

D i n d á r Ladislaus , eqnes Imperii , principis Vala- chiae secretarius, NN. > D i ö s 1 Joannes, praefectns fiscalis, NN. Ladislans, ejas-

dem filins , periit snb Várad, N. Dániel, ex Cottn Küköllo, Georgins , conservator litteramm capitnlarinm Carolinae, N. Dittine Stephanns, alias Pivoda , caesarens sopr. tribunus, 1780.

D 0 b n e r Joannes, annonae Commissarins, Dévae. Dobozi Stephanns, Jndex Debrecziniensis, N. D 0 b r a de Topánfalva, Angelns, trícesimator. K

8YN0PSIS MÜTATIONUM. 273

D 0 1 h a i Georgius , ex Cottn Máramaros ^ NN. Dobolyi ValentiDUB , dactor EnyediensiS; homo ha-

,U8, N.

Donát h^ VoIfgaDgas^ ex Csik^ StephanoB seniori La- ios senior de Nagy-Ajta , vice Jadex Reg. Sedis Miklós- , Georgins de Nagy-Ajta , vice Jadex Reg. Sedis Mik- ár , Ladislaas junior , mansit in conflicta ad Sárkány, hael de NagyAjta, apoplexia tactas; Joannes de Bflrkös, i stabnli praefectus Principis ; Mattbias et Josephns de íjtód, periit ad Coronam , NN.

Dósa, Tliomas , vice Jadex Reg. Sedis Marus , NN. »mas et Andreas deEibéd, a Earaczonibas occisas , N. »rgiu8 ex Sede Marus , Petrus , v. Judex Reg. Sedis Ma- , NN. Michacl senior de Makfalva , v. Judex qaondam ;. ex Sede Marás, bomo- joviális et facetus, 1729.

Drautb, Simon, Georgius, uterque supr. Judex Co- ensiS; Joannes, villicus Coronensis, 1733, 21-a Mártii, N.

Drencsen Michael, nótárius Fogarasiensis, 1735.

£ c s e d i Petrus , fiscalis exactor , N.

Egerházi de Bánd , Stephanns , N.

Elekes, Stephanus , Joannes ex Gyergyó , N.

Endes, Nicolaus, nótárius in Csík, Georgius, de [k,N.

E n y e d i , Georgius, de Tborda, Casparus , medicináé 3tor , Franciscus, ex Enyed , N.

Eperjesi, Stephanus et Michael de Szászváros, N. inciscus, supr. Judex Nob. Cottus Albensis, NN.

Erdélyi Andreas, N.

E r d ö de M. Pravith, Joannes, NN.

Eresztevényi de Eresztevény, Andreas, Stepha- 3, Adamus 1738. N.

F.

Fábián Stephanus, ex Cottu Albensi, N.

F a b r i c i u s Georgias, consul Schaesburgensis.

Farkas, Franciscus, sapr. Jndez Nob. Cottns Alben-

MOHim. HÜRO. mST. — SCRIFT. ZI- lA

274 p. APOR.

sia, NN. Fabianus, ex Ungaria, NN. Paülas, v. Jodex Bcj Sedis Udvarhely. Gábriel, tnrbatns in meute, Pauios li Moha, Jadex Nob. Cottcs AlbensiS; N.

Fekete, Petni8 senior, ex Cotta Kttkello, Petra junior, snpr. Jodex Nob. Cottns KQkellöy Franciscas, Lai rentins. NN; — Paalns de Olosztelek, N. — StephanDs.e AlsóCsemáton, tricesiniator Coronensis, decapitatas a Ra» cianis : — Stephanus , ex Sede Udvarhely, occisus ; — Fan Ina de Bardöcz, jnnior, se ipsom trajecit

F e 1 V i D c z i, Joannes de Csapó, SigismnDdns, Joaom^ NN ; — Josephns de Felvincs , NN. ; — SigismnDdns seoio de HarasEton , NN.

F e r e n c z i, Georgias, senior, ex Sede Udvarht-K. ^ Jodex Keg. Stephanns, v. Jadex Reg. Michael, N.

F e r r a t i Comes Bartbolomaeus, Italns NeapolitaDa^

^ Fest Sámuel, Saxo Cibiniensis, Reg. Transylv. Gober

i nii Consiliarins, 1734.'

^ F i á t h Joannc9, ex Hányad, Cancellariae TraDSjl-

r vauiae Consiliarins Viennae, NN.

F i c h 0 r Gábriel , ex Kövesd. Füstik, Petros NN. Miohael, snpr. Jadex Coronecsiv V odor de Csik-Rákos. Joannes, N. F ö 1 d V á r i Georgius, ex Cotta Hanyadiensi. traiev tus. NN.

Folta de Kézdi-Ssent-Lélek , Stepbanus, iDdi^'>ii: procurator, Josephns, tilins ejnsdem, Frauciscus. uitimii: detioiens, 1743.

Folti Valentinas, ex Cottn Hanyadiensi, NN. F 0 r r ó de Orosztaln, Joannes, Nicolans, ejasdeni tiliu> — Joannes, Stephanos, uterqae ex Sede Háromszék, ii pesté obiit, N.

Frank Valentinas, snpr. Jndex Cibiniensis. F r a t e r, ex Cottu Máramaros, Stephauns, NN. L;uli!« lans, Georgius N.

Frenk Stepbanus, ex Cottu Kolosiensi, N. F ti z Valentinns, ox Al-Csik, N.

SYN0PSI8 MIJTATIONÜM. 276

Gábor, StepbanuB, PetroS; ex Gyergyó ; Micbael de Kál, N.

G á 1 f f a 1 y i Gregorias, famosuB procurator, N.

Gál f fi, Christophorus, Micbael, Georgius senior, Jo- annes, Stephanas, decapitatas MedgyesÍDÍ (hi ex Sede Ud- varhely) ; — PauloB, claudiopolitanu8| N.

Gávai Franciscus, ex Cotta Doboka^ N.

Gazda Micbael, de Rety, Stepbani G. Apor ab aerario.

Gazdag Baltbasar, de Bölön, in pesté , Joaiines, do- tarius Sedis Miklósvár , 1732, N.

Gegö Mattbias, tricesimator Coronensís, N.

G e 1 1 e 8 1 i Georgius de Szászváros , N.

Geréb, Joannes, senior, Josepbus de Arapatska, qaondam v. Jndex Reg. Incl. Sedis Sepsi, 1738. — Joannes junior de Lemhény, N. — Stepbanns, Joannes, de Bethlen- falva, NN. — Antonius, de Cslk-Csicsó, 1741- N.

Gbidófalv IGabriel, junior, vir aeqnitatis amans, 10 annis vice Judex Reg. Sedis Sepsi, qui ultimis vitae diebus, me teste , ante mortem duobus annis occulte , expost aperte, relicto Ario; in salvifíca fide Romána baptisatus et piissime obdormivit Coronae 1720. Prius quidem erat Regiae Depu tationis assessor^ NN. — Gábriel de Ettfalva Litteratus , se- nior, N.

G i 1 á n y i; Georgius , Jacobus^ P.

Glávics, Comes, Italns, post multas tribulationes mortuuB Fogarasini in captivitate , M.

Görög, Petrus, tricesimator Szászvárosiensis, Joannes, ex Cottu Kolosiensi, N.

G r á s z a i Volfgangus , N.

G r 0 n s z k i Nicolaus de Szemeria , N.

G u r z ö Stepbanus, ex Csík , in Moldávia mortuus, N.

G ú t i, Volfgangus, NN. Stepbanus , primus praedator in Sede Udvarhely, merito occisus est, N.

Gyárfás deLéczfalva, Stepbanus senior , nonage- simarius senex , Stepbanus junior, periit ad Cibinium, Pan- lus , Thomas , mente captns mortuus , N.

18*

376 P- APOR

0 y c r ö f i, GeorgiuB ; consiliarius Gnbemii et snp: Gonies Cottns KolosieDsis , Georgíns^ Ladíslans et Panln^ ojusdeiu filiiy et Georgias qnídem occisas a snbditis.

(ly örfi Josephus, vice Com. Cottns IIni)yadieDsÍ8,1^3'i.

Gyújtó JoanneS; ex Sepei-Martonos , insignis pr' ciirator, 1746.

Gyulaffi, Conies I^dislaas ; cou8Íliaríus Gabernn elortuA Tro.ni^ylvaiiíae Generális , Cottüs Kolos snpr. Comes et snpr. Capitaneas Sedis Marus ; Cbrístopborus^ LadisUi tílins, M.

Gyulai^ Gomes Franciscna senior^ Sedis Udvarhely snpr. Judex Keg. ; FranciscnSi praecedentis fílíns, Generális Loi'uniteiiens cacsarens et nnins régim ínis colonellus adnn* Ha; Franciscus, Stepbani filins, 1732, M. — Alexanderül Kövesd, N. - Stepbauus deMaxa, vei potius de Várad. Ladíslans, ejnsdrm iilius, NN. Gregorins, snpr. Judex N>'b- Cottiis de KUkellO; 1738. — Thomas, ex Cottu Albensi.

H a d a d i Miebael , centnrio , decapitatus a SascíaDÍs.

Hadnagy Mattbias , de Dalnok.

llaller, Baro Joanncs senior, enni snis titnlis sn perins, Paulns, consiliarins Principis et Comcs supr. Cottu- KtlköUö, Josepbns, oeci&ns a Tbökölio, Stepbanns, Goberoii consiliarins, Praesidens regni ct snpr. Gomes Cottus Tbor- deusi< ; Georgius, Statns et Gnbernü consiliarins. - Cumes (labriel, Tabnlae Keg. assessor, Ladíslans, in pesté, M.

Hamar Francíscns , ex Fotásfalva, tricesimator Tő- mösvaricnsis , oceisns a praedoníbns.

H a 1 ni á gy i Miebael , procnrator fiscalis, 1741.

Haranglábi Sigismnndus , de eadem , NN.

H a r e z 0 i Abrabam , ex propngnacnlo Gibiniensi ad portám Kis-Toronyiensem , circa nouam vespertinam potD{ ceeidít, et confraetns mortuns est 1738 in Febr.

H a r i n n a i Francíscns , NN.

H a r k a í Miebael , centnrio pedítnm , N.

Harsány! Stepbanns, principis senioris Apaffi Zeng meister.

SYN0PSI8 MUTATIONÜM. 277

H a t h á z i Gregorius , claudíopolitanus^ caesareus co- lonellus , NN.

H a y a 8 a 1 j i Ladislaus , claudiopolítanus , N.

Hegy esi; ÁDdreaS; supr. Judex Nobilíum Gottas ThordensíS; Miehael; ex eqao cadens mortnuS; N.

H e n t e r , Franciscus , protonotarins regni , Benedic- tuB , snpr. Jadex Reg. Sedis Gslk ; Gyergyó et Kászon ; Mi- ehael seníor^ y. Capitaneas Három8zékieD8Í8 , Caspams, Miehaelis filius ; canonicus et leetor Capital! Carolinensis^ lüchael junior , ejusdem Miehaelis filius , Stephanns , ejus- dem filius , ülemens ; y. Judex Reg. Sedis Sepsi^ ejasdem filius , Gábriel , Volfgangus , Adamus de Csík-Szent-Imreh; occisas a propriis subditiS; Acdreas, Sigismundus^ Panlus, centurio íd regimine GyulaianOi Nieolaus, Petrus, Volfgan- gus (bi trés de Nagy-Ajta), Gábriel altér ^ Volfgangus altér (ex Cottu Colosiensi, N.)i Alexander de Sepsi-Szent-Iyány, toxico mortuus, Stephanus , Josephí filius , juyenis, Joannes, quondam Judex Reg. Sedis Sepsi ^ 1740. Alexius , Gubernii Secretarius, 1742. NN.

H e r m á n y Martinus , famosus medieinae doetor Coronae.

H é t f a 1 u 8 i JoanneS; trieesimator Bereczkiensis, N.

Hídi Alexander ^ ex Cottu Szolnok Interiori , N.

H 0 e h m á r Joannes , mortuus in Diód annorum 85.

H 0 1 1 a k i JoanneS; auri campsor.

Horti Stephanus ; Superintendens calyinianuSi Ste- phanus junior ^ ex Cottu MáramaroB; N.

H 0 r y á t h Petricheyich , Cosmas , Franciscus ^ Nico- lauS; omnes trés Tabulae Reg. assessores NN. ; — de Ucsa : Andreas , Franciscus senior et junior NN. ; — Franciscus junior, de Széplak, NN.; — Sigismundus de Sákod; — Pau- lus de Telek 1739; — Franciseus; eolonellus, sub TOmOsyár periit a Turcis , Georgias ; ex Csík , Martinus , judex Clau- diopolitanus et litterarum Conyentualium de Eolos-Monos- tra conseryator ; Nicolaus , juratus nótárius Cottus de Ktt- kOllö , N.

Hozmán Joannes, consul CibiniensiSi N.

H u 8 z á r , de Nagy-Ajta, JeremiaS; procurator , Geor-

278 p. APOR

gins, ex Caik N. ; — Pctni8 Janior ex Cottu Thorden^i NN. ; — Michael , elandiopolítauas , N.

J.

Jabroczki, Adamns , occisns a sabditis , N. Gab riel de Vicze , senior^ regalista.

J a k a b 0 8 Stepbanus , ex Nynjtöd , 1 737.

Jankó de Zágon : Pctnis , Michael , ejnBdem filiog. AlcxiuB y cjasdum filias , noctÍ8 8nb silentio ab adnltero pro- priae uxorÍ8 occisus, Balthasar, Thomas occíbus aEom- rzonibas, NN.; — Ladislaus de Maxa, tnrbatas in mcDte^ NN

Jánosi de Bazahiza ^ Baltbasar , N.

Jármi Georgius senior , ex Cottn Ettkcllő.

Jcddi Petrus, ex Sede Udvarhely, N.

I e k e 1 i n 8 GeorginB, snpr. Judex Coronensis.

Jenéi Andreas , dactor Enyediensis.

Hlyei Ladislans , fi8cali8 exactor.

I ni e c 8 de Imecsfalva; Thomas senior ct junior, jDve niS; Matthias, in pesté mortunSi NN. Moyses, qnondam vice judex Scdis Orbai.

Imreh LadislanS; ez Málnás, occisns 1740.

I n c z e de Dclne, Andreas, Joannes, ejusdem filins, K-

1 n c z é d i , Panlns , Tabnlae Reg. assessor , Fetrns senior, Michael, Georgias, Sigismundns, NN. Stephanuü. ex Hungária , N. Paulus , nt fáma fért , intoxieatns , Ladis laus, periit in castris, 1745.

J 0 ó Michael , registrator Gubemii.

Jobbágy Benedictns , ex Sede Marns , N.

J ó 8 i k a de Branyicska : Stephanns senior, B. Gábriel, supr. provinciális Commissarius , Sámuel, Emericus, cae* sarens colonellus supr. ct supr. Comes Cottus Thordensis, Stepbanus, 1731 , Sigismundus, supr. Comes Cottus Hunya- diensis, 1733 die 19-a Mart. Dániel junior 1734, senior 1742 , M. ; — Volfgangus , ex Cottu Hunyadienbi , N.

J ö V e d é c 8 i Andreas , ariánus plebanus , sed vivnnt filii omncB catholici, vei maximé Páter Paulus Jövedécsi, velut modo Kolosvárini Socíotatis Jesu, tot animarnm salus.

SYNOP8IS MUTATIONUM. 279

K.

Kabos^ LadislauS; Michael, Gábriel, ex Cotta Kolo- siensi; NN.

E a k a 8; Joannes , Petrus, ex Háromszék , N.

K a k n c 8 i Franciscns , cam parente.

K á 1 n 0 k i , Comes Sámuel , com suis titulis 8uperia8 notatus^ Come8 Adamns, cnjus titulus superius, Comes Do- minieuSy mortuus 1732; — Volígangus^ Tabulae Reg. asses- Bor, Josephus , VolfgaDgi filius , Michael seuior ; — fratres germaui : Valentinus , Petrus, Thomas , Michael , NN.

K a p i, Baro GeorgiuS; mortuus Dévae in captivitate.

Kápolnáéi Paulus , N.

K a p 0 8 i Dániel , N.

Eapronczai Georgius , ex Carolina . N.

K a r a k a i ex Esztelnek , Michael , N.

E á r 0 1 y i, Stephanus , de Deées, tricesimator; N. ; — Baro Stephanus , occisus a subditis.

E a 8 1 a 1 Georgius , ex Gyergyö.

E a 8 z á 8 Paulus , kurucz capitaneus , N.

E á 8 z 0 n i Joannes y ex Carolina , parens lUrimi Dni Joannis Bornemisza de Eászon ; Emerícus Litteratus , v. Ju- Beg. Sedis de Eászon.

Eaton a Paulus, ex Csik, N.

Ke ez elei Andreas, Michael, ex Cottu Eolosiensi, Stephanus , quondam supr. Judex Nob. Cottus Eolosiensis, 1730.

E e 1 e m e n de Csik-Szent-György, Joannes, príyignus Comitis Stephaui Apor.

E e m é n y , Baro , Joannes senior , Tabulae Reg. as- sessor , Joannes , ejusdem filius , Simeon senior et junior, mitis genii, Joannes junior, Sigismundus, Tabulae Reg. assessor, 1734, Ladislaus, consiliaríus Gubernii, 1734, Sá- muel, supr. Comes Cottus Dobocensis, 1744; — Simeon se- nior, Simeon, Balthasar senior, Balthasar 1732, M. : — Alexander, Petrus, P.: — do Bükkös: Joannes, Bal- thasar, P.

E e n d e, Gábriel , Martinus , ex Hungária , NN.

280 P. APOR

Kendeffi, Paulus , Gasparus , Gábriel senior, NX. Joannes, P.

Kendi Joannes , protonotarius , NN. K é n o 8 i de Városfalra , Sigismnndus, Franciscaa 8^ nior, N. — Francisens, ex Sede Udvarhely, NN. Kerekes Sigismundus, 1734. Keresztes de Sárpatak, Comes Martinus. snpr. Comes Cottus Kuköllö, Comes Josephas, Comitis Martini filins, M.

Keresztesi, Saiuuel, Gubernii consiliarins, et Cottus Albensis Saperioris Comes , M. Panlns , P. FranciscüB de Nagy-Megyer, jnnior , P.

Keresztúri, Joanues , snpr. Jndex Reg. Sedis Ha- ru8, 1743. NN. Stepbanas, ex Sede Marás, Nicolaus, snpr. Jadex*Reg. inclytae Sedis Mams, NN. ; Micbael, ei Sede Marás , NN.

K e 8 e r tt, Gregorins, Petras, Stephanus, Panlns, oioDes de Úzon , N.

Készei Joannes, Michaelis prineipis Apaffi jnnioris praeceptor, N.

K i s do Papolcz , Balthasar , trajectns , VolfgaDgne, vice Judex Reg. Sedis Orbai; — Gábriel de Karathna, 1739, Frauciscns, Gabrielis filins, juvenis, 1739 1-a Janii, N.

K i 8 f a 1 n d i, Micbael Litteratns, Franeiscns de Fesel- nek I senior , Josepbns y Francisci senioris filins , N. K i s P á 1 de Úzon , Georgins , 1 735. Klein Joannes , snpr. Jndex Bistriciensís. Klobusiczki Andreas , NN. Köblös Joannes , dnctor Enyediensis , N. Köbölkúti Andreas.

K 0 c z k á n Martinas senior et jnnior , Joannes , ei Sede Maros , N.

Köleséri de Keres-Ér, Samnel, Gnbernialis con8Í liarins.

K 0 1 0 8 y á r i, Stepbanas, saperíntendens calyinianns Samnel ex Carolina.

Komáromi, Joannes, mortuns in Tnrcia, Joannefl knrnoz eenturio , N

JI

8YN0PSIS MÜTATIONÜM. 281

KoncZ; JosepbuS; Gábriel senior, janior de Lö- rinczréve, NN. ; — Balthasar, claudiopolitanns ^ N. ; — Bal- ihasar, SuperinteDdens aríanns, N.

K ö D c z e i FranciscuB seDÍor^ de Volál ; — Gábriel de f Lembény ; — Franciscus , Samael, Miehael senior et junior, Andrea8; Franciscus , jnvenis 1741, Josephus 1742, omnes I hi de Earathna , N.

E 0 p a c z Joannes , ex Gottu Hunyadiensi , NN.

K ö p e c z i Miehael , famosns medicus principis senio- ris Apaffi , qui et me anno 1690 ex gravi infírmitate sanavit.

E 0 r d a de Boros-Jenö, Sigismundus senior, priyignas Comitis Stepbani Apor , Sedis Udvarhely aupr. Judex Reg., Ladislaus, Sigismundus junior , 1735. NN.

Eorlatovith Georgius , NN.

E 0 r n i 8 , Baro Casparus , Sedis Marus supr. Gomes, M. Comes Stephanus, consiliarius Gubemii , 1741; — Mi- ehael de Borbind , N. ; — Petrus , tricesimator claudiopoli- tanús , N.

E őr ö s i, Georgius , de Maros- Vásárhely, N. Miehael, claudiopolitanus, procurator.

E 0 8 Miehael , kurucz eolonellus , NN.

Eovács, Sigismundus senior et junior, Franciscus de Eeresztúr; — Stephanus de Bánd; — Petrus ex Saárd; — Stephanus ex Hlye, ex Cottu Thordensi; — Balthasar, ex Sede Udvarhely, N.

E 0 V á 8 i Petrus , claudiopolitanus , N.

E 0 V é r Franciscus de Feselnek , N.

E 0 z m a de Eezdi-Szent- Lélek , Clemens , fiscalis ge- neralis perceptor , N. — Simeon , de Felsö-Torja , cum suo filio Simeoné , N.

Eubuni Ladislaus, Carolinensis , famosus facetus.

E ú n de Osdola , Stephanus senior , junior , periit ad Zernest, Nicolaus , Nicolaus , mortuus in Al-Gyógy , P. ; — Ladislaus, Miehael, ex Sede Marus, NN. ; — Dániel de Csapó vei Disznöjó , NN. , Dániel , Sigismundi protonotarii filius ; — Ladislaus junior , occisus a Rascianis in Enyed ; Stephanus cum filio Ladislao, Matthias, de Eál, 1733, N.

Eurtány Stephanus, N.

282 p. APOR

L.

Lajos, Joannesi de Sepsi-Szent-Iványi Stcphanusde

SzacsYa, N.

László, Blasius de Hatolyka; — Ladislans, Joannes de Gzofalva , vir facetus , anno aetatís snae 15 factos Cal- vini assecla , anno tamen aetatis suae centesimo rediit ad fíileni salvificam Románam, et in illa pie obdormmt; — :>tt- pbanas, Joaones, nótárius, ex Gyergyö; — Joannes, Petrus ílc Z&gon, javenis, oecisus a militibns 1741 ; — Andreas de Ikafalva, seuior, mortuas 1739.

Lázár, Stephanus, sapr. Judex Reg. Sedinm .Siculi- caliiim Csík, utriusque Gyergyó et Eászon, innoccDter Dévae in captivitate moritur, M. Emericns, Tabnlac Reg. assessor , P. ; Georgius , supr. Judex Reg. Sedis Marus , P. ; Gomes Ladislaus de Szárhegy, 1732 ; C. Franciscus seuior. Judex supr. Reg. Sedis Cslic, 1742; C. Franciscus ju^enis; — Kalthasar^ Franciscus de AI-Torja, vice Jadex Reg. K-; Stephanus, ex Dalnok, 1746.

Léczfalvide Bonyha, Franciscus, mente captos, N.

L é s z a i Stephanus , nótárius Fogarasieusís , N.

Lévai Michael, centurio peditum,N. ; GabrieL ex Sedc Udvarhely , oecisus a kuruczonibus , N.

Lipcsei Georgius , fiscalis inspector salis , N.

Litteráti Szabó, Blasius de Csik-Szent-Mártoo, prius director fisoalis, nunc Tabulae Judiciariae assessor.

Literátus Stephanus, de Etfalva ; — Michael , Ste- phanus senior, de Csík- Szent-Simon, Sámuel ex Csik, niur tuus in pesté , N. ; Michael , nótárius Tbordensis , Georgius, Hupr. Judex Nob. Gottus Albensis; Joannes de Kis-Galamb- faiva , N.

Lőrinczde Dalnok, Nicolaus, famosus procurator N.

L ö V e i Sámuel , ex Hungária , NN.

Luczai, Servanus, tricesimator Szigethiensis , Au- dreas , supr. Judex Nob. Gottus Thordeusis , Joannes , trice- simator elaudiopolitanus , Stephanus, tricesimator, Ladis- laus , provinciális Commissarius , N.

L u g 0 s i de Magyar Pederd, Franciscus senior , priu-

8YNOPSI8 MITTATIONUM. 283

pi8 Apaffi senioris Secretarius ; Franciscus jnnior, ejnsdem ins f NN.

Lakács, Blasius, ex Sede Udvarhely , principis se- oris Michaelis Apaffi culinae magister , Joannes, ex Cottn anyadienBÍ N.

n.

M a c 8 e 8 d i Nicolans, ex Gottn Honyadiensi; NN.

M a c 8 k á 8 i Baithasar^ consiliarías et Gottns Szolnok iteriorÍ8 8upr. Come8^ M. Franciscas, P. Ladislaii8, P. ; — etrus senior et Joannes junior ^ de Tinkova , NN. ; — Mi- lael de Hederfája; M. ; — Emeriens de Szengyel ^ P.

M a d á c 8 Petrus , colonellus , NN.

Madarász Matthias, anlici peditatus Principis Apa£S ^nioris capitaneus.

M a n k ó 8 Joannes , sapr. Jadez Coronensis.

M á r i á 8 i Panlns j ex Hungária , NN.

Markó Stephanus, trieesimator claudiopolitanus, N.

Markucsán Petrus , ex Cottu Hunyadiensi, M.

M a r ó t i Dávid , ex Sede Udvarhely , cum filio Samu- e, in pesté, 1739. N.

Marton, Benedictns ex Háromszék, Stephauus ex 6czfalya, N.

M a n r e r de ÜrmOs , Michael , Franciscus, 1 733 , Ga- -iel junior, Gabrielis fílius, Josephus, 1739, Stepbanus, Í40, Michael periit in castris 1745, NN.

M a X a i, Franciscus ex Sede Marus, Blasius senior, ex >ttu Kolos; — Joaephus, sub Gomitiis Gibinii, 1734.

Mihács, Micbael de Al-Doboly, N. Franciscus de ^estő, apoplexia tactus , N.

M i h á 1 c z, Michael , senior et junior , Nicolaus senior junior, ex Al-Torja, NN. ; -— Joannes de Nyújtód, NN; — Cannes , Franciscus , Michael altér , Joannis filius , de Po- án , NN. — Joannes de Al-Doboly , N.

M i h 0 1 c 8 a, Michael , Franciscus ex Garolina , N.

Mikes, Glemens , consiliarius , Generális Siculorum, égni praesidens, Gomes Gottus Albensis, regni protonota- US , NN. Thomas , Paulus , qni occidi curavit nobUitatem

284 p. APOR

in ZáguD . et . ai faoia fért . mortnns Fogarasini. — Comb Micbael enni litalis superins, Franeiscas et Michael junior ejuídem fílii: Miehael. Stephani filias^ Josephns de Zabok (•Qtr. 1735.

M i k h á z i Stephanuf^ , ex Csik , X.

M i k ó. Srephanns. <apr. Jadex Reg. Sedis Hárouszék, r. — Petrns. Joannes.. Adamns. Josephns io pesté mortcü;. de Zsujöd , XX. — Stephanas, Gábriel, ex Cottu Kolosiens . NX. — Xicolans . Franeiscas senior , de Bodok, regali?u 1 738. P.

Mi kóla. SigismniidaS; consiliarins Principis et C> n^es áupr. Cottns Kolosieusis, Joannes ; Baro Joannes et La di^!aiis de ^zamosfalva . antuiaissiniae familiae , io qc" et tamilia in virili semine defecit , Tabniae Reg. aesessi'r. 174i>.

M i k s a de Diód. Stephanns, Xicolans. Vivít Geo^giu^ uieu9 bvnus amícos > mortnns 1734), NX.

M i s k e de lvánfal?a , Emericns , vice Comes Co:ta^ Albeusis, X.

M i s k 0 1 c z i de Páva ; Sigismnndns , X.

M i t m a n, Angnstinus, ebyrnrgo-medicn^ faniosas. C ' ro:.ae . Joannes, Augnstini filins. caesarens eenturiO; peri.: -d (\>roDam , X.

M 0 b a i. Gábriel , ex Cottn Kttkellö , N. LadisUas de Mikeszásza

N.

XádndFari. Stepbanns , Gábriel . Joannes, XN.

Xagy, Thomas deHéTiz, consiliarins Principis; — Stepbanns de Vízakna, NX. ; — Baltbasar et Panlns de Petek . Tabniae Reg. assessor et snpr. Provinciális Commis- Harins. Sigismnndus , Samnel, Sigisninndi filins, XN.; — Lanrontins. Francisens senior. Stepbanns, ex Sede Ma ins; — Stepbanns, ex Coitn Kttkellö. X.; — Xicolans. Fran oiscus. Sigismundns de Kál, morínutnr in pesté, X.; — Franeiscas de Demeterfalva , in pesté.

Na gyári Josepbas, principis senioris Apafii famo sus eoncionator, qni reprebendere non solam magnates, sed et principem in pnblica concione aad6bat.

SYNOPSIS MÜTATIONÜM. 286

Nagyszegi Michael , famosissimus miles ; N.

Naláczi, StephanuS; consiliarius Principís et 6a- ^rnii y snpr. Principis praefectus ; et Cotias Hunyadiensis pr. Comes , M. Lndovicns, snpr. Comes Cottns Hnnyad^ M. ^annes; P. Andreas, Tabniae Reg. assesBor, NN. Georgius, yenÍ8; Georgina seDÍor, 1732; NN.

N a m é D y i Sámuel^ quondam supr. Judex Nob. Cottas bordensiB.

Nápolyi, Petrus , Georgina , NN.

Nemes, Joannes , supr. Capitanens Sedis Háromszék consiliarins , M. Joannes , filins ejusdem , Gábriel , Geor- nS; Thomas; Alexias et Thomas, Thomaefiiii, Michael, N. , — Joannes de Kibéd , N. ; — Petrns , ex Thorda , Sa- nel, qnondam snpr. Jndex Nobilinm Gottos Thordensis; — aro Joannes, ecclesiae ritns graeci episcopns catholicns.

Nemesányi Valentinns , ex Hnngavia , NN.

N 0 a c z k i Matthias, 1734.

Nyakas Stephanns , ex Cottn Thordensi , N.

Nyúzó Michael; knmczonibns colonellns^ N.

O.

Oklocsányi Panlus , ex Cottn Albensi.

Olosz Andreas, claudiopolitanus, N.; Michael, regoi rotonotarins , NN.

0 1 y V e d i Dániel , ex Cottn Thordensi^ N.

Orbai, Joannes, senior et junior, ex Kezdi-Sz.- élek, N.

Orbán de Lengyelfalva, Panlns , Sigismnndns , Si- eon, socios mens dum ad stndia Tyrnaviam pergerem, londam novicins Societatis Jesn , sed dimissns ; Alexins, ipr. Judex Reg. Sedis Aranyas, 1742, NN.

Orosz Panlns , ex Hnngaria , NN.

0 r 1 a i Nicolans, Baro.

Osztrozoczki Andreas , nobilis polonns, in Nagy- jta mortuns.

0 s Y á t h de Bibarczfalva , Stephanns, N.

0 1 y e a Dávid , ex Sede Udvarhely, N. Ózdi Georgins , ex Sede Marns , N.

\

286 p. APOB

P.

P a 1 á t k a i Stephanua , gnpr. Jadex Nob. Cottiis Ko- lotieaftit, N.

P á 1 f f i, FranciBeas, ex Sede Udvarhely, Caoeellariae TransylvaDicae aeeretaríos , NN. — Miebael de (Ugy.

Pallos Gábriel , ex Cottn Albenai, N.

Pápai, Ladislans , PaofaiB , siipr. Judex Nob. Cotm de KlIkGllö, NN. — SigiimaDdog , sapr. Jndex Nob. CottiK Thordeosis.

PirizpipaiFraociteos, profeasor calyln. Enyedi ensit et medicas exeellens , qai sais scriptis maltam DatioEÍ Hangaricae profait

Paskó ChrístopboniSy NN.

Pataki Franciscos, ex Cotta Kflköllö; apopIeiU taetus j N.

Páter, Joaones , areodator salis, N. Nicolaus , grae cas j quondam tríeesimator Coronensis.

Patkóft Joannea, ex Sede Marna, famoans proen- rator , N.

P é c 8 i y Andreaa, celeberrimas et famosisaimns medi ciuae doctor ; doIeDdam qaod ariánus faerít ; — Gábriel, es Ungaria, N.

P e k r i, Laurentias , Comes Cottos Albeasis Comes el Sedis Udvarhely capitaneas , ntrobiqne sapremas.

Petki Joannes, sapr. Jadex Reg. Sedium Sicalica lium Csík, utríusqne Gyergyó et Kászon, M. Stephanns ejnsdem Joannis filins, M. Stephanas jonior de Eirályhalma Joannis filias, M. Comes Michael, Comitis Davidis filins, M C. Dávid, consiliaríns Gnhernialis, 1742.

P e t r ó c z i Stephanas, Baro, M.

P ó c 8 a de Hatolyka , Joannes senior , notarins Sedi: Orbai, Franciscus senior, notarins Sedis Kezdi, Thomas Matthias,1738,N.

Pogádi Joannes, ex Hungária orinndns, in varíi lo('Í8 tríeesimator in Transylvania, 1735.

Pogány, Sigismnndns , aalae capitaneas TbOkölyi

8YN0PSIS MUTATIONUM,

887

SigíBmandiiS; Bupr. Judex Nob. Cothifl Thordensis, Melchior, ^x Cotta Máramaro8, NN.

P 6 k a i Nicolaus , éx Cottu Thordensi , N.

Pólus de Kezdi-Szent-Kátolna , Stephanus , famosus procnrator^ StephanuB et Joannes, filii ejuadem, N.

Pongrácz Andreas ^ supr. Judex Nob. Cottus Szol- xiokiensis Interioris.

P 0 r B 0 1 1 de Köpecz , Georgius , N.

P r e 1 u k a i Michael , ex Cottu KolosieuBi, N.

Pribék FranciBCUs, ex Petek, uxor curavit occidi, N.

PttnköBti de Úzon , Michael ; N.

Püspöki Petrus , Bupr. Judex Nob. Cottus Albensis.

E á c z Stephanus de Galgó , NN. — Stephanus , nótá- rius claudiopolitanus , N. — Abrahamus de Bölön , procura- tor , N. — Michael, de Bölön , N.

R á c z k ö V i Stephanus , ex Cottu Albensi , N.

Radák de Mikeszásza , Emericus, Stephanus, Ada- mus; 1736, NN.

R a d á 8 Stephanus , ex Cottu Thordensi , N.

Rákosi Joannes , tricesimator Coronensis , N.

Rápolti, Andreas, Stephanus senior ct junior , An- dreáé filins, Stephanus, quondam vice Judex Nob. ^^^^^® ^^" bensis, 1741. Sigismundus, supr. Judex Nob. Cottus A en- sis, omnes de Feselnek , jN. 'mator

Récsei deSárd, Stephanus, quondam ^"^^^\

. • i*a ultimo prac Cibiniensis, postarum magister provinciális >

fectus bonorum Apaffianorum , 1735. ^7ék N.

Redmeczi Martimis, salis inspector **^^^\^^ ' Rejner Martinus , ductor ClaudiopoUt an ^ ^ ^^ ^^

Réty Michael senior, de Fogara8, garas , N.

Révai baro Adamus. siliavius , M. Stepba-

R h é d e i, Franciscus aenior , cons rY^hvAs^ VJos- *• nus, P. Joannes, P. Michael, P. Paalus , ^d^nus, NK.

sessor , apoplexia taetus, NN. Ladisl'*^®' ^

R i b i c z e i Andreas, ex Cottu 5í »^

288 p. APOB

K i 1 1 e r Andreas , snpr. Jadex CoroDensis , N. K 0 s D y a i Dávid , interpres tnrcicns . N. R n s z k a i Andreas , ex Hnugana , N.

S.

S a 1 á n k i Moyses , snpr. Jndex Nob. Cottns SzoIdo kiensia . 1733.

Sándor. Joannes. TÍee capitanens Csikiensis. monnn* in Moldávia , XN. Gregorins . laadatissimns regni protonuu- riiis. XN. Michael et Paulns 1732, de Csík-Szent-Mihály, SN. — Paulus. 1733, et Sigismundus de Kénos, X. — Pauluse: Michael.de G.ilambfalva , mortans Constantinopoli , N. - CasparUiS. Gereralís Thökölvi, postea rediens ad gratiam. niodo po&teri sant barones , M. — Michael de Szent-Domo- ko3 . noiarius , X. — Franci^cus , ex Sede Udvarhely.

S a r á d i Sigismnodus , ex Cottn de EüköUő . eV^ns inter ohoreas ebrius se salvavit, Dens scit qno , X.

S á r d i de Xagy Enyed . Stephanns j X.

Sárközi de Xagy-Enyed , Stephanas, N.

Sarmasági Stephanus , XX.

S á r 0 3 i. Joannes , consiliarina Gabernii , protonota- rius et snpr. provinciális Commissarins ; Joannes de Szent Lászli' , snpr. Jndex Reg. Sedia Marna , Stephanns^ Gcorgiu^ et Josephns. ex Sede Marna. XX. Stephanus de Fogara$. N-

S á r p a t a k i. Maitinna, regni protonotarins . XX. 0> iiiOs Martinus Keresztes de Sárpatak, Martini Sárpataki íiliiis, Comes Cottna de Küköllő snpr. enni filio Josepho. al* pha et ómega íaniiliae , M.

Sebeasi, Job de Dera, Benjámin de Abrukbánya. Melcbior de Sárd Albensi, X.

Sebeatyén de Köpecz , Joannes , notarins , X.

S e m s e i Andreas . coloneilns caeaarens , NX.

S e p s i ^Szepesi '?) Paulna , ex Ungaria . NX.

.S é r a de Zalány. Stephanus aenior. Thomas ,. 1739 N-

S e r é d i , Baro , Benedictus, snpr. Comes Cottus Szol cok Mediooris , Casparns, Stephanus, M.

Servan US ex Eopacsel ^ morio senioris Principis Apaffi.

SYNOPSIS MUTATIONIJM. 289

S i g m 0 D d de LemhéDy , Georgius , Sámuel 1734.

S i k e t f a 1 V i Gregorius Litteratns , director, N.

Sikó Petra8deBölön,N.

S i D á n d i dao fratres.

S i m é n Joaiines seuior, de Kelementelke, PetrnS; Jo- annis filins; Joaiines de Hyasfalva, Georgina, ex Gotta EU- köllö, N. Gábriel, ex Sede Udvarhely, N. Michael, Reg. Gu- bernii CoDsilíarius, M.

Simonffi Miehael; regui protonotarius.

Sólyom Thomaa , vice judex Reg. Sedia Gyergyó, occiaas a Raaciania , Stephanua , vice judex Reg. Sedis Gyergyó.

S 0 1 n a i GeorgiuS; inaigDia procnrator et homo facetus.

S 0 m b 0 r i Ladialaua aenior , ex Cottu Szolnok Inte- riori , NN.

S 0 m 0 r a i Petrua , junior; ex Cottu Albenai , NN.

S 0 ó 8 Franeiacua ; auperiutendena calvinianua N.

Stenczel Franciscus ; claudiopolitanua , N.

Stepáu de Várad; Stephanua aenior et junior ; N.

'S n k i de Suk , Faulua ; Tabulae Reg. aaaeaaor, NN. Michael.

Szabó Litteratna: Thomaa, vice. Judex Peg. Sedis Inftrioria Csík; Martinná, ex Caik ; triceaimator , Clemens, ex Caik; morluus in peate, Michael; notarina Inferioria Calk; N. — Andreas de Vacaárcsi, occiaua a Raaciania ; N. — Andreas de Barcsa; aupr. atabuli praefectua Comitia Ste- phani Apor. — Joannea , ex Cottu Koloaienai ; N. — Geor- gina, Joannea, ex Baróth, 1737. — Joaephua de Calk-Szent- MártoD; adjunctua Commiaaariua provinciális; 1742.

S z a 1 á n c z i Georgina 1736. SigiamunduS; StephanoS; aupr. Judex Nobilium Cottua Albenaia processna inferioria 1739. Stephanua junior, NN.

Szappanos Michael, apud kuruczones colonelluS; N.

Szarka SigiamunduS; vice Comea Cottua Albensis.

S z a t h m á r i Stephanua ; ex Cottu Kükdllö , NN.

Száva Stephanua, epiacopua Valacborum; Petras, ex Cottu Ktiköllö. — de Várallya: Michael senior, junior,

MONUM. HÜKO. HIST. — SCRIFT. XI. 19

290 P* APOR

praeclaros juvenis, Adamua, juvenw, N. — BaroMkhal, Cottns Zarándiensis supr. Comes, 1729.

Szegedi Joanoes de Hidegyíz , Georgiáé de Hike

szásza, N.

Székely LadislanS; Consiliarins PrincipiS; et cítíu- tis Claadiopolitanae supr. Capitanens, M. Comes Moyses^ dicti Ladislaí filiaS; oecisus a praedooibus in Pöcstelke Comes Adanius de Boros-Jenö. — de Killyén : Valcnti nns, Franciscns, Michacl senior, vice Jadex Reg. Sedis Sepsi I Nicolaus , Baltbasar , vice Judex Reg. Sedis Sepsi , Valenti

nas, 1738, Sigismundns, qnoDdam vice Jadex Reg. ioclyU Sedis Sepsi, mortuus 1740, NN. — de Réty : Moyses, An dreas, Martiniis, Sámuel, quoudan nótárius Sedis Sepsi SigismuDdus, 1733, N. — Georgius, ex Görgéoy, N. - Oeorgius , ex Háromszék , N. — StephanuS; ex Cottn Thoi densi, N. — Stepbanns de Dalnok , N. — Petrus, de Keidi Szent-Lélek , ultimus deficiens , N. — Gteorgius , de Csík SzenMmreh, 1740.

Szekeres Joannes, ex Sede Marus, Franciscus, tíci Judex Reg. Sedis Marus, N.

S z e k b a 1 m i Andreas, ex Thorda, N.

SzentgyGrgyi Stepbanus, uxor curavit occidiíi Cottu Doboka, N.

SzentjAbi Georgias, famosissimus anrieusor Clan diopoli.

Szentiványi Sámuel, senior, Director, et juniof; e: i Sede Marus ; — Litteratus : Joannes , Gábriel , Thomas, ^

I Szentkereszti Baro, Andreas senior, consiliaríni

Gubernii, 1736, Andreas, capitaneus Fogarasiensis et co ' lonellus, moritur 1745.

Szentkirályi Josepbus de Pálos, N.

Szent pali Igoatius, supr. capitaneus, NN. Frao ciscus et Stepbanus de Vizakua, NN.

Szepesi Paulns, ex Ungaria, NN.

Széplaki Stepbanus , Franciscus , jnyeuis , íd aqn suffocatus , ex Cottu Eolosiensi , N.

S z e r e d a i Stepbanns, Joannes, Emerieiis, suffucato ebrius in aqua, cur non in vino ? Sigismundns, ex Sede Marn

SYNOPSIS MUTATIONUM. <^1

. — Pefras, iospector salisfodinarum Parajdiensium; Sa- dl; 1732. Andreas de Szent-Ront&S; 1740.

Szerencsi GeargiuS; ex Qottu Máramaros.

Szikra Georgias , ex Enyed, procarator.

Szilágyi Andreas; supr. Judex Reg. Sedis Aranyas, . Michael; dactor clandiopolitanus^ N. Joannes, ex Sede ras.

Szilváéi JoanoeS; Balthasar, aenior, jauior 1746. NN.

Szirmai KicolauSj ex Hungária, NN.

S z k 0 r e i Andreas , ex Terra Fogaras.

Szoboszlai Josephus , supr. Jndex Nob. Cottns )rdensis.

Szőcs Joanues, prius Thököly ianns , expost cae- ens Golonellus, StephannS; claudiopalitanus.

S z ö 1 1 ö 8 i Joanncs; ex Cotta KttköUö , NN. Joannes, isus a snbditis ín Cottu Doboka , N.

Szombatfal yí Paulas et Sigismundus senior, ex le Udvarhely.

Szombatbi Georgias, Stephani Comitis Apor bo- um praefectus, N.

Szóm órai Petras junior, NN.

Szörcsei de Szörese , Michael , Franciscus , Caspa- , Francisci filius, Balthasar; — Ladislans de Sepsi-Bé- yö,1745.

S z 0 1 y 0 r i Stephanus , ex Háromszék , N.

T.

Tankovics Adamus , occisus , N.

Tarsolyt Petrus , ex Cottu Thordensi, N.

T a t r 0 s i Michael , qnondam salis inspector Kolosi- is, nunc postarum magister caesareus Berendiensis.

T e 1 e g d i Benjámin , ex Sede Aranyas , N.

Teleki Michael , Sacri Rom. Imp. Comes scnior, to- regní Generális, cum plurimis aliis titulis, periit ad nyest ; Michael junior, supr. Gapitaneus Dístrictus Kővár, lislans , Reg. Gubernii Consiliarius , Josephut junior, Jo- hi filius , centurio in regimine Gyulaiano , Sigismundus, r novennis gratiosus , Paulus , vir doctus et per multa

19^

V 1

■ ■ ^

292 P. APOB

regna expertíssimns , Oabriel , paeri JoBephns, snpr. Cob Cottas Albensis , Joanoes , sapr. Capitanens Distríetiii I ▼ár^ 1748, NicolaoB , 1745. M. — Oeorgiav , ex Qöfgéni

T e a 1 8 0 h Andreas , Jndex reg. Cibioiensis.

T h a 1 a b a Matthias , ex Diatrícta Fogaras , N.

Thöt StephannSi Miehael senior et jnnior , eiSi

Maros I N.

T h 0 k 0 1 i Emericns Comes^ nuneapatiui princepi.

Thót falusi Nicolaus, insignia typograpbm Cli diopolitanns.

Tiboldi Paulas, ex Sede Udvarhely, N.

T i s s a StephanuB, ex OOrgény, areodator, M.

T ö b i á s • . . • insignis pictor Cibiniensis , N.

T 0 f a e u s Michaeli caMnianns famosns saperinti denSi qui sine uUo fondamento plnríma soriptitant ') con religionem catholicam , sed praecipne contra yeDertl altaris sacramentum , et qaidem tali argumento snmpto Scriptorai quod si secandum sensum ipsins deberet ac< textus, sic omnem naturae everteret ordioem, et nihil beret transire in alítum, sed deberemus vento cresce yento ali. Qaamvis theologí catholioi prudenter hanc bl phemiam solvunt, tantum enim pondus habét ipsius arj mentunii scil. X ut Tök. Si hic controyersiam yellem i vére, tribos yerbis ipsi responderem *). Videat qui t dedignatur.

T 0 1 d a 1 a g i Joannes, oonsiliarius Gubemii et Coti Thordensis snpr. Comes , M. Andreas NN. Georgins , Jot nis filins NN. Joannes de Koronka senior et junior, P. 1 ohael de Erese , in aresto mortuus Fogarasini ; eausa are ignoratur, 1737. Miehael de Erese, 1746.

T 0 k a y Stepbanus , eoasenrator litteramm capita rium Carolinae.

Toldi Gteorgius senior, NN.

T oly aj Stephanus, insignis aurifaber claudiopc tanús, N.

Tompa Joannes de Kis-Borosnyó, N.

') Egy másoló bessűrátai : at •olent dieere ealholiei ; 0 'ssp dsret si posset

8TN0P8IS ICDTATIONÜIC 293

T 0 r d a i Joannes de Mihályíalva ; NN. — de Somo- gyom : Qabrieli senior, Paalus , JoaDnes senior ^ Nicolaas , IVanciBonSi Gábriel. — Georgina de Déva^ tricesimator, N.

Torma de Csiosö-Eeresztúr , Christopboms , P. Ste- phanns, senior P. NicolanSi supr. Comes Cottos Szolnok In- terioris, 1737. Samnel, Tabnlae Reg. aBsessor, 1740; Nicov lans jnnior 1741.

Tornya Petms , ex Cottn Hnnyadiensi; NN.

Toroczkai de Toroctkö-Szent-GySrgy, Stepbanos, supr. capitaneuB Sedis Aranyas, M. Michael, Gabernii oon- BÍliariaa , Ladislaas, P ; — Stephanns et Samael , Stepbani filii y NN. SigismnndnSi Petras senior, janior, Tabnlae Reg. assessor; Ignatius, 1732, et Balthasar 1735, Joannis filii; Francisens, 1740. Sigismnndns, 1746. NN.

T d r S k Stepbanns , Gábriel, FranoiscnS| ex Sede Ud- Tarbely, N.

T 0 y i s i de Adamos, Dániel.

Transnerde HadréVi Baltbasari Thomas, Franois- CHS, StephannS; Sigismnndns, N.

T n b 0 1 i Panlns^ ex Sede Udvarbely, N.

T h ú r i FranoisoQS , ex Tamásfalya , Tíoe Jndex Reg. Sedis Orbai , Ladislans , vice Jndex Reg. Sedis Orbai , 8a- mnel de Tamásfalya, Georgina senior et jnnior.

T fl r i Andreas, ex Cottn Kolosiensi, N.

T ú r ö c z i Georgins , ex Cottn EttkSllS, N.

T n r z a i de Thorda, Georgins, N.

C.

Ugrón Francisens, Tabnlae Reg. assessor, Ste- phanns , Andreas , Panlns senior et jnnior , Panli senioris filins, NN.

Újhelyi de Somlyó, Francisens, N.

U n g n r Joaones , ex Cottn Hnnyadiensi , praefeetns fisoalis.

Ú z 0 n i Nieolans, de Fogaras, N.

V. Vadas Josephns. Vajda Ladislans, snpr. Postamm magister, NN. Mi-

294 P- APOR

chacl (l^ Mihály falva , NN. Petrus de Fagaras. Michael ei Cottu Albinsi, Volfpangus.

Vájna Urbánus; deZágon, oc(-i?iU9 a kurai-zonibns: — de Páva : Gábriel, Sigismundiif^. vice Jndex Reg. actnalis Sedis Orbai, 1 730. Stephamis , bin rice Jndex Reg. Sedi? Orbai,1736. Stephanns, javenia. 1741; — Andreas de Mar- kuBtalva, oetuageD;irio major senex, 1734.

V á r a d i Stephanns.. ex Cottn Albensi, N. Va rJQ Stephanus, ex Cottn Kraszna. Varsányi de Mike^zA^za, Valentinus,. Sigismnndn^.

V a s s de Czego , Georgina aenior € t jnnior , P. Joan nes, Tabniac Reg. a8s>es8or P. Dániel , jnveifis , KN. Ladis- lana 1T3*<, Dániel , Tabn'ae Reg. aflse&sor , 1741. — Dániel de Mind S/.ent , NK. — Georgina , snpr. Jndex Nob. Cot- tus Albensis, N. — Moysea de Diód. — Nicolaus de Osdola. 1741.

Vaj i (Vay) Michael, P. Adamus jnnior, 1732.

V é b er Petru8| snpr. Jndex Reg. Cibiniensis. Vég Franciscns de Adamos.

Vér Georgins senior , Michael^ senior, N.

Verebélyi Joannes, senioris principis Apaffi eqaes- tris centnrio, N.

Veres Petrns, capitanens Fogarasiensis, Benedictas de Dalnok , AndreaS; ex Csik, N. Grcgorins de Kézdi-Csc- mortány, 1744.

Vesselényi de Hadad , Baro , Panlus . Genera is, Stephanas, regni Praesidens, 1734.

Veszprémi Stephanus , superinten de ns calvini- anns N.

V i d a de Tborda Stephanus , famosns facetns et pro- enrator, N.

V i s 0 1 y i Stepbanns, N.

Vitelescus Oxeudins, episcopns catholicus Armono- rum in Transylvania, M.

Vitéz Franciscns , Gábriel , Andreas , MN. Baro Ge- orgina, 1732.

V i z i Sámuel, tricesimator Somlyöiensis, N.

8YNOPSI8 MÜTATIONÜM. 295

Z a b a n i n 8 Joannes , Jadex Reg. CibinieDsis^ ob de- merita publice decapitatns ; Joaunes , famosns praedicans Intheranns CibiniensiS; decapitati ZabaDÜ parens.

Zajzon Samnel, snpr. Jndex Nob. Cottus Albensis.

Z e{a 1 1 e r Bartholomaeus^ sapr. Judex Reg. Coronensifl.

Zeyk LadislanS; ex Cottu Hnnyadiensi , NN.

Z i g e r i u 8 ADdreaB , salis perceptor , N.

Zöld Adamns , N.

Zöldi GasparuS; capitaDeus GörgéDyieDsiSi CasparoB junior^ occisiis a Germanis sab Görgény.

Zolta Franciscus; ex Sede Udvarhely.

Z 0 1 1 a i FranciscaS; ex Cottu Ktlköllö.

Zólyomi Dávid , M.

Z 0 n d a de Gidófalva , iosiguis poéta hungarus , Ste- phanuB; uterqne ex Háromszék^ N. Clemens, ex PolyáOi 1740.

ZsarDóczi de Roncs , Emericns , ex Cottn Nitri- ensi; cornetaefer principis Micbaelis senioris ApafFi. Hie me comitatns est nsqne Tyrnaviam, dum ad stndia philosophica pergerem.

Z ú 1 0 r i FranciscuB, N.

Ecce, cnm quibn8 non ita pridem dulcea capie- bamna ciboa , familiaritate ntebamur , colloquio deleo- tabamur, muti ad nos clamant. Sed quid clamant? qnaeria. Dicunt: Heri mihi, hodietibi; clamant se- cundo: Mementó , homo , qnia pulvis es et in pulve- rem reverteria ; clamant tertio cum poéta : Talis eris, qui calce teris mea busta pedestris.

Sed et animae eorum clamant. Qnaeris: quid clamant? Reapondeo : qui in portum felicitatis ae- ternae pervenerunt, clamant continuo : Sanctus ! Sanc- tns ! Sanctus Domiuus Deua Sabaoth !

296 p APOR

Clauiant in iiifeli»:i ariernitat** : Male :iora 'iie* iu qua Jk'tuui est : homo natas est , mai dictiis pater. malediota mater a qiiibus vit«im ac«.'i:piiDU$. £t cU- mant nouuisi male«iicta.

Clamant. lertio. qui iiecJum íA i-ortam feliéi- tatis perveiK-rnut quíJcm sed cam gratia expiraruni. lnunti|ue poeiiam temporak-m extra periculum nan- fra^ii Quid clamam? Clamant continiio: Miseremio mei. miseremiiii meii saltem vos amíci meii Quibn' nos devote respondeamus: Requieiu aeternam dons eis. Domii.e. tt lux perpetna luceat eis. Anien.

Cddenr a larere tuo mille. Psalm. XC.

MiraMle theatrum scenicum: mille et aliquc sunl oomiii, et unus spectaror. Ubi sünt modo comici Nullibi. Ubi speetator? Evanuit. Mille et aliquot C( micos vivens speetavii mortuos. spectaverunt nioriei tem aliqnot millia. Et i la ubi sünt ? Multornm m memória superest. Sic est: ibimus. ibítis. ibunt. Moi nltima linea rerum.

Inclvtae familiae, qnae nostris temporibus defece i

Osnia transibanr, íed non bene facra peribant. Omniji trai.ribunt, sod nec male facta peribunt

Miraberis. et qnaeres : qnae ratio qnod hae iucl} tae familiae defecerunt? Xoli scnitari mirabilia De fecit hoc , qui potens est. Lucae . 2. Qui subvertei omnia, vcl in unum coarctaverít. quís contradicet ei Job. 11. V. 10.

8TNOPSI8 MÜTATIONÜM. 297

Omnia bí perdas, famam servare mementó, Nam bona post mortem fáma perennis érit.

Família Apaffiana, Thököli, Zrinyi, Zólyomi, Ba88a , Ebéni , Sulyok, Nagy ex Héviz, Korlatovith, Farkas, Gyeröffi, Serédi, Macskási (família Transyl- vaníca antíqua) , Nápolyi , Keresztesi , Harínnaí, Ha- ranglábi , Belényí , Flistich , Gílányi , Ignatíi Szent- Pály de Novaj família. Donáth ex Csík, Damokos ex Csík, Cserei ex Csík, Boldvai, Melchioris Nagy familía, Sükösd, Hnszár, Pécsi, Bocskay, Moysis Székely, qaí ad Coronam periit, família, Melchioris Török ex Csík família, Petki de Ders (exstat tamen eadem família ín Comite Davíde Petki , sed nunc se seribit de Király- halma) , Frangepán , Dolhai , Alárdí, Bodoní, Pasko, Kun de Rosály, Folthi, Kisfaludy, Cseffei, Pribék, Kassai, Boros, Pernyeszí, Lorántfi, Tóth de Job- bágyfalva, Baróthi, Gurzó ex Csik, Balpataki, Sa- marjai , Püspöki, Barakonyi, Geréb de Bethlenfalva, Sarmasági, Budáidé Alsó- Rákos, Lipcsei, Sárpataki, altéra Sárpatakiana família in Comite Martíno Ke- resztes de Sárpatak, Kecseti, Hesdáti.

In proxímo defectu sünt : família antíqua Miko- laíana ín B. Ladislao Míkola de Szamosfalva, Kava- siana, Foltaíanade Kézdí-Sz.Lélek ín Francisco Foltai

Haec est via laetitiae ejus, ut ruraum alii de terra germinentur.

Joh, 8. V. 1 9.

MortuuB est Moyses , praesto fűit Josue.

•) Defecit etiam família Boldogfalviana de Bol- dogfalva in Cottu Hunyadiensi , Kelemen de Caík- Sz.-György, Mátyus de Kézdi-Sz. Lélek, (egregia

) Későbi sajátkestt bejegysése Apornak.

1

fl

í

P. APOR

familia), Baro Sxáva de Borbánd, Biroga ei Gi lencze ')•

Inclytae Famíliáé, qnae nostris ten poribuB per virtutem erectae snnt

Nolite extollere in altmn corna Testram : noHte loqni a Tersas Deiim iniquiutem;

Qaia neqae ab Oríente , neqoe ab Occidente , ntqne detertis montibns ; qnoDiftm Dena judex est.

Huac hamiliat , ei haac ezaltat, quia caliz in mmna D

mini Tini meri plenns miito.

P^mim. 74. ▼. 5, 6, 7.

Dominál panperem faeit et diut, bomiliat et Bublent.

I. itcf. 2. ▼. 7.

I Sicat divinonet aquamm, ita cor regis ia mana Domn

qnocnnqae Tolnerít, inclinabit illnd.

IVop. c. 21. T. 1.

Snaoiiu ex ieto fonto bibnntar aqaae.

Michael Teleki senior , ex Ungaria ingredien Büb principe I Michaele Apafiíi emersns , expost s augU8tÍ88Ímo Imperatore Leopoido S. Rom. Impei Comes creatns.

Ladislaus Székely , Gomitis Adami Székely pi renB, snb principe I Michaele Apafi emeraüs: Adam verő angustiBBimüB Imperátor Leopoldus dedit titi lom GomitÍB.

PetroB Alvinczi protonotarioB, emerait Bub prii cipe I Michaele Apaffi.

' ) EgT újabb máfloló betoldása :

Valkai. V^a, Lakács, Kopács, Deső, Tfirök de Hossznasz Bánbázi. Mahuly. Deesfalví, Bogáti, Csegezi, Scbessi, Ferenczi, Diá de Köblös, Macse^di, Dobolji de Enyed, et famflia Baronam Vitt de Bikály.

8YNOP8I8 MÜTATIONUM. 299

StephanQs Récsei sab principe Michaele Ápaffi per Coraitem Micbaelem Teleki seniorem emersit.

Joannes Készei Bub principe I Michaele Apaffi emersit.

AlbertuB Gnláczi sub principe I Michaele Apaffi emersit.

Familia Inczédiana de Várad snb principe J. Michaele Apaffi emersit.

MartinuB Sárpataki, sub principe I Michaele Apaffi emersit, cujns filius Martinns nomen mntavit in Keresztes , et ab augustissimo Josepho I factns Comes, ab augnstissimo denique Carolo creatns snpr. Comes Cottus de Küköllö , et in semine virili dum oritur , moritur.

Okolicsiana familia in Ungaria nobilis , intra • vit sub principe I Michaele Apaffi.

Panlus Pápai de Hosszú-Aszó sub principe I Michaele Apaffi.

PauluB Balko emersit subj principe I Michaele Apaffi.

Stephanu9 Gyulai de Várad, parens Ladislai Gyulai , emersit sub principe Michaele Apaffi.

Familia Lészai emersit sub principe Michaele Apaffi.

Sub umbra alarum aquilae Austria^ cae emerserunt:

Joannes Bornemisza L. B. de Kászon , a verő nobile patre natus ex Kászon^ sub augustissimis Leo« poldo , Josepho et Carolo Caesaribus , etquidem sub angustiesimo Leopoldo salis Colosiensis Inspectori expoBt generális fiscalis perceptor, sub augustissimo Josepho I Sedium SiculicaÜBm Csik utriusqueGyei^ö

lü Cm a, wm

et K&uon »npT. Jodex Reg., deDÍqne gob uigiutit^ Carolo Imperatore Cancellarins anlíco-TraasylTid cos , Baro et Regü Gobernü Consiliaríns. I

Andreas :5zeDt- Kereszti de eadem, modo | Zágon, Beoior. snb priucipe Michaele 1 Ápaffi caa emergere . deniqae ab anno 1G95 ad aimnm lu ÍDclasÍTe Vieimae Cancellariae ADÜcae Consili ab aogD&tigsimo Carolo Imperatore Regii Gn' ConBÜiaríus , protonotaríns Regoi, nltimo Baro tor. et varíis poeseseionibiis donátor.

Mícbael Simon, nobili patre natns in Cotto kőUö , Bimilíter fnoctiiB in aDgnstissima anU aagsatisaimo Carolo creatos Begii Gabernü barioa.

Samoel Biró de Homoröd-Szent-M&rtOD patre natns in Sede Udvarhely , sob Gobernald Georgio Bánffi caepit emergere, ab angiiBtissiiDO B peraiore Leopoldo Tricesimarom TraDsyWanicail fectns lospector, ab angUBtiaaimo Imperatore Josefl Regiae DepntalioDis Tranaylvaoicae asseasor, doi qae ab angnstisaimo Carolo Imperatore Regii "^ bernii ConsiliarínB creatos eat.

JoaDoes Sárosi de Szökelalva . a principe 11 chaele Apaflfi factns protonotarioB Hegni . ab 'i^ gostissiiDO Leopoldo Regii Gnbernii ConBÍliari| creatos. nltimo totíus patriae snpr. CommÍBsaríns. .

SigismnndoB Korda de Boros-Jenö, ab aagnaa simo Josepho Imperatore snpr. Jodex Reg. IncL S«i Udvarhely creatas. \

Uicbael Száva de Borbánd. sob angostissM Leopoldo annonae Commissaritta , sopr. salÍBfo4 rUQ Inspector, denique Baro et Cottits Zaránd Ci •qv. creatas , nobili patre nataa.

8TNOPSI8 MUTATIONUM. 801

Joannes Bogáti, sub augnstissimo Leopoido factUB tricesimator Cibiniensís

FranciscuB Balog de Radnóth, sub principe Mi- chaele Apaffi provisor RadnótbienaiB , snb augustís- 8Ímo Leopoldo Imperatore Generális Perceptor.

Jabroczkiana familia nobilitata in Adamo Jab- roczki.

Bartbolomaens Comes Ferrati , nobilis Neapoli- tanús ex Calabria, ab angnstissimo Imperatore Carolo Oomes creatus, qni dncta in nxorem Ágnete Káinoki, ComitisSamnelis Káinoki filia, se regno incorporavit.

Paulns Comes Conspnrg , primo creatus in regi- mine Steinvilliano cataphracto centnrio, dncta in nxorem Elisabetha Lngosi, Francisci Lngosi ab Anna Káinoki filia , Comitis Samuelis Káinoki nepte , se regno incorporavit. Germanns.

Boériana familia de Kövesd, de nobili stirpe qnidem , sed Simon et Franciscus emersenint. Simon qnidem, postqnam sub commendo Serenissimi principis Eugenii cum glória in castris supremum Commissari- um patriae egisset , ab augustissimo Imperatore Leo- poldo creatus fűit arcis et Districtus Fogarasiensis supr. Capitaneus. Franciscus verő ab eodem creatus, et ab augustissimo Imperatore Carolo VI restitutus arcis Somlyó Capitaneus , et Comitatus Krasznensis supr. Comes.

Franciscus Csapai (de Kolosvár)]constitutus supr. tricesimator Coronensis sub augustissimo Imperatore Carolo VI-

Pongrácziana familia , in Hungária nobilis an- tiqua familia, intravit in Transylvaniam, et Georgina ab augustissimo Carolo VI constitutus Cancellariae Transylvanicae Consiliarius.

i

Joaiiites Hollaki intravit ex Ui]garia, se corporari curavit iti Transylvaiiia, et factas cat u&Dip&or.

Blasins Szabó alias Litteratus, ex Csík-Si Márton, ab augustissimo Imperatore Carolo VI cre^fl Director, luox Tabulae Judiuiariae assessor. ciijuá ŰÉ Josephiis adjuiictua provinciális ConiniissariQS estJ

Sámuel Köleséri ex Uugaiia de Keres-Ér, pi' ' roetlicus proviiicialiB, expoBtsub augustissimo Impt toré Carolo YI Gubernii Regü Secretarlas.

^igiaoiuiidus Kun, uobili prosapia ex di8tri( Lúgos, ex Karánsebes, cnjus parens Dániel, di Lúgos et Karánscbes Turcae cesaisset, parens in Transylvauiam venit, Sigismundus verő pi vice Comes, expost supr. Judex Nobilium CottU8i| Küküllíi, modo verő Gubernii Reg. ISecretarius | augustissiiDO Carolo Vi , cujus fráter caeíeli Ladislaiis, actualis supr. Judex aobilium Cottusl^ KQküUö. i

Michael Simooffi (de M.- Vásári) cly) primo ■ curator, expost Dírector causaruni fiscatinm, i| Hegni protonotariua creatur ab augustissÍDio Impd toré Leopoldo. i

Georgius Sándor, nobili patre iiatus in 3^ Udvarliely , ab angustÍBsimo Imperaíore Carolo J Regni protonotarins constituitur. (

Clemens Kozma de Kezdi ;Szent-Lélek , prU cancellista Cancellariae aiilico-Transylvanicae augustissiuiis Leopoldo et Joseptto Imjicratoribuf augustissimo verő Carolo VI constitotus geuei Perceptor.

Josephua Kozma de Kézdi-Szent-Lélek , aagufitissimo Imperatore Carolo Vi primo caucell

8TN0PSIS MUTATIONUM. 803

modo Consíliarins Cancellariae anlico-Transylvanicae

¥i|Minae.

' '^ Joannes Pogadi ex Ungaria, variís triceBÍmis

praeficitur.

Sámuel Naményi nostris temporibus emersit.

Família Lucsai emersit in Ladislao Lucsai regni adjuncto Commissario.

Stepbanus Dittine vulgo Pivoda , caesareus ac- tualis colonellus , militari virtute emersit sub augus- tissimis ímperatoribus Leopoldo , Josepho et Carolo.

Joannes Nagy , intravit ex Hungária qua secre- tarius cum episcopo Georgio Mártonffi , incorporavit 86 regno, factus tricesimator CibiniensiS; modo simul generális Perceptor fiscalis.

Família Csereiana modo de Nagy-Ajta.

Q.! a perillustrís Dnus Michael Cserei de Nagy- Ajta. quondam Comitis Stephani Apor , ut et The- saurariatu^, secretarius, in plurimis me juvit in cata logo nostro tempore defícientium : itaque in gratiam et requisitionem ipsius , suam famíliám descríbere et ad calcem apponere piacúit.

Antiquitus non Cserei, sed Cseri hanc famíliám vocatam ínvenio , prout et Joannis de Zápolya charus familiáris , dum adhuc Vajvoda Transylvaniae fuis- set, non Cserei sed Cseri scribitur.

Fundavit ergo hanc familiam Blasius Cseri de Baröth tempore Sigismundi imperatoris et regis Hun- gáriáé anno 1393, dum scilicet praefatus rex ad Nicapolim cum Bajazete , Turcarum tyranno infeli- citer conflixisset, ubi persecutus quidam Turca regem

304 P. APOB

paücissimis suoroin stipatnm . hic Blasiüs Cseri it- posuít Turcae eaput et perielitanti re^i praesentit expost cnm eodeni rege transiens per Dauubinm. re^ famelioo aliqnot spicas tritici offert. cujus grauis.u in extremitate sólet, rex tautísper se refecit. Ke: ergo rediens Budám . fnmiliae Cseri confert insigiií boniinem armis vestitum , altéra manu gladiiini i-v. tantem . in cujns cuspide eaput tnreieum velő obv>: Intum . altéra trés spicas tritici tenentem. quo insi^n ad boilíernam diem utitur família, modo Csereiai dicta. Díctns Blasins ('serei 80 annonim mortuu:^e^ Jam ergo Blasii Cserei filias Matthaeus. Matrb >t filíus Lucas, Lacae Antonius, Autonii Paulus. hi in obsidioiie Szigethiana cum Comite a Zrinyo. í'l timos miles. praeseus fűit. ibique periít. Antöii filius Mathias. Mathiae Ladislaus. Ladíslaí Joanne: qui duxit in uxorem Margaretham Heuter, et e Baróth ad habitaudnm transiit in Xagy-Ajta, et i juvontute mortuus. Joannis filius Xicolaus : Xicolan hic trés filios habuit . Georgium Cserei . cujus liliu Georgíus, cujus modernus Sámuel: seouudiis fílin Nicolai Volfgangus. moilenii Joannis Cserd, vice Juilicis Regii Sedis Miklósvár. pareus; tertius tiliu Nicolai Joannes Cserei, cujus filii Michael et Jo annes: Michaelis filius Georgius Cserei.

Allocutio.

Nomina majorum qnae hic cernes, spero. tuorom Posteritas. grato pectore saepe leges.

1 rftDsiverunt omnia tanquam ombra. Sap. 5. r. 9,

SYN0PSI8 MIJTATIONUM. 805

^ Nomiua eorum procerum,

qií ante me saeculo íntegro , hoc est ab auno aalutÍB 1608 usque ad annum 1708 ut supreui officialea Sedium Siculicalium Sepsi, Kezdi etOrbaí nt et Mik- lÓBvár lusum mundi laserant.

Anno 1608. 1-mus Magnifícus Balthasar Komis de GöncZ'Ruszka supr. Capitaneus, cnjus vicém ge- rens Gkorgius Mikó.

Primus Supremus Jndex Reg. Joaunes Káinoki.

2-ns Franciscus Balassi supr. Capitanens.

2-us Georgins Mikó supr. Judex Reg.

3-ns Clemens Béldi supr. Capitaneus.

3-us Georgins Donáth supr. Judex Reg.

4-us Magnifícus Sigísmundus Kornis de Göncz- Ruszka supr. Capitaneus , qui et auratus eques fait, cnjus laudes laconice inferius videbis , cujus insigne in sepultura productum et hodie videre est in templo Alsö-Csernátoniensi.

Hujus vicém gerens Michael Dániel.

4-us Georgius Mikó, supr. Judex Reg.

Anno 1618. 5-us Magnifícus Volfgangus Alia supr. Capitaneus.

Anno 1622. 6-tus Clemens Béldi, supr. Capit.

6-tus Michael Dániel , supr. Jndex Reg.

Anno 1628. 7-us Dávid Zólyomi , supr. Capit Vicém gerens Thomas Nemes.

Anno 1634. 8-vus modo dictus Thomas Nemet successit supr. Capitaneus.

Anno 1642. Tus Thomas Bassa, supr. Judex

Anno 1646. 9-us Sigismundus Rákócd. «ipr Capitaneus.

UOWiL UT750. HIST — SCRIFT. XI. SV

Tieca gcmn Joannes BéldL

Avo 1650. 10-1U Thomas HAssa. supr.G

S-Bi JtMBBCB Duüel, sopr. Jndex Reg.

Aaao 1666. d-u Puütu Béldi,8upr.jQdei Ueaqic npr. S^ai GcaenüU.

AttM> 1672. ll-DS Joannea Nemes. sopr. Cl

Ahho 1676. lO-ns Stepbaans Mikú, supr. Jl Begiu.

Anao 1687. ll-os Micliael Dániel, sapr. Ji BegioB.

Anno 1690. IS-as Comes Michael Teleki, Capitaneos.

Vicém gereoa Michael Henter.

Anno eodem 12-ae Comes Sámuel Kálnoki, Jndex Reg.

Anno 1692. 13-as Comes Michael Mikes. Capitanens. ín qaa et nomen CapitaDci reqiiieTit

Anno demum 1708. erolnto jam ]ilane saed uno.Baro Petrng Apor deAl-Torja. snpr. JadexB

Observa lector : Saeculnm 1600 inchoarif supr. Jadex Reg. Joanneg Káinoki , abavtis Coml Samnelie Kálnokí, quod ipsam terminarít Coll Samael Kilnoki, mortuus enim est anno 17Ú6.

Viceofficialea,

qui nieas ricea gessemnt, dam Snpremns Comes faissem Comitam de EBkdUö.

Etqmdem in Cothi de Kükőllö : In processa superíori : Adamus Arkosi de gány, Biijir. Judex Nob. (mortuus), Frauciscns 0 Bzér, vioe-Comes, Thomas Gyárfás de Léczfal' tunc ÍD Uallavás&ra habitans, perceptor (mortuos)t

8YN0PSIS MITTATIONUM. 307

In processu inferiori : Paulus Pápai de Hosszú- aszó, supr. Judex Nob. (mortun8),Sigismuudus Rún, vice-Comes , Frauciscus Vég de Adamos , perceptor (mortnus).

A tempore verő, qiio supr. Reg. Judicis gero officium iu Sedibus Siculicalibus Sepsi, Rézdí et Orbai ut et Miklösvára.

Vice Judices Regii in Sede Sepsi : Thomaa Nemes de Hidvég (mortuus), Gábriel Gidófalvi de Ettfalva (mortnus), Clemens Henter de Sepsi-Szent- ivány (mortnus), Sigismundus Székely de Rilyén, Franciscus Geréb de Árapataka , Franciscus Daczo de Sepsi- Szent- György , Joannes Henter de Sepsi- SzenMvány, Michael Székely de Rilyéu, Franciscus Bialís de Illyefalva.

N 0 1 a r i i ejusdem Sedis : Michael Benkö de Árkos (mortnus), dictus Sigismundus Székely de Kilyén , Sámuel Székely de Réty, Franciscus Bialis de lUyefalva, Stephanus Gidófalvi de Sepsi-Sz.-Rirály, Franciscus Bialis iterum , Stephanus Antos de Réty.

V i c e J u d i c e s R e g. iu Sede Rézdi : Stephanus Boér de N. Nyújtód, qui, excepto quod aliquando aliquit intermediaverint, ab anno 1700 usquemodo 1729 geri vice-judicatum ; Petrus Damokos de Alsó-Csern^tou, Michael Rálnoki de AlsóCsernáton, Josephus Mi- hálcz de Pólyán , Joannes Dombi de Ikafalva.

Notarii ejusdem Sedis : Franciscus Pocsa de Hatolyka (mortnus), Joannes Dombi de Ikafalva, Paulus Benkö de Al-Torja.

Vice Judices Regii in Sede Orbai : Joannes

Geréb senior de Árapataka (mortnus), Stephanus

Vájna de Páva, Ladislaus Thúri de Tamásfalva,

Franciscus Jankó de Zágon , Sigismundus Vájna de

20*

PAva , Stephanns Torma de f 'sicsö Keresítnr. niUB Imecfi de Imecsfalra, Ladialaus Tháh jani Tamásfitlva.

Notarii ejusdcm Sedis : Joanues Pod Hatolyka imortuus), Dániel Litteratua de Ko» (mortuiisi, Stephanus I-.itteratus de Kovásxna tuus), Kraiu'i&cus László de Zágon, Joanaee Si de Szöi'csc , FranciscuB László de ZAgon . Jo Szörceei de Szörcse, FraDciscus Thúri de Tarnál JosephuB Imreh de Ettfalva.

Vice Jmlicea Regii io Sede Mik!d8vár : nes Cserei >eiiior de NagyAjta i niortuus), Gefl Dou&th de Nagy-Ajta (mortous), Paulus Doni Nagy-Ajta (mortniis), Joaephus Bald de Scpsi-l Joamies Cserei de Bölüii, Sámuel (.'serei de B

Notarii ejuadem Sedis: 6abriel Bak nior de Bölön (mortiiusl . Paulii;- dictns DoniI Nagy-Ajta (morttius). Cabriel Bakcsi de Bülün jl (mortimei, Joanues Gazdag de BölÖii, Georgiua dag de Bölön, Öeor^ius Douáth de Nagy Ajta.

Inspectores comniisBarii Sediam Sí caliutn Sepsi, Kezdi et Orbai nt et Miklósvár phanns L>amokos de Alsó-CsemHtoii, BenedH Magyarosi de Asszonyfalva (ntodo in Pake q tans). Patdus Donátli de Nagy-Ajta. Sigismon Székely de Kilyén, Fraiiciscus László de Zá|j Franuiscas Pocsa de Hatolyka. iStepbanus Bakca Albis, Francisciis Daczo de Sepsi-.Szent-Gryöl Alexiue Székely de Kilyén. Antonias Imecs Imecsfalva.

< ' a j) e 1 1 a II i m c i a u 1 i c i : Páter Stephi Léthai primiiíj, expost vicarius geiitTHlis et tibbai

STNOPSIS MIITATIONUM.

S09

'- Salamon . P. Aiidreas Szabó , Celkiensie , Ordinie S. Fraiiciaci Btrictioris obseivaiitíae . vir exemplaria et saiictae vitae; P. Andreaa Rica, Petrinus. ex Cottn Sce- j)UBÍensi; P. Ábrahám Szabó, Al-Torjenaia, Ordinis S. Francisci f 'onventnalinni , quinqiie annis fere, scilicet ab anno 1727 ad praesentem 1732, Bar- tholoiuaeus Kozák, Ordinis Conventualium, Urbánus Györflfi, Ordinis Conventualium, Casparus Biró, Or- dinis Conventualium, Joannes Bocskor. Ordinis Con- ventnalium.

Scribae mei, qnorum servitiis in scribendo, tempore ofilciorum meorun) usus sum: Dávid Makai, nobilis de Káazon, Nicolaiis Gyújtó, nobilis de Sepsi- Martonoe, Gábriel Vájna, nobilis de Páva, Dávid Könczei, nobilis de Karatna, Stephanus Markos Lit- teratiiB de Sepsi-Szenrivány, Michael Markos, astu- tiiB, onini malitia plenus, lurco et fur masimus, ejec- tus ex aula, Josephus Imreh. nobilis de Ettfalva, qui quasi quatuor anuis fidelissime pro solo honore ser- vivit, praeaensque opus descripsit, Paulus Keserű, nobilis de Uzon, Alexander Literáti Markos de Ko- vászna, nobilis, Andreas László de Ikafalva, nobilis, Nicolaue Csoma, ex Gelencze.

\

CatalogQs

eorum, qui ad Diaetam aDoi 1729 diem 30-mam May ab auguatiflflimo imperatore Carolo VI imlictam, Cibiniique celebratanicomparuernnt,eoorJiüeqnoÍDCatalogoBegnÍBnnt.

CommissariuB Regius. Sacri Rom, Imp. Comes Caroliis de Tige. equitatiis Generális et Gom- mendans Transylvaniae.

Consiliarii 0tiberníi: Coniea Sigifl! duB Komis, Gubernátor, Episcopus Transylvi iieoresolutDB Gregorias Sorger praesens non líaro Stephanus Vesselényi, síraal et praesi Regni , et Comes supr. Cotlus Szolnok Mediocrii Georgina Haller, U. Ladislaus Keiuény, B. Jo< Bornemisza, simul Canceltarius aulico-transyWan abfuit Vieniiae, C. Steplianiis Kornis, B, And Szentkereszti , simul et proton otarins, Dnus Q, gius Bálintith, Sámuel KÖIeséri , Andreas TeHi Judcx Reg. Cibiniensia, Sámuel Fest, aaxo.

Secretarii Gubernii vacant. sed víccb « sappleut registratores : D. AlexioB Henter et Gi Alvinczi.

Protonotariug Sigismundna Kun de Q Tabulae Rcgiae aBsesaores: B. Li luua Mikola abeens fűit, C. Fianciscne Lázár Adamus Hetblen, Dni Joaunes Thoroczkai, Di VaSB, B. Andreas Özeutkercszti Junior, Fraucj Dániel, Sámuel Torma, í^igismuudns Balog, Gal Maurer, Blaeius Szabó Littcrati. Unus vacat.

Director fiBcalis Dnus Emericus Csi tíupremi officiales: C. Georgius Ii4 Coraes Biipr. Cottiis Dobocensis, C. Dávid P<( Biipr. Comes Cottns Kolosiensi.*, C. Josephus Bi len , Biipr. Comes Cottus Máraniaro8Íen6Í8 , B. chael Száva. supr. Comes CottnsZarándiensis nbi fűit, B Petnia Apor, supr. Judex Reg. Sedíom Sl licaltiim Sepsi , Kezdi et Orbai ut et Miklósvár, Sigismundns Jósika, supr. Comes Cottus Hunyi ensie, C. Paulns Conspiirg. supr. Comea C-ottua i dteuBÍB absens fűit, C. Joaunes Haller, aapr. Ja Beg. Sedinm Sicalicalium Csik, Qjergyé et KáM

8TNOP8IS MUTATIONÜM.

311

Josephus Teleki, supr. Comes Cottus Albensis, C. stdislanB Gyulaffi , supr. Judex Reg. Sedis Udvar- ly , C. Joannes Teleki , supr. Comes Köváriensis mens fűit, B. Ignatius Bornemisza, supr. Comes ittUB Thordeusís. Capitaneus Fogarasiensis vacat. mis NicolauB Torma , supr. Comes Cottus Szolnok teriorís, Dnus Nicolaus Keresztúri, supr. Judex Bg. Sedis Marus, Dnus Ladislaus Bánffi, supr. ímes Cottus Erasznensis, D. Josephus Dániel, supr. idex Reg. Sedis Aranyas.

Nomine Capituli Albensis et Conventus de Eo- smonostor interfuernnt : Martinus Demeter , cano- 308 et praepositus major Capituli Albensis, Stepha- 8 Léthai, canoniens et lector Albensis, nec non ^arius generális per Transylvaniam.

Regalistae: G. Paulus Teleki, C. Alexan- r Teleki, C. Adamus Székely, C. Sigismundus iáki; B. Sigismundus Eemény, B. Sámuel Kemény, Franciscus Haller, B. Stephanus Jósika, B. Dániel »sika , C. Sámuel Bethlen , C. Emericus Csáki , C. ephanus Mikes , B. Moyses Jósika, Dnus Georgius Uáczi, Adamus Rhédei, Sigismundus Toroczkai, gismundus Bánffi junior, nam senior cessit, Michael urcsay, Georgius Thoroczkai , Michael Tholdalagi, lulus Béldi , Georgius Barcsay, Yolfgangus Bánffi, itrus Dániel, Stephanus Dániel, Georgius Vitéz, kmuel Bethlen de Iktár , Alexius Orbán , Nicolaus ún de Osdola , Paulus Földvári , Adamus Radák^ annes Lázár , Josephus Boér de Eövesd ^ Francis- s Thoroczkai, Joannes Béldi, Yolfgangus Apor, izarus Apor, Ladislaus Torma, Josephus Naláczi, ^sephus Inczédi , Petrus Szeredai , Josephus Boér

Eucsuláta . Michael Baranyay, Dávid Henter de

Slí p- AM>m arNOPsis iiuTATioNnc.

Sepv-SuntiTány, Josephua Maxai, Simeon Q Ort^riuB Gyiilay. Petrtis Macskásy, Ladialan ile Csapó, Uicbael Kilnokí, Franciscus 01oa£,< Ud8 Bada, V&lentiaoa Buda, Dávid Maxai, S| nos Budai , Joeepliaa Geréb , Gábriel Jábrocxl| •epbas Subó , Micbael Dósa de UakfaWa , Ml Kán de KiL

Reliotae : Vidua Comitis Ladislai ' AnnaVay, vidua C. Ladielai Bethlen. SoBanoaj TÍdoa C. Francisci Belblci], Cbriatina Rbédei,j C. Martiui Keresztes de Sárpatak , Maria i ridaa Samaelia Bíró, Clara Dániel.

Nos.qoi vÍTÍmiiB,benediciiDnaDoniÍno. Psolti Utínam beuedicamuK. et dod maledicamiiaJ remuT ergo salutem iiostram cum timore et t^^ juxta Apostolom , ut mortalítatis caiue exoti , g rOB Dostroa laeti expectemus, applaudentes ^ Veuite, exnltemuB Domiuo, jnbilemus Deo, saj Qostro. P»alm. 94. ,

Virimo* , ast cwinfi met&m properkmua ad unkiii , PraeccBsere paties , notque itKiueuiur Fa«.

Annoa poet ceottun , virua Don fnrU manebit Unicai ez íttú? Credo, nec DDoa érit.

n.

METAM0RPH0SI8 TRANSYLVANIAE,

AZAZ EEDÉLTNEK^ RÉGI EGTOGYŰ ALÁZATOS IDEJÉBEN VALÓ GAZDAG- SÁGÁBÓL E MOSTANI KEVÉLY, CZIFBA^ FELFOBDÚLT ÁLLAPOT-

JÁBAN KOLDUSSÁGRA VALÓ VÁLTOZÁSA. KELTEN A MINT ÉLETÉBEN SOHASEM KAPOTT, HANEM ERDÉLT- KEK RÉGI ALÁZATOS EGTŰGTŐSÉGÉBEN HOLTIG MEGMARADOTT, ŰOY A KÖVETKEZENDŐ MARADVÁINAK ÖRÖKÖS EMLÉKEZETIRB

ÍRT LE HAZÁJA FELFORDULT ÁLLAPOTJÁN SZÁNAKODÓ IGAZ HAZA-FIA

ÉS GYŰKERES SZÉKELY BÁRÓ AL-TORJAI APOR PÉTER. VÉGEZTE PKNIG EL MUNKÁJÁT AZ 1736. ÉS ÉLETÉNEK 60-DlK ESZTENDEJÉBEN, ALSÓ-TORJAI UDVARHÁZÁNÁL.

Et haec meminlsse JoTtbit*

IIOHinf HUHa. UI8T. 8CBIPI tu 21

Metamorphosís Transylvaníae,

avagy

Az erdélyi régi szokások és rendtartások, az kik voltak s múltának, s újak származtanak.

ELSŐ CZIKKELY.

Oka ezen Írásnak.

Kedves maradváink! ezen régi erdélyi módot és szokást sokat gondolkodtam, ha deákul írjam-e le vagy magyarul? végtére, hogy tisztábban és értel- mesebben az dolgokat kitehessem és a maradváink is jobban megérthessék, eltökélem magamban, hogy magyarul írjam.

Oka peuig ezen Írásomnak az, hogy mivel ab anno 1687, az mely esztendőben az német legelsöb- ben bejöve, azoltától fogva látom minden esztendő- ben új új mod avagy, amint az német mondja, Náj módi vagyon, úgy hogy mentől inkább szegényedünk, annál nagyobb titnlnsra és ezifrább paszamántos kön- tösökre vágyunk, és már az atyáink szokott eledelit meg sem ehetjük, ha csak német szakácsunk nincsen és különbnél különbféle drága étkeket nem főz ; hogy azért azon időbeli bécsi szokás, az melyben az-

21*

mint loAsutt is iram , más mnnkában , míilííti ei piiigviasimiisvitulDa et rarissimusti lus, maradváinkiiál épen feledékeiiységbeit ne jen, az mi kevés egzemljc jut, leírom.

MÁSODIK CZIKKELY.

Az titulusokról,

Es hogy az titulaBröl kezdjem el, értettea régi emberektÜl, agyaiiaz kik közelebb érték u! kely Mojzes veszedelmít Brassónál , liogv nú Báthory Zsigmond fejedelem resignálta volna dolpbns cs^ÍBzárnak Erdélyt, akkor is a titatas megszaporodott volt, hogy niidtin Székely Jlcjzd daival együtt elveszett volna az Barczán, csak szántóföldön tizennégy gróf és nagyságos úr I feküdt; succedálván penig Bocakay István és Rí czi Zsigmond s az több fejedelmek, az tartotta boldognak, az ki az nagyságos nevet letebette,J mint hogy most is sok méltóságos famíliáknak diplomája az ládában vagyon. Gyermekkoroml penig úgy megfogyott vala az nagyságos név Érái ben. hogy gróf több nem vala Keresztszegi Caí Lászlónál, nagyságos nrak penig voltának ezek ler Pál és János testvér atyafiak, Haller Gyö| Bánfi György (ennek az apjának, Bánfi Oieiiesn Leopoldus császár adta volt a báróságot). Gyul László, Komis Gáspár , Kemény János, László Simon testvér atyafiak, Veselényi Pál, Serédi B* dek és Orlai Miklós, de ez magyarországi úr

LegeltsÜbben azért Leopoldos császár érded lulá a/, római az. birodaiombéli gróti titulust Sb Teleki Miliályiiak, nz ország generálisának, ti

MRTAMORPHOSIS TRAN8YLVANIAE. 317

0ok kegyelmességivel egyetemben, azért hogy az ^'' kereszténység győzedelmes lévén az pogány ságon , • Erdélyt vér nélkül az magyar korona alá vissza* ^ szérzé. Azután gróffá lön Pekrí Lörincz, azután Rá-^ P tothi Gyulaffi László ; bárókká lőnek Al-Torjai Apor István és Zabolai Mikes Mihály ; Apor István penig soha nem sollicitálta, hanem sok érdemiért mind az egyházi mind az vitézi személyek recommendál-. ták Leopoldns császárnak. Magam felöl is igaz lélekkel írom ^ sohasem kértem , hanem az Jé- zus társaságából amaz nagy ember, az ki az Apor háznak nagy oltalma vala, Hevenyesi Gábor szer- zetté. Azután két esztendővel grófokká lőnek Loson- czi Bánfí György az gubernátor, és az Bethlen ház ; ugyan akkor Bethlen Miklós az erdélyi fő cancella- rius szerzetté meg híre nélkül Al-Torjai Apor Ist-> ' vannak az grófságot ; ismét grófokká lőnek Körös- ' Pataki Káinoki Sámuel és Zabolai Mikes Mihály, Petki Dávid ; Száva Mihály ugyanaz tájban lőn bá- róvá; nem sokkal az Rákóczi Ferencz motusa előtt resuscitálták az Jósika familía régi baronatusságát £s ezek voltak az grófok és bárók az Rákóczi Fe- rencz fejedelem motusáig; azon ; motus után mennyi báró, mennyi gróf lett, hosszú volna leírni, mert teli vélek az ország; azt az egyet írom csak, hogy az mennyin vagyunk grófok és bárók; hogy ha úgy vi- selnők az grófságot és báróságot, mint az régi ma- gyarok viselték, egész Erdély elég nem volna, hogy titulusunknak megfelelhetnénk. Gróf vala hajdan Zá- polyai János, de negyven kővára vala az magyar korona alatt ; gróf vala Homonnai Bálint, de fel mér vala tenni hadakozásból az erdélyi fejedelemmel; grófok valának az Báthoriak^ de egész táborokat á)^

Slft APOB PÍTIÍH.

lltanak vala fel : gróf vala Rhédei Ferencz. az h

luáraniarosi dominiuniot bírta, mert egy szolgijl Hz4z bÁz jobbágyot ajándékozott — de most ol grófok is vágynak némelyek Erdélyben, hogj száz ház jobbágyot elajándékozna, alig toaradni ven magán:tk — azonkívül hint.íkra s aranyosi dókra fizet vala az udvari népének ; ma sok báré gyón Erdélyben, az kik magoknak is e^'y-két U alig tudnak tartani; nem bogy faiutóra s ara kardra fizetnének, hanem két három rongyos sH val alig koazognak. Régenten az gr ófok és báriM igen régi famíliákból voltának ; szégyenlem az i leírni, az kinek az apja vagy nagyapja az ekei vát fogta és robotára az földesurának bejárt, I olyan bárónk is vagyon. ')Nobaa2 atyámmal egyl vér volt g:róf Apor István, de hizelkedés nélkölíi ti Íb igazán viseÜ vala az ftTÓfságot ; mert mim nap rendszerint kijáró ezüst tála nyolczvannj volt B ugyanannyi ezüst tángyéra. azok penigolyi tagok voltának, mint az ón tálak, tángyérok ; ml nak s feleséginek nrany katánokat adtának bei tálhoz, tángyérokat penig négyszegre csinált és ujjnyira megaranyozott ezüst tángyérokat. EzűM való borbütöje volt nagy Öreg , egy hat eaztei gyermeket megfereazthettek volna benne; kül-bi egy tenyérnyiig aranyos volt. melyet is Bécsbfil Tom ezer német forinttal hozatott volt Sok helyei lévén Erdélyben jószága, vetettének el maga oa nomiájában ötezer három száz kiiböl öszbuzát : h sok helyeken annyi lett. egynehány ezer veda volt. abból penig minden esztendőben nem csak- mostoha fiának Korda Zsigmondnak ús Al-To| ágon Apor famíliából való atyafíainak, hanem an

i|_

.AIETAMORPH08I8 TRAN8TLVANIAE. 319

te való elévaló szolgáinak negyven-ötven egész gyveues- hordó borokat elajándékozott. Sz. Jakab vü, Mezőségen lévő faluja mellett legeltetvén szar- smarháit és ménesit, Bodncz nevii szénafűvön, zszel kiment oda, elébajtatván marháit és méne- , megnézte^ tizennyolcz s busz szép gyermek lova- it elajándékozott az szolgáinak, olyanokat, bogy ktvan , néba nyolczvan forintokon eladták. Med- esi sz. Margit asszon napi sokadalomban, ba csak :éssége volt, esztendőnként elment, mert ott tett ámot az kereskedő emberekkel, kik feles pénzivei ÓBok voltának; akkor felhozatott öt- bat vég ang- i posztót, ajándékon úgy osztogatta el atyafiainak, Olgáinak, kinek hét singet azaz egész köntösre va- ;, kinek egy mentére, kinek egy dolománra, nad- ^a valót. Három vagy négy holnapig viselt egy odbeli köntöst, azalatt béhivatta valamelyik elé ló szolgáját, azt az egész köntöst, mentét, mely katorokkal volt bérelve , dolmánt , nadrágot, sztos süvegit, azmint maga viselte, néha az selyem it is, melyet azon köntössel viselt, egészen mind a ajándékozta. Contiuuus szolgái periiglen praeter opter legalább mindenkor volt nyolczvan, s néha kz is; azoknak csak kész pénz fizetések, hajói reá ilékezem, esztendőnként négy ezer hatszáz egy ne- ny forint volt, azonkívül az köntösnek való an- iai; fajlandis, landis kétszer ványolt posztó; az etéseket mindenkor sz. János napban felit, az más it karácsonban egy pénzig megfizették; azonkívül lovas szolgáira széna abrak az lovoknak ; tizenöt Dlgája meg volt continuns, kinek-kinek száz-száz rint az fizetése, azon kivül hét-hét sing posztó; y hasonlóképen három trombitást tartott, azoknak

320| ÁPi^K PKTKK.

ift annyi volt az fizetések, s nüpjában liáromejUil többinek kinek nyotczvan. kinek bátran forii vas inasoknak iiegyveD. étekfogókitak faarmine C8ÍBokiiak tizenkettő, fellajtárokaak hat; e felel dencknek jnxta statum et conditionem posztók nek és csizma. Néha annyi sok számú cseléd mégis oly bőven főztenck mind ebédre vaca mind lieíyben, mind úton, mikor vendégi nem i is, bosszú asztalra, soha nem tudták uoasummi sok jó magyar módon ftítt étket, hanem tálastí ták az agaraknak, kopóknak. Mikor ebéd vaj ideje volt, egy kis harang voltfelcainálvaazk* előtt, az konyhamester azzal csengetett, úgy i tck minden felöl elé az sok szolgák, elig fi az ebédlő- palotában, noha oda kocsisok, fel!; loTászok,6zakácsok,szakíics inasok, hajdúk, dl tokstöbb efféle alávaló szolgák bé nem jöttének, utoljára az németek kedvíért tartott híres némi kacsot is, kinek az fizetése volt száz német hét sing fajlandis posztó, czizma, két négy venea] tizenkét köböt búzája, három kövér sertése, ai vül kása s borsó s efféle. Csak az egy keczei gában tizennyolcz rendbeli béres szekeret hat-hat ökörvei, azok mellett harmiuczhat hosszan a Maros mellett volt csinálva az lója; mikor kiliajtották az Marosra itatni, azt ka volna, hogy egy falu ökreit hajtották oda. Azoq^ vili az káplánynak úri fizetése, köntöse; az asaj kálvinista lévén, az asszony predicátorának haad képen. A testamentumának az egy Bethlen (3^ fejedelem testamentumán kiviil párját Erdélyben hallottail ; mert csak ad j'ias causas testált szál ezer forintot, <izou kiviil feleséginek, atyatiaiu^

et tM at U

ököij

F.

^ METAMORPHOSIS TRANSYLVANIAB. 321

Sl'máfioknak azon summánál sokkal többet. Hátha min- *^»den bonumi megmaradtak volna ; de a Tökölyi Imre esés Rákóczi Ferencz fejedelmek motusival közel val- ^:lott annyi kárt, mint az emiitett kincse volt, mely •m kincse ha megmaradhatott volna, bezzeg ma orak ■ volnának az marad vái. Keveset írtam, mivel atya* BV fia vagyok ; bizonnyal írom, hogy sokkal tovább Z- gondolkozzál kedves olvasóm.

^ HARMADIK CZIKKELY.

Az vendégségről és ebédről és vacsoráról.

Az titulusról lépjünk által az vendégségekre és ebédekre s vacsorákra. Legelsőben is reggeli kávé, herbathé, csukolátának híre sem vala ; ha valakinek azt mondottad volna : kell-e kávé, talám azt ér- tette volna, hogy állj el melöle ;ha: kell e thé, talám azt tudta volna, hogy tezed ; ha csukolatával kí- náltál volna valakit, talám azt tudta volna, ha tudta vol- na hol volna Kacsulatafalva Fogarasfóldín, hogy az ku- csulási patakból kinálod ; ha valakit kínáltál volna ro- sólissal,talám azt gondolta volna hogy napfeljötte előtt ba rmatot szedtél s avval kinálod, avagy rozsból is sült kenyérrel kinálod. Híre sem vala ezeknek az régi időkben, hanem Brassóban főzték az fahéj -vizet, azon kivűl az reggeli italt hivták aquavitának, vagy tíizta égettbort ittanak, honnan is az úrasszonyok Mfté pinczetokokban, ugy az nemes- és főasszonyok m úgy kínálták, s kivált az idegen embert. Va^j nig égettbort töltvén tálban, azt megmézeltélL vagy két fügét vagy egynehány szem malMMififí^ tettek köziben, meggyújtották az égettbort t H^/ keverték az tálban kalánnal, azutáo ■íjiiiir'i az tüzet, azt itták , az fügét utána tOÜL í ^^^

ftftk reggeli íul g7«MBt jó finoB édescsipösanMtl if^ itUoak, B egéee^esnek tartották, mert ocni olyaDpuxomántOBgjomrok. mint az mostantiki

Régi mmgjv étkek esek raiának: Utn diuQó Ub, kip<Muta tefaénbúasalf lódháaeal, '■ Dival, vagy télben új disznóbössaL tehénhoc kárai, kokrejttel, árpa kásáral, de abban » elbtt czltromleret nem töltöttek: tebén hüs ri&l val. murokkal vagy peterzselremiDel, röfitőlt i Djárban üj börelTkeB boraÖTal ; lúd töröttlével, 80 Ive fog hagymáTaL, eezettel. szaloonával; bi ▼agy héjaira, s arra Telűl szalonoát perzselten s ágy töltötték az tálbao, vag} bajatlau hígao, darab szalonnát vagy dÍBZUÓhúst tétlenek : b^ hi)8 spékkel vagy tárkon>-üyal vagy eczettel, i hagymával fennél kedvesebb étke nem vult az Teleki ilihálynak. sem .Vpor.lBtvánnak) ; tebén- 1 dieznóhús kaszáslével, euoé] s az káposztánál gyár gyomorhoz illendőbb ctket nem tartanak az] időben, nyúl-búst fekete lével, csukát toroiávalf szürke lévil etc. Vajat nem tettek semmi éteU hanem az kása kozepiben mikor feladták asztat mikor kalácsot lepéut, liélest sütöttek, abba td vajat, vagy pcnig pánkot, noha inkább ették akkol új oltasztot (így) hájban forralt pánkot, mínt az raji sültct.A kapornya volt minden éteknek j<5 ízt adó száma.

A kerék asztalnak híre sem vala , bal négyszegletű asztal vala az embereknek az inéi; ollyaii volt, hogy mind alól, mind felyül kii hatták az mint az vendég jött; ha annyi vendég hogy annál el nem tért, toldást tettek az asztal] Az asztal az fal mellett állott, belől az fal mellett bél

IfRTAMOtPHORIS TRÁN8TLVANIAS. $23

»adok voltának, kiil penig karosszékek. Nem francsia Dódon mint most, hanem tíz órakor ettenek ebédet, lat órakor vacsorát. Mikor közelített az tiz óra, az lohámok az asztalt megterítette, az főhelyre egy ^agy két tángyért tett, az asztalkeszkenyövel beta- urván az égés z czipót, oda egy vagy két ezfist ka- Ant tevén, azntán asztalkeszkenyövel annyi czipót lett oda tángyérra, az mennyit gondolt hogy elég lé- isen az asztalhoz ülőknek, és azt az pohárszéken tartotta mind addig, az mig asztalhoz letíltek, azntán kinek kinek beadta az tángyért és czipót keszke- nyövel. De kést senkinek nem adtának, hanem az igen nagyjánál az embereknek az inassánál volt az maga kése, úgy adta be az nrának ; de ezenkivfll is, ftkármely nagy ember volt, az öviben hátnl az hüve- lyiben volt a kése, mikor asztalhoz ült, elévette az hüvelyit, kivette az kést, és ett vele, azután hogy ett vele^ megint az hüvelyibe betette, az hita megé %z öviben szarta. Mindazáltal ebéd előtt vagy vacsora előtt az inas elkérte az kést, megtisztította, az úrnak úgy adta oda s úgy tette az hüvelyiben.

Az ón tángy ér igen ritka volt, mind inkább fa tán- ^yérról ettenek. Emlékezem reá, hogy mikor az ón tán- gyér ugyancsak jó formában bejöve, amaz nagy szent 3mber és nagy úr Haller János kicsin fa tángyérokat csináltatott, s az ón tángyérnak az közepiben tette, a ágy fa tángyérról ett. Mikor az tiz óra eljött, az étket be- fed ve az asztalra elhozták, és befedve lerakták ; ón tál- ból ettenek még az nagy uraknál is, mert az egy fejeM- menkivtil senkinek ezüst tálból szabad nem volt

Rendszerint mikor elhozták az étket, tán az palotára elébb az férfiak Dízután az asszonyok ; az leányok

1

tSH APÓK rÉTEK.

elAtt jiittenek. azok közül penig az ki legklseu az jött legelöl ; azok elÖtt egy öreg rend szolgij egy liüpmcster lassan jütt elöttök. Mikor oszttf det állottanak, az pohárnok eléállott az mosdl zel éa keiidüvel; az tiag}-jánál az emberekneu mosdókorBÓ volt 6 ezüat medencéé, az alávu vagy réz vagy ÚD, de medencze nem vo]t;éslegeM is az leányokat és asazonyokat mcgmosdattákJ tán az pobárnok az korsóval és kendővel az | közepin megállott, avval együtt az is, az ki m denczét tartotta, az gazda rendre kínálni kél az vendégeket ilyen szóvai: mosdjék, uram, k^ metek. Akkor neiu vala ez a mostam fertelmesJ cedeutia-kivánás, azért is az kit megkénált aEl hogy mofidjékaz meg másokat kezdett kénálnij mo&djék, uram kegyelmetek ; sokszor add^ nálkodtak, hogy: bizony nem mosdom, uram ki med elüft, s addig volt az kénálkodás sokszor | feljül ül6s felett az kénálkodás, hogy az étekl htilt. Mikor már megmosdottak volna, az pap eléi és az aaztalt megáldotta; azt elvégezvén, az m iiok a csatlóssal eléállott, annak keodíi levén a4 kában, és az étkeket felfedte, az fedötálakotaxj li'is elvévén, azután leültének. Az asszonyok itt^ mentenek, s az leányok hátrább maradtauak. aJ kisebb Icgalól ; belül az fat mellett ültének a^ Bzonyok és az leányok, hanem egy az as8zony<4 zűl az asztal végén fenn ült, azt fíí helynek hfl kül az férliak ültének, egy férti fenn azasszonjj lett. az ki, az mint iram, az fö helyen ült; az ^ rendszerint az asztalnak az végin ült. LeiÜTi gazda rendszerént kénálni kezdette az vendégi egyék, uram. kegyclmetuk etc, akkor az nagyi VL \ü3A beadta az kést , az többi az háta megl

Iá hl

Metamorphosir tr\nsylvaniak. 825

öviből elévette az hüvelyit, kivonta az késit. Ott semmi gazdálkodás nem volt, hanem az kinek mi- 'esodás étek volt előtte vagy legközelebb hozzá, uz 'melyiket szerette, abból enni kezdett ki-ki; nem vala akkor szokás, hogy az vendég innya kérjen, ha va- '^ laki akkor mondotta volna hogy: glasz wein, soha 'bizony nem tudta volna az kít/il kéri, gaz vajat kér-e >yagy mit? eleget adatott az gazda. Elsőben Is, mikor ^ annak volt az ideje, veres mázatlau fazékban h»ad- »' ták az ürmös bort, azután, megint hasonló fazékban •■ másféle bort, rendre egymás után íttunak ; nem vala '- ekkor hire az karaíinának, mert ha cléhoztnd volna ' hogy: karafin, más megharagudott volna, mert azt ' gondolta volna hogy kuraíiázod ; nem vala hire a cre- dencziának is, mert ha elé hoztad volna hogy ere- denczia, más talám azt gondolta volna, hogy hiteles- levélt kérsz credentia nélkül. Két kézzel beadják vala az asztalhoz az nagy veres fazék bort, két kéz- zel veszik vala asztalhoz bé, két kézzel fogván, úgy hajtják vala fel, úgy isznak vala, mégis jó izűnesik vala. Az asszonyoknak rendszerint ezüst pohárban adtának bort bé, az kik mondani alig mártották m^ az ajkokat benne, s rendre úgy adták elébb. lieuci- Bzerént mikor az második fogást elhozták, mikor r* gon akartának lenni, akkor kezdettenek innya : ín- kért az gazda hol két, hol három ejteles fazak«i,jtf» segesvári ejteles víaszas szép új kupát, azok«r j^ sod-, harmad- vagy negyedmagával elköszíuk. ittak mindaddig, míg mind az gyümölcsöt akkor egyest kezdettenek innya. De ueoi kor hire az tekel glaz, mert ha akkor tad volna , talám azt értette volna kötél gaz kell; hanem vagyalmásiv4

APOR PÉTER.

1

vftgy j&raih6lyagosc8uporbú], vagy fiegesvári fA les, vagy kisebb szép új TÍaszas knp&böl ; nem ?il kor olyan czifra gyomor mint most, hogy iiémeln HZ apja taUm ait sem tadta mi az bor, még m nem ihatik lij bort. Mihelyen az új bor annyiij rótt, liügy i'gy kis csípüsaége volt, mindjári ^ ittanak, dicse kedrén. mely 6nom s édes usipös ; &^ kocsÍB, lovász itta, még az asztali szolga is neM Iia ú bort adtának iiiuya. Mikor az gyümölcsöt bd kivált dinnye éréskor, olyau hosszú ezájtiaregd melyeket kortyogós üvegeknek hittak, és Poi^ koii, FogarasfúldÍD csináltak, a meggyes bor é telitöltve úgy állott az jeges cseberben, mindi nek asztalhoz egyet-egyet beadtauak, azntáaj többet, azt olyan jó izílu kortyogdogólag itták. Ujj akkor, mikoraz gyümölcsöt beadták, az vendég gáí az ebédlu házban vagy palotában bementi ott rendet állottanak, azoknak nagy veres fázd vagy nagy ezüst pohárban bort adtának, azot másra rendre köszönték s úgy ittauak urok hál gett. Az asszonyok is a kést magok hordozták;! Bzerént egy hüvelyben, két kis kések volt s eg] tájok, az siiiórra övekhez kötötték, hosszan sinl az elürubájok mellett lebocsátották, hogy az li lyek vége csaknem az bokájokat érte. Ittak n^ de igen ritkán bokályokból is. kivált sert. Iga* log, volt kristály is. de csak ama velenczei kriit az középin, az hol fogták , majd olyan forma ' mint az két fejű sas vagy sasnak két szárnya nem ittak belőle, ha ittak is igen ritkán. {

Az kristály penig igy jőve be Erdélyben ^ ben. mivel avval is az régi idü ben az pénz nem fű^ hsftzoutalauul, mert volt ngyanaz fejedelem hálj

APOR PETEB.

bolonás&gra raa hány ezer forintod mtff Ha valaki leves ételt kalánoal akart enni, i feljebb iram hogy az fú helyre egy vagy két kait tek, onnan lekérte s evett vele, s meg visszaadti értem ugyan, de az régi emberektől hallottan azelőtt még víllájok sem volt az magyaroknak hanem egy vagy két villa volt az asztalnál, ai 8 meg elébb adták, úgy vettek búst az tángyé penig az embereknek az eleinél ezüstből vo] az kalái), az nyetire valami szép magyar eea kot irtanak le ; nékem ia vagyon két vagy ezüst villám olyan, ^üt azt Írja Galeottns, ki ) nap az Mátyás király asztalánál evett, hog tyás király ideiben az egy késnél egyéb i nál nem volt, s csudálkozik rajta , hogy az magyarok mindiukább leves étkeket ettai kivált sáfrányost, s mégis a Mátyás király kS mocsok soha legkisebb sem volt. Nem vala híre a supponnnak, söt ha suppont kértél voln lám azt gondolta volna, hogy zsúpon akarsz fd minden leves az polyek avala és káposztalé.leve* oldalosas. A mint most levest esznek elsőben, főtt sós káposzta vala az első étek az kiből et §. Mikor megittasodtanak az emberek u énekes inasai voltának , akkor énekelni k< tek, valami szép régi magyar dolgokról é tették , néha szerelem énekét is mondói kivált az nagy embereknek régi időben ; mnlattnnak, igen kedves muzsikájok volt a rök síp, egyszersmind az dob, akkor szép na Doták voltának, s azokat futták, s annál Ítt4 nagyja az embereknek. A mely nótákat penig i pal futtának, ugyan indította az embereket mi| vlaVia, m\u4 -a vigaftaágta ; most talám azokot

METAMOKPHOSIfi TRÁNSTLVANIAE. 331

gyár notákot senki Erdélyben el sem tudná fúni. Dmbitáltak is némelykor, de azt úgy futták, mintha f falka farkas ordított volna. Baxamétának hire Q vala, mert kivált az ki tudja, hol 6 axafalva, ha ndották volna az Baxameta nótát, talám azt tudta na, hogy Baxafalvára kell menni.

§. Asztalról felkelvén, vagy még asztalnál ülvén készen volt az hegedű és duda , ottan ottan az lya és czimbalom is ; azután tánczolni kezdettek, n ugrándoztak kecskemódon, mint most, hanem »p halkal járták, gyakorta kiáltván : három az icz. Azután volt az lengyel váltó zó, holott l az férfi hagyta el az leányt, hoUott hol az ny az legényt , hármat fordulván egymással , gokra is hármat fordulván , úgy választott az ;ény magának leányt, vagy az leány legényt^ kit akartának. Azután volt az lapoczkás ncz; ezeken kívül a régi magyaroknál, nem köz-, hanem az uri és főrendeknél, nem csak az Lodalmokban, hanem vendégségekben is, kedves iczok tudniillik az egeres táncz és gyertyás ncz, mindenik tánczhoz szokott nóta, melyet a kori muzsikások jól tudtanak.

§. Az egeres táncz ilyen volt: egy sorjában ott kilencz vagy tiz férfi , kivált iQu legény, énben más sorban annyi leány, közöttök olyan atium volt, egy pár tánczoló tágasán eljárha- t; egyik legény elvitte az más sorban álló yik leányt, vagy kétszer tánczczal megkerülte mind ízben mind kivül az két sorban állókot, azután el- c&átotta kézit a leánynak, külön kezdettek tán- ölni, de csak abban az lineában ; akkor kezdették yndani : macska, fogd el az egeret; ha jól tanolt le-

m

ány Tolt, úgy elfárasztotta az legényt, mig egyetmáaa ,a testitől megizzadott, mert elti inj, ntána az legpény itg^y kertilt^k ki\-Sl bej sorban állókat, mikor az legény szemben éf{ Icánynyal s meg akarta fogni az kézit, az ti kor vieazafordult, érövet pedig uem szabadi fogni az kézit, hanem ha szép mesters^é vehette. Mikor osztáu megfogta, akkor n_ijoi Bzer-bároniazor az leánvnyal együtt tánczoll ban ilUökat meg kerülte, ügy osztáu az lej maga helyére, az leány Í3 az magáéra állö gyárt az mellette álló legény az más sorban ányt elvitte, azok is úgy Járták, és az tánf addig tartott, mig valahány legény s leány két sorban, azok is tánczolva egymást megpp A gyertyáé tánczot így járták. I legíny két égö gyertyát vettek kezekben, eg; úgy tánczoltak sokáig, rá vigyázván mikor < megforgatták, az gyertya tüzivel egymásnál vagy köntüsit fel ne gyújtsák, azután oda mfl hol az asszonyok és leányok veszteg ülténél állottak, mind az két legény szépen térdet hl nak. az két égií gyertyát két asszonynak ?1 ánynak adták, azok t^gymás kézit fogván, as lya más kezekben lévén, úgy tánczoltanak, oda menvén, az hol az férfiak voltának, íérdJ váll az két égö gyertyát azoknak adták ke azok is még úgv tánczolván, ujabban két lel adták.

Volt 8 ü V e g e s t á n c z is, az kit annak ] ott a férfi egy szép süveget az kéziben vett s totta, egyedül kettöt hármat tánczolva fordul után az melyik asszonyt vagy leányt akarta, '

METAHORPHOSIS TRANSYLVANIÁE.

elvitte, kettőt hármat fordultak ; azonban az gfi-

^eggel az leányt vagy asszony mindaddig csalogatta,

^.s míg az süveget elkaphatta, elkapván az asszony

^mgy leány, még kettőt hármat fordult véle, mintegy

icsekedvén az gyözedelmen, azután megint olyan

egényt, a kit akart, elvitt, kettőt hármat fordulván

" éle , meg az legényt a süveggel kezdette'^tJsa-

iOgatni, mind addig, mig az férfi is elkapta; el-

^ kapván, szintén ugy tánczolt a férfival. (Oda fel kell

"* vala írnom, hogy ott is ketten tánczoltak) mint oda fel leirám, itt is mikor jó mesteri voltak, mind az le-

*^gény az leányt, mind az leány az legényt alkalma-

~^ sínt megfárasztotta.

!^ Most az ilyeneknek semmi keleti nincsen, sem

a Bzép lassn magyar táncznak^ hanem azt kiáltják : ■ vonjad az német, franczia, tót tánczat; ugy ugranak mind az legény mind az leány mint a kecskék.

* Az minevétnek híre helye sem volt, ha eléhoz-

tad volna az minevétet. talám más azt tudta volna, begy azt kérded, ma mit ett

NEGYEDIK CZIKKELY.

A Fejedelem ebédiröl és vacsorájáról.

A fejedelem mikor ehédelt vagy vacsorált, tiz órakor felment az konyhamester, megizente kész az étek, az főpohárnok előjött az több pohárnokokkal, bőrrel borított szépetekben meghámozván elhozták az fejér czipót, az asztalt megterítették ; elsőben az hosszú asztalra környös körül ezüst arany fonallal varrott egy singnyi szélességű keskeny abroszt tet- tének, azon felyül ugy terítették bé tiszta fejér abrosz- szal az egész asztalt. Feladván az konyhán az étket

3M APOB rrrmt.

txUt tálokbui . mindenik étekfí>góinik wl^ mrott kMzkcDTfiket adunak, azsal ax étkesi áhalkötötték. s ngr vitték kexekbeo Az étd el5tt koavbame-ter ^yalc^. ax konyfaameeten aaztalnok szfiuimos paripán ulvéo. hol riré^ góBoa. bol darntoll. bárom szál levén medáiyl lalra az siTe^bea. ágy vitette &z étket. Miki )edelen ebédifi palotájához értek, ott az grí leszállott az lóröl, gvalog n^ meut fel as gökkaL lerakatta az étket ott ndvarlott m^ meleg étket amint akkor nevezték, vagv ai fogást el kellett hozói; akkor térdel bajtráa i delemnek, az étekfogókkal lement az konyb áfl paripára ölvén, úgy hozatta el az többi étkeket már az étket elhozták, az fejedéi em az fejedé szonjnjal kijöttek az ebédlőpalotában ; ha arak voltak az fejedelemnél, azok jöttek kilq fejedelem előtt. A fejedetem előtt jött az f!>bop hosszú ezastös nádpálcza lévén kéziben, bfl magánál . aonak a közepit ibgta i másna kinek is, se taDácenrakiiak. se több nri embe ezüstös nádpálczájok nem volt, se magának i delemnek is, hanem vastag rövid nádpálczáj az nrak penig olyan két bárom helyen bogos i czát viseltének. Kijővén az fejedelem, az un det áltottanak. az fejedelem, eöld bársony o] kozáksüveg lévén feltéve a fejében — (gyak] mind olyant viaelt. ritkán hosszú süveget; ürt mesék is abbau az időben, kivált hidegidöbeiij télen, tavaszon is, mig ugyan jó meleg idö nefl mind kozák süveget viseltek, ki nnszttal, ne^ róka bőrrel) — a fö pohárnok raásod magává] titdhajtással a liol a fejedelem fedelemasázon]

METÁHORPHOSIS T&ANSTLVANIAB 835

ytak, oda ment, egyiknek kezében ezfist mosdóme- ^encze, másiknak ezüst mosdókorsó, skófiummal var- xott kendő lévén kéziben, elsőbben az fejedelem I mosdott meg, azután az fejedelemasszony. (Mikor , Zrínyi Ádám bejött volt az fejedelemhez Fogarasban ^ másszor egy lengyel lír követ az királytól, egyszers- mind töltötték mind az fejedelemnek, mind azoknak kezekre az vizet, egyszersmind törlötték meg keze- ket az kendőhöz). Megmosdván a fejedelem^ vagy predicator vagy arra tanított pohárnok inas az asz- találdást szép halkai elmondotta ; addig a fejedelem az süvegit levette a fejiből, kéziben tartotta ; elmond- ván az asztaláldást az fejedelem az süvegit megint az fejiben tette, ketten az fejedelemasszonynyal egy- más mellé leültének a fő helyre, s enni kezdettenek, azután az kik az fejedelem asztalára marasztott ven- dégek voltának, az hopmester rendre leültette, de az hol a fejedelem ült, két felől az asztalnál üressé- get hagytanak, mintegy két arasznyira, senki sem fiit oda, hanem azon alól az hopmester leült, ha ott akart enni, ha nem akart, az maga szállására ment 8 az kik az fejedelem asztalánál le nem ültének, az hopmesterhez mentek ebédre, az több jelenlévő urak, főemberek, térdet hajtván az fejedelemnek s fejede- lemasszonynak, szállásokra mentenek. Mihelyt az fe- jedelem leült asztalhoz, az fegyverhordozó inas, ara- nyas köves hüvelyű kard s fejedelmi buzogány lévén keresztül téve a karján, mind ott állott az fejedelem háta megett, mig asztaltól felköltek. Mikor az sültet elhozták, az asztalnok kivitte tálastól, s arra készí- tett külön asztal lévén, felbontotta, s tálban rakván, úgy vitte be asztalra. Mikor innya kellett az fejede- lenmek s fejedelemasszonynak, az fö-innya-adó elé-

336

APOB PÉTSR.

1

hozta az bort kéziben lévö ezüst taugyérra kiti benne egy keveset, azt elsübbeD az fejedelem I láttára me^tta, b ágy töltött ugyanott az feje elöttabból az borból innya mind az fejedelel fejedelemasszoDTnak. Valahányszor ivott az fejt mind aonji8zor az ezüst tángyérra töltött boiti kellett elsObben a fűionya-aflÓDak kóstolni. Al asztalnál ülö vendegeknek az pohárnokok al bé innyok. Kis konyhának hittak, ahol ben i delemassznny báián belől arra taníttatott odvi fSztitt két-három tál étket az fejedelem ezámáf az étket onnét hozták ki asztalhoz.

§. Mikor felköltek asztaltól, újólag asztal mondván, az tanács arak elöl menvén, ntánok a delem. fejedelemasszony, az fejedelem házában, reverentiat tévén, mingjárt kijöttenek, kiki szál]

Ha innya kezdett az fejedelem, gyakrai penig, ott senkinek nem lehetett magát mentei dig kellett innya, mfg kidűlt asztaltól, maga, egy veder bort megi^Titt, még sem részegedett el, csak levette fejéből az bársony kozáksűTt mintha megfáradott volna, úgy gőzölgött ki < tetejin az bor ereje, s azután még többet i\'ntt; szer Fogarasban az udvar német gyalogjait az rasi vár piaczán rendre állították, s valamikori hárt köszöntek, mindenkor lőttek; azoknak két] bort parancsolt, hogy kihúzzanak az pinczébÖl; dig ittak, mig egymásra dőltének az vár piaca

§. Azmigaz fejedelem tánczoltaz fejedelel szonynyal.az urak addig mind fenállottanak, valad arra fordult az fejedelem, az urak mind fejet bt tak. Igen kedves mazsikája volt az duda : ma módon, szép csendesen tánczolL, alig láthatta ti

METAMORPHOSIS TUANSTLVANIAE. 337

lábait mint emeli fel az tánezban, igen ezifrán igen ^^tkán láttatott. Egyszer az fejedelemasszony adván ■Cki udvartól két elörenden való frajját, abban az lakoda- lomban tengerszin bársony köntösben volt, az akkori ■Vssokás szerént az mentéjén leeresztett posztó lévén, iikivűl lévén az nnszt béllés az posztón, az fejében ak- Oikor hosszú nusztos süveg volt, köves medályban álló HkolcBOgtoll benne, mint egy tisztitó seprű olyan szé- ^ilyesen, olyat penig másnak nem volt szabad viselni, feí §. Vadásznigyakorta járt, egyébkor könyveket ol-

mi vásott, kivált az Bibliát, azt estve is, ki váltözvegy korá- ban azmig elaludt az inassal olvastatta, vagy penig órá- ^ kot igazgatott. Sok óra volt az házában : az többi között W ^SJ ^2 asztalán állott, mint egy bojtos kicsin ku- g tyácska, mikor ütni kellett, megmozdult az asztalon g valahány óra volt, annyiszor az száját feltátotta s I annyit ugatott, mintha valóságos kutya lett volna. Az övit fen, épen az csecsinéi viselte; igen jámbor em- ber volt,legnagyobb szitka ilyen volt; szamár kurva fia, de hamegharagadott,mindjárt megölette volnaaz embert. §. Ezt az öreg regnans első Apaffi Mihály- ról röviden ; térjünk által az ő boldogtalan (úgy mond- hatjuk) fiára, második Apaffi Mihályra

§. Meghalván in 1690 die anno 15. Apr. Fogaras várában első Apaffi Mih., erdélyi regnans fejedelem, árván hagyá egyetlen egy fiát és gyermekét, második Apaffi Mihályt ; ezt in anno 1695 Leopoldus császár^ az erdélyi akkori commendans generális gróf Veterányi- val Bécsbe felhlvatá, ott szép sok kegyelmes intési- vei intette. Akkor visszabocsátvan Erdélyben, sem az Leopeldus császár, sem felséges udvar intésével nem gondolván, sem penig az erdélyi igaz hazafíai tanács uraknak hasznos tanácsiéit nem fogadván, ha*

^36 AKW réTEB.

nem niitgiTal <rg}idejri tasács otán indnlTiii, raelj Bethlen arak (mert az Bethlen urak lea lottik miod ízandékját) javsllásáo megindolil veszi mKgiuk felegégal az Bethlen Gergd iiját BetblcQ Katit. Az nem tetszett sem azfl advamsk. »trm az igaz hazafiainak- Meglévéi kodclom. az felséges odvar másodazor fel Bécsben 8 többszőr le Bem bocsátja ; azért az í ia ntáiia ment BécsbcD. Annri keg^- elmésség tattá zz Leopoldas császár, bogj Sacri Honn perii fejedelemnek tévé. de avval az erdélyi lemségböl krkoppaoa- Ez lön az házasai méltó g>-fimÖlcse ; lássak azért, mint lett asoi do^talan házaaságának lakodalma.

§. Az lakodalom Balázsfalván volt, ac. nak iiagyja s nag^'obb része ott volt; b» dalom napján az fejedelem czifra törökai mos lóra ülvén . felesed magával megind kastOl ybót . az balázsfalvi liidaknak közép tort vontának, a kisasszonyt Berve felöl hoztil t'5n, s úgy alkalmaztatták az jövetelt, mikor 3Z fejedelem az hid végihez érkezett a lóról | lőtt, az hídnak az talsó végihez akkor érkei menyasszony nyal, azok is ott leszállván, miod az fejedelem, mind tnl az kisasszony gyalog q nek bé kétfelül az sátorban. Az fejedelem ké köszöntötte az kisasszonyt Alvinczi Péter, az résziről Bethlen Miklós felelt meg xV fejedeli kézit megfogván az leánynak, az mely bár« hintót hozatott volt az fejedelem, abban az hf ülésben ketten egymás mellett ültének, máa nem ült az hintóban, az két rész vendégekkel bementenek az kastélyban, ott arra készített

METAMORPH08I8 TKAHSYLVANIAE. 339

ban asztalhoz ülteoek, vigou laktanak ; nem volt sem násznagy sem vőfély, sem nyoszolyó, sem leánykiké- rés. Felkelvén asztaltól , sokáig tánczoltanak , az menyasszonyt penig nem kapták el gyertyánál, ha- nem szép csendesen az anyja Bethlen Gergelyné Tho- roczkai Mária elvitte magával az háló házban, kevés idö múlva az fejedelem is csak magára elment az menyasszony után, az vendégek mind ott maradta- nak, s még azután sokáig tánczoltanak.

§. Táncz közben, midőn az fejedelem az mátkájával tánczolt, Sárossi János tanács úr^ igaz hazafia azt dú- dolta magában : dinom dánom, holnap bizony bánom bá- nom ; s bizony igazán is dúdolta volt. Mikor az kézfogás volt Bodonban^ ott volt az szegény Apor István, mi- vel az Kendeffi Gáspár lakodalma ott volt, ugyan az Bethlen Gergely leányával, a szegény Apor István volt az násznagy, de az az lakodalom csak egy vacsorából állott. Második Apaffi Mihály is ott volt, Apor István semmit sem tudott abban hogy az nap lészen az kézfogása az fejedelemnek ; reggel bement hogy elbúcsúzzék az fejedelemtől s az uraktól ; mondja Bethlen Elek : ne menjen el kegyelmed, mert ma itt egyéb dolog is lészen, mivel az fejedelem akarja el- jegyzeni az Bethlen Gergely^ uram leányát; marad- jon meg kegyelmed. A szegény Apor István csak lassan magában mondotta : eb akaratjából lészen, de ugyan csak meghallotta Bethlen Elek, megmon- dotta Bethlen Gergelynek, sokáig haragudtak is a szegény Apor Istvánra. Ugyan csak ott maradott, az kézfogás meg lett. Egy szép órát küldött volt az szegény Eszterházi Ferenczné Apor Istvánnak, kin is az említett aszszony képe volt, azért hogy jeles marhákot szedetvén Erdélyben, mint fo harmincza-

dok-arendátora. lenne az marhák harmincEadjd engedelemmel el is engede két száz forintot. 8 alatt azt az órát kiveazi hogj meg-nézze, az szed úr elkéri, lio^ ö is nézze, mondja : be szép [uás i'ir meg attól elkéri, s addig kérik elébb d bog)- az óra elvész, eoha elé nem tudta szerkezl MAb nap az kézfogás után Apor István Uodonbi diil Keeze felé. az felesége ott nem lévén. be&^ tésnek okáértCserei Mibáiytaz hintóban ültettl én akkor Nagy -Szombatban tanoltam); mondja István Cserei Mibálynak : tegnap az ágyban n ták az erdélyi magyar fejedelemséget; tudod ] semminek oka nem vagyok, sem biremmel. sem a| tómmal nem volt ez az kézfogás, adjanak ss mind Isten mind az következendő maradékok az kik ezt az dolgot koholták, s azt az jámboi fejedelmet arra vették. A míg liodonból Keczérei mind arra) beszélett, nagyokat sóhajtván s az könyvvel megtelvén, gyakorta az keszkenyüvel mit megtörölvén. He) Apaftí Mibály, Apaffi MÍ| miért nem fogadád szavát jö felséges uradnak s bazafiai tanácsosidnak, bizony nem koppansz val az erdélyi fejedelemségből, és talám hazá^ Erdélynek is jobban esik vala! Ue miért vaka fel a beforrott sebnek az Ö tnrját?

METÁMORPHOSIS TRÁNd7LVANI4E. 341

•• ••

OTODIK CZIKKELY.

A régi Erdélynek köntöairől.

Ne kaczagjad erdélyi magyar, midőn hallod, hogy az franczia asszonyoknak az az symboluma: gallae dominae, melyet ha igazán akarunk magyarul kimondani, úgy kell mondanunk : a franezia asszo- nyok uralkodnak az férfiakon ; mert én is gondolom hogy igazat írok, midőn írom hogy ma Erdélyben az férfiaknak nagyobb része haec vir, az asszonyoknak nagyobb része hic foemina. Azért én is az mostani felfordult világhoz alkalmaztatom irásomot, és az asszonyok köntösin kezdem el ezen czikkelyt.

Nem értem, de hallottam bizonyosan, hogy ré- gen az főasszonyok geleznában jártak kiki maga álla- potjához képest, kinek nusztból való volt, kinek nestből, kinek petymetből; egy szóval az kitől mint tölt ki, az minthogy gyermekkoromban magam is láttam az nagyanyám Imecs Judith petymetböl való geleznáját, s hallottam bizonyoson, hogy más régi fő asszonyoknak is még akkor az geleznájok megvolt. A fő leányoknak az fejin nyak szirtin feljtíl, az teteje- ken kevéssé alól, hat csontbólszörrel erősen megkötött korona forma jó féle gyöngygyei megrakott vagy klárissal az kitől mint tőit ki, magas csúpos hátra függő koronájok volt ; az asszonyoknak és leányok- nak a könyökökig feljebb ugyan bővebb ingek volt, az könyököktől fogva az kéziig sípos ránczos szo- ros újjá volt, inneplő pedig olyan tábla forma voK, ki aranynyal varrott, kijófélegyöngygyelrakottruh* volt^ az melyet azon ránczos sip forma ing mjján

APOR PBTKH.

tettek, Keztyüjök az nagyobb rendű asszonyi Helyemből szőtt czifras&g volt. az alább vü tiszta czérnából szőtt keztyüjök volt, az kei az végső ujja ieiig az kezek njjai künvoltaaal árulták akkor az leányokot csecack niutogatí hanem ugyan az felé varrott vagy rakott gyol mist az kis íug sípján, az kivel gallér helj mellyit befedte egész az torkáig, majd ad mediiig az nyakra valújck volt; ezt igen gy( koromban így c^rtem. Igen viselték azelőtt m asszonyok miud az leányok, mind belső kis mind az külső ingen issüriin egészlen míndeiiffi rakva rézből csinált igen apró, mint egy lencM nyi ielógokot, mert az volt az nevi, úgy hofl ingre afféle apró islog két-három ezer ÍB n rakva s varrva; az olyan ing is a könyökügbS azon alói a keze nyeliíg ezlik, azt hittak sfp ujj nek. Nem volt akkor ránczban szedett egéssi ingek az asszonyoknak, hanem az ingek elfl volt hasitva, annak kötője volt, s úgy kötöttél az nyákoknál, mert akkor épen az nyákokig^ az ingek, nem bocsátották úgy zsibvásárra azt; ket szemtelenül, mint az mostani asszonyok éfl uyok, hogy csaknem egéBzlen, többire félig nj csecsek mezítelenül úgy áll. mintha épen az fen kénáluák csecsekkel.

Azonban még a fő asszonyokban is sokaiU csizmát viseltének, hanem amaz ránczos veresj szász módon ; télben szőrből botosok volt, az M csizmára vagy sarura húztak, hogy az lábok jai fázzon. Nem vala annyi módi az fejeken, noha nyecskék akkor is majd Így jártak, mint moi nem vala annyi táré. hanem tieztességea fátyol

1

É

«

;• t

t

a I

MBTAM0RPH0SI8 TBAHSYLVANIAE 343

^ az fejeken, azt lebocsátották, hogy el igen messze ^ vonszolódott. Mikor házoknál voltak, ngyan mentét ^ viseltének, de útra menvén, mellyre valóra palástot ^ vettenek fel ; az téli palást penig, kinek mint volt te- hetsége, úgy béreltette ki nnszttal, ki nesttel, ki pety- mettel, s az uri fő asszonyok mind otthon, mikor templomba mentek, vagy máshnvá, mind lakadalmak- ban,mind temetési alkalmatossággal, palástban men- tek. A palást úgy volt bérelve, mind az kinek rendi volt, mert akkor igen reá vigyáztanak kit miféle egyetmás illet meg.

Nyári palástot is viseltének, az mely szintén úgy mint az téli palást , vagy sima vagy virágos bár- sonyból vagy biborból volt az uri fő nemes asszo- nyoknak, másképen egyéb Bzinü selyem matériékból is volt, de ritkábban nyári palást ; annak kivül az eleje selyem a galléra egészlen bojtos bársonynyal vagy kar- mazsin szinü vagy veres vagy zöld, ki mint szerette, meg volt prémezve. Az öreg rend asszonyok fekete selyem biborból csinált nyári palástot viseltének, azoknak az két eleje s hátul az galléra szélyesen szélyes fekete selyemmel csinált csipkéből volt meg rakva, s egy ujjnyira a csipke alól, feljül alá volt eresztve az palást szélyin.

Kis subájok is volt akkor az kis asszo- nyoknak B fő emberek leányinak , veres , zöld , megyszin s más szinü bársonyokból; az bő és szélyes volt, de rövid, mert az derekán alól nem ért, szintén úgy, mint az bársony palástnak az két eleje szélyén s hátúi is szélyesen, s az galléra nest- tel vagy nuszttal meg volt bérelve, azonkívül az mint az palást, ez is kül meg volt erősen hányva arany vagy ezüst csipkével vagy kötéssel, az kitfil vaA

344 APOB P^TEB.

tfilt ki ; az kitol kitolt, úgy fel volt háDvn felyitl harmada az matériának alig marsdott Igen ritka volt akkor az jó féle veres klam délybeu, épen csak az nagy urí asszonyok } A nyaka körül kiaek nasztból , kinek uesd galléra volt, azonbau nagy nyaktakaró fátyi zák süvegek kinek nusztos, kinek neetes.

A kisasazouyok, sÜt elévaló fó nemes 1 Í8 az fejeken két felöl, az homlokokra fe\ sok szinü festett atriicí tollakot viseltének, s i szesek voltának azokkal. A hajókat két feH bölyeseo csinált vassal megmelegítvén, megft ták, mert akkor híre sem volt az álhajnak; i felöl lebocsátották vékonyon, imitt amott jó fd gyöt is felfonva elegyítettek, az kitol kitölt, k Mikor útra mentenek, az nyakokban hosszá fátyol volt. azt a mellyekeii keresztül fogták^ zepin valami drágakövíí gyiirü volt, épen az I ken az két végit az fátyolnak két felöl az czon lebocsátották, hanem az mely része az esi] érte, azt ott megakasztották tövei. '

A szásznék az mellyeken mind olyan I formát bordoztanak, az kit kesentyünek hitti városi úr szásziiéknak aranyból, drágakői való volt, az közönséges, kivált falusi szászuk kinek ezüstből, kinek ónból, kinek pléhböl, éi deniknek volt ; csinált kővek vagy csinált 3 voltának benne.

Abban az időben nagy fö nemes asszonyi rása szoknyája volt, öve öreg rend fekete klA ffizve rendszerént. Ám lakodalomban s nagy ; nitásokban öltöztek magok rendek szerént d minden nap megérték az rása szoknyával. NézB

METAMORPHOSIS TRANSTLyANlAE. 345

mo8t , igyekezzél fogadni egy lotyó szolgálót, vagy ^nézd meg még az paraszt jobbágyleányokot is , már ^ezek között is közönséges az rása ruha, ha penig egy ^ rfihös alávaló asszonyt vagy leányt akarsz fogadni ' szolgálónak, ne is emlits neki brassai vagy szebeni egyszer ványolt posztó szoknyát vagy mentét, hanem jó féle rásábol valót, annak is az aljára három rend- ' del arany massa csipkét, galandot, rókával préme- I zett selyem gombbal rakott rása mentét, három fo- rintos pártát, arra szélyes ezüstös pántlikát. Értem hogy az nemes asszonyokon kivül nem volt három falusi asszonynak mentéje, azoknak is brassai posz- tóból, bárány bőrrel bérelve s prémezve. Értékes, mind szabad, lófő, darabont, jobbágy embereknek fe- leségek, leányok, télben zekében, nyárban egy abroszt vagy kendőt kerítvén nyákok körül, úgy mentenek az templomban ; gyolcs rokolyának, selyem pántliká- nak híre sem volt közöttök ; most sok asszony, leány, az kiknek férjek vagy atyjok házánál nincsen egy falat kenyerek, mégis czifra az mente, gyolcs az ro- kolya, drága az párta, az asszonyoknak aranyos Bzélyü gyenge patyolat. Jobb volna az mit erre köl- tenek; adnák az portioban s járnának úgy, mint az régi jámbor asszonyok s leányok.

Ne hagyjuk el az régi székely asszouyokot. Min- den lófö vagy darabant embernek az felesége nagy kontyot viselt, abban nagy két tőt szúrt fel, mintha két szarva lett volna ; az konty felöl való része az tőnek hólyagos volt, azt a kontyon kivül hagyta, a kinek jobb tehetsége volt, annak ezüst volt mind az tője, mind az hólyagja, némelyeknek az hólyagja ara- nyas, az többinek olyan volt az micsodás tőle kitölt, de az akkori asszonyoknak s leányoknak nagyobb

MONYIf. BYVQ, HI8T. BCEIFTORE8. ZI. 23

dicBéreti az. hagy ritka knrvát hallott az cmba; vált HK magyai-ok között. Jut eszemben gyerntd romban, hogy egy fattyazó kurva vala Torján, iehala az szülésben, aunak olyan híre volt] karva, mintha valami nagy csuda tűrtént toIm' most bizony nem csuda, és talám olyan ritka mo jámbor, az mely ritka volt abban az ídÖbeDazK Nézd meg Erdélyi ember, hogy bizouy nem as szár adója eztfkfti Erdélyben az pénzt . haoei leségtekre, lányotokra való haszontalan czifi Miud az két hemispherium politicáját elolva de majd mindenikben rend vagyon az asszo és leányok köntösiröl, csak mi küzöttfiuk oeD tok ; nézd meg csak az erdélyi alma natio sa ealis az asszonyok és leányok köntÜBÍben, mely rendet tart. ezért is teli az láda ; de mivel ho( mostani sok czifraság, haszontalan krepin , pi mánt, s a többi az férfi köntösökön is. neiQ véasé ki^epri Erdélyből az pénzt, lásaok az fél Í8 Erdélyben régen mint jártának, s micsodáa i tösbeo.

A férfiak azért azelőtt az nagyja az embtf nek pár nusztos süveget viselt pompára, medályi e abból kotceogtoll állolt ki ; de csak az közS ségea fÖ emberek is, ha csak jó féle gyöngyből nált bokrétát is viseltének ; nyárban penig az 1 virágból való bokrétát is tettének süvegekben, fl tévén az köves vagy gyöngyös bokrétát. A közö ges fö emberek egyes nusztos süveget viseltének Úrfiak két, három, némelykor négyszerü nnszt kas süveget, abban forgó vagy kerecsen vagy i toll volt, két felé ki fordulván, néha összemeoi némelyek sas tollas forgót, de az nrfiak ia töbj

MBTAM0RPH03IS TRANSYLVANIAE. 347

mind egy pár ráró vagy kerecsen tollat, aranyból CBÍnált és drága kövekkel megrakott forgóban. Olyat viselt Gróf Gjoilaffi László fö bejáróságában. De mindenek felett gyönyörűséges volt, mikor három Bzál damtoUat köves medályban rakva tettek az if- jak süvegekben. Akkor sok darvakot tartottanak fe< jedelem, urak , fö emberek udvarában, és mivel az darvak többire szürkék^ kiszedték az tollokat szép gyengén, s fa olajat öntöttének az tollú tokjában s ismét helyre rakták az kiszedett tollakot, lígy fejé- redtenek meg. Mikor az olyan úrfiak darutollas sfi- vegben lódingoson, tarsolyoson felültenek üszely ber- zsenynyel veresen festett köves, gyöngyös, klárisos szerszámokkal arany nyal szőtt portai czafrangokkal felöltöztetett lovakra, annak is homlokán (üstök nyomtatónak hittak) bársonyra varrott, drága me- dályban rakott három s néha két szál darutoU lévén ezüst kengyelekben lábai, csizmáján aranyos sarkan- tyú gyémánttal vagy rubinttal smarugddal megrakva, u|;ána az sas tollas, párducz-, tigris-, farkasbőrös szolga azokon nagy ezüst, aranyos gombok, egynehány rend ezüst lánczokra szorítva, előlazelkészittetett^ sok képen czifra vezeték paripák, megugratta szép mo- deratióval magát az lovon, futták az töröksípot, trom- bitát: — bizony akármely király udvara Európában cum recreatione megnézhette volna. És, hogy példát hoz- zak elé, mikor Székely László házasodott, az mely hintót vitetett az mátkája számára, mind az hat sze- keres lónak az hintó előtt egy-egy darutól! volt me- dályban csinálva az homlokán, maga fejében is há- rom szál darutoll, az mely festett portai paripán ült maga, annak két szál darutoll volt az homlokára

akasztva.

28*

.

Kivált aK ifiak igen szerették TÚelni \on az c8%is kantárt, sziigrellőt. farmatriugot Alid olyan apró raiot az bab csigákkal rakatták mc» szereeimokat, meljet gyüngycaig^ának hittak. I ben közben sok féle színű öreg . mint egy kis a tengeri csigák lévén rá csinálva. Az nemes iQak i íüe csigás szerszámot viseltének , az otvan on volt Fekete süveget is igen viseltének az nagyed rek ; selyembíil volt csinálva, az nemeseké szép fel bárány gyapjúbál; mikor megholt az férfi, dl süveget vontának az fejekben, úgy tették koponi a temették el. az mint hogy most is aztemetőbenJ kor új airt ásnak s régi holt testeket találnak , az ol süvegek elrothadva meglátszanak, az minténnul is Bokat láttam. i

Az ifjak penig nyárban ngyan hasonló fd süvegeket viseltének, de csákóst, abban szinténfj az oda fel leírt forgökot; az süvegnek az csáU ezüst tűvel sürüa megrakták, az tőnek az gombjai nyos volt, rendszerént az süveg alsó karimáján^ sinórnak helye volt az az kitől kitölt ezüatbííl, sel)( böl volt, némelyeknek csak tiszta selyembül. Az sn nek azon alsó részin némely helyeken hasadék li azmelyenkieresztvénazsinórt.megczifrázták,aza^ vége hosszú volt, azt az mellyé mellett job felől I resztette , s egy kevéssé az Öviu alól ért azép ' kötés tévén íizon sinór végiu kettős volt az a ai4 melyeken fól satá járó gomb volt, mikor nyargj hogy az forgó az poaoiii süveget le ne vonja az fejeld azt az sinórt az torkok alá tették, s az említett I alá járó gom'jbal megszorították.

Az csizmájok szárát alól az horgasinokon B térdkötövel megkötötték ; az jó két újj széles i

METAMORPHOSIS TBAN8YLVANIAE. 349

csatt némelyiknek ezüstből , az térdkötö vagy majcz- ból vagy bagariából volt , vagy közönséges szijból volt, az kötőnek az vége, az kivel megkötötték, vagy czifra selyem rojt volt, vagy az szíjából való czifrá- zás* Én is gyermekkoromban ugy viseltem. Micsoda nád pálczát viseltének az nrak és fő rendek , oda fel az fejedelem dolgai között leirám. Viseltek kalapot is nyárban, annak az elein esnkroson fenállólag egy- benkötött fekete strnez tollakot.

Az íQu legények, az kiktől kitölt, viseltek ezüst aranyos tollas buzogánt^ bársonynyal volt borítva az nyele , az régi penig ugyan ezüstös aranyos ; az kitől penig olyan ki nem tőit, vas buzogánt viselt, az nyele ezüstös aranyos volt , én is ilyet viseltem iQu korom- ban, némelyek penig hasonló nyelű vagy czifra baltát vagy csákánt viseltének. Áz mely ifjú legénytől az sem tőit ki, tatár korbácsot viselt, tamariskus fa volt az nyele, az két végin fejér csont vagy vékony hosszú nyelű két-három bog az korbácson ; az hosszú volt, nohajkának hittak. Téli keztyűt ki párduczbőrből, ki hitizbörből, ki rókabörből viselt, az nyári keztyűnek hire helye sem volt, ha valakinél nyári keztyűt lát- tak volna, bolondnak mondták volna. Jut eszemben, egy valaki viselni kezdette vala az nyári keztyűt, csúfolni B kaczagni kezdették vala , s szégyenletiben letevé. Bizony az fekete csizmát sem viselte más, hanem az ki gyászlott, az dali csizmát sem viselte mát senki, hanem amaz nagy emlékezetű úr Kornis Gtisplac

Mind felső alsó rendbéli ember , mihelyt nwp- házasodott, az szakállát meghagyta s holtáig ngj viselte; az egy Béldi Pál szüntelen beretvBlBcr:& az szakállát , s hogy controvertálták nzt moűanL mikor tatárok rabja volt , nagy szakálla

APOR PÉTEB.

tatár ura lia megharagndott annálfogva httni akkor tett volt fogadást, ha megszabadul, 8ohi k&lt nem visel , s nem is viselt holtig.

Ha valaki abhati az idUbcn az szakállát let váltatta, uem beretváltatta az baját is egyszcrsi az caaf volt , olyat mondottak neki , az kit szeg lek ki Írni. A fejét majd miudnyájan borotváltattál kopocz volt. nem viselt idegen kurva hajat, az kit barokának hinak , mert ba akkor eléhoztad v^ baróka nevét, más azt gondolta volna, hogy azt dod, hogy bak róka megyén. Az kinek haja neq hogykopoez volt. szép fekete biborbúl vagy bán ból való sapkát viselt. ^Vz bajusza az száját néma uek egészlen befogta, abban soha semmit el vágtak , Böt mikor ivutt némelyik, megtült a ba B besző ppantotta. Nyakravalót soha máskor nei fieltek , hanem mikor útra mentek , akkor némd szép gyolcsból való uyakravalót kötött fel , az k az két vége kinek akófíummal, kinek arany foo) kinek elegyesen , kinek tiszta selyemmel m^^ várva, azt függve leeresztette az övig, vagy p némelykor bátra vetette az vállán az hátára, sottl gett ; de rendszerént portai selyem török nyakraij viseltének, az alább rendű emberek penig kö: ges portai nyakravalót. Az uraknak , első förei nek az pompára való mentéjek hosszú volt nagy hosszú szélyes galléra, hogy majd az háta köi érte, az karjának felit, elül is az mcUye felöl jói leért. Némelyeknek ezen galléron kívül vagy a| volt vagy hiúz vagy rókatorok, vagy valami dl bör; az két ujja úgy fityegett az földig; az ri teje újjá kufyafíiles volt, bérelve penig attól fogJ bolaz kézit az baBadékonkidugta.aohuItsem volt, '

METAMORPHOSIS TRANSYLVANIAE. 351

OBztán az végin az kntyafül felé, az kutya füllel együtt egy kevés bérlés volt. Mikor ritkán felölőtték, az ujján való posztó összeránczolódott , ránczolva állott az karjokon. Abban az időben liire helye semvala az paszamántnak , hanem nagy hire vala még Pázmány Péternek, azért ha valakinek elé hoztad volna az pasza* mántot, azt gondolta volna, hogy Pázmánt emlegeted vagy Pázmántotaz sz. István király hadi vezérit. Ezen mentéjeken volt szövés , ki egy újj szélyes , ki két újj, ki három, azt oldal-pecsenyének hittak; min- dennek inkább proportionate vitéz kötés az végin, az ki arany , ki ezüst fonalból , ki elegyesen , ki tiszta selyemből való volt; azt varratták sürün azon mentére.

Hosszú mentéket is viseltének az akkori embe- rek , melyet boér mentének hittanak , az urak s fö emberek jó féle posztóból , róka bőrrel megbérelve, az nemes emberek veres muszulybol , bárány bőrrel bérelve. Urak, fő emberek, nemesek nyári mentét is viseltének , az nrak mentéje belől vagy bársonynyal vagy aranyos matériával vagy velenczei kamukával volt megbérelve , az többinek vagy rásával vagy ba- gariával. Abban az időben kétféle skarlát podztó volt , velenczei skarlát , annak tizenhat forinton ad- ták singit , csak úri emberek viseltek olyanból kön- töst, az másik török gránát volt, négy forintos volt singé ^ az olyan posztó többnyire kék, zöld s meczszín (megyszín) volt , ilyet viseltének fő emberek , nemes emberek, az olyan tartós posztó volt, három-négy rendbeli dolmány mente is elszakadott nddig az ang- liai posztóból a mig ebből egy rendbeli. Volt sálja nevű posztó is, az is az uraknak való volt, köiae- meseknek volt az fajlandis , közönsége? landia.

Mind urak , fö nemesség az köntösdkit Mir

1

helyett gaUiuldal szegették bé , az urak ezüsÜ galandban, az nemesek selyem galandbaaj kezdek bogárháta sujtásos ezüst arany fonalbl tiszta selyemből shiöroztatDÍ köntösöket. 1

Akkor minden rendbeliek jó hosszan vil bíivcn dolmányokot, mentéjüket, ezért tartott az egyszeri kiintÜB. Az fejedélem kivált sazfel asszony udvari népit inasitcsak arról is megifl nem privatnsurak cselédi, hogy az országbeliéi hosszabb köntöst viseltének. Az dulmányon ntm olyan stítil gombok, azok is egy dolmányon ne| többek tizenkét gombnál : az ezüst gombot, m nyozva, mind lejéren, abban az időben igen vim heveder-Övnek hiresem volt , hanem szépseljl viseltének, némelyeknek az végin majcz volt,efl nyoa csattal, pikkelyekkel, az végin meg ezüa baii penig az öregurak matéria köntösben járöl vagy bibor va^y kanavácz vagy kamuka volt, ni sonybnn az egy fejedelmen kivüi másnak járii^ nem volt: azitiii urak penig karban kivágott oly| Ián horvát mwira kivágva, abból kifüggÖtt vaga uninial vagyarany fonallal varrott ingeknek az i ifjú legények penig vÍBelteuek valami gyenge li ból való inget (noha az alatt más gyolcs vagy bd szon ing is volt) annak lijja, mellyé, galléra czifn volt varrva, rojtos kötővel, másként épenoljj mint iiz ing, csak bővebb, azt pánczél ingnek!

Bérlett nadrág ritka volt. de azon is az | varrásán semmi sinór nem volt, rendazeréot l4 czavolt reá várva talpalló helyett, 8 nénielyki sétáltak tűrök papucsban benne ; az czizmájid sárga, kinek veres, nem i^kete, azon esQ nyas sarkantyú vagy tiszta ezüst.

364

APOR PETBJt,^

Az nagy baj igeu igen ritka volt. soi soli emlékezem , hogy ifjú legényt nagy bajjal látt| na. de hogy azt bátol vagy sinórral vagy pánt megk'itijtték volna, luiut a lófarkát , mint lekeeznek, bire helye sem volt. anuál iukábtf kúkbaDhonlozták volna. Ua akkor kötött ha]j zsacekókban varrott hajjal valaki eléjött voU mindnyájan kaczagtákscsúfolták volna, Siizt volna ^ bogy farsangos, mert abban az időbei tak ottan ottau bolond farsaogos kőntősbei hanem az , kinek . ritkán , nagy haja volt y &tí leboceátotta. Kiki inkább leberetváltatta. s úf köt hagytanak magoknak , azt szépen felkó abban gyönyörködtek, mennél nagyobb csoi hettenek az űstökökön. Ritkán némelyeknek r< fűzve vagy kevés pántlika vagy kevés bíi| vált a gyermekeknek.

HATODIK CZIKKELY.

Ae erdélyiek ré<ji nydj'i8<dgáról és utazásfírŐl

Semmi nyájasság ma Erdélyben , La csal Hiiicsen tiibákj)ixl vagy feif tubák ; nem vala el hire az régi időben, nem kérik vala akkor eléj tobákos píxiet , sÖt lia nio^ítani szokás ezeré mondottad volna s úgy kiírted volna hogy tuba] az ki deákul i5rtett volna, azt gondolta smagyj volna , hogy tubák szurkot vagy szurkos t; kérsz. Nem szija vala akkor tnás sem az portiH sem azfüsttubákot, kiváltgycrraekkorombau, | kocsis, lováBZ, darabant, azok is ritkán, hauema dúk és az fejedelem németjei s peczér s afféle, i

MRTAMORPHOSIS TRANSTLVANIAE. 355

..^tMtani mód szerént egy pipa dohányt ha úgy kértél ^»- Ina ; fajf tubák, más azt gondolta volna, fáj vala- -^ ...íd a tubák miatt. Az 1667. esztendő előtt olyan _ .aberséges orsziíg vaia Erdély, hogy egy pénz nél- 31 keresztül mehettél volna rajta , mégis mind ma- &d mind lovad jól lakhatott volna ; nem vala híre 2 vendégfogadónak. Csudálkozva néztünk Kolozu- írott a közép ntczában hogy mondották , hogy ven- ^ hgíogsíáó , azon egy nagy szakács vala leirva késnél \ z tűzhely és írott fazakak előtt. Vala egy rongyos ' ílz Uiriszlónál is , az kit hallottam hogy vendégfo- ''jadónak mondottak, de nem láttam hogy vendég "*zAllott volna belé ; talám még Básta György csinál- ■^"atta volt, mikor ott megverte volt Mihály Vajdát. ' BLanem ha megindiiltál volna abban az időben, elől ' cüldöttél volna az faluban szénát abrakot az lovadnak, ^Hágádnak enni valót , s ha bor volt az faluban, bort .s adtak volna, sőt az Szászságon bár az magad lova- don ne jártál volna (noha ezt az ország artikulusa r limitálta volt, de avval bizony keveset gondoltak), posta lovat eleget adtának , sőt ha az szegény folna- ■=^gyok , birák úgy nem viselték magokat , az mint az utón járó kivánta, jól megverték az hátát s rajta sült. Az ugyan bizony nem igen volt jól, de mikor az urak ^ közzül valaki megszállott valamely szász faluban u kiben híres bor termett, akár mint tartotta az szcgéirr folnagy, de az úr megharagította magát, s amkMH haragudjék, két három hordó borban megalkaőir az szegény folnagy , csak ne haragudjék az úi penig vagy szegény atyádfiához vagy nemes emberhez szállottál volna, az olyac látott, hojry öröraiben talám az lelkit lg érted. Még is, az mi csudálatra méltó dokf.

1

sem voltak péoEesebbek mint most, mertaflj moBi niucscn pénzünk, ügy abban as időbeni épeu az péiix gyűjtésre senunit sem vigyáztanar csak az egy böcsületrc és emberségre; az fu eem magyar, sem szász, sem oláh, szegéuyi volt mint most, söt bizony sokkal gazdagalfl tanak . mint most. 1

Azon kivü! mind az urak, mind ■ mind parasztság nagy szeretetben éltenfl vala akkor annyi úr, hogy az kinek az aiyal falazott is, most a fia megharagudniuk ha úd hinád. Gyermek koromban hallottam, liogy^ oak Magyarországban megvolt üt-hat száz^ sazt tartották grófnak, mert Eídélyben. az4 fel iram, több gróf nem vala gyermekkoroi^ Csáki Lászlónál , Erdélyben úrnak azt tartíl kinek háromszáz, jó fÜ embernek, az kis ház jobbágya vagy ad minimum hetven vagy moüt némelyek az kik az úri titnlust könnyen M B ba valaki fel nem adja, megharaguaznakj* rom jobbágya alig vagyon, az egyik biró, a kolusúr, az harmadik szabados, annyival adóal lir uram, ha megakarnák venni rajta, bizony luánya sem maradna meg. Az mint más munk^ leírtam, régen az tizenkét tauács úr, gróf és j goa urakon kivíil többnek úr nem vala ue| azoknak gyermekin kivUl úrfi, kisasszonj aunyi az asszony nem vala ezeknek az felei kivül, az mely urakot oda fel leírék, baneolf uál nagyobb fö ember volt is. csak úgy moui uram , kegyelmed , asszonyom , kegyclmeS

1

1

küldötte. .Jut eszembe mikor újság í-olt lúdtojás Í8 vagy egy c&á«zár madara , I földnire clküldötte egyik az luáBÍknak.

Farsangban penig , kivált az sxékelvi atyafiak valamelyik atyafihoz gyiiltenek, ( azerént ilyen carsnst bocjiátottak : m o s t a z I Bég megindult és az embertelen s él keresi, sahol feltalálja erobersél nftja. És mivel miuden idöbeu vagyon rod ha rósz emberre tanáltak valahol, avval ueg| tak, vagyakart ragynem, jól kellett fíizetni,i az övéből az atj-afiak bÍzon\' jól főzettek, vu vagy sem , de az gazdának csak jó kedvind lenni. Ezen kívül tízen, tizenketten az an nemesek egy számban beültenek , zekébej nyában öttöetenek, az szán előtt hat őhör 1 zöttök két-három cseber bor. s ügy ittak s i egymáshoz , csuklyát vontak az uyakokbaa.l kezekben, feles czigány hegedűsök, dudásolíí ban , kiáltásokkal , mnzsika-szöral , úgy j tartományt .

Nem vala inter privatoa religioois az akár catholicus , akár káUinista . akár i és ha találtatott magyar, csak emberséges em egyaránt azcrették magokot. együtt vígd süt az házasok között is nem vala respecinal nis, ugyanis Bethlen Gergelynek catholica j vala, Apor István catholicos, az felesége kM Gyulaffi László catholicus, az felesége iinitánl' röffi György catholicus, az felesége iiuitárí roczkai Istváiiy catholicus, az felesége kálv mikor Bethlen Gergely meghala. az feleaégiv temetékel, ben az háznál kálvinista predikátt

HETAMORPHOSIS TKaKFTLTa^I.E.

- .agi ^ predikálla « kun az tem jil(«n: tar! P. Vizkrl^

^ iSigmond. Nem vala az házas «k k'^L'-:;: i^ az religiúból

,- emmi visszavonás; La ogrii^ hhx'-^z, ^zeut mise volt.

.z másikban künyörgét: iiézl ül r^- kérlek, maazrelí-

;ioért is úgy nézik egyint^: . aínt kőt ellonséj;:. Az

a48 vallású embernek aijon i§trn szent lolkot . hogy

öhessen az igaz hitre : személyibon miért lehessen

. ellenségem, nem látom, sót az igaz oatholioa auya-

^ ssentegyház azt tarja hogy mi catholiousok a2 olya-

' Qokhoz legyünk szeretettel.

Nem volt akkor annyi superlát , hanem estve

)öl lakván, a palotában vagy nagy há«:ban. vagy az

' micsodás háza volt az gazdának bevittek egy falka

/ szalmát, azon feleségivei együtt ki ki egymás végi-

^ ben virradtig jo izfít aludt.

Épen nem nagyzották akkor az emberek ma- ^ gokat; nrfiak, elévaló fö és nemes emberek, húsvíe ^ másod napján az az vizben vető hétfün rendre jártai .^' az falut, erősen öntözték egymást, az leány okot hánylfcf ■^* az vizben, söt az elévaló embereknél csak magok hitm ^ nális estve az frajok az leányok házában kádakkaJÜÉr dottákfel az vizet, reggel csak könnyen oltöztek- már az jövendőt. Reggel azért az udvariak cscb kártyákkal reá mentek az leányokra, ottan oljmi zés volt, hogy bokáig járhattál volna vizben, képen aprószentek napján vesszővel úgy leányokkal , úgy vesszőzték egymást.

Még az nagy emberek is abban gy&tf mikor az cselédek vígan voltak, söt sok az kinek elébbvaló szolgái voltának, ázol ivutt. megrészegedvén, az hegedűsöket radtig tánezoltanak ; az udvariak gyi vendégségben hittak . vígan voltak • l^jpr «;t

360

APOR PÉTER.

urok még gyönyörködött hciine mikor az cseléfi gan volt, csak ne verekedett s ne veszekedett^ azt el nem szenvedték. |

Az levéliráeban is semmi ceremoni&tDem] tanuk, mint iDOst, mert lm alá.bbvalö emhen| eg</sz árkosra nem Irez , még azt is cópcrtába^ cBÍnAIod , vagy spanyolviasz szál nem pecsételaí, haragusznak érte; az régi embernek peujg, aká nagy embernek irt valaki levelet, egy árkon negyedit egt'szlen beírta , alig maradott egykiií papíros, mikoraz levelet egyben fogták, az hová^ írjanak. Mind az országnak , mind az fejcdefj suppHcatiot egy negyedrész papirosát egybea \ úgy Irtanak , söt láttatott az fejedelemnek o1y4| plicatío is, az ki egy árkosnak az nyolczadréam írva, melyben grátiát kértek az fejedelemtől e| bágynak második lopásáért, melyre így resolvi az fejedelem: ba egyszeri gratia, ba két( akasztófa. Azt penig nem fösvénységből esej ték az régi magyarok, banem egymáshoz val6' ritásbó), mert akkor is megvehettek egykouc| rosat egy snstákon vagy négypoltrán; kevés g BOD Í8 irtanak cordialiter, most az aranyosi czifra papíroson egymást rá^ák, ezcrbazugsá| egymást lemocskolják , egymásnak hízelkedne megláthatnád, mennyi mocskos levelet írnak egymásra Bécsben , én Bécsben lakván , néma szit láttam; akkor bizony elhinned, hogy igazai Az akkori időben kevés keleti volt az spanyol, nak, ostyával , közünséges viaszszal , néha c3| nyer béllel is pecsétekének, senkinek gondolaj sem ütközött hogy apprehciidálja. i

Mikor valaki az embereknek az nagyja üti

felesége g\

konyha-szek>

^Igánál viasz&«

k az tarisznváliiu

na, sódorpá

némelykor. &

volt; uyárlMii. lottak, az köpe; lya volt, az buglya

- belőle, mint most e&

- akkor ha csak eléhosut*. -~ ut gondolta volna

az öreg Haller Jáuoe ment, ha tallóu volt i« ■ az hintóval és evett. K mert ha eléhoztad voi** volna hogy oláhul HK^AMm- » akkor az urak s az cbh^b^ nem volt, vároalielytt 1egm^ volt tiz-tizeuöt sa»tolU**-<M| nak mint egy disznóvert* « tok voltának az liónjok a^^ son szerszámos paripi* i az említett szolg&l«^ gy»Hp^

Megvolt né-j^^ -:^::!:.?

niél^Tt^el ezüst pohÉ^ gyedfél *^J*^f ^^^^^«8,or né Rendszerént ha^^l^^^

az asztali szolgí^kn*^^,,,,

3. első 'jX^J^„,6Uur..n

harmadszor az gy ^^^

^ikor az uraknaJ.^ J ^ ^^ ^^^

ivtltt egy^'"'* . „,jiiii'i"iiM, ,

• 7

T^ ilik/'i*' 4ií^ ^ kiáíért^k

volt lA

^ három iKu '•il innyifcl^ . ^ aaztallmi^

Rákdxi

tlhtáa 111 ^b is i]

tintén I

jó IIÜ 21

emberek gjertnckei voltának. Némelxuck megolt tiz-titenegT gyalog inaaa is, azon kivűl tizeBóttii* hat ctekfogója, némelykor több is, azon kivfil Tiiae- iyeknek troinbitási, lörÖk siposi. hegediisi, dndiá furulyisi, czimbalmosi. énekesi, asztali mulató mu- kalti avagy az mint liítták, bolondjai. XenivaJaabUu az idíiben annyi eroberszólás mint most, Iiaoeui 31 tréfában igen gyönyörködtek asztalnál, azért az M tréfás, játékos f>'l- vagy nemeBeniber.-'ket tndtanst, azt magokhoz hittak, asztalnál jól tartották, ni(i. töl nagyobb tréfát tanáltak fel, abban mulatták m- gokot Egy szóval, azt Írhatom, hogy voltakkorolju úr vagy úri ember, az kinek voh asztalánál aDDii étke s annyi szolgája, mint most az nagy güg niellfn tizenkét, tizenhárom s tizennégy uniak Í9 vagyon; hát ha még láttad volna sokaknak az fizetett soilüj- duit, sereg németéit, az kiknek magok strázsátmago^' nakállottak; nemvalának ezek ceágoa, CBig"'' nagyságos iiramék miaduyájon, hanem a r a lu t'' g y e 1 m e d. Valyoii ma hány gróftól, hány bárówlKl" nék ki az az pompa V mert némelyike mikor egyik J"" szagából az másikban ment, nyolcz, kilencí, s5'''' társzekerei is mentenek el elÖtte, az kiken az egy^' mását és az apparátusát vitték ; azok mellett az m*?^' fizetett hajdúi, németjei voltának az késérük,8íot^'' vül magok mellett volt egy pohárszék-kocsi.aíki"*' 1 pohárszék egyetmás járt, más konyhakocai vagj**' szekér, az kiben az konyhára való eszköz, tálok.'*'' j gyérok, nagy konyhára való réz kondérok, bat, ''*• nyolcz ejtelea ón palaczkok, pinczetokok. ^

Mikor az fejedelem udvarlására mentek is, 8í*|j számos paripákon mentenek, senki nem ment hintónl^ tanács urak az várnak belsö piaczára mentenek,az*n

366

APOR PETCB

verve, de egy része erÖB cserefiba eresztett cuki ka volt, tudniillik az hol azon kívül sem volt Az ablak mellett az mely cserefában volt azou i f(^talva,abbAn kétfelöl, mind elöl niiuü hátúi. kJ karika volt, ógy hogy nyolcz karika, kelteje íl leoben felvül, az más ketteje alól. Az brntó fákoD függött, azok czifra fából és fe&tve vol czift-izott vasakkal inegrasazva mind elöl mud azooban vaepléhekkel czifrán ónozva, meg i bezve. as bakja penig elöl hátul tágas volt-Ai hintón hat gomb volt, vagy rt^zbol vagy vii tetejin, ketteje elöl, ketteje hátúi, ketteje ai U ások penig czifrák voltának ; az kétfelé ereu penig az tetejin semmi sem volt, hanem rinci az mint az kávák voltának benne. Az hinti alsó részin. az hot az ember Iába -állott, tilt hordozó hely volt az hintó fenekin ; az hintói nig azfedeliröl mindenfelöl bör függött: tiszta feltíirték, essös idöbeu leeresztették ; azon kH hátúi kétfelöl stélyes csatlója volt az bíntónal tam igen gyermekkoromban Üveges hintót is, d apró üvegből ónban foglalva ajtaja volt. mint| féle apró kerék üvegben ónban foglalt ablak í lenni.

Ezt az magyar hintót azért írám le, hoei ia feledékenységbe ne menjen az magyar bl rfio'iáíí volt, mert az olyan erős mnnka volt fai melyeknek az gyermeke is megérte véle. afl mint most, hogy az mint vessed az mostani annyit romlik, liogygyakrabbantöbbetköltesz rá az mint vetted, s mégis öt-hat esztendeig t>lig- ér véle. Lássuk azért, kedves olvasóm, az ré^ hintón mint jártának az rt^gi magyarok.

ír

MKTAMOKPHOSIS TRANSYLVANIAE. 367

NYOLCZADIK CZIKKELY.

Miképen rakták meg s miMpen jártának az leirt kocsikon,

hintókon az régi magyarok.

Legelsőben egy hintó eleiben akkor is rendsse- rént hat lovat fogtanak, mert némelykor nyolcz lovat íb fogtanak; de hire helye sem volt hogy bakról hajt- sák az lovakot, hanem az kocsis, még az fejedelemnél ia, megnyergelte az nyerges lovat s nyeregből hajtotta az négy lovat. Az kocsis rendszerént szakállos volt, az hámok szélyes bőrből, nagy csattosok voltának, nem olyanformán mint most; az hámokban rendszerént kötél volt, az kit hám-istrángnak hittak, úgy az tartója Í8 az hámnak kötél volt ; az fékek azok is szélyesek voltának, az szemein alól az lónak nagy szivforma bőr, az ki majd az orráig ért. Az ló-bokrétának híre helye sem vala, hanem az lovaknak az üstököket szí- júval vagy szironynyal felkötötték ; az két középső és első lovak közt egy vastag pálcza volt. rövid Ián- czon, peczekkel, azt közpálczának hittak, az féken osztán karika volt, ugy peczkelték osztán fel az köz- pálczát az két-két lóra. Az nagy uraknak pompára veres zöld szironynyal varrott bagaria hámjok volt, azon nagy fejér ónnal megónazott csattok ; az ko- csis és felejtár ostorának mind az nyelinek az vé- gin, mind az ostornak harmadányira az nyéltől fogva rojt volt ; köntösök az kitől mint kitölt olyant visel- tének , hanem az süvegek préme rendszerént róka- fark volt. Kivált az közepessé az fő embereknek mi- kor útra mentenek télben, az lovak pokróczát, ken- derből vagy szíjból álló lekötő szíjával az ló hátára kötötték, s ngy fogták be az lovakot s úgy mentenek.

Már asért mikor otra akart menni valaki . mint kéflzűlt útra.

Legelsőben is kezdjük el azon föreodekci kik társzekeret nem hordoztak. Minekelőtte I megindnítak, az hintót igy rakták meg: az 1 tették az hintó fenekin az táltartó helyre(vedd e itt, mint írám le oda fel az magyar hÍDtót),az pániti hói hátul üléflt csináltak, azt,az mint odafel leíráia| nagy karikák voltak az hátulján is az hintóni ülésben letévén az párnazsákot, az ülésnek ü kőtéllel békötózék, hogy az párnazeák elé ne o Bzon, az páruazsákra szőnyeget terítettek, az 1 egy része kiil állott az hintónak bátulján:az hátok^ az maga szép portai tarka czifra vánkosát tett mely erÜBÖn meg volt töltve ; az párnazBák mellL túl még valami apróságokot raktanak; elöl,halfli Tolt az fö embernek, az ült, s annak az párnafl ját tették, arra is nzöuyeget, az kinek egy résá hintó elein kifüggött, úgy szintén portai vánt^j tettének, azt is elöl az karikához kötéllel úgy med vén mint hátul. És mivel abban az időben szokáfl hogy útra egy fazék káposztát fűzzenek g valanffl tet vittenek, s kivált nyárban mihelyen jó fíivetti tanak, ettenek: az elsö ülésben való párnazsák ^ rendszerént az frajok pokróczok volt, azon hátd fazék káposzta.Süttet, fejér cztpót hordoztak, { ataJ ban vagy pinczetokban bort, mert hogy mindena bort nem kaphattanak, bort és fejér czipót mindég hordoztauak magokkal. Az magyar hintónak asd túlsó bakjára nagy öreg, fekete bőrrel borított, m szegekkel czifrán megvert ládát tettének, abbani vált ha pompás vendégségre vagy lakadalombangj tenek, úr, asszony köntöseit, szoknyáját segyébJ

' METAMOBPHOSIS TRANSTLVANIAE. 369

■ tékáit mind bérakták, mégis az börládán felytil sok egyetmás elférhetett. Elöl volt az fejérruhás láda az I bakon, de az két bakot gyakorta úgy megrakták, k hogy az hÍDtóból sem hátra seín elöl az kocsist nem ; látták. Az hátulsó ülésben az úr s az asszony ültének; 1 ha olyan három-négy esztendős gyermekek volt^ azt r közbenvették, ha penig nagyobb volt, kivált leány, az az öreg asszonynyal az első ülésben fiit; némely- kor hárman is ültek elöl. Az frajok az ablakokban ültének^ néha négy személy is szorult az két ablak- ban. Az csatlón hátúi az úr felöl állott az csatlós, más felől,az asszony felöl az inas,annak az nyakában volt az úr mosdó aranyas csészéje, az orczatörűlövel, fésűvel együtt bőrtokban lóding-módra; azokazorsóshintónak fél kézzel az orsóját tartották, az kétfelé eresztösnek az karfáját, az melylyekkel nem az hintó felé, hanem az lovok felé állottak arczczal;az hol dőlő volt,leszállottak 8 az hintót tartották. Ha az egynél több inas volt, kettő vagy három , azok az bakon kerestenek magoknak helyt. Az hintó derekában, az ló felöl való ládában hordozták az pohárszék egyetmást, úgy mint abroszt, asztalkeszkenyöt^ sótartót s affélét ; az hátulsó hasonló ládában volt az asszonynak olyan aprólékos porté- kája s egyetmása, az melyre ottan ottan szüksége volt, hogy mindenkor az ládában ne nyúljon. Az ablakban lévő egyik ládácska volt az csatlósé, abban az hintó- hoz való pántokot, sing szegeket s affélét hordozott ; az másik volt az kocsisoké^abban hordozták az patkoló- zacskót, lóvakarót s törlő szűrt s affélét. Az másik ab- lakban az kétládában volt az öreg asszony és az frajok egyetmása; azon kívüf mindenik frajnál egy-egy ko- sár volt, kiben különb különbféle apróság, varróse- lyem 8 afféle, az másik kosárban vajas pogácsa, ka-

1.POB PKTKR

n

lAca. töltött tyukfi 8 afféle, mert azok jártak. s5t az hintóban ösztövéres bzaIobiu hagymának, a rendszerént (ott sódoniak is lett lenni. Reggel osztán mikor megÍDdnlti denkor felestckőmöztek az hintóban, az fri adtak az egyszer való fele&tokömböl ; az ht valami megmaradóit, azt az kocsisnak nak küldöttek. Az lovas szolgák az hiutó eli az lovász hátiil az vezetékparipát vezette tör mindenkor az paripán volt. Jsemvalaakl nyakban vetÖ kard mint most, Iiaoem ha annáll ember vala is. lódingot viselt, azon lefngf csontból való kis kerék palaczk, porozni kaporral teli, annak csattantó fedele, kis dl az kin az puskapor kijött; az löding penigl töltés puskaporral, golyóbis az végin : az lódia takaróját vagy majczon vagy bagarián lé™ becsatolták; az lódingszij, az kivel iiyakbann meg volt vagy skófiumnial vagy ezüst fonallal várva, iigyazlódingszoritilja is; ni majcz volt az szíj helyett , az is vagy sk< vagy ezüst vagy arany fonallal várva, ngi ding szoritójais; némelykor majcz volt ax^ lyett. az is vagy skófiummal vagy ezüst vagji fonallal elegyesleg volt szőve; némelykor pd rom-négy rend sinóron függütt az lódiug, d| az sinóron eznat aranyas gombforma volt, aj mindenik végin nagyon ezüstből iigyanazoid hoz forrasztott rövid síp volt; némelyike ul aranyas, csak tiszta ezüst, annak az közepwj volt, up;y vonták az sinórban. Az lódingnak egyi rendszeréntvoltazpiiskakolcsaczélbólmegzonai va, az az lóding alatt réz kari kához vagy ezÜ8t|

METAM0KPH0SI8 TBANSTLVAKIAB. 371

hoz volt sinörral vagy szíjjal várva, az is olyan matéri- án függött mint az lóding, de az löding szíján vagy majczán helye volt^ az hová felakasztották, hogy nem fityegett. Ritka volt akkor az ezüst aranyas kard, senki nem is viselte más, hanem az embereknek az igen nagyja, és azok is rendszerént igen az közönsé- ges kardot viselték. Viseltek ngyan pallost is, de azt rendszerént olyan paripára kötötték, az kin hegyes tör nem volt ; az kardot penig nem az nyakokban ve- tették, hanem az derekokhoz kötötték. Áz kardszíj volt vagy bagariából vagy selyem majczból; kinek tiszta ezüst, kinek ezüst aranyas csatja, az boglári 8 végin való csat is ezüst volt, kinek penig csak réz vagy aczél csatja volt. Áz kard szíjához volt függve kötve az nagy szablyatarsoly, az szintén olyanfor- mában volt elkészítve mint az lóding, megvárva vagy másképen elkészítve az borítékja, mert az belső ré- sze bőr volt. Némelyek ki gyöngyházzal, ki czifra csonttal kirakott tölcséres karabélyt is viseltének, de azt az szolga hordozta ; annak rendszerént szélyes pantaléra volt, vagy majczból vagy börbfíl, az csatt is mint' az kardon, az kitől mint tölt ki.

Az flintának abban az időben híre sem vala;vala ,gy«B az nagy .r.kn«, de nem olyanfonna agyi. "«» az mostani flinta, hanem másféle csúfos, azt serétes puskának hittak. Akkor leghíresebb puska vala az fi t u c z, az után való volt az tersényi puska, az is vont lyukú volt, azután volt az kőszegi pulyhák, cnack nem volt vontja, s rendszerint az hajdúk viscliaick ilyent. Ezek mind kerekesek voltak, de kivált ax stucznak az rántója mellett sncije volt nz ki -í-l- nyomván, mihelyt alig nyúltak hozzá, númAii^ sxb- ladott; még az pistoly is rendszerint

APOR PBTER

volt. Mir at kitÖl mint tölt ki, vagy egy pár Riwei vagy egy pár tersényi puskát, vagj' ejjy pár puljj kot hordozott, tiiltve. felporozva . az hintóban lii az ülés mellett kítfelJl; ettÖl uem kellett félni. ■ ha fel iiem tekerték, érez lévén benne, az h távri gyujtülyuklioz, magára Bolia az gyiíjlölynkra neniB ha reá nem vonták, soha el ntim sült mint az ma ni gyilkos fliaták miatt mennyi veszedelem a ti leii halál történik. Ilyen két stuca vjila az Bátori \ bor fejedelem hintajában, mikor Szilasi és Ladáaj VáraduD raeglüdözék, de mivel az istentelen isM pártosok elcainálták volt. hogy kösse le az hint4 az stnezokot; mikor az fejedelem az stuczokhoi, pott volna, kezében nem veheté, mert oiár le voj kötve, 8 ligy vésze el az fejedelem. j

Ennek alkalmatosságával hogy az puskákj jövének, senki abban az idöbeii vadászni járván, | hoz nem lÖtt seréttel, az kinek serétes puskája i az urak között, soha vadhoz véle nem lütt. c«akj darákhoz. Az vadhoz.akkor stuczból, tersényi |>üI.[M hákból, egyes golyóbissal lüiiek vala, ha találta, maradott, ha nem találta, ritkán ment el sebben,! mintegy törvénye vala abban az időben az vadásM nak, hogy ha annál nagyobb főember volt is, ha v| hoz lőtt 8 nem líitte, vagy vért vagy szőrt elé nem^ zott, plága-Iapoczkát hordozván magokkal, azt] megcsapták vagy fiatal fát vágtának le alatta. A» olyan bö vala akkor az vad, hogy bár az falntólj menté] volna igeo messze, mégis elég vadat talá) volna; most penig miolta az flinta bejöve és seré^ kezdettek lőni vadhoz, mivel több vad megyén Bebben, az mely osztán haszontalanul döglik mi mint az ki ügy esik el hogy baaznát vegyed,

.^

METAMOKPnOSIS TBANSYLVANIAE. 373

szűkült igj el az vad. De az agarakban is az régi urak- nak nagy gyönyörűségek volt dicsekedvén egymás- nak, kinek mint fogja az agara az szarvast, farkast őzet, rókát, nyulat; sőt láttam olyan agarat, az ki személye szerint elfogta az hiiizt.

Az mely fö ember penig hintóval és egy társze- kérrel járt vagy kocsival^ már annak az hintajában táltartó ritka volt, űgy az hintó derekában elöl hátúi apró láda; hanem az mely egyetmást és tálat az egyes hintón járó az leirt helyekben rakatott, azokot itt az társzekérre vagy konyhakocsira rakták ; az bakot sem rakták itt olyan bövön meg, hanem az bakon csak az leírt ládák voltának, ben penig az hintóban az ülés- ben az párnazsákok; az frajokmégishaaz első ülés- benel nem fertenek,mindenkor az ablakokban ültének. Kétfelé eresztös hintaja az köz és alábbvaló fö rend em- bernek ritka volt, mert azt tartották, hogy az olyan hintó csak az urakot és nagy f ö rend embereket illeti ; söt ha az apróbb rend fö embereknek csak kétfelé eresztös hintaja lett volna, megnevették volna véle, mint az kit nem illetne. Az felejtár mellett való ló rend- szerént ménló volt, gyakrabban az kése -fás is; akkor volt az fö rendeknek mulatságok, mikor azok nyerí- tettek s visítottak , söt némelykor mikor városban bementenek, valami ismeretlen oláh jobbágyoknak parancsolatjok volt, hogy az hintó mellett kanczán hol elémenjenek, hol hátra maradjanak, hogy az kan- czára az ménlovak nyerítsenek, visítsanak. Az mely úrnak, fö rendnek két hintaja volt, az kétfelé eresz- tös az úré volt. az orsós az asszonyé ; mikor együtt mentenek valahová, az kétfelé-eresztösben az úr ment s az asszony s az gyermekei , az orsósban az öreg asszony az frajokkal. Ezen hintóknak, az mint mind as

hiütó fedele d kíigébb bíírböl, mind az bérlése az biotól nak drágább volt niiot az közön&é^eB bÍDtökDak,iigTl szőnyegek U drágábbak voltának, az portai váaU Kok is ezüst, arany én drága selyemmel kötött vd Noha az ilyennel le^^alább csak járt egy konyhakofl és egy társzekér (mert. azmint feljebb írám, az iiagij az embereknek, mikor egyik jószág-ábúi ment ázd síkban, az társzekoreket jó ideiu elküklötte): m^ az h intőül ésben az párnazsákokvoltauak. a as bak* az ládák; az bakokot peuigkiki tisztességes medn bürökkel takartatta bé. Az miut feljebb is iram bo| ez az országolyanemberségesország vala, bogyetí egy pénz nélkül által mehettél volna, az urak ésl emberek mindazonáltal magokkal piuezetukokbaB nagy ón palaczkokban bort hordoztanak, mivel mi denütt az falukon jó bort nem ka])tauak ; úgy fe) czipó s gyakran köz czipót is. Mikor penig valame^ úr lakadalomban vagy keresztelőben ment, vagy fl| tisztnek instellálták, vagy akármi pompára ment, aki kor az szekeres lovakra az fent lefrt szironyos Uj mokot rakták, drága szőnyegeket és drága portai vái^ kosokat az hintóban, az hiutó után aranyas szerazáa ban öltözött paripát, az kin aranyas hegyes tőrön k vül aranyas buzogány is volt; ott az nyeregben káf volt; az hintó előtt penig hol hat, hol nyoicz. ezüst *ll nyas szerszámban s némelykor köves, gyöugyössza számban öltözütt uri lovakot v-í;eltenek török boi csoaokon; ott keiiL^yel s minden ezüst volt. Az loval az mint oda fel írám, tollasok voltának s bokrétáso) az lovakon kin oroszlánbőr, kin tigriabőr, kin pü duczbür, kin vízilóbőr (deákul hippopotamusnak hfj ják és azNilus vízben termik), azon kivül kin drág marhahajtó , kin drága portai czafraugok , süt üi

METAM0RPH08IS TRAN8TLVÁKIAB. 375

czafrangok jóféle gyöngyösök is voltenak. ^Ssek előtt az vezetékek előtt az fő lovászmesterjárt - ollas forgóson, az lovakot étekfogók vezették^ rend- ^ izerént azok is forgósok voltának, az lovakon hátúi az vice- lovászmester , az is forgóson, az után hintó előtt épen két étekfogó, forgóson tollason ; ..jrendszerént az vezetékek előtt mentenek az étekfo- ^ók rendre . kettő-kettő , de azoknak is nagyobb ré- sze forgós tollas volt, azok előtt az főember szolgák, ^ mind inkább forgóson . azok előtt az török siposok, .trombitások, úgy trombitáltak az mint oda fel leirám; ezek előtt ment az íő-asztalnok, mindenkor nagy sas- ^ tollason, előtte meg két étekfogó ; az fS-asztalnoknak _ az kéziben rendszerint vasbuzogány. Ezekben az urak- ban sem vala gróf, ritka az báró ; nosza az mennyin vagyunk grófok .és bárok, hányunktól telnék ki az ^ az pompa?

* KILENCZEDIK CZIKKELY.

Az régi erdélyiek lakadalmiról és házasságiról.

Menjünk már az házasságra és lakadalmára. Mikor valamely ifíu legény meg akart házasodni, elsőb- ben, mint most is, az leánynak az apját anyját meg. jártatták alattomban, hogy van-e kedvek leányokot azon ifíú legénynek adni vagy nincsen ; ha volt kedvek, napot tettének, hogy mely nap menjen az ifíú legény leányt nézni. Az rendelt napra az ifíú legény mentől tisztességesebben lehetett , elment, de kivált az úr- fiak az oda fel leirt czifra lovakon s öltözetben; rend- szerint mindenkor vacsorára ment az leánynéző ; azt ott jó szívvel látták, asztalnál az legényt és az leányt egymás elleniben ültették szemben ; erősen ittak, va-

csora ntán éjfélig s tovább is t&uczoltanak ; i| legényoek az azolgájút i« mentől jobb szívvel! tett, úgy látták. Megvirradváu, az leáiiyuéza^ csúzván, elment. Nem értem, Ue Itatlottam r^i| rektöl, hogy régen olyan szokáa is voli, -ai melj is az székelyek küzuttaz ki>zr.-iid kuzutt uegtat bogy az leáitynézéa iitáu az leáuy ajija két stj clkülilütte az legény bázáboz, azok báztiíz-Iátó hivattattak, azokot Í3 az legény cselédestől ji vei látta, megitatta, tánczoltatta ; mikor azok fi tértének, az legény leánykérőket kűldutl.liaazl oda ígérték, még megjelentette mikor megyén odl fogásra; azon az nap elment. Vacsora elütt az I ebédlüpalotában kihozták, ott lévén az atyatíail sokan, ngy az leány atyatiaiban is sokan ; azut legény az kíirnyülál! óknak térdet hajtott, ci kardoson, lódingoson az leányhoz ment, én q kézfogással iiz kivetkezendő házasságra kŐtel volua magokot, az legény szép gyengén az ke első ujjai végével megütötte az leányasszony ka iáinak végit. De miiiekelütte az kézfogásra kii volua az leányt, ügy akkor is mikor kérették^ kérdette az apja s az anyja, hogy vagyon-e 1 ahoz az legényhez való menetelre az Icányokna ha mondotta, hogy vagyon, ngy fgérték oda,i ugy vitték ki az kézfog .isra. Az kézfogás utikui ányt megint bevitték az apja vagy anyja házát ott megállott, azután az legény két atyatiától í gyes-gyiírüt béküldotte, azt az leány elvette, a as leánynak valamelyik asszony at^-afia egy gi skófiumraal varrott keszkeuyöre vagy az kitöli t{)lt ki , olyan keszkenyűre , mentől tiszte.sség< gyürüt akasztván, az legénynek agyaDazí

METÁMORPHOSIS TRANSTLVANIAE. 377

okik az leány gyűrűit bevitték volt^ kiküldötte, azt • az legény elvévén, rendszeréut az legény ujolag bé- zí küldötte két atyafiait, és az leányt hutre kikérette ; 'j^ akkor megint az apja s az anyja s az atyafiai az le^ ^ ányt kihozták, rendet állottak. Az asztalon tisztes- ^ Béges szőnyeg volt, az asztal ebiéiben is az földre (^ szőnyeget terítettének, az pap eléállott, háttal az asz- 1^ tal felé, arczczal az nép felé ; elément az ifiú legény, ^ az szőnyegre állott, az leányt is «1 evezette valame-

0 lyik asszony atyafia, és az pap ott megesketé őket.

1 Vége lévén az hütlésnek , az leányt megint bevitték. f Az szőnyeg, melyen az mátkások állottanak s megea- ^ küdtek, az papé volt, azon kivül mind az legény

mind az leány apja jól megajándékozta. Azonban asztalt terítettének, az étket elhozták, az leányt asz- talhoz kihozták, megint az legénynyel szemben ül- tették, vacsorán vígan laktak, vacsora ntán éjfélig s tovább is tánczoltak.

Reggel felkelvén, az legény, ha nagy ember gyermeke volt, az mátkájának száz aranyat küldött, vagy az kinek mint volt tehetsége, annyit küldött ; rendszerént az öreg asszonyt és az leány apjának az cseléHeinek az eleit megajándékozta ; avval az leány apjától anyjától és az leánytól elbúcsúzott; akkor el- ment. Az mig penig mátkások voltának, az leány az mátkáját bátyjának hitta, az legény penig az leányt húgának, úgy is irtanak levelet egymásnak.

Nem akarom elmulatni azt is, hogy, noha nem értem, de hallottaip az régi emberektől, hogy mikor valamely leányos házhoz leánynéző ment, tyúktojást főztek s az legény eleiben tették, azt három szégyen nélkül kellett megenni. Elsőben azt kellett megtudni, híg-e vagy kemény^ mert ha az híg tojást kemény

MONUM. HURa. HI8T. — 8CBIPT0RES, XI, 25

II7R *rrm pétek

gyanánt, vagy az keményt hfg gyanánt bontotti első szégyen volt, másodszor : mikor megsózta teverte, s valami kifolFt az tojástx>I, második gyen volt. harmadszor: mikor ette, úg^- keToi hogy mikor az kenyérrel mártogatta, semmi róU boltott, és az tyúktojáshoz is annyi kenyeret lett, hogy megérte vele, s meg is ette az tyókl véle, máskéut harmadik szégyen volt.

Mikor osztán az legény haza ment, hi anyja volt, azokkal beszélett. ha szülői nem i penig, at atyafiaival az dolgot közlötte, az lal lomnak napot rendeltének : az mely napot az ] apjának megizentenek, azon napra az leány ag kadalomhoz készült. Áz ifia legény hogry azon elérjen,' elindult, mindenütt azelőtt az liol meiri Kzállást szereztetett, oda bort. vágó-marhát, zabot, egy szóval mindent szállitatott, hogy mii vet 8 mind menet, mind ebéden s mind vad valamíg az leányos házhoz nieutenek és onnét az legény házához, bövön megérjék vele, mert jövet mindenkor vígan voltak.

Az legény rendszerént az közelebb valö : fiai közül hívott magának násznagyot, nyoszoly szonyt, vőfélyt óskisnyoszolyóleányt, vagy ba atyafia közel nem volt, valami nagy nrat kért, vállalja fel magára az násznagyságot, i'igy as említett tisztességekre alkalmatos személyeketké legénynekfö i'iri gazdája vott.az ki az úton az vice dának az szükséges dolgokról parancsoltjaz lakod előtt való nap az lakodalmas házhoz való közeU faluban megszállott, ott reggel felestökömöt etd elküldöttek, hogy mikor készen lesznek az leá háznál, tudósítsák az nász népit; mert az víílet

METAMORPHOSIS TRANSYLVANIAE. 379

jiyel feles űr, liríi, asszony, kisasszony ment, kivált jísí atyafiai, de másféle urak, úrfiak stb. azokot az fidsérököt nász népinek hittak. Mikor megizenték, hogy készen vadnak, egész nász népivel megindul- tak, két úrfiat szerszámos lovon, párducz- vagy tigris- bőrben felöltözvén, daru- vagy kerecsentoU-forgóson elöl küldöttének ; azokat elölköszöntöknek hittak. Azok elmenvén, az menyasszony fö- gazdáját az nász- nagy nevivel köszöntötték, meneteleknek okát meg- jelentették, az gazda szépen megköszönte és viszon- tag köszöntette az násznagyot, s megizente, hogy jó azivvel várja s látja. Akkor az gazda vagy egy nagy aelleg vagy pohár vagy fazék bort az elölköszöntökre köszönt, azt azoknak előbb megkeltett innya, azután tánczot osztottanak nékik, s hármat tánczoltanak, az táncz után hasonló edény bort köszönt újólag az gazda az elölköszöntökre, az kit meg kellett innyok ; és mivel három-négy alábbvaló fö ember gyermekei ifiak voltá- nak véle, azokot is úgy itatták s tánczoltatták. Azu^ tán az öröm-mondók visszamentenek, és az násznagy- nak az követséget megvitték. Addig az háló-helyig rendszerént az vőlegény szerszámos paripán s tollason jött, hanem az lakadalom napján az násznagy mellé ült az hintóban, az vőfély penig ugyanazon hintóban elöl ült. Az második hintóban ült az noszolyóasszony és kis- noszolyó azaz kiasszony . Rendszerént a vőlegény hat- lovas hintót is vitt az mennyasszony után; legelöl ment az nász népe,azok előtt voltának az török siposok^trom- bitások, dobbal, azok előtt ment az ifin legény nagy sastollas forgókban és párducz- vagy tigrisbörökben f elöltözvén,de az násznépe közül is az ifiak mindinkább forgósok voltának, ki párduezbőrben, ki tigrisbÖrben,

az lovak is nagyobb részint aranyas szerszámban, tig-

25*

APOR PBTEK

1

TÍe',i>á.rdticKbőrokben voltának. Az uász népe vM tűnek az náaznagy, vőlegény éa vÜfély szolgáíj tÍ8ZteBség:e8ebb köntösiien, sok volt azok kűn góa; azok után mingyárt vitték aziiásziiagy,« lis vőfély vezetékeit az oda fel irt ló ültöa Az násznagy hintója e}titt meut két forgós toB tlucz- vagy tigrisbíirben felöltezett ifin lega hasonlóképen az nyoszolyóasezony hintója I sonlú két ifiu legény. Mikor osztáu az faluU érkeztének az hol az lakodalom volt, az fti | gyűrűt kiküldötte, némelykor az gyürü bel három aranyat is; avval egy bizonyos czn állottanak , akkor az vőlegény résziről ea paripát külön állltottaiiak ; úgy az leányai ia paripákot hoztauak ki , azokkal rendi tanak ; mikor osztán jelt adtának, az melyj az gyíirüvel megáUottanak, addig futottak,] távul állottak az gyűrűvel , és az kinek aa gyűrűhöz legeUjben érkezett, azon az lón ülj el az gyűrűt, s volt dicsőségire a dicaéretir* után rendszerént az faluban megszállott az nj ott ujolag öltijzteuek, onnét az vőlegény a^ kot küldött az menyasszouyuak, mely is álld mindenestől clkéaziilt uj köntösből & aaszonj öltözetből. Azonban egy ezűat, reitdszerént | táugyéron vagy tizes aranyból vagy apró] ból Bzázig valót vagy többet is ba akart; azt u szerszámos paripán ülvén, forgóson, felvitte, j- aeszony vendégig előtt az vőlegény nevível i asszonynak praeseiitálta; azt megköszönte i asszony nevivel az fŐ-gazda. á.z fŐ-gazda pend deukor valami nagy ur volt, aunak nagy hosi nyaspáiczája, annak osztáuBok vice-gazdái '

■■ MBTAM0RPH08IS TRAN8TLVANIAE. 881

JÉ^tokuak mind hosszú, zöld festékkel festett p&lczájok, p^íAOkról ismerték meg kik az gazdák. Mikor prae- s^j^entálta az vöfélj az menyasszonynak az ajándékot, ^^^ármat lánczolt, azután megint az több násznépihez w.ment.Az lakadalomnak penig rendszerént hosszú szint ^ jicdináltanak, s abban volt ; ha télben volt az lakadalom, ^-:két három kül ffítöje volt az színnek, hogy meleg le- ^^yen, mivel az atyafiakon kívül, mind az vőlegény, ^ijinind az menyasszony atyaíiain kívül sok idegen ven- ^^ dégeket is hivatott mind az leány atyja, mind az völe- _géDy. Mikor osztán az leányos háznál teljességgel készen voltanak,megüzenték az násznagynak,hogy ké- ' ftzen vadnak,akkor, az mint oda fel leírám, az násznagy ^ az násznépivei, olyan renddel s olyan pompával meg- .^ indult az lakadalmas ház felé. És ha olyan helyt volt, hogy az leány atyjának az várában álgyúk, taracz- kok vagy szakállasok voltának, az nász népe eleiben erősen lőttének ; az nász népe is mindenféle muzsiká- val, valamennyi kitölt s illett, annyival ment. Mikor osztán az szín vagy palota eleiben érkeztének melyben az lakodalom volt, az hintóböl leszállottanak, az lova- sok penig az lovakról, akkor az násznagy megvárta az noszolyóasszony t. Legelői azért ment bé az lakadal- mas helyre az násznagy, utána az vőlegény,az után az vőfély, azokot egynéhányan késérték, azután ment az nyoszolyóasszony, utána mingyártaz noszolyó-kisasz- szony, az násznagy, vőfély és vőlegény; az leány apja vendéginek (azok mind rendet állván) legelsőbben az féríiaknak mind kezeket fogták, azok után az noszo- lyóasszony és kisnoszolyó szintén ugy kezeket fog- ta !c ; hasonló renddel fogták másodszor kezeket az asz- szonyoknak és leányoknak. Az kézfogás elmúlván, az násznagy eléállott, és az örömatyát és örömanyit

É

I

1

(mert ax mcnyagsicuity szüléit akkor úgy neraN egész házát és vüiidégit válogatottszép bövszóvitl szöntiittc és feláldotta, melyre az örömatyáknerÍTd fö-gazda válogatott szép szókkal megfelelt, és ai ni nagyot, völegéuyt, vőfélyt és az egész iiásznépitft dotta; iizután az násznagy emlékeztette az örvmal azelőtt való idüben megígérték volt az völegéoynd ányokot . azért haza kérte az vülegéuynek. 'ie hosszas büv szóval; akkor az fö-gazda valami tisttt ges uri tréfát igyekezett az násznagyon, vőlegényei teui,melyct az násznagy is azonkúpeii igyekezetti szaadni; azntán szép hosszas beszéddel az üiöml s anya képiben az leányt kiadta , azután az c| nász népivel ebédre marasztotta. Azonban eléjötta fély és noszolyö-asazony és noszolyó-kisasszony az menya8szonytazi>rÖniatya vendégi közül elvittl vőlegény asszony vem légei előtt legelöl állította, i mingyárt állott az noazolyó-asszony, azután perij noBZOlyókisasszony ; az férfiak között, legelöl álk vőlegény, az vőlegény vendégi között azután az Mi nagy, azután az vőfély ; az örőmaty a részirtíl legeli lottanakazérderaestíbljek. Már rendet állván. azi gény részire ment egy pohárnok az nagv ezfistöft nyas korsóval ée kendövei, más peníg ment az I ezüst és aranyas mosdó medenczével : hasonlókj az második poliárnok társával ment az örömj vendégi eleiben . és legelsőben az leányokot é asszonyokot megmosdatták. Mert már az at azelőtt minden készülettel el volt készítve, ezüst sótartók, eatve ezüst gyertyatartök, az ben az gyertyák égtenek. hamu-vevők, azoB vül az szin otíhilán feles gyertyatartók voltai azokban osztáu estve mind viaszgyertya égettj

^ METAMORPHOSIS TRANSTLVANIÁE. 383

ott is bizony sem kést, sem kalánt nem adtának, az mint oda fel megirám. Az meglévén , az gazdák . az vendégeket leültették, külön az vőlegény vendé- geit, külön az örömatyáét; az vőlegény asztalnál fő helytt ült , az vőlegény mellett az menyasszony, de az menyasszony asztalnál egy falatot sem ett, " hanem ottan ottan könyvezettés szemeit törlette; az '' vőlegény után mingyárt ült az násznagy, azon alól az vőfély, azon alól rendre az érdemesebbek ; túl pe- nig az menyasszony után mindjárt az noszolyó asz- szony, azután az kisnyoszolyókisasszony, és rendre az több asszonyok. Az örömatya részéről mind az férfiak mind az asszonyok érdemek szerint ültének; az fő-gaz- , da az asztalnak azközepin ült. Mikor osztán leültének, azután az étket nagy muzsika-szóval behozták, az mi- kor elrakták, mindnyájan felállottanak, és az pap az asztalt feláldotta, azután az fő-gazda az vendégeket ké- nálni kezdette. Volt penig az színben két muzsikáló- szék magosán felcsinálva, az egyikben muzsikáltak az vőlegény muzsikás!, az másikban az örömatyáé. Volt penig az színben egynehány pohárszék, annak néme- lyik része volt csak tiszta aranyas, virágos, fedeles, ezüst kupákból, némelyike fejér, ezüstes poharak- ból, némelyike ezüst sellegekböl, némelyike másféle hólyagos nagy ezüstös aranyas kupákból, némelyike csupa ezüst pobarokból; ezen kívül az pohárszéken ál- lottanak ezüst aranyas vagy csak tiszta ezüst mosdó- kors^ík és mosdó- medenczék. Azon kívül volt seges- vári viaszas új kupákból küsebb nagyobból álló pohárszék , volt járai fazékból , hólyagos csuporból, almási csuporból is álló pohárszék, azokban állottak nagy kád vizek, akikben afféle fazakak, csuprok voltának, mikor azokból ittanak, az vizből vették ki s

APÓK PETKK

Úgy töltettek bortbclé.Moat utoljára valáuakugyi tály poliárszékek íb, de az 1687 esztendő elfl tanak egy poliárszékre afféle durva velenczei lyokot is(az miiitoda tel Ieirám),de csak pompár belőle nt-m fvuttHa olyaukor volt az lakodaK kor az bor édes caipüs volt, új bort ittaiiak I

Voltam olyan lakodalombau ia,az mclybea nauB fejedelem jelen volt, ott már nagyobb volta pa,inelyet oda fel megláthatsz, azhol as fejQ ríil írek.

Mikor osztáu ideje volt, az bort az iÜ gi adatta az asztalhoz Jvagy nagy ezflst pohárlM veres fazékban, és mivel némely lakodalomban: fogás étek is megvolt , egy darabig mind nj rendre egymás ntán. Az fenáUÓ gazdák az fc

* zöld pálczákkal az at>ztal körül fel s alá jártak,k

• étellel Itallal az vendéget, ett az vendég ha k( t melyik étekből szerette, mert ott senkinek nem, ' kodtanak. Mikor osztán ideje volt, vagy nagy el

hárt vagy veres fazakat bekért az fögazda, azt h negyed magával elküszűnte az násznagy- cgéa azt megiván,azintén iigy az vendégek is harniad-: magokkal megitták ; azután mást kért bé azfl azt az vőlegény s menyasszony egésségiért k.i el ; az is elkerülvén, kert harmadikat bé.az viiféí, ségiért, és mikor mind az uoazolyó -asszonya azolyóleányért ég az egész vőlegény veu ittasak, és mikor ezek elkerültek, az násznai legény és vőfély felköltenek, és az örümaty; megé mentenek, egy ejteles ezüst avagy szépt kupát vagy fazekat vitteuek teli borral, azt as atya háta megett elköszönték az fö-gazdára az ^^atya és örömanya egésségiért, azt fenállva

1^

'i

METAMOKPH08I8 TRANSYLVANIAE. 386

^tt megitták , s avval visszamentenek s kiki helyire ^t; azt az fö-gazda megint elköszönté, és mikor ^'«zt is az egész vendég megitta, az násznagy megint ■ímásod, harmad, negyed magával köszönté el, az mi- ^-^cBodás edényben szerette, az fö-gazda egés8égiért;;az selkertilvén,megintmást,hasonlóképen köszönt az öröm- ig atya vendégiért.Ezek elkerülvén,az fo gazda egyes po- w hárt vagy csuport vagy fakupát vagy ezíist pohárt kö- lí 82ÖDtelkűlönb-kűlönbféleegésségért.Az fenforgö gaz- dák azonban szorgalmatoson vigyáztanak,vanemég c bor az vendég poharában, ha volt,kénálták hogy : igya- |i nak, lám ezek s amazok megitták ; amazok is szorgal- § matoson vigyáztaiiak, hogy az bort ki ne adják, ha va- j lakit rajta kaptanak,az bort vísszaadatták s megitatták. |i De nehogy csak az urak lakjanak jól, az szolgák-

^ nak is gazdájok volt ; az eleit külön más helyen leül- ^ tették, az mint iram, azoknak is külön gazdájok volt, az kik jóltartották, az alábbvaló cselédeketpeníg szám- ban vették, kinek hány cseléde vagyon, azoknak is külön prebenda osztó gazdájok volt. Számban vévén az vendégeknek minden alsóbb rend szolgáit, ugyan az vendégeknek bizonyos szolgái mentenek az prebenda- osztó gazdához, és annak számban adták, hogy az ö nroknak az szállásán hány prebendás szolgái vadnak 8 hány lova az ö urának ; az prebenda- osztó gazda azon szolgáknak czédulát adott,azt vitték az prebenda-osztó- hoz,azok annyi prebendát adtának az mennyi az czédn- lában írva volt; még az kocsisoknak s lovászoknak is bort adtának, úgy adtak szénát s abrakot is; de az prebendát bövön adták, s6t némely ur szállására egész hordó bort vontának, némelyeknek átalaggal, az kinek mint voltának cselédi, és ügy az cseléd is az szálláson vígan volt.

í

APOR PETEK

Hogy asért az község ts étlen ne nuiTaditq ökröt cgészleu megsütötték, megsülvén, abbas eg kak^-st ütöttcnek, az szarvát megaranyazlák.! csatornáu kádakban folyt, egy falka kenyér téka ben ott állott, ott az kinek kellett, íviitt, evett, 1 volt, senki neiu tilalmazta.

Alikor osztáii asztalnál mind az vőlegény, az örömatya s anya vendégi jóllaktanak és as- mölcset elszedték (az gyiimülcg penig volt mind q nagyobbára aranyas csészékben ; ott még láttál mindenféle liktáriiimokot. portai e velenczei ná bíJl csinált coufecteket, de az étkek között is nagj nyas pástétiimokot is láttál volna), asztal tói felkölt az asztalokot az palotából vagy szinböl kíbordotti fÖ gazda szép czeremoiiiákkal.térdbajtásokkal ti kezdett osztani. Az elsíitámzut járták az nászm nyoszolyó-asszonynyal. az vőlegény az nienyasa nyal, az vőfély az uyoBzolyókisasszoiiynyal. I ezek hármat tánczoltanak volna, az második volt az öröroatya táncza, az ki tánczolt az öröml val, ntána. ha több gyermekei voltának, mégkí gyermekei, lia azok nem voltának, az közelebb val pár atyaüai; azután rendre tánczoltanak. Követk azután az lengye! változó, némelykor az egerí süveges tánczok, azokot követte az Japocí táncz, az lapoczkás táncz után volt még két h táncz. De azonban az menyasszonyt egy külön hi bevitték, ott njonnan tiszta fejér köntösben felöltő ték, vagy. ha azelőtt fejér köntösben volt, rends» zöldben, noha más színben is láttam (mert vedd o^ ben, mikor az menyasszonyt kihozták és az v{ az ajándékokot bemutatta, más köntösben volt., no asztalhoz kihozták , más rendbéli köntösben ha

MBTAM0BPH0SI8 TRAN8TLVAMTAB. 387

^ ki , mikor elkapták, barmadik rendbéli köntösben ^ öltöztették fel , és így az menyasszony lakadalma ^ napján három rendbéli különb különbféle öltözetben ^ volt), az haját az fonadékból kifonták, azt szélyesen ' a2 hátán leeresztették, fényes keskeny pántlikával közben felczifrázván, de azt is hosszan lebocsátván. = Azelőtt jóféle gyöngyös, köves korona-koszorú volt az fejiben, de most virágból kötött koszorút tettének az fejiben,és ugy felöltöztetvén,ujolag az palotára vagy Bzinben kihozták. Kihozván, az hegedűsök csakha- mar vonni kezdették az menyasszony tánczát; mikor azt el kezdették vonni, az mennyasszonyt osz- tották az násznagynak, ki is kettőt-hármat kerül- vén véle, kezet fogva oda vitte az hol az menyasz- szony apja. anyja, atyafiai állottanak, azoktól elbúcsúz- tatta. Sokszor ugy is usuáltatott, nem akkor búcsúz- tatta el az násznagy az menyasszonyt, hanem harmad napján, mikor az egész nász népe el akart indulni (vedd eszedben itt azt is, hogy az menyasszony lakadalma első napján semmit sem tánczolt, elment ugyan az kinek osztatott, de csak sétált). Mikor penig az nász- nagy búcsúztatta az lakadalom napján az apjától, anyjától az menyasszonyt, az menyasszony akkor az apja s az anyja előtt térdre esett, és legelsőben az apja és azután anyja lábaihoz borult, és az násznagy az ap- jától és anyjától elbúcsúztatta, megköszöntét vén véle az többi között, hogy atyai s anyaiképen felnevelték s gondját viselték, s most is tisztességesen férjnek ad- ták; avval az menyasszony apjának, anyjának kezeit s némelykor lábait is megcsókolta, az apja s az anyja is az leányokot megcsókolták. Azután az nászoagj az menyasszonyt az vőfély kézire adta, az vöfélj egyet került véle, azonban eleiben állottak rendsseriit kat

li

APOR PÉTER

"1

forgós ifiá legények, kinek-kinek egy nagy égSi nck az kéziben, azok az vőfély elÖtt. deazvőftl Íh egynehány párt&nczolt, az vőfély titán peni| járt voltai nyoBEoIytiasszony, az kis-nyoszo!y« Bzony kézit fogván, még liárom pár tánezot jártai kor az harmadik tánczot járták volna jel adatváa vétnekes itiak az iijtó felé kezdettenek nagy liail gat, csaknem futva, menni, az vőfély az menvu titánok vezette, az vőfély BmenyaeszoDyniáal mentenek az noszolyó-aBszony, kézit fogván j Bzolyókisagszonynak, az menyaaszonyt az vl hálóházábíibévitték.sazvfjlegénynek az vüfély] tálta, feláldván fiket szép áldásokkal, azntán as az kardját kivonta, és karddal az inenyaeBzoJ rÖl az koBzon'it lemetszette és az kardja marcd lebocsátotta, mezítelen levén az kard (az azért vd emlékezzék meg az menyasszonyjiogv mivel aa ginek jegyét az koszorút karddal veszik le, ng^ magát az szent házasságban, hogy iia azt megmod kardléezen azfején), azután az vÖfélyjó éjszakAl uj házasoktól, és iiz noszolyökisasszonynak ka| Tán, mezítelen karddal, az koBzoni az kardbai és az szevendékhordozók előtte menvén, az lakai helyre visszament. A noszolyó-asszony az ml szonyt levetkeztette, az vőfély penig az nod kiaasszonynyal hármat négyet fordult, azután a4 hói az koszonit az fljhlre vetetteésaztnégywyfl jelentvén, hogy már vége vagyon az menyassal ányságának; azután egymástól jó éjszakátvettei mind az leánykapás, mind az álomra menés i rént hajnal felé volt; ha penig álgyu, taraci szakállas volt, mikor az menyasszonyt kapták i géoyhez, erősen lötteoek.

H METÁMORPHOSIfi TRÁNSTLVÁlflAE. 389

^ Megvirradván penig, mikor gondolta az noszolyó-

^ asszony^ hogy az uj házasok felköltek, bement, az uj ^ menyecskét felöltöztette abban az öltözetben az melye- ^ ket oda fel irékhogy az vőlegény kfildettajándékban,az fejét penig pártával és igen szép orientális gyöngyökből köves főkötőben csinálták bé. Az régi magyarok az uj asszonyt azért nevezték menyecskének, hogy az jó feleség olyan mint egy kis meny vagy menyecske, az mint hogy az gonosz asszony bizony igen nagy pokol és gehenna. Felöltöztetvén, legelsőben az férjinek megmutatta , azután az apjához és anyjához bevitte, akkor az uj asszony szüléinek kézit megcsókolta. Minekelőtte penig felköltenek, az muzsikások az vőle- génynek és menyasszonynak , násznagynak , vőfély- nek, noszolyó-asszonynak, kis-noszolyónak , mások- nak is az hová érkeztek, hajnalnótát vontának.

Már most másod napján nem nevezték tovább vő- legénynek és menyasszonynak őket,hanem ujházasok- nak, ugy is ittauak egésségekért ; az násznagy, vő- fély, noszolyóasszony, kisnoszolyó- nevek megma- radtának mindaddig, az mig az új menyecskét haza vitték az férfi házához, és ott is az mig az lakadalom egészen véghez ment.

Ha catholica volt az líj asszony, azt másod nnp- ján beavatták. Azon az napon penig jó reggel az vő- fély lóra ült, házról házra eljárta az vendégeket, úgy marasztotta meg arra az napra ebédre; az tán- czot is az nap nem az gazda, hanem az vőfély osz- totta; az vőfély aztán, akkor gazda lévén, készí- tette az felestökömöt és az mézes bort, az kit csó- kos pohárnak hittak. Azonban penig mig az felestököm készült, már azelőtt az palota vagy szín előtt egy meghántott (némelykor kettőt is toldotta- nak essze) fenyőfa fel volt állítva, annak az tetejin

390 APOR PÉTER

f lirás volt , és az fúráson fa általtéve, az kin az ki felhághatott reá , oda fel megnyugudt ; az hántott' fe- nyőfát penig faggyúval, hájjal erősen megkenték: az fa tetejin volt két , három, négy arany, és négy öt sing posztó s egy palaczk bor ; arra hogy felhághas- sanak, sokan próbálták, az urak azért avval mulatták magokot, az mint az íelhágást jpróbálták, de az sok közül csak találtatott az ki felhágott, ott osztán az emlí- tett keresztfán megnyugudt, az bort az palaczkból megitta^ és az arany és posztó övé volt Elkészül- vén az felestököm, az vőfély mint gazda az vendége- ket leültette s maga is leült ; legelsőben elhozatta mele- gen az mézes bort (ott ültének az uj házasok is), abból rendre ittanak, s mikor ittanak, osztán az ital után az férfiak és asszonyok egymást csókolgatták ; azután az vőfély elhozatta az étket és vigan felestökömöztek ; de az felestököm igen sokáig nem tartott, felkölte- nek^ és az mig az ebéd elkészült, tánczoltanak ; az ebéd volt est ve felé. Az ebéd előtt mint egy órával az asz- szonyok elmentenek ; és az mikor az ebéd kész volt, akkor már az násznagy volt az gazda és az noazolyó- asszony az gazdasszony, az asszonyok megint eljötté- nek, és az vendég , az mint leirám, rendre mosdód- ván, leültének, az étket elhozták. Az noszolyó-asz- szony akkor annyi bélest süttetett, az mennyi asz- tal volt, azokot noszolyó-asszony bélesinek hittak, de egyet külön süttetett, mintegy hz vőfély szá- mára ; azt penig igy készítette : űgy sütötték mint az jóféle bélest, szintén olyan tésztából, de belől, az hová riskását, őz máját vagy mézes szilvát etc. szektának tenni az jóféle bélesben, abban az bélesben egy-egy te- nérnyi vagdalt ruhákot raktanak,és keresztül kt)8ul sö- rün rézvesszőköt raktanak, felvíil téaztával beborítót-

HETAMORPH08I8 T&AMSTLVANIAE. 391

ták és többivel eg3rütt ugy sütötték, s ugy vitték az asz- talhoz. Az mely vőfély tanulatlan volt, neki esett az ké- sivel hogy felbontsa, semmire nem mehetett, gyalázat- ban maradott, az expertus tanolt vőfély elsőben az villájával megnyomogatta felyül s beszúrogatta, min- gyárt esziben vette hogy micsodás béles, osztán szé- pen az villájával tángyérra kiszedte az részvessző- kőt, azatán mind az darab ruhákot belőle ugyanazon tángyérra, az noszolyó-asszonynak gazdálkodott véle^ az többi részit tepsiástól kiadta. Olyankor i\z noszo- lyó-asszony neheztelt , hogy kitanálták mesterségit, az vőfélyt penig mindnyájan megdicsérték. Mindenik nap penig kalács elég volt, az gazdasszonyok meg- kérdették mindenkor, hogy ettenek-e az kalácsban, ha mondották : jól ettenek , azon örvendeztenek , ha penig mondották hogy nem ettenek, azon megszomo- rodtanak ; de még az házi gazdasszonyok is megha- ragudtak ha az kalácsból az vendég nem evett. Lakoda- lomban penig nagy úriasszony volt az főgazdasszony, másfőasszonyokaz vice-gazdasszonyok voltának. Nem vala akkor vajas étek, hanem igaz szalonnás magyar étkek valának ; mert mikor az német Erdélyben be- jöve, az mely magyar németnél ebéden volt, rendsze- rént elcsapta az német étek az hasát, ugy hogy alig tudta megállítani; azért is az kin szorulás vagy kólika volt, német asztalhoz mentenek és vajas étket ettenek, és megindult az hasok, az mint hogy én magam is egy- néhány magyart esmértem az ki azt cselekedte. Ha akkor tekenyös- békát ettél volna , más egy pohár bort sem ivutt volna veled; ha az mostani világ sze- rént mondottad volna: silgrod, elcsudálkozott vol- na, micsoda szij-drótot emlegetsz. Akkor azért vigan lakván és iván, asztaltól felkeltenek, azután éjfél-

I

korig 8 még tovább íb tinczoltnnak. Tudom b >gy csak egy lakadulomban , as melyben az regnana fejedelem jelen vala, csak az kárpit az kit az asztal feli csináltak vala, öt száz oroszláuyos tatléros vala, ugy hozták vala Konstauczinápolyból.

Mikor harmad napján az uj házasok az szüléi házától' el akartának menni (már azelőtt két cancel- lista deákkal vagy két nemesemberrel, valami pa- raferniimot adtnnak, legkisebbig felíratván, szekérre rakatták), akkoraz menyecske anyja az n&sznagynak, noszotyó-as8zonynak,vtifélynek,no8zolyókisas8zoDy- Dakajándékot küldött,ugy az násznépe kÖ£Ül az eléva lóinak egynéhány arany, ezüst skófinmmal , selyem- mel varrott keszkenyoköt, az násznagynak selyem- mel szőtt, fejér selyemmel szépen megvarrott, szélyea fejér csipkével ujjait megczifrázott inget is küldött. Az leány apja penig, elmenvén azDáBznépe,akkor harmad- napon az gazdákot vendéglette meg, tudniillik az laka- dalomban valókot, B azokot mindmegajáDdékozta,kön- tösnek való angliai posztóval ^ aranynyal , tallérral , nuszttal, paripával, kit kit az maga hlvatalja a szolga- latjához képest Vedd eszedben, kedves olvasóm l.hogy én itt, az mennyiben eszemben jutott,az nagy lakadalma- kot iram le, de ebbÖl eszedben veheted az al&bb való lakodalmakot is, mert azoknak is csak azvolt,azftm- damentuma, ha az pompa szintén ugy ki nem tölt is-

Haza vivén az nj feleséget az uj házas ember, ott is harmad napig vígan voltának, tánczoltak ; akkor, harmad napoQ az vendégek elmentenek, az aj hátasok ug}' éltének, az mint lehetett, ritkán igen jól csendesen élt, talám többet heregve, morogva, koczödva , hogy több vig napok sem volt talám az lakadalmok napjánál azok közül is, az kik ilyen pompával házasodtak; az kik még meg n' >, élnek ma is, az kik

METAMORPHOSIS TRANSTLYAXIAE 393

peDÍg megholtak, azoknak a temetésitig majd meg- lássuk.

Az régi magyarok az keresztelőt is nagy pompá- val, vendégséggel vitték véghez ; szintén ngy, mint az lakadalomban, gazdák voltak, noha az közel sem ment olyan pompával véghez, mint az lakadalom.

Emlékezetes lakadalomról való toldalék^ az m^ely volt Gyalu várában az 17 02-dik esztendőben.

Sok pompás emlékezetes lakadalomban voltam, melyeket ha mind le akarnék irni, koncz papíro- sak kévántatnának. Én időmben történek egy hires fejedelmi lakadalom Gyaln várában, mikor az néhai jó emlékezetű Erdélyi Gubernátor gróf Bánffi György, kedves házas-társával, gróf Bethlen Klárával, férjnek adák kedves leányokat, gróf Bánffi Annát, gróf boros- jenéi Székely Ádámnak, melyet az ilyen raritásokban gyönyörködő maradváinknak rövideden igy irokle.

Ezen lakadalomban násznagy volt gróf Apor István, ki is me^y-szin bársony dolományban, men- tében volt, dolományán, mentéjén köves gombok vol- tának, mentéje egészlen nuszt-háttal bérelve, kit is ezer öreg talléron hozatott volt épen MuszkaországbóL Noszoly ó-asszony volt amaz áldott jó asszony Haller Györgyné, Kornis Anna, mert az szegény Apor Istvánné, Farkas Zsuzsanna, öreg beteges volt. Kolos- várról indult meg az násznépe ; mig penig Gyaluban érkeztének volna, addig az említett Gubernátor gróf Bánffi György, hét drága szerszámokkal felöltözte- tett vezeték paripákét vitetvén maga előtt, fényes ki- sérő sereggel, az erdélyi akkori generális commen- dans, gróf Rabutin eleiben ment, minthogy az akkori Leopoldus császár az lakadalomra invitatus lévén,

MOXUM. HÜNO. HI8T, SCRlPTOaES. XI. 26

I ! 394 APOB PÉTEB

I

maga képiben gróf Rabutint praeficialta ; ngy is ex- cipiálta az Gubernátor, mint magát az császárt^ de az felesége^noha ott volt, nem repraesentálta az caászámé személyét, csak ugy fiit asztalnál, mint erdélyi generá- lis commendans felesége. Hosszú szín volt az gyalui vár előtt csinálva, ugy hogy az Majestas helyén kivfil ötven asztal volt benne elkészítve ; az szín belől mindenütt be volt vonva diván szőnyegekkel, az szin felső felin, nap- kelet felől, külön volt csinálva az Majestas helye, három \ I fok grádicson kellett oda felmenni, az az hely mint há-

rom ölnyi hosszára, megannyi szélességire alatt egész- len az pádimentumot s az grádicsokat tecczin (testszin) sálya posztóval vonták bé, egy asztal volt benne, az szkófíummal szőtt portai szőnyeggel bé volt terítve, :^ \ székek is szintén ugy kfilön csinálva s bársonynyal meg

• í i borítva, felyül az mint az asztal volt, veres bársonynyal

volt bevonva, körös köríil fél singnyire az bársony : j , lefuggött^ széles aranyas csipkét várván reája. Gróf

í. { .: Rabutin elérkezvén, az mely három portba triumphalis

volt az hosszú szín előtt, ott le szállván az hintóból, az kalap mindenkor az fejiben lévén, nagy pompával az színen belől való Majestashelyéresok ágyúlövés között fölment, és ott az székben leült egyedfii ; az felesége alatt maradott az többi un asszonyokkal együtt Az násznépe azután érkezett el, felmentenek elsőben az násznagy az noszolyó-aszszonynyal, vőlegénynyel, vőfélylyel, noszolyó-kisasszonynyaL mindenütt nagy y reverentiát tévén, felmentenek az Majestáshoz, ott

állván az első grádics véginél gróf Bethlen Miklós, ott fél térdre állván, az násznagy az véle valókkal köszöntötte az császárt deákul, Rabutin ott ülvén az Majestas székiben, az kalap feltéve akkor íb az fejé-

I

4

/

ti

!■

1.

t> ■ t

i. '

1 l' I

I

^ i

1.

7

.i

»

m

METAMORPHOSIS TRANSYLYANIAE. 895

ben ; gróf Bethlen Miklós felelt az köszöntÓBre. On- nant felkelvén, az mint fél térden állottanak, ismét az földig magokot meghajtván, háttal kellett visszajön- niek mind az szin közepiig, ngy hogy az császár képi- vel szemben estének, ott legelsőben is az násznagy s az véle valók az Gubernátornak kézit fogták s kö- szöntötték, onnan mentek az hol Rabutinné állott, s neki is kézit fogták s köszöntötték, onnan mentek az Gubernátornéhoz, annak is külön kézit fogták s kö- szöntötték. Ezek meglévén, ngy osztán az több ven- dégeknek, elsőbben az uraknak, azután az asszo- nyoknak, leányoknak kezeket fogták, az szokás sze- rint az leányt kikérték. Az meglévén, legelsöbben az császár képe asztalára ezüst aranyas szélytt tálakban felvitték az étket, gróf Pekri Lőrincz lévén az asztal- nokja, innya-adója gróf Bethlen Sámuel ; egyedül ült az Majestás asztalánál Rabutin, mint az császár, min- denkor az kalap fen lévén az fejiben. Mikor az császár- képe enni kezdett, akkor ültének az ötven asztalhoz az vendégek. Az Havasalföldi vajda követje is ott lé- vén, legelői ült az magyarok között. Nagy csendes- ség volt asztalnál is, az színben is, csak suttogva be- széltek egymásnak, az császár-képe praeseutiájára nézve, az mig megittasodtanak, de azután elég zajgás volt és kiáltozás ; eléggé csitolták hallgassanak, mart az császár-képe itt vagyon, semmi haszna nem vaJt^ kivált az fenudvarló szolgák megrészegülvén^ qnyk^ szidták az császárt. Az császár-képe Rabtttiu hallgatott, egyedül ett,é8 mikor más étek iMtlkttv kor intett, s elvitték elölő s mást hoztak, ^ mikor iunya akart, akkor is intett. EgéiBliMiii^Hliti. mig az vendégség ós táucz tartott, ií/Hi Ju$M íkm egyedül, az mint maga másnap nie|pwUiÉ|ft,i

arany fonalból szőtt szoknyában, nyak&n, mellyio kezin való köves arany pereczek, nyakszorító, resz- kelö-tők, arany köves, sok jóféle gyöngy böl csinált virágokkal sürün megrakott övek,' köves medályok annyi volt az testin, magok az ott való vendnek. elévaló német tisztek csudálva nézték. Az több úr- asszonyokon, kisasszonyokon is annyi sokféle drá^ portékák voltának, azt mondották az német tisztek, hogy merő királjri lakadalom.

Nagy kádak voltak az sslnen kivül, teli miod borral, valakinek kellett, szabadon merítette, ha fo- gyott, meg njra'teli töltötték, az sokféle oda gyűlt. asztalon kivül való szolgás egyéb rendbeli emberek még sem tudták consnmálni.

Mikor , megittasodván , asztaltól fölkeltenek, majd bajnalig mind táncz volt; azalatt az menyasz- szonyt bevitték az várban, ott más köntösben öltőe- tetvén, az régi szép jó szokás szerint, az haját lebo- csátván s fényes pántlikákkal megrakván, kihozták az színben. Minekelőtte az menyasszony-tánczát kez- dették vonni, az násznagy az vőlegénynyel a vőfély- lyel együtt, utána az noazolyó-asazony az kis-noszo- lyóval és az menyasszonynyal felmentenek az Maje- stási helynek alaÖ grádicsáig, fél térdre állván miod- nyájon, az násznagy megköszönte az császár grátíáját, hogy méltóztatott maga képiben praeficiáloi, és fel- kelvén, ujabban földig magokot meghajtván mind- nyájon, háttal jöttének vissza hz színben, ugy kez- dették vonni az menyasszony-tánczát. Akkor az nász- nagy, kettőt-hármat fordulván az menyasszonynyal, oda vitte az O-ubernátorhoz elaÖben, azután az Gu- bernátoruéhoz és elbúcsúztatta, úgy adta az vöfél; kezére, elvitték az háléhelyre álgyölövés alatt. Azn-

METAM0RPH0SI8 TRANSTLVANIAE. 399

tán az császár-képe nagy pompával leszállván az majestásról, bement az várban, az hol pompásan fel- öltöztetett ház volt szállásnak, azután az vendégek is, épen hajnalban szállásokra mentenek.

Más nap nem volt az majestási készület, az szerszámos vezetékek sem voltak kiállítva az szín előtt, gróf Rabutin sem volt császár-képe. hanem az színben ült ő is az többi közt az vendégekkel, az asz- talnál legfelyül az főhelyen, az feleségivei együtt, s akkor volt osztán nagyobb ital s vigasság. Rabutin is igen részeg vala, sokszor kiáltotta asztalnál : Nem vagyok ma császár (franczia nyelven az mint hogy gróf Rabutin franczia nemzet volt) ; elég patientiám volt tegnap hajnalig, az mit elmulattam, most kipó- tolom. Ugy eldőltek az asztali vendégek az sok ital miatt, mikor tánczolni kellett, alig volt egynéhány férfi.

Nem volt abban az lakadalomban sem pasza- mántos köntösű, sem porozott hajú vagy hátul zsacs- kóban kötött üstökű magyar csak egy is, hanem az német offícirek, mind urak, asszonyok, kisasszonyok, nrfiak igaz magyar köntösben voltának öltözve, mind magyar nótát vontának, mind magyar tánczot tán- czoltanak; különben az mennyi paszamántos köntös Erdélyben ma vagyon, az mennyi pántlikában kötött, porozott haj, ha mind egybetennék s megbecsüllenék, csak az Gubernátoron s feleségén levő köntösöket, drága aranyas, gyöngyös, köves portékájokot s az hét vezetéken lévő szerszámokot nem adequálnák ; hát az több ott való urak, asszonyok magokon lévő drága egyetmásokot. Az szín és vár között igen ma- gos fenyőfa meghántva tetejiíg s hájjal egészlen meg- kenve volt felásva, az tetejiben hét sing angliai posz- tó, tiz arany s egy ezüst pohár volt feltéve, s meg-

': i

l

M

r

(i • •

,1

c

1?

400 APOR PÉTER

kiáltották : valaki felhághat, maga szánjára elveheti. Sokan próbálták, jó darabig felmentenek a néha szin- tén az tetejiig az fának, csak lesuvadtanak róla: utoljára a Gubernátornak lévén egy tréfás Markalf- ja *), Piszli nevű, jó idein alattomban hosszú vastag vasszegeket csináltatván s patkóverö lévén kezében, azokat rendre úgy verte fel egymás ntán,s ogy is ne- hezen hágott ; de mikor szintén le akarja volt venni az eg}'etmásokot az fa tetejiröl, épen leesik yala, az urak is az vár ablakjaiból, az közel állók is nézvén, megijedtenek volt hogy leesik s szörnyű halált hal, kivált az asszonyok jajgatni kezdenek, mindazáltal az kömyülállók biztatni kezdették s az fa alá állot- tanak, hogy haugyan leesik, megkapják, s úgy szál- lott le az fáról az egyetmással együtt.

; i { TIZEDIK CZIKKELY.

, I :i j Az régi ertlélyitk temetésit öL

Mikoron valamely uri ember megholt, azoknak feleségek, ha szintén fél esztendeig el nem temethe- tek is a férjeket, az mely házánál volt akkor mikor megholt az ura, onnét másutt való házában vagy j6- . ; szagában nem ment ; még ott is ki nem ment az nd-

varra, sőt asztalhoz sem ment ki, mint azelőtt, ebédre, -1 vacsorára, hanem csak ben ült s ott evett. Az mely

; házban megholt az ura, oda sem ment bé még az te-

metés után is, sőt az jámbora az asszonyoknak tel- '\ \ jes életiben sem ment abban az házban.

Mikor valamely ur, házán kivűl, kivált valami városon megholt , azt rendszerént harmad-negyed

' } *) Tréfás bolondos szolgája.

/;

i ■

METAMORPHOSIS TRANSTLVANIAE. 401

napján koporsóban tették, akkor éneknél b predica- tiónál egyéb nem volt, ritkán búcsúztatás, az catho licusoknál háznál mise de Requiem, az más vallások- nál ritkán volt magyar oratio is. Az koporsót belől vagy bársonynyal vagy materiával vonták bé, az ki- tül mint tölt ki; magát az halottat rendszerént maté- ria köntösben nyújtóztatták ki, vagy bőrös kapczás nadrágban vagy csak matéria vagy szép gyolcs kap- ezában, az feje alá tettek vagy bársony vánkosokot, vagy, az mint az hintóban leirám, portai drága ván- kosokot, az vánkosra az feje mellé szép nusztoa sü- veget. Azelőtt régen penig, az mint feljebb iram, po- soni süveget vontának az fejiben, az kéziben valami szép skóíiummal varrott keszkenyöt alá bocsátotta- nak ; ha catholikus volt, az keszkenyein felyül állott az olvasója ; az lábára térdig teritették az szemfede- let, az mely volt vagy fátyolból vagy drága patyolat- ból ; körös körül az szemfedelen volt szélyes, igen vékony czémából szőtt, némelykor ezüst- vagy arany- fonallal elegyített fejér szélyes csipke ; az nyújtózó- széken volt valami szép portai skarlát szőnyeg, az nyujtóztatópad alatt volt nagy öreg divánszőnyeg ; ha catholikus volt, az fejénél két nagy viaszgyertya, úgy szintén az lábánál is. Mikor koporsóban tették, az koporsónak az fenekire némelykor tettek gyalu alól kihullott forgácsot, némelykor hamut, azt szép gyolcs lepedővel becsinálták vagy bévarrották, az feje, könyökei, dereka, lábai alá szép fejér matériá- ból vánkosokot csináltak, a koporsóban ugy tették bé osztán az testet, az süveget az feje mellé az kopor- sóban betették. Láttam másutt is, de kivált az ma- gunk temetőjíben, a régi posonyi süvegeket, és ha harczon esett el, veres posonyi süvegben temették el

í.-l

•

1 *

í

r

■ 1

.11

It ! 404 APOR PÉTER

Mikor penig akármely falun az testet általvitték, akármely valláson volt, mindenik faluban az test elei- ben harangoztak; söt nemcsak abban az székben vagy vármegyében, az hol az megholt test feküdt, söt mág vármegyékben, székekben, valahol az megholtnak jó- szága volt vagy csak kevés portiója is, valamíg elte- mették, minden nap kétszer harangoztanak. Hacatho-

^v i likus volt, minden nap viaszgyertyákot gyújtottak, 8

az halottas háznál bizonyos zsoltárokot énekeltenek, söt az test felett gyakorta szent mise is volt de requiem, az más valláson lévő predicátorok könyörgést, vasár- napokon predicatiót ott tettének, mikor az faluban

y .{ az maga religióján levők voltának. Mikor osztán az

testtel haza érkeztek, ott, ha catholikus volt^ ujolag szent mise volt de requiem, énekelve és predicatio, az más vallásnaknál csak predicatio és énekszónál vala- melyik boltban vagy alkalmatos helyre az testet ad- dig betették, az mig az temetéshez hozzá készülhettek. Mikor osztán az temetéshez hozzá készültének, napot rendeltének, az rendelt napra az atyafiait, és ha nagy ember volt, az ország catalognsa szerint az ország rendéit levél által az asszonyokkal együtt elhitták. Az koporsót penig, az mint leirám, bevonván, az koporsót ezüst, aranyas fejű szegekkel igen gazdagul kfllyel beverték, és hogy az aranyas fejű szeg jobban kiadja magát, az koporsót fekete bíborral vonták be s azt szegezték az koporsóra az arany fejű szegek- gel ; azonkívül az koporsójára mind férfiaknak mind asszonyoknak, szegeztenek tizenkét selyem matéria, képíró által irt czimereket, az holtnak czimerít Áz ház* nál az hol az temetés volt, szin volt elkészítve, az szin közepin jó magos sályom, hol az testet és keservese- {!* ket az nép megláthassa, az fekete posztóval bé volt

METAMORPHOBIS TRANSTLYAIIIAE. 405

vonva egészleo, úgy hogy az földet egy darabig be- lepte; az szin is belől fekete posztóval bé volt vonva egészlen, úgy kfilyel is az ajtaja tájékán imitt-amott azon is feles papíros ezimer volt felraggatva ; az pré- dikáló szék is fekete posztóval bé volt vonva, azon selyem ezimerek voltának ; ha catholicns volt, az ol- tár eleit és zsámolyát fekete posztóval bevonták, ott is az oltár clött selyem ezimerek voltának. Az keserve- sek mentől durvább fekete posztóban öltöztenek, az mentéjek bérlése fekete báránybőr volt^ fekete szőr- sinor körulette, fekete szőrgomb, az övök vagy fekete szőrsinor vagy fekete posztószély, fekete nestes sfi- veg dnrva posztóból. Az asszonyok kendervászonból burkot csináltanak az fejekre, azt megfeketitették, liamuszin volt, azt az hátokon leeresztették, hogy az földön vonszolódott az farka, azt penig az háta köze- pinmég egy helytt az közepin felakasztották, ott egy darabig hármason függött az burok. Az keservesek- nek, kivált feleséginek, leányinak, testvér, közelvaló atyafiainak, egyszer ványolt fekete posztóból palást- jok volt. Mikor az temetés közelitett, azelőtt egyne- hány nappal azf5-és vice-gazdák eljöttének (mert az mint oda fel iram, hogy az lakadalomban gazdák voltak s gazdasszonyok, ugy voltának az temetésen is), azok mingyárt az temetéshez kezdettenek ké- szülni; ben az ki elfért, az többinek penig kün az fa- luban szállást rendeltének, kinek kinek az ajtajára czédulát ragasztottanak (úgy volt az lakadalomban is, hogy kiki az maga szálíását megtudja). Elérkezvén penig az temetésre az vendég, kinek-kinek hány cac- lédje van, számban vették, olyan, az ki fen az torbm jelen nem lészeii, azután, mint szintén az lakadalo»- ban iram, mikor az prebendáért menteneki

406 APOBPéTKB

azoknak czédulM adtának, vitték az prebenda-OBztó- hoz, és ott mindent annyit adtának, az mennyi az cté- dolában volt, mert itt is az bora is kinek-kinek kijárt

Eljővén az temetésnek napja, az előtt az atyafiak legalább egy nappal, némelyik előbb is bégyültenek, sokan az temetés előtt való nap, beérkeztének az veo- dégek is. De az urak, főrendek, nemesek temetésire még az idegen emberek s asszonyok la czifra kön- tösben nem mentenek, banem mentől közönségeseb- ben lebetett, úgy Öltöztenek, sőt azféle alkalmatos- ságra nem csak gyászköntöst, hanem szines posztó- ból valót külön tartottanak, szederjes, violaszín poae- töböl valót, azon csak selyem sinor, selyem gombok voltának, az nagy nraknál is olyan szinfi mint az köntös, selyem övet külön tartottanak, az is csak se- lyemmel volt gombozva. Az asszonyok ia mitideii czifra köntös nélkül voltának, fejeken hosszú fekete fátyol, az nyakban bársony palást, az nyakokon igen apró fekete gyöngy, fekete klária-öv, az szoknrájok szederjes vagy violaszín posztóból vagy matériából azon is az olyan fekete selyem csipke vagy galand; egy szóval, megmutatták, hogy halottas, nem laka- dalmas házhoz mentenek. Kisasszonyokot, nemes lei- nyokot nem volt szokás temetésre vinni; ha vitték is, szállásokon maradtanak, hanem ha az megholtnak közelvalö atyafiai voltának. Ha valamely idegen, férfi vagy asszony, czifra köntösben ment volna te- metésre, megcsúfolták.

Az napján penig az temetőnek, az megholtéin- bemek az özvegye egy külön házban ment, ott sír- ván, némely atyafiai vigasztalták. Mikor osztán miod egybegyültenék az színben, az papok s de&kok ké- szen voltának, mind fekete posztóval bevont széke-

406 AFOB PÉTER

felfüggesztve. Azonban hat feketében való ifiúaztesl mellett bat gzevendéket tartottanak, az fejinél és li- bánál nagy gyertyák égtenek, azntán az keserres- fogók mentenek az keserveBek házában, ottan, az io- gazda elrendelte volt, ketten-ketten ^y-egy keservet asszonyt fogtanak; az keserves férfiak penig elébb ilyen renddel jöttének ki az színben : legelöl az s^or- Bágok, azok után az távalabb való atyafiak, azok után az testvér atyafiak, azntáu ha vejei voltának, legatíA az maga fiai, vagy, ha IQu legény teste volt, az apja, vugy ha apja nem volt, az testvér bátyja vagy öccse. De mikor lenltekazszinben,az koporsónál valószék- ben az közelebb valók ültek, az többi ugyanott hátul az székben. Az asszony keservesek is ilyen rendet tartottanak. Mikor keséitek temetni, akkor is igj mentenek ; mind az keserves férfiak, mind az asszo- nyok előtt jött egy-egy gazda mint ^y-egy hopmes- ter, igen szép lassan; az megholtnak fiai voltának, u apjoknak az fejihez áUottanak, és az egész temetés alatt ott állottak talpon, az keserves asszonyok pe- nig nagy sírással, zokogással s jajgatással jöttének ki, s kivált az feleséga s leányi ; azokot az gazda ai koporsó mellé ültette, s azok koporsóra bomlváu, ott siratták. Ha koporsóbétételkor jelen voltak fe- lesége és leányi, szintén olyan pompával vitték sí keserveseket. Ha férfi temetése volt, az szolgák, fe- ketében mind, az lábánál áUottanak végig, ha penig asszony, az frajok gyászban, borokban áUottanak u temetés vé^ az lábánál, és ott siratták végig, be- dugván szemeket

Ezek után az catbolícnaoknál elkezdődött ai énekes szent mise de requiem, más vaUásnaknál se könyöi^és és predicátio, az predicátio utáa minden

HBTAMORPHOSIS TRAN8TLVANIAE. 409

az lábánál állottanak végig , ha penig asszony , az frajok gyászban, burokban állottanak az temetés végiig az lábánál és ott siratták végig , bedugván szemeket.

Ezek után az catholicusoknál elkezdődött az énekes szent mise de requiem , más vallásúaknál az könyörgés és predicátió, az predicátió után minden valláson rendszerént az deák oratió, az oratió után voltak az búcsúztató versek ; azokot vagy valami szép szavú két gyermek mondotta, vagy valami jó szavú deák; ott elbúcsúztatták feleségitöl, gyermekitől, atyafiaitól ^ barátitól etc. Mikor ezek mind véghez- mentenek, az hintókotmáraz gazdák az szín eleiben állítván, az deákok, papok elől megindultának, azok után voltának az trombitások és török síposok, egy ver- set az deákok énekeltenek, más verset az trombitások és torok síposok futtának, de azoknak temetésre olyan keserves nótájok volt, hogy még az férfíakot is sírásra indították, az asszonyokot penig épen zokogásra. És mind az deákok énekeltenek, mind ezek futták épen az temetőhelyig, ott is mindaddig, valamig az test- tel elérkeztek és letették , az keservesek is elérkez- tenek és aiz testet körül ülték.

Ha az temetőhely távul volt, az testet azon sze- kerén vitték az kit oda felleíránk, ha penig az teme- töhely közel volt , hat vagy nyolcz ember az tes- tet rudakon vitték. Ha az temetőben templom nem ▼olt, ott is szintén úgy mint az háznál, hasonló apparátussal színt csinál tanak, és abban volt az isteni szolgálat ; ha penig az temető templomban volt , ott, kivált az catholicusoknál, nagy czifra castrum doloris volt, azon sok gyertya, symbolumok, czímerek, ver- sekkel írott charták, s abban tették az testet.

Az török síposok és trombitások után mentenek

MONUIC HUXfO. HZST. SCBIPTOKES. XI. 27

í

.1

.1

I

jl'

r ■v

1-

410 APOR PÉTER

az urak hintái , azután ment az község , az köK8ég után vezette két-két ember az czifrán felöltöztetett paripákot, azután mentenek az férfi keservesek hintái, az férfi keservesek után mentenek lóháton az test előtt az fen említett két pánczélban öltözött emberek az kinél az aranyas zászló volt és aranyas fegyver- ben volt maga is, az ment szerszámos czifra pari- pán; az kinél az fekete zászló volt, az ment az baka- csínban öltözött lón. Az ezüst czimert feketében az

!

1

í fejinél gyalog vitték. Az test után mentenek az keser-

t l ves asszonyok hintái, azután az több uri és fö-

i^^ asszonyok hintái, azok után az asszonyi község. Mikor

osztán az temetőben bételepedtenek, szintén úgy volt minden ceremónia , mint fen az háznál lévő színben. Mikor az egész ceremóniának vége volt, ha fiai voltak és az közelebb való atyafiai fogták as kopwBOt^ noha mások is segéltettek, és azok vitték «s testet az sírig ; mikor osztán az sírban betették, az pánczél- ban lévőtől elvették az fekete zászlót és kar dot , azokot ;'^ ;j esszerontották és az sírban az koporsó mellé bévetet-

l V ték, az ezüst czimert az templom belső oldalára fel-

! t , szegezték , úgy hasonlóképen az aranyas zászlót az

templomban nyelinél fogva felfüggesztették ; az ott lobogott. '; Az asszonyok temetése majd olyanformán volt

. i mint az férfiaké , csakhogy trombitások, síposok nem

volt úgy; ha catholica volt^ semmi oratio nem volt, az más valláson lévőknél volt magyar oratio ; hasonló- képen öltözött lovak sem voltának.

Mikor haza mentenek az temetésről , az özvegy

^ külön házban ment , az nap nem ett, ha csak mások

j láttára is. Az tornak penig ez volt az rendi : az papok-

■ I nak ésaz deákoknak külön fogták más házban az étket,

METAMORPHOSIS TRAKSTLYAMUS. 411

nás házban az férfi keserveseknek ^ másban az asz- \zouj keserveseknek, külön bázbanaz nraknak, ktt- önben az nemességnek, másban az közrendnek; lasonlóképen kfilön az asszonyok ; még az szegény koldusoknak is kfilön helyre fogták az étkeket ; de ikármelyik asztalnál sem volt több két-két fogás étek- nél , az étek után semmi gyümölcs nem volt, egymás egésségiért pobárt nem köszöntek, hanem rendre az kinek mennyi kellett, annyit ivutt, felkeltenek asztaltól , és evvel vége lett az temetésnek.

TIZENEGYEDIK CZIKKELY.

Az erdélyi régi tiszte»$égekrol.

Az regnans fejedelem szabad úr volt, életnek, jöszágnmkt halálnak ura, s az törvénynek is mint leg- íBbb igáiságtévö előtt, előtte lett vége. Volt egész or- szág fBgénerálisa , volt váradi generális, az hzéke- lyeknek kfilön volt generálisok ; az váradi generális volt az Partiumbelieknek generálisa, az székely generális az székelyeket vezette. Ha az erdélyi fő- generális elesett , az erdélyi egész vármegyéket az fejérvári főispán igazgatta harczon; ha az székelyek generálisa elesett, igazgatta az egész székelységet az udvarhelyszéki fiikapitány ; az generálisok ha elestek, az egész hadat rendre vezérlették az generálisok, és ha mind az három generális elesett volna, fővezér akkor volt az fejérvármegyei főispán. Az fögenerális atán volt az ország főcancelláriusa, azután az ország kincs tartója, és az Statusok praesidense. Volt lugosi és ka ránsebesi bán is.

Mindenik vármegyében két főispán volt, az egy Hunyadvármegye és Partíumbeliekenkivül; ez egyi- kért azért volt, hogy egyik gyakrabban az fejedelem

21*

412 APOB PÉTER

mellett volt, az másik az vármegyét igazgatta . vagy mivel akkor sokat táboroitak, egyik az hadban ment, az másik otthon maradott. Minden vármegyének kölóo zászlója volt. Azért is volt az vármegyéken íz bét ftitisztség, hogy az nagy emberek inkább eonsoUlód- janak , és hogy egyik az másik miatt ne épen azt cse- lekedje az mit akar.

Noha az deák munkámban is leírtam, mindaioD- által hogy maradváinknál nagyobb Tilágosságbu légyen az kettős föispánság, kik voltának főispánok legutól Erdélyben az Rákóczi Ferencz fejedelem felke- lésekor, rövideden leírom ; mert hogy oaztán az emii- tett fejedelem alatt vitézkedő malecontentns mi^i- Toknak amnistialis gratiájok lön, azután kezd&dék az egy föispánság.

Az Rákóczi Ferencz fejedelem felkeléseket tehát főispánok voltának : FejérvármegyébenKereü' tesi Sámnel és gróf Pekri Lörincz , Kfikfillövárnie- gyében gróf Bethlen Sámnel és báró Apor Péter, Kolosvármegyében gróf BánfH Gl-yörgy gubernátor ía gróf Csáky István , Dobokavármegyében az említett gróf Bánfa György gubernátor és BánfS Farkas, Szol- nokvár megyében gróf Mikes Mihály és gróf Betblen Ferencz, Tordavármegyében gróf Apor István és biró Haller István. Ezeknek egyenlő hatalmok volt.

Az egyes főispánok voltának ezek : HnnyadTir- megyében főispán vala az öreg Naláczi I&tváu, u Fartiumban: Máramaroshan vala főispán gróf Bethlen Miklós, Közép-Szolnokvármegyében báró Vesselényi István, Krasznavármegyében Kövesdi Boér Ferenci, kővári főkapitány vala gróf Teleki Mihály, az ör^ Teleki Mihály fia, Fogaras vára és districtnsa főka- pitánya vala Qgyan Kövesdi Boér Simoa.

METÁMORPHOSIS TRANSYLVAMUE. 413

Az Székelységen penig voltának főkapitányok a fökírálybirák, azok is az sokszor említett Rákóczi 'erencz fel költekor ezek valának: Udvarhely-széken ikapitány vala gróf PekriLörincz,fökirály bíró gróf gyulai Ferencz,Sep8Í-,Kezdi-,0rbai, ésMiklósvár-szé- ánek főkapitánya vala gróf Mikes Mihály, fökirálybí- ája gróf EálnokiSámnel ; Csíknak,Gyergyónakföka- litánya vala gróf Apor István, fökirálybirája Henter Benedek , Maros-széki főkapitány vala gróf Bethlen íámnel , fökirálybíró Sárosi János, Aranyos-székben [*oroczkai István volt az főkapitány, és Szilágyi And* ás volt az fökirálybíró. Az Székelységen is csak az >da fen leírt amnistialis gratia után kezdenek lenni sak fökirálybírák.

Ugyan az Székelységen voltának vice-kapitá- lyok, vice -király bírák, nótáriusok, perceptorok , had- lagyok, vice-hadnagyok, zászlótartók, hadibirák zállás-osztak etc. Az főkapitány csak az hadi olgokot folytatta az vice- kapitány nyal és hadnagyok- iái, az fökirálybírák penig az vicekirálybírákkal és lotáriusokkal csak az törvényes dolgokot és egyéb loliticumokot.

Mikor az főkapitány táborban ment , bizonyos mbereket, legfeljebb Háromszéken százat (elhiszem, z több nemes székekben is proportionaliter) az tábo- ozásból megmenthetett,az kik neki fízettek;ha8onlóké- len voltának mentségesi az vice-kapitánynak, hadna- yoknak, vice -hadnagyoknak s zászlótartóknak, íS az mintegy hópénz gyanánt volt. Voltának penig tiind lovas mind gyalog hadnagyok, az gyalogokot [arabontoknak hittak. Az főkirály bír ónak felényi nentségese volt mint az főkapitánynak ha táborban lemment, mert rendszerint táborban nem ment, hanem

414 APOR PÉTEB

akkor , mikor az főkapitány vagy beteg volt vagy egyéb foglalatossági voltának , az mely miatt tábor- ban nem mehetett ; akkor az fökirálybirónak voltának annyi mentségesi, mint táborozásnak idein mikor jelen volt az főkapitánynak szokott vala lenni ; az mennyi mentségese volt penig az fökirálybirónak mikor tábor- ban nem ment, az főkapitánynak is, mikor ő is tábor- ban nem ment , csak annyi volt Az régi szabadság szerént az királybirája avagy az fö királybíró megdnl- láthatta az főkapitányt, de az főkapitány nem dnlat- hattá meg az főkirálybírót.

Az hadnagyságok bizonyos fáinkból állottanak; ugyanazon faluk lovasainak avagy lófö-rendeknek lovashadnagya volt, az gyalogoknak penig avagy darabontoknak gyaloghadnagya és az több tiszti. Az vice- királybíróknak , mivel táborban sem tartoztak menni, mentségesek sem volt, ha csak az főkapitány ex speciali gratia nem engedett , mert szabadságában volt

Az nemességnek^ az első rendből állóknak külön hadnagyok , vice- hadnagyok és zászlótartójok, zászlójok is külön volt ; de azok az magok zászlóján kivül strázát állani, portára menni nem tartoztanak. hanem mindenkor az főkapitány körfll voltának,

TIZENKETTÖDIK CZIKKELY.

Az erdélyi régi eaküvürSl is ssdtkozóddsről , alázatosságról

Bezzeg régen, mivelhogy nem valának ezek az éktelen , Istent méltó haragra indító káromkodások még penig híre helye sem vala: édes hazánkon is vala az Isten áldása. Mert emlékezem rá , gyermek- koromban nem csak egy esztendőben, hanem többen is, nyolcz forinton jár vala egy köböl búza , mégis

r

METAMORPHOSIS TBAN9YLVANUE. 415

olyböv vaia az kenyér, hogy bővebbet nem kivánhat- < tál volna ;bozták más országból buzánkért, gabonán- I kért az Bok aranyat, tallért,az kit szemeimmel láttam E amint gyermekjátszottamia véle. Azéb8égeHitt8zám- ) talán nemzetség takarodik vala édes hazánkban, i vala az Isten áldása, mind pénzesedék, mind népese- dek vala bazánk ; de miolta az éktelen laten ellen való káromkodás béjÖve, micsoda Ínségekre s nyomorueiá- gokra jutái, gondold meg ó Erdély országa!

Minden szítkozódáaok az fértiaknak, nraknak, nemeseknek, alábbvalíi rendnek ez volt: Aha bás- tya vére, lelketlen knrva fía, pogány knr- va fia, szamár kurvaöa. Az asszonyoknak penig ez volt: Aha hamis életű, tűzre való, ttíz kénjáravaló; most penig férfi, asszony, leányi íQú legény széltiben mondja az adtát, teremtet- tét, buncz futót (bezzeg az hnsz fontot értet- ték volna régen , de mi az az b u n c z f u t, inkább elfntottak volna előle), ördög szánkázzék az szegény lelkeden stb. még az gyermek is mikor szólani kezd , azokot tanolja legelaőb- ben meg. lla az régi nri, fíí, nemes asszonyok valaki azt mondotta volna: a/, akkori több tisztes asszonyok mintha mással fertelmeskedett volna, úgy tartották volna. Az ilyenekért áldana-e meg Isten, Erdély orszá- ga? Söt még az bizony szót sem mondották sokan az akkori fu s nemesasszonyok, s az gyermekeknek sem engedték mondani (bizony gyermekkorom- ban nékem sem engedik vala meg , hogy bizony szót mondjak), 8Öt más sok olyan úri, fÖ, nemesasszo- nyokot Í8 ismertem sokat, az kik soha bizony szót nem mondottanak, hanem mikor bizonyt kellett vol- namoDdani,igyszóUott: Én ngyan nem, az azért

1

\

416 APOB C^TBB

nem, elhigyje kegyelmed, ág kfllÖDben, igaz&n mondói penig, úri asszonyokról nem beöIi nyok, nemes leányok ia elegen v. tiben minden szemérem nélkfll si Isten engem úgy segéljél mint akármely nyíri pajkos kai csen leteu áldása országunkon, a só veszedelemnél egyebet magnnl kasztanak három forintos markáéi káromkodik, csak nevetik s elhi

Noha az erdélyi alázatosság fel, azhol meglfiim micsoda szi atyafiak és tíz íznyigisbáty sógor hittak egymást : itten csak akarom megvilágosítani az érdél; tosaágokot;ésnoha mindtadom, i femiliákból valók voltak azok i hogy az mostani gőgös kevély v: mereljenek azon méltóságos urak nem adok, melyik méltóságos ía

Vala egy úr, az ki székely fejérvármegyei főispán, tanács úi praesidense ; vala penig octavális Károly-Fejérváratt , az mint i szerszámos paripán megyén már elében áll egy kézdi-Tásárhely praesidensnek : Maga , sógor , vé as törvényemet (Isten tudja, volt elkezdi apraesidens: Jerefel, bó{ elévétetem. Nem hogy szégyenlet! lett benne; holott felmenvén az Ti Tán, mingyárt kiáltja az egész Tá Sögoi, hOTá LSiy

METAMORPHOSIS TRANSYLVANIAG. 417

Egy Úr yala az egész országnak generálisa, tanács lír, fejérvármegyei főispán, emberi gyarló- ságból egy fraja megesék tőle s fiat szüle ; meg- hallván azonban az generális, az testvér atyafiai ezt az illegitimus fiát egész életéig , még az generális testvér atyafiai is, mind öcsének, bátyának hivák. Ezt én magam is gyermekkoromban ismerém.

Ugyan az fenirt székelyek generálisának egy igen közel való atyafia leány méné férjhez egy job- bágyhoz, attól az jobbágytól lön megint leánya, az is jobbágyhoz méné férjhez; ez megöregedvén, vala- mikor az az emiitett méltóságos nr közelebb való jószá- gában ment az hol az az jobbágyasszony lakott, min- denkor magához hivatta^ nénjének nevezte : No, néne, mire van szükséged, megkérdette, és soha magától üresen el nem bocsátotta, pénzt mindenkor adott, azonban valami köntösre volt szüksége , mindenkor csináltatott.

Vala egy más méltóságos úr (mostani világ sze- rint szólván), székelyek fö generálisa, az fejedelem föhopmestere, Küküllö vármegyei főispán. Csík-, Gyergyó-, Kászonszéknek főkapitánya, ennek vala egy igen szép kisasszony testvérhúga. Egykor egy magyarországi úrfi béjő nézésére, el is mátkásítja, lakadalmi terminust is tesznek ; azonban azon házá- nak alatta (mert annak az falunak is az nevit szánt- szándékkal elhallgatom) vagyon ma is nagy széna- csináló (székelyesen) tanorokja, az juhait azon úr abban tartotta ; volt az juhoknak egy iQn legény pa- kulárja, estve mikor az juhokot haza hajtotta, elől jött az juhok előtt frujaszóval , s abban az tanorokban rekesztette az juhokot , ott is mind frujált. Az kis- asszony az ház ablakáról sokszor nézvén s hallgat-

418 APOR PÉTKB

ván az olftb iQn legény froj&lását, igen megszereti vala az pakulárt. Abban az kisasszonynak sem az apji (mert még akkor élt), sem az bátyja semmit sem tud- tak, az apja penig akkor özvegy ember is volL Mikor máa nap az lakadalomnak kellett volna lenni, sirató estvére oda érkezvén az vendnek, az leánvt felöltöztetik, azalatt az kisasszony kimegyen. u pakolár iQa legénynyel egy nagy erdőn általmennek. Le akarnak ülni az vendégek, keresik az kisasaionyt mindenütt, sebult sem találják, sem háznál, sem falo- ban; arról penig senki sem tudott volna gondolkodni, bogy az pakulár legénynyel szökött volna el. Mis nap az nász népe elérkezik; nincs mit tenni, jól tart- ják, menyasszony nélkül visszamennek. Egynéhány esztendő múlva megyén egy nagy erdőn az testvér- bátyja, látja hogy egy oláh feleségestől jnhokot öröt, az oláhnénak hossza zeke szoknyája, mezitláb ; az szolgák közül senki meg nem ismeri, hanem az 1>Íd- lóból az testvérbátyja ; akkor oda küldi egyik szol- gáját, izeni az oláhnénak, hagyja el azt az oláhot, menjen vissza, bizony ngy tar^a mint testvérhngát, soha Bzemire sem veti cselekedetit; azt ízeni vissza az oláhné : azt Ö bizony soha el nem hagyja, ha egy- szer szerette, halálig szereti. Az oláhtól egy fia ma- radott az kisasszonynak; felnevekedvén, az testvér- bátyja az oláhnénak az udvarában beviszi, és az mint jobbágya volt, mannmittálja, armáliat impetrál néki az fejedelemtől, megházasitja. Csíkban lovasbad- nagynak teszi, jószágot ad néki, Székely István ne- vet adnak reája. Ezt is az testvérbátyjának az fia tel- jes életiben bátyjának hitta.

Mivel ezen kis históriában, nem hiszem hogy AZ méltóságos Petki família offendáló^ék , mivel

METAMORPHOSIS TRANSYLVANIAE. 419

csak alázatos nyájasaágnak kis históriája, Petki Far- kas, az iQn , egytestvér vala amaz nagy birű Petki Istvánnal ; ifjú legénységében szekérben lovakot fo- gatott, egynéhány csicsai asszonyokot, leányokot egy- ben gyűjtött, felülteti az szekérben őket, maga lesz az kocsis, hogy Szeredában vigye az sokadalomban Őket ; ezt penig nem bujaságból cselekedte, mert ak- kori időben jámborabb volt mind férfi, mind asszony, leány mint most, hanem csak tisztességes tréfából s maga mulatságából. Egyik asszony fel nem fér az szekérre, eleget könyörög, hadd ülhessen fel ö is , fel nem veszik, mondja nékik : Meglátjátok, bustya nő- sök, ha én el nem mehetek az sokadalomban szeké- ren, tü sem mentek el békével. Azonban egy szekér- kerékből titkon az szeget kiveszi ; az több asszonyok kaczagják, hogy amaz egyedül teprenkedik ; Petki Farkas mint kocsis megindul sebesen, az ostorral megsújtja az lovakot, az kerék kiesik az szekérből, feldől az Bzekér az sok asszonyokkal együtt, s mind egybenromlik ; kiáltottak, sikoltottak az szekérben ült asszonyok, amaz asszony penig kaczagta s csü- folta őket : Lám megmondám , bustya nősök , ba én nem ülhetek az szekérben, tü sem mentek ma bé- kével az sokadalomban. Petki Farkas más szekeret hozat elé, akkor azt az asszonyt az többivel felül- tíiti az szekérben, maga kocsiskodik darutollas sü- vegben, ngy viszi bé 8zoredában az sokadalomban az asszonyokot, az egész sokadalom sokasága láttá- ra. Most ha valaki olyan urfl, de még egy alávaló nemes iQu legény olyan tisztoHHéges mulatságot indí- tana, megbolondoznák érte.

Kivált az Székelységen, mikor valamely úrfi vagy nemes ifjú legény vígan volt s tánczolni akart,

420 APOR PÉTER

leküldött az faluban, az falusi leányokot esszegyfij- tette, az házához felvitette, virradtig is tisztessége- sen eltánczoltanak; még hogy legkisebb bujaság esett volna is, soha híre helye sem volt

Az öreg Petki István édesanyja, Lázár Erzsé- bet, és Apor Lázár nagyatyám anyja, Lázár Borbá- ra, egytestvérek voltának ; történik, hogy Petki Ist- ván , az az nagy ember, jö Torjára Apor Lázárhoz, mint atyafiához; Apor Lázár is hosszú asztalhoz ké- szül, mert sok vendégi voltának. Mikor leülnek asztalhoz, Apor Lázár egy bocskoros zekés embert asztalhoz jól felültet ; azt látván Petki István, ma- gában csak törődik^ mért kellett asztalhoz , kivált olyan elé ültetni az bocskoros zekés embert ; igen vigan vadnak ugyan asztalnál, de mikor felköltek asztaltól nem állhatja Petki István, hanem félen hijja Apor Lá- zárt és kérdi tőle : Bátyám uram, miért kellé az hitetlen szamár zekés bocskoros embert asztalhoz ültetni, ki- vált oly elé ? Felele Apor Lázár : Azt, öcsém uram, azért, hogy én bocskorban zekében is meg szoktam becsülleni az nemesembert; az, ha megszegényedett, zekében bocskorban van is , igaz ös nemesember, szép értelmes ember; az kik utána ültének, azok ki tegnapi, ki tegnapelőtti nemesemberek. Akkor mond Petki István : Tanolék ma bátyám uramtól (Apor Lázártól). Söt teljes életiben mások előtt emlegette Petki István, mit tanolt volt Apor Lázár bátyjától; s nem is emlegette penig csak, hanem meg is tartot- ta. Adná Isten, hogy ma is vigyáznánk az szegény érdemes régi famíliákra ; de mint vagyon dolga az régi famíliáknak, kérlek, keservesen observáld.

Elvégzem az alázatosságon Erdélynek az 168T esztendő előtt egyttgyüségit Gondolod talám, ez az

METAHORPH08I8 TBANSTLVAKIAE. 421

ntolBÓ két-három hiBtoriácska nevetésre való; de bi- zony nem nevetésre, hanem nagy oktatásodra va- gyon^ kedves olvasóm, ha jól meggondolod. Eévánom azért, adjon Isten hazánkban régi alázatosságot, együgyűséget, igaz atyafi szeretetet (az melyet bizony nem remélek, az mint folynak az dolgok) ; mely ha meglészen, akkor Erdély is régi boldogságára s gazdagságára visszatérhet.

TIZENHARMADIK CZIKKELY.

Az catholica religiáróL

Áldassék, dicsértessék, felmagasztaltassék örök- kön örökké Istennek szent neve , minekutána in an- no 1687 az pogány török igája alól felszabadúla, dicsőségesen visszamene édes hazánk az angyali apostoli szent magyar korona alá : apostoli szent hű- tfink nem hogy hervadást szenvedett volna, söt na- ponkint szebb s meg szebb virágokkal zöldellik. Mindazonáltal szent hfltűnknek mint volt állapotja az 1687 esztendő előtt, leírni méltónak itélettem.

Ugy vagyon, az mint feljebb Irám, hogy az kü- lönös személyek között nem vala azaz pápista, kálvinista, lutheránus, unitariu8;szépsze- retetben éltének; másként az apostoli szent religió nem keveset szenved vala. Mit szenvedett penig és mint meg volt szorítva, deprimálva, ha én semmit nem Írnék is, eleget Írtak az Approbata és Compilatabéli articulusok.

Ugy vagyon, hogy az kálvinista fejedelmek ide- jiben is némelykor négy catholicus tanács ur is meg- volt, mint az mii értünkre Haller Pál, Haller János, Mikola Sigmond; Mikes Kelemen ; voltak catholicus

4S2 APOHPfcTEB

főtisztek, 8 voltak Tábla fiai, voltak több tisztek ii, de azért volt, hogy nagy famíliák megtartották u szent István elaö királjankról rajok maradott szent hütöt állhatatosan. Bizony nem is volt az érdéig vallások között addig olyan gyülös^ , az míg ez u két szöNostras, Vestras hé nem jött; mert nagy nrí, nemes és f[> emberek is, az kik más vallásoo voltának is , felesen az kolos- monostori pápista is- kolában tanítatták gyermekeket, sut azt tartották, hogy az catholica iskola merÖ második ndvar, u mint nékem az azon Időbeli catholicus mester, én időmben igen öreg páter Kőszegi Sigmoud beszélet- te, mikor Kolosvárott tanoltam, s az neveket is meg- mondotta. Értem magam is becsületes kálvinista nemesembereket, az kik az catholica iskolában ta- noltanak, és azon régi páternek hajdan tanítványi voltának, s gyakorta látogatták jó szívvel azon ÖTtg pátert mint kedves mestereket, s ajándékozták is, ki- vált borral.

Megvévén peuig in anno 1660Váradot az törők, az mint bizonyoson értettem az akkori emberektől, az váradi kálvinista predicátorok bejövén Erdély- ben, azok kezdették legelsőben azt az fertelmes két szót Nostras, Vestras, és azok kezdették eltil- tani az más vallásn urakot s nemess^et, hogy catho- lica iskolában gyermekeket ne tanitassák, mert nékik is vagyon iskolájok.

Már penig Erdélyben csak az én értemre mint . volt az catholica religio, lássuk meg ; legelsőben kez- dem el az papokon. Kiveszem az kolosvári, fejérvá- ri, ndvarhelyi, gyergyó-szentmiklósi és némely nrak mellett való papokot, kiveszek az barátok kö- EÜl öt-hat barátot, ki az falusi papok közfii öt-hat ple-

METAM0RPH08IS TRANSTLVANIAE. 423

nst, mert ezek mégis az academiákban tanoltanak, :y az szegény barátok elküldöttek az frátereket s országokra, s ott taníttatták* Az catholicns püspök- : nem vala szabad bejönni Erdélyben ; Moldavá- ij Bakóban vala egy minorita barát lengyel pűs- :. Mert gram maticából, syntaxisból, poesísböl, :án rbetoricából is, az barátok között írtak egy casust, avval bementenek Bakóban, és ott fel- nteltették magokot; és Így könnyű volt az más lásoknak terjedni, mikor az catholicns papok eg}rü- lek voltának. Egynéhányan valának ilyenek Tmekkoromban , de nagyobbára igen jó életfiek tanak, ugy hogy többet vittenek véghez jó példa- sokkal , mintsem tudományokkal. Clericnsokra .gy kis papokra nem vala több fnndátiónk, ha- 1 Olomuczban, Morvaországban fundált volt XIII rgely pápa két alnmnns kis papra; ugyanazon a Austriában Bécsben a szent Borbára convic- iban más két kis papot fundála Erdélyre ; azután síz nagy emlékezetű nagy magyar cardinál smány Péter még két kis papra fundála ugyan *.sben az maga nevirttl nevezett collegiumban, is tévé fundationalisában , hogy az erdélyiekre áltképen való gondviselés legyen* Ennyi fnndátió t csak Erdélyre clericusok avagy kispapok iránt id addig, az míg az nagy jó Isten, az ki megengedi 'an hogy az szent Péter hajója habozzon, de soha 5 nem engedi hogy elmertlljön, felgeijeszte né- y szent hitekhez buzgó erdélyi lelkeket, ugy y ma Isten jóvoltából annyi fundátiót tettek, hogy izok is megvadnak, mégis Nagy-Szombattitt jb :es- collegiumban, ugyanott az szent Albert iumában, Eolosvárott az clericusok

424 APOK PETEK

ban, ax mint m^ most vagynok Erdélyben, még bC- TÖn Tadnsk faadilva xz clerícnsok, és nem cuk jA példaadásokkal, banem tudományokkal is megtoduk akárkinek felelni.

Fnndált vala ugyan academiát KolosTárri aoi dicsőséges örök emlékezetre mélté lengyel király Báthorí István, és ugyan Erdélynek dicsőséges feje- delme Báthori Kristóf; fundált vala ugyan az emlí- tett szentséges XIII Gergely pápa semiaárinmot is ugyan Kolosrárrá, az academia mellé ; az király p^ nig és az fejedelem fundálták rala az academiát u magok saját örökségekből.

Vedd eszedben itt, kedves olvasóm, melyik JB- listából olvastál valaba ilyen törvényt, noba az nu- gok ártatlanságát már ezer utón megmutatták Tdt az jetuviták, de ámbár vétettek volna az jesuviták, ámbár méltán proscríbáltattak volna, mégis micsodi igazsággal lehetett elvenni az Bátbori István jóssá- gát, az mely örököse volt, és tulajdon csak iskolán e az ifjak tanítására adta, aztot mondom, elvenni ai iskolától. De azt bizony csak elvévék, és az mái vallású urak egymás között az talajdon Bátboii ji^^ szagot feloszták — bitr csak az vérnek adták vol na vissza — és így mind az academiánknak, mind u iskolánknak, mind az Gergely pápa seminárínmánil nyaka szakada.

Avval meg nem elégedének, banem Kolosváritl minden templomainkot elvévék, az piaczi temploi tornáczában egynéhány papnnkot megölék , ug] egy jesnvitát az Farkas-ntczai templomban, u többit esszevagdalák, végtire az papjainkot Kolos Monostorra csapák - mint menjenek hé csak Kolofl' Tárrá, és ott csak micsodás exercitinmok l^yes

METAMORPHOSIS TRANSTLTANUE* 425

arról articnlust irának az Approbátában, minden fan- dátiónkot az iskolától elvevék, megtilták bogy rbe- toricánál tovább az catbolicusok ne tanítsanak, catbo- licns, se nr, se fö , se nemesember gyermekei kűlsö iskolában tanolni ne menjenek, annál inkább acade- miákra. Nosza, szegény catholicnsok, tanítsátok az mint lehet.

Kolos-Monostoron tanítanak az mint lehete, Vá- rad megvételéig ; hogy Váradot megvevé az török, már nem vala bátorságos az töröktől Kolos-Monostorott lenni. Bébocsáták ngyan az catholicus pátereket Ko- loBvár városában, de micsoda inség s nyomorúság alatt, majd meghallod. Az uri, fö s nemesség fizetéssel tartotta ételit gyermekinek, és kit convictnsban^ kit Monostoron az falun , kit az Monostorhoz köze- lebb hostátban szálláson tartottak ; de amaz székely földiről jött szegény deákoknak semmi módjok táp- lálásokban nem volt, hanem azoknak az páterek mind Monostoron, mind azután hogyKolosvárban bementek^ egy házat tartottak, azt semináriumnak hittak ; azután koldulni mentenek az catholicus urakhoz^ fő emberek- hez és nemességhez, az kitől mint tölt ki, mind bú- zát, mind pénzt ugy adtának Isten neviben, s ugy éltének az szegény deákok, s az nagy aonyoru ke- nyéren úgy tanoltanak. És attól fogva hogy az fenneb leírt fundatiónkot elvették, mind addig ugy volt, va- lameddig én Kolosváratt hét esztendeig iskolában jártam és ott tanoltam ; mikor az kolosvári iskolá- ból kijöttem, és Nagy -Szombatban mentem tanolni, akkor is ugy hadtam el az 1693 esztendőben. Mert mind addig az míg én Kolosváratt tanoltam, még templomunk sem volt ben Kolosvár városában; az hol most az convictus temploma vagyon, ott vala

KOIIUM4 BUHO. BIST. -^^ HURUrrOUltB. XI. 28

426 APOR PÉTER

egy ház, az is csak köz rend ház vala, abban to az szent mise ; de abban igen kevés ember fél hanem az szegény catholicnsok, ki az bác hijjii ment és az fejit ott ledugta s ugy hallgatta az iab ni szolgálatot, némelyek az kapu boltozatja alatt to taoak, azoknak ott székek volt, némelyiket oémel; kor az nap sütötte, némelykor az essÖ verte az v varon. Hanem egyszer az orak Kolosvárrá gyfiivÉi az páterek comoediátcsínáltanak, és aonak irígyivi hogy az theátramot oda csinálják, csináJtanak eg szint zsendely alá az udvaron, köröskörül az ke mellyéke mellé penig árnyékocskákot csináltaoil Hogy az comoediának vége lett, az kik máshnváeloei fértenek, azon szin és árnyékocskák alá állottana az szegény catbolicusok , ugy nem sütötte az nap, i nem verte azessööket. De én magam értem, hogyu is le akarták rontani az más valláson valók, de min Isten kegyel mességéböl már Bécs alatt megverte vala az töiökötnem épen annyira mernek vala az catli( licnsok ellen bátorkodni. Az mig én Kolosváratt toI tam mint tanoló, mind ugy volt; az praedicatio volta mint az misemondó ház grádicsán felmentenek, a grádicBtomácz végihez egy padot tettének, b az voltt praedicálö szék, bogy mind ben az házban, mindai bljuhan, mind az kapu alatt, mind az ndvaron ai praedicatíót meghallhassák.

Harang sem vala egy is, hanem két jókoracsen gettyfi, az kikkel iskolákban csengettenek, misére, re csernyéie is azokkal baran<<;oztaDak, nem is toI szabad az hol kálvinisták voltának, az mlg az káH nisták elébb nem barangoztanak, addig harangozni

Az szent misemondó háznak az piacz felöl valc réBEiben volt két bolt két felöl, az Torda-utcsa felŐJ

METAM0RPH08IS TRÁNSYi^VÁNIAE. 427

▼aló boltot tartották segrestyének; as Farkas-utcza ielől való boltban tartották az egyetmást, mert az Icolosmonostori templom egyetmását is ott tartották. Az kőfal felé azon háznak volt keresztfii egy bolt, atzt chórusnak tartották, az orgona ott volt s ott éne- keltenek az deákok, körös-körűi székek voltának, azokban ültének az mesterek, nrfiak és az nemesség

•

fiai, az több résziben az több szegény deákság hallgat- ta az szent misét és praedicátiót. Annak az végiben Yolt egy más bolt, keresztül az is, abban az iskolá- hoz való egyetmásokot tartották, azon tnl volt egy ^ jókora bolt, azt convictusnak hittak, abban tanolta- ^ nak, haltának privátim az nrfiak, fö és nemesemberek gyermekei. Az előtt volt egy kis tornácz, azon ki az utczára egy ajtó, de azt mindenkor zárva tartották. Azon kivül volt egy igen kicsiny bolt, abban lakott az mester, azki az grammaticát , syntaxist tanította, és ngyanaz viselt gondot az nrfiakra, fő és nemesember gyermekeire, mert az. az ki az kis iskolát tanította, az convictnsban hált. A.zon tál volt egy bolt, az mely- ben az iskolák könyveit s némely egyetmásit tartot- ták. Azon kivül volt egy ház^ abban lakott az az mester, az ki az rhetoricát és poesist tanította; an- nak háza előtt volt egy kis fedeletlen utcza; azon tnl az város kőfala felé volt faragott fábnl elécsinált fedeletlen kert. az mely elkertelte a/, convictus udva- rát az seminárium udvarától ; azon kis ajtó volt laka- ton, az kin az rhétorok mestere által járhasson az deákokhoz. Akkor peni^r nem hittak az mestereket ugy hogy : rhétorok mestere, syntaxisták mestert^, principisták mestere, hanem nagy mester, középaí* mester, k i s mester ; s az nagy mester viseli vala

ját az seminarista deákoknak. Az urfiakDak.&«

28*

) 428 APOR PÉTER

f

mesember gyermekinek sem vala szabad az seminárí

Ínmban menni szabadság nélkal,ellenben az seminarist deákoknak sem az conyictnsban. Az semináríamyal 1 egy középszerű bolt, annak az végiben vala egy ige

'/ kicsiny bolt azokban négy-öt rendiben, mind egyni

iL felett, volt az deákok ágyok; volt az közepin egy hósa

'^- asztal, annál tan oltanak és annál ettenek. De mifi

i.. I hogy télben mind el nem fértenek azon két kisbolt

ban, egy része az deákoknak járt hálni az városn t szegény catholicusokboz^ de mihelyen reggel csen gettek felkelésre, mindjárt az semináriumban feljöttdi s mind addig ott voltak, az míg estve lefekfivésn imádkoztanak, azután mentek az szállásra. Nyárbii penig az seminárium híjában apró cellácskákot foD tanak vesszőből, s azokban haltának. Ezeknek ai nagymesteren kivül magok közül praefectnsok voH emptorok volt, az ki az alamizsnából gyűlt pénzbS húst és egyéb eledelt vásárlót. Volt egy nagy kétfulfift zakók, azt az emptor vitte valamelyik szegény catho licns emberhez az hússal együtt, azt ott megfőzték az emptor más két deákkal tíz órakor az seminárí nmban felvitette. Bezzeg nem volt megterítve az aaz tal, sem szék akkor az asztal körül. Mikor az étek kel elérkeztenek, az emptor az praefectus előtt tálok ra kezdette osztani, mert öt-hat asztalra kellett ai fazék étket osztani ; minden asztalnál penig egy-eg] öreg deák volt legalább, hogy reá vigyázzon bog] egyik az másik elől el ne kapja az húst vagy egyél étket. Az első asztalnál volt első az praefectus, mi sodik volt az kántor, harmadik volt az sacristianoi negyedik az emptor, azután az iskolák szerént ^ mint hogy az asztalok is az iskolák szerént voltának az elsőbbeknek többecskét adtának. Rendszeréo

'í í

«

i

í

METAHORPHOSIS TRANSYLVANIAK. i'2\^

inek-kinekjó darab kenyeret adtának ; tizetett hü (nejek volt valamelyik sütőben. Az vacsora olyan olt mint az ebéd. Légelyekben az hatokon Iiordottak Í2et az Szamos vizéről, az volt italok lia pénzek m*ni olt ; soha másszor bort nem ittanak, liaiiein HAtoroH nnepekben, mikor az pátereket megcántálták, ükkor dattak az páterek két három veder bort nékik az ant&lásban ; az városon ngyan azon időben imitt- niott kaptának egy kis bort. Az mely pénzt cántá- ksokkal s temetéseken kaptának, azt el nem volt zabád költeniek, hanem vitték az nagy mesterhez, m mind addig az nagy mesternél állott, az mig az lyárí dolog bekövetkezett, akkor az nagy mester, ki- nek-kinek érdeme szerént, az pénzt közöttök felosztat- ta. Nyári dologra penig kibocsátották, de rendszerént addig másnvá szabad nem volt memiiek dolgozni, az mig az páterek szénáját fel nem takarták és gabonájo- katbé nem aratták ; de az páterek kész pénzzel jól meg- fizettenek az deákoknak, s az mellett étellel is ugyan jóltartották, azért is az pátereknek igen jó szívvel dol- goztának. Mikor az páterek dolgát elvégezték, szabad volt másoknak dolgozni, és az mit ugy dologgal kaptak, kivált ki az magát házul nem segélhette, azt esztcatUíiií való köntösökre tartották ; az mely pénzt penig irim hogy az nagy mester felosztott, azt rendszeréut In* tották papirosra s könyvekre. S ngy tanol vala « Bzegény catholicus deák az míg én Koloavártt m0^ tam, tudnillik az 1693 esztendeig egészleii.

Az semináriumon tul, az város falához kÁ^tt^^^ la egy rongyos ház, igen nyomorú kis báx kálvinista késcsináló lakik vala benne ; sem pénzért, sem másképen az míg Kol kám, nékünk catholicusoknak nem adáJt

430 APOB PÉTEB

Már megint visBzatérek Aztnintaznagv metía háza előtt Farkas-utcza felé az említett kert. annü az végiben volt egy Bzép njáriház . abban volt zó!J táblajáték, az kit most piliárduak hinak , de ha ak- kor mondottad volna hogy p i 1 i á r d . más azt tadti volna, hogy azt mondod, hogy az pili árt; azoau páterek és mesterek játszottanak , néha az miú és nemesember gyermekei is. Azon belől az Táiw kőfala felé volt egy igen szép kis kert , puszpáng czifra táblákkal, az az páter gazda kis kertje volt nohaaztiTfiaknak,főéB nemesember gy érmekéinek é mulatságokra adott némely táhlákot benne, azok it igyekeztenek mentől szebb virágokra magokot mi- zeni, és ngy nyárban mindenféle virágokkal telj^ szép kis kert volt. Az kőfal felöl való végin volt ep- néhány szilvafa, az alatt volt feles csiga.

Az nyáriháztól fogva az templom kertiig, melr ott ment el az hol az chóm&tirám, volt deszkás kert és agy az mesterek és convictua udvara; mintegj négyszögletű ndvar volt , az közepin tekéío ki állott (ugy az seminaristák kis udvara közepio is) ott az úrfiak, fo és nemesember gyermekei tekézte nek, az seminaristák az magok kövekeri, némelykoi tekéztek az convictas udvarán az páterek és meEtertt is, némelykor mind az convictorok, mind az semiu rísták laptáztanak is az magok udvarokon. ^ kor penig essös idö volt, akkor az convictoroknil más játékok volt mikor nem tanoltanak, ugyniis ostábla, lud, prágány s az többi.

Az kapu az templom mellett az piacz felé vili kétfelé nyüó; azon az mint bejöttek, bal kéz felfi volt egy kis bolt, abban tanították az syntaxist i grammaticát, &z szép kis világos bolt vala; ai b^

432 APOB péTEB

jó reggé] is kenyerek vagy sajt va^ Talsmi k- lestSkÖm csak kijárt, ngy hasonlóképen négy órakor is dél után az osonnya, de akkor bort ie adtának, ngy hogy egyszei legalább ki ki jól ihatott, némelykor kétszer ia ; ezeknek asztalnál étek at&n gyümölcsöt ia adtának bé.

Az második asztalnál volt az fizetés nyolcsTU m^yar forint; ezeknek rendszerént mindenkor volt négy tál étkek, az étek ntán ha csak almát vagy di- ót is adtának, ezeknek borokis kevesebb járt; ezek- nek is reggel s négy órakor kenyeret adtának, bort nem adtak. Innepekben, de kivált sátoros innepek- ben, annyi étkek, borok volt mindenik asztaloál, hogy meg sem ehettek h meg sem ihatták, kiváltfir- sáng farkán, de akkor felestökömre, oaonnyára sült kolbász a azféle mindenkor elég volt mind az két asztalhoz valóknak, az felett annyi Agnoa DEIt, olvaaót, képet s azféle apró szent ajándékocakákot, kivált az convictorokuak (mert az aeminaristáknak is adtának valami keveset) annyit adtának az páterek éa az mesterek, hogy élig győzték eljátszodnj. Ak- kor kártyával ia szabad volt játasodni , de más- szor nem; egy szóval mentől nagyobb vigasságot lehetett, azt követték el.

Az mint bementenek, itten az kapnn, jobb felöl egy foház volt, az páterek és az nrfiak ínassi laktanak benne, az úrfiak inaai tart&eokért akkot fízettenek busz magyar foríntokot. Azon tul volt az konyháravalóknak egy aetét ház , azontúl volt az konyha, azon tul az tisztartó-, kolcsár-, su- kácsbáz , azon tul volt egy kis udvar , annak végi- ben az lovak istálója, azon belöI egy azép virágos kert, kicsiny ; az az második páter kis kerti volt, ab-

METAMOKPnOSIS TKANSTLVANIAE. 433

ban volt egy i^en ssép kis nyáriház deszkából, nyár- ban gyakorta ettünk szép időben benne. Ezen az udva- ron tartottanak rendszerént tíz tizenkét özet az pá« terek. Itt az piacz felé, az második páter háza me- gett, az utczára kifiiggö ablakú kis faház volt, ab- ban, mikor felesen voltának az convictorok, az alább való nemesemberek gyermekei ott voltának, vagy mikor az convictorok igen kevesen voltának , az fa Bzttkiért ebben az házban voltának; azt kis convic- tusnak hittak. Annak háta megett megint volt egy faház, az sütővel együtt, abban az páterek sütöjök la- kott, de némelykor az szakács is az sütővel együtt. Az tanolásra páterekkel, mesterekkel együtt ennyi alkalmatosságunk vala Kolosváratt ben az városban.

Mikor az mezőre laptázninem jártának az con- victorok, recreatióra mentenek az monostori mostani jesuviták házánál való gyümölcsös szép kertben , ott az pátereknek külön tekéző helyek volt, az convic- toroknak az nagyjának külön, külön az aprajának. Az kertnek az közepiben egy szép nagy öreg nyáriház, mikor rendszer ént oda mentünk nyárban, abban az tomáczban ettünk ebédet, vacsorát. Ritka esztendő volt^ hogy három nap májusban recreátiót nem adtá- nak ; azon három nap azon kertben kün is háltunk; akkor étel ital bő vön lévén, vígan voltunk ; estvepe- nig tüzes szerszámokot csináltanak az akkori feje- delem németjei; még apró réz álgyuk is voltának^ az pátereké, azokot rakéták által ugy sütögették ki, azokkal mulatták estve tíz óráig magokot. Ez vala minden tanoláaunknak , mind alkalmatosaágunktiak mind folyása, mind mulatsága bét esztendeig, az mif Koloaviratt taooltani.

Nem vala sás aauu tgjíh proeciií/4 jén

az városban ben szabad, hanem bímvét elíitt való szom- baton estve nyolcz órakor resnrrectiókor az Vágner házáig, ott egj kút vala, csak épen az kiltig. És ai míg az CBászár ö felsége militiája Erdélyben bé nem jőve, noha az fejedelem németjei az Venerabiiét környül járták, mégis az monstrántiavívö pátert az más valláson lévők meghajigálták kövel, fával, sőt tudom bogy az páter kézit is bottal megfitötték. Gyertyaszentelő- Boldogasszony oapján is jártunk egy kis processiót , de csak ben az templom kis ud- varán ; szent Márk napján bnzaszentelni, és az ke crsztjáró avagy diebns Rogationnm kellett mennank az monostori templomhoz, mert az város- ból kimenni processióval, hogy azon devotiónkot véghezvigyUk, szabad nem volt. Az keresztjáró hé- ten első nap mentünk Fenes felé, az mint az lőjto bémegyen az Gorbó pataka felé arra az begyre, ott volt valami elromlott kőoszlopnak az fundamentuma; második nap mentünk Monostorott az páterek házá- nál lévő akkor puszta kápolnához; harmadik nap >\z monostori templomot kerfiljfik vala meg.

Ur napján sem vala szabad ben Kolosváratt as városban processiót járnunk, hanem akkor is az ko- los-monostori templomhoz mentünk, s ott vittük vég- hez az ájitatoBságot.

Mentünk szent Lőrincz napján gyakorta az Fe- nes mellett Kolosvár fel&l való kápolnához is bűcsú- ra, de oda is az monostori templomból indnltank el, és megint oda jővén vissza, ott is végeztük. Mentünk szent Péter és szent Pál napján az bácsi templom- hoz is, de mikor odamentünk, csak az Nádas pataka mellett öltözött fel az páter, az mint az Hóján Mo- noBtorról általjön as út, az keresztzászlökot is ott

METAMORPHOSIS TBANSTLVANIÁB. 435

emelték fel, de akkor az fejedelem németjeiben fegy- veresen felesen kísértenek, mert félelmes vala mind az váradi töröktől, mind az pribékektől. Visszajö- vet, az bol menet felöltözött az páter, ott megint le* vetkezett és az keresztzászlóit is leeresztették.

Abban az időben, ngy mint szintén most is, Nagy -Boldogasszony napján az monostori templom- ban nagy búcsú volt, messze földről az catholicus mind nrak s mind nemesség, község oda takarodtanak; az embereknek az eleit az páterek az monostori há- zok kertiben való tornáczban ebédre bitták.Fenesről penig s Bácsból és Jegenyéből az szegény együgyű catholicnsok keresztzászlóval; processióval jöttének, mert Isten csndájára, annyi sok kűlönb-különbféle vallások, üldözések között is, noha földesnrok is más vallásúak voltának, mégis ezek az falnk az apostoli római szent hitet állhatatoson megtartották.

Udvarhelyen Udvarhelyszéken is két páter volt, de ott annyival jobban voltának , hogy ott parochn- sok avagy plebánnsok lévén, ott alkalmatos helyek s templomok is volt, minden devotiót az anyaszent- egyháznak szokása szerént szabad volt véghezvinniek. Az páter gazda egyszersmind esperest is volt; itt volt két mester, egyik syntaxist, grammaticát ta- nított, az másik principiát és az kis gyermekeket. Itt is az convictnsban olyanformán voltának mint Ko- losváratt, az szegény seminaristák is szintén ngy él- tének, csak hogy itt közelebb voltak hazájokhoz 8 inkább segéitették magokot.

Gynla- akkor, most Károlyváratt szintén ngy két páter lakott, parochusok vagy plebánnsok is vol- tának ; az szokott lakóházok volt ben az belső ke- rített városban, majd az város közepin. Akkor, m

!

436 APOBPBTEB

mÍDt most, az Báthorí Krietóftól épitetett jesaTJUk temploma va^on, déli részre, alatt az háznak ae \ ' I dereka és alsó contignatiöja köböl való volt, az

feUÖ része sövéaj , másként alkalmatos lakóhe- lyek Tolt, minden appertínentiával. Az templom, ac ki készen volt és az kiben az catholicnBok jártának, kivtil az Tároson az hostátban volt; kisded setétes templom vala, de mind itt, mind Udvarhelyen, mind Kolosmonostorott tisztességes harangjok voltának. De itt sem vala isteni szolgálatra addig szabad ba- rangozni, az míg elébb az kálvinisták nem haran- goztanak. Károlyv&rott lakó catholicns igen kevés volt, de körös-körül, kivált Hnnyadvármegyébea, fe- les catholicna volt, az hová az páterek gyakorta excnrráltakjDémelykorpenig az catbolicusok Károly- várban gytiltenek- Hanem mikor az fejedelmek ott laktanak, az udvariak közül akkor elég catholicns volt. Itten hol egy mester volt, hol kettő, hol syn- taxisig tanítottak , hol csak grammatícáig, az mint az tanalók gyültenek. Az templomnak czinterime mellett vala egy köbáz, azt hittak semináriomnak, de itt is az szegény deákok csak ugy éltének mint Kolosváratt, másként minden devotiót pablice szabad volt véghezvinni.

Azon kívnl Gyergyó - Szent - Miklóson és az urak mellett mindenkor, az kolosvári, udvarhelyi és akkor gyola-fejérvári páterekhez hasonló két páter volt, az arak mellett is tadnillik egy, Gyer- gyó-Szeut-Mi kioson is egy.

Mindenik rellgión való papoknak nagy, majd as dereka közepiig lefnggö galléros mentéje vala; az is ki rókatorokkal az gazdagabbaknál, ki róka- ayakkal az alábbvalóknál, meg volt prémezve.

MBTAMORPHOSIS TRANSTLVAIIIAB. 487

Az ország articulusa és törvénye szerént két klastromnál több szabad nem volt ; az volt az refor- mátus franciscánns barátoké, egyik volt Csík- Som- lyón, az másik Maros-széken, Mikházán ; de ahoz képest kevés barát volt bennek, nem is taníthattak az egy morális theologián kívül se philosophíát, se speculatíva theologiát szegénységek miatt, ha- nem hol egy hol két személyt az fráterek közfll, az mint szegénységektől kitölt, küldöttének idegen or- szágokra. Lengyel- és Csehországban philosophiára és speculativa theologiára. És az kolosvári, udvarhe- lyi, akkor gyula- most károly-fejérvári, és urak mel- lett lévő fen említett egy pap, és ezekből az két klastromokból excurráltak az páterek az Erdélyben imitt amott elszélyedett szegény catholicusokhoz , és azokban az üldöző időkben Isten után így tartották meg az apostoli szent hitet csak az mennyiben meg- maradott vala is. Épített vala ezen református szent szerzetnek az méltóságos Hallerház egy klast- romot Fejérvármegyében Fejéregyház mellé, és az Gyergyó-szárhegyi Lázár úri ház ugyan Gyergyó- Szárhegy mellé egy klastromot, de ezeket az erdélyi kálvinista fejedelmek megtilták , az melyből meg- látszik, hogy az tulajdon magáéból sem volt sza- bad az catholicus embernek az maga apostoli szent bitinek szolgálni. És az fejéregyházi klastrom elpusz - túla Ugyan s ma is pusztán áll, az szárhegyi mind addig pusztán álla, az míg kegyelmes felséges urunk- nak fegyver it Isten béhozá; s azótától fogva me- gint azon szent helyen az Istent dicsérik azon szer- zetesek.

Sőt emlékezem reája ^ midőn ezen szent Fe- rencz alázatos fiai , kivált valamely kálvinista falu*

TK&HBILTAIITAE, 489

' a Istvánt, Jósika D&níelt ki-

t «iÉ;j^ zoaj erővel az ndvarhelji

P^^^v roBzakoBOD kiildé az enyedí

W^^^m erűvel kálvinietát csÍDála be-

^^^m iárom- széken az alsó-cseroáto-

^^^r kii Damokos látván, Damokos

^r bor; ezeknek az elejék buzgó

ások valának, ezeket is kivevék

iból, B ngj tévék kálvinistákká.

'. kiket Így tettének catholicns atyák

i\ kálvinistákká, de ezek legyenek

CBaknem mind az mi időnkben tör-

< ha az szegény catholica anyák ^ától Bzűleiett gyermekeit az egy igaz zítö római szent hitben akarták nevelni, :t dnggatták, az míg annyira való eszek eg tudták gondolni mit hisznek s mi az : fejedelemasssony, Bornemisza Anna, 'át perrel vesztegette, ha fiscalis falnt t elvette. Példa Qyolai Istvánné, Jankó is az fíát hogy catholicnanak nevelhesse, ai Lászlót, adá az szegény nagyanyám, ázárné, Imecs Judit nevelése alá, mert ^B az Gyulai László nagyanyja, Imecs stvérek valának ; az szegény nagyanyám lica hitben fel is neveié tizeohárom vagy 1|'>^

Etendös koráig ; de megadá az anyja is, nné, az árát, mert elvévé töIe az emii- masszony Fogarasfoldőn Ohába nevfi ia, másodszor, Boér, Istvánné, ugyan az kit hogy az fiait, Boér Sámaelt, Boér Boér Józsefet cathoUoaaoknak neveié,

440 APOR PÉTER

u^yan az fejedolemaaszoiiy minden jószágául zxi akará fosztani és egynéhány esztendeig periette. l: ha az per szája izin nem esek, melyrul is egy l::ö magyar poéta egy magyar pasquillust csínált vah. i iz tübbi között ezt írván :

K.ri;yijlim's asszonyunk perit elvesztette. K.ciumeii )iáp:i is azt jól segéltctte.

Kciemeu pápán értette Mikes Kelement, mert e:

[jra^siáens vala. és abban az időben Kornis Gás^iár

rai iiagy obzlopi valának az catliolica religiónak. De

LZ lui Isten csudája, az kálvinista fejedelmek alatt i:

luiuátnkur rendelt az Isten nagy tekintetű, nagy e!

uciii ::icholicus urat. az kik minden igyekezetive

? ~t:iiecségivel oltalmazták az apostoli római szén

utL't. Ilyenek valának az múlt seculumban Béldi Ke

cuicu. iz székelyek generálisa, az mint meglátszit

iz .pituphiuma kövin Károlyváratt az jesuvitál

teuipiuuiaban. ilyen szókkal: Acerrimus propug

!ii:j:-::iei ro mauo-catholicae. Ilyen vak

Terki Lárviin. a;iyun az székelyek generálisa ; ilyei

Mikes Kelemen, ugyan az székelyek generálisa, é:

Komis Gáspár, ujarosszéki főkapitány; ilyen végtin

griif Apor István, az ki végtire egész ország gene

ralisa lett vala. Gróf Apor Istvánnak nagy segéti

társa vala gróf Gyulai László.

Nem vala az catholieusoknak magára szemé lyiben sok panasza az regnans fejedelemre, az öre^ Apafii Mihályra, mert miatta akár, ki is az maga val lásában nyughatott, de vala az feleségire, az ki az egész országot maga akarja vala igazgatni, azért i; ngyan egy jolos magyar poéta ilyen pas([uillust ír vala felöle :

Ai«82on\«Mn. .s/övikIIu)/, foiiórlknz IiUs , Mi*Tf niMii illót M^s/oiiyt (>rH/n^p;iihfrii:íln<<

METAMORPHOSIS TRANSYLVANIAE. 441

c Beszeg erre az asszonyra elég méltó panaszok volt í az catholicnsoknak, mert hallottam, s még ma is él- : nek sokan, az kik Apafi Miháljné, Bornemisza [ Anna udvarában laktanak, hogy azon fejedelemasz- szony előtt nagyobb becsületi volt egy kutyának mintsem egy catholicns embernek, azért is, az mint feljebb iram, az catholicns ember gyermekét erővel tette némelyiket kálvinistává, némelyiket penig csa- logatott az kálvinistaságra, hol jószág, hol tisztség igéretivel. így csalá bé Kövesdi Boér Zsigmondot az Fogaras vári és districtusi vice- kapitánysággal Fo- garas várában. Sem Fogaras városában, sem di- strictusában szabad nem vala az catholicns papok- nak legkisebb isteni szolgálatot is véghezvinni; mi- kor az fejedelem Fogarasban volt, ha egy catholicns ember szent misét akart hallani vagy megakart gyónni, Galaczra az Oltón által kellett menni. Ez mind ugy vala az 168S vagy 1689 esztendeig; ab- ban az esztendőben Apor István maga mellé vett vala egy minorita missionarius, igen szent és alázatos em- bert, azki Olaszországból több minorita barátokkal de propaganda fide jött vala Molduvára, avval Fo- garas városában Boér István házánál el kezdette mondani az szent misét, melyet megtudván az öreg Teleki Mihály, megizeni Apor Istvánnak , misét ne mondasson, mert bizony megcsapatja az papját. Mivel penig már az német elfoglalta vala az erdélyi praesidi- umokot és egész Erdélyt is., azért az catholicusok is bátrabbak valának ; azért azt izeni vissza Apor Ist- ván Teleki Mihálynak, hogy: ha megcsapatja az papját, ő bizony két annyit csapat az ő papján. En magam is az regnáns fejedelem Apafi Mihály éltiben, sokszor ministráltam, gyermek lévén, ezen missioni-

MONUM. HUNO. HISF. SCRIl'TORES. ÍI, 29

r

M

i.

h

i

I 1.

a.

í

442 APOK PÉTER.

arioB minorita barátnak az említett Fogaras városá- ban és házban. Azután, áldassék Istennek szent n^ ve, az isteni szolgálat pápista módon Fogaras vári- ban és városában meg nem szűnt hogy szabad nem lett volna.

De még amaz nyomom kézdi-vásárhelyi var- gák is mikor catholica processio keresztzászlóvil által akart volna menni mezővárosokra, által nem bocsátották. Hanem az sokszor említett gróf Apor István bévivén és fundálván az minorita barátokot Vásárhely mellé az Kantában, az 1693 esztendő- ben, az nagy-szombathi academiában akarván men- ni, hogy atyámfiaitól elbúcsúzzam , jöttem vala bé Kolosvárról Háromszékre, és magam az torjai ziu- I *f lós keresztprocessióval menvén, én vivém bé legel-

sőben az processiót szent Háromság vasárnapján, és azután sok szép isteni szolgálatok ájtatosságok vad- nak az Kantában azon minorita szent Ferencz szer- zetinél. Mind azért s mind hogy Isten naponként Er- délyben gyarapítja s tovább is, kívánom, gyarapítsa u apostoli egyedül idvezítö római szent hitet , dicsértes- sék az UR JÉZUS KRISZTUS érette.

Vége.

EGY KIS KÉRDÉS.

Kérdheti valaki : Apor Péter, miért Írtál itt le némely dolgokot, az kiket látunk hogy ma is ngj folynak azmint irod, s mi szükség volt aztot leírni?

/ / t

METAMORPHOSIS TRANSYLVANL^E. 443

FELELET :

Nézd meg, négy venkilencz esztendőtől fogva ais régi erdélyi szokástól, az melyet eszedben vehetsz az fen leírt erdélyi szokásokból, mely messze mentél, erdélyi ember : hitesd el magaddal, az következendő negyvenkilencz esztendő az míg elfoly , ha ugy foly az erdélyi dolog az náj módi, uj módi, rósz módi sze- rint, mint folyt az eltölt negyvenkilencz esztendő alatt, azokban az melyek még most folynak, semmit az te marad vád ngy nem folytat azmint csak most is folynak az dolgok ; azért Isten tndja, ir-e ntánam valaki vagy sem; azért írám le, hogy midőn azok ia lassan lassan elmnlnak, mégis az maradváink em- lékezzenek meg régi alázatos együgytiségiben Er- délynek gazdagságáról , az náj módi mellett való koldnsságáról.

Ismét s meg ismét: Dicsértessék az Úr Jézus Krisztus R. Ámen*

Venerare memóriám, imitare pietatem. Gallucins, Part. I. Lib. X.

«29

i

I

I

CSEREI MIHÁLY

ifi PÓTLÉKAI S MEGJEGYZÉSEI.

if

1. Az tittdusokróL

— (-4 318 laphoz.) — Gróf vala Apor István, mert C8ak minden nap rendszerint kijáró eztist tála nyolczvannégy volt, és ngyan annyi ezüst tángyér, azok penig oly vastagok voltának mint áz ón tálok s tángyérok ; magának s feleségé- nek arany kalányokat adtának be asztalhoz, tángyérokot penig négyszegre csinált és két i^jnyira megaranyazott ezfist i tángyérokot. Ezüstből való borhütttfje volt nagy öreg, egy

^ hat esztendős gyermeket megfereszthettek volna benne, ki-

j! vül belöI egy tény éméig aranyas volt, melyet is BécsbSl három

ezer német forintokon hozatott volt Sok helyeken lévén jó- szága Erdélyben, tudom s láttam a specificátióját vetésinek, maga oeconomiájában öt ezer háromszáz köböl őszbúzát ve- tettének el ; azt is láttam specificatióban, az maga tulajdon oeconomiájában 28 ezer kalongya bázája termett. Bora sok helyeken annyi lett, egynehány ezer vederrel volt, abban pe- nig nem csak a mostohafiának Korda Sigmondnak, és atyai ágon Apor famíliából való atyafiainak, hanem a mellette lakó elévaló szolgáinak negyven, ötven egész negyvenes- hordó borokot elajándékozott. Úgy minden esztendőben Szent-Jakab nevű falu mellett Bardocz nevtt puszta praedin- mán legeltetvén szarvasmarháit és méneseit, őszszel kiment oda, előhajtatván a marhákot s méneseit, úgy nézte, tízen- nyolcz, húsz szép gyermeklovakot elajándékozott a szolgái*

i!

"t 4

)1

i

l

CSEUEI MIHÁLY MBOJEOYZÉSEI. 445

gáioak, olyanokoty hogy LatvaD s néha nyolczvan foriutokon Í9 eladták. Medgyesi szent Margitnapi sokadalomba, ha csak egéssége volt, esztendőnként elment, mert ott vett számot a kereskedő emberekkel, kik feles pénzivel adósok voltak; ak- kor felhozatott öt hat vég angliai posztót, és ajándékon úgy osztogatta el atyafiainak , szolgáinak, kinek hét singet az az egy köntösre valót, kinek egy mentére, kinek egy dolmányra 8 nadrágra valót. Három vagy négy hónapig viselt egy rend- beli köntöst, azalatt behivatta valamelyik elévaló szolgáját, azt az egész köntöst, mentét, mely rókatorokkal volt bérlel- ve, dolmányt, nadrágot, nosztos süveget, amint maga viselte, néha a selyem övit is, melyet azon köntössel viselt, egyszer- smind oda ajándékozta. Udvarbéli szolgáinak névszerint kinek kinek specificatiója nálam megvagyon brassai szállá- somon való ládámban , úgy hiszem, continuos szolgái praeter propter mindenkor volt nyolczvan s néha száz is, azoknak csak kész pénz fizetések, amint reá emlékezem, esztendőn- kint négyezer hatszáz egynehány forint, azon kivtU a köntös- nek való angliai, fajlandis, landis és kétszer ványolt posztó. Az fizetéseket mindenkor felét szent János napkor , felét ka- rácsonban egy pénzig kiadták, azon kívül az lovas szolgáinak lovakra szénát, abrakot. Tizenöt szolgája megvolt continue, kinek-kinek száz forint volt fizetése, azon kívül hét-hét sing posztó ; az többinek kinek nyolczvan, kinek hatvan forint, lovasinasoknak negyven, étekfogéknak harmincz, kocsisok- nak tizenkettő, a felett mindeniknek juxta statom et condi- tionem posztó köntösnek. S noha annyi sok számú cseléd volt, mégis oly bőven főztenek mint ebédre vacsorára, mint helyben, mint úton, mikor vendégei nem voltak is, mind hossza asztalra, sohasem tudták consumálni az sok jó ma- gyar módon főzött étket, hanem tálostól adták az agaraknak, kopóknak. Mikor ebéd, vacsora ideje volt, egy kis harang volt felcsinálva a konyha előtt, a konyhamester azzal csen- dített, úgy gyűlt elő mindenfelöl a sok szolga, alig fértek el az ebédlőpalotában, noha oda kocsisok, felejtárok, lovászok, szakácsok, szakácsinasok, hajdúk, darabontok s több efiféle alávaló rendű szolgák bé nem jöttének. Csak keczei jószá- gában tizennyolcz rendbéli béres ökröket, hat-hat ökör min-

446 CSERtil HIHÁLT

denik szekér eleiben, azok mellett harminczliat bérnek. Hosszan a Marns mellett volt csin&lra az ökSr istálló, mikor kihajtották itatni a Harasra, azt tadtad volna, egjfalnSkreit hajtották oda.

Az Szegény BánflTi György, Bethlen Gergely, Bethltn Elek alattomban mocskolták gróf Apor István nrat, kcfj micsoda alávaló familiából való; egykor Fejérvártt létOBk- ben oda blvatá a két cáptalant az én praeaeatiámbiii, i mondja neki : Éde^ két szemtt oáptalanim (mert mindenik nk Tolt a fél szemivel), báayjátok fel a cáptalant, ha valimilri Bokot tanálnátok az én famíliámról, fáradságtok jotilmt meglessen. Azalatt Kcczére jfivénk vissza, onnan ftjobbu F^érvárra, az két cáptalan oda j6ve, hozván kezekben vaUni leveleket, a mondották : mfi Nagyságod paruicsolatjasteriot az cáptalanbéli leveleket megvizsgáltak, imhol ezeket lalil- tnk. Kéziben vévén a szegény úr, megolvasá, én is olvastam; at egyik arról való, mikor gróf Apor Sándort in anno 1345 (ha jól emlékezem) az akkori flscalis director nótán iam azért, bogy valami jobbágyot repetálván tÖle Pálosról, u két oancellistát levonatja b úgy elvereti, pokröczban vitték el 6ket; az egész processas meg volt iráiban, s akkor vesztette ToIt el as Apor familía az pálosi jószágot per notam,aziiiiitt hogy mainap is az Páloson való cserehelyet Apor cseréjén^ bliják. Az második levél arról vató, ngyazon idd tájban grtf Apor Boldizsár SzárazpatakoD ad inscriptiöban egy asztali szolgájának két házhelyet cnm appertinentüs ; donatio for- mára in patenté vagyon a levél, maga itt úgy eabseríbálta: gróf Apor Boldizsár, az pecsétje a kBzepin a levélnek akko- ra, mint egy három snstákos lengyel pénz ; szintén úgy két- filfl ezinfi egybensodrott selyem vagyon két felől rá caináln a pecsét alatt. At szegény úr megörülvén, monda : Tudtaa azt hogy régi família az Apor família, de hogy ezelW négyszáz esztendőkkel grófok lettek volna, azt nem tadtaa; most már látom biionyoson. Ugyanakkor mindenik cáptalu- nak tiz-tiz aranyat, tiz-tlz kQbOl btuát, egy-egy hordó boi^ hét-hét sing angliai posztót ajándékoxa- Axon levelet ax Őri- ben szúrván, felmenvén a Goberoíomba, ott pablioe ait moi- dotta : Nagyságod, Oabemátor nram,Nagyaágod, Bethlen Ger-

MEGJEGYZÉSEI. 447

gélj, Bethlen Elek uram, mindenkor azzal prostita&lt engemet^ micsoda alávaló famíliából való vagyok ; Nagyságiok köztil melyik matathat ilyen anthenticnm instramentnmokot az ma- ga famíliájáról. Ott elolvasván, soha azolta senki nem ten- tálta az Apor famíliát mocskolni Lejövén az palotáról, az cáptalanokkal azokot transomáltatta , az originált vissza- adta, az transomtnmot Bécsbe felkttldötte a Bécs városi con- servatorinmban ; most is ott van.

Mely nagy gazdagsággal bíró gróf volt, példánl lehet a testamentoma, melyben csak az píom legatnm száz húsz ezer forintokra extendálódik ; hát azon kivül feleségének,mostoha- fiának, maga mind atyai mind anyai ágon lévő, közel és tá- vollévő atyafiaínak, elévaló szolgáinak, sőt az egész ndvara népének, testamentarias bíráknak sok ezerekből álló pénzt testált, melyhez hasonló testamentum nem volt soha Erdély- ben, az Bethlen Oábor fejedelem testamentumát excipiálván, alig íb hiszem, soha ezután is légyen Erdélyben. Hát ha meg- maradtak volna minden bonumai, melyek az kuruczi revo- lutióban oda lettének. Szegény ur sokszor mondotta életi- ben : tanálja meg akárki, kinek Isten valami belső értéket adott, soha egy belytt ne tartsa, úgy ne járjon mint én, ha- nem ad díversa lóca transponálja ; ha egy helytt elvesz, másik helyen megmarad. Ugyanis mikor Tököly Imreh bejött haddal Erdélyben, mindenféle bonumai a szegény úrnak Segesvártt voltak deponálva, maga a zemyesti harczról visz- szatérvén. Kolosvárra ment ; Tököli Imreh Segesvárra küld- vén, minden bonumait elprédáltatta; mikor a Rakócziana revolutio elkezdődött, akkor mindenfelé elkttldözte valamije volt, Brassóban, Segesvárra, Enyedre, Meggyesre, Kőhalom- ban, Görgényben, Szász-Sebesben, Szebenben, Beszterczére, Kolosvárra, Szent-Pálra s több helyekre ; ott voltam Keczén, mikor húsz szekerén hat-hat ökörrel egészen megrakva, sok szép portékákét vittenek szent-páli kastélyban, Keczén pedig a számtalan ón, réz, vas eszközöket veremben raktanak. Kolosvártt volt legnagyobb mértékben portékája, csak Oálfí Pálnál késs pénze 18 ezer forin^a, azon kívül sok ezüst marh^a. De h\jában okoskodik az ember az isteni tanács ellen, mert Szebenben ugyan s Brassóban az mi deposituma

448 CSBKEl HIHÁI.T

Tolt^ok megmaradtak, mivel azt a két helyen a knnicuk item oecopálfaatták ; de azoD klrtil valahol Erdélyben depOBÍbuui valtának, azok mind oda lettek. Pefcri Löríncz, Torocikii JinoB, Radottanöczki magyarorazágt emberrel ^gytü binel kikereaték, az mit akartak, Rákóczi Ferencznek k^ttldGtték, a többit magok számokra eltették, úgy hogy compntatis em- pntandis minden kUlaö, belsö, araDy, ezüst, ön, réz, vas, kitai' tÜB és egyéb portékáit, marh&it, ha csak kSnnyeu aestiisl]- ndk is, az egy milliót felyttlhaladoá. Ha azok az elpnedált bonamok az haereaek kezeire deveniálhattak volna, bir wd- kivel £>délyben afféle bonumok iránt nem cseréltek volni Nekem is adott volt szegény Fejérvártt mikor eljst- tem, azolta soha nem ia láttam életben, (snb rosa) ezer an- nyat ad conaervandnm, semmi frás nem rolt róla, nem IndU senki csak maga s a szegdoy asszony; sok infestatión ií volt miatta szegény Fekrí LSrincztfil, nyomoralt beteg Tol- tam, mégis meg akart fogatni, hogy ki oem mondottam mi- féle egyetmás vagyon nálam- Látván, hogy absque perícnlo capitis nem conserválhaton, alattomban az akkori mikháD t gárdgyán kezébe adám, s attól magamnak reversumot Te- vék, hogy kézhez vette, noha nehezen akarta elvenni, ut okozván, hogy moat is aok infestatiója vagyon az knniciok- tól olyan szinű dolgokért Mikor ^jobban rám kUldQttvolt Pekri Ltlrincz két cancellistát Kapusi Dániellel, az akkori secretarioBával és 40 knraczokot, hogy ha meg nem eskfi- sztSm, betegen is a táborban elvigyenek szekérben : az Istea candálatoson úgy dirigálta a dolgot, engemet arra eskttttet- tek : vagyon-e nálad Apor Istvánnak pénze, arany, ezDst marh^a vagy egyéb egyetmása ? én bátran elmondottam : nálam nincsen sem pénze sem egyéb marhája, mivel már azelőtt harmad nappal a mikházi gárdgyán tClem elvitte volt Ha azt kérdezték volna : adott-e Apor István kezedben ad conservaadnm valamit, s hol vagyon, ki kellett volna hittel mosdanom azon ezer aranyokot. Azntán a gárdgyán Szeben- b«a a szegény asazonyhoz az én praesentiámban meghozta i azt kívánta, mivel a szegény nr hat ezer forintot hagyott voh a t. barátoknak, akkor penig egy arany hat kurta forintok- ban járt, azon ezer aranyakot az hat ezer forint legátamban

XEGJEGYZÉ8EL 449

adja nékik az asszony , oda is adta. Nem így cselekedett Kövesdi Boér Gábor az szegény asszonynyal; mely casost admirál egész Erdély országa

írhatnék sok szép nevezetes dolgokét idvezült aram felől, sok emlékezetre méltó szavait, akár egy egész könyvvel, s bizony méltó is volna, mert mikor az akkori időbeli dolgok eszemben jutnak, s ellenben látom a mostani mindenkép fel- fordult állapotot, mingyárt megszomorodom, sokszor az kőny- nyeim is hullnak a szememből. Ezeket csak incidentcr notál- tam annak az én kedves jó uramnak emlékezet' i-e ; bár vele együtt én is holtam volna meg, mert szegénynek halála után sohasem volt szünete rajtam az sokféle nyomorúságnak, kár- vallásnak, keserűségnek, változásoknak, melyek is nem csak debilitáltanak, hanem ugyan már megettenek. Mindazonáltal fiat voluntas Dei in omnibus.

2. Az vendégségekről, ehédrbly vacsoráról,

— {A 321 laphoz). Az reggeli italhoz addendum : vagy penig égettbort töltvén tálban, azt megmézezték, egy vagy két fügét vagy egynehány szem malozsaszőllőt tettek közi- ben, meggyújtották az égettbort, s úgy keverték tálban ka- lánnal, azután megoltván a tüzet, azt itták s az fUgét utána ették. A férfiak reggeli ital gyanánt jó csípős ttrmösbort is ittanak, s egésségesnek tartották, mert nem vala olyan po- szomántos gyomrok mint a mostaniaknak.

Az régi igaz magyar étkek ezek voltak: Tormával disznóláb, káposzta tehénhússal, lúdhússal, zsíros szalonná- val, vagy télben új disznóhússal ; tehénhús polyékával árpa- kásával, de abban soha azelőtt czitromlevet nem töltöttek ; tehénhús riskásával, murokkal vagy petrezselemmel, rőstöltlé* vel,nyárban'új hüvelyes borsóval ; lúd törött-lével ; tyúk sülve, fokhagymával, eezettel, szalonnával; borsó, vagy héjalva, arra felyttl szalonnát perzseltének 8 úgy töltötték az tálban, vagy héjatlan hígon, abban darab szalonnák, s disznóhús, berbécshús spékkel vagy tárkonynyal vagy eezettel, veres hagymával, ennél kedvesebb étke nem volt az öreg Teleki Mihálynak ; disznó- vagy tehénhús kaszás-lével, ennél s a

450 CBRREI HIBÁLY

káposztánál magyar gyomorhoz illendőbb étket nem Urtot- tftk az régi magyarok ; nyúl húst fekete lével, esnkát tor- máral vagy szUrke-léTsl etc. Vajat nem tettek semmi étek- ben, hanem az k&ea kíSzepiben, mikor feladták asitalboL Mikor kalácsot, lepént, bélest sUtOttek abban, ragy penit pánkot, noha inkább ették akktr az új olrasztott hájban for- ralt pánkot mint az rajban sUltet. A szalonna volt mioden éteknek jó ízt adó szerszáma-

— {A 323 laphoz). — Kristály pohárnak még híre aea Tolt abban az régi időben. A Fejedelem házában láttam fjer- mekkoromban talán tizenkettőt, azt mondották, akkor hoiUk Lengyelországból- Legelsőben in anno 1686 hoztanak Er- délyben Németországból krístályokotj én akkor Teleki Ki- halj inasa voltam- Gróf Apor István lévén tricesimanm arendator, megparancsolta volt mindenltvé a rationistáknik, ba valamelyik rimon valami új portékát hoznak az görögSk, egyenesen küldjék hozzá; circiter harminczig való krii- t&lyt hozván egy kereskedő ember, uz koloavári rationiíU Apor Istvánnak k&ldi ; az árát megfizeti, az kristályokot til- koD elviteti. Azalatt Teleki Mihályt, Kaláezi Istvánt 3 mii úri embereket bogarasban az maga szállására ebédre hint, megparaocbolta, csak egy kristály poharat, azt is az alibb- valót, tegyenek az pohárszékre ; letUvén asztalhoz , ait i kristályt borral megtöltetvén, bekéri, azt mondván : Én ul arra köszönném a ki elfogadná, inná meg a borát, a kristályt tenné el magának. Arra monda Teleki Mihály : Hijábacmes- terkedel, koma, mert én bort, jól tndod, nem szoktam ionfi (bort nem ivntt Teleki Mihály, hanem vizet, azt megfSitU tiaztán, azntán meghtttfitték jeges cseberben, s úgy töltötték kicsin fa kártyában s azt adták be innya. Noha az bort bw- rette volna, ngyan nagy barátság volt mikor vagy egyiier bort imtt 8 megrészegedett ; részeg korában jobb, csendesüli ember nem volt nálánál, azt akartuk volna inasokúl, mináeB nap részeg legyen). Apor István azt feleié : Én uram kegyehiél nem kínálom, hanem azt a ki tőlem elveszi- Hongja Nalieii István : Hoidsza, idea komám \ megissza a bort, a poharat ki- adja a maga inasának. Azalatt más kristályt hoznak ki ■ beliS hasból ax pohárszékre, szebbet az elsőnél, azt ii bonsl

megtííltvén, bekéri Apor Istviu. m-/;^. ■« elveszi tíílem, igya meg a borát, u-r,*-- '• ■ -• ■- "■' -' tljobban monda Teleki Mihály: iJisiiuat a*-,**^— •-•• mert nem iszom. Naláczi István tJitws » /"-w^ '*"" bort, kiai^a a poharat az inasáLik :.tirx>-»-''-^ "■• mét kihozzák, amazoknál szebbet, »ia rf y^"'' '-' aztia Bíinte ügy elköBzitni. MonJja ,'>'*jwa- -■*'-'* koma, azt ia elveazem én. Teleki Hiú^/ ji«-.a-'-^'' ** engem úgy segéljen, nem; elég már ük**- í'*^'-**- koma, Apor István, megiszom. Meg i"» '''*■ * ''' , ' inasoknak kiadá a kristályt. Azntán rtü*''"'- *-'-"' kristályokot, mindenkor Teleki Mihály f"*5*'** tet, megíván a bort rendre mind kiadta *• >/*'•***■ tllk a várban, Teleki Mihály nram szüW^**^' " Tolt az nap az Apor István uram szálld**.'' ^ ., lábán el nem mehetett haza, hanem hintúj* ^ ^ már egy nyomorait alávaló nemesemb©'" *** 1',.^,^,.. edényből hanem kristály pohárbal, noUí* - akkori kolosvárí hadnagy, azt mondj» * . ;, ,

István asztalánál: Az jó bor ón kalánból ^«» Byaa pohárból. ,,_,_.

- (.1 m laphoz). - Voltak oly* ^^^ üvegek is az régi időkben, pinczetok*** . ^ Bzágból, de én hogy rá emlékezném, ^^ valaki ebéden vagy vacsorán ivut; *^*' kOTOmban az szegény atyámmal ^' -- akkori ffi-kapitányboz az 6rcg Neme** ^ ott lévén vice- királybíró, ö is ott volt- ^ Jáooa olyan akkor-hozott Üveg bort ■'■ másod magával, Baló Tamás lévén t**"*^^ oak ; ivek az atyám a oda adá neki ; rendit hogy kell innya bolílle, csak ** ját, azalatt kiesik a feneke s a ^*^ Honda Nemes János, az mint aclyP***^ más Öcsém is mondhatnók, ökör tudO

— (A 32tí laphoz). ~ Mikor i elhozták nyárban, kivált dinnyeér** ttTegekbeD, melyeket kotyogós ttvoS^

452 CSEREI MldALV

bor readre töltve úgy állott a jege8 cseberben, s mindeinkiiek asztalhoz egyet-egyet beadtanak, azutáa toég többet, Bait olyan jó IzQd kotyodogólag itták, most is mikor esaembeo jnt, ssintén úgy klvánoAm olyanból meggyesbort innya- Ai olyaQ ttregeket penig akkor időben porambáki ttTegCBfimíl csÍD&lták.

— {A 333 laplioz). — Az Fejedelem mikor ebédelt Ttgr racBOrált, 10 órakor felment a konyhamester, megítélte, kész az étek. Az Kpobárook eljfitt a több pobámokokkal, bőrrel borított szépetekben meghámozva elhozt&k a fejér czipöt, az BBztalt megterítették ; elsőben az hossza autaki kOrnyöskörül eztlet aranyfonallal varrott, egy singnyi att lességö keskeny abroszt tettének, azon felyül úgy kerítette bé tiszta fejér abroszszal az egész asztalt. Feladván a konybia az étket ezüst tálakban, mindenik étekfogónak selyem varrott keszkenőket agának, azzal az étkes tálakat általkötötték, i úgy vitték kezekben; ai étekfogók elÖtt a konyhamester g?!- log, a konyhamester elött az asztalnok, szerszámos parípin ülvén , hol rárótoU-forgóson, hol darutoll, három száll lévén i^ dályban foglalva a eUvegiben, úgy vitette az étket. S mikori Fejedelem ebédlő- palotájához értek, ott az grádicson leszállott a lóról, 8 gyalog úgy ment fel az ótekfogókkal s lerakatta u ételt, ott ndvarlott mlg vagy meleg étket, aoúnt akkor » vezték, vagy az derékfogást el kellett hozni ; akkor térdet hajtván a Fejedelemnek, az étekfogókkal lement a konyU- ra ; ismét paripára ülvén, úgy hozatta el a többi étkeket ^' kor már az étket elhozták, az Fejedelem az Fejedelemau Bzoojmyal kijöttek az ebédlő-palotában, ha tanács-urak volttk az Fejedelemmel, azok jGttek ki legelöl, a Fejedelem előtt jött a fö-hofmester, hosszú ezUstes nádpáleza lévén keiében, hosszabb magánál, annak a közepit fogta (másnak senkinek ii, se tanács uraknak, se több uri embereknek eztlstes nid- pálczJúa nem volt, söt magának sem láttam én a F^edelen- nek ezüstes oádpálczáját, hanem vastag rövid nádpález^ volt, az arak penig olyan két, bárom helyen bogos nádpil- czát viseltének). Égövén az arak, rendet állottak, az Fejede- lem, zöld bársony nnstos kozák sflveg lévén feltére a fejében, gyakrabban mind olyant viielt, ritkán hosszú sttveget (urak,

MEGJEGYZÉSEI. 453

nemesek is abban az időben^ kivált hideg őszszel, egész télen, tavaszon is mig ugyan jó meleg idő nem volt, mind kozák sliyeget yiseltenek, ki nnsttal^ nyesttel, ki rökabőrrel). Az fő-pohárnok másod magával nagy térdhajtással az hol Feje- delem és;Fejedelemasszony állottak, oda ment, egjriknek ezüst mosdó medencze, másiknak ezüst mosdó korsó s skófiummal varrott kendő lévén kéziben, elsőben a Fejedelem mosdott meg, azután a Fejedelemasszony. Azt itt láttam. Teleki Mi- hály inasa lévén, mikor Zrínyi Ádám bejött vala a Fejedelem- hez Fogarasban, máczor egy lengyeíkövet jővén az királytól, egyszersmind töltöttek mind a Fejedelemnek, mind azoknak kezekre vizet , s egyszerre törlették meg kezeket a kendő- höz. Megmosdván a Fejedelem, vagy pap vagy arra tanitott pohárnok inas az asztaliáldást szép halkkal elmondotta, addig a Fejedelem a süvegit levette a fejiből s kéziben tartotta ; elmondván a benedictiót, a süvegit a Fejedelem ismét fel- tette, s ketten egymás mellett a Fejedelemasszonynyal leültek a fő helyre, s enni kezdettenek ; azután a kik a Fejedelem asztalára marasztott vendégek voltának, a hofmester rendre leültette, de az hol az Fejedelem ült, két felől az asztalnál ürességet hagytanak, mintegy két arasznyira] senki sem ült oda, hanem azon alól. Az hofmester is leült ha ott akart en. ni, ha nem akart, a maga szállására ment, s az kik az Feje- delem asztalához nem ültének, az hofmesterhez mentek ebéd- re ; a több jelenlévő urak,;fő emberek, térdet hajtván a Fejede- lemnek, Fejedelemasszonynak, szállásokra mentenek.Mihelyt a Fejedelem leült asztalhoz, a fegyverhordozó inas, aranyas kSves hüvelyű kard s fejedelmi buzogány lévén keresztül téve karján , mind ott állott a Fejedelem háta megett mig asztaltól felkőitek. Mikor a sültet felhozták, az asztalnok ki- vette tálastól, s arra készített különös asztal lévén, felbon- totta, 8 tálban rakván, úgy tette bé asztalr?. Mikor innya kellett a Fejedelem s a Fejedelemasszonynak, a fő-innyaadó előhozta a bort, kezében lévő ezüst tángyérra kitöltvén ben- ne egy keveset, azt elsőben a Fejedelem szeme láttára meg- itta, 8 úgy töltött azután ugyanott a Fejedelem előtt abból a borból innya mind a Fejedelemnek, mind a Fejedelemasszony* nak. Valahányszur ivutt a Fejedelem, mind annyiszor $

■

464 CSEREI MIHÁLY

eiflBt tángyérra töltött bort meg kellett elsőbben a fd-innyi- adönak kóstolni. Az több asztalnál tUö vendégeknek is po- hárnokok adtának be innyok. Kis konyhának hittak axhol benn, a Fejedelemasszony házán belől, arra tanított ndrari ft$i fölött két három tál étket az Fejedelem számára ; azt ax étket onnat hozták ki asztalhoz. Mij^or felkőitek asztaltól, t^obban asitaliáldást mondván, az tanács urak elől menréo, ntánok a Fejedelem, Fejedelemasszony a Fejedelem hálá- ban, onnan reverentiát tévén, mingyárt kijőttenek ki ki Biál- lására.

Ha innya kezdett a Fejedelem, gyakran is ivntt, ott senkinek sem lehetett magát excnsálni, addig kellett íhdti, mig kidőlt asztaltól, maga penig egy veder bort megimtt még sem tántorodott soha is el, csak levette a fejiből a bár- sony kozák süveget, s mintha megfáradott volna, úgy gői5l- gött ki feje tetején a bor ereje, s azatán annál többet imtt Tudom egyszer, fogarasi kapitány lévén idvezfilt atyám, én is, gyermek lévén, ott voltam, az udvari német gyalogjait a fogarasi vár piaczán rendre állították, s valamikor új po- hárt köszönt el, úgy lőttek, s azoknak két hordó bort, paran- csolta, kihúzzanak a pinczéböl, s addig ittak, mig mind egy- másradőltek a vár piaczán. Láttam, mikor a Fejedelem tán- czolt a Fejedelemasszonynyal, az urak addig mind felállottak, 8 valamikor arra felé fordult a Fejedelem, az urak mind fejet hajtottak. Igen kedves muzsikája volt a duda ; magyar mó- don szép csendesen tánczolt, alig láthatta valaki a lábait mint emeli fel a tánczban. Én soha igen cziírán nem láttam egyszerűéi többször : a Fejedelemasszony adván ki udvarit í(i két úri renden való fraját, abban a lakadalomban. Tenger

szin bársony köntösben, az akkori szokás szerint az menté- jén hátúi leeresztett posztó lévén . . . lévén a nnst bérlett az posztón az fejiben, akkor láttam hosszú nustos sttvegbea köves medályban álló kocsogtollat mint egy tisztító seprűt olyanformára szélesen ; olyant pedig másnak szabad nem volt viselni. Vadászni gyakran járt, egyébkor könyveket ol- vasott vagy órákat igazgatott. Sok óra volt a házban, többi kö- zött egy az asztalon állott, mint egy kicsi bojtos kutyácska, mi- kor ütni kellett, megmozdult az asztalon, s valahány óra

■ 1

i ■

I :

1 1

I

MEGJEGYZÉSEI. 455

volt, annyiszor a sz^át feltátotta s annyit ngatott, mintha va- lösigos kutya lett volna. — Az övit épen fen a csecsinéi yiaelte. Igen jámbor ember volt^ legnagyobb szitka ilyen volt: Enrra fia ; de ha megharagudott, mindjárt megölte volna az embert. Ezekről többeket is írhatnék ha helye és ideje volna.

— {A 330 laphoz,) — Az muzsikához addendum. Ki- vált a nagy embereknek a régi időben mikor mulattanak, igen kedves muzsikájok volt a török sip, s egyszersmind dob- szónál innyok. Igen szép magyar nóták voltak akkor, me- lyeket a síppal futtának; ugyan indította az embereket mind a tánczra;mind az italra, mind a vígságra. Most már híre sincsen efféléknek,s talán alig vagyon két ember velem együtt Erdélyben, a ki azokat a szép virilis nótákat el tudná f&tatni.

— (A 331 laphoz.) — A tánczhoz addrndum : A lengyel változó tánczon kivül volt igen kedves táncz a régi magya- roknál, nem a köz rend, hanem fö emberi s úri lakadalmak- ban sőt vendégségekben is, tuduiillik az egerestáncz és gyér- tyás táncz ; mindegjrik tánczhoz külön szokott nóta , melyet az akkori muzsikások igen jól tudtanak. Az egeres táncz ilyen volt: egy sorjában állott kilencz vagy tíz férfi, ki- vált íQu legény, ellenében, más sorban meg annyi leány, köztök olyan spatimm volt, egy pár tánczoló tágoson eljár- hatott. Egyik legény elvitt az más sorban álló egyik leányt, vagy kétszer tánczczal megkerülte mind köz- ben, mind kívül a két sorban állókat, azután elbocsátotta kezét a leánynak, külön kezdettek tánczolni , de csak ab- ban a lineában. Ekkor kezdették mondani: Macska, fogd el az egeret Ha jó tanult leány volt, úgy elfárasztotta a le- gényt, míg minden egyetmása a testitől megizzadott , mert elöl a leány, utána a legény, úgy kerülték kivül belől a két sorban állókat, s mikor a legény szemben érkezett a leány- nyal s meg akarta fogni, a leány akkor visszafordult ; erővel pedig nem szabad volt megfogni , hanem ha szép mesterség- gel a kézire vehette. Mikor osztán megfogta, akkor újobban kétszer háromszor megkerülte az leánynyal együtt tánczolva a sorban állókat, úgy osztán a legény a maga helyére, a le- ány is a magáéra állott, s mindjárt az mellette való legény as más sorban álló leányt elvitte, azok is úgy járták. Ez a

45<l C8RKEI nHÁLT

táncs miid aAüg tartott, míg valahány legény s leány roH a két sorban, azok in egymást megpröbálgofták.

A gyertyás tásczot igy járták: Két ifja legény kél égS gyertyát vettek kezekben, egymással úgy tánnohak so- káig, rá vigyáztak mikor egymást megfoi^tták, a gjtrtn tAzirel egymásnak baját vagy kSntOsit fel ne gyájtaik, an- tán oda mentenek, hol az asszonyok leányok vesxteg BheiKk vagy állottak, mind a két legény szépen térdet bajtottanak, u két ég6 gyertyát két asszonynak vagy leánynak adták, aiok egymás kezét fogváa^e gyertya más kezekben lévén,ngytÍD- Gzoltanak.azatáD oda menvén hol az férfiak voltak,térdet hajt- ván, a két égO gyertyát azoknak adták kezekben,s azok mim ngy tánczolván, mfgújobban a két leányoknak adták etc.

Most aféléknek nincs keleté a más szép lássa magrar tánczoknak, hanem azt kiáltják: Vonjada francxia, nénet, töt táoczot ; 8 ngy ngordik mind legény iniod leány mint i kecskebakok, m>kor egjm&Bsal szembe ölelnek.

— {A 339 lapioz.) — Njéjas, magokot nem nagnti emberek voltak azelOtt Az szllleatyám, Öreg Apor Láiir. nagy Rt ember lévén, mégis a fia Apor András, Lázár, Istrin. Ferenez, Mihály, János ott Torján elmentek a falában, a fa Imi kQzQnséges leányokot hnavét másod napján elvitték ■ vízre, megferesztették, Apré-Bzentek napján rendre járták a &I11SÍ emberek házait, s úgy vesszőzték a leáoyokot , aaúnt szegény uram sokszor pnblice az asztalnál is beszélletle. Most szégyenlené egy két-házi jobbágy Demesember fia azt cselekedni, mert most mind úr s úrfi , holott némelyekitek harmadnap alatt ba vagy egyszer fOznek az asztalára. Én láttam a szememmel, az Sreg Haller János varrás, csipke ntiknl való keszkencit keresztül tette az Sviben, s agy áDofl mindenkor ; de most a nadrágjokban tartják «zek a posio- mintoB i^ak keszkeníijQket ; részszerint igen jó nátha ellen u olyan patika-szerszámmal conficiált raha az orrok szij<^ megtSrIésére.

— (A 356 laphoz). — Az én i^acska koromban azt tar- tották grófnak, a kinek 5t vagy hat száz jobbágya volt; Árnak azt, a kiock három száz, jó f5 embernek a kinek kd ■záz, elivalO nemesembernek & kinek száz liáz jobbágya

MEGJEGYZÉSEI. 457

vagy ad minns hatvan vagy hetven volt ; most a kik néme- lyek az úri titalast őrömmel felveszik^ s ha valaki fel nem adja, megharagosznak, két három jobbágya alig vagyon, az is egyik bíró, a másik kolcsár. a harmadik szabados ; annyi- val adós az ilyen úr aram, ha megakarnák rajta venni, bizony még a dolmánya sem maradna meg.

— {3ÖS lapJioz). — Nem igen csinos, kivált a mostani czifra gyomrn, czifra köntösű világ előtt, mindazáltal a régi magyarok egymáshoz való szereteteknek s nyájosságoknak bizonyítására leirom, amint az üdvezfilt atyámtól hallottaoL Itt Miklósvárszékben, kétség kivül más helyeken is, barát- ságosan éltek eleink egymással, rendre étették magokot: Ma hozzád megyünk ebédre, holnap a másikhoz, azután hoz- zám jöjjetek. Az nagyatyámon, Cserei Miklóson, lévén a ven- dégség szere, eljöttek Káinoki Farkas, Donáth László,l8tván, az öreg Baló László s többen, a többi között bőlöni öreg Jakó András, ki is noha a többire nézve alávaló ember volt, de tréfás s egyszersmind értékes ember lévén, admittálták a conversatióban. Ettek, ittak, jóllaktak, azután lefeküdtek; nem kellett akkor donyha, derekalj, persiai paplany, gyolcs lepedő a vendégek számára ; az ház földire, az hol mulattak, egy kevés szalmát behoztak, egy pokróczot vagy köpenye- get leterítettek, az ittas vendégek egymás széltiben lefeküd- tek. Jakó András éjszaka salvo honore az gatyigát tele töl- tötte ; eszekben vévén a többi, felköltek, s látták, rútul van a hátuljái ex loco egy káposztaföt ketté vágván , az utódára tették. Amaz reggel felébredvén,esziben vévén mint vagyon dol- ga, lovat nyergel, azt a két darab káposztát tarisznyiyában teszi s haza megyén Bölönben. Mivel penig azon nap Jakó Andráson volt a series, hogy a conversatióban való szemé- lyek ebédre hozzá menjenek, aminthogy el is mentek, meg- mondja a feleségének, mint járt ő Nagy-Ajtán az nagyapám házánál, s meghagyá feleségének, azon fertelmes káposztát meg ne mossa, hanem úgy amint van, megaprítván s több káposztát is hozzá tévén, ahoz bővön húst és szalonnát, ktt- On fazékban főzzön meg, azon kivül főzzön tisztán vagy két tál ételt A felesége a szerint cselekszik. A nagyatyámék el- mennek Jakó Andráshoz ; asztalt terítvén, elsőben azt asxer-

MOVÜM. HCVG. HI8T. — 6CKIPXORB8. XI. 30

45S CBEBEI HIHÁLT

Himoe kápoeztát ai^zlalra vUzik, leülnek a rendégek, bijják a gazdát, flljfin Ír, excneálja isagát, egy kerésEó le nem Él- het, mert szegény legény, sem szakácsba, sem szolgája Dincsen, neki kell tSbb étkekrOl is provideálni, egyenek a vendégek, ö is lelll azDtáu- Amazok jóllaknak a káposztával, tSbb étket is hoznak az asztalra, a gazda is lelll, követi a vendégeket, iij;y nem főzethetett amint a vendégek etatasa érdemeloé ; amazok mondják, ha egyéb nem volna is, elég volt azaz jól fíJziítt káposzta- Kérdi, mint tetszett a káposzta ; mondják, igen jól, régen jobb fztt káposztát nem ettenek. Jaké Anirii mond nekick: tadjátok, jú nraim, micsoda káposzta az?azok felelnek : nem ^ta^juk ; mond a gazda : a bizony az a ká- poszta, melyet az én s emre tettek volt AJtán, ngy (Tizték

meg amint oda rakták. Amazok szidják n^yan tréfából, de kaczagásra forditván, egész nap estig mind ott ittanak. Cs^ lékednek ma ilyen dolgot valaki, diribra darabra vagdalnák-

Azt tudom és láttam, mikor a szegény atyámhoz által- jött Bölfinbül KálDoki Farkai, Ürmösröl Maorer Mihál;, itt ittanak, estve zekében, harisnyában öltüztenek, csokiját a nyákokban, botot a kezekben, szánban tizenkét ökröt befog- tanak, bele ttltek a czigány begedflsOkkel együtt, a szán U- zepin egy Öreg cseber bor volt edényekkel egyntt,me§^daltak, itt Kagy-Ajtán muzBÍkaBzóvaI,kiáltozá8Bal s ivással egyben- járták a falut, által mentek ÜrmSsre, ott is ngy kalandottak a falun szerte-szélyel viradtig, onnan BölOnbe, ott similiter csetekedtenek. Cselekedné csak most valaki, nem olyan ÍS emberek, csak valami alávaló egy-házi nemesek, minnyáit excommnnicálnák az emberséges emberek consortinmábd Kényesek a mostani emberek s fösvények, mégis tSbbire kol- dusok s szegények.

— (A 338 laiihoz). — ReligioDÍs respectus sem voh abban az időben. Tndom s értem Apafi Mihály fejedelemsé- gében, Haller Pál, Haller János, Mikola Sigmond, Hikes Ke- lemen, mind négyen catholicns nrak, egyszersmind voltak tanács arak, a Fejedelem secretárínBa , az 6reg Lngosi Fe- rencz volt, catholicns; Fejedelem, Fejedelemasszony belsS BEolgái elegyesek voltak az catholica a reformata religiókból TtlókkaL Gyerfifi Qyörgy catbolicos lévén, felesége unitsrís

MEG JEQ7ZÉSE1 . 459

volt; Gyulafi Lászlónak, szintén agy Thoroczkai Jánosnak felesége reformata asszony, Bethlen Gergely reformátas ur- nák catholica felesége, együtt is temették el ; elsőben predi- cált a reformátas pap, minnyárt a nyomában P. Vizkeleti. Legkisebb gyűlölség sem volt propter religionem közöttök. De mit számlálom azokot ; sohasem volt Erdélyben, talán nem is lesz olyan oszlopa s patrónusa a catholica réligiónak mint gróf Apor István ; a felesége reformata volt, Keezén az egyik házban az páter mondott misét, másik házban a refor. mátus pap predicállott;'mindenkor megmarasztották a papot, 8 asztalnál feljebb ültették a papot a páternél, azt mondván nekie : Fater, kegyelmed gazda az én házamnál, a feleségem papja vendég. — Asztalnál maga szolgáltatott alkalmatos- ságot a két papnak, hogy de matéria religiosa discurrál janak, s ha látta hogy a páter nem felel rendiben, neki biz- tatta : jobban, Fater, ne hadd magadot , szégyenleném ha a feleségem papja kigyözne. — Pénteken,8zombaton s egyéb böjtnapokon szintén agy főztek hasból mint halból ; akkor egymás rendiben külön ültek a catholicusok, külön a refor- mátusok. — Asztali szolgák, sokszor mondotta, vegyetek hol- mit most vallástóknak. Bögözi oeconomiából a mit akart esztendönkint adni a papok számára, felit az ott való refor- mátas papnak, felit az udvarhelyi pátereknek küldötte. — A reformátas papokot, professorokot, kivált Kapusi Sámuelt a fejérvári professort, horral, posztóval, búzával esztendőn- ként igándékozta. — Tövisen két régi puszta templomot meglátván egyszer oda mentünkben, moncüa az asszonynak: Kár ilyen szép épületeknek Így pusztán állani, megépíttetem: egyiket számatokra, a másikat a catholicusok számára. Meg is építtette nagy költségével. Egyszer Kolosvártt húsvét nap- ján mikor ebéden voltunk, eljövének elsőben a kolosvári református deákok, egy húsvéti éneket egészen elmondanak ; * nyomban jövének a catholicus deákok, azok három verset éneklének el ; mondja a szegény ur Gazda Mihálynak : A^ tizenkét forintot a feleségem deákjainak, mert az egéfli éne- ket elmondották, a pápista deákoknak adj három forintot mert csak három verset énekeltek. Sőt a mi hallatlan példA Erdélyben, Zilahi András nevű kolosvári deák járt KokMnrár

30*

1- el

460 CSEREI MlHÁLír

y&ratt az Ar házához könyörögtetni az asszony részire, s mi- kor academiára felment; száz aranyat in specie ada az úr neki; 6 is az príma thesesit; a mint szokták, nyomtatásban az úrnak dedicálja s Agy kUldi le Belgiamböl az úrnak, mely most is nálom megvagyon ; s hogy academiából lejő- ve; odajőve Keczére az úr házáhoZ;S majd fél esztendeig ott lakott; mig vaeantiája adaték papi hivatalra. Minden elé?aló belső szolgái mind reformátusok joltanak ; sóba semmi leg- kisebb idegenséget sem matatott hozz^ok , szerette, meg- becsUllötte; fizetéseket igazán kiadta ; tisztségekre pro- moveálta; soha religiójokkal nem moeskolödott; nemcsa- folódott; soha a legkisebbeket is nem erőltette hogy mi- sére menjenek , egy szóval ; semmi különbséget, respectnst nem tartott közöttök akár melyik religión volt, hanem ast considerálta ; kinek vagyon capacitása a szolgálatra. — Béesböl Páter Hevenesi leirt nagy fervorral;S mások is infes- . III tálták; miért tart református ' belső szolgákét; kivált hogy

Itii ^^ seeretáríus voltam, sokszor imponálták, hogy ne bizzi

ráma maga titkos expeditiöit ; esak nevette szegény s kezembe i 1 1 adta a levelet : Nézze meg kegyelmed, öcsém nram, mitszeih

védek én kegyelmetek miatt; de nékem bizony abból sem páter; sem oardínalis nem parancsol. — Most penig Agy meg- változott, amint egyebekben ; úgy ebben is a világ , éppen nem nézhetik jó szemmel még a közel lévő atyafiak is a rr I formátns atyafiát, nem lakhatik épen reformáta asszonynyal,

[) ha csak pápistává nem lészen ; akármely capax;értelmes em-

r ber legyen is , sufficit hogy református , nem méltó promo-

I tióra, mintha nem egy Isten Atyát , Fiút , szent Lfelket hin-

nénk, nem egy Idvezitő Jesns Erisztas halálában, érdemiben keresnők, kémők bfinttnk bocsánatát, s nem onnan várnék i lelkünk üdvességét,s nem gondoljak meg azt,hogy mind catho-

^ liknsoknak,mind reformátusoknak az ítélet napján egy igaz ité- .

lő bíró előtt kell megjelennttnk.Cardinalis Kolonics azt Irti vala egyszer a szegény úmak,tartom a levelit: Debemos vivere cum illis (scilicet Reformatis) . . . ersa et civili pace, nec invítos cogere ad agnitionem veritatis , sed piacidé illos . . . si no- lunt, nil aliud faciendum, sed dicamus illis : Perditío tua ex I te, Israel.

r :

■ . ■ V

i

»•

HEOJEGTZÉSEI. 461

— (A 360 laphoz — Az levélírásokban is csnda cere- móniát tart a mostani világ ; mert ha csak alávaló embernek egy arcnsra nem Ír, s még azt is copertába nem csinálja vagy spanyol viaszszal nem pecsételi meg, megharagosznak érette; a régi. időben penig akármely úri embernek is irt valaki le- velet, egy arcas papirosnak a negyedét egészen beírta , élig maradott egy kis tiszta papíros amikor a levelet egybefog- ták, az hová titulust Írjanak. Mint az országnak, mint a feje- delemnek supplicatiókot egy negyed rész papírosat egybe- fogván, úgy irtanak, sőt az atyám levelei között most is va- gyon supplicatió egy arcas papírosnak egy nyolczad részire írva, melyben gratiát kér a Fejedelemtől egy jobbágyának, kit lopásért megsententiáztanak volt, s ugyan arra teszen resolutiót a Fejedelem breviier ilyen írással : Ha egyszeri, gratia, ha kétszeri, akasztófa, s úgy írja alája a nevét. — Azt penig cselekedték a régi igaz magyarok nem fösvénységből, mert elég papíros volt akkor is Erdélyben, még pedig olcsó áron, egy koncz papirosát egy sastákon vettenek : hanem hogy sincerusok voltak egymáshoz, a kevés papírosra amit irtanak, cordialiter írták, most penig az aranyas széltt papí- rosra egész arcnsokra írott czifra poszomántos szók többire hazugságok, egymásnak való színes hizelkedések, uno verbo machiavellicum complementumok. Az akkori időben kevés keleté volt a spanyolviasznak, ostyával, közönséges viasz- szal, s néha csak kenyérbéllel is pecsételtenek, senkinek gondolatjában sem ötlődött hogy apprehendálja.

3. A régi igaz magyarok küntöaéröl « tgyéb ahoz tartozó

apparátusokról »

— {A 351 laphoz). — A férfi köntösökhöz addendwn. Abban az időben kétféle scarlát posztó volt : velenczei Boar- lát, annak tizenhat forinton adták singét, csak uri emberek viseltének olyanból köntöst; a másik török gránát, négy forintos volt singé ; az ilyen posztó többire kék, zöld és meggy- szln volt, ilyent viseltének fő emberek, nemesemberek, ez olyan tartós posztó volt, négy rendbeli angliai posztó dol- mány mente is elszakadott addig, míg ebből egy rendbili.

462 CSEREI hihílt

Mind nrsk, f8 és nemesemberek gyermekboromban ai köntösöket sinör belyén galanddal szegték bé, az arak eiDel arany galandban, az nemesek selyem galandban; azRtin kezdek bogárb&tú snjtásos ezüst arany fonalas vagy tísiti selyemből csinált sinörral élni köntösekbeo.

— (A 348. laphoz.) — Fekete posoni Bltyeget igen ri- seltenek, a nagy embereké is selyemből rolt csinálva, a ne- meseké szép fekete bárány gyapjAból. Mikor megbolt isa férfi, olyan sUveget vontának a fejiben, ágy tették a kopor sóban B temették el, amint most is a temetöhelyekben, mikor új sírt ásnak s régi holttesteket találnak, az olyan sfiregek elrothadva még látszanak. Viseltek kalapot is nyárban, an- nak az elein csnkroson fennállélag egybenkOtOtt fekete stracztoll állott; én is olyant viseltem íQn legényke korom- ban, a Tököli-j&rás elÖtt, a szegény atyám is mind haláláig olyant viselt.

— (A 351 laphoz). — Urak, íSemberek, nemesek nyiri mentét viseltének, az urak mentéje belSl vagy bársonynyil vagy aranyas materiával vagy velenczeí kamnkával toII megbérelve, a többinek rásával vagy bagaziáva].

A dolmányon iiem voltak, mint most, egymás rendibeo varrott sok gombok, hogy alig tu^a egy tynkmonysOltig iljjain, mellyen begombolni; hanem három rendiben egymás- tól spatinmmal megkulömböztetett módon voltak a gombok, azok i8 ad sammnm egy dolmányon nem voltak többen tizen- kettönél.i

— (A 3ő3 hiphoz). — Salavárit is viseltének ai ifjn legények, mint úrfiak, mint nemesek ; a nadrág baslték^g ért a salavári, ott belÖl a nadrágon eztist vagy selyem sinór lévén varrva két renddel a sinórok . . . ben fél á,ÜDyi eztist tu tag tök, azokot sinórostól általvonták a salavári ly okain s úgy kötötték a salarárín a nadrághoz ; az bol a tyakak voltak, oda Bzljformára csinált b galanddal vagy sinörral körül meg- varrott — volt, az ezUst tök onnan fityegtenek le.

— {A 352 laphot). — Akkor minden rendbéliek jó hosszan viselték s jó bőven dolmányokot, mentieket, aiéit is tartott sokáig egyszeri köntös. A Fejedelem udvara népét, kivált Fejedelem, F'><*'i«lema8szony inasait csak arról ii

MEGJEGYZÉSEI. 463

megismerték, nem privatns nrak cselédjei^ hogy az ország- belieknél leghosszabb dolmányt viseltének. Most épen csúfot csinálnak magokból, olyan kurták a dolmányok, egykét új- jal alig látszik ki ÖFek alól, liátaljok egészen kilátszik, s még elöl nadrágjokban dugják a keszkenöjeket, hogy a virga vi- rilis nagyobb quantitásúnak tessék, akkor veszik ki, mikor az orrát kifújja vagy a száját megtörli a fttszerszámos ruhá- val. Bizony nem hiszem, a régi tisztes emberek egy tálból ettek vagy egy pohárból ittanak volna az ilyen kurtelli frá- terekkel.

— (A 349 laphoz). — Nyári keztyüt sem házas ember, sem ifju legény, sem úr, úrfi, sem szegény legény sohasem viselt ; ha valakinél láttak volna, bolondnak mondották vol- na Szegény urammal Szebenbe akarván menni, nyárban a hassági mezőn szállottunk meg ebédelni, Boér Sámuel oda jőve lóháton élőnkben; meglátván az úr, keztytt vagyon kéziben, olyan sarcastice bánék véle, amaz szégyenletében el íakada sírva, látván hogy az egész udvari nép mind ka- czagja. Több pirongató szavai közt azt monda neki az úr : Jól teszed, öcsém, keztyfit viselsz nyárban, mert olyan a kezed mint a czigány purdénak, most meleg vagyon, annál inkább megfeketednék ha keztyüt nem vounál reája.

— (^1 328 l'tphoz), — A kés-viseléshez addeiidum. Az öreg Teleki Mihály vénségiben is az öve megett hordozta hüvelyben gyöngyház nyelti két kést s egy villát, s úgy min- den rendbéli ember Erdélyben ; az ezüst nyelű késnek nem volt még akkor híre is. Inasa lévén Teleki Mihálynak, Ger- nyeszegen hajnalban leveleket hozának egy csomóban ; em- lékezete sem volt akkor a copertának, hanem spárgával vagy czérnával kötözték egyben a csomó leveleket. Vélem gyertyát gyujtata, maga még az ágyban feküdt, a gyertyát odavivém, szegény Korda Sigmond is oda való udvari szolga lévén, s ott állván, mondja neki az úr; hoccza a késedet. Korda, hogy vágjam le a levél kötőjét. Nem lévén kés Kordánál, szokása szerént kapott mindenfelé, kést keresvén, esziben veszi az úr, nincs kés az öviben, kérdi : Hol a késed ; mon^a : az inasomnál vagyon. Uram, a szegény Teleki Mihály, úgy bánék vele, bizony fel nem vettem volna száz aranyért. Ne

464 CSEREI HIHALT

hordozz ezután i», Qcsém, kéBf magaddal, mert komám a«z STonynak egyetlen egy fia vagy, a nagy kárt vallana u or szag, ha a késedben esnél u meghalnál ; tarts bárom mist> kfilfin egyik a kéét hordozza, a másik megtisztítsa, ai har- madik az asztalhoz beadja ; én 6reg ember vagyok, mégi> az tívembeD áll a késem hflvelyeetöl. A végiben farkibin egyben is szidá. Az nem volt elég ; más nap sok arak lévén ebéden nála, Korda is, miut asKtalí szolga, ott ülvén, megpa- rancsolta, kést ne adjanak Kordának ; valamig ntoljáta i sültet elhozták, addig egy Talatot sem ehetett, uagy oreu- pimlásBal ott tilt szegény, s az uraknak úgy beszélte mes Teleki Mihály, hogy Korda szégyenli kést hordozni magávil. Nagyohb poenitentia volt egy ccclesia-követésnél.

— (A 346 laphoz). — A forgókhoz, sastollakhoz adden- dum. Az úrfiak többire mind egy pár ráró- vagy kercsentol- lat viseltének aranyból csinált s kövekkel megrakott forgó- ból. Olyat viselt Gyulafi László is föbejáröságában, mások is sokan ; a szegény atyám is, amint mondotta sokszor, fi>- asztalnokságában. De mindenek felett gyönyörűséges volt, mikor három szál darntoUat, köves medályban rakva, tettek az ifjak sUvegekbeit.Akkursok darvakot tartottanak Fejede. lem, Drak, íli embertk udvarában, s mivel a darvak tőbbiit szürkék, kiszedték a toUakot szép gyengén, s fa olajat Cn- tSttek a tollú tokjában, s ismét helyre rakták a kiszedett tollakot, úgy fejérttltenek meg. Mikor az olyan úrfiak dara- tollas süvegben, lódingoson, tarsalyoson felUltenek Aszólag bársonynyal, veresen festett, köves, gyöngyös, clárisos axer- Bzámokkal, aranynyal szÖtt portai czafrangokkal felöltözte- tett lorokra, annak is homlokán, Üstöknyomtatönak bltták, bársonyra varrott, drága medályban rakott három 8 néha két szál damtoU lévén, ezüst kengyelekben Iábai,C8Íunáján arany sarkantyú gyémánttal vagy rubinttal, smaragddal megrmkva, utána a sok ezüst, forgós, sastollas, párdncz-, tigris-, farkas- bőrös szolga, azokon a nagy aranyas ezüst gombok, egyné- hány rend ezHst lánczokra szorítva, elöl a sokképen elkészí- tett czifra jó vezetékes paripák, megugratta szép moderatió- val a lovon magát, futták a török sípot, trombitát .- bizony akármely király udvara Európában cum recreatione megnéz-

MEGJBOTZéSEI. 465

lette volna. Söt ott voltam igen iQacska koromban az apám- nál^ mikor Székely László lakadalma volt, a mely hintót ritetett a mátkája számára^ mind a hat szekeres lónak az lintó előtt egy-egy szál daru toll volt medályban csinálva az íiomlokokon^ maga fejében is három Bzál dam toll; az fes- tett portai paripán ttlt; maga annak két szál daru toll az hom- okára akasztva volt. — Kivált az ifjak igen szerették viselni lovakon a csigás kantárt, sztlgyellöt, farmatringot. Az úrfiak 3lyan apró mint a bab csigákkal rakták meg szijszerszámjo- kat; melyet gyöngycsigának hittak, közben közben sokféle szinti nagy öreg mint egy kis alma, tengeri csigák lévén rá :^8inálva. A nemes iQak másféle csigás szerszámokot viselté- nek ; az olyan olcsóbb volt.

— (-á 351 laphoz). Hosszú mentéket is viseltének az akkori emberek, melyet boér mentének hittanak ; az urak, fö emberek jóféle posztóból, rókabörrel megbérelve, a nemes- emberek veres muszolyból báránybőrrel bérelve.

— {A 368 laphoz). — Az hintókhoz addendum. A ma- gyar hintóknak hátulsó bakjára nagy öreg fekete bőrrel bo- rított, ónos szegekkel czifrán megvert ládákat ; abban, kivált ha pompás vendégségben vagy lakadalomban mentenek, úr, asszony köntöseit, szoknyáit s egyéb portékáit mind bérak- ták, mégis a bőrládán felytil sok egyetmás elférhetett.

— {A 372. laphoz.) — Az urak, fő emberek hintó jában belől az hátulsó ttlés mellett kétfelől hosszan le az] hintó de- rekáig, az hintó derekához erősen becsinálva, két puskatok vot, abban,mikor útra indúltak,megtöltve s porozva két stucz vagy két polhák állott.

— (A 349 laphoz). — Minden felső, alsó rendbeli em- ber, mihelyt megházasodott, a szakálát meghagyatta 8 hol- táig úgy viselte ; nem is tudok más szakái nélkül valót, ha- nem gyermekkoromban emlékezem Béldi Pálra, hogy szün- telen borotváltatta a szakálát, s hogy controvertálták, azt mondotta, mikor tatárok rabja volt, nagy szakála lévén, a tatár ura, ha megharagudt, annál fogva hurczolta, akkor tett volt fogadást, ha megszabadul, soha szak ált nem visel. Nem is viselt holtáig.

— (A 344 laphoz.) — Asszonyok s leányok köntösök-

466 csEBKi umkvx

bSz ad-iemiuir.. A kisasszonyok, sdt elévaló nemes leáDfo ii, a fejeken, kétfelől az homlokra feleresztve, sokféle siId festett strncztollakot viseltének , b igen dfezesek volta átokkal.

Az hajokot kétfelSl leeresztve > görabOlyegen cúnü vassal megmelegítrén, megfodorltott&k, mert akkor bire bci Tolt az álhajnak.

~- (A 343 laphoz.) — Kis snbájok is volt az akkori tis a$Bzonyoknak, fö emberek leányainak, veres, zSld, meggyűli B m&s szinti bársonyokból; az bö és széles voltderSvid,oier a derekán alél nem ért ; szintén úgy mint a bársonynak, pi lástnak a két eleje szélesen s bátúl szélesen, a galléra DDsn tal vagy neszttet meg volt prémezve, belől ís meg volt bén! ve. Ilyent hozott volt, egy meggyaztn jóféle sima velentui b&rsonybét valót Udvezült anyám az atyám házához, azotii a szegény atyám elbontatá, a bársonyából leányioak meDlét vállakot csináltata, a rajta Iév4 nosztból az anyám számán téli bársony palástot, a kQrUlBtte lévtt arany csipkét is a pa lástra csináltata.

Az olyan téli palástot viselték akkor nri, fS, nemesasi szonyok, mint otthon, mikor templomban vagy másuTáiDeD tenek, mind lakadalmakban, mint temetési alkalmatosság! ki Doszttal , ki neszttel, ki pedig málla] lévén megprémeire amint a rendi hozta, mert akkor igen rávigyáztak, kit miítli egyetm&s illet.

Nyári palástot is viseltének az iQú ári, fd, nemesaíuo nyok, a micsoda szinti selyem matériából szerette ; aonil kivtil az eleje szélyesen s az gallérfa egészen bojtos bár Bonynyal vagy karmazsin szinti, vagy veres , vagy z0ld , k mint szerette, meg volt prémezve. Az öreg rendű assxonyol fekete selyem bíborból csinált nyári palástot viseltének, azok oak a két eleje s hátai a gallérja szélyesen ezélyes fekeb selyemből csinált csipkével rolt megrakva, a egy ujjnyin i csipke alól felyül alá vott eresztve a palást szélyein.

— (4 341 laphoz^ — Gercinát is viseltének a régi in» gyár asszonyok, még az alávaló renden valók is ; idvezil nagyanyámnak Apor Ilonának is volt olyan gercinája, itt i^

MEGJEOTZisEI. 467

Nagy-Ajtán Donáth Istránné egész holtáig mind gercinát viselt^ úgy ment templomban is.

— (A 344 laphoz) — Ritka volt akkor a veres jóféle cláris öv Erdélyben^ épen csak a nagy úri asszonyok viselték. Idvezttlt atyám a maga idejében föemberszámban volt , fo- garasi kapitány, volt száz ház jobbágya, noha az majd mind confiscáltatott mikor megfogták, alig maradt ketten a test- véröcsémmel mind együtt 25 ház jobbágyunk ; egész hintó- val, a mellett egy födeles kocsival járt mindenkor egyszer- smind mikor utazott, mégis a szegény anyámnak rásából volt a mindennapi szoknyája, öve öreg szemti fekete cláris- ból, csak innepnapokon vagy lakadalmi solennitásokban öltözött bársonyköntösben, akkor vagy ezüst aranyas , vagy veres cláris övet kötött a derekára.

— (A 342 laphoz.) — Igen viselték azelőtt az iQu asz- szonyok s leányok mind belső kis ingen, mind külső ingen is sürün mindenütt egészlen .... rakva ezüstből vagy réz- ből csinált igen apró mint egy egy lencse szemni islógokot, mert a volt a neve, úgy hogy egy ingre afféle apró islóg két három ezer is rá volt várva. Az olyan ing a könyökiig bő volt, azon alól a keze nyeléig szűk, azt hitték síp újú ingnek. Nem volt akkor ránczban szedett egész mellyü ingek az asszonyoknak, hanem elől azingekmeg volt hasitva,annak kö- tője volt,úgy kötötték meg a nyakoknál,mcrt akkro épen a nya- kokig volt fel az ingek, nem bocsátották úgy szivvásárra a csi- cseket szemtelenül mint a mostani asszonyok s leányok, hogy csaknem egészen többire félig nyákok csicsek mezítelenül úgy áll, mintha épen i^ férfiakét kínálnák csicsekkel.

— (A 345 laphoz.) — Most visszafordult fővel áll az erdélyi világ, mert a rása köntös közönséges még paraszt- leányok között is ; ha egy hitvány rühös asszonyt vagy le- ányt szolgálónak kell fogadni , ne is említsed néki brassai egyszer ványolt posztó szoknyát vagy mentét , hanem jóféle rásából valót, annak is az aljára három renddel arany massa csipkét, galandot, rókával prémzett, selyem gombokkal rakott rása mentét,három forintos pártát, arra szélyes ezüst pántlikát. Itt Nagy- Ajtán az én iQukoromban a nemesasszonyokon kivül nem volt három falusi asszonynak mentéJ6,azoknak is brassai

468 C8KBBI HraÁLT

poBzttitiól, bár&nybOirel bérelve, prémezve ; s noha értéket gazdag löfO emberek laktanak a faluban, bancm mind subád mÍDd jobbágyassiooyok, le&Djok, télben zekében, njtíbii egy abroBSt vagy keodOt kerekítvén nyákok kOrfil, tgj no' tenek a templomban ; gyolcs rokolyának , selyem pántl&i nak híre sem Tott kSzKttek. Hőst a legnyomornltabb tsm nyok 8 le&oyok is, kiknek féiJek vagy a^ok bizinii sok' eior eg>- befaló kenyér sincsen, czifra mentéjek, pártájok, u aaazoDyoknak aranyas szélfl gyenge patyolat, c^ra miiite; efféle rendek felett való egyetmásokra vesztegetik el ha Tigj egy pénzt kaphatnak, b osztán nincs mit fizetni féijekneki portiöban. A mílitia, mikor látja mely czifra a kSzassioifi leány, nem hiheti el hogy a portiózö ember olyan elnyonw rodott szegénységgel legyen. A fBeniberek, nemesek is ti ilyen feleségekre, leányokra való semmirekellc Bnujds» mi ideig nem tartö, mégis drága pénziben állö portékikn Taló költés miatt enerválódnak naponként. Egész Enrópibii nincsen olyan aUvaló provincia , a melyben lez smntnui et lex vestiaria in continno nsn nem volna. Nézzék csak nej az erdélyi száezokot ; Brassóban a bfróné olyan kSotOBbei jár, mint a legalábbvaló kofámé ; nem paszamantozzik Cl sem magokot , sem feleségeket , sem fiakot , sem leányokot azért is vagyon annyi pénzek ; de az erdélyi magyarok míj gondolkodni sem akarnak arról, rSvid idO alatt micsoda s» mom conseqnentia lészen az ilyen czifra Öltözetekre iú kSltésoek ; ha egy prívatns, kOzOnségesjöra termett embe afféléket emleget, arra indignálódnak ; mint engemet is uá a pnblicom bonamot egyenesen oonceraálö projectnmomíf el akarnak vala veszteni a sok prívatistá^ ba a felséges Ud Tar decretaliter ne inkíbeálja ókét.

Az lakadtUmi »olemtatd»okról.

— (A 390lapkos.} — A nyossolyóasszony bélesibez add-j c{u>n.AztAgysBttittékmintajófélebéIe8t,szÍDtén olyan tésztába de belSl az hová vagy riskását vagy özmáját vagy mézes stUri

etc.szoktanak tenni az jóféle bélcsekben^abban az bélesben egy- egy tenyirnire vagdalt ruhákot vagdaltának^ és keresztül kosul rézve88ZÖket,fely ül tésztával beborították s a többivel együtt úgy 8tttütték meg s úgy vitték az asztalra.A mely vöféj tanulatlan Yolt, néki esett a késivel hogy felbontsa, semmire nem mehe- tett, gyalázatban maradott ; az expertns vőféj elsőben villájá- val megnyomogatta felyül s beszúrogatta, s mindjárt esziben vette hogy micsoda béles ; azután szépen a villájával tán- gyérra kitette a rézvesszőt , azután mind a darab ruhákot i belőle ugyanazon tangyérra, s az nyoszolyó-asszonynak gaz- i dálkodott véle, a több részit tepsistől asztalról kiadta ; olyan ii kor a nyoszolyóasszony neheztelt hogy kitanálták mestersé- 1 gét vőféjet pedig mindnyájan megdicsérték.

0 — (A 389 laphoz.) — A vőféj iránt addendum,A lakada-

1 lom másod napján jó reggel a vőféj lóra ülvén, házról házra |i eljárta mind a vendégeket, s úgy marasztotta meg a vendé- i géket arra a napra ebédre. A tánezot is az a nap nem a gaz- if da, hanem a vőféj osztotta.

F ' A lakadalom másod napján nem mondották azt , hogy

I vőlegény, menyasszony, hanem új házasoknak nevezték, úgy is ivának egészségekért ; a násznagy vőféj, nyuszolyó kisasszony nynszolyö-asszonyneve penig megmaradott mind addig mig az új menyecskét haza vitték a férje házához, és ott is a laka- dalom egészen véghezment.

— (A 391 laphoz.) — Mikor harmad napján el akartak indulni a leány atyja házától,akkor a menyecske anyja a nász- nagynak, nyuszolyö-asszonynak, vőféj nek, nynszolyó-kisasz- szonynak ajándékot küldöttének, úgy a nász népe közül elé- valójának egynehánynak , arany ezüst fonallal , selyemmel varrott keszkenyöket, násznagynak selyenmiel szőtt, fejér selyemmel varrott, szélyes csipkével ujjai mellett megczifrá- zott inget. A leány apja penig, elmenvén a násznépe^ akkor harmadnapon a lakadalomban való gazdákat vendégelte meg, 8 azokot mind megajándékozta köntösnek való anglia posz- tóval, aranynyal; tallérral,kit-kit a maga hivata^'a s szolgálat- jákoz képest.

— (^A 387 laphoz.) — A menyasszony táncza körül corrigendum. Mikor a menyasszony tánczát kezdették vonni.

470 CSERB1 UinÁLT

nem & röféjnek osztották a menyasBzonjt, hanem a náezntg}- nak, ki ie kettOt hármat ker&lrén véle, kézen fogra oda ritte az hol a menyaeazoDy apja, anyja, atyafiat állottanak, aioktdt elbúcsAztatváD, úgy adta aznt&u a vOféj kézire, s azotán Ag? kapták el. Sokszor úgy Íb SBaáltatott : ceoi akkor bücBÚitatu el anásznagy a menyasszonyt,[hanem harmadnapján, mikor u egész násznépe meg akart indulni hazafelé a lakadalmasbáitól — (.-J 3í/:í laphoz.)— TH\ihet nem lehet adni atakadalm' Bolennitáahoz, hanem röviden lefrom a gjalat pompás lakadtl- mat, melyhez hasonló nem rolt a mi időnkben, mikor io anoii 1702 néhai Gubernátor Bánfi György kiházasltá egyik leányil gróf Székely Adámnak,ahol én Í3 jelen voltam g az asztali ren- dégek közt Ultem.Násznagy volt a Bzegésy nram gróf Apor Ifl- ván, ki is nieggyszín bársony dolmányban, mentében Tolt,dol mányán, mentéjén kSves gombok,inentéje egészen nnszthitul bérelve, mel}'et ezer talléron hozatott volt Maszkaországbál NyuBzoIyöasszony volt néhai Haller GyQrgyné,miveI a szegéo] asszonyom Sregbetegee asszony vo]t.KolosváiTAI indnltnnkntq a násznépível; mlg Gyalnban érkezttlnk,addig aGnbernátor,bé drága Bzerazámokkal felöltöztetett vezetékparipákot vitetrti maga előtt,fénye3 kisirS sereggel generál Rabatin eleibe ment, minthogy az akkori Leopoldos császár a lakadalomra invititv léTén,maga képében Rabntint praeficiálta; tkgy iaezcipíáltii Gabemátor,mint magát acBáBzárt,de afeleségcoohaottvolti lakadalomban, nem repraesentálta a császárné személyét, tsti Agy ült az asztalnál mint erdélyi Generális Conunendans feleid ge- Hosszá szín volt csinálvaagytlui kastély elöttjúgyhogji Majestas helyin kivUl ötven asztal volt benne elkészítve j a szii belíil mindentltt bé volt vonva diványsiönyegekkel, a szín feW felén napkelet felöl kttlön volt csnálva a Majestaa helye, hároa sor grádicson kellett oda felmenni.Ai a hely,mint bárom Cin; hosszára, megannyi szélességire alatt egészen a padimentnmo B grádicsokot test szín sárga posztéval vonták be ; egy asztJ volt benne, az scéfiummal szfitt portai szőnyeggel bé volt te rltve^ szék is szintén úgy külön csinálva s bársonynyal me| borítva, felyfll, amint az asztal volt, veres bársoanyal be vol borítva, s környöa körűi fél singnyire négyszegre a bársonj leftaggött, Biélyes arany csipkét várván re^ja. Rabatin elér

MBGJEOTZÉSEI. 471

kezvéO; a mely három porta triamphalis volt az hosszú szín elött^ott leszállván ahÍDtóból,a kalap mindenkor a fejében lé- vén, nagy pompával a színen belől való Majestás helyire sok ágyúlövések közt fel uent, és ott a székben leült egyedül. A felesége alatt maradott a színben a többi nri asszonyokkal egytltt. Az násznépe azntán érkezvén, felmenének, legelsőben a násznagy-, a nyuszolyó-asszonynyal, völegénynyi 1, vöféjjel, nyuszolyó-kisasszonynyal, mindenütt nagy reverentiát tévén, felment a Majestáshoz , ott állván az alsó grádics végénél gróf Bethlen Miklós ; ott fél térdre állván a násznagy a véle va- lókkal, a császárt deákul köszöntötte, Rabntin ott ülvén fen a Majestás székiben, a kalap akkor is feltéve a fejiben, Beth- len Miklós resolvált a köszönetre ; onnan felkelvén, a mint fél térden állottanak, ismét a földig magokot meghajtván, háttal kellett visszajőniök mind a szín közepéig, úgy hogy a császár- szemben estének, ott legelsőben a Gabernátomakanásznagys vélevalók kezét fogták,köszöntötték,onnan mentek azholRabn- tinné állott néki külön kezét fogták,onnan mentek a Gubernátor* néhez annak is külön kezét fogták s köszöntöttékEzek meglé- yén,úgy aztán a több vendégeknek, elsőben a férfiaknak,azntán a88zonyoknak,leány oknak kezeket fogván, a szokás szerint a leányt kikérték.Ez meglévén,elsőben a császár asztalára ezüst nyas szélű tálakban felvitték az étket,gróf Pekri Lőrincz lévén asztalnokja, innyaadó Bethlen Sámuel ; egyedül ült a Majestás asztalnál . . . Babutin,mindenkor a kalap fenn levén a fejében. Mikor a császár enni .... ültették le ötven asztalhoz a vendé- geketa havasalyföldi vajda követ .... legelöl ült a magyarok

közt. Nagy csendesség volt asztalnál is csak suttogva

beszéltek egymásnak, a császár presentiájára nézvén, az még ittanak, de azután elég zajgás, kiáltozás volt ; eleget csltották* hallgassanak mert a császár itt vagyon, semmi haszna nem volt, kivált a fenn udvarló sok szolgák, megrészegülvén, egy- beszldták a császárt is. A császár képiben Rabutin csak hall- gatott,egyedül ett,mikor más étel kellett, akkor intett, elvitték előle, mást hoztak, úgy szintén mikor innya akart, akkor is in- tett ; egész hajnalig, mig a vendégség s táncz tartott, ott kellett egyedülühiiamint maga másnap megvallotta,nagy peniténtiáúl. Hosszan a szinben végig tíz rendbéli pohárszék volt ; a legfelső

473 CSEREI MIBilLr

s C8á&xár számára való, azou sokféle ivóedéoyck vnluk, d« csak arakhoz fejedelmekhez^ királyokhoz illendők, némelyek tiszta aranyból, némelyek rubintokkal, smaragdokkal, gjé- m&ntokkal megrakva, csndaformára, tengeri gyöDgyhiiból, csigából cBÍDáltattak, s tObbek afélek, amelyeket ngy leiiu mint azok voltak, lehetetleD. Azonkivttl volt kilencz pohárszét, az egyiken mind caak aranyas virágos kapák voltak féde- leatíSl ; a másikon mind caak aranyas ezUat csészék ; humi- dikon eztist de kívül belől aranyas poharak ; a negyediken ezUst aranyas kannák ; az ötödiken tiszta fejér ezUst sellegek egy egy vedresek, hogy mikor tele töltiitték borral b beadtik Dyolcz rendégnek, két legény fogta s úgy tette be aaitil- hoz -y az hatodikon ngyan ezttat poharak négy, két b egj ty telesek ; az hetedike t gömbölyegforma egy-egy fertál;oi, fél-fél ejteles eztist és aranyas poharak ; a nyolczadik, kilea- czedik pohárszék kUlömbféle válogatott fedeles, lábos, lábii- lan, fedél nélkül, öreg, apró kristályokból állott.

A válogatott étkek sokaságát le nem írhatni, hanem, i mi inkább consideratióra való , mindenik asztalon kfilSnb- kttlömbféle tésztamUbÖl sokféle szintt festékkel csinált, nag tfreg tálakban való pástétomok voltának, némelyekben ^nU; kSrtvély, czitrom, narancsfák, szintén agy zöld levelekkd, azokon ngy fSggöttek az alma, körtrély, czitrom, oaraDCS- forma gyümölcsök, szarvasokat, fizeket szintén agy kicsinll tanak, gerliczéket, galambokat az fákon , az mely rendesei egymás mellett Öltenek. Fogaras várát ad vivőm kicsináltik belső kUlsÖ várával, bástyáival egyfltt, a német silbakj bátii lévén a pnska, úgy állott a vár kapuján, rendre az ágyuk i bástyákon, körül árka volt, abban vfz, a vizbea eleven apri balak úgy firkoltanak. Valahány étekfogás volt penig, mind annyiszor újabb t^abb olyan pastétomokböl csinált portékil voltak. Mind azoknak csináló mestere volt marosszéki Ber zenczei Márton, ki Apafi Mihálynak is konyhamestere volt és affélékhez hozzáfogható nem volt senki Erdélyben.

Azokat a pompáson felöltöztetett vezeték hét tovaki kétfelől fogva mind ott tartották a szin előtt egész hajnalij amíg a lakadalom eloszlott.

Síikor a császár, császárné, József király, királyát

MEGJEGTZÉSBI. 478

nostani kegyelmes nrank Carolus császár és berezeg Euge- nias egésségiért ittanak, mind a gyalui kastélyban a bás- tyákról, mind a szín elOtt is lévén három ágyú elkészítve, ^rössen lőttének, bogy a kastélyban lévő üveg ablakok is az srOs lOvés miatt öszveromlottanak.

A Gubernátor maga elsO nap hamnszin bársony dol- mányban, mentében volt, mind arany, köves gombok dolmá- oyán, mentéjén, az mentéje naszttal bérlett, a sflvegiben gyémántos medály, a mellyin bal felől a szivénél, más gyé- mántos medály , melyet Leopold császár adott volt, mikor Bécsben felment volt Más nap violaszín bársony dolmányban, mentében, azokon mind virágokra csinált, öreg jóféle gyöngy- ből csinált gombok , k mente hiúz-mállal volt bérelve, a me- dályok akkor is süvegében, mellyében ott voltának. A Onber- nátomé első nap hajszín bársony szoknyában, az aljától fogva fel a derekáig mindenütt köröskörül öreg jóféle gyöngy- ből csinált virágokkal sürün megrakva ; más nap tiszta arany fonálból szőtt szoknyában, nyakán, mellyin, kezin való kö- ves pereczek , nyakszorítók , reszkető arany köves tök, jóféle gyöngyből csinált, gyémántokkal megrakott övek, kö- ves medályok annyi volt a testin, magok az ott való vendég elévaló német officiálisok csudálva nézték. Az több úriasz* szonyokon, kisasszonyokon is annyi sokféle drága portékák voltak, azt mondották az ofiicirek : József király lakadalma azért volt pompásabb , mivel fejedelmi , berezegi emberek voltak ott, különben ott sem voltak az asszonyok drágább portékákban öltözve. De bizony a Rákócziana rebellióban nagyobb részint oda lettének az olyan drága egyetmások.

Nagy kádak voltak az tele mind borral ; valakinek

kellett, szabadon merítette, ha fogyott tele töltötték ; a

sokféle oda gyűlt, asztalon kívül ^ó szolga s egyéb r. . * . ek még sem tudták consumálni.

Mikor megittasodván, assz .... erek , miyd hiynalic mind táncz volt ; azalatt a kisasszonyt bevitték a kastély- ban . . . köntösben öltöztetvén, s az régi szokás szerint az haját lebocsátván s fényes pa . . • megrakván , kihozták a színben. Minekelőtte a menyasszony tánczát kezdették . . . násznagy a vőlegénynyel, vőféjjel együtt, utána a nynszolyó-

MONUM.HUHa. HI8T. ^ 8CRIPT0RIS, XI, 31

474 ciiEREi .MiHir.r

asazon; a kisnynezolyÓTal és menyasszonynyal felmentei a M^estási helynek alsó grádicsáig , ott újobban fél tér állTáu mindnyíuan, a násznagy megköszönte a császár { tiáját, hogy méltóztatott maga képiben praeficiálDÍ,8 felkeli a újabban magokat a fSldig mindny^an megh^tráD, hál jöttének vissza a színben, úgy kezdették toddí a menyasut tánczát- Akkor a násznagy kettSt hánnat fordulván a mei asszonynyal, oda vitte a Gubernátorhoz elstíben, aintái OaberDátoméhoz, s elbúcsúztatta, úgy adta a vöféj keiire elvitték a háléhelyre ágyúlövés alatt. Azután ae8ászár,Da pompával leszállván a Afajestásröl, bement a kastélyban, hol pompáson felSltSztetett ház v >lt szállásnak, azntáiMTi dégek is épen hajnalban szállásokra mentek.

Más nap nem volt a m^estási készület, a szcrszáa vezetékek sem voltak kiállítva a szín elÖtt, Kabatin sem y császár képe, banem a színben Ult ii is az asztalhoz a túl vendégekkel egylltt,legfelyUl a főhelyen a feleségével eg^i s akkor volt aztán nagyobb ital s vigasság. Rabntin is igi részeg volt , sokszor kiáltotta asztalnál : Mem vagyok n császár, franczia nyelven ; elég penitentiám volt tegnap hi Dalig, amit elmtüattam, most kipótolom. Úgy eldőltek i asszonyi vendégek a sok ital miatt, mikor tánczolni kellel alig volt egynehány fér6.

Nem volt abban a lakadalomban sem poszomántoskGi tösil, sem porozott hiya vagy hátnl zsaeskóban kOtött SstSt magyar csak egy is, hanem a német ofitcirek ; mind nnl asszonyok, kisasszonyok, úrfiak igaz magyar kSntdslK voltak ölttizve, mind magyar nótát vontának, magyar müdi tánczoltanak. KUlSmben a mennyi poszomáutos kfintCa E délyben ma vagyon, a mennyi zsaeskóban, páotlikában b tStt porozott haj, ba mind egybetennék s megbecsülnék: csi a Gnbemátoron és feleségén lévő kSntGsöket , drága arán; gyöngyös, köves portékákot s a hét vezetéken valö szersn mokot nem adaeqnálnák ; hát a több urak, asszonyok magi kon lévő drága egyetmásokot.

A Bzln és kastély között egy igen magas fenyőfa, mef bántva a tetejiig s hájjal egészen megkenve, volt felásva, tetejibcn hét sing angliai posztó, két arany, egy ezDst poU

MEGJKOYZÉSEÍ. 476

volt feltéve, 8 megkiáltották : valaki felhághat, maga számára elveheti. Sokan próbálták, jó darabig felmentek, s néha szin- tén tetejiig a fának,eBak lesnhadtak róla; utoljára a Gnbemi- tornak lévén egy Píszli nevti tréfás bolondos szolgája, jó ide- jén alattomban hosszú vas szegeket csináltatván, s patkó-ver(( lévén kéziben, azokat rendre úgy felverte egymásután, s úgy is nehezen hágott fel ; de mikor szintén le akarja vala venni az egyetmásokat a fa tetejéről, épen leesik vala, az arak is az ablakokról, mtt is mindnyájon ott közel állván s nézvén, megijijedtenek vala hogy leesik s szörnyű halált hal, kivált az asszonyok jajgatni kezdenek, mindazáltal a körül állók biztatni kezdek s az fa alá állának, haugyan leesik, meg- kapják, úgy szállá le a farul az egyetmással együtt.

— (A 338 laphoz.) — Mikor az iQu Apafi Mihály berezeg lakadalma volt Balásfalván Bethlen Gergely leányával, ott voltunk a szegény urammal együtt, de ott közel sem volt olyan pompa mint Gyalnban. A lakadalom napján aFejedelem^ török ezifra szerszámos lóra ülvén, felesed magával megin- dult a kastélyból, a balásfalvi hídnak a közepén sátort von- tának, a kisasszonyt Berve felöl hozták hintón, s úgy alkal- maztatták a jövetelt, mikor innen a Fejedelem a hid végihez érkezett s lováról leszállott, az hídnak a túlsó végihez akkor érkeztek a menyasszonynyal ; azok is ott leszállván, mind innen a Fejedelem, mind túl a kisasszony gyalog mentenek bé kétfelöl a sátorban ; a Fejedelem képiben köszöntette a kis- asszonyt Alvinczi Péter, a leány részéről Bethlen Miklós felelt meg, a Fejedelem kezét fogván a leánynak, bárso- nyos hintót hozatott volt a Fejedelem, abban az hátulsó ülés- ben ketten ültének, más senki nem tilt a hintóban, a két rész- ről való vendégek mentenek a kastélyban, ott arra ké- szített palotában asztalhoz ültének, vígadtanak. Nem volt sem násznagy, sem vöféj, sem nyuszolyó, sem kisnyuszolyó . . . kérés. Felkelvén asztaltól, sokáig tánczoltanak ; a menyasz- szonyt nem gyertyákkal, hanem szép csendesen, az anyja Bethlen Gergelyné elvitte magával a hálóházban, kevés idő múlva a Fejedelem is, csak magára, elment a menyasszony után, a vendégek mind ott maradtanak, s még azután sokáig tánczoltanak. Mikor a kézfogás volt Bodonban, ott voltunk a

31*

476

CSBBEI HIHALY

wegén; arammal, mivel Eendefi János lakodalma ott vúlt, ugyan Bethlen Gerely leányával, s az df rolt násioacyL Keczérffl Agy indultunk meg Bodonban. Az ott való akkori lakodalom csak egy vacsorábnl állott, az ifjn Fejedelen ü ott Tolt ; a Bzegény aram semmit sem tadott abban, hogy u nap lessen a kézfogásaaFejedelemnek. Reggel bement ht^ dbdcsAzsék a Fejedelemtől e az uraktól, mondja Bethlei Elek : Ne menjen el kegyelmed, mert itt oia egyéb dolog v lészen, mivel a Fejedelem akarja eljegyezni a Bethlen Ger- gely nram leányát ; maradjon meg kegyelmed. A ategény uram csak lassan magában mondotta: Eb akaratjából lésiea; de ogyancsak meghallotta Bethlen Elek, megmondotta Beth- len Gergelynek, sokáig haragadtak is szegény arra. Ott mi- radtank, s a kéifogás meglfin. Asztalnál kiveszi a szegéoi aram zsebéből az ör^át, hogy megnézze ; igen szép óra rok Eszterházy Ferenczné kttldötte volt ajándékban, amaga képi as asszonynak az óra földinek belső részire lévén lerajuln azért kOldOtte volt penig az asszony, Erdélyből nagy gObOli siarvasmarhákat akarván kihajtatni Bécsben, a szegény mu lévén a hanninczadok arendátora, a vám iránt legyen atli engedelemmel ; rolt is, mert kétszáz forintot elengedett Ai az órát elkéri a mellette nlő úr, megnézegeti b dicséri uf) éra, attól meg elkéri más, addig nézegették, csak oda ISa t éra. Egyszer kérdi az ér a mellette Qlőt : Hová tévé kegyel med az órámat ; mondja : ennek adám ; soha ki nem tutÜ batá hová lett az óra, sok vendég lévén asztalnál ; mu u pig is oda vagyon. Jól emlékezem reá, más nap a kézfogi Qtin, mikor Bodonból Eecie felé índnlnánk, nem lévén ol az asszony az úrral, én az úrral egy hintóban altem ; egyít kor is mikor csak magára utazott, mindenkor az hintójába Hitetett Honda szegény nr nekem : Tegnap az ágyba nyoa iák az erdélyi magyar fejedelemséget ; tadod Isten, semmine oka nem vagyok, sem híremmel, sem akaratommal nem m ez a kézfogás, adjanak számot mind Isten, mind a kSvetki zendő maradékok előtt a kik ezt a dolgot koholták, s azt jámbor ifja Fejedelmet arra vették. Valamíg Bodonból Ki czére érkeztünk, mind csak arról beszéUett, sokszor nagy kat sóhajtván; láttam, a szeme megtölt kőnynyel, b gyakn

ME0JEGTZÉ8BI 477

íregtörlötte a keszkeDÖvel. Ám bizony be is telek jövendő- lése, mert azzal a házassággal veszté ki kezéből a fejede- lemséget.

A temetési sohnnitásról.

— {A 400 laphoz.) — Úri, fő asszonyok, ha fél eszten- deig el nem temethették is nrokot, a mely háznál volt akkor mikor megholt az ura, onnan másutt való jószágába s házába nem ment, sőt még ott is ki nem ment az udvarra, még asz- talhoz sem ment bé mint azelőtt ebédre, vacsorára, hanem csak ben tilt, ott is ett ; a mely házban megholt az ura, oda sem ment bé a temetés után is, sőt a jámbora az asszonyok- nak teljes életiben is nem ment abban a házban.

— {A 409 laphoz), — Halotti alkalmatosságokra tőrök sípoknak, trombitásoknak külön nótájuk volt melyet futtá- nak, olyan szomorúan s keservesen, még a temetésen lévő idegen férfiakot s kivált az asszonyokat, min^árt simi indították.

— (A 404 laphoz,) — Az asszonyok temetésin is voltak ezlmerek, szintén úgy mint a férfiaknak, selyem materiából, gyolcsból 8 papirosból.

— {A 402 laphoz). — Az asszonyok testét többire mind fejér szoknyában, válban, előruhában öltöztették föl ; kopor- Bójokat kivttl a nagy rendeknek fejér bársonynyal vagy tafo- iával, az alábbvalóknak fejér gyolcscsal vonták bé ; az házas férfiak koporsóját, az urakét fekete vagy setét meggyszln bársonynyal, az alábbvalókét fekete bagaziával, az üQu legé- nyekét zöld vagy sárga kamukával vagy tafotával, sőt a nagy urfiaknak aranyas materiával ; az egész koporsót stlrfl bokrétákkal, oda varrva a koporsó fedelire, megrakták, a fe-

jéhez»a koporsó közepire tisztitóseprtt-forma tollat bár

szegeztettek. A kisasszonyok koporsójára fejér selyem maté- riát, az alábbvalóknak fejér gyolcsot vontak koporsójára, s az egész koporsó fedelét, oldalát . . . kötött koszorúkkal meg- rakták.

— (A 408 laphoz,) — Mikor az uri, főrend férfiakat elte- mették, akkor az udvari szolgák fekete köntösben egynehá- nyan ott állottak a holttest lábánál meddig a praedicatío.

f

1

1

478 CSEREI lOHÁLT

oratío véghezment ; mikor penig asszonyt temettek; nem ^ gák, hanem udvari frajok állottak.

— (-4 406 laphoz.) — Urak, fö nemes rendek temcb sire még az idegen emberek s asszonyok is cziíra köntösökbe nem mentenek, hanem mentül közönségesebben lehet, úg öltöztenek, söt afféle alkalmatosságokra nem csak gyászköi töst, hanem színes posztöböl valöt külön tartottanak, szede íes, violaszín, hajszín posztöböl valöt, azon csak selyem s nör, selyem gombok voltak ; az nagy nraknál is olyan sxini mint a köntös ; selyem sinör övet is kttlön tartottanak, az i selyemmel volt meggombozva. Az asszonyok is minden czifr köntös nélkül , fejeken hosszú fekete fátyol , a nyakokba bársony palást, a nyakokon igen aprö fekete gyöngy clár sok, szoknyájok szederjes vagy violaszín posztóból vagy mi tériáböl, annak is az alján fekete selyem csipke, galand ; eg

j szóval, mutatták, halottas és nem lakadalmas házhoz mente

i* '^ nek. Kisasszonyokat, nemes leányokat nem volt szokás teme

tésre vinni, ha elvitték is, csak a szálláson maradtak, hanem ha a megholtnak közel atyafiai voltának.

— (A 403 laphoz,) — Minden falakban,nem csak abban i székben,de ha más székekben s vármegy ékben azmegholtnak yti szaga vagy csak kevés portiója is volt,valamig eltemették, mii dennapkétszerharangoztanak amíg a testet eltemették.Acatb( licusok minden nap,viaszgyertyát gynjtván, az halottas háini

1 bizonyos ideig énekeltenek ; más religión lévő papok regg<

estve pnblice könyörgést, vasárnap napokon praedicatiót ol '-> I : tettének, ha a faliban maga religióján való egyházi szoig

1^^ volt.

— (A 408 laphoz.) — Mikor a keservesek kijöttek aM lönös házból a színben hol a koporsó volt , legelöl jöttének sógorságok,azokután a távolabb való atyafiak, azokntán tcff vér atyafiai,azok után ha vejei voltak,legntól penig a maga fia

I . TAgy^ba íQú legény teste volt, az apja,ha apja nem toH, a te«

vérbátyja,öccse. Mikor leültek a színben, a koporsónál val székben a közeltbb valók ttltek,a többi ugyan hátul más 8» kékben. Az asszony keservesek is ilyen rendet tartottak. M kor kikísérték temetni, akkor is úgy mentek.

1

t*

; i

4

l

•i

-

• .

«

MBGJBOTZÉ8BI. 479

Ha akármely idegen férfi vagy asszony czifra köntösben ment volna temetésre, megcsúfolták volna érette. Mikor Mikes Kelement eltemették Csíkban a somlyai barátok templomá- ban, Teleki Mihály violaszín posztó dolmányban, mentében volt, azokon tiszta selyem sinór, gomb, az öve is selyemmel gombozva, a csizmáján vas sarkantyú, noha egyéb időben ara- nyas sarkantyút viselt. Ott voltam én is a temetésen, kimond- hatatlan téli időben ; olyan pompás temetést Erdélyben senki többet a mi időnkben nem látott ; esztendő malva temették el. Akkor is ott voltam mikor somlyai házánál megholt ; csak fejér csipkés bulya vászon ingben, lábravalóban nynjtották ki, mivel átok alatt úgy hagyta volt , úgy is tették koporsó- ban, de azon éjszaka hogy megholt s kinyújtóztatták , ször- nyű hideg idő lévén, akkor is a ház ablakát mind levették, s egészen megfagyott a teste, úgy tették azután a koporsóban. Mikor eltemették, akkor sötét színű meggyszín bársonyt ezüst szeggel megverve vontak koporsójára, s nagy pompával úgy temették el. A fia is, Mikes Mihály, maga meghagyta, egy ing- ben lábravalóban nyújtóztassák el, a koporsóját is kívül vas- tag gyolcscsal vonják be, úgy is vonták ; azt is meghagyta, semmi pompa , sem öltöztetett lovak , se zászló ne legyen ; nem is volt. Etlömben nagy frequentia volt a temetésin , s nagy tractatió ; éppen csak a nagy ezüst táblát tartották a fejinél, egyéb ceremónia nem volt, melyet is az atyja, Mikes Kelemen, temetésire csináltattak volt holta után. Ott voltam ennek is temetésin, oda tették bé hol apja anyja feküdt, köz- bül a két koporsó köziben, mely különös kis temetőboltot ugyan Mikes Kelemen csináltatott volt a templomnak ajtaja felől való résziben, s abban felyül szép készülettel való ol- tárt if.

~(A 415 laphoz.) — Pro coronide azt is nótáihatni : a régi időben híre emlékezete sem volt a mostani éktelen káromkodá- soknak ; minden szitkozódások az férfiaknak, uraknak, neme- seknek, alávaló rendtteknek ez volt : Aha bustya vére, lelket- len kurucz fia, pogány kurva fia, szamár kurva fia. Az asszo. nyoknak penig ez volt : aha hamis életű, tűzre való, tűz kénjá- ra való. Most penig férfi, asszony, iQu legény, leány széltiben

480

moDcya az adtit, teremtettét, hanczfíitoty ördög szinkiziek lelkeden stb. még a gyermek is mihelyt szólni kesd , azok tanulja meg elsőben. Ha a régi úri, fö, nemesasszonyok köi valaki azt mondotta volna : Isten engem úgy segéljen, oiyl tartották volna az akkori több tisztes asszonyok, mintha mi sal fertelmeskedett volna ; sGt még a bizony szót sem soki mondották az úri, fS, nemesasszonyok, kiket magam is j ismertem sokakot, hanem mikor hiz^rnyt kellett mondu igy szóUott : én agyán nem, azt azért nem, elhigyje kegy< med, úgy vagyon, nincs kfilömben, igazán mondom stb. Mo pedig úri asszonyokról nem szóUok, de nemesasszonyok, n mes leányok is elegen vágynak, a kik széltiben minden ss i mérem nélkül szaporán elmondják : engem Isten úgy segé^

s úgy esküsznek mint akármely nyiri pajkos katonák. Azé is nincsen Istennek áldása mindnyájonkon s nem várható egyebet ntolsó veszedelemnél magánkra. Egy szegény olálN felakasztanak három forintos marháért : a ki Isten ellen ki romkodik, csak nevetik a kik hallják.

:t

— A temetési alkalmatosságról most jnta eszembe egy jeles observatio. Sfikes Kelemennek szent-léleki házáni meghal szép eladó leánya, annál tóbb sem volt, annak reo^ szerint eltemetik. Leülvén a vendégek a torban asztalhoi Mikes Kelemen a keserves atyafiaknak készített asztala felkél, ki megyén az hol az idegen emberek Hitének s od leül kózikben, egy fazék bort bekér s azt mondja : Jó uraim ha Istennek úgy tetszett volna, az én megholt leányom üd ! ben maradván férjhez adtam volna, tudjátok a rendit, akkc

I ^gan laktank volna ^ én pedig most az én leinyomot az é

Idvezitó Krisztasomnak adtam férjhez , azért valaki engei szeret, ma vígan legyen a házamnál Elköszöni a fazék bor muzsikásokat hívat, a frajokat kihozatta, a falnból is leány< kat hoznak fel, m^részegedvén, egész éjszaka mind táneso tanak. A felesége sírt, haragndt , reménykedett, keaiéiqrk< dett, átkozódott, kiáltozott, mit cselekesznek a hasnál : II kes Kelemen lakatot vetett a felesége házának lyti^jára, hog ki ne jöhessen, ittanak, tánczoltanak, úgy oszlottak osstán c

482

CSEBEI mHÁLT

i

4

1

I

i .1

hl

1 .

t

} .

a pakul&r Icgénynyel a Nagyerdőn által mennek. Le akai nak ttlni a vendégek, keresik a kisasszonyt mindenfltt , s( hunt sem találják, sem háznál, sem faluban, arról penig senl sem tudott volna gondolkodni, hogy a pakulár legénynyi szökött volna el.Más napa nász népe elérkezik, nincs mit tea ni, leültetik asztalhoz, jó tartják, mennyasszony nélkfllns szamennek. Sok esztendeig nem tudhatta meg a szegéo Petki Farkas , hova lett a leánya, azt gondolták, talán v lahol vizbe ölte magátEgyszer Petki Farkas ország gyflléséi menvén, a Nagy-erdőn látja, jő vele szemben egy oláh felese gestől, a feleségének hosszú zeke a szoknyája, mezítláb nu gyen az oláh után ; senki a Petki Farkas szolgái közfii me nem esmérte őket,hanem maga a mint hintóban fiit, rá esmc leányára, nem szól semmit neki, hanem zsebiből két forinu kivészen, eg3rik inasának mondja : eredj, ezt a pénzt add od annak az oláhnénak, s mondd meg, vegyen csizmát véle. Att^ az oláhtól fia maradott a leánynak ; felnevekedvén, az 5re Petki István, Petki Farkas fia, maga udvarában felveszi, nu numittálja, armálist impetrál neki az akkori fejedelemtői megházasitja. Székely János nevet adnak rája, CsikbaD Rí koson két jobbágy házhelye lévén Petki Istvánnak, cnm af pertinentiis Székely Jánosnak ajándékozza, házat, csfin egyéb éptüeteket csináltatott rája, ökröket, teheneket, gabc nát ad neki, úgy telepedik meg. Annak a fia volt Székely Isi ván,kit én gyermekkoromban igen jól esmértem mikor Csíkba laktunk a szegény atyám ott lévő házánál. Ezt a dolgot sol tzor hallottam, mikor a szegény uram historice beszélte.

A szegény uram is a régi igaz vérű magyarok közi való lévén, nem szégyenlette nem csak engemet, hanem ni Iámnál sokkal alább való rendfieket atyafiainak híni , m^ becsülleni, amivel kívántatott, segíteni, promoveálni, máso impetitiója ellen protegálni ; azért is marad fen mind öröU dicséretes emlékezete, jó híre neve Erdélyben ; az én Istene is nyugassza meg mind testiben a íöld gyomrában, mind k kiben az örök dicsősségben, s adjon részt neki az igazakni feltámadásában. Vajha most élne, volna nekem is földi gy< mólom, sokféle nyomorúságaim, kárvallásaim között segítői

Hogy ez a folius üressen ne maradjon, leirom pro reer

7

MEGJEOTZÉSEI. 483

atione, a mint szegény órámtól hallottam, mely dolog is a régi sinoerns nyájas emberek cselekedetét iUnstrá^a. Az iQn Petki Farkas if)a legénységiben szekérben lovakat fogatott, egynehány csicsai asszonyokat ^ leányokaf egybengyiytütt, felültette a szekérben őket; maga lesz a kocsis, hogy Szeredá- ban Tigye a sokadalomra őket ; azt penig nem bnjaságböl cselekedte, mert az akkori mind féríi, mind asszony, leány sokkal jámborabb volt mint most, hanem csak tisztességes tréfából s maga mulatságából. Egyik asszony fel nem fért a szekérre, eleget instál, hadd üljön fel ö is a szekérre, nem recipiálták ; mondja nékik : Meglátjátok, bnstya nősök, ha én el nem mehetek a sokadalomban a szekérrel, tűsem mentek el békével. Azalatt titkon egyik szekérkerékből a szeget ki- veszi ; a több asszonyok kaczagják, hogy amaz ott egyedül teprenkedik, Petki Farkas mint kocsis megindul sebesen, az ostorral megsnjtja a lovakat, a kerek kiesik a szekérből, fel- dől a szekér a sok asszonyokkal együtt, s mind egyben rom- lik ; kiáltottak, sikoltottak a szekérben tilt asszonyok , amaz asszony penig kaczagta s csúfolta őket : Lám megmondám, bnstya nősök, ha én nem ülhetek a szekérben, tü se mentek ma békével a sokadalomban. Petki Farkas más szekeret hozott elé, akkor azt az asszonyt is a többivel felülteti a sze- kérben, maga kocsiskodik darutollas süvegben, ugy viszi be Szeredában a sokadalomra az asszonyokat az egész ott lévő sokadalmi sokaság láttára. Most ha valaki ilyen úrfi, de még egy alávaló nemes ilQu legény olyan tisztességes mulatságot indítana, lebolondoznák érette.

A szegény uramnál laktunkban mennyi sok mulatságot követtünk el, egy egész könyvet lehetne arról írni; csak egyet említek, azt is idvezült uram dicséretes emlékezetére. Eeczén létünkben bemegyek az úrhoz, mondom : Nagyságos uram, ma szent Mihály napja, minthogy Mihály a nevem, szeat Mihály poharára Nagyságodat az asszonynyal s egész udvar- ral együtt Jó szívvel látom ebédre. Nevet a szegény uriuii, mondja : Öcsém uram, de hol főznek, hol a bor ? Mondofu m úrnak : a Nagyságod konyháján főznek, bor is elég bordóvá vagyon Nagyságod pinczéjében, mert Ajta messze vagy-e L^ czéhez,ha ott vohiánk, a puszta háznál főzetnék aiűitifi^iui-

484 rSEKEI MIHÁLY MEOJE6YZÉSEL

A 2«zegény úr mondja : Én nem mehetek el, mert öregei vagyok, sem a feleségem, a többi mind menjenek. Hegpi csolja a konyhamesternek, tisztességesen bőven fBaend; innya-adónak is, valamennyi bor kívántatik, annyit iiyai Az ndvarház mellett a tisztartö Székely István faázáail a tractatio, főztek ad miniis 12 asztalra, az udvariak fú nyan voltának, első alsó renden valók, még a kocsisoki 1 szók, felejtárok is mind eljöttének; letiltttuk asztalhoz, K netcs ital volt, kilcnczven veder bor költ el , mnssikii hivattunk, az asszonyhoz beizentttnk, bocsássa ki a frq( tánezolni ; el is jöttek az öreg asszonyuyal egytltt, miveli frajokat tartottak az udvarban mindenkor. Ott majd hl lig tisztességesen tánczoltnnk .... meg szent Mihály | rát. Más nap bemenvén az úrhoz, megköszöném. . . .

Valyon találkoznék-e ma olyan nagy úr Erdélyben azt cselekedné, nem kilenczven veder , csak kilencz ^ bort is nem sajnállana szolgáinak eonversátiöra fordítni kább pe

r

Oh régi jó az mint. ... az ondja vott.